1.

PREDAVANJE: Uvodno predavanje

-Sociologija grada ili urbana sociologija je posebna sociološka disciplina koja se bavi proučavanjem
društvenog života i ljudske interakcije u gradskim područjima.
-Urbana sociologija proučava strukture, procese, promjene i probleme u gradu, te na taj način doprinosi
planiranju i kreiranju urbane politike. To je sociološko izučavanje gradova i njihovih uloga u razvoju društva.
-Upoznavanje sa razvojem sociološke misli i prakse koje usko za predmet izučavanja imaju grad kao prostorno-
sociološku tvorevinu.
-Sociologija arhitekture je sociološko proučavanje izgrađene sredine i uloge arhitekata u savremenom društvu.
-Arhitektura se može posmatrati iz estetskog, inženjerskog i društvenog aspekta. Izgrađenu sredinu čine
dizajniran prostor i svakodnevne ljudske aktivnosti,
URBANIZACIJA
-Urbanizacija: lat. urbs-grad, urbanus-gradski
-Španski inženjer i arhitekta Cerda je prvi upotrijebio termin urbanizacija u svojoj knjizi Teoria general de la
urbanization.
-Definicija fenomena urbanizacije glasi: Proces kvantitativnog i kvalitativnog rasta stanovništva praćen
promjenama u njegovoj socio-ekonomskoj i aglomeracijskoj strukturi.
-Početak procesa urbanizacije se vezuje za nastanak prvih gradova u doba Mesopotamije, egipatskog carstva i
antike. Krajem 18., u 19. i 20. vijeku proces urbanizacije se ubrzava.
URBANIZAM
-To je naučna, stručna i društvena disciplina koja istražuje, proučava i primjenjuje principe i odnose na kojima
treba oblikovati, uređivati i koristiti prostor.
GRAD
-Grad predstavlja:
- centar ljudske kulture i civilizacije; - odraz društva u prostoru; - centar inovacija;
- boravište socijalno heterogenih grupa; - centar neagrarnih (sekundarnih i tercijarnih) aktivnosti
- stanje duha, zbir običaja, tradicija, utvrđenih stavova i kolektivne memorije
URBANA STRUKTURA
-Odnosi se direktno na fenomen grada koji se posmatra kao sinteza više struktura i to:
- fizičke; - funkcionalne; - socijalne; - estetske
FIZIČKA STRUKTURA
- zgrade; - ulice; - blokovi; - trgovi; - skverovi; - pjacete; - parkovi
FUNKCIONALNA STRUKTURA
Funkcije grada: - duhovna; - politička; - privredna; - zanatska; - trgovinska; - obrazovna; - zdrastvena
Urbane funkcije: - stanovanje; - rad; - rekreacija; - centralne funkcije; - saobraćaj; - zelenilo
ESTETSKA STRUKTURA
 2. PREDAVANJE: Definisanje urbane sociologije/ sociologije grada

URBANA SOCIOLOGIJA
-To je posebna sociološka disciplina koja proučava statiku i dinamiku gradova kao kolektiviteta koje
sačinjavaju populacije aktivnosti i institucije na istom prostoru. Specifičnost sociologije grada sastoji se u tome
što ona više od ostalih socioloških disciplina vodi računa o prostornoj dimenziji društvene stvarnosti.
-Sociologija grada se može podijeliti na klasičnu i novu. Klasična sociologija grada se neravnomjerno razvijala
u Evropi i SAD od sredine XIX do šezdesetih godina XX vijeka.
KLASIČNA URBANA SOCIOLOGIJA
-Prema Karlu Marksu i Fridrihu Engelsu, razdvajanje grada od sela predstavlja jednu od osnova podjele rada,
akumulacije kapitala i razvoja odnosa klasne eksploatacije i društvene dezintegracije. U genezi kapitalizma
grad je odigrao određujuću istorijsku ulogu ali s pojavom industrije on prestaje da djeluje kao subjekt
istorijskog procesa.
-Emil Dirkem posmatra grad kao centralnu pojavu koja objašnjava prelazak iz društva mehaničke u društvo
organske solidarnosti. Za njega je grad, a naročito velegrad, konkretizacija organske solidarnosti. Grad je
čvorno mjesto materijalne i moralne gustine zato što u njemu prostorna koncentracija ljudi povećava
mogućnosti kolektivne egzaltacije i time omogućava razvoj moralne svijesti.
-Georg Zimel je više od svih klasika sociologije isticao značaj velikih gradova za društveni razvoj i duhovni
život pojedinaca. Zimel posmatra velegrad kao centar novčane ekonomije, kao mjesto ostvarenja procesa
intelektualizacije, prostor brze i neprekidne razmjene koji neprestano nagoni individue da budu slobodne i
posebne kao i da žive ubrzanim ritmom. Zimel je uticao na sociologe Čikaške škole.
-Maks Veber analizira zapadnoevropski grad, tačnije srednjevjekovnu autonomnu gradsku opštinu kao mjesto
stvaranja novog oblika vlasti i novog vrijednosnog sistema koji su originalni u svjetskim razmjerama.
Konkretnije, na Zapadu su se formirali ekonomski nezavisni građani orijentisani na racionalno sticanje.
ČIKAŠKA ŠKOLA
-Čikaška škola je znatno uticala na sociologiju grada. Park, Bardžs, Mekenzi (Grad, 1925), Virt, Anderson,
Zorbo i drugi istaknuti predstavnici druge generacije čikaških sociologa imali su zajednički predmet
istraživanja- ekološku problematiku, kao i zajedničko istraživačko polje- mnogoljudni i heterogeni Čikago kao
“društvenu laboratoriju”. Ovi sociolozi su pisali pod teorijskim uticajima Darvina, Zimela, Tenisa, Špenglera,
Tomasa, Zanijeckog, Djuia.
-Čikaška škola prepoznaje se još pod terminima ljudska ekologija ili urbana ekologija, u tom smislu izučava
vremenske i prostorne odnose u kojima žive ljudska bića pod dejstvom selektivnih, distributivnih i
adaptativnih sila njihove fizičke sredine. Čikaški sociolozi bave se gradom kao ekološkim, prirodnim i
moralnim poretkom, prednostima i nedostacima gradske slobode, kriminalom, maloljetničko delinkvencijom,
poremećajima, marginalizacijom, beskućništvom, međuetničkim odnosima, problemom novih vidova
komunikacije.
-Luis Virt se zalagao za tri pristupa u empirijskoj analizi grada: 1. ekološki prostup; 2. analiza grada kao
sistema društvene organizacije i 3. analiza urbane ličnosti i kolektivnog ponašanja. Zaslužuje pažnju Virtovo
shvatanje urbanizma kao stila života koji u svojstvu nezavisne varijable oblikuje grad kao veliko, gusto
naseljeno boravište društveno heterogenih individua.
Polet i uticaj Čikaške škole opali su nakom 30-ih godina XX vijeka, ali su je s valjanim razlogom nazvali
“velikom inicijatorkom” sociologije grada.
SAVREMENE TEME
Izazovi za novu sociologiju grada koja se razvija počev od 60-ih godina prošlog vijeka do danas bili su:
probražaj kapitalizma, moderni društveni pokreti, globalizacija, postsocijalistička transformacija,
metropolizacija, nove informatičke tehnologije.
TEMATSKE ORIJENTACIJE
-Prema mišljenju Iva Grafmejera unutar polja sociologije grada mogu se izdvojiti tri velike tematske
orijentacije: 1) distribucija (segregacija) i pokretljivost stanovništva u prostoru; 2) prakse i ponašanje
pojedinaca i grupa koje žive u gradskoj sredini; 3) javne ili privatne akcije koje utiču na organizaciju grada,
njegovo funkcionisanje i njegovu transformaciju.
NEOMARKSISTIČKA MISAO
-Sedamdesetih godina XX vijeka razvija se neomarksistička misao o gradu čiji su glavni predstavnici Anri
Lefevr, Manuel Kastels, Žan Ložkin, Dejvid Harvi i drugi.
ANRI LEFEVR
-Anri Lefevr (1901-1991) bio je francuski marksistički filozof i sociolog, poznat kao začetnik kritike
svakodnevnog života, po uvođenju koncepta prava na grad i proizvodnju društvenog koncepta, Napisao je više
od šezdeset knjiga i trista članaka. Jedan od Lefevrovih najvažnijih doprinosa socijalnoj misli je ideja „kritike
svakodnevnog života”. Lefevr je tvrdio da je svakodnevni život bio nerazvijen sektor u poređenju sa
tehnologijom i proizvodnjom. Bez revolucije svakodnevnog života, kapitalizam će nastaviti da umanjuje
kvalitet svakodnevnog života. Kritika svakodnevnog života je bila presudna jer po njemu samo kroz razvoj
uslova ljudskog života. Lefevr posebnu pažnju posvećuje važnosti prostora. Lefevr je kritikovao sovjetske
urbaniste na osnovu toga što nisu uspjeli da proizvedu socijalistički prostor, pošto su samo reprodukovali
modernistički model urbanog dizajna.
MANUEL KASTELS
-Manuel Kastels (1942-) španski je sociolog, poznat po istraživanju informacionog društva i masovnih
komunikacija sa sociološkog aspekta. Polazište istraživanja urbanog razvoja prema Kastelsu je prelazak od
“evidencije potreba” ka sociologiji političkih procesa. Kastels je promijenio svoje stanovište i danas zastupa
shvatanje o informatičkom (umreženom) društvu i globalnoj ekonomiji čiju armaturu čine metropole ili
“informacioni” gradovi.
POSTSOCIJALISTIČKI GRAD
-U postsocijalističkom gradu sociolozi bilježe promjene kao što su: 1) privatizacija stambenog fonda i firmi 2)
komercijalizacija gradskih istorijskih jezgara 3) povećana rezidencijalna mobilnost 4) rezidencijalna i
komercijalna suburbanizacija 5) porast socio-prostorne segregacije
SAVREMENE TEME
-U svjetskoj hijerarhiji gradova najniži rang imaju gradovi trećeg i četvrtog svijeta jer su u poluperiferijskom,
periferijskom i zavisnom položaju u odnosu na metropole centralnih zemalja svjetskog sistema. Očigledno je
da su grad i urbanizacija različito predstavljeni kako kod klasičnih tako i kod savrmenih sociologa.
 3. PREDAVANJE: Metode sociološkog istraživanja

SOCIOLOŠKA PITANJA
-Zadatak sociološkog istraživanja jeste da prodre dublje od površnog razumijevanja svakodnevnog života.
Dobar sociološki rad pokušava da pitanja formuliše što preciznije i teži ostvarivanju iskustva prije nego što
dođe do zaključka.Veliki broj pitanja koja sociolozi postavljaju je činjeničnog karaktera. To su ona koja
zahtijevaju istraživački rad.
Uz pomoć komparativnih pitanja sociolozi upoređuju različite kontekste u okviru istog društva ili upoređuju
primjere iz različitih društava da bi znali da li se radi o sporadičnoj ili visoko rasprostranjenoj pojavi.
Razvojna pitanja sociolozi postavljaju zbog težnje za poznavanjem postojećeg društva i njihovih međusobnih
odnosa, kao i upoređivanje njihove sadašnjosti i prošlosti.

SOCIOLOGIJA KAO NAUKA

-Dirkem, Marks i ostali osnivač i sociologije smatrali su da ona ima sve karakteristike nauke.
Sociologija jeste nauka jer uključuje sistemske metode empirijskog istraživanja, analizu podataka i ocjenu
teorija kod postojećih dokaza i logičkih argumenata. S druge strane, sociologiju ne treba tretirati kao druge
prirodne nauke jer se proučavanje čovjeka razlikuje od posmatranja predmeta u prirodi.
Istraživači u sociologiji su u prednosti jer mogu da na neposredan način postavljaju pitanja onima koje
proučavaju za razliku od prirodnih nauka gdje je istraživanje otežano.

ISTRAŽIVAČKI PROCES
1. Problemi koje istražuje - predstavlja izbor tema koje istražuje. Oblast u kojoj raspolažemo činjenicama
jer želimo da proširimo svoje znanje o društvenim procesima ili kulturama.
2. Pregled ranijih istraživanja - obuhvata pregled literature u datoj oblasti jer je možda problem ranije riješen
na zadovoljavajući način. Istraživač mora da provjeri sva relevantna istraživanja i procijeni u kojoj mjeri mu
mogu biti od pomoći jer ideje drugih istraživača mogu biti od koristi u razrješavanju problema i odgovoru na
pitanja.
3. Preciziranje problema - obuhvata jasno formulisanje problema koji se istražuje. Naslućivanje problema
se može pretvoriti u hipotezu.
4. Izbor metoda za prikupljanje podataka - istraživač mora naučiti kako će prikupiti podatke potrebne
za istraživanje.
5. Sprovođenje istraživanja - obuhvata sakupljanje informacija i podataka gdje može doći do
problema prilikom stupanja u kontakt sa ispitanicima ili izvorima informacija.
6. Interpretacija istraživanja - Izvođenje zaključaka iz podataka koji su prethodno prikupljeni
7. Izvještaj o istraživanju - objavljeno u vidu članka ili knjige gdje se prikazuje priroda istraživanja, argumenti
i zaključci.
8. Reagovanje javnosti - Raspravljanje o rezultatima u široj i užoj naučnoj zajednici.

ISTRAŽIVAČKE METODE

ETNOGRAFIJA
-Proučavanje ljudi i grupa koje istraživač obavlja na licu mjesta u toku izvjesnog perioda prilikom čeg se koristi
opservacijom ili intervjuima kako bi upoznao njihovo društveni ponašanje. Istraživač se direktno uključuje u
interakcije koje čine društvenu stvarnost grupe koju proučava. Etnografsko istraživanje pruža informacije bolje
od bilo kog drugog istraživanja. Jedino ograničenje etnografskog istraživanja je što ovakav terenski rad može da
se obavlja u malim grupama.

ANKETIRANJE
-Koristi se radi uopštavanja zaključaka. Za razliku od etnografije, anketiranje pokriva veliki broj ljudi.
Obuhvata manje detalja u proučavanju koji se mogu primijeniti na šire oblasti. Upitnici se koriste kao glavni
instrument za prikupljanje podataka kod anketiranja.
-Populacija je grupa ljudi koja se proučava ovom metodom. Zatvoreni upitnici - postavljaju se pitanja na koja
je moguće dati ograničen broj odgovora (da/ne/možda). Otvoreni upitnici - sadrže otvorena pitanja koja daju
veću slobodu odgovora i samim tim je istraživanje kvalitetnije. Uzorci - predstavljaju reprezentativan broj
ispitanika koji svojim brojem predstavljaju širu populaciju. Prednosti i nedostatci anketiranja - prednosti su
što se vrlo lako dolazi do rezultata, a nedostatak je površno odgovaranje na pitanja.

EKSPERIMENT
-Pokušaj da se provjeri ispravnost hipoteze pod strogo kontrolisanim uslovima koje postavlja istraživač.
Nedostatak je što ispitanici znaju da su predmet eksperimenta pa se ne ponašaju prirodno.i takve promjene u
ponašanju oredmeta se nazivaju Hotorov efekat.
-Filip Zimbarda je stvorio vještački zatvor gdje su čuvare i zatvorenike glumili studenti. Primijetio je da su se
oni koji su bili čuvari počeli ponašati autoratitivno, a zatvorenici su pokazivali otpor prema tome. Na ponašanje
u zatvoru više je uticala priroda okruženja nego osobine ljudi.

ŽIVOTNE ISTORIJE
-Obuhvataju podatke iz života pojedinca, prezentovane od strane njega samog.Tomas i Florijan Znanjecki su
sproveli istraživanje Poljski seljak u kojoj su pružili detaljnu analizu migracije u Evropi i Americi.

ISTORIJSKA ANALIZA
-Korišćenje usmene istorije podrazumijeva razgovor sa protagonistima događaja iz prošlosti ali rezultati mogu
pokriti samo blisku budućnost, tj.životni vijek pojedinca. Zanimljiv primjer dokumentarnog istraživanja u
istorijskom kontekstu predstavlja studija sociologa Entonija Ešvorta (1980-) o životu u rovovima za vrijeme
Prvog svjetskog rata.

SEKUNDARNA ANALIZA
-Sociolozi koji kombinuju komparativno i istorijsko istraživanje vrše metodu koja se naziva sekundarna
analiza. U takvom postupku, oni se služe različ itim dokumentarnim izvorima poput zvanič nih dokumenata i
istorijskih publikacija, kako bi pronašli slič nosti i razlike između dva ili više analiziranih sluč ajeva.
Sociološko istraživanje zahtjeva fleksibilnost. Ovaj proces se zove triangulacija.

4. PREDAVANJE: Socijalna struktura grada

SOCIJALNA STRUKTURA GRADA

-Glavni djelovi socijalne strukture grada su: socijalne kategorije, agregati i grupe.

1. Ličnost u gradu
-Ličnost u gradu je izložena različitim uticajima koji često utiču na njen razvitak. Udaljavanje od prirode se
negativno ogleda na psihičku i fizičku stranu ličnosti. Sve više iskustva čovjek stiče na internetu, a ne izvlačeći
zaključke iz događaja u stvarnom životu. Zbog toga je najvećim dijelom njegovo iskustvo lažno iskustvo a
njegovo znanje lažno znanje. Čovjeku je potreban prostor da bi se normalo razvijao a zbog tjeskobe prostora u
gradu, stvaraju se uslovi u kojima se stvara pritisak na psihu. Istraživanja pokazuju da je za zbližavanje ljudi
ruralna sredina efikasnija, nego kada grupu ljudi fokusiramo u tijesnom prostoru da bi se zbližili. Skučeni
prostor može dovesti do frustracije u gradu koje dovode do anksioznosti i agresivnosti. Do frustracije takođe
može dovesti i fizička i socijalna izolacija pojedinca zbog gradskih djelova koji su nedovoljno integrisaniili
nepodesnih stanova. Poseban vid izolacije je otuđenje ili alijenacija (izolacija od prirode).
-Pod pojmom alijenacije se podrazumijeva:
1) Nemoć i razočarenje ličnosti pri ne davanju rezultata u odnosu na uloženi napor
2) Besmisao pri poremećaju vrijednosti u koje je ličnost prethodno vjeroval
3) Izolacija do koje se dolazi zbog nevjerovanja u vrijednosti globalnog društva
4) Alijenacija od samoga sebe, kada ličnost ne vjeruje u svoje kreativne sposobnosti
2. Socijalne kategorije
-Predstavljaju mnoštvo ličnosti koje čine jedinstvo, pošto su slične po jednom ili više obilježja. Ove ličnosti se
ne moraju međusobno poznavati. Ovaj proces se radi radi lakše klasifikacije objekata za proučavanje prema
određenim principima podjele.
Sociološke kategorije u gradu: djeca,omladina,boemi i stari.
-Djeca - problemi odgoja djece u gradu jer grad ni u ekološkom ni socijalnom pogledu nije idealan. Zbog
smanjenog uticaja porodice na djecu u gradu, veću pažnju dobija škola ali se tu dolazi do novog problema- sve
jači uticaj ideologije na vaspitanje. Napuštena djeca i problem dječije delikvencije je još jedan od problema.
-Omladina - Mladost predstavlja period u životu svakog pojedinca koji je ispunjen promjenama. Osjetljivo
pitanje je vaspitanje omladine koji obuhvata mnogo problema npr. odnos polova, problem omladinske
delikvencije, izvršavanje raznih oblika kaznenih djela.
-Boemi - se pojavljuju sa naglim porastom gradova u 19.vijeku; u nekim četvrtima gradova su se okupljali
intelektualci, muzičari…Boemstvo je ostalo oblik pobune protiv utvrđenog reda u društvu.
-Stari - Starenje je opadanje životnih funkcija i nastaje posle potpunog razvitka čovjeka u mladosti. To je
njegovo biološko i psihološko opadanje. Mnoge institucije nastoje da unaprijede položaj starih putem
pronalaska lakših poslova kako bi produžili svoju aktivnost.
3. Socijalni agregati
-Skup ličnosti koje su povezane fizičkom blizinom ali među kojima su komunikacije slabe. Po tome se agregati
razlikuju od kategoriije kod koje ličnosti ne moraju biti u fizičkoj blizini.
-Karakteristike:
1) ličnosti koje ga čine su autonomne jedna za drugu, one su po pravilu strane jedna drugoj.
2) agregat nije organizovan, on obično nema strukturu sa hijerarhijom socijalnih pozicija.
3) u njemu postoje samo ograničeni socijalni dodiri između ličnosti, iako jenjihova fizička blizina velika.
4) u njemu je moguća lakša modifikacija ponašanja ličnosti koje ga čine.
-Odnos ličnosti i agregata
1) Nijedna ličnost u gradu ne može izbjeći da ne bude član nekog njegovog agregata
2) Ličnost nema svoj status kod agregata jer agregati nisu strukturisani
3) Ličnost u agregatu ima određeno ponašanje i ono je po svojoj suštini više kolektivnonego socijalno.
4) Ličnost je u agregatu potisnuta i anonimna, što izaziva određene posljedice za nju.
5) Odgovornost ličnosti se umanjuje u agregatima i ona u njimavidi akcije na koje pojedinačno nikad ne
bi pristala.

-Glavni socijalni agregati u gradu: gomila, masa, publika, manifestacija, klasa, rezidencijalni i
funkcionalni agregati.
Gomila - čini je mnoštvo lica koja su se slučajno srela na istom mjestu. Zauzima fizički prostor, ali nema
posebne funkcije niti cilj. Čine je individue različitog pola, starosti, društvenih statusa i položaja.
Masa - u sociologiji se smatra socijalnim agregatom. U masi postoje određene integracije između članova, a
može postojati i izvjesna organizacija. Zbog toga je masa sposobna za akciju.
Publika - socijalni agregat koji čine ličnosti povezane privremenim: slušanje predavanja, koncerata. U njoj
su učesnici pasivni, učestvuju samo kao slušaoci ili gledoci. Publika je trajnija od gomile, spremna za akciju
kao masa.U gradu su brojne:utakmice, bioskop, debatniklubovi…
Manifestacija - socijalni agregat kojeg čine ličnosti ujedinjene u kolektiv da bi podržale neku ideju,
vjerovanje ili neki pokret. Oni koji učestvuju u manifestacijama nisu samo slušaoci i gledaoci već učestvuju u
samoj manifestaciji.
Socijalna klasa - Pojam koji pilikom opisivanja društva označava hijerarhijsku podjelu između pojedinca i
društvenih grupa. Najveća kategorizacija klasa se zasniva na podjeli na višu, srednju i nižu klasu.
Rezidencijalni agregati - imaju osnovnu jedinicu-stanove koji su povezani prostornom blizinom. I pored
prostorne blizine, ljudi u agregatu mogu ostati jedni za druge stranci.
Funkcionalni agregati - u gradu je izazivala potreba zbog grupisanja funkcija na određenom prostoru. Broj sa
porastom gradova raste. Najpooznatiji agregati su:trgovi i razne funkcionalne zone u gradu.
 4. Socijalne grupe
-Veoma su česte u društvu grada a suštinu im čini vrsta odnosa između članova: njihovi članovi se nalaze licem
u lice. Veze su promjenljive pa se zato dijele na primarne i sekundarne.
U primarnim grupama odnosi između članova su neposredni i zasnovani su na nekom osjećaju zajednice
krvi,susjedstva, a najvažnija od svih grupa je porodica koja ima veoma veliki značaj za proces socijalizacije
ličnosti.
U sekundarne grupe ili udruženja ličnosti stupaju voljno a često i ugovorom. Odnosi između ličnosti i grupe
su regulisani pravnim propisima. Nalaze se između primarnih grupa i socijalnih agregata. Ista ičnost se nalazi u
tri vrste kolektiva: u primarnim grupama je bliska sa drugim ličnostima, u sekundarnim grupama je
organizovana sa drugim, a u socijalnim agregatima se nalazi prolazno ili slučajno.

5. PREDAVANJE: Socijalne grupe

SOCIJALNE GRUPE
-Su veoma česte u društvu grada, a suštinu im čini vrsta odnosa između članova; njihovi članovi se nalaze
licem u lice tj veoma su bliski jedni drugima i povezani su jedni sa drugima. U primarnim grupama odnosi
među članovima su neposredni i zasnovani su na nekom osjećaju zajednice krvi, susjedstva itd. Najvažnija od
ovih grupa je porodica koja ima veoma veliki značaj za proces socijalizacije ličnosti, zatim i za mnoge
druge. Pored porodice u ovu vrstu grupa spadaju i grupe susjedstva, za igru i sl.
1. Porodica
-Savremena porodica u gradu je primarna grupa, koja se u mnogome razlikuje od ostalih. Prije svega u njoj je
brak postao indidividualna stvar bračnih partnera, a emotivni elementi dobijaju sve veći značaj.
Porodica u gradu je smanjila svoj obim, ona je najčešće samo zajednica muža, žene i njihove djece, postaje tzv
nuklearna porodica. Roditelji žive po pravilu odvojeni u drugoj četvrti ili negdje dalje u provinciji. Zbog
svih ovih i drugih promjena, autoritet se u porodici promijenio. Očev autoritet se smanjuje a raste
autoritet i značaj majke. Majka je zadržala svoju tradicionalnu ulogu domaćice u kući, a uloga oca se
znatno feminizirala.Značaj i uloga stana i kuće su se, takođe, u gradu veoma izmijenili, stan i kuća povezuju
čovjeka sa zemljom, nebom, biljkama i životinjama.
-Urbana kuća je mašina za stanovanje, jedan zatvoren prostor, veoma sličan onim u susjedstvu u kojem
žive drugi anonimni ljudi. Dok je u selu smrt nekog člana stvar čitavog kolektiva, a to se najbolje vidi
prilikom sahrana i raznih pomena, na kojima učestvuju ne samo članovi primarnih grupa, već i čitavo
selo, pa i grupe iz drugih sela, dotle je u gradu i smrt, kao i brak, postala privatna stvar. Djeca se sve
češće ne odaju poslovima svojih roditelja, pa već od malena moraju pohađati škole radi sticanja raznih znanja
koja u kući roditelja ne mogu dobiti.
Gradski život omladini pruža nove oblike udruživanja, ovo tim prije što skučeni stambeni uslovi u
velikim gradskim kućama za to ne daju prilike, a ulica, bioskipi, kafići, klubovi i škola daju.
Veoma važan znak labavljenja kohezije porodice je povećan broj razvoda brakova u gradovima. Najčešći oblici
toga su učestali broj preljuba, razvoda braka, slobodnih seksualnih veza, kao i kontrola rađanja djece.
2. Susjedstvo u gradu
-Susjedske veze slabe u gradu; u svakom slučaju one su prosječno mnogo labavije nego na selu. Prostorno
susjedstvo u gradu je neposredno, ako se stanovi ili zgrade za stanovanje dodiruju. Broj ovakvih susjeda zavisi
od sistema stanovanja, tj da li se stanuje u velikim zgradama kasarnog tipa ili u porodičnim zgradama.
3. Grupe za igru
-Igru kao i razne oblike fizičke kulture traži sama priroda čovjeka i time se razvijaju njegovo tijelo, um i
karakter. Igre i fizičke aktivnosti su naročito neophodne za djecu i omladinu da bi se postigao njihov pravilan
razvitak i tijela i duha.
Sociolozi ističu neka načela za izgradnju: planiranje i izgradnja igrališta, djeci i omladini je potrebna dobra i
stvaralačka igra koja će im pružiti oporavak od neurotičnog gradskog života, prilikom projektovanja stanova,
neophodno je predvidjeti prostor za igru, u dvorištu je neophodno ostaviti komadić zemljišta za igralište, sama
igrališta ne bi trebala da je veća od 5 minuta ili najviše do 500m, u gusto naseljenim djelovima grada, školska
igrališta treba da su uređena tako da rade preko cijele godine.
4. Sekundarne grupe
-U sekundarne grupe ili udruženja, ličnosti stupaju voljno a često i ugovorno; odnosi između ličnosti i ličnosti i
grupe su obično regulisani pravnim propisima ili običajem, među njima se naročito ističu: ekonomske,
religijske, političke, naučne, kulturne, sportske, filantropske, tajne i patološke.
Ekonomske grupe ili udruženja u gradu su spekulativne ili odbrambene prirode; prvima je cilj zarada a
drugima odbrana nekog ekonomskog interesa. Obje ove vrste se osnivaju u duhu zakona i zakonom je
regulisana njihova aktivnost. Ova udruženja obično imaju osnovnu funkciju u proizvodnji i razmjeni
ekonomskih dobara, ona imaju svoju organizaciju koju čine uski krug upravljača.
Religiozna udruženja su raznovrsna i u njih se udružuju ljudi sa raznim ciljevima: neki se udružuju u
religiozne opštine čije je središte hram neke religije i tako stavaraju religioznu organizaciju sa posebnim
pravima i dužnostima. Religiozna udruženja su organizovana obično na teritorijalnom principu i obuhvataju
vjernike neke četvrti, naselja ili provincije.
Najpoznatija politička udruženja su političke stranke. U njima su članovi udruženi radi postizanja nekog
zajedničkog cilja putem programa u kome su iznijeti osnovni principi i sredstva da se osvoji vlast ili da se utiče
na nju i na javno mnjenje. Strankom rukovodi lider sa različitim ovlašćenjima.
Naučna udruženja imaju za cilj unapređenje raznih naučnih istraživanja. Broj njihovih članova je organičen
ličnim kvalitetima, jer oni moraju da raspolažu odrešenim znanjima, a često i da imaju formalne
kvalifikacije.
Osnovna uloga kulturnih udruženja je širenje kulture i njihovo polje akcije je šire nego kod naučnih
udruženja. Ona imaju svoj statut i konstituišu se na osnovu zakonskih propisa. Najčešće su im funkcije
obrazovne i umjetničke prirode, pa su im oblici rada tome prilagođeni poput predavanja, izložbi…
Sportska udruženja imaju za cilj njegovanje fizičke kulture. Ona obično imaju oblik klubova i sastavljena
su od amatera ali sa jačanjem procesa urbanizacije sve je više i čisto profesionalnih sportskih udruženja.
Filantropskim udruženjima je cilj okupljanje članova radi činjenja dobrih djela. U njima jedan dio članova
na dobrovoljnoj osnovi i po pravilu besplatno obavlja upravne poslove, a svi članovi učestvuju i širenju
filantropskih ideja i pružanju različitih pomoći.
Tajna udruženja su obično političke i ekonomske prirode. Samo članovi znaju organizaciju, ciljeve i mjesta
sastanka. Tajnost je metod njihovog rada. Pravila organizacije su usvojili sami članovi i ta pravila su samo
formalno u okvirima poretka i pozitivnih propisa.
Aktivnost patoloških udruženja je usmjerena na činjenje štete društvu i na izbjegavanje svake društvene
kontorle.
 6. PREDAVANJE: Budžet vremena u gradu
-Odnos između radnog i vanradnog vremena je i jedan objektivan i značajan kriterijum stepena razvoja
društva. Od načina korišćenja vremena zavisi produktivnost rada, veća produktivnost rada omogućuje da se
skrati radno vrijeme. Ipak se budžet vremena svakog pojedinca ili grupe može podijeliti na dva osnovna
dijela: radno vrijeme i vanradno vrijeme.
-Radno vrijeme je onaj dio vremena koji se utroši na radnom mjestu prilikom produkcije. Ono obuhvata
normalno radno vrijeme tj vrijeme koje se troši neposredno na produktivni rad.
-Vanradno vrijeme se dijeli na četiri vrste: pripremno vrijeme (obuhvata dolazak i odlazak sa rada,
promjena garderobe, tuširanje), rad u domaćinstvu (oko djece, u basti, obroci), slobodno vrijeme u koje spade
sport, kreativne aktivnosti.
Prema tome, dokolica je dio slobodnog vremena u budžetu vremena svakog pojedinca u kome se on po svojoj
volji odaje nekoj aktivnosti u svom domu ili na mjestima za to namijenjenim da bi se zabavio ili povećao svoje
fizičke i intelektualne sposobnosti. Prema tome, budžet vremena stanovnika grada sastoji se od vremena
utrošeng u tri sredine, tj u stanu, na radnom mjestu i mjestima za dokolicu.
1. Stambeno pitanje
-Stambeno pitanje se postavilo zbog koncentracije industrijske radne snage u gradovima još u prvoj trećini
devetnaestog vijeka. Urbanisti poput Korbizijea i neki sociolozi trudili su se da sa naučnih pozicija doprinesu
pravilnom postavljanju i rešavanju stambenog pitanja u savremenom gradu. Oni polaze od postavke da prije
nego se ljudi nasele u stan treba poznavati njihove potrebe, poglede i oblike ponašanja. To se može postići
samo ako se grad shvati kao ljudsko djelo pa se kao takav racionalno gradi i organizuje. Osnovni problem pri
tome je skladno povezati prostor i društvo. Stanovanje u gradu ima dva glavna oblika: individualni i
kolektivni.
Individualni oblik stanovanja u posebnim porodičnim zgradama u gradu naziva se još i tradicionalnim
oblikom stanovanja, jer vuče korijene sa sela. Tako se kao prednost koja odgovara čovjekovoj prirodi navodi da
je porodična zgrada odvojena ogradom koja štiti ulaz i unutrašnjost zgrade i ima veoma važna značenja-
ograničava prostor porodice i samim tim utiče na njenu koheziju, zatim stvara intimnije odnose u porodici,
omogućava bolje i normalnije susjedske odnose, štiti od gradske buke i otrovnih materija, oko nje ima više
zelenila, djeca se u njoj pravilnije socijalizuju i odanija su porodičnom životu.
Stan je stalno sredstvo potrošnje i njime se zadovoljava potreba stanovanja. U njemu se provodi skoro
polovina ljudskog života i on pored funkcije zaštite i njegovanja društvenih odnosa ima i druge funkcije:
odmor, održavanje higijene, čuvanje i spremanje hrane, objedovanje.
Stan ima svoje specifičnosti: Dugi rok upotrebe, Stan je imobilia( ne moze se mijenjati), Stan je integrisan u
naselja za koja je vezan a to povlači potrebu planiranja njegovog prostora i funkcija, Kod stana preovlađuju
potrošački i uslužni cilj nad proizvođačkim.
Zbog toga se oni mogu podijeliti na dvije velike kategorije. Prvu čine standardni stanovi I nestandardni
stanovi i oni se mogu podijeliti na nekolike vrste: stanovi u namjenskim prostorijama poput kancelarija,
dućana i sl; stanovi iz nužde u podrumima.
2. Radno mjesto
-Čovjekova radna aktivnost obavlja se u tri odnosno pet tehnoloških sektora. Ti sektori jesu: primarni,
sekundarni i tercijarni ili po preciznoj podjeli: primarni, sekundarni, tercijarni, kvarterni i kvinterni.
Primarni sektor čine: agrar, šumarstvo i rudarstvo, Sekundarni sektor čine zanatstvo i industrija, Tercijarni
sektor čini sve vrste usluga, on sam dijeli u tri posebna sektora: tercijalni (trgovina i saobraćaj), kvarterni
(zdravstvo, prosveta, kultura, komunalne usluge) i kvinterni (administracija i armija).
3. Slobodno vrijeme
-Kada se već njime raspolagalo, postavilo se pitanje o upotrebi slobodnog vremena(sport, čitanje, bioskop,
internet, slušanje muzike, gledanje televizije, pozorište, ples, putovanja).
Sport za stanovnike grada je izvor rekreacije, Njime sa bave amaterski ili profesionalno, Sport daje mogućnost
čovjeku da se bori sa protivnikom sa svim sredstvima koje ne zabranjuje društvo, pravila u sportu treba da
osiguraju jednakost šansi učesnika sportskih takmičenja.
Čitanje je za mnoge ljude omiljena vrsta odmora u gradu. Zapažen je u modernom gradu porast uticaja
skandalozne tj žute štampe.
Bioskop i film postali su veoma traženo mjesto i sredstvo provođenja slobodnog vremena. Zbog toga su se
proizvođači filmova postarali da stvore u licu glumca ili glumice idole ljubavnika, heroja, hulje ili komičara.
Stvorene su i razne vrste filmova: ljubavni, komični, vestern, horor itd.
Radio je unio u stanove zabavu i masovnu kulturu. On je unio promjene ne samo u životu odraslih već i djece.
Televizija je masovno uvedena u praksu posle II svjetskog rata i odmah je počela da ugrožava bioskop i radio.
Pored programa kao i radio, ona daje dosta prostora reklami, prikazivanju filmova i drama.
Pozorište je još od antičkih vremena bilo omiljeno sredstvo provođenja slobodnog vremena.
Muzika i ples su za mnoge urbanite, osobito za omladinu, veoma privlačan oblik provođenja slobodnog
vremena po gradovima, zapaženo je da se stilovi muzike i plesa veoma brzo mijenjaju i da su u tom pogledu
veoma različiti ukusi mlađih i starijih generacija.
Hobi je neki posao koji dopunjuje glavno zanimanje. Veoma često to je posao koji postaje glavni, kada čovjek
završi svoj radni vijek.
Novije navike urbanita jesu godišnji odmor i vikend. One su se veoma raširile, osobito po gradovima
razvijenih zemalja. Ovakav razvoj izazvao je neposredno podizanje mnogih hotela, motela, kampova i drugih
građevina,