Rehiyon XIII

CARAGA

Rehiyon XIII - CARAGA

 Nabuo ang pangalan ng Caraga mula sa salitang Bisaya na "Kalagan" (kalag at an). Ang kalag
ay nangangahulugang "kaluluwa" o "tao" at ang an ay nangangahulugang "lupain".

 "region de gente animosa" o "Lupa ng Matatapang at Walang Takot"

 Ang Caraga o Rehiyon XIII ay rehiyong administratibo ng Pilipinas.

 Ito ay nasa hilagang-silangang bahagi ng isla ng Mindanao.

 Tinatawag din ang Caraga na Rehiyon XIII, ang pinakabagong rehiyon sa Pilipinas.

 Nabuo ito sa bisa ng Batas Republika Bilang 7901 na pinagtibay noong 25 Pebrero 1995.

LIMANG LALAWIGAN NG CARAGA

Ang rehiyong ito ay binubuo ng:

 Agusan del Norte

 Agusan del Sur
 Surigao del Norte
 Surigao del Sur
 Dinagat Island

Ito ay may kabuuang sukat na humigit kumulang sa18,847.0 kilometrong parisukat at

may populasyonghumigit kumilang sa 1,942,687.

1. Agusan del Norte - Hilagang Agusan

 Ang kabisera ng Agusan del Norte ay ang Lungsod ng Cabadbaran.
 Napapaligiran ng Surigao del Norte sa hilaga, Surigao del Sur sasilangan, Agusan del
Sur sa timog, at Misamis Oriental sa kanluran.
 Tinatawag na "Timber City of the Philippines“

Katutubong Pangkat na Matatagpuan sa Lalawigan:

 Mamanwas
 Moros

Kabuhayan: pagsasaka

WIKA: Cebuano, Tagalog, Ingles, Surigaonon

2. Agusan del Sur - Timog Agusan

 Ang kabisera ng Agusan del Sur ay ang Prosperidad.

 Isang lalawigan ng Pilipinas na walang baybayin.

  Pinalilibutan ang lalawigan ng mga lalawigan ng Agusan del Norte, Surigao del Sur,
Davao Oriental, Davao de Oro, Davao del Norte, Bukidnon at Misamis Oriental.

 Tinatawag itong "Food basket" at "Agri-forest province" ng Caraga at ito Mayaman

sa ginto

 Katutubong Pangkat na Matatagpuan sa Lalawigan

 Aeta, Mamanwa, Bagobo, Higaonon, Manobo

 Wika: Cebuano, Bikolano, Ilonggo

3. Surigao del Norte - Hilagang Surigao

 Lungsod ng Surigao ang kapital nito.

 Binubuo ang lalawigang tatlong pangunahing mga pulo — Pulo ng Dinagat, Pulo ng
Siargao, at Pulo ng Bucas Grande — sa Dagat ng Pilipinas, at isang maliit na rehiyon
sa pinakahilagang dulo ng pulo ng Mindanao na pinapaligiran ng Agusan del Norte,
at Surigao del Sur sa timog.

 May kabuuang sukat na humigit kumulang sa 2,739 kilometrong parisukat na

katumbas ng 9.7% na kabuuan ng Relihiyon X at may populasyong 471,263.

 Ito ang sentro ng minahan, palaisdaan, surfing at “eco-tourism” sa buong CARAGA.

Kilala sa mga Virgin Forest, Mahabang Aplaya at mga Kuweba. Pinakamayan sa
nickel, ginto, chromite, graba at bakal.

 Katutubong Pangkat na Matatagpuan sa Lalawigan:

 Mamanwa

 Wika: Surigaonon, Cebuano, Boholano, Waray, Tagalog

4. Surigao del Sur - Timog Surigao

 Ang lalawigan ng Surigao Del Sur ay matatagpuan sa hilagang-silangan ng islang

Mindanao sa bansang Pilipinas. Lungsod ng Tandag ang kapital nito.

 Napapaligiran ng Surigao del Norte sa hilaga, Agusan del Norte at Agusan del Sur sa
kanluran, at Davao Oriental sa timog. Matatagpuan ang Surigao del Sur sa silangang
pamapang ng Mindanao at nakaharap sa Dagat ng Pilipinas.

 Ito ay may lawak na 4,932.70 kilometrong parisukat at may 592,250 katao ang
naninirahan doon ayon sa census noong 2015.

 Nangunguna sa produksyon ng palay at bigas sa buong CARAGA.

 Katutubong Pangkat na Matatagpuan sa Lalawigan:

 Mamanwa at Manobo

 Wika:
  Surigaonon o Tandaganon, Cebuano, Tagalog, Kamayo, Ingles

5. Dinagat Island

 Ito ang lalawigan na may baybaying dagat na may puting buhangin.

 Lumad - tawag sa mga unang nanahan sa probinsyang ito.

 Dinagat Islands ay nagmula sa "dinhi ni ini na dagat" na nangangahulugang "here

from these bountiful waters" sa Ingles.

 Ito ang pinakabagong lalawigan ng CARAGA at Pilipinas.

 Ang kabisera ng Dinagat Island ay ang San Jose.

 Noong 2 Disyembre 2006, inaprubahan ng mga mamamayan ng Surigao del Norte

ang pagkabuo ng bagong lalawigan ng Dinagat Islands sa isang plebesito nang
aprubahan ng Kongreso ng Pilipinas ang batas sa pagbuo nito.

 Dinagatnon - tawag sa mga nakatira sa Dinagat Islands

 Wika: Cebuano

MGA HANAPBUHAY AT PRODUKTO

HANAPBUHAY

 Pagtatanim

 Pagsasaka

 Pagtotroso

 Turismo

PRODUKTO

 Mais

 Palay

 Niyog

 Saging

 Mangga

 Abaka

 Nickel

 Ginto
  Chromite

 Graba

 Bakal

MGA MAGAGANDANG TANAWIN

Lake Mainit Shoreline Area

 Ikaapat na pinakamalaking lawa sa Pilipinas.

 Maganda ang lugar para sa bathing, pamamangka at pangingisda.

Enchanted River

 Isang blue lagoon sa gitna ng kabundukan at kagubatan.

 Ang Enchated River ay matatagpuan sa Hinatuan, Barangay Cambatong Suriago del Sur. Ang
unang tawag dito at Hinatuan River. Ang Echanted River ay tinawag na “Enchanted” dahil
wala pa ni isang tao na nakaabot ng kanyang palapag.

Agusan Marsh

 Ito ay isang napakalawak at napakahabang ilog- lawa na nakahimlay sa Agusan del

Sur, na siyang pinakamahalagang wetlands sa Pilipinas.

 Ito ay matatagpuan sa Agusan Basin

Agusan River

 Ang pinakamahabang ilog sa Butuan City at nagpapakilalala sasyudad bilang “The

timber city of the south”

AKDANG PAMPANITIKAN AT KARUNUNGANG BAYAN

LITERATURA NG MANOBO/ MANUBU

Mga Manobo/ Manubu ang mga taong naninirahan o katutubo sa Surigao. Sila ay may
sariling kultura at panitikan.

MGA BUGTONG NG MANOBO

MANOBO INGLES

Enum edtibasan, nune vasag If cut into it, it’s a bow

Ne edlamabos ne lenew If you cut pierce, it’s a

pool

SAGOT:

MANOBO INGLES

Bundtud man guntaan heyan neemun A mountain which can only

 Ed ahaannu neegkiramkiram da ne be dimly seen, yet you can
enumegkewaan ne ne egkekawe ne. reach it with your hand.

SAGOT:

MANOBO INGLES

Emun edtibasan, nune vasag, A pool surrounded by

Ne edlamabas ne lenew. fishing poles.

SAGOT:

SALAWIKAIN/KASABIHAN

MANOBO TAGALOG

Ke etew ne kena edlilingey Ang hindi lumingon sa teimpuun

din ne kena ebpekuumadiya pinanggalingan,hindi

te edtamanan din. makakarating sa

paroroonan.

MANOBO TAGALOG

Anoy man tu karabaw na Kung ang kalabaw na may

upattu kubong di paka hidjas. apat na Paa’y Nagkakamali pa,
paano na ang tao.

MANOBO TAGALOG

Ke meyades ne ed-ipanenew ne Ang taong lumakas nang

melaaram ke egkuruhi matulin, kung madama at

magkasugat ay malalim.

MGA KILALANG SAYAW

Inamo(Monkey dance)

 Nagbuhat sa pangkat ng mga lalaking may asawa na. Sumasama silang magsayaw ng
inamo upang ipagdiwang ang kanilang gawain hanggang sa huling hibla ng kanilang
hininga ng buhay. May takip ang kanilang ulo na gawa sa abaka at habang
sumasayaw, sila ay lumulundag,sumisigaw at kumukumpas na katulad ng sa unggoy.

Itik- itik

 Nakuha ang pangalan ng pandagitan sa isang katutubo na kalagana na ang ngalan ng

pundagan o pandanganan,pundagitan at pandagitan. Ang pandagitan ay tumutukoy sa
isang lugar na kung saan ang maliit na nilikha,tao man o hindi ay nagiging biktima ng
malaking nilikha. Ang mga bagay-bagay, patay man oh buhay o dinadaklot na tulad
 ng ibon. Ang parting sayaw ay tinatawag na dagit at dito nagsimula ang pangalang
pandagitan.

Pandagitan

 Ang pandagitan ay nakuha sa isang katutubo na kalaganan na ang ngalan ay Pundangan o

Pandangan, Pundangian at pandagitan. Ito ay tumtukoy sa isang lugar saan ang maliliit na
nilikha, tao man o hindi ay nagiging biktima ng malaking nilikha. Ang mga bagay-bagay,
patay man o buhay ay dinadaklot na tulad ng ibon. Ang parting sayaw ay tinatawag na dagit
at dito nagsmla ang pangalang Pandagitan.

MGA KILALANG AWITIN

1. Owaging/ Uwahingen

 Isang mahalagang awiting pang-epiko na katumbas sa Kulaman.

2. Valley

 Dugo’y Taguden

3. Mandata

 Awit sa Pag-ibig

4. Delinday

 Awit ng hanapbuhay, pakikidigma, pagpapatulog, pagtatanim at pag-aani

5. Nallit

 Isang uri ng awiting nakauugnay sa buhay.

MGA KILALANG AWITIN

(Awiting Panritwal)

1. Andal

 Hinihiling sa isang mang-await bilang panimula ng isa.

2. Ay Dingding

 Awit Pangising

3. Bityara

 Benediction used in the Langkat

4. Hiya, hiya,…humiya

 Inaawit sa Seremonyang Samayaan

5. Mahidlay

 Awit sa pangising patungkol sa pagdating ng limukom

6. Masulanti

 Awit sa pakikipag-usao ng anak na babae sa kanyang ina

MGA MANUNULAT
Joey Ayala

 Ipinanganak na José Iñigo Homer Lacambra Ayala noong Hunyo 1, 1956 sa Bukidnon,
Pilipinas

 isang kontemporaryong pop music artist sa Pilipinas.

 Kilala siya sa kanyang istilo ng musika na pinagsasama ang mga tunog ng mga instrumentong
etniko ng Filipino sa modernong pop music.

 Nagsimula ang kanyang propesyonal na karera sa musika nang maglabas siya ng album na
naitala sa isang makeshift-studio noong 1982. Sa ngayon, anim na album na ang nailabas
niya.

 Isa siya sa ilang kontemporaryong manunulat ng kanta na pilit na inilalagay ang kanyang
malikhaing enerhiya sa serbisyo ng pag-unlad ng kultura/panlipunan, kaya't direkta siyang
nakipagsapalaran sa di-pormal na edukasyon - ang pagpapatakbo ng mga workshop na
nagpapakita ng paggamit ng sining bilang isang wika para sa edukasyon.

ALBUMS

 Panganay ng Umaga (Firstborn of the Morning)

 Magkabilaan (Dichotomies)

 Lumad sa Síyudad (Native in the City)

 Lupa't Langit (Earth and Heaven)

 Awit ng Magdaragat (Song of the Seafarer)

 Mga Awit ng Tanod-lupa (Songs of the Earth-Guardian)

 Basta May Saging (As Long as There Are Bananas!)

IBA PANG SINULAT

 Heart of Summer

Francisco Sionil José

 Si Francisco Sionil José (Disyembre 3, 1924 – Enero 6, 2022) ay isang Pilipinong

manunulat na isa sa pinakamalawak na binabasa sa wikang Ingles.

 Isang Pambansang Alagad ng Sining ng Pilipinas para sa Panitikan, na ipinagkaloob

sa kanya noong 2001, ang mga nobela at maikling kwento ni José ay naglalarawan ng
panlipunang mga saligan ng mga tunggalian ng uri at kolonyalismo sa lipunang
Pilipino.
  Ang kanyang mga gawa—na nakasulat sa Ingles—ay isinalin sa 28 wika, kabilang
ang Korean, Indonesian, Czech, Russian, Latvian, Ukrainian at Dutch.

OBRA MAESTRA:

 Po-on (1984)

 The Pretenders (1962)

 My Brother, My Executioner (1973)

 Mass (December 31, 1974)

 Tree (1978)

Carlos Sampayan Bulosan

 Isang Pilipinong Amerikanong akda, makata, at aktibista. Isang chronicler ng

karanasang Pilipinong Amerikano noong 1930s - unang bahagi ng 1950s

 Siya ang pinakamahusay na naaalala para sa kanyang semi-fictional, semi-

autobiographical na nobelang America Is In the Heart (1946) — isang staple sa
American Ethnic Studies at Asian American Studies.

 Bagama't si Bulosan ay 42-45 taong gulang lamang noong siya ay namatay dahil sa
tuberculosis-complicated pneumonia sa Seattle noong 1956, nag-iwan siya ng
malaking pangkat ng mga tula, nobela, maikling kwento, dula, at sulat sa iba't ibang
paksang nauugnay.

Nobela:

 Letter mula sa America (1942),

 Chorus mula sa America (1942)

 The Voice of Bataan (1943),

 The Cry and the Dedication (written in the 1950s and published posthumously in
1995) and The Sound of Falling Light (1960).