SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ GÖNEN HAMAMI

SÜLE MİMARLIK FAKÜLTESİ 169 ADA 8147 PARSEL

MİMARLIK BÖLÜMÜ RESTİTÜSYON AÇIKLAMA RAPORU
RÖLÖVE VE RESTORASYON PROJESİ

RESTİTÜSYON RAPORU
1. YAPI KİMLİK BİLGİLERİ

 Adı : Gönen Hamamı

 İl : Isparta

 İlçe : Gönen

 Mahalle : Cami Mahallesi

 Pafta : 13

 Ada : 169

 Parsel : 8147

 Dönemi : 13. yy

 Yapım Sistemi : Taş

2. TARİHÇE

Gönen Hamamı, Isparta İlinin Gönen İlçesi Cami Mahallesinde, Cami Sokak üzerinde
bulunmaktadır. Hamam olarak inşa edilen yapı bugün terk edilmiş durumdadır. Halk arasında
ve bazı kaynaklarda "Eski Hamam" olarak da bilinmektedir.
Yapının herhangi bir kitabesi yoktur. Bu nedenle yapım ve onarım tarihleri bilinmemektedir.
Ancak Ramazan Özdemir'e (2001) göre, Gönen Hamamı, Selçuklular döneminde yapılmıştır.
Yapım tarihi tam olarak bilinmemekle beraber; buna karşılık, ortası kubbeli, enine sıcaklıklı ve
çifte halvetli tipteki hamamların yapımlarının tarih olarak XIII. yüzyıla kadar inebildiği
görülmüştür ve yan yana müşterek bir duvar boyunca soyunma, aralık, soğukluk ve sıcaklık
mahalleriyle bunların nihayetinde yer alan sıcak su deposu ve külhan birimleri sıralanan çifte
hamamlarının planını andırmaktadır.
Yapının mimarisinden anlaşılacağı üzere Gönen Hamam, plan olarak çifte hamam tipini
sergilemekte olduğu söylenebilir. Gönen Hamam’ın her iki tarafının planları birbirine göre
tam bir simetri göstermemektedir.
Hamam, Gönen sakinleri tarafından 1948 yılında gelin hamamı olarak kullanılmıştır.
3. YAPIM TEKNİĞİ:

Hamamın dış beden duvarlarında, iç duvarlar ile üst örtüde; moloz taş, tuğla, harç, kesme
taş, ahşap, beton ve sıva kullanımı görülmektedir .
Yapının ilk inşa edilen kısmına ait cephelerde strüktür malzemesi olarak, düzenli sıralı moloz
taş kullanılmıştır. Moloz taş, cephelerde ve iç kısımların beden duvarlarında örgü malzemesi
olarak kullanılmıştır. Dış cephe duvarlarından, batı ve güney yöndeki duvarda sıralı
sayılabilecek moloz taş örgüye rastlanırken, ana giriş cephesinde üst kısımlarda ve kapının
batı yönünde tamirattan dolayı olmalı ki sıralı olmayan moloz taş örgü sistemi görülmektedir.
Moloz taşların arasında görülen geniş derz yüzlerine tuğla kırıkları gömülmüştür.
Tuğla malzeme düzgün biçimde yapının kubbesinde, tonoz örtü sisteminde, soğukluk, ılıklık,
sıcaklık ve halvetlere açılan kapı kemerlerinde kullanılmıştır.
Ocak kemerinde düzgün kesme taş kullanılmıştır. Hamamın duvarlarında, nişlerde, kubbe ve
tonozlarda tuğla kullanılmıştır. Özgün kurnalar taştan yapılmıştır. Köşe bitişlerinde ve bazı
yerlerde kesme taş kullanılmıştır.
Hamamın iç mekanında yer alan kapılar, pencereler ve giriş kapısında ahşap malzeme
kullanılmıştır. Hamamın iç mekanı ve kubbeleri sıvalıdır. Hamamın son dönemlere kadar
kullanılan; ılıklık, sıcaklık ve halvet bölümlerinin duvarlarında 2,5-3 cm kalınlığında pembe
renkte, sert özellikte hamam sıvası (horosan) kullanılmıştır.
Soyunmalık bölümü hariç, hamamın kuzey ve batı dış duvarlarını, yerden yaklaşık 2.50 metre
yükseklikte, moloz taşlara göre oldukça düzgün sayılabilecek, yassı ve büyük taşlardan oluşan
bir hatıl çevrelemektedir. Soyunmalık bölümünün dış duvarları ise genellikle daha küçük
boyutlu moloz taşlarla ve bu taşların aralarında ağaç hatıllar kullanılmak suretiyle
örülmüştür.
2. dönem restitüsyonda hamama sonradan eklenen kıraathanede ise düzenli moloz taş ve
yer yer ahşap hatıllar görülmektedir. Sonradan eklenen kıraathane tavanı da iç içe geçmiş
ahşap bezemeye sahiptir.

4. I.DÖNEM RESTİTÜSYON PROJESİ

Bu döneme ait restitüsyon çalışması yapının ilk inşa edildiği zamanki durumunu
açıklamaktadır. Kıraathane olarak adlandırılan mekanın malzemesi ve yapım tekniği yapının
genel yapım tekniği ile uyuşmadığından muhdes olduğu ve ayrıca ulaşılan kaynaklara göre
hamam yapısının ana girişi buhar yaşmaklı kapı olabileceği ön görülmektedir.

Hamamın özgün halinde zeminde bulunan mermerler 1940'lı yıllarda sökülmüş ve bu

mermerler Isparta'daki hamam sahiplerine satılmıştır. Özgün mermerlere dair günümüzde
bir iz bulunmadığından dolayı restitüsyon kararları o dönemde yapılan hamamlar incelenerek
alınmıştır.

Anadolu-Selçuklu döneminde hamam yapılarında helalar iç mekanda konumlanmadığından,

girişin hemen sağ tarafında hela olmayacağı düşünüldüğünden, helaları birbirinden ayıran
duvarların diğer duvarlardan kalınlık ve malzeme olarak farklı olduğundan dolayı duvarlar
kaldırılmıştır.
Soyunmalık kısmının güney eyvanında, eyvanın içerisinde batı duvarına bitişik yapılmış, yerel
olarak “Başmakçı Tuğlası” ya da “Ateşçi Tuğlası” olarak bilinen yeni malzeme kullanılarak
sonradan bir duvar oluşturulduğu görülmektedir. Duvar çimento harcıyla sıvanmıştır. Yine
soyunmalık bölümündeki güney eyvan zemininin, güney ve batı duvarlarına bitişik ahşap
kerevetler ile doğu duvarına bitişik bir metre uzunluğunda ve 20 cm yüksekliğinde beton bir
seki ile çevrildiği görülmektedir. Soyunmalık mekânının batı duvarında, ortada eksene
simetrik dikdörtgen niş içinde açılmış yuvarlağa yakın sivri kemerli bir kapı yer alır.

Ilıklık bölümünün batı duvarı çok dikkatli incelendiğinde, ortadaki büyük nişin kuzeyinde
bulunan derin olmayan küçük nişin kapı ile aynı yükseklikte ve genişlikte olduğu dikkat
çekmektedir. Ayrıca halvete açılan kapı nişiyle benzer bir niş düzenlemesi vardır. Bu
durumda, daha önce yapının özgün planında, ortadaki büyük nişin her iki yanında iki halvete
açılan birer kapının var olduğu düşünülmektedir.

Tıraşlık kısmını iki ayrı bölmeye ayıran duvarların malzeme farklılığından dolayı muhdes
olduğuna karar verilip kaldırılmıştır. Kare planlı mekanın üst örtüsü manastır tonozu ile
örtülmüştür. Tonoz kemerlerinin kesiştiği yerde kare şeklinde baca açıklığı vardır.

Güney yöndeki halvet odası plana dâhil edildiğinde, daha önce planda var olan iki kapıdan
kuzey yöndeki de sonradan kapatılınca planda bir simetri oluştuğu görünmektedir. Hamamın
özgün planında var olduğu düşünülen güney yöndeki ve ortadaki iki halvetin ara duvarları
sivri büyük sağır kemerlidir. İki halvet arasındaki kapı, kalın ara duvarda, tam orta akstan
açılmıştır. Bu kapı özgün olmalıdır. Buna karşılık güney yöndeki halvet duvarında kemer
bulunmamaktadır. Aynı zamanda güneyde bulunan halvet duvarının ince olması ve bunun
yanı sıra aradaki kapısının da ortadan değil de, doğu duvarına bitişik olarak açılmış olması,
güneydeki halvet odasının sonradan eklendiğini göstermektedir.

Kaynaklardan edinilen bilgilere göre kare plan şemasına sahip olan bu hamamın batı
cephesindeki yığıntıların soğuk su deposuna ait olduğu görülmektedir.

Hamamın güney yönünde, hamam yapısına bitişik vaziyette yıkılmış bazı mekânlar
bulunmaktadır. Bu mekânların kubbe, tonoz gibi üst örtülerinin bulunduğu, duvarlarının üst
kısımlarındaki geriye kalan döngülerinden anlaşılmaktadır. Yıkılmış bölümlerin, hamamın
duvarlarında olduğu gibi, aynı malzeme ve teknikle moloz taş ve tuğladan yapılmaları,
duvarlarında kırmızı renkte kalın hamam sıvasıyla kaplı olması nedeniyle burasının da daha
önceleri yine bir hamam yapısı olduğu ancak sonra yıkıldığı söylenebilir. Yıkılmış olan bu
bölümlerin, hamamın sağlam kalabilmiş diğer birimleriyle birlikte bir bütün teşkil ettiği
düşünülmektedir. Çifte hamam olarak aradaki duvar ortak kullanılmaktadır. Güneydoğu
köşeye doğru, yıkılan duvarın üzeri sonradan briket ve tuğla ile tamamlanarak modern bir
ahırın dış duvarı olarak kullanılmıştır. Yine ahırın bulunduğu doğu yönde ise duvar,
soyunmalık bölümünden sonra tamamen ortadan kalmakta ve ahırın briket duvarı olarak
kare planı tamamlamaktadır. Ahırdan geriye kalan batıya doğru sıralanan, yıkılmış bölümlere
ait beş mekânın içerisi yabani otlar ve ağaçlarla kaplanmıştır. Doğudaki ahırın içerisinden batı
yönünde, hamamın yıkık bölümlerinin içerisine doğru iki ayrı girişin iki farklı mekâna
açıldıkları görülmektedir. Bu girişlerden güneydeki, üst örtüsünün beşik tonozlu olduğunu
rahatlıkla görülebilen dikdörtgen planlı dar bir mekâna açılırken; kuzeydeki kapı, duvardaki
döngülerinden üst örtüsünün kubbe olduğu tahmin edilen, kuzeyde tek eyvanı bulunan daha
büyük bir mekâna açılmaktadır. Bu mekânın kubbesi kısmı tamamen yıkılmıştır. Ama duvarda
kalan izlerinden ortada kubbe olduğu rahatlıkla söylenebilir. Kubbenin kuzey yönündeki
eyvanın üst örtüsü aynalı tonozdur ve hâlâ sağlam durumdadır. Küçük ölçekteki dikdörtgen
planlı ve üstü tonoz örtülü mekân ile kubbeli ve tek eyvanlı olan diğer mekân arasında yine
iki ayrı giriş kapısının olduğu görülmektedir. Tüm kapılarının kemerleri, beşik tonoz örtüsü,
kubbe ile aynalı tonozlu eyvanın üst örtüsü tuğladır. Bu mekânlardan sonra gelen batıdaki
diğer büyük ölçülerdeki yan yana iki mekânın da üst örtüsünün kubbe olabileceği
duvarlardaki döngü izlerinden tahmin edilebilmektedir. Yan yana kubbeli iki mekânın
aralarında bir kapı açıklığı bulunmaktadır. En batıda ve sonda bulunan mekânın dikdörtgen
planlı ve küçük ölçülerde olması nedeniyle, burasının muhtemelen beşik tonoz örtülü
olabileceği düşünülmektedir. Diğer mekânların içerisi zeminden itibaren yaklaşık bir metreye
kadar yer yer toprak dolu iken, bu küçük ölçülerdeki dikdörtgen planlı mekânın içerisi ise
neredeyse üst örtüsüne kadar tamamen toprakla dolmuştur. Bu küçük mekân ile hamamın
diğer bölümleri ile arasında herhangi bir kapı veya pencere açıklığı görülmemiştir.

Kubbelerdeki fil gözleri yerlerinden söküldüğünden dolayı boşluk olarak kalmıştır.

Kubbelerdeki deliklerin şekil bütünlüğünden ve simetrisinden dolayı bazı deliklerin zamanla
kapanmıştır.

4.1. KAT PLANLARI

Isparta ili, Gönen ilçesi, Cami Mahallesi, 13 Pafta, 169 Ada, 8147 Parsel sayılı yerdeki hamam
yapısı bir zemin kattan oluşmaktadır. Plan şemasına göre;

4.1.1. Zemin Kat (1. Dönem Restitüsyon): Z01 Giriş holü, Z02 Soğukluk/Soyunmalık , Z03
Ilıklık, Z04 Halvet, Z05 Sıcak su deposu , Z06 Tıraşlık, Z07 Halvet, Z08 Halvet, Z09 Su deposu,
Z10 Soğuk su deposu, Z11 Halvet, Z12 Ilıklık, Z13 Soyunmalık, Z14 Giriş holünden
oluşmaktadır.
Hamamın zemin döşemesi mermerdir fakat 1940'lı yıllarda hamamdaki mermerler sökülmüş
ve bu mermerler Isparta'daki hamam sahiplerine satılmıştır. Mermerlerin yerine beton
dökülmüştür.

Z01 Giriş Holü: Kadınlar bölümünün girişi olduğunu düşündüğümüz bu mekanda kuzey
yönünde Z02 Soğukluk/Soyunmalık bölümüne giren kapı bulunmaktadır. Zemini mermerdir
fakat günümüze ulaşamamıştır. Duvarlar moloz yığma taştır. Mekanda kısmi çökmeler olduğu
için doğrama ve tavan detaylarına ulaşılamamaktadır. Mahal 8.6 m²dir.
Z02 Soğukluk/Soyunmalık: Mekanın batısında Z03 ılıklık bölümüne geçen kemerli kapı
bulunmaktadır. Doğusunda ise kemerli açıklık bulunmaktadır. Zemini mermerdir fakat
günümüze ulaşamamıştır. Duvarlar moloz yığma taştır. Günümüzde bir kısmı sabit metal
bölücü elemanla ayrılıp kümes olarak kullanılmıştır. Mekanın tavanı çökmüş, içinde ağaçlar
yetişmiş ve kökleri zemine zarar vermektedir. Mahal 17.8 m²dir.

Z03 Ilıklık: Günümüzde duvarı zarar görmüş ve tavanı tamamen çökmüş bu mekanda batı
yönünde Z04 halvet mekanına geçiş için bir kapı bulunmaktadır. Zemini mermerdir fakat
günümüze ulaşamamıştır. Duvarlar moloz yığma taştır. Mekan tamamen ağaçlarla kaplanmış
durumdadır. Mahal 25.7 m²dir.

Z04 Halvet: Mekanın kuzeyinde Z07 halvet bölümüne geçen kemerli kapı bulunmaktadır.
Zemini mermerdir fakat günümüze ulaşamamıştır. Duvarlar moloz yığma taştır. Bu mekan
tamamen ağaçlarla kaplanmıştır ve tavanı çökük durumdadır. Mahal 13.7 m²dir.

Z05 Sıcak Su Deposu: Yer yer taş bozulmaları olduğundan dolayı batı kısmında açıklık
meydana gelmiştir ancak mekanın başka herhangi bir açıklığı bulunmamaktadır. Duvarlar
moloz yığma taştır. Mahal 6.4 m²dir.

Z06 Tıraşlık: Bu mekana Z12 ılıklık bölümünden açılan kuzey yönünde kemerli bir kapı
bulunmaktadır. Bu mekan oldukça karanlık olup, sonradan örülen duvarla (muhdes) iki
bölmeye ayrılmıştır. Bu bölümlerin tıraşlık ya da tuvalet olarak kullanıldığı tahmin
edilmektedir. Zemini mermerdir fakat günümüze ulaşamamıştır. Duvarlar moloz yığma taştır.
Tavan malzemesi tuğla üstü sıvadır. Sıvanın yer yer döküldüğü kısımlardan tuğlalar açığa
çıkmaktadır. Kare planlı mekanın üst örtüsü manastır tonozu ile örtülmüştür. Tonoz
kemerlerinin kesiştiği yerde kare şeklinde baca açıklığı vardır. Baca zaman içinde yıkıldığından
günümüzde sadece açıklık mevcuttur. Mahal 9.3 m²dir.

Z07 Halvet: Kadınlar tarafından girilen halvette bugün iki adet köşeleri motifli özgün kurna
bulunmaktadır. Batıdaki kurnanın iki köşesinde kum saati şeklinde kabartma vardır. Doğudaki
mermer kurnanın iki köşesi palmet motiflidir. Bu mermer kurnalar özgündür. Zemini
mermerdir fakat günümüze ulaşamamıştır. Duvarlar moloz yığma taştır. Tavanın üst örtüsü
kubbedir. Kubbede ortada bir, yanlarda sekiz aydınlatma deliği (fil gözü) vardır. Ancak fil
gözleri tüm kubbelerde yerlerinden söküldüğünden buralar yuvarlak boşluk olarak kalmıştır.
Tavan malzemesi tuğla üstü sıvadır. Mahal 12.2m²dir.

Z08 Halvet: Z12 ılıklık mekanından doğu yönünde bu mekana geçişi sağlayan basit kemerli bir
kapı bulunmaktadır. Kare formlu bu mekanla yaklaşık aynı büyüklükte olan Z11 halvete
açılan kuzey yönünde sivri kemerli bir çerçevenin içinde yer alan basit yuvarlak kemerli bir
kapı bulunmaktadır. Bu halvette doğu ve güneyde olmak üzere köşeleri palmet kabartmalı iki
adet kurna bulunmaktadır. Doğu duvarında yer alan kurnanın üzerinde dikdörtgen çerçeveli
bir niş içerisinde bulunan basit kemerli bir pencere vardır. Bu pencere Z09 su deposuna
açılmaktadır. Zemini mermerdir fakat günümüze ulaşamamıştır. Duvarlar moloz yığma taştır.
Tavanın üst örtüsü kubbedir. Kubbesinde dokuz adet fil gözü boşluğu bulunmaktadır. Tavan
malzemesi tuğla üstü sıvadır. Mahal 12.18 m²dir.
Z09 Su Deposu: Su deposu kuzey-güney doğrultusunda enine dikdörtgen planlı ve üzeri beşik
tonoz örtülüdür. Deponun içerisinde, güney yönde deponun bölünerek soğuk suyun
biriktirildiği ayrı bir bölüm bulunmaktadır. Çifte hamam olduğundan dolayı, su deposu ortada
yer almaktadır. Su deposu içerisinde, suyun ısıtılması için kullanılan bakır kazan yerinde
değildir. Ama kazanın oturduğu yaklaşık bir metre çapında, yaklaşık 60-70 cm derinliğinde
olduğu tahmin edilen çukur kısım depo içerisinde görülebilmektedir. Külhanın giriş kapısı
hamamın batı yöndeki cephe duvarında, sivri kemerli bir niş içerisindedir. Külhanın kapısı
zamanla yol seviyesinin altında kalmıştır. Batı cephesinde külhanın kapısının bulunduğu sivri
kemerin yalnızca üst kısmı görülebilmektedir. Duvarlar moloz yığma taştır. Tavan malzemesi
tuğla üstü sıvadır. Mahal 19.18 m²dir.

Z10 Soğuk Su Deposu: Z09 su deposunun kuzeyinde bulunmaktadır. Günümüzde tamamen

yıkılmış durumdadır. Zeminin yapının bütününe bakılarak mermer olduğu tahmin
edilmektedir. Tavanın ise yine yapı bütünlüğünden dolayı tuğla üstü sıva olarak
düşünülmektedir. Kalıntı duvarlardan anlaşıldığı üzere, duvarlar moloz yığma taştır. Mahal
17.22 m²dir.

Z11 Halvet: Z08 halvetinin kuzey cephesinde yer alan halvete sivri kemerli bir çerçevenin
içinde yer alan basit yuvarlak kemerli bir kapıdan geçilmektedir. Bu halvette kuzey, doğu ve
batı duvarında birer tane olmak üzere üç adet kurna bulunmaktadır. Kurnaların iki köşesi
palmet motiflidir. Zemini mermerdir fakat günümüze ulaşamamıştır. Gönen’de yaşayan ve
daha önce hamamı kullanmış olan halktan aldığımız bilgilere göre bu halvette yuvarlak
biçimde göbek taşı bulunmaktaymış ancak günümüze ulaşamamıştır. Duvarlar moloz yığma
taştır. Tavanın üst örtüsü kubbedir. Kubbesinde ortada bir adet, yanlarda sekiz adet fil gözü
boşluğu bulunmaktadır. Tavan malzemesi tuğla üstü sıvadır. Mahal 12.68 m²dir.

Z12 Ilıklık: Z08 halvetinin doğu cephesinde yer alan ılıklığa sivri kemerli bir çerçevenin içinde
yer alan basit yuvarlak kemerli bir kapıdan geçilmektedir. Batı cephesinde gelin kurnası
bulunmaktadır. Gelin kurnasının yanında da Z11 halvetine geçen bir kapı olduğu ama bu
kapının günümüzde kapatıldığı tahmin edilmektedir. Duvarlar moloz yığma taştır. Tavanın üst
örtüsü kubbedir. Kubbesinde ortada bir adet, yanlarda altı adet fil gözü boşluğu
bulunmaktadır. Tavan malzemesi tuğla üstü sıvadır. Mahal 27.22 m²dir.

Z13 Soyunmalık: Z12 ılıklığın doğu cephesinde yer alan soyunmalığa sivri kemerli bir
çerçevenin içinde yer alan basit yuvarlak kemerli bir kapıdan geçilmektedir. Duvarlar moloz
yığma taştır. Tavanın üst örtüsü kubbedir. Kubbesinde yedi adet fil gözü boşluğu
bulunmaktadır. Tavan malzemesi tuğla üstü sıvadır. Mahal 20.44 m²dir.

Z14 Giriş Holü: Z13 soyunmalığın kuzey cephesinde yer almaktadır. Günümüzde tuvaletlerin
yer aldığı bu bölüm eskiden erkekler tarafına giriş olduğu bilinmektedir. Girişin doğu
cephesinde bulunan kapıdan olduğu tahmin edilmektedir. Duvarlar moloz yığma taştır.
Tavanın üst örtüsü kubbedir. Kubbesinde dört adet fil gözü boşluğu bulunmaktadır. Tavan
malzemesi tuğla üstü sıvadır. Mahal 8.5 m²dir.

5. II.DÖNEM RESTİTÜSYON PROJESİ

Erkekler hamamı cümle kapısı ana girişi doğu yönde bulunan büyük, dikdörtgen formlu
kanatsız bir kapı vasıtasıyla olmaktadır. Bu giriş kapısı, tavanı ahşap kaplı kıraathaneye
açılmaktadır. Kare formlu kıraathanenin batı duvarında bulunan buhar yaşmağının altından
helaya girilmektedir.

Helanın çatı örtüsü pandantif geçişli kubbedir. Kubbede ortada bir, çevresinde dört olmak
üzere beş adet fil gözü bulunmaktadır. Helanın güney duvarındaki kapıyla soyunmalık
mekânına giriş yapılmaktadır.

Soyunmalık mekanın çatı örtüsü iki tarafta yarım beşik tonoz, ortada pandantif geçişli
kubbeye sahiptir. Kubbede ortada bir, çevresinde sekiz olmak üzere dokuz adet fil gözü
bulunmaktadır. Soyunmalık mekanının batı duvarında bulunan kapıyla ılıklık mekanına
geçilmektedir.

Ilıklık mekanının çatı örtüsü iki tarafta yarım beşik tonoz, ortada pandantif geçişli kubbeye
sahiptir. Kubbede ortada bir, çevresinde altı olmak üzere toplam yedi adet fil gözü
bulunmaktadır. Ilıklık mekanına giriş kapısının karşısında kalan batı yönündeki duvarda
altıgen şemalı bir niş bulunmaktadır. Bu nişin havlu kurutma ocağı olarak kullanıldığı
düşünülmektedir. Ilıklığın güney duvarının batı duvarına bitişik tarafından tıraşlık mekanına
geçilmektedir. Kare planlı mekanın üst örtüsü manastır tonozu ile örtülmüştür. Tonoz
kemerlerinin kesiştiği yerde kare şeklinde baca açıklığı vardır.

Ilıklık mekanın batı yönündeki duvarda bulunan altıgen nişin iki tarafındaki kapılar halvetlere
açılmaktadır. Kuzey yönündeki halvette üç adet kurna bulunmaktadır. Halvetin çatı örtüsü
pandantif geçişli kubbedir. Kubbede ortada bir, çevresinde sekiz olmak üzere toplam dokuz
fil gözü vardır. Gönen’de yaşayan ve daha önce hamamı kullanmış olan halktan aldığımız
bilgilere göre bu halvette yuvarlak biçimde göbek taşı bulunmaktadır. Halvetin güney
duvarından ortadaki halvete geçilmektedir. Bu halvette iki adet kurna bulunmaktadır.
Halvetin çatı örtüsü pandantif geçişli kubbedir. Kubbede dokuz adet fil gözü bulunmaktadır.
Batı duvarında yer alan kurnanın üzerinde dikdörtgen çerçeveli bir niş içerisinde bulunan
basit kemerli bir pencere vardır. Bu pencere su deposuna açılmaktadır. Güney yöndeki halvet
odası plana dahil edildiğinde, daha önce planda var olan iki kapıdan kuzey yöndeki de
sonradan kapatılınca planda bir simetri oluştuğu görünmektedir. Hamamın özgün planında
var olduğu düşünülen güney yöndeki ve ortadaki iki halvetin ara duvarları sivri büyük sağır
kemerlidir. İki halvet arasındaki kapı, kalın ara duvarda, tam orta akstan açılmıştır. Bu kapı
özgün olmalıdır. Buna karşılık güney yöndeki halvet duvarında kemer bulunmamaktadır. Aynı
zamanda güneyde bulunan halvet duvarının ince olması ve bunun yanı sıra aradaki kapısının
da ortadan değil de, doğu duvarına bitişik olarak açılmış olması, güneydeki halvet odasının
sonradan eklendiğini göstermektedir.

Kaynaklardan edinilen bilgilere göre kare plan şemasına sahip olan bu hamamın batı
cephesindeki yığıntıların soğuk su deposuna ait olduğu görülmektedir.
Hamamın güney yönünde, hamam yapısına bitişik vaziyette yıkılmış bazı mekânlar
bulunmaktadır. Bu mekânların kubbe, tonoz gibi üst örtülerinin bulunduğu, duvarlarının üst
kısımlarındaki geriye kalan döngülerinden anlaşılmaktadır. Yıkılmış bölümlerin, hamamın
duvarlarında olduğu gibi, aynı malzeme ve teknikle moloz taş ve tuğladan yapılmaları,
duvarlarında kırmızı renkte kalın hamam sıvasıyla kaplı olması nedeniyle burasının da daha
önceleri yine bir hamam yapısı olduğu ancak sonra yıkıldığı söylenebilir. Yıkılmış olan bu
bölümlerin, hamamın sağlam kalabilmiş diğer birimleriyle birlikte bir bütün teşkil ettiği
düşünülmektedir. Çifte hamam olarak aradaki duvar ortak kullanılmaktadır. Güneydoğu
köşeye doğru, yıkılan duvarın üzeri sonradan briket ve tuğla ile tamamlanarak modern bir
ahırın dış duvarı olarak kullanılmıştır. Yine ahırın bulunduğu doğu yönde ise duvar,
soyunmalık bölümünden sonra tamamen ortadan kalmakta ve ahırın briket duvarı olarak
kare planı tamamlamaktadır. Ahırdan geriye kalan batıya doğru sıralanan, yıkılmış bölümlere
ait beş mekânın içerisi yabani otlar ve ağaçlarla kaplanmıştır. Doğudaki ahırın içerisinden batı
yönünde, hamamın yıkık bölümlerinin içerisine doğru iki ayrı girişin iki farklı mekâna
açıldıkları görülmektedir. Bu girişlerden güneydeki, üst örtüsünün beşik tonozlu olduğunu
rahatlıkla görülebilen dikdörtgen planlı dar bir mekâna açılırken; kuzeydeki kapı, duvardaki
döngülerinden üst örtüsünün kubbe olduğu tahmin edilen, kuzeyde tek eyvanı bulunan daha
büyük bir mekâna açılmaktadır. Bu mekânın kubbesi kısmı tamamen yıkılmıştır. Ama duvarda
kalan izlerinden ortada kubbe olduğu rahatlıkla söylenebilir. Kubbenin kuzey yönündeki
eyvanın üst örtüsü aynalı tonozdur ve hâlâ sağlam durumdadır. Küçük ölçekteki dikdörtgen
planlı ve üstü tonoz örtülü mekân ile kubbeli ve tek eyvanlı olan diğer mekân arasında yine
iki ayrı giriş kapısının olduğu görülmektedir. Tüm kapılarının kemerleri, beşik tonoz örtüsü,
kubbe ile aynalı tonozlu eyvanın üst örtüsü tuğladır. Bu mekânlardan sonra gelen batıdaki
diğer büyük ölçülerdeki yan yana iki mekânın da üst örtüsünün kubbe olabileceği
duvarlardaki döngü izlerinden tahmin edilebilmektedir. Yan yana kubbeli iki mekânın
aralarında bir kapı açıklığı bulunmaktadır. En batıda ve sonda bulunan mekânın dikdörtgen
planlı ve küçük ölçülerde olması nedeniyle, burasının muhtemelen beşik tonoz örtülü
olabileceği düşünülmektedir. Diğer mekânların içerisi zeminden itibaren yaklaşık bir metreye
kadar yer yer toprak dolu iken, bu küçük ölçülerdeki dikdörtgen planlı mekânın içerisi ise
neredeyse üst örtüsüne kadar tamamen toprakla dolmuştur. Bu küçük mekân ile hamamın
diğer bölümleri ile arasında herhangi bir kapı veya pencere açıklığı görülmemiştir.

5.1. KAT PLANLARI

Isparta ili, Gönen ilçesi, Cami Mahallesi, 13 Pafta, 169 Ada, 8147 Parsel sayılı yerdeki hamam
yapısı bir zemin kattan oluşmaktadır. Plan şemasına göre;

5.1.1. ZEMİN KAT (2. Dönem Restitüsyon): Z01 Kıraathane, Z02 Hela, Z03 Soyunmalık, Z04
Ilıklık, Z05 Halvet , Z06 Soğuk su deposu, Z07 Su deposu, Z08 Halvet, Z09 Halvet, Z10 Tıraşlık,
Z11 Soyunmalık, Z12 Sıcak su deposu, Z13 Halvet, Z14 Ilıklık, Z15 Giriş holünden
oluşmaktadır.

Z01 Kıraathane: Erkekler giriş bölümünün doğu cephesine eklenen kıraathane ya da

dinlenme mekânı olarak nitelendirebileceğimiz bu mekâna doğu cephesinde bulunan
kapıdan giriş sağlanmaktadır. Mekânın üst örtüsü ahşap döşemedir. Duvarları yonu yığma
taştır. Mekânda beş açıklık bulunmaktadır. Mahal 72.92 m²dir.

Z02 Hela: Z01 kıraathane bölümünün batısında bulunan kapıdan geçilen mekânda ıslak
hacim bulunmaktadır. Duvarlar moloz yığma taştır. Tavanın üst örtüsü kubbedir. Kubbesinde
dört adet fil gözü boşluğu bulunmaktadır. Tavan malzemesi tuğla üstü sıvadır. Mahal 8.5
m²dir.

Z03 Soyunmalık: Z02 helanın güney cephesinde yer alan kapıdan soyunmalığa geçilmektedir.
Duvarlar moloz yığma taştır. Tavanın üst örtüsü kubbedir. Kubbesinde yedi adet fil gözü
boşluğu bulunmaktadır. Tavan malzemesi tuğla üstü sıvadır. Mahal 20.44 m²dir.

Z04 Ilıklık: Z03 soyunmalığın batı cephesinde bulunan kapıdan geçilmektedir. Batı
cephesinde gelin kurnası bulunmaktadır. Gelin kurnasının yanında da Z11 halvetine geçen bir
kapı olduğu ama bu kapının günümüzde kapatıldığı tahmin edilmektedir. Duvarlar moloz
yığma taştır. Tavanın üst örtüsü kubbedir. Kubbesinde ortada bir adet, yanlarda altı adet fil
gözü boşluğu bulunmaktadır. Tavan malzemesi tuğla üstü sıvadır. Mahal 27.22 m²dir.

Z05 Halvet: Z08 halvetinin kuzey cephesinde yer alan halvete sivri kemerli bir çerçevenin
içinde yer alan basit yuvarlak kemerli bir kapıdan geçilmektedir. Bu halvette kuzey, doğu ve
batı duvarında birer tane olmak üzere üç adet kurna bulunmaktadır. Kurnaların iki köşesi
palmet motiflidir. Zemini mermerdir fakat günümüze ulaşamamıştır. Gönen’de yaşayan ve
daha önce hamamı kullanmış olan halktan aldığımız bilgilere göre bu halvette yuvarlak
biçimde göbek taşı bulunmaktaymış ancak günümüze ulaşamamıştır. Duvarlar moloz yığma
taştır. Tavanın üst örtüsü kubbedir. Kubbesinde ortada bir adet, yanlarda sekiz adet fil gözü
boşluğu bulunmaktadır. Tavan malzemesi tuğla üstü sıvadır. Mahal 12.68 m²dir.

Z06 Soğuk su deposu: Z07 su deposunun kuzeyinde bulunmaktadır. Günümüzde tamamen

yıkılmış durumdadır. Zeminin yapının bütününe bakılarak mermer olduğu tahmin
edilmektedir. Tavanın ise yine yapı bütünlüğünden dolayı tuğla üstü sıva olarak
düşünülmektedir. Kalıntı duvarlardan anlaşıldığı üzere, duvarlar moloz yığma taştır. Mahal
17.22 m²dir.

Z07 Su deposu: Su deposu kuzey-güney doğrultusunda enine dikdörtgen planlı ve üzeri beşik
tonoz örtülüdür. Deponun içerisinde, güney yönde deponun bölünerek soğuk suyun
biriktirildiği ayrı bir bölüm bulunmaktadır. Çifte hamam olduğundan dolayı, su deposu ortada
yer almaktadır. Su deposu içerisinde, suyun ısıtılması için kullanılan bakır kazan yerinde
değildir. Ama kazanın oturduğu yaklaşık bir metre çapında, yaklaşık 60-70 cm derinliğinde
olduğu tahmin edilen çukur kısım depo içerisinde görülebilmektedir. Külhanın giriş kapısı
hamamın batı yöndeki cephe duvarında, sivri kemerli bir niş içerisindedir. Külhanın kapısı
zamanla yol seviyesinin altında kalmıştır. Batı cephesinde külhanın kapısının bulunduğu sivri
kemerin yalnızca üst kısmı görülebilmektedir. Duvarlar moloz yığma taştır. Tavan malzemesi
tuğla üstü sıvadır. Mahal 19.18 m²dir.

Z08 Halvet: Z04 ılıklık mekanından doğu yönünde bu mekana geçişi sağlayan basit kemerli bir
kapı bulunmaktadır. Kare formlu bu mekanla yaklaşık aynı büyüklükte olan Z05 halvete açılan
kuzey yönünde sivri kemerli bir çerçevenin içinde yer alan basit yuvarlak kemerli bir kapı
bulunmaktadır. Bu halvette doğu ve güneyde olmak üzere köşeleri palmet kabartmalı iki adet
kurna bulunmaktadır. Doğu duvarında yer alan kurnanın üzerinde dikdörtgen çerçeveli bir niş
içerisinde bulunan basit kemerli bir pencere vardır. Bu pencere Z07 su deposuna
açılmaktadır. Zemini mermerdir fakat günümüze ulaşamamıştır. Duvarlar moloz yığma taştır.
Tavanın üst örtüsü kubbedir. Kubbesinde dokuz adet fil gözü boşluğu bulunmaktadır. Tavan
malzemesi tuğla üstü sıvadır. Mahal 12.18 m²dir.

Z09 Halvet: Kadınlar tarafından girilen halvette bugün iki adet köşeleri motifli özgün kurna
bulunmaktadır. Batıdaki kurnanın iki köşesinde kum saati şeklinde kabartma vardır. Doğudaki
mermer kurnanın iki köşesi palmet motiflidir. Bu mermer kurnalar özgündür. Zemini
mermerdir fakat günümüze ulaşamamıştır. Duvarlar moloz yığma taştır. Tavanın üst örtüsü
kubbedir. Kubbede ortada bir, yanlarda sekiz aydınlatma deliği (fil gözü) vardır. Ancak fil
gözleri tüm kubbelerde yerlerinden söküldüğünden buralar yuvarlak boşluk olarak kalmıştır.
Tavan malzemesi tuğla üstü sıvadır. Mahal 12.2m²dir.

Z10 Tıraşlık: Bu mekana Z04 ılıklık bölümünden açılan kuzey yönünde kemerli bir kapı
bulunmaktadır. Bu mekan oldukça karanlık olup, sonradan örülen duvarla (muhdes) iki
bölmeye ayrılmıştır. Bu bölümlerin tıraşlık ya da tuvalet olarak kullanıldığı tahmin
edilmektedir. Zemini mermerdir fakat günümüze ulaşamamıştır. Duvarlar moloz yığma taştır.
Tavan malzemesi tuğla üstü sıvadır. Sıvanın yer yer döküldüğü kısımlardan tuğlalar açığa
çıkmaktadır. Kare planlı mekanın üst örtüsü manastır tonozu ile örtülmüştür. Tonoz
kemerlerinin kesiştiği yerde kare şeklinde baca açıklığı vardır. Baca zaman içinde yıkıldığından
günümüzde sadece açıklık mevcuttur. Mahal 9.3 m²dir.

Z11 Soğukluk/Soyunmalık: Mekânın batısında Z14 ılıklık bölümüne geçen kemerli kapı
bulunmaktadır. Doğusunda ise kemerli açıklık bulunmaktadır. Zemini mermerdir fakat
günümüze ulaşamamıştır. Duvarlar moloz yığma taştır. Günümüzde bir kısmı sabit metal
bölücü elemanla ayrılıp kümes olarak kullanılmıştır. Mekanın tavanı çökmüş, içinde ağaçlar
yetişmiş ve kökleri zemine zarar vermektedir. Mahal 17.8 m²dir.

Z12 Sıcak su deposu: Yer yer taş bozulmaları olduğundan dolayı batı kısmında açıklık
meydana gelmiştir ancak mekanın başka herhangi bir açıklığı bulunmamaktadır. Duvarlar
moloz yığma taştır. Mahal 6.4 m²dir.
Z13 Halvet: Mekanın kuzeyinde Z09 halvet bölümüne geçen kemerli kapı bulunmaktadır.
Zemini mermerdir fakat günümüze ulaşamamıştır. Duvarlar moloz yığma taştır. Bu mekan
tamamen ağaçlarla kaplanmıştır ve tavanı çökük durumdadır. Mahal 13.7 m²dir.

Z14 Ilıklık: Günümüzde duvarı zarar görmüş ve tavanı tamamen çökmüş bu mekanda batı
yönünde Z13 halvet mekanına geçiş için bir kapı bulunmaktadır. Zemini mermerdir fakat
günümüze ulaşamamıştır. Duvarlar moloz yığma taştır. Mekan tamamen ağaçlarla kaplanmış
durumdadır. Mahal 25.7 m²dir.

Z15 Giriş holü: Kadınlar bölümünün girişi olduğunu düşündüğümüz bu mekanda kuzey
yönünde Z11 Soğukluk/Soyunmalık bölümüne giren kapı bulunmaktadır. Zemini mermerdir
fakat günümüze ulaşamamıştır. Duvarlar moloz yığma taştır. Mekanda kısmi çökmeler olduğu
için doğrama ve tavan detaylarına ulaşılamamaktadır. Mahal 8.6 m²dir.

6. RÖPORTAJLAR
1941 doğumlu İsmet Arın

Selçuklu döneminde yapılmış

Hamamın altında labirent şeklinde ocak var

1970'e kadar çalışmış

Kapısı yandaymış sonra öne alınmış demir kapı yapılmış

Küçük delikten buhar geliyormuş

Hamamı yapan usta büyük yapmış

Okulun lağımına bağlanmış kuru dereye akıtmışlar sonradan 49-50 yıllarında

2.amca

Ortaokuldan sonra hep dışarıda okudum. Çocukluğumda şuradaki kapıdan hamama girdiğimi bilirim.
Öbür tarafta yani kıraathanede çocukluğumun ilk filmini seyrettim. 70'li yılların Sonunda ilk defa
Türkiye genelinde kadınlara konservecilik vb. diye kurslar verildi kıraathane kısmındaki lavabolar o
zamandan kalmaydı.

Cuma günleri tatil oluyordu ve cuma günü kadınların hamam günüydü. Aynı zamanda da sinema
varsa kıraathanede sinema günüydü. Önceden külhan daha aşağıdaydı ve yolu sonradan
doldurdukları için şu anda yarısına görüyoruz

Rölövede çizilen hela duvarındaki oyuntudan mı girilirdi diye soruldu. Amca hayır buhar yaşmağının
olduğu bölümden girildiğini söyledi. Taşların devşirme olduğunu söylüyorlar.
1945 doğumlu 76 yaşında Gönenli olan Osman Ercim amca ile konuşuluyor

Çeşmelerin olduğu yer kendimi bildim bileli vardı. Giriş kapısı eskiden ahşaptı şimdi demir yapılmış.
Oraya girdikten sonra o kısımda üzerimizi çıkartıp ellerimizi yıkayıp halvetlere yıkanmaya giderdik.
Külhanın yanında kazanlar vardı. Halvetlerdeki oturma yerleri(sekiler) mermerdi.

Eskiden cami yapılırken kıraathanede namaz kılınmış, düğünler yapılmış, sinema izlenmiş.

3. amca

Eskiden cami yapılırken kıraathanede namaz kıldıklarını söylüyorlar.

Teyze

Kadınlar Gündüz yıkanırdı erkekler de akşam yıkanırdı

Köy kahvesi

Ahır kısmı ve kıraathane arkasındaki Duvarlar önceden de şu anda olduğu gibiydi.

Kuzey halvette göbek taşı vardı küçük ve mermerden

Kıraathanede çeşmelerin olduğu yer yine konserve kursları için Halk eğitimi inşa ettiği şeylermiş

1968 de evlenen bir amca orada gelin Hamamı yapıldığını söyledi

1956 doğumlu Abdullah Uluçınar

1975'e kadar hamamı kullanmışlar.

Kıraathanenin arkasındaki duvarlar sonradan yapılmış.

Ocak cami tarafındaymış.