* KABANATA 1: Isang Handaan
- sa bahay ni Kapitan Tiago, Daang Anloague, > Don Santiago de los Santos / Kapitan Tiago
bayan ng San Diego
> Don Santiago de los Santos / Kapitan Tiago
- nagpahanda ng isang handaan para sa anak
ng kaniyang kaibigan mula sa europa.
> Tiya Isabel
- pinsan ng kapitan; hindi magkandaugaga sa
pag-iistima ng mga bisita
> Tenyente Guevarra
- tenyente ng mga guwardiya sibil: ayon sa
kanya ang pagkakalipat ni Padre Damso ay ang
pagpapahukay at paglilipat ng bangkay ng isang
tao na hindi daw nangungumpisal at tinawag na
erehe
> Padre Hernando Sibyla - kura sa Binondok
> Padre Damaso Verdolagas
- naging kura sa bayan ng San Diego sa loob ng
20 yrs; nanlait sa mga Indiyo
* KABANATA 2: Si Crisostomo Ibarra
> Juan Crisostomo Ibarra y Magsalin /
Crisostomo Ibarra
- anak ni Don Rafael na nag-aral sa europa sa
loob ng 7 taon; sa kanya inihandog ni Kapitan
Tiago ang handaan ; dinala ang ugaling Aleman
sa pagpapakilala sa sarili.
> Kapitan Tinong
- inanyayahan nya si Ibarra sa pananghalian
bukas ngunit tumanggi ang binata
* KABANATA 3: Ang Hapunan
> Padre Sibyla at Padre Damaso
- pinag-aawayan nila kung sino ang uupo sa
kabisera
> Padre Damaso
- napatapat sa kanya ang Tinolang puro leeg at
pakpak ang laman na kanyang ikinagalit;
ininsulto si Ibarra sa pagsasabing nag-aaksaya
lang ng panahon at oras ang pag-aaral niya
* KABANATA 4: Erehe at Pilibustero
> Tenyente Guevarra
- isinasalasay nito kay Ibarra kung ano ang
tunay na nangyari sa kanyang ama.
> Don Rafeal Ibarra
- mayaman at iginagalang sa bayan ng San
Diego bagamat kinaiingitan ng iba
- napagbintangan pumatay sa kolektor ng buwis
at hindi nagungumpisal kaya tinawag siyang
erehe at pilibustero’t nakulong na naging sanhi
ng pagkamatay nito.
> Fonda de Lala
- tinutuluyang bahay-panuluyan ni Ibarra
* KABANATA 5: Pangarap sa Gabing Madilim
> Crisostomo Ibarra
- tumingin siya sa bintana kung saan natanaw
niya ang isang napakagandang dilag sa isang
maliwanag na bahay
- kahit pagod, sumiksik sa kanyang isipan ang
larawan ng ama niyang nasa bilangguan.
* KABANATA 6: Si Kapitan Tiago
- bilugang mukha at kayumanggi ngunit pandak
at maitim ang labi dulot ng pananabako.
- mayaman at malakas sa gobyerno, halos
kaibigan nya nga lahat ng mga prayle
> Donya Pia Alba
- asawa ni Kapitan Tiago na hirap nagkaanak;
pinayuhan silang mag-asawa ni Padre Damaso
na magsimba sa Obando at sumayaw ng
pandangguhan ng biyayahan ng anak at
nagkatotoo ngunit namatay ito
> Maria Clara de los Santos
- naging bunga ng mag-asawa; ipinasok siya ng
kanyang ama sa Beateryo ng Sta. Clara ng
maglalabing 14 na taon na sya
- magiging asawa/katipan ni Ibarra
* KABANATA 7: Suyuan sa Asotea
> Maria Clara
- di mapakali sa pagdating ni Ibarra; inialala nila
ang mga kanilang mga nakaraan no’n bata pa
sila sa
- binigyan niya si Ibarra ng tuyong dahon ng
laurel tanda ng kanilang pag-iibigan
- pinagtulos nya Ibarra ng kandila para sa
kanyang paglalakbay.
> Crisostomo Ibarra
- inalala nila ang kanilang pagkabata ni Maria
Clara na kung saan binigyan niya ito ng isang
liham na naglalaman na mag-aaral siya sa
Europa.
* KABANATA 8: Mga Alaala
> Crisostomo Ibarra
- Habang sakay ng kalesa na padaan sila sa
KaMaynilaan na kung saan may naging
karansan siya dito.
- nakaagaw ng kanyang atensiyon ay ang mga
nakahanay na bilanggo nagtatanikalang
papatagin ang daan
> Arroceros
- may masamang amoy roon dulot ng
pagawaan ng tabako sanhi ng pagkahilo niya
doon ng minsan silang dumaan
* KABANATA 9: Mga Suliranin Tunkol sa Bayan
> Padre Damaso
- tutol sa pakikipagmabutihan ni Maria Clara kay
Ibarra
> Kapitan Tiago
- pinatay ang dalawang kandila na para kay
Ibarra bilang pagsunod sa pari
> Padre Sibyla
- ibinalita niya sa isang matandang prayle ang
pag-aalitan nina Padre Damaso at Ibarra at ang
pagkakalipat sa ibang bayan ni Padre Damaso
* KABANATA 10: Ang San Diego
> Bayan ng San Diego
 - isa sa karaniwang bayan na malapit sa
baybayin, napaplibutan ng malawak na lupain at
ang mga mamamayanan nito na may pinaka-
iingatang alamat.
> Ayon sa kuro-kuro, may isang matandang kastila ang
nagtanong at bumili ng kagubatan. Isang araw, may
naamoy ang magpapastol sa kagubatan, yung pala ang
matangang kastila na nagpatiwakal sa puno ng balete at
naaagas na ng makita.
> Saturnino
- dumating at nagpakilalang anak ng matandang
kastila; nanirahan siya sa gubat na mabagsik
pero masipag; siya’y nag-asawa ng taga-Maynila
at binayayaan ng anak at ito’y si Don Rafael
Ibarra
> Don Rafael Ibarra
- minahal siya ng mga taga- San Diego at
pinayaman niya kung ano ang sinimulan ng
kaniyang ama sa pagtatanim.
* KABANATA 11: Ang Mga Makapangyarihan
> Padre Bernando Salvi
- isa sa mga makapangyarihan sa Bayan ng San
Diego; isang paring payat, masasakitin at laging
walang kibo pero may pagtingin kay Maria Clara
> Alperes
- isa sa mga makapangyarihan sa Bayan ng San
Diego ; kamalsan niyang napangasawa si
> Donya Consolacion
- asawa ng Alperes na may makapal na kolorete
lagi sa mukha; madalas ang kanilang pag-aaway
nauuwi sa bugbugan.
* KABANATA 12: Araw ng mga Patay
> Ang Dalawang Sepulturero
- ang isa ay baguhan at datihan ung isa; sila’y
nag-uusap habang naghuhukay
- isinalaysay ng datihan na pinag-utos sa kanya
ng kura na ilipat ang 20 days palamang na
bangkay, dahil malakas ang ulan itinapon na
laman niya ito sa lawa.
* KABANATA 13: Mga Unang Banta ng Unos
> Ibarra
- dumating siya sa libingan at ipinahanap niya
sa matandang sepulturo kung saan nakalibing
ang kaniyang ama
- nasindak siya nang malaman na may nag-utos
na nagngangalang Padre Garrote na itapon sa
lawa ang bangkay ng kaniyang ama.
- nang makasalubong niya si Padre Salvi kaagad
niya itong sinunggaban at tinanong kung sino
ay may gawa sa bangkay ng kanya ama pero sa
sagot ng padre hindi ako magtanong ka kay
Padre Damaso
* KABANATA 14: Si Pilosopo Tasyo
> Don Anastacio / Pilosopo Tasyo
- dahil sa katalinuhan nito, balak ng kaniyang
ina na maging pari ito ngunit nakapag-asawa
kaagad ito
- pagkagaling sa sa libingan, nakasalubong nya
ang kapitan at sinabi na ang bagyong darating
ang magdadala ng lintik sa mga tao, susunog sa
kabahayan at gayon di sa bulok na sistema ng
lipunan.
- hindi sya naniniwala sa purgatoryo ngunit
ginagalang nya ito
> Crispin at Basilio
- dumaan sa simbahan ang pilosopo at sila ang
pinagsabihan nito na umuwi ng maaga sapagkat
naghada ng masarap na hapunan ang kanilang
ina.
> Don Filipo at Aling Doray
- ang mag-asawang inanyayahan nila ang
pilosopo sa kanilang bahay at tinanong kung
nakita daw ng pilosopo si Ibarra sa libingan.
* KABANATA 15: Ang mga Sakristan
> Basilio
- Kasama niya si Crispin sa pagpapatunog ng
kampana laban sa delubyo; siya ay minultahan
dahil sa patigil tigil pa pagpapatunog ng
kampana
> Crispin
- nakakabatang kapatid na pinagbibintangan na
nagnakaw ng dalawang onsa na
nagkakahalagang ng 32 pesos.
> Sakristan Mayor
- Narinig niya ang pag-uusap ng dalawa;
minultahan niya si basilio at dinakip at pinipilit
kung nasaan na daw ang mga onsa na napunta
sa pananakit nito kay Crispin kasama ang kura
* KABANATA 16: Si Sisa
> Sisa
- mapagmahal na ina na naghanda ng masarap
na pagkain galing kay Pilosopo Tasyo na para sa
kanyang mga anak galing sa pagsasakristan
> Pedro
- Batugang asawa ni Sisa na sugarol at walang
pusong lalaki. Dumating siya sa bahay at inubos
lahat ng nakahandang pagkain para sa kanilang
anak na ikinadismaya at iniyak ni Sisa.
* KABANATA 17: Si Basilio
> Basilio
- Umuwing duguan ang ulo sa daplis ng bala
mula sa gwardya sibil at ipinagtapat niya sa
kaniyang ina na napagbintangan si Crispin na
nagnakaw ng onsa na pinarurusahan ngayon sa
simbahan
- na naginip sya ng masama na kung saan ang
kanyang kapatid ay hinahampas ng saktistan
mayor at ng kura
- gusto na niyang umalis sa pagsasakristan at
humingi nalang ng lupang sakahan mula kay
Ibarra at kay Pilisopo tasyo na lang turuan si
Crispin
> Sisa
- Labis na nag-aalala siya sa mga kinahatnan at
nangyari sa kaniyang mga anak sa
pamamagitan ng pag-iyak
* KABANATA 18: Mga Kaluluwang Naghihirap
> Sisa
 - Nagpunta siya sa kumbento dala ang basket
ng prutas at gulay upang kamustahin ang anak
na si Crispin sa kura ngunit may sakit ang kura
- ayon sa isa tumakas daw at umuwi ang bata
na ipinaghahanap ngayon ng guwardiya sibil
* KABANATA 19: Mga Suliranin ng Guro
> Binatang Guro
- isa sa mga nakipaglibing kay Don Rafael
- ibinahagi nya kay Ibarrra ang isa sa mga
suliranin ng paaraalan na kung saan kapag
nabasa ang mga bata ng malakas ay naisstorbo
ang kura na humahantong sa pagpapalo sa mga
ito na sinasangayuan naman ng mga magulang
ng mga ito bilang disiplina
* KABANATA 20: Ang Pulong sa Tribunal
> Pangkat ng Liberal at Konserbador
- Pinagtatalunan nila sa bulwagan kung paano
maipagdidiriwang ang kapistahan sa Bayan ng
San Diego
- ngunit nanaig ang pasya ng mga prayle na
magkakaroon ng 6 na prusisyon, 3 sermon, 3
misa mayor at komedya sa tondo
* KABANATA 21: Mga Pagdurusa ni Sisa
> Sisa
- lito ang isip at may bumabagabag sa dibdib ng
malaman ang nagyari sa mga anak
- tila sasabog ang dibdib niya ng makita ang
mga guwardya sibil sa kanilang bahay nong
pauwi na siya; Isinisigaw ang pangalan ni Basilio
at Crispin
* KABANATA 22: Liwanag at Dilim
> Maria Clara
- magkasama silang dumating ni Tiya Isabel sa
San Diego
- ipinakiusap niya kay Ibarra na huwag
imbintahan si Padre Salvi na may lihim na
pagtingin sa kanya ngunit sinalungat sya nito.
* KABANATA 23: Ang Piknik
> Bago pa mag-umaga, maagang tumungo sina Maria
Clara at mga kaibigan nito patungong sa banka may
palamuti
> Habang nasa loot kumanta si Maria Clara ng
Kundiman kasaliw ang harpa ng hindi maiip
> Elias
- piloto ng banka; inigtas ang mga kasamahan
sa isang buwaya na nahuli sa baklad ni Kapitan
Tiago; sinaklolohan siya ni Ibarra nung
papatayin na nila ito
> Tiya Isabel
- tumayong pangalwang ina ni Maria Clara;
Inihanda niya ang mga nahuling isda sa
pagluluto
* KABANATA 24: Sa Kagubatan
> Masaya silang kumain sa may puno ng Balete ng
dumaan si Sisa na tinatawag ang kaniyang mga anak.
> Gulong Ng Kaplaran
- kanilang nilaro na napatapat kay Ibarra ang
dais ngunit hinablot ito ni Padre Salvi at
pinagpupunit
> Elias
- ang inihahanap ng 4 na gwardya sibil na
umano’y nanakit daw sa Padre Damaso
* KABANATA 25: Sa Tahanan ng Pilosopo
> Crisostomo Ibarra
- pagkatapos ng piging, pumunta sya kay
Pilosopo Tasyo at isinangguni ang Plano niyang
pagpapatayo ng Paaralan.
> Pilosopo Tasyo
- abala sa pagsusulat ng heroglipo para sa
susunod na herenasyon at parehas sila ng
gustong magpatayo ng paaralan
- sinabi niya na wag sa kanya isangguni kundi
sa pamahalaan na nakansadig sa Simbahan at
sa Simbahan
* KABANATA 26: Ang Bisperas ng Pista
> Nob. 10, Abala ang lahat sa kanilang ihahanda bukas
tulad ng iba’t- ibang minatamis, hamon, at mga alak na
inangkat pa mula sa Europa
> Padre Damaso
- Laman ng bali-balita na sya ang magsesermon
sa misa ng pista.
> Nol Juan
Siya ang namamatnubay sa ipinapagawang
paaralan ni Ibarra
> Padre Salvi
Hiniling niya na sya ang magbasbas sa
paghuhugos ng Bato.
> Pilosopo Tasyo
- sinabihan nya si Ibarra na hango sa aral ni
Balagtas “Kung ang isalubong sa iyong
pagdating ay may masayang mukha’t may
pakitang giliw,lalong pakaingata’t kaaway na
lihim siyang isaisip na kababakahin”
* KABANATA 27: Sa Pagtatakipsilim
> Crisostomo Ibarra
- kinumbida si Maria Clara’t mga kaibigan nito
na mamasyal sa liwasang bayan.
> Maria Clara
- binigyan ni Kapitan Tiago ng maliit na baul na
naglalaman ng mga mamahaling bato
- nakaramdam ng awa sa lalaking ketongin kaya
binigay niya ang regalo na mula sa kanyang
ama sa ketongin dahil wala syang dalang pera
> Sisa
- napadaan at bumulong sa lalaking may ketong
kung nasaan ang kaniyang mga anak; dinakip
ng mga gwardya sibil
* KABANATA 28: Sulatan
> Kapitan Martin Aristorenas
- Isunatan si Luis Chiquito na ninaanyayahan
niyang mamista at makilala ang mga batikang
tahur ng Monte na sina Tiago, Padre Damaso at
ang Konsul
> Maria Clara
 - Isulatan niya si Ibarrana tungkol sa
napabalitang may sakit ito at kung hindi sya
dadalo sa pista ay hindi sya pupunta sa
paghuhugos ng bato. Ang sulat ay ipinadala kay
Andeng
* KABANATA 29: Ang Umaga
> Nob. 11, Araw ng Pista sa Bayan. Abala ang lahat ng
tao. Naging masaya ang buong bayan. Lahat ang
naggayak ng magagara nilang damit upang dumalo sa
misa na pagsesermonan ni Padre Damaso
> Pilosopo Tasyo
- Hindi nasisiyahan sa nagaganap na
kapistahaan at sabing nag-aaksiya lamang sila
ng salapi.
* KABANATA 30: Sa Simbahan
> Punong-puno ang simbahan sa kadahilanang gustong
makasawsaw sa Agua Bendita at binayaran nila ang
sermon sa halagang 250 sa paniniwalang mapupunta
sila sa langit kaysa sa panonood ng komedya
> Alkalde Mayor
- Sinadya nyang magpahuli upang mapansin ng
lahat
* KABANATA 31: Ang Sermon
> Padre Damaso
- Sya ang nagsermon sa misa na kung saan
gumamit sya ng dalawang wika; Wikang Kastila
at Tagalog
- inumpisahan nya ang sermon sa Kastila na
kung saan binabatikos nya ang mga Indiyo o
Pilipino na hindi naman naintindihan ng mga tao
- sunod, binatikos nya din ang pagsesermon ni
Padre Martin kahapon at Pang-iinsulto kay
Ibarra na kaniya namang hindi pinangalanan.
> Elias
- Palihim na tinungo si Ibarra sa loob ng
simbahan at binigyang babala nya ito sa
paghuhugos ng bato
* KABANATA 32: Ang Panghugos
> Taong Madilaw
- sya ang nagdemontrasyon kay Nol Juan sa
paggamit ng panghugos na natutunan pa nya sa
inkong ni Ibarra na si Don Saturnino.
- sya ang nabasakan ng bato at namatay na
dapat kay Ibarra
* KABANATA 33: Malayang Kaisipan
> Elias
- dinalaw nya si Ibarra’t sinabing mas mainam
isipin ang mga kaaway na walang ingat ang
binata na may tiwala sa sarili.
- ikinuwento nya kay Ibarra kung paano nya
narinig ang pakana laban sa binata at sinabi nya
na mag-ingat sa mga kaaway na lihim.
* KABANATA 34: Ang Pananghalian
> Crisostomo Ibarra
- Nagalit ng ungkatin ni Padre Damaso ang
pakamatay ng kaniyang ama
> Padre Damaso
- Ininsulto at inungkat nya ang pagkamatay ni
Don Rafael na ikinagalit ni Ibarra’t kaya sya
sinungggaban nito at akmang sasaksakin sa
didbib
> Maria Clara
- hinawakan niya ang bisig ni Ibarra’t ipinatigil
ang alitan ng dalawa.
* KABANATA 35: Ang Usap-Usapan
> naging laman ng mga usap-usap sa Bayan ng San
Diego ang nangyari sa paggitan nina Ibarra at Padre
Damaso
> Crisistomo Ibarra
Binansagang Pilibustero at Eskomulgado
* KABANATA 36: Ang Unang Suliranin
> Maria Clara
- wala siyang nagawa kundi umiyak ng
pagbawalan ng ama makipag-usap kay Ibarra
hanggat eskomunyon ito
- tinawag nya si Tya Isabel at sinabing sumulat
sa papa na pawalang-bisa na ang eskomonyon
kay Ibarra.
> Padre Damaso
- inutos nyang sirain na ang kasuduan nina
Maria Clara at Ibarra
- itatalaga nya si Maria Clara sa isang binata
buhat sa Espanya bilang katipan nito
* KABANATA 37: Ang Kapitan-Heneral
> Kapitan-Heneral
- pagkadating kaagad nyang ipinahanap si
Ibarra at kakausapin niya ang arsobispo na
pawalang-bisa ang eskomulgado kay Ibarra.
- niyaya nya si Ibarra na sumama sa
gaganaping Prusisyon
- hiniling niya na maging ninong sya sa kasal
nina Maria at Ibarra
* KABANATA 38: Ang Prusisyon
> Panay ang paputok na nagbabadya na magsisimula
na ang Prusisyon. Ang mga kalalakihan ay may dalang
parol at kandila naman sa kababaihan
> Maria Clara
- pagtapat ng Mahal na Birhen sa tapat ng
kanilang Bahay, siya ay umawit ng ‘Ave Maria’
kasaliw ng piano na narinig ni Ibarra na ang
pag-awit nito ay may puso ang pangamba at
pighati
* KABANATA 39: Si Donya Consolacion
> Donya Consolacion
- Asawa ng Alperes; Musa ng Guwardya Sibil
- hindi nya pinayagan ang kaniyang asawa
upang magsimba na nauwi sa kanilang pag-
aaway at sinaraduhan nya ang mga bintana ng
dumaan ang prusisyon
- hawak ang latigo, pinaghahampas nya’t
pinakakanta si Sisa sa pasalitang kastila at
pinasasayaw dahil kay Si Sisa nya binunton ang
galit nya Alperes
> Sisa
 - Nakakimbin sa kwartel habang pinakikinggan
ang awit ni Maria Clara; ipinatawag sya ng
Alperesa
- Umawit sa Donya ng kundimang “Awit ng
Gabi”
* KABANATA 40: Ang Karapatan at Lakas
> Don Filipo
Ang tenyente mayor, nangangasiwa sa
ipapalabas na dula-dulaan
> ‘Crispino dela Comare’
- Unang ipinalabas sa dula sa pangunguna nina
Chananay at Marianito
> Padre Salvi
- Sinadya niyang bantayan si Maria Clara ngunit
dumating si Crisostomo na kaniyang sinabi kay
Don Filipo na paalisin subalit malaki ang abuloy
nito sa Palabas
- nagkaroon ng pangitain kay Maria Clara na
kaniyang ikinabalisa ngunit ng makita nya si
Ibarra akay ang walang malay na dalaga na
kanya namang ikinakalma
> Dalawang Guwardiya Sibil
- Dumating sila at sinabi sa tenyente mayor na
itigil ang pagtatanghal sapagkat nabubulahaw
ang pagtulog ng Alperes at Alperesa; nanggulo
sa pagtatanghal kaya nagkagulo ang mga tao.
* KABANATA 41: Dalawang Lawa
> Ibarra
- Hindi dalawin ng antok kaya pumunta sya sa
laborotoryo upang mag-eksperimento.
> Elias
- Unang panauhin; dumating sa bahay ni Ibarra
upang sabihin ang kaniyang sadya
- Una, sya ay aalis na’t papuntang Batangas.
Sunod, may masamang balita na si Maria Clara
ay may sakit umano. Huli, sinabi nya kung
paano nya nasawata ang kaguluhan sapagkat
may utang na loob ang dalawang magkapatid
na guwardya sibil sa kanya
> Lucas
- Pangalwang panauhin na nakasalubong nya sa
daan na humihingi ng salapi kapalit ng
pagkamatay ng kaniyang kapatid na si Taong
Madilaw ngunit tinalikuran ito ni Ibarra.
* KABANATA 42: Ang Mag-asawang De Espadaña
> Don Tiburcio De Espadaña
- kabiyak ng orefea nyang asawang si Donya
Victorina; pilay pero hindi gaanong kalbo at
mapagpanggap na Doktor
- pumunta sa bahay ng Kapitan upang gamutin
Si Maria at binigyan nya ito ng gamot: ang
liquen, Jarabe de Altea, at Pildoras de Cinoglasa
> Donya Victorina De Los Reyes De Espadaña
- parangarap nyang mag-asawa ng isang
Banyaga, at ipinakilala nya ang isang binata
mula sa Espanya
* KABANATA 43: Mga Balak o Panukala
> Padre Damaso
- Nakaramdam ng awa at maluha-luha ng
makita ang dalaga na laking ipinagtataka ng
mga tao doon
> Don Alfonso Linares De Espadaña
- pamangkin ni Don Tiburcio at nagpakilala sa
padre bilang anak daw ni Carlicos na kanyang
inaanak
- nag-aral sa Unibersidad Central na ang pakay
nakahanap ng Trabaho at mapapanga-asawa
kaya kakapulungin ng Padre si Tiago.
> Lucas
- sinitsitan nito si Padre Salvi at sabing nag-iwan
sa kanya ng 500 piso si Ibarra; kinulit nito ang
padre ngunit sya’y bigo at bumubulong paalis na
kung sino ang magbabayad ng tapat sya ang
paglilingkuran
* KABANATA 44: Pagsususri ng Budhi
> Maria Clara
- nabinat at dinaraing ang kanyang inang hindi
man lang nakikilala
- sinabi nya kay Sinang na sulatan umano si
Ibarra na kalimutan na nya ako
> Kapitan Tiago
- maya’t maya sya nagpapamisa sa mga
mapaghimalang santo at nag-alay ng gintong
tunkod sa Birhen ng Antipolo para sa Paggaling
ng Dalaga
> Donya Victorina
- iginigiit nya na kung hindi dahil sa kanilang
mag-asawa ay hindi gagaling ang dalaga
> Padre Salvi
- sinagot ang donya na kung hindi nangumpisal
ang dalaga baka nasa langit na ito
- inutos nito kay Tiya Isabel na ihanda muli si
Maria Clara sa pangungumpisal mamayang gabi
* KABANATA 45: Ang Mga Pinag-uusig
> Elias
- pinugtahan nito sa isang yungib si Tandang
Pablo at sinabing kung gusto ba nito sumama sa
hilaga at doon manirahan kasama ang mga lipi
- sinabi sa matanda na limutin nalang ang
pansariling kasawian ngunit tutol ang matanda
at sinabing umiwas muna sa paggamit ng dahas
na malalaman ng matanda sa pagkalipas ng 4
na araw mula kay Ibarra
> Tandang Pablo
- gaya ni Elias, gusto niyang ipagtanggol at
makuha ang katarungan para sa mga
napagbintangan niyang 3 anak sa kamay ng
mga prayle
- niyakap nya si Elias bago ito umalis
* KABANATA 46: Sa Sabungan
> patuloy ang pagpasok ng mga kilalang tahur sa
sabungan ng San Diego
> Lucas
- ginamit ang perang ibinigay ni Ibarra’t
nagpahiram ng pera kapalitang pagsama ng
mga ito sa paglusob sa kuwartel upang
maipaghiganti niya ang kaniyang ama
> Tarsilo at Bruno
 - na-iinggit sa mga pumupusta, dahil sa tawag
ng sugal humiram sila ng pera kay Lucas kapalit
ang kondisyon nito sa na makalawa mangyayari
* KABANATA 47: Ang Dalawang Senyora
> Donya Victorina
- gumala kasama ang kabiyak sa Bayan upang
yurakin ang mga Indyo
- nang matapat sya sa Bahay ng Alperes
nagtama ang kanilang Tingin ng Alperesa na
humantong sa pag-aaway ng mga ito
- sinabi nya na isang dating labandera ang
Alperesa at sinabi nya kay Linares na labanan
umano nito ang Alperes sa Barilan na ikinabalisa
nito
> Donya Consolacion
- naka-alitan ng Orofea dumura’t sinabing
mapanggap na magaling sa medisina ang
kaniyang asawa at hampas-lupa ang mga ito
- bumaba sa bahay dala ang latigo ngunit
dumating ang Alperes kaya na-udlot
* KABANATA 48: Ang Talinghaga
> Crisostomo Ibarra
- pumunta sa bahay ng dalaga’t masayang
ibinalita na inalis na ng arsobispo ang
Eskomulgado nya; ng makita nya si Maria Clara
sa balkon kasama si Linares ay sinabi nya ang
kanyang hindi pagpunta noong nakaraan at
babalik na lang sya kinabukasan
- sinalubong sya ni Nol Juan sa ipinapaggawang
paaralan at natanaw nya si Elias kasama ng
mga trabahador na waring may sasabihing
Mahalaga’t lumulan sa isang banka sa lawa
kasama ito nag-usap
> KABANATA 49: Ang Tinig ng mga Pinag-uusig
> Elias
- sinabi nya na si Ibarra ang sugo ng mhga
sawingpalad at napagkaunduan daw ng pinuno
ng mga tulisan na hilingan sa kanya ang ilang
bagay tulad ng pagbabago sa lipunan at
pamahalaan sa palalakad ng mga ito.
> Crisostomo Ibarra
- sinabi nya na maaring gamitin ang kaniyang
kayamanan at impluwensiya niya mula sa mga
kaibigan sa Madrid pero batid nitong hindi ito
sasapat para sa pagbabagong hinihingi
- Sabi rin niya na kung minsan ay nakasasama
ang pagbawas sa kapangyarihan ng tao. Dapat
ring gamutin ang mismong sakit at hindi laman
ang mga sintomas.
* KABANATA 50: Ang mga Kaanak ni Elias
> Elias
- ikinuwento nya sa binata ang mga nangyari sa
kanilang mga nuno. 60 taong nakalipas
nagtrabaho ang kaniyang ingkong bilang
tenedor de libro sa maynila, napagbintangan
ito’t pinarusahan, ito’y nagbigti ng makita ng
panganay na anak samantalang buntis ang
asawa nito at hintay manganak at tsaka nilatigo
- Si Balat ang pangnay na naging pinono ng
tulisan upang maghiganti ngunit nakita ng
kanilang ina sa isang punong bulak na
nakalagay sa isang buslo ang ulo nitong duguan
- ang bunsong kapatid ay tumakas at
pumuntang Tayabas at nag-asawa’t nagkaanak
ng kambal; si Elias at La Concordia ngunit
nabalitanang ang magiging asawa ng babae ay
nag-asawa na’t bigla itong nawala. Nabalitang
namatay ito sa pampang ng Calamaba na danak
na saksak sa dibdib
* KABANATA 51: Mga Pagbabago
> Linares
- balisa ng matanggap ang sulat mula kay
Donya Victorina kung bakit hindi pa niya
nilalabanan ang Alperes
> Padre Salvi
- ibinalita nya sa bahay ng Kapiatn na
napagtibay na ang liham ni Ibarra kaya’t walang
hadlang sa kanila ni Maria Clara
- humuhingi sya ng tawad kay Ibarra
> Crisostomo Ibarra
- nagtataka sa magiliw na pagtanggap ng Padre
sa kanya; bumulong kay Sinang kung maaring
kausapin ang dalaga at sinabing bumalik nalang
* KABANATA 52: Ang Baraha ng Patay at Ang mga
Anino
> May tatlong anino sa entrada ng libingan at napag-
usapan ang gagawing tulisan sa kuwartel at kumbento
at isisigaw ang “Mabuhay si Don Crisostomo!”
> Elias at Lucas
- ang ikalima at ikatloang anino, silang hindi
magkalilala’t nagkahamung maglaro ng baraha
ngunit natalo si Elias at napilitang iwan ang isa
> Lucas
- nakasalubong nya ang dalawang gwardya sibil
na itinatanong kung nakita ba si Elias ngunit
ang sagot nito’y hindi
> Elias
- nagpakilalang si Lucas ng makasalubong ang
mga gwardya sibil at sinabing si Elias yung may
bilat sa mukha na naka-usap nila
* KABANATA 53: Ang Mabuting Araw ay Nakikilala
sa Umaga
> Don Filipo
- pinuntahan si Pilosopo Tasyo’t sinabing
tinanggap ng alkalde ang kaniyang pagbibitiw
- tinanong nya ang matanda kung gusto ng
gamot ngunit ang sagot nito’y ang gamot ay
hindi para sa mga mamatanda bagkus kailangan
ng mga maiiwan
> Pilosopo Tasyo
- Tutol kay Don Filipo sapagkat Dahil sa
panahon ng digmaan ay dapat manatili ang
kapangyarihang nakakbuti
- sinabing ibang-iba na talaga ang Pilipinasng
makaraan ang 20 taon mula ng dumating ang
mga espanyol
* KABANATA 54: Lahat ng Lihim ay Nabubunyag at
Walang Di Nagkakamit ng Parusa
> Padre Salvi
- dali-daling pumunta sa bahay ng Alperes
upang ipa-alam ang pag-aaklas at tulisan
> Elias
- nagpunta sa bahay ni Crisostomo at sianabing
may pagpaplanong pag-aaklas na sinusugurong
ang binata ang pinuno ng tulisan
- sianbi nya sa binata na sunugin ang mga
kasulatan ngunit sa paghahalugad nakita nya
ang sulat tungkol kay Pedro Eibarramendia na
sinabi nyang iyon ang nagpahirap sa nuno nito
kaya nagkawatak ang kanilang ankan na
kanyang ikinagalit sa binata’t umalis
> Pedro Eibarramendia
- ingkong o lolo sa tuhod ni Crisostomo Ibarra
na ama ni Don Saturnino at lolo ni Don Rafael.
* KABANATA 55: Ang Pagkakagulo
> Sa bahay ng Kapitan, naghahapunan ang mga tao
doon at ang Padre Salvi ay palakad-lakad ng biglang
dumating si Ibarrang nakapangluksa. Pagpatak ng 8:00
ng gabi, nagkagulo sa laba’t sa bayan at may sumisigaw
ng tulisan. Ang alperes ay tiniyak ang kasiguruduhan sa
bayan
* KABANATA 56: Ang mga Sabi at Kuro-kuro
> Ni isa mang tao ay walang makitang naglalakad sa
gitna ng daan. Walang maglakas-loob na buksan ang
mga kanilang bintana sa kadahilangang nangyari noong
sinundang gabi.
> Lucas
- sya ang nakita sa isang tanimang nagbigti sa
puno’t nagtungo doon si Elias na nagpanggap
bilang tagabuki’t sinabing pinatay si Lucas at
hindi nagpatiwakal
> Elias
- nagpunta sa sakristan mayor at magpamisa sa
malapit nang yumao sa halagang piso.
* KABANATA 57: Vae Victus! Sa Aba ng Mga
Manlulupig
> Tarsilo Alasigan
- tunay na ngalan ni Tarsilo at pinipilit sa
kanyang itanong ng Alperes kung kaalam si
Ibarra sa paglusob ngunit sabing wala kayong
malalam sa’kin at pinagpapalo sya likudan.
- ipinakita sa knaya ng Alperes ang bangkay
nina Pedro, bana ni Sisa, Bruno, at si Lucas
- nung pinahihirapan sya sa balon ay hindi sya
nakapagsalita hanggang bawian ng buhay
> Donya Consolacion
- sianabi nya sa Alperes na parusahan si Tarsilo
sa pamamagitan ng “verdad saliendo de un
pozo” o “lumalabas sa balon ang katotohanan”
Parusahang ibibintin si Tarsilo ng patiwarik at
ihuhuhos sa balon puno ng burak para umamin.
* KABANATA 58: Ang Sinumpa
> Crisostomo Ibarra
- isinisisi sa kanya ng taong bayan ang
nangyaring himagsikan
- nang makita ng taong bayan na walang posas
ito ay sinabi sa kawal na siyang posasan habang
naglalakad binabato sya
> Pilosopo Tasyo
- sinikap na makabangon at umakyak sa isang
bundok upang masilayan ang mga naglalakad
na mga bilanggo
- kinabukasan natagpuan syang patay sa
kaniyang bahay
* KABANATA 59: Pag-ibig sa Bayan
> Ang ginawang pagluson ng mga naapi o sawimpalad
ay nakarating at napalathala sa mga diyaryo sa Maynila.
Iba rin ang balitang nagmula sa kumbento. Iba-iba ang
estilo ng mga balitang lumaganap.
> Kapitan Tinong
- naiiyak na pinagsisisihan nyang
nakipagkaibaigan pa ito kay Kapitan Tiago at
Don Ibarra. Kinakabahan baka sila puntahan ng
mga gwardya sibil
> Kapitan Tinchang
- asawa ng kapitan na sinabing dapat
nakipagkaibigan nalamang ito sa Kapitan-
Heneral kaya kay Ibarra
> Don Primitivo
- pinsan ng dalawa na pinayuhan si Kapitan
Tinong ng Magsulat na ng kanyang huling
habilin at nagkusa syang sunugin ang mga sulat
at papeles ng kapitan
* KABANATA 60: Ikakasal na si Maria Clara
> Donya Victorina, Don Tiburcio at Linares
- dumalaw at nagpulong kasama si Kapitan
Tiago tung sa pagpapakasal ni Maria
> Kapitan Tiago
- nagsabi kay Tiya Isabel sa gaganaping kasalan
kinabukasan
- sinabing kapagnagkatotoong iknasal na ang
dalaga kay Linares, magbabalik-panaog sila sa
palasyo ng Kapitan-Heneral
> Maria Clara
- Lumayo sa mga nag-uusap at pumunta sa
Asotea na kung saan natanaw niya ang lumang
banka sakay sina Elias at Ibarrang takas
> Crisostomo Ibarra
- umakyat sa Asotea upang puntahan si Maria at
sabing mahal niya pa ang kasintahan, hinalkan
si Clara at nagpaalam na sya
* KABANATA 61: Ang Barilan sa Lawa
> Elias
- inilatag niya ang plano niyang pagbakosyunin
si Ibarra sa Mandaluyong at doon manatili
pansamantala at dadalhin niya sa binata ang
kayamanan nito na ibinaon sa puno ng balete
- nagpasya siyang tumalon upang iligaw ang
mga humahabol para kay Ibarra, sya
pinagbabaril ng mga palwa
> Crisostomo Ibarra
- sinabi niya na nabuksan na ang kaniyang mga
mata at magiging isa syang pilibustero sapagkat
kabaligtaran ng kriminal ang lumalaban alang-
alang sa bayan
 - itinago sya sa mga dahon upang itago sa mga
guwardya sibil
* KABANATA 62: Ang Pagtatapat ni Padre Damaso
> Padre Damaso
- dumalo upang umasiste sa kasal; umiyak
humagahuhol na parang bata ng malaman ang
hinaing ng dalaga
- napagbigyan nya ang dalaga sa kahilingan nito
maging mongha o madre
> Maria Clara
- umiyak at sianbi sa Padre na kung mahal na
mahal nya ito tulungan ang ama at sirain ang
kasal
- sinabing wala na si Ibarra, kumbento nalang
at kamatayan ang pagpipiliin ko
* KABANATA 63: Ang Noche Buena
> Noche buena na, ngunit ang mga taga-San Diego ay
nangangatog sa ginaw bunga ng hanging amihan na
nagmumula sa hilaga. Hindi katulad ng nakaraan na
masayang-masaya ang mga tao, Ngunit ngayon lungkot
na lungkot ang buong bayan.
> Basilio
- inampon sya ng isang pamilya at pinatuloy sa
libis ng bundok at sinabing aalis na sya doon
matapos mamalagi ng dalawang buwan at dahil
narin magpapasko
- nang makita ang ina umaawit sa daan ay
kaniya namang itong sinundan at binato pasiya
ng isang alilang babae
- umakyat sa puno ng balete malapit sa libingan
at nahulog ito
- nang matauhan sya nakita niya ang inang
walang malay at hindi na humuhinga; syang
napaluha ng muling makita ang ina
> Sisa
- pinaalis nina Don Filipo at Kapitan Basilio’t
pagala-galang parang dating baliw na umaawit
ng malumanay at may pighati; kumaripas ang
takbo sa pag-aaklang hinahabol sy ng mga
guwarya sibil hang makarating sa libingan
- sinarhan ang pinto ng libingan at nakita ang
bumaksak na si Basilong duguan ang ulo at
pumulas Sya ng sigaw
> Elias
- tinungo ang libingan at sinabi kay basilio na
kung sakaling patay na sya, sinugin silang
magkasama ni Sisa at sinabi niya sa bata na
hukayin ang tinagong kayamanan sa ilalim ng
puno ng balete at gamitin ito sa kanyang pag-
aaral
* KABANATA 64: Katapusan o Epilogo
> Padre Damaso
- sya ang tunay na ama ni Maria Clara;
magmula ng pumasok sa kumbento ang anak,
sya’y nanirahan sa Maynila ngunit ng malaman
niyang ililipat sya sa malayong provinsya, sya’y
natagpuang patay dahil sa bangunot
> Kapitan Tiago
- ama-amahan ni Maria na itinuring na tunay na
ama nito; sya’y naging palaboy-laboy at
nalulong sa paglalaro ng lyempo, sabong at
pahithit ng opyo o marijuana
> Ang Mag-Asawang De Espadaña
- nahilig aang Donya sa pagpapatakbo ng
karuwahe kapiling ang kaniyang pinatahimik na
Don Tiburcio
> Linares
- namatay at nailibing sa Paco dahil sa
Disenteriya
> Padre Salvi
- inaantay na lamang niya ang kanyang
pagiging Opispo sa Maynila
---------- WAKAS ----------
Mga Teoryang Sumuri sa Nobelang “Noli Mi Tangere”
1. Teoryang Biyograpikal
- sang teoryang pampanitikan na nagpapakita
ng kaugnayan ng akdang isinulat ng may akda
sa mga pangyayari sa kaniyang buhay.
2. Teoryang Historikal
- Ayon kina Sylvia Bull at Joseph Paille (2015),
ang teoryang historikal ay isang uri ng pag-aaral
ng akdang pampanitikan batay sa kasaysayan at
pag-unlad nito sa paglipas ng panahon.
Ipinababatid ng teoryang ito ang mga layunin
ng may-akda sa pagsulat ng obra sa kaniyang
kapanahunan.
3. Teoryang Humanismo
- teoryang pampanitikan na nagpapalitaw ng
kalakasan ng tao bilang pinakamatalinong
nilalang. Ito ay isang pilosopiya ng pagkatuto at
pagtuklas ng kakayahan ng tao.
4. Teoryang Idealismo
- Ang idealismo ay mula sa salitang Griyego na
idein na nangangahulugang “makita”. Ito ay
malikhaing teorya na may mataas na pagkilala
sa paggamit ng haraya o imahinasyon.
Subhetibo ang pananaw nito at may layunin na
matupad ang mga ideya na idinidikta ng
kaisipan.
5. Teoryang Sosyolohikal
- naglalarawan sa mga pangyayari sa lipunan
particular sa mga suliraning kinasasangkutan ng
mamamayan. Ayon kay Patrocinio V.
Villafuerte(2000), hindi ang akda ang
pinagtutuunan ng pansin kundi ang naging
impluwensya nito sa mambabasa. Pinapakilos
ng teoryang ito ang tao sa dapat gawin sa
mganagaganap sa kapaligiran at pinag-iisip ang
tao ng maaring solusyon sa umiiral na problema.
6. Teoryang Klasisismo
 - ang isang akda ay may bisa sa
pagpapayabong ng mga kaisipan ng tao. May
mga klasikal na katotohanang ipinahahayag na
nagsisilbing gabay sa paglikha ng mga moral at
pilosopikal na ideya. Matatag ang paniniwala sa
isang anak
ideyalismo. Tumatalakay ito sa mga paksang
pang alinmang panahon
7. Teoryang Kultural
- nagpapaliwanag ng kaugnayan ng kultura sa
kalikasan at sa lipunan. Sa pakahulugan ng
Dictionary of Sociology(2017), ang kultura ay
proseso ng pagtuklas ng kagandahan ng buhay.
- Sa ideolohiya ni Antonio Gramsci, ang kultura
ay nagpapatibay ng paniniwalang moral at
kapangyarihang politikal ng isang lipunan.
Nabuo ng Gramsci ang cultura hegemony na
nagsasabing upang mapayapang mapamunuan
ang isang lipunan, kailangang mapatatag ang
kultura at mapahalagahan ang paniniwala,
kaugalian, at tradisyon ng isang bansa.
8. Teoryang Arketaypal
- gumagamit ng mga simbolismong
nag-uugnay sa mga pangyayari. Malalim ang
pagbibigay-interpretasyon sa mga simbolong
ito ay pinahihintulutan nito ang mambabasa na
makita ang kabuuang paglalarawan ng akda.
Ang teoryang ito ay nagsimula kay Carl Jung na
nagsabing ang pangyayari sa akda ay
naglalarawan ng mga imaheng nagmula sa
karanasan ng mga tao.
9. Teoryang Marxismo
- Ang Marxismo ay isang siyentipikong
pandaigdigang pananaw na nagmula sa
malikhaing kaisipan ni Karl Marx. Ito ay
naghahayag ng isang rebolusyonaryong pagkilos
na naghahangad na mabigyan ng bagong anyo
ang mundo at magbunga ng pandaigdigang
transpormasyon.
10. Teoryang Moralistiko
- Itinuturing ang isang akdang pampanitikan
bilang bukal ng mga kaisipang batayan ng
wastong pamumuhay at pakikipagkapwa.
Inilalarawan sa teksto ang mga paksang
pagtatagumpay ng kabutihan sa kasamaan,
pagwawagi ng katarungan laban sa pang-aapi,
pangingibabaw ng kalinisan ng pagkatao at
katatagan sa harap ng mga pagsubok at
kahinaan. Ipinapakita ang pagtutunggali ng
lakas
Jose Protacio Rizal Mercado y Alozo Realonda
 isa sa mga dakilang bayani ng Pilipinas na piniling
gumamit ng panulat sa pagtatanggol sa ating
bayan.
 Nangangahulugang “pamilihan” (market) ang
orihinal nilang apelyido na Mercado samantalang
“luntiang bukirin” ang Rizal.
 Isinilang siya sa Calamba,Laguna noong ika-19
Hunyo 1861. Pampito siya sa labing
nina Francisco Mercado at Teodora Alonzo.
 1887, si Pepe ay nakamit ang ang Batsilyer ng
Sining sa Ateneo de Manila
 Noong 1882, nagtungo si Rizal sa Espanya upang
mag-aral sa Universidad Central de Madrid.
Napilitan siyang mangibang bayan dahil narin sa
udyok nina Antonio Rivera at ga kapatid na
Paciano at Saturnina.
 1885, Nagsanay si Rizal ng optalmolohiya sa Paris
at natapos ang medisina
 Isa siyang poligloto (polyglot) dahil natutuhan
niya ang 22 na wika sa kaniyang paglalakbay.
 Noong 1890, siya ay naging isang Mason, isang
lihim na kapatiran ng mga kilalang tao sa lipunan
na layuning isulong ang reporma at ipaglaban ang
kalayaan ng bansa.
 Bumalik sa Pilipinas si Rizal noong 1892, at
itinatag ang La Liga Filipina na may layuning
mapagkaisa ang mg Pilipino at makatulong sa
pagpapaunlad ng kabuhayan
 Dinakip at nakulong siya noong ika- 6 ng Hulyo
1892 sa Fort Santiago at ipinatapon sa
Dapitan sa ilalim ng mga kasunduan. Dito siya
nakapanggamot sa mahihirap, nakapagtayo ng
paaralan, nakatuklas ng mga halaman,
nakapagpinta at nakapaglilok. Sa Dapitan din niya
nakilala at naksama ang dayuhang si Josephine
Braken na huling babaeng kaniyang minahal.
 Isinulat niya ang “Mi Ultimo Adios” bago siya
barilin sa Bagumbayan noong ika-30 ng
Disyembre 1896.
Pablo Pastells
- ng propesor na anging dahilan ng
pagkadismaya ni Rizal sa UST dahil sa
magkasalungat nilang ideya sa librong ginamit
sa isang asignatura.
Kaligirang Kasaysayan ng Noli Me Tangere
> Noli Mi Tangere
 hinango ni Rizal sa kabanata 20 ng ebanghelyo
ni San Juan. Nangangahulugan itong “huwag mo
akong salingin o hipuin”.
 Naging inspirasyon niya sa pagsulat ng nobela ang
dalawang aklat na The Wandering Jew ni
Eugenio Sue at ang Uncle Tom’s Cabin ni Harriet
Beecher Stowe.
 Inihandog niya sa Inang Bayan ang nobela
 -sinimulan nya itong sulatin sa Madrid at
ipinagpatuloy hanggang Paris , natapos sa
Alemanya noong Pebrero 21, 1887
 Maximo Viola, pinahiram nya si Rizal ng 300 piso
na kailangan nito sa pagpapalimbag
 Nagpalimbag sya ng dalawang libong sipi (200
pages) ng Noli Mi Tangere sa Imprenta Lette sa
Berlin at natapos ang pagpapalimbag noong Marso
1887.
 Ayon kay Dr. Ferdinand Blumentritt, ang nobelang
ito na isinulat ni rizal ay “sinulat mula sa puso”  Lagda ni Rizal-Mapansin sana na inilagay ni Rizal
ang kaniyang lagda sa kanang triyangulo upang
ipakita sa mga mambabasa kung saan siyang
panahon kabilang.
Daniel Anciano
 Halamang Kawayan - Isang mataas ngunit
- nahahati sa dalawang bahagi ang pabalat ang
malambot na halaman (sinasabi ng iba na puno at
kaliwa at kanang bahagi.Sa gitna ng pabalat
ang iba naman ay damo). Inilagay ni Rizal ang
nakasulat ang malaking pamagat ng nobela
punong kawayan upang ipakita ang pamamaraan
NOLI ME TANGERE na nangangahulugang
ng mga Pilipino sa pakikibagay ng mga Pilipino sa
“huwag mo akong salingin”
isang mapang-aping lipunan at ito ay ang pagsunod
 Paa ng Prayle -Inilagay ni Rizal sa pinaka-ibabang
sa ihip ng hangin. Makikita ang katunayan nito sa
bahagi ng tatsulokat sumasakop sa halos mahigit
Kabanata25).
sa kalahati ng paanan ng tatsulok. Ang simbolismo
ay ginamit upang ipabatid ni Rizal kung sino ang
 Bulaklak ngSunflower-ang sunflower ay isang
nagpapalakad ng bayan sa kaniyang kapanahunan.
natatanging bulaklak dahilan sa kakayahan nito na
sumunod sa oryentasyon ng sikat ng araw. Inilagay
 Sapatos sa Paa ng Prayle-Ang paglalagay ni
ni Rizal ang bulaklak na ito sa layunin na maging
Rizal ng sapatos sa paa ng prayle ay pagbubunyag
halimbawa ng kaniyang mga mababasa na maging
ng pagiging maluho ng pamumuhay ng mga prayle
ugali na sumunod sa pinagmumulan ng liwanag.
sa Pilipinas sa kaniyang kapanahunan. Isa sa
sinaunang mgakautusan sa mga Pransiskano ay
 Simetrikal na Sulo -ang sulo ay ginamit ni Rizal
ang hindi pagsusuot ng sapin sa paa.
na bilang sagisag ng Noli Me Tangere. Kung
papansining mabuti angdisenyo ng katawan ng sulo,
 Nakalabas na Binti sa Ibaba ng Abito-
mapupuna na hindi ginamit ni Rizal ang kawayan
Pagpapahiwatig ni Rizal sakalaswaan ng
na siyang karaniwang sisidlan ng panggatong na
pamumuhay ng mga prayle sa Pilipinas na
nagpapaliwanag ng ilaw
hayagang tinalakay niya sa loob ng nobela. Maaari
rin na ang nakalabas na balahibo sa binti ng prayle
 Ulo ng Babae-Maaring maitanong kung sino ang
ay isang lihim na paglalarawan ni Rizal sana
babaeng ito? Ipinakilala ni Rizal ang babae sa
kalabas na balahibo ng lobo/wolf na nakabihis ng
pamamagitan ng paglalagay niya sa harapan ng
damit ng kordero.
babae ng pinag-uukulan niyang kaniyang nobela
 Helmet ng Guardia Sibil- Simbolo ng
 A Mi Patria. Kung isasalin ito sa higit na angkop
kapangyarihan ng kolonyal na hukbong sandatahan
para sa ating wika ay higit nating ginagamit ang
na nang-aabuso sa mga karapatang pantao ng mga
Inang Bayan.
Pilipino sa kaniyang kapanahunan. Pansinin na
inilagay ni Rizalang helmet na parang nakayuko sa
 Krus -Ang simbolo ng relihiyosidad ng malaking
tapat ng paanan ng prayle.
bilang ng mga mamamayang Pilipino. Mapapansin
na inilagay ni Rizal ang krus sa halos pinakamataas
 Latigo ng Alperes-Simbolo ng kalupitan ng
na lugar ng pabalat. Ipinakikita nito ang mataas
opisyal ng kolonyal nahukbong sandatahan. Maging
nitong katayuan ang kakayahan na makapaghari sa
si Rizal ay naging biktima ng latigo ng alperes sa
isipan ng Inang bayan
Calamba, Laguna. Ang paglalagay nito sa pabalat
ng nobela ay nagpaparamdam sa atin na hindi niya
 Mga Dahon ng Laurel -Ang dahon ng laurel ay
nalilimutan ang ginawang pagpalo sa kaniya ng
napakahalaga samatala ang kabihasnang
latigo. Ang lupit ng latigo ay ilalarawan sa iba·t
kanluranin. Ito ang ginagawang korona para sa
ibang kabanta ng nobela.
kanilang mga mapagwagi, matatapang matatalino,
at mapanlikhaing mamamayan. Mapapansin na ang
 Kadena-Simbolo ng kawalan ng kalayaan ng mga
mga dahon ng laurel ay hindi panapipitas sa
Pilipino sa ilalim ng kolonyal na pamahalaan.
halaman. Isang paglalarawan ng pag-asa ni Rizal
Pamalo sa mga pinarurusahan.
na sa pagdating ng panahon ang mga dahon ng
laurel na ito pipitasin at ilalagay sa ulo ng mga
 Penitensiya -tinatawag sa ibang lugar na suplina
natatanging mga anak ng bayan. Ang supang ng
ay ginagamit ng mga mapanata sa kolonyal na
suha at mga dahon ng laurel ang magpapasibol ng
simbahan upang saktan ang kanilang mga sarili
isang pambansang konsensiya ng bayan na nais ni
(tinatawag na penitensiya) dahilan sa kanilang
Rizal na sumibol sa kaisipan ng mga Pilipino na
paniniwala na ito ay isang uri ng paglilinis sa
noon ay hinahadlangan ng kolonyal na simbahan.
kanilang mga nagawang kasalanan. Para kay Rizal,
wari bang hindi pa sapat sa mga Pilipino ang
pananakit ng mga guardia sibil at kailangan pang
sila pa mismo ang magparusa sa kanilang mga
sarili.