Wersja z dnia: 2008-02-25

Wyznaczanie gęstości metodą piknometryczną

Gęstości ciała (ρ) jest definiowana jako masa (m) jednostkowej objętości tego ciała (V).
Jeśli ciało jest jednorodne, to jego gęstość możemy znaleźć dzieląc masę ciała m przez jego
objętość V:

Piknometr jest naczyniem gwarantującym stałość objętości

wypełniającego go ośrodka, przy zachowaniu stałości temperatury.
Najczęściej wykonany ze szkła na ogół w kształcie kolby objętości 10-100 cm3
z dokładnie doszlifowanym korkiem, w środku którego znajduje się otwór
pozwalający na wypłynięcie nadmiaru cieczy. Średnica tego kanalika powinna
być jak najmniejsza, aby zapobiec parowaniu cieczy zawartej w piknometrze.
Przy badaniu cieczy o dużej lotności (eter etc.) często na końcówkę korka
nanosi się kroplę oleju pełniącą dodatkową barierę zabezpieczającą przed
stratami masy na skutek parowania badanej cieczy.

Metoda piknometryczna jest metodą porównawczą.

Wyznaczanie gęstości substancji ciekłych

W przypadku wyznaczanie gęstości cieczy należy określić następujące masy:

mP – masa pustego i suchego piknometru
mPW – masa cieczy wzorcowej wypełniającej piknometr
mPC – masa badanej cieczy umieszczonej w piknometrze

Jako cieczy wzorcowej najczęściej używa się wody, gdyż dobrze znana jest zależność jej
gęstości od temperatury (Tabela 1). Znając gęstość cieczy wzorcowej (ρW) oraz jej masę (mW)
z dużą dokładnością można ustalić jej objętość tj. objętość piknometru.
Gęstość badanej cieczy znajdujemy z wyrażenia:

Ponieważ:

Wówczas:

Wyznaczanie gęstości substancji stałych

W przypadku wyznaczanie gęstości cieczy należy określić masy:

mP – masa pustego i suchego piknometru
mPW – masa cieczy wzorcowej wypełniającej piknometr
mPC – masa badanej cieczy umieszczonej w piknometrze

oraz dodatkowo:
mS – masa ciała stałego
mPWS – masa piknometru z wodą i zanurzonym w niej ciałem stałym

Oznaczając przez VS objętość ciała stałego, jego masę można wyrazić zależnością:

gdzie: VSρW jest masą wody wypartą z piknometru przez ciało stałe.

Po przekształceniu otrzymujemy wzór na objętość ciała stałego:

Uwzględniając definicję gęstości:

 Ponieważ objętość piknometru jest znacznie większa od objętości odważników należy
zastanowić się czy w powyższych rozważaniach nie należałoby uwzględnić siły wyporu, która
powoduje, że masa rzeczywista ciała ważonego m* jest większa niż masa odważników mO:

gdzie:
V – objętość ciała ważonego,
Vodw – objętość odważników,
ρP – gęstość powietrza.

Po kilku przekształceniach otrzymujemy:

gdzie:
ρC – gęstość ciała ważonego,
ρodw – gęstość odważników.

Wielkość poprawki (wyrażenie w nawiasie) zależy od gęstości ciała ważonego. Ze względu

na symetrię wzoru służącego do obliczania gęstości cieczy, dwie takie poprawki uwzględnione
przy ważeniu cieczy badanej i cieczy wzorcowej wzajemnie znoszą się, jeśli tylko gęstości obu
cieczy nie różnią się dużo (gdyż we wzorze tym występuje stosunek mas obu cieczy). Im ta
różnica jest mniejsza, tym mniejszy jest błąd systematyczny metody piknometrycznej.

Metoda piknometryczna – jako metoda porównawcza pomiaru gęstości posiada dwie ważne
zalety:

• Brak potrzeby znajomości dokładnej objętości piknometru;

• Usunięcie konieczności uwzględniania poprawki spowodowanej wyporem

powietrza; W przypadku wyznaczenia gęstości ciała stałego nie ma potrzeby
uwzględniania omawianej poprawki, gdyż jego objętość jest mała (bliska
objętości odważników).
Wykonanie oznaczenia:
1. Przemyć piknometr acetonem i dokładnie wysuszyć

2. Zważyć za pomocą wagi analitycznej suchy piknometr z korkiem (mP)

3. Napełnić piknometr badaną cieczą osuszając bibułą jego ścianki boczne z nadmiaru
cieczy wypływającej po włożeniu korka. Po ustaleniu się równowagi termicznej
pomiędzy cieczą w piknometrze a otoczeniem, zważyć piknometr z badaną cieczą (mPC)

4. Opróżnić, umyć i osuszyć piknometr

5. Wypełnić piknometr wodą destylowaną i postępując jak w pkt. 3 całość zważyć (mPW)

6. Odczytać temperaturę panującą w pomieszczeniu (lub jeśli jest taka możliwość –

temperaturę wody w piknometrze), a następnie odczytać z odpowiedniej tabeli gęstość
wody destylowanej w tej temperaturze.

---

7. Zważyć badane ciało stałe bezpośrednio na szalce wagi. Objętość ciała stałego
powinna być mała tzn. bliska objętości odważników (mS)

8. Wsypać ciało stałe do piknometru wypełnionego wodą destylowaną i całość zważyć

postępując jak w pkt. 3 (mPWS).

Uwaga: Przy napełnianiu piknometru cieczą i jego ważeniu należy unikać ogrzewania
piknometru dłońmi, ponieważ pod wpływem ciepła ciecz powiększa swą objętość i wypływa na
zewnątrz. Należy szczególnie zwrócić uwagę na to, aby cała objętość piknometru była
wypełniona cieczą.
Tabela 1. Gęstość wody w różnych temperaturach

Temp ρW Temp ρW Temp ρW

[°C] [kg/m3] [°C] [kg/m3] [°C] [kg/m3]

0 999,87 21 998,02 42 991,47

1 999,93 22 997,80 43 991,07
2 999,97 23 997,56 44 990,66
3 999,99 24 997,32 45 990,25
4 1000,00 25 997,07 46 989,82
5 999,99 26 996,81 47 989,40
6 999,97 27 996,54 48 988,96
7 999,93 28 996,26 49 988,52
8 999,88 29 995,97 50 988,07
9 999,81 30 995,67 51 987,62
10 999,73 31 995,37 52 987,15
11 999,63 32 995,05 53 986,69
12 999,52 33 994,73 54 986,21
13 999,40 34 994,40 55 985,73
14 999,27 35 994,06 60 983,24
15 999,13 36 993,71 65 980,59
16 998,97 37 993,36 70 977,81
17 998,80 38 992,99 75 974,89
18 998,62 39 992,62 80 971,89
19 998,43 40 992,24 85 968,65
20 998,23 41 991,86 90 965,34