Indice

Cant Prēm p.2

Cant Secōnd p.4
Cant Tērs p.6
Cant Quàrt p.8
Cant Quìnt p.9
Cant Sēst p.11
Cant Sētim p.13
Cant Utāf p.14
Cant Nōnu p.16
Cant Decim p.18
Cant Unzēsim p.19
Cant Dudzèsim p.20
Cant Tredzèsim p.22
Cant Quatōrzèsim p.24
Cant Quinzèsim p.25
Cant Sedzèsim p.27
Cant Darsetèsim p.29
Cant Dasdotèsim p.30
Cant Dasnövèsim p.31
Cant Vintèsim p.32
Cant Vintünèsim p.34
Cant Vintidüèsim p.35
Cant Vintitrièsim p.37
Cant Vintiquatrèsim p.38
Cant Vintisinchèsim p.39
Cant Vintisièsim p.41
Cànt Vintisetèsim p.42
Cant Vintotèsim p.43
Cant Vintinövesim p.44
Cant Trentèsim p.45
Cant Trentünèsim p.46
Cant Trentadüèsim p.47
Cant Trentatrièsim p.49

1
Cant Prēm

Dante ē Vērgēli i è scampà dal lurēt infarnàl ma i è scapüsà dinans an vēc catif ch’as ciàma Catùn ch’al vol
chē Dante as tira via al spüsür dal Dēmoni par intrà in dal Pürgatòri…

Par fortüna al Signùr al m’ha fàt la gràsia da ŝghivà al föm scür ad l’infèran ch’al m’era dré ŝbrüŝà al büŝ dal
gnàu ē am santèva li ciàpi bèli ŝbrüsēnti. Cari Müsi dèm na man gròsa ch’agh n’ho sicür ad büsògn. Bela
divinità da Calliopé dal bèl cànt! Dam na màn prōpia tē ch’a t’è gastigà li fiöli da Piērinu in Tessaglia. Cli pütlàsi-
lē i è stàdi trasfurmàdi in gāŝi parché li s’è risciàdi da sfidàrat. Adès invèci chē sircà n’òm i sērca di üŝlùn
svulasènt! Adòs! Pōvar sö padar!!! La vōstra putēnsa divina ch’l’am iöta prōpia adès porcu can tri lēur ē an
fasàn!

Quand mē ē Vērgēli sēm saltà föra dal büs d’l’infèran sēma stà circundà da na lüs da primavèra, d’an culur
ch’a parèva an zafìr! Na rōba dal gènar an l’ho mai vēsta gnànca a la fèra dal Tablàn! Töti i göst i è göst adgèva
col ch’a ciüciàva an catnàns, ma quēstu-chē l’ēra an spētàcul ciös! Al pianèta da Vēnērē al sprüsàva di bēj
vapùr in conjunsiùn cun la Custēlasiùn di Pès! Dopu ho vēst, ciuè ho pondü da mènt… a quatar Stèli chi era
stadi vēsti sul da Adamu ēd Eva prēma ch’a cal ŝburà màrs d’an sērpēnt as mitès d’intramès! Ch’al nimàl-lē
al s’ha fàt pērdar al Paradìs ē l’ha getà l’òm in dal pcà! Ē töti i dìs, “Pütana Eva”! Parché la pütlàsa l’a ghe
stàda cun al bēs ē par culpa söa i fiöi i nas töti varöl ē varulènt: mès bùn ē mès cojòn! sgnà dal pcà uriginàl! I
dìs sēmpar dōni ē mai muier! An padar al manté dēs fiöi ē dēs fiöi i’n manté mia an pàdar! Chi rōba fō la rōba
ē chi laùra fō la gōba!

Acsé intant ch’a sera dré vardà l’Ursa Majùr, ē daj ē daj la barca la vō in di pài, a m’è burs adòs an vèc cun an
barbùn bianch! I dìs chē caran ŝuvna an pöl sta chiēta ē caran vēcia an pöl tasé! Cal vēciu-lē l’era prōpria mat!
«Chi siv vö? Chi è ch’a v’ha purtà föra dal fiöm infarnàl! ē a büna ragiùn i dìs chē chi invcès matès parché cal
vciùn-lē al ghēva i ōc föra dla tēsta! «Eli ŝbragadi töti li lēgi ch’i parmēt ai danà da vēgnar fin chē?», alura al
mē maestar al s’è mès d’intramès ē al gh’ha dēt in verta cera, «stò bùn Catùn chē par gnìnt an ména la cua
gnanca al càn! A sēm chē par vuluntà ad na dòna dal cièl! Ē i dìs chē as ad cōsta ē dōna in pansa, an gh’è pēsu
ch’a i a supravànsa!»

Cal-lē cal vciàs-lē dōpu i m’ah spiēgà al mé maestar ch’l’era Catùn chē pö u mèn al s’era bütà ŝö dal balcùn
par mia stà sota ad chiàtar capuriùn ē adès l’è dvantà an càn gros in dal mònd di mòrt, an guardiàn di pöse
catìf cun na ghēgna da sèt ē mès!

Vērgēli al m’ha fàt intēndar ch’era mej ch’am mitès in snuciùn! Càl Catùn-che l’era an stòic, ün ch’al pensàva
chē la libertà l’è al posé grand di bèn! «Cal Dantē-chē», al dgéva al mé maēstar Vērgēli, «ch’at po vēdar cun
i to uciàs l’è mia mòrt ma al gh’èra davsìn, par i brot pcà ch’l’ha cumès! Cuma as dìs tàcat a Diu ch’a tiri via la
scàla! Adès al s’è dēdicà al bèn. Stà sicür, Catùn, Catunàs, parchē a n’è mia cambià li lègi, mē a vēgni dal
sèrch di jost, mia quèl sota la pütēstà da cal nimàl da Minòs ch’a sul a pēnsagh a sura am trēma toti i os! Al
mé sērch l’è quēl dla to bèla Marsia ch’la bèla pütèla cha t’è prestà a n’atar òm, al to amig Ortensiu! Tal sé, è
vera, i dìs, sēnpar doni ē mai muièr, inco i cunfèt ē dmàn i difèt, al matrimoni l’è n’urinal ad mērda cun du dì
‘d socar ad survìa!»

Vērgēli l’ēva fàt na bèla urasiùn, ma as capèva ch’agh intēresava mia tròp la natùra dla dona… Eh! L’era an
püctìn n’urciùn, an cülatun, an büsunàs ch’as lugàva dré da na prèda cui püdlētàs! Pardunèm, nēh? As sa chē
toti i gost i ē gost, a dgéva col ch’as sa spasàva ‘l nas cun dü quadrèi…

«La mé Marsia l’an m’interèsa po! L’ho dasmangàda! L’è urmai stàda cuntaminàda dal Diàul! Al gh’ha impastà
la pèl! La roba ch’as càta da dlà ad dla fioma l’è roba ch’a gnuàntar dal Pürgatori a la vardèma gnànca: a ta

2
spièghi, pürtròp la salot l’è an dun chi gh’ha sul quei di Nostar, quei che dopu la pürgàda i vo in Paradìs, i
pcadùr, i danà, i cundanà a l’infèran invèci i è malà mars, cot dür ē viva la salot! Parchē cül ch’al caga an gh’è
or ch’al pàga! Sa’t vo sta san, pēsa cm’an càn!»

«At gh’è ragiùn Catùn, la mèrda sota la név, proma o dopu la’s dascuàcia! Alura cusa ghéma da fa par cal
pütēl-chē ad Dantē?»

«At gh’è da lavaral! Cun la sguàsa dla matìna ē dopu mētagh inturan ai fiànc an fruscùn par faral smējà a ün
ch’a fo pēnitènsa!»

Acsé ēma fàt.

3
Cant Sēcònd

A sēma incōra in sla spiagiùna dal Pürgatòri in dua a sàlta föra n’angilùn cun di ali ch’i n’as cunsòma mia, l’è
l’angil ch’al guida i mòrt in dla tèra ad quēi ch’agh ha da pürgàras! Chē Dantē l’incuntra Casèla, an braf
müsicista dal sö tènp, ma Catùn agh crìda dré parché as pērd tròp tènp ē spērànsi intùran a l’art ē a la müsica,
li balèri i è pìni ma büsōgna prēgà anca Diu! A sarès la matìna dal dès d’Avrèl dl’àn mēlaētrì dōpu la mòrt dal
Signùr.

Al sūl l’ēra a l’urisunt, ē a töti agh piàs al sūl ē i dìs cun na cērta nustalgìa d’invèran, “a batarò al sūl anca in
sli mē fnèstri”, ē intànt la nòt l’ēra dré salta insö da la fiöma dal Gangē in India in dua i gh’ha la patria i nostar
müradùr, fitadrìn, ē töti quēi ch’i fō i laùr chē pürtòp in völ mia fa i italiàn d’adès. Quànd al sūl al tramùnta a
Càdicē in Spàgna la not l’agh cōr adré infìn dal Gangē ē i fō töti li rōbi cunpàgn dü murùs, ma adès l’ēra l’üra
da mia inpgnàras in dla astrunumia ē büsognava andà inàns…

A l’inpruvìs mē ē al mē maēstar ēma vēst an lüsur cunpagn quand as vēd al pianēta Martē d’intramès la
fuschia dal tramònt, cal lüsur-lē al gnèva sēnpar pösé davŝìn cunpagn la lüs d’an trēnu ē …adiu batèl! A ghèvi
paüra ch’al ma burès adòs! Ē invēci! L’ēra l’àngil ch’al guidava la barca cun i animi pürganti… «Mètat in
ŝnuciùn! Ē prēga!», al m’ha dēt Vērgili in vèrta cēra, «L’è l’angil ad Diu! Adès i capüriùn i è mia di dēmoni ma
di angil…! Göstat cla scēna-chē! T’an an vidré dimōndi!»

«Varda la barca dl’angilùn cl’è mia al barcùn dal vciàs barbisùn Carùnt in cla marsümēra-lö dl’Achērùnt!
L’angil bèl ch’al gh’ha dli piömi rafinàdi! Mia quēli spurchi dal papastrèl da Licifar, gran Satanàs, li-lö al dropa
i ali par mövar la barca ē al dropa mia la fadìga di om cmē Ülissē ch’al gha fat vēgnar i oc föra dla tēsta ai söu
cunpagn mitēndag i ali ai rēmu! Ē dopu l’è sta sprufundà li-stēss in dal büs dl’infèran par ēsar gnü fin chē in
dua a n’as pöl mia! Li piömi dl’angil l’i n’as cunsöma mia cmē quèli di solit usēi! Roba d’na gran qualità, mia
cmē li ali da cal bröt üsēl dēmuniac ad Farfarèl urcu can tri lēur ē an fasàn!» Töti li animi i ēra ciösi, gaiàrdi,
l’in biastmàva mia, i cantàva na litània insēma i Ēbrēi ch’i va föra dl’Ēgèt! Brava gènt, gènt ünèsta! Lauradùr!

Dopu è sucēs na roba da rēdar! Da fa spansà anca i mort! A dighi bēn! A sēm intramès ai mort… I animi gnidi
sö dl’a barca li s’ha ciapà par dü dal post ē li s’ha dmandà la strada par al Mùnt! Ē töti chi animi spardüdi l’im
vardàva cm’è sa fès l’atrasiùn principala dal circu! Töti adòs in d’la möcia! Töti i am palpàva parché a s’ēra
vif! Robi da l’atar mònd! M’è mai capità an fàt dal gènar!

N’anima l’a gnéva föra da la möcia, ē la m’ēra bursa adòs ē tri volti l’a m’ha brasà ē basà ma a parèva ch’am
gnès adòs d’al föm, cli fümani chi taca a da sö in utobar! Chē, a parèva da munsar an tòr o sircà da castrà na
vàca! An ghèra gnìnt da fa pürtròp! An s’ēra mia bun da strinsar l’om!

«A t’ho vrü bēn quand a séra in dal còrp ē anca adès a t’an voj na börga, Dantē mēu, ma cusa fèt chē in mès
ai mòrt?» ē mē a lö, «Casèla mēu! Caru al mé òm!», agh dgèva in vērta cēra cun i lagarmùn ai òc, «Ho fat cal
vias-chē da vif par pudēr ēsar chē in dal Pürgatori anca quand a tiri i sghirlèt, da mòrt; ültimamènt a sèra
dvantà tròp catìf ē a riscìavi l’infèran! Li fiamēlìni dal dèmōni li m’ēra dré tacà fög al caradùn dal gnau ē a
santèva n’üdùr da brüsadès! At savèsi chē spösa!»

Casēla l’ēra al mé prufēsùr da müsica ē cun lö ho cundivìs dimōndi tēnp a stüdià li mēludìi dal pasà ē a vardà
li bēli scülturi ē i bēj quadar! Sēma stà di aduradùr ad dla bēlèsa! Al föm al vō adré a chi bēj ē chi bröt i a föga!
Anca l’oc al völ la sö part! Casèla ē mē a sēm dvantà tantu amig! I dìs ch’a val pösé un bun amich chē sēnt
parént!

4
«Parché t’è brigà acsé tantu tēnp a vēgnar chē Casèla, sērat mia mort sōquant tēnp prēma?», ē lö a mē, «Ēh,
l’è mēj ciücià n’os chē ‘n lēgn! In mancansa ad gras a vö bēn anca li codghi! Dipènd töt da la vuluntà ad Diu
parché an as möv foja chē Diu l’an voja! L’angilùn al pasàva sēnpar avanti ē indré ma l’am lasava a pé! Dopu,
mē agh ho mès dal mēu parché ho spità al Giubilēu! I m’ha tirà via sōquanti ani da Pürgatori i mé parēnt ē
amigh cun i bèsi dli indülgēnsi! Ēh! I bun amigh is cgnōs in di mumēnt ad büsogn, ma l’è anca vēra chē i bun
amigh i è cēr cmē li moschi bianchi! Insoma a sēra anca an puctìn an cudgùn parché am piasèva sta-lē davsìn
a la fiöma a vēdar töt al mond da Chēcu dü pasà…töta la gènt chē mē a cnusèva, siurùn, burghēsòt, puarèt ē
puvràs, i pasàva… ē mē am gudèva a vèdar…»

«Casèla mēu am arcòrdi chē na volta cun li tö cansunèti ē la tö müsica am pasàva töti i magùn!», agh a dgéva
cun li pütìni ai oc…

«S’an gh’ho mia al mal dal dasmandgùn at cànti “l’amur ch’al suna ē al ris-suna in dla mé mēnt”, na cansunèta
cla fava dvantà mat i suan al sö tēnp!» A ghì da savè chē la cansunèta la parlava da üno, ciuè propia mē,Dantē,
ch’ho mülà al prēm amùr carnàl ad na dòna par al sēcònd quēl da na dòna fantàsma, la filusufia, an so mia
dìraf s’ho fàt bèn ma chē par andà insö a büsogna ēsar spirituaj o pösia faral crēdar! L’ēra na bèla mēludia
chē la scaldava al cor a töti i prēsēnt! Ēh la müsica, la puēsia, li doni, l’art! Chē bèli robi! Na babla la tira
cl’atra, töti i animi i ēra ēstasiadi ē i cantava la mé cansunèta.

Tött in an mumènt cun an pas ch’l’andàva da sghilènbar l’è rivà Catùn a tuàras adòs cridand, rabì ē catif cun
na ghēgna da spavènt! «Cusa fèv incora chē pigurùn ē cudgùn! A rübé al tēnp a la vostra pürgasiun! Avanti!
Alè! Op! Al galòp vērs la salvèsa!» Töt in an mumènt a parèvun i clonp chi prēma i magna sparpagnà in tèra
ē dopu quand a riva al pērècul i vula via ad füghèsa! Ah chē fàt! As lìga la bòca ai sach ma mia a la gént!

5
Cant Tèrs

Vērgēli, la güida da Dantē, al s’intristès parché l’ha fàt l’ērùr da scultà la bèla sinfunia intunàda da Casèla ē
al s’è dasmangà d’andà inàns ē l’è stà riprès cunpagn d’an sculèr da Catùn; dopu as fo conuscēnsa cun quēi
ch’i s’è pēntì quasi tirànd i sghirlèt ē cun i scomünicà da la Cèsa, chi gh’ha da pasà soquànt tēnp in Pürgatòri,
l’è la storia dal rē Manfrèdi…

Töti i animi spavantàdi da la burìda catìva da Catùn ch’al ghèva i òc föra la tēsta ē i cavì scarciuflènt, li curèva
vērs la lur dēstinasiùn! Ad füghèsa! Töti i ghèva paüra da ciapà na man ad papìn! Mē am sun tacà a Vērgēli
par la paüra da pērdam! Adiu batèl! Adiu töti! A l’ho catà cun na ghēgna trēsta ē trìda, «Ēh… la vēta dal puvrēt
l’è n’ tribülēri!», al m’ha dēt in vērta cēra, «a cal mond chē a crēs töt, anca al tribülēri, mē ho ciapà sö da
Catùn parché am sun firmà a scultà la mēludia da Casèla, cunpàgn d’an sculèr di ēlēmēntari ē po… chē güida
suntia? Ch’an gh’ho gnànca an pòst in Paradìs! A ciàpi sul dli sbaradùni in dal cül!»

Sēma andà an po pösé piàn parché la füghésa l’as fàva paré dü büratìn ē am sun punsà an puctìn ē dopu ho
vēst la muntagna dal Pürgatòri cla parèva mia ad quèli nustrani, l’ēra pösé ēlta dl’Himalaja, «chē ha gh’è da
murì in cunisiùn a galupà ad survia da cla muntagnàsa chē», a gh’ho dēt in vèrta cēra al mē capüriùn. Dopu
par sôquant tēnp ho fisà al sul ē am sun ciarì in dla ghēgna parché ho vēst ch’a gh’èra sul la mé ôra ē mia
quèla da Vērgēli, «chē ciavàda!», am sun dèt in vèrta cēra, «Vērgēli l’è sparì, al m’ha bandunà propia chē, in
mès ai mòrt… »

«Ma vo a scülasà li ràni Dantē!», al m’ha dèt cun na scröfgna murgnuna Vērgēli, «Pēnsat chē mē a t’abandùni
cm’an càn? Mē an faghi mia òra cmē tē parché al mē còrp ē i mé òs, i mé bēi usdùn… i è sēpēlì a Napuli anca
sa sun nà a Cērès, dopu chē ho tirà i sghirlèt a Brindisi ch’am sun malà d’na fèvra catìva, ēh la salot! An gh’è
bèsi ch’a la pàga… Cul ch’al caga an gh’è or ch’al pàga! Tronba dal cul, sanità dal còrp! S’an gh’ès mia al bus
dal cul a sarès bèla mòrt! L’aria l’è trafsàda dal lusur dal sul cunpàgn i nostar corp chi è pösè sutil ad quēi di
vif!»

«Maēstar, dgìm bèn, cum’èla chē i mòrt chi è acsé sütilìn in dal corp tantu chi par pösé alsēr dal föm, i patès
di tribulēri cunpàgn d’i vìf » ē lö a mē, «Ēh!Bèli dmandi! Parché l’òm l’è cundanà a sufrì al cald ē al sēl? Nisun
al la so! L’è al mistēru ad Diu! Sinò Diu l’an arès fat parturi Gisö a la Madòna par inviaras al rēdēntùr in mès
ai tribulēri! A gh’è da cuntantaras ad quèl ch’a savòm! A l’usēl ingurd a gh’è carpà al gòs! Ristotēlē ē Platùn,
du cagnùn gròs i gh’ha pruvà a cnosar li robi mistēriousi ad Diu ē i è stà sprufundà in dli büdēli dl’infèran, in
dal Limbo di trēst ē trid pagàn! Sul suga ē aqua bàgna, Diu i a fo ē ia cunpàgna! I è stà tròp malisius ē curius!»

Dopu Vērgēli al s’è intristì parché al munt l’ēra tròp èlt,na börga, «Maēstar, dmanda a chi pēlgrìn chi pàsa… i
è lènt cunpàgn di pigurùn…» ē Vērgēli a mē, «At gh’è ragiùn! Tsé an braf fiulìn! Adès agh a dmàndi bèn!»,
«Scüsé, pēlēgrìn! D’in du as vo par andà insö in cla muntagnàsa chē par piasēr? A ghèma na cērta prēsia,
sēma in misiùn par cunt ad Diu, cal chē l’è n’om in caran ē òs ma sté mia spavantàf, Diu al la völ!»

Ün di spirit al m’ha vardà bèn ē al m’ha dēt in vērta cēra, «am par da cnòsat! Tē t’at ricordat mia ad mē?»,
töt in an mumènt mē a l’ho vardà bēn, li-lö l’ēra biond ē bèl anca s’al ghèva la ghēgna spacàda in du… a pöl
ēsar stada na scurtlàda o pösia an cùlp d’an spadùn, «am dispiàs dimondi ma an so mia chi ts’è…» ē lö a mē
al ridèva ē am fàva vēdar la frìda in dal custà, l’ēra frì cunpagn ad Gisö Crēst, «Vardam bèn incòra, a sun
Manfrēdi ē cuntagh ai vif ch’a sun chē in dal Pürgatòri in dua agh è la salvèsa ē mia intramès a li fiàmi dal bröt
dēmòni…dighal bèn a li mali lēngui…la pröma l’as pardùna, la sēconda l’as bastùna…chi fo al pcà al gh’ha da
fa la pēnitēnsa…mē am sun pantì ē ho sghivà l’infèran… », ē dopu l’ha continuà, «I mé pcà i è stà dimondi
bröt ma am sun pantì, pantìf töti quand l’è ura da tirà i sghirlèt, al Signùr al sculta töti, stē mia avēgh paura!
Nisüna südisiùn! », al m’ha dēt cun chi bēi òc cilēstrìn ch’al ghēva, al fiöl ad Fēdrēch da Svēvia! Al fiulìn
prēdilèt! Ē dopu l’ha continuà, «A gh’injuri la mòrt in cugnisiùn, ch’agh vēgna al lancör al vēscùf catìf ad
Cusènsa cumandà da cl’infamùn dal papa Clēmēnt al Quàrt! Al m’ha insēguì cunpagn d’na lēur, al m’ha ciapà,
pö masà ē pö al m’ha fat sēpēlì in si giarùn davsìn a na fiöma, adès i mé os i è ruinà ē consumà dal vènt ē da
6
la piöva!», intànt ch’a scultàva al mé pansēr l’andàva a càl grand òm lē chē i suldà anca sē nēmigh i l’ēva
unurà cun na gitada da giarùn ē li prēdi i ēra acsé fèsi chē i è dvantà na muntagnöla. Bartulumēu Pignatèl al
s’è incasà nēgar ē l’ha urdinà da sēpēlì al corp cmē quēl di ērētic, in si giarùn davsìn a la fiöma d’al Garigliàn!

Al mé pansēr an pudèva mia andà anca a cal lasarùn da Guidu da Muntēfēltar ch’l’ēra sta assolt dai sö pcà
dal papa Bonifaciu Utàf, ch’l’è andà a l’infèran anca lö, ma dopu Guidu l’è stà cundanà a l’infèran li-stēss; an
cunta mia l’asolusiùn d’an papa malnèt sē un l’è sta an lasarùn, la fortüna l’è fata a caöc ē la s’pianta in dal
cül a chi la völ lé. Al diaul nēgar ch’l’è davsìn al lēt di muribònd l’ha tirà Guidu sö al cuspèt da Minòs ch’al l’ha
sprufundà in dla bòlgia di cunsiglièr busiadar chi è sbrudà in ētēran da na fiama infarnàla!

«La scumunica l’an sēra mia li porti dal Paradìs», al m’adgèva al rē biundìn, «üno ch’l’è stà scomünicà al gh’ha
da sta föra dal Pürgatori par an pēriud ad trēnta volti al tēmp a dla scomünica…», am suridèva in vèrta cēra
cuntinunad a discòrar, «dìgal a la mé fiulina Custansa, ch’l’am iöta cun li sö prēghiēri ē divosiun! Li so prēghiēri
li pöl scürtà la mé pēnitēnsa…»

7
Cant Quàrt

Dante e Vergeli i rìva in dl’Anti-Pürgatòri, Dante al fō dli dmàndi in sal sul…intant i rìva inpèt a an gran cudgùn,
n’ōm chē töti i ciama Bevilaqua! Ma… pöl èsar, a sarès mej ciamàral Bevr’in vìn!

A sèra acsé cuncentrà intùran a la trēsta storia dal rē Manfredi ch’am sun dašmangà töt al rèst, anca in du
sèra ē cùsa sera dré fa; pöl èsar parché a sun an puctìn švuià cunpàgn li animi da cal cànt chē ō pösia a sun
cudregn cm’an pom cudogn! I dìs ch’a sia na ròba natürala parché la nostra anima l’è üna sula ē quand üno
l’è dré fa na rōba impagnatìva li-lö aš dašmenga at töt al rèst! Quèi ch’a pènsa ch’agh sia tri animi in dal nòstar
còrp i s’a šbaglia dimōndi! In cal pünto-chē al sa šbaglia prōpia ch’al menaturùn ad Platùn: a ch’al-lē agh
manca mia an vanarde, agh càla töta la šmàna! Platùn pècia chē! La vàca l’è tua! In dal Timeu t’è scret ch’al
cōl al sepàra la testa in dua agh è l’anima immurtàla dal pèt in dua a gh’è quèla ch’a mör! M’as pöl scrìvar di
fàt dal gènar! Ē dopu t’è scret ch’a gh’è anca n’atr’anima in dla pànsa! Ma quanti animi a pènsat ch’agh sia in
dl’òm! Pöl èsar tsé stà tràt in ingàni dal fàt chē quand at fé na scurèša a vé föra anca l’anima dal cül, bèla
scüra lùnga al caradùn! Cuà dìt Platùn? A t’è scret al Timeu par gnìnt, dròpa la carta par far sö la càran dal
gugiöl! Bröt nimàl!

Quand üno al ved ō al sent quèl ch’agh piàs dimōndi al sent gnìnt gnànca s’al tènp al pàsa! Stemat chē da
Càteli as màgna bèn! Da quand ho salütà al rē Manfredi è pasà bèla tri uri ē mès! Ē mē a m’an sun gnànca
acòrt! I animi ch’is cunpagnàva an cert pùnt i a tacà a cridà chi era rivàdi in dla lur pustasiùn! «Ecul-chē! Ecul
chē!» Li dgèva. Ema vest an santér acsé strech cunpàgn dal caradùn d’üno ch’al tègna strechi li ciapi par mia
esar ciapà in dal tambürlàn da na börga da malfatùr cülatùn ch’i sia sta in astinènsa in galera par sìnc àn! Acsé
strech cm’an santer sarà sö cun an sosch dal cuntadìn ch’al völ mia fa pasà di ladar!

Sö par al santer a sema infìn rivà in dal pùnt in dua a vréum rivà, olè! Intànt a vardàvi al sūl, l’am parèva stràn!
«Varda, Dante, chē in dal misfèru bureal li rōbi li va a la man manšìna, s’at ghèsi da tirà l’aqua dal gabinèt, al
gurg al girarès da la manšìna a la destra, e acsé anca al sūl», «Ah», agh dgèva, «Adès li ròbi li m’è pösé ciàri,
orcu can tri lēur ē an fasàn, cl’univèrs-chē l’è dimōndi cunplicà!». Vērgeli l’am vardàva cürius, «adès at par
töt dimōndi difìcil cunpàgn al santér, ma pian pianìn a sarò töt pösé facil…», «Caru al mé amigh, sōquanti
volti at santiré al desideriu da balcàrat an puctìn, fa na bèla gabanèla…an pasacör…cua dit?», «Chi è cha parla
orcu càn?»,a dgéva mē incüriusì cmē na sömia, «ma bàsat i pàn! », a dgèva na vus da dré d’an giarùn dimōndi
gròs, «Ma chi set tē?», ē mē ē Vērgeli as sema davšinà a ün cudgùn dré dal giarùn gròs cl’era mes cmē i pütìn
incòra in dla pànsa dla màma…ma chē bröt vèdar! Càl fiacùn-lē al šbadaciàva cm’an švujà cudgunàs, «Al gh’ha
na cōdga elta tri dì, sö surèla la pöl esar la vōja da laurà!», ē al cudgùn quasi rabì cun mē, «vō sö in élt in sla
muntagnöla tē! Prōpia tē Dante ch’at tsé al mètar dal paès!»

«Cusa fèt chē Bèlaqua! Bröt nimàl d’an cudgùn! Ŝvujà d’an fabricadùr ad viulìn, strinpeladùr sansa voja da
laurà! Aspètat ch’a vegna al re d’Italia a purtarat via?», e lö a me, «me a sun üno ad quei cun la codga düra
ch’al s’è pantì sul in dla fìn ad dla so vèta, l’angilùn ch’al cüstodès al Pürgatòri l’am làsa mia andà via, la
pünisiùn di cudgùn l’è quela da stà che par töt al tènp ch’e me agh ho brigà a pantìram!», «Stò atènti büdllùn,
ch’at moŝga mia n’aŝiöl ch’at fàga vibrà bèn li ciàpi dal gnàu!», agh ho dèt in vèrta cèra, e lö a me, «Vo lo, vé
che, Dante, scultam bèn, fo diram na bèla preghierina d’an qualchidün ch’al sia a brav’òm, parché che li
preghierini l’i scürta i an ad permanènsa…», «ma vo a cagà in sli söchi ad Marinùn!», agh ho dèt incòra e lö a
me, «Vat a fa ciavà par n’aŝan grìs ch’agh abia nom Luìs», al m’ha det lö in manèra scarsusa, al pöl esar…,
«Dante, daŝmömiat!», al m’ha tirà par an bràs Vergeli e sem andà inàns.

8
Cant Quìnt

Dante ē Vergēli i làsa i animi di cudgùn ē i salta in dla secünda muntagnöla dal Pürgatòri, ciamèla
muntagnöla… Chē i càta i cupà par forsa… ciuè quei chi gh’ha mès presia a murì parché i è stà masà
malamènt! Chē i incuntra Iacupu dal Càsseru (sté mia equivucà, neh?), Buoncùnt da Muntefèltar ē Pia di
Tulumei…töta bràva gènt…ma agh n’era anca ad mej…

Chē ho vēst sōquanti animi cli strabüsava i oc parché a fàvi ōnbra, vendagh al còrp… i ghèva i òc šburì ē a
parèva ch’i n’ès maj vēst n’òm in caran ē òs, am parèva da esar n’òm cun an bèl maröch sarà sö dentar cun
dli söri da clausüra! Imaginat tē chē ghēgni cli pudèva fa!!! Ogni tànt üno di spirit al cridàva, «Vardé chē cal
lē l’è vìf! Orcu can tri leur ē an fasàn!»

«Vé Dante dasmömiat! Chē büsogna esar dür cmē na tòr, ō pösia anca an turùn, ma mia mulšìn cm’an
panetùn! Sta mia aluntanàrat dal tö panser! Serca da esar gaiard! L’ubietìf l’è dimōndi gròs! As tràta da la tö
salvèsa!», mē a sun dvantà ròs cm’an pivrùn! «Sēē, Vergēli an pōsi far atar chē ubidìrat, at gh’è ragiùn da
vēndar!»

Intànt dinpèt a gnuàntar a gnèva na börga da animi ch’li caminàva da šghilēnbar ē ch’intunàva na litania, al
«Miserere»; chi animi pürganti-chē, apèna i m’ha vēst ch’a favi l’ōra dadré da la schēna, l’i s’è firmàdi ē i a
fat an vers da stüpur, «Oh! Gišö Crēst!», ē dopu na qualchiduna l’ha s’ha dmandà, «Chi siv vö?», «Cusa sìv
gnüdi a fa chē?» ē alura al mé maestar, «Vardé chē cal-chē l’è Dante ē l’è ün di vif, al sö corp l’è mia n’ōnbra
böga fata ad föm cunpagn li nostri ma l’è fat ad càran, tratèl bèn parché quand al turnarò in sla tèra al pudrà
iütàraf cun li sö preghierini ē litanii parché li preghieri di vìf li iöta i mort in dal parcurs ad dla salvèsa!» Alura
töt in an mumènt i è gnüdi töti d’inpèt a mē cunpagn dli nēdri ch’a t’agh dé dal magnà bùn, «Sculta quel ch’i
gha da dirat, Dante ma vō avanti listès, cal-chē l’è al viàs ad la tö salvèsa… at pö mia falir! Diu bèl!»

«O bèla ē güstusa anima ch’at fé da viva al viàs chē ciaschidün al gh’ha da fa da mort, vardas ben in ghēgna
ē disas s’at cnosi an qualdün ad gnuantar… acsé at pö purtà buni nutèsi ai nostar parènt chē dopu i andrò in
cèsa ē cun na munedìna ē na preghierina is iütàrò par quel chi pöl…», ē mē a lur, «A ghì dli ghēgni ch’a an
s’ašmeja a nisün, ma parlé dla vostra storia ē ben! Chē magari dopu a pudrò riferir quelòt sö in tèra…»

«Töti as fidēma ad quel ch’at dìsi, bun òm, mē ch’a parli adès a t’admandi, s’at duvesi pasà tra la Rumagna ē
al Règnu da Carlu d’Anjò, par piaser pasa in dla citàdina da Fanu; a sun stà catìf in dla mē vēta ē sun mort
sasinà davšin a la cità da Padua, fundada dal truiàn tradidùr Antenure, Diu al maladèsa! L’anima l’ha m’è
andàda via travèrs al sanguf ch’al šgurgàva dai büs caüsà da li frìdi in dal mē corp! I bröt sasìn nimai dal düca
Azzu d’Est i m’è curs adré fin ch’ho tirà i sghirlèt! Mē ch’a sera dimōndi fürub in an biviu am sun sbaglià ē
inveci da cörar in dal paès ad Mira sunt andà inpèt a li palüdi marsi da Uriacu! Sunt cascà a ganbi alvàdi in dla
marsumèra, ho fnì da tribülà in an lac ad sanguf ch’al gnèva föra da li mē veni. Eh…la vēta! Sēma töti tacà a
la vèta cun dal spudàch!».

«Ah!» Agh ho dēt in verta cera, «tē tsé Jacupu dal Casseru, guelf da fameja fanèsa, pudestà prema a Bulogna
ē pö a Milàn; «al tö tribüleri l’è stà chē t’at tsé röt in boca cun la fameja di Este, orcu can tri leur ē an fasàn!
Chi lur is dašmenga mia!», agh ho dèt in vèrta cera ē intant as dašvinàva n’atar om, «ch’a vēgna vèra chē tē
t’a gla cavi a scalà cla muntagna dimōndi grōsa dal Pürgatori», al m’adgèva, «Scultam bèn, mē a sun Buncùnt
da Muntefeltar». Mē am arcurdàva da cl’òm-lē, l’era sta meu nimigh in dla batàglia da Campaldìn; li-lö l’ēra
da la banda guēlfa. «An gh’ho nisün ch’as arcorda da mē, mē mujer ē mē fiöla li m’ha dašmangà…ē pansar
chē quand a sera vìf li m’èva in sla punta dla lēngua, ah chē bröt fat murì malament! Ē mē a lö, «Veh Buncùnt,
sirchema da daspgnàs a la veloce ch’agh ho d’andà insö in prēsia…iöt’m’a dìl, cusa vöt da mē?» ē lö a mē, «A
voj chē töti i sapia da la mē mort, acsé ch’a pösi esar arcurdà ē an puctìn prigà, ch’as sapia parché al mé corp
al sia sparì ē nisün a sia pö bun da cataral», ē mē a lö, «cùntamal bèn alura, Buncùnt, dasgarbujēma cla storia
an puctìn scüra-chē…»

9
«Quand a sera frì a mort, a sun cascà in an pècul fiöm ch’al vō dentar in dl’Arnu, pian pianin ho pers la vesta
la vus ē la cunisiùn ma al mē ültim panser l’è andà a la Madòna… pöl esar ch’a sia stada cla devosiùn-le ch’l’ha
m’ha salvà! Quand la mē anima l’ha s’è dastacàda dal corp, è gnü sia l’angil ad Diu sia l’angil dal diaul ē i ha
tacà a litgàras insema al post in dua a ghēvi d’andà, a tal sé Dante, ugnün a tira l’aqua al sö mülìn. “Tē dal ciel
vöt privaram da cal faraböt-chē, fiöl da na pütana, sul parché a gh’è gnü na lagrima in l’ültim second ad dla
sö vēta?”, al dgèva al diaulùn negar, “portam via l’anima immurtàla, Diu maladìt, ma al corp agh pensi mē, al
faghi šmarsì ben mē, ch’agh vegna al lancör! Mela cancar! Al pòsa šbragàras in mela toc!”», ē mē a lö, «Orcu
can, Buncùnt, la tö narasiùn la tàca a dvantà ciösa, gaiarda, vo fin a la fìn!»

Ē Buncunt al cuntinuava a dì, «al demòni l’è andà in dal post in cièl in dua as prüdös i vapur, la fümana, i
fölmin, i trun, li trunàdi ē töti cli robi cli ta spaja quand tē ad dormi sōta li cuèrti caldi ē a riva an tanpuralàs.
Al l’ha dìs anca Tumàs d’Aquìn, al gran stüdiùs dla Cèsa, chē i demoni i pöl guvernà li robi dla natüra, ē mé
nona l’a dgèva chē quand a trunàva al diaul l’andàva in caròsa… Al mé corp, l’è stà travolt ē bütà šo in di gurg
dal fiöm, li man ē i bras ch’evi mès a crus ad Diu i s’è töti inturtià ē sconbüsülà… ē al mé corp al s’è pers in
mès a li curent dal fiöm».

Ē dopu l’è saltàda sö na fèmna cun na vušìna da pigà al cör, «Veh, arcòrdat ad mē, Dante, mē a sun la Pia,
Siena l’ha m’ha fat ē la Marema l’ha m’ha dasfàt…», ē mē a pensavi, «Adès ho capì parché i Tuscanàs i dìs
senpar “Marema gugiöla!”». I dìs ch’a sia stà sö maré Nellu a masarla parché al s’era stüfà ē al vreva maridà
n’atra dona; di atar i cunta ch’l’era la Pia na bröta parsuna ē na gugina. Insoma a toca a mē da tribülà cun cal
puema-chē di modu ch’i s’arcòrda in dal bèn ō in dal mal ad la Pia de Tulumei…

10
Cant Sèst

Sema incòra a dré discōrar ad quei chi è mòrt par forsa! Chē bèl filòs! In dla secunda muntagnöla dal Pürgatòri,
Dante l’incuntra Surdèl da Goit ē pö al maladès Firense ē l’Italia intrèga. Al sarès al dopmesdé da dumenica
dés d’avrel dl’an melaetrì.

Am parèva da esar cunpagn da quei chi šöga ai dadi, quei chi fō al šög dla zara, ciamàda anca «šög dal gnàffu»
ē i stòsa al büsulòt in sal taul al marcà in mès a na börga da gent, na scunšöbia! Quand quel cal vìns, par sōlit
n’inbrojùn maladèt fiöl ad na pütàna, al fnès, dopu l’è circundà da falsùn, malisiùs, scavèsacoj, scantacojoni,
šbragavèrši, chē cun la scüsa da cunplimentàs i völ di bèsi par andà via cmē li mòschi in sla mèrda!

Me am parèva da esar propia quèl ch’al vìns parché a sèra circundà da animi lagrimusi ch’im dmandàva senpar
dli preghierini par scürtà la lur cundisiùn! Cürta l’è bèla, lunga la stöfa! In mès a cla börga da gènt agh era,
scultèm bèn: Benincasa dla Caterina, Güccio di Tarlà, Fredrec Nuvel, Farinada, fiöl ad Marzöc di Scurnigian,
al cunt Urs di Alberti ad Mangùna, Pierre de la Brosse. Töti li animi li manifestàva i segn pran bröt ad dla
guèra, dli lōti tra fradej, dal sanguf ad quei ch’in gh’ha mia culpa mōrt masà rabidament; töti chi fat-che i
testimuniava chē l’impero l’era dvantà dibulìn, sōp, l’andava da šghilenbar, al pudèva mia stà in pè, orcu can
tri leur ē an fasàn!

Dopu a m’è gnü ad döbi ch’al m’ha fàt vegnar na tremaria adòs ch’a mumenti a caschi in fastìdi…«Maestar,
Vērgēli, fam lüs insema na question ch’an capèsi mia… l’è trop ingarbujàda… », agh ho dmandà in verta cera
al mé maestar ē lüs in dal scür dal mōnd, «Cua spètat, dim caru…», al m’ha rispòst lö cun al surìs, «Tiram via
an döbi ch’al m’è adré mandam in ruina, dē ē nōt a giri cun i ōc šburì ē na ghegna šlavaciàda cm’an fantàsma
cmē i dìs ch’al giràva l’inperadùr Caligula ch’l’era mia bùn da dōrmar par i dèbit», agh ho dèt in vèrta cera.

«Fàla cürta Dante ch’al nostar letùr ad canpagna al sa stöfa a sentar li nostri stüpidadi chi è gnanca
uriginàli…». Alura agh ho dèt, «èla giösta maestar chē chi animi pürganti-che li dmanda ai vif da scurtà la lur
cundisiùn cun dli preghieri? Te a t’è mia scret in dla tö Eneida chē cla lorgnuna dla Sibèla Cümana l’ha gh’ha
dèt a Palinüro da lasà-le da pregà parché gli dèi is pìga mia cun di paternoster ē orapronobis parché i è dür
cmē na preda fragna, gnanca an fubšùn agh la càva a tajar an lur decretu!»

Lö al m’ha dàt an scapasùn, «See! Fubšinin ē fubšun, Dante! Dam na ftürina ad bartagnìn! Cli preghieri da
Palinüro i era validi cmē na merda in san badel! Tö mars, tinšm al cül ma lašam stà al müstàs! Palinür al gh’ha
da stà dür parché li sö preghieri ē divosiùn i era rivolti a dli divinità büšiadri ē magagnàdi. Pasa al fiöm cun
la magàna! Agh è da prigà al Nostar Signur Gisò Crest! Quand l’è mort, l’era tantu magar chē par fa l’ōnbra in
tèra al ghèva da pasà dö volti! Et capì?»

«See maestar!», agh ho det in verta cèra, «a val pösé an bun amich chē sént parènt!» ē lö a mē, «as lìga la
bòca ai sàc ma mia a la gènt, i’n dìs chē na vaca l’è negra s’l’an gh’ha almèn an pèl grìs…», «At gh’è ragiùn da
vendar!» ē lö a mē, «Veh Dante, sta mia rušgarat al fedagh cun cla fola-chē parché in dla sema elta da cla
munatgnuna-chē at cataré Beatrice ch’l’a ta spiegarò töt!»

11
«Maestar, lüs di mé ōc, andèm insö chē li babli l’in fō mia fartèli», agh ho dèt al mé Vērgēli, la mé guida par
adès! Ē lö a mē, «Sē, Dante, chi bèn carga, bèn dascarga, par gnìnt an mèna la cua gnànca al can. Agh è da
fadigà! Alé andèm insö! Al galòp!»

«Par Sant’Agnès la lüserta la cōr par la sèf! A m’è gnü la forsa d’an leun, an sun pö strach cmē na volta, ho
süperà i mé pca! Caru al mé Vērgèli!»

«Varda in lō! Agh è n’anima da par lē ch’as pöl dà l’as iütarò in dal nostar parcùrs in salìda…», al m’ha dèt la
mé guida mantfàna. Cl’anima-lē l’an dgéva gnìnt, ma la lasàva chē gnuantar as davšinàsum, vardandas cm’al
leun ch’al punsa.

Vērgēli al sèra davšinà a l’anima leunina ē al gheva dmandà, «Bras al còl ē ganba a lèt, vö a pudif diras par
piaser in dua pudema catà al gabinèt ch’agh èm acsé büsògn?»

«D’indua siv vuatar furaster?», l’anima sulitaria l’ha sèva dmandà sansa rispondar a l’induvinèl da Vērgēli.

«Mantua…», l’ha tacà a recità al mé maestar ē a l’anima agh è gnü li pütini ai ōc ē l’ha bütà i bràs al còl da
Vērgēli.

«Ah, an gh’è sabat sensa sul, s’an gh’è vecia sansa amùr! L’asan par amur l’ha magnà al grapiùn! Ō mantfàn!
Mē a sun Surdèl ad la tö tèra!»

Adès agh ho da spigarav an puctìn chi era cal Surdèl-chē. L’era an siur dvantà puvret. Al ghèva an castèl ma
al l’èva pèrs al šög. Cli sturiasi-chē i è veci cm’al mōnd… Ügnün as grata li sö rogni. Alura Surdèl pansand chē
mia ad töti ma ad qualdün as pöl fa sensa, l’ha decìs da mulà la sö fameja ē d’andà in gìr par li curt d’Italia a
fa al cantarìn. L’era n’amante dla libertà ē dal bun vìn. Quand vün al gh’ha al sö subiöl, al la suna quand al
völ, i dìs neh? Ē dopu i dìs anca chē l’è trest cal badilàs ch’an gh’abia mia al sö mangàs. Ē Surdèl al ghèva na
dòna in ogni post ē port ch’l’andàva parché al ghèva na bèla ghēgna ē na büna educasiùn! Eh, saiv cm’a
funsiuna li robi quand vün l’è inbariagh töti igh pàga da bevar!

Surdèl chē in lēngua francesa as dirès an trombadour, ciuè, pardunè la mé ignuransa, a vrévi dì an
troubadour…, in Italia al n’èva cunbinàdi at töti i culùr, pès chē Bartòld, ē al gh’ha vü da lugàras in Francia par
mia esar sasinà malament dai maré curnificà mars. L’è dvantà in tèra da Francia al puèta pruvensàl pösé
famùs. Al sö puema in sirvantés pösé cnosü a sarès “Al cunpiant par la mòrt dal povar barùn Blacatz”(ch’al
ghèva an bèl nas ē an bèl cas…). Al gaiard barùn Blacatz l’infuracia cun an schidiùn, an fèr lung, töti i putènt
d’al tēnp. Agh dìs, «Bröt nimai šbragùn, magnaverši, ciocapiat, sciancacadèni da siurùn, magnèm al cör par
avegh an puctìn dal mé curagiu! Ün cmē mē al val sent ad vuàtar! Orcu can tri leur ēan fasàn!»

«Ah! Sul a vèdat bel mantfanàs, al mé cör al šbat cunpàgn quèl d’na pōndga in an latùn!», al gh’ah dèt Surdèl
a Vērgēli. «Chē bèl paragùn Surdèl! Al pasarò a la storia!», al gh’ah dèt al mé maestar in verta cera! «Ah!
Povra Italia! Pòst pìn ad dulùr, batèl sansa guida, mia padruna ad gènt, ma pütana! L’anima ad Surdèl sul par
aver vest an sö cuncitadìn la sbavàva cmē quèla d’an cagnàs cun la rabia ē inveci in tē Italia agh è sul di fradej
curtej ch’is màsa l’ün cun l’atar! Ah amur ad cügnadi amur ad curtlàdi!

Oh Giustinian cus’èt giustà al frèn da fa? Chē la sela l’è vöda? Italia tsé dvantàda na cavàla rabìda! Tē Albertu
Tudèsch ch’at duvèsi guvernà la nostra nasiùn ch’at gnès al lancör tē ē i tö parènt! Bùn da gnìnt! L’Italia l’era
al giardìn pösé presiùs dal mònd ē vualtar tudesch a li mandàda in casìn!

Adès töti i saltafòs i völ dvantà di generaj ē di salvadùr! Ē tē Firense godat bèn parché ts’è ciösa ē ben
guvernàda da di galantòm rispetùs ad dli lègi! Tē t’at šmej a cla malàda ch’l’an punsa mia in dàl lèt ma la sa
švòrtiula in continuasiùn!

Eh! L’è mej avegh li braghi röti in sal cül chē al cül röt in dli braghi!

12
Cant Sètim

Vergeli as presenta a Surdèl e li-lo al armàgn inpresiunà. Prema ch’a vegna scur i visita na vàl pìna da siurùn
d’al tènp: i è i re e i suvràn chi è stà an puctìn miclàs e cudgùn in dl alur veta.

Surdèl al gh’ha dmandà a Vergeli, «E adès dgìm bèn, chi siv vo? Dgìmal bèn orcu can, tri leur e an fasàn!»,e
al mé maestar, «La mé salma l’è stàda satràda par vuluntà d’Utaviàn. Me a sun Vergeli e ho pèrs al cièl parché
agh cardèva mia ma a cardèva in dli divinità falsi e busiadri d’al tènp di Rumàn. Sun nà e sun stà satrà prema
dla gnuda da Giso Crest!»

Alura Surdèl al s’è cunpurtà cme Salvagn ch’an la savèva mia se la luna l’era davsina o luntana e la vreva ciapà
cun na sgàda e al dgèva, «Èla le? Èla lo? In du èla?», e Surdèl al dgèva sota vus, «Ma èl dabùn lo?». Dopu l’ha
brasà o par i snoc o sota li leseni cuma as fo cun chi as gh’ha sudisiùn e al gh’ha dèt, «O gloria dla lengua
latina, o orgogliu dla nostra cità mantfàna te Vergeli tsé n’ov cun do balòti, at mèni gloria a Mantfa e anca a
Ròma! Dìm bèn parché adès a sun in dla cundisiùn da vèdat? Dìm s’at vé dl’infèran e da che banda at vé, da
qual sérĉ dal tribuleri?»

«Me a sun gnu fin che dopu aver trafsà toti i serc dl’infèran par vuluntà ad Diu! Sun mia stà catìf, ma a n’ho
mia cnosu la vera religiùn. Staghi cunfinà in an sìt mia sugèt ai tribulèri, ma sul al scur, an gh’è mia cridamènt,
biastèmi, sigamènt, agh è sul di suspìr acsé fòrt chi fo tremà l’aria scura dal sìt. Le dentar a stàghi cun i putìn
che la mòrt l’ha sgagnà prema da esar batsà e a staghi cun toti i pagàn chi cnòs mia li tri virtù teologali ma i è
bràf in tot al rèst!»

«Dìs ben Surdèl par piasèr in dua l’inèsia al vèr Purgatòri, in dua as duvrès salir…», e lo a Vergeli, «Gnuantar
cupà malamènt an ghèma mia an post fès, a pudèm girà in lung e in larg par l’Antipurgatòri. Me a pòsi farat
da guida che, a pòsi minarat fin in dàl purtùn dal Purgatòri ma mia posé avanti. Però adès a vé scur e cun al
bujo an pudèm mia movas. At po mia gnànca trafsà cla riga-che ch’ho fat cun al mé dì, cun al scur agh è al
pcà, cun la lus agh è la Grasia ad Diu cm’al dìs anca San Giuàn! “Trafsé cun la lus, chi camìna in dal scur, al sa
mia in dua al vo”, a parli ben neh?». Alura Vergeli, «Pòrtas in dua a pudèm pasà la nòt!»

Surdèl as s’ha purtà in na bèla valèta fiurìda in dua agh era i principi fanigotùn, cudgùn, chi n’ha mia fat in dla
lur vèta tot quel chi pudèva fa; adès se gnuàntar andèsum in dal tenp d’adès a cataresum toti i pusé putent
dla tèra, chi fo i lur interès e mia quei dla povra gènt sicuramènt. Tota gènt quèla indicàda da Surdèl ch’l’era
nada cun al cul in dal buter. Eh, siur agh nas, an’s’gh a dvénta mia.

Agh era l’inperadùr Rudùlf, Otcàr re ad Buemia, al visiùs Venceslau, Filipùn al Gaiardùn, Enricu al Ciciùn ad
Navàra, pàdar e suocer da Flèp al Bèl, Pèdar d’Aragùna e Carlu d’Anjò e so fiol, Jacum e Fedrec, re d’Aragùna
e Sicelia, Arigu Sètum, e par ultum al marchès dal Munferàt, Guglielmu Spadalùnga.

13
Cant Utàf

Sema incòra in dla valèta di principùn fanigutùn, cudgùn, codga düra a pantìras. I animi intòna li preghierini
dla sìra; Surdèl al mèna Dante ē Vergeli in dla valèta; in cal sit-chē, li-lur i incuntra Ninu Viscùnt, al sarpènt
dal pcà uriginàl, Curadìn Malaspìna, dü angilùn lušènt cui ali töti verdi chi para via al sarpènt. L’è na bèla
storia… scultèla!

Al davšinaras dal tramùnt, l’ura ch’inpèsa la nustalgia di viašadùr, ho pondǜ da mènt a üno, senpar an spìrit,
ch’al pregàva girà vèrs l’uriènt,in dua a nas al sūl; li-lö l’alvàva li màn ē l’intunàva na cansunsìna da cèsa, al
“te lücis ante” insièm cun töti chiàtar. Intànt chē al gröp d’animi al vardava al cièl, a vé šō dü angil cun li spàdi
šbrüsenti ma cun la pünta trunca, an sō mia cus’èli li spàdi laser dli Guèri Stelàri? Ontia sbaglià cumèdia? Agh
ha da vègnar Darth Fener ō Darth Sidious? Mah… i è töti dmàndi chē üno as pöl far dopu la mort! O anca
prèma!

Ad ogni modu i angil i ghèva na vèsta verda ē anca i ali i era verdi ē li-lur is mèt da na banda ē da clàtra di
spìrit. Mē ha gh’ho vest sul i cavì biōnd cm’al gràn a chi dü esar celestial-lē, ma agh gh’la cavàva mia a vedl’in
ghegna parché la lüs l’era tròp forta! Surdèl al spièga chi è stà invià da la Madòna a difèndar la valàda cuntra
al bēs ch’al gnirò vers al scür.

Surdèl pō al s’ha dèt in vèrta cera, «gnì šō in mès ai principi dal vostar mōnd, orcu can tri leur ē an fasàn!» ē
gnuantar a sema gnü šō ē ho vest an spirit ch’am fisàva… gnànca a fes na leur fisàda d’an can mušgun
mušgadur ch’agh gnès al lancör! «Dante! A sun Nino!», «Ninu Viscùnt!», «Ah, Ninu, Diu t’maladèsa, adès a
t’ho cnōsü! L’è an bèl pō ch’a n’as vidèm mia! Tsé al fiöl dla fiöla d’Ugülinu dla Gherardesca!», ē lö a me,«par
fòrsa Dante t’a m’è pö vest, a sun mōrt!»

Dopu Ninu al s’è fat scür in ghegna, as ved ch’al gheva na qual preocupasiùn ē al m’ha dèt in vèrta cera,
«Quànd at turni in sla tèra, s’at turnarè, fèmagh i còran, i curnùn, arcòrdat da dir a mé fiöla Giuàna da pregà
par me!», ē mē a lö, «ma tö mujer a n’èla mia vìva incòra», ē lö a me, «See! Šbōrat! Šbrōmbulat! La s’è
marìdada cun n’atar, an certu Mateu Viscùnt, ch’agh gnès an càncar! Eh l’ha m’ha bèla dašmangà! Cusa vöt
ch’at dìga? Al matrimòni l’è n’urinal ‘d merda cun dü dì ad šöcar ad survìa!», «Bema sta mia biastmà Ninu, at
vidré chē li porti dal Paradìs l’is veršarò anca par tē! Quand a pasi dal tö paès a giustarò töti li tö robi cun tö
fiöla, at vidré ch’as mitarò töt a post!», agh ho dèt in vèrta cera.

«Curadu, vé anca te a vedar cusa pöl fa la putènsa ad Diu! chē agh è Dante, al fiöl d’Alighieru! Da Firense! ē
l’è vìf! An cröda mia na foja ch’a Diu an la voja! Neh?», ē mé a lö, «Ma chi èl Curadu?», «As tràta da Curadu
Malaspìna, al fiulìn ad Fredrec Prèm, marchès da Velafrànca in val ad Màgra, mia Velafranca da Vrùna, Neh?»,
«Ah! Ho capì! Piasèr da far la vostra cnusènsa, sarvidur vostar siur Curadu!», agh ho dèt in vèrta cera.

«Vergeli, mé guida, dìm par piasèr parché adès a s’è canbià li stèli in cièl. Agh n’è tri ad növi… cum’èla?», ē lö
a me, «li tri i ha sostuì li quatar da sta matìna, a völ dì ch’a sem davišn a la meta! Da li virtù cardinali a sema
pasà a li teologali! Sèt mia cuntènt?»

Surdèl intànt l’eva ciapà Vergeli par an bras ē al gh’ha dèt, «Adès a riva al nostar nemigh, ch’al šburà d’an
sarpènt vec cm’al mōnd! Al bēs ch’al gh’ha dat al pōm a cla malnèta da Eva! Cal nimal d’an bēs al vō da
šghilenbar in dl’erba in mès ai fiur! Al sa švortiula a la man buna ē a la manšìna! As lèca la gòba cun la sö
lengua màta cm’a fo i gatàs quand is lèsa al pèl! Oh chē fat! L’era mej mia vèdal!»

Töt in an mumènt i angil chi i di falchèt i gh’è vulà adòs al bēs malnèt ē lö al s’è spaià ē l’è scapà via malament!
I angìl i è turnà a la lur pusisiùn da guardiàn. Intànt chē cla scena-chē la sücedèva, Curadu l’am fisàva in di òc
ē dopu al m’ha dèt, «dàm nutèsi dla mè vàl ad Magra, in dua agh èvi na bèla pusisiùn, a sun Curadu Malaspìna
ē ho vrü tròp bèn a la mé ràsa…» ē mē a lö, «A n’ho mai visità li tö tèri, at’al giüri… però la gènt la so chē la
14
tö fameja l’è stimàda ē unuràda anca adès…» ē lö a mē, «Chē la mé fameja la sia brava ē stimàda t’al
sperimentarè da chē a sèt an anca te ē l’infurmasiùn la sarò acsé sculpida in dla tö testa cmē si t’èsi piantà
an ciò cun na smartlàda!»

Eh ch’agh gnès al lancör! Curadu al m’èva prufetisà l’esiliu! A cal mond-chē agh è pösé tràpuli chē sòrach!
Quand vün l’è sfortünà agh piöv in sal cül anca s’l’è sintà! Pürtròp cla-chē l’è la mé sitiuasiùn maladèta in
tèra, a sun destinà a l’esiliu. Eh pütej scultèm, quand vün l’è sfortünà, s’as mèt a fa di capei a nas dla gént
sansa tèsta.

Però a sarò jütà da dla buna gènt, an qualchidün am darò na màn, orcu can tri leur ē an fasàn! Malaspìna
iütam te!

15
Cant Nònu

Dante al s’indurmènsa in dla valèta. Al s’insōnia n’aquila. Dopu al s’incuntra cun l’angil guardian ch’agh verš
la porta dal Pürgatòri ē senpar l’angil agh scrìv set lettri “P” in frùnt. Alšì, bravi letùr, cal cant-chē parché l’è
dimōndi bèl.

A la matìna prest, quand in cièl a lüs la custelasiùn dal scurpiùn ē al scür al vō in svanès, mē am sun propia
bandunà in sl’erba fresculìna ē am sun indurmansà davšìn a Vergeli, Surdèl, Ninu Viscùnt ē Curadu Malaspìna.

L’auròra a l’ho paragunàda a la muruša da Titùn. Titùn l’era an šuvnòt mia tròp fürbàs ch’al séra inamurà dla
dea ad la matìna prest, l’Aurora apünto. L’aurora l’eva otegnǜ dal sö principàl Giove al parmès d’avegh senpar
Titùn adòs ma la sèra dašmangàda da dmandà ch’al fes immurtàl cmē lē ē acsé in dal lèt a la fìn la s’è catàda
an vèc scarciuflènt ē sansa dènt. Ēh, quand vün l’è sfortünà agh piöv in sal cül anca s’l’è sintà! Ē pō a sarès al
casu da parlà anca dal matrimòni: senpar dōni ē mai mujèr! Se la vostra dòna l’as dašmènga da dmandà
l’immurtalità av caté cmē na pōndga saràda in tràpula. Lē la verš li tendi ē la càta an vec in dal let. Dli volti a
capita la stèsa situasiùn anca sensa mitulugia…eh! Chē fat!

Quand al sul al vé ad survìa ē la rundan la tàca la sö cansùn lorgnuna, la mènt ad l’om ch’la s’è liberàda dal
pesu dal còrp, l’agh ha dli visiùn ad quel ch’a sücedarò… Scultèm bèn mē cus’ontia sugnà. Am sun insugnà da
esar in dal sìt in dua l’è stà bandunà Ganimède. Zeus al padar dli divinità d’an tenp pasà, l’èva vest Ganimede
ch’l’era an bèl pütèl ma d’na belèsa sfulguranta ē sōta la furma d’n’aquila l’èva decìs da tègnasal in mès a gli
dèi ē fagh fa al laur da cupièr, da purtà li pietansi a li divinità dl’Olimpu. Eh, dopu parò i malisiùs i è andà a dì
chē tra Giòve ē al püdlèt a ghèra na storia d’amùr, i dgèva chē na volta l’era na roba nurmala chē an vech al
cumunichès cun an šuvnòt in cla manera-lē… “cül to cül”, cmē i dgirès adès in inglès.

Mē par fortüna am sun salvà al gnau parché invèci chē Zeus a m’è gnü a salvaram Santa Lösia, scültè bèn cusa
m’è sucès... dopu ch’am s’era indurmansà ē sera bèn cōt dür cm’n’öv, am sun insunià chē n’aquila la m’èva
minà fìn in dua agh è la sfèra dal fög ē am santèva töt šbrüsà malamènt: am sun dašdà pösé in prēsia d’Achille
quand sö madar Teti al l’eva traspurtà indurmansà in sl’isula da Sciro tirandal via da li man dal centauru
Chirùn! Dopu Achille l’èva pasà sōquant tènp vasti da dōna finché n’è mia rivà Ülisse a bütàgh adòs na spada!

Mē invèci am sun catà in an sìt töt diferènt dl’insòni! Ē sircàvi cun i ōĉ Vergeli, la mé guida! «A sun chē! Dante!
Davšìn a tē! Dante caru! Sta mia avègh premüra! At iöti mē! At iöti in töt! At dàgh la madšìna!». Vergeli l’ha
seguità a dì in vèrta cera a la mé ghignuna nasuna, «In dal mument ch’a vé prēma dal dē, l’è gnüda na dōna
in mès ai fiur ch’l’ha dèt, “mē a Sun Santa Lösia, lasem ciapà stu om ch’al dōrum, acsé al sö vias al sarò pösé
facil”, ē acsé discurend l’ha t’ha minà fin chē. Surdèl ē chiàtri nobili animi i è armàši in dla val ē mē t’ho seguì
fin in cal sit chē cunpagn d’an cagnùn. L’ha t’ha sistèmà chē ē quand t’at tsé dašdà li-lē l’è andàda in föm
via…»

La mé paüra l’è dvantàda forsa ē ho tacà a rampà cm’an gat ē Vergeli anca lö l’è dvantà pösé gaiard ē l’ha
tacà andà insö cun na büna lena. Adès ch’a sema davìšn al vēr Pürgatori agh ho d’alvà anca al mé stile, a
sircarò da esar men biulcùn ē pösé scritur rafinà, at piasarò, letùr, l’alvàda dal mé stile.

Agh era na spacadüra in dla rocia ē lē dentar a s’avdèva na porta! Sōta dla pòrta tri scalìn ad culur divèrs: al
prem gradìn bianc cm’al marmu, al second scür fàt cun na preda salvadga ē carpàda, al tèrs ad porfid ròs
cm’al sanguf; ē an angil purter al stàva in sal tèrs scalìn davšìn a la porta fàta ad diamànt; al purter al na
parlàva mia! Mah sitüasiùn misteriusa! «C mē i dìs a Bulogna, anca questa l’è fàta! Al’gh’ha dèt quel ch’l’ha
cavà i oĉ a sö mujèr!», al m’ha dèt Vergeli in verta cera, «Capu, at par al mumènt da dì na brütüra dal gènar?»,
«Sē, at gh’è ragiùn, tašèm!»

16
«Dmandagh a l’angilùn cun südisiùn ch’al verša la pòrta!» ē alura mē am sun bütà in tèra ē agh ho dmandà
misēricordia ē am sun pügnà al pèt par tri volti. L’angilùn al m’ha scret set volti la lettra “P” in dla mé capunèra
cun al sö spadùn ē dopu al m’ha dèt, «Quand at tsaré dentar, serca da pülì la tö frunt da cli piaghi chē ch’a
t’ho incìs!» ē dal sö abit culur ad la senar l’ha tirà föra dō ciàf, üna d’ōr ē l’atra d’argènt. «Töti dō li serv par
veršar la porta ē San Pedar al m’ha dàt töti dō li ciàf in cüstodia. Da drupàrli cun cugnisiùn! Sté atènti vuàtar:
chi as volta indré al gh’ha da gnì föra sübèt!» I cardàn dla porta i ciōca cun na putènsa sprupusitàda. La porta
la ciòca cmē i dis ch’la ciucàva la porta dla rüpe Tarpea sōta i culp da Giuliu Cesar l’imperadùr! Dopu da
l’entràda è gnü föra na müsica celestiala, an cànt celestiàl cunpag quel ad n’organ. Am parèva da sentar al
“Te Deum Laudamus”. Eh agh siem dentar! Büsogna andà avanti! Dal dèt al fat agh è an gran trat!

17
Cant Dēcim

Aš vo dēntar in dla prēma curnìs dal Pürgatori nèt ē scèt, Dante al pöl vardà di esempi d’ümiltà ē da süperbia.
Discùrs ē cunsiderasiùn insēma la boria di òm šbragaverši.

Mē ē Vergēli ēm pasà la porta dal Pürgatori ē l’ēm capì dal stusùn dadré da li nostri spàli: la porta la šgnaulàva
acsé fòrt ch’a parèva chi ès masà an gàt o pösia anca an cagnàs; a sēm andà insö par an santer töti dü in
südisiùn; al santèr at minàva d’ad chē ē d’ad lö da šghilenbar fin in d’an sit in dua al pavimènt l’era tri volti la
gradèsa d’n’òm. Chē am sunt acòrt chē la muntàgna l’era fata ad marmu biànch cun di basurilièf ch’a gnìva
föra dla muntagnöla. I era di intaj acsé bej chē gnànca Püliclet agh la cavàva a imitàj. Ma po chi era Püliclet?
Ün ch’l’èva bèla tirà i šghirlèt ē l’era bèla mòrt!

«Eh anca l’òc al völ la sö part!», agh ho det in verta cera, «Vardèm an puctìn cli statüini-chē». Mē ē Vergēli a
sērum acsé strach ē fiacà ch’as sēm sintà in tèra spaplà mort. «An po a cor al can ē an po' a cor la lēur!», al
m’ha dèt Vergēli ē mē a lö, «An po' pr’ün an fo mal a nisün, pünsèm an puctìn… agh ho na fàm Vergēli ch’a
magnarès an pütìn merd…», ē lö a mē, «Dai sö, vardem an püctìn cli statüini chē cmē sa fès an pasacör…»

«Chē bèli statui, li par di maröch, ciuè dli scültüri natürali in legn chi as furma in dla curènt di fiöm…», al
m’adgèva Vergēli, «l’i sa šmeja a quèli culesiunàdi d’an cert Zanuvèl puèta dialetàl da Brugfòrt, amig da mé
pàdar, al bùn Stimicùn», «chi èl?», agh ho dmandà, «mé pàdar, Stimicùn Vergēli Marùn! «Ah ho capì». «Ah,
a Brufòrt i a setra quand i è mort i m’ha dèt», agh ho rispòst in verta cera ē lö a mē, «al martidé agh è al
marcà a Süšera!», «Lasema-lē ch’a par da esar dü vec scleròtic Vergēli!»

«Cuntinuèm a vardà li scültüri», «See, dabùn, l’è mej Vergēli», agh ho det in verta cera. Prēma agh era
l’arcangil Gabrièl ch’al purtàva in sla tèra la nutesia dla pace; l’era la pace chē i om i s’ingüràva da quand è
stà mandà via Adamu ē Eva dal Paradìs in tèra. Al parèva ch’al parlès l’angilùn ē al dgès, «Ave». Dopu ho vèst
anca la Madòna ē… «Lasa-lē!» al m’ha dèt al mé maestar, «sto mia fisàrat senpar cun li stèsi ròbi!»

Me ho vest anca li statui da David ē Micòl. David l’era al rē di ebrei ē al s’era mès a balà par la cuntentèsa cun
li sutàni alvàdi. La Micòl rabìda l’era dvantàda töta ròsa par la vargògna chē magari, pöl esar, al rē al ghèva
fat vēdar anca li ciapi a töti i sotcaldèra dal ream ē da brava rašdùra l’ha gh’ha cridà dré a sö maré, «Veh
David, at t’è fat vēdar li tö ciàpi a li servi ē al populàs bröt cagnàs!» Dopu la Micòl l’è stàda pünida da diu ch’al
gh’ha fat scà la sö bartòca, cmē i dìs a Bulògna, ē al gh’ha mia fàt parturì gnànca an püdlèt! L’è stàda pünida
par la sö boria, orcu can tri lēur ē an fasàn!

Dopu agh era anca dli statui in sla storia. «Varda l’inperadùr Traianu!», «See, na vedva l’ha gh’ha dèt da
giüstisià quèl ch’a gh’ha masà sö fiöl!», al m’ha dèt al mé maestar, «Eh, la prēma l’as pardùna ē la seconda
l’as bastùna», «Agh ala dèt propia acsé?», agh ho dèt in vèrta cera, «No! In vrità li-lē l’ha gh’ha dèt da fa dal
bèn in prēma parsùna parché al ben fat da chiàtar al cunta mia par tē!», «Predica ciàra ē mnèstra fesa!»

«Adès varda chē, Dante!», «Cusa gh’è?», «È dré ch’a riva di animi pürgànti, li camìna inturtiàdi cmē si fès di
gumetuj di gumisei ad làsa: la lur pünisiùn, l’è da purtà di giarùn pran pès ē li sgh’ha da picià al pèt!», «Chi
ben càrga, ben dascàrga!» Eh, a sera dré pansà, l’òm buriùs, šbragaverši, sciancacadèni, gradàs, ch’as pènsa
ciös, al mētar dal paès, as dašmènga da vulà vers Diu! L’è com’an verum, an begatùn, an baša-bo ch’a n’as
trasfurma mia in parpaja! Al duvrès vulà verš Crēst ē invèci al vo in sla mèrda cm’an muscùn!

Dopu ho vardà i animi morti cli paréva dli cariàtidi, cli statui chi supòrta al pès dal sufèt in sli spàli. Acsé chi
animi pürganti-chē li paréva traspirà na fadìga nèta ē scèta, supurtàbila cmē n’urtiga in dal cül!

18
Cant Unzèsim

Sema incòra tra i ŝgrandùn sbragavèrŝi sciancacadèni quei ch’igh ha al mònd in man ma is càta sul la merda
a la fin ad la güciàda. I superbùn i recita al “paternòster” ē Vergeli al dmànda par piasèr in dua as pöl andà
insö. As babla an puctìn cun Üderisi da Gubiu. Üderisi agh fo vedar l’anima da Pruvensàn Salvani ē agh fo na
prufesia an puctìn trēsta ē trìda, l’esiliu da la sö tèra, orcu can tri leur ē an fasàn!

I spirit di ŝbragùn ch’igh èva töt in màn in dla vèta adès i è mès cunpàgn na mèrda in s’an badèl, adès in
südisiùn i canta al pater noster, i camìna pigà ē schisà da di giarùn pran pès ē dür. «Scüŝé brav’òm ma par
d’in dua as vo insö», al gh’ah dmandà al mé dutùr in verta cera, «a parli par al mé amigh ch’al gh’ha incòra al
pès dal còrp ē da quèl ch’al gh’ha in pànsa, pöl esar ier sira l’ha magnà na leur ē al pöl esar an puctìn in
inbaràs! Ŝcüsé neh?» «Ma cusa cuntat di mé fat?» Agh ho dèt in vèrta cera.

«Làsam fa al mé master!», al m’ha rispòst al mé mètar. «Agh è d’andà vers destra! », agh ha rispòst na vüs,
«am piasarès vardar Dante bèn in ghēgna orcu can tri leur ē an fasàn!», «Chi sèt tē?», agh ho dèt, «A sun al
fiöl da Güglielmu Aldubrandèsch nobil tuscàn, a sun dvantà acsé süpèrb ē arugànt chē nisùn am vrèva pö
vēdar in ghēgna, a ghèvi na fàcia infugantàda da la bòria ch’ognün ch’am vardàva agh brüŝava la ghignuna da
la ràbia, dal brüŝur da mia esar cmē mē!»

«Mē a sun Umbertu», l’ha cuntinuà a discòrar, «a porti al pès dla mé superbia infìn chē mē a brüŝarò al mé
dèbit cun Diu, pö bröt chē la mòrt agh è i dèbit caru al mé òm!», ē dopu al s’è balcà an puctìn. «Tē ts’è Üderisi!
Gran miniadùr, vé chē ch’a fèm an puctìn da filòs!», «Eh la mé fama l’è stada süperàda da quela da Francu
Bulugnès, det al Bolo, da vìf n’avrès mai det acsé ē adès a scunti la mé pèna. La fama ch’la vé da la bravüra
ümana la düra da Nadàl a San Stefan, l’è cürta anca parché dopu a vé dli generasiùn da bastiàsi sensa cültura,
ch’i cnòs nisün, gnanca sö padar! I fo li scarpinèli a quei bràf i a fo scapüsà! Cimabüe al cardèva da esar al
pösé bràf ē adès agh è Giutìn! Cavalcanti al cardèva da esar al pösé braf ma agh è burs adòs Guinizzelli veh!
Ē adès agh è an qualdün chē i a süperà töti dü! La gloria l’è cm’al vent, al canbia senpar diresiùn! Sia da ŝuan
chē da vec! A paragùn cun l’eternità la rotasiùn dal cièl anca lunga l’è cm’an slanpès, cmē stricà i òc! Al spirit
ch’al camìna davanti a mē l’era cnosü da töti in Tuscàana, adès nisun a s’arcòrda gnànca a Siena in du l’è nà!
La fama, l’esar famùs l’è cunpagn al verd ad l’erba, al sul al la sèca subèt! Töt a sbiadès!»

«Eh t’a m’è cunvint a mia esar gradàs ē sciancacadèni!» agh ho dèt, «ma dìm bèn chi è quel ch’a camìna
davanti a tē!» agh ho dèt in vèrta cera, «L’è Pruvensàn Salvani sgrandùn ē smargiàs al pösé dal paès! Ma par
salvà an sö amig l’ha dmandà li limosni in piàsa dal Càmp. Al s’è guadagnà al Pürgatòri. A paserà mia soquant
tenp ch’at capiré anca tē Dante cusa völ dì fa li limosni!» «Ch’at vegna al lancör! Cusa vöt dì?», «Tsé cundanà
a l’esiliu!»

19
Cant Dudsèsim

Che as babla cun na babèla purgatoriàla da visiùn da superbia punida e an sa schèrsa mia! Discurs a i òm!
Angil ad l’umiltà, l’è mesdé da lundè l’undas d’avrèl ad l’an melaetrì, scusé sl’è poc!

Me, Dante e Uderisi a sema dré caminà insièm, tantu ch’a parém du vachi e an tòr sota al sög dla stadèra!
Orcu can tri leur e an fasàn! Vergeli, «Veh! Dante! Diu t’maladèsa, sluntanat da Uderìs! Tse mia cme lö, at
cundividi mia al stès dastìn, «Seee, a vo bèn, a stàghi ai tö urdan, tsé te al boss!» Dopu ho vest töt al mur ad
rocia incìs cun dli figuri! Che spetàcul! A parèva dli lapidi in dal simitèri, dli tonbi!

Ho vest robi che vuàtar umàn av pudaria scurdà…ho vest Lucifar cascà sö cm’an slanpès dal cièl! Po ho vest
al gigantunàs Briareu schisà in tèra dal fölmin da Giove intant ch’Apollu, Mnerva e Marte i vàrda da l’èlt i còrp
di gigànt abatü! Po ho vest Nembròt ai pé dla tòr ad Babilònia intànt ch’al vardava la ruina e la disperasiùn di
popuj malnèt dla valàda da Sennaàr! Po agh era Niobe in mès ai so quatòrdas fiöi töti masà malamènt! Po
ontia vest Saul ch’al s’è masà cun al so spadùn in sal munt Gilboà!

Dopu ho vest Aracne, tresta e trida mesa ragna cun i sö strass sbragà e spurch! Mesa dona cun li tituni föra e
mesa ragnuna cun la pansa plusa e töti li sanfi ragnènti adré a fa dli tlarìni taculènti… pansé che spetacul! Da
pagà al bilièt! Da perdagh la ragiùn! A ghì da savé che Aracne l’era la filadùra pösé famùsa dla Lidia, na vècia
regiùn dla Turkìa d’incö, e l’era acsé cunvinta da esar brava ch’l’èva vru sfidà Atèna dèta anca Mnèrva. La
filarìna suvna e sbarbìna l’eva fat na tèla sö d’mènt! Da perdagh l’insòni! Agh era disegnà i amur da Giòve…
ma Atèna dopu avegla sgarbisàda via da li màn, l’agh glèva sbragàda in mèla tòch! Orcu can tri leur e an fasàn!

Dopu è gnudi a la mé vesta dli statui dimondi gaiàrdi, al principe Rubuàm ch’al scapàva, Alcmeùn ch’al masàva
sö madar Erìfila, i fiöi d’al re Sennacherìb chi al màsa propia lö e la regìna Tamìra ch’la màsa al re di Persiàn
Ciru. Ch’la sturiàsa-che l’è ciösa da cuntàla. La regina di Scìt, Tamira, scunfèt Ciru l’agh taja la testa e la inpnès
na bòt ad sanguf e l’agh böta dentar la testa, «at ghèvi sé da sanguf caru al mé Ciru e adès at dàghi da bèvar!»
Eh pütej cla scena che l’è degna d’n horror cun i vampiri chi ciöcia al sanguf cald! Pansegh a sura!

Dopu è stada sculpìda la storia da Giuditta e Ulufern. Ulufern mandà da Nabuccudunusùr par conquistà na
cità l’è stà inbariagà da na bèla putela ch’l’ha gh’ha tajà anca la testa! Eh…. Sculté, quand i dìs senpar doni e
mai muièr! Che fat! Cum’èla… Eh? quand i dìs perdar la testa par na sbarbìna… Mah! L’amur, la superbia, la
boria! An purtèm gnìnt in Paradìs di nostar bèn, sul al bèn ch’am fat a chiàtar! Dopu agh èra li sceni
dl’ümiliasiùn da Troia, ciuè la cità d’Iliu che tant l’era in so ch’l’è cascàda malament in sö! Che fat! Cusa cunta
or, besi, sucès se dopu a vo a fnì tot in merda?

Al spetàcul l’era acsé bèl che i mort i parèva mòrt e i vif dimondi vif! Che penelàda! Che artista l’è Diu! Diu
Bèl! La realtà e la rapresentasiùn li cuincìd! E acsé am sun bütà dentar anca me parché me a sun al scritùr ad
Diu, scriba Dei in latìn, a sun me ch’a v’ho purtà in sla tàula i tri reàm ad ch’l’atar mond! Anca me a fa n’ovra
dal genar a sun dvantà an puctìn superb e buriùs ma pardunèm parché se üno as n’arcòrs l’è in sla via dla
salvèsa!

E adès fiöi e fiöli da Eva andé inàns cun la facia insö, sté mia arbasà la capa acsé da mia vedar al vostar mal
santèr! Alé a vo bèn acsé! Töt a pòst! «Veh! dresa la testa! Lasa-le d’andà in gìr pansierùs! Preocüpà! Agh
gh’è n’angilùn pösé avanti e l’è dré dasmisiaras par vegnar inpèt a gnuàntar! Vedat ch’l’è mesdé! L’è ura da
dasmisiaras! Serca da fa na ghignuna da reverensa, bèl tsé mia bèl Dante cun cla canapiùna ch’la par an
rübinèt pigà malament! Ma serca da esar almèn cumplimentùs! Sinò l’angilùn at para mia in sö in dla prosima
curnìs!», al m’ha dèt al mé maestar Vergeli in vèrta cera.

L’angil l’era vastì ad biànch e al splendèva cme na stèla. Al gran vulàtil dal Signur al vers i bràs e i ali e al fo
vedar a gnuantar i gradìn par la secunda curnìs, quèla di invidiùs! «Eh! pochi animi li rispònd quand i a ciàmi!»,
al dgèva l’angilùn! Dopu al s’ha cunpagnà lunga la scalèra e l’ha sbatu i ali in sla me frunt! La scalèra l’è düra
cme quèla ch’la porta a la cèsa ad San Minià ad survia da Firense! Intànt ch’al sal Dante al santès an coru
20
cantà in manèra dulsa, “Fortùna i puarìn da spirit!», Eh… cme l’era divèrs cal paesagiu-che da quel infarnàl
töt sbudlà in dua agh era toti chi lamènt disümàn! Am santèva pöse alser e Vergeli al m’ha spiegà cun
pasiensa, «Quand li lettri P dal pcà ch’at gh’è in frunt li sparirà at tsaré alser cm’an liuròt e at vularé vers al
bèn!» e me a lö, «Che spaj! A m’è saltà via üna dli set P da pcadùr! Ah che fat! Che bèl! A völ dì ch’ho pers la
boria e tra’n puctìn a pardarò anca l’invidia!» e Vergeli al ridèva, «Fo bèl, püdlèt, fo bèl, fo pülì!»

21
Cant Trezèsim

As vo dentar in dla secunda curnìs. As ved di esempi da carità, da limòsna. Agh è la descrisiùn dla pèna di
invidiùs. Me e Vergeli incuntrèm la Sapia da Siena. L’è presapòch mesdé dal lunedì òndas dl’avrèl melaetrì.

«A sem rivà inpèt a la seconda curnìs, posé piculìna parché la muntagnàsa dal Purgatori la va so a conu, la
par an sciancul tajà in du part. Sota agh è l’inferan. Quelìn a tachi a capì anca me, neh? Tot cal fat che a vol
dì che li peni posé as vo inso posé agh è men gènt, i pcà posé pès e populà ad gènt i è quej in bàs. Quei posé
alser, s’as pol ciamai acsé, i è quei ch’a vo inso, posé at vé inso posé at tsé purgà! E la gènt l’as fo posé ciàra!
Et capì letùr? Orcu can tri leur e an fasàn! S’at te capì gnìnt at tiri quèl adòs!

«An pudema mia stà che a spità ch’a vegna an qualchidun a dìras in dua agh è d’andà, pudèm mia stà che
cme du pigurùn cudgunàs fanigutùn, bun da gnìnt!», al m’ha det Vergeli in verta cera, «O sul, ch’at splendi in
cièl, te che cun la to lus a ta sciarèsi al mond, mìnas in dla strada giosta, tsé al mej, al posé cios! Che gran
lauradùr ch’at tsé da la sira a la matìna!» e alura Vergeli l’ha tacà a seguì al sul e i so slanpès e slanpesamènt
e sem andà avanti par circa du kilometri. Em caminà in presia, ad fughès, smaniùs cme du cagnas rabì cun la
bava in boca cun i oc sburì dal desidèri da purificaras!

Dopu em santu na vus ad survia dli nostri urèci, «I’n gh’ha mia vin!», l’era la vus d’an spirit. «Orcu cagnàs,
che spaj!», ho det a Vergeli in verta cera... a sèra sciarì in ghegna cme uno ch’i gh’ha tirà via tot al sanguf gosa
dopu gosa! «As riferès a li nòsi da Cana», al m’ha dèt Vergeli. «Al miracul da Giso», agh ho det al mé maestar,
«s’al gnès anca a casa mea a multiplicam al vìn e i bèsi!», «Lasa-le da dì dli stupidàdi ch’it porta mia fortuna,
Dante, dopu at turni a l’infèran!», «At gh’è ragiùn, Vergeli, an parli po, Diu Signùr!»

»N’atra vus d’an spirit, l’a dgéva, «A sun Oreste!», «Chi set te? An capèsi mia... Dìm bèn! A sun surd cme na
canpàna!», «As riferès a na fras da Cicerùn: Oreste l’è sà mes in parsùn e al so amigh Pilade al s’è spacià par
lo! Eh i amigh i è na bùna roba e i è ciàr cme l’or!», «Maestar, ma ad chi èli cli vus da spirit ch’i vula e svulàsa
in gìr», e lo a me, «Che a vé punì quej chi è sta invidiùs in dla lur veta, na corda ad fèr l’agh sèra i oc, acsé cme
i ghèva l’oc invidiùs in veta adèe l’è sarà e par mia casà so i gh’ha da sta un cun cl’atar, spala tacàda a spàla,
che bèla storia neh?», «Pol esar ch’a sun stà an puctìn invidiùs anca me, ma an voj mia averagh i oc sfuracià
e cusì in cla manèra che...»

Dopu ho vest toti chi paiasòt-che purganti cun na vesta grisa chi andàva da sghilenbar cun i oc sfuracià inpèt
a la muntagnola dal Purgatòri, un cun cl’àtar is iutàva, pianìn pianòt. Quand am sun davsinà ho tacà a sentar,
«Maria, priga par gnuàntar…Michel, Pedar, toti i sant…», e tot in an mumènt a m’è gnu an grop in gula e am
sun mès a sigà cunpagn an vdelìn…l’era dimondi tresta la cundisiùn ad chilùr…i pareva di giorbigùn cme quej
che davsìn a li cèsi i dmànda li limòsni…orcu can tri leur e an fasàn che roba da fas vegnar li putìni a i òc…

«Agh è an qualchidun d’italian intramès a vuàtar?», agh ho dmandà in verta cera a chi animi tresti e tridi,
«Sema toti citadìni dal Gerusalèm dal Cièl ma an qualchidun ch’a babla la to lengua al gh’è ad sicur!» i m’ha
rispòst a la gaiàrda, «Me ad esenpi a sun la Sapia Salvani da Siena, a sun stàda la mujer da Ghinibaldu Saracìn,
al mé nom al vol dìr na gran dona studiusa ma l’è mia brisa vèra! A sun sta na siucùna, na marcùlfa e alé via
andà…», e me a le, «vo avanti sinò a ma stofi cun sti foli…cuntinua sinò at daghi an smataflùn!»

«At gh’è da savé ch’as parciàva na bataglia tra i fiurentin e i senès in an post ciamà Colle Val d’Elsa e me a
sera acsé sioca ch’a pansavi in dal mé cor: i gh’ha da vinsar quei da Firense parché i è ghibelìn! I nostar i gh’ha
da perdar parché i è guelf! Insòma l’era cme s’a vulès ch’a murès toti quej dla Roma parché al mé cor l’è dla
Lazio! If capì?»

«Vo avanti Sapìa, ch’am sun dré arlià cme na bèstia par li to stupidàdi…», agh ho dèt in verta cera… e le a me,
«a sera acsé cuntenta da cla bèla vitoria ch’l’èva schisà i sanès sota i pé di fiurentìn ch’am santèva cme al
22
curnaciùn, al curvàs, l’uslùn dla favula ch’al dgéva “Sburev toti, an gh’ho mia paura gnanca da Diu parché a
sun supravisu a l’invèran, agh l’ho cavàda e a m’è gnànca carpà al cor anca sa ghèra an fred da lasarùn!” Ma
al tgramunt ad la mé vèta am vrèva ricuncilià cun al Signùr, an frà franciscàn, an certu Pieru di Pètan, al m’ha
iutà e l’ha tantu prigà par me e la mé salvèsa ch’a sun gnuda in Purgatòri… ma te ch’at gh’è mia i oc ligà e
ch’at respìri butànd fora l’aria parché tsé che! Orcu cagnàs!»

«Me , ch’am ciàmi Dante e sun fiurentìn, a sun incòra vif e la mé guida, Vergeli, an bun mantfàn, l’ha m’è
gnuda in sucùrs in dla vèta e l’è stàda incaricàda da minàram in du ream dal mònd d’ad lo par purificàram;
dopu aver vest al Paradìs a turnarò in tèra a fnì al mé parcùrs…», e Sapìa a me, «Alura i t’ha prumès la salvèsa!
Tsé cios Dante ad Firènse! T’inguri tanta fortuna! A sunt armàsa da stoch! S’at turni in sla tèra salùda la me
gènt e digh ch’a stàghi bèn! I meu i è pran siòch, pensa che i Sanès da Siena i s’è indebità par cunprà al port
ad Talamùn e i è cunvint da dvantà na putènsa navàla! Robi d’arghignàs! E i è cunvìnt ch’a sota la cità agh sia
na fioma, càmada la Diana! Eh a lavà la testa a l’asan, as sa strosia lesia e saun!»

«Eh», agh ho dèt in vèrta cera, «a magnà poch al cul al patès e chi nas coiòn mai po al guarès!», e Vergeli a
me, «Al pes l’è in l’aqua e i coiòn i è in sla rìva», e me a lo, «La madar di stopid l’è senpar incinta!», e la Sapìa
a gnuàntar, «se toti i stopid i purtès an lanpiùn: mama che iluminsiùn!»

23
Cant Quatorzèsim

Sema incòra intramès ai invidiùs, orcu can tri leur e an fasàn! A s’incuntra Guidu dal Duca e Rinieru da Calboli.
Guidu al parla màl da quei da Valdarnu e al fo na catìva prufesìa. As parla mal ad dla Rumàgna e dli catìvi
cundisiùn in che le tnuda dai capuriùn catìv e mafiùs. Dopu Vergeli al fo al so intervènt par cridà asòs ai òm
chi è senpar posé catìf e brot in dl’anima.

«Ma chi èl ch’l’òm ch’al camìna sensa avegh i oc cusì cun dal fil ad fer cunpagn gnuantar mamaloch ch’as vé
do balòti a girà senpar d’intùran cme di slandrùn!» e uno al m’ha ciamà e in verta cera al m’ha dèt, «Insòma
ma chi sèt? Qual èl al to nom, at gh’è da diral!» e me a lo, «in mès a la Tuscàna agh è an fiom ch’al vé dal
munt Falterùn! A vegni d’na citadìna ad survìa da chal fiom-che! Dirav al mé nòm a sarès inotil parché an sun
mia famùs!», «Orcu can ma cum’èla? Parché at dì mia al to nom?»

«A sarès an nom ch’lè mej dasmangaras», la dgèva l’anima cun i òc cusì , «In cla val in dua a sun nà li buni
qualità i è sghivàdi cme i fès an sarpènt e i so abitànt i n’è mia òm ma bestj. In dal casentìn i è di gugioj
spurcaciùn e rusnènt, ad Arès cagnàs baiadùr, a Firense lùf, a Pisa vulp falsi e busiàdri. A par chi sia stà toti
trasfurmà in bèstj da la maga Circe! La gràn striosùna! E al casadùr di luf fiurentìn a sarò al nvù ad cl’àtar
invidiùs che al masarò e cuparò i fiurentìn e al perdarà tot l’unùr!»

Me e Vergeli as sem sluntanà da chi invidiùs che cun i òc cusì chi è dur cme li predi fragni in dli lur cunvinsiùn!
«Toti quei ch’im catarò i am masarò!», e questa l’era la pruverbiàla frase dèta da Cainu dopu aver masà so
fradèl, al pòvar Abèle, e la vus la parèva na gran trunàda e dopu as s’an sènt n’atra catìva e ad fèr cunpàgn la
prema, «Me a sun Aglauru e i m’ha trasfurmà in prèda! Sun stàda punìda parché a sèra invidiùsa da mé surèla
ch’l’andàva a lèt cun al Diu Mercuriu». «Dèta acsé», agh ho dèt a Vergeli in verta cera, «a par na stòria ad
quèli ch’a cùnta li nostri vèci in dai filòs in canpàgna».

«Eh, i òm da quand i è stà fat dal Supremu», al m’ha dèt Vergeli, «i pensa sul a dli stupidàdi, is làsa lusingà
dal màl, in vàrda mia al bèn ch’al pol vegnar da Diu, i è sul inpgnà a desiderà i bèn chi vé da la tèra (la richèsa,
i bèsi, i bèj vastì, la ròba, i terèn, li casi, i bèn, li ròbi da siùr, i caincanèi, i baiòc) e ciuè robi ch’i vé sul dal màl!
dal Diàul tentadùr e spurcaciùn nimàl pòrc! »

24
Cant Quinzèsim

A s’incùntra l’angil dla misericordia...mia bàli...Vērgēli al m’a spiega na frase da Güidu dal Düca, a vedi di
esenpi da parsùni masüeti, da gènt chièta ē cunplimantùsa as dirès in di nostra filòs, pö andèm dentar in dal
föm ad dla tèrsa curnìs...

Intànt ch’al sul al da ŝö, mē a sun culpì in pìna ghēgna da na lüs incòra pösé putènta, na roba da màt, da fàram
dvantà acsé lüsent ch’a parèva na giostra! An parpajùn töt ad lüs! Ah chē fanal lüsènt! Chē splendùr! Cunpàgn
quand an lüsur al culpès l’aqua ō pösia an spèč ē al ta sfuràcia i och par al lüsamènt!

«Cal lüsament chē, Caru al mé Dante, al vé d’an Angil ch’al ciàma i animi a andà insö ē in an slanpès, par
armagnar in argumènt, di lüsur acsé lüsent i t’piasarò dimōndi! Orcu can tri leur ē an fasàn! A voj ch’at vegna
dentar ben in dla tö testa böga chē cla-chē l’è la lüs ad Diu ē an sa schèrsa pö da chē inàns!»

Andèma insö par na scalèra pöse mulŝina chē chiàtri! Intànt ch’as luntanèm sēnpar da pö a pudem sentar na
müsichìna ch’la dìs, «Fortünà i misericurdiùs!»

Intànt ch’a serum dré andà insö ho vardà ben dentar i uciùn da Vērgēli e gh’ho dèt in vèrta cera, «Maèstar,
bèl Virgiliùn, bèl murùn, cum’èla la cundisiùn da Güidu dal Düca, spiègam bèn s’at pöl!» ē Vērgēli a mē, «Caru
al mé pudlèt, Güidu al sö bèn li cunseguensi negativi dla sö culpa, l’invidia. Quei invidiùs i desidera di bèn
ch’in gh’ha mia an reàl valùr! I è dla mèrda in s’an badèl! Eh Dunìn l’è mort ē sö fradèl al stō mal da mörar! I
püdlet i ŝmerda in cà! Se l’ümanità la vardès li robi spiritüali, agh sarès mia l’invidia parché in dl’Empirèu, ciuè
in dua agh è i Sànt, quant pö i animi li cundivìd i ben spiritüai tantu cadaüna l’an gn’n’ha da pö! Dal ben a
vrèvi dì! Tantu te at cundivid dal ben tantu at t’an ciàpi ma mia in dal tambürlàn! Et capì?»

«Ascultam bèn, caru maèstar Virgiliùn! Ma cum’èla pusìbila na sturiàsa cunpàgna ch’l’è csé bèla ch’l’am fō
strabàtar al cör cmē quel d’na pōndga in an latùn! A sun acsé celestialmènt emusiunà ch’a m’è gnü an
sciupùn, m’è carpà li müdandìni intramès a li ciàpi, a strabòrdi d’amùr!» ē Vērgēli al m’ha dèt in vèrta cera,
«Diu al vō vers quei ch’agh völ bèn cunpagn an lüsur al vō vers an spèch, tantu pösé granda l’è la carità ad na
parsùna, tantu pösé l’amur ad Diu as rivèrsa adòs a lē, sē üno al gh’ha adòs tantu amur, la lüs la par quela
d’an fanàl abagliànt d’an tratùr, sinò l’a dventa an piafög. Tanti animi agh è ch’as völ bèn in dl’Empirèu, tanti
spèč i restituès la lüs ch’a par da esar in na discutèca in sal Lag ad Gàrda! S’at tsé mia sudisfàt dopu a gnirò
cla bèla pütlàsa da Beatrice a tiràrat via töti i döbi!» e me a lo, «Ah l’è sènpar mej vegh adòs in dal cōl al fià
d’na bèla pütèla chē quèl ad n’umùn cmē tē ch’at tsé anca mòrt ē ta spösi da več! Quand la bärba la fō al
stupìn mōla li dōni ē branca al vin! A sun quasi sudisfàt dla tö bèla spiegasiùn da prufesurùn! Ma adès cua
süced! Orcu can tri leur e an fasan!»

Töt in an mument cunpagn d’insòni agh ho vü na visìun, an püdlet in an tempi cun dli culōni dimōndi èlti, cun
sö madar ch’l’agh dmandàva in vèrta cèra, «parché t’è fat acsé rustì, pütìn, a t’em sircà dapartöt! Me ē tö
padàr! As vöt fa dvantà māt?» eh cal püdlèt destinà a dvantà famüs l’era prōpia Gisö Crēst! Dopu agh ho vü
n’antra visiün ch’am parèva da dvantà màt cmē sènt cavaj! Chē strabatimènt ad cör, al mē cör al strabatèva
cmē quēl d’na pōndga in an latunàs... sö ē šō, sö ē šō, sö ē šō ē via alè! Ho vēst na dōna cun na ghēgna trēsta
ē trìda ē dli lagarmùni ch’i gnèva föra par i och, ch’la parlàva la bablàva scunsulàda cun n’ōm, ch’al parèva an
gran siurùn, un ch’al gh’ès gōga ē bigōga... «Sē tē at tsé al siurùn d’Atène, caru al mé Pisistratùn, fō la tö
vendèta insēma li màn chi ha fat dal màl a cla pütèla chē!» La dōna l’era la mujèr da Pisistràtu, eh i dìs sēnpar
dōni ē mai mujèr! Agh sarò na ragiùn! Orcu can tri leur ē an fasàn! La dōna la vrèva pünì cun la mōrt n’om
ch’l´èva basà la lur fiulìna par strada... «Eh cara mujèr!», al gh’ha dèt in vèrta cera al ditatùr d’Atène, «s’a
masèma la gènt ch’as völ bèn...cusa pudrèsum fa a chi as völ màl? Agh völ an puctìn ad gradasiùn!»

25
Dopu ho vēst n’atra visiùn incòra, dla gènt rabìda ch’la masàva an povar pütel a sgiarunàdi e i cridàva rabì,
«Màsal! Màsal!Màsal! Diu lädar!», ē i biastmāva da göst! L’era al pōvar Jàcum, al prēm martire cristiàn! Masà
malamènt a sgiarunàdi par i Ebrei ch’in cardèva mia a la predicasiùn ad Gisö e di sö sucesür!

«Cusa t’è süces, orcu can tril leur ē an fasàn !», al m’ha det Vērgēli in vèrta cēra sansa tanti au ē bau, «ch’at
parèvi n’inbariach ch’al girès in na nòt scüra cun i och quacià! At parèvi a vardàrat ben in ghēgna mia tantu
giustàs! S’a t’al vö savé!», ē mē a lö, «Eh, caru al mé padrìn padrunsìn, agh ho vü dli visiùn dimōndi gaiàrdi…»,
ē lö a mē, «a so bèla töt! Li visiùn li t’è stàdi cuncèsi, dàdi, dunàdi, dgèm acsé par všinàrat al sentimènt dla
mansuetüdan… al ciel l’è di mansüeti… orcu can tri leur e an fasàn crüd!» ē mē a lö, «Ma alùra pō! Sē tē at
savèvi bèla töta la vrità parché t’am m’l’è mia dèta prēma ch’a pudèvi šghivà tanti brütüri?» ē lö a mē, «Eh
büsogna a cal mōnd chē prüvà töt ē tē Dante at tsé nà scalugnà, quand vün l’è sfortüna agh piöv in sal cül
anca sl’è sintà!», «vō bèn andèm sö!» agh hō det ē dopu ēma vēst an föm da spavènt! Na fümanàsa!

26
Cant Sēdsésim

Chē as catèm in na fümana scüra da vēdagh gnānca la pūnta dal nās o par dadré na ciàpa dal cül! L’è al trēst
mōnd di rabì malamènt! Chē as càta Marcu Lumbàrd, an brav’ōm anca s’agh n’è ad mej! Marcu al discorarò
dal liberu arbitriu!

Agh era an scürùn da panic! Diu at maladèsa ma in dua m’èt purtà Vērgēli! An s’avdèva prōpia gnìnt! Am
parèva dabùn da esar a Silent Hill! Töt an scür, an föm da panic, mai fümana l’è stāda acsé gajarda! Orcu can
tri leur ē an fasàn! A sèra trēst ē trīd parché andāvi a giurbigùn! L’era al trēst mōnd da quej sēnpar rabì ch’in
lēngua italiana is ciàma i iracùnd! Cla categurìa da matürlàn-chē l’ha gh’ha i ōch sbrüsà dal föm ch’a
testimonia al cuntrapàs ciuè ch’in la vēta i è stà oscürà da la pasiùn rabiùsa ē adès i è oscürà dal föm negar!
Eh! A pansaragh bèn la vēta l’è cmē la fümàna, at nàsi in dal scür (ma forse lē-dentar ta stàvi bèn...)ē at fnèsi
i tö dē in dal scür pösé prufōnd, quel dla malatìa ē dla mōrt! «Veh! T’at tsé pèrs in dla fümàna?», al m’ha dēt
al mé maèstar, «Vērgēli, caru al mé ōm, jötam tē, am pōgi a la tö spāla, sinò a cāschi!»

Dopu, töt in an mumēnt, a sēnti na litania da faram scrimì al sānguf, «Agnus Dei…», «Veh, Vērgēli ma chi è
ch’a strinpèla stì cansunèti da cèsa? Èli di animi pürganti?», ē lö a mē, «Sē, orcu diàul, at l’ho dèt prēma, tsé
mia stà atènti, i è i rabì malamènt!», «Chi sēt tē ch’at pasi intramès a cla fümana-chē ch’l’as pöl tajà cun al
curtèl! At pari ün vif ch’al cunta i dè cmē li parsuni dal mōnd, queli chi divìd al dē in calendi, in mēs, in ān…»,
ē mē a lö, «Cùnpagnam infìn al gradùn dla fümana inpèt a l’angilùn, at santiré da mē dli rōbi da mat! T’at
gudré cm’an gugiöl a sentar li robi ch’at cunti! Mē sun chē cun la mé pataja murtàla al mé gabàn fàt da pèl ē
os parché sa faghi càl viàs chē agh avrò la salvèsa, parché l’è stà volü da Diu!», ē al spirit al m’ha rispòst, «At
minarò infìn in dua a pòsi ē anca s’al föm as fō mia vēdar li nostri ghignuni, a pudem discòrar li stess...cmē sa
fèsun al telèfun anca s’at tsé mia incòra cus’èl! Mē am ciàmi Marcu ē sun lumbàrd, t’at dmàndi sul an piaser
par curtesìa sē la pel dal cül l’an salta mia via... ch’at prēghi par mē acsé t’am velucìsi la mé situasiùn in
Pürgatōri!»

Mē alùra agh ho dèt in vèrta cēra, «A farò cun göst quel chē tē t’am dmandi cun tanta prēmüra, ma dàm na
màn anca tē; Caru Marcu in dal mōnd i dìs ch’agh è pösé trapuli chē sōrach ē i dìs anca chē al mōnd al vō a
cül insö, ma tē ch’at tsé an spìrit ch’al gh’ha i ōch anca in dal gnau, ch’al vēd töt, spiègam ben, dìm ben al
parché, ad chi èla la culpa uriginàla? Èla culpa dli stèli sē li rōbi li vō màl? Töti i càn i mèna la cua, töti i cojòn
i völ dì la sua!»

«Fradēl meu», al m’ha dèt in vèrta cèra Marcu Lumbàrd, «tē at vé dal mōnd ē al mōnd l’è orb ē töti vuàtar
dal mōnd andé a la giurbigùna, vuàtar a dè la culpa al cièl ad töti li brütüri ē difàti a dgì “an casca foja chē Diu
an voja”, ē cla-chē l’è la roba pösé sbagliàda ch’abia mai santì, sē dabùn dimbùn acsé andès li robi a gnirès
men al liberu arbitriu ē an gh’sarès pö büsogn né dl’infèran né dal pürgatòri, orcu can tri lēur ē an fasàn! », ē
mē a lö, «Vō avanti ch’a sun acsé emusiunà ch’al mé cör al strabàt cmē quel d’na pōndga in an latùn!» e lö a
mē, «Par sicür a vé dal cièl i sentimènt, li inclinasiùn: a spiegāram mej i afèt, al temperamènt, la voja da
laurà...an qualchidün agh l’ha mia...al desidèri da fā bèl..., ma Diu al v’ha dàt anca la ragiùn da capì al bèn ē
al mal, an si mia di bambulòt! S’al mōnd al vō a pütani la caüsa l’è mia ad Diu! L’è ad vuàtar ch’a sì mārs! Chē
padöm!»

«Al tö ragiunamènt al m’ha ciapà bèn cm’al vìn sincèr! Vō avanti par piasèr!» ē lö a mē, «l’anima la vē föra
da Diu; Diu al la cuntènpla prēma ch’la nāsa, li-lē l’as cunpòrta cmē na püdlèta sensa malisia, na püdleta l’è
cuntenta ē trēsta sansa mutìf, l’anima l’è lucòta, farluchìna, ingenuùna; la s’ingàna quand la tàca a güstà i
piasèr ad la tèra, la cōr adré a dli rōbi falsi, a di piasèr chi düra an dē sē ē an dē no. Alüra at capèsi chē l’è na
rōba giösta aver fàt li lègi par pudèr guvernar li animi pösé dibulini cun al cör farlòch...è giösta ch’agh sia an
rē ch’al guvèrna second li lègi...ma chē agh è al pünto, li lègi li gh’è ma chi li a fō rispetà? Orcu can tri leur ē
an fasàn? » «Eh», agh’ho dèt in vèrta cèra, «chi ròba fō la ròba ē chi laura fō la gòba» ē lö a mē, «Al nòstar
27
puntefice, al Pāpa, al gh’ha mia i ōngi divìsi, üna par al bèn ē üna par al mal, al sō li sacri scritüri ma gnànca
lö al sō cusa è giöst ē sbaglià! Cun al trascòrar dal tenp al papùn l’ha fugà al pudèr inperiàl ē al s’è mès al sö
pōst! In dla nostra bèla pianüra dal Po prēma ch’agh fös dli lòti tr’al papa ē Fedrec Secōnd a sa stāva dimōndi
bèn...adès anca an viliàc al pöl regnar sensa paüra da esar ciapà! An gh’è nisün ch’agh dìga, “tsé an lasarùn,
vargògnat!” ē cla-chē l’è la principala caüsa da töti i mal! Ad giöst agh n’è armàs sul tri, Curradu dal Palàs,
Güidu dal Castèl ē Gherardu dal Camìn...», ē mē a lö, «dabùn at disi dli rōbi domindi giösti ē adès a capèsi
parché i ebrei i ha fat na lēge chi tira via li finansi ai pritùn dla lur religiùn...ma tìram via na curiusità, chi èl cal
Gherardu ch’at lumìni adès?» ē Marcu a mē, «eh chi-lö l’è stà acsé an brav’ōm ē sö fiöla invèci na gran
purcùna, dēta acsé la par na roba da cuntàs in di filòs, ma l’è la püra vrità! Adès at salöti parché agh ho
d’andà via ē am sun fiacà!»

La storia da Gherardu ē sö fiöla l’a m’èva türbà, ē al mē cör al strabatèva cmē quel d’na pōndga in an latùn,
forse la caüsa di mal dal mé sècul l’era l’inconprensiùn tra fiöi ē genitùr! An padar al mantè dēs fiöi ē dēs fiöi
i’n mantè mia an padar! Eh a fa al galantòm an s’adventa mia siur! Andèm insö! Dai-pör!

28
Cant Darsetèsim

Preparèv, cal cànt chē al taca cun di esènpi d’ira pünìda, Vērgēli al spièga la strütüra murala dal Purgatòri, a
sèm par esar precìs lundè dl’öndas d’avrēl dl’an melaetrì.

Am santèva cmē na tàlpa, a vēgnar föra dal föm, cmē i dìs a Bulògna a sèra na tòpa rügagna, ch’la gh’ha i och
cusì in dla càran ē l’agh vēd dimōndi poch! L’è şguèrsa cmē pochi. Agh èvi da stà atènti a mia tirà an şnèrs ē
cascà in fastìdi, orcu can tri lēur ē an fasàn ē al mē cör al strabatèva cunpàgn quel d’na pōndga in an latùn!

In cal mumènt-lē a s’è scadnāda la mé fantàsia, ho tacà a vēdar la trēsta storia dla regina Progne. Chi-lē l’era
la mujer ad Terèu al rē da Tracia ē l’è stāda trasfurmàda in n’usèl cantarìn, in an uşgnöl, par pünirla d’avè fat
magnà a sö maré li caran da sö fiöl. Eh quand i dìs sēnpar dōni ē maj mujer! Ma anca sö maré l’era an bèl
spurcaciùn, l’era saltà adòs a la surèla da Progne ē l’èva infuraciàda ē par mia fāla testimunià al ghèva tajà la
lēngua, ma li-lē l’eva fat na tela in la quàla l’èva intesü la sö trēsta storia ē l’eva mandàda a sö surèla. Mah!
Al matrimoni l’è n’urinàl ad merda cun dü di ad söcar ad survia!

Dopu ho vēst n’atar òm, crucifès cun na ghēgna catìva, da spaiaras dimōndi tantu l’era rabì ē viulènt...Chi-
chē i era esenpi d’ira pünìda...L’era Amàn al Ministar da Mardocheu! Orcu can tri leuràsi ē an fasanùn! Càl
minìstar maladèt-chē al vrèva esar adurà cmē’al bö d’ōr da l’ebreu Asuèru...datu chē Asueru al n’an vulèva
mia savé d’inchinàras, l’eva urdì na conjüra cuntra ad lö, ma a la fìn töt a pōst! L’ebreu l’ha triunfà e Amàn l’è
çstà crucifès grasie a l’intercesiùn dla büna regìna Ester!

Dopu in dla mé fantasìa am s’è furmà in dla tèsta n’atra visiùn! Sté a sentar bèn! «O regìna parché t’at tsé
masàda?», na bèla putèla la dgéva sigànd, «T’at tsé masàda malamènt par mia perdar Lavinia, ē adès t’ha
m’è pardüda dabùn parché ho pers a mé volta al mé Turnu ē adès a sun pardüda anca mē...» . La putèla ch’la
parlàva l’era Lavinia la fiola dal re Laviniu ē dla regina Amàta. La regina Amàta la sèra picàda via par la paura
chē sö fiöla la fnès in dli man da Enea ē l’an maridès mia Türnü, ch’l’èra nustràn; ē dopu l’è sucès apünto cal
fatàs-lē; Dopu an gran lüšur al m’ha vèrt i ōč!

La lüs l’era quèla d’n’angilùn, «gnì šō par d’ad chē, Diu bèl!», al s’adgèva al divìn parpaiùn drèt in ghēgna ē
gnuàntar santèum an strabatimènt d’àli...l’era l’angilùn ch’al strabatèva i ali ē as santèva cm’agh fös di
clōnp...n’ušlèra, orcu cagnās.

«Maèstar qual èl al pcà ch’i pürgànt i scùnta chē insö, ch’a esar sincēr, a m’è gnü la lēngua föra dla bōca
cm’an cagnùn ch’al lāpa ē agh ho i ōč föra dai büs dla mé crapùna!» ē Vērgēli a mē, «i animi l’is pürga d’an
sentiment d’amur sincèr ma fiàch, dimōndi dibulìn, tièpid. Se l’amur l’è dirèt a Diu, alura töt a post, ma se
l’amùr l’è dirèt a di atri ròbi, alùra as catèm dal gat!», ē mē a lo, «ma alura quej ch’i fo i fimìn da spurcaciùn,
pursèl ē gugiulòt ē via andàr, i è toti chē?», ē lo a mē, «vedat ch’a t’è capì gnint! N’ostia! Orcu can tri leur ē
an fasanàs!»

Alura cun pasiensa al m’ha spiegà chē l’unic mal l’è quel ch’al s’ingüra al prōsim in tri manèri: chi völ esar al
prēm, al mètar, al posé dal paès ē al spèra chē al so inimigh al sia umilià, chi gh’ha paura da perdar al puter
se al so dvsinant al vo posé inso, par ultim chi vol vindicaras d’n’ufèsa. Cli furmi d’amur chē li vē espiàdi in dli
trē premi curnìs. Anca l’amùr verš al bèn al pöl esar in erùr; se l’ōm al vö verš al Bēn Suprèm in manèra trop
fiàca a la ravajùna as còluca in dla quarta curnìs; sē invèci, al brüsa d’amur cun trōpa energia par di Bèn divèrs
da Quel ad Diu, alùra al paga al pegn in dli trì curnìs in èlt.

«Eh, l’è na ròba trop cunplicàda par la mé testa caru al mé dutùr, agh ho dēt in verta cèra!» ē chē sema andà
insö.

29
Cant Dasdotèsim

Che as trata d’an cànt dimòndi curt, quel di acidiùs o posé a dir seconda la nostra manèra, i fanigutùn chi ha
inseguì al bèn cun la presia d’an mòrt! I è cundanà a cridà malament di esempi da gènt chi s’è cunpurtà cun
fughèsa

Vergeli l’eva nutà al mé imbaràs, «So pudlet cuntam quel…cus’è ch’at do fastìdi»

«Maestar Marcu Lumbard al s’ha insgnà che li stèli l’in pol brisa gnìnt cuntra la nostra vuluntà quand a sem
cios e gajardùn»

«Se, dacordi»

«Però me e i mé amigh ch’em fundà la schola dal Stìl Nof em senpar det che l’amùr l’è na forsa ch’la vìns toti
li robi; davanti a l’amùr a n’as pol far brisa gnint!»

«Eh an gh’è sabat sensa sul, s’an gh’è vecia sens’ amùr»

«Pero Diu al s’ha dat al giudèsi da distinguar al vèr amur da quèl fàls»

«E alura Francesca da Rimini? Èla mia stada travolta da l’amùr?»

«Eh caru al mé om, l’era na gugèta ch’l’ha sbaglià so tot orcu can tri leur e an fasàn e an galinàs sbudlà»

«Alura Gunisèl e toti quej dla mé schola i ha sbaglià tot?»

«Difati at par chi sia cun te adès? I è quasi toti futu a l’infèran!»

«A preghi par la lur anima! Ch’is posa salvà…»

«Maestar, a t’m’è iluminà, al mé cor al strbàt cunpagn quel ad na ponga in an latùn!»

Urmai l’era mesanot e la luna la par an parol fat ad rame me a ghèvi na son da panic, ma ho ciapà an spaghèt
da panic, da famla tota in dli mudandini parché ho vest na mocia d’animi, da fanigutùn ch’im curèva adòs, a
ghèvi paura ch’im burès in dal cul. I fanigutùn im parèva quej da Tebe chi curèva quand i fava i orgi dal diu
dal vìn. I animi purganti i era custreti a cridà malament di esempi cuntrari al lur cunportamènt: Maria e Giuliu
Cesar che a fa li lur robi i era svelt cme di polach! Dopu l’abat ad San Zenun ch’l’era an gran pigurùn al s’ha
insgnà la via giosta! Alè andèm!

30
Cant Dasnövèsim

Al cànt as vèrš cun l’insōni da Dante: na bèla strupùna da sirèna ch’la sèrca da culgās cun Dante par fagh
dašmangà d’andà insö e pō dopu as ved cun papa Adrianu e i avàr chi è toti schisà in tèra.

In dl’ultma ura dla not quand i strios geumànt i serca li lur figuri in dal cièl am sun insugnà na dona intartajùna,
sguersa, ch’landàva da sghilènbar, sòpa, saiupàda, simantàda in pànsa e in schena, fata a la ravajùna, cun li
so manìni ranpugnènti e smorta cunpàgn d’an cadàvar mort e stramòrt. Che schìf! Al mé cor al strabatèva
cunpàgn quel d’na ponga in an latùn par la paura!

Però intànt ch’a vardàvi sta disgrasia, la dona la tàca tot in an mumènt na trasfurmasiùn e la dvènta na bèla
stropa cun du titùni chi parèva du mlùn madur e an cul ch’a parèva an mapamond!

«Me a sun la sirena e cun la mé belèsa a striosi pran luntèra i maréttum e ho purtà via Ulisse dal so vias e
quel ch’am sculta ama lasa pran ciari volti! Dopu esar stà cun me Ulisse l’è andà via ch’l’era gob e tot a forsa
da daragh dentar cunpagn d’an negar!». Av cunfèsi ch’a sera dré pansaragh a sura anca me e a dgèva, «senpar
doni e mai muièr! Alè adòs!», ma tot in an mument a rìva na brava parsuna, na rasdura, na dona unèsta, na
maresiàla, ch’la crida, «Vergeli! Iutam! Dam na man!»

Vergeli al cor, al ciapa la sirena par an bras e a cla baiadera-le agh tira via i vastì, tot in an mument as ved
cum’l’era in vrità! Cun la pansa spusenta!

Am desdi, subèt e Vergeli am crida adré, «At ho bèla ciamà tri volti e l’è ura da partì! Invìat via! Dai so!
Dasmèssiat!Dante!» A senti che na vus l’am dìs che gnuàntar sem in dla quinta curnìs. L’è l’angil dla Presia
che cun li so peni da cignu l’ha sfiurà la mé frunt.

«Me a sun incora turbà maestar par l’insoni ch’ho fat», «At t’è vest la striosa ch’la rapresenta i tri pca ad
prema: besi, magnà e lusuria. Ma adès s’andem inso at gh’è gnìnt da spaurarat parché te uramai at cnosi al
to master!»

Adès agh era na mocia da spirit schisà in tèra chi cantàva, «La mé anima la s’è mardidàda cun la tèra». Me a
dgdèva a Vergeli, «Maestar a vudrès bablà an puctìn cun cal spirit schisà in tèra che davsìn!», «As pol fa», al
m’ha det al mé maestar.

«A sun stà papa», al m’ha det l’om schisà; ho senpar mirà in elt ma l’ambisiùn l’am da mia quel ch’al cor al
vol in vrità». «Cus’èt fat da sbaglià?», «Eh caru al mé Dante, prema da pantìram a sun sta propia n’avarùn,
n’Arpagùn da panic!Pioc e spilòrch!»

Adrianu, ciuè l’ex-papa, al sera dopu acòrt che par parlà cun lo ho du snuciàram davsìn a lo. «Drésat so, veh!»,
al m’ha dèt, «an papa in dal mond di animi l’è ugual a toti chiàtar cm’al dìs anca Giso…». Infàti a m’arcòrdi
che di prèt fals i ghèva dmandà a Giso se na vedva ch’l’èva maridà set maré in veta l’as sarès purtàta toti e
set in cièl! E lo l’ha rispost che in ciel nisun as marida po! Toti i dvènta cme i angil!

«Gh’ontia da prigà par te?», agh ho dmandà.

«Agh ho na nvuda ch’l’as ciàma Alagia, na brava pudlèta ch’la priga par me e la dìs toti i de la mesa par me.
Te tsé a post adès! At gh’è da fa gnìnt par me. Vo inso ! Vo-lo !

Sunt armàs an puctìn delus ma dopu la m’è pasada.

31
Cant Vintèsim

As fō di esenpi da bèli rōbi cuntra l’avarèsia. Ügu Capèt al parla dla sö dinastia buriùsa ē marsa. Pō agh è an
bröt taramòt ch’al dō an bröt stusùn.

«A maladèsi l’ingurdigia, l’avarèsia, la vōja da esar pösé chē töti chiàtar, chē par mē l’è na maladèta lùa ch’la
fō, “uhhhhhh”, cla fiöla d’an luf-lē, la magnarès i püdlēt mērd ē pō anca li scarpi da Pilatu! Ō cièl fō vēgnar
üno ch’agh daga na bèla psada in dal cül!», am sēra dré sfugà cuntra li brütüri dal mōnd d’incö ē d’na volta.

«A spèri ch’a vēgna al vēltrùn! Al cagnàs musgadùr ch’as farò giüstisia ad töti chi lasarùn mars d’adès!», mē
adgéva incašà nēgar!

Töt in an mument a senti cantà n’anima ch’l’as cunta di esenpi da virtü bèli, rōbi bèn fati, l’esaltasiun dla
puvertà. I esenpi in questiùn i era tri:

Ünu)-la puvertà dla Madōna, tant chē la gent la dìs senpar, “ō la Madòna!”, ch’l’ha parturì Gisö in na capanèta
bröta e scüra…

Dü)-al disprès di besi dal consul rumàn Fabrisiu Lisciniu ch’l’ha preferì da invcià da puvrèt! Eh ben! I dìs chi
invcès matès!

Tri)- la buntà dal vèscuv San Nicola chē gnü a saver ch’agh era tri püteli ch’li risciàva da fnì in an bröt gìr al
gh’ha regalà sensa dì gnìnt a nisùn na bèla börga da besi, acsé li a podü dvantà dli bravi rasduri, angil dla cà.

«Chi set te ch’at cunti cli sturiàsi chē?»

«A sun Ügu Ciapèt, al fundadùr dla mala pianta di Rē da Fransa!»

«Ah bèn! Viva la Fransa!Viva la Spàgna! Basta ch’as magna!»

«Cuntinua pör a cuntàs quēlòt caru al mé Ügu!», al mé cör al strabatèva cunpagn quèl ad na pōnga in an
latùn a vedar stu rē…

«A sèra fiöl d’an bchèr da Parigi ch’al fava sö la caran pran bèn, ma am piasèva mia al laùr da mé padar! Orcu
can tri lēur ē an fasàn! Ē acsé sunt dvantà al Rē da Fransa!»

«Orcu cagnàs! Da li stèli a li stàli!»

«Töti i rē da Fransa in s’è cunpurtà brisa bèn! L’ültum pò l’ha fat töt al pēs ch’as pudèva fa: as ciàma Flēp al
Bèl ē al dmandarò i sö scagnòs a dagh an sciafùn in ghēgna al Pāpa Bunifàs Utàf. Gisö al sarò masà dü vōlti in
dla parsùna dal Pāpa. Flēp al Bèl pō' dopu sōquant tēnp al farò cascà in mērda anca l'ùrdan di Tēmplàr par
ciüciagh via töti i bēsi… »

«Flēp al ghèva na fām ch'l'arēs magnà li scarpi da Pilātu ē pō anca dü u trì püdlēt mērd!», agh ho dēt in vèrta
cēra.

«I èrbi catìvi pürtròp l’in mör mia», al m’ha rispōst Ciapèt.

«At vidré Ciapèt chē i grōp i s’ardüsès al pètan!», agh ho dèt ē dopu agh ho dmandà, «Scultam, Ciapet, cusa
fèv chē dēntar la nōt, ad sicür an balé mia, neh?»

«A cantèm di ēsenpi d’avarèsia pünìda!»

«Eh a pagà ē murì agh è sēnpar tēnp!», agh ho rispòst.

32
«Dai cuntas di sti avarùn!Sti ingurdùn chē gnànca töt l’ōr ē l’argēnt dal mōnd agh pudèva bastà!», ho continuà
a dīr.

«In mes a i ingùrd a catèm Pigmaliùn ch’l’ha masà sö cügnà Sicheu par i besi, Mida chē töt quel ch’al tucàva
al dvantàva ōr! Acan ch’l’eva ciavà i besi dal bütìn da Gerico, Safira ē sö maré; Eliodor masà da li psàdi d’an
cavàl ē pō dopu Polinestur; a la fìn ad töti Crassu: in dla sö böca igh ha mès dl’ōr füs! Ē töti igh crida a dré
dgénd, “Crassu dì ben chē saur, chē göst al gh’ha l’ōr?»

Töt in an mumènt a dō sö an gran taramòt!

«Maēstar cus’è stà? Am l’a sun fata a dìla neta ē scèta töta in dli müdandi!», agh ho dmandà al mé maestar.

«Dopu at a spiegarò!», al m’ha rispōst.

«Agh ho paüra maestar! Quand vün l’è sfortünà agh piöv in sal cül anca quand l’è sintà!», ho dèt simantà in
pansa ē in schèna.

«Tirèm inàns Dante!», al m’ha dēt Vērgēli.

33
Cant Vintünèsim

Chē ‘s bābla da Stasiu, n’anima prunta da spicà al vul in Paradìs!

A sera simantà in pansa ē in schēna dal pansēr dal taramōt! Parchè acsé? Cus’era sücès? An cert punt a
cunparès an spirit ch’al dìs, «Diu av banadèsa! Chi siv vö?»

«Mē a sun üno ch’al pöl mia andà fin in fōnd in Paradìs, ma cal-chē ch’as ciama Dante al gh’ha na misiùn da
purtar a la sö fin, d’arivà in caran ē ōs infìn a tucà la barba bianca da Diu!», al gh’ha dèt net ē scièt Vērgēli.

«Tiras via an früschìn da n’ōc, ch’a sēm dimōndi saiupà dal döbi in sal parché agh è sta an taramōt, cun di
stusùn da panic!», al gh’ha dmandà Vērgēli.

«La muntagnùna dal Pürgatōri l’an sübès mia li perturbasiùn dla tēra: an piöf mia, an dō sō brisa gnanca la
gràndan, ma quand n’anima l’è prunta d’andà insö alùra sēē! As sēnt cal stusùn-chē!»

«Adès at gh’è da diras chi tē at tsé! Chi sēt tē?», al gh’ha dēt Vērgēli in vèrta céra.

«Mē ho visü quand l’inpēradùr Titu l’ha dasfàt Gerusalèm ē a sun stà famùs cmē pueta, ma an ghèvi mia la
fed, a sun stà ciamà a Rōma par la belesa di mē vērs; töti im cnōs in dal mōnd cun al nōm da Stasiu. Ho cantà
la storia da Tēbe ma ho mia fnì quēla d’Achille! Al mé pöse grand incentìf a scrivar l’è stà l’Eneide, quand mē
alsèva chi bej vērs-lē, al mē cör al strabateva cunpagn quel ad na pōnga in an latùn! Am dispiàs da mia esar
visü ai tenp da Vērgēli, a sarēs dispōst a stà chē n’atar an par cnōsal!»

«Diu Bēl! Tāsi Dante», al m’ha vardà mal Vērgēli, «Stà mia dìgal!»

«Stasiu varda chē cal-chē, ch’at gh’è davanti a tē l’è Vērgēli, al gran pueta!», agh ho dēt in verta cera.

«Diu at banadesa! Agh ho li pütini ai ōc! Lasa ch’at brasa! Tsē la mē lüs!», l’è salta sö a dì Stasiu!

«Stō fērum! Vēh püdlet! A sēm dü spirit! Cusa vöt brasà l’aria ō pösia al föm?», al gh’ha dēt al mē maestar.

«Vērgēli sunt acsé cumòs ch’a magnarēs an püdlet mērd!», l’Ha esclamà Stasiùn cun li pütini ai ōc!

34
Cant Vintidüesim

Al cant vintiduesum l’è an vias in dal tenp; tanti i dis che al tenp al n’esest brisa! Ma me quand l’è sira vers
set uri am pias magnà; s’al tenp agh fos mia cuma i dìs i studius, alura adiu batèl! Che as celebra Vergeli e l’è
l’età dla latinità.

Me Vergeli e Stasiu andem in sla scalera dla sesta curnìs dopu che l’Angilùn dal Paradìs al m’ha cancelà la
quinta “P” dal pcà!

«Caru al me Stasiu, al me culèga Juvenal, n’atar puetùn ch’al vif che in dal Limbo in dua agh è i putin mort,
al m’ha parlà dl’amisrasiùn toa par l’Eneida e par me»

«Eh, se, a t’ho senpar vru ben caru al mé om», al gh’ha det Stasiùn.

«Alura dim ben Stasiun», l’ha esurdì Vergeli in verta cera, «cum’èla pusibila che tsé fnì in mès a chi lasarùn-
le di avar, cm’èla stada pusibila che propia te Stasiùn tsé fnìin mès a i avarùn?»

«Mia n’avar a sun sta! In dla mé veta ho spandu tot quel ch’a pudeva!»

«Potost che roba vansa crepa pansa!»

«La pepa dal magnàn che sturiàsa!»

«An pas dla to Eneida l’è sta quel ch’al m’ha cunvint dal mé erur! Quand a t’è scret “brota fam da l’or varda
cme t’ardusesi la gent, Diu Bel!»

«Ontia propia scret acsé?»

«Cuma et fat a dvantà cristiàn par esar acetà in Purgatòri? »

«Eh! L’è mej nasar fortunà che siur!»

«Ah dabùn, cuntam dai!»

«Tsé stà propia te a iluminàram: t’è fat cunpagn quel che caminnad ad not in dal scur al porta na lus in sla
schena ch’la fo lusur a quej dadré! Ma la luses mia al propi santer! L’è sta quand a t’è scret ch’al secul d’inco
as rinòva, ch’a turna la giustèsia e la prema età dl’om. Acsé grasie a te a sun dvantà cristiàn!»

«Ma boja d’an mond ladar parché sta bèla fortuna l’è mia tucada propia a me?»

«Eh la fortuna l’è fata a caoc e l’as pianta in dal cul a chi la vol le!»

«Al pes al vo in di bartavej sbus!»

«Quand Dumisian l’inperadur l’ha tacà a perseguità i prem cristian me am sera fat batsà ma par la paura am
sun lugà. Quatarsent an a sun stà che in dla curnìs di fanigotùn par avé lugà la mé fed»

«Ghèt nutèsi da Terensiu, Ceciliu, Pelautu e Varùn?»

«I è toti cun me in dal limbo. Stem insiem cun Euripide, Antinfùnt, Simònid,Agatùn e po anca quej ch’a t’è
scret: ciuè Antiguna, Deifila, Argìa tresta e trida. Dopu agh è anca Isìfila, Mantu,Teti e Deidamia. A balèm e
cantèm de e not!»

«Ostrega che fat!»

Po sem rivà inpèt a n’erbul in mes a an santèr cun di pom profumà. Da li roci a gnèva fora dla bèla aqua e na
lus dai fruscùn la cridàva: «A t’an magnaré mia!»

35
Po a s’è santu li stori da tanta brava gent ch’la fat ad men da tanti richèsi e bèli robi, bun magnà: Maria sansa
vìn, li doni rumani queli bravi ch’i bèva sul aqua, Daniele ch’al dipresava al magnà di siurùn, al Batsista al
magnava gnìnt in dal desert! Al sparàva i bèsi!

«Al giuran d’inco a sto ben chi magna poch e mal, al l’ha dìs anca i dutùr!»

«Sté alegar!», agh ho dèt in vèrta cera.

36
Cant Vintitriesim

Che as babla dl’erbul celest e dal fat che i gulus i è magar magar! I è d’na magresa da faar ingosa!Lsì ben la
storia! Agh è anca Forese, l’amigh da Dante!

Intant che a sera dre vardà al maestud erbul verd cme a fo al casadur cun i uslìn, «sta mia firmarat Dante!»al
m’ha cridà a dré Vergeli. Po dopu as sent na nenia, «i è li cansun dli animi purganti», al m’ha spiegà Vergeli.

Cm’al viasadur quand l’incuntra an qualchidun al la varda in ghegna ma al n’as firma brisa, acsé chi animi
smorti e smagridi li s’ha vardà in dla ghignuna ma i ha cuntinuà a andà inso e a pregà.I ghèva i oc infusà, la
facia smorta, slangurida e acsé smagrida e saiupàda chi s’asmejava a i os ch’i ghèva sota!

Acsé i era ardòt i Ebrei quand i èva pers al ream da Gerusalèm! Orcu can tri leuràsi e an fasanun smagrì!I- era
mes pes che Erisittùn ch’al s’è magnà da par lo par la fam!I ghèva dli ghignuni sghilenbri fati a la ravajuna, as
pudèva lesar ben la parola “OMO”, li du “o” in di orbiti quasi vodi, la EMME in dal nas sbusent priv quasi dla
caran!

Me a sera dabun surpres parché an capeva mia cm’an parfom da fruta fresca e an rumur d’aqua fresca da
cascada i pudes trasfurmà in scheletrùn i pcadùr cun toti i usdùn fora; un di spirit l’era dre fisaram e datu
ch’al m’ha cnosu, l’am ciamava emusiunà cun al cor ch’agh strabatèva cunpàgn quèl d’na ponga in an latùn,
«Dante!Dante! Ve che! Veh!»

«Chi set te magrùn?», agh ho det in verta cera, «me a sun Forese Donati», al m’ha rispost, «sta mia pondatr
da ment sa sun magar cme n’os d’an mort, ma dìm potost chi el quel ch’at cunpagna?»

«Am dispias trop da vedat acsé saiupà e cot dur e vudrès savé la ragiun dla to magresa !»

«Diu al met dentar in dl’aqua ch’at vedi e dl’erbul verd la so putensa ch’l’as fa smagrì cme chiàtar spirit chi
ghèva la gula ch’la sudàva cme quèla d’an can cun la fam. A paghèm al fio cun la fam e la se causada dai frot
e da l’aqua curenta. Sema cucià vers l’erbul verd e la cascadìna par al stes desideri ch’a cuciava Giso Crest in
sal Golguta ciuè s’l’es podu as sarès smartlà an dì cun li so man potost che esar inciudà a la crus! Sta mia
redar, Dante, ch’a busogna fa na buna ghegna par an sog cativ. Giso l’ha ciamà al Padar sou cun gost e desideri
quand i gh’ha piantà i ciò in dli man e l’ha det, “Padar, parché t’ha m’è bandunà? Diu Bèl…?”»

«Potost cum’èla che tsé bèla che inso Forese ch’a n’è gnanca pasà sinch an da la to mort e t’at tsé pantì sul
na brisa prema da murì?»

«Eh agh ho da ringrasià mé mujer Nella e li so preghieri cl m’ha scurtà la permanensa in Purgatòri!»

«Santa dona!», agh ho det.

«A Firense agh è men bravi doni ch’in Barbagia in dua agh è dli sumiuni cli gira nudi e crudi e li fo di vers da
gurèla! A Firense i è toti le cli gira cun li tituni fora, dli gugeti ch’it tira dentar in dal mal! Ah li fioli da Maria i
è li premi a dala via! Che spurcaciamènt! Se cli sfaciàdi-le li savès quel ch’agh speta li sarès bela dré cridà e
sigà…Ma te Dante parché tsé che?»

«A ghevi da purificaram e l’ho fat trafsand l?nferan cun Vergeli sota i urdan da Beatrice! Adès a sun in dal
mès parché sun dré trafsà al Purgatòri e a rivarò fin in Paradìs! Al munt l’ha tremà destipoch par l’anima che
davsin a gnuantar parché l’ha fnì la so purificasiùn!»

«Vo bèn!»

37
Cant Vintiquatrésim

L’è al second cant in dua as babla cun Forese ch’al porta in dal cor la so testimuniansa, la so visiun da Firense
in dli scrituri e in dla veta puletica

Serum dré caminà cun al mé amigh Forese.

«To surèla Piccarda che fìn ala fat?»

«L’è bèla in Paradìs!»

«Che bèl fat!»

«In mès a chi gulusùn-che chi gh’è? Dìm bèn!»

«Bonagiunta da Loca, Simùn prema ch’al dvantès Papa Martìn Quàrt!»

«Vo avanti Diu Bèl!»

«Ubaldìn, gran siurùn, Bunifàs Fiesch, al marchés da… am ricordi po…toti famej da gran ingurdùn!»

«Bonagiunta cusa gh’èt?»

«In dla mé Loca l’è nada na putina(la Gentoca) ch’la ta spitarò quand at tsaré in esiliu!»

«Quand as vidrem incora Dante?»

«Furès !Dunchina… quand a sarò mort !»

«Al respunsabil da sta tragedia a Firense al sarò prest tirà dentar l’infèran! An cavàl al la purtarò dret in dli
budeli dal diaul pasand par la boca!»

«Chi èl chi-lo?»

«L’è Curs Dunà mé fradèl ch’al murirà sfigurà!»

«Agh ho d’andà adès! Arvedas Dante!»

Dopu ho vest n’erbul bèlisim cun di bej pom ch’i dìs che cla pianta-le la deriva da quèla da Era in dl’Eden. Na
vus ch’la pol esar angelica la bablava da parsuni punidi par la gula; poa s discureva di Centauri inbariagòs e
suldà parà via da Gedeùn parché i era cot d’alcul infìn da esar prìv!

«Cusa sìv dré pondar da ment?»

La vus l’era quèla d’nangilùn acsé ros ch’l’an sera brisa bùn da vardaral in ghegna.

L’angilùn al m’ha tirà via la sesta “P” dal pcà!

38
Cant Vintisinchèsim

Chē as parla ad rōbi teulōgichi, che fāt! Dl’anima, dl’immurtalità ē dal cōrp! Rōbi gnōsi! Ciösi! Stē mia lugārav
ō mulà al bartavèI ē mia banbàni!

A ghèvi an döbi ē am santèvi cunpàgn al piculìn ad la cicògna chē indecìs al sō mia sa lasar al nid ē al vö avanti
ē indré sbatènd i ali, ē Vērgēli al m’ha dēt in vērta cēra, «Cusa ghèt fiulìn, dim bèn!»

«Maestar cm’èla pusibila chē i animi di gulüs li dvénta magri? L’in gh’ha mia la necesità da magnà, i è bèla
mōrti, an capèsi mia!»

«Al cnòsat mia al mitu da Mēlēagru?», al m’ha dēt cun la sö ghignuna da prufesùr sgagnadùr.

«Ē chi èl Meleagru?»

«L’era ünu chē par decisiùn dli divinità al pudèva vivar fin a quand an tōc ad lēgn ligà a lö an brüsava mia in
dal fög. Sö madar par prutesiùn al l’eva lugà cal tōc ad lēgn maladet-lē!»

«Wella chē striōsamènt! Ē pö dōpu cmē l’è fnìda?»

«Eh, caru al mé Dante, chē agh è inmès anca l’amùr!», al m’ha dēt al mé maestar in verta cera!

«Eh sēnpar döni ē mai mujer!», agh ho dēt mē

«At gh’è da savé chē i grōp is arduses al pètan! Meleagru l’era andà a casàr al cinghial cun i sö fradej ē dōpu
l’ha vēst ch’a partecipava anca la bèla Atalanta ch’l’era na strōpa da panic! Ē li-lö ch’era quasi cascà in fastidi
da l’amur ad dla dōna, al gh’ha regalà la testa dal cinghiàl!»

«Eh! Quand an pìr l’è madür al cröda da par lö!», agh ho dēt.

«Ē pr avegh regalà la testa dal cinghiàl i sö fradej i s’è incasà a mōrt! Ē li-lö i ha cupà malamènt!» al m’ha
rispòst.

«Ēh… agh è rimedi a töt ad förvìa ad l’ōs dal cōl!» agh ho dēt in vērta cēra!

«Sö madar alura l’ha tirà föra al lēgn ch’eva lugà ē l’ha brüsà ē Meleagru töt in an mumènt l’è fnì in senar!»
al m’ha dēt al mé maestar.

«Ē stu fat cusa c’entral cun la dmànda maestar?», agh ho dmandà ē lö a mē, «ēh… a vrēvi insgnàarat al
misteru dla vēta ē dla mōrt, töta la vēta l’è an föm, na rōba fōsca, an riflès cunpàgn quēl c’as vēd in dal spēch…
eh…ma agh è al mé culèga Stàsiu ch’at cuntarà ben cuma al fat al prucèd…Daimō Stasiu! Ch’al ténp al pàsa ē
la candèla la brüsa, cunta quel anca tē!»

«Lasa sta al can ch’a dōrum! Vērgēli, ma vēst ch’a sun stà tirà in bal, adès a büsōgna chē fnēsa al discùrs, ōrcu
can tri lēur ē an fasàn!», l’ha dēt Stasiu in vērta cēra cun töt al cör, «quand al sanguf dal masc chē töti i cnōs
da rōs al dvènta bianch, as rafìna, al dvēnta ciös, dōpu al fnès in dla bèla rubina dla dōna, chē na börga ad
gēnt la völ fnì lē dentar da chē mōnd ē mōnd; dōpu sōquant tēnp as furma an püdletùn in dla pansa dla
māma»

«Veh Stasiu, sta mia töla da Adamu, Eva ē dal pōm, neh? Cürta l’è bèla ē lunga la stöfa», al gh’ha dēt Vērgēli
cun na scröfna catìva, «Sē, adès a rìvi caru al mē ōm», al gh’ha rispōst Stasiùn cun na röfa da panic, «al püdlēt
al pāsa töt i stàdi dla vēta da vēgētal a nimal infìn chē Diuu agh sōpia dēntar l’anima imurtàla ē lē agh manca
gnanca al lat ad galìna! Al laùr l’è cunplèt! Ōrcu cagnàs!», «Sul süga ē aqua bagna, Diu al ia fō ē ‘l ia cunpàgna»,
Vērgēli al gh’ha suntà cla frase-chē ch’la fō vēgnar i òc sburì, «Lasam fnì Vērgēli», l’ha dēt al pueta Stasiu.

«Varda, caru al mē Dante, cm’al calùr dal sul al dvènta vìn, li rōbi spirituali i è sēnpar miscìadi a queli materiali
in dal nōstar univērs. Quand dōpu li tri vēci li taja al fìl, l’anima la vō in dla diresiùn cumandàda ciuè vers
39
l’Infèran ō al Pürgatòri ō al Paradìs», al gh’ha suntà Stasiu, «pèna rivada l’anima la sbröfa föra al cōrp astral
ē cal cōrp-chē al gh’ha töti li capacità da quēl vèr!»

«Chē sbrōdga! An gh’ho capì dēntar gnìnt», l’ha dēt Vērgēli, «Par fōrsa at ts’è an tastùn», al gh’ha rispōst a
dré Stasiu, «Vēh! At daghi na sbaràda in na schìnca!», al gh’ha dēt Vērgēli.

Uramai a sērum rivà a l’ültim tribülēri ē n’atra preōcupasiùn la s’inturtiàva in di nōstar panser . Chē in dla
sētima curnìs al custun dal munt al brüsàva ē par mia ciapàral a ghèvum da sta in sla curnìs esterna ē mē a
ghèvi paüra dal fög ē da blisgà sö! A ghèva paüra da tirar i sghirlèt! Acsé prēst pö!

40
Cant Vintisièsim

A sēm incōra in dla sētima cürnìs: a s’incuntra li dö schieri di lüsüriüs, ciüè i gugēt pōrch ch’ēm incuntrà anca
in dl’infèran! Incuntrēm Guidu Guinizēl ē Arnault Daniēl ch’i fō anca rima insiēm! L’è al dōpmēšdē da martide
dudas dl’avrēl dal mēlaētri vērs quatr’uri!

Da na banda a stavi atēnti da mia blišgà šō, da cl’atra da mia šbrüsarm al gnau ē li müdandini par al fög ch’al
cusina i lüsüriüs. La mé ōnbra in sal fög a li a fava dvantà pösé rōs. I animi ch’i s’nacòrs is davšinava a mē
sēnsa saltà föra da li fiamēlini ch’igh šbrüsava al cül!

Üna la m’admànda, “parché at fē incōra l’ōra cunpagn di vif? Agh ho na sē ē na fam da savēral ch’a magnarēs
an püdlēt mērd! Am pülirēs al cül cun n’urtiga s’a t’am spieghi bēn!

“Sēēē! A pensi ch’at magnarēsi anca li scarpi ad Pilatu!”, a sēra drē rispòndagh ma n’atar grupùn da pacdur
l’è rivà ad füghèsa! Cadaün gröp al bašava in bōca cal spirit ch’al ghèva davanti cmē li fō li furmighi quand li
šdavšinava.

La börga da gēnt rivada dōpu la crida “Sōdma ē Gmōra!” ē la prēma, “Pasife la vō dentar in dla vaca ad lēgn
ē la ciama al tōr!”

Dopu is divid ē is luntaa ē i turna a li nurmali brušadüri. La prēma börga l’am vēgn incuntar. “Parché sücēd an
fat acsé, spieghēm bēn!”. “An gröp da pcadur I è stà cülatun in dla vēta ē i crida “Sōdma”, al m’ha spiegà bēn
n’anima. “Invēci al pcà dal mé gröp l’è ch’agh piasēva dimōndi la pasarlina! Ma datu ch’i s’è cunpurtà da
nimai i crida, “Pasifé!” na gugèta ch’la fava finta da ēsar na bēstia par la sö lüsuria!

“Chi sēt tē?”, “Mē am ciami Guidu Guinisēl Diu Bēl!”, “am vé li pütini ai ōc Guidu, tē tsé al mé maēstar
puētic!”, a gh’ho dēt in verta cera a Guidu.

“Santa Madōna! Ma parché at sighi?”, al m’ha dēt Guinisèl, “l’è par li tö puesii chi farò dvantà ōr l’ingiōstar
chi è sta drupà par scrivar!” e lö a mē, “varda ch’agh è an pueta frances pösé gajard da töti”, “la pēpa dal
Magnan, ma chi èl?”.

Al spirit al vé föra dal fög ē al dis da esar Arnault Daniēl ch’al siga, as cunpatès da esar sta mal mat in giuventü
ma ch’al sa bēn chē chi invcès matès!

“Arcōrdat da mē!”, l’ha dēt Arnault Daniēl ē pö l’è turnà in dal fög!

“Cus’al fat Arnauldìn ad bēl?” a Vērgēli.

“Agh piasēva al cül ē al l’ha vandü cun göst tanti vōlti!”

41
Cant Vintisetèsim

Chē as pāsa al mör ad fög ē as vō vērs al Paradìs Tērēstre chē qualchidün al la ciama l’Eden

Quand al sul al tramunta e i asan i punta töt in an mumènt a cunparès l’angilùn dla castità.

«An pudì mia andà inans, diàvul càn, s’an pasé mia par al fög dla sētima curnìs scultand al cant ad dl’angil
ch’al sa spèta da clatra banda!» al s’ha dēt cun la sö vus ad lüs.

«A m’è carpà li müdandini sul a sēntar cal fat chē! Agh èvi paüra chē cal fög pürgaturialàs-chē am pudèsa
brustulì al cül, li müdandi ē la patajùna!»

«Al fög al pöl gnint»,al m’ha dēt Vērgēli, «A t’ho bèla purtà in salv in sla gròpa d’an dragùn, al sarpantùn
Geriùn! Cusa vöt da pö?»

«Pröva a bütaragh dēntar an tōc dal tö vastì!», al m’ha ribadì al mé maēstar

«At discòri bēn tē ch’at tsé an spirit ē chē a dìla neta e sceta tsé mia né caran né ōs ma tsé smōrt cunpagn
d’an fantasma!»

«Beatrice, Dante meu, la t’aspèta d’ad lö da cla mürajòla-chē!»

A cal nōm-lē a ghì da savé ch’ho fat i ōc gatüs cmē Piramu cun Tisbē, ho alvà la grēsta ē am sun mès d’inpègn
a trafsà!

«Sö dai vé, Dantē adès a vaghi mē par prēm ē dōpu vé anca tē Stasiùn!» al m’adgèva Vērgēli cuntent cm’an
püdlet!»

Vardé ch’al calur l’era acsé elt chē am sarès bütà in dal vēdar füs par infrēscaram an puctìn!

«Tè dür, pēnsa a Bēatrìs!», al gh’adgèva Vērgēli ē na vus angelica l’as güidàva in diresiùn dal Paradìs Terèstre.

Agh era na scàla ēlta ē in tri a sēm salì. Ēm sarnì an gradìn cadaün par punsà parchè l’era nōt ē scür ē quand
as vēd gnìnt a n’as pöl fa gnanca gnìnt in Pürgatòri!

A sērum cmē i pastùr chi dōrum cun li pèguri ē mē a vdèva in cièl dli bèli stèli lüsēnti. Pö am sun indurmansà.
Dli vōlti, mia sēnpar l’insòni l’anticipa li vrità dal mōnd.

In dl’insòni ho vēst na bèla pütlasa cla cantàva in an bèl prà vērd. A sarès la Lia ch’as fo na ghirlanda da fiur
intant chē la Rachèla l’agh varda i bēj ōc!

«Dēsdat Dantē, dasmömiat! L’è matìna ē prēst at gh’arè quèl chē töti i sērca!»

«Ciuè na tupìna?», ho dèt mé pansand a Bēatrìs ē m’era gnü n’energia ch’arès magnà an püdlēt mērd ē al mé
cör al strabatèva cmē quèl d’na ponga in an latùn!

«Adès ch’a sēm insö, Dantē caru, at dìghi ch’a t’è visità l’infèran ē al Pürgatòri ē urmai tsé rivà a an pùnt ch’at
pö fa sēnsa ad mē. Adès at pö andà in dal bèl giardìn lēbar sēnsa na güida fēsa! Urmai la tö vuluntà la vö vērs
al bèn! Tsé la güida da tē stès! Cungratulasiùn!Diu Bèl!»

Vērgēli am dgèva cli bèli rōbi lē cun li putini ai ōc, ē anca mē a ghèvi na ghēgna urguliusa ē cumòsa…

42
Cant Vintotèsim

Dante al vō avanti in dal Paradìs Terèstre e al fō di bej incùntar, ciuè na bèla strōpa ch’l’as ciàma Metelda!

Ho süperà al cunfìn dal Paradìs in Tèra e sun entrà in na furesta elta e rigugliusa ch’la fàva vegnar scür anca
se föra agh era ciàr; agh era n’aria parfümàda, a sa stàva bèn dimōndi. As santèva cantà i uslìn cme a sücèd
in dla mé Rumagna quand a tìra al siròch!

Ho vest an bèl rìvul d’aqua ma acsé ciàra e pülìda che l’aqua pösé pülida dla tèra la pudèva parer quèla dla
biulōgica dal cèsu.

Dopu dadlò da la fiöma ho vest saltà föra na dōna ch’la cantàva e la tulèva sö di fiùr! «Davsìnat pütèla!Veh!
T’am pàri Pruserpìna quand Ade al rìva cun la sö caròsa e al la ciàpa par minàrla in dl’infèran!»

La dòna l’as gìra vers me cun la grasia d’na balerìna e l’as davsìna. La ghèva di ōc acsé lüsènt ch’am parèva da
esar bèla in Paradìs: an lüsùr ch’al m’infantasmàva la mènt! L’era quèla che dōpu arès cnōsü cme la Matèlda!

«Ch’agh gnès sent mèla cancar a cal rivul da cal fiöm-che ch’a pudrès saltagh adòs a cla bèla strupùna ch’agh
hō dinàns!»

Cla fiöma che l’ho udiàda pösé che Leandru l’ha udià al mar ch’al separàva li-lö da la sö bèl strupùna ciamada
Eru!» A ghì da savé che a Leandru agh piaséva na sacerdotèsa dla dea Venere. Datu che l’era acsé gajard e
che an pel da tupìna al tira pösé che quel d’an car ad bö, al trafsàva töti li nōt al stret ad l’Elespùnt nudand
cun dli brasàdi da tōr.

«Dōna, l’aria e al vent incuntrà in cal Paradìs che èli rōbi vèri o finti?»

«Diu l’ha creà l’ōm e la dōna par al bèn e al gh’ha regalà cal giardìn che cme na prigiùn dal bèn etèran!»

«Alùra dopu cus’è sücès ad bröt?»

«Eh l’ōm a mutìf dal sō pcà al gh’è stà dimōndi pōch!»

«Al venticèl ch’a t’è santü l’è mia al vent ma dü sfèri dla tèra e dal prem mòbil chi s’incuntra!»

«La fiöma ch’at vardi che-dinàns l’as divìd in dü curnìn, in dö bandi. Da la banda in dua l’anula la memōria
dal pcà l’as ciàma Lete; da quèla in dua la t’fō arcurdà töt al bèn ch’a t’è fat l’as ciàma Eunōè! S’at bèvi mia la
prema aqua dulsa e gajarda, la secōnda l’an gh’ha mia efèt.»

Cal pècul Paradìs-che, cal Paradìs bōnsai i l’ha descret anca i puet antich: che i ōm i ha cnōsü l’inucènsa in dla
sö eterna primavèra e i ha güstà al nètar divìn…»

Am sun girà vers Vergeli e Stasiùn e ho vest che i era dré redar söta i bafùn parché i era rōbi chi cnuseva
ben…fìn trōp! Eh al Paradìs Pardü!

43
Cant Vintinövèsim

Dante al vēd na prōcisiùn triunfàla

La dōna ch’evi cnōsü in dl’atar cn, l’as ciàma Matēlda. An qualchidün al dìs ch’la sia la Matēlda da Canōsa, di
atar i dìs ch’la sia na söra da claüsüra chē mē evi cnōsü in di mé viàs ma i è töti fantasii, la vrità l’è ch’l’era na
gran bèla strupùna e söra ō mia söra pritùna ō mia pritùna s’an gh’fès mia stà la fiöma adivìdas agh sarès
saltà adòs pran luntèra! Atar chē stìl nöf ē mia nöf: ōm ē dōni i gh’ha da stà insièm, ōrcu can tri lēur ē an
fasàn!

Intànt la Matèlda l’am minàva in dua la fiöma la fasèva na cürva. Ho vēst na lüs ē na bèla müsica l’as difundèva
in dl’aria.

«Ah ch’at gnès an culp, Ēva, mujèr d’Adàm, at tsé stada acsé sbēlfra in dli tö rōbi cun al sarpēnt, chē par culpa
töa a n’ēm pōdü giüstà cli bèli rubìni-chē ch’l’is cata in dal Paradìs Tērēstre!», ho dēt a vüs ēlta!

«Ō Müsi, iütèm, chē la püēsia l’as fō dimōndi dificila, an sō mia s’a gla cavi cun li babli ümani a discòrar ad chi
cuncēt-chē!»

Ho vēst sēt ērbul d’or ma davsinandam ho capì chi ēra sēt candēlabar ē dopu ho santu, «Osanna». Vērgēli al
n’ēva capì gnìnt gnànca lö ē l’era dré smadunà a bōt.

«Varda bèn!», la m’adgèva la Matēldùna ē mē ho vēst di ōm vastì ad biànch chi sēguìva i candēlabar. Am
advsìni a la prōcesiùn pian pianōt cun rispèt. I vō avanti a dü a dü vintiquatar ansianòt vcìn ē vciùn cun an
giliu in tēsta, in dla capunèra, in dla cavèsa.

Dadré i riva quatar bēsti cun di ram vērd par curuna cun siè ali ē pēni pìni d’ōciùn cmē quèli da Argu. L’am
parèva la visiùn dal puēta Ēsēchièl ma in pö agh ēva li pèni cmē quēj dl’Apucalès da Juàn!

In dal mēs ai quatar nimaj agh è an gran car triunfàl a dō rödi, trainà d’an grifùn cun i ali vērs al cièl tantu ēlti
ch’agh la cavàvi mia a vēdar fin in dua li rivàva, al cōrp d’ōr in dla banda ch’l’ēra n’usèl ē bianch ē rōs in dla
banda in dua l’era an leùn.

A risülta chē a n’è mai sücès chē n’impēradùr ruman ō la putēnsa ad Rōma stèsa l’abia maj tribütà n’unur dal
gēnar, acsé gajard a nisùn!

Al car d’al sul al risultarès na rōba da gnint in cunfrunt! Tri dōni li dansa intùran a la röda destra dal car, üna
rōsa cm’al fög, üna vērda cm’an smērald ē üna bianca cmē la nēf chē nisün a l’abia mai pistàda. Üna da chli
dōni chē la güida al cant ē la fō andà a tōnu töti. Quatar atri dōni li dansa inturan a la röda a la man mansìna
ē i è vastidi d’an bēl rōs purpurìn, guidadi da üna ch’la gh’ha tri ōc!

Madōna Santa chē spavènt! Töti cli dōni chē li gh’ha an significà simbōlic ma sul a pansagh a sura am vé al
mal ad tēsta! An mal chē la mētà la basta!

Dōpu a vé na möcia da vēc: ün l’è an dutur, n’ata an cumbatènt, n’atar al gh’ha na spada lüsēnta chē sul a
vēdla am sun spaià! Pö quatar vēch puarèt ē a la fìn ünō da par lö ch’al par al sia indurmansà ma anca dasdà!

Chi ültum sēt vēch chē i vastès cmē i prēm vintiquatar ma i gh’ha la capunsèla cun di fiùr ē dli fiamēlìni al pōst
ad i ōc!

Pö a riva al car! Dinàns a mē! A riva na trunada fōrta ē gajàrda ē töta la prucisiùn l’as firma cha par chi abia
sbaglià quèl!

44
Cant Trēntèsim

Cal cant-chē as pöl intitulà vita növa sēcunda part parché am incùntri incòra cun Bēatricē al mé pardü amur!
Ōrcu can tri lēur ē an fasanùn scüsé s’l’è pōch!

As fērma la prucisiùn di sèt candēlàbar ē di 24 ansiàn saiupà mars! I ghèva la pèl cla parèva carta vēdràda!
Ün di vēc al canta, «Vē via mujēr dal Libanu!» ē invēci i angilun i crida, «Banadèt chi vé!» ē pō dōpu, «Büté
sö i gigli a la gajardùna!» ē mē Cuma al sōlit an gh’ho capì dēntar gnìnt in cla fēnumēnulugia chē! Ma a an
cērt punt a cunparès in na nìvula da fiùr cun an vastì rōs ē an mantèl vērd na dōna ch’l’a m’èva scardinà i os
da la caran, töt in an mumènt alüra na trēmaria la m’ha ciapà xh’a südàva anca li ciapi dal cül! Al mé cör al
strabatèva cunpagn quēl ad na pōnga in an latùn! L’ēra Bēatrìs al mé pardù amùr!

Am giràvi cm’an püdlēt smarì, «Vērgēli, iötam tē, am sēnti adòs i sintum dl’amùr! Agh ho na trēmaria chē töt
in an mumēnt a pēnsi ch’a pudrēs famla töta adòs, a stàgh dimòndi mal! Ciama al dutùr ō pösia al büsèr!»

Ma Vērgēli al gh’ēra pö ē mē a sigàvi cm’an püdlēt parché a savèvi in cör mēu chē mē ēvi pērs an padar acsé
bùn!

«sta mia sigà! At sigaré dōpu! Vardam bèn», la m’adgèva la mé dōna, la mé Bēatrice !

La ghèva di ōc catìv, cmē na prufēsurèsa da matēmatica dōpu ch’i t’ha mès an bèl quàtar in sal rēgistar! Na
bèla scragna it tìra adòs!

«Dantē, grasianti i tö pianèta ē i lüsur dla Grasia(quèla ad Diu) quand at tsé nà at pudèvi fa dli rōbi pran
gajàrdi! Ē invèci ta n’è fat brisa gnìnt! Tsé stà cm’an tērèn fēcōnd cum na sōmnadüra böga! Na sēmēnta
catìva!»

«T’è mia dat al risültà spērà! Tsé stà an fröt marsì!»

«Ēh, t gh’è ragiùn!», agh ho dēt!

«A t’ho vēglià tastùn ch’at tsé atar quand at tséri püdlēt ma quand a sun mōrt t’è bandunà al santēr giöst»

«Ho tēntà da farat arvēgnar in di tö insōni ē dli visiùn ma at tséri an cucù!»

«Par cal fat lē ēra nēcēsari farat vēdar l’infèran ē i danà in dal fög!»

«Adès parò s’at süpēri mia i cunfìn dal fiöm Lētē sēnsa li pütini ai ōc at tsé spaplà, pardù mars!»

«Sìga Diu Bèl! Siga!»

45
Cant Trēntünèsim

Chē as discōr dla mé pēnitēnsa, ad cusa agh ho da fa ē mia fa pr andà in Paradìs.

«Cunfèsa li tö culpi!», la m’urdinàva Bēatrìs!

«Büsōgna ch’at parli prēma chē al fiöm/la fiöma Lētē l’at cancèli la mēmōria dal màl!»

A vulèvi dì quēlōt ma la mé vüs la sa smursàva in dla mē gula ē a sigàvi cunpagn d’an püdlēt!

«Lasa-lē da sigà ē sculta in quala dirēsiùn at ghèvi d’andà prēma dla mé mōrt!»

«Dōpu ch’a sun mōrta mē, la tö lüs la s’è smursàda; ma invèci da sēguì la bēlèsa dl’anima t’è vulà in bas! Tsé
stà a l’altèsa dl’usèl padül, ch’al vula vērs al büs dal cül! A m’aspitàva chē dōpu la mé mōrt almēn t’at fasési
fra!»

«Quēsta l’è bèla!», ho dèt arbasànd la ghignùna.

«Lunga l’è bèla ē cürta la stöfa! Dante! Sö! Dasmömiat! Siga cmē n’ōm! In vērta cēra cun al faciùn vērs ad mé
ē vardam bēn in dli pütìni di ōc!»

Bēatrice l’era acsé bèla chē mē a sun cascà in svanès! L’è stà al pansēr di mé pcà ch’al m’ha cundòt a cascà in
fastìdi.

Quand ho vērt i òc ho vēst in snociùn

46
Cant Tēntadüèsim

A sēm incòra in dal Pardìs tērèstrē. Dantē l’incùntra na prucisiùn ē li-lö as fērma inpèt n’ērbul par vēdar cusa
sücèd, ōrcu can tri lēur ē an fasanùn! Dantē dal tànt ch’l’ēra cuinvòlt al s’indurmènsa ē dōpu an puctìn as lèva
sö ē al vēd na strana prucisiùn! Sté tēnti a cüsa sücèd!

A tgnèva i uciùn fēs adòs a cla bèla strupūna da Bēaticē, am la güstàva cmē la pulènta cun al salam ō pösia di
atar bēj magnarìn! Li tri virtü li m’ha dēt sö! «Vēh, Dantē dasmömiat!». Alūra a sun stà abaglià, cm’an slanpès,
d’an lüsùr acsé fōrt ch’andàva a giōrbigùn in tèra cunpagn d’an talpùn! Quand a s’è sciarì töta la ròba
d’intùran, hō vēst la prōcisiùn ch’la turnàva indré…

Li sèt virtü li turna davşìn a li rödi dal car, al grifùn al tira al caratùn, mē Matèlda ē al puēta Stàsiu agh tgnèma
dré cma pudèm… Dōpu an qual mètar Bēatricē la salta şō ē a sēnti töt in an mumènt na litania ch’la dìs,
«Adàmu! Adamu!» Töti is mèt d’intùran a n’ērbul ch’al farès murì malamēnt d’invidia töti quèj früscun
dl’India dal tant ch’l’ēra èlt! Ē mē a sēra dré pansà, «Vardat sēnpar dal fiöm in piēna, dal fòrt vēnt ē d’àn frà
föra dal cunvēnt!» L’ērbul infàti l’ēra quēl dal pcà uriginàl d’indua Ēva l’èva tirà via al famùs pòm dla
discordia… u l’ēra quèl ad Paridē? Scüsé ma sun an puctìn ēmusiunà a arvēdar arcüland indré la storia
dl’ümanità! Udiu iütèm! Ch’a caschi in fastìdi a cül büsun! Sté atènti cun la màchina dal tēnp!

L’ērbul l’ēra altìsim pösé ad quēj indian chi dìs ch’a s’at tiri na frēcia at ciàpi mia la sēma parché la fnès föra
dl’atmusfēra ē al ghèva mia fröt, pōm, pērsach ē mlùn dal tēnp d’Ēva, pruvé a pansagh a sura dal parché vēst
al casìn ch’an sul pōm l’ha procürà!

Al grifùn al dìs, «s’at magni mia da cal ērbul ēlt chē, a sēm töti a pōst! a salvèm la giustisia» ē al liga al caratùn
dla prucisiùn al trunch da stu ērbul ēlt-chē ē töt in an mumēnt l’ērbul al dvènta bēlisim pin da fiùr at töti i
culùr! Ē mē a m’indurmènsi…a durmèva acsé bēn cmē i dìs cal durmèva Argu intant ch’al scultava na storia
cuntàda da Ērmēs, i amùr tra Pan ē na ninfa; cl’indurmēnsamènt-lē al ghèra custà car a Argu parché al ghèva
da far la guardia a na ninfa insidiada da Giovē… ē in dal durmivēglia l’è stà masà malamēnt ē la ninfa l’è
cascàda in di bras ad Giovē!

In dl’insòni ho capì na roba bèla chē gnuàtar cristiàn sēm danà ē salvà d’an lēgn, sēē propia na toc ad lēgn! al
lēgn dl’èrbul dal pòm d’Ēva al s’ha danà malamēnt ē al lēgn dla crùs ad Gisö al s’ha salvà! Chē storia! Al mé
cör al strabatèva cunpagn quēl d’na pōnga in an latùn sul a pēsagh ad survia! Chē dēstìn ! Chē tribülèri! Al
nōm di cuiūn l’è scrēt in töti i cantûn!

«Lèvat-sö! Cua fèt acsé indurmansà?», la dgèva Matèlda ē mē ch’an ghèva ōc sul chē par Bēatricē agh
dmandàva in dua la sèra lugàda la mé dōna. «L’è söta i früscùn dl’ērbùl ch’l’è apèna rinà!!! L’umanità la s’è
arnuvàda!!! Allēluja!!!»

«Vēh! In dua s’èla bütada Beatrice?», agh ho dēt in vērta cēra ē anca an puctìn rabidamēnt; «A sun chē,
Dante, ma parché t’am serchi sēnpar? In dua vöt ch’a vaga! Puarèta mē! At sun sēnpar adòs sinò t’a sbagli
töt!», l’ha m’ha dēt la mé dōna, «at faghi na prēdisiùn, mia an striōsamēnt ma na rōba vēra», l’ha m’ha dēt
cun i sö uciùn ch’i lusēva, «Dante, t’abitaré cla furēsta chē par pōch tēnp; ma tsaré cun mē in eteran an citadìn
dla Rōma celeste quela da Crēst! Adès varda bēn al car, al gros car ē cunta ai vif quand at turnaré cusa t’è
vēst chē sö!», ē mē a lē, «Ai tö urdan!!!» ē sera dré pansà cun mē “l’è quèla giösta s’l’è gēlùsa, s’l’è pusēsìva,
s’l’at ronp i cojòni, s’l’è sēnpar incasàda, sinò l’è dré pansà a n’atar!»

N’aquila l’era piunbàda adòs al car ē l’èva ruinà cun al sö bèc; pö dopu l’era rivàda na vulp, ē cli besti chē i è
stadi paràdi via da Beatrice; pö töt in an mument a parèva chē la tèra l’as varşès sōta li dö rödi dal car ē pö
dopu töt in an mumènt a vé föra an dragùn, chē cun la sö cua al dō na frustàda al car ē l’al sbrēga tirand via

47
na part dal sö fōnd ē po dopu stu serpent l’è andà via svulasand ē cun la cua a sblindlùn. Quel ch’l’era armàs
dal car l’è stà inpnì da peni d’usèl. Pō dōpu è spuntà set testi cun di curnun in testa.

Pō in sal car l’è saltada föra na putana ē davsìn a lē an gigànt! La pütana apèna l’ha m’ha vēst la strabüsà i ōc
ē la parèva ch’la vülès magnaram cun i sö uciùn stralüsènt! Al gigànt rabì ē gēlùs al l’ha früstada ē l’ha purtà
via al car dvantà an mōstar in dla furēsta in dal fēs bōsch!

A m’è gnü adòs na tremaria, am santèva na föraguàdula! Am girava töt cmē sa fēs al förlu parché adès agh
ho da spiēgarav töta la facènda, töti li metàfuri vēsti. Alura scultèm: l’aquila ch’la ruìna al car a sarès l’impero
ch’al perseguita la cēsa; la vulp a sarès l’eresia. Al dragùn a sares Satana ch’al curòd la cēsa da l’intèran di cör
dli parsùni. Li pēni li sarès la malatia dla cèsa ē pō li sèt testi ē des cōrnun a sarès quel ch’i dìs in dl’apōcalisse.
La pütana nüda a sarès la cēsa di mé tenp ch’la fō l’amur cun al gigante cha sarès Flep al Bèl. Siv cuntènt?
Adès a stagh mal pr al sfōrs! Ōrcu can tri leur e an fasàn!

48
Cant Trentatrièsim

L’ultim rituàl, al batèsim finàl!

«Dante a voj che tē t’at libèri da töti li tö paüri ē vargogni ē ch’at pārli in vèrta cera!»

E po dopu l’ha continuà a dì, «At gh’è da savé ch’al car bütà sō dal dragùn l’è na roba sücèsa ma l’an sücedarō
pö. Al culpèvul at vidré ch’al sarò pünì. N’invià dal cièl al strangularò sia la ladra sia al gigànt!»

«Adès a töghi nota, agh ho dèt»

«L’èrbul elt l’è stà creà da Diu. Adamu par avé musgà al pòm l’ha sufèrt sinch mèla an la mancansa ad Diu e
l’ha spità la gnìda da Chrēst!»

«s’at capèsi mia töti li robi l’è mia parché tsé an tastùn da panic ma parché at t’è frequentà la scöla dal diàvul
fìn adès. Sun gnüda a savé che dopu la mé mōrt t’è senpar preferì la caran tenderina dla dona sūvna, t’at tsé
cunpagnà cun na pütèla e t’è mucià tri fiöi ma dopu t’è sircà anca di atar amur, bröt malnèt!»

Adès am parèva da vèdar dü fiöm dla Mesuputamia, al tigri e l’Eufràt, ch’is luntanàva da la surgènt.

«A sarès L’Eunoé», l’ha m’ha dèt Beatrìs.

Adès an gh’ho pö spāsì in atra manèra a parlarès di uri dal saur duls ad cl’aqua-lē. At t’agh an salti föra rinuvà
e rifiurì cmē na pianta a premavèra prunt a rampà infìn a li stèli! Alé! Op!

«Arvèdas in Paradìs!»

49