તળપદા શબ્દો દો�ઢ�ુ ં : પૈસો

ફાચર : િવઘ્ન
કને : પાસે
અનભે : િનભર્ય
નવા�ું : જળાશય
�હમાર� : તમાર�
હડફ : એકાએક
બન : બહ�ન
ઓલીપા : પેલી બા�ુ
ગલફો�ંુ : ગલો�ં
આણીપા: આ બા�ુ
ચટલાં : ક�ટલાં
ભળકડ� : સવાર�
ભળભાંખ�ું : મળસ્�ું
ગવન : સાલ્લો
આળ� : નરમ
જગન : યજ્ઞ
હોગલી : � ૂળાની ગં�
ફોડ : સ્પષ્ટતા
છપનો : સંવત ૧૯૫૬
મગત�ંુ : મચ્છર
કોશીર : કરકસર
પડતપે : તડકામાં
ફડચ : �ુકડો
પરથમી : � ૃથ્વી
ઓ�ું : પડદો
ગરવાઈ : ગૌરવ
પોશ : ખોબો
છાક : નશો
કાંધ : ખભો
સજયા : પથાર�
ટ�પ�ું : પંચાંગ
અડાળ� : રકાબી
મોખ : મોહ
ઝાંઝ�રયા: આ� ૂષણ
કાજગરો : કામગરો
લાંક : મરોડ
મઢયમ : મેડમ
કરડાક� : કટાક્ષ
રમમાણ : તલ્લીન
સાખ : સાક્ષી
બડથલ : � ૂખર્
ગોજ : પાપ
વાજ : કંટાળો
હરવર : સ્મરણ
ઝખવા�ું : ભો�ું
હાપ : સાપ
દળકટક : લશ્કર
કડછો : ચમચો
બપડ� : ઘંટ�
ઢ� ૂર�ું : ઓઢાડ�ું
પાશ : અસર
ઢોબ�ું : વાસણ
સબ : સાહ�બ
પડ� : �તે
ઊઘલ�ું : િવદાય
સ�ઢ�ું : િવદાય થ�ું વાહ�-પાછળ
તોછડ : ખામી શાખ-સાક્ષી
સરગ-સ્વર્ગ
અતાર� -અત્યાર�
સાભરણ-સ્મરણ
અભેમાન-અ�ભમાન
હાલ�ંુ -ટો�ં
આબોકાર-આવકાર
છોડ�-છોકર�
તાકડ�-અ�ણનાસમયે
�તરા-યાત્રા
ઢો�લયો-ખટલો
જ�કત-�ુ�કત
કવેણ-ખરાબવચન
ટિશયો-ઉઝરડો
કળજગ-ક�ળ�ુગ
�ુક�ુ-ં ન�ક
ગણ-�ુણ
દખણ-દ�ક્ષણ
તૈણ-ત્રણ
ગલઢ�રાં-ઘરડા
દન-�દવસ
ગોજ-પાપ
દાખડો-તકલીફ
ધીસત-ફોજ
નકર-ન�હતો
ચંત્યા-�ચ�તા
નર�-ચોખ્ખો
દાગતર-દાકતર
િનમા�ુ-ં લાચાર
દોથો-ખોબો નીમ-િનયમ
પનારો-સાથ પાધ�ંુ -સી�ુ
પલ્લો-�ુસાફર� �ુનઈ-�ુય
પ�ચો-પંજો ફકર-�ફકર
� ૂતાં-તાકાત પ્રાગડ-સવાર
ભો�ુ-મા�ુ બોન-બહ�ન
મલક-�ુલક મનેખ-મ�ુષ્ય
મોખ-અ�ુ�ૂળતા માણહ-માણસ
રત્નાગર- રત્નાકર રખો�ુ-રક્ષણ
ં
લગણ-�ુધી રાંધ�ણ�ુ ં –રસો�ું
લઠ્ઠ-લાઠ� વડ�રાં-મોટ�રા
વાલેસર�-�હતેચ્� વરહ-વષર્
વ�ઢાર�ુ➖
ં ઉપાડ�ું ફાસલો➖અતર
અડવાણા➖ઉઘાડા ફાંસલો➖િશકાર માટ�ની �ળ
ઉભય➖બને પક્ષ ઈમલો➖તટ�લા મકાનનો કાટમાળ
અક્ષત➖ચોખા અગન પછે ડ�➖બળ�ને � ૃત્�ુ
ચોવટ➖પારક� પંચાત પામ�ું
કપાણ➖મશ્ક�લી દ� કારો➖ઘ�ઘાટ, મોટો અવાજ
ચમરબંધી➖મોટો માણસ ઘ�ટા�ુ➖
ં સઈ જ�ું
ઓશલો �ુટવો➖છાતી �ૂટવી ઈતબાર➖ભરોસો
કપાળે �ૂવો➖વાતવાતમાં રડ�ું વાજ આવી જ�ુ➖
ં તરાસી જ�ું
ગામડર� જ�ુ➖
ં મત્�ુ પામ�ું થોથા➖પસ્તકો (�ૂના)
વરો➖પરસંગ વીશી➖ભોજનાલય
ર�ઢો➖બપોર�ુ ં ભોજન �ચતારો➖�ચત્રકાર
ઓળ�યો➖લ�પણ � ૂમર� ગ➖એક હિથયાર
થડ બાંધ�ુ➖
ં વાતની શ�આત ભ�ઠપ➖ઝખવાણા, શરિમ�દા
કરવી
�જળ પાણી➖લણ-દ� ણ
તરભા�ુ➖
ં પ� િવિધ�ુ ં એક પાત્ર
સોખમણ➖સકોચ
મથરાવટ�➖આબ�
ગાતડ�➖પછે ડ�ની ફાંટ
લાળ�➖િશયાળનો અવાજ
દોકડો➖િસ�ો
ઝાંઝવા➖ખોટાં પાણી
સાતા➖શાંિત
મલાજો➖મયાર્દા
દં �ુડ�➖�ણી પાણીની ધાર
છક�લો➖બહ�ક� ગયેલો
ઝાડ� નાખ�ુ➖
ં ઠપકો દ� વો
અગત્ય ના ��ઢપ્રયોગો+શબ્દસ� ૂહ:
1) �તર માં ઓ�ં લાવ�ું : �દય
થી �ુઃખી થ�ુ.ં
2) પ�ગડા માં પગ ઘાલવો :
બરોબર� કરવી
3) કાં�ુ કાપી આપ�ું : પોતાની
િવ�ુદ્ધ માં જઈ શક� તેવી લે�ખત
ક� ૂલાત આપવી
4) �ભ ના �ૂચા વળવા : કહ�
કહ�ને થાક� જ�ુ.ં
5) બારમો ચંદ્રમા હોવો :
અણબનાવ હોવો.
6) વજ્રપાત થવો : મોટો આઘાત
લાગવો.
7) � ૂળો �ુકવો : નષ્ટ કરવો
8) પાણી માગવા ન રહ�� ું : બચી
ન શક�ું
9) એક ભવ માં બે ભવ કરવા :
�ુનલર્ગ્ન કરવા
10) સેલ્લારા લેવા : ફર�ું , િવચર�ું
1) નાન્દ� : વસ્�િુ નદ� શવાળો નાટક
નો પ્રારં ભ નો શ્લોક
2) તાકો : ફાડ�ા િવના�ુ ં લા�ુ ં
� ૂગડા �ુ ં થાન
3) વાર : ત્રણ �ટ �ટ�ું માપ.
4) લહાણી : �ુભ પ્રસંગે ભેટ ની
વહ�ચણી
5) ઉચાપત : ખોટ� ર�તે પડાવી
લે�.ું
6) મર�વો : સ�ુદ્ર માંથી �ૂબક�
માર� મોતી કાઢનાર
7) શેખચલ્લી : હવાઈ �કલ્લા
બાંધનાર
8) �ુનીમ : પેઢ� નો �ુખ્ય �ુમસ્તો
9) ફટાણા : મેણા મારતા ગીતો
10) �ુરોગામી : પહ�લા ના સમય
માં થઈ ગયે�.ું
1) પૈ�ુ િસ�ચ�ું : �ુકન કરવા
2) ઓ�ં આવ�ું : મન �ુભા�ું
3) �દય હાથ ના રહ�� ું : �હ�મત ક�
ધીરજ ન રહ�વી
4) છોભીલા પડ�ું : શરમ
અ�ુભવવી
5) �ખે ��ુ� ુ ં તોરણ બંધાઈ જ�ું
: સતત રડ�ા કર�ું
6) ઊની �ચ ન આવવી : જરા
પણ �ુકસાન ન થ�ું
7) ક�જયા�ુ ં મ� કા�ં કર�ું :
કલેશથી વેગળા રહ�� ું
8) કાળ�ુ ં કોરા�ું : �દલને સંતાપ
થવો.
9) ક�ડ પર કાંકરો � ૂકવો : સખત
મહ�નત કરવી
10) તાસીરો બોલી રહ�વો : � ૂર
તાલની રમઝટની મઝા આવવી.
11) �ુઃખે પેટ અને �ૂટ� મા�ુ : એક
વાત�ુ ં �ુઃખ બી� વાતમાં વ્યક્ત
કર�ું
12) સોડ તાણવી : િનરાંતે � ૂ�ું ,
� ૃત્�ુ પામ�ું
13) પગ ભાર� થઈ જવા : સંકોચ
થવો
14) છાતીમાં મો ઘાલ�ું : �પાઈ
જ�ું
15) ધમણ ઉપડવી : હાંફ ચડવી
11) �ુઃખે પેટ અને �ૂટ� મા�ુ : એક
વાત�ુ ં �ુઃખ બી� વાતમાં વ્યક્ત
કર�ું
12) સોડ તાણવી : િનરાંતે � ૂ�ું ,
� ૃત્�ુ પામ�ું
13) પગ ભાર� થઈ જવા : સંકોચ
થવો
14) છાતીમાં મો ઘાલ�ું : �પાઈ
જ�ું
15) ધમણ ઉપડવી : હાંફ ચડવી

1) પૈ�ુ િસ�ચ�ું : �ુકન કરવા અિત � ૂશ્ક�લ ક� મો�ું કામ

2) ઓ�ં આવ�ું : મન �ુભા�ું ♢ જગન
3) �દય હાથ ના રહ�� ું : �હ�મત ક�
અવિધ ક� હદ બહાર�ુ ં
ધીરજ ન રહ�વી
♢ િનરવિધ
4) છોભીલા પડ�ું : શરમ
અ�ુભવવી
કાગળ બનાવનાર કાર�ગર
5) �ખે ��ુ� ુ ં તોરણ બંધાઈ જ�ું
♢ કાગદ�
: સતત રડ�ા કર�ું
6) ઊની �ચ ન આવવી : જરા �કલ્લાની આસપાસ રક્ષણ માટ�
પણ �ુકસાન ન થ�ું કરાતી પાણીની ખાડ�
7) ક�જયા�ુ ં મ� કા�ં કર�ું : ♢ પ�રખા
કલેશથી વેગળા રહ�� ું
ખ�ૂર�ના પાંદડાંની �થ
ં ૂ ેલી ઝોળ�
8) કાળ�ુ ં કોરા�ું : �દલને સંતાપ
♢ જબીલ
ં
થવો.
9) ક�ડ પર કાંકરો � ૂકવો : સખત
ખોદ�ને પડતર રાખે� ું ખેતર
મહ�નત કરવી
♢ ચા�ુ
10) તાસીરો બોલી રહ�વો : � ૂર
તાલની રમઝટની મઝા આવવી.
ગદ્ય અને પદ્ય બં�ેવાળ� ત્રણ થાંભલાવા�ં વહાણ
સા�હત્ય�ૃિત ♢ તરકોશી
♢ ચં� ૂ
�ૂધ, દહ�, ઘી, મધ અને ખાંડ�ુ ં
ઘસડાઇને આવેલો કાદવ િમશ્રણ
♢ ચ�ું ♢ પંચા� ૃત

ઘોડાનો દાબડાનો અવાજ દ� વોને ધરાવેલી ખાવાની વસ્� ુ

♢ પડઘી ♢ નેવેદ

ચ�ુર, �ુદર
ં અને �ુણવાન સ્ત્રી ધાર કાઠ�� ું
♢ �ચિત્રણી ♢ િનિશત

�ચત્રકામ કરનારો નદ� પાસેની નીચી જમીન

♢ �ચતારો ♢ કાછઇ

ૂ ડો
ચીર� લો લાકડાનો �ક નદ�ના પ્રવાહની વચ્ચે તર�
♢ �ચતાળ આવેલો
♢ �ુ�લન
ચોર�ુ ં પગ�ું
♢ પગે� નદ�માં �ૂરથી વહ� આવતો
કાષ્ઠસ� ૂહ
જન્મ આપનાર�
♢ તરાપો
♢ જનિયત્રી
નવી ખેડાયેલી જમીન�ુ ં પ્રથમ
જમાઉધાર�ુ ં તારણ
વષર્
♢ તાર�જ
♢ તાવર�ુ ં

તપ વડ� પાપ ક્ષીણ કર�ું તે

નાશ પામે તે� ું
♢ િન�રા
♢ ન�ર
પડછાયા�પ આ�ૃિત માત્ર એક જ
♢ પ્રિતચ્છંદ ♢ તન્માત્ર

પિવત્ર હોવાનો ઢ�ગ કર�ું મોરના પ�છનો સ� ૂહ

♢ ચાગ�ું ♢ કલાપ

પહાડની તળે ટ�નો પ્રદ� શ રણમા ર� તી ઊડ�ને થતો ઢગલો

♢ તરાઇ ♢ �ૂવો

પાછા આવ�ું તે વા�ના શબ્દનો વગર્ કહ�વો તે

♢ પ્રત્યાગમન ♢ પદચ્છે દ

પાણી ભર� લાવવાની ચામડાની આશરો ક� ઉ�ેજન આપનાર-

� ૂણ ક� થેલી પોિશ�ટો
♢ પખાલ
સાવ અસંભિવત વાત-
પાણીમાં બાંધેલો �કલ્લો આકાશ�ુ�મ
ુ વ� ્
♢ જ�રો
ં
ખબ સં�ુ�ચત દ�ષ્ટવા�ં-�ૂપમં�ૂક
પૈસાનો ચોથો ભાગ
�માં િનરં તર શંકાઓ જ રહ�લી છે
♢ દમડ�
તે-સંશયાત્મા
બળદને અપાતો � ૂકો દાણો
�ું કર�ું તે � ૂઝે ન�હ તેવી
♢ ચંદ�
અવસ્થા-�ક�કતર્વ્ય� ૂઢ
બે પાંપણ મળવી ક� ભેગી થવી તે
સરખી �મર�ુ-સમવયસ્ક
♢ કસો

ચોપડ�ઓમાં જ મસ્ત રહ�નાર-

માખીઓ િવના�ુ ં
વે�દ�ુ ં
♢ િનમાર્�ક્ષક
પગાર લીધા િવના સેવા ખાતર
કામ કરનાર-માનાહર્
રા�યની ખટપટોમાં રચ્યોપચ્યો
રહ�નાર-�ુત્સદ�
જમાં બધા પ્રકારનો મેળ છે તે-
સામંજસ્ય
ગાડા ભાડ� ફ�રવનાર-અધવાયો
જહાજનો સઢ બાંધવા માટ�નો
વચ્ચેનો �ુખ્ય થાંભલો-�ૂવાથંભ
ઓ�રને ધાર કાઢવા માટ�
વપરાતો પથ્થર-છ�પર
જની પ્રિતષ્ઠતા �મેલી છે તે�-ું
લબ્ધપ્રિતષ્ઠ
જમીન ઉપર થઈને જતો માગર્-
�ુશક�
જળ ઉપર થઈને જતો માગર્-તર�
રગ� ૂિમનો પડદો ક� પાછળનો
ભાગ-નેપથ્ય
િનયિમતપણે પ્રમાણસર ભોજન
કરનારો-િમતાહાર�
અધકચરા જ્ઞાનવાળો-અધર્દગ્ધ
જ�ુ ં �ચ� અન્ય િવચારોમાં
રોકાયે� ું હોય-અન્યમનસ્ક
જની આશા રાખવામાં ન આવે-
અપ્રત્યાિશત
સત્રીઓ પ્રત્યેની માન� ૃિત-
સ્ત્રીદા�ક્ષણ્ય
પવનનો ક� પવન સાથે પડતા
વરસાદનો �ુસવાટ-ઝંઝા
આખને છાવર� લે� ું પડ-પડળ
ચતન અને જડ-ચરાચર
જડ� ૂળથી ઊખેડ� નાખનાર-
ઉચ્છે દક
પાણી લઈ જવાને બનાવેલી નીક-
કાંસ
કસબ�ુ ં ભરતવા�ં-જરક્સી
ગામને પાદર ભરવાડો�ુ ં ઘેટાંબકરાં
રાખવા�ુ ં ઠ�કા�ુ-ં ઝોક�ું
વારં વાર કહ�વાયેલી વાત-�ુન�ુ�કત
િવષય-વાસના અથવા �ુટ�વોમાં
ફસાયેલો-િવષયાસક્ત
વહાણનો �ુખ્ય ખલાસી-ટંડલ
�
કમરથી ઉપરના ભાગ�ુ ં �ચત્ર- વાછ�ું બતાવ્યા િવના દોહવા દ�
અ�ુણ�ચત્ર તેવી ગાય-કવલી

આધાર વગરની તરં ગી વાત-ઉટંગ છોકરાં ચોર� જનાર-કાળવે�ળયો

�ંઘ �ુધી �ના લાંબા હાથ હોય- �નૈયાંને બપોર અપા� ું ભોજન-
આ�નબા�ુ �ુદા�ળયાં

લોટને ચાળવાથી નીકળતો � ૂકો- લગ્નને આગલે �દવસે અપા� ું

� ૂ�ું ભોજન-રઘલાં

ઘ� વગેર�ના ભરડ�લા કકડા ક� નમીને �ક�ને સલામ કરવી તે-

તેની વાની-� ૂલી �ુરિનસ

અણીના વખતે-તાકડ� આકાશ�ુ ં માથા પર�ુ ં �બ��ુ-ખમધ્ય

નદ�ની કાંકરાવાળ� �ડ� ર� તી- તરત િવયાયેલી ગાયભ�સ�ુ ં �ૂધ-

વેકરો ખર� �ુ, ખર� �ું

મરણ પાછળ રો�ુ-ં �ૂટ�ું તે-કાણ ખતરમાં જવા-આવવા માટ� બે

પાં�ખયાવા�ં લાક�ું ઘાલી કરવામાં
વપાર�એ રાખેલ વાણોતર-
આવતો રસ્તો-ખોડ�બા�ંુ
�ુમાસ્તો
આ�ું �ુરાન દ� ને મોઢ� છે તે-હા�ફજ
મકાનમાં � ૂસેલા ચોરનો બહાર
ઊભેલો સાથી-કનેવા�ળયો ુ ુ �દ્ધ
ઘટાંની લડાઈ-�� ુ

હથેળ�માં માય તેટલી જ �ભક્ષા જમીનને પ્રથમ વરસાદ� ખેડવી તે-

લેવા�ુ ં વ્રત-કરતલ�ભક્ષા હળોતરા

હાથની �ગળ�ઓના ચાળાથી કન્યાને સગાં દ્રારા અપાતી

િવચાર �ણવા-કરપલ્લવી ભેટવસ્�ુઓ-સૌદાયક
વરકન્યા પરણી ઊઠ�ા પછ�
ગવા� ું સૌભાગ્ય�ુ ં ગીત-સોભ
જમાં દ�કરાનો ભોગ આપ્યો હોય
તેવો યજ્ઞ-�ુતમેધ
મા�ુ ં જમીનને અડકાડ�ને કર� ું
નમન-િસજદો
ચલમ પીવાના કપડાનો કકડો-
સાફ�
પથ્થર માર� માર�ને �વ લેવાની
સ�-સંગમાર�
જોત�ંુ ભરાવવાની � ૂસંરાની
ખીલી-સમોલ
ઘી પીરસવા�ુ ં નાળચાવા�ં માટ��ુ ં
વાસણ-વાઢ�
પરથમ વખત કન્યાને ક� વરને મ�
દોઈને અપાતી ભેટ-મ�જોય�ુ,ં
મ�જો�ું
ધાન ઊણપવા માટ� પછે ડ�ની
છાપટનો વા�ુ-પડવાહ
દોહતી વખતે ગાયને પાછલે પગે
બાંધવા�ુ ં દોર�ુ-ં નાઝણાસાંકળ
ફાંસી દ� વાની જગ્યા-નકાસ
મર� લા માણસ પાછળ વહ�ચવામાં
આવતા �ૂધના લા�ુ-દો�હતર
ગભર્વતી સ્ત્રીને થતો અ�ભલાષ-
દોહદ
સમીસાંજ�ુ ં લગ્ન-ગો� ૂ�લક
સયાર્સ્ત પછ� નહ� જમવા�ુ ં વ્રત-
ચોિવહાર
વરસાદના પાણીથી થતી ખેતી ક�
પાક-જરાયત
આખે ઝાંખ આવવી તે-ઝાંઝાં��
ંૂ ં
વીર�ુ ં પ્રશ�સ્ત કાવ્ય-પવાડો
દાળ વાટવાનો પથરો-િનસાતરો,
િનશાતરો
માનવ�વનની �ગ્રત, સ્વપ્ન,
અને �ુ�પ્ુ તાવસ્થાથી પર ચોથી
અવસ્થા-� ૂયાર્વસ્થા
શબને �ચક�ને સ્મશાને લઈ
જનાર-ડા�ુ
જમીનદાર અને જમીન વાવનાર
વચ્ચે સાંથનો કરાર-ગણોત
ઢોરને બાંધવાની જગ્યા-કોઢાર યજ્ઞમાં હોમ કરતાં બાક� રહ�લો
પ્રસાદ� �પ પદાથર્-�ુતશેષ
શર�ર� મો�ું પણ અકક્લમાં ઓ�ં-
જડ�ુ અન્યના દોષ શોધવા�ુ ં વલણ-
છ�દ્રાન્વેષીપ�ું
ઘટાં-બકરાનો વાડો-ઝોક
સલામતીની ખાતર� આપવી તે-
જમ્યા પછ� વાસણમાં હાથ ધોવા
અભયદાન
તે-ચ�
1.ગાયોને બાંધવાનો વાડો--
ઊછળે ન�હ છતાં વેગવાળ�
ગોવ્રજ
ઘોડાની ચાલ-ર� વાલ
2.વગર આમંત્રણે જમતો ફરતો
તા�ુ ં પ���ું �-આવલ
આદમી --ગોલ્લૈયો, ઘોલૈયો

ખોદ�ને પડતર રાખે� ું ખેતર-ચા�ંુ

3.ગાય દોહવા�ુ ં વાસણ-- ગો�ણ�ુ ં

નવા વષર્� ુ ં પવર્-ઝારણી, ઝાયણી

4.�ુજરાતી અને �ગ્રે�ના
િમશ્રણવાળ� ભાષા--�ુજર� �
ઘાસની બનાવેલી પથાર�-સાથરો

5.તરત િવયાયેલી ગાયભ�સ�ુ ં �ૂધ-

પહ�લા આણામાં કન્યાને અપાતો
-ખર� �ું
દાયજો-ધામે� ું

6.માથા વગરનો િપશાચ--ખવીસ

તાક�દની સખત ઉઘરાણી-તકાજો

7.�ક્રયા�ુ ં સામસામે થ�ું તે--

ખાસ માનીતો �ુખ્ય િશષ્ય-
કમર્વ્યિતહાર
પટ્ટિશષ્ય

8.સોળ મણ�ુ ં માપ-- કળશી

એકની એક વાત વારં વાર કહ�વી
તે-િપષ્ટપેષણ
9.કપાસ-�ુવેરની � ૂક� સાંઠ�--
કરાંઠ�
10.વ્ય�ભચારથી જન્મેલ �ુત્ર--
�ુંડ�ુંવર

11.માત્ર નહ� ��ું �ૂધ આપતી

ભ�સ--કો�ું

12.ઢોર�ુ ં વ� ૂક� જ�ું તે --એ�ું

13.હજમાં હા� દ્વારા ધારણ કરાતો

સીવ્યા વગરનો પોશાક--એહરામ

14.નગરના કોટની ચાર� તરફની

ખાઇ--ખંદક

15.મા ક� બાપ�ુ ં મોસાળ--

ખડમોસાળ

પ્રો.ડૉ.બી.સી.રાઠોડ, ડાયર� ક્ટર,

અક્ષર અકાદમી, ગાંધીનગર