1

1. YAĞLAMA VE KAYMALI YATAKLAR

1.1.Giriş
Temasta olan ve birbirine göre izafi harekette bulunan iki elemanın temas eden yüzeyleri
arasında sürtünme ve buna bağlı olarak aşınma, sıcaklık artışı ve enerji kaybı meydana gelir.
Bu olayların etkisini azaltmak için alınması gereken önlemlerin başında yağlama gelmektedir.
Sürtünme, aşınma ve yağlama konuları ile ilgilenen bilim dalına triboloji denir.
1.2. Sürtünme
Genel anlamda temasta olan ve izafi hareket yapan iki elemanın temas yüzeylerinin
harekete veya hareket ihtimaline karşı gösterdikleri dirence sürtünme denir. Temasta olan
hareketli parçaların yüzeyleri arasında; kayma , yuvarlanma veya kayma-yuvarlanma
tarzında bir hareket mevcut olabilir. Buna göre de sürtünme kinematik bakımdan kayma,
yuvarlanma veya kayma-yuvarlanma şeklinde olur. Kaymalı yataklar kayma sürtünmesi
prensibine göre çalışır.
İzafi hareket yapan yüzeyler arasında bir yağlayıcı maddenin bulunması veya
bulunmaması bakımından sürtünme;
Kuru sürtünme
Sınır sürtünme (yarı sıvı sürtünme)
Sıvı sürtünme
şeklinde olabilir.
1.2.1 Kuru Sürtünme
Kuru sürtünme; birbirine göre izafi harekette bulunan ve doğrudan doğruya temasta olan
iki yüzey arasında oluşan sürtünmedir. Temasta olan bu iki yüzey Şekil-1.1’de gösterildiği
gibi Fn normal kuvvetinin etkisi altında ise temas yüzeyleri arasında harekete karşı

Şekil-1.1 Kuru sürtünme modeli

 2

değerinde bir sürtünme kuvveti oluşur. Burada μ sürtünme katsayısıdır. Şekil-1.1’deki A

cismine F kuvveti uygulanırsa iki durum ortaya çıkabilir.

 Fn > F olabilir. Bu durumda cisimler birbiri üzerinde kaymaz. Ancak hareket

olanağı olduğundan yüzeyler arasında statik sürtünme denilen bir direnç
meydana gelir.
 Fs ≤ F olabilir. Kinematik sürtünme olarak adlandırılan bu durumda F kuvvetinin
etkisi altında yüzeyler birbiri üzerinde kayar. Pratikte sürtünme denilince bu tür bir
sürtünme akla gelir. Aşınma, sıcaklık artışı ve enerji kaybı gibi olaylar kinematik
sürtünme halinde ortaya çıkar.

Eğer Fn [N] kuvveti ile bastırılan A elemanının hızı  [m/sn] ise sürtünme sonucu
kaybolan güç;
[Nm/sn = Watt]
olur. Buna göre sürtünme nedeniyle meydana gelen güç kaybını azaltabilmek için sürtünme
katsayısının değerini azaltmak gerekir. Bu ise
 Yüzeylerin çok hassas işlenmesi
 Yüzeyler arasına sürtünme katsayısı küçük olan ve yağlayıcı adı verilen bir
başka malzeme konulması
 Yüzeyler arasında yuvarlanma sürtünmesi açığa çıkaran yuvarlanma elemanları
konulması
suretiyle sağlanabilir.

1.2.2 Sınır Sürtünme

Yüzeyler arasında yağlayıcı bir madde bulunduğu halde sıvı sürtünme hali meydana
gelmediği takdirde sınır sürtünme hali ortaya çıkar. Pratikte çok rastlanan bu sürtünme
halinde sürtünme katsayısı genel olarak 0.02 ile 0.1 arasında değişir.

1.2.3 Sıvı Sürtünme

Sıvı sürtünme halinde birbirine göre izafi hareket yapan yüzeyler bir yağ tabakası
tarafından tamamen ayrılır. Sürtünme doğrudan doğruya yağlama yağının tabakaları arasında
olur. Cismin hareketine karşı koyan direnç kuvveti yağ tabakaları arasındaki kayma
gerilmesine bağlıdır.
 3

Yüzeylerin pürüzlülüğü göz önüne alınırsa, analitik bakımdan sıvı sürtünmesi;

bağıntısı ile ifade edilir. Burada;

h0  minimum yağ tabakası kalınlığı
Rt1 ve Rt2  yağın yüzeylerin maksimum pürüzlülükleridir.
Sıvı sürtünmenin oluşmasında rol oynayan esas etken yağ tabakasında meydana gelen
basınçtır. Yağ tabakasındaki basınç dış yükü dengeleyecek bir değere ulaştığı takdirde
yüzeyler tamamen birbirinden ayrılır. Yağ tabakasındaki basınç oluşumu;
Hidrodinamik
Hidrostatik
olmak üzere iki olaya bağlıdır.

1.2.3.1. Hidrodinamik Sıvı Sürtünme

Hidrodinamik sıvı sürtünmede, yüzeylerin geometrik ve kinematik şartlarına bağlı olarak
yağ tabakasında kendi kendine bir basınç alanı oluşur. Basınçlı bir yağ filminin oluşabilmesi
için kinematik ve geometrik şartlar, yüzeylerin birbirine göre belirli bir izafi hıza sahip
olması ve yağ tabakasının hareket yönünde daralmasıdır. Pratikte bu iki şart eğik düzlemsel
yüzeylerde ( eksenel yataklarda, Şekil-1.2a ) ve birbirine göre eksantrik bir durumda olan
silindirik yüzeylerde ( radyal yataklarda, Şekil-1.2b) gerçekleşir.

a-) Eksenel yatak b-) Radyal yatak

Şekil-1.2- Hidrodinamik sıvı sürtünme
Hidrodinamik sıvı sürtünme kinematik ve dinamik şartlara bağlı olduğundan uygulama
alanı sınırlıdır. Genellikle bu sürtünme hali, izafi hareketin sürekli olduğu ve yağ tabakasının
 4

hareket yönünde daralan bir yağ kaması oluşturduğu takdirde çok kısa süreli gerçekleşebilir.
Ancak bu sürtünme hali hiçbir zaman sürekli olmaz.

1.2.3.2. Hidrostatik Sıvı Sürtünme

Hidrostatik sıvı sürtünme halinde, dış yükün dengelenmesi ve yüzeylerin birbirinden
ayrılması için gereken basınç, bir yüksek basınçlı pompa vasıtası ile dışarıdan sağlanır. Yağ,
basınç ile yüzeyler arasına gönderilir. Bu durumda bütün sistemlerde, yüzeylerin kinematik ve
geometrik şartlarına bağlı olmaksızın sıvı sürtünme sağlanabilir. Yani hidrostatik sıvı
sürtünme hareketsiz yüzeylerde de oluşturulabilir. Kuru ve sınır sürtünmenin bulunmadığı bu
yağlama durumunda aşınma da yoktur.

1.3. Viskozite
Genel olarak viskozite, herhangi bir akışkanın harekete karşı gösterdiği direnç veya başka
bir deyimle, akma sırasında sıvı tabakaları arasındaki iç sürtünmeyi ifade eden bir özelliktir.
Şekil-1.3’teki sisteme Newton’un viskoz akışkanlarla ilgili kanunu uygulanarak viskoziteyi
veren bir bağıntı elde edilebilir. Şekil-1.3’teki A ve B tablaları birbirine paralel olup kalınlığı
h olan bir yağ filmi ile ayrılmıştır. A tablası u hızı ile hareket etmekte, B tablası ise sabit
durmaktadır.

Şekil-1.3
Yağ filminin bir seri yatay tabakalardan meydana geldiği ve F kuvvetinin bu tabakaları
deforme ettiğini veya birbiri üzerinde bir deste oyun kartında olduğu gibi kaydırdığını kabul
edelim. Madensel yüzeylerle doğrudan doğruya temasta olan yağ tabakaları absorpsiyon
nedeniyle yüzeylere tamamiyle yapıştığından u hızı ile hareket eden A yüzeyine yapışmış
olan tabakanın hızı u, sabit B yüzeyi üzerindeki tabakanın hızı ise sıfırdır. Ara tabakaların hızı
ise sabit yüzeyden olan uzaklıkları y’ye bağlı olarak sıfır ile u hızı arasında değişir. Newton
kanununa göre akışkan filminin herhangi bir noktasındaki kayma gerilmesi y’ye göre hızdaki
değişim miktarı ile orantılıdır. O halde
 5

yazılır. Burada;
  orantı sabiti olup dinamik viskozitedir.

 hızın y mesafesine göre değişimi, hız gradyanı veya kayma oranıdır.

Buna göre viskozite () akışkanın iç sürtünme direncinin bir ölçüsüdür. Hız yağ
filminin kalınlığıyla doğru orantılı değiştiğine göre;

olur ve

ifadesi elde edilir. Boyut analizi yapılırsa viskozitenin;

boyutunda olduğu görülür. Dinamik viskozite, Poise ( P ) veya bunun yüzde biri olan
Centipoise ( cP ) ile ölçülür. Buna göre

olur. İngiliz-Amerikan sisteminde ise dinamik viskozitenin birimi;

olur. Diğer bir viskozite tarifi de kinematik viskozite (  ) şeklinde olup

şeklinde ifade edilir. Burada;

  dinamik viskozite
  kütle yoğunluğu
g  yerçekimi ivmesi
  özgül ağırlıktır.

Kütle yoğunluğu ile özgül ağırlık arasında bağıntısı vardır. Kinematik

viskozitenin boyutu ’dır ve Stokes ( St ) veya bunun yüzde biri olan Centistokes (

cSt ) ile ölçülür. Buna göre

 6

olur. Almanya’da kinematik viskozite Engler derecesi ile gösterilir ve aşağıdaki esasa göre
tayin edilir.

Buna göre Engler derecesi ile dinamik viskozite arasında

şeklinde bir bağıntı vardır. Burada yağın özgül ağırlığı (  )’nın birimi [daN/dm3] olarak
alınacaktır.

1.3.1 Viskozitenin Ölçülmesi

Viskozite, viskometre veya viskozimetre denilen cihazlarla ölçülür.Viskozite tayininde
prensip olarak belirli hacimdeki bir sıvının ince bir borudan akma zamanı tespit edilir ve bir
viskozite katsayısı belirlenir. Amerika’da Saybolt viskometresi, İngiltere’de Redwood
viskometresi ve Avrupa’da Engler viskometresi kullanılır. Örneğin; Saybolt Universal
Viskometresinde, 600 mm3’lük sıvının 17.6 mm. çapında, = 12.25mm. boyundaki ince bir
borudan geçme zamanı ölçülür. Sıvının akış zamanı saniye cinsinden Saybolt Universal
Viskozitesi ( SUV ) veya Saybolt Universal Saniyesi ( SUS ) olarak isimlendirilir.
( SUS ) yağın izafi viskozitesi olarak işe yarar. İstenirse standart tablolar yardımıyla cP
veya reyn’e dönüştürülebilir. Ayrıca Amerika’daki otomobil mühendisleri derneği ( The
Society of Automotive Engineers, SAE ) yağları fiziksel bünyelerinden ayrı olarak
sınıflandırılmış ve yağlara numaralar verilmiştir.Yağların viskozitesi 0F ( -17.8 C ) veya
210 F ( 98.9 C ) sıcaklıklarda tespit edilmiştir. Viskozitesi 0F da tesbit edilen yağların
numarası yanında ayrıca W işareti ( SAE 10W gibi ) vardır. Bu yağlar kışın kullanılabilecek
yağlardır. Yağlar ince, orta ve kalın yağ olmak üzere üç ana gruba ayrılır.

E  [ cSt ]
SAE 5W 2.2 13
İNCE YAĞ
SAE 10W 2.8 18
SAE 20W 5.1 33
ORTA YAĞ
SAE 20 4.9 32
SAE 30 8.15 60 KALIN YAĞ
 7

SAE 50 17.1 120

1.3.2 Viskozitenin Sıcaklıkla Değişimi
Viskozite; sıcaklığın artmasıyla azalır. Bu nedenle genel olarak sıcaklığa bağlı bir
viskozite formülü yazılamaz, ancak sıcaklığa göre viskozite değişimini gösteren diyagramlar
çizilebilir. Yağlama yağlarının viskozitesinin tespiti yatağın çalışma sıcaklığına göre yapılır.
Viskozite ile sıcaklık arasındaki ilişkiyi veren bağıntı

şeklindedir. Burada;
  kinematik viskozite [ cSt ]
T  mutlak sıcaklık [ T+273 C ]
K ve Cyağın cinsine bağlı sabitlerdir.
Bu ifade yardımıyla iki deney yapılarak sıcaklık-viskozite değişim eğrisi bulunabilir.

Viskozite normal çalışma sıcaklığına göre seçilirse sistemin ilk hareketinde sıcaklık düşük
olduğundan viskozite yüksek olur ve dolayısıyla yağlama güçleşir. Sistemin harekete geçmesi
sırasındaki sıcaklığa göre seçilirse, çalışma halinde sıcaklık yükselir ve viskozite düşer. Bu ise
yağlamanın yetersiz olması demektir. Bundan dolayı pratikte önemli olan sadece belirli bir
sıcaklıktaki viskozite değeri değil, aynı zamanda viskozitenin sıcaklıkla mümkün olduğu
kadar az değişmesidir. Viskozitenin sıcaklıkla değişmesini gösteren birçok izafi yöntem
geliştirilmiştir. Bunlardan en çok kullanılanı Viskozite İndeksi ( VI ) adıyla tanınan Dean-
Davis Yöntemi’dir.
1.3.2.1 Viskozite İndeksi
Bu yöntemde sıcaklıkla viskozitesi en az değişme gösteren yağ 100 VI değerinde kabul
edilmiştir. Sıcaklıkla viskozitesi en çok değişen yani kalitesiz yağ ise 0 VI olarak alınmıştır.
 8

Ayrıca 210 F sıcaklıkta viskoziteleri aynı olan fakat biri en kaliteli diğeri ise en kalitesiz yağ
çiftleri seçilmiştir. Buna göre 100 F ( 37.8 C ) ve 210 F ( 98.9 C ) standart sıcaklıklar
arasında herhangi bir yağın viskozite indeksi

şeklinde ifade edilir. Burada;

L  viskozite indeksi sıfır olan yağın 100 F sıcaklıktaki kinematik viskozitesi
H  viskozite indeksi yüz olan yağın 100 F sıcaklıktaki kinematik viskozitesi
U viskozite indeksi bilinmeyen yağın 100 F sıcaklıktaki kinematik
viskozitesidir.

1.3.3 Viskozitenin Basınçla Değişimi

Yağların viskozitesi basınçla artar. Basıncın viskoziteyi etkilemesi çok yüksek basınç
değerlerinde ortaya çıkar. Genellikle madensel yağların viskozitesi üzerinde basınç, organik
esaslı yağların viskozitesi üzerinde olduğundan daha büyük etkiye sahiptir. Basıncın viskozite
üzerine etkisi Tablo-1.1’de verilen değerlerde açıkça görülmektedir.

Tablo-1- Basıncın Viskozite Üzerine Etkisi

Basınç [ atm.] Su Domuz Yağı Madeni Yağ
1 1 1 1
1000 1.08 2.8 4.3
2000 1.16 5.6 15
3000 1.36 17.4 112
 9

Genel olarak viskozitenin basınçla değişimi

şeklinde ifade edilir. Burada;

0  atmosfer basıncındaki yağın viskozitesi
P  basınç
  yağa ait bir sabittir.
1.4. Petroff Kanunu
Yataklanmış düşey konumda ve n [ d/dak ] hızla dönmekte olan bir mil göz önüne alalım ve
kaymalı yatağın çok küçük bir yük taşıdığını
yatak boşluğunun tamamen yağ ile dolu olduğunu
yağ kaçaklarının ihmal edilebilir olduğunu
kabul edelim.

Şekil-1.4 Petroff analizi için kaymalı yatak

Burada mil n [ d/dak.] hızla döndüğüne göre mil yüzeyinin çevresel hızı;

olur.Yağ tabakaları arasındaki kayma gerilmesi, hız gradyanı ile viskozitenin çarpımına eşit
olup;

şeklinde yazılabilir. Bu ifade de h yerine radyal boşluk c konulmuştur. Yağ tabakalarının

kayması için gerekli olan kuvvet;
 10

olduğuna göre moment;

(1)
şeklinde elde edilir. Burada yatak alanı; ’dir.
Eğer yatak üzerine etkiyen küçük bir kuvvet F ile gösterilirse, yatak basıncı;

olur. Bu ifade de ise d; mil çapı ve yatak yüzey alanı da ’dir.  sürtünme katsayısı
olduğuna göre sürtünme kuvveti; olur. Buna göre yataktaki sürtünme momenti;

(2)
dir. Elde edilen Mb ve Ms momentlerinin eşit olması gerekir. Buna göre (1) ve (2) ifadeleri
eşitlenerek sürtünme katsayısına göre bir düzenleme yapılırsa;

denklemi elde edilir. Bu denkleme Petroff Kanunu denir ve ilk defa 1883’de yayınlanmıştır.

Burada ve ifadeleri yağlamada çok önemli iki parametredir. Bu parametreler

için uygun boyutlar kullanıldığı takdirde bunların boyutsuz oldukları görülür. Denklemin elde
edilmesinde yapılan kabuller nedeniyle çok hafif yüklenmiş yatakların dışındaki durumlarda
Petroff denkleminin kullanılması uygun olmamaktadır.
1.5. Kararlı Yağlama
Sınır ve hidrodinamik yağlama arsındaki fark Şekil-1.5’te verilen grafik yardımıyla izah
edilebilir. Bu grafik yağlamanın kararlılığını belirtmesi ve hidrodinamik yağlama ile sınır
veya ince film yağlamanın anlaşılmasını sağlaması bakımından çok önemlidir.
 11

Şekil-1.5
AB doğrusunun sağında çalışıldığı ve yağ sıcaklığının
herhangi bir nedenle arttığı kabul edilsin. Sıcaklığın artması ile viskozite düşeceğinden

’nin değeri küçülür. Bu ise Şekil-5’e göre sürtünme katsayısının küçülmesi

demektir ve yağ tabakalarının birbiri üzerinde kayması ile açığa çıkan ısı azalır ve sonuç

olarak akışkanın sıcaklığı düşer, viskozite yükselir ve ’nin değeri artar. Buna göre

AB doğrusunun sağındaki bölge kararlı yağlama bölgesidir. Çünkü sıcaklık ve viskozite

değişimleri kendi kendine düzelir.
AB doğrusunun sol tarafında viskozitedeki bir düşüş sürtünme katsayısının
büyümesine, bunun sonucu da sıcaklığın artmasına yol açar. Viskozitenin azalmasına
neden olan bu durum zincirleme devam eder. Bu nedenle AB doğrusunun sol tarafında
kararlı olamayan bir yağlama söz konusudur.

Viskozitenin küçük olması değerinin küçük olması demektir. Bu ise yağ film

kalınlığının çok ince olduğu anlamına gelir ve metal-metal temasının olma ihtimalini

artırır ki bu da daha büyük bir sürtünme katsayısı demektir. Buna göre C noktası

değerinin küçülmesi ile metal-metal temasının başlangıcını gösterir ve kritik nokta adını
alır.
1.5.1 Kritik Noktanın Bağlı Olduğu Faktörler
 12

Yatak boşluğu: Mil ve yatak arasındaki boşluk azaldıkça eğri ( Şekil-5 ) yukarıya
doğru kayar, yani sürtünme katsayısı artar. Buna karşılık kritik nokta düşey eksene doğru
yaklaşır ve böylece kararlı yağlama bölgesi büyür.
Yağ kaçakları: Yatak uçlarında meydana gelen yağ kaçakları sürtünme katsayısının
artmasına neden olur.
Yağ kanalları: Yatağın basınç bölgesinde yağ kanallarının bulunması yatak

basıncının artmasına yol açar. Bu ise değerinin kritik noktaya yaklaşmasına neden

olur.
Aktif yüzey: Yatağın aktif yük taşıyıcı yüzeyini azaltan her sebep yatak basıncının

artmasına dolayısıyla değerinin azalmasına, yani kritik noktaya yaklaşmasına yol

açar.
Yağlama kabiliyeti: Yatakta yağlama kabiliyeti yüksek olan bir yağın kullanılması
kritik noktayı düşey eksene doğru yaklaştırır.
1.6. Yağlama Mekanizması
Bir muylu-yatak sisteminde hidrodinamik yağlamanın nasıl meydana geldiğini açıklamak
için önce
Şekil-1.6a da olduğu gibi muylunun yatak içerisinde hareketsiz ve yatak yükünün de
W olduğunu göz önüne alalım. Bu durumda yatak zarfı ile muylu arasındaki boşluğun yağ
ile dolu olduğu kabul edilir. Yatak boşluğu yağ ile dolu olmasına rağmen n = 0 olması
halinde yatak ile muylu arasında metal teması vardır.

Şekil-1.6a
Muylu yatak içinde ve W yükünün altında dönmeye başladığı zaman Şekil-1.6b de
olduğu gibi metal teması ( kuru sürtünme ) söz konusu olduğundan yatak içerisinde önce
sağa doğru tırmanır. Yağ muylu üzerine çok iyi yapışmış olduğundan dönmenin devam
etmesi halinde, yağ filmi muylu ile yatağın temas eden yüzeyleri arasına çekilerek yağ
kaması oluşturur ve muylu yatak cidarından uzaklaşır.
 13

Şekil-1.6b
Eğer hidrodinamik yağlama için gerekli şartların tamamı mevcutsa Şekil-1.6c’deki
gibi denge durumu meydana gelir. Bu şartlarda yüzeyler birbirinden minimum kalınlığı h0
olan bir yağ filmi ile ayrılır.

Şekil-6c
Minimum yağ filmi kalınlığının değeri ve muylu ile yatak merkezlerini birleştiren
doğrunun pozisyonu aşağıda belirtilen faktörlere bağlıdır.
Yatak yükünün büyüklüğü
Dönen muylunun çevresel hızı
Muylu ile yatak arasındaki boşluk
Yatak genişliği
Yağlayıcının özellikleri ve çalışma sıcaklığı
1.7. Bir Kaymalı Yatakta Geometrik Bağıntılar
Bir kaymalı yatak sistemi, dönen muylu ve sabit yatak olmak üzere esas olarak iki
parçadan meydana gelmektedir. Yatak muyluyu tamamen veya kısmen sarabilir. Buna göre de
yatak, tam yatak veya kısmi yatak adını alır. Yatak ile muylu çapları arasında bir fark bulunur.
Buna radyal boşluk ( c ) denir.
Yatak çapı D ve muylu çapı da d olmak üzere radyal boşluk; c = D - d olur. Radyal boşluk

ile muylu yarıçapının oranına ise izafi yatak boşluğu denir. Bir kaymalı yatak

sisteminde muylu merkezi ile yatak merkezi üst üste gelmez.Bu iki merkezin tek merkez
 14

haline gelmesi için yatak yükünün çok küçük ve muylu hızının sonsuz olması gerekir. Bu
pratikte mümkün değildir. Muylu ile yatak merkezlerinden geçen doğruya hareket doğrusu
denir. Bu doğru üzerindeki yağ filmi kalınlığı minimumdur ve h0 ile gösterilir ( Şekil-1.7a ).
Muylu merkezi ( O1 ) ile yatak merkezi ( O ) arasındaki uzaklığa yatağın
eksantrikliği ( e ) denir ve e = OO1 = c - h0’dır. Eksantrikliğin radyal boşluğa oranı ise
eksantriklik oranı (  )olup

şeklinde yazılabilir. Bu ifadeye göre  ve değerleri muylunun yatak içindeki davranışını

belirler.

a-) radyal b-) eksenel

Şekil-1.7- Muylu yatak sisteminde radyal ve eksenel basınç dağılımı
 15

Pmax  maksimum yatak basıncının açısal konumu

P0  yağ filminin sona erdiği noktanın açısal konumu
  yük bölgesi başı ile sonu arsındaki açı
1.8. Hidrodinamik Yağlama
Hidrodinamik yağlama, yüzeyler arasındaki boşluğun şekline ve izafi hıza bağlı olarak, bu
yüzeylerin birbirinden tamamen ayrılması için yeterli derecede basınca sahip bir yağ filmi
meydana getiren yağlama sistemidir.
Hidrodinamik teorisinin amacı, bu basıncın hangi koşullarda meydana geldiğini, bunun
değerini ve basınca bağlı olarak yatağın yük taşıma kabiliyetini, sürtünme katsayısını, yağ
miktarını ve sıcaklığını hesaplamak için gereken denklemleri meydana getirmektir. Mevcut
yağlama teorisi Reynolds diferansiyel denklemi üzerine kurulmuş olup bu denklemin elde
edilmesinde aşağıda verilen kabullerin yapılması gerekir.
Kabuller;

Yağlayıcı akışkan Newton’un viskoz akış kanununa uyar. Yani bağıntısına

uyar.
 16

Akış laminerdir.
Akışkan yüzeylere mükemmel bir şekilde yapışır.
Akışkanın ağırlığı ve akışkan atalet kuvvetleri ihmal edilebilir.
Akışkan sıkıştırılamaz.
Yüzeyler arasındaki akışkan filmi çok ince olup film kalınlığınca basınç sabittir.
Akışkan filmi çok ince olduğundan yüzeylerin eğriliği ihmal edilebilir.
Akışkan viskozitesi film içinde her yerde aynıdır.
Yüzeylerin yan taraflarında akışkan kaçakları yoktur, yani yüzeyler z ekseni
doğrultusunda sonsuz uzunluktadır.
Bir muylu yatak sisteminde muylunun saat yönünde döndüğü ve değişken kalınlığı h
olan bir yağ filmi ile desteklendiği kabul edilsin.  açısal hızı ile dönen muylu sabit bir u
çevresel hızına sahiptir. Yüzeylerin eğriliği ihmal edilebilir kabulü kullanılarak xyz referans
eksen takımı Şekil-1.8’deki gibi alınabilir.

Şekil-1.8 Muylu yatak sistemi ve bir yağ elemanının serbest cisim diyagramı
 17

Kenar uzunlukları dx, dy ve dz olan yağ elemanına etkiyen kuvvetlerin statik denge şartı
yazılırsa;

(1)

denklemi elde edilir. Newton kanununa göre;

(2)

dir. (2) ifadesi (1)’de yerine yazılırsa;

(3)

veya

(4)

diferansiyel denklemi elde edilir. Bu denklemden hız gradyanının yüzey boyunca her bölgede

sabit olması halinde ’nin sıfır, yani basınçtaki değişimin sıfır olacağı sonucu

çıkarılabilir.Bunun anlamı yağ filminde bir basınç artışı meydana gelmeyeceği ve sonuç
olarak yüzeylerin hiçbir dış yükü taşıyamayacağıdır. Buna göre hidrodinamik yağlama için
şart hız gradyanının değişken yani yağ film kalınlığının Şekil-1.9’daki gibi kama
şeklinde olmasıdır.
 18

Şekil-1.9

Şekil-1.9’da verilen yüzeylerin girişinde ve bu nedenle pozitiftir. Yani

x’in değeri azaldıkça film içinde meydana gelen p basıncı artmaktadır.

Yüzeylerin orta bölgesinde ve olur. Bu ise p basıncının maksimum

olması demektir.

Yüzeylerin çıkışında olduğundan olur. Bu ise x değeri azaldıkça

film içinde meydana gelen p basıncının azalması demektir.

Yapılan bu açıklamalardan da anlaşılacağı gibi yağ filminde meydana gelen basınç (yatak
basıncı) Şekil-1.9’da gösterildiği gibi bir değişim gösterecektir. Yağ filminde meydana gelen
yatak basıncı kendine eşdeğer bir yatak yükünü yüzeylerin metal teması olmadan taşıyabilir.
Bunun içinde Şekil-1.9’da görüldüğü gibi yağ filminin hareket yönünde daralması gerekir.
 19

Yağ filminin şekli kamaya benzediğinden daralan yağ kaması adını alır. Yüzeyler paralel
olursa veya hareket yönünde genişlerse basınç alanı meydana gelmez ve bu durumda
yüzeylerin yük taşıma kabiliyeti yoktur.
(4) nolu denklemin iki defa integrali alınmak suretiyle u hızı için bir denklem elde
edilebilir.

(5)

Burada c1 ve c2 integral sabitleri sınır şartlarından elde edilebilir.

y = 0 olduğunda u=0
y = h olduğunda u = -u
olur Bu sınır şartları (5) nolu denklemde kullanılırsa;

değerleri elde edilir. Bulunan c1 ve c2 değerleri (5) nolu denklemde yerine yazılırsa hız
denklemi;

veya

(6)

şeklinde elde edilir. Bu hız denklemi yağın yağ filmi içindeki hız dağılımını y koordinatı ve

basınç gradyanının bir fonksiyonu olarak verilmektedir. Bu hız dağılımı iki kısımdan

oluşmaktadır.

1. ; terimi yağ filmi kalınlığınca hız dağılımının parabolik

olduğu kısım

2. ; terimi yağ filmi kalınlığınca hız dağılımının lineer

olduğu kısım
Buna göre hızın yağ filmi kalınlığınca değişimi Şekil-1.10’da gösterildiği gibi lineer
ve parabolik hız değişimlerinin birbirine eklenmesiyle elde edilir.
 20

Şekil-1.10 Yağ tabakasında hız dağılımı

Genel olarak lineer terime parabolik değişim, basınç gradyanına bağlı olarak artırıcı veya

eksiltici etki yapar.Yatak basıncının maksimum olduğu bölgede olur ve hız;

(7)

olup lineer bir ilişki vardır. Yüzeyler arasında x ekseni doğrultusunda birim zamanda geçen
akışkanın debisini (Q ) bulmak için z ekseni doğrultusunda bir birim uzunluk dikkate alınırsa;

(8)

yazılabilir. (6) nolu denklem ile verilen u hızı (8) ifadesinde yerine yazılıp integrali alınırsa
debi denklemi;

(9)
şeklinde elde edilir. Akışkan sıkıştırılamaz kabul edildiğinden yüzeyler arasındaki herhangi
bir kesitten geçen akışkan miktarı aynıdır. Buna göre

olup (9) nolu denklemden

 21

veya

(10)

denklemi elde edilir. Bu denklem z ekseni doğrultusundaki akışı ihmal eden tek boyutlu
Reynolds diferansiyel denklemidir. z ekseni doğrultusundaki akış da dikkate alınarak benzer
işlemler yapılırsa, iki doğrultuda akış için Reynolds denklemi elde edilir. Bu denklem;

(11)

şeklindedir. Bu denklemin genel çözümü yoktur. Değişik yaklaşık çözümleri vardır ve

bunların en önemlilerinden biri Sommerfeld çözümüdür. Yatak hesabında yaygın olarak
kullanılan bu çözüm;

(12)

şeklindedir. Burada  bir fonksiyon ilişkisini göstermektedir.

(13)

değeri Sommerfeld sayısı olarak bilinir ve aynı zamanda yatak karakteristik sayısı da
denir. Kartezyen koordinatlar yerine polar koordinatlar ( r, ) kullanılırsa iki boyutlu
Reynolds denklemi (11) nolu denklem;

şeklini alır.
1.9. Radyal Kaymalı Yatak Hesabı
Kaymalı yatak tasarımındaki değişkenler iki gruba ayrılabilir.
Birinci grup;
1. Yağın viskozitesi ()
2. Yatak basıncı ( yatak projeksiyon alanının birim alanına gelen kuvvet ) ( p
)
3. Milin dönme hızı ( n )
4. Yatak boyutları
r ; yatak yarıçapı
c ; Radyal boşluk
 ; kısmi yatağın açısal boyu
b ; yatak genişliği
 22

Bu gruptaki değişkenlerin değerleri ya verilir veya tasarımcı kontrolü altındadır. Bu dört

değişkenden hız üzerinde tasarımcının genellikle kontrolü olmaz. Çünkü hız sistemin genel
tasarımında belirlenir. Bazen viskozite önceden belirli olabilir. Örneğin; yağın depolanarak
çok sayıda yatağın yağlanması ve soğutulmasında kullanıldığı durumlarda viskozite önceden
belirli olur.
İkinci grup;
1. Sürtünme katsayısı ()
2. Sıcaklık farkı (T)
3. Yağlama yağının debisi (Q)
4. Minimum yağ film kalınlığı (h0)
Bu değişkenler bağımlı değişkenlerdir. Tasarımcı bunları doğrudan kontrol edemez. Fakat
dolaylı olarak birinci gruptaki değişkenlerden bir veya daha fazlasını değiştirerek bu
değişkenleri değiştirebilir. Bu gruptaki değişkenler yatağın performansının ne kadar iyi
olduğunu gösterir ve bu nedenle yatak performans faktörleri olarak dikkate alınabilir.
Bunların değerlerine belirli limitler konulmak suretiyle tasarımcının tatmin edici bir
performans sağlaması garanti edilebilir. Bu limitler yağlayıcıyı ve yatak malzemelerinin
karakteristikleri tarafından tayin edilir. Bundan dolayı yatak tasarımında temel problem, ikinci
grup değişkenler için tatminkar limitler bulmak ve daha sonra birinci grup değişkenler için
değerlerin ne olacağına karar vermektir.
1.10. Yatak Performansı
Westinghouse Araştırma Laboratuarlarında çalışan araştırmacı Albert A. Raimondi ve
John Boyd tarafından Reynolds denkleminin bilgisayar çözümleri 1950 yılında çok geniş
kapsamlı olarak yapılmıştır. Elde edilen veriler çok kompleks olup bugün dahi hidrodinamik
yağlamalı muylu yatak sistemlerinin tasarım ve analizinde kullanılan en iyi yaklaşımdır.

1.10.1. Yatak Karakteristik Sayısı ( S0 )

Yatak hesabının esasını teşkil eden yatak karakteristik sayısı aynı zamanda Sommerfeld
sayısı olarak da bilinir.

ifadesi ile verilir. Burada;

S0  Sommerfeld sayısı
r  Muylu yarıçapı [m , mm]
 23

c  Radyal boşluk [m , mm]

  Dinamik viskozite [ Pa.sn , Nsn / m2 ]
n  Muylu devir sayısı [ dev/sn]
p  Yatak basıncı [ Pa, N/ m2 ]
dir. Bu ifadelerde muylu devir sayısının [ dev/sn] olduğuna dikkat etmek gerekir. Çünkü
viskozite birimi saniye cinsinden yazılmıştır. Sommerfeld sayısı genellikle tasarımcı
tarafından belirlenen değişkenleri ihtiva eder ve boyutsuzdur.
1.10.2. Sıcaklık Yükselmesi ( Tc )
Muylu-yatak sistemindeki yağlama yağı yatağın yük bölgesinden geçerken bir iş yapar.
Dolayısıyla yağın sıcaklığı yük bölgesi çıkışında girişe göre daha yüksek olur. Yatakta
sıcaklığın artması nedeniyle yağın viskozitesi düşer.Yatak hesabında önemli yeri olan
Raimondi-Boyd analizinde ise yağın viskozitesinin sabit olduğu kabul edilmiştir. Bu nedenle
yatak hesabında tasarımcının ana problemi kullanılacak olan yağın viskozitesinin
bulunmasıdır.
Viskozitenin bulunmasında sıcaklık olarak yağın yük bölgesine giriş ve çıkış
sıcaklıklarının ortalaması kullanılır. Yağın ortalama sıcaklığı;

dir. Burada;
T1  yağın yük bölgesine giriş sıcaklığı
T  yağın yük bölgesine giriş ve çıkış sıcaklıkları arasındaki fark (yağ
sıcaklığındaki artış)
Yatak hesabında kullanılan viskozitenin Tort sıcaklığa karşılık gelmesi gerekir. Yağlama
analizinde önemli konlardan biride yağla yağı ve yağın yatağa giriş sıcaklığı belirlendiği
zaman yağın çıkış sıcaklığının bulunmasıdır. Bu ise deneme-yanılma türünde bir problemdir.
Yağın yatak yük bölgesine girişinden çıkışına kadar sıcaklığındaki artışı bulmakta
kullanılan boyutsuz sıcaklık yükselme değişkeni

dir. Burada;
γ  yağın birim hacminin kütlesi olup genellikle 861 [ kg/m3 ] alınır.
CH  yağın özgül ısısı olup genel kullanım için ortalama bir değer olarak
1760 [ J /kg C ] alınır.
 24

P  yatak basıncı [Pa]

Sıcaklık yükselme değişkeninin değeri değişik yatak genişlik-çap oranları için

Sommerfeld sayısına bağlı olarak Figure-12’den bulunabilir. Yatakta bulunan yağın sıcaklık
yükselmesi P [ mPa = N/mm2 ] olmak üzere;

ifadesiyle bulunabilir.
1.10.3. Minimum Yağ Film Kalınlığı (h0)
Minimum yağ film kalınlığının kabul edilebilir en küçük değeri muylu ile yatağın
yüzeylerinin pürüzlülüğüne bağlıdır. Çünkü yatağın sıvı sürtünme şartlarında çalışabilmesi
için yağ film kalınlığının yüzey pürüzleri toplamından büyük olması gerekir. Minimum yağ

film kalınlığı değişik oranları için Sommerfeld sayısına bağlı olarak Figure -13’ten ve

açısal konumu da Figure -14’ten bulunabilir.

1.10.4. Eksantriklik Oranı ()

Eksantriklik oranı olup değeri 0 ile 1 arasında değişmektedir.

 = 0 yatak yükünün sıfır olduğu durumdur. Bu halde e = 0 ve h

= c olur.
 = 1 yatak yükünün maksimum olduğu durumdur. Bu halde h =
0 ve e = c olur. Yani muylu ile yatak arasında metal-metal teması vardır.

Eksantriklik oranı değişik oranları için Sommerfeld sayısına bağlı olarak Figure -13’ten

bulunur.
Yatak tasarımında optimizasyon denilince yatak yükünün maksimum ve yataktaki güç
kaybının minimum olması akla gelir. Figure -13’te bu şartları veren değerlerin alınacağı bölge
kesik çizgi ile gösterilmiştir. Dolayısıyla minimum yağ film kalınlığı veya eksantriklik oranı
için optimum değerler Figure -13 yardımıyla kolayca bulunabilir.
1.10.5. Sürtünme Katsayısı ()
 25

Sürtünme katsayısı, sürtünme katsayısı değişkeni ’den bulunur. değerleri

değişik oranları için Sommerfeld sayısına bağlı olarak Figure-16’da verilmiştir.

Sürtünme katsayısı bulunduktan sonra yatak performansı ile ilgili değerler hesaplanabilir.
Bunlardan sürtünmeyi yenmek için gerekli moment;

ve yataktaki güç kaybı;

ifadeleri kullanılarak hesaplanır.

1.10.6. Yağ Debisi (Q)
Radyal kaymalı yataklarda muylu tarafından yatak yük bölgesine çekilen yağ hacmini (Q)

bulmak için debi değişkeni ’nin değeri Figure-17 yardımıyla bulunur. Bu şekilde

debi değişkeni değerleri değişik oranları için Sommerfeld sayısına bağlı olarak

verilmektedir. Şekildeki grafiğin elde edilmesinde yatağın atmosfer basıncında çalıştığı ve

yatakta yağ kanalı veya deliği bulunmadığı kabul edilmiştir. Tasarımı yapılan yatağın,
grafiğin elde edildiği şartlarda çalışabilmesi için yağ debisinin en azından hesaplanan Q
değeri kadar olması gerekir.
Yatak içindeki yağın bir kısmı yatak kenarlarından akar. Yataktan dışarı akan bu yağa yan

kaçaklar denir. Yan kaçakların miktarı ( Qs ) akış oranı değerinden bulunur.

değeri ise Figure -18’den alınır.

1.10.7. Yağ Filmi Basıncı (P )
Yağ filminde oluşan basıncın değeri; belirli bir muylu yarıçapı r, radyal boşluk c,
eksantriklik oranı , muylu çevre hızı u ve viskozite  için  açısal konumunun bir
fonksiyonudur.

Yağ filmindeki maksimum basınç değeri, basınç oranı değerinden hesaplanabilir.

oranı değerleri değişik oranları için Sommerfeld sayısına bağlı olarak Figure -

19’da verilmiştir.
 26

Maksimum basıncın meydana geldiği noktanın açısal konumu ( Pmax ) ile yağ filminin

sona erdiği, yani basıncın sıfır olduğu noktanın açısal konumu ( P0 ) değişik oranları için

Sommerfeld sayısına bağlı olarak Figure -20’den bulunur.

1.11. Kaymalı Yataklarda Oranı

Kaymalı yataklarda oranı ne kadar küçükse; yatak kenarlarında taşıyıcı yağ

filminin basınç düşmesi o derece çabuk ve hızlı olur. Buna karşılık yağın devri
(sirkülasyonu) çok daha hızlı olacağından yatağın soğutulması daha iyi olur. Bu nedenle

büyük çevre hızı ile çalışan yataklarda oranı küçük tutulur.

Şekil-1.11a oranı küçük

Bunun tersi olarak düşük çevre hızlarında ve büyük yatak yüklerinde daha geniş

alanda taşıyıcı yağ filminin oluşması bakımından oranı büyük tutulur. oranının

büyüklüğü nispetinde ise yatakta köşe basması meydana gelir.

 27

Şekil-1.11b oranı büyük

Köşe basmasının meydana geldiği durumlarda muylunun sehim hareketlerine göre

ayarlanabilecek yatak şekilleri düşünülmelidir. Kaymalı yataklarda köşe basması meydana
geldiği takdirde yatak basıncı Şekil-1.11c’deki gibi olur. Bu nedenle basıncın büyük olduğu
bölgelerde yağ filmi yırtılabilir ve yatak kenarlarında büyük aşınma meydana gelir. Bu ise
yatağın yük taşıyan alanının küçülmesi demektir.

Şekil-1.11c oranı büyük fakat oynak olmayan yatak

Tablo-1.2- Kaymalı yataklarda b/d oranları

Kullanma yeri Açıklama

Mutlak sıvı yağlama, yağlama

0,5 ……0,8 Taşıt ve uçak motorları, krank milleri
yağı soğutulur, kısa miller için
 28

Genel olarak pompalar, pistonlu buhar

Mutlak sıvı yağlama, küçük
0,8 ……1,2 makineleri, takım tezgahları,
ayarlanabildiği durumlar
transmisyon milleri
Küçük çevre hızları, yüksek
Transmisyon milleri, krenler, vinçler,
1,2 ……1,5 yatak yükleri, kenar basmaları
presler, ziraat makineleri
mutlaka önlenmelidir.

1.12. Isı Dengesi

Kaymalı yataklarda sürtünme kuvvetinden dolayı ısı açığa çıkar ve bunun sonucu yatağın
çalışma sıcaklığı yükselir. Eğer bu çalışma sıcaklığı belirli sınırları aşarsa yağ filmi kopabilir
ve bu durum yatağın tamamen işe yaramaz hale gelmesine neden olabilir. Diğer taraftan
sıcaklığın artması ile yataktaki yağın viskozitesi azaldığından, kalın film yağlamanın oluştuğu
kabul edilirse, yüksek çalışma sıcaklıkları için sürtünme kuvvetleri daha küçük olur ve
böylece açığa çıkan ısı miktarı azalır.
Bir radyal kaymalı yatakta açığa çıkan ısı belirli bir işletme sıcaklığı dengesi oluşuncaya
kadar, yatak gövdesinden kondüksiyon ve gövdenin dış yüzeyinden atmosfere konveksiyon
yoluyla taşınır. Eğer bir yatakta, yatak yükleri ve hızlarından dolayı yağ filminin yatak
çalışma şartlarındaki sıcaklığı 80..95C olursa bu yatağın dışarıdan soğutulması gerekir.
Soğutma ya yatağın doğrudan su ile soğutulması yada yatağa basınç altında yeteri miktarda
soğutma yağı gönderilmesi suretiyle yapılır.
Yatakların çoğu genellikle, sürtünmeden dolayı açığa çıkan ısının tabii soğutma yoluyla
çevredeki havaya atılarak yatak çalışma sıcaklığının belirli bir değerden fazla olmaması
sağlanacak tarzda tasarlanmaktadır. Bu tasarımda kondüksiyon yoluyla mil üzerinden ve
yatak ayaklarından dışarı atılan ısı miktarı küçük olduğundan ihmal edilmektedir. Dolayısıyla
yatakta açığa çıkan ısının tamamının yatak gövdesinden hava ile temas eden yüzeyinden
çevreye iletildiği kabul edilerek ısı dengesi hesabı yapılır.
Tabii soğutmalı bir hidrodinamik yatakta Newton’un soğutma kanunu uygulanırsa
yataktan çevreye atılan ısı miktarı;
(1)
olur. Burada;
H1  yataktan atılan ısı miktarı [ W ]
C  radyasyon ve konveksiyon için ısı transferi katsayısı [ W/m2C ]
A  yatak gövdesi yüzey alanı [m2 ]
 29

tg  yatak yüzeyinin sıcaklığı [C ]

th  yatak çevresindeki havanın sıcaklığı [C ]

Isı transfer katsayısı; yatak malzemesi, rengi, geometrisi ve gövde yüzeyinin pürüzlülüğü,
gövde yüzeyi ile çevre sıcaklıkları arasındaki fark, havanın sıcaklığı ve hızına bağlı
olduğundan değerini belirlemek çok zordur.
100 mm. çapında ve 200 mm. boyunda olan bir yatak üzerinde yapılan araştırmalarda
ısı transfer katsayısı için aşağıdaki değerlerin kullanılabileceği belirlenmiştir.

C [ W/m2C ] Açıklama

11.9 Hareketsiz hava için

33.5 Hava hızı 2.54 m/sn. için
11.3 Genel tasarım maksadıyla
Yağ film sıcaklığı (ty) ile yatak gövde sıcaklığı (tg) arasındaki fark içinde (1) nolu
denkleme çok benzeyen bir denklem yazılabilir. Yağlama sisteminin tipi ve yağ
sirkülasyonunun kalitesi yatak sıcaklıkları üzerinde etkili olup bu durum dikkate alınarak
(2)
yazılabilir. Burada;
ty  ortalama yağ film sıcaklığı
B  yağlama sistemi ile çevre şartlarına göre belirlenen bir sabittir.

B sabitine ait değerler

Yağlama sistemi Çevre şartları B değerleri
Hareketli hava 1…2
Yağ bileziği
Durgun hava 0,5…1
Hareketli hava 0,5…1
Yağ banyosu
Durgun hava …

Yağ film sıcaklığı (ty) ve yatak çevresindeki hava sıcaklığı (th)genellikle bilinir. (1) ve
(2) denklemlerinden yataktan atılan ısı miktarı;

şeklinde elde edilir.

 30

1.13. Hidrodinamik Eksenel Yataklar

Hidrodinamik eksenel yatakların esası eğik plaka sistemine dayanır. Ancak bu yataklarda
hidrodinamik sıvı sürtünmesi oluşması için yani kama şeklinde hareket yönünde daralan bir
yağ tabakasının oluşması için yatak yüzeyi belli sayılarda lokmalara ayrılır ve bu lokmalara
kayma hareketi yönünde bir eğim verilir. Bu lokmaların eğimi sabit veya değişken olabilir.

a-) Sabit eğim b-) Değişken eğim

Şekil-1.12 Eksenel yatak açılımı
Değişken eğimli lokmalar küresel veya silindirik mesnetlerle oynak hale getirilir.
Lokmalar arasında yatağın yük taşıma alanını azaltan birer kanal bulunur. Alan kaybının
yaklaşık %20 olduğu kabul edilirse ve bir lokmanın uzunluğu  ve genişliği b ile ifade
edilirse yatak yüzeyine gelen ortalama basınç

şeklinde yazılır.Burada;
z  lokma sayısı

D0  yatağın ortalama çapı

D2  yatağın dış çapı

D1  yatağın iç çapı

  yatağın uzunluğu

b  yatağın genişliği

olarak ifade edilir. yatak genişliği yaklaşık olarak ifadesinden de hesaplanabilir.

 31

Eksenel yatakların hesabı radyal yataklarınkine benzer şekilde yapılmaktadır. Ancak bu

yataklarda en iyi çalışma şartları izafi minimum yağ tabakası kalınlığının

ve

değerleri için gerçekleşir. Burada ’dır. Bu değerler için yatağın minimum yağ
tabakası kalınlığı;

[mm.]

bağıntısı ile hesaplanır. Burada;  ,u , b [m.] ve Pm olarak yarine

konmalıdır. Ayrıca eksenel yataklarda Sommerfeld sayısı;

ifadesi ile verilir. ve için bu sayı S 0  0.064 değerini alır. Minimum yağ

tabakası kalınlığı;

şartını sağlamalıdır. Burada D0 ve b [cm.] olarak yerine konulursa hm [m] olarak elde edilir.
Sürtünme katsayısı;

ifadesinden bulunur. Yağ debisi için

bağıntısı kullanılabilir. Burada b [m.], u [m/sn.] ve h0 [mm.] olarak alınır. Sınır sürtünmeden
sıvı sürtünmeye geçişe karşılık gelen dönme hızı;

bağıntısından tayin edilir. Burada Pm , , b [cm.] olarak konulur.

1.14. Hidrostatik Eksenel Kaymalı Yataklar

Hidrostatik eksenel kaymalı yataklarda yatak yükünün dengelenmesi ve yüzeylerin
birbirinden ayrılması için gereken basınç, bir yüksek basınçlı pompa vasıtasıyla sağlanarak
 32

basınçlı yağ mil ile yatak arasına gönderilir. Hidrostatik yataklarda mil ile yatak yüzeyleri
birbirine paralel olup yataktaki yağ basıncı, mil hızına bağlı değildir. Yüzeyler milin harekete
geçişinden nominal hıza ulaşıncaya kadar geçen sürede de birbirinden yağ filmi ile ayrılır.
Yani bu yataklarda sürekli olarak sıvı sürtünme hali vardır. Bu nedenle mil-yatak
yüzeylerinde aşınma meydana gelmez ve sürtünme katsayısı küçüktür. Çok düşük çalışma
hızlarında dahi yüzeyler arasında metal teması yoktur.
Avantajları;
Yük taşıma kapasiteleri ve yağ film kalınlığı yüzeylerin izafi kayma hızından
bağımsızdır ve yağ filmi milin dönme hızı sıfırken meydana gelir.
Büyük rijitlik ve sönümleme özellikleri vardır.
Aşınma meydana gelmez ve sürtünme direnci çok düşüktür.

Dezavantajları;
Sistemin boyutlarının büyük ve karmaşık olması ( pompa, filtre vs. gibi )
Yağ pompalarının montaj ve bakım maliyetleri
Yüksek hızlarda pompanın bozulması ve bunun sonucu yağ filminin tamamen
kaybolma riski
Hidrostatik eksenel kaymalı yataklarda dikey konumda çalışan milin ucunda fatura ile çap
genişletilmiştir. Aynı çaptaki yatağın ortasında ise basınçlı yağın yatağa gönderildiği bir delik
ve yağın yüzeyler arasında dağılımını kolaylaştıran cep vardır.
 33

Şekil-1.13 Hidrostatik yatak ( yağ cebi ortada )

Yüksek basınçlı pompadan gelen yağ, merkezdeki yağ deliğinden geçerek iki yüzey
arasındaki cebi doldurur ve cepten de radyal doğrultuda çevreye akar. Tüm cep bölgesinde
yağın basıncı maksimum değerde olup, cebin ri dış yarıçapından itibaren basınç azalarak
yatağın dış kenarında sıfır olur. Birbirine paralel iki yüzey arasına basınçlı yağ
gönderildiğinde, yüzeyler arasında akan yağın debisi;

veya ’dir.

Hidrostatik eksenel kaymalı yatak silindirik olduğuna göre, yatak merkezinden r

uzaklığında dr genişliğindeki halkadan geçen yağ debisi;

olur. Burada eksi işareti basınç gradyanının negatif olması ile ilgilidir. Bu debi ifadesinde

basınç için düzenleme yapılırsa;

 34

olur ve bu ifadenin integrali alınırsa;

sonucu elde edilir. Bu ifadedeki integral sabiti r = rd için P = 0 sınır şartından;

şeklinde bulunur. Buna göre Şekil-1.13’deki gibi bir kaymalı yatakta basınç dağılımı;

(1)

ifadesi ile verilir. Bu ifade yeniden düzenlenirse yatakta istenen h0 film kalınlığının meydana
gelmesi için yüksek basınçlı pompadan istenen minimum yağ debisi;

(2)

veya r = ri için P = Pe olduğu da dikkate alınırsa;

(3)

şeklinde bulunur. Burada;

Pe  cepteki yağın basıncı [ Pa ]
h0  yağ film kalınlığı [ mm., m. ]
  dinamik viskozite [Pa.sn ]
rd  yatak dış yarıçapı [ mm., m. ]
ri  cep dış yarıçapı [ mm., m. ]
Q  yağ debisi [ mm3/sn , m3/sn ]
(1) ve (3) denklemlerinden, yatak merkezinden herhangi bir r uzaklığında yağ basıncı,
cepteki sabit efektif basınç ( Pe ) yani pompa basıncına bağlı olarak
 35

(4)

1.14.1 Yatağın Yük Kapasitesi

Yatağın yük taşıma kapasitesi yatak yüzeyi üzerinde basınç dağılımının integrali olarak
bulunur. Yatak yükü;

(5)

olup (4) nolu ifade dikkate alınırsa;

olur. İntegral işlemi yapılırsa;

veya gerekli basitleştirmeler yapılırsa yağın taşıyabileceği yükü veren ifade;

(6)

şeklinde elde edilir. (1)ve (6)denklemlerinden için olduğu da dikkate alınarak

W yatak yüküne karşı yatağın işlevini yapabilmesi için gerekli olan yağ debisini veren bir
ifade;

(7)

şeklinde elde edilir. Bu debiyi sağlamak için gerekli pompa gücü p pompa verimi olmak
üzere (1) ve (7) nolu denklemlerden bulunur. Pompa gücü;

(8)
 36

1.14.2 Sürtünme Momenti

Hidrostatik eksenel yatakta viskozite etkisiyle, yağ tabakaları arasında, harekete karşı bir
sürtünme direnci meydana gelir. Bu direnci yenmek için mile uygulanacak döndürme
momenti genellikle çok küçük olup

veya integral işlemi yapılırsa toplam sürtünme momenti;

(9)

ifadesinden hesaplanır. Sürtünme momentini yenmek için gerekli pompa gücü;

(10)

olur. Buna göre (8) ve (10) denklemlerinden hidrostatik eksenel yatakta harcanan toplam güç
( yağ pompası için gerekli güç);

şeklinde olur.

1.14.3 Sıcaklık Artışı

Hidrostatik eksenel yataklarda açığa çıkan ısı sadece yağ tarafından dışarı atılır. Bu
nedenle sıcaklık artışı hesabı;

eşitliğine göre yapılır. Burada;

C0  yağın özgül ısısı
  yağın yoğunluğu
Q  yağ debisidir.

1.15 Soğutma Yağı İle Soğutulan Yataklar

Hidrodinamik yağlama şartlarında yatakta açığa çıkan ısı; yağlama yağı tarafından yatak
dışına taşınamayacak derecede büyük olduğu zaman, soğutma amacıyla yatağa, basınç altında
 37

ilave yağ gönderilir. Yatağa daha fazla yağ gönderilerek soğutmanın sağlanmasında en yaygın
olarak kullanılan metot; yatağın tam orta bölgesine açılan bir kanala yük bölgesinin
karşısındaki bir delikten yağın gönderilmesi şeklindedir. Bu tür bir yatak ve bu yataktaki
basınç dağılımı Şekil-1.14‘de gösterilmiştir.

Şekil-1.14 Yağ kanalının ortalama yatak basıncına etkisi

Yağ kanalı nedeniyle basınç dağılım eğrisi iki eşit bölgeye ayrılmakta ve minimum yağ

film kalınlığının değeri azalmaktadır. Yani oranı büyük olan bir yatak (geniş yatak) orta

bölgesine yağ kanalı açıldığında genişlik-çap oranı olan iki dar yatak gibi çalışmaktadır.

Dolayısıyla yağ kanalı yatak yük taşıma kapasitesini düşürür. Buna karşılık yatakta sürekli bir
yağ sirkülasyonu olduğundan yatağın aşırı ısınması önlenir.
Yağ kanalı bulunan ve basınçlı yağ ile soğutulan bir yatakta soğutma için gerekli yağ
miktarını veren bir ifade elde etmek amacıyla aşağıdaki kabuller yapılır;
Yağ kanalı yeteri genişlikte olup kendi içerisindeki basınç düşmesi
ihmal edilebilir küçüklüktedir.
Önce yatak-muylu sistemindeki eksantriklik ihmal edilebilir ve daha
sonra bir düzeltme faktörü kullanılabilir.
Soğutma yağının debisi konsantrik durumdaki milin ekseni
doğrultusunda, yatağın iki yarısının yanlarından akan yağ miktarı toplamına eşittir.
 38

Yataktaki yağ akışı laminerdir.

Eğer milin dönmesi ihmal edilirse; Şekil-1.15‘de gösterilen kuvvet durumu elde edilir.

Şekil-1.15 Yağ soğutmalı bir yatakta yağın akışı

Burada;
 Yatağa gönderilen yağın basıncı
P  Yatakta herhangi bir noktadaki basınçtır.
Yatak içerisinde akan yağdan uzunluğu dx, kalınlığı 2y ve genişliği 1 birim olan bir yağ
elemanı ele alalım. Bu elemanın sağ yüzüne etkiyen basınç P, sol yüzüne etkiyen basınç
P+dP, elemanın alt ve üst yüzeylerindeki kayma gerilmeleri  olur.Yağ elemanının denge
denklemi;

(1)
olup buradan

(2)

bulunur. Viskoz akışkanlar için Newton Kanunu’na göre;

(3)

dir. Bu analizde kayma gerilmesi  eksi yönde alınmıştır. Hız gradyanı ’de negatif

işaretlidir. Çünkü y’nin değeri arttıkça u hızı azalmaktadır. Buna göre Newton Kanunu;

(4)
 39

şeklinde yazılabilir. (2) ve (4) denklemleri birbirine eşitlenerek hız gradyanına göre
düzenlenirse;

(5)

olur. sabit kabul edilerek y’ye göre integral alınacak olursa hız için;

(6)

ifadesi elde edilir. Sınır şartlarında; yani değerlerinde u = 0 olur. Bu sınır

şartlarından herhangi biri kullanılırsa integral sabiti;

(7)
bulunur. Bu değer (6) nolu denklemde yerine yazılırsa;

(8)

denklemi elde edilir.

Eğer Şekil-1.16’da gösterildiği gibi yatak basıncının, yatağın ortasından kenarına doğru
lineer değiştiği kabul edilirse basıncın değişimini gösteren doğrunun denklemi;
(9)

şeklinde yazılabilir. Sınır şartlarının olduğu dikkate alınırsa;

veya

(10)

olur ve böylece basıncın x’e göre değişimini veren ifade;

(11)

şeklinde bulunur.
 40

Şekil-1.16 Yağ basıncının lineer değiştiği durum

(11) nolu denklem (8) nolu denklemde yerine konulursa yağ hızı ile y koordinatı
arasındaki ilişki elde edilir.

(12)

Bu denklem yağın hızının muylu yüzeyi ile yatak yüzeyi arasında nasıl değiştiğini
vermektedir. Hız değişimi Şekil-1.17’de gösterildiği gibi paraboliktir ve maksimum hız orta
bölgede yani y = 0 değerindedir. Buna göre maksimum hız (12) nolu denklemden;

(13)

şeklinde bulunur.

Şekil-1.17 Yağ hızının parabolik değişimi

Parabolik değişim gösteren hızın ortalama değeri;

(14)

olur. Şekil-1.18’de verilen radyal kaymalı yatağın herhangi bir noktasındaki yağ fil kalınlığı;
 41

(15)
dır. (14) nolu denklemde c yerine h değeri yazılırsa;

(16)

olur.

Şekil-1.18 Radyal yatak ve h değeri

Yağ akışı için ortalama hız denklemi elde edildikten sonra yatağı her iki kenarından dışarı
akan toplam yağ miktarı hesaplanabilir. Herhangi bir açısal konumunda yatak uçlarından
akan elemanter yağ debisi;
(17)
Burada dA elemanter alandır. (16) nolu denklem bu denklemde yerine yazılıp (15) nolu ifade
de dikkate alınırsa;

(18)

olur. Bu ifadenin yatak çevresince integrali alınırsa yatak uçlarından akan yağın toplam
debisi;

(19)

şeklinde elde edilir. Yağ soğutmalı yataklarda yatak genişliğinin alınması gerekir. Buna
göre yatağa gelen birim yük (basınç);
 42

(20)

olur. Çünkü genişliği b olan yatağın her bir yarısı yatak yükünün yarısını taşır. Şekil-17 ve
Şekil-18 deki debi değişkeni ile debi oranı değerleri yağ soğutmalı yatakların hesabında
kullanılamaz. Şekil-19’dan bulunacak olan maksimum yağ film basıncının, yatağa gönderilen
yağın basıncına eklenmesi gerekir. Böylece toplam yağ film basıncı bulunmuş olur.
Yağ soğutmalı yataklar için sıcaklık artışı;

(21)

ifadesi ile verilir. Burada;

 yağın kütle yoğunluğu

 yağın özgül ısısı

H  ısı kaybı
olup

(22)
den hesaplanır. (19) ve (22) nolu denklemler (21) denkleminde yerine yazılıp ’ye göre
düzenleme yapılırsa;

(23)
denklemi elde edilir. Eğer bu denklem;

(24)

şeklindeki Sommerfeld sayısı ile çarpılıp bölünürse ve terimler yeniden düzenlenirse;

(26)
 43

olur. Bu ifadedeki sürtünme değişkeninin değeri Şekil-16’dan alınır. Eğer ,

, , ve biriminde ise sıcaklık farkı olur.

1.16 Yağlama ve Kaymalı Yataklarla İlgili Problemler

Problem-1;

20 de özgül ağırlığı olan bir yağın kinematik viskozitesi dur.

a-) Yağın dinamik viskozitesini cP olarak hesaplayınız.

b-) Yağın E olarak viskozitesini hesaplayınız.
Çözüm-1;
a-) Dinamik viskozite 

Kinematik viskozite 

Yoğunluk 

Buradan dinamik viskozite;

bulunur.

b-) E olarak viskozite 

olur.

Problem-2;
 44

10 cm. çapında b = 7 cm. uzunluğunda bir piston, çapı 10.04 cm. olan bir silindir içinde
hareket etmektedir. Piston ile silindir arasına viskozite katsayısı 0.65 Poise. olan bir yağ
gönderilerek yağlama işlemi yapılmaktadır. Pistonu 0.8 m/sn.’lik bir hız ile hareket
ettirebilmek için eksenel olarak piston üzerine uygulanması gereken kuvvet ne kadardır?
Çözüm-2;

Newton Hipotezinde ’tir. Burada ;sürtünme yüzeyidir.

Yağ filminin kalınlığı boyunca hız yayılışı lineerdir kabulü ile yazılabilir. Buna

göre;

Piston üzerine uygulanması gereken kuvvet;

olur.

Problem-3;
Şekilde gösterilen yatak içinde mil yüksüz olarak 1300 dev/dak. ile dönmektedir. Bu dönme
hızında mil ile yatak eksenlerinin çakıştığı ve aradaki boşluğun tamamen yağ ile dolu olduğu
kabul edildiği takdirde
a-) Yağ filmi içindeki hız yayılışı nasıl olur?
b-) Yatak genişliği b olduğuna göre sürtünme kuvvetlerini yenmek için mile
uygulanması gereken moment ne kadar olur? ( Yatak ekseni yönünde akım olmadığı kabul
edilecek. )
 45

d = 2r = 50 mm., mm., b = 75 mm., 50’de ’dir.

Çözüm-3;
a-) Hızın yayılışı lineerdir ve max. değeri milin çevresel hızı u’ya eşittir.

b-) Mile uygulanması gereken moment, yağ filmindeki kayma gerilmelerinin meydana
getirdiği dirence eşittir. Yağın viskozitesinden dolayı milin dış yüzeyindeki direnç kuvveti;

’dir. Bu ifadede kayma gerilmesi yerine değeri yazılırsa mil

yüzeyindeki direnç momenti;

şeklinde elde edilir. Problemde verilen değerler bu ifadede yerine konulursa;

olur.

c-) Açığa çıkan sürtünme ısısı;

olur. Sürtünme işinin ısıl değeri 1 kcal. = 427 daNm. olduğundan

’dir.

Problem-4;
Şekilde gösterildiği gibi a genişliğinde ve sonsuz uzunlukta bir yüzey ile buna paralel sonsuz
büyüklükte diğer yüzey arasında çok küçük aralığı vardır. Alt yüzey düzgün (-u ) hızı ile
hareket etmektedir. çok küçük olduğundan akış laminer bölgededir. Yağ filmi yüzeyler
arasına basınçsız olarak verilmektedir.
a-) Böyle bir filmde y yönündeki basınç yayılışı nasıldır?
 46

b-) a = 10 cm., = 0.02 mm., viskozite ve

değerleri için 10 cm. genişliğindeki bir kısmın x doğrultusundaki hareketi için uygulanması
gereken kuvvet ne kadardır?
c-) Böyle bir yağ filmi yük taşıyabilir mi? Neden?

Çözüm-4;
a-) Yüzeyler birbirine paralel olduğundan ve yağ yüzeyler arasına basınçsız verildiğinden y
yönünde bir basınç değişimi ( artışı ) yoktur. Bu durum yağ sıcaklığının her noktada aynı,
dolayısıyla viskozitenin sabit olması hali için doğrudur.

b-) Akış laminer olduğundan olur ve yüzeye uygulanması gereken kuvvet;

’dır. Buna göre; olur.

c-) Yüzeyler paralel olduğundan bir yağ kamasının ve dolayısıyla yük taşıyabilecek basınç
alanının meydana gelmesi söz konusu değildir. Yağ tabakası hidrodinamik olarak yük
taşıyamaz.

Problem-5;
Şekilde gösterildiği gibi tepe açısı olan bir koni, içi yağ dolu aynı tepe açısında bir konik
yuva içinde n hızı ile dönmektedir. Konik yuva ile koni arasında her noktadaki aralık eşit ve
’dır. Koninin yüksekliği a ve yağın viskozitesi olduğuna göre A miline uygulanması
gereken moment ne kadardır?

, a = 10 cm., = 0.05 mm., n = 1000 dev/dak.,

 47

Çözüm-5;
Konik yüzeyler birbirine paralel ve aralarındaki mesafe çok küçük olduğundan yağ akışı

laminerdir. Dolayısıyla olur. olduğundan

’dır. A miline uygulanması gereken moment kayma gerilmelerinin momentlerinin toplamına

eşittir. Buna göre olur.

alanı moment ifadesinde yerine yazılır ve her iki tarafın integrali alınırsa;


R  a.tg olduğundan
2

bulunur.
Problem-6;
 48

Çapı 40 mm. olan bir radyal kaymalı yatağın genişliği 40 mm. ve muylunun dönme hızı 30
dev/sn.’dir. Yatağa gelen radyal yükün değeri 2.5 kN., kullanılan yağ SAE 30, yağın yatağa
giriş sıcaklığı 60 C ve radyal yatak boşluğu 32 m. olduğuna göre;
a-) Yağın sıcaklığındaki artış ve ortalama sıcaklığını,
b-) Minimum yağ film kalınlığı ve açısal konumu ile eksantriklik oranını,
c-) Yataktaki güç kaybını,
d-) Yan kaçakları ve toplam yağ debisini,
e-) Max. yağ filmi basıncı ve açısal konumunu,
f-) Yağ filminin sona erdiği noktanın açısal konumunu
bulunuz.
Çözüm-6;
a-) Sıcaklık artışı ve ortalama sıcaklık;

Yatak basıncı 

Hesapta esas olan ortalama sıcaklığı bulabilmek için tahmini bir ortalama sıcaklık
belirlenir. Örneğin; bu problem için ortalama sıcaklık değeri 75C olsun. Buna göre Figure-
10’dan SAE 30 yağının 75C sıcaklıktaki dinamik viskozitesi olarak
bulunur.
r = 20 mm., c = 0.032 mm., n = 30 dev/sn. ve değerleri için

Sommerfeld sayısı  olur.

Figure-12’den ve değerleri için sıcaklık yükselme değişkeni

bulunur. Buna göre;

Yağ sıcaklığındaki artış  ve

Ortalama sıcaklık 

olarak bulunur. Eğer bulunan bu ortalama değer için Figure-10’dan dinamik viskozite tekrar
okunursa bulunur. Aynı işlemler tekrarlanacak olursa ,
, ve bulunur. Bu sıcaklık değeri elde edilebilecek en
yakın ortalama sıcaklıktır.
b-) Minimum yağ filmi kalınlığı, açısal konum ve eksantriklik oranı;
 49

Figure-13’ten ve değerleri için ve

bulunur. Buna göre;

Minimum yağ filmi kalınlığı  mm.
Eksantriklik oranı  mm. olur.
Minimum yağ filmi kalınlığının açısal konumu Figure-14’ten ve

değerleri için bulunur.

c-) Yataktaki güç kaybı;

Figure-16’dan ve değerleri için sürtünme değişkeni

bulunur. Buna göre;

Sürtünme katsayısı  bulunur.

Sürtünmeyi yenmek için gerekli moment 

[Nm.]
Yataktaki güç kaybı  [Watt.] olur.
d-) Yan kaçaklar ve toplam yağ debisi;

Figure-17’den ve değerleri için debi değişkeni

bulunur. Buna göre;

Toplam yağ debisi 

olur.

Figure-18’den ve değerleri için akış oranı bulunur

ve buna bağlı olarak;

Yan kaçaklar  ’dir.

e-) Max. yağ filmi basıncı ve açısal konumu;

Figure-19’dan ve değerleri için basınç oranı

bulunur. Buna göre;

Max. basınç  [kPa.] olur.

 50

Figure-14’ten ve değerleri için açısal konum bulunur.

f-) Yağ filminin sona erdiği noktanın açısal konumu;

Figure-20’den ve değerleri için ve

bulunur.
Problem-7;
50 mm. çapındaki bir radyal kaymalı yatağın genişliği 55mm. ve tam orta bölgesinde 5 mm.
genişliğinde bir yağ kanalı bulunmaktadır. Yatağa 55C sıcaklıkta gönderilen yağ SAE 30 ve
yağ basıncı 200 kPa.’dır. Muylu 48 dev/sn. hızla dönmekte olup yatak yükü 10 kN.’dur.
a-) Yağın sıcaklığındaki artışı,
b-) Toplam yağ miktarını,
c-) Minimum yağ film kalınlığını
bulunuz. ( c = 0.042 mm. )
Çözüm-7;
a-) Sıcaklık artışı ve ortalama sıcaklık;

Yatak basıncı 

Ortalama sıcaklık değerini 80C aldığımızda Figure-10’dan SAE 30 yağının 80C

sıcaklıktaki dinamik viskozitesi olarak bulunur.
r = 25 mm., c = 0.042 mm., n = 48 dev/sn. ve değerleri için

Sommerfeld sayısı  olur.

Figure-13’ten ve değerleri için eksantriklik oranı

bulunur.

Figure-16’dan ve değerleri için sürtünme değişkeni

bulunur. Buna göre , değerleri için sıcaklık artışı;

 51

bulunur. Buna bağlı olarak ortalama sıcaklık; olur.

Eğer bulunan bu ortalama değer için Figure-10’dan dinamik viskozite tekrar okunursa
bulunur. Aynı işlemler tekrarlanacak olursa birkaç denemeden sonra
dinamik viskozite için en yakın değer olur. Bu viskozite değerine göre;

, , , ve bulunur.

b-) Toplam yağ miktarı;

c-) Minimum yağ film kalınlığı;

Figure-13’ten ve değerleri için bulunur. Buna göre;

Minimum yağ filmi kalınlığı  m.’dir.

Problem-8;
60 mm. çap ve genişlikteki bir radyal kaymalı yatak SAE 30 yağı ile yağlanmakta olup yağın
yatağa giriş sıcaklığı 40 C’dir. Yatak yükü 4 kN. ve muylunun dönme hızı 1120 dev/dak.’dır.
yatağın radyal boşluğu 45 m. olduğuna göre;
a-) Yağın sıcaklığındaki artış ve ortalama sıcaklığını,
b-) Sürtünme katsayısını,
c-) Minimum yağ film kalınlığı ve açısal konumunu,
d-) Yan kaçakları ve toplam yağ debisini,
e-) Max. yağ filmi basıncı ve açısal konumunu,
f-) Yağ filminin sona erdiği noktanın açısal konumunu
bulunuz.
Çözüm-8;
a-) Yağın sıcaklığındaki artış ve ortalama sıcaklık;

dev/sn.

22C aldığımızda olur. Figure-10’dan SAE 30 yağının 51C

sıcaklıktaki dinamik viskozitesi olarak bulunur.

 52

Figure-12’den ve değerleri için sıcaklık yükselme değişkeni

bulunur. Buna göre;

Yağ sıcaklığındaki artış  ve

Ortalama sıcaklık 

olarak bulunur. Ortalama sıcaklık değerinde herhangi bir değişme olmadığından dinamik
viskozite yine ’dir.
b-) Sürtünme katsayısı;

Figure-16’dan ve değerleri için sürtünme değişkeni

bulunur. Buna göre;

Sürtünme katsayısı  bulunur.

c-) Minimum yağ film kalınlığı ve açısal konumu;

Figure-13’ten ve değerleri için bulunur. Buna göre;

Minimum yağ filmi kalınlığı  m. olur.

Figure-14’ten ve değerleri için açısal konum bulunur.

d-) Yan kaçaklar ve toplam yağ debisi;

Figure-17’den ve değerleri için debi değişkeni

bulunur. Buna göre;

Toplam yağ debisi 

olur.

Figure-18’den ve değerleri için akış oranı bulunur ve

buna bağlı olarak;

Yan kaçaklar  ’dir.

e-) Max. yağ filmi basıncı ve açısal konumu;

 53

Figure-19’dan ve değerleri için basınç oranı bulunur.

Buna göre;

Max. basınç  [kPa.] olur.

f-) Yağ filminin sona erdiği noktanın açısal konumu;

Figure-20’den ve değerleri için ve bulunur.

Problem-9;
Çapı 40 mm. olan bir radyal yatağın genişliği 40 mm., muylu hızı n = 35 rpm.ve yatak yükü 3
kN.’dur.Yatak SAE 40 yağı ile yağlanmakta olup yağın yatağa giriş sıcaklığı ve
ortalama sıcaklığı ’dir. Radyal yatak boşluğu c = 0.032 mm.’dir. Buna göre;
a-) Ortalama sıcaklığı,
b-) Min. yağ filmi kalınlığını,
c-) Yataktaki güç kaybını ve yan kaçakları,
d-) Max. yağ filmi basıncını,

bulunuz. ( , dir.)

Çözüm-9;
a-) Ortalama sıcaklık;

Figure-10’dan SAE 40 yağının 70C sıcaklıktaki dinamik viskozitesi

olarak bulunur.

Figure-12’den ve değerleri için sıcaklık yükselme değişkeni

bulunur. Buna göre;

Yağ sıcaklığındaki artış  ve

Ortalama sıcaklık 

olur. Buna göre Figure-10’dan SAE 40 yağının 76.1C sıcaklıktaki dinamik viskozitesi tekrar
okunduğunda bulunur.
 54

Figure-12’den ve değerleri için sıcaklık yükselme değişkeni

bulunur. Buna göre;

Yağ sıcaklığındaki artış  ve

Ortalama sıcaklık  olur.

b-) Min. yağ filmi kalınlığı;

Figure-13’ten ve değerleri için ve bulunur.

Buna göre;
Minimum yağ filmi kalınlığı  mm.
Eksantriklik oranı  mm. olur.

Minimum yağ filmi kalınlığının açısal konumu Figure-14’ten ve

değerleri için bulunur.

c-) Yataktaki güç kaybı ve yan kaçaklar;

Figure-16’dan ve değerleri için sürtünme değişkeni

bulunur. Buna göre;

Sürtünme katsayısı  bulunur.

Sürtünmeyi yenmek için gerekli moment 

[Nm.]
Yataktaki güç kaybı  [Watt.] olur.

Figure-17’den ve değerleri için debi değişkeni

bulunur. Buna göre;

Toplam yağ debisi 

olur.
 55

Figure-18’den ve değerleri için akış oranı bulunur ve

buna bağlı olarak;

Yan kaçaklar  ’dir.

e-) Max. yağ filmi basıncı;

Figure-19’dan ve değerleri için basınç oranı bulunur.

Buna göre;

Max. basınç  [kPa.] olur.

Problem-10;

40 mm. çap ve genişlikteki bir radyal kaymalı yatakta ’dir. Muylu hızı 1200

dev/dak.,yatak yükü 2.7 kN. ve yağlama yağı SAE 40’dır. Yağın yatağa giriş sıcaklığı 40C
olduğuna göre;
a-) Yağ çıkış sıcaklığını ve minimum yağ film kalınlığını,
b-) Max. yağ filmi basıncını ve açısal konumunu bulunuz.
Çözüm-10;
a-) Yağ çıkış sıcaklığı ve minimum yağ film kalınlığı;

= 20 dev/sn.

Figure-10’dan SAE 40 yağının ortalama sıcaklığı 50C kabul edildiğinde dinamik

viskozitesi olarak bulunur.

Figure-12’den ve değerleri için sıcaklık yükselme değişkeni

bulunur. Buna göre;

Yağ sıcaklığındaki artış  ve

Ortalama sıcaklık 

olur. İşlemlere devam edildiğinde;

 56

İşlem no: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

50 74 51.68 73 62.5 57.25 60

65*10-3 20*10-3 60*10-3 20.5*10-3 32*10-3 41*10-3 36*10-3

0.77 0.237 0.71 0.242 0.379 0.485 0.426

61 21 60 23 31 40 36

67.9 23 66.7 25.6 34.5 44.52 40

bulunur.

Figure-13’ten ve değerleri için bulunur. Buna göre;

Minimum yağ filmi kalınlığı  mm. olur.

b-) Max. yağ filmi basıncı ve açısal konumu;

Figure-19’dan ve değerleri için basınç oranı bulunur.

Buna göre; Max. basınç  [kPa.] olur.

Figure-14’ten ve değerleri için açısal konum bulunur.

Problem-11;
Çapı 90 mm. olan bir radyal yatağın genişliği 45 mm., muylu hızı n = 1960 dev/dak.ve yatak
yükü 2.5 kN.’dur.Yatak 10W yağı ile yağlanmakta olup yağın yatağa giriş sıcaklığı
’dir. Radyal yatak boşluğu c = 30 μm.’dir. Buna göre;
a-) Min. yağ filmi kalınlığını ve açısal konumunu,
b-) Yataktaki güç kaybını,
c-) Toplam yağ debisini ve yan kaçakları,

bulunuz. ( , dir.)

Çözüm-11;
a-) Min. yağ filmi kalınlığı ve açısal konumu;

= 32.6 dev/sn.
 57

için ’de Figure-11’den 10W yağının dinamik

viskozitesi olarak bulunur.

Figure-12’den ve değerleri için sıcaklık yükselme değişkeni

bulunur. Buna göre;

Yağ sıcaklığındaki artış  ve

Ortalama sıcaklık 

olur. Buna göre Figure-11’den 10W yağının dinamik viskozitesi tekrar okunduğunda
olarak bulunur. Aynı işlemler tekrar yapıldığında;

İşlem no: 1. 2. 3

80 89.25 87.2

7.4*10-3 6*10-3 6*10-3

0.879 0.712 0.712

70 60 60

28.5 24.43 24.43

bulunur.

Figure-13’ten ve değerleri için bulunur. Buna göre;

Minimum yağ filmi kalınlığı  mm. olur.

Figure-14’ten ve değerleri için açısal konum bulunur.

b-) Yataktaki güç kaybı;

Figure-16’dan ve değerleri için sürtünme değişkeni

bulunur. Buna göre;

Sürtünme katsayısı  bulunur.

 58

Sürtünmeyi yenmek için gerekli moment 

[Nm.]
Yataktaki güç kaybı  [Watt.] olur.
c-) Toplam yağ debisi ve yan kaçaklar;

Figure-17’den ve değerleri için debi değişkeni

bulunur. Buna göre;

Toplam yağ debisi 

olur.

Figure-18’den ve değerleri için akış oranı bulunur ve

buna bağlı olarak;

Yan kaçaklar  ’dir.

59