TS. Nguyeãn Thò Baûy, ÑHBK tp. HCM, www4.hcmut.edu.

vn/~ntbay

CHÖÔNG

V PHÖÔNG TRÌNH VI PHAÂN CHO CHAÁT LOÛNG LYÙ

TÖÔÛNG CHUYEÅN ÑOÄNG (P.Tr EULER)
⎧ 1 ∂p du x ∂u x ∂u x ∂u x ∂u x ⎫
⎪Fx − ρ ∂x = dt = ∂t + u x ∂x + u y ∂y + u z ∂z (1) ⎪
G ⎪ ⎪
1 du ⎪ 1 ∂p du y ∂u y ∂u y ∂u y ∂u y ⎪⎪
F − grad(p) = ⇔ ⎨Fy − = = + ux + uy + uz ( 2)⎬
ρ dt ⎪ ρ ∂y dt ∂t ∂x ∂y ∂z ⎪
⎪ 1 ∂p du z ∂u z ∂u ∂u ∂u ⎪
⎪Fz − = = + ux z + uy z + uz z (3) ⎪
⎩ ρ ∂z dt ∂t ∂x ∂y ∂z ⎭⎪
¾Daïng Lamb-Gromeco cuûa phöông trình Euler: ∂u y ∂u z
± uy vaø ± uz
∂x ∂x
Sau khi saép xeáp, treân phöông x ta ñöôïc:

1 ∂p ∂u x ∂ ⎛⎜ u 2x u y u 2z ⎞⎟
2
⎛ ∂u ∂u ⎞ ⎛ ∂u y ∂u x ⎞
Fx − = + + + + u z ⎜ x − z ⎟ − u y ⎜⎜ − ⎟⎟
ρ ∂x ∂t ∂x ⎜⎝ 2 2 2 ⎟⎠ ⎝ ∂z ∂x ⎠ ⎝ ∂x ∂y ⎠
∂u x ∂ ⎛⎜ u ⎞⎟
2
= + + u z rot(u) y − u y rot(u) z
∂t ∂x ⎜⎝ 2 ⎟⎠

Ta bieán ñoåi töông töï cho p.tr (2) vaø (3).

CH. 4 - ÑOÄNG LÖÏC HOÏC - trang 1

 TS. Nguyeãn Thò Baûy, ÑHBK tp. HCM, www4.hcmut.edu.vn/~ntbay

Cuoái cuøng ta ñöôïc Daïng Lamb-Gromeco cuûa phöông trình Euler:

G 1 ∂u ⎛ u2 ⎞ G G
F − grad p = + grad ⎜⎜ ⎟⎟ + rot ( u ) ∧ u
ρ ∂t ⎝ 2 ⎠
G G
i j k ⎧ ( rot ( u ) ∧ u ) x = u z rot ( u ) y − u y rot ( u ) z
G G ⎪ G G
rot ( u ) ∧ u = rot ( u ) x rot ( u ) y rot ( u ) z ⇔ ⎨ ( rot ( u ) ∧ u ) y = u x rot ( u ) z − u z rot ( u ) x
ux uy uz ⎪( rot ( uG ) ∧ uG ) = u rot ( u ) − u rot ( u )
⎩ z y x x y

II TÍCH PHAÂN P. TR. LAMB-GROMECO→ PHÖÔNG TRÌNH BERNOULLI

⎧ 1 ∂p ∂ u x ∂ ⎛ u2 ⎞ ⎫
⎪Fx − = + ⎜ ⎟ + u z rot ( u ) y − u y rot ( u ) z × dx ⎪
⎪ ρ ∂x ∂t ∂x ⎜⎝ 2 ⎟⎠ ⎪
⎪⎪ 1 ∂p ∂u y ∂ ⎛u ⎞2 ⎪⎪
⎨ yF − = + ⎜ ⎟ + u rot ( u ) − u rot ( u ) × dy ⎬+
ρ ∂ y ∂ t ∂ y ⎜ 2 ⎟ x z z x
⎪ ⎝ ⎠ ⎪
⎪ 1 ∂p ∂u z ∂ ⎛ u ⎞ 2 ⎪
⎪ Fz − = + ⎜⎜ ⎟⎟ + u y rot ( u ) x − u x rot ( u ) y × dz ⎪
⎪⎩ ρ ∂z ∂t ∂z ⎝ 2 ⎠ ⎪⎭

•Ñoái vôùi doøng oån ñònh, löu chaát naèm trong tröôøng troïng löïc, khoâng neùn ñöïôïc:

dx dy dz
⎛ p u2 ⎞
− d⎜⎜ gz + + ⎟⎟ = rot (u ) x rot (u ) y rot (u ) z
⎝ ρ 2 ⎠
ux uy uz

Trong moät soá caùc tröôøng hôïp cuï theå sau, ta coù tích phaân phöông
trình treân vôùi veá phaûi = 0 ⇒P. tr. Bernoulli

p u2 p u2
gz + + =C hay z+ + =C
ρ 2 γ 2g

¾Löu chaát chuyeån ñoäng theá toaøn mieàn: rot(u)=0 :(C laø haèng soá cho toaøn mieàn)
¾Tích phaân doïc theo ñöôøng doøng (C laø haèng soá treân ñöôøng doøng)
¾Tích phaân doïc theo ñöôøng xoaùy (C laø haèng soá treân ñöôøng xoaùy).
¾Tích phaân doïc theo ñöôøng xoaén oác (C laø haèng soá treân ñöôøng xoaén oác)

CH. 4 - ÑOÄNG LÖÏC HOÏC - trang 2

 TS. Nguyeãn Thò Baûy, ÑHBK tp. HCM, www4.hcmut.edu.vn/~ntbay

•Trong tröôøng hôïp doøng chaûy löu chaát khoâng neùn ñöôïc, oån ñònh vôùi
rot(u)≠0, xeùt treân phöông phaùp tuyeán n vôùi ñöôøng doøng:
Neáu löïc khoái laø moät haøm coù theá, ta ñöa haøm theá π vaøo vôùi ñònh nghóa sau:
∂π ∂π ∂π G
Fx = − ; Fy = − ; Fz = − hay F = −grad π
∂x ∂y ∂z
Vieát laïi phöông trình vi phaân daïng Lamb-Gromeco:
1 ∂u ⎛ u2 ⎞ G G
− gradπ − gradp = + grad ⎜⎜ ⎟⎟ + rot ( u) ∧ u
ρ ∂t ⎝ 2⎠
Treân phöông phaùp tuyeán n vôùi ñöôøng doøng (ngöôïc chieàu vôùi phöông baùn kính r):
∂ ⎛ p⎞ ∂ ⎛ u2 ⎞
⎜⎜ π + ⎟⎟ = − ⎜⎜ ⎟⎟ − 2 ω . u . sin( ω, u)
∂n ⎝ ρ⎠ ∂n ⎝ 2 ⎠ ∂ ⎛ p ⎞ u2
⇒ ⎜⎜ π + ⎟⎟ =
∂r u2 u2 u2 u2 ∂r ⎝ ρ⎠ r
= − uω −2 = −2 =−
∂n r r r r

Neáu löu chaát chòu taùc duïng cuûa löïc troïng tröôøng: ⇒
∂ ⎛ p ⎞ u2
⎜⎜ gz + ⎟⎟ =
∂r ⎝ ρ ⎠ r

Nhaän xeùt:
p
¾Theo phöông r (höôùng töø taâm quay ra): r caøng lôùn, z + caøng lôùn
γ

aùp suaát phaân boá treân maët caét öôùt theo

p quy luaät thuûy tónh (khi aáy caùc ñöôøng
¾Khi r→∝; z+ = const doøng song song vaø thaúng, m/c öôùt laø maët
γ
phaúng) - ñaây laø tröôøng hôïp chaát loûng
chuyeån ñoäng ñeàu hoaëc bieán ñoåi daàn

•YÙ nghóa naêng löôïng cuûa phöông trình Bernoulli:

p : laø theá naêng cuûa moät ñôn vò troïng löôïng löu chaát
z +
γ (bao goàm vò naêng ñôn vò z vaø aùp naêng ñôn vò p/γ).

u2 : laø ñoäng naêng cuûa moät ñôn vò troïng löôïng löu chaát.
2g

CH. 4 - ÑOÄNG LÖÏC HOÏC - trang 3

 TS. Nguyeãn Thò Baûy, ÑHBK tp. HCM, www4.hcmut.edu.vn/~ntbay

Bình luaän: Doøng chaûy vôùi caùc ñöôøng doøng nhö hình veõ, ta coù:

pA p A
a) zA + = zD + D
γ γ
B
pC p
b) zC + = zD + D C D
γ γ

pC p
c) zC + = zB + B
γ γ

pA p
d) zA + = zB + B
γ γ

Caâu naøo ñuùng?

III. PHÖÔNG TRÌNH VI PHAÂN CHO CHAÁT LOÛNG THÖÏC CHUYEÅN

ÑOÄNG (P.Tr Navier-Stokes)
G
1 2G 1 G du
F − grad(p) + ν∇ u + νgrad(div(u) =
ρ 3 dt

Tích phaân phöông trình Navier-Stokes cho toaøn doøng chaûy, ta ñöôïc phöông trình
Bernoulli vieát cho toaøn doøng chaát loûng thöïc khoâng neùn ñöôïc chuyeån ñoäng oån
ñònh. Ñaây laø moät daïng cuûa phöông trình naêng löôïng, maø ta chöùng minh ñöôïc
baèng pp TTKS trong chöông ñoäng hoïc:

IV. PHÖÔNG TRÌNH NAÊNG LÖÔÏNG

dQ dW ∂ 1 p 1 p
− = ∫∫∫(eu + u2 + gz + )ρdw+ ∫∫(eu + u2 + gz + )ρundA
dt dt ∂t w 2 ρ A
2 ρ

Ñaây chính laø phöông trình naêng löôïng cho doøng chaát loûng khoâng oån
ñònh coù khoái löôïng rieâng ρ thay ñoåi.

CH. 4 - ÑOÄNG LÖÏC HOÏC - trang 4

 TS. Nguyeãn Thò Baûy, ÑHBK tp. HCM, www4.hcmut.edu.vn/~ntbay

1.Ñoái vôùi doøng oån ñònh, khoâng coù söï trao ñoåi nhieät vôùi moâi tröôøng beân ngoaøi:

dW 1 p
− = ∫∫ (e u + u 2 + gz + )ρu n dA
dt 2 ρ chuù yù raèng:
A
Z = z+p/γ laø theá naêng ñôn vò
dW 1
⇒ ∫∫ e u ρu n dA + = − ∫∫ ( u 2 + gZ)ρu n dA
A
dt A
2
Nhaän xeùt thaáy: dW laø phaàn bieán ñoåi naêng löôïng do
chuyeån ∫∫ e uρun dA +
dt
A

ñoäng cuûa caùc phaàn töû beân trong khoái löu chaát gaây ra vaø do ma saùt cuûa khoái löu
chaát vôùi beân ngoaøi. Ñaïi löôïng naøy khoù xaùc ñònh ñöôïc baèng lyù thuyeát, thoâng
thöôøng, noù ñöôïc tính töø thöïc nghieäm, tuyø theo tröôøng hôïp cuï theå. Ta ñaët:
dW
∫∫A eu u n dA + dt = ρgh f Q ñaâ y chính laø naêng löôïng bò maát ñi cuûa löu chaát qua
theå tích W trong moät ñôn vò thôøi gian.
hf laø maát naêng trung bình cuûa moät ñôn vò troïng löôïng löu chaát.

1
⇒ γQh f = − ∫∫ ( u 2 + gZ)ρu n dA
A
2

™Neáu xeùt cho moät ñoaïn doøng chaûy vaøo maët caét 1-1 vaø ra taïi m/c 2-2 (ρ=const)
⎛ 1 1 ⎞
ρgh f Q = −⎜ ∫∫ ( u 2 + gZ)ρu 2 n dA − ∫∫ ( u 2 + gZ)ρu1n dA ⎟
⎜ 2 2 ⎟
⎝ A2 A1 ⎠
Ta tính rieâng caùc tích phaân:
•Neáu treân m/c öôùt A, aùp suaát
p
phaân boá theo quy luaät thuûy
tónh.
∫∫ ( gZ )ρdQ = gZ ρQ = ( gz +
ρ
)ρQ
A

•Tích phaân thaønh phaàn 1 1

∫∫ 2 u ρu n dA = ÑN thaät > 2 V ρQ = ÑN V
2 2

ñoäng naêng:. A

Ñöa vaøo heä soá hieäu chænh ñoäng naêng α: 1 1

∫∫ 2 u ρu n dA = ÑN thaät = 2 αV ρQ = αÑN V
2 2

A
vôùi αtaàng =2; αroái=1,05 - 1,1
1 2 1 2
Nhö vaäy: ρgh f Q = ( α1V1 + gZ1 )ρQ − ( α 2 V2 + gZ 2 )ρQ
2 2
2 2
p1 α 1 V1 p 2 α 2 V2
hay: z1 + + = z2 + + + h f1− 2
γ 2g γ 2g
Ñaây chính laø ph.tr. naêng löôïng cho toaøn doøng chaûy oån ñònh chaát loûng thöïc khoâng
neùn ñöôïc naèm trong tröôøng troïng löïc töø m/c/1 tôùi m/c 2 (khoâng coù nhaäp hoaëc taùch
löu)

CH. 4 - ÑOÄNG LÖÏC HOÏC - trang 5

 TS. Nguyeãn Thò Baûy, ÑHBK tp. HCM, www4.hcmut.edu.vn/~ntbay

™Neáu doøng chaûy coù nhaäp hoaëc taùch löu (ρ=const)

1 1
∑ ( α i Vi + gZ i )ρQ i − ∑ ( α jVj + gZ j )ρQ j = ∑ H f
2
2
2
2

ivaøo jra

ΣHf laø toång naêng löôïng doøng chaûy bò maát ñi khi chaûy töø caùc m/c vaøo ñeán caùc m/c ra
(trong 1 ñ.vò thôøi gian).

2. Trong tröôøng hôïp doøng chaûy coù söï trao ñoåi naêng löôïng vôùi beân ngoaøi (ñöôïc
bôm cung caáp naêng löôïng Hb ; hay doøng chaûy cung caáp naêng löôïng Ht cho
turbine), thì ph. tr treân coù daïng toång quaùt hôn:
2 2
p1 α1V1 p α V
H B + z1 + + = H T + z 2 + 2 + 2 2 + h f1− 2
γ 2g γ 2g
Hb laø naêng löôïng do bôm cung caáp cho moät ñôn vò troïng löôïng doøng chaûy khi
doøng chaûy qua bôm - Ta goïi laø coät aùp bôm .
Ht laø naêng löôïng maø moät ñôn vò troïng löôïng doøng chaûy cung caáp cho turbine khi
qua turbine.

V. AÙP DUÏNG PHÖÔNG TRÌNH NAÊNG LÖÔÏNG A B

Ví duï 1: Ño löu toác ñieåm cuûa doøng khí baèng oáng Pito voøng
A’
h
AÙp duïng ph.tr Bernoulli treân ñöôøng doøng töø A tôùi B
(boû qua maát naêng): pA u 2A pB u 2B B’
zA + + = zB + +
γk 2g γk 2g
u 2A ⎛ p ⎞ ⎛ p ⎞
vôùi uB=0, suy ra: = ⎜⎜ z B + B ⎟⎟ − ⎜⎜ z A + A ⎟⎟
2g ⎝ γk ⎠ ⎝ γk ⎠
AÙp duïng phöông trình thuyû tónh laàn löôït cho caùc caëp ñieåm AA’ (trong moâi tröôøng
khí), A’B’ (trong moâi tröôøng loûng); BB’ (trong moâi tröôøng khí) ta coù:

⎛ p ⎞ ⎛ p ⎞⎫ ⎛ p ⎞ ⎛ p ⎞ p −p
⎜⎜ z A' + A' ⎟⎟ = ⎜⎜ z A + A ⎟⎟⎪ ⎜⎜ zB + B ⎟⎟ − ⎜⎜ zA + A ⎟⎟ = (zB' − zA' ) + B' A'
⎝ γk ⎠ ⎝ γ k ⎠⎪ ⎝ γk ⎠ ⎝ γk ⎠ γk
⎬ Suy ra
⎛ pB' ⎞ ⎛ pB ⎞ ⎪ γ h ⎛γ ⎞
⎜⎜ z B' + ⎟⎟ = ⎜⎜ z B + ⎟⎟ = −h + l = h⎜⎜ l −1⎟⎟
⎝ γk ⎠ ⎝ γ k ⎠ ⎪⎭ γk ⎝ γk ⎠
Thực tế do mất năng neân vaän toác
⎛ γ ⎞
Nhö vaäy: u A = 2 gh ⎜⎜ l − 1 ⎟⎟ thöïc taïi ñieåm A lôùn vaän toác tính
⎝ γk ⎠ töø coâng thöùc beân.

CH. 4 - ÑOÄNG LÖÏC HOÏC - trang 6

 TS. Nguyeãn Thò Baûy, ÑHBK tp. HCM, www4.hcmut.edu.vn/~ntbay

Ví duï 2: Ño Löu löôïng qua oáng Ventury 1

AÙp duïng p. tr naêng löôïng cho doøng chaûy D 2
töø m/c 1-1 ñeán 2-2 (boû qua maát naêng): d
1 2
γd
p α 1 V12 p α 2 V 22
z1 + 1 + = z2 + 2 +
γn 2g γn 2g γn
A
h
(α1,α2=1): Suy ra: B

Q2 ⎛ 1 1 ⎞ ⎛ p ⎞ ⎛ p ⎞
⎜ − ⎟ = ⎜ z1 + 1 ⎟ − ⎜ z 2 + 2 ⎟
2g ⎜⎝ A 22 A12 ⎟⎠ ⎜⎝ γ n ⎟⎠ ⎜⎝ γ n ⎟⎠

Hay:
⎛ A 22 A12 ⎞ ⎛ γ ⎞
Q = ⎜⎜ 2 ⎟ 2gh ⎜1 − d ⎟
2⎟ ⎜ γ ⎟
⎝ A1 − A 2 ⎠ ⎝ n ⎠

Löu löôïng Q ôû treân tính ñöôïc khoâng keå tôùi toån thaát naêng löôïng,
Thöïc teá löu löôïng Qthöïc nhoû hôn, neân caàn hieäu chænh laïi löu löôïng sau khi
tính Qtính Hieäu chænh baèng coâng thöùc treân nhö sau: Qthöïc = CQtính
vôùi C<1 laø heä soá hieäu chænh Ventury (do maát naêng sinh ra).

Ví duï 3: Doøng chaûy oån ñònh qua loã thaønh moûng:

0 0
p 0 α 0 V 02 p c α c V c2
z0 + + = zc + + + hf
γ 2g γ 2g H
Naêng löôïng cuûa doøng chaûy töø bình ra ngoaøi chuû c
yeáu bò maát ñi laø do co heïp khi qua loã, ñaây laø loaïi A
c
maát naêng cuïc boä, noù tyû leä vôùi Vc2 taïi maët caét co
heïp c-c (hoïc trong chöông ñöôøng oáng). Ta coù theå
vieát laïi: p α V2 p α V2 V c2
c c c
z0 + 0
+ 0 0
= zc + + +ξ
γ 2g γ 2g 2g
⎛ 1 ⎞
V0 =0, p0=0; Suy ra: Vc = ⎜ ⎟ 2gH = CV 2gH
⎜α + ξ⎟
⎝ ⎠
vôùi CV < 1 goïi laø heä soá löu toác.

⎛ 1 ⎞
Löu löôïng: Q = AcVc = Ac ⎜⎜ ⎟⎟ 2gH = AcCV 2gH = εCVA 2gH = CdA 2gH
⎝ α + ξ⎠

Vôùi A laø dieän tích loã thaùo, ε laø heä soá co heïp,
Cd (<CV) laø heä soá löu löôïng

CH. 4 - ÑOÄNG LÖÏC HOÏC - trang 7

 TS. Nguyeãn Thò Baûy, ÑHBK tp. HCM, www4.hcmut.edu.vn/~ntbay

Ví duï 4: Doøng chaûy oån ñònh qua ñaäp traøn thaønh moûng:
h
B
Xem doøng chaûy laø taäp hoïp cuûa nhöõng
doøng chaûy qua loã thaønh moûng coù beà roäng H
dh h
B, cao dh naèm ôû toaï ñoä h treân truïc toaï ñoä
Oh nhö hình veõ. θ 0

Löu löôïng qua loã thaùo:

⎛θ⎞
dQ = C d Bdh 2 g ( H − h ) = C d 2 tg ⎜ ⎟ ( h ) 2 g (H − h ) dh
⎝2⎠
H
⎛θ⎞
Q = ∫ C d 2 tg⎜ ⎟( h ) 2g( H − h )dh
0 ⎝2⎠

Ñeå laáy tích phaân treân ta ñaët: u = h ; dv = (H − h)dh

8 ⎛θ⎞ 2
Keát quaû cho: Q = Cd tg⎜ ⎟H 2gH
15 ⎝ 2 ⎠

Ví duï 5: Doøng chaûy qua voøi laép ngoaøi: 0 0

pc α c V c2 p1 α 1 V12 pcck
zc + + = z1 + + H
γ 2g γ 2g
c 1
suy ra: A
pc α 1 V12 α c Vc
2
= − <0 c
γ 2g 2g 1

Giaû söû voøi coù ñöôøng kính d baèng loã thaønh moûng, vaø heä soá co heïp caû hai tröôøng
hôïp nhö nhau. Ta chöùng minh ñöôïc vaän toác Vc qua voøi lôùn hôn qua loã, vì taïi
m/c c-c trong voøi aùp suaát laø aùp suaát chaân khoâng, neân:

⎛ 1 ⎞ ⎛ p ⎞ ⎛ p ⎞
Vcvoøi = ⎜⎜ ⎟⎟ 2g⎜⎜ H − c ⎟⎟ = CV 2g⎜⎜ H − c ⎟⎟ > Vcloã
⎝ αc + ξ ⎠ ⎝ γ ⎠ ⎝ γ ⎠

Nhö vaäy, löu löôïng qua voøi lôùn hôn löu löôïng qua loã thaønh moûng vaø baèng:
(vieát phöông trình naêng löôïng cho doøng chaûy töø m/c 0-0 ñeán 1-1 ñeå tìm ra
vaän toác 1 taïi maët caét ra 1-1).trong tröôøng hôïp naøy :Cd = CV:

Q = CV A 2gH = Cd A 2gH

CH. 4 - ÑOÄNG LÖÏC HOÏC - trang 8

 TS. Nguyeãn Thò Baûy, ÑHBK tp. HCM, www4.hcmut.edu.vn/~ntbay

Ví duï 6: Doøng chaûy khoâng oån ñònh ra ngoaøi bình:

A
Q = C d a 2gh dh

trong ñoù h giaûm theo thôøi gian

H h
Sau thôøi gian dt, theå tích trong bình giaûm:

dW = − Adh = Qdt = C d a 2 gh dt a

A
dt = − dh
C d a 2gh

Vaäy thôøi gian ñeå nöôùc chaûy heát bình laø:

0 0
A A A
T = −∫ dh = − 2 h = 2 H
C
H d a 2 gh C d a 2g H
Cd a 2g

Ví duï 7a: Doøng chaûy qua maùy thuûy löïc: 2 2

p0 α 0 V 02 p 1 α 1 V12
z0 + + = z1 + + + h f 0 −1
γ 2g γ 2g 1
p0=0; V0=0; z0=0 B
H
1
Suy ra taïi maët caét 1-1 tröôùc bôm 0 0 chuaån
coù aùp suaát chaân khoâng:
p1 α V2
= − (z1 + 1 1 + h f ) < 0
γ 2g
p 0 α 0 V 02 p 2 α 2 V 22
z0 + + + H B = z2 + + + h f0−2
γ 2g γ 2g

Suy ra: H B = H + h f 0− 2

Coâng suaát höõu ích cuûa bôm: N = γQH B

γQH B
Hieäu suaát bôm: η=
N truc
CH. 4 - ÑOÄNG LÖÏC HOÏC - trang 9
 TS. Nguyeãn Thò Baûy, ÑHBK tp. HCM, www4.hcmut.edu.vn/~ntbay

Ví duï 7b Bôm huùt nöôùc töø gieáng leân nhö hình veõ.Bieát löu löôïng Q=30
lít/s, ñöôøng kính oáng huùt D=0,12m.Taïi choã uoáng con coù heä soá toån
thaát laø ξ=0,5. Chieàu daøi ñöôøng oáng huùt L = 5m. OÁng coù heä soá ma saùt
ñöôøng daøi laø λ=0,02. Neáu nöôùc coù nhieät ñoä laø 200C vaø boû qua toån
thaát cuïc boä vaøo mieäng oáng. Tìm chieàu cao ñaët bôm zB toái ña

Giaûi: ÔÛ 200C, aùp suaát hôi baõo hoaø cuûa nöôùc 1

B
laø 0,25 m nöôùc. Vaäy aùp suaát chaân khoâng taïi 1 zB
maët caét tröôùc bôm cho pheùp toái ña laø 9,75 m
nöôùc. 0 0
Q gieáng
Ta coù: V= = 2.653m/s
A

p 1 α 1 V12 ⎛ L ⎞
zB =− − ⎜1 + λ + ξ)⎟
γ 2g ⎝ D ⎠
2
α 1 2 . 653 ⎛ 5 ⎞
z B = 9 , 75 − ⎜ 1 + 0 . 02 + 0 .5 ) ⎟
2 * 9 . 81 ⎝ 0 . 12 ⎠

z B = 8.91m

Caáu taïo boä phaän caûi tieán cuûa bôm

CH. 4 - ÑOÄNG LÖÏC HOÏC - trang 10

 TS. Nguyeãn Thò Baûy, ÑHBK tp. HCM, www4.hcmut.edu.vn/~ntbay

Q
2
Q
1

Q
Q 1

hbom Q
2

2 2

CH. 4 - ÑOÄNG LÖÏC HOÏC - trang 11

 TS. Nguyeãn Thò Baûy, ÑHBK tp. HCM, www4.hcmut.edu.vn/~ntbay

Ví duï 8:Ñoä cheânh möïc thuyû ngaân trong oáng chöõ U noái hai ñaàu vôùi cuoái oáng huùt vaø
ñaàu oáng ñaåy laø. Ñöôøng kính oáng huùt laø D1=8 cm. Döôøng kính oáng ñaåy laø D2=6 cm.
Q=17 lít/s. Coâng suaát höõu ích cuûa bôm laø 1261 W.
1. Boû qua maát naêng, xaùc ñònh ñoâ cheânh aùp suaát tröôùc vaø sau bôm.
2. Xaùc ñònh h trong oáng chuõ U 1 2
D2
Q Q . 4 17 * 10 − 3 * 4 D1 B
V1 = = = = 3.38 m/s
A1 π D12 π * ( 0 . 08 ) 2
1 2
−3
Q Q .4 17 * 10 * 4 B
V2 = = = = 6.01 m/s nöôùc
A1 πD22 π * ( 0.06 ) 2 h
p 1 α 1 V12 p 2 α 2 V 22 A
z1 + + + HB = z2 + +
γ 2g γ 2g Hg
N 1261
Töø : N = γQH B Suy ra: HB = = = 7.56m
γQ 9.81*103 *17 *10−3
⎛ p ⎞ ⎛ p ⎞ ⎛α V2 α V2 ⎞
Vaäy cheânh leäch aùp suaát: ⎜⎜ z 2 + 2 ⎟⎟ − ⎜⎜ z 1 + 1 ⎟⎟ = H B + ⎜⎜ 1 1 − 2 2 ⎟⎟ = 6.30m
⎝ γ ⎠ ⎝ γ ⎠ ⎝ 2g 2g ⎠
⎛ p ⎞ ⎛ p ⎞⎫ ⎛ p ⎞ ⎛ p ⎞ p −p ⎛ p ⎞ ⎛ p ⎞
⎜⎜ z2 + 2 ⎟⎟ = ⎜⎜ zA + A ⎟⎟⎪ ⎜⎜ z2 + 2 ⎟⎟ − ⎜⎜ z1 + 1 ⎟⎟ = (zA − zB ) + A B ⎜⎜ z 2 + 2 ⎟⎟ − ⎜⎜ z1 + 1 ⎟⎟
⎝ γn ⎠ ⎝ γ n ⎠⎪ ⎝ γ n ⎠ ⎝ γ n ⎠ γ γn ⎠ ⎝ γn ⎠
⎬⇒ ⇒h = ⎝
n

⎛ p1 ⎞ ⎛ pB ⎞ ⎪ γHgh ⎛ γHg ⎞ ⎛ γ Hg ⎞
⎜⎜ z1 + ⎟⎟ = ⎜⎜ zB + ⎟⎟ = −h + = h⎜⎜ −1⎟⎟ ⎜⎜ −1⎟⎟
⎝ γn ⎠ ⎝ γn ⎠ ⎪⎭ γn ⎝ γn ⎠ ⎝ γn ⎠
Tính ñöôïc: h=0.50 m

Ví duï 9: Nöôùc chaûy töø beå chöùa qua turbin. Hieäu suaát caû heä thoáng laø
80%. Cho H=60m, V=4,24m/s.
1. Xaùc ñònh löu löôïng Q chaûy qua turbine
2. Tính coâng suaát ñieän phaùt ra, boû qua maát naêng

πD 2 4.24 * π * 3 2
Q = VA = V = = 29.97 m 3 /s
4 4
p 1 α 1 V12 p 2 α 2 V 22
z1 + + = z2 + + + HT
γ 2g γ 2g
1 1
d=3m H
2 2
⇒ HT = H T

⇒ N T = γQH T * 80% = 9.81*103 * 29.97 * 60 * 0.8 = 14.11*106 W

CH. 4 - ÑOÄNG LÖÏC HOÏC - trang 12

 TS. Nguyeãn Thò Baûy, ÑHBK tp. HCM, www4.hcmut.edu.vn/~ntbay

Ví duï10: Xaùc ñònh löu löôïng Q vaø toån thaát naêng löôïng khi doøng chaûy ra
ngoaøi khoâng khí. Boû qua co heïp
1 1
p α V 2
p α V 2
z1 + 1 + 1 1 = z 2 + 2 + 2 2 + h f
γ 2g γ 2g H=6m h=5.75m
2
V1 = 0 ; p 1 = 0 ; p 2 = 0
2
d=0.08
α V 2
m
⇒ H = 2 + hf 2
2g
α 2 V 22
Maët khaùc tia nöôùc baén ra vôùi ñoäng naêng ñaäp vaøo oáng nghieäm,
2g
döøng laïi, vaäy toaøn boä ñoäng naêng naøy chuyeån hoaù thaønh aùp naêng ñaåy coät
nöôùc trong oáng nghieäm leân moät ñoä cao h=5,75m.

Vaäy: α 2 V 22
h = ⇒ V 2 = 2 gh = 10.62m/s
2g
πd 2 π * 0 . 08 2
⇒ Q = AV = V = * 10 . 62 = 0.0534m 3
/s
4 4
Vaø: h f = 6 − 5 . 75 = 0 . 25 m nöôùùc

Ví duï10b: Beân hoâng moät bình chöùa nöôùc coù hai loã thaùo nöôùc A vaø B nhö hình veõ.
Loã A naèm döôùi maët thoaùng nöôùc moät ñoä saâu HA; loã B naèm döôùi maët thoaùng nöôùc
moät ñoä saâu HB. Tia nöôøc baén ra töø hai loã giao nhau taïi O. Giaû söû heä soá löu toác cuûa
hai loã laø nhö nhau vaø baèng CV. Tìm khoaûng caùch x töø O ñeán thaønh bình

Giaûi: phöông trình ñöôøng quyõ ñaïo cuûa tia nöôùc Pa

baén ngang ra khoûi loã vôùi vaän toác V cho döôùi HA
daïng: x2=2V2y/g; vôùi goác toïa ñoä taïi loã, x höôùng A
HB
ngang vaø y höôùng xuoáng, g laø gia toác troïng B yA
tröôøng. Suy ra:
2 2 yB
2V y 2V y O
x = A A = B B
2
x
g g
4C 2V gH A y A 4C 2V gH B y B
⇒x = 2
=
g g
⇒ H A yA = HB yB
Maët khaùc ta coù: HA+yA=HB+yB
Giaûi ra ñöôïc: HA=yB ; HB=yA

Suy ra: x = 2C V H A H B

CH. 4 - ÑOÄNG LÖÏC HOÏC - trang 13

 TS. Nguyeãn Thò Baûy, ÑHBK tp. HCM, www4.hcmut.edu.vn/~ntbay

VI. PHÖÔNG TRÌNH ÑOÄNG LÖÔÏNG

Daïng toång quaùt cuûa p.tr ÑL (chöùng minh töø chöông Ñoäng Hoïc):

∂
∑F ngoaïilöïc
=
∂t ∫∫∫
(u )ρdw + ∫∫ (u )ρu n dA
w A

∂X G G
¾ Ñoái vôùi doøng oån ñònh: = 0 ⇒ ∑ F ngoaïilöïc = ∫∫ uρu n dA = ∫∫ uρdQ
∂t W A A

¾Ñoái vôùi doøng nguyeân toá chuyeån ñoäng oån ñònh (vaøo ôû dA1; ra ôû dA2):

G G G
u 2 ρ 2 u 2 n dA 2 − u 1ρ 1 u 1 n dA 1 = ∑ F ngoaïilöïc
¾Ñoái vôùi toaøn doøng chaûy töø maët caét 1-1 ñeán 2-2, ta caàn chieáu phöông trình
ÑL treân leân moät phöông s baát kyø, roài sau ñoù laáy tích phaân treân töøng m/c
A1, A2:

∫u 2s ρ 2 dQ 2 − ∫ u1 s ρ 1 dQ 1 = ∑F s ngoailuc
A2 A1

Ta coù: ∫ u ρdQ = ÑL
A
s thaät / S > ρQVS = ÑL V / S

Ta ñöa vaøo heä soá α0 : ÑLthaät = ∫ usρdQ = α0ÑLV = α0VsρQ

A
α0 laø heä soá hieäu chænh ñoäng löôïng; α0taàng=4/3; α0roái =1,02-1,05

Nhö vaäy ph.trình Ñoäng löôïng chieáu treân moät phöông s baát kyø ñoái vôùi
toaøn doøng chaûy oån ñònh löu chaát khoâng neùn ñöôïc ñi vaøo m/c 1 ra m/c 2
vieát döôùi daïng sau:

(∑ F) s = ρQ(α 02 V2 s − α 01V1s ) = ÑL ra / s − ÑL vaøo / s

¾Tröôøng hôïp doøng chaûy coù nhieàu m/c ra vaø nhieàu m/c vaøo:

(∑ F )s = ∑ ÑL ra / s − ∑ ÑL vaøo / s

CH. 4 - ÑOÄNG LÖÏC HOÏC - trang 14

 TS. Nguyeãn Thò Baûy, ÑHBK tp. HCM, www4.hcmut.edu.vn/~ntbay

VII. AÙP DUÏNG PHÖÔNG TRÌNH ÑOÄNG LÖÔÏNG

(∑ F )s = ρQ(α 02 V2s − α 01V1s ) = ÑL ra / s − ÑL vaøo / s

Phaân tích ngoaïi löïc, thoâng thöôøng goàm coù caùc löïc sau ñaây:
¾Troïng löïc G
¾Löïc ma saùt Fms giöõa chaát loûng vôùi thaønh raén.
¾Phaûn löïc N vuoâng goùc vaø töø thaønh raén taùc duïng vaøo khoái löu chaát.
¾AÙp löïc Fi töø caùc phía taùc duïng vaøo caùc m/c (maø doøng chaûy ra hoaëc vaøo
khoái theå tích kieåm soaùt. (tính nhö aùp löïc thuyû tónh).
Hai löïc giöõa (Fms vaø N) thoâng thöôøng gom chung thaønh moät löïc R goïi
laø phaûn löïc cuûa thaønh raén taùc duïng vaøo khoái löu chaát.
Löïc troïng tröôøng G thoâng thöôøng bò trieät tieâu khi chieáu leân phöông
naèm ngang (vì G theo phöông thaúng ñöùng), hoaëc giaû thieát nhoû neân
khoâng tính tôùi (tröø tröôøng hôïp coù giaù trò lôùn ñaùng keå vaø khi chieáu p.tr
ÑL leân phöông thaúng ñöùng)

Ví duï (töï giaûi):

Lưu chất khối lượng rieâng ρ chảy trong trong ống

troøn baùn kính ro coù phaân bố vận tốc như sau:

⎛ r2 ⎞
u = u max ⎜⎜1 − 2 ⎟⎟
⎝ ro ⎠

Trong đoù umax laø vận tốc cực đñại tại taâm ống. Tìm ñộng lượng ñi qua mặt cắt
thẳng goùc với doøng chảy trong ñơn vị thôøi gian:

ÑS= ρumax2 πro2/3

CH. 4 - ÑOÄNG LÖÏC HOÏC - trang 15

 TS. Nguyeãn Thò Baûy, ÑHBK tp. HCM, www4.hcmut.edu.vn/~ntbay

Ví duï 11. Löïc F t/duïng leân voøi cöùu hoaû:

1 2
F1 F2=0
AÙp duïng p. tr ÑL cho theå tích KS nhö hình veõ: F

ρQ(α02V2 − α01V1 ) = R x + F1 − F2
1 2 x

Choïn α0=1: ⇒ R x = ρQ(V2 − V1 ) − F1

F1=p1A1; F2=0; aùp duïng theâm p.tr naêng löôïng cho doøng chaûy töø 1-1 tôùi 2-2, ta coù:
p1 V22 − V12
= ⇒ F1 =
ρ V22 − V12
A1
( )
γ 2g 2
ρ(V22 − V12 )
⇒ R x = ρA1V1 (V2 − V1 ) − A1
2
⎛ V + V1 ⎞
= ρA1 ( V2 − V1 )⎜ V1 − 2 ⎟<0
⎝ 2 ⎠

Nhö vaäy löïc F cuûa löu chaát taùc duïng vaøo voøi höôùng tôùi vaø baèng R.

Ví duï 12. Löïc F cuûa doøng chaûy taùc duïng leân voøi uoáng cong 900:
Fy
Treân phöông x: F 2
Fx Rx F2=0
ρQ(α 02 V2 ) = R x
Q=0,25 m3/s V2
Choïn α0=1: D1=13cm
Ry y 2
⇒ R x = ρQ(V2 ) > 0
Treân phöông y:
D1=27cm x
ρQ(−α 01V1 ) = R y + F1 1 1
F1
V1; p1=194 Kpa
⇒ R y = ρQ(− V1 ) − F1 < 0

Ta suy ra: Rx höôùng tôùi tröôùc, Ry höôùng xuoáng döôùi.

Nhö vaäy löïc cuûa doøng chaûy taùc duïng leân voøi:
Fx höôùng ra sau ; Fy höôùng leân treân

Theá soá vaøo ta ñöôïc: Fx=4709 N; Fy=11109 N; F=12065N

CH. 4 - ÑOÄNG LÖÏC HOÏC - trang 16

 TS. Nguyeãn Thò Baûy, ÑHBK tp. HCM, www4.hcmut.edu.vn/~ntbay

Ví duï 13. Löïc cuûa doøng chaûy taùc duïng leân ñaäp traøn:
AÙp duïng p. tr ÑL cho theå tích KS nhö hình veõ:
R x = ρQ(Vc − V1 ) − F1 + F2 (∗)

F1=p1A1=[γ(H+L2)/2]A1; F2=p2A2=[γ(hc)/2]A2
Boû qua maát naêng: 1
p 1 α 1 V12 p c α c V c2 H
z1 + + = zc + +
γ 2g γ 2g F1 F
α 1Q 2
α cQ 2 L1 L2 c
⇔ H + L1 + = hc + hc F2
2 gA 12 2 gA c2
1 c
A c2 A 12
⇔ Q = 2g(H + L1 − h c )
A 12 − A 2c

Sau khi tính ñöôïc löu löôïng ta tính Vc =Q/Ac ; V1=Q/A1;

Sau ñoù theá vaøo p.tr (*) ñeå tìm Rx; vaø F=-Rx.

Ví duï 14. . Löïc taùc duïng cuûa tia nöôùc ñaäp vaøo caùnh gaùo
a.Khi giöõ xe ñöùng yeân,
A 1V
Löïc taùc duïng leân xe Fx = -Rx 1 Fx u*
2
R x = ρQ ( − V2 − V1 ) − F1 − F2 2V
= ρVA ( − V − V ) = − 2ρV 2 A
F1vaø F2 ñeàu baèng 0 vì ñaây laø doøng tia, chung quanh ñeàu laø aùp suaát khí trôøi
b. Khi xe chuyeån ñoäng tôùi vôùi vaän toác u*,
Löïc taùc duïng Fx=-Rx vaøo xe seõ nhoû hôn vaø baèng:
R x = ρ(V − u*)A(−(V − u*) − (V − u*)) = −2ρ(V − u*) 2 A
∗ * 2 ∗
Nhö vaäy, coâng suaát haáp thuï bôûi gaàu baèng: N gaàu = Fx u = 2ρ(V − u ) Au
V2 V3
Coâng suaát cung öùng bôûi voøi nöôùc: N voi = ρQ
= ρA
2 2 2
N gaàu * 2
2ρ( V − u ) Au *
u V − u* ⎞
*⎛
Hieäu suaát caû heä thoáng η= = = 4 ⎜⎜ ⎟ = 4 x (1 − x )2
(ñaët x=u*/V): N voøi ρAV / 2
3
V ⎝ V ⎟⎠

Khaûo saùt haøm soá treân, ta thaáy η daït giaù trò cöïc ñaïi khi x=1(loaïi boû) vaø x=1/3.

CH. 4 - ÑOÄNG LÖÏC HOÏC - trang 17

 TS. Nguyeãn Thò Baûy, ÑHBK tp. HCM, www4.hcmut.edu.vn/~ntbay

Ví duï 15 . OÁng Borda thaúng ñöùng: Ab

0 0

H
G − R y = ρA c V1V1 A +
1 1
Ac

Xem nhö oáng Borda ñuû daøi ñeå ôû saùt ñaùy bình nöôùc yeân laëng.

Ta coù:
G=ρgAbH; Ry=ρg(Ab-A)H;

Suy ra: V1 = 2gH

ρgAH = ρA c 2gH ⇒ A = 2A c

Ví duï 16 . Q=12 lít/s. Tìm V1; V2. Boû qua maát naêng, xaùc ñònh p1
Xaùc ñònh Fx taùc duïng leân oáng

Q Q.4 12 *10 −3 * 4 D2=5cm

V1 = = = = 2.39 m/s
A1 πD12 π * (0.08) 2 V2
Q Q.4 12 *10−3 * 4 Rx
V2 = = = = 6.12 m/s 12m
A1 πD 22 π * (0.05) 2 P1?

p 1 α 1 V12 p α V2 D1=8cm
z1 + + = z2 + 2 + 2 2
γ 2g γ 2g
p1 α 2 V 22 α 1 V12
⇒ = z 2 − z1 + − = 13 . 61 m ⇒ F1 = p 1 A 1 = 671.2747N
γ 2g 2g

R x = ρQ(V2 − V1 ) − F1
−3 3 .14 * ( 0 .08 ) 2
R x = 1000 * 12 * 10 ( 6 .12 − 2 .39 ) − 13 .61 * 9 .81 * 10 3
4
= -626.584N
⇒ Fx = 626.58N

CH. 4 - ÑOÄNG LÖÏC HOÏC - trang 18

 TS. Nguyeãn Thò Baûy, ÑHBK tp. HCM, www4.hcmut.edu.vn/~ntbay

Ví duï 17 . V=30m/s. Tính löïc naèn ngang caàn giöõ cho xe ñöùng yeân
Neáu ñeå xe chaïy tôùi vôùi u=5m/s, thì löïc taùc ñoäng vaøo xe laø bao nhieâu?
Tìm hieäu suaát
πD 2
Q = VA = V = 0.059m 3 / s 1
4 V
R x = ρQ(−V1 cos(300 )) 1 D=50mm
R x = 1000 * 0.059 * (−30 cos(300 )) = -1530.39N 300

Vaäy löïc Fx ñeå giöõ xe ñöùng yeân laø 1530N

Khi xe chuyeån ñoäng tôùi vôùi vaän toác u=5 m/s, thì
ph. Tr ÑL seõ vieát laïi nhö sau: x
R x = −ρ Q[ V1 cos( 30 0 ) − u ]
= −1000 * 0.059 * (30 * cos( 30 0 ) − 5)
= 1235.8689N
V2 V3
Coâng suaát tia nöôùc: N tia = ρ Q = ρA = 26507.19W
2 2
Coâng suaát xe: N xe = Fx u = 1235.8689 * 5 = 6179.345W
N
η = xe
= 0 . 233
Hieäu suaát: N tia

Ví duï 18 . D=1,2m; d=0.85m, Q2=Q3=Q1/2; Q1=6 m3/s; p1=5Mpa

Boû qua maát naêng. Xaùc ñònh löïc naèm ngang taùc duïng leân chaïc ba
1 2 V2
Q F1 Rx d
V1= 1 = 5.305m / s;V3= V2 = 5.287m / s D F2
A1 450
V1 y 2
(∑ F )s = ∑ ÑL ra / s − ∑ ÑL vaøo / s 1 R R
y x
3
(ρQ 2 V2 + ρQ3V3 cos(450 )) − ρQ1V1 = R x + F1 − F2 − F3 cos(450 ) d
3 V3
− ρQ3V3 sin(450 ) = R y + F3 sin(450 ) F3

p 2 p1 V12 − V22
= + ⇔ p 2 = p1 +
ρ V12 − V22 ( )
= 5000097Pa ⇒ p 3 = p 2
γ γ 2g 2
F1 = p1A1 = 5654867N; F3 = F2 = p 2 A 2 = 2837306N;

⇒ R x = (ρQ 2 V2 + ρQ3V3 cos(450 )) − ρQ1V1 − F1 + F2 + F3 cos(450 )

R y = −ρQ3V3 sin(450 ) − F3 sin(450 )

Theá soá: Rx=-816,038KN; Ry=-2017,493 KN; R=2176,281 KN

CH. 4 - ÑOÄNG LÖÏC HOÏC - trang 19

 TS. Nguyeãn Thò Baûy, ÑHBK tp. HCM, www4.hcmut.edu.vn/~ntbay

Chứng minh hệ số α, α0 >1:

Löu yù raèng: u = V ± Δ u ⇒
∫∫ udA = ∫∫ ( V ± Δ u )dA
A A

⇒Q=Q± ∫∫ Δ udA ⇒ ∫∫ Δ udA = 0

A A

u2
DNthat ∫∫
ρ udA 3 3
2 1 ⎛u⎞ 1 ⎛ (V ± Δu ⎞
α= = A
= ∫∫⎜ ⎟ dA = ∫∫⎜ ⎟ dA
DNV V2 A A ⎝ V⎠ AA⎝ V ⎠
ρVA
2
1 ⎛ (V3 ± 3V2Δu + 3VΔu2 ± Δu3 ⎞ 1⎛ 3Δu Δu2 Δu3 ⎞
= ∫∫⎜ ⎜ ⎟dA = A ⎜ ∫∫dA± ∫∫ V dA+ ∫∫3 V2 dA± ∫∫ V3 dA⎟⎟ >1
⎟ ⎜
AA⎝ V3 ⎠ ⎝A A A A ⎠

DL that ∫∫
ρuudA 2 3
1 ⎛ u ⎞ 1 ⎛ ( V ± Δu ⎞
α0 = = A = ∫∫ ⎜ ⎟ dA = ∫∫ ⎜ ⎟ dA
DLV ρVAV A A ⎝V⎠ A A⎝ V ⎠
1 ⎛ (V 2 ± 2VΔu + Δu 2 ⎞ 1⎛ 2Δu Δu 2 ⎞
= ∫∫ ⎜⎜ ⎟
⎟dA = ⎜ ∫∫
⎜ dA ± ∫∫ dA + ∫∫ dA ⎟ >1
⎟
A A⎝ V2 ⎠ A ⎝A A
V A
V 2
⎠

CH. 4 - ÑOÄNG LÖÏC HOÏC - trang 20