Zemin Şevlerinin Duraylılığı 

 
 
 
 
 
 
ii

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 iii

 
 

Zemin Şevlerinin 
Duraylılığı 
 
J. Michael Duncan 
Stephen G. Wright 
 
Çeviren 
 

Prof. Dr. Kâmil Kayabalı 
 

Ankara Üniversitesi 
Mühendislik Fakültesi 
 
  
 
 
 
 
iv
Bu kitap asitsiz kağıda basılmıştır. 
 

Telif hakkı © 2005 John Wiley & Sons Inc.’ye ait olup,  
her türlü hakları saklıdır. 
 

John Wiley & Sons Inc., Hoboken, New Jersey tarafından basılmıştır. 
Aynı anda Kanada’da basılır. 
 

A.B.D. 1976 Telif Hakları Yasası’nın 107. veya 108. maddesine göre izin verilen 
durumlar dışında, yayıncının Copyright Clearance Center, Inc., 222 Rosewood Drive, 
Danvers, MA 01923’deki [tel: (978)750‐8400, faks: (978)750‐4470] adresine veya 
www.copyright.com sitesine önceden yazılı başvuru yapmadan veya kopya başına 
uygun miktardaki ödemeyi yapmadan bu eserin herhangi bir kısmı çoğaltılamaz, arşiv 
sisteminde saklanamaz veya elektronik, mekanik, fotokopyalama, tarama veya başka 
yollarla başkalarına aktarılamaz. Yayıncıdan izin alma ile ilgili istekler Permissions 
Department, John Wiley & Sons Inc., 111 River Street, Hoboken, NJ 07030 [tel: (201)748‐
6011, faks: (201)748‐6008] adresine yazılmalıdır. e‐posta: 
permcoordinator@wiley.com. 
 

Garanti için Sorumlukluk/Ret Limiti: Bu kitabı hazırlama konusunda yayıncı ve yazar 
elinden geleni yapmış olsa da, kitabın içeriğinin doğruluğunu ve eksiksizliğini temsil ya 
da garanti etmezler; özellikle de, özel bir amaca uygunluğunu ya da herhangi bir 
şekilde ima edilmiş ticarî garantiyi kabul etmezler. Satış temsilcileri hiçbir şekilde 
garanti veremez veya garanti kapsamını genişletemezler. Bu kitaptaki öneri ve 
stratejiler durumunuz için uygun olmayabilir. Gerekli olan durumlarda bir 
profesyonele başvurunuz. Ne yayıncı ne de yazar bu kitabın kullanımından 
doğabilecek kâr kaybı veya herhangi diğer ticari hasar veya kazalardan veya kitabın 
kullanımından doğabilecek olumsuzluklardan sorumlu tutulamazlar.    
 

Diğer ürünlerimiz ve hizmetlerimiz konusunda genel bilgi ya da teknik destek için 
A.B.D.’nde (800)762‐2974 numaralı telefonla Müşteri Hizmetleri Bölümü’ne 
başvurulabilir veya A.B.D. dışından (317)572‐3993 telefonu aranabilir ya da (317)572‐
4002 numarasına faks çekilebilir. 
   

Wiley ayrıca kitaplarını değişik elektronik formatlarda yayınlamaktadır. Baskıda 
görünen içeriklerin bazıları elektronik kitaplarda yer almayabilir. Wiley ürünleri 
konusunda daha fazla bilgi için www.wiley.com sitemizi ziyaret ediniz.  
 

Yayınlanmış Verilerin Kongre Kütüphanesi’nde Kataloglanması: 
Duncan, J. M. (James Michael) 
Soil strength and slope stability / J. Michael Duncan, Stephen G. Wright. 
      p. cm. 
İndeksi mevcut. 
ISBN 0‐471‐69163‐1 (bez cilt; alkalin kağıt)  
    1. Slopes (Soil mechanics)     I. Wright, Stephen G. (Stephen Gailord), 1943‐ 
     II. Title. 
 

   TA710.D868 2005 
   624.1’51363—dc22 
 

2004019535 
 

Amerika Birleşik Devletleri’nde basılmıştır. 
 

10 9 8 7 6 5 4 3 2  
 v

İÇİNDEKİLER 
 
      Önsöz, ix 
 

  BÖLÜM 1  GİRİŞ, 1 
 

  BÖLÜM 2  ŞEV YENİLMESİNİN NEDENLERİ VE ÖRNEKLERİ, 5 
 

      Şev Yenilmesine Örnekler, 5 
      Şev Yenilmesinin Nedenleri, 14 
      Özet, 17 
 

  BÖLÜM 3  ZEMİN MEKANİĞİ İLKELERİ, 19 
 

      Drenajlı ve Drenajsız Koşullar, 19  
      Toplam ve Efektif Gerilmeler, 21 
      Drenajsız ve Drenajlı Kesme Dayanımları, 22  
      Şev Duraylılık Analizleri için Gerekli Temel Koşullar, 27 
 

   BÖLÜM 4  ANALİZLER İÇİN DURAYLILIK KOŞULLARI, 31 
 

      İnşaat Bitimi Duraylılığı, 31 
      Uzun Dönem Duraylılığı, 32 
      Hızlı (Ani) Düşüm, 32 
      Deprem, 33 
      Kısmî Konsolidasyon ve Aşamalı İnşaat, 33   
 
 
    Diğer Yükleme Koşulları, 33 

  BÖLÜM 5  ZEMİNLERİN VE EVSEL ATIKLARIN KESME DAYANIMI, 36 
 

      Granüle Malzemeler, 36 
      Siltler, 40 
      Killer, 44 
      Evsel Katı Atıklar, 53 
 

  BÖLÜM 6  SINIR DENGE YÖNTEMLERİNİN MEKANİĞİ, 55 
         

      Emniyet Katsayısının Tanımı, 55 
      Denge Koşulları, 56 
      Tek Serbest Cisim Yöntemleri, 57 
      Dilim Yöntemleri: Genel, 63 
      Dilim Yöntemleri: Dairesel Kayma Yüzeyleri, 63 
      Dilim Yöntemleri: Dairesel Olmayan Kayma Yüzeyleri, 71 
      Varsayımlar, Denge Denklemleri ve Bilinmeyenler, 83 
      Dilimler‐arası Kuvvetlerin (Kenar Kuvvetlerinin) Temsili, 83 
      Anizotrop Kesme Dayanımları ile Hesaplamalar, 90 
Eğrisel Yenilme Zarfları ile Hesaplamalar, 90 
vi
      Emniyet Katsayısının Alternatif Tanımları, 91 
      Boşluk Suyu Basıncının Temsili, 95 
 

  BÖLÜM 7  ŞEV DURAYLILIĞI ANALİZ YÖNTEMLERİ, 103 
         

      Basit Analiz Yöntemleri, 103 
      Şev Duraylılığı Diyagramları, 105 
      Hesap Tablosu Yazılımı, 107 
      Bilgisayar Programları, 107 
      Analizlerin Doğruluğunun Kontrol Edilmesi, 111 
      Duraylılık Hesaplamalarının Sağlamasına Örnekler, 112 
 

  BÖLÜM 8  DONATILI ŞEVLER VE DOLGULAR, 137 
 

      Güçlendirme Kuvvetleriyle Sınır Denge Analizleri, 137 
      Güçlendirme Kuvvetleri ve Zemin Dayanımları İçin  
     Emniyet Katsayıları, 137 
      Donatı Çeşitleri, 139 
      İzin Verilebilir Donatı Kuvvetleri ve Emniyet Katsayısı, 141 
      Donatı Kuvvetlerinin Yönelimi, 142 
      Sağlam Temeller Üzerindeki Donatılı Şevler, 142 
      Zayıf Temeller Üzerindeki Dolgular, 144 
 

  BÖLÜM 9  HIZLI DÜŞÜM ANALİZLERİ, 151 
 

      İnşaat Sırasında ve Sonrasındaki Düşüm, 151 
      Uzun Dönem Koşulları İçin Düşüm, 151 
      Kısmî Drenaj, 160 
 

  BÖLÜM 10  SİSMİK ŞEV DURAYLILIĞI, 161 
 

      Analiz Yöntemleri, 161 
      Psödostatik Tarama Analizleri, 164 
      Pik İvmelerin Belirlenmesi, 166 
      Psödostatik Analizler İçin Kesme Dayanımı, 166 
      Deprem Sonrası Duraylılık Analizi, 168 
 

  BÖLÜM 11  ZAYIF TEMELLERİN KISMΠKONSOLİDASYONU İLE 
      DOLGU ANALİZLERİ, 175 
 

      İnşaat Sırasında Konsolidasyon, 175 
      Kısmî Konsolidasyon ile Duraylılık Analizi, 176 
      Aşamalı Olarak İnşa Edilmiş Bir Dolgunun Gözlenen Davranışı, 178 
      Tartışma, 180 
 

  BÖLÜM 12  DAYANIMLARI GERİYE HESAPLAMA ANALİZLERİ, 183 
      Ortalama Kesme Dayanımının Geriye Hesaplaması, 183  
      Kayma Yüzeyi Geometrisine Göre Kesme Dayanımı 
           Parametrelerinin Geriye Hesaplaması, 185 
      Yenilmiş Şevlerin Geriye Analizlerine Örnekler, 18 
 vii

      Uygulama Problemleri ve Geriye Analizlerde Sınırlamalar, 195 
      Diğer Belirsizlikler, 197 
 

  BÖLÜM 13   EMNİYET KATSAYISI VE GÜVENİLİRLİK, 199 
 

      Emniyet Katsayısının Tanımları, 199 
      Emniyet Katsayısı Ölçütleri, 200 
      Yenilme Olasılığı ve Güvenilirliği, 200 
      Standart Sapmalar ve Değişim Katsayıları, 202 
      Emniyet Katsayısının Değişim Katsayısı, 205 
      Güvenilirlik İndeksi, 206 
      Yenilme Olasılığı, 206 
 

  BÖLÜM 14  DURAYLILIK ANALİZLERİNİN ÖNEMLİ AYRINTILARI, 213 
 

      Kritik Kayma Yüzeylerinin Yerleri, 213 
      Kritik Olmayan Kayma Yüzeylerinin İncelenmesi, 219 
      Aktif Zonda Çekme, 220 
      Pasif Zondaki Elverişsiz Kuvvetler, 224 
      Diğer Ayrıntılar, 228 
      Hesaplamaların Doğruluğunun Sağlaması, 232 
      Üç Boyutlu Etkiler, 234 
 

  BÖLÜM 15  DURAYLILIK ANALİZ SONUÇLARININ SUNUMU, 237 
 

      Saha Karakterizasyonu ve Temsili, 237 
      Zemin Özelliklerinin Değerlendirilmesi, 238 
      Boşluk Suyu Basınçları, 238 
      Hususi Özellikler, 238 
      Hesaplama Prosedürü, 239 
      Analiz Özeti Diyagramları, 239 
      Parametrik Çalışmalar, 241 
      Ayrıntılı Girdi Verileri, 242 
      İçindekiler Listesi, 243 
 

  BÖLÜM 16   ŞEV STABİLİZASYONU VE ONARIMI, 245 
 

      Geriye Analizin Kullanımı, 245 
      Stabilizasyon Yöntemi Seçimini Denetleyen Faktörler, 245 
      Drenaj, 246 
      Kazılar ve Payanda Dolguları, 251 
      İstinat Yapıları, 252 
      Güçlendirme Kazıkları ve Delgili Şaftlar, 254 
      Enjeksiyon Yöntemleri, 258 
      Bitkilendirme, 259 
      Termal İyileştirme, 261 
      Köprüleme, 261 
      Kayan Kütlenin Kazılıp Yerine Başka Malzeme Konulması, 261 
viii
 

  EKLER   ŞEV DURAYLILIK DİYAGRAMLARI, 263 
 

      Şev Duraylılık Analizi İçin Diyagramların Kullanımı ve  
           Uygulanabilirliği, 263 
      Şev Eğimleri, Birim Ağırlıklar ve Kesme Dayanımları İçin 
           Ortalama Alınması, 263  
       = 0  Olan Zeminler, 264 
       > 0  Olan Zeminler, 268   
      Sonsuz Şev Diyagramları, 269   
       = 0 Olan ve Dayanımın Derinlikle Arttığı Zeminler, 272 
      Örnekler, 272 


      Kaynaklar, 279 
 

      İndeks, 293 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 ix

 
 
ÖNSÖZ 
 
Bu kitap, geçen 35 yıldaki zemin dayanımı ve şev duraylılığı konusunda verilen derslerde kullanılan 
malzemelerin  bir  araya  getirilmesiyle  hazırlanmıştır.  Bu  süre  içerisinde  laboratuvar  ve  arazi  deneyleri  ile 
ilgili  teknikler  ve  cihazlar  gelişmiş;  bilgisayarların  yaygın  kullanımı  ile  birlikte  şev  duraylılık  analizi 
konusundaki  yeteneğimizde  adeta  bir  devrim  olmuş;  şevleri  güçlendirme  ve  stabilize  etmede  yeni 
yöntemler geliştirilmiş ve şev yenilmesi ile ilgili çok sayıda araştırma ile mühendislik uygulamalarına bir 
kılavuz olacak şekilde çok iyi hazırlanmış raporlar ve önemli arazi örnekleri takdim edilmiştir. Bu nedenle, 
bu kazanımları jeoteknik lisansüstü öğrencilerin ve profesyonel mühendislerin hizmetine sunmak üzere bir 
kitapta toplamanın tam zamanıdır diye düşündük. 
Çok  sayıda  meslekdaşımızın  yardımı  olmadan  kitabın  bu  şeklini  alması  elbette  ki  mümkün 
olamazdı;  bu  meslekdaşlarımızın  katkı  ve  anlayışları  için  şükranlarımızı  arz  ediyoruz.  Bunlar  arasında 
şüphesiz en önemlisi, ikimize de hocalık yapan ve zemin dayanımı ile şev duraylılığı konusunda bir ömür 
boyu süren ilgimize ilham kayağı olan Profesör Harry Seed’dir. Ayrıca, 1969 yılında Berkeley’deki sabatik 
ziyareti  sırasında  bizlere  şevlerin  duraylılığı  ve  zeminlerin  kesme  dayanımı  ile  ilgili  analizlerde  çok 
kıymetli  dersler  veren  Nilmar  Janbu’ya  sağlamış  olduğu  fırsatlardan  dolayı  minnettarız.  Akademisyen 
meslekdaşlarımız  Jim  Mitchell,  Roy  Olson,  Clarence  Chan,  Ken  Lee,  Peter  Dunlop,  Guy  LeFebvre,  Fred 
Kulhawy, Suphan Chirapuntu, Tarciso Celestino, Dean Marachi, Ed Becker, Kai Wong, Norman Jones, Poul 
Lade,  Pat  Lucia,  Tim  D’Orazio,  Jey  Jayapalan,  Sam  Bryant,  Eric  Loehr,  Loraine  Fleming,  Bak  Kong  Low, 
Bob  Gilbert,  Vern  Schaefer,  Tim  Stark,  Mohamad  Kayyal,  Marius  DeWet,  Clark  Morrison,  Tom  Brandon, 
Elle Rathje, George Filz, Mike Pockoski ve Jaco Esterhuizen katı dayanımı ve duraylılık konusundaki bilgi 
dağarcığımıza  önemli  katkılar  sağlamışlardır.  Profesyonel  meslekdaşlarımız  Al  Buchgnani,  Laurits 
Bjerrum,  Jim  Sherard,  Tom  Leps,  Norbert  Morgenstern,  George  Sowers,  Robert  Schuster,  Ed  Lutterell, 
Larry  Franks,  Steve  Collins,  Dave  Hammer,  Larry  Cooley,  John  Wolosick,  Luis  Alfaro,  Max  DePuy  ile 
Panama  Canal  Authority’deki  grubu  ve  Fernando  Bolinaga  ile  birlikte  çalışmaktan  dolayı  kazandığımız 
deneyimler  öğretim,  araştırma  ve  uygulama  arasındaki  faydalı  ilişkileri  görmemize  yardımcı  olmuştur. 
Şekillerin,  kaynakların,  indeksin  hazırlanması  ve  metnin  gözden  geçirilmesinde  değerli  katkılarından 
dolayı Chris Meehan’a özellikle teşekkür ederiz. Son olarak, gerek tüm kariyerimiz boyunca ve gerekse bu 
kitabı  birlikte  hazırlarken  harcadığımız  uzun  zaman  boyunca  destek,  anlayış  ve  devamlı  teşviklerini 
esirgemeyen eşlerimiz Ann ve Ouida’ya en derin şükran ve sevgilerimizi sunuyoruz.  
 
J. Michael Duncan 
Stephen G. Wright 
 
 
 
 
 
x
 
 
 
 
BÖLÜM 1 

Giriş 
  
 
Şev  duraylılığının  değerlendirilmesi  inşaat  alınması  zor  konulardan  biridir.  Jeoloji  ve  zemin 
mühendisliğinin  önemli,  ilginç  ve  zor  sayılabilecek  koşulları  çok  iyi  uygulama  standartlarına  göre 
konularından biridir. Şev duraylılığına duyulan ilgi,  değerlendirilmiş  ve  duraylılık  da  daha  önceki 
zeminlerin  karmaşık  davranışını  anlamamızda  en  projelerde  etkili  olan  prosedürler  kullanılarak 
önemli  gelişmelerden  biri  için  itici  güç  olmuştur.  değerlendirilmiş olsa bile, şaşırtıcı sonuçların ortaya 
Geçen  70  yılda  yapılan  kapsamlı  mühendislik  ve  çıkması  mümkündür.  Bir örnek  olması  bakımından 
araştırma  çalışmaları,  şev  duraylılığı  konusunda  Waco Barajı dolgusunu göz önüne alınız. 
karşılaşılan  problemlerin  üzerine  gidebilme  Waco  Barajı’nın  inşaatı,  dolgunun  çok  aşırı 
konusunda  önemli  zemin  mekaniği  ilkelerinin  konsolide  ve  fisürlü  sert  kilden  oluşan  Pepper  şeyl 
ortaya çıkmasına neden olmuştur.   formasyonu  üzerine  rastlayan  1500  ft’lik  kesiminde 
Geçen  birkaç  on  yıl  içinde  çoğu  zaman  Ekim  1961’de  meydana  gelen  bir  kaymadan  dolayı 
yenilmenin  de  eşlik  ettiği  şev  davranışı  ile  ilgili  kesikliğe  uğramıştır.  85  ft  yüksekliğindeki  dolguda 
deneyimler,  zemin  özelliklerinde  zamanla  kaymadan hemen sonra çekilen fotoğraf Şekil 1.1’de 
gelişebilen değişimlerin daha iyi anlaşılması; zemin  verilmiştir.  Kayma  bölgesinde  Pepper  şeyli  jeolojik 
dayanımını  değerlendirmede  laboratuvar  ve  arazi  olarak  yüzeye  çıkmış  ve  dolgunun  eksenini  kesen 
gereksinimleri  ve  sınırlamalarının  teşhis  edilmesi;  iki  fay  ile  yanal  olarak  sınırlanmıştır.  Kayma, 
şevlerin  davranışını  gözlemede  yeni  ve  daha  etkin  dolgunun  Pepper  şeyli  üzerine  rastlayan  kısmı  ile 
cihazların  geliştirilmesi;  zemin  davranışını  şev  sınırlı  olup,  fay  sınırları  ötesinde  önemli  hareketler 
duraylılığı  ile  ilişkilendiren  zemin  mekaniği  olmamıştır.  
ilkelerinin  anlaşılmasında  sağlanan  gelişme;  şev  Dolgunun  kaymaya  maruz  kalan  kısmının 
duraylılığı  analiz  mekaniğinin  kapsamlı  yüksekliği yaklaşık olarak 40 ft’e kadar düşürülmüş 
incelenmesiyle  desteklenen  analitik  prosedürlerin  ve  yenilmenin  nedenini  anlamak  ve  kaymayı  tamir 
geliştirilmesi  ve  analizleri  gerçekleştirmek  için  etmek  için  bir  yöntem  belirlemek  üzere  U.S.  Army 
bilgisayarların  kullanımı  konusunda  gelişmelere  Corps  of  Engineers  tarafından  kapsamlı  bir 
yol  açmıştır.  Sağlanan  bu  gelişmeler,  şev  araştırma  yapılmıştır.  Araştırma  sonuçları, 
duraylılığını değerlendirme sanatını daha olgun bir  kaymanın  Pepper  şeyli  içinde  memba  yönünde 
evreye  taşımıştır.  Bu  evrede  birinci  dereceden  dolgudan  birkaç  yüz  ft  kadar  uzağa  yayıldığını 
önemini  halen  koruyan  deneyim  ve  yargı;  ortaya  koymuştur.  Yenilmeden  sonra  yapılan 
sistematik gözlem, deney ve analiz ile kazanılabilen  incelemelerde  şaşırtıcı  bir  durum,  Pepper  şeylinin 
güvenilirlik düzeyini geliştirmede daha gelişmiş bir  ileri derecede anizotrop olmasıydı. Şeyl içinde yatay 
anlayış  ve  köklü  yöntemlerle  birleştirilmiştir.  Bu  ve  devamlı  kayma  çizikleri  içeren,  yaklaşık  3  mm 
durum, şev duraylılığı konusunda bilimsel anlamda  aralıklı  fisürlere  rastlanmıştır.  Yatay  düzlemler 
gelinen  noktada  bu  deneyim  ve  gelişmelerin  boyunca dayanımın, düşey numunelerde geleneksel 
bazılarını  öğrencilerin  anlayabileceği  ve  jeoteknik  yöntemlerle  ölçülen  değerin  sadece  %40’ı  kadar 
mühendislerinin  de  bu  teknikleri  uygulamaya  olduğu  anlaşılmıştır.  Geleneksel  deney  ve  analizler 
koyabileceği bir şekilde özetlemek açısından uygun  her  ne  kadar  dolgunun  inşaat  süresince  duraylı 
bir  aşama  gibi  görünmektedir.  Bu  kitabın  amacı,  olacağını  göstermiş  olsa  da,  yatay  düzlemlere  ait 
böyle bir boşluğu doldurmaktır.  düşük  değerleri  kullanarak  yapılan  analizler, 
Bugüne  kadar  sağlanan  gelişmelere  rağmen,  sonuçların  gözlenen  davranış  ile  uyum  içerisinde 
şevlerin  duraylılığının  değerlendirilmesi  halen  ele  olduğunu göstermiştir (Wright ve Duncan, 1972). 
  
2

 
Şekil 1.1 Waco Barajı gövdesinin memba şevindeki kayma. 
 
Bu  deneyime  göre,  sadece  düşey  numuneleri  analizleri,  şevlerin  0,875:1  eğimde  kazılmasının 
ve özellikle de tek yönde gruplaşmış fisürler içeren  mümkün  olacağı  sonucuna  götürmüştür.  Bu  eğim 
sert killeri test etmedeki geleneksel uygulama yanlış  için şevin emniyet katsayısı 1,17’dir. Böyle düşük bir 
sonuçlara  götürebilmektedir.  Jeoteknik     emniyet  katsayısı  genellikle  sık  rastlanmayan 
mühendislerinin,    Waco    Barajı’ndan alınan dersi  türden  olsa  da,  bu  sahadaki  şartlar  son  derece  iyi 
hatırdan  çıkarmadan,  benzer  aksaklıklardan  tanımlanmış  ve  değerlendirilmiş  olup,  şevler  de 
kaçınma  konusunda  daha  iyi  yetişmeleri  buna  göre  daha  dik  olarak  kazılmıştır.  Sonuç  ise, 
gerekmektedir.  Şekil  1.2’de  tasvir  edildiği  gibi  olmuştur. 
Zemin  dayanımını  ölçmede  ve  şevlerin  Yenilmeden  sonra  yapılan  inceleme,  Körfez 
duraylılığını  değerlendirmede  kullanılan  çamurunun  birkaç  hafta  içinde  arazide  mobilize 
prosedürlerin  çoğunun  gerçekçi  olduğu  ve  sağlam  olabilecek  dayanımının  laboratuvarda  birkaç 
mühendislik  bilimi  temellerine  dayandığı  dakikada  yenilmeye  götüren  yükleme  şartlarından 
söylenebilir.  Bunların  önemli  derecede  ampirik  ölçülen dayanımdan daha düşük olduğu ve aradaki 
temellere  oturduğu  gerçeği,  San  Francisco  farklılığın  da  krip  dayanımı  kaybından  ileri  geldiği 
Körfezi’nde  bir  su  altı  şevinin  durumu  ile  ortaya  sonucuna  götürmüştür  (Duncan  ve  Buchignani, 
konabilir.  Ağustos  1970’de  San  Francisco  1973). 
Limanı’nın  yeni  nakliye  terminalinin  inşaatı  Bu  deneyimden  çıkarılması  gereken  ders, 
sırasında  bir  su  altı  şevinin  75  m  uzunluğunda  ve  kullandığımız  yöntemlerin  bazen  göründükleri 
yaklaşık  30  m  yüksekliğindeki  bölümü  yenilmiş;  kadar  sağlam  bilimsel  temellere  oturmamış 
şevin  bir  tarafındaki  zemin  Şekil  1.2’de  görüldüğü  olabileceğidir. Geleneksel yöntemlerimizi (sözgelimi 
gibi  şev  eteğindeki  hendek  içine  doğru  kaymıştır.  Körfez  çamurunun  drenajsız  dayanımını  ölçmede 
Bu  yenilmenin  tamamı,  üzerinde  çok  fazla  kullanılan  numunelerin  kalitesi  gibi)  bir  açıdan 
araştırma  yapılan  ve  çok  plastik  denizel  kilden  “geliştirecek”  şekilde  değiştirmemiz  durumunda 
oluşan  San  Francisco  Körfez  çamuru  içinde  daha  doğru  sonuç  alacağımız  garanti  edilemez. 
gerçekleşmiştir.   Körfez  çamurunda  kazılan  şevler  durumunda, 
San Francisco Körfezi bölgesinden elde edilen  geleneksel  numune  kalitesi  ve  geleneksel  deney 
deneyimler,  Körfez  çamurundaki  su  altı  şevlerinin  prosedürleri  emniyet  katsayısının  geleneksel 
yaygın  bir  şekilde  1:1  (yatay:düşey)  eğiminde  değerleriyle  birleştirildiğinde  çoğu  zaman  başarılı 
tasarlanmasına yol açmıştır. Ancak, bu yeni nakliye  olmuştur.  Numune  alma  ve  deney  prosedürlerinin 
terminalinde  kazı  ve  dolgu  hacmini  ve  dolayısıyla  rafine  edilmesi  şeklinde  prosedürler  değiştirildiği 
proje  maliyetini  azaltmak  için,  mümkün  olan  zaman  sonuç,  geleneksel  yöntemler  kullanıldığı 
yerlerde  daha  fazla  eğimli  şevlerin  yapılması  arzu  zaman elde edilenden daha yüksek drenajsız kayma 
edilmiştir.  Bu  sorunu  incelemek  için  kapsamlı  dayanımı  değerleri  şeklinde  olmuştur.  Buna  ek 
incelemeler, deneyler ve analizler yapılmıştır.   olarak, emniyet katsayısı düşürüldüğü zaman, aşırı 
Elde  edilebilen  numuneler  üzerinde  yapılan  derecede  fazla  eğimli  bir  şev  tasarlamak  zorunda 
laboratuvar  deneyleri  ve  kapsamlı  şev  duraylılık  kalınmış;    bu    şev    de     yenilmiştir.     Geleneksel 
 3

 
 

 
Şekil 1.2 San Francisco LASH Terminali hendek şevinin yenilmesi. 
 
uygulamanın değiştirilmesi ve emniyet katsayısının  dayalı  olduğu  koşullardan  farklı  durumlar 
azaltılması,  deneyim  ile  desteklenmeyen  bir  ortaya çıktığında (başlangıçta fazla önemsiz gibi 
prosedürün kullanımına yol açmıştır.  görünse  bile)  yarı  ampirik  yöntemlerin  yetersiz 
  kaldığını  ve  değiştirilmesi  ya  da  genişletilmesi 
ÖZET  gerektiğini  görebiliriz.  Waco  Barajı’ndaki 
Bu  örnekler  ve  benzer  durumlardan  alınan  dersler  kayma,  Pepper  şeylinin  kesme  dayanımını  ve 
oldukça açıktır:  bunun  üzerine  inşa  edilen  dolguların 
 
duraylılığını  değerlendirmede  geleneksel 
1. En  önemli  dersleri,  çoğu  zaman  yenilmeyi  de 
yöntemlerin  yeterli  olmadığını  açık  bir  şekilde 
kapsayan  deneyimlerden  alıyoruz.  Konunun 
ortaya  koymuştur.  Bu  deneyimden  alınan  ders, 
günümüzdeki bilimsel düzeyi bu yenilmeler ve 
şu  durumda  konunun  güncel  bilimsel 
bize  öğrettiği  dersler  sayesinde  ilerlemektedir. 
konumunun  bir  kısmını  oluştursa  da,  bilginin 
Sonuçta,  kullandığımız  yöntemler  kuvvetli  bir 
mevcut  düzeyinin  tamam  olduğunu 
şekilde  deneyime  bağlıdır.  Kullandığımız 
düşünmenin  doğru  olmayacağı  şeklindedir. 
yöntemlerin  mekanikte  mantıklı  bir  temeli 
Konudaki  bilgi  birikimini  ve  gelişmeleri 
olması  gerçeğine  ve  zemin  ve  kayaların 
yakından  takip  etmek  ve,  alınacak  bir  sonraki 
davranışı  hakkındaki  bilgilerimize  rağmen,  bu 
dersin  de  yarınların  projelerinde  gizli 
yöntemlerin  yarı  ampirik  olduğunun  bilinmesi 
olabileceği  bilinciyle,  mesleğimizi  tevazu 
çok  önemlidir.  Yöntemlerin  mantıksal 
içerisinde icra etmek durumundayız.  
dayanağında  olduğu  gibi,  çoğu  zaman   

yöntemlerin  geçmişte  düzgün  bir  şekilde  Bu kitabın amacı, zemin dayanımını ölçme ve 

çalıştığı  gerçeğine  güveniyoruz.  Kullandığımız  duraylılığın  sınır  denge  analizlerini  yapma 
sürecin sadece bir kısmını değiştirmek suretiyle  uygulamalarından  elde  edilen  derslerin  bazılarını 
bu  yöntemlerin  iyileştirilebileceğini  bir araya getirmek suretiyle; istikrarlı, net ve uygun 
düşünmemek gerekir.   bir  kaynak  olarak  öğrencilere  ve  uygulamacı 
2.   Alabileceğimiz  daha  fazla  dersin  kalmadığını  mühendislerin kullanımına sunmaktır.  
düşünmememiz  gerekir.  Deneyimlerimizin 
2
  
 
BÖLÜM 2   
 
 
 
Şev Yenilmesinin Nedenleri ve   
Örnekleri   
 
 
Deneyim en iyi öğretmen olsa da, aranan en iyi  Daha  sonra  ele  alınacağı  gibi,  uzun  süreli  bu  ıslak 
şey  değildir.  Yenilmeler  dikkat  ister  ve  bir  daha  koşullar  masif  kaymanın  oluşumunda  önemli  rol 
tekrarlanmamaları  için  gerekli  dersler  alınır.  oynamıştır. 
Yenilmelerden  (ümit  edilir  ki  bunlar  başkasına  ait  Şekil  2.2’de  görülen  Highway  24  heyelanı 
olsun)  öğrenilen  şeyler,  diğer  durumlarda  ne  tür  Ocak 1982’de Pasifik Okyanusu’nda patlak veren ve 
olumsuzluklarla  karşılaşılacağı  konusunda  en 
San  Francisco  Körfez  bölgesinde  duran  bir  yağmur 
güvenilir temeli oluşturur. Bu bölümde 10 değişik şev 
fırtınası  sırasında  meydana  gelmiştir.  Ocak  ayı 
yenilmesi  örneği  verilmiş  olup;  bunların  hangi  şartlar 
başlarında  kasırganın  24  saat  içinde  bıraktığı  yağış 
altında  oluştuğu,  yenilme  nedenleri  ve  sonuçları 
miktarı  bölgede  25  cm  kadar  olmuştur.  Buradaki 
hakkında  kısa  ve  öz  bilgiler  verilmiştir.  Örneklerin 
sonunda  da  şevlerin  duraylılığını  etkileyen  faktörler 
yıllık ortalama yağış miktarı 63 cm civarındadır. Ani 
ile duraysızlığın nedenleri ortaya konmuştur.  ve  devasa  yağış  boşalımı  San  Francisco  Körfez 
  bölgesinde  binlerce  heyelanın  oluşmasına  neden 
ŞEV YENİLMESİNE ÖRNEKLER  olmuştur.  Bu  kaymaların  çoğu  tipik  olarak  sığ 
  derinlikli idi. Yoğun ve sağanak yağış yamaçlardaki 
London Road ve Highway 24 Heyelanları  zeminin  üstteki  yaklaşık  bir  metrelik  kısmını 
 
doyurmuş;  çoğu  yerde  kaymaya  ve  akmaya 
Oakland’daki (California) London Road heyelanı Ocak 
başlayan  bu  zeminler  önlerinde  ağaç,  ev  ne  varsa 
1970’te bir sağanak yağış sırasında meydana gelmiştir. 
silip  süpürerek  yolları  kapatmıştır.  Şekil  2.2’de 
Oakland Tribune’ün 14 Ocak 1970 tarihli manşetlerinde 
sağanak  sırasında  meydana  gelen  binlerce 
“Sağanak  Eyaleti  Vurdu  –  Heyelan  14  Evi  Tehdit 
Ediyor  –  Afet  Göz  Göre  Göre  Geliyor”  gibi  haberler 
kaymadan  sadece  biri  olan  ve  Orinda  (California) 
yer  almıştır.  Şekil  2.1’de  kayma  alanında  heyelandan  yakınında  Highway  24’ü  kısmen  kapatan  düzensiz 
etkilenen  ve  sahiplerince  terk  edilmek  zorunda  kalan  şekilli ve doygun zemin görülmektedir.  
evler  görülmektedir.  Yaklaşık  60  dönümlük  bir  alanı  Birbirinden  yaklaşık  15  km  uzaklıktaki 
kaplayan  heyelanın  kayma  derinliğinin  yüzeyden  20  London  Road  heyelanı  ve  Highway  24  üzerindeki 
m  kadar  derinde  olduğu  tahmin  edilmiştir.  Şekil  akma  kayması,  aynı  alanda  meydana  gelen  yamaç 
2.1’deki  evlerin  boyutuna  kıyasla  taç  kısmının  yenilmelerinin  iki  değişik  türünü  ortaya 
yüksekliğinden  de  görüleceği  gibi,  kayma  hareketleri  koymaktadır.  London  Road  heyelanının  kayma 
çok  büyük  miktarda  olmuştur.  14  kadar  ev  tahrip  yüzeyi  çok  derin  olup,  ortalamadan  fazla  yağışın 
olmuş  ve  yamaç  eteğinden  geçen  bir  jet  yakıtı  hattı,  düştüğü  iki  yılın  sonunda  meydana  gelmiştir. 
kaymadan kaynaklanabilecek kopmaya karşı kullanım  London  Road  sahasında  ayrıntılı  bir  inceleme 
dışı  bırakılmıştır.  Masif  kaymayı  onarım  maliyeti  yapılmış  olmasa  da,  zemin  yüzeyinde  görülen 
sağlanan ekonomik yarardan fazla olduğu için, kayma  özelliklerden hareketle bazı şaşırtıcı gerçekler ortaya 
tamir edilmemiş ve kaymadan etkilenen alan ve civarı  konabilmiştir.  Kayma  hareketi  bölgede  serpantin 
kendi kaderine terk edilmiştir.   kayalarının yüzeye çıkmasını sağlamıştır. Serpantin 
Ocak  1970’deki  sağanak  yağışa  ek  olarak  bir  sert ve sağlam bir metamorfik kaya olsa da, hava ve 
önceki  yıl  aşırı  derecede  yağışlı  geçmiş,  yağış  suyla temasa geldiğinde çabucak bozuşarak zayıf ve 
miktarının  yakın  bir  ölçüm  istasyonunda  tozsu  bir  kütle  şekline  dönüşür.  Açığa  çıkan 
ortalamadan  %40  daha  fazla  olduğu gözlenmiştir.  serpantin  kaya  görünümünü  korumuş  olsa  da,
 
  
6

 
Şekil 2.1 London Road heyelanı (Oakland, California; fotoğraflar: J. M. Duncan). 
 
çıplak  elle  bir  dm  kadar  bastırılabilmiş  ve  esasen  suretiyle,  çok  derin  kayma  yüzeyli  bir  heyelanın 
hiçbir  dayanım  veya  rijitliğinin  kalmadığı  oluşumunu sağlamıştır. 
görülmüştür.  Serpantinin  ve  diğer  zeminlerin  ve  Bunun tersine, Highway 24’ü kısmen kapatan 
London  Road  bölgesi  altındaki  kayaların  kayma çok sığ olup, kayma derinliği muhtemelen 1 
dayanımının,  yamaç  oluşumundan  sonra  geçen  m’den daha fazla değildi. Bu tür kaymalar nispeten 
onlar,  yüzler  ve  hatta  binlerce  yıllık  zaman  süresi  kısa süreli ve son derece yoğun bir yağış sonucunda 
içinde  yavaş  yavaş  kötüleştiği  yorumu  yapılabilir.  çabucak  meydana  gelirler.  Kısa  bir  süre  içindeki 
Bu  tür  kötüleşmeler,  doğal  malzemelerin  süzülme  zeminin  sadece  üstteki  bir  metrelik 
özelliklerini  yavaş  yavaş  değiştiren  kimyasal  ve  kısmına kadar iner. Ancak, bu derinlik içinde zemin 
fiziksel  süreçlerden  ileri  gelir.  Dayanımdaki  bu  doygun  hale  gelerek  dayanımının  çoğunu 
azalım  sonuçta  iki  yıllık  aşırı  yağış  ve  arkasından  kaybedebilir.  San  Francisco  Körfez  bölgesinin 
gelen  yeraltı  su  seviyesi  yükselimiyle  birleşmek  doğusundaki  yamaçlar,  az  bozuşmuş  veya  sağlam
 
 7

 
Şekil 2.2 Orinda (California) yakınında Highway 24 üzerindeki akma kayması (fotoğraf: J. M. Duncan). 
 
kaya  üzerine  gelen,  plastisitesi  düşük  siltli  ve  Tuve, İsveç Heyelanı 
 
kumlu  killer  ile  örtülmüştür.  Zemin  örtüsünün 
Aralık  1977’de  İsveç’te  Göteburg’un  kenar 
kalınlığı  sıfırdan  5  m’ye  kadar  değişmektedir. 
yerleşimlerinden  olan  Tuve’de  tatlı  eğimli  bir 
Zemin,  alttaki  kayalardan  türemiş  olup,  mevcut 
arazide  büyük  bir  heyelan  meydana  gelmiştir. 
durumuna  bozuşma,  aşınma,  sığ  kayma  ve  yamaç 
Kaymaya  ait  bir  fotoğraf  ile  üç  enine  kesit  Şekil 
aşağıda  tekrar  çökelme  süreçleri  neticesinde 
2.3’de  verilmiştir.  Sahadaki  zemin,  temel  kaya 
erişmiştir.  Yamacı  örten  bu  zeminler  kuru  olduğu 
üzerindeki  geçirgen  bir  granüle  malzemeyi 
zaman  sert  ve  sağlam  olduklarından,  bunların 
üzerleyen  bir  akıcı  kil  katmanıdır.  15  hektarlık 
oluşturduğu  yamaçlar  da  duraylıdır.  Ancak,  kuru 
alanı  kaplayan  heyelanda  50  ev  tahrip  olmuş  ve 
zeminde  çok  sayıda  çatlak  geliştiğinden  ve  ikincil 
11 kişi ölmüştür. Bu kaymanın içinde gerçekleştiği 
geçirgenliği arttırdığından, yoğun yağışlar sırasında 
akıcı  killerin  hassasiyeti  çok  yüksek  olup,  son 
su  zemin  içine  çabucak  süzülmektedir.  Bu  tür 
derece  kırılgan  davranış  sergilerler.  Yenildikleri 
kaymaya  yol  açan  süreçler  halen  araştırma  konusu 
zaman pratikte tüm dayanımlarını kaybederler ve 
olsa  da,  koşulların  çabucak  değişebildiği  çok  açık 
viskoz bir sıvı gibi akarlar. 
olup,  duraylı  zeminden  hızlı  hareket  eden  bir  sıvı 
Kaymanın  bir  yol  dolgusunun  kenarında 
kütlesine  geçiş  sadece  dakikalar  içinde 
küçük  bir  şev  kayması  şeklinde  başladığı 
gerçekleşebilir.  Bu  kaymalara  eşlik  eden  yüksek 
düşünülmektedir.  Bu  küçük  şev  kayması,  ait 
hızlar  bu  tür  kaymaları  çok  tehlikeli  yapar. 
olduğu  dolgunun  duraylılığını  bozmuş  ve  aynı 
Herhangi  bir  uyarı  olmadan  bunların  yamaç  aşağı 
şevde  daha  büyük  bir  kayma  meydana  gelmiştir. 
kaymaları  sırasında  evlerin  tahrip  olmasıyla  çok 
Kayma  büyüdükçe  süreç  tekrarlanmış  ve  yamaç 
sayıda can kaybı meydana gelmektedir.  
yukarı  yönde  ilerleyerek  giderek  daha  büyük 
London  Road  ve  Highway  24  kaymaları, 
alana  yayılmıştır.  Yamaç  yukarı  ilerleyen  kayma 
yağış ve heyelanlar arasında pekçok yerde gözlenen 
ile  altları  oyulan  evler  zayıflamış  ve  kaygan  hale 
ilişkiyi  ortaya  koymaktadır:  Uzun  süreli  ve 
gelmiş  kil  üzerinde  yamaç  aşağı  kaymış  ve  diğer 
ortalamadan  fazla  yağışlar  derin  kayma  yüzeyli  ve 
evlere  çarpmıştır.  Evler  yamaç  aşağı  kayarken, 
yavaş  hareket  eden  heyelanlara  neden  olmaktadır; 
üzerine  geldikleri  zemine  yükleme  yapmış  ve  bu 
bunların  kayma  yüzeyi  zeminden  birkaç  on  metre 
zeminleri örselemiş ve dolayısıyla bu zeminler de 
derinliğe  kadar  inebilmektedir.  Bunun  tersine,  bir 
kaymaya  başlamıştır.  Bu  şekilde  heyelan, 
veya  iki  günlük  aşırı  yağışlar,  zeminin  sadece  üst 
başlangıçta  yamaç  ortasındaki  kayma 
kısmında  en  çok  bir  metrelik  kalınlıktaki  zeminleri 
noktasından  itibaren  hem  yamaç  yukarı  hem  de 
kaydıran,  sığ  kayma  yüzeyli,  hareket  halinde  iken 
yamaç aşağı yönde büyümüştür. 
çok  yüksek  hızlara  çıkabilen  heyelanlar 
oluşturmaktadır.            
8

 
Şekil 2.3 Tuve, İsveç yakınında akıcı kilde meydana gelen heyelan (fotoğraf ve çizim: J. M. Duncan). 
 
Yamaç yukarı yönde artan miktarda büyüyen  Tuve  heyelanını  başlatan  küçük  dolgu  kaymasının 
kaymalara  retrogresif;  yamaç  aşağı  yönde  artan  nedeninin,  karayolu  dolgusuna  bitişik  bir  drenaj 
miktarda büyüyen kaymalara da progresif kaymalar  kanalının  bulunduğu  yerdeki  aşınmadan  dolayı 
denir. Tuve kaymasında her ikisi de söz konusudur.  şevin  eğiminin  artması  olduğu  düşünülmektedir. 
 9

Bu küçük şev kayması, İsveç akıcı kilinin metastabil  edildiğinde  duraylı  olan  dolgu,  inşaattan  yıllar 

yapısından dolayı devasa bir kaymayı tetiklemiştir.  sonra da duraylı kalmıştır. Ancak, zaman içerisinde 
Kilin  altındaki  geçirgen  granüle  malzemedeki  periyodik  yağışlı  ve  kurak  dönemlerde  dolgunun 
artezyen  basınçlarından  dolayı  akıcı  kilin  taban  tekrarlı  bir  şekilde  ıslanıp  kuruması  sonucunda 
kısmının  dayanımının  anormal  derecede  düşük  dolgu  malzemesi  giderek  şişmek  suretiyle  daha 
olması  muhtemeldir.  Norveç’te  benzer  koşulların  zayıf  hale  gelmiştir.  Sonunda,  dolgu  inşaatından 
özellikle tehlikeli olduğu gözlenmiştir.   yaklaşık 20 yıl sonra da Şekil 2.5’de görülen yenilme 
  meydana gelmiştir.  
Karayolu ve Baraj Dolgularındaki Şev Yenilmeleri       San  Luis  Barajı  kayması  (California).  San 
 
Francisco’nun  yaklaşık  150  km  güneydoğusundaki 
     Pinole,  California  kayması.  Şekil  2.4’te  Pinole 
San Luis Barajı’nın mansap şevinde 4 Eylül 1981’de 
(California)  yakınında  Interstate  80  otoyolunun  bir 
büyük  bir  kayma  meydana  gelmiştir  (Şekil  2.6). 
kesiminde  oluşmuş  şev  yenilmesi  görülmektedir. 
Kaymanın  sol  ucunda  yaklaşık  10  m  kadar 
Yolun  bu  kesimi  iyi  sıkıştırılmış  killi  zeminden 
hareketler  kaydedilmiştir.  Yerdeğiştirme  miktarı 
oluşan  dolgu  üzerine  gelmektedir.  Kaymanın  taç 
sağa doğru azalmakta; yaklaşık 350 m mesafe içinde 
kısmının  çok  dik  olduğu  resimde  görülmektedir. 
sıfıra inmektedir. Kaymanın oluştuğu alanda dolgu 
Bunun  iki  anlamı  olabilir.  Birincisi  dolgu 
yüksekliği  60  m  olup,  yamacı  oluşturan  kayaların 
malzemesinin  çok  sağlam  olmasıdır.  Diğeri  de, 
üzerinde  bulunan  çok  plastik  bir  yamaç  yıkanma 
yaklaşık  10  m  yükseklikte  ve  düşeye  yakın  kayma 
kili  üzerine  inşa  edilmiştir.  Bu  malzeme,  San 
yüzeyi  üzerinde  dolgunun  duraylı  kalamamasıdır. 
Francisco  Körfezi  doğusundaki  tepelerde  bulunan 
Kaymadaki  zayıf  halka,  organik  zemin  içeren  ve 
zeminlerde  olduğu  gibi,  temel  kayadan  bozuşma, 
otoyol  yapıldığında  kazılıp  atılmayan  temel 
taşınma,  sığ  kayma  ve  yamaç  aşağıda  çökelme  gibi 
malzemesidir.  Doğal  zemin  yüzeyinin  eğimi 
aynı süreçlerle oluşmuştur.  
dolgunun  güney  tarafında  (Şekil  2.4’de  sol  taraf) 
          San Luis Barajı 1969’da inşa edildiğinde temeli 
yamaç  yukarı  ve  sağ  tarafında  da  yamaç  aşağı 
kaplayan  çok  plastik  yamaç  yıkanma  kili  kuru  ve 
yöndedir.  Dolgu  altında  drenaj  sistemi  olmadığı 
çok sağlam idi. Ancak, baraj gölünde toplanan su ile 
için,  yağışlar  sırasında  güney  tarafta  dolgu 
ıslandıktan  sonra  çok  daha  zayıf  bir  hale  gelmiştir. 
gerisinde  biriken  sular  dolgu  içinden  kuzey  tarafa 
Dahası,  baraj  inşaatı  ile  kaymanın  (Şekil  2.6) 
sızmıştır. Kayma, 1969 kışındaki aşırı yağmurlu bir 
gerçekleştiği  tarih  arasındaki  12  yılda  baraj  gölü 
dönemden sonra meydana gelmiştir.  
yağışlı  sezonda  dolup  kurak  sezonda  boşaldıkça 
     Houston,  Texas  kayması.  Houston  yakınındaki  bir 
baraj  gölü  seviyesi  birkaç  kez  alçalıp  yükselmiştir. 
karayolu  dolgusunda  meydana  gelen  kayma  Şekil 
Stark  ve  Duncan  (1991)  yamaç  yıkanma  killeri 
2.5’de  görülmektedir.  Dolgu,  çok  plastik  kilin 
üzerinde  deneyler  ve  kayma  ile  ilgili  analizler 
sıkıştırılması  suretiyle  ve  2:1  (yatay:düşey) 
yapmışlardır.    Buna   göre,   kilin   dayanımı   baraj  
eğiminde inşa edilmiştir. İyi sıkıştırılmış ve ilk inşa 
 

 
Şekil 2.4 Interstate 80 otoyolu dolgusunda şev yenilmesi. 
10

 
Şekil  2.5  Houston  (Texas)  yakınında  karayolu  dolgusunda  meydana  gelen  kayma.  Dolgu,  çok  plastik  kilden 
oluşmaktadır. 
 

 
Şekil 2.6 San Luis Barajı mansap şevi yenilmesi. 
 
gölünde  su  seviyesinin  değişiminden  kaynaklanan  Olmsted Heyelanı 
kesme  gerilmesinde  meydana  gelen  devirsel  Olmsted Bendi ve Barajı, Ohio Nehri üzerinde 
değişimlerden  dolayı  dereceli  bir  şekilde  düşük  Ohio ve Mississippi Nehirleri’nin birleşme yerinden 
rezidüel  dayanıma  gerilemiştir.  Son  olarak  Eylül  yaklaşık 80 km yukarıda inşa edilmiştir. Taşımacılık 
1981’de baraj gölü su seviyesinde meydana gelen en  şartlarını  sağlamak  için,  proje  nehrin  Illinois 
büyük  ve  en  hızlı  düşümden  dolayı  Şekil  2.6’da  yakasında  büyük  ve  aktif  bir  heyelanın  olduğu  bir 
görülen  kayma  gerçekleşmiştir.  Kayma,  barajın  yere  inşa  edilmek  zorunda  kaldı.  Kayma,  nehir 
yıkılan kısmını yeniden inşa etmek ve tabanda 18 m  boyunca  yaklaşık  1  km  kadar  devamlıdır.  Illinois 
yüksekliğinde  bir  payanda  oluşturmak  suretiyle  tarafında  Olmsted’deki  duraysızlığa  ait  bulgular, 
onarılmıştır (ENR, 1982).  1987  yılında  bu  barajın  bent  ve  gövdesi  için  temel 
  araştırması  sırasında  elde  edilmiştir.  Duraysız 
  alanın  yayılımı  kayma  sarplıkları,  çatlaklar,  eğilmiş 
 11

ağaçlar ve ondüleli arazi özelliklerine dayalı olarak  içindeki  su  seviyeleri  de  0,3  m  ile  0,9  m  arasında 

haritalanmıştır.  Şekil  2.7’de  görülen  kaymanın  düşüm göstermiştir. Nehir seviyesi düşünce kayma 
topuk  kısmı  ile  taç  kısmı  arasındaki  kot  farkı  meydana  gelmiş  ve  taç  kısmında  yaklaşık  1  m 
yaklaşık  20  m’dir.  Kesme  yüzeyinin  yerini  yüksekliğinde  düşeye  yakın  sarplıklar  gelişmiştir. 
belirlemek  üzere  yamaç  inklinometreleri  ve  su  1988 hareketindeki kayma yüzeyinin yeri, 12 yamaç 
seviyelerini  belirlemek  üzere  de  piyezometreler  inklinometresinden  elde  edilen  ve  düşey  boru 
yerleştirilmiştir.   piyezometrelerindeki  yükselim  tüplerinin  bükülme 
1988  yılının  Mayıs  sonları  ile  Haziran  başları  yerlerinin  kotlarına  ait  verilere  dayalı  olarak 
arasında  10  gün  içinde  nehir  seviyesinde  2,1  m   belirlenmiştir.  
düşüm  meydana  gelmiştir.  Bu süre içinde yamaç   

 
 
Şekil 2.7 Ohio Nehri üzerinde Olmsted bent ve baraj yerinde alt seki heyelanı. 
   
Kesme  yüzeyinin  kil,  silt  ve  kum  hesaplanmış,  yamaç  duraylılık  analizleri  yapılmış, 
katmanlarının  ardalanmasından  oluşan  McNairy  hesaplanan  dayanımlar  ayarlanmış  ve  hesaplanan 
formasyonu  içinde  geliştiği  belirlenmiştir.  Bu  emniyet  katsayısı  1,0  olana  kadar  analizler  tekrar 
katmanların kalınlıkları cm’den birkaç dm’ye kadar  edilmiştir.  Gözlenen  yenilmeden  geriye  hesaplama 
değişmektedir.  McNairy  I  formasyonu  içindeki  ile  bulunan  dayanımlar,  yamacın  uzun  dönemdeki 
katmanlanmadan  dolayı  kesme  dayanımının  duraylılığını sağlamak için daha az eğimli yamaçlar 
belirlenmesi  çok  güç  olmaktadır.  Bunun  birinci  ve  payandaların  tasarımı  için  yapılan  sonraki 
nedeni, kesme dayanımı kesme düzleminin yönüne  analizlerde kullanılmıştır.  
göre  değişmektedir  ve  silt  ile  kum  katmanlarını   
kestiği  zaman,  tamamıyla  kil  içinden  geçtiği  Panama Kanalı Heyelanları 
durumdakine  göre  çok  daha  yüksek  değerler  Panama  Kanalı  Fransızlar  tarafından 
vermektedir.  İkincisi,  laboratuvar  deneyleri  için  yapılmaya  başladığından  beri  sürekli  olarak  şev 
temsilci  numune  alma  zorluğudur.  Ancak,  kayma  yenilmelerine  maruz  kalmıştır  (McCullogh,  1999). 
zamanındaki  şartlar  iyi  tanımlanmış  olduğundan,  Marjinal  bir  duraylılık  elde  etmek  için  bile,  kazı 
McNairy I’in kesme direncinin geriye analiz yoluyla  hacmi  ile  ilgili  olarak  başlangıçta  yapılan  iyimser 
belirlenmesi  mümkün  olmuştur.  Dayanım  hesaplamalarda  beklenenden  çok  daha  az  eğimli 
12

şevlerin  kazılması  gerekmiştir.  Ne  var  ki,  şevlerin  önce  çok  sayıda  şev  kaymasının  meydana  geldiği 
çoğunun  kazıldığı  kil  şeylleri  zaman  içinde  yerde  büyük  bir  heyelan  oluşmuştur.  Şekil  2.8’de 
kötüleşmeye  maruz  kalmış  ve  başlangıçta  duraylı  görülen  1986  heyelanı  kanalı  12  saat  boyunca 
olan çok sayıda şev daha sonra yenilmiştir.   kapatmış;  kayan  kütlenin  su  içinde  kazılıp 
Kanalın inşası 1914 yılında tamamlanmış olsa  temizlendiği  Aralık  1986  tarihine  kadar  ulaşım 
da,  şev  yenilmeleri  uzun  bir  süre  devam  etmiştir.  kanalında  trafik  sıkışıklığı  yaşanmıştır.
Ekim  1986’da  kanalın  Cucaracha  bendinde  daha 
  

 
Şekil 2.8 Panama Kanalı’nda 1986 Cucaracha heyelanı. 
 
Son  zamanlarda  büyük  heyelanlar  Rio Mantaro Heyelanı 
oluşmadığı  için,  1986  Cucaracha  kanalından  birkaç  25  Nisan  1974’te  Peru’daki  Rio  Mantaro 
yıl  önce  kanalın  heyelan  problemlerine  ayrılan  vadisinde  heyelan  tarihindeki  en  büyük 
bütçe  giderek  azalmıştı.  1986  kayması  heyelanların  kaymalardan  biri  gerçekleşmiştir  (Lee  ve  Duncan, 
kanal  üzerine  olan  önemli  etkisini  tekrar  gündeme  1975).  Heyelana  ait  bir  fotoğraf  ve  enine  kesitler 
getirmiş ve Panama Kanalı Komisyonu heyelanların  Şekil  2.9  ve  2.10’da  verilmiştir.  Şekil  2.10’da  da 
tespiti  ve  kontrolü  için  derhal  daha  fazla  kaynak  görüldüğü  gibi,  kaymanın  meydana  geldiği 
ayırmıştır.  Komisyon,  jeoteknik  personel  sayısını  yamacın uzunluğu yaklaşık 6 km ve yüksekliği de 2 
arttırmış  ve  heyelanların  kanal  operasyonu  km’dir.  Bu  yükseklik  ve  eğim,  Arizona’daki  Grand 
üzerindeki  tehlikeleri  azaltmak  üzere  heyelan  Canyon’un  güney  kenarı  ile  yaklaşık  aynıdır  (Şekil 
kontrol  programını  kurumsallaştırmıştır.  Heyelan  2.10).  Kayan  kütlenin  hacmi  yaklaşık  olarak  1,5 
kontrol  programı  içerisinde  Cucaracha  kaymasının  milyar  metreküptür.  Kayan  kütlenin  yamaç  aşağı 
nedenlerinin  araştırılması  ve  stabilize  etme  hareketi  sırasında  190  km/saat  hıza  çıktığı  tahmin 
önlemleri,  şevlerdeki  yüzey  hareketlerinin  sağlıklı  edilmektedir.  Vadinin  karşı  yamacına  çarptığında 
ve  sürekli  ölçümü,  duraysızlık  açısından  şevlerin  200    kadar  yükseğe  çıkmış  ve  geri  vadiye  doğru 
sistematik kontrolü, yüzey drenajının iyileştirilmesi,  kaymak suretiyle arkasında 170 m yüksekliğinde bir 
yeraltı drenajı için yatay drenlerin yerleştirilmesi ve  göl  oluşturmuştur.  Kayan  kütlenin  karşı  vadi 
şevlerin  yükünü  azaltma  ve  eğimini  azaltma  yamacına  çarpması,  50  km  uzaktaki  bir  sismograf 
kazıları yer almıştır. Kanal boyunca meydana gelen  istasyonunda 4 büyüklüğünde bir depreme eşdeğer 
heyelanları  sürekli  bir  dikkat  ve  aktif  bir  idarecilik  bir  sismik  olay  olarak  kaydedilmiştir.
gerektiren tehlike olarak değerlendiren bu yaklaşım 
çok başarılı olmuştur. 
 

    
 13

 
Şekil 2.9 Peru’daki 1974 Rio Mantaro heyelanı. 
  
Heyelanın  geliştiği  yamaç  üzerinde  bulunan  Yenilme,  atığın  altındaki  kompozit  astar  içindeki 
ve  450  kişinin  yaşadığı  Mayunmarca  köyünde  arayüzeyler  boyunca  kayma  neticesinde  meydana 
olaydan  sonra  geriye  ne  bir  ev  ne  de  bir  kişi  canlı  gelmiştir.  Astar,  üç  geomembran,  altı  geotekstil,  üç 
kalabilmiştir.   tabaka  granüle  dolgu  ve  iki  tabaka  sıkıştırılmış 
  kilden  oluşmaktaydı.  Mitchell  vd.  (1990)  astar 
Kettleman Hills Atık Sahasında Şev Yenilmesi  sistemi  içindeki  bazı  arayüzeylerin  sürtünme 
19  Mart  1988’de  Kettleman  Hills’de  açılarının  80  kadar  düşük  olduğunu  ortaya 
(California)  bir  tehlikeli  atık  sahasının  27  m  koymuşlardır.  En  düşük  sürtünme  açısı  da  yüksek 
yüksekliğindeki  şevinde  bir  kayma  meydana  yoğunluklu  polietilen  (HDPE)  geomembranları  ile 
gelmiştir (Mitchell vd., 1990; Seed vd., 1990). Kayan  geotekstiller  arasında;  geomembranlar  ile  geonetler 
atık kütlesinin  hacmi  yaklaşık 480.000 metreküptür  arasında  ve  geomembranlar  ile  kompaksiyondan 
(Golder  Associates,  1991).  Dolguya  ait  plan  sonra  doygunlaşan  sıkıştırılmış  kil  arasında 
görünümü  ve  bir  kesit  Şekil  2.11’de  verilmiştir.  ölçülmüştür.  Seed  vd.  (1990)  astarın  alttaki 
14

neredeyse  düz  kısmının  ıslanma  etkisinin  hesaba  özellikle  önemli  bir  yönü,  maksimum  kesitin  (Şekil 
katılması  ve  üç  boyutlu  etkilerin  göz  önüne  2.11’de  C1‐C2)  en  düşük  emniyet  katsayısında 
alınması  durumunda,  yenilme  koşullarında  olmamasıdır. Şekil 2.11’in tepesine yakın olan daha 
hesaplanan  emniyet  katsayısının  1,0  civarında  sığ  kesimde  emniyet  katsayısı  çok  daha  düşüktür 
olduğunu  ortaya  koymuşlardır.  Yenilmenin  (Seed vd., 1990). 

 
Şekil 2.10 Enine kesitlerin karşılaştırılması: Grand Canyon (Arizona) ve Rio Mantaro heyelanı. 
 
ŞEV YENİLMESİNİN NEDENLERİ  alarak  başlamak  daha  faydalı  olacaktır:  zeminin 
 
kesme  dayanımı  denge  için  gerekli  kesme  gerilmesinden 
Şevlerde  duraysızlığa  neden  olan  faktörlerin 
büyük olmalıdır. Bu temel şarta göre duraysızlığın en 
anlaşılması  iki  açıdan  önemlidir.  Birincisi,  yeni 
önemli  nedeni,  zeminin  kesme  dayanımının  denge 
şevlerin  tasarlanması  ve  inşasının  amaçları 
için  gerekli  kesme  dayanımından  küçük  olmasıdır. 
açısından,  şevin  ömrü  boyunca  şev  içindeki  zemin 
Bu durum iki şekilde ortaya çıkar: 
özelliklerinde  ve  şevin  maruz  kalacağı  değişik   

yükleme  ve  sızma  koşullarında  zamanla  meydana   Zeminin  kesme  dayanımında  azalım 
gelebilecek  değişimleri  kestirebilmek  önemlidir.  yoluyla 
İkincisi,  yenilmiş  şevlerin  onarılması  açısından,   Denge için gerekli kesme gerilmesindeki bir 
yenilmenin  tekrar  meydana  gelmesine  fırsat  artış yoluyla. 
 
vermemek  için,  yenilmeye  sebep  olan  durumun 
Bölüm 1 ve 2’de ele alınan örneklerde duraysızlığın 
esas  bileşenlerinin  anlaşılması  önemlidir.  Deneyim 
bu iki çeşidi de mevcuttur. 
en  iyi  öğretmendir;  şevlerin  güvenli  ve  duraylı 
 
olarak kalabilmeleri için şev tasarımında, inşaatında 
Kesme Dayanımında Azalım 
ve  onarımında    hangi  adımların  gerekli  olduğu 
Zeminlerin  kesme  dayanımındaki  azalım 
konusunda  önemli  dersler,  yenilmiş  şevlerle  ilgili 
birkaç değişik süreçten ileri gelebilir. Şev duraylılığı 
deneyimlerden alınmaktadır.  
açısından  özellikle  önemli  olan  süreçler, 
Şev  yenilmelerinin  değişik  nedenlerini 
deneyimlere göre aşağıdaki gibi tanımlanmıştır:  
tartışırken, şev duraylılığı için temel şartı göz önüne 
 
 15

 
 
  dayanımı  olan  zeminlerde  gelişir.  Açıkça 
görüleceği  gibi,  zeminde  bir  kere  çatlak 
meydana  geldiği  zaman,  çatlak  düzleminin 
tüm dayanımı kaybolur. 
3.  Şişme  (boşluk  oranında  artış):  Özellikle  çok 
plastik  ve  çok  aşırı  konsolide  killer  suyla 
temasa  geldiğinde  şişmektedir.  Düşük  çevre 
basınçları  ve  su  altında  uzun  süre  kalma 
süreçleri  şişmeyi  teşvik  eder.  Arazide  oluşan 
gerilmeyi  laboratuvarda  elde  etmek  genellikle 
mümkün  olmamaktadır.  Kayyal  (1991) 
Houston (Texas) yakınında çok plastik killerin 
sıkıştırılmasıyla  inşa  edilmiş  ve  şişme  ve 
dayanım kaybı neticesinde yapımdan 10 ile 20 
yıl  sonraki  süre  içerisinde  yenilen  karayolu 
dolgularını  incelemiştir.  Çok  plastik  killerde 
benzer  sığ  kaymalar  pekçok  yerde  meydana 
gelmiştir.  Skempton  (1964)  aşırı  konsolide 
Londra  kilinde  üç  kayma  durumu  ortaya 
koymuştur.  Londra  kilinde  yüksek  su 
içeriğinin  makaslama  yüzeylerinin  her  bir 
 
Şekil 2.11 Kettleman Hills (California) şev yenilmesi: (a)  tarafında  yaklaşık  2‐3  cm  kadar  içeri  nüfuz 
yüzey topoğrafyası, 15 Mart 1988; (b) C1‐C2 enine kesiti  ettiği durumlar, gelişen yırtılma zonu içindeki 
(Mitchell vd., 1990).   kesme gerilmelerinin çok aşırı konsolide kilde 
  lokalize  genleşmelerin  (dilation)  oluşumuna 
1.  Artan  boşluk  basıncı  (azalan  efektif  gerilme).  sebep olduğunu göstermektedir.  
Sağanak  yağış  dönemlerinde  su  tablasındaki  4.  Kayma  çiziklerinin  gelişmesi:  Kayma  çizikleri 
yükselimler  ve  anormal  sızma  koşulları,  özellikle  çok  plastik  killerde  belirgin  kayma 
şevlerde artan boşluk basıncının (ve dolayısıyla  düzlemleri  üzerinde  makaslama  neticesinde 
azalan  efektif  gerilmenin)  en  sık  karşılaşılan  gelişmektedir.  Belirgin  kayma  düzlemleri 
sebeplerindendir.  Bundan  tüm  zeminler  üzerinde  kesme  yerdeğiştirmeleri  oluşurken, 
etkilenir. Boşluk suyu basıncının değişmesi için  levhamsı  kil  partikülleri  kayma  düzlemine 
gerekli  zamanın  uzunluğu  zeminin  paralel  olarak  yeniden  dizilme  eğilimi 
geçirgenliğine  bağlıdır.  Geçirgenliği  yüksek  gösterirler.  Sonuçta,  yeni  bir  kalıp  sabunun 
zeminlerde  değişimler  çabuk  olurken,  yüzeyindeki  yağlı  parlaklık  ile 
geçirgenliği  düşük  zeminlerde  yavaş  olabilir.  kıyaslanabilecek  tekdüze  parlak  görünümlü 
Killerin  matriks  geçirgenliği  genellikle  çok  bir düz yüzey oluşur. Bu yüzeyler boyunca kil 
düşük  olsa  da,  çatlaklar,  fisürler  ve  daha  kolaylıkla  ayrılabilir;  el  örneklerini  çekme  ile 
geçirgen  merceklerin  varlığından  dolayı  kil  kırmak  suretiyle  ve  hendeklerin 
kütlelerinin  ikincil  geçirgenliği  şaşırtıcı şekilde  duvarlarından koparılarak bulunabilir. Kayma 
yüksek  çıkabilir.  Sonuç   olarak,   kil   çökelleri  çizikli  yüzeyler,  partiküllerin  rastgele 
içindeki  boşluk  basınçları  şaşırtıcı  bir  yöneldiği   komşu   kilden   daha   zayıftır.   Bu 
çabuklukta değişebilir.     yüzeyler  üzerindeki  sürtünme  açısına  rezidüel 
2.  Çatlak  gelişimi:  Şev  yenilmeleri  genellikle  şevin  sürtünme açısı denir. Bu açı çok plastik killerde 
tepe  kısmı  yakınında  çatlakların  oluşumu  ile  20  veya  300’lik  pik  sürtünme  açısına  kıyasla 
başlar.  Bu  çatlaklar,  yüzeydeki  zeminin  çekme  sadece  5  veya  60  olabilir.  Kayma  çizikleri  en 
dayanımını  aşan  çekme  olayları  soncunda  belirgin  olarak  baskın  bir  şekilde  kil  boyu 
gelişir. Bu çatlaklar sadece bir miktar çekme   malzeme    içeren    killerde     meydana   gelir;  
16

önemli    silt      veya      kum  içeriği  bunların  9.  Bozuşma:  Kayalar  ve  su  altında  kalan  zeminler 
oluşmasını  engeller.  Tektonik  hareketler  bazı  değişik  fiziksel,  kimyasal  ve  biyolojik  süreçleri 
çökellerde  rastgele  yönelimli  kayma  çizikleri  içeren  bozuşma  sonucunda  dayanım  kaybına 
oluştururlar.  Şev  duraylılığı  açısından  bu  tür  uğrarlar (Mitchell, 1993). Fiziksel süreçler zemin 
kayma  çizikleri  olumsuz  yönelimdeki  tek  bir  veya  kayayı  daha  küçük  parçalara  ayırır; 
kayma çiziği setinden daha az öneme sahiptir.  kimyasal  ve  biyolojik  süreçler  de  bunları 
5.  Killi  kaya  dolgularının  bozuşması:  Dolgu  yapmak  tamamen  farklı  özelliklerdeki  malzemelere 
amacıyla  kazılan  kil  şeylleri  ve  kiltaşları  geçici  dönüştürürler.  Zayıf  zeminler  de  bozuşmaya 
olarak  sağlam  kaya  parçaları  şekline  uğrasa  da,  bazen  daha  zayıf  olma  yerine  daha 
dönüşebilir;  görünüşte  bunlar  duraylı  kaya  sağlam olabilirler (Mitchell, 1993). 
dolgusu  şeklinde  sıkıştırılabilir.  Ancak,  zaman  10.  Tekrarlı  yükleme:  Zemin  partikülleri  arasındaki 
içinde  dolgunun  sızma  ya  da  yeraltı  suyu  ile  bağlar  tekrarlı  yüklerin  etkisiyle  kırılabilir,  bu 
ıslanmasıyla  kaya  parçaları  dağılır  ve  kil  şekilde  boşluk  basıncı  artabilir.  Tekrarlı  yükler 
partiküllerinden  oluşan  toplara  dönüşür.  Kilin  altında  dayanım  kaybına  uğrayan  zeminler 
de  şişerek  dolgunun  boşluklarını  kaplaması  genelde  gevşek  zeminler  ile  zayıf  bağlanmış 
neticesinde  dayanımın  önemli  bir  kısmı  gevşek  yapılı  zeminlerdir.  Gevşek  zeminler 
kaybolur ve dolgu duraysız hale gelebilir.   tekrarlı  yükler  altında  sıvılaşmak  suretiyle  tüm 
6.  Devamlı  yükler  altında  krip:  Özellikle  çok  plastik  dayanımını kaybederek bir sıvı gibi akabilirler.  
 
killer  sürekli  yüklemeye  maruz  kaldıklarında 
Sular,  dayanımı  azaltan  pekçok  süreçte  rol 
devamlı  olarak  deforme  olurlar.  Bu  killer 
oynayabilir  ve,  bir  sonraki  altbölümde  açıklandığı 
sonuçta  kısa  dönem  dayanımından  çok  daha 
gibi,  şevlerde  kesme  dayanımını  azaltan  çok  çeşitli 
düşük  kesme  gerilmelerinde  bile  yenilebilir. 
yüklerle  ilişkili  olabilirler.  Bu  nedenle,  bütün  şev 
Krip,  koşulların  donma‐çözünme  ve  ıslanma‐
yenilmelerinde suyun bir şekilde duraylılığı bozucu 
kuruma  gibi  tekrarlı  değişimleriyle  daha  da 
etkilerinin bulunması ve çoğu zaman da bu etkinin 
kötüleşebilir. Tekrarlı şekilde değişen şartlar en 
değişik şekillerde olması şaşırtıcı değildir.  
olumsuz  uç  koşullarda  bulunduğunda  yamaç 
Çoğu  şev  yenilmelerine  eşlik  eden  bir  diğer 
aşağı  yönde  hareketler  oluşur.  Bu  hareketler 
faktör de kil mineralleri içeren zeminlerin varlığıdır. 
kalıcıdır;  bu  şartlar  daha  az  olumsuz 
Kil  zeminlerin  davranışı,  kimyasal  olarak  asal 
olduğunda  tersine  dönmezler.  Uzun 
partiküller  içeren  çakıl,  kum  ve  plastik  olmayan 
dönemdeki  sonuç,  yıldan  yıla  giderek  artacak 
siltlerden  çok  daha  karmaşıktır.  Killerin  mekanik 
şekilde  dereceli  bir  yamaç  aşağı  hareket  olup, 
davranışı  kil  partikülleri,  partiküller  arasındaki 
bu  hareket  devamlı  bir  yenilme  düzlemi 
boşluğu  dolduran  su  ve  sudaki  iyonlar  arasındaki 
üzerinde kayma ile sonuçlanabilir.  
kimyasal  etkileşimlerden  etkilenir.  Kil  mineral 
7.  Yıkanma:  Suyun  boşluklardan  sızması  sırasında 
içeriği  ne  kadar  fazla  ve  kil  minerali  de  ne  kadar 
boşluk  suyunun  kimyasal  bileşimindeki 
aktif  ise,  fizikokimyasal  etkilerden  dolayı  şişme 
değişimleri  kapsar.  Denizel  killerdeki  tuzun 
potansiyeli,  krip,  birim  deformasyon  yumuşaması 
boşluk  suyu  ile  yıkanması  akıcı  killerin 
ve  davranıştaki  değişimler  de  o  kadar  büyük  olur. 
oluşmasına  katkıda  bulunur;  örselendiklerinde 
Bir  zemindeki  kil  yüzdesi  ve  kil  minerallerinin 
bunların dayanımı pratikte sıfırdır. 
aktivitesi  plastisite  indeksi  (PI)  değeri  ile  nitel  olarak 
8. Birim deformasyon yumuşaması: Gevrek zeminlerde 
yansıtılır.  Bu  nedenle,  PI,  bir  killi  zeminin  taşıdığı 
birim  deformasyon  yumuşaması  söz 
potansiyel problem için önemli bir parametredir: PI 
konusudur.  Gerilme‐birim  deformasyon 
değeri  ne  kadar  yüksek  ise,  problem  potansiyeli  de 
eğrisinin  pikine  eriştikten  sonra,  gevrek 
o kadar büyüktür. Killerin fizikokimyasal davranışı 
zeminlerin  kesme  dirençleri  artan  birim 
hakkında  daha  kapsamlı  bilgi  için  Mitchell’a  (1993) 
deformasyon  ile  birlikte  azalır.  Bu  tür  bir 
bakılması önerilir.  
gerilme‐birim  deformasyon  davranışı  progresif 
Su  etkileri  ve  killi  zeminlerin  bulunmadığı 
yenilmeyi  mümkün  kılar  ve  bir  kesme  yüzeyi 
durumlarda,  şev  yenilmelerinin  son  derece  seyrek 
civarındaki tüm noktalarda pik dayanımın aynı 
olacağı  söylenebilir.  Bu  iddianın  doğruluğu,  ne 
anda  mobilize  olmasını  beklemeyi  imkansız 
suyun  ne  de  killi  zeminlerin  bulunduğu  ay 
kılar.  
 17

yüzeyindeki  yamaçlar  ile  ispat  edilebilir.  Böyle  bir  yamaçta  yaptığı  en  iyi  şeydir).  Su  seviyesinin 
ortamdaki  yamaçlar  milyonlarca  yıl  duraylı  düşmesi  durumunda  duraylılığı  arttırıcı  etki 
kalabilir;  sadece  çok  şiddetli  meteor  çarpmalarında  azalır ve zemin içindeki kesme gerilmeleri artar. 
yenilebilirler.  Diğer  taraftan,  yer  üzerinde  su  ve  Bunun çok çabuk olması ve şev içindeki boşluk 
kilin  ikisi  de  çok  yaygın  olup,  yamaç  yenilmeleri  basınçlarının  dışarıdaki  su  seviyesi  düşümü  ile 
bazen  çok  az  veya  hiçbir  uyarı  olmadan  çok  sık  uyumlu bir şekilde azalmaması durumunda şev 
olarak meydana gelmektedir.  duraylılığı  azalır.  Hızlı  düşüm  veya  ani  düşüm 
  olarak  adlandırılan  bu  koşul,  dolgu  barajların 
Kesme Gerilmesinde Artış  kısmen  su  altında  kalan  memba  yüzü  ve  diğer 
Bir  zeminin  dayanımında  bir  değişiklik  şevler için önemli bir tasarım koşuludur. 
olmasa  bile,  bunlar  üzerine  etkiyen  yüklerin  6. Deprem  sarsıntısı:  Depremler  şevlere  yatay  ve 
değişmesi  ve  sonuçta  zemin  içindeki  kesme  düşey  ivmeler  uygular;  bunlar  da  şev  içindeki 
gerilmelerini  artması  durumunda  şevler  gerilmelerin  devirsel  olarak  değişmesine  yol 
yenilebilmektedir.  Kesme  gerilmelerini  arttıran  açar.  Tipik  olarak  saniyenin  fraksiyonu  gibi  bir 
mekanizmalar şöyle sıralanabilir:  zaman  aralığında  gerçekleşen  bu  koşullarda 
 
zemin  içindeki  gerilmeler  statik  değerlerinin 
1. Şevin  tepesindeki  yükler:  Bir  şevin  tepesine 
üzerine çıkar. Sarsıntı zeminin dayanımında bir 
yükleme  yapıldığında,  şevin  dengesi  için 
değişime neden olmasa bile, dinamik kuvvetler 
gerekli  kesme  gerilmesi  artar.  Bu  konudaki  en 
olumsuz  yönlerde  etkidiği  zaman,  şevin 
yaygın  örnekler,  dolgu  inşası  ve  sığ  temellerle 
duraylılığı  çok  kısa  bir  süre  için azalır. Tekrarlı 
desteklenen  bina  yapımıdır.  Şevdeki  kesme 
yüklerin  zemin  dayanımını  azaltması 
gerilmelerinde  önemli  bir  artışa  yol  vermemek 
durumunda bu etkiler daha da önemli olur. 
için,  bu  tür  yüklemelerin  şev  tepe  kısmından 
 
uzak  tutulması  gerekir.  Uygun  uzaklık  değeri 
ÖZET 
şev duraylılık analizleri ile belirlenebilir.    

2. Şev  tepesinde  çatlaklardaki  su  basıncı:  Şev  Bir şev yenildiği zaman, sadece bir etkenin tek 

tepesindeki  çatlakların  su  ile  (bazen  kısmen)  başına  bu  duraysızlığa  neden  olduğunu  söylemek 
dolması  durumunda,  çatlaklardaki  hidrostatik  genellikle  mümkün  değildir.  Meselâ,  su  şevlerin 
su  basınçları  şev  içindeki  zemine  yük  uygular;  duraysızlığını  o  kadar  değişik  yollarla  etkiler  ki, 
kesme  gerilmelerini  arttırmak  suretiyle  şevin  yenilmenin  tek  nedeni  olarak  suyun  sadece  bir 
duraylılığını  bozar.  Çatlak  içindeki  su,  yamaç  etkisini  ayırt  edebilmek  çoğu  zaman  imkansızdır. 
içinde  sızma  oluşturarak  şev  yüzeyinden  Benzer  şekilde,  killi  zeminlerin  davranışı  karmaşık 
çıkacak  kadar  uzun  kalırsa,  zemindeki  boşluk  olup,  belirli  bir  yenilme  durumu  için  yumuşama, 
basıncı  artar  ve  daha  da  kötü  şartlar  ortaya  progresif  yenilme  veya  bu  ikisinin  kombinasyonu 
çıkar.  arasında  hangisinin  şev  yenilmesinden  sorumlu 
3. Artan  su  içeriğinden  dolayı  zemin  ağırlığının  olduğunu  söylemek  çok  güçtür.  Sowers  (1979) 
artması: Bir şev içine süzülme ve sızma zeminin  yenilmenin  nedenini  tek  bir  faktör  olarak 
su  içeriğini  ve  böylece  zeminin  ağırlığını  belirlemeye  yönelik  girişimleri  şu  sözlerle  ifade 
arttırabilir.  Bu  artış,  özellikle  artan  su  içeriğine  etmektedir:  “Çoğu  durumda  ‘nedenler’  birlikte 
eşlik  eden  diğer  etkilerle  birleştiğinde  önemli  mevcuttur;  bu  nedenle,  bunlardan  hangisinin 
boyutta olabilir.   sonuçta  yenilmeye  neden  olduğuna  karar  vermeye 
4. Şev  tabanında  kazı  yapılması:  Bir  şevin  eğimini  çalışmak  sadece  zor  olmayıp,  teknik  olarak  da 
arttıran  kazılar  zemin  içindeki  kesme  yanlıştır.  Halihazırda  yenilmenin  eşiğinde  bulunan 
gerilmelerini  arttırır  ve  duraylılığı  azaltır.  bir zemin kütlesini hareket ettiren mekanizma çoğu 
Benzer  şekilde,  bir  yamacın  tabanında  zaman bir tetiklemeden başka bir şey değildir. Nihai 
akarsuların neden olduğu aşınma da aynı etkiyi  faktörün  sebep  olarak  adlandırılması,  bir  yapıyı 
yapar.  tahrip  eden  dinamitin  fitilini  ateşleyen  kibriti, 
5. Şev  tabanında  su  seviyesinde  düşüş:  Bir  şevin  alt  facianın sebebi olarak göstermek gibi bir şeydir.”  
kısmında  etkiyen  haricî  su  basıncı  duraylılığı  Yenilmenin tek nedenini diğerlerinden ayırma 
arttırıcı  etki  yapar  (bu  belki  de  suyun  bir  güçlüğüne  ait  gerçek,  yenilmiş  olan  şevlerin 
18

onarılması  ve  duraylılığının  sağlanmasında  etkin  bir  şevi  ömrü  boyunca  etkileyebilecek  özellikler  ve 
araçlar  geliştirmek  için,  yenilmenin  tüm  potansiyel  koşullardaki değişimleri tanımaya çalışmak ve şevin 
nedenlerinin  göz  önüne  alınması  ve  bu  değişimlere  rağmen  duraylı  kalacak  şekilde 
değerlendirilmesinin  önemini  ortaya  koymaktadır.  tasarlanıp  inşa  edildiğinden  de  emin  olmak  son 
Benzer  şekilde,  yeni  şevlerin  tasarım  ve  inşaatında  derece önemlidir.   
 
BÖLÜM 3 

Zemin Mekaniği İlkeleri 

Şev  duraylılık  analizlerinin  işe  yarayabilmesi  içinden  dışarıya  akamadığı  koşuldur. 

için,  doğru  şekilde  formüle  edilmiş,  doğru  problemi  Boşlukların  hacmindeki  değişim  eğilimine 
temsil  etmelidirler.  Bunun  için  gerekli  olan  şeyler:  tepki  olarak  su  zemin  içine  giremediği  veya 
(1) zemin mekaniği ile ilgili temel bilgiler, (2) jeoloji  dışına  çıkamadığı  için,  zemin  üzerine  gelen 
ve  saha  koşulları  hakkında  bilgiler  ve  (3)  sahadaki  yükteki  değişimler  zeminin  boşluklarındaki 
zeminlerin  özellikleri  ile  ilgili  bilgilerdir.  Bu  su basıncında değişime neden olur. 
 
bölümde, şev duraylılık problemi analizlerini doğru 
Bu koşulları sergileyen ve doğrudan kesme 
şekilde anlama ve formüle etmek için gerekli zemin 
deney  düzeneğine  yerleştirilmiş  kil  numunesini 
mekaniği ilkeleri üzerinde durulmuştur. 
gösteren  bir  örnek  Şekil  3.1’de  verilmiştir.  Kilin 
 
geçirgenliği  düşük  ve  sıkışabilirliği  yüksektir. 
DRENAJLI VE DRENAJSIZ KOŞULLAR 
  Normal  yük  (P)  ve  kesme  yükü  (T)  arttırıldığı 
Drenajlı  ve  drenajsız  koşul  kavramları  zaman,  kilin  hacmi  azalma  eğilimi  gösterir.  Kil 
zeminlerin  mekanik  davranışı  açısından  birinci  partikülleri  pratikte  sıkışabilir  olmadığından, 
dereceden  önemli  olup,  zemin  mekaniği  ilkelerinin  hacimdeki  bu  azalma  tamamıyla  boşluklardaki 
incelenmesinin  başlangıç  kısmında  bu  kavramların  azalma  şeklinde  gerçekleşir.  Ancak,  kildeki 
gözden  geçirilmesi  uygun  olacaktır.  Drenajlı  ve  boşlukların hacminin azalabilmesi için, su pratikte 
drenajsız  terimlerinin  halk  arasında  kullanımı  sıkışabilir  olmadığından,  suyun  kilin  dışına 
(drenajlı:  kuru  veya  boşaltılmış,  drenajsız:  kuru  çıkması gerekir.  
olmayan  veya  boşaltılmayan)  bunların  zemin  P  ve  T  yüklerinin  çabucak  (sözgelimi  1 
mekaniğinde  kullanılan  anlamını  tanımlamaz.  saniye  içinde)  arttırılması  durumunda  kil 
Zemin  mekaniğinde  kullanılan  tanımlamalar,  numunesi  belirli  bir  zaman  aralığı  için  drenajsız 
zeminin yüklemede bazı değişimlere maruz kaldığı  durumda  kalır.  P  ve  T’nin  arttırıldığı  bu  1 
zamanın  uzunluğuna  kıyasla,  suyun  bir  zeminde  saniyelik  süre,  kil içinden  yeterli  miktarda  suyun 
içeri  veya  dışarı  doğru  akma  kolaylığı  ve  hızı  ile  kaçmasına  izin  verecek  kadar  uzun  değildir.  Her 
ilgilidir.  Meselenin  püf  noktası,  yük  değişiminde  ne  kadar  bu  1  saniyelik  süre  içinde  az  bir  miktar 
meydana  gelen  oynamaların  boşluk  basıncında  bir  su  kaçabilse  de  yeterli  değildir.  Pratik  amaçlar 
değişime neden olup olmadığıdır:  için,  yüklemelerin  değişmesinin  hemen  ardından 
 
killerin drenajsız duruma geçtiği söylenebilir.  
 Drenajlı,  bir  zeminin  maruz  kaldığı  yükte 
P  ve  T  yüklerinin  (sözgelimi  bir  gün  gibi) 
değişim  meydana  gelebilecek  bir  zaman 
daha  uzun  bir  süre  sabit  kalması  durumunda  kil 
aralığında suyun bir zemin kütlesine girebildiği 
numunesinin durumu drenajsız koşuldan drenajlı 
veya  çıkabildiği  koşuldur.  Yükte  meydana 
koşula değişir. Bunun nedeni, bir günlük sürenin 
gelen  değişimlere  tepki  olarak  boşluk  hacmi 
suyun kil dışına çıkabilmesi için yeterli uzunlukta 
azaldığı  veya  arttığı  zaman  su  serbest  bir 
olmasıdır. Bu süre içinde boşlukların hacmi azalır 
şekilde  zemine  girip  çıkabildiği  için,  drenajlı 
ve  dengeye  gelir.  Bu  dengeye  erişimin  asimtotik 
koşullar  altında  zemin  üzerine  gelen  yükteki 
olduğu  bir  gerçektir;  işin  doğrusu,  dengeye 
değişimler  zeminin  boşluklarındaki  su 
sadece yaklaşılır; hiçbir zaman erişilmez. Bununla 
basıncında değişime neden olmaz.  
birlikte,  tüm  pratik  amaçlar  için,  yükler  bir  gün 
 Drenajsız,  bir  zeminin  maruz  kaldığı  yükte 
süreyle sabit tutulduktan sonra kil drenajlı koşula 
değişim  meydana  gelebilecek  bir  zaman 
sahip olur. 
aralığında  suyun  bir  zemin  kütlesi  içine  veya 
20

   
Şekil 3.1 Kesme kutusu deney düzeneği. 
 

Bu örnekte açıkça görüldüğü gibi, drenajsız  drenajlı  koşulda  kalacak  şekilde  yavaş  bir  kesme 

ve  drenajlı  arasındaki  fark,  zemin  mekaniğinde  hızı  uygulanır.  Drenajı  engellemek  için  tek  yol 
kullanıldığı şekliyle zamandır. Drenajsız koşuldan  yüklerin  çabucak  uygulanması  olduğundan  ve 
drenajlı  koşula  geçiş  için  gerekli  sürenin  birim  deformasyon  hızı  etkilerinden  dolayı 
belirlenmesi,  zemin  kütlesinin  özelliklerine  yüksek  dayanım  verdikleri  için,  kesme  kutusu 
bağlıdır.  Bu  zamanı  ölçme  konusunda  kullanışlı  deneyleri  drenajsız  deneyler  için  uygun  değildir. 
bir  parametre,  pratik  amaçlar  için  denge  olarak  Drenajsız deneyleri laboratuvarda yapmak için en 
kabul  edilen  ve  hacim  değişim  dengesinin  uygun  deney,  numuneyi  geçirimsiz  membran 
%99’unu elde etmek için gerekli zaman anlamına  içinde  tamamen  izole  etmek  suretiyle  drenajı 
gelen  t99  zamanıdır.  Terzaghi’nin  konsolidasyon  tamamen  engelleyebilen  üç  eksenli  deneylerdir. 
teorisinden t99 zamanı şöyle hesaplanabilir:   Bu  nedenle,  drenajsız  üç  eksenli  deneyler 
 
istenmeyen  hız  etkilerini  ortadan  kaldırması  ve 
                                    t99 = 4D2/cv              (3.1)  buna  rağmen  drenajsız  kalabilmesinden  dolayı, 
 

Burada, t99  = hacim değişim dengesinin %99’u için  yeterince yavaş hızda yapılabilir.  

gerekli zaman; D = suyun zemin kütlesinde alması 
gereken  en  uzun  yol  (uzunluk  birimi)  ve  cv  =  Kısa Tekrar
 
konsolidasyon  katsayısıdır  (birimi,  birim  zaman 
 Drenajsız  ve  drenajlı  koşullar  arasındaki 
başına  uzunluğun  karesi).  Şekil  3.1’deki  deney 
fark zamandır. 
numunesi  için  D,  numune  kalınlığının  yarısına 
 Drenajsız  durum,  yüklerdeki  değişimlerin 
eşit  olup,  yaklaşık  1,0  cm  ve  cv  de  2  cm2/saat’dır. 
suyun  zemin  içine  girmesi  veya 
Bu  sayıları  kullanarak,  t99    zamanı  2,0  saat  olarak  çıkmasından  daha  hızlı  meydana  geldiği 
bulunur.  Yeni  yükler  uygulandıktan  bir  saniye  duruma  işaret  eder.  Yüklerdeki 
sonra  zemin  drenajsız  durumdadır.  2  saat  veya  değişimlere  tepki  olarak  boşluk  basınçları 
daha uzun bir zaman sonrasında deney numunesi  artar veya azalır.  
drenajlı koşuldadır.    Drenajlı  durum,  suyun  akışı  açısından 
Burada  anti‐parantez  olarak  belirtilmesi  zeminin  denge  durumuna  erişmesine  izin 
gerekli  bir  husus,  drenajlı  ve  drenajsız  koşullara  verecek  şekilde  suyun  zemin  içine 
bir  örnek  olarak  verilen  kesme  kutusu  deneyinin  girebilmesi  veya  dışına  çıkabilmesi  için, 
kullanımının,  bu  düzeneğin  zeminler  üzerinde  yükteki  değişimlerin  yeterince  yavaş 
yapılan  hem  drenajlı  hem  de  drenajsız  deneyler  olduğu  veya  yeterince  uzun  süre  yerinde 
için uygun olduğu anlamına gelmemelidir. Kesme  kaldığı  durumdur.  Drenajlı  koşullarda 
kutusu  deneyleri  zeminler  üzerinde  drenajlı  boşluk  basınçları  hidrolik  sınır  koşulları 
deneyler  için  uygun  olsa  da,  drenajsız  koşullar  tarafından  kontrol  edilir  ve  yüklerdeki 
için  uygun  değildir.  Drenajlı  kesme  kutusu  değişimlerden etkilenmezler. 
deneyleri  D’nin  küçük  olduğu  ince  numuneler 
 
üzerinde  yapılır  ve  numune  deney  süresince 
 21
 
TOPLAM VE EFEKTİF GERİLMELER 
   = 200 N / 0,0103 m2 = 19,4 kPa             (3.6) 
 
Gerilme  birim  alana  düşen  kuvvet  olarak 
Bu yükün uygulanmasından sonra toplam gerilme; 
tanımlanır. Toplam gerilme, tane‐arası temas yoluyla   

iletilenler  ve  su  basıncı  yoluyla  iletilenler  de  dahil   = o +  = 1,2 kPa + 19,4 kPa = 20,6 kPa     (3.7) 

 
olmak  üzere  tüm  kuvvetlerin  toplamının  toplam 
Toplam  gerilmenin  değerleri,  kuvveti  ne 
alana  bölümü  ile  elde  edilir.  Toplam  alan  hem 
kadarlık  kısmının  tane‐arası  temaslar  ile  taşındığı 
boşlukların hem de katıların alanını kapsar.  
veya  su  basıncı  yoluyla  aktarıldığına  bakılmaksızın 
Efektif  gerilme  sadece  partikül  teması  ile 
hesaplanır.  Drenajsız  ve  drenajlı  koşullar  için 
aktarılan  kuvvetleri  içerir.  Toplam  gerilme  ile  su 
toplam  gerilme  aynıdır.  Toplam  gerilmenin  değeri 
basıncı arasındaki farka eşittir. Şekil 3.1’deki deney 
sadece  dengeye  bağlıdır;  tüm  normal  kuvvetlerin 
numunesinde potansiyel kesme düzlemi üzerindeki 
toplamının toplam alana bölümüdür.  
toplam normal gerilme aşağıdaki gibidir:  
  P  yükü  çabucak  yüklendiğinde  ve  numune 
 = (W + P) / A                 (3.2)  drenajsız  olduğunda  boşluk  basıncı  değişir. 
 
Numune  kesme  kutusu  içinde  kuşatılmış  vaziyette 
Burada,    =  toplam  gerilme  (birim  alan  başına 
olduğundan  deforme  olamaz.  Kil  doygundur 
kuvvet); W = numunenin üst yarısının, poroz taşın, 
(boşluklar  suyla  doludur);  buna  göre,  su  dışarı 
metal  levhanın  ve  yükün  uygulandığı  çelik  topun 
akana  kadar  numunenin  hacmi  değişemez.  Bu 
ağırlığı;  P  =  uygulanan  normal  kuvvet  (F)  ve  A  = 
şartlar altında, artan yükün tamamı artan su basıncı 
toplam alandır (L2). Kutu alanı 102 mm x 102 mm (4 
tarafından  taşınır.  Zemin  iskeletinin  (birbiri  ile 
in x 4 in) olan tipik bir kesme kutusu düzeneği için 
temasta  olan  partiküller  topluluğunun)  ne  şekli  ne 
W yaklaşık 12,4 N’dır.  
de hacmi değişmez ve uygulanan yeni yükün hiçbir 
Numuneye  herhangi  bir  yük  uygulanmadan 
kısmını taşımaz.  
önce (P = 0 olduğu zaman) yatay düzlem üzerindeki 
Bu  şartlar  altında,  boşluk  basıncındaki  artış, 
normal gerilme: 
  toplam gerilmedeki değişime eşittir: 
o = 12,4 N / 0,0103 m2 = 1,2 kPa’dır.          (3.3) 
 

 
u =  = 19,4 kPa                  (3.8) 
 
Efektif  gerilme,  toplam  gerilmeden  su 
 Burada,  u  =  drenajsız  koşullarda  yükteki 
basıncının çıkarılmasıyla elde edilir. Numuneye bir 
değişimden  kaynaklanan  su  basıncı  artışıdır.  Yük 
yük  uygulanmadan  önceki  (P  =  0)  durumu  göz 
uygulandıktan  sonraki  su  basıncı,  başlangıçtaki  su 
önüne  alınız:  Numunenin  drenajlı  koşula  gelmek 
basıncı ile basınçtaki bu değişimin toplamına eşittir: 
için  yeterli  zamana  sahip  olması  durumunda  su   

basıncı hidrostatik olup, su basıncının değeri kesme            u = uo + u = 0,5 kPa + 19,4 kPa = 19,9 kPa   (3.9) 
 
kutusu  etrafındaki  haznenin  içindeki  suyun 
Efektif  gerilme,  toplam  gerilme  [(3.7)  eşitliği]  ile  su 
derinliği  ile  belirlenir.  Tipik  bir  kesme  kutusu  için 
basıncının [(3,9) eşitliği] farkına eşittir: 
su  derinliği  (Şekil  3.1’de  h)  yaklaşık  5,1  cm’dir.   

Yatay  düzlemde  buna  karşılık  gelen  hidrostatik  su  ’ = 20,6 kPa – 19,9 kPa = 0,7 kPa           (3.10) 

 
basıncı: 
  200  kN  büyüklüğündeki  yükten  dolayı  su 
      uo = w h = (9,81 kN/m3)(0,051 m) = 0,5 kPa     (3.4)  basıncındaki  artış  toplam  gerilmedeki  artışa  eşit 
 
olduğundan, efektif gerilme değişmez. 
Burada, uo = numunede başlangıçtaki su basıncı, w 
Yük  uygulandıktan  sonraki  efektif  gerilme 
=  suyun  birim  ağırlığı  (9,81  kN/m3)  ve  h  =  yatay  [(3.10)  eşitliği]  yük  uygulanmadan  önceki  efektif 
düzlem üzerindeki suyun yüksekliğidir (0,051 m).  gerilme  [(3.5)  eşitliği]  ile  aynıdır.  Bunun  nedeni, 
 = 1,2 kPa ve uo = 0,5 kPa için efektif gerilme  numunenin  drenajsız  olmasıdır.  Yük  uygulanırken 
0,7 kPa’ya eşittir:  suyun  drene  olması  için  yeterli  zaman  yoktur;  o 
 

o’ = o – uo = 1,2 kPa – 0,5 kPa = 0,7 kPa     (3.5)  halde,  doygun  numunede  herhangi  bir  hacim 

  değişimi söz konusu değildir. Bunun sonucu olarak, 
Burada,  o’  =  başlangıçtaki  efektif  gerilmedir.  zemin  iskeleti  birim  deformasyona  maruz  kalmaz. 
Numuneye  P  =  200  N  yükü  uygulanırsa,  normal  Efektif  gerilmenin  değeri  olarak  ölçülen  zemin 
gerilmedeki değişim şöyle olur:  iskeletinin taşıdığı yük değişmez. 
22

,
Yükün  belirli  bir  süre  uygulanması    s = c’ +   ff tan’              (3.13) 
durumunda drenaj gerçekleşir ve sonunda numune 

,
 

drenajlı  koşula  geçer.  Drenajlı  koşula,  numune  Burada,  c’  =  efektif  gerilme  kohezyonu,   ff = 
içindeki  su  basıncı  (boşluk  basıncı)  ile  numune 
yenilme  düzlemi  üzerinde  yenilme  anındaki  efektif 
dışında  kesme  kutusu  düzeneği  çevresindeki 
gerilme  ve  ’  =  efektif  gerilme  içsel  sürtünme 
haznenin  su  seviyesi  ile  kontrol  edilen  su  basıncı 
açısıdır.  
arasında  bir  fark  kalmadığı  zaman  erişilir.  Bu 
 
koşula  (pratik  amaçlar  açısından)  yaklaşık  2  saat 
Kesme Dayanımının Kaynakları 
içinde erişilir ve yük tekrar değiştirilene kadar öyle   

kalır.  Numune  2  saat  sonra  %99’luk  dengeye  Deney  numunesine  Şekil  3.1’deki  gibi  bir 
erişmiş  olur;  hacim  değişimi  bir  anlamda  kesme  yükü  (T)  uygulanması  durumunda,  kesme 
tamamlanır ve yatay düzlemdeki su basıncı u = 0,5  kutusunun  üst  parçası  kutunun  alt  parçasına  göre 
kPa’daki hidrostatik yüke eşit olur.   sola hareket eder. Kesme yükünün yeterince büyük 
Bu drenajlı koşuldaki efektif gerilme,  olması  halinde  kil  numunesi  yatay  düzlemde 
 
makaslanma ile yenilir ve yerdeğiştirme çok büyük 
’ = 20,6 kPa – 0,5 kPa = 20,1 kPa            (3.11) 
  olur.  
olup,  200  N  değerindeki  yükün  tamamı  zemin  Numunenin  üstteki  parçası  alt  parçaya  göre 
iskeleti tarafından taşınır.  sola  doğru  hareket  ederken  zeminin  dayanımı 
  mobilize  olur  (devreye  girer  veya  harekete  geçer), 
yırtılma  zonundaki  partiküller  bitişikteki 
Kısa Tekrar  partiküllere  göre  orijinal  konumundan 
 
yerdeğiştirirler.  Tane‐arası  bağlar  kırılır,  bazı 
 Toplam  gerilme,  tane‐arası  temas  yoluyla 
bireysel partiküller kırılır, partiküller dönerek  yeni 
iletilenler  ve  su  basıncı  yoluyla  iletilenler 
konumlar  kazanır  ve  komşu  partiküller  ile  temas 
de  dahil  olmak  üzere  tüm  kuvvetlerin 
yüzeyleri  boyunca  kayarlar.  Partiküllerin  bu 
toplamının toplam alana bölümüdür. 
hareketine  tane‐arası  bağlarla,  kaymaya  karşı 
 Efektif gerilme, toplam gerilme ile su basıncı 
sürtünme  direnci  ile  ve  yerdeğiştirme  ve  yönelime 
arasındaki  farktır.  Partikül  teması  ile 
direnen  komşu  partiküllerden  ileri  gelen  kuvvetler 
aktarılan  kuvvetlerin  toplam  alana 
tarafından  karşı  konulur.  Direncin  bu  çeşitleri, 
bölümüdür.  
zeminlerdeki kesme dayanımının kaynaklarıdır.  
  Zemin  dayanımını  kontrol  eden  iki  önemli 
DRENAJSIZ VE DRENAJLI KESME  faktör, tane‐arası kuvvetlerin büyüklüğü ve zeminin 
DAYANIMLARI  sıkılığıdır.  Büyük  tane‐arası  kuvvetler  (efektif 
 

Kesme  dayanımı,  zeminin  karşı  durabileceği  gerilmenin  büyük  değerleri)  ve  yüksek  sıkılıklar 
kesme  gerilmesinin  maksimum  değeri  olarak  daha  yüksek  dayanımlar  verir.    artarken,  Şekil 
tanımlanır.  Şekil  3.1’de  kesme  kutusunda  yatay  3.3’de  görüldüğü  gibi  kesme  kutusunun  üst  ve  alt 
düzlem üzerindeki kesme gerilmesi, kuvvetin alana  parçası  arasındaki  kesme  yerdeğiştirmesi  de  (x) 
bölümüne eşittir:  artar.    Kesme  kutusu  deneylerindeki  bu  kesme 
  yerdeğiştirmesi  kolaylıkla  ölçülebilse  de,  kesme 
 = T / A                 (3.12)  zonunun  kalınlığı  bilinmediğinden,  kesme  birim 
 

Yenilmenin  drenajlı  veya  drenajsız  koşullar  deformasyonları  kolaylıkla  tanımlanamaz.  Kesme 

altında  gelişmesine  bağlı  olmaksızın,  zeminlerin  kutusu  deneyi  zeminlerin  kesme  dayanımlarını 
kesme  dayanımı  efektif  gerilme  tarafından  kontrol  ölçmede  kullanılabilse  de,  gerilme‐birim 
edilir.  Kesme  dayanımı  ile  efektif  gerilme  deformasyon  davranışı  hakkında  sadece  nitel  bilgi 
arasındaki  ilişki  Şekil  3.2’de  görüldüğü  gibi  bir  verir. Bu deneyle zeminlerin sünek mi (yenilmeden 
Mohr‐Coulomb dayanım zarfı ile temsil edilebilir.   sonra  kesme  direnci  yüksek)  yoksa  gevrek  mi 
ile  ’  arasında  Şekil  3.2’de  görülen  ilişki  şu  şekilde  (kesme  direnci  yenilmeden  sonra  azalır)  olduğunu 
ifade edilebilir:   belirlemek mümkündür.  
 

 
 23

 
Şekil 3.2 Efektif gerilme kesme dayanımı zarfları: (a) kil için, (b) kum, çakıl ve kaya dolgular için. 
 
Drenajlı Dayanım  durumunda  c’  sıfırdır.  ’  nün  değeri  de  normal 
 
konsolide  kumlu  veya  siltli  kil  için  muhtemelen 
Drenajlı  dayanım,  uygulanan  yüklerle  aşırı 
25  ile  350  arasındadır.  Bir  örnek  olması 
boşluk basıncı gelişmeyecek şekilde zeminin yeterince 
bakımından ’ nün 300 olduğunu düşününüz.  
yavaş  yüklendiği  durumdaki  dayanımdır.  Arazideki 
,

drenajlı  koşullar,  yüklerin  zemin  kütlesine  yavaşça     s = c’ +   ff tan’ = 0 + (20,1)(0,58)=11,6 kPa  (3.14) 

uygulanması veya bu yüklerin zemin drene olabilecek   

kadar  uzun  kalması  sonucunda  ortaya  çıkar.  Burada, c’= 0 ve tan’= tan300 = 0,58’dir.  

 
Laboratuvardaki  drenajlı  koşullar  ise,  zeminin 
Drenajlı Kesme Sırasında Hacim Değişimleri 
yüklenmesi  sırasında  aşırı  boşluk  basınçları   

gelişmeyecek  şekilde  deney  numunelerinin  yavaşça  Bir  zeminin  makaslanma  sırasında 

yüklenmesi sonucunda elde edilir.   sıkışmaya  veya  genişlemeye  çalışması  zeminin 
Şekil  3.1’deki  kesme  kutusu  deney  sıkılığına  ve  onu  kuşatan  efektif  gerilmeye 
numunesinin  200  N  yük  altında  drenajlı  koşula  bağlıdır.    Yoğun  (sıkı)  zeminlerde  taneler  daha 
eriştiğini  ve  sonra  da  aşırı  boşluk  basıncı  sıkı  bir  şekilde  paketlenmiş  olup,  bu  sıkı 
gelişmeyecek  şekilde  T’nin  yavaşça  arttırılması  paketlenme  partiküllerin  biri  diğerine  göre 
sonucunda  yenildiğini  düşününüz.  (3.11)  eşitliğinde  hareket  etmek  istediğinde  büyük  etkileşimlere 
gösterildiği  gibi,  200  N  yük  altında  dengedeki  yatay  neden olmaktadır. Çok sıkı zeminlerde partiküller 
düzlemde efektif gerilme 20,1 kPa olup, kilin yavaşça  birbiri  üzerine  çıkamadığı  sürece  biri  diğerine 
makaslanması sırasında sabit kalır.   göre  hareket  edemez.  Bu  olay  sonucunda 
Numunenin  dayanımı  (3.13)  eşitliği  ile  hacimsel genişleme (dilation) meydana gelir.  
 
hesaplanabilir.  Kilin  normal  konsolide  olması 
24

Drenajsız Kesme Sırasında Boşluk Basıncı 
Değişimleri 
 

Normal konsolide ve hafifçe aşırı konsolide 
killerin  makaslama  sırasındaki  sıkışma  eğilimi, 
drenajsız  şartlar  altında  kesme  gerilmeleri  arttığı 
zaman boşluk basınçlarında artışa neden olur. Bu 
nedenle,  killer  drenajsız  şartlarda  makaslandığı 
zaman,  potansiyel  yenilme  düzlemi  üzerindeki 
efektif  gerilme  değişir;  normal  konsolide 
zeminlerde  düşer  ve    çok  aşırı  konsolide  killerde 
artar.  
 

Drenajsız Dayanım 
 

  Drenajsız  dayanım,  zeminin  drenajsız 

Şekil  3.3  Kesme  kutusu  deneyi  için  kesme  gerilmesi  –  şartlardaki  yükler  altında  yenildiği  durumdaki 
kesme yerdeğiştirmesi eğrileri. 
dayanımıdır. Arazide  drenajsız  koşulları  yaklaşık 
 
olarak  sağlayan  durumlar,  zemin  kütlesi  üzerine 
Yüksek  efektif  gerilmeler  genleşmeyi  önleme 
yapılan  yüklemelerin  zeminin  drenaj  hızından 
eğilimindedirler;  çünkü,  zeminin  efektif  gerilmeye 
daha  çabuk  bir  şekilde  uygulanmasıyla  ortaya 
karşı  genişleyebilmesi  için  bir  iş  gereklidir.  Efektif 
çıkar.  Laboratuvarda  ise,  deney  numunesinin 
çevre  basıncının  yeterince  yüksek  olduğu  bir 
drene olamayacak kadar hızlı yüklenmesiyle veya 
durumda  zemin  genleşmeyebilir.  Bunun  yerine, 
numuneleri  geçirimsiz  kılıflar  içine  yerleştirmek 
makaslama devam ederken bireysel partiküller kırılır. 
suretiyle  elde  edilir  (daha  önce  belirtildiği  gibi, 
Sıkılığı  düşük  zeminlerde  partiküller  genelde 
arazi  şartlarını  temsil  etmeyen  yüksek  birim 
daha ayrık ve gevşek bir topluluk şeklindedir. Gevşek 
deformasyon  hızlarından  kaçınmak  için,  drenajın 
bir  zemin  makaslandığında  partiküller  komşu 
hızlı  yükleme  yerine  geçirimsiz  membran 
partiküller  arasındaki  boşlukları  doldurma  eğilimi 
kullanarak kontrol edilmesi tercih edilmektedir).  
gösterirler ve zeminin hacmi azalır.  
Şekil  3.1’de  görülen  kesme  kutusu  deney 
Sıkılık  ne  kadar  düşük  ve  efektif  gerilme  ne 
numunesinin  200  N  yük  altında  drenajlı  koşula 
kadar  yüksek  ise  zeminin  makaslama  sırasında 
eriştiğini ve sonra da T’yi hızla arttırmak suretiyle 
sıkışma  olasılığı  da  o  denli  yüksektir.  Bunun  tersine, 
kırıldığını  düşününüz.  (3.11)  eşitliği  ile 
sıkılık ne kadar yüksek ve efektif gerilme de ne kadar 
gösterildiği  gibi,  200  N  yük  altında  dengedeki 
düşük  ise  zeminin  genleşme  olasılığı  o  derece 
yatay  düzlem  üzerindeki  efektif  gerilme  kesme 
yüksektir.  Killerde  sıkılığı  denetleyen  başlıca  faktör, 
yükü  arttırılmadan  önce  20,1  kPa  idi.  Kesme 
kilin maruz kaldığı en yüksek efektif gerilmedir. 
gerilmesi  arttırılmadan  önceki  boşluk  basıncı  da, 
Normal konsolide zemin üzerinde mevcut  efektif 
(3.4) eşitliğiyle gösterildiği gibi 0,5 kPa idi.  
gerilmeden  daha  büyük  efektif  gerilmeye  maruz 
Drenaja  izin  vermeden  T  kesme  yükü 
kalmayan  zemin  olup,  bu  tür  bir  zeminin  sıkılığı  da 
uygulanırken boşluk basıncı artar; çünkü, kil 20,1 
herhangi  bir  efektif  gerilme  durumunda  en  düşük 
kPa efektif gerilme altında normal konsolidedir. T 
değerde  olur.    Sonuçta,  normal  konsolide  killer 
kesme  yükü  artarken  tipik  bir  normal  konsolide 
makaslandığında sıkışma eğilimi gösterirler.  
kil  numunesi  içindeki  boşluk  basıncı  bu  şartlar 
Aşırı  konsolide  kil  geçmişte  daha  büyük  efektif 
altında  yaklaşık  12  kPa  kadar  artar  ve  yenilme 
gerilmeye  maruz  kalan  ve  böylece  yoğunluk  değeri 
düzlemi üzerinde yenilme anındaki efektif normal 
,

aynı efektif gerilme altındaki normal konsolide kilden 
gerilme  (  ff )  aynı  miktarda  azalır.  Buna  göre, 
daha  büyük  olan  zeminlere  denir.  Sonuçta,  aşırı 
konsolide  killer  makaslamaya  maruz  kaldıklarında  yenilme  düzlemi  üzerindeki  efektif  gerilme  de 
normal  killerden  daha  az  sıkışma  eğilimi  gösterirler  20,1 kPa – 12 kPa’dan dolayı yaklaşık 8 kPa olur. 
veya  geçmişteki  maksimum  efektif  gerilme  Bu  durumda,  kilin  drenajsız  kesme  dayanımı 
makaslama  sırasında  uygulanan  efektif  gerilmeden  yaklaşık 4,6 kPa’dır: 
çok büyük ise, aşırı konsolide kil genleşir.  
 25

              s = c’ + ’tan’ = 0 + (8,0)(0,58) = 4,6 kPa   (3,15)  basınçlarını  ve  aynı  zamanda  efektif  gerilme 

 
cinsinden temel davranışı yansıtmaktadır.  
Şekil  3.4’de  kesme  kutusu  deney  numunesinin 
gerilme  izleri  ile  drenajlı  ve  drenajsız  yenilme  için 
kesme  dayanımları  görülmektedir.  Drenajlı  gerilme 
izi  kesme  gerilmesinde  artış  ve  yatay  düzlem 
üzerinde  sabit  efektif  gerilmeye  karşılık  gelecek 
şekilde düşeydir. Kesme gerilmesindeki artışa boşluk 
basıncındaki  artıştan  dolayı  azalan  efektif  gerilme 
eşlik  ettiğinden,  drenajsız  gerilme  izi  sola  doğru 
eğrilir.  
 

 
Şekil 3.5 Doygun kil için drenajlı ve drenajsız dayanım 
zarfları. 
 

Killerin  efektif  gerilme  dayanım  zarfları  iki 

kısımdan  oluşur.  Yüksek  gerilmelerde  kil  normal 
konsolide olup, zarfın yüksek basınç kısmı orijine 
doğru  yayılır.  Düşük  gerilmelerde  kil  aşırı 
konsolidedir.  Bu  basınçlar  aralığındaki  dayanım 
  zarfı  orijinden  geçmez.  Efektif  gerilme  kesme 
Şekil  3.4  Drenajlı  ve  drenajsız  gerilme  izleri  ile  kesme  dayanımı  parametreleri  c’  ve  ’  kilin  normal 
dayanımları. 
 
konsolide  veya  aşırı  konsolide  olmasına  bağlıdır. 
Normal  konsolide  killerde  tipik  olarak  Kilin, normal konsolide olduğu ve bir dizi basınç 
karşılaşıldığı  gibi,  drenajsız  dayanım  drenajlı  aralığında deneye tabi tutulduğu durumda c’ sıfır 
dayanımdan  düşüktür.  Bunun  nedeni,  drenajsız  ve  ’  değeri  de  bir  sabittir.    Kilin,  aşırı  konsolide 
kesme  sırasında  boşluk  basıncının  artması  ve  bu  olduğu  ve  bir  dizi  basınç  aralığında  deneye  tabi 
şekilde  efektif  gerilmenin  azalmasıdır.  Çok  aşırı  tutulduğu durumda c’ sıfırdan büyük ve ’ değeri 
konsolide  killerde  bunun  tersi  geçerlidir:  drenajsız  de  normal  konsolide  kilin  değerinden  küçüktür. 
kesme  sırasında  boşluk  basıncı  düşerek  efektif  Kilin  dayanımını  karakterize  eden  c’  ve  ’ 
gerilme  arttığı  için,  drenajsız  dayanım  drenajlı  değerleri  önkonsolidasyon  basıncı  ile  ilişkili 
dayanımdan büyüktür.   gerilmelerin  büyüklüğüne  bağlı  olduğundan, 
  laboratuvar  dayanım  deneylerinde  kullanılan 
Dayanım Zarfları  gerilme  aralığının,  analiz  edilen  problemde  söz 
 

Zeminlerin dayanım zarfları, zeminler üzerinde  konusu  olan  gerilme  aralığına  karşılık  gelmesi 

bir dizi basınç uygulayarak dayanım deneyleri yapma  gerektiğine dikkat edilmelidir.  
ve  sonra  da  bunların  sonuçlarını  Şekil  3.5’de  Deneyde  kullanılan  toplam  gerilmenin 
görüldüğü  gibi  Mohr  gerilme  diyagramı  üzerine  büyüklüğünden  bağımsız  ve  sabit  olan  kesme 
işaretlemek  suretiyle  geliştirilir.  Efektif  gerilme  ve  dayanımını  temsil  eden  toplam  gerilme  zarfı 
toplam  gerilme  dayanım  zarflarının  ikisi  de  yataydır.  Bu  davranış,  aşağıdaki  ilişkilerle 
geliştirilebilir.  Şekil  3.5’de  verilen  dayanım  zarfları,  karakterize edilir: 
hepsi  de  aynı  örselenmemiş  numuneden  ve                                           c = su                            (3.16a)  
 

dolayısıyla  aynı  önkonsolidasyon  basıncındaki              u = 0            (3.16b) 

 
numuneden  traşlama  ile  elde  edilen  laboratuvar 
Burada,  c  =  toplam  gerilme  kohezyonu,  su  = 
örnekleri  üzerinde  yapılan  deney  sonuçlarını  temsil 
etmektedir.  Kilin  dayanımı  efektif  gerilme  ve  sıkılık  drenajsız kesme dayanımı ve  u  = toplam gerilme 
tarafından  kontrol  edildiğinden,  efektif  gerilme  zarfı  sürtünme açısıdır.  
kilin temel bir davranışını temsil etmektedir. Toplam  Kil  doygun  ve  drenajsız  olduğundan, 
gerilme zarfı drenajsız kesme sırasında gelişen boşluk  kesme  dayanımı  toplam  normal  gerilme 
26

değerlerinin  hepsi  için  aynıdır.  Toplam  normal  yaklaşan doygunluk derecelerinde tersi doğrudur: 

gerilmedeki  bir  artış  veya  azalım  sadece  boşluk  Toplam  gerilmedeki  değişimin  tamamı  boşluk 
basıncında  işareti  normal  gerilmedekinden  farklı  basıncındaki  değişime  yansıtılır  ve  efektif 
fakat  büyüklüğü  aynı  bir  değişime  neden  olur.  Bu  gerilmedeki  değişim  ihmal  edilebilir  düzeydedir. 
nedenle,  efektif  gerilme  sabittir  ve  efektif  gerilme  Şekil  3.6’daki  zarfın  eğriselliğinden  sorumlu  olan 
sabit  olduğundan  dayanım  sabittir;  çünkü  dayanım  bu  davranıştır:  Toplam  çevre  basıncı  arttıkça 
efektif  gerilme  tarafından  kontrol  edilmektedir.  doygunluk  derecesi  artmaktadır.  Bu  nedenle, 
Dayanım  her  ne  kadar  efektif  gerilme  tarafından  (doygunluk  derecesinin  düşük  olduğu)  toplam 
kontrol  edilse  de,  bazı  amaçlar  için  toplam  gerilme  gerilmenin  düşük  değerlerinde zarfın eğimi  daha 
zarfının  ve  karşılık  gelen  toplam  gerilme  fazladır;  çünkü,  efektif  gerilmedeki  değişimler 
parametrelerinin  kullanımı  daha  uygundur.  toplam  gerilmedeki  değişimlerin  daha  büyük  bir 
Duraylılık  analizlerinde  efektif  ve  toplam  gerilme  kısmını  oluşturmaktadır.  Doygunluk  derecesinin 
parametrelerinin  kullanımı  bu  bölümün  sonuna  daha  yüksek  olduğu  yüksek  toplam  gerilme 
doğru ele alınmıştır.  değerlerinde zarf daha az eğimlidir; çünkü, efektif 
Kilin  sadece  kısmen  doygun  olması  gerilmedeki  değişimler  toplam  gerilmedeki 
durumunda  drenajsız  dayanım  zarfı  yatay  olmaz.  değişimlerin  daha  küçük  bir  kısmını 
Bunun  yerine,  eğimli  ve  Şekil  3.6’da  görülen  oluşturmaktadır.  
biçimdedir.  Toplam  gerilmedeki  değişimler  boşluk 
basıncında aynı derecede artışa neden olmadığından,  Kısa Tekrar
 
toplam normal gerilmeler artarken dayanım da artar. 
 Kesme  dayanımı  bir  zeminin  dayanabileceği 
Kısmen  doygun  bir  numuneye  uygulanan  toplam 
maksimum  kesme  gerilmesi  olarak 
gerilme  artarken  boşluk  basıncı  ve  efektif  gerilmenin 
tanımlanır. 
ikisi de artar. Böyle olmasının nedeni, hem su hem de 
 Yenilmenin  drenajsız  veya  drenajlı 
havanın  (su  ve  havanın  karışımı)  bulunduğu  kil 
şartlarda  gelişmesinin  bir  önemi 
boşluklarındaki  boşluk  sıvısının  sıkışabilir  olmaması 
olmaksızın,  zemin  dayanımı  efektif 
ve  eklenen  toplam  gerilmenin  sadece  bir  kısmının 
gerilmeler tarafından kontrol edilir. 
boşluk  sıvısı  tarafından  taşınmasıdır.  Denge,  zemin 
 Drenajlı  dayanım,  yenilme  düzleminde 
iskeleti tarafından sağlanır ve bu da efektif gerilmeyi 
efektif  gerilmede  hiçbir  değişikliğin 
arttırır.  
olmadığı  yenilmeye  karşılık  gelen 
dayanımdır.  
 Drenajsız  dayanım,  su  içeriğinde  hiçbir 
değişikliğin  olmadığı  yenilmeye  karşılık 
gelen dayanımdır.  
 Dayanım  efektif  gerilme  ve  sıkılık 
tarafından  kontrol  edildiğinden,  efektif 
gerilme  dayanım  zarfları  temel  bir 
davranışı temsil eder. 
 Toplam  gerilme  dayanım  zarfları  drenajsız 
  kesme sırasında gelişen boşluk basınçlarını 
Şekil  3.6  Kısmen  doygun  kil  için  drenajlı  ve  drenajsız  ve efektif gerilme cinsinden temel davranışı 
dayanım zarfları.  yansıtır.  
 

Toplam  gerilmedeki  değişimin  ne  kadarlık   Doygun killer için toplam gerilme zarfları c 

kısmının  boşluk  basıncındaki  değişim  ile  ve  ne  =  su  ve  u  =  0  olacak  şekilde  yataydır. 
kadarlık  kısmının  da  efektif  gerilme  tarafından  Kısmen doygun zeminlerin toplam gerilme 
taşındığı  kilin  doygunluk  derecesine  bağlıdır.  zarfları yataydan farklı ve u değeri sıfırdan 
%70’den  düşük  doygunluk  derecelerinde  boşluk  büyüktür. 
basıncındaki  değişim  ihmal  edilebilir  ve  kelimenin   
tam anlamıyla, toplam gerilmedeki değişimin tamamı   
efektif  gerilmedeki  değişime  yansıtılır.  %100’e 
 27

ŞEV DURAYLILIK ANALİZLERİ İÇİN GEREKLİ  olması  mümkündür;  çünkü,  drenajsız  koşullarda 

TEMEL KOŞULLAR  efektif  gerilme  ile  toplam  gerilme  arasında  özel 
 
bir  ilişki  vardır.  Açık  bir  şekilde  görüleceği  gibi, 
İster    drenajlı  isterse  drenajsız  koşullar  için 
bu  gerekçeler  drenajlı  koşullar  için  geçerli 
olsun,  şev  duraylılık  analizlerinin  yapılması  için  en 
değildir;  çünkü,  boşluk  basınçlarının  zeminin  dış 
önemli  şart,  dengenin  toplam  gerilmeler  cinsinden 
yüklere  tepki  olarak  ortaya  çıkmasından  ziyade 
sağlanması  şartıdır.  Tüm  cisim  kuvvetleri  (ağırlıklar) 
hidrolik sınır koşulları tarafından kontrol edilmesi 
ve  dış  sınırlar  üzerine  etkiyen  su  basınçlarından 
söz konusudur.  
kaynaklananlar da dahil olmak üzere dış kuvvetlerin   
tümü  analize  dahil  edilmelidir.  Bu  analizlerin  Drenajlı Koşullar İçin Analiz 
  
sonunda  iki  faydalı  sonuç  elde  edilir:  (1)  kesme 
Drenajlı  koşullar  tüm  zeminler  denge 
yüzeyi  üzerindeki  toplam  normal  gerilme  ve  (2) 
durumuna  ulaşacak  şekilde  ve  yüklerden 
denge için gerekli kesme gerilmesi. 
kaynaklanan hiçbir aşırı boşluk basıncı olmayacak 
Kesme  yüzeyi  için  emniyet  katsayısı,  zeminin 
biçimde,  yükteki  değişimlerin  yeterinde  düşük 
kesme  dayanımının  denge  için  gerekli  kesme 
olduğu veya bu yüklerin yeteri uzunlukta yerinde 
gerilmesine  oranıdır.  Kesme  gerilmesini  bulmak  için, 
kaldığı  durumlardır.  Drenajlı  şartlarda  boşluk 
kayma  yüzeyi  boyunca  etkiyen  normal  gerilmelerin 
basınçları hidrolik sınır şartları tarafından kontrol 
bulunması  gerekir:    =  0  olan  zeminler  hariç,  kesme 
edilir.  Zemin  içindeki  su  statik  olabilir  veya 
dayanımı  potansiyel  yenilme  düzlemi  üzerindeki 
zaman  içinde  sızmada  bir  değişiklik  olmayacak 
normal gerilmeye bağlıdır.  
biçimde ve zemin içindeki su miktarında bir artış 
Efektif gerilme analizlerinde, kesme dayanımını 
veya  azalım  olmayacak  şekilde  düzenli  sızma 
bulmada  kullanılan  efektif  gerilmeyi  belirlemek  için, 
gösterebilir.  Bir  sahada  bu  şartların  tüm 
kesme  yüzeyi  boyunca  boşluk  basınçları  toplam 
zeminlerde  baskın  olması  veya  bir  sahadaki 
gerilmelerden  çıkarılır.  Bu  nedenle,  efektif  gerilme 
şartların  bu  koşullarla  makul  bir  şekilde  temsil 
analizlerini  gerçekleştirmek  için,  kesme  yüzeyi 
edilebildiği  durumunda  drenajlı  analiz  yapılması 
boyunca  her  noktada  boşluk  basınçlarının  bilinmesi 
uygundur. Drenajlı analiz için şunlar gereklidir: 
(veya  hesaplanması)  gerekir.  Bu  boşluk  basınçları,   

değerlerin  hidrostatik  veya  dengeli  sızma  sınır   Toplam birim ağırlıklar 

koşullarından  bulunduğu  drenajlı  koşullar  için   Efektif gerilme kesme dayanımı parametreleri 
nispeten  iyi  bir  doğrulukla  hesaplanabilmektedir.   Hidrostatik  su  seviyelerinden  veya  dengeli 
Boşluk  basıncı  değerlerinin  zeminin  dış  yüklere  sızma  analizlerinden  belirlenen  boşluk 
verdiği  tepkilerden  bulunduğu  drenajsız  koşullarda  basınçları. 
boşluk  basınçları  çok  ender  olarak  doğru  bir  şekilde   

hesaplanabilmektedir.   Drenajsız Koşullar İçin Analiz 
 
Toplam  gerilme  analizlerinde  kesme  Drenajsız  koşullar,  yüklerdeki  değişimlerin 
dayanımları toplam gerilmeler ile ilişkili olduğundan,  suyun  zemin  içine  girmesi  veya  çıkmasından 
boşluk basınçları toplam gerilmelerden çıkarılmaz. Bu  daha  çabuk  olduğu  durumlardır.  Boşluk 
nedenle,  toplam  gerilme  analizlerinde  boşluk  basınçları,  dış  yüklerde  meydana  gelen 
basınçlarının  hesaplanmasına  ve  toplam  gerilmeden  değişimlere  tepki  olarak  zeminin  davranışından 
çıkarılmasına gerek yoktur. Toplam gerilme analizleri  belirlenir.  Bir  sahada  bu  şartların  hakim  olması 
sadece  drenajsız  koşullara  uygulanabilir.  Toplam  durumunda  veya  bir  sahadaki  şarların  bu 
gerilme  analizinde  temel  kabul  şudur:  Drenajsız  koşullar  ile  makul  derecede  temsil  edilebildiği 
yüklemeden  kaynaklanan  boşluk  basınçları  zemin  durumda  drenajsız  analiz  uygundur.  Drenajsız 
davranışı  tarafından  belirlenir.  Potansiyel  yenilme  analiz için şunlar gereklidir: 
düzlemi  üzerinde  belirli  bir  toplam  gerilme  değeri   

için boşluk basıncının kendine özgü tek değeri vardır   Toplam birim ağırlıklar 
ve  bu  nedenle  efektif  gerilme  değeri  de  tekdir.  Buna   Toplam  gerilme  kesme  dayanımı 
göre,  kesme  dayanımının  efektif  gerilme  tarafından  parametreleri 
 
kontrol  edildiği  bir  gerçek  olsa  da,  drenajsız  koşulda   
kesme dayanımının toplam normal gerilme ile ilişkili   
28

Drenaj Ne Kadar Sürer?  geçirimli  zemin  ile  sınırlanan  katmanlarda  da 

 
katman  kalınlığına  eşittir.  Kil  içindeki  silt  veya 
Daha önce açıklandığı gibi, drenajsız ve drenajlı 
kum  mercekleri  içsel  drenaj  sağlamak  suretiyle, 
koşullar  arasındaki  fark  zamandır.  Bir  drenajsız 
drenaj  izi  uzunluğunu  içsel  drenaj  katmanları 
koşuldan  drenajlı  koşula  geçişin  ne  kadar  süreceği 
arasındaki kalınlığın yarısına indirmektedir.  
zemin  kütlesinin  özelliklerine  ve  boyutuna  bağlıdır. 
(3.17)  eşitliğini  kullanarak  hesaplanan  t99 
(3.1) eşitliğinde ifade edildiği gibi; 
  değerleri  Şekil  3.7’de  verilmiştir.  En  pratik 
                                   t99 = 4 D2/cv                   (3.17)   şartlarda  bile  kil  katmanlarında  drenaj  dengesine 
 
erişmek  için  genellikle  yıllar  hatta  on  yıllar 
Burada,  t99  =  drenaj  dengesinin  %99’una  erişmek  için 
gereklidir; bu yüzden, killerde genellikle drenajsız 
gerekli  zaman,  D  =  drenaj  izinin  uzunluğu  ve  cv  = 
koşulların  göz  önünde  bulundurulması  söz 
konsolidasyon katsayısıdır.   konusudur.  Diğer  taraftan,  kum  ve  çakıl 
Killer için cv’nin değeri yaklaşık 1,0 cm2/saat’ten  katmanları  drenaj  dengesine  daima  çabucak 
başlayıp, bu değerin 100 katına kadar çıkabilir. Siltler  erişirler  ve  bu  malzemeler  için  sadece  drenajlı 
için  cv’nin  değeri  killerinkinin  100  katı  mertebesinde;  koşulların  göz  önüne  alınması  gerekir.  Siltler  kil 
kumlarınki  de  siltlerinkine  kıyasla  100  kat  ve  kum  arasına  düştüğü  için,  siltlerin  drenajlı  mı 
mertebesinde veya daha yüksektir. Bu tipik değerler,  yoksa  drenajsız  koşullarla  mı  daha  iyi  temsil 
arazideki  zeminde  drenajlı  koşulları  elde  etmek  için  edileceğine  karar  vermek  genellikle  zordur.  Bir 
gerekli  zaman  uzunluğu  konusunda  kaba  bir  fikir  katmanın  drenajlı  veya  drenajsız  olması 
oluşturmada kullanılabilirler.  konusunda  bir  şüphe  oluştuğu  zaman  yapılması 
Drenaj  izi  uzunlukları  katman  kalınlıkları  ile  gereken, her iki koşulun da analiz edilmesi ve bir 
ilgilidir.  İki  taraftan  da  geçirgen  zeminler  için  dizi olasılığın dikkate alınmasıdır. 
sınırlanan  katmanlarda  drenaj  izi  uzunluğu  katman 
kalınlığının  yarısına  eşit  olup,  sadece  bir  taraftan 
  

 
Şekil  3.7  Zemin  çökellerinin  drenajı  için  gerekli  zaman  (t99  değeri  Terzaghi’nin  bir  boyutlu  konsolidasyon  teorisinden 
bulunmuştur). 
 

Kısa Dönem Analizleri  drenaj  meydana  gelmeyeceği;  diğer  taraftan  kum 

 
dolgunun  tamamen  drene  olacağını  öne  sürmek 
Kısa  dönem  inşaat  sırasındaki  koşullara  veya 
son derece mantıklı olur.  
yükteki  değişimin  hemen  arkasından  gelen  zaman 
Bu  koşullar  altında  dolgu  için  drenajlı 
olan  inşaat  bitimi  koşullarına  işaret  eder.  Örnek 
analiz  ve  kil  temel  için  de  drenajsız  analiz 
olarak, bir kil temel üzerinde kum dolgu inşası iki ay 
gerçekleştirmek  en  mantıklı  yol  olacaktır. 
sürüyorsa, dolgu için kısa dönem koşulu inşaat bitimi 
Dolgunun drenajlı ve efektif gerilmeler cinsinden, 
veya  iki  aydır.  Bu  süre  içinde  kil  temel  içinde  hiçbir 
 29

kil  temelin  de  drenajsız  olarak  ve  toplam  gerilmeler  Uzun  dönem  koşulu  için  hem  kum  dolgu 
cinsinden  muamele  edildiği  tek  bir  analiz  yapmada  hem  de  kil  temel  efektif  gerilmeler  cinsinden 
herhangi bir sakınca yoktur.   karakterize  edilir.  Hidrostatik  su  seviyelerinden 
Daha  önce  açıklandığı  gibi,  toplam  gerilmeler  veya  dengeli  sızma  analizlerinden  belirlenen 
açısından  denge  hem  toplam  hem  de  efektif  gerilme  boşluk  basınçları  iki  malzeme  türü  için  de 
analizleri  açısından  sağlanmalıdır.  Toplam  ve  efektif  tanımlanır.  Her  zaman  olduğu  gibi,  temel  veya 
gerilme analizleri arasındaki farklar sadece kullanılan  dolgunun  yüzeyi  üzerindeki  haricî  su  basınçları 
dayanım  parametreleri  ile  ve  boşluk  basınçlarının  iki  malzeme  için  de  tanımlanır;  bunlar,  toplam 
belirtilmiş  olup  olmaması  ile  ilişkilidir.  Bir  kil  temel  gerilme  cinsinden  dengeyi  sağlamak  için  analize 
üzerindeki  kum  dolgunun  kısa  dönem  analizi  dahil edilmelidirler.  
 
örneğinde  kumun  dayanımı  efektif  gerilemelerle 
Progresif Yenilme 
(kum  için  bir  ’  değeriyle)  ve  kilin  dayanımı  da   

toplam gerilmelerle (doygun kil için u = 0 ile birlikte,  Sınır  denge  analizlerinin  en  temel 

su  =  c’nin  derinlikle  değişen  değerleriyle)  karakterize  varsayımlarından  biri,  zemin  dayanımının,  Şekil 
edilir.   3.3’de  “sünek”  olarak  işaretlenen  eğriyle 
Kil  temelin  tepesinden  yukarıda  bir  su  gösterildiği  gibi,  birim  deformasyonun  geniş  bir 
tablasının  bulunması  ya  da  dolgu  içinde  bir  sızma  aralığında  mobilize  olabileceğidir.  Bu  dolaylı 
olması  durumunda  kum  için  boşluk  basınçlarının  varsayım,  sınır  denge  analizlerinin 
belirlenmesi  gerekse  de,  kil  için  boşluk  basınçları  deformasyonlar  veya  birim  deformasyonlar 
belirlenmez. Elbette  ki  kil içinde de  boşluk  basınçları  hakkında  bir  bilgi  vermemesi  gerçeğinden 
olacaktır.  Ancak,  kilin  dayanımı  toplam  gerilme  ile  kaynaklanır. 
ilişkili  olduğundan,  sıfır  olmayan  bu  değerlerin  Progresif  yenilme,  özellikle  sert,  fisürlü 
belirlenmesine  gerek  yoktur.  Çoğu  bilgisayar  killer  ve  şeyller  olmak  üzere,  aşırı  konsolide 
programı  boşluk  basıncı  tanımlandığında  bu  değeri  killerde  ve  şeyllerde  kazılan  şevler  durumunda 
toplam  gerilmeden  çıkardığından,  drenajsız  olarak  kuvvetli  bir  olasılıktır.  Bu  malzemelerde  gevrek 
muamele  edilen  zeminler  için  boşluk  basıncının  gerilme‐birim  deformasyon  karakteristikleri  söz 
girilmesi  hatalara  yol  açabilir.  Bu  nedenle;  toplam  konusu  olup,  çoğu  zaman  düşey  gerilmeden 
gerilemeler  cinsinden  işleme  tabi  tutulan  zeminler  büyük olan yüksek yatay gerilmeler içerirler. Sert, 
için  boşluk  basınçları  (gerçekte  sıfır  olmasalar  bile)  fisürlü  bir  kil  veya  şeyl  içinde  bir  kazı  yapıldığı 
sıfıra  eşitlenmelidir  (  =  0  özel  durumunda  boşluk  zaman,  kazılan  şev  Şekil  3.8’de  görüldüğü  gibi 
basınçları  sıfır  olarak  girilmediği  sürece  bir  hata  yatay  olarak  sekme  gösterir.  Duncan  ve  Dunlop 
oluşmaz;  çünkü,  dayanımlar  normal  gerilmeden  (1969),  (1970)  tarafından  yapılan  sonlu  eleman 
bağımsızdırlar  ve  normal  gerilmenin  yanlış  çalışmalarına  göre  şev  topuğunda  kesme 
değerlendirilmesi,  yanlış  hesaplanmış  dayanım  gerilmeleri  yüksek  olup,  yenilmenin  topukta 
değerleri vermez).  başlayarak    Şekil  3.8’de  görüldüğü  gibi  şev 
Bir  temelin  veya  dolgunun  yüzeyi  üzerine  tepesine kadar ilerleme eğilimi söz konusudur.  
dışardan etkiyen su basınçlarının iki malzeme için de  Şev kazısından hemen sonra (t1 zamanında) 
tanımlanması  gerekir;  çünkü,  dışardan  etkiyen  su  A  noktasındaki  gerilmeler,  gerilme‐yerdeğiştirme 
basınçları  toplam  gerilmenin  bir  bileşeni  olup,  eğrisinin pik noktasına ulaşmış ve B ile C’deki de 
dengeyi  toplam  gerilme  cinsinden  sağlamak  için  daha  düşük  olabilir.  Zaman  ilerledikçe  şev, 
analize dahil edilmelidir.     kazıdan  kaynaklanan  boşalmaya  gecikmeli 
  tepkiden ve ayrıca gerilme azalımını takiben kilin 
Uzun Dönem Analizleri  su  içeriğinin  artmasından  ileri  gelen  olası 
Belirli  bir  süre  sonra  kil  temel  drenajlı  koşula  şişmeden  dolayı  yarma  içine  doğru  daha  fazla 
ulaşır ve bu koşul için daha önce “Drenajlı Koşullarda  sekme  gösterir.  Bu  nedenle,  daha  ileri  bir 
Analiz”  başlığı  altında  açıklanan  analiz  yapılır;  zamanda  (t2)  A,  B  ve  C’deki  yerdeğiştirmelerin 
çünkü,  uzun  dönem  ve  drenajlı  koşulların  anlamı  tam  hepsi  de  Şekil  3.8’de  görüldüğü  gibi  daha  büyük 
olarak birbirinin aynıdır. Bu terimlerin ikisi de drenaj  olur. A noktasındaki kesme gerilmesi bu noktanın 
dengesine  erişilen  ve  dış  yüklerden  dolayı  herhangi  pikin  ötesine  geçmesiyle  azalır  ve  B  ile  C 
bir aşırı boşluk basıncı oluşmayan koşula işaret eder.   noktalarındaki  kesme  gerilmeleri  artar.  Daha 
30

sonraki  bir  t3  zamanında  B  noktasındaki  hiçbir zaman aynı anda mobilize olmadan, kayma 

yerdeğiştirme,  kesme  gerilmesi  pikin  altına  düşecek  düzlemi  çevresinde  yenilme  kademeli  bir  şekilde 
kadar  büyüktür.  Bu  süreç  yoluyla,  pik  kesme  yayılır.
dayanımı  kayma  yüzeyi  boyunca  tüm  noktalarda 
  

 
Şekil 3.8 Aşırı konsolide kilde kazılan bir şevin progresif yenilme mekanizması. 
 
 

Progresif  yenilme  gevrek  gerilme‐birim   

deformasyon gösteren zeminlerde gelişebildiği için,   Zemin  katmanlarında  drenaj  için  gerekli 
bu  zeminlerdeki  sınır  denge  analizlerinde  pik  zaman kum ve çakıllarda dakikadan, killerde 
dayanımlar  kullanılmamalıdır;  gevrek  zeminlerde  onlarca hatta yüzlerce yıla kadar değişir. 
pik dayanımların kullanımı duraylılık için yanlış ve   Kısa dönem koşullarında, yavaşça drene olan 
tutucu  olmayan  değerlendirmelere  yol açar.  Bölüm  zeminler  drenajsız  olarak  değerlendirilirken, 
5’de  açıklandığı  gibi,  özellikle  fisürlü  killer  olmak  daha  çabuk  drene  olan  zeminler  drenajlı 
üzere,  aşırı  konsolide  killerde  kazılan  şevlerle  ilgili  olarak  ele  alınırlar.  Böyle  koşulların  analizi, 
deneyimler,  kayma  çiziklerinin  gelişmediği  drenajlı  zeminler  için  efektif  gerilme 
durumlarda  tamamen  yumuşamış  dayanımların  ve  dayanım  parametreleriyle  ve  drenajsız 
kayma  çiziklerinin  geliştiği  durumlarda  ise  rezidüel  zeminler  için  de  toplam  gerilme  dayanım 
dayanımların uygun olacağını göstermiştir.  parametreleriyle yapılabilir. 
   Efektif  gerilme  dayanım  parametreleri 
Kısa Tekrar  kullanıldığı  zaman,  hidrolik  sınır 
 
koşullarından  bulunan  boşluk  basınçları 
 Tüm  şev  duraylılık  analizlerinde  denge, 
tanımlanır.  Toplam  gerilme  dayanım 
toplam gerilme cinsinden sağlanmalıdır. 
parametreleri  kullanıldığı  zaman  boşluk 
 Efektif  gerilme  analizlerinde  kesme  yüzeyi 
basınçları tanımlanmaz. 
üzerindeki  efektif  gerilmeyi  hesaplamada 
 Sınır  denge  analizlerinde  dolaylı  bir 
boşluk  basınçları  toplam  gerilmelerden 
varsayım,  zeminlerin  sünek  gerilme‐birim 
çıkarılır. 
deformasyon  davranışı  sergilemesidir. 
 Toplam  gerilme  analizlerinde  boşluk 
Gevrek gerilme‐birim deformasyon davranışı 
basınçları  çıkarılmaz.  Kesme  dayanımları 
sergileyen  sert,  fisürlü  killer  ve  şeyl  gibi 
toplam gerilmelerle ilişkilidir.  
malzemeler  için  pik  dayanımlar 
 Toplam  gerilme  analizlerinde  genel  kabul, 
kullanılmamalıdır;  çünkü,  bu  malzemelerde 
toplam  gerilme  ile  efektif  gerilme  arasında 
progresif  yenilme  gelişebilir.  Pik 
özel  bir  ilişkinin  bulunması  şeklindedir.  Bu 
dayanımların  kullanımı,  duraylılıkta  yanlış 
sadece drenajsız şartlar için geçerlidir.  
ve  tutucu  olmayan  değerlendirmelere  yol 
 Drenajlı  şartlarda  toplam  gerilme  analizleri 
açabilir. 
kullanılamaz. 
 
 BÖLÜM 4 

Analizler İçin Duraylılık Koşulları 

Şevler  üzerine  etkiyen  yüklerdeki  değişimler  karşılık  gelir.  Yamaç  içindeki  doygun  yüzey  ne 
ve  zaman  içinde  kesme  dayanımında  meydana  kadar  yüksek  ve  dış  yükler  ne  kadar  fazla  ise, 
gelen  değişimler,  şevlerin  emniyet  katsayısında  emniyet katsayısı da o denli düşüktür.  
değişimlere  neden  olur.  Bunun  bir  sonucu  olarak,  Emniyet  katsayısı  bir  dolgu  barajı 
bir şevin ömrü boyunca farklı aşamaları yansıtacak  durumunda  birkaç  faktörden  etkilenir.  Kil 
şekilde,  çoğu  zaman  birkaç  farklı  koşula  karşılık  dolguların inşaatı sırasında sıkıştırmanın özellikle 
gelen duraylılık analizlerinin yapılması gerekli olur.   optimumdan  ıslak  tarafta  yapılması  durumunda 
Bir  kil  temel  üzerine  bir  dolgu  inşa  edildiği  pozitif  boşluk  basınçları  gelişebilir.  Aynı  durum, 
zaman,  dolgu  yükü  temel  kilindeki  boşluk  zonlu  baraj  dolgularındaki  kil  çekirdek  için  de 
basınçlarında  artışa  neden  olur.  Belirli  bir  süre  geçerlidir.  Zaman  içinde  baraj  gölünde  su 
içinde  aşırı  boşluk  basınçları  sönümlenir  ve  birikmesi  ve  dolgu  içinde  sızma  gelişmesiyle, 
sonunda  boşluk  basınçları  yeraltı  suyu  tarafından  boşluk  basınçları  muntazam  sızma  koşulları  ile 
denetlenen  değerlere  geri  döner.  Aşırı  boşluk  dengeye  gelirken  artabilir  veya  azalabilir.  Barajın 
basıncı  sönümlenirken,  temel  kilindeki  efektif  işletilmesi  sırasında  göl  seviyesi  zaman  içinde 
gerilmeler  büyür;  kilin  dayanımı  artar  ve  ayrıca  değişebilir.  Göl  seviyesinde  hızlı  bir  düşüm, 
dolgunun  emniyet  katsayısı  yükselir.  Bu  ilişkiler  memba şevinde kritik yükleme koşullarına neden 
Şekil  4.1’de  sunulmuştur.  Dolgu  yüksekliğinin  olabilir.  Normal  göl  seviyesinden  maksimum  göl 
şekilde  gösterildiği  gibi  sabit  kalması  ve  bir  ilave  seviyesine  yükselim,  dolgu  içinde  yeni  bir  sızma 
yükleme  yapılmaması  halinde  en  kritik  durum  durumunun ortaya çıkmasına ve mansap şevinde 
inşaat  bitiminde  ortaya  çıkar.  Bu  nedenle,  bu  önemli yüklemelere neden olabilir.  
durumda  sadece  inşaat  bitimi  koşulunun  analiz  Depremler,  sarsıntının  derecesine  ve  zemin 
edilmesi gerekir.  dayanımı  üzerine  etkisine  bağlı  olarak,  saniyeler 
Kilde  bir  şev  kazıldığı  zaman,  kazılarak  veya  dakikalar  kadar  kısa  zaman  aralığında 
uzaklaştırılan  malzemeden  dolayı  kildeki  boşluk  şevlerde duraysızlığa veya kalıcı deformasyonlara 
basınçları  azalır.  Zaman  içinde  negatif  aşırı  boşluk  neden  olabilen  devirsel  yük  değişimleri  uygular. 
basınçları sönümlenir ve sonunda boşluk basınçları  Bölüm  10’da  ele  alındığı  gibi,  gevşek  zeminler 
yeraltı  suyu  şartları  tarafından  kontrol  edilen  tekrarlı  yükler  altında  sıvılaşarak  kesme 
değerlere  geri  döner.  Boşluk  basınçları  artarken,  dayanımının  tamamını  yitirebilir.  Daha  dirençli 
kazı  çevresindeki  kilde  efektif  gerilmeler  azalır  ve  olan  diğer  zeminler  sarsıntı  sırasında  deforme 
şevin  emniyet  katsayısı  zamanla  düşer.  Bu  tür  olsa da duraylı kalabilir. 
ilişkiler  Şekil  4.2’de  verilmiştir.  Kazı  derinliğinin   
sabit  olması  ve  dış  yükler  uygulanmaması  İNŞAAT BİTİMİ DURAYLILIĞI 
 
durumunda  emniyet  katsayısı  sürekli  azalır  ve  en 
İnşaat  sırasındaki  veya  bitimindeki  şev 
düşük değerine boşluk basınçları yeraltı suyu sızma 
duraylılık  analizi,  zeminin  geçirgenliğine  bağlı 
koşulu  ile  dengeye  kavuştuğu  zaman  ulaşır.  Bu 
olarak  ya  drenajlı  veya  drenajsız  dayanım 
nedenle,  bu  durumda  uzun  dönem  koşulu  inşaat 
kullanarak  yapılabilir.  İnce  taneli  zeminlerin 
bitimi koşulundan daha kritiktir.  
çoğunun  geçirgenliği  inşaat  sırasında  çok  az 
Dolgu  yerleştirilmesi  veya  kazı  ile 
drenaj  meydana  gelecek  derecede  düşüktür.  Bu 
değiştirilmemiş bir doğal yamaç durumunda inşaat 
durum  killer  için  özellikle  geçerlidir.  Bu  ince 
bitimi  koşul  söz  konusu  değildir.  Bir  doğal  yamaç 
taneli  zeminler  için,  toplam  gerilme  analizi  ile 
için  kritik  koşul,  sızma  ve  dış  yüklerin  en  düşük 
karakterize  edilen  drenajsız  kesme  dayanımları 
emniyet  katsayısını  veren  herhangi  bir  birleşimine 
kullanılır.  Serbestçe  drene  olan  zeminler  için 
32

drenajlı  dayanımlar  kullanılır;  kesme  dayanımları   

efektif  gerilmeler  cinsinden  ifade  edilir  ve  boşluk 
basınçları  da  ya  su  tablası  bilgilerine  ya  da  uygun 
bir  sızma  analizine  göre  belirlenir.  Aynı  analizde 
bazı  zeminler  için  drenajsız  dayanımlar 
kullanılırken,  bazıları  için  de  drenajlı  dayanımlar 
kullanılabilir.  
 

 
Şekil  4.2  Kildeki  şevde  kazı  esnasında  ve  sonrasında 
boşluk  basıncı  ve  emniyet  katsayısının  zamanla 
değişimi (Bishop ve Bjerrum, 1960).   
 
UZUN DÖNEM DURAYLILIĞI 
 

İnşaat  bitiminden  sonra  şevler  içindeki 

zemin  zamanla  (artan  su  içeriğinden  dolayı) 
şişebilir  veya  (azalan  su  içeriğinden  dolayı) 
oturabilir.  Uzun  dönem  analizleri  bu  değişimler 
meydana  geldikten  sonraki  koşulları  ortaya 
koymak  üzere  yapılır.  Kesme  gerilmeleri  efektif 
gerilmeler  cinsinden  ifade  edilir  ve  boşluk  suyu 
basınçları  şevin  ömrü  boyunca  beklenen  en 
elverişsiz  yeraltı  suyu  ve  sızma  koşullarından 
 
Şekil  4.1  Doygun  kil  üzerindeki  dolguda  kesme  hesaplanır.  Sızma  analizleri  grafik  yöntemler 
gerilmesi, boşluk basıncı ve emniyet katsayısının zamanla  (akım  ağları)  veya  enine  kesitin  karmaşıklığına 
değişimi (Bishop ve Bjerrum, 1960).  bağlı  olarak  sayısal  analizler  (sonlu  elemanlar, 
  sonlu farklar) kullanılarak yapılabilir.  
Çoğu dolgu şevleri için en kritik koşul inşaat   
bitimidir.  Ancak,  bazı  durumlarda  inşaat  sırasında  HIZLI (ANİ) DÜŞÜM   
 
daha önemli olabilen ve bu sebeple analiz edilmesi 
Hızlı veya ani düşüm bir şeve komşu olan su 
gereken  ara  durumlar  ortaya  çıkabilir.  Bazı  dolgu 
seviyesinin,  zeminde  önemli  miktarda  drenaj 
yerleştirme  işlerinde  dolgu  (atık  dolguları  da  dahil 
meydana  gelmesine  fırsat  vermeyecek  bir  hızda 
olmak üzere), inşaat sırasındaki duraylılık koşulları 
düşürülmesiyle meydana gelir. En iri ve serbestçe 
inşaat  sonrasındakinden  daha  elverişsiz  olacak  bir 
drene  olan  malzemeler  (k  >  10–3  cm/s)  hariç, 
şev  geometrisinde  inşa  edilebilir.  Daha  sonra  ele 
drenajsız  kesme  dayanımlarının  tüm  zeminlere 
alınacağı  gibi,  bir  dolgunun  aşamalı  olarak  inşa 
uygulanabileceği  varsayılır.  Düşümün  inşaat 
edilmesi  ve  aşamalar  arasında  önemli 
sırasında veya hemen bitiminde meydana gelmesi 
konsolidasyon  meydana  gelmesi  durumunda  her 
durumunda  düşüm  analizinde  kullanılan 
bir inşaat evresi analiz edilmelidir. 
drenajsız  kesme  dayanımı,  inşaat  bitiminde 
 33

uygulanan  drenajsız  kesme  dayanımı  ile  aynıdır.  bir  kısmını  yerleştirmek  suretiyle  temel  kilinin 
Düşümün,  düzenli  sızma  koşulları  gerçekleştikten  konsolide olmasını ve ilave dolgu yapmadan önce 
sonra  meydana  gelmesi  durumunda  düşüm  dayanım  kazanmasını  sağlama  şeklinde 
analizinde  kullanılan  drenajsız  dayanımlar  inşaat  arttırılabilir.  Böyle  durumlarda,  dolgu  ağırlığı 
bitiminde  kullanılanlardan  farklıdır.  Düşümün  altında  temelin  konsolidasyonundan  ileri  gelen 
inşaat  bitiminden  hemen  sonra  değil  de  bir  süre  efektif  gerilme  artışını  hesaplamada 
sonra  meydana  gelmesi  halinde,  ıslandığı  zaman  konsolidasyon  analizleri  gereklidir.  Hesaplanan 
genişleyen  zeminler  için  drenajsız  kesme  efektif  gerilme  değerleri,  toplam  gerilme 
dayanımları daha düşük olur. Hızlı düşüm konusu  (drenajsız  dayanım)  analizinde  kullanılan 
Bölüm 9’da ele alınmıştır.  drenajsız kesme dayanımlarını hesaplamada veya 
  doğrudan  efektif  gerilme  analizinde  kullanılır. 
DEPREM  Aşamalı  inşaat  için  analiz  prosedürleri  Bölüm 
 
11’de ele alınmıştır. 
Bölüm  10’da  tartışıldığı  gibi,  depremler 
şevlerin  duraylılığını  iki  şekilde  etkiler:  (1)  Bir 
deprem  sırasında  sismik  yer  hareketi  ile  üretilen  Kısa Tekrar
 
ivme  zemine  devirsel  olarak  değişen  kuvvetler   İnşaat  bitimi  duraylılığı,  zeminin 
uygular  ve  (2)  deprem  yüklerinden  kaynaklanan  geçirgenliğine  bağlı  olarak  drenajlı  veya 
devirsel  birim  deformasyonlar  zeminin  kesme  drenajsız  dayanımlar  kullanılarak  analiz 
dayanımında azalıma neden olabilir.   edilir. 
Devirsel  yükleme  ile  zeminin  dayanımının   Şişme  ve  konsolidasyon  tamamlandıktan 
%15’den daha küçük oranda azalması durumunda,  sonraki  koşulları  yansıtan  uzun  dönem 
deprem  yüklemesi  için  psödostatik  analiz  analizleri;  drenajlı  dayanımları  ve  düzenli 
kullanılabilir. Psödostatik analizlerde deprem etkisi,  sızma  koşullarına  karşılık  gelen  boşluk 
potansiyel  kayma  kütlesine  kabaca  bir  statik  yatay  suyu basınçlarını kullanarak yapılır.  
kuvvet uygulanması şeklinde hesaba katılmaktadır.   Ani  düşüm  şev  dışındaki  su  basınçlarının 
Bölüm  10’da  tartışılan  bu  tür  analiz,  depremden  stabilize  edici  etkisini  ortadan  kaldırır  ve 
kaynaklanan  deformasyonların  kabul  edilebilir  şevi  artan  kesme  gerilmesine  maruz 
derecede  düşük  olup  olmadığının  belirlenmesi  bırakır.  Zeminin  geçirgenliğine  bağlı 
konusunda yarı ampirik bir fikir verir.     olarak  drenajlı  veya  drenajsız  dayanımlar 
Devirsel  yükleme  ile  zeminin  dayanımının  kullanılır. 
%15’den  daha  fazla  azalması  durumunda,   Depremler  şevlere  devirsel  olarak  değişen 
depremlerden  kaynaklanan  deformasyonları  yükler  uygular  ve  devirsel  yükleme 
hesaplamada  dinamik  analiz  gerekir.  Depremden  sonucunda  zeminin  kesme  dayanımında 
kaynaklanan dayanım azalması %15’den küçük bile  azalıma neden olabilir. Deprem sırasındaki 
olsa  bazı  mühendisler  tüm  şevler  için  bu  tür  bir  duraylılık analizleri için, devirsel yükleme 
analiz  kullanmaktadır.  Daha  karmaşık  olan  ve  ileri  deneylerinde  ölçülen  kesme  dayanımları 
derecede  uzmanlık  gerektiren  bu  analizler,  kitabın  uygundur. 
konusu dışındadır.    Dolguların  aşamalı  inşaatı  için  duraylılık 
Depremden  kaynaklanan  deformasyon  analizlerinde,  temelin  kısmî 
potansiyelini  hesaplamada  kullanılan  analizlere  ek  konsolidasyonu  sonucunda  oluşan  efektif 
olarak,  deprem  sonrası  duraylılığı  değerlendirmek  gerilmedeki  artışları  hesaplamak  için 
için  de  analizlere  gerek  vardır.  Bu  analizler  için  konsolidasyon analizleri gerekir. 
gerekli  dayanımlar  Bölüm  5’de  ve  analiz 
prosedürleri de Bölüm 10’da ele alınmıştır.   
  DİĞER YÜKLEME KOŞULLARI 
 

KISMΠKONSOLİDASYON VE AŞAMALI İNŞAAT   Yukarıda  tanımlanan  beş  yükleme  koşulu 

 

Kil  temelin  dolgudan  gelen  yükleri  zemin  şevlerinde  en  sık  olarak  göz  önüne  alınan 
destekleyemeyecek kadar zayıf olduğu durumlarda  durumlardır. Bununla birlikte, oluşabilecek başka 
dolgunun  duraylılığı,  planlanan  dolgunun  sadece  yükleme  koşulları  da  bulunabilir  ve  bunların  da 
34

dikkate  alınması  gerekir.  Bunlardan  ikisi,  bir  şevin  Şevlerin  emniyet  katsayısı  çoğu  zaman 
tepesinde  ilave  yükleme  (sürşarj)  yapılması  ve  bir  sürşarj yüklerinden gelen etkiler önemsiz kalacak 
şevin  kısmen  su  altında  kalmasına  neden  olan  ara  şekilde  büyük  olmaktadır.  Ağır  vasıtalar  ve  çok 
durumdaki su seviyeleridir.   katlı  binalardan  gelen  yükler  bile  çoğu  zaman 
  şevdeki  zeminin  ağırlığına  kıyasla  önemsiz 
Sürşarj Yüklemesi  derecededir.  Örnek  olarak,  tipik  bir  tek  katlı 
 
binanın  uyguladığı  yükün  büyüklüğü,  yaklaşık 
İnşaat  faaliyetleri  veya  başka  operasyonlar 
0,3  m  kalındığındaki  bir  zeminin  uyguladığı  yük 
sırasında şevlere yükleme  yapılabilir. Bu yükler, bir 
ile  aynıdır.  Bir  sürşarj  yükünün  duraylılık 
ağır  vasıtanın  geçişi  durumundaki  gibi  kısa  süreli 
üzerinde  önemli  bir  etkisinin  olup  olmayacağı 
veya  bir  binanın  inşa  edilmesindeki  gibi  kalıcı 
belirsiz ise, bu koşulun analiz edilmesi gerekir.  
olabilir.  Yükün  geçici  veya  kalıcı  oluşuna  ve 
 
zeminin  çabuk  veya  yavaş  drene  olmasına  bağlı 
Su Altında Kısmen Kalma ve Ara Durum Su 
olarak,  drenajsız  veya  drenajlı  dayanımlar 
Seviyeleri 
kullanılır.  Sürşarj  yüklemesinin  inşaat  bitiminden   

kısa  bir  süre  sonra  meydana  gelmesi  durumunda,  Barajların  memba  şevleri  ile,  bitişikteki  su 
drenajsız  dayanımlar  inşaat  bitimi  duraylılığında  gövdesi  seviyesinin  duraylılık  üzerinde  etkisi 
kullanılanlar ile aynı olacaktır. Bununla birlikte, bu  bulunan  yerlerde  en  kötü  durum  genellikle  en 
yükün  inşaat  bitiminden  uzun  bir  süre  sonra  düşük su seviyesi ile ortaya çıkar. Farklı dayanım 
uygulanması  ve  zeminin  drene  olacak  zamana  karakteristiklerindeki  malzeme  zonları  içeren  şev 
sahip  olması  (oturma  veya  şişmesi)  durumunda  durumlarında,  su  seviyesinin  şev  tepesi  ile 
drenajsız  dayanımlar  farklı  olabilir  ve  hızlı  düşüm  topuğu  arasında  bulunduğu  bir  yerde  memba 
için  drenajsız  dayanımları  hesaplamada  kullanılan  şevinin emniyet katsayısı daha düşük olabilir. Bu 
prosedürlerin aynısı kullanılarak hesaplanır.   koşullar  için  en  kritik  su  seviyesi  tekrarlı 
denemeler şeklinde belirlenmelidir. 
 
BÖLÜM 5 

Zeminlerin ve Evsel Atıkların Kesme Dayanımı 
  
 
Zemin  şev  duraylılığı  analizindeki  kritik  üzerindeki  efektif  normal  gerilme  ve  ’  =  efektif 
adımlardan  biri,  zeminlerin  dayanımlarının  gerilme  içsel  sürtünme  açısıdır.  Bu  malzemelerin 
ölçülmesi  veya  hesaplanmasıdır.  Anlamlı  drenajlı  dayanımlarının  ölçülmesi  veya 
analizler sadece kullanılan kesme dayanımlarının  hesaplanması  için,  ’  nün  uygun  değerlerinin 
zeminler  ve  analiz  edilen  özel  koşullar  için  belirlenmesi veya hesaplanması gerekir.  
elverişli  olduğu  zaman  yapılabilmektedir.  Geçen  Granüle zeminler için ’ değerlerini kontrol 
60  yıl  içinde  şevlerin  duraylılığı  konusunda  eden  en  önemli  faktörler  sıkılık,  çevre  basıncı, 
şaşırtıcı  ve  bir  o  kadar  da  hoş  olmayan  tane  boyu  dağılımı  ile,  kesme  sırasında  mineral 
deneyimlerden  zeminlerin  kesme  dayanımı  türü  ve  partiküllerin  boyutu  ve  şekli  gibi  tane 
hakkında  çok  şey  öğrenilmiş  ve  zemin  dayanımı  kırılmasının miktarını kontrol eden faktörlerdir.  
üzerine  çok  sayıda  faydalı  araştırma  yapılmıştır.   
Zemin dayanımı hakkında biriken bilgi gerçekten  Dayanım Zarfının Eğriselliği 
 
de  çok  fazladır.  Aşağıdaki  açıklamalarda  zemin 
Oroville  Barajı  gövde  dolgu  malzemesi 
dayanımını  kontrol  eden  ilkeler,  dayanımı 
üzerinde  yapılan  dört  adet  üç  eksenli  deneyde 
değerlendirmede  genel  anlamda  en  önemli 
yenilme durumu için Mohr gerilme daireleri Şekil 
bulunan  konular  ve  uygulamada  yararlı  olduğu 
5.1’de  verilmiştir.  Malzeme  kohezyonsuz 
görülen  dayanım  korelasyonlarına  vurgu 
olduğundan,  Mohr‐Coulomb  dayanım  zarfı 
yapılmıştır.  Burada  amaç,  faydalı  bir  iskelet 
orijinden  geçmekte  ve  dayanım  ile  yenilme 
oluşturacak  bilgi  ile  birlikte,  belirli  sahalardaki 
düzlemi  üzerinde  efektif gerilme  arasındaki  ilişki 
zeminlerin  kesme  dayanımı  hakkında  ayrıntılı 
(5.1) eşitliği ile ifade edilebilmektedir.  
çalışmalar  için  bir  başlangıç  noktasının 
Dört adet üç eksenli deneyin her birinden ’ 
sağlanmasıdır.  
için  bir  sekant  değeri  tanımlanabilir.  Bu  değer, 
 
belirli  bir  deney  için  Şekil  5.1’deki  gibi  yenilme 
GRANÜLE MALZEMELER 
  gerilme  dairesine  teğet  olan  ve  orijinden  geçen 
 Granüle  malzemelerin  tümü  (kumlar,  doğrusal  bir  yenilme  zarfına  karşılık  gelir.  Şekil 
çakıllar  ve  kaya  dolgular)  için  dayanım  5.1’deki kesikli çizgi, hücre basıncı en yüksek olan 
karakteristikleri  birçok  açıdan  benzerlik  gösterir.  deneyin doğrusal dayanım zarfıdır. Tek bir deney 
Bu malzemelerin geçirgenliği yüksek olduğundan  için ’ nün sekant değeri şu şekilde hesaplanabilir: 
 
(Bölüm  3’de  açıklandığı  gibi)  arazide  genellikle 
,

 1 f  
tam  drenajlı  olarak  bulunurlar.  Bunlar                      '  2  tan 1  450                (5.2) 
,

kohezyonsuz  malzemelerdir;  taneler  birbirine   3 f  

yapışmaz  ve  efektif  gerilme  kesme  dayanım    
,

 
zarfları  Mohr  gerilme  diyagramının  orijininden  Burada, 1 f ve 3 f  yenilmedeki majör ve minör 
geçer.  
Bu malzemelerin kesme dayanımı aşağıdaki  asal  gerilmelerdir.  Oroville  Barajı  gövde  dolgu 
eşitlikle ifade edilebilir:  malzemesi  üzerinde  yapılan  ve  Şekil  5.1’de 
  verilen  deneylerin  ’  sekant  değerleri  Tablo 
,

                                   s = ’ tan’                          (5.1) 
 
5.1’de;   3 =  4480  kPa’ya  ait  zarf  da  Şekil  5.1’de 
Burada, s = kesme dayanımı, ’ = yenilme düzlemi   sunulmuştur.
 
36

 
Şekil 5.1 Oroville Barajı gövde dolgu malzemesi üzerinde yapılan üç eksenli deneyler için yenilme durumundaki Mohr 
kesme gerilmesi daireleri ve yenilme zarfı (veriler Marachi vd., 1969’dan). 
 

,
Tablo  5.1  Oroville  Barajı  gövde  dolgu  malzemesi  için  ’ = o –  log10   3 /pa            (5.3) 
yenilme  durumunda  gerilmeler  ve  ’.nün  sekant   
değerleri.  Burada, ’ = efektif gerilme sekant içsel sürtünme 

,
 
,

Deney  3 f (kPa)  1 f (kPa)  ’ (o)  açısı,  o  =    ’nün  3 =  1  atm’deki  değeri,    = 
hücre  basıncında  10  kat  artış  için  ’  ndeki azalım 
,
1  210  1330  46,8 
2  970  5200  43,4  miktarı,  3 =  hücre  basıncı  ve  pa  =  atmosfer 

,
3  2900  13200  39,8 
basıncıdır.  ’  ile  3 arasındaki  bu  ilişki  Şekil 
4  4480  19100  38,2 
  5.2a’da  görülmektedir.  Oroville  Barajı  gövde 

,
Zarfın  eğriselliği  ve  hücre  basıncı  artarken  ’  dolgu malzemesi için ’ nün  3 ile değişimi Şekil 
nün  sekant  değerindeki  azalım,  hücre  basıncı  ile  5.2b’de sunulmuştur. 
birlikte  artış  gösteren  tane  kırılmasından  ileri  ’  nün  değeri,  analiz  edilen  koşullarda 
gelmektedir.  Daha  yüksek  basınçlarda  tane‐arası  geçerli  olan  çevre  basınçları  dikkate  alınarak 
temas  kuvvetleri  daha  büyük  olmaktadır.  Bu  seçilmelidir.  Bazı  şev  duraylılık  programları  ’ 
kuvvetler  ne  kadar  büyük  ise,  tanelerin  de  kesme  ndeki  değişimleri  etkin  bir  şekilde  temsil  edecek 
sırasında  malzemeye  yük  uygulanırken  tek  parça  şekilde  eğrisel  yenilme  zarflarını  kullanacak 
halinde kalma yerine kırılması ve komşu partiküller  biçimde  tasarlanmıştır.  Alternatif  olarak, 
üzerinde  kayma  veya  yuvarlanması  o  kadar  basınçların  düşük  olduğu  yerlerde  yüksek  ’ 
olasıdır.  Tanelerin  yuvarlanma  veya  kaymadan  değerleri ve basınçların yüksek olduğu yerlerde ’ 
ziyade kırılması durumunda, kırılma daha az enerji  nün  düşük  değerlerini  kullanmak  suretiyle,  aynı 
gerektireceği  ve  basınç  artarken  de  deformasyon  malzeme  için  farklı  ’  değerleri  kullanılabilir. 
mekanizması  değişeceği  için,  kesme  direnci  hücre  Çoğu durumlarda ortalama çevre basıncına dayalı 
basıncı  ile  tam  orantılı  olarak  artmaz.  Oroville  olarak tek bir ’ değeri kullanmak suretiyle yeterli 
Barajı gövde dolgu malzemesi sert amfibolit taneleri  doğruluk derecesi elde edilebilmektedir.  
içerdiği halde, yüksek basınçlarda önemli derecede   
tane kırılması söz konusudur.   Sıkılığın Etkisi 
Tane  kırılması  etkileri  sonucunda  tüm   

granüle  malzemelerin  zarfları  eğrisellik  kazanır.  Sıkılığın,  granüle  malzemelerin  dayanımı 

Zarf  orijinden  geçse  de,  hücre  basıncı  artarken  ’  üzerinde  önemli  bir  etkisi  söz  konusudur.  ’ 
nün sekant değeri azalır. Eğrisel zarflı zeminlerin ’  değerleri  sıkılıkla  birlikte  artar.  Bazı 
sekant  değeri  o  ve    şeklinde  iki  parametre  malzemelerde sıkılık en gevşek durumdan en sıkı 
kullanılarak karakterize edilebilir:   duruma  geçerken  o  değeri  150  veya  daha  fazla 
  artmaktadır.  ’nin  değeri  de  aynı  malzemede 
 37

çok  gevşek  durumda  sıfırdan  başlayıp  çok  sıkı  zeminlere  kıyasla  daha  yüksektir.  İyi 
durumda  100  veya  daha  fazla  değişen  bir  aralıkta  derecelenmiş  zeminlerde  daha  küçük  taneler 
sıkılığa  başlı  olarak  artmaktadır.  Buna  bir  örnek,  büyük  taneler  arasındaki  boşlukları  doldurmakta 
baskın  olarak  feldispat  ve  kuvars  tanelerinden  ve  sonuçta  kesmeye  karşı  daha  büyük  direnç 
oluşan  Sacramento  River  üniform  ince  kumu  için  gösteren  daha  sıkı  bir  paketlenme  meydana 
Şekil  5.3’de  verilmiştir.  1  atm  hücre  basıncında  Dr  gelebilmektedir.  İyi  derecelenmiş  zeminlerde 
=%38  için  o  değeri  350’den  Dr  =%100  için  440’ye  dolgu yerleştirme işlemi sırasında tane boylarının 
ayrımlanması  ve  bunu  önleyecek  işlemler 
çıkmaktadır.    değeri  Dr  =%38  için  2,50’den  Dr 
uygulanmadığı  takdirde  iri  ve  ince  taneli 
=%100 için 70’ye yükselmektedir. 
katmanların  ardalanmasından  meydana  gelen 
 
katmanlı  bir  dolgu  yapısının  ortaya  çıkması 
mümkündür.  
 

   
Şekil  5.2  Hücre  basıncının  ’  üzerindeki  etkisi:  (a)  ’  ile  Şekil  5.3  Sıkılığın  Sacramento  River  kumu  üzerine 
,

etkisi: (a) ’ nün hücre basıncı ile değişimi; (b) dayanım 
3 arasındaki  ilişki;  (b)  Oroville  Barajı  gövde  dolgu 
zarfları (Veriler Lee ve Seed, 1967’den). 
,

malzemesi için ’ ve   3 nün değişimi.   
   
Gradasyonun Etkisi  Düzlem Birim Deformasyon Etkileri 
   

Diğer tüm etmenler aynı kalmak koşuluyla, ’  Laboratuvar  deneylerinin  çoğu,  silindirik 

değerleri  Oroville  Barajı  gövde  dolgu  deney  numunelerinin  eksenel  olarak  yüklendiği 
malzemesindeki  gibi  iyi  derecelenmiş  granüle  ve  numunenin  ışınsal  simetrik  olarak  deforme 
zeminlerde  (Şekil  5.1  ve  5.2)  Sacramento  River  olduğu  üç  eksenli  deneyler  kullanılarak 
kumu  (Şekil 5.3)  gibi  üniform  şekilde derecelenmiş  yapılmaktadır.  Bunun  aksine,  deformasyonlar 
38

pekçok  arazi  durumunda  düzlem  birim  test edilen sıkı malzemelerde bu fark daha büyük 

deformasyona  yakındır.  Düzlem  birim  olmuştur. 690 kPa’dan (100 psi) düşük basınçlarda 

,
,
deformasyonda  yerdeğiştirmelerin  tümü  bir   ps nin  t den  3  ile  60  daha  büyük  olduğunu 
düzleme  paralel  olarak  gelişir.  Arazide  bu  çoğu 
bulmuşlardır.  
zaman  düşey  düzlemdir.  Bu  düzleme  dik  olan 
Üç  eksenli  deneylerden  ölçülen  ’  ile 
birim  deformasyonlar  ve  yerdeğiştirmeler  sıfırdır. 
düzlem  birim  deformasyona  yakın  koşullar  için 
Örnek olarak, uzun bir dolguda simetri şartları tüm 
en elverişli değerler arasında önemli fark olabilse 
yerdeğiştirmelerin  dolgunun  boyuna  eksenine  dik 
de, bu fark genellikle dikkate alınmamaktadır. Bu 
olan düşey düzlemde olmasını gerektirir.  
farkın  ihmal  edilmesi  ve  düzlem  birim 
Düzlem birim deformasyon için ’ nün değeri 
deformasyon  koşulları  için  ’  nün  üç  eksenli 

,
,

(  ps )  üç  eksenli  koşullardaki  değerden  ( t )  değerlerinin  kullanılması,  tutucu  bir  yaklaşımdır. 

büyüktür.  Becker  vd.  (1972)  aynı  sıkılıkta,  aynı  Birim  deformasyon  sınır  koşullarının  düzlem 
hücre  basıncı  altında  test  edilen  aynı  malzemenin  birim deformasyona yakın olduğu durumlarda bu 
,
,

 ps değerinin  t   değerinden  1  ile  60  daha  büyük  geleneksel  uygulama  doğal  olarak  ilave  bir 
emniyet marjini sağlamaktadır. 
olduğunu  ortaya  koymuşlardır.  Düşük  basınçlarda 
  

 
Şekil  5.4  Modelleme  ve  traşlama  tane  boyu  eğrileri  ve  traşlanmış  malzeme  için  sürtünme  açıları:  (a)  orijinal, 
modellenmiş  ve  traşlanmış  küçük  bloklu  kumlu  çakıl  için  tane  boyu  eğrileri;  (b)  Goschenalp  Barajı  kaya  dolgusunun 
traşlanmış numuneleri için sürtünme açıları (Zeler ve Wullimann, 1957’den). 
 
 
 39

Sıkıştırılmış Granüle Malzemelerin Dayanımları  gerektiği  durumda,  model  tane  boyu  eğrisini 

 
geliştirmek  için  yeterli  miktarda  ince  tane  mevcut 
Kohezyonsuz  malzemeler  dolgu  inşaatında 
olmayabilir.  Bu  konuda  daha  kolay  bir  teknik,  iri 
kullanıldığında,  sıkıştırma  yöntemi  veya  kabul 
partiküllerin  daha  küçük  olanlarla  değiştirilmediği 
edilebilir minimum sıkılık belirtilir. Kumlar, çakıllar 
traşlamadır.  Traşlanmış  bir  gradasyon  Şekil  5.4a’da 
ve  kaya  dolguları  için  içsel  sürtünme  açıları 
verilmiştir.  
sıkılıktan  çok  etkilenir  ve bu  nedenle  bir  dolgunun 
Şekil  5.4b’deki  veriler,  tüm  numuneler  aynı 
sıkılığının  kontrol  edilmesi  dolgunun  arzu  edilen 
rölatif sıkılıkta hazırlanmış olmak koşuluyla, traşlanmış 
dayanıma  erişmesini  temin  etmek  açısından  etkin 
deney  numuneleri  için  ’  değerlerinin  orijinal 
bir yoldur.  
malzemeninki  ile  esasen  aynı  olduğunu 
Minimum  deney  numunesi  boyutu:  Barajlar  gibi 
göstermektedir.  Bir  kez  daha  belirtmek  gerekir  ki, 
büyük  yapıların  tasarımı  için  ’  değerlerini 
aynı  rölatif  sıkılık  orijinal  ve  traşlanmış  malzeme  için 
belirlemede  genellikle  arazide  beklenen  sıkılık 
aynı boşluk oranı demek değildir. 
düzeyinde sıkıştırılmış numuneler üzerinde yapılan 
Arazi  sıkılıklarının  kontrol  edilmesi:  Laboratuvar 
üç  eksenli  deneyler  kullanılmaktadır.  Üç  eksenli 
deney  numunelerinin  sıkılığını  kontrol  etmede 
deney  numunesinin  çapı,  en  büyük  zemin 
rölatif sıkılığın kullanılması, arazide inşaat sırasında 
partikülünün  çapının  en  az  altı  katı  olmalıdır.  Bu 
sıkılığın  kontrol  edilmesinde  rölatif  sıkılığın 
uygulama,  iri  partiküller  içeren  zeminler  üzerinde 
kullanılacağı  anlamına  gelmez.  Arazide  granüler 
yapılan  deneylerde  problemlere  neden 
dolguların sıkılığını kontrol etmede, özellikle dolgu 
olabilmektedir.  Çoğu  zemin  mekaniği 
malzemesinin iri taneler içerdiği durumlarda rölatif 
laboratuvarında mevcut en büyük üç eksenli deney 
sıkılığın  kullanılmasının  zor  olduğu  sonucuna 
düzeneğinin  çapı  100  ile  300  mm  arasındadır.  Bu 
varılmıştır.  Sıkıştırma  yöntemine  veya  rölatif 
cihazlarla test edilebilecek en büyük tane çapları bu 
kompaksiyona  dayalı  şartnameler  (rölatif  sıkılık 
durumda yaklaşık 16 ile 50 mm arasındadır. 
laboratuvar  deneyleri  ile  ilişkili  olarak  kullanılsa 
Tane  boyu  eğrilerinin  modellenmesi  ve  traşlama:  Üç 
bile) arazi kontrolünde kullanılabilir. 
eksenli deney numunesi çapının 1/6’sından daha iri 
 
partiküller  içeren  zeminler  test  edildiğinde,  çok  iri 
Doğal Granüle Malzemelerin Dayanımları 
olan  partiküller  ayıklanmalıdır.  Becker  vd.  (1972)   

modellenmiş  tane  boyu  eğrileri  içeren  deney  Granüle  malzemelerden  dondurma  ve  karot 
numuneleri  hazırlamıştır.  Modellenen  alma  gibi  çok  alışılmamış  durumlar  dışında 
malzemelerin  eğrileri  orijinal  malzemenin  eğrisine  örselenmemiş  numune  almak  mümkün  değildir. 
paraleldir  (Şekil  5.4a).  Numuneler  aynı  rölatif  Granüle malzemelerin doğal çökelleri için sürtünme 
sıkılıkta  (Dr)  hazırlanmış  olmak  koşuluyla,  model  açıları  çoğu  zaman  standart  penetrasyon  deneyi 
malzemelerinin  dayanımlarının  orijinal  (SPT)  veya  konik  penetrasyon  deneyi  (CPT)  gibi 
malzemelerinki  ile  esasen  aynı  olduğu  arazi deneylerinin sonuçları kullanılarak hesaplanır. 
bulunmuştur:   ’  değerlerinin  arazi  deneylerinden  elde 
 
edilmesinde kullanılabilen korelasyonlar aşağıda ele 
emax  e
                       Dr  x100(%)                 (5.4)  alınmıştır.  
emax  emin Dayanım  korelasyonları:  Kumların  ve  çakılların 
 
dayanımlarını  rölatif  sıkılıklara  veya  arazi 
Burada, Dr = rölatif sıkılık, emax = maksimum boşluk 
deneylerinin  sonuçlarına  dayalı  olarak  hesaplama 
oranı,    e  =  boşluk  oranı  ve  emin  =  minimum  boşluk 
konusunda  çok  sayıda  faydalı  korelasyon 
oranıdır. 
geliştirilmiştir. Bu konudaki ilk korelasyonlar, çevre 
Becker  vd.  (1972)  iri  partikülleri  ayıklamanın 
basıncının  ’  üzerindeki  etkisinin  tam  olarak 
malzemede  maksimum  ve  minimum  boşluk 
anlaşılmasından  önce  geliştirilmiştir.  Daha  yeni 
oranlarını  değiştirdiğini  ve  sonuçta  aynı  rölatif 
sayılabilecek korelasyonlarda o ve  rölatif sıkılık 
sıkılığın  orijinal  ve  model  malzemelerde  aynı  boşluk 
ile  deneştirilmek  suretiyle  veya  ’  ile  arazi  deney 
oranını vermediğini gözlemişlerdir. Becker vd. (1972) 
sonuçları  arasındaki  korelasyonlara  örtü  basıncı 
tarafından  kullanılan  tane  boyu  modelleme 
dahil  edilmek  suretiyle  çevre  basıncı  hesaba 
tekniğinin pratik amaçlar için kullanımı zor olabilir. 
katılmaktadır.  Tablo  5.2’de  o  ve    değerleri  iyi 
Önemli  miktarda  iri  malzemenin  ayıklanması 
40

derecelenmiş  kumlar  ve  çakılların,  kötü  Tablo 5.2 Kumlar ve çakıllar için o ile ’nin değerleri.  

 
derecelenmiş  kumların  ve  çakılların  ve  siltli  Birleşik  Standart  Rölatif   
kumların  rölatif  sıkılıkları  ile  ilişkilendirilmiştir.  sınıflama  Proctor   sıkılık  oc  
Arazideki rölatif sıkılığı SPT darbe sayısı veya CPT  RCa (%)  Drb (%)  (o)  (o) 
konik uç direncine dayalı olarak hesaplamada Şekil  GW, SW  105  100  46  10 
5.5 ve 5.6’dan yararlanılabilir. Doğal çökellerin o ve    100    75  43    8 
 değerlerini hesaplamak için, Şekil 5.5 ve 5.6’dan      95    50  40    6 
bulunan rölatif sıkılık değerleri Tablo 5.2 ile birlikte      90    25  37    4 
kullanılabilir.   GP, SP  105  100  42    9 
  100    75  39    7 
Şekil 5.7 ve 5.8’de ’ değerleri örtü basıncı ve 
    95    50  36    5 
SPT  darbe  sayısı  veya  CPT  konik  uç  direnci  ile 
    90    25  33    3 
ilişkilendirilmiştir.  Şekil  5.9’da  ’  ile  kumların  SM  100  ‐  36    8 
rölatif  sıkılığı  arasındaki  ilişki  verilmiştir.  Şekil      95  ‐  34    6 
5.9’daki  ’  değerleri yaklaşık 1 atm  çevre basıncına      90  ‐  32    4 
karşılık  gelir  ve  Tablo  5.2’de  listelenen  o      85  ‐  30    2 
değerlerine yakındır. Tablo 5.3 ve 5.4’de ’ değerleri  Kaynak: Wong ve Duncan (1974) 
a 
SPT  darbe  sayısı  ve  CPT  uç  direnci  ile  RC = rölatif kompaksiyon = d / max x 100 (%) 
b 
Dr = (emax – e)/(emax – emin) x 100 (%) 
ilişkilendirilmiştir.  Korelasyonların  kullanımı kolay 

,
olmakla  birlikte,  çevre  basıncının  etkisini  hesaba  c
 ’ = o –  log10   3 /pa ; burada, pa = atmosfer basıncıdır. 
 
katmamaktadırlar. 

Kısa Tekrar 
 

 Kumlar,  çakıllar  ve  kaya  dolgu 

malzemelerinin  drenajlı  kesme 
dayanımları  s  =  ’  tan’  bağıntısı  ile  ifade 
edilebilir.  
 Bu  malzemeler  için  ’  nün  değeri  sıkılık, 
gradasyon  ve  çevre  basıncı  tarafından 
kontrol edilir. 
 ’ nün hücre basıncı ile değişimi, 
,

’ = o –  log10  3 /pa   
,

        bağıntısı  ile  ifade  edilebilir.  Burada,  3 = 

hücre basıncı, pa = atmosfer basıncıdır. 
 Laboratuvar  deneyleri  için  numune 
hazırlamak  üzere  iri  taneler 
ayıklandığında,  deney    numuneleri  
orijinal    numune  ile  aynı  boşluk  oranında 
 
değil  de,  aynı  rölatif  sıkılıkta  Şekil 5.5 SPT darbe sayısı, örtü basıncı ve kumların rölatif 
hazırlanmalıdır.   sıkılığı  arasındaki  ilişki  (Gibbs  ve  Holtz,  1957;  U.S:  Dept. 
 Granüle  malzemeler  için  ’  nün  değerleri  Interior, 1974). 
 
Birleşik Zemin Sınıflaması, rölatif sıkılık ve 
SİLTLER 
çevre basıncına göre hesaplanabilir.    

 Granüle  malzemeler  için  ’  nün  değerleri  Siltlerin  efektif  gerilme  cinsinden  dayanımı 
ayrıca standart penetrasyon deneyleri veya  Mohr‐Coulomb  dayanım  kriteri  ile  şu  şekilde  ifade 
konik  penetrasyon  deneylerinin  edilebilir: 
 
sonuçlarından hesaplanabilir. 
                                s = c’ + ’ tan’                  (5.5) 
   
 41

Burada,  s  =  kesme  dayanımı,  c’  =  efektif  gerilme  Siltlerin  davranışı  çok  kapsamlı  olarak 
kohezyonu  ve  ’  =  efektif  gerilme  içsel  sürtünme  çalışılmamış olup, granüle malzemeler veya killerin 
açısıdır.   davranışı  kadar  iyi  anlaşılamamıştır.  Siltlerin 
 
dayanımı  diğer  zeminlerin  dayanımında  olduğu 
gibi  aynı  ilkeler  tarafından  kontrol  edilse  de, 
bunların  davranış  aralığı  geniştir.  Bunların 
özelliklerini  granüle  zeminler  veya  killer  ile  aynı 
güvenilirlik  derecesinde  hesaplama  veya  önceden 
kestirme konusunda mevcut veriler yeterli değildir.  
 

 
Şekil 5.8 Kumlar için CPT konik uç direnci, örtü basıncı 
  ve ’ arasındaki ilişki (Robertson ve Campanella, 1983). 
Şekil 5.6 CPT konik uç direnci, örtü basıncı ve kumların 
 
rölatif sıkılığı arasındaki ilişki (Schmertmann, 1975). 
   

 
Şekil  5.9  Kumlar  için  sürtünme  açısı  ve  rölatif  sıkılık 
arasında  korelasyon  (veriler  Schmertmann,  1975’den  ve 
Lunne ve Kleven, 1982’den). 
 

Siltler,  bir  uçta  kumlarınkine  çok  benzer 

davranıştan  diğer  uçta  esasen  killer  ile  aynı 
davranışa  değişen  çok  geniş  bir  aralıkta  davranış 
sergiler.  Siltleri,  daha  çok  ince  kum  gibi  davranış 
  sergileyen  plastik  olmayan  siltler  ve  daha  çok  kil 
Şekil 5.7 Kumlar için SPT darbe sayısı, örtü basıncı ve ’ 
gibi  davranış  sergileyen  plastik  siltler  şeklinde  iki 
arasındaki ilişki (DeMello, 1971; Schmertmann, 1975). 
ayrı kategoride değerlendirmek yararlı olacaktır.  
 
 
42

Tablo  5.3  Temiz  kumlar  için  rölatif  sıkılık,  SPT  darbe  killerde kullanılan teknikler uygulansa da, numune 
sayısı ve içsel sürtünme açısı arasındaki ilişki.  kalitesinin killer kadar iyi olması beklenmemelidir. 
 

  Rölatif  SPT   İçsel   

  sıkılık,   darbe sayısı  sürtünme  Kavitasyon 
 
Paketlenme  Dr   Na   açısı  
Plastik  olmayan  siltler  (normal  konsolide 
durumu  (%)  (darbe/ft)  ’b (o) 
Çok gevşek  < 20  < 4  < 30 
oldukları zaman  bile)  makaslandıklarında  killerden 
Gevşek  20 – 40  4 – 10  30 – 35  farklı  bir  şekilde  hemen  her  durumda  genişleme 
Orta sıkı  40 – 60  10 – 30  35 – 40  eğilimi  gösterirler.  Drenajsız  deneylerde  genişleme 
Sıkı  60 – 80  30 – 50  40 – 45  eğilimi  neticesinde  boşluk  basınçları  azalarak 
Çok sıkı 
 
> 80  > 50  > 45  negatif  olabilir.  Böyle  durumlarda,  çözünmüş  hava 
Kaynak: Meyerhof (1956)  veya  gaz  çözelti  dışına  çıkmak  suretiyle  numune 
     a
 Doygun çok ince veya siltli kumda N’ > 15 için                           davranışını  önemli  biçimde  etkileyen  kabarcıklar 
N = 15 + (N’ – 15)/2. Burada, N = SPT sırasında dinamik boşluk 
oluşturur.  
basıncı  etkileri  için  düzeltilmiş  darbe  sayısı  ve  N’  =  ölçülen 
darbe sayısıdır. 
Şekil  5.10’da  Yazoo  River  vadisinden  alınan 
     b
  Killi  kum  için  ’  nü  50  azaltınız;  çakıllı  kum  için  ’  nü  50  plastik  olmayan  siltler  üzerinde  yapılan 
arttırınız.  konsolidasyonlu‐drenajsız  deneylere  ait  gerilme‐
  birim  deformasyon  ve  boşluk  basıncı‐birim 
  Tablo 5.4 Temiz kumlar için rölatif sıkılık, CPT konik uç 
deformasyon  eğrileri  verilmiştir.  Numuneler 
direnci ve içsel sürtünme açısı arasındaki ilişki. 
 
 
yüklenirken  genleşme  eğilimi  göstermekte  ve 
  Rölatif  qc    boşluk  basınçları  azalmaktadır.  Kavitasyonun 
Paketlenme  sıkılık,   2
(ton/ft  veya  ’   meydana  geldiği  noktadan  itibaren  kabarcıkların 
durumu  Dr (%)  kgf/cm2)   (o)  büyümesiyle numune hacmi arttığından, kavitasyon 
Çok gevşek  < 20  < 20  < 32  oluştuğunda  efektif  gerilme  artışı  durur.  Her 
Gevşek  20 – 40  20 – 50  32 – 35  numune  için  maksimum  deviyatör  gerilme, 
Orta sıkı  40 – 60  50 – 150  35 – 38  başlangıçtaki  gözenek  basıncından  (geri 
Sıkı  60 – 80  150 – 250  38 – 41  basıncından)  hesaplanmıştır.  Geri  basıncı  ile, 
Çok sıkı  > 80  250 – 400  41 – 45 
kavitasyon  oluşmadan  önce  boşluk  basıncında  ne 
  Kaynak: Meyerhof (1976) 
  kadar  negatif  değişim  olduğu  belirlenmiştir.  Geri 
Plastik  olmayan  siltler  (örnek;  Otter  Brook  basıncı ne kadar büyük ise, drenajsız dayanım da o 
Barajı  inşaatında  kullanılan  silt)  ince  kumlar  gibi  kadar  büyüktür.  Bu  etkiler  Şekil  5.10’da 
davranış  sergiler.  Bununla  birlikte,  düşük  gözlenebilir. 
 
geçirgenlik  gibi  davranışı  etkileyen  ve  özel 
değerlendirme gerektiren kendine özgü karakterleri  Drenajlı Dayanım mı, Drenajsız Dayanım mı? 
 

vardır.   Plastik olmayan killerin cv değerleri genellikle 
 
100  ile  10.000  cm2/saat  aralığına  düşer.  Siltlerin 
Numune Örselenmesi 
    arazide  drenajlı  veya  drenajsız  şartlardan  hangisi 
Numune  alma  sırasında  örselenme,  plastik  altında  bulunduğunu  belirlemek  genellikle  çok  zor 
olmayan  siltler  için  önemli  bir  sorun  teşkil  eder.  olup, çoğu zaman her iki olasılığı da dikkate almak 
Geleneksel hassasiyet ölçütü açısından (hassasiyet =  daha güvenli bir yaklaşımdır.  
örselenmemiş  dayanım/yoğrulmuş  dayanım)  çok   

hassas  malzemeler  olmasalar  da,  çok  kolaylıkla  Sıkıştırılmış Siltlerin Dayanımları 

 
örselenebilmektedirler.  Alaska  kutup  bölgesinden  Dolgularda  kullanılacak  siltlerin  laboratuvar 
alınan  siltler  üzerinde  yapılan  bir  çalışmada  deney  programları,  killer  için  belirlenen  ilkeleri 
(Fleming  ve  Duncan,  1990)  örselenmenin  takip etmek suretiyle gerçekleştirilebilir. Siltler suya 
konsolidasyonsuz‐drenajsız  deneylerle  ölçülen  duyarlı  olup,  kompaksiyon  özellikleri  killerinkine 
drenajsız  dayanımları  %40  kadar  azalttığı  ve  benzer.  Sıkılıklar,  rölatif  kompaksiyonu  kullanarak 
konsolidasyonlu‐drenajsız  deneylerle  ölçülen  etkin bir şekilde kontrol edilebilir. Plastik ve plastik 
drenajsız  dayanımları  da  %40  kadar  arttırdığı  olmayan siltlerin sıkıştırılmış koşullardaki drenajsız 
gözlenmiştir.  Siltlerden  numune  almada  genellikle  dayanımları su içeriğinden kuvvetlice etkilenir.  
 43

teknikler  kullanılabilir.  Numune  alma  sırasında 

örselenme  tüm  silt  çeşitleri  için  bir  sorun  olup, 
özellikle  drenajsız  dayanımların  ölçüleceği 
numuneler  için  örselenme  etkilerinin  asgariye 
indirilmesi  önemlidir.  Numune  örselenmesinin 
efektif  gerilme  sürtünme  açısının  (’)  ölçülen 
değerleri üzerine etkisi, drenajsız dayanım üzerinde 
gözlenen etkisinden çok daha azdır.  
Siltlerin  efektif  gerilme  yenilme  zarfları 
“örselenmemiş”  numunelerden  traşlama  ile 
hazırlanan  deney  numuneleri  kullanmak  suretiyle 
konsolidasyonlu‐drenajsız  üç  eksenli  deneylerden 
kolaylıkla  belirlenebilir.  Bunun  için  drenajlı  kesme 
kutusu  deneyleri  de  kullanılabilir.  Üç  eksenli 
deneylerde  drenaj  çok  yavaş  gelişebildiğinden, 
drenajlı  dayanımları  ölçmede  drenajlı  üç  eksenli 
deneyler kullanışlı olmayabilir.  

,
Değişik  siltlerde  ölçülen  su  / 1c   değeri  çok 
geniş  bir  aralıkta  değiştiğinden,  siltlerin  drenajsız 
dayanımları  için  güvenilir  hesaplamalar  yapmaya 
yönelik  korelasyonlar  mevcut  değildir.  Buna  dair 
birkaç örnek Tablo 5.5’de verilmiştir. 
 

,
Tablo  5.5  Normal  konsolide  Alaska  siltleri  için  su  / 1c  
değerleri.  ,
 

su / 1c  
Test a  kc b  Kaynak 
  UU  ‐  0,25–0,30  Fleming ve Duncan (1990) 
Şekil  5.10  Yeniden  yapılandırılmış  Yazoo  siltinde 
UU  ‐  0,18  Jamiolkowski vd. (1985) 
kavitasyonun drenajsız dayanıma etkisi (Rose, 1994). 
IC‐U  1,0  0,25  Jamiolkowski vd. (1985) 
 
IC‐U  1,0  0,30  Jamiolkowski vd. (1985) 
Plastik  olmayan  siltler  barajlar  ve  diğer 
IC‐U  1,0  0,85–1,0  Fleming ve Duncan (1990) 
dolgular için çekirdek malzemesi olarak başarılı bir  IC‐U  1,0  0,30–0,65  Wang ve Vivatrat (1982) 
şekilde kullanılagelmiştir. Kompaksiyon sırasındaki  AC‐U  0,84  0,32  Jamiolkowski vd. (1985) 
davranış  su  içeriğine  duyarlı  olup,  doygunluk  AC‐U  0,59  0,39  Jamiolkowski vd. (1985) 
derecesine  yakın  koşullarda  sıkıştırıldıklarında  AC‐U  0,59  0,26  Jamiolkowski vd. (1985) 
lastiksi  bir  biçim  kazanırlar.  Bu  koşullarda  AC‐U  0,50  0,75  Fleming ve Duncan (1990) 
a
tekerlekli  yükleme  altında,  yenilme  olmaksızın  ve    UU:  konsolidasyonsuz‐drenajsız  üç  eksenli;  IC‐U:  izotrop 
konsolidasyonlu‐drenajsız  üç  eksenli;  AC‐U:  anizotrop 
sıkılıkta  daha  fazla  bir  artış  olmaksızın  elastik 
konsolidasyonlu‐drenajsız üç eksenli. 
,

olarak  deforme  olurlar.  San  Francisco  Körfez  b

 Konsolidasyon sırasında  k c  3c / 1c . 
çamuru  gibi  çok  plastik  siltler  de  dolgu  malzemesi 
 
olarak  kullanılsa  da,  iyi  kaliteli  bir  dolgu  için 
Siltlerin  sınıflanması  ve  drenajsız 
gerekli  su  içeriği  ve  kompaksiyon  derecesinin  elde 
dayanımlarını  güvenli  bir  şekilde  hesaplamada 
edilmesinde  su  içeriğinin  ayarlanması  çok  zor 
kullanılabilecek  korelasyonlar  konusunda  daha  iyi 
olmaktadır.  
yöntemler  geliştirmek  için  ilave  çalışmalara  gerek 
 
vardır. Daha fazla bilgi mevcut olana kadar, siltlerin 
Doğal Siltlerin Dayanımlarının Değerlendirilmesi 
  özellikleri  tutucu  alt  sınır  hesaplamalarında  veya 
Alınan  numunelerin  kalitesi  o  kadar  iyi  spesifik  malzeme  üzerindeki  laboratuvar 
olmasa  da,  plastik  ve  plastik  olmayan  siltlerden  deneylerine dayandırılmalıdır. 
numune  alma  işlemlerinde  killer  için  geliştirilen   
44

Kısa Tekrar  Burada,  s  =  kesme  dayanımı,  c’  =  efektif  gerilme 

  kohezyonu  ve  ’  =  efektif  gerilme  içsel  sürtünme 
 Siltlerin  davranışı  çok  kapsamlı  olarak  açısıdır.  
çalışılmamış  olup,  granüle  malzemeler  Killerin  toplam  gerilme  cinsinden  kesme 
veya  killerin  davranışı  kadar  iyi  dayanımı şu ilişki ile ifade edilebilir: 
anlaşılamamıştır.   

 Siltlerin  arazide  drenajlı  veya  drenajsız                                   s = c +  tan                  (5.7) 

 
şartlardan  hangisi  altında  bulunduğunu  Burada, c ve  toplam gerilme kohezyonu ve toplam 
belirlemek  genellikle  çok  zor  olup,  çoğu  gerilme içsel sürtünme açısıdır.  
zaman  her  iki  olasılığı  da  dikkate  almak  Doygun  killer  için    sıfır  olup,  drenajsız 
daha güvenli bir yaklaşımdır.   dayanımları aşağıdaki gibidir: 
 Siltler,  ince  kumdan  kilinkine  kadar  çok   

geniş bir aralıkta davranış sergiler. Siltleri,                                      s = su = c                   (5.8a) 

 
daha  çok  ince  kum  gibi  davranış   = u = 0                (5.8b) 
sergileyen  plastik  olmayan  siltler  ve  daha   

çok  kil  gibi  davranış  sergileyen  plastik  Burada,  su  =  toplam  normal  gerilmeden  bağımsız 
siltler  şeklinde  iki  ayrı  kategoride  olan  drenajsız  kesme  dayanımı  ve  u  =  toplam 
değerlendirmek yararlı olacaktır.   gerilme sürtünme açısıdır. 
 Numune alma sırasında örselenme, plastik   
olmayan siltlerde önemli bir sorundur.  Kil Dayanımını Etkileyen Faktörler 
 Plastik olmayan siltler üzerindeki deneyler 
 

Normal  konsolide  ve  orta  derecede  aşırı 

sırasında kavitasyon oluşabilir ve numune 
konsolide  killerin  düşük  drenajlı  dayanımları, 
içinde  gelişen  kabarcıklar  numune 
bunlar  üzerine  inşa  edilen  dolguların  duraylılığı 
davranışını önemli ölçüde etkileyebilir. 
açısından  çoğu  zaman  sorunlara  neden  olmaktadır. 
 Siltlerin  drenajsız  dayanımlarını  güvenilir 
Duraylılığı  değerlendirmede  kritik  bir  faktör  olan 
şekilde hesaplamaya yönelik korelasyonlar 
doğru  bir  drenajsız  dayanım  değerlendirmesi, 
mevcut değildir.  
killerin  laboratuvar  ve  arazi  deney  sonuçlarını 
 Dolgularda  kullanılacak  siltlerin 
etkileyen  çok  sayıda  faktör  bulunmasından  dolayı 
laboratuvar  deney  programları,  killer  için 
kolay değildir.  
belirlenen  ilkeleri  takip  etmek  suretiyle 
Örselenme:  Numune  örselenmesi,  laboratuvarda 
gerçekleştirilebilir. 
konsolidasyonsuz‐drenajsız  (UU)  deneylerinde 
  ölçülen  dayanımları  azaltır.  UU  yoluyla  ölçülen 
KİLLER  dayanımlar, numuneler çok kaliteli olmadığı sürece 
 

Suyla olan karmaşık etkileşimlerinden dolayı,  arazide  ölçülen  drenajsız  dayanımdan  önemli 

şev  duraylılığında  karşılaşılan  problemlerin  büyük  ölçüde düşüktür. Örselenme etkilerini azaltmak için 
çoğunluğu  killerden  kaynaklanmaktadır.  Killerin  iki yöntem geliştirilmiştir (Jamiolkowski vd., 1985): 
 
dayanım  özellikleri  karmaşık  olup,  zaman  içinde  1. Bjerrum  (1973)  tarafından  tanımlanan  yeniden 
konsolidasyon,  şişme,  bozuşma,  kayma  çiziklerinin  sıkıştırma  tekniği,  laboratuvardaki  numuneleri 
gelişmesi  ve  krip  yoluyla  değişime  maruz  arazide  konsolide  oldukları  aynı  basınç  altında 
kalmaktadır.  Killerin  drenajsız  dayanımları  kısa  konsolide  etmeyi  içerir.  Bu  yaklaşım  ile, 
dönem  yükleme  koşulları  için  önemlidir;  drenajlı  arazideki  efektif  gerilme  laboratuvarda  aynı 
dayanımları da uzun dönem yükleme koşulları için  efektif  gerilme  değerinde  uygulanır  ve 
önemlidir.   numunenin  alınması,  traşlanması  ve  üç  eksenli 
Efektif  gerilme  cinsinden  killerin  kesme  düzenekte  yerleştirilmesi  sırasında  soğurulan 
dayanımı  Mohr‐Coulomb  dayanım  kriteri  ile  fazladan su sıkıştırılarak dışarı atılır. Bu yöntem 
açıklanabilir:  Norveç’te  hassas  denizel  killerin  drenajsız 
 

                                 s = c’ + ’ tan’                  (5.6)  dayanımını değerlendirmede yaygın bir şekilde 

  kullanılmaktadır. 
 45

2. Ladd  ve  Foott  (1974)  ve  Ladd  vd.  (1977)  büyüklüklerinin,  bu  gerilmelerin  etkidiği 
tarafından  tanımlanan  SHANSEP  tekniği,  düzlemlerin yönelimine bağlı olarak değişmesinden 
numuneleri  arazide  mevcut  efektif  ve  drenajsız  yüklemeden  kaynaklanan  boşluk 
gerilmelerden  daha  yüksek  değerlerde  basıncı  büyüklüklerinin  gerilmedeki  değişimlerin 
konsolide  etmeyi  ve  ölçülen  dayanımları  yönelimine göre değişmesinden kaynaklanır.  
drenajsız  dayanım  oranı  (su  /  v’)  cinsinden   

yorumlamayı  içerir.  Bu  tür  bir  deney 

kullanılarak, altı adet kil örneğinde gözlenen su / 
v’  nün  OCR  ile  değişimleri  Şekil  5.11’de 
verilmiştir.  Bu  diyagramda  takdim  edilen  veri 
çeşidi,  v‘  ve  OCR’nin  derinlikle  değişimine 
dair  bilgi  ile  birlikte  normal  konsolide  ve  orta 
derecede  aşırı  konsolide  kil  çökellerinin 
drenajsız  dayanımlarını  hesaplamada 
kullanılabilir.  
 

Jamiolkowski vd. (1985) tarafından belirtildiği 
gibi, yeniden  sıkıştırma  ve  SHANSEP  tekniklerinin 
ikisi  için  de  kısıtlamalar  söz  konusudur.  Çok  az 
örselenmiş blok numuneleri mevcut olduğu zaman, 
yeniden  sıkıştırma  tekniği  tercih  edilebilir.  Bu 
yöntem,  küçük  birim  deformasyonlar  altında  bile 
örselenmeye  maruz  kalan  narin  yapılı  killerde 
(yapılı  killer  olarak  bilinir)  çok  düşük  drenajsız 
 
dayanımlar  verir;  daha  az  hassas  killerde  Şekil  5.11  Killerin  ACU  kesme  kutusu  deneylerinde 
laboratuvardaki  yeniden  konsolidasyon  işlemi  ölçülen  su  /  v’    değerlerinin  OCR  ile  değişimi  (Ladd  vd., 
arazidekinden  daha  düşük  boşluk  oranı  1977’den). 
 
içerdiğinden,  daha  az  hassas  killerde  daha  yüksek 
Doğal  anizotropi  ile  gerilme  sisteminden 
drenajsız  dayanımlar  verir.  SHANSEP  tekniği 
kaynaklanan  anizotropinin  birleşik  etkisi,  killerin 
sadece  hassas  yapıya  sahip  olmayan  killere 
drenajsız  dayanımlarının  yenilme  durumunda  asal 
uygulanabilir;  bu  killerde  drenajsız  dayanım 
gerilme  yönelimi  ve  yenilme  düzleminin  yönelimi 
konsolidasyon  basıncı  ile  doğru  orantılı  şekilde 
ile  değişmesi  şeklindedir.  Şekil  5.12a’da  bir  kesme 
artmaktadır.  Bu  teknik,  drenajsız  dayanım  profili 
yüzeyi  civarında  asal  gerilmelerin  ve  yenilme 
Şekil  5.11’de  gösterilen  türden  v‘  ve  OCR 
düzlemlerinin  yönelimleri  görülmektedir.  Bazan 
bilgilerine  dayalı  olduğundan,  geçmiş  ve  mevcut 
aktif  zon  olarak  adlandırılan  kesme  yüzeyinin 
arazi koşulları hakkında ayrıntılı bilgi gerektirir.  
tepesine  yakın  yerde  yenilme  durumundaki  majör 
Anizotropi:  Killerin  drenajsız  davranışı 
asal gerilme düşey olup, kesme düzleminin yatay ile 
anizotroptur;  yani,  yenilme  düzleminin  yönelimine 
yaptığı  açı  yaklaşık  600’dir.  Kesme  yüzeyinin  yatay 
göre  değişir.  Killerdeki  anizotropi  doğal  anizotropi 
olduğu  orta  kesimde  yenilmedeki  majör  asal 
ve  gerilme  sisteminden  kaynaklanan  anizotropi 
gerilmenin  konumu  yatay  ile  yaklaşık  300  yapacak 
olmak üzere iki kaynaktan ileri gelir.  
şekildedir.  Bazan  pasif  zon  olarak  adlandırılan  şev 
Taze  killerdeki  doğal  anizotropi  levhamsı 
topuğunda  ise,  yenilme  durumundaki  majör  asal 
şekilli  kil  partiküllerinin  konsolidasyon  sırasında 
gerilme  yatay  olup,  kesme  düzlemi  de  yatay  ile 
majör  asal  birim  deformasyon  yönüne  dik  olarak 
yaklaşık  300  açı  yapmaktadır.  Yönelimdeki  bu 
yönlenme  eğiliminden  ileri  gelir;  bu  da  yöne 
farklılıklar  sonucunda  drenajsız  dayanım  oranı  (su  / 
bağımlı  rijitlik  ve  dayanıma  sebep  olur.  Sert  ve 
fisürlü  killerdeki  doğal  anizotropi  ayrıca  fisürlerin  v’)  kesme  yüzeyinde  bir  noktadan  diğerine 
bir zayıflık düzlemi olmasından da kaynaklanır.   değişmektedir.  Drenajsız  dayanımların 
Gerilme  sisteminden  kaynaklanan  anizotropi,  laboratuvarda  uygulanan  gerilmelerin  yönelimine 
konsolidasyon  sırasındaki  gerilmelerin  göre değişimleri Şekil 5.12b’de iki normal konsolide 
46

kil  ve  iki  adet  de  çok  aşırı  konsolide  kil  şeyli  için  daha  az)  dayanımlar  elde  edilmektedir.  Kayma 
verilmiştir.   yüzeyinin tepesindeki koşulları temsil etmede sıkça 
kullanılan  kesme  kutusu  deneyleri  (DSS),  yatay 
düzlem  üzerindeki  drenajsız  kesme  dayanımını 
olduğundan  küçük  vermektedir.  Bu  yanlılıkların 
(bias)  bir  sonucu  olarak,  normal  konsolide  killerin 
drenajsız  dayanımlarının  ölçmede  TC,  TE  ve  DSS 
deneylerinin  kullanımı,  ideal  olarak  yönlendirilmiş 
birim  deformasyon  deneylerinde  ölçülenden  daha 
düşük dayanımlar vermektedir. 
Birim  Deformasyon  Hızı:  Laboratuvar  deneylerinde 
uygulanan  birim  deformasyon  hızları  genellikle 
çoğu  arazi  koşullarında  tipik  olan  hızlardan  daha 
yüksektir. UU deneylerinde numunelerin yenilmesi 
için uygulanan süre 10 ile 20 dakika kadar iken, CU 
deneylerinde  bu  süre  genellikle  2  ile  3  saat 
arasındadır.  Arazide  kanatlı  kesme  deneyleri  15 
dakika veya daha kısa bir süre içinde yapılmaktadır. 
Diğer  taraftan,  arazideki  yükleme  tipik  olarak 
haftalar  veya  aylar  süren  zaman  aralıklarında 
gerçekleşir.  Bu  yükleme  süreleri  arasında  1000  kat 
kadar  fark  bulunmaktadır.  Yavaş  yükleme  işlemi 
  doygun  killerde  daha  düşük  kesme  dayanımları 
Şekil 5.12 Kil ve şeyllerin yenilmede gerilme yönelimi ve  verir.  Şekil  5.13’de  görüldüğü  gibi,  yenilme  süresi 
drenajsız  dayanım  anizotropisi:  (a)  yenilmede  gerilme  10 dakikadan 1 haftaya çıkarıldığında San Francisco 
yönelimleri; (b) killerin ve şeyllerin anizotropisi – UU üç  Körfez  çamurunun  dayanımı  yaklaşık  %30 
eksenli deneyleri. 
azalmaktadır.  Görünüşe  göre,  yenilme  süresinin 
 
uzatılması dayanımı daha fazla azaltmamaktadır. 
İdeal  olarak,  kilin  drenajsız  dayanımını 
Geleneksel  uygulamalarda  birim 
ölçmede  kullanılan  laboratuvar  deneyleri  hiç 
deformasyon  etkileri  için  laboratuvar  deneylerinde 
örselenmemiş  düzlem  birim  deformasyon 
düzeltme  yapılmamaktadır.  Yüksek  birim 
numuneleri  üzerinde  ve  konsolidasyonsuz‐
deformasyon  hızları  UU  deneylerinde  ölçülen 
drenajsız  koşullarda  yapılır  veya  arazideki  gerilme 
dayanımları  arttırdığından  ve  örselenmeler  de 
yönelimlerini temsil edecek şekilde konsolide edilir 
dayanımları  azalttığından,  doğal  kil  çökellerinin 
ve  makaslanır.  Ancak,  bu  etkileri  temsil  etmek 
drenajsız  dayanımlarını  değerlendirmede  UU 
üzere  gerilmeleri  uygulayabilecek  ve  yeniden 
deneyleri  kullanıldığı  zaman  bu  etkiler  birbirini 
yönlendirebilecek  ekipmanlar  çok  karmaşık  olup, 
ortadan kaldırma eğilimindedir. 
sadece  araştırma  amacıyla  kullanılmaktadır.  Pratik 
 
kullanımlar  açısından  bu  deneyler,  arazideki 
Taze Killerin Dayanımlarını Değerlendirme 
koşulları  tam  yansıtmasa  da  kullanılması  kolay 
Yöntemleri 
ekipmanlar ile yapılmalıdır.    

Kayma yüzeyinin tepesindeki koşulları temsil  Normal  konsolide  ve  orta  derecede  aşırı 

etmede  sıkça  kullanılan  üç  eksenli  sıkışma  (TC)  konsolide  killerin  drenajsız  dayanımlarını  ölçme 
deneylerinde,  düşey  sıkışmalı  düzlem  birim  veya  hesaplama  konusunda  alternatifler  Tablo 
deformasyon  deneylerinde  bulunandan  %5  ile  10  5.6’da  sunulmuştur.  Doğal  kil  çökellerinin 
daha  düşük  dayanımlar  elde  edilmektedir.  Kayma  dayanımını  ölçmede  kullanılan  numuneler 
yüzeyinin tabanındaki koşulları temsil etmede sıkça  örselenmemiş  duruma  olabildiğince  yakın 
kullanılan  üç  eksenli  uzama  (TE)  deneylerinde,  olmalıdır. Hvorslev (1949) tarafından verilen kaliteli 
yatay  sıkışmalı  düzlem  birim  deformasyon  numune  alma  işlemi  şunları  kapsamaktadır:  (1)  et 
deneylerinde  bulunandan  çok  daha  düşük  (%20  kalınlığı  ince  numune  alıcı  tüpleri  kullanılmalı 
 47

(duvar  kesit  alanı  numune  kesit  alanının  uygun  nakliye  ve  depolama  prosedürlerinin 
%10’undan fazla olmamalı), (2) numune alıcı tüpün  uygulanması.  Alınabilen  en  iyi  numuneler, 
zemine  sürülmesi  sırasında  kildeki  birim  dikkatlice  traşlanan  ve  su  sızdırmaz  malzeme  ile 
deformasyonların  asgariye  indirilmesi  için  tüp  izole  edilen  blok  numuneleridir.  Kalitesiz  numune 
içinde  piston  kullanılması,  (3)  su  içeriğinde  alma,  sonuçlarda  saçılmaya  ve  muhtemelen  yanlış 
değişimi  önlemek  için,  alınan  numunelerin  hemen  sonuçlara götürür. İyi bir numune üzerindeki tek bir 
izole  edilmesi  ve  (4)  numuneleri  şok,  titreşim  ve  deney,  kötü  numuneler  üzerindeki  10  deneyden 
aşırı  sıcaklık  değişimlerinden  korumak  üzere  daha iyidir. 
 

 
Şekil 5.13 Devamlı yüklemeye bağlı dayanım kaybı. 
 
Tablo 5.6 Killerin drenajsız dayanımlarını ölçme ve hesaplama yöntemleri. 
 

Prosedür    Açıklama 
Düşey,  eğimli  ve  yatay  numunelerde    Örselenme  ve  kripin  birbirini  dengeleyici  etkilerine  dayanır. 
drenajsız  dayanımın  sıkışma  yönü  ile  Anizotropinin hesaba katıldığı ampirik yöntem,  San Francisco 
değişimini belirlemede UU deneyleri  Körfez çamuru için düşey ve yatay düzlem birim deformasyon 
sıkışma  deneyleri  ile  ve  Pepper  şeylinin  arazi  davranışı  ile 
uyumlu sonuçlar vermiştir. 
Yeniden  sıkışma  veya  SHANSEP  tekniği  ile    Deneylerin  üçü  de  temsil  ettikleri  ideal  yönelimli  düzlem  birim 
AC‐U üç eksenli sıkışma, üç eksenli uzama  deformasyon  deneylerinden  daha  düşük  drenajsız  dayanımlar 
ve kesme kutusu deneyleri  verir.  Krip  dayanımı  kaybı  bu  düşük  dayanımları  dengeleme 
eğilimindedir. 
Ampirik  düzeltme  faktörleri  (bkz.  Şekil  5.14)    Düzeltme  işlemi  anizotropiyi  ve  krip  dayanım  kaybını  hesaba 
kullanılarak düzeltilmiş arazi kanatlı kesme  katar. Düzeltme katsayısının dayandığı veriler geniş bir aralıkta 
deneyleri   saçılım gösterir.  
Drenajsız dayanımı değerlendirmede ampirik    Ampirik  koni  faktörleri  düzeltilmiş  kanatlı  kesici  dayanımları  ile 
koni  faktörü  ile  birlikte  konik  penetrasyon  kıyaslama  yoluyla  belirlenebilir  veya  yayınlanmış  verilere 
deneyleri (bkz. Şekil 5.15)  dayalı  olarak  hesaplanabilir.  CPT  sonuçlarına  dayalı 
dayanımlar en az kanatlı kesme deneylerine dayalı dayanımlar 
kadar belirsizlik içerir.  
Drenajsız  dayanımı  değerlendirmede  bir    Standart penetrasyon deneyi killerin drenajsız dayanımını ölçmede 
ampirik  faktör  ile  birlikte  standart  hassas bir yöntem değildir. SPT sonuçlarına dayalı dayanımlar 
penetrasyon deneyleri (bkz. Şekil 5.16)  büyük ölçüde belirsizlik içerir.  
su= [0,23(OCR)0,8]v’    Jamiolkowski vd. (1985) tarafından önerilen bu ampirik formül v’ 
nün  (efektif  örtü  basıncının)  ve  OCR’nin  (aşırı  konsolidasyon 
oranının)  etkilerini  yansıtsa  da,  sadece  Şekil  5.11’de  görülen 
drenajsız  dayanımları  yaklaşık  olarak  verir.  Bazı  killerin 
dayanımı daha yüksek veya daha düşük olabilir.  
su= 0,22 p’    Mesri (1989) tarafından önerilen bu ampirik formül v’ ve p’ ndeki 
(önkonsolidasyon basıncındaki) OCR’nin etkisini daha basit bir 
ifade  içinde  birleştirir.  Yaklaştırım  derecesi  Jamiolkowski  vd. 
(1985) tarafından önerilen formüldeki ile esasen aynıdır.   
 
48

Arazide  Kanatlı  Kesme  Deneyleri:  Yumuşak  ve  orta   Burada, su = drenajsız dayanım, qc = CPT konik uç 

katı kilerin arazideki drenajsız dayanımını ölçmede  direnci,  v  =  deney  derinliğindeki  toplam  örtü 
etkin  bir  yöntem,  arazi  kanatlı  kesme  deney  basıncı  ve  Nk*  =  koni  faktörüdür.  (5.9)  eşitliğinde 
sonuçlarının  birim  deformasyon  hızı  ve  su, qc ve v‘nin birimleri aynı olmalıdır. 
anizotropiye  göre  düzeltilmesidir.  Bjerrum  (1972),   

arazide  kanatlı  kesici  (FV)  dayanımları  ile  şev 

yenilmelerinden  geriye  hesaplama  ile  elde  edilen 
dayanımlar  arasında  bir  karşılaştırma  yapmak 
suretiyle,  kanatlı  kesme  deneyleri  için  düzeltme 
faktörleri  geliştirmiştir.  Düzeltme  katsayısının  () 
değeri  plastisite  indeksi  ile  değişmektedir  (Şekil 
5.14).  Bu  düzeltmelerin  esasını  oluşturan  veriler 
oldukça  geniş  bir  aralıkta  saçılmış  olup,  kanatlı 
kesme  dayanımları  düzeltilmiş  olsalar  dahi  kesin 
değerler  olarak  alınmamalıdır.  Bununla  birlikte, 
kanatlı  kesici  kullanmakla  numune  alma  ve 
laboratuvar  deneyleri  sırasında  karşılaşılan 
problemler  giderildiğinden,  bu  deneyin  normal 
konsolide  ve  orta  derecede  aşırı  konsolide  killerin 
drenajsız  dayanımlarını  ölçmede  yararlı  bir  araç 
olduğu düşünülmektedir.  
  

 
Şekil 5.15 Killer için kanatlı kesme dayanımı (su arazide 
kanatlı kesme) ile bölünen net konik uç direncinin (qc ‐ 
vo)  plastisite  indeksi  ile  değişimi  (Lunne  ve  Klevan, 
1982).   
 

 
Şekil  5.14  Kanatlı  kesme  düzeltme  faktörünün  plastisite 
indeksi ile değişimi (Ladd vd., 1977). 
 
Konik  Penetrasyon  Deneyleri:  Bu  deney  (CPT), 
çabukça  yapılabilmesi  ve  arazide  kanatlı  kesme 
deneyinden  daha  ekonomik  olmasından  dolayı 
killerin  arazideki  drenajsız  dayanımını 
değerlendirmede  cazip  bir  yöntemdir.  Drenajsız 
dayanım  ile  konik  uç  direnci  arasında  şöyle  bir   
Şekil  5.16  Killer  için  SPT  darbe  sayısı  (N)  ile  bölünen 
ilişki vardır: 
drenajsız  kesme  dayanımının  (su)  plastisite  indeksi  ile 
qc   vo
    su                  (5.9)  değişimi (Terzaghi vd., 1996). 
N k*  
 
  
 49

Çok  sayıda  değişik  kile ait  koni  faktörü  (Nk*)  sert,  fisürlü  killerde  mobilize  olan  dayanımlar 
değeri  Şekil  5.15’de  verilmiştir.  Bu  değerler,  aynı malzeme için laboratuvarda ölçülenden daha 
düzeltilmiş  kanatlı  kesici  dayanımlarını  konik  düşüktür.  
penetrasyon direnci ile karşılaştırmak suretiyle elde  Skempton  (1964,  1970,  1977,  1985),  Bjerrum 
edilmiştir.  Bu  nedenle,  (5.9)  eşitliği  arazi  kanatlı  (1967)  ve  diğer  araştırmacılar  aradaki  bu  farkın 
kesme  deneylerinden  düzeltmeden  sonra  bulunan  arazide  uzun  zaman  aralığında  gelişen  fakat 
değerler  ile  kıyaslanabilir  su  değerleri  vermektedir.  laboratuvarda  dayanım  deneyleri  süresince 
Nk*’nın  plastisite  indeksi  ile  çok  az  bir  sistematik  oluşmayan şişme ve yumuşamadan ileri geldiğini 
değişim  sergilediği  görülebilir.  Herhangi  bir  PI  ortaya  koymuşlardır.  Bununla  ilişkili  bir  diğer 
değeri için Nk* = 14 ± 5 değeri uygulanabilir.   etmen  de,  arazideki  kilin  dayanımı  üzerinde 
Yumuşak  kil  sahalarının  drenajsız  önemli  etkisi  olan  ve  deney  numuneleri  içinde 
dayanımlarını  değerlendirmede  arazide  kanatlı  yeterli  sayıda  bulunmadığı  sürece  laboratuvarda 
kesme  ile  CPT  sonuçlarının  birleştirilmesi  çoğu  uygun  şekilde  temsil  edilemeyen  fisürlerdir. 
zaman  iyi  bir  avantaj  olabilir.  CPT  deney  Numune  boyutu  ortalama  fisür  açıklığından 
lokasyonlarına  yakın  birkaç  kanatlı  kesme  deneyi  birkaç  kez  büyük  olmadığı  sürece,  laboratuvarda 
yapılabilir  ve  elde  edilen  sonuçların  ölçülen drenajlı ve drenajsız dayanımların ikisi de 
karşılaştırılmasıyla  sahaya  özgü  bir  Nk*  değeri  çok yüksek olacaktır.  
 

belirlenebilir.   Tablo  5.7  Normal  konsolide  killer  için  pik  sürtünme 

Standart  Penetrasyon  Deneyi:  Drenajsız  dayanımlar  açısının (’) tipik değerleri.a 
 
standart  penetrasyon  deney  sonuçlarına  dayalı 
Plastisite indeksi  ’ (derece) 
olarak  kabaca  hesaplanabilir.  su  /  N’nin  plastisite 
10  33 ± 5 
indeksi  ile  değişimini  gösteren  Şekil  5.16’dan  20  31 ± 5 
yararlanarak, drenajsız dayanım SPT darbe sayısına  30  29 ± 5 
göre  hesaplanabilir.  Şekil  5.16’da  su  değeri  kgf/cm2  40  27 ± 5 
cinsinden ifade edilmiştir (1,0 kgf/cm2 = 98 kPa = 1,0  60  24 ± 5 
ton/ft2).  Standart  penetrasyon  deneyi  killerin  80  22 ± 5 
Kaynak: Veriler Bjerrum ve Simons’dan (1960). 
drenajsız  dayanımı  için  hassas  bir  gereç  olmayıp,  a
 Bu malzemeler için c’ = 0’dır.  
Şekil  5.16’da  verilen  korelasyonda  önemli   

saçılmanın olması şaşırtıcı bir durum değildir.   Sert,  fisürlü  killerin  pik,  tamamen  yumuşamış  ve 

  rezidüel  dayanımları:  Skempton  (1964,  1970,  1977, 
Taze Killer İçin Tipik Pik Sürtünme Açıları  1985)  sert,  fisürlü  Londra  kilinde  çok  sayıda  şev 
 
yenilmesini  incelemiş  ve  sert,  fisürlü  killerin 
Killerin  pik  drenajlı  dayanımını  ölçmede  drenajlı  dayanımlarını  değerlendirmede  geniş 
kullanılan deneyler drenajlı kesme kutusu deneyleri  kabul  görmüş  prosedürler  geliştirmiştir.  Şekil 
ve  c’  ile  ’  nün  belirlenmesi  için  boşluk  basıncı  5.17’de  sert,  fisürlü  killer  üzerinde  yapılan 
ölçümlerinin  yapıldığı  üç  eksenli  deneylerdir.  Bu  drenajlı  kesme  kutusu  deneyleri  için  gerilme‐
deneylerin  örselenmemiş  numuneler  üzerinde  yerdeğiştirme  eğrileri  ve  dayanım  zarfları 
yapılması  gerekir.  Normal  konsolide  killer  için  görülmektedir.  Örselenmemiş  pik  dayanımı, 
’nün  tipik  değerleri  Tablo  5.7’de  verilmiştir.  araziden  alınan  örselenmemiş  numunenin  pik 
Normal  konsolide  killerin  dayanım  zarfları  dayanımıdır.  Kohezyonun  (c’)  büyüklüğü  deney 
gerilmelerin  orijininden  geçer  ve  bu  malzemeler  numunelerinin  boyutuna  bağlıdır.  Genellikle 
için c’ = 0’dır.   numuneler  ne  kadar  büyük  ise,  c’  eğerleri  o 
  ölçüde  küçüktür.  Yerdeğiştirmenin  x  =  3  ile  6 
Sert, Fisürlü Killer  mm’de  erişilen  pik  ötesinde  devam  etmesi 
 

Çok aşırı konsolide killer genellikle sert olup,  durumunda  kesme  direnci  azalır.  İri  taneler 

çoğu  zaman  fisürler  içerirler.  Bunları  tanımlamada  içermeyen  killerde  rezidüel  dayanıma  alçalım 
çoğu  zaman  sert,  fisürlü  kil  terimi  kullanılır.  sırasında  kesme  düzlemi  boyunca  kayma  çizikli 
Terzaghi (1936) diğer pekçok araştırmacı tarafından  bir yüzey gelişir.  
teyid  edilmiş  bir  noktaya  işaret  etmiştir:  Arazide 
50

 
Şekil 5.17 Sert, fisürlü kilin drenajlı kesme dayanımı. 
 

Kilin  yoğrulmuş  olması,  likit  limite  erişecek  koyan  tek  direncin  rezidüel  kesme  dayanımı 
kadar  su  ile  karıştırılmış  olması,  kesme  kutusunda  olduğunu  göstermiştir.  Sert,  fisürlü  killerin 
konsolide olması ve sonra test edilmesi durumunda  tamamen  yumuşamış  ve  rezidüel  drenajlı 
pik  dayanımı  örselenmemiş  pik  dayanımından  dayanımlarını  ölçen  deneyler  yoğrulmuş  deney 
düşük  olur.  Yoğrulma  ve  yeniden  konsolide  olma  numuneleri  üzerinde  yapıldığından,  ister 
işleminden sonraki dayanım NC (normal konsolide)  örselenmemiş isterse örselenmiş olsun, herhangi bir 
gerilme‐yerdeğiştirme  eğrisi  ve  kesme  dayanımı  temsilci numune üzerinde yapılabilir.  
zarfı  ile  gösterilmiştir.  Pik  daha  az  belirgindir  ve  Tamamen  yumuşamış  ve  rezidüel 
NC  dayanım  zarfı  c’  =  0  olacak  şekilde  orijinden  dayanımları  ölçmede  kesme  kutusu  deneyleri  de 
geçmektedir.  Kesme  gerilmesi  artarken,  kesme  kullanılmaktadır.  Bu  deneyler,  tamamen 
direnci  örselenmemiş  deney  numunesindeki  yumuşamış  pik  dayanımı  mobilize  etmek  için 
değerin  aynısına  geriler.  Rezidüel  kesme  direncine  gerekli yerdeğiştirme düşük (genellikle 2,5 ile 6 mm 
erişmek  için  gerekli  yerdeğiştirme  yaklaşık  25  arasında)  olduğundan,  tamamen  yumuşamış 
cm’dir.   dayanımları  ölçmek  için  daha  elverişlidir.  Kesme 
Terzaghi  (1936),  Henkel  (1957),  Skempton  kutusu  deneyleri,  kesme  düzleminde  kayma  çizikli 
(1964),  Bjerrum  (1967)  ve  diğer  araştırmacılar  bir yüzey geliştirmek ve kesme dayanımını rezidüel 
tarafından yapılan çalışmalar sert, fisürlü killerdeki  değerine  düşürmek  için  yeterli  yerdeğiştirmeyi 
şev  analizlerinde  örselenmemiş  pik  dayanımlar  biriktirmek  üzere  kesme  kutusunun  üst  yarısını 
kullanılarak  hesaplanan  emniyet  katsayılarının  ileri‐geri  hareket  ettirmek  gerektiğinden,  rezidüel 
yenilmiş  olan  şevlerde  1,0’den  büyük  olduğunu  dayanımları  ölçmek  için  uygun  değildir.  Halka 
göstermiştir.  Bu  nedenle,  laboratuvarda  kesme deneyleri (Stark ve Eid, 1993) sürekli dönme 
örselenmemiş  numuneler  üzerinde  yapılan  yoluyla  sınırsız  yerdeğiştirme  sağladığından, 
deneylerin  arazideki  şevlerin  duraylılığını  rezidüel  kesme  dayanımı  ölçümlerinde  tercih 
değerlendirmede  kullanılabilecek  dayanımlar  edilmektedir.  
vermediği açık bir şekilde görülmektedir.   Şekil  5.18  ve  5.19’da  tamamen  yumuşamış 
Skempton  (1970)  aradaki  bu  farkı,  arazide  sürtünme  açısı  ve  rezidüel  sürtünme  açısının  likit 
laboratuvardan  daha  fazla  şişme  ve  yumuşama  limit, kil boyu fraksiyonu ve efektif normal gerilme 
olduğu  şeklinde  açıklamaktadır.  Araştırmacı,  aynı  ile  Stark  ve  Eid  (1994)  tarafından  geliştirilen 
zamanda  tamamen  yumuşamış  dayanım  olarak  korelasyonları  görülmektedir.  Tamamen 
adlandırılan NC pik dayanımının, daha önce kayma  yumuşamış  ve  rezidüel  sürtünme  açısının  ikisi  de 
çiziklerinin  bulunmadığı  yenilme  yüzeylerinin  temel  zemin  özellikleri  olup,  Şekil  5.18  ve  5.19’da 
oluştuğu  yerlerde  gelişen  ilk  kaymalardan  geri  görülen  korelasyondaki  saçılım  düşüktür.  Granüle 
hesaplama  yoluyla  bulunan  dayanıma  karşılık  malzemelerin  dayanım  zarflarında  olduğu  gibi 
geldiğini  göstermiştir.  Skempton  ayrıca,  bir  kere  tamamen  yumuşamış  ve  rezidüel  dayanım  zarfları 
yenilme  başladıktan  ve  sürekli  kayma  çizikli  eğrisel  olduğundan,  efektif  normal  gerilme  bir 
yenilme  yüzeyi  geliştikten  sonra  kaymaya  karşı  faktördür.  Bu  nedenle,  bu  dayanımların  kesme 
 51

dayanımı  ile  normal  gerilme  arasındaki  eğrisel  numuneler  çok  az  sayıda  veya  hiç  fisür 
ilişkiler  kullanılarak  temsil  edilmesi  veya  analiz  içermediklerinden, fisürlü kilin temsilci kütlesinden 
edilen  koşullardaki  efektif  gerilme  aralığı  için  daha  sağlamdırlar.  Çokça  aşırı  konsolide  sert, 
uygun ’ değerlerinin seçilmesi gerekir.   fisürlü killer ve şeyller aynı zamanda ileri derecede 
Sert,  fisürlü  killerin  drenajsız  dayanımları:  Sert,  anizotropturlar.  Şekil  5.12’de  görüldüğü  gibi, 
fisürlü  killerin  drenajsız  dayanımı  fisürlerden  de  yenilmenin  yatay  düzlem  üzerinde  gerçekleştiği 
etkilenir.  Peterson  vd.  (1957)  ve  Wright  ve  Duncan  eğimli Pepper şeyli ve Bearpaw şeyli numunelerinin 
(1972)  sert,  fisürlü  killerde  ve  şeyllerde  deney  dayanımı  düşey  numunelerin  dayanımının  sadece 
numunesinin  boyutu  arttıkça  drenajsız  %30 ile 40’ı kadardır.  
dayanımların  azaldığını  göstermişlerdir.  Küçük 
 

 
Şekil  5.18  Likit  limit,  kil  boyu  fraksiyonu  ve  tamamen  yumuşamış  sürtünme  açısı  arasında  korelasyon  (Stark  ve  Eid, 
1997). 

 
Şekil 5.19 Likit limit, kil boyu fraksiyonu ve rezidüel sürtünme açısı arasında korelasyon (Stark ve Eid, 1997). 
 
Sıkıştırılmış Killer  yüksektir.  Killerin  sıkıştırılması  kohezyonsuz 
  
dolgulara  kıyasla  daha  zordur.  İyi  bir  sıkıştırma 
Dolgu barajları, karayolu dolguları ve yapıları 
elde etmek için bu killerin su içeriklerinin sıkıştırma 
destekleyen  dolguların  inşasında  sıkıştırılmış  killer 
sırasında  çok  dar  bir  aralıkta  tutulması  ve  yüksek 
sıkça  kullanılmaktadır.  Uygun  su  içeriğinde  iyi 
kaliteli  dolgu  elde  etmek  için  daha  çok  sayıda 
sıkıştırıldıklarında  kil  dolguların  dayanımı 
52

ekipman  geçişi  gereklidir.  Optimumdan  ıslak  şişmeye  ve  dayanım  kaybına  maruz  kalan  plastik 
koşullarda  sıkıştırılan  killer  için  dolguda  yüksek  killerde  de  problem  olabilir.  Kil  kullanılan 
boşluk  basınçları  gelişebilir  ve  ıslak  dolgularda  sıkıştırılmış dolgu  şevlerinde  hem  kısa  dönem  hem 
inşaat  sırasında  duraylılık  sorunları  yaşanabilir.  de  uzun  dönem  duraylılığının  hesaba  katılması 
Uzun  dönem  duraylılığı,  özellikle  zaman  içinde  gerekir. 
 
                Tablo 5.8 Sıkıştırılmış kohezyonlu zeminlerin tipik pik drenajlı dayanımları. 
 

    Efektif gerilme   Efektif gerilme  
Birleşik  Rölatif kompaksiyon  kohezyonu  sürtünme açısı  
 sınıflama  RCa (%)   c’ (kPa)  ’ (o) 
SM‐SC  100  15  33 
SC  100  12  31 
ML  100  9  32 
CL‐ML  100  23  32 
CL  100  14  28 
MH  100  21  25 
CH  100  12  19 
                  Kaynak: U.S. Dept. Interior (1973) 
                  a RC: USBR standart yöntemiyle bulunan rölatif kompaksiyon; Standart Proctor deneyi ile aynı enerji. 
 
Kısa Tekrar 
 
 Sert  killerin  tamamen  yumuşamış  ve 
 Killerin  efektif  gerilme  cinsinden  kayma  rezidüel  drenajlı  dayanımlarını  ölçmede 
dayanımı s = c’ + ’ tan’ şeklindeki Mohr‐ kullanılan deneyler, yoğrulmuş numuneler 
Coulomb  dayanım  kriteri  ile  ifade  üzerinde yapılabilir. 
edilebilir.    Halka  kesme  deneyleri  sürekli  dönme 
 Killerin  toplam  gerilme  cinsinden  kayma  yoluyla  sınırsız  miktarda  yerdeğiştirmeye 
dayanımı  s  =  c  +    tan  şeklinde  ifade  izin  verdiğinden,  rezidüel  kesme 
edilebilir.   dayanımlarının  belirlenmesinde  tercih 
 Doygun  killer  için    =  0  olup,  drenajsız  nedenidir.  
dayanım s = su = c,  = u = 0 şeklinde ifade   Sıkıştırılmış  killerde  c’  ve  ’  değerleri 
edilebilir.       boşluk  basıncı  ölçen  konsolidasyonlu‐
 Normal  konsolide  ve  orta  derecede  aşırı  drenajsız üç eksenli deneyler veya drenajlı 
konsolide  killerin  drenajsız  dayanımlarını  kesme kutusu deneyleriyle ölçülebilir. 
ölçmede  kullanılan  numuneler,   Sıkıştırılmış  killerin  drenajsız  dayanımları 
olabildiğince örselenmemiş olmalıdır.   sıkıştırmada  kullanılan  su  içeriği  ve 
 Arazide  sert,  fisürlü  killerde  mobilize  yoğunluk ile değişir ve sıkıştırma su içeriği 
olabilen  dayanımlar  aynı  malzemenin  ile  yoğunluğunda  hazırlanmış  numuneler 
laboratuvarda  örselenmemiş  deney  üzerinde  UU  üç  eksenli  deneyleri  yoluyla 
numuneleri  kullanılarak  elde  edilen  ölçülebilir. 
dayanımından düşüktür.  
 
 Tamamen  yumuşamış  dayanım  olarak  da 
Sıkıştırılmış  killerin  drenajlı  dayanımı:  Sıkıştırılmış 
adlandırılan  normal  konsolide  pik 
killerin  c’  ve  ’  değerleri  boşluk  basıncı 
dayanım, ilk kaymalardan geri hesaplama 
ölçümlerinin  yapıldığı  konsolidasyonlu‐drenajsız 
yoluyla  bulunan  dayanımlara  karşılık 
üç  eksenli  deneyler  veya  drenajlı  kesme  kutusu 
gelir.  
deneyleriyle  ölçülebilir.  İki  deneyden  herhangi 
 Bir  kere  yenilme  oluştuktan  ve  sürekli 
birinde bulunan değerler aynı amaca hizmet eder. 
kayma  çizikli  yüzey  oluştuktan  sonra, 
Deneyden  önce  doyurulan   sıkıştırılmış   killerin 
kaymaya  karşı  koyan  faktör  sadece 
efektif  gerilme  dayanım  parametreleri  sıkıştırma 
rezidüel kayma dayanımıdır. 
su içeriğinden önemli ölçüde etkilenmez.  
 53

RC=%100 Standart Proctor maksimum kuru  kanalizasyon  katı  atığı  (sludge)  miktarına 

yoğunluğunda  sıkıştırılan  kohezyonlu  zeminler  bağlıdır.  Atık  içindeki  plastikler  ve  diğer 
için tipik c’ ve ’ değerleri Tablo 5.8’de verilmiştir.  malzemeler atığı bir arada tutma eğiliminde olup, 
RC  değeri  %100’ün  altına  düşerken  ’  değerleri  çekme  dayanımı  sağlarlar  (Eid  vd.,  2000).  Bir 
yaklaşık  aynı  kalmakta  ve  c’  azalmaktadır.   arada  tutmayı  sağlayan  malzeme  miktarının 
RC=%90’da  c’  değerleri  Tablo  5.8’de  verilenlerin  artması,  atığın  dayanımını  arttırır.  Atıklar  zaman 
yaklaşık yarısı kadardır.  içinde  çürüme  eğilimi  gösterse  de,  Kavazanjian 
                  (2001)  çürümeden  sonraki  dayanımın  çürümeden 
Sıkıştırılmış  killerin  drenajsız  dayanımı:  Sıkıştırma  önceki ile benzer olduğuna işaret etmiştir.  
koşullarında  c  ve    (toplam  gerilme  dayanım   

parametreleri)  değerleri,  kompaksiyon  su 

içeriğinde hazırlanan numuneler üzerinde UU üç 
eksenli  deneyleri  yapmak  suretiyle  bulunabilir. 
Bölüm  3’de  açıklandığı  gibi;  sıkıştırılmış,  kısmen 
doygun  killerin  drenajsız  dayanım  zarfları 
eğriseldir. Ancak, eğrisel dayanım zarfı belirli bir 
gerilme  aralığında  düz  bir  doğru  olarak 
değerlendirilmek  suretiyle  ve  c  ile    cinsinden 
karakterize  edilebilir.  Bu  yapıldığı  zaman, 
deneylerde  kullanılan  basınç  aralığının,  analiz 
edilen  arazi  koşullarındaki  basınç  aralıklarına 
karşılık  gelmesi  özellikle  önemlidir.  Alternatif 
olarak,  kullanılan  bilgisayar  programının  eğrisel 
dayanım  zarflarını  değerlendirebildiği  durumda 
dayanım  deney  verileri  doğrudan  temsil 
edilebilir.  
Sıkıştırılmış killer için toplam gerilme c ve  
değerleri kompaksiyon su içeriği ve yoğunluğu ile 
değişir.  Sıkıştırılmış  Pittsburgh  kumlu  kiline  ait   
bir  örnek  Şekil  5.20’de  verilmiştir.  Bu  deneylerde  Şekil  5.20  Sıkıştırılmış  Pittsburgh  kumlu  kilinin  UU 
kullanılan  hücre  basıncı  1,0  ile  6,0  t/ft2  deney  koşullarında  dayanım  parametreleri  (Kulhawy 
vd., 1969).  
aralığındadır.  UU  deneylerinden  bulunan  toplam 
 
gerilme  kohezyon  (c)  değeri  kuru  yoğunlukla 
Kavazanjian  vd.  (1995)  laboratuvar  deney 
birlikte  artsa  da,  kompaksiyon  su  içeriğinden 
verileri  ve  duraylı  şevlerin  geriye  analizinden 
fazla  etkilenmez.  Toplam  gerilme  sürtünme 
hareketle,  evsel  katı  atıklar  için  bir  alt  sınır 
açısının  ()  değeri,  azalan  su  içeriği  ile  birlikte 
dayanım  zarfı  geliştirmişlerdir  (Şekil  5.21).  Zarf, 
artar fakat, kuru yoğunluktan fazla etkilenmez. 
37  kPa’dan  düşük  normal  basınçlarda  c  =  24  kPa 
Sıkıştırılmış  killer  deneyden  önce 
ve  = 0 sabit dayanımları ile birlikte yataydır. 37 
yaşlanmaya  bırakıldıklarında  muhtemelen 
kPa’dan  yüksek  basınçlarda  zarfın  eğimi    =  330 
tiksotropik  etkilerden  dolayı  daha  sağlam 
ve c = 0’dır. 
olmaktadırlar.  Bu  nedenle,  taze  sıkıştırılmış 
Eid  vd.  (2000)  büyük  ölçekli  kesme  kutusu 
laboratuvar  deney  numuneleri  kullanılarak 
(30  ile  150  cm  arası)  deney  sonuçları  ve  atıklarda 
ölçülen  drenajsız  dayanımlar,  sıkıştırmadan 
yenilmiş yüzeylerin geri analizlerinden hareketle, 
birkaç  hafta  veya  birkaç  ay  sonraki  dolgu 
Şekil  5.22’de  görülen  dayanım  zarfları  aralığını 
dayanımı için tutucu değerler verir. 
geliştirmiştir.  Zarfların  üçü  de  (alt,  ortalama  ve 
 
üst  sınır)    =  350  ile  eğimlidir.  Şekil  5.22’de 
EVSEL KATI ATIKLAR 
görülen ortalama zarf c = 25 kPa’ya ve zarfların en 
Atık  malzemelerinin  dayanımları  zemin 
altta olanı da c = 0’a karşılık gelir.  
dayanımları  ile  karşılaştırılabilir  niteliktedir.  Bu 
malzemelerin dayanımları, atık içindeki zemin ve 
54

 
   
Şekil  5.22  Evsel  katı  atıklar  için  büyük  ölçekli  kesme 
Şekil  5.21  Evsel  katı  atıkların  büyük  ölçekli  kesme 
kutusu  deneyleri  ve  yenilmiş  şevlerin  geri  analizine 
kutusu  deneyleri  ve  duraylı  şevlerin  geri  analizine 
dayalı kesme dayanımı zarfları aralığı (Ei vd., 2000). 
dayalı kesme dayanımı zarfı (Kavazanjian vd., 1995). 
    
 
 
   
 
 
 
 
  
 
BÖLÜM 6   
 
 
 
Sınır Denge Yöntemlerinin Mekaniği   
    
   
Uygun  kesme  dayanımı  özellikleri,  boşluk       
c  tan   
           (6.4) 
suyu  basınçları,  şev  geometrisi  ve  diğer  zemin  ve  F F
 
şev  özellikleri  belirlendikten  sonra,  kaymaya  karşı 
şeklinde  yazılabilir.  Burada,  c  ve    zeminin 
koyan  kuvvetlerin  şevin  kaymasına  neden  olacak 
kohezyonu  ile  sürtünme  açısı  ve    da  kesme 
kuvvetlerden  büyük  olduğunu  temin  etmek  üzere 
düzlemi  üzerindeki  normal  gerilmedir.  Bu 
şev  duraylılık  hesaplamalarının  yapılması  gerekir. 
denklemdeki  kohezyona  ve  sürtünmeye  aynı 
Hesaplamalar  genellikle  birkaç  sınır  denge  analiz 
emniyet  katsayısı  değerleri  uygulanır.  (6.4) 
yöntemlerinden  biri  kullanılarak  emniyet 
eşitliği, 
katsayısının  bulunması  şeklinde  yapılır.  Bu  analiz   

yöntemlerinin  hepsinde  aynı  emniyet  katsayısı   = cd + tand             (6.5) 

tanımı  kullanılır  ve  statik  denge  denklemleri   
kullanılarak emniyet katsayısı hesaplanır.   şeklinde de yazılabilir. Burada: 
 
 
        cd = c / F               (6.6) 
EMNİYET KATSAYISININ TANIMI   
 
  tand = tan / F             (6.7) 
Emniyet  katsayısı  (F)  zeminin  kesme   

dayanımına göre şu şekilde tanımlanır:  cd  ve  d  büyüklükleri  gelişen  (veya  mobilize  olan) 

 

         F = s /                 (6.1)  kohezyon ve sürtünme açısını temsil eder. 

  Kesme  dayanımının  efektif  gerilmeler 
Burada,  s  =  mevcut  kesme  dayanımı  ve    =  denge  cinsinden  ifade  edilmesi  (yani,  drenajlı  kesme 
kesme  gerilmesidir.  Denge  kesme  gerilmesi  şevi  dayanımlarının  kullanılması)  durumunda 
sınır  denge  durumunda  tutmak  için  gerekli  kesme  yukarıda  yapılan  açıklamalardaki  tek  değişiklik, 
gerilmesi  olup,  (6.1)  eşitliğine  göre  aşağıdaki  gibi  (6.3)  eşitliğinin  efektif  gerilmeler  cinsinden 
ifade edilir:  yazılmasıdır: 
 
 
 = s / F                 (6.2)  c ' (  u  tan '  
             (6.8) 
Denge  kesme  gerilmesi,  (faktörlü)  mevcut  kesme  F
 
dayanımının  emniyet  katsayısına  bölümüne  eşittir.  Burada, c’ ve ’ efektif gerilmeler cinsinden kesme 
Emniyet  katsayısı,  azaltılmış  dayanım  kesme  dayanımı  parametrelerini  temsil  eder  ve  u  da 
gerilmesi  ()  ile  sınır  denge  durumunda  olacak  boşluk suyu basıncıdır.  
şekilde,  kesme  dayanımında  azaltma  yapılması  Emniyet  katsayısını  hesaplamak  için  bir 
gereken  katsayıdır.  Bu  tür  hesaplamalarda  kayma  düzlemi  varsayımında  bulunulur  ve 
kullanılan  usüllere  sınır  denge  yöntemleri  varsayılan her bir kayma düzlemi için gerilmeleri 
denilmektedir.   ve emniyet katsayısını hesaplamada bir veya daha 
Kesme dayanımı Mohr‐Coulomb denklemi ile  fazla  sayıda  statik  denge  denklemleri  kullanılır. 
ifade  edilebilir.  Kesme  dayanımının  toplam  Buradaki  kayma  yüzeyi,  üzerinde  kayma  veya 
gerilmeler  cinsinden  ifade  edilmesi  durumunda  yırtılmanın meydana geldiği kabul edilen yüzeye 
(6.2) eşitliği,  işaret  eder.  Ancak,  şev  duraylılık 
 
hesaplamalarında  amaç,  şevlerin  böyle  yüzeyler 
       c   tan                  (6.3) 
F üzerinde  kayma  meydana  gelmeyecek  şekilde 
veya  tasarlanmasıdır.  
56

Emniyet katsayının kayma yüzeyi üzerindeki  DENGE KOŞULLARI 
 
tüm  noktalarda  aynı  olduğu  kabul  edilir.  Buna 
Sınır  denge  analiz  yöntemlerinde  statik 
göre,  emniyet  katsayısı  değeri,  varsayılan  kayma 
dengeyi  sağlamak  için  iki  farklı  yaklaşım 
yüzeyi  için  ortalama  veya  genel  bir  değeri  temsil 
kullanılır. Bazı yöntemler, altta varsayılan kayma 
eder.  Yenilmenin  oluşması  durumunda,  kesme 
düzlemi  ile  ve  üstte  de  şev  yüzeyi  ile  sınırlanan 
gerilmesi  yenilme  yüzeyi  üzerinde  tüm 
zemin  kütlesinin  tümü  için  dengeyi  göz  önüne 
noktalardaki  kesme  dayanımına  eşit  olur  ve 
alırlar. Bu yöntemlerde denge denklemleri yazılır 
emniyet  katsayısının  her  yerde  sabit  olduğu 
ve  tek  serbest  cisim  için  çözülür.  Sonsuz  şev 
varsayımı  geçerli  olur.  Şevin  duraylı  olması 
yöntemi  ve  İsveç  kayma  dairesi  yöntemi  bu  tür 
durumunda  ise,  emniyet  katsayısının  kayma 
tek  serbest  cisim  yöntemine  örnek  olarak 
yüzeyindeki tüm noktalarda aynı olmaması olasıdır 
gösterilebilir.  Diğer  yöntemlerde  zemin  kütlesi 
(örnek  olarak  bkz.  Wright  vd.,  1973).  Ancak,  genel 
belirli  sayıda  düşey  dilimlere  bölünmek  suretiyle 
emniyet  katsayısı  1’den  büyük  olduğu  ve 
denge denklemleri yazılır ve her bir dilim için bu 
varsayılan  kesme  dayanımları  kayma  yüzeyinin 
denklemler  çözülür.  Dilim  yöntemi  olarak 
tamamında  mobilize  olabildiği  sürece  sonuç 
adlandırılan  bu  işlemlere  örnekler  Basit  Dilim 
üzerinde bunun fazla bir etkisi yoktur.  
Yöntemi,  Basitleştirilmiş  Bishop  Yöntemi  ve 
En  küçük  emniyet  katsayısını  veren  kayma 
Spencer Yöntemi olarak verilebilir.  
yüzeyini  bulmak  için,  çok  sayıda  kayma  yüzeyi 
Üç  statik  denge  koşulunun  sağlanması 
varsayımında  bulunmak  gerekir.  Emniyet  katsayısı 
gerekir:  (1)  düşey  yöndeki  kuvvetlerin  dengesi, 
en  küçük  olan  yüzeye  kritik  kayma  yüzeyi  denir. 
(2)  yatay  yöndeki  kuvvetlerin  dengesi  ve  (3) 
Böyle  bir  kritik  yüzey  ve  buna  karşılık  gelen 
herhangi  bir  noktaya  göre  moment  dengesi. 
emniyet  katsayısı,  tüm  kesme  dayanımları  gerçek 
Emniyet  katsayısının  hesaplanmasında  sınır 
değerine  yakın  olacak  şekilde  makul  düzeyde  bir 
denge  yöntemlerinin  hepsi  de  bu  statik  denge 
doğruluk derecesinde belirlenmiş olmak koşuluyla, 
denklemlerinin  bir  kısmını  kullanırlar. 
en  olası  kayma  yüzeyini  temsil  eder.  Emniyet 
Yöntemlerden  bazıları  tüm  denklemleri  kullanıp 
katsayısı  en  düşük  olan  kayma  yüzeyi  yenilme 
bunların  şartlarını  sağlarken,  diğer  bazıları  da 
mekanizmasını  tam  olarak  temsil  edebilmese  bile, 
sadece  bir  kısmını  kullanır  ve  şartlarını  sağlarlar. 
herhangi  bir  problemdeki  emniyet  katsayısı 
Basit  Dilim  Yöntemi  ve  Basitleştirilmiş  Bishop 
değişmez  ve  şev  duraylılık  analizinin  bir  parçası 
yöntemi  denge  şartlarından  sadece  bir  kısmını 
olarak  hesaplanması  gerekir.  Bazan  emniyet 
sağlar.  Bunun  aksine,  Spencer  yöntemi  ile 
katsayısı  minimumdan  daha  büyük  kayma 
Morgenstern  ve  Price  yöntemi  statik  denge  için 
yüzeyleri  de  ilgi  konusu  olabilir.  Bu  konu  Bölüm 
tüm koşulları sağlamaktadır.  
13’de ele alınmıştır.  
Dengenin  tek  serbest  cisim  veya  toplam 
serbest  cismi  oluşturan  bir  dizi  bireysel  düşey 
Kısa Tekrar  dilim  için  göz  önüne  alınması  ile  bir  ilgisi 
 

 Emniyet katsayısı kesme dayanımına göre  olmaksızın, denge denklemi sayısından daha fazla 
hesaplanır.  sayıda  (kuvvetler,  kuvvetlerin  yerleri,  emniyet 
 Kohezyona  (c,  c’)  ve  sürtünmeye  (tan,  katsayısı vb. şeklinde) bilinmeyen vardır; emniyet 
tan’) aynı emniyet katsayısı uygulanır.  katsayısının  hesaplanma  problemi  statik  olarak 
 Emniyet  katsayısı,  varsayılan  bir  kayma  tanımsızdır.  Bu  nedenle,  denklemler  ile 
yüzeyi için hesaplanır.  bilinmeyenler  arasında  bir  denge  kurulması  için 
 Emniyet  katsayısının  kayma  yüzeyi  bazı  varsayımlarda  bulunmak  gereklidir.  İki 
boyunca sabit olduğu varsayılır.   yöntem  aynı  denge  koşullarını  sağlayabilse  bile 
 En  düşük  emniyet  katsayısını  veren  kritik  farklı  varsayımlarda  bulunur  ve  buna  göre  farklı 
kayma  yüzeyinin  belirlenmesi  için  çok  emniyet katsayısı değerleri verir.   
sayıda farklı kayma düzlemi varsayımında  Sınır  denge  yöntemlerinden  birkaçı 
bulunulmalı  ve  her  biri  için  emniyet  aşağıdaki  altbölümlerde  ayrıntılı  olarak 
katsayısı hesaplanmalıdır.  tanımlanmıştır.  Her  bir  yöntem  yukarıda 
açıklanan  yollardan  biri  veya  birkaçı  ile 
 
 57

diğerlerinden ayrılır. Farklı yöntemler, statik olarak  kesme  kuvveti  (S)  ve  normal  kuvvet  (N)  için 

tanımlanabilir  bir  çözüm  elde  etmede  zemini  aşağıdaki eşitlikler elde edilir: 
dilimlere  bölebilir  veya  bölmeyebilir;  farklı  denge 
koşullarını  sağlayabilir  ve/veya  farklı 
varsayımlarda  bulunabilir.  Bu  bölümde  ele  alınan 
yöntemlerin  seçilme  nedeni;  bunların  her  birinin 
şev  geometrisi,  zemin  dayanımı  ve  analizin  amacı 
açısından  belirli  bir  üstünlüğünün  veya  faydasının 
olmasıdır.  

Kısa Tekrar 
   

 Denge,  tek  serbest  cisim  veya  bireysel 

 

Şekil 6.1 Sonsuz şev ve düzlemsel kayma yüzeyi. 
düşey dilimler için göz önüne alınabilir.   
 Tam  statik  dengenin  sağlanıp                                    S = W sin                          (6.9) 
sağlanamaması analiz yöntemine bağlıdır.    

 Emniyet  katsayısının  statik  olarak  tanımlı                                    N = W cos                        (6.10) 

 
bir  çözümünü  elde  etmek  için  bazı  Burada,  = şevin ve kayma düzleminin yataydan 
varsayımlar gereklidir.  ölçülen eğim açısı ve W = bloğun ağırlığıdır. Şekil 
 Aynı  denge  denklemlerini  6.1’deki  enine  kesit  düzlemine  dik  yöndeki 
sağlayabildikleri  zaman  bile,  farklı  kalınlığı  1  birim  olan  blok  için  ağırlık  şu  şekilde 
yöntemler  farklı  varsayımlar  ifade edilir: 
kullanmaktadır.    

    W = lz cos                        (6.11) 
   

TEK SERBEST CİSİM YÖNTEMLERİ  Burada,    =  zeminin  toplam  birim  ağırlığı,  l  = 

 
bloğun  iki  ucu  arasındaki  (şeve  paralel  olarak 
Sonsuz  şev,  logaritmik spiral  ve  İsveç  kayma 
ölçülen)  mesafe  ve  z  =  kesme  düzlemine  olan 
dairesi  yöntemlerinin  hepsinde  denge,  tek  serbest 
düşey  derinliktir.  (6.11)  eşitliğini  (6.9)  ve  (6.10) 
cisim  olarak  göz  önüne  alınmaktadır.  Bu 
denklemlerindeki yerlerine koymak suretiyle: 
yöntemlerin  kullanımı  nispeten  kolay  olup,   

uygulandıkları aralıkta oldukça yararlıdırlar.                                S = lz cos sin          (6.12) 

 
 
                                N = lz cos2            (6.13) 
Sonsuz Şev Yöntemi   
 
Sonsuz  şev  durumunda  kesme  düzlemi 
Yöntemin  adının  da  işaret  ettiği  gibi,  sonsuz 
üzerindeki  kesme  gerilmesi  ve  normal  gerilme 
şev yönteminde şevin tüm yönlerde sonsuz uzanımlı 
sabit  olup,  (6.12)  ve  (6.13)  eşitliklerini  düzlemin 
olduğu  ve  kaymanın  da  şeve  paralel  bir  düzlemde 
alanına (l x 1) bölmek suretiyle bulunur: 
geliştiği  kabul  edilir  (Taylor,  1948).  Şev  sonsuz   

olduğundan,  Şekil  6.1’de  A‐A’  ve  B‐B’  olarak                                = z cos sin                       (6.14) 

 
verilen  ve  şeve  dik  olan  herhangi  iki  düzlem 
                                 = z cos2            (6.15) 
üzerindeki  gerilmeler  aynı  olacaktır.  Denge   

denklemleri  Şekil  6.1’de  verilene  benzer  bir  Bu  eşitlikleri  (6.3)  denklemindeki  gerilmelerin 
dikdörtgen  bloğun  göz  önüne  alınmasıyla  elde  yerine  koyarak,  toplam  gerilmeler  için  emniyet 
edilir.  Bir  sonsuz  şevde  bloğun  iki  ucundaki  katsayısı şu şekilde elde edilir: 
 
kuvvetlerin  büyüklüğü  özdeş  ve  yönleri  zıt  olup, 
c  z cos 2  tan 
aynı hat üzerinde bulunurlar. Buna göre, bloğun iki          F            (6.16) 
ucundaki  kuvvetler  tam  anlamıyla  birbirini  z cos  sin 
 
dengeler  ve  denge  denklemlerinde  ihmal  Efektif gerilmeler için emniyet katsayısı: 
edilebilirler.  Kayma  düzemine  paralel  ve  dik  olan   

kuvvetlerin  toplanmasıyla,  düzlem  üzerindeki 

58

c'( z cos 2   u  tan '

 

               F 
 
              (6.17) 
z cos  sin                    F = [cot – ru (cot+tan)]tan’        (6.19) 
 
 

Bir sonsuz şev için emniyet katsayısını hesaplamaya  şeklinde  hesaplanır.  Bu  bağıntıda,  ru  =  Bishop  ve 

yönelik  denklemler,  hem  toplam  gerilme  hem  de  Morgestern  (1960)  tarafından  önerilen  ve 
efektif  gerilme  analizi  için  değişik  su  seviyesi  ve  aşağıdaki  gibi  tanımlanan  boşluk  suyu  basınç 
sızma koşulları ile birlikte Şekil 6.2’de özetlenmiştir.    katsayısıdır: 
 
Kohezyonsuz  zeminler  için  (c,  c’  =  0)  sonsuz                                     ru = u / z            (6.20) 
şev analizinde hesaplanan emniyet katsayısı kayma   

yüzeyinin  derinliğinden  (z)  bağımsızdır.  Toplam  Kohezyonsuz bir şev için emniyet katsayısı kayma 

gerilmeler  (veya  boşluk  basıncı  sıfır  olan  efektif  yüzeyi  derinliğinden  bağımsız  olduğundan, 
gerilmeler)  için  emniyet  katsayısı  denklemi  bu  sonsuz  küçük  derinlikteki  bir  kayma  yüzeyinin 
durumda şöyle olur:   daha  derin  kayma  yüzeyler  ile  aynı  emniyet 
 
katsayısına  sahip  olması  mümkündür.  Şevin 
                             F = tan / tan                (6.18) 
 
yanal  yayılımının  bir  önemi  olmaksızın,  şevin 
Benzer  şekilde  efektif  gerilmeler  için,  boşluk  suyu  yanal  boyutlarına  kıyasla  sığ  bir  kayma  yüzeyi 
basıncının  da  kayma  derinliği  ile  orantılı  olması  gelişebilir.  Zemin  kohezyonsuz  olduğu  sürece 
durumunda emniyet katsayısı,  herhangi  bir  şev  sonsuz  şev  olarak 
 
değerlendirilebilir.  Bu  nedenle,  kohezyonsuz 
zeminden oluşan herhangi bir şevde uygulanması 
gereken analiz, sonsuz şev analizidir.1 
Sonsuz  şev  analizi,  kayma  yüzeyinin  şev 
yüzeyine  paralel  bir  sağlam  tabaka  ile 
sınırlanması  şartıyla  kohezyonlu  zeminlere  de 
uygulanabilir.  Şevin  yanal  boyutlarına  kıyasla 
küçük  sayılabilecek  bir  derinlikte  böyle  bir 
tabakanın  mevcut  olması  durumunda,  duraylılık 
hesaplamalarında  sonsuz  şev  analizi  uygun  bir 
yaklaşım sağlar.  
Sonsuz  şev  denklemleri  birbirine  dik  iki 
düzlemdeki  kuvvetler  dengesinin  göz  önüne 
alınmasıyla  türetilmiş  olup,  bütün  kuvvet  denge 
koşullarını  sağlarlar.  Moment  dengesi  açık  bir 
şekilde göz önüne alınmamıştır; ancak, bloğun iki 
ucundaki  kuvvetler  aynı  çizgi  üzerinde  bulunur 
ve  normal  kuvvet  de  bloğun  merkezinde  etkir. 
Buna  göre  moment  dengesi  sağlanmış  olur  ve 
sonsuz  şev  yönteminin  statik  denge  koşullarının 
tamamını sağladığı düşünülür.  
 
 
 
 
 
 
  1  Bunun  bir  istisnası,  Mohr  yenilme  zarfı  eğrisel  olan  ve 

Şekil  6.2  Bir  sonsuz  şevde  toplam  gerilme  ve  efektif  orijinden  geçen  zeminlerde  gelişebilir.  Sıfır  normal  gerilmede 
gerilmeleri  kullanarak  emniyet  katsayısını  hesaplamada  herhangi  bir  dayanım  olmamasına  ve  buna  göre  zeminin  de 
gerekli denklemlerin özeti.  kohezyonsuz olarak adlandırılmasına rağmen, emniyet katsayısı 
  kayma  derinliğine  bağlıdır  ve  sonsuz  şev  yöntemi  uygun 
  olmayabilir.  Bunun  için,  Bölüm  7’de  sunulan  Oroville  Barajı 
 
örneğine bakınız. 
 59

Kayma  yüzeyi  boyunca  gerilmeler  normal 

Kısa Tekrar 
      gerilmeyi  ()  ve  kesme  gerilmesini  ()  içerir. 
 Kohezyonsuz  bir  şevin  emniyet  katsayısı  Kesme  gerilmesi  toplam  gerilme  durumunda 
kayma  yüzeyi  derinliğinden  bağımsız  olduğu  gibi  normal  gerilme,  kesme  dayanımı 
olup,  bu  tür  şevler  için  uygun  analiz  parametreleri  (c,  )  ve  emniyet  katsayısı  ile  ifade 
yöntemi  sonsuz  şev  analizidir  (heterojen  edilebilir. (6.4) eşitliğinden, 
 
şevlerde  ve/veya  eğrisel  Mohr  yenilme 
zarflarında istisnaları olabilir).        c   tan            (6.22) 
F F
 Sonsuz  şev  analizi,  kayma  yüzeyinin  şeve   

paralel  ve  şevin  yanal  boyutlarına  kıyasla  veya mobilize olan kesme dayanımları cinsinden: 

 
küçük  sayılabilecek  bir  derinlikte  olması 
 = cd + tand            (6.23) 
şartıyla  kohezyonlu  zeminler  için  de   

uygun bir yaklaşım sağlar.   Logaritmik  spiralin  özeliği,  spiralin  merkezinden 

 Sonsuz  şev  analiz  yöntemi  statik  denge  kayma  yüzeyi  üzerindeki  bir  noktayı  kesecek 
koşullarını tümüyle sağlar.  biçimde  uzatılan  yarıçapın,  kayma  yüzeyini 
  (yüzeyin  normali  ile)  d  açısı  yapacak  şekilde 
  kesmesidir  (Şekil  6.3).  Bu  özellikten  dolayı, 
Logaritmik Spiral Yöntemi  normal  gerilme  ()  ve  kesme  gerilmesinin 
  sürtünme  kısmı  (  tand)  tarafından  oluşturulan 
Logaritmik  spiral  yönteminde  kayma  bileşke  kuvvetler  spiralin  merkezinden  geçen  bir 
yüzeyinin  Şekil  6.3’deki  gibi  bir  logaritmik  spiral  çizgi  üzerinde  yer  alırlar  ve  spiralin  merkezine 
olduğu  varsayılır  (Frohlich,  1953).  Spiral,  bir  göre  bir  moment  oluşturmazlar.  Spiralin  merkezi 
merkez  noktası  ve  bir  başlangıç  yarıçapı  (r0)  ile  etrafında  moment  oluşturan  kuvvetler  sadece 
tanımlanır. Aşağıdaki ifadeye göre, spiralin yarıçapı  mobilize  kohezyondan  ileri  gelir.  Spiralin 
merkez  etrafındaki  dönme  açısı  ()  ile  birlikte  merkezine  göre  momentleri  toplamak  suretiyle, 
değişir:   bilinmeyen  olarak  sadece  emniyet  katsayısını 
 

                                  r = r0 etand                            (6.21)  içeren bir denge denklemi yazılabilir. Bu denklem 
  de emniyet katsayısını hesaplamada kullanılabilir.  
Burada,  d  =  mobilize sürtünme açısı  olup, zeminin 
sürtünme  açısına  ve  emniyet  katsayısına  bağlıdır. 
 

 
Şekil 6.3 Şev ve logaritmik spiral kayma yüzeyi (Frochlich, 1953). 
 
60

Logaritmik  spiral  yönteminde  statik  olarak 

tanımlı bir çözüm, kayma yüzeyi için belirli bir şekil 
(logaritmik  spiral)  varsayımında  bulunmak 
suretiyle  elde  edilir.  Logaritmik  spiral  ile  birlikte 
başka  varsayımlara  gerek  yoktur.  Kuvvet  dengesi 
logaritmik  spiral  yönteminde  doğrudan  göz  önüne 
alınmaz.  Ancak,  kayma  yüzeyi  boyunca  kuvvet 
dengesini  sağlayan  sonsuz  sayıda  normal  gerilme 
ve  kesme  gerilmesi  kombinasyonu  söz  konusudur. 
Kesme  gerilmesi  ve  normal  gerilmenin 
kombinasyonlarının  hepsi,  moment  dengesini  de 
sağlayan  aynı  emniyet  gerilmesi  değerini  verirler. 
Buna  göre,  logaritmik  spiral  yöntemi  statik  denge 
koşullarının  tamamını  dolaylı  bir  şekilde  sağlamış 
olur.  Logaritmik  spiral  ve  sonsuz  şev  yöntemleri 
dışında, spesifik bir şev geometrisi ve kayma yüzeyi 
şekli  varsayımında  bulunmak  suretiyle  denge 
koşullarını  tam  olarak  sağlayan  bir  yöntem 
bulunmamaktadır.  
Logaritmik  spiral  statik  denge  koşullarını 
tümüyle  sağladığından,  nispeten  doğru  bir 
 
yöntemdir.  Ayrıca,  logaritmik  spiralin  homojen  Şekil  6.4  Kohezyonsuz  şevler  için  kritik  logaritmik 
şevlerde  en  kritik  potansiyel  kayma  yüzeyini  spiral kayma yüzeyi. 
oldukça  iyi  sayılabilecek  düzeyde  temsil  ettiği   
söylenebilir.  Logaritmik  spiral  yöntemi  homojen 
şevlerin analizi için teorik olarak en iyi sınır denge 
Kısa Tekrar
yöntemidir.    

Kohezyonsuz  (c,  c’  =  0)  şevler  için  en  küçük   Logaritmik  spiral  yöntemi  kayma  yüzeyi 
emniyet  katsayısını  veren  kritik  logaritmik  spiralin  için  spesifik  bir  logaritmik  spiral  şekli 
yarıçapı sonsuz olup, spiral şevin yüzeyi ile çakışır  varsayımında  bulunmak  suretiyle  statik 
(Şekil 6.4). Bu durumda logaritmik spiral ve sonsuz  olarak  tanımlı  bir  çözüm  verir  [(6.21) 
şev  yöntemleri  en  düşük  emniyet  katsayısı  için  eşitliği]. 
özdeş değerler verir.    Logaritmik  spiral  yöntemi  moment 
Kayma yüzeyinin varsayılan şeklinden dolayı  dengesini doğrudan ve kuvvet dengesinin 
logaritmik  spiral  denklemleri  karmaşık  olup,  elle  tamamını  da  dolaylı  olarak  sağlar.  Tam 
hesaplanmaları  bezdiricidir.  Ancak,  logaritmik  denge  sağlanmış  olduğundan,  yöntem 
spiral  yönteminin  bilgisayar  programlarında  nispeten doğrudur. 
hesaplanması kolaylıkla yapılabilmektedir. Yöntem,   Logaritmik  spiral  yöntemi  homojen 
şev  duraylılık  diyagramları  geliştirmek  için  gerekli  şevlerin  analizi  için  teorik  olarak  en  iyi 
hesaplamaları  yapmaya  elverişli  olup,  bu  tür  yöntemdir.  Boyutsuz  şev  duraylılık 
diyagramlar  geliştirildikten  sonra  ayrıntılı  diyagramları  geliştirmek  suretiyle,  analiz 
logaritmik  spiral  denklemlerinin  kullanılmasına  için  gerekli  çabanın  çoğu  azaltılabilir 
fazla  ihtiyaç  duyulmamaktadır  (Wright,  1969;  (Leshchinsky, 1985, 1994).  
Leshchinsky  ve  Volk,  1985;  Leshchinsky  ve  San,   Logaritmik  spiral  yöntemi  geogridler, 
1994).  Logaritmik  spiral  yöntemi  son  zamanlarda,  zemin  çivileri  vb.  araçlar  kullanarak 
özellikle uygun donatı düzenlemesini bulmada çok  güçlendirilen  şevlerin  tasarımı  ile  ilgili 
sayıda  tekrarlı  hesaplamalar  yapması  gereken  bazı  bilgisayar  programlarında 
tasarım yazılımları için olmak üzere, güçlendirilmiş  kullanılmaktadır.   
şevleri  analiz  eden  yazılımlar  için  başlıca  ilgi   
kaynağı olmuştur (Leshchinsky, 1997).    
 61
 
İsveç Daire ( = 0) Yöntemi 
  Burada,  W  =  kayma  yüzeyi  üzerinde  bulunan 
İsveç  Daire  Yönteminde  kayma  yüzeyinin  zeminin ağırlığı ve a = zeminin ağırlık merkezi ile 
dairesel  bir  yay  olduğu  kabul  edilir  ve  dairenin  daire  merkezi  arasındaki  yatay  mesafe  veya 
merkezine  göre  momentlerin  toplamı  alınarak  moment  koludur.  Direnen  moment  ise,  dairesel 
emniyet  katsayısı  hesaplanır.  Yöntemin  benzer  bir  yay  boyunca  etkiyen  kesme  gerilmeleri  () 
şekli  ilk  olarak  1916  civarında  Petterson  tarafından  tarafından  sağlanır.  Şekil  6.5’de  verilen  enine 
kullanılmış  gibi  görünse  de  (Petterson,  1955),  bu  kesitin  birim  kalınlığı  için  direnen  moment  şu 
yöntemin    =  0  için  ilk  olarak  1922’de  Fellenius  şekilde ifade edilir: 
 
tarafından  kullanıldığı  ifade  edilmektedir 
        Mr = lr            (6.25) 
(Fellenius,  1922;  Skempton,  1948).  Yöntemde   

sürtünme  açısı  sıfır  kabul  edilmekte  ve  kesme  Burada,  l  =  dairesel  yayın  uzunluğu  ve  r  = 
dayanımının  sadece  kohezyondan  ileri  geldiği  yarıçaptır.  Dengenin  sağlanması  için  direnen  ve 
varsayılmaktadır.  Bu  nedenle,  İsveç  Daire  Yöntemi  döndüren momentler eşit olmalıdır. Buna göre: 
aynı  zamanda  .=.0  yöntemi  olarak  da   

       Wa = lr            (6.26) 
adlandırılmaktadır.    

İsveç  Daire  veya    =  0  yöntemi  aslında  Bu  denklemdeki  kesme  gerilmesi  (6.1)  eşitliğini 
logaritmik spiral yönteminin özel bir şeklidir:  = 0  kullanmak  suretiyle  kesme  dayanımı  ve  emniyet 
olduğu  zaman,  logaritmik  spiral  bir  daire  olur.  katsayısı  cinsinden  ifade  edilebilir.  (6.1) 
Ancak,  bir  dairenin  denge  denklemleri  daha  genel  eşitliğinden  yararlanmak  ve  kesme  dayanımını 
logaritmik  spiralinkilerden  çok  daha  basit  yerine kohezyon (c) kullanmak suretiyle, 
 
olduğundan, İsveç Daire Yöntemi genellikle ayrı bir 
      Wa = clr / F            (6.27) 
yöntem  olarak  ele  alınmaktadır.  İsveç  Daire   

Yönteminin  ayrıca  şev  duraylılık  analizleri  için  ilişkisi  elde  edilebilir  veya  yeniden  düzenlemek 
logaritmik  spiral  yönteminin  geliştirilmesinde  suretiyle şu ilişki elde edilebilir: 
 
öncülük ettiği düşünülmektedir.  
      F = clr / Wa            (6.28) 
Şekil  6.5’deki  şev  ile  dairesel  kayma  yüzeyi   

için,  zemini  daire  merkezi  etrafında  dönmeye  (6.28)  eşitliği  İsveç  Daire  Yönteminde  emniyet 
zorlayan  kaydıran  (döndüren)  moment  şu  şekilde  katsayısını  hesaplamada  kullanılan  denklemdir. 
ifade edilebilir: 
 

                                    Md = Wa                         (6.24) 
 

 
Şekil 6.5 İsveç daire ( = 0) yöntemi için şev ve kayma yüzeyi. 
  
62

(6.28) eşitliğinin payındaki clr terimi mevcut  (6.28)  eşitliği  sabit  bir  kohezyon  değeri  için 

direnen  momenti;  paydadaki  Wa  terimi  ise  elde  edilmiş  olsa  da,  kohezyonun  değiştiği 
kaydıran  momenti  temsil  eder.  Bu  nedenle,  durumlar  için  genişletilebilir.  c’nin  değişmesi 
buradaki  emniyet  katsayısı  mevcut  direnen  durumunda  dairesel  kayma  yüzeyi  uzunluğu  l 
momentin  (Mr)  gerçek  kaydıran  momente  (Md)  olan  ve  her  biri  ortalama  dayanıma  (ci)  karşılık 
bölümüne eşittir:  gelen  uygun  sayıda  parçaya  bölünür  (Şekil  6.6). 
 
Direnen  momentler  için  verilen  denklem  bu 
   mevcut direnen moment 
          F =      (6.29)  durumda, 
gerçek kaydıran moment   

 (c l r )   
 

İsveç  Daire  Yöntemi  emniyet  katsayısının  tanımı                               M r  i i

        (6.30) 
olan (6.29) eşitliğinden yola çıkarak elde edilebilir  F
 
ve bazen bu yaklaşım kullanılır. Emniyet katsayısı  şeklini  alır.  Buradaki  toplama  işlemi,  kayma 
için  önerilen  başka  tanımlar  da  mevcut  olup,  bu  yüzeyi  boyunca  ayrılan  parçalar  için  yapılır.  Bu 
tanımlar  daha  sonra  “Emniyet  Katsayısı  İçin  durumda emniyet katsayısı: 
Alternatif Tanımlar” başlığı altında ele alınacaktır.   

Ancak,  yazarlar  (6.29)  eşitliği  yerine  (6.1)  r  (ci li )

F             6.31) 
eşitliğinde  kesme  dayanımı  cinsinden  verilen  Wa
 
emniyet  katsayısının  tanımı  ile  başlamayı  tercih 
(6.28)  ve  (6.31)  eşitliklerindeki  Wa  terimi  zeminin 
edeceklerdir.  
ağırlığından  ileri  gelen  kaydıran  momenti  temsil 
İsveç  Daire  Yöntemi  logaritmik  spiral 
eder. Moment kolunu (a) hesaplamak için, kayma 
yönteminin  özel  bir  şekli  olduğundan,  statik 
yüzeyi  üzerindeki  zemin  kütlesinin  ağırlık 
denge  koşullarının  tamamını  sağlar.  Gerek 
merkezinin  bulunması  gerekir.  Düzensiz  bir 
logaritmik  spiral  yöntemi  ve  gerekse    =  0 
geometrik  şekil  için  bu  kolay  bir  işlem  değildir. 
yöntemi  sadece  daire  merkezi  etrafındaki 
Bunun  yerine,  pratikteki  hesaplamalar  ya  Ekler 
momentlerin  toplamı  için  denge  denklemini 
kısmında  tanımlananlara  benzer  şev  duraylılık 
kullansa da, statik dengenin tüm koşulları dolaylı 
diyagramlarıyla  yapılmakta  veya  bir  sonraki 
olarak  sağlanır.    =  0  yönteminde  statik  olarak 
altbölümde tanımlanan dilim yöntemlerinden biri 
tanımlanabilir  çözüm,    =  0  ve  dairesel  kayma 
kullanılmaktadır.  Dilim  yöntemleri  kaydıran 
yüzeyi  varsayımları  ile  elde  edilmektedir. 
moment  hesaplamaları  için  daha  uygun  bir 
Dengeye  katkıda  bulunan  bilinmeyen  kuvvetler 
çözüm  sağlamakta  ve  dairesel  bir  kayma  yüzeyi 
için doğrudan bir varsayımda bulunulmaz.  
için  İsveç  Daire  Yöntemindeki  ile  aynı  emniyet 
katsayısını vermektedir. 
  

 
Şekil 6.6 Drenajsız kesme dayanımının değişken olduğu durumda parçalara bölünen dairesel kayma yüzeyi. 
 
 63

   
DİLİM YÖNTEMLERİ: DAİRESEL KAYMA 
Kısa Tekrar 
 
YÜZEYLERİ 
 
 İsveç  Daire  (veya    =  0)  yöntemi  moment  Dairesel  kayma  yüzeyine  dayalı 
dengesini doğrudan ve kuvvet dengesinin  yöntemlerde  daire  merkezi  etrafındaki 
tamamını da dolaylı olarak sağlamaktadır.   momentlerin  dengesi  göz  önüne  alınır.  Şekil 
 İsveç  Daire  (veya    =  0)  yöntemi,  kayma  6.7’deki  şev  ve  kayma  dairesi  için  döndüren 
yüzeyi  bir  daire  şeklinde  tanımlanmak  moment, 
koşuluyla,  = 0 zeminlerde gerek homojen   

ve  gerekse  heterojen  şevlerin  duraylılık    Md  W a                        (6.32) 

i i
analizi için doğru bir yöntemdir.    

şeklinde  açıklanabilir.  Burada,  Wi  =  i’nci  dilimin 

 
ağırlığı  ve  ai  =  dilimin  merkezi  ile  daire  merkezi 
 
arasındaki  yatay  mesafedir.  Şekil  6.7’de  daire 
DİLİM YÖNTEMLERİ: GENEL 
  merkezinin  sağında  ve  şevin  tepesine  doğru  olan 
Bu  bölümün  geri  kısmında  ele  alınan  mesafeler  pozitif;  merkezin  soluna  ve  topuğa 
yöntemlerde,  kayma  yüzeyinin  yukarısında  doğru olan mesafeler negatiftir. Moment kolu (ai) 
bulunan  zemin  kütlesi  belirli  sayıda  dilimlere  teorik  olarak  daire  merkezi  ile  dilimin  ağırlık 
bölünmektedir.  Gerçek  dilim  sayısı  şev  merkezi  arasında  ölçülse  de,  çok  sayıda  dilim 
geometrisine  ve  zemin  özelliklerine  bağlı  olup,  kullanıldığı zaman, dilimin iki kenarının ortası ile 
Bölüm 14’de ayrıntılı olarak açıklanmıştır.   ağırlık  merkezi  arasındaki  farklar  ihmal  edilir 
Bazı  dilim  yöntemleri  kayma  düzlemini  ölçüde  küçülmektedir.  ai  çoğu  durumda  daire 
dairesel  kabul  ederken,  bazıları  keyfî  (dairesel  merkezi  ile  dilim  ortası  çizgi  arasındaki  yatay 
olmayan)  kayma  yüzeyleri  kullanmaktadır.  mesafe olarak okunmaktadır. 
Kayma  yüzeyini  dairesel  kabul  eden  yöntemler,  (6.32)  eşitliğindeki  moment  kolu  (ai) 
tüm  dilimleri  kapsayan  serbest  cisim  için  daire  dairenin  yarıçapı  ile  herhangi  bir  dilimin  taban 
merkezi  etrafındaki  momentlerin  dengesini  göz  eğimi  cinsinden  ifade  edilebilir.  Her  ne  kadar 
önüne  alırlar.  Bunun  tersine,  kayma  yüzeyini  dilimin  tabanı  eğrisel  olsa  da,  Şekil  6.7’de 
rastgele  şekilli  kabul  eden  yöntemler  dengeyi  önerildiği gibi düz bir çizgi olarak kabul edilebilir. 
genellikle  bireysel  dilimler  cinsinden  gözetirler.  Bu  yaklaşımda  doğruluk  derecesindeki  kayıp, 
Dairesel  ve  dairesel  olmayan  kayma  yüzeyleri  ihmal  edilebilecek  kadar  küçüktür.  Dilim
yöntemlerini  ayrı  ayrı  ele  almak  daha  uygun 
olacaktır.  

 
Şekil 6.7 Üstündeki zemin kütlesi düşey dilimlere bölünmüş dairesel kayma yüzeyi. 
64

tabanının  eğimi  (i),  dilim  tabanı  ile  yatay  toplama  işlemlerinin  tüm  dilimler  için  yapıldığı 
açısındaki  açı  olarak  ölçülür.  Bu  açının  pozitif  ve  düşüncesinden  hareketle,  i  altsimgeleri 
negatif  değerleri  Şekil  6.7’de  belirtilmiştir.  Daire  denklemden çıkarılır. O halde (6.38) eşitliği, 
  
merkezinden  dilim  tabanına  uzatılan  çizginin 
düşeyle  yaptığı  açı  da  i’ye  eşittir  (Şekil  6.7).  O                 F   sl           (6.39) 
halde moment kolu (ai),  W sin 
     

       ai = r sin i                (6.33)  şeklinde  yeniden  yazılır.  Toplam  gerilmeler  için 

 
kesme dayanımı: 
şeklinde  ifade  edilir  ve  kaydıran  moment  de   

aşağıdaki gibi olur:                                s = c + tan            (6.40) 

   

            M d  r W sin  i i                     (6.34)  Bu son ilişki (6.39) eşitliğinde yerine konarak: 

 
 

Dairenin  yarıçapı  sabit  olduğundan,  (6.34)         F   (c   tan )l           (6.41) 

eşitliğindeki  yarıçap,  toplama  işleminin  dışına  W sin 
   
çıkarılmıştır. 
(6.41)  eşitliği,  bir  daire  merkezi  etrafındaki 
Direnen  moment  her  bir  dilimin  tabanındaki 
momentler  için  statik  denge  denklemini  temsil 
kesme  gerilmeleri  ()  tarafından  sağlanır;  her 
eder ve  = 0 durumunda, 
dilimin  tabanındaki  normal  gerilmeler  ()  dilimin   

merkezine  etkir  ve  hiçbir  moment  üretmez. 

                 F   cl           (6.42) 
W sin 
Dilimlerin hepsi için toplam direnen moment: 
 

             M r   rS i  r  Si               (6.35)     

şekline  dönüşür  ve  emniyet  katsayısı  için 

 

Burada, Si = i’nci dilimin tabanındaki kesme kuvveti  çözülebilir. Daha önce İsveç Daire ( = 0) yöntemi 
olup,  toplama  işlemi  tüm  dilimler  için  yapılır.  için  türetilen  (6.42)  ve  (6.31)  eşitliklerinin  ikisi  de 
Kesme  kuvveti,  kesme  gerilmesi  (i)  ile  taban  daire  merkezi  etrafındaki  moment  dengesini 
alanının  çarpımıdır.  Taban  alanı,  birim  kalınlıktaki  sağlar  ve    =  0  ile  kayma  yüzeyinin  dairesel 
dilim için li x 1’dir. O halde,  olması  dışında  başka  varsayımda  bulunmazlar. 
  Bu  nedenle,  bu  denklemlerin  ikisi  de  emniyet 
             M r  r   l i i                (6.36)  katsayısı  için  aynı  değerleri  verir.  Aradaki  tek 
  fark,  (6.31)  eşitliği  tüm  serbest  cismi  tek  kütle 
Kesme gerilmesi (6.1) eşitliğindeki kesme dayanımı  olarak göz önüne alırken, (6.42) eşitliğinin kütleyi 
ve  emniyet  katsayısı  cinsinden  ifade  edilmek  dilimlere  bölmesidir.  Kayma  düzlemi  üzerindeki 
suretiyle aşağıdaki ilişki elde edilebilir:  düzensiz  geometrik  şekilli  zemin  kütlesi  için 
 

si li ağırlık  merkezini  bulmaya  gerek  kalmadığından, 

                 M r  r  F
              (6.37)  dilimlere dayalı (6.42) eşitliği (6.31) eşitliğine göre 
  daha kullanışlıdır.  
Direnen  moment  [(6.37)  eşitliği]  ile  kaydıran  Yukarıda  emniyet  katsayısı  için  verilen 
momenti  [(6.34)  eşitliği]  eşitleyerek  yeniden  denklem [(6.41) eşitliği] sürtünme açısının sıfırdan 
düzenlemek  suretiyle,  emniyet  katsayısı  için  farklı olması durumunda her dilimin tabanındaki 
aşağıdaki denklem yazılabilir:  normal  gerilmenin  bilinmesini  gerektirir.  Normal 
 
gerilmeyi  tanımlama  problemi  statik  açıdan 
               F   s l i i
              (6.38)  tanımsız olup, emniyet katsayısının hesaplanması 
W sin  i i için  ilave  varsayımlar  gerektirir.  Bir  sonraki 
   
altbölümde  tanımlanan  Basit  Dilim  Yöntemi  ve 
Bu denklemde pay ve paydadaki yarıçap devre dışı  Basitleştirilmiş  Bishop  yöntemi,  dilimlerin 
kalmıştır.  Ancak,  bu  denklem  yine  de  sadece  tabanındaki  normal  gerilmeleri  ve  buna  göre 
dairesel kayma yüzeyi için geçerlidir.   emniyet  katsayısını  elde  etmek  için  iki  farklı 
Bu durumda, toplama içindeki büyüklüklerin  varsayım grubu kullanırlar.  
bireysel  dilimlere  ait  değerlerin  toplamı  olduğu  ve   
 65

Basit Dilim Yöntemi   = W cos / l          (6.44) 

 
 
Bu  yöntemde  dilim  kenarına  etkiyen 
Normal  gerilme  için  verilen  bu  ifadeyi,  yukarıda 
kuvvetler  ihmal  edilir.  Basit  Dilim  Yöntemi  “İsveç 
moment  dengesinden  tanımlanan  emniyet 
Dilim  Yöntemi”  ve  “Fellenius  Yöntemi”  olarak  da 
katsayısı  denkleminde  [(6.41)  eşitliği]  yerine 
bilinir.  Bununla  birlikte,  bu  yöntem  U.S.  Army 
koymak  suretiyle,  emniyet  katsayısı  için  şu  ilişki 
Corps of Engineers’ın daha sonra tanımlanacak olan 
elde edilir:  
Değişkenmiş  İsveç  Yöntemi  ile  karıştırılmamalıdır.   

Benzer  şekilde,  statik  dengeyi  tam  olarak  sağlayan 

F
 (cl  W cos  tan )           (6.45) 
dilim  yöntemi  de  dahil  olmak  üzere,  Fellenius 
tarafından  geliştirilen  diğer  dilim  yöntemleri 
W sin 
   

(Fellenius, 1936) ile de karıştırılmamalıdır.  Bu  son  eşitlik,  kesme  dayanımının  toplam 

Şekil  6.8’de  verilen  dilime  göre,  kuvvetleri  gerilmeler cinsinden ifade edildiği durumda Basit 
dilim tabanına göre bileşenlerine ayırmak suretiyle,  Dilim  Yöntemi  için  emniyet  katsayısı 
Basit Dilim Yöntemi için normal kuvvet,  denklemidir.  
 

                                  N = W cos                (6.43)  Kesme  dayanımının  efektif  gerilmeler 

  cinsinden  ifade  edildiği  durumda,  moment 
şeklinde  ifade  edilebilir.  (6.43)  eşitliğinde  verilen  dengesinden emniyet katsayısı şöyle ifade edilir: 
normal  kuvvet,  dilim  kenarına  etkiyen   

kuvvetlerden  kaynaklanan  bileşke  kuvvetin  dilim       F   (c'' tan ' )l           (6.46) 
tabanına paralel yönde etkimesi durumunda oluşan  W sin 
normal  kuvvet  ile  aynıdır  (Bishop,  1955).  Ancak,     

dilimler‐arası  kuvvetler  sıfır  olmadığı  sürece  bu  Burada,  ’  =  efektif  normal  gerilmedir  (  –  u). 
durumun  oluşması  ve  dilim  üzerine  etkiyen  Efektif  normal  gerilme,  toplam  gerilme  için 
kuvvetlerin dengede olması mümkün değildir.   verilen  (6.44)  eşitliğinden  şu  şekilde  ifade 
Bir dilimin tabanındaki normal gerilme, dilim  edilebilir: 
 
tabanına  etkiyen  normal  kuvveti  dilim  taban  W cos 
alanına (1 x l) bölmek suretiyle elde edilir:                                                      '  u                    (6.47) 
l
   

Burada,  u  =  kayma  yüzeyi  üzerindeki  boşluk 

basıncıdır.  Bu  efektif  normal  gerilme  denklemini 
[(6.47)  eşitliğini]  emniyet  katsayısı  denkleminde 
[6.46) eşitliği] yerine koymak suretiyle, 
 

       F   c' l  (W cos   ul ) tan '       (6.48) 

W sin 
 

elde  edilir.  Bu  denklem,  efektif  gerilmeler  için 

Basit  Dilim  Yöntemine  ait  emniyet  katsayısını 
temsil  eder.  Ancak,  bu  denklemde  göz  önüne 
alınan  varsayım  (  =  W  cos/  l),  kayma  yüzeyi 
üzerinde gerçekçi olmayan derecede düşük, hatta 
negatif  efektif  gerilme  değerleri  verebilir.  Bu 
durum, aşağıdaki gibi izah edilebilir. 
Dilimin ağırlığı, 
 

                                     W = hb                             (6.49)  
   
Şekil  6.8  Basit  Dilim  Yönteminde  göz  önüne  alınan 
kuvvetler. 
 
 
 
66

yaptığını  kabul  edelim.  Bu  durumda,  (6.53) 

eşitliğinden, 
 

                     '  cos 2     1  0,08               6.54) 

h 3
 

Görüldüğü  gibi,  efektif  gerilme  negatif 

olabilmektedir.  Boşluk  suyu  basınçlarının  büyük 
olması ve kayma yüzeyi eğiminin artması halinde, 
(6.52)  efektif  gerilme  negatif  değer  alabilir. 
Negatif  değerler,  Basit  Dilim  Yönteminde  dilim 
kenarlarındaki  kuvvetler  ihmal  edildiği  için 
ortaya  çıkar  ve  boşluk  suyu  basıncına  karşı 
koyacak bir kuvvet bulunmamaktadır.  
Bloğun  ağırlığını  önce  efektif  ağırlık 
cinsinden  ifade  edip,  sonra  da  dilimin  tabanına 
göre  bileşenlerine  ayırmak  suretiyle,  Basit  Dilim 
Yönteminde  emniyet  katsayısı  için  daha  iyi  bir 
çözüm  elde  edilebilir  (Thurnbull  ve  Hvorslew, 
1967). Efektif dilim ağırlığı, 
   
Şekil 6.9 Bir dilime ait boyutlar. 
                                   W’ = W – ub           (6.55) 
   

olsun. Burada, dilimin orta çizgisinin yüksekliği ve  şeklinde  ifade  edilir.  ub  terimi,  dilimin 

b = dilimin genişliğidir (Şekil 6.9). Dilim genişliği ile  tabanındaki  boşluk  suyu  basıncından  dolayı 
dilim  tabanı  uzunluğu  (l)  arasında  şöyle  bir  ilişki  kaldırma  kuvvetini  temsil  eder.  Kaldırma  kuvveti, 
vardır:  dilim  ağırlığının  tersi  yönde  etkir.  Efektif 
 
gerilmelerden gelen kuvvetleri dilim tabanına dik 
     b = l cos                 (6.50) 
  yönde  bileşenlerine  ayırmak  suretiyle,  efektif 
Bu nedenle, (6.49) eşitliği,  normal kuvvet (N’), 
   

                             W = h l cos                (6.51)                                N’ = W’ cos             (6.56) 

   

şeklinde  yazılabilir.  Ağırlıkla  ilgili  bu  denklemi  olur. Ayrıca, (6.50) ve (6.55) eşitliklerinden: 

 
(6.48) eşitliğinde yerine koymak suretiyle, 
                        N’ = W cos – u l cos2          (6.57) 
c' l  (h cos   u)l tan '          (6.52) 
 

     F  
2  

Efektif  normal  gerilme  (’),  bu  kuvveti  dilim 

W sin  taban alanına bölmek suretiyle elde edilir: 
 
 

elde edilir. Parantez içindeki hcos –u ifadesi dilim 
2 W cos 
                         '   u cos 2            (6.58) 
tabanındaki  efektif  normal  gerilmeyi  (’)  temsil  l
 
eder. Bu nedenle, 
  Son  olarak,  efektif  normal  gerilme  denklemini 
' u [(6.58) eşitliğini] moment dengesinden elde edilen 
              cos 2                 (6.53) 
h h emniyet katsayısı denkleminde [(6.46) eşitliğinde] 
  yerine koymak suretiyle: 

 c' l  (W cos   ul cos    (6.59)   

 
şeklinde bir eşitlik yazılabilir. Burada, ’/h = efektif 
normal  gerilmenin  toplam  örtü  basıncına  oranı  ve 
2
) tan '
F
u/h  =  boşluk  suyu  basıncının  toplam  düşey  örtü  W sin 
basıncına  oranıdır.  Şimdi  de,  boşluk  suyu   

basıncının örtü basıncının üçte birine eşit (yani, u/h  Boşluk  suyu  basınçları  toplam  düşey  örtü 

=  1/3)  olduğunu  varsayalım.  Ayrıca,  kayma  basıncından  küçük  olduğu  sürece  (bu,  makul 
derecede  duraylı  herhangi  bir  şevde  bulunması 
yüzeyinin  yatay  ile  yukarı  doğru  600  açı  () 
gerekli  bir  koşuldur),  Basit  Dilim  Yönteminin 
 67

emniyet katsayısı için bu alternatif denklem kayma 
yüzeyi üzerinde negatif efektif gerilmeler vermez.  

Kısa Tekrar 
 

 Basit  Dilim  Yönteminde  kayma  yüzeyinin 

dairesel  olduğu  varsayılır  ve  dairenin 
merkezi  etrafındaki  momentler  toplanır; 
yöntem sadece moment dengesini sağlar. 
 Basit  Dilim  Yöntemi    =  0 için  İsveç  Daire 
Yöntemi  ile  aynı  emniyet  katsayısı 
değerini verir.  
 Basit  Dilim  Yöntemi  emniyet  katsayısının 
doğrudan  hesaplanmasına  izin  verir.   
Şekil  6.10  Basitleştirilmiş  Bishop  yöntemi  için  dilim 
Bundan  sonra  tanımlanan  dilim  kuvvetleri. 
yöntemlerinin hepsinde, emniyet katsayısı   
tekrarlı deneme‐yanılma çözümleri ile elde                                        S = l            (6.61) 
edilir.  Yöntem  bu  nedenle  elle   

hesaplamalar için uygundur.   Ya da, kesme dayanımı ve emniyet katsayısı [(6.2) 
 Basit  Dilim  Yöntemi  diğer  dilim  eşitliği] cinsinden, 
 
yöntemleri  kadar  hassas  değildir.                                      S = s l / F                        (6.62) 
Doğruluk  derecesi  efektif  gerilme   

analizlerinde  daha  düşük  olup,  boşluk  yazılabilir.  Mohr‐Coulomb  dayanım 

suyu  basınçlarının  büyümesiyle  denklemindeki  efektif  gerilmeler  cinsinden  ifade 
azalmaktadır.  edilen kesme dayanımları için, 
 
 Efektif  gerilme  analizlerinde  (6.48)  eşitliği                  S = (1/F) [c’ l + (N – u l) tan’]       (6.63) 
yerine  (6.59)  eşitliği  kullanmak  suretiyle   

Basit  Dilim  Yönteminin  doğruluk derecesi  yazılabilir.  (6.60)  ve  (6.63)  denklemleri 

arttırılabilir.   birleştirilip, normal kuvvet (N) için çözülürse: 
 

  W  (1 / F )(c' l  ul tan ' ) sin 

        N      (6.64)
  cos   (sin  tan ' ) / F
Basitleştirilmiş Bishop Yöntemi     

  Dilimin tabanındaki efektif normal gerilme, 
Bu  yöntemde  dilim  kenarlarındaki   

N
kuvvetlerin  yatay  olduğu  (yani,  dilimler  arasında      '  u             (6.65) 
kesme gerilmelerinin sıfır olduğu) varsayılır. Düşey  l
 
yöndeki  dengeyi  sağlamak  üzere  ve  her  dilimin 
ile  ifade  edilir.  (6.64)  ve  (6.65)  denklemlerini 
tabanındaki  normal  gerilmeyi  elde  etmeye  yönelik 
birleştirmek  ve  elde  edilen  denklemi  de  efektif 
olarak  düşey  kuvvetler  toplanır.  Şekil  6.10’daki 
gerilmeler  için  daire  merkezi  etrafındaki 
dilim  için  düşey  yöndeki  kuvvetleri  bileşenlerine 
momentler denge denkleminde [(6.46) eşitliğinde] 
ayırmak  suretiyle,  düşey  yöndeki  kuvvetler  için 
yerine koymak suretiyle, gerekli düzenlemelerden 
aşağıdaki denklem yazılabilir: 
 
sonra şu ilişki yazılabilir: 
 
                      N cos + S sin – W = 0                   (6.60)  
 
 
Yönü  yukarı  doğru  olan  kuvvetler  pozitif  olarak   c' l cos   (W  ul cos ) tan ' 
alınır.  (6.60)  eşitliğindeki  kesme  kuvveti  ile  kesme   cos   (sin  tan ' ) / F 
F               
 W sin 
gerilmesi arasında şöyle bir ilişki vardır: 

                                            (6.66) 
 
68

(6.66)  eşitliği  Basitleştirilmiş  Bishop  yöntemi  için  katsayısı  için  nispeten  doğru  sonuçlar  verir. 
emniyet katsayısını temsil eder.   Bishop  (1955),  analizlerin  özellikle  efektif 
(6.66)  eşitliği,  efektif  gerilmeler  cinsinden  gerilmeler  kullanılarak  yapıldığı  ve  boşluk  suyu 
ifade  edilen  kesme  dayanımı  kullanılarak  elde  basınçlarının oldukça yüksek olduğu durumlarda 
edilmiştir.  Herhangi  bir  emniyet  katsayısını  elde  bu  yöntemin  Basit  Dilim  Yöntemine  göre  daha 
etmede  efektif  gerilmeler  ve  toplam  gerilmeler  gelişmiş  sonuçlar  verdiğini  göstermiştir.  Ayrıca, 
kullanılması  arasındaki  tek  fark,  kesme  Basitleştirilmiş  Bishop  yöntemi  ve  statik  dengeyi 
dayanımının  toplam  gerilmeler  veya  efektif  tamamen  sağlayan  sınır  denge  yöntemleri 
gerilmeler cinsinden ifade edilmiş olmasıdır [örnek  kullanılarak  hesaplanan  emniyet  katsayıları 
olarak, (6.3) ve (6.8) eşitlikleri]. Toplam gerilmelere  arasında  iyi  bir  uyum  olduğu  gösterilmiştir 
dayalı  bir  emniyet  katsayısı  denklemi,  efektif  (Bishop,  1955;  Fredlund  ve  Krahn,  1977;  Duncan 
gerilmeler  kullanılarak  elde  edilen  denklemdeki  ve Wright, 1980). Diğer taraftan, Wright vd. (1973) 
efektif gerilme kesme dayanımı parametreleri (c’, ’)  Basitleştirilmiş  Bishop  yöntemi  kullanılarak 
yerine  bunların  toplam  gerilme  eşdeğerlerini  (c,  )  hesaplanan emniyet katsayısının, sonlu elemanlar 
koymak  ve  boşluk  suyu  basıncı  terimini  (u)  sıfıra  yöntemi kullanılarak hesaplanan gerilmelere göre 
eşitlemek  suretiyle  elde  edilebilir.  Buna  göre,  belirlenen  emniyet  katsayısı  ile  oldukça  uyumlu 
Basitleştirilmiş  Bishop  yöntemi  için  toplam  (yaklaşık  %5  sapma  içinde)  olduğunu 
gerilmeler cinsinden emniyet katsayısı denklemi:  göstermişlerdir.  
 

 cl cos   W tan  

  cos   (sin  tan ) / F  Kısa Tekrar
              F            (6.67)   

 W sin   Basitleştirilmiş  Bishop  yönteminde  kayma 

yüzeyinin  dairesel  ve  dilimler‐arası 
 

Uygulama  problemlerinde  kesme  dayanımı  bazı  kuvvetlerin  yatay  olduğu  kabul  edilir. 
malzemeler  için  toplam  gerilmeler  (örnek,  UU  Dairenin  merkezi  etrafındaki  moment 
dayanımları)  cinsinden  ifade  edilirken,  bazı  dengesi  ve  her  bir  dilim  için  düşey 
malzemeler  için  efektif  gerilmeler  (örnek,  CD  yöndeki kuvvet dengesi sağlanır.  
dayanımları)  cinsinden  ifade  edilmektedir.  Bu   Basitleştirilmiş  Bishop  yöntemi    =  0  için 
nedenle,  kayma  yüzeyi  boyunca  (her  dilimin  İsveç  Daire  Yöntemi  ve  Basit  Dilim 
tabanında)  uygulanabilir  drenaj  koşullarına  bağlı  Yöntemi ile aynı, özdeş değer verir; çünkü 
olarak,  (6.66)  veya  (6.67)  eşitliğinin  pay  kısmında  bu yöntemlerin hepsi de bir daire merkezi 
toplanan  terimler  efektif  gerilmeler  ve  toplam  etrafındaki moment dengesini sağlarlar ve 
gerilmelerin bir karışımı olacaktır.   emniyet katsayısı için tek değer verirler. 
Doygun zeminler ve drenajsız yükleme için    Basitleştirilmiş  Bishop  yöntemi  özellikle 
= 0 ile birlikte toplam gerilmeler kullanılarak kesme  yüksek  boşluk  suyu  basınçlarının  söz 
dayanımı  karakterize  edilebilir.  Bu  durumda  (6.67)  konusu  olduğu  efektif  gerilme 
eşitliği daha da kısalarak,  analizlerinde  Basit  Dilim  Yönteminden 
 
daha doğru sonuçlar verir. 
   F   cl               (6.68)   
 W sin  Bilinen İlave Kuvvetlerin Dahil Edilmesi 
 
 
şekline  dönüşür  ve  Basit  Dilim  Yöntemi  için  elde  Yukarıda  gerek  Basit  Dilim  Yöntemi  ve 
edilen  (6.42)  ile  özdeş  olur.  Bu  durumda  (  =  0)  gerekse  Basitleştirilmiş  Bishop  yönteminin 
logaritmik  spiral,  Basit  Dilim  ve  Basitleştirilmiş  emniyet  katsayısı  için  sunulan  denklemlerde, 
Bishop  yöntemlerinin  hepsi  de  aynı  emniyet  kaydıran  kuvvetlerin  sadece  zemin  kütlesi 
katsayısını  verirler.  İşin  doğrusu,  dairesel  kayma  ağırlığından  ve  direnen  kuvvetlerin  de  sadece 
yüzeyi etrafındaki momentlerin dengesini sağlayan  zeminin  kesme  dayanımından  ileri  geldiği  kabul 
herhangi  bir  yöntem    =  0  koşulları  için  aynı  edilmiştir.  Çoğu  zaman,  şev  analizlerine  bilinen 
emniyet katsayısı değerini verir.  ilave  kaydıran  ve  direnen  kuvvetler  dahil 
Basitleştirilmiş  Bishop  yöntemi  statik  denge  olmaktadır:  Bir  su  kütlesine  komşu  olan  veya 
koşullarının  tamamını  sağlamasa  da,  emniyet 
 69

trafik  ya  da  yığılmış  malzeme  gibi  ilave  sürşarj  Burada,  k  =  sismik  katsayı,  di  =  daire  merkezi  ile 
yüklerini destekleyen şevlerde ilave yüklemeler söz  dilimin  ağırlık  merkezi  arasındaki  düşey  mesafe, 
konusudur.  Ayrıca,  sismik  yükleme  için  Bölüm  Ti  =  donatının  kayma  yüzeyini  kestiği  durumda 
10’da  ele  alınan  psödostatik  analizler,  dilimler  donatı  kuvveti  ve  hi  =  donatı  kuvvetinin  daire 
üzerindeki  deprem  yükünü  temsil  eden  ilave  bir  merkezine  göre  moment  kWi.di 
koludur. 
yatay  cisim  kuvveti  içerirler.  Son  olarak, 
toplaması  tüm  dilimler  için  yapılırken,  Ti.hi 
güçlendirilmiş şevlerin duraylılık hesaplamalarında 
toplaması  sadece  donatı  kuvvetinin  kayma 
donatıyı  temsil  eden  ilave  kuvvetler  hesaba  katılır. 
yüzeyini kestiği dilimlere uygulanır. Şekil 6.11’de 
Bunların  hepsi  de  bilinen  kuvvetler  olarak 
görülen  donatı  kuvveti  yatay  olup,  moment  kolu 
değerlendirilir;  yani,  problemin  tanımlanması 
çok  basit  olarak  donatı  ile  daire  merkezi 
açısından  önceden  tayin  edilirler  ve  emniyet 
arasındaki  düşey  mesafedir.  Ancak,  durum  her 
katsayısı  hesaplamalarında  denge  denklemlerine 
zaman  böyle  olmayabilir.  Meselâ,  Şekil  6.12’de 
dahil  edilmeleri  gerekir.  Ancak,  ilave  kuvvetler 
donatı  kuvvetinin  yatay  ile    açısı  yaptığı  bir 
bilindiğinden,  statik  olarak  tanımlanabilir  bir 
dilim görülmektedir.  
çözüm  elde  etmek  için,  başka  varsayımda 
(6.70)  eşitliğinde  son  iki  toplama  işlemi  ile 
bulunmaya  gerek  kalmadan  denge  denklemlerine 
temsil  edilen  kuvvetler  sadece  bilinen 
dahil  edilebilirler.  İlave  kuvvetlerin  analize  dahil 
büyüklükleri içerdiğinden; bu toplamaları, bilinen 
edilmesi,  Basitleştirilmiş  Bishop  yöntemi  için 
kuvvetlerden  ileri  gelen  net  momenti  (Mn)  temsil 
aşağıda görsel olarak sunulmuştur.  
Önce  bir  dairenin  merkezi  etrafındaki  genel  eden tek terim ile değiştirmek uygun olur. Bilinen 
moment  dengesini  göz  önüne  alalım.  Zeminin  kuvvetler  sismik  kuvvetleri,  donatı  kuvvetlerini 
sadece  ağırlığı  ve  kesme  dayanımından  ileri  gelen  ve  Şekil  6.12  durumunda  dilim  tepesindeki  P 
kuvvetler için denge,  kuvvetinden  dolayı  bir  ilave  momenti  içerebilir. 
  Bu durumda (6.70) eşitliği şu şekle dönüşür:  
s i l i  
         r   r  Wi sin  i  0            (6.69)  s i l i
 
F               r  F
 r  Wi sin  i  M n  0   (6.71) 
şeklinde  yazılır.  Burada,  saatin  tersi  yönündeki   

(direnen)  momentler  pozitif  ve  saat  yönündeki 

(kaydıran)  momentler  de  negatif  olarak  alınır. 
Sismik  kuvvetler  (kWi)  ve  donatıdan  ileri  gelen 
kuvvetlerin  (Ti)  de  mevcut  olduğu  durumda  (Şekil 
6.11) denge denklemi şu şekilde olur: 
 

s i l i
r  r  Wi sin  i
F                (6.70) 
  kWi d i   Ti hi  0
   

 
Şekil 6.11 Bilinen ilave sismik ve donatı kuvvetleri içeren   
şev.  Şekil 6.12 Bilinen ilave kuvvetler içeren dilim. 
   
70
 
Mn’nin  pozitif  değerleri  saatin  tersi  yönde  net 
Yukarı  doğru  etkiyen  kuvvetler  pozitif  ve  aşağı 
momenti;  negatif  değerleri  de  saat  yönünde  net 
doğru  etkiyen  kuvvetler  negatif  alınır.  Düşey 
momenti temsil eder. Buna göre, moment dengesini 
yöndeki kuvvetlerin toplamı: 
sağlayan emniyet katsayısı denklemi,   
 
                 N cos + S sin – W + Fv = 0               6.76) 
                      F   s l
i i
               (6.72) 
 

W sin 
i i  Mn / r
Emniyet katsayısı tanımını içeren Mohr‐Coulomb 
dayanım  denklemini  [(6.63)  eşitliğini]  (6.67) 
 

şeklini  alır.  Kesme  dayanımının  (s)  efektif  denkleminde  yerine  koyup,  normal  kuvvet  (N) 
gerilmeler  cinsinden  ifade  edilmesi  ve  her  toplama  için çözüldüğünde: 
 
işlemindeki  terimlerin  tüm  dilimlere  uygulandığı  W  Fv  (1 / F )(c' l  ul tan ' ) sin 
düşüncesinden  hareketle  i  altsimgelerinin  devre  N   
cos   (sin  tan ' ) / F
dışı  bırakılması  durumunda,  (6.72)  eşitliği  şu 
şekilde yazılabilir:          (6.77) 
 
 

                     F  
c'(  u) tan 'l               (6.73)  (6.77)  eşitliği,  emniyet  katsayısı  için  (6.73)  eşitliği 
ile birleştirildiğinde: 
W sin   M / r n
 

 c' l cos   (W  Fv  ul cos ) tan ' 


 

(6.73)  eşitliğindeki  normal  gerilmeyi  (  =  N  /  cos   (sin  tan ' ) / F 

F     
l) belirlemek için, yine düşey yöndeki kuvvetlerin 
denge  denklemi  kullanılır.  Dilimin,  Şekil  6.12’deki 
 sin   M n / r
        (6.78) 
bilinen  kuvvetleri  içerdiğini  varsayınız.  Bu   

durumda bilinen kuvvetler bir sismik kuvvet (kW),  Ağırlık  hariç  olmak  üzere,  Mn  terimi  Şekil 

şev  yüzeyindeki  su  yüklerinden  dolayı  bir  kuvvet  6.12’deki  dilim  üzerinde  sismik  kuvvetler  (kW), 
(P)  ve  dilimin  tabanını  kesen  bir  donatı  kuvvetini  dış  yükler  (P)  ve  donatı  kuvveti  (T)  tarafından 
(T)  içerir.  P  kuvveti  dilimin  tepesine  dik  olarak  ve  oluşturulan  momentler  de  dahil  olacak  şekilde, 
donatı  kuvveti  de  yatay  ile    açısı  yapacak  şekilde  bilinen  tüm  kuvvetlerden  ileri  gelen  momentleri 
etkir. Düşey yöndeki kuvvetlerin toplanmasıyla,  temsil eder.  
 

     N cos + S sin – W – Pcos + T sin = 0       (6.74)  (6.78)  eşitliği,  Basitleştirilmiş  Bishop 

  yöntemi  emniyet  katsayısı  denkleminin  sismik 
olur. Burada,  = dilimin üst yüzeyinin eğimi olup,  yükler,  güçlendirme  ve  haricî  su  basınçları  gibi 
  de  donatı  kuvvetinin  yatayla  yaptığı  açıyı  temsil  bilinen  ilave  kuvvetleri  içerecek  şekilde 
eder.  (6.74)  eşitliği,  dilimin  kenarlarındaki  kesme  genişletilmiş şeklidir. Ancak, sadece düşey kuvvet 
kuvvetinin  sıfır  olduğu  (yani,  dilimler‐arası  dengesi  gözetilip,  yatay  kuvvet  dengesi 
kuvvetlerin  yatay  olduğu)  Basitleştirilmiş  Bishop  gözetilmediğinden;  yöntem,  kayma  yüzeyi 
varsayımına dayanır. Sismik kuvvetin yatay olduğu  üzerindeki  normal  gerilmelere  sismik  kuvvet  ve 
varsayıldığından,  düşey  yöndeki  dengeye  katkıda  yatay  donatı  kuvvetleri  gibi  yatay  kuvvetlerden 
bulunmadığına  dikkat  ediniz;  ancak,  düşey  yönde  gelen  katkıları  önemli  ölçüde  ihmal  eder.  Yatay 
bir sismik kuvvet bileşeni bulunduğunda bu düşey  kuvvetler  (6.78)  eşitliğine  sadece  Mn  momentine 
bileşen  (6.74)  eşitliğine  dahil  edilir.  Yine  bilinen  dolaylı katkıları yoluyla dahil edilmişlerdir. Buna 
kuvvetlerin tek bir büyüklük şeklinde birleştirilmesi  göre,  duraylılığa  katkıda  bulunan  önemli  yatay 
uygun  olacaktır.  Bu  durumda,  dilim  ağırlığı  hariç2  kuvvetlerin  bulunduğu  durumlarda 
bilinen  tüm  kuvvetlerin  düşey  bileşenlerini  içeren  Basitleştirilmiş  Bishop  yönteminin  kullanılması 
ve Fv ile temsil edilen düşey kuvvet şöyledir:  gerektiğinde  dikkatli  olunmalıdır.  Ancak, 
 

                         Fv = –P cos + T sin                  (6.75)    yazarların  deneyimlerine  göre,  Basitleştirilmiş 

Bishop  yöntemi  önemli  yatay  kuvvetler  mevcut 
 
olduğu  zaman  bile  dengenin  tüm  koşullarını 
 
2  Ağırlık  (W)  F   kuvveti  içine  dahil  edilebilse  de,  bu  eşitlikleri 
v
sağlayan  diğer  yöntemlerinki  ile  kıyaslanabilir 
daha  önceden  türetilen  ve  dilim  ağırlığından  başka  bilinen  sonuçlar vermektedir.  
kuvvet  içermeyen  eşitlikler  ile  kolaylıkla  karşılaştırabilmek  için, 
ağırlık şimdilik ayrı tutulacaktır. 
 71

Basitleştirilmiş  Bishop  yöntemi  Kapsamlı  Bishop  yöntemi  ne  de  Fellenius’ın 

güçlendirilmiş  şevlerin  analizinde  sıkça  ayrıntılı  yöntemi  tam  olarak  tanımlanmış 
kullanılmaktadır.  Donatı  yatay  olduğu  zaman  olduğundan,  bu  yöntemler  üzerinde  daha  fazla 
moment dengesine katkı sağlasa da, düşey yöndeki  durulmayacaktır.  Bishop  ve  Fellenius’ın  öncü 
kuvvetlerin  dengesine  bir  katkısı  olmaz.  Bu  çalışmalarından  bu  tarafa,  statik  dengeyi 
nedenle,  düşey  kuvvet  dengesinde  [(6.74)  eşitliği]  sağlamada  belirli  varsayımlar  seti  ve  adımları 
donatının  etkisi  ihmal  edilebilir.  Ancak,  donatının  ortaya  koyan  birkaç  yöntem  geliştirilmiştir.  Daha 
eğimli  olması  durumunda  hem  moment  dengesine  yeni olan bu yaklaşımlar bu bölümde daha sonra 
hem  de  düşey  kuvvet  dengesine  katkı  söz  ele alınacaktır.  
konusudur. Bazı mühendisler eğik donatının düşey   
kuvvet  denge  denklemine  [(6.74)  eşitliğine]  olan  DİLİM  YÖNTEMLERİ:  DAİRESEL  OLMAYAN 
katkısını ihmal ederken, bazıları bu etkiyi denkleme  KAYMA YÜZEYLERİ 
 
dahil  etmişlerdir.  Bunun  sonucunda,  düşey  donatı 
Buraya  kadar  ele  alınan  gerek  dilim 
kuvvetlerinin  düşey  kuvvet  denge  denklemine 
yöntemleri  ve  gerekse  tek  serbest  cisim 
dahil  edilip  edilmemesine  bağlı  olarak  farklı 
yöntemlerinin  hepsi  de  kayma  yüzeyi  için 
sonuçlar  elde  edilmektedir  (Wright  ve  Duncan, 
düzlemsel,  logaritmik  spiral  veya  daire  gibi 
1991).  (6.74)  eşitliğinde  olduğu  gibi,  katkının  her 
nispeten  basit  şekillere  dayandırılmıştır.  Kayma 
zaman  dahil  edilmesi  ve  başkalarının  çalışmaları 
yüzeyi  çoğunlukla  daha  karmaşık  olup,  nispeten 
gözden  geçirilirken  bu  kuvvetin  dahil  edilip 
zayıf  zemin  katmanı  veya  zonlarını  ya  da  zemin 
edilmediğinin  belirtilmesi  gerektiği  tavsiye 
ile  geosentetikler  gibi  diğer  malzemeler 
edilmektedir.  
arasındaki  zayıf  arayüzeyleri  takip  eder 
Yukarıda  sunulan  Basitleştirilmiş  Bishop 
niteliktedir.  Böyle  durumlardaki  duraylılık 
yöntemine  benzer  denklemler,  Basit  Dilim 
hesaplamalarında  kayma  yüzeyi  için  daha 
Yöntemi’ni  kullanarak  elde  edilebilir.  Ancak, 
karmaşık  şekillerin  kullanılması  gereklidir.  Daha 
doğruluk  derecesinin  yetersizliğinden  dolayı,  Basit 
karmaşık  ve  dairesel  olmayan  kayma  yüzeyleri 
Dilim  Yöntemi  sismik  yükleme  veya  güçlendirme 
için  birkaç  yöntem  geliştirilmiştir.  Bunların  hepsi 
gibi  daha  karmaşık  koşulları  içeren  analizlerde 
de  dilim  yöntemleridir.  Bunlardan  bazıları  statik 
genellikle  kullanılmamaktadır.  Bu  nedenle,  Basit 
dengenin  tüm  koşullarını  dikkate  alırken, 
Dilim  Yöntemi’nin  bilinen  ilave  yükleri  içeren 
diğerleri  sadece  bir  kısmını  hesaba  katmaktadır. 
denklemleri burada verilmemiştir. 
Yöntemlerden  birkaçı  sadece  kuvvet  dengesi 
 
şartlarını  sağlamaya  yöneliktir;  bunlara  kuvvet 
Kapsamlı Bishop Yöntemi 
  denge  yöntemleri  denilmektedir.  Kayma  yüzeyi 
Bishop  (1955)  şev  duraylılık  analizi  için  iki  dairesel  olmayan  diğer  analiz  yöntemlerinin 
farklı  yöntem  öne  sürmüştür.  Bunlardan  biri,  çoğunda statik dengenin tüm koşulları göz önüne 
yukarıda  sunulan  “Basitleştirilmiş”  yöntem  olup,  alınır  ve  bunlara  kapsamlı  denge  yöntemleri  denir. 
diğerinde bir dilim üzerine etkiyen tüm bilinmeyen  Kuvvet  denge  ve  kapsamlı  denge  yöntemleri 
kuvvetler  hesaba  katılmakta  ve  statik  dengeyi  aşağıda ayrı ayrı ele alınmıştır.  
tamamen  sağlamak  için  yeterli  varsayımlarda   
bulunulmaktadır.  Bu  ikinci  yöntem  çoğu  zaman  Kuvvet Denge Yöntemleri 
 
Kapsamlı  Bishop  Yöntemi  olarak  adlandırılır.  Bishop, 
Kuvvet  denge  yöntemleri  sadece  kuvvet 
kapsamlı  yaklaşımda  statik  dengeyi  tamamen 
dengesi  koşullarını  sağlar  ve  moment  dengesini 
sağlamak  için  hangi  adımların  ve  varsayımların 
ihmal  ederler.  Bu  yöntemlerde;  emniyet 
gerekli  olduğunu  tanımlamıştır;  ancak,  hiçbir 
katsayısını  hesaplamada  kullanılan  birbirine  dik 
spesifik  varsayımdan  ya  da  ayrıntıdan 
iki  düzlemdeki  kuvvetlerin  denge  denklemleri, 
bahsedilmemiştir.  İşin  doğrusu,  Bishop’ın  ikinci 
her  dilimin  tabanındaki  kuvvetler  ve  dilimler‐
yöntemi  Fellenius’ın  (1936)  daha  önce  tanımlanan 
arası  kuvvetlerin  bileşkesi  kullanılır.  Kuvvetler 
yöntemine  benzemekteydi.  Bu  yöntemlerin  hiçbiri, 
genellikle  ya  yatay  ve  düşey  ya  da  her  dilimin 
bu  bölümde  tanımların  diğer  yöntemler  gibi  iyi 
tabanına  paralel  ve  dik  olarak  bileşenlerine 
tanımlanmış varsayımlar grubu içermemektedir. Ne 
ayrılmaktadır.  Statik  olarak  tanımlanabilir 
72

(birbirine  eşit  sayıda  denklem  ve  bilinmeyen)  bir  Tablo  6.1’deki  varsayımların  üçü  arasında 
çözüm  elde  etmek  için,  her  dilim  için  dilimler‐ en  iyi  sonuçların,  Lowe  ve  Karafiath  (1959) 
arasındaki  kuvvetlerin  eğimi  konusunda  tarafından  önerilen  ve  dilimler‐arası  kuvvetlerin 
varsayımda bulunulur. Bu kabulden sonra emniyet  şev  ile  kayma  yüzeyinin  ortalama  eğiminde 
katsayısı hesaplanabilir.   etkidiklerini  kabul  eden  yaklaşımından  elde 
Dilimler‐arası  kuvvetler  için  varsayımlar:  Değişik  edildiği  düşünülmektedir.  Lowe  ve  Karafiath 
araştırmacılar  denge  denklemi  yöntemlerinde  yöntemini  kullanarak  hesaplanan  emniyet 
kullanılmak  üzere  dilimler‐arası  kuvvet  eğimleri  katsayıları,  tam  dengeyi  sağlayan  yöntemler 
için  farklı  varsayımlarda  bulunmuşlardır.  Bunlar  kullanılarak  hesaplanan  emniyet  katsayıları  ile 
arasında  en  çok  kabul  görmüş  üç  varsayım,  her  genellikle  çok  yakın  bir  uyum  içerisindedirler.
varsayıma  ait  adlama  ile  birlikte  Tablo  6.1’de 
verilmiştir.  
  
Tablo 6.1 Kuvvet denge yöntemlerinde kullanılan dilimler‐arası kuvvet varsayımları. 
 

Yöntem/varsayım  Tanımlama 
Lowe ve Karafiath (Lowe ve Karafiath, 1959)  Dilimler‐arası  kuvvetlerin  eğiminin,  zemin  yüzeyi  ile  kayma 
yüzeyi  eğimlerinin  ortalaması  olduğu  varsayılır.  Dilim 
sınırlarının nerede olduğuna bağlı olarak, bu eğim bir dilimden 
diğerine değişir.  
Basitleştirilmiş Janbu (Janbu vd., 1956; Janbu,  Kenar kuvvetleri yatay olup, dilimler‐arasında bir kesme  kuvveti 
1973)  bulunmamaktadır.  Emniyet  katsayısını  daha  makul  değerlere 
ayarlamak (yükseltmek) için düzeltme faktörleri kullanılır.  
U.S. Army Corps of Engineers’ın değişkenmiş  Kenar  kuvvetleri  ortalama  dolgu  eğimine  paraleldir.  1970 
İsveç yöntemi (U.S. Army Corps of Engineers,  kılavuzunda  açıkça  belirtilmiş  olmasa  da,  U.S.  Corps  of 
1970).  Engineers’da  dilimler‐arası  kuvvetlerin  eğiminin  tüm 
dilimlerde aynı olduğu görüşünü benimsemiştira.   
a  UTEXAS2  ve  UTEXAS3  yazılımlarının  geliştirilmesi  sırasında  U.S.  Army  Corps  of  Engineers’ın  CAGE  Komitesi,  Değişkenmiş  İsveç 

yöntemi için tüm kenar kuvvetlerinin paralel kabul edilmesi gerektiğine karar vermiştir.  
 
Basitleştirilmiş Janbu yöntemi dilimler‐arası  uygulamamaktadır.  Düzeltme  faktörünün 
kuvvetlerin  yatay  olduğu  varsayımına  dayanır.  sonuçlar  üzerinde  önemli  etkisi  olduğundan, 
Sadece bu varsayım tek başına hemen her zaman,  Basitleştirilmiş  Janbu  yöntemi  sonuçlarının 
tam  dengeyi  sağlayan  daha  kapsamlı  verildiği  her  durumda  düzeltme  faktörünün 
yöntemlerden  daha  düşük  emniyet  katsayısı  uygulanıp uygulanmadığı belirtilmelidir.  
vermektedir.  Janbu  vd.  (1956)  bunu  hesaba  U.S.  Army  Corps  of  Engineers’ın 
katmak  için  Şekil  6.13’deki  düzeltme  faktörünü  Değişkenmiş  İsveç  yöntemi  dilimler‐arası 
önermişlerdir.  Bu  düzeltme  katsayıları,  gerek  kuvvetlerin  “dolgu  şevinin  ortalama  eğiminde” 
yatay  dilimler‐arası  kuvvetleri  kullanan  etkidiği varsayımına dayanır (U.S. Army Corps of 
basitleştirilmiş  yöntemi  ve  gerekse  daha  sonra  Engineers, 1970). Şekil 6.14’de görüldüğü gibi, bu 
tanımlanacak  olan  kapsamlı  GPS  yöntemi  durum  en  az  üç  farklı  şekilde  yorumlanabilir. 
kullanarak  hesaplanan  çok  sayıdaki  duraylılık  Şekilde  görüldüğü  gibi,  dilimler‐arası  kuvvet 
analizlerine  dayalıdır.  Düzeltme  katsayıları  eğimleri her dilim için aynı (Şekil 6.14a ve b) veya 
sadece  yaklaşık  olup,  30  ile  40  kadar  arazi  dilimden  dilime  değişik  olacak  biçimde  (Şekil 
örneğine  dayalıdır;  ancak,  bu  düzeltme  6.14c)  yorumlanabilir.  Yazarların  bildiği 
katsayılarının  pekçok  şevin  emniyet  katsayısında  kadarıyla,  Şekil  6.14’de  görülen yorumlamaların 
iyileştirme  sağladığı  düşünülmektedir3.   
3  Janbu  (1973)  düzeltme  faktörlerinin  40  kadar  farklı  zemin 
Basitleştirilmiş  Janbu  yöntemini  kullandığı 
profilinin  kapsamlı  incelemesine  dayalı  olduğunu 
belirtilen  analizlerin  değerlendirilmesinde 
belirtmektedir.  Yakın  geçmişte  (2003)  yazarlar  ile  Janbu 
dikkatli  olunmalıdır:  Bazı  analizler  ve  bilgisayar  arasında  yapılan  görüşmede  Janbu,  düzeltme  faktörlerinin 
programları  düzeltme  faktörünü  emniyet  Norveç Jeoteknik Enstitüsü’ndeki dosyalarda yaklaşık 30 olaya 
katsayısına  otomatik  olarak  uygularken,  bazıları  dayalı olarak geliştirildiğini doğrulamıştır.  
 73

herhangi  biri,  moment  dengesini  tam  olarak 

sağlayan daha kapsamlı yöntemlerden elde edilen 
emniyet  katsayısı  değerlerinden  daha  büyük 
değerler  verebilir  ve  böyle  bulunan  emniyet 
katsayıları  da  tutucu  olmaz.  Buna  paralel  olarak, 
bazı  mühendisler  U.S.  Army  Corps  of 
Engineers’ın  (1970)  önerdiğinden  daha  az  eğimli 
dilimler‐arası  kuvvet  varsayımında  bulunmak‐
tadırlar5.  Uç  bir  durum  olarak,  dilimler‐arası 
kuvvetlerin  yatay  varsayılması  halinde, 
Değişkenmiş  İsveç  yöntemi  (düzeltme  katsayısı 
içermeyen)  Basitleştirilmiş  Janbu  yöntemi  ile 
özdeş  olur  ve  yöntem  emniyet  katsayısını 
muhtemelen  olduğundan  daha  küçük  verir. 
Basitleştirilmiş  Janbu  yönteminde  olduğu  gibi, 
Değişkenmiş  İsveç  yöntemini  kullanan  diğer 
yöntemlerin  hesaplamalarından  elde  edilen 
sonuçların  gözden  geçirildiği  her  durumda, 
  dilimler‐arası  kuvvet  varsayımlarının  belirtilmesi 
Şekil 6.13 Janbu’nun basitleştirilmiş dilim yöntemi için  tavsiye edilmektedir.  
düzeltme faktörleri.  Kuvvet  denge  yöntemlerinin  başlıca 
 
sınırlamalarından  biri,  yöntemlerin  dilimler‐arası 
kuvvet  eğimi  konusunda  varsayılan  koşula  karşı 
hassas  olmalarıdır.  Bu  hassasiyeti  açıklamak  için, 
Şekil 6.15a’da görülen homojen şevin kısa dönem 
duraylılığına  dair  hesaplamalar  yapılmıştır.  Şev, 
doygun  kilden  oluşmaktadır.  Drenajsız  dayanım 
şev  tepe  noktasında  400  psf  (0,195  kgf/cm2)  olup, 
derinlikle  birlikte  ft  başına  7,5  psf  olacak  şekilde 
doğrusal  olarak  artmaktadır.  Dilimler‐arası 
kuvvetlerin  paralel  (yani,  tüm  dilimler‐arası 
kuvvetlerin  aynı  eğimde)  olduğu  kuvvet  denge 
yöntemleri  kullanılarak  duraylılık  hesaplamaları 
yapılmıştır.  Dilimler‐arası  kuvvet  eğimi  sıfır 
(yatay) ile  21,80 arasında  alınmıştır. 21,80’lik eğim 
şev  yüzeyine  paralel  dilimler‐arası  kuvvetleri 
(U.S.  Corps  of  Engineers’ın  Değişkenmiş  İsveç 
varsayımını) temsil eder. Varsayılan her dilimler‐
arası  kuvvet  eğimi  için,  minimum  emniyet 
katsayısı  sadelik  açısından  dairesel  kayma 
yüzeyleri kullanılarak hesaplanmıştır.  
 
 
Şekil 6.14 Değişkenmiş İsveç yönteminde dilimler‐arası  4  UTEXAS2 ve UTEXAS3 yazılımlarının geliştirilmesi sırasında 
kuvvet  eğimi  varsayımı  için  U.S.  Army  Corps  of  U.S.  Army  Corps  of  Engineers’ın  CAGE  Komitesi,  tüm 
Engineers yorumlamaları.  dilimler‐arası  kuvvetlerin  paralel  kabul  edilmesi  gerektiğine 
  karar vermiştir.  
üçü  de  kullanılmaktadır.  Ancak,  mevcut  standart   
5  Yazarlar,  U.S.  Corps  of  Engineers’dan  değişik  kişilerle 
uygulama,  dilimler‐arası  kuvvetlerinin  hepsinin 
yapılan  fikir  alışverişlerinde,  yüksek  eğim  açılarının  emniyet 
eğiminin  aynı  olduğu  şeklindedir4.  Yorumlama  katsayısı  hesaplamalarında  çok  yüksek  değerler  verdiği 
nasıl olursa olsun, Şekil 6.14’deki üç varsayımdan  gerçeğinden hareketle, mühendislerin daha düşük eğim açıları 
kullanma şeklinde kanaat kullandıklarını öğrenmişlerdir. 
74

  çözümlerinden  elde  edilen  emniyet  katsayısı 

Hesaplanan  emniyet  katsayıları  ile  varsayılan  değerleri,  statik  dengeyi  tam  olarak  sağlayan 
dilimler‐arası  kuvvet  ilişkisi  Şekil  6.15b’de  değerden  %8  daha  küçük  (düzeltme  faktörü 
verilmiştir.  Yaklaşık  olarak  1,38  ile  1,74  arasında  uygulanmayan  Basitleştirilmiş  Janbu  yöntemi)  ile 
değişen  emniyet  katsayıları  arasında  yaklaşık  %16  kadar  büyük  (U.S.  Corps  of  Engineers 
%25’lik  bir  fark  bulunmaktadır.  Daha  önce  ifade  Değişkenmiş  İsveç  yöntemi)  emniyet  katsayısı 
edildiği  gibi,  dairesel  kayma  yüzeylerinde    =  0  aralığında  değişmektedir.  Bu  farklılıklar  nispeten 
olduğu zaman statik dengeyi tam olarak sağlayan  basit  ve  görsel  sunum  amaçlı  bir  problem  için 
moment  dengesi  için  hesaplanan  sadece  bir  geçerli olup, diğer şevler ve zemin özellikleri için 
emniyet katsayısı değeri söz konusudur. Moment  daha büyük farklılıklar beklenmelidir.  
dengesi  için  emniyet  katsayısı  1,50’dir.  Dilimler‐  
arası  kuvvet  eğimlerinin  değiştiği  kuvvet  denge 

 
Şekil  6.15  Dilimler‐arası  kuvvetlerin  paralel  olduğu  kuvvet  dengesi  için,  dilimler‐arası  kuvvet  eğiminin  hesaplanan 
emniyet katsayısı üzerine etkisi. 
 
Şekil  6.15b’de  bu  bölümde  daha  sonra  ele  katsayısı  ile  dilimler‐arası  kuvvet  eğimi 
alınacak  olan  Spencer  yöntemi  ile  hesaplanan  arasındaki  ilişki  Şekil  6.15b’de  verilmiştir.  Belki 
emniyet  katsayısı  verilmiştir.  Spencer  yönteminde  biraz  şaşırtıcı  olacak  ama,  statik  dengenin 
dilimler‐arası kuvvetlerin paralel olduğu varsayılsa  tamamını  sağlayan  Spencer  yöntemine  ait 
da,  hem  kuvvet  hem  de  moment  dengesini  sağlayan  emniyet  katsayısı,  6,130’lik  dilimler‐arası  kuvvet 
dilimler‐arası  kuvvet  için  çözüm  yapılır.  Bu  eğimi için kuvvet dengesinden beklenen değerden 
problemde  Spencer  yöntemine  göre  emniyet  büyüktür;  Spencer  yöntemine  karşılık  gelen 
katsayısı  (beklendiği  gibi)  1,50  olup,  buna  karşılık  nokta,  çizginin  hafifçe  yukarısında  kalmaktadır. 
gelen  dilimler‐arası  eğim  6,110’dir.  Emniyet  Bu  farkın  nedeni,  dilimler‐arası  kuvvet  eğiminin 
 75

,
her  dilimde  farklı  olabildiği  Spencer  yöntemindeki  ile   d   açısı  yapar.  Emniyet  katsayısı 

,
kritik  dairenin,  dilimler‐arası  kuvvet  eğiminin  her 
dilimde  aynı  olduğu  kuvvet  denge  çözümündeki 
varsayıldığından,   d nün  tanımlanması 
kritik daire ile aynı olmamasıdır.   gerekir.  
Çözüm Yöntemi: Genel. Kuvvet denge yöntemlerinin  4. Mobilize  kohezyondan  gelen  bir  kuvvet 

,
hepsinde,  denge  denklemlerinin  çözülmesi  ve  ( cd l). 
emniyet  katsayısının  hesaplanması  için  deneme‐ 5. Dilimin  sağ  tarafında    eğimle  etkiyen  bir 
yanılma  yöntemleri  uygulanır.  Kuvvet  denge  dilimler‐arası  kuvvet  (Z2).  ’nın  değeri 
yöntemlerini  kullanan  hesaplamalar  yıllardır  çözüme başlamadan önce varsayılır. 
yapılmakta  olup,  bu  yöntemlerin  ilk  kullanımları   

elektronik  hesap  makinaları  ve  bilgisayarların  Kayma yüzeyi üzerindeki bileşke kuvvetleri 

ortaya çıkmasından çok önce olmuştur. Bu nedenle,  (R’)  ve  düşey  dilim  sınırındaki  Z2  hariç, 
denge  denklemleri  başlangıçta  sayısal  yöntemler  kuvvetlere  dair  tüm  bilgiler  mevcuttur.  Bu 
yerine  deneme‐yanılma  grafik  yöntemleri  ile  kuvvetlerin  ikisinin  de  yönü  bilinmektedir.  Daha 
çözülmekteydi.  Grafik  yöntemler,  varsayılan  sonra,  kuvvet  poligonunun  kapanması  gerektiği 
emniyet  katsayısı  dengeyi  sağlayana  kadar  (yani,  koşulundan  hareketle,  denge  kuvvet 
kuvvet  poligonları  kapanana  kadar)  kuvvet  denge  poligonundan R’ ve Z2’nin büyüklükleri bulunur. 
poligonlarının  (vektör  diyagramlarının)  R’  bulunduktan  sonra  efektif  normal  kuvvet  (N’) 

,
çizilmesinden  oluşmaktaydı.  Bu  tür  grafik  çok basit olarak N’ = R’ cos  d nden hesaplanır.  
yöntemler  günümüzde  çok  nadir  olarak  İkinci  dilim  için,  toplam  gerilmeler 
kullanılmakta;  bunların  yerine  hesap  makinaları,  cinsinden  ifade  edilen  bir  drenajsız  dayanım 
hesap  tabloları  veya  daha  ileri  düzey  yazılım  kullanılır.  Zemin  doygun  olduğundan    sıfırdır. 
programları  kullanılmaktadır.  Ancak,  grafik  Buna  göre,  birinci  dilim  için  efektif  gerilmeler 
yöntemlerin  kuvvet  denge  yöntemleri  ve  elde  kullanılırken,  ikinci  dilim  için  toplam  gerilmeler 
edilen  sonuçlar  konusunda  yine  de  işe  yaradığı  kullanılır.  İkinci  dilim  üzerine  etkiyen  kuvvetler 
durumlar  vardır.  Kuvvet  denge  poligonlarının  şunlardır: 
oluşturulması,  bazı  durumlarda  bir  şevin   

duraylılığını  sağlayacak  veya  bozacak  şekilde  1. Dilimin ağırlığı (W2).  

etkiyen  kuvvetleri  anlamada  ve  hatta  2. Mobilize  kohezyondan  gelen  bir  kuvvet  (cd 
geliştirilebilecek  sayısal  problemleri  kavramada  l).  Emniyet  katsayısı  varsayıldığından,  cd  
yardımcı olabilir.   hesaplanabilir. 
Grafik  Çözümler:  Emniyet  katsayısının  grafik  3. Normal  kuvvet  (N)  ve  sürtünmeden  gelen 
çözümüne, emniyet katsayısı için bir deneme değeri  kesme  dayanımı  bileşeninden  kaynaklanan 
seçerek  başlanır.  Bir  sonraki  adımda,  birinci  dilime  bir  kuvvet  (R).  Ancak,    =  0  olduğundan, 
ait denge koşulları kullanılarak, dilimin tabanındaki  bileşke  kuvvet  (R)  normal  kuvvet  (N)  ile 
bilinmeyen normal kuvvet ile, birinci ve ikinci dilim  aynıdır.  
arasındaki  kuvvetin  büyüklükleri  bulunur.  Bu  4. Dilimin  sol  ve  sağ  tarafında  dilimler‐arası 
yöntemi  görsel  olarak  sunmada  Şekil  6.16,  6.17  ve  kuvvetler (Z2 ve Z3). 
6.18’den  yararlanılması  uygun  olacaktır.  İlk  dilim   

için kuvvet denge poligonu Şekil 6.16’da verilmiştir.  Bu  durumda  da  bilinmeyen  iki  nicelik,  dilimin 

Birinci dilim üzerindeki kuvvetler şunlardır:   tabanındaki  normal  kuvvetin  (N)  ve  dilimin  sağ 
  tarafındaki  kuvvetin  (Z3)  büyüklükleridir.  Bu 
1. Dilimin ağırlığı (W1).  şekilde, N ve Z3’ün büyüklüğü bulunabilir. 
2. Her dilim tabanından efektif normal kuvvetten  Her  dilim  için  denge  kuvvet  poligonları 
ayrı  tutulan  ve  boşluk  suyu  basıncı  etkisini  oluşturmak  suretiyle,  son  dilime  erişene  kadar 
temsil eden bir kuvvet (ul).  yukarıdaki  işlemler  tekrarlanır.  Son  dilimde  sağ 
3. Efektif  normal  gerilme  (N’)  ve  sürtünmeden  tarafta  dilimler‐arası  kuvvet  bulunmadığından, 
,

gelen  kesme  kuvveti  bileşeninden  (N’tan  d )  bilinmeyen  tek  değer,  bileşke  kuvvettir  (R).  Bu 
kaynaklanan  bileşkeyi  temsil  eden  bir  kuvvet  kuvvetin  (R)  poligonu  kapatan  değerinin 
(R’).  Bileşke  kuvvet,  dilimin  tabanına  dik  çizgi  bulunması kesin değildir. Şekil 6.18’de görüldüğü 
76

gibi, ilave bir kuvvet takdim etmek suretiyle kuvvet  kuvvet  gerçekte  mevcut  olmadığından,  emniyet 

poligonu  kapatılabilir.  Poligonu  kapatmak  için  katsayısı  için  varsayılan  değer  çok  küçük  olsa 
gerekli  ilave  kuvvetin  büyüklüğü,  varsayılan  yöne  gerekir  ve  bir  sonraki  deneme  için  daha  büyük  F 
bağlıdır.  Tüm  dilimler‐arası  kuvvetlerin  paralel  değeri varsayılmalıdır.  
olması  durumunda,  ilave  kuvvetin  eğiminin  Grafik  yöntemde  emniyet  katsayısı 
genellikle  dilimler‐arası  kuvvetlerinki  ile  aynı  değerleri  tekrarlı  bir  şekilde  varsayılır  ve  denge 
olduğu  varsayılır;  dilimler‐arası  kuvvetlerin  kuvvet  poligonları  çizilir.  Kuvvet  poligonlarının 
eğiminin  bir  dilimden  diğerine  değişmesi  kapanması  ihmal  edilebilir  bir  hata  (kuvvet 
durumunda  denge  kuvvetin  eğimi  çoğu  zaman  dengesizliği) ile gerçekleşene kadar (yani, zdengesizlik 
yatay alınır. Şekil 6.18’de ilave kuvvet yatay olarak  = 0 olana kadar) bu işleme devam edilir.  
kabul  edilmiş  olup,  zdengesizlik  simgesi  ile  Grafik  yöntemler,  hesaplamaların 
gösterilmiştir.  Yatay  kuvvet,  başlangıçta  varsayılan  elektronik araçlarla yapıldığı günümüzde bile şev 
emniyet  katsayısının  doğru  olmadığına  işaret  eder.  duraylılığına  katkıda  bulunan  kuvvetlerin 
zdengesizlik  kuvveti,  varsayılan  emniyet katsayısındaki  incelenmesinde  işe  yaramaktadır.  Örnek  olarak, 
hatanın bir ölçüsüdür. Şekil 6.18’de görüldüğü gibi,  kohezyon  ve  sürtünmeden  gelenlere  benzer 
sola  doğru  eğimli  bir  şev  durumunda,  dengesiz  kuvvetlerin  göreceli  büyüklükleri,  her  birinin 
kuvvetin  yönünün  sola  doğru  olması  halinde,  göreceli  önemi  hakkında  bilgi  verir.  Emniyet 
varsayılan  emniyet  katsayısını  elde  etmek  için  katsayısını  çözmede  kuvvet  poligonları  artık 
(potansiyel  kayma  kütlesini  şev  aşağı  yönde  iten)  kullanılmasa  da,  bir  çözümü  grafik  olarak 
ilave  bir  kuvvete  gerek  olduğu  anlaşılır.  Böyle  bir  incelemede faydalı bir gereçtirler.  

 
Şekil  6.16  Bir  dilim  üzerine  etkiyen  kuvvetlerin  grafik  yöntemle  kuvvet  denge  çözümü  için  kuvvet  denge  poligonu 
(vektör diyagramı).  
 77

Fh    niceliği  dilim  üzerinde  yatay  yönde  etkiyen 

bilinen  kuvvetlerin  net  toplamını  temsil  eder. 
Yönü  sağa  doğru  olan  kuvvetler  pozitif  kabul 
edilir.  Sismik  kuvvetler,  dış  yükler  veya  donatı 
kuvvetleri  bulunmadığı  zaman  Fh  sıfır  olur; 
sadece sismik yükleme için Fv = –kW’dir.  
Kesme  kuvveti  (S)  ve  normal  kuvveti  (N) 
ortadan kaldırmak ve bir dilimin sağ tarafındaki 
dilimler‐arası  kuvvete  (Zi+1)  ait  aşağıdaki 
denklemi  elde  etmek  için,  (6.79)  ve  (6.80) 
denklemleri  Mohr‐Coulomb  kesme  kuvveti 
denklemi [(6.63) eşitliği] ile birleştirilebilir: 
 

Fv sin  Fh cos  Z i cos( - )

- Fv cos  Fh sin  ul
 Z i sin( - )(tan ' / F )  c' l / F
Z i 1   
cos( - i 1 )  sin( - i 1 )tan' / F
                                                                             (6.81) 
 

Emniyet  katsayısı için  bir deneme  değeri  alarak, 

Zi  =  0  olan  birinci  dilimin  sağ  tarafında  (6.81) 
eşitliği  kullanılarak  Zi+1  hesaplanır.  Zi‘nin  bir 
  önceki  dilimde  hesaplanan  Zi+1‘e  eşit  olduğu  bir 
Şekil  6.17  İkinci  dilim  üzerine  etkiyen  kuvvetlerin  grafik  sonraki  dilime  geçerek,  ikinci  dilimin  sağ 
yöntemle  kuvvet  denge  çözümü  için  kuvvet  denge  tarafındaki dilimler‐arası kuvvet hesaplanır. Geri 
poligonu (vektör diyagramı).  kalan  dilimler  için  bu  işlemler  tekrarlanır.  Son 
 

Analitik  Çözümler:  Günümüzde  kuvvet  denge  dilimin  sağ  tarafındaki  Zi+1‘in  sıfır  olması 
yöntemlerini kullanarak yapılan analizlerin çoğu, bir  durumunda,  varsayılan  emniyet  katsayısı  doğru 
hesap  tablosu  veya  başka  bilgisayar  programları  demektir; çünkü, üçgen şekilli olan son dilim için 
kullanılarak  yapılmaktadır.  Bu  durumda  denge  “sağ  taraf”  yoktur.  Kuvvetin  sıfırdan  farklı 
denklemleri  cebirsel  denklemler  şeklinde  olması  halinde  emniyet  katsayısı için yeni  değer 
yazılmaktadır.  Şekil  6.19’daki  dilimi  göz  önüne  seçilir  ve  son  dilimin  sağ  tarafındaki  kuvvet 
alınız.  Bir  dilim  için  düşey  yöndeki  kuvvetlerin  kabul  edilebilir  derecede  küçük  olana  kadar 
toplanmasıyla şu denge denklemi elde edilir:  işlem tekrarlanır.  
 
Janbu’nun  Genelleştirilmiş  Dilim  Yöntemi:  Bu 
        Fv+Zi.sini–Zi+1.sini+1+N.cos.+.Ssin.=.0     (6.79) noktada  Janbu’nun  Genelleştirilmiş  Dilim 
 

Burada, Zi ve i dilimin sol tarafındaki dilimler‐arası  Yöntemi  (GPS)  (Janbu,  1954,  1973a)  olarak 

kuvvetin  büyüklüğünü  ve  eğimini  temsil  eder;  Zi+1  bilinen  prosedüre  dönmek  uygun  olacaktır.  Bu 
yöntemin  tüm  dengeyi  mi  yoksa  sadece  kuvvet 
ve  i+1  dilimin  sağ  tarafında  bunlara  karşılık  gelen 
dengesini mi sağladığı konusu tartışmalıdır. GPS 
değerleri temsil eder; Fv dilimin ağırlığı dahil olmak 
yönteminde  dilimler‐arası  kuvvetlerin  düşey 
üzere bilinen tüm kuvvetlerin toplamını temsil eder. 
bileşenlerinin,  aşağıda  verilen  ve  sonsuz  küçük 
Yüzey  yükleri  ve  donatı  kuvvetleri  bulunmadığı 
genişlikteki  bir  dilime  ait  olan  moment 
zaman Fv = –W olur. Yukarı doğru etkiyen kuvvetler 
dengesinin  diferansiyel  denkleminin  sayısal 
pozitif  kabul  edilir.  Yatay  yöndeki  kuvvetlerin 
yaklaştırımına dayalı olduğu varsayılır: 
toplanmasıyla  ikinci  kuvvet  denge  denklemi  elde   

edilir:                           X = –E tant + ht (dE/dX)         (6.82)

   
6  Dilim  üzerine  dış  kuvvetler  ve  bilinen  diğer  kuvvetler 
  Fh.+.Zi.cosi.–.Zi+1.cosi+1.–.N.sin.+.S.cos.=.0   (6.80) 
etkidiği  zaman,  bu  denkleme  ilave  terimler  girer;  sadelik 
 
açısından bu ilave terimler burada ihmal edilmiştir.
78

 
Şekil  6.19  Denge  kuvvet  yöntemleri  için  dilim 
kuvvetleri. 
 
Bu  son  eşitlik  moment  dengesi 
değerlendirmelerine  dayanır.  Ancak,  (6.83) 
eşitliği  mevcut  haliyle  moment  dengesini  tam 
olarak sağlamaz; (6.82) eşitliği moment dengesini 
tam  olarak  sağlar.  Bir  sonraki  altbölümde  ele 
alınan  diğer  dilim  yöntemleri,  belirli  sayıdaki 
dilim seti için tam dengeyi sağlarlar. Bu nedenle, 
tam denge yöntemleri olarak adlandırılırlar; GPS 
bu kategoriye girmez. 
GPS  için  emniyet  katsayısı,  önceki 
altbölümlerde  tanımlananlara  benzer  şekilde, 
ardıl  kuvvet  denge  çözümleriyle  hesaplanır. 
Şekil  6.18  Son  dilim  üzerine  etkiyen  kuvvetlerin  grafik  Başlangıçta  dilimler‐arası  kuvvetlerin  yatay 
yöntemle  kuvvet  denge  çözümü  için  kuvvet  denge  olduğu  varsayılır  ve  bilinmeyen  emniyet 
poligonu (vektör diyagramı).  katsayısı  ile  yatay  dilimler‐arası  kuvvetler  (E) 
  hesaplanır. Bu başlangıç dilimler‐arası kuvvetler 
X ve E nicelikleri dilimler‐arası kuvvetlerin düşey ve  (E)  setini  kullanarak,  (6.83)  eşitliğinden  yeni 
yatay  bileşenlerini  temsil  ederler.  ht  niceliği,  kayma  dilimler‐arası kesme kuvvetleri (X) hesaplanır ve 
yüzeyi  üzerinde  itki  hattının  yüksekliğini  temsil  kuvvet  denge  çözümü  tekrarlanır. Her seferinde 
eder. İtki hattı, dilimler‐arası kuvvetlerin (E veya Z)  dilimler‐arası  kuvvetin  düşey  bileşenini  (X) 
etkidiği  noktalardan  geçen  hayali  çizgidir  (Şekil  gözden  geçirmek  ve  bilinmeyen  emniyet 
6.20).  t  terimi,  yataydan  ölçülen  ve  itki  hattının  katsayısı  ile  yatay  dilimler‐arası  kuvvetleri 
eğimini  temsil  eden  açıdır.  GPS  yönteminde  itki  hesaplamak suretiyle, çözüm yakınsayana kadar 
hattının  yeri  kullanıcı  tarafından  varsayılır.  (6.82)  (yani,  emniyet  katsayısında  artık  önemli  bir 
eşitliğindeki  türev  GPS  yönteminde  sayısal  olarak  değişim  olmayana  kadar)  işlem  tekrarlanır.  GPS 
yaklaştırılır  ve  (6.82)  eşitliği  farklar  formunda  yöntemi  çoğu  zaman  statik  dengeyi  tam  olarak 
aşağıdaki gibi yazılır:  sağlayan  yöntemlerinki  ile  neredeyse  özdeş 
 
emniyet  katsayıları  verir.  Ancak,  her  zaman 
Ei 1  Ei 1
                 X   E tan  t  ht               (6.83)  kabul  edilebilir  derecede  küçük  hata  ile 
X i 1  X i 1 yakınsayan duraylı bir sayısal çözüm vermez.  
  GPS  yöntemi  moment  dengesini  yaklaşık  olarak 
sağlar  [(6.82)  yerine  (6.83)  eşitliği].  Yaklaşık 
çözüm   bir   kere    elde    edildikten   sonra,   her  
 79

 
Şekil 6.20 Dilim sınırlarında dilimler‐arası kuvvetlerin yerlerini tanımlayan itki hattı. 
 
dilim  için  momentleri  toplamak  ve  dilimin  Spencer  bu  yöntemi  başlangıçta  dairesel 
tabanındaki normal kuvvetin (N) yerini hesaplamak  kayma  yüzeyi  için  sunmuş  olsa  da,  dairesel 
suretiyle  moment  dengesini  sağlayacak  bir  olmayan  kayma  yüzeylerine  kolaylıkla 
çözümün  elde  edilebileceği  ve  bunun  da  moment  uygulanabilmektedir.  Burada,  dairesel  olmayan 
dengesini  tam  olarak  sağlayacağı  öne  sürülebilir.  kayma  yüzeyleri  varsayılmıştır.  Spencer 
Ancak,  bu  işlem  bu  bölümde  tanımlanan  kuvvet  yönteminde  önce  iki  denge  denklemi  çözülür. 
denge  yöntemlerinden  herhangi  biri  ile  yapılabilse  Denklemler, tüm dilimleri içeren zemin kütlesinin 
de,  sadece  emniyet  katsayısı  hesaplandıktan  sonra  tamamının  genel  kuvvet  ve  moment  dengesini 
momentlerin  toplanmasıyla  elde  edilen  moment  kapsar8.  İki  denge  denklemi,  bilinmeyen  emniyet 
dengesinin  hesaplanan  emniyet  katsayısı  üzerine  katsayısı (F) ve dilimler‐arası kuvvet eğimi () için 
bir  etkisi  olmaz.  Dilimlerin  tabanındaki  normal  çözülür.  Dilimler‐arası  kuvvetler  paralel  kabul 
kuvvetin  yerini  hesaplamak  için  momentlerin  edildiğinden,  çözülmesi  gerekli  bilinmeyen 
toplanması  işleminin  çok  yararlı  olduğu  dilimler‐arası kuvvet eğimi sayısı sadece birdir.  
söylenemez.  Kuvvet denge denklemi, 
 
 
Tam Denge Yöntemleri 
 Q
i  0                         (6.84) 
   

Statik  dengeyi  tam  olarak  sağlayan  birkaç  şeklinde  yazılabilir.  Burada,  Qi  =  dilimin  sol  ve 
farklı  dilim  yöntemi  vardır.  Tanımlanabilir  bir  sağ  tarafındaki  dilimler‐arası  kuvvetlerin  (Şekil 
çözüm  elde  edebilmek  için,  bu  yöntemlerin  her  6.21’de Zi ve Zi+1) bileşkesidir: 
 
birinde farklı varsayımlar kullanılmıştır. Bunlardan 
                                 Qi = Zi – Zi+1                         (6.85) 
birkaçı bu altbölümde ele alınacaktır.    

Spencer  Yöntemi:  Spencer  (1967)  yöntemi  dilimler‐ Dilimler‐arası  kuvvetler  paralel  kabul 
arası  kuvvetlerin  paralel  (yani,  tüm  dilimler‐arası  edildiğinden;  Qi,  Zi  ve  Zi+1’in  üçü  de  aynı  çizgi 
kuvvetlerin  eğiminin  aynı)  olduğu  varsayımına  üzerinde  olup,  Qi  çok  basit  olarak  dilimin  sol  ve 
dayanır. Dilimler‐arası kuvvetlerin spesifik eğimleri  sağ  tarafındaki  dilimler‐arası  kuvvetlerin  skaler 
bilinmez  ve  denge  denklemlerinin  çözümü  içinde  farkıdır.  
bilinmeyenlerden  biri  olarak  hesaplanır.  Spencer 
yönteminde ayrıca normal kuvvetin (N) her dilimin 
tabanının  ortasında  etkidiği  varsayılır.  Makul 
derecede  çok  sayıda  dilim  kullanılması  şartıyla,  bu 
varsayımın  bilinmeyenlerin  hesaplanmış  değerleri 
üzerine  etkisi  önemsizdir;  esasen  Spencer 
yöntemindeki  tüm  hesaplamalar  bilgisayar  yoluyla   
Şekil  6.21  Dilimler‐arası  kuvvetlerin  paralel  olduğu 
yapılır ve yeterince fazla dilim sayısı kolaylıkla elde  durumda dilimler‐arası kuvvetler ve bileşkesi.   
edilir7.   
  8  Dilimler‐arası  kuvvetler  paralel  olduğu  zaman,  yatay  ve 

7  Kullanılan  dilim  sayısı  Bölüm  14’de  ele  alınmış  olup,  burada  düşey  yönlerdeki  genel  kuvvet  dengesi  eşitlikleri  tek  bir 
fazla bir önemi yoktur.  denkleme  indirger.  Bu  nedenle,  bu  aşamada  gözetilmesi 
gereken kuvvet dengesi eşitlik sayısı birdir.  
80

Moment  dengesi  için,  herhangi  bir  nokta   

etrafındaki  momentler  toplanabilir.  Kartezyen  toplanmasıyla  aşağıdaki  iki  denge  eşitliği  elde 
koordinat  sisteminde  orijine  (x  =  0,  y  =  0)  göre  edilir: 
 
momentleri  alarak,  moment  denge  denklemi 
        N + Fv cos – Fh sin – Q sin( – ) = 0    (6.88) 
aşağıdaki gibi ifade edilebilir:    
 
        S + Fv sin + Fh cos + Q cos( – ) = 0    (6.89) 
        Q( x b sin   yQ cos )  0             (6.86)   
  Fh ve Fv nicelikleri; dilimin ağırlığı, sismik yükler, 
Burada,  xb  =  dilim  tabanı  ortasının  x  (yatay)  yayılı ve nokta yüzey yüklerinden gelen kuvvetler 
koordinatı,  yQ  =  dilim  tabanı  ortasından  tam  ve  donatı  kuvvetleri  de  dahil  olmak  üzere  dilim 
yukarıda  Q  kuvvetinin  etkime  yerinin  y  (düşey)  üzerinde  bilinen  tüm  yatay  ve  düşey  kuvvetleri 
koordinatıdır (Şekil 6.22). yQ koordinatı dilim tabanı  temsil  ederler.  Bu  iki  kuvvet  denge  denklemini 
ortasındaki  noktanın  y  koordinatı  (yb)  cinsinden  [(6.88)  ve  (6.89)]  kesme  kuvveti  (S)  için  Mohr‐
ifade edilebilir:   Coulomb denklemi [(6.63) eşitliği] ile birleştirip Q 
 
için  çözmek  suretiyle  aşağıdaki  denklem  elde 
Mo
                              yQ  yb                (6.87)  edilir:  
Q cos   
 
- Fv sin  Fh cos  (c' l / F )
Burada,  Mo  =  bilinen  herhangi  bir  kuvvetin  dilim 
 ( Fv cos  Fh sin  ul )(tan ' / F )
tabanı ortasına göre momentidir. Sismik yükler, şev  Q        
yüzeyindeki  yükler  ve  donatıdan  dolayı  iç  cos( - )  sin( - )tan' /F
yüklerden gelen kuvvetlerin bulunmadığı durumda                                                                   (6.90) 
  
Mo  sıfır  olup,  yQ  =  yb’dir9.  (6.86)  eşitliğinde  verilen  yQ  için  (6.87)  denklemi  ve  Q  için  (6.90)  denklemi 
toplamadaki  niceliklerin  her  biri,  münferit  bir  denge  denklemlerinde  [(6.84)  ve  (6.86)’da]  yerine 
dilime  ait  değeri  temsil  eder.  i  altsimgesi  sadelik  konulduğunda,  geriye  emniyet  katsayısı  (F)  ile 
açısından  devre  dışı  bırakılmış  olup;  Q,  xb,  yb  vb.  dilimler‐arası  kuvvet  eğiminden  oluşan  iki 
niceliklerin  münferit  dilimlere  ait  değerleri  temsil  bilinmeyen  ile  birlikte  iki  denklem  kalır.  F  ve   
ettiği  düşüncesinden  hareketle,  bir  sonraki  için (6.84) ve (6.86) eşitliklerini çözmede deneme‐
altbölümde de dikkate alınmayacaktır.   yanılma  prosedürleri  kullanılır.  Bu  iki  denklem 
Denge  denklemlerindeki  [(6.84)  ve  (6.86)]  Q  kabul edilebilir hata düzeyleri (kuvvet ve moment 
niceliği  bireysel  dilimlerin  kuvvet  denge  dengesizliği) içinde kalan sonuçlar verene kadar F 
eşitliklerinden  elde  edilir  (Şekil  6.23).  Dilimlerin  ve  değerleri tekrarlı bir biçimde varsayılır.  
tabanına  paralel  ve   dik   yönlerdeki  kuvvetlerin    
   

 
Şekil  6.22  Spencer  yönteminde  kullanılan  dairesel 
olmayan kayma yüzeyinin koordinatları. 
 
9  W,  S  ve  N  kuvvetlerinin  hepsi  de  dilim  tabanının  ortasında 
ortak  bir  noktada  etkirler;  bu  nedenle,  dilim  üzerinde  ilave   
kuvvetler  olmadığı  sürece  Q  da  bu  noktaya  etkimelidir.  Şekil  6.23  Spencer  yönteminde  bir  dilim  üzerine 
Spencer’ın (1967) orijinal formülünde Mo sıfır olup, buna göre yQ  etkiyen bilinen ve bilinmeyen kuvvetlerin tümü. 
= yb‘dir.  
 
 81

Emniyet  katsayısı  ve  dilimler‐arası  kuvvet  eğimi  “ölçekleme”  parametresi  ()  içermesidir. 
hesaplandıktan  sonra,  bireysel  dilimlere  ait  kuvvet  Morgenstern  ve  Price  yönteminde  f(x) 
ve moment denge denklemleri kullanılarak dilimin  fonksiyonunun  sabit  olduğu  kabul  edilirse, 
tabanındaki  normal  kuvvetin  (N)  değeri,  dilimler  Spencer  yöntemininki  ile  özdeş  sonuçlar  verir10. 
arasındaki  bireysel  dilimler‐arası  kuvvet  bileşkeleri  İki yöntem arasındaki temel fark, Morgenstern ve 
(Z)  değerleri  ve  dilimler  arasındaki  düşey  sınırlar  Price yönteminin dilimler‐arası kuvvet eğimlerine 
üzerinde  dilimler‐arası  kuvvetlerin  yerleri  (yt)  ait  varsayımlarda  ilave  esneklik  sağlamasıdır.  Bu 
hesaplanır.   ilave esneklik, dilimler‐arası kuvvetlerin değişimi 
Morgenstern  ve  Price  Yöntemi:  Morgenstern  ve  Price  ile  ilgili  varsayımlara  izin  verir.  Bununla  birlikte, 
(1965)  yönteminde  dilimler  arasındaki  kesme  statik  denge  sağlandığı  zaman,  varsayımların 
kuvvetlerinin  normal  kuvvetlerle  ilişkisinin  hesaplanan emniyet katsayısı üzerindeki etkisinin 
aşağıdaki gibi olduğu varsayılır:  genellikle  az  olduğu  görülmektedir;  bu  nedenle, 
 
Spencer, Morgenstern ve Price ve diğer tam denge 
                                  X =  f(x)E                           (6.91) 
 
dilim  yöntemleri  arasında  pratikte  çok  az  fark 
Burada,  X  ve  E  dilimler  arasındaki  düşey  ve  yatay  bulunmaktadır. 
kuvvetler;    =  bilinmeyenlerin  bir  parçası  olarak  Chen  ve  Morgenstern  Yöntemi:  Chen  ve 
çözülen,  bilinmeyen  bir  ölçekleme  faktörü  ve  f(x)  =  Morgenstern (1983) yöntemi, bir kayma yüzeyinin 
değerleri  her dilim  sınırında  önceden  tayin  edilmiş  uçlarındaki  gerilmeleri  daha  iyi  ele  alacak 
olan  bir  varsayım  fonksiyonudur.  Morgenstern  ve  biçimde,  Morgenstern  ve  Price  yönteminin  biraz 
Price  yönteminde  dilim  tabanında  normal  değiştirilmiş  bir  şeklidir.  Chen  ve  Morgenstern, 
gerilmenin  yeri  doğrudan  veya  dolaylı  olarak  kayma  yüzeyinin  uçlarında  dilimler‐arası 
varsayılır. Morgenstern ve Price yönteminin orijinal  kuvvetlerin  şeve  paralel  olması  gerektiğini  öne 
formülünde  gerilmeler,  f(x)’in  dilim  boyunca  sürmektedirler.  Bu  görüşe  göre,  dilimin 
doğrusal  değiştiği  varsayımıyla  her  dilim  boyunca  kenarındaki  kesme  kuvveti  (X)  ve  yatay  (E) 
entegre  edilmişlerdir  (Morgenstern  ve  Price,  1967).  kuvvet arasındaki ilişki,  
 
Bu yaklaşım, dilim tabanında normal kuvvetin yeri 
                          X = [ f(x) + f0(x)]E                     (6.92) 
de  dahil  olmak  üzere,  normal  gerilmelerin   

dağılımını dolaylı olarak sabitlemiştir. Morgenstern  şeklindedir.  Burada,  f(x)  ve  f0(x)  dilimler‐arası 

ve  Price  yönteminin  son  zamanlardaki  kuvvet  eğimleri  dağılımını  tanımlayan  iki  ayrı 
uygulamalarında  dilimler  için  özel  formüller  fonksiyondur.  Kayma  yüzeyinin  iki  ucunda  f(x) 
kullanılmakta  ve  normal  kuvvetin  yeri  varsayımla  sıfır olup, f0(x) de kayma yüzeyinin uçlarında şev 
belirlenmektedir.  Normal  kuvvetin  tipik  olarak  eğiminin  tanjantına  eşittir.  Kayma  yüzeyinin  iki 
dilim  tabanının  orta  noktasında  veya  dilim  ucunda  gerek  f(x)  ve  gerekse  f0(x)’in  değişimi 
tabanında  ağırlık  merkezinin  tam  altında  bir  mühendis  tarafından  varsayılır.  Chen  ve 
noktada etkidiği varsayılır.   Morgenstern  yöntemi  kabul  edilebilir  dilimler‐
Morgenstern ve Price yönteminde bilinmeyen  arası  kuvvet  eğimleri  aralığını  kısıtlar  ve  buna 
nicelikler  emniyet  katsayısı  (F),  ölçekleme  göre de olası çözümler aralığını daraltır.  
parametresi  (),  dilimin  tabanı  üzerindeki  normal  Sarma Yöntemi: Sismik katsayıyı (k) bilinmeyen ve 
kuvvetler  (N),  dilimler‐arası  yatay  kuvvet  (E)  ve  emniyet  katsayısını  da  bilinen  olarak  göz  önüne 
dilimler‐arası  kuvvetlerin  (itki  hattının)  yeridir.  almasından  dolayı,  Sarma  (1973)  yöntemi  bu 
Dilimler‐arası  kuvvetin  düşey  bileşeni  (X)  bölümde  ele  alınan  diğer  yöntemlerden  farklıdır. 
bilinmektedir  [(6.91)  eşitliğiyle  belirlenir].  Yani,  Bir  emniyet  katsayısı  değeri  varsayılır  ve  bu 
denge  denklemleri  kullanılarak  bilinmeyenler  emniyet  katsayısını  vermesi  gereken  sismik 
hesaplandıktan  sonra  dilimler‐arası  kuvvetlerin  katsayı  bilinmeyen  olarak  çözülür.  Emniyet 
düşey  bileşeni  (6.91)  bağımsız  eşitliğinden  katsayısı  genellikle  1  kabul  edilir  ve  buna  göre  
hesaplanır.    
Morgenstern  ve  Price  yöntemi  Spencer    Normal  kuvvetler  için  dilim  tabanında  varsayılan  yerler 
10

yöntemine benzer. Bilinmeyenler açısından tek fark,  hafifçe  farklı  olduğundan,  bu  burumda  bu  iki  yöntem 

arasındaki fark çok küçük olabilir. Bununla birlikte, tüm pratik 
Spencer yönteminin tek dilimler‐arası kuvvet eğimi 
amaçlar için bu farklılıklar ihmal edilebilir.  
içermesi ve Morgenstern ve Price yönteminin ise tek 
82

hesaplanan  sismik  katsayı  (Bölüm  10’da  sismik  karşılık gelen emniyet katsayısını hesaplamada bu 

yenilme  katsayısı  olarak  adlandırılmıştır)  kaymaya  üç  yöntem  benzer  sonuçlar  vermelidir.  Daha 
neden  olmak  için  gerekli  sismik  katsayıyı  temsil  önceden  belirlenen  bir  emniyet  katsayısı  için 
eder.  Sarma yönteminde dilimler arasındaki  kesme  sismik  katsayıyı  hesaplamada  Sarma  yöntemi 
kuvveti ile kesme dayanımı arasında,  daha  kolaydır.  Diğer  taraftan,  Morgenstern  ve 
 
Price  yöntemi  dilimler‐arası  kuvvetler  için  çok 
                                   X =  f(x)Sv                            (6.93) 
 
daha kolay ve kullanışlı bir varsayım içerir.  
şeklinde  bir  ilişki  vardır.  Burada,  Sv  =  dilim  Sarma  yöntemi  düşey  dilim  sınırları 
sınırında mevcut kesme kuvveti,  = bilinmeyen bir  boyunca  kesme  dayanımının  (Sv)  belirlenmesini 
ölçekleme  parametresi  ve  f(x)  =  her  düşey  dilim  gerektirir.  Birkaç  değişik  malzeme  içeren  ve 
sınırına  önceden  tayin  edilen  değerlerle  birlikte  boşluk  suyu  basınç  dağılımının  karmaşık  olduğu 
varsayılan  bir  fonksiyondur.  Kesme  kuvveti  (Sv)  şevlerde  Sarma  yöntemi  nispeten  karmaşıklaşır. 
dilim  sınırı  boyunca  zeminin  kesme  dayanımı  Sürtünmeli  malzemelerde  (,  ’  >  0)  toplam 
parametrelerine  (c,  c’  ve  ,  ’)  ve  sürtünmeli  normal  kuvvetin  (E)  dilim  sınırı  boyunca  hangi 
malzemelerde  (,  ’  >  0)  dilimler‐arası  normal  malzemeye  ne  kadarlık  oranda  dağıtılması 
(yatay)  kuvvete  (E)  bağlıdır.  Efektif  gerilme  gerektiği  konusunda  ilave  varsayımlar  gerekir. 
analizlerinde kesme kuvveti ayrıca dilim sınırındaki  Kesme  dayanımının  efektif  gerilmeler  ile  temsil 
boşluk suyu basıncına bağlıdır.   edildiği  durumda,  dilim  sınırı  boyunca  boşluk 
Sarma  yöntemi  sismik  duraylılık  suyu basınç dağılımları da göz önüne alınmalıdır. 
değerlendirmeleri  için  geliştirilmiş  olup,  bu  amaç  Bu durum, çoğu pratik problem için yöntemi son 
için  geliştirilmiş  diğer  yöntemlere  göre  bazı  derece karmaşıklaştırır ve bilgisayar programında 
avantajlar  sunar.  Sarma  yönteminde  sismik  katsayı  kullanılmasını  güçleştirir.  Sarma  yönteminin 
ve  diğer  bilinmeyenler  doğrudan  hesaplanabilir;  başlıca yararı, nispeten basit geometrili şevler için 
bilinmeyenleri  hesaplamak  için  tekrarlamalı  veya  elle yapılan hesaplamalar gibi görünmektedir.  
deneme‐yanılmalı  bir  işleme  gerek  yoktur.  Sarma  Tartışma:  Tam  denge  dilim  yöntemlerinin 
yöntemi  emniyet  katsayısı  için  tekrarlı  bir  şekilde  hepsinin  emniyet  katsayısı  için  birbirine  çok 
değişik  değerler  varsayarak  emniyet  katsayısını  ve  benzer  değerler  verdiği  görülmektedir  (Fredlund 
sismik  katsayıyı  hesaplamada  da  kullanılabilir.  ve  Krahn,  1977;  Duncan  ve  Wright,  1980).  Buna 
Sismik  katsayı  için  varsayılan  değer,  istenen  göre,  tam  denge  yöntemlerinden  hiçbiri  diğerine 
emniyet  katsayısındaki  değer  ile  eşleşene  kadar  göre  daha  az  veya  daha  çok  oranda  doğru  kabul 
süreç  tekrarlanır.  Sismik  yüklerin  söz  konusu  edilemez.  Emniyet  katsayısının  hesaplanması 
olmadığı  şevler  için  hedef  sismik  katsayı  sıfırdır.  açısından tam denge yöntemleri arasında en basiti 
Bununla  birlikte,  bir  emniyet  katsayısı  hesaplamak  Spencer yöntemi iken, yenilme için gerekli sismik 
için  Sarma  yönteminde  deneme‐yanılma  katsayıyı  hesaplamada  en  kolay  olanı  Sarma 
uygulamasına  gerek  vardır  ve  bu  durumda  diğer  yöntemidir.  
tam  denge  yöntemlerine  göre  bir  üstünlüğü  söz  Morgenstern  ve  Price  ile  Chen  ve 
konusu değildir.   Morgenstern  yöntemleri  tam  denge  yöntemleri 
Sarma  yönteminde  f(x)  fonksiyonu  ve    arasında  en  kapsamlı  ve  esnek  yöntemler  olup, 
ölçekleme  parametresi  Morgenstern  ve Price  (1965)  dilimler‐arası  kuvvetlerin  duraylılık  üzerine 
ve  Chen  ve  Morgenstern  (1983)  yöntemlerinde  etkisinin  önemli  olduğu  yerlerde  faydalı 
bunlara karşılık gelen niceliklere benzer fakat özdeş  olabilirler.  Tam  denge  şartı  sağlanmış  olmak 
değildirler. Bu yöntemlerdeki f(x) varsayımına bağlı  koşuluyla, çoğu durumlarda dilimler‐arası kuvvet 
olarak,  dilimler‐arası  kuvvetler  için  farklı  eğimler  eğimlerinin hesaplanan emniyet katsayısı üzerine 
bulunur.  Varsayılan  f(x)  paterni  aralığına  bağlı  etkisi  azdır.  Yazarlar,  dilimler‐arası  kuvvetlerle 
olarak, üç yönteme (Morgenstern ve Price, Chen ve  ilgili  varsayımların,  tam  denge  yöntemlerinde 
Morgenstern  ve  Sarma)  ait  çözümler  arasında  gerek  hesaplanan  emniyet  katsayısı  ve  gerekse 
muhtemelen  bir  kesişme  söz  konusudur.  f(x)  ve    çözümün  sayısal  duraylılığı  üzerine  önemli 
değerlerindeki  küçük  farklılıklar  hariç,  gerek  etkisinin  olduğu  birkaç  arazi  örneğinin 
verilen  bir  emniyet  katsayısı  için  gerekli  sismik  bulunduğunu  bilmektedir.  Dilimler‐arası  kuvvet 
katsayıyı  ve  gerekse  verilen  bir  sismik  katsayıya  eğimleri  ile ilgili varsayımların önemli olduğu iki 
 83

yöntemlerinin  tümü  statik  denge  denklemlerini 

kullanmaktadır.  Problemi  statik  olarak 
tanımlanabilir hale getirmek ve denklem sayısı ile 
çözümü  aranan  bilinmeyen  sayısı  arasında  bir 
eşitlik  elde  etmek  için  varsayımlar  gereklidir.  Bu 
bölümde  açıklanan  değişik  yöntemler;  bunlarla 
ilgili varsayımlar, sağlanan denge denklemleri ve 
bilinmeyenleri  ile  birlikte  Tablo  6.2’de  liste 
halinde  verilmiştir.  Her  durumda  eşit  sayıda 
denklem ve bilinmeyen vardır.  
Bu bölümde onüç farklı sınır denge yöntemi 
tanıtılmıştır.  Genel  olarak,  tam  statik  dengeyi 
sağlayan  yöntemler  en  doğru  yöntemler  olup, 
diğer  koşulların  aynı  olduğu  durumda  tercih 
nedenidirler. Bununla birlikte, daha az doğru olsa 
bile,  daha  basit  yöntemlerin  yararlı  olduğu 
durumlar  da  vardır.  Bu  bölümde  incelenen 
yöntemlerin  tümü,  her  yöntemin  pratikte 
yararlılık  koşulları  veya  aralığı  ile  birlikte  Tablo 
6.3’te özetlenmiştir.  
 
DİLİMLER‐ARASI  KUVVETLERİN  (KENAR 
KUVVETLERİNİN) TEMSİLİ   
 

   Buraya kadar olan açıklamalarda dilimler‐
 
Şekil  6.24  Dilimler‐arası  kuvvetlerle  ilişkili  arası  kuvvetlerin,  zemindeki  efektif  gerilmeden 
varsayımların, tam denge yöntemleri kullanılarak yapılan  gelen  kuvvetler,  boşluk  suyundaki  basınçlar  ve 
şev  duraylılık  hesaplamaları  sonucu  üzerinde  etkisinin  zemin  içindeki  herhangi  bir  donatıya  ait  olan 
önemli olabildiği şev ve kayma yüzeyi koşulları.  kuvvetler de dahil olmak üzere bir dilim boyunca 
 
iletilen tüm kuvvetleri temsil ettiği varsayılmıştır. 
durum şunlardan ibarettir: 
 
Dilimler‐arası  kuvvetler  ya  düşey  ve  yatay 
1. Şev  enine  kesitinin  geometrisi  ve  bileşenleri (X ve E) cinsinden ya da bileşke kuvvet 
özelliklerinden  dolayı  kayma  yüzeyi  yönünün  ve  eğimi  (Z  ve  )  cinsinden  temsil  edilmişlerdir. 
aniden  değişmeye  zorlandığı  durum  (Şekil  Dilim‐arası  sınırdaki  toplam  kuvveti  oluşturan 
6.24a)  değişik  bileşenler  arasında  hiçbir  ayırım 
2. Yönü  dilimler‐arası  kuvvetlerin  genel  yapılmamıştır.  Ancak,  su  basınçlarından  ileri 
yönünden  çok  farklı  olan  donatı  veya  dış  gelen kuvvetler gibi bazı kuvvetler bilindiğinden, 
kuvvetlerden ileri gelen önemli kuvvetler içeren  kuvvetleri  daha  sonra  bağımsız  olarak  ele  alacak 
şevlerin durumu (Şekil 6.24b ve c).  şekilde  değişik  bileşenlerine  ayırmak 
 
mümkündür. 
Bu  iki  durumda,  dilimler‐arası  kuvvet 
 
varsayımlarının  değişmesine  olanak  veren 
Zemin ve Su Kuvvetleri 
yöntemler,  belirsizlik  miktarını  ve  emniyet   

katsayısının olası değişim aralığını ortaya koymada  Basit ve güçlendirilmemiş şevlerde dilimler‐
yararlıdırlar.   arası  kuvvetler,  efektif  gerilmelerden  ve  boşluk 
  suyu basınçlarından gelen kuvvetleri temsil eder. 
VARSAYIMLAR,  DENGE  DENKLEMLERİ  VE  Bu kuvvetler, zemindeki efektif kuvvet ve sudaki 
BİLİNMEYENLER  kuvvet  olarak  ayrı  şekilde  temsil  edilebilir. 
 
Dilimler‐arası  kuvvetlerin  olası  temsil  biçimleri 
Bu  bölümün  başlangıcında  belirtildiği  gibi, 
Şekil  6.25’de  görsel  olarak  sunulmuştur. 
emniyet  katsayısının  hesaplanmasında  sınır  denge 
Kuvvetler,  bu  bölümde  daha  önceki 
84

Tablo 6.2 Sınır denge yöntemlerindeki varsayımlar, denge koşulları ve bilinmeyenler. 
 

    Sağlanan  Çözülmesi gerekli 
Yöntem  Varsayımlar  denge denklemleri  bilinmeyenler 
Sonsuz Şev  Sonsuz uzanımlı bir şev;  Şeve dik kuvvetler toplamı         1  Emniyet katsayısı (F)          1  
kayma yüzeyi şev yüzüne  Şeve paralel kuvvetler toplamı   1  Kesme yüzeyinde normal   
paralel    kuvvet (N)                          1 
         Toplam denklem sayısı           2      Toplam bilinmeyen       2 
     (moment dengesi dolaylı    
      olarak sağlanır) 

Logaritmik Spiral  Kayma yüzeyi bir  Spiralin merkezine göre  Emniyet katsayısı (F)          1 

logaritmik spiraldir.  momentler toplamı                       1 
         Toplam denklem sayısı           1      Toplam bilinmeyen       1    
     (kuvvet dengesi dolaylı olarak 
     sağlanır) 

İsveç Dairesi ( = 0)  Kayma yüzeyi dairesel;  Dairenin merkezine göre  Emniyet katsayısı (F)          1 

sürtünme açısı = 0  momentler toplamı                       1 
         Toplam denklem                      1    Toplam bilinmeyen       1 
     (kuvvet dengesi dolaylı olarak    
     sağlanır) 

Basit Dilim Yöntemi  Kayma yüzeyi dairesel;  Dairenin merkezine göre  Emniyet katsayısı (F)          1 

(Fellenius Yöntemi ve  dilim kenarındaki  momentler toplamı                       1 
İsveç Dilim Yöntemi  kuvvetler ihmal edilir. 
olarak da bilinir) 
         Toplam denklem sayısı           1    Toplam bilinmeyen       1 

Basitleştirilmiş Bishop  Kayma yüzeyi dairesel;  Dairenin merkezine göre  Emniyet katsayısı (F)          1 

dilim kenarındaki  momentler toplamı                       1  Dilim tabanı üzerinde  
kuvvetler yatay (yani,  düşey yöndeki kuvvetler     normal kuvvet (N)            n 
dilimler arasında kesme  toplamı                                           n 
kuvveti yok). 
    Toplam denklem sayısı            n+1    Toplam bilinmeyen n+1 

Kuvvet dengesi  Dilimler‐arası kuvvetlerin  yatay kuvvetler toplamı              n  Emniyet katsayısı (N)         1 

(Lowe ve Karafiath,  eğimleri varsayılır;  düşey kuvvetler toplamı             n  Dilim tabanı üzerinde  
Basitleştirilmiş Janbu,  varsayımlar yönteme göre      normal kuvvet (N)            n 
Corps of Engineers’ın  değişir.  Bileşke dilimler‐arası  
Değişkenmiş İsveç ve    kuvvetler (Z)                 n–1  
Janbu’nun GPS 
yöntemi) 
    Toplam denklem sayısı              2n    Toplam bilinmeyen     2n   

Spencer  Dilimler‐arası kuvvetler  Seçilmiş herhangi bir noktaya     Emniyet katsayısı (F)          1 

paralel (yani, hepsinin    göre toplam momentler             n  Dilimler‐arası kuvvet         1 
eğimi aynı). Normal  yatay kuvvetler toplamı              n  Dilim tabanı üzerinde 
kuvvet (N) tipik olarak  düşey kuvvetler toplamı             n  normal kuvvet (N)              n 
dilim tabanı merkezine    Bileşke dilimler‐arası 
etkir.  kuvvetler (Z)                   n–1 
Kenar kuvvetlerinin (itki 
hattının) yeri                    n–1 

    Toplam denklem sayısı              3n    Toplam bilinmeyen   3n 
 
 
 
 
 85

Tablo 6.2 (Devam) 
 

    Sağlanan  Çözülmesi gerekli 
Yöntem  Varsayımlar  denge denklemleri  bilinmeyenler 
Morgenstern ve Price  Dilimler‐arası kesme  Seçilmiş herhangi bir noktaya   Emniyet katsayısı (F)          1
kuvveti ile dilimler–arası    göre toplam momentler             n  Dilimler‐arası kuvvet eğimi 
normal kuvvet arasındaki  yatay kuvvetler toplamı              n    “ölçekleme” faktörü ()   1 
ilişki X = f(x)E’dir;  düşey kuvvetler toplamı             n  Dilim tabanı üzerinde  
normal kuvvet (N) tipik      normal kuvvet (N)            n 
olarak dilim tabanı  Dilimler‐arası yatay  
ortasına etkir.    kuvvetler                        n–1 
Dilimler‐arası kuvvetlerin  
  yeri (itki hattı)               n–1  
    Toplam denklem sayısı              3n    Toplam bilinmeyen     3n 
Chen ve Morgenstern  Dilimler‐arası kesme  Seçilmiş herhangi bir noktaya   Emniyet katsayısı (F)          1
kuvveti ile dilimler–arası    göre toplam momentler             n  Dilimler‐arası kuvvet eğimi 
normal kuvvet arasındaki  yatay kuvvetler toplamı              n    “ölçekleme” faktörü ()   1 
ilişki X = [f(x)+fo(x)]E’dir;  düşey kuvvetler toplamı             n  Dilim tabanı üzerinde  
normal kuvvet (N) tipik      normal kuvvet (N)            n 
olarak dilim tabanı  Dilimler‐arası yatay  
ortasına etkir.    kuvvetler                        n–1 
Dilimler‐arası kuvvetlerin  
  yeri (itki hattı)               n–1  
    Toplam denklem sayısı              3n    Toplam bilinmeyen     3n 
Sarma  Dilimler‐arası kesme  Seçilmiş herhangi bir noktaya   Emniyet katsayısı (F)          1
kuvveti ile dilimler–arası    göre toplam momentler             n  Dilimler‐arası kuvvet eğimi 
kesme dayanımı (Sv)  yatay kuvvetler toplamı              n    “ölçekleme” faktörü ()   1 
arasındaki ilişki                  düşey kuvvetler toplamı             n  Dilim tabanı üzerinde  
X = f(x)Sv’dir; dilimler‐     normal kuvvet (N)            n 
arası kesme dayanımı  Dilimler‐arası yatay  
kesme dayanımı    kuvvetler                        n–1 
parametrelerine, boşluk  Dilimler‐arası kuvvetlerin  
suyu basınçlarına ve    yeri (itki hattı)               n–1 
dilimler‐arası kuvvetin 
yatay bileşenine bağlıdır; 
normal kuvvet (N) tipik 
olarak dilim tabanı 
ortasına etkir. 
    Toplam denklem sayısı              3n    Toplam bilinmeyen     3n 
       
altbölümlerde  olduğu  gibi,  toplam  kuvvetler  hesaplanması  veya  varsayımla  tayin  edilmesi 
şeklinde  temsil  edildiği  zaman,  kesme  ve  normal  gereken iki kuvvet vardır. 
bileşenleri  (X  ve  E)  bilinmeyenler  şeklinde  göz  Temel  anlamda,  dilimler‐arası  kuvvetlerin 
önüne alınır ve bunların değerleri ya varsayılır ya  su  basınçlarından  ileri  gelen  bilinen  kuvvetler  ve 
da  denge  denklemlerinden  hesaplanır  (Şekil  efektif  gerilmelerden  ileri  gelen  bilinmeyen 
6.25b).  Kuvvetlerin  böyle  değil  de,  efektif  kuvvetler (Şekil 6.25c) ile temsil edilmesi mantıklı 
gerilmelerden  kaynaklanan  kuvvetler  (E’  ve  X)  görünmektedir.  Bir  dilim‐arası  sınır  boyunca  su 
artı  su  basıncından  gelen  kuvvet  (U)  ile  temsil  basınçlarının  Şekil  6.26a’daki  gibi  sadece 
edilmesi  durumunda,  su  basınçlarının  bilindiği  hidrostatik  olması  durumunda,  su  basıncından 
varsayılır  ve  efektif  kuvvet  bileşenleri  ya  kaynaklanan kuvvetin hesaplanması ve duraylılık 
hesaplanması  gereken  bilinmeyenler  olarak  ele  hesaplamalarına dahil edilmesi nispeten kolaydır. 
alınır  veya  varsayımla  belirlenirler  (Şekil  6.25c).  Ancak, su basınçlarının Şekil 6.26b’deki gibi belki 
Bu  temsil  şekillerinin  ikisinde  de  her  dilim  de farklı katmanlarda açık bir şeklide farklı basınç 
sınırında  E  ve  X  veya  E’  ve  X  olmak  üzere,  rejimleri  şeklinde  karmaşık  bir  tarzda  değişmesi
86

Tablo 6.3 Sınır denge şev duraylılık analiz yöntemlerinin özeti ve yararlılık durumları. 
 

Yöntem  Kullanımı 
Sonsuz Şev  Homojen, kohezyonsuz şevler ile, stratigrafinin kayma yüzeyini sığ derinlik ve şev 
yüzüne paralel olarak kısıtladığı şevler. Uygulanabildiği yerde doğru sonuçlar 
verir. 
Logaritmik Spiral  Homojen şevlere uygulanabilir; doğru sonuçlar verir. Şev duraylılık diyagramları 
geliştirilmesi için potansiyel anlamda yararlı olup, bazen güçlendirilmiş şevlerin 
tasarımı için yazılımlarda kullanılmaktadır.  
İsveç Dairesi;  = 0 yöntemi   = 0 olan şevlere (yani, doygun killerdeki şevlerin drenajsız analizlerine) 
uygulanabilir. Kayma yüzeyinin bir daire ile temsil edilebileceği zayıf 
malzemelerin nispeten kalın zonları.  
Basit Dilim Yöntemi  Homojen olmayan şevlere ve kayma yüzeyinin bir daire ile temsil edilebileceği c‐ 
zeminlerine uygulanabilir. Elle hesaplamalar için çok uygun. Boşluk suyu 
basınçlarının yüksek olduğu efektif gerilme analizlerinde yanlış sonuçlar verir. 
Basitleştirilmiş Bishop Yöntemi  Homojen olmayan şevlere ve kayma yüzeyinin bir daire ile temsil edilebileceği c‐ 
zeminlerine uygulanabilir. Özellikle boşluk suyu basınçlarının yüksek olduğu 
analizlerde Basit Dilim Yöntemi’nden daha doğru sonuçlar verir. Hesaplamalar 
elle veya bir hesap tablosu programında yapılabilir. 
Kuvvet Denge Yöntemleri  Tüm şev geometrisi ve zemin profillerine uygulanabilir. Dairesel olmayan kayma 
   (Lowe ve Karafiath’ın kenar     yüzeyleri için elle hesaplama yapmaya elverişli tek yöntem. Tam denge 
   kuvvet varsayımı önerilir)  yöntemlerine göre daha az doğru sonuçlar verir ve sonuçlar dilimler‐arası 
kuvvetlerin eğimleri ile ilgili varsayımlara duyarlıdır. 
Spencer Yöntemi  Tüm şev geometrisi ve zemin profillerine uygulanabilir doğru bir yöntem. Emniyet 
katsayısının hesaplanması için en basit tam denge yöntemi. 
Morgenstern ve Price Yöntemi  Tüm şev geometrisi ve zemin profillerine uygulanabilir doğru bir yöntem. 
Kapsamlı, iyi geliştirilmiş bir tam denge yöntemi.  
Chen ve Morgenstern Yöntemi  Aslında Morgenstern ve Price yönteminin güncelleştirilmiş şekli. Herhangi şekilli 
kayma yüzeyi ve şev geometrisine, yüklere vb.’ne uygulanabilir kapsamlı ve 
doğru bir yöntem. 
Sarma Yöntemi  Tüm şev geometrisi ve zemin profillerine uygulanabilir doğru bir yöntem. Belirli bir 
emniyet katsayısı elde etmek için gerekli sismik katsayıyı hesaplamada uygun bir 
tam denge yöntemi. Basit şevler hariç, kenar kuvveti varsayımlarının 
uygulanması zordur.  
 
durumunda  su  basınçlarından  kaynaklanan  gelen  bilinmeyen  kuvvetten  ayrı  bir  bilinen 
kuvvetin  ve  yerinin  hesaplanması  zor  olabilir.  kuvvet  olarak  göz  önüne  alınması  çok  önemli 
Karmaşık  yeraltı  suyu  koşulları  ve  yeraltı  zemin  değildir.  Şekil  6.27’de  görülen  batmış  şev,  bunu 
profilleri  için  her  dilim‐arası  sınırda  su  görsel  olarak  ifade  etmek  için  bir  örnektir.  Bu 
basınçlarından  kaynaklanan  kuvvetleri  şevin  emniyet  katsayısı  Spencer  dilim  yöntemini 
hesaplanması  pratik  değildir.  Su  basınçlarından  kullanmak  suretiyle  iki  değişik  şekilde 
kaynaklanan  kuvveti  hesaplamak  mümkün  olsa  hesaplanmıştır.  Birinci  durumdaki  emniyet 
bile,  fazladan  harcanan  çaba, akış şemasını  ve  bu  katsayısı,  dilimler  arasındaki  toplam  kuvvetleri 
tür  hesaplamaları  yapmada  kullanılan  bilgisayar  temsil  eden  dilimler‐arası  kuvvetler  ile 
programlarının  yazılmasını  karmaşıklaştırır.  Bu  hesaplanmıştır.  İkinci  durumda,  dilimin 
pratik  sebeplerden  dolayı,  çoğu  şev  duraylılık  kenarındaki  su  basınçları  hesaplanmış  ve  efektif 
formülleri ve hesaplamaları, zeminde hem efektif  gerilmelerden  gelen  bilinmeyen  dilimler‐arası 
gerilme  hem  de  su  basınçlarından  gelen  kuvvetlerden  bağımsız  olarak  ele  alınmıştır. 
kuvvetleri  içeren  toplam  kuvvetleri  temsil  eden  Hesaplamalar,  şev  tepesinden  30  ft  ve  60  ft 
dilimler‐arası kuvvetlere dayalıdır.   yukarıda olmak üzere iki farklı su yüksekliği için 
Tam  statik  dengeyi  sağlayan  dilim  yapılmıştır.  Hesaplamalarda  Spencer  tam  denge 
yöntemlerinde,  bilinmeyen  dilimler‐arası  yöntemi  ve  U.S.  Corps  of  Engineers’ın 
kuvvetlerin su basıncı kuvvetini içerip içermemesi  Değişkenmiş  İsveç  yöntemi  kullanılmıştır. 
veya  su  basıncı  kuvvetinin  efektif  gerilmeden  Değişkenmiş  İsveç  yönteminde  dilimler‐arası
 87

 
Şekil 6.25 (a) Şev ve dilim. Dilimler‐arası kuvvetlerin (b) toplam kuvvetler ve (c) su basıncı kuvvetleri ile birlikte efektif 
kuvvetler ile temsil edilmesi.  
 
(toplam  veya  efektif)  kuvvetlerin  şev  yüzüne  basınçlarının  ayrı  ele  alındığı  efektif  kuvvetlerle 
paralel  (yani,  yatay  ile  21,80  açı  yapacak  şekilde)  temsil  edildiği  durumda  bulunan  emniyet 
olduğu  kabul  edilmiştir.  Her  durum  için  iki  katsayıları  Spencer  yöntemi  ile  hesaplananlar  ile 
yöntemle  hesaplanan  emniyet  katsayıları  Tablo  yakın  bir  uyum  içerisinde  iken,  dilimler‐arası 
6.4’de özetlenmiştir. Spencer yöntemi için, toplam  kuvvetlerin  toplam  kuvvetlerle  temsil  edildiği 
ve  efektif  dilimler‐arası  kuvvetler  ile  hesaplanan  durumda  bulunan  emniyet  katsayıları  %47‐60 
emniyet  katsayılarının  hemen  hemen  özdeş  daha  büyüktür!  Dilimler‐arası  kuvvetlerin  efektif 
oldukları  görülebilir.  Ayrıca,  dilimler‐arası  kuvvetlerdeki  eğim  ile  aynı  eğimdeki  toplam 
kuvvetlerin  hesaplanan  eğiminin,  dilimler‐arası  kuvvetlerle  temsil  edilmesinin  anlamı,  toplam 
kuvvetler  efektif  gerilmeden  (sadece  zemin)  kuvvetlerin  efektif  kuvvet  ve  su  basıncı 
ziyade  toplam  kuvveti  (zemin  +  su)  temsil  ettiği  kuvvetinin  ayrı  ayrı  ele  alındığı  zamankinden 
zaman  daha  düşük  olduğu  da  görülmektedir.  daha  büyük  eğimde  olmasıdır.  Daha  önce 
Sudan  kaynaklanan  kuvvet  daima  yatay  olarak  gösterildiği  gibi,  dilimler‐arası  kuvvetlerin  eğimi 
etkir ve bu nedenle, zemin ile sudan kaynaklanan  ne kadar fazla ise, genellikle emniyet katsayısı da 
toplam  kuvvetin  sadece  efektif  gerilmeden  o  kadar  yüksektir  (örnek  olarak  bkz.  Şekil  6.15). 
kaynaklanan  kuvvetin  eğiminden  daha  küçük  Tablo  6.4’de  sunulan  sonuçlara  göre,  dilimler‐
eğimde olması mantıklıdır.   arası  kuvvetlerin  efektif  kuvvetler  ve  su 
Tablo  6.4’de  Değişkenmiş  İsveç  yöntemi  basıncından  gelen  kuvvetler  cinsinden  ifade 
için  verilen  emniyet  katsayıları,  dilimler‐arası  edilmesi  daha  uygundur.  Bununla  birlikte,  daha 
kuvvetlerin  toplam  veya  efektif  kuvvetler  önce  de  açıklandığı  gibi,  karmaşık  şevlerde  bu 
kullanılarak  temsil edilmesine bağlı olarak büyük   işlem hem zor hem de pratik değildir. 
farklılıklar      göstermektedir.     Kuvvetlerin,     su  
 
88

 
Şekil 6.26 Dilim‐arası sınırlarda boşluk suyu basınç dağılımları; (a) basit hidrostatik basınçlar; (b) karmaşık yeraltı suyu 
ve boşluk suyu basınç koşulları.  
 
kuvvetleri  zemin  ve  sudan  gelen  kuvvetlerden 
ayırmaktır (Şekil 6.28c). Dilimler‐arası kuvvetlerin 
dilimler  arasındaki  tüm  kuvvetleri  temsil  etmesi 
durumunda,  toplam  dilimler‐arası  kuvvetler  (X 
ve  E  veya  Z  ve  )  bilinmeyen  olarak  göz  önüne 
alınır.  Dilimler‐arası  kuvvetler  hesaplandıktan 
sonra,  sadece  zemin  ve  su  tarafından  taşınan 
kuvvetlerin  miktarı,  toplam  dilimler‐arası 
kuvvetlerden  donatıdan  gelen  ve  bilinen 
kuvvetlerin  çıkarılmasıyla  bulunabilir.  Diğer 
 
Şekil  6.27  Dilimler‐arası  kuvvetlerin  toplam  ve  efektif  taraftan,  donatı  kuvvetlerinin  zemin  ve  sudan 
gerilme temsilleri ile analiz edilen batmış şev.  gelen  kuvvetlerden  ayrı  değerlendirilmesi 
  durumunda,  önce  donatı  kuvvetleri  bulunur  ve 
Zemin Suyu ve Donatı Kuvvetleri  bilinen dilimler‐arası kuvvetler olarak işleme tabi 
 
tutulur; kalan dilimler‐arası kuvvetler de (zemin + 
Şekil  6.28a’dakine  benzeyen  ve  geogridler, 
su) bilinmeyen kuvvetler olarak göz önüne alınır. 
geotekstiller,  kazıklar,  zemin  çivileri  ve  bağlama 
Elle  hesaplamalarda  genellikle  (daha  az 
ankrajları  ile  güçlendirilmiş  olan  şevlerdeki 
hesaplama gerektiren) en kolay yol, dilimler‐arası 
dilimler‐arası  kuvvetler  zeminde  ve  sudaki 
kuvvetlerin  zemin  +  su  +  donatı  şeklinde  bir 
kuvvetlere ek olarak, dilim‐arası sınırlarda donatı 
kuvvet  seti  olarak  tüm  kuvvetleri  temsil 
elemanları yoluyla aktarılan kuvvetleri de kapsar. 
etmesidir.  Ancak,  bilgisayar  programı 
Bu  durum,  dilimler‐arası  kuvvetlerin  temsili  ile 
kullanılarak  yapılan  hesaplamalarda,  donatıdan 
ilgili ilave tercihlerin ortaya çıkmasına neden olur. 
gelen  kuvvetlerin  zemin  ve  sudan  gelen 
Mümkün  yollardan  biri,  dilimler‐arası 
kuvvetlerden  ayrı  değerlendirilmesi  muhtemelen 
kuvvetlerin  hem  zeminde  ve  hem  de  donatıdaki 
daha uygun olacaktır.  
kuvvetleri temsil etmesini sağlamak (Şekil 6.28b); 
diğeri  de,  donatıdan  gelen  dilimler‐arası 
 
 
 
 89

Tablo 6.4 Toplam dilimler‐arası kuvvetleri ve su basıncı ile birlikte efektif dilimler‐arası kuvvetleri kullanarak yapılan 
şev hesaplamalarının özetia. 
 

  Şev tepesi üstünde 30 ft su    Şev tepesi üstünde 60 ft su 
    Efektif kuvvetler      Efektif kuvvetler  
Analiz yöntemi  Toplam kuvvetler  ve su kuvvetleri  Toplam kuvvetler  ve su kuvvetleri 
Spencer   F = 1,60  F = 1,60    F = 1,60  F = 1,60 
   = 1,70   = 17,20     = 1,10   = 17,20 
Corps of Engineers’  F = 2,38  F = 1,62    F = 2,60  F = 1,62 
  Değişkenmiş İsveç’i    = 21,80   = 21,80     = 21,80   = 21,80 
a   = dilimler‐arası kuvvetlerin eğimi.   
 

 
Şekil  6.28  İçinde  donatı  elemanları  bulunan  bir  şev  için  dilimler‐arası  kuvvetlerin  alternatif  temsil  şekilleri;  (a)  içinde 
donatı elemanı bulunan şev; (b) donatı ve zemin + su kuvvetlerinin birleştirildiği; (c) donatı ve zemin + su kuvvetlerinin 
ayrı ayrı değerlendirildiği durum. 
 
Donatılı bir şevin duraylılığını bir bilgisayar  arası  sınırı  hem  de  kayma  yüzeyini  kestiği 
programı  ile  hesaplamak  için,  donatı  boyunca  noktalarda  donatı  kuvvetini  hesaplamada 
etkiyen kuvvetlerin tanımlanması ve donatının bir  kullanılabilir.  Bir  dilim  sınırı  üzerindeki  su 
sınırı  kestiği  durumlarda  bunların  basıncını  hesaplamadan  farklı  olarak,  bir  dilim 
hesaplanabilmesi  gerekir.  Donatının  kayma  sınırındaki  donatı  kuvvetinin  hesaplanması 
yüzeyini kestiği durumdaki kuvveti hesaplamada  nispeten  kolaydır.  Buna  göre,  donatı  kuvvetinin 
kullanılan  şema  ile  donatının  bir  dilim  sınırını  geriye  kalan  dilimler‐arası  kuvvetlerden  ayrı  bir 
geçtiği  durumdaki  kuvveti  hesaplamada  şekilde  ele  alınması  da  kolaydır.  Ayrıca,  donatı 
kullanılan şema arasındaki fark çok küçüktür. Bu  kuvvetleri  zemin  ve  sudaki  dilimler‐arası 
nedenle,  uygun  bir  hesaplama  şeması  kuvvetlerden  çok  farklı  yönlerde  etkiyebilir. 
geliştirildikten  sonra,  donatının  hem  dilimler‐ Donatı  kuvvetlerini  zemin  ve  sudan  gelen 
90

kuvvetlerden  ayrı  bir  şekilde  değerlendirmek  dilimin  donatıdan  aldığı  katkı  ortaya  çıkmış 
suretiyle,  dilimler‐arası  kuvvetlerin  eğimleri  olacaktır.  
konusunda daha gerçekçi varsayımlar yapılabilir.    
Dilim‐arası  sınırlarda  donatı  kuvvetlerinin  ANİZOTROP KESME DAYANIMI İLE 
zemin ve sudan gelen kuvvetlerden ayrı tutulması  HESAPLAMALAR 
 
ayrıca daha gerçekçi bir dilimler‐arası kuvvet seti 
Kesme dayanımı daha önce kohezyonun (c, 
ile birlikte denge denklemleri için genellikle daha 
c’) ve sürtünme açısının (, ’) uygun değerleri ile 
duraylı  sayısal  bir  çözüm  verir.  Donatı 
ifade  edilmişti.  Kesme  dayanımlarının  anizotrop 
kuvvetlerinin,  donatının  hem  kayma  yüzeyini 
olması  durumunda  kohezyon  ve  sürtünme  açısı 
hem  de  her  dilim‐arası  sınırını  kestiği  yerlere 
değerleri  yenilme  düzleminin  yönelimine  bağlı 
uygulanması  durumunda,  her  dilime  uygulanan 
olabilir.  Böyle  durumlarda  kesme  dayanımları 
kuvvetler  daha  gerçekçi  olacaktır.  Meselâ,  Şekil 
tipik olarak drenajsız kesme dayanımı şeklinde ve 
6.29b’de  gösterilene  benzer  bir  dilimde  donatı 
  de  sıfır  olup,  buna  göre  anizotrop  kesme 
tarafından  dilime  uygulanan  gerçek  kuvvet, 
dayanımı,  drenajsız  kesme  dayanımının  (su) 
donatı  elemanının  sol  tarafta  dilim  arasındaki 
yenilme  düzleminin  yönelimine  göre  değişimi 
sınırda  dilime  giriş  yaptığı  yerdeki  kuvvet  ile 
şeklinde  ifade  edilir.  Dayanımların  yenilme 
tabanda  dilimden  çıktığı  yerdeki  (kayma 
düzleminin  yönelimi  ile  değiştiği  durumda 
yüzeyindeki)  kuvvetin  farkına  eşittir.  Bu 
duraylılık  hesaplamaları  yapmak  için,  çok  basit 
durumda,  dilim  üzerindeki  net  donatı  kuvveti 
anlamda  dilim  tabanının  (kayma  yüzeyinin) 
(Ti+1  –  Ti)  oldukça  küçük  olabilir.  Bunun  tersine, 
eğimine  bağlı  olarak  her  dilime  ait  uygun 
dilime  sadece  taban  kısmında  bir  donatı  kuvveti 
kohezyon  ve  sürtünme  değerlerinin  tayin 
(Ti+1)  uygulanmış  olsaydı,  uygulanan  donatı 
edilmesi  gerekir.  Dayanımlar  bir  kere  tayin 
kuvveti  oldukça  büyük  olurdu.  Dengenin,  donatı 
edildikten  sonra,  geriye  kalan  hesaplamalar  her 
kuvvetinin sadece dilim tabanına uygulanmasıyla 
zamanki gibi yapılır. 
sağlanabilmesi  için,  dilimin  sol  tarafındaki 
 
bilinmeyen  dilim‐arası  kuvvetin  dilimin  sağ 
EĞRİSEL YENİLME ZARFLARI İLE 
tarafındaki  bilinmeyen  dilim‐arası  kuvvetten  çok 
HESAPLAMALAR 
büyük  olması  gerekebilir  ve  dilimin  sol  ve  sağ   

taraflarındaki dilimler‐arası kuvvetlerin eğimi çok  Daha önce sunulan denklemlerin tümünde, 
farklı  olabilir.  Dilimler‐arası  kuvvetin  kesme  dayanımının  kohezyon  ve  sürtünme  açısı 
büyüklüğünde  ve  eğimindeki  böyle  ani  ile  tanımlanan  doğrusal  bir  Mohr‐Coulomb 
değişimler,  denge  denklemlerinin  çözümünde  yenilme  zarfı  ile  temsil  edildiği  varsayılmıştır. 
sayısal problemlere neden olabilir.   Bununla  birlikte,  yenilme  zarfları  çoğu  zaman 
Donatıdan  gelen  dilimler‐arası  kuvvetleri  eğriseldir.  Duraylılık  analizlerinde  bu  eğrisel 
zeminden  gelen  kuvvetlerden  ayırmanın  yenilme  zarfları  daha  fazla  çaba  gerektirir.  Mohr 
gerekçesi,  donatı  elemanının  iki  düşey  dilim  yenilme  zarfının  eğrisel  olması  durumunda, 
sınırını da keserek bir dilimin tamamını kat ettiği  kesme dayanımı normal gerilme (, ’) ile değişir 
durumu  gösteren  Şekil  6.29c’deki  dilimin  göz  ve  kesme  dayanımı  bilinmeden  önce  normal 
önüne alınmasıyla daha iyi görülebilir. Donatının  gerilmenin  bilinmesi  gerekir.  Kesme  dayanımı 
bu  dilim  üzerine  uyguladığı  gerçek  kuvvet,  bilinmeden  normal  gerilmenin  hesaplanmasına 
donatının  dilimden  geçişi  sırasında  donatı  ile  izin  veren  tek  yöntem  Basit  Dilim  Yöntemi’dir; 
zemin arasında kesme (yük transferi) ile aktarılan  diğer  dilim  yöntemlerinin  tümünde  normal 
kuvvet  olacaktır.  Açıkça  görüleceği  gibi  bu  gerilmenin  hesaplanabilmesi  için  kesme 
kuvvet,  dilimin  iki  tarafındaki  donatı  kuvvetleri  dayanımının  önceden  bilinmesi  gerekir.  Bu 
arasındaki  fark  (yani,  Ti+1  –  Ti)  ile  temsil  edilir.  yöntemlerde  önce  kesme  dayanımının 
Dilimin  her  bir  tarafındaki  donatı  kuvvetlerinin  belirlenmesi  ve  daha  sonra  normal  gerilmeyi  (ve 
(Ti+1  ve  Ti)  zemindeki  bilinmeyen  dilimler‐arası  emniyet  katsayısını)  hesaplamak  üzere  gerekli 
kuvvetlerden ayrı olarak hesaplanması ve bilinen  duraylılık  hesaplamalarının  ortaya  konması 
kuvvetler  olarak  uygulanması  durumunda,  gerekir.  Normal  gerilme  bulunduktan  sonra  yeni 
kesme  dayanımları  hesaplanabilir  ve  yakınsama 
 91

sağlanıncaya  kadar  işlemler  tekrarlanır.  Eğrisel  zarfa  teğet  bir  yenilme  zarfı  kullanan 
Hesaplanan  normal  gerilmeye  göre  kesme  ikinci yaklaşım daha karmaşık olsa da, uygulanan 
dayanımları  saf  kohezyon  (  =  0)  şeklinde  deneme‐yanılma  yöntemlerinde  daha  hızlı  bir 
tanımlanabilir.  Alternatif olarak  kesme  dayanımı,  yakınsama  sağlar.  Bununla  birlikte,  yakınsama 
hesaplanan  normal  gerilme  değerinde  eğrisel  sağlandıktan  sonra  iki  yöntem  de  özdeş  sonuçlar 
zarfa  teğet  olan  yenilme  zarfının  kohezyonu  ve  verir.
sürtünme  açısı  ile  temsil  edilebilir  (Şekil  6.30b). 
 

 
Şekil  6.29  Bir  dilim  üzerine  etkiyen  donatı  kuvvetleri:  (a)  içinde  donatı  elemanı  bulunan  şev;  (b)  4  No.’lu  dilime  ait 
donatı kuvvetleri; (c) 3 No.’lu dilime ait donatı kuvvetleri.  
 
EMNİYET KATSAYISININ ALTERNATİF  vermektedir.  Böyle  iki  tanımlama  şekli  aşağıda 
TANIMLARI  verilmiştir.  
 
 
Buraya  kadar  olan  açıklamalarda  emniyet 
Yük İçin Emniyet Katsayısı 
katsayısı  zeminin  kesme  dayanımına  göre   

tanımlanmıştır.  Şev  duraylılık  analizlerinde  Emniyet  katsayısının  bir  tanımı,  yüke  göre 
genellikle  kullanılan  emniyet  katsayısı  bu  olup,  yapılan  tanımdır.  Emniyet  katsayısının  genellikle 
aksi  belirtilmediği  sürece  bu  tanım  [(6.1)  eşitliği]  yüke  göre  tanımlandığı  durum,  taşıma  gücü  ile 
önerilmektedir;  kitabın  tamamında  da  bu  tanım  ilgilidir.  Taşıma  gücü  için  yük  cinsinden 
kullanılmıştır.  Ancak,  bazen  emniyet  katsayısının  tanımlanan emniyet katsayısı: 
 
diğer tanımları kullanılmaktadır. Bunlar, emniyet 
yenilme için gerekli yük 
katsayısı       için       genellikle      farklı      değerler   F =          (6.94) 
gerçekte uygulanan yük 
   
92
 

qnih = 0,5 BN = 0,5(132)(8)(53) = 27.984 ≈ 28.000 lb 


                                     (6.96) 
 

Buna göre emniyet katsayısı: 
 

                        F = 28.000 / 10.000 = 2,80           (6.97) 
 

(6.96)  eşitliği  aslında  kesme  dayanımını  () 

zeminin  kesme  dayanımının  tamamen  mobilize 
olduğu  durumda  dengeyi  sağlayan  taşıma  gücü 
ile  ilişkilendiren  bir  sınır  denge  denklemidir. 
Bunun yerine, kesme dayanımının bir kısmının, 
 

                                tand = tan/ F                     (6.98) 
 

şeklinde mobilize olması durumunda, 
 

                             qdenge = 0,5BN‐mob                   (6.99) 
 

ifadesi yazılabilir. Burada, F = kesme dayanımına 
göre  emniyet  katsayısı,  d  =  mobilize  olan 
  sürtünme  açısı,  qdenge  =  denge  temas  basıncı  ve 
Şekil  6.30  Eğrisel  Mohr  yenilme  zarflarının  eşdeğer  Nmob  = mobilize olan sürtünme açısına (d) dayalı 
kohezyon  ve  sürtünme  açısı  değerleriyle  alternatif  N  değeridir.  Şekil  6.31’de  verilen  10.000  psf’nin 
temsili:  (a)  eşdeğer  c  dayanımı  (  =  0)  ile  temsil;  (b) 
uygulanan  temas  basıncı  olarak  alınması 
kohezyon  ve  sürtünmenin  eşdeğer  tanjant  değerleri  ile 
durumunda,  dengeyi  [(6.99)  eşitliğini]  sağlayan 
temsili. 
kesme  dayanımına  (ve  d’ye)  göre  emniyet 
 
katsayısı değeri bulunabilir. Bu işlem, bir emniyet 
katsayısı değeri varsaymak ve buna karşılık gelen 
denge  temas  basıncını  hesaplamak  suretiyle, 
deneme‐yanılma  yoluyla  gerçekleştirilmiş  ve 
sonuçlar  Tablo  6.5’de  özet  olarak  verilmiştir.  Bu 
tabloya  göre,  kesme  dayanımına  uygulanan 
1,25’lik  bir  emniyet  katsayısının,  uygulanan 
  10.000  psf’lik  yükü  altında  sömelde  denge 
Şekil 6.31 Yüke uygulanan emniyet katsayısı ile kesme  meydana  getirdiği  görülmektedir.  Kesme 
dayanımına  uygulanan  emniyet  katsayısı  arasındaki  dayanımına  uygulanan  bu  emniyet  katsayısı 
farkı göstermeye yönelik sömel problemi. 
değeri (1,25), daha önce hesaplanan [(6.97) eşitliği] 
 
ve yükün uygulandığı durumdaki 2,8 değerinden 
Emniyet  katsayısının  bu  tanımı  ile  kesme 
çok düşüktür. Buna göre, temas basıncı için yüke 
dayanımına  göre  tanımlanan  emniyet  katsayısı 
uygulanan  emniyet  katsayıları,  şev  duraylılık 
arasındaki farkı ortaya koymak için, Şekil 6.31’de 
analizlerinde  kullanılan  ve  kesme  dayanımına 
verilen sömeli göz önüne alınız. Genişliği 8 ft olan 
uygulanan  emniyet  katsayıları  ile 
sömel,  kohezyonsuz  zemin  üzerine  oturmakta  ve 
karşılaştırılamaz.  
zemine 10.000 psf’lik (4,88 kgf/cm2) temas basıncı 
Kesme  dayanımına  göre  olan  emniyet 
uygulamaktadır. Bu sömelin yenilmesi için gerekli 
katsayısı,  yüke  göre  olan  emniyet  katsayısına 
nihai temas basıncı, 
 
kıyasla  1,0’e  daha  yakındır;  ancak,  farkın 
qnih = 0,5 BN                      (6.95) 

büyüklüğü  ’nin  değerine  bağlı  olarak  önemli 
 
ölçüde değişir. Örnek olarak, Şekil 6.32’de verilen 
olup,  burada  N  =  sadece  içsel  sürtünme  açısına  şevi  göz  önüne  alınız.  Şekilde  verilen  üç  farklı 
()  bağlı  olan  taşıma  gücü  faktörüdür.  370’lik  bir  kesme  dayanımı  parametre  seti  için  emniyet 
sürtünme  açısı  için  N  değeri  53  olup,  bu  katsayıları  hesaplanmıştır.  Kesme  dayanımı 
durumda nihai taşıma gücü: 
 93

parametrelerinin  değerleri,  kesme  dayanımına  Tablo  6.5  Kesme  dayanımı  üzerinde  değişik  emniyet 
göre  emniyet  katsayısı  [(6.1)  eşitliği]  yaklaşık  1,5  katsayıları için hesaplanan denge basınçlarının özeti. 
 
olacak  şekilde  seçilmiştir.  Her  bir  şev  için  hem  Varsayılan F  d (0)  N‐mob  qdenge (lb/ft2) 
kesme  dayanımına  hem  de  yüke  dayalı  emniyet  1,00  37,0  53  28.000 
katsayıları  hesaplanmıştır.  Yüke  göre  emniyet  1,25  31,1  19  10.000 
katsayısı,  şev  tamamen  mobilize  olan  kesme  1,50  26,7    9    4.800 
dayanımı ile sınır dengeye gelene kadar, zeminin   
birim  ağırlığını  emniyet  katsayısı  ile  çarpmak 
suretiyle  hesaplanmıştır.  Üç  şev  durumu  için 
kesme  dayanımı  ve  yüke  göre  hesaplanan 
emniyet  katsayıları  Tablo  6.6’da  özetlenmiştir. 
Kesme  dayanımlarının  ilk  seti  (  =  0)  için,  kesme 
dayanımı  ve  yüke  göre  bulunan  emniyet 
katsayıları  özdeştir.    =  0  olduğu  sürece,  şev 
duraylılığı ve daha önce gösterilen sömelin taşıma 
gücü  gibi  problemler  için  bu  durum 
değişmeyecektir. Kesme dayanımlarının ikinci seti 
için, yüke göre emniyet katsayısı yaklaşık 11 iken, 
kesme  dayanımına  göre  olan  değer  1,5’dur.  Bu 
durumda  aradaki  fark  %700’den  fazladır.  Son   
olarak,  kesme  dayanımlarının  üçüncü  seti  (  =  Şekil  6.32  Kesme  dayanımı  ve  uygulanan  yüke  göre 
36,90  ve  c  =  0)  için,  kesme  dayanımına  göre  emniyet  katsayısını  hesaplamada  kullanılan  şev  ve 
emniyet  katsayısı  1,5  iken,  yüke  göre  olan  değeri  zemin özellikleri. 
sonsuzdur (yani, zeminin ağırlığı ne kadar büyük   
Tablo  6.6  Örnek  şev  ve  üç  takım  zemin  özelliği  için 
olursa  olsun,  kesme  dayanımı  her  zaman  için 
kesme  dayanımı  ve  yüke  göre  hesaplanan  emniyet 
kesme  gerilmesinden  büyüktür).  Özet  olarak, 
katsayılarının özeti. 
kesme dayanımı ve yüke göre emniyet katsayıları   

birbiri  ile  aynı  değerde  olabileceği  gibi,  ’nin    Emniyet katsayısı hesabı 

büyük  değerlerinde  birbiri  ile  Özellik seti  Kesme dayanımı  Yük 
karşılaştırılamayacak  kadar  çok  farklı  olabilirler.  1 ( = 0)  1,50  1,50 
2 (c > 0,  > 0)  1,50  11,00 
Zeminin  kesme  dayanımı  şev  duraylılık 
3 (c = 0)  1,50  Sonsuz 
analizindeki  en  önemli  bilinmeyenlerden  biri 
 
olduğundan  (elbette  ki,  hemen  her  durumda 
Mr
zeminin  birim  ağırlığından  daha  büyük  derecede                                   M d   0             (6.101) 
belirsizlikler  sunar),  emniyet  katsayısının  kesme  F
 

dayanımına  uygulanması  daha  mantıklı  (6.101)  eşitliği,  kaydıran  moment  ile,  faktörlü  bir 
görünmektedir.   emniyet  katsayısına  bölünen  toplam  mevcut 
  direnen  momente  eşit  olan  mobilize  olmuş 
Momentler İçin Emniyet Katsayısı  direnen  moment  arasındaki  dengeyi  ifade  eden 
 

Emniyet  katsayısının  tanımı  için  önerilen  bir  denge  denklemidir.  Direnen  momentin 
bir diğer yol, momentlere dayalı olan tanımdır. Bu  tamamıyla  zeminin  kesme  dayanımından 
durumda  emniyet  katsayısı  mevcut  direnen  kaynaklanması  durumunda,  direnen  momente 
momentlerin gerçekte kaydıran momentlere oranı  göre bulunan emniyet katsayısı daha önce kesme 
olarak tanımlanır:  dayanımına  göre  bulunan  emniyet  katsayısı  ile 
  aynıdır.  İşin  doğrusu,  daha  önce  İsveç  Daire 
mevcut direnen moment  Mr  Yöntemi  [(6.28)  eşitliği]  için  kesme  dayanımına 
F =  =  (6.100) 
gerçekte kaydıran moment  Md  göre  hesaplanan  emniyet  katsayısının  (6.100) 
 
eşitliği  ile  ifade  edilen  momentler  oranına  eşit 
Bu eşitlik yeniden düzenlenerek şöyle yazılabilir: 
olduğu  gösterilmişti.  Bu  durumda,  kesme 
 
  dayanımına  göre  hesaplanan  emniyet  katsayısı 
94

[(6.1)  eşitliği]  ile  momentlere  göre  bulunan  (6.102)  ve  (6.103)  eşitliklerinin  ikisi  de 
emniyet katsayısı [(6.100) eşitliği] arasında bir fark  emniyet  katsayısının  momentler  oranı  cinsinden 
yoktur.   geçerli  tanımlarını  temsil  ederler;  ancak,  bu  iki 
Direncin  tümünün  zemin  direncinden  tanım  farklı  emniyet  katsayıları  vermektedir. 
geldiği basit bir şev yerine, donatıdan gelen ilave  (6.102)  ve  (6.103)  eşitlikleri  aşağıdaki  gibi 
kuvvetlerin  bulunması  durumunda,  emniyet  yazıldıkları  takdirde  daha  kolay 
katsayısının  iki  tanımı  [(6.1)  ve  (6.100)  eşitlikleri]  yorumlanabilmektedirler. (6.102) eşitliği için, 
 
oldukça  farklı  olabilir.  Ayrıca,  momentlerin 
Ms Mt
oranına  göre  emniyet  katsayısı  tanımı  çelişkili                           M d             6.104) 
olabilir.  Bunu  ortaya  koymak  için,  Şekil  6.33’de  F F
 
verilen  kayma  yüzeyini  ve  şevi  göz  önüne  alınız.  ve (6.103) eşitliği için de, 
Bu  şevdeki  donatı  tek  katman  halindedir.   

Ms
Donatıdan  kaynaklanan  kuvvetin  daire  merkezi                           M d   Mt           (6.105) 
etrafında  oluşturduğu  moment  Mt  olsun.  Mevcut  F
 
kesme dayanımından kaynaklanan momentler Ms  yazılabilir.  Bu  denklemlerin  ikisi  de  denge 
ve  zeminin  ağırlığının  oluşturduğu  moment  de  denklemleri  olarak  yorumlanabilir.  Donatıdan 
Md  olsun.  Bu  durumda,  direnen  ve  kaydıran  gelen katkının direnen momente eklendiği birinci 
momentlere  göre  bir  emniyet  katsayısı  denkleme göre, direnen momentler; mobilize olan 
tanımlanabilir.  Donatıdan  gelen  momentin  kesme  dayanımından  gelen  momentler  ve 
zeminin  kesme  direncinden  gelen  momente  [mobilize olan değerlerin emniyet katsayısı (F) ile 
eklenmesi yoluna gidilirse,   indirgendiği  mevcut  değerler  olduğu]  mobilize 
 
olan  donatı  kuvvetlerinden  gelen  momentler  ile 
Ms  Mt
                            F            (6.102)  dengelenmektedir. Buna göre, (6.104) eşitliğindeki 
Md emniyet  katsayısı  donatı  kuvvetlerine  ve  kesme 
 

yazılabilir.  Alternatif  olarak,  donatıdan  gelen  dayanımına  aynı  şekilde  uygulanır.  Denge 
tutucu  momenti  zemin  ağırlığından  gelen  denklemleri  arasında  kaydıran  momentleri 
kaydıran  momentden  çıkarma  yoluna  giderek  azaltmada  donatı  katkısının  kullanıldığı  ikinci 
aşağıdaki eşitlik yazılabilir:  denkleme  [(6.105)  eşitliğine]  göre,  kaydıran 
  moment;  donatı  kuvvetinin  tamamı  artı  zeminin 
Ms kesme  dayanımının  faktörlü  direnci  ile 
                            F             6.103) 
Md  Mt dengededir.  Bu  durumda  emniyet  katsayısı 
 
sadece zeminin kesme dayanımına uygulanır.  
Donatılı  şevler  için  hesaplanan  emniyet 
katsayısı  değerlerinde,  emniyet  katsayısının  nasıl 
tanımlandığına  bağlı  olarak  meydana  gelen 
farkları  ortaya  koymak  için,  Şekil  6.34’de  verilen 
şevi  göz  önüne  alınız.  Donatısız  şev  için  emniyet 
katsayısı  0,91  olup,  şevin  duraylı  olabilmesi  için 
güçlendirilmesi  gerektiğine  işaret  eder.  Emniyet 
katsayıları önce sadece kesme dayanımına [(6.105) 
eşitliğine]  göre  hesaplanmış  sonra  da  hem  kesme 
dayanımı  ve  hem  de  donatı  kuvvetine  [(6.104) 
eşitliğine]  eşit  derecede  uygulanmak  suretiyle 
hesaplanmıştır.  Emniyet  katsayısının  sadece 
donatı  kuvvetine  uygulanması  (yani,  kesme 
dayanımının  tamamıyla  mobilize  olduğunun 
  varsayılması  ve  donatı  kuvvetinin  emniyet 
Şekil 6.33 Kaydıran ve direnen momentleri içeren basit  katsayısı  ile  azaltılması)  suretiyle,  üçüncü  bir 
bir donatılı şev.  emniyet  katsayısı  hesaplanmıştır.  Şekil  6.34’de 
  görülen üç farklı emniyet katsayısı yaklaşık olarak 
 95

1,3  ile  4,8  aralığında  değişmekte  ve  aralarında  üç  uygulanabilir  ya  da  sadece  donatı  kuvvetine 
kattan  fazla  fark  bulunmaktadır.  Açıkça  dayalı  bir  emniyet  katsayısı  [(6.104)  eşitliği] 
görüldüğü gibi, emniyet katsayısının tanımlanma  tanımlama ve hesaplama yerine, herhangi bir şev 
biçimi, hesaplanan değeri etkilemektedir.   duraylılık hesaplamasına başlamadan önce donatı 
Emniyet katsayısını hesaplamada daha önce  kuvvetlerine  uygun  bir  emniyet  katsayısı 
verilen  emniyet  katsayısı  tanımlarından  herhangi  uygulanması ve sonra zeminin kesme dayanımına 
biri  kullanılabilse  de,  bu  kitabın  tamamında  göre  ayrı  bir  emniyet  katsayısının  hesaplanması 
yapılan  şev  duraylılık  analizleri  ile  genellikle  daha  uygun  gibi  görünmektedir.  Genellikle 
uyumlu  olan  tek  tanım  (6.105)  eşitliğidir.  Donatı  tavsiye  edilen  bu  yaklaşım,  Bölüm  8’de  ayrıntılı 
kuvvetlerine ve zemin dayanımına aynı derecede  biçimde ele alınmıştır. 
  

 
Şekil 6.34 Üç farklı biçimde tanımlanan emniyet katsayısının hesaplanan değerleri ile birlikte donatılı bir şev. 
 
BOŞLUK SUYU BASINCININ TEMSİLİ  altındaki  doygun  kuşakta  akış  ve  eşpotansiyel 
 
çizgiler  ailesinin  çizilmesi  şeklindedir 
Bir  veya  daha  fazla  malzemenin  kesme 
(Casagrande, 1937). Doğru bir akım ağı çizildikten 
dayanımının  efektif  gerilmeler  cinsinden  ifade 
sonra,  arzu  edilen  herhangi  bir  noktada  boşluk 
edildiği  durumlarda  boşluk  suyu  basınçları 
suyu  basıncı  hesaplanabilir;  sızma  hattı 
belirlenmeli  ve  şev  duraylılık  analizlerinde  temsil 
yukarısında boşluk suyu basınçları genellikle sıfır 
edilmelidirler.  Sızma  ve  yeraltı  koşulları  ile,  arzu 
kabul edilir.  
edilen ayrıntıya bağlı olarak bunu yapmanın birkaç 
Akım  ağları  her  ne  kadar  boşluk  suyu 
yolu  vardır.  Bu  altbölümde  değişik  yöntemler  ele 
basınçlarını doğru bir şekilde temsil etse de, akım 
alınmış ve tartışılmıştır.    
ağlarının  şev  duraylılık  hesaplamalarında 
 
kullanılması  zor  ve  zaman  alıcıdır.  Denenen  her 
Akım Ağı Çözümleri 
  kayma  yüzeyi  için  her  dilime  ait  boşluk  suyu 
Bir  şevde  dengeli  rejim  sızması  mevcut  basınçları hesaplanmalıdır. Bu işlem sırasında her 
olduğu  zaman,  boşluk  suyu  basınçlarını  dilimdeki  boşluk  suyu  basınçlarını  elde  etmede 
belirlemede  grafik  akım  ağı  çözümünden  akım  ağı  içindeki  eşpotansiyel  çizgiler  arasında 
yararlanılabilir. Çoğu şevlerde bunun yapılma şekli,  genellikle  interpolasyon  yapılır.  Bunun  elle 
en  üstteki  akış  çizgisini  temsil  eden  sızma  hattının  yapılması  son  derece  zaman  alıcı  bir  işlemdir. 
yerinin  belirlenmesi  ve  sonra  sızma  hattının  Akım  ağlarının  bilgisayar  programlarında 
96

kullanılması  da  zordur.  Bunu  başarmak  için,  boşluk  suyu  basınçları  ile  doygunluk  derecesini 
öncelikle  akım  ağı  üzerinde  seçilmiş  noktalardaki  yansıtmada  hidrolik  iletkenliğin  ayarlandığı  her 
boşluk  suyu  basınçlarının  hesaplanması  gerekir.  yerde sonlu elemanları kullanır. Pozitif ve negatif 
Bunun  için  genellikle  eşpotansiyel  çizgiler  ile  akış  basınçların  ikisi  de  hesaplanır.  Ancak,  şev 
çizgilerinin kesişme noktaları kullanılmaktadır. Elle  duraylılık  analizlerinde  negatif  boşluk  suyu 
yapılması gereken basınç hesaplamalarından sonra,  basınçlarının  hesaplandığı  yerlerde  boşluk  suyu 
basıncın sayısallaştırılmış değerlerinin bir bilgisayar  basınçları genellikle sıfır kabul edilir.  
programına  girilmesi  gerekir.  Programda  ise,  her  Kullanılan  sonlu  elemanlar  şemasına 
dilimin  tabanı  ortasındaki  boşluk  suyu  basınçları,  bağımlı olmaksızın, bir sonlu elemanlar analizinin 
programa  girdi  olarak  verilen  basınç  değerleri  sonuçları  her  düğüm  noktasındaki  boşluk  suyu 
arasında  interpolasyonla  bulunur.  Bu  süreç  çoğu  basınç  değerini  içerir.  Bu  değerler  daha  sonra 
zaman sonlu elemanlar yönteminde olduğu gibi her  kayma  yüzeyi  boyunca  dilim  tabanı  ortasındaki 
ne  kadar  otomatik  olarak  yapılabilse  de,  yine  de  boşluk  suyu  basınçlarını  hesaplamada  uygun 
akım  ağının  oluşturulması  ve  bundan  bilgisayara  interpolasyon şemaları ile birlikte kullanılmalıdır.  
aktarılacak  boşluk  suyu  basınçlarının  elde  edilmesi   
için  önemli  düzeyde  çaba  gereklidir.  Ayrıca,  İnterpolasyon Şemaları 
 
karmaşık  şevler  için  elle  akım  ağı  oluşturulması 
Sonlu  elemanlar  analiz  sonuçlarından 
pratik bir işlem değildir.  
kayma  yüzeyi  boyunca  boşluk  suyu  basınçlarını 
 
hesaplamada birkaç değişik interpolasyon şeması 
Sayısal Çözümler 
  kullanılmaktadır.  Bunlardan  bazıları  aşağıda 
Çok  basit  olanları  hariç  tutulursa,  tanıtılmıştır. 
günümüzde sızma ve yeraltı suyu akış analizlerinin  Üç  ve  Dört  Noktalı  İnterpolasyon:  Şev  duraylılık 
çoğu  sonlu  farklar  veya  sonlu  elemanlar  sayısal  hesaplamaları için ağ şeklindeki verilerden boşluk 
çözümleri  ile  gerçekleştirilmektedir.  Sağladığı  suyu  basınçlarını  interpolasyonla  bulmada 
büyük esnekliklerden dolayı, böyle analizlerin çoğu  kullanılan  en  eski  şemalardan  biri,  üç  veya  dört 
sonlu  elemanlar  yöntemi  ile  yapılmaktadır.  Bu  tür  noktalı  interpolasyon  fonksiyonuna  dayalı  idi 
analizlerin verdiği sonuçlar, sonlu eleman ağındaki  (Wright,  1974;  Clough,  1981).  Bu  şemada,  boşluk 
düğüm  noktalarına  ait  boşluk  suyu  basınç  suyu  basıncının  hesaplanmak  istendiği  noktaya 
değerlerini içerir.   en  yakın  olan  ve  boşluk  suyu  basınçlarının 
Daha  eski  ve  hatta  bugünkü  sonlu  eleman  tanımlandığı  üç  veya  dört  nokta  (yani,  düğüm 
modelleme  şemalarının  çoğunda,  sızma  hattı  noktaları)  belirlenir.  Dört  nokta  kullanılması 
altındaki doygun kuşak modellenmektedir. Aslında  durumunda  boşluk  suyu  basınçları  aşağıdaki 
bu  şemaların  yaptığı  şey,  akım  ağlarında  bir  sızma  denklemin kullanıldığı interpolasyonla elde edilir: 
 
hattı  oluşturarak,  bu  sızma  hattı  yukarısında  bir 
                         u = a1 + a2x + a3y + a4xy              (6.106) 
akış  olmadığı  varsayımının  taklit  edilmesinden   

başka  bir  şey  değildir.  Sızma  hattının  yerini  Burada, x ve y koordinatları; a1, a2x, a3y ve a4xy de bu 

belirlemede,  sonlu  ağın  geometrisinin  ayarlanması  koordinatları  ve  dört  interpolasyon  noktasındaki 
ve  sonlu  eleman  ağının  sızma  hattını  (sıfır  basınç  (düğüm  noktalarındaki)  boşluk  suyu  basınçlarını 
çizgisini)  kestiği  yerde  traşlanması  da  dahil  olmak  kullanarak  değerlendirilen  dört  katsayıyı  temsil 
üzere,  değişik  şemalar  kullanılmaktadır.  Bu  eder.  Bu  katsayılar  belirlendikten  sonra,  kayma 
şemalarla  sadece  boşluk  suyu  basınçlarının  pozitif  yüzeyi  üzerindeki  bir  noktada  boşluk  suyu 
olduğu  doygun  kuşaktaki  boşluk  suyu  basıncı  basıncını  hesaplamak  için  (6.106)  eşitliği 
hesaplanmaktadır.  Sızma  hattı  yukarısında  boşluk  kullanılır.  İnterpolasyon  için  üç    nokta 
suyu basınçları sıfır kabul edilmektedir.   kullanılması  durumunda  ise,  denklem  şu  şekli 
Bugün kullanılan sonlu elemanlar modelleme  alır: 
şemalarının  çoğunda,  boşluk  suyu  basınçlarının   

negatif ve zeminin doygun olmadığı yerler de dahil                                u = a1 + a2x + a3y                    (6.107) 
 
olmak  üzere,  şev  enine  kesitinin  tamamı  Bunun dışında, yöntem dört nokta ile aynıdır. Bu 
modellenmektedir.  Bu  şemalar,  zeminin  olduğu  ve  üç  ve  dört  noktalı  interpolasyon  şemaları, 
 97

özellikle  üç  veya  dört  interpolasyon  noktasının  basıncı  interpolasyonu  için  uygun  olmasıdır.  Bu 
çevrelediği  bölge  dışındaki  boşluk  suyu  şema,  diğer  bazı  şemalarda  olduğundan  daha 
basınçlarının  interpolasyonu    (gerçekte  fazla  ölçüde  sonlu  eleman  ve  şev  duraylılık 
ekstrapolasyonu) olmak üzere bazen hatalı değerler  analizlerinin  daha  yakın  bir  integrasyonunu 
vermektedir.  Chugh  (1981)  tarafından  önerilen  gerektirir.  
“ortalamasını  alma”  şeması  ile  bu  şemada  biraz  Üçgenlemeli  Düzensiz  Ağ  Şeması:  En  iyi 
iyileşme  sağlanmış  olmakla  birlikte,  özellikle  üç  interpolasyon  şemalarından  biri,  interpolasyon 
veya  dört  interpolasyon  noktasının  neredeyse  düz  için  üçgenlemeli  düzensiz  ağ  (TIN)  kullanımına 
bir çizgi üzerinde sıralandığı zaman bu şema halen  dayalı olanıdır (Wright, 2002). TIN, köşe noktaları 
hatalı sonuçlar verebilmektedir.   boşluk  suyu  basınçlarının  tanımlandığı  noktalar 
Pistole  İnterpolasyonu: Pistole yüzeylerine dayalı iki  ile  çakışan  ve  aşma  olmaksızın  boşluk  suyu 
boyutlu interpolasyon şemaları daha kuvvetli olup,  basınçlarının  tanımlandığı  bölgenin  tamamını 
yukarıda  tanımlanan  üç  veya  dört  noktalı  kapsayan  bir  dizi  üçgen  içerir.  Üçgenler 
şemalardaki  bazı  kısıtlamaları  ortadan  oluşturmak  için  uygun  bir  şema,  Delaunay 
kaldırmaktadır.  Pistole  interpolasyon  şemalarında  üçgenleme  şemasıdır  (Şekil  6.35).  Bu  şemada 
herhangi  bir  noktadaki  boşluk  suyu  basıncını  üçgenler,  hiçbir  interpolasyon  noktası  üçgen 
interpolasyonla  bulmak  için  daha  çok  sayıda  dairesi  içinde  kalmayacak  şekilde  üretilir  (Lee  ve 
noktaya  gerek  vardır  (Geo‐Slope,  2002;  RocScience,  Schachter,  1980;  Watson  ve  Philip,  1984).  Üçgen 
2002).  Ayrıca,  interpolasyon  katsayıları  için  çok  dairesi, bir üçgenin köşelerinden geçen ve üç köşe 
daha  fazla  sayıda  denklem  sistemlerinin  çözülmesi  içermesine  rağmen  içinde  nokta  bulunmayan 
gerekir.  Yöntem  iyi  çalışsa  da,  hesaplama  zamanı  dairedir.11 Ayrık noktaların herhangi bir dizisinin 
uzundur  ve  yüksek  bellek  kapasitesi  gerektirir.  Bu  Delaunay  üçgenlemesini  oluşturmada  kuvvetli 
şemalar  ayrıca  interpolasyon  noktası  verilerinin  algoritmalar mevcuttur.   
gerçek  aralığı  dışında  değerler  verebilir  [yani,  Delaunay  üçgenlemesi  oluşturulduktan 
boşluk  suyu  basınçları  interpolasyonda  kullanılan  sonra,  interpolasyon  işlemi  herhangi  bir 
noktalardaki en yüksek veya en düşük değerlerden  noktadaki  basınçların  interpolasyonu  için  iki 
(sırayla) daha yüksek veya daha düşük olabilir].   basamaklı  bir  işlem  içerir:  Birincisinde, 
Sonlu  Elemanlar  Şekil  Fonksiyonları:  Oldukça  doğru  interpolasyon  ile  basınçların  bulunması  söz 
olduğu  kabul  edilen  fakat  çok  sıkça  kullanılmayan  konusu olan noktayı içeren üçgenin yeri belirlenir. 
bir  diğer  şemada,  sonlu  eleman  çözümü  Sonra,  bir  üçgeni  çevreleyen  üç  köşedeki  boşluk 
tamamlandıktan  sonra  boşluk  suyu  basınçlarını  suyu  basıncı  değerlerinden  doğrusal 
interpolasyonla  bulmada  sonlu  elemanlar  interpolasyonla  boşluk  suyu  basınçları  bulunur. 
formülasyonunda  kullanılan  şekil  fonksiyonlarının  İnterpolasyon  denklemi  (6.107)  eşitliği  formunda 
aynısı  kullanılmaktadır.  Bu  şema  hem  yazarlar  olsa  da,  interpolasyon  noktasının  hiçbir  zaman 
tarafından  hem  de  Geo‐Slope’ta  (2002)  interpolasyon  için  kullanılan  üç  nokta  tarafından 
kullanılmıştır. Bu şema, sonlu elemanlar çözümünü  oluşturulan  üçgenin  çevresi  dışında  olmaması 
onun  hemen  arkasından  gelen  boşluk  suyu  açısından,  önceki  şema  ile  farklılık  arz  eder. 
basınçları  interpolasyonu  ile  yakın  bir  şekilde  Ayrıca,  Delaunay  üçgenleme  şemasının 
entegre  eder  ve  buna  göre  interpolasyon  kullanılmasıyla,   interpolasyonda   kullanılan   üç 
şemasından gelen ilave hataları içermemesi gerekir.  noktanın  esasen  düz  bir  çizgi  üzerine  düşmesini 
Bu  şemayla,  önce  boşluk  suyu  basınçlarının  önlemek  genellikle  mümkün  olmaktadır.  TIN’e 
interpolasyonla  bulunması  gerekli  noktayı  içeren  dayalı  şemanın  en  önemli  avantajlarından  biri, 
eleman  bulunur.  Daha  sonra  komşu  düğüm  interpolasyonla  basınçların  bulmanın  gerekli 
noktalarındaki  hidrolik  yük  değerlerini  ve  sonlu  olduğu  noktayı  içeren  uygun  üçgenin  yerini 
elemanlar  şekil  (interpolasyon)  fonksiyonlarını  çabukça  bulmada  algoritmaların  mevcut  olması 
 
kullanarak  boşluk  suyu  basınçları  hesaplanır. 
  Bir  üçgen  dairesi  üzerinde  üçden  fazla  nokta  bulunması 
11
Hesaplama  açısından  bu  şema  nispeten  karmaşık 
mümkündür  (mesela,  dört  nokta  bir  dikdörtgen 
olsa da, bundan daha önemli olanı, şemanın sadece  oluşturuyorsa); ancak, Delaunay üçgenlemesinde hiçbir zaman 
boşluk  suyu  basınçlarının  sonlu  elemanlar  bir nokta üçgen dairesi içinde yer almaz.  
kullanılarak  hesaplandığı  durumda  boşluk  suyu   
98

ve  buna  göre  interpolasyonda  kullanılacak  dayanımı  değerlerinin  interpolasyonu  için 

noktaların  yerlerinin  kısa  zamanda  belirlenmesidir  yararlıdır.  Bu  şemalar  özellikle  drenajsız  kayma 
(Lee  ve  Schacheter,  1980;  Mirante  ve  Weingarten,  dayanımının  hem  yatay  hem  düşey  yönde 
1982;  Jones,  1990).  Daha  önce  tanımlanan  üç  veya  değiştiği  zaman  kullanışlıdır.  Drenajsız  kayma 
dört noktalı şemalar ve ayrıca sonlu elemanlar şekil  dayanımının  böyle  uzaysal  değişiminin  oluşumu 
fonksiyonlarını  kullanan  şemalar,  uygun  noktanın  için tipik örnekler, maden atık tesisleri ve aşamalı 
yerini  bulmada  ya  da  interpolasyonda  kullanılacak  inşaat teknikleri ile yerleştirilen dolgular altındaki 
sonlu  elemanın  yerini  tespit  etmede  önemli  kil temeller olarak gösterilebilir.  
uzunlukta  zamana  gerek  duyarlar.  TIN’e  dayalı   
şema  ayrıca  çok  az  hesaplama  zamanı  ve  saklama  Doygun Yüzey 
 
için  düşük  bellek  kapasitesi  gerektiren  basit 
Akım  ağı  ve  sonlu  elemanlar  sızma 
doğrusal  bir  interpolasyon  fonksiyonu  [(6.107) 
çözümleri karmaşık olduğu kadar zaman alıcıdır. 
eşitliğini] kullanır.  
Bir  şevdeki  sızma  ve  boşluk  suyu  basınçları  için 
TIN’e  dayalı  interpolasyon  şemasının  bir 
çoğu  zaman  basit  yaklaştırımların  kullanılması 
başka  üstünlüğü  de,  sadece  sonlu  eleman  analiz 
daha  uygundur.  Yeraltı  suyu  ve  sızma 
sonuçlarına  bağlı  kalmayıp,  düzensiz  şekilde 
koşullarının  çoğu  zaman  iyi  bilinmediği  göz 
ağlandırılmış  herhangi  şekilli  verileri  kullanarak 
önüne  alınırsa,  basit  yaklaştırımlar  diğer  türlü 
interpolasyon  yapmaya  uygulanabilmesidir.  Örnek 
kanaat  kullanmadan  daha  çok  işe  yarayabilir.  Bu 
olarak,  boşluk  suyu  basınçlarının  piyezometreler 
yaklaştırımlardan biri, doygun yüzeyi temsil eden 
veya yeraltı suyu gözlemleri ile kaydedilmiş olduğu 
bir  çizgiden  hareketle  boşluk  suyu  basınçlarının 
durumlar  söz  konusu  olabilir.  Ölçülen  bu  veriler 
belirlenmesidir.  Doygun  yüzey  bir  akım  ağında 
daha sonra bir değerler ağı oluşturmak üzere yargı 
sızma  hattına  karşılık  gelir  [yani,  doygun  yüzey 
ve  yoruma  dayalı  ilave  noktalarla  desteklenebilir. 
bir akış çizgisi ve aynı zamanda sıfır (atmosferik) 
Böyle  değerler  daha  sonra  TIN’e  dayalı 
basınç  çizgisi  olarak  kabul  edilir].  Bir  sonlu 
interpolasyon  şemasını  kullanmak  suretiyle  diğer 
elemanlar  çözümünden  elde  edilen  sıfır  basınç 
noktalardaki  boşluk  suyu  basıncı  değerlerini 
çizgisi,  bu  durumda  sıfır  basınç  çizgisi  bir  akış 
hesaplamada kolaylıkla kullanılabilir.  
çizgisi  olmayabilirse  de,  çoğu  zaman  doygun 
TIN’e  dayalı  interpolasyon  şemaları  ile  ilgili 
yüzeye eşdeğer biçimde değerlendirilir. 
bir  avantaj,  bu  şemalar  geliştirilip  bilgisayar 
Boşluk  suyu  basınçları  bir  doygun  yüzeye 
programlarına  uygulandıktan  sonra, 
göre  tanımlandığı  zaman,  boşluk  suyu  basıncı 
interpolasyonun  şev  duraylılık  hesaplamalarında   
hidrolik  yük  (hp)  ile  suyun  birim  ağırlığının  (w) 
gerekli  diğer  şekilleri  için  de  kullanılabilmeleridir. 
çarpımına eşit olur: 
Örnek olarak, TIN’e dayalı şemalar drenajsız kayma  
 
 

 
Şekil 6.35 Üçgen daireleri ile birlikte bir dizi interpolasyon noktası için Delaunay üçgenlemesi. 
 99

 
                                    u = hp w                           (6.108)  suyu  basıncının  iki  temsil  biçimi  arasındaki 
 
farklar  tipik  olarak  küçüktür.  Dahası,  doygun 
Doygun  yüzeyin  düz  bir  çizgi  ve  ayrıca 
yüzey  bazen  tutucu  olmadığından  (yani,  boşluk 
eşpotansiyel  eğrilerin  de  doygun  yüzeye  dik  düz 
suyu  basınçlarını  olduğundan  küçük 
çizgiler şeklinde olması durumunda (Şekil 6.36a), 
verdiğinden),  piyezometrik  çizgi  ile  temsil 
basınç  yükü  ile  doygun  yüzey  altındaki  düşey 
doygun  yüzey  kadar  uygun  olabilir.  Bir  şevdeki 
derinlik (zp) arasında, 
 
özel  sızma  koşullarına  bağlı  olarak,  iki 
                                 hp = zp cos2             (6.109)   yöntemdeki  yaklaştırımların  kesin  olarak  geçerli 
  olmayabileceği hatırdan çıkarılmamalıdır.  
şeklinde  bir  ilişki  vardır.  Burada,    =  doygun 
yüzeyin eğimidir. Bunun yerine, doygun yüzey ve 
eşpotansiyel çizgilerin Şekil 6.36b’deki gibi eğrisel 
olması durumunda, boşluk suyu basıncı aşağıdaki 
eşitsizliklerle ifade edilebilir: 
 

                  zp w cos2’ < u < zp w cos2’’           (6.110)    
   

Burada, ’ = eşpotansiyel çizginin doygun yüzeyi 
kestiği  yerde  doygun  yüzeyin  eğimi  ve  ’’  =  ilgi 
konusu  olan  noktanın  tam  tepesinde  doygun 
yüzeyin  eğimidir.  Bu  durumda  (’’<’)  boşluk 
suyu basıncının, 
 

                                u = zp w cos2’’                   (6.111) 
 

şeklinde  ifade  edilmesi,  tutucu  bir  yaklaşım  olur. 

Buradaki  ’’  yine  ilgi  konusu  olan  noktanın  tam 
tepesinde doygun yüzeyin eğimidir.  
Doygun  yüzeyden  boşluk  suyu  basıncını 
yaklaştırımla  bulmak  amacıyla,  bazı  bilgisayar 
programlarında  (6.111)  eşitliği  veya  benzeri 
formlar  kullanılmaktadır.  Bu  uygulama  şekli 
birçok  durum  için  makul  bir  yaklaştırım  gibi 
görünse  de,  daha  sonra  açıklanacağı  gibi, 
 
yaklaştırım  işlemi  sızma  koşullarına  bağlı  olarak  Şekil  6.36  Boşluk  suyu  basınçlarına  yaklaştırım  olarak 
tutucu olmayan sonuçlar da verebilir.   kullanılan (a) doğrusal ve (b) eğrisel doygun yüzeyler. 
   
Piyezometrik Çizgi  Örnekler 
   

Boşluk  suyu  basınçları  için  daha  ileri  bir  Yukarıda  tanımlanan  boşluk  suyu 
yaklaştırım  ve  basitleştirme  için  bir  piyezometrik  basınçlarının  temsil  şekilleri  arasındaki  farkları 
çizgi  kullanılabilir.  Piyezometrik  çizgiden  sergilemek  için,  iki  örneğin  analizi  sunulacaktır. 
hareketle boşluk suyu basınçlarının hesaplanması,  Bu  iki  örneğin  her  birinde  boşluk  suyu 
piyezometrik  çizginin  altındaki  düşey  derinliğin  basınçlarının  hesaplanmasında  GMS/SEEP2D 
suyun  birim  ağırlığı  ile  çarpılması  şeklinde  (EMRL,  2001)  yazılımı  kullanılarak,  sonlu 
yapılır:  elemanlar dengeli rejim sızma analizi yapılmıştır. 
 
Sızma analizi  her  bir  örnek  için  tüm  zemin  enine 
                                     u = zp w                           (6.112) 
  kesitinin  modellenmesi  şeklinde  ve  boşluk  suyu 
Bu  temsil  şekli,  daha  önce  tanımlanan  doygun  basınçlarına  bağlı  olarak  doygun  veya  doygun 
yüzeye  kıyasla,  boşluk  suyu  basınçları için  bazen  olmayan  hidrolik  iletkenlik  değerlerinden  uygun 
tutucu olarak değerlendirilmektedir. Ancak, çoğu  olanlarını  kullanmak  suretiyle  yapılmıştır.  Daha 
yüzeylerde  eğim  ()  küçük  olduğundan,  boşluk  sonra,  sonlu  elemanlar  sızma  analizinden 
100

hesaplanan boşluk suyu basınçları, kayma yüzeyi  emniyet  katsayısını  veren  kritik  daire 

boyunca  her  bir  deneme  kayma  yüzeyi  ve  dilim  belirlenmiştir. 
için  boşluk suyu  basınçlarının  interpolasyonunda  Örnek  1:  Birinci  örneğe  ait  şev,  Şekil  6.37’de 
kullanılmıştır.  Boşluk  suyu  basınçlarının  verilmiştir.  Şev  ve  temel  homojen  olup,  aynı 
interpolasyonu,  daha  önce  tanımlanan  TIN’e  zeminden  ibarettir.  Temelin  tabanı  referans 
dayalı  interpolasyon  şeması  kullanılarak  alınarak  belirlenen  toplam  yükler  şev  tepe 
yapılmıştır.  Sıfır  basınç  çizgisine  karşılık  gelen  noktasında  75  ft  ve  şev  topuk  seviyesinde  40 
çizginin  (konturun)  yeri  belirlenmek  suretiyle  de  ft’dir.  Şev  yüzünün  serbest  drenaj  yüzeyi  olduğu 
bir doygun yüzey elde edilmiştir. Doygun yüzeye  ve  şev  yüzü  boyunca  veya  şev  tepe  noktası 
göre  boşluk  suyu  basınçları  (6.111)  eşitliği  gerisinde  şev  içine  bir  süzülme  olmadığı 
kullanılarak  hesaplanmıştır.  Son  olarak,  sıfır  varsayılmaktadır.  
basınç  çizgisinden  bir  piyezometrik  çizgi  Sonlu elemanlar sızma analizinden bulunan 
belirlenmiştir  (yani,  doygun  yüzey  ve  sıfır  basınç  konturu  Şekil  6.38’de  verilmiştir. 
piyezometrik  çizgi  aynı  olmuştur).  Piyezometrik  Sonlu  elemanlar  analizinde  bu  çizgi  üzerindeki 
çizgiye göre boşluk suyu basınçları (6.112) eşitliği  boşluk  suyu  basınçları  negatif,  altındakiler 
ile hesaplanmıştır.  pozitiftir.  Buna  göre  yapılan  şev  duraylılık 
Verilen  iki  örneğe  ait  emniyet  katsayıları,  analizlerinde  sıfır  basınç  çizgisi  piyezometrik 
yukarıda  tanımlanan  boşluk  suyu  temsillerinin  çizgi  ve  doygun  yüzeyin  ikisini  de  temsil  etmek 
her birini kullanmak suretiyle hesaplanmıştır. Her  üzere kullanılmıştır.  
bir  şev  ve  boşluk  suyu  temsili  için  en  düşük 

 
Şekil 6.37 Şev duraylılık analizlerinde boşluk suyu basınçlarını temsil etmek için, farklı şemaları sergilemede kullanılan 
homojen şev. 
 

 
Şekil 6.38 Homojen bir şev için doygun yüzeyi ve piyezometrik çizgiyi temsil etmede kullanılan, sonlu elemanlar analizi 
yoluyla belirlenen sıfır basınç çizgisi (konturu). 
 

Boşluk suyu basıncının üç temsil şeklinin her  basınçlarını  olduğundan  biraz  küçük  vermesine 

biri  için  hesaplanan  emniyet  katsayısı  Tablo  6.7’de  neden olur.  
özetlenmiştir.  Boşluk  suyu  basıncının  üç  farklı  Örnek  2:  İkinci  örneğe ait  şev,  Şekil  6.39’da görülen 
temsil  şekli  için  verilen  üç  değer  birbirine  son  katmanlı  temel  üzerine  oturan  bir  toprak  dolgu 
derece  yakındır;  aradaki  farkı  göstermek  için,  barajıdır.  Zemin  özellikleri  aynı  şekil  üzerinde 
virgülden  sonra  üç  basamak  kullanılmıştır.  Üç  verilmiştir. Temeli oluşturan katmanlar, geçirgenliği 
temsil  şeklinin  hepsi  de  yaklaşık  1,14‐1,15  arasında  düşük bir kil ve onun altında daha geçirgen bir kum 
emniyet  katsayıları  vermiştir.  Bu  durumda,  şev  katmanı  şeklindedir.  Kum  katmanı  içinde  hatırı 
topuğu  ötesindeki  akışın  hafifçe  yukarı  doğru  sayılır  miktarda  sızma  gerçekleşmekte  ve  barajın 
bileşeninden  dolayı,  doygun  yüzey  hafifçe  büyük  mansap  kısmına  yakın  yerde  yukarı  doğru  akış 
bir  emniyet  katsayısı  vermiştir.  Bu  durum,  doygun  meydana gelmektedir. Sonlu elemanlar analizinden 
yüzeyin  ve  (6.111)  eşitliğinin  boşluk  suyu  belirlenen  sıfır  basınç  çizgisi  Şekil  6.40’da 
 101

verilmiştir.  Bu  çizgi  şev  duraylılık  analizlerinde  daha derin kayma yüzeyleri de ilgi konusu olabilir. 

doygun  yüzey  ve  piyezometrik  çizgi  olarak  Bu  nedenle,  genel  en  düşük  emniyet  katsayısı  (sığ 
kullanılmıştır.   daireler)  ve  197  kotuna  (kilin  tabanına)  teğet 
Bu  şev  için  en  düşük  emniyet  katsayıları  şev  daireler  için en  düşük  emniyet  katsayısının ikisi  de 
tepesine  yakın  yerde  çok  sığ  dairelere ait olsa da,   hesaplanmıştır.  Boşluk  suyu  basınçlarının  gerek 
  doygun  yüzey  ve  gerekse  piyezometrik  çizgi  ile 
Tablo  6.7  Boşluk  suyu  basıncının  üç  temsil  şekli  için  temsil  edildiği  durumlar  için  hesaplanan  emniyet 
hesaplanan  emniyet  katsayısının  özeti:  homojen  şev  ve  katsayıları,  nispeten  düşük  eğimli  sıfır  basınç 
temel.  çizgisinden  dolayı  esasen  aynıdır.  Ancak,  boşluk 
 

Boşluk suyu basıncı temsili   Emniyet Katsayısı  suyu  basınçlarının  gerek  doygun  yüzey  ve  gerekse 

Boşluk basınçlarının üçgene  1,38  piyezometrik çizgi ile temsil edildiği durumun ikisi 
dayalı interpolasyon şeması  için  de  hesaplanan  emniyet  katsayıları,  sonlu 
kullanılarak düğüm  elemanlar  çözümü  ve  interpolasyonuyla 
noktalarından  hesaplanandan %14‐19 kadar büyüktür. Bu nispeten 
interpolasyonla bulunduğu  büyük  farklılıkların  nedeni,  kil  temelde  suyun  ne 
sonlu elemanlar analizi 
doygun  yüzey  ne  de  tek  piyezometrik  çizgi  ile 
Doygun yüzey yaklaştırımı  1,147 
temsil edilen yukarı doğru akışıdır.  
Piyezometrik çizgi yaklaştırımı  1,141 
 

 
Şekil  6.39  Şev  duraylılık  analizlerinde  boşluk  suyu  basınçlarının  farklı  şemalarla  temsil  edilmesini  sergilemede 
kullanılan, katmanlı temel üzerinde oturan dolgu barajı. 
 

 
Şekil  6.40  Bir  dolgu  barajı  için  doygun  yüzeyi  ve  piyezometrik  çizgiyi  temsil  etmede  kullanılan  ve  sonlu  elemanlar 
analiziyle belirlenen sıfır basınç çizgisi (konturu). 
 
İkinci  örneğe  ait  duraylılık  hesaplamalarının  bir  piyezometrik  çizgi  yerleştirilmiştir.  İkinci 
sonuçları birden fazla piyezometrik çizgi kullanmak  piyezometrik  çizgi  Şekil  6.41’de  işaretlenmiş  olup, 
suretiyle iyileştirilebilir. Bunu sergilemek için, temel  kumdaki  ve  kilin  alt  kısmındaki  boşluk  suyu 
kil  katmanının  tabanındaki  (kum  katmanının  basınçlarını (toplam yükü) daha iyi temsil eder. Kil 
tavanındaki)  boşluk  suyu  basınçlarına  göre  ikinci  katmanının  alt  yarısı  içindeki  boşluk  suyu 
102

basınçlarını  tanımlamak  için  ikinci  piyezometrik  hesaplanan  değer  (1,37)  ile  yaklaşık  özdeştir.  Buna 
çizgiyi  kullanarak  ilave  bir  şev  duraylılık  analizi  göre, her ne kadar iki piyezometrik çizgi kullanarak 
yapılmış ve kil temelin üst yüzeyi ile dolgu içindeki  elde  edilen  sonuçlar  ile  interpolasyonla  bulunan 
boşluk suyu basınçlarını tanımlamak için de birinci  sonuçlar  arasındaki  yakın uyum  biraz  tesadüf  eseri 
piyezometrik  çizgi  kullanılmıştır.  Hesaplamalar,  olsa  da,  çoklu  (bu  durumda  iki)  piyezometrik 
aynı  zamanda  kil  katmanının  tabanı  olan  197  çizgiler  kullanımı,  piyezometrik  çizgiler 
kotuna  teğet  daireler  için  yapılmıştır.  İki  kullanılarak  elde  edilen  çözümü  daha  da 
piyezometrik  çizgiyi  kullanarak  hesaplanan  iyileştirebilir.  Ayrıca,  çoklu  çizgiler  kullanılmak 
emniyet  katsayısı  1,36  olup,  boşluk  suyu  durumu  ortaya  çıktığında,  uygun  piyezometrik 
basınçlarının  sonlu  elemanlar  analizinden  bulunan  çizgilerin  tespit  edilmesi her  zaman  kolay  bir işlem 
değerlerin  interpolasyonuyla  elde  edildiği  zaman  değildir. 
 
Tablo  6.8  Boşluk  suyu  basıncının  üç  temsil  şekli  için  hesaplanan  emniyet  katsayısının  özeti:  Katmanlı  temel  üzerinde 
dolgu barajı. 
 

  En düşük emniyet katsayıları 
  Genel kritik   197 kotuna teğet 
Boşluk suyu basıncı temsil şekli  daire  kritik daire 
Boşluk basınçlarının üçgene dayalı interpolasyon şeması kullanılarak düğüm  1,11  1,37 
noktalarından interpolasyonla bulunduğu sonlu elemanlar analizi 
Doygun yüzey yaklaştırımı  1,32  1,57 
Piyezometrik çizgi yaklaştırımı  1,30  1,57 
 

 
Şekil 6.41 Bir dolgu barajı için boşluk suyu basınçlarını temsil etmede kullanılan iki piyezometrik çizgi. 
 
ÖZET  de  tek  piyezometrik  çizgi  boşluk  suyu  basınçlarını 
 
iyi  temsil  eder;  ikisi  de  güvensiz  tarafta  kalan 
Akışın  baskın  bir  şekilde  yatay  (eşpotansiyel 
hatalara yol açabilir. Böyle durumlarda boşluk suyu 
çizgilerin  düşey)  olduğu  durumda,  boşluk  suyu 
basınçlarının  uygun  temsil  şeklini  seçmede  dikkatli 
basınçlarının  nispeten  iyi  bir  şekilde  ve  en  çok 
olunmalıdır.  Uygun  bir  sızma  çözümünün 
yüzde birkaçlık hata sınırları içinde yaklaştırımında 
kullanılması  ve  boşluk  suyu  basınçlarının 
doygun yüzey ve tek piyezometrik çizginin ikisi de 
interpolasyonla  belirlenmesi  muhtemelen  daha  iyi 
kullanılabilir.  Boşluk  suyu  basıncının  bu  iki  temsil 
bir çözüm olacaktır. Mevcut durum itibariyle, sızma 
şekli  (doygun  yüzey  ve  piyezometrik  çizgi) 
analizi  için  yazılmış  birkaç  iyi  sonlu  eleman 
arasındaki farkın çok küçük olduğu görülmektedir; 
programı  bulunmaktadır.  Sonlu  elemanlardan 
tek piyezometrik çizgi yerine doygun yüzey temsili 
bulunan  boşluk  suyu  basıncının  kullanılmasında, 
üzerinde  yapılan  bir  değişikliğin  daha  iyi  sonuçlar 
düğüm  noktaları  için  belirlenmiş  boşluk  suyu 
vermediği  görülmektedir.  İşin  doğrusu,  doygun 
basınçlarından interpolasyon yaparak kayma yüzeyi 
yüzey  piyezometrik  çizgi  kadar  doğru  sonuçlar 
üzerindeki  (dilimlerin  tabanındaki)  değerlerin 
vermeyebilir. 
bulunması biraz çaba gerektiren bir işlemdir; ancak, 
Akışın  baskın  bir  şekilde  yatay  olmadığı  ve 
bu  amaç  için  de  etkin  ve  yararlı  interpolasyon 
düşey  yöndeki  akış  bileşeni  ile  hidrolik  yük 
şemaları mevcuttur. 
kaybının  arttığı  durumlarda,  ne  doygun  yüzey  ne 
BÖLÜM 7 

Şev Duraylılığı Analiz Yöntemleri 
  
 
 
Şev  duraylılığı  analiz  yöntemleri  basit 
W sin  W sin  W sin 2 
denklemler,  diyagramlar,  hesap  tablosu                       (7.1) 
programları  ve  şev  duraylılığı  ile  ilgili  bilgisayar  l H / sin  H
 
programlarını  içerir.  Belirli  bir  şevin  duraylılığını  Burada,    =  kayma  düzleminin  eğimi,  H  =  şev 
değerlendirmede  çoğu  zaman  birden  fazla  yüksekliği  ve  W  =  zemin  kütlesinin  ağırlığı  olup, 
yöntem  kullanılabilir.  Örnek  olarak,  şev  aşağıdaki gibi ifade edilir: 
duraylılığını  kabaca  hesaplamada  önce  basit   

denklemler veya diyagramlar kullanılabilir; sonra  1 H 2
                                  W                          (7.2) 
da  ayrıntılı  analizler  bilgisayar  programlarıyla  2 tan 
yapılabilir.  Ayrıca,  bir  bilgisayar  programının   

kullanılması  durumunda,  sonuçların  Bu son eşitlik (7.1) eşitliğinde yerine konulursa, 

 
doğruluğunu kontrol etmede bir başka bilgisayar  1
programı  veya  bir  hesap  tablosu  kullanılmalıdır.                              H sin  cos              (7.3) 
2
Bu  bölümde,  emniyet  katsayısını  hesaplamada   

kullanılan değişik yöntemler ele alınmıştır.   elde  edilir.  Kohezyonlu  bir  zemin  için  emniyet 

  katsayısı, 
 
BASİT ANALİZ YÖNTEMLERİ 
c 2c
 
                      F                    (7.4) 
Analiz  yöntemlerinin  en  basitleri,  emniyet   H sin  cos 
katsayısını  hesaplamada  basit  bir  cebirsel   

denklem  kullanırlar.  Bu  denklemlerin  çözümü  olur.  En  düşük  emniyet  katsayısını  bulmak  için, 
için  bir  hesap  makinası  yeterlidir.  Tamamen  kayma  düzleminin  eğimi  ile  oynanır.  En  düşük 
kohezyonlu  zemindeki  düşey  bir  şevin,  çok  daha  emniyet  katsayısını  veren    açısı  450’dir.    =  450 
zayıf  ve  kalın  bir  temel  üzerindeki  dolgunun  ve  değerinin (7.4) eşitliğinde yerine konulmasıyla, 
 
sonsuz bir şevin duraylılığını hesaplamada bu tür                                     F = 4c / H                          (7.5) 
basit  denklemler  mevcuttur.  Sonsuz  bir  şevin   

duraylılığını  hesaplama  yönteminde  olduğu  gibi,  elde edilir. Bu eşitlik, kayma yüzeyinin düzlemsel 

bu  yöntemlerden  bazıları  kapsamlı  çözümler  kabul  edildiği  kohezyonlu  zeminde  düşey  bir 
sağlarken,  düşey  bir  şevin  duraylılığını  şevin  emniyet  katsayısını  verir.  Dairesel  kayma 
hesaplamada  kullanılan  denklemler  gibi  bazıları  yüzeyleri emniyet katsayısı için biraz daha düşük 
da belirli bir yaklaştırım derecesini temsil ederler.  bir  değer  verirler  (F.=.3,83c./.h);  ancak, 
Basit  yöntemlerden  birkaçı  aşağıda  kohezyonlu  zeminlerdeki  düşey  şevler  için 
tanımlanmıştır.  düzlemsel  ve  dairesel  kayma  yüzeylerine  ait 
  emniyet  katsayıları  arasındaki  fark  küçük  olup, 
Kohezyonlu Zeminde Düşey Şev  ihmal edilebilir.  
  (7.5)  eşitliği  ayrıca  şevin  kritik  yüksekliğini 
Şekil  7.1’de  görülene  benzer  bir  düzlemsel  (yani,  emniyet  katsayısı  1  olan  şev  yüksekliğini) 
kayma  yüzeyine  dayalı  olarak,  kohezyonlu  bulmak  üzere  yeniden  düzenlenebilir. 
zemindeki  düşey  bir  şevin  emniyet  katsayısı  için  Kohezyonlu  zeminde  düşey  bir  şevin  kritik 
basit  bir  denklem  elde  edilir.  Kayma  düzlemi  yüksekliği şöyle bulunur: 
boyunca ortalama kesme gerilmesi () şöyle ifade   
edilir:        
104

c
                               F  5,53           (7.10) 
H
 

ilişkisi  elde  edilir.  (7.10)  eşitliği,  yumuşak  kil 

üzerine  inşa  edilen  dolguların  derinlerde  gelişen 
yenilmesine  karşı  emniyet  katsayısının 
bulunmasında kullanılabilir.  
Dolgunun  dayanımını  ve  dolgu 
yüksekliğine  kıyasla  temel  derinliğini  ihmal 
  etmesinden dolayı, (7.10) eşitliği emniyet katsayısı 
Şekil 7.1 Düşey şev ve düzlemsel kayma yüzeyi. 
  için  tutucu  değerler  verir.  İnce  kil  temeller 
                                   Hkri = 4c /                           (7.6)  üzerindeki  donatılı  dolgulara  uygulanabilir 
alternatif  taşıma  gücü  denklemleri  Bölüm  8’de 
 
verilmiştir.  
Taşıma Gücü Denklemleri 
   
Temellerin  taşıma  gücünü  hesaplamada  Sonsuz Şev 
 
kullanılan  denklemler,  doygun  killerden  oluşan 
Sonsuz şev ile ilgili denklemler Bölüm 6’da 
derin  çökeller  üzerindeki  dolguların  duraylılığını 
sunulmuştu.  Bu  denklemlerin  uygulanabilmesi 
hesaplamada  da  kullanılabilir.  Doygun  kil  ve 
için, şevin yanal uzanımına kıyasla kayma yüzeyi 
drenajsız  yükleme  (  =  0)  için,  dairesel  kayma 
derinliği  küçük  olmalıdır.  Ancak,  kohezyonsuz 
yüzeyine dayalı nihai taşıma gücü (qnih) şu şekilde 
zeminlerin  durumunda  emniyet  katsayısı  kayma 
ifade edilir:1 
  yüzeyinin  derinliğine  bağlı  değildir.  Şevin 
                                   qnih = 5,53c                          (7.7)  yayılımından  bağımsız  olarak,  sonsuz  şev 
 
koşullarının sağlanabilmesi için, kayma yüzeyinin 
Nihai  taşıma  gücünü,  H  yüksekliğindeki 
yeterince  küçük  bir  derinlikte  gelişmesi 
dolgudan kaynaklanan yüke eşitlemek suretiyle (q 
mümkündür.  Bu  nedenle,  sonsuz  şev  yöntemi 
= H) aşağıdaki ilişki elde edilir: 
 
doğru  bir  yöntem  olup,  kohezyonsuz  şevler  için 
  H = 5,53c              (7.8)  geçerlidir.  Sonsuz  şev  analiz  yöntemi  ayrıca 
 
kayma  düzleminin  şev  yüzüne  paralel olduğu  ve 
Burada,    =    dolgunun  birim  ağırlığı  olup,  H  da 
kayma  yüzeyi  derinliğinin  de  şevin  yanal 
dolgudan  gelen  maksimum  düşey  gerilmeyi 
uzanımına  kıyasla  küçük  olduğu  başka 
temsil  eder.  (7.8)  eşitliği,  nihai  koşullara  (yani, 
durumlara  da  uygulanabilir.  Bu  koşul,  sığ 
zeminin  kesme  dayanımının  tamamıyla  mobilize 
derinlikte  sağlam  bir  katmanın  bulunduğu 
olduğu  duruma)  karşılık  gelen  bir  denge 
durumda  ortaya  çıkabilir.  Bir  yamacın  yüzeye 
denklemidir.  Bunun  yerine  kesme  dayanımının 
yakın  kesiminde  bozuşmuş  malzemenin  ve 
sadece  bir  kısmının  mobilize  olması  (yani, 
altında  daha  sağlam  ve  bozuşmamış  kayanın 
emniyet  katsayısının  1,0’den  büyük  olması) 
bulunduğu  durum  buna  örnek  olarak 
durumunda  (7.8)  eşitliğine  bir  emniyet  katsayısı 
gösterilebilir.  
terimi girilerek, 
 
Kesme  dayanımının  toplam  gerilmeler 
H = 5,53c / F             (7.9)  cinsinden  ifade  edildiği  sonsuz  bir  şevin  emniyet 
 
katsayısı için genel denklem: 
yazılabilir. Bu eşitlikteki emniyet katsayısı, kesme   

dayanımına  göre  emniyet  katsayısı  olup;  c/F  c

              F  cot  tan   (cot   tan )      (7.11) 
terimi,  mobilize  olan  kohezyonu  (cd)  temsil  eder.  z
(7.9) eşitliği yeniden düzenlenerek,   

    Burada,  z  =  kayma  yüzeyinin  şev  yüzeyinden 

1 Taşıma gücü için yaygın olarak her ne kadar Prandtl’ın qnih =  düşey  derinliğidir.  Efektif  gerilmeler  cinsinden 
5,14c  çözümü  kullanılsa  da,  dairelere  dayalı  çözümün 
ifade  edilen  kesme  dayanımı  için  emniyet 
kullanılması  daha  uygundur;  bu  yaklaşım  biraz  daha  büyük 
taşıma  gücü  değeri  vermekte  ve  taşıma  gücü  denklemleri  şev  katsayısı aşağıdaki gibi yazılabilir: 
 
duraylılığına uygulandığı zaman ortaya çıkan tutuculuğun bir 
kısmını ortadan kaldırmaktadır.                 
 105

   
 u 
F  cot   (cot   tan )  tan '
             z     (7.12)    Belirli  şev  koşullarına  ve  kullanılan 
c' denklemlere  bağlı  olarak,  doğruluk 
 (cot   tan ) derecesi  mükemmel  (örnek;  kohezyonsuz 
z
  zeminden oluşan homojen şev) ile nispeten 
Burada,  u  =  kayma  yüzeyi  derinliğindeki  boşluk  kaba  (örnek;  doygun  kil  üzerindeki 
suyu basıncıdır.   dolgunun  taşıma  gücü)  aralığında 
Efektif gerilme analizleri için (7.12) eşitliği,  değişebilir. 
 
F  cot   ru (cot   tan ) tan '
 
ŞEV DURAYLILIĞI DİYAGRAMLARI 
           c'        (7.13)   
 (cot   tan )  Nispeten  homojen  birçok  şevin  duraylılığı, 
z
  Bölüm 6’da sunulan analiz yöntemlerinden birine 
şeklinde  de  yazılabilir.  Buradaki  ru,  Bishop  ve  dayalı  olarak,  şev  duraylılık  diyagramları 
Morgenstern  (1960)  tarafından  aşağıdaki  gibi  kullanılarak  hesaplanabilir.  Emniyet  katsayısının 
tanımlanan boşluk basınç oranıdır:  diyagramlarla  ifade  edilebileceğini  ilk  keşfeden 
 
Fellenius’dır  (1936).  Daha  sonra  bunu  Taylor 
                                    ru = u / z                         (7.14)  (1937)  ve  Janbu’nun  (1954b)  çalışmaları  takip 
 

ru  değerleri  spesifik  sızma  koşullarından  etmiştir. Bu araştırmacıların öncü çalışmalarından 

hesaplanabilir.  Örnek  olarak,  şeve  paralel  sızma  sonra şev duraylılığını hesaplamak için başka çok 
için  boşluk  basıncı  oranı  (ru)  aşağıdaki  gibi  ifade  sayıda  yazar  tarafından  diyagramlar 
edilir:  geliştirilmiştir.  Ancak,  Janbu’nun  başlangıçta 
  takdim ettiği diyagramlar halen çoğu koşullar için 
 w hw geliştirilenler  arasında  en  yararlı  yöntemlerden 
                           ru  cos 2            (7.15) 
 z olup,  Ekler  kısmında  ayrıntılı  olarak 
  verilmişlerdir.  Zemin  ve  şev  koşulları  için  belirli 
Burada,  hw  =  kayma  yüzeyinin  düşey  olarak  bir  aralığı  kapsayan  bu  diyagramların  kullanımı 
yukarısında  serbest  su  yüzeyinin  yüksekliğidir  da  oldukça  kolaydır.  Bu  diyagramlar  ayrıca  en 
(Şekil 7.2a). Sızmanın şev yüzünden belirli bir açı  düşük  emniyet  katsayısını  vermekte  ve  kritik 
ile çıkması durumunda ru değeri,  kayma  yüzeyini  arama  gereğini  ortadan 
 
kaldırmaktadırlar.  
w 1
                         ru            (7.16)  Duraylılık  diyagramları  emniyet  katsayısı 
 1  tan  tan  ile  şev  geometrisi,  zemin  kesme  dayanımı  ve 
 

bağıntısı ile bulunur. Burada,  = sızma yönü (akış  boşluk  suyu  basınçlarını  tanımlayan  diğer 

çizgileri)  ile  yatay  arasındaki  açıdır.  Yatay  sızma  parametreler  arasındaki  boyutsuz  ilişkilere 
( = 0) özel durumu için ru ilişkisi,  dayanır.  Örnek  olarak,  daha  önce  efektif 
  gerilmeler  için  sunulan  sonsuz  şev  denklemi 
                                  ru = w /              (7.17)   [(7.13) eşitliği], 
   
şekline indirger.  

      F  1  ru (1  tan 2 )  tan '
tan 
 (1  tan 2
)
c'
z
    

Kısa Tekrar                    (7.18) 
 
veya 
 Kohezyonlu zemindeki düşey şev, doygun 
tan ' c'
kilden  oluşan  derin  temel  üzerindeki                            F  A  B                   (7.19) 
dolgu  ve  sonsuz  şev  dahil  olmak  üzere,  tan  z
 
birkaç  şev  ve  kesme  dayanımı  koşulu  için 
şeklinde yazılabilir. Burada:  
emniyet  katsayısını  hesaplamada  basit   

denklemler kullanılabilir.                             A = 1 – ru (1 + tan2)          (7.20) 

 
 
106

 
 

 
Şekil 7.2 Sızma ile birlikte sonsuz şev: (a) sızma şeve paralel; (b) şev yüzünden çıkan durum. 
 
    B = 1 + tan2                 (7.21)  temel  derinliklerine  göre  hazırlanmış  bir  grup 
 
diyagram  Ekler  kısmında  verilmiştir.  Kesme 
A  ve  B  boyutsuz  parametreler  (duraylılık  sayıları) 
dayanımının  değiştiği  durumlarda  diyagram 
olup, sadece şev açısına ve A durumunda boyutsuz 
hazırlanmasında  ortalama  kesme  gerilmesini 
boşluk  suyu  basınç  katsayısına  (ru)  bağlıdır.  Şev 
kullanan yöntemler de sunulmuştur.  
açısı  ve  boşluk  suyu  basınç  katsayısının  (ru) 
Hem kohezyon hem sürtünme içeren şevlerde 
fonksiyonları  olarak  A  ve  B  için  basit  diyagramlar  ilave  boyutsuz  parametreler  takdim  edilir.  Janbu 
Ekler kısmında verilmiştir.  (1954) emniyet katsayısının, 
Tamamen  kohezyonlu  zeminler  (  =  0)  ve   

homojen şevler için emniyet katsayısı,  c'
                                 F  N cf                  (7.23)  
H
 

c
                                 F  N o                  (7.22)    

H şeklinde  ifade  edilebileceğini  göstermiştir.  Burada, 

 
Ncf  =  boyutsuz  bir  duraylılık  sayısı  olup;  şev  açısı 
şeklinde ifade  edilir.  Burada, No =  şev açısına  bağlı 
(),  boşluk  suyu  basınçları  (u)  ve  aşağıdaki  gibi 
bir  duraylılık  sayısı  olup,  1:1’den  daha  az  eğimli  tanımlanan boyutsuz parametreye (c) bağlıdır:  
şevler durumunda şev altındaki temelin derinliğine   

bağlıdır.  İsveç  dairesel  kayma  yönteminde  düşey  H tan '

                              c                (7.24) 
şevler  için  No  değeri  3,83’dür.  Bu  değer  (7.5)  c'
eşitliğinde  düzlemsel  kayma  için  4  olarak  verilen   

değerden  biraz  küçüktür.  Genelde  dairesel  kayma  Emniyet  katsayısını  hesaplamada  c  ile  (7.23) 
yüzeyleri özellikle eğimi az olan şevlerde düzlemsel  eşitliğini  kullanan  duraylılık  diyagramları  Ekler 
kayma  yüzeylerinden  daha  düşük  emniyet  kısmında  verilmiştir.  Bu  diyagramlar  hem 
katsayıları  vermektedir.  Bu  nedenle,  kohezyonlu  kohezyonlu  hem  sürtünmeli  olan  ve  aynı  zamanda 
zeminlerdeki  çoğu  şevlerin  analizinde  genellikle  değişik  boşluk  suyu  basıncı  ile  dış  yükleme 
dairesel  yüzeyler  kullanılmaktadır.  Kohezyonlu  koşulları içeren zeminler için kullanılabilir.  
zeminlerdeki  şevler  için  değişik  eğim  açıları  ve 
 107

Şev duraylılık diyagramları her ne kadar sabit  Emniyet  katsayısının  hesaplanması  için 

kesme dayanımı (c, c’ ve , ’) veya drenajsız kesme  geliştirilen  farklı  bilgisayar  hesap  tablosu  sayısı 
dayanımında  basit  bir  değişim  (örnek  olarak;  şüphesiz çok fazladır. Bu durum her ne kadar hesap 
derinlikle  doğrusal  değişim)  kabulüne  dayansa  da,  tablolarının  şev  duraylılık  hesaplamalarında 
kesme  dayanımının  değiştiği  birçok  durumda  bu  sağladığı  yararı  açık  bir  şekilde  ortaya  koysa  da, 
diyagramlar  kullanılabilir.  Kesme  dayanımının  aynı  zamanda  bazı  problemleri  beraberinde 
değiştiği  durumlarda  bu  diyagramların  kullanımı  getirmektedir.  Birincisi,  bu  işlem  için  çok  sayıda 
ile  ilgili  yöntemler  ve  bunların  kullanımına  dair  hesap  tablosu  kullanıldığından  ve  bu  tablolar  da 
örnekler Ekler kısmında verilmiştir.     çoğu  zaman  bir  veya  iki  kere  kullanıldığından, 
hesap  tablolarının  doğruluklarının  kontrol  edilmesi 
Kısa Tekrar  zordur.  Ayrıca,  herhangi  bir  kişinin  bir  hesap 
  tablosu  programı  yazabilmesi  ve  bu  programı  bazı 
 Değişik  şev  ve  zemin  koşulları  için  hesaplamalarda  kullandıktan  sonra  silmesinden 
emniyet  katsayısını  hesaplamaya  yönelik  dolayı,  sonuçlar  çoğu  zaman  eksik  biçimde 
şev duraylılık diyagramları mevcuttur.  saklanmakta  ve  başka  birinin  daha  sonra 
  yorumlaması  veya  anlaması  zor  olmaktadır.  Hesap 
HESAP TABLOSU YAZILIMI  tablolarının  elektronik  kopyaları  silinebilir. 
 
Elektronik  kopya  saklansa  bile,  hesap  tablosunu 
Dilim  yöntemleri  için  ayrıntılı  hesaplamalar,  oluşturmada  kullanılan  yazılım  artık  mevcut 
her  satır  belirli  bir  dilimi  ve  her  sütun  da  olmayabilir veya yazılım eski hesap tablosuna girişe 
değişkenleri ve Bölüm 6’da sunulan denklemlerdeki  izin  vermeyecek  şekilde  güncelleştirilmiş  olabilir. 
terimleri  temsil  edecek  şekilde  tablo  halinde  Hesap  tablosu  ile  yapılan  sayısal  tabloların  çıktıları 
yapılabilir. Meselâ,  = 0 ve kayma yüzeyinin de bir  saklanabilirse  de,  bunları  hazırlamada  kullanılan 
daire olduğu durumda emniyet katsayısı,  denklemler,  formüller  ve  sayısal  değerleri  elde 
 

                              F   cl                      (7.25)  etmede  kullanılan  mantık  açık  bir  şekilde 

belgelenmediği  sürece,  tutarsızlıkların  giderilmesi 
W sin  veya hataların kontrol edilmesi zor olabilir. 
 

şeklinde  ifade  edilir.  (7.25)  eşitliğini  kullanarak 

emniyet  katsayısını  hesaplamak  için  hazırlanan  Kısa Tekrar
 
basit  bir  tablo  Şekil  7.3’te  verilmiştir.  Kesme 
 Hesap  tabloları  dilim  yöntemlerindeki 
dayanımının  efektif  gerilmeler  cinsinden  ifade 
hesaplamalar için uygun gereçlerdir.  
edildiği  Basit  Dilim  Yöntemi  için  emniyet 
 Hesap  tablosu  hesaplamalarının  kontrol 
katsayısını  hesaplamada  aşağıdaki  denklem  tercih 
edilmesi ve saklanması zor olabilir. 
edilmektedir: 

c' l  (W cos   ul cos  

 
 
       F  
2
) tan ' BİLGİSAYAR  PROGRAMLARI   
 sin 
 

Daha  ileri  düzey  analizler  ve  karmaşık  şev, 

                  (7.26)  zemin  ve  yükleme  koşulları  için  hesaplamaları 
 

Basit  Dilim  Yöntemi  denkleminin  bu  formunu  yapmada  genellikle  bilgisayar  programları 
kullanan emniyet katsayısının hesaplanması için bir  kullanılmaktadır. Şev geometrisi, zemin stratigrafisi, 
tablo  Şekil  7.4’de  verilmiştir.  Şekil  7.3  ve  7.4’te  zemin  kesme  dayanımı,  boşluk  suyu  basınç 
verilenlere  benzer  tablolar  bilgisayar  hesap  tablosu  koşulları,  dış  yükler  ve  zemin  içi  donatılar  gibi 
programlarında  kolaylıkla  temsil  edilebilir  ve  özelliklerin  geniş  değer  aralıklarında  hesaplamalar 
uygulanabilirler. İşin doğrusu, emniyet katsayısının  yapabilen bilgisayar programları mevcuttur. Ayrıca, 
hesaplanmasında  Basitleştirilmiş  Bishop,  kuvvet  programların  çoğu,  en  düşük  emniyet  katsayısını 
dengesi  ve  hatta  Chen  ve  Morgenstern  yöntemleri  veren  kritik  kayma  yüzeyini  otomatik  olarak 
gibi dilim yöntemlerini kullanarak daha ileri düzey  aramakta  ve  gerek  dairesel  ve  gerekse  dairesel 
tablolar  ve  bilgisayar  hesap  tabloları  geliştirilebilir  olmayan kayma yüzeyleri için kullanılabilmektedir.  
(Low vd., 1998).   
108

 
Şekil 7.3 İsveç Daire ( = 0) yöntemini kullanarak elle yapılan hesaplamalar için örnek tablo. 
 
Bu  programların  çoğunda  girdi  bilgileri  ve  şev  Bilgisayar  programlarının  ikinci  türü 
duraylılık  hesaplama  sonuçları  grafik  olarak  tasarım programlarıdır. Bunlarda amaç, kullanıcının 
sunulabilmektedir.    tanımladığı bir veya daha fazla emniyet katsayısı 
  için  hangi  şev  koşullarının  gerekli  olduğunu 
Bilgisayar Programı Çeşitleri  belirlemektir.  Donatılı  zeminler  ve  zemin  çivili 
 
duvarlar  gibi  diğer  çeşit  donatılı  zemin 
Şev  duraylılık  analizleri  için  iki  çeşit  program 
yapılarında  kullanılan  programların  çoğu  bu 
bulunmaktadır.  Bunlardan  birincisinde 
türdendir.  Bu  programlar  kullanıcının  şev 
kullanıcının  şev  geometrisi,  zemin  özellikleri, 
geometrisi, zemin özellikleri, dış yükler gibi genel 
boşluk suyu basınç koşulları, dış yükler ve zemin 
bilgileri  içeren  girdi  verilerini  belirlemesine  izin 
donatısı  gibi  özellikleri  belirlemesine  izin  verilir 
verir. Bu programlar ayrıca kullanılacak donatının 
ve  emniyet  katsayısı  daha  önceden  belirlenmiş 
çekme  dayanımı  ve  hatta  firmasının  ürün 
olan  bilgilere  göre  hesaplanır.  Analiz  programları 
numarası  gibi  bilgileri,  hesaplanması  gerekli 
olarak adlandırılan bu programlar şev duraylılığı 
değişik  emniyet  katsayıları  ile  birlikte  kabul 
ile  ilgili  bilgisayar  programlarının  daha  genel 
edebilecek  şekildedir.  Buna  göre  programlar, 
türünü  temsil  ederler  ve  hemen  her  zaman  dilim 
uygun  emniyet  katsayısını  elde  etmede  hangi  tür 
yöntemlerinden biri veya ikisini kullanırlar. 
ve  boyutta  donatının  gerekli  olduğunu  belirler. 
Örnek  olarak,  gerek  geogrid  ve  gerekse  zemin 
 109

çivisi  tasarımı  ile  ilgili  birkaç  bilgisayar  Enine  kesitte  sadece  bir  çeşit  zeminin  ele  alındığı 
programında  logaritmik  spiral  yöntemi  durumlarla ilgili bu tür uygulamalarda logaritmik 
kullanılmıştır  (Leshchinsky,  1997;  Byrne,  20032).  spiral yöntemi çok yararlı olmaktadır.  
 

 
Şekil 7.4 Basit Dilim Yöntemi ve efektif gerilmeleri kullanarak elle yapılan hesaplamalar için örnek tablo. 
 
Tasarım  programları  özellikle  belirli  bir  çeşit  dairesel  olmayan)  bağlı  olarak  genellikle  farklı 
donatı  (örnek;  geogrid  veya  zemin  çivisi)  kullanan  şemalar kullanılır. Bu amaç için çok farklı şemalar 
donatılı  şevlerin  tasarımı  için  yararlı  olup,  kullanılmış  olup,  bunların  ayrıntılarının 
hesaplamada  deneme‐yanılma  için  gerekli  çabanın  açıklanması bu kitabın amacı dışındadır. Bununla 
çoğunu  ortadan  kaldırır.  Ancak,  tasarım  birlikte,  kritik  kayma  dairesinin  aranmasında 
programları  çoğu  zaman  göz  önüne  alınan  kılavuz  bilgilerle  birlikte  bazı  önerilerde 
koşulların  belirli  bir  aralığına  kısıtlıdırlar  ve  bulunulabilir: 
 
potansiyel  kayma  yüzeyi  için  çoğu  zaman 
1. Dairelerle  başlayın.  Kritik  kayma  yüzeyinin 
basitleştirici  varsayımlarda  bulunurlar.  Analiz 
aranmasına  hemen  her  durumda  daireler 
programlarının  çoğu,  geniş  bir  aralıktaki  şev  ve 
kullanılarak  başlanması  tercih  edilir.  Kritik 
zemin koşullarını değerlendirebilmektedir.  
dairelerin aranmasında  çok  kapsamlı  şemalar 
 
mevcut  olup,  kullanıcının  az  bir  çaba  sarf 
Kritik Kayma Yüzeyinin Otomatik Olarak 
etmesiyle  kayma  yüzeyi  için  çok  sayıda  olası 
Aranması   
  lokasyonun incelenmesi mümkündür.  
En  düşük  emniyet  katsayısını  içeren  kritik  kayma  2. Aramayı  stratigrafinin  yönlendirmesine  izin 
yüzeyinin  bulunmasında  bilgisayar  programlarının   verin.  Gerek  dairesel  ve  gerekse  dairesel 
neredeyse    tamamı    bir  veya  birden  fazla  şema  olmayan  kayma  yüzeyleri  için  kritik  yüzeyin 
kullanırlar.  Arama  işlemi  hem  dairesel  hem  de  nerden  geçtiğini  çoğu  zaman  stratigrafi 
dairesel  olmayan  yüzeyler  için  yapılabilir.  belirler.  Özellikle  de  nispeten  zayıf  zonların 
Kullanılan kayma yüzeyinin şekline (dairesel ya da  bulunması  halinde,  kritik  kayma  yüzeyinin 
  bu  zondan  geçmesi  olasıdır.  Benzer  şekilde, 
2  Byrne, logaritmik spiral yöntemini GoldNail yazılımının henüz 
zayıf zonun nispeten ince ve doğrusal olması 
piyasaya  sürülmemiş  bir  versiyonunda  kullanmıştır. 
durumunda,  kayma  yüzeyi  zayıf  zonu  takip 
Yazarlardan  biri  (Wright)  de  logaritmik  spiral  yöntemini  yine 
piyasaya  sürülmemiş  bir  zemin  çivili  duvar  analiz  yazılımında  edebilir  ve  dairesel  yerine  dairesel  olmayan 
bu amaç için başarıyla kullanmıştır.    biçimde olması daha muhtemeldir.  
110

3. Çoklu  başlama  lokasyonlarını  dene.  Otomatik  Kritik Kayma Yüzeyi İle İlgili Kısıtlamalar 

 
aramaların  hemen  hemen  tamamı,  bir  şekilde 
En  düşük  emniyet  katsayısını  içeren  kritik 
kullanıcı  tarafından  belirlenen  bir  kayma 
kayma  dairesini  bulmada  genel  olarak  bir  şevin 
yüzeyi  ile  başlar.  Bir  lokasyonun  diğerine  göre 
tüm  alanları  taranmalıdır.  Ancak,  bazı 
daha  düşük  emniyet  katsayısı  vermesi 
durumlarda deneme kayma yüzeylerinin yerlerini 
durumunda  çoklu  başlama  noktaları 
kısıtlamak  suretiyle  sadece  belirli  bir  alanın 
denenmelidir.   
taranması arzu edilebilir. Bu uygulamanın uygun 
4. Çoklu  minimumların  farkında  olun.  Şemaların 
olduğu iki genel durum söz konusudur. Birincisi, 
çoğu  aslında  en  küçük  emniyet  katsayısını 
düşük  emniyet  katsayısı  veren  önemsiz  yenilme 
içeren  tek  bir  kayma  yüzeyini  bulmayı 
biçimlerinin  bulunduğu  fakat,  yenilme 
amaçlayan  optimizasyon  şemalarıdır.  Ancak, 
sonucundaki  etkilerin  küçük  olduğu  durumdur. 
birden fazla “yerel” minimum olabilir ve arama 
Diğer  durum,  merkezi  ve  yarıçapı  verilen  bir 
şeması  en  düşük  emniyet  katsayısını  veren 
dairenin özgün bir kayma yüzeyi ve zemin kütlesi 
yerel  minimumu  bulamayabilir.  Arama  için 
vermediği şev geometrisi durumudur.  
çoklu  başlama  noktaları  kullanımındaki 
Önemsiz  Yenilme  Modları:  Kohezyonsuz  şevlerde 
sebeplerden biri budur. 
kritik  kayma  yüzeyinin  özellikle  şev  yüzeyi  ile 
5. Arama  sınır  değerlerini  ve  diğer  parametreleri 
çakışan  çok  sığ  bir  düzlem  olduğu  gösterilmişti. 
değiştir.  Arama  şemalarının  çoğu,  aramanın 
Bununla birlikte, sadece ince bir zemin katmanını 
nasıl  yapıldığını  kontrol  eden  bir  veya  daha 
içeren bir kaymanın sonuçtaki etkileri çok önemli 
fazla  parametre  gerektirir.  Meselâ,  böyle  bir 
değildir.  Bu  durum  bazı  maden  atık  barajlarında 
aramada  özellikle  tanımlanan  parametreler 
özellikle  geçerlidir.  Böyle  durumlarda  kayma 
şunları içerebilir: 
yüzeyinin  sadece  minimum  boyutu  ve 
 Arama  sırasında  kayma  yüzeyinin  yerinin 
yayılımının araştırılması arzu edilebilir. Bu işlem, 
değiştirilmesindeki artmalı mesafeler 
kullanılan özel bilgisayar programına bağlı olarak 
 Kayma yüzeyi için maksimum derinlik 
birkaç değişik şekilde yapılabilir: 
 Kayma  yüzeyi  veya  aramanın  maksimum   

yanal yayılımı   Aranan  kayma  yüzeylerinin  en  düşük 

 Kayma  yüzeyi  üzerindeki  minimum  derinlik  derinlikte olması gerekebilir. 
veya zemin kütlesinin ağırlığı   Aranan  kayma  yüzeyleri  şev  yüzeyinden 
 Kayma  yüzeyinin  şevi  terk  ettiği  yerde  en  aşağıda  belirli  derinlikteki  bir  noktadan 
büyük eğim açısı  geçmeye zorlanabilir.  
 Bir  dairenin  merkezi  için  izin  verilen  en   Kayma  yüzeyi  üzerindeki  zemin  kütlesinin 
düşük  koordinat  (dairenin  terslenmesini  ağırlığının minimum olması istenebilir.  
önlemek için).   Sığ  kayma  yüzeylerinin  oluşmasını  önlemeye 
  Bu  parametrelerin  arama  sonuçlarını  ve  yönelik  olarak,  şev  yüzeyine  yakın  yerdeki 
minimum  emniyet  katsayısını  nasıl  zemine  tipik  olarak  yüksek  bir  kohezyon 
etkilediğini  belirlemek  üzere  girdi  verileri  değeri ile ifade edilen yapay bir yüksek kesme 
değiştirilmelidir.   dayanımı verilebilir.  
 
 
Belirli bir kayma yüzeyinin emniyet katsayısı 
Kayma  Yüzeyinin  Yeri  İle  İlgili  Belirsizlikler:  Bazı 
için  literatürde  çok  sayıda  örnekler  ve  kılavuz 
durumlarda  bir  dairenin  şevi  kesen  birden  fazla 
bilgiler bulunabilir. Ancak, sağlama açısından daha 
segmentinin olması mümkündür (Şekil 7.5). Böyle 
önemli  bir  özellik  olmasına  rağmen,  en  kritik 
durumlarda,  kayma  yüzeyi  üzerindeki  zemin 
kayma  dairesini  (en  düşük  emniyet  katsayısını) 
kütlesi  tek  parça  olmayıp,  emniyet  katsayıları 
bulma  konusundaki  örnekler  çok  daha  azdır. 
muhtemelen  farklı,  çoklu  kütleler  şeklindedir.  Bu 
Karmaşık  şevlerin  analizinde  en  kritik  kayma 
tür  belirsizliklerden  kaçınmak  için,  şevin  sadece 
dairesinin  bulunduğunun  doğrulanması  için 
belirli bir kısmının analiz edilmesi gerekir.  
harcanan  çaba,  verilen  bir  kayma  yüzeyinin 
 
emniyet  katsayısının  doğru  olarak  hesaplandığını 
 
kontrol etmede harcanandan daha fazladır.  
 
 111

Kısa Tekrar  edilmesi  için  10  dakika  gerekirse,  mümkün 

  kombinasyonların  hepsinin  denenmesi,  günde  24 
 Bilgisayar  programları  tasarım  saat ve haftada 7 gün çalışmayla ancak 20 milyon 
programları  ve  analiz  programları  yıldan  daha  fazla  bir  sürede  mümkün  olabilir. 
şeklinde  sınıflara  ayrılabilir.  Tasarım  Açıkça  görüldüğü  gibi,  ileri  düzey  bilgisayar 
programları basit donatılı şevlerin tasarımı  programlarında  verilerin  olası  tüm 
için  yararlı  iken,  analiz  programları  çok  kombinasyonlarının, hatta makul derecede küçük 
daha  geniş  bir  aralıktaki  şev  ve  zemin  oranlarının bile (meselâ, 1000 tanede 1) denenmesi 
koşullarını ele alabilir.  mümkün değildir. Buna göre, kullanılan herhangi 
 En düşük emniyet katsayısını içeren kritik  bir bilgisayar programının belirli bir problem için 
kayma  yüzeyinin  yerinin  belirlenmesine  söz  konusu  olan  çözüm  yollarının  tamamını  test 
daireler ile başlanmalıdır.  etme olasılığı düşüktür.  
 Farklı  başlama  noktaları  ve  aramayı   

etkileyen  diğer  parametreler  için  farklı 

değerler  içeren  çoklu  aramalar,  en  kritik 
kayma  yüzeyinin  bulunmasını  temin 
edecek şekilde yapılmalıdır.  
 Bazı durumlarda aramanın yapıldığı yerin 
belirli  bir  aralığa  daraltılması  uygundur; 
ancak,  önemli  bir  kayma  yüzeyini  gözden 
kaçırmayacak  şekilde  dikkatli 
davranılmalıdır. 
 
 
ANALİZLERİN DOĞRULUĞUNUN KONTROL 
EDİLMESİ 
 

Şev  duraylılık  analizlerinin  çoğu,  genel 

amaçlı  bilgisayar  programları  kullanılarak 
yapılmaktadır.  Çok  sayıda  özellik  ile  donatılmış 
bilgisayar  programları,  çözülen  probleme  ve 
kullanılan  mantığa  bağlı  olarak  binlerce,  bazen 
milyonlarca  satırdan  oluşabilir.  Forester  ve 
Morrison  (1994)  yazılım  içinde  çoklu  dal   
Şekil 7.5 Dairesel kayma yüzeyince tanımlanan kayma 
kombinasyonları  içeren  basit  bilgisayar 
kütlesinin  belirgin  olmadığı  ve  kısıtlama 
programlarının  bile  kontrol  edilmesinin  zor 
gerektirebileceği durumlar. 
olduğuna işaret etmiştir. Örnek olarak, Tablo 7.1’de 
 
listelenen  özellikleri  içeren  şev  duraylılık  analizi 
Herhangi bir bilgisayar programının büyük 
için  kapsamlı  bir  bilgisayar  programını  göz  önüne 
bir  olasılıkla,  programın  yazılmış  olduğu 
alınız.  İleri  düzey  bilgisayar  programlarının 
koşulların  özel  bir  kombinasyonu  için 
çoğunun en azından bu tabloda verilen özelliklerin 
doğruluğunun  kontrol  edilmiş  olmaması 
sayısı  kadar  seçenek  içermesi  olasıdır.  Bazı 
nedeniyle,  sonuçların  bir  şekilde  programdan 
programlar  bunların  hepsini  içermese  de, 
bağımsız  olarak  kontrol  edilmesi  gerekir.  Bu 
diğerlerini  kapsayabilir.  Tablo  7.1’de  toplam  40 
durum  diğer  hesaplama  yöntemleri  için  de 
özellik  ve  seçenek  listelenmiştir.  Her  bir  özellik 
geçerlidir. Örnek olarak, hesap tabloları bilgisayar 
veya seçenek için sadece iki farklı girdi sağlanması 
programlarının  sadece  bir  başka  şekli  olup, 
durumunda,  yazılımda  1  x  1012‘den  (240)  fazla  olası 
bunların  doğruluğunun  kontrol  edilmesindeki 
kombinasyon  ve  yol  söz  konusu  olacaktır.  Her  bir 
güçlükler  daha  önce  belirtilmişti.  Basit 
olası  kombinasyon  için  problemin  oluşturulması, 
denklemlerin  kullanıldığı  şev  duraylılık 
koşturulması  ve  sonuçların  doğruluğunun  kontrol 
diyagramlarının  kullanımında  bile  hata 
112

yapılabilir. Dahası, basit denklemler genellikle bazı  kullanılarak  yapılan  analizler  aksi  belirtilmediği 

uygulamalarda  önemli  hatalara  yol  açabilecek  sürece  UTEXAS4  yazılımı  (Wright,  1999)  ile 
yaklaştırımlara  dayalıdır.  Sonuç  olarak,  şev  gerçekleştirilmiştir.  Verilen  özette  ayrıca 
duraylılık  hesaplamaları  nasıl  yapılırsa  yapılsın,  analizlerin  kısa  dönem  veya  uzun  dönemden 
sonuçların  kullanılan  programdan  bağımsız  olarak  hangisine  ait  oldukları  da  belirtilmiştir.  Her 
bir  şekilde  kontrol  edilmesi  gerekir.  Bir  sonraki  örnekte  verilen  ilave  özellikler  Tablo  7.2’nin  son 
altbölümde  şev  duraylılık  analizi  ve  sonuçlarının  kolonunda  belirtilmiştir.  Bu  tabloda  listelenen  10 
kontrolü konusunda çok sayıda örnek verilmiştir.   örnek,  bilgisayar  programı  ile  sağlama  yapmada 
problemler  için  yararlı  bir  koleksiyon  şeklinde 
Kısa Tekrar  düşünülebilir.  
   
 Çoğu bilgisayar programlarında kullanılan  Örnek 1: Kilde Desteksiz Düşey Kazı 
çok  sayıdaki  olası  yollardan  dolayı,  bu   

programların  çoğunun  herhangi  bir  Tschebotarioff  (1973)  varvalı  kilde  iki  katlı 
analizde  söz  konusu  olan  yolların  belirli  bodrum  için  kazılan  düşey  bir  şevin  yenilmesini 
sayıdaki  kombinasyonların  tamamı  için  tanımlamıştır.  Kazı,  destek  kullanmaksızın  bir 
test edilmiş olması mümkün değildir.   tarafta 22 ft (6,7 m) ve diğer tarafta 31,5 ft (9,6 m) 
 Şev  duraylılık  hesaplamaları  nasıl  derinliğe  kadar  yapılmıştır.  Yakında  yapılan  bir 
yapılırsa  yapılsın,  sonuçların  kullanılan  incelemede  kilin  ortalama  serbest  basınç 
programdan  bağımsız  olarak  bir  şekilde  dayanımının  1,05  ton/ft2  (1,025  kgf/cm2)  ve  birim 
kontrol edilmesi gerekir.  ağırlığının da 120 lb/ft3 (1,92 g/cm3) olduğu rapor 
edilmiştir. Ekler kısmında verilen diyagramlar ve 
 
düşey  şev  için  geliştirilen  denklem  kullanılarak, 
DURAYLILIK HESAPLAMALARININ 
iki  kazıdan  daha  derin  olanı  için  (Şekil  7.6) 
SAĞLAMASINA ÖRNEKLER 
 
emniyet  katsayıları  hesaplanmıştır.  Hesaplamalar 
Bu bölümde sunulan şev duraylılık analizleri  ayrıca  bilgisayar  programı  ile  yapılmıştır.  1050 
için  on  örnek  seçilmiştir.  Bunların  seçilmesinde  iki  lb/ft2’lik  (=  qu  /  2)  bir  drenajsız  kesme  dayanımı 
amaç  gözetilmiştir.  Birincisi,  emniyet  katsayısının  (Su)  için,  düzlemsel  kayma  durumunda  emniyet 
bu bölümün daha önceki altbölümlerinde açıklanan  katsayısı, 
değişik  hesaplanma  yöntemlerinin  ortaya  konması   
4c (4)(1050)
ile  ilgilidir;  diğeri  de,  şev  duraylılık  analizlerinin                       F    1,11          (7.27) 
bazı önemli ayrıntı ve özelliklerinin belirlenmesi ile  H (120)(31,5)
 
ilgilidir. Örnek olarak, problemlerden birinde batık 
bulunur.  Janbu’nun  Ekler  kısmında    =  0  için 
birim  ağırlıklar  ele  alınmıştır.  Diğer  birkaç 
verilen  diyagramları  kullanıldığında  emniyet 
problemde  değişik  dilim  yöntemleri  arasındaki 
katsayısı, 
farklılıklara  dikkat  çekilmiştir.  Bunların  bazıları  ve   
başka  örneklerde  kritik  kayma  yüzeyinin  yerinin  c 1050
         F  N o  (3,83)  1,06    (7.28) 
belirlenmesine  önem  verilmiştir.  Örneklerin  çoğu,  H (120)(31,5)
hesaplama  sonuçlarının  diğer  vasıtalarla  (örnek;   

başka  bilgisayar  programlarıyla)  kontrol  olur. Daireler ve bilgisayar programı kullanılarak 

edilmesinde mihenk taşı olabilecek şekilde ayrıntılı  hesaplanan  emniyet  katsayısı  1,06’dır. 
olarak ele alınmıştır.  Diyagramlardan  elde  edilen  hesaplamalar 
Analiz  için  seçilen  10  örnek  Tablo  7.2’de  bilgisayar  programı  sonuçlarını  doğrulamaktadır; 
özetlenmiştir.  Her  bir  örnek  kısaca  tanımlanmış  bunların  ikisinde  de  dairesel  kayma  yüzeyinin 
olup,  hesaplama  yöntemleri  (basit  denklemler,  emniyet  katsayısı  düzlemsel  kayma 
diyagramlar,  hesap  tabloları  ve  bilgisayar  yüzeyininkinden biraz düşüktür.  
programları)  belirtilmiştir.  Bilgisayar  programı 
 
 
 
 113

Tablo 7.1 Kapsamlı bir şev duraylılık bilgisayar programı için olası seçenekler. 
 

Zemin kesme dayanımı  Zemin profil çizgileri – stratigrafi

  c– zemini – toplam gerilmeler
  c– zemini – efektif gerilmeler
  Eğrisel Mohr yenilme zarfı – toplam gerilmeler
  Eğrisel Mohr yenilme zarfı – efektif gerilmeler
  Drenajsız kesme dayanımı yatay referans düzlemi altında derinlikle değişir 
  Drenajsız kesme dayanımı kontur çizgileri veya interpolasyonla belirlenir 
  c/p oranı ile tanımlanan kesme dayanımı
  Anizotrop kesme dayanımı değişimi – drenajsız kesme dayanımı ve toplam gerilmeler
  Anizotrop kesme dayanımı değişimi – drenajlı kesme dayanımı ve efektif gerilmeler
  Konsolidasyonlu–drenajsız kesme dayanımı (örnek; hızlı düşüm‐doğrusal dayanım zarfı)
  Konsolidasyonlu–drenajsız kesme dayanımı (örnek; hızlı düşüm‐eğrisel dayanım zarfları)
  Yapısal malzemeler (örnek; çelik, beton, kereste)
Boşluk suyu basıncı  Sabit boşluk suyu basıncı
  Sabit boşluk basınç katsayısı (ru)
  Piyezometrik çizgi 
  Doygun yüzey 
  Boşluk suyu basıncının interpolasyonla bulunmuş değerleri (örnek; sonlu elemanlardan)
  Boşluk suyu basınç katsayısının (ru) interpolasyonla bulunmuş değerleri 
  Şev geometrisi 
  Analiz edilen şevin sol veya sağ yüzü
  Yayılı yüzey yükleri (örnek; su)
  Çizgisel yükler 
Donatı  Geotekstiller 
  Geogridler 
  Zemin çivileri 
  Bağlama ankrajları 
  Kazıklar 
  Ayaklar 
Kayma yüzey(ler)i  Tek daire 
  Dairesel olmayan tek kayma yüzeyi
  Dairelerle sistematik arama
  Dairelerle rastgele arama
  Dairesel olmayan kayma yüzeyleriyle sistematik arama 
  Dairesel olmayan kayma yüzeyleriyle rastgele arama
Analiz yöntemi  Basitleştirilmiş Bishop Yöntemi
  Spencer Yöntemi 
  U.S. Corps of Engineers’ın Değişkenmiş İsveç Yöntemi
  Basitleştirilmiş Janbu Yöntemi
  Chen ve Morgenstern Yöntemi
 
 

Yukarıda  sunulan  hesaplamalar  her  ne  kadar 

yakın  uyum  içinde  olsa  da,  şevin  gerçek  emniyet 
katsayısını  doğru  bir  şekilde  yansıtmayabilirler. 
Terzaghi  (1943)  zeminin  düşey  şeve  komşu  üst 
kısmının  çekme  altında  olduğuna  işaret  etmiştir. 
Zeminin  çekmeye  karşı  koyamadığı  durumda 
çatlaklar  oluşur  ve  emniyet  katsayısı  düşer. 
Terzaghi,  çatlak  derinliğinin  şev  yüksekliğinin 
yarısına kadar indiği ve emniyet katsayısının tutucu 
  bir  şekilde  hesaplanmak  istediği  durumda 
Şekil  7.6  Kilde  Tschebotarioff  (1973)  tarafından 
(düzlemsel  kayma  yüzeyi  varsayımıyla)  emniyet 
tanımlanan desteksiz kazı.  
  katsayısının  aşağıdaki  gibi  olması  gerektiğini 
göstermiştir:
114

 
 

 
 115

 
 
 
116

c faktörler  şevin  duraylılığını  önemli  ölçüde 

          F  2,67               (7.29) 
H etkilemiş  olabilir;  yenilmenin,  duraylılık 
 
hesaplamalarında varsayılanlardan oldukça farklı 
Buna göre, yukarıda tanımlanan şev için,  koşullarda gelişmiş olabileceği görülmektedir. 
 

(2,67)(1050)  

             F   0,74               (7.30)  Tablo 7.3 Kayma yüzeyi üzerinde emniyet katsayısı ve 

( minimum  normal  gerilmenin  varsayılan  çekme  çatlağı 
 

olup,  şevin  duraysız  olduğu  ortaya  çıkar.  Bu  derinliği ile değişimi. 

 
durumda,  şev  yenilmiş  olduğundan  ve  numune    Kayma yüzeyi   
örselenmesinden  dolayı  kesme  dayanımını  ölçen  Varsayılan  üzerinde (dilimlerin   
serbest  basınç  deneyleri  dayanımı  olduğundan  çatlak  tabanında) minimum  Hesaplanan 
küçük  verdiğinden,  1,0’den  küçük  olarak  derinliği  normal gerilme   emniyet 
hesaplanan  emniyet  katsayısı  makul  gibi  (ft)  (lb/ft2)  katsayısı 
görünmektedir.   0  ‐241  1,06 
1  ‐160  1,04 
Bilgisayar  programı  ile  yapılan  ilk 
2   ‐67  1,01 
hesaplamalarda  şev  tepesine  yakın  yerdeki  3   ‐62  0,99 
dilimlerin birkaçının tabanında çekme gözlenmiştir.  4    40  0,96 
Buna göre, çatlak derinliği 1 ft’den başlayarak, artık 
çekmenin  olmadığı  derinliğe  kadar  1  ft’lik  artışlar  Kısa Tekrar 
 

yapmak suretiyle, düşey çekme çatlaklarının hesaba 
 Düşey  bir  şev  için  şev  duraylılık 
katıldığı bir dizi duraylılık hesaplaması yapılmıştır. 
diyagramları, bilgisayar programı ve basit 
Varsayılan çatlak derinlikleri, bunlara karşılık gelen 
duraylılık  denklemlerinin  üçü  de 
emniyet  katsayıları  ve  dilimlerin  tabanındaki 
düzlemsel  kayma  yüzeyleri  için  hemen 
minimum  normal  gerilmeler  Tablo  7.3’de 
hemen özdeş değerler vermektedir. 
özetlenmiştir.  Emniyet  katsayısının,  çekme 
 Daireler  ile  kıyaslandığında,  düzlemsel 
gerilmelerinin  önce  devre  dışı  bırakıldığı  değer 
kayma  yüzeyleri  düşey  bir  şevin  emniyet 
olarak  ele  alınması  durumunda,  emniyet 
katsayısı  için  benzer  fakat  biraz  daha 
katsayısının  1’den  küçük  (0,96  ile  0,99  arasında) 
yüksek değerler vermektedir. 
olduğu sonucuna varılır.  
 Kildeki yüksek eğimli şevlerin tepe noktası 
Bu  örnekteki  şev  duraylılık  hesaplamaları, 
gerisinde  çekme  gerilmeleri  gelişebilir; 
gözlenen  değerleri  oldukça  iyi  bir  şekilde 
bunlar  da  şevin  duraylılığını  önemli 
desteklemektedir.  Ancak,  emniyet  katsayısının  1’e 
ölçüde azaltan çatlamaya yol açabilir. 
yakınlığı  kısmen,  hesaba  katılmayan  dengeleme 
 Hesaplanan  ve  gerçek  emniyet  katsayıları 
hatalarından  kaynaklanabilir.  Kullanılan  kesme 
arasındaki  yakın  uyum  tesadüfî  ve 
dayanımları serbest basınç deneylerine dayalı olup, 
dengeleyici  çoklu  büyük  hataların  bir 
bu  deneyler  tipik  olarak  kesme  dayanımını 
sonucu olabilir. 
olduğundan  düşük  verirler.  Buna  göre,  kilin 
 
drenajsız  kesme  dayanımının  gerçekte  Örnek 2: Yumuşak Kilde Su Altı Şevi 
varsayılandan  daha  büyük  olması  mümkündür.   

Duncan ve Buchignani (1973) San Francisco 
Aynı  zamanda,  şev  kazısı  yapılmış  olduğundan, 
Körfezi’nde  su  altında  kazılan  bir  şevin 
kazıdan  ileri  gelen  boşaltma  zeminin  tedrici  olarak 
yenilmesini  tanımlamışlardır.  Geçici  bir  kazının 
şişmesine  ve  böylece  zaman  içinde  dayanımını 
bir  parçasını  oluşturan  bu  şev,  inşaat  maliyetini 
kaybetmesine  neden  olmuş  olabilir.  Ayrıca,  çekme 
düşürmek  amacıyla  anormal  derecede  düşük 
çatlaklarının  büyük  derinliklere  kadar  inmesi  de 
emniyet  katsayısı  ile  tasarlanmıştır.  İnşaat 
mümkündür. Daha uygun UU deneyleri ile ölçülen 
sırasında  şevin  bir  kısmı  yenilmiştir.  Şev  enine 
drenajsız  dayanımın  kullanılan  kesme 
kesiti  Şekil  7.7’deki  gibidir.  Drenajsız  kesme 
dayanımından  oldukça  büyük  olması  da 
dayanımı  profili  Şekil  7.8’de  verilmiştir.  Duncan 
mümkündür;  bu  arada  şişmeden  kaynaklanan 
ve Buchignani’nin drenajsız kesme dayanımlarına 
dayanım  kaybı  ve  derin  çatlak  gelişimi  duraylılığı 
göre  verdiği  orijinal  tasarım  emniyet  katsayısı 
önemli  ölçüde  azaltmış  olabilir.  Bu  dengeleyici 
1,17’dir.
 117

 
         Şekil  7.7  San  Francisco  Körfez  çamurunda  Duncan  ve  Buchignani  (1973)  ve  Duncan  (2000)  tarafından 
tanımlanan su altı şevi. 
 

bulunmadığından (su akışı olmadığından) bu örnek 
için  batık  birim  ağırlıklar  kullanılabilir.  Ancak, 
genelde  bilgisayar  programları  kullanıldığında 
toplam  birim  ağırlıkların  kullanımı  ile  dış  ve  iç  su 
basınçlarının  belirtilmiş  olması  tercih  edilir.  Bu  şev 
için  toplam  birim  ağırlıklar  kullanılarak  ve  su 
basınçlarını temsil etmek üzere yayılı yükler dikkate 
alınarak tekrarlı bir şekilde bilgisayar hesaplamaları 
yapılmıştır.  Emniyet  katsayısı  yine  1,17 
bulunmuştur. Bu yaklaşım sadece beklenen emniyet 
katsayısını  doğrulamakla  kalmamış,  aynı  zamanda 
bilgisayar tarafından hesaplanan dilim ağırlıkları ve 
haricî  yayılı  yüklerden  gelen  kuvvetlerin 
doğruluğunun  kontrol  edilmesinde  de  yararlı 
olmuştur. 
Herhangi  bir  bilgisayar  programının  faydalı 
ve  basit  bir  kontrolü  (1)  batık  birim  ağırlıklar  (akış 
yok)  ve  (2)  su  basınçları  ile  birlikte  toplam  birim 
  ağırlıklar  kullanılarak,  batık  bir  şev  için  ayrı  bir 
Şekil 7.8 San Francisco Körfez çamurundaki su altı şevi  duraylılık hesaplaması ile gerçekleştirilebilir.3 
için drenajsız kesme dayanımı profili (Duncan, 2000). 
 
Yukarıda  sunulan  hesaplamaların  Duncan  ve 
Yakın  geçmişte  (2003)  yazarlar  tarafından  Buchignani  (1973)  tarafından  hesaplanan  emniyet 
yeni  duraylılık  hesaplamaları  yapılmıştır.  Önce  katsayısını  doğrulamasına  ve  şevin  duraylı 
Spencer  dilim  yönteminin  kullanıldığı  olduğuna  işaret  etmesine  rağmen,  daha  önce  de 
hesaplamalarda  en  düşük  emniyet  katsayısı  1,17  belirtildiği  gibi,  şevin  bir  kısmı  yenilmiştir.     
olarak  bulunmuştur.  Şevdeki  kilin  drenajsız  kesme  Duncan  ve  Buchignani  (1973)  drenajsız    koşullar  
dayanımı  derinlikle  birlikte  doğrusal  olarak  altındaki    devamlı    yüklemenin  (krip)  etkilerinin, 
arttığından, emniyet katsayısını hesaplamada Ekler  büyük  olasılıkla  kesme  dayanımını  azaltmak  için 
kısmında tanımlanan Hunter ve Schuster (1968) şev  yeterli  ve  kaymanın  nedeni  olduğunu 
duraylılık  diyagramları  da  kullanılabilir.  Bu  belirtmişlerdir.   Duncan   (2000)   tarafından yapılan  
diyagramlara  göre  bulunan  emniyet  katsayısı   
3  Dilimler‐arası  kuvvetlerin  eğimli  olduğu  kuvvet  denge 
1,18’dir.  
denklemlerinde  bu  durum  geçerli  olmayabilir.  Dilimler‐arası 
Yukarıda  tanımlanan  şev  duraylılık  kuvvetlerin Bölüm 6’da tanımlandığı gibi hem zemin hem de su 
hesaplamaları,  tamamı  su  altında  olan  şevi  göz  basınçlarından  gelen  toplam  kuvvetler  olduğu  durumda,  batık 
önüne almak için, batık birim ağırlıklar kullanılarak  birim  ağırlıklar  ve  toplam  birim  ağırlıklarla  (artı  su  basınçları) 
benzer  sonuçlar  elde  edilmeyebilir.  Bu  durumda,  batık  birim 
hesaplanmıştır.  Hesaplamalar  şev  duraylılık 
ağırlıkları  kullanan  emniyet  katsayısı  ile  toplam  birim  ağırlıklar 
diyagramlarıyla veya bir hesap tablosu kullanılarak  artı  su  basınçları  kullanılarak  hesaplanan  emniyet  katsayısı 
elle  yapıldığında  batık  birim  ağırlıkların  arasındaki fark büyük olabilir. 
kullanılması uygundur. Herhangi bir sızma kuvveti 
118

daha  güncel  güvenilirlik  analizleri,  yenilme  Örnek 3: Sert, Fisürlü Kilde Kazılmış Şev 

 
olasılığının yaklaşık %20 olduğunu göstermiştir. Bu 
Skempton  ve  LaRochelle  (1965)  Bradwell’de 
yenilme  olasılığı,  şevin  gerçekte  %20’lik  kısmının 
Londra  Kili’nde  açılmış  bir  derin  kazıyı 
yenilmiş  olması  ile  tutarlılık  içerisindedir.  Bu  tür 
tanımlamışlardır.  1  No’lu  reaktör  için  yapılan 
analizlerin  yapıldığı  doğruluk  derecesi  verilmiş 
kazının  kesiti  Şekil  7.9’daki  gibidir.  Kazı  derinliği 
olmak  kaydıyla,  yenilme  olasılığı  ile  şevin  yenilen 
48,5  ft  (14,8  m)’dir.  Kazının  alt  28  ft’i  (8,5  m’si) 
kısmı oranı arasındaki yakın uyum muhtemelen bir 
Londra  Kili  içinde  olup,  şev  eğimi 
tesadüftür. 
0,5(yatay):1(düşey)’dir. Londra Kili üzerine 9 ft (2,7 
Bu  şev  sadece  geçici  olarak  yapıldığından, 
m)  kalınlığında  bataklık  kili  gelmektedir;  bu 
duraylılığın  drenajsız  dayanım  kullanılarak 
birimdeki  şev  oranı  1:1  (450)’dir.  Kazıdan  çıkarılan 
hesaplanması uygundur. Ancak, şevin kalıcı olması 
kil  malzeme,  bataklık  kili  üzerinde  yaklaşık  11,5  ft 
durumunda  çok  daha  düşük  drenajlı  dayanımların 
(3,5 m) kalınlıkta serilmiştir. Bu kil dolgunun eğimi 
uygulanması  gerekir.  Kazıdan  dolayı  oluşan 
de 1:1’dir.  
boşalma  sonucunda  zemin  şişerken,  kesme 
Drenajsız kesme dayanımları kullanılarak kısa 
dayanımı giderek azalır. Sonuçta, tamamen drenajlı 
dönem  duraylılık  analizleri  yapılmıştır.  Bataklık 
kesme  dayanımı  uygulanır.  San  Francisco  Körfez 
kilinin ortalama drenajsız kesme dayanımı 300 lb/ft2 
çamurunun  drenajlı  (efektif  gerilme)  kesme 
(0,146 kgf/cm2) ve toplam birim ağırlığı da 105 lb/ft3 
dayanımı  için  temsilci  değerler  c’  =  0  ve  ’  =  34,50 
(1,68  g/cm3)  olarak  rapor  edilmiştir.  Kil  dolgunun 
şeklindedir  (Duncan  ve  Seed,  1966b).  Tamamen 
tüm  derinliği  boyunca  (11,5  ft)  çatlak  geliştiği 
batık bir şev ve c’ = 0 durumunda bir sonsuz şevin 
varsayılmış  ve  bu  nedenle  dayanımı  ihmal 
emniyet katsayısı: 
  edilmiştir.  Skempton  ve  LaRochelle  dolgu  için  110 
        F = tan’ / tan = tan34,50 /(1/0,875) = 0,60  (7,31)  lb/ft3  (1,76  g/cm3)’lük  birim  ağırlık  kullanmışlardır. 
 
Londra  Kili’nin  drenajsız  kesme  dayanımı  profili 
Açık  bir  şekilde  görüldüğü  gibi,  bu  emniyet 
Şekil  7.10’da  verilmiştir.  Drenajsız  kesme  dayanımı 
katsayısı  (0,60)  drenajsız  kesme  dayanımına  göre 
derinlikle  azalan  bir  oranda  artmaktadır.  Sahada 
bulunan  değerden  (1,17)  çok  daha  düşük  olup, 
Londra Kili için temsilci birim ağırlık 120 lb/ft3  (1,92 
kazılan  hendeğin  kumla  doldurulmamış  olması 
g/cm3)’tür.  
halinde  emniyet  katsayısında  önemli  bir  düşüş 
Bu  örnek  için  duraylılık  hesaplamaları  önce 
olması gerektiğine işaret eder.  
bir  bilgisayar  programı  ve  birkaç  dilim  yöntemi 
kullanılarak  yapılmıştır.  Sonuçta  elde  edilen 
Kısa Tekrar  emniyet  katsayıları  Tablo  7.4’te  özetlenmiştir. 
 

 Bilgisayar  programı  ve  şev  duraylılık  Emniyet  katsayısı  değerleri  aynen  beklendiği 
diyagramı  kullanılarak  emniyet  katsayısı  gibidir: İkisi de moment dengesini sağladıklarından 
için özdeş değerler elde edilmiştir.   ve  dairesel  kayma  yüzeyi  için  moment  dengesini 
 Akışın  olmadığı  durumda,  batık  bir  şevin  sağlayan  sadece  bir  emniyet  katsayısı  olduğundan, 
duraylılığı  batık  birim  ağırlıklar  veya  Spencer ve Basitleştirilmiş Bishop yöntemleri özdeş 
toplam  birim  ağırlıklar  artı  su  basınçları  değerler  vermiştir.  Bir  kuvvet  denge  yöntemi  olan 
kullanılarak hesaplanabilir.   U.S.  Corps  of  Engineers’ın  Değişkenmiş  İsveç 
 Emniyet  katsayısı  1’den  büyük  (1,17)  yöntemi, genelde olduğu gibi tam dengeyi sağlayan 
olmasına  rağmen,  krip  dayanımındaki  yöntemlere kıyasla emniyet katsayısını olduğundan 
kayıptan dolayı şev yenilmiştir.   büyük  vermiştir.  Janbu  vd.’nin  (1956)  düzeltme 
 Kazılmış  bir  şev  için,  drenajsız  koşullara  faktörünün  kullanılmadığı  Basitleştirilmiş  Janbu 
dayalı  kısa  dönem  emniyet  katsayısı,  yöntemi  (yatay  dilimler  arası  kuvvetlerde  kuvvet 
drenajlı koşullara dayalı olan uzun dönem  dengesi)  tipik  olarak  karşılaşıldığı  üzere  emniyet 
katsayısından çok daha büyük olabilir.   katsayısını  olduğundan  küçük  vermiştir. 
Basitleştirilmiş  Janbu  yöntemindeki  f0  faktörü, 
 
Abramson vd. (2002) tarafından sunulan, 
 
 
  
 119

 
Şekil 7.9 Bradwell’de 1 No’lu reaktör için kazılan şevin enine kesiti (Skempton ve LaRochelle, 1965). 
    
kritik  daire  için  derinlik‐uzunluk  oranı  0,13’tür. 
Sonuçta  (7.32)  eşitliğinden  hesaplanan  düzeltme 
faktörü  1,07  olup,  düzeltilmiş  emniyet  katsayısı 
da  1,74’tür  (=1,07  x  1,63).  Basitleştirilmiş  Janbu 
yöntemi  için  emniyet  katsayısının  bu  düzeltilmiş 
değeri  (1,74),  moment  dengesini  sağlayan 
yöntemlerle  hesaplanan  değer  (1,76)  ile  iyi  bir 
uyum göstermektedir. 
Emniyet  katsayısı  ayrıca  hesap  tablosu 
kullanmak  suretiyle  Basit  Dilim  Yöntemi’ne 
dayalı  olarak  elle  de  hesaplanmıştır.  Bu  problem 
için    =  0  olduğundan  ve  Basit  Dilim  Yöntemi 
moment  dengesini  sağladığından;  Basit  Dilim 
Yöntemi,  Spencer  ve  Basitleştirilmiş  Bishop 
yöntemleri  ile  aynı  emniyet  katsayısı  değeri 
vermelidir.  Bu  durumda  Basit  Dilim 
Yöntemi’nden  daha  karmaşık  bir  yöntem 
kullanmaya  gerek  yoktur.  Basit  Dilim  Yöntemi 
  için  hesaplamalar  Şekil  7.11’de  verilmiştir. 
Şekil 7.10 Bradwell’de 1 No’lu reaktör için kazılan şevin 
Emniyet  katsayısı  beklendiği  gibi 1,76 olup, daha 
drenajsız  kesme  dayanımı  profili  (Skempton  ve 
önce Spencer ve Basitleştirilmiş Bishop yöntemleri 
LaRochelle, 1965). 
  için gösterilen değer ile aynıdır. 
Tablo  7.4  Sert,  fisürlü  kilde  kazılan  şev  için  kısa  dönem  Bu  şev  için  hesaplanan  emniyet  katsayısı 
duraylılık analizlerinin özeti: Bradwell Kayması.  yaklaşık 1,8 olsa da, şev kazısı tamamlandıktan 5 
 
gün  sonra  şev  yenilmiştir.  Skempton  ve 
  Emniyet 
LaRochelle  (1965)  yenilmenin  olası  nedenlerini 
Dilim yöntemi  katsayısı 
tartışmışlardır.  Kesme  dayanımının  deney 
Spencer  1,76 
Basitleştirilmiş Bishop  1,76  numunelerinin  küçük  boyutlarından  dolayı 
Corps of Engineers’ın Değişkenmiş İsveç  1,80  olduğundan  fazla  bulunması,  devamlı 
Basitleştirilmiş Janbu ‐ düzeltme yok  1,63  yüklemeden  (krip)  dolayı  dayanım  kaybı  ve 
Basitleştirilmiş Janbu – f0 düzeltmeli   1,74  fisürlerin varlığı bu nedenler arasında verilmiştir. 
  Drenajsız  kesme  dayanımına  göre  hesaplanan 
d d  
2 emniyet  katsayısı  nispeten  yüksek  olsa  bile, 
f 0  1  b1   1,4   (7.32) Skempton  ve  LaRochelle  yenilmenin  olası  nedeni 
 L  L   olarak fisürlerin açılmasını ve bu fisürler boyunca 
ilişkisinden  hesaplanmıştır.  Burada,  b1  =  zemin  mevcut  olan  daha  düşük  rezidüel  dayanımı 
göstermişlerdir.  
çeşidine  (c  ve  )  bağlı  bir  faktör  olup,  d/L  dilim 
derinliğinin  uzunluğuna  oranını  temsil  eder.    =  0 
için b1 = 0,69 olup, Basitleştirilmiş Janbu yönteminde 
120

 
 
Şekil 7.11 Bradwell’deki şevin kısa dönem duraylılığı için Basit Dilim Yöntemi kullanılarak elle yapılan hesaplamalar. 
 
 
Kısa Tekrar  Örnek 4: Doygun Kil Temel Üzerinde 
 
Kohezyonsuz Şev 
 Spencer,  Basitleştirilmiş  Bishop  ve  Basit   

Dilim  yöntemlerinin  hepsi  de  dairesel  Dördüncü örnek, doygun kil ( = 0) üzerine 

kayma  yüzeyi  için  aynı  sonucu  yerleştirilen  ve  kohezyonsuz  zeminden  oluşan 
vermektedir;  çünkü,    =  0’dır  ve  bu  kuramsal dolgu (Şekil 7.12) ile ilgilidir. Dolgunun 
yöntemlerin  hepsi  de  moment  dengesini  anlık  olarak  drene  olduğu  ve  dayanımın  zaman 
sağlarlar.  içinde  değişmediği  varsayılmaktadır.  Kildeki 
 Bilgisayar  çözümü  ve  hesap  tablosu  temelin zamanla konsolide olması ve dayanımının 
kullanılarak  yapılan  elle  çözüm,  emniyet  artması  beklenmektedir.  Bu  nedenle,  dolgu  için 
katsayısı için aynı değeri vermiştir.   kritik  dönem  (en  düşük  emniyet  katsayısı) 
 U.S.  Corps  of  Engineers’ın  Değişkenmiş  inşaatın bitimini izleyen dönemdir.  
İsveç  Yöntemi  bu  durum  için  emniyet  Zemin  kesme  dayanımı  ve  birim  ağırlık 
katsayısını biraz (%2) büyük vermiştir.   özellikleri  Şekil  7.12’de  verilmiştir.  Dolgu  için 
 Düzeltme  katsayısının  uygulanmadığı  verilen  kesme  dayanımı  parametreleri  drenajlı 
Basitleştirilmiş  Janbu  yöntemi  emniyet  (efektif  gerilme)  dayanım  parametreleri  ve  kil 
katsayısını  yaklaşık  %7  kadar  düşük  temel için verilenler de drenajsız kesme dayanımı 
vermiştir.   parametreleridir.  Duraylılık  hesaplamaları  önce 
 Basitleştirilmiş  Janbu  yönteminin  bir  bilgisayar  programı  ve  birkaç  dilim  yöntemi 
düzeltilmiş  emniyet  katsayısı,  moment  kullanılarak  yapılmıştır.  Değişik  yöntemlere  ait 
dengesini  sağlayan  yöntemlerle  bulunan  emniyet  katsayıları  Tablo  7.5’de  özetlenmiş  olup, 
emniyet  katsayısından  en  çok  %1  farklılık  Spencer yöntemine göre kritik kayma dairesi Şekil 
göstermektedir.  7.12’de işaret edilmiştir.  
 Kısa  dönem  duraylılığı  için  emniyet  Beklenildiği  gibi,  Basitleştirilmiş  Bishop 
katsayısı  1’den  çok  büyük  olmasına  yöntemi  Spencer  yöntemi  ile  hesaplanan  emniyet 
rağmen,  kesme  dayanımını  etkileyen  katsayısına  çok  yakın  bir  değer  vermiştir. 
birkaç  faktörden  dolayı  şev,  inşasından  Düzeltme  uygulanmayan  Basitleştirilmiş  Janbu 
yaklaşık 5 gün sonra yenilmiştir.  yöntemine  ait  emniyet  katsayısı  %10  daha  düşük 
  olsa  da,  düzeltilmiş  emniyet  katsayısı  (1,16) 
 121

Basitleştirilmiş  Bishop  ve  Spencer  yöntemine  ait  Emniyet  katsayısının  bu  yüksek  değeri, 
değerlerle yakın uyum içerisindedir. U.S. Corps of  Değişkenmiş  İsveç  kuvvet  denge  yönteminin 
Engineers’ın  Değişkenmiş  İsveç  yöntemiyle  potansiyel  olarak  tutucu  olmayan  özelliğini 
bulunan  emniyet  katsayısı  Spencer  yöntemi  ile  ortaya koymaktadır. 
bulunandan  yaklaşık  %25  daha  yüksektir.   

 
Şekil 7.12 Doygun kil temel üzerinde kohezyonsuz dolgu şevi. 
 
Tablo  7.5  Doygun  kil  temel  üzerine  yerleştirilen   
kohezyonsuz dolgu için duraylılık analizlerinin özeti.  Spencer yöntemiyle bulunan kritik dairenin 
 
emniyet  katsayısı  ayrıca  Basit  Dilim  Yöntemi 
  Emniyet 
Dilim yöntemi  katsayısı 
kullanılarak  bir  hesap  tablosunda  hesaplanmıştır 
Spencer  1,19  (Şekil  7.13).  Bulunan  emniyet  katsayısı  1,08  olup, 
Basitleştirilmiş Bishop  1,22  Spencer  yöntemiyle  bulunan  değerden  yaklaşık 
Corps of Engineers’ın Değişkenmiş İsveç  1,54  %10 daha azdır. Bu düzeydeki (%10) farklılıklar, c 
Basitleştirilmiş Janbu ‐ düzeltme yok  1,07  ve  ’nin  kayma  yüzeyi  boyunca  önemli  ölçüde 
Basitleştirilmiş Janbu – f0 düzeltmelia   1,16  değiştiği bu tür örneklerde tipiktir.  
  a  b1  =  0,5  ve  d/L  =  0,34  ile  birlikte  (7.32)  eşitliğine  dayalı   
düzeltme; f0 = 1,09. 

 
Şekil  7.13  Doygun  kil  üzerine  gelen  kohezyonsuz  dolgu  için  Spencer  yöntemiyle  bulunan  kritik  dairenin  Basit  Dilim 
Yöntemi kullanılarak elle yapılan duraylılık hesaplaması. 
122

Dolgunun  duraylılığı  için  ayrıca  kaba  bir  Mohr  yenilme  zarfının  şev  duraylılık 
kontrol  yapmak  açısından,  emniyet  katsayısını  hesaplamalarında kullanımında özel değerlendirme 
hesaplamada  taşıma  gücü  denklemi  [(7.10)  eşitliği]  gerekir.  
kullanılmıştır:  Eğrisel  Mohr  Yenilme  Zarfı:  Bu  örnek  için  mansap 
 
gövde  dolgu  malzemesinin  kesme  dayanımı  sekant 
2500
            F  5,53  0,99              (7.33)  sürtünme  açısı  (yani,  tan’  =  f  /f’)  ile  karakterize 
(140)(100) edilir. Bu açı, Mohr diyagramının orijininden Mohr 
 

(7.33)  eşitliği  ile  bulunan  taşıma  gücü  çözümü  bu  yenilme  zarfı  üzerindeki  bir  noktaya  çizilen 
örnekteki  dolgunun  duraylılığını  olduğundan  doğrunun  eğimini  temsil  eder.  Bölüm  5’de 
düşük  verse  de,  potansiyel  problemlerin  önceden  tartışıldığı  gibi,  sekant  sürtünme  açısı  çevre 
belirlenmesi  açısından  basit  ve  uygun  bir  yoldur.  basıncına bağlı olarak değişir ve minör asal gerilme 
Genelde,  taşıma  gücü  için  emniyet  katsayısının  1’e  (3’) ile ilişkisi, 
 

yakın  veya  altında  olması  durumunda  emniyet  3,

katsayısı  marjinaldir  ve  daha  ayrıntılı  analizlerin               '  o   log10               (7.34)  
pa
yapılması gerekir.    

şeklinde  ifade  edilir.  Burada,  o  =  1  atm’lik  çevre 

Kısa Tekrar  basıncı  (3’)  altındaki  sürtünme  açısı,    =  çevre 
 

 Spencer  ve  Basitleştirilmiş  Bishop  basıncında  logaritmik  devir  (10  kat  artış)  için 
yöntemleri  emniyet  katsayısı  için  aynı  sürtünme açısında değişim miktarı ve pa = atmosfer 
değerleri vermiştir.   basıncıdır.  Duncan  vd.  (1989)  Oroville  Barajı  için 
  U.S.  Corps  of  Engineers’ın  Değişkenmiş  kesme  dayanımı  değerlerini  özet  olarak  vermişler 
İsveç  yöntemi  emniyet  katsayısını  önemli  ve  gövde  dolgu  malzemesi  için  o  =  51o  ile    =  6o 
ölçüde büyük verebilir.  değerlerini rapor etmişlerdir. 
 Düzeltme  faktörünün  kullanılmadığı  Şev  duraylılık  hesaplamaları  için  kesme 
Basitleştirilmiş  Janbu  yöntemi  emniyet  dayanımının  Mohr  yenilme  zarfı  ile  tanımlanması 
katsayısını küçük vermiş olsa da, düzeltme  gerekir.  Mohr  yenilme  zarfı,  toplam  gerilme  veya 
uygulandığında  sonuç  daha  iyi  efektif  gerilmelerin  kullanımına  bağlı  olarak  kesme 
olmaktadır.  dayanımını  ()  normal  gerilmeler  (,  ’)  cinsinden 
 Basit  Dilim  Yöntemi  emniyet  katsayısını  ifade  eder.  Normal  gerilme  (’),  yenilme 
düşük  vermiş  olsa  da,  daha  doğru  durumunda  yenilme  düzlemi  üzerindeki  normal 
,

yöntemleri  kullanan  bilgisayar  gerilmeyi  (  ff )  temsil  eder.   ff ile  çevre  basıncı 

çözümlerini  kontrol  etmede  kullanışlı  bir 
(3’)  arasındaki  ilişki  kesme  dayanımı 
yöntemdir. 
parametrelerine  bağlıdır.  Kohezyonsuz  zeminler  (c’ 
 Doygun kil temelin taşıma gücüne ait basit 
= 0) için bu ilişki, 
denklem  duraylılık  için  tutucu  bir  değer 
cos 2 '
,

verse  de,  duraylılık  problemlerini  genel                     ff   3 f                    (7.35) 

olarak ortaya koymada yararlı bir gereçtir.  1  sin '
 

  şeklinde  ifade  edilir.  Granüle  malzemeleri  temsil 

,

Örnek 5: Kohezyonsuz Dolgu (Oroville Barajı) –  eden  sürtünme  açıları  aralığı  için   ff   nün 3’  ne 

Eğrisel Mohr‐Coulomb Zarfı 
  oranı  Tablo  7.6’da  verilmiştir.  Tablo  7.6’da  görülen 
 Bu  örnekte  Oroville  Barajı’nın  özellikle  oranlar  sürtünme  açısı  ile  değişmektedir;  ancak, 
,

mansap  şevinin  (Şekil  7.14)  duraylılığı  ele   ff / 3   oranının  sabit  ve  1,5’e  eşit  olduğu 
alınmıştır.  Mansap  şevi  kaya  dolgudan  (amfibolit 
varsayılabilir.  Bu  varsayımın  sonuçta  oluşturulan 
çakılı)  oluşmaktadır.  Çoğu  granüle  malzemelerde 
Mohr  yenilme  zarfına  etkisi  çok  küçüktür.  Bunu 
olduğu  gibi,  Mohr  yenilme  dairesi  eğriseldir. 
ortaya  koymak  için,  o  =  40o  ile    =  10o 
Oroville Barajı’nın fazla olan yüksekliği (778 ft; 237 
m)  ve  dolgunun  tavanından  tabanına  değerlerindeki  bir  malzemeyi  göz  önüne  alınız. 
basınçlarındaki  büyük  değişimden  dolayı,  eğrisel  Efektif  normal  gerilmenin  (’)  100,  1000  ve  10.000 
lb/ft2     değerleri     için     sürtünme      açısının    (’)  
 123

 
Şekil 7.14 Oroville Barajı’nın enine kesiti. 
 

,
hesaplanan  değerleri  Tablo  7.7’de  verilmiştir.  değildir.   ff /  3   oranının  1,5  kabul  edilmesi 
Efektif  normal  gerilmenin  her  değeri  için  çevre 
,

,
halinde, sürtünme açısı için biraz tutucu bir değer 
basıncının  ( 3 f )  hesaplanmasında   ff /  3   oranı  bulunmuş olur. 
için 1,5, 1,65 ve 1,8 değerleri kullanılmıştır. Sonuçta  Yukarıdaki  açıklamalara  göre,  Oroville 
elde edilen çevre basıncı değerleri (7.34) eşitliğinde  Barajı’nın  gövde  dolgu  malzemesinin  Mohr 
kullanılarak  sürtünme  açıları  hesaplanmıştır.  yenilme  zarfı  o  =  51c  ile    =  6c  değerleri 
,

,
 ff / 3   oranının  varsayılan  değerinin,  verilen  kullanılarak  ve   ff /  3 oranı  1,5  kabul  edilerek 
herhangi  bir  çevre  basıncı  için  sürtünme  açısı  belirlenmiştir.  Zarf,  aşağıdaki  adımları 
üzerindeki  etkisinin  çok  küçük  olduğu  kullanılarak  elde  edilen  bir  dizi  ayrık  nokta  ile 
,

görülmektedir.   ff /  3   oranı  için  1,5  ve  1,8  tanımlanmıştır: 

 
,

,
değerleri  varsayılarak  elde  edilen  sürtünme  açıları 
arasındaki en büyük fark sadece 0,8c’dir. Verilen bir  Tablo  7.6   ff / 3   oranı  ile  sürtünme  açısı  arasındaki 
,

normal  gerilme  (  ff )  için  Mohr  yenilme  zarfını  ilişki. 

 

,
  ff
tanımlayan  kesme  gerilmesi  (  ff ),  normal 
’  

,
 
gerilmeyi  sürtünme  açısının  tanjantı  ile  çarpmak  (o)  3
suretiyle  elde  edilir  (yani,   ff   ,ff tan ' ).  30  1,50 
40  1,64 
Sürtünme  açısında  0,8c’lik  bir  farkın  kesme  50  1,77 
gerilmesinde  oluşturduğu  değişim  %3’den  fazla 
 
,

Tablo  7.7  Farklı  çevre  basınçları  kullanılarak  ve   ff / 3 oranı için  değişik  değerler  varsayılarak  hesaplanan  sekant 
sürtünme açıları. 
,

   ff    ff    ff
,

=1,5  =1,65  =1,8 

3 3 3
,

,
,

 ff 3   ’    3   ’    3   ’ 

(lb/ft )  2 (lb/ft ) 
2 (o)  (lb/ft ) 
2 (o)  (lb/ft ) 
2 (o) 
100    67  55,0       61  55,4       56  55,8 
1000   667  45,0     606  45,4      556  45,8 
10000  6667  35,0    6061  35,4    5556  35,8 
 
1. Oroville Barajı’nda beklenen maksimum aralığı  gerilme  1  ft  derinlikteki  gerilme  olarak  göz 
içerecek  şekilde  bir  normal  gerilme  aralığı  önüne alınmış ve 150 lb/ft3’lük birim ağırlık için 
seçilmiştir.  İlgi  konusu  olan  en  düşük  normal  150  lb/ft2  bulunmuştur.  Maksimum  gerilme, 
124

barajın  yüksekliğine  dayalı  olarak     Oroville  Barajı  gövde  dolgu  malzemesi  için 
hesaplanmıştır. 770 ft (235 m) yükseklik ve 150  hesaplanan  değerler  Tablo  7.8’de  özetlenmiştir.  ’ 
lb/ft3  (2,4  g/cm3)’lük  birim  ağırlık  için  ve  değeri çiftleri, şev duraylılık hesaplamaları için 
maksimum  gerilme  yaklaşık  olarak  115.000  eğrisel  Mohr  yenilme  zarfını  tanımlayan  noktalar 
lb/ft2 (56 kgf/cm2)’dir.    olarak kullanılmıştır. Bu tabloda gösterilmiş olmasa 
2. Mohr‐Coulomb  yenilme  zarfını  tanımlamak  da,  şev  duraylılık  hesaplamaları  için  zarfı 
için,  150  lb/ft2‘den  maksimum  değere  değişen  tanımlamada orijini temsil eden bir nokta (’ = 0,  = 
aralıkta  normal  gerilmenin  (’)  belirli  değerleri  0)  verilere  dahil  edilmiştir.  Eğrisel  yenilme  zarfları 
seçilmiştir.  150  lb/ft2‘lik  minimum  değer  ile  Oroville  Barajı’nın  geçiş  zonu  ve  çekirdeği  için  de 
başlamak  suretiyle,  geometrik  ilerleme  tanımlanmıştır;  ancak,  kritik  kayma  dairesi  önemli 
değerleri  (örnek;  150,  300,  600,  1200  lb/ft2)  ölçüde  bu  zonlardan  geçmediğinden,  kesme 
kullanılmıştır.  Oroville  Barajı  gövde  dolgu  dayanımı verileri burada verilmemiştir. 
malzemesinin  kohezyonsuz  karakterinden  Şev  Duraylılık  Hesaplamaları:  Şev  duraylılık 
dolayı  kritik  kayma  yüzeyinin  nispeten  sığ  hesaplamaları bir bilgisayar programı ve daha önce 
olması  beklendiğinden,  düşük  gerilmelerdeki  açıklanan  eğrisel  Mohr  yenilme  zarfı  kullanılarak 
noktaların seçimine ayrı bir özen gösterilmiştir.   yapılmıştır.  Hesaplamalarda  Spencer  yöntemi  ve 
3. Normal  gerilmenin  her  bir  değerine  karşılık  dairesel  kayma  yüzeyi  kullanılmıştır.  Kritik  kayma 
gelen  çevre  basıncı,  aşağıdaki  ilişki  ile  yüzeyi  Şekil  7.15’de  işaretlenmiş  olup,  buna  ait  en 
hesaplanmıştır:  düşük emniyet katsayısı 2,28’dir.  
,

                                       3 = ’ / 1,5                         (7.36) 
,

4.  3 nün  her  bir  değeri  için  sürtünme  açısının 

sekant  değerleri  (7.34)  eşitliğinden  aşağıdaki 
gibi hesaplanmıştır: 
 

3,
                        '  51o  6o log10               (7.37) 
pa
 

  Burada, pa (atmosfer basıncı) = 2116 lb/ft2 (1,033 
kgf/cm2)’dir.   
Şekil  7.15  Oroville  Barajı’nın  mansap  şevi  için  kritik 
5. Normal  gerilmelerin  her  birine  ait  kesme  dairesel kayma yüzeyi. 
gerilmeleri  ()  de  aşağıdaki  ilişkiden   
bulunmuştur:  Bilgisayar  çözümünü  kontrol  etmenin  bir 
 

 = ’ tan’               (7.38)  yolu,  Basit  Dilim  Yöntemi  veya  Basitleştirilmiş 

  Bishop  prosedürü  gibi  dilim  yöntemlerinden  birini 
Tablo  7.8  Oroville  Barajı  gövde  dolgu  malzemesine  ait  kullanarak,  emniyet  katsayısının  elle 
eğrisel Mohr yenilme zarfını tanımlamak için hesaplanan  hesaplanmasıdır.  Normal  gerilmeye  (’)  bağlı 
noktalar. 
  olarak, her bir dilime ait sürtünme açısı değişebilir. 
,

’  3   ’   Bunu  yapmanın  en  kolay  yolu,  Basit  Dilim 

       150         100  59,0         250  Yöntemi’nin  kullanılmasıdır;  çünkü,  normal 
       300         200  57,1         465  gerilmeler  aşağıdaki  denklem  ile  kolayca 
       600         400  55,3         870  hesaplanabilir: 
 
    1.200         800  53,5      1.625 
    2.400      1.600  51,7      3.040  W cos   ul cos 2 
          '                  (7.39) 
    4.800      3.200  49,9      5.705  l
    9.600      6.400  48,1    10.705   

  19.200    12.800  46,3    20.100  Basitleştirilmiş  Bishop  yönteminde  normal  gerilme 

  38.400    25.600  44,5    37.740  sürtünme  açısına  bağlıdır  (yani;  normal  gerilme, 
  76.800    51.200  42,7    70.865  bilinmeyenler  açısından  çözümün  bir  kısmını  teşkil 
153.600  102.400  40,9  133.015  eder).  Bu  nedenle,  sürtünme  açısını  hesaplamada 
       
 125

önce  bir  normal  gerilme  değeri  alınmalıdır;  daha 

sonra  tahmin  edilen  ve  hesaplanan  değerler  yakın         üzerindeki noktalar tanımlanabilir. 
bir  şekilde  birbiri  ile  eşleşene  kadar  deneme‐  Kohezyonsuz  zeminlerdeki  sığ  kaymalara 
yanılma  yöntemi  kullanılır.  Basitleştirilmiş  Bishop  ait  duraylılık  hesaplamaları  (Mohr 
yönteminde  sürtünme  açısını  başlangıçta  yenilme  zarfı  eğrisel  olduğu  zaman  bile) 
hesaplamak  için,  normal  gerilme  ya  örtü  sonsuz  şev  analizi  ile  kontrol  edilebilir. 
basıncından  tahmin  edilir  veya  Basit  Dilim  Mohr yenilme zarfı eğrisel olduğu zaman, 
Yöntemini kullanarak (7.39) eşitliğinden bulunur.   eşdeğer  bir  sekant  sürtünme  açısını 
Mansap  şevi  için  kritik  kayma  yüzeyi  bu  tanımlamada  bilgisayar  programıyla 
durumda  nispeten  sığ  olduğundan,  bilgisayar  bulunan  kayma  yüzeyi  üzerindeki 
çözümünün  sonuçlarını  kontrol  etmede  sonsuz  şev  ortalama  normal  gerilme  kullanılabilir;  bu 
yöntemi  kullanılmıştır.  Bunu  yapmak  için,  sürtünme  açısı  da  daha  sonra  sonsuz  şev 
bilgisayar  çözümünden  bulunan  kritik  kayma  analizinde kullanılır. 
yüzeyine  ait  ortalama  normal  gerilme 
 
hesaplanmıştır.  Ortalama  normal  gerilmenin 
 Örnek 6: James Bay Seddesi 
hesaplanmasında aşağıdaki bağıntı kullanılmıştır:   
 
James  Bay  hidroelektrik  projesi,  yumuşak  ve 
                     ,

  l
i i
                         (7.40)  hassas  killer  üzerine  inşa  edilmeKamilsi  gerekli 
 l
ort
i seddelerin tasarımını da kapsamıştır (Christian vd., 
 
1994).  Planlanan  seddelere  ait  tipik  enine 
Buradaki  toplama  işlemleri  tüm  dilimler  için  kesitlerden  biri  Şekil  7.16’da  verilmiştir.  Seddede 
yapılır.  Kritik  kayma  yüzeyi  için  hesaplanan  kullanılan  malzemenin  ve  temelin  zemin  özellikleri 
ortalama  normal  gerilme  12.375  lb/ft2  (6,04  şekil üzerinde özet olarak verilmiştir.  
kgf/cm2)’dir.  Tablo  7.8’deki  eğrisel  yenilme  zarfına  Önce  bir  bilgisayar  programı  yardımıyla  ve 
göre, buna karşılık gelen kesme gerilmesi () 13.421  Spencer  yöntemini  kullanarak  dairesel  kayma 
lb/ft2  (6,55  kgf/cm2)  ve  eşdeğer  sekant  sürtünme  yüzeyleri için analizler yapılmıştır. Kritik daire için 
açısı  47,3c’dir.  Bu  durumda,  sonsuz  şeve  dayalı  bulunan  emniyet  katsayısı  1,45  olup,  yeri  Şekil 
emniyet katsayısı:  7.17’de  işaretlenmiştir.  Bu  değer  (1,45)  Christian 
 
vd.’nin şev için rapor ettiği değer (1,453) ile aynıdır.  
           F = tan’ / tan = tan 47,3o / 0,5 = 2,17       (7.41) 
  Dairesel  olmayan  kayma  yüzeylerinin 
Sonsuz  şev  analizi  için  bulunan  bu  değer  (2,17),  kullanıldığı  ve  aramaların  otomatik  yapıldığı  ilave 
dairesel  kayma  yüzeyini  kullanan  bilgisayar  analizler  de  yapılmıştır.  Otomatik  arama  işlemine 
çözümünden elde edilen 2,28 değerinden en çok %5  daha  önceki  analizlerde  bulunan  kritik  daire  ile 
sapma göstermektedir.   başlanmıştır.  Kayma  yüzeyini  belirlemek  üzere  on 
nokta  tanımlanmıştır.  Daha  sonra  bu  noktalar 
Kısa Tekrar  sistematik  olarak  kaydırılmak  suretiyle,  en  düşük 
 
emniyet  katsayısı  elde  edilene  kadar  arama 
 Sürtünme  açısı  çevre  basıncına  bağlı 
yapılmıştır. Kritik dairesel kayma yüzeyine eşdeğer 
olduğu  zaman,  sürtünme  açısı  çevre 
dairesel  olmayan  kayma  yüzeyini  ayarlamak  için 
basıncının  (3)  fonksiyonu  olan  bir  sekant 
daha  sonra  bazı  noktalar  eklenmiş  ve  bazıları  da 
açı  yardımıyla  kolaylıkla  ifade  edilir.  Şev  çıkarılmıştır.  Aramalardan  sonra  bulunan  en  kritik 
duraylılık analizlerinde bir eşdeğer eğrisel  dairesel  olmayan  kayma  yüzeyi  Şekil  7.17’de 
Mohr yenilme zarfı belirlemede bunun için  işaretlenmiştir.  Bu  kayma  yüzeyine  karşılık  gelen 
ilave adımlara gerek duyulur.  emniyet  katsayısı  1,17  olup,  daireleri  kullanarak 
 Eğrisel  bir  Mohr  yenilme  zarfı  için  çevre  hesaplanan değerden yaklaşık %20 kadar düşüktür.  
basıncını  (3)  normal  gerilme  ()  ile  Christian  vd.  (1994)  James  Bay  seddeleri  için 
ilişkilendirmede  çevre  basıncının  normal  kesme  dayanımındaki  değişimlerin  ve 
gerilmenin üçte ikisine (=1/1,5) eşit olduğu  belirsizliklerin hesaplanan emniyet katsayısı üzerine 
varsayılabilir.  Böyle  yapmakla,  sürtünme  etkilerini  tartışmışlar  ve  kesme  dayanımındaki 
açısı  çevre  basıncı  (3)  cinsinden  ifade  değişimin  duraylılık  değerlendirmesi  üzerine 
edildiğinde,      Mohr          yenilme      zarfı 
126

etkisinin  önemli  olduğunu  göstermişlerdir.  Bir 

önceki  paragrafta  sunulan  sonuçlar,  dairesel  Kısa Tekrar
 
olmayan  kayma  yüzeyi  kullanmanın  etkilerinin 
 Dairesel  olmayan  yüzeyler  daireler 
büyük  olduğunu  göstermekte  ve  kritik  kayma 
kullanıldığı  zamankinden  çok  düşük 
yüzeyinin  yerini  doğru  olarak  bulmadaki  önemini 
değerler verebilir.  
ortaya koymaktadır.  
 Dairesel  olmayan  kritik  yüzeyin 
Dairesel  olmayan  yüzeylerle  yapılan 
aranmasında  kritik  daire,  iyi  bir  başlangıç 
hesapların  doğruluğunu  kontrol  etmede  ayrıca  bir 
yeri sağlayabilir. 
kuvvet  denge  yöntemi  ile  birlikte  bilgisayar  hesap 
 Spencer  yöntemindeki  dilimler‐arası 
tablosu programı kullanılmıştır. Bu hesaplamalarda 
kuvvet  eğimi  ile  birlikte  kuvvet  dengesi 
dilimler‐arası  kuvvetlerin  paralel  olduğu  kabul 
çözümünün  bir  hesap  tablosunda 
edilmiştir;  dilimler‐arası  kuvvet  eğiminin  Spencer 
yapılması,  Spencer  yöntemini  kullanan 
yöntemiyle  elde  edilen  değer  (2,7  derece)  ile  aynı 
bilgisayar  programı  çözümünün 
olduğu  varsayılmıştır.  Hesap  tablosu  ile  yapılan 
sonuçlarını  kontrol  etmede  yararlı  bir 
işlemler  Şekil  7.18’de  verilmiştir.  Hesaplanan 
yöntem olup, dairesel ve dairesel olmayan 
emniyet katsayısı 1,17 olup, bilgisayar programı ile 
kayma yüzeylerine uygulanabilir.  
bulunan değerin sağlaması yapılmıştır. 
   
 

 
Şekil 7.16 James Bay seddesinin enine kesiti. 
 

 
Şekil 7.17 James Bay seddesi için kritik dairesel ve dairesel olmayan kayma yüzeyleri. 
 
 
 127

Örnek  7:  Dengeli  Rejim  Sızma  Koşullarındaki  yüzey  ve  piyezometrik  çizginin,  sonlu  elemanlar 
Homojen Toprak Baraj  sızma  analizinden  elde  edilen  boşluk  suyu  basınç 
 
konturlarından  belirlenen  sıfır  boşluk  suyu  basınç 
Nispeten  geçirimsiz  bir  temel  üzerine  oturan 
çizgisi  ile  aynı  oldukları  kabul  edilmiştir.  Doygun 
homojen  toprak  dolgu  Şekil  7.19’da  verilmiştir. 
ve doygun olmayan akışın ikisinin de modellendiği 
Dolgunun  bir  tarafında  baraj  gölü  bulunmakta  ve 
çok  sayıda  sonlu  elemanlar  sızma  analizinden  elde 
dolgu  içinde  dengeli  rejim  sızma  koşullarının 
edilen  deneyimler,  sıfır  boşluk  suyu  basınç 
geliştiği  varsayılmaktadır.  Bu  dolgunun  mansap 
konturunun  Casagrande  (1937)  tarafından  doygun 
yüzünün uzun dönem duraylılığını değerlendirmek 
akış için tanımlanan klasik sızma çizgisi ile yakın bir 
için  duraylılık  hesaplamaları  yapılmıştır. 
uyum içerisinde olduğunu göstermiştir. 
Hesaplamalarda  kullanılan  drenajlı  efektif  gerilme 
Şev duraylılık hesaplamaları için boşluk suyu 
kesme  dayanımı  parametreleri  dolgunun  enine 
basınçları,  Bölüm  6’da  açıklanan  yöntemler 
kesitinde verilmiştir. 
kullanmak suretiyle, doygun yüzey ve piyezometrik 
Boşluk  Suyu  Basınçları:  Dolgu  için  boşluk  suyu 
çizgiden  hesaplanmıştır.  Doygun  yüzeyden 
basınçlarını  hesaplamada  sonlu  elemanlar  sızma 
hesaplanan  boşluk  suyu  basınçları  daima 
analizi  yapılmıştır.  Bu  amaç  için  GMS/SEEP2D 
piyezometrik  çizgiye  dayalı  olarak  belirlenen 
yazılımı  kullanılmıştır  (Tracy,  1991;  EMRL,  2001). 
değerler  kadar  düşük  veya  ondan  daha  düşük 
Dolgunun enine kesitinin tamamı sonlu elemanlarla 
bulunmuş  olup,  gerçek  sonlu  elemanlar  sızma 
modellenmiş ve boşluk suyu basıncına bağlı olarak 
analizinden  elde  edilenlerden  de  genellikle  biraz 
elverişli  doygun  ve  doygun  olmayan  hidrolik 
büyük çıkmıştır.  
iletkenlikler  tayin  edilmiştir.  Doygun  zemin  için 
Sonlu  eleman  analizlerinde  hesaplanan 
hidrolik  iletkenlik  (pozitif  basınçlar)  1  x  105 
boşluk  suyu  basınçları  akış  bölgesinin  doygun 
ft/dak’dır.  Su  basıncı  atmosferik  basınç  altına 
yüzey  ve  piyezometrik  çizgi  yukarısındaki  en  üst 
düştüğünden, doygun olmayan zemin için hidrolik 
kesiminde  negatif  olmasına  rağmen,  negatif  boşluk 
iletkenlik değerinin ani bir şekilde azalarak doygun 
suyu  basınçları  şev  duraylılık  hesaplamalarının 
koşullar  için  verilen  değerin  %0,1’ine  eşit  rezidüel 
tamamında  ihmal  edilmiştir.  Negatif  boşluk  suyu 
hidrolik  iletkenlik  değerine  düştüğü  kabul 
basınçları  muhtemelen  mevcut  olup,  duraylılığa  az 
edilmiştir. Bu varsayım, akışın neredeyse tamamını 
miktarda  katkı  sağlarlar;  fakat,  bu  problemdeki 
enine  kesitin  doygun  kısmına  (pozitif  su  basıncı 
etkileri  küçük  olduğundan,  ihmal  edilmeleri  de 
zonuna)  kısıtlamıştır.  Bu  problemde  kullanılan 
mantıklıdır.  Negatif  boşluk  suyu  basınçları  sadece 
sonlu  elemanlar  ağı  589  düğüm  noktası  ile  1044 
şevin  tüm  ömrü  boyunca  var  olduğu  takdirde 
elemandan oluşmaktadır. 
duraylılık  için  hesaba  katılmaları  söz  konusudur. 
Sonlu  eleman  analizleri  her  düğüm  noktası 
Çoğu  şevlerde  negatif  boşluk  suyu  basınçlarının 
için  boşluk  suyu  basınç  değerleri  vermiştir.  Bu 
devamlı olarak mevcut olması zayıf bir ihtimaldir. 
değerler  daha  sonra  şev  duraylılık 
 
hesaplamalarında  her  kayma  yüzeyi  boyunca 
Duraylılık  Analizleri:  Şev  duraylılık  hesaplamaları 
boşluk  suyu  basıncını  interpolasyonla  bulmada 
önce  bir  bilgisayar  programı  kullanılarak  yukarıda 
kullanılmıştır.  İnterpolasyon  işlemi,  Wright  (2002) 
açıklanan  üç  boşluk  suyu  basınç  durumu  için 
tarafından  tanımlanan  üçgene  dayalı  şema 
gerçekleştirilmiştir.  Hesaplamaların  tamamında 
kullanılarak  gerçekleştirilmiştir.  Bu  şemanın 
Spencer  yöntemi  kullanılmıştır.  Boşluk  suyu  basınç 
kullanımı  çok  etkin  olup,  interpolasyondan 
koşullarından  her  biri  için  en  kritik  dairenin  yerini 
kaynaklanan  hataları  en  aza  indirmektedir.  İşin 
belirlemede otomatik arama yapılmıştır. Bulunan en 
doğrusu,  emniyet  katsayısının  hesaplanmasında 
düşük  emniyet  katsayıları  Tablo  7.9’da  verilmiştir. 
doğruluk derecesinde bir azalma olmaksızın, sonlu 
Boşluk  suyu  basınç  koşullarından  üçü  de  emniyet 
elemanlarla  yapılan  sızma  analizinde  çok  daha  az 
katsayısı  için  benzer  değerler  vermiş  olup,  daha 
sayıda  düğüm  noktası  ve  eleman  da  kullanılmış 
hassas  olan  sonlu  elemanlar  analizi  ile  yaklaşık 
olabilirdi (Wright, 2002). 
temsil  yöntemleri  arasındaki  fark  %4  veya  daha 
Sonlu  elemanlar  sızma  analizi  bir  doygun 
azdır.  Beklenildiği  gibi,  her  ne  kadar  aradaki  fark 
yüzeyin  ve  bir  piyezometrik  çizginin  konumunu 
küçük olsa da, piyezometrik çizgi doygun yüzeyden 
belirlemede  de  kullanılmıştır  (Şekil  7.20).  Doygun 
daha  küçük  emniyet  katsayısı  değeri  vermiştir. 
128

Diğer  taraftan,  doygun  yüzey  daha  hassas  olan  verilen  bu  koşullar  için  kullanılan  bu  yaklaşım, 
sonlu  elemanlar  çözümünden  daha  büyük  bir  güvensiz tarafta kalan hatalara neden olmaktadır.  
emniyet  katsayısı  değeri  vermiştir;  buna  göre, 

 
Şekil 7.18 James Bay seddesi için kuvvet denge yöntemini kullanarak elle yapılan hesaplamalar. 
 
Bilgisayar  çözümlerinin  doğruluğunun  gerçekleştirilmiştir. Hesaplamalar, hem tercih edilen 
kontrol  edilmesinde  Basit  Dilim  Yöntemi’nin  bir  hem  de  Bölüm  6’da  Basit  Dilim  Yöntemi’nde 
hesap tablosu ile birlikte kullanıldığı bir elle çözüm  açıklanan  boşluk  suyu  basınçları  için  alternatif 
 129

yöntemleri  kullanmak  suretiyle  gerçekleştirilmiştir.  bulunan değer ile özdeş olup, piyezometrik çizgiye 

Hesaplamaların  her  iki  grubu  için  de  boşluk  suyu  dayalı  Spencer  yöntemini  kullanan  bilgisayar 
basınçları  piyezometrik  çizgi  kullanılarak  programı  ile  bulunandan  biraz  büyüktür.  Diğer 
hesaplanmıştır.  çözüm  olan,  Basit  Dilim  Yöntemi’nde  boşluk  suyu 
Basit  Dilim  Yöntemi  için,  tercih  edilen  ve  basıncını hesaba katmanın alternatif yöntemi de 1,08 
alternatif yöntemlere ait hesaplamalar Şekil 7.21 ve  gibi düşük bir emniyet katsayısı vermiş olup, diğer 
Şekil 7.22’de verilmiştir. Boşluk suyu basınçları için  çözümlerden %10 kadar düşüktür. Bu sonuç, Bölüm 
tercih  edilen  yöntem  kullanıldığında  emniyet  6’da Basit Dilim Yöntemi için elde edilen ile uyumlu 
katsayısı  1,19  olarak  bulunmuştur  (Şekil  7.21).  olup,  Şekil  7.21’de  sunulan  yöntemin  tercih  edilme 
Bulunan bu değer, sonlu elemanlar sızma analizi ile  nedenini ortaya koyar.  
  

 
Şekil 7.19 Dengeli rejim sızma koşullarındaki homojen dolgunun enine kesiti. 
 

 
Şekil 7.20 Homojen dolgu için doygun yüzey ve piyezometrik çizgi olarak kullanılan sıfır basınç çizgisi (konturu). 
 
Tablo  7.9  Dengeli  rejim  sızma  koşullarındaki  homojen  diyagram  çözümü,  daha  doğru  olan  diğer 
dolgu  için  yapılan  şev  duraylılık  analizlerinden  çözümlerin doğruluğunu teyid eder ve tutucudur. 
bulunan emniyet katsayılarının özeti (Spencer Yöntemi   

ve dairesel kayma yüzeyleri). 
  Kısa Tekrar
 
  Emniyet 
 Sonlu  elemanlar  sızma  analizinden  elde 
Dilim yöntemi  katsayısı 
Sonlu elmanlar sızma analizi‐  1,19 
edilen  sıfır  basınç  çizgisi,  eşdeğer  bir 
  boşluk suyu basınçları için interpolasyon   piyezometrik  çizgi  ve  doygun  yüzey 
Piyezometrik çizgi  1,16  tanımlamada kullanılabilir. 
Doygun yüzey  1,24   Sonlu  elemanlar  sızma  analizindeki 
 
basınçlardan interpolasyonla bulunan boşluk 
Hesaplamaların  son  seti  Ekler  kısmındaki  suyu  basınçları  ve  bir  eşdeğer  piyezometrik 
diyagramlar kullanılarak yapılmış ve Şekil 7.23’de  çizgi  ve  bir  doygun  yüzey  ile  temsil  edilen 
özetlenmiştir.  Diyagram  çözümüne  göre  emniyet  boşluk  suyu  basınçlarının  hepsi  de  benzer 
katsayısı 1,08’dir.  Bulunan  bu  değer,  daha  hassas  emniyet  katsayıları  vermiş  olup,  bunlar 
olan  bilgisayar  programı  çözümlerindekinden  arasında  en  düşük  olanı,  piyezometrik 
biraz  düşüktür.  Diyagram  çözümünden  bulunan  çizgiden bulunan emniyet katsayısıdır.  
bu  hafifçe  düşük  değerin  olası  nedeni,   Bölüm  6’da  efektif  gerilme  analizleri  için 
diyagramlar  oluşturmada  Basit  Dilim  önerilen  Basit  Dilim  Yöntemi  formu, 
Yöntemi’nin  ve  sızma  ve  boşluk  suyu  basınçları  alternatif  forma  göre  tam  denge  yöntemleri 
ile  ilgili  olarak  diğer  yaklaştırımların  kullanılmış  ile çok daha uyumlu sonuçlar vermektedir. 
olmasıdır.  Bununla  birlikte,  bu  örneğe  ait 
130

 
Şekil  7.21  Dengeli  rejim  sızma  koşullarındaki  homojen  dolgunun  Basit  Dilim  Yöntemi  kullanılarak  elle  yapılan 
duraylılık hesaplamaları (boşluk suyu basınçları için tercih edilen yöntem çözümü). 

 
Şekil  7.22  Dengeli  rejim  sızma  koşullarındaki  homojen  dolgunun  Basit  Dilim  Yöntemi  kullanılarak  elle  yapılan 
duraylılık hesaplamaları (boşluk suyu basınçları için zayıf yöntem çözümü). 
 
 131

 
Şekil  7.23  Dengeli  rejim  sızma  koşullarındaki  homojen  dolgunun,  Janbu’nun  şev  duraylılık  diyagramları  kullanılarak 
yapılan hesaplamaları.  
 
Örnek 8: Kalın Çekirdekli Toprak Baraj –  hesaplamaların  yapıldığı  bu  örneğin  başlıca 
Dengeli Rejim Sızma Koşulları  amacı, bir şev duraylılık analizinde değişik boşluk 
 
suyu  basınç  temsilleri  için  değişik  yöntemler 
Bir  önceki  örnektekine  benzer  bir  dizi 
arasındaki  farkları  ortaya  koymak  ve  efektif 
duraylılık  hesaplaması  da,  Şekil  7.24’de  verilen 
gerilme  analizleri  için  Basitleştirilmiş  Bishop 
toprak  baraj  için  yapılmıştır.  Barajın  çekirdek  ve 
yöntemini  kullanan  hesap  tablosu  çözüm 
gövdesinde  kullanılan  malzemelere  ait  zemin 
sonuçlarını sunmaktır. 
özellikleri  şekil  üzerinde  verilmiştir.  İlave 
 

 
Şekil 7.24 Kalın kil çekirdekli toprak barajın enine kesiti ve zemin özellikleri. 
 
Boşluk  suyu  basınçları  GMS/SEEP2D  elemanlar  analizindeki  sıfır  basınç  çizgisinin  yeri 
yazılımını  kullanan  sonlu  elemanlar  analizinden  belirlenmek  suretiyle  belirlenmiştir.  Şev  duraylılık 
elde  edilmiştir.  Bir  önceki  örnekte  açıklandığı  gibi,  hesaplamaları bu üç boşluk suyu basınç temsil şekli 
piyezometrik  çizgi  ve  doygun  yüzey,  sonlu  için  bir  bilgisayar  programı  kullanarak,  Spencer 
132

yöntemi  ve  dairesel  kayma  yüzeyleri  ile  birlikte  örnek,  STABGM  2.0  şev  duraylılık  yazılımına 
yapılmıştır.  Bu  hesaplamaların  sonuçları  Tablo  (Duncan  vd.,  1998)  ait  kılavuzun  bir  kısmını 
7.10’da  özetlenmiştir.  Bu  tabloda  verilen  sonuçlar,  oluşturmaktadır. Birinci örnek, yumuşak ve doygun 
bir  önceki  örnekte  homojen  baraj  için  sunulanlara  bir  kil  temel  üzerine  oturan  ve  tabanında  tek 
çok benzemektedir; piyezometrik çizgi, boşluk suyu  katman  halinde  donatı  içeren  bir  dolguya  aittir 
basıncının  interpolasyonla  bulunduğu  daha  hassas  (Şekil  7.26).  Temeldeki  kil  zamanla  konsolide 
yöntemlerden  biraz  düşük  bir  emniyet  katsayısı  olacağından  ve  üstteki  dolgunun  ağırlığı  altında 
verirken,  doygun  yüzey  yaklaştırımı  emniyet  daha  sağlam  olacağından,  analiz  için  en  kritik 
katsayısı için biraz daha büyük bir değer vermiştir.  koşullar  kısa  dönem  koşulları  olarak  seçilmiştir. 
Bu durumdaki temsillerin üçü de emniyet katsayısı  Temelin  drenajsız  kesme  dayanımı  profili  diğer 
için çok benzer değerler vermiştir.   zemin özellikleriyle birlikte Şekil 7.26’da verilmiştir. 
Boşluk  suyu  basınçlarını  temsil  etmede   
Basitleştirilmiş  Bishop  yöntemi  ve  piyezometrik  Tablo  7.10  Kil  çekirdekli  baraj  için  şev  duraylılık 
çizgi ile birlikte bir bilgisayar programı kullanılarak  hesaplamalarının  özeti  (Spencer  yöntemi  ve  dairesel 
ilave  hesaplamalar  yapılmıştır.  Basitleştirilmiş  kayma yüzeyleri). 
 
Bishop  yöntemi  ile  hesaplanan  emniyet  katsayısı    Emniyet 
1,61  olup,  Spencer  yönteminde  karşılık  gelen  Dilim yöntemi  katsayısı 
değerden  (1,67)  yaklaşık  %4  kadar  düşüktür.  Sonlu elmanlar sızma analizi‐  1,69 
Basitleştirilmiş  Bishop  yöntemi  kullanarak  emniyet    boşluk suyu basınçları için interpolasyon  
katsayısı  hesaplamanın  amaçlarından  biri,  Piyezometrik çizgi  1,67 
bilgisayar  çözümünden  elde  edilen  değerin,  hesap  Doygun yüzey  1,70 
tablosu  kullanarak  elle  hesaplanan  değer  ile   
karşılaştırılmasıdır.  Basitleştirilmiş  Bishop  yöntemi  Duraylılık  hesaplamaları  Basitleştirilmiş 
ile  bulunan  kritik  daire  için  hesap  tablosu  çözüm  Bishop yönteminin kullanıldığı UTEXAS4 bilgisayar 
sonuçları  Şekil  7.25’te  verilmiştir.  Hesap  tablosu  programı  ile  gerçekleştirilmiştir.  En  kritik  kayma 
çözümü  ile  bulunan  emniyet  katsayısı  (1,61),  yüzeyini  bulmak  için  otomatik  arama  yapılmış  ve 
bilgisayar  programı  ile  hesaplanan  değer  ile  bu yüzeyin emniyet katsayısı 1,13 bulunmuştur. Bu 
aynıdır.  değer,  STABGM  kılavuzunda  belirtilen  1,19 
değerinden  %5  kadar  küçüktür.  Bu  büyüklükteki 
(%5) farklılıklar, iki program da aynı girdi verilerini 
Kısa Tekrar 
 
ve  hesaplama  için  aynı  yöntemleri  kullanmak 
 Homojen  barajda  elde  edilenlere  benzer  şartıyla,  iki  farklı  bilgisayar  programı  kullanıldığı 
sonuçlar,  boşluk  suyu  basınç  temsil  zaman  normalde  beklenenden  daha  büyüktür. 
şekilleriyle  ilgili  olarak  elde  edilebilirler:  Mevcut  durumdaki  nispeten  büyük  farklılık,  kritik 
Boşluk  suyu  basınç  temsillerinin  üçü  de  kayma  dairesinin  yerini  belirlemede  kullanılan 
benzer  emniyet  katsayıları  vermiş  olup,  arama  işlemindeki  ayrıntı  derecesinden  ileri 
bunlar  arasında  en  düşük  olanı  gelmektedir.  STABGM  kılavuzunda  belirtilen  kritik 
piyezometrik çizgiye aittir.  dairenin  yeri,  UTEXAS4  programı  kullanılarak 
 Basitleştirilmiş  Bishop  yöntemi,  dairesel  bulunan  kritik  daire  ile  birlikte  Şekil  7.27’de 
kayma  yüzeylerinin  kullanıldığı  efektif  verilmiştir.  STABGM’deki  daireler  sadece  Şekil 
gerilme  analizleri  için,  bilgisayar  7.27’de  görülen  her  katmanın  tabanına  karşılık 
çözümlerinin  kontrol  edilmesi  konusunda  gelen  derinlikler  için  araştırılmıştır.  UTEXAS4 
mükemmel bir araçtır.  programıyla  ayrıca  ara  derinliklerdeki  daireler  de 
araştırılmış olup, daha kritik bir daire bulunmuştur. 
 
UTEXAS4  programı  STABGM  analizlerinde 
Örnek 9: Donatılı Şev (1) 
  kullanılanlardan  daha  ayrıntılı  aramalar  yapmış 
Bu  ve  bundan  sonraki  örnek,  bir  bilgisayar  olsa  da,  STABGM’nin  verdiği  emniyet  katsayısı 
programı  kullanılarak  elde  edilen  sonuçların  bir  değeri muhtemelen UTEXAS4 ile aynıdır.  
başka bilgisayar programı kullanılarak nasıl kontrol   
edildiğini  göstermek  üzere  seçilmiştir.  Seçilen  iki 
 133

 
Şekil  7.25  Dengeli  rejim  sızma  koşullarındaki  kil  çekirdekli  barajın  Basitleştirilmiş  Bishop  yöntemi  kullanılarak  elle 
yapılan duraylılık hesaplamaları: (a) dilim ağırlıklarının hesaplanması; (b) emniyet katsayısı için hesaplamalar; (c) F için 
deneme‐yanılma çözümünün özeti.  
 
134

 
Şekil 7.26 STABGM programının kılavuzunda verilen ve yumuşak kil üzerine oturan donatılı dolgu içi zemin özellikleri 
ve şev geometrisi.  
 

 
Şekil 7.27 Yumuşak kil temel üzerindeki donatılı dolgu için kritik daireler. 
 
 135

STABGM’de  bulunan  kritik  daire  için  Örnek 10: Donatılı Şev (2) 

 
UTEXAS4  ile  ilave  duraylılık  hesaplamaları 
Daha  sağlam  bir  temel  üzerine  oturan 
yapılmıştır. Bu daire için UTEXAS4 ile hesaplanan 
donatılı  dolgu  şevi  ile  ilgili  olan  bu  örnek  de 
emniyet  katsayısı  1,19  olup,  STABGM’de  verilen 
STABGM  2.0’ın  kılavuzunda  (Duncan  vd.,  1998) 
değer  ile  özdeştir.  Buna  göre,  daha  önce  emniyet 
tanımlanmıştır.  Şev ve zemine ait özellikler Şekil 
katsayısında  karşılaşılan  farklar,  iki  program 
7.28’de  sunulmuştur.  Şevdeki  zeminin  serbestçe 
arasıdaki  farktan  ziyade,  otomatik  arama  için 
drene olduğu varsayılmaktadır; buna göre, efektif 
girilen  verilerden  ileri  gelmektedir. 
gerilmeler  cinsinden  ifade  edilen  kesme 
Karşılaştırılabilir  koşullar  kullanıldığı  zaman 
dayanımları  kullanılarak,  uzun  dönem  duraylılık 
sonuçlarda  elde  edilen  uyum,  bu  durumda 
hesaplamaları  yapılmıştır.  Şevde  altı  donatı 
sonuçların doğruluğunu teyid etmektedir.  
katmanı  mevcut  olup,  şev  tabanından  başlayarak 
yukarı  doğru  4  ft  düşey  aralıklarla 
Kısa Tekrar  yerleştirilmişlerdir.  Her  bir  donatının  uzunluğu 
  20  ft  (6,1  m)  ve  doğrusal  ft  uzunluğu  başına 
 Bir  bilgisayar  programından  elde  edilen  çekme  kuvveti  800  lb  (3,57  kN)  olup,  gömülü 
sonuçları  kontrol  etmede  başka  bir  derinliğin  son  4  ft  uzunluğu  içinde  doğrusal 
bilgisayar programı kullanılabilir.   olarak sıfıra doğru azalmaktadır. 
 İki  farklı  bilgisayar  programından  elde  Şev  duraylılık  analizleri  UTEXAS4 
edilen  sonuçları  karşılaştırırken;  aynı  şev  programında dairesel kayma yüzeyleri ile birlikte 
geometrisi,  zemin  özellikleri  ve  kayma  Spencer  yöntemi  kullanılarak  yapılmıştır. 
yüzeyleri de dahil olmak üzere, sonuçların  Hesaplanan  en  düşük  emniyet  katsayısı  1,61’dir. 
aynı  koşullar  için  karşılaştırılması  Bu  değer,  Duncan  vd.  tarafından  STABGM  2.0 
önemlidir.    kılavuzunda  rapor  edilen  1,71  değerinden  küçük 
  

 
Şekil 7.28 STABGM programının kullanıcı kılavuzundan alınan ve kaya temel üzerine oturan bir donatılı şev: (a) her bir 
donatı elemanı boyunca, boyuna kuvvetlerin dağılımı; (b) zemin özellikleri ile birlikte şev ve donatı geometrisi. 
 
136

olup,  emniyet  katsayısı  için  aradaki  fark  yaklaşık    muhtemelen  UTXAS4  programı  ile  bulunan 
%6 kadardır. Bir önceki örnekte açıklandığı gibi, bu  değere (1,61) benzer olurdu. 
farklılıklarda  gözlenen  bu  büyüklükler  (%5  ile  6),   
aynı  koşulların  analiz  edilmesi  durumunda  iki 
bilgisayar  programından  beklenen  farklılıktan 
büyüktür.  Buna  göre,  STABGM  2.0’de  bulunan 
kritik  daire  için  UTEXAS4  programı  ile  analiz 
yapılmıştır.  Bu  durumda  hesaplanan  emniyet 
katsayısı  1,71  olup,  Duncan  vd.’nin  STABGM’yi 
kullanarak  bulduğu  kritik  daireninki  ile  özdeştir. 
STABGM  ve  UTEXAS4  programlarını  kullanarak 
bulunan  kritik  daireler  Şekil  7.29  üzerinde 
gösterilmiştir.  İki  dairenin  farklı  olduğu 
görülmektedir. STABGM programı ile kritik kayma 
dairesi  için  daha  ayrıntılı  bir  arama  yapılmış 
Şekil 7.29 Kaya temel üzerindeki donatılı şev için kritik 
olsaydı,    bulunan   en   düşük   emniyet   katsayısı  
daireler. 
 
 
 
 
 
 
BÖLÜM 8 

Donatılı Şevler ve Dolgular 
  
 
Şevlerin  ve  dolguların  duraylılığını  6’da  tanımlanan  yöntemleri  kullanarak  analiz 
geliştirmek  amacıyla  güçlendirme  yapılabilir  ve  edilebilir.  Zornberg  vd.  (1998a,b)  yaptıkları 
böylece  daha  yüksek  ve  daha  fazla  eğimli  şev  ve  merkezkaç  deneylerinde  sınır  denge  analizlerinin, 
dolgular  inşa  edilebilir.  Güçlendirme,  dört  ayrı  donatılı  şevler  için  emniyet  katsayısını  ve  yenilme 
uygulama şeklinde kullanılmaktadır:  mekanizmalarını  belirlemede  geçerli  sonuçlar 
 
verdiğini  göstermişlerdir.  Bu  araştırmacıların 
1. Donatılı  şevler:  Donatıyı  kesen  kayma 
yaptığı  ve  deney  sonuçları  ile  iyi  uyum  sergileyen 
yüzeylerinin  emniyet  katsayısını  arttırmak 
analizlerde  arka  dolgu  için  daha  düşük  olan  kritik 
amacıyla,  dolgu  şevleri  içinde  değişik  kotlarda 
durum  sürtünme  açısı  yerine  ’  nün  pik  değerleri 
çoklu  donatı  katmanları  kullanılmakta  ve 
kullanılmıştır.  Hedef  emniyet  katsayısını  tutturmak 
böylece  donatısız  durumda  inşa  edilenlerden 
için  gerekli  kuvvetin  büyüklüğü,  hesaplanan 
daha dik eğimli şevler inşa edilebilmektedir.  
emniyet  katsayısı  arzu  edilen  değer  ile  eşleşene 
2. Zayıf temeller üzerinde donatılı dolgular: Zayıf bir 
kadar  kuvvetin  büyüklüğünü  değiştirmek  ve 
temel  üzerindeki  dolgunun  tabanında  yapılan 
tekrarlı  denemeler  yapmak  suretiyle  belirlenebilir. 
güçlendirme, dolgudan geçen kayma yüzeyinin 
Bazı  bilgisayar  programları  bu  işlemi  otomatik 
emniyet  katsayısını  arttırmak  suretiyle, 
olarak  yapabilir;  bu  programlar  için  girdi 
donatısız  durumda  inşa  edilenlerden  daha 
parametresi  emniyet  katsayısı,  çıktı  ise  gerekli 
yüksek dolgular inşa edilebilmektedir. 
donatı  kuvvetidir.  Tekrarlı  analizlere  gerek 
3. Donatılı zemin çivileri veya mekanik olarak stabilize 
olmadığından, bu tür programlar tasarım için daha 
edilmiş  (MSE)  toprak  duvarlar:  Donatılı  zemin 
uygundurlar.  
duvarlarında  geleneksel  istinat  duvarlarına 
  
alternatif  olarak  kullanılan  farklı  birkaç  özel 
GÜÇLENDİRME KUVVETLERİ VE ZEMİN 
sistem geliştirilmiştir. MSE duvarları imal eden 
DAYANIMLARI İÇİN EMNİYET KATSAYILARI 
şirketlerin  çoğu,  özel  tasarım  yöntemleri   

geliştirmişlerdir.  MSE  duvarlarının  duraylılığı  Donatılı  şevlerin  sınır  denge  analizlerinde  iki 
bu  bölümde  tanımlanan  yöntemlerle  yöntem kullanılmaktadır: 
 
değerlendirilebilir. 
 A  Yöntemi:  Analizde  kullanılan  donatı 
4. Ankrajlı  duvarlar:  Düşey  asker  kazığı  duvarları 
kuvvetleri  izin  verilebilir  kuvvetler  olup,  şev 
veya  şerbet  hendekli  beton  duvarlar,  kazılar 
duraylılık  analizi  sırasında  hesaplanan  emniyet 
veya  dolgular  için  düşey  destek  sağlamak 
katsayısına bölünmezler. Sadece zemin dayanımı 
amacıyla  bir  veya  daha  fazla  seviyede  “geriye 
şev  duraylılık  analizinde  hesaplanan  emniyet 
bağlanabilir”  veya  ankrajlanabilir.  Ankrajlı 
katsayısına bölünür.  
duvarlar  hem  geçici  hem  de  kalıcı 
 B  Yöntemi:  Analizde  kullanılan  kuvvetler  nihai 
uygulamalarda  kullanılmaktadır.  Bu  bölümde 
kuvvetler  olup,  şev  duraylılık  analizinde 
tanımlanan  yöntemler,  ankrajlı  duvarların 
hesaplanan emniyet katsayısına bölünürler. Hem 
duraylılığını değerlendirmede kullanılabilir.  
güçlendirme  kuvveti  hem  de  zemin  dayanımı 
 
şev  duraylılık  analizinde  hesaplanan  emniyet 
GÜÇLENDİRME KUVVETLERİYLE SINIR DENGE 
katsayısına bölünür.  
ANALİZLERİ   
 
Zemin  dayanımı  ve  güçlendirme  kuvvetinde 
Donatılı  şevler,  analizlerde  bilinen  kuvvetler 
nereden  geldiği  bilinmeyen  belirsizlikler 
olan donatı kuvvetleri de dahil olmak üzere, Bölüm 
138

olduğundan  ve  bu  nedenle  değişik  miktarlarda  kuvvetleri,  donatının  faktörsüz  uzun  dönem 
belirsizlik  içerdiklerinden,  A  Yöntemi  tercih  kapasitesi  olarak  belirtilmelidir  (burada  Plim  olarak 
edilmektedir.  Bunların  ayrı  ayrı  adlandırılmıştır).  
faktörlendirilmesiyle  bu  farklılıkların  yansıtılması  Bilgisayar  programında  hangi  yöntemin 
mümkündür.   kullanıldığının  belirli  olmadığı  durumda,  Şekil 
Donatılı  şevleri  analiz  etmede  bir  bilgisayar  8.1’deki  donatılı  şev  problemi  analiz  edilmek 
programı  kullanıldığı  zaman,  analiz  için  girdiler  suretiyle  hangisi  olduğu  anlaşılabilir.  Verilen  bu 
arasında  uygun  güçlendirme  kuvvetinin  şevin  yüksekliği  20  ft  (6,1  m)  ve  eğimi  2:1’dir.  Şev 
belirlenebilmesi  açısından,  programda  bu  içindeki zemin üniform olup, zemin özellikleri de  
yöntemlerden  hangisinin  (izin  verilebilir  kuvvet  =  100  lb/ft3  (1,6  g/cm3),    =  0  ve  c  =  500  lb/ft2  (0,244 
veya  nihai  kuvvet)  kullanıldığının  bilinmesi  kgf/cm2)  şeklindedir.  Topuk  altında  sağlam  bir 
önemlidir.   tabaka  bulunmaktadır.  Topuktan  10  ft  yukarıda  ve 
Güçlendirme  kuvveti  için  bilgisayar  şev  orta  yüksekliğinde  10.000  lb/ft  (146  kN/m)’lik 
programının  kullanıcı  kılavuzunda  izin  verilebilir  yatay  bir  donatı  kuvveti  uygulanmaktadır.  İki  çeşit 
veya  nihai  kuvvet  şeklinde  bir  tanımlama  yoksa,  analize  ait  sonuçlar  aynı  şekil  üzerinde 
emniyet  katsayısını  hesaplamada  kullanılan  gösterilmiştir.  Analizlerde  sadece  sağlam  temelin 
denklemlerden bu kuvvetin çeşidi bulunabilir.  tavanına  teğet  olan  dairesel  kayma  yüzeyleri 
  kullanılmıştır. Şekil 8.1’de işaretlenen kritik daireler 
A Yöntemi Denklemleri  şev  yüzeyini  topuğun  biraz  yukarısında 
 

Dairesel  kayma  yüzeyleri  için  emniyet  kesmektedir.  

katsayısının,   
 

zeminin direnen momenti 
F =  (8.1) 
döndüren moment – donatı momenti 
 

şeklinde  bir  denklem  ile  tanımlanması  veya  daha 

genel olarak emniyet katsayısının,   
 

kesme dayanımı 
F =  (8.2) 
denge için gerekli kesme gerilmesi – 
donatı direnci 
 

gibi bir eşitlik ile verilmesi durumunda program A 
yöntemini  kullanır  ve  girdi  içinde  verilen  donatı 
kuvvetleri  izin  verilebilir  kuvvetler  olarak 
belirtilmelidir (burada Pizin olarak adlandırılmıştır).   
 
B Yöntemi Denklemleri 
 

Dairesel  kayma  yüzeyleri  için  emniyet   

Şekil  8.1  Donatılı  şevlerin  analizinde  programın  A  ve  B 
katsayısının, 
  yöntemlerinden  hangisini  kullandığını  belirlemek  için 
zeminin direnen momenti+donatı momenti  kontrol problemi. 
F =   
döndüren moment 
Herhangi  bir  bilgisayar  programı  tarafından 
                     (8.3) 
  kullanılan  yöntem,  hesaplanan  emniyet  katsayısına 
şeklinde  bir  denklem  ile  tanımlanması  veya  daha  göre belirlenebilir: 
 
genel olarak emniyet katsayısının,   
   Programın  bulduğu  emniyet  katsayısı  2,19  ise, 
kesme dayanımı + donatı direnci  kullanılan  yöntem  A’dır.  Programda  izin 
F =  (8.4) 
denge için gerekli kesme gerilmesi    verilebilir donatı kuvvetleri kullanılmalıdır. 
   
 Programın  bulduğu  emniyet  katsayısı  1,72  ise, 
gibi bir eşitlik ile verilmesi durumunda program A 
kullanılan  yöntem  B’dir.  Programda  nihai 
yöntemini  kullanır  ve  girdi  içinde  verilen  donatı 
donatı kuvvetleri kullanılmalıdır. 
 139

Programda kullanılan dilim sayısına ve kritik  duvarların  tasarımında  kullanılan  çekme  yükü, 

dairenin yerini bulmada kullanılan yönteme göre, F  kısa  dönem  çekme  deneylerinde  ölçülen 
=  2,19  veya  F  =  1,72’den  küçük  sapmalar  olabilir.  değerlerin  altına  düşürülmeli  ve  yapının  ömrü 
Ancak,  aradaki  farklar  %1  veya  2’den  fazla  boyunca  çok  az  veya  sıfır  krip  deformasyonu 
olmamalıdır.  oluşması için düşük gerilmelere indirilmelidir.  
   Yerleştirme  hasarı:  Geotekstiller  ve  geogridler, 
DONATI ÇEŞİTLERİ  malzemedeki yerleştirme sırasında oluşan delik 
 

Şevlerde  ve  dolgularda  kullanılan  başlıca  veya  yırtıktan  dolayı  zarar  görebilirler.  Çelik 
güçlendirme  malzemeleri  geotekstiller,  dokumalar,  üzerindeki  epoksi  ve  PVC  kaplamalar 
geogridler,  çelik  şeritler,  çelik  hasırlar  ve  yüksek  yerleştirme  sırasında  zarar  görebilir;  bu 
dayanımlı  çelik  çubuklardır.  Geotekstiller  polimer  nedenle,  paslanmaya  karşı  koruma  için 
lifleri  kumaş  şeklinde  dokuyarak  veya  dokumasız  galvanizasyon gereklidir.  
biçimde  ve  sürekli  bir  levha  oluşturacak  şekilde   Kararlılık:  Geosentetiklerin  mekanik  özellikleri 
birbirine  eklenmek  suretiyle  imal  edilmektedir.  malzeme  ömrü  boyunca  kimyasal  ve  biyolojik 
Dokumalı geotekstiller dokumasız olanlardan daha  etmenlere  bağlı  olarak  kötüleşir.  Çelik  için 
sert  ve  sağlam  olup,  donatılı  şev  uygulamaları  için  paslanma söz konusudur. 
daha faydalıdırlar. Geogridler, yüksek dayanımlı bir   Çekilme  (pullout)  direnci:  Donatının  uçlarına 
ağ  oluşturmak  üzere  polimer  plastik  yapraklarının  yakın yerdeki kapasite, çekilme direnci ile veya 
bir  veya  daha  fazla  yönde  gerdirilmesi  şeklinde  donatının  yerleştirildiği  zemin  ile  donatı 
üretilirler.  Germe  işlemi  polimer  malzemelerini  arasındaki kayma ile sınırlıdır.  
daha  sert  ve  sağlam  yapmaktadır.  Şev   Donatı  rijitliği  ve  şevde  izin  verilebilir  birim 
güçlendirmesinde  galvanize  veya  epoksi  kaplamalı  deformasyon:  Şev  güçlendirmesinin  yararlı 
çelik şeritler de kullanılmaktadır. Çekilme direncini  olabilmesi  için,  donatı  malzemesinin  dayanımı 
arttırmak  için,  şeritlerin  sırt  kısımları  genellikle  yanında  rijitliğinin  de  olması  gerekir.  Çok 
yükseltilmiştir.  Kaynaklı  yumuşak  çelik  levhalar  sağlam fakat kolaylıkla uzayabilir bir lastik bant 
veya  ağlar  yine  şev  ve  dolguların  etkin  bir  güçlendirme  sağlamaz;  çünkü,  çekme 
güçlendirilmesinde kullanılan malzemelerdendir.   kapasitesinin  mobilize  olabilmesi  için  çok  fazla 
Şevlerin  güçlendirilmesi  konusunda  kılavuz  uzamak  zorunda  kalır  ki,  bu  da  şevin 
bilgi  kaynakları  Koerner  (1998)  tarafından  deformasyonunu önleyemez. 
 

verilmiştir.  Bu  kaynakta  özellikle  polimerler,  Tlim  (donatı  malzemelerinin  uzun  dönem 
geotekstiller  ve  geogridlerin  temel  özelikleri  kapasitesi)  değerleri  aşağıdaki  üç  ölçütü 
hakkında  bir  hayli  bilgi  verilmiştir.  Ayrıca,  sağlamalıdır: 
FWHA’nın  (2000)  Mekanik  Olarak  Stabilize  Edilmiş   

1. Kısa  dönem  çekme  dayanımından,  krip, 

Toprak Duvarlar ve Donatılı Zemin Şevleri: Tasarım ve 
yerleştirme  hasarı  ve  özelliklerin  zaman  içinde 
İnşaat  Bilgileri  başlıklı  yayınında  geotekstiller, 
kötüleşmesinden  belirlenen  kapasiteden  küçük 
geogridler, çelik şeritler ve çelik hasırlar ile bunların 
olmalı. 
donatılı  duvarlar  ve  şevlerde  kullanımı  ile  ilgili 
2. Çekilme  direncinden  belirlenen  kapasiteden 
olarak çok geniş konularda bilgiler verilmiştir. 
  küçük olmalı. 
DONATI KUVVETLERİ  3. Rijitlik  ve  izin  verilebilir  birim  deformasyon  ile 
 

Donatının  burada  Tlim  olarak  ifade  edilen  belirlenen kapasiteden küçük olmalıdır. 

 

uzun  dönem  kapasitesi  aşağıdaki  faktörlere  Bu  şartların  geosentetiklere  ve  çelik  donatıya 
bağlıdır:  uygulanma  yöntemleri  aşağıdaki  altbölümlerde 
 
tanımlanmıştır.  
 Çekme  dayanımı:  Çelik  için  çekme  dayanımı   

sünme  dayanımına  eşittir.  Geosentetikler  için  Ölçüt 1: Krip, Yerleştirme Hasarı ve Zaman İçinde 

çekme  dayanımı  kısa  dönem  en  (genişlik)  Özelliklerde Kötüleşme 
 

çekme deneyleri ile ölçülür.   Geotekstiller  ve  Geogridler:  Geosentetik  malzemeler 

 Krip  özellikleri:  Çelik  önemli  miktarda  akmaz  üzerinde krip, yerleştirme hasarı ve uzun dönemde 
fakat,  geosentetiklerde  durum  öyle  değildir.  kalite  bozulması  aşağıdaki  ilişki  yoluyla 
Geotekstil  ve  geogrid  ile  güçlendirilmiş  değerlendirilebilir:  
140
 

Tnih Tablo  8.2  Orta  derecede  paslandırıcı  arka  dolguda  çelik 

   Tlim                    (8.5)  donatı için paslanma oranları. 
(RFCR )(RFID )(RFD )  

Paslanan  Zaman  Paslanma  Paslanma 

 

Burada,  Tlim  =  uzun  dönem  sınır  yükü  (F/L);  Tnih  = 

malzeme  aralığı  hızı   hızıa 
geniş  bantlı  çekme  deneyinde  ölçülen  kısa  dönem  (m/yıl)   (inç/yıl) 

nihai  dayanımı  (F/L);  RFCR  =  uzun  dönem  yükü  Çinko  İlk iki yıl  15  5,9 x 10‐4 
altında  kripe  izin  vermek  için  dayanım  azalım  Çinko  Daha sonra    4  1,6 x 10‐4 
faktörü; RFID = yerleştirme hasarına izin vermek için  Karbon çeliği  Daha sonra  12  4,7 x 10‐4 
a  Bu paslanma oranları elektrokimyasal özelliklerin şöyle olduğu 
dayanım  azalım  faktörü;  RFD  =  hizmet  süresince 
çelik donatıya uygulanır: Rezistivite 3000    cm’den büyük; pH 
kalite  kötüleşmesine  izin  vermek  için  dayanım 
5 ile 10 arasında; klorürler 100 ppm’den az; sülfatlar 200 ppm’den 
azalım  faktörüdür.  RFCR,  RFID  ve  RFD‘nin  FHWA  az; organik içerik %1’den az. Kaynak: FHWA (2000). 
tarafından  önerilen  değerleri  Tablo  8.1’de   
verilmiştir. Tlim ve Tnih birimleri donatılı şevin birim  Ölçüt 2: Çekilme direnci 
 
uzunluğu başına kuvvet şeklindedir. 
Çekilme  kapasitesinin  gelişmesi  için, 
Çelik  Donatı:  Çelik  donatıda  önemli  bir  krip 
donatının  zemin  içindeki  sürtünme  ile  yeterli 
oluşmaz ve ayrıca yerleştirme hasarı da söz konusu 
derecede tutulması gerekir. Maksimum olası direnç 
değildir.  Epoksi  ve  PVC  kaplamalarda  yerleştirme 
(Tol)  efektif  örtü  basıncı  ile  orantılıdır.  Tol  değeri 
hasarı  oluşabilir  fakat,  galvanize  kaplamada 
gömülme  derinliğinin  sıfır  olduğu  donatının 
oluşmaz.  Paslanmadan  dolayı  çelikte  uzun 
ucunda sıfırdan başlayarak, uçtan itibaren mesafeye 
dönemde kalite kaybı: 
 
bağlı  olarak  artar  (Şekil  8.2).  Tol‘nin  mesafeye  göre 
      Tlim ≤ AC fy                  (8.6)  değişimini temsil eden eğrinin eğimi, 
 

 
Burada,  Tlim  =  izin  verilebilir  uzun  dönem  donatı 
                             dTol / dL = 2zF*                          (8.7) 
çekme kuvveti (F/L); AC = metal kalınlığının hizmet   

süresi  boyunca  beklenen  kayba  göre  azaltılması  ilişkisi  ile  ifade  edilebilir.  Burada,  Tol  =  çekilme 
şeklinde  hesaplanan,  donatının  paslanmadan  direnci (F/L); L = gömülme derinliği veya donatının 
sonraki  enine  kesit  alanı  [AC  şevin  birim  uzunluk  ucundan  itibaren  mesafe  (L);    =  donatının 
başına  alanıdır  (L2/L)]  ve  fy  =  çeliğin  sünme  yukarısındaki  dolgunun  birim  ağırlığı  (F/L3);  z  = 
dayanımıdır (F/L2).  Orta  derecede  paslandırıcı arka  donatı  üzerindeki  dolgunun  kalınlığı  (L);    = 
dolgu  malzemelerinde  çelik  için  düzeltme  oranları  uzatılabilir  donatı  için  boyut  faktörü  (boyutsuz)  ve 
Tablo 8.2’de verilmiştir.   F* = çekme direnç faktörüdür (boyutsuz).  
    ve  F*  için  FWHA  tarafından  önerilen 
Tablo 8.1 (8.5) eşitliğinde kullanılmak üzere, geotekstiller  değerler Tablo 8.3’te verilmiştir. Bu değerler tutucu 
ve  geogridlerin  çekme  dayanımları  için  azaltma  tahminlerdir. Daha büyük değerler uygulanabilir ve 
faktörleri.  spesifik  zemin  ve  donatı  malzemesi  üzerinde 
 

Azaltılan      Değerler  yapılan  deneylerle  desteklenmeleri  halinde 

parametre  Faktör  Polimer  aralığıa  kullanılabilirler.  
Krip  RFCR  Polyester  1,6 – 2,5  (8.7)  eşitliği  herhangi  bir  lokasyondaki 
Polipiroplen  4,0 – 5,0  çekilme  direnci  eğrisinin  eğimini  verir.  Donatı 
Polietilen  2,6 – 5,0  yukarısındaki  dolgu  kalınlığının  sabit  olması 
Yerleştirme   RFID  Herhangi   1,1 – 3,0  durumunda çekme eğrisinin eğimi sabittir. Çekilme 
  hasarı    polimer  direnci, 
Hizmet   RFD  Herhangi   1,1 – 2,0   

  sırasında     polimer                                   Tol = 2zF*Le                             (8.8) 

  kötüleşme   

a Bu değerler (FHWA, 2000) tane boyu en çok 19 mm olan taneli  şeklinde  ifade  edilebilir.  Burada,  donatı  ucundan 

zeminlerde  pH’nin  4,5  ile  9,0  arasında  ve  servis  sırasındaki  olan uzaklık veya gömülme derinliğidir (L).  
sıcaklığı 300C’ın altında olduğu donatıya uygulanır. Ağırlığı 270   
g/m2’den  az  olan  geotekstiller  yerleştirme  sırasında  büyük 
hasara  maruz  kalır;  bu  nedenle  güçlendirmede 
kullanılmamalıdır.    
 
 141

            Tol =  tan F* (Le)2                   (8.9) 
 

şeklinde  ifade  edilebilir.  Burada,    =  şevin  eğim 

açısıdır (Şekil 8.2).  
 
Ölçüt 3: Donatı Rijitliği 
 

Donatı  malzemeleri,  donatı  kuvvetleri  aşırı 

birim  deformasyon  gelişmeden  mobilize  olacak 
şekilde  yeterince  rijit  olmalıdır.  Tlim  değeri, 
donatının  uzun  dönem  sekant  modülü  ile  şev  için 
izin  verilebilir  birim  deformasyonun  çarpım 
değerinden büyük olmamalıdır: 
 

   Tlim ≤ Esekant izin            (8.10) 
 

Burada,  Esekant  =  donatının  izin  verilebilir  eksenel 

birim  deformasyondaki  (izin)  sekant  modülü  (F/L) 
ve  izin  =  aşırı  şev  deformasyonu  veya  yenilme 
olmayacak  şekilde,  şev  içinde  donatı 
lokasyonundaki birim deformasyondur (boyutsuz). 
Rijitliği  sünme  dayanımına  kıyasla  çok 
yüksek  olduğundan,  çelik  donatı  çoğu  zaman 
uzamaz  olarak  tanımlanır.  Modülün  sünme 
dayanımına  göre  500  ile  1000  kez  arasında  yüksek 
olduğu  durumla  birlikte,  çeliğin  sünme  dayanımı 
 
Şekil  8.2  Tlim  ve  Thepsi’nin  donatı  boyunca  mesafe  ile  sadece  (zemin  donatı  uygulamaları  için  izin 
değişimi.  verilebilir  birim  deformasyonlardan  çok  daha  az 
  olan)  %0,1‐0,2  birim  deformasyon  düzeyinde 
Tablo  8.3  (8.7)  eşitliğinde  kullanılmak  üzere    ve  F*  için  mobilize olmaktadır. Sonuçta, Ölçüt 3 hiçbir zaman 
çekme direnç faktörleri.  çelik  donatı  için  Tlim  değerini  denetlemez.  Diğer 
 
taraftan,  geosentetik  malzemelerin  rijitliği,  izin 
Çekme    Direnç 
direnç    faktör  verilebilir  birim  deformasyonun  küçük  olduğu 
faktörüa  Donatı çeşidi  değeri  uygulamalarda  Ölçüt  3  Tlim  değerini  denetleyecek 
 Geotekstiller  0,6  şekilde yeterince düşük olabilir. 
Geogridler  0,8  Şekil  8.3’de  görüldüğü  gibi,  Esekant,  orijinden 
Çelik şeritler ve çelik hasırlar  1,0  başlayıp  T‐  eğrisi  üzerinde  birim  deformasyonun 
F*  Geotekstiller  0,67 tan  izin‘e eşit olduğu noktaya uzanan çizginin eğimidir. 
Geogridler  0,8 tan 
Tlim  birimlerinde  olduğu  gibi,  Esekant  biriminin 
Çelik şeritler ve çelik hasırlar  1,0 tan 
  uzunluk başına kuvvet olduğuna dikkat ediniz.  
  İzin  verilebilir  birim  deformasyon  değerleri 
a  F*’in  yüksek  değerleri  genellikle  6  m’den  küçük  derinliklere  sonlu  elemanlar  analiz  sonuçlarına  (Rowe  ve 
uygulanmaktadır.    ve  F*’in  ikisinin  de  büyük  değerleri  Soderman,  1985)  ve  deneyime  (Fowler,  1982; 
uygulanabilir  ve  spesifik  zemin  ve  donatı  malzemesi  üzerinde 
Christopher  ve  Holtz,  1985;  Haliburton  vd.,  1982; 
yapılan  deneylerle  desteklenmeleri  halinde  kullanılabilirler. 
Kaynak: FHWA (2000).  Bonaparte  vd.,  1987)  dayanır.  Yayınlanmış 
  önerilerin bir özeti Tablo 8.4’te verilmiştir.  
Örtü  basıncının  donatı  ucundan  itibaren   

mesafeye göre değişmesi durumunda (Şekil 8.2’nin  İZİN VERİLEBİLİR DONATI KUVVETLERİ VE 
sol tarafında şevin altında olduğu gibi) Tol eğrisinin  EMNİYET KATSAYISI 
 

eğimi  de  mesafeyle  artar  ve  çekilme  direnci  Bir önceki altbölümde donatının uzun dönem 

diyagramı  bir  eğri  olur.  Bu  durumda  çekilme  kapasitesi  (Tlim)  üzerinde  durulmuştur.  Tlim’in  bu 
direnci,  değerleri  uzun  dönem  yüklemesi,  yerleştirme 
142

hasarı,  zaman  içinde  özelliklerin  kötüleşmesi,  ve  Boedeker,  1989;  Koerner,  1998;  FHWA,  2000). 
çekilme  direnci  ve  izin  verilebilir  birim  Bunlar  arasında  uç  durumlar;  (1)  donatının  orijinal 
deformasyonlarla  ilgili  bilgileri  yansıtır  fakat,  bir  yönelimi ile uyumlu donatı kuvvetleri ve (2) kayma 
emniyet katsayısı içermez.  yüzeyine  paralel  donatı  kuvvetleri  şeklindedir. 
Daha  büyük  emniyet  katsayısı  veren  ikinci 
varsayım,  kayma  yüzeyinin  donatıyı  kestiği  yerde 
donatının  yeniden  yönlendirilmesi  kavramı  ile 
desteklenmeye çalışılmaktadır. Donatının çok esnek 
olması  durumunda  böyle  olması  kuvvetli 
ihtimaldir. Zornberg vd.’nin (1998a) bulguları ile de 
desteklenen  donatı  kuvvetinin  yöneliminin 
donatının  yönelimi  ile  aynı  olduğu  varsayımı  daha 
tutucudur  ve  aynı  zamanda  daha  mantıklı  ve 
güvenilir  bir  seçimdir.  Burada  tavsiye  edilen 
yaklaşım da budur.  
   
Şekil 8.3 Geosentetik donatı için Esekant‘ın tanımı. 
SAĞLAM TEMELLER ÜZERİNDEKİ DONATILI 
 
ŞEVLER 
Tablo  8.4  Donatılı  şevler  ve  dolgular  için  izin  verilebilir   

birim deformasyonlar.  Donatı  kullanmak  suretiyle  daha  büyük 

 
eğimli şevler inşa edilebilir. Şev topuğunda daha sık 
Uygulama  izin(%) 
aralıklardan  başlayıp  şev  tepesine  doğru  aralıklar 
Donatılı zemin duvarları  10 
Sağlam temel üzerindeki donatılı şev ve   10 
büyüyecek  şekilde  genellikle  birkaç  güçlendirme 
  dolgular  katmanı  bulunur  (Şekil  8.4).    Yüzeysel  duraylılığı 
Hassas olmayan kil üzerinde donatılı   10  arttırmak için, ana donatı elemanları arasında daha 
  dolgular, şev tepesinde orta derecede   kısa  ve  daha  düşük  dayanımlı  donatı  elemanları 
  deformasyonlara izin verilebilir  kullanılabilir  (FHWA,  2000).  Zornberg  vd.  (1998a) 
Hassas olmayan kil üzerinde donatılı   5‐6  şev  tabanındaki  böyle  katmanların  şev  yüzünü 
  dolgular, şev tepesinde orta derecede   sarması  ve  komşu  katmanları  kat  etmesi 
  deformasyonlara izin verilemez 
durumunda  şev  duraylılığının  önemli  ölçüde 
Çok hassas kil üzerinde donatılı dolgular  2‐3 
iyileştiğini  göstermiştir.  Bu  durumda  donatılar 
Kaynak:  Fowler  (1982),  Christopher  ve  Holtz  (1985),  Haliburton 
vd.  (1982),  Rowe  ve  Soderman  (1985)  ve  Bonaparte  vd.’nden  sağlam  bir  şekilde  ankrajlanmış  olup,  çekilme 
(1987) derlenmiştir.  yenilmesine maruz kalmazlar. 
   

Donatı  malzemeleri  için  tayin  edilecek  izin         Tablo 8.5 FR için tavsiye edilen değerler. 

 
verilebilir  yük,  aşağıdaki  gibi  ifade  edilen  bir 
  Tlim’de ve donatı   
emniyet katsayısını içermelidir:  Yenilme  yükündeki  Uygun  
 

    Thepsi = Tlim / FR             (8.11)  etkileri  belirsizlikler  FR değeri 

 
Az  Küçük  1,5 
Burada,  Thepsi  =  izin  verilebilir  uzun  dönem  donatı 
Az  Büyük  2,0 
kuvveti  (F/L)  ve  FR    =  donatı  kuvveti  için  emniyet  Çok  Küçük  2,0 
katsayısıdır.  FR  değeri  şunları  içermelidir:  (1)  Tlim   

değerini  hesaplama  ile  ilgili  belirsizliğin  derecesi,  Donatılı  şevlerin  duraylılığı,  Bölüm  6’da 
(2) donatının taşıması gereken yükün hesaplanması  anlatılan  yöntemler  kullanılarak  değerlendirilebilir. 
ile  ilgili  belirsizliğin  derecesi,  (3)  yenilmenin  Bununla  ilgili  bir  örnek  Şekil  8.4’te  verilmiştir. 
etkileri.  FR  için  önerilen  değerler  Tablo  8.5’te  Kayma  yüzeyinin  şekline  bağlı  olarak,  emniyet 
verilmiştir.   katsayısının  en  kritik  iki  kısımlı  kama  için  F  =  1,43 
  ile dairesel olmayan en kritik kayma yüzeyi için F = 
DONATI KUVVETLERİNİN YÖNELİMİ  1,33 şeklinde iki değer arasında %7 kadar küçük bir 
  değişim  verdiği  görülmektedir.  En  kritik  kayma 
Donatı  kuvvetleri  için  değişik  yönelimler  dairesinin  emniyet  katsayısı  1,40  olup,  pratik 
önerilmiştir  (Schmertmann  vd.,  1987;  Leshchinsky  amaçlar açısından yeterli doğruluktadır.  
 143

 
Şekil  8.5  (a)  Donatı  kuvveti  katsayıları;  (b)  donatı 
uzunluk katsayıları (Schmertmann vd. 1987). 
   
Şekil  8.4  Donatılı  şevlerin  dairesel,  kama  ve  dairesel 
olmayan  düz  kayma  yüzeyleri  kullanarak  yapılan  sınır 
denge  analizleri  (Wright  ve  Duncan,  1991).  (a)  kritik 
dairesel  kayma  yüzeyi;  (b)  kritik  iki  kısımlı  kama;  (c) 
dairesel olmayan kritik kayma yüzeyleri. 
 
Schmertmann vd. (1987) Diyagramları     
 

Şekil  8.4’de  gösterilen  türden  bir  analiz 

gerçekleştirilmeden  önce,  donatının  dayanımı, 
uzunluğu  ve  yerleştirilme  aralığı  hesaplanmalıdır. 
Dayanım, uzunluk ve aralığın belirlenmesi için çok 
sayıda  deneme  gerekli  olabileceğinden,  bunların 
deneme‐yanılma  yoluyla  yapılması  çok  zaman 
alabilir.  
Donatılı  şevlerin  tasarımı  Schmertmann 
vd.’nin  (1987)  geliştirdiği  türden  şev  duraylılık 
diyagramları  (Şekil  8.5a,b)  ile  önemli  ölçüde 
kolaylaştırılabilir.  Toplam  donatı  kuvvetini 
belirlemede  Şekil  8.5a  ve  verilen  bir  emniyet 
katsayısı  için  gerekli  donatı  uzunluğunun 
bulunmasında  da  Şekil  8.5b  kullanılabilir.  Bu 
diyagramlarda kullanılan terimlerin açıklamaları şu 
şekildedir:   
Şekil 8.5 (devam) 
 
144

K = 2Thepsi/(H’)2 = boyutsuz kuvvet katsayısı    (8.12)  Şekil 7.27’de LT = LB = 20 ft’dir. Şekil 8.5b’den 
 
bulunan  sonuçlar, şev  tepesindeki  donatıların  biraz 
H’ = H + (q/) = sürşarj etkisini de içeren efektif   
kısa olduğunu göstermektedir.  
                           yükseklik (L)                (8.13)   
 

’f = arctan (tan’/F) = faktörlü sürtünme açısı  
                           (derece)               (8.14) 
 

LB = şev tabanındaki donatı için gerekli uzunluk (L) 
 

LT = şev tepesindeki donatı için gerekli uzunluk (L) 
 

 = şev açısı (derece) 
 

 = zeminin birim ağırlığı (F/L3)  
  

q = sürşarj basıncı (F/L2) 
 

u = şevin tamamında sıfır olduğu varsayılan boşluk  
      basıncı. 
 
Örnek:  Bu  diyagramların  kullanılmasına  bir  örnek 
olarak,  Şekil  7.27’de  verilen  şevi  göz  önüne  alınız. 
Şekil 7.27 ile ilgili parametre değerleri H = 24 ft (7,3   
Şekil 8.6 Donatılı dolguların potansiyel yenilme biçimleri: 
m),    =  130  lb/ft3  (2,08  g/cm3),    =  370,    =  arctan 
(a)  Şev  tepesinde  slamp  gelişmeli,  donatı  boyunca  şev 
(1,25)  =  390,  q  =  0,  c  =  0  ve  u  =  0  şeklindedir. 
dışına  doğru  blok  kayması;  (b)  dolguda  rotasyonel 
Hesaplanan  emniyet  katsayısı  STABGM  kullanıcı  kaymalı  temel  yenilmesi;  (c)  donatının  aşırı  uzaması 
kılavuzunda ve Bölüm 7’de 1,71 olarak verilmiştir.   (Haliburton vd. 1978’den değiştirilerek alınmıştır). 
F  =  1,71  için  gerekli  toplam  donatı  kuvvetini   
ve  donatı  uzunluğunu  Şekil  8.5a  ve  b’den  ZAYIF TEMELLER ÜZERİNDEKİ DOLGULAR 
bulabilmek için şu işlemler yapılır:   

  Bir  dolgunun  tabanına  yakın  yerdeki  donatı; 

1. ’f = arctan (tan’/F) = arctan 0,75/1,71 = 240.  dolgunun  yayılması  ve  dolgu  ile  temel  boyunca 
2. H’ = H + q/ = 24 ft + 0/130 lb/ft3 = 24 ft.  kesme  dayanımı  açısından  duraylılığı  iyileştirmede 
3. Şekil 8.5a’dan K = 0,11.  kullanılabilir.  Dolgu  tabanına  yerleştirilmiş  donatı 
4. Thepsi  =  (0,11)(0,5)(130  lb/ft3)(24  ft)2  =  4100  lb/ft   ile  şevler,  sağlam  temel  üzerine  yerleştirilen 
(=60 kN/m).  dolgular  kadar  büyük  eğimle  inşa  edilebilirler. 
 
Dolgunun  hacmi  ve  dolgu  tarafından  temele 
Şekil  7.27’de  beş  donatı  katmanı  verilmiştir. 
uygulanan  toplam  yük  azaltılabilir  ve  dolgu 
STABGM  kılavuzunda  ve  Şekil  7.27’de  verilen  ve 
yüksekliği arttırılabilir.  
topuk  kotunda  yer  alan  altıncı  katman  Şekil 
Donatılı şevler, Hollanda’da Almere (Rowe ve 
7.28’deki  kayma  yüzeylerinden  hiçbirini 
Soderman,  1985);  Ohio’da  Mohicanville  Sedde  2 
kesmemektedir  ve  bu  nedenle  emniyet  katsayısını 
(Duncan  vd.,  1988;  Franks  vd.,  1988;  1991), 
etkilemez.  STABGM  ve  UTEXAS4  kullanılarak 
Kanada’da  St.  Alban  (Busbridge  vd.,  1985; Schaefer 
hesaplanan  emniyet  katsayıları  bu  taban  donatı 
ve  Duncan,  1986;  1987),  Ontario’da  Hubrey  Road 
katmanının  hesaba  katılıp  katılmamasının  bir 
(Rowe  ve  Mylleville,  1996)  ve  Kanada’da  Sackville, 
önemi  olmaksızın  aynıdır.  Dördüncü  adımda 
New  Brunswick  (Rowe  vd.,  1996)  gibi  zayıf 
bulunan  toplam  donatı  kuvveti  (4100  lb/ft) 
temellerin  duraylılık  problemi  oluşturduğu  çok 
donatının beş aktif katmanı ile verilen toplam 4000 
sayıda sahada kullanılmıştır.       
lb/ft değeri ile uyum içerisindedir. 
Yenilme Biçimleri: Zayıf temeller üzerindeki donatılı 
5. Şekil 8.5a’dan LB/H’= 0,88; LT/H’ = 0,55. 
şevlerin potansiyel yenilme biçimleri Haliburton vd. 
6. LB = (0,88)(24 ft) = 21 ft ve LT = (0,55)(24 ft) = 
(1978)  ve  Bonaparte  ve  Christopher  (1987) 
13 ft. 
 
tarafından  tartışılmıştır.  Olası  üç  yenilme  biçimi 
Şekil 8.6’da verilmiştir. 
 145

 
Şekil 8.7 Zayıf temel üzerinde kuvvetlice güçlendirilmiş bir dolguda taşıma gücü yenilmesi. 
 
Şekil  8.6a’da  donatı  tepesindeki  dolgu  tartışılan  sınır  yük  ölçütü  (3)  sağlandığı  takdirde 
kayması  görülmektedir.  Geotekstil  donatılarının  bu yenilme türü önlenir. 
kullanıldığı  gibi  bir  durumda,  dolgu  ile  donatı  Bir dolgu içsel olarak tamamen duraylı olsa 
arasındaki  sürtünme  açısının  düşük  olması  bile,  Şekil  8.7’de  görüldüğü  gibi  taşıma  gücü 
durumunda  bu  yenilme  biçimi  olasıdır.  Bu  yenilmesine  maruz  kalabilir.  Bu  yenilme  biçimi 
yenilme  biçimini  içeren  dolgunun  duraylılığını  taşıma  gücü  teorisi  kullanılarak  analiz  edilebilir. 
değerlendirmede kama analizi kullanılabilir.   Temel  kalınlığının  (T)  eşdeğer  üniform  dolgu 
Şekil 8.6b’de  donatıyı  kesen  ve  zayıf zemin  yükü  genişliğine  (B)  kıyasla  küçük  olması 
içine  sarkan  kesme  yüzeyi  görülmektedir.  Bu  durumunda  taşıma  gücü  faktörünün  (Nc)  değeri 
yenilme  biçimi  sadece  donatının  koptuğu  veya  Şekil  8.7’de  listelenen  değerlerde  görüldüğü  gibi 
çekilme  direncinin  aşıldığı  durumda  oluşabilir.  artar  ve  ayrıca  taşıma  gücü  yenilmesine  göre 
Bu yenilme biçimi ile ilgili emniyet katsayısı, daha  emniyet  katsayısı  da  yükselir.  Bu  nedenle,  zayıf 
önce  tartışılan  donatı  kuvvetlerini  dahil  etmek  temel  ne  kadar  sığ  ise,  taşıma  gücü  biçimli 
suretiyle  dairesel,  kama  veya  dairesel  olmayan  yenilme olasılığı da o kadar azdır. 
kayma yüzeyleri kullanılarak değerlendirilebilir.   Bonaparte ve Christopher (1987) Diyagamları: Verilen 
Şekil  8.6c’de  donatının  aşırı  uzamasından  bir  emniyet  katsayısı  için  gerekli  donatı 
dolayı dolgunun aşırı oturması görülmektedir. Bu  kuvvetinin  kabaca  hesaplanması  Şekil  8.8’de 
yenilme  biçimi,  sadece  donatı  yükünü  mobilize  verilen  ve  Bonaparte  ve  Christopher  (1987) 
etmek için gerekli donatı birim deformasyonunun  tarafından  geliştirilen  diyagramlar  kullanılarak 
çok  büyük  olduğu  zaman  oluşabilir.  Daha  önce  yapılabilir.  Bu  diyagramlarda  kullanılan 
terminolojinin açıklaması şu şekildedir: 
146

 
Şekil 8.8 Zayıf temeller üzerindeki dolgular için duraylılık diyagramları (Bonaparte ve Christopher, 1987). 
 
Thepsi / H2 = boyutsuz donatı kuvveti katsayısı    = dolgunun toplam birim ağırlığı (F/L3) 
 
                                                                (8.15) 
 
H = dolgunun yüksekliği (L) 
 
su /(FH) = boyutsuz faktörlü duraylılık katsayısı 
su = temel zemininin drenajsız kesme dayanımı  
                (8.16) 
 
       ( = 0 temel) 
 
Thepsi = izin verilebilir donatı kuvveti (F/L) 
 
D = temel derinliği (L) 
 
Thepsi :  ≠ 30  şev için Thepsi değerindeki değişim 
0
 = şev açısı (derece) 
 

 
 147

 
Şekil 8.9 Mohicanville Sedde 2’nin enine kesiti (Collins vd., 1982). 
  
kgf/cm2)  ihmal  edilmiştir.  Diyagramlarda 
donatının,  duraylılığı  geliştirmede  en  etkili 
olduğu  dolgu  taban  kısmında  yerleştirildiği 
varsayılmıştır.  Verilen  emniyet  katsayısı  için 
gerekli  donatı  kuvvetinin  büyüklüğünü 
diyagramlardan bulmada aşağıdaki adımlar takip 
edilir: 
 

1. D/H = (80 ft)(24 ft) = 3,3. 
2. su / FH = 700/(1,3)(136 lb/ft3)(24 ft) = 0,16 
3. Şekil 8.8a’dan Thepsi /H2 = 0,4 (D/H’nin değeri 
  diyagramın  tepesinden  yukarıda  olup,  Thepsi 
Şekil  8.10  Mohicanville  Sedde  2  için  gerekli  donatı  /H2  =  0,4  değeri  ekstrapolasyon  ile  tahmin 
kuvveti (Fowler vd., 1983).  edilmiştir). 
  4. Şekil 8.8c’den Thepsi /H2 = –0,01. 
Örnek:  Bu  diyagramların  kullanımına  bir  örnek 
5. Thepsi /H2 = 0,4 – 0,01 = 0,39. 
olarak,  Şekil  8.9’da  verilen  Mohicanville  Sedde  2 
6. Thepsi  =  (0,39)(136)(24)2  =  31.000  lb/ft    (veya 
dolgusunu göz önüne alınız. Mohicanville projesi 
453,5 kN/m).  
bir  sonraki  altbölümde  ayrıntılı  olarak 
7. Tlim = Thepsi FR = (31.000 lb/ft)(1,5) = 47.000 lb/ft 
tanımlanmıştır.  Zemin  kesme  dayanımına  dayalı 
(687,5 kN/m; FR = 1,5 için). 
emniyet  katsayısı  F  =  1,3  için  dolgu  ve  temel  ile   
ilgili parametre değerleri H = 24 ft (7,3 m),  = 136  Bir  sonraki  altbölümde  gösterildiği  gibi,  bu 
lb/ft3  (2,18  g/cm3),  dolgu  için    =  320,  dolgu  şev  sonuç,  ayrıntılı  çalışmaların  sonuçları  ile  makul 
açısı  = arctan (0,33) = 180, ortalama temel kesme  derecede  uyumlu  olup,  donatı  kuvvetinin  kesin 
dayanımı = 700 lb/ft2 (0,34 kgf/cm2), D = 80 ft (24,4  olmayan  hesaplamalarını  yapmada  Şekil  8.8’deki 
m) su / FH = 700/(1,3)(136)(24) = 0,16 şeklindedir.  diyagramların kullanılabileceğini gösterir. 
Şekil  8.8’deki  diyagramlar  kohezyonsuz 
dolgu  malzemesi  için  geliştirildiklerinden, 
dolgunun  kohezyonu  (c  =  200  lb/ft2  veya  0,1 
  
 
 
 
148

 
Şekil 8.11 6+55 İstasyonu’nun merkez çizgisi etrafında donatı kuvveti dağılımı (Duncan vd., 1988). 
 

Saha  Örneği:  Mohicanville  Sedde  2,  Wayne  Hasır çelik imal edildikten sonra 8 ft (2,4 m) 

County’deki  (Ohio)  Mohicanville  Baraj  Gölü’nün  genişliğinde  ve  320  ft  (97,5  m)  uzunlukta  rulolar 
kenar  seddesidir  (Duncan  vd.,  1988;  Frank  vd.,  halinde istiflenmiştir. Rulo işlemi sırasında çelikte 
1988,  1991).  Zayıf  turba  ve  kil  temel  üzerine  inşa  sünmeler meydana gelmiş, plastik olarak deforme 
edilen sedde inşaat sırasında yıkılmış ve taç kısmı  olmuş  ve  başka  bir  müdahale  olmaksızın  rulo 
uzun  yıllar  tasarım  kotunun  22  ft  (6,7  m)  altında  halinde  bekletilmiştir.  Rulo  halindeki  çelik 
kalmıştır.  Seddenin  enine  kesiti  Şekil  8.9’da  hasırlar  inşaat  sahasına  nakledilmiş  ve  orada 
verilmiştir.  Seddeyi  orijinal  tasarım  yüksekliğine  (imalat fabrikasında kullanılan makinaların aynısı 
çıkarmak  için  yapılan  çok  sayıda  alternatif  ile)  ruloları  açılmıştır.  Her  bir  rulo  şeridi  160  ft 
değerlendirmeden  sonra,  donatılı  bir  dolgu  (48,8  m)  uzunlukta  parçalara  ayrılmış  ve  memba 
inşaatının  maliyet  ve  güvenilirlik  için  en  iyi  kısmından  mansap  kısmına  dolgunun  tamamını 
kombinasyonu  verdiği  sonucuna  varılmıştır.  kat edecek şekilde kesilmiştir. Hasır çelik şeritleri 
Dolgunun duraylılığı için gerekli donatı kuvvetini  kepçe  ve  dozer  yardımıyla  dolgudaki  yerlerine 
bulmak  için  sınır  denge  analizleri  ve  sonlu  çekilerek  zemine  serilmiş  ve  üzerleri  1  ft 
elemanlar  analizleri  yapılmıştır.  F  =  1,3’lük  bir  kalınlığında temiz kum ile örtülmüştür. 
emniyet katsayısı elde etmek için, 30.000 lb/ft (439  Donatı  levhası  orijinal  zemin  kotundan 
kN/m)’lik  donatı  kuvvetine  gerek  duyulduğu  yaklaşık  4  ft  yukarıda  olan  960  ft  kotunda 
bulunmuştur.   yerleştirilmiştir.  960  ft  kotuna  erişmek  için,  çoğu 
Donatı  için  kalın  çelik  hasır  kullanılmıştır.  alanlarda  eski  dolgunun  6  ile  8  ft’lik  kısmı 
Hasır,  seddenin  eksenine  dik  konumda  2  inç  kazılmıştır.  Dolgunun,  temel  zeminin  aşırı 
aralıklarla  yerleştirilen  3  numara  orta  sert  çelik  derecede  zayıf  olduğu  düşünülen  100  ft’lik 
çubukların, sedde eksenine paralel konumda 6 inç  kesimlerinden  birinde,  961  ft  kotunda  ikinci  bir 
aralıklarla  yerleştirilmiş  2  numara  çubuklara  donatı katmanı yerleştirilmiştir.  
kaynatılmasından  oluşmaktadır  Bu  hasır,  dolgu  Çelik  hasır  paslanmaya  karşı  galvanize 
uzunluğunun  her  1  ft  uzunluğu  için  yaklaşık  1  edilmediği  gibi,  başka  önlemler  de  alınmamıştır. 
in2’lik bir çelik kesit alanı sağlamakta ve yaklaşık  Çelik  donatının  zaman  içinde  büyük  olasılıkla 
48.000  lb/ft’e  (702  kN/m)  eşit  bir  kuvvet  (Tlim)  paslanması  söz  konusu  olsa  da,  dolgu  ömrünün 
vermektedir.  Bu  değerin  donatı  kapasitesi  için  sadece  ilk  birkaç  yılı  için  gereklidir.  Temelin 
verdiği  emniyet  katsayısı  FR  =  Tlim  /  Thepsi  =  konsolidasyon  yoluyla  dayanım  kazanmasından 
48.000/30.000 = 1,6’dır.   sonra,  duraylılık  için  artık  donatıya  gerek 
kalmayacaktır.  
 149

Dolgu  tasarımı,  sınır  denge  analizleri  ve   

temel  zeminlerinin  konsolidasyonu  ile  dolgu  ve 
donatı  arasındaki  etkileşimi  modelleyen  sonlu  kaynaklardan  geldiği  belli  olmayan 
elemanlar  analizi  ile  yapılmıştır.  Kuvvetleri,  belirsizlikler  içeren  ve  ayrıca  değerleri  de 
oturmaları,  yatay  hareketleri  ve  boşluk  farklı  miktarda  belirsizlik  içeren  zemin 
basınçlarını  ölçmek  üzere  dolguda  aletlendirme  dayanımı  ve  donatı  kuvvetine  değişik 
yapılmıştır.  Hesaplanan  ve  inşaat  sonunda  emniyet katsayıları uygulanmasına olanak 
ölçülen donatı kuvvetleri Şekil 8.11’de verilmiştir.  vermesinden  dolayı  A  yöntemi  tercih 
Hesaplanan  değerlerin  ölçülen  değerler  ile  edilmektedir. 
oldukça  iyi  bir  uyum  içinde  olduğu   Şev  ve  dolgularda  kullanılan  başlıca 
donatı  malzemeleri  geotekstiller, 
görülmektedir.  Dikkat  edilmesi  gerekli  bir  nokta, 
sonlu  elemanlar  analizlerinin  dolgu  inşaatından  geogridler,  çelik  şeritler,  çelik  gridler  ve 
önce yapılması ve bu nedenle Şekil 8.11’de verilen  yüksek dayanımlı çelik çubuklardır. 
sonuçların,  analitik  sonuçlar  elde  edildikten   Burada  Tlim  olarak  adlandırılan  uzun 
sonraki değerleri arazi ölçümleri ile eşleştirmeden  dönem donatı kapasitesi; çekme dayanımı, 
ziyade,  gerçek  bir  performans  tahmini  krip  özellikleri,  yerleştirme  hasarı, 
olmalarıdır.   kararlılık,  çekilme  direnci  ve  rijitliğe 
Bu  arazi  örneğinde  hem  sınır  denge  bağlıdır. 
analizlerinin  hem  de  sonlu  elemanlar  analizinin   Güçlendirme  malzemesi  için  belirlenen  izin 
zayıf  temeller  üzerine  inşa  edilen  donatılı  verilebilir  yük,  Thepsi  =  Tlim  /  FR  ile  ifade 
dolguların  tasarımında  kullanılabileceği  ve  bu  edilen  bir  emniyet  katsayısı  içermelidir. 
donatıların  performanslarının  önceden  Burada, Thepsi = izin verilebilir kuvvet, Tlim = 
kestirilebileceği  gösterilmiştir.  Bazı  durumlarda  donatının  uzun  dönem  yüklerini  taşıma 
sınır  denge  analizleri  tek  tasarım  aracı  olarak  kapasitesi  ve  FR  =  donatının  emniyet 
kullanılmaktadır.  Ancak,  Mohicanville  Sedde  2  katsayısıdır.  FR  değeri  analizlerdeki 
gibi  1980  ortalarındaki  biraz  eski  örnekler  için  belirsizliği  ve  yenilme  etkilerini 
tedbirli  olmak  açısından  sonlu  elemanlar  yansıtmalıdır. 
yönteminin kullanımı daha uygundur.   Donatılı  şevlerin  tasarımı,  Schmertmann 
  vd.  (1987)  tarafından  geliştirilen  ve  Şekil 
  8.5a  ve  b’de  gösterilen  türden  şev 
duraylılık  diyagramları  ile  kolaylıkla 
Kısa Tekrar  yapılabilir.  
   Zayıf temeller üzerindeki donatılı şevlerdeki
 Şev  ve  dolguların  duraylılığını  yenilme  biçimleri;  donatı  tepesinde  kayma
iyileştirmede güçlendirme kullanılabilir ve  donatıyı  keserek  zayıf  temel  içine  doğru
böylece  daha  büyük  eğimde  ve  makaslama,  donatının  aşırı  uzamasından
yükseklikte şev ve dolgular inşa edilebilir.   dolayı  dolgunun  büyük  miktarda  oturması
 Donatılı  şev  ve  dolgular,  donatı  ve taşıma gücü yenilmesidir.  
kuvvetlerinin analizlerde bilinen kuvvetler   Emniyet  katsayısı  için  donatı  kuvvetinin 
olarak  ele  alınması  da  dahil  olmak  üzere,  kaba  bir  hesaplaması  Şekil  8.8’de  verilen 
Bölüm  6’da  tanımlanan  yöntemler  duraylılık diyagramları ile yapılabilir.  
kullanılarak  analiz  edilebilir.  Emniyet   Mohicanville  Sedde  2  örneği  hem  sınır 
katsayısının hedef değerini yakalamak için  denge  analizlerinin  hem  de  sonlu 
gerekli  kuvvet  miktarı,  tekrarlı  elemanlar  analizinin,  zayıf  temeller 
denemelerle bulunabilir.  üzerindeki  dolguların  tasarımında  ve 
 Donatılı  şevlerin  sınır  denge  analizi  bunların  performansının  önceden 
için  iki  yöntem  kullanılmıştır:  A  kestirilmesinde  kullanılabileceğini 
yönteminde  izin  verilebilir  donatı  göstermiştir.  Daha  önce  inşa  edilmiş 
kuvvetleri;  B  yönteminde  ise  nihai  donatı  yapılar  için  sonlu  elemanlar  analizleri 
kuvvetleri       tanımlanmaktadır.      Hangi  yapılmalıdır. 
150

 
   
   
 
BÖLÜM 9 

Hızlı Düşüm Analizleri 
  
 
Hızlı düşüm, bir şev dışındaki su seviyesinin  ve  kesme  dayanımları  farklı  olup,  aşağıdaki 
şev  içindeki  geçirimsiz  zeminlerin  drene  altbölümlerde ele alınmışlardır. 
olamayacak  kadar  çabuk  düşmesi  ile  meydana   

gelir.  Su  seviyesi  düşerken,  şev  dışındaki  suyun  İNŞAAT SIRASINDA VE SONRASINDAKİ 

stabilize  edici  etkisi  ortadan  kalkar  ve  denge  için  DÜŞÜM 
 

söz  konusu  kesme  gerilmeleri  artar.  Şev  içindeki  Düşümün  inşaat  sırasında  ve  hemen 
kesme  gerilmelerine,  düşük  geçirgenlik  sonrasında  meydana  gelmesi  halinde,  duraylılık 
zonlarındaki  drenajsız  dayanım  ve  yüksek  hesaplamalarında kullanılması gerekli uygun kesme 
geçirgenlik  zonlarındaki  drenajlı  dayanım  ile  karşı  dayanımları,  düşüm  olmadığı  zaman  kullanılanlar 
konur.  Hızlı  düşüm,  düşümden  önce  duraylı  olan  ile  aynıdır:  Serbest  şekilde  drene  olan  zeminlerde 
şevlerin  yenilmesine  neden  olabilen  önemli  bir  kesme  dayanımları  efektif  gerilmeler  cinsinden 
yükleme koşuludur.   uygulanır  ve  buna  uygun  boşluk  suyu  basınçları 
Bir zeminin drene olup olmayacağı, boyutsuz  kullanılır.  Duraylılık  hesaplamaları,  drene  olan 
zaman  faktörünün  (T)  aşağıda  verilen  ilişkisi  ile  zeminler  için  efektif  gerilmeler  ve  drene  olmayan 
tahmin edilebilir:   zeminler  için  de  toplam  gerilmeler  kullanılarak 
 
yapılır. 
      T = cvt / D2                  (9.1)   
 
UZUN DÖNEM KOŞULLARI İÇİN DÜŞÜM 
Burada,  cv  =  konsolidasyon  katsayısı,  t  =  düşüm   

zamanı  ve  D  =  drenaj  mesafesidir.  Değişik  Düşümün  inşaat  bitiminden  uzun  zaman 
zeminlere  ait  tipik  cv  değerleri  Tablo  9.1’de  sonra  meydana  gelmesi  durumunda,  şev  içindeki 
zeminler yeni efektif gerilme rejimi altında dengeye 
verilmiştir.  Hesaplanan  T  değerinin  3  veya  daha 
gelmiş  olacaktır.  Geçirgenliği  düşük  zeminlerin 
büyük  olması  durumunda  düşümden  kaynaklanan 
düşüm  sırasındaki  drenajlı  kesme  dayanımları, 
aşırı boşluk suyu basınçlarının sönümlenmesi %98’i 
düşümden önce denge durumundaki konsolidasyon 
geçer  ve  bu  durumda  malzemenin  drenajlı  olarak 
gerilmeleri  tarafından  kontrol  edilir.  Geçirgenliği 
değerlendirilmesi  mümkündür.  Geçirgenlik 
yüksek  zeminlerin  drenajlı  kesme  dayanımları, 
katsayısı  10–4  cm/s’den  büyük  olan  zeminlerin 
düşümden  sonraki  su  basınçları  tarafından  kontrol 
çoğunun  normal  düşüm  hızları  altında  drene 
edilir.  
olduğu  varsayılabilir  ve  bu  zonlar  için  drenajlı 
Hızlı  düşüm  sonundaki  duraylılık,  (1)  efektif 
kesme dayanımları kullanılabilir.  
gerilme  yöntemlerini  kullanarak  ve  (2)  geçirgenliği 
İnşaat  sırasında  şevin  su  içinde  inşa  edilmesi 
düşük  zeminlerin  drenajsız  kesme  dayanımlarının 
veya  şeve  komşu  su  gövdesinin  inşaat  sırasında 
düşümden  önce  şevdeki  efektif  örtü  basıncı  ile 
yükseldiği  durumlar  da  dahil  olmak  üzere,  hızlı 
ilişkili  olduğu  toplam  gerilme  yöntemlerini 
düşüm  bir  şevin  ömrü  boyunca  her  zaman 
kullanarak,  temelde  iki  farklı  şekilde  analiz 
meydana  gelebilir.  Bu  nedenle,  hızlı  düşümün 
edilmektedir.  Yöntemlerin  ikisi  de  serbestçe  drene 
inşaat  sırasında,  inşaat  sonrasında  ve  uzun 
olan  malzemeleri  aynı  şekilde  ele  almaktadır. 
dönemdeki  duraylılık  için  analiz  edilmesi 
Serbest drene olan malzemelerin dayanımları efektif 
gerekebilir.  İki  durum  (inşaat  sırasında  ve  hemen 
gerilmeler  cinsinden  açıklanır  ve  boşluk  suyu 
bitimi  ile  uzun  dönem)  için  kullanılan  yaklaşımlar 
basınçları  da  özel  şev  durumuna  bağlı  olarak 
152

düzenli  sızma  veya  hidrostatik  koşullar  emniyet  katsayısı  değerlerinin,  her ikisi  de  yıkılmış 
varsayılarak tahmin edilir.  olan  Pilarcitos  Barajı  için  1,2  ve  Walter  Bouldin 
 
Barajı için de 1,0 olduğunu bulmuşlardır.  
Tablo 9.1 Konsolidasyon katsayısının (cv) tipik değerleri.    
  Düşüm sırasındaki boşluk suyu basınçları için 
Zemin türü  cv (ft2/gün)  Bishop  ve  Morgenstern  varsayımlarının,  kesme 
İri kum  >10.000  sırasında  genişleme  eğiliminde  olanlara  kıyasla, 
İnce kum  100‐10.000  genişleme  eğiliminde  olmayan  zeminler  için  daha 
Siltli kum                                      10‐1000  doğru  olması  mümkündür.  Buna  göre,  bu 
Silt                                   0,5‐100 
varsayımlar sıkı bir şekilde sıkıştırılmamış ve kesme 
Sıkıştırılmış kil                              0,05‐5 
sırasında  genişleme  eğilimi  göstermeyen 
Yumuşak kil                                       <0,2 
  malzemelerden  oluşan  şevlerdeki  yenilmelerle 
Efektif Gerilme Yöntemleri  makul  bir  korelasyon  gösterse  de,  kesme  sırasında 
 

Efektif  gerilmenin  avantajı,  gerekli  kesme  genleşme  eğilimi  gösteren  iyi  sıkıştırılmış 
dayanımı  parametrelerinin  değerlendirilmesinin  malzemeler  için  gereğinden  fazla  tutucu  olmaları 
nispeten kolay olmasıdır. Zeminlerin efektif gerilme  mümkündür.  Bishop  ve  Morgenstern 
kesme  dayanımı  parametreleri,  boşluk  suyu  basınç  varsayımlarına  dayalı  efektif  gerilme  analizlerinin 
ölçümlerinin  yapıldığı  izotrop  konsolidasyonlu  kullanımında, ne kadar iyi sıkıştırılmış olduklarının 
drenajsız  (IC‐U)  üç  eksenli  basınç  deneylerinden  veya  kesme  sırasında  ne  kadar  kuvvetli  bir 
kolaylıkla  tanımlanabilir.  Bu  tür  deneyler  çoğu  genleşme  gösterdiklerinin  bir  önemi  olmaksızın, 
zemin mekaniği laboratuvarında yapılabilmektedir.   düşüm sırasındaki boşluk suyu basınçları açısından 
Efektif  gerilmenin  dezavantajı,  geçirgenliği  tüm malzemeler aynı şekilde değerlendirilirler.  
düşük zeminlerde düşüm sırasında oluşacak boşluk  Terzaghi  ve  Peck  (1967)  iyi  sıkıştırılmış  siltli 
suyu  basınç  hesaplamalarının  zor  olmasıdır.  kumlarda  düşüm  sırasındaki  boşluk  suyu 
Düşüm  sırasındaki  boşluk  basıncı  değişimleri,  şev  basıncının  akım  ağları  ile  hesaplanabileceğini  öne 
üzerinde  su  yükünün  değişmesine  ve  şev  içindeki  sürmüşlerdir.  Düşümü  takip  eden  dengesiz  akım 
zeminlerin yükteki bu değişimlere verdiği tepkilere  koşullarının  analizi  için  bazı  araştırmacılar 
bağlıdır.  Özellikle  şev  yüzeyi  altındaki  sığ  (Browzin,  1961;  Brahma  ve  Harr,  1963;  Newlin  ve 
derinliklerde  olmak  üzere,  gerilmedeki  değişim  Rossier,  1967;  Desai  ve  Sherman,  1971;  Desai,  1972, 
makul  bir  doğruluk  derecesinde  bulunabilse  de,  1977)  teorik  yöntemler  kullanmışlardır.  Bishop  ve 
zeminin  drenajsız  dayanımının  hesaplanması  çok  Morgenstern  varsayımlarında  olduğu  gibi,  bu 
daha  zordur.  Boşluk  basıncındaki  değişimler,  yöntemler  de  zeminlerin  genleşme  davranışını  göz 
kesme  sırasında  genişleme  eğiliminde  olan  ve  önüne almazlar ve buna göre de düşüm sırasındaki 
olmayan malzemeler için çok farklıdır. Prensipte bu  boşluk  suyu  basınçlarını  kontrol  eden  önemli 
boşluk basınçlarının, sözgelimi Skempton’ın boşluk  faktörlerin hepsini temsil edemezler. 
suyu  basınç  katsayılarını  kullanarak  (Skempton,  Svano ve Nordal (1987) ve Wright ve Duncan 
1954),  hesaplanması  mümkün  olsa  da,  pratikte  (1987)  düşüm  sırasındaki  boşluk  suyu  basınçlarını 
zordur ve sonuçlar belirsizlik içerir.   hesaplamada  boşluk  suyu  basıncı  değişimlerinde 
Hızlı  düşüm  sırasındaki  duraylılıkla  ilgili  genleşmenin  etkisini  yansıtan  yöntemler 
efektif  gerilme  analizlerinin  çoğunda  Bishop  (1954)  kullanmışlardır. Wright ve Duncan düşüm sırasında 
tarafından  önerilen  ve  daha  sonra  Morgenstern  gerilme değişimlerini hesaplamada sonlu elemanlar 
(1963)  tarafından  kullanılan  boşluk  suyu  yöntemini ve boşluk suyu basınçlarını hesaplamada 
basınçlarıyla  ilgili  varsayımlar  kullanılmıştır.  Bu  da  Skempton’ın  boşluk  basıncı  parametrelerini 
varsayımların  dayanağı,  çoğu  durumda  tutucu  kullanmışlardır. Bu çalışmalara göre, efektif gerilme 
olmalarıdır.  Hızlı  düşümden  önemli  ölçüde  analizleri  için  boşluk  suyu  basınçları  gerçekçi  bir 
etkilenen  barajların  emniyet  katsayısı  için  makul  şekilde  hesaplanabilse  de,  aşağıdaki  altbölümlerde 
değerler  verdikleri  gözlenmiştir.  Wong  vd.  (1983)  de  görüleceği  gibi,  toplam  gerilmelerin  kullanıldığı 
Morgenstern  varsayımlarını  kullanarak  hesaplanan  durumdan daha zor ve zaman alıcıdır.  
 153

Düşüm  sırasında  karşılaşılan  problemleri  değerlendirilme  şekli  ile  drenajlı  dayanımın  hesaba 
özetlemede  Terzaghi  ve  Peck  (1967)  şunları  katılma  şeklidir.  Lowe  ve  Karafiath’ın  önerisini 
söylemiştir:  takiben,  üç  aşamalı  yöntem,  çok  daha  yüksek 
 
drenajsız  dayanım  verebilen  anizotrop 
Düşüm  durumu  için  boşluk  basıncı  koşullarını 
belirlemede  şu  faktörlerin  hepsi  bilinmelidir:  konsolidasyonun etkilerini hesaba katar. 
Özellikleri  önemli  ölçüde  farklı  olan  malzemelerin  Üç  aşamalı  yöntemde  her  bir  aşama,  deneme 
sınırlarının  yeri,  bu  malzemelerin  her  birinin  amaçlı  her  kayma  yüzeyi  için  ayrı  şev  duraylılık 
geçirgenlik  ve  konsolidasyon  özellikleri,  düşümün  hesaplamaları  içerir.  Serbest  drene  olan 
beklenen  maksimum  hızı.  Ayrıca,  kesme  malzemelerde,  boşluk  suyu  basınçları  su 
gerilmelerinin  değişimlerinden  kaynaklanan  boşluk  seviyelerine  ve  sızma  koşullarına  dayalı  olarak,  üç 
basınçları  da  hesaba  katılmalıdır.  Mühendislik  aşamanın  hepsi  için  efektif  gerilmeler  kullanılır. 
uygulamalarında  bu  faktörlerden  çok  azı  güvenilir 
Efektif  gerilme  kesme  dayanımı  parametreleri  üç 
bir şekilde belirlenebilmektedir. Mevcut bilgi ile ilgili 
aşama için de aynıdır. Düşük geçirgenlik zonlarında 
boşluklar,  bilinen  gerçeklerle  uyumlu  en  elverişsiz 
varsayımlarla doldurulmalıdır.  efektif  gerilmeler  düşümden  önceki  ilk  aşamada 
  kullanılır  ve  düşümden  sonraki  ikinci  aşama  için 
Sonraki  altbölümlerde  tanımlandığı  gibi,  toplam  gerilmeler  ve  drenajsız  dayanımlar 
geçirgenliği  düşük  zonlarda  drenajsız  dayanımları  kullanılır.  Üçüncü  aşamada  (tutucu  olmak 
kullanmak  suretiyle,  efektif  gerilme  analizinde  açısından)  drenajlı  ve  drenajsız  dayanımlardan 
boşluk  suyu  basınçlarını  hesaplamada  karşılaşılan  küçük olanı kullanılır. 
problemlerin  çoğu  giderilebilir  ve  hızlı  düşüm  Birinci Aşama Hesaplamaları: Birinci aşama duraylılık 
duraylılık  analizlerinin  doğruluk  derecesi  önemli  hesaplamaları  düşüm  öncesi  koşullar  için  yapılır. 
ölçüde iyileştirilebilir.   Hesaplamaların  amacı,  düşümden  önce  kayma 
 
yüzeyi  boyunca  efektif  gerilmelerin 
Toplam Gerilme Yöntemleri 
 
hesaplanmasıdır.  Efektif  gerilme  kesme  dayanımı 
Toplam  gerilme  yöntemleri  geçirgenliği  parametreleri  yeraltı  suyu  ve  sızma  koşullarına 
düşük  zonların  drenajsız  kayma  dayanımını  dayalı  olarak  hesaplanan  boşluk  suyu  basınçları  ile 
kullanır.  Drenajsız  kayma  dayanımı,  düşüm  öncesi  birlikte kullanılır. Düzenli sızma koşulları varsayılır. 
şevde  mevcut  olan  efektif  gerilmelere  bağlı  olarak  Birinci aşama duraylılık hesaplamaları uzun dönem 
hesaplanır.  Şev  içindeki  bazı  kesimler  inşaatı  duraylılık hesaplamaları ile aynı şekilde yapılsa da, 
takiben  konsolide  olabilir  ve  drenajsız  dayanımları  amaç  emniyet  katsayısının  hesaplanması  değildir; 
artar. Aynı zeminin düşük gerilmeler altındaki (şev  ilgi konusu sadece kayma yüzeyi üzerindeki efektif 
yüzüne  yakın)  kesimleri  inşaatı  takiben  şişebilir  ve  gerilmelerdir.  
drenajsız dayanımları zamanla azalır.  Birinci aşama duraylılık hesaplamaları kayma 
Ani  düşüm  analizleri  için  birkaç  toplam  yüzeyi üzerindeki kesme gerilmesi ile efektif normal 
gerilme  analizi  önerilmiş  ve  kullanılmıştır.  U.S.  gerilmeyi  hesaplamada  kullanılır.  Efektif  normal 
Army  Corps  of  Engineers  (1970)  yöntemi  ile  Lowe  gerilme  (’)  her  bir  dilimin  tabanı  için,  dilim 
ve  Karafiath  (1959)  yöntemi  bunlardan  sadece  tabanındaki  toplam  normal  kuvvetten  (N)  ve  buna 
ikisidir. Duncan vd. (1990) bu yöntemlerin ikisini de  karşılık gelen boşluk suyu basıncından hesaplanır: 
gözden  geçirmiş  ve  aşağıdaki  paragraflarda   
,

tanımlanan  üç  aşamalı  analizi  alternatif  olarak  N

      fc   u                           (9.2) 
önermişlerdir.  Üç  aşamalı  yöntem  hem  U.S.  Corps  l
 
of Engineers hem de Lowe ve Karafiath yönteminin 
Bu  normal  gerilme,  konsolidasyon  zamanında 
en  iyi  özelliklerini  birleştirmiştir.  Üç  aşamalı 
potansiyel  yenilme  düzlemi  üzerinde  mevcut  olan 
yöntem  U.S.  Corps  of  Engineers’ın  ilkelerini  takip 
efektif gerilmeyi  temsil  eder.  Buna  göre,  bu  normal 
ederek  drenajın  etkisini  ve  drenajlı  dayanımın 
gerilme  ve  buna  karşılık  gelen  kesme  gerilmesi  fc 
drenajsız dayanımdan daha az olabileceği gerçeğini 
altsimgesi  ile  ifade  edilir.  Karşılık  gelen  kesme 
hesaba  katmaktadır.  U.S.  Corps  of  Engineers 
gerilmesi Mohr‐Coulomb denkleminden ve emniyet 
yönteminden  farkı,  drenajsız  dayanımın 
katsayısının kullanılmasıyla, 
154

1 anizotrop  konsolidasyona  karşılık  gelir.  Birinci  zarf 

             fc  (c'' tan ' )                 (9.3)  
F (Kc  =  1)  izotrop  konsolidasyonlu  koşullardaki 
 

şeklinde  hesaplanır.  Ya  da  kesme  gerilmesi  konsolidasyonlu‐drenajsız  üç  eksenli  kesme 
alternatif  olarak  her  bir  dilimin  tabanındaki  kesme  deneylerinden  elde  edilir.  Bu  zarf  için  yenilme 

,
kuvvetinden,  düzlemi  üzerindeki  efektif  gerilme  (  fc )  izotrop 

,
S konsolidasyon  basıncıdır  (  3c ).  Kc  =  1  zarfı,  (9.5) 
          fc                    (9.4)  
 
l eşitliğinden  hesaplanan  ff’yi  efektif  konsolidasyon 

,
şeklinde  bulunur.  Burada,  S  =  dilim  tabanındaki 
basıncına  (  3c )  karşı  grafiğe  aktarmak  suretiyle 
kesme  kuvvetidir.  Bu  konsolidasyon  gerilmeleri 
,

elde  edilir.  İkinci  kesme  dayanımı  zarfı  (Kc.=.Kf) 

(  fc ve   fc )  ikinci  aşama  hesaplamaları  için 
birinci  aşama  duraylılık  hesaplamalarında 
drenajız  kesme  dayanımlarını  hesaplamada  kullanılan  efektif  gerilme  zarfı  ile  aynıdır.  Kc.=.Kf  
kullanılır. 
için kohezyon ve dayanım zarfı efektif kohezyon ve 
İkinci  Aşama  Hesaplamaları:  İkinci  aşama 
sürtünme  açısı  (c’  ve  ’)  ile  aynıdır.  Bu  zarf, 
hesaplamalarında  düşük  geçirgenlik  zonları  için 
konsolidasyon  sırasında  yenilen  zeminde  mümkün   
drenajsız  kesme  dayanımları  ve  toplam  gerilme 
olan  en  büyük  efektif  asal  gerilme  oranına  karşılık 
analiz  yöntemleri  kullanılır.  İkinci  aşama  için 
gelir.  
drenajsız  kesme  dayanımları,  birinci  aşamadan   

hesaplanan  gerilmeleri  ve  drenajsız  kesme 

dayanımını  efektif  konsolidasyon  basıncı  ile 
ilişkilendiren  kesme  dayanımı  zarfları  kullanılarak 
hesaplanır.  Drenajsız  kesme  dayanımı,  kayma 
düzlemi  üzerindeki  kesme  gerilmesinin  (ff)  değeri 
olarak  ifade  edilir  (Şekil  9.1).  ff  altsimgesi  kesme 
gerilmesinin  bu  değerini  konsolidasyondaki  kesme 
gerilmesi  (fc)  değerinden  ayırır.  Yenilme  anında 
yenilme  düzlemi  üzerindeki  kesme  gerilmesi, 
yenilme  durumundaki  asal  gerilme  farkından  (1  – 
3)  ve  sürtünme  açısından  (’)  aşağıdaki  ilişki 
yoluyla bulunur:   
  Şekil  9.1  Efektif  gerilmeler  için  yenilme  anında  yenilme 
1 f   3 f düzlemi  üzerindeki  kesme  gerilmesini  gösteren  Mohr 
               ff  cos '                 (9.5) 
2 dairesi. 
 

Efektif  gerilme  sürtünme  açısı,  tüm  zeminler  için 

efektif  gerilme  zarfının  kullanıldığı  birinci  aşama 
analizinde kullanılan ile aynıdır. Sürtünme açısının 
efektif  gerilme  ile  değişmesi  durumunda, 
uygulanabilir efektif gerilme aralığına karşılık gelen 
sürtünme açısı kullanılır.  
İkinci  aşama  için  drenajsız  kesme  dayanımı:  Drenajsız 
kesme  dayanımı  (ff),  konsolidasyondaki  yenilme 
düzlemi  üzerinde  mevcut  efektif  gerilmeye  karşı 
,

(  fc ) grafiğe aktarılır. Grafikte iki kesme dayanımı 
zarfı  işaretlenir  (Şekil  9.2).  Birincisi  izotrop 
,

konsolidasyona  ( K c  1c / 3c  1 )  karşılık  gelirken,   

Şekil 9.2 Üç aşamalı analizin ikinci aşaması için drenajsız 
diğeri  de  maksimum  efektif  asal  gerilme  oranı  kesme  dayanımını  tanımlamada  kullanılan  kesme 
(yani,  Kc  =  Kyenilme)  mümkün  olacak  şekilde  dayanımı zarfları. 
 155

Kc = 1 için dayanım zarfının y eksenini kestiği  değeri  ile  değiştiğini  göstermişlerdir.  İkinci  aşama 

yer (kohezyon) ve eğim (içsel sürtünme açısı), çoğu  analizleri  için  drenajsız  dayanımları 
zaman  R  olarak anılan  toplam  gerilme  zarfının  eğimi  değerlendirmede  kullanılabilecek  veriler 
ve  kohezyonu  ile  ilişkilidir.  R  zarfı,  Şekil  9.3’te  geliştirmede  bir  dizi  Kc  değeri  kullanarak  drenajsız 
görüldüğü  gibi,  3’ün  konsolidasyondaki  asal 
, kesme dayanımlarını ölçmek için, anizotrop şekilde 
gerilmeye  (  3c )  ve  asal  gerilme  farkının  (daire  konsolide  edilmiş  drenajsız  (ACU)  üç  eksenli 
deneylerin  yapılmasını  önermişlerdir.  Bu  prosedür 
çapının)  da  yenilmedeki  asal  gerilme  farkına  (1f  – 
ikinci  aşama  analizleri  için  drenajsız  dayanımlarda 
3f)  eşit  olduğu  durumda  dairelerin  Mohr 
doğru bir değerlendirme fırsatı verir fakat, kapsamlı 
diyagramı  üzerine  çizilmesiyle  elde  edilir.1  Bu  ve yapılması zor deneyler gerektirir. Konsolidasyon 
diyagramlar  üzerine  çizilen  zarfların  y  eksenini  sırasında  yenilme  olmaması  için,  ACU  deney 
kesim yerleri (kohezyon) ve eğimleri cR ve R olarak  numunelerinin yavaşça konsolide edilmesi gerekir.  
,

adlandırılır.  ff  ile   fc   ilişkisine  ait  zarfı  ve  R 

zarfının  kohezyonları  ve  eğimleri  benzer  fakat,  eşit 
değildir.  Ancak,  iki  zarfın  kohezyon  ve  sürtünme 
açıları  birbiriyle  ilişkilendirilebilir.  cR  ve  R’nin  R 
zarfı  için  kohezyon  ve  sürtünme  açısı  olması  ve 
zarfın  da  bir  Mohr  diyagramında  dairelere  teğet 
çizilmesi  durumunda  (Şekil  9.3a)  Kc  =  1  zarfına 
karşılık  gelen  y  eksenini  kesme  değeri  (d)  ve  eğim 
() şu şekilde ilişkilendirilir: 
 

cos  R cos '

           d K
c 1
 cR                   (9.6) 
1  sin  R
 

sin  R cos '

                        K  arctan              (9.7) 
c 1
1  sin  R
 

R  zarfı  bazen  yenilme  düzlemi  üzerindeki 

gerilmelere  karşılık  gelen  noktalardan  geçecek 
şekilde  çizilir.  R  zarfının  bu  tarzda  çizilmesi 
durumunda  (Şekil  9.3b)  Kc  =  1  zarfının  kohezyonu 
ve eğimi şu bağıntılardan hesaplanır: 
 
 
cR Şekil 9.3  Üç aşamalı analizin ikinci aşaması için drenajsız 
            d K
c 1
          (9.8) 
1  (sin ' tan  R / cos ' kesme  dayanımını  tanımlamada  kullanılan  kesme 
  dayanımı  zarfları:  (a)  yenilme  zarfı  dairelere  teğet;  (b) 
tan  R yenilme  düzlemi  üzerindeki  gerilmeleri  temsil  eden 
     K  arctan     (9.9)  noktalardan geçen zarf. 
c 1
1  (sin ' tan  R / cos '  
,

 
Wong vd. (1983) dayanımları deneysel olarak 
     ff’nin   fc  ve Kc ile Değişimi: Şekil 9.2’de Kc = 1 ve  belirleme  yerine,  Kc  değerleri  için  drenajsız 
Kc  =  Kf  için  verilen  drenajsız  kesme  dayanımı  dayanımları Kc = 1 ile Kc = Kf arasında interpolasyon 
zarfları  Kc  için  mümkün  olabilen  en  büyük  ve  en  yaparak  bulmak  suretiyle,  yapılması  zor  ACU 
küçük  uçları  temsil  eder.  Lowe  ve  Karafiath  (1959)  deneylerine  gerek  kalmayabileceğini  bulmuşlardır. 
,

 fc nün  aynı değeri için drenajsız dayanımın (ff) Kc   Araştırmacılar,  ff’nin  Kc  ile  doğrusal  değiştiğini 

varsayarak  hesaplanan  ff  değerlerinin  ölçülen 
,

1   Gerilmenin  biri  ( 3c )  konsolidasyonda  diğeri  de  (1f  –  3f) 

değerlerle  aynı  olduğunu  bulmuşlardır.  Bu 
yenilmedeki  gerilme  olduğundan,  bunlar  gerçekte  Mohr  interpolasyon  yöntemi  kullanıldığında,  sadece 
daireleri değildir.    
 
156

izotrop  olarak  konsolide  edilmiş  ve  boşluk  suyu  zarftan, (9.2) eşitliğinden hesaplanan efektif gerilme 

,
basınçlarının  ölçüldüğü  konsolidasyonlu  drenajsız  (  fc ) değeri kullanılarak bulunur.  
(ICU)  deneylerin  yapılması  gerekir.  Şekil  9.2’de 
(9.11)  eşitliğinde  yenilmedeki  efektif  asal 
görülen  zarfların  ikisi  de,  ACU  deneylerine  göre 
gerilme  oranı,  efektif  gerilme  kesme  dayanımı 
yapılması  daha  kolay  olan  bu  deneylerden 
parametrelerinden  hesaplanabilir.  Kohezyonun 
bulunabilir.    
olmadığı  durumda  Kf  değeri  gerilmenin 
Şekil 9.2’de gösterilen Kc = 1 ile Kc = Kf  zarfları 
büyüklüğüne  bağlı  olmayıp,  aşağıdaki  eşitlik  ile 
belirlendikten  sonra,  ikinci  aşama  hesaplamaları 
ifade edilir: 
için  drenajsız  kesme  dayanımları  kayma   

yüzeyindeki  efektif  normal  gerilmeye  (’)  [(9.2)   ' 

                 K f  tan 2  45                       (9.12) 
eşitliği]  ve  konsolidasyon  için  hesaplanan  efektif   2
asal  gerilme  oranına  dayalı  olarak  elde  edilir.   

Konsolidasyon  için  efektif  asal  gerilme  oranı  Lowe  c’ değerinin sıfır olmadığı durumda Kf değeri kayma 

ve  Karafiath’ın  (1959)  önerilerine  göre  hesaplanır.  yüzeyi üzerindeki efektif gerilmeye bağlıdır ve, 
 
Bu  araştırmacılar,  konsolidasyondaki  asal 
'c' cos ' )(1  sin ' )
gerilmelerin  yönelimlerinin  yenilmedeki  asal       K f             (9.13) 
gerilmelerin  yönelimi  ile  aynı  olduğu  varsayımını 
'c' cos ' )(1  sin ' )
 
öne  sürmüşlerdir.  Bu  varsayıma  göre,  efektif  asal  eşitliğiyle  ifade  edilir.  Burada,  ’  =  kayma  yüzeyi 
gerilme oranı şu ilişkiden hesaplanır:    üzerinde  konsolidasyondan  sonraki  efektif  gerilme 
 

' (sin '1) / cos ' (ve  Kc=Kf  olduğu  için  aynı  zamanda  yenilmedeki 
        K1                (9.10) 
' (sin '1) / cos ' efektif gerilmedir).  
  Önemli  büyüklükte  bir  efektif  kohezyonun 
Burada,  K1  =  aşama  1  analizlerine  karşılık  gelen  bulunması  durumunda,  (9.10)  ve  (9.13) 
konsolidasyon  efektif  asal  gerilme  oranı  ve  ’  ile    eşitliklerinde  dolaylı  olarak  belirtilen  efektif  minör 
,
da  konsolidasyondaki  kesme  düzlemi  üzerinde  asal  gerilme  (  3c )  negatif  olabilir  (yani,  bu 
efektif normal gerilme ve kesme gerilmesidir.   eşitliklerin  paydasındaki  terimler  negatif  olur).  Bu 
Efektif  asal  gerilme  oranı  değerleri  (9.2)  ve  durum  ortaya  çıktığında,  efektif  konsolidasyon 
(9.3)  eşitlikleriyle  hesaplanan  kesme  gerilmesi  ve  gerilme oranları negatif olur ve anlamsızdır. Negatif 
efektif  normal  gerilme  kullanılarak  (9.10)  gerilme,  zeminin  kohezyonlu  olduğu 
eşitliğinden  bulunabilir;  sürtünme  açısı  da  birinci  varsayımından  ileri  gelir  ve  bu  da  çekme 
,
aşama  hesaplamalarında  kullanılan  efektif  gerilme 
dayanımına  işaret  eder.  Ancak,   3c nün  buna 
sürtünme  açısı  ve  (9.5)  eşitliğinde  ff’yi 
hesaplamada  kullanılan  açıdır.  Efektif  karşılık  gelen  negatif  değerleri  gerçekçi  değildir. 
konsolidasyon  basıncı  (’)  için  drenajsız  kesme  Hesaplamaların  negatif  gerilmeler  verdiği 
dayanımının  değerleri  ve  konsolidasyon  gerilme  durumlarda  bulunan  değerler  kabul  edilmez  ve 
oranı  Kc  =  K1    Şekil  9.2’de  verilen  iki  kesme  kesme  dayanımını  Kc  değerlerini  kullanarak 
dayanımı  zarfından  elde  edilir.  K1’e  karşılık  gelen  interpolasyon  ile  bulma  yerine,  Kc  =  1  ve  Kc  =  Kf  
değeri  elde  etmede  Kc  =  1  ve  Kc  =  Kf    değerleri  zarfları  arasında  düşük  olan  değer  olarak  alınır. 
Negatif  efektif  gerilmeler,  (9.14)  ve  (9.15) 
arasındaki  doğrusal  interpolasyon  aşağıdaki  eşitlik 
eşitliklerini  kullanarak,  konsolidasyondan  sonraki 
ile ifade edilebilir: 
  efektif  minör  asal  gerilmeleri  hesaplamak  suretiyle 
( K f  K1 ) ff ( Kc 1)  ( K1  1) ff ( Kc  K f ) tespit edilebilir: 
       ff    (9.11)     
K f 1 sin '1
,

                          3c   fc   fc                   (9.14) 
Burada,  ff(Kc=1)  ve  ff(Kc=Kf)  Şekil  9.2’de  verilen  iki  cos '
 
kesme dayanımı zarfından bulunan drenajsız kesme  1  sin '
,

dayanımlarıdır. Drenajsız kesme dayanımları bu iki                  3 f  ( fc  c' cos ' )            (9.15) 

cos 2 '
 157
 
aşama hesaplamalarında kullanılan drenajsız kesme 
(9.14)  eşitliği,  Kc  =1  zarfına  karşılık  gelen  efektif 
dayanımlarından  büyük  olması  durumunda  ilave 
minör asal gerilme; (9.15) eşitliği de Kc = Kf  zarfına 

,
hesaplama  yapılmaz  ve  ikinci  aşama 
karşılık  gelendir.   3c ve  3 f   değerleri  (9.10)  ve  hesaplamalarından  elde  edilen  emniyet  katsayısı, 
(9.13)  eşitliklerindeki  gerilmelere  karşılık  gelir.  hızlı düşüm için emniyet katsayısı olarak alınır.  
Bunlardan  herhangi  birinin  negatif  (veya  sıfır)  Duraylılık  hesaplamalarının  üçüncü  seti 
olması  durumunda  interpolasyon  yapılmaz  ve  yapıldığı  zaman,  drenajlı  kayma  dayanımının 
ikinci  aşama  duraylılık  hesaplamalarında  drenajsız  drenajsız  kayma  dayanımından  küçük  bulunduğu 
kesme  dayanımı  için  Kc  =  1  ve  Kc  =  Kf  zarflarından  durumlarda2  dilimlere  yeni  kesme  dayanımı 
düşük olan değer seçilir. Her bir dilim için drenajsız  değerleri  verilir.  Bu  dilimlere  efektif  gerilme  kesme 
kesme  dayanımı  bulunduktan  sonra,  drenajsız  dayanımı  parametreleri  verilir  ve  uygun  boşluk 
kesme  dayanımlarını  ve  düşümden  sonraki  haricî  suyu basıncı değerleri belirlenir. Herhangi bir dilim 
su  yüklerini  kullanarak  bir  toplam  gerilme  analizi  için hesaplanan drenajlı dayanımın drenajsız kesme 
yapılır.   dayanımından  büyük  olması  durumunda  dayanım 
İkinci  aşama  analizinde  hesaplanan  emniyet  değiştirilmez ve üçüncü aşama için drenajsız kesme 
katsayısında,  geçirgenliği  düşük  tüm  malzemelerin  dayanımı  kullanılır.  Buna  göre,  kayma  yüzeyinin 
hızlı düşüm sırasında drenajsız olduğu kabul edilir.  bazı  kesimlerine  efektif  kesme  dayanımı 
Drenajlı  kesme  dayanımının  drenajsız  kesme  parametreleri  verilirken,  diğer  kesimlerinki  halen 
dayanımından  küçük  olup  olmadığını  kontrol  drenajsız kesme dayanımları şeklinde olacaktır. Her 
etmek  üzere  ilave  üçüncü  aşama  hesapları  yapılır  bir  dilime  uygun  drenajlı  veya  drenajsız  kesme 
ve  geçirgenliği  düşük  bu  malzemelerin  drenajsız  dayanımı  verildikten  sonra,  üçüncü  aşama 
yerine  drenajlı  olması  durumunda  emniyet  duraylılık  hesaplamaları  yapılır.  Üçüncü  aşama 
katsayısı da düşmüş olur.   hesaplamalarından bulunan emniyet katsayısı, hızlı 
Üçüncü  Aşama  Hesaplamaları:  Üçüncü  aşamada,  düşüme ait emniyet katsayısını temsil eder. Üçüncü 
ikinci aşama hesaplamaları için kullanılan drenajsız  aşama  hesaplamalarının  gerekli  olmadığı  (yani, 
kesme  dayanımları  kayma  yüzeyi  boyunca  her  bir  geçirgenliği  düşük  malzemeler  için  kayma  yüzeyi 
noktadaki  drenajlı  dayanımlar  ile  karşılaştırılır.  boyunca  her  yerde  drenajsız  kesme  dayanımlarının 
Drenajlı  kesme  dayanımları,  ikinci  aşama  drenajlı  kesme  dayanımından  düşük  olduğu) 
analizinden  toplam  normal  gerilmeleri  ve  durumda,  daha  önce  de  belirtildiği  gibi,  ikinci 
düşümden  sonraki  su  seviyesine  karşılık  gelen  aşamada  bulunan  emniyet  katsayısı,  hızlı  düşüme 
boşluk suyu basınçlarını kullanarak hesaplanır. Her  ait emniyet katsayısı olur.  
bir dilime ait toplam normal gerilmeler,  Örnek: Yukarıda tanımlanan üç aşamalı prosedürün 
  anlaşılması  için,  basit  bir  problem  ele  alınmıştır. 
 = N / l                  (9.16)  Hesaplamaların  sadeleştirilmesi  ve  böylece  elle 
 

ilişkisinden hesaplanır. Burada, N = dilim tabanında  yapılabilmesi  amacıyla,  verilen  örnekte  sonsuz  bir 

ikinci aşama için hesaplanan toplam normal kuvvet  şevdeki  hızlı  düşüm  göz  önüne  alınmıştır.  Şekil 
ve  l  =  dilim  tabanının  uzunluğudur.  Efektif  9.4’te  görüldüğü  gibi,  şevin  eğimi  3:1 
gerilme,  toplam  gerilme  ile  boşluk  suyu  basıncının  (yatay:düşey)’dir.  Şevde  hesaplamaların  yapıldığı 
(u)  farkına  eşittir.  Mevcut  drenajlı  dayanım  bu  noktada,  düşümden  önce  şev  yüzeyinin  üzerinde  
durumda  Mohr‐Coulomb  denkleminden   
 
hesaplanır:  2  İkinci  aşama  sonunda  sadece  drenajlı  kesme  dayanımları 
 

              s = c’ + ( – u)tan’              (9.17)  hesaplanabilir;  çünkü,  drenajlı  kesme  dayanımına  karşılık  gelen 

  normal  gerilme  bir  ölçüde  drenajlı  dayanımlara  bağlıdır.  İkinci 
Kayma  yüzeyi  üzerindeki  herhangi  bir  nokta  için  aşama  sonunda  hesaplanan  drenajlı  dayanımlar,  drenajlı  kesme 
dayanımlarından  ziyade  drenajsız  dayanımlar  kullanılarak 
(9.17)  eşitliği  ile  hesaplanan  drenajlı  kesme 
hesaplanan  toplam  normal  gerilmelere  dayalıdır.  Bu  nedenle, 
dayanımı drenajsız kesme dayanımından küçük ise,  drenajlı dayanımlar ikinci aşamaya dayalı “tahminler” olarak göz 
ilave  bir  şev  duraylılık  hesaplaması  yapılır.  Ancak,  önüne alınır. Ancak, bu tahminde göz önüne alınan yaklaştırımın 
hesaplanan drenajlı dayanımların hepsinin de ikinci  derecesi çok küçüktür. 
158

100  ft  (30,5  m)’lik  bir  su  sütunu  bulunduğu  kabul  düşümün  oluştuğu  (yani,  şev  üzerindeki  suyun 
edilmiştir. Şev üzerinde her ne kadar bir su kütlesi  tamamının  uzaklaştırıldığı)  varsayılmıştır.  Daha 
varsayılmışsa  da,  düşümden  önce  şevin  tamamı  su  ileri bir varsayım olarak, drenajın geliştiği ve boşluk 
altında  olduğu  sürece,  su  derinliğinin  sonuçlar  suyu  basıncının  sıfır  olduğu  kabul  edilmiştir.  Üç 
üzerinde  bir  etkisi  yoktur.  Zeminin  toplam  aşamanın  her  birine  ait  hesaplamalar  aşağıda 
(doygun)  birim  ağırlığı  125  lb/ft3  (2,0  g/cm3)’tür.  tanımlanmış  ve  anahtar  nicelikler  Tablo  9.2’de 
Efektif gerilme kesme dayanım parametreleri c’ = 0  özetlenmiştir.  
ve  ’=400  şeklindedir.  Kc  =  1  drenajsız  kesme       Birinci Aşama Analizi: Su altındaki sonsuz şev için 
dayanımı zarfının y eksenini kesim yeri ve eğimi (d  kayma yüzeyi üzerindeki toplam normal gerilme, 
 

ve  )  2000  lb/ft2  (0,98  kgf/cm2)  ve  200’dir.  Kesme   = z cos2 + w (hw + zsin2)             (9.18) 
dayanımı zarfları Şekil 9.5’te verilmiştir. 
 

 
eşitliğinden  hesaplanır.  Buna  göre,  5  ft  derinlikteki 
kayma yüzeyi için: 
 

 = (125)(5)cos2(18,4) + (62,4)[100 + (5)sin2(18,4)] 
    = 6834 lb/ft2  (=3,34 kgf/cm2)                (9.19) 
 

Benzer  şekilde,  30  ft  derinliğindeki  kayma  yüzeyi 

için  toplam  normal  gerilme  9803  lb/ft2    (=4,79 
kgf/cm2)’dir.  Kayma  düzlemi  üzerindeki  boşluk 
suyu basıncı, 
     u = w (z + hw)                           (9.20) 
 

bağıntısından  bulunur.  5  ft  derinliğindeki  kayma 

yüzeyi için boşluk suyu basıncı, 
 

    u = (62,4)(5+100) = 6552 lb/ft2  (=3,2 kgf/cm2)   (9.21) 
 

olup,  30  ft  derinlikteki  boşluk  suyu  basıncı  buna 

benzer şekilde u = 8112 lb/ft2  (=3,96 kgf/cm2) olarak 
hesaplanır.  Efektif  normal  gerilme,  toplam 
gerilmeden  boşluk  suyu  basıncı  çıkarılarak 
hesaplanır  (yani,  ’  =    –  u).  Buna  göre,  5  ft 
derinliğindeki kayma yüzeyi için efektif gerilme, 
 
 

Şekil  9.4  Üç  aşamalı  analiz  prosedürünün  kullanıldığı  ’ = 6834 – 6552 = 282 lb/ft2  (=0,14 kgf/cm2)   (9.22) 

 

hızlı düşüm duraylılık hesaplamaları için örnek şev.     ve  30  ft  derinlikteki  kayma  yüzeyi  için  efektif 

 

gerilme  de  1691  lb/ft2    (=0,83  kgf/cm2)  bulunur.  Bu 

değerler,  konsolidasyondan  sonraki  efektif  normal 
,

gerilmeleri  (  fc )  temsil  ederler.  Efektif  normal 

gerilmeler  ayrıca  (akış  olmadığı  için)  aşağıdaki 
eşitlik  yardımıyla  batık  birim  ağırlıklardan  da 
hesaplanabilirler: 
 

’ = ’zcos2                           (9.23) 
 

Kayma yüzeyi üzerindeki kesme gerilmesi, 
 

 = ( – w)z sincos                 (9.24) 
   

Şekil 9.5 Örnek problem için kesme dayanımı zarfları.   bağıntısından  hesaplanır.  Buna  göre,  5  ft 

 
derinliğindeki kayma yüzeyi için, 
Duraylılık  hesaplamaları  iki  kayma  yüzeyi   

için  yapılmıştır.  Biri  5  ft  (1,5  m)  diğeri de  30  ft  (9,1   = (125–62,4)(5)sin(18,4)cos(18,4)=94 lb/ft2       (9.25) 
 

m)  derinliğindeki  kayma  yüzeylerinin  ikisi  de  şev  (=0,046  kgf/cm2)  olarak  bulunur.  Benzer  şekilde,  30 
yüzüne  paralel  düzlem  şeklindedir.  Toplam  ft  derinliğindeki  kayma  yüzeyi  üzerinde    =  562 
 159

lb/ft2    (=0,27  kgf/cm2)  olur.  Bu  gerilmeler,  iki  temsil  ederler.  Konsolidasyon  gerilmeleri  Tablo 
potansiyel  kayma  yüzeyi  üzerinde  9.2’de özetlenmiştir. 
konsolidasyondan  sonraki  kesme  gerilmelerini  (fc) 
 

Tablo 9.2 Örnek şevin hızlı düşüm için duraylılık analizlerinin özeti. 
 

  Nicelik  z = 5 ft   z = 30 ft 

Aşama 1  Yenilme düzlemi üzerinde toplam normal gerilme, fc     6834 lb/ft2     9803 lb/ft2 
Boşluk suyu basıncı, u     6552 lb/ft2     8112 lb/ft2 

,
Yenilme düzlemi üzerinde efektif normal gerilme,   fc       282 lb/ft2    1691 lb/ft2 
   (konsolidasyon basıncı)     
Yenilme düzlemi üzerinde konsolidasyondan sonra      94 lb/ft2    562 lb/ft2
   kesme gerilmesi, fc 
Aşama 2  Kesme dayanımı, ff (Kc = 1 için)     2103 lb/ft2     2615 lb/ft2 
Kesme dayanımı, ff (Kc = Kf  için)     237 lb/ft2     1419 lb/ft2 
Konsolidasyon için efektif asal gerilme oranı K1     2,0      2,0  
Drenajsız kesme dayanımı (interpolasyonla), ff     1585 lb/ft2     2283 lb/ft2 
Kesme gerilmesi (düşümden sonra),     187 lb/ft2     1123 lb/ft2 
Emniyet katsayısı (drenajsız dayanımlar)     8,48      2,03 
Aşama 3  Toplam normal gerilme,     563 lb/ft2     3376 lb/ft2 
Boşluk suyu basıncı (düşüm ve drenajdan sonra)     0      0 
Efektif normal gerilme (düşüm ve drenajdan sonra)     563 lb/ft2     3376 lb/ft2 
Drenajlı kesme dayanımı     472 lb/ft2     2283 lb/ft2 
Son aşama  Düşümden sonra kontrol edici dayanım  472  lb/ft2 (drenajlı)    2283 lb/ft2 (drenajlı) 
Düşümden sonraki emniyet katsayısı    2,52 (üçüncü aşama)  2,03 (ikinci aşama) 
  
     İkinci  Aşama  Analizi:  İkinci  aşama  analizinde  değerleri  kullanılmak  suretiyle  interpolasyon 
,

kesme  dayanımları   fc ve  fc’ye  dayalı  olarak  yaparak bulunur. Konsolidasyondan sonraki efektif 

yapılır.  Kc  =  1  kesme  dayanımı  zarfı  için  drenajsız  asal  gerilme  oranları,  birinci  aşamadan  bulunan 
gerilmeleri ve (9.10) eşitliğini kullanarak hesaplanır.  
kesme dayanımları, 
5 ft derinliğindeki kayma yüzeyi için, 
,

ff (Kc=1) = d +   fc tan   
282  94sin(40)  1 / cos(40)
            (9.26)   

    K1   2,0    (9.30) 

ilişkisinden  bulunur.  5  ft  derinliğindeki  kayma  282  94sin(40)  1 / cos(40)
yüzeyi için,   

 
30  ft  derinliğindeki  kayma  yüzeyi  için 
ff (Kc=1) = 2000 + (282)tan(20) = 2103 lb/ft2      (9.27)  konsolidasyondan sonraki efektif asal gerilme oranı 
 

(=1,03 kgf/cm2) bulunur. 30 ft derinliğindeki kayma  da 2,0 bulunur.  
yüzeyi için ff  (Kc=1)  =  2615  lb/ft2  (=1,28  kgf/cm2)  olur.  Yenilmedeki  efektif  asal  gerilme  oranı  (9.12) 
Kc = Kf zarfı için kesme dayanımları,  eşitliğinden 4,6 olarak bulunur ve c’ = 0 olduğundan 
,

her  iki  derinlik  için  de  aynıdır.  Drenajsız  kesme 

 

 ff (Kc= Kf) = c’ +   fc tan’                    (9.28) 
 
dayanımları  (9.11)  eşitliğinden  5  ft  ve  30  ft 
bağıntısından hesaplanır. 5 ft derinliğindeki kayma  derinlikleri için aşağıdaki gibi bulunur: 
 

yüzeyi için,  (4,6  2,0)2103  (2,0  1)237

 

 ff ( 5ft )   1585 lb/ft 2        

ff (Kc= Kf) = 0 + (282)tan(40) = 237 lb/ft2          (9.29)  4,6  1
 

(=0,12  kgf/cm2)  bulunur.  Benzer  şekilde,  30  ft              (9.31) 

 

derinlikteki  kayma  yüzeyi  için  ff  (Kc=  Kf)  =  1419  lbft2  (4,6  2,0)2615  (2,0  1)1419
 ff (30ft )   2283lb/ft 2        
(=0,69 kgf/cm ) olur.  
2 4,6  1
İkinci  aşama  için  drenajsız  kesme              (9.32) 
 

dayanımları,  efektif  asal  gerilme  oranları  ve 

yukarıda  tanımlanan  drenajsız  kesme  dayanım 
160

İkinci  aşama  analizinde  bir  sonraki  adım,  30  ft  derinliğindeki  kayma  yüzeyi  için 
drenajsız  kesme  dayanımlarını  kullanarak,  drenajdan sonraki efektif normal gerilme, 
 

düşümden  sonraki  emniyet  katsayısının  ’ = (125)(30)cos2(18,4) = 3376 lb/ft2           (9.41) 

hesaplanmasıdır.  Sonsuz  şev  ve  tam  düşüm  (şev 
 

(=1,65  kgf/cm2)  ve  buna  karşılık  gelen  kesme 

üstünde  su  bulunmadığı  durum)  için  kesme 
gerilmesi de, 
gerilmesi,   

drenajlı = 0 + (3376)tan(40)= 2833 lb/ft2           (9.42) 
 = z sincos                 (9.33)   

ilişkisinden  bulunur.  5  ft  derinliğindeki  kayma  (=1,38 kgf/cm2) olur. Bu drenajlı kesme değeri (2833 

yüzeyi için,  lb/ft2)  daha  önce  drenajsız  kesme  dayanımı  için 
 

bulunan değerden (1125 lb/ft2) büyüktür. Buna göre, 
 = (125)(5)sin(18,4)cos(18,4) = 187 lb/ft2           (9.34) 
 
belirleyici  olan  drenajsız  kesme  dayanımıdır  ve 
(=0,09  kgf/cm2)  bulunur.  Benzer  şekilde,  30  ft  emniyet  katsayısı  da  daha  önce  bulunan  2,02 
derinliğinde  kayma  yüzeyi  üzerindeki  kesme  değerine eşittir [(9.36) eşitliği]. 
gerilmesi  1123  lb/ft2  (=0,55  kgf/cm2)  olur.  Kayma  Bu  örnek  için  yapılan  hesaplamalar,  sığ 
yüzeyleri  için  emniyet  katsayıları,  drenajsız  kesme  derinlik  (5  ft)  için  düşümden  sonra  duraylılığı 
dayanımlarını  kesme  gerilmesine  bölmek  suretiyle  kontrol  eden  dayanımın  drenajlı  kesme  dayanımı 
bulunur:  olduğunu  ve  daha  derin  (30  ft)  olan  kayma  yüzeyi 
                           F5ft = 1585/187 = 8,48                    (9.35)  için  ise  drenajsız  kesme  dayanımı  olduğunu 
 

                         F30ft = 2283/1125 = 2,03                   (9.36)  göstermektedir.  Genel  olarak,  drenajlı  ve  drenajsız 

 

Bu değerler, düşüm sırasında drenajsız koşullar için  kesme  dayanımlarının  bu  paterninin  duraylılığı 

emniyet katsayısını temsil ederler.   kontrol  etmesi  beklenir.  Bir  dizi  derinliği  kapsayan 
     Üçüncü  Aşama  Analizi:  Üçüncü  aşama  analizine  kayma  yüzeyleri  için  bazı  kesimlerde  duraylılığı 
zeminin  tamamen  drenajlı  dayanımlarını  kontrol  eden  kesme  dayanımı  drenajlı  dayanım 
hesaplayarak  (düşümden  dolayı  oluşan  tüm  aşırı  olabilirken,  diğer  kesimlerde  drenajsız  dayanım 
boşluk  suyu  basınçlarının  sönümlendiği  olabilir. 
 
varsayılarak)  başlanır.  Bu  örnekteki  su  seviyesinin,  KISMΠDRENAJ 
drenaj  tamamlandıktan  sonra  hiçbir  boşluk  suyu   

Hızlı  düşüm  sırasındaki  kısmî  drenaj,  azalan 

basıncının  olmadığı  derinliğe  düşürüldüğü 
boşluk suyu basınçlarından ve iyileşen duraylılıktan 
varsayılmıştır.  Boşluk  suyu  basınçları  sıfır 
ileri gelebilir. Teorik olarak, duraylılıktaki böyle bir 
olduğundan,  toplam  normal  gerilme  ve  efektif 
gelişme  hesaplanabilir  ve  efektif  gerilme 
gerilme eşittir. Düşümden sonraki drenajlı koşullar 
analizlerinde  hesaba  katılabilir.  Hesaplamalar, 
için efektif gerilme, 
 
düşüm  için  boşluk  suyu  basınçlarının  göz  önüne 
 
‘ = z cos2                 (9.37)  alınması durumu hariç, uzun dönem duraylılığı için 
ilişkisinden  bulunur.  5  ft  derinliğindeki  kayma  efektif gerilme analizlerindeki gibi yapılır. Böyle bir 
yüzeyi için,  yaklaşım  mantıklı  gibi  görünse  de,  mevcut 
 

‘ = (125)(5)cos2(18,4) = 563 lb/ft2          (9.38)  uygulamada  yer  almamakta  ve  muhtemelen  de 

 

(=0,27  kgf/cm2)  bulunur.  Bu  durumda  drenajlı  konumuz  dışındadır.  Buradaki  başlıca  güçlükler, 
kesme dayanımı,  düşümden  kaynaklanan  boşluk  suyu  basıncının 
 

hesaplanmasıyla  ilgilidir.  Akım  ağı  çizimine  dayalı 

drenajlı = 0 + (563)tan(40)= 472 lb/ft2           (9.39) 
 
yaklaşımlar ve mevcut çoğu sayısal çözümler (sonlu 
(=0,23 kgf/cm2) olur. Bu değer (472 lb/ft2) daha önce  farklar, sonlu elemanlar) kesme deformasyonlarıyla 
drenajsız  kesme  dayanımı  için  bulunan  değerden  oluşan  boşluk  suyu  basınç  değişimlerini  dikkate 
(1585  lb/ft2)  çok  küçüktür.  Bu  nedenle,  drenajın  almamaktadır.  Kesme  deformasyonlarıyla  oluşan 
gerçekleşmesi  halinde  emniyet  katsayısı  daha  boşluk  suyu  basınçlarının  ihmal  edilmesi  güvensiz 
düşük  olacaktır.  Kullanılması  gerekli  kesme  tarafta  kalan  hatalara  yol  açabilir.  Ani  düşüm  ile 
gerilmesi  yukarıda  [(9.34)  eşitliğinden]  hesaplanan  ilgili  boşluk  suyu  basınçlarının  hesaplanması 
187 lb/ft2 değeri olup, 5 ft derinlikteki kayma yüzeyi  konusunda daha fazla bilgi için Wright ve Duncan’a 
için emniyet katsayısı buna göre:  (1987) bakınız. 
 

F = 472 / 187 = 2,52                      (9.40) 
 
 161

BÖLÜM 10 

Sismik Şev Duraylılığı 
  
 
Depremlerin  şevlere  uyguladığı  dinamik  4. Depremden önce şev veya dolgu içindeki ilksel 
yükler  zemin  kesme  dayanımını  azaltarak  statik  gerilmelerin  hesaplanması.  Bu  işlem 
duraysızlığa  neden  olabilir.  Geçen  30  yıl  içinde  sırasında  inşaat  aşamalarının  benzeştirildiği 
deprem  yer  hareketlerini,  zeminlerin  doğrusal  statik  sonlu  elemanlar  analizi  veya  daha  basit 
olmayan  gerilme‐birim  deformasyon  özelliklerini,  yöntemler kullanılabilir.  
deprem  yüklemesinden  kaynaklanan  dayanım  5. Deprem  ivme  –  zaman  kaydının  dolgu  içinde 
kayıplarını  ve  zemin  şevlerinin  dinamik  tepki  oluşturduğu  gerilmeler  ve  birim 
analizlerini  anlamada  önemli  gelişmeler  deformasyonların  hesaplanması  için  dinamik 
kaydedilmiştir.  Bu  gelişmeler,  deprem  yüklerine  sonlu elemanlar analizinin yapılması.   
maruz  kalan  şevlerin  duraylılığını  incelemede  ileri  6. Depremden  kaynaklanan  kesme  dayanımı 
düzey  yöntemlerin  ortaya  çıkmasını  sağlamıştır.  azalmaları  ve  boşluk  suyu  basınç  artışlarının 
Ayrıca,  daha  karmaşık  analizlerin  gerekli  olup  hesaplanması.  En  gelişmiş  dinamik  analizler, 
olmadığını  belirlemede,  tarama analizleri  için  daha  dayanım  azalmaları  ile  ilgili  hesaplamaları  5. 
basit  yöntemlerin  kullanımı  konusunda  da  adımdaki  dinamik  analizin  bütünleyici  bir 
gelişmeler kaydedilmiştir.   parçası olarak içerebilir.  
  7. Geleneksel  sınır  denge  yöntemleri  kullanılarak, 
ANALİZ YÖNTEMLERİ  6.  adımda  belirlenen  azaltılmış  kesme 
 

Ayrıntılı, Kapsamlı Analizler  dayanımları ile şev duraylılığının hesaplanması. 
 

Kapsamlı  analiz  yöntemleri  genellikle  büyük  Bu  işlem,  hangi  dayanımın  daha  kritik 
dolgular  veya    yenilme  sonucundaki  etkilerin  olduğunu  belirlemek  açısından  drenajsız  ve 
büyük  olduğu  ya  da  önemli  miktarda  zemin  drenajlı  dayanım  analizlerinin  ikisini  de 
dayanım  kaybının  meydana  geldiği  herhangi  bir  içerebilir. 
şev  veya  dolguda  kullanılmaktadır.  Her  ne  kadar  8.  Analizlerin  depremden  sonra  şevin  duraylı 
bu  yöntemlerin  spesifik  ayrıntıları  ve  adımları  kalacağına  işaret  etmesi  durumunda  kalıcı 
değişebilse  de,  kullanılan  genel  yaklaşım  aşağıdaki  yerdeğiştirmelerin  hesaplanması.  Tekrarlı 
gibidir (Seed, 1979; Marcuson vd., 1990):  yükler  altında  dayanım  kayıpları  düşük  ise,  bu 
 
amaç  için  Newmark  tipi  kayan  blok  analizi 
1. Analiz edilecek şevin ve altındaki temelin enine 
kullanılabilir (Newmark, 1965). Ancak, dayanım 
kesitinin belirlenmesi. 
kayıplarının  önemli  olması  halinde  diğer 
2. Bir takım olarak çalışan jeologlar ve sismologlar 
yöntemler  kullanılmalıdır.  Örnek  olarak,  Seed 
yardımıyla,  barajın  altındaki  temel  için 
(1979)  psödostatik  analiz  yöntemlerinin  Yukarı 
beklenen  ivme  –  zaman  kaydının  belirlenmesi. 
Van  Norman  Barajı  için  büyük 
Bu işlem sırasında, deprem üreten faydan gelen 
yerdeğiştirmelerle  ilgili  problemleri  yeterince 
hareketin  mesafeye  göre  sönümlenmesi  ve 
ortaya  çıkaramadığını  göstermiş  ve 
alttaki  kayadan  temel  zemini  içinden  yukarıya 
yerdeğiştirmeleri  değerlendirmede  birim 
doğru  ilerlemesi  sırasında  büyütülmesi  de 
deformasyon  potansiyeli  kavramını  kullanmıştır. 
hesaba katılmalıdır.  
Kavramsal  olarak,  kapsamlı  bir  eğrisel  sonlu 
3. Şev  içindeki  ve  altındaki  doğal  zeminlerin  ve 
elemanlar  analizi  bir  şev  veya  barajdaki  kalıcı 
dolgu  malzemelerinin  statik  ve  dinamik 
yerdeğiştirmeleri  hesaplayabilmelidir;  ancak, 
gerilme‐birim  deformasyon  özelliklerinin 
böyle  analizler  çok  karmaşık  olmalarının 
belirlenmesi. 
162

yanında  önemli  belirsizlikler  içerirler  ve  görüş sadece ivmelerin zemin kütlesinin tamamında 

pratikte çok nadir olarak kullanılırlar.   sabit  olması  durumunda  geçerli  olur  ki,  gerçekte 
 
durum  muhtemelen  böyle  değildir.  Seed  (1979) 
Dinamik  zemin  özelliklerinin 
sismik  kuvvet  için  varsayılan  lokasyonun 
değerlendirilmesi  ve  yukarıda  tanımlanan  dinamik 
hesaplanan  emniyet  katsayısı  üzerinde  küçük  fakat 
tepki  analizleri  ile  ilgili  ayrıntılar  bu  kitabın  amacı 
dikkate  değer  bir  etkisinin  olabileceğini 
dışındadır.  Ancak,  ayrıntılı  analizlerin  gerekli 
göstermiştir;  Sheffield  Barajı  için  psödostatik 
olduğu  durumlarda,  basit  yöntemler  aşağıdaki 
kuvvetin  dilimlerin  ağırlık  merkezleri  yerine 
altbölümlerde tanımlanmıştır. 
 
tabanlarına  uygulanması  durumunda,  sismik 
Psödostatik Analizler  katsayının 0,1 değeri için emniyet katsayısı 1,32’den 
1,21’e düşmüştür. 
 

Sismik  duraylılığın  analizi  için  kullanılan  ilk 

yöntemlerden biri, deprem yükünün zemin ağırlığı 
ile  bir  sismik  katsayının  (k)  çarpımına  eşit  olan  bir 
statik  kuvvet  ile  temsil  edildiği  psödostatik 
yöntemdir.  Psödostatik  kuvvet,  geleneksel  bir  sınır 
denge  şev  duraylılık  analizinde  kullanılmaktadır. 
Sismik  katsayı  çok  kabaca  deprem  tarafından 
üretilen  bir  ivme  olarak  düşünülebilir  (yerçekim 
ivmesi  g’nin  bir  fraksiyonu  olarak  ifade  edilir). 
Ancak, psödostatik kuvvet bir statik kuvvet gibi ele 
alınır  ve  sadece  bir  yönde  etkir;  oysa  deprem 
ivmeleri kısa süreli olarak etkir ve yön değiştirir; bu 
yön  değiştirmeler  bazen  zeminde  duraysızlıkdan 
ziyade duraylılığa katkıda bulunabilir.  
Kullanılan  yaklaşım  aslında  bir  statik 
yaklaşım olduğundan (psödodinamik daha doğru bir 
adlamadır),  psödostatik  terimin  kullanılması 
yanlıştır;  ancak,  uzun  yıllardır  kullanılmakta  olan 
psödostatik  terimi  jeoteknik  literatüründe  yaygın 
olarak  kullanılan  bir  terim  olmuştur.  Psödostatik 
yöntemde  deprem  ivmelerinin  düşey  bileşenleri 
genellikle  ihmal  edilir  ve  sismik  katsayı  genellikle 
bir yatay kuvveti temsil eder.  
Sınır  denge  şev  duraylılık  analizlerine  bir   
sismik  katsayının  ve  psödostatik  kuvvetin  Şekil 10.1 Sismik kuvvet (kW) de içeren bir sonsuz şevin 
uygulanması  mekanik  bakış  açısından  nispeten  emniyet  katsayısı  denkleminin  elde  edilmesi:  toplam 
kolaydır:  Psödostatik  kuvvet  bilinen  kuvvet  olarak  gerilmeler.  
  
varsayılır  ve  değişik  denge  denklemlerine  dahil  Çok  sayıda  barajın  depremlere  tepkisinin 
edilir.  Bu  durum  Şekil  10.1’de  kesme  dayanımının  dinamik  analizleri  (Makdisi  ve  Seed,  1978)  pik 
toplam  gerilmeler  cinsinden  ifade  edildiği  bir  ivmelerin baraj tabanından tavanına doğru arttığına 
sonsuz  şevde  ortaya  konmuştur.  Bölüm  6’da  (yani  büyütüldüklerine)  işaret  etmektedir.  Buna 
açıklanan  dilim  yöntemlerinden  herhangi  biri  de  göre,  bileşke  sismik  kuvvetin  dilimin  ağırlık 
dahil  olmak  üzere,  efektif  gerilmeler  ve  diğer  sınır  merkezinden  yukarıda  olması  beklenir.  Böylece, 
denge  yöntemleri  için  benzer  denklemler  kayma  yüzeylerinin  dairesel  olduğu  durumda, 
türetilebilir.   sismik  kuvvetin  ağırlık  merkezine  uygulanmasına 
Psödostatik  analizlerde  karşılaşılan  bir  kıyasla,  sismik  kuvvetler  daire  merkezi  etrafındaki 
problem,  psödostatik  kuvvetin  yeridir.  Terzaghi  momentleri  azaltırlar  ve  emniyet  katsayısının  da 
(1950)  psödostatik  kuvvetin  her  bir  dilimin  veya  artması  beklenir.  Bu  açıklama,  Seed’in  (1979) 
kayan  zemin  kütlesinin  tamamının  ağırlık  Sheffield Barajı için elde ettiği sonuçlar ile tutarlıdır; 
merkezinde etkimesi gerektiğini öne sürmüştür. Bu 
 163

sismik  kuvvet  dilimin  ağırlık  merkezinin  altına  alınmak suretiyle de yerdeğiştirmeler bulunur (Şekil 

uygulandığı  zaman  emniyet  katsayısı  azalmıştır.  10.3).  İvme  –  zaman  kaydı  ve  bir  sünme  ivmesi 
Psödostatik  kuvvetin  dilimin  ağrılık  merkezinde  verildiğinde,  integrasyon  işlemi  sayısal  olarak 
etkidiğinin  varsayılması  çoğu  barajlar  için  yapılabilir.  Şev  yukarı  doğru  olan  hareketler  ihmal 
muhtemelen  biraz  tutucu  bir  yaklaşımdır.  Buna  edilir  (yani,  tüm  yerdeğiştirmelerin  “tek  yönlü” 
göre,  Terzaghi’nin  önerisi  makul  görünmektedir.  olduğu  kabul  edilir).  Ayrıntılar  bu  kitabın  konusu 
Psödostatik  analizlerin  çoğunda  psödostatik  dışında  olmakla  birlikte  literatürde  bulunabilir 
kuvvetin  her  bir  dilimin  ağırlık  merkezine  etkidiği  (örnek;  Jibson,  1993;  Kramer,  1996;  Kramer  ve 
varsayılır.  Sadece  kuvvet  dengesi  yönteminin  Smith, 1997).  
 
kullanılması  durumunda,  psödostatik  kuvvetin 
yerinin  hesaplanan  emniyet  katsayısı  üzerine  bir 
etkisi yoktur.  
Sismik  katsayılar  yıllardır  ampirik  kurallara 
ve  yapı  kodlarına  dayalı  olarak  tahmin   
Şekil  10.2  Deprem  sarsıntısına  maruz  kalan  bir  şevdeki 
edilmektedir.  Sismik  katsayılar  için  kullanılan 
kalıcı  zemin  yerdeğiştirmelerini  hesaplamada  kullanılan 
değerler  tipik  olarak  0,05  ile  0,25  aralığındadır 
(a) gerçek şev; (b) kayan blok sunumları. 
(Seed,  1979;  Hynes‐Griffin  ve  Franklin,  1984; 
Kavazanjian  vd.,  1997).  Ancak,  bir  sonraki 
altbölümde  tanımlanan  kayan  blok  analizleri  gibi 
daha  gelişmiş  analiz  yöntemleri  yardımıyla  sismik 
katsayı,  beklenen  deprem  ivmeleri  ve  olası 
yerdeğiştirmeler  arasında  korelasyonlar  yapılabilir. 
Bugün  kullanılan  sismik  katsayıların  çoğu, 
deneyimlere  ve  deformasyon  analiz  sonuçlarına 
dayalıdır.     
 
Kayan Blok Analizleri 
 

Rijit  bir  kayan  bloğa  dayalı  olarak  nispeten 

basit  bir  deformasyon  analizini  ilk  olarak  ortaya 
atan Newmark’tır (1965). Bu yaklaşımda, bir kayma 
yüzeyinin  yukarısında  bulunan  zemin  kütlesinin 
yerdeğiştirmesi,  düzlemsel  bir  yüzey  üzerinde 
kayan  bir  rijit  blok  olarak  modellenir  (Şekil  10.2). 
Bloğun  ivmesinin  bir  sünme  ivmesini  (ay)  geçmesi 
durumunda;  blok,  düzlem  boyunca  kaymaya 
başlar.  Sünme  ivmesini  aşan  her  ivme,  bloğun   
Şekil  10.3  Kalıcı  yerdeğiştirmelerin  hesaplanması  için 
kaymasına  neden  olur  ve  alttaki  malzemeninkine  ivme – zaman kaydına çift katlı integral uygulanması. 
göre  bloğa  göreceli  bir  hız  kazandırır.  İvmenin   
sünme  ivme  değeri  altına  düşmesine  rağmen  blok  Kayan  blok  analizlerinde  kullanılan  sünme 
kaymaya  devam  eder.  Hareket  eden  bloğun  hızı  ivmesi (ay) değerlerini hesaplamada sınır denge şev 
alttaki  kütleninkine  göre  izafi  olarak  sıfır  oluncaya  analizleri kullanılmaktadır. Sünme ivmesi genellikle 
kadar  hareket  devam  eder  (Şekil  10.3)  İvmenin  bir  sismik  sünme  katsayısı  (ky  =  ay/g)  şeklinde  ifade 
sünme  ivmesini  aşması  durumunda  blok  tekrar 
edilir.  Sismik  sünme  katsayısı,  çoğu  zaman 
hareket  etmeye  başlar.  Hareketin  bu  durma‐kayma 
psödostatik  şev  duraylılık  analizlerinde  emniyet 
paterni,  ivmeler  sünme  ivmesi  altına  düşene  ve 
katsayısını  1  olarak  veren  sismik  katsayı  olarak 
göreceli  hız  son  olarak  sıfıra  düşene  kadar  devam 
alınmaktadır.  
eder.  Yerdeğiştirmeleri  hesaplamak  için,  sünme 
ky  değeri  geleneksel  şev  duraylılık  analiz 
ivmesinden  büyük  ivmelerin  bir  kere  integrali 
yöntemleri  kullanılarak  belirlenir.  Ancak,  en  düşük 
alınmak  suretiyle  hızlar  ve  iki  kere  integrali 
emniyet  katsayısını  veren  kayma  yüzeyinin 
164

aranması  yerine,  aramalar  en  düşük  ky  değerini  Aslında,  bu  zeminlerin  drenajsız  dayanımlarının 
veren  kayma  yüzeyini  bulmak  üzere  yapılır.  En  %80’inde  çok  sayıda  (>100)  yükleme  devirlerine 
düşük  ky  değerini  veren  kayma  yüzeyi,  statik  maruz  kaldıklarında  elastik  davrandıkları 
şartlarda  en  düşük  emniyet  katsayısını  veren  gözlenmiştir.  Buna  göre,  Makdisi  ve  Seed  (1977) 
kayma düzleminden genellikle farklıdır.   sıvılaşmaz  zeminlerin  dinamik  sünme  dayanımı 
olarak  statik  drenajsız  dayanımın  %80’inin 
kullanılmasını önermişlerdir.  
Kısa Tekrar 
  Psödostatik  analizlerin  tarama  analizleri 
 Yenilme  sonucundaki  etkilerin  büyük  olarak  kullanımı  basit  bir  süreç  olabilir.  Uygun 
olduğu  ya  da  zemin  dayanımında  önemli  ölçütlere  dayalı  olarak  bir  sismik  katsayı  belirlenir 
miktarda  kayıpların  beklendiği  şev  veya  ve  emniyet  katsayısı  hesaplanır.  Hesaplanan  bu 
dolguların  sismik  duraylılığını  emniyet  katsayısı,  sismik  olarak  meydana 
değerlendirmede  kullanılan  kapsamlı  gelebilecek  yerdeğiştirmelerin  olası  büyüklüğü 
analiz yöntemleri mevcuttur.   hakkında  bir  fikir  verir.  Makdisi  ve  Seed  (1978), 
 Psödostatik  analiz  yöntemleri  deprem  Hynes‐Griffin ve Franklin (1984), Bray vd. (1998) ve 
yüklerini statik kuvvetler olarak ele alırlar  Kavazanjian  vd.’nin  (1997)  psödostatik  analiz 
ve  doğruluk  dereceleri  diğer  yöntemlere  sonuçlarını  arazi  gözlemleri  ve  deformasyon  analiz 
göre daha düşüktür fakat, tarama gereçleri  sonuçlarıyla  karşılaştırmasıyla,  sismik  katsayıların 
olarak faydalıdırlar.   seçimi  için  ölçütler  ve  kabul  edilebilir  emniyet 
 Psödostatik  sismik  kuvvetin  genellikle  katsayılarının  ne  olduğunun  belirlenmesi 
zemin  kütlesinin  ağırlık  merkezine  konusunda gelişmeler kaydedilmiştir.  
etkidiği  kabul  edilir  ve  bu  varsayımın  Daha  ayrıntılı  çalışmaların  gerekliliğini 
makul olduğu düşünülmektedir.  belirlemede  psödostatik  analizlerin  kullanımı 
 Newmark  tipi  kayan  blok  analizleri,  hakkında birkaç yöntem Tablo 10.1’de özetlenmiştir. 
depremin  bir  şevde  neden  olduğu  kalıcı  Bu  yöntemlerin  her  biri  şu  bileşenleri 
yerdeğiştirmeleri  hesaplamada  basit  kapsamaktadır: 
 
çözümler sağlamaktadır. 
1. Bir  referans  pik  ivmesi,  aref  :  Kullanılan  referans 
 Psödostatik  analizler  için  sismik 
ivmeleri ya şevin altında anakayadaki pik ivme 
katsayıları  seçmede  kullanılan  ölçütlerde, 
arazi  örneklerini  ve  kayan  blok  analizleri  ya  da  şev  tepesindeki  pik zemin ivmesidir. Şev 
kullanılarak  dolguların  yerdeğiştirmesini  tepesindeki  pik  ivmenin  belirlenmesi  dinamik 
inceleme  yoluyla  gelişmeler  tepki  analizi  gerektirdiğinden,  pik  anakaya 
kaydedilmiştir.  ivmesinin kullanılması daha kolaydır.  
2. İvme  çarpanı:  Psödostatik  analizde  kullanılan 
  sismik  katsayı  a/aref  şeklindeki  bir  ivme  çarpanı 
PSÖDOSTATİK TARAMA ANALİZLERİ 
  ile  çarpılmak  suretiyle  elde  edilen  aref  /g’ye 
Psödostatik  analizler,  özellikle  zeminlerin  eşittir  [k  =  (aref  /g)(  a/aref)].  İvme  çarpanı  olarak, 
depremden  dolayı  büyük  dayanım  kaybına  Tablo  10.1’de  gösterildiği  gibi,  0,17  ile  0,75 
uğramadığı  durumlarda  potansiyel  sismik  aralığındaki değerler önerilmektedir.  
duraylılık  problemlerini  taramada  büyük  yararlar  3. Kesme dayanımı azalım faktörü: Otoritelerin çoğu, 
sağlamaktadır.  Makdisi  ve  Seed  (1977)  killi  psödostatik  analizlerde  azaltılmış  kesme 
zeminler,  kuru  veya  kısmen  doygun  kohezyonsuz  dayanımının  kullanılmasını  önermektedir. 
zeminler  veya  doygun  sıkı  zeminler  için  statik  Tablo  10.1’de  gösterildiği  gibi,  en  çok  önerilen 
drenajsız  dayanımın  %80’inin,  tekrarlı  yüklerden  dayanım, Makdisi ve Seed’in (1977) bulgularına 
gelen  büyük  ve  küçük  birim  deformasyonlar  dayalı  olarak  alınan,  statik  kesme  dayanımının 
arasında  yaklaşık  bir  eşik  değerini  temsil  ettiğini  %80’idir. Geosentetik astar içeren atık dolguları 
bulmuşlardır.  Sıvılaşmayan  karakterdeki  bu  için Bray vd. (1998), atık dolgu inşaatı sırasında 
zeminlerin  tam  drenajlı  dayanımlarına  yakın  genellikle  küçük  dayanımlarda  geosentetik 
tekrarlı  yüklere  maruz  kalmaları  halinde,  önemli  arayüzey  dayanımına  erişildiğinden,  rezidüel 
büyüklükte  kalıcı  birim  deformasyonlar  gelişebilir.  dayanımların kullanılmasını önermiştir.  
 165

4. En düşük emniyet katsayısı: Tablo 10.1’de verilen  Tablo 10.1’de özetlenen yöntemlerden her biri 
tarama ölçütlerinin tamamında ya 1,0 ya da 1,15  kendi  içinde  tamam  olup,  bu  açıdan 
şeklinde  en  düşük  kabul  edilebilir  bir  emniyet  değerlendirilmelidir;  2.  kolonda  belirtilen  referans 
katsayısı tanımlanmıştır.   ivmesini,  3.  kolonda  verilen  ivme  çarpanını,  4. 
5. İzin  verilebilir  kalıcı  deformasyon:  Tablo  10.1’de  kolondaki  dayanım  azalım  faktörünü  kullanan  bir 
özetlenen setlerin her birinde, deprem kaynaklı  psödostatik  analizin  5.  kolondaki  değere  eşit  veya 
belirli  bir  izin  verilebilir  deformasyon  daha  büyük  bir  emniyet  katsayısı  vermesi, 
kavramına  işaret  edilmiştir.  İzin  verilebilir  depremden kaynaklanan kalıcı yerdeğiştirmelerin 6. 
olduğuna  kanaat  getirilen  deformasyon  kolondakinden  daha  büyük  olmayacağına  işaret 
büyüklükleri,  atık  dolgu  taban  astarlarında  eder. 
 
0,15’den barajlarda 1 m’ye kadar değişebilir. 
 

Tablo 10.1 Psödostatik tarama analizleri için önerilen yöntemler. 
 

(1)  (2)  (3)  (4)  (5)  (6) 

Kaynak  Referans ivme  İvme çarpanı  Dayanım azalım  Minimum  İzin verilebilir 
aref  a/aref  faktörü  emniyet katsayısı  yerdeğiştirme 
Makdisi ve Seed (1978)  0,2g (M≈6½)  0,5  0,8  1,15  Yaklaşık 1 m 
Makdisi ve Seed (1978)  0,75g (M≈8¼)  0,2  0,8  1,15  Yaklaşık 1 m 
Hynes‐Griffin ve   PHAkaya  0,5  0,8  1,0  1 m 
   Franklin (1984) 
Bray vd. (1998)  PHAkaya 0,75  Tutucu (yani  1,0  Atık dolgu 
rezidüel)  örtüsü için 0,3 m; 
dayanımlar  atık dolgu taban 
önerilmiştir   kayması için 0,15 
m 
Kavazanjian vd. (1997)  PHAzemin 0,17 (tepki  0,8a  1,0  1 m 
analizi 
yapılırsa) 
Kavazanjian vd. (1997)  PHAzemin 0,5 (tepki  0,8a  1,0  1 m 
analizi 
yapılmazsa) 
a  Tamamen doygun veya hassas killer için. 
 

Tablo  10.1’de  verilen  yöntemler  her  ne  kadar  tarafından  önerilen  ve  zemin  tepki  analizi 
ayrıntıda  farklılık  gösterse  de,  deprem  kaynaklı  gerektiren  kriterlerden  daha  tutucudurlar.  Tepki 
kalıcı  büyük  yerdeğiştirmelerin  belirlenmesine  analizini  yapmada  gerekli  ilave  işlemler,  tepki 
yönelik  tarama  koşulları  için  aynı  yöntemi  analizinin yapılmadığı durumdaki artan tutuculuğa 
kullanmaktadırlar.  Sismik  katsayı  konusunda  daha  karşı bir denge unsuru olarak düşünülebilir. Zemin 
sıkı  olan  yöntemlerin  izin  verilebilir  tepkisi  konusunda  basitleştirilmiş  yöntemler 
yerdeğiştirmeler  konusunda  daha  katı  ölçütler  Kavazanjian vd. (1997) tarafından tartışılmıştır. 
kullandığına dikkat ediniz.    
Hynes‐Griffin  ve  Franklin  (1984)  tarafından 
önerilen  ölçütler  toprak  barajlar  için  geliştirilmiş  Kısa Tekrar 
 
olup, Makdisi ve Seed’in (1978) ölçütlerinde dikkate 
 Sismik  duraylılığı  değerlendirmede 
alınmayan  kapsamlı  analiz  sonuçlarını  yansıtır. 
psödostatik  analiz  yöntemlerini  kullanan 
Bray  vd.’nin  (1998)  ölçütleri  atık  dolgulara 
birkaç basit tarama ölçütü geliştirilmiştir.  
uygulanır ve Hynes‐Griffin ve Franklin ölçütlerinde 
 Tarama  ölçütleri;  referans  ivme,  ivme 
olduğu  gibi  deformasyon  analizlerinin  sonuçlarını 
çarpanı,  dayanım  azalım  faktörü,  izin 
yansıtır.  Hynes‐Griffin  ve  Franklin  ile  Bray  vd. 
verilebilir  emniyet  katsayısı  ve  izin 
tarafından  geliştirilen  ölçütler  pik  yatay  anakaya 
verilebilir  yerdeğiştirme  konusunda 
ivmesine (PGAkaya) dayalı olup, zemin tepki analizi 
farklılıklar göstermektedir. 
gerektirmezler.  Ancak,  Kavazanjian  vd.  (1997) 
 
166

PİK İVMELERİN BELİRLENMESİ  dayanımının  belirlenme  şekli,  şevin  mevcut  bir  şev 

 

Pik  ivmeler,  önceki  depremlerden  çok  fazla  veya yeni inşa edilecek bir şev olmasına bağlıdır.  

miktarda bilgilerin elde edildiği yerler için ampirik  Mevcut  Şevler:  Bir  şevin  konsolidasyonlu  dengeye 
atenasyon  ilişkilerini  kullanmak  suretiyle  erişmesi  durumunda,  kesme  dayanımı  zeminden 
belirlenebilir.  Daha  az  bilginin  mevcut  olduğu  temsilci  numuneler  almak  ve  konsolidasyonsuz‐
yerler  için  pik  ivmeler,  U.S.G.S.’nin  Geohazards  drenajsız  deneyler  yapmak  suretiyle  belirlenebilir. 
Internet  Web  sayfasından  Daha  sonra  duraylılık  analizi,  toplam  gerilmeler 
(http://eqhazmaps.usgs.gov/) elde edilebilir. Adı geçen  cinsinden  ifade  edilen  kesme  dayanımı 
Internet sitesinde enlem ve boylam veya posta kodu  parametrelerini  kullanarak,  kısa  dönem  duraylılık 
girilerek  pik  kaya  ivmesi  (PGAkaya)  analizlerindeki gibi yapılır.  
bulunabilmektedir.  Örnek  sonuçlar  Tablo  10.2’de  Yeni  Şevler:  Yeni  şevler  için  gelecekteki 
verilmiştir.   konsolidasyon  ve  şişmenin  laboratuvarda 
  konsolidasyonlu‐drenajsız  deney  yöntemleri  ile 
PSÖDOSTATİK ANALİZLER İÇİN KESME  benzeştirilmesi gerekir (Seed, 1966). Deney ve analiz 
DAYANIMI  yöntemleri  Bölüm  9’daki  hızlı  düşüm  yöntemi  için 
 

Psödostatik  analizlerde  kullanılması  uygun  açıklananlar ile hemen hemen özdeştir: Zemin önce 

kesme dayanımı, analizin kısa dönem (inşaat bitimi)  bir  efektif  gerilme  durumuna  konsolide  edilir  ve 
veya  uzun  dönem  olmasına  bağlı  olarak  değişir.  sonra  da  drenajsız  koşullarda  makaslanır.  Hızlı 
Psödostatik  analizler,  şevin  özel  durumuna  bağlı  düşüm  ile  psödostatik  yöntemdeki  sismik  yükleme 
olarak  hem  kısa  dönem  hem  de  uzun  dönem  için  arasındaki  fark,  hızlı  düşümdeki  drenajsız 
yapılabilirler.   yüklemenin  bir  şeve  komşu  su  seviyesinin 
Sismik  yükleme  kısa  süreli  olduğundan,  bazı  düşmesinden  kaynaklanması  ve  depremdeki 
iri  çakıl  ve  küçük  bloklar  hariç,  deprem  sarsıntısı  drenajsız  yüklemenin  de  sismik  kuvvetlerden 
süresince  zeminin  önemli  ölçüde  drene  kaynaklanmasıdır.  
olamayacağını  kabul  etmek  makul  bir  yaklaşımdır.  Konsolidasyonlu‐drenajsız  üç  eksenli  kesme 
Buna  göre,  psödostatik  analizlerin  çoğunda  deney  sonuçlarına  göre  uygun  kesme  dayanım 
drenajsız  kesme  dayanımları  kullanılır  (bunun  zarfları  belirlendikten  sonra,  şev  duraylılık 
istisnası,  daha  sonra  bahsedilecek  olan  ve  hesaplamaları  Bölüm  9’da  hızlı  düşüm  için 
makaslama  sırasında  genleşme  eğilimi  gösteren  ve  tanımlanan  yöntemler  ile  neredeyse  özdeş  iki 
depremden  sonra  drene  olurken  dayanım  aşamalı  analiz  kullanılarak  yapılır.  Depremden 
kaybedebilen zeminlerdir).   önceki koşullar (sismik katsayının olmadığı durum) 
 
için yapılan birinci aşama analizinde konsolidasyon 
,

İnşaat Bitiminden Hemen Sonraki Depremler 
 

gerilmeleri  (  fc ve   fc )  hesaplanır.  Bu  gerilmeler 

Kısa  dönem  duraylılığı  için  psödostatik 
analizler  sadece  yeni  şevler  için  uygundur.  daha  sonra,  hızlı  düşüm  için  aynı  yöntemleri 
Drenajsız  kesme  dayanımı  geleneksel  kullanmak  suretiyle,  sismik  yükleme  için  drenajsız 
konsolidasyonsuz‐drenajsız  deney  yöntemleri  ile  kesme  dayanımını  hesaplamada  kullanılır. 
birlikte  statik  koşullar  için  kesme  dayanımını  Drenajsız  kesme  dayanımı  da,  şevin  psödostatik 
belirlemede  kullanılanlara  özdeş  numuneler  emniyet  katsayısını  bulmak  üzere  ikinci  aşama 
kullanılarak  elde  edilebilir.  Analizler,  toplam  hesaplamalarında  (sismik  katsayı  ile  birlikte) 
gerilmeler  cinsinden  ifade  edilen  kesme  kullanılır.  Hızlı  düşüm  için  üçüncü  aşama 
dayanımları kullanılarak yapılır.  hesaplamaları  düşüm  sırasında  drenaj  olasılığını 
 
hesaba katmak için yapılmasına karşılık, bir deprem 
Şev Konsolidasyonlu Dengeye Ulaştıktan Sonraki  sırasında  drenajın  oluşması  çok  daha  düşük  bir 
Depremler  olasılıktır;  buna  göre,  üçüncü  aşama  hesaplamaları 
 

Depremlere maruz kalan tüm şevler, şev inşa  genellikle  gerekli  değildir.  Ancak,  depremden 

edildikten sonraki konsolidasyon ve şişme de dahil  sonraki  drenaj,  duraylılığı  çok  olumsuz  bir  biçimde 
olmak  üzere,  çok  sonraki  uzun  dönem  koşullarını  etkileyebilir  ve  bu  bölümün  son  kısmında 
yansıtan  drenajsız  kesme  dayanımı  değerlerini  tartışıldığı gibi ele alınmalıdır. 
kullanmak  suretiyle  uzun  dönem  duraylılığı  için 
değerlendirilmelidir.  Bu  koşul  için  drenajsız  kesme 
 167

Tablo 10.2 Pik kaya ivmesi sonuçları. 
 

  50 yılda %10 aşılma olasılığı (500  50 yılda %5 aşılma olasılığı (1000  50 yılda %2 aşılma olasılığı 

  yıllık dönüş periyodu) için  yıllık dönüş periyodu) için  (2500 yıllık dönüş periyodu) 
Posta kodu  PGAkaya  PGAkaya  için PGAkaya 
24060  0,054g  0,097g  0,194g 
78712  0,012g  0,021g  0,039g 
  

Basitleştirilmiş  Yöntem  (R  Zarfı  ve  Tek  Aşamalı  konsolidasyon  basıncı  (   cf )  arasındaki  ilişkinin 
Analiz): Yukarıda tanımlanan iki aşamalı analiz her 
yaklaştırım zarfı olarak R zarfı kullanılır. Buna göre, 
ne  kadar  bir  şev  için  psödostatik  analiz  yapmaya 
hesaplamalarda  konsolidasyon  sırasındakine  eşit 
elverişli  olsa  da,  analizler  bazen  basit  bir  tek 
olan  boşluk  suyu  basınçları  (örnek;  dengeli  durum 
aşamalı  yöntem  ile  yapılmaktadır.  Tek  aşamalı 
sızması) kullanılmalıdır.1 
analiz  yönteminde  R  kesme  dayanımı  zarfı 
 
kullanılır.  U.S.  Corps  of  Engineers  terminolojisinde 
kullanıldığı şekliyle R zarfı, Şekil 10.4’te gösterildiği 
gibi,  konsolidasyonlu‐drenajsız  üç  eksenli  deney 
sonuçlarının  Mohr‐Coulomb  diyagramında 
işaretlenmesiyle  elde  edilir.  Minör  asal  gerilme, 
,

konsolidasyondaki  efektif  gerilmedir  (  3c );  dairenin 

çapı  da  yenilmedeki  asal  gerilme  farkıdır 
( 1 f   3 f ).  Daireleri  çizmede  kullanılan  iki 
,

gerilme  (  3c   ve  1 f   3 f )  bir  deney  sırasında 

değişik zamanlarda oluştuğu için, daireler gerçekte 
Mohr  dairesi  değildir;  bir  Mohr  dairesi  bir 
noktadaki  gerilme  durumunu  belirli  bir  zaman   
(örnek;  konsolidasyon  veya  yenilme)  için  temsil  Şekil 10.4 Konsolidasyonlu‐drenajsız üç eksenli deneylere 
eder.  Benzer  şekilde,  böyle  bir  diyagram  üzerine  göre çizilen R (toplam gerilme) drenajsız kesme dayanım 
zarfı.   
çizilen  R  zarfı  da  gerçekte  bir  Mohr‐Coulomb 
 
yenilme  zarfı  değildir.  Ancak,  böyle  bir  diyagram 
R zarfını kullanan basit ve tek aşamalı yöntem 
üzerine  çizilen  bir  zarf,  Bölüm  9’da  tanımlanan 
ile  daha  önce  tanımlananlara  benzer  iki  aşamalı  ve 
konsolidasyonlu‐drenajsız  deneylerden  çizilen 
daha  doğru  yöntem  arasındaki  farkları  ortaya 
 ff  fc zarfına  oldukça  benzer.  R  zarfı  ile  koymak  için,  Şekil  10.6’da  verilen  şev  için  bir 
 ff  fc zarfı  arasındaki  benzerlikleri  ortaya  psödostatik  şev  duraylılık  analizi  yapılmıştır. 
Sismik  katsayı  için  0,15  değeri  kullanılmış  ve 
koymak için,  iki  zarf  Şekil  10.5’te  dört  farklı  zemin 
hesaplamalarda  deprem  yüklemesinden  önce  hem 
için  çizilmiştir.  Dört  zemine  ait  özellikler  Tablo 
 kuru  (sıfır  boşluk  suyu  basıncı)  hem  de  tamamen 
10.3’te  özetlenmiştir.  R  zarfı  bazen   ff   fc zarfı 
batmış koşullar göz önüne alınmıştır. Hesaplamalar, 
yukarısında yer alabilmektedir.  Şekil  10.4’te  ve  Tablo  10.3’te  verilen  dört  takım 
Basitleştirilmiş  psödostatik  yöntemde,  uygun  zemin  dayanım  özelliklerinden  her  birini     
sismik  katsayıyı  ve  Mohr‐Coulomb  kesme  kullanmak       suretiyle       yapılmıştır. 
dayanımı  parametreleri  olarak  da  R  zarfının  y  Hesaplama sonuçları Tablo 10.4’de özetlenmiş 
eksenini  kesim  değeri  ve  eğimini  (cR  ve  fR)  ve   Şekil   10.7’de   de   grafiğe    aktarılmıştır.   Tüm  
kullanmak suretiyle, denenen her bir kayma yüzeyi   
için  tek  bir  grup  hesaplama  yapılır.  Bu  1 R zarfı çoğu kitaplarda (Terzaghi ve Peck, 1967; Peck vd., 1974; 
Wu, 1976; Sorwers, 1979; Dunn vd., 1980; Holtz ve Kovacs, 1981; 
basitleştirilmiş  yaklaşımda  uygun  boşluk  suyu 
Lee  vd.,  1983;  McCarty,  1993;  Liu  ve  Evett,  2001; Abramson  vd., 
basınçlarının  kullanılması  önemlidir:  Bu  durumda,  2002;  Das,  2002)  toplam  gerilme  zarfı  olarak  anılsa  da,  bu  zarf 
drenajsız  kesme  dayanımı  (   ff )  ile  efektif  psödostatik  şev  duraylılık  analizlerinde  kullanıldığında  efektif 
gerilmeler ve uygun boşluk suyu basınçları kullanılmalıdır. 
168

durumlar  için  basit  yaklaşımı  kullanarak  bulunan  kalan çoğu zeminler, yenilme için gerekli zamanın 

emniyet  katsayısı,  daha  doğru  olan  iki  aşamalı  birkaç  dakika  veya  daha  uzun  olduğu  geleneksel 
yöntem  ile  bulunan  emniyet  katsayısından  statik  yükleme  deneylerinden  ölçülen  kesme 
küçüktür. Tek aşamalı yöntemden bulunan emniyet  dayanımından  %20‐50  daha  yüksek  dayanımlar 
katsayısı iki aşamalı yöntemden bulunan değerlerin  sergilemektedir.  Birim  deformasyon  hızında  10 
yaklaşık %80‐90’ı aralığında değişmektedir.  kat  artış  (yenilme  zamanında  azalma)  için, 
zeminlerin drenajsız kesme dayanımı tipik olarak 
Kısa Tekrar  %5‐25  arasında  artmaktadır.  1  s’lik  deprem 
  yükleme  süresi  göz  önüne  alınırsa,  yükü  sıfırdan 
 Mevcut  şevlerin  ve  inşaat  bitiminde  yeni  pike çıkarmak için gerekli süre yaklaşık 0,25 s’dir. 
şevlerin  psödostatik  analizleri  için  kesme  Bir statik deneyde yenilmenin 10 dakikada (600 s) 
dayanımını  belirlemede  örselenmemiş  gerçekleşmesi  ve  zeminin  kesme  dayanımının 
veya  laboratuvarda  sıkıştırılmış  birim  deformasyondaki  10  kat  artışa  karşılık  %10 
numuneler  üzerinde  yapılan  artması  durumunda,  deprem  sırasındaki  birim 
konsolidasyonsuz‐drenajsız  deneyler  deformasyon  hızının  dayanım  üzerine  etkisinin 
kullanılabilir.     yaklaşık %34 daha yüksek olması beklenir: 
 Yeni  şevlerde  konsolidasyon  dengesine   

ulaşıldıktan  sonraki  kesme  dayanımını                      %10 x log10(600/0,25) = %34 

 
belirlemede  konsolidasyonlu‐drenajsız  Yükleme  hızı  etkilerinden  ileri  gelen  böyle 
deney  yöntemleri  kullanılır  ve  analizler,  dayanım  artışları,  tekrarlı  yüklemeden  dolayı 
hızlı  düşümde  kullanılana  benzer  iki  dayanımda %15‐20’lik bir azalma farkı verecektir. 
aşamalı yöntemler kullanılarak yapılır.  Buna göre, (elbette ki) analizin dayanımda önemli 
 R dayanım zarfını kullanan basitleştirilmiş  (%15‐20’den fazla) kayıpların meydana gelmediği 
tek  aşamalı  analiz  yönteminin,  şevin  durumlar  için  yapılması  şartıyla,  psödostatik 
konsolidasyonlu  dengeye  ulaşmasından  analizlerde  kullanılan  kesme  dayanımının 
sonra  psödostatik  emniyet  katsayısı  için  azaltılmaması için bir dayanak bulunmuş olur. 
çoğu  zaman    tutucu  değerler  verdiği   
görülmektedir.   DEPREM SONRASI DURAYLILIK ANALİZİ 
 Dayanımda bir deprem sırasındaki tekrarlı   

yüklemenin  neden  olduğu  %20’ye  kadar  Bir  depremin  arkasından,  tekrarlı  yükler 
olan  azalımlar,  muhtemelen  deprem  zeminin  dayanımını  azaltmış  olacağı  için,  şevin 
sırasındaki  yüksek  yükleme  hızı  ile  statik  duraylılığı  azalabilir.  Zeminin  sıvılaşıp 
deneylerdeki  normal  yükleme  hızı  sıvılaşmadığına  bağlı  olarak,  kesme  dayanımındaki 
arasındaki farklılıktan ileri gelmektedir.  azalımlar  genellikle  farklı  şekilde  ele  alınmaktadır. 
Deprem  sonrasındaki  şev  duraylılığı  üç  aşamalı 
 
süreç kullanılarak değerlendirilebilir. 
Hızlı Yük Uygulanmasının Etkileri 
   
Psödostatik  analizler  sadece  depremler  sırasında  1. Adım: Sıvılaşmanın Oluşup Oluşmadığının 
önemli derecede dayanım kaybetmeyen zeminleri  Kontrol Edilmesi 
 
içeren  durumlar  için  uygundur.  Tablo  10.1’de 
Dayanım kayıplarını değerlendirmede birinci adım, 
özetlenen  tarama  analizlerinin  birkaçı,  nominal 
zeminin  sıvılaşıp  sıvılaşmayacağının 
bir  dayanım  azalım  faktörü  kullanmak  suretiyle, 
belirlenmesidir.  Bunun  için  kullanılan  yöntemler 
orta  derecede  dayanım  kayıplarına  izin 
yarı ampirik olup, çoğu yatay zeminler olmak üzere 
vermektedirler.  Ancak,  böyle  bir  faktör 
arazi  deneyleri  ve  arazi  örnekleri  (case  histories) 
kullanılmasa  bile,  %15‐20’den  fazla  olmayan 
sonuçlarına  dayalıdır.  Youd  vd.’ne  (2001)  göre, 
dayanım kayıpları, psödostatik analizlerde kesme 
zeminin  sıvılaşmaya  direncini  ölçmeye  uygun  dört 
dayanımını  seçmede  (birim  deformasyon  hızı 
farklı  arazi  deneyi  vardır:  (1)  konik  penetrasyon 
etkilerinden  dolayı)  muhtemelen  güvenli  bir 
deneyleri,  (2)  standart  penetrasyon  deneyleri,  (3) 
şekilde  ihmal  edilebilmektedir.  Depremlerin 
kesme  dalgası  hız  ölçümleri  ve  (4)  çakıllı  sahalar 
uyguladığı hızlardaki drenajsız yüklemeye maruz 
için  Becker  penetrasyon  deneyleri.  Zeminlerin  bu 
 169

,
deneylerle  ölçülen  direnç  veya  rijitlik  özelliklerini,  oranı  (  dev /  vo )  şeklinde  ifade  edilmektedir. 
sıvılaşmaya  neden  olmak  için  gerekli  devirsel  Devirsel  direnç  oranı  (CRR)  olarak  adlandırılan  bu 
kesme  gerilmeleri  ile  ilişkilendirmek  üzere  değişik  oran, yukarıda tanımlanan bir veya daha fazla arazi 
korelasyonlar  geliştirilmiştir.  Sıvılaşmaya  neden  deneylerine  dayalı  olarak,  uygun  korelasyonlar 
olmak  için  gerekli  devirsel  kesme  gerilmeleri  yardımıyla  belirlenir.  Bu  durumda,  sıvılaşmanın 
genellikle devirsel kesme gerilmesinin efektif düşey  olup  olmayacağını  belirlemek  için,  devirsel  direnç 
konsolidasyon basıncına göre normalleştirilmiş bir   sismik gerilme oranı (SSR) ile kıyaslanır. 
 
 

 
Şekil 10.5 Drenajsız kesme için  ff  fc dayanım zarfı ile R (toplam gerilme) zarfı arasında karşılaştırma. 
 

 
 
Şekil 10.6 Basit ve tek aşamalı yöntem ile daha hassas   
ve iki aşamalı yöntemi karşılaştırmada kullanılan şev.  Şekil  10.8  Basitleştirilmiş  tek  aşamalı  psödostatik 
  yöntemden ve daha hassas olan iki aşamalı psödostatik 
analizden  bulunan  emniyet  katsayılarının 
karşılaştırılması. 
 
 
 

                       
170

Tablo 10.3 R ile   ff  fc dayanım zarfları arasında karşılaştırma yapmada kullanılan zemin özelliklerinin özeti. 

 

Zemin      c’  ’  cR  R  da  b 

No.  Tanımlama ve referans  İndeks özellikleri  (lb/ft2)  (0)  (lb/ft2)  (0)  (lb/ft2)  (0) 
1  Pilarcitos Barajı’ndan kumlu kil   200 No.’lu elek altı: 60‐70  0  45  60  23  64  24,4 
  (CL); düşük çevre basınçları (0‐  Likit limit: 45 
  10 psi) için zarf (Wong vd., 1983)    Plastisite indeksi: 23 
2  Rio Blanco’daki (Colorado) baraj   200 No.’lu elek altı: 25  200  31  700  15  782  16,7 
  yerinden kahve renkli kumlu kil   Likit limit: 34 
  (Wong vd., 1983)  Plastisite indeksi: 12 
3  Zarfın, 0‐100 psi aralığındaki   200 No.’lu elek altı: 60‐70  0  34  300  15,5  327  16,8 
  çevre basıncına göre çizilmesi   Likit limit: 45 
  hariç, Zemin 1 ile aynı  Plastisite indeksi: 23 
4  Hirfanlı Barajı dolgu malzemesi   200 No.’lu elek altı: 82  0  35  1400  22,5  1716  26,9 
  (Lowe ve Karafiath, 1960)  Likit limit: 32,4 
Plastisite indeksi: 19,4 
a   c’, ’, cR ve R bilindiğinde  ff  fc zarfının y eksenini kestiği değer bulunabilir. 
b  c’, ’, cR ve R bilindiğinde  ff  fc zarfının eğimi bulunabilir.  
 
Tablo 10.4 Basit tek aşamalı ve daha doğru iki aşamalı  konsolidasyon  basıncına  oranını  temsil  eden 
yöntemler kullanılarak hesaplanan psödostatik emniyet  eşdeğer  bir  c/p  oranının  belirlenmesini 
katsayılarının özeti.  önermişlerdir.  Stark  ve  diğerleri  c/p  değerlerini 
 

  Durum I : kuru şev    Durum II : batık şev  standart penetrasyon direnci (Şekil 10.9) ve konik 

  Tek  İki     Tek  İki   penetrasyon  direnci  (Şekil  10.10)  ile  ilişkilendiren 
Zem.  aşama  aşama  aşama  aşama  ampirik korelasyonlar geliştirmişlerdir.  
analizi  analizi  analizi  analizi 
 
1  0,95  1,06    0,83  0,95 
2  1,56  1,77    1,59  1,79 
3  1,07  1,19    1,10  1,21 
4  2,76  3,42    2,83  3,49 
 
2.  Adım:  Azaltılmış  Drenajsız  Dayanımların 
Hesaplanması 
 

Zemin  sıvılaşmasının  beklendiği  durumda, 

drenajsız  rezidüel  kesme  dayanımlarının 
azaltılmış  değerleri  hesaplanır.2  Seed  ve  Harder 
(1990)  drenajsız  rezidüel  kesme  dayanımı  ile 
düzeltilmiş  standart  penetrasyon  direnci  [(N1)60] 
arasında  Şekil  10.8’de  verilen  ilişkiyi  önermiştir. 
Poulos  vd.  (1985)  dengeli  durum  kesme  dayanımı   
kavramına  dayalı  alternatif  bir  yaklaşım  Şekil  10.8  Arazi  çalışmalarından  elde  edilen  verilere 
önermişlerdir.  Dengeli  durum  dayanımı,  göre, düzeltilmiş “temiz kum” darbe sayısı [(N1)60‐tk] ile 
arazideki  boşluk  oranına  ve  dengeli  durum  drenajsız  rezidüel  dayanım  arasındaki  ilişki  (Seed  ve 
Harder, 1990). 
dayanımı  ile  laboratuvarda  belirlenen  boşluk 
 
oranı  arasındaki  bir  ilişkiye  dayalı  olarak 
 
hesaplanmaktadır.  Drenajsız  rezidüel  kesme  2  Drenajsız  rezidüel  kesme  dayanımı,  daha  önce  büyük  statik 

dayanımını belirlemede üçüncü yaklaşım Stark ve  kesme birim deformasyonlarına maruz kalan zeminlerin uzun 
Mesri  (1992)  ve  Olson  ve  Shark  (2002)  tarafından  dönem  “drenajlı”  kesme  dayanımını  tanımlamada  kullanılan 
rezidüel kesme dayanımı ile karıştırılmamalıdır. 
önerilmiştir.  Bu  araştırmacılar,  drenajsız  rezidüel 
kesme  dayanımının  deprem  öncesi  efektif 
  
 171

 
Şekil 10.9 Drenajsız kritik dayanım oranı ve eşdeğer temiz kum darbe sayısı arasındaki ilişki (Stark ve Mesri, 1992). 
 

 
Şekil 10.10 Normalleştirilmiş CPT uç direncine dayalı sıvılaşmış dayanım oranı (Olson ve Stark, 2002). 
 
Her  ne  kadar  bir  zemin  deprem  sırasında  suyu  basınçlarının,  devirsel  kesme  direncinin 
sıvılaşmayabilirse  de,  zemin  içinde  boşluk  suyu  sıvılaşmaya  neden  olmak  için  gerekli  devirsel 
basınçlarının  artması  ve  kesme  dayanımının  kesme  gerilmesine  bölümü  olarak  tanımlanan 
azalabilmesi  mümkündür.  Marcuson  vd.  (1990)  (daha  önce  tanımlanan  devirsel  direnç  oranına 
bu  durumda  depremden  kaynaklanan  boşluk  dayalı  hesaplamalara  göre),  sıvılaşmaya  karşı 
172

emniyet  katsayısı  ile  ilişkilendirilebileceğini  dayanımının  azaltılmış  değerleri  kullanılabilir. 

önermiştir.  Marcuson  ve  diğerleri  rezidüel  aşırı  Azaltılmış  drenajsız  kesme  dayanımları;  deprem 
boşluk  basınçlarını  hesaplamada  Şekil  10.11’deki  öncesi  arazi  gerilmelerine  uygun  şekilde 
eğrileri  sunmuşlardır.  Bununla  birlikte,  böyle  konsolide  edilen,  depremi  benzeştiren  şartlarda 
eğrilerin  kullanımında  ve  kesme  dayanımının  yüklenen  ve  son  olarak  da  bir  statik  deneyde 
efektif  gerilme  temsilinde  kullanılacak  boşluk  yenilecek  şekilde  makaslanan  numuneler 
suyu  basınçlarının  tanımlanmasında  dikkatli  üzerinde  yapılan  laboratuvar  deneylerinden 
olunmalıdır. Rezidüel değerler olarak hesaplanan  hesaplanabilir. 
boşluk suyu basınçları zeminin drenajsız biçimde   
makaslanarak  yenildiği  durumdaki  boşluk  suyu 
basınçları  kadar  büyük  olamayacağı  için,  bir 
efektif  gerilme  analizine  karşılık  gelen  kesme 
dayanımının  zeminin  orijinal  drenajsız  kesme 
dayanımından  büyük  olması  mümkündür.  Buna 
göre, boşluk suyu basınçlarının efektif gerilmelere 
göre  hesaplanması  ve  kullanılması  durumunda 
kesme  dayanımının,  depremden  önceki  drenajsız 
kesme  dayanımını  aşmadığından  emin  olunması 
önerilir.  
Deprem  sırasında  bir  miktar  dayanım   
Şekil 10.11 Kum ve çakıl için sıvılaşmaya karşı emniyet 
kaybına uğrayan fakat sıvılaşmayan zeminler için  katsayısının  bir  fonksiyonu  olarak,  tipik  rezidüel  aşırı 
Marcuson  tarafından  önerilen  efektif  gerilme  boşluk suyu basınç oranları (Marcuson vd., 1990). 
yaklaşımına  bir  alternatif  olarak,  drenajsız  kesme 
 

 
Şekil 10.12 Depremden hemen sonra Aşağı San Fernando Barajı’nın duraylılığı (Seed, 1979). 
 
3. Adım: Şev Duraylılığının Hesaplanması  etkilerini  yansıtan  drenajsız  kesme  dayanımları 
 
kullanılarak  yapılır.  Bununla  birlikte,  özellikle 
 Deprem  sonrası  kesme  dayanımları 
makaslandığında  genişleyen  zeminler  olmak  üzere, 
belirlendikten  sonra,  geleneksel  bir  statik  şev 
diğer  zeminlerde  depremden  sonra  zemin  drene 
duraylılık  analizi  yapılır.  Bazı  zeminler  ve  şev 
olurken  ve  zemin  suyu  yüksek  boşluk  suyu  basınç 
geometrileri  için  sismik  yüklemeden  sonraki 
zonlarından  düşük  boşluk  suyu  basınç  zonlarına 
drenajsız  kesme  dayanımı  minimum  kesme 
göç  ederken  kesme  dayanımı  zaman  içinde 
dayanımını  temsil  edebilir  ve  depremden  sonra 
azalabilir.  Bu  durum  Seed  (1979)  tarafından  Aşağı 
kesme  dayanımı  zaman  içinde  giderek  artar.  Bu 
San  Fernando  Barajı  için  Şekil  10.12  ve  10.13’de 
zeminler ve şevler için şev duraylılık hesaplamaları, 
gösterilmiştir.  Depremden  hemen  sonra  drenajsız 
önceki  iki  altbölümde  tanımlanan  tekrarlı  yüklerin 
dayanımlar  kullanılarak  hesaplanan  emniyet 
 173

katsayısı  (Şekil  10.12)  1,4  iken,  kısmî  drenajın  ve  katıldığı  durum  için  hesaplanan  emniyet  katsayısı 
boşluk suyu basıncının yeniden dağılımının hesaba  (Şekil 10.13) sadece 0,8’dir. 
 

 
Şekil  10.13  Aşağı  San  Fernando  Barajı’nın  depremden  sonra  gelişen  kısmî  drenaj  ile  boşluk  suyu  basıncının  yeniden 
dağılımından sonraki duraylılığı.  
 

Drenajsız ve drenajlı (veya kısmen drenajlı)  hepsinde kayma yüzeyi boyunca tüm dilimler 
kesme  dayanımlarının  bazı  kombinasyonlarının  için  teker  teker  yapılır.  Drenajlı  kesme 
duraylılığı kontrol ettiği durumlarda, hızlı düşüm  dayanımının  drenajsız  kesme  dayanımından 
durumunda yapıldığı gibi, duraylılık analizlerinin  küçük  olması  durumunda  dilime  drenajlı 
drenajlı  ve  drenajsız  kesme  dayanımları  arasında  kesme  dayanımı  değeri  uygulanır;  aksi 
daha  düşük  olanı  kullanması  daha  uygun  takdirde,  drenajsız  kayma  dayanımının 
görünmektedir.  Bölüm  9’da  tanımlanan  çok  uygulanabilir olduğu kabul edilir. Daha sonra 
aşamalı analizlere benzer yöntemler bu amaç için  duraylılık  hesaplamaları  tekrar  edilir. 
kullanılabilir. Spesifik olarak, bir depremi takiben  Hesaplamalar,  kayma  yüzeyi  boyunca 
yapılan  duraylılık  analizleri  için  önerilen  (drenajsız  dayanımların  kullanıldığı)  toplam 
yöntemler,  denenen  her  kayma  yüzeyi  için  gerilmelerin  ve  (drenajlı  dayanımların 
aşağıdaki iki analiz aşamasını kapsamaktadır:  kullanıldığı)  efektif  gerilmelerin  bir  karışımı 
 
şeklinde  olur.  İkinci  aşamadan  hesaplanan 
 Aşama 1: Duraylılık hesaplamaları geçirgenliği 
emniyet  katsayısı,  depremden  sonraki 
düşük  malzemeler  için  tekrarlı  yüklerin 
emniyet katsayısıdır. 
etkilerini  yansıtan  drenajsız  kesme 
dayanımları  kullanılarak  yapılır3;  geçirgenliği  Kısa Tekrar 
yüksek  zeminler  için  drenajlı  kesme   

dayanımları kullanılır.   Statik şev duraylılık analizleri, depremden 
 Aşama 2: Birinci aşama duraylılık analizinden  sonra  şevin  yeterli  ölçüde  duraylı 
hesaplanan  toplam  normal  gerilmeye  ve  tam  olduğunu  belirlemek  için,  deprem  yükü 
drenajdan  (aşırı  boşluk  suyu  basıncının  etkilerini  yansıtan  azaltılmış  drenajsız 
tamamının sönümlenmesinden) sonra mevcut  kesme  dayanımları  kullanılarak 
boşluk    suyu    basınçlarına    dayalı    olarak,   yapılmalıdır.  
tamamen drenajlı kesme dayanımı hesaplanır.   Depremden  sonra  drene  olurken  dayanım 
Bu        işlem,        geçirgenliği          düşük      kaybına  uğrayan  zeminler  için,  her  bir 
zeminlerin  kayma yüzeyi boyunca mevcut drenajlı ve 
  drenajsız  kesme  dayanımdan  küçük  olanı 
3  Marcuson  vd.  (1990)  tarafından  önerilene  benzeyen  ve   kullanılarak ikinci aşama analizi yapılır. 
deprem  sonrası  dayanımları  temsil  etmede  aşırı  boşluk  suyu 
basınçlarının  kullanıldığı  bir  efektif  gerilme  yaklaşımında 
 
birinci  aşama  için  drenajsız  kesme  dayanımları  yerine  efektif   
gerilme  kesme  dayanımı  parametreleri  ve  aşırı  boşluk  suyu   
basınçları kullanılırsa. 
174

 
 
 
BÖLÜM 11 

Zayıf Temellerin Kısmi Konsolidasyonu ile Dolgu Analizleri   
  
 
Kil  temeller  bazen  bir  dolgu  yükünün  dolgunun  duraylılığı  için  konsolidasyonun  gerekli 
tamamını  karşılayamayacak  derecede  zayıf  olurlar.  olduğu  herhangi  bir  durumda;  konsolidasyon 
Böyle  durumlarda  duraylılığı  arttırma  yöntemleri;  miktarını,  emniyet  katsayısını  ve  izin  verilebilir 
dolguyu  aşamalar  şeklinde  inşa  etme,  aşamalar  dolgu  yerleştirme  oranını  belirlemek  için 
arasında  kısmî  konsolidasyona  izin  verme,  kısmî  konsolidasyon ve duraylılık analizleri gereklidir.  
konsolidasyonun  gerçekleşmesi  için  dolguyu   
sürekli  fakat  yavaş  bir  şekilde  inşa  etme  ve  drenaj  İNŞAAT SIRASINDA KONSOLİDASYON 
 
hızını  arttırarak  boşluk  suyu  basıncının 
Zayıf  killer  üzerine  dolgu  inşa  edilmesi 
sönümlenmesini sağlamak için drenler kullanılması 
sırasında  her  ne  kadar  çoğu  zaman  konsolidasyon 
gibi  uygulamaları  içerir.  Temel  kili  konsolide 
olmadığı  veya  aşırı  boşluk  suyu  basıncının 
olurken dayanımı artar ve duraylılık yükselir.  
sönümlenmediği varsayılsa da, bu varsayım şekli iyi 
Şekil  11.1’de,  aşamalı  olarak  inşa  edilen  bir 
bir  yaklaşım  olmayabilir.  Killerin  arazideki 
dolgunun  temelindeki  zemine  ait  bir  elemanın 
konsolidasyon  hızları,  çoğu  zaman  inşaat  sırasında 
gerilme  izi  (potansiyel  yenilme  düzlemi  üzerinde 
aşırı  boşluk  suyu  basıncının  önemli  miktarda 
kesme  gerilmesi  ve  efektif  normal  gerilme) 
sönümlenmesine  yetecek  şekilde  yüksektir.  Şekil 
görülmektedir.  En  kritik  (emniyet  katsayısının  en 
11.2’de  görüldüğü  gibi,  drenajsız  koşullar  2a 
küçük  olduğu)  dönemler,  gerilmelerin  yenilme 
noktasına  karşılık  gelirken,  inşaat  sırasındaki  kısmî 
zarfına  en  yakın  olduğu,  dolgunun  yeni  kısmının 
konsolidasyon  (emniyet  katsayıları  daha  yüksek 
eklenmesinin  tamamlanma  aşamalarına  karşılık 
olan) 2b veya 2c noktalarına karşılık gelir. Bir miktar 
gelen dönemlerdir. Konsolidasyon olurken emniyet 
sönümlenmenin  oluşması  halinde,  inşaat  sonunda 
katsayısı artar ve gerilme noktası yenilme zarfından 
tamamen drenajsız koşullar (2a noktası) varsayarak 
uzaklaşır.  Bir  konsolidasyon  döneminden  sonra 
yapılan  duraylılık  analizleri  emniyet  katsayısını 
dolgunun yüksekliğini güvenli bir şekilde arttırmak 
olduğundan  düşük  verecektir.  Bu  durum  ister 
mümkündür.  
istemez  (aslında  hiçbirine  gerek  olmadığı  halde) 
İnşaat  sırasında  konsolidasyonun  yararları, 
aşamalı  veya  yavaş  bir  dolgu  inşaatının 
Polonya’da  inşa  edilen  iki  dolguya  ait  çalışmalarla 
uygulanmasının  veya  konsolidasyon  hızını 
açık  bir  şekilde  ortaya  konabilir  (Wolski  vd.,  1988, 
arttırmak  için  boru  drenlerinin  gerekli  olduğu 
1989).  Çalışmaları  yapan  mühendisler  bulgularını 
sonucuna götürebilir.  
şu  şekilde  özetlemişlerdir:  “Dolguyu  aşamalar 
Böyle  bir  duruma  örnek,  Ekvador’daki  La 
şeklinde  inşa  etmek  suretiyle,  zemindeki  orijinal 
Esparanza  Barajı  dolgusudur.  Barajın  bir  kısmı, 
kesme dayanımının izin verdiği ölçüde, kalınlığı iki 
eskiden  oyulmuş  ve  15  m  kadar  kalınlıkta  zayıf  ve 
misli  olan  dolgunun  inşasının  mümkün  olduğu 
sıkışabilir  kil  de  içeren  güncel  alüvyonla  dolu  bir 
gösterilmiştir.  Konsolidasyon  için  ayrıca  iki  yıllık 
vadi  üzerine  inşa  edilmiştir.  Duraylılık  analizleri, 
bir süreden sonra, yenilme oluşmadan önce bu yük 
kilin  drenajsız  olması  durumunda  dolgunun 
ikiye  katlanmak  suretiyle  8  m  kalınlığa  kadar 
duraysız  olduğuna  işaret  etmektedir.  Oturma 
çıkarılabilir.” 
hesaplamaları,  45  m  yükseklikteki  dolgudaki 
Bir  dolgunun  inşaat  sırasında  kısmî 
oturmanın yaklaşık 1,5 m olacağını göstermektedir. 
konsolidasyon sağlamak üzere yavaş veya aşamalar 
Aletlendirilmiş  bir  dolguda  yapılan  oturma 
halinde  inşasının  pratik  olmadığı  durumda, 
hesaplamaları,  oturmanın  gerçek  hızının 
konsolidasyon  hızını  arttırmak  için  boru  drenleri 
laboratuvar  konsolidasyon  deney  sonuçlarını 
veya  kum  drenleri  kullanılabilir.  İnşaat  sırasında 
176

kullanarak  hesaplanan  hızdan  çok  daha  yüksek  KISMΠKONSOLİDASYON İLE DURAYLILIK 

olduğunu  göstermiştir.  Konsolidasyonun  gerçek  ANALİZİ     
 
hızı,  hesaplamaların  işaret  ettiğinin  yaklaşık  olarak 
Aşamalı  inşaat  sırasında  dolgu  yüksekliğinin 
12  katıdır.  Bu  bulguya  dayalı  olarak;  temel  kilini 
idealleştirilmiş değişimleri, aşırı boşluk suyu basıncı 
kazmaya  gerek  kalmadan,  dolgu  inşaat  hızını 
ve  zamana  göre  emniyet  katsayısı  Şekil  11.3’de 
kısıtlamadan  ve  kildeki  konsolidasyon  hızını 
verilmiştir.  En  kritik  zamanlar,  hızlı  dolgu 
arttırmak  için  kum  drenleri  yerleştirmeden  barajın 
yerleştirme  işlemlerinin  tamamlandığı  dönemlere 
yapılmasının  mümkün  olduğu  sonucuna 
karşılık gelen 2 ve 4 gibi noktalardır. Bunlar, inşaat 
varılmıştır.  Sonuçta,  barajın  yapılması  için 
sırasında  ve  sonrasında  yeterli  bir  emniyet 
öngörülen  4  yıllık  süre  üç  yıla  inmiştir.  Barajın 
katsayısını  sağlamak  için,  duraylılığın 
yapımı Eylül 1995’te başarıyla tamamlanmıştır.  
değerlendirilmesi  gereken  koşullardır.  Şekil  11.3’te 
Bu  deneyimden  çıkarılması  gereken  ders, 
görüldüğü  gibi,  dolgu  yerleştirmesi  durduktan 
drenajsız koşullar varsayılarak hesaplanan emniyet 
sonra emniyet katsayısı zamanla artmaktadır.  
katsayısının  kabul  edilebilir  düzeyin  altında 
Duraylılığın  kısmî  konsolidasyon  ile 
çıkması  halinde,  inşaat  sırasındaki  konsolidasyon 
arttırıldığı mekanizmalar (boşluk suyu basınçlarının 
miktarı  ve  aşırı  boşluk  suyu  basıncı 
sönümlenmesi  ve  efektif  gerilme  artarken  dayanım 
sönümlenmelerinin  değerlendirilmesi  gerekir. 
artması)  zemin  mekaniği  ilkeleri  arasında  iyi 
Emniyet  katsayısı  inşaat  sırasında  ve  sonrasında 
tanımlanmış  konulardandır.  Ancak,  bu  ilkelerin 
kabul  edilebilir  düzeyde  kalacak  şekilde,  aşırı 
kısmî  konsolidasyon  ile  duraylılık  analizine 
boşluk  suyu  basınçlarının  sönümlenmesi  bu 
uygulanmasına  dair  spesifik  yöntemler  o  kadar  iyi 
önlemler  alınmadan  da  gelişeceğinden;  yavaş 
tanımlanmamış  olup,  böyle  durumlardaki 
inşaat,  aşamalı  inşaat  veya  konsolidasyonu 
duraylılık  analizlerinde  efektif  gerilme  analizleri 
hızlandırmak  için  drenlerin  kullanılmasının  gerekli 
veya  toplam  gerilme  analizlerinden  hangisinin 
olmadığı sonucuna varılabilir.  
tercih  edilmesi  gerektiği  konusunda  mesleği  icra 
eden  profesyoneller  arasında  bir  anlaşmazlık  söz 
konusudur (Ladd, 1991). 
 

Efektif Gerilme Yaklaşımı 
 

Duraylılığın  efektif  gerilme  yaklaşımı  ile 

değerlendirilmesi  halinde,  analizler  aşağıdaki  gibi 
yapılır: 
 

1. Temel  kili  için  efektif  gerilme  kesme  dayanımı 

parametrelerinin  (c’  ve  ’)  tayininde,  drenajlı 
dayanım  deneyleri  veya  boşluk  suyu  basınç 
ölçümlerinin  yapıldığı  konsolidasyonlu‐
drenajsız  deneyler  yapılır.  Dolgunun  dayanım 
 
Şekil 11.1 Aşamalı inşaat sırasında gerilme değişimleri.   parametrelerinin  belirlenmesi  için  drenajlı  veya 
drenajsız  deneyler  yapılır.  Zeminler  için  yeterli 
deneyimlerin  mevcut  olması  durumunda, 
gerekli özelliklerin değerlerinin tahmin edilmesi 
mümkündür.  
2. Drenajın  olmadığı  koşul  için,  temeldeki  aşırı 
boşluk  suyu  basınçlarının  derinlikle  ve  yanal 
yöndeki değişimleri hesaplanır. Bu boşluk suyu 
basınçları  Şekil  11.3’deki  sıfır  sönümlenme 
çizgisine karşılık gelir.  
3. İnşaat  sırasında  ne  kadarlık  bir  boşluk  suyu 
  basıncı  sönümlenmesi  gelişeceğini  belirlemek 
Şekil  11.2  Dolgu  inşaatı  sırasında  boşluk  basıncı 
üzere  konsolidasyon  analizleri  yapılır.  Bu 
sönümlenmesinin etkisi. 
 177

analizlerin  sonuçları  Şekil  11.3’deki  kısmî  kontrol edilebilmesidir. 

 
sönümlenme çizgisine karşılık gelir.  
Toplam Gerilme Yaklaşımı 
4. Emniyet  katsayısı  en  düşük  olduğu  zaman,   

Şekil  11.3’de  verilen  2  ve  4  numaralı  noktalar  Duraylılığın  toplam  gerilme  (veya  drenajsız 
gibi aşamalar için duraylılık analizleri yapılır.  dayanım)  yaklaşımı  kullanılarak  yapılması  halinde 
  analizler,  toplam  gerilmeler  cinsinden  ifade  edilen 
Efektif  gerilme  yaklaşımının  başlıca  avantajı,  drenajsız  kesme  dayanımları  kullanılarak  yapılır. 
boşluk  suyu  basınçlarının  ölçülmesi  ve  ölçülen  Doygun  zeminler  için  drenajsız  kesme  dayanımı, 
boşluk  basınçlarıyla  ilave  duraylılık  analizlerinin  analizlerde  = 0 ve c = su ile temsil edilir. Analizler 
yapılması  suretiyle,   duraylılığın   inşaat  sırasında   aşağıdaki gibi yapılır: 
 
  

 
Şekil 11.3 Dolgu yüksekliği, aşırı boşluk basıncı ve emniyet katsayısının zamana göre değişimi. 
178

1. Temel  kili  için  su’nun  efektif  gerilme  (s’)  ile  ve  olsa,  kapsadıkları  bilginin  zenginliği  ve  bilgilerin 
aşırı  konsolidasyon  oranı  (OCR)  ile  değişimini  açık bir şekilde sunumu açısından bu çalışmalar son 
belirlemek  üzere  laboratuvar  deneyleri  yapılır.  derece yararlı bulunmaktadır.  
Dolgunun  dayanım  parametrelerinin  Daha  önceki  inceleme  (Wolski  vd.,  1988)  biri 
belirlenmesi  için  drenajlı  veya  drenajsız  boru drenleri içeren, diğeri de içermeyen ve aşamalı 
deneyler  yapılır.  Zeminler  için  yeterli  olarak  inşa  edilen  iki  dolguya  ait  çalışmayı 
deneyimlerin  mevcut  olması  durumunda,  kapsamaktadır. Sonraki inceleme (Wolski vd., 1989) 
gerekli  özelliklerin  değerlerinin  tahmin  boru drenler kullanılmadan dolgunun yüksekliğinin 
edilmesi mümkündür.   yenilme  durumuna  kadar  arttırılmasını 
2. Laboratuvar  konsolidasyon  deneyleri,  yerinde  içermektedir.  
deneyler  veya  geçmiş  deneyimlerden  elde  Dolgular Polonya’da temel zeminin yaklaşık 3 
edilen  sonuçları  kullanarak,  (maksimum  geçmiş  m kalınlığında turba ve onun da altında yaklaşık 4,7 
basınç;  vmax  olarak  da  adlandırılan)  temeldeki  m kalınlığında kalkerli zayıf zeminden oluştuğu bir 
önkonsolidasyon  basıncının  (pp)  derinliğe  göre  sahada inşa edilmişlerdir. Kalkerli katmanın altında 
değişiminin belirlenmesi.   kum  bulunmaktadır.  Yapılan  ölçümler  turba  ve 
3. Drenajın  olmadığı  koşul  için,  temeldeki  aşırı  kalkerli  zeminin  konsolidasyon  özelliklerini, 
boşluk  suyu  basınçları  hesaplanır  ve  efektif  drenajlı  ve  drenajsız  kesme  dayanımlarını, 
gerilme  analizlerinde  olduğu  gibi,  inşaat  temeldeki  boşluk  suyu  basınçlarını  ve  dolguların 
sırasında  ne  kadarlık  bir  boşluk  suyu  basıncı  yatay ve düşey hareketlerini içermektedir.  
sönümlenmesi  gelişeceğini  belirlemek  üzere  İnşaat  sırasında  temelde  üç  değişik  zamanda 
konsolidasyon  analizleri  yapılır.  Duraylılığın  ölçülen  drenajsız  dayanımlar  (kanatlı  kesici 
değerlendirildiği  her  aşamada  efektif  dayanımları)  Şekil  11.4’te  verilmiştir.  Özellikle 
gerilmenin  (’)  ve  OCR’nin  derinlikle  ve  yanal  konsolidasyonun  daha  hızlı  bir  şekilde  ilerlediği 
yöndeki  değişimi  hesaplanır.  Dolgu  altında  turba  katmanının  tepesi  ile  kalkerli  kaymanın 
drenajsız  dayanımın  derinlikle  ve  yanal  tabanında  olmak  üzere,  dayanımda  zamana  bağlı 
yöndeki  değişimini  hesaplamada  bunlar  artışın  çok  yüksek  olduğu  görülebilir.  Şekil  11.4’te 
kullanılır.   verilen  kanatlı  kesici  dayanımlarının  duraylılıkta 
4. Emniyet  katsayısı  en  düşük  olduğu  zaman,  kullanılması için her ne kadar düzeltme gerekli olsa 
Şekil  11.3’de  verilen  2  ve  4  numaralı  noktalar  da,  konsolidasyondan  dolayı  dayanım  artışının 
gibi aşamalar için duraylılık analizleri yapılır.   etkin  bir  şekilde  değerlendirilmesinde  yararlı 
   olmuşlardır.  
Açıklanan  toplam  gerilme  yaklaşımının 
başlıca  avantajı,  yenilme  meydana  geldiği  takdirde 
drenajsız  koşullarda  olmasıdır.  Buna  göre, 
değerlendirilen  davranışa  daha  yakın  olmasından 
dolayı,  drenajsız  dayanımın  kullanılması  daha 
uygundur. 
 
AŞAMALI OLARAK İNŞA EDİLMİŞ BİR 
DOLGUNUN GÖZLENEN DAVRANIŞI 
 
Wolski  vd.  (1988,  1989)  tarafından  yapılan 
çalışmalar,  çok  iyi  derlenmiş  olmalarından  ve 
çalıştıkları  şev,  yapılan  yüklemelerle  sonunda 
yenilmiş  olduğundan  çok  önemli  bilgiler 
sağlamaktadır.  Temelin  boşluk  basınçları 
hesaplanma  yerine  ölçümle  elde  edildiğinden,  bu 
çalışmaların  raporlarında  drenajsız  boşluk  basıncı   
Şekil  11.4  Üç  aşamada  inşa  edilen  bir  test  dolgusunun 
hesaplamalarının  veya  konsolidasyon  analizlerinin 
temelindeki kesme dayanımlarının düzeltilmiş değerleri.     
etkinliğine  dair  bilgi  bulunmamaktadır.  Öyle  bile 
 
 179

Dolgunun  1.  aşaması  (1,2  m)  Kasım  1983’te  Tablo  11.1  Aşamalar  halinde  inşa  edilen  bir  dolgu  için 
inşa edilmiştir. Yüksekliği 2,5 m’ye çıkaran 2. aşama  emniyet katsayılarıa. 
 
Nisan  1984’te  eklenmiştir.  Yüksekliği  3,9  m’ye    Ft  Fe 
çıkaran  3.  aşama  ise  Haziran  1985’te  (toplam gerilme)  (efektif gerilme) 
tamamlanmıştır. Temmuz 1987’de dolgu yüksekliği  İki boyutlu   0,85  0,89 
yedi  günlük  süre  içinde  7,85  m’ye  çıkarılmış  ve    emniyet  
sonra  dolgu  yenilmiştir.  Yenilme,  hiçbir  inşaat    katsayısı 
faaliyetinin  olmadığı  gece  yarısı  saatlerinde  Üç boyutlu   %12‐18  ‐ 
meydana  gelmiştir.  Yenilmede  önceki  gün  yapılan    etkilerden  
ölçümlerde  yenilmenin  gelişini  haber  veren  bir    dolayı  
  hesaplanan  
işaret bulunmamaktadır.  
  artış 
Yenilme  zonunun  şekli  yüzey  gözlemlerine 
Hesaplanan   0,95 – 1,00  ‐ 
ve  arazi  kanatlı  kesme  deneylerine  dayalı  olarak    üç boyutlu  
tahmin  edilmiştir.  Kanatlı  kesme  deneylerinin    emniyet  
kullanılmasında  amaç,  temeldeki  drenajsız    katsayısı 
dayanımın  yenilmedeki  büyük  yerdeğiştirmelere      Kaynak: Wolski vd. (1989) 
  a  F   ve  F ’nin  ikisi  de  Janbu’nun  (1973)  Genelleştirilmiş  Dilim  
eşlik  eden    yoğrulma  ile  azaltıldığı  zonları  t e

Yöntemi  ile  hesaplanmıştır.  Fe,  ölçülen  boşluk  suyu  basınçları 

belirlemektir.  Şekil  11.5’te,  yenilme  yüzeyinin  bu 
kullanılarak hesaplanmıştır. 
ölçümlerden  yorumlanan  şekli  görülmektedir. 
  
Dolgu  merkezi  altında  dik  bir  “aktif”  zon, 
Dolgu,  nihai  yüksekliği  olan  8  m’ye 
yenilmenin kalkerli zeminin en az konsolide olmuş 
eriştiğinde,  altta  çok  geniş  ve  üstte  çok  dar  olacak 
ve en zayıf kısmını takip ettiği hemen hemen yatay 
şekilde  tepesi  traşlanmış  bir  piramiti  andırmıştır. 
bir  kesim  ve  yenilme  düzleminin  zemin  yüzeyine 
Sonuçta,  iki  boyutlu  analizler  maksimum  kesitteki 
doğru  hafifçe  dikleştiği  bir  pasif  zon 
koşulları  temsil  etse  de,  dolgunun  tamamı  için 
bulunmaktadır.  Bu  üç  zon,  Ladd  (1991)  tarafından 
ortalama  koşulları  elde  etmek  için  ayarlanması 
tanımlanan aktif, doğrudan kesme ve pasif yenilme 
gerekli  olmuştur.  Bu  ayarlamalar,  sadece  drenajsız 
yüzeyi  yönelimleri  ile  çok  iyi  bir  uyum 
duruma  uygulanabilmektedir.  Öyle  bile  olsa, 
içerisindedir.  
sonuçlarda  iki  şey  açıkça  ortaya  çıkmaktadır:  (1) 
Dolgu  için  emniyet  katsayıları  inşaat 
Efektif  gerilme  ve  toplam  gerilme  emniyet 
sırasındaki  birkaç  aşama  için  yapılmıştır. 
katsayıları  yenilme  koşullarında  hemen  hemen 
Hesaplanan  emniyet  katsayıları  arasında  (Tablo 
aynıdır.  Ft  ve  Fe  değerleri  arasındaki  küçük  farkın 
11.1)  en  ilginç  olanı,  yenilme  zamanındaki  koşullar 
bir  önemi  yoktur.  (2)  Üç  boyutlu  etkilerin  makul 
için  bulunan  değerlerdir.  İdeal  olarak,  yenilmedeki 
derecede  göz  önüne  alındığı  durum  için,  toplam 
koşullar  için  emniyet  katsayısının  1,0  olması 
gerilme  analizi  için  hesaplanan  emniyet  katsayısı 
gerekir.  Hesaplamaların  doğruluk  derecesi 
1’dir.  Aynı  şeyin  efektif  gerilme  için  de  doğru 
aralığında  bu  hem  toplam  hem  de  efektif  gerilme 
olabilmesi mümkündür. 
analizleri için geçerlidir.  
 

   
Şekil 11.5 Aşamalı olarak inşa edilen dolguda tahmin edilen yenilme zonu (Wolski vd., 1989). 
 
 
180

TARTIŞMA  Boşluk  suyu  basınçlarının  hesaplanması  için 

 
şu  üç  türlü  analizin  yapılması  gerekir:  (1)  dolgu 
Daha  önce  bahsedildiği  gibi,  aşamalı  inşaat 
inşaatından  dolayı  kildeki  toplam  gerilme  artışını 
için  analiz  yöntemleri  henüz  iyi  gelişmemiş  olup, 
hesaplamak  için  bir  gerime  dağılım  analizi;  (2) 
efektif  gerilmeler  ile  toplam  gerilmelerden 
drenajın olmadığı durumda  toplam gerilmedeki bu 
hangisinin  tercih  edilmesi  gerektiği  konusunda 
değişimlerden  ileri  gelen  aşırı  boşluk  suyu  basıncı 
halen  anlaşmazlık  bulunmaktadır.  Yazarlar  bu 
değerlerinin  hesaplanmasıyla  ilgili  bir  analiz  (bu 
durumun,  aşamalı  olarak  inşa  edilmiş  ve  yenilmiş 
boşluk  suyu  basınç  değişimleri  kesme 
yapı  sayısının  az  olmasından  ve  önerilen 
gerilmesindeki  ve  ayrıca  ortalama  normal 
yöntemlerin  bu  nedenle  etkinlik  derecesinin  ortaya 
gerilmedeki  değişimleri  yansıtmalıdır)  ve  (3)  bir 
konamamasından  ileri  geldiğini  düşünmektedirler. 
sönümlenme  süresinden  sonra  kalan  aşırı  boşluk 
Wolski  vd.  (1988,  1989)  ve  Bromwell  ve  Carrier 
suyu  basınçlarının  hesaplanması  için  bir 
(1983)  tarafından  bazı  mükemmel  arazi  örnekleri 
konsolidasyon analizi. Sönümlenmeden sonra kalan 
tanıtılmışsa  da,  bunlardan  hiçbiri  kısmî 
toplam  boşluk  suyu  basınçlarını  belirlemek  için, 
konsolidasyon  koşulları  için  boşluk  basınçlarının 
kalan  bu  aşırı  boşluk  suyu  basınçları  başlangıç 
hesaplanmasında  konsolidasyona  dayalı  duraylılık 
(inşaat öncesi) boşluk basınçlarına eklenir. 
değerlendirmelerinin doğruluk derecesi konusunda 
Drenajsız  yüklemeden  kaynaklanan  boşluk 
bilgi sağlamamaktadır.  
suyu  basınç  dağılımının  hesaplanması  için  önemli 
Yazarların  bildiği  kadarıyla,  sadece  Wolski 
miktarda  çaba  gerekli  olup,  doğru  bir  şekilde 
vd. (1989) tarafından yapılan yük deneyi yenilmeye 
yapılması  da  zordur.  Bu  gerilme  değişimlerini 
kadar  devam  etmiştir.  Bromwell  ve  Carrier 
hesaplamanın  en  kolay  yolu  elastik  teorinin 
tarafından incelenen atık barajları yenilmemiş ve bu 
kullanımı olsa da, elastik teori bazı lokasyonlardaki 
araştırmacıların  (sadece  düşey akış  için)  yaptığı  bir 
gerilmelerin  kilin  dayanımından  büyük  çıkmasına 
boyutlu  konsolidasyon  analizleri  (muhtemelen 
neden  olabilir  ve  dayanım  ile  tutarlı  olan  değerlere 
konsolidasyon  sırasındaki  önemli  yatay  akıştan 
ayarlanması  gerekir.  Alternatif  olarak,  kilin 
dolayı) ölçülen boşluk basınçları ile eşleşmemiştir.  
dayanım  özellikleri  ile  uyumlu  gerilmeler  sağlayan 
Ladds’in  kapsamlı  çalışması  (Ladds,  1991) 
daha  ileri  düzey  gerilme  analizlerinin  yapılması 
aşamalı inşaat için belirsizlik analizlerinin ne kadar 
gereklidir.  
karmaşık,  ne  kadar  zor  ve  ne  kadar  aldatıcı 
Temeldeki  herhangi  bir  noktada  toplam 
olduğunu  göstermektedir.  Bu  alandaki  bilgi 
gerilme  artışından  gelen  boşluk  basınçları,  (1)  kilin 
birikiminin  gelişmesi  için  daha  çok  sayıda  arazi 
özelliklerine,  (2)  aşırı  konsolidasyon  oranına  (OCR) 
örneğine  gerek  vardır.  Böyle  araştırmalar 
ve  (3)  özellikle  de  kilin  yenilmeye  ne  kadar  yakın 
sonuçlanana kadar, tedbirli olmak açısından toplam 
yüklendiği  ile  ilişkili  olarak  gerilme  artışının 
ve  efektif  gerilmelerin  ikisinin  de  kullanılmasında 
büyüklüğüne  bağlıdır.  OCR  değeri  ve  toplam 
yarar  vardır  ve  ayrıca  bu  tür  problemlerin  farklı 
gerilmedeki  değişimlerin  büyüklüğü,  temelde  bir 
cephelerinin  bulunduğunun  farkında  olmak 
noktadan diğerine değişir.  
gerekir. 
Skempton  (1954)  toplam  gerilmedeki 
 
değişimlerin  neden  olduğu  boşluk  suyu  basınç 
Boşluk Suyu Basınçlarını Hesaplamadaki 
değişimini, 
Güçlükler   

         u  B3  A (1  3 )             (11.1) 

Gerek  efektif  gerilme  yaklaşımı  ve  gerekse   

toplam  gerilme  yaklaşımındaki  belirsizliklerin  bağıntısıyla  ifade  etmiştir.  Burada,  u  =  toplam 
önemli  bir  kısmı,  dolgu  yüklemesinden  ileri  gelen  gerilmedeki değişimlerin (1 ve 3) neden olduğu 
aşırı  boşluk  basınçlarının  ve  bunların  sönümlenme  boşluk  suyu  basınç  değişimi  ve  B  ile  A da 
hızlarının  hesaplanmasındaki  güçlüklerden  ileri  Skempton’ın boşluk basıncı parametreleridir.  
gelmektedir.  Bu  süreçlerdeki  belirsizlikler,  sadece  Kilin  doygun  olması  durumunda  B  =  1,0’dir. 
böyle analizlerin bazı ayrıntılarını göz önüne almak  Ancak,  A ’ın değeri kilin özelliklerine, boşluk suyu 
suretiyle iyi anlaşılabilir.   basıncının  hesaplandığı  lokasyondaki  OCR’ye  ve  o 
noktadaki  gerilmelerin  yenilme  zarfına  ne  kadar 
 181

yakın  olduğuna  bağlıdır.  Sonuç  olarak,  A ’ın  Drenajsız Kesme Dayanımını Hesaplamadaki 

değerinin doğru bir şekilde hesaplanması zordur.   Güçlükler  
 
 
Ladd  (1991)  killerin  drenajsız  kesme 
Konsolidasyon Analizlerindeki Güçlükler 
 
dayanımlarının  şu  faktörlere  bağlı  olduğunu 
Bir  konsolidasyon  döneminden  sonra  boşluk  göstermiştir: 
 
suyu  basınçlarının  dağılımını  belirlemek  için, 
 Efektif konsolidasyon basıncının (p’) büyüklüğü 
başlangıç  koşulu  için  drenajsız  koşulu  kullanmak 
 Aşırı konsolidasyon oranının (OCR) değeri 
suretiyle  bir  konsolidasyon  analizinin  yapılması 
 Konsolidasyon  sırasında  efektif  asal 

,
gerekir.  Konsolidasyon  katsayısı,  sıkışabilirlik  ve 
gerilmelerin oranı ( K c  1 / 3 ) 
önkonsolidasyon  basıncındaki  değişimler  ile 
 Yükleme  sırasında  asal  gerilmelerin  yeniden 
derinliğe  bağlı  gerilme  değişiminin  konsolidasyon 
yönelim miktarı 
hızı  üzerindeki  etkileri  büyük  olabilir. 
 Yenilme düzleminin yönelimi. 
Konsolidasyon  arazide  çoğu  zaman  geleneksel   

oturma hesaplarına dayalı olarak bulunan değerden  Bu  etkilerin  her  birinin  hesaba  katılması 

daha  hızlı  gelişir  (Duncan,  1993).  Bu  faktörleri  zordur.  Ladd,  sonuçta  drenajsız  dayanımın  tutucu 
hesaba  katmak  için,  konsolidasyon  analizlerinin  hesaplanmasına yol açan basitleştirici varsayımların 
geleneksel  grafik  çözümler  yerine  sayısal  teknikler  kullanılmasını  önermektedir.  Ladd,  p’  nün  düşey 
kullanılarak yapılması gerekir.  efektif  gerilmeye  eşit  olduğunu,  Kc’nin  1/K0’a  eşit 
Yanal  akışa  bağlı  olarak,  boşluk  suyu  olduğunu  ve  gerilmenin  yeniden  yönelim  miktarı 
basınçları  başlangıçta  aşırı  boşluk  suyu  basıncının  ile  yenilme  düzlemi  yöneliminin  özel  bir  şekilde 
düşük  olduğu  yerlerde  (dolgunun  topuğu  altında)  ilişkili  olduğunu  varsaymıştır.  Bu  basitleştirme 
artarken,  başka  yerlerde  (dolgunun  merkezi  işlemlerindeki  tutuculuk  miktarının  belirlenmesi 
altında)  azalabilir.  Bu  etkiyi  göz  önüne  almak  için,  zordur.  
yatay  ve  düşey  akışları  hesaba  katan  iki  boyutlu  Bölüm  5’te  açıklandığı  gibi,  drenajlı 
konsolidasyon  analizlerinin  yapılması  gerekir.  dayanımları değerlendirmede iki laboratuvar deney 
Böyle  analizler  mümkün  olsa  da,  yapılmaları  zor  yöntemi kullanılabilir. Bjerrum (1973) örselenmenin 
olup,  uygulamada  henüz  rutin  olarak  bazı  etkilerini  ortadan kaldırmak  için, numunelerin 
kullanılmamaktadır.  laboratuvarda  arazi  gerilmelerine  uygun  şekilde 
Konsolidasyonu  hızlandırmak  için  boru  veya  konsolide  edildiği  ve  yeniden  sıkıştırma  prosedürü 
kum  drenlerin  kullanılması  durumunda,  drenlere  olarak  adlandırılan  yöntemin  kullanılmasını 
akışın  ışınsal  olduğu  konsolidasyon  hızını  önermiştir. Ladd ve Foott (1974) ve Ladd vd. (1977) 
hesaplamak  için  uygun  analizler  gereklidir.  Holtz  numunelerin  arazi  gerilmelerinin  birkaç  katı 
vd.  (1991)  tarafından  yazılan  kitap  bu  konuda  büyüklükteki  basınçlarda  konsolide  edildiği  ve 
değerli  bir  kaynak  olup,  boru  dren  sistemlerinin  kesme  gerilmelerinin  drenajlı  dayanımın 
tasarımını  hem  teorik  hem  de  pratik  açıdan  ele  konsolidasyon  sırasındaki  efektif  düşey  gerilmeye 
,

almaktadır.  Boru  drenler  ile  konsolidasyon  bölündüğü  ( su /  vc )  oranlar  cinsinden  karakterize 

analizinde  en  çok  kullanılan  teori  Hansbo  (1981) 
edildiği  SHANSEP  prosedürünün  kullanımını 
tarafından  geliştirilmiştir.  Bu  teori,  boru  drenlerin 
teşvik  etmektedirler.  Yeniden  sıkıştırma 
yerleştirilmesi  sırasında  sıyırma  şeklinde  gelişen 
prosedürünün hassas ve çok doygun yapılı killerde 
örselenmeleri  ve  drenlerin  sonlu  akış  kapasitesini 
tercih  edildiği;  SHANSEP  prosedürünün  de  çok 
hesaba katmaktadır.  
hassas olmayan ve konsolidasyon sırasındaki büyük 
Sönümlenmeyi  hızlandırmak  için  drenler 
deformasyonlardan  dolayı  oluşan  hasara  maruz 
kullanılsın  veya  kullanılmasın,  aşamalı  inşaat 
kalmayan  önemli  bağlar  veya  yapılar  içermeyen 
analizi  için  boşluk  suyu  basınçlarının  kestirilmesi 
genç  killer  için  daha  uygun  olduğu  şeklinde 
zordur.  Önceki  açıklamalardan  da  anlaşılacağı 
oldukça  genel  bir  görüş  birliği  bulunmaktadır. 
üzere,  bu  hesaplamaların  yapılması  için  çok  çaba 
Ayrıca,  SHANSEP’in  kullanılması  durumunda 
,

gerekir  ve  ayrıca  önemli  miktarda  yanlışlıklar 

içermesi mümkündür.  su /  vc   nün  söz  konusu  kilin  dayanımını 
  karakterize  eden  uygun  bir  parametre  olduğunun 
182

(yani,  konsolidasyon  basıncı  ile  bölünen  drenajsız  kullanılabilir;  hesaplanan  değerlerin  yüksek,  düşük 
dayanımın  kil  için  bir  sabit  olduğunun)  ortaya  veya doğru olup olmadığını belirlemede, ölçülen ve 
konması gerekir.  hesaplanan boşluk suyu basınçları arasında yapılan 
  karşılaştırmalar  büyük  yarar  sağlar.  İnşaat 
Efektif Gerilme ve Toplam Gerilme Emniyet  sırasındaki  duraylılığı  kontrol  etmek  için,  ölçülen 
Katsayılarındaki Kökensel Farklılıklar  boşluk  suyu  basınçları  kullanılarak  efektif  gerilme 
 
duraylılık analizleri yapılabilir.  
Efektif  gerilme  ve  toplam  gerilme  emniyet 
Dolgunun  topuğu  altında  temeldeki  yatay 
katsayıları,  Şekil  3.4’te  gösterildiği  gibi  farklı 
hareketleri  ve  dolgu  merkezi  altında  oturmayı 
dayanım  ölçütleri  kullandıklarından,  kökensel 
ölçmede  inklinometreler  (eğim  göstergeleri)  ve 
anlamda  farklıdırlar.  Efektif  gerilme  emniyet 
oturma  levhaları  kullanılabilir.  Tavenas  vd.  (1979) 
katsayısı (Fe), zeminin yenilme düzlemindeki efektif 
gözlenen  hareketlerin  temelin  konsolidasyonundan 
gerilmede  bir  değişim  olmadan  yenilmesi 
mı  yoksa  oluşmak üzere  olan  bir  duraysızlıktan  mı 
durumunda,  zeminin  kesme  dayanımının  denge 
ileri  geldiğini  yorumlamada  kullanılmak  üzere 
için  gerekli  kesme  gerilmesine  bölünmesi  ile  elde 
ölçütler geliştirmişlerdir.  
edilir.  Toplam  gerilme  emniyet  katsayısı  (Ft), 
 
zeminin  su  içeriğinde  bir  değişim  olmadan  İlave Arazi Örnekleri İçin Gereksinim 
yenilmesi durumunda, zeminin kesme dayanımının   

denge için gerekli kesme gerilmesine bölünmesi ile  Daha önce belirtildiği gibi, dolguların aşamalı 
elde  edilir.  Doygun  zeminlerde  bu  durum,    boşluk  inşaat sırasında rapor edilen ve yayınlanan yenilme 
oranında bir değişimin olmadığı yenilmeye karşılık  sayısı  az  olduğundan  ve  yenilmiş  olanların  da 
gelir.  Genelde  Fe  ve  Ft  değerleri  aynı  değildir.  hiçbiri  konsolidasyon  analizleri  içermediğinden, 
Kesme  gerilmesindeki  değişimlerden  dolayı  pozitif  önerilen  analiz  yöntemlerinin  doğruluk  derecesinin 
boşluk  suyu  basınçlarının  oluştuğu  killer  için  Fe  >  değerlendirilmesi  zordur.  Wolski  vd.  (1988,  1989) 
Ft’dir  (Şekil  3.4).  Yenilme  durumunda  Fe  =  Ft  =  tarafından yapılan çalışmalar son derece değerlidir. 
1,0’dir. Ancak, duraylı koşullar için Fe ≠ Ft’dir.   Bu  araştırmacıların  kullandığı  aletlendirme  ve 
deneyler böyle çalışmalar için arzu edilen bir model 
 
oluşturmakla birlikte, sağlamış oldukları sonuçların 
Aşamalı İnşaat İçin Aletlendirme 
  incelenmesinden  çok  şey  öğrenebilmek  de 
Aşamalı  inşaat  sırasındaki  duraylılık  analiz  mümkündür.  Ancak,  önerilen  bu  analiz 
sonuçları  çok  belirsizlik  içerdiğinden,  analiz  yöntemlerinin  herhangi  birinin  doğru  ve  güvenilir 
sonuçlarını  desteklemek  için  gözlemsel  yöntemin  olup  olmadığını  belirlemek  için,  konsolidasyon  ve 
(Peck,  1969)  kullanılması  uygundur.  İki  çeşit  duraylılık  analizlerinin  ikisini  de  içerecek  şekilde, 
enstrüman bu amaç için özellikle uygundur.  bu türden çok daha fazla çalışmaya gerek vardır. 
Temeldeki  anahtar  noktalarda  boşluk  suyu 
basınçlarının  ölçülmesinde  piyezometreler 
 
      
 
     
 
  
BÖLÜM 12 

Dayanımları Geriye Hesaplama Analizleri   
  
 
Bir  şev  kayma  şeklinde  yenildiği  zaman,  (0,42  kgf/cm2)  olur.  Buradaki  mobilize  kohezyon, 
yenilme  zamanında  şevdeki  koşullarla  ilgili  olarak  emniyet  katsayısını  1,0  olarak  veren  kohezyondur. 
faydalı  bilgiler  sağlar  ve  ayrıca  duraylılık  analiz  Buna  göre,  geriye  hesaplanan  kesme  dayanımı  850 
yöntemlerinin geçerliliğini kontrol etme fırsatı verir.  lb/ft2 (0,44 kgf/cm2)’dir. Şimdi de, şevin yüksekliğini 
Şev  yenilmiş  olduğundan,  yenilme  zamanındaki  30  ft’e  (9,1  m)  düşüren  bir  önlem  uygulandığını 
emniyet  katsayısı  1,0  olarak  değerlendirilir.  Bu  düşününüz  (Şekil  12.2).  Şev  yüksekliğinin  30  ft  ve 
bilgiyi  uygun  bir  analiz  yöntemi  ile  birlikte  kohezyonun  da  850  lb/ft2  olması  durumunda  yeni 
kullanmak  suretiyle,  şevin  yenildiği  zaman  için  bir  emniyet katsayısı 1,31 olur. Kesme dayanımı gerçek 
model  geliştirmek  mümkündür.  Model  içinde  yer  bir  kaymadan  hesaplandığından,  normalde  kesme 
alan  unsurlar;  zeminin  birim  ağırlıkları  ve  kesme  dayanımı ile ilgili belirsizliğin çoğu giderilmiş olur. 
dayanımı  özellikleri,  yeraltı  suyu  ve  boşluk  suyu  Buna göre, 1,31’lik bir emniyet katsayısı gereğinden 
basınç  koşulları,  analiz  yöntemi  ve  yenilme  fazla  olup,  bu  analize  göre  şev  iyileştirme  önlemi 
mekanizmasıdır.  Böyle  bir  model  yenilmeyi  daha  olarak 30 ft’lik bir yükseklik seçilebilir. 
iyi  anlamaya  yardımcı  olabilir  ve  alınması  gerekli  Yukarıdaki  örnekte  (  =  0  ile  birlikte) 
önlemlerin  analizi  için  bir  temel  oluşturabilir.  Bir  kohezyon (c) olarak ifade edilen bir ortalama kesme 
yenilme  durumundan  koşulları  belirleme  ve  şev  dayanımı geriye hesaplama ile elde edilmiştir. Elde 
için  uygun  bir  modelin  ortaya  konması  işlemine  mevcut  bilgi  sadece  şev  yenilmesi  ise,  bundan  çok 
geriye analiz veya geriye hesaplama denilmektedir.   daha fazla bir şey yapılamaz. Ancak, şevin yenilme 
  zamanına  ait  olarak  kesme  dayanımını  ve  diğer 
ORTALAMA KESME DAYANIMININ GERİYE  koşulları  daha  iyi  tahmin  etmek  üzere  çoğu  zaman 
HESAPLAMASI  daha  fazla  bilgi  mevcuttur.  Yukarıda  tanımlanan 
 
şevin,  şev  oluşturulduktan  yıllar  sonra  yenildiğini 
Geriye  analizin  en  basit  şekli,  bilinen  şev 
düşününüz.  Bu  durum  için  duraylılık  analizi, 
geometrisi ve zemin birim ağırlıklarından ortalama 
drenajlı  kesme  dayanımları  ve  efektif  gerilmeler 
kesme  dayanımının  hesaplandığı  durumdur.  Bu 
kullanılarak yapılır; şev, inşaat tamamlandıktan kısa 
işlem,  içsel  sürtünme  açısını  sıfır  kabul  ederek, 
bir  süre  yenilmediği  sürece,  sürtünme  açısı  sıfır 
emniyet  katsayısını  1  olarak  veren  bir  kohezyon 
olarak  değerlendirilmez.  Deneyimlere  dayalı  ve 
değeri  hesaplanmak  suretiyle  gerçekleştirilir. 
daha  ileri  bir  varsayım  olarak,  bu  şevdeki  gibi 
Ancak,  kohezyon  olarak  ifade  edilen  ortalama 
killerin  sürtünme  açısının  yaklaşık  220  ve 
kesme  dayanımının  hesaplandığı  bu  uygulama 
kohezyonun  da  (c’)  düşük  olduğunu  düşününüz. 
şekli,  kesme  dayanımının  hatalı  temsil  edilmesine 
Son  olarak,  gözlemlerden  hareketle,  şevde  yenilme 
ve  istenmeyen  sonuçlara  yol  açar  (Cooper,  1984). 
zamanındaki sızma koşullarının Şekil 12.3’deki gibi 
Örnek    olarak,    Şekil    12.1’de    verilen    şevi  göz 
bir  piyezometrik  çizgi  ile  temsil  edilebileceğini 
önüne alınız ve şevin yenildiğini varsayınız. İşleme, 
düşününüz.  Buna  göre,  emniyet  katsayısını  1,0 
bir  kohezyon  değeri  varsayımında  bulunarak  ve 
olarak  veren  efektif  kohezyon  (c’)  değeri  geriye 
emniyet  katsayısını  hesaplayarak  başlanabilir. 
hesaplanabilir.  Bu  durumda  kohezyonun  geriye 
Kohezyon için 500 lb/ft2’lik (0,24 kgf/cm2) bir değer 
hesaplanması prosedürü yukarıda yapılan işlemden 
alındığı  zaman,  hesaplanan  emniyet  katsayısı  0,59 
biraz  farklıdır.  Kohezyon  için  birkaç  değerin 
olur. Mobilize kohezyon bu durumda, 
  varsayılması gerekir. 220’lik sürtünme açısı ve Şekil 
                 cd = c / F = 500 / 0,59 = 850 lb/ft2            (12.1)  12.3’deki  gibi  bir  piyezometrik  çizgi  ile  birlikte, 
 
varsayılan  her  bir  kohezyon  değeri  için  emniyet 
184

katsayısı  hesaplanır.  Bu  hesaplamalara  ait  sonuçlar  alçaltılmasının  kabul  edilebilir  bir  iyileştirme 
Şekil  12.4’de  özetlenmiştir.  Emniyet  katsayısını  1,0  yöntemi olduğuna işaret eder.  
olarak veren kohezyon değerinin yaklaşık 155 lb/ft2   
(0,076 kgf/cm2) olduğu görülebilir. Geriye analizden 
bulunan  kesme  dayanımı  parametrelerini  (c’  =  155 
lb/ft2,  ’  =  220)  kullanarak,  yine  40  ft’den  30  ft’e 
düşürülen  şev  yüksekliği  için  duraylılık 
hesaplaması  yapılabilir.  30  ft’e  indirilmiş  şev 
yüksekliği  için  emniyet  katsayısı  1,04’dür.  Bu 
emniyet  katsayısı  değeri  (1,04),  daha  önce    =  0 
durumundaki  kohezyondan  geriye  hesaplanan 
değerden (1,31) çok düşüktür.  
 

 
  Şekil  12.4  Basit  homojen  şev  ve  temel  için,  emniyet 
Şekil 12.1 Yenilen homojen şev.  katsayısının varsayılan kohezyon (c’) değeri ile değişimi.  
  = 220.  
 
Yukarıda  tanımlanan  geriye  analizlerin  ve 
iyileştirme  analizlerinin  sonuçları  Tablo  12.1’de 
özetlenmiştir.  Kesme  dayanımının  nasıl  karakterize 
  edildiğine  ve  geriye  analiz  için  ne  tür  bilgilerin 
Şekil 12.2 Yüksekliği azaltılmış homojen şev.  kullanıldığına  bağlı  olarak,  iyileştirici  önlemlerin 
  etkinlik  derecesi  hakkında  çok  farklı  sonuçlar  elde 
edilebileceği  görülmektedir.  Oluşumundan  uzun 
yıllar  sonra  yenilen  bir  doğal  şev  için,  kohezyon 
olarak  ifade  edilen  ortalama  kesme  dayanımının 
geriye  hesaplaması,  şev  yüksekliğinin  azaltılması 
şeklindeki  bir  önlemin  etkinliğini  olduğundan 
büyük vermiş; su seviyesini düşürme şeklindeki bir 
  iyileştirmenin  etkinliğini  de  olduğundan  düşük 
Şekil 12.3 Homojen şev için piyezometrik çizgi.  vermiştir.  
   
Bir sonraki adımda, yukarıda tanımlanan şev  Tablo  12.1  Homojen  yamaç  için  geriye  analizlerin  ve 
için  iyileştirme  önlemi  olarak  su  seviyesinin  şev  iyileştirici önlem analizlerinin özeti. 
 
topuğu  seviyesine  indirildiğini  varsayınız.  Kesme    İyileştirici önlem için emniyet 
dayanımlarının  geriye  hesaplanan  birinci  setinin  (c    katsayısı 
=  850  lb/ft2,    =  0)  uygulanması  durumunda,  Geriye analizlerden    Topuk 
sürtünme  açısı  sıfır  olduğundan,  su  seviyesini  bulunan kesme  30 ft’e  seviyesine 
düşürmenin  emniyet  katsayısı  üzerinde  bir  dayanımı  indirilmiş şev  düşürülmüş 
etkisinin  olmadığı  sonucu  ortaya  çıkar;  buna  göre,  parametreleri  yüksekliği  su seviyesi 
kesme  dayanımı  ne  toplam  ne  de  efektif  normal  c = 850 lb/ft2,  = 0  1,31  1,00 
c’ = 155 lb/ft2, ’ = 220  1,04  1,38 
gerilmeye  dayalıdır. Ancak,  ikinci  geriye  analizden 
belirlenen  efektif  gerilme  kesme  dayanımı   
parametrelerinin  (c’  =  155  lb/ft2,  ’  =  220)  Geriye  analiz  işlemiyle  sadece  bir  kesme 
kullanılması  durumunda,  emniyet  katsayısı  1,38’e  dayanımı  parametresi  bulunabilir.  Tablo  12.1’de 
yükselir  ve  bu  durumda  yeraltı  su  seviyesinin  özetlenen  birinci  durumda    =  0  kabul  edilmiş  ve 
kohezyon  olarak  ifade  edilen  ortalama  kesme 
 185

dayanımı  geriye  hesaplanmıştır.  İkinci  durumda  derin  ve  c  sonsuz  (c,  c’=0)  olduğu  zaman  kayma 
ise, deneyime dayalı sürtünme açısının yaklaşık 220  yüzeyi  sığdır  (esasen  sığ  bir  sonsuz  şev 
olduğu  bilgi  ile  birlikte,  piyezometrik  çizginin  yenilmesidir).  Kesme  dayanımı  parametrelerinin 
yaklaşık lokasyonu kullanılarak efektif kohezyonun  her bir çifti (c‐ veya c’‐’) özel bir kayma yüzeyine 
(c’) geriye hesaplaması yapılmıştır. İki durumda da  karşılık  geldiğinden;  kayma  yüzeyinin  yeri,  şevin 
sürtünme  açısı  (,  ’)  ya  varsayılmak  ya  da  diğer  yenildiği (yani F = 1) bilgisiyle birlikte kullanılarak, 
bilgilerden  elde  edilmek  suretiyle,  kohezyon  için  iki  kesme  dayanımı  parametresinin  (c‐  veya  c’‐’) 
geriye  hesaplama  yapılmıştır.  Ayrıca  kohezyonun  değeri geriye hesaplanabilir.  
(c, c’) sıfır olduğu kabul edilerek sürtünme açısı için  Kayma  yüzeyi  yerinin  kohezyon  ve 
geriye  hesaplama  yapılabilir;  ancak,  geriye  analiz  sürtünmenin ikisinin birden geriye hesaplamasında 
işlemiyle  sadece  bir  bilinmeyen  kesme  dayanımı  nasıl  kullanıldığını  göstermek  için,  Şekil  12.6’da 
parametresi bulunabilir.   verilen şevi göz önüne alınız. Bu karayolu dolgusu, 
Houston’da  (Texas)  yerel  olarak  Beaumont  Kili 
Kısa Tekrar  olarak  bilinen  çok  plastik  bir  kilden  inşa  edilmiştir. 
  İnşasından  yaklaşık  17  yıl  sonra  dolguda  kayma 
 Geriye  analiz  işlemiyle  sadece  bir  kesme  meydana  gelmiştir.  Kaymanın  tahmin  edilen  yeri 
dayanımı  parametresi  (c,  c’  veya  ,  ’)  Şekil  12.6’da  işaretlenmiştir.  Yenilme  dolgu 
bulunabilir.   inşasından  yıllar  sonra  geliştiği  için,  drenajlı  kesme 
 Şev  yenilmesi  uzun  dönem  koşulları  dayanımları varsayılmış ve şev duraylılık analizleri 
altında  gerçekleştiği  zaman,  kohezyon  (c)  efektif  gerilme  cinsinden  kesme  dayanımı 
olarak  ifade  edilen  ortalama  kesme  parametreleri  kullanılarak  yapılmıştır.  Bu  özel 
dayanımının  (  =  0)  geriye  hesaplaması  durumlarda  boşluk  suyu  basınçlarının  sıfır  olduğu 
yanıltıcı sonuçlar verebilir.  kabul  edilmiştir.  Kesme  dayanımlarının  geriye 
  hesaplaması  ve  kayma  yüzeyi  yeri  için  aşağıdaki 
  işlemler yapılmıştır: 
 
KAYMA YÜZEYİ GEOMETRİSİNE GÖRE KESME 
1. Kohezyon  ve  sürtünme  açısı  (c’  ve  ’)  için  bir 
DAYANIMI PARAMETRELERİNİN GERİYE 
çift değer alınmıştır. Bu değer çiftleri, boyutsuz 
HESAPLAMASI 
  parametrede (c) belirli bir aralığı temsil edecek 
Herhangi  bir  şev  için  emniyet  katsayısını  1  şekilde  seçilmiş  fakat,  emniyet  katsayısını  1 
olarak  verecek  sonsuz  sayıda  kohezyon  (c,  c’)  ve  olarak vermeleri şart koşulmamıştır.  
sürtünme  açısı  (,  ’)  çifti  söz  konusu  olsa  da,  bu  2. Dayanım parametrelerinin her bir çifti için kritik 
çiftlerin  her  biri  kritik  kayma  yüzeyi  için  farklı  daireler  ve  bunlara  karşılık  gelen  en  küçük 
yerler verecektir. Bu durum, basit bir şev için Şekil  emniyet katsayısı belirlenmiştir.  
12.5’te  görsel  olarak  ifade  edilmiştir.  Şekilde,  üç  3. Varsayılan  kohezyon  ile  içsel  sürtünme  açısını 
kesme dayanımı parametresi seti ve bunlara karşılık  ve  hesaplanan  emniyet  katsayısını  kullanarak, 
gelen kritik daireler gösterilmiştir. Kesme dayanımı  aşağıdaki  ilişkilerin  de  yardımıyla  kesme 
parametresi setlerinin her biri için emniyet katsayısı  dayanımı  parametrelerinin  her  bir  çifti  için 
1 olsa da, kritik kayma yüzeyi farklıdır. Şekil 12.5’te  mobilize  kesme  dayanımı  parametrelerinin 
( cd ve  d ) değerleri hesaplanmıştır: 
gösterilene benzer basit homojen bir şev için kayma  , ,

yüzeyi  derinliği,  aşağıda  ifade  edilen  boyutsuz   

parametre (c) ile ilişkilidir:            cd,  c' / F                (12.3) 

   
c = H tan / c                  (12.2)  tan '
                    ,d  arctan               (12.4) 
Burada, H = şev yüksekliği, c ve  de uygun toplam  F
 
gerilme  veya  efektif  gerilme  için  dayanım  Mobilize  kohezyon  ve  sürtünme  açısı,  emniyet 
parametrelerini  temsil  eder.  c  değerleri  Şekil  katsayısını  1  olarak  veren  geriye  hesaplanmış 
12.5’te  kesme  dayanımı  parametreleri  ile  birlikte  değerleri temsil ederler. 
verilmiştir.  c  artarken  kayma  derinliği 
azalmaktadır. c sıfır olduğu zaman kayma yüzeyi 
186

 
Şekil 12.5 Emniyet katsayısını 1 olarak veren üç farklı kesme dayanımı seti için kritik daireler. 
 

 
Şekil 12.6 Çok plastik, sıkıştırılmış dolgudaki kayma. 
  
4. Kesme  dayanımının  her  bir  çiftine  ait  değerler  gerilme  kesme  dayanımı  olarak  makul 
için  kritik  kayma  yüzeyinin  derinliği  görünmektedir.  
hesaplanmıştır.   Yukarıda  tanımlanana  benzer  hesaplamalar, 
5. Üçüncü adımdan geriye hesaplanmış kohezyon  kohezyon  ve  sürtünme  açısını  geriye  hesaplamayla 
ve  sürtünme  açısı  değerleri,  dördüncü  adımda  doğrudan  veren  boyutsuz  duraylılık 
hesaplanan  kayma  yüzeyi  derinliklerine  karşı  diyagramlarıyla  basitleştirilebilir.  Bu  tür 
grafiğe aktarılmıştır (Şekil 12.7).  diyagramlar,  emniyet  katsayısını  hesaplamada 
6. Grafikteki  sonuçlardan,  gözlenen  kayma  kullanılan  ve  Ekler  kısmında  anlatılan  duraylılık 
derinliğine  (3,5  ft  veya  1,1  m)  karşılık  gelen  diyagramları  için  tanımlananlara  benzer  boyutsuz 
kohezyon ve sürtünme açısı belirlenmiştir.   parametrelere  dayalıdır.  Abrams  ve  Wright  (1972) 
 
ve  Stauffer  ve  Wright  (1984)  bu  amaçlar  için 
Bu  adımlar,  3,5  ft’lik  kayma  derinliği  için 
diyagramlar geliştirmişlerdir. Stauffer ve Wright bu 
emniyet  katsayısını  1  olarak  veren  kohezyonun  5 
diyagramları kullanmış ve çok plastik killer üzerine 
lb/ft2  ve  sürtünme  açısının  da  19,50  olduğunu 
inşa  edilen  dolgulardaki  çok  sayıda  kayma  için 
göstermiştir.  Bu  değerler,  çok  plastik  kilin  efektif 
kesme  dayanımı  parametrelerini  geriye 
hesaplamışlardır.  Bu  analizler,  incelenen 
 187

dolgulardaki  efektif  kohezyon  değerlerinin  küçük  Kohezyon  ve  sürtünme  açısının,  hesaplanan 
olduğunu göstermede yararlı olmuştur.   kritik  kayma  yüzeyini  gerçek  kayma  yüzeyinin 
gözlenen  lokasyonu  ile  eşleştiren  geriye 
hesaplamalarının  sadece  sınırlı  ölçüde  başarılı 
olduğu  bulunmuş  olup,  dikkatlice  kullanılmaları 
gerekir.  Daha  başarılı  durumlar  çoğu  zaman  diğer 
bilgiler  kullanıldığında  elde  edilmiştir.  Bu 
durumlara  bir  örnek  olarak,  kesme  dayanımı 
parametrelerinden  birinin  Atterberg  limitleri  ve 
sürtünme  açısı  arasındaki  korelasyonlardan  elde 
edilmesi ve sonra da diğerinin geriye hesaplanması 
şeklinde  gösterilebilir.  Yenilme  zamanında  şev 
koşullarını  tanımlamaya  yönelik  ilave  birkaç  geriye 
hesaplama  örneği  bir  sonraki  altbölümde 
sunulmuştur.  

Kısa Tekrar
 

 Kohezyon  ve  sürtünme  açısının  emniyet 

katsayısı  için  1  değerini  veren  her  bir 
kombinasyonu,  kendine  özgü  bir  kritik 
kayma dairesi lokasyonu verir. Buna göre, 
kayma  yüzeyinin  lokasyonu  kohezyon  (c, 
c’)  ve  sürtünme  açısın  (,  ’)  değerlerinin 
hesaplanmasında kullanılabilir.  
 Kohezyon  ve  sürtünme  açısını  geriye 
hesaplamada kayma yüzeyi lokasyonunun 
  kullanımı  sınırlı  derecede  başarılı  olup, 
Şekil  12.7  Emniyet  katsayısı  için  1  değerini  veren 
kohezyon  (c’)  ve  sürtünme  açısı  (’)  değerlerinin,  kayma 
önemli  miktarda  progresif  yenilme  veya 
yüzeyi derinliği ile değişimi.  şevde  belirgin  katmanlanma  ve 
   heterojenlikler  olduğu  zaman  pek  işe 
Duncan  ve  Stark  (1992)  da    yukarıda  yaramamaktadır. 
tanımlanana  benzer  yöntemler  kullanarak  kesme   
dayanımı  parametrelerini  geriye  hesaplamışlardır.  YENİLMİŞ ŞEVLERİN GERİYE ANALİZLERİNE 
Bu  araştırmacılar  Northolt  Kayması  için  geriye  ÖRNEKLER 
 
hesaplamalar  yapmışlar  ve  geriye  hesaplanan 
Herhangi bir şev analizinin sonuçları da dahil 
sürtünme  açılarının  laboratuvar  deneyleriyle 
olmak  üzere,  bir  şevin  duraylılığı  aşağıda 
belirlenen  değerleri  aştığını  bulmuşlar  ve 
verilenlere benzer çok sayıda değişkene bağlıdır: 
muhtemelen  şevdeki  progresif  yenilmeden  dolayı   

prosedürün  tamamen  güvenilir  olmadığı  sonucuna  1. Zeminin birim ağırlığı 

varmışlardır.  Kötü  uyuşma  da  şev  içinde  mevcut  2. Yükleme  koşulları  (yani,  yüklemenin  drenajlı 
olan  ve  doğal  yamaçlarda  yaygın  olan  veya drenajlı olması) 
heterojenliklerden  ileri  gelmiş  olabilir.  Duncan  ve  3. Zeminin  anizotrop  olup  olmaması  veya  Mohr 
Stark  ayrıca  emniyet  katsayının  kayma  yüzeyinin  yenilme  zarfının  doğrusal  veya  eğrisel  olması 
konumundaki  değişimlerle  birlikte  çok  az  da  dahil  olmak  üzere  kesme  dayanımı 
değiştiğini  göstermişlerdir;  buna  göre,  kayma  parametreleri 
yüzeyinin  konumunun  yamaç  içinde  kesme  4. Drenajsız  kesme  dayanımında  veya  kesme 
dayanımında meydana gelen normal değişimlerden  dayanımı  parametrelerinde  yanal  ve  düşey 
önemli derecede etkilenmesi olasıdır.   değişkenlik 
5. Sızma koşulları ve boşluk suyu basınçları 
188

6. Hidrolik  özelliklerde  veya  kesme  dayanımı  belirsizlik  derecesinden  daha  az  olmayacaktır.  İşin 
özelliklerinde  büyük  değişimlerin  olduğu  ince  doğrusu,  geriye  analiz  gerçekte  sadece  kesme 
zemin  katmanlarının  varlığı  da  dahil  olmak  dayanımına  uygulanma  yerine  yenilmeye 
üzere yeraltı stratigrafisi  uygulanabilir  değişkenlerin  tümünü  belirlemeye 
7. Kayma yüzeyinin şekli  yönelik  bir  geriye  analiz  olarak  algılanmalıdır.  Bu 
8. Kullanılan  sınır  denge  yöntemlerindeki  tanımlamadaki  belirsizliği  azaltmak  için,  bilinen 
analizler de dahil olmak üzere, analiz yöntemi.  veya  geriye  analizi  gerçekleştirmeden  önce  başka 
 
yollarla hesaplanabilen tüm bilgiden yararlanılması 
Yukarıda  sıralanan  değişkenlerin  her  biri  ile 
önemlidir.  O  zaman  geriye  analiz,  tüm  değişkenler 
ilgili  olarak  bir  miktar  belirsizlik  söz  konusu  olup, 
için  makul  değerler  ortaya  koymada  yardımcı 
herhangi  bir  analizin  sonunda  bu  belirsizlikler 
olacaktır.  
kendini  gösterir.  Bir  kesme  dayanımı 
Yenilme zamanında şevin tam bir “modelini” 
parametresinin  (c,  c’,    veya  ’)  geriye  analiz  ile 
çıkarmada,  mevcut  bilginin  geriye  analizle  beraber 
belirlenmesi  söz  konusu  ise;  bulunan  değer, 
nasıl  kullanıldığını  göstermek  için,  bu  bölümde 
analizde  kullanılan  diğer  tüm  değişkenlerdeki 
birkaç  örnek  sunulmuştur.  Bu  örneklerden  bazıları 
belirsizliği  yansıtacaktır.  Kesme  dayanımı 
gerçek  şevler  veya  gerçek  şevlere  göre  sonradan 
parametresindeki  belirsizliğin  derecesi,  duraylılık 
hazırlananlar ve bazıları da kuramsal şevlerdir. 
analizini  etkileyen  diğer  tüm  değişkenlerdeki 
 

 
Şekil 12.8 Yumuşak kil temel üzerindeki dolgu. 
 
dolgudur.  Dolgu,  alttaki  zayıf  kil  temelden  dolayı 
inşaat  sırasında  yenilmiştir.  Dolgu  malzemesi  ile 
ilgili  bilgilerden  hareketle,  sürtünme  açısı  350  ve 
birim  ağırlığı  125  lb/ft3  (2,0  g/cm3)  olarak  alınabilir. 
Varsayılan  kesme  dayanımını  değiştirmek  ve 
emniyet  katsayısını  hesaplamak  suretiyle,  temelin 
ortalama  drenajsız  kesme  dayanımı  bulunabilir.  Bu 
tür  hesaplamaların  sonuçlarından  ortalama 
drenajsız  kesme  dayanımının  yaklaşık  137  lb/ft2 
(0,067  kgf/cm2)  olduğu  bulunur.  Şimdi,  bunu  bir 
tarafa  bırakıp,  şevin  inşa  edildiği  bölgedeki 
zeminlerle  ilgili  geçmiş  tecrübelerden  kilin  hafifçe 
aşırı  konsolide  olduğunu  ve  drenajsız  kesme 
 
Şekil  12.9  Yumuşak  kil  üzerindeki  dolgunun  geriye  dayanımının  derinlikle  birlikte  doğrusal  olarak  ft 
analizinden  elde  edilen  drenajsız  kesme  dayanımı  başına  yaklaşık  10  lb/ft2  oranında  arttığını 
profilleri.  düşününüz.  Drenajsız  dayanımın  bu  artış  oranına 
  göre,  zemin  yüzeyi  için  bir  drenajsız  dayanım 
Örnek 1: Doygun Kil Temel Üzerinde Dolgu  değeri  hesaplanabilir.  Buna  göre,  drenajsız 
 
dayanımın zemin yüzeyinde yaklaşık 78 lb/ft2 (0,038 
Birinci  örnek,  Şekil  12.8’de  görülen  ve  derin 
kgf/cm2)  bulunması  ve  derinlikle  beraber  ft  başına 
doygun  kil  çökeli  üzerine  oturan  kohezyonsuz 
 189

10  lb/ft2  oranda  artması  durumunda  emniyet  çıkabilmektedir.  Kesme  dayanımının  geriye 
katsayısı 1 olacaktır. Yukarıda tanımlanan iki kesme  hesaplamadan  bulunması  durumunda,  emniyet 
dayanımı  durumu  Şekil  12.9’da  işaretlenmiştir.  Bu  katsayısının bu değeri (1,3) bu dolgu için yeterli olsa 
durumların  ikisi  de  emniyet  katsayısını  1  olarak  da,  emniyet  katsayısını  1,5  yapmak  için,  dolgu 
vermektedir.  Ancak,  Şekil  12.10’da  görüldüğü  gibi,  yüksekliğinin 4 ft’den daha az düşürülmesi gerekir. 
bu  değere  karşılık  gelen  kritik  kayma  yüzeylerinin  Bu  örnek  şev  için  kesme  dayanımını  ortaya 
yerleri  çok  farklıdır.  Ayrıca,  şev  yüksekliğini  koymada  dolgu  zemininin  kesme  dayanımı  ve 
azaltmanın  etkinliğini  değerlendirmek  üzere  bu  iki  kesme  dayanımının  derinlikle  nasıl  değiştiği  bilgisi 
kesme  dayanımı  durumunun  kullanılması  halinde  kullanılmıştır. Dolgunun kesme dayanımı bilgisiyle, 
farklı  sonuçlar  ortaya  çıkar.  Meselâ,  emniyet  temelin  kesme  dayanımının  bulunması  mümkün 
katsayısını  1,5’e  yükseltmek  istiyorsunuz.  Temel  olmuştur.  Ayrıca,  kesme  dayanımının  derinlikle 
için  137  lb/ft2‘lik  sabit  bir  kesme  dayanımı  ile  nasıl  arttığı  bilgisini  kullanarak,  sadece  ortalama 
birlikte  şev  yüksekliğinin  4  ft  azaltılması,  1,5  (sabit)  kesme  dayanımı  kullanıldığı  zaman  elde 
değerinde  bir  emniyet  katsayısı  elde  etmeye  edilenden  daha  iyi  bir  dayanım  temsili  elde  etmek 
yeterlidir.  Ancak,  kesme  dayanımının  ikinci  mümkün  olmuştur.  Bu  tür  bilgi  olmadığı  takdirde, 
profildeki  gibi  derinlikle  birlikte  doğrusal  olarak  geriye  analizden  belirlenen  kesme  dayanımlarında 
artması  durumunda  şev  yüksekliğinin  4  ft  büyük belirsizlikler olacaktır. 
azaltılmasıyla  emniyet  katsayısı  sadece  1,3’e 
  

 
Şekil  12.10  Temel  için  sabit  drenajsız  kesme  dayanımı  ve  drenajsız  kesme  dayanımının  derinlikle  doğrusal  arttığı 
varsayımlar için, yumuşak kil üzerine oturan dolgunun geriye analizinden bulunan kritik daireler. 

 
Şekil 12.11 Bozuşmuş şeylde doğal yamaç. 
 
Örnek 2. Doğal Yamaç  şeylden oluşmaktadır. Bozuşmuş şeyl içinde önemli 
 
büyüklükte  hareketler  gözlenmiştir.  Hareketin, 
İkinci  örnek,  A.B.D.  batısında  bulunan  bir 
bozuşmuş  şeyl  zonunun  tabanında  gelişen  kayma 
doğal  yamaçtır.  Zemin  profili,  taze  şeyl  üzerinde 
şeklinde  olduğu  düşünülmektedir.  Daha  önce 
yaklaşık  40  ft  (12,2  m)  kalınlıktaki  bozuşmuş 
190

meydana  gelen  hareketlere  ve  bozuşmuş  şeylde  çıkan  koşullar,  yamacı  yatay  drenlerle  stabilize 
benzeri yamaç deneyimlerine bağlı olarak, rezidüel  etmenin  etkinliğini  değerlendirmede  bir  temel 
kesme  dayanımlarının  uygulanabilir  olduğu  oluşturmuştur. 
düşünülmüştür.  Laboratuvarda  şeyl  üzerinde   
yapılan  deneylerden  ve  Stark  ve  Eid  (1994)  Örnek 3. Toprak Baraj 
 
tarafından  sunulan  korelasyonlardan  120’lik  bir 

,
Üçüncü  örnek  bir  toprak  barajdır.  Bu  örnek, 
rezidüel  sürtünme  açısı  (  r )  hesaplanmıştır.  Bu  San  Antonio’daki  (Texas)  Victor  Braunig  Barajı’nda 
örnekteki  kesme  dayanımı  parametrelerinin  meydana  gelen  kaymaya  göre  modellenmiştir 
oldukça  iyi  bilindiği  ve  en  büyük  belirsizliğin  de  (Reuss  ve  Schattenberg,  1972).  Problemi 
yamaçtaki  boşluk  suyu  basınç  koşullarında  olduğu  sadeleştirmek  için  geometride  yapılan  küçük 
düşünülmektedir.  Bu  nedenle,  geriye  analizin  düzeltmeler  hariç,  zemin  ve  şev  koşulları  gerçek 
başlıca amacı, yamaçta emniyet katsayısını 1 olarak  barajdakine çok benzemektedir. Geometri ve kesme 
vermesi gereken sızma koşullarının belirlenmesidir.  dayanımı  özellikleri  ile  ilgili  bilgiler  Reuss  ve 
120’lik  bir  sürtünme  açısı  (c’  =  0)  varsayımıyla,  Schattenberg’den  alınmıştır.  Bu  analizde  kullanılan 
yüzeyden  yaklaşık  12  ft  (3,7  m)  derinlikte  bir  enine kesit Şekil 12.12’de verilmiştir. Gelişen kayma 
piyezometrik  yüzeyin  emniyet  katsayısını  1  olarak  dolguyu  kat  ederek,  temelin  tepesine  yakın  kil 
verdiği  bulunmuştur.  Yamaçtaki  gerçek  yeraltı  katmanında yaklaşık yatay devam etmiştir. Kayma, 
suyu  koşulları  yamacın  geniş  kesimlerinde  büyük  baraj  inşasından  yaklaşık  5  yıl  sonra  meydana 
değişimler  gösterse  de,  birkaç  kuyudaki  yeraltı  gelmiştir.  Baraj  temelindeki  kum  katmanı  ve 
suyu  gözlemleri  geriye  hesaplanmış  su  seviyesi  ile  merceklerinden  dolayı,  temelde  dengeli  durum 
tutarlıdır.   sızma  koşullarının  bulunduğu  varsayılmıştır. 
Bu yamaç başarılı bir şekilde stabilize edilmiş  Dolgudaki  sızmanın  hesaplanan  duraylılık  üzerine 
ve  su  seviyesini  düşüren  belirli  sayıdaki  yatay  önemli bir etkisi olmasa da, dolgu içinde de dengeli 
drenlerle  yamaç  hareketi  durdurulmuştur.  Su  durum sızma koşulları varsayılmıştır.  
seviyesinin yüzeyden yaklaşık 12 ft derinlikten 22 ft   
derinliğe  10  ft  (3  m)  kadar  düşürüldüğü  durumda  Tablo 12.2 Victor Braunig Barajı ve temel kil katmanı için 
emniyet katsayısı 1,2 olarak elde edilmiştir. Emniyet  kesme dayanımı parametreleri. 
 
katsayısının  1,0’dan  1,2’ye  çıkarılması,  şevin 
  Pik    Rezidüel 
stabilize  edilmesi  için  yeterli  bulunmuştur.  Bu  Tanımlama  dayanımlar  dayanımlar 
durumdaki  geriye  analiz  işlemi  rezidüel  kesme  c’ (lb/ft2)  ’ (0)    c’ (lb/ft2)  ’ (0) 
dayanımı  değerlerini  doğrulamak  ve  yenilme  Dolgu  400  22    200  22 
zamanındaki  boşluk  suyu  basınç  koşullarını  Temel kili  500  18    100  9 
belirlemek  üzere  kullanılmıştır.  Sonuçta  ortaya  Kaynak: Reuss ve Schattenberg (1972)
 

 
Şekil 12.12 Zayıf kil katmandan oluşan temel üzerindeki barajın enine kesiti. 
 
Reuss  ve  Schattenberg  (1972)  tarafından  piyezometrik  çizgi  Şekil  12.13’de  işaretlenmiştir. 
yapılan  araştırmalar  temeldeki  düşük  rezidüel  Özellikle  kaymanın  geliştiği  barajın  mansap  yarısı 
dayanımların  baraj  yenilmesine  katkıda  altında  olmak  üzere,  temeldeki  boşluk  suyu 
bulunduğuna işaret etmiştir. Pik ve rezidüel kesme  basınçlarının  temeldeki  kum  katmanları  ve 
dayanımları  hem  dolgu  hem  de  temel  kili  için  mercekleri  tarafından  kontrol  edildiği 
ölçülmüştür.  Bu  deneylerden  bulunan  kesme  varsayılmıştır.  Bu  kum  katman  ve  mercekleri 
dayanımı parametreleri Tablo 12.2’de özetlenmiştir.  barajın  memba  topuğu  civarında  baraj  gölü  ile 
Dolgudaki boşluk suyu basınçlarını temsil eden bir  bağlantılıdır. Temeldeki boşluk suyu basınçları için, 
 191

barajın memba topuğunda göl seviyesinden barajın  piyezometrik  yüzey  Şekil  12.15’de  verilmiştir.  Bu 

mansap  topuğunda  zemin  kotuna  basit  doğrusal  piyezometrik  çizgilerden  ölçülen  boşluk  suyu 
değişim gösteren bir piyezometrik yüzey varsayımı  basınçları  barajın  mansap  şevi  kısmındaki  bazı 
yapılmıştır  (Şekil  12.4).  Emniyet  katsayısı  hem  pik  alanlarda örtü basıncına yaklaşmaktadır; buna göre, 
hem  de  rezidüel  dayanımlar  için  hesaplanmıştır.  piyezometrik  çizgilerin  uç  durumları  temsil  ettiği 
Pik  kesme  dayanımları  için  emniyet  katsayısı  1,78  düşünülür.  Duraylılık  hesaplamalarında  pik  kesme 
iken, rezidüel dayanımlar için 0,99 bulunmuştur. Bu  dayanımları  ve  iki  piyezometrik  çizgi  kullanılarak 
hesaplamalara  göre,  baraj  temelinde  muhtemelen  yapılmıştır.  Her  iki  piyezometrik  çizgi  için 
rezidüel  dayanımlar  mobilize  olmuş  ve  meydana  hesaplanan  emniyet  katsayısı  yaklaşık  1,6’dır  (1,56 
gelen kaymaya katkıda bulunmuştur.   ile  1,58).  Buna  göre,  pik  kesme  dayanımlarının  bu 
Yukarıda  tanımlanan  analizlerdeki  yenilmeye uygulanması olasılık dışı olup, daha önce 
belirsizliğin en önemli kaynağı, barajın temelindeki  rezidüel  kesme  dayanımları  ile  yapılan  analizin 
boşluk  suyu  basınçlarıdır.  Temeldeki  boşluk  suyu  yenilmedeki  koşullar  için  daha  uygun  olduğu 
basıncı  ölçümleri  ile  ilgili  olarak  çok  az  ölçüm  sonucuna varılmıştır.  
yapılmış  olup,  analizler  için  varsayımla  seçilen  Victor  Braunig’deki  yenilme,  mansap 
piyezometrik seviyeler ile uyumludur. Ancak, daha  topuğunda bir küçük dolgu (berm) inşası ile başarılı 
büyük  boşluk  suyu  basınçlarının  olabileceğini  bir  şekilde  stabilize  edilmiştir.  Küçük  dolguyu, 
belirlemek  ve  buna  göre  yenilme  zamanında  rezidüel  dayanımları  ve  Şekil  12.13  ile  12.14’de 
duraylılığı  rezidüel  dayanımların  değil  de  pik  verilen  piyezometrik  seviyeleri  kullanarak  yapılan 
dayanımların  kontrol  etmiş  olabileceği  analizler,  topuktaki  stabilize  edici  küçük  dolgu  için 
düşüncesinden  hareketle,  barajın  temelinde  daha  emniyet  katsayısının  yaklaşık  2,0  olduğunu 
yüksek boşluk basınçları kullanılarak ilave analizler  göstermiştir.
yapılmıştır.  Bu  analizler  için  seçilen  iki 
 

 
Şekil 12.13 Barajın dolgusu için varsayılan piyezometrik çizgi. 
 

 
Şekil 12.14 Barajın temeli için varsayılan piyezometrik çizgi.  
 

 
Şekil 12.15 Pik kesme dayanımlarının kullanıldığı baraj temeli için varsayılan alternatif piyezometrik çizgiler. 
 
192

 
Örnek 4: Çok Plastik Kil Dolgu  Tamamen  yumuşamış  dayanımın  pik  dayanımdan 
 
önemli ölçüde düşük olduğu görülmektedir; ancak, 
Çok  plastik  bir  kil  dolgunun  yenilmesi  daha 
tamamen  yumuşamış  dayanım  geriye  hesaplanmış 
önce  tanımlanmış  ve  Şekil  12.6’da  sunulmuştu. 
dayanımdan  halen  büyüktür.  Bu  durumun  yine 
Geriye  analizden    bulunan  ve  gözlenen  kayma 
olası  bir  açıklaması,  geriye  analizde  kullanılan  sıfır 
yüzeyi  ile  uyum  içinde  olan  kesme  dayanımı 
boşluk suyu basınçları olabilir. 
parametrelerinin  c’  =  5  lb/ft2  ve  ’  =  19,50  olduğu   

gösterilmişti. Bu analizler yapıldıktan sonra, kil için 
efektif  gerilme  Mohr  yenilme  zarfını  elde  etmek 
üzere,  boşluk  suyu  basıncı  ölçümleri  ile  birlikte 
konsolidasyonlu‐drenajsız  deneyler  yapılmıştı.  Bu 
deneylerden  belirlenen  yenilme  zarfı  hafifçe  eğrili 
olup, Şekil 12.16’da gösterilmiştir. Bu şekil üzerinde 
ayrıca  daha  önce  şev  geometrisinden  geriye 
hesaplanan  yenilme  zarfı  da  işaretlenmiştir.  Geriye 
hesaplanan  yenilme  zarfı,  laboratuvar 
deneylerinden  elde  edilen  yenilme  zarfının  çok 
aşağısındadır.  Ölçülen  ve  hesaplanan  yenilme 
zarfları  arasındaki  farkın  mümkün  bir  açıklaması, 
geriye  hesaplanan  zarf  için  boşluk  suyu   
basınçlarının  sıfır  kabul  edilmesidir.  Bu  farklılığın  Şekil  12.16  Ölçümle  belirlenen  yenilme  zarfı  ve  kritik 
kayma lokasyonunu kullanarak geriye analizle belirlenen 
daha yüksek boşluk suyu basınçlarından ileri gelip 
yenilme zarfı. 
gelmediğini  belirlemek  için,  ölçümle  bulunan 
 
yenilme  zarfını  ve  yüksek  boşluk  suyu  basınçlarını 
kullanarak  ilave  analizler  yapılmıştır.  Bu  analizler 
için,  şev  yüzeyi  ile  örtüşen  bir  piyezometrik  çizgi 
kullanılmıştır.  Bu  çizgi,  şev  içinde  üniform  yatay 
sızmaya  karşılık  gelir  ve  şev  içinde  büyük  boşluk 
suyu  basınçlarını  temsil  eder.  Bu  piyezometrik 
çizgiyi ve ölçümle bulunan kesme dayanımı zarfını 
kullanarak  hesaplanan  emniyet  katsayısı  Şekil 
12.16’da  yaklaşık  2,0  olarak  gösterilmişti.  Buna 
göre,  ölçülen  ve  geriye  hesaplanan  kesme 
dayanımları  arasındaki  farkın,  geriye  analizlerde 
kullanılan  sıfır  boşluk  suyu  basıncı  varsayımından 
ileri gelmesi ihtimal dışıdır.    
Geriye  analizler  ile  laboratuvarda  ölçülen  Şekil  12.17  Ölçümle  belirlenen  tamamen  yumuşamış  ve 
kesme  dayanımları  arasındaki  belirgin  pik  yenilme  zarfları  ile,  kritik  kayma  lokasyonunu 
kullanarak geriye analizle belirlenen yenilme zarfı. 
farklılıklardan  dolayı,  ilave  laboratuvar  deneyleri 
 
yapılmıştır.  Dolgu  malzemesi  üzerinde  yapılan  bu 
Tamamen  yumuşamış  ve  geriye  hesaplanmış 
ilave  deneyler,  sonuçta  “tamamen  yumuşamış” 
kesme  dayanım  zarfları  arasındaki  farklılıkların 
kesme  dayanımına  yol  açacak  şekilde  zeminin 
boşluk  suyu  basınçları  ile  açıklanıp 
tekrarlı  ıslanma  ve  kurumaya  maruz  bırakıldığı 
açıklanamayacağını  belirlemek  için,  tamamen 
zaman,  zeminde  önemli  miktarda  yumuşama 
yumuşamış  dayanım  zarfını  kullanarak  ve  değişik 
meydana  geldiğini  göstermiştir.  Tamamen 
boşluk  suyu  basıncı  varsayımlarında  bulunarak 
yumuşamış  kil  için  Mohr  yenilme  zarfı  Şekil 
ilave  analizler  yapılmıştır.  Şev  yüzü  ile  örtüşen 
12.17’de  verilmiştir.  Bu  şekil  üzerinde  ayrıca  pik 
piyezometrik  çizgi  ile  temsil  edilen  boşluk  suyu 
dayanım  için  yenilme  zarfı  ile  daha  önce  geriye 
basınçlarının  tamamen  yumuşamış  dayanım  için 
hesaplanmış  yenilme  zarfı  da  gösterilmiştir. 
emniyet  katsayısını  yaklaşık  1  olarak  verdiği 
 193

bulunmuştur. Bu analizlere dayalı olarak, tamamen  s  sort,r
                              Rs                         (12.5) 
yumuşamış  kesme  dayanımlarının  uygulanabilir  sort,p  sort,r
olduğu  ve  dolguda  nispeten  yüksek  boşluk  suyu   

basınçlarının  geliştiği  görülmektedir.  Dolgudaki  Burada,  s  =  kesme  dayanımı,  sort,r  =  ortalama 

kayma,  ıslak  bir  dönem  ve  onun  arkasından  gelen  rezidüel  kesme  dayanımı  ve  sort,p  =  ortalama  pik 
önemli  bir  yağış  sonrasında  gerçekleşmiştir.  Şevde  kesme dayanımıdır. Pik ve kesme dayanımlarına ait 
yüksek boşluk suyu basınçlarının en azından geçici  zarfların  ikisinin  de  rastgele  değişim  özelliğine 
bir  süre  için  gelişmiş  olması  mümkündür.  Buna  sahip  olduğu  varsayımı  ile  birlikte  bir  normal 
göre,  zeminin  tamamen  yumuşamış  kesme  dağılım  kabul  edilmiştir:  Rs’yi  hesaplamada 
dayanımını  ölçen  laboratuvar  deneyleri  geriye  ortalama  yenilme  zarflarından  elde  edilen  değerler 
hesaplama  ile  birleştirilmek  suretiyle,  yenilme  kullanılmıştır.  Rezidüel  kesme  dayanımlarının 
meydana  geldiği  zamanki  olası  koşullar  ortaya  mobilize  olması  durumunda  Rs  sıfır;  pik  kesme 
konabilmiştir.  Boşluk  suyu  basınçlarının  sıfır  dayanımlarının  mobilize  olması  durumunda  ise 
alındığı  ve  kesme  dayanımı  parametrelerinin  Rs’nin değeri 1’dir. 
varsayılan  kayma  yüzeyi  ile  eşleşmek  üzere 
Gilbert vd. (1996b) Şekil 12.18’de verilen enine 
hesaplandığı  daha  önceki  geriye  analizler,  kesme 
kesit  için  analizler  yapmışlar  ve  yenilme  olasılığını 
dayanımlarının  nispeten  düşük  ve  ölçülen  pik 
Rs’nin  bir  fonksiyonu  olarak  hesaplamışlardır. 
dayanımlarının  altında  olduğunu  ortaya  koymada 
Buldukları  sonuçlar  Şekil  12.19’da  özetlenmiştir. 
yararlı  olmuştur.  Ancak,  başlangıçtaki  geriye 
Rs’nin en olası değeri 0,44 olup, yenilme zamanında 
analizler  ile  yenilmedeki  koşullar  tam  anlamıyla 
mobilize  olan  kesme  dayanımının  yaklaşık  olarak 
açıklanamamış;  sadece  daha  fazla  laboratuvar 
pik  (Rs  =  1)  ve  rezidüel  (Rs  =  0)  değerler  arasında 
deneyleri  yapmak  ve  elde  edilen  sonuçları  geriye 
analizlerde  kullanarak  boşluk  suyu  basınçlarını  orta bir yerde olduğuna işaret etmektedir. Byrne vd. 
belirlemek suretiyle daha iyi anlaşılmıştır.  (1992) ve Stark ve Poeppel (1994) tarafından yapılan 
  önceki  çalışmalar,  atık  dolgu  tabanı  boyunca  pik 
Örnek 5: Kettleman Hills Atık Dolgusundaki  kesme  dayanımlarının  mobilize  olduğu  sonucunu 
Yenilme  verirken,  Gilbert  vd.  (1996a)  rezidüel  kesme 
  dayanımlarının  mobilize  olduğu  sonucuna 
Son  örnek,  Mitchell  vd.  (1990),  Seed  vd.  varmışlardır.  Gilbert  vd.  (1996b)  tarafından  daha 
(1990),  Byrne  vd.  (1992)  ve  Stark  ve  Poeppel’in  sonra  yapılan  analizler,  mobilize  olan  pik  ve 
(1994)  kapsamlı  bir  şekilde  incelediği  Kettleman  rezidüel  kesme  dayanımı  olasılıklarının  yaklaşık 
Hills  atık  dolgu  yenilmesidir.  Değişik  birbirine  eşit  olduğunu  göstermiştir.  Ancak,  bu 
araştırmacıların  yaptığı  çalışmalardan  ortaya  çıkan  analizler  ayrıca  muhtemelen  ne  pik  ne  de  rezidüel 
bir  problem,  atık  dolgunun  tabanı  boyunca  astar  dayanımların  tek  başına  geliştiğini;  bunun  yerine 
sisteminde  pik  veya  rezidüel  dayanımlardan  kesme  dayanımlarının  ara  değerlerinin  mobilize 
hangisinin  geliştiğidir.  Gilbert  vd.  (1996b)  olduğunu  göstermiştir.  Analizler  muhtemelen  bir 
probabilistik  yöntemleri  kullanarak  bu  yenilmeyi  progresif  yenilmenin  olduğunu  ve  bunun  daha 
tekrar  analiz  etmişlerdir.  Emniyet  katsayısı  için,  sonra  Filz  vd.  (2001)  tarafından  yapılan  sonlu 
varsayılan  koşullara  dayalı  olarak  sadece  bir  değer  elemanlar  analizleri  ile  desteklendiğini 
hesaplama yerine, yenilmenin olasılığını göz önüne  göstermektedir. 
almışlardır.  Yaptıkları  analizlerde,  ölçülen  pik  ve  Kettleman Hills atık dolgusunun probabilistik 
rezidüel  dayanımlardaki  değişimlerden  ileri  gelen  yöntemler  kullanılarak  yapılan  geriye  analizleri, 
belirsizliklerin  yanında,  dilimler‐arası  kuvvet  oluşan  yenilmeyi  ve  yenilme  zamanında  hangi 
varsayımlarının  etkisi  de  dahil  olmak  üzere  analiz  kesme  dayanımlarının  mobilize  olduğunu 
yöntemi  ile  ilgili  belirsizlikler  ve  potansiyel  üç  anlamada  yararlı  olmuştur.  Ancak,  bu  durumdaki 
boyutlu  etkiler  hesaba  katılmıştır.  Gilbert  vd.  tasarım  ve  iyileştirme  analizi  için,  şevde  nispeten 
tarafından  yapılan  analizlerde  pik  ve  rezidüel  büyük  deformasyonlar  gelişmiş  olduğundan, 
değerlerle  ilişkili  dayanım,  mobilize  dayanım  yenilmeden hemen önce mobilize olan daha yüksek 
faktörü (Rs) ile ifade edilmiştir:  dayanımlar  yerine  rezidüel  kesme  dayanımlarının 
 
kullanılması muhtemelen daha uygundur.  
194

Özet  kullanılmıştır.  Beş  örneğin  üçünde  yenilme 

 
zamanındaki  boşluk  suyu  basınçları  belirsiz  olup, 
Yukarıda  sunulan  örneklerin  her  birinde 
kesme dayanımı parametrelerine ait bilgiler de tam 
kesme  dayanımı  parametreleri  ve  boşluk  suyu 
değildir.  Boşluk  suyu  basınçlarını  ortaya  koymada 
basınç  koşulları  hakkında  geriye  analizlere 
ve  ayrıca  kesme  dayanımı  parametrelerinin 
rehberlik  edecek  bazı  bilgiler  verilmiştir.  Emniyet 
değerlerini  teyid  etmede  geriye  analizler 
katsayısının 1 olduğu gerçeği ile birlikte bu bilgiler, 
kullanılmıştır.
şevde  yenilme  zamanındaki  bilgileri  temsil  ettiği 
düşünülen 
   
koşulların  tümüne  ulaşmada 
 

 
Şekil 12.18 Kettleman Hills atık dolgusunun yenilme öncesi kesiti. 
 

 
Şekil  12.19  Kettleman  Hills  atık  dolgu  astarında  mobilize  pik  ve  rezidüel  kesme  dayanımlarının  değişik  göreceli 
miktarları için yenilme olasılıkları. 
 
Duncan  (1999)  şevde  yenilme  zamanındaki  yenilme  zamanındaki  koşulların  makul  bir  setini 
koşulları  ortaya  koymada  yukarıda  tanımlanan  ortaya  koymada  geriye  analizlerden 
prosedürlere  benzer  prosedürlerin  kullanıldığı  üç  yararlanılmıştır.  Ayrıca,  daha  sonra  iyileştirme 
arazi  örneğine  ait  geriye  analiz  sonuçlarını  önlemleri  için  yapılan  analizlerde  kullanılan  sınır 
vermiştir.  Bu  üç  örnek,  bir  önceki  altbölümde  ele  denge  prosedürlerinin  aynısı  kullanılarak  analizler 
alınan  beş  örnek  ile  birlikte  Tablo  12.3’de  yapmak  suretiyle,  zemin  ve  şev  için  kullanılan 
özetlenmiştir.  Her  bir  örnek  için  geriye  analizle  prosedürün  geçerliliği  ortaya  konmuştur.  Bu 
ortaya konmuş önemli özellikler ifade edilmiştir. Bu  sağlama  işlemiyle,  iyileştirme  önlemlerini 
örneklerin  her  birinde  birkaç  değişkende  en  değerlendirmek  üzere  yapılan  analizlerin 
azından  bir  miktar  belirsizlik  söz  konusu  olup,  güvenilirliği arttırılmıştır. 
 
 195

Tablo 12.3 Geriye analiz örneklerinin ve sonuçlarının özeti. 
 

Örnek  Geriye analiz ile tanımlanan şartlar 
Örnek 1: doygun kil temel üzerinde   Geriye analizler hesaplama ile bulunan ve derinlikle artan dayanım oranlarını  
   dolgu     kullanarak zemin yüzeyindeki drenajsız kesme dayanımını ortaya koymuştur. 
Örnek 2: doğal yamaç  Geriye analizler rezidüel kesme dayanımlarını teyid etmiş ve yeraltı suyu  
   gözlemleri ile uyumlu bir piyezometrik seviye ortaya koymuştur.  
Örnek 3: toprak baraj  Geriye analizler rezidüel kesme dayanımlarının mobilize olduğunu göstermiş  
   ve daha sonra iyileştirme önlemlerinin değerlendirilmesinde kullanılan  
   piyezometrik seviyeleri ortaya koymuştur. 
Örnek 4: çok plastik kil dolgu  Başlangıçtaki geriye analizler kohezyonun önemsiz olduğunu göstermiştir.  
   Laboratuvar deneyleri ile desteklenen daha ileri analizler kesme  
   dayanımlarının pikten tamamen yumuşamışa düştüğünü ve yenilme  
   zamanında nispeten yüksek boşluk suyu basınçlarının bulunması gerektiğini  
   göstermiştir. 
Örnek 5: Kettleman Hills atık   Yenilmede mobilize olan kesme dayanımlarının pik ile rezidüel arasında bir  
   dolgu yenilmesi     yerde olduğunu ortaya koymada ve progesif yenilmenin oluştuğunu öne  
   sürmede probabilistik analizler kullanılmıştır. 
San Luis Barajı (Duncan, 1999)  Geriye analizler çok plastik kilde oluşan yıkama yamaçta rezidüel kesme  
   gerilmelerinin geliştiğini ortaya koymuştur. 
Olmsted heyelanı (Duncan, 1999;   Geriye analizler McNairy I formasyonu içi anizotrop kesme dayanımları ve  
   Filz vd., 1992)     şevde piyezometrik seviyeler ortaya koymuştur. 
La Esperanza Barajı (Duncan, 1999)  Geriye analizler piyezometrik seviyeleri ortaya koymuş ve breşik şeylin      
   hesaplanan kesme dayanımlarını teyid etmiştir. 
     
UYGULAMA PROBLEMLERİ VE GERİYE  dolgu kayması için benzer sonuçlar göstermişlerdir. 
ANALİZLERDE SINIRLAMALAR  Kettleman Hills durumunda kullanılan probabilistik 
 

Geriye  analizler  bir  şevde  yenilme  yöntemler, Filz vd. (2001) tarafından sunulan sonlu 

zamanındaki  koşullar  hakkında  önemli  bilgiler  elemanlar  analizlerinde  olduğu  gibi,  mobilize  olan 
sağlar; ancak, bu tür analizleri karmaşıklaştırabilen  kesme dayanımlarını anlamaya yararlı olmuştur.  
bazı  kısıtlamalar  ve  faktörler  bulunmaktadır.  Progresif  yenilmenin  meydana  gelmesi 
Bunlar aşağıda açıklanmıştır.   durumunda,  geriye  hesaplanan  kesme 
  dayanımlarının  yeniden  tasarım  için  elverişsiz 
Progresif Yenilme  olması  olasıdır.  Progresif  yenilmenin  meydana 
 

Sınır  denge  şev  duraylılık  analizlerinin  tümü  geldiği  çoğu  şevlerde  kayma  durduktan  sonra, 
için  geçerli  olan  temel  bir  varsayım,  kesme  dayanımlar  rezidüel  değerlere  düşecek  şekilde 
dayanımının  tamamının  kayma  yüzeyinin  tamamı  hareketlerin  büyük  olma  olasılığı  yüksektir;  geriye 
boyunca  aynı  anda  mobilize  olmasıdır.  Sadece  bir  analizler  daha  yüksek  değerlere  işaret  etse  bile, 
kesme dayanımı parametre setinin (yani c ve  için  yeniden  tasarımlarda  rezidüel  değerler 
tek  değer)  varsayılması  durumunda  (gerçekte  kullanılmalıdır.  Başlangıç  kayma  geometrisinden 
progresif  yenilme  sonucu  değerler  değişse  de)  hesaplanan  ortalama  değerlerin  kullanımı  tutucu 
geriye  hesaplanmış  değerler,  yenilme  düzleminde  olmayabilir.  
 
mobilize  olan  kesme  dayanımı  parametrelerinin 
Zamanla Azalan Dayanımlar 
sadece  bir  “ortalamasını”  temsil  ederler;  bu   

ortalama,  yenilme üzerinde  herhangi bir  noktadaki  Geriye  analizler  çoğu  zaman  ya  drenajsız 
gerçek  kesme  dayanımı  parametrelerini  temsil  dayanımların kullanıldığı kısa dönem koşulları veya 
etmeyebilir. Progresif yenilmelerin olduğu yerlerde  efektif gerilme kesme dayanımı parametrelerinin ve 
muhtemelen  durum  bundan  ibarettir.  Duncan  ve  dengeli  durum  sızma  veya  yeraltı  suyu  şartlarının 
Stark’ın  (1992)  Northolt  Kayması’nda  gösterdiği  kullanıldığı  uzun  dönem  koşullarında 
gibi,  kayma  geometrisinden  geriye  hesaplanan  uygulanmaktadır.  Ancak,  bu  koşullardan  uygun 
kesme  dayanımı  parametreleri  pik  veya  rezidüel  olan  birini  varsayan  geriye  analizlerle  kesme 
kesme  dayanımı  parametreleri  ile  uyumlu  dayanımı  için  en  kritik  değer  bulunamayabilir. 
olmamıştır.  Gilbert  vd.  (199b)  Kettleman  Hills  atık  Böyle  analizlerden  hesaplanan  drenajsız  kesme 
196

dayanımları,  yenilme  oluştuğu  zamanki  kesme  altbölümde  gösterilen  Örnek  1  şevi  için  drenajsız 
dayanımını  yansıtmalıdır.  Şevin  yakın  geçmişte  kesme  dayanımının  derinlikle  değiştiği  belliydi  ve 
kazılmış  olması  veya  inşaat  sırasında  yenilmesi  bu  hesaba  katıldığında,  kesme  dayanımının  sabit 
durumunda,  zemin  muhtemelen  şişmeye  kabul  edildiği  durumda  bulunandan  çok  farklı 
(genişlemeye)  maruz  kalmaktadır  ve  kesme  sonuçlar elde edilmişti.  
dayanımı ve duraylılık, yenilme meydana geldikten  Derinlikle  değişen  kesme  dayanımına  ek 
sonra  azalmaya  devam  edecektir.  Yeniden  tasarım  olarak,  kesme  dayanımını  etkileyen  ve  geriye 
için, geriye analizden belirlenenden çok daha düşük  hesaplamasını  karmaşıklaştıran  başka  kesme 
bir dayanım uygun olabilir.   dayanımı  değişim  şekilleri  de  vardır.  Böyle  bir 
İnşa  edilmelerinden  yıllar  sonra  yenilmiş  durum,  kesme  dayanımının  yenilme  düzleminin 
olsalar  dahi,  hesaplanan  dayanım  sadece  şevin  yönelimi  ile  değişmesi  (yani,  kesme  dayanımının 
yenilme  zamanındaki  dayanımı  temsil  eder  ve  anizotrop  olduğu  durum)  olarak  gösterilebilir;  bir 
dayanım  daha  da  azalıyor  olabilir.  İnşa  edildikten  başka örnek de, kesme dayanımının normal gerilme 
yıllar  sonra  yenilen  şevlerin  geriye  analizi  için,  ile  eğrisel  değişimidir  (yani,  Mohr  yenilme  zarfının 
boşluk  suyu  basınçları  çoğu  zaman  tahmin  edilen  eğrisel olduğu durumdur). Her iki durumda da tek 
yeraltı  su  seviyesine  göre  varsayılır  ve,  sızmanın  bir  c  veya    değerinin  geriye  hesaplaması,  kayma 
meydana  gelmesi  durumunda,  sızmanın  dengeli  yüzeyinin  yeri  ile  değişen  önemli  hatalara  yol 
durum  koşullarına  ulaştığı  kabul  edilir.  Londra  açabilir.  Geriye  analiz  için  kullanılan  kayma 
Kili’nde  meydana  gelen  çok  sayıdaki  kayma  ile  yüzeyinin  yönelim  ve  derinlik  açısından,  yeniden 
ilgili  eski  çalışmalarda  durum  muhtemelen  bu  tasarlanmış  şev  için  kritik  kayma  yüzeyinden  çok 
şekildedir.  Skempton  (1964)  Londra  Kili’nde  farklı  olması  durumunda,  geriye  hesaplanmış 
yenilen  çok  sayıdaki  şevin,  progresif  yenilmenin  kesme  dayanımları  uygulanamayabilir  ve  orijinal 
devam  etmekte  olduğundan  ve  dayanımın  (efektif  kayma  yüzeyininkinden  başka  bir  yüzeyin  uygun 
gerilme kesme dayanımı parametrelerinin) zamanla  kesme dayanımını temsil etmeyebilir.  
azalmasından  dolayı,    inşaattan  sonra  farklı  Kesme  dayanımlarını  geriye  hesaplamada 
zamanlarda  yenildiğini  ilk  olarak  öne  süren  kesme dayanımı için belirli bir modelin kullanılması 
araştırmacıdır.  Her  ne  kadar  Skempton  önemlidir.  Laboratuvar  verileri  veya,  indeks 
analizlerinde  hangi  boşluk  suyu  basınç  koşullarını  özellikleri  ile  kesme  dayanımı  arasındaki 
varsaydığını  açıkça  belirtmese  de,  görünüşe  göre  korelasyonlara  dayalı  olarak  yapılan  kesme 
dengeli  durum  sızma  koşulları  varsayılmış  ve  dayanımının  hesaplamaları  kesme  dayanım 
yeraltı  su  seviyelerinin  denge  durumu  koşullarına  parametrelerini  tahmin  etmede  yararlı  olabilir. 
eriştiği  kabul  edilmiştir.  Vaughan  ve  Walbancke  Ayrıca,  kesme  dayanımlarının  drenajsız  kesme 
(1973)  daha  sonra  Londra  Kili’nde  boşluk  suyu  dayanımları  ve  toplam  gerilmeler  ile  mi  yoksa 
basınçlarını ölçmüşler ve geçen yıllar içinde boşluk  drenajlı  kesme  dayanımları  ve  efektif  gerilmeler  ile 
suyu  basınçlarının  tedrici  olarak  arttığını  mi temsil edilmesi gerektiğinin de bilinmesi gerekir. 
göstermişlerdir.  Bu  durum,  yenilmede  zamanla  Benzer  şekilde,  şunların  olup  olmadığının  da 
ilişkili  rötarın  önemli  bir  kısmının  boşluk  suyu  bilinmesi önemlidir: 
 

basıncındaki  değişimlerden  ileri  gelebileceği  1. Zeminin anizotrop olması olasıdır ve anizotropi 

sonucuna  götürmüştür;  zaman  içinde  gelişen  yenilme  düzleminin  lokasyonunda  önemli  rol 
progresif  yenilme,  meydana  gelen  yenilmelerde  oynar. 
gerçekte sadece küçük bir rol oynamış olabilir.   2. Kesme  dayanımı  zarfı  c  ve    gerilmeye  bağlı 
 
olacak şekilde eğriseldir. 
Karmaşık Kesme Dayanımı Paternleri 
 
3. Drenajsız kesme dayanımı (su = c,  = 0) sabittir 
Çoğu durumlarda kesme dayanımının geriye 
veya derinlikle önemli ölçüde değişmektedir. 
hesaplanması,  zeminin  kesme  dayanımını  temsil   

etmede  bir  niceliğin  (c  veya  )  veya  en  çok  iki  Daha  önce  belirtildiği  gibi,  hesaplanması 
niceliğin  (c  ve  )  hesaplanmasını  içerir.  Gerçekte  gereken  uygun  kesme  dayanımının  drenajlı  mı 
kesme  dayanımı  çok  daha  karmaşık  olup,  kesme  yoksa drenajsız kesme dayanımı mı olduğuna karar 
dayanımı  bilgisi  geriye  hesaplanan  şeyi  ortaya  verilmesi  ve  yenilmeden  sonra  kesme  dayanımının 
koymada  yararlıdır.  Örnek  olarak,  bir  önceki  azalıp azalmaması da önemlidir.  
 197

DİĞER BELİRSİZLİKLER 
 
Kısa Tekrar 
  Şev  duraylılık  analizleri  çok  sayıda  belirsizlik 
 Progresif  yenilme  oluşmuşsa,  geriye  içerebilir  ve  bu  belirsizliklerin  bazılarının 
hesaplanmış  kesme  dayanımları  dikkatli  bir  nicelleştirilmesi  zor  olabilir.  Geriye  analizlerin 
şekilde kullanılmalıdır.  faydalarından  biri,  aynı  hataların  çoğunun  geriye 
 Kesme  dayanımlarının  geriye  analiz  ve  yeniden  tasarımın  ikisi  için  de  mevcut 
hesaplanmasında  laboratuvar  verileri  ve  olmasıdır.  Bu  nedenle,  dengeleyici  etkiler  söz 
deneyimler,  kılavuz  olabilecek  faydalı  konusudur  ve  hataların  net  sonucu  azalır  veya 
bilgiler  sağlayabilir.  Laboratuvar  verileri  tamamıyla  ortadan  kalkar.  Geriye  analizden  elde 
mevcut olmadığı zaman bile, sürtünme açısı  edilen sonuçlar diğer vasıtalarla elde edilen verilerle 
(’)  için  indeks  özelliklerine  bağlı  olarak  karşılaştırıldığı  zaman,  bu  durum  hatırdan 
makul tahminlerde bulunmak mümkündür.   çıkarılmamalıdır.  Örnek  olarak,  şev  duraylılık 
 Boşluk  basıncındaki  değişimlere  veya zemin  analizlerinde  göz  önüne  alınmayan  üç  boyutlu 
yapısının  yumuşamasına  bağlı  olarak,  etkiler  önemli  düzeyde  ise,  laboratuvar  deney 
yenilme  zamanında  kesme  dayanımlarının  sonuçları  geriye  analiz  sonuçları  ile  uyum 
önemli  derecede  azalıyor  olduğu  durumda,  göstermeyebilir.  Ancak,  şevin  iki  boyutlu  analizler 
geriye  hesaplanmış  kesme  dayanımları  ile yeniden tasarlandığı ve üç boyutlu etkilerin yine 
iyileştirici önlemlerin yeniden tasarımlarında  ihmal  edildiği  durumda,  geriye  hesaplanmış 
uygun olmayabilir.   değerlerin  kullanılması  uygun  olabilir.  Bununla 
 Kesme  dayanımı  parametrelerini  geriye  birlikte,  üç  boyutlu  etkilerin  ihmal  edilmesi,  geriye 
hesaplamak  için  uygun  bir  modelin  hesaplanan kesme dayanımı değerlerinin çok büyük 
varsayılması  önemlidir.  Eğrisel  Mohr  çıkmasına  neden  olacağından,  dikkatli 
yenilme  zarfları  ve  anizotropi,  geriye  davranılmalıdır. Ayrıca, şevin yeniden tasarımı için 
hesaplanmış  kesme  dayanımlarının  hatırı  sayılır  üç  boyutlu  etkilerin  bulunmaması 
geçerliliğini etkileyebilir.  durumunda, sonuçlar güvensiz tarafta kalabilir.  
 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
198

 
 
BÖLÜM 13 

Emniyet Katsayısı ve Güvenilirlik  
  
 
Emniyet  katsayısı  şev  duraylılığı  hakkında  veya  olasılık  kavramlarının  bazen  teknik  olmayan 
nicel bilgiler verir. F = 1,0 değeri şevin duraylılık ile  kimselere  açıklanmasının  daha  kolay  olmasıdır. 
duraysızlık sınırında bulunduğuna işaret eder; şevi  Ancak, bir şevin yenilme olasılığının sıfır olmaması 
duraylı  yapma  eğilimindeki  faktörler  ile  duraysız  ve  bir  şekilde  yenilme  olasılığının  bulunması  bazı 
yapmaya  çalışanlar  arasında  kesin  bir  denge  söz  kimseler  için  hoş  karşılanmayabilir.  Emniyet 
konusudur.  F’nin  1,0’den  küçük  olarak  hesaplanan  katsayısı  ve  güvenilirlik  birbirini  tamamlayıcı 
değeri,  uygulanan  koşullar  altında  şevin  duraysız  kavramlar  olup,  her  birinin  kendine  has  avantaj  ve 
olduğuna  ve  1,0’den  büyük  değeri  de  duraylı  dezavantajları vardır. Bunları sadece kavram olarak 
olduğuna işaret eder.   bilmek  yerine,  değerleriyle  bilmek  daha  yararlı 
Emniyet  katsayısının  mutlak  doğrulukla  olacaktır.  
hesaplanabilmesi durumunda F = 1,1 hatta F = 1,01   

gibi  bir  değer  kabul  edilebilir.  Ancak,  emniyet  EMNİYET KATSAYISININ TANIMLARI 

 

katsayısını hesaplamada kullanılan nicelikler daima  Şev  duraylılığı  için  emniyet  katsayısının  en 

belirli  bir  miktar  belirsizlik  içerdiğinden,  çok  kullanılan  ve  genelde  en  yararlı  olarak 
hesaplanan  emniyet  katsayıları  hiçbir  zaman  değerlendirilen tanımı, 
 

mutlak doğru olamaz. Bir şevin duraylı olacağından  zeminin kesme dayanımı 
emin olmak için büyük emniyet katsayılarına gerek  F =  (13.2) 
denge için gerekli kesme gerilmesi 
duyulur.  Emniyet  katsayısının  ne  kadar  büyük   

olması  gerektiği;  deneyim,  F’yi  hesaplamada  söz  şeklindedir.  Kesme  dayanımı  konusundaki 
konusu  olduğunu  düşündüğümüz  belirsizliğin  belirsizlik  çoğu  zaman  şev  duraylılığında  söz 
derecesi  ve  şevin  yenilmesi  durumunda  ortaya  konusu  olan  en  büyük  belirsizliktir  ve  bu  nedenle 
çıkacak sonuçlar tarafından belirlenir.   (George Sowers tarafından bilgisizlik katsayısı olarak 
Bir  şevin  güvenilirliği  (R),  şev  duraylılık  adlandırılan)  emniyet  katsayısının  kesme  dayanımı 
analizlerinde  söz  konusu  olan  belirsizlikleri  ile  doğrudan  ilişkilendirilmesi  mantıklı  olacaktır.  F 
doğrudan  göz  önüne  alan  alternatif  bir  duraylılık  değerinin  emniyet  için  yeterli  bir  marjin  sağlayıp 
ölçütüdür.  Bir  şevin  güvenilirliği,  şevin  yenilmeme  sağlamadığını  yargılamanın  bir  yolu,  “kesme 
olasılığı olup,   dayanımı  için  mümkün  olabilecek  en  düşük  değer 
  nedir?”  sorusunun  göz  önüne  alınmasıdır.  Bir  şev 
       R = 1 – Pf                   (13.1)  için F = 1,5 değeri, kesme dayanımının beklenenden 
 
%33  oranında  daha  düşük  olması  durumunda  bile 
Burada,  Pf  =  yenilme  olasılığı  ve  R  =  güvenilirlik 
(diğer faktörlerin hepsi de beklenenle aynı ise) şevin 
veya  yenilmeme  olasılığıdır.  Pf‘yi  hesaplama 
duraylı  olması  gerektiğine  işaret  eder.  Kesme 
yöntemi  bu  bölümde  daha  sonra  tanımlanmıştır. 
dayanımı  c  ve    veya  c’  ve  ’  cinsinden  temsil 
Şev  duraylılığını  karakterize  etmede  emniyet 
edildiği  zaman,  kesme  dayanımının  bu  iki 
katsayıları R veya Pf‘den daha çok kullanılmaktadır. 
bileşenine  aynı  emniyet  katsayısı  değerleri 
R ve Pf duraylılık için eşit derecede mantıklı ölçütler  uygulanır.  
olsa  da,  kullanımları  konusundaki  deneyim  fazla  Emniyet  katsayısının  bu  tanımı,  kayma 
değildir  ve  bu  nedenle  kabul  edilebilir  kılavuz  yüzeyi  boyunca  tüm  noktalarda  F’nin  aynı  olduğu 
değerler olarak alınmamaktadırlar.   varsayımına dayanır. Bu yaklaşım, (sözgelimi sonlu 
Yenilme  için  güvenilirlik  ve  olasılığın  elemanlar analiziyle) emniyet katsayısının her dilim 
kullanılmasında  bir  başka  düşünce  de,  güvenilirlik  için aynı olmadığını göstermek mümkün olduğundan 
200

ve  bu  nedenle  sınır  denge  analizlerinde  kullanılan  olanlarla  aynı  değildir  ve  bu  nedenle,  donatıya  ve 
varsayımların  doğru  olmadığından  dolayı,  böyle  zemin  dayanımına  ayrı  emniyet  katsayılarının 
analizlerin  makul  olup  olmadığı  sorusunu  uygulanması mantıklıdır. Bu işlem, güçlendirme ve 
gündeme getirir. Ancak, lokal emniyet katsayısının  ankraj  kuvvetlerini  önceden  faktörlendirmek 
geleneksel  sınır  denge  yöntemleriyle  hesaplanan  suretiyle  ve  bunları  analiz  sırasında  daha  ileri 
değerden  düşük  veya  yüksek  olabilmesi  gerçeğine  düzeyde  faktörlendirilmeyen  bilinen  kuvvetler 
rağmen, bu yöntemlerle hesaplanan ortalama değer,  olarak  duraylılık  analizlerine  dahil  etmek  suretiyle 
duraylılık için  geçerli  ve  çok  kullanışlı bir  ölçüttür.  başarılabilir.  
Geleneksel  sınır  denge  yöntemlerinden  belirlenen   

emniyet  katsayısı,  “kesme  dayanımı  şev  EMNİYET KATSAYISI ÖLÇÜTLERİ 

 

yenilmeden  önce  hangi  faktör  kadar  azaltılabilir?”  Belirsizliğin Önemi ve Yenilmenin Etkileri 

 
sorusunun  cevabıdır.  Bu  önemli  bir  sorudur  ve 
Herhangi  bir  durumda  kullanılan  emniyet 
yukarıda  tanımlanan  emniyet  katsayısının  değeri, 
katsayısı  değeri,  hesaplamaya  dahil  olan 
duraylılık  için  bugüne  kadar  geliştirilmiş  olan  en 
belirsizlikler ile ve yenilme sonucunda ortaya çıkan 
kullanışlı ölçütüdür.  
 
etkilerle  kıyaslanabilir  olmalıdır.  Kesme  dayanımı 
F’nin Alternatif Tanımları  ve  diğer  koşullarla  ilgili  belirsizlik  derecesi  ve 
 
yenilmenin  etkileri  ne  kadar  büyük  ise,  gerekli 
Şev  duraylılığında  bazen  F’nin  diğer 
emniyet katsayısı da o kadar büyük olmalıdır. Tablo 
tanımları  kullanılmaktadır.  Dairesel  kayma 
13.1’de bu kavrama dayalı F değerleri verilmiştir.   
yüzeyini  kullanan  analizlerde  emniyet  katsayısı   
bazen direnen momentin döndüren momente oranı  Corps of Engineers’ın Emniyet Katsayısı Ölçütleri 
olarak  tanımlanmaktadır.  Direnen  moment  kesme   

Tablo  13.2’de  listelenen  emniyet  katsayısı 

dayanımı  ile  orantılı  ve  dairesel  kayma  yüzeyi  ile 
değerleri  U.S.  Army  Corps  of  Engineers’ın  şev 
sınırlı  bir  kütlenin  dengesi  için  gerekli  kesme 
duraylılık  kılavuzundan  alınmıştır.  Bu  değerlerin, 
dayanımı  da  döndüren  moment  ile  orantılı 
koşulların  iyi  anlaşıldığı  ve  zemin  özelliklerinin 
olduğundan,  direnen  momentin  döndüren 
ayrıntılı  çalışıldığı  durumlardaki  dolgu  baraj 
momente  oranı  olarak  tanımlanan  emniyet 
şevlerine,  diğer  dolgulara,  kazılara  ve  doğal 
katsayısı,  (13.1)  eşitliği  ile  tanımlanan  emniyet 
yamaçlara  uygulanması  amaçlanmıştır.  Özellikle 
katsayısı  ile  aynıdır.  Geçmişte  kohezyona  ve  içsel 
barajlarda  olmak  üzere,  yenilme  etkilerinin  önemli 
sürtünme  açısına  bazen  farklı  emniyet 
olduğu  durumlarda  bu  çeşit  şev  ve  koşullar  için 
katsayılarının  uygulandığı  olmuştur.  Ancak, 
geleneksel ve güvenli uygulamaları temsil ederler.  
günümüzde  bu  çok  ender  olarak  yapılmaktadır. 
Emniyet  katsayısı  için  önerilen  ve  Tablo 
Dayanım  parametreleri  c  ve    veya  c’  ve  ’,  kesme 
13.2’de  verilen  değerler  deneyimlere  dayalı  olup 
dayanımı  ile  normal  gerilmeyi  veya  efektif  normal 
aynı  zamanda  mantıklıdır.  Ancak,  belirsizlik 
gerilmeyi  ilişkilendiren  denklemlerdeki  ampirik 
derecesinde  geniş  ölçüde  değişim  gösteren 
katsayılardır. Bunlara ayrı faktörler tayin etmek için 
koşullarda  emniyet  katsayısına  aynı  değerlerin 
açık bir sebep bulunmamaktadır ve böyle yapıldığı 
uygulanması  mantıklı  değildir.  Bu  nedenle,  Tablo 
takdirde  ortaya  çıkacak  olan  daha  büyük 
13.2’deki  emniyet  katsayılarının,  saha  incelemesi, 
karmaşıklıkların  ilave  analizlerle  aydınlatılması 
deney  ve  analizlerin  bir  projeden  diğerine  tutarlı 
veya  duraylılığın  yeterliğini  yargılamada  gelişmiş 
olduğu ve bu faktörlerle ilgili belirsizlik derecesinin 
bir  temel  olarak  alınması  mümkün 
çok  değişmediği  durumları  içeren  Corps  of 
görünmemektedir.  
Engineers’ın  projeleri  için  hazırlanmış  olması  bu 
Bir  şev  içindeki  güçlendirme  ve  ankraj 
anlamda  önemlidir.  Uygulamaların  ve  koşulların 
elemanları  stabilize  edici  kuvvetler  uygular.  Bu 
değiştiği  diğer  durumlarda  Tablo  13.2’deki  F 
kuvvetler,  zemin  dayanımında  olduğu  gibi, 
değerlerinin kullanılması uygun olmayabilir.  
büyüklüklerindeki belirsizliği yansıtacak şekilde bir   
emniyet  marjini  içermek  üzere  YENİLME OLASILIĞI VE GÜVENİLİRLİĞİ 
faktörlendirilmelidir.  Güçlendirici  ve  bağlayıcı   

Güvenilirlik  hesaplamaları,  belirsizliklerin 

(anchoring)  kuvvetlerde  belirsizliğe  neden  olan 
birleşik  etkilerini  değerlendirmede  olduğu  kadar 
sorunlar  zemin  dayanımında  belirsizliğe  neden 
 201

belirsizliklerin özellikle yüksek veya düşük olduğu  güvenilirlik  teorisinin  çoğu  zaman  mevcut  olandan 

durumlardaki  koşulları  ayırt  etmede  önemli  bir  daha  fazla  veri,  zaman  ve  çaba  gerektirdiği 
araçtır.  Potansiyel  bir  değeri  olduğu  gerçeğine  zannedildiğinden,  güvenilirlik  teorisi  rutin 
rağmen,  çoğu  jeoteknik  mühendisinin  aşina  jeoteknik  uygulamalarında  fazla 
olmadığı  terim  ve  kavramlar  içermesi  ve  kullanılmamaktadır.
  
Tablo 13.1 Emniyet katsayısı için önerilen en düşük değerler. 
 

  Analiz koşullarının belirsizliği 
Şev yenilmesinin maliyeti ve etkileri  Küçüka  Büyükb 
Daha tutucu tasarlanmış şev için maliyet artışı ile kıyaslanabilir onarım   1,25  1,5 
   maliyeti 
Daha tutucu tasarlanmış şev için maliyet artışından çok fazla onarım   1,5  2,0 veya daha büyük 
   maliyeti 
a Jeolojik yapı iyi anlaşıldığı, zemin koşullarının üniform olduğu ve ayrıntılı saha incelemelerinin sahadaki koşulları tutarlı, eksiksiz ve 

mantıklı bir şekilde tasvir ettiği zaman, analiz koşulları ile ilgili belirsizlik en düşük düzeydedir. 
b  Jeolojik  yapı  karmaşık  ve  iyi  anlaşılır  olmadığı,  zemin  koşullarının  bir  lokasyondan  diğerine  keskin  bir  şekilde  değiştiği  ve  saha 

incelemelerinin sahadaki koşulları tutarlı ve güvenilir bir şekilde tasvir etmediği zaman, analiz koşulları ile ilgili belirsizlik en yüksek 
düzeydedir. 
 
Tablo 13.2 U.S. Army Corps of Engineers’ın şev duraylılık kılavuzundan alınan emniyet katsayısı ölçütleri. 
 

  Gerekli emniyet katsayılarıa 
Şev çeşitleri  İnşaat bitimi içinb  Uzun dönem dengeli sızma için  Hızlı düşüm içinc 
Barajlar, seddeler ve diğer dolgu   1,3  1,5  1,0 – 1,2 
   şevleri ile kazı şevleric 
a Kayma veya büyük deformasyonların olduğu ve tasarım kesme dayanımlarını ortaya koymada geriye analizlerin yapıldığı şevler için 

daha düşük emniyet katsayıları kullanılabilir. Böyle durumlarda tasarım için düşük emniyet katsayılarının kullanımını  desteklemede 
probabilistik analizler yararlı olabilir. Düşük emniyet katsayıları ayrıca yenilme etkileri düşük olduğu zaman kontrol edilebilir. 
b  Uzun  dönem  duraylılığının  yetersiz  olduğu  bilgisinden  hareketle,  geçici  kazı  şevleri  bazen  sadece  kısa  dönem  duraylılığı  için 

tasarlanır. Böyle durumlarda özel bir dikkat gerekir ve muhtemelen yüksek emniyet katsayıları kullanılmalıdır.  
c  F  =  1,0  su  seviyelerin  dengeli  sızma  oluşturmaya  yetecek  kadar  uzun  süreli  olmadığı  koşullarda  maksimum  göl  seviyesinden  hızlı 

düşüme uygulanır. F = 1,2 düşümden önce uzun süre muhafaza edilen maksimum göl seviyesi için uygulanır. Hızlı düşümün normal 
bir operasyon olduğu pompajla depolama projelerindeki şevler için daha yüksek (1,3 – 1,4 gibi) emniyet katsayıları kullanılmalıdır.  
 
Harr  (1987)  güvenilirliğin  mühendislik  Christian vd. (1994), Tang vd. (1999), Duncan 
tanımını  şöyle  yapmıştır:  “Güvenilirlik,  bir  (2000)  ve  diğer  bazı  araştırmacılar,  güvenilirliğin 
nesnenin (eşya veya sistemin) gerekli performansını  şev  duraylılığında  kullanımına  dair  örnekler 
belirli  koşullar  altında  belirli  bir  süre  içinde  yeterli  sunmuşlardır.  Güvenilirlik  analizleri,  genellikle 
ölçüde  icra  etme  olasılığıdır.”  Mevcut  durum  için  mevcut  olandan  daha  fazla  veri,  zaman  veya  çaba 
uygulanma  şekli  itibariyle,  bir  şevin  güvenilirliği  olmaksızın  basit  şekillerde  uygulanabilir. 
şöyle  tanımlanabilir:  Bir  şevin  güvenilirliği,  şevin  Geleneksel  analizlerde  kullanılan  aynı  çeşit  ve 
belirli  tasarım  koşulları  altında  duraylı  kalma  miktardaki veriler ile aynı mühendislik yargıları ile 
olasılığıdır.  Bu  tasarım  koşulları  (sözgelimi)  inşaat  çalışmak suretiyle, yenilme olasılığı ve güvenilirliği 
bitimi,  uzun  dönem  dengeli  sızma,  hızlı  düşüm  için yaklaşık fakat faydalı değerlendirmeler yapmak 
koşulları ve belirli bir deprem büyüklüğünü içerir.   mümkündür.  
Bir  şevin  tasarım  ömrü  ve  duraylı  kalması  Basit  güvenilirlik  analizlerinin  sonuçları  aynı 
beklenen  süre  genellikle  doğrudan  ifade  edilmese  tür  veri,  yargı  ve  yaklaştırımları  kullanarak 
de,  çoğu  zaman  uzun  bir  süre  ve  muhtemelen  hesaplanan  emniyet  katsayılarından  ne  fazla  ne  de 
bugün  yaşayan  herhangi  bir  kimsenin  ömründen  eksik derecede daha doğrudur. Ne deterministik ne 
uzun  olarak  düşünülür.  Tasarım  koşulları,  belirli  de  güvenilirlik  analizleri  kesin  olsa  da,  ikisi  de 
dönüş  periyodundaki  depremleri  veya  oluşumları  değerlidir  ve  biri  diğerinin  değerini  arttırır.  Bu 
probabilistik  terimlerle  ifade  edilen  diğer  olayları  bölümde  tanımlanan  basit  güvenilirlik  analizleri, 
içerdiğinde,  zaman  elemanı  daha  doğrudan  bir  emniyet  katsayısını  hesaplamada  kullanılandan 
şekilde göz önüne alınabilir.  
202

biraz  daha  fazla  çaba  gerektirse  de,  şev  duraylılık  Tablo  13.3  Marin  County’deki  (California)  Hamilton 
analiz sonuçlarına önemli miktarda değer katar.   Hava  Üssü’nde  San  Francisco  Körfez  çamurunda  ölçülen 
  drenajsız kesme dayanımı değerleria.   
 
STANDART SAPMALAR VE DEĞİŞİM  Derinlik (ft)  Deney  su (ton/ft2) 
KATSAYILARI  10,5  UU  0,25 
 

Bir  zemin  özelliğini  ölçmede  birkaç  deneyin    UC  0,22 

11,5  UU  0,23 
kullanılması  halinde,  ölçülen  değerlerde  genellikle 
  UC  0,25 
bir  miktar  saçılma  olduğu  görülür.  Örnek  olarak, 
14,0  UU  0,20 
Marin  County’deki  (California)  Hamilton  Hava    UC  0,22 
Üssü’nde  San  Francisco  Körfez  çamurunda  ölçülen  14,5  UU  0,15 
ve  Tablo  13.3’de  verilen  drenajsız  dayanımları  göz    UC  0,18 
önüne  alınız.  Sahada  10  ile  20  ft  (3  ile  6  m)  arası  16,0  UU  0,19 
derinlikte  ölçülen  kesme  dayanımı  değerlerinde    UC  0,20 
belirgin  bir  sistematik  değişim  görülmemektedir.    UU  0,23 
Tablo  13.3’de  verilen  değerler  arasındaki    UC  0,25 
16,5  UU  0,15 
farklılıklar, Körfez çamurunun yerinde dayanımına 
  UC  0,18 
ait  doğal  değişimlerden  ve  deney  numunelerinde 
17,0  UU  0,23 
değişik  miktardaki  örselenme  etkilerinden  ileri    UC  0,26 
gelmektedir.  Standart  sapma,  bir  değişkenin  17,5  UU  0,24 
saçılımının  nicel  bir  ölçüsüdür.  Saçılma  ne  kadar    UC  0,25 
büyük ise, standart sapma da o ölçüde yüksek olur.   19,5  UU  0,24 
    UC  0,21 
a Serbest basınç (UC) ve konsolidasyonsuz‐drenajsız (UU) üç 
İstatistiksel Tahminler 
  eksenli basınç deneyinden ölçülen veriler. 
 
Yeterli  sayıda  ölçüm  yapılmış  olması 
değişim  katsayısıdır.  O  halde,  Tablo  13.3’deki 
durumunda,  standart  sapma  aşağıdaki  ilişkiden 
dayanımlar için değişim katsayısı şöyle bulunur: 
hesaplanabilir:   
 
                      COVsu = 0,033/0,22 = %15                (13.6) 
1 N
                           ( x  xort ) 2              (13.3) 
 

N 1 1 Burada, COVsu = Tablo 13.3’deki drenajsız dayanım 
  verilerinin değişim katsayısıdır.  
Burada,    =  standart  sapma,  N  =  ölçüm  sayısı,  x  =  Değişim  katsayısı  boyutsuz  olduğundan, 
ölçülen  değişken  ve  xort  =  değişkenin  (x)  ortalama  verilerdeki  saçılım  veya  bir  değişkenin değerindeki 
değeridir.  Standart  sapmanın  birimi,  ölçülen  belirsizlik  için  çok  elverişli  bir  ölçüttür.  Tablo 
değişkeninki ile aynıdır.  13.3’de  verilen  tüm  değerlerin  ikiye  katlanması 
Tablo  13.3’deki  20  adet  su  değerinin  halinde  standart  sapma  da  iki  katına  çıkar  fakat, 
ortalaması  0,22  ton/ft2  (0,215  kgf/cm2)’dir.  (13.3)  değişim katsayısı değişmez. Tablo 13.3’de özetlenen 
eşitliğini kullanarak hesaplanan standart sapma:  deneyler dikkatli bir şekilde kontrol edilen deneyler 
 
kullanılarak  yüksek  kaliteli  deneyler  üzerinde 
1 20
          s 
u 
19 1
( su  su ,ort ) 2 =0,033 ton/ft2    (13.4)  yapılmış  olup,  Hamilton  sahasındaki  Körfez 
çamuru  çok  üniformdur.  Bu  veriler  için  COVsu  = 
 
%15 değeri, beklenebilecek en düşük değerdir. Harr 
Burada,  su  =  drenajsız  kesme  dayanımı  ve  su,ort  =  (1987)  temsilci  değer  olarak  COVsu  =  %40 
ortalama  drenajsız  kesme  dayanımıdır  (=0,22  önermektedir. 
ton/ft2). Değişim katsayısı; standart sapmanın (pratik   
amaçlar için ortalama değer olarak alınan) beklenen  Yayınlanmış Verilere Dayalı Tahminler  
değişken değerine bölümü ile elde edilir:   
 
Zemin  özelliklerinin  değeri  jeoteknik 
                           COV =  / ortalama değer          (13.5)  mühendisliğinde çoğu zaman korelasyonlara dayalı 
 

Burada, COV = genellikle yüzde olarak ifade edilen  olarak  veya  zayıf  verileri  yargı  ile  birlikte 

değerlendirmek  suretiyle  tahmin  edilmekte  ve 
 203

yukarıda  gösterilen  standart  sapma  veya  değişim  hesaplayıp,  sonra  aradaki  farkı  6’ya  bölmek 
katsayısı  değerlerinin  hesaplanması  mümkün  suretiyle  bir  standart  sapma  değerini  tahmin 
olmamaktadır.  Güvenilirlik  analizleri  için  standart  etmede kullanılabilir: 
 
sapmalar  veya  değişim  katsayıları  gerekli 
 = (HCV – LCV) / 6                     (13.7) 
olduğundan,  bunların  değerlerinin  deneyim  ve   

yargı  ile  tahmin  edilebilmesi  elzemdir.  Değişik  Burada,  HCV  =  parametrenin  mümkün  en  yüksek 
zemin  özellikleri  ve  yerinde  deneyler  için  COV  değeri  ve  LCV  =  parametrenin  mümkün  en  düşük 
değerleri  Tablo  13.4’de  verilmiştir.  Bu  değerler  değeridir.  
güvenilirlik  analizleri  için  COV’nin  tahmin  3  kuralının  (sözgelimi)  bir  kumun  standart 
edilmesinde  kullanılabilse  de,  değer  aralıkları  penetrasyon  darbe  sayısı  ile  korelasyona  dayalı 
oldukça  geniştir  ve  bu  tür  bilgilerin  özel  olarak  bulunan  sürtünme  açısının  değişim 
durumlarda  COV’nin  rafine  edilmiş  katsayısının  hesaplanmasında  nasıl 
hesaplamalarında kullanılması mümkün değildir.   kullanılabileceğini göz önüne alınız: N60 = 20 değeri 
  için  ’  nün  en  olası  değeri  (MLV)  350  olarak  tahmin 
3 Kuralı  edilebilir. Ancak, hiçbir korelasyon kesin değildir ve 
SPT  darbe  sayısı  20  olan  belirli  bir  kum  için  ‘ 
 

Dai  ve  Wang  (1992)  tarafından  tanımlanan 

değeri  350’den  yüksek  veya  düşük  olabilir.  HCV 
pratik  bir  kurala  göre,  normal  dağılım  gösteren  bir 
değerinin  450  ve  LCV  değerinin    de  250  olarak 
değişkenin  tüm  değerlerinin  %99,73’ü  ortalamanın 
hesaplandığını  düşününüz.  Buna  göre,  (13.7) 
üç  standart  sapmalık  aralığına  düşer.  Bu  nedenle, 
eşitliğini kullanarak COV değeri, 
parametrenin mümkün en büyük değerlerinin HCV   

ve  mümkün  en  küçük  değerlerinin  de  LCV  olarak  450  250

,
ifade  edilmesi  durumunda,  bahsedilen  bu  uç                                 3,30                  (13.8) 
6
değerler  ortalama  değerin  üç  standart  sapma   

üstünde ve altındadır.  olarak  hesaplanır  ve  değişim  katsayısı  da  3,30/350  = 

3  kuralı,  önce  parametrenin  mümkün  en  %9 bulunur. 
büyük  ve  mümkün  en  küçük  değerlerini 
  
Tablo 13.4 Jeoteknik özelliklerin ve yerinde deneylerin değişim katsayıları. 
 

Zemin özelliği veya yerinde deney  COV (%)  Kaynaklar 

Birim ağırlık ()  3 – 7  Harr (1987), Kulhawy (1992) 
Batık birim ağırlık (b)  0 – 10  Lacasse ve Nadim (1997), Duncan (2000) 
Efektif gerilme sürtünme açısı (’)  2 – 13  Harr (1987), Kulhawy (1992), Duncan (2000) 
Drenajsız kesme dayanımı (su)  13 – 40  Harr (1987), Kulhawy (1992), Lacasse ve Nadim (1997) 
Drenajsız dayanım oranı (su/v’)  5 – 15  Lacasse ve Nadim (1997), Duncan (2000) 
Standart penetrasyon deneyi darbe sayısı (N)  15 – 45  Harr (1987), Kulhawy (1992) 
Elektrik konik penetrasyon deneyi (qc)  5 – 15  Kulhawy (1992) 
Mekanik konik penetrasyon deneyi (qc)  15 – 37  Harr (1987), Kulhawy (1992) 
Dilatometre deneyi uç direnci (qDMT)  5 – 15  Kulhawy (1992) 
Kanatlı kesme deneyi drenajsız dayanımı (sv)  10 ‐ 20  Kulhawy (1992) 
 
Yapılan  araştırmalar,  HCV  ve  LCV  arasında  Deneyimli mühendisler tarafından hesaplanan  
çok  düşük  olan  bir  değerler  aralığı  hesaplama  Cc / (1+e) değerlerinin ortalaması = 0,29 
 
eğilimi  olduğunu  göstermektedir.  Folayan  vd. 
45 laboratuvardan alınan Cc / (1+e) değerlerinin  
(1970)  tarafından  tanımlanan  böyle  bir  incelemede, 
San  Francisco  Körfez  çamuru  konusunda  deneyimi  ortalaması = 0,34    
 
olan çok sayıda jeoteknik mühendisinden Cc / (1+e)  Deneyimli mühendisler tarafından hesaplanan  
değerlerinin  olası  aralığını  hesaplamaları  Cc / (1+e) değerleri için ortalama COV = %8 
istenmiştir.  Bu  uygulamada  toplanan  veriler   

aşağıda özetlenmiştir:  45 laboratuvardan alınan Cc / (1+e) değerleri için 
   ortalama COV = %18 
204
 
hakkında bir kanıya varılabilir. Bu değerlerin kabul 
Deneyimli  mühendisler  Körfez  çamurunun  
edilebilir  olmadığı  anlaşıldığında,  değerlerde 
Cc./.(1+e)  değerini  yaklaşık  %15  içerisinde 
birtakım ayarlamalar yapmak gerekir.  
hesaplarken,  Cc/(1+e)  değerini  olduğundan  %55 
3  kuralı,  üç  standart  sapmanın  hemen 
kadar düşük bulmuşlardır.  hemen  tüm  popülasyon  aralığını  kapsadığı 
Christian  ve  Baecher  (2001),  mühendislerin  belirtilen  hesaplamada  basit  normal  dağılım 
(deneyimli  olanlar  dahil)  değerleri  hesaplama  kullanmaktadır. Bununla birlikte, aynı durum diğer 
yetenekleri  konusunda  özgüvenlerinin  yüksek  dağılımlar  için  de  geçerli  olup  (Harr,  1987),  3 
olduğunu  ve  bu  nedenle,  değerlerin  mümkün  kuralı  belirli  bir  olasılık  dağılımına  sıkı  bir  şekilde 
aralıklarını  gerçektekinden  daha  dar  bağlı değildir. 
hesapladıklarını  göstermiştir.  Mümkün  en  yüksek   
değer  (HCV)  ile  mümkün  en  küçük  değer  (LCV)  Grafiksel 3 Kuralı 
arasındaki  değer  aralığının  çok  küçük  olması   

durumunda,  3  kuralını  kullanarak  hesaplanan  Dai  ve  Wang’ın  (1992)  3  kuralının 
değişim  katsayısının  değeri  de  küçük  olur  ve  arkasındaki  mantık,  jeoteknik  mühendisliğinde 
analizlerde tutucu olmayan yanlılıklara neden olur.   drenajsız  kesme  dayanımının  derinlikle  değişimi 
İstatistiksel analize dayalı olarak, Christian ve  gibi  çok  sayıda  duruma  uygulanabilir  bir  grafik 
Baecher  (2001)  bir  örnekte  20  değer  içeren  yönteme  genişletilebilir.  Buna  dair  bir  örnek  Şekil 
değerlerin  beklenen  aralığının  standart  sapmanın  13.1’de verilmiştir.  
3,7  katı  olduğunu  ve  30  örnek  için  beklenen  değer  Grafiksel  3  kuralının  uygulanmasında  şu 
aralığının  da  standart  sapmanın  4,1  katı  olduğunu  adımlar kullanılır: 
 
göstermiştir.  Bu  bilgi,  3  kuralını  hafifçe  1. Parametrenin  derinlikle  birlikte  en  olası 
değiştirmek  suretiyle,  standart  sapmanın  ortalama değişimini temsil eden verilere düz bir 
hesaplanan  değerlerinin  doğruluk  derecesini  çizgi veya eğri çizilir.  
iyileştirmede  kullanılabilir.  Tahmini  yapan  2. Verilerin  mümkün  en  düşük  ve  mümkün  en 
kimsenin  deneyinin  20  ile  30  arasında  numune  büyük  değerlerini  temsil  eden  sınırlara  bir  düz 
içermesi  durumunda,  HCV  ile  LCV  arasındaki  çizgi  veya  eğri  çizilir.  Bu  çizgiler  geçerli  tüm 
değer  aralığını  6  yerine  4’e  bölmek  suretiyle,  verileri  kapsayacak  şekilde  yeterince  geniş 
standart sapma için daha iyi bir tahmin yapılabilir:  çizilmeli ve daha önce tartışılan ve bu sınırların 
 

 = (HCV – LCV) / 4                     (13.9)  çok  dar  hesaplanması  konusundaki  doğal 

 
eğilimlere  izin  verecek  şekilde  olmalıdır.  Şekil 
Değişim  katsayısını  hesaplamada  (13.9)  13.1’deki  bazı  noktaların  hesaplanan  en  düşük 
eşitliği kullanıldığı takdirde ’ nün değeri,      ve en yüksek sınırların dışında kaldığına dikkat 
 

450  250 ediniz;  bu  veri  noktalarının  hatalı  olduğu 

,

                               50                  (13.10)  düşünülmektedir.  

4
  3. Ortalama  artı  bir  standart  sapma  ve  ortalama 
olarak  hesaplanır  ve  değişim  katsayısı  da  50/350  =  eksi  bir  standart  sapmayı  temsil  eden  düz 
%14 bulunur.   çizgiler  veya  eğriler  çizilir.  Bu  çizgilerin 
3  kuralını  kullanarak,  geleneksel  ortalama  çizgiden  mümkün  en  yüksek  ve 
deterministik  jeoteknik  analizlerde  kullanılan  (aynı  mümkün  en  düşük  değer  sınırlarına  uzaklığı, 
miktar  ve  türdeki)  veriler  için  standart  sapma  ortalama  çizgiden  itibaren  aradaki  mesafenin 
değerlerini  tahmin  etmek  mümkündür.  Sadece  1/3’ü (veya yarısı) kadardır.    
 
sınırlı  miktarda  veri  mevcut  olduğu  zaman  ve 
Ortalama+1  ve  ortalama‐1  eğrileri  veya 
hiçbir  veri  mevcut  olmadığı  zaman  3  kuralı 
çizgileri,  aşağıda  tanımlanan  Taylor  dizisi 
kullanılabilir.  Mümkün  en  düşük  değerin 
yönteminde,  tek  değerlerle  temsil  edilebilen 
ortalamanın  iki  veya  üç  standart  sapma  altında  ve 
parametrelerin  kullanılma  şekli  ile  aynı  biçimde 
mümkün  en  büyük  değerin  de  ortalamanın  iki  üç 
kullanılırlar.  
standart  sapma  üstünde  olduğundan  hareketle, 
Grafiksel  3  kuralı  zeminlerin  dayanım 
yayınlanmış  kaynaklardan  elde  edilen  değişim 
zarflarının  karakterize  edilmesi  için  de  faydalıdır. 
katsayısı  değerlerinin  kabul  edilebilirlik  derecesi 
 205

Bu  durumda  nicelik  (kesme  dayanımı)  derinlik  EMNİYET KATSAYISININ DEĞİŞİM KATSAYISI 

 
yerine  normal  gerilme  ile  değişir,  fakat  prosedür 
Emniyet  katsayısı  ve  emniyet  katsayısının 
aynıdır.  Dayanım  zarfları  Şekil  13.2’de  görüldüğü 
değişim  katsayısı  (COVF)  bulunduktan  sonra, 
gibi, verilerin ortalamasını ve mümkün en düşük ile 
yenilmenin  güvenilirliği  ve  olasılığı  kolaylıkla 
mümkün  en  yüksek  değer  sınırlarını  temsil  edecek 
belirlenebilir.  Emniyet  katsayısı  bir  bilgisayar 
şekilde çizilir. Ortalama+1 ve ortalama‐1 zarfları, 
programı,  şev  duraylılık  diyagramları  veya  hesap 
ortalama çizgiden mümkün en yüksek ve mümkün 
tablosu  hesaplamalarıyla  bildik  şekilde  bulunur. 
en  düşük  değer  sınırlarına  uzaklık,  ortalama 
COVF  değeri  Taylor  dizileri  yöntemini  kullanarak 
çizgiden  itibaren  aradaki  mesafenin  1/3’ü  (veya 
yarısı) kadar olacak şekilde çizilir.   değerlendirilebilir. Bu işlemde şu adımlar kullanılır: 
 

  1. Şev  duraylılığını  analiz  etmede  kullanılan 

niceliklerin  standart  sapmaları  hesaplanır: 
örnek;  zeminlerin  kesme  dayanımları,  birim 
ağırlıklar, piyezomertrik seviyeler, şev dışındaki 
su seviyesi ve şev üzerindeki yükler.  
2. Taylor  dizisi  sayısal  yöntemini  (Wolff,  1994; 
U.S.  Army  Corps  of  Engineers,  1998) 
kullanarak, aşağıdaki formüllerin de yardımıyla 
emniyet  katsayısının  standart  sapması  ve 
değişim katsayısı hesaplanır: 
 

2 2 2
           F   F1    F2      FN    (13.11)  
 2   2   2 
 

      COVF = F / FMLV                           (13.12) 

 

       Burada,  F1  ( F1  F1 ) ’dir.  F1 , en  olası 
değeri  bir  standart  sapma  arttırılan  ilk 
parametre  değeriyle  hesaplanan  emniyet 

katsayısı  ve  F1 , en  olası  değeri  bir  standart 
sapma  azaltılan  ilk  parametre  değeriyle 
hesaplanan emniyet katsayısıdır.  
 

 
F1 ve  F1 değerlerini  hesaplamada,  diğer 
Şekil 13.1 Drenajsız kesme dayanımı profili için grafiksel  tüm  değişkenlerin  değeri  en  olası  değerlerinde 
3 kuralına örnek.  muhafaza  edilir.  Diğer  F2,  F3  .  .  .  FN  değerleri, 
  diğer değişkenlerin en olası değerlerine eksi artı bir 
Ortalama+1  ve  ortalama‐1  dayanım  standart sapma eklemek suretiyle hesaplanır. (13.12) 
zarflarını  elde  etmede  grafiksel  3  kuralının  eşitliğindeki  FMLV,  emniyet  katsayısının  tüm 
kullanımı,  dayanım  parametreleri  c  ve    için  ayrı  parametrelerin  en  olası  değerlerini  kullanarak 
standart  sapma  değerleri  kullanımına  tercih  edilir.  hesaplanan en olası değeridir. 
Dayanım parametreleri (c ve ), kesme dayanımının  F  değerlerini  (13.11)  eşitliğinde  yerine 
normal  gerilme  ile  değişimini  karakterize  eden  koymak  suretiyle,  emniyet  katsayısının  standart 
kullanışlı  ampirik  katsayılar  olsa  da,  birinci  sapması  (F)  hesaplanır;  emniyet  katsayısının 
dereceden  öneme  sahip  değildirler.  Önemli 
değişim  katsayısı  (COVF)  da  (13.12)  eşitliğinden 
parametre  kesme  dayanımı  olup,  kesme 
bulunur. FMLV ve COVF’nin ikisi de bilindiği zaman, 
dayanımındaki  belirsizliği  karakterize  etmede 
yenilme  olasılığı  (Pf)  Tablo13.5’den,  Şekil  13.3’den 
grafiksel  3  kuralı  kolay  bir  araç  olma 
veya  aşağıda  açıklanan  güvenilirlik  indeksinden 
özelliğindedir.    
bulunabilir.
 
 
206

 
Şekil 13.2 Kesme dayanımı zarfı için grafiksel 3 kuralı örneği. 
 

Tablo  13.5’de  ve  Şekil  13.3’de  emniyet 

                    LN 
ln( FMLV / 1  COVF2 )               (13.13) 
katsayısının  normal  dağılım  gösterdiği 
ln(1  COVF2 )
varsayılmıştır;  emniyet  katsayısının  hesaplanması   

çok  sayıda  çarpma  ve  bölme  işlemi  kapsadığı  için,  Burada, LN = lognormal güvenilirlik indeksi, FMLV  = 

öyle  olması  mantıklıdır.  Merkezî  sınır  teoremine  emniyet  katsayısının  en  olası  değeri  ve  COVF  = 
göre,  çok  sayıda  rastgele  değişkenin  toplanması  ve  emniyet katsayısının değişim katsayısıdır.  
çıkarılması,  işlem  sayısı  arttıkça  normal  dağılıma    ile  Pf  arasında  Şekil  13.5’te  verilen  ilişkiye 
yaklaşır.  Çarpma  ve  bölme  işlemleri  logaritmik  standart kümülatif normal dağılım fonksiyonu denir. Bu 
anlamda  toplama  ve  çıkarmaya  karşılık  fonksiyon,  olasılık  ve  güvenilirlik  konusunda 
geldiğinden,  emniyet  katsayısı  dağılımı  log‐normal  yazılmış çok sayıda kitapta bulunabilir. ’nın belirli 
dağılım  ile  incelenebilir.  Bu  nedenle,  emniyet  bir  değerine  karşılık  gelen  Pf  değerleri  Excel’deki 
katsayılarının  log‐normal  dağılımına  dair  bir  ispat  NORMSDIST  fonksiyonu  ile  hesaplanabilir.  Bu 
olmasa  da,  en  azından  makul  bir  yaklaşımdır.  fonksiyonun argümanı güvenilirlik indeksidir (LN). 
Emniyet  katsayısı  için  log‐normal  dağılım  Excel  programında  “Insert  function”  altında 
varsayımı,  bireysel  değişken  değerlerinin  log‐ “Statistical”dan  “NORMSDIST”i  seçiniz  ve  kutu 
normal  dağılım  göstermesi  gerektiği  anlamına  içine  LN  değerini  yazınız.  Alınan  sonuç 
gelmez.  Bu  yöntemi  kullanmak  için,  değişkenlerin  güvenilirliktir  (R).  Örnek  olarak,  LN  =  2,32  için 
dağılımı  ile  ilgili  özel  bir  varsayımda  bulunmaya 
sonuç 0,9898 olup, Pf = 0,0102’ye karşılık gelir. Tablo 
gerek yoktur.  
13.5  ile  Şekil  13.3  ve  13.5  bu  Excel  fonksiyonu 
 
kullanılarak geliştirilmiştir. 
GÜVENİLİRLİK İNDEKSİ 
   
Güvenilirlik  indeksi  (),  emniyetin  veya  YENİLME OLASILIĞI 
 
güvenilirliğin,  yenilme  olasılığı  ile  özel  bir  şekilde 
Emniyet katsayısının en olası değeri (FMLV) ve 
ilişkili  olan  alternatif  ölçütüdür.    değerleri,  Şekil 
emniyet  katsayısının  değişim  katsayısı  (COVF) 
13.4’te  görüldüğü  gibi,  F  =  1  (yenilme)  ve  FMLV 
hesaplandıktan  sonra,  yenilme  olasılığı  (Pf) 
arasındaki standart sapmaların sayısına işaret eder. 
’nın  kullanışlılığı,  yenilme  olasılığı  ve  aşağıdaki yollardan herhangi biriyle bulunabilir: 
 
güvenilirliğin  (Şekil  13.5’te  görüldüğü  gibi)    ile  1. Tablo 13.5’den 
olan  özel  ilişkisinden  ileri  gelir.  Log‐normal  2. Şekil 13.3’den 
güvenilirlik  indeksi  (LN)  FMLV  ve  COVF  değerlerini  3. (13.13)  eşitliğinden  hesaplanan  LN  ile  birlikte 
kullanarak (13.13) eşitliğinden bulunabilir:     Şekil 13.5’den 
 
4. (13.13)  eşitliğinden  hesaplanan  LN  ile  birlikte 
Excel fonksiyonu NORMSDIST’i kullanarak. 
 207

Tablo 13.5 F’nin log‐normal dağılımına dayalı yenilme olasılıkları (%). 
 

  COVF = emniyet katsayısının değişim katsayısı  
FMLVa  %10  %12  %14  %16  %20  %25  %30  %40  %50 
1,05  33,02  36,38  38,95  41,01  44,14  47,01  49,23  52,63  55,29 
1,10  18,26  23,05  26,95  30,15  35,11  39,59  42,94  47,82  51,37 
1,15  8,83  13,37  17,53  21,20  27,20  32,83  37,10  43,24  47,62 
1,20  3,77  7,15  10,77  14,29  20,57  26,85  31,76  38,95  44,05 
1,25  1,44  3,54  6,28  9,27  15,20  21,68  26,98  34,95  40,66 
1,30  0,49  1,64  3,49  5,81  11,01  17,30  22,75  31,26  37,48 
1,35  0,15  0,71  1,86  3,53  7,83  13,66  19,06  27,88  34,49 
1,40  0,04  0,29  0,95  2,08  5,48  10,69  15,88  24,80  31,70 
1,50  0,00  0,04  0,23  0,67  2,57  6,38  10,85  19,49  26,69 
1,60  0,00  0,01  0,05  0,20  1,15  3,71  7,29  15,21  22,40 
1,70  0,00  0,00  0,01  0,06  0,49  2,11  4,84  11,81  18,75 
1,80  0,00  0,00  0,00  0,01  0,21  1,18  3,18  9,13  15,67 
1,90  0,00  0,00  0,00  0,00  0,08  0,65  2,07  7,03  13,08 
2,00  0,00  0,00  0,00  0,00  0,03  0,36  1,34  5,41  10,91 
2,20  0,00  0,00  0,00  0,00  0,01  0,10  0,56  3,19  7,59 
2,40  0,00  0,00  0,00  0,00  0,00  0,03  0,23  1,88  5,29 
2,60  0,00  0,00  0,00  0,00  0,00  0,01  0,09  1,11  3,70 
2,80  0,00  0,00  0,00  0,00  0,00  0,00  0,04  0,66  2,60 
3,00  0,00  0,00  0,00  0,00  0,00  0,00  0,02  0,39  1,83 
a  FMLV, parametrelerin en olası değerlerini kullanarak hesaplanan emniyet katsayısı. 
  
Yenilme Olasılığının Yorumlanması  Deneyimler,  geleneksel  uygulamalara  göre 
 
tasarlanan  şevlerin  yenilme  olasılıklarının  çoğu 
Olasılık  hesaplamaları  yenilme  olasılığı  olarak 
zaman  %1  civarında  olduğunu  göstermektedir; 
tanımlanan  olay,  ille  de  yıkıcı  bir  yenilme  olayı 
fakat,  emniyet  katsayısında  olduğu  gibi,  Pf’nin 
olarak  düşünülmemelidir.  Sığ  kaymalı  bir  şevde 
uygun  değeri  yenilme  sonucundaki  etkilere  bağlı 
(sözgelimi)  yenilmenin  yıkıcı  olma  olasılığı  yok 
olmalıdır.  
gibidir.  Şev  kolaylıkla  onarılabiliyorsa  ve  başka 
Yenilme  olasılığının  önemli  bir  avantajı, 
ciddî  ikinci  etkiler  yoksa,  sığ  kayma  yıkıcı 
potansiyel  yenilme  maliyetine  dayalı  olarak  kabul 
olmayabilir.  Ancak,  onarım  maliyeti  çok  yüksek 
edilebilir  bir  riskin  değerlendirilebilmesidir.  Örnek 
olan  veya  önemli  bir  projeyi  tehir  etme  potansiyeli 
olarak,  sonuçları  aşağıda  verilen  bir  proje  için  iki 
olan bir şev yenilmesi yıkıcı olanıdır. Her ne kadar 
alternatifi göz önüne alınız: 
iki  durum  için  yenilme  olasılığı  terimi  kullanılsa  da,   

sonuçta  ortaya  çıkan  durumların  farklı   Durum A. Dik şevler, inşaat ve arazi maliyetleri 

karakterlerine dikkat etmek gerekir.   = $100.000, Pf = 0,1. 
Yıkıcı  yenilme  ile  daha  az  önemli  olan   Durum  B.  Az  eğimli  şevler,  inşaat  ve  arazi 
performans  problemleri  arasındaki  bu  farkın  maliyetleri = $400.000, Pf = 0,01. 
önemine  atfen,  Corps  of  Engineers  elverişsiz   

performans  olasılığı  terimini  kullanmaktadır  (U.S.  Daha  ileri  bir  varsayım  olarak,  yenilmenin 
Army  Corps of  Engineers,  1998). Hangi  terminoloji  birincil  ve  ikincil  etkilerini  göz  önüne  almak 
kullanılırsa  kullanılsın,  analiz  edilen  olayın  suretiyle,  yenilme  kayıplarının  iki  durumda  da 
sonuçtaki  etkilerini  hatırda  tutmak  ve  yenilme  $5.000.000  olduğunu  düşününüz.  A  durumunda 
olasılığı  teriminin  kullanıldığı  yerlerde  yenilme  inşaat  maliyeti,  arazi  ve  olası  yenilme  maliyeti  = 
kelimesinden ürkmemek gerekir.   $100.000  +  (0,1)($5.000.000)  =  $600.000’dır.  B 
  durumunda  toplam  maliyet  $400.000  + 
Yenilme Ölçütleri Olasılığı  (0,01)($5.000.000)  =  $450.000’dır.  Yenilmenin  olası 
  maliyeti  ve  ayrıca  inşaat  ile  arazi  maliyetleri  göz 
Yenilme  olasılığı  için  evrensel  olarak  kabul  önüne  alındığında,  B  durumunun  genel  maliyeti 
edilmiş  uygun  bir  değer  bulunmamaktadır.  daha düşüktür.  
208

 
Şekil 13.3 F’nin lognormal dağılımına dayalı yenilme olasılıkları., 
 
sismik  deformasyonları  azaltmak  üzere,  bitişikteki 
alanı  stabilize  etmek  amacıyla  kumla  doldurulması 
planlanmıştır.  Kazı  hacmini  azaltmak  için,  hendek 
şevleri  normal  uygulamalardakinden  daha  dik 
eğimli  yapılmıştır.  Şekil  13.6’da  görüldüğü  gibi, 
şevlerin kazı eğimi 0,875:1 (yatay:düşey)’dir. 
 

 
Şekil 13.4 LN ile olasılık dağılım ilişkisi. 
 
Maliyet  analizi  bile  yapılmadan  kabul 
edilebilir  riskin  ne  olduğunu  belirlemede  Pf, 
emniyet  katsayısından  daha  iyi  bir  değerlendirme 
fırsatı  sunmaktadır.  Çoğu  kimse  onda  bir  şans  ile 
yüzde  bir  şans  arasındaki  karşılaştırmayı,  emniyet 
katsayısının  1,3  gibi  bir  değerini  1,5  gibi  başka 
değerle karşılaştırmadan daha iyi anlayabilir.  
Örnek:  Ağustos  1970’de  San  Francisco  Körfezi’nde 
su  altında  yaklaşık  100  ft  (30  m)  derinliğinde  bir 
hendek  kazılmıştır.  Hendeğin,  yeni  inşa  edilecek 
olan   hafif   navlun   gemi   (LASH)   terminalindeki    
Şekil 13.5 Pf’nin  ile değişimi.
 
 
 209

 
Şekil 13.6 San Francisco Körfezi’nde su altı şev yenilmesi. 
 
Hendeğin  yaklaşık  500  ft  (150  m)’lik  bir  esnada  kumla  doldurulmuştur.  Yenilme  ile  ilgili 
kısmının  kazılmasından  sonra,  20  Ağustosta  daha  fazla  bilgi  Duncan  ve  Buchignani’de  (1973) 
kepçe  operatörü  birkaç  saat  önce  çamur  aldığı  bulunabilir.  
derinliğe  kazı  kovasının  indirilemediğini  Şekil  13.1’de  sahadaki  Körfez  çamurunun 
gözlemiştir.  Su  kazısı  donanımında  mevcut  olan  Duncan  (2000)  tarafından  şevin  güvenilirlik 
yandan  taramalı  bir  sonar  cihazı  ile  iki  saatte  analizini  yapmak  üzere  hazırlanan  drenajsız  kesme 
hazırlanan  dört  enine  kesitte  hendeğin  250  ft’lik  dayanımı  değişim,  ortalama  ve  ortalama  artı 
kesiminde  bir  yenilme  meydana  geldiği  standart  sapma  ile  ortalama  eksi  standart  sapma 
gözlenmiştir. Enine kesit Şekil 13.6’da verilmiştir.  çizgileri  verilmiştir.  Örselenmemiş  numunelerde 
Daha  sonra  ikinci  bir  yenilme  olmuş  ve  şevin  yapılan ölçümlere göre, körfez çamurunun ortalama 
diğer 200 ft’lik kısmını hareket ettirmiştir. 2000 ft  batık birim ağırlığı 38 lb/ft3 (0,61 g/cm3) ve standart 
(600 m) uzunluğundaki hendeğin geri kalan kısmı  sapması 3,3 lb/ft3 (0,053 g/cm3)’dür.  
yaklaşık  dört  ay  boyunca  duraylı  kalmış  ve  bu 
 
Tablo 13.6 San Francisco Körfez çamurunda 0,875:1,0 eğimli su altı şevi için güvenilirlik analizi. 
 

Değişken  Değerler  F  F 

Drenajsız kesme dayanımı  Şekil 13.1’deki ortalama çizgisi 
FMLV = 1,17   ‐ 
Batık birim ağırlık  b(ort) = 38 lb/ft3 
Drenajsız kesme dayanımı  Şekil 13.1’deki ortalama +  çizgisi  F+ = 1,33  0,31 
Şekil 13.1’deki ortalama ‐  çizgisi  F‐ = 1,02 
Batık birim ağırlık  Ortalama +  = 41,3 lb/ft3  F+ = 1,08  0,20 
Ortalama ‐  = 34,7 lb/ft3  F‐ = 1,28 
 
Tablo 13.7 LASH terminali hendek şevi analiz sonuçları. 
 

Durum  Eğim (Y:D)  FMLV  COVFa (%)  Pf (%)  Hendek hacmib (yd3) 

İnşa edilmiş hali  0,875 : 1,0  1,17  %16  %18     860.000 
Daha az eğimli A  1,25 : 1,0  1,3  %16  %6  1.000.000 
Daha az eğimli B  1,6 : 1,0  1,5  %16  %1  1.130.000 
a  Dayanımın ve birim ağırlığın COV‘leri tüm durumlar için aynı olduğundan, COVF‘nin değeri tüm durumlar için aynıdır. 
b  İnşa edilmiş durum için yenilmeden sonra ilave bir 100.000 yd3’lük kaymış malzeme kazılmak zorunda kalınmıştır (1 yd3 = 0,76 m3)   
 
Dayanımın  ve  birim  ağırlıkların  ortalama  değişimin  F  değeri  0,31;  birim  ağırlık  değişimi 
değerleri  (FMLV)  ve  ortalama  artı  standart  sapma  için  F  değeri  0,20’dir.  Dayanım  değişiminden 
ile  ortalama  eksi  standart  sapma  kullanarak  ileri  gelen  F  her  zaman  önemli  olsa  da,  birim 
hesaplanan  emniyet  katsayısı  değerleri  Tablo  ağırlık  değişiminden  gelen  F  değerinin  bu 
13.6’da verilmiştir. Körfez çamuru dayanımındaki  durumda  yüksek  olması  sık  karşılaşılan  bir  olay 
210

değildir.  F  değerinin  büyüklüğü  bu  durumda  Daha  az  eğimli  A  ve  B  alternatifleri,  Corps  of 
batık birim ağırlığının 38 lb/ft3 gibi çok düşük bir  Engineers’ın  Tablo  13.2’de  özetlenen  emniyet 
değerinden  ileri  gelmiştir.  Bu  nedenle,  ±3,3  katsayısı ölçütleri ile uyumludur.  
lb/ft3‘lük bir değişimin etkisi önemlidir.  Tablo  13.7’de  özetlenene  benzer  bir 
Emniyet  katsayısının  standart  sapması  ve  parametrik  çalışma;  karar  vermede  ve  tasarım 
değişim  katsayısı  (13.11)  ve  (13.12)  eşitliğinden  grubu  üyeleri  ile  müşteri  arasında  iletişimi 
hesaplanır:  geliştirmede  bir  temel  oluşturur.  Çalışma,  üç 
 
  durum  için  inşaat  maliyeti  hesaplamalarını 
2 2 yapmak  ve  yenilmenin  potansiyel  maliyetini 
                 F   0    0    = 0,18     (13.14)   ortaya  koymak  suretiyle  genişletilebilir.  Bu 
 2   2 
 
yaklaşım,  ne  kadar  riskin  kabul  edilebilir 
          COVF = 0,18 / 1,17 = %16                 13.15)  olduğuna  karar  vermek  için,  tasarım  grubuna  ve 
 
müşterilere  önemli  bir  temel  oluşturur.  Tasarımı 
FMLV’nin  ve  COVF’nin  bu  değerlerine  yönlendirmede  sadece  emniyet  katsayıları 
karşılık  gelen  yenilme  olasılığı,  daha  önce  hesaplandığından,  1970  yılında  bu  tür  bir 
tartışılan  dört  yöntemden  herhangi  biri  ile  değerlendirme yapılmamıştır. 
bulunabilir.  Excel  fonksiyonu  NORMSDIST’i   
kullanarak  Pf  =  %18  bulunur.  Böyle  yüksek  bir 
yenilme  olasılığı  geleneksel  uygulamalardakilerle  Kısa Tekrar 
 
ile uyumlu değildir. Kavram her ne kadar 1970’de   Şev  duraylılık  analizlerindeki  en  büyük 
şev  tasarlandığında  yeni  ortaya  çıkmış  olsa  da,  belirsizlik,  kesme  dayanımındaki 
saha  koşulları  1,17  kadar  düşük  emniyet  belirsizliktir. 
katsayısını  emin  bir  şekilde  kullanacak  kadar  iyi   Emniyet  katsayısının  en  çok  kullanılan  ve 
bilinmekteydi;  yenilme  öyle  olmadığını  gösterdi.  genellikle en faydalı tanımı şöyledir: 
Bu  deneyime  göre,  böyle  düşük  bir  emniyet   

katsayısı  ve  yüksek  bir  yenilme  olasılığının  zeminin kesme dayanımı 

F = 
normal  uygulama  sınırlarını  aştığı  ortadadır.  denge için gerekli kesme gerilmesi 
 
Yenilme  olasılığı  yenilmeden  sonra  hesaplanmış   Herhangi  bir  durumda  kullanılan  emniyet 
(Duncan,  2000)  ve  1970  tasarımına  kılavuzluk  katsayısının  değeri,  hesaplama  ve  yenilme 
edememiştir.  Geriye  bakıldığında,  hesaplanan  sonundaki  etkiler  ile  ilgili  belirsizlikleri 
yenilme  olasılığının  %18  olduğu  bilinseydi,  dengelemelidir.  
hendek  şevlerinin  eğiminin  fazlalığı  ile  ilgili   Güvenilirlik  hesaplamaları,  belirsizliklerin 
tasarım değiştirilebilirdi.   birleşik  etkilerini  değerlendirmede  ve 
Hendek  içine  kayan  çamur  ile  fazladan  belirsizliklerin  özellikle  yüksek  veya  düşük 
yapılan  kum  dolgunun  maliyeti,  daha  dik  eğimli  olduğu  durumlardaki  belirsizlikleri  ayırt 
şev  inşasıyla  tasarruf  edilen  miktarla  yaklaşık  etmede iyi bir araçtır.  
aynıdır.  Beklenen  tasarrufun  gerçekleşmemiş   Standart  sapma,  bir  değişkenin  saçılımının 
olması,  yenilmenin  konuyla  ilgili  herkesi  alarma  nicel  bir  ölçüsüdür.  Saçılma  ne  kadar  fazla 
geçirmesi  ve  yenilme  sonucunda  proje  sahibinin  ise,  standart  sapma  da  o  kadar  büyüktür. 
özgüveninin  azalması  göz  önüne  alındığında,  Değişim  katsayısı,  standart  sapmanın 
0,875:1,0  eğimde  şev  kazmanın  yanlış  bir  karar  değişkenin  beklenen  değerine  bölünmesi  ile 
olduğu ortaya çıkmaktadır.   elde edilir. 
Su  altı  şevlerinin  daha  az  eğimli  kazılması   3  kuralı,  önce  parametrenin  mümkün  en 
durumunda  yenilme  olasılığının  hangi  düzeyde  büyük  ve  mümkün  en  küçük  değerlerini 
olacağını  belirlemek  üzere  daha  ileri  analizler  hesaplayıp,  sonra  aradaki  farkı  6’ya  bölmek 
yapılmıştır.  Tablo  13.7’de  özetlendiği  gibi,  iki  suretiyle bir standart sapma değerini tahmin 
ilave durum daha incelenmiştir. Analizler, Hunter  etmede kullanılabilir.  
ve  Schuster’ın  (1968)  derinlikle  doğrusal  artan 
 
kesme  dayanımı  için  geliştirdiği  ve  Ekler 
kısmında  verilen  diyagramlar  ile  yapılmıştır. 
 211

 Emniyet  katsayısı  ve  emniyet  katsayısının  Olayın  sonuçtaki  etkilerini  tanımak  ve 
değişim  katsayısı  (COVF)  bulunduktan  yenilme teriminden ürkmemek gerekir. 
sonra, yenilmenin güvenilirliği ve olasılığı   Yenilme  olasılığının  başlıca  avantajı 
Taylor  dizileri  sayısal  yöntemini  (emniyet  katsayısının  tersine),  hesaplanan 
kullanarak kolaylıkla belirlenebilir.  maliyete  ve  yenilme  sonucundaki  etkilere 
 Olasılık  hesaplamaları  yenilme  olasılığı  göre  kabul  edilebilir  risk  derecesinin 
olarak  tanımlanan  olay  ille  de  yıkıcı  bir  değerlendirilebilmesidir. 
yenilme olayı olarak düşünülmemelidir.  
 
 

 
  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
212

 
 
BÖLÜM 14 

Duraylılık Analizlerinin Önemli Ayrıntıları 
  
 
Şev  duraylılık  hesaplamalarının  ne  ölçüde  yapılmasıyla, kritik kayma yüzeyini bulmak hemen 
güvenilir  olduğu,  analizlerde  kullanılan  zemin  her zaman mümkündür.  
özelliklerinin  geçerliliğine,  şev  ve  yeraltı   
geometrisine  ve  boşluk  suyu  basınçlarına  bağlıdır.  Kritik Kayma Yüzeyleri 
 
Sonuçların  güvenilirliği  de  hesaplama 
Bir  kritik  dairenin  yerinin  bulunması,  sonsuz 
prosedürlerinin  diğer  birkaç    özelliğine  bağlı  olup, 
bir  şevde  kritik  kayma  yüzeyinin  derinliğinin 
şunları içerir: 
bulunmasından daha zordur. Kritik dairenin yerinin 
 
bulunması,  daire  merkezi  ve  yarıçapının  değiştiği 
KRİTİK KAYMA YÜZEYLERİNİN YERLERİ 
  sistematik  bir  arama  gerektirir.  Bu  tür  aramalar 
Basit  şevlerde  kritik  kayma  yüzeyinin  yerini  genellikle  aramanın  otomatik  olarak  yapıldığı  bir 
iyi  bir  doğruluk  derecesi  ile  bulmak  mümkündür.  bilgisayar  programı  ile  gerçekleştirilir.  Özel  arama 
Örnek  olarak,  sürtünme  açısı  sabit  (yenilme  zarfı  yöntemlerinin  ayrıntıları  programdan  programa 
doğrusal)  olan  kuru  ve  kohezyonsuz  homojen  bir  değişir.  Kullanılan  özel  yöntemin  anlaşılması  ve 
şevin  kritik  kayma  yüzeyi  şev  yüzeyi  ile  örtüşür;  aramayı  kontrol  edebilmek  için  aramanın  kapsamlı 
sonsuz  bir  şev  için  emniyet  katsayısı  F  =  olması önemlidir.  
tan’/tan‘dır.  Kritik  kayma  yüzeyi  çoğu  zaman  Kritik dairelerin yerini bulmak için bilgisayar 
deneme‐yanılma  ile  bulunmalıdır.  Kritik  kayma  programlarında  kullanılan  şemaların  çoğu,  aranan 
yüzeyi,  Mohr  yenilme  zarfının  eğrisel  olduğu  veya  dairelerin başlama noktası için bir başlangıç tahmini 
şev yüzüne yakın yerde sızma koşullarının üniform  gerektirir.  Başlangıç  tahmini  genellikle  kritik 
olmadığı  (hidrolik  eğimlerin  değiştiği)  durumda,  dairenin  merkezinin  yerinin  ve  yarıçapının  tahmin 
kohezyonsuz  zeminden  oluşan  homojen  şev  için  edilmesine  dayanır.  Kullanılan  arama  şemasına 
bile deneme‐yanılma ile bulunmalıdır.   bağlı  olarak,  aramayı  başlatmak  için  ya  spesifik  bir 
  başlangıç  dairesi  tanımlanır  veya  bir  daire 
Sonsuz Şev  merkezleri  ağı  tanımlanır.  Yarıçapın  değeri 
 
genellikle aşağıdakilerden biri yoluyla hesaplanmak 
Bulunması  en  kolay  kritik  kayma  yüzeyi, 
suretiyle tayin edilir: 
sonsuz  şevdeki  kayma  yüzeyidir.  Sonsuz  şevde   

kayma  yüzeyi  şev  yüzüne  paralel  bir  düzlemdir.   Dairelerin teğet olduğu bir çizginin derinliği 

Kritik  kayma  yüzeyinin  yeri,  en  düşük  emniyet   Dairelerin geçtiği bir nokta 
katsayısını  veren  kesme  düzleminin  derinliğinin   Dairelerin yarıçapı. 
 
bulunmasını içerir. Kohezyonsuz (c = 0 veya c’ = 0) 
Aramada  kullanılan  spesifik  şemaya  bağlı  olarak, 
zeminler  için  kritik  düzlem,  sızma  koşulları  başka 
başlangıç bilgisi tek bir başlangıç deneme dairesinin 
türlü  olmadığı  sürece,  sürtünme  açısı  en  düşük 
yarıçapını  veya  araştırılması  gerekli  bir  yarıçaplar 
katman  içinde  yer  alır.  Saf  kohezyonlu  (  =  0) 
aralığını  tanımlayabilir.  Kritik  dairenin  yerini 
zeminlerde  kritik  kayma  yüzeyi  genellikle  kesme 
bulmaya  yönelik  bir  aramayı  başlatmada  aşağıdaki 
dayanımının  derinliğe  oranının  (c/z)  en  düşük 
kılavuz bilgiler kullanılabilir.  
olduğu  derinlikte  bulunur;  kritik  kayma  yüzeyi, 
Merkez  noktasının  yeri:  Bir  kritik  daire  için  merkez 
kesme  dayanımı  sabit  olan  herhangi  bir  katmanın 
noktasının olası yeri, tamamen sürtünmeli (c, c’ = 0) 
tabanından  geçer.  Duraylılığın,  her  bir  katmanın 
veya  saf  kohezyonlu  (,  ’  =  0)  zeminden  oluşan 
tepesinden  ve  tabanından  geçen  kayma 
basit  ve  homojen  şevlerin  durumundaki  kritik 
yüzeylerinin  kontrol  edilmesi  şeklinde 
214

dairelerden  elde  edilen  bilgilerle  hesaplanabilir.   

Kohezyonsuz  bir  şevde  kritik  kayma  yüzeyi  şev  dairenin aranması ve başlangıç dairesi olarak kritik 
yüzü  ile  örtüşen  bir  düzlemdir.  Daireler  ile  bir  topuk  dairesini  kullanmak  suretiyle  diğer  çeşit 
arama  yapıldığı  takdirde  kritik  “daire”  çok  sığ  ve  (değişik  yarıçap,  değişik  teğet  noktaları)  dairelerin 
yarıçapı da çok büyük olur. Kritik daire esasen şev  incelenmesidir.  
 
yüzüne  paralel  bir  düzleme  dönüşür.  Kritik 
dairenin  merkezi,  şevin  orta  noktasında  şev 
yüzeyine dik bir çizgi üzerinde yer alır (Şekil 14.1a). 
Bunun aksine, saf kohezyonlu bir şevde kritik daire 
mümkün  olan  en  büyük  derinlikten  geçer.  Bu 
durumda  kritik  dairenin  merkezi  şevin  orta 
noktasından  geçen  bir  düşey  çizgi  üzerinde 
bulunur1 (Şekil 14.1b)1. İki durumda da (c = 0 ve  = 
0)  kritik  dairenin  merkezi,  şevin  orta  noktasından 
geçen  bir  çizgi  üzerinde  yer  alır;  çizginin  düşeyle 
yaptığı açı, mobilize sürtünme açısı olarak bilinen d 
açısıdır  (yani,  d  =  tan/F)  (Şekil  14.2).  Bu  bilgiye 
dayalı olarak, düşeyle d açısı yapacak şekilde şevin 
orta noktasından geçen bir çizgi (Şekil 14.2’de O‐P) 
çizmek  suretiyle,  diğer  şevler  için  kritik  dairenin 
merkezi  tahmin  edilebilir.  Mobilize  sürtünme 
açısını  (d)  belirlemek  amacıyla,  genellikle  yeterli 
büyüklükte  bir  emniyet  katsayısı  tahmin  edilir. 
Kritik  daireyi  aramada  başlangıç  için  iyi  bir  nokta, 
O‐P  çizgisi  boyunca  şev  tepesinden  itibaren  şev 
yüksekliği veya iki katı bir mesafedir (Şekil 14.2’de 
C  noktası).  Ayrıca,  düşey  çizgi  ile  şev  yüzüne  dik   
Şekil  14.1  (a)  Saf  kohezyonsuz  (c,  c’  =  0)  ve  (b)  saf 
çizilen  çizgi arasındaki  bölgede  (Şekil  14.2’de  taralı 
kohezyonlu (, ’ = 0) şevlerde kritik daireler için merkez 
alan)  herhangi  bir  nokta  da  makul  bir  başlangıç  noktalarının yerleri.  
noktası olabilir.    

  Merkez  Noktası  Koordinatları  ve  Yarıçapı  İçin  Artışlar: 

Yarıçap  (dairelerin  derinliği):  Kritik  dairenin  yerini  Arama  şemalarında  daire  kullanan  çoğu  bilgisayar 
belirlemek  üzere  bir  arama  yapıldığı  zaman,  programları,  en  düşük  emniyet  katsayısı  elde 
dairelerin  enine  kesitteki  tüm  malzemelerden  edilene  kadar  merkez  koordinatlarını  ve  yarıçapı 
geçtiğinden  emin  olmak  gerekir.  Belirli  bir  sistematik artışlar yaparak değiştirir. Arama yoluyla 
katmanın  kesme  dayanımının  c  =  sabit  ve    =  0  enine  kesitteki  önemli  özelliklerin  tespit  edilmesi 
olması  durumunda,  kritik  daire  daima  (her  zaman  için,  merkez  noktası  koordinatları  ve  yarıçapı 
olmamakla birlikte) genellikle katmanın tabanından  değiştirmede  kullanılan  artışların  yeterince  küçük 
geçer.  Kesme  dayanımı  sabit  olan  her  katmanın  olması  önemlidir.  Bunun  için,  artışların  kesit 
tabanından  geçen  daireler  analiz  edilmelidir.  içindeki  en  ince  katmanın  kalınlığının  belirli  bir 
Ayrıca,  aşağı  doğru  arama  yapma  yerine,  derin  fraksiyonundan  daha  büyük  olmaması  gerekir. 
dairelerle  başlamak  ve  aramayı  yukarı  doğru  Bahsedilen  bu  kalınlığın  dörtte  biri  ile  yarısı 
sürdürmek  genellikle  daha  etkindir.  Arama  derin  arasında bir uzunluk bu amaç için uygundur. Enine 
daireler  ile  başlatıldığında,  deneme  daireleri  çoğu  kesitte  ince  katman  bulunmadığı  zaman,  şev 
katmanları  keser  ve  daireler  emniyet  katsayısı  yüksekliğinin  onda  biri  (0,1)  ile  yüzde  biri  (0,01) 
düşük  olan  katmanlara  doğru  yönelir. Faydalı bir  arasında bir arama artışı uygundur. Hesaplama hızı 
diğer  strateji   de,   şev   topuğundan   geçen   kritik  yüksek mevcut bilgisayarlar, şev yüksekliğinin %1’i 
 
(0,01H)  kadar  arama  artış  uzunlukları  için  önemsiz 
1  Bu  sadece  530’den  daha  az  eğimli  şevler  için  geçerli  olsa  da, 
sayılabilecek  derecede  biraz  daha  uzun  bir 
pratikteki pekçok durumu kapsamaktadır.  
hesaplama zamanı gerektirir. 
 215

  

 
Şekil 14.2 Kritik daireleri aramak için, başlama merkez noktasının tahmin edilmesi. 
 

Çoklu  Minimumlar:  Basit  şevlerde  bile  birden  fazla  katsayısı  1,124,  derin  daireninki  ise  1,119’dur.  Bu 
yerel  en  düşük  emniyet  katsayısı  veren  daireler  durumda  iki  yerel  minimum  arasında  dairelerden 
bulunabilir.  Yani,  dairenin  yerel  minimumdan  daha  derin  olanı  en  kritik  daireyi  temsil  eder.  Bu 
herhangi  bir  yönde  biraz  uzaklaştırılması  halinde  örnek, temel derinliğinde nispeten küçük değişimler 
emniyet  katsayısı  artar.  Bir  örnek  olması  olduğunda  kritik  dairenin  yerinin  oldukça  farklı 
bakımından,  Şekil  14.3’de  verilen  basit,  saf  olabileceğini  ve  hatta  bazı  durumlarda  en  düşük 
kohezyonlu ( = 0) şevleri göz önüne alınız. Temelin  emniyet  katsayısına  sahip  iki  farklı  kritik  dairenin 
kalınlığı  hariç,  bu  şevler  birbiriyle  özdeştir.  Şekil  bulunabileceğini göstermektedir.  
14.3a’da  görülen  şevin  temel  kalınlığı  30  ft  (9,1  En  düşük  emniyet  katsayısına  sahip iki  farklı 
m)’dir. Burada görülen dairelerin ikisi de en düşük  kritik  daire  içeren  bir  şeve  ait  başka  bir  örnek  de 
minimumları  temsil  etmektedir;  sığ  dairenin  Şekil  14.4’de  verilmiştir.  Kohezyonsuz  dolguda 
emniyet  katsayısı  1,124,  derin  daireninki  ise  yerel  en  düşük  emniyet  katsayısı  sığ  ve  sonsuz  bir 
1,135’dir.  Topuktan  geçen  daire  biraz  daha  kritik  şev  mekanizmasına  karşılık  gelmektedir.  Bu  sığ 
olduğundan,  genel  anlamda  en  düşük  emniyet  kayma yüzeyi için emniyet katsayısı 1,44’dür. Diğer 
katsayısını temsil eder. Şekil 14.3b’deki şevin temeli  bir yerel minimum da kil temelin tabanından geçen 
biraz daha derin ve 46,5 ft (14,2 m)’dir. Bu şev için  derin  daire  için  söz  konusudur.  Bu  derin  daire  için 
de  yerel  en  düşük  emniyet  katsayısını  veren  daire  emniyet  katsayısı  1,4  olup,  aynı  zamanda  bu  şevin 
sayısı  iki  olup,  emniyet  katsayıları  aynıdır  (1,124);  genel  en  düşük  emniyet  katsayısıdır.  Şekil  14.3  ve 
en düşük emniyet katsayısı aynı olan iki kritik daire  14.4’deki  gibi  durumlarda  zemin  profilinin  sığ  ve 
söz konusudur. Şekil 14.3c’de verilen üçüncü şevin  derin  kısımlarının  ikisini  de  birden  incelemek  için, 
temeli 60 ft (18,3 m)’dir. Yine bu şevde de iki yerel  çoklu aramaların yapılması önemlidir.  
minimum  söz  konusudur;  sığ  dairenin  emniyet   
216

 
Şekil 14.3 Benzer veya aynı emniyet katsayısı değerlerindeki lokal kritik daireler.  
 
Kritik  daire  için  aramalar  elle  yapıldığında,  arama  için  başlama  noktasının  girdi  verisi  olarak 
enine kesitin tüm kısımlarının incelenmesi kolay bir  tanımlanmasına  izin  verirler.  Bu  nedenle,  farklı 
işlemdir.  Ancak,  arama  işleminin  otomatik  olarak  başlama  noktaları  kullanmak  suretiyle,  birbirinden 
yapıldığı  bilgisayar  programları  kullanıldığında,  bağımsız  çok  sayıda  arama  yapmak  mümkündür. 
şevin  ve  temelin  tüm  potansiyel  bölgelerinin  Enine  kesitin  her  yerinin  incelendiğinden  ve  en 
incelendiğinden  ve  kritik  dairenin  bulunduğundan  kritik  kayma  yüzeyinin  bulunduğundan  emin 
emin  olacak  şekilde  özen  gösterilmelidir.  Otomatik  olmak  için,  farklı  başlama  noktaları  kullanarak 
arama  seçeneği  olan  çoğu  bilgisayar programları,   birkaç arama yapılmasında fayda vardır.  
   

 
Şekil 14.4 İki yerel kritik kayma yüzeyi ve en düşük emniyet katsayısı içeren şev örneği. 
 217

Kritik  dairenin  yerini  bulmada  kullanılan  bir  katsayısını veren kayma yüzeyini bulmada iki farklı 

yol,  daire  merkezi  için  en  düşük  emniyet  yaklaşım  kullanılmaktadır.  Birincisinde,  uygun  bir 
katsayısına  karşılık  gelen  kritik  bir  yarıçap  minimizasyon veya optimizasyon şemasıyla birlikte 
bulunana kadar, her bir deneme merkez noktası için  kayma  yüzeyi  sistematik  olarak  değiştirilir.  Bu 
yarıçapı değiştirmektir. Belirli bir daire merkezi için  yöntemin  uygulama  şekli,  sayısal  programlama 
yarıçaplar  değiştirildiğinde,  çoklu  yerel  kullanan ileri düzey şemalar ile çok daha basit olan 
minimumlar  bulunabilir.  Örnek  olarak,  Şekil  doğrudan  sayısal  teknikler  arasında  değişir  (örnek; 
14.5’de  emniyet  katsayısının,  merkezi  genel  en  Baker,  1980;  Celestino  ve  Duncan,  1981;  Arai  ve 
kritik  dairenin  merkezi  olan  bir  dairenin  yarıçapı  Tagyo,  1985;  Nuyen,  1985;  Li  ve  White,  1987;  Chen 
(derinlik)  ile  değişimi  görülmektedir.  Tanımlanan  ve Shao, 1988). 
merkez  noktasında  emniyet  katsayısı  için  birkaç  Dairesel  olmayan  kritik  kayma  yüzeyinin 
yerel  minimum  olduğu  görülmektedir.  Böyle  yerini  belirlemede  ikinci  yaklaşım,  deneme  kayma 
durumlarda  yarıçapları  geniş  aralıklarda  yüzeylerini  seçmede  rastgele  bir  süreç 
değiştirmek  ve  bu  davranışı  yakalamak  için  kullanılmasıdır.  Belirtilen  sayıdaki  kayma  yüzeyi 
nispeten  küçük  artış  miktarları  kullanmak  gerekir.  incelenene  kadar  işleme  devam  edilir  (örnek; 
Bunu  yapmanın  uygun  bir  yolu,  minimum  ve  Boutrop  ve  Lovell,  1980;  Siegel  vd.,  1981).  Rastgele 
maksimum  yarıçapları  (veya  teğet  çizgisi  kotunu)  kayma yüzeylerinin yerini tespit etmede bir rastgele 
ve  yarıçapları  değiştirmede  kullanılan  uygun  bir  sayı türeticisi kullanılır. 
artış  miktarını  seçmektir.  Yarıçapları  değiştirmede  Dairesel  olmayan  kritik  kayma  yüzeyini 
kullanılan  artış  en  ince  katman  kalınlığının  dörtte  bulmada kullanılan yöntem ile bir ilgisi olmaksızın, 
biri ile yarısı arasında olmalıdır. Denenen her daire  kritik  kayma  yüzeyinin  potansiyel  yeri,  arama  için 
merkezi  için  kritik  yarıçapı  bulmada  yarıçapın  ya  bir  başlangıç  noktası  olarak  ya  da  aramada 
değiştirilmesi  hesaplama  açısından  etkin  bir  yol  sınırlar  uygulamak  şeklinde  tahmin  edilmelidir. 
olmasa  da  (bu  durumda  belki  de  gerekenden  çok  Dairesel  olmayan  kayma  yüzeyinin  başlangıç  yeri 
fazla daire analiz edilebilmektedir), bu yolla faydalı  için  iyi  bir  tahmin,  kritik  dairesel  kayma  yüzeyinin 
bilgiler elde edilebilir. Bu yöntem özellikle emniyet  yeridir.  Kritik  dairenin  yerinin  bulunması  ve  sonra 
katsayısının,  merkez  noktasının  lokasyonuyla  nasıl  kritik  daire  üzerinde  birkaç  (4  ile  10  arası)  nokta 
değiştiğini  gösteren  konturları  çizmede  çok  kullanarak,  denenecek  ilk  dairesel  olmayan  kayma 
kullanışlıdır. Seçilen bir dizi merkez noktası için en  yüzeyinin  tanımlanması,  çoğu  zaman  işe 
anlamlı  konturlar,  her  nokta  için  kritik  yarıçapa  yaramaktadır.  Başlangıç  noktalarının  yerleri, 
(emniyet katsayısına) karşılık gelen noktalardır.   dairesel olmayan en kritik kayma yüzeyini bulmada 
  kullanılan  yönteme  uygun  şekilde  değiştirilir. 
Dairesel Olmayan Kesme Yüzeyleri  Arama  devam  ederken  dairesel  olmayan  kayma 
 
yüzeyine  ilave  noktalar  eklenebilir.  Bu  yöntem 
Dairelerden  daha  fazla  değişken 
özellikle  ince  ve  daha  zayıf  zemin  zonlarının 
içermelerinden  dolayı,  dairesel  olmayan  kritik 
bulunmadığı  durumların  çoğunda  iyi  iş 
kayma  yüzeylerinin  bulunması  çok  daha  zordur. 
görmektedir.  Alternatif  olarak,  belirgin  zayıf 
Daireler,  merkezin  x  ve  y  koordinatları  ve  yarıçap 
zonlarının  bulunması  halinde,  zayıf  zonlardan 
olmak  üzere  üç  değer  ile  tanımlanmaktadır. 
geçen  bir  kayma  yüzeyi  başlangıç  noktası  olarak 
Dairesel  olmayan  kayma  yüzeyleri,  kayma  yüzeyi 
seçilebilir.  
üzerindeki  her  nokta  için  iki  değerle  (x  ve  y  ile) 
Özellikle  ince  ve  zayıf  bir  katmanın 
tanımlanırlar.2  Dairesel  olmayan  kayma  yüzeyini 
duraylılığı kontrol etme olasılığı bulunduğu zaman, 
karakterize  etmek  için  gerekli  nokta  sayısına  bağlı 
kayma yüzeyinin bir kısmı zayıf zonu takip eden bir 
olarak,  aramadaki  değişkenlerin  sayısı  oldukça 
dairesel  olmayan  kayma  yüzeyi  ile  başlamak 
fazla olabilir. 
genellikle  daha  iyidir.  Böyle  bir  yüzey,  şeve  daha 
Dairesel  olmayan  kayma  yüzeylerinin 
sağlam  bir  örtü  malzemesinden  girebilir  veya 
konumlarını  değiştirmede  ve   en   düşük   emniyet 
çıkabilir.  Bu  durum  oluştuğu  zaman,  kayma 
 
2  Bunun  istisnası,  noktaların  ya  şev  yüzeyinde  bulunması  ya  da 
yüzeyinin şev tepesi ve topuğundaki eğimi aktif ve 
bir  yarık  profilinin  tabanında  bulunması  şeklinde  ilave  pasif  kesme  düzlemlerinin  eğimlerine  uyumlu 
kısıtlamaların olduğu, kayma yüzeyinin uç kısımlarıdır.  olarak seçilmelidir. Aktif ve pasif zonlar daha sonra 
218

ele  alınacaktır.  Şevin  tepesine  yakın  yerde  kayma  şekilde  seçilir.  Şev  topuğuna  yakın  yerde  kayma 
yüzeyi genellikle yatay ile 45‐650 açıyla şeve girecek   yüzeyi  genellikle  şevi  yatayla  25‐450  açı  yaparak 
terkedecek şekilde seçilir.  
 

 
Şekil  14.5  Tabakalı  zeminden  oluşan  bir  temel  üzerindeki  dolgu  için  emniyet  katsayısının  daire  derinliği  (yarıçap)  ile 
değişimi.  
 
Dairelerin  durumunda  olduğu  gibi,  dairesel  emniyet  katsayısı  üzerinde  etkili  olabilirler.  Ani 
olmayan kayma yüzeylerinin bulunmasında kayma  düşüm  analizinde  kullanılan  geometride  derinliği 
yüzeyi  için  birkaç  başlama  noktası  seçilmesi  ve  az olan şev koruma malzemelerinin ihmal edilmesi, 
aramaya  bunların  her  biri  ile  başlanması  uygun  emniyet  katsayısının  önemli  derecede  küçük 
olur.  Başlangıç  kayma  yüzeyleri  zeminde  çıkmasına  ve  tasarımda  gereksiz  tutuculuğa  neden 
duraylılığı  etkilemesi  beklenen  değişik  zonlardan  olabilir.  
geçmelidir.  Ayrıca,  ince  katmanların  etkilerinin  Enine  kesit  ayrıntılarının  önemini  ortaya 
doğru bir şekilde değerlendirilebilmesi için, kayma  koymak  için,  Şekil  14.6’da  verilen  baraj  dolgusunu 
yüzeyi  üzerindeki  noktaların  konumunu  göz önüne alınız. Dolgunun 19 ft (5,8 m)’lik bir hızlı 
değiştirmede yeterince küçük artışların kullanılması  düşüme  maruz  kalması  söz  konusu  olup,  şev 
da  önemlidir.  Bu  amaç  için,  en  ince  katman  duraylılık  hesaplamaları  U.S.  Army  Corps  of 
kalınlığının yarısı veya şev yüksekliğinin %1’i (0,01  Engineers (1970) prosedürü kullanılarak yapılmıştır. 
yatay)  uygundur.  Çoğu  durumlarda  birden  fazla  Hesaplamalar,  analizde  kullanılan  enine  kesite 
minimumun  bulunabileceği  hatırdan  riprap  ve  filitre  malzemelerini  dahil  ederek  ve 
çıkarılmamalıdır.  etmeyerek  iki  değişik  şekilde  yapılmıştır.  Filitre  ve 
  riprap  malzemesi  kullanılmadığı  zaman, 
Enine Kesit Ayrıntılarının Önemi  malzemenin  gövde  malzemesi  ile  aynı  olduğu 
 
varsayılmıştır.  Emniyet  katsayıları  Şekil  14.6’da 
Enine kesiti karmaşık olan dolgu barajlarında 
özetlenmiştir. Riprap ve filitre malzemelerinin dahil 
en  azından  birkaç  emniyet  katsayısı  yerel 
edildiği  analizlerde  emniyet  katsayısı  1,09 
minimumu  verecek  çok  sayıda  farklı  malzeme 
bulunmuştur.  Riprapın  hesaba  katılmadığı 
bulunabilir. Her bir potansiyel kayma yüzeyinin ve 
durumda  emniyet  katsayısı  0,84’e  düşmüş  olup, 
mekanizmasının  aranıp  bulunması  gerekir.  Ayrıca, 
emniyet  katsayısında  yaklaşık  %23’lik  bir  azalımı 
enine  kesiti  olabildiğince  ayrıntılı  şekilde 
ifade  eder.  U.S.  Army  Corps  of  Engineers’ın  (1970) 
modellemek gerekir;  çünkü  bu  ayrıntılar  duraylılık 
bu  durumda  önerdiği  emniyet  katsayısının  1,0 
üzerinde  etkili  olabilir.  Örnek  olarak,  bir  toprak 
olduğu göz önüne alındığında, riprap ve filitrelerin 
barajın  memba  yüzündeki  şev  koruma  (riprap) 
hesaba  katılmadığı  durumda  emniyet  katsayısı 
malzemesi  ve  bununla  ilişkili  filitreler,  düşümden 
kabul  edilebilir  durumdan  kabul  edilmez  duruma 
kaynaklanan  sığ  kaymaya  karşı  duraylılık  ve 
dönüşmektedir.  
 219

Kısa Tekrar  verilmiştir. Bu derin dairenin emniyet katsayısı 1,21 
  olup,  daha  sığ  olan  sonsuz  şev  kayma 
 Homojen  şevlerdeki  bilinen  kritik  yüzeyininkinden yüksektir. Ancak, kaymanın derin 
dairelerin  durumundan  hareketle,  kritik  daire  boyunca  meydana  gelmesi  durumunda, 
daire için bir başlangıç tahmini yapılabilir.   etkileri  çok  daha  önemli  olur.  Dolguda  sığ  yüzey 
 Zemin  profilini  tamamıyla  incelemek  ve  boyunca  kayma,  sadece  malzemenin  şev  yüzünden 
çoklu  minimumları  tespit  etmek  için,  aşağı  sıyrılmasını  içerir  ki,  en  çok  bir  onarım 
aramalara  birkaç  değişik  başlangıç  problemi  demektir.  Bunun  aksine,  derin  daire 
noktasından başlanmalıdır.  boyunca  kayma,  dolgunun  yeniden  inşasını 
 Aramalar  derinde  başlatıldığında,  sığ  gerektirebilir.  Sonuç  olarak,  emniyet  katsayısı  1,15 
derinlikte  başlatılanlara  göre  daha  başarılı  ve  daha  kritik  olan  sığ  kayma  yüzeyi  kabul 
olmaktadır.   edilebilir  iken,  daha  derin  yüzey  ve  ona  eşlik  eden 
 Bir  aramada merkezin  yerini  ve  dairelerin  1,21’lik emniyet katsayısı kabul edilemez.  
yarıçapını  değiştirmede  kullanılan  mesafe  Tasarım  için  bazen  birden  fazla  yenilme 
artışları,  zemindeki  en  ince  katman  mekanizmasının  ve  eşlikçi  emniyet  katsayılarının 
kalınlığının  yarısından  fazla  olmamalıdır.  bulunması  gerekir.  Olabildiğince  çok  sayıda  yerel 
Artışlar  tipik  olarak  şev  yüksekliğinin  olarak  kritik  kayma  yüzeyinin  bulunması  iyi  bir 
onda  biri  (0,1)  ve  yüzde  biri  (0,01)  kadar  uygulamadır.  Bazı  durumlarda,  önemli  olan  fakat 
seçilmektedir.  Bilgisayarların  mevcut  yerel  minimum  emniyet  katsayısını  temsil  etmeyen 
hızları,  küçük  artışları  zamanda  çok  fazla  kayma  yüzeylerinin  incelenmesi  de  önemlidir. 
bir kayıp olmadan halledebilmektedir.   Kritik  olmayan  kayma  yüzeylerinin  incelenmesinin 
 Dairesel  olmayan  kayma  yüzeylerini  gerekli  olduğu  yerler  için iyi  bir  örnek,  eski  maden 
aramada elverişli başlangıç noktaları kritik  atık  barajlarıdır.  Bu  barajlardaki  çökel  türü 
daireden  başlanarak  veya  şev  içindeki  çoğunlukla  kritik  kayma  yüzeyinin  sığ  bir  “yüz” 
zayıf  zonları  tespit  ederek  tahmin  olduğu  kohezyonsuz  malzemelerdir.  Sığ  kaymanın 
edilebilir.    etkileri  önemsiz  olabilir;  fakat,  derin  kaymalardan 
 Dairesel  olmayan  kayma  yüzeylerini  kaçınılmalıdır.  Bu  sorunla  ilgili  olarak,  değişik 
aramak  için  noktaları  kaydırmada  derinliklere  sarkan  kayma  yüzeylerini  kullanarak 
kullanılan  en  küçük  artışlar  zemindeki  en  duraylılık  hesaplamaları  yapılabilir.  Daha  sonra, 
ince  katman  kalınlığının  yarısından  fazla  varsayılan  kayma  derinliği  için  emniyet  katsayısı 
olmamalıdır.  Artışlar  tipik  olarak  şev  değişimi incelenir ve kayma derinliğinin müsamaha 
yüksekliğinin onda biri (0,1) ve yüzde biri  edilebilir  olup  olmadığına  karar  verilir.  İzin 
(0,01) kadar seçilmektedir.  verilebilir  sınırdan  daha  derine  inen  kayma 
 Enine  kesitin  kritik  kayma  yüzeyinin  yüzeyleri  için  en  düşük  emniyet  katsayısı 
yerini  ve  emniyet  katsayısını  gereklilikleri  ortaya  konur.  En  düşük  emniyet 
etkileyebilecek  tüm  ayrıntılar  şev  katsayısını temsil etmeyen derin kayma yüzeylerini 
duraylılık  analizlerinde  kullanılan  incelemek  için,  analizde  kullanılacak  olan  kayma 
geometriye dahil edilmelidir.   yüzeyini  tanımlamada  birkaç  teknik  kullanılabilir. 
  Bununla  ilgili  üç  teknik Şekil  14.8’de  verilmiş  olup, 
KRİTİK OLMAYAN KAYMA YÜZEYLERİNİN  aşağıdaki adımları içerir: 
 
İNCELENMESİ  1. Deneme kayma yüzeylerinin şev yüzeyi altında 
 

Bazı  durumlarda  en  düşük  emniyet  ve  şeve  paralel  bir  çizgiye  teğet  olmaya 
katsayısına  sahip  kayma  yüzeyi,  ilgi  duyulan  en  zorlanması (Şekil 14.8a). 
önemli  kayma  yüzeyi  olmayabilir.  Örnek  olarak,  2. Deneme  kayma  yüzeylerinin,  şev  yüzeyinden 
Şekil  14.7’de  görülen  dolgunun  minimum  emniyet  belirli  derinlikte  tayin  edilmiş  bir  noktadan 
katsayısı  1,15’dir.  En  düşük  emniyet  katsayısı,  geçmeye zorlanması (Şekil 14.8b) 
kohezyonsuz  dolguda  sonsuz  şev  yenilmesine  3. Kayma  yüzeyi  üzerindeki  zemin  kütlesinin 
karşılık  gelir.  Şekil  14.7’de  ayrıca  yerel  minimum  biraz  düşük  birim  ağırlıkta  olmasının  şart 
emniyet  katsayısına  sahip  bir  derin  daire  koşulması (Şekil 14.8c). 
220

 
Şekil 14.6 Enine kesit ayrıntılarını hesaba katmanın hızlı düşüm için hesaplanan emniyet katsayısı üzerine etkisi. 

 
Şekil 14.7 Sığ kritik kayma yüzeyi ile derin ve yerel olarak kritik daire içeren şev örneği. 
 
Bilgisayar  programlarının  çoğu,  kritik  kayma  Kısa Tekrar 
yüzeyinin  aranmasını  yukarıda  tanımlanan   

tekniklerden  bir  veya  daha  fazlasına  daraltabilecek   En  düşük  emniyet  katsayısına  sahip 
yetenekte geliştirilmişlerdir.   kayma  yüzeyi  her  zaman  en  çok  ilgi 
Toprak barajlar, en düşük emniyet katsayısını  konusu olan bir yüzey olmayabilir. 
veren  kayma  yüzeyine  ek  olarak  başka  kayma   Özellikle  yenilmenin  diğer 
yüzeylerinin önemli olabildiği diğer durumu temsil  mekanizmalarının  etkilerinin  önemli 
eder.  Şev  duraylılık  analizleri  hem  memba  hem  de  olması  durumunda,  çoğu  zaman 
mansap  yüzü  için  yapılmalıdır.  Bir  şevin  (memba  minimum  olmayan  emniyet  katsayılarına 
veya  mansap)  emniyet  katsayısı  tipik  olarak  sahip  kayma  yüzeylerinin  incelenmesi 
diğerinden  düşüktür.  Barajın  bir  yüzünde  kritik  gerekebilir. 
daireyi aramada, aramanın diğer yüze sıçraması ve   
arama  yapılan  şevin  altında  daha  derin  bir  kritik  AKTİF ZONDA ÇEKME 
dairenin  aranmasına  son  verilmesi  mümkündür.   

Şevin  üst  kesiminde  kohezyonlu  zeminler 

Bunun  meydana  gelmesi  durumunda,  aramayı 
bulunduğu  zaman,  şev  duraylılık  hesaplamaları 
spesifik  bir  şev  yüzüne  kısıtlamak  için  bazı 
genellikle  dilimler  arasındaki  yüzeylerde  ve  aynı 
araçların  kullanılması  gerekir.  Arama  işlemi  bazı 
zamanda  dilim  tabanlarında  çekme  olduğunu 
bilgisayar  programlarında  aramanın  başlatıldığı 
ortaya  koyar.  Çekmenin  varlığı  iki  açıdan  önemli 
yüzey  için  otomatik  olarak  kısıtlanırken,  diğer 
olabilir: 
bazıları ilave kısıtlamaları gerektirebilir.   

  1. Çoğu  zeminlerin  önemli  bir  çekme  dayanımı 

  yoktur  ve  bu  nedenle  çekmeye  direnemezler. 
 221

Hesaplanan  çekme  gerilmeleri  gerçekçi  şekline  indirger  ve  c’nin  sıfırdan  büyük  olması 
olmadığı gibi aynı zamanda elverişsizdir.  durumunda  gerilmelerin  negatif  (çekme)  olduğuna 
2.  Önemli  çekme  gerilmesi  geliştiği  zaman,  şev  işaret  eder.  Negatif  gerilmelerin  indiği  derinlik  de 
duraylılık  hesaplamalarında  sayısal  (zt) şu bağıntıyla ifade edilir: 
 
problemlere neden olurlar.  
2c
                   zt                       (14.3) 
 tan( 45   / 2)
 

 
  Şekil  14.9  Yatay  bir  zemin  yüzeyi  altında  aktif  Rankine 
Şekil  14.8  Kritik  olmayan  kayma  yüzeyini  incelemede  yatay zemin basınçları. 
uygulanan yapay kısıtlamalar: (a) tüm daireler bir çizgiye   
teğet;  (b)  tüm  daireler  sabit  bir  noktadan  geçer;  (c)  tüm 
Aktif  zemin  basınçları  (14.2)  eşitliğinde  verilen 
daireler minimum ağırlıkta. 
negatif  değerden,  zt  derinliğindeki  sıfıra  doğru 
 
doğrusal  olarak  artar.  zt  derinliği  altında  aktif 
Rankine Aktif Zemin Basınçları 
  basınçlar  pozitif  olup,  derinlikle  doğrusal  artmaya 
Şev  duraylılık  analizlerinde  şev  tepesinde  devam eder.  
oluşan  çekme,  Rankine  aktif  zemin  basınç  Aktif  zemin  basınçları  için  Rankine  teorisi  ve 
teorisindeki  çekme  gerilmelerine  benzer  (analog).  Bölüm  6’da  tanımlanan  sınır  denge  şev  analiz 
İşin  doğrusu,  şev  duraylılık  analizlerinde  çekme  prosedürleri,  şev  tepe  noktası  civarındaki  zeminler 
üreten  mekanizmalar  ve  aktif  zemin  basınç  için benzerlik sunarlar. Düşey düzlemler üzerindeki 
hesaplamaları aynı değildir. Toplam gerilmeler için,  gerilmeleri  hesaplamada  bunların  ikisi  de  statik 
yatay  bir  yüzey  altındaki  Rankine  aktif  zemin  dengeden  yararlanırlar;  şev  duraylılık  analizleri 
basıncı (h) aşağıdaki gibi ifade edilir:   durumunda,  dilimler‐arası  kuvvetler  düşey 
 
düzlemler üzerindeki gerilmeleri temsil eder. 
 
          h  z tan 2  45  
  2c tan  45         (14.1)  Rankine  zemin  basınçları  ve  sınır  denge  şev 
 2  
 
analiz  prosedürleri  arasında  bazı  farklar  da  vardır. 
Burada, z = yüzeyden derinliktir (Şekil 14.9). Zemin  Rankine  zemin  basınçları  için,  düşey  düzlem 
yüzeyinde z = 0 olup, yatay gerilme eşitliği,  üzerindeki  kuvvetler  zemin  yüzeyine  paralel  iken, 
 
sınır  denge  şev  duraylılık  analizlerinde  (kullanılan 

                        h  2c tan  45                        (14.2)  dilim  yöntemine  bağlı  olarak)  yönlerin  kuvvetleri 
  hakkında  değişik  varsayımlar  yapılır.  Ayrıca, 
Rankine  zemin  basınçları  için  kesme  dayanımının 
222

tamamen  mobilize  olduğu  (F  =  1),  şev  duraylılığı 

için  ise  kesme  dayanımının  genellikle  tamamen 
mobilize olmadığı (yani, F > 1 olduğu) varsayılır.  
Şev duraylılığı ve zemin basınç hesaplamaları 
arasındaki  farklılıklara  rağmen,  çekmenin  ana 
nedeni  aynıdır.  Çekme,  zeminin  kohezyonlu  kabul 
edildiği  durumda,  zemindeki  kesme  dayanımının 
tamamının  veya  bir  kısmının  mobilize  olmasından 
ileri  gelir.  Şekil  14.10’da  görüldüğü  gibi,  kohezyon 
da  içeren  bir  Mohr‐Coulomb  yenilme  zarfı 
varsayıldığında,  çekme  dayanımının  bulunduğuna   
işaret edilir. Şekil 14.10’da görülen Mohr dairesinin  Şekil  14.10  Kohezyonlu  zeminde  çekme  gerilmeleri  için 
majör  asal  gerilmesi  pozitif  iken,  minör  asal  Mohr dairesi. 
 
gerilmesi negatiftir. Pozitif normal gerilmeler (, ’ 
>  0)  için  yenilme  zarfının  konumunu  belirlemede 
kohezyon  elverişli  olsa  da,  aynı  zarf  genellikle 
negatif  (çekme)  normal  gerilmeler  için  uygun 
değildir.  Daha  gerçekçi  sonuçlar  elde  etmek  için, 
ima  edilen  çekme  dayanımının  ihmal  edilmesi 
gerekir.  
Çekme,  sınır  denge  şev  duraylılığı 
sonuçlarında üç farklı şekilde görünebilir: 
 

1. Dilimler‐arası kuvvetler negatif olur. 
2. Dilimlerin  tabanında  toplam  ve  efektif  normal 
gerilmeler negatif olur. 
3. İtki hattı dilim dışına çıkar.   
 
Şekil  14.11  Sonsuzda  bir  itki  hattı  üreten  dilimler‐arası 
Teorik  olarak,  dilimler  arasındaki  sınırda  bası  ve  sınırda yanal bası ve çekme gerilmeleri. 
çekme gerilmelerinin eşit olduğu noktada, itki hattı   
zeminden  sonsuz  uzaklıkta  olmalıdır  (Şekil  14.11).  Çekmenin Devre Dışı Bırakılması 
 
Bası  ve  çekme  gerilmelerinin  eşit  bileşke  kuvvetler  Çekmenin  şev  duraylılık  hesaplamaları 
oluşturduğu noktada sonlu bir moment söz konusu  sonuçlarındaki  etkilerini  gidermede  iki  teknik 
olsa  da,  momenti  oluşturacak  bir  bileşke  kuvvet  kullanılabilir: 
bulunmamaktadır.  Buna  göre,  sonsuz  bir  moment   

kolu (itki hattı) gereklidir.   1.  Şev  duraylılık  hesaplamalarında  bir  çekme  

Çekme,  yukarıda  listelenen  üç  şekilden  biri  çatlağı kullanılabilir.  
veya  daha  fazlası  biçiminde  ortaya  çıkabilir.  2.  Mohr  yenilme  zarfı,  normal  gerilmeler  sıfır 
Basitleştirilmiş  Bishop  yönteminde  dilimler‐arası  olduğunda  kesme  dayanımı  da  sıfır  olacak 
kuvvetler hesaplanmadığından, çekme sadece dilim  şekilde ayarlanabilir. 
tabanlarında  negatif  normal  kuvvet  olarak  ortaya   
çıkar. Değişkenmiş İsveç veya Basitleştirilmiş Janbu  Çekme  Çatlağı:  Çekme  çatlağı,  kayma  yüzeyini  bir 
gibi  kuvvet  denge  yöntemlerinde  dilimler‐arası  dilim kenarında yüzeyden belirli bir derinlikte sona 
kuvvetler hesaplansa da lokasyonları hesaplanmaz.  erdirmek  suretiyle,  şev  duraylılık  hesaplamalarına 
Buna göre, bu yöntemlerde çekme, negatif dilimler‐ dahil  edilir  (Şekil  14.12).  Çekme  derinliği,  mobilize 
arası  kuvvetler  ve  dilim  tabanlarında  negatif  kesme  dayanımı  parametrelerini  (cd,  d)  kullanarak 
normal  kuvvetler  olarak  ortaya  çıkmaktadır.  Son  (14.13)  eşitliğinden  bulunabilir.  Düşey  çatlak  için 
olarak,  tam  dengeyi  göz  önüne  alan  Spencer  gibi  tahminî derinlik, 
 
yöntemlerde çekme, yukarıda listelenen üç şekilden  2c d
herhangi biri biçiminde ortaya çıkabilir.           d çatlak                (14.4) 
z tan( 45   d / 2)
 
 223

bağıntısı ile ifade edilir.  prosedürlerine  gerek  duyulur.  Mohr  yenilme 

cd ve d her ne kadar emniyet katsayısına bağlı  zarfının  eğiminde  anormal  değişimler  meydana 
olsa  da,  emniyet  katsayısı  hesaplanmadan  önce  gelmesi  halinde,  bu  deneme‐yanılma 
çatlak  derinliğini  bulmada  bu  değerler  genellikle  prosedürlerinde  sayısal  duraylılık  ve  yakınsama 
yeterli  bir  doğruluk  derecesinde  tahmin  problemleri ortaya çıkabilir. Bunun anlamı, peş peşe 
edilebilmektedir.  Gerekli  olduğu  durumlarda  cd  ve  yapılan  tekrarlarda  kesme  dayanımı  sıfır  ile  belirli 
d  değerleri  ayarlanabilir  ve  tahmin  edilen  çatlak  bir  değer  arasında  gidip  gelebilir.  Buna  göre, 
derinliğine  göre  emniyet  katsayısının  başlangıç  doğrusal olmayan yenilme zarfı her ne kadar temel 
değeri bulunduktan sonra, biraz değiştirilmiş çatlak  bakış  açısından  iyi  bir  yaklaşım  gibi  görünse  de, 
derinliğiyle hesaplamalar tekrarlanır.   uygun zarfların belirlenmesi zordur ve kullanımları 
Genelde düşey bir çatlak hesaba katıldığında,  sayısal  problemlere  neden  olabilir.  Bir  çekme 
çatlak  derinliği  çekme  derinliğinin  çok  fazla  altına  çatlağının daha önce tanımlandığı şekilde kullanımı, 
inmemelidir. Çatlak derinliğinin olması gerekenden  çekmeyi  ortadan  kaldırmada  genellikle  daha  pratik 
çok  fazla  bulunması  halinde,  bası  kuvvetleri  bir yoldur.  
ortadan  kaldırılır  ve  emniyet  katsayısı  olması 
gerekenden  büyük  bulunur.  Çekme  çatlağının 
hesaplanan  emniyet  katsayısı  üzerine  etkisi  çoğu 
durumlarda  önemsiz  derecede  küçüktür.  Ancak, 
çekme  çatlağını  hesaba  katmanın  nedenlerinden 
biri,  sayısal  duraylılık  problemlerini  ve  elverişsiz   
Şekil  14.12  Çekme  gerilmelerini  devre  dışı  bırakmada 
negatif gerilmeleri ortadan kaldırmaktır. Buna göre, 
kullanılan şev ve kayma yüzeyine örnek. 
çekme  çatlağının  emniyet  katsayısı  üzerine  etkisi 
 
önemli  olmasa  bile,  kayma  yüzeyinin  üst 
kesimlerinde kohezyonlu zemin bulunduğu zaman, 
çatlağın hesaba katılması uygun olacaktır. 
Çatlak  derinliği  için  çoğu  zaman  sadece 
tahminî  bir derinliğe  gerek  duyulur;  bunun için  de 
yukarıda  tanımlanan  aktif  zemin  basıncı 
değerlendirmelerinden  yararlanılabilir.  Ancak, 
çekme  etkisi  belirgin  değil  ise,  düşey  çatlak  içeren 
ve  çatlak  derinliğinin  derinlikle  değiştiği  bir  dizi 
şev  duraylılık  hesaplamaları  yapılabilir.  Bu 
analizler  tipik  olarak  önce  derinlik  artarken  ve 
çekmenin  hesaba  katılmadığı  durumda  emniyet 
katsayısının azaldığını; sonra da çatlak derinliğinin 
daha  da  arttığı  fakat  bası  gerilmelerinin  devre  dışı 
bırakıldığı  zaman  da  emniyet  katsayısının  arttığını 
göstermektedir  (Şekil  14.13).  Çekme  etkileri  ve 
uygun  çatlak  derinliği  ile  ilgili  kuşkuların  olduğu 
yerlerde  böyle  analizler  oldukça  yararlıdır  (Şekil 
14.14).  
Sıfır  Çekme  Dayanım  Zarfı:  Bir  çekme  çatlağını 
analize  dahil  etme  yerine,  çekme  olduğu  zaman   
Şekil  14.13  Emniyet  katsayısının  varsayılan  çatlak 
kesme  dayanımı  sıfır  olacak  şekilde  kesme  derinliği ile değişimi. 
dayanımı zarfı ayarlanabilir. Bu işlem, Şekil 14.14’te   
koyu  çizgi  ile  gösterilene  benzer  eğrisel  Mohr  Çatlaklı Dolguların Yüzey Yükleriyle Değiştirilmesi 
yenilme zarflarıyla başarılabilir. Daha sonra, kesme   

dayanımı  parametreleri  (c,  c’  ve  ,  ’)  normal  Özellikle  zayıf  zeminler  üzerine  oturan 
gerilmelere (, ’) bağlı olduğundan, uygun kesme  nispeten  sağlam  kohezyonlu  dolgular  başta  olmak 
dayanımını  belirlemede  deneme‐yanılma  üzere, (14.4) eşitliğinden hesaplanan çatlak derinliği 
224

bazı durumlarda dolgu yüksekliğini aşabilir. Dolgu  Bir  dolgu  düşey  bir  sürşarj  şeklinde 

yüksekliğine eşit derinlikte bir çatlağın varsayılması  değerlendirildiği  zaman,  dolgunun  kesme 
durumunda,  dolgu  dayanımının  hesaplanan  dayanımının  hesaplanan  emniyet  katsayısına  bir 
emniyet  katsayısında  bir  rolü  söz  konusu  değildir.  etkisi  olmaz.  Ancak,  bu  yaklaşım,  dolgunun  kesme 
Dolgu  kalınlığını  tamamen  kat  eden  bir  çekme  dayanımının sıfır veya çok az kabul edildiği durum 
çatlağı  ile  hesaplanan  emniyet  katsayısı,  Şekil  ile  aynı  değildir.  Bir  dolgunun  dayanımının  ihmal 
14.15a’da  gösterilene  benzer  düşey  gerilme  edilebilir  olduğu  bir  durumda,  düşey  sürşarj  ile 
dağılımları ile temsil edilen düşey sürşarj varsayımı  temsil  edilmeyen  önemli  bir  yatay  itki  söz 
ile hesaplananlar ile özdeştir.   konusudur  (bkz.  Şekil  14.5b’de  Pf).  Bahsedilenler 
  arasında  ikinci  olan  durumlarda,  kesme  dayanımı 
parametrelerine  (c  ve  ’ye)  küçük  veya  sıfır 
değerleri  verilmek  suretiyle,  dolgunun  düşük 
dayanımlı  malzemesi  olarak  modellenmesi 
uygundur. Dolgu için küçük veya sıfır bir dayanım 
alınması durumunda, sınır denge hesaplamalarında 
ortaya  çıkan  yanal  itki  de  uygun  bir  büyüklükte 
olacaktır. 

Kısa Tekrar
 

 Çekme,  emniyet  katsayısının 

hesaplanmasında  sayısal  problemlere 
neden olabilir.  
 Çekme,  mevcut  olmayan  bir  çekme 
dayanımına  işaret  etmek  suretiyle, 
emniyet  katsayılarının  çok  yüksek 
hesaplanmasına  neden  olabilir.  Bir  çekme 
çatlağının  hesaba  dahil  edilmesiyle, 
çekmenin olumsuz etkileri giderilmiş olur. 
 
Şekil  14.14  Kohezyonlu  zeminlerde  çekmeyi  önlemede   Çekme  çatlağı  derinliği,  zemin  basınç 
kullanılan eğrisel Mohr yenilme zarfları (kalın çizgiler).  teorisinden  elde  edilen  basit 
  denklemlerden hesaplanabilir.  
 Dolgu  çok  sağlam  olduğu  zaman,  bir 
çekme  çatlağını  hesaba  katmak  suretiyle 
veya  dolguyu  bir  düşey  sürşarj  gibi  ele 
almak suretiyle bir dolgunun dayanımının 
ihmal  edilmesi  uygundur;  fakat,  dolgu 
zayıf  olduğu  zaman  bu  uygulama  yanlış 
olur. 
 
 
PASİF ZONDAKİ ELVERİŞSİZ KUVVETLER 
 

Önceki  altbölümde  şev  tepesine  yakın  yerde 

  gelişen  problemler  ele  alınmıştı.  Şev  topuğu 
Şekil 14.15 Kesme dayanımının ihmal edildiği dolgularda  yakınında  başka  tür  problemler  gelişir.  Şev  tepesi 
yük  temsil  biçimleri:  (a)  düşey  sürşarj;  (b)  zayıf  dolgu  civarındaki  problemlerde  olduğu  gibi,  şev  topuğu 
tarafından üretilen yanal itki.  civarında  ve  kayma  yüzeyinde  gelişebilecek 
  gerilmeleri  ve  problemleri  anlamada  zemin  basınç 
teorileri  oldukça  yararlıdırlar.  Bir  kayma  yüzeyinin 
 225

topuğuna  yakın  kesim,  pasif  zemin  basınç  zonuna  Bu  nicelik,  dilimler‐arası  kuvvet  bileşkesine  (Q)  ait 
karşılık gelir. Şev topuğu civarında çok büyük bası  terimlerden  birinin  paydasında  ortaya  çıkar.    =  –
(hatta çekme) gerilmeleri gelişebilir.  550,  tan’/F  =  tand  =  tan250  ve      =  100  değerlerini 
  (14.5)  eşitliğinde  yerlerine  koymak  suretiyle  sıfır 
Problemlerin Nedenleri  değeri  elde  edilir.  Sonuçta,  Spencer  yöntemiyle 
 
emniyet  katsayısını  hesaplamada  kullanılan 
Şev  topuğundaki  problemler,  son  dilim 
denklemler, bir veya daha fazla dilim için paydada 
tabanındaki  bileşke  kuvvetin  (R)  yönü  dilimler‐
sıfır  terimi  içerirler  ve  böylece  Q  ve  N  sonsuz  olur. 
arası  kuvvet  yönüne  (Z)  çok  yakın  olduğu  zaman 
Whitman  ve  Bailey  (1967),  m  olarak  adlanan 
gelişir. Bu durumda, dilim tabanında bileşke kuvvet 
aşağıdaki  terim  küçük  olduğu  zaman,  benzer  bir 
ve dilimler‐arası kuvvet ya çok büyük ya da negatif 
problemin  Basitleştirilmiş  Bishop  yönteminde  de 
olur.  Bu  durum  Şekil  14.16’da  tipik  bir  dilim  için 
ortaya çıktığına dikkat çekmişlerdir: 
gösterilmiştir.  Burada,  zeminin  kohezyonsuz   

olduğu  kabul  edilmiştir.  Normal  gerilme  ve  sin  tan '

                        m  cos                  (14.6) 
mobilize  kesme  gerilmesinden  ileri  gelen  bileşke  F
kuvvet  (R)  dilim  tabanının  normali  ile  d  açısı   

Bu terim, Basitleştirilmiş Bishop yönteminde olduğu 
yapacak şekilde etkir. Şekil 14.16’da görülen dilimin 
gibi,  dilimler‐arası  kuvvet  eğimi  ()  sıfır  olduğu 
taban eğim açısı () ‐550 ve mobilize sürtünme açısı 
zaman,  Spencer  yönteminde  (14.5)  eşitliğindeki 
250’dir.  Bileşke  dilimler‐arası  kuvvet  eğimi  100’dir. 
terim ile özdeş olur. Şekil 14.16’da sunulan ve (14.5) 
Dilim  tabanındaki  bileşke  kuvvet  ve  dilimler‐arası 
ile  (14.6)  eşitliklerinde  gösterilen  problem,  düşey 
kuvvetin  tesir  çizgileri  aynıdır.  Dilimin  ağırlığını 
dilim  sınırlarındaki  kuvvetleri  ihmal  eden  Basit 
dengelemek  üzere  bu  iki  kuvvete  (R  ve  Z)  dik 
Dilim  Yöntemi  hariç,  sınır  denge  dilim 
kuvvet  bulunmamaktadır.  Sonuçta,  dilim 
yöntemlerinin hepsinde mevcuttur.  
tabanındaki bileşke kuvvet ve dilimler‐arası kuvvet 
 
matematik  olarak  sonsuz  olur.  Bu  koşul,  Bölüm 
Problemin Giderilmesi 
6’da  Spencer  yönteminde  sunulan  dilimler‐arası   

kuvvet bileşkesine (Q) ait denklemlerin paydasında  Önceki  paragrafta  tanımlanan  koşullar 

yer alan aşağıdaki terim vasıtasıyla yansıtılır:  gerçekleştiği  zaman,  aşağıdakilerden  herhangi  biri 
 
oluşabilir: 
sin(  ) tan '
                  cos(  )                (14.5)   

F 1. Emniyet  katsayısı  için  deneme‐yanılma 

hesaplaması yakınsamayabilir. 
2. Kuvvetler  son  derece  büyük  olabilir  ve 
sürtünmeli  malzemelerde  çok  yüksek  kesme 
dayanımları oluşturabilirler. 
3. Kuvvetler negatif (çekme) olabilir. 
 

Matematiksel  olarak,  sürtünmeli 

malzemelerdeki  negatif  gerilmeler  negatif  kesme 
dayanımları  oluşturmaktadır!  Bunun  meydana 
gelmesi  durumunda  emniyet  katsayısı,  makul 
olandan  çok  daha  küçük  olabilir.  Bu  durumda, 
kritik kayma yüzeyinin yerini belirlemede otomatik 
arama  yapılıyorsa,  arama  işlemi  aniden  gerçekçi 
olmayan  bir  minimumu  çözüm  olarak  sunabilir. 
Çözüm,  iki  simültane  denklem  için  iki  geçerli  köke 
sahip  olma  ve  emniyet  katsayısı  için  bir  minimum 
değer sunma gibi, matematik bakış açısından doğru 
olsa da, böyle bir çözüm, açık bir şekilde görüleceği 
 
Şekil 14.16 Kayma yüzeyinin tabanında sonsuz değerlere  gibi,  fiziksel  bakış  açısından  gerçekçi  değildir  ve 
yol açan kuvvetler.  reddedilmelidir.  Whitman  ve  Bailey  (1967), 
226

Basitleştirilmiş Bishop yöntemi kullanıldığı ve (14.6)  Kayma  düzlemi  üzerinde  bunlara  karşılık  gelen 

eşitliği  ile  ifade  edilen  m  değeri  de  0,2’den  küçük  kesme dayanımı, 
 
olduğu  zaman,  alternatif  çözümler  aranmasını 
1   3 1   '  
önermektedir.          ff  cos '  z  tan 2  45    1    
Kayma  yüzeyinin  şev  topuğuna  yakın  2 2   2 
kesimindeki  negatif  gerilme  problemi,  en  azından                        (14.9) 
 
dört  farklı  şekilde  giderilebilir.  Bunlar  aşağıda 
olup;  burada,  ff  =  yenilme  zamanında  yenilme 
açıklanmışlardır.  
düzlemi üzerindeki kesme gerilmesidir.  
Kayma Yüzeyi Eğiminin Değiştirilmesi: Dilimler‐arası 
Kesme  dayanımı  (s  =  ff  ),  (14.9)  eşitliğinden 
kuvvetin  ve  kayma  yüzeyinin  eğimleri  kritik 
koşullardakine  karşılık  gelen  eğimlerden  farklı  hesaplanabilir  ve    =  0  ile  birlikte  derinlikle 
olduğundan,  kayma  yüzeyinin  topuğu  civarında  doğrusal  artan  kohezyon  (s  =  c  =  ff  )  olarak  şev 
büyük  veya  negatif  kuvvetler  oluşur.  Başka  bir  duraylılık hesaplamalarına girilir. Bu yaklaşım basit 
deyişle, dilimler‐arası kuvvetin ve kayma yüzeyinin  olup, nispeten iyi işlediği görülmektedir. Problemin 
eğimleri,  minimum  pasif  zemin  basıncına  karşılık  oluştuğu  zonun,  şevin  duraylılığı  üzerinde  önemli 
gelen  eğimlerden  önemli  derecede  farklıdırlar.  bir  etkisinin  olmaması  durumunda,  Ladd’in  basit 
Minimum pasif zemin basınçları için kayma yüzeyi  varsayımı yeterlidir.  
eğimi  ile  dilimler‐arası  kuvvet  eğimi  arasındaki  Basit  Dilim  Yönteminin  Kullanılması:  Şev  topuğunda 
ilişki  Jumikis  (1962)  tarafından  sunulmuş  ve  ayrıca  çok  büyük  veya  negatif  gerilmeler  Basit  Dilim 
Şekil  14.17’de  verilmiştir.  Bir  çözümde  dilimler‐ Yöntemi’nde  oluşmaz.  Dilimin  tabanındaki  kuvvet, 
arası  kuvvet  eğimi  ile  ilgili  varsayımlar  (genelde  dilim  ağırlığına  eşit  değerden  (bu  durumda  dilim 
oldukları gibi) makul iseler, pasif zondaki elverişsiz  yataydır)  sıfıra  kadar  değişir  (dilim  tabanının 
kuvvetleri gidermenin en gerçekçi yolu, şev topuğu  düşeye  yaklaştığı  durum).  Bu  nedenle,  sınır  denge 
civarında  kayma  yüzeyinin  eğimini  değiştirmektir.  yöntemleri  kullanıldığında  pasif  zonda  problemler 
Belirli  bir  dilimler‐arası  kuvvet  eğimi  için  oluşursa, Basit Dilim Yöntemi kullanılabilir. 
kullanılması  gerekli  kayma  yüzeyi  eğimi  ve  Kenar  Kuvveti  Eğiminin  Değiştirilmesi:  Kayma 
mobilize  olan  kesme  dayanımı  (d)  Şekil  14.17’den  yüzeyinin topuğa yakın kesimindeki negatif kuvveti 
hesaplanabilir.  gidermede  başvurulan  son  çare,  bu  problemler 
Pasif  zondaki  elverişsiz  kuvvetlerden  meydana  geldiği  durumda  dilimler‐arası 
kurtulmanın  en  uygun  yolu,  kayma  yüzeyi  kuvvetlerin  eğiminin  değiştirilmesidir.  Pasif  kesme 
eğiminin  değiştirilmesidir;  ancak,  kayma  yüzeyi  zonundaki kayma yüzeyi eğimi ile tutarlı ve uygun 
topuğunun  yönelimi  dairenin  genel  geometrisi  bir  dilimler‐arası  kuvvet  eğimi  belirlemede  Şekil 
tarafından  belirlendiğinden,  hesaplamaların  14.17’den  yararlanılabilir.  Mobilize  sürtünme  açısı 
dairesel  kayma  yüzeyleri  kullanılarak  yapıldığı  (d) ve kayma yüzeyi eğimine () bağlı olarak, Şekil 
durumlarda  bu  önlem  kullanılamaz.  Böyle  14.17’den  uygun bir dilimler‐arası kuvvet eğimi () 
durumlarda, geriye kalan üç alternatife bakılır.   belirlenebilir.  Elde  edilen  bu  eğim,  varsayılan 
Dayanımın  Bağımsız  Olarak  Hesaplanması:  Ladd  dilimler‐arası  kuvvet  eğimi  olarak  kuvvet  dengesi 
(kişisel  görüşme)  pasif  zondaki  çekme  için  bir  şev  duraylılık  hesaplamalarında  doğrudan 
tedbir önermiştir. Pasif zondaki kesme dayanımının  kullanılabilir.  Ancak,  bu  sadece  kuvvet  denge 
Rankine  pasif  zemin  basınç  teorisine  dayalı  olarak  yöntemleriyle  yapılabilir.  Morgenstern  ve  Price  ile 
şev  duraylılık  hesaplamalarından  bağımsız  bir  Chen ve Morgenstern yöntemlerinde varsayılan f(x) 
şekilde  hesaplanabileceğini  öne  sürmüştür.  Üstte  ve  g(x)  değerleriyle  eğimin  dolaylı  bir  şekilde 
zemin yüzeyinin yatay ve zeminin de kohezyonsuz  değiştirilebilmesine  rağmen,  diğer  dilim 
olması halinde düşey ve yatay gerilmeler (h ve v)  yöntemlerinde  dilimler‐arası  kuvvet  eğimi 
asal  gerilmelere  karşılık  gelirler  ve  aşağıdaki  gibi  doğrudan değiştirilemez.  
Tartışma:  Dairesel  olmayan  kritik  kayma 
hesaplanırlar: 
  yüzeylerinin  yerinin  bulunduğu  şev  duraylılık 
v = 3 = z                    (14.7)  hesaplamaları,  kritik  kayma  yüzeyinin,  pasif  zemin 
 
basınç teorisine dayalı olarak elde edilenlere benzer 
                        v = 3 = z tan2(45+’/2)                 (14.8) 
  açılarda  şev  topuğunu  terk  ettiğini  göstermektedir 
 227

(yani,  eğimler  Şekil  14.17’de  verilenler  ile  uyum  durumlardaki  çok  fazla  eğimli  kayma 
içerisindedir).  Bu  nedenle,  aramayı  genellikle  yüzeylerinden  kaçınmak  için,  otomatik  arama 
makul  bir  başlangıç  açısıyla  (zeminin  kesme  üzerine  kısıtlamalar  getirilmesi  yararlı  olacaktır. 
dayanımı  özelliklerine  bağlı  olarak  450  veya  daha  Dairesel  olmayan  kritik  kayma  yüzeyini  aramada 
az)  başlatmak  yeterli  olup,  herhangi  bir  problem  kullanılan  çoğu  bilgisayar  programlarında,  kayma 
olmadan  kritik  dairenin  yeri  bulunabilmektedir.  yüzeylerinin  şey  yüzeyini  terk  ettiği  yerlerde 
Şev  topuğundaki  negatif  gerilmelerden  ileri  bunların  eğimine  sınırlamalar  getiren  seçenekler 
gelebilecek anlamsız çözümlerin söz konusu olduğu  bulunmaktadır. 

 
Şekil  14.17  Minimum  pasif  zemin  basınçları  için  kayma  yüzeyi  eğimi  ve  dilimler‐arası  (zemin  basınç)  kuvvet  eğimi 
kombinasyonları. 
 
228

Kayma  yüzeyi  için  uygun  pasif  eğimin  yeterli  doğrulukta  bir  çözüm  elde  edildiğini 
kullanımı,  şev  topuğundaki  problemler  için  en  tanımlamak  için  bir  veya  daha  fazla  yakınsama 
gerçekçi  ve  muhtemelen  de  arazideki  koşullara  en  ölçütü  gerektirirler.  Yakınsama  ölçütleri,  emniyet 
uyumlu  çözüm  olarak  görünmektedir.  Tanımlanan  katsayısının  peş  peşe  hesaplanan  değerlerinde 
diğer  tekniklerin  kullanılması  gereken  durumlar,  maksimum  izin  verilebilir  değişimler  veya  izin 
dairesel  kayma  yüzeylerinin  kullanıldığı  verilebilir  kuvvet  ve  moment  dengesizliği 
durumlardır.  Böyle  durumlarda  ikinci  ve  üçüncü  büyüklüğünün  sınır  değerleri  ya  da  bunların 
seçenekler  (dayanımın  bağımsız  olarak  birleşimi  cinsinden  belirlenebilir.  Yakınsama 
hesaplanması  ve  Basit  Dilim  Yöntemi’nin  toleransları  yazılımın  veya  girdi  verilerinin  parçası 
kullanılması) genellikle daha çok işe yaramaktadır.   olabilir.  Hangi  durumda  olursa  olsun,  ölçütlerin  ve 
olası etkilerin farkında olmak önemlidir. 
Kısa Tekrar  Kritik  daireyi  bulmak  üzere  bir  arama 
  yapıldığı  zaman,  emniyet  katsayısı  için  yakınsama 
 Şev  topuğu  yakınında  kayma  yüzeyinin  ölçütleri,  arama  sürecinde  analiz  edilen  bitişik 
eğimi  fazla  olduğu  zaman  dilimlerin  kayma  yüzeyleri  arasındaki  emniyet  katsayısı 
kenarlarında  ve  tabanlarında  çok  büyük  değişimlerinden  daha  küçük  olmalıdır.  Yakınsama 
pozitif  ve  negatif  kuvvetler  gelişebilir  ve  ölçütlerinin  kayma  yüzeyi  küçük  mesafede  hareket 
bu  kuvvetler  minimum  pasif  zemin  ettirildiği  zaman  oluşan  değişimlerden  daha  az 
basınçlarına  karşılık  gelen  yönlerden  çok  doğrulukta  bir  emniyet  katsayısı  verdiği  zaman, 
farklı yönlerde etkirler.  arama  işlemi  emniyet  katsayısı  için  yanlış 
 Kayma  yüzeyi  topuğunda  elverişsiz  minimumlar  verir.  Tipik  şevler  ve  arama  şemaları 
gerilmeler  ile  başa  çıkmanın  en  iyi  yolu,  için  yakınsama  ölçütlerinin  0,0001  doğruluk 
kayma  yüzeyinin  eğimini,  pasif  zemin  derecesinde emniyet katsayıları vermesi uygundur.  
basınçlarındaki  kesme  gerilmelerinin  Kuvvet  ve  moment  dengesizlikleri  için 
eğimine  olabildiğince  yakın  olacak  yakınsama  ölçütlerinin  (çözülen  probleme  bağlı 
biçimde değiştirmektir.   olarak)  dikkatlice  seçilmesi  gerekir.  Kuvvet  ve 
 Kayma  yüzeyi  topuğunda  elverişsiz  moment  dengesinin  en  çok  100  lb  (45  kgf  veya  4,5 
gerilmeler ile ayrıca (1) kesme dayanımını  kN)  ile  100  lb‐ft  (14  kgf/m  veya  0,1  kN/m)’lik 
doğrudan  Rankine  pasif  zemin  basınç  sapmayla  sağlanmasını  gerektiren  ölçütler 
teorisine  göre  hesaplamak,  (2)  Basit  Dilim  genellikle  uygundur.  Ancak,  çok  sığ  kaymalar  için 
Yöntemi’ni  kullanarak  veya  (3)  dilimler‐ bu  sınırlar  azaltılmalıdır.  Sonsuz  şev  yaklaşımı 
arası kuvvet eğimini değiştirmek suretiyle  kullanan çok sık kaymalar bazen 100 lb’den daha az 
başa çıkılabilir.   bir  toplam  ağırlık  içerirler  ve  100  lb’lik  bir  kuvvet 
  dengesizliği  yeterli  olmaz;  100  lb’lik  bir  kuvvet 
  dengesizliği,  emniyet  katsayılarında  iki  kat 
DİĞER AYRINTILAR  değişmelere  neden  olur.  Çok  küçük  dengesizlik 
 
toleranslarının  gerekli  olduğu  çok  sığ  kaymaların 
Şev duraylılık hesaplamalarını etkileyen ilave 
aksine,  masif  kaymalar  genel  denge 
ayrıntılar,  zeminin  bölündüğü  dilim  sayısı  ve 
toleranslarından daha büyük değerler gerektirebilir. 
emniyet  katsayısının  hesaplanması  için  tekrarlı 
Örnek  olarak,  Gucwa  ve  Kehle  (1978)  Bearpaw 
prosedürlerde yakınsamayı tanımlamada kullanılan 
Dağları’ndaki (Montana) masif bir heyelanın yamaç 
toleranslardır.  
duraylılık  analizlerini  tanımlamıştır.  Heyelanın  taç 
 
kısmından  topuğa  olan  yanal  uzanımı  10  km’den 
Tekrarlama Toleransları ve Yakınsama 
 
fazla  olup,  derinliği  de  1  km’ye  yaklaşmış  olabilir. 
Sonsuz  şev  ve  Basit  Dilim  Yöntemi  hariç  Kaymanın analizi için, genelde kullanılan 100 lb’den 
diğer  tüm  yöntemler,  belirli  bir  kayma  yüzeyi  için  logaritmik  anlamda  birkaç  derece  büyük  kuvvet 
emniyet  katsayısının  hesaplanmasında  tüm  dengesizlik değerlerinin kullanılması gerekmiştir.  
yöntemler  tekrarlı  (deneme‐yanılmalı)  süreci  Mohr  dairesi  doğrusaldan  ziyade  eğrisel 
kullanmaktadır.  Tekrarlı  süreç,  tekrarlamaların  ne  olduğu zaman, emniyet katsayısını hesaplamak için 
zaman  sona erdirileceğini  ve  emniyet katsayısı için  daha  ileri  düzeyde  tekrar  gereklidir.  Böyle 
 229

durumlarda kesme dayanımı parametreleri (c, c’ ve  eklenir.  İlave  dilimler  ayrıca  bir  kayma  yüzeyi 

,  ’)  normal  gerilme  ile  değişir  fakat,  normal  boyunca  kesme  dayanımında  veya  boşluk  suyu 
gerilmeler  ve  sadece  bu  kesme  dayanımı  basıncındaki  değişimleri  daha  iyi  temsil  etmek 
parametreleri  bilindiği  zaman  bulunabilir.  Sadece  amacıyla  da  kullanılabilir.  Dilim  sayısı  ayrıca 
sonsuz  şev  ve  Basit  Dilim  Yöntemi,  normal  hesapların  elle  mi  yoksa  bir  bilgisayar  programıyla 
gerilmenin  kesme  dayanımından  bağımsız  olarak  mı yapılacağına da bağlıdır.
hesaplanmasına  izin  vermektedir.  Eğrisel  Mohr  Elle  Hesaplamalar:  Hesaplamalar  elle  yapıldığında 
yenilme  zarfları  kullanıldığı  zaman,  diğer  sınır  elde  edilebilecek  doğruluk  derecesi  %1 
denge  yöntemleri  deneme‐yanılma  çözümleri  mertebesindedir.  Bu  doğruluk  derecesi  için  tutarlı 
gerektirir.  Deneme‐yanılma  yöntemlerinde  kesme  dilim  sayısı  genellikle  en  çok  8  ile  12  arasındadır. 
dayanımı  hesaplanır,  emniyet  katsayısı  ve  normal  Gerekli  dilim  sayısı  bulunduktan  sonra,  dilimleri 
gerilmeler  bulunur,  yeni  dayanımlar  hesaplanır  ve  boyut  itibariyle  daha  üniform  yapmak  amacıyla 
varsayılan  değerler  ile  hesaplanan  değerler  birkaç dilim daha eklenebilir. Değişik pozisyonlarda 
yeterince  benzer  olana  kadar  süreç  tekrarlanır.  Bu  piyezometrik  seviyeler  içeren  karmaşık  geometriler 
tür  hesaplamaları  yapan  programların  ya  program  için, enine kesitteki ayrıntıları yakalamak için bazen 
kodunda  yerleştirilmiş  olarak  ya  da  girdi  verisi  30‐50 kadar dilim gerekir. Ancak, bu sayı istisnai bir 
şeklinde  bir  miktar  toleransın  sağlanması  gerekir.  durumdur.  Bir  bilgisayar  programının  yaptığı 
Toleransların  çok  büyük  olması  durumunda  hesaplamaların  kontrol  edildiği  durum  hariç,  böyle 
çözümlerin  yanlış  olma  olasılığı  veya  yanlış  hesaplamaların elle yapılması çok enderdir.  
 
emniyet  katsayısı  yerel  minimumlarının  ortaya 
çıkması söz konusudur.   
 
Dilim Sayısı 
 

Dilim  yöntemlerinin  tümünde  kayma  yüzeyi 

üzerindeki  zemin  kütlesi  dilimlere  ayrılır.  Dilim 
sayısı;  zemin  profilinin  karmaşıklığına,   
hesaplamaların  elle  mi  yoksa  bilgisayarla  mı  Şekil 14.18 Dilim sınırları için gerekli lokasyonlar. 
yapılacağına ve doğruluk derecesine bağlıdır.    
Gerekli  dilimler:  Çoğu  şevlerde  dilim  sınırlarının  Bilgisayar  Hesaplamaları:  Hesaplamalar  elle  değil  de 
konulmasının  uygun  veya  gerekli  olduğu  birkaç  bir  bilgisayar  marifetiyle  yapıldığı  zaman,  daha 
nokta bulunur. Örnek olarak, sınırlar genellikle şev  fazla  sayıda  dilim  kullanılır.  50  veya  daha  fazla 
profilinde  kırılmaların  olduğu  noktalara  (Şekil  dilim kullanılmış bile olsa, bilgisayar hesaplamaları 
13.18’de  b  ve  f  noktaları),  katman  sınırlarının  şev  için çok kısa bir süre gereklidir.  
yüzünü  kestiği  noktalara  (Şekil  14.18’de  c  noktası)  Daireler için dilim sayısının emniyet katsayısı 
veya  katman  sınırlarının  kayma  yüzeyini  kestiği  üzerindeki  etkisi  en  iyi  s  açısı  ile  temsil  edilir.  Bu 
noktalara  (Şekil  14.18’de  a,  d  ve  e  noktaları)  açı,  daire  merkezinden  bir  dilimin  düşey  iki 
yerleştirilir.  Dilim  sınırlarını  böyle  noktalara  kenarının kayma düzlemini kestiği noktalara çizilen 
yerleştirmek suretiyle her dilimin tabanının tek çeşit  iki çizgi arasındaki açıdır (Şekil 14.19). Bir çözümün 
malzeme  içinde  kalması  ve  her  bir  dilim  içinde  doğruluk  derecesinin  dilim  sayısından  ziyade  s 
zemin katmanının devamlı ve pürüzsüz bir şekilde  açısı  ile  ilişkili  olduğu  bulunmuştur  (Wright,  1969). 
devam etmesi sağlanmış olur. Dilim sınırları ayrıca  s  açısı  ve  dilim  sayısının  etkisini  ortaya  koymak 
piyezometrik yüzeyde değişim olan yerlere, kayma  için,  Şekil  14.20’de  verilen  iki  şev  için  duraylılık 
yüzeyinin bir piyezometrik çizgiyi veya su tablasını  hesaplamaları  yapılmıştır.  Şekil  14.20’nin  alt 
kestiği  yerlere  ve  yüzey  üzerindeki  yayılı  yüklerde  kısmında  görülen  şevde  temel  için  iki  değişik 
ani değişimlerin olduğu yerlere de yerleştirilebilir.   drenajsız  dayanım  kullanılmış  ve  her  biri  için  ayrı 
Dairesel  kayma  yüzeyleri  için  gerekli  dilim  hesaplamalar  yapılmıştır.  Dilim  oluşturmada 
sayısı  belirlendikten  sonra,  eğrisel  kayma  yüzeyini  kullanılan  s  açısı  1  ile  400  arasında  değiştirilmiştir. 
daha  hassas düz  çizgi  segmentleri  (dilim  tabanları)  Üç  kesme  dayanımı  kombinasyonu  için  hesaplama 
şeklinde  ele  almak  üzere,  daha  fazla  dilim  sayısı 
230

sonuçları Tablo 14.1’de özetlenmiştir. Bu bilgilerden   s  açısının  30’den  150  gibi  bir  değere 

birkaç sonuç çıkarılabilir:   yükseltilmesi  durumunda  emniyet  katsayısı 
 
hafifçe (%1’den az) artma eğilimindedir.  
 Kayma yüzeyinin s açısının 10 ile 30 arasındaki 
 Büyük  (150’den  yüksek)  s  açıları  için,  spesifik 
değerlerle  dilimlere  ayrılmasıyla  bulunan 
şev  geometrisine  veya  zemin  özelliklerindeki 
emniyet  katsayıları  esasen  aynıdır  (maksimum 
değişime bağlı olarak emniyet katsayısı artabilir 
farklılık %0,1).  
veya azalabilir.  
   

 
Şekil 14.19 Zemin dilimlerini karakterize etmede kullanılan s açısı. 
 

 
Şekil 14.20 Dilimlere ayırmanın etkilerini ortaya koymada kullanılan şevler: (a) örnek şev 1; (b) örnek şev 2. 
 
 231

Tablo 14.1 Emniyet katsayısının zemin kütlesinin dilimlenmesinde kullanılan s açısı ile değişimleri.a 
 

  Emniyet katsayısı 
s açısı    Örnek şev 2,  Örnek şev 2, 
(derece)  Örnek şev 1  1. dayanım profili  2. dayanım profili 
1                   1,528                   1,276                       1,328 
3  1,529 (0,1)  1,276 (0,0)  1,328 (0,0) 
5   1,530 (0,1)  1,277 (0,1)  1,329 (0,1) 
10  1,535 (0,5)  1,279 (0,2)  1,332 (0,3) 
20  1,542 (0,9)  1,291 (1,2)  1,331 (0,2) 
30  1,542 (0,9)  1,323 (3,7)    1,314 (‐1,1) 
40  1,542 (0,9)  1,323 (3,7)    1,295 (‐2,5) 
 a Parantez içindeki sayılar, zemin kütlesi 10’lik s açısı kullanıldığı zaman elde edilen emniyet katsayısına kıyasla, emniyet katsayısında 
yüzde artışı (+) veya yüzde azalımı (‐) ifade eder. 
 
Dilim  ağırlığını  hesaplamada  kullanılan  daha  uzun  kayma  yüzeylerinin  bölümlenmesi 
belirli  algoritmalara,  kayma  yüzeyinin  uzunluğuna  durumunda,  2  ft’lik  maksimum  yay  uzunluğu 
ve  dilimlerin  ağırlık  merkezi  ile  moment  kollarına  kullanılabilir.  
bağlı  olarak  emniyet  katsayısının  dilim  sayısına  Dairesel  olmayan  kayma  yüzeylerini  temsil 
göre  hafifçe  değişmesi  olasıdır.  Ancak,  etmede  kullanılan  dilim  sayısı  hesaplanan  emniyet 
dilimlemenin 3  veya daha az bir s açı ile yapılması 
0 katsayısını etkilese de, dilim sayısı ölçütü s açısı ile 
durumunda  emniyet  katsayısında  önemli  temsil edilemez. Bunun yerine, genellikle minimum 
farklılıkların veya hataların bulunma olasılığı azdır.   sayıda dilim seçilir; çoğu zaman 30 veya daha fazla 
Yukarıdaki  tartışmaya  göre,  dilim  sayısını  dilim  bu  amaç  için  uygundur.  Dairelere  benzer 
belirlemenin en uygun yolu, s açısı için bir üst sınır  şekilde,  en  iyi  sonuçlar,  eşit  genişlikteki  (x) 
değerinin  belirlenmesidir.  Bu  amaç  için  30  çok  dilimler yerine dilim taban uzunlukları (l) yaklaşık 
uygun  olup, tipik  olarak  30  ile 60 arası dilim  verir.  olarak  eşit  olacak  şekilde  zemin  kütlesinin 
Bu  durumda  kayma  yüzeyi  için  varsayılan  s  açısı  bölümlenmesiyle  elde  edilir.  Kayma  yüzeyi 
toplamı  90  ile  1800  arasında  olur.  Toplam  s  açısı  boyunca  sabit  taban  uzunluğu  kullanıldığı  zaman, 
büyük olan derin kayma yüzeylerinde 30’lik s açısı  kaymanın  daha  dik  eğimli  olan  ucunda  daha  fazla 
için  50  veya  daha  fazla  dilim  sayısı  gerekebilir.  dilim  sayısı  ve  kayma  yüzeyi  eğiminin  düşük 
Diğer  taraftan,  sonsuz  şev  mekanizmasını  olduğu yerde de daha az sayıda dilim sayısı ortaya 
modelleyen  çözümlerde  çok  sığ  kayma  yüzeyi  için  çıkar (Şekil 14.21). 
aynı doğruluk derecesini yakalamada çok az sayıda 
dilim  gerekir.  Dilim  sayısı  aynı  zamanda  şev 
geometrisinin  karmaşıklığına  ve  gerekli  dilimler‐
arası sınır sayısına bağlıdır. 
Dairelerin  çok  sığ  olduğu  bazı  durumlarda 
maksimum 30’lik s açısı sadece bir dilim üretebilir. 
Bu  durum,  dilim  tabanının  (kayma  yüzeyinin)  şev 
yüzü  ile  örtüşmesine  neden  olur  ve  dilim  alanı 
 
sıfırdır.  Bu  meydana  geldiği  zaman,  rastgele  bir  Şekil 14.21 Dilim taban uzunlukları yaklaşık sabit olacak 
dilim sayısı kullanılır. Dilim sayısı önemli değildir;  şekilde,  dairesel  olmayan  kayma  yüzeyinin  dilimlere 
iki  veya  üç  dilim  yeterlidir.  Böyle  durumlarda  bölünmesi.   
kayma  yüzeyini  daha  önce  belirlenmiş  bir  yay 
uzunluğuna  göre  dilimlere  ayırmak  daha 
uygundur. Yay uzunluğu, kullanılan kayma yüzeyi 
her biri yeterli genişlikte olan 5‐10 dilime bölünecek 
şekilde seçilebilir. Örnek olarak, 10 ft (3 m)’lik veya 
232

Kısa Tekrar  ayrıntılı  el  hesaplamalarından  elde  edilen 

  sonuçlarla karşılaştırılması. 
 Kritik  kayma  dairesi  için  çok  kaba  olan   

yakınsama ölçütleri yanlış minimumlar ve  Şev  duraylılık  hesaplamalarının  çoğu,  tam 

lokasyonlar verebilir.   denge  dilim  yöntemlerini  kullanan  bilgisayar 
 Kuvvet  ve  moment  dengesizliği  için  programlarıyla  yapılmaktadır.  Bu  tam  denge 
yakınsama  kriterleri  şev  boyutuna  göre  yöntemlerinin çoğu (Spencer, Morgenstern ve Price, 
ölçeklendirilmelidir.  100  lb/ft  (0,1  Chen  ve  Mogenstern  vb.)  hesaplamaları  elle 
kN/m)’lik  ve  100  ft‐lb/ft  (0,1  kN.m/m)’lik  yapmak  için  çok  karmaşıktır.  Bu  durumda,  kuvvet 
toleranslar çoğu şevler için uygundur.  denge  yöntemleri  kullanarak  ve  dilimler‐arası 
 Şev  ve  yeraltı  stratigrafisinin  ayrıntıları  kuvvetlerin  eğiminin  bilgisayar  çözümünden  elde 
temsil  edilmiş  olmak  kaydıyla,  dilim  edilen  açı(lar)  ile  aynı  olduğunu  varsayarak, 
sayısının  hesaplanan  emniyet  katsayısı  hesaplamaların  elle  ve  uygun  bir  şekilde  kontrolü 
üzerinde büyük bir etkisi yoktur.  yapılabilir.  Bu  amaç  için  uygun  hesap  tabloları  ve 
 Elle  sağlanabilecek  doğruluk  derecesi  ile  örnek hesaplamalar Bölüm 7’de sunulmuştur.  
tutarlı  olması  için,  elle  hesaplamalarda  Bilgisayar programlarının geçerliliğini kontrol 
sadece  az  sayıda  (6‐12  arası)  dilim  etmede,  yayınlanmış  ve  standart  sayılabilecek 
gereklidir.   problemlerden de yararlanılabilir ve bu yayınlar her 
 Dairesel kayma yüzeyi kullanan bilgisayar  ne  kadar  ilgi  konusu  özel  problem  için  çözümü 
çözümlerinde  dilim  sayısı  genellikle  s  teyid  etmeseler  de,  yazılımın  düzgün  çalıştığı  ve 
açısı  dilim  başına  maksimum  30  olacak  kullanıcının  girdi  verilerini  anladığına  dair  bir 
güven  sağlar.  Bu  amaç  için  mihenk  taşı  olabilecek 
şekilde seçilir.  
birkaç problem derlenmiş ve yayınlanmıştır (örnek; 
 Dairesel  olmayan  kayma  yüzeyi  kullanan 
Donald ve Giam, 1989; Edris ve Wright, 1987). 
bilgisayar  çözümlerinde  30  veya  daha 
fazla  dilim  kullanılır.  Dilim  bölümlemesi,  Mihenk  taşı  problemlerine  ek  olarak, 
kayma  yüzeyi  üzerinde  dilim  taban  bilgisayar programlarının düzgün bir şekilde çalışıp 
uzunlukları  yaklaşık  aynı  olacak  şekilde  çalışmadığını  teyid  etmek  üzere,  basit  problemler 
yapılır.  geliştirmenin  birkaç  yolu  vardır.  Bu  basit 
problemlerin  çoğu,  aynı  problemin  birden  fazla 
  şekilde  modellenmesinin  mümkün  olduğu 
HESAPLAMALARIN DOĞRULUĞUNUN  gerçeğine  dayanmaktadır.  Basit  kontrol 
SAĞLAMASI  problemlerine  ait  birkaç  örnek  aşağıda  verilmiş 
 

Herhangi  bir  şev  duraylılık  analiz  olup, aynı zamanda Şekil 14.22 ve 14.23’te de görsel 

hesaplamasına  ait  sonuçlar,  bağımsız  başka  olarak sunulmuştur: 
 
gereçlerle  kontrol  edilmelidir.  Analizlerin  nasıl  1. Drenajlı  koşullar  altındaki  bir  su  altı  şevinin 
kontrol  edildiği  konusunda  Bölüm  7’de  çok  sayıda  emniyet katsayısının, 
örnek  verilmişti.  Bundan  başka,  Duncan  (1992)    a. Toplam birim ağırlıklar, su basınçlarını temsil 
aşağıdakiler  de  dahil  olmak  üzere  şev  duraylılık  eden dış yükler ve iç boşluk suyu basınçları 
sonuçlarının  kontrol  edilebildiği  birkaç  yol    b. Boşluk suyu basıncı ve dış yükler olmaksızın 
göstermiştir:  batık birim ağırlıklar 
 

1. Deneyim  (geçmişte  ne  olduğu  ve  neyin  makul    kullanılmak  suretiyle  hesaplanması.  Bu  durum 
olduğu)  Şekil 14.22a’da sunulmuştur. Yaklaşımların ikisi 
2. Kullanılan  yöntemi,  bilinen  sonuçlarla  de aynı emniyet katsayısını vermelidir.3 
kıyaslamak üzere ilave analizler yapılması  2. Emniyet katsayısının sola ve sağa bakan yüzleri 
3. Girdi  değerlerindeki  değişimlerin  elde  edilen  aynı  olan  şev  için  hesaplanması  (Şekil  14.22b). 
sonuçlarda makul değişimler verdiğinden emin  Emniyet  katsayısı  şev  yüzünün  baktığı  yöne 
olmak için ilave analizler yapılması  bağlı olmamalıdır. 
 

4. Anahtar  sonuçların  başka  bir  program,  şev  3  Boşluk  suyu  basınçları  ve  ele  alınış  şekilleri  için  Bölüm  6’daki 
tartışmaya  bakınız.  Su  basınçlarının  iki  temsil  şekli  arasındaki 
duraylılık  diyagramı,  hesap  tablosu  veya 
büyük  farklılıklar,  kuvvet  denge  yöntemlerinin  kullanılması 
halinde oluşabilir. Ayrıca, Bölüm 7’deki Örnek 2’ye bakınız. 
 233

3. Suyu  aşağıdaki  şekilde  ele  almak  suretiyle  5. Yatay  yüzeyli,  sonsuz  derinlikteki  saf 
kısmen  veya  tamamen  batmış  şev  için  emniyet  kohezyonlu  bir  temel  üzerinde  üniform 
katsayısının hesaplanması:  yüklenmiş  bir  şerit  temelin  taşıma  gücünün 
  a. Şev yüzüne dışardan uygulanan basınç  hesaplanması  (Şekil  14.23b).  Dairesel  kayma 
  b.  Dayanımı  sıfır  (c  =  0,    =  0)  ve  birim  ağırlığı  yüzeyleri  ve  zeminin  kesme  dayanımından  (c) 
suyunkine eşit olan bir “zemin”  5,53  kez  büyük  taşıma  gücü  için  emniyet 
  Bu  durum  Şekil  14.22c’de  çizimle  ifade  katsayısı hesaplanmalıdır. 
edilmiştir.  6. Aşağıda  verilenleri  kullanarak  sismik 
4. Donatı  yüklerini  aşağıdaki  gibi  uygulayan  ve  duraylılığın hesaplanması: 
çok  uzun  bir  dahili  donatı  (geogrid,  bağlama  a.  Bir sismik katsayı (k) 
ankrajı)  içeren  şev  için  emniyet  katsayısının  b.  Sismik  katsayı  olmadan;  fakat,  tüm  şev 
hesaplanması:  geometrisinin    açısı  kadar  döndürülmesi  ve 
  a. Şev üzerinde dış yükler  birim ağırlığın gerçek birim ağırlığı (1+k2)0,5 ile 
  b. İç yükler kayma yüzeyleri üzerinde.  çarpmak  suretiyle  arttırılması.  Burada,  ‘nın 
Bu  durum  Şekil  14.23a’da  görsel  olarak  ifade  tanjantı sismik katsayıyı verir (yani, k = tan). 
edilmiştir. Kuvvetin etkime noktasında sezgisel  Bu  durum  Şekil  14.23c’de  görsel  olarak  ifade 
anlamda  her  ne  kadar  bir  etki  beklense  de,  edilmiştir.  İki  çözümde  de  kuvvetlerin 
kayma  yüzeyinin  donatının  arkasından  büyüklük  ve  yönleri  aynı  olmalı  ve  aynı 
geçmemesi  ve  donatı  uzunluğu  boyunca  emniyet katsayısını vermelidir. 
 
kuvvetin  değişmemesi  koşuluyla,  kuvvet 
İlave  kontrol  problemleri  ayrıca  Ekler 
yerinin  emniyet  katsayısı  üzerindeki  etkisi 
kısmında  verilenlere  benzer  şev  duraylılık 
büyük değildir.  
diyagramları kullanılarak da oluşturulabilir.  
 
 

 
Şekil 14.22 Şeçilmiş şev problemlerinin eşdeğer temsil şekilleri: (a) basit, batmış şev (akış yok); (b) sola ve sağa bakan 
şev; (c) kısmen batmış şev. 
234

 
Şekil 14.23 Seçilmiş şev problemlerinin eşdeğer temsilleri: (a) donatılı şev; (b) doygun kilde taşıma gücü; (c) psödo‐statik 
analizler. 
 
ÜÇ BOYUTLU ETKİLER  Şevin  üç  boyutlu  geometrisinden  dolayı  üç 
 
boyutlu  şev  yenilmeleri  de  oluşabilir.  İki  ve  üç 
Bölüm  6’da  tartışılan  analiz  yöntemlerinin 
boyutlu  analiz  sonuçları  arasında  karşılaştırmalar 
tümünde  şevin,  analiz  yapılan  düzleme  dik  yönde 
yapılabilir.  Üç  boyutlu  şev  duraylılık  analizlerinin 
sonsuz  uzanımda  ve  yenilmenin  de  şev 
sonuçlarını  iki  boyutlu  analizlerinki  ile 
uzunluğunun  tamamında  aynı  anda  olduğu 
karşılaştırmada  iki  boyutlu  analizde  kullanılan 
varsayılmıştır.  İki  boyutlu  (düzlem  birim 
enine  kesitin  tanımlanması  önemlidir.  İki  boyutlu 
deformasyon)  enine  kesit  incelenmiş  ve  denge 
analizler genellikle ya maksimum enine kesit ya da 
sadece  iki  boyutta  gözetilmiştir.  Diğer  taraftan, 
emniyet  katsayısını  en  düşük  veren  enine  kesitler 
çoğu  şev  yenilmeleri  sonlu  olup,  çoğu  yenilme 
için  yapılmaktadır.  Maksimum  enine  kesit,  şev 
yüzeyleri  de  genellikle  kâse  şekilli  olmak  üzere  üç 
yüksekliğinin  en  fazla  ya  da  potansiyel  kaymaya 
boyutludur. 
dahil  olan  zemin  kütlesinin  maksimum  miktarda 
Zemin  özellikleri  ve  boşluk  suyu  basınçları 
olduğu enine kesittir. Bir baraj için maksimum enine 
şev  uzunluğu  boyunca  değiştiğinden  (yani,  yeraltı 
kesit  genellikle  vadi  tabanının  yakınından  geçer 
şartları ve zemin özellikleri üniform olmadığından) 
(Şekil 14.24a); bir atık dolgusu için maksimum enine 
çok  sayıda  üç  boyutlu  etki  ortaya  çıkar.  Uzaysal 
kesit,  birbirine  zıt  iki  yan  yüzeyin  yaklaşık 
değişimleri  hesaba  katmada  daha  hassas  analiz 
ortasından  geçecek  şekilde,  atığın  mostra  veren 
yapmak  için,  şev  uzunluğu  boyunca  özelliklerdeki 
yüzeylerinden  birine  dik  olabilir  (Şekil  14.24b). 
değişimleri  yeterli  ayrıntıda  tanımlamaya  yetecek 
Ancak, maksimum enine kesit her zaman en düşük 
miktarda veri genellikle mevcut değildir.  
 235

emniyet  katsayısını  vermez.  Bu  durum,  Kettleman  elde  etmek  için  çok  sayıda  varsayımda  bulunmak 
Hills  atık  dolgusunda  meydana  gelen  kaymanın  gereklidir.  Kullanılan  birkaç  prosedür,  statik 
Seed  vd.  (1990)  tarafından  yapılan  analizinde  açık  dengenin  altı  denklemini4  tam  olarak  sağlama 
bir  şekilde  ortaya  konmuştur.  Maksimum  kesitler  yerine,  Basit  Dilim  Yöntemi’ndekine  benzer 
için  hesaplanan  emniyet  katsayısı  1,10  ile  1,35  sadeleştirme  yöntemleri  kullanmaktadır.  Bu 
arasında  iken,  şevlerin  kenarındaki  daha  küçük  varsayımların  etkileri  üç  boyutlu  etkilerin  kendisi 
kesitler  için  0,85  gibi  düşük  değerler  bulunmuştur.  kadar  büyük  olabilir.  Bu  nedenle,  üç  boyutlu 
Buna  göre,  iki  ve  üç  boyutlu  analizler  arasındaki  yöntemlerin  çoğunun  sonuçlarında  hatırı  sayılır 
farkla  ilgili  olarak  çıkarılan  sonuçlar,  iki  boyutlu  miktarda belirsizlik bulunur ve özellikle iki boyutlu 
analizlerin  maksimum  enine  kesitler  için  mi  yoksa  analizlerin kabul edilemez derecede düşük emniyet 
en düşük emniyet katsayısını veren kesitler için mi  katsayısı verdiği durumda kabul edilebilir bir temel 
verildiğine  bağlıdır.  Analizlerde  hangi  iki  boyutlu  olarak  değerlendirildikleri  zaman  büyük  dikkatle 
koşulun  kullanıldığına  bağlı  olarak  çok  farklı  kullanılmalıdırlar.  
sonuçlar elde edilebilir.     Hutchinson ve Sharma (1985) ve Leshchinsky 
ve  Baker  (1986),  kritik  kayma  yüzeyi  şev  yüzeyi  ile 
örtüştüğünden, kohezyonsuz zeminler için iki ve üç 
boyutlu analizlerin aynı emniyet katsayısını vermesi 
gerektiğine  işaret  etmişlerdir.  Önemli  bir  kohezyon 
mevcut  olmadığı  sürece  veya  geometri  ve  zemin 
dayanımları  da  derin  bir  yenilme  düzlemi  verecek 
şekilde  olduğu  zaman,  iki  ve  üç  boyutlu  analiz 
sonuçları arasındaki fark küçüktür.     
Azzouz  vd.  (1981)  ve  Lechchinsky  ve  Huang 
(1992) üç boyutlu koşullar için iki boyutlu analizler 
kullanılmak  suretiyle  kesme  dayanımlarının  geriye 
hesaplandığı  durumda  kesme  dayanımlarının  çok 
yüksek  olacağını  belirtmişlerdir.  Ancak,  kesme 
dayanımlarının  benzer  koşullardaki  iki  boyutlu 
analizlerde  kullanılması  halinde  bu  hata 
dengelenmiş olacaktır. 
Şev  duraylılık  analizlerinin  çoğunda  üç 
boyutlu etkiler ihmal edilmekte ve sonuçlarda fazla 
  bir  değişiklik  olmamaktadır.  Ancak,  iki  boyutlu 
Şekil  14.24  Üç  boyutlu  geometrilerin  iki  boyutlu 
analizlerin  yeterli  olmayabileceği  ve  üç  boyutlu 
analizinde  kullanılan  tipik  “maksimum”  enine  kesitler: 
analizlerin  gerekli  olduğu  iki  durum  söz 
(a) toprak baraj; (b) atık dolgusu. 
konusudur: 
   

En  kritik  kesit  için  iki  boyutlu  emniyet  1. Dayanımlar  üç  boyutlu  analizlerden  geriye 
katsayısı  (en  küçük  emniyet  katsayısı),  hesaplandığı  ve  geriye  hesaplanmış 
kıyaslanabilir  sınır  denge  yaklaşımları  kullanılmış  dayanımlardaki  yanlılığın  izleyen  analizlerde 
olmak  (yani,  statik  dengeyi  sağlamada  benzer  dengelenmediği durum 
varsayımlar  ve  hassasiyet  kullanılması)  koşuluyla,  2.  Şev  geometrisinden  dolayı  duraylılığı 
daima  üç  boyutlu  emniyet  katsayısından  küçük  geliştirebilecek  üç  boyutlu  etkilerin  önemli 
olacaktır.   yararlarının olabileceği durum. 
Genel amaçlı üç boyutlu şev duraylılık analiz   

prosedürlerinin  çoğu  kolonlar  yöntemine  dayanır.  Bu  durumlarda  üç  boyutlu  analiz  gerekli 
olabilir. 
Kolonlar  yöntemi,  iki  boyutlu  dilim  yöntemlerinin 
 
eşdeğeridir.  Kolonlar  yönteminde  zemin  kütlesi, 
 
her birinin plan görünümü yaklaşık kare şekilli olan  4 Kuvvet dengesi için üç denklem ve üç eksen etrafında moment 
belirli  sayıda  düşey  kolonlara  ayrılır.  Kolonlar  dengesi için üç denklem. 
yönteminde  statik  olarak  tanımlanabilir  bir  çözüm   
236

 
BÖLÜM 15 

Duraylılık Analiz Sonuçlarının Sunumu 
  
 
Şev  duraylılık  değerlendirmelerinin  anlaşılır  bulabilmesi  ve  gerektiğinde  yerinde 
ve kapsamlı sunumları birkaç açıdan önemlidir:  inceleyebilmesi  için,  sunumun  yeterli  bilgiyi 
 
içermesi  gerekir.  Sahanın  yerinin  sunumu, 
1. Sonuçların  kontrol  edilmesi  gerekir.  Şev 
arazinin  yerinin  yazılı  basit  tanımlamasından 
duraylılığı  analizleri  yapan  kuruluşlardaki 
ayrıntılı  işlenmiş  haritalara,  plan  paftalarına  ve 
mühendisler  ile  gözden  geçirme  ve  kontrol 
sahayı ayrıntılı olarak gösteren fotoğraflara kadar 
yetkisi  olan  diğer  kuruluşlarda  çalışan 
değişir.  Böyle  plan  ve  çizimlerin  sunulduğu 
mühendisler  de  dahil  olmak  üzere,  sonuçlar 
durumlarda  topoğrafik  konturlar  ve  önemli 
birkaç  kişi  tarafından  gözden  geçirilmek 
özelliklere  ait  işaretler  de  bulunabilir.  Örnek 
suretiyle kontrol edilebilir.  
olarak,  arazi  vaziyet  planında  yakındaki  baraj 
2. Sonuçlar,  müşteri  veya  analizleri  isteyen  diğer 
gölleri,  nehirler,  dereler,  geniş  dolgu  ve  kazı 
şahıslar tarafından anlaşılır biçimde olmalıdır.  
alanları,  yapılar,  ulaşım  ve  diğer  altyapı 
3. Mühendislik  sorumluluğu  bazen  bir  kuruluşta 
bileşenleri (yollar, boru hatları, elektrik ve iletişim 
diğer  bir  mühendise  veya  tamamen  başka  bir 
hatlar vb.) yer alabilir.  
kuruluşa  devredilir.  Sorumluluğu  devralan 
Jeolojik  yapının  uygun  bir  şekilde 
mühendisin,  ne  yapıldığını  ve  kararların  nasıl 
tanımlanması  şarttır.  Jeolojik  ayrıntılar  çoğu 
alındığını açık bir şekilde anlaması gerekir.  
zaman  şev/yamaç  duraylılığında  önemli  rol 
4. Mühendisler  çoğu  zaman  çalışmalarına  tekrar 
oynarlar; bu nedenle, jeolojik bilgi çok önemlidir. 
başvurma  gereği  duyabilir  veya  bir  sebepten 
Tüm projenin jeoteknik mühendisliği içinde belirli 
yarım  kalmış  işlerine  devam  etmek  isteyebilir. 
bir  kısmı  oluşturan  şev  duraylılık  analizlerinin 
Halihazırda  tamamlanmış  bir  işin  anlaşılır  bir 
belirli bir parçası olarak bu tür bilgilerin ne ölçüde 
şekilde belgelendirilmesi önemlidir. 
  dahil  edilmesi  gerektiği  duruma  göre  değişir  ve 
Belgeleme  işleminin  düzeyi  ve  şekli,  işte  (elbette  ki)  bu  bilgiler  bazen  şev  duraylılık 
sağlanan  gelişmeye  göre  değişebilir.  Genelde,  değerlendirmesinin  vazgeçilmez  bir  parçası 
belgeler  yazılı  şekilde  hazırlanmalı  ve  bir  şekilde  olmayabilir.  
işin durması veya tehir edilmesi gerektiği durumda  İncelenen şevin ve hemen altındaki temelin 
daha  sonra  devam  edilebilecek  şekilde  ve  önceden  geometrisini  göstermek  için  bir  veya  daha  fazla 
ne  yapıldığı  anlaşılabilecek  biçimde,  işin  her  enine  kesit  çizilmelidir.  Sondajlar,  araştırma 
aşamasında  muhafaza  edilmelidir.  Bu  bölümde,  çukurları  ve  yüzeysel  jeofizik  teknikler 
yapılıp tamamlanmış bir şev duraylılık analizine ait  kullanılarak yapılan arazi incelemesinin yapıldığı 
sonuçların sunum şekline vurgu yapılmıştır. Ancak,  durumlarda  zemin  enine  kesitleri  veya  yeraltının 
bu  nihai  belgeleme  işleminin  bileşenlerinin  çoğu,  eşdeğer grafik temsil şekilleri (panel diyagramlar, 
işin icrası sırasında hazırlanmalıdır.   üç  boyutlu  modeller,  yüzey  modelleri  vb.) 
  hazırlanmalıdır.  
SAHA KARAKTERİZASYONU VE TEMSİLİ  Şev duraylılık analizleri için önemli olduğu 
 
düşünülen tüm ayrıntıları gösteren bir enine kesit 
Hangi  sunum  olursa  olsun,  değerlendirmeye 
çizilmeli fakat, önemsiz olduğu düşünülen küçük 
konu  olan  saha  ve  şevin  yeri  mutlaka 
özellikler  ve  fazlalık  bilgiler  enine  kesite  dahil 
tanımlanmalıdır.  Asgari  bir  gereklilik  olarak, 
edilmemelidir.  Enine  kesit  ölçekli  olarak 
çalışmayı  gözden  geçiren  kişinin  sahanın  yerini 
çizilmelidir.  
238

 
Şekil 15.1 Basitleştirilmiş Bishop yöntemi için örnek hesap tablosu. 
 
ZEMİN ÖZELLİKLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ  BOŞLUK SUYU BASINÇLARI 
   

Duraylılık  analizinde  kullanılan  zemin  Efektif  gerilme  analizleri  için  boşluk  suyu 
özelliklerinin  gerekçesi  tanımlanmalı  ve  uygun  basıncı  dayanakları  tanımlanmalıdır.  Boşluk  suyu 
laboratuvar  deneyleri  ile  birlikte  sunulmalıdır.  basınçlarının  kuyulardaki  yeraltı  su  seviyesi 
Özelliklerin  deneyime  dayalı  olarak  veya  diğer  ölçümlerine veya piyezometrelere dayalı olarak elde 
zemin özellikleriyle ya da benzer sahalardan alınan  edilmesi  halinde,  ölçülen  veriler  tanımlanmalı  ve 
verilerle  korelasyonlar  kullanarak  tahmin  edilmesi  uygun  şekil  veya  tablolar  halinde  özetlenmelidir. 
durumunda  gerekli  açıklamalar  yapılmalıdır.  Boşluk  suyu  basınçlarının  hesaplanmasında  sızma 
Laboratuvar  deneyleri  indeks  özelliklerini,  su  analizinden  yararlanılması  halinde,  kullanılan 
içeriğini ve birim ağırlıkları içermelidir. Sıkıştırılmış  yazılım  da  dahil  olmak  üzere  analiz  yöntemi 
zeminler  için  sıkıştırma  su  içeriği  –  yoğunluk  belirtilmelidir.  Ayrıca,  böyle  analizler  için  zemin 
verileri  uygun  şekilde  özetlenmelidir.  Kesme  özellikleri,  sınır  koşulları  ve  ayrıca  analizlerde 
dayanımı özelliklerinin bir özeti özellikle önemlidir  kullanılan  varsayımlar  tanımlanmalıdır.  Zemin 
ve  hem  orijinal  verileri  hem  de  analizlerde  özellikleri  hidrolik  iletkenlikleri  de  içermelidir. 
kullanılan  kesme  dayanımı  zarflarını  (Mohr‐ Analiz  sonuçlarını  özetlemek  için,  uygun  akım 
Coulomb  diyagramları,  değişkenmiş  Mohr‐ ağları  veya  boşluk  suyu  basınç  konturları,  toplam 
,

Coulomb  diyagramları,   ff   fc diyagramlarını)  yük veya basınç yükü verilmelidir.  

içermelidir.    
Şev duraylılık analizlerinde kullanılan başlıca  HUSUSİ ÖZELLİKLER 
 
laboratuvar  verileri  birim  ağırlık  ve  kesme  Bileşimleri  ve  inşaatları  açısından  şevler 
dayanımı  zarflarıdır.  Daha  çok  miktarda  kapsamlı  bazen  sonuçların  sunumuna  dahil  edilmesi  gerekli 
laboratuvar  verilerinin  mevcut  olması  halinde,  hususi özellikler içerir. Örnek olarak, donatılı şevler 
veriler  şev  duraylılık  analizlerinden  başka  için  donatının  şekli  (çiviler,  jeogrid,  jeotekstil, 
bölümlerde veya ayrı raporlar şeklinde sunulabilir.  bağlama  ankrajları,  kazıklar  vb.)  önemlidir  ve 
Böyle durumlarda kesme dayanımı ve birim ağırlık  mutlaka  belirtilmelidir.  Güçlendirme  durumunda, 
bilgilerinin  sadece  özet  şeklinde  şev  duraylılığı  donatı  kuvvetlerine  hangi  emniyet  katsayıları 
çalışmasında yer alması yeterlidir.     uygulandığı  da  dahil  olmak  üzere,  donatıdaki 
  kuvvetleri  belirleme  esasları  tanımlanmalıdır. 
  Jeosentetikler ve zemin ile zemin olmayan malzeme 
  arayüzeyleri ile, zemin olmayan iki malzeme (örnek; 
 239

jeomembran  ve  jeotekstil)  arayüzeylerinin  önemli  durumlar  için  daha  fazla  dikkat  gerekir.  İnşaatın 
ayrıntıları rapora dahil edilmelidir.   önemli ayrıntıları raporda ele alınmalıdır. 
  İşletme ayrıntıları da önemli olabilir ve rapora 
Tablo 15.1 Şekil 15.1’de sunulan hesap tablosu içeriğinin  dahil  edilmesi  gerekir.  Örnek  olarak,  bir  barajın 
örnek tanımlaması.  veya  rezervuarın  işletme  prosedürleri  düşümü 
 

Kolon    kontrol  edebilir  ve  bu  şekilde  duraylılık  üzerinde 

No.  Tanımlama  doğrudan  etkisi  söz  konusu  olur.  Şev  tepesi 
1  Dilim numarası  yakınında  geçici  inşaat  veya  malzeme  yığılması  ya 
2  Dilimin yatay genişliği  da  diğer  ağır  eşyalar  duraylılığı  etkiler;  bunlar 
3  Dilimin kaplama malzemesindeki kısmının   raporda  not  edilmeli  ve  ayrıca  duraylılık 
   (dilimin orta noktasında ölçülen) yüksekliği,  hesaplamalarında  dikkate  alınmalıdır.  Ayrıca, 
   hkaplama  sismik  bölgeler  için  tasarım  depreminin  özellikleri 
4  Kaplama malzemesinin toplam birim ağırlığı,   tanımlanmalıdır.  
   kaplama  
 
5  Dilimin çekirdek malzemesindeki kısmının  
HESAPLAMA PROSEDÜRÜ 
   (dilimin orta noktasında ölçülen) yüksekliği,   
   hçekirdek  Şev  duraylılık  analizlerinin  sunumu, 
6  Çekirdek malzemesinin toplam birim ağırlığı,  duraylılık hesaplamalarında kullanılan prosedürleri 
   çekirdek 
açık  bir  şekilde  ortaya  koymalıdır.  Bir  bilgisayar 
7  Dilimin ağırlığı, W = b (kap hkap + çek hçek) 
programı  kullanıldığı  zaman,  yazılım  ve  kılavuzu 
8  Dilim tabanının eğimi, , yataydan ölçülür  
ile  ilgili  kaynaklar  belirtilmeli;  kılavuzu  olmayan 
   [dilim tabanı şev yüzü ile aynı yönde eğimli 
programlar  kullanılmamalıdır.  Bu  bölümde  başka 
   iken pozitif (örnek, şev tepesine yakın  
   yerler), dilim tabanı şev yüzü ile zıt yönde   yerde  tanımlandığı  gibi,  ilgili  açıklamaların  yeterli 
   eğimli iken negatif (örnek, şev topuğuna   düzeyde  verilmiş  olması  durumunda  program 
   yakın yerler)]  çıktısının  ayrıntıları  konulmamalıdır.  Bilgisayar 
9  Dilim ağırlığı ile  açısı sinüsünün çarpımı  çıktısının dahil edilmesi durumunda ekler kısmında 
10  Dilim tabanında zeminin kohezyon değeri  açık bir şekilde etiketlenmiş olarak verilmelidir. 
11  Dilim tabanında zemin sürtünme açısı değeri  Sonuçları  sunmanın  bir  parçası  olarak  hesap 
12  Piyezometrik çizginin dilim tabanı  tablolarının  dahil  edilmesi  durumunda,  hesap 
merkezinden yüksekliği (hpiyez) 
tablosu  girdilerinin  (satırlar,  kolonlar)  tam  bir 
13  Dilim tabanı merkezinde boşluk suyu basıncı, 
açıklaması  verilmelidir.  Bu  tür  belgelemeye  bir 
   u = su hpiyez 
örnek,  Basitleştirilmiş  Bishop  yöntemi  için 
14  Emniyet katsayısı denkleminde payı  
   hesaplamada kullanılan ara terim: c’b + (W – 
hazırlanan  ve  Şekil  15.1’de  sunulan  hesap 
   ub)tan’  tablosudur.  Tablo  15.1’de,  her  bir  kolonun  içeriğini 
15  Deneme emniyet katsayısı için m niceliğinin   hesaplamada kullanılan denklemler de dahil olmak 
   değeri; deneme emniyet katsayısı yukarıda   üzere  (kendinden  tanımlamalı  olanlar  hariç),  bu 
   15. kolonda verilmiştir   hesap  tablosuna  ait  girdi  bilgilerinin  tanımlamaları 
   (m= cos+ sintan’/F)  verilmiştir.  
16  Kolon 14’ün kolon 15’e bölünmesi (emniyet    
   katsayısı denkleminin paydasındaki  
ANALİZ ÖZETİ DİYAGRAMLARI 
   terimleri temsil eder); yeni emniyet    

   katsayısını (F’) hesaplamak için, kolon 16   Her  bir  koşul  için  (örnek;  inşaat  bitimi,  uzun 

   tüm dilimler için toplanır ve kolon 9’un   dönem,  ani  düşüm)  duraylılık  hesaplama  sonuçları 
   toplamına bölünür.  en  azından  şev  ve  yeraltı  geometrisini  gösterecek 
    şekilde  ayrı  şekiller  üzerinde  gösterilmelidir. 
Sıkıştırılmış kil dolgularda sıkıştırma yöntemi  Şekilde  ayrıca  en  düşük  emniyet  katsayısını  veren 
ve inşaat kalite kontrolü kesme dayanım değerlerini  en kritik kayma yüzeyi de yer almalıdır. Şekil, daha 
belirlemede önemlidir. Bazı durumlarda göz önüne  önce  “Saha  Karakterizasyonu  ve  Temsili”  başlığı 
alınması  gerekli  geometriler  inşaat  sırasında  altında  tanımlanan  enine  kesitteki  tüm  ayrıntılar 
belirlenir  ve  o  aşamadaki  kesme  dayanımından  içermemeli; sadece kritik kayma yüzeyi için önemli 
veya  şev  konfigürasyonundan  ileri  gelen  özel  özelliklerin  yerleri  kolaylıkla  görülebilecek  şekilde 
240

içermelidir.  Örnek  olarak,  bir  toprak  barajda  özellikleri  ve  hangi  zona  ait  oldukları  anlaşılır  bir 
geçirimli  ve  geçirimsiz  zeminlerin  değişik  zonları  şekilde  ortaya  konmalıdır.  Bu  durumlarda 
her  bir  enine  kesitte  gösterilmelidir.  Doğal  genellikle  malzemelerin  numaralandırılması  ve 
zeminlerde  kazılan  şevler  için  değişik  katmanların  ayrıca  tanımlayıcı  terimlerinin  kullanılması 
yerleri işaretlenmelidir.   uygundur  (örnek;  1.  siltli  kum,  2.  kil  temel,  3.  şev 
Her  bir  duraylılık  koşuluna  ait  özet  şekilde  koruma, 4. filitreler).  
ayrıca  hangi  kesme  dayanımı  seti  kullanıldığı,  Duraylılık hesaplamalarında anizotrop kesme 
efektif  gerilme  için  analizlerde  hangi  boşluk  suyu  dayanımı  veya  eğrisel  Mohr  yenilme  zarfı 
basınç  koşulları  kullanıldığı  yer  almalıdır.  Basit  kullanılması  durumunda  kesme  dayanımını 
zemin  ve  şev  koşulları  için  kesme  dayanımı  göstermek  için  ilave  şekiller  hazırlanmalıdır. 
özelikleri  enine  kesitin  uygun  bir  yerinde  olacak  Anizotrop  kesme  dayanımları  için  kesme 
şekilde doğrudan şekil üzerinde gösterilebilir (Şekil  dayanımının  yenilme  düzlemi  (kayma  yüzeyi) 
15.2)  veya  şekil  üzerinde  verilen  ayrı  bir  tablo  yönelimi  ile  değişimi  gösterilmelidir  (Şekil  15.5). 
içinde (Şekil 15.3) sunulabilir. Daha karmaşık kesme  Eğrisel  Mohr  yenilme  zarflarının  gösteriminde, 
dayanımı  koşulları  hangi  şekle  ait  olduğu  da  yenilme  zarfı  Mohr  diyagramında  yer  almalıdır 
belirtilecek şekilde ayrı bir tabloda sunulabilir. Ayrı  (Şekil 15.6).  
bir  tablonun  kullanılması  durumunda  malzeme 
 

 
Şekil 15.2 Zemin özellikleri enine kesitte gösterilen şev. 
 

 
Şekil 15.3 Zemin özellikleri tablo halinde verilen şev sunumu. 
 
Donatılı  şevler  için  analizlerde  varsayılan  karmaşık olması halinde ayrı bir şekil kullanılabilir. 
donatı  paterni  uygun  bir  şekil  üzerinde  Şekilde  donatı  aralıkları  ve  uzunlukları  açık  bir 
gösterilmelidir  (Şekil  15.7).  Donatı,  analizi  şekilde gösterilmelidir. Donatıdaki kuvvetlerle ilgili 
özetlemede  kullanılan  ana  şekil  üzerinde  bilgiler  de  yer  almalıdır.  Bu  sunum  şekli,  çizim 
gösterilebilir  veya  güçlendirmenin  nispeten  üzerinde  donatıların  tümünün  belirli,  sabit  bir 
 241

kuvvet  taşıdığının  varsayıldığı  şeklinde  basit  bir  kullanılırken  dikkatli  olunmalıdır;  tayin  edilen  ve 
nottan,  her  bir  donatı  katmanı  için  spesifik  sonuçta duraylılığı hesaplamada kullanılan değerler 
kuvvetleri  gösteren  bir  tabloya  kadar  değişebilir.  anlaşılır şekilde verilmelidir.  
Kuvvetin  donatı  uzunluğu  boyunca  değişmesi  Bir  şekil  üzerinde  bir  duraylılık  koşulundan 
durumunda,  değişimle  ilgili  uygun  bilgi  ya  grafik  daha fazla koşullar için sonuçların özetlenmesi, arzu 
olarak  (Şekil  15.8)  veya  tablo  halinde  verilmelidir.  edilen  bir  durum  değildir.  Benzer  şekilde,  birden 
Donatı  kuvvetlerini  diğer  bilgilere  (örnek;  imalatçı  fazla  değişkenin  kullanıldığı  parametrik 
adları  veya  ürün  numaraları)  dayalı  olarak  çalışmaların (bkz. bir sonraki altbölüm) sonuçları da 
otomatik     tayin      eden      bilgisayar       programı   bir şekil üzerinde özetlenmemelidir. 
 

 
Şekil 15.4 Malzeme özellikleri numaralandırılmış ve özellikleri de Tablo 15.2’de açıklanmış olan şev. 
 
Tablo 15.2 Şekil 15.4’te verilen şevin zemin özellikleri. 
 

    Birim ağırlık   Kohezyon, c’   Sürtünme açısı, ’ 

Malzeme  Tanımlama  (lb/ft3)  (lb/ft2)  (derece) 
1  Temel kayası  150  10.000    0 
2  Şeyl (temel)  133       100  21 
3  Bentonitik katman (temel)   127            0  12 
4  Siltli kum (temel)  124            0  29 
5  Siltli kil (temel)  131       100  26 
6  Kumlu kil örtü  125           0  32 
7  Çakıl gövde  142           0  38 
8  Kil çekirdek  135       250  24 
9  Kum filtresi / dren  125           0  35 
10  Riprap filtresi  125           0  33 
11  Riprap  130           0  36 
12  Tepede kil şapka  125     1000    0 
 
Şev  duraylılık  diyagramları  kullanılarak  PARAMETRİK ÇALIŞMALAR 
 
analizler  yapıldığı  zaman,  kritik  kayma  yüzeyi 
Parametrik  çalışmalar,  özellikle  değerlerde 
diyagramdan  belirlenebildiği  takdirde  özet  şekil 
hatırı  sayılır  belirsizliklerin  olduğu  durumlarda, 
üzerinde  verilmelidir.  Özet  şekil  veya  beraberinde 
önemli  nicelikler  için  yapılan  varsayımların 
verilen  yazılı  açıklama,  uygun  bir  hesaplama  ile 
etkilerini  incelemede  çok  yararlıdır.  Parametrik 
birlikte  hangi  diyagramların  ve  başka  ne  tür 
çalışmalar  kesme  dayanımlarını,  boşluk  suyu 
bilgilerin kullanıldığını belirtmelidir. Şev duraylılık 
basınçlarını, yüzey yüklerini veya sismik yükleri ve 
analizlerinde  hesaplama  özetleri  ile  ilgili  birkaç 
şev  ile  yeraltı  geometrisini  değiştirmek  ve 
örnek Ekler kısmında verilmiştir.
242

varsayılan  değerin  her  seti  için  emniyet  katsayısını  katmanın kesme dayanımı değiştirilebilir veya farklı 

hesaplamak  suretiyle  yapılabilir.  Parametrik  rezervuar  seviyeleri  ve  sızma  paternleri 
çalışmalar  yapıldığı  zaman,  bir  seferde  sadece  bir  varsayılabilir. 
büyüklük  değiştirilmelidir.  Meselâ,  belirli  bir 
 

 
Şekil 15.5 Anizotrop bir zemin için drenajsız kesme dayanımının yenilme düzlemi yönelimi ile değişiminin sunum şekli. 
 
Bir  parametrik  çalışmada  birkaç  nicelik  Niceliğin  değişimi  sırasında  kritik  kayma 
değiştirildiği  zaman,  değiştirilen  her  nicelik  için  yüzeylerinin  de  önemli  derecede  değişmesi 
ayrı  şekiller  kullanılmalıdır.  Meselâ,  emniyet  halinde,  uç  durumları  göstermek  üzere  seçilmiş 
katsayısının  belirli  bir  katmanın  kesme  münferit  dairesel  kayma  yüzeyleri  sunulabilir. 
dayanımına  göre  nasıl  değiştiğini  göstermek  için  Ancak,  niceliğin  kritik  kayma  yüzeyinin  yeri 
bir  şekil  hazırlanabilir  (Şekil  15.9).  Şekil  enine  üzerine  etkisinin  az  olması  durumunda,  niceliğin 
kesiti  gösterebilir  ve  aynı  şekil  üzerinde  emniyet  her  değeri  için  kritik  kayma  yüzeylerinin 
katsayısının  kesme  dayanımı  ile  nasıl  değiştiğini  gösterilmesine gerek yoktur.  
gösteren  bir  diyagram  ve  tablo  da  verilebilir.   
 243

AYRINTILI GİRDİ VERİLERİ 
 

Başka  birinin  ilave  analiz  yapacağı  biliniyorsa  ve 

önemli  miktarda  girdi  (koordinat  veya  boşluk 
suyu  basınç  verileri)  verisine  ihtiyaç  varsa,  daha 
sonra gerekli olacak çaba miktarını azaltmak için, 
bu tür verilerin tablo halinde sunulmasında yarar 
vardır.  Böyle  verilerin  sunuma  dahil  edilmesi 
durumunda,  uygun  bir  ek  halinde  düzgünce 
organize  edilmiş  olmalı  ve  anlaşılır  bir  şekilde 
etiketlenmeli  ve  tanımlanmalıdır.  Verilerin 
elektronik  versiyonu  ayrıca  taşınabilir  depolama 
araçları içinde de sağlanabilir. 
 
İÇİNDEKİLER LİSTESİ 
 

Şev  duraylılık  değerlendirmesi  için  örnek  bir 

  “içindekiler  listesi”  Tablo  15.3’de  verilmiştir. 
Şekil 15.6 Eğrisel Mohr yenilme zarfının sunumu.  Ayrıntılar  bir  şevden  diğerine  değişse  de, 
  gösterilen  maddelerin  çoğu,  sonuçların  herhangi 
  bir sunum şeklinde yer almalıdır. 
   
 
 

 
Şekil 15.7 Donatı yerleşiminin sunumu. 
 
244

 
Şekil 15.8 Donatının (bağlama ankrajı) boyuna kuvvet dağılımı ile birlikte sunumu. 
 
 
 

 
Şekil 15.9 Temel için drenajsız kesme dayanımında artış oranının (cz) değiştirildiği parametrik çalışmaya ait sonuçların 
sunumu. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 245

Tablo 15.3 Şev duraylılık analiz sonuçlarının sunumu  
için örnek bir içindekiler listesi. 
 

Giriş 
Sahanın Tanıtılması 
   Lokasyon 
   Jeoloji 
Zemin Özellikleri 
   Laboratuvar deney programı (veya seçimin  
      dayanağı) 
   Birim Ağırlıklar 
   Kesme Dayanımları 
      Drenajsız Kesme Dayanımları 
      Drenajlı Kesme Dayanımları 
Yeraltı Suyu, Sızma ve Boşluk Suyu Basınç Koşulları 
Hususi Özellikler 
   Şev Güçlendirmesi 
   Zemin Olmayan Malzemeler ve Arayüzeyler 
   İnşaat Yöntemleri 
Duraylılık Değerlendirme Prosedürleri 
   Bilgisayar Yazılımı 
   Şev Duraylılık Diyagramları 
   Ampirik Korelasyonlar ve Alandaki Şevlerle İlgili  
      Deneyimler 
Sonuçların Özeti 
   İnşaat Bitimi Duraylılığı 
   Uzun Dönem Duraylılığı 
   Hızlı Düşüm İçin Duraylılık  
   Sismik (deprem duraylılığı) 
Tartışma ve Öneriler 
246
BÖLÜM 16 

Şev Stabilizasyonu ve Onarımı 
  
 
İyileştirme  eylemine  girişmeden  önce  şev  yoluyla  belirlenen  kesme  dayanımı,  şevin 
yenilmesinin  nedenleri  ve  doğası  anlaşılmalıdır.  iyileştirme  sonrası  emniyet  katsayısını 
Yenilme  sadece  şev  topuğundan  yukarıdaki  zemin  değerlendirmede oldukça güvenilir bir temel sağlar. 
kütlesini  mi  içermekte  yoksa  temel  içine  inmekte  Geriye analiz sadece şev yenilmesi ile tutarlı kesme 
midir? Yenilme, zayıf bir temel üzerindeki çok kalın  dayanımlarını  vermekle  kalmayıp,  aynı  zamanda 
dolgudan  mı;  aşırı  eğimli  bir  şevden  mi;  su  yenilme ile tutarlı tam bir analitik modeli de (zemin 
seviyesindeki  yükselimden  mi;  sızma  yollarının  stratigrafisi, sızma koşulları vb.) sağlar. Yenilmeden 
tıkanmasından mı; topukta aşınmadan mı; zeminin  elde  edilen  deneyime  dayalı  böyle  bir  model, 
şişme,  krip  ve  bozuşma  etkisiyle  zamanla  laboratuvar  deneylerine  ve  yeraltı  suyunun 
dayanımını  kaybetmesiyle  mi  meydana  gelmiştir?  idealleştirilmiş  tahminlerine  dayalı  analitik 
Yenilmenin  nedenini  incelerken,  Sowers’ın  (1979)  modelden daha güvenilirdir. Zemin dayanımları ve 
işaret  ettiği  gibi,  birden  fazla  neden  diğer  koşullar  geriye  analiz  yoluyla 
bulunabileceğini  unutmamak  gerekir:  “Çoğu  değerlendirildiği  zaman,  stabilize  edilmiş  şev  için 
durumda  birkaç  “neden”  birlikte  bulunur;  bu  geleneksel  emniyet  katsayısından  düşük  değerler 
nedenle,  bunlardan  hangisinin  sonuçta  yenilmeyi  kullanma yoluna gidilir.  
oluşturduğuna  karar  vermek  hem  zor  hem  de   
teknik  olarak  yanlıştır.  Nihai  faktör  çoğu  zaman  STABİLİZASYON YÖNTEMİ SEÇİMİNİ 
daha  önce  yenilmenin  eşiğine  gelmiş  olan  zemin  DENETLEYEN FAKTÖRLER 
 
kütlesini  harekete  geçiren  bir  tetiklemeden  başka 
Şevleri  stabilize  etmede  her  biri  belirli 
bir  şey  değildir.  Nihai  faktörün  sebep  olarak 
koşullara  hitap  eden  çok  sayıda  yöntem 
adlandırılması,  binayı  yerle  bir  eden  dinamiti 
kullanılmaktadır.  Teknik  olarak  uygulanabilir 
ateşleyen  kibritin  yıkımın  nedeni  olarak 
yöntemleri seçmede aşağıdaki faktörlerin göz önüne 
gösterilmesine benzer.” 
alınması gerekir: 
Şev  yenilmesini  araştırmada  ilk  adımlar,   

kapsamlı  jeolojik  çalışmalar  ve  ayrıntılı  1. Şev  hangi  amaçla  stabilize  edilmektedir? 
incelemelerdir.  Yüzey  özelliklerinin  topoğrafik  İyileştirme işlemi sadece oluşabilecek daha ileri 
olarak ölçülüp haritalanması, yenilmeden etkilenen  büyük  hareketleri  mi  önleyecek;  yoksa  hareket 
alanı  ve  meydana  gelen  düşey  ve  yatay  hareketleri  eden yerin yapılara ve yollara sağlam bir destek 
tanımlamaya  yardımcı  olur.  Makaslama  zonunun  olma  kapasitesini  tekrar  mı  kazandıracaktır? 
yeri  çoğu  zaman  araştırma  sondajları,  kontrollü  Özellikle  yerin  büyük  hareketlerle  önemli 
kuyular,  hendekler  veya  eğim  belirteçleri  ile  ölçüde  bozulduğu  durumlarda  kütlenin  yük 
bulunabilir.  Şev  içindeki  yeraltı  suyu  seviyelerini  taşıma  kapasitesinin  tekrar  tesis  edilmesi, 
belirlemede  piyezometreler  ve  gözlem  sadece  hareketleri  durdurma  işleminden  daha 
kuyularından yararlanılabilir.  zordur. 
  2. Ne  kadar  süre  vardır?  Onarımın  çabuk 
GERİYE ANALİZİN KULLANIMI  yapılması  gerekir.  Meselâ,  kapanmış  bir 
 
karayolunun,  demiryolunun  veya  bir  kanalın 
Bölüm  12’de  tartışıldığı  gibi,  yenilme 
açılması  mı  yoksa  zaman  mı  daha  önemlidir? 
zamanındaki  koşullar  için  emniyet  katsayısını  1,0 
Zaman  daha  önemli  ise,  rötarın  söz  konusu 
olarak veren kesme dayanımının değerini bulmada 
olmadığı  hızlı  yöntemlerin  kullanılması 
geriye  analizden  yararlanılabilir.  Geriye  analiz 
uygundur.  Zamanın  o  kadar  kritik  olmadığı 
248

durumda, kapsamlı çalışmayı ince ayrıntılarına  Yüzey Drenajı 
 
kadar  ele  almak  ve  problem  için  maliyeti  daha 
Suyun  yüzeyde  birikmesinin  önlenmesi  ve 
düşük  çözüm  üretmek  mümkündür.  Kalıcı 
yüzey  akışının  kayma  alanından  uzaklaştırılması, 
onarımı  yapmadan  önce  kuru  sezona  kadar 
kayan kütle içinde  yeraltı su seviyesinin ve böylece 
başlama imkanı varsa, kayan kütlenin kazılması 
boşluk suyu basınçlarının azalmasına yardımcı olur. 
ve  şevin  yeniden  inşası  gibi  şevi  geçici  olarak 
Yüzey drenajı şu şekilde geliştirilebilir: 
fazla eğimli yapan yöntemler kullanılabilir.   

3. Sahaya giriş durumu nasıldır ve ne çeşit inşaat  1. Suyu sahadan uzaklaştıracak kaplamalı hendek 
ekipmanı  kullanılabilir?  Sahaya  sadece  küçük  veya kanalların yapılması 
yollarla,  veya  su  yoluyla  erişimin  mümkün  2. Suyun birikebileceği çukurlukların düzlenmesi 
olduğu  ya  da  sarp  arazi  koşullarının  ağır  3. Süzülmenin  en  aza  indirilmesi  (kısa  dönemde 
ekipman  kullanımını  engellediği  durumda  zeminin  plastikle  örtülmesi,  uzun  dönemde 
sahaya giriş koşulları kullanılacak stabilizasyon  bitkilendirme veya kaplama ile). 
 
yöntemlerini sınırlayabilir.  
Zemini  plastikle  kaplamada  bazı  aksaklıklar 
4. Onarımın  maliyeti  ne  kadar  olacaktır? 
söz  konusudur.  Alan  kaplandıktan  sonra  zeminin 
Maliyetin  faydayı  aşması  durumunda  daha 
görülmesi  zor  olup,  şev  koşullarının  ve  yer 
ekonomik  yöntemler  kullanılabilir  mi?  Politik 
hareketinin  gözlenmesi  zorlaşır.  Plastik  üzerindeki 
faktörler  başka  şekilde  olmasını  zorlamadığı 
dalgalanmalar  su  birikmesine  neden  olur  ve  parça 
sürece,  bir  şevin  onarım  maliyetinin  faydayı 
plastik örtüler birbirine yapıştırılmadığından, ulama 
aşacak şekilde stabilize edilmesi mantıksızdır. 
  yerlerinden  zemine  su  girebilir.  Bitkilendirme, 
DRENAJ  yüzey  akışının  neden  olduğu  erozyona  direnci 
 
arttırır  ve  şev  yüzünde  birkaç  dm  kalınlığındaki 
Şevleri  iyileştirmede  kullanılan  yöntemler 
zemini stabilize eder.  
arasında  en  sık  başvurulan  yöntemdir.  Şev 
Yüzeyin beton veya asfaltla kaplanması yüzey 
yenilmeleri  çoğu  zaman  yeraltı  suyunun  yükselimi 
akışını teşvik eder ve süzülmeyi engeller fakat, aynı 
ve  boşluk  suyu  basınçlarının  çabuk  değişimleri 
zamanda  zemindeki  buharlaşmayı  da 
neticesinde  meydana  gelmektedir.  Bu  nedenle, 
engellediğinden,  altında  su  toplanmasına  neden 
yeraltı  su  seviyesinin  alçaltılması  ve  boşluk  suyu 
olur.  Texas’ta  çok  plastik  kil  dolguları  inceleyen 
basınçlarının  düşürülmesi  şevleri  iyileştirmede 
Saleh  ve  Wright  (1997),  kaplamanın  bu  killerdeki 
kullanılan  mantıklı  bir  işlemdir.  Ayrıca,  drenajla 
kesme  dayanımının  giderek  azalmasına  neden  olan 
iyileştirme  çoğu  zaman  diğer  stabilizasyon 
mevsimsel  ıslanma  ve  kurumayı  asgariye  indirmek 
yöntemlerinden  daha  hesaplı  olup,  büyük 
suretiyle kayma sıklığını azalttığını gözlemişlerdir.  
hacimlerdeki  zemin  kütleleri  çoğu  zaman  nispeten 
 
düşük  maliyet  ile  stabilize  edilebilmektedir.  Sonuç 
Yatay Drenler 
olarak  drenaj,  gerek  tek  başına  ve  gerekse  başka   

yöntemlerle birlikte sıkça kullanılan bir yöntemdir.   Yatay  drenler,  bir  şevde  yeraltı  drenajı 

Drenaj  şev  duraylılığına  iyi  şekilde  katkıda  sağlamak  üzere  açılan  sondaj  kuyularına  (yatay) 
bulunur:  (1)  Zemindeki  boşluk  suyu  basıncını  yerleştirilen  delikli  borulardır  (bunları 
azaltmak  suretiyle  efektif  gerilmeyi  ve  kesme  yerleştirmede  ilk  kullanılan  sondaj  tipine  atfen 
dayanımını  arttırır  ve  (2)  çatlaklardaki  su  Hydrauger  drenleri  olarak  da  adlandırılırlar).  Şekil 
basıncından  ileri  gelen  kaydırıcı  kuvvetleri  16.1’de  görüldüğü  gibi,  genellikle  yeraltı  suyunun 
azaltmak  suretiyle  denge  için  gerekli  kesme  yerçekimi  ile  drene  olmasına  izin  verecek  şekilde 
gerilmesini  azaltır.  Drenaj  sistemi  bir  kere  şev  yukarı  yönde  hafifçe  eğimlidirler.  Uzunlukları 
oturduktan sonra, devamlı çalışması sağlanmalıdır.  genellikle 100  ile  300  ft  (30  ile  90  m)  arasında  olup, 
Yüzey  drenleri  ve  hendekleri  erozyondan  gerektiğinde  daha  uzun  da  olabilirler.  Eski 
etkilenebilirken,  yeraltı  drenleri  siltlenme  veya  uygulamalarda  çelik  boru  kullanılmışsa  da,  dren 
bakteri  büyümesiyle  tıkanabilir.  Filitre  ölçütlerini  boruları  genellikle  delikli  veya  yarıklı  PVC 
sağlayan malzemeler kullanmak suretiyle siltlenme  borulardan  oluşur.  Drenlerin  şeve  yerleştirilmesi, 
önlenebilir;  bakteri  tıkaması  da  kimyasal  Şekil  16.2’de  görüldüğü  gibi  içi  delikli  burgularla 
maddelerle yıkama suretiyle önlenir.   yapılmaktadır;  dren  borusu  burgu  içinden 
 
 249

sürülmekte  ve  burgu  dışarı  çekilirken  dren  borusu  Düşey Drenaj Kuyuları ve Taş Kolonlar    

 
delik  içinde  kalmaktadır.  Deliğin  boru  etrafında 
Geçirgenliği  değişken  katmanların  yatay 
göçmesine  izin  verilir.  Boru  ile  zemin  arasında 
olarak  istiflendiği  durumlarda  yatay  drenler  etkin 
filitre malzemesi bulunmamaktadır.  
olmayabilir.  Katmanları  kesen  düşey  drenler  daha 
etkili  olur.  Buna  bir  örnek  Şekil  16.4’de  verilmiştir. 
Şev tepesini takip eden bir hat boyunca 2 ft (0,6 m) 
çapında  kuyular  açılmış  ve  filitre  ölçütlerini 
sağlayan  kırmataş  ile  doldurulmuştur.  Drenajın 
yerçekimi ile sağlanması için, bu düşey kuyular şev 
topuğunda  açılan  yatay  kuyulara  bağlanmıştır. 
Düşey  kuyular  derinlere  yerleştirilmiş  pompalarla 
 
Şekil 16.1 Yatay drenler.  da drene edilebilirse de, enerji ve bakım gereksinimi 
  bunların  kullanımını  cazip  bir  alternatif 
Yatay  drenler  genellikle  sondaj  makinasının  yapmamaktadır. 
kolaylıkla  girebileceği  ve  çoğu  zaman  da  Düşey  drenaj  kuyuları  yerçekimi  kuyu  akış 
bulunduğu  yerden  yelpaze  şeklinde  geniş  bir  teorisini kullanarak tasarlanabilir (U.S. Army Corps 
alanda  döşeme  yapmaya  elverişli  noktalardan  of  Engineers,  1986).  Doygun  yüzey,  kuyular 
yerleştirilir  (Şekil  16.3).  Bazı  drenlerin  çok  su  arasında  Şekil  16.5’de  görülen  seviyenin  üzerine 
topladığı  bazılarının  ise  su  toplamadığı  durumlara  yükselir.  Etkin  ortalama,  kuyudaki  seviye  ile 
yaygın  olarak  rastlanır;  fakat,  hangi  drenlerin  kuyular  arasındaki  maksimum  seviyenin  üçte  ikisi 
önemli  miktarda  su  toplayacağını  önceden  kadardır.  Kuyular  arasındaki  mesafe  azalırken, 
kestirmek  zordur.  Akışlar  genellikle  dren  kuyular arasındaki maksimum yük de azalır.  
yerleştirme işleminden sonra zamanla azalmakta ve  Taş kolonlar, topladıkları suyun düşük kottan 
sonra  ıslak  ve  kuru  dönemlerde  mevsimsel  olarak  çıkması  koşuluyla  düşen  dren  kuyuları  gibi 
dalgalanmalar  göstermektedir.  Rahardjo  vd.  (2003)  çalışırlar.  Taş  kolonlardaki  malzeme  yerleştirme 
şevde  drenlerin  yukarısında  geçirgenliği  yüksek  sırasında  sıkıştırıldığı  için,  kolon  çevresindeki 
belirgin  katmanlar  bulunmadığı  sürece,  drenlerin  zeminin  sıkıştırılması  ve  yanal  gerilmeyi  arttırması 
şevde  alt  kotlarda  yerleştirildiği  durumlarda  en  açısından başka avantajları da vardır.  
etkin çalıştıklarını gözlemiştir.    
 

 
Şekil 16.2 Ekvador’da La Esparanza Barajı sağ sahilde yatay dren deliklerinin açılması. 
 
250

Şekil 16.3 Orinda heyelanı (California): (a) kazı ve dren yerleştirme için giriş yolları; (b) yatay drenler. 
 251

 
Şekil 16.4 Seattle yakınında dört heyelanı stabilize etmede kullanılan düşey dren kuyuları (Palmer vd., 1950’den). 
 

 
Şekil 16.5 Düşey drenaj kuyuları arasında su seviyesi. 
 
Çakma Kuyular ve Derin Kuyular  durduğu  zaman,  kazı  kenarlarında  meydana  gelen 
 
şev yenilmeleri görülmektedir.  
Çakma kuyular, zemine çakılan veya jetlenen, 
Derin  kuyularda  suyu  kuyunun  yukarısına 
küçük  çaplı  vakum  kuyularıdır.  Vakum,  çakma 
atmak  için  dalgıç  pompalar  kullanılır  ve  emme 
kuyuların tepesine iliştirilen bir başlık ile uygulanır 
kuyularındaki  gibi  20  ile  25  ft  ile  de  sınırlı 
(bu  başlık,  çakma  kuyudaki  suyu  emme  yoluyla 
değildirler.  Her  kuyunun  kendine  ait  bir  pompası 
çeken  bir  yatay  borudur).  En  iyi  temiz  kumda 
olup,  bağımsız  olarak  çalışır.  Kuyular  çoğu  zaman 
çalışırlar;  ince  kumda  etkinlikleri  azalır.  Suyun 
12  ile  24  inç  (30‐60  cm)  çapta  olup,  filitre  boru 
boruda  yükselimi  vakumlama  ile  sağlandığından, 
etrafında  çakıllama  yapılır.  Çakma  kuyularda 
bunların maksimum etkinliği 20 ile 25 ft (6 ile 7,5 m) 
olduğu  gibi,  etkin  olabilmeleri  için  devamlı 
arasında  sınırlıdır  (Mansur  ve  Kaufman,  1962; 
çalıştırılmaları gerekir.  
Sowers, 1979). 
 
 
Hendek Drenleri 
Daha  derin  kazıları  drene  etmede  çoklu   

sistemler kullanılabilir. Şekil 16.6a’da Avustralya’da  Hendek drenler, Şekil 16.7’de görüldüğü gibi, 
sekiz  çakma  kuyu  aşaması  ve  10  derin  kuyu  filitre  ölçütlerini  sağlayan  dren  kayası  ile 
kullanılarak  drene  edilen  200  ft  (60  m)  doldurulmuş  hendeklerdir.  Yerçekimi  ile  drene 
derinliğindeki bir kazı görülmektedir (Anon., 1981).  olacak  şekilde  eğimlidirler  ve  ayrıca  akış 
Şekil  16.6b’de  çakma  kuyularındaki  pompaj  kapasitesini arttırmak için bir boru da içerirler. Boru 
kullanılan  yerlerde  kontrol  ve  bakım  amacıyla 
252

belirli  aralıklarla  yerleştirilmiş  bacalar  bulunur.  Bir  destek  gerektirmeden  kazılabileceği  derinlik 
hendeğin maksimum drenaj derinliği, hendek dren  tarafından kontrol edilir. 
kayası  ile  doldurulana  kadar  hendek  duvarlarının 
  

 
Şekil  16.6  (a)  Bowman  deneme  çukurunun  kazı  ve  drenaj  sırasında  havadan  görünümü;  (b)  Bowman  deneme 
çukurunun su çekimi durduktan sonraki görünümü.  
 253

 
Şekil 16.7 Lawrence Berkeley Laboratuvarı’nda hendek drenajı. 
 
Drenaj Galerileri  Parmak veya Payanda Drenleri 
   

Bir  yamaçta  derin  drenajlara  gerek  Bir şeve dik olarak kazılan hendek drenlerine 

duyulduğunda  drenaj  galerisi  (tünel)  kullanılabilir.  (Şekil 16.9) parmak drenleri denir. Şekil 16.9’daki gibi 
Şekil  16.8’de  görüldüğü  gibi,  drenajı  tünelden  şev  şeve  dik  hendeklerin  kazılması,  şevin  duraylılığını 
içine  doğru  genişletecek  şekilde  drenler  şev doğrultusunda kazılan hendeklerin durumunda 
yerleştirilebilir. Los Angeles’ta yamaç duraylılığının  olduğu kadar etkilemez. Parmak drenleri birleştiren 
iyileştirilmesi  gerektiği  fakat  çevre  koşullarının  kısa  hendek  drenleri  kazılıp  doldurulmak  suretiyle 
yamaç  eğimini  azaltmaya  veya  yatay  drenler  şev  duraylılığı  açısından  ortaya  çıkabilecek  bir 
yerleştirmek üzere giriş yollarının yapılmasına izin  sorundan kaçınmak mümkündür. 
 
vermediği,  Getty  Müzesi  aşağısındaki  yamaçları 
KAZILAR VE PAYANDA DOLGULARI 
stabilize  etmede  bu  teknik  kullanılmıştır.  Yeni   

Zelanda’da  Clyde  Güç  Santralı  Projesi’ndeki  bir  Bir  şevin  yüksekliğini  veya  eğimini  azaltmak 
heyelanı  stabilize  etmede  derin  bir  drenaj  galerisi  suretiyle  (Şekil  16.10)  duraylılığı  arttırılabilir.  Böyle 
açılmış  ve  bu  galeriden  de  yelpaze  şeklinde  yamaç  yapmak  suretiyle  potansiyel  kayma  yüzeyleri 
içine  giren  dren  delikleri  yerleştirilmiştir  (Gillon  üzerindeki kesme gerilmeleri azaltılır ve dolayısıyla 
vd.,  1992).  Ekvador’daki  La  Esparanza  Barajı’nda  emniyet  katsayısı  artar.  Şekil  16.10’da  gösterildiği 
abatmanlar  içine  drenaj  galerileri  açılmış  ve  gibi,  şev  tepesinde  yapılacak  herhangi  bir  kazı, 
geçirgen  breşik  şeyl  katmanını  drene  etmede  duraylılık açısından faydalı bir işlemdir. Duraylılığı 
tavanda düşey drenler yerleştirilmiştir (Duncan vd.,  kazı ile iyileştirmek için, (1) şevin tepesindeki alanın 
1994a).     bir  kısmının  feda  edilmesi,  (2)  sahanın  inşaat 
  ekipmanlarının  girişine  uygun  hale  getirilmesi  ve 
  (3)  kazılan  malzemenin  boşaltılması  için  uygun  bir 
  alanın bulunmasını gerektirir. 
254

  

 
Şekil 16.8 Drenaj galerisi. 
 
azaltır. Alttaki zemini drene edecek şekilde tabanda 
serbest  drene  olan  bir  katman  serilmesiyle 
bunlardan  herhangi  birinin  etkinlik  derecesi 
arttırılabilir.  
Hem  kazı  hem  de  payanda  içeren  bir  örnek 
Şekil  16.12’de  verilmiştir.  Yarma  ve  dolgunun 
hacmini  dengelemek  suretiyle  fazla  kazı 
malzemesini  saha  dışına  taşıma  veya  payanda 
dolgusu  için  başka  yerden  malzeme  getirmeye 
 
Şekil 16.9 Parmak drenleri.  gerek  kalmaz.  Kayma  kütlesi  içinde  yer  alan 
  zeminlerin  bile  optimum  su  içeriğine  yakın 
sıkıştırılmaları  halinde  kaliteleri  arttırılabilir  ve 
payanda inşaatında kullanılabilirler. 
 
İSTİNAT YAPILARI 
 

İstinat  yapıları,  şevlere  stabilize  edici 

kuvvetler uygulama ve bu şekilde potansiyel kayma 
yüzeyleri  üzerindeki  kesme  gerilmelerini  azaltma 
şeklinde şev duraylılığına katkıda bulunurlar. 
 
Öngerdirmeli Ankrajlar ve Ankrajlı Duvarlar 
 

Bunların  avantajı,  kısıtlayıcı  kuvvetleri 

uygulamadan  önce  şev  hareketlerine  gerek 
olmamasıdır. Ankrajlar düşey duvarlar olmadan da 
 
Şekil 16.10 Kazı yoluyla şev onarımı.  kullanılabilirse  de,  yüklerini  şey  yüzeyine  yaymak 
  için  taşıma  levhaları  gereklidir.  Şekil  6.13’de 
Payanda  dolguları  iki  çeşittir.  Dayanımı  Blacksburg  (Virginia)  yakınındaki  Price’s  Fork 
yüksek  ve  iyi  sıkıştırılmış  bir  malzemeden  oluşan  heyelanını  stabilize  etmek  için  inşa  edilen  ankrajlı 
bir  payanda  (bkz.  Şekil  16.11)  dayanımı  ve  ağırlığı  duvar  görülmektedir.  Heyelanın  taç  kısmında 
da  artırır  ki,  ikisi  de  duraylılığı  geliştirir.  Şev  kayma  sarplığının  hemen  arkasında  dolgu  içine 
tabanında  sıkıştırılmamış  malzemeden  inşa  edilen  asker  kazıkları  çakılmış  ve  kaya  içine 
ve  bazen  ağırlık  payandası  olarak  adlandırılan  bir  ankrajlanmıştır.  Duvar  önündeki  zemin  kazıldıktan 
payanda, zayıf ve sıkışabilir bir malzemeden oluşsa  ve  asker  kazıklarının  yakalarına  uyacak  şekilde 
bile  ağırlık  sağlar  ve  şevdeki  kesme  gerilmelerini  ahşap  kalaslar  yerleştirildikten  sonra,  asker 
 255

kazıkları önünde donatılı betondan oluşan sömeller  Görüntüyü  güzelleştirmek  ve  ahşap  kalasların 

inşa  edilmiş;  Şekil  16.14’te  görüldüğü  gibi,  kazık  insanlarca  zarar  görmesini  engellemek  için,  asker 
tabanlarının  hareketini  kısıtlamak  için,  donatılı  kazıkların önüne bir de beton panel yerleştirilmiştir.  
çubuklarla  temel  kayası  içine  enjeksiyonlanmıştır. 
  

 
Şekil 16.11 Portland’da (Oregon) şev iyileştirilmesinde kullanılan yapısal payanda (Squier ve Versteeg, 1971). 
 

 
Şekil 16.12 Kesme ve doldurma şeklinde şev stabilizasyonu (Jones, 1991). 
 
Şekil  16.15’de  Peru’da  Rio  Mantaro  Nehri  denge  şev  duraylılık  analizleri  kullanılarak 
üzerindeki  Tablachaca  Barajı  yukarısındaki  bir  değerlendirilebilir.  Ankraj  kuvveti  bir  çalışan  yük 
heyelanı  stabilize  etmede  kullanılan  ankrajlar  (yani,  nihai  ankraj  kapasitesinin  uygun  bir  emniyet 
görülmektedir (Millet vd., 1992). Heyelan, Peru’nun  katsayısına bölümü) olmalıdır. Ankraj kuvvetlerinin 
elektrik  üretiminin  %40’ını  sağlayan  bir  santralın  emniyet  katsayısı,  ankraj  kapasitesinin 
yukarısındaki  dağlık  kesimde  meydana  gelmiştir.  değerlendirilmesi ve ankraj yenilmesi durumundaki 
Kayanın kesme direncini değerlendirmek ve ankraj  etkilerle ilgili belirsizlikleri yansıtmalıdır.  
kullanımıyla emniyet katsayısında sağlanacak artışa   
bir  dayanak  olması  bakımından  heyelanın  geriye  Ağırlık Duvarları, MSE Duvarları ve Zemin Çivili 
analizi yapılmıştır. Emniyet katsayısında ankrajlarla  Duvarlar 
 
elde  edilebilecek  maksimum  artış  arzu  edilenden 
Öngerdirmeli  olmayan  geleneksel  ağırlık 
daha  az  olduğundan,  duraylılığı  daha  da 
istinat  duvarları,  mekanik  olarak  stabilize  edilmiş 
geliştirmek  amacıyla  yamaç  topuğunda  bir  drenaj 
toprak  (MSE)  duvarlar  ve  zemin  çivili  duvarların, 
galerisi ve bir payanda inşa edilmiştir.  
bir  heyelanı  stabilize  etmek  için  direnç 
Duraylılıkta  ankrajlar  ve  ankrajlı  duvarlarla 
geliştirebilmeden  önce  hareket  etmeleri  gerekir. 
sağlanan  iyileştirme,  ankrajlarla  uygulanan  ve 
Böyle  duvarlar,  aşağıda  verilen  üç  adım  takip 
büyüklüğü,  yönü  ve  yamaçta  uygulanma  yeri 
edilerek tasarlanabilir.  
bilinen  kuvvetin  hesaba  katıldığı  geleneksel  sınır 
256

 
Şekil 6.13 Price’s Fork istinat duvarı. 
 
1. Geleneksel  sınır  denge  şev  duraylılık  analizleri  boyutlarının  belirlenmesi.  Duvarın  dış 
kullanılarak, duvar lokasyonunda şevi stabilize  duraylılığı  içine  dahil  olan  durumlar  kayma, 
etmek  için  gerekli  kuvvetin  belirlenmesi  (yani,  devrilme,  taşıma  gücü,  bileşke  kuvvetin 
şevin  emniyet  katsayısının  arzu  edilen  değere  tabandaki  konumu  ve  derin  yüzeyli  kaymayı 
yükseltilmesi). Bu analizler; yeri, büyüklüğü, ve  (duvar altındaki temelin yenilmesini) içerir. 
yönü  belli  olan  dış  kuvvetlerin  dahil  edildiği  3.  Geleneksel tasarım prosedürlerini kullanarak iç 
herhangi  bir  yöntem  kullanılarak  yapılabilir.  dayanım için gerekli şartların değerlendirilmesi. 
Analizler  tekrarlı  denemeler  şeklinde  yapılır.  Ağırlık duvarlarında bunlar sömel ve gövdenin 
Arzu  edilen  emniyet  katsayısı  elde  edilene  kesme  ve  moment  kapasitesini  içerir.  MSE 
kadar  kuvvet  büyüklüğü  değiştirilir.  Yeni  duvarlarında  ise,  donatı  uzunluğu,  donatı 
deneme  kuvvetini  kullanan  analizlerin  her  dayanımı  ve  donatı  açıklığını  kapsar.  Zemin 
birinde  kritik  kayma  yüzeyinin  yeri  çivili  duvarlarda  da  çivi  kapasitesi,  çivi 
aranmalıdır.  Bu  kritik  kayma  yüzeyi,  stabilize  uzunluğu ve çivi açıklığını içerir.  
 
edici  kuvvetin  kullanılmadığı  durumdaki  ile 
GÜÇLENDİRME KAZIKLARI VE DELGİLİ 
aynı olmasa da, çoğu zaman ona yakındır.  
ŞAFTLAR 
     Stabilize  edici  kuvvetin  büyüklüğü,  dilimler   

arasındaki  kenar  kuvvetlerinin  yönlerinin  şev  Şev  duraylılığını  geliştirmede  kayan  kütleyi 
eğiminin  ve  kayma  yüzeyinin  ortalaması  geçerek  alttaki  daha  duraylı  zemin  içine  inen 
olduğu  varsayılan  bir  kuvvet  denge  analizi  ya  kazıklar veya delgili şaftlar da kullanılabilir. Delgili 
da  dengenin  tüm  koşullarını  sağlayan  bir  şaftların inşasının şev duraylılığına olumsuz etkileri 
yöntem  kullanılarak,  kabul  edilebilir  bir  çakma  kazıklarınkinden  daha  azdır.  Kazıklar  veya 
doğruluk  derecesiyle  belirlenebilir.  Stabilize  delgili şaftlar aşağı doğru harekete direnç sağlamak 
edici kuvvetin konumu için makul bir yaklaşım,  üzere, şevin tepesine paralel bir veya daha fazla hat 
duvarın  tabanından  0,4H  kadar  yüksekte  bir  üzerine  inşa  edilirler.  Her  bir  sıradaki  şaft, 
nokta  olup,  burada  H  =  duvar  tabanından  şev  aralarından  zemin  akamayacak  sıklıkta 
yüzüne kadar olan yüksekliktir.   yerleştirilmelidir; aksi takdirde kaymaya karşı etkin 
2. Geleneksel istinat duvarı tasarım prosedürlerini  bir  önlem  olmazlar.  Merkezden  merkeze  uzaklık 
kullanarak,  birinci  adımda  bulunan  kuvveti  genellikle iki ile dört çap kadar alınmaktadır. Poulos 
duvara uygulamak suretiyle, duvarın tümünün  (1995)  stabilize  edici  şaftların  optimum  yerinin, 
duraylılığı  için  gerekli  istinat  duvarının,  MSE  potansiyel  kayma  kütlesinin  merkezi  yakınında 
duvarının  veya  zemin  çivili  duvarın  dış  olduğunu bulmuştur. 
 257

   
Şekil 16.14 Price’s Fork duvarının enine kesiti. 
 
Öngerdirilmemiş  ankrajlarla  kısıtlanmayan  İstinat duvarlarında olduğu gibi, şevi stabilize 
istinat  duvarları gibi,  kazıklar  ve  şaftlarda  stabilize  etmek  için  gerekli  kuvvet  belirli  büyüklükteki  bir 
edici  kuvvetlerin  gelişmesi  için  kayan  kütlenin  dış  kuvvetin  hesaba  dahil  edilebildiği  herhangi  bir 
hareket  etmesi  gerekir.  Hareket  atarken,  stabilize  şev  duraylılık  analizi  kullanılarak  hesaplanabilir. 
edici  kuvvetin  büyüklüğü  de  şaftın  yapısal  Gerekli  kuvvetin  büyüklüğü,  istenen  emniyet 
kapasitesine  erişene  kadar  veya  şaftın  kayma  katsayısı elde edilene kadar kuvvetin büyüklüğünü 
yüzeyi  yukarısındaki  kısmın  önündeki  zeminin  değiştirmek  suretiyle  tekrarlı  denemelerle  elde 
yamaç yukarı yönde maksimum pasif zemin basıncı  edilir.  Yeni  kuvveti  kullanan  her  analizde  kritik 
mobilize  olana  kadar  artar.  Delgili  şaftların  yapısal  kayma  yüzeyinin  yeri  aranır.  Bu  kritik  kayma 
kapasitesi  kesmeden  ziyade  moment  tarafından  yüzeyi,  stabilize  edici  kuvvet  kullanılmadığı 
kontrol edilir; Poulos (1995) stabilizasyon işleminde  zamanki  kritik  yüzey  ile  aynı  olmasa  da  çoğu 
az  sayıda  fakat  daha  büyük  çaplı  kazıkların  çok  zaman ona çok yakındır.  
sayıda  fakat  daha  küçük  çaplı  kazıklardan  daha  Reese  vd  (1992),  Poulos  (1995),  Shmuelyan 
etkili  olduğuna  işaret  etmiştir.  Şaftların  altından  (1996), Hassiotis vd. (1997), Yamagami vd. (2000) ve 
geçen  potansiyel  kayma  yüzeyleri  için  emniyet  Reese  ve  Van  Impe  (2001)  gibi  araştırmacılar 
katsayısı  tatmin  edici  olacak  şekilde,  şaftlar  uygun  kazıklarda  kesme  kuvveti  ve  momentin 
derinliklere indirilmelidir.   değerlendirilmesi  ile  ilgili  yöntemler  önermişlerdir. 
Poulos  (1995)  zemin  hareketinin  varsayılan 
258

paternlerine  ve  büyüklüklerine  dayalı  olarak,  yüzeyi altındaki duraylı zemin arasındaki etkileşimi 

delgili şaftların kayma yüzeyi yukarısındaki zemine  incelemede sınır elemanları analizini kullanmıştır.  
uyguladığı  kuvvetleri  ve  ayrıca  şaftlar  ile  kayma 
 

 
Şekil 16.15 Tablachaca kaymasının onarımı (Millet vd., 1992). 
 
Reese vd. (1992) ve Reese ve Van Impe (2001)  2. Deneme işlemi için bir kazık çapı ve merkezden 
şevleri  stabilize  etmede  kullanılan  kazıklardaki  merkeze uzaklık seçimi. 
kesme  kuvvetleri  ve  eğilme  momentlerini  3. p‐y  eğrilerini  ve  kazığın  kayma  düzlemi 
değerlendirme  yöntemlerini  tanımlamışlardır.  Bu  yukarısındaki  kısmı  ile  zemin  arasında 
yöntemlerde  kazıkların  şeve  uygulayacağı  hesaplanan  göreceli  hareketleri  kullanarak 
kuvvetleri ve kazıklar içindeki kesme kuvvetleri ile  kazığın  bu  kısmı  üzerindeki  noktalar  için  p 
momentleri  hesaplamada  p‐y  kavramları  değerinin belirlenmesi. Böyle bir dağılıma ait bir 
kullanılmaktadır.  Bu  prosedürler  aşağıdaki  örnek Şekil 16.16b’de verilmiştir. p niceliği yanal 
adımları kullanmak suretiyle uygulanabilir:  olarak yüklenmiş kazık analizlerinde kullanılan 
 
zemin reaksiyonu olup, birimi de birim uzunluk 
1. Kazıkların  kayma  yüzeyinin  üstünde  kalan 
başına  kuvvettir;  buradaki  uzunluk  ise  kazık 
kısmı  ile  onları  çevreleyen  zemin  arasındaki 
boyunca ölçülür.  
göreceli  hareketlerin  hesaplanması.  Bu 
4. p diyagramı altında P olarak tanımlanan alanın 
hareketler  kazıkların  yerleştirilmesinden  sonra 
hesaplanması.  
izin  verilebilir  şev  hareketinin  miktarına  ve 
5. Şevin  birim  uzunluğu  başına  karşılık  gelen 
kazıklar  yüklendiği  zaman  meydana  gelecek 
stabilize edici kuvvetin hesaplanması: 
sapma miktarına dayalı olmalıdır.   

                      Pşev = P(kuvvet) / S(uzunluk)          (16.1) 
 
 259

 
Şekil 16.16 (a) Bir şevi kazıklar ile stabilize etmede tasarım ilkeleri; (b) birim direnç p ve bileşke Pkazık; (c) kazığın kayma 
yüzeyi üstündeki kısmı; (d) kazığın kayma yüzeyi altındaki kısmı. 
 
 

Burada,  Pşev  =  şev  birim  uzunluk  başına  kazık  üzerindeki  kesme  ve  eğilme  momenti 
stabilize edici kuvvet, P = kazık üzerine etkiyen  dağılımının  hesaplanması.  Kazığın  alt 
kuvvet  ve  S  =  şev  tepesine  paralel  olarak  kısmındaki  maksimum  moment,  kazık  için 
ölçülen  merkezden  merkeze  uzaklıktır.  (16.1)  gerekli  moment  kapasitesini  ifade  eder.  Gevrek 
eşitliğinden  hesaplanan  Pşev‘in  şev  için  arzu  kırılma  veya  plastik  menteşe  oluşumuna  karşı 
edilen  emniyet  katsayısını  elde  etmek  için  kazığın  bu  momenti  uygun  bir  emniyet 
gerekli  kuvvetten  az  olması  durumunda  kazık  katsayısıyla taşıyabilmelidir.  
çapı  arttırılır  veya  kazık  açıklığı  azaltılır;  3.,  4.  8. Bir önceki adımda hesaplanan kesme kuvvetleri 
ve  5.  adımlar  tekrarlanır.  Pşev‘in  şev  için  arzu  ve  eğilme  momentlerini  taşıyabilecek  bir  kazık 
edilen  emniyet  katsayısını  elde  etmek  için  tipi  veya  delgili  şaft  donatısının  seçilmesi. 
gerekli  kuvvetten  büyük  olması  durumunda  Momentlerin  kazıklar  için  çok  büyük  olması 
kazık  çapı  azaltılır  veya  kazık  açıklığı  durumunda 2. adımdan itibaren daha büyük bir 
büyütülür; 3., 4. ve 5. adımlar tekrarlanır. Kazık  kazık  çapı  ve  daha  geniş  bir  kazık  açıklığı 
açıklığı  ve  çapı  arzu  edilen  stabilize  edici  seçilir.  
 
kuvveti verdiği zaman 6. adıma geçilir.  Bu  süreçte  anahtar  adım,  zemin  ile  kazığın 
6. Kazığın  kayma  düzlemi  altına  gömülü  kısmı  kayma  düzleminin  yukarısında  kalan  kısmı 
için  kesme  kuvveti  ve  eğilme  momentinin  arasındaki  göreceli  hareketin  hesaplanması  olan 
belirlenmesi.  Kesme  kuvveti  P’ye  eşittir.  birinci  adımdır.  Kazıklar  üzerindeki  yüklerle  ilgili 
Moment  de  (P)(y)  çarpımına  eşit  olup,  y  =  güvenli  bir  varsayım;  göreceli  hareketin,  kazığın 
kayma  yüzeyi  ile  P  arasındaki  mesafedir  (Şekil  kayma  yüzeyi  üzerindeki  kısmının  tüm  uzunluğu 
16.16b).  boyunca  p’nin  (genellikle  pnih  adlandırılan) 
7. Kazık,  P  kesme  kuvvetine  ve  P(y)  momentine  maksimum  değerinin  mobilize  olmasına  yetecek 
maruz  kaldığı  zaman,  kayma  düzlemi  altında  büyüklükte  olacağının  varsayılmasıdır.  Ancak, 
260

kazığın  kayma  yüzeyi  yukarısındaki  kısmının  çok  sondaj  deliklerine  yerleştirilen  akıcı  kireci 
uzun  olması  durumunda  bu  uç  derece  yükleme  (quicklime)  tanımlamıştır.  Dolgunun şeyl tepesinde 
ihtimal  dışıdır;  çünkü,  kazığın  fleksürel  kaydığı  yerde,  sıkıştırılmış  siltli  kil  dolgu  içinde 
deformasyonları  bunların  çevreleyen  zemini  alttaki  şeyl  yüzeyine  kadar  inen  6  inç  (15  cm)  çaplı 
deforme etmesine neden olur.   sondaj  delikleri  açılmış  ve  kuyu  tabanının  3  ft  (0,9 
Stabilize  edici  kuvvet  (Pşev)  şev  duraylılık  m)’lik  kısmı  50  lb  (23  kg)’lik  akıcı  kireç  ile 
analizlerine  bilinen  kuvvet  olarak  girilir  ve  şev  doldurulmuştur. Kireci sulandırmak için daha sonra 
duraylılık  analizi  sırasında  daha  fazla  azaltılmaz.  su  eklenmiş  ve  kuyunun  kalan  kısmı  yüzeye  kadar 
Bu işlem, Bölüm 8’de A yöntemi olarak adlandırılan  zeminle  doldurulmuştur.  Kuyular  5  ft  (1,5  m)’lik 
prosedüre karşılık gelir.  aralıklarla  açılmış  ve  yaklaşık  20  ton  akıcı  kireç  ile 
  200  ft  x  125  ft  (60  m  x  38  m)’lik  bir  alan  stabilize 
ENJEKSİYON YÖNTEMLERİ  edilmiştir.  İyileştirilmiş  zemin  üzerinde  yapılan 
 
kimyasal  ve fiziksel  deneyler  kirecin siltli  kil  dolgu 
Nispeten  düşük  maliyette  uygulanabildikle‐
ile  reaksiyona  girdiğini  ve  dayanımı  arttırdığını 
rinden,  enjeksiyon  yöntemleri  caziptir.  Bunların 
göstermiştir. Kayma hareketi iyileştirmeden sonraki 
eksik tarafı, sağladıkları yararın nicelleştirilmesinin 
üç  ay  içinde  durmuş  fakat  komşu  alanlardaki 
zor  olmasıdır.  Ayrıca,  akışkan  enjeksiyonlarının 
kaymalar devam etmiştir.  
yapıldığı  durumlarda  kısa  dönem  etkisi  şevi  daha 
Şevlerin  çimento  enjekte  etmek  suretiyle 
az  duraylı  yapacak  şekilde  olabilir.  Yararlı  etkiler 
stabilize edilmesi Amerika (Smith ve Peck, 1955) ve 
ancak  enjekte  edilen  malzeme  daha  sonra 
İngiliz  karayollarında  (Purbrick  ve  Ayres,  1956; 
sertleştikten  ve  zemin  ile  etkileşime  girerek 
Ayres,  1959,  1961,  1965)  yaygın  bir  şekilde 
özelliklerini değiştirdikten sonra elde edilebilir.  
kullanılmaktadır. Tipik uygulamalar, raylara paralel 
 
ve aralarında 15 ft (4,5 m) bulunan hatlar üzerinde 5 
Kireç Kazıkları ve Kireç Şerbeti Kazıkları 
 
ft  (1,5  m)  aralıklı  delikler  açma  şeklindedir. 
Kireç  kazıkları,  kireç  ile  doldurulmuş  sondaj  Enjeksiyon noktalarının uçları, tahmin edilen kayma 
delikleridir.  Kireç  şerbeti  kazıkları  da  su  ve  kireç  yüzeyinin  3  ft  (0,9  m)  kadar  altına  indirilir  ve  her 
karışımı ile doldurulmuş sondaj delikleridir. Rogers  noktaya  yaklaşık  50  ft3  (1,4  m3)  çimento  enjekte 
ve Glendinning (1993, 1994 ve 1997) şevleri stabilize  edilir.  Sığ  derinliklerde  oldukça  yüksek  enjeksiyon 
etmede  kireç  kazıklar  ve  kireç  şerbeti  kazıkları  basınçları  kullanılmaktadır.  Yüzeyden  sadece  15  ft 
kullanımını  ve  bunların  zemin  dayanımı  ile  (4,5  m)  derinde  ilk  10  ft3  (0,28  m3)’ün  enjeksiyonu 
duraylılığını  iyileştirme  mekanizmalarını  gözden  için  75  psi  (5,3  kgf/cm2)’lik  bir  enjeksiyon  basıncı 
geçirmiştir.  Handy  ve  Williams  (1967)  Des  uygulanabilir;  bu  değer  daha  sonra  20  psi  (1,4 
Moines’deki  (Iowa)  bir  heyelanı  stabilize  etmede  kgf/cm2)’ye kadar düşürülür.   
 

 
Şekil 16.17 Düzgün çimento enjeksiyonuyla Fenny Campton’daki (İngiltere) heyelanın stabilizasyonu. 
 
 261

Çimento Enjeksiyonu  fakat  kül  olarak  adlandırılan  ve  çakıl  boyu 

 
partiküller  içeren  daha  iri  dolgunun  boşluklarına 
Şevlerin  çimento  enjekte  etmek  suretiyle 
girebilmiştir.  Kil  içinde  çimento  kayma  yüzeyine 
stabilize  edilmesi  Amerika  (Smith  ve  Peck,  1955) 
nüfuz  etmiş,  kayan  kütleyi  yukarı  itmiş  ve  daha 
ve İngiliz karayollarında (Purbrick ve Ayres, 1956; 
sonra sertleşmek suretiyle kayma yüzeyi boyunca 
Ayres,  1959,  1961,  1965)  yaygın  bir  şekilde 
düzgün bir beton kütlesi oluşturmuştur. 
kullanılmaktadır.  Tipik  uygulamalar,  raylara 
 
paralel  ve  aralarında  15  ft  (4,5  m)  bulunan  hatlar 
BİTKİLENDİRME 
üzerinde  5  ft  (1,5  m)  aralıklı  delikler  açma   

şeklindedir.  Enjeksiyon  noktalarının  uçları,  Şevler  üzerinde  yapılan  bitkilendirme 

tahmin edilen kayma yüzeyinin 3 ft (0,9 m) kadar  erozyona  ve  sığ  kaymaya  karşı  koruma  sağlar 
altına  indirilir  ve  her  noktaya  yaklaşık  50  ft3  (1,4  (Gray  ve  Leiser,  1982;  Wu  vd.,  1994).  Kökler 
m3)  çimento  enjekte  edilir.  Sığ  derinliklerde  zemine  donatı  sağlama  veya  bağlama  şeklinde 
oldukça  yüksek  enjeksiyon  basınçları  kohezyon  sağlamakta  ve  böylece  zeminin  sığ 
kullanılmaktadır.  Yüzeyden  sadece  15  ft  (4,5  m)  kaymaya  karşı  duraylılığını  arttırmaktadır. 
derinde ilk 10 ft3 (0,28 m3)’ün enjeksiyonu için 75  Ayrıca,  bitki  köklerinin  yağışı  tutma  ve 
psi  (5,3  kgf/cm2)’lik  bir  enjeksiyon  basıncı  buharlaşma‐terleme  (süzülmeyi  azaltma)  yoluyla 
uygulanabilir;  bu  değer  daha  sonra  20  psi  (1,4  şevlerde  boşluk  basınçlarını  azalttığı 
kgf/cm2)’ye kadar düşürülür.  düşünülmektedir  (Wu  vd.,  1994).  Gray  ve  Sotir 
Yöntemin  en  çarpıcı  taraflarından  biri,  (1992)  şevlerin  yüzeyinde  yatay  katmanlar  içine 
killerdeki  heyelanları  stabilize  etmede  dikilen  ağaçsı  bitkilerin  (çalı)  kısa  zamanda 
kullanımıdır.  Partiküller  çok  iri  olduğundan  güçlendirme sağladıklarını ve bitkiler büyüdükçe 
killerin  gözeneklerine  nüfuz  edememekte  ve  bu  etkinin  daha  da  arttığını  gözlemişlerdir.  Gray 
(çoğu zaman olduğu gibi) killerin doygun olması  ve  Sotir  (1995)  bu  çalı  katmanlarının  ayrıca  şev 
halinde  enjeksiyon  basınçları  kompaksiyonu  içinde  akan  suyu  engelleyerek  şev  yüzüne 
sağlayamamaktadır.  Buna  rağmen  etkin  bir  çıkmasını  sağlama  ve  böylece  boşluk  basınçlarını 
yöntemdir.  İyileştirilmiş  alanlarda  açılan  azaltma  yoluyla  şev  duraylılığına  katkıda 
hendekler  yöntemin  işe  yaradığını  bulunduğunu öne sürmüşlerdir. Bitkilendirmenin 
göstermektedir.  Şekil  16.17’de  böyle  bir  hendeğe  geogridler  gibi  mekanik  malzeme  ile  birlikte 
ait enine kesit görülmektedir. Enjeksiyon maddesi  kullanılmasına  biyoteknik  stabilizasyon  adı 
kildeki  boşluklara  veya  fisürlere  nüfuz  etmemiş  verilmektedir (Gray ve Sotir, 1995).  
 
 

 
Şekil 16.18 Santa Monica (California) yakınındaki heyelanın kil katmanını kurutma şeklinde stabilizasyonu (Hill, 1934). 
262

 
Şekil  16.19  Lawrence  Berkeley  Laboratuvarı’nda  (California)  heyelan  köprüsü:  (a)  köprünün  tavanı;  (b)  köprü  altında 
kazılan alan. 
 
 
 263

TERMAL İYİLEŞTİRME  tüneller, kilin geçirgenliğinin çok düşük olmasından 
 
dolayı  etkili  olamamış  ve  tünellerle  drenaj 
Termal  iyileştirme  heyelanları  stabilize 
sağlanamamıştır.  Kili  kurutmak  için  bir  havagazı 
etmede  sıkça  kullanılan  bir  yöntem  değildir.  Hill 
sobası  inşa  edilmiş  ve  ısıtılan  hava  birbiriyle 
(1934)  tarafından  tanımlanan  az  sayıdaki 
bağlantılı tünellere ve sondaj deliklerine üflenmiştir 
örneklerden biri Şekil 16.18’de sunulmuştur. Kayma 
(Şekil  16.18).  Hill  (1934)  devamlı  çalıştırılan  bir 
yüzeyinin  alt  kesimi  şev  topuğunu  biraz 
ısıtma  sisteminin  maliyetinin,  heyelanı  stabilize 
yukarısındaki  bir  kil  damarı  içinden  geçmektedir. 
etmek için yeterli büyüklükte bir istinat duvarı inşa 
Şev  üst  yüzeyine  paralel  şekilde  kil  içinde  açılan 
etmekten  daha  düşük  olacağına  işaret  etmiştir.
Termal  iyileştirme  ile  ilgili  diğer  örnekler  tasarlanan  bu  dahiyane  buluş  sayesinde  Bevatron 
Beles  ve  Stanculescu  (1958)  tarafından  binası  da  dahil  olmak  üzere  önemli  yapıları  tehdit 
tanımlanmıştır. Bir kazı şevindeki, doğal yamaçtaki  eden heyelanın hareketi durdurulmuştur. 
 
ve  bir  dolgudaki  heyelanlar,  kayma  yüzeyinin 
KAYAN KÜTLENİN KAZILIP YERİNE BAŞKA 
altına  kadar  inen  sondaj  delikleri  açmak  ve  deliği 
MALZEME KONULMASI 
çevreleyen  zemini  sertleştirmek  üzere  kuyuların   

içinde gaz yakmak suretiyle stabilize edilmişlerdir.   Bir kayma kütlesi uzun mesafe kaydığı ve bu 
  kayma sonucunda örselenmiş ve daha yumuşak bir 
KÖPRÜLEME 
 
malzeme  haline  geldiği  zaman,  kayma  alanının 
California’daki  Lawrance  Berkeley  yapıları  desteklemek  üzere  yeniden  kazanılması 
Laboratuvarları  arazisinde  meydana  gelen  bir  gerektiği  durumda,  kayan  kütleyi  kazıp  yerine 
heyelan  yeni  ve  etkin  bir  yöntemle  stabilize  başka malzeme koymaktan başka alternatif yoktur.  
edilmiştir.  Kullanılan  yöntemde,  heyelanın  tepe  Bir  kayma  kütlesi  kazıldığı  zaman  oluşan 
kısmına  yakın  yerde  donatılı  betondan  bir  köprü  şevlerin  eğimi,  Şekil  16.20’de  görüldüğü  gibi, 
inşa  edilmiş  ve  heyelanın  yükünü  almak  üzere  genellikle  kaymadan  önceki  eğimden  daha  yüksek 
köprü  altındaki  zemin  kazılmıştır  (Şekil  16.19).  olur.  Bu  nedenle,  kaymanın  duraylılığı  (meselâ 
Köprü inşası önce delgili şaftların yerleştirilmesi ve  drenajla)  sağlanana  kadar  kazı  işlemi  yapılmaz. 
sonra  tabliye  betonunun  dökülmesi  şeklinde  inşa  Islak ve kuru dönemlerin çok etkili olduğu yerlerde 
edilmiştir.  İnşaat  tamamlandıktan  sonra  köprü  kazılar  bazen  kuru  dönemlerde 
altından  5000  ton  kadar  zemin  kazılmak  suretiyle  gerçekleştirilmektedir.  Kazının  dikkatli  bir  şekilde 
heyelanın  üst  kısmındaki  yük  boşaltılmıştır.  gözlenmesi, yenilme yüzeyi altındaki örselenmemiş 
Sahadan  geçen  yeraltı  hatları,  tabliye  altına  zemine  kadar  indiğinden  ve  duraysız  malzemenin 
iliştirilen  desteklere  asılmıştır.  Bir  LBL  mühendisi  tamamının kazıldığından emin olunması gerekir. 
olan  Sherad  Talati  tarafından  düşünülen  ve 

   
Şekil 16.20 Lavrence Berkeley Laboratuvarı’nda kayan kütlenin kazma ve yerdeğiştirme işlemiyle onarılması.  
264

 
Kayan  kütle  kazılıp  uzaklaştırıldıktan 
sonra,  Şekil  16.20’de  görüldüğü  gibi  şev  yeniden  maliyeti  düşük  ve  etkin  bir  stabilizasyon 
inşa  edilir.  Şev  çoğu  zaman  kazılan  malzemeden  sağlamaktadır. 
yeniden  sıkıştırma  yoluyla  ve  sıkıştırılan  dolgu   Öngerdirmeli  ankrajlar  ve  ankraj 
arkasında  ve  altında  drenler  yerleştirmek  duvarlarının  kısıtlayıcı  kuvvetler 
suretiyle  inşa  edilir.  İyi  bir  drenaj  ve  iyi  uygulamaları  için  şevde  hareket  olmasına 
sıkıştırılmış  zemin,  iyileştirilmiş  duraylılık  için  gerek yoktur. 
anahtar  unsurlardır.  Bu  süreç  sırasında  kazılan   Öngerdirmesiz  geleneksel  ağırlık  duvarları, 
malzemenin  yeniden  kullanılmasından  önce  mekanik olarak stabilize edilmiş duvarlar ve 
zemin çivili duvarların bir heyelanı stabilize 
geçici  olarak  bir  yerde  depolanması  gerekir. 
Kayma  hacminin  küçük  olduğu  bazı  durumlarda  etmek  için  direnç  geliştirebilmeden  önce 
kazılan  malzeme  atılmakta  ve  şevin  inşası  hareket etmeleri gerekir.  
serbestçe  drene  olan  ve  çok  az  ya  da  hiç   Kayan  kütleyi  geçerek  alttaki  daha  duraylı 
kompaksiyon  gerektirmeyen  malzeme  ile  zemin  içine  inen  kazıklar  ve  delgili  şaftlar 
yapılmaktadır.   şev  duraylılığını  geliştirmede  kullanılabilir. 
California’daki  Lawrance  Berkeley  Şevin emniyet katsayısında arzu edilen artışı 
elde  etmek  için,  kazıkların  veya  delgili 
Laboratuvarı’ndaki  bir  heyelan  Şekil  16.20’deki 
gibi  bir  kazma  ve  yerdeğiştirme  işlemi  ile  şaftların  tasarımında  sınır  denge  şev 
iyileştirilmiştir.  Kazı,  kayma  yüzeyinin  oldukça  duraylılık  analizleri  ile  p‐y  analizlerinin  bir 
altına  inmiş  ve  palyeler  alttaki  duraylı  zeminde  kombinasyonu kullanılabilir. 
kazılmıştır.  Kazılan  malzeme  tekrar  yerinde   Şevlerin  stabilizasyonu  kireç  kazıklar, 
sıkıştırılmış  ve  dolgunun  yerleştirilmesi sırasında  çimento  enjeksiyonu,  bitkilendirme,  termal 
arkasına  drenler  yerleştirilmiştir.  Kayan  kütle  iyileştirme  ve  heyelanın  tepe  kısmındaki 
kazılmadan  önce  geçici  stabilizasyon  önlemleri  yükü  boşaltmak  üzere  inşa  edilen  ve  daha 
olarak  yatay  drenler,  bir  drenaj  hendeği  ve  bir  sonra  altındaki  zemin  kazılan  bir  donatılı 
drenaj  kuyusu  inşa  edilmiştir.  Bu  drenler  ilk  beton köprü kullanarak yapılmaktadır. 
yerleştirildikleri zaman oldukça fazla su çekmişler   Kayan  bir  kütlenin  şev  hareketi  sonucunda 
ve  onarım  tamamlandıktan  sonra  günde  11.000  önemli  ölçüde  örselendiği  ve  kayan  alanda 
galon  (41  m3)  kadar  su  boşaltmaya  devam  yapılar  ile  yolların  inşa  edilmesi  gerektiği 
etmişlerdir (Kimball, 1871).  durumda,  kayan  kütlenin  tamamını  kazıp 
başka  bir  malzeme  ile  değiştirmek 
gerekebilir.  İyi  bir  sıkıştırma  ve  altta  drenaj 
Kısa Tekrar  sistemleri  ile  birlikte,  kazma  ve 
 

 İyileştirme  eylemlerine  girişmeden  önce,  yerdeğiştirme  işlemi  kayma  alanının 

bir  şev  yenilmesinin  nedeni  ve  doğasını  yeniden kazanılmasında güvenilir bir araçtır. 
anlamak gerekir.  Kayma  yüzeyinin  derin  olduğu  durumda 
 Bir  şev  yenilmesinin  geriye  analizi,  yöntemin maliyeti yüksektir. 
iyileştirme  önlemlerini  tasarlamaya  ve   Drenaj,  (1)  zemindeki  boşluk  suyu 
iyileştirmeden  sonraki  emniyet  katsayısını  basınçlarını  azaltmak  suretiyle  efektif 
hesaplamaya  oldukça  güvenilir  bir  temel  gerilmeyi  ve  kesme  dayanımını  arttırma;  ve 
teşkil eder.  (2)  çatlaklardaki  su  basınçlarından  gelen 
 Şevleri  stabilize  etmede  bugüne  kadar  en  kaydırıcı  kuvvetleri  azaltma  yoluyla 
çok  kullanılan  yöntem  drenaj  yöntemidir.  duraylılığa katkı sağlamaktadır. 
Tek  başına  veya diğer  yöntemlerle  birlikte   Bir  şevin  eğiminin  azaltılması  potansiyel 
kullanılabilen   bu   yöntem,   çoğu   zaman   kayma  yüzeyi  boyunca  kesme  gerilmelerini 
azaltır ve emniyet katsayısını arttırır.  
   
 
      
EKLER 

Şev Duraylılık Diyagramları 
  
 
ŞEV DURAYLILIK ANALİZİ İÇİN   Şekil  A‐7  :  Sonsuz  şevler  için  şev  duraylılık 
DİYAGRAMLARIN KULLANIMI VE  diyagramları 
UYGULANABİLİRLİĞİ   Şekil  A‐8  :    =  0  olan  ve  dayanımın  derinlikle 
 

Şev  duraylılık  diyagramları  duraylılık  arttığı zeminler için şev duraylılık diyagramları 

 
analizleri  için  pratik  ve  çabuk  bir  araçtır.  Ön 
ŞEV EĞİMLERİ, BİRİM AĞIRLIKLAR VE KESME 
analizleri  yapmada  ve  ayrıntılı  analiz  sonuçlarını 
DAYANIMLARI İÇİN ORTALAMA ALINMASI  
kontrol  etmede  kullanılabilirler.  Cevapları  çabucak   

vermelerinden dolayı özellikle tasarım alternatifleri  Sadelik  açısından,  diyagramlar  basit  ve 

arasında  karşılaştırmada  çok  yararlıdırlar.  Şev  homojen  zemin  koşulları  için  geliştirilmiştir. 
duraylılık  diyagramlarının  doğruluk  derecesi  Diyagramları  homojen  olmayan  koşullara 
genellikle  kesme  dayanımı  değerlendirmelerindeki  uygulamak  için,  gerçek  koşulları  eşdeğer  homojen 
kadar iyidir.   şeve  yaklaştırmak  gerekir.  Diyagram  analizleri  için 
Bu  ekler  kısmında  dört  çeşit  şev  için  basit  şev  profili  geliştirmenin  en  etkin  yöntemi, 
diyagram çözümleri sunulmuştur:  şevin  ölçek  dahilinde  çizilen  bir  enine  kesiti  ile  işe 
 

başlamaktır.  Bu  enine  kesit  üzerinde  kanaat 

1.   =  0  olan  ve  zemin  katmanının  tüm  derinliği 
kullanarak,  gerçek  şevi  olabildiğince  yaklaştıran, 
boyunca dayanımın üniform olduğu şevler 
geometrik olarak basit bir şev çizilir.  
2.   >  0,  c  >  0  olan  ve  zemin  katmanının  tüm 
Diyagram  analizleri  için  kesme 
derinliği  boyunca  dayanımın  üniform  olduğu 
dayanımlarının  ortalamasını  almada  kritik  kayma 
şevler 
yüzeyinin  yerini  en  azından  yaklaşık  olarak 
3.   >  0,  c  =  0  ve    >  0,  c  >  0  olan  zeminlerdeki 
bilmekte  yarar  vardır.  Aşağıdaki  altbölümlerde 
sonsuz şevler  
verilen  diyagramlar,  kritik  dairenin  yerini  tahmin 
4.   =  0  olan  ve  dayanımın  derinlikle  doğrusal 
etmede  bir  araç  olarak  kullanılabilir.  Ortalama 
arttığı zeminlerdeki şevler. 
 
dayanım değerleri, diyagramlardan belirlenen kritik 
 Şev  geometrisinde  ve  dikkatlice  seçilmiş  daireyi  şev  üzerine  çizmek  suretiyle  hesaplanır. 
zemin özelliklerinde yaklaştırımlar kullanılarak, bu  Daha  sonra,  zemin  içindeki  her  katmanın  merkez 
diyagram  çözümleri  çok  geniş  bir  aralıktaki  açısı  açıölçer  yardımıyla  ölçülür.  Merkez  açıları, 
homojen olmayan şevlere uygulanabilir.   ağırlıklı  ortalama  kesme  dayanımı  parametrelerini 
Ekler kısmında şu diyagramlar verilmiştir:  (cort,  ve  ort)  hesaplamada  ağırlık  faktörleri  olarak 
 

 Şekil A‐1 :  = 0 olan zeminler için şev duraylılık  kullanılırlar: 
diyagramları                        c    i ci                (A‐1)  
 Şekil  A‐2  :    =  0  ve    >  0  olan  zeminler  için   i
ort

sürşarj düzeltme faktörleri 
 

 Şekil  A‐3  :    =  0  ve    >  0  olan  zeminler  için             

 
i i                (A‐2) 

ort
i
sürşarj ve sızma düzeltme faktörleri     

 Şekil  A‐4  :    =  0  ve    >  0  olan  zeminler  için  Burada,  

çekme çatlağı düzeltme faktörleri    cort = ortalama kohezyon (gerilme birimi) 
 Şekil A‐5 :  > 0 olan zeminler için şev duraylılık    ort = ortalama içsel sürtünme açısı (derece) 
diyagramları       i  =  merkezî  yay  açısı;  i  zonu  içinde,  tahmin 
 Şekil A‐6 :  > 0 olan zeminler için dengeli sızma  edilen  kritik  dairenin  merkezi  etrafında  ölçülür 
düzeltme faktörleri  (derece) 
266

     ci = i zonundaki kohezyon (gerilme birimi)  (uzunluk  küpü  başına  kuvvet)  ve  hi  =  i  katmanının 

     i = i zonundaki içsel sürtünme açısı (derece)   kalınlığıdır  (L).  Birim  ağırlık  ortalamaları  sadece 
   

Bu  ortalama  alma  prosedürlerinin  kritik  dairenin  tabanına  kadar  alınmalıdır.  Şev 
kullanılmamasının  tercih  edildiği  bir  koşul,    =  0  topuğu altındaki malzemenin  = 0 malzeme olması 
olan  doygun  ve  zayıf  bir  kil  temel  üzerindeki  durumunda,  topuk  altındaki  malzemenin  birim 
dolgunun  durumudur.  Böyle  bir  durumda  c  ve    ağırlığının  bu  durumdaki  duraylılık  üzerine  bir 
için  ortalama  değerler  elde  etmede  (A‐1)  ve  (A‐2)  etkisi olmadığından, birim ağırlık ortalaması sadece 
eşitliklerinin  kullanılması  ort  için  (2  ile  50  gibi)  şev topuğu derinliğine kadar alınmalıdır. 
 
küçük değerlerin ortaya çıkmasına yol açar. ort > 0   = 0  OLAN ZEMİNLER 
 

durumunda  Şekil  A‐5’te  verilen  ve  tam  olarak  şev 

Janbu  (1968)  tarafından    =  0  zeminler  için 
topuğundan geçen dairelere dayalı olan diyagramın 
geliştirilen  şev  duraylılık  diyagramı  Şekil  A‐1’de; 
kullanılması gerekir. Zayıf ve  = 0 olan zeminlerde 
şev  tepesinde  sürşarj  yüklemesi  için  düzeltme 
kritik  daire  genellikle  topuk  altındaki  temele  iner. 
faktörleri sağlayan diyagramlar Şekil A‐2’de; batma 
Böyle  durumlarda  dolguyu    =  0  zemini  olarak  ele 
ve  sızma  için  düzeltme  faktörleri  sağlayan 
almak  ve  Şekil  A‐1’de  görülen  şev  duraylılık 
diyagramlar  Şekil  A‐3’de  ve  çekme  çatlaklarını 
diyagramlarını  kullanmak  daha  iyidir.  Dolgu 
hesaba  katmada  düzeltme  faktörleri  sağlayan 
zemininin eşdeğer  = 0 dayanımı, kayma yüzeyinin 
diyagramlar Şekil A‐4’de sunulmuştur. 
dolgu  içindeki  kısmı  üzerinde  ortalama  normal 
  =  0  diyagramlarının  kullanımında  şu 
gerilmenin  hesaplanması  (ortalama  düşey 
adımlar takip edilir: 
gerilmenin  yarısı  genellikle  kayma  dairesinin  bu   

Adım  1.  İncelenecek  olası  kritik  daireler  için  kanaat 

kısmındaki  normal  gerilme  için  makul  bir 
kullanmak  suretiyle  derinlik  aralıkları  seçilir. 
yaklaştırımdır)  ve  dolgu  zeminin  dayanım  zarfı 
Üniform  zemin  koşullarında  şev  eğiminin  de 
üzerinde  o  noktaya  karşılık  gelen  kesme 
1:1’den  büyük  olması  durumunda  kritik  daire 
dayanımının  belirlenmesi  suretiyle  tahmin 
topuktan  geçer.  Daha  az  eğimli  şevlerde  kritik 
edilebilir.  Dayanımın  bu  değeri    =  0  ile  birlikte 
daire genellikle topuk altına sarkar. Şekil A‐1’deki 
dolgunun  su  değeri  olarak  ele  alınır.  Daha  sonra, 
diyagram  herhangi  derinliğe  inen  daireler  için 
yukarıda  tanımlanan  ortalama  alma  prosedürü 
emniyet katsayısını hesaplamada kullanılabilir ve 
kullanılarak, su’nun ortalama değeri hem dolgu hem 
genel  kritik  daire  ve  genel  en  düşük  emniyet 
de temel için hesaplanır: 
  katsayısının  bulunduğundan  emin  olmak  için  üç 
               ( s )    (s
i u i )               (A‐3)  veya daha fazla derinlik analiz edilmelidir.  

u ort
i Adım  2.  Hangi  olası  durumların  incelenmesi 
 
gerektiğini belirlemede şu ölçütler kullanılabilir: 
Burada, (su)ort = ortalama drenajsız kesme dayanımı 
a. Şev  dışında su  bulunması durumunda suyun 
(gerilme  birimi),  i  =  merkezî  yay  açısı  (i  zonu  yukarısından geçen bir daire kritik olabilir. 
içinde,  tahmin  edilen  kritik  dairenin  merkezi  b. Bir  zemin  katmanının  üzerindeki  katmandan 
etrafında  ölçülür;  derece)  ve  (su)i  =  i  katmanındaki  daha zayıf olması durumunda kritik daire alt 
su’dur  (gerilme  birimi).  Sonra  bu  su  değeri    =  0  ile  (zayıf)  katman  içine  sarkabilir.  Bu  durum 
birlikte şev analizinde kullanılır.  topuk  yukarısında  ve  altındaki  katmanların 
Diyagramlarda  kullanılacak  birim  ikisine de uygulanır.  
ağırlıklarının  ortalamasını  almada,  aşağıdaki  c. Bir  zemin  katmanının  üzerindeki  katmandan 
eşitlikte  ifade  edildiği  gibi,  genellikle  katman  daha  sağlam  olması  durumunda,  kritik  daire 
kalınlığının  ağırlık  faktörü  olarak  kullanılması  katmanın tavanına teğet olabilir. 
yeterlidir:         Her  potansiyel  kritik  daire  için  aşağıdaki 
 
adımlar gerçekleştirilir. 
                        
 h i i               (A‐4)  Adım  3.  Aşağıdaki  formülü  kullanarak  d  derinliği 
h
ort
i
 
hesaplanır:  
 
Burada, ort = ortalama birim ağırlık (uzunluk küpü         d = D / H                   (A‐5)
başına  kuvvet),  i  =  i  katmanının  birim  ağırlığı 
 267

 
Şekil A‐1  = 0 zeminler için şev duraylılık diyagramları (Janbu, 1968). 
 
Burada,  D  =  şev  topuğundan  kritik  dairenin  en  nokta  ayarlanmış  topuk  olarak  alınmalı  ve 
derin  yerine  olan  düşey  mesafe  (L)  ve  H  =  şev  hesaplamalardaki tüm boyutlar (yani; D, H ve Hw) 
topuğundan  itibaren  ölçülen  şev  yüksekliğidir  ona göre ayarlanmalıdır.  
(L).  Dairenin  topuk  seviyesinden  daha  aşağıdan  Adım  4.  Şekil  A‐1’in  altındaki  diyagramları 
geçmediği durum için d’nin değeri sıfırdır. Analiz  kullanarak,  deneme  derinliği  için  kritik  dairenin 
edilen  dairenin  tamamının  topuk  yukarısında  merkezi bulunur. 
olduğu durum için, dairenin şev yüzeyini kestiği 
268

 
Şekil A‐2  = 0 ve  > 0 zeminler için sürşarj düzeltme faktörleri (Janbu, 1968). 
 

 
Şekil A‐3  = 0 ve  > 0 zeminler için batma ve sızma düzeltme faktörleri (Janbu, 1968). 
 269

 
Şekil A‐4  = 0 ve  > 0 zeminler için çekme çatlağı düzeltme faktörleri (Janbu, 1968). 
 
                  
Adım  5.  (A‐3)  eşitliğini  kullanarak,  daire  için  w = batma düzeltme faktörü (Şekil A‐3)  
dayanımın ortalama değerini (c = su) belirlenir.        t = çekme çatlağı düzeltme faktörü (Şekil A‐4)  
 
Adım 6. (A‐6) eşitliğini kullanarak Pd hesaplanır. 
  Sürşarjın  olmadığı  durum  için  q  =  1;  şev 
                         Pd  H  q   w H w                   (A‐6)  dışında  topuktan  yukarıda  su  bulunmadığı 
 q  w t durum  için  w  =  1;  çekme  çatlağının  olmadığı 
 
durum için t = 1’dir.  
Burada: 
Adım  7.  Şekil  A‐1’in  yukarısındaki  diyagram 
   = zeminin ortalama birim ağırlığı (F/L3) 
kullanılarak,  şev  açısına  ()  ve  d’nin  değerine 
  H = topuktan itibaren şev yüksekliği (L) 
bağlı olan stabilite sayısı (No) bulunur.  
   q = sürşarj (FL2) 
Adım 8. Emniyet katsayısı hesaplanır: 
w = suyun birim ağırlığı (F/L3)   

 Hw = şev dışındaki suyun topuktan yüksekliği (L)               F = Noc / Pd               (A‐7) 

q = sürşarj düzeltme faktörü (Şekil A‐2) 
 
270

Burada,  No  =  stabilite  sayısı  ve  c  =  ortalama  verilmiştir.  Şev  tepesinde  sürşarj  yüklemesi  için 
kesme dayanımıdır = (su)ort (F/L2).   düzeltme faktörleri sağlayan diyagramlar Şekil A‐
Şekil A‐9 ve A‐10’daki örnek problemler bu  2’de;  batma  ve  sızma  için  düzeltme  faktörleri 
yöntemlerin kullanım şeklini ortaya koymaktadır.  sağlayan  diyagramlar  Şekil  A‐3’de  ve  çekme 
İki  problemde  de  aynı  şevin  kullanıldığına  ve  iki  çatlaklarını  hesaba  katmada  düzeltme  faktörleri 
problem  arasındaki  tek  farkın  analiz  edilen  sağlayan  diyagramlar  Şekil  A‐4’de  sunulmuştur. 
dairenin derinliği olduğuna dikkat ediniz.   Diyagram  ayrıca    >  0    olan  zeminlerde  toplam 
  gerilme analizi için de kullanılabilir. 
 > 0  OLAN ZEMİNLER    >  0  diyagramlarının  kullanımında  şu 
 
adımlar takip edilir: 
Janbu  (1968)  tarafından    >  0  zeminler  için 
geliştirilen  şev  duraylılık  diyagramı  Şekil  A‐5’de 

 
Şekil A‐5  > 0 zeminler için şev duraylılık diyagramları (Janbu, 1968). 
    
Adım 1. Kritik dairenin yeri tahmin edilir.  > 0 olan  olasılıkların  incelenmesi  gerektiğini  belirlemede 
üniform  zeminlerdeki  çoğu  koşullarda  kritik  aşağıdaki ölçütler kullanılabilir: 
daire  şev  topuğundan  geçer.  Şekil  A‐5’te  verilen  a. Şev  dışında  su  var  ise,  suyun  yukarısından 
duraylılık  sayıları  topuk  dairelerinin  analiziyle  geçen bir daire kritik olabilir. 
geliştirilmiştir.  c  =  0  olduğu  zaman  kritik  b. Bir  zemin  katmanı  kendi  üzerine  gelen 
mekanizma  bir  sığ  kayma  olup,  sonsuz  şev  katmandan daha zayıf ise, kritik daire alt (zayıf) 
yenilme  mekanizması  olarak  analiz  edilebilir.  Bu  katmanın  tabanına  teğet  olabilir.  Bu  durum 
durumda Şekil A‐7’deki şev duraylılık diyagramı  topuğun  altındaki  ve  üstündeki  katmanların 
kullanılabilir.  Şev  dışında  su  bulunması  ikisi için de geçerlidir.  
 
durumunda  kritik  daire  suyun  yukarısından 
Hesaplamada  kullanılan  c  ve    değerlerinin 
geçebilir.  
göz  önüne  alınan  daire  için  ortalama  değerleri 
Koşullar  homojen  değil  ise,  topuğun 
temsil etmesi koşuluyla, Şekil A‐5’deki diyagramlar 
yukarısından veya aşağısından geçen daire topuk 
üniform  olmayan  koşullar  için  kullanılabilir.  Her 
dairesinden  daha  kritik  olabilir.  Hangi 
daire için aşağıdaki adımlar takip edilir. 
 
 271

Adım 2. Pd hesaplanır:   için  c  sonsuzdur.  Bu  durumda  sonsuz  şev 

     
diyagramları kullanılır. 
                           Pd  H  q   w H w                    (A‐8)   

 q  w t 4.  ve  5.  adımlar  tekrarlı  adımlardır.  Birinci 

  tekrarda  tan  ve  c’nin  ortalamasının  tahmin 
Burada:  edilmesinde  ortalama  almadan  ziyade  kanaat 
     = zeminin ortalama birim ağırlığı (F/L3)  kullanılır.  
   H = topuktan itibaren şev yüksekliği (L)   

    q = sürşarj (FL2)   Adım  5.  Şekil  A‐5’in  üst  kısmındaki  diyagramı 

  w = suyun birim ağırlığı (F/L3)  kullanarak,  incelenen  dairenin  merkez 
kordinatları  belirlenir.  Kritik  daire  ölçekli  enine 
 Hw = şev dışındaki suyun topuktan yüksekliği (L) 
kesitte  çizilir  ve  (A‐1)  ile  (A‐2)  eşitlikleri 
   q = sürşarj düzeltme faktörü (Şekil A‐2) 
kullanılarak    ve  c’nin  ortalama  değerleri 
  w = batma düzeltme faktörü (Şekil A‐3)  
kullanılır.  
   t = çekme çatlağı düzeltme faktörü (Şekil A‐4)    
 
Kayma  dayanımı  parametrelerinin  bu  ortalama 
   Sürşarjın  olmadığı  durum  için  q  =  1;  şev  değerleri  ile  4.  adıma  dönülür  ve  c  değeri  sabit 
dışında  topuktan  yukarında  su  bulunmadığı  olana  kadar  bu  tekrarlama  sürecine  devam  edilir. 
durum  için  w  =  1;  çekme  çatlağının  olmadığı  Bir tekrar genellikle yeterlidir.  
durum için t = 1’dir.     

   İncelenen  dairenin  şev  topuğunun  Adım  6.  Şekil  A‐5’in  sağ  tarafındaki  diyagramı 
yukarısından  geçmesi  halinde,  H  ile  Hw’nin  kullanarak,  şev  açısına  ()  ve  c  değerine  bağlı 
hesaplanması  için,  dairenin  şev  yüzünü  kestiği  olan duraylılık sayısı (Ncf) bulunur.  
yer şev topuğu olarak alınmalıdır.   Adım 7. Emniyet katsayısı hesaplanır: 
 
Adım 3: Pe hesaplanır:   c
             F  N cf                         (A‐11) 
'

H  q   w H w Pd
                            Pe                   (A‐9) 
,

 
q w Şekil  A‐11  ve  A‐12’deki  örnek  problemler 
 
'

toplam  gerilme  ve  efektif  gerilme  analizleri  için  bu 

Burada,  H w  şev içindeki suyun yüksekliği (L) ve 
yöntemlerin nasıl kullanıldığını göstermektedir.  
,

 w sızma  düzeltme  faktörüdür  (Şekil  A‐3).  Diğer   

faktörler önce tanımlandığı gibidir.      SONSUZ ŞEV DİYAGRAMLARI 
'

 
H w   şev  içindeki  piyezometrik  yüzeyin  Şekil  A‐7’de  verilen  diyagramlar  kullanılarak 
ortalama seviyesidir. Düzenli sızma koşulları için  iki çeşit koşul analiz edilebilir: 
bu  nicelik Şekil A‐6’da  görüldüğü  gibi şev  tepesi   

altındaki  doygun  yüzeyin  konumu  ile  ilgilidir.  1. Kritik yenilme mekanizmasının sığ kayma veya 

İncelenen  dairenin  şev  topuğunun  yukarısından  yüzey  sıyrılması  şeklinde  olduğu  kohezyonsuz 
'

geçmesi  durumunda  H w düzeltilmiş  topuktan  malzeme şevleri. 

,

2. Nispeten  ince  zemin  katmanının  daha  sağlam 

ölçülür.  Sızmanın  olmadığı  durum  için   w =  1  ve 
bir  katman  veya  kaya  üzerine  geldiği  ve  kritik 
sürşarjın  olmadığı  durum  için  q  =  1’dir.  Toplam  yenilme  mekanizmasının  sağlam  katmanın 
gerilme  analizinde  iç  boşluk  suyu  basıncı  göz  tavanında  şev  yüzüne  paralel  bir  düzlem 
,

önüne alınmaz; buna göre, Pe formülünde  H w = 0  olduğu rezidüel zeminlerdeki şevler. 

,

 
ve   w = 1 olur.   Efektif  gerilme  analizleri  için  diyagramların 
Adım 4. Boyutsuz parametre c hesaplanır:  kullanılmasında şu adımlar takip edilir: 
   

P tan  Adım  1.  Aşağıdaki  ilişki  ile  tanımlanan  boşluk 

         c  e             (A‐10) 
c basınç oranı (ru) bulunur:  
   

Burada, = sürtünme açısının ortalama değeri ve          ru = u / H               (A‐12) 

c  =  kohezyonun  ortalama  değeridir  (F/L2).  c  =  0   
 
272

 
Şekil A‐6  > 0 zeminler için düzenli sızma düzeltme faktörleri (Duncan vd., 1987). 
 
Burada,  u  =  boşluk  basıncı  (F/L2),    =  zeminin      = şev açısıdır.  
 
toplam  birim  ağırlığı  (F/L3)  ve  H  =  boşluk 
Şev yüzüne paralel sızmadan daha kritik olan 
basıncına (u) karşılık gelen derinlik (L). 
şev yüzünden çıkan sızma için ru değeri, aşağıdaki 
Mevcut  bir  şev  için  boşluk  basıncı,  kayma 
formülü kullanarak hesaplanabilir: 
derinliğine  kadar  yerleştirilen  piyezometreler   

kullanarak  arazi  ölçümlerinden  bulunabilir  veya  w 1

                             ru               (A‐14)  
en olumsuz sızma koşulları için tahmin edilebilir.   1  tan  tan 
Tasarımda  sıklıkla  kullanılan  koşul  olan  şeve   
paralel  sızma  için  ru  değeri,  aşağıdaki  formülü  Burada,  = yataydan ölçülen sızma açısıdır. Diğer 
kullanarak hesaplanabilir:  faktörler  daha  önce  tanımlandığı  gibidir.  Aşırı 
 

X w boşluk  suyu  basıncı  içermeyen  batık  şevler    =  b 

                              ru  cos 2              (A‐13)  
T  (batık  birim  ağırlık)  ve  ru  =  0  kullanılarak  analiz 
Burada,    edilebilir.  
  Adım  2.  Şekil  A‐7’nin  alt  kısmındaki 
   X  =  kayma  yüzeyinden  sızma  yüzeyine  olan   diyagramlardan  boyutsuz  A  ve  B  parametreleri 
mesafe, şev yüzeyine dik olarak ölçülür (L)   belirlenir.  
   T  =  kayma  yüzeyinden  şev  yüzeyine  olan  Adım 3. Emniyet katsayısı hesaplanır: 
mesafe, şev yüzeyine dik olarak ölçülür (L)   

                               F  A
tan ' c'  
   w = suyun birim ağırlığı (F/L3)  B           (A‐15) 
    = zeminin toplam birim ağırlığı (F/L3)  tan  H
 
 273

 
Şekil A‐7 Sonsuz şevler için şev duraylılık diyagramları (Duncan vd., 1987). 
 
                
Burada  ’  =  efektif  gerilme  cinsinden  içsel  Adım 2. Emniyet katsayısı hesaplanır: 
 
sürtünme  açısı,  c‘  =  efektif  gerilme  cinsinden 
tan  c
kohezyon  (F/L2),    =  şev  açısı,  H  =  düşey  olarak                                F  A B             (A‐16)  
ölçülen kayma derinliği (L) ve diğer faktörler daha  tan  H
 
önce tanımlandığı gibidir.   Burada    =  toplam  gerilme  cinsinden  içsel 
 

Toplam  gerilme  analizleri  için  diyagramların  sürtünme  açısı  ve  c  =  toplam  gerilme  cinsinden 
kullanılmasında şu adımlar takip edilir:  kohezyondur  (F/L2).  Diğer  faktörler  daha  önce 
  tanımlandığı gibidir.  
Adım  1.  Şekil  A‐7’nin  sağ  alt  köşesindeki   

diyagramdan B değeri bulunur.  
274
 
Şekil  A‐13’deki  örnekte  sonsuz  şev  duraylılık 
                   x0 = 0,35  ve  y0 = 1,4 
diyagramlarının kullanımı ortaya konmuştur.   

                     X0 = (H)(x0) = (24)(0,35) = 8,4 ft 
 = 0  OLAN VE DAYANIMIN DERİNLİKLE   

ARTTIĞI ZEMİNLER                     Y0 = (H)(y0) = (24)(1,4) = 33,6 ft 
 
 

  =  0  olan  ve  dayanımın  derinlikle  arttığı  Kritik daire şev üzerine çizilir (Şekil A‐9). Bir 

zeminlere ait  diyagram  Şekil A‐8’de  verilmiştir.  Bu  açıölçer  yardımıyla  her  bir  katman  için  yay  açıları 
diyagramın  kullanımı  ile  ilgili  adımlar  aşağıdaki  ölçülür. (A‐1) eşitliğini kullanarak ağırlıklı ortalama 
gibidir:  dayanım parametresi (cort) hesaplanır: 
 
 

Adım  1.  Ölçülen  verilere  en  iyi  uyan  kayma          c 

 c i i

(22)(600)  (62)(400) 452 lb/ft2 

 22  62
ort
dayanımının  derinlikle  doğrusal  değişimi  seçilir.  i

Şekil  A‐8’de  görüldüğü  gibi,  düz  çizgi  sıfırı   

kesecek  şekilde  H0’ı  belirlemek  üzere  düz  çizgi  (=0,22 kgf/cm2). Şekil A‐3’den  = 500 ve Hw/H = 0,33 

yukarı uzatılır.   için w = 0,93 bulunur.  
Adım  2.  M  =  H0/H  hesaplanır.  Burada,  H  =  şev   
yüksekliğidir.   Birim  ağırlıkların  ortalamasını  bulmak  için 
Adım 3. Şekil A‐8’den boyutsuz duraylılık sayısı (N)  katman kalınlığı kullanılır. Birim ağırlıkların sadece 
bulunur.   kritik dairenin tabanına kadar ortalaması alınır.  
 

Adım 4. Şev tabanındaki (topuktaki) dayanım değeri 
              
 h i i

(120)(12)  (100)(12)
 110  
(cb) bulunur. 
h 12  12
ort
i
Adım 5. Emniyet katsayısı hesaplanır:    
 
Kaydıran kuvvet (Pd) aşağıdaki gibi hesaplanır: 
cb
                              F  N             (A‐17)    

( H  H 0 ) H  q   w H w
Pd 
 
              
 q  w t  
Burada,  toplam  =  şevin  suyun  yukarısındaki 
(110 )( 24 )  0  (62,4)(8)
kısımları için toplam birim ağırlık, batık = şevin su    2302
(1)( 0,93)(1)
altındaki  kısımları  için  batık  birim  ağırlık  ve    =   

kısmen  su  altındaki  şevler  için  ağırlıklı  ortalama  Şekil A‐1’den d = 0 ve  = 500 için N0 = 5,8 bulunur. 

birim  ağırlıktır.  Şekil  A‐14’deki  örnekte  Şekil  A‐ (A‐7)  eşitliği  kullanılarak  emniyet  katsayısı 
8’de  verilen  duraylılık  diyagramının  kullanımı  hesaplanır: 
ortaya konmuştur.   

                F = Noc / Pd = (5,8)(452) / 2302 = 1,14 
ÖRNEKLER   
  Örnek A‐2. Şekil A‐10’daki şev Şekil A‐9’da verilen 
Örnek  A‐1.  Şekil  A‐9’da    =  0  olan  bir  zeminde  şev  ile  aynıdır.  ‐20  ft  kotuna  teğet  olan  derin  daire 
oluşturulmuş  bir  şev  görülmektedir.  Her  birinin  aşağıdaki gibi analiz edilir:  
dayanımı  farklı  olan  üç  katman  ve  şev  dışında  su   

bulunmaktadır. Bu şev için biri ‐8 ft kotuna teğet sığ           d = D/H = 12/24 = 0,5 
 
bir  daire  ve  diğeri  de  ‐20  ft  kotuna  teğet  bir  derin                  Hw/H = 8/24 = 0,33 
daire olmak üzere iki daire analiz edilmiştir.    

Önce ‐8 ft kotuna teğet olan sığ daireyi analiz  Şekil A‐1’in alt kısmındaki diyagramları kullanarak, 
edilir. Bu daire için:   = 500 ve d = 0,5 için: 
   

         d = D/H = 0/24 = 0                     x0 = 0,35  ve  y0 = 1,5 
   

                Hw/H = 8/24 = 0,33                     X0 = (H)(x0) = (24)(0,35) = 8,4 ft 
   

Şekil A‐1’in alt kısmındaki diyagramları kullanarak,                     Y0 = (H)(y0) = (24)(1,5) = 36 ft 
 = 500 ve d = 0 için: 
 
 275

 
Şekil A‐8 Dayanımın derinlikle arttığı  = 0 zeminler için şev duraylılık diyagramları. 
 
Kritik daire şev üzerine çizilir (Şekil A‐10). Bir  (=0,24 kgf/cm2). Şekil A‐3’den d = 0,5 ve Hw/H = 0,33 
açıölçer  yardımıyla  her  katman  için  yay  açıları  için  w  =  0,95  bulunur.  Birim  ağırlıkların 
ölçülür. (A‐1) eşitliğini kullanarak ağırlıklı ortalama  ortalamasını bulmak için katman kalınlığı kullanılır. 
dayanım parametresi (cort) hesaplanır:  Şev  topuğu  altındaki  malzeme    =  0  bir  zemin 
          c   i ci  (16)(600)  (17)(400)  (84)(500)   olduğundan, birim ağırlıkların sadece şev topuğuna 
 i 16  17  84 kadar  ortalaması  alınır.    =  0  ise,  şev  topuğu 
ort

 
altındaki birim ağırlığın duraylılık üzerine bir etkisi 
               = 499 lb/ft2  olmaz.  
 

 
 
 
276

 
Şekil A‐9  = 0 olan kohezyonlu zemin için ‐8 ft kotuna teğet daire. 
 

 
Şekil A‐10  = 0 olan kohezyonlu zemin için ‐20 ft kotuna teğet daire. 
 
 

            
         
 h
i i

(120)(12)  (100)(12)
 110  
yoktur.  Topuk  dairesinin  emniyet  katsayısı 
h 12  12 aşağıdaki gibi hesaplanır.  
ort
i
   Birim  ağırlıkların  ortalamasını  bulmak  için 
Kaydıran kuvvet (Pd) aşağıdaki gibi hesaplanır:  katman  kalınlığı  kullanılır.  Şev  topuğu  altındaki 
 
malzemenin duraylılığa katkısı çok az olduğundan, 
H  q   w H w
Pd  birim  ağırlıkların  sadece  şev  topuğuna  kadar 
              
 q  w t   ortalaması alınır.  
(110 )( 24 )  0  (62,4)(8)  
  2253  h (115)(20)  (110)(20)
(1)( 0,95)(1)               
i i
  112,5  
h 20  20
ort
  i
Şekil A‐1’den d = 0,5 ve  = 500 için N0 = 5,6 bulunur.    

(A‐7)  eşitliği  kullanılarak  emniyet  katsayısı  Sürşarj olmadığı için q = 1; şev dışında su olmadığı 

,

hesaplanır:  için  w  =  1  ve  sızma  olmadığı  için   w =  1’dir. 

 
Kaydıran kuvvet terimi hesaplanır: 
              F = Noc / Pd = (5,6)(499) / 2253 = 1,24   

     Pd  H  q   w H w  (112 ,5)( 40 )  4500 lb/ft2 

 

Bu  daire  daha  önce  analiz  edilen  ve  ‐8  ft 

 q  w t (1)(1)(1)
kotuna teğet olan daireden daha az kritiktir. 
 
  Aşağıdaki formülü kullanarak Pe hesaplanır: 
Örnek A‐3. Şekil A‐11’de hem c hem de  içeren bir   
,

zemindeki  bir  şev  verilmiştir.  Şev  dışında  su       Pe  H  q   w H w  (112 ,5)( 40 )  4500 lb/ft2 
 q   (1)(1)
 277
 
      x0 = 0,6  ve  y0 = 1,5 
cort  =  700  lb/ft2,  ort  =  70  olarak  tahmin  edilir  ve  c   

aşağıdaki gibi hesaplanır:                     X0 = (H)(x0) = (40)(0,6) = 24 ft 
   

P tan  (4500)(0,122)
                  c  e                    Y0 = (H)(y0) = (40)(1,5) = 60 ft 
  0,8  
c 700  

  Kritik  daire  şev  üzerine  çizilir  (Şekil  A‐11).  cort,  ort 

Şekil A‐5’den, b = 1,5 ve c = 0,8 için:  ve c aşağıdaki gibi hesaplanır: 
 

 
Şekil A‐11 c ve  içeren zeminlerde topuk dairesinin toplam gerime analizi. 
 

cort 
 c i i

(20)(800)  (31)(600)  (44)(800)  

Örnek  A‐4.  Şekil  A‐12’de  verilen  şev  Şekil  A‐
 i 20  31  44 11’dekinin  aynısıdır.  Efektif  dayanım  parametreleri 
  şekil  üzerinde  verilmiş  olup,  analizde  efektif 
       = 735 lb/ft2 (0,36 kgf/cm2).  gerilmeler kullanılır. Şev dışında su ve şev içinde de 
 

tan  ort 
  tan 
i i
sızma vardır.  
Ortalama  birim  ağırlıklar  için  katman 
 i
kalınlıklarını  kullanınız.  Birim  ağırlıkların  sadece 
(20)(tan 8)  (31)(tan 6)  (44)(tan 0)  
 şev topuğuna kadar ortalaması alınır.  
20  31  44  

 0,064              
 h
i i

(115)(20)  (115)(20)
 115  
h 20  20
  ort

Pe tan  (4500)(0,064)
i
       c    0,4    

c 735 Bu şev için: 
   

Şekil A‐5’den, b = 1,5 ve c = 0,4 için:                              Hw / H = 10 / 40 = 0,25 
'

   

      x0 = 0,65  ve  y0 = 1,45                             H w / H = 30 / 40 = 0,75 

 
 
                   X0 = (H)(x0) = (40)(0,65) = 26 ft  Sürşarj olmadığından q = 1‘dir. Hw / H = 0,25 ve  = 
 

                   Y0 = (H)(y0) = (40)(1,45) = 58 ft  33,70  değerleri  kullanılarak,  Şekil  A‐3’den  topuk 

'

 
daireleri için w = 0,96 bulunur.  H w / H = 0,75 ve  = 
Bu  daire  bir  önceki  denemede  bulunana  yakındır; 
onun  için  c  =  0,4  ve  cort  =  735  lb/ft2  değerleri  33,70  değerleri  kullanılarak  yine  Şekil  A‐3’deki 
,

muhafaza  edilir.  Şekil  A‐5’den,  b  =  1,5  ve  c  =  0,4  topuk  dairelerinden   w =  0,95  bulunur.  Çekme 
için Ncf = 6,0 bulunur; emniyet katsayısı hesaplanır:  çatlağı  olmadığı  için  t  =  1‘dir.  Kaydıran  kuvvet 
 
terimi hesaplanır: 
                 F = Ncf c / Pd = 6,0 (735 / 4500) = 1,0   
 

Bu hesaplamaya göre şev kayma sınırındadır. 
 
278

H  q   w H w cort  =  120  lb/ft2,  ort  =  330  olarak  tahmin  edilir  ve  c 
Pd  
 q   t  
aşağıdaki gibi hesaplanır: 
 

(115 )( 40 )  0  (( 62 ,4 )(10 ) Pe tan  (2870)(0,64)

  4141 lb/ft 2                   c    15,3  
(1)( 0,96 )(1) c 120
   

Aşağıdaki formülü kullanarak Pe hesaplanır:  Şekil A‐5’den, b = 1,5 ve c = 15,3 için: 
 
,  

H  q   w H w       x0 = 0  ve  y0 = 1,9 
Pe   
 q                        X0 = (H)(x0) = (40)(0) = 0 ft 
(115 )( 40 )  0  ( 62 ,4)(30 )  

  2870 lb/ft 2                    Y0 = (H)(y0) = (40)(1,9) = 76 ft 

(1)( 0,95 )  

Kritik  daire  şev  üzerine  çizilir  (Şekil  A‐12).  cort,  ort 

 

ve c aşağıdaki gibi hesaplanır: 
 

 
Şekil A‐12 c ve  içeren zeminlerde topuk dairesinin efektif gerime analizi. 
  

cort 
 c i i

(19)(100)  (42)(150)
 134 lb/ft 2  
Bu  daire  bir  önceki  denemede  bulunana  yakındır; 
 i 19  42 onun  için  c  =  13,3  ve  cort  =  134  lb/ft2  değerleri 
  muhafaza  edilir.  Şekil  A‐5’den,  b  =  1,5  ve  c  =  13,3 
tan  ort 
  tan 
i i için Ncf = 35 bulunur; emniyet katsayısı hesaplanır: 
 i    

                 F = Ncf c / Pd = 35 (134 / 4141) = 1,13 
(19)(tan 35)  (42)(tan 30) 
  0,62  

19  42 Bu  hesaplamaya  göre  şev  kayma  sınırına  çok 

 

Pe tan  (2870)(0,62) yakındır. 

       c    13,3    
c 134
  Örnek  A‐5.  Şekil  A‐13’de  nispeten  ince  bir  zemin 
Şekil A‐5’den, b = 1,5 ve c = 13,3 için:  katmanı  sağlam  bir  zemin  katmanı  üzerinde  yer 
 
almaktadır.  Bu  örnek  için  kritik  yenilme 
      x0 = 0,02  ve  y0 = 1,85 
  mekanizması,  sağlam  katmanın  tavanında  yamaç 
                   X0 = (H)(x0) = (40)(0,02) = 0,8 ft  yüzüne  paralel  bir  düzlem  boyunca  kaymadır.  Bu 
 
yamaç,  Şekil  A‐7’de  verilen  sonsuz  şev  duraylılık 
                   Y0 = (H)(y0) = (40)(1,85) = 74 ft 
 
diyagramı  kullanılarak  analiz  edilebilir.  Yamaca 
paralel sızma ve yamaçtan yatay olarak çıkan sızma 
için emniyet katsayısını hesaplayınız.  
 279

 
Şekil A‐13 Sonsuz şev analizi. 
 

 
Şekil A‐14  = 0 ve derinlikle artan dayanım. 
 
Yamaca paralel sızma için:  tan ' c'  0,577   300 
  FA B  0,41   3,1  
                              X = 8 ft  ve  T = 11,3 ft  tan ' H  0,364   (120)(12) 
 0,65  0,65  1,30
 

X w   62,4 
  ru  cos 2    (0,94)  0,325  
2  

T    120  Yamaçtan  çıkan  sızma  için  emniyet  katsayısının 

 
yamaca paralel sızmaya ait emniyet katsayısından 
ru = 0,325 ve cot = 2,75 için Şekil A‐7’den A = 0,62 
düşük olduğuna dikkat ediniz. 
ve B = 3,1 bulunur; emniyet katsayısı hesaplanır:   
 

tan ' c'  0,577   300  Örnek A‐6. Şekil A‐14’de  = 0 olan ve dayanımın 

FA B  0,62   3,1  derinlikle  doğrusal  arttığı  kildeki  batık  bir  şev 
tan  H  0,364   (102)(12)    verilmiştir.  Emniyet  katsayısı  Şekil  A‐8’deki  şev 
 0,98  0,65  1,63 duraylılık  diyagramı  kullanılarak  hesaplanır. 
 

Yamaçtan yatay çıkan sızma için ( = 00):  Dayanım  profilinin  sıfır  noktasına  uzatılmasıyla 

  H0  =  15  ft  bulunur.  M  değeri  aşağıdaki  gibi 
w 1 hesaplanır:  
ru 
 1  tan  tan   

                                M = H0 / H = 15 / 100 = 0,15 
62,4  1   
  0,52

120 1  (0,364)(0)  M  =  0,15  ve    =  450  için  Şekil  A‐8’den  N  =  5,1 
 
bulunur.  Zemin  dayanım  profilinden  cb  =  1150 
ru = 0,52 ve cot = 2,75 için Şekil A‐7’den A = 0,41  lb/ft2  olup,  emniyet  katsayısı  aşağıdaki  gibi 
ve B = 3,1 bulunur; emniyet katsayısı hesaplanır:  bulunur: 
 
 
cb  1150 
FN  5,1   1,36
( H  H 0 )  (37,6)(115) 
         
 
280

 
 
 
KAYNAKLAR 
Abrams, T. G., and Wright, S. G. (1972). A Survey of
Earth Slope Failures and Remedial Measures in
Texas, Research Report 161-1, Center for Highway
Research, University of Texas, Austin, TX,
December.
Abramson, L. W., Lee, T. S., Sharma, S., and Boyce, G.
M. (2002). Slope Stability and Stabilization
Methods, 2nd ed., Wiley, Hoboken, NJ.
Al-Hussaini, M., and Perry, E. B. (1978). Analysis of
rubber membrane strip reinforced earth wall.
Proceedings of the Symposium on Soil Reinforcing
and Stabilizing Techniques, pp. 59-72.
Anon. (1981). 18 million litres a day! That's the massive
dewatering task involving Hanson Sykes for this
trial coal pit. Earthmover and Civil Contractor,
Peter Attwater, Australia, July, 1981.
Arai, K., and Tagyo, K. (1985). Determination of
noncircular slip surface giving the minimum factor
of safety in slope stability analysis, Soils and
Foundations, 25(1), 43-51.
Ausilio, E., Conte, E., and Dente, G. (2000). Seismic
stability analysis of reinforced slopes. Soil Dynamics
and Earthquake Engineering, 19, 159-172.
Ausilio, E., Conte, E., and Dente, G. (2001). Stability
analysis of slopes reinforced with piles. Computers
and Geotechnics, 28, 591-611.
Ayres, D. J. (1959). Grouting and the civil engineer.
Transactions of the Society of Engineers, 114-124.
Ayres, D. J. (1961). The treatment of unstable slopes and
railway track formations. Journal of the Society of
Engineers, 52, 111-138.
Ayres, D. J. (1985). Stabilization of slips in cohesive
soils by grouting, in Failures in Earthworks,
Thomas Telford, London.
Azzouz, A. S., Baligh, M. M., and Ladd, C. C. (1981).
Three-dimensional stability analysis of four
embankment failures, Proceedings of the 10th
International Conference on Soil Mechanics and
Foundation Engineering, Stockholm, June, Vol. 3,
pp. 343-346.
Baker, R. (1980). Determination of the critical slip
surface in slope stability computations. International
Journal for Numerical and Analytical Methods in
Geomechanics, 4(4), 333-359.
Becker, E., Chan, C. K., and Seed, H. B. (1972). Strength
and Deformation Characteristics of Rockfill
Materials in Plane Strain and Triaxial Compression
Tests, Report TE-72-3, Office of Research Services,
University of California, Berkeley, CA.
Beles, A. A., and Stanculescu, I. I. (1958). Thermal treat-
ments as a means of improving the stability of earth
masses, Geotechnique, 8, 156-165.
Bishop, A. W. (1954). The use of pore pressure
coefficients in practice, Geotechnique, 4(4), 148-
152.
Bishop, A. W. (1955). The use of slip circles in the
stability analysis of earth slopes, Geotechnique,
5(1), 7-17.
Bishop, A. W., and Bjerrum, L. (1960). The relevance of
the triaxial test to the solution of stability problems.
Proceedings of the ASCE Research Conference on
the Shear Strength of Cohesive Soils, Boulder, CO.
Bishop, A. W., and Morgenstern, N. (1960). Stability
coefficients for earth slopes, Geotechnique, 10(4),
129-150.
Bjerrum, L. (1967). Progressive failure in slopes of
overconsolidated plastic clay and clay shales, ASCE,
Journal of the Soil Mechanics and Foundation
Division, 93(5), 1-49.
Bjerrum, L. (1972). Embankments on soft ground.
Proceedings of the ASCE Specialty Conference on
Performance of Earth and Earth-Supported
Structures, Purdue University, Vol. II, pp. 1-54.
Bjerrum, L. (1973). Problems of soil mechanics and con-
struction on soft clays, Proceedings of the 8th
International Conference on Soil Mechanics and
Foundation Engineering, Moscow, Vol. 3, pp. 11-
159.
Bjerrum, L. and Simons, N. E. (1960). Comparisons of
shear strength characteristics of normally
consolidated clays, Proceedings of the ASCE
Research Conference on the Shear Strength of
Cohesive Soils, Boulder, CO, pp. 711-726.
Blacklock, J. R., and Wright, P. J. (1986). Injection
stabilization of failed highway embankments,
presented at the 65th Annual Meeting of the
Transportation Research Board, Washington, DC.
Bonaparte, R. and Christopher, B. R. (1987). Design and
construction of reinforced embankments over weak
foundations. Transportation Research Record No.
1153, Transportation Research Board, National
Research Council, pp. 26-39.
Bonarparte, R., Holtz, R. D. and Giroud, J. P. (1987).
Soil reinforcement design using geotextiles and
geograids, Geotextile Testing and the Design
Engineer, ASTM, Special Technical Publication
952.
Bouazzack, A., and Kavazanjian, E. (2001).
Construction on old landfills, Environmental
Geotechnics: Proceedings of the 2nd Australia and
New Zealand Conference on Environmental
Geotechnics-Geoenvironment, Australian
282
Geomechanics Society, Newcastle Chapter, pp.
467-482.
Boutrup, E., Lovell, C. W. (1980), Searching techniques
in slope stability Analyses, Engineering Geology,
Vol. 16, No. 1/2, pp. 51-61.
Brahma, S. P., and Harr, M. E. (1963). Transient
development of the free surface in a homogeneous
earth dam. Geotechnique, 12(4), 183-302.
Brandl, H. (1981). Stabilization of slippage-prone slopes
by lime piles, Proceedings of the 8th International
Conference on Soil Mechanics and Foundation
Engineering, pp. 738-740.
Brandon, T. L., Ed. (2001). Foundations and Ground
Improvement, Geotechnical Special Publication 113,
ASCE, Reston, VA.
Brandon, T. L., Duncan, J. M., and Huffman, J. T.
(1990). Classification and Engineering Behavior of
Silt, final report to the U.S. Army Corps of
Engineers, Lower Mississippi Valley Division.
Bray, J. D., Rathje, E. M., Augello, A. J., and Merry, S.
M. (1998). Simplified seismic design procedure for
geosynthetic-lined, solid-waste landfills.
Geosynthetics International, 5(1-2), 203-235.
Bromhead, E. N. (1992). The Stability of Slopes, 2nd ed.,
Blackie, New York.
Bromwell, L. G., and Carrier, W. D. I. (1979).
Consolidation of fine-grained mining wastes,
Proceedings of the 6th Pan-American Conference on
Soil Mechanics and Foundation Engineering, Lima,
Peru, Vol. 1, pp. 293-304.
Bromwell, L. G., and Carrier, W. D. I. (1983).
Reclamation alternatives for phosphatic clay
disposal areas. Proceedings of the Symposium on
Surface Mining, Hydrology, Sedimentology and
Reclamation, University of Kentucky, Lexington,
KY, pp. 371-376.
Browzin, B. S. (1961). Non-steady flow in homogeneous
earth dams after rapid drawdown, Proceedings of the
5th International Conference on Soil Mechanics and
Foundation Engineering, Paris, Vol. 2, pp. 551-554.
Busbridge, J. R., Chan, P., Milligan, V, La Rochelle, P.,
and Lefebvre, L. D. (1985). The effect of geogrid
reinforcement on the stability of embankments on a
soft sensitive Champlain clay deposit, draft report
prepared for the Transportation Development
Center, Montreal, Quebec, by Golder Associates and
Laval University.
Byrne, J. (2003). Personal communication.
Byrne, R. J., Kendall, J., and Brown, S. (1992). Cause
and mechanism of failure, Kettlemen Hills landfill
B-19, unit 1A, Proceedings of me ASCE Specialty
Conference on Performance and Stability of Slopes
and Embankments: II, Vol. 2, pp. 1188-1215.
Carter, M., and Bentley, S. P. (1985). The geometry of
slip surfaces beneath landslides: predictions from
surface measurements, Canadian Geotechnical
Journal, 22(2), 234-238.
Casagrande, A. (1937). Seepage through dams. Journal
of the New England Water Works Association,
51(2). Reprinted in Contributions to Soil Mechanics,
1925-1940, Boston Society of Civil Engineers,
Boston, 1940, pp. 295-336.
Celestino, T. B., and Duncan, J. M. (1981). Simplified
search for noncircular slip surfaces. Proceedings of
the 10th International Conference on Soil
Mechanics and Foundation Engineering,
Stockholm, June, Vol. 3, pp. 391-394.
Chandler, R. J. (1977). Back analysis techniques for
slope stabilization works: a case record,
Geotechnique, 27(4), 479-495.
Chandler, R. J., Ed. (1991). Slope stability engineering:
developments and applications, Proceedings of the
International Conference on Slope Stability, Isle of
Wight, England, Thomas Telford, London.
Chang, C. Y., and Duncan, J. M. (1970). Analysis of soil
movements around a deep excavation, ASCE,
Journal of the Soil Mechanics and Foundation
Division, 96(5), 1655-1681.
Chen, L. T., and Poulos, H. G. (1997). Piles subjected to
lateral soil movements, ASCE, Journal of
Geotechnical and Geoenvironmental Engineering,
123(9), 802-811.
Chen, Z.-Y., and Morgenstern, N. R. (1983). Extensions
to the generalized method of slices for stability
analysis, Canadian Geotechnical Journal, 20(1),
104-119.
Chen, Z.-Y., and Shao, C. M. (1988). Evaluation of
minimum factor of safety in slope stability analysis,
Canadian Geotechnical Journal, 25(4), 735-748.
Chirapuntu, S., and Duncan, J. M. (1975). The Role of
Fill Strength in the Stability of Embankments on Soft
Clay Foundations, Geotechnical Engineering Report
TE 75-3, University of California, Berkeley, CA.
Chirapuntu, S., and Duncan, J. M. (1977). Cracking and
progressive failure of embankments on soft clay
foundations, Proceedings of the International
Symposium on Soft Clay, Bangkok, Thailand, pp.
453-470.
Christian, J. T. (1996). Reliability methods for stability
of existing slopes, Uncertainty in the Geologic
Environment: From Theory to Practice, Proceedings
of Uncertainty '96, Madison, WI, ASCE
Geotechnical Special Publication 58, pp. 409-418.
Christian, J. T., and Alfredo, U.,(l998). Probabilistic
evaluation of earthquake-induced slope failure,
ASCE, Journal of Geotechnical and
Geoenvironmental Engineering, 124(11), 1140-
1143.
Christian, J. T., and Baecher, G. B. (2001). Discussion
on "Factors of safety and reliability in geotechnical
engineering," by J. M. Duncan, ASCE, Journal of
Geotechnical and Geoenvironmental Engineering,

127(8), 700-702.
Christian, J. T., Ladd, C. C., and Baecher, G. B. (1994).
Reliability applied to slope stability analysis, ASCE,
Journal of Geotechnical Engineering, 120(12),
2187-2207.
Christopher, B R. and Holtz, R. D. (1985). Geotextiles
Engineering Manual, National Highway Institute,
FHWA, Washington, DC, Contract DTFH61-80-C-
00094.
Chugh, A. K. (1981). Pore water pressures in natural
slopes, International Journal for Numerical Methods
in Geo-mechanics, 5(4), 449-454.
Chugh, A. K. (1982). Procedure for design of restraining
structures for slope stabilization problems,
Geotechnical Engineering, 13, 223-234.
Collins, S. A., Rogers, W., and Sowers, G. F. (1982).
Report of embankment reanalysis-Mohicanville
dikes. Report for Department of the Army,
Huntington District Corps of Engineers, Huntington,
West Virginia, by Law Engineering Testing
Company, July.
Cooper, M. R. (1984). The application of back-analysis
to the design of remedial works for failed slopes,
Proceedings of the 4th International Symposium on
Landslides, Toronto, Vol. 2, pp. 387-392.
Cruden, D. M. (1986). The geometry of slip surfaces
beneath landslides: predictions from surface
measurements: discussion, Canadian Geotechnical
Journal, 23(1), 94.
Dai, S.-H., and Wang, M.-O. (1992). Reliability Analysis
in Engineering Applications. Van Nostrand
Reinhold, New York.
Das, B. M. (2002). Principles of Geotechnical
Engineering, 5th ed., Brooks/Cole, Pacific Grove,
CA.
de Mello, V. (1971). The standard penetration test-a
state-of-the-art report, Proceedings of the 4th
Panamerican Conf. on Soil Mechanids and Found.
Engineering, Puerto Rico, pp. 1-86.
Desai, C. S. (1972). Seepage analysis of earth banks
under drawdown, ASCE, Journal of the Soil
Mechanics and Foundations Division, 98(11), 1143-
1162.
Desai, C. S. (1977). Drawdown analysis of slopes by nu-
merical method, ASCE, Journal of the Geotechnical
Engineering Division, 103(7), 667-676.
Desai, C. S., and Sherman, W. S. (1971). Unconfined
transient seepage in sloping banks, ASCE, Journal of
the Soil Mechanics and Foundations Division, 97(2),
357-373.
Donald, I., and Giam, P. (1989). Soil Slope Stability Pro-
grams Review, ACADS Publication U255,
Association of Computer Aided Design, Melbourne,
Australia, April.
Duncan, J. M. (1970). Strength and Stress-Strain
Characteristics of Atchafalaya Levee Foundation
283
Soils, Report TE 70-1, Office of Research Services,
University of California, Berkeley, CA.
Duncan, J. M. (1971). Prevention and correction of land-
slides, Proceedings of the 6th Annual Nevada Street
and Highway Conference.
Duncan, J. M. (1972). Finite element analyses of stresses
and movements in dams, excavations, and slopes,
State-of-the-Art Report, Proceedings of the
Symposium on Applications of the Finite Element
Method in Geotechnical Engineering, U.S. Army
Corps of Engineers Waterways Experiment Station,
Vicksburg, MS, pp. 267-324.
Duncan, J. M. (1974). Finite element analyses of slopes
and excavations, State-of-the-Art Report,
Proceedings of the First Brazilian Seminar on the
Application of the Finite Element Method in Soil
Mechanics, COPPE, Rio de Janeiro, Brazil, pp. 195-
208.
Duncan, J. M. (1986). "Methods of analyzing the
stability of natural slopes, notes for a lecture to be
presented at the 17th Annual Ohio River Valley Soil
Seminar, Louisville, KY.
Duncan, J. M. (1988). Prediction, design and
performance in geotechnical engineering, keynote
paper for the 5th Australia-New Zealand Conference
on Geomechanics, Sydney, Australia.
Duncan, J. M. (1992). State-of-the-art static stability and
deformation analysis. Stability and Performance of
Slopes and Embankments: II, Geotechnical Special
Publication 31, ASCE, Reston, VA, pp. 222-266.
Duncan, J. M. (1993). Limitations of conventional
analysis of consolidation settlement, ASCE, Journal
of Geotechnical Engineering, 119(9), 1333-1359.
Duncan, J. M. (1996a). Landslides: Investigation and
Mitigation, Transportation Research Board, National
Research Council, National Academy Press,
Washington, DC, pp. 337-371.
Duncan, J. M. (1996b). State of the art: limit equilibrium
and finite element analysis of slopes, ASCE, Journal
of Geotechnical Engineering, 122(7), 577-596.
Duncan, J. M. (1997). Geotechnical solutions to
construction problems at La Esperanza dam.
Proceedings of the Central Pennsylvania
Conference on Excellence in Geotechnical
Engineering.
Duncan, J. M. (1999). The use of back analysis to reduce
slope failure risk, Civil Engineering Practice,
Journal of the Boston Society of Civil Engineers,
14(1), 75-91.
Duncan, J. M. (2000). Factors of safety and reliability in
geotechnical engineering, ASCE, Journal of
Geotechnical and Geoenvironmental Engineering,
126(4), 307-316.
Duncan, J. M. (2001). Closure to discussion on "Factors
of safety and reliability in geotechnical engineering,
by J, M. Duncan, ASCE, Journal of Geotechnical
284
and Geoenvironmental Engineering, 127(8), 717-
721.
Duncan, J. M., and Buchignani, A. L. (1973). Failure of
underwater slope in San Francisco bay, ASCE,
Journal of the Soil Mechanics and Foundation
Division, 99(9), 687-703.
Duncan, J. M., and Chang, C. Y. (1970). Nonlinear
analysis of stress and strain in soils, ASCE, Journal
of the Soil Mechanics and Foundation Division,
96(5), 1629-1653.
Duncan, J. M., and Dunlop, P. (1969). Slopes in stiff-
fissured clays and shales, ASCE, Journal of the Soil
Mechanics and Foundation Division, 95(2), 467-
492.
Duncan, J. M., and Houston, W. N. (1983). Estimating
failure probabilities for California levees, ASCE,
Journal of Geotechnical Engineering, 109(2), 260-
268.
Duncan, J. M., and Schaefer V. R. (1988). Finite element
consolidation analysis of embankments, Computers
and Geotechnics, Special Issue on Embankment
Dams.
Duncan, J. M., and Seed, H. B. (1965). The Effect of
Anisotropy and Reorientation of Principal Stresses
on the Shear Strength of Saturated Clay, Report TE
65-3, Office of Research Services, University of
California, Berkeley, CA.
Duncan, J. M., and Seed, H. B. (1966a). Anisotropy and
stress reorientation in clay, ASCE, Journal of the
Soil Mechanics and Foundation Division, 92(5), 21-
50.
Duncan, J. M., and Seed, H. B. (1966b). Strength
variation along failure surfaces in clay, ASCE,
Journal of the Soil Mechanics and Foundation
Division, 92(6), 81-103.
Duncan, J. M., and Stark, T. D. (1989). The causes of the
1981 slide in San Luis dam, Henry M. Shaw
Lecture, Department of Civil Engineering, North
Carolina State University, Raleigh, NC.
Duncan, J. M., and Stark, T. D. (1992). Soil strengths
from back analysis of slope failures. Stability and
Performance of Slopes and Embankments: II,
Geotechnical Special Publication 31, University of
California, Berkeley, CA, pp. 890-904.
Duncan, J. M., and Wong, K. S. (1983). Use and mis-use
of the consolidated-undrained triaxial test for
analysis of slope stability during rapid drawdown,
paper prepared for the 25th Anniversary Conference
on Soil Mechanics, Venezuela.
Duncan, J. M., and Wong, K. S. (1999). SAGE User's
Guide. Vol. II, Soil Properties Manual, report of the
Center for Geotechnical Practice and Research,
Virginia Polytechnic Institute and State University,
Blacksburg, VA.
Duncan, J. M., and Wright, S. G. (1980). The accuracy
of equilibrium methods of slope stability analysis,
Engineering Geology, 16(1), 5-17. Also,
Proceedings of the International Symposium on
Landslides, New Delhi, India, June 1980.)
Duncan, J. M., Byrne, P., Wong, K. S., and Mabry, P.
(1980a). Strength, Stress-Strain and Bulk Modulus
Parameters for Finite Element Analyses of Stresses
and Movements in Soil Masses, Geotechnical
Engineering Report UCB/GT/80-01, University of
California, Berkeley, CA.
Duncan, J. M., Lefebvre, G., and Lade, P. V. (1980b).
The Landslide at Tuve, near GOteborg, Sweden, on
November 30, 1977, National Academy Press,
Washington, DC.
Duncan, J. M., Low, B. K., and Schaefer V. R. (1985).
STABGM: A Computer Program for Slope Stability
Analysis of Reinforced Embankments and Slopes,
Geotechnical Engineering Report, Department of
Civil Engineering, Virginia Polytechnic Institute and
State University, Blacksburg, VA.
Duncan, J. M., Buchignani, A. L., and De Wet, M.
(1987). Engineering Manual for Slope Stability
Studies, Charles E. Via, Jr. Department of Civil
Engineering, Virginia Polytechnic Institute and State
University, Blacksburg, VA.
Duncan, J. M., Schaefer V. R., Franks L. W., and Collins
S. A. (1988). Design and Performance of a
Reinforced Embankment for Mohicanville Dike No.
2 in Ohio, Transportation Research Record 1153,
Transportation Research Board, National Research
Council, National Academy Press, Washington, DC.
Duncan, J. M., Horz, R. C., and Yang, T. L. (1989).
Shear Strength Correlations for Geotechnical
Engineering, Charles E. Via, Jr. Department of Civil
Engineering, Virginia Polytechnic Institute and State
University, Blacksburg, VA.
Duncan, J. M., Wright, S. G., and Wong, K. S. (1990).
Slope stability during rapid drawdown, Proceedings
of the H. Bolton Seed Memorial Symposium, May,
Vol. 2, pp. 253-272.
Duncan, J. M., Bolinaga, R, and Morrison, C. S. (1994a).
Analysis and treatment of landslides on the
abutments of La Esperanza dam, Proceedings of the
First Pan-American Symposium on Landslides,
Guayaquil, Ecuador, pp. 319-330.
Duncan, J. M., Evans, L. T. Jr., and Ooi, P. S. K.
(1994b). Lateral load analysis of single piles and
drilled shafts, ASCE, Journal of Geotechnical
Engineering, 120(5), 1018-1033.
Duncan, J. M., Low, B. K., Schaefer, V. R., and Bentler,
D. J. (1998). STABGM 2.0: A Computer Program
for Slope Stability Analysis of Reinforced and
Unreinforced Embankments and Slopes, Department
of Civil Engineering, Virginia Polytechnic Institute
and State University, Blacksburg, VA, April.
Duncan, J. M., Naviri, M., and Patterson, K. (1999).
Manual for Geotechnical Engineering Reliability

Calculations, report of a study sponsored by the
Center for Geotechnical Practice and Research,
Virginia Polytechnic Institute and State University,
Blacksburg, VA.
Dunlop, P. and Duncan, J. M. (1970), Development of
failure around excavated slopes, ASCE, Journal of
the Soil Mechanics and Foundations Division, 96(2),
471-493.
Dunlop, P., Duncan, J. M., and Seed, H. B. (1968). Finite
Element Analyses of Slopes in Soil, report to the U.S.
Army Corps of Engineers, Waterways Experiment
Station, Report TE 68-3.
Dunn, I. S., Anderson, L. R., and Kiefer, F. W. (1980).
Fundamentals of Geotechnical Analysis, Wiley,
Hoboken,
NJ. Edris, E. V., Jr., and Wright, S. G. (1987).
User's Guide:
UTEXAS2 Slope Stability Package, Vol. 1, User's
Manual, Instruction Report GL-87-1, Geotechnical
Laboratory, Department of the Army, Waterways
Experiment Station, U.S. Army Corps of Engineers,
Vicksburg, MS, August.
Eid, H. T., Stark, T. D., Evans, W. D., and Sherry, P. E.
(2000). Municipal solid waste slope failure: waste
and foundation soil properties, ASCE, Journal of
Geotechnical and Geoenvironmental Engineering,
126(5), 391-407.
Elias, V., and Christopher, B. R. (1997). Mechanically
Stabilized Earth Walls and Reinforced Soil Slopes:
Design and Construction Guidelines, Report
FHWA-SA-96-071, FHWA Demonstration Project
82, U.S. Department of Transportation, Washington,
DC.
EMRL (2001). GMS 3.1 Online User Guide,
Environmental Modeling Research Laboratory,
Brigham Young University, Provo, UT.
ENR (1982). Fast fix: San Luis dam up and filling. Engi-
neering News Record, Vol. 28, April 1, pp. 26-28.
Evans, M. (1987), Undrained Cyclic Triaxial Testing of
Gravels-The Effects of Membrane Compliance,
Ph.D. Dissertation, University of California,
Berkeley, California.
Fellenius, W. (1922). Statens Jamjvagars Geoteknniska
Commission, Stockholm, Sweden.
Fellenius, W. (1936). Calculation of the stability of earth
dams. Transactions of the 2nd Congress on Large
Dams, International Commission on Large Dams of
the World Power Conference, Vol. 4, pp. 445-462.
FHWA (2000). Mechanically Stabilized Earth Walls and
Reinforced Soil Slopes: Design and Construction
Guidelines, Report FHWA-NHI-00-043, Federal
Highways Administration, U.S. Department of
Transportation, Washington, DC; available at no
cost through the U.S. Department of Transportation
Web site at http:// isddc.dot.gov. (Select "Get a
document," then enter the publication number.)
285
Filz, G. M., Brandon, T. L., and Duncan, J. M. (1992).
Back Analysis of Olmsted Landslide Using
Anistropic Strengths, Transportation Research
Record 1343, Transportation Research Board,
National Research Council, National Academy
Press, Washington, DC, pp. 72-78.
Filz, G. M., Esterhuizen, J. J. B., and Duncan, J. M.
(2001). Progressive failure of lined waste
impoundments, ASCE, Journal of Geotechnical and
Geoenvironmental Engineering, 127(10), 841-848.
Fleming, L. N., and Duncan, J. M. (1990). Stress-
deformation characteristics of Alaskan silt, ASCE,
Journal of Geotechnical Engineering, 116(3), 377-
393.
Folayan, J. I., Hoeg, K., and Benjamin, J. R. (1970).
Decision theory applied to settlement prediction,
ASCE, Journal of the Soil Mechanics and
Foundation Division, 96(4), 1127-1141.
Forester, T., and Morrison, P. (1994). Computer Ethics:
Cautionary Tales and Ethical Dilemmas in
Computing, 2nd ed., MIT Press, Cambridge, MA.
Fowler, J. (1982). Theoretical design considerations for
fabric-reinforced embankments. Proceedings,
Second International Conference on Geotextiles,
Vol. 3, Las Vegas, Nevada, August 1-6, pp. 665-
670.
Fowler, J., Leach, R. E., Peters, J. F., and Horz, R. C.
(1983). Mohicanville Reinforced Dike No. 2-design
memorandum, Geotechnical Laboratory, U.S. Army
Waterways Experiment Station, Vicksburg,
Mississippi, September.
Franks, L. W., Duncan, J. M., Collins S. A., Fowler, J.,
Peters, J. F, and Schaefer V. R. (1988). Use of
reinforcement at Mohicanville Dike No. 2,
Proceedings of the 2nd International Conference on
Case Histories in Geotechnical Engineering, St.
Louis, MO.
Franks, L. W., Duncan, J. M., and Collins S. A. (1991).
Design and construction of Mohicanville Dike No.
2, Proceedings of the llth Annual U.S. Committee on
Large Dams Lecture Series, Use of Geosynthetics in
Dams, White Plains, NY.
Fredlund, D. G., and Krahn, J. (1977). Comparison of
slope
stability methods of analysis, Canadian Geotechnical
Journal, 14(3), 429-439.
Frohlich, 0. K. (1953). The factor of safety with respect
to sliding of a mass of soil along the arc of a
logarithmic spiral, Proceedings of the 3rd
International Conference on Soil Mechanics and
Foundation Engineering, Switzerland, Vol. 2, pp.
230-233.
Fukuoka, M. (1977). The effects of horizontal loads on
piles due to landslides. Proceedings of the 10th
Special Session, 9th International Conference on
Soil Mechanics and Foundation Engineering, pp.
286
27-42.
Geo-Slope (2002). SLOPE/W for Slope Stability
Analysis, Version 5: User's Guide, Geo-Slope
International, Calgary, Alberta, Canada.
Gibbs, H. J. and Holtz, W. G. (1957). Research on
determining the density of sands by spoon
penetration testing, Proceedings of the 4th
International Conf. Soil Mech. Fund. Eng.,
(London), vol. I.
Gilbert, R. B., Long, J. H., and Moses, B. E. (1996a).
Analytical model of progressive slope failure in
waste containment systems. International Journal
for Numerical and Analytical Methods in
Geomechanics, 20(1), 35-56.
Gilbert, R. B., Wright, S. G., and Liedtke, E. (1996b).
Uncertainty in back analysis of slopes, Uncertainty
in the Geologic Environment: From Theory to
Practice, Geotechnical Special Publication 58,
ASCE, Reston, VA, Vol. 1, pp. 494-517.
Gilbert, R. B., Wright, S. G., and Liedtke, E. (1998).
Uncertainty in back analysis of slopes: Kettleman
Hills case history, ASCE, Journal of Geotechnical
and Geoenvironmental Engineering, 124(12), 1167-
1176.
Gillon, M. D., Graham, C. J., and Grocott, G. G. (1992).
Low level drainage works at the Brewery Creek
slide, Uncertainty in the Geologic Environment:
From Theory to Practice, Geotechnical Special
Publication 58, ASCE, Reston, VA, Vol. 1, pp. 715-
720.
Glendinning, S. (1995). Deep stabilization of slopes
using lime piles, Ph.D. dissertation, Loughborough
University, Leicestershire, England.
Golder Associates. (1991). Cause and Mechanism of the
March, 1988 Failure in Landfill B-19, Phase IA
Kettleman Hill Facility, Kettleman City, California,
report to Chemical Waste Management, Inc.,
prepared by Golder Associates, Inc. Redmond, WA.
Gray, D. H., and Leiser, A. T. (1982). Biotechnical Slope
Protection and Erosion Control, Van Nostrand
Reinhold, New York.
Gray, D., and Sotir, R. (1992). Biotechnical stabilization
of cut and fill slopes, Stability and Performance of
Slopes and Embankments: II, Geotechnical Special
Publication 31, ASCE, Reston, VA.
Gray, D., and Sotir, R. (1995). Biotechnical Stabilization
of Steepened Slopes, Transportation Research
Record 1474, Transportation Research Board,
National Research Council, National Academy
Press, Washington, DC.
Gucma, P. R., and Kehle, R. 0. (1978). Bearpaw
mountains rockslide, Montana, U.S.A., in Natural
Phenomena, Vol. 1, Rockslides and Avalanches,
Barry Voight, Ed., Elsevier Scientific, Amsterdam,
pp. 393-421.
Haliburton, T. A., Anglin, C. C., and Lawmaster, J. D.
(1978). Testing of geotechnical fabric for use as
reinforcement, Geotechnical Testing Journal, vol. 1,
Dec. 1978, ASTM, pp. 203-212.
Haliburton T. A., Lawmaster, J. D., and McGuffey, V. E.
(1982). Use of Engineering Fabric in
Transportation Related Applications, final report
under Contract NO. DTFH-80-C-0094, FHWA,
National Highway Institute, Washington, D.C.
Handy, R. L., and Williams, N. W. (1967). Chemical
stabilization of an active landslide. Civil
Engineering, 37(8), 62-65.
Hansbo, S. (1981). Consolidation of fine-grained soils by
prefabricated drains, Proceedings of the 10th
International Conference on Soil Mechanics and
Foundation Engineering, Vol. 3, pp. 677-682.
Harding, Miller, Lawson Associates (1970). Geotechnic
Engineering Report on a landslide at the Lawrence
Berkeley Laboratory, engineering report to the
University of California, Berkeley.
Harr, M. E. (1987). Reliability-Based Design in Civil
Engineering, McGraw-Hill, New York.
Hassiotis, S., Chameau, J. L., and Gunaratne, M. (1997).
Design method for stabilization of slopes with piles,
ASCE, Journal of Geotechnical and
Geoenvironmental Engineering, 123(4), 314-323.
Henkel, D. J. (1957). Investigation of two long-term
failures in London clay slopes at Wood Green,
Proceedings of the 4th International Conference on
Soil Mechanics and Foundation Engineering,
Butterworth Scientific, London, Vol. 2, pp. 315-320.
Hill, R. A. (1934). Clay stratum dried out to prevent
landslips, Civil Engineering, 4, 403-407.
Holtz, R. D., and Kovacs, W. D. (1981). An Introduction
to Geotechnical Engineering, Prentice Hall,
Englewood Cliffs, NJ.
Holtz, R. D., Lancellotta, R., Jamiolkowski, M., and
Pedrona, S. (1991). Prefabricated Vertical Drains:
Design and Performance, Construction Industry
Research and Information Association, Butterworth-
Heinemann.
Hong, W. P., and Han, J. G. (1996). The behavior of
stabilizing piles installed in slopes. Proceedings of
the 7th International Symposium on Landslides,
Rotterdam, pp. 1709-1714.
Hong, W. P., Han, J. G., and Nam, J. M. (1997). Stability
of a cut slope reinforced by stabilizing piles.
Proceedings of the International Conference on Soil
Mechanics and Foundation Engineering, pp. 1319-
1322.
Hull, T. S., and Poulos, H. G. (1999). Design method for
stabilization of slopes with piles (discussion), ASCE,
Journal of Geotechnical and Geoenvironmental
Engineering, 125(10), 911-913.
Hull, T. S., Lee, C. Y., and Poulos, H. G. (1991).
Mechanics of Pile Reinforcement for Unstable
Slopes, Report 636, School of Civil and Mining

Engineering, University of Sydney, Sydney,
Australia.
Hunter, J. H., and Schuster, R. L. (1968). Stability of
simple cuttings in normally consolidated clays,
Geotechnique, 18(3), 372-378.
Hvorslev, M. J. (1949). Subsurface Exploration and
Sampling of Soils for Civil Engineering Purposes,
U.S. Army Corps of Engineers, Waterways
Experiment Station, Vicksburg, MS.
Hutchinson, J. N., and Sarma, S. K. (1985), Discussion
of three-dimensional limit equilibrium analysis of
slopes by R. H. Chen and J. L. Chameau,
Geotechnique, Institution of Civil Engineers, Great
Britain, Vol. 35, No. 2, pp. 215-216.
Hynes-Griffin, M. E., and Franklin, A. G. (1984).
Rationalizing the Seismic Coefficient Method, Final
Report, Miscellaneous Paper GL-84-13, Department
of the Army, U.S. Army Corps of Engineers,
Waterways Experiment Station, Vicksburg, MS,
July.
Hynes, M. E. (1988), Pore Pressure Generation
Characteristics of Gravel Under Undrained Cyclic
Loading, Ph.D. Dissertation, University of
California, Berkeley, California.
Idriss, I. M., and Duncan, J. M. (1988). Earthquake
analysis of embankments, in Advanced Dam
Engineering, R. J. Jansen, Ed., Van Nostrand
Reinhold, New York, pp. 239-255.
Idriss, I. M., and Seed, H. B. (1967). Response of earth
banks during earthquakes, ASCE, Journal of the Soil
Mechanics and Foundation Division, 93(3), 61-82.
Ingold, T. S. (1982). Reinforced Earth, Thomas Telford,
London.
Ito, T., and Matsui, T. (1975). Methods to estimate
lateral force acting on stabilizing piles. Soils and
Foundations, 15(4), 43-60.
Ito, T., Matsui, T., and Hong, W. P. (1981). Design
method for stabilizing piles against landslide: one
row of piles, Soils and Foundations, 21(1), 21-37.
Jamiolkowski, M., Ladd, C. C., Germaine, J. T., and
Lancellotta, R. (1985). New developments in field
and laboratory testing of soils, Proceedings of the
llth International Conference on Soil Mechanics and
Foundation Engineering, San Francisco, Vol. 1, pp.
57-153.
Janbu, N. (1954a). Application of composite slip surface
for stability analysis. Proceedings of the European
Conference on Stability of Earth Slopes, Stockholm,
Vol. 3, pp. 43-49.
Janbu, N. (1954b). Stability Analysis of Slopes with
Dimensionless Parameters, Harvard Soil Mechanics
Series 46, Harvard University Press, Cambridge
MA.
Janbu, N. (1968). Slope stability computations. Soil
Mechanics and Foundation Engineering Report, The
Technical University of Norway, Trondheim.
287
Janbu, N. (1973). Slope stability computations, in
Embankment-Dam Engineering: Casagrande
Volume, R. C. Hirschfeld and S. J. Pouros, Eds.,
Wiley, Hotioken, NJ, pp. 47-86.
Janbu, N., Bjerrum, L., and Kjaernsli, B. (1956).
Veiledning ved Lftsning av
Fundamenteringsoppgaver (Soil Mechanics Applied
to Some Engineering Problems), Publication 16,
Norwegian Geotechnical Institute, Oslo.
Jewel, R. A. (1990). Strength and deformation in
reinforced soil design. Proceedings of the 4th
International Conference on Geotextiles,
Geomembranes and Related Products, Balkema,
Rotterdam, The Hague, The Netherlands, pp. 913-
946.
Jewel, R. A. (1996). Soil Reinforcement with Geotextiles,
CIRIA Special Publication 123:45-6.
Jibson, R. W. (1993). Predicting Earthquake Induced
Landslide Displacements Using Newmark's Sliding
Block Analysis, Transportation Research Record
1411, Transportation Research Board, National
Research Council, National Academy Press,
Washington, DC, pp. 9-17.
Jones, D. B. (1991). Slope stabilization experience in
South Wales, UK, in Slope Stability Engineering,
Thomas Tel-ford, London.
Jones, N. L. (1990). Solid modeling of earth masses for
applications in geotechnical engineering,
Dissertation presented to the faculty of the graduate
school of the University of Texas at Austin in partial
fulfillment of the requirements for the degree of
Doctor of Philosophy, University of Texas, Austin,
TX.
Jumikis, A. R. (1962). Active and Passive Earth
Pressure Coefficient Tables, Engineering Research
Publication 43, College of Engineering, Bureau of
Engineering Research, Rutgers University, New
Brunswick, NJ.
Kavazanjian, E. Jr., (1999). Seismic design of solid
waste containment facilities, Proceedings of the 8th
Canadian Conference on Earthquake Engineering,
pp. 51-68.
Kavazanjian, E., Jr. (2001). Mechanical properties of
municipal solid waste, Proceedings of Sardinia
2001: 8th International Waste Management and
Landfilling Symposium. Cagliari (Sardinia), Italy,
pp. 415-424.
Kavazanjian, E., Jr., and Matasovic, N. (1995). Seismic
analysis of solid waste landfills, Geoenvironment
2000, Geotechnical Special Publication 46, ASCE,
Reston, VA,pp. 1066-1080.
Kavazanjian, E., Jr., Matasovic, N., Bonaparte, R., and
Schmertmann, G. R. (1995). Evaluation of MSW
properties for seismic analysis, Geoenvironment
2000, Geotechnical Special Publication 46, ASCE,
Reston, VA, pp. 1126-1141.
288
Kavazanjian, E., Jr., Matasovic, N., Hadj-Hamou, T.,
Sabatini, P. J. (1997). Design Guidance:
Geotechnical Earthquake Engineering for
Highways, Vol. 1, Design Principles, Geotechnical
Engineering Circular 3, Publication FHWA-SA-97-
076, Federal Highways Administration, U.S.
Department of Transportation, Washington, DC,
May.
Kayyal, M. K., and Wright, S. G. (1991). Investigation of
long-term strength properties of Paris and Beaumont
clays in earth embankments, Research Rep. 1195-
2F, Center for Transportation Research, Univ. of
Texas at Austin, Austin, Tex.
Kimball, G. H. (1971). Personal communication.
Koerner, R. M. (1998). Designing with Geosynthetics,
4th ed.. Prentice Hall, Upper Saddle River, NJ.
Kramer, S. L. (1996). Geotechnical Earthquake
Engineering, Prentice Hall, Upper Saddle River, NJ.
Kramer, S. L., and Smith, M. W. (1997). Modified
Newmark model for seismic displacements of
compliant slopes, Journal of Geotechnical and
Geoenvironmental Engineering, 123(7), pp. 635-
644.
Kulhawy, F. H. (1992). On the Evaluation of Soil
Properties, Geotechnical Special Publication 31,
ASCE, Reston, VA,pp. 95-115.
Kulhawy, P. H., and Duncan, J. M. (1970). Nonlinear
Finite Element Analysis of Stresses and Movements
in Oroville Dam, Report TE-70-2, Geotechnical
Engineering, Department of Civil Engineering,
University of California, Berkeley, CA.
Kulhawy, F. H., and Duncan, J. M. (1972). Stresses and
movements in Oroville dam, ASCE, Journal of the
Soil Mechanics and Foundation Division, 98(7),
653-665.
Kulhawy, F. H., Duncan, J. M. and Seed, H. B. (1969).
Finite Element Analyses of Stresses and Movements
in Embankments During Construction, Office of
Research Services, Report No. TE 69-4, University
of California, 169 pages.
Lacasse, S., and Nadim, F. (1997). Uncertainties in
Characterizing Soil Properties, Publication 21,
Norwegian Geotechnical Institute, Oslo, Norway,
pp. 49-75.
Ladd, C. C. (1991). Stability evaluation during staged
construction, ASCE, Journal of Geotechnical
Engineering, 117, 540-615.
Ladd, C. C., and Foott, R. (1974). New design procedure
for stability of soft clays, ASCE, Journal of
Geotechnical Engineering, 100(7), 763-786.
Ladd, C. C., Foott, R., Ishihara, K., Schlosser, F., and
Poulos, H. G. (1977). Stress-deformation and
strength characteristics, Proceedings of the 9th
International Conference on Soil Mechanics and
Foundation Engineering, Tokyo, pp. 421-494.
Lee, C. Y., Hull, T. S., and Poulos, H. G. (1995).
Simplified pile-slope stability analysis. Computers
and Geotechnics, 17, 1-16.
Lee, D. T., and Schachter, B. J. (1980). Two algorithms
for constructing a Delaunay triangulation.
International Journal of Computer and Information
Sciences, 9(3), 219-242.
Lee, I. K., White, W., and Ingles, 0. G. (1983).
Geotechnical Engineering, Pitman Publishing,
Boston.
Lee, K. L., and Duncan, J. M. (1975). Landslide of April
25, 1974 on the Mantaro River, Peru, report of
inspection submitted to the Committee on Natural
Disasters, National Research Council, National
Academy of Sciences, Washington, DC.
Lee, K. L. and Seed, H. B. (1967). Drained strength
characteristics of sands, ASCE Soil Mechanics and
Foundations Division Journal, vol 93, no SM6, pp.
117-141.
Lefebvre, G., and Duncan, J. M. (1973). Finite Element
Analyses of Traverse Cracking in Low Embankment
Dams, Geotechnical Engineering Report TE 73-3,
University of California, Berkeley, CA.
Leshchinsky, D. (1997). Design Procedure/or
Geosynthetic Reinforced Steep Slopes, Technical
Report REMR-GT-23, U.S. Army Corps of
Engineers, Waterways Experiment Station,
Vicksburg, MS, January.
Leshchinsky, D. (1999). Stability of geosynthetic
reinforced steep slopes, in Proceedings of the
International Conference on Slope Stability
Engineering, vol. 1, IS-Shikoku '99, Matsuyama,
Japan, Nov. 1999, pp. 49-66.
Leshchinsky, D. (2001). Design dilemma: use peak or
residual strength of soil, Geotextiles and
Geomembranes, 19, 111-125.
Leshchinsky, D., and Baker, R. (1986). Three-
dimensional slope stability: end effects. Soils and
Foundations, 26(4), 98-110.
Leshchinsky, D., and Boedeker, R. H. (1989).
Geosynthetic reinforced soil structures, ASCE,
Journal of Geotechnical Engineering, 115(10),
1459-1478.
Leshchinsky, D., and Huang, C. C. (1992). Generalized
three-dimensional slope-stability analysis, ASCE,
Journal of Geotechnical Engineering, 118(11),
1748-1764.
Leshchinsky, D., and San, K. C. (1994). Pseudostatic
seismic stability of slopes: design charts, ASCE,
Journal of Geotechnical Engineering, 120(9), 1514-
1532.
Leshchinsky, D., and Volk, J. C. (1985). Stability Charts
for Geotextile-Reinforced Walls, Transportation
Research Record 1031, Transportation Research
Board, National Research Council, National
Academy Press, Washington, DC,pp. 5-16.
Leshchinsky, D., Ling, H. I., and Hanks, G. (1995).

Unified design approach to geosynthetics reinforced
slopes and segmental walls, Geosynthetics
International, 2(4), 845-881.
Liu, C., and Evett, J. B. (2001). Soils and Foundations,
5th ed.. Prentice Hall, Upper Saddle River, NJ.
Li, K. S., and White, W. (1987), Rapid evaluation of the
critical slip surface in slope stability problems, Inter-
national Journal for Numerical and Analytical
Methods in Geomechanics, John Wiley and Sons,
Vol. 11, No. 5, pp.449-473.
Low, B. K. and Duncan, J. M. (1985). Analysis of the Be-
havior of Reinforced Embankments on Weak
Foundations, Geotechnical Engineering Report,
Department of Civil Engineering, Virginia
Polytechnic Institute and State University,
Blacksburg, VA.
Low, B. K., Gilbert, R. B., and Wright, S. G. (1998).
Slope reliability analysis using generalized method
of slices, ASCE, Journal of Geotechnical and
Geoenvironmental Engineering, 124(4), 350-362.
Lowe, J., and Karafiath, L. (1959). Stability of earth
dams upon drawdown. Proceedings of the First
PanAmerican Conference on Soil Mechanics and
Foundation Engineering, Mexico City, Vol. 2, pp.
537-552.
Lowe, J., Ill, and Karafiath, L. (1960). Effect of
anisotropic consolidation on the undrained shear
strength of compacted clays. Proceedings of the
ASCE Research Conference on Shear Strength of
Cohesive Soils, Boulder, CO,pp. 837-858.
Lunne, T., and Kleven, A. (1982). Role of CPT in North
Sea Foundation Engineering, Norwegian
Geotechnical Institute Publication #139.
Makdisi, F. 1., and Seed, H. B. (1977). A Simplified
Procedure for Estimating Earthquake-Induced
Deformation in Dams and Embankments, Report
UCB/EERC-77/19, Earthquake Engineering
Research Center, University of California, Berkeley,
CA.
Makdisi, F. I., and Seed, H. B. (1978). A simplified
procedure for estimating dam and embankment
earthquake-induced deformations, ASCE, Journal of
the Geotechnical Engineering Division, 104(7), 849-
867.
Mansur, C. I., and Kaufman, R. I. (1962). Dewatering,
Chapter 3 in Foundation Engineering, G. A.
Leonards, Ed., McGraw-Hill Civil Engineering
Series, McGraw-Hill, New York.
Marachi, N. D., Chan, C. K., Seed, H. B., and Duncan, J.
M. (1969). Strength and Deformation
Characteristics of Rockfill Materials, Report TE 69-
5, Office of Research Services, University of
California, Berkeley, CA.
Marcuson, W. F., Hynes, M. E., and Franklin, A. G.
(1990). Evaluation and use of residual strength in
seismic safety analysis of embankments, Earthquake
289
Spectra, 6(3), 529-572.
Matasovic, N., and Kavazanjian, E. Jr., (1998). Cyclic
characterization of OIL landfill solid waste, ASCE,
Journal of Geotechnical and Geoenvironmental
Engineering, 124(3), 197-210.
Maugeri, M., and Motta, E. (1992). Stresses on piles
used to stabilize landslides, Proceedings of the 6th
International Symposium on Landslides,
Christchurch, New Zealand, pp.785-790.
McCarty, D. F. (1993). Essentials of Soil Mechanics and
Foundations: Basic Geotechnics, 4th ed.. Prentice
Hall, Upper Saddle River, NJ.
McCullough, D. (1999). Path Between the Seas: The
Creation of the Panama Canal, 1870-1914,
Touchstone Books, New York.
McGregor, J. A., and Duncan, J. M. (1998). Performance
and Use of the Standard Penetration Test in
Geotechnical Engineering Practice, Center for
Geotechnical Practice and Research, Charles E. Via,
Jr. Department of Civil and Environmental
Engineering, Virginia Polytechnic Institute and State
University, Blacksburg, VA.
Mesri, G. (1989). A reevaluation of S(u)mob=0.22p’;
using laboratory shear tests, Canadian Geotechnical
Journal, 26, 162-164.
Meyerhof, G. G. (1956). Penetration tests and bearing
capacity of piles, ASCE, Journal of the Soil
Mechanics and Foundation Division, 82(1), paper
886, 19 pp.
Meyerhof, G. G. (1976). Bearing capacity and settlement
of pile foundations, ASCE, Journal of Geotechnical
Engineering, 102(3), 195-228.
Millet, R. A., Lawton, G. M., Repetto, P. C., and Garga,
V. K., (1992). Stabilization of Tablachaca Dam
landslide, Stability and Performance of Slopes and
Enbankments-Il, vol. 2, ASCE Special Technical
Publication No. 31,pp. 1365-1381.
Mirante, A., and Weingarten, N. (1982). The radial
sweep algorithm for constructing triangulated
irregular networks, IEEE Computer Graphics and
Applications, May, pp. 11-21.
Mitchell, J. K. (1993). Fundamentals of Soil Behavior,
2nd ed., Wiley, Hoboken, NJ.
Mitchell, J. K., Seed, R. B., and Seed, H. B. (1990).
Kettleman Hills waste landfill slope failure: I. Linear
system properties, ASCE, Journal of Geotechnical
Engineering, 116(4), 647-668.
Morgenstern, N. R. (1963). Stability charts for earth
slopes during rapid drawdown, Geotechnique, 13(2),
121-131,
Morgenstern, N. R., and Price, V. E. (1965). The analysis
of the stability of general slip surfaces,
Geotechnique, 15(1), 79-93.
Morgenstern, N. R., and Price, V. E. (1967). A numerical
method for solving the equations of stability of
general slip surfaces. Computer Journal, 9(4), 388-
290
393.
NAVFAC (1986) Foundations and Earth Structures,
Design Manual 7.02, U.S. Naval Facilities
Command, Alexandria, Virginia.
Newlin, C. W., and Rossier, S. C. (1967). Embankment
drainage after instantaneous drawdown, ASCE,
Journal of the Soil Mechanics and Foundations
Division, 93(6), 79-96.
Newmark, N. M. (1965), Effects of earthquakes on dams
and embankments, Geotechnique, Vol. 15, No. 2,
June, pp. 139-160.
Nguyen, V. (1985). Determination of critical slope
failure surfaces, ASCE, Journal of Geotechnical
Engineering, 111(2), 238-250.
Oakland, M. W., and Chameau, J.-L. A. (1984). Finite
element analysis of drilled piers used for slope
stabilization, in Laterally Loaded Deep
Foundations: Analysis and Performance, ASTM
STP 835, J. A. Langer, E. T. Mosley, and C. D.
Thompson, Eds., ASTM, West Conshohocken, PA,
182-193.
Olson, S. M., and Stark, T. D. (2002). Liquefied strength
ratio from liquefaction flow failure case histories,
Canadian Geotechnical Journal, 39, 629-647.
Ooi, P. S. K., and Duncan, J. M. (1994). Lateral load
analysis of groups of piles and drilled shafts, ASCE,
Journal of Geotechnical Engineering, 120(5), 1034-
1050.
Palmer, L. A., Thompson, J. B., and Yeomans, C. M.
(1950). The control of a landslide by subsurface
drainage. Proceedings of the Highway Research
Board, Vol. 30, Washington, DC, pp. 503-508.
Peck, R. B. (1969). A man of judgment, 2nd R. P. Davis
Lecture on the Practice of Engineering, West
Virginia University Bulletin.
Peck, R. B., Hanson, W. E., and Thombum, T. H. (1974).
Foundation Engineering, 2nd ed., Wiley, New York.
Peterson, R., Iverson, N. L., and Rivard, P. J. (1957).
Studies of several dam failures clay foundations,
Proceedings of the 4th International Conference on
Soil Mechanics and Foundation Engineering, Vol.
2, Butterworth Scientific, London, pp. 348-352.
Petterson, K. E. (1955). The early history of circular
sliding surfaces, Geotechnique, 5(4), 275-296.
Pockoski, M., and Duncan, J. M. (2000). Comparison of
Computer Programs for Analysis of Reinforced
Slopes, report of a study sponsored by the Virginia
Tech Center for Geotechnical Practice and Research.
Poulos, H. G. (1973). Analysis of piles in soil
undergoing lateral movement, ASCE, Journal of the
Soil Mechanics and Foundation Division, 99(5),
391-406.
Poulos, H. G. (1995). Design of reinforcing piles to
increase slope stability, Canadian Geotechnical
Journal, 32(5), 808-818.
Poulos, H. G. (1999). Design of slope stabilizing piles.
Proceedings of the International Conference on
Slope Stability Engineering, IS-Shikoku,
Matsuyama, Japan, Vol. 1,pp. 67-81.
Poulos, S. J., Castro, G., and France, J. W. (1985).
Liquefaction evaluation procedure, ASCE, Journal
of Geotechnical Engineering, 111(6), 772-792.
Purbrick, M. C., and Ayres, D. J. (1956). Uses of aerated
cement grout and mortar in stabilizing of slips in em
bankments, large scale tunnel works and other
works, Proceedings of the Institution of Civil
Engineers, Part II, Vol. 5, No. 1.
Rahardjo, H., Hritzuk, K. J., Leong, E. C., and Rezaur,
R. B. (2003). Effectiveness of horizontal drains for
slope stability, Engineering Geology, 2154, 1-14.
Reese, L. C., and Van Impe, W. F. (2001). Single Piles
and Pile Groups Under Lateral Loading, A. A.
Balkema, Brookfield, VT.
Reese, L. C., Wang, S.-T., and Fouse J. L. (1992). Use of
drilled shafts in stabilizing a slope. Stability and
Performance of Slopes and Embankments: II,
Geotechnical Special Publication 31, ASCE, Reston,
VA, Vol. 2, pp. 1318-1322.
Reuss, R. F., and Schattenberg, J. W. (1972). Internal
piping and shear deformation, Vistor Braunig Dam,
San Antonio, Texas, Proceedings of the ASCE
Specialty Conference on Performance of Earth and
Earth-Supported Structures, Vol. 1, Part 1, pp. 627-
651.
Robertson, P. K. and Campanella, R. G. (1983).
Interpretation of cone penetration tests, 1: sand,
Canadian Geotechnical Journal, vol 20, No. 4, pp.
718-733.
RocScience (2002). Slide 4.0, 2D Limit Equilibrium for
Soil and Rock Slopes: Online User Guide,
RocScience, Toronto, Ontario, Canada.
Rogers, C. D. F., and Glendinning, S. (1993).
Stabilization of embankment clay fills using lime
piles, Proceedings of the International Conference
on Engineered Fills, Thomas Telford, London, pp.
226-238.
Rogers, C. D. F., and Glendinning, S. (1994). Deep Slope
Stabilisation Using Lime, Transportation Research
Record 1440, Transportation Research Board,
National Research Council, National Academy
Press, Washington, DC, pp. 63-70.
Rogers, C. D. F., and Glendinning, S. (1997).
Improvement of clay soils in situ using lime piles in
the UK, Engineering Geology, 47(3), 243-257.
Rose, A. T. (1994). The undrained behavior of saturated
di-latant silts, Ph.D. dissertation, Virginia
Polytechnic Institute and State University,
Blacksburg, VA.
Rose, A. T., Brandon, T. L., and Duncan, J. M. (1993).
Classification and Engineering Behavior of Silts,
submitted to the U.S. Army Corps of Engineers.
Rowe, R. K., Gnanendran, C. T., Landva, A. 0., and

Valsangkar, A. J. (1996). Calculated and observed
behavior of a reinforced embankment over soft
compressible soil, Canadian Geotechnical Journal,
vol. 33, pp. 324-338.
Rowe, R. K. and Mylleville, B. L. J. (1996). A geogrid
reinforced embankment on peat over organic silt: a
case history, Canadian Geotechnical Journal, vol.
33, pp. 106-122.
Rowe, R. K. and Soderman, K. L. (1985). An
approximate method for estimating the stability of
geotextile-reinforced embankments, Canadian
Geotechnical Journal, vol. 22, pp. 392-398.
Ruenkrairergsa, T., and Pimsarn, T. (1982). Deep hole
lime stabilization for unstable clay shale
embankment. Proceedings of the 7th Southeast Asia
Geotechnics Conference, Hong Kong, pp. 631-645.
Sabatini, P. J., Griffin, L. M., Bonaparte, R., Espinoza,
R. D., and Giroud, J. P. (2002). Reliability of state
of practice for selection of shear strength parameters
for waste containment system stability analyses,
Geotextiles and Geo-membranes, 20, 241-262.
Saleh, A. A., and Wright, S. G. (1997). Shear Strength
Correlations and Remedial Measure Guidelines for
Long-Term Stability of Slopes Constructed of Highly
Plastic Clay Soils, Research Report 1435-2F, Center
for Transportation Research, Bureau of Engineering
Research, University of Texas, Austin, TX.
Sarma, S. K. (1973). Stability analysis of embankments
and slopes, Geotechnique, 23(3), 423-433.
Schaefer, V. R., and Duncan, J. M. (1986). Evaluation of
the Behavior of Mohicanville Dike No. 2, report of
research conducted for the Huntington District,
Corps of Engineers, Department of Civil
Engineering, Virginia Polytechnic Institute and State
University, Blacksburg, VA.
Schaefer, V. R., and Duncan, J. M. (1987). Analysis of
Reinforced Embankments and Foundations
Overlying Soft Soils, Geotechnical Engineering
Report, Department of Civil Engineering, Virginia
Polytechnic Institute and State University,
Blacksburg, VA.
Schmertmann, J. H. (1975). Measurement of in-situ shear
strength-state of the art review. Proceedings of a
conference on in-situ measurement of soil
properties, vol. 2, North Carolina State University,
pp. 57-138.
Schmertmann, G. R., Chouery-Curtis, V E., Johnson, R.
D., and Bonaparte, R. (1987). Design charts for
geogrid-reinforced soil slopes. Proceedings from
Geosynthetics '87, vol. 1, New Orleans, pp. 108-120.
Seed, H. B. (1966). A method for earthquake resistant
design of earth dams, ASCE, Journal of the Soil
Mechanics and Foundations Division, 92(1), 13-41.
Seed, H. B. (1979). Considerations in the earthquake-
resistant design of earth and rockfill dams,
Nineteenth Rankine Lecture, Geotechnique, 29(3),
291
215-263.
Seed, R. B., and Harder, L. F., Jr. (1990). SPT-based
analysis of cyclic pore pressure generation and
undrained residual strength, Proceedings of the H.
Bolton Seed Memorial Symposium, May, Vol. 2, pp.
351-376.
Seed, R. B., Mitchell, J. K., and Seed, H. B. (1990).
Kettleman Hills waste landfill slope failure: II.
Stability analysis, ASCE, Journal of Geotechnical
Engineering, 116(4), 669-690.
Seed, H. B., Lee, K. L., and Idriss, I. M. (1969). Analysis
of Sheffield dam failure, A5'C£, Journal of the Soil
Mechanics and Foundations Division, 95(6), 1453-
1490.
Seed, H. B., Seed, R. B., Harder, L. E, Jr., and Jong, H.-
L. (1988). Re-evaluation of the Slide in the Lower
San Fernanda Dam in the Earthquakes of February
9, 1971, Report UCB/EERC-88/04, University of
California, Berkeley, CA.
Shmuelyan, A. (1996). Piled stabilization of slopes.
Proceedings of the International Symposium on
Landslides, Vol. 3, pp. 1799-1804.
Siegel, R. A., Kovacs, W. D., and Lovell, C. W. (1981).
Random surface generation in stability analysis.
Technical Note, ASCE, Journal of the Geotechnical
Engineering Division, 107(7) 996-1002.
Skempton, A. W. (1948). The  = 0 analysis of stability
and its theoretical basis, Proceedings of the 2nd
International Conference on Soil Mechanics and
Foundation Engineering, Rotterdam, Vol. 1, pp. 72-
78.
Skempton, A. W. (1954). The pore pressure coefficients
A and B, Geotechnique, 4(4), 143-147.
Skempton, A. W. (1964). Longterm stability of clay
slopes, Geotechnique, 14(2), 77-102.
Skempton, A. W. (1970). First-time slides in
overconsolidated clays, Geotechnique, 20(3), 320-
324.
Skempton, A. W. (1977). Slope stability of cuttings in
brown London clay, Proceedings of the 9th
International Conference on Soil Mechanics, Tokyo,
Vol. 3, pp. 261-270.
Skempton, A. W. (1985). Residual strength of clays in
landslides, flooded strata and the laboratory,
Geotechnique, 35(1), 3-18.
Skempton, A. W., and LaRochelle, P. (1965). The
Bradwell slip: a short-term failure in London clay,
Geotechnique, 15(3), 221-242.
Smith, R., and Peck, R. B. (1955). Stabilization by
pressure grouting on American railroads,
Geotechnique, 5, 243-252.
Sowers, G. F. (1979). Introductory Soil Mechanics and
Foundations: Geotechnical Engineering, 4th ed.,
Macmillan, New York.
Spencer, E. (1967). A method of analysis of the stability
of embankments assuming parallel inter-slice forces,
292
Geotechnique, 17(1), 11-26.
Squier, L. R., and Versteeg, J. H. (1971). History and
correction of the OMSI-zoo landslide. Proceedings
of the 9th Engineering Geology and Soils
Engineering Symposium, pp. 237-256.
Srbulov, M. (2001). Analyses of stability of geogrid rein-
forced steep slopes and retaining walls. Computers
and Geotechnics, 28, 255-268.
Stark, T. D., and Duncan, J. M. (1987). Mechanisms of
Strength Loss in Stiff Clays, report to the U.S.
Bureau of Reclamation, Geotechnical Engineering
Report, Department of Civil Engineering, Virginia
Polytechnic Institute and State University,
Blacksburg, VA.
Stark, T. D., and Duncan, J. M. (1991). Mechanisms of
strength loss in stiff clays, ASCE, Journal of
Geotechnical Engineering, 117(1), 139-154.
Stark, T. D., and Eid, H. T. (1993). Modified Bromhead
ring shear apparatus, ASTM, Geotechnical Testing
Journal, 16(1), 100-107.
Stark, T. D., and Bid, H. T. (1994). Drained residual
strength of cohesive soils, ASCE, Journal of
Geotechnical Engineering, 120, 856-871.
Stark, T. D., and Bid, H. T. (1997). Slope stability
analyses in stiff fissured clay, ASCE, Journal of
Geotechnical and Geoenvironmental Engineering,
123(4), 335-343.
Stark, T. D., and Mesri, G. (1992). Undrained shear
strength of liquefied sands for stability analysis,
ASCE, Journal of Geotechnical Engineering,
121(11), 1727-1747.
Stark, T. D., and Poeppel, A. R. (1994). Landfill line
interface strengths from torsional ring shear tests,
ASCE, Journal of Geotechnical Engineering, 120(3),
597-615.
Stauffer, P. A., and Wright, S. G. (1984). An
Examination of Earth Slope Failures in Texas,
Research Report 353-3B, Center for Transportation
Research, University of Texas, Austin, TX,
November.
Svano, G., and Nordal, S. (1987). Undrained effective
stress stability analysis. Proceedings of the 9th
European Conference on Soil Mechanics and
Foundation Engineering, Dublin. Also, Bulletin 22
of the Geotechnical Division, Norwegian Institute of
Technology, University of Trond-heim, 1989.)
Tang, W. H. (1984). Principles of probabilistic
characterization of soil properties. Proceedings of
the Symposium on Probabilistic Characterization of
Soil Properties, ASCE, Reston, VA, pp. 74-89.
Tang, W. H., Stark, T. D., and Angulo, M. (1999).
Reliability in back analysis of slope failures, Journal
of Soil Mechanics and Foundations, October.
Tavenas, R, Mieussens, C., and Bourges, F. (1979).
Lateral displacements in clay foundations under
embankments, Canadian Geotechnical Journal, vol.
16, No. 3, pp. 532-550.
Taylor, D. W. (1937). Stability of earth slopes. Journal
of the Boston Society of Civil Engineers, 24(3).
Reprinted in Contributions to Soil Mechanics, 1925-
1940, Boston Society of Civil Engineers, Boston,
1940, pp. 337-386.
Taylor, D. W. (1948). Fundamentals of Soil Mechanics,
Wiley, Hoboken, NJ.
Tervans, F., Mieussens, C., and Bourges, F. (1979).
Lateral displacements in clay foundations under
embankments, Canadian Geotechnical Journal,
16(3), 532-550.
Terzaghi, K. V. (1936). Stability of slopes of natural
clay, Proceedings of the First International
Conference on Soil Mechanics and Foundation
Engineering, Cambridge, MA, Vol. 1, pp. 161-165.
Terzaghi, K. (1943). Theoretical Soil Mechanics, Wiley,
Hoboken, NJ.
Terzaghi, K. (1950). Mechanisms of Landslides,
Engineering Geology (Berkeley) Volume,
Geological Society of America, Boulder, CO,
November, pp. 83-123.
Terzaghi, K., and Peck, R. B. (1967). Soil Mechanics in
Engineering Practice, 2nd ed., Wiley, Hoboken, NJ.
Terzaghi, K. Peck, R. B., and Mesri, G. (1996). Soil Me-
chanics in Engineering Practice, 3rd ed., Wiley, Ho-
boken, NJ, 549 pages.
Tokimatsu, K. and Yoshimi, Y. (19893), Empirical
correlation of soil liquefaction based on SPT N-
value and fines content, Soils and Foundations, Vol.
23, No. 4, pp. 56-74.
Tracy, F. T. (1991). Application of Finite Element, Grid
Generation, and Scientific Visualization Techniques
to 2-D and 3-D Seepage and Groundwater
Modeling, Technical Report ITL-91-3, Department
of the Army, U.S. Army Corps of Engineers,
Waterways Experiment Station, Vicksburg, MS,
September.
Tschebotarioff, G. P. (1973). Foundations, Retaining and
Earth Structures, 2nd ed., McGraw-Hill, New York.
Tumbull, W. J., and Hvorslev, M. J. (1967). Special
problems in slope stability, ASCE, Journal of the
Soil Mechanics and Foundations Division, 93(4),
499-528. Also, in Stability and Performance of
Slopes and Embankments, Proceedings of an ASCE
Specialty Conference, Berkeley, CA, August 22-26,
1966, pp. 549-578.
U.S. Army Corps of Engineers (1970). Engineering and
Design: Stability of Earth and Rock-Fill Dams,
Engineer Manual EM 1110-2-1902, Department of
the Army, Corps of Engineers, Office of the Chief of
Engineers, Washington, DC, April.
U.S. Army Corps of Engineers (1986). Seepage Analysis
and Control for Dams, Engineering Manual EM
1110-2-1901, Department of the Army, Washington,
DC.

U.S. Army Corps of Engineers (1998). Risk-Based
Analysis in Geotechnical Engineering for Support of
Planning Studies. Engineering Circular 1110-2-554,
Department of the Army, Washington, DC.
U.S. Department of the Interior, Bureau of Reclamation
(1973). Design of Small Dams, A Water Resources
Technical Publication, 2nd ed.. Government Printing
Office, Washington, DC.
United States Department of the Interior, Bureau of
Reclamation (1974). Earth Manual, 2nd edition,
Denver, Colorado.
Vanmarcke, E. H. (1977). Reliability of earth slopes,
ASCE, Journal of Geotechnical Engineering,
103(11), 1247-1265.
Vaughan, P. R., and Walbancke, H. J. (1973). Pore
pressure changes and the delayed failure of cutting
slopes in overconsolidated clay, Geotechnique, 23,
531-539.
Viggiani, C. (1981). Ultimate lateral load on piles used
to stabilize landslides, Proceedings of the 10th
International Conference on Soil Mechanics and
Foundation Engineering, Stockholm, Vol. 3, pp.
555-560.
Wang, J. L., and Vivatrat, V. (1982). Geotechnical
properties of Alaska OC marine silts. Proceedings of
the 14th Annual Offshore Technology Conference,
Houston, TX.
Wang, M. C., Wu, A. H., and Scheessele, D. J. (1979).
Stress and deformation in single piles due to lateral
movement of surrounding soils, in Behavior of Deep
Foundations, R. Lunggren, Ed., ASTM 670, ASTM,
West Conshohocken, PA, pp. 578-591.
Watson, D. R, and Philip, G. M. (1984). Survey:
systematic triangulations. Computer Vision,
Graphics, and Image Processing, 26(2), 217-223.
Whitman, R. V., and Bailey, W. A. (1967). Use of
computers for slope stability analyses, ASCE,
Journal of the Soil Mechanics and Foundations
Division, 93(4), 475-498. Also, in Stability and
Performance of Slopes and Embankments,
Proceedings of an ASCE Specialty Conference,
Berkeley, CA, August 22-26, 1966, pp. 519-542.
Wolff, T. F. (1994). Evaluating the Reliability of
Existing Levees, Report on Research Project:
Reliability of Existing Levees, prepared for U.S.
Army Corps of Engineers, Waterways Experiment
Station Geotechnical Laboratory, Vicksburg, MI.
Wolff, T. P. (1996). Probabilistic slope stability in theory
and practice. Uncertainty in the Geologic
Environment, ASCE Proceedings of Special
Conference, Madison, WI, pp. 419-433. Also, ASCE
Geotechnical Special Publication 58.
Wolski, W., Szymanski, A., Mirecki, J., Lechowicz, Z.,
Larsson, R., Hartlen, J., Garbulewski, K., and
Bergdahl, U. (1988). Two Stage-Constructed
Embankments on Organic Soils: Field and
293
Laboratory Investigations, Instrumentation,
Prediction and Observation of Behavior, SGI Report
32, 63(+/3/s), Statens Geotekniska Institut,
Linkoping, Sweden.
Wolski, W., Szymanski, A., Lechowicz, Z., Larsson, R.,
Hartien, J., and Bergdahl, U. (1989). Full-Scale
Failure Test on Stage-Constructed Test Fill on
Organic Soil, SGI Report 36, 87, Linkoping,
Sweden. Statens Geotekniska Institut.
Wong, K. S., and Duncan, J. M. (1974). Hyperbolic
Stress-Strain Parameters for Nonlinear Finite
Element Analyses of Stresses and Movements in soil
Masses, Geotechnical Engineering Report TE 74-3
to the National Science Foundation, Office of
Research Services, University of California,
Berkeley, CA.
Wong, K. S., Duncan, J. M., and Seed, H. B. (1983).
Comparisons of Methods of Rapid Drawdown
Stability Analysis, Report UCB/GT/82-05,
Department of Civil Engineering, University of
California, Berkeley, CA, December, 1982. Revised
July 1983.
Wright, S. G. (1969). A study of slope stability and the
un-drained shear strength of clay shales, dissertation
submitted in partial satisfaction of the requirements
for the degree of Doctor of Philosophy in
engineering. University of California, Berkeley, CA.
Wright, S. G. (1974). SSTABJ: A General Computer
Program for Slope Stability Analyses, Department of
Civil Engineering, University of Texas, Austin, TX.
Wright, S. G. (1999). UTEXAS4: A Computer Program
for Slope Stability Calculations, Shinoak Software,
Austin, TX.
Wright, S. G. (2002). Long-term slope stability
computation for earth dams using finite element
seepage analyses, ASDSO paper reference.
Wright, S. G., and Duncan, J. M. (1969). Anisotropy of
clay shales. Specialty Session 10 on Engineering
Properties and Behavior of Clay Shales, 7th
International Conference on Soil Mechanics and
Foundation Engineering, Mexico City, Mexico.
Wright, S. G., and Duncan, J. M. (1972). Analysis of
Waco dam slide, ASCE, Journal of the Soil
Mechanics and Foundation Division, 98(9), 869-
877.
Wright, S. G., and Duncan, J. M. (1987). An
Examination of Slope Stability Computation
Procedures for Sudden Drawdown, Miscellaneous
Paper GL-87-25, Geotech-nical Laboratory, U.S.
Army Corps of Engineers, Waterways Experiment
Station, Vicksburg, MS, September.
Wright, S. G., and Duncan, J. M. (1991). Limit
equilibrium stability analyses for reinforced slopes,
Proceedings of the 70th Annual Meeting of the
Transportation Research Board, Washington, DC.
294
Wright, S. G., Kulhawy, F. H., and Duncan, J. M.
(1973). Accuracy of equilibrium slope stability
analyses, ASCE, Journal of the Soil Mechanics and
Foundation Division, 99(10), 783-791.
Wu, T. H., (1976). Soil Mechanics, 2nd ed., Allyn &
Bacon, Boston.
Wu, T. H., Riestenberg, M. M., and Flege, A. (1994).
Root properties for design of slope stabilization.
Proceedings of the International Conference on
Vegetation and Slopes: Stabilisation, Protection and
Ecology, Oxford.
Yamagami, T., Jiang, J., and Ueno, K. (2000). A limit
equilibrium stability analysis of slopes with
stabilizing piles, Slope Stability 2000, Geotechnical
Special Publication 101, ASCE, Reston, VA, pp.
343-354.
Youd, T. L., Idris, I. M., Andrus, R. D., Arango, I.,
Castro, C. Christian, J. T., Dobry, R., Finn, W. D.
Liam, Harder, J. T., Leslie R, Hynes, M. E.,
Ishihara, K., Koester, J. P., Liao, S. S. C. Marcuson,
W. R, III, Martin, G. R., Mitchell, J. K., Moriwaki,
Y., Power, M. S., Robertson, P. K., Seed, R. B.,
Stokoe, K. H., II, (2001). Liquefaction resistance of
soils: summary report from the 1996 NCEER and
1998 NCEER/NSF workshops on evaluation of
liquefaction resistance of soils. Journal of
Geotechnical and Geoenvironmental Engineering,
127(10), 817-833.
Zeiler, J., and Wullimann, R. (1957). The shear strength
of the shell materials for the Goschenenalp Dam,
Switzerland, Proceedings of the 4th International
Conference on Soil Mechanics and Foundation
Engineering, Vol. 2, Butterworth Scientific, London,
pp. 399-404.
Zeng, S., and Liang, R. (2002). Stability analysis of
drilled shafts reinforced slope. Soils and
Foundations, 42(2), 93-102.
Zornberg, J. G., Sitar, N., and Mitchell, J. K. (1998a).
Limit equilibrium as basis for design of geosynthetic
reinforced slopes, ASCE, Journal of Geotechnical
and Geoenvironmental Engineering, 124(8), 684-
698.
Zomberg, J. G., Sitar, N., and Mitchell, J. K. (1998b).
Performance of geosynthetics reinforced slopes at
failure, ASCE, Journal of Geotechnical and
Geoenvironmental Engineering, 124(8), 670-683.
İNDEKS 
 

Ağırlık duvarları, 254  Birim deformasyon hızı, 46 
Akıcı kil, 7  Birim deformasyon yumuşaması, 16 
Akım ağları ve boşluk suyu basınçları, 95  Bitkilendirme, 261 
Akma dayanımı kaybı, 2, 16, 46  Boşluk suyu basıncı, 126, 130, 238 
Akma kaymaları, 5     akım ağlarından, 95 
Aletlendirme:     analizlerde temsili, 95 
   aşamalı inşaat için, 181     dayanıma etkisi, 15 
   inklinometreler, 181     doygun yüzey temsili, 98 
   piyezometreler, 181     efektif gerilme ilişkisi, 21 
Analiz koşulları, 31     hesaplamadaki güçlükler, 180 
Analizlerin sağlamasının yapılması, 111, 112, 232     interpolasyon şemaları, 96 
Analiz raporları, 237     makaslama sırasındaki değişimler, 24 
Analiz sonuçlarının sunumu, 237     piyezometrik çizgi, 99 
Analiz yöntemleri:     ru katsayısı, 58, 105  
   Basit Dilim Yöntemi, 64, 119, 122, 124, 129, 22     sayısal çözümler, 96 
   Basitleştirilmiş Bishop Yöntemi, 67, 124, 133     sönümlenmesi, 176, 
   Basitleştirilmiş Janbu Yöntemi, 72 119        sunumlarına örnekler, 99 
   Chen ve Morgenstern, 81  Bozuşma, 16 
   Değişkenmiş İsveç Yöntemi, 72  Bowman Demene Çukuru, 251 
   İsveç Daire (=0) Yöntemi, 60      
   Janbu Genelleştirilmiş Dilim Yöntemi, 72, 77  Chen ve Morgenstern Yöntemi, 81 
   Kapsamlı Bishop, 71  Corps of Engineers, 1 
   Kuvvet dengesi (sadece), 71, 75, 127  Cucaracha heyelanı, 12 
   Logaritmik spiral, 59, 61   
   Lowe ve Karafiath, 71  Çakma kuyular, 247 
   Morgenstern ve Price, 81  Çatlaklar, 15, 223 
   Sarma Yöntemi, 81  Çekme, 113, 221 
   Sonsuz şevler, 57, 104, 125, 162, 213     etkilerini giderme, 222 
   Spencer Yöntemi, 79     şev tepesine yakın, 221 
   Tam denge, 71, 79     şev topuğuna yakın, 225 
   U.S. Army Corps of Engineers, 72  Çekme çatlağı, 15, 223 
   Varsayımlar, denklemler ve bilinmeyenler, 83  Çelik donatı, 140 
Ani düşüm, 32, 49  Çevre basıncı, 35 
Ani düşüm, ayrıca bkz. Hızlı düşüm  Çimento enjeksiyonu ile iyileştirme, 258 
Anizotropi, 1, 11, 45, 90, 196, 242  Çok plastik kil, 9 
Ankrajlı duvarlar, 137, 254   
Astarlı atık sahaları, 13  Dairesel kayma yüzeyleri, 63, 213 
Aşamalı inşaat, 33:  Dairesel olmayan kayma yüzeyleri, 163 
   aletlendirmesi, 181  Dayanımın geriye hesaplanması, ayrıca bkz. geriye 
   arazi örneği, 178         analiz 
  Dayanımın ortalama dayanım olarak geriye  
Basit Dilim Yöntemi, 64, 119, 122, 124, 129, 226        hesaplanması, 183 
Basitleştirilmiş Bishop Yöntemi, 67, 124, 133     kayma yüzeyi geometrisiyle, 185 
   donatılı şevler, 69              örnekler, 187 
   sismik duraylılık, 69     prosedür, 183 
Basitleştirilmiş Janbu Yöntemi, 119  Dayanım zarfları, 25 
Basitleştirilmiş Janbu Yöntemi düzeltme faktörleri, 72  Değişim katsayısı, 202 
Batık şevler, 34, 116, 232     emniyet katsayısında, 205 
Belirsizlik, 197     istatistiklere dayalı, 202 
   ve yenilme etkileri, 200         üç sigma kuralı 
Bilgisayar yazılımı, 107     yayınlanmış değerler, 203 
296

Değişkenmiş İsveç Yöntemi, 72     tanımı, 24 
Delgili şaftlar, 254  Drenajsız koşullar, 19, 27, 42 
Denge koşulları, 56  Duraylılık analizleri, sonuçların sunumu, 237 
Depremler, 17, 33  Duraylılık diyagramları, 105, 129 
Depremler, ayrıca bkz. sismik duraylılık     derinlikle artan dayanım, 272, 273 
Deprem sonrası duraylılık, 169     donatılı dolgular, 143 
Derin kuyular, 247      = 0, 264, 268 
Dilimler‐arası kuvvetler, 71, 83      > 0, 268 
   zemin, su ve donatı kuvvetleri, 88     kullanımı ve uygulanabilirliği, 263 
   zemin ve su kuvvetleri, 83     örnekler, 272, 273, 274, 275, 276, 277, 278 
Dilim sayısı, 229     özelliklerin ortalamasının alınması, 263 
Dilim yöntemi, 56, 63     sonsuz şevler, 270, 271 
   dairesel kayma yüzeyleri, 63  Duraylılık sayıları, 106 
   dairesel olmayan kayma yüzeyleri, 71  Düşey şevler, 103, 113 
Diyagramlar, bkz. duraylılık diyagramları  Düşüm, 17 
Doğrudan kesme deneyi, 50, 53  Düşüm kayması, 10 
Dolgular:  Düzlem birim deformasyon etkileri, 37 
   doygun killerde, 188  Düzlemsel kayma yüzeyleri, 103 
   yüksek PI killerde, 191         
Dolgu şevi yenilmeleri, 9  Efektif gerilme analizleri, 55 
Donatılı dolgular, 137     Basit Dilim Yöntemi’nde, 65 
   duraylılık diyagramları, 146     Basitleştirilmiş Bishop Yöntemi’nde, 68  
   yenilme mekanizmaları, 145     hızlı düşüm için, 152 
Donatı:     kısmî konsolidasyonda, 176 
   çekme dayanımı, 139  Efektif gerilme tanımı, 21 
   çelik, 140  Emniyet katsayısı: 
   geogridler, 139     alternatif tanımları, 91, 200 
   geotekstiller, 139     belirsizlik ve yenilme etkileri, 200 
   kuvvetlerin yönelimi, 142     değişim katsayısı, 205 
Donatılı şevler, 132, 135, 137, 142, 232, 243     donatılı şevler için, 142 
   Basitleştirilmiş Bishop Yöntemi’yle, 69     drenajsız ve drenajlı, 181 
   duraylılık diyagramları, 143     güçlendirme için, 137, 141 
   emniyet katsayıları, 142     momentlere göre, 93 
Donatılı zemin duvarları, 137     ölçütleri, 200 
Doygun yüzey, 98     önerilen değerleri, 201 
Drenaj, 248:     tanımı, 55, 62, 199 
   çakma kuyular, 247     yüke göre, 91 
   derin kuyular, 247     zemin dayanımı için, 137 
   drenaj galerileri, 251  Evsel katı atık dayanımı, 53 
   hendek drenleri, 249   
   hydrauger drenleri, 246, 248   = 0 yöntemi, 60 
   parmak drenler, 251  Fisürler, 1, 49, 51 
   payanda drenleri, 251   
   taş kolonlar, 247  Geogridler, 139 
   yatay drenler, 246, 248  Geotekstiller, 139 
   yüzeyde, 246  Geriye  analiz,  11,  247,  ayrıca  bkz.  dayanımın  geriye 
Drenaj galerileri, 251  hesaplanması 
Drenaj için gerekli zaman, 27  Gevrek davranış, 29 
Drenaj kuyuları, 247  Göteborg, İsveç heyelanı, 7 
Drenajlı dayanım, 23, 52  Gradasyon, 37 
   sert, fisürlü killer, 49     Grafik çözümler, 75 
Drenajlı koşullar, 19, 27, 42  Granüle malzeme dayanımı, 35 
Drenajsız dayanım:  Grafik üç sigma kuralı, 203 
   hesaplamadaki güçlükler, 181  Güçlendirme: 
   sert, fisürlü killer, 1, 51     çekilme direnci, 139 
   sıkıştırılmış killer, 53     emniyet katsayıları, 141 
 297

   izin verilebilir birim deformasyonlar, 142     birim deformasyon hız etkileri, 46 
   izin verilebilir kuvvetler, 141     çevre basıncının etkisi, 35 
   kararlılık, 139     deneyler sırasında kavitasyon, 42 
   krip, 139     deney numune boyutu, 39 
   kuvvetleri, 137, 139     doğal granüle malzeme çökelleri, 39 
   rijitlik ve izin verilebilir deformasyon, 139, 141     drenajlı mı drenajsız mı? 42 
   türleri, 139     düzlem birim deformasyon etkileri, 37 
   yerleştirme hasarı, 139     eğrisel dayanım zarfları, 58, 90, 121, 196 
Güvenilirlik, 199, 200:     evsel katı atıklar, 53 
   örnek, 209     geriye hesaplama, 183 
   Taylor dizileri yöntemi, 205     gradasyonun etkisi, 37 
Güvenilirlik indeksi, 206     granüle malzemeler, 35 
     kil dayanımını değerlendirme yöntemleri, 46, 47 
Halka kesme deneyi, 50     killer, 44 
Hendek drenleri, 251     korelasyonlar, 39 
Hesap tabloları, 107     modellenmiş gradasyon, 39 
Heyelanlar üzerine köprüleme, 260     örselenme etkileri, 41, 44 
Hızlı düşüm, 32, 151     pik, 49 
   efektif gerilme yöntemleri, 152     progresif yenilme, 195 
   inşaat bitimi, 151     rezidüel, 49, 51 
   kısmî drenaj etkileri, 160     sert, fisürlü killer, 49, 51 
   örnek hesaplamalar, 157     SHANSEP tekniği, 44 
   toplam gerilme yöntemleri, iki ve üç aşamalı      sıkıştırılmış granüle malzemeler, 38 
         yöntemler, 153     sıkıştırılmış killer, 51, 33 
   uzun dönem koşulları, 151     siltler, 40 
Houston (Texas) şev yenilmesi, 9     siltler, doğal çökeller, 43 
Hydrauger drenleri, 246, 248     siltler, sıkıştırılmış, 43 
     tamamen yumuşamış, 49, 191 
İki aşamalı analizler, 153     taze killer, 49 
İnklinometreler, 181     traşlanmış gradasyonlar, 39 
İnşaat bitimi duraylılığı, 31     yeniden sıkıştırma tekniği, 44 
İstinat yapıları, 252     yoğunluğun etkisi, 36 
İsveç Daire Yöntemi, 60     zamanla azalması, 191 
İterasyon yakınsama ölçütleri, 228  Kesme kutusu (DSS) deneyi, 50, 53 
  Kesme sırasında hacim değişimleri, 24 
Janbu’nun Genelleştirilmiş Dilim Yöntemi, 72, 77  Kettleman Hills atık dolgusu yenilmesi, 13, 193 
  Kısa dönem analizleri, 28 
Kanatlı kesme deneyleri, 47  Kısmî konsolidasyon: 
Kapsamlı Bishop Yöntemi, 71     arazi örneği, 178 
Katmanlı zeminler, 11     daha fazla arazi örneği için, 178 
Kavitasyon, 42     duraylılığın efektif gerilme analizi, 176 
Kayan blok analizleri, 161, 163     duraylılığın toplam gerilme analizi, 177 
Kayma çizikleri, 1, 15, 49     duraylılık analizi, 175 
Kayma yüzeyleri:  Kilin dayanımı, 44 
   belirsizlikler, 111  Killi kaya dolgularının bozuşması, 16 
   en kritik dışındaki, 219  Kireç kazıkları ve kireç şerbeti kazıkları, 260 
   kritik olanı arama, 109, 213  Kohezyonsuz şevler, 120, 121 
   lokasyonunu kısıtlama, 110  Konik penetrasyon deneyleri, 48 
   önemsiz yüzeyler, 110  Konsolidasyon: 
Kazı, duraylılığa etkisi, 17     analizi, 180 
Kazılar, 251     kısmî, 175   
Kazı şevleri, 118     laboratuvar deney numunesinde, 20 
Kazma ve yerdeğiştirme, 261  Konsolidasyon katsayısı, 20, 152 
Kenar kuvvetleri, bkz. Dilimler‐arası kuvvetler  Kritik kayma yüzeyinin aranması, 109, 213 
Kesme dayanımı, 35:  Kritik kayma yüzeyi, 56, 109, 132, 135, 213 
   anizotrop, 90, 196, 242  Kuvvet dengesi prosedürleri (sadece), 71, 127 
298

   analitik çözümler, 76  Rio Mantaro (Peru) heyelanı, 12 
   dilimler‐arası kuvvet varsayımları, 71   
   grafik çözümler, 75  San Francisco LASH terminali şev yenilmesi, 2 
  San Luis baraj kayması, 9 
La Esparanza Barajı, 175  Sarma yöntemi, 81 
Logaritmik spiral yöntemi, 59, 61  Sayısal çözüm yakınsaması: 
Log‐normal dağılım, 206, 207     iterasyonlar ve toleranslar, 228 
London Road heyelanı, 5     Janbu’nun Genelleştirilmiş Dilim Yöntemi, 78 
Lowe ve Karafiath yöntemi, 71     yöntemle ilgili problemler, 221, 225 
  Sayısal üç sigma kuralı, 203 
McNiary formasyonu, 11  Sekant sürtünme açıları, 109, 213 
Mekanik olarak stabilize edilmiş toprak (MSE)   Sert, fisürlü killer: 
      duvarlar, 137, 254     drenajlı ayanım, 49 
Modellenmiş gradasyon, 39     drenajsız dayanım, 1, 51 
Mohicanville 2 No’lu Seddesi, 147  SHANSEP tekniği, 44 
Morgenstern ve Price Yöntemi, 81  Sıkıştırılmış granüle malzemenin dayanımı, 38 
MSE (mekanik olarak stabilize edilmiş toprak)  Sıkıştırılmış kilin dayanımı, 51, 53 
      duvarlar, 137, 254  Sınır denge yöntemleri, 55 
  Sıvılaşma, 170, 
Newmark tipi analizler, 163  Siltler: 
Numune boyutu, 39     dayanım, 40 
     doğal çökeller, 43 
Oakland (California) heyelanı, 5     kavitasyon, 42 
Olmsted (Illinois) heyelanı, 10     sıkıştırılmış, 43 
Orinda (California) heyelanı, 5  Sismik duraylılık, 33:  
Oroville Barajı, 36     Basitleştirilmiş Bishop Yöntemi, 69 
Öngerdirmeli ankrajlar, 252     deprem sonrası koşulları, 169 
Örselenme, 41, 44     inşaat bitimi, 166 
     kapsamlı analizler, 161 
Panama Kanalı heyelanları, 11     kayan blok deformasyon analizleri, 161, 163 
Parametrik çalışmalar, 242     kesme dayanımları için, 166 
Parmak drenleri, 251     Newmark tipi analizler, 166 
Partikül kırılması, 36     pik yer ivmeleri, 165 
Pasif kesme zonu, 224     psödostatik analizler, 162  
Payanda dolguları, 25     sıvılaşma, 170 
Payanda drenleri, 251     tarama analizleri, 164 
Pepper şeyli, 1     uzun dönem koşulları, 166 
Pik dayanım  Sonsuz şev yöntemi, 57, 104, 125, 162, 213 
   NC killer, 49  Spencer yöntemi, 79 
   sert, fisürlü killer, 50  Standart Penetrasyon Deneyleri, 48 
   sıkıştırılmış killer, 51  Standart sapmalar: 
Pik yer ivmeleri, 165     istatistiğe dayalı, 202 
Pinole (California) heyelanı, 9     üç sigma kuralı, 203 
Piyezometreler, 181     yayınlanmış değerler, 203 
Piyezometrik çizgi, 99  Statik denge, bkz. Denge koşulları 
Price’s Fork duvarı, 257  Su basınçları, 17 
Probabilistik analizler, 193  Sürşarj yükleri, 33, 224 
Problemler:   
   şev tepesine yakın çekme, 221  Şev duraylılığı için kazıklar, 254 
   topuk yakınında anormal kuvvetler, 224  Şev duraylılık diyagramları, bkz. Duraylılık  
Progresif yenilme, 29, 30, 195        diyagramları 
Psödostatik analizler, 162, 233  Şevlerdeki yükler, 17 
  Şev onarımı: 
Rankine aktif zemin basınçları, 221     geriye analizin kullanımı, 245 
Retrogresif heyelan, 7     kazma ve yerdeğiştirme, 261  
Rezidüel dayanım, 49, 51     yöntem seçimi, 245 
 299

Şev stabilizasyonu, 245  Uzun dönem analizleri, 29, 32 
   ağırlık duvarları, 254  U.S. Army Corps of Engineers prosedürü, 72 
   ankrajlı duvarlar, 252    
   bitkilendirme, 259  Üç aşamalı analizler, 153 
   çimento enjeksiyonu, 258  Üç boyutlu etkiler, 233 
   delgili şaftlar, 254  Üç eksenli deney, 35, 46 
   drenaj, 246     birim deformasyon etkileri, 46 
   enjeksiyon yöntemleri, 258     geri basıncı, 42 
   istinat yapıları, 252     kavitasyon, 42 
   kazılar, 251     konsolidasyonlu‐drenajsız (CU), 42 
   kazıklar, 254     konsolidasyonsuz‐drenajsız (UU), 44, 53 
   kireç kazıkları ve kireç şerbeti kazıkları, 258     sıkışma, 46 
   köprüleme, 260     uzama, 46 
   MSE duvarları, 254  Üç sigma kuralı, grafik, 204 
   öngerdirmeli ankrajlar, 252  Üç sigma kuralı, sayısal, 203 
   payanda dolgular, 251   
   termal iyileştirme, 259  Waco Barajı, 1 
   yöntem seçimi, 245   
   zemin çivili duvarlar, 254  Yağış, 5 
Şev yenilmelerinin nedenleri, 15  Yakınsama, bkz. Sayısal çözüm yakınsaması 
Şişme, 15  Yamaçlar, 189 
  Yamaç yıkanması, 9 
Tamamen yumuşamış dayanım, 49, 191  Yatay drenler, 246, 248 
Tam denge yöntemleri, 71, 79  Yeniden sıkıştırma tekniği, 44 
Taşıma gücü, 92, 104, 233  Yenilme olasılığı, 199, 200, 206, 208 
Taş kolonlar, 247     ölçütleri, 207 
Taze kil dayanımı, 49     Taylor dizileri yöntemi, 205 
Tekli serbest cisim prosedürleri, 57     yorumlanması, 207 
Tekrarlı yükleme, 16  Yıkama, 16 
Termal iyileştirme, 259  Yoğunluk, 36 
Toplam gerilme analizleri, 55  Yükleme hızı etkileri, 168 
   hızlı düşüm için, 153  Yüzey drenajı, 246 
Toplam gerilme tanımı, 21   
Toprak barajlar, 126, 130, 190  Zemin basınçları, 221 
Traşlanmış gradasyonlar, 39  Zemin birim ağırlığı, 17 
Tuve (İsveç) heyelanı, 7  Zemin çivili duvarlar, 254