The Miscellaneous Letters of Petrarch

Author(s): Ernest H. Wilkins and Giuseppe Billanovich

Source: Speculum , Apr., 1962, Vol. 37, No. 2 (Apr., 1962), pp. 226-243
Published by: The University of Chicago Press on behalf of the Medieval Academy of
America

Stable URL: https://www.jstor.org/stable/2849950

JSTOR is a not-for-profit service that helps scholars, researchers, and students discover, use, and build upon a wide
range of content in a trusted digital archive. We use information technology and tools to increase productivity and
facilitate new forms of scholarship. For more information about JSTOR, please contact support@jstor.org.

Your use of the JSTOR archive indicates your acceptance of the Terms & Conditions of Use, available at
https://about.jstor.org/terms

The University of Chicago Press and Medieval Academy of America are collaborating with
JSTOR to digitize, preserve and extend access to Speculum

This content downloaded from

87.19.140.239 on Mon, 05 Jul 2021 07:59:06 UTC
All use subject to https://about.jstor.org/terms
 THE MISCELLANEOUS LETTERS OF PETRARCH*
BY ERNEST H. WILKINS AND GIUSEPPE BILLANOVICH

THERE exist seventy-seven prose letters by Petrarch that he did not include in
any one of his three letter-collections - the Familiares, the Sine nomine, and the
Seniles. Of these seventy-seven letters, fifty-nine were gathered by Giuseppe
Fracassetti in a collection which he called Epistolae variae and published in the
third volume of his edition of the Epistolae de rebus familiaribus et variae (Flor-
ence, 1863).1 The other eighteen letters have never been gathered hitherto, and
anyone desiring to examine them has been obliged to find them in eleven different
publications, some of them rare. In four cases, moreover, while Italian transla-
tions have been published, the Latin texts have never been published hitherto.
All the eighteen letters will of course be included, ultimately, in critical texts,
in the Edizione nazionale of the works of Petrarch; but it now appears, unfor-
tunately, that the publication of the volume concerned may be delayed for many
years. Under these circumstances it has seemed to us that it would be of consider-
able convenience to Petrarch scholars if these letters might now be gathered
together, without waiting for the preparation of critical texts - the four letters
of which the Latin texts have never been published hitherto being edited by
G. B., and the other fourteen (with two exceptions) being simply reprinted from
the earlier editions.
The published texts of the first six letters, printed before 1900, are quite
unreliable, and the texts of Letters 7-12 and 16-17, while published with far
greater competence, are based, in each case, on one manuscript onlv, and are
inconsistent with each other in various editorial respects. We are reluctant to
republish, without correction or improvement, texts that we regard as unreliable,
or are inadequately based and editorially inconsistent; but it is impossible for
either one of us to undertake at this time the work that would be involved in the
preparation of a corrected and improved edition; and it has therefore been decided
simply to reprint the previously published texts of these letters, without correc-
tion of even the most obvious errors, thus leaving to the previous editors the
entire responsibility for what is here reproduced, and to the ultimate editor of
these letters for the Edizione Nazionale the task of preparing reliable and con-
sistent texts.2 In the cases of Letters 8 and 4, however, we have substituted texts
edited by G. B.

* These letters were listed first in "The Miscellaneous Letters of Petrarch," in Modern Language
Notes, Lxv (1950), 9?97-300; then in The Prose Letters of Petrarch (New York, 1951), pp. 11-14; and
then in Petrarch's Correspondence (Padua, 1960), pp. 10-11. Books and articles herein referred to
without name of author are by E. H. W.
I Fracassetti's collection included, in addition to the fifty-nine letters that were really Variae, six
others that should not have been so included: see The Prose Letters, p. 11, n. 1.
2 The scholars who have published Letters 7-192 and 16-17 have in every case (except that of No. 10,
which is merely a fragment) listed instances in which readings of the manuscript used have seemed
to them to be erroneous, and have been replaced by them. In view of the limited purpose of the present
collection it has seemed unnecessary to reprint such erroneous readings.

* ats~~~~~~~~~~~~~~~

This content downloaded from

87.19.140.239 on Mon, 05 Jul 2021 07:59:06 UTC
All use subject to https://about.jstor.org/terms
 The Miscellaneous Letters of Petrarch 2e7

The numbering of the several letters reflects the order in which they were first
published.
1. To Giovanni Boccaccio
Quattuor Inuectiuarum libros dicam: an quid aliud: ad te misi: libentissime negauerimus
si uel negare tibi aliquid possem: praesertim obnixius postulanti uel illi iam in publicum
non exissent. Ridebis interlegendo & tacitus dices: Ille meus unam amplius quam putabam
artem habet: male loqui didicit. Bene ais: Testor enim tuum caput: meum hoc artificium
5 non fuit: non sum totus indocilis: mallem lectior. Sed hoc didici in his scholis ubi imperti-
nens & ineptus conuitiator docere non potuit quod nesciuit: meliora forsan in Academia
in Parnaso. Nescis quia sicut in plataeis urbium rixantur anicolae: in rostris litigant
causidici: in fornicibus lenones: in tabernis ebrij: sic in scholis disputant philosophi & in
syluis cogitant poetae. Didici quod res: quod locus tempusque poscebant: Immo uero quod
10 cogebat importunissimus magister. Quamuis enim in ocio in solitudine mea essem: ille
tamen urbicus iurgator nec solitudini nec ocio meo parcens: nec ipsam locorum faciem
ueneratus: cui diuinum nescio quid inesse ipse si videas: non neges in illis: ut proprie mihi
uideor dicturus: pierijs penetralibus latitantem: conuitijs aggressus exciuit: in alijs longe
inquam alijs consopitum curis: & hanc quam in me miraris insuetam artem docuit uel
15 inuitum. Illud egrius fero quod & gloriosius aliqua de me loqui & nescio an ineptis sed certe
necessarijs laudibus dare operam me cogit: Vtriusque rei excusationem in fine libri ultimi
uidebis: unum prope diem mirabere: quod eandem quam mihi olim hostis imposuit:
gloriandi necessitatem imposuerunt amici. Ante alios Coenobius noster uir doctus: & quem
anxonijs armatum musis barbarica nuper laurus ornauit: deque nostris ingenijs mirum
20 dictu: iudex censorque germanicus ferre sententiam non expauit. Ille inquam amicissime
quidem admonens efficaciterque coarguens impulerit etiam qua nolebam: ut quod nun-
quam amplius euenturum suspicabar pro excusatione mei nominis nunc denuo gloriarer.
Epistolam eius ad me uidisti puto: aliorum uero non ita quibus stilus uarius: sed omnibus
una mens est moram meam his in locis: nisi sat reliquae uitae meae consentaneam probare.
25 Responsionem meam ad omnes: quia una non capiebat epistola: & de fama totiens certare
durum erat: quanquam tota res alto animo sperni posset: ne tantorum uoces hominum
contempsisse dicerer: libellum de uitae meae cursu contexui: ubi si res meas: non dicam
irreprehensibiles aut laudabiles: sed tolerabiles excusabilesque: mira uero & illi amico
& alijs miratoribus meis siue amantibus siue temptantibus siue ex professo carpentibus
30 puto responsum erit: Hactenus Inuectiuarum mentio calamus tulit: cum quibus & librum
istum senio uictum & canum morsibus lacerum simul & uetustissimam meam quam
postulas chartam mitto: In quibus nihil mihi charius quam uetustas ipsa: cuius uenerator
nostra aetate nisi fallor nemo inde maior fuit. Vale. Mediolani: quarto Idus Julij.

This letter was sent with a copy of the Invective contra medicum. It was first
printed, as an Epistolaris Praefatio to that work, on f. aa2r of the 1496 collective
edition of the works of Petrarch, and was reprinted in the four 16th-century
editions. It is here reprinted from the edition of 1496.
There have been several discussions of the date of this letter: see Petrarch's
Eight Years in Milan (Cambridge, Mass., 1958), pp. 143-146. As is there stated,
E. H. W.'s opinion, which agrees with the opinions of Arnaldo Foresti and G. B.,
is that it was written in 1357.

2. To Leonardo Beccanugi
A leonardo becchamugi amico carissimo.
Leonardo mio non vi dissi io bene insino da principio che '1 papa non farebbe alcun
cosa di quelle tante proferte? ecco che io o un'arte picu che altri non crede, che so indivin
et cosi saperei sempre ne fatti loro; troppo ne son gran maestro per lunga prova, cosi gli

This content downloaded from

87.19.140.239 on Mon, 05 Jul 2021 07:59:06 UTC
All use subject to https://about.jstor.org/terms
 228 The Miscellaneous Letters of Petrarch

conoscessi meco il popolo cristiano, volesselo Iddio, che sarebbe in migliore stato il mondo,
5 che non 0e. Hor non piiu di questo, accio ch'io non paia che sia crucciato, che non sono, anzi
me ne fo beffa; ne v'e alcuno per grande che sia, con chi cangiassi il mio picciolo stato, io
dico il vero, se Dio a buon fine mi conduce. Maestro Anastagio apportadore di questa,
valorosa persona, et mio caro amico viene a corte: prego che per mio amore vi sia rac-
comandato in quello che potete di consiglio et di favore; o pregato che cerchi alcuni
10 libbri et se forse trovasse cosa alcuna, che appena il credo, prego che vi piaccia pagare i
denari infino a cento fiorini, et terrete i libri; et io paghero al presente i dinari qui a chi mi
scriverete come feci gli altri che pagaste a mio fratello, del quale o gran meraviglia che non
mi scriva, e dubito forte di lui, benche per la gratia di Dio la sua vita e tale che di lui se dee
sperare piiu che temere; fareivi scrivere a Cione nostro di questo servigio, ma io tornai
15 pure ier sera di notte, et non lo ancora veduto, et di voi spero molto, meritando nulla.
Iddio sia vostra guardia.
A Vinegia iiij di genaro 1362. francesco p vostro.

This is the only letter in Italian that is now accepted as -being a genuine letter
of Petrarch.
It appears first, in a copy said to be of the fifteenth century, on f. 161 of No.
CXXXVI of the Carte strozziane, in which3 it begins with the salutation "Al
saggio et discreto Leonardo Becchanugi amico carissimo, a la Compagnia de'
Covoni," and ends with the date "A Vinegia, IIII di gennaio 1363."
It appears next on f. 136v of a manuscript, now Marc. Ital. IX 203, that was
written in 1509 by Antonio Mezzabarba,4 who noted in the margin "Tolta e
questa copia dallo scritto di mano medesima del Petrarca." From this manuscript
it was printed (with the note just quoted) by Andrea Tessier, in a publication
entitled Lettera volgare di Messer Francesco Petrarca a Leonardo Beccamuggi tratta
da un codice della Marciana col raffronto della lezione nel Petrarchista di Nicolo
Franco.6
It first appeared in print in 1539, in the first edition of Niccolo Franco's
I1 petrarchista. As printed by Franco it begins "Leonardo mio, non ui diss'io,
insino dal principio; che il Papa non farebbe alcuna cosa di quelle tante proferte"
and ends "Di uoi spero molto, meritando nulla. Iddio sia uostra guardia. Di
Padoa et cetera." It was republished repeatedly in the sixteenth century; then
twice in 1623; then in Odoardo Turchetti's Prose antiche di Dante, Petrarca,
Boccaccio e d'altri preclari ingegni;6 then from Tessier's edition, in Giuseppe Fra
setti's translation of the Familiari,7 and then in Arnaldo Della Torre's "Aneddoti
petrarcheschi."8
The authenticity of the letter was denied by Antonio Meneghelli, in his
Sopra due lettere italiane attribuite al Petrarca9 then, with some weak argumenta-

3 As reported in Le carte strozziane del R. Archivio di Stato di Firenze, S.I., i (Florence, 1884), 570.
1 See C. Frati, "Antonio Isidoro Mezzabarba e il cod. marciano IX 203," in Nuovo archivio veneto,
N.S., xii (1912), 189.
5 (Venice, 1858). This was a wedding publication, Per le nobilissime nozze Marcello-Zon.
6 Udine, 1851. This book was based on the Prose antiche of Doni.
7Florence, i (1863), 7-9.
8 In Giornale dantesco, xvi (1908), 84-85. Della Torre's discussion of the letter runs over pp. 82-88.
9 Padua, 1824.

This content downloaded from

87.19.140.239 on Mon, 05 Jul 2021 07:59:06 UTC
All use subject to https://about.jstor.org/terms
 The Miscellaneous Letters of Petrarch 2299

tion, by Fracassetti; and then by Vittorio Cian, in his "Spigolature di erudizione

petrarchesca."'0 Its authenticity was established by Della Torre, and has been
confirmed by G. B., who has also shown the date of 1362 to be correct." It is dis-
cussed briefly in "Letters in Italian Attributed to Petrarch."'2
The passage beginning "et se forse" and ending "et terrete i libri" had been
omitted (doubtless by oversight) by Mezzabarba (or in a manuscript from which,
directly or indirectly, his manuscript had been derived). It was first printed by
Cian,'3 from a manuscript that had once belonged to Bembo; and then by Della
Torre.
The letter is here reprinted from Tessier's edition, except that the passage just
referred to is reprinted from Cian's note.

3. To Malizia (a giullare)
Malicia salutabis Ganum. Cuius vulgare carmen responso non egere idem ipse qui sc
fateretur, si videre omnia penitus posset. Sed error facti magna sepe fallit ingenia. M
similia scripserunt, sed nemo fuit qui re comperta sententiam non mutaret. Metus et
suspicio, amantium comites, per absentiam crescunt; multa de longinquo timuimus que
5 sub oculis posita ridenda cognovimus. Ponat ergo metum et bonam spem concipiat de
amico, cui non modo florentissima Italie pars, sed, si oporteat, quivis Indorum angulus
aut extrema Taprobane patria- est. Super his secundum tuam illam praerapidam eloquen-
tiam disputabis ut tibi videbitur viva voce, sed non aspera ut solitus es: suaviter, oro te, sine
clamore cerebrifrago et sine accentibus horrificis; denique non barbarice, queso, sed italice.

This letter exists in Vat. Barb. Lat. 56, f.21r, from which it was published by
Fracassetti as No. 5 in the Appendix litterarum at the end of his edition of the
Epistolae de rebus familiaribus et variae, iII (Florence, 1863), 515, and is now
edited by G. B.
In the MS it is preceded by this note:

Quidam eloquens Ganus de Colle vulgarem sonettum misit Francisco Petrarche per
linguam cuiusdam lusoris nomine Malicia commode vulgaria recitantis: in quo prefatum
dominum Franciscum commendat, dicens ipsum esse mundo unicum solem et singulare
lumen, hortans eum quod discedat a tyrannide dominorum de Mediolano et accedat ad
5 libertatis locum. Contra ipse dominus Franciscus alloquens portitorem sonetti qui prola-
cionem habet quodammodo asperam et acutam, sic respondet.

In the note following his translation of Fam. XVI 13 Fracassetti gives an Italian
translation of this letter, and discusses it briefly. It is discussed briefly, also, in
Petrarch's Eight Years in Milan, pp. 40-41. It was presumably written in 1353.

4. To Giovanni Mori
Orationis celeberrime quam his proximis diebus nostre reipublice legatus in oc
Romani Pontificis habuistis tantillo michi mandantes examen, oratorum decus, gem

10 In Padova a Francesco Petrarca nel VI Centenario della nascita (Padua, 1904), pp. 17-18.
11 Petrarca letterato, I: Lo s&rittoio del Petrarca (Rome, 1947), pp. 257--258.
12 In Italia medioevale e urnanistica, iII (1960), 271-272.
3 Op. cit., p. 18, col. 2, n. 3.

This content downloaded from

87.19.140.239 on Mon, 05 Jul 2021 07:59:06 UTC
All use subject to https://about.jstor.org/terms
 9230 The Miscellaneous Letters of Petrarch

sensibus meis admirationis materiam prebuistis. Tanti enim eloquii inspectionem michi
solam, quando ita videbatur, et stuporem tacitum ingerere satis erat. Ipsa siquidem oratio
5 talis est, ut et reprehensorem spernat et laudatore non egeat. Admiratorem vero bene culta
non respuunt. Ego autem nec ille sum a quo, etiam ubi res exposceret, possent tam grandia
sperari, et, ut Virgilii verbo utar,
haud equidem tali me dignor honore.

Ad hec, quisquis sum, vobis non incognitus esse credideram, sed, una licet visione, notis-
10 simus. Ceterum utriusque michi admirationis molem meditatio confestim subsecuta dis-
cussit. Primum enim, quod attinet ad orationis eximie venustatem, scio naturaliter inesse
formosis ut sint pre ceteris de augendo servandoque decore solicite. Hine non suo tantum,
sed alieno comuntur arbitrio. Nec accuratius se ulla circunspicit et mendas quantaslibet
meditatur in speculo, quam que sibi forme precellentis est conscia. Et sane in egregia facie
15 defectus omnis apparet offenditque oculos quicquid intra summum subsidit, quicquid vel
minimum a reliqui oris candore discordat. At contra cui facies sua displicuit, secura progre-
ditur et alium de se, satis ipsa sibi nota, non consulit, nec speculo iam creditura nec amice.
Nichil igitur miri est, si oratio quoque vestra, in publicum ventura, substitit parumper, et
de coloribus suis alteri credere maluit quam sibi.
20 Quod autem in hac re de tanta turba doctorum hominum unius indocti consilium dele-
gistis, atque inter tot, ut ita dixerim, linces carens talpa luminibus placuit, non vester, sed
amoris est error; cuius, ut nostis, ceca solent esse iudicia. Consilium occidendi lulii
Cesaris, quo nunquam ullum maius de morte puri hominis agitatum est, nondum vel
tenui rimula extra principes coniurationis effluxerat. Id ipsum tamen coniuratorum prin-
95 ceps M. Brutus, vir acer et strenuus, ad eam diem viris amicissimis diligentissime occul-
tatum, uxori Portie dissimulare non potuit; et quod vix apud se ipsum tacitus sine pavore
cogitabat, id illi narrare non timuit. Quid igitur? Nunquam ego virum talem tam ptuerili
errasse crediderim, nisi quia suggerebat amor animum femineum tanto non imparem
arcano fidumque cui superedificari posset et cui tuto quamvis altissima crederentur. Nec
30 michi persuaderi potest aut tunc illum muliercule aut vos nunc homuntionis ingenium tot
clarissimorum virorum pretulisse pectoribus, nisi coniugalis illum, vos quodammodo
fraternus amor coegisset. Ceterum ne longius evager, de transmissa oratione grates ago,
qualicunque iudicio vestro letus, sive dignum me tanto honore credidistis, sive dignum
efficere voluistis.

This letter exists in Vat. Barb. Lat. 2111, ff. 8v 9r; Vat. Chig. L.vii.262, ff.
105v-106r; and Vat. Chig. L.vii.291, f. 20r. From these MSS it is now edited by
G. B.14
It was published by Fracassetti as No. 7, on pp. 530-532, in the Appendix
litterarum in which he published the preceding letter.
In the note following his translation of Fam. iv 13 Fracassetti gives an Italian
translation of this letter, and discusses it at some length. He shows that the
embassy in question took place in 1341 or 1342.

5 (fragment). To Barbato da Sulmona (probably)

... nunquam opes aut potenciam optavi, ad quas forte pertingere ac saltem suspirare
permissum erat, unde michi quid nescio, sed me vera loqui tu scis: est vita testis, oratio,

14 In Chig. L.vii.262 the letter bears this title: Responsio facta per domninum Franciscum Petracchi
de transmissione cuiusdam orationis composite per dominum Iohannem Mori. Similar titles appear in
the other two MSS.

This content downloaded from

87.19.140.239 on Mon, 05 Jul 2021 07:59:06 UTC
All use subject to https://about.jstor.org/terms
 The Miscellaneous Letters of Petrarch 231

testis est animus. Huc omnes curas, omnes vigilias meas verti, si quo studio datum esset,
ut bonus fierem, aut bonorum benivolentia non indignus....

This fragment and the next are quoted by Barbato in his Expositio epistole
"Jam tandem" (Petrarch's Ep. faim. xii 2), published (in part) by N. F. Faraglia
in his "Barbato di Sulmona e gli uomini di lettere della corte di Roberto di Angio,"
in Archivio storico italiano, Ser. V, iII (1889), in which both fragments appear on
p. 354, and in his I miei studi storici di cose abruzzesi (Lanciano, 1893), in which
they appear on p. 155. This fragment is preceded by the words "Et ut ipse de se
in quadam alia epistola dicit."
All of Petrarch's letters to Barbato are discussed in Studies in the Life and
Works of Petrarch (Cambridge, Mass., 1955). This fragment is discussed on p.
227, where it is shown that it was probably addressed to Barbato, and that its
date is quite uncertain, except that it must have been written not later than 1355.

6 (fragment). To Barbato da Sulmona

... saluto Barbatum meum, quem utinam videre potuissem, sed conquisitis obstaculis
prohibuit fortuna, more suo, quin tamen eum animo videam, nec potuit prohibere nec
poterit....

This fragment is quoted in Barbato's Expositio Epistole "Jam tandem," and is

there preceded by the words; "Et rursus alias de Urbe scribens." Discussed in
The Making of the "Canzoniere" and Other Petrarchan Studies (Rome, 1951), p.
345. Written late in 1350.

7. To lacopo Bussolari

(written in the name of Bernabo Visconti)

Fratri Jacobo busulario papiensi
Tuorum fama consiliorum atque actuum naturali celeritate uolatilis ad nos uenit, miris
quibusdam et insolitis atque hactenus inauditis implens cuncta rumoribus. Ut enim cetera
sileamus, quorum historia longa est, quis hominum est qui illud inhumanum consilium
non miret ac stupeat, quod senes, pueros ac mulieres ac debiles, postremo quemque alieni
5 auxilii maxime indigentem urbe pepuleris? Ne quid uero miserie ciuibus tuis desit, exilio
iungis inopiam quosque in tuam protectionem quasi de celesti ope certus assumpseras,
quorumque et libertatis ducem professus fueris ac patronum, eos nunc a propriis laribus
impudenter exturbans, cogis in alienis urbibus mendicantes turpi victu tristem uitam et
infelicem spiritum trahere, quibus in patria saltem mori, certe, nisi fallimur, aliqualiter
1o felicius contigisset. Ergo hec sapientia, hec religio tua est, ut eius sexus et etatis homines
pro quibus precipue uiri fortes arma capere et periculis se offerre consueuerunt, et quibus
maxime misericordia debeatur, tu primus omnium eligeris, in quos inexorabilem tuam ac
preduram inclementiam exerceres? 0 breui mutata, imo detecta rerum facies et subito
patefactum quam uanis te titulis ac nominibus adornasti. Dixisti te uindicem libertatis,
15 oppressor es; dixisti te ducem populi, proscriptor es; dixisti te patrem publicum, publicus
hostis es; deuentusque de pastore lupus, de fraterculo humili superbissimus tiramnorum,
sic tibi commissum gregem, sic populum tuum regis. Addo quod cum ipsis, de quibus est
dictum ciuibus, omnes pauperes Jesu Christi, qui in illa urbe piorum hominum, ut mos
est, elemosinis et cotidianis subsidiis uictitabant, menibus eiecisti; nec in memoriam
2o rediit te in ea urbe unde pauperes pellerentur esse non posse, nisi tui ipsius prorsus oblitus
sis; quippe; Christi professus paupertatem, diabolicas opes ac indignam te potentiam

This content downloaded from

87.19.140.239 on Mon, 05 Jul 2021 07:59:06 UTC
All use subject to https://about.jstor.org/terms
 92392 The Miscellaneous Letters of Petrarch

concupisti. Vitia (?) dissimula et quamuis tumentibus oculis ubi uidere non potes ...
quoniam si uerum est quod se uiua ueritas in pauperibus suis et suscipi et nutriri asseruit
et uestiri, necesse est ut illis abeuntibus Christus aberit, quo cessante quibus bellum
25 ducibus geretis cogitate. Sed de hoc ipse uideris qui consiliorum exitum pessimorum q
decuit te, uidere iam incipis et de proximis es uisurus. Illud ergo propter quod ad calamum
uenimus exequamur. Inter cetera equidem uestre famis indicia illud uulgo non ultimo me-
moratur, quod omnes canes quos illa ciuitas habuit, que generosis canum stirpibus abundare
solita est, quia pelli ut homines non poterant, interfici precepisti. Obsequiosum fidumque
80 animal et sine homine uiuere nescium; o uel durities mira uel esuries!; ubi pasci solet occi-
ditur te iubente. Ita ciuitas ticinensis longobardorum quondam sedes augustissima et
alendis etiam immensis apta exercitibus; copiosa agro, urbe et amena, Ticino Padoque
proxima; ad hune statum consiliis tuis peruenit ut paucis canibus mucidi panis frusta non
prestet. Quamobrem cum mediolanensis prouincia, quam tu tibi obpugnandam odio magis
35 quam potentia delegisti, aucupii generibus uniuersis ac uenationis exuberet, a quibus nul-
lius hactenus aut tuorum incursibus prohibemur nec prohiberi quidem possumus; uolumus
non ut hostem, sed ut hominem te rogare quatenus aliquos ex dictis canibus prius quam
omnes intereant, nobis mittas, melius nobis numquam seruituros; quod si humano ore
loqui possint, natura ipsa fatebitur; uel si ita sors tulerit, aprorum dentibus quam fame
40 vel gladio perituros.
Dat. etc.
Franciscus petrarcha pro domino Bernaboue
Vicecomite Mediolani etc. domino generali.

Published by Francesco Novati in his "II Petrarca ed i Visconti," in F. Petrarca

e la Lombardia (Milan, 1904), pp. 59-61, and discussed, with an Italian transla-
tion, on pp. 34-39. Novati regards the letter as being probably of 1358. Discussed
also by Vittorio Rossi, in his "II Petrarca a Pavia," in Societa Pavese di Storia
Patria, Bollettino, iv (1904), 373-374; this article is reprinted in Rossi's Studi sul
Petrarca e sul Rinascimento (Florence, 1930), the discussion of this letter appear-
ing on pp. 9-11. Rossi assigns the letter to 1359.

8. To Giovannolo da Mandello
Sera equidem, amice optime, ad epistulam uestram responsio mea est, quod non obliuioni
nec pigritiei ascribat oro caritas uestra, sed corporis egritudini. Tibia sinistra, uetus hostis
mea, per hos me dies exercuit et in lectulo detinuit, unde uix adhuc tremebundus assurgo:
de quo etsi interdum more hominum doleam atque indigner, tamen cuncta recogitans,
5 credo et hoc et alia que me angunt ad exercitium mihi celitus data esse, ut mee me con-
ditionis admoneant et animum uagum frenent; qui, mirum dictu!, cum quiete nil melius
putet et in omnibus illam querere a iuuentute decreuerit, nunc etiam tamen ultro se
laboribus implicat et quod in initio damnat factis amplectitur; tanta rerum nostrarum in-
constantia est, tantaque fluctuatio uarietasque consilii; forte ut impleatur illud afflicti
10 senis: ad laborem nasci hominem. Vere enim ad hoc nascitur, quamuis in adversum nitens
et quietem somnians inanem hic, ubi minime reperitur, quietem exardenter inquirat.
Nunc quoque non ut soleo neque ut cuperem scribo, sed ut possum; nondum nempe
conualui; nam strepitum licet ac tumultum confusionemque multiplicem perosus, maiore
nudiustertius urbe dimissa, in hunc cupide quasi portum ex procellis commigrauerim,
15 ulcus tamen meum illud equitando recruduit et quod delectabile tunc fuit, nunc damnosum
sentio. Sic enim et que retorquent prosunt et que mulcent ledunt. Riuus quidem ille
conuectandis hominibus ac mercibus a Mediolano Papiam manu ductus ingenti cum
opificum labore, hoc me forsan incommodo liberasset, nisi philosophicum illud obstaret
quod in eo (?) cernitur: nullum uiolentum esse perpetuum. Habeo autem gratiam amnibus

This content downloaded from

87.19.140.239 on Mon, 05 Jul 2021 07:59:06 UTC
All use subject to https://about.jstor.org/terms
 The Miscellaneous Letters of Petrarch 933

20 nostris Pado ac Ticino, imo uero gratias illi qui et flumina uerbo creauit et maria et celum
et terram et omnia que in eis sunt meque inter alia, humillimam atque abiectam sue par-
ticulam creationis, laboriosum anxiumque animal, quod eius ope ac ductu, dictorum
amnium obsequiis, equi tedio deinceps ac succursu liber, mox Venetias unde nuper abii,
secundo alueo reuersurus sum, salutato interim imperatore, nisi castra permouerit procul a
215 Padi ripa. Illo enim permittente ueni, illo iubente redeo; hiis Ligurum dominisque utrum-
que probantibus; quod idcirco dixerim ne qua ex parte uobis lateat amici status, qui non
stat, sed uento ocior ducitur. Unum hoc nec festinatio nec morbus impediat; statu enim
uestro et libertate animi gratulor magis multo quam si caput uestrum diademate rutilans,
dexteram sceptro fulgidam uiderem. Illa enim lubrica et caduca, hoc firmum et stabile est
30 bonum. Exilium sane uestrum cum hoc animo non modo miserum, sed felix et inuidiosum
ac iocundum censeo. Nunquam talem uirum patria fecisset, aut prior uestra illa prosperi-
tas, que nichil uobis unquam boni attulit nisi laborem et occupationem et inuidiam, que
uulgus cecum inter bona numerat. Illud amicitie prorsus ita est ut dicitis. Amicitie homi-
num varie sunt breuesque, nisi nexus globi celestis accesserit; difficillime queruntur per-
35 dunturque facillime; quodque grauissimum est, sepe odio permutantur et dum durant
nescio quomodo plus cruciant quam delectent plusque amaritudinis ferunt quam dul-
cedinis. Amicitia autem dei et dulcis et leta semper atque utilis et quesitu facilis et eterna
semper est; de quo, quoniam et maxima res est nec meis equa humeris, etsi et tempus et
sanitas adessent; et de hoc multa ad amicum alterum scripserim, omissis que implere
40 nequeo in uota desinam. Utinam ergo, amice, et mundum quem internoscere cepimus ad
plenum nosse eumque deserere prius quam ipse nos deserat! Utinam amicitiis perituris
non plus fidere quam oportet atque illis bona et pura sed non nimia nec damnabili fide
cultis; in quo aliquando fortasse errauimus; diuina iam tandem amicitia consolari atque
in eternum frui nobis ex alto datum sit! Utinam denique quod uos uestris in literis optastis,
45 post exilium hoc, non uestrum modo sed comune omnium qui in hac morte que uita
dicitur corporeis uinculis et carcere detinemur, relaxati demum nos in patria et in terra
uiuentium uideamus! Valete feliciter, et immerite exul et egregie. Ticini, VI Iulii.
Frater uester si quid est.

Published by Novati, op. cit., pp. 61-63, and discussed, with an Italian transla-
tion, on pp. 48-53. Reprinted in small part, and discussed briefly, by Paul Piur.
in his Petrarcas Briefwecheel mit deutschen Zeitgenossen (= Burdach, Vom Mittelalte
zur Reformation, vii) (Berlin, 1933), pp. 250-251. Novati dates the letter as of
1368, -and Piur agrees.

9. To Barbato da Sulmona

Multa se offerunt, Barbate optime, si temporis quoque multum esset: sed nichil est
carius, nisi fugacius, nisi angustius. Itaque, omissis alijs que honesta delectatio suggerebat,
unum id expediam quod necessitas cogit. Episcopus Theatinus quanti pretij apud me sit,
puto te memorem. Huic iniuria gravis et indigna paratur, nisi occursum fuerit. Scribo
5 super hoc Magno Senescallo et domino Nicolao Alifiensi: tu, queso, ut me amas, et cum
illis et per te ipsum, episcopi iustitiam totis viribus adiuva. Nil mihi gratius sis acturus.
De qualitate negotij vivis informabere vocibus: aliud nec scribo, nec necesse est. Recepi
pridie antiquam valde licteram tuam unam brevem, sed non vacuam votorum. Plurima
postulas, nec pauciora concederem libens, nisi famuli et scriptores, geminus vite mee labor
10 et duplex bellum, impedirent; nitar tamen. Franciscum nostrum insignem et mihi carissi-
mum salutatum cupio. Vale. Padue, raptim, festinante nunctio, XXIJa Iunij.

Published and discussed by Marco Vattasso in his Del Petrarca e di alcuni suoi
amici (=Studi e testi, 14) (Rome, 1904), pp. 16-17. Vattasso dates the letter as of

This content downloaded from

87.19.140.239 on Mon, 05 Jul 2021 07:59:06 UTC
All use subject to https://about.jstor.org/terms
 2Z34 The Miscellaneous Letters of Petrarch

1362. Discussed also in Studies in the Life and Works of Petrarch, pp. 250-251. It is
there dated as of 1361.

10 (fragment). To Giovanni Boccaccio.

... Ego autem, o res hominum volubiles! vocatus ad occasum ad Arthon vado, illuc
quoque vocatus a Cesare miris precibus, et vado libens, ut evadam, durum iter, sed si
perveniam suavis metha ...

This fragment is quoted by Boccaccio in a letter written by him to Barbato da

Sulmona on 13 May 1362. Published by Vattasso, op. cit., p. 27, and discussed on
pp. 25-26: he shows that the letter from which this fragment is quoted must
have been written shortly before 16 April 1362. The fragment, as contained in
Boccaccio's letter, is reprinted by A. F. Massera in his edition of the Opere latine
minori of Boccaccio (Bari, 1928), p. 145. It is here reprinted from Vattasso's
edition.

11. To Barbato da Sulmona

Barbate optime atque unice, longiores ad te licteras, sub hac eadem data, recipies de
manu Celestinorum nostrorum Mediolanensium, quibus cum Barbati mei glutino ingens
mihi amicitie nexus est. Nunc vero Matheus lator presentium, familiaris meus, a me missus
pro quibusdam familiaribus rebus meis, Neapolim venit, incertus an te ibi reperturus, an
5 omnino visurus sit. Unde factum est ut per hunc latius scribere non curarim. Ceterum si
te videat, non es rogandus ut sibi faveas. Pro multis quidem venit, sed in primis ad explo-
randum an in Magno Senescallo, cui te carum ex licteris suis scio et cui ego quoque, si
verbis tanti viri fides est, licet immeritus et ignotus, non mediocriter acceptus videor, spei
aliquid sit ad id quo valde suspirat animus meus, ad solitarie scilicet vite genus, si forte
10 desuper datum est, ut qui in pelago vixerim, moriar in portu. In quam rem multis eque
forsan indignis non negatum regis auxilium somnio, mihi fateor nec debitum nec speratum
nisi interventu illius viri optimi maximi, ad quem nunctius iste dirigitur. Quem dum audies,
scito te fidelem hominem, sed nec Demosthenen audire, nec Tullium. Ipse tibi latius omnia
digeret, cui credas ut mihi consilioque aderis in id presertim, ne inani spe laboret.Forficulas
15 tuas licteris ad me missis inclusas habui, et anno altero sine licteris sex paria ab Avenione
receperam, de quibus partem feci illi qui tunc in Liguria participem non habebat, nunc
partem ibi non habet, nisi quantum corpore occupat. Audieram etiam te prius alia quinque
paria misisse, que ad me non pervenerunt, Florentie, ut dicitur, intercepta; nec minus
ideo gratias ago: sed iam satis est, pone modum et vale. Iam dixi, sed repeto: omnem
20 statum meum, de quo valde solicitum te sciebam et in licteris tujs lego, omnem vite mee
ordinem, quid agam, quid cogitem, quid optem, quid moliar, quid expectem, ab hoc
audies. Viro illi insigni, quem ad me ignotum hominem affici scribis, illi inquam cui
Franciscus nomen est Sanitasque cognomen, meis verbis plurimam salutem dicito. Vale
iterum, nostri memor. Mediolani, II0 Idus Octobris, propere.

Published by Vattasso, op. cit., p. 31, and discussed on pp. 29-30. Vattasso
dates the letter as of 1355. Discussed also in Studies in the Life and Works of
Petrarch, pp. 243-244.

12. To Jan ze Streda (Johann von Neumarkt)

Quo sepius, care pater, in memoriam redis (quamuis, ut uerum loquar, ex quo semel
animum occupasti, nunquam inde discesseris, sed hoc dicere uolo: quo sepius curis omnibus
reiectis in secreta parte animi tecum sum), eo magis inducor et mores tuos diligere et

This content downloaded from

87.19.140.239 on Mon, 05 Jul 2021 07:59:06 UTC
All use subject to https://about.jstor.org/terms
 The Miscellaneous Letters of Petrarch 235

laudare propositum et ingenium admirari. In quam sententiam unde uenerim si roger, rem,
5 ut est, effari breuiter non possum. Patere, queso, me altius ordiri et, quoniam tecum col-
loqui delectat, ad id, quod destinauit animus, longiusculis amfractibus peruenire.
Romanorum igitur annales atque historias euolue et, quod libentissime facis, famosa
ueterum scripta perlustra. Quamuis regium nomen, alibi magnum, Rome sit intollerab
quod superiorem illum Affricanum dixisse refert Liuius, dabo tamen inter ipsum populum
10 Romanum regio sic infestum nomini regesque nonnullos exteros tantam beniuolentie
caritatem quanta uix inter populum et optime numeratos ac preclaros ciues uisa unquam
aut lecta est. Multorum nempe ciuium erga patriam ardens ac perpetua pietas fuit, at
partes amicitie, si requirimus, non constabunt. Possem exemplis affluere. Sed ne forte
notissimorum inculcatio fastidium pariat, paucis agam.
15 Quid non fecit Affricanus ille, cuius paulo ante mentio est habita? Quid non laborum ac
periculorum subiit, ut urbem Romam atque Italiam ab oppressione Carthaginensium
liberaret? Cuius uiri piam magnanimitatem magnamque pietatem sic fortuna comitata
est, ut formidatum illud sub arbitrio nephandi et inhumani hostis excidium, quod nostris
ceruicibus impendebat, in auctoris caput personamque reflecteret et, uastitate, terroribus,
2() rapinis, cedibus, incendiis ex agro Romano in terram hostilem interdum - maiori uirtute
an felicitate? - translatis, Italie Affricam, Rome subesse Carthaginem doceret. Ipse
uictor, triumphator inclitus, cum multa patrie, nichil sibi preter splendorem nominis et
rerum gestarum titulos ac gloriam reportauit. Quid postea nepos? quanto cum capitis sui
discrimine aui reliquias armis ac flammis ultricibus persecutus de tributaria Carthagine
25 nullam fecit! Ipse quoque, cum in patriam sicut dulcis sic nimie securitatis letitiam pertulis-
set, in domum suam nichil intulit preter Affricani cognomen et uirtute sumptum propria,
quod ab auo iam pridem hereditarium possidebat. Inde a meridie in occasum uersus quam
periculosa obsidione Numantiam fregit nosti. Quid Marcus Furius Camillus? Quam multa
bella, quam animose, quam prospere pro patria sua gessit, testatur et Veiorum decennis
30 obsidio et ex uariis hostibus innumerabiles triumphi.
Riden Imperii nostri tria fulgida sidera, non quod plura deferuerint? Siquidem caterua-
tim sese ingerunt uiri illustres et similia ausi et similes rerum exitus sortiti. Sed quoniam
tres tantum ex aduerso locuturus sum, ternarium in utrisque seruauerim.
Quid de hiis igitur uiris dicam? Amarunt profecto miro amore rem publicam, cui se
35 ipsos, cui uitam ac sanguinem, cui fortunas suas tam fideliter deuouerunt. Quas autem
amoris uices eisdem illa ipsa res publica tam uehementer dilecta reddiderit, pudet memi-
nisse, multoque libentius tacerem, si mea forte taciturnitas esset obliuionem paritura,
qua pudor illorum temporum tegeretur. Sed quoniam res ea me uel tacente uulgata est,
quid laboris premium, quem tandem uirtutis ac fidei sue fructum tam singulares per-
40 ceperunt uiri, non absque uirili ruboris parte narrabo.
Primum nempe Camillus in exilium pulsus est, non iure ullo, sed inuidia, nec antea
reuocatus quam illum non penitentia tribunorum, non erroris uerecundia, non amor ciuis
optimi, sed casus patrie et Gallorum metus et presens necessitas reuocarent. Nec ideo
tamen ingrate patrie distulit opem ferre pius exul, non in id modo quod fuerat, sed in
45 augustioris urbis speciem de faucibus hostium ereptam collapsamque restituens. Tum
etiam in eiusdem obsequio potius originis quam iniurie memor uir adhuc animo fortissimus,
sed iam corpore debilior, quod superfuit uite, senilibus expeditionibus bellisque consumpsit.
Non erga primum Affricanum gratior fuit Roma. Etsi eum in exilium non miserit, summis
tamen honoribus assuetum tot contumeliis fatigauit, ut turbide patrie tranquillum pre-
50 ferret exilium. Ita ille, cuius solius opera factum erat ne miserabilis solitudo in ipsius
menibus urbis esset, de restituta suis manibus et iam florente republica in desertam soli-
tudinem commigrauit, ubi multa gloria et ingenti animo uite tempus extremum exegit nec
reuocatus a ciuibus nec flagitans reuocari. Cum secundo autem actum est acerbius. Qui
nec coacto nec spontaneo exilio ciuili seuitie subtractus, sed in domo suorum manibus
55 interemptus inulta etiam morte procubuit. Tam dissimulanter enim tamque negligenter
id scelus et tanti uiri fatum lacrimabile pertulit populus Romanus, quasi ipse conscius

This content downloaded from

87.19.140.239 on Mon, 05 Jul 2021 07:59:06 UTC
All use subject to https://about.jstor.org/terms
 236 The Miscellaneous Letters of Petrarch

nepharie cedis esset. Redde Carthaginem huius ducis manibus euersam, redde Cartha-
ginensium senatum: plus ibi nimirum quam in Capitolio Romano talis Affricani mors
querelatum et indignationem inueniet. Vnde in patria uir fuit isque inimicus interfecti,
60 sed uirtutis amicissimus Metellus Macedonicus, quem in hoc tam truci facinore lamen-
tantem et legimus et laudamus.
Hiis equidem tribus uiris, tam patrie sue uilibus et quibus tam patria cara fuit, tres
obiciam peregrinos reges, quibus hac ipsa cum patria, suorum ciuium contemptrice,
honorate beniuolentie iusta uicissitudo contigit ac permansit in finem: Massinissam scilicet
65 Numidarum et Eumenem atque Attalum Pergamenorum reges. Horum data et accepta
beneficia tam multa sunt adeoque certa in dubiis rebus fides, ut de publicis ac regiis
meritis extimatio subdifficilis sit. Tot ultro citroque de uirtute beniuolentiaque certantium
experimenta contendunt, tam preterea hine illine perseueranti amicitia usi sunt, ut et
Romanorum fauor et obsequia regum non ipsorum modo uite tempus equauerint, sed ad
70 posteros usque peruenerint. Atque ut Romane perseuerantie argumenta preteream, que
sunt multa, regum animi[?] quales ad extremum fuerint, si aliunde nescirem, duorum
hiis suprema testantur elogia. Quorum alter exactissima moriens etate unum in terris
populum Romanum suis noscendum colendumque mandauit, alter in testamento canit:
Populus Romanus bonorum meorum heres esto.
75 Multa tecum hactenus, optime pater, familiari licentia collocutus sum. Superest dic-
torum rationem querere simulque quid intendam breuiter patefacto epistolam claudere.
Illud igitur constat in primis, si nullam scelus rationem habet quod Affricanus idem
dicit [?] apud Liuium, ut reliquorum sic ingratitudinis rationem nullam esse. Causa aute
profecto fuit inuidia, indiuidua comes et prosperitatis et glorie. Contra uero perpetui
80 amoris inter populum Romanum et alienigenas reges, nisi parum acute peruideo, ratio hec
a ueritate non abhorrens fuerit, quod obsequia de longinquo, hec ex Affrica, illa ex Asia
percepta eo suauius Romanorum obrepsere animis eoque tenacius inhesere quo minus inde
talia sperabantur. Rursum dominatoris populi dignatio peregrinas mentes arctius in-
nexuit quanto inopinatior et nouitate ipsa mirabilior fuit.
85 Habes propositi mei summam. Pedetemptim ad te peruenit oratio.
Tu, procul ab Elicone genitus atque educatus in terra multum diuersis studiis dedita,
ubi scilicet ista nedum non magnopere expetuntur, sed uulgo etiam contempnuntur, den-
sam errorum uulgarium ac circumfusam nebulam perrupisti teque in apertam ueri specu-
lam alis ingenii et studiorum plumis auxiliaribus euexisti. Inde liberius quid pulerum
90 quidue magnificum contemplatus, ita bifariam tempus omne partitus es, ut et nostra scr
tari uelles et nichilo segnius ad tuorum fastigium peruenires. Quod cum multa testentur,
tum precipue Imperii registrum, ita priorum incuria obsolefactum, ut ad neglecti stili
rubiginem detergendam flammanti opus esset eloquio, atque ita tua purgatum industria,
ut post te uenturis distinctum ac lucidum relicturus sis quod fuscum et incompositum
95 inuenisti. Pro quo tibi quid tui debeant, ipsi uiderint. Multum sane se debere fatebuntur,
si in extimanda uirtute non uulgi strepitum, sed rationis iudicium sequi uolent. Nos certe,
ut pro cuntis Italie Grecieque uiris illustribus qui sunt quique ullis fuerunt aut erunt
seculis loquar, memoriam tui nominis et clarum immortalis fame preconium debemus,
eoque magis quo minus hac tempestate et hiis locis in tanto tantisque rebus occupato animo
100 Pyerium hoc specimen sperabamus. Locus, tempus, etas, dignitas, occupatio, fortuna in-
finitum quiddam laudibus tuis adiciunt. Ipsa tibi rupes Parnasia, si loqui queat, et bicipitis
montis apex geminus, ipse tibi fons Castalius et Penei nemoris recessus, ipse tibi plectrifer
Apollo et uirgineus Musarum chorus gratias agunt et a finibus orbis uenientem tantum
hospitem cum gaudio et ueneratione suscipiunt, summis equantes ingeniis et raris te
105 nominibus inserentes. Vale.
Mediolani VIII. Kal. Aprilis.
F. tuus se.
Domino meo Cancellario. F.

Published and discussed by Piur, first in his -"Ein unbekannter Brief Petrarcas

This content downloaded from

87.19.140.239 on Mon, 05 Jul 2021 07:59:06 UTC
All use subject to https://about.jstor.org/terms
 The Miscellaneous Letters of Petrarch 237

an Johann von Neumarkt," in Preussische Akademie der Wissenschaften,

Sitzungsberichte, 1931, ii, 55-61, and then in his Petrarcas Briefwechsel mit
deutschen Zeitgenossen, pp. 87-93. Piur believes the letter to have been written
either in 1355 or in 1359. Discussed briefly in Petrarch's Eight Years in Milan,
p. 91, where it is shown that the letter was written probably in 1355, though
possibly in a considerably later year.

13. To Francesco Bruni

Plebanus Sancti Iuliani de Venetiis, amicus meus, in notitiam meam pervenire fecit
quod cum nuper pro Antonio filio magistri Donati de Pratoveteri apud te intercederet et
inter alia, quibus flectendus ad gratiam videreris, diceret magistrum Donatum ipsum
michi amicum esse, respondisti dum id tibi meis literis constitisset, nullis esse opus pr
5 bus. Responsum amicabile et tua virtute dignissimum! Ego igitur his apud te, amice,
literulis testor quod dictus magister Donatus, et suavitate morum et industria et fide
multis argumentis cognita et probata, amicus, imo amicissimus, est michi. Et tibi erit, si
nosci ceperit: non solum propter me, cuius omnia diligis, sed propter se, qui bonorum
amicitia dignus est hauddubie. Hoc breve, sed verum, testimonium meum est. Preces ad-
10 derem, nisi supervacuas te auctore iudicarem. Illud non siluerim, quod filius eius Antonius,
de quo agitur, puer est ardentis ingenii et, nisi destituatur, in altum evasuri, et propter
patrem et propter se amari dignus. Inter cetera nugellas meas, antiquas et vulgares, et
alias tam argute pronuntiat ut mirari possis. Scolaris bonus in gramatica, quam sub patre,
eius artis professore, didicit; et ad maiora dispositus voluntate optima et intellectu agili.
15 Et hec quidem hactenus. De reliquo multa his temporibus ad te scripsi et tuas literas
expecto. Nisi quod de iis que per te gesta sunt sub adventum domini Sagramoris penes
dominum nostrum Papam, pro quibus tibi gratias ago, necnon de libello Vite solitarie, ad
plenum informatus sum literis domini et patris mei Patriarche, in quibus multa scribit de
opuscolo illo: tam vere utinam quam pie! Tu vive nostri memor; et vale, vir optime.
20 Ticini, VIII Augusti: festinanter.
Franciscus tuus, siquid est.

Letters 13-15 exist in Brussels, Bibliotheque Royale, 9476-9478 (B), f. 94-95,

from which they are now edited by G. B."5
All three letters are translated and thoroughly discussed by Rossi in his
"Nell'intimita spirituale del Petrarca," in Nuova antologia, S. VII, CCLXXVIII
(1931, July-August), 3-12. Discussed also by Lino Lazzarini in his "Amici del
Petrarca a Venezia e Treviso," in Archivio veneto, Ser. V, xiv (1933), 1-4; and
briefly in Petrarch's Later Years (Cambridge, Mass., 1959), p. 93. Written in
1366.

14. To Bruni

Frater optime, ante non multos dies per vicarium unum Domini aliquid tibi verbis
meis dici debuit. Post supervenerunt litere tue animo meo gratissime, ut semper, sed
responsi haud indige. Quod enim de voluntate Pontificis ad reditum prona illic scriptum
erat, vetus iam. Utinam et verum sit! Et profecto si cunta circumspicit, verum erit. Alio-
5 quin dicamtibi quod sibi, si ego presens essem atque ipse patiens, libentius dicerem. Credat,
si ei placet, huic peccatori. Grave apud Deum anime, grave apud homines fame, et, si vera

15 Erroneous MS readings in the lines indicated, as reported by G. B.:

9. amicicia.
10. sciluerim.
16. his.

This content downloaded from

87.19.140.239 on Mon, 05 Jul 2021 07:59:06 UTC
All use subject to https://about.jstor.org/terms
 238 The Miscellaneous Letters of Petrarch

sunt que hie narrantur, corporis quoque periculum subit, ita ut ego, sibi incognitus, sed
et sui solicitus et publici status, nullum videam nisi in celeritate consilium. Sed de hoc
sapientia sua viderit.
10 Ego ante hos ultimos rumores, quibus apud nos quorundam magnorum maximus
furor innotuit, quid michi videretur srandi scripseram epystola; quam cum sepe petitam
mittere vellem per ipsum vicarium, cuius supra mentionem feci, de transverso didici eam
rem maiores egre laturos. Itaque consilium mutavi, metuens displicere his qui libenter
placent michi; idque ipsum vicario illi dixi caute narrandum tibi. Post hec superventu
15 literarum tuarum cognita Pontificis voluntate et mutato iterum consilio decrevi eam mit-
tere; ita demum si quis valde fidus lator occurreret: quem unde hoc tempore expectarem,
ut verum fatear, ignorabam, dum repente hodie vir hie nobilis et vetusta michi iunctus
amicitia insperatus affuit. Hune tibi igitur et honores suos, ut meos proprios, recomendo.
Dignus est enim. Nomen eius dominus Habilanus Lomelini. Pro negotio pacis ad dominum
2o Papam venit. Ipse tibi secretus hanc literam et epystolam illam dabit. Cui hanc legem
dico; teque ne qua eam in parte pretereas per amicitie fidem rogo. Lex autem hec est.
Solus sine arbitris eam totam lege, ex commodo: longa est enim valde. Si quid in ea est
quod tibi videatur acerbius vel inconsultius, supprime eam, et per hunc ipsum ad me
redeat. Sin tibi forte tota placuerit, noli tibi fidere, sed illos duos dominos meos, dominum
25 Patriarcham et dominum Agapitum, in consilii partem voca. Et si quid illis aut eorum
alteri vel minimum displicuerit, similiter inostensam aliis ad me remitte. Sin ambobus et
tibi, quod, fateor, non meretur, omni ex parte probabitur, tune in nomine Iesu Cristi
presentabis eam in secreto sine tumultu aliquo. Nam, ut videbis, talis est que pro studio
veritatis excitare michi posset odia magnorum. Quod, licet non sim valde timidus, tamen
so non est penitus negligendum. Imo in hoc etiam casu quo offerendam unanimiter decernati
contentabor, si tibi possibile fuerit, ut postquam lecta erit et, si videbitur, transcripta,
hane quoque michi remittas, vel per hune vel per alium, fidum tamen, ut si unquam hic
petita esset, sicut interdum fuit, habeam ipsam paratam et inditio sit quod missa non
fuerit.
35 Non dico aliud, quia nec tempus habeo, et vix ista raptim scripsi, nec preterea neces-
sarium puto aliud scribere. Omnia enim intelligis, non modo que dico, sed que taceo.
Unum siluisse noluerim: quod literarum tuarum finis me in risum compulit, pro eo quod
amicus noster dicit me stultorum omnium amicitiam habere. Verum est enim et perproprie
dictum. Ipse tamen, iam sunt trigintaduo anni elapsi, amicus meus fuit. Videat ergo quid
40 loquitur. Ipsum saluta; et me illis duobus dominis recomenda. Et vale feliciter.
Papie, festinantissime scripta: XVII Augusti.
Franciscus tuus.18

Discussed in Petrarch's Later Years, pp. 105-106. Written in 1366.

16 Erroneous readings, as for previous letter:

4. cuncta.
4-5. alioquim.
5. paciens.
8. sollicitus.
10. amores.
11. inotuit.
14. supervetu.
22. comodo.
22. quis.
23. accerbius vel inconsulcius.
26. inostensa.
33. sicud.

This content downloaded from

87.19.140.239 on Mon, 05 Jul 2021 07:59:06 UTC
All use subject to https://about.jstor.org/terms
 The Miscellaneous Letters of Petrarch 239

15. To Bruni
Frater amantissime,

Dubium me an viveres, an mei penitus esses oblitus, et causas animo requirentem atque
utrinque solicitum ac paventem insuper et quodeunque horum esset inter miserias meas et
damna gravissima numerantem, venerabilis Guasparinus Venetus utroque pariter metu
5 atque animi inquietudine liberavit, hodie veniens in hos montes meque tuo nomine
visitans, et te vivum ac bene valentem nec aliqua ex parte minus solito me amantem
nuntians. Gaudeo hercle non aliter quam qui dulcem filium aut fratrem redivivum a funere
recepisset, Deoque gratias ago, qui tibi vitam prestat, et tibi, qui michi longam gravemque
molestiam abstulisti.
10 De hoc autem comuni amico nichil aliud dico, nisi quod si michi pro tua amicitia
tenebatur, abunde liberatus est; ego sibi te dederam, ipse michi reddidit te. Non vacat
aliud nunc scribere propter eius festinantiam. Queso autem ut me reverendissimo domino
meo, domino cardinali Guillelmo, humiliter recommendes. Vale.
Arquate, die XXIIII Aprilis.
15 PFranciscus tuus.17

Discussed by Lazzarini, pp. 4-5, and in Petrarch's Later Year8, p. 202. Written
in 1371.

16. To Barbato da Sulmona

Inter varias quibus obsideor curas, Barbate carissime, quantum michi solamen attulerit
predulcis vestre fraternitatis epistola verborum plurium opus est. Itaque de hac re tacere
quam parcius loqui malim. De opusculis quidem meis que maiori studio postulastis, quam
vel-illorum mereatur dignitas vel auctoris, excusari queso si non uberius vestre mos geritur
5 voluntati. Obstant enim et occupationes proprie et curialium rerum irrequietissimus tu-
multus qui profecto tantus est, ut facilis possit stabiliorem licet animum convellere. Mitto
tamen ex omnibus quattuor novissimas epistolas que michi anno hoc e manibus exciderunt,
quibus illam addidi quam de Parma olim misi egregio domino Johanni. Hane (est quod
mirari compulit) nominatim petebatis forte quia perierat illa quam miseram. Philologia
10 Philostrati quam similiter poscitis tam confuse scripta est ut me preter per neminem legi
possit. Ego autem si vacare potuissem nunquam passus essem in his ipsis epistolis hoc

17 Erroneous reading (of B):

14. Arquale.
Variants from Cracow, University Library, 1956, ff. 95O-951r:
1. me.
1-2. requirendi ac utrinque esse sollicitum.
2-3. et quodcunque . . . numerantem omitted
3. venerabilis dominus Gasparius.
6. neque.
6. solite.
7. nunecians.
7. aliter qui.
7. fratrem reddi vivum affinere.
8. Deoque (placu: cancelled) meo.
10-11. pro . ... tenebatur omitted.
11. habunde.
11-12. michi te reddidit. Nunc vaicat aliud ascribere.
12. festinanciam.
12-13. Queso me domino N.. humiliter.
14-15. Arquate ... Franciscus tuus omitted.

This content downloaded from

87.19.140.239 on Mon, 05 Jul 2021 07:59:06 UTC
All use subject to https://about.jstor.org/terms
 240 The Miscellaneous Letters of Petrarch

scripture ludibrium quod videtis. Sane quoddam magnum opus tui nominis est. Africam
dudum ad laudem divine atque immortalis memorie domini nostri Regis inceperam. In
quo invidente licet et repugnante fortuna id, si Deus faverit, qualecumque fuerit, Barb
15 mei limen in primis petet. Nulla me nunquam dies felicissime illi anime sacratissimoque
cineri videbit ingratum

Dum memor ipse mei, dum spiritus nos reget artus

ut Virgilius noster ait.

Patesceret ...
Published and thoroughly discussed by Roberto Weiss in his "Some New
Correspondence of Petrarch and Barbato da Sulmona," in The Modern Language
Review, XLIII (1948), 63-66. Weiss dates the letter as of 1343. Discussed also in
Studies in the Life and Works of Petrarch, p. 219.

17. To Aldobrandino III d'Este

(Written in the name of Bernabo Visconti)'8

Magnifice frater carissime, quia certi sumus quod inter omnes homines nos diligitis et
caros habetis, nec de hoc unquam ex quo per amicitie ac parentele uinculum iuncti sumus
ulla dubitatio in animo nostro fuit, et quia nobis constat quod si forte inaduertenter nos in
aliquo turbaretis grauius multi uobis esset quam nobis ipsis, idcirco notum fraternitati
5 uestre facimus tenore presentium quod dominus Pandulfus de Malatestis, propter cuius
perfidiam quam erga nos exercuit, qui eum fraterne diligebamus, et propter id maxime
quod postea cum deberet conscientie stimulo et pudore fugere facies hominum, totum
orbem nos et nostrum nomen quantum potuit diffamando circuiuit, hostem nostrum atque
adversarium ducimus, nec hominem qui eum diligat amicum nostrum possimus oppinari.
10 Unde cum nuper ipsum Venetiis audiuerimus multipliciter honoratum, hec uobis noti-
ficanda credimus ut sciatis qualiter eum in posterum tractare debeatis si uobis, sicut certis-
sime confidimus, cari sumus. Quod si uoluntas nostra nota [esset] procul dubio in iudicio
fecissetis, ut autem sciatis quam iustas et quam apertas aduersus eum odii causas habea-
mus, copiam litterarum imperialium et regiarum que super hoc scripte sunt nobis cum
15 presentibus mittimus. Ex quibus luce clarius uobis constet quem animum ille contra nos
habeat et quantum honorem coram domino nostro imperatore atque aliis ceteris prin-
cipibus de sua malitia reportarit.
Date McccLVII et cetera.

Published by Weiss in his II primo secolo dell'umanesimo (Rome, 1949), pp.

136-137, and thoroughly discussed on those pages and on pp. 80-84. Weiss dates
the letter as written in the Summer or Autumn of 1357. As is indicated in Pe-
trarch's Eight Years in Milan, p. 128, n. 6, E. H. W. agrees with Weiss.

18. To Roberto di Battifolle

Quam cara quamque iocunda exoptata tua michi presentia fuerit, magnifice vir, Ille
novit qui cunta. Et si aliis quidem famam minuit, in te profecto auget et gratiam pariter
et amorem. Nam, ut cetera sileam, laudo et morum tuorum gravitatem affabilitatemque
ac dignam et honeste domus honesteque familie dignitatem: quibus non lusus, non incuria,
5 non mollis lascivia, sed sancta viget frugalitas et paternus modus, ideoque conspicuus.
Ipsum etiam nimium faciendum ingenium studiumque tuum laudo pariter et admiror.
Quibus, fateor, mirum in modum delectatus atque recreatus sum. Quod sane michi penitus

18 In the manuscript the letter bears this title: Domino Ferrarie mis8iua pro domino d. Barnaboue
Franciscus Petrarcha.

This content downloaded from

87.19.140.239 on Mon, 05 Jul 2021 07:59:06 UTC
All use subject to https://about.jstor.org/terms
 The Miscellaneous Letters of Petrarch 241

necessarium fuerat! Nam postquam repatriavi, nescio que dies michi leta illuxerit nisi
cum te vidi et tecum fui; quocum frontem explicavi corque mordacibus obsessum curis,
10 ut sic loquar, expurgavi. Quod virtus certe et nobilitas tua efficit.
Preterea quem loca ista amenissima non reficerent, quem non letificarent animum,
quem ad contemplationem non traherent loca ubi aer saluberrimus, ubi virides roscidique
colles et rura pene mille aprica sunt, ingeniis certe sacris et cantibus pieriis apta, ubi opaca
inter nemora et Musarum diverticula et labentes rivulos dulce otium dulceque silentium
15 adquiritur? Nec minus sacer heremus heremumque cenobium, Alverne montis spectacula,
aliaque multa devota atque veneranda loca delectant. Quibus siquidem in oris, si fata
permitterent, ingenti desiderio esse et vivere cuperem; et, ut Flaccus ait,
ducere sollicite iocunda oblivia vite.
Nunc quoque, ut ad domum aulamque tuam redeam, quid de parvulo tuo dicam,
20 quid memorem? Cuius clare modulationis specimen et eloquentia miranda memoria
michi par miraculo fuere. Cui si frons atque puerilis sit animus, certe mores ingenui
atque actus viriles sunt. Cuius verba latina et accentus non tenerum puerum, sed ma-
turum doctumque virum sonant.
Adde his etiam, quod pretermittendum minime puto, monasterium illud, hospitio tuo
25 cognitum. Ubi quanta dulcedine in ipsa misse celebratione, quantaque mentis devotione
tenebar non facile dixerim, dum ibi monialium chorus ille venerandus tam dulciter canit,
tam suaviter psallit, tamque divinis cantibus solemnia celebrat, ut celestem videatur
armoniam imitari. His itaque atque aliis tuis rebus ac moribus te felicem iudico, quoniam
virtuti tue fortuna coniuncta est. Dummodo ea uti, ut spero et ut iudico, rebusque suis
so scias, dummodo voto finem ponas iustitiam, serves pacem, hanc cum omnibus habeas
et cum fratre precipue.
Super quo etiam aliquid dicturus sum, utinam tam providenter quam suaviter. Nam
etsi hactenus inter vos medium venerit, stuprumque aliquale animorum inciderit, ut
iam pridem non sine admiratione ac dolore audieram, nunc vos pacificatos lete vidi et
35 perlibenter cognovi. 0 quam dulce fuit michi vestra festivitas fraterni amplexus, mutua
caritas, mutua benignitas, aliaque gratie et amoris insignia! Quibus siquidem interfuisse
glorior admodum et contentor. Ad quorum perseverantiam et fraterni amoris et fidei
augmentationem omni te prece, omni qua possum affectione hortor. Persuade tibi omne
decus omneque status vestri robur et columen in pace et unitate vestra consistere. Legisti,
40 scio, "concordia res crescere parvas, discordia vero maximas dilabi." Nil pace melius
et concordia, nil tutius, nil felicius, nil denique optabilius esse potest. In his quippe
vere sunt vires et magna munimenta et loci propugnacula. Atque hoc ipsum etiam quam
Deo gratum quamque proficuum sit Apostolus sic testatur et monet: "Pacem et armoniam
habete cum omnibus," sine qua nemo Deum videbit. Sic, cum omnibus, dixit. Quid ergo
45 cum fratribus, quid cum parentibus intelliges? Itaque suspitiones et simultates absint,
omnis penitus rubigo. Sit inter vos frons clara, pectus apertum; sit certa fiducia. Quod
enim tibi dico et alteri pariter dico. Quicquid est fratris tuum puta; tuumque feceris si
putabis. Amare enim cogitur qui amatur. Si fratrem amas et colis, te ipsum certe amas
et famam tuam et gloriam.
50 Vivet extento Proculeius evo
notus, in fratres animi paterni;
illum aget pinna metuente solvi
Fama superstes:

Satyricus inquit. Vides ergo quod huius famam Proculeii et gloriam in omne evum
55 duraturam ducit. Eo quod in fratres humanus, benivolus et paterni animi fuerit. Hinc
etiam Tragicus clamat:
nephas nocere vel malo puta;
et alibi:
Quotiens necesse est fallere
60 aut falli a suis, patiare
potius ipse quam facies scelu

This content downloaded from

87.19.140.239 on Mon, 05 Jul 2021 07:59:06 UTC
All use subject to https://about.jstor.org/terms
 9242 The Miscellaneous Letters of Petrarch

Multa hic possunt addici exempla,- multe historie multeque rationes non minus in aliam
partem quam te (?); scilicet ex discordia et dissensionibus quante, presertim coniunc-
torum, calamitates processerint, quante clades quantaque urbium ac regnorum excidia:
65 que profecto scribere longum esset. Animadvertendum est etiam ne maledictis, sus-
surrationibus et huius generis factiosis omnibus credas. Quibus, ne dicam fidem aut
animum, sed ne aures quidem adhibende sunt; et quos hercle contemnere generosi animi
est, utpote zizaniarum ac malorum omnium funestum seminarium. Quibus rebus et
artibus feliciter potentia et vires gubernantur tue, emulorum confringentur. His denique
70 moribus in pace et vera securitate consistes. Quibus nescio quid usquam melius bono
esse possit. Caput enim est ad bene beateque vivendum securitas. Et quanquam ista
pridem tibi nota sint, pectusque preceptis et institutis refertum habeas clarissimis, tamen
temperare michi non potui quo minus hec tibi memoranda censerem.
Magna te cum fide moneo, magno cum zelo, ut qui status semper et honoris tui, tuorum
75 omnium fratrum amantissimus. Sed iam vale. Valeasque diu, precor; teque in virtute et
in gratia sua confirmet Omnipotens.
Franciscus tuus

This letter exists in Foligno, Biblioteca Jacobilli del Seminario Vescovile,

C. IX. 18, f . 19r_3r , from which it is now edited by G. B.'9
Translated and discussed by C. Beni in his "Ricordi del Petrarca nel Casentino,"
in Societa Colombaria di Firenze, Atti, 1932, pp. 302-303. Discussed in "Petrarch
and Roberto di Battifolle," in The Romanic Review, L (1959), 5-8, and in Pe-
trarch's Later Years, pp. 71-73. Written in 1364.

NEWTON CENTRE, MASSACHUSETTS, and MILAN, ITALY

19 In the manuscript the letter is preceded by the title Responsiva. Erroneous MS readings a
given below. The copyist generally used ngn for gn.

1. exoctata.
2. Et sine aliis.
3. sileam et.
4-5. non lesus non in curia non nulla lasiva sed santa viget frugalitas sed paternus modus
credoque cospicuus.
6. ipsam and nimirum.
7-8. Quid sane ... nessarium.
8. posquam ... nesio quo die michi lecta.
8-9. nisi de te vidi ut tecum.
9. quo cun fronte and ambessum curis.
10. Quid virtus certe nobilitas.
11. The copyist wrote loca, but at once cancelled it and wrote locus; he then struck out the us, but
added the abbreviation for us above the line. A corrector noted vel loca.
11. ista cantenissima.
11-12. animum ad contemplationem sui traherent infra ubi aer saluberimus.
12. rosidique. Also et added by the corrector.
13. appici: a corrector added vel appica.
13. et omitted.
13. acta, ubi.
14. diverticulam.
15. herenumque.
16. Before quibus a si, cancelled.
17. permicterent.
17. Falcus.
19. parulo.

This content downloaded from

87.19.140.239 on Mon, 05 Jul 2021 07:59:06 UTC
All use subject to https://about.jstor.org/terms
 The Miscellaneous Letters of Petrarch 9243

20. modulis.
21. moresque auis (?) atque.
22. latinantes and accentens.
24. pretermictendo and monesterium.
25. missce; but the c was cancelled.
25. celabratioe.
26. dum simmonialium corus and tamen dulciter.
27. pssallit and solempnia celebra.
28. yimitare, corrected to yimitari. Also tuisque.
28. ac (as a correction of atque) moribus iudi te felicem iudico.
29. coniunta.
29-30. uti spero et ut iudico rebus rebusque suis sias dum voto.
30. hac omnibus.
32. ut tam.
33. strupusque aliqualis (animum cancelled) animi morum inciderit.
84. nunc nos.
34-35. Vidi perlibenter.
85. festi (g cancelled) vitas fraterni complexus.
86. insingia.
37. admodo and perseveratia.
87-38. fidey agumentationem.
88. ortor.
88-39. omne quod deus and robur columen.
89. vestre.
40. Nil pate.
41. felitus and octabilius.
42. munimena et loca. Also At(e cancelled) qui hoc.
42-43. quem Deo ... quamque promissum.
43. et simoniam.
46. Sit vos inter fons.
46. fidutia.
50. Proculus evius evo.
51-52. fratres cum cum patrum illum (as a correction of illud) agat penam.
53. superstites.
54. Satiricus inquid and Perculeii.
54. omne eum.
56. Trahicus.
57. nenphas.
62. ystorie.
63. silicet.
63-64. dissentionibus factmus (?) presertim congnuntorum.
64. clades et quanteque and exidia.
65. longam.
65-66. susurrationibus et huius gentis and credis.
67. adibende.
67-68. contendere generosi animi est ut poete gicaniarum.
68. seminarum.
69. vires et potentia et vires and confrignentur.
70. nesio quod usquam boni.
71. Capud.
72. refertu.m clarissinmis tam.
78. memorandi.
74. Mangna at omnium fide moneor.
75. amatissimus.

This content downloaded from

87.19.140.239 on Mon, 05 Jul 2021 07:59:06 UTC
All use subject to https://about.jstor.org/terms