Professional Documents
Culture Documents
10.2. A Guerra Civil
10.2. A Guerra Civil
10.2. A Guerra Civil
3. A EVOLUCIÓN DO CONFLITO
3.1. CARACTERÍSTICAS
A Guerra Civil presenta unha serie de trazos que a caracterizan:
- Ambos bandos considerárona unha guerra ideolóxica e utilizaron a
propaganda para difundir os seus ideais. Para os republicanos era unha loita da
democracia contra os fascismos e os sublevados presentábana como unha
cruzada do cristianismo contra os comunistas e infieis. Tamén mostra
características dunha loita de clases: obreiros e xornaleiros enfróntanse a
patróns e propietarios.
- É unha guerra total, trazo que caracteriza a toda as guerras civís, que implican
ao conxunto da poboación. No bando nacional a dirección da guerra estivo nas
mans do exército; pola contra no republicano foron as organizacións obreiras
as que se fixeron cargo da mobilización popular. A muller participou de forma
activa, pero xogando un papel diferente en cada bando: no republicano as
milicianas loitaban na fronte e no nacional traballaban na retagarda (servizo
social, atención ao feridos, confección de uniformes...).
- Está a medio camiño entre a guerra tradicional e a moderna, convivindo
formas de combate arcaicas con outras novidosas. Fronte a loita corpo a
corpo, a ocupación de terreo palmo a palmo, os escasos medios e as
trincheiras, introdúcense os tanques, a aviación e os bombardeos á poboación
civil, formas de loita que serán habituais na II Guerra Mundial.
- O exército sublevado estaba dirixido por militares profesionais e tamén
organizaba a vida civil; o exército da República dependía do goberno e
resentiuse pola falta de mandos intermedios, os enfrontamentos políticos e a
escaseza de medios, polo que tivo que recorrer ás milicias populares.
3.2. FASES DO CONFLITO
A) Primeiros combates e batalla de Madrid (xullo de 1936-marzo de 1937)
Tras o traslado do exército de Marrocos á Península, iniciouse a guerra de
columnas. As columnas nacionais, formadas por membros do exército regular, tiñan
como obxectivo avanzar ata Madrid desde o norte e o sur. As que partiron de Sevilla
tomaron Mérida e Badaxoz, onde realizaron unha sanguenta represión. En vez de dirixirse
directamente cara Madrid, Franco decidiu desvialas para liberar o Alcázar de Toledo,
perdendo a posibilidade de tomar a capital. No norte Mola avanzou desde Navarra e ata
ser freado na serra de Madrid; outras columnas tomaron Irún e San Sebastián.
As columnas republicanas, formadas por milicianos, pretendían rexeitar o avance
nacional e recuperar algúns territorios: o anarquista Durruti intentou tomar as capitais
aragonesas e conquistar Baleares, pero fracasou. Na serra madrileña os republicanos
foron quen de deter os nacionais.
A mediados de outubro iniciouse a batalla de Madrid. Co exército nacional ás
portas da cidade, o goberno republicano trasladouse a Valencia, deixando en Madrid
unha Xunta de Defensa presidida polo xeneral Miaja, con Vicente Rojo como Xefe do
Estado Maior. Combatíase nos arredores da cidade (Casa de Campo, Cidade Universitaria,
onde morreu Durruti), mentres no interior a chamada “quinta columna” axudaba ao
bando nacional. As milicias populares e as Brigadas Internacionais contiveron aos
sublevados baixo o lema “Non pasarán”.
Franco detivo entón o ataque á capital e os nacionais optaron por illar Madrid,
cortando as comunicacións coa serra e as cidades de Barcelona e Valencia; son as
chamadas batallas de envolvemento:
▪ Batalla da estrada da Coruña para cortar a estrada que levaba á serra norte.
▪ Batalla do Xarama, que non logrou interromper a comunicación con Valencia,
nova sede do goberno.
▪ Batalla de Guadalaxara, onde as tropas italianas foron derrotadas, quedando
libres as comunicacións entre Madrid e Barcelona.
B) A guerra do norte (abril-novembro de 1937)
Para evitar o desgaste da campaña de Madrid e controlar as rexións industriais e
mineiras, Franco trasladou a guerra ao norte, unha zona que resultaba máis débil tras
perder o contacto coa fronteira francesa. Destacan os bombardeos da Lexión Cóndor
sobre Durango e Guernica; Bilbao caeu en xuño, días despois da morte de Mola.
Nun intento de reducir a presión, os republicanos emprenderon as batallas de
diversión ou alivio para obrigar aos nacionais a retirar tropas do norte: a batalla de
Brunete (Madrid), para deter o avance sobre Santander, e a batalla de Belchite, nas
proximidades de Zaragoza, que non evitou a caída de Xixón, último foco de resistencia da
zona norte. Nese momento o goberno republicano de Negrín trasladouse a Barcelona.
C) Avance cara o Mediterráneo (decembro 1937-novembro 1938)
A ofensiva republicana sobre Teruel quería evitar un ataque dos nacionais sobre
Madrid e frear o avance cara o Mediterráneo. Teruel foi a primeira capital de provincia
conquistada polos republicanos, que só a mantiveron un mes no seu poder.
A partir dese momento desenvolveuse a batalla de Aragón, coa que Franco
pretendía alcanzar o Mediterráneo e romper a unidade da zona republicana, ao tempo
que bombardeaba Barcelona. Alcanzou o mar en Vinaroz, dividindo a zona republicana en
dúas partes, pero a resistencia do xeneral Miaja evitou o avance cara Valencia. Franco, en
lugar de atacar Cataluña, levou a guerra ao sur para non achegarse á fronteira de Francia
con tropas alemás e italianas, algo que podía provocar a intervención francesa.
O 25 de xullo de 1938 os republicanos lanzaron un ataque sobre o Ebro para frear
o avance nacional sobre Cataluña e Valencia ou, polo menos, para conseguir unha paz
negociada. A batalla do Ebro foi o enfrontamento máis duro de todo o conflito e produciu
cerca de 50.000 baixas. A mobilización dos reforzos nacionais e o apoio da aviación e a
artillería alemá e italiana permitiron a Franco cruzar o río a mediados de novembro,
deixando libre o camiño de Cataluña e Valencia.
A Conferencia de Múnic de setembro de 1938 supuxo un acordo entre
democracias e fascismos, afastando a posibilidade dunha guerra en Europa, única
esperanza que lle quedaba á República. Foi entón cando o Comité de Non-Intervención
ordenou a retirada das Brigadas Internacionais, que se completou a finais de ano.
D) Fin da guerra (decembro 1938-abril 1939)
Para a campaña de Cataluña os nacionais contaron con novas axudas de Hitler e
Mussolini, mentres a República carecía case de aviación; sucesivamente caeron
Tarragona, Barcelona e Girona. Esta ofensiva deu lugar ao inicio do exilio a Francia: o 5 de
febreiro abandonaron España as autoridades republicanas, encabezadas polo presidente
Azaña, e moitos outros tomaron o camiño do exilio para evitar represalias. Negrín
marchou a Toulouse, pero regresou de seguido para reactivar a guerra no centro e sur.
Francia e Gran Bretaña recoñeceron o goberno de Franco o 27 de febreiro; era o
fin da República. Ao día seguinte Azaña renunciou á presidencia, sendo substituído por
Martínez Barrio. Había dúas posturas enfrontadas entre os republicanos: resistencia a
ultranza (Negrín e os comunistas) ou unha rendición pactada. O coronel Casado, un
anticomunista oposto a Negrín, encabezou esta opción, sublevándose contra o goberno
co apoio de republicanos, socialistas e anarcosindicalistas. Emprendeu negociacións con
Franco para alcanzar unha rendición con condicións, conservando emprego e cargos dos
militares que capitularan, aínda que Franco nunca contemplou respectalas. O 28 de
marzo Casado entregou Madrid.
Franco iniciou a denominada ofensiva da Vitoria para ocupar o territorio que
restaba e o 1 de abril deu por concluída a guerra co “parte da Vitoria”.
4. EVOLUCIÓN POLÍTICA DA REPÚBLICA DURANTE A GUERRA