Oświecenie

1.oświecenie -nurt kulturalny oraz okres w historii Europy przypadający na koniec XVII
wieku do początku XIX wieku. wiek rozumu, rozum pojmowano jako światło rozjaśniające
drogę do poznania prawdy i otaczającego świata.  Ludzie zaczeli bardziej wierzyć w
naukę, niż w Boga, w tym okresie odkryto wiele rzeczy.

2.Daty: Object 1

-1740 – założenie collegium nobilium w Warszawie

-1765 – założenie Szkoły Rycerskiej i Teatru Narodowego
-1772 – I rozbiór Polski
-1773 – Powstanie Komisji Edukacji Narodowej (14 października)
-1791 – uchwalenie Konstytucji 3 maja
-1793 – II rozbiór Polski
-1794 – Powstanie kościuszkowskie
-1795 – III rozbiór Polski

3.Racjonalizm- Według racjonalistów, rozum jest najdoskonalszym (a według

skrajnych – jedynym) narzędziem poznania. Pogląd taki stoi w opozycji do empiryzmu,
który zakłada poznanie poprzez doświadczenie zmysłowe. Racjonalizm zakładał, że może
istnieć poznanie bez doświadczenia. Sam rozum wystarczy, by zweryfikować prawdziwość
danej tezy.
Empiryzm- Empiryzm to pogląd uznający poznanie przez doświadczenie za
podstawowy i jedyny bezpośredni sposób ujmowania rzeczywistości. Człowiek
odbiera bodźce poprzez zmysły, a wszelkie teorie i idee są wtórne wobec doświadczenia.
Taka postawa stoi w sprzeczności z racjonalizmem, który przyjmuje za źródło poznania
właśnie idee.

Libertynizm - to postawa światopoglądowa o charakterze obyczajowym, charakteryzująca

się łamaniem powszechnie przyjętych zasad moralnych.
Termin zaczerpnięto z języka łacińskiego, gdzie libertinus oznacza „wyzwolony”.
Libertynizm miał stanowić wyzwolenie od narzuconych człowiekowi, niezgodnych z jego
naturą norm społecznych
materializm- Materializm – teoria filozoficzna, według której istnieje tylko materia. ... W
innym znaczeniu, materializm oznacza postawę polegającą na kierowaniu się w życiu
korzyściami materialnymi.
Ateizm - brak wiary w istnienie jednego bądź wielu bogów; ewentualnie odrzucenie
teizmu, pogląd przeczący istnieniu sił nadprzyrodzonych i odrzucający wiarę w stwórcę. 
Deizm- nurt religijno-filozoficzny, którego cechą wspólną jest przekonanie, że racjonalnie
można uzasadnić istnienie jedynie boga bezosobowego, będącego konstruktorem świata
rozumianego jako mechanizm oraz źródłem praw, według których ten mechanizm świata
działa. Tak rozumiany bóg nie ingeruje w stworzony świat.
4. „Monitor” - nawiązywał do brytyjskiego czasopisma "The Spectator" (z ang. "Widz") z
początku XVIII wieku. Było swoistą rewolucją na rynku prasy, bowiem jako pierwsze nie
ograniczało się do zamieszczania krótkich informacji, ale drukowało również
publicystyczne opinie w oświeceniowym tonie.
Inicjatorem założenia "Monitora" był król Stanisław August Poniatowski, a wcieleniem
pomysłu w życie jako redaktorzy zajęli się m.in. biskup Ignacy Krasicki, ksiądz jezuita
Franciszek Bohomolec i książę Adam Kazimierz Czartoryski.
"Monitor" z początku był tygodnikiem. Wraz z rozwojem czasopisma zwiększyła się
częstotliwość wydawania do dwóch numerów tygodniowo.
„Zabawy przyjemne i pożyteczne” -  tygodnik wydawany w latach 1770–1777 w Warszawie
przez Michała Grölla; pierwsze polskie czasopismo literackie, od 1771 nieoficjalny
organ obiadów czwartkowych. „Zabawy Przyjemne i Pożyteczne” miały istotny wpływ na
ożywienie życia literackiego doby Oświecenia w Polsce, kształtowanie literatury nowego
typu, upowszechnienie znajomości twórczości ówczesnych pisarzy.  „Zabawy Przyjemne i
Pożyteczne” miały istotny wpływ na ożywienie życia literackiego doby Oświecenia w
Polsce, kształtowanie literatury nowego typu, upowszechnienie znajomości twórczości
ówczesnych pisarzy. 
5. Gatunki literackie :
- Oda – gatunek liryczny, który charakteryzuje się wzniosłością tematu i stylu, sławi ideę,
wydarzenie lub czas. Zwykle cechuje ją także zbiorowy podmiot wypowiedzi. Należała do
najpopularniejszych form poezji klasycznej.
W starożytnej Grecji i w starożytnym Rzymie oda była w przeciwieństwie
do hymnu utworem o tematyce świeckiej, wychwalającym np. miasta, ludzi lub pewne
pojęcia abstrakcyjne. Charakteryzuje się zawartością elementów pochwalnych, patosem,
śpiewnością i melodyjnością.
- Satyra- gatunek literacki lub publicystyczny łączący w sobie epikę, lirykę i dramat (także
inne formy wypowiedzi) wywodzący się ze starożytności (pisał je m.in. Horacy), który
ośmiesza i piętnuje ukazywane w niej zjawiska, obyczaje, politykę, grupy lub stosunki
społeczne. Prezentuje świat poprzez komiczne wyolbrzymienie, ale nie proponuje żadnych
rozwiązań pozytywnych. Cechą charakterystyczną satyry jest karykaturalne ukazanie
postaci. Istotą satyry jest krytyczna postawa autora wobec rzeczywistości, ukazywanie jej
w krzywym zwierciadle
-Bajka- krótki utwór literacki zawierający morał (pouczenie), często jest wierszowany,
czasem żartobliwy. Morał może znajdować się na początku (promythium) lub na końcu
(epimythium) utworu albo wynikać z jego treści. Istotną cechą bajki jest alegoryczność.
Bohaterami bajek mogą być ludzie, a także zwierzęta, przedmioty i zjawiska, które
uosabiają typy ludzkie, cechy charakteru lub przeciwstawne poglądy i stanowiska[1]. Jest
jedną z odmian epiki, choć bajka epigramatyczna ma dużo cech lirycznych. 
-Poemat heroikomiczny- utwór literacki, opierający się na połączeniu podniosłego stylu
wypowiedzi z błahą, przyziemną tematyką, co tworzy efekt komiczny. Nawiązuje do
gatunku eposu bohaterskiego (dlatego bywa również nazywany antyepopeją), jednak nie
ma zazwyczaj na celu ośmieszenia tego gatunku literackiego, a wykorzystanie jego formy
ma jedynie służyć wzmocnieniu efektu komicznego i zwróceniu uwagi na poruszane
problemy[1].
-Sielanka- (bukolika, idylla, ekloga, skotopaska, pasterka) – gatunek literacki,
utwór poetycki, przedstawiający w sposób wyidealizowany uroki życia wiejskiego.
-Powiastka filozoficzna- Powiastka filozoficzna – narracyjny utwór prozatorski, ilustrujący
i propagujący wybraną ideę światopoglądową lub moralną. Powstała w okresie
oświecenia, np. Kandyd Woltera, Kubuś Fatalista i jego pan Diderota. Posługiwała się
satyrą obyczajową, atakując z pozycji racjonalistycznych ówczesne formy rządów i wyższe
warstwy społeczeństwa. Nawiązywała do romansu awanturniczego, wykorzystując
egzotyczne wątki i postacie. 
6. klasycyzm i sentymentalizm:
klasycyzm
kierunek w sztuce i literaturze oświecenia, którego filozoficzną podstawę stanowią
racjonalizm i dociekania Kartezjusza; nawiązuje on również do klasycyzmu
renesansowego. W tworzeniu sztuki najważniejszy jest rozum, a nie wyobraźnia czy
czucie. Dlatego klasycyzm imitował wzory antyczne, stosował się do zasady decorum;
czyli stosowności i właściwego doboru poszczególnych elementów utworu. Klasycyzm
oświeceniowy stawiał sobie cele utylitarne – sztuka ma być dydaktyczna, pokazywać
wzory i normy postępowania, piętnować złe obyczaje i zabobony. Słowo miało więc dużą
moc oddziaływania na społeczeństwo i jego postawy. Przedstawiciele: Wolter, D. Diderot,
Ignacy Krasicki.

sentymentalizm

prąd w sztuce i literaturze oświecenia istniejący w opozycji do klasycyzmu.

Sentymentalizm widział człowieka jako zagubioną w świecie istotę, nieszczęśliwą z
powodu utraty kontaktu z naturą. W tym upatrywano kryzys cywilizacji. Sentymentalizm
skupiał się na przeżyciach jednostki, na opisie jej uczuć i przeżyć. W literaturze
sentymentalizm wprowadził nowy typ bohatera – człowieka czułego i wrażliwego,
analizującego swoje wewnętrzne stany i uczucia do ludzi. Postulaty dla pisarza to czułość i
prostota. Sentymentalizm wykształcił nowe gatunki, które nie miały uznania w klasycznych
poetykach – powieść, dramę, lirykę osobistą. Najsłynniejsi twórcy sentymentalni: Jan
Jakub Rousseau, Franciszek Karpiński.

7. Hasło: „Powrót do natury” -J.J.Rousseau

„tabularosa” - Tabula rasa (z łac. „czysta tablica”) – w filozofii i psychologii pojęcie mające

wyrażać pogląd, że wszelka wiedza pochodzi wyłącznie z doświadczenia,
a umysł pozbawiony doświadczeń jest „niezapisany” (tzw. empiryzm).

Pojęcie pojawia się po raz pierwszy w średniowieczu, w łacińskich tłumaczeniach

traktatu Arystotelesa O duszy(ang.) (De anima)[1]. Tabula rasa to niezapisana tablica, jaką
według niego jest dusza człowieka zaraz po urodzeniu, a która zostaje zapisana
stopniowo w ciągu życia i zdobywania doświadczeń.
8.SZTUKA
klasycyzm Malarstwo i grafika
Cechy:
1.Statyczne oparte na układach pionowych.
2.Kontur.
3.Chłodny koloryt.
4.Miękki światłocień.
5.Gładka faktura.
6.Wzniosłość.

rokoko
Obrazy były malowane lekko i finezyjnie; kolorystyka jest jasna. Nadal powstawały obrazy
mitologiczne, ale najczęściej zamiast Zeusa, Hery i Ateny, pojawiali się bogowie
miłości: Afrodyta i Eros oraz Dionizos. Dominowała jednak tematyka związana z zabawami
i wydarzeniami towarzyskimi na łonie natury, z bohaterami w strojach dworskich (tzw. fête
galante), bądź pasterskich (tzw. fête champêtre). Malowano także maskarady, widowiska
teatralne, sceny z commedia dell'arte i przedstawienia o podtekstach erotycznych.
Popularnością cieszył się portret, różny od barokowego, zdominowany przez wizerunki
kobiet. Był bardziej intymny, często niewielkich rozmiarów i wykonywany m.in. pastelami.

9. Zasada „uczyć bawiąc” Ignacy Krasicki posługuje się w swoich utworach

komizmem, by ukazać przywary ludz-kiego charakteru, uleganie obcym wpływom,
ułomność systemu państwowego. Posługuje się ostrym dowcipem jako jedną z form
krytyki, stosując zasadę nauki przez zabawę.

Utwory Krasickiego mają charakter dydaktyczny i wychowawczy. W zabawny sposób, z

"przymrużeniem oka" wytykają ludziom ich wady.

10. twórcy oświecenia w europie i Polsce:

Francja
•Wolter – Kandyd
•Denis Diderot – Kubuś Fatalista i jego pan
•Charles de Montesquieu (Monteskiusz) – O duchu praw
•Jean d’Alembert redaktor Wielkiej encyklopedii francuskiej
•Jaan Jacques Rousseau – Nowa Heloiza

Anglia
•Daniel Defoe – Przypadki Robinsona Crusoe
•Jonathan Swift – Podróże Guliwera
•Henry Fielding – Historia życia Toma Jonesa
•Laurence Sterne – Podróż sentymentalna

Niemcy
Prekursorzy romantyzmu:
•Johann Wolfgang Goethe – Faust, Cierpienia młodego Wertera
•Friedrich Schiller – Zbójcy, Intryga i miłość
Polska
•Ignacy Krasicki
•Adam Naruszewicz
•Franciszek Zabłocki
•Franciszek Bohomolec
•Julian Ursyn Niemcewicz
•Wojciech Bogusławski
11. interpretacja bajek