2.

BETONARME YAPILARDA HASARLAR

Bir betonarme yapı oluşturulurken taşıyıcı sistem üzerinde proje ve yapım bazlı hatalar
sebebiyle çatlaklar oluşabilir. Temeldeki oturmalar sebebiyle yapıda çatlaklar oluşabilir.
Çatlakların yeri ve büyüklüğüne taşıyıcı eleman olup olmadığına göre yapıyı tehlikeye
sokabilir. Hasar tespitleri sonucunda yapının onarım, güçlendirme veya yıkım kararı verilir.

Bir yapının taşıyıcı elemanlarında oluşabilecek hasarlar döşeme, kiriş, kolon, kolon –
kiriş birleşim bölgesi, perde ve temel hasarları olarak karşımıza çıkar. [2]

2.1. Döşeme Hasarları

Döşemede oluşan çatlakların çoğu açıklık ortasındaki aşırı sehim çatlaklarıdır.
Döşemenin kirişle birleştiği yerde üstte mesnette, kiriş kenarına paralel çatlaklar oluşabilir
(Şekil 2.1). Bu durum, donatının yetersiz olmasına, beton örtü kalınlığının sağlanmayıp
döşeme kesitlerinde moment kollarının azalmasına, kalıbın erken alınarak beton
mukavemetini tam kazanmadan döşemenin yüklenmiş olmasına veya beton taşıma gücünün
hesapta kabul edilen değerden daha düşük olduğuna işaret eder. Konsol döşemelerin mesnet
kesitinde de benzer çatlaklar oluşabilir. Bu durum düşey yükler yanında depremin düşey
bileşeninin etkisine de işaret eder. Döşemelerde önemli boşluğun bulunması halinde köşelerde
gerilme yığılması nedeniyle çatlaklar oluşabilir [3]. Kirişsiz döşemeler yükü kolonlara direkt
aktarırlar bu sebepten dolayı kolonda zımbalama kırılmaları meydana gelir (Şekil 2.2).

Kirişsiz döşemeler yükü kolonlara direkt aktarırlar bu sebepten dolayı kolonda

zımbalama kırılmaları meydana gelir (Şekil 2.2). [4]

Şekil 2.1. Döşeme hasarları [5].

 Şekil 2.2. Döşemelerde zımbalama kırılmaları [2].

2.2. Kiriş Hasarları

Deprem etkisi altında kirişlerde en fazla zorlanan kısımlar mesnet bölgeleridir. Bu
bölgede kiriş eksenine dik eğilme çatlakları ve 45° ‘lik açıyla da kayma çatlakları
oluşabilmektedir (Şekil 2.3). Açıklık ortasında oluşan çatlaklar eğilme momenti için yeterli
olan donatının olmamasından kaynaklanır (Şekil 2.4) [2]

Şekil 2.3. Kirişte kayma çatlağı [5]

Şekil 2.4. Kirişte kayma çatlağı [5].

2.3. Kolon Hasarları
Deprem esnasında kolonlara gelen kesme kuvvetini karşılayacak yeterli etriye yoksa
kolonda ani ve gevrek kırılma meydana gelebilir. Kolonlarda yaygın, genişlemiş kesme
çatlakları ağır hasarın varlığına işarettir (Şekil 2.5).

Narinliğin büyük olduğu kolonlarda normal kuvvetle beraber büyük eğilme momentleri
beton basınç bölgesinde ezilme ve parçalanmalara sebep olur (Şekil 2.6). Depremin tersinir
etkisinden dolayı, kolonun ucunda aynı bölgede hem basınçtan dolayı ezilme hem de çekme
kuvvetlerinden dolayı çatlaklar oluşmaktadır (Şekil 2.7)

Kolonlarda gözlenen hasar biçimlerinden biri de burulma hasarıdır. Kolonun bir

tarafında diyagonal olarak uzanan çatlaklar ve beton dökülmeleri olurken diğer tarafında yine
diyagonal uzanan betonda basınç ezilmeleri oluşabilir. (Şekil 2.8) [4]

Şekil 2.5 Kesme kırılması

Şekil 2.6 Basınç kırılması

 Şekil 2.7 Mafsallaşma

Şekil 2.8 Burulma

2.4. Kolon – Kiriş Birleşim Bölgelerinde Hasarlar

Ek yerlerinde kiriş donatılarından gelen kesme kuvvetleri etkilidir. Etriye yokluğu
nedeni ile boyuna donatı burkulması gerçekleşir. Bu tür hasarlar genellikle dış aks kolon kiriş
birleşim yerlerinde gözlenir. İç akslarda birleşim yerlerinde dört yandan saplanan kirişler
yanal destek sağlayıp dayanımı önemli boyutta artırırlar ve bir bakıma ek yerlerindeki etriye
yokluğunun etkisini azaltırlar [2].

Güçlü kiriş zayıf kolon sebebinden dolayı da kolon kiriş birleşim bölgelerinde de
hasarlar meydana gelir (Şekil 2.9)
 Şekil 2.9. Güçlü kolon zayıf kiriş [6].

2.5. Perde Hasarları

Perdelerdeki hasarlar perde yüksekliğine bağlı olarak farklılık gösterebilir. Alçak perde
duvarlarda kesme çatlakları (Şekil 2.10) yüksek perde duvarlarda eğilme çatlaklıkları
oluşabilir (Şekil 2.11).

Perde duvarlar rijitliklerinden dolayı deprem kuvvetlerinin birçoğunu üzerine

aldığından ona bağlı olan çerçeve elemanlarında da hasarlara neden olabilir [2].

Şekil 2.10. Kesme çatlakları [3].

Şekil 2.11. Eğilme çatlakları [3].

2.6. Temel Hasarları – Zemin Hasarları
Zemin sıvılaşması veya benzeri nedenlerden zeminin taşıma kapasitesinde oluşan
azalma, binanın bir bütün olarak düşey oturmasına veya otururken dönmesine neden olabilir.
Bu tür hareketler sonucunda kolonun tekil temeli veya plak temeli zımbalamaya zorladığını
gösteren çatlakların oluşmasına neden olur. Temelin bir kısmının dolguda ve bir kısmının da
sert yerel bir zeminde bulunması da deprem sırasında binada dönmelere neden olabilir [6],
[5]. (Şekil 2.12)

(Şekil 2.12). Zemin sıvılaşması [4]

Mod, performans analızı ,kolon kırış hasar yuzdelerı ,mmod sekıllerı, yapı perıoyotları
KAYNAKÇA

1. Yaman, S., Tekeli, H. & Demir, F. (2019). Betonarme Binalarda Perde Yeri
Değişiminin Bina Performansına Etkisi. Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi, (16), 194-
204.
2. Bayülke, N. (2010). Depremlerde Hasar Gören Yapıların Onarım ve Güçlendirmesi,
10. baskı, TMMOB İnşaat mühendisleri odası İzmir Şubesi
3. Batmacı, H. (2011). Depremde Hasar Gören Bir Binanın Mantolama, Perde İlavesi ve
Kat Azaltılması Yöntemi İle Güçlendirilmelerinin Karşılaştırılması, Sakarya
Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İnşaat Mühendisliği, Yüksek Lisans Tezi.
4. YAPILARDA HASAR (YPD 2012) Prof. Dr. Gülgün YILMAZ Arş. Gör. Dr.
Seyfettin Umut UMU
5. Demirkan, D. (2014). Betonarme Yapılarda Onarım ve Güçlendirme Yöntemleri
Aksaray Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü İnşaat Mühendisliği, Yüksek Lisans
Tezi..
6. Beyli, E., (2002). Betonarme Binalara Uygulanan Güçlendirme Yöntemleri ve Perde
Yüksekliğinin İncelenmesi. İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü,
İnşaat Mühendisliği, Yüksek Lisans Tezi
7. Celep ve Kumbasar, 2000
8. Betonarme binalarda perdelerin davranışa etkileri. selen aktan , nevzat kıraç