‫حال که با مفهوم تنش به صورت کلی و مفهوم تحلیل و طراحی آشنا شدیم‪ ،‬در ادامه با تنش نرمال و تنش

برشی آشنا خواهیم‬

‫شد و در قالب یک مثال به درک عمیقتری از این مفاهیم در تحلیل و طراحی سازه ها خواهیم رسید‪ .‬الزم به ذکر است در‬
‫جلسات آینده با پیشرفت یادگیری‪ ،‬جزئی تر مفاهیم بررسی خواهد شد‪.‬‬

‫این نوع تنش متناظر با نیروی داخلی محوری و لنگر خمشی در مقطع عضو ایجاد میشود‪ .‬سادهترین مثال برای درک موضوع‬
‫طبق مباحث جلسات قبل‪ ،‬تنش متناظر با نیروی محوری در اعضای خرپا میباشد‪.‬‬

‫در شکل زیر‪ ،‬عضو تحت بار محوری‪ ،‬یادگرفتیم که تنش نرمال متوسط ناشی از نیروی محوری به صورت زیر محاسبه میگردد‪:‬‬

‫دقت کنید که تنش ‪ ‬در فرمول باال‪ ،‬مقدار متوسط تنش روی مقطع عرضی میباشد و تنش در یک نقطه خاص از مقطع‬

‫عرضی نمیباشد‪.‬‬
‫برای تعریف تنش در یک نقطه معین از مقطع عرضی‪ ،‬باید مساحت کوچک (جزء دیفرانسیل مساحت) ‪ A‬را در نظر گرفته‬
‫و از تقسیم مقدار نیروی اعمالی روی این سطح کوچک ‪ F‬مقدار متوسط تنش را روی این سطح کوچک بدست آوریم‪ .‬با‬
‫استفاده از مفهوم حد در ریاضیات‪ ،‬با میل دادن ‪ A‬به سمت صفر‪ ،‬تنش در نقطه مورد نظر بدست میآید‪:‬‬

‫به طورکلی‪ ،‬مقدار تنش در یک نقطه معین از یک مقطع عرضی با مقدار تنش متوسط مقطع متفاوت است و در هر مقطع تغییر‬
‫می کند‪ .‬برای روشن شدن موضوع به شکل زیر توجه کنید‪.‬‬
‫شکل (الف) میله باریکی است که تحت بارهای متمرکز مساوی قرار دارد‪ .‬در شکل (پ) مشاهده میکنید که میزان تغییرات‬
‫تنش در مقاطع دور از نقاط اثر بارهای متمرکز کوچک است‪ .‬ولی در مقاطع نزدیک این نقاط میزان تغییرات قابل توجه میباشد‪.‬‬
‫(شکلهای ب و ت)‬

‫مقدار برآیند نیروهای داخلی در مقاطع اشکال باال که تحت تنش نرمال هستند را از رابطه زیر میتوانیم بدست آوریم‪:‬‬

‫برای درک بیشتر از مفاهیم تعادل استاتیکی استفاده میکنیم‪.‬‬

 ‫در شکل باال اگر میله را از یک مقطع برش بزنیم و از رابطه باال استفاده کنیم و تعادل آن را بررسی نماییم‪ ،‬خواهیم داشت‪:‬‬

‫‪P = P ' =  dF =   dA‬‬

‫‪A‬‬

‫به عبارتی حجم زیر هریک از توزیع های تنش در هر مقطعی از میله‪ ،‬با مقدار نیروی خارجی اعمالی ‪ P‬برابر خواهد بود‪.‬‬

‫برای تعیین دقیق توزیع واقعی تنش در مقطع نیازمند دانستن اطالعاتی از تغییر شکلهای ناشی از اعمال بار هستیم و به عبارتی‬
‫با یک مساله نامعین استاتیکی روبرو هستیم که در جلسات آینده مفصل در خصوص آن صحبت خواهیم کرد‪.‬‬

‫در عمل فرض میکنیم که توزیع تنش های قائم در عضوی که به طور محوری بارگذاری شده است به جز در مجاورت نقاط‬

‫اثر بارها ‪ ،‬یکنواخت می باشد‪ .‬لذا مقدار تنش در هر نقطه ‪ ‬با مقدار متوسط تنش ‪  ave‬برابر است و از تقسیم نیرو بر‬

‫مساحت مقطع بدست میآید‪.‬‬

‫حال سوال جالب و مهم این است که اگر توزیع تنش نرمال تحت نیروی محوری را یکنواخت فرض کنیم‪ ،‬محل اثر نیروی‬
‫برآیند این تنش که مقدار آن را قبال محاسبه کردیم‪ ،‬کجا خواهد بود؟‬

‫با توجه به شکل زیر و آنچه از استاتیک به یاد داریم‪ ،‬اگر توزیع تنش در مقطع یکنواخت باشد‪ ،‬برآیند ‪ P‬نیروهای داخلی در‬
‫مرکزوار مقطع عرضی وارد میشود‪.‬‬
‫به عبارتی‪ ،‬توزیع تنش یکنواخت تنش فقط وقتی امکانپذیر است که خط اثر بارهای متمرکز خارجی ' ‪ P , P‬از مرکزوار مقطع‬
‫عرضی تحت بررسی بگذرد‪ .‬این نوع بارگذاری را بارگذاری مرکزی میگویند و فرض میشود که در تمام عضوهای دو نیرویی‬
‫مستقیم که در خرپاها و سازههای مفصلی وجود دارند‪ ،‬روی میدهد‪.‬‬

‫ممکن است بپرسید که اگر یک عضو دونیرویی به طور محوری بارگذاری شود و بار دارای خروج از مرکز باشد‪ ،‬چه تاثیری‬
‫روی تنش خواهد داشت؟‬

‫برای جواب دادن به این سوال به شکل زیر توجه کنید‪.‬‬

‫در شکل باال مقطعی دلخواه را در نظر گرفتیم‪ .‬از استاتیک میدانیم که برای تعادل قطعه جدا شده در این حالت‪ ،‬الزم است‬
‫نیروهای داخلی شامل (معادل) نیروی محوری ‪ P‬که در مرکزوار مقطع وارد میشود و کوپل ‪ M‬با لنگر ‪ M = P d‬باشد‪.‬‬
‫در این حالت توزیع تنش ها دیگر یکنواخت و متقارن نمیباشد‪.‬‬

‫تعریف تنش برشی را با بررسی یک مثال ساده شروع میکنیم‪ .‬در شکل زیر مقطعی در ‪ C‬زده و تعادل بخش جدا شده را‬
‫بررسی میکنیم‪.‬‬
‫از تعادل بخش جدا شده نتیجه می شود که در صفحه مقطع عرضی‪ ،‬نیروهای داخلی وجود دارد که برآیند آنها برابر ‪ P‬است‪.‬‬
‫این نیروهای داخلی مماس بر مقطع عرضی میباشند‪ .‬این نیروهای جزئی داخلی را نیروهای برشی و برآیند آنها را برش در آن‬
‫مقطع مینامیم‪.‬‬

‫از تقسیم برش ‪ P‬بر مساحت مقطع عرضی ‪ ، A‬تنش برشی متوسط بدست میآید‪:‬‬

‫‪P‬‬
‫= ‪ ave‬‬
‫‪A‬‬

‫برخالف آنچه که برای تنش نرمال گفتیم‪ ،‬توزیع تنشهای برشی در عرض مقطع را نمیتوان یکنواخت فرض کرد‪ .‬فعال بدانید‬
‫که مقدار واقعی تنش برشی از صفر در سطح عضو تا مقدار ماکزیمم ‪  max‬که میتواند بزرگتر از مقدار متوسط ‪  ave‬باشد‪ ،‬تغییر‬
‫کند‪ .‬مفصل در جلسات آینده در این مورد صحبت خواهیم کرد‪.‬‬

‫تنشهای برشی معموال در پیچ و مهرهها‪ ،‬مفصلها و پرچها روی میدهد‪ .‬برای درک بیشتر‪ ،‬چند مثال رو با هم بررسی میکنیم‪.‬‬
‫در شکل باال دو صفحه با پیچ و مهره به هم متصل شدهاند‪ .‬این صفحات تحت نیروهای کششی ‪ F‬قرار گرفتهاند‪ .‬در صفحه‬
‫' ‪ EE‬مقطعی زده و با بررسی تعادل بخش جدا شده نتیجه می شود که برش ‪ P‬در این مقطع با نیروی خارجی ‪ F‬برابر است‪.‬‬
‫تنش برشی متوسط در این مقطع به صورت زیر بدست میآید‪:‬‬

‫‪P F‬‬
‫= ‪ ave‬‬ ‫=‬
‫‪A A‬‬

‫مثال دیگر برای بررسی برش در اتصاالت پیچ و مهره ای به صورت زیر است‪.‬‬
‫با توجه به نمودار جسم آزاد ترسیم شده پیچ و مهره در شکل باال‪ ،‬مقدار تنش برشی متوسط به صورت زیر محاسبه میگردد‪:‬‬

‫‪F‬‬
‫‪P‬‬ ‫‪F‬‬
‫= ‪ ave‬‬ ‫=‪= 2‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪2A‬‬

‫در این حالت‪ ،‬به اصطالح گفته میشود که پیچ و مهره تحت برش دوگانه قرار دارد‪.‬‬

‫پیچ و مهره‪ ،‬مفصلها و پرچها‪ ،‬تنشهایی را در امتداد سطح تماس عضوهای متصل بوجود میآورند‪ .‬شکل زیر را در نظر‬
‫بگیرید‪.‬‬
‫در شکل باال‪ ،‬پیچ و مهره‪ ،‬نیروی ‪ P‬را بر صفحه ‪ A‬وارد میکند که برابر و در خالف جهت نیروی ‪ F‬وارده از صفحه بر پیچ‬
‫و مهره میباشد‪ .‬نیروی ‪ P‬برآیند نیروهای جزئی توزیع شده روی سطح داخلی نیماستوانهای به قطر ‪ d‬و به طول ‪( t‬ضخامت‬
‫صفحه) است‪.‬‬

‫توزیع این نیروها و توزیع تنش های متناظر کامال پیچیده است‪ ،‬لذا در عمل از مقدار متوسط تنش که آن را تنش تکیهگاهی ‪ b‬‬

‫میگویند‪ ،‬استفاده میشود‪ .‬این تنش از تقسیم بار ‪ P‬بر مساحت مستطیلی تصویر پیچ و مهره روی مقطع صفحه بدست میآید‪،‬‬
‫لذا داریم‪:‬‬

‫‪P P‬‬
‫= ‪b‬‬ ‫=‬
‫‪A td‬‬
‫در این بخش برای جمع بندی‪ ،‬مثال حل شده جلسه قبل را با جزییات بیشتری بررسی خواهیم کرد‪ .‬شکل زیر که همان مثال‬
‫جلسه قبل با جزییات است‪ ،‬را در نظر بگیرید‪.‬‬
 ‫در ادامه تنش در بخشهای مختلف سازه را بدست می آوریم‪.‬‬

‫الف‪ :‬تنش قائم در بازوی ‪ A B‬و میله ‪BC‬‬

‫الف‪ :1-‬بخش دایرهای میله ‪BC‬‬

‫‪FBC = 50 kN‬‬
‫‪A = 314 10−6 m 2‬‬
‫‪ BC = +159 MPa‬‬

‫الف‪ :2-‬باریک ترین قسمت تخت میله ‪ BC‬که دارای سوراخ است‪.‬‬

‫‪FBC = 50 kN‬‬
‫‪A = (20mm )(40mm − 25mm ) = 300  10−6 m 2‬‬
‫‪P‬‬ ‫‪50 103 N‬‬
‫‪( BC )end‬‬ ‫= =‬ ‫‪= +167 MPa‬‬
‫‪A 300  10−6 m 2‬‬

‫توجه کنید که مقدار تنش بدست آمده یک مقدار متوسط است‪ .‬در جلسات بعد خواهیم دید که تنش در نزدیک سوراخ به‬
‫مقدار خیلی بیشتری میرسد‪.‬‬

‫حال سوال جالب این است که به نظر شما این میله از کدام بخش گسیخته میشود؟‬

‫بدیهی است میله تحت بار افزایشی در نزدیک یکی از سوراخها گسیخته میشود نه در قسمت استوانهای‪ ،‬لذا با افزایش عرض‬
‫یا ضخامت تخت میله‪ ،‬میتوان طراحی آن را بهبود داد‪.‬‬

‫ب‪ :‬تنش برشی در اتصاالت‬

‫برای تعیین تنش برشی در اتصاالتی مانند پیچ و مهره‪ ،‬مفصل یا پرچ‪ ،‬ابتدا نیروهای وارده از عضوهای مختلفی را که توسط این‬
‫اتصاالت به هم متصل شدهاند را نشان میدهیم‪.‬‬
‫ب‪ :1-‬مفصل ‪C‬‬

‫‪A‬‬ ‫ب‪ :2-‬مفصل‬

 ‫‪B‬‬ ‫ب‪ :3-‬مفصل‬

‫این مفصل را می توان به پنج قسمت تقسیم کرد که هر کدام تحت نیروهای وارده از بازو‪ ،‬میله و براکت قرار دارند‪ .‬با توجه به‬
‫به ترتیب برابر ‪ 15‬و ‪ 25‬کیلونیوتن می باشد‪ .‬با توجه به‬ ‫و‬ ‫شکلهای زیر و مقاطع ترسیم شده‪ ،‬مقدار برش در مقاطع‬
‫برابر است با ‪ 25‬کیلونیوتن و بیشترین تنش‬ ‫اینکه بارگذاری مفصل به صورت متقارن است‪ ،‬ماکزیمم مقدار برش در مفصل‬
‫روی میدهد‪.‬‬ ‫و‬ ‫های برشی در مقاطع‬