Ψ 370 Θεωρίες Προσωπικότητας:

Ψυχαναλυτικές και Ανθρωπιστικές Προσεγγίσεις

Διδάσκουσα: Ευρυνόμη Αυδή

Εισαγωγή στο έργο του Carl Rogers (1902-1987)

Βασικές θέσεις της προσωποκεντρικής θεωρίας
Ο Rogers βασίστηκε πολύ στην αρχή της φαινομενολογίας που βάζει στο επίκεντρο την
υποκειμενική εμπειρία. Αυτό που θεωρούμε «πραγματικότητα» δεν είναι παρά ένας
ιδιωτικός κόσμος εμπειρίας, το λεγόμενο φαινομενολογικό πεδίο. Το φαινομενολογικό
πεδίο αναφέρεται σε μια υποκειμενική κατασκευή που περιλαμβάνει τις αντιλήψεις μας
(οι οποίες ανταναλούν τις ανάγκες μας) που συναποτελούν την εμπειρία μας. Επειδή δεν
έχουμε συνήθως επίγνωση αυτής της διεργασίας, βιώνουμε την εμπειρία μας ως την
πραγματικότητα.
Μια βασική έννοια στον Rogers είναι αυτή της αυθεντικότητας - και αντίθετα η
συχνή αίσθηση αποξένωσης από τον εαυτό. Μελετά την έννοια του εαυτού /
αυτοαντίληψης και δίνει μεγάλη σημασία στην ορμέμφυτη, οργανισμική εμπειρία – και
στο βαθμό συμφωνίας ανάμεσα σε αυτήν την εμπειρία και την αυτοαντίληψή μας.

Βασικές τάσεις/ παρώθηση

 Τάση προς μορφοποίηση (formative tendency) - η τάση που χαρακτηρίζει όλη την
ύλη να εξελίσσεται από πιο απλές σε πιο σύνθετες μορφές, σε μια δημιουργική
διεργασία σύνθεσης.
 Τάση πραγμάτωσης – η τάση των ζωντανών οργανισμών –και του ανθρώπου- να
αναπτύσσονται, να κινoύνται προς την εκπλήρωση του εγγενούς δυναμικού τους.
Οι άνθρωποι έχουμε την εγγενή δημιουργική ικανότητα να λύνουμε προβλήματα, να
αλλάζουμε τον τρόπο που βλέπουμε τον εαυτό μας και να γινόμαστε ολοένα και πιο
αυτο-καθοριζόμενοι. Η πηγή της ψυχολογικής ανάπτυξης και ωριμότητας βρίσκεται μέσα
μας και ο άνθρωπος δε χρειάζεται να κατευθύνεται ή να οδηγείται για να αναπτυχθεί.
Θεωρεί ότι η τάση για πραγμάτωση είναι μια ολιστική και συνολική τάση, που
χαρακτηρίζει την ανθρώπινη ζωή και ότι όλα τα κίνητρα μπορούν αν εξηγηθούν ως

1
μέρος αυτής. Για να αναπτυχθεί πλήρως ο άνθρωπος, θα πρέπει να βρεθεί στις
κατάλληλες συνθήκες, και συγκεκριμένα να βρεθεί σε σχέσεις που χαρακτηρίζονται από
γνησιότητα/αυθεντικότητα, ενσυναισθητική κατανόηση και χωρίς όρους θετική
αναγνώριση/αποδοχή. Θεωρεί αυτές τις διαπροσωπικές συνθήκες αναγκαίες και επαρκείς
συνθήκες για την ανάπτυξη του δυναμικού του ατόμου και για να γίνει κανείς πλήρως
λειτουργικός.

Εαυτός και αυτοαντίληψη

Κατά τον Rogers τα νήπια αρχίζουν να αποκτούν μια πρώτη αίσθηση εαυτού, όταν μέρος
της εμπειρίας τους αρχίζει να προσωποποιείται και να βιώνεται ως διακριτό από το
περιβάλλον ως μια επίγνωση του ‘εγώ’ ή ‘εμένα’. Ο εαυτός ή η αυτοαντίληψη
συμπεριλαμβάνει ένα οργανωμένο σύνολο αντιλήψεων για αυτό που ονομάζουμε ‘εγώ’ –
είναι υποσύνολο του φαινομενολογικού πεδίου και σε αυτό συμπεριλαμβάνονται όλες οι
όψεις της εμπειρίας και της ύπαρξής μας τις οποίες αντιλαμβανόμαστε συνειδητά ως
δικές μας. Πέρα από τον πραγματικό εαυτό, ο Rogers υποστήριξε ότι υπάρχει και ο
ιδανικός εαυτός, δηλαδή οι ενδεχόμενοι ευατοί που φανταζόμαστε για τη ζωή μας στο
μέλλον. Όταν υπάρχει μεγάλη ασυμφωνία ανάμεσα στον ιδανικό εαυτό και στην
αυτοαντίληψη, τότε μπορεί να παρουσιάζονται προβλήματα. Η έννοια της ασυμφωνίας
είναι σημαντική στο έργο του Rogers - αναφέρεται στην ακριβή αντιστοιχία ανάμεσα σε
δύο ψυχολογικές καταστάσεις.
Από τη στιγμή που δημιουργείται η αυτοαντίληψη, δυσκολευόμαστε να την
αλλάξουμε – αρνούμαστε ή στρεβλώνουμε εμπειρίες που είναι ασύμβατες με την
αυτοαντίληψη μας. Ο Rogers υποστηρίζει ότι μια βασική ανθρώπινη τάση είναι να
διατηρούμε την ίδια τη δομή μας, δηλαδή κινούμαστε από μια ανάγκη να διατηρούμε την
αυτοαντίληψή μας και να μειώνουμε την ασυμφωνία. Η προσωπική αλλαγή
διευκολύνεται όταν βρισκόμαστε σε ένα περιβάλλον αποδοχής από τους άλλους. Αυτό
μειώνει το άγχος και την απειλή και επιτρέπει να αναλάβουμε εμπειρίες που μέχρι τότε
αρνούμαστε και αποκηρύττουμε.

2
Τάση για αυτοπραγμάτωση
Καθώς τα νήπια αποκτούν σιγά σιγά μια πρωτόλεια δομή εαυτού, τότε αρχίζει να
λειτουργεί η τάση να αναπτύξουν τον εαυτό τους – η αυτοπραγμάτωση είναι επιμέρους
τμήμα της πραγμάτωσης. Η πραγμάτωση είναι μια τάση του συνόλου του οργανισμού, η
οποία αφορά το άτομο στο σύνολό του. Η αυτοπραγμάτωση αφορά την τάση
πραγμάτωσης του εαυτού, όπως αυτός γίνεται αντιληπτός στη συνείδηση.

Επίγνωση
Επίγνωση – συμβολική αναπαράσταση ενός τμήματος της εμπειρίας μας. Ο Rogers
αναφέρθηκε σε διαφορετικά επίπεδα επίγνωσης.
Κάποια γεγονότα βρίσκονται κάτω από το κατώφλι της συνείδησης και τα
αγνοούμε ή τα αρνούμαστε. Υποαντίληψη (Subception): όρος που αναφέρεται σε
εμπειρίες που δεν είναι συμβατές με την αυτοαντίληψη μας, τις οποίες
αντιλαμβανόμαστε μεν αλλά δεν δεχόμαστε στην επίγνωσή μας.
Κάποιες εμπειρίες τις συμβολίζουμε με ακρίβεια και τις δεχόμαστε ελεύθερα στη
δομή του εαυτού. Τέτοιες εμπειρίες δεν είναι απειλητικές και είναι συμβατές με την
αυτοαντίληψη μας.
Κάποιες εμπειρίες τις αντιλαμβανόμαστε αλλά στρεβλώνοντάς τες – όταν αυτές δε
συμφωνούν με την αυτοαντίληψη μας. Οι άνθρωποι μπορεί να στρεβλώνουμε όχι μόνο
αρνητικά, αλλά και θετικές εμπειρίες.

Βασικές ανάγκες
Στη θεωρία του Rogers οι ανάγκες του ανθρώπου σχετίζονται με την τάση πραγμάτωσης.
Οι βασικές ανάγκες κατά τον Rogers είναι οι παρακάτω:

Η ανάγκη για διατήρηση – σε αυτήν εμπλέκονται βασικές ανάγκες επιβίωσης (π.χ.

τροφή, αναπνοή, ασφάλεια) αλλα συμπεριλαμβάνονται επίσης και η ανάγκη για τη
διατήρηση των πραγμάτων ως έχουν και η αντίσταση στην αλλαγή.
Βασικές ανάγκες
Η ανάγκη για ενίσχυση (enhancement) – έρχεται σε αντίθεση με την ανάγκη διατήρησης
– αφορά την ανάγκη για αλλαγή, ανάπτυξη. Π.χ. είμαστε πρόθυμοι να κάνουμε πράγματα

3
ή να μάθουμε πράγματα που δεν προσφέρουν άμεσα ικανοποίηση, επειδή έχουμε την
τάση να πραγματώσουμε τη βασική μας φύση.

Η ανάγκη για θετική αναγνώριση/ αποδοχή – καθώς αναπτύσσεται η αίσθηση του

εαυτού, αποκτούμε την ανάγκη να μας δέχονται και να μας αγαπούν. Είναι βασική
ανάγκη, παραμένει ενεργή σε όλη μας τη ζωή και αποτελεί ισχυρό κίνητρο.
Είναι ιδιαίτερα σημαντική κατά την ανάπτυξη – και όταν είναι σε σύγκρουση με μια
ανάγκη πραγμάτωσης, μπορεί να υπερνικήσει.

Θετική αναγνώριση/αποδοχή του εαυτού – Από τη στιγμή που αναπτυχθεί ο εαυτός,

αρχίζουμε να έχουμε την ανάγκη θετικής αποδοχής του εαυτού από τον ίδιο μας τον
εαυτό – εδώ εμπλέκονται έννοιες όπως είναι η αυτοεκτίμηση και η αυτοαξία.
Στην αρχή αυτή η αίσθηση εξαρτάται από την αντίληψή μας ότι οι σημαντικοί άλλοι
θεωρούν ότι έχουμε αξία, μας νοιάζονται, μας αγαπούν και μας φροντίζουν. Από τη
στιγμή που αυτή η τάση εδριαωθεί μέσα μας, εξαρτάται πλέον λιγότερο από τη στάση
των άλλων. Έτσι η ανάγκη για θετική αυτο-αποδοχή λειτουργεί σταδιακά αυτόνομα και
τροφοδοτεί τον εαυτό της.

Αξιολογικοί όροι/ αναγνώριση υπό όρους

Οι περισσότεροι δεχόμαστε αναγνώριση υπό όρους – δηλαδή μόνον εφόσον πληρούμε
συγκεκριμένες προσδοκίες. «Η αξία υπό όρους προκύπτει όταν η θετική αναγνώριση από
κάποιον άλλον είναι υπό όρους, δηλαδή όταν το άτομο αισθάνεται ότι οι άλλοι θεωρούν
ότι έχει αξία για κάποιες όψεις του αλλά όχι για άλλες» (Rogers, 1959:209).
Αυτές οι συνθήκες γίνονται το κριτήριο με βάση το οποίο δεχόμαστε ή όχι την
εμπειρία μας. Σταδιακά εσωτερικεύουμε αυτές τις στάσεις των σημαντικών άλλων (έτσι
όπως εμείς τις αντιλαμβανόμαστε) και αξιολογούμε την εμπειρία μας με βάση αυτές.
Καταλήγουμε με αυτόν τον τρόπο να μη εμπιστευόμαστε την εμπειρία μας και να
παίρνουμε απόσταση από αυτήν.

Η εσωτερική σύγκρουση θεωρείται αποτέλεσμα της ασυμφωνίας ανάμεσα στην

οργανισμική μας εμπειρία και τις (περισσότερο ή λιγότερο στρεβλωμένες) αξίες που

4
έχουμε εσωτερικεύσει από τους άλλους. Οι εξωτερικές αξιολογήσεις, είτε είναι θετικές ή
αρνητικές, δε βοηθούν την ψυχολογική ανάπτυξη, αλλά μας οδηγούν να μην είμαστε
ανοιχτοί στην οργανισμική εμπειρία μας. Αν ζούμε σε ένα διαπροσωπικό περιβάλλον που
χαρακτηρίζεται από αξιολογικούς όρους, χάνουμε την επαφή με μια πτυχή της
πραγματικής, οργανισμικής εμπειρίας.

Ψυχολογική ευλωτότητα και ασυμφωνία

Αν έχουμε μεγαλώσει σε συνθήκες με έντονους αξιολογικούς όρους, αναπτύσσουμε
ψευδή αυτοαντίληψη, που βασίζεται σε στρεβλώσεις και σε άρνηση. Ο Rogers θεωρεί ότι
η ψυχολογική ευαλωτότητα συνδέεται με το βαθμό της ασυμφωνίας ανάμεσα στην
οργανισμική εμπειρία και στην αυτοαντίληψη. Καθώς δεν έχουν αυτήν την επίγνωση, οι
ευάλωτοι άνθρωποι φέρονται με τρόπο που δεν κατανοούν ούτε και οι ίδιοι.

Άγχος και αμυντικότητα

Ο Rogers όρισε το άγχος ως μια κατάσταση έντασης για την οποία δεν γνωρίζουμε το
αίτιο. Θεωρεί ότι βιώνουμε άγχος και απειλή όταν αρχίζουμε να έχει επίγνωση της
ασυμφωνίας ανάμεσα στην οργανισμική εμπειρία και στη αυτοαντίληψη. Καθώς αυξάνει
η αναγνώριση της ασυμφωνίας τότε το άγχος μετατρέπεται σε απειλή, επειδή
αναγνωρίζουμε ότι η συμφωνία του εαυτού μας βρίσκεται υπό απειλή. Το άγχος και η
απειλή μπορεί να αποτελούν βήματα προς την ψυχολογική ανάπτυξη, επειδή μας
δείχνουν ότι η οργανισμική εμπειρία δεν είναι σύμφωνη με την αυτοαντίληψη μας.
Αμυντικότητα: εφόσον αισθανθούμε άγχος και απειλή, συχνά απαντούμε με
αμυντικότητα, σε μια προσπάθεια προστασίας της αυτοαντίληψης μας. Δύο βασικές
διεργασίες άμυνας:
Στρέβλωση: μια εμπειρία παρερμηνεύεται, ώστε να ταιριάξει με την αυτοαντίληψη.
Άρνηση: το άτομο δε δέχεται στην επίγνωση κάποια εμπειρία, ή κρατά ένα μέρος της
εμπειρίας εκτός επίγνωσης.
Και οι δύο μηχανισμοί προστατεύουν από το άγχος ή την απειλή που θα
προκαλούνταν από την είσοδο στη συνείδηση οργανισμικών εμπειριών που δεν είναι
συμβατές με την αυτοαντίληψη. Η άμυνα προκύπτει για να διατηρήσουμε μια αίσθηση
συνεπούς και ακέραιας αίσθησης εαυτού.

5
Αποδιοργάνωση – αν οι αμυντικές διεργασίες αποτύχουν, το άτομο μπορεί να
παρουσιάσει συμπεριφορά αποδιοργανωμένη ή ψυχωτική. Η αποδιοργάνωση πορκύπτει
είτε όταν η διαφορά μεταξύ της οργανισμικής εμπειρίας και της αυτοαντίληψης είναι
υπερβολικά εμφανής ή προκύπτει τόσο απότομα, που οι συνήθεις άμυνες δεν επαρκούν.
Η αποδιοργάνωση μπορεί να προκύψει στην πορεία της θεραπείας.

Ψυχικά υγεία και λειτουργικότητα

Βασικά χαρακτηριστικά που θεωρεί o Rogers ότι θα έχει το άτομο που είναι πλήρως
λειτουργικό:
 Προσαρμόζεται σε νέες συνθήκες με ευελιξία
 Είναι ανοιχτό σε νέες εμπειρίες – «ακούει τον εαυτό του»
 Εμπιστεύεται την οργανισμική εμπειρία του
 Ζεί πλήρως στο παρόν – θα ζει υπαρξιακά
 Έχει αρμονικές σχέσεις με τους άλλους
 Είναι πιο απαρτιωμένο ψυχικά, λιγότερες άμυνες/ ανάμεσα στο συνειδητό και
ασν
 Έχει βασική εμπιστοσύνη στην ανθρώπινη φύση
 Βιώνει με πιο πλούσιο τρόπο τη ζωή

Ψυχοθεραπεία
Ο Rogers διατύπωσε τις βασικές (απαραίτητες και επαρκείς) συνθήκες που χρειάζεται να
υπάρχουν στην ψυχοθεραπεία, ώστε το άτομο να μπορέσει να αναπτυχθεί ψυχολογικά.
Γνησιότητα/ αυθεντικότητα του θεραπευτή – η πιο σημαντική διάσταση της στάσης του
θεραπευτή κατά τον Rogers. Αναφέρεται στο ότι ο θεραπευτής χαρακτηρίζεται από
συμφωνία ανάμεσα στην οργανισμική εμπειρία και στην αυτοαντίληψη, βιώνει ελεύθερα
την οργανισμική εμπειρία και αλληλεπιδρά με γνησιότητα με τον πελάτη. Ο θεραπευτής
φυσικά δεν μπορεί -και δεν χρειάζεται- να παρουσιάζει τον ίδιο βαθμό γνησιότητας σε
όλες τις σχέσεις του για να μπορεί να είναι βοηθητικός στους πελάτες του

6
Χωρίς όρους θετική αναγνώριση – αποκρίνεται στην ανάγκη μας να μας αγαπούν και να
μας δέχονται χωρίς όρους – χωρίς επικριτικότητα, συναισθήματα κατοχής του άλλου,
αξιολόγησης. Ζεστή στάση αποδοχής, αλλά χωρίς κτητικότητα και αξιολόγηση.
Ενσυναισθητική κατανόηση – η στάση του θεραπευτή να συναισθάνεται κανείς την
εμπειρία του πελάτη και να βλέπει την οπτική του

Αξιολόγηση της προσωποκεντρικής θεωρίας

Θεωρεί ότι οι άνθρωποι έχουμε σε ελευθερία επιλογής σε έναν βαθμό και μπορούμε σε
κάποιο βαθμό να αυτοπροσδιοριστούμε
Έχει μια αισιόδοξη (αλλά όχι αφελή) εικόνα για τον άνθρωπο και τη φύση του – θεωρεί
ότι οι άνθρωποι βασικά είναι άξιοι εμπιστοσύνης, και θα κινηθούν προς την
αυτοπραγμάτωση εφόσον βρίσκονται στις κατάλληλες συνθήκες.
Θεωρεί ότι η τάση για ανάπτυξη, ωρίμανση και πραγμάτωση έχει βιολογική βάση. Οι
άνθρωποι έχουν αυτοσυνείδηση και κινούνται προς την αυτοπραγμάτωση.
Βασικό κίνητρο η ανάπτυξη (προς το μέλλον)
Τονίζει την ατομικότητα, τη μοναδικότητα του κάθε ατόμου και δίνει λιγότερη έμφαση
στα κοινά σημεία ανάμεσα στου ανθρώπους
Τονίζει τη σημασία του κοινωνικού πλαισίου για την ανάπτυξη της προσωπικότητας (και
λιγότερο τους βιολογικούς παράγοντες)
Τονίζει τη σημασία της επίγνωσης και της επιλογής (και όχι ασυνείδητων κινήτρων)