1

ΘΕΩΡΙΑ-ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Β΄ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

(ΕΝΟΤΗΤΕΣ 1-3)

ΕΝΟΤΗΤΑ 1:

 Επικοινωνία: είναι η ανταλλαγή ιδεών, πληροφοριών ανάμεσα σε δύο ή

περισσότερους ανθρώπους.
 Πομπός: είναι αυτός που αποστέλλει το μήνυμα – ο αποστολέας (ομιλητής,
συγγραφέας)
 Δέκτης: είναι αυτός που λαμβάνει το μήνυμα – ο παραλήπτης (ακροατής,
αναγνώστης)
 Τίτλος: ελέγχουμε κατά πόσο φανερώνει την κεντρική ιδέα του κειμένου, αν
ταιριάζει ή όχι-μας προϊδεάζει για το περιεχόμενο του κειμένου. Ο συντάκτης
και η ειδικότητα του καθορίζει την αξιοπιστία και την εγκυρότητα του
κειμένου (αυθεντία πομπού)
 Σκοπός: για ποιο λόγο γράφεται το κείμενο (να ενημερώσει, να
προβληματίσει, να ψυχαγωγήσει)
 Πρόσωπο: α΄ πρόσωπο => μιλά στο εγώ (προσωπικό στοιχείο), β΄ πρόσωπο
(απευθύνεται στον αναγνώστη) => μιλά στο εσύ, γ΄ πρόσωπο => μιλά
αντικειμενικά και ουδέτερα σε τρίτο πρόσωπο.
 Ύφος: φιλικό/οικείο (α΄, β΄ ενικό πρόσωπο, εκφράσεις προφορικού λόγου),
επίσημο (β΄ πληθ. πρόσωπο, επίσημο και δύσκολο λεξιλόγιο, απευθύνεται σε
κάποιο επίσημο πρόσωπο), ουδέτερο (ούτε φιλικό, ούτε επίσημο, κανονική
ανάλυση του θέματος)
 Πολυτροπικό κείμενο: το κείμενο που συνδυάζει πολλούς κώδικες π.χ.
γλωσσικό και ζωγραφικό. Πολυτροπικά κείμενα συναντούμε σε περιοδικά και
ιστοσελίδες.
 Ρόλος εικόνας: να τραβήξει την προσοχή, να εντυπωσιάσει το αναγνώστη, να
ενισχύσει το μήνυμα του κειμένου.
 Κειμενικά είδη:
1. Άρθρο (δεν έχει προσωπικό ύφος, επίκαιρος χαρακτήρας, πηγή
δημοσίευσης-περιοδικό, εφημερίδα, ηλεκτρονική σελίδα, περιορισμένης
έκτασης)
2. Επιστολή φιλική/επίσημη (προσφώνηση (π.χ. Αγαπητέ μου
φίλε,...Αξιότιμε κύριε Υπουργέ,..) και επιφώνηση (π.χ. Με αγάπη,...Με
εκτίμηση,...), έχει χωροχρονικό πλαίσιο (τόπος και χρόνος), χρήση
β’πληθυντικό πρόσωπο ή β΄ενικό (φιλική επιστολή), επίσημο ή φιλικό
ύφος ανάλογα με το είδος της επιστολής, φράσεις με της οποίες
πετυχαίνεται η επικοινωνία πομπού – δέκτη)
3. Ομιλία (προσφώνηση (π.χ. Αγαπητοί σύνεδροι) και επιφώνηση (π.χ. Σας
ευχαριστώ για την προσοχή σας), αμεσότητα, χρήση α΄ και β΄
πληθυντικού προσώπου)
4. Ημερολόγιο, Γελοιογραφία, Κανονισμοί σχολείου κ.ά.
 2

 Κειμενικοί τύποι:
1. Αφήγηση ( α)Κυριαρχούν τα ρήματα (ειδικά τα ρήματα δράσης, κίνησης,
ενέργειας και τα ρήματα έκφρασης σκέψεων και συναισθημάτων – αποδίδουν
τα σχόλια του αφηγητή για τη συμπεριφορά των ηρώων), β)χρόνος: αόριστος
και παρατατικός. Μπορεί να χρησιμοποιείται ο Ενεστώτας για γεγονότα του
παρελθόντος, όταν θέλουμε να δώσουμε μεγαλύτερη ζωντάνια. γ)
Χρησιμοποιούνται συνδετικές λέξεις ή φράσεις που δείχνουν τη χρονική
εξέλιξη της ιστορίας (αρχικά, ύστερα, στη διάρκεια, μετά κλπ.) ή την
αιτιολόγηση των συμβάντων (επειδή, καθώς, αφού, εξαιτίας κλπ.)
2. Περιγραφή (χρήση επιθέτων, χρήση ενεστώτα, οργανώνεται με άξονα τον
χώρο)
3. Επιχειρηματολογία (υποταγμένος λόγος, κυριολεκτική χρήση της γλώσσας,
ρητορικές ερωτήσεις, προθέσεις, επιρρήματα, μετοχές, χρήση αιτιολογικών
συνδετικών λέξεων => γιατί, επειδή, διότι, αφού/ παράθεση επιχειτημάτων)
 Αξιοπιστία και εγκυρότητα κειμένου: αυθεντία πομπού, τριτοπρόσωπη
αφήγηση, επίσημο ύφος, πλούσιο και επιστημονικό λεξιλόγιο, αναφορά σε
στατιστικές έρευνες, γνώμες άλλων, αποσπάσματα από βιβλία
 Πλαγιότιτλοι: Οι πλαγιότιτλοι είναι σύντομες και περιεκτικές φράσεις οι
οποίες χρησιμοποιούνται για να δώσουν ένα τίτλο που αποδίδει το νόημα μιας
παραγράφου. Οι πλαγιότιτλοι χρησιμοποιούνται για να γράψουμε μία
περίληψη.

Α. ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ

Πρέπει να ξέρω - να αναγνωρίζω το υποκείμενο μέσα σε μια πρόταση.

(απαντά στην ερώτηση ΠΟΙΟΣ;)

- να αναγνωρίζω τη μορφή του υποκειμένου.

Οι Μορφές του Υποκειμένου

Το υποκείμενο μπορεί να είναι:

1. ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΟ: (πρόσωπο, ζώο, πράγμα)

Ο Αντώνης διαβάζει καθημερινά. / Το θρανίο είναι πεντακάθαρο.

2. ΑΝΤΩΝΥΜΙΑ: (μπαίνει στη θέση του ονόματος: εγώ, εσύ, αυτός, εκείνος κλπ)
Εμείς παρακολουθούμε θέατρο. / Αυτός βλέπει τηλεόραση.
 3

3. ΕΠΙΘΕΤΟ/ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΟΠΟΙΗΜΕΝΟ ΕΠΙΘΕΤΟ: (αρσενικό, θηλυκό,

ουδέτερο)
Οι νέοι είναι τολμηροί. / Οι κακοί τιμωρούνται.

4. ΜΕΤΟΧΗ: (-μένος, -μένη, -μένο, -οντας/-ώντας)

Ο πεινασμένος καρβέλια ονειρεύεται.

5. ΠΡΟΤΑΣΗ (ΜΕ ΑΡΘΡΟ): Το ότι ήρθε αδιάβαστος, με εξέπληξε!

6. ΠΡΟΤΑΣΗ (ΧΩΡΙΣ ΑΡΘΡΟ): Φαίνεται ότι θα έρθουν σύντομα.

7. ΑΚΛΙΤΗ ΛΕΞΗ: (λέξη που δεν κλίνεται)

Ο και είναι σύνδεσμος

Β. ΑΧΩΡΙΣΤΑ ΜΟΡΙΑ

Αχώριστα μόρια λέγονται οι λέξεις που δε στέκονται μόνες τους στο λόγο, αλλά
χρησιμοποιούνται στην παραγωγή άλλων λέξεων. Χωρίζονται σε λόγια (προέρχονται
από την αρχαία ελληνική γλώσσα) και λαϊκά (προέρχονται από τα νέα ελληνικά).

Γ. ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ

 4

Τα βασικά μέρη μιας παραγράφου: η θεματική πρόταση, οι λεπτομέρειες/σχόλια

και η πρόταση κατακλείδα!

Υπάρχουν διάφοροι τρόποι ανάπτυξης μιας παραγράφου:

Ø με παρουσίαση στοιχείων-παραδειγμάτων

Ø με σύγκριση-αντίθεση

Ø με διαίρεση

Ø με αιτιολόγηση

Ø με ορισμό

Ø με συνδυασμό διαφόρων τρόπων ανάπτυξης

Πρέπει να είμαστε σε θέση να αναγνωρίζουμε τον τρόπο ανάπτυξης μιας παραγράφου

ή να αναπτύσσουμε ένα θέμα με βάση ένα συγκεκριμένο τρόπο ανάπτυξης.

ΕΝΟΤΗΤΑ 2:

Α. ΕΓΚΛΙΣΕΙΣ: Οι μορφές που παίρνει το ρήμα για να φανερώσει πώς

παρουσιάζεται το νόημά του από εκείνον που μιλάει.

 ΟΡΙΣΤΙΚΗ: Φανερώνει κυρίως το πραγματικό.

 ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ (να, ας): Φανερώνει το ενδεχόμενο, το επιθυμητό, ευχή,
προτροπή, απορία, δυνατό, πιθανό.
 ΠΡΟΣΤΑΚΤΙΚΗ («προστάζει»): Φανερώνει προσταγή, προτροπή, απαγόρευση.

ΟΙ ΧΡΟΝΟΙ ΤΩΝ ΡΗΜΑΤΩΝ

 5

1.ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ: Ο χρόνος αυτός μας φανερώνει την πράξη που γίνεται τώρα. Αναφέρεται
στο παρόν (στο σήμερα).

Ενεργητική φωνή: γράφω, παίζω, διαβάζω, μιλώ Παθητική φωνή: γράφομαι

2.ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΣ: Αυτός ο χρόνος μας φανερώνει μια πράξη που γινόταν χτες (στο παρελθόν)
συνέχεια.

Ενεργητική φωνή: έγραφα, έπαιζα, διάβαζα Παθητική φωνή: γραφόμουν

3. ΑΟΡΙΣΤΟΣ: Ο χρόνος αυτός μας φανερώνει μια πράξη που έγινε στο παρελθόν για μια
στιγμή και τέλειωσε στο παρελθόν.

Ενεργητική φωνή: έγραψα, έπαιξα Παθητική φωνή: γράφτηκα

4.ΣΤΙΓΜΙΑΙΟΣ ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ: Ο χρόνος αυτός αναφέρεται σε πράξη που θα γίνει σε μια
στιγμή στο μέλλον. Παίρνει τη λέξη (θα) σαν πρόθεμα.

Ενεργητική φωνή: θα γράψω Παθητική φωνή: θα γραφτώ

5.ΕΞΑΚΟΛΟΥΘΗΤΙΚΟΣ ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ: Ο χρόνος αυτός, μας λέει ότι η πράξη θα γίνεται
στο μέλλον συνέχεια. Παίρνει τη λέξη (θα) σαν πρόθεμαΕνεργητική φωνή: θα γράφω, θα
παίζω Παθητική φωνή: θα γράφομαι

6.ΠΑΡΑΚΕΙΜΕΝΟΣ: Ο χρόνος αυτός μας λέει ότι η πράξη έχει γίνει στοπαρελθόν και
σήμερα έχει τελειώσει. Παίρνει σαν πρόθεμα τη λέξη (έχω).Ενεργητική φωνή: έχω γράψει, έχω
παίξει Παθητική φωνή: έχω γραφτεί

7.ΥΠΕΡΣΥΝΤΕΛΙΚΟΣ: Ο χρόνος αυτός μας λέει ότι η πράξη είχε γίνει και είχε τελειώσει
στο παρελθόν. Παίρνει σαν πρόθυμα τη λέξη (είχα).

Ενεργητική φωνή: είχα γράψει, είχα παίξει Παθητική φωνή: είχα γραφτεί
8.ΣΥΝΤΕΛΕΣΜΕΝΟΣ ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ: Ο χρόνος αυτός μας λέει ότι η πράξη θα έχει γίνει
στο μέλλον. Παίρνει σαν πρόθεμα τις λέξεις (θα έχω).

Ενεργητική φωνή: θα έχω γράψει Παθητική φωνή: θα έχω γραφτεί

Β. ΧΡΟΝΟΙ ΤΟΥ ΡΗΜΑΤΟΣ: Οι μορφές που παίρνει το ρήμα για να φανερώσει

πότε και πώς γίνεται κάτι.
Χρονική βαθμίδα:
 ΠΑΡΟΝΤΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ: Ενεστώτας, Παρακείμενος.

 ΠΑΡΕΛΘΟΝΤΙΚΟΙ: Παρατατικός, Αόριστος, Υπερσυντέλικος.

 ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΟΙ: Εξακολουθητικός Μέλλοντας, Συνοπτικός Μέλλοντας,

Συντελεσμένος Μέλλοντας.

Ποιόν/Τρόπος ενεργείας:
 6

 ΜΗ ΣΥΝΟΠΤΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ: Όταν φανερώνουν εξακολούθηση ή

επανάληψη : Ενεστώτας, Παρατατικός, Εξακολουθητικός Μέλλοντας.

 ΣΥΝΟΠΤΙΚΟΙ: Όταν παρουσιάζουν κάτι συνοπτικά :Αόριστος, Συνοπτικός

Μέλλοντας.

 ΣΥΝΤΕΛΕΣΜΕΝΟΙ: Όταν αυτό που δηλώνουν είναι κάτι τελειωμένο :

Παρακείμενος, Υπερσυντέλικος, Συντελεσμένος Μέλλοντας.

**ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΑΥΞΗΣΗ: Μερικά σύνθετα ρήματα με α΄ συνθετικό επίρρημα ή

πρόθεση παίρνουν αύξηση στην αρχή του β΄ συνθετικού.
Συγγράφω=> παρατατικός: συνέγραφα, αόριστος: συνέγραψα

Γ. ΣΥΝΘΕΤΗ ΛΕΞΗ ή ΣΥΝΘΕΤΟ: Η λέξη που σχηματίζεται από τα συνθετικά.

Α΄συνθετικό + Β΄συνθετικό -> ΣΥΝΘΕΤΟ ή ΣΥΝΘΕΤΗ ΛΕΞΗ

Το α΄ συνθετικό μπορεί να είναι:

 Επίθετο: μεγαλόχαρη (μεγάλη)

 Ρήμα: μπαινοβγαίνω (μπαίνω)
 Αριθμητικό: τριώροφο (τρία)
 Επίρρημα: πανωφόρι (πάνω)
 Πρόθεση: αντιλαμβάνομαι (αντί)
 Αντωνυμία: αυτοκίνητο (αυτό)

Τα σύνθετα χωρίζονται σε:

1. ΠΑΡΑΤΑΚΤΙΚΑ: Τα δύο συνθετικά παρατάσσονται το ένα δίπλα στο άλλο.

(ουσιαστικό+ουσιαστικό, επίθετο +επίθετο, ρήμα+ρήμα, επίρρημα+επίρρημα)

Π.χ. μαχαίρι + πιρούνι : μαχαιροπίρουνα

2. ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΤΙΚΑ: Το πρώτο συνθετικό προσδιορίζει το δεύτερο.

Π.χ. σπανάκι + πίτα : σπανακόπιτα

3. ΚΤΗΤΙΚΑ: Μπορούν να αποδοθούν με τη φράση « εκείνος που έχει…»

Π.χ. σκληρή + καρδιά : σκληρόκαρδος

4. ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΑ: Το ένα συνθετικό είναι ουσιαστικό, το άλλο ρήμα. Το

ουσιαστικό έχει θέση αντικειμένου του ρήματος.

Π.χ. κρέας + πωλώ : κρεοπώλης

 7

**ΣΥΝΔΕΤΙΚΟ ΦΩΝΗΕΝ: Το –ο- που εμφανίζεται συνήθως ανάμεσα στο θέμα του
πρώτου συνθετικού ( όταν αυτό είναι κλιτό) και στο δεύτερο συνθετικό ( όταν αυτό
αρχίζει με σύμφωνο).

Π.χ. γυναίκες + παιδιά : γυναικόπαιδα

Όταν το δεύτερο συνθετικό αρχίζει με φωνήεν, το συνδετικό –ο- συνήθως δεν

εμφανίζεται.

Π.χ. δεκαπέντε + Αύγουστος: Δεκαπενταύγουστος.

ΕΝΟΤΗΤΑ 3:

Α. ΦΩΝΕΣ
Α΄ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΘΗΤΙΚΗ ΦΩΝΗ.
Η φωνή είναι στοιχείο μορφολογικό του ρήματος , αφορά δηλαδή εξωτερικά
χαρακτηριστικά του ρήματος, χαρακτηριστικά μορφής. Με βάση, λοιπόν, τις
καταλήξεις τους τα ρήματα χωρίζονται σε δύο φωνές: την ενεργητική και την
παθητική.
 Η ενεργητική φωνή περιλαμβάνει τα ρήματα που στο α΄ πρόσωπο του ενικού
αριθμού της Οριστικής του Ενεστώτα έχουν κατάληξη –ω ή –ώ.
 Η παθητική φωνή περιλαμβάνει τα ρήματα που στο α΄ πρόσωπο του ενικού
αριθμού της Οριστικής του Ενεστώτα έχουν κατάληξη –μαι.

Β. ΟΙ ΣΥΖΥΓΙΕΣ ΤΟΥ ΡΗΜΑΤΟΣ

 Όσα ρήματα κλίνονται κατά τον ίδιο τρόπο αποτελούν μια συζυγία. Οι
συζυγίες είναι δύο:
 Στην πρώτη συζυγία ανήκουν τα ρήματα που τονίζονται στο α΄ πρόσωπο της
οριστικής του ενεργητικού ενεστώτα στην παραλήγουσα (κατάληξη -ω) και
του παθητικού ενεστώτα στην προπαραλήγουσα (κατάληξη -ομαι).
 Στη δεύτερη συζυγία ανήκουν τα ρήματα που τονίζονται στο α΄ πρόσωπο
της οριστικής του ενεργητικού ενεστώτα στη λήγουσα (κατάληξη -ώ) και του
παθητικού ενεστώτα στην παραλήγουσα (καταλήξεις -ιέμαι ή -ούμαι, -άμαι).

 Τα ρήματα της δεύτερης συζυγίας διαιρούνται σε δύο τάξει

 8

Α΄ ΤΑΞΗ Β΄ ΤΑΞΗ

• Ενεργητική φωνή -ώ, -άς, -ά -ώ, -είς, -εί

• Παθητική φωνή -ιέμαι, -ιέσαι, -ιέται -ούμαι -είσαι -είται ή -άμαι, -άσαι, -άται

Διδάσκοντες-Στοιχεία Επικοινωνίας: Δημήτρης Παπανεάρχου

(demetrispapanearchou@gmail.com), Βασιλική Διαμαντή (vpoulli@gmail.com), Γιώργος
Βασιλειάδης (vasili_ge@hotmail.com), Μαρία Νεάρχου (maria-
nearchou@windowslive.com), Θάλεια Κοντού (kontouthalia@gmail.com)