Projektni zadatak

METALNE KONSTRUKCIJE U
MAŠINOGRADNJI

Profesor: Doc. dr. Nedim Pervan Student: Muhamed Hasanbegović

Sarajevo, april 2022.
SADRŽAJ
POSTAVKA PROJEKTNOG ZADATKA .............................................................................................................. 1
PRORAČUN MONTAŽNIH NASTAVAKA ......................................................................................................... 2
Parametri profila i materijala .................................................................................................................... 2
Kontrola napona u profilu ......................................................................................................................... 3
Raspodjela momenta savijanja, transferzalne i aksijalne sile ................................................................... 5
Proračun podvezica na nožicama ............................................................................................................. 6
Proračun podvezica na rebru .................................................................................................................. 11
Kontrola napona u vijcima ...................................................................................................................... 14
LITERATURA ................................................................................................................................................ 15
PRILOG ........................................................................................................................................................ 16
POPIS SLIKA
Slika 1. Geometrijske karakteristike poprečnog presjeka I profila HEA 600 ................................................. 2
Slika 2. Pritisnuta i zategnuta podvezica ...................................................................................................... 6
Slika 3. Naizmjenično raspoređeni vijci ....................................................................................................... 10
POSTAVKA PROJEKTNOG ZADATKA

Dimenzionisati montažni nastavak valjanog profila HEA600, ako je:

M = 250 kNm, Ft = 200 kN, Fa = 190 kN

Nastavak izvesti jednostranim podvezicama, sa obrađenim vijcima klase čvrstoće 6.8.

Osnovni materijal je S235, I slučaj opterećenja.

Nacrtati radionički crtež montažnog nastavka u odgovarajućem mjerilu.

1
PRORACUN MONTAZNIH NASTAVAKA

Parametri profila i materijala

Pri proračunu montažnog nastavka bit će potrebne geometrijske karakteristike poprečnog presjeka
prikazane na Slici 1. Bitno je napomenuti da je profil na slici prikazan u yz ravni, ali će se zbog korištenja
istih oznaka sa predavanja proračun raditi u xy ravni, tako da je y osa profila sa slike zapravo x osa, a z
osa profila sa slike je y osa.

Slika 1. Geometrijske karakteristike poprečnog presjeka I profila HEA 600

2
Za osnovni materijal S235, I slučaj opterećenja i obrađene vijke klase čvrstoće 6.8. na osnovu tabele
4.6.[1] vadimo sljedeće podatke:

pdoz = 320 MPa - dozvoljeni pritisak na zid otvora,

τdoz = 210 MPa - dozvoljeni napon na smicanje,

σdoz = 165 MPa - dozvoljeni napon na zatezanje.

Za osnovni materijal vrijedi:

σdm = 160 MPa - dozvoljeni normalni napon

τdm = 90 MPa - dozvoljeni smičući napon

Kontrola napona u profilu

Kontrola napona van nastavka

Na mjestu van nastavka opterećenje prenosi “puni” profil. Profil je opterećen na savijanje, istezanje i
smicanje. Kontrola će se vršiti na osnovu poznatih geometrijskih karakteristika profila, opterećenja, te
dozvoljenog napona osnovnog materijala. Kako su naponi na savijanje i istezanje istorodni, oni će se
sabrati i porediti sa dozvoljenim normalnim naponom, a napon na smicanje će se porediti sa dozvoljenim
smičućim naponom.

σs = = = 52,23 𝑀𝑃𝑎 - napon na savijanje

σz = = = 8,4 𝑀𝑃𝑎 - napon na zatezanje

σ = σs + σz = 60,63 𝑀𝑃𝑎 ≤ σ
∙ ∙
τs = = = 29,2 𝑀𝑃𝑎 ≤ τ - napon na smicanje
∙ ∙

τs ≤ τ - USLOV ZADOVOLJEN

Kontrola napona na mjestu nastavka

Pri bušenju otvora za vijke doći će do slabljenja profila na tom mjestu. Kako su radni naponi dosta manji
od kritičnih, te kako je planirano po dva reda vijaka sa obje strane, ne očekuje se značajna promjena
maksimalnog napona.

Otvor za vijke se računa prema izrazu:

𝑑 = 5𝑡 − 0,2 [𝑐𝑚]

3
Pošto se radi o jednostranim podvezicama i još uvijek nije određena debljina podvezica, prema [1] uzima
se da je minimalna debljina jednaka debljini nožice profila.

𝑡 = 𝑡 = 25 𝑚𝑚

𝑑 = 5𝑡 − 0,2 = 3,3 𝑐𝑚

Kako se očekuje debljina podvezica dosta manja od debljine nožica, usvojit će se otvor za vijak M16, sa
prečnikom otvora 𝑑 = 17 𝑚𝑚.

Promjena površine usljed slabljenja poprečnog presjeka je:

∆𝐴 = 4 ∙ 𝑡 ∙ 𝑑 = 1700 𝑚𝑚

Površina oslabljenog poprečnog presjeka je:

𝐴 = 22 650 − 1700 = 20 950 𝑚𝑚

Promjena aksijalnog momenta inercije usljed slabljenja poprečnog presjeka je:

ℎ−𝑡 590 − 25
∆𝐼 = 4 ∙ (𝑡 ∙ 𝑑 ) ∙ = 4 ∙ (25 ∙ 17) ∙ = 135 670 625 𝑚𝑚
2 2

Otporni moment inercije oslabljenog poprečnog presjeka je:

𝐼 − ∆𝐼 1 412 100 000 − 135 670 625

𝑊 = = = 4 326 879,24 𝑚𝑚
𝑦 590
2
Maksimalni napon u oslabljenom poprečnom presjeku će biti:

σ= + = 66,85 𝑀𝑃𝑎 ≤ σ
,

4
Raspodjela momenta savijanja, transferzalne i aksijalne sile

Raspodjela momenta savijanja

Moment savijanja koji prenose nožice profila proporcionalan je odnosu otpornih momenata inercije
nožica i cijelog profila, samim tim i aksijalnom momentu inercije. Ostatak momenta savijanja prenosi
rebro profila.

Kako na profilu postoje dvije nožice, aksijalni moment inercije obje nožice će biti:

ℎ−𝑡 590 − 25
𝐼 = 2 ∙ (𝑡 ∙ 𝑏) ∙ = 2 ∙ (25 ∙ 300) ∙ = 1 197 093 750 𝑚𝑚
2 2

Odnos aksijalnog momenta inercije nožica i ukupnog aksijalnog momenta inercije je:

𝐼 1 197 093 750

= = 0,85
𝐼 1 412 100 000

Odnosno, nožice prenose 85% ukupnog momenta savijanja, tj.:

𝑀 = 0,85 ∙ 𝑀 = 0,85 ∙ 250 = 212,5 𝑘𝑁𝑚

Kao što je već rečeno, ostatak momenta prenosi rebro profila:

𝑀 = 𝑀 − 𝑀 = 0,85 ∙ 250 = 37,5 𝑘𝑁𝑚

Raspodjela transferzalne sile

S ciljem uproštavanja proračuna, prema [1], uzima se da rebro profila prenosi ukupnu transferzalnu silu:

𝐹 = 𝐹 = 200 𝑘𝑁

𝐹 =0

Raspodjela aksijalne sile

Aksijalna sila koju prenosi svaka nožica proporcionalna je odnosu površina nožice i cijelog profila:

𝐴 = 𝑡 ∙ 𝑏 = 25 ∙ 300 = 7 500 𝑚𝑚

𝐴 7 500
= = 0,33
𝐴 22 650
𝐹 = 0,33 ∙ 𝐹 = 0,33 ∙ 190 = 62,92 𝑘𝑁 - aksijalna sila u nožicama

𝐹 =𝐹 −𝐹 = 190 − 125,83 = 64,17 𝑘𝑁 - aksijalna sila u rebru

5
Proračun podvezica na nožicama

Slika 2. Pritisnuta i zategnuta podvezica

Kao što je prikazano na slici 2., jedna podvezica (crvena) je usljed momenta savijanja opterećena na
pritisak, dok je druga (plava) na istezanje. Usljed djelovanja aksijalne sile, obje podvezice se istežu.

Širina obje podvezice se usvaja tako da s obje strane profila postoji po 5mm prepusta:

𝑏 = 𝑏 + 10 = 310 𝑚𝑚

Proračun aksijalnih sila u podvezicama usljed momenta savijanja

Uticaj momenta savijanja koji prenose nožice profila na podvezicama će biti zamijenjen djelovanjem
sprega sila. Taj spreg predstavlja aksijalne sile u podvezicama usljed momenta savijanja, one su jednake
po intenzitetu, dok su suprotnih smjerova.

𝑀 212,5
𝐹 = −𝐹 = = = 360,2 𝑘𝑁
ℎ 0,59

6
Proračun pritisnute podvezice

Ukupna sila u pritisnutoj podvezici jednaka je razlici sile pritiska usljed momenta savijanja i aksijalne sile
koju podvezica trpi.

𝐹 = 𝐹 −𝐹 = 360,2 − 62,92 = 297,28 𝑘𝑁

Za pritisnutu podvezicu relevantna je bruto površina. Potrebna površina iz uslova zadovoljenja kritičnog
napona.

𝐹 297 280
𝐴 ≥ = = 1858 𝑚𝑚
σ 160

𝐴 =𝑏 ∙𝑡 = 310 ∙ 𝑡

1 858
𝑡 ≥ = 5,99 𝑚𝑚
310
Usvaja se debljina pritisnute podvezice: 𝑡 = 8 𝑚𝑚

Za pritisnutu podvezicu usvaja se podvezica 310x8.

Kako je pritisnuta podvezica sigurno biti manje debljine od zategnute (zbog manje sile) i kako je manje
debljine od debljine nožice prema kojoj je usvojen otvor za vijak, provjerit će se da li dati otvor
zadovoljava uslov:

𝑑 = 5 ∙ 0,8 − 0,2 = 1,2 𝑐𝑚

Vidimo da je prema novoj najmanjoj debljini spoja maksimalni otvor za vijak 18 mm, što je veće od
usvojenih 17 mm.

7
Proračun zategnute podvezice

Ukupna sila u zategnutoj podvezici jednaka je razlici sile pritiska usljed momenta savijanja i aksijalne sile
koju podvezica trpi.

𝐹 = 𝐹 +𝐹 = 360,2 + 62,92 = 423,12 𝑘𝑁

Za zategnutu podvezicu relevantna je neto površina. Potrebna površina iz uslova zadovoljenja kritičnog
napona.

𝐹 423 120
𝐴 ≥ = = 2 644,5 𝑚𝑚
σ 160

𝐴 = (𝑏 − 2𝑑 ) ∙ 𝑡 = 276 ∙ 𝑡

2 644,5
𝑡 ≥ = 9,58 𝑚𝑚
276
Usvaja se debljina zategnute podvezice: 𝑡 = 10 𝑚𝑚

Za zategnutu podvezicu usvaja se podvezica 310x10.

8
Proračun broja vijaka

Broj vijaka će biti proračunat na osnovu relevantne nosivosti vijka M16. Relevantna nosivost jednaka je
minimalnoj od nosivosti na smicanje i nosivosti na pritisak po zidu otvora.

Nosivost na smicanje:

𝜋∙𝑑 𝜋 ∙ 17
𝐹 =𝑛∙ ∙𝜏 =1∙ ∙ 210 = 47,6 𝑘𝑁
4 4
Nosivost na pritisak po zidu otvora:

𝐹 =𝑡 ∙𝑑 ∙𝑝 = 8 ∙ 17 ∙ 320 = 43,52 𝑘𝑁

Relevantna nosivost vijka je nosivost na pritisak po zidu otvora:

𝐹 = 43,52 𝑘𝑁

Broj vijaka jednak je količniku maksimalne sile u podvezici i relevantne nosivosti vijka. Kako se planira
izvedba sa jednakim brojem vijaka na obje podvezice, maksimalna sila u podvezici je sila na zategnutoj
podvezici, pa je broj potrebnih vijaka:

𝐹 423,12
𝑛= = = 9,72
𝐹 43,52

Usvaja se broj vijaka:

𝒏 = 𝟏𝟎

9
Raspored vijaka

Vijci će biti raspoređeni u 2 reda (lijevo i desno od rebra). Kako se širine lijevo i desno od rebra nalaze u
granicama 4,5do < b < 6do u svakom redu će biti naizmjenično postavljeni vijci.

Slika 3. Naizmjenično raspoređeni vijci

𝑒 = (2 ÷ 3)𝑑 = 40 𝑚𝑚

𝑒 = (1,5 ÷ 3)𝑑 = 60 𝑚𝑚

𝑒 = (3 ÷ 6)𝑑 = 70 𝑚𝑚

𝑎 = 35 𝑚𝑚

10
Proračun podvezica na rebru

Proračun debljine podvezica na rebru

Proračun podvezica na rebru počinje sa određivanjem minimalne debljine podvezica i otvora za vijke:

𝑡 = 0,6 ∙ 𝑡 = 7,8 𝑚𝑚

Usvaja se debljina rebra:

𝑡 = 8 𝑚𝑚

Maksimalni dozvoljeni otvor za vijke je:

𝑑 = 5𝑡 − 0,2 = 1,8 𝑐𝑚

Usvaja se vijak:

M16 sa prečnikom otvora 𝑑 = 17𝑚𝑚

Također se na osnovu geometrije profila usvaja visina podvezica lrp = 470 mm

Usvojena debljina podvezica na rebru bit će provjerena na osnovu maksimalnog dozvoljenog napona. Sve
podvezice moraju prenijeti ukupno opterećenje profila. Kako je dominantan normalni napon, slijedi da
mora vrijediti:

𝑀 𝐹
+ ≤σ
𝑊 𝐴

gdje je:

𝑊 - aksijalni otporni moment inercije podvezica na nožicama i rebru

𝐴 - površina poprečnog presjeka podvezica na nožicama i rebru

𝐼 +𝐼 +2∙ 𝐼
𝑊 =
𝑦

ℎ+𝑡
𝐼 = 𝑏 − 2𝑑 ∙𝑡 ∙ = 248 400 000 𝑚𝑚
2

ℎ+𝑡
𝐼 =𝑏 ∙𝑡 ∙ = 221 714 480 𝑚𝑚
2

𝑡 ∙ 𝑙
𝐼 = = 17 303 833,3 𝑡 𝑚𝑚
12

11
 ℎ+𝑡
𝑦 = = 300 𝑚𝑚
2

𝐴 =𝐴 +𝐴 +2∙𝐴

𝐴 = 𝑏 − 2𝑑 ∙𝑡 = 2760 𝑚𝑚

𝐴 =𝑏 ∙𝑡 = 2480 𝑚𝑚

𝐴 =𝑙 ∙𝑡 = 470𝑡 𝑚𝑚

𝑀∙𝑦 𝐹
+ ≤σ (1)
𝐼 +𝐼 +2∙ 𝐼 𝐴 +𝐴 +2∙𝐴

Uvrštavajući poznate vrijednosti u (1) dolazimo do minimalne potrebne debljine podvezice na rebru i
usvojit će se podvezice na rebru: 𝟒𝟕𝟎𝒙𝟏𝟔

12
Proračun broja vijaka

Vijci za podvezice na rebru će se proračunavati na osnovu relevantne nosivosti kao i vijci za podvezice na
nožicama.

Nosivost na smicanje:

𝜋∙𝑑 𝜋 ∙ 17
𝐹 =𝑛∙ ∙𝜏 =2∙ ∙ 210 = 95,2 𝑘𝑁
4 4
Nosivost na pritisak po zidu otvora:

𝐹 =𝑡 ∙𝑑 ∙𝑝 = 13 ∙ 17 ∙ 320 = 70,72 𝑘𝑁

Relevantna nosivost vijka je nosivost na pritisak po zidu otvora:

𝐹 = 70,72 𝑘𝑁

Usvaja se da ima m = 8 vijaka u jednom redu, te n =2 reda vijaka.

Također usvaja se sljedeće:

𝑒 = 60 𝑚𝑚 - rastojanje od ivice okomito na pravac djelovanja sile

𝑒 = 60 𝑚𝑚 - rastojanje od ivice po pravcu djelovanja sile

𝑎 = 80 𝑚𝑚 - rastojanje između redova

𝑒 = 50 𝑚𝑚 - rastojanje između vijaka u redu

Izvršit će se provjera usvojenog broja vijaka:

1 6𝑀
𝑚∙𝑛≥ 𝐹 + 𝐹 + ; 𝑙 ≅ 590 𝑚𝑚
𝐹 𝑙

𝑎
𝑀 =𝑀 +𝐹 ∙ 𝑒 + = 37,5 + 200 ∙ (0,06 + 0,04) = 57,5
2

1 6 ∙ 57,5
𝑚∙𝑛≥ 200 + 64,17 +
70,72 0,59

16 ≥ 9,62

Vidimo da je broj potrebnih vijaka veći od minimalnog broja vijaka.

13
Kontrola napona u vijcima

Kontrola napona radit će se u najopterećenijem vijku (najudaljenijem od težišta veze).

Maksimalna sila u tom vijku je:

𝐹 = (𝐹 + 𝐹 ) +𝐹

𝐹 64,17
𝐹 = = = 4,1 𝑘𝑁
𝑚∙𝑛 16
𝐹 200
𝐹 = = = 12,5 𝑘𝑁
𝑚∙𝑛 16
𝑀 ∙ℎ
𝐹 =
𝑚∙∑ ℎ

( ) ( ) ,
∑ ℎ = = = 0,21 𝑚

ℎ = 360 𝑚𝑚

57,5 ∙ 0,36
𝐹 = = 49,3 𝑘𝑁
2 ∙ 0,21

𝐹 = (4,1 + 49,3) + 12,5 = 54,8 𝑘𝑁 < 𝐹 = 70,72 𝑘𝑁

Zaključujemo da je maksimalna rezultujuća sila u vijcima manja od relevantne nosivosti vijaka.

14
LITERATURA

[1] Izvodi sa predavanja, doc. dr. Nedim Pervan, Mašinski fakultet Sarajevo, 2021.

[2] https://www.dlubal.com/en/cross-section-properties/hea-600-din-1025-3-1994-03-ferona, 11.4.2021.

[3] Mašinski elementi, Milosav Ognjanović, Mašinski fakultet Beograd, 2013.

15
PRILOG

U prilogu je tehnički crtež montažnog nastavka.

16