Odpowiedzi Ćwiczenia

Klucz odpowiedzi do zadań z zeszytu ćwiczeń
Klucz odpowiedzi
do zadań
z zeszytu ćwiczeń
113
Klucz
Pomysły
odpowiedzi
na lekcjedo
zadań z zeszytu GEOGRAFIA
ćwiczeń XXI WIEKU
1.1. Między ekumeną a anekumeną. Przyczyny

zróżnicowania gęstości zaludnienia
Zadanie 1.
a) anekumena,
b) ekumena,
c) ekumena.
Zadanie 2.
Należy podkreślić punkt: c.
Zadanie 3.
Kotlina Kalahari – mała suma opadów rocznych (ok. 80–200 mm), na południu pustynie lub półpustynie.
Wyżyna Tybetańska – duża wysokość nad poziomem morza (ok. 4,5–5 tys. m), duże amplitudy temperatury między
dniem a nocą.
Spitsbergen – klimat subpolarny, brak lub słabe gleby (tundrowe).
Zadanie 4.
Regiony słabo zaludnione:
Karakorum – silne wiatry, niskie temperatury, słabe gleby górskie.
Namib – znikoma suma opadów, brak gleb.
Borneo – słabe gleby czerwone i laterytowe, znaczne pokrycie terenu pierwotną szybko odrastającą roślinnością.
Regiony gęsto zaludnione:

Wyżyna Śląska – bogactwo surowców mineralnych, dobrze rozwinięty przemysł.
Dolina Padu – dobre gleby aluwialne, nizinne ukształtowanie terenu.
Jawa – gleby tufowe.
Zadanie 5.
Przykładowa odpowiedź:
Obszary ekumeny – Delta Nigru, Honsiu, Cejlon, Nizina Czarnomorska.
Obszary anekumeny lub subekumeny – Wyżyna Gujańska, Pustynie Atacama, Wielkie Równiny, Nowa Ziemia, Pusty-
nia Gobi, Borneo, Ziemia Baffina, Nizina Orinoko.
Zadanie 6.
2,83 osób/km2.
Zadanie 7.
a) P,
b) F,
c) F,
d) F.
Zadanie 8.
a) Rosja – 8 osób/km2,
b) Islandia – 3 osoby/km2,
c) Polska – 122 osób/km2,
114
d) Indie – 378 osób/km2,

e) Bangladesz – 1056 osób/km2.
Uzasadnienie:
Rosja, Islandia, Kanada – mała gęstość zaludnienia spowodowana:
• występowaniem niesprzyjających warunków klimatycznych – klimaty polarne, subpolarne lub umiarkowane chłodne,
• występowaniem obszarów braku gleb lub ich słabą jakością, np. tundrowe, bielicowe, terenów górskich, bagienne,
• występowaniem zjawiska nocy polarnej.
Indie, Bangladesz – duża gęstość zaludnienia spowodowana:

• występowaniem obszarów sprzyjających klimatycznie – klimaty monsunowe,
• występowaniem obszarów żyznych gleb – mady w dolinach rzecznych.
Zadanie 9.
Degradacja i nadmierne zanieczyszczenie atmosfery, wód powierzchniowych i podziemnych, gleb, maleje powierzch-
nia lasów, maleją zasoby wód podziemnych – leje depresyjne, problem utylizacji nadmiernej ilości odpadów.
Zadanie 10.
Konflikty międzyludzkie, brak mieszkań, miejsc w przedszkolach, w żłobkach, wzmożone występowanie chorób wywo-
łanych stresem i hałasem.
Zadanie 11.
Indywidualna wypowiedź ucznia.
Zadanie 12.
Państwa w kolejności: Chiny, Indie, USA, Indonezja, Brazylia, Pakistan, Nigeria, Bangladesz, Rosja, Japonia.
Zadanie 13.
Wykonanie przez ucznia autorskiej mapy.
1.2. Dylematy demografii. Czy można i należy kon-

trolować przyrost naturalny?
Zadanie 1.
a) 6,
b) 3,
c) 2,
d) 5,
e) 1,
f) 4,
g) 7.
115
Klucz
Pomysły
odpowiedzi
na lekcjedo
ćwiczeń XXI WIEKU
Zadanie 2.
a) faza II,
b) faza V,
c) faza IV.
Zadanie 3.
faza I faza II faza III faza IV faza V
eksplozja
demograficzna
współczynnik urodzeń
przyrost naturalny
dodatni
regres demograficzny
współczynnik zgonów
Zadanie 4.
Wskaźnik
Przyrost
Państwo Liczba ludności Liczba urodzeń Liczba zgonów przyrostu
naturalny
naturalnego
Litwa 3,4 mln 31 300 44 900 –13 580 –3,99
Mauretania 3,1 mln 127 100 37 820 89 280 28,80
Sposób obliczeń:
Wartość przyrostu naturalnego (w osobach) = liczba urodzeń – liczba zgonów
Wartość wskaźnika przyrostu naturalnego = (przyrost naturalny/liczba ludności) × 1000 0⁄00
Zadanie 5.
Wskaźnik przyrostu
Wskaźnik urodzeń Wskaźnik zgonów Faza modelu przejścia
Państwo naturalnego na
na 1000 mieszkańców na 1000 mieszkańców demograficznego
1000 mieszkańców
Ukraina 9,8 16,2 –6,4 V
Erytrea 34,3 9,6 24,7 II
Francja 13,1 8,4 4,7 IV
Włochy 9,5 9,4 0,1 V
Pakistan 26,1 8,2 17,9 III
Polska 10,2 9,9 0,3 IV
116
Zadanie 6.
Należy podkreślić punkty: a, c, d.
Zadanie 7.
Należy podkreślić punkty: a, c.
Zadanie 8.
Należy podkreślić punkty: b, c, e.
Zadanie 9.
Należy skreślić:
a) słabo rozwinięte,
b) rosnącym,
c) 18,
d) azjatyckim.
Zadanie 10.
Należy podkreślić punkt: b.
Komentarz:
W państwach grupy b wskaźnik dzietności kobiet nieznacznie przekracza wartość 1. W państwach grupy a – wskaźnik
ten przekracza 6. Natomiast w państwach grupy c – zawiera się między 2 a 3.
Zadanie 11.
a) I,
b) V,
c) III, IV,
d) II.
Zadanie 12.
1
P A N D E M I A
2
N I E M C Y
3
A L Z H E I M E R
4
E U R O P A
5
M I G R A C J A
6
G R U Ź L I C A
7
A F G A N I S T A N
8
P R O F I L A K T Y K A
9
C H I N Y
10
F A Z A
117
Klucz
Pomysły
odpowiedzi
na lekcjedo
ćwiczeń XXI WIEKU
Zadanie 13.
Prognozowanie zmian demograficznych pozwala na zaplanowanie odpowiedniej polityki państwa. W Polsce obni-
żono wiek rozpoczynania nauki w szkołach do 6 lat, aby m.in. doprowadzić do szybszego wchodzenia na rynek pracy
młodych pracowników (pracując, powiększają dochody państwa, zapewniają możliwość wypłaty emerytur z ZUS-u).
Prognozując wartości przyrostu naturalnego, to czy będzie on dodatni, czy ujemny, można zaplanować odpowiednio
kierunki kształcenia młodzieży. Starzejące się społeczeństwo wymaga wielu pracowników opieki socjalnej czy leka-
rzy o specjalności geriatrycznej.
Zadanie 14.
Zdania poprawne:
USA cechują się wyższym przyrostem naturalnym niż Kanada. Wynosi on w Kanadzie 3,4 promila, a w USA 6,2 pro-
mila. Liczba ludności urodzonej za granicą wynosi w Kanadzie 6 061 880 osób.
Zadanie 15.
1.3. „Wędrująca planeta”. Przyczyny i kierunki migracji

Zadanie 1.
Należy wpisać w kolejności: migracją, imigracją, emigracją, przyczyny, czas trwania, reemigrantem, uchodźcy.
Zadanie 2.
przyczyna – turystyczne,
czas trwania – wahadłowe,
odległość – międzykontynentalne.
Zadanie 3.
chęć poprawy warunków życia, prześladowania, zawarcie związku małżeńskiego, rozpoczęcie nauki poza domem.
Zadanie 4.
Pozytywne skutki migracji dla państw imigracyjnych:
pozyskanie dobrze wykształconych i wysoko wykwalifikowanych pracowników, pozyskanie taniej siły roboczej, zwięk-
szenie dochodów państwa – imigranci opłacają podatki, pracując, generują dochód narodowy, zwiększenie przyrostu
naturalnego – dla państw o zbyt niskim jego wskaźniku.
Pozytywne skutki migracji dla państw emigracyjnych:

rozwój gospodarczy spowodowany transferem dewiz do kraju – wzbogacenie społeczeństwa, zwiększona konsump-
cja dóbr, stymulacja produkcji towarów, zmniejszenie wskaźnika bezrobocia, mniejsze obciążenie budżetu pomocą
socjalną dla niepracujących, zmniejszenie zbyt wysokiego w niektórych regionach przyrostu naturalnego – wyjeżdżają
głównie ludzie młodzi.
Zadanie 5.
Należy podkreślić punkty: b, c.
118
Zadanie 6.
Obliczenia:
Saldo migracji = imigracja – emigracja

6994 – 6175 = 819
Przyrost rzeczywisty = saldo migracji + przyrost naturalny
819 + (–498) = 321
Wskaźnik przyrostu rzeczywistego = (przyrost rzeczywisty/liczba ludności) × 1000 promili
(321/632 100) x 1000 promili = 0,507 promila
Zadanie 7.
Odpowiedź:
Według wyboru indywidualnego. Wskazane kierunki powinny mieć ogólny przebieg „biedne Południe” – „bogata Pół-
noc” lub Wschód – Zachód.
Zadanie 8.
Terenów, z których ludność odpływa, jest znacznie więcej niż takich, które charakteryzują się dodatnim saldem migra-
cji. Duże ujemne saldo migracji mają powiaty północno-wschodniej Polski. Największe dodatnie saldo migracji cha-
rakteryzuje obszary położone wokół dużych ośrodków miejskich.
Zadanie 9.
Indywidualna odpowiedź ucznia.
Zadanie 10.
Zadanie 11.
Irlandia, Wielka Brytania, Niemcy.
Zadanie 12.
Regiony i państwa imigracyjne: USA, Europa Zachodnia, Skandynawia.
Regiony i państwa emigracyjne: Afryka Północna, Syberia, Chiny, Meksyk.
Zadanie 13.
A) Przykładowa odpowiedź:
trudności językowe, nietolerancja okazywana przez zespół klasowy.
B) Przykładowa odpowiedź:
przygotowanie lekcji wychowawczych na temat kraju, z którego przybył nowy uczeń (jego kultury, tradycji, religii,
historii) w celu wykształcenia postaw zrozumienia i tolerancji wśród polskich uczniów wobec przybysza, zorgani-
zowanie pomocy koleżeńskiej w nauce.
C) Przykładowa odpowiedź:
UHCR – Urząd Wysokiego Komisarza NZ ds. Uchodźców, Centrum Inicjatyw Międzykulturowych z siedzibą
w Warszawie.
119
Klucz
Pomysły
odpowiedzi
na lekcjedo
ćwiczeń XXI WIEKU
1.4. Cywilizacja miast. Procesy urbanizacyjne na

świecie
Zadanie 1.
Zadanie 2.
Należy wpisać w kolejności: urbanizacja wstępna, suburbanizacja, dezurbanizacja, reurbanizacja.
Zadanie 3.
a) 4,
b) 2,
c) 3,
d) 1.
Zadanie 4.
Od góry na wykresie należy wpisać: państwa słabo rozwinięte, państwa wysoko rozwinięte, państwa średnio rozwinięte.
Zadanie 5.
Działania rewitalizacyjne z zakresu:
architektury i urbanistyki – remonty kamienic, modernizacja lub wyburzenie zniszczonych budynków, nowe inwestycje
budowlane, powiększanie zieleni miejskiej,
działalności gospodarczej – „wyprowadzenie” zakładów uciążliwych poza centrum, ożywienie centrum – rozwój strefy
usługowej (restauracje, kawiarnie, kina, sklepy),
transportu – usprawnienie transportu: budowa metra, linii szybkiego tramwaju, zmiany w organizacji ruchu, wyelimi-
nowanie ruchu samochodowego z centrum, budowa ścieżek rowerowych.
Zadanie 6.
a) K,
b) A,
c) K,
d) K,
e) A.
Zadanie 7.
aglomeracja – Wrocław, Paryż, Seul, Łódź, Londyn, Moskwa,
konurbacja – Dortmund, Manchester, Rotterdam, Donieck, Gdynia, Chorzów.
Zadanie 8.
Zamieszkuje je co najmniej kilkanaście milionów ludzi. Mają znaczną rozciągłość rzędu kilkuset kilometrów i powierzch-
nię kilkudziesięciu tys. km2. Posiadają gęstość zaludnienia większą od średniej dla całego kraju.
Zadanie 9.
W tabeli od góry należy wpisać:
C – BosWash – Nowy Jork, Filadelfia, Boston,
120
B – ChiPitts (Wielkich Jezior) – Chicago, Detroit,

E – SanSan (kalifornijski) – Los Angeles, San Francisco,
D – Tokaido (Nippon) – Tokio, Kobe, Kioto.
Zadanie 10.
Zadanie 11.
Ludność wiejska to osoby mieszkające na wsi, a ludność rolnicza to osoby pracujące lub utrzymujące się z pracy
w rolnictwie. Nie każdy, kto mieszka na wsi, pracuje w rolnictwie, dlatego nie można tych terminów uważać za
synonimy.
B) Należy podkreślić punkt: c.
Zadanie 12.
W tabeli od góry należy wpisać: 22%, ok. 61%, 85%.
liczba ludności miejskiej

wskaźnik urbanizacji = × 100%
liczba ludności ogółem

9 064 000
wskaźnik urbanizacji Kenia = × 100% = 22%
40 863 000

23 264 000
wskaźnik urbanizacji Polska = × 100% = 61%
38 200 000

4 549 000
wskaźnik urbanizacji Finlandia = × 100% = 85%
5 346 000

Zadanie 13.
a) Europa,
b) Azja,
c) Ameryka Północna.
Zadanie 14.
Wskaźnik urbanizacji
poniżej 50% 51–89% powyżej 90%

Etiopia Szwajcaria Belgia
Afganistan Hiszpania Singapur
Indie Polska Malta
Zadanie 15.
a) Przyczyna środowiskowa – kraje te położone są w strefie pustyń, skrajne warunki klimatyczne, rzadka sieć rzeczna,
deficyt wody, jałowe gleby utrudniały rozwój rolnictwa, osiedla wiejskie były bardzo małe, a warunki życia bardzo trudne.
121
Klucz
Pomysły
odpowiedzi
na lekcjedo
ćwiczeń XXI WIEKU
b) Przyczyna gospodarcza – kraje te współcześnie rozwijają się dzięki złożom surowców (ropy naftowej), większość
środków państwa inwestują w miastach, gdzie życie jest łatwiejsze i wygodniejsze niż na wsi, oferują pracę, np.
w instytucjach finansowych czy branży turystycznej.
1.5. Urbanizacja czy metropolizacja? Ekspansja

przestrzenna wielkich miast
Zadanie 1.
Należy wskazać schemat: c.
Zadanie 2.
A)
a) 1995 : 77 = 25 razy,
b) (1995 – 77) : 35 = ok. 55 tys./rok,
c) ok. 2019 r.
B) Należy podkreślić punkty: a, d.
Zadanie 3.
Przyczyny zniechęcające do mieszkania na wsi – ubóstwo, głód panujący na wsi, przeludnienie wsi, brak pracy, brak
możliwości rozwoju.
Przyczyny zachęcające do mieszkania w mieście – dostęp do opieki lekarskiej, w miastach łatwiejszy dostęp do dys-
trybucji pomocy humanitarnej, oferty pracy w mieście.
Zadanie 4.
Problemy społeczne – znieczulica społeczna, anonimowość, rozpad więzi społecznych, wzrost przestępczości, wyzysk
pracowników, analfabetyzm.
Problemy zdrowotne – stres i choroby z nim związane, astma, alergie, wypadki komunikacyjne, epidemie chorób
zakaźnych, duża umieralność dzieci, zły stan sanitarny – zatrucia pokarmowe, brak dostępu do wody i kanalizacji.
Problemy ekonomiczne – wysokie ceny gruntów, wynajmu mieszkań i pomieszczeń biurowych, brak środków do
życia, bieda, ubóstwo.
Zadanie 5.
Jest to zjawisko negatywne, ponieważ rozpadają się więzi społeczne, ludzie nie znają sąsiadów, nie interesują się
sprawami innych ludzi, prowadzi to do znieczulicy społecznej, obniża się również poczucie bezpieczeństwa.
Jest to zjawisko pozytywne, ponieważ ludzie mają większą swobodę, nie czują presji społecznej ze strony innych
osób, nie czują się „wykluczeni” lub „napiętnowani”, nie ma stygmatyzacji innych.
Zadanie 6.
• Zastąpienie komunikacji prywatnej zbiorczą – metro, szybki tramwaj, budowa ścieżek rowerowych i pieszych,
wprowadzenie np. w centrach miast autobusów o napędzie elektrycznym ograniczy zanieczyszczenie powietrza.
• Ochrona i/lub zwiększenie liczby terenów zielonych – co spowoduje lepszą filtrację powietrza, wpłynie na poprawę
stanu atmosfery.
122
• Zastąpienia tradycyjnych źródeł ogrzewania, np. węglowego, przez mniej szkodliwe ogrzewanie gazowe albo źró-
dła energii odnawialnej.
• Poddanie wszystkich odpadów recyklingowi.
• Wprowadzanie technologii oszczędzających wodę (obieg zamknięty, oczyszczalnie) i energię elektryczną („inte-
ligentne” systemy oświetlenia dostosowujące ilość światła do potrzeb).
Zadanie 7.
Cechy odnoszące się do miasta – pogorszające się warunki stanu środowiska, zwłaszcza powietrza, brak terenów zielo-
nych, uciążliwy hałas, korki i problemy komunikacyjne wydłużające czas dojazdu do pracy, wysokie ceny mieszkań itp.
Cechy odnoszące się do wsi – poszukiwanie ciszy, bezpieczeństwa, spokoju, nieprzekształconego krajobrazu itp.
Zadanie 8.
Należy podkreślić punkty: b, d, g, h.
Zadanie 9.
1. c,
2. a,
3. b.
1.6. Planeta wartości. Wpływ kultury na

funkcjonowanie społeczeństw i gospodarek
Zadanie 1.
a) chiński,
b) japoński,
c) angloamerykański.
Zadanie 2.
islamski – Tunezja, Maroko, Turcja,
latynoamerykański – Peru, Meksyk, Argentyna,
Azji Południowo-Wschodniej – Tajlandia, Indonezja, Wietnam.
Zadanie 3.
a) F,
b) P,
c) P,
d) P,
e) F.
Zadanie 4.
Po lewej stronie mapy od góry należy wpisać:
• blues, jazz, country, popcorn, koszykówka,
• taniec brzucha, kebab, kuskus, pita,
• samba, tango, salsa, reggae.
123
Klucz
Pomysły
odpowiedzi
na lekcjedo
ćwiczeń XXI WIEKU
Po prawej stronie mapy od góry należy wpisać:

• taekwondo, karate, tofu, sushi,
• tai-chi,
• curry, joga.
Zadanie 5.
Ludność muzułmańska to określenia ludzi wyznających islam (kryterium religijne), ludność arabska (Arabowie)
to ludność mająca wspólne pochodzenie, uogólniając można stwierdzić, że to ludność posługująca się językiem
arabskim (kryterium – język).
B) Należy wpisać w zielonym obramowaniu: Afganistan, Indonezja, Pakistan, Kazachstan.
Należy wpisać w części wspólnej dla zielonego i pomarańczowego obramowania: Egipt, Arabia Saudyjska, Algie-
ria, Kuwejt.
Zadanie 6.
a) Walentynki, USA,
b) Nowy Rok, Chiny,
c) Święto Wiśni, Japonia,
d) Halloween, USA.
Zadanie 7.
a) 2,
b) 1,
c) 5,
d) 3,
e) 4.
Zadanie 8.
a) judaizm – sobota,
b) katolicyzm – niedziela,
c) islam – piątek.
Zadanie 9.
miasto – Jerozolima
państwo – Izrael
religie – chrześcijaństwo, judaizm, islam.
Zadanie 10.
W północnej Afryce zamieszkuje ludność muzułmańska, która nie może spożywać alkoholu, więc produkcja wina jest
minimalna lub nie występuje, w południowej Europie nie ma zakazów żywieniowych związanych z religią, więc znaczna
cześć winogron przerabiana jest na wina.
Zadanie 11.
A)
hinduizm – Indie – spożycie wołowiny,
judaizm – Izrael – spożycie wieprzowiny, potrawy koszerne,
islam – Iran – spożycie alkoholu, spożycie wieprzowiny.
124
W krajach, w których występują ograniczenia żywieniowe, nie ma chowu danych zwierząt, mimo że warunki natu-
ralne byłyby sprzyjające. Kraj może tracić potencjalne źródła dochodów. Do tych krajów nie można również eks-
portować określonych towarów, pochodzących z zakazanych produktów zwierzęcych. Trzeba szukać zamienników
dla produktów, np. zamiast żelatyny wieprzowej stosować inne substancje.
2.1. Bieguny bogactwa i ubóstwa. Wskaźniki

dobrobytu i ich zróżnicowanie przestrzenne
Zadanie 1.
Wskaźniki gospodarcze:
• udział w światowej produkcji energii,
• wielkość produktu krajowego brutto w przeliczeniu na 1 mieszkańca,
• wartości dochodu narodowego brutto przypadającego na 1 mieszkańca,
• struktura towarowa handlu zagranicznego,
• struktura zawodowa ludności.
Wskaźniki społeczno-demograficzne:
• współczynnik skolaryzacji,
• liczba komputerów na 1000 mieszkańców,
• przyrost naturalny,
• średnia długość trwania życia,
• struktura wieku i płci ludności,
• dzietność kobiet.
Zadanie 2.
Wskaźnik skolaryzacji mówi o tym, ile osób w danym państwie w odpowiednich przedziałach wiekowych uczy się lub
studiuje.
Wskaźnik analfabetyzmu obrazuje, ile osób – powyżej pewnej granicy wieku, najczęściej powyżej 15 lat – w danym
państwie nie potrafi czytać i pisać.
Zadanie 3.
a) 1,
b) 3,
c) 2.
Zadanie 4.
Zadanie 5.
Należy podkreślić punkty: a, b, c, e.
Zadanie 6.
Bardziej obiektywnym wskaźnikiem określania poziomu życia obywateli poszczególnych państw jest wielkość pro-
125
Klucz
Pomysły
odpowiedzi
na lekcjedo
ćwiczeń XXI WIEKU
duktu krajowego brutto (PKB) w przeliczeniu na 1 mieszkańca, podana w dolarach według tzw. parytetu siły nabyw-
czej. W obliczeniach uwzględnia się rzeczywistą wartość dolara w danym kraju, tzn. właśnie jego siłę nabywczą, którą
oblicza się na podstawie wartości koszyka towarów i usług w każdym państwie.
Zadanie 7.
Rozwój społeczno-gospodarczy wielu państw tzw. biednego Południa utrudniają np. skutki kolonializmu, wyniszcza-
jące wojny plemienne, religijne itp., czynniki demograficzne, np. duży przyrost naturalny, niski poziom wykształcenia
ludności, uzależnienie gospodarek krajów od eksportu surowców.
Zadanie 8.
A)
Państwa wysoko rozwinięte – USA, Izrael, Holandia,
Państwa średnio rozwinięte – Albania, Kazachstan, Egipt,
Państwa słabo rozwinięte – Burundi, Rwanda, Etiopia.
Państwa o najwyższym poziomie rozwoju gospodarczego cechują się niskim wskaźnikiem zatrudnienia w rolnictwie
oraz wysokim w usługach. Im wyższy poziom rozwoju, tym zatrudnienie w usługach jest większe. W państwach
o najniższym poziomie rozwoju gospodarczego najwięcej osób zatrudnia rolnictwo.
Zadanie 9.
a) F,
b) P,
c) P,
d) F,
e) P.
Zadanie 10.
A) Największym niedożywieniem cechują się: Afryka Subsaharyjska (z wyjątkiem RPA), Korea Północna, Mongolia,
rejon Kaukazu, Afganistan.
B) Przykładowe przyczyny występowania problemu głodu: trudne warunki klimatyczne, niedobory wody, występo-
wanie konfliktów zbrojnych, niewłaściwie sprawowane rządy.
C) Dzienne minimum spożycia zalecane przez FAO wynosi ok. 2300 kcal na 1 osobę.
Zadanie 11.
Międzynarodowa pomoc w rozwiązaniu konfliktów zbrojnych, międzynarodowa pomoc mająca na celu radykalne
zwiększenie dostępu do edukacji.
Zadanie 12.
Spożycie artykułów żywnościowych w Polsce jest bardziej zróżnicowane niż na terenie Indii. Polacy spożywają
większą ilość mięsa, ryb, jaj, a także owoców i warzyw oraz mleka i jego przetworów. W diecie mieszkańców Indii
dominuje grupa produktów „ziemniaki i zboża” – w przypadku tego kraju jest to głównie ryż.
Przeważająca część mieszkańców Indii ma bardzo niskie dochody, często poniżej lub na granicy ubóstwa. W związku
z tym występuje małe spożycie drogiego mięsa, owoców, tłuszczów, ryb czy cukru. W Polsce poprawia się sytuacja
materialna rodzin – rośnie spożycie mięsa, ryb, owoców i warzyw.
126
Klimat Indii sprzyja uprawom ryżu – stąd nieproporcjonalnie duże spożycie zbóż w stosunku do innych artykułów. Na
obszarze Polski struktura upraw jest bardziej zróżnicowana – gleby różnej urodzajności.
Tradycje i względy religijne – duża część społeczeństwa Indii to wegetarianie. Z tych względów spożywa się mało
mięsa, a szczególnie wołowiny, i tłuszczów zwierzęcych. W Polsce względy religijne nie ograniczają spożycia żadnych
artykułów rolnych. Dominacja religii katolickiej zachęca do spożycia ryb.
2.2. Solidarność wspólnoty ludzkiej. Czy altruizm

się opłaca?
Zadanie 1.
wojny, konflikty zbrojne, katastrofy budowlane, awarie elektrowni atomowych, niekontrolowane migracje (uchodź-
stwo), epidemie.
Zadanie 2.
Należy podkreślić punkty: a, c, d.
Zadanie 3.
Monar – osoby uzależnione,
Caritas – ubodzy,
Towarzystwo Przyjaciół Dzieci – dzieci,
Polski Czerwony Krzyż – ofiary klęsk żywiołowych.
Zadanie 4.
Pomoc rzeczowa – żywność, odzież.
Pomoc organizacyjna – przechowanie lub opieka nad zwierzętami gospodarskimi, transport darów.
Pomoc techniczna – wypożyczenie pomp lub agregatów prądotwórczych, uzdatnianie ujęć wody.
Pomoc ludzka – praca przy odbudowie domu, pomoc w sprzątaniu.
Zadanie 5.
Czas od katastrofy naturalnej
kilka godzin kilka dni kilka tygodni

żywność środki higieniczne pieniądze
koce lub namioty/odzież odzież/koce lub namioty materiały budowlane
woda pitna środki do odkażania narzędzia (łopaty, wiadra)
127
Klucz
Pomysły
odpowiedzi
na lekcjedo
ćwiczeń XXI WIEKU
Zadanie 6.
Rodzaj katastrofy Państwa
trzęsienie ziemi, wybuch wulkanu Chile Nowa Zelandia
powódź Bangladesz Rumunia
tornado centralne USA Australia
tajfun Tajlandia Laos
susza Sudan Etiopia
Zadanie 7.
a) 2 i 4,
b) 1 i 3,
c) 5 i 6.
Zadanie 8.
dostęp do czystej wody – budowa studni, budowa wodociągów, budowa instalacji uzdatniania wody, budowa oczysz-
czalni ścieków itp.,
poprawa stanu zdrowia – kształcenie kadry medycznej, budowa szpitali i punktów doraźnej pomocy medycznej,
zmniejszenie analfabetyzmu – kształcenie kadry nauczycielskiej, doposażenie szkół, programy stypendialne dla dzieci.
Zadanie 9.
Na przeszkodzie stoi brak możliwości eksportowania własnych płodów rolnych, co związane jest z nieuczciwą konku-
rencją (dopłatami dla rolników w bogatych krajach), przez co produkty z Ugandy są droższe. Stosowanie barier celnych
chroniących własne rynki, ustalanie norm niemożliwych do spełnienia itp.
Zadanie 10.
poprawa stanu zdrowia obywateli – ograniczenie epidemii i pandemii na świecie, zahamowanie rozprzestrzeniania
się chorób zakaźnych,
podniesienie dochodów mieszkańców – mniejsza migracja do bogatych państw, mniejsze wydatki ponoszone na
uchodźców,
racjonalne gospodarowanie zasobami naturalnymi – ograniczenie globalnych problemów środowiskowych, np. efektu
cieplarnianego,
stabilizacja polityczna kraju – ograniczenie wojen i obszarów konfliktów, kontrola nad międzynarodową przestępczością.
2.3. Spichlerze Ziemi. Najważniejsze obszary

rolnicze świata
Zadanie 1.
a) 3,
b) 1,
c) 4,
d) 2.
128
Zadanie 2.
a) F,
b) F,
c) F,
d) F,
e) P.
Zadanie 3.
Zadanie 4.
Nazwa Dominujące typy Główne Główne

Region
regionu rolnictwa uprawy zwierzęta hodowlane
intensywne, pszenica, jęczmień, kuku- bydło (rasy mięsne
region
A kapitałochłonne, rydza, buraki cukrowe, i mleczne),
zachodnioeuropejski
towarowe rzepak, owoce, warzywa trzoda chlewna, drób, owce
intensywne, ryż, herbata, trzcina

region południowo- drób, trzoda
B pracochłonne, cukrowa, bawełna,
-wschodniej Azji chlewna, bydło
plantacyjne tytoń, owoce
Zadanie 5.
Od góry w tabeli należy wpisać: region środkowej i wschodniej Europy, region śródziemnomorski.
Zadanie 6.
Należy podkreślić punkty: a, c, d, e.
Na zielono należy zaznaczyć punkty: a, e.
Na czerwono należy zaznaczyć punkty: b, c.
Zadanie 7.
Należy skreślić w kolejności: Dekan, Nizina Turańska, Pojezierze Fińskie, Stara Płanina, od 9 do 40%, od 40 do 60%,
towarowym, intensywnym, dostarczaniu żywności modyfikowanej genetycznie, dostosowywaniu upraw do warun-
ków przyrodniczych.
Zadanie 8.
pszenica: Chiny, Indie, USA, Rosja, Francja,
żyto: Rosja, Niemcy, Polska, Białoruś, Ukraina.
Zadanie 9.
a) 3,
b) 2,
c) 1.
Zadanie 10.
kukurydza: USA, Chiny, Brazylia, Meksyk, Argentyna,
ryż: Chiny, Indie, Indonezja, Bangladesz, Wietnam.
129
Klucz
Pomysły
odpowiedzi
na lekcjedo
ćwiczeń XXI WIEKU
Zadanie 11.
Uczeń rozpoznaje rejony upraw kawy i herbaty.
Zadanie 12.
a) pszenica,
b) trzcina cukrowa,
c) kauczukowiec.
2.4. Spiżarnie i kuchnie świata. Co położyć na

stole?
Zadanie 1.
klimat, wiek, płeć, aktywność fizyczna, rodzaj wykonywanej pracy.
Zadanie 2.
A) Zambia, Etiopia.
W krajach o mniej zamożnym społeczeństwie dzienne spożycie kilokalorii jest mniejsze.
choroby układu krążenia, cukrzyca typu 2, niektóre nowotwory, zapalenie kości i stawów, obturacyjny bezdech senny.
Zadanie 3.
Zadanie 4.
Należy skreślić w kolejności: Azja, wołowiny, większe.
Zadanie 5.
A
D B
E
Zadanie 6.
Korea Północna – d,
Somalia – a,
Zimbabwe – b.
130
Zadanie 7.
Wzmocnienie pomocy na rzecz rozwoju. Sprawiedliwy podział żywności. Podnoszenie wydajności ziemi. Nawadnianie
gruntów. Lepsza mechanizacja prac polowych. Płodozmian. Zapobieganie erozji gleb. Dobór odpowiednio wyselekcjo-
nowanych nasion. Racjonalne stosowanie nawozów i środków ochrony roślin. Minimalizacja strat żywności podczas
zbioru, transportu, przechowywania i przetwarzania surowców. Oddłużenie najbiedniejszych krajów. Wykorzystanie
badań naukowych w celu poprawy sytuacji żywnościowej, np. stosowanie nowych odmian roślin, tzw. zielona rewolu-
cja, będąca wynikiem hybrydyzacji. Poszukiwanie nowych źródeł pożywienia, np. marikultura. Popieranie przez kon-
sumentów w krajach bogatych sprawiedliwego handlu.
Uzasadnienie: Własna wypowiedź ucznia.
Zadanie 8.
A) Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa – FAO (z ang. Food and Agriculture Orga-
nization of the United Nations).
B) Rzym
C) Należy podkreślić punkt: a.
Zadanie 9.
Najzdrowiej odżywia się ludność Włoch i Japonii, a najmniej zdrowo w USA. We Włoszech występuje duże spożycie
warzyw i owoców oraz tłuszczów roślinnych, a także stosunkowo duże spożycie ryb i stosunkowo małe cukru. Japoń-
czycy jedzą dużo ryb. W porównaniu z innymi wysoko rozwiniętymi krajami spożywają mało mięsa i cukru. Ludność
USA spożywa bardzo dużo mięsa i cukru.
Zadanie 10.
Zagrożenia społeczne – niskie płace, długi dzień pracy, nieprzestrzeganie praw pracowniczych (np. w kwestii pod-
pisywania umów, zakładania związków zawodowych), złe warunki zakwaterowania pracowników, noszenie dużych
ciężarów, praca dzieci, wypędzanie miejscowych plemion z ich ziem, choroby ludzi (zarówno pracowników, jak i kon-
sumentów) w wyniku stosowania agrochemikaliów.
Zagrożenia ekonomiczne – emisja dwutlenku węgla (transport na duże odległości), degradacja gleb, wycinanie lasów
pod plantacje, zanieczyszczenie gleb, duża ilość odpadów, choroby roślin, zmniejszenie bioróżnorodności.
Zadanie 11.
A–B) Na przykład przy cenie 4 zł za kg:
handel – 1,33 zł,
dojrzewalnie – 0,8 zł,
transport – 1 zł,
sprzedawcy nawozów, środków ochrony roślin – 0,4 zł,
drobni rolnicy i robotnicy rolni – 0,2 zł.
C) Na produkcji i dystrybucji bananów najwięcej zarabiają pośrednicy, tj. handel i transport, a najmniej bezpośredni
wytwórcy, tj. drobni rolnicy i robotnicy oraz sprzedawcy nawozów i środków ochrony roślin.
131
Klucz
Pomysły
odpowiedzi
na lekcjedo
ćwiczeń XXI WIEKU
2.5. Dzieje ruralizacji. Zapomniana Arkadia

Zadanie 1.
Zbyt duża gęstość zaludnienia w miastach, niższe ceny gruntów, cisza, spokój, kontakt z naturą, większa możliwość
posiadania dużej działki, ogrodu, domu.
Zadanie 2.
Następstwa pozytywne – wzrost standardu życia, dochody dla gminy, rozbudowa infrastruktury, np. sieci wodocią-
gów i kanalizacji, dróg, poboczy, większa możliwość prowadzenia działalności pozarolniczej, np. sklepy, punkty usług
bytowych.
Następstwa negatywne – pogarszanie się jakości wody, powietrza, wzrost podatków, chaos zabudowy, reklam, wzrost
natężenia ruchu drogowego, zmniejszenie powierzchni pól, lasów.
Zadanie 3.
Mniejsza gęstość zabudowy, zabudowa bardziej rozproszona, nieciągła, budynki parterowe i jednopiętrowe, większa
powierzchnia domów i działek oraz ogródków przydomowych.
Zadanie 4.
Funkcja Obiekty, instytucje, miejsca

rolnicza h, b
handlowa e, i, k
turystyczna a, f
rekreacyjna, rozrywkowa c, f, g
przemysłowa j
komunikacyjna d, l
usługowa (inne niż powyższe) zakłady fryzjerskie, krawieckie, reklamy, kompleksy biur
Zadanie 5.
Logo to jest symbolem rolnictwa ekologicznego w UE. Jego obecność na dowolnym produkcie oznacza zgodność
wyrobu z rozporządzeniem UE w kwestii rolnictwa ekologicznego.
Zadanie 6.
Należy podkreślić punkty: b, c, f, g, h, i.
132
Zadanie 7.
Rodzaj działalności gospodarczej Przykładowe działania

przemysł wytwarzający środki produkcji produkcja kombajnów zbożowych, traktorów, nawo-
dla rolnictwa i przemysłu spożywczego zów sztucznych, maszyn do produkcji chleba
rolnictwo uprawa pszenicy, żyta
skup, przechowywanie i trans- skup pszenicy na giełdach towarowych, przewóz zbóż samochodami ciężarowymi
port surowców rolnych magazynowanie ziarna pszenicy w elewatorach
mielenie ziarna – młyn

przemysł spożywczy
pieczenie chleba – piekarnia
handel żywnością sprzedaż chleba w sklepie
Zadanie 8.
Utworzenie miejsc pracy (pracochłonna, daje miejsca pracy kobietom). Poprawa wyposażenia budynków mieszkal-
nych. Jest szansą rozwoju na obszarach o mało urozmaiconej rzeźbie i małej lesistości. Jest szansą rozwoju dla małych
gospodarstw indywidualnych oferujących kwatery, domowe wyżywienie, kontakt z naturą. Ożywienie lokalnego rze-
miosła i sztuki ludowej. Wzrost poziomu wykształcenia ludności, znajomości języków obcych. Rozwój przedsiębiorczo-
ści. Zbyt na miejscowe produkty rolne. Poszerzenie kontaktów z ludźmi, poznanie nowych zwyczajów. Popularyzacja
zasobów kultury materialnej, ludowego folkloru, zwyczajów.
Zadanie 9.
Należy skreślić w kolejności: Europa i Ameryka Południowa, większa, na własne potrzeby rolnika.
Zadanie 10.
A) Kontrola rynku przez te firmy. Wzrost cen nasion i sadzonek roślin GMO.
B) W Polsce jest duża powierzchnia użytków rolnych, a rośliny transgeniczne nie są jeszcze uprawiane. Jest to więc
duży rynek zbytu.
Rośliny modyfikowane genetycznie dają wyższe plony, a więc większe zyski. GMO są bardziej odporne na choroby
i szkodniki, mają większą trwałość, lepiej znoszą złe warunki atmosferyczne, zawierają więcej pożądanych skład-
ników, szybciej rosną i wymagają mniej nawozów.
2.6. L as dziedzictwem pokoleń… przeszłych

i przyszłych
Zadanie 1.
A) Należy wpisać od góry na mapie: 2, 1.
B) 1. las równikowy wilgotny, 2. tajga.
C) Europa: Finlandia, Szwecja.
133
Klucz
Pomysły
odpowiedzi
na lekcjedo
ćwiczeń XXI WIEKU
Ameryka Południowa: Brazylia, Gujana, Surinam.

Afryka: Demokratyczna Republika Konga, Gabon, Gwinea Bissau, Kongo, Zambia.
Azja: Bhutan, Chiny, Japonia, Malezja, Republika Korei (Korea Południowa).
Zadanie 2.
A) Ameryka Południowa, Azja, Australia i Oceania, Azja, Afryka, Afryka.
B) w 1990 r. – Papua-Nowa Gwinea,
w 2005 r. – Republika Konga.
C) Wietnam.
D) Indonezja.
Zadanie 3.
Należy podkreślić punkty: a, b.
Zadanie 4.
a) F,
b) F,
c) P,
d) F.
Zadanie 5.
Zalety:
• Szybkie pozyskanie dużej ilości surowca (np. drewno, kauczuk).
• Dają dużo miejsc pracy.
• Zapobieganie erozji gleb na obszarach pozbawionych roślinności.
• Pozyskiwanie choinek, co zapobiega nielegalnej wycince drzew w lasach.
Zagrożenia:
• Degradacja gleb (pozbawienie składników mineralnych, mechaniczne uszkodzenia, stosowanie chemicznych środ-
ków ochrony roślin i nawozów).
• Łatwiejsza inwazja szkodników.
• Zubożenie bioróżnorodności.
Zadanie 6.
Uprawy plantacyjne, np. topoli, recykling papieru, ograniczenie nieuzasadnionego drukowania dokumentów.
Zadanie 7.
A) wzrost,
B) 29,1%,
C) 1951–1960, 1961–1970.
Zadanie 8.
Obliczenia:
29,1% – 22,2% = 6,9%, w przybliżeniu 29% – 22% = 7%
134
2.7. Cywilizacje talasogeniczne. Morza źródłem

bogactwa
Zadanie 1.
rybołówstwo morskie Gospodarka morska marikultura
przemysł stoczniowy, energe- wydobycie surowców mineral-

tyka pływowa i falowa nych ze złóż podmorskich
porty morskie transport morski
Zadanie 2.
Państwa „tanich bander” to kraje zapewniające armatorom niskie koszty obsługi statków wodnych.
A) Należy podkreślić punkty: a, d, e, h, i.
brak podatków lub niskie podatki, niskie koszty rejestracji, oszczędzanie na kosztach załogi (niskie płace, słaba
opieka socjalna), oszczędności w zakresie bezpieczeństwa morskiego (np. na przeglądach stanu technicznego,
przestrzegania przepisów bezpieczeństwa, ochronie środowiska), brak ograniczeń biurokratycznych, uproszczone
procedury rejestracji.
Zadanie 3.
kontenerowiec – 3,
prom pasażerski – 2,
gazowiec – 1,
masowiec – 4,
żaglowiec – 5,
okręt wojenny – 6.
Zadanie 4.
Numer Port morski Państwo Akwen (ocean, morze, zatoka, cieśnina)

1. Singapur Singapur Cieśnina Malakka, Cieśnina Singapurska
2. Szanghaj Chiny Morze Wschodniochińskie
3. Rotterdam Holandia Morze Północne
4. Hongkong Chiny Morze Południowochińskie
5. Nagoja Japonia Ocean Spokojny
6. Houston USA Zatoka Meksykańska
7. Los Angeles USA Ocean Spokojny
8. Dubai Zjednoczone Emiraty Arabskie Zatoka Perska
135
Klucz
Pomysły
odpowiedzi
na lekcjedo
ćwiczeń XXI WIEKU
Zadanie 5.
A) Rosja – 4,0, Indie – 4,0.
B)
2005 2008
Lp. Państwo
Połowy w tys. ton Udział w świecie (%)
Świat  82 270 79 107 100%
1. Chiny  12 379 12 543 15,9
2. Peru  9348 7318 9,3
3. Indonezja  4411 4634 5,9
4. Stany Zjednoczone  4868 4325 5,5
5. Japonia  4237 4216 5,3
6. Chile  4328 3555 4,5
7. Rosja  2978 3167 4,0
8. Indie  2848 3152 4,0
C) Azja.
Zadanie 6.
Należy podkreślić punkty: a, b.
Zadanie 7.
A) Zachodniopomorskie, pomorskie, warmińsko-mazurskie.
B)
10
9
2
6
8 1
7
4
11
5
3
C) Dogodna dostawa surowców (ropy naftowej, fosforytów) drogą morską.
Zadanie 8.
Morza strefy ciepłej i umiarkowanej, płytkie morza, ochrona ostryg przed rybami, ruchy wód morskich (pływy, prądy)
powodujące dostarczanie planktonu, nieskażone środowisko (np. ropą naftową podczas awarii tankowców).
136
Zadanie 9.
Należy wpisać:
a) ropę naftową,
b) bursztyn,
c) foki szarej,
d) tranem.
Zadanie 10.
A) Ponieważ Francja posiada liczne terytoria i departamenty zamorskie.
Morskie strefy wyłączności ekonomicznej różnych państw mogą zachodzić na siebie. Jeśli inne państwo chcia-
łoby np. poławiać ryby czy wydobywać surowce mineralne, musi mieć zgodę kraju, do którego należy dany obszar
wyłączności ekonomicznej.
Zadanie 11.
Należy podkreślić punkty: b, c, d, e, f, i.
3.1. Rozwój cywilizacji zależny od energii.

A rozwój energetyki…?
Zadanie 1.
a) 2,
b) 3,
c) 4,
d) 1.
Zadanie 2.
A) Organizacja Krajów Eksportujących Ropę Naftową.
B) Należy podkreślić: Wiedeń.
C) Należy podkreślić: Algieria, Arabia Saudyjska, Iran, Nigeria, Wenezuela.
Zadanie 3.
A) Kanada, USA, Islandia, Norwegia, Szwecja, Finlandia, Zjednoczone Emiraty Arabskie, Australia, Nowa Zelandia.
Ameryka Łacińska, Afryka z wyjątkiem RPA, Azja z wyjątkiem Półwyspu Arabskiego, Japonii i Republiki Korei,
Europa Środkowa i część Europy Wschodniej.
C) Są to bogate kraje, czerpiące zyski z wydobycia ropy naftowej, należące do najbogatszych krajów świata, znaczna
część dochodów przeznaczana jest na rozwój gospodarczy, a to wymaga dużej ilości energii elektrycznej.
137
Klucz
Pomysły
odpowiedzi
na lekcjedo
ćwiczeń XXI WIEKU
Zadanie 4.
Kraje, w których dany rodzaj elek-

Przyczyny znacznego wykorzystania
Rodzaj elektrowni trowni ma największy udział
danego rodzaju elektrowni
w produkcji energii elektrycznej
Cieplne Polska, Chiny duże zasoby i wydobycie węgla kamiennego
Wodne Norwegia, Brazylia duże zasoby energii spadku wód
wysoko rozwinięte kraje, które stać

Atomowe Francja, Belgia
na budowę drogich elektrowni
Struktura wykorzystania źródeł energii w elektrowniach w Polsce ma niekorzystny wpływ na środowisko naturalne
ze względu na dużą emisję gazów (dwutlenku węgla, tlenku węgla, tlenków azotu, dwutlenku siarki) przy spalaniu
węgla kamiennego i brunatnego. Przyczynia się to m.in. do wzrostu efektu cieplarnianego.
Zadanie 5.
Nazwa elektrowni Kraj Źródło energii

Trzy Przełomy Chiny energia spadku wód rzecznych
Rance Francja energia pływów morskich
Bełchatów Polska energia pochodząca ze spalania węgla brunatnego
Solar One USA energia słoneczna
Kozłoduj Bułgaria energia atomowa
Zadanie 6.
Elektrownie cieplne opalane węglem kamiennym – Jaworzno, Łaziska, Połaniec, Kozienice, Dolna Odra, Brzezie.
Elektrownie cieplne opalane węglem brunatnym – Bełchatów, Turów, Konin (Pątnów), Turek.
Elektrownie wodne – Żarnowiec, Solina, Włocławek, Żydowo,
Zadanie 7.
A) Zalety związane z budową elektrowni – szybka budowa, tania budowa.
Zalety związane z wpływem na środowisko naturalne – mniejsza emisja CO2, mała ilość wody do chłodzenia.
B) Wiatr nie wieje zawsze, więc nie zawsze może działać elektrownia wiatrowa. Elektrownie te muszą mieć „duble-
rów”. Elektrownie gazowe ze względu na krótki czas uruchamiania produkcji mogą szybko uzupełnić ubytek mocy.
Zadanie 8.
Należy podkreślić punkty: b, c, f.
Zadanie 9.
Słoma, trociny, drewno, siano, olej rzepakowy, wierzba wiciowa (energetyczna), biogaz (np. powstający na składowi-
sku odpadów) zawierający głównie metan.
138
Zadanie 10.
Argumenty za – rosnące zapotrzebowanie na energię elektryczną, niska i stabilna cena energii elektrycznej produko-
wanej w elektrowniach atomowych, rosnące ceny ropy i gazu, wyczerpywanie się innych surowców nieodnawialnych,
mniejsze koszty transportu surowca, niskie koszty produkcji i przesyłu energii, z takiej samej ilości paliwa otrzymuje
się więcej energii – względy ekonomiczne, stymulowanie prac badawczo-rozwojowych, np. nad odzyskiwaniem zuży-
tego paliwa i wyprodukowaniem reaktorów bezodpadowych, nie emitują spalin, pyłów, dwutlenku siarki, tlenków azotu,
dwutlenku węgla – „czysta” energia, nie przyczyniają się do pogłębiania efektu cieplarnianego, duża liczba miejsc
pracy przy budowie, niezależność elektrowni od miejsc występowania surowca, wypalone paliwo często poddaje się
recyklingowi, mniejsza ilość odpadów niż w elektrowniach cieplnych, w małym stopniu wpływa na zmianę krajobrazu
(kopalnie uranu i toru), złóż wystarczy na 50 lat.
Argumenty przeciw – w razie awarii skażenie radioaktywne wód, gleb i powietrza, długi czas budowy elektrowni, duże
koszty budowy i utrzymania elektrowni, niemożliwość regulowania ilości produkowanej energii, niebezpieczeństwo
wykorzystania do produkcji broni, ogromne koszty związane z zamknięciem elektrowni, ewentualny cel terrorystów,
konieczność zapewnienia intensywnego chłodzenia reaktorów, brak odpowiednich miejsc do składowania odpadów
radioaktywnych, uran i tor należą do surowców nieodnawialnych, ich złoża ulegną wyczerpaniu, uzależnienie od dostaw
surowca, obawy społeczeństwa.
Zadanie 11.
a) P,
b) P,
c) F,
d) P.
Zadanie 12.
Ograniczenie komunikacji (np. pociągi, metro, tramwaje, trolejbusy), brak dostaw wody, ciepła, zagrożenie dla funk-
cjonowania szpitali, dworców kolejowych, wszelkiego rodzaju miejsc użyteczności publicznej.
3.2. Globalny rynek pracy. Szanse i zagrożenia dla

pracowników i pracodawców
Zadanie 1.
Należy skreślić w kolejności: elastycznością, założyły rodzinę, niskim, mobilnymi.
Zadanie 2.
a) P,
b) P,
c) P,
d) F.
139
Klucz
Pomysły
odpowiedzi
na lekcjedo
ćwiczeń XXI WIEKU
Zadanie 3.
Przykład sytuacji outsourcing offshoring

firma „Z” wynajęła do prowadzenia własnej księgowości firmę „Y” x
firma przeniosła zakład pracy z państwa „Z” do „Y” x
firma zleciła obsługę klientów firmie „Z” w odległym regionie świata x x
Zadanie 4.
Państwa stosują ulgi podatkowe dla inwestorów, mają przyjazne inwestorom przepisy prawne, zakładają specjalne strefy
ekonomiczne, dogodny system podatkowy.
Zadanie 5.
Chiny, Indie, Malezja, Indonezja, Egipt, Brazylia, Chile, Meksyk, USA.
Ze względu na: wysoki wskaźnik analfabetyzmu, mało osób o wyższym wykształceniu – brak kadr, słaby stan infra-
struktur technicznej, np. łączy telefonicznych, słabo rozwinięta infrastruktura transportowa, konflikty.
Zadanie 6.
Europa Środkowa jest mniej zagrożona np. katastrofami naturalnymi, takimi jak trzęsienia ziemi czy huragany, które
mogą niszczyć infrastrukturę (sieci energetyczne, telefoniczne) i wpływać negatywnie na ciągłość pracy firm. W pół-
nocnej Afryce, Meksyku zagrożeniem są niepokoje społeczne, wystąpienia ludzi, strajki, dlatego inwestorzy nie chcą
ryzykować zamknięcia zakładu z tych powodów.
Zadanie 7.
A) Głównie osoby młode, wykształcone, specjaliści (informatycy, prawnicy, księgowi), osoby znające języki obce.
B) Głównie duża liczba osób wykształconych, niskie koszty pracy, niskie koszty wynajmu pomieszczeń, dogodne
położenie Polski w centralnej Europie itp.
Zadanie 8.
A) Opisana sytuacja to offshoring.
nowe miejsca pracy, zmniejszenie bezrobocia, wpływu do budżetu miasta itp.
pracownicy w Wielkiej Brytanii stracą pracę, zwiększy się bezrobocie, bronią rodzimej tradycyjnej marki, uważają,
że jest to marnowanie pieniędzy itp.
Zadanie 9.
Przyczyna Skutek
małe kwalifikacje ludzi zagraniczna kadra zarządzająca
brak związków zawodowych wyzysk pracowników
budowa zakładów szkodliwych dla

liberalne przepisy
środowiska
140
Zadanie 10.
Korzyści pracowników – a, c, g, h.
Korzyści pracodawców – b, d, e, f.
Zadanie 11.
Czynniki ekonomiczne – znoszenie barier celnych w obrocie towarowym między państwami, różnice w kosztach pracy,
zróżnicowanie płac, obniżenie kosztów transportu i kosztów połączeń telefonicznych.
Czynniki polityczne – procesy integracyjne, znoszenie barier dotyczących migracji (wiz, zakazów zatrudnienia cudzo-
ziemców), liberalizacja przepisów dotyczących handlu, wprowadzenie wspólnej polityki walutowej.
Czynniki technologiczne – upowszechnienie technologii informatycznych, rozwój środków komunikacji (Internet, tele-
fonia bezprzewodowa).
Zadanie 12.
Należy podkreślić punkty: b, c, e.
Zadanie 13.
Brak bezpośrednich relacji między pracownikami może prowadzić do konfliktów, brak możliwości skorzystania z doświad-
czenia innych osób (pracownik zdany jest wyłącznie na siebie), trudności z wyeliminowaniem wpływu pracy na życie
własne i rodziny, przenoszenie problemów związanych z pracą na życie rodzinne, konieczność zorganizowania sobie
miejsca pracy w domu, problemy techniczne (np. awarie sprzętu) mogą uniemożliwiać wykonywanie pracy.
3.3. Technologiczny wymiar zróżnicowania

świata. Technopolie – centra świata
Zadanie 1.
W tabeli należy wpisać od góry: okręg przemysłowy, dystrykt przemysłowy, klaster, technopolis.
Zadanie 2.
Należy podkreślić punkty: a, c, e.
Zadanie 3.
Należy podkreślić punkty: a, b, d, e, i.
Zadanie 4.
a) P,
b) P,
c) F,
d) F,
e) P.
Zadanie 5.
Postęp w medycynie – przedłużenie życia człowieka, bardzo szybki rozwój telekomunikacji – natychmiastowy przepływ
1 41
Klucz
Pomysły
odpowiedzi
na lekcjedo
ćwiczeń XXI WIEKU
informacji, rozwój rolnictwa – na skutek postępu w biotechnologii, powstawanie nowych odmian roślin odpornych na
niekorzystne warunki klimatyczne, glebowe, choroby czy szkodniki.
Zadanie 6.
Rewitalizacja „starych” okręgów przemysłowych, wzrost tempa rozwoju społeczno-gospodarczego państw, dostar-
czanie miejsc pracy zarówno kadrze wysoko wykwalifikowanej, jak i szeregowym robotnikom.
Zadanie 7.
Należy podkreślić punkty: a, b, d, e, f, h, j.
Zadanie 8.
Orange County – USA,
Droga 128 – USA,
Sophia Antipolis – Francja,
Korytarz M4 – Wielka Brytania,
Oulu – Finlandia,
Dolina Krzemowa – USA,
Osaka – Kobe – Japonia,
Kolonia – Niemcy,
Kiusiu – Japonia,
Bangkok – Tajlandia,
Tuluza – Francja.
Zadanie 9.
1. Silicon Island (Kiusiu),
2. Chicago/Milwaukee,
3. Tel Awiw-Jafa,
4. Korytarz M4,
5. Droga 128,
6. Kuala Lumpur,
7. Krzemowa Dolina,
8. Sophia Antipolis.
Zadanie 10.
a) Droga 128,
b) Bangalore.
Zadanie 11.
Nowoczesne technologie wymagają czystego środowiska, np. nieskażone powietrze niezbędne jest przy pro-
dukcji półprzewodników. Piękny krajobraz stanowi zachętę dla pozyskiwanych wysoko wykwalifikowanych
pracowników.
Zadanie 12.
Produkcja w tej fazie ma charakter masowy. Wszelkie innowacje zostały już wdrożone. Najczęściej w fabrykach uloko-
wanych na terenie krajów rozwijających się odbywa się tylko montowanie gotowych podzespołów, z użyciem automa-
tów. Nie są wymagane wysokie kwalifikacje pracowników. Dodatkowy czynnik stanowią ulgi podatkowe i inne formy
zachęt proponowane inwestorom.
142
Zadanie 13.
Zadanie 14.
Anteny telewizji satelitarnej, odbiorniki nawigacyjne montowane np. w telefonach komórkowych.
Zadanie 15.
3.4. T
urystyka jako dział gospodarki. Turysta
jako konsument
Zadanie 1.
a) 3,
b) 1,
c) 2.
Zadanie 2.
Bogacenie się społeczeństw, otwieranie granic, skrócenie czasu pracy.
B) Należy podkreślić punkty: c, f, h, i.
Zadanie 3.
Walor przyrodniczy Państwo

Wodospady Wiktorii Zimbabwe
Ayers Rock Australia
Park Narodowy Serengeti Tanzania/Kenia
Wielki Kanion Kolorado USA
Wielka Rafa Koralowa Australia
Hekla Islandia
Wodospad Niagara USA/Kanada
Wezuwiusz Włochy
Jezioro Titicaca Peru/Boliwia
Zadanie 4.
Od góry w tabeli należy wpisać: wybrzeża Morza Śródziemnego, basen Morza Karaibskiego, Alpy.
143
Klucz
Pomysły
odpowiedzi
na lekcjedo
ćwiczeń XXI WIEKU
Zadanie 5.
Obszary Państwo Wyjaśnienie

Costa del Sol Hiszpania Wybrzeże Słońca, andaluzyjski odcinek wybrzeża śródziemnomorskiego
Pamukkale Turcja rezerwat przyrody i miejscowość uzdrowiskowa, obszar bogaty w gorące źródła
Bali Indonezja wyspa, jeden z ważniejszych regionów turystycznych świata
Złote Piaski Bułgaria ośrodek turystyczny nad Morzem Czarnym i park narodowy (obejmuje pobliskie lasy)
archipelag na Morzu Śródziemnym, pięć większych wysp: Majorka, Minorka, Ibiza,

Baleary Hiszpania
Formentera i Cabrera
Zadanie 6.
Numer Nazwa obiektu turystycznego Położenie (nazwa miasta i państwa)

Alhambra (Czerwony Zamek) – jedna z najwybit-
1. niejszych budowli islamu na świecie; zespół pała- Grenada, Hiszpania
cowo-obronny (połączenie warowni i pałacu)
2. Empire State Building Nowy Jork, USA
3. most Golden Gate San Francisco, USA
4. Ermitaż (muzeum) Sankt Petersburg, Rosja
Zadanie 7.
umocnienia Linii Maginota – Francja,
Disneyland w Orlando – USA,
Zapora Trzech Przełomów – Chiny,
pałac w Knossos – USA,
La Scala – Włochy.
Zadanie 8.
a) specyficznym haft ludowy – Kurpie, Kaszuby,
b) szczególna gwara – Tatry, Warmia, Mazury,
c) występowanie rzeźby krasowej – Tatry Zachodnie, Wyżyna Krakowsko-Częstochowska.
Zadanie 9.
a) fontanna Neptuna – Długi Targ w Gdańsku,
b) Pałac Królewski – Warszawa,
c) zamek w Malborku,
d) Giewont – szczyt w Tatrach,
e) Ruchome wydmy – Słowiński Park Narodowy,
f) Hala Stulecia – Wrocław.
Zadanie 10.
Należy podkreślić punkty: a, c, e, f, g, i.
144
Zadanie 11.
Henryk Sienkiewicz – Muzeum H. Sienkiewicza. Oddział Muzeum Narodowego w Kielcach – Oblęgorek koło Kielc,
Karol Szymanowski – Muzeum K. Szymanowskiego (w wilii Atma) – Zakopane,
Jan Kasprowicz – Muzeum J. Kasprowicza na Harendzie (nazwa willi) – Zakopane,
Konstanty Ildefons Gałczyński – Muzeum K.I. Gałczyńskiego – Pranie, gmina Ruciane-Nida.
Zadanie 12.
a) woda – eutrofizacja wód jezior spowodowana obecnością ośrodków wypoczynkowych,
b) szata roślinna – wycinanie lasów pod budowę kompleksów wypoczynkowych, tras narciarskich,
c) rzeźba terenu, krajobraz – zmiany rzeźby terenu i jednocześnie krajobrazu naturalnego spowodowane budową
kompleksów budynków, parkingów.
3.5. G
lobalna wioska czy globalne miasto? Sieci
i wspólnoty
Zadanie 1.
Liczba użytkowników komputerów świadczy o poziomie życia. Nie musi oznaczać dysproporcji ekonomicznych, poka-
zuje natomiast brak umiejętności w zakresie wykorzystania technologii, co może być skutkiem wysokiego analfabe-
tyzmu i słabego wykształcenia ludności.
Zadanie 2.
Indie – 4, Polska – 3, Holandia – 1, Korea Południowa – 5, Rumunia – 2.
Zadanie 3.
Internet można wykorzystać do przeprowadzania sondaży i badania opinii publicznej, do przeprowadzania głosowań,
dyskusji na czacie z politykami, przeprowadzania transmisji obrad sejmu, umieszczania komunikatów dla mieszkań-
ców na stronach gmin czy miast, załatwienia spraw urzędowych przez Internet (pobieranie dokumentów, składanie
rozliczeń podatkowych) itp.
Zadanie 4.
Pod pojęciem przestępczości komputerowej rozumie się kradzież danych, oszustwa internetowe, szpiegostwo kom-
puterowe, włamywanie się do systemów, nielegalne kopiowanie danych itp.
Zadanie 5.
a) F,
b) P,
c) P,
d) F,
e) P.
145
Klucz
Pomysły
odpowiedzi
na lekcjedo
ćwiczeń XXI WIEKU
Zadanie 6.
a) mieszkańcy dużych miast – w dużych miastach sieci łączy są lepiej rozwinięte, większa konkurencja między ope-
ratorami sprzyja obniżaniu kosztów zakupy usługi,
b) rodziny z dziećmi – komputer jest wykorzystywany podczas nauki, do wyszukiwania danych, służy jako narzędzie
do wykonywania prac pisemnych i prezentacji, ułatwia naukę języków obcych, dlatego rodziny z dziećmi uczęsz-
czającymi do szkół niezależnie od miejsca zamieszkania inwestują w sprzęt informatyczny.
Zadanie 7.
Im młodszy wiek, tym większa grupa użytkowników, w grupie 16–24 lata z komputerów korzysta 95%, im starsi
ludzie, tym mniej użytkowników komputerów. Przyczyną może być brak umiejętności korzystania z komputera
przez starsze osoby, strach przed nowym sprzętem, niechęć do nauki nowych umiejętności itp.
Im wyższe wykształcenie, tym większa grupa korzystających z komputerów, ponieważ umiejętności korzystania
z komputera są niezbędne podczas nauki czy studiowania. Osoby z wyższym wykształceniem na ogół pracują
w zawodach wymagających takich umiejętności, nie boją się nowinek technicznych itp.
Zadanie 8.
Korzystanie z poczty elektronicznej, wyszukiwanie informacji o usługach, udział w czatach i forach dyskusyjnych.
B)
a) korzystanie z usług bankowych,
b) granie w gry, pobieranie plików z muzyką, filmami.
Banki, biura podróży, firmy badające opinie publiczną, firmy usługowe (remontowe, budowlane), lekarze.
Zadanie 9.
a) D,
b) A,
c) B,
d) C.
Zadanie 10.
Rozwój technologii informatycznych (szybsze procesory, bardziej pojemne serwery, komputery przenośne, miniaturyzacja
sprzętu komputerowego), obniżenie kosztów produkcji komputerów – większy dostęp do technologii informatycznych, obni-
żenie kosztów łączy, konkurencja wśród operatorów sieci, powiększenie zasobów danych dostępnych w Internecie, zastoso-
wanie Internetu w sferze publicznej, nowe możliwości wykorzystania, np. bankowość elektroniczna, zakupy przez Internet itp.
Zadanie 11.
Korzyści:
umożliwia korzystanie z zasobów informacji z całego świata, przekazuje informacje na bieżąco, pozwala na aktywne uczest-
nictwo w przepływie informacji, daje możliwość prezentowania własnej twórczości, własnych komentarzy, umożliwia
poznawanie innych kultur, ułatwia życie codzienne (np. możliwość sprawdzenia rozkładów jazdy, prognozy pogody) itp.
Zagrożenia:
osłabia więzi społeczne, może powodować zmiany w osobowości (izolacjonizm), zagraża uzależnieniem się od kom-
putera, może wywoływać problemy zdrowotne (zmęczenie wzroku, ból karku, ramion), naraża użytkowników na
przestępczość komputerową itp.
146
3.6. A
rterie gospodarki. Zmiany kierunków
i natężenia ruchu
Zadanie 1.
A) Przewóz ładunków wzrósł we wszystkich wymienionych w tabeli państwach, przewóz pasażerów w większości
państw.
B) Stany Zjednoczone, Niemcy, Rosja.
C) W Rosji trzykrotnie. Spadek zainteresowania transportem autobusowym z powodu wzrastającej liczby samocho-
dów osobowych w użytkowaniu.
D) Są to państwa o małej powierzchni, a statystyka podaje przewozy w tonokilometrach.
Zadanie 2.
Należy skreślić w kolejności: maleje, niższy, TGV, terminal.
Zadanie 3.
Rosnące ceny paliw, większy komfort jazdy (przestrzeń), rosnąca prędkość, skracanie czasu przejazdu, łatwy dojazd
do dworców kolejowych, możliwość pracy podczas podróży, możliwość korzystania z Internetu.
Zadanie 4.
a) F,
b) F,
c) F,
d) P,
e) P,
f) F.
Zadanie 5.
Lp. Miasta Lp. Inne obiekty

1. Moskwa 1. góry Ural
2. Jekaterynburg 2. jezioro Bajkał
3. Nowosybirsk 3. pustynia Gobi
4. Krasnojarsk 4. Wielki Mur Chiński
5. Irkuck
6. Władywostok
7. Ułan Bator
8. Pekin
147
Klucz
Pomysły
odpowiedzi
na lekcjedo
ćwiczeń XXI WIEKU
Zadanie 6.
A)
5 14
3 10
15 12 6 9
8 11 2
7 1 4
17 16
13
18
Większość dużych portów lotniczych obsługujących ruch pasażerski znajduje się w Stanach Zjednoczonych, Azji
Wschodniej i Europie Zachodniej. Wszystkie wymieniony porty lotnicze położone są na półkuli północnej. Naj-
więcej dużych portów lotniczych położonych jest w USA.
Zadanie 7.
a) 1,
b) 4,
c) 3,
d) 8,
e) 6,
f) 7,
g) 5,
h) 2.
Zadanie 8.
• punkt odprawy celnej,
• punkt odprawy paszportowej,
• poczekalnie,
• kasy,
• przedstawicielstwa linii lotniczych,
• punkty informacyjne,
• sklepy,
• kawiarnie, bary, restauracje,
• czytelnie czasopism,
• sale telewizyjne i kinowe,
• bankomaty,
148
• toalety,
• przechowalnie bagażu,
• postój taxi, stacje kolejowe, stacje metra,
• zakład fryzjerski.
Zadanie 9.
a) korytarz powietrzny – droga lotnicza, obszar przeznaczony do lotu pojazdów powietrznych,
b) rękaw lotniczy – ruchomy most łączący terminal pasażerski z samolotem,
c) terminal cargo – wydzielona część portu lotniczego lub morskiego świadcząca usługi załadunku, wyładunku
i magazynowania towarów przesyłanych drogą lotniczą lub morską,
d) transport „od drzwi do drzwi” – pasażerowie i towary dowożone są bezpośrednio z miejsca początkowego do
miejsca przeznaczenia, bez przesiadki czy przeładunku.
3.7. Płaszczyzny globalizacji. Spory o beneficjentów

Zadanie 1.
Uzależnienie podmiotów produkujących banany od transnarodowych korporacji zajmujących się ich dystrybucją.
Monopolizacja rynku, możliwość blokowania części konkurencji. Eliminacja części małych gospodarstw rolnych.
Umacnianie się roli transnarodowych korporacji w handlu bananami. Nasilenie konkurencji cenowej. Miejsca produk-
cji są odległe od miejsc konsumpcji.
Zadanie 2.
Płaszczyzna globalizacji Numery zdjęć

gospodarcza 1, 4, 5, 7
ekologiczna 10, 13
finansowa 6, 12
komunikacyjna 1, 2, 9
kulturowa 3, 4, 5
polityczna 8, 11
Zadanie 3.
Państwa „centrum” – Francja, Japonia, Wielka Brytania.
Państwa „półperyferiów” – Grecja, Meksyk, Polska.
Państwa „peryferiów” – Czad, Etiopia, Mali.
Zadanie 4.
Eliminacja mniejszych firm, pogłębianie różnic między „bogatą Północą” i „biednym Południem”, upowszechnianie
obcych kulturowo wzorów, wykorzystywanie taniej siły roboczej, łamanie praw człowieka, zabieranie ziem pod plan-
149
Klucz
Pomysły
odpowiedzi
na lekcjedo
ćwiczeń XXI WIEKU
tacje, co powoduje zmniejszanie powierzchni upraw podstawowych roślin żywieniowych krajów rozwijających się,
osłabienie roli państwa w krajach słabo rozwiniętych, zanikanie kultur, degradacja środowiska naturalnego.
Zadanie 5.
Globalizacja Lokalność
unifikacja indywidualizacja
makroskala mikroskala
szybko wolno
dżinsy góralskie spodnie podhalańskie
język angielski język kaszubski
hipermarket Auchan sklep spożywczy Ewa
ser gouda oscypek
Kinley napój gazowany tonic Jurajska
telewizja MTV Telewizja Orion
Zadanie 6.
A) Slow Food – organizacja i jednocześnie ruch społeczny skupiający osoby zainteresowane ochroną tradycyjnej kuchni
różnych regionów świata i związanych z tym upraw rolnych i nasion, zwierząt hodowlanych i metod prowadzenia
gospodarstw, charakterystycznych dla tych regionów.
Fair Trade – Sprawiedliwy Handel to zorganizowany ruch społeczny, który wykorzystuje podejście rynkowe, aby
poprawiać sytuację mieszkańców krajów rozwijających się oraz promować zrównoważony rozwój. Główne zało-
żenia Sprawiedliwego Handlu to oferowanie lepszych warunków handlowych oraz ochrona praw nieuprzywilejo-
wanych producentów i pracowników z krajów globalnego Południa.
B) Przykładowa odpowiedź ucznia może zawierać następujące elementy:

Alterglobaliści krytykują np.:
• ujednolicanie, unifikację kultury,
• postępujące niszczenie środowiska naturalnego,
• degradację kultur lokalnych, niszowych,
• wyzysk pracowników wielkich korporacji,
• wzrastające dysproporcje rozwoju gospodarczego i poziomu życia między „bogatą Północą” i „biednym Połu-
dniem”.
Slow Food wpisuje się w nurt alterglobalistów poprzez takie działania, jak:
• ochrona i promocja lokalnych i tradycyjnych sposobów produkcji żywności oraz jej producentów,
• propagowanie kupowania żywności lokalnej produkcji z użyciem tradycyjnych metod wytwarzania,
• organizowanie banków nasion w celu zachowania naturalnej różnorodności upraw,
• edukacja na temat:
• ryzyka spożywania potraw typu fast food (np. McDonald’s, KFC),
• ryzyka upraw monokulturowych,
• przeciwstawianie się:
• genetycznym modyfikacjom żywności,
• używaniu pestycydów.
150
Ruch Sprawiedliwego Handlu zakłada m.in. przestrzeganie następujących zasad zgodnych z założeniami alterglo-
balizmu:
• uczciwa cena, jaką otrzymują producenci za swoje produkty,
• bezpośrednie relacje pomiędzy producentami a organizacjami handlowymi,
• skracanie łańcucha pośredników,
• bezpieczne, niezagrażające zdrowiu warunki pracy,
• niewykorzystywanie pracy dzieci,
• wsparcie drobnych producentów, aby mogli być konkurencyjnymi na rynku.
(Źródło: Wikipedia oraz http://fairtrade.org.pl/sprawiedliwy_handel)
Zadanie 7.
A) Branża paliwowa.
B) Stany Zjednoczone.
3.8. M
iędzy integracją a dezintegracją. Czy
współczesna mapa świata jest ostateczna?
Zadanie 1.
A-B)
Państwo Stolica
Bośnia i Hercegowina Sarajewo
Chorwacja Zagrzeb
Czarnogóra Podgorica
Kosowo Prisztina
Macedonia Skopje
Serbia Belgrad
Słowenia Lublana
C) Austria, Węgry, Rumunia, Bułgaria, Grecja, Albania, Włochy.
Zadanie 2.
A) W kolejności od góry, prawoskrętnie: Sudan, Etiopia, Kenia, Uganda, Demokratyczna Republika Konga, Republika
Środkowoafrykańska.
B) Stolica – Dżuba (Juba).
151
Klucz
Pomysły
odpowiedzi
na lekcjedo
ćwiczeń XXI WIEKU
Sudan
Malakal
Etiopia
Republika
Wau
Środkowoafrykańska
Dżuba
Demokratyczna
Republika Konga
Uganda
Kenia
Zadanie 3.
Flaga nr 5.
Zadanie 4.
Podniesienie poziomu życia mieszkańców: dostęp do wody pitnej, elektryfikacja. Rozwój zaniedbanych działów
gospodarki, np. rolnictwa. Rozwój i przebudowa infrastruktury transportowej. Rozwiązanie, łagodzenie konfliktów
międzyplemiennych. Szukanie nowych kontrahentów handlowych. Zawieranie nowych umów gospodarczych.
B) Port Sudan.
C) Przez terytorium Kenii.
D) Przykładowa odpowiedź:
Żegluga śródlądowa, barkami po Nilu.
Zadanie 5.
Ze względu na uniezależnienie się od Sudanu. Możliwość nawiązania współpracy z krajami nieuznającymi wspierania
międzynarodowego terroryzmu, np. USA. Rozwój infrastruktury i aktywizacja gospodarcza Sudanu Południowego.
Nawiązanie i zacieśnienie współpracy z krajami sąsiednimi, innymi niż Sudan, np. Etiopią.
Zadanie 6.
A)
Lp. Naród Państwo

1. Baskowie Hiszpania, Francja
2. Flamandowie Belgia
3. Gagauzi Mołdawia
4. Katalończycy Hiszpania
5. Korsykanie Francja
6. Szkoci Wielka Brytania
152
B)
1
4 5
Zadanie 7.
Kontynent, na którym położone jest Kraj, do którego należy terytorium

Terytorium niesamodzielne
terytorium niesamodzielne niesamodzielne
Ceuta i Melilla Afryka Hiszpania
Grenlandia Ameryka Północna Dania
Wyspy Owcze Europa Dania
Gujana Francuska Ameryka Południowa Francja
Mariany Północne Australia i Oceania USA
Svalbard Europa Norwegia
3.9. Korzyści integracji. Jak procesy integracyjne

zmieniają społeczeństwa?
Zadanie 1.
Należy wpisać od góry na schemacie: unia polityczna, unia walutowa, unia gospodarcza, unia celna.
153
Klucz
Pomysły
odpowiedzi
na lekcjedo
ćwiczeń XXI WIEKU
Zadanie 2.
Szerszy dostęp do towarów, konkurencja cenowa – obniżenie cen, wzrost konkurencji sprzyja poprawie jakości pro-
duktów, ochrona prawna klientów itp.
Zadanie 3.
Należy wpisać do tabeli od góry: strefa wolnego handlu, unia gospodarcza i polityczna, unia celna, unia gospodarcza
i walutowa, wspólny rynek.
Zadanie 4.
a) 2 i 4,
b) 1 i 5,
c) 3 i 6,
d) 7 i 8.
Zadanie 5.
Strefa Schengen jest obszarem w Unii Europejskiej, na którym została zniesiona kontrola graniczna na granicach
wewnętrznych, a na granicach zewnętrznych stosowane są wobec cudzoziemców jednolite zasady dotyczące kon-
troli wjazdu i wyjazdu.
Zalety:
brak kontroli na granicach wewnętrznych Europy skraca czas podróżującym, zmniejszają się koszty ochrony granic
wewnętrznych, możliwość swobodnego, codziennego robienia zakupów za granicą, handel przygraniczny, zwięk-
szenie ruchu turystycznego i dochodów z turystyki.
Wady:
możliwość łatwiejszego przemieszczania się przestępców, rozwój przestępczości międzynarodowej, możliwość
łatwiejszego przewozu towarów i substancji niebezpiecznych i nielegalnych, utrudnienia wizowe dla obywateli
spoza Unii Europejskiej mogą zahamować handel graniczny i turystykę.
Zadanie 6.
W zielone obramowanie należy wpisać kraje członkowskie Unii Europejskiej – Rumunia, Bułgaria.
W pomarańczowe obramowanie należy wpisać kraje w Strefie Schengen – Islandia, Norwegia, Szwajcaria.
W części wspólnej schematu należy wpisać: Polska, Hiszpania, Niemcy.
Zadanie 7.
a) P,
b) F,
c) F,
d) F,
e) P.
Zadanie 8.
Od góry do tabeli należy wpisać: Karpaty, Pro Europa Viadrina, Bug, Nysa, Bałtyk.
Zadanie 9.
Mercosur – Brazylia, Argentyna,
NAFTA – Meksyk, USA, Kanada,
ASEAN – Indonezja, Tajlandia,
Euroazjatycka Wspólnota Gospodarcza – Rosja, Kazachstan, Białoruś.
154
Zadanie 10.
a) 3,
b) 1,
c) 2,
d) 4.
4.1. Skarby Ziemi. Jak gospodarować zasobami?

Zadanie 1.
Surowce
energetyczne chemiczne metaliczne skalne

ropa naftowa siarka ruda żelaza żwir
węgiel brunatny sól kamienna ruda miedzi marmur
gaz ziemny fosforyty boksyt piaskowiec
węgiel kamienny gips nikiel glina
Zadanie 2.
Rozpoznaj na podstawie opisów wybrane surowce z zadania 1. Wpisz przykładowe wykorzystanie surowców.
Surowiec Opis surowca Wykorzystanie

Rudy zawierają niewielką ilości tego metalu. W celu oddzielenia np. przewody miedziane, elektromagnesy,
miedź
stosowana jest flotacja. Jego stopem jest brąz. układy scalone
Skała osadowa powstającą w wyniku odparowywania wody np. przemysł spożywczy, produkcja
sól kamienna
morskiej. chloru, drogownictwo
węgiel Powstał z nagromadzonych szczątków roślin, głównie karboń-

np. produkcja energii, koksu, karbochemia
kamienny skich paproci
Minerał barwy żółtej, łatwopalny o charakterystycznym ostrym np. kwas siarkowy, tworzywa sztuczne,
siarka
zapachu nawozy sztuczne
Powstaje głownie w miejscu wietrzenia skał glinokrzemianowych np. stopy lekkie, przemysł samocho-
boksyt
w klimacie gorącym. dowy, lotniczy
Zadanie 3.
W wyniku wydobycia węgla może dochodzić do zapadnia się jezdni i chodników, linii kolejowych, uszkodzenia budyn-
ków (powstają pęknięcia), słabsze budynki mogą ulec zawaleniu, uszkodzenia linii energetycznych, gazowych, większe
koszty zabezpieczeń oraz koszty remontów, konieczność przesiedlania mieszkańców.
155
Klucz
Pomysły
odpowiedzi
na lekcjedo
ćwiczeń XXI WIEKU
Zadanie 4.
A) Przykładowe obliczenia:
35 – 10 = 25 stopni różnicy między temperaturą na powierzchni a pod ziemią
Polska 1 stopień – 32 m RPA 1 stopień – 117 m
25 stopni – X 25 stopni – X
X = 25 × 32 = 800 m X = 25 × 117 = 2925 m
Pokłady surowców znajdujące się na znacznych głębokościach nie są dostępne do bezpośredniego wydobycia,
w Polsce ten próg jest niżej niż np. w RPA, bo szybciej narasta temperatura. Nie oznacza to jednak, że przy now-
szych technologiach w przyszłości nie będzie można ich eksploatować. Wraz z głębokością rosną również koszty
i maleje bezpieczeństwo pracy, dlatego kopalnie nie mogą zwiększać głębokości wydobycia.
Zadanie 5.
Metoda Zalety Wady

konieczność rekultywacji terenu po zakończeniu
odkrywkowa niższe koszty budowy, łatwiejszy dostęp do złóż wydobycia, zmiany w krajobrazie, skażenie środowiska
związkami siarki (kwaśne deszcze), zniszczenie lasów
redukcja związków siarki przedostających się do

otworowa wyższe koszty budowy i obsługi instalacji
powietrza, poprawa stanu lasów
Zadanie 6.

c
f
decyzja b e
o budowie
a
kopalni
odkrywkowej g
d
h
Zadanie 7.
a) F,
b) F,
c) P,
d) P,
e) P.
Zadanie 8.
hydrosfera – zmiana przepływów i stanów wody, zmiana stosunków wodnych,
atmosfera – powstanie zbiornika powoduje zmiany w mikroklimacie, może powodować zmiany wilgotności,
biosfera – zalanie terenów powoduje zniszczenie gleby, szaty roślinnej, tama może utrudniać migracje zwierzętom
wodnym, powstały zbiornik jest miejscem życia dla innych, wcześniej niewystępujących organizmów,
litosfera – tama hamuje przemieszczanie osadów, następuje ich gromadzenie powyżej zbiornika, spiętrzona woda
może zwiększać erozję brzegów.
156
Zadanie 9.
a) 2, 4, 8.
b) 1, 5, 6.
c) 3, 7.
4.2. Walka z wodą i o wodę.

Obszary niedoborów i nadmiaru wody
Zadanie 1.
A)
a) 2,
b) 4,
c) 1,
d) 3.
Zadanie 2.
Obszary nadmiaru wody – A, B, C, E, G.
Obszary deficytu wody – D, F, H.
Zadanie 3.
D oddziaływanie zimnego prądu morskiego F położenie w cieniu opadowym
G oddziaływanie monsunu letniego B oddziaływanie ciepłego prądu morskiego
E trudno przepuszczalne podłoże C opady zenitalne
A opady orograficzne H oddziaływanie stałych ośrodków wyżowych
Zadanie 4.
A) 54 300 000 000 : 38 200 000 = 1421 m3/osobę.
B) Zasoby Polski są trzykrotnie mniejsze niż średnia dla Europy.
Budowa zbiorników retencyjnych, ochrona lasów w górach (zwiększenie naturalnej retencji), ochrona naturalnych
bagien (zwiększenie naturalnej retencji), budowa oczyszczalni ścieków, stosowane zamkniętego obiegu wody,
oszczędzanie wody w gospodarstwach domowych.
Zadanie 5.
Brak wody wpływa na mniejsze plony i zmniejsza ilość produkowanego pożywienia, co może prowadzić do głodu, brak
dostępu do wody utrudnia utrzymanie czystości, sprzyja rozwojowi chorób, np. cholery, konieczność przynoszenia wody
z odległych miejsc, długi czas poświęcany na zaopatrzenie w wodę, wysoki koszt zakupu wody, konflikty i spory o wodę.
1 57
Klucz
Pomysły
odpowiedzi
na lekcjedo
ćwiczeń XXI WIEKU
Zadanie 6.
A) 1 – kraje słabo rozwinięte, 2 – kraje wysoko rozwinięte.
kraje wysoko rozwinięte – wprowadzać technologie oszczędzające wodę, systemy zamkniętego obiegu wody,
budować oczyszczalnie ścieków itp.,
kraje słabo rozwinięte – usprawniać systemy nawadniania, zmniejszać straty w wyniku parowania, budować sys-
temy nawadniania kropelkowego lub deszczownie.
Zadanie 7.
Przyczyna stosowania nawadniania
warunki klimatyczne uprawy ryżu uprawy szklarniowe

Egipt, Pakistan, Izrael Korea Południowa, Japonia, Tajlandia Holandia
Zadanie 8.
Wymienione kraje posiadają własne złoża ropy naftowej i gazu. Mogą pozwolić sobie na wykorzystanie części ropy
do produkcji energii, a tym samym wykorzystać ją w procesie odsalania wody.
Zadanie 9.
a) Europa – Dunaj, Ren, Odra, Dniepr,
b) Afryka – Nil, Niger, Kongo, Zambezi,
c) Azja – Mekong, Brahmaputra, Eufrat, Tygrys,
d) Ameryka Południowa – Parana, Amazonka,
Zadanie 10.
B) Rwanda, Burundi, Tanzania, Uganda, Sudan Południowy, Sudan Północny, Egipt, Etiopia.
C) Nil ma źródła w strefie równikowej, gdzie występują całoroczne obfite opady dostarczające wody, duże ilości wody
spływają również z Wyżyny Abisyńskiej, gdzie ma źródła Nil Błękitny.
D) Wybudowanie zbiorników spowoduje, że zmniejszy się ilość płynącej Nilem wody w Egipcie, a tym samym zagro-
żone będzie jego rolnictwo i gospodarka.
Zadanie 11.
Technika oczyszczania Skutki zastosowanych

Zalety Wady
i uzdatniania wody technik
usunięcie zanieczysz- nie usuwa zanieczysz-
filtrowanie (kratownice) czeń stałych, np. gałęzi, niskie koszty czeń organicznych
tworzyw sztucznych i chemicznych
nie usuwa rozpuszczo-

usuwa zanieczyszcze- nych soli i związków
flokulacja nia z zawiesiny poprzez niskie koszty organicznych, pozosta-
ich sedymentację wia osad na dnie basenu
sedymentacyjnego
158
usuwa twardość
nie usuwa związ-
wapnowanie węglanową wody, niskie koszty
ków organicznych
zmiękcza wodę
pogarsza smak i zapach

likwiduje organizmy wysoka skuteczność
wody, istnieje ryzyko
chlorowanie chorobotwórcze, likwidacji organizmów
wycieku silnie trującego
dezynfekuje wodę chorobotwórczych
chloru podczas transportu
wysoki koszt stosowa-

nia (energochłonność),
wysoka skuteczność likwi-
likwiduje organizmy wymaga produkcji ozonu
dacji organizmów choro-
ozonowanie chorobotwórcze, na miejscu, nie zabez-
botwórczych, nie wpływa
dezynfekuje wodę piecza wody w trakcie
na właściwości smakowe
przesyłu ze stacji uzdat-
niania do odbiorcy
bardzo wysokie koszty

wysoka skuteczność
(energochłonność),
likwidacji organizmów
likwiduje organizmy mniejsza skuteczność
chorobotwórczych (bak-
naświetlanie ultrafioletem chorobotwórcze, przy zmętnieniu wody,
terii, wirusów i zarod-
dezynfekuje wodę nie zabezpiecza wody
ników), nie wpływa na
w trakcie przesyłu ze stacji
właściwości smakowe
uzdatniania do odbiorcy
4.3. G
lobalne ocieplenie. Ocieplenie, a może…
ochłodzenie? Czy możliwa jest kontrola
klimatu?
Zadanie 1.
Pochodzenie gazów
Rodzaj gazu cieplarnianego
źródła naturalne źródła antropogeniczne
rozkład obornika, inten-
metan procesy rozkładu materii na bagnach
sywna uprawa ryżu
procesy oddychania zwierząt, wybuch

dwutlenek węgla transport samochodowy
wulkanu, pożar lasu lub stepu
produkcja sprzętu chłodzą-

freony
cego, produkty kosmetyczne
1 59
Klucz
Pomysły
odpowiedzi
na lekcjedo
ćwiczeń XXI WIEKU
Zadanie 2.
Na pierwszym wykresie przedstawiono emisję ogółem, bez uwzględniania wielkości, liczby mieszkańców kraju
ani stopnia rozwoju gospodarki. Spadek udziału Chin i Indii na drugim wykresie związany jest z dużą liczbą miesz-
kańców tych państw.
Poziom rozwoju gospodarczego, rozwój transportu, struktura produkcji energii, model konsumpcji itp.
Sprawiedliwszy jest wykres pokazujący emisję na 1 mieszkańca. Wskazuje on, że obecnie większą odpowiedzial-
ność za wzrost zawartości CO2 w atmosferze ponoszą państwa wysoko rozwinięte, takie jak USA, Kanada, Japo-
nia, Niemcy.
Zadanie 3.
a) F,
b) F,
c) P,
d) P.
Zadanie 4.
Należy podkreślić:
a) wydłuży się,
b) wzrośnie,
c) zmaleje,
d) wzrośnie,
e) wzrośnie.
Zadanie 5.
A) Ziemniaki, jęczmień jary, pszenica ozima, buraki cukrowe.
Ocieplenie spowoduje, że w całej Polsce będzie można uprawiać kukurydzę, a w południowej części Polski rów-
nież winorośl.
Zadanie 6.
Są to państwa wyspiarskie, położone na atolach koralowych, które wznoszą się zaledwie kilka metrów ponad
lustrem wody. Wzrost poziomu wody spowoduje ich zatopienie.
Zagrożone zatopieniem mogą być np. Fidżi, Tonga, Vanuatu, Kiribati na Oceanie Spokojnym.
Zadanie 7.
Powietrze przemieszcza się, a wraz z nim przemieszczają się zanieczyszczenia. Skutki ze względu na cyrkulację glo-
balną mogą być odczuwane nawet w odległych miejscach, dlatego ważne jest, aby działania zaradcze podejmować
na całym świecie.
Zadanie 8.
Stopienie lodów Arktyki spowoduje możliwość rozwoju na tym akwenie żeglugi morskiej. Otwarcie przejść skróci
drogę między portami Europy i Azji Wschodniej oraz Europy i zachodniego wybrzeża Ameryki Północnej, co może
wpłynąć na mniejsze koszty przewozu towarów, pozwoli ominąć Kanał Panamski lub Kanał Sueski.
160
Państwa położone bezpośrednio przy tych drogach: Rosja oraz Kanada, Islandia, będą mogły wybudować porty,
transportować towary tą drogą, obsługiwać w portach statki innych bander.
Zadanie 9.
Należy podkreślić punkty: a, b, e, f.
Zadanie 10.
Należy ograniczyć straty ciepła przez uszczelnienie okien, termoizolację budynków, pomieszczenia wietrzyć krótko
i intensywnie, redukować temperaturę w domu na noc i podczas nieobecności w domu, zastąpić kąpiele wannie kąpielą
pod prysznicem, korzystać z transportu publicznego zamiast prywatnego, ograniczyć korzystanie z transportu na
krótkie odległości itp.
4.4. Ż
yjąca powierzchnia. Powłoka glebowa
Zadanie 1.
Należy wpisać w kolejności: litosfery, pedosfera, degradacją, erozja, erozję wietrzną, erozji wodnej.
Zadanie 2.
Od lewej na mapie: e, d, b, a, c.
Zadanie 3.
Należy skreślić w kolejności: erozję wietrzną, większe, erozją wodną, dużym, dużymi.
Zadanie 4.
a) F,
b) P,
c) P,
d) F,
e) P.
Zadanie 5.
W pobliżu zakładów przemysłowych występują kwaśne deszcze, które powodują zmiany odczynu pH gleby, mogą
koncentrować się szkodliwe substancje, podobnie jak przy drogach. Ponieważ rośliny mogą absorbować te substancje,
uprawy takie mogą być szkodliwe dla zdrowia człowieka.
Zadanie 6.
a) 2,
b) 1,
c) 3.
Zadanie 7.
tarasowanie stoków – zapobiega erozji wodnej,
161
Klucz
Pomysły
odpowiedzi
na lekcjedo
ćwiczeń XXI WIEKU
kamienne ogrodzenia – zapobiegają erozji wietrznej,

zadrzewienia śródpolne – zapobiegają erozji wietrznej.
Zadanie 8.
Zalecany sposób uprawy przedstawia rysunek b). Podczas orki w taki sposób powstają wyżłobienia, bruzdy, które zatrzy-
mują wodę i spowalniają jej spływanie. W przypadku orki zgodnie z nachyleniem stoku powstają bruzdy przyspieszające
spływanie wody, a więc zwiększające erozję gleby.
Zadanie 9.
Rodzaj działań Skutki dla gleby Przeciwdziałanie

nagromadzenie sub- zmniejszenie użycia nawozów, zastępowanie nawozów
duże zużycie nawo-
stancji pochodzących sztucznych naturalnymi, stosowanie nawozów szybko
zów sztucznych
z nawozów w glebie rozpuszczalnych pozwala zmniejszyć dawki nawożenia
szybkie wyjaławianie gleby

stosowanie płodozmianu, odłogowanie, uprawy roślin
uprawy monokulturowe powoduje konieczność
wzbogacających glebę w azot, np. koniczyny, łubinu
stosowania nawożenia
Zadanie 10.
e d b a c
4.5. Adaptacja środowiskowa. Człowiek wobec

środowiska
Zadanie 1.
posybilizm – zakłada wzajemne oddziaływanie środowiska przyrodniczego i człowieka,
determinizm – zakłada pełne uzależnienie działań człowieka od warunków środowiskowych,
nihilizm – zakłada niezależność działań człowieka od środowiska.
Zadanie 2.
rozpoczęcie wydobycia ropy

rozpoczęcie wydobycia węgla
i gazu
rozpoczęcie wykorzystywania
rewolucja przemysłowa
energii atomowej
rewolucja agrarna rewolucja informatyczna
n.e. XVIII w. XIX w. XX w. XXI w.

162
Zadanie 3.
Zadanie 4.
ekolodzy mieszkańcy
cele: ochrona przyrody doliny Rospudy usunięcie ruchu tirów z Augustowa
proponowana droga przecina obszary droga przechodzi przez tereny mało

argumenty: objęte ochroną, budowa i eksploatacja zaludnione, nie będzie uciążliwa dla
zagraża środowisku (hałas, spaliny) ludzi, biegnie najkrótszą trasą
Budowa trasy jest niezbędna dla mieszkańców, ponieważ poprawi ich bezpieczeństwo, skróci czas podróży oraz
wpłynie na poprawę stanu środowiska w mieście, ale nie powinna przecinać terenów chronionych, ponieważ zosta-
nie zniszczony ich ekosystem. Konieczne jest wypracowanie kompromisu.
Każda trasa, której przebieg omija tereny chronione. Uzasadnienie powinno zawierać odniesienie do terenów chro-
nionych, może dotyczyć innych aspektów, np. kosztów budowy mostów, wykupu gruntów itp.
Zadanie 5.
Reduce – Unikaj – można racjonalnie planować zakupy, unikać kupowania niepotrzebnych rzeczy, nie marnować żyw-
ności – kupować tylko tyle, ile zdołamy zjeść, stosować na zakupach torby płócienne, a nie jednorazowe, wybierać
produkty niezawierające zbędnych opakowań, np. ciasta na wagę, wędlinę krojoną, a nie paczkowaną.
Reuse – Użyj ponownie – można kupować tylko produkty, które da się ponownie przetworzyć, zbędny sprzęt przeka-
zać potrzebującym lub organizacjom pozarządowym, wybierać produkty w opakowaniach zwrotnych, zadrukowane
jednostronnie kartki wykorzystać, np. na notatki.
Recycle – Utylizuj – można segregować odpady i minimalizować te, których nie da się przetworzyć, opakowania i przed-
mioty wrzucać do pojemników przeznaczonych do segregacji śmieci, oddzielać od siebie składniki z poszczególnych
surowców, np. kapsel lub korek od butelki.
Zadanie 6.
a) opakowanie nadające się do powtórnego przetworzenia,
b) produkty nietestowane na zwierzętach,
c) produkty niezawierające freonów.
Zadanie 7.
Produkt odzyskany Możliwość przerobu

szyby samochodowe huty szkła – produkcja wyrobów szklanych
złom, części metalowe huty, wyroby metalowe
tworzywa sztuczne wyroby plastikowe, wyroby z gumy, dodatek do asfaltu
przewody elektryczne odzyskanie metali, np. miedzi
oleje rafinerie, produkcja nowych olejów
163
Klucz
Pomysły
odpowiedzi
na lekcjedo
ćwiczeń XXI WIEKU
Zadanie 8.
a) na etapie planowania budowy – odpowiednia lokalizacja względem stron świata – pomieszczenia częściej używane
od strony oświetlonej dłużej, wielkość domu dostosowana do liczby użytkowników, ich trybu pracy, odpowiednie
materiały użyte do budowy – termoizolacja, materiały przychylne środowisku, nietoksyczne, budowa przydomo-
wej oczyszczalni ścieków itp.
b) podczas użytkowania – stosowanie rozwiązań oszczędzających wodę, wykorzystywanie deszczówki do podlewania
ogrodu, stosowanie energooszczędnych żarówek, segregacja śmieci, kompostowanie odpadów organicznych itp.
Zadanie 9.
Zdjęcie Obszar Warunki środowiskowe Zastosowane rozwiązania budowlane

domy posadowione na słupach
północno-wschodnia – izolacja od chłodnego podłoża,
A wieloletnia zmarzlina
Rosja zapobiega odtajaniu gruntu pod
wpływem ciepła budynku
B Norwegia duże opady śniegu skośne dachy
jasna kolorystyka elewacji budynków

C Grecja duże nasłonecznienie – zwiększa odbicie promieni słonecz-
nych, zapobiega nagrzewaniu wnętrz
D Indonezja podmokły teren, grząski grunt domy budowane na palach
16 4

Odpowiedzi Ćwiczenia

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Odpowiedzi Ćwiczenia

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Klucz odpowiedzi do zadań z zeszytu ćwiczeń

1.1. Między ekumeną a anekumeną. Przyczyny

Regiony gęsto zaludnione:

d) Indie – 378 osób/km2,

Indie, Bangladesz – duża gęstość zaludnienia spowodowana:

1.2. Dylematy demografii. Czy można i należy kon-

faza I faza II faza III faza IV faza V

Mauretania 3,1 mln 127 100 37 820 89 280 28,80

Wartość wskaźnika przyrostu naturalnego = (przyrost naturalny/liczba ludności) × 1000 0⁄00

Ukraina 9,8 16,2 –6,4 V

Erytrea 34,3 9,6 24,7 II

Francja 13,1 8,4 4,7 IV

Włochy 9,5 9,4 0,1 V

Pakistan 26,1 8,2 17,9 III

Polska 10,2 9,9 0,3 IV

1.3. „Wędrująca planeta”. Przyczyny i kierunki migracji

Pozytywne skutki migracji dla państw emigracyjnych:

Saldo migracji = imigracja – emigracja

1.4. Cywilizacja miast. Procesy urbanizacyjne na

B – ChiPitts (Wielkich Jezior) – Chicago, Detroit,

liczba ludności miejskiej

poniżej 50% 51–89% powyżej 90%

Afganistan Hiszpania Singapur

Indie Polska Malta

1.5. Urbanizacja czy metropolizacja? Ekspansja

1.6. Planeta wartości. Wpływ kultury na

Po prawej stronie mapy od góry należy wpisać:

2.1. Bieguny bogactwa i ubóstwa. Wskaźniki

2.2. Solidarność wspólnoty ludzkiej. Czy altruizm

Czas od katastrofy naturalnej

kilka godzin kilka dni kilka tygodni

koce lub namioty/odzież odzież/koce lub namioty materiały budowlane

woda pitna środki do odkażania narzędzia (łopaty, wiadra)

Rodzaj katastrofy Państwa

trzęsienie ziemi, wybuch wulkanu Chile Nowa Zelandia

powódź Bangladesz Rumunia

tornado centralne USA Australia

tajfun Tajlandia Laos

susza Sudan Etiopia

2.3. Spichlerze Ziemi. Najważniejsze obszary

Nazwa Dominujące typy Główne Główne

intensywne, ryż, herbata, trzcina

2.4. Spiżarnie i kuchnie świata. Co położyć na

Uzasadnienie: Własna wypowiedź ucznia.

2.5. Dzieje ruralizacji. Zapomniana Arkadia

Funkcja Obiekty, instytucje, miejsca

Rodzaj działalności gospodarczej Przykładowe działania

rolnictwo uprawa pszenicy, żyta

mielenie ziarna – młyn

handel żywnością sprzedaż chleba w sklepie

2.6. L as dziedzictwem pokoleń… przeszłych

Ameryka Południowa: Brazylia, Gujana, Surinam.

29,1% – 22,2% = 6,9%, w przybliżeniu 29% – 22% = 7%

2.7. Cywilizacje talasogeniczne. Morza źródłem

rybołówstwo morskie Gospodarka morska marikultura

przemysł stoczniowy, energe- wydobycie surowców mineral-

porty morskie transport morski

Numer Port morski Państwo Akwen (ocean, morze, zatoka, cieśnina)

2. Szanghaj Chiny Morze Wschodniochińskie

3. Rotterdam Holandia Morze Północne

4. Hongkong Chiny Morze Południowochińskie

5. Nagoja Japonia Ocean Spokojny

6. Houston USA Zatoka Meksykańska

1.1. Między ekumeną a anekumeną. Przyczyny

1.2. Dylematy demografii. Czy można i należy kon-

1.3. „Wędrująca planeta”. Przyczyny i kierunki migracji

1.4. Cywilizacja miast. Procesy urbanizacyjne na

1.5. Urbanizacja czy metropolizacja? Ekspansja

1.6. Planeta wartości. Wpływ kultury na

2.1. Bieguny bogactwa i ubóstwa. Wskaźniki

2.2. Solidarność wspólnoty ludzkiej. Czy altruizm

2.3. Spichlerze Ziemi. Najważniejsze obszary

2.4. Spiżarnie i kuchnie świata. Co położyć na

2.5. Dzieje ruralizacji. Zapomniana Arkadia

handel żywnością sprzedaż chleba w sklepie

2.6. L as dziedzictwem pokoleń… przeszłych

29,1% – 22,2% = 6,9%, w przybliżeniu 29% – 22% = 7%

2.7. Cywilizacje talasogeniczne. Morza źródłem

3.1. Rozwój cywilizacji zależny od energii.

Kraje, w których dany rodzaj elek-

Cieplne Polska, Chiny duże zasoby i wydobycie węgla kamiennego

3.2. Globalny rynek pracy. Szanse i zagrożenia dla

firma przeniosła zakład pracy z państwa „Z” do „Y” x

firma zleciła obsługę klientów firmie „Z” w odległym regionie świata x x

3.3. Technologiczny wymiar zróżnicowania

Bali Indonezja wyspa, jeden z ważniejszych regionów turystycznych świata

Numer Nazwa obiektu turystycznego Położenie (nazwa miasta i państwa)

3.7. Płaszczyzny globalizacji. Spory o beneficjentów

Mariany Północne Australia i Oceania USA

3.9. Korzyści integracji. Jak procesy integracyjne

4.1. Skarby Ziemi. Jak gospodarować zasobami?