‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت اﻗﺘﺼﺎدي راه اﻧﺪﻳﺸﻪ‪ ،‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1390‬‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ راﺑﻄﻪي ﺑﻴﻦ ﭘﺲاﻧﺪاز و رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي در اﻳﺮان ﻃﻲ دورهي زﻣﺎﻧﻲ‬

‫)‪(1340-1387‬‬
‫*‬
‫رﺿﺎ رﻧﺞﭘﻮر‬
‫**‬
‫زﻫﺮا ﻛﺮﻳﻤﻲ ﺗﻜﺎﻧﻠﻮ‬
‫‪Downloaded from jrer.ir at 3:17 +0430 on Sunday August 23rd 2020‬‬

‫***‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺷﻜﺮي‬
‫ﭼﻜﻴﺪه‬
‫ﻧﻘﺶ ﭘﺲاﻧﺪاز در ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري و رﺷـﺪ اﻗﺘﺼـﺎدي‪ ،‬از ﺟﻤﻠـﻪ ﻣﻮﺿـﻮﻋﺎﺗﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻫﻤـﻮاره‬
‫درﺗﻨﻈﻴﻢ ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎ و ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﺪ‪ ‬ﻧﻈﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺪف اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﺮرﺳﻲ راﺑﻄﻪ ﺑﻴﻦ ﭘﺲاﻧﺪاز‬
‫و رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي در اﻳﺮان ﻃﻲ دورهي ‪ 1387-1340‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺳﻌﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﺎ اﺳـﺘﻔﺎده از‬
‫روش ﻫﻢ اﻧﺒﺎﺷﺘﮕﻲ ﺟﻮﻫﺎﻧﺴﻦ‪ -‬ﺟﻮﺳﻠﻴﻮس‪ ،‬راﺑﻄﺔ ﺑﻴﻦ ﭘﺲاﻧﺪاز ورﺷﺪ اﻗﺘﺼـﺎدي ﻣـﻮرد ﺑﺮرﺳـﻲ وﺗﺠﺰﻳـﻪ‬
‫وﺗﺤﻠﻴﻞ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺗﻼش ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﻧﻮع راﺑﻄﻪ ﻋﻠّﻴﺖ ﺑﻴﻦ ﭘﺲاﻧﺪاز و رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫از آزﻣﻮن ﻋﻠّﻴﺖ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي اﻟﮕـﻮي ﺗﺼـﺤﻴﺢ ﺧﻄـﺎي ﺑـﺮداري ﺗﻌﻴـﻴﻦ ﮔـﺮدد‪ .‬ﻧﺘـﺎﻳﺞ آزﻣـﻮن ﻫـﻢ اﻧﺒﺎﺷـﺘﮕﻲ‬
‫ﺟﻮﻫﺎﻧﺴﻦ – ﺟﻮﺳﻠﻴﻮس‪ ،‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻳﻚ راﺑﻄﻪ ﻫﻢ اﻧﺒﺎﺷﺘﮕﻲ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪ‪‬ت ﻣﺜﺒﺖ ﺑﻴﻦ ﻣﺘﻐﻴ‪‬ﺮﻫﺎي ﻣـﺬﻛﻮر‬
‫وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺮاﺳﺎس آزﻣﻮﻧﻬﺎي ﻋﻠّﻴﺖ وﺟﻮد ﻫﻴﭻ ﻧﻮع راﺑﻄﺔ ﻋﻠّـﻲ ﮔﺮﻧﺠـﺮي در ﺑﻠﻨﺪﻣـﺪ‪‬ت ﺑـﻴﻦ‬
‫ﻣﺘﻐﻴ‪‬ﺮﻫﺎي ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﻧﺮﺳﻴﺪ وﻟﻲ در ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪ‪‬ت ﻳﻚ راﺑﻄﻪ ﻋﻠّﻲ ﮔﺮﻧﺠﺮي از ﻃﺮف رﺷﺪ اﻗﺘﺼـﺎدي‬
‫ﺑﻪ ﭘﺲاﻧﺪاز در اﻳﺮان ﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺣﺎﻛﻲ از ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در اﻳﺮان ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻻزم ﺑـﺮاي رﺷـﺪ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻏﻴﺮ از ﭘﺲاﻧﺪاز )ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ درآﻣﺪﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ( ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻛﻠﻴﺪ واژهﻫﺎ ‪ :‬ﭘﺲاﻧﺪاز‪ ،‬رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬اﻟﮕﻮي ﺧﻮد ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺑﺮداري ‪ ،‬راﺑﻄﻪ ﻋﻠّﻴﺖ‪ ،‬اﻳﺮان‬
‫ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي ‪C220, F100, Z000 : JEL‬‬

‫‪                                                             ‬‬
‫‪E-mail: rranjpour @ yahoo.com‬‬ ‫* اﺳﺘﺎدﻳﺎر ﮔﺮوه اﻗﺘﺼﺎد داﻧﺸﮕﺎه ﺗﺒﺮﻳﺰ‬
‫‪E-mail: zkarimi1355@yahoo.com‬‬ ‫** اﺳﺘﺎدﻳﺎر ﮔﺮوه اﻗﺘﺼﺎد داﻧﺸﮕﺎه ﺗﺒﺮﻳﺰ‬
‫***‬
‫‪E-mail: mshokri64@ gmail.com‬‬ ‫ﻛﺎرﺷﻨﺎس ارﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎد‬
 ‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت اﻗﺘﺼﺎدي راه اﻧﺪﻳﺸﻪ‪ ،‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1390‬‬ ‫‪  114‬‬

‫‪ -1‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫ﻳﻜﻲ از ﺷﺮﻃﻬﺎي اﺻﻠﻲ ﺑﺮاي ﭘﺎﻳﺎﻳﻲ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﻛﻪ از ﺟﻤﻠﻪ اﻫﺪاف ﻣﻬـﻢ ﻛـﻼن اﻗﺘﺼـﺎدي‬
‫ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺠﻬﻴﺰ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺎﻟﻲ و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪاي در ﻓﺮاﻳﻨﺪ رﺷﺪ وﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدي اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻜـﻲ از‬
‫اﻳﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ‪ ،‬ﭘﺲاﻧﺪاز ﻣﻲﺑﺎﺷـﺪ ﻛـﻪ در ﺗﻌﻴـﻴﻦ ﻣﻴـﺰان ﺳـﺮﻣﺎﻳﻪﮔـﺬاري و رﺷـﺪ اﻗﺘﺼـﺎدي و ﺗﻨﻈـﻴﻢ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺘﻬﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﺪ‪‬ﻧﻈﺮ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫‪Downloaded from jrer.ir at 3:17 +0430 on Sunday August 23rd 2020‬‬

‫در ﻧﻈﺮﻳﺎت رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﻏﺎﻟﺒﺎً ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺤﺚ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺳﻄﺢ ﭘـﺲاﻧـﺪاز در ﻛﺸـﻮري‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﺎي ﻋﺮﺿـﻪ ﺑﻴﺸـﺘﺮ ﻣﻨـﺎﺑﻊ ﺳـﺮﻣﺎﻳﻪاي ﺑـﻮده ﻛـﻪ اﻳـﻦ اﻣـﺮ اﻣﻜـﺎن دﺳﺘﺮﺳـﻲ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاران و ﻓﻌ‪‬ﺎﻻن اﻗﺘﺼﺎدي را ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺳـﺮﻣﺎﻳﻪاي اﻓـﺰاﻳﺶ ﻣـﻲدﻫـﺪ و ﻣﻮﺟـﺐ ﺗﺴـﻬﻴﻞ در‬
‫ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻃﺒﻴﻌﻲ اﻳﻦ روﻧﺪ‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﻄﺢ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري در ﻛﺸﻮر ﺑﻮده‬
‫ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪ و رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﻃﺒﻖ ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻣﺼﺮف‪ ،‬ﭘﺲاﻧـﺪاز‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ از ﺟﻤﻠﻪ ‪ ،‬ﻧﺮخ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﻗﺮار ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎ اﻓـﺰاﻳﺶ‬
‫ﻧﺮخ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﺳﻄﺢ ﭘﺲاﻧﺪاز ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺷﻮاﻫﺪ ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻧﺸﺎن ﻣـﻲدﻫـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﺳﺮﻋﺖ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻧﺎﺷﻲ از اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري در ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ از اﻓﺰاﻳﺶ‬
‫ﭘﺲاﻧﺪاز ﻧﺸﺄت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .1‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ دو دﻳﺪﮔﺎه ﻣﻄﺮح ﺷﺪه در ﻧﻈﺮﻳﺎت اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﺑﺮرﺳﻲ‬
‫راﺑﻄﻪ ﺑﻴﻦ ﭘﺲاﻧﺪاز و رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﻫﻤﻮاره ﻳﻜﻲ از ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ در ﺑﻴﻦ اﻗﺘﺼﺎدداﻧﺎن و‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ ﮔﺬران اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎري از اﻗﺘﺼﺎدداﻧﺎن اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه را ﺑﻪ ﺻـﻮرت ﻳـﻚ راﺑﻄـﻪ‬
‫ﻋﻠّﻲ و ﻣﻌﻠﻮﻟﻲ ﻣﻮرد ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻗﺮار دادهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ دﻳﮕﺮ ﺳﺨﻦ‪ ،‬ﮔﺮوﻫﻲ از اﻗﺘﺼﺎدداﻧﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ‬
‫ﻛﻪ ﭘﺲاﻧﺪاز ﻣﻮﺟﺐ اﻓﺰاﻳﺶ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﻲﺷﻮد و ﮔﺮوﻫﻲ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﺲاﻧـﺪاز ﺑـﻪ‬
‫ﺳﻄﺢ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪.‬‬
‫در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺑﻪ ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻢ و ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬار ﭘﺲاﻧﺪاز در ﺟﺒﺮان ﻛﻤﺒﻮد ﻣﻨـﺎﺑﻊ ﺳـﺮﻣﺎﻳﻪاي ﺑـﺮاي‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاران )ﺑﺎﻻﺧﺺ در ﻛﺸﻮرﻫﺎي در ﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ( و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﻘﺸﻲ ﻛﻪ رﺷـﺪ اﻗﺘﺼـﺎدي در‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﭘﺲاﻧﺪاز اﻳﻔﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪي راﺑﻄﻪ ﺑﻴﻦ ﭘﺲاﻧـﺪاز و رﺷـﺪ اﻗﺘﺼـﺎدي در اﻳـﺮان ﻣﻔﻴـﺪ و‬
‫ﺿﺮوري ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﻧﺘﺎﻳﺞ آن ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي راﻫﮕﺸﺎي ﺗﺼـﻤﻴﻢﺳـﺎزان و‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰان اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪                                                             ‬‬
‫‪1‬‬
‫‪- Odhiambo, 2009, p. 4‬‬
 ‫‪115‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ راﺑﻄﻪي ﺑﻴﻦ ﭘﺲاﻧﺪاز و رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي در اﻳﺮان ﻃﻲ دورهي زﻣﺎﻧﻲ )‪(1340-1387‬‬

‫اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﺎ ﻫﺪف ﺑﺮرﺳﻲ راﺑﻄﻪ ﺑﻴﻦ ﭘﺲاﻧﺪاز و رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﻃﻲ دورهي زﻣﺎﻧﻲ ‪1340-86‬‬
‫در اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻜﻞ زﻳﺮ ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﺑﻌﺪ از ﻣﻘﺪ‪‬ﻣﻪ‪ ،‬ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻧﻈﺮي و ﭘﻴﺸﻴﻨﻪ ﺗﺠﺮﺑـﻲ اراﺋـﻪ‬
‫ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﺪل ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻃﻼﻋﺎت آﻣﺎري در ﺑﺨﺶ ﺳﻮم ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار ﻣـﻲﮔﻴـﺮد‪.‬‬
‫ﻧﻬﺎﻳﺘﺎً و ﺑﻌﺪ از اراﺋﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺗﺨﻤﻴﻦ ﻣﺪل و ﺗﺠﺰﻳﻪ وﺗﺤﻠﻴﻞ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮي و اراﺋـﻪ ﭘﻴﺸـﻨﻬﺎدات‬
‫‪Downloaded from jrer.ir at 3:17 +0430 on Sunday August 23rd 2020‬‬

‫ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ -2‬ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻧﻈﺮي‬
‫‪ -1-2‬ﺗﺄﺛﻴﺮ ﭘﺲاﻧﺪاز ﺑﺮ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي در ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي‬
‫اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮﻫﺎي اﺳﺎﺳﻲ در ﻣﺒﺎﺣﺚ اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﭘﺲاﻧﺪاز را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﺪﻟﻬﺎي‬
‫رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﻮرد ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﻗﺮار داد‪ .‬در ﻣﺪل رﺷﺪ ﻫﺎرود‪ (1939) 1‬و دوﻣﺎر‪ (1946) 2‬ﭘﺲاﻧﺪاز ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از ﻋﻮاﻣﻞ اﺻﻠﻲ در ﺗﻌﻴﻴﻦ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣـﺪل ﺑﻴـﺎن ﻣـﻲﻛﻨـﺪ ﻛـﻪ رﺷـﺪ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي )‪ (g‬ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ )ﻳﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﺳـﺮﻣﺎﻳﻪ( )‪ (v‬و ﻣﻴـﻞ ﻧﻬـﺎﻳﻲ ﺑـﻪ ﭘـﺲاﻧـﺪاز )‪(s‬‬
‫ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﺪل ﻧﺴﺒﺖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ )‪ (v‬ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻮده و ﻧﺮخ رﺷﺪ ﺗﻮﻟﻴـﺪ )‪ (g‬ﺑﺮاﺑـﺮ ﺑـﺎ‬
‫ﻧﺮخ رﺷﺪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ دﻳﮕﺮ ﺳﺨﻦ‪ ،‬در اﻳﻦ ﻣﺪل‪ ،‬ﻧﺮخ رﺷﺪ ﺑﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﻧﺮخ ﭘﺲ اﻧﺪاز)‪ (s‬ﺑـﻪ‬

‫ﻧﺮخ ﺛﺎﺑﺖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ) ‪ ( g = s‬ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﻣﻲﺗﻮان ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻧﺮخ ﭘﺲاﻧﺪاز‪،‬‬
‫‪v‬‬
‫رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﻧﻴﺰ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪.3‬‬
‫ﻣﺪل رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﻧﺌﻮﻛﻼﺳﻴﻚﻫﺎ‪ 4‬ﻳﺎ ﻣﺪل ﺳﻮﻟﻮ )‪ 5(1956‬ﺳﻌﻲ در رﻓﻊ اﺷﻜﺎﻻت ﻣﻮﺟﻮد در‬
‫ﻣﺪل ﻫﺎروود‪ -‬دوﻣﺎر دارد‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﺪل‪ ،‬ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي ﺑﻪﺻﻮرت ﺑﺮوﻧﺰا ﻓﺮض ﺷﺪه اﺳـﺖ و اﻓـﺰاﻳﺶ‬
‫ﻧﺮخ ﭘﺲاﻧﺪاز در ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪ‪‬ت ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮ ﻧﺮخ رﺷـﺪ اﻗﺘﺼـﺎدي ﺗـﺄﺛﻴﺮ ﺑﮕـﺬارد وﻟـﻲ در ﺑﻠﻨﺪﻣـﺪ‪‬ت‬
‫ﺗﺄﺛﻴﺮي ﺑﺮ ﻧﺮخ رﺷﺪ ﻧﺪارد و ﻓﻘﻂ ﻣﻮﺟﺐ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺳﺮاﻧﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬از ﻧﻈـﺮ ﺗﻜﻨﻴﻜـﻲ‪ ،‬اﻓـﺰاﻳﺶ‬
‫‪6‬‬
‫ﭘﺲ اﻧﺪاز ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﺮوﻧﺰا‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻮﺟﻮدي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺳـﺮاﻧﻪ در ﺣﺎﻟـﺖ ﭘﺎﻳـﺪار‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ در زﻣﺎن ﺣﺮﻛﺖ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺣﺎﻟﺖ ﭘﺎﻳﺪار ﻣﻮﺟﺐ اﻓﺰاﻳﺶ ﻧﺮخ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﻲﺷـﻮد‪.‬‬
‫‪                                                             ‬‬
‫‪1‬‬
‫‪- Harrod‬‬
‫‪2‬‬
‫‪- Domar‬‬
‫‪3‬‬
‫‪- Deaton, 1997, p. 3‬‬
‫‪4‬‬
‫‪- Neoclassic‬‬
‫‪5‬‬
‫‪- Solow‬‬
‫‪6‬‬
‫‪- Steady State‬‬
 ‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت اﻗﺘﺼﺎدي راه اﻧﺪﻳﺸﻪ‪ ،‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1390‬‬ ‫‪  116‬‬

‫وﻟﻲ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﭘﺎﻳﺪار رﺳﻴﺪ‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ ﭘﺲ اﻧﺪاز ﻋﻤﻼً ﻧﻤـﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ ﺑـﺮ ﻧـﺮخ رﺷـﺪ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي ﺗﺄﺛﻴﺮي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ )ﺑﺮاﻧﺴﻮن‪ ، 1386 ،‬ﺻﺺ ‪.(716-717‬‬
‫در دﻫﻪ ‪ ،80‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي رﺷﺪ درونزا )ﻛﻪ ﺑـﺎ ﻫـﺪف درونزا ﻛـﺮدن ﺗﻜﻨﻮﻟـﻮژي و رﻓـﻊ‬
‫اﺷﻜﺎﻻت ﻣﺪل ﺳﻮﻟﻮ ﻣﻄﺮح ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ( اﻓﺰاﻳﺶ ﭘﺲاﻧﺪاز از ﻃﺮﻳﻖ اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري و اﻧﺒﺎﺷﺖ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ اﻓﺰاﻳﺶ داﺋﻤﻲ ﻧﺮخ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﻲﺷﻮد‪.‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬در ﻣﺪﻟﻬﺎي رﺷﺪي ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ‬
‫‪Downloaded from jrer.ir at 3:17 +0430 on Sunday August 23rd 2020‬‬

‫رﻣﺰي‪ ،‬ﻛﺎس وﻛﻮﭘﻤﻨﺰ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ اﻓﺰاﻳﺶ ﭘﺲاﻧﺪاز از ﻃﺮﻳـﻖ اﻧﺒﺎﺷـﺖ ﺳـﺮﻣﺎﻳﻪ ﻣﻨﺠـﺮ ﺑـﻪ‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ درآﻣﺪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در واﻗﻊ در اﻳﻦ ﻣﺪﻟﻬﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻧﺮخ ﭘﺲاﻧﺪاز ﺑﻪ ﺻـﻮرت درونزا از ﻃﺮﻳـﻖ‬
‫ﺑﻬﻴﻨﻪﻳﺎﺑﻲ واﻛﻨﺶﻫﺎي ﻣﺎ ﺑﻴﻦ ﺧﺎﻧﻮارﻫﺎ و ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ ‪ -‬در ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺎزارﻫﺎي رﻗﺎﺑﺘﻲ و ﺗﺤﺖ ﻣﺤﺪودﻳﺖ‬
‫ﺑﻮدﺟﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺪه ‪ -‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺳﺒﺐ اﻓﺰاﻳﺶ درآﻣﺪﻫﺎ ﺷﻮد‪.1‬‬

‫‪ -2-2‬ﺗﺄﺛﻴﺮ ﭘﺲاﻧﺪاز ﺑﺮ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي در ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻣﺼﺮف‬

‫دوزﻧﺒﺮي ﺑﺎ اراﺋﻪ ﻓﺮﺿﻴﻪ درآﻣﺪ ﻧﺴﺒﻲ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺲاﻧﺪاز ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ درآﻣـﺪ ﺟـﺎري ﺑﻠﻜـﻪ‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺎ ﺳﻄﻮح ﻗﺒﻠﻲ درآﻣﺪ و ﻋﺎدت ﮔﺬﺷﺘﻪ ﭘﺲاﻧﺪاز‪ ،‬ارﺗﺒﺎط دارد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ زﻣﺎﻧﻲ ﻛـﻪ درآﻣـﺪ‬
‫ﺟﺎري ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ دورهي ﻗﺒﻞ ﻳﺎ ﺣﺪاﻛﺜﺮ درآﻣـﺪ ﮔﺬﺷـﺘﻪ اﻓـﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑـﺪ‪ ،‬ﻣﻴـﻞ ﻣﺘﻮﺳـﻂ ﺑـﻪ‬
‫ﭘﺲاﻧﺪاز ﻧﻴﺰ اﻓﺰاﻳﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ و ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻴﻞ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﻪ ﭘﺲاﻧﺪاز‪ ،‬ﭘﺲاﻧﺪاز ﻛﻞّ ﻧﻴﺰ اﻓﺰاﻳﺶ‬
‫ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﻓﺰاﻳﺶ درآﻣﺪ ﺟﺎري ﻧﺴﺒﺖ ﺑـﻪ ﺑـﺎﻻﺗﺮﻳﻦ درآﻣـﺪ دورهي ﻗﺒـﻞ )ﻳـﺎ ﻫﻤـﺎن رﺷـﺪ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي( ﻣﻮﺟﺐ اﻓﺰاﻳﺶ ﭘﺲاﻧﺪاز ﻣﻲﺷﻮد‪.2‬‬
‫ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﻓﺮﺿﻴﻪ درآﻣﺪ داﺋﻤﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻓﺮﻳﺪﻣﻦ‪ (1956)3‬ﻣﻄﺮح ﺷﺪ اﻏﻠﺐ ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳـﻲ‬
‫ﻧﻮﺳﺎﻧﺎت در ﺳﻄﺢ ﻛﻼن و راﺑﻄﻪ ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪ‪‬ت ﺑﻴﻦ ﻣﺼﺮف‪ ،‬ﭘﺲاﻧﺪاز و درآﻣﺪ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮده ﻣﻲﺷـﻮد‪،‬‬
‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل اﻳﻦ ﻓﺮﺿﻴﻪ دﻻﻟﺖ ﺑﺮ وﺟﻮد راﺑﻄﻪ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪ‪‬ت ﺑـﻴﻦ ﭘـﺲاﻧـﺪاز و رﺷـﺪ ﻧﻴـﺰ دارد‪ .‬اﻳـﺪة‬
‫اﺳﺎﺳﻲ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ اﺧﺘﻼف ﻣﻴﺎن رﻓﺘﺎر ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﻳﺎ زودﮔﺬر ﺑﺎ رﻓﺘـﺎر ﺑﻠﻨﺪﻣـﺪ‪‬ت ﻳـﺎ داﺋﻤـﻲ‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ اﻗﺘﺼﺎدي اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ‪ ،‬ﻓﺮﻳﺪﻣﻦ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﺼﺮف و درآﻣﺪ ﺟﺎري )ﻗﺎﺑـﻞ ﻣﺸـﺎﻫﺪه( را‬
‫ﺑﻪ دو ﻣﺆﻟﻔﻪي زودﮔﺬر )ﻣﻮﻗﺖ( و داﺋﻤﻲ ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻛﺮده و ﻓﺮض ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧـﻪ ﻫﻤﺒﺴـﺘﮕﻲ‬
‫ﻣﻴﺎن اﺟﺰاي زودﮔﺬر و داﺋﻤﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد و اﺟﺰاي زودﮔﺬر ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﻧﻮﺳﺎن ﺗﺼﺎدﻓﻲ در اﻃـﺮاف‬

‫‪                                                             ‬‬
‫‪1‬‬
‫‪- Singh, 2009, p. 2‬‬
‫‪2‬‬
‫‪- Mayes, 1981, pp. 30-31‬‬
‫‪3‬‬
‫‪- Friedman‬‬
 ‫‪117‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ راﺑﻄﻪي ﺑﻴﻦ ﭘﺲاﻧﺪاز و رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي در اﻳﺮان ﻃﻲ دورهي زﻣﺎﻧﻲ )‪(1340-1387‬‬

‫اﺟﺰاي داﺋﻤﻲ دارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺮﺿﻴﻪ‪ ،‬ﻣﺼﺮف را ﺗﺎﺑﻌﻲ از درآﻣﺪ داﺋﻤﻲ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ آن‬
‫درآﻣﺪ داﺋﻤﻲ ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر ﺧﺎﻧﻮارﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﺳﻄﺢ درآﻣﺪ ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺛﺎﺑﺖ در ﺑﻠﻨﺪﻣﺪ‪‬ت از درآﻣـﺪ‬
‫ﻣﻮﻗﺖ ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪ‪‬ت آﻧﻬﺎ ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻣﻲﺷﻮد ) ﻫﺎل و ﺗﻴﻠﻮر‪ ، 1376 ،‬ص ‪.(448‬‬
‫ﻓﺮﻳﺪﻣﻦ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻫﺪف اﺻﻠﻲ ﭘﺲاﻧﺪاز‪ ،‬ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﻧﻮﺳﺎﻧﻬﺎي ﻣﺼﺮف در ﻃﻮل زﻣﺎن در‬
‫‪Downloaded from jrer.ir at 3:17 +0430 on Sunday August 23rd 2020‬‬

‫ﻳﻚ ﺣﺪ ﺗﻌﺎدﻟﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻳﻚ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻮﺛﺮ در ﭘﻴﺸـﮕﻴﺮي از ﻧﻮﺳـﺎنﻫـﺎي ﻣﺼـﺮف‪ ،‬اﻓـﺰاﻳﺶ‬
‫ﭘﺲاﻧﺪاز اﺳﺖ و اﻓﺰاﻳﺶ ﭘﺲاﻧﺪاز ﻧﻴﺰ ﻓﻘﻂ از ﻃﺮﻳﻖ اﻓﺰاﻳﺶ درآﻣﺪ داﺋﻤﻲ ﺻـﻮرت ﻣـﻲﮔﻴـﺮد‪ .‬ﺑـﻪ‬
‫ﻋﺒﺎرﺗﻲ اﻓﺰاﻳﺶ درآﻣﺪ داﺋﻤﻲ ﺧﺎﻧﻮارﻫﺎ )ﺑﻪ دﻟﻴﻞ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي( ﻣﻮﺟﺐ اﻓـﺰاﻳﺶ ﭘـﺲاﻧـﺪاز آﻧﻬـﺎ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد ) ﻛﺮﻣﻲ‪ ،1387 ،‬ص ‪.(233‬‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻛﺎﻣﻼً ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه و ﺑﺴﻂ و ﮔﺴﺘﺮش ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺗﺎ رﻓﺘﺎر ﭘـﺲاﻧـﺪاز را در‬
‫ﺳﻄﺢ اﻧﻔﺮادي و ﺳﻄﺢ ﻛﻞّ ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﺪ‪ ،‬ﻓﺮﺿﻴﻪ ﺳﻴﻜﻞ زﻧـﺪﮔﻲ ﻣﻮدﻳﮕﻴﻠﻴـﺎﻧﻲ و ﺑﺮوﻣﺒـﺮگ‪ 1‬و ﻧﻴـﺰ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ آﻧﺪو و ﻣﻮدﻳﮕﻴﻠﻴﺎﻧﻲ‪ 2‬اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ اﻳﺪه اﺻﻠﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮد ﻃـﻲ زﻧـﺪﮔﻲ ﺧـﻮد‬
‫دورهﻫﺎي ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪ ﻛﻮدﻛﻲ‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﺴﺎﻟﻲ‪ ،‬ﭘﻴﺮي و ﺑﺎزﻧﺸﺴﺘﮕﻲ را ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻣﻲﮔﺬارد و ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻣﺼﺮف‬
‫ﻓﺮد در ﻃﻲ اﻳﻦ دوران در ﺣﺎل اﻓﺰاﻳﺶ اﺳﺖ )اﮔﺮ ﭼﻪ از ﺟﻬﺖ ﻧﻈﺮي ﻟﺰوﻣـﻲ ﺑـﺮاي اﻳـﻦ ﻓـﺮض‬
‫وﺟﻮد ﻧﺪارد(‪ .‬در اﻳﻦ ﻓﺮﺿﻴﻪ‪ ،‬اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻴﺸﻮد ﻛﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮات در ﻧﺮخ رﺷﺪ اﻗﺘﺼـﺎدي ﺑـﺮ ﻧـﺮخ ﭘـﺲ‬
‫اﻧﺪاز ﻛﻞّ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ اﺷﺨﺎص ﺳﻌﻲ در ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﻧﻮﺳـﺎﻧﻬﺎي ﻣﺼـﺮف ﻃـﻲ‬
‫ﻃﻮل ﻋﻤﺮ ﺧﻮد دارﻧﺪ‪ .‬از آﻧﺠﺎﻳﻲ ﻛﻪ درآﻣﺪ آﻧﻬﺎ در ﻃﻮل زﻣـﺎن ﺛﺎﺑـﺖ ﻧﻴﺴـﺖ و ﺗﻐﻴﻴـﺮ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ و‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺗﻌﺪاد اﻓﺮاد ﺧﺎﻧﻮار ﻃﻲ زﻣﺎن ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﭘﺲ اﻧﺪاز ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ آﻧﻬـﺎ ﻃـﻲ زﻣـﺎن‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪.‬ﻳﻌﻨﻲ‪ ،‬اﺷﺨﺎص در ﻃﻲ دورهي ﻛﺎري ﺧﻮد ﺛﺮوت و داراﻳﻲﻫﺎﻳﻲ را ﺟﻤﻊ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‬
‫و در ﻃﻲ دورهي ﺑﺎزﻧﺸﺴﺘﮕﻲ از آن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﺳﺎده در اﻳـﻦ ﻣـﺪل‪ ،‬اﻓـﺮاد ﻣﻴﺎﻧﺴـﺎل‬
‫ﺑﺮاي ﺑﺎزﻧﺸﺴﺘﮕﻲ ﭘﺲاﻧﺪاز ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و اﻓﺮاد ﻣﺴﻦ از داراﻳﻲﻫﺎي ﻛﻪ ﻗﺒﻼً اﻧﺒﺎﺷﺘﻪ ﻧﻤﻮدهاﻧـﺪ‪ ،‬ﻣﺼـﺮف‬
‫ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻓﺮﺿﻴﻪ اﻓﺰاﻳﺶ در ﻧﺮخ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﻗﻄﻌﺎً ﻣﻮﺟﺐ اﻓﺰاﻳﺶ در ﻧـﺮخ ﭘـﺲاﻧـﺪاز‬
‫ﻛﻞّ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻋﻠّﺖ اﻳﻦ اﻣﺮ اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ اﻓـﺮاد دوﺳـﺖ دارﻧـﺪ ﻃـﻲ دورهي ﻋﻤـﺮ ﺧـﻮد ﻣﺼـﺮف‬
‫ﺧﻮدﺷﺎن را ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ ﺳﺎزﻧﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ وﻗﺘﻲ درآﻣﺪﺷﺎن ﭘﺎﻳﻴﻦ اﺳﺖ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻨﻴﻦ ﻛﻬﻨﺴﺎﻟﻲ( از‬
‫ﭘﺲ اﻧﺪاز ﺧﻮد اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨﺪ و ﻟﺬا زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ درآﻣﺪﺷﺎن ﺑﺎﻻ اﺳﺖ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻨﻴﻦ ﻣﻴﺎﻧﺴﺎﻟﻲ( ﭘﺲاﻧﺪاز‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻋﻠّﺘﻲ درآﻣﺪ رﺷﺪ ﻛﻨﺪ و ﺷﺘﺎب ﺑﮕﻴﺮد اﻓﺮاد ﺑﻴﺸﺘﺮ ﭘﺲاﻧﺪاز ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد‪ ،‬ﺗﺎ‬
‫در دورهي ﺑﺎزﻧﺸﺴﺘﮕﻲ ﺳﻄﺢ ﻣﺼﺮف ﺑﺎﻻﺗﺮي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪. 3‬‬
‫‪                                                             ‬‬
‫‪1‬‬
‫‪- Modigliani & Brumberg‬‬
‫‪2‬‬
‫‪- Ando & Modigiliani‬‬
‫‪3‬‬
‫‪- Coleman, 2006, pp. 2-4‬‬
 ‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت اﻗﺘﺼﺎدي راه اﻧﺪﻳﺸﻪ‪ ،‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1390‬‬ ‫‪  118‬‬

‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻓﻮق دﻻﻟﺖ ﺑﺮ رﻓﺘﺎر ﭘﺲاﻧﺪاز ﻛﻞّ دارد‪ .‬اﮔﺮ اﻗﺘﺼﺎد از ﻧﻈﺮ ﺟﻤﻌﻴ‪‬ﺘﻲ ﭘﺎﻳﺪار ﺑﺎﺷﺪ و رﺷـﺪ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي ﻧﻴﺰ ﺻﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻓﺮﺿﻴﻪ ﭼﺮﺧﻪ زﻧﺪﮔﻲ‪ ،‬ﻧﺮخ ﭘﺲاﻧﺪاز ﻛﻞّ را ﺻﻔﺮ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﺧﻮاﻫـﺪ ﻛـﺮد‪.‬‬
‫ﻋﻠّﺖ اﻳﻦ اﻣﺮ اﻳﻦ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﭘﺲاﻧﺪاز ﻛﻞّ ﻧﺎﺷﻲ از ﻛﺎر اﻓﺮاد ﻣﻴﺎﻧﺴﺎل ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ اﻓﺮاد ﻛﻬﻨﺴﺎل‬
‫و ﺑﺎزﻧﺸﺴﺘﻪ ﻣﺼﺮف ﻣﻴﺸﻮد ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻲ ﻣﺪل ﺳﻴﻜﻞ زﻧﺪﮔﻲ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﺮخﻫﺎي ﭘﺲاﻧـﺪاز‬
‫ﻛﻞّ ﺑﺎﻳﺪ ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ اﻓﺰاﻳﺸﻲ از ﻧﺮخ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي در ﻃﻮل زﻣﺎن ﺑﺎﺷـﺪ‪ .1‬ﻋـﻼوه ﺑـﺮ اﻳـﻦ‪ ،‬در اﻳـﻦ‬
‫‪Downloaded from jrer.ir at 3:17 +0430 on Sunday August 23rd 2020‬‬

‫ﻓﺮﺿﻴﻪ‪ ،‬ﭘﺲاﻧﺪاز ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻧﺮخ رﺷﺪ درآﻣﺪ ﺳـﺮاﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻮﺟـﻮدي ﺛـﺮوت‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻـﻴﺎت ﺟﻤﻌﻴ‪‬ﺘـﻲ‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ )از ﻗﺒﻴﻞ اﻣﻴﺪ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ‪ ،‬ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺳﻦ ﺑﺎزﻧﺸﺴﺘﮕﻲ‪ ،‬ﺗﻮزﻳﻊ ﺳﻨّﻲ ﺟﻤﻌﻴ‪‬ﺖ‪ ،‬اﻧﺪازه ﺧﺎﻧﻮارﻫـﺎ‬
‫و ﺑﺨﺸﻲ از ﺟﻤﻌﻴ‪‬ﺖ ﻛﻪ در ﺳﻦ ﻓﻌﺎﻟﻴ‪‬ﺖ ﺑﻮده و ﻣﺸﻐﻮل ﻓﻌﺎﻟﻴ‪‬ﺖ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ روي اﻳﻦ ﻣﺘﻐﻴ‪‬ﺮﻫﺎ اﺛﺮ ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﭘﺲ اﻧﺪاز را ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻗـﺮار دﻫـﺪ‬
‫)ﻣﺠﺘﻬﺪ وﻛﺮﻣﻲ‪ ،1382 ،‬ص ‪.(6‬‬

‫‪ -3‬ﭘﻴﺸﻴﻨﺔ ﺗﺤﻘﻴﻖ‬
‫ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺠﺮﺑﻲ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه در زﻣﻴﻨﻪي ارﺗﺒﺎط ﺑﻴﻦ ﭘﺲاﻧﺪاز و رﺷـﺪ اﻗﺘﺼـﺎدي از‬
‫ﻧﻈﺮ ﭘﺎﻳﻪﻫﺎي ﻧﻈﺮي ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻳﻜﺴﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ وﻟﻲ ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻴﻬﺎي آﻣﺎري و ﺑﺮآورد ﺿﺮاﻳﺐ ﻣﻌـﺎدﻻت‬
‫از روﺷﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻗﺘﺼﺎدﺳﻨﺠﻲ ﺑﻬﺮه ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﻮﺳﻂ روم‪ 2‬ﺑﺮاي آﻓﺮﻳﻘﺎي ﺟﻨﻮﺑﻲ در دورهي )‪ ،(1927-1992‬آﻧﻮرو‬
‫و اﺣﻤﺪ‪ 3‬ﺑﺮاي ﻫﻔﺖ ﻛﺸﻮر ﺟﻨﻮب آﻓﺮﻳﻘﺎ در دورهي )‪ ، (1960-1997‬آﮔﺮاوال‪ 4‬ﺑﺮاي ﭘﻨﺞ ﻛﺸـﻮر‬
‫آﺳﻴﺎي ﺷﺮﻗﻲ در دورهي )‪ ،(1950-1998‬ﺳـﻴﻨﻬﺎ و ﺳـﻴﻨﻬﺎ ‪ 5‬ﺑـﺮاي ﻛﺸـﻮر ﻫﻨﺪوﺳـﺘﺎن در دورهي‬
‫)‪ ،(1950-93‬ادﻫﻴــﺎﻣﺒﻮ‪ 6‬ﺑــﺮاي آﻓﺮﻳﻘــﺎي ﺟﻨــﻮﺑﻲ در دورهي )‪ (1950-2005‬و ﺳــﻴﻨﮓ‪ 7‬ﺑــﺮاي‬
‫ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن در دورهي )‪ (1950-2002‬از روش ﺧﻮد رﮔﺮﺳﻴﻮن ﺑﺮداري ﺟﻬﺖ ﺑﺮرﺳـﻲ راﺑـﻂ ﺑـﻴﻦ‬
‫رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي و ﭘﺲاﻧﺪاز اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ ﺗﺎ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﭘﺲاﻧﺪاز ﺑﺮ رﺷﺪ اﻗﺘﺼـﺎدي را ﻣـﻮرد ﺑﺮرﺳـﻲ‬
‫ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻛﺜﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺟﻬﺖ ﻛﺎﻣﻞﺗﺮ ﺷﺪن ﺗﺤﻠﻴﻞﻫﺎي ﺧﻮد ﺳﻌﻲ ﻧﻤﻮدهاﻧـﺪ ﺗـﺎ از روﺷـﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ‬
‫آزﻣﻮن ﻋﻠّﻴﺖ ﺟﻬﺖ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﻮع ﻋﻠّﻴﺖ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻴﻦ ﻣﺘﻐﻴ‪‬ﺮﻫﺎي ﭘﺲ اﻧﺪاز و رﺷﺪ اﻗﺘﺼـﺎدي اﺳـﺘﻔﺎده‬

‫‪                                                             ‬‬
‫‪1‬‬
‫‪- Coleman, 2006, pp. 2-4‬‬
‫‪2‬‬
‫)‪- Romm (2003‬‬
‫‪3‬‬
‫)‪- Anoruo & Ahmed (2006‬‬
‫‪4‬‬
‫)‪- Agrawal (2000‬‬
‫‪5‬‬
‫)‪- Sinha & Sinha (1996‬‬
‫‪6‬‬
‫)‪- Odhiambo (2009‬‬
‫‪7‬‬
‫)‪- Singh (2009‬‬
 ‫‪119‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ راﺑﻄﻪي ﺑﻴﻦ ﭘﺲاﻧﺪاز و رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي در اﻳﺮان ﻃﻲ دورهي زﻣﺎﻧﻲ )‪(1340-1387‬‬

‫‪2‬‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ ﺳﻴﻨﻬﺎ و ﺳﻴﻨﻬﺎ‪ 1‬ﺑـﺮاي ﻛﺸـﻮر ﻣﻜﺰﻳـﻚ در دورهي )‪ ، ، (1960-96‬آﮔـﺮاوال‬
‫ﺑﺮاي ﻛﺸﻮرﻫﺎي آﺳﻴﺎﻳﻲ در دورهي )‪ ،(1960-1994‬و ﻧﻴﺰ ﻣﻮﻫﺎن‪ 3‬از آزﻣـﻮن ﻋﻠّﻴـﺖ ﮔﺮﻧﺠـﺮي در‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺧﻮد اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻴﻨﻬﺎ و ﺳﻴﻨﻬﺎ‪ (2007) 4‬ﺑﺮاي ﻫﻨﺪوﺳـﺘﺎن و ﻣـﺎوراﺗﻮس و ﻛﻠـﻲ‪ (2001) 5‬ﺑـﺮاي ﺳـﺮﻳﻼﻧﻜﺎ از‬
‫آزﻣﻮن ﻋﻠّﻴﺖ ﺗﻮدا و ﻳﺎ ﻣﺎﻣﻮﺗﻮ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻛﻮﻧﻴﺎ‪ (2004) 6‬از روش ﻋﻠّﻴﺖ ﺗـﺎﺑﻠﻮﻳﻲ )ﭘـﺎﻧﻠﻲ( ﺑـﺮاي‬
‫‪Downloaded from jrer.ir at 3:17 +0430 on Sunday August 23rd 2020‬‬

‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ راﺑﻄﻪ ﺑﻴﻦ رﺷﺪ و ﭘﺲ اﻧﺪاز در ‪ 85‬ﻛﺸﻮر ﻃﻲ ﺳﺎﻟﻬﺎي ‪ 1960-2001‬اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮدهاﻧـﺪ‪ .‬در‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻲ ﻛﻪ از روش اﻟﮕﻮي ﺧﻮد ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺑﺮداري اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ ﻧﻴﺰ ﺳﻌﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗـﺎ‬
‫از روش ﻋﻠّﻴﺖ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي اﻟﮕﻮي ﺗﺼﺤﻴﺢ ﺧﻄﺎ‪ ،‬ﺟﻬﺖ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﻮع ﻋﻠّﻴﺖ ﺑﻴﻦ ﻣﺘﻐﻴ‪‬ﺮﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد‪.‬‬
‫در اﻳﺮان ﻧﻴﺰ در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ دوداﻧﮕﻲ )‪ (1375‬ﺑـﺎ اﺳـﺘﻔﺎده از روش ﺣـﺪاﻗّﻞ ﻣﺮﺑ‪‬ﻌـﺎت‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ و ﺳﺎﻟﻢ )‪ (1385‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از دادهﻫﺎي ﺗﺎﺑﻠﻮﻳﻲ و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از دادهﻫـﺎي ﺑﻮدﺟـﻪ ﺧـﺎﻧﻮار‬
‫اﻧﺠﺎم ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ارﺗﺒﺎط ﺑﻴﻦ ﭘﺲاﻧﺪاز و رﺷﺪ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ذﻛﺮ ﺷﺪه ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل در ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻳـﻚ راﺑﻄـﻪ ﻋﻠّﻴـﺖ‬
‫ﻳﻚ ﻃﺮﻓﻪ از ﻃﺮف رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑـﻪ ﭘـﺲاﻧـﺪاز وﺟـﻮد دارد )ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت ﺳـﻴﻨﻬﺎ و ﺳـﻴﻨﻬﺎ‬
‫)‪ ،(1998‬ﻛﻮﻧﻴـﺎ )‪ ،(2004‬ﻣـﺎوراﺗﻮس و ﻛﻠـﻲ )‪ (2001‬و آﮔـﺮاوال )‪ ، ((2001‬در ﺑﺮﺧـﻲ دﻳﮕـﺮ از‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻳﻚ راﺑﻄﻪ ﻋﻠّﻲ از ﻃﺮف ﭘﺲ اﻧﺪاز ﺑﻪ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي وﺟﻮد دارد )ﻣﺎﻧﻨﺪ آﮔﺮاوال )‪(2000‬‬
‫‪ ،‬ﻣﺎوراﺗﻮس و ﻛﻠﻲ )‪ (2001‬و ﻣﻮﻫﺎن )‪ .((2006‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬در ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻫﻴﭻ راﺑﻄﻪاي‬
‫ﺑﻴﻦ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي و اﻧﻮاع ﭘﺲاﻧﺪازﻫﺎ ﻣﻼﺣﻈـﻪ ﻧﮕﺮدﻳـﺪه اﺳـﺖ )ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ ﺳـﻴﻨﻬﺎ و ﺳـﻴﻨﻬﺎ‬
‫)‪ ((1996‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ در ﺑﺮﺧـﻲ دﻳﮕـﺮ از ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت )ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺳـﻴﻨﮓ )‪ ، (2009‬اﻳـﺮان دوﺳـﺖ و‬
‫ارﻳﻜﺴﻮن‪ (2005) 7‬و روم )‪ ((2003‬وﺟﻮد ﻳﻚ راﺑﻄﻪ ﻣﻌﻨﻲدار ﻣﺜﺒﺖ ﺑﻴﻦ رﺷـﺪ و ﭘـﺲ اﻧـﺪاز ﺑـﻪ‬
‫اﺛﺒﺎت رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻛﻠّﻲ ﻣﻲﺗﻮان ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﻮق را ﭼﻨﻴﻦ ﺧﻼﺻﻪ ﻛﺮد ﻛﻪ اﻳـﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت ﻧﺸـﺎﻧﮕﺮ‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻳﻜﺴﺎﻧﻲ در ﻣﻮرد راﺑﻄﻪ ﺑﻴﻦ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي و ﭘﺲاﻧﺪاز ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎ ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺑـﻪ ﻛﺸـﻮر )ﻳـﺎ‬
‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي( ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ‪ ،‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ﻧﻜﺘـﻪ ﺟﺎﻟـﺐ ﺗﻮﺟ‪‬ـﻪ اﻳـﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ اﻛﺜﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت در ﻛﺸﻮرﻫﺎي در ﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ )ﻛﻪ از ﻛﻤﺒﻮد ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺎﻟﻲ ﺑﺮاي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري‬

‫‪                                                             ‬‬
‫‪1‬‬
‫)‪- Sinha & Sinha (1998‬‬
‫‪2‬‬
‫)‪- Agrawal (2001‬‬
‫‪3‬‬
‫)‪- Mohan (2006‬‬
‫‪4‬‬
‫)‪- Sinha & Sinha (2007‬‬
‫‪5‬‬
‫)‪- Mavratos & Kelly (2001‬‬
‫‪6‬‬
‫)‪- Konya (2004‬‬
‫‪7‬‬
‫)‪- Irandoust & Ericsson (2005‬‬
 ‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت اﻗﺘﺼﺎدي راه اﻧﺪﻳﺸﻪ‪ ،‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1390‬‬ ‫‪  120‬‬

‫رﻧﺞ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ( اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳـﺖ‪ .‬ﺧﻼﺻـﻪاي از ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت ﺻـﻮرت ﮔﺮﻓﺘـﻪ در ﺟـﺪول )‪ (1‬اراﺋـﻪ‬
‫ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺟﺪول)‪ (1‬ﺧﻼﺻﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺠﺮﺑﻲ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه‬

‫ﻧﺘﺎﻳﺞ‬ ‫روش و ﺗﻜﻨﻴﻚ‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع‪ ،‬ﺣﻮزه ودوره زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ‬ ‫ﻣﺤﻘﻖ ﻳﺎ ﻣﺤﻘﻘﺎن‬
‫‪Downloaded from jrer.ir at 3:17 +0430 on Sunday August 23rd 2020‬‬

‫ﻫﻴﭻراﺑﻄﻪاي ﺑﻴﻦ ﭘﺲ اﻧﺪاز و رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي وﺟﻮد‬ ‫ﻳﻮﻫﺎﻧﺴﻦ وژوﺳﻴﻠﻮس و‬ ‫راﺑﻄﺔ ﺑﻴﻦ ﭘﺲاﻧﺪاز و رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي در ﻫﻨﺪ‬ ‫ﺳﻴﻨﻬﺎ و ﺳﻴﻨﻬﺎ‬
‫ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫ﻋﻠّﻴﺖ ﮔﺮﻧﺠﺮي‬ ‫ﻃﻲ ﺳﺎﻟﻬﺎي )‪(1993-1950‬‬ ‫)‪(1996‬‬
‫راﺑﻄﺔ ﺑﻴﻦ ﭘﺲاﻧﺪاز ﺧﺼﻮﺻﻲ‪ ،‬ﭘﺲاﻧﺪاز‬
‫راﺑﻄﻪ ﻋﻠّﻴﺖ ﻳﻚ ﻃﺮﻓﻪ از ﺳﻤﺖ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻪ‬ ‫ﺳﻴﻨﻬﺎ و ﺳﻴﻨﻬﺎ‬
‫آزﻣﻮن ﻋﻠّﻴﺖ ﮔﺮﻧﺠﺮ‬ ‫دوﻟﺘﻲ و رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي در ﻣﻜﺰﻳﻚ ﻃﻲ‬
‫ﭘﺲاﻧﺪاز ﺧﺼﻮﺻﻲ و دوﻟﺘﻲ وﺟﻮد دارد‬ ‫)‪(1998‬‬
‫دورهي زﻣﺎﻧﻲ )‪(1996-960‬‬
‫راﺑﻄﻪ ﻋﻠّﻴﺖ ﻳﻚ ﻃﺮﻓﻪ از ﺳﻤﺖ ﭘﺲاﻧﺪاز ﺑﻪ رﺷﺪ‬
‫راﺑﻄﺔ ﺑﻴﻦ ﭘﺲاﻧﺪاز‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري و رﺷﺪ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي در ﺑﻨﮕﻼدش و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن و راﺑﻄﻪ ﻋﻠّﻴﺖ از‬ ‫اﻟﮕﻮي ﺧﻮد ﺗﻮﺿﻴﺢ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي در ﭘﻨﺞ ﻛﺸﻮر آﺳﻴﺎي ﺷﺮﻗﻲ ﻃﻲ‬ ‫آﮔﺮاوال )‪((2000‬‬
‫ﺳﻤﺖ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻪ ﭘﺲاﻧﺪاز در ﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺮﻳﻼﻧﻜﺎ و‬ ‫ﺑﺮداري )‪(VAR‬‬
‫ﺳﺎﻟﻬﺎي )‪(1950-1998‬‬
‫ﻧﭙﺎل وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ راﺑﻄﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ و ﭘﺲ‬
‫در ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻳﻚ راﺑﻄﻪ ﻋﻠّﻲ ﻳﻚ‬
‫آزﻣﻮن ﻋﻠّﻴﺖ ﮔﺮﻧﺠﺮي‬ ‫اﻧﺪاز در ﺑﺮﺧﻲ ﻛﺸﻮرﻫﺎي آﺳﻴﺎﻳﻲ ﻃﻲ‬ ‫آﮔﺮاوال )‪(2001‬‬
‫ﻃﺮﻓﻪ از ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ ﺑﻪ ﭘﺲاﻧﺪاز وﺟﻮد دارد‬
‫ﺳﺎﻟﻬﺎي )‪(1960-1994‬‬
‫راﺑﻄﺔ ﻋﻠّﻲ ﺑﻴﻦ رﺷﺪ و ﭘﺲ اﻧﺪاز ﺧﺼﻮﺻﻲ در ﻫﻨﺪ‬ ‫راﺑﻄﻪي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ‪ ،‬ﭘﺲ اﻧﺪاز‬
‫آزﻣﻮن ﻋﻠّﻴﺖ ﺗﻮدا و‬ ‫ﻣﺎوراﺗﻮس و‬
‫وﺟﻮد ﻧﺪارد وﻟﻲ در ﺳﺮﻳﻼﻧﻜﺎ ﻳﻚ راﺑﻄﻪ دوﻃﺮﻓﻪ ﺑﻴﻦ‬ ‫ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ و ﭘﺲاﻧﺪاز ﺧﺼﻮﺻﻲ در‬
‫ﻳﺎﻣﺎﻣﻮﺗﻮ‬ ‫ﻛﻠﻲ)‪(2001‬‬
‫رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي و ﭘﺲ اﻧﺪاز وﺟﻮد دارد‪.‬‬ ‫ﻫﻨﺪ و ﺳﺮﻳﻼﻧﻜﺎ‬
‫راﺑﻄﻪ ﻋﻠّﻴﺖ ﻳﻚ ﻃﺮﻓﻪ از ﭘﺲاﻧﺪاز ﺑﻪ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي در‬
‫ﺗﻜﻨﻴﻚ ﻫﻢ اﻧﺒﺎﺷﺘﮕﻲ و‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ راﺑﻄﻪي ﺑﻴﻦ ﭘﺲاﻧﺪاز داﺧﻠﻲ و رﺷﺪ‬
‫ﻛﺸﻮر ﻛﻮﻧﮕﻮ‪ ،‬راﺑﻄﻪي ﻳﻚ ﻃﺮﻓﻪ از رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻪ‬ ‫آﻧﻮرو و اﺣﻤﺪ‬
‫اﻟﮕﻮي ﺗﺼﺤﻴﺢ ﺧﻄﺎي‬ ‫اﻗﺘﺼﺎدي در ﻫﻔﺖ ﻛﺸﻮر آﻓﺮﻳﻘﺎﻳﻲ ﻃﻲ‬
‫ﭘﺲاﻧﺪاز در ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻏﻨﺎ‪ ،‬ﻛﻨﻴﺎ‪ ،‬ﻧﻴﺠﺮﻳﻪ و زاﻣﺒﻴﺎ وﺟﻮد‬ ‫)‪(2001‬‬
‫ﺑﺮداري‬ ‫دورهي زﻣﺎﻧﻲ )‪(1960-1997‬‬
‫دارد‪..‬‬
‫ﻳﻮﻫﺎﻧﺴﻦ و ژوﺳﻴﻠﻴﻮس و‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ راﺑﻄﺔ ﺑﻴﻦ ﭘﺲ اﻧﺪاز ﺧﺼﻮﺻﻲ‪،‬‬
‫رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﺮ ﻧﺮخ ﭘﺲ اﻧﺪاز ﺧﺼﻮﺻﻲ اﺛﺮ ﻣﺜﺒﺖ‬
‫اﻟﮕﻮي ﺗﺼﺤﻴﺢ ﺧﻄﺎي‬ ‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري و رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي در آﻓﺮﻳﻘﺎي‬ ‫روم )‪(2003‬‬
‫دارد‬
‫ﺑﺮداري‬ ‫ﺟﻨﻮﺑﻲ ﻃﻲ دورهي زﻣﺎﻧﻲ )‪(1946-1992‬‬
‫راﺑﻄﻪ دوﻃﺮﻓﻪ ﺑﻴﻦ رﺷﺪ و ﭘﺲاﻧﺪاز در اﺳﺘﺮاﻟﻴﺎ و ﻧﻴﺰ‬
‫راﺑﻄﺔ ﻳﻚ ﻃﺮﻓﻪ از ﭘﺲاﻧﺪاز ﺑﻪ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي در اﻳﺮﻟﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ راﺑﻄﻪي ﺑﻴﻦ ﭘﺲاﻧﺪاز و رﺷﺪ‬
‫ﺟﺰﻳﺮهي ﺗﺮﻳﻨﺪاد‪ ،‬ﺗﻮﺑﺎﮔﻮ و ﺟﻤﻬﻮري آﻓﺮﻳﻘﺎي ﻣﺮﻛﺰي‬ ‫روش ﻋﻠّﻴﺖ ﭘﺎﻧﻠﻲ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي در ‪ 85‬ﻛﺸﻮر ﻃﻲ ﺳﺎﻟﻬﺎي )‪-2001‬‬ ‫ﻛﻮﻧﻴﺎ )‪(2004‬‬
‫وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻳﻚ راﺑﻄﺔ ﻳﻚ ﻃﺮﻓﻪ از رﺷﺪ ﺑﻪ‬ ‫)ﺗﺎﺑﻠﻮﻳﻲ(‬
‫‪(1960‬‬
‫ﭘﺲاﻧﺪاز در ﻓﻨﻼﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮاﻧﺴﻪ‪ ،‬ژاﭘﻦ‪ ،‬ﺳﻮﺋﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺠﺮﻳﻪ و‬
‫ﺳﻮﺋﻴﺲ وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ راﺑﻄﻪي ﺑﻴﻦ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﺧﺎرﺟﻲ‪،‬‬
‫ﭘﺲ اﻧﺪاز داﺧﻠﻲ و ورود ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺧﺎرﺟﻲ‪ ،‬ﺑﻪ رﺷﺪ‬ ‫اﻳﺮان دوﺳﺖ و‬
‫ﻫﻢ اﻧﺒﺎﺷﺘﮕﻲ ﭘﺎﻧﻠﻲ‬ ‫ﭘﺲاﻧﺪاز داﺧﻠﻲ و رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي در‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي در ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﻨﺪ‬ ‫ارﻳﻜﺴﻮن)‪(2007‬‬
‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻛﻤﺘﺮ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ‬
 ‫‪121‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ راﺑﻄﻪي ﺑﻴﻦ ﭘﺲاﻧﺪاز و رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي در اﻳﺮان ﻃﻲ دورهي زﻣﺎﻧﻲ )‪(1340-1387‬‬

‫اداﻣﻪ ﺟﺪول)‪(1‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع‪ ،‬ﺣﻮزه ودورهي زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻮرد‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ‬ ‫روش و ﺗﻜﻨﻴﻚ‬ ‫ﻣﺤﻘﻖ ﻳﺎ ﻣﺤﻘﻘﺎن‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ‬
‫راﺑﻄﺔ ﺑﻴﻦ ﭘﺲاﻧﺪاز و رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻪ ﺳﻄﺢ‬
‫درآﻣﺪﻫﺎ ﺣﺴﺎس ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ از ‪ 15‬ﻛﺸﻮر‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ راﺑﻄﺔ ﺑﻴﻦ ﭘﺲاﻧﺪاز و رﺷﺪ‬
‫آزﻣﻮن ﻋﻠّﻴﺖ‬
‫‪Downloaded from jrer.ir at 3:17 +0430 on Sunday August 23rd 2020‬‬

‫ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ در ‪ 13‬ﻛﺸﻮر رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﻋﻠّﺖ‬ ‫اﻗﺘﺼﺎدي ﻃﻲ ﺳﺎﻟﻬﺎي )‪( 200-1960‬‬ ‫ﻣﻮﻫﺎن )‪(2006‬‬
‫ﮔﺮﻧﺠﺮ‬
‫ﭘﺲ اﻧﺪاز ﺑﻮده اﺳﺖ و در دو ﻛﺸﻮر دﻳﮕﺮ ﭘﺲ‬ ‫در ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﻨﺘﺨﺐ‬
‫اﻧﺪاز ﻋﻠّﺖ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ راﺑﻄﻪي ﺑﻴﻦ ﭘﺲاﻧﺪاز‬
‫راﺑﻄﻪي ﻋﻠّﻲ ﻳﻚ ﻃﺮﻓﻪ از رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻪ ﭘﺲ‬ ‫آزﻣﻮن ﻋﻠّﻴﺖ ﺗﻮدا‬ ‫ﺧﺼﻮﺻﻲ‪ ،‬ﭘﺲ اﻧﺪاز دوﻟﺘﻲ‪ ،‬ﭘﺲ اﻧﺪاز‬ ‫ﺳﻴﻨﻬﺎ و ﺳﻴﻨﻬﺎ‬
‫اﻧﺪاز وﺟﻮد دارد‪.‬‬ ‫و ﻳﺎﻣﺎﻣﻮﺗﻮ‬ ‫ﺷﺮﻛﺘﻬﺎ و رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي درﻫﻨﺪ ﻃﻲ‬ ‫)‪(2007‬‬
‫ﺳﺎﻟﻬﺎي )‪(2001 – 1950‬‬
‫راﺑﻄﻪ ﻋﻠّﻴﺖ دو ﻃﺮﻓﻪ اي ﺑﻴﻦ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي و‬
‫آزﻣﻮن ﻋﻠّﻴﺖ ﭼﻨﺪ‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ راﺑﻄﻪي ﺑﻴﻦ ﭘﺲاﻧﺪاز و رﺷﺪ‬
‫ﭘﺲاﻧﺪاز در ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪ‪‬ت و راﺑﻄﻪي ﻋﻠّﻴﺖ ﻳﻚ‬
‫ﻣﺘﻐﻴ‪‬ﺮه ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي‬ ‫اﻗﺘﺼﺎدي در آﻓﺮﻳﻘﺎي ﺟﻨﻮﺑﻲ ﻃﻲ‬ ‫ادﻫﻴﺎﻣﺒﻮ )‪(2009‬‬
‫ﻃﺮﻓﻪ از رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﭘﺲاﻧﺪاز در‬
‫‪VECM‬‬ ‫ﺳﺎﻟﻬﺎي )‪(1950-2005‬‬
‫ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪ‪‬ت وﺟﻮد دارد‬
‫در ﺑﻠﻨﺪﻣﺪ‪‬ت راﺑﻄﻪي ﻣﻌﻨﻲداري از ﻃﺮف‬
‫راﺑﻄﻪي ﺑﻴﻦ ﭘﺲ اﻧﺪاز داﺧﻠﻲ و رﺷﺪ‬
‫ﭘﺲاﻧﺪاز داﺧﻠﻲ ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‬ ‫ﻫﻢ اﻧﺒﺎﺷﺘﮕﻲ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي در ﻫﻨﺪ ﻃﻲ دورهي زﻣﺎﻧﻲ‬ ‫ﺳﻴﻨﮓ )‪(2009‬‬
‫راﺑﻄﻪي دوﻃﺮﻓﻪاي ﺑﻴﻦ ﭘﺲاﻧﺪاز و رﺷﺪ وﺟﻮد‬
‫)‪( 1950-2002‬‬
‫دارد‪.‬‬
‫ﻃﻲ اﻳﻦ دورهي ﺷﻜﺎف در ﭘﺲاﻧﺪاز و ارز‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻘﺶ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪاي )ﭘﺲاﻧﺪاز‬
‫ﺧﺎرﺟﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد و رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ‬
‫روش ﺣﺪاﻗّﻞ‬ ‫داﺧﻠﻲ و ﺧﺎرﺟﻲ ( در رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي‬
‫دو ﺷﻜﺎف ﻣﺰﺑﻮر ﻣﺤﺪود ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﺷﻜﺎف‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ دوداﻧﮕﻲ‬
‫ﻣﺮﺑ‪‬ﻌﺎت ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ‬ ‫ﻛﺸﻮر و ﺑﺮآورد ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز در‬
‫ﻣﺎﻟﻲ در ﺑﻮدﺟﻪ دوﻟﺖ وﺟﻮد دارد و رﺷﺪ‬ ‫)‪(1375‬‬
‫)‪(OLS‬‬ ‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ دوم ﻃﻲ دورهي )‪–1372‬‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺷﻜﺎف ﻣﺎﻟﻲ دوﻟﺖ ﻣﺤﺪود‬
‫‪(1350‬‬
‫ﻣﻴﺸﻮد‪.‬‬
‫راﺑﻄﺔ ﺑﻴﻦ ﭘﺲاﻧﺪاز ودرآﻣﺪ ﺧﺎﻧﻮارﻫﺎي‬
‫ﺑﺎ ﺑﻪﻛﺎرﮔﻴﺮي ﭼﻬﺎرﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﺘﻔﺎوت از ﭘﺲاﻧﺪاز‬
‫اﻳﺮاﻧﻲ» آزﻣﻮن ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎي ﻣﺼﺮف ﻛﻴﻨﺰ‪،‬‬
‫و اﺗﻜﺎ ﺑﺮ دادهﻫﺎي درآﻣﺪي ﺑﻮدﺟﺔ ﺧﺎﻧﻮار‪ ،‬ﻧﺘﺎﻳﺞ‬
‫درآﻣﺪ داﺋﻤﻲ وﺗﺌﻮري ﺳﻜﻴﻞ زﻧﺪﮔﻲ«‬ ‫اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺳﺎﻟﻢ‬
‫ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ رد ﺷﺪن ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻛﻴﻨﺰ‪ ،‬ﻋﺪم رد ﻓﺮﺿﻴﻪ‬ ‫دادهﻫﺎي ﭘﺎﻧﻠﻲ‬
‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از دادهﻫﺎي ﺑﻮدﺟﺔ‬ ‫)‪(1385‬‬
‫درآﻣﺪ داﺋﻤﻲ ﻓﺮﻳﺪﻣﻦ و ﺗﺌﻮري ﺳﻴﻜﻞ زﻧﺪﮔﻲ‬
‫ﺧﺎﻧﻮارﻫﺎي اﻳﺮان ﻃﻲ دورهي‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪(1381 –1374‬‬
 ‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت اﻗﺘﺼﺎدي راه اﻧﺪﻳﺸﻪ‪ ،‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1390‬‬ ‫‪  122‬‬

‫‪ -4‬ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﺪل ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻃﻼﻋﺎت آﻣﺎري‬

‫ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﺮرﺳﻲ راﺑﻄﺔ ﺑﻴﻦ ﭘﺲاﻧﺪاز و رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي در اﻳﺮان از ﭼﺎر ﭼـﻮب اﻟﮕـﻮي ﻣـﻮرد‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اُدﻫﺎﻳﺎﻣﺒﻮ‪ 1‬و ﺳﻴﻨﮓ‪ 2‬اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﻟﮕﻮﻫﺎ ﺑﺮ اﺳـﺎس ﻣـﺪل رﺷـﺪ‬
‫‪ AK‬ﺑﻨﺎﺷﺪه اﻧﺪ‪ 3‬ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻣﺪل‪ ،‬ﺗﺎﺑﻊ ﺗﻮﻟﻴﺪ از ﻧﻮع ‪ AK‬ﻓﺮض ﻣﻲ ﺷﻮد‪:‬‬
‫‪Yt = At K t‬‬
‫‪Downloaded from jrer.ir at 3:17 +0430 on Sunday August 23rd 2020‬‬

‫ﻛﻪ در آن ‪ Y‬ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻞ‪ A ،‬ﺳﻄﺢ ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي و ‪ K‬ﻣﻌﺮف اﻧﺪوﺧﺘﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ و اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﻲ‬
‫‪4‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﺧﻼف ﻣﺪل رﺷﺪ ﻧﺌﻮﻛﻼﺳﻴﻚ ﻛﻪ در ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪ‪‬ت و ﺑﻌﺪ از رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻧﻘﻄﻪ ﺗﻌﺎدل ﺑﺎ ﺛﺒـﺎت‬
‫اﻧﺒﺎﺷﺖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺎﺛﻴﺮي ﺑﺮ ﺗﻮﻟﻴﺪ و رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،5‬در ﻣﺪل‪ AK‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻓﺮض ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻮدن ﺑﺎزدﻫﻲ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‪ ،‬در ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪ‪‬ت اﻧﺒﺎﺷﺖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺗـﺎﺛﻴﺮ ﻣﺜﺒﺘـﻲ ﺑـﺮ‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ و رﺷﺪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪∂Y‬‬
‫‪∂K‬‬ ‫‪= Af0‬‬
‫ﺣﺎل ﺑﺎ ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ اﻧﺪوﺧﺘﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ در ﻫﺮ دوره ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دورهي ﻗﺒـﻞ ﺑـﻪ اﻧـﺪازه ﺳـﺮﻣﺎﻳﻪ‬
‫ﮔﺬاري ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ در آن دوره )‪ (It‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪:‬‬
‫‪K t = I t + (1 − δ ) K t −1‬‬ ‫]‪δ ∈ [0,1‬‬
‫ﻟﺬا اﻓﺰاﻳﺶ ﭘﺲ اﻧﺪازﻫﺎ )‪ (St‬از ﻃﺮﻳﻖ ﻛﺎﻧﺎل ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري )‪ (It= St‬ﻣﻮﺟﺐ اﻓﺰاﻳﺶ اﻧﺪوﺧﺘﻪ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ و ﻧﻬﺎﻳﺘﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻮﻟﻴﺪ و رﺷﺪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس‪ ،‬ﻣﺪل دو ﻣﺘﻐﻴ‪‬ﺮه ﺳـﺎده ارﺗﺒـﺎط ﺑﻠﻨـﺪ‬
‫ﻣﺪ‪‬ت ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﭘﺲ اﻧﺪاز را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻌﺎدﻟﻪ )‪ (1‬ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻧﻤﻮد‪:‬‬
‫‪LnGDPt = α + βLnGDSt + ε t‬‬ ‫)‪(١‬‬

‫ﻣﺪل ﻣﺰﺑﻮر ﺑﺎ ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻧﻔﺘﻲ اﻗﺘﺼﺎد اﻳﺮان ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻌﺪﻳﻞ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪:6‬‬

‫‪                                                             ‬‬
‫‪1‬‬
‫‪- Odhimabo‬‬
‫‪2‬‬
‫‪- Singh‬‬
‫‪3‬‬
‫‪- Barro and Sala-i-Martin (1995) and Romer (2006).‬‬
‫‪4‬‬
‫‪- Steady-State‬‬
‫‪ 5‬در اﻳﻦ ﻣﺪل ﺗﺎﺑﻊ ﺗﻮﻟﻴﺪ از ﻧﻮع ﻛﺎب‪-‬داﮔﻼس و ﺑﺎ ﻓﺮوض ﺑﺎزدﻫﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻘﻴﺎس ﺛﺎﺑﺖ و ﻧﺰوﻟﻲ ﺑﻮدن ﺑﺎزدﻫﻲ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻋﻮاﻣﻞ‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ . Yt = At K tα L1t−α :‬ﺣﺎل در ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪ‪‬ت ﺑﺎ ﻓﺮض اﻓﺰاﻳﺶ اﻧﺪوﺧﺘﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ) ∞ → ‪ ( K‬ﻣﻲ ﺗﻮان ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻧﻤﻮد‬
‫ﻛﻪ اﻓﺰاﻳﺶ اﻧﺪوﺧﺘﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺎﺛﻴﺮي ﺑﺮ ﺗﻮﻟﻴﺪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪Lim K →∞ (∂Y ∂K ) = Lim K →∞ (αY K ) = 0 :‬‬
‫‪ 6‬در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻃﺮاﺣﻲ و ﺑﺮآورد ﻣﺪل ﺑﺼﻮرت اﻟﮕﻮي ‪ ،VAR‬اﺛﺮات اﻧﻘﻼب و ﺟﻨﮓ )ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ‪ Dumrev‬و ‪ (Dumwar‬ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﺑﺮون زا وارد ﻣﺪل ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬
 ‫‪123‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ راﺑﻄﻪي ﺑﻴﻦ ﭘﺲاﻧﺪاز و رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي در اﻳﺮان ﻃﻲ دورهي زﻣﺎﻧﻲ )‪(1340-1387‬‬

‫‪LGDPt = α + βLGDSt + χLINOILt + ε t‬‬ ‫)‪( 2‬‬

‫در راﺑﻄﻪي ﻓﻮق ‪ LGDP‬ﻟﮕﺎرﻳﺘﻢ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ‪ LGDP ،‬ﻟﮕﺎرﻳﺘﻢ ﭘﺲ اﻧﺪاز ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ‬
‫داﺧﻠﻲ‪ LIONIL ،‬ﻟﮕﺎرﻳﺘﻢ درآﻣﺪﻫﺎي ﻧﻔﺘـﻲ و ‪ ε‬اﺟـﺰاي ﺧﻄـﺎ ﻣـﻲﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬دﻟﻴـﻞ اﻧﺘﺨـﺎب ﻣﺘﻐﻴ‪‬ـﺮ‬
‫درآﻣﺪﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﻞ در ﻣﺪل اﻧﺘﺨﺎب ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ اﻳﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫‪Downloaded from jrer.ir at 3:17 +0430 on Sunday August 23rd 2020‬‬

‫در اﻗﺘﺼﺎد اﻳﺮان‪ ،‬ﻗﺴﻤﺖ اﻋﻈﻢ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ ﺷﺎﻣﻞ درآﻣﺪﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﮔﺮ‬
‫درآﻣﺪﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻋﻠّﺘﻲ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﻴﺎﺑﺪ‪ ،‬اﻳـﻦ اﻣـﺮ ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﻣﺴـﺘﻘﻴﻢ ﺑـﺮ ﺗﻮﻟﻴـﺪ ﺗـﺎﺛﻴﺮ‬
‫ﻣﻲﮔﺬارد و از اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﺑﺮ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺟﺎﻣﻌﻪ آﻣـﺎري ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ ﺣﺎﺿـﺮ‪،‬‬
‫ﻛﺸﻮر اﻳﺮان ﺑﻮده و دورهي زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ‪ 1340 – 1387‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و آﻣﺎر ﺳﺮيﻫﺎي زﻣـﺎﻧﻲ ﺑـﻪ‬
‫ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه در اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‪ ،‬از آﻣﺎرﻫﺎي ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﺑﺎﻧـﻚ ﻣﺮﻛـﺰي ﺟﻤﻬـﻮري اﺳـﻼﻣﻲ‬
‫اﻳﺮان اﺳﺘﺨﺮاج ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -5‬ﺗﺨﻤﻴﻦ و ﺗﺠﺰﻳﻪ وﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺪل‬

‫در اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻋﻤﻴﻖ ﺗﺮ ارﺗﺒﺎط ﺑﻴﻦ ﻣﺘﻐﻴ‪‬ﺮﻫﺎ ﺑﻪ دو ﺷﻴﻮه ﻋﻤﻞ ﺧﻮاﻫـﺪ ﺷـﺪ‪ .‬اﺑﺘـﺪا‬
‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روش اﻟﮕﻮي ﺧﻮد ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺑﺮداري‪ ، 1‬ﺗﻮاﺑﻊ واﻛﻨﺶ ﺑﻪ ﺗﻜﺎﻧﻪﻫﺎ ‪ 2‬و ﺗﻜﻨﻴﻚ ﺟﻮﻫﺎﻧﺴﻦ‬
‫و ﺟﻮﺳﻴﻠﻴﻮس ﺗﺄﺛﻴﺮ ﭘﺲاﻧﺪاز ﺑﺮ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي )ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻦ ﺧﺼﻮﺻﻴﺖ واﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﻧﻔﺖ در‬
‫اﻗﺘﺼﺎد اﻳﺮان( ﻣﻮرد ﺗﺠﺰﻳﻪ وﺗﺤﻠﻴﻠﻲ ﻗﺮار ﻣـﻲﮔﻴـﺮد‪ .‬ﺳـﭙﺲ در راﺳـﺘﺎي ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ ﺳـﺎﺧﺘﺎر ﻋﻠّـﻲ و‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻟﻲ ﺑﻴﻦ ﻣﺘﻐﻴ‪‬ﺮﻫﺎي ﭘﺲاﻧﺪاز و رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از آزﻣﻮﻧﻬﺎي ﻋﻠّﻴـﺖ ﭼﻨـﺪ ﻣﺘﻐﻴ‪‬ـﺮه ﺑـﺮ‬
‫ﻣﺒﻨﺎي اﻟﮕﻮي ﺗﺼﺤﻴﺢ ﺧﻄﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ اﻗﺪام ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.3‬‬

‫‪ -1-5‬ﺑﺮرﺳﻲ اﻳﺴﺘﺎﻳﻲ ﻣﺘﻐﻴ‪‬ﺮﻫﺎ‬

‫‪                                                             ‬‬
‫‪1‬‬
‫)‪- Vector Auto Regressive (VAR‬‬
‫‪2‬‬
‫)‪- Impulse Response Function (IRF‬‬
‫‪ 3‬ﻧﺮم اﻓﺰار ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده در اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ ‪ E-views 6.1‬ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
 ‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت اﻗﺘﺼﺎدي راه اﻧﺪﻳﺸﻪ‪ ،‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1390‬‬ ‫‪  124‬‬

‫روش ﺑﺮآورد ﺣﺪاﻗّﻞ ﻣﺮﺑ‪‬ﻌﺎت ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ‪ 1‬درﻛﺎرﻫﺎي ﺗﺠﺮﺑﻲ ﺑـﺮ اﻳـﻦ ﻓـﺮض اﺳـﺘﻮار اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﺘﻐﻴ‪‬ﺮﻫﺎي ﺳﺮي زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﭘﺎﻳﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺎور ﻏﺎﻟﺐ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺴـﻴﺎري‬
‫از ﻣﺘﻐﻴ‪‬ﺮﻫﺎي ﻛﻼن اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻠّﺖ وﺟﻮد ﻳﻚ روﻧـﺪ ﺗﺼـﺎدﻓﻲ ﭘﺎﻳـﺎ ﻧﻴﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑـﻪ دﻳﮕـﺮ ﺳـﺨﻦ‬
‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ و وارﻳﺎﻧﺲ ﻣﺘﻐﻴ‪‬ﺮﻫﺎ در ﻃﻮل زﻣﺎن ﺛﺎﺑﺖ ﻧﺒﻮده و وارﻳﺎﻧﺲ ﺑﻴﻦ ﻫﺮ دو ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺳﺮي زﻣﺎﻧﻲ‪،‬‬
‫‪Downloaded from jrer.ir at 3:17 +0430 on Sunday August 23rd 2020‬‬

‫ﺑﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻣﺎﻧﻲ ﺑﻴﻦ آﻧﻬﺎ واﺑﺴﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ در ادﺑﻴﺎت ﺳﺮيﻫﺎي زﻣﺎﻧﻲ ﺑﺮرﺳـﻲ ﭘﺎﻳـﺎﺋﻲ‬
‫ﻣﺘﻐﻴ‪‬ﺮﻫﺎي ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده در ﻣﺪل ﻫﺎ ﻻزم ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ در ﺻﻮرت اﺛﺒﺎت وﺟﻮد رﻳﺸﻪ واﺣﺪ ﻳﺎ‬
‫ﻧﺎﭘﺎﻳﺎﻳﻲ ﻣﺘﻐﻴ‪‬ﺮﻫﺎ‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ﺗﺎ روﺷﻬﺎﻳﻲ ﻏﻴﺮ از ﺣﺪاﻗّﻞ ﻣﺮﺑ‪‬ﻌﺎت ﻣﻌﻤـﻮﻟﻲ – ﻣﺎﻧﻨـﺪ روﺷـﻬﺎي ﻫـﻢ‬
‫اﻧﺒﺎﺷﺘﮕﻲ و‪ -....‬ﺟﻬﺖ ﺑﺮآورد ﺿﺮاﻳﺐ ﻣﺪل و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ رﻓﺘﺎر آن ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي اﻳﻦ‬
‫ﻣﻨﻈﻮر در اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﺎر از آزﻣﻮن رﻳﺸﻪ واﺣﺪ دﻳﻜﻲ– ﻓﻮﻟﺮ ﺗﻌﻤﻴﻢ ﻳﺎﻓﺘﻪ )‪ 2(ADF‬و ﻓﻴﻠﻴﭙﺲ‪ -‬ﭘﺮون‬
‫)‪ 3(PP‬ﺟﻬﺖ آزﻣﻮن ﭘﺎﻳﺎﻳﻲ ﻣﺘﻐﻴ‪‬ﺮﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻴﺸﻮد‪ .‬ﻧﺘﺎﻳﺞ اﻳﻦ آزﻣﻮﻧﻬﺎ در ﺟـﺪول )‪ (2‬اراﺋـﻪ ﺷـﺪه‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺟﺪول )‪ : (2‬ﻧﺘﻴﺠﻪ آزﻣﻮﻧﻬﺎي رﻳﺸﻪ واﺣﺪ دﻳﻜﻲ– ﻓﻮﻟﺮ ﺗﻌﻤﻴﻢ ﻳﺎﻓﺘﻪ )‪ (ADF‬و ﻓﻴﻠﻴﭙﺲ‪ -‬ﭘﺮون )‪(PP‬‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺘﻐﻴ‪‬ﺮﻫﺎي ﻣﺪل‪.‬‬
‫)‪(Prob‬‬ ‫آزﻣﻮن ‪PP‬‬ ‫)‪(Prob‬‬ ‫آزﻣﻮن ‪ADF‬‬
‫درﺳﻄﺢ و ﺑﺎ ﻋﺮض‬
‫ﺑﺎ ﺗﻔﺎﺿﻞﮔﻴﺮي و‬ ‫در ﺳﻄﺢ و ﺑﺎ ﻋﺮض‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻔﺎﺿﻞ ﮔﻴﺮي و ﺑﺎ‬ ‫ﻧﺎمﻣﺘﻐﻴ‪‬ﺮ‬
‫از ﻣﺒﺪأ و روﻧﺪ‬
‫ﺑﺎ ﻋﺮض از ﻣﺒﺪأ‬ ‫از ﻣﺒﺪا و روﻧﺪ زﻣﺎن‬ ‫ﻋﺮض از ﻣﺒﺪا‬
‫زﻣﺎﻧﻲ‬
‫‪0/007‬‬ ‫‪0/53‬‬ ‫‪0/008‬‬ ‫‪0/32‬‬ ‫‪LGDP‬‬
‫‪0/001‬‬ ‫‪0/37‬‬ ‫‪0/000‬‬ ‫‪0/39‬‬ ‫‪LGDS‬‬
‫‪0/000‬‬ ‫‪0/38‬‬ ‫‪0/000‬‬ ‫‪0/21‬‬ ‫‪LINOIL‬‬
‫ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﺗﺤﻘﻴﻖ‬

‫‪                                                             ‬‬
‫‪1‬‬
‫)‪- Ordinary Least Square (OLS‬‬
‫‪2‬‬
‫)‪- Augmented Dickey Fuller Test (ADF‬‬
‫‪3‬‬
‫)‪- Phillips -Perron Test (PP‬‬
 ‫‪125‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ راﺑﻄﻪي ﺑﻴﻦ ﭘﺲاﻧﺪاز و رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي در اﻳﺮان ﻃﻲ دورهي زﻣﺎﻧﻲ )‪(1340-1387‬‬

‫ﺑﺮاﺳﺎس ﻧﺘﺎﻳﺞ اراﺋﻪ ﺷﺪه در ﺟﺪول )‪ (2‬ﻫﻴﭽﻜﺪام از ﻣﺘﻐﻴ‪‬ﺮﻫﺎي ﻣﺪل در ﺳـﻄﺢ اﻳﺴـﺘﺎ ﻧﺒـﻮده و‬
‫ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻳﻚ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺗﻔﺎﺿﻞ ﮔﻴﺮي اﻳﺴﺘﺎ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاﺳﺎس ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه از ﺑﺮرﺳﻲ ﭘﺎﻳـﺎﺋﻲ‬
‫ﻣﺘﻐﻴ‪‬ﺮﻫﺎي ﻣﺪل‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﺘﻐﻴ‪‬ﺮﻫﺎ )‪ I(1‬ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ - 2 -5‬آزﻣﻮن ﻫﻢ اﻧﺒﺎﺷﺘﮕﻲ ﺟﻮﻫﺎﻧﺴﻦ – ﺟﻮﺳﻴﻠﻴﻮس‬

‫‪Downloaded from jrer.ir at 3:17 +0430 on Sunday August 23rd 2020‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺑﻪ ﻧﺎﭘﺎﻳﺎ ﺑﻮدن ﻣﺘﻐﻴ‪‬ﺮﻫﺎ‪ ،‬در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻲ وﺟـﻮد و ﻳـﺎ ﻋـﺪم وﺟـﻮد راﺑﻄـﻪ‬
‫ﺑﻠﻨﺪﻣﺪ‪‬ت ﺑﻴﻦ ﻣﺘﻐﻴ‪‬ﺮﻫﺎي ﻣﺪل‪ ،‬از روش ﻫﻢ اﻧﺒﺎﺷﺘﮕﻲ ﺟﻮﻫﺎﻧﺴﻦ‪ -‬ﺟﻮﺳﻴﻠﻴﻮس اﺳﺘﻔﺎده ﻣـﻲﮔـﺮدد‪.‬‬
‫دﻟﻴﻞ اﺳﺘﻔﺎده از روش ﻫﻢ اﻧﺒﺎﺷﺘﮕﻲ ﺟﻮﻫﺎﻧﺴﻦ – ﺟﻮﺳﻴﻠﻴﻮس اﻳﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ اﻳـﻦ روش ﺑـﻴﺶ از‬
‫ﻳﻚ ﺑﺮدار ﻫﻢ اﻧﺒﺎﺷﺘﮕﻲ ﺑﻴﻦ ﻣﺘﻐﻴ‪‬ﺮﻫﺎي ﻣﺪل را در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ و در ﺻﻮرت اﺳـﺘﻔﺎده از اﻳـﻦ روش‪،‬‬
‫ﺗﺨﻤﻴﻦ زﻧﻨﺪهﻫﺎ داراي ﻛﺎرآﻳﻲ ﻣﺠﺎﻧﺒﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺗﺨﻤﻴﻦ راﺑﻄﻪ ﺑﻠﻨـﺪ ﻣـﺪ‪‬ت ﺑـﺎ اﺳـﺘﻔﺎده از اﻳـﻦ‬
‫روش ﻃﻲ ﭼﻬﺎر ﻣﺮﺣﻠﻪ و ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮ اﻧﺠﺎم ﻣﻴﺸﻮد‪ :‬در ﻣﺮﺣﻠﻪ اول ﻻزم اﺳﺖ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑﻬﻴﻨﻪ اﻟﮕـﻮي‬
‫ﺧﻮد ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺑﺮداري )‪ (VAR‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻼكﻫﺎي ﺗﻌﻴﻴﻦ وﻗﻔﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه‪ ،‬ﺳﭙﺲ در ﻣﺮﺣﻠﻪ‬
‫دوم راﺑﻄﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺪ‪‬ت ﺑﻴﻦ ﻣﺘﻐﻴ‪‬ﺮﻫﺎي ﻣﺪل ﺗﺨﻤﻴﻦ زده ﺷﻮد و در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺳﻮم ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از آﻣﺎرهﻫﺎي‬
‫آزﻣﻮن ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ اﺛﺮ وﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻣﻘﺎدﻳﺮ وﻳﮋه‪ ،‬ﺗﻌﺪاد ﺑﺮدار و ﻳﺎ ﺑﺮدارﻫﺎي ﻫﻢ اﻧﺒﺎﺷﺘﮕﻲ ﺑﻴﻦ ﻣﺘﻐﻴ‪‬ﺮﻫـﺎي‬
‫ﻣﺪل ﻣﻌﻴ‪‬ﻦ ﺷﻮد‪ .‬در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭼﻬﺎرم ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻲ ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻌﺪﻳﻞ ﺧﻄﺎي ﺗﻌﺎدل ﻛﻮﺗﺎه ﻣـﺪ‪‬ت )ﺑـﻪ‬
‫ﺳﻤﺖ راﺑﻄﻪ ﺗﻌﺎدﻟﻲ و ﺑﻠﻨﺪﻣﺪ‪‬ت(‪ ،‬ﻣﺪل ﺗﺼﺤﻴﺢ ﺧﻄﺎي ﺑﺮداري )‪ (VECM‬اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﻴﺸﻮد‪.‬‬

‫ﻣﺮﺣﻠﻪ )‪:(1‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑﻬﻴﻨﻪ ﻣﺪل ‪ VAR‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﺗﻌﻴﻴﻦ وﻗﻔﻪ‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ دورهي زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ در اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ ‪ 47‬ﺳﺎل ﻣـﻲﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺑـﺮاي ﺗﻌﻴـﻴﻦ‬
‫وﻗﻔﻪ ﺑﻬﻴﻨﻪ از ﻣﻌﻴﺎر ﺷﻮارﺗﺰ‪ -‬ﺑﻴﺰﻳﻦ‪ ،1‬ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً وﻗﻔﻪ ﻛﻤﺘﺮي را ﭘﻴﺸـﻨﻬﺎد ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪ ،‬اﺳـﺘﻔﺎده ﺷـﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺗﻌﻴﻴﻦ وﻗﻔﻪ ﺑﻬﻴﻨﻪ ﻣﺪل در ﺟﺪول )‪ (3‬اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺟﺪول )‪ :(3‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﻌﺪاد وﻗﻔﻪ ﺑﻬﻴﻨﻪ اﻟﮕﻮي ﺧﻮد ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺑﺮداري )‪.(VAR‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺗﻌﺪاد وﻗﻔﻪ‬
‫*‬
‫‪-2/02‬‬ ‫‪-2/31‬‬ ‫‪-2/83‬‬ ‫‪-3/2‬‬ ‫‪1/31‬‬ ‫ﻣﻘﺪار آﻣﺎره ﺷﻮارﺗﺰ ‪ -‬ﺑﻨﺰﻳﻦ‬
‫* ‪ :‬ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﻣﻘﺪار وﻗﻔﻪي ﺑﻬﻴﻨﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‬ ‫)ﻣﻨﺒﻊ ‪ :‬ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﺗﺤﻘﻴﻖ(‬

‫‪                                                             ‬‬
‫‪ . 1‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻛﻤﺘﺮ ﺑﻮدن ﺣﺠﻢ ﻧﻤﻮﻧﻪ از ‪ 100‬اﻳﻦ ﻣﻌﻴﺎر اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت اﻗﺘﺼﺎدي راه اﻧﺪﻳﺸﻪ‪ ،‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1390‬‬ ‫‪  126‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺑﻪ آﻣﺎرهﻫﺎي اراﺋﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﺗﻌﺪاد وﻗﻔﻪ ﺑﻬﻴﻨﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 1‬اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﻣﺮﺣﻠﻪ )‪ :(2‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﻌﺪاد ﺑﺮدارﻫﺎي ﻫﻢاﻧﺒﺎﺷﺘﮕﻲ‬

‫ﺟﺪول ‪ 5‬و ‪ 4‬ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﺪﺳـﺖ آﻣـﺪه از آزﻣﻮﻧﻬـﺎي ﻣـﺎﺗﺮﻳﺲ اﺛـﺮ )‪ (λ–Trace‬و ﺣـﺪاﻛﺜﺮ‬
‫ﻣﻘﺎدﻳﺮ وﻳﮋه )‪ (λ–Max‬ﺟﻬﺖ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﻌﺪاد ﺑﺮدارﻫﺎي ﻫﻢاﻧﺒﺎﺷﺘﮕﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫‪Downloaded from jrer.ir at 3:17 +0430 on Sunday August 23rd 2020‬‬

‫ﺟﺪول )‪ :(4‬آزﻣﻮن ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ اﺛﺮ )‪.(λ-Trace‬‬

‫ارزش اﺣﺘﻤﺎل در ﺳﻄﺢ ‪%95‬‬ ‫ﻣﻘﺪار ﺑﺤﺮاﻧﻲ در ﺳﻄﺢ ‪%95‬‬ ‫ﻣﻘﺪار آﻣﺎره آزﻣﻮن‬ ‫ﻓﺮﺿﻴﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ‬ ‫ﻓﺮﺿﻴﻪ ﺻﻔﺮ‬
‫‪0/0015‬‬ ‫‪29/79‬‬ ‫‪41/42‬‬ ‫‪r ≥1‬‬ ‫*‪r = 0‬‬
‫‪0/0755‬‬ ‫‪15/49‬‬ ‫‪14/28‬‬ ‫‪r ≥2‬‬ ‫‪r ≤1‬‬
‫‪0/3252‬‬ ‫‪3/84‬‬ ‫‪0/96‬‬ ‫‪r ≥3‬‬ ‫‪r ≤2‬‬
‫* ﻣﻌﺮف رد ﻓﺮﺿﻴﻪ ﺻﻔﺮ ووﺟﻮد ﻳﻚ ﺑﺮدار ﻫﻢ اﻧﺒﺎﺷﺘﮕﻲ در ﺳﻄﺢ ﻣﻌﻨﻲدار ‪ %5‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺟﺪول )‪ : (5‬آزﻣﻮن ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻣﻘﺎدﻳﺮ وﻳﮋه )‪.(λ–Max‬‬

‫ارزش اﺣﺘﻤﺎل در ﺳﻄﺢ ‪%95‬‬ ‫ﻣﻘﺪار ﺑﺤﺮاﻧﻲ در ﺳﻄﺢ ‪%95‬‬ ‫ﻣﻘﺪار آﻣﺎره آزﻣﻮن‬ ‫ﻓﺮﺿﻴﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ‬ ‫ﻓﺮﺿﻴﻪ ﺻﻔﺮ‬
‫‪0/0063‬‬ ‫‪21/13‬‬ ‫‪27/4‬‬ ‫‪r =1‬‬ ‫*‪r = 0‬‬
‫‪0/0702‬‬ ‫‪13/26‬‬ ‫‪13/31‬‬ ‫‪r =2‬‬ ‫‪r ≤1‬‬
‫‪0/3252‬‬ ‫‪3/84‬‬ ‫‪0/96‬‬ ‫‪r =3‬‬ ‫‪r ≤2‬‬
‫* ﻣﻌﺮف رد ﻓﺮﺿﻴﻪ ﺻﻔﺮ ووﺟﻮد ﻳﻚ ﺑﺮدار ﻫﻢ اﻧﺒﺎﺷﺘﮕﻲ در ﺳﻄﺢ ﻣﻌﻨﻲدار ‪ %5‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺟﺪاول‪ ،‬ﺑﺮاﺳﺎس ﻫﺮ دو آﻣﺎره آزﻣﻮن ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ اﺛﺮ و ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻣﻘﺎدﻳﺮ وﻳـﮋه در‬
‫ﺳﻄﺢ اﻃﻤﻴﻨﺎن ‪ %5‬ﻓﺮﺿﻴﻪ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ ﻋﺪم وﺟﻮد ﺑﺮدار ﻫﻢ اﻧﺒﺎﺷﺘﮕﻲ ﻳﺎ راﺑﻄﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺪ‪‬ت ﺑﻴﻦ ﻣﺘﻐﻴ‪‬ﺮﻫﺎي‬
‫ﻣﺪل رد ﮔﺮدﻳﺪه و ﻓﺮﺿﻴﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻳﻌﻨﻲ وﺟﻮد ﻳﻚ ﺑﺮدار ﻫﻢ اﻧﺒﺎﺷﺘﮕﻲ ﺑﻴﻦ ﻣﺘﻐﻴ‪‬ﺮﻫﺎ رد ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﺗﻌﺪاد ﺑﺮدارﻫﺎ در ﻫﺮ دو آزﻣﻮن ﻣـﺎﺗﺮﻳﺲ اﺛـﺮ و ﺣـﺪاﻛﺜﺮ ﻣﻘـﺎدﻳﺮ وﻳـﮋه‪ ،‬ﺑﺮاﺑـﺮ ﻳـﻚ‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺮﺣﻠﺔ)‪ :(3‬ﺗﺨﻤﻴﻦ راﺑﻄﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺪ‪‬ت ﺑﻴﻦ ﻣﺘﻐﻴ‪‬ﺮﻫﺎي ﻣﺪل‬

‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺳﻮم روش ﻳﻮﻫﺎﻧﺴﻦ و ژوﺳﻠﻴﻮس ﺑـﻪ ﺗﻌﻴـﻴﻦ راﺑﻄـﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣـﺪ‪‬ت ﺑـﻴﻦ ﻣﺘﻐﻴ‪‬ﺮﻫـﺎي ﻣـﺪل‬
‫ﺗﺨﻤﻴﻦ زده ﺷﺪه و ﺑﺮدار ﻧﺮﻣﺎل ﺷﺪه ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺘﻐﻴ‪‬ﺮ درونزاي ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ اﺧﺘﺼﺎص دارد‪ .‬ﻻزم ﺑﻪ‬
 ‫‪127‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ راﺑﻄﻪي ﺑﻴﻦ ﭘﺲاﻧﺪاز و رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي در اﻳﺮان ﻃﻲ دورهي زﻣﺎﻧﻲ )‪(1340-1387‬‬

‫ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻧﺘﺨﺎب ﺑﺮدار ﺑﻠﻨﺪﻣﺪ‪‬ت ﺑﻴﻦ ﻣﺘﻐﻴ‪‬ﺮﻫﺎي ﻣﺪل‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺮدار ﻧﺮﻣﺎل ﺷﺪه‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺘﻐﻴ‪‬ﺮ درونزا ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ از ﻧﻈﺮ ﻋﻼﻣﺖ ﺿﺮاﻳﺐ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺗﺌـﻮريﻫـﺎي اﻗﺘﺼـﺎدي ﺑـﻮده و‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺿﺮاﻳﺐ ﺑﺮدار از ﻟﺤﺎظ آﻣﺎري ﻣﻌﻨﻲ دار ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﻘﺪار ﺿﺮاﻳﺐ ﺑﺮدار ﺑﻬﻴﻨﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه در‬
‫اﻳﻦ ﺑﺮرﺳﻲ وآﻣﺎرهﻫﺎ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺷﺮح ﻣﻌﺎدﻟﻪ )‪ (3‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪Downloaded from jrer.ir at 3:17 +0430 on Sunday August 23rd 2020‬‬

‫‪LGDP=-1.13+0.34LGDS+0.87LINOIL‬‬ ‫)‪( 3‬‬

‫)‪SD: (0.17‬‬ ‫)‪(0.24‬‬
‫]‪T stat: [1.98‬‬ ‫]‪[3.58‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺑﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه ﻃﻲ دورهي زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‪ ،‬ﻣﺘﻐﻴ‪‬ﺮﻫﺎي ﻟﮕﺎرﻳﺘﻢ ﭘﺲ اﻧـﺪاز‬
‫ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ و ﻟﮕﺎرﻳﺘﻢ درآﻣﺪﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻌﻨﻲداري ﺑـﺮ ﺗﻮﻟﻴـﺪ ﻧﺎﺧـﺎﻟﺺ داﺧﻠـﻲ‬
‫داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺮﺣﻠﻪ )‪ :(4‬ﺗﺨﻤﻴﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻫﻢ اﻧﺒﺎﺷﺘﮕﻲ و اﻟﮕﻮي ﺗﺼﺤﻴﺢ ﺧﻄﺎي ﺑﺮداري )‪ (VECM‬ﺟﻬـﺖ‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻌﺪﻳﻞ ﺧﻄﺎي ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪ‪‬ت ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻣﻘﺪار ﺗﻌﺎدﻟﻲ و ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪ‪‬ت‬

‫در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ وﺟﻮد ﻳﻚ ﺑﺮدار ﻫﻢ اﻧﺒﺎﺷﺘﮕﻲ ﺑﻴﻦ ﻣﺘﻐﻴ‪‬ﺮﻫﺎي ﻣﺪل ﺗﺄﻳﻴﺪ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬اﻟﮕﻮي ﺗﺼﺤﻴﺢ ﺧﻄﺎي ﺑﺮداري ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻲ ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻌﺪﻳﻞ ﺧﻄﺎي ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪ‪‬ت ﺑﺮآورد ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺗﺨﻤﻴﻦ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻌﺎدﻟﻪ )‪ (4‬اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫)‪∆LGDP=0.08+0.003∆LGDS(-1)+0.05∆LINOIL(-1)+0.11∆LGDP(-1)-0.0056ECM(-1‬‬ ‫) ‪(۴‬‬
‫]‪[0.124‬‬ ‫]‪[1.69‬‬ ‫]‪[0.73‬‬ ‫]‪[-0.22‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺑﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﻌﺎدﻟﻪ )‪ ،(4‬ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻴﺎن ﻛﺮد ﻛﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻌﺪﻳﻞ ﺧﻄﺎي ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪ‪‬ت ﺑﻪ ﺳﻤﺖ‬
‫ﻣﻘﺪار ﺗﻌﺎدﻟﻲ و ﺑﻠﻨﺪﻣﺪ‪‬ت در ﺣﺪود )‪ (-0/0056‬اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺎﻛﻲ از ﺳﺮﻋﺖ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺗﻌﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ‬
‫ﻣﻘﺪار ﺗﻌﺎدﻟﻲ ﺑﻠﻨﺪﻣﺪ‪‬ت ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪ -3-5‬واﻛﻨﺶ ﺑﻪ ﺗﻜﺎﻧﻪ ﻫﺎ )‪(IRF‬‬
‫ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺷﻮﻛﻬﺎي وارد ﺷﺪه ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺘﻐﻴ‪‬ﺮﻫﺎ ﺑﺮ روي ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺘﻐﻴ‪‬ﺮﻫﺎي ﻣـﺪل‪ ،‬ﻻزم‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از اﺳﺘﺨﺮاج ﺗﻮاﺑﻊ ﻋﻜﺲاﻟﻌﻤﻞ )‪ (IRF‬اﻗﺪام ﺑﻪ وارد ﻛﺮدن ﺷﻮك ﺑﻪ ﻣﺘﻐﻴ‪‬ﺮﻫﺎ ﺷﻮد ﺗـﺎ‬

‫‪                                                             ‬‬
‫‪1‬‬
‫‪- Impulse Response Function‬‬
 ‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت اﻗﺘﺼﺎدي راه اﻧﺪﻳﺸﻪ‪ ،‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1390‬‬ ‫‪  128‬‬

‫ﻋﻜﺲاﻟﻌﻤﻞ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺘﻐﻴ‪‬ﺮﻫﺎ و ﻣﺪ‪‬ت زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺷﻮك روي ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣـﻲﮔـﺬارد را ﺑﺘـﻮان ﻣـﻮرد‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ و ﺗﺠﺰﻳﻪ وﺗﺤﻠﻴﻞ ﻗﺮار داد‪ .‬در واﻗﻊ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﻳﻦ ﺗﻮاﺑﻊ ﻣﻲﺗﻮان در ﻣﺪل‪ ،‬اﺛـﺮات ﺗﻐﻴﻴـﺮ‬
‫ﻳﻚ اﻧﺤﺮاف ﻣﻌﻴﺎر در ﻳﻚ ﻣﺘﻐﻴ‪‬ﺮ را ﺑﺮ روي ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺘﻐﻴ‪‬ﺮﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار داد‪.‬‬
‫ﻧﻤﻮدارﻫﺎي زﻳﺮ ﺗﻮاﺑﻊ ﻋﻜﺲاﻟﻌﻤﻞ ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ ﻣﺘﻐﻴ‪‬ﺮﻫـﺎي ﻟﮕـﺎرﻳﺘﻢ ﺗﻮﻟﻴـﺪ ﻧﺎﺧـﺎﻟﺺ داﺧﻠـﻲ‪،‬‬
‫ﻟﮕﺎرﻳﺘﻢ ﭘﺲ اﻧﺪاز ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ‪ ،‬ﻟﮕﺎرﻳﺘﻢ درآﻣﺪﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬واﻛـﻨﺶ "ﻟﮕـﺎرﻳﺘﻢ‬
‫‪Downloaded from jrer.ir at 3:17 +0430 on Sunday August 23rd 2020‬‬

‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﻮك وارده ﺑﺮ ﻟﮕﺎرﻳﺘﻢ ﭘﺲاﻧﺪاز ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ" در ﻧﻤﻮدار )‪(1‬‬
‫ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻧﻤﻮدار )‪ (1‬ﺗﺎﺑﻊ واﻛﻨﺶ ﻟﮕﺎرﻳﺘﻢ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ ﺑﻪ ﺷﻮك ﻟﮕﺎرﻳﺘﻢ ﭘﺲاﻧﺪاز ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ‪.‬‬

‫ﻧﻤﻮدار ﻓﻮق ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ وارد ﺷﺪن ﺷﻮك ﺑﺮ ﻣﺘﻐﻴ‪‬ﺮ ﭘﺲاﻧﺪاز ﻧﺎﺧـﺎﻟﺺ داﺧﻠـﻲ‪ ،‬ﺗﻮﻟﻴـﺪ‬
‫ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ )رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي( اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﺎ دورهي دوم ﺑﻌﺪ از ﺷـﻮك اداﻣـﻪ‬
‫ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ و از دورهي دوم ﺑﻪ ﺑﻌﺪ روﻧﺪ ﻧﺰوﻟﻲ ﺑﻪ ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘـﻪ و در دورهي ﺳـﻮم اﻳـﻦ روﻧـﺪ ﻣﻨﻔـﻲ‬
‫ﻣﻴﺸﻮد ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ از دورهي ﺷﺸﻢ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ اﺛﺮ اﻳﻦ ﺷﻮك از ﺑﻴﻦ ﻣﻲرود‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ‬
‫ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻧﻈﺮي ﻣﻮﺟﻮد ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﭼﺮا ﻛﻪ ﭘﺲاﻧﺪاز ﻳﻜﻲ از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﺎﻟﻲ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‬
‫و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري ﻧﻴﺰ ﺟﺰﺋﻲ از ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ ﻛﺸﻮر ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻴﺸﻮد و اﻓﺰاﻳﺶ آن ﻣﺴﺘﻘﻴﻤ ًﺎ‬
‫ﺑﺮ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﻛﺸﻮر ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲﮔﺬارد‪ .‬در ﻣﻮرد ﻣﻨﻔﻲ ﺷﺪن روﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻛـﺮد ﻛـﻪ‬
‫ﻗﺎﻋﺪﺗﺎً ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﭘﺲاﻧﺪازﻫﺎ ﺑﻪﺻﻮرت ﺟﺮﻳﺎن ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﺎﻟﻲ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري ﺑﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ اﻗﺘﺼﺎدي ﺗﺰرﻳـﻖ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪﺻﻮرت ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻻزم ﺑﺮاي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري را ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
 ‫‪129‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ راﺑﻄﻪي ﺑﻴﻦ ﭘﺲاﻧﺪاز و رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي در اﻳﺮان ﻃﻲ دورهي زﻣﺎﻧﻲ )‪(1340-1387‬‬

‫ﻋﻜﺲاﻟﻌﻤﻞ ﻣﺘﻐﻴ‪‬ﺮ "ﻟﮕﺎرﻳﺘﻢ ﭘﺲاﻧﺪاز ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑـﻪ ﺷـﻮك وارد ﺷـﺪه ﺑـﻪ ﻣﺘﻐﻴ‪‬ـﺮ‬
‫ﻟﮕﺎرﻳﺘﻢ درآﻣﺪﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ" در ﻧﻤﻮدار )‪ (2‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻧﻤﻮدار )‪ (2‬ﺗﺎﺑﻊ ﻋﻜﺲاﻟﻌﻤﻞ ﻟﮕﺎرﻳﺘﻢ ﭘﺲاﻧﺪاز ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ ﺑﻪ ﺷﻮك ﻟﮕﺎرﻳﺘﻢ درآﻣﺪﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‪.‬‬
‫‪Downloaded from jrer.ir at 3:17 +0430 on Sunday August 23rd 2020‬‬

‫ﻧﻤﻮدار ﻓﻮق ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ وارد آﻣﺪن ﺷﻮك ﺑـﻪ درآﻣـﺪﻫﺎي ﻧﻔﺘـﻲ‪ ،‬ﭘـﺲاﻧـﺪاز ﻧﺎﺧـﺎﻟﺺ‬
‫داﺧﻠﻲ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﺎ دورهي دوم اداﻣﻪ دارد وﻟﻲ از اﻳـﻦ دوره ﺗـﺎ دورهي ﭘـﻨﺠﻢ‬
‫ﻧﺰول ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ از دورهي ﭘﻨﺠﻢ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ اﺛﺮات ﺷﻮك رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ از ﺑﻴﻦ ﻣﻲرود‪.‬‬
‫ﻧﻤﻮدار )‪ (3‬ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﻋﻜﺲاﻟﻌﻤﻞ "ﻟﮕـﺎرﻳﺘﻢ ﺗﻮﻟﻴـﺪ ﻧﺎﺧـﺎﻟﺺ داﺧﻠـﻲ ﺑـﻪ ﺷـﻮك ﻟﮕـﺎرﻳﺘﻢ‬
‫درآﻣﺪﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ" ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬

‫ﻧﻤﻮدار )‪ :(3‬ﺗﺎﺑﻊ ﻋﻜﺲ اﻟﻌﻤﻞ ﻟﮕﺎرﻳﺘﻢ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ ﺑﻪ ﺷﻮك ﻟﮕﺎرﻳﺘﻢ درآﻣﺪﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‪.‬‬
 ‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت اﻗﺘﺼﺎدي راه اﻧﺪﻳﺸﻪ‪ ،‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1390‬‬ ‫‪  130‬‬

‫ﻧﻤﻮدار ﻓﻮق ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ وارد ﺷﺪن ﺷﻮك ﺑـﻪ درآﻣـﺪﻫﺎي ﻧﻔﺘـﻲ‪ ،‬ﺗﻮﻟﻴـﺪ ﻧﺎﺧـﺎﻟﺺ‬
‫داﺧﻠﻲ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﺎ دورهي دوم اداﻣﻪ دارد وﻟﻲ از اﻳﻦ دوره ﺑﻪ ﺑﻌﺪ اﻳﻦ اﻓﺰاﻳﺶ‬
‫ﻧﺰول ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺗﺎ دورهي ﺷﺸﻢ اداﻣﻪ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ از دورهي ﺷﺸﻢ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ اﺛﺮات ﺷـﻮك رﻓﺘـﻪ‬
‫رﻓﺘﻪ از ﺑﻴﻦ ﻣﻲورد‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻓﻮق را ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻣﻲﺗﻮان ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﺮد ﻛـﻪ ﺑـﺎ اﻓـﺰاﻳﺶ درآﻣـﺪﻫﺎي‬
‫‪Downloaded from jrer.ir at 3:17 +0430 on Sunday August 23rd 2020‬‬

‫ﻧﻔﺘﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ و رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ و ﻃﺒﻖ ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻧﻈـﺮي‪ ،‬اﻓـﺰاﻳﺶ رﺷـﺪ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي اﻓﺰاﻳﺶ ﭘﺲاﻧﺪاز را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪ -4-5‬آزﻣﻮن ﻋﻠّﻴﺖ ﮔﺮﻧﺠﺮي‬
‫آزﻣﻮن ﻋﻠّﻴﺖ ﮔﺮﻧﺠﺮ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻓﺮض ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻛﻪ آﻳﻨـﺪه ﻧﻤـﻲﺗﻮاﻧـﺪ ﻋﻠّـﺖ ﮔﺬﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺷـﺮوع‬
‫ﻣﻴﺸﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻲ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺟﺎري ) ‪ ( Yt‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﮔﺬﺷﺘﻪ ) ‪ ( X t‬ﺑﺎ دﻗّﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮي‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻛﻪ از آن ﻣﻘﺎدﻳﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻴﺸﻮد ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﺷﻮد‪ ،‬دراﻳـﻦ ﺻـﻮرت ) ‪ ( X t‬را ﻋﻠّـﺖ‬
‫ﮔﺮﻧﺠﺮي ) ‪ ( Yt‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد ﮔﺮﻧﺠﺮ‪ ،‬در ﺻﻮرت وﺟﻮد ﻳﻚ راﺑﻄﻪ ﻫﻢ اﻧﺒﺎﺷﺘﮕﻲ ﺑﻴﻦ دو ﻣﺘﻐﻴ‪‬ﺮ‪ ،‬ﻋﻠّﻴﺖ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم‬
‫ﮔﺮﻧﺠﺮي – ﺣﺪاﻗّﻞ در ﻳﻚ ﺟﻬﺖ ) ﻳﻚ ﻃﺮﻓﻪ ﻳﺎ دوﻃﺮﻓﻪ( ‪ -‬ﺑﻴﻦ آﻧﻬﺎ وﺟﻮد ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ‬
‫ﺣﺎل اﮔﺮ ﭼﻪ آزﻣﻮن ﻫﻢ اﻧﺒﺎﺷﺘﮕﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ وﺟﻮد ﻳﺎ ﻋﺪم وﺟﻮد راﺑﻄﻪ ﻋﻠّﻴﺖ ﮔﺮﻧﺠﺮي ﺑﻴﻦ ﻣﺘﻐﻴ‪‬ﺮﻫﺎ‬
‫را ﻣﻌﻴ‪‬ﻦ ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺟﻬﺖ راﺑﻄﻪ ﻋﻠّﻴﺖ را ﻣﺸﺨﺺ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻟﺬا اﻧﮕﻞ وﮔﺮﻧﺠﺮ )‪ (1987‬ﻋﻨـﻮان‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ دو ﻣﺘﻐﻴ‪‬ﺮ ﻫﻢ اﻧﺒﺎﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻮاره ﻳﻚ اﻟﮕﻮي ﺗﺼﺤﻴﺢ ﺧﻄﺎي ﺑﺮداري ﺑـﻴﻦ آﻧﻬـﺎ‬
‫وﺟﻮد ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻲ راﺑﻄﻪ ﻋﻠّﻴﺖ ﮔﺮﻧﺠﺮي ﺑﻴﻦ ﻣﺘﻐﻴ‪‬ﺮﻫﺎ از اﻳـﻦ‬
‫ﻧﻮع اﻟﮕﻮ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‪.‬‬
‫‪ -1-4-5‬ﻋﻠّﻴﺖ ﮔﺮﻧﺠﺮي ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي اﻟﮕﻮي ﺗﺼﺤﻴﺢ ﺧﻄﺎي ﺑﺮداري‬
‫اﻟﮕﻮي ﺗﺼﺤﻴﺢ ﺧﻄﺎ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻣﺘﻐﻴ‪‬ﺮ واﺑﺴﺘﻪ ﺗـﺎﺑﻌﻲ از اﻧﺤـﺮاف از راﺑﻄـﺔ ﺑﻠﻨـﺪ‬
‫ﻣﺪ‪‬ت )ﻛﻪ ﺑﺎ ﺟﺰء ﺗﺼﺤﻴﺢ ﺧﻄﺎ ﺑﻴﺎن ﻣﻴﺸﻮد( و ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺘﻐﻴ‪‬ﺮﻫﺎي ﺗﻮﺿـﻴﺤﻲ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﻪ ﻫـﺮ‬
‫ﺣﺎل‪ ،‬ﺟﺰء ﺗﺼﺤﻴﺢ ﺧﻄﺎ )‪ (λ‬در اﻟﮕﻮي ﺗﺼﺤﻴﺢ ﺧﻄﺎي ﺑﺮداري ﻳﻚ ﻣﺴﻴﺮ اﺿـﺎﻓﻲ ﺑـﺮاي ﺑﺮرﺳـﻲ‬
‫راﺑﻄﺔ ﻋﻠّﻴﺖ ﮔﺮﻧﺠﺮي اﻳﺠﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ در آزﻣﻮنﻫﺎي ﻋﻠّﻴﺖ ﮔﺮﻧﺠﺮ ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺘﻐﻴ‪‬ﺮﻫﺎي ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﺜﻼً اﻳﺴﺘﺎ از درﺟﺔ ﻳﻚ و ﻫﻢ اﻧﺒﺎﺷﺘﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪ -‬ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪ‬

‫‪                                                             ‬‬
‫‪1‬‬
‫‪- Granger Causality‬‬
 ‫‪131‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ راﺑﻄﻪي ﺑﻴﻦ ﭘﺲاﻧﺪاز و رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي در اﻳﺮان ﻃﻲ دورهي زﻣﺎﻧﻲ )‪(1340-1387‬‬

‫ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺣﺎﺿﺮ ‪ -‬اﺳﺘﻔﺎده از ﻳﻚ اﻟﮕﻮي ﺧﻮد ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺑﺮداري روي ﺗﻔﺎﺿﻞ ﻣﺮﺗﺒﻪ اول ﻣﺘﻐﻴ‪‬ﺮﻫﺎ‬
‫ﺑﻪ ﺟﺎي اﺳﺘﻔﺎده از ﻳﻚ ﻣﺪل ﺗﺼﺤﻴﺢ ﺧﻄﺎي ﺑﺮداري ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳـﻲ راﺑﻄـﺔ ﻋﻠّﻴـﺖ ﮔﺮﻧﺠـﺮي ﺑـﻴﻦ‬
‫ﻣﺘﻐﻴ‪‬ﺮﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻠّﺖ ﺣﺬف ﺟﺰء ﺗﺼﺤﻴﺢ ﺧﻄﺎ‪ ،‬وارﻳـﺎﻧﺲ ﻣﻌﺎدﻟـﺔ رﮔﺮﺳـﻴﻮﻧﻲ را اﻓـﺰاﻳﺶ ﻣـﻲدﻫـﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ آﻣﺎرة واﻟﺪ‪ 1‬ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ‪ ،‬ارﻳﺐدار ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺳﺒﺐ ﻗﻀﺎوت ﻫـﺎي ﻧﺎدرﺳـﺖ در‬
‫ﻣﻮرد ﺟﻬﺖ راﺑﻄﺔ ﻋﻠّﻴﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺟﻬـﺖ راﺑﻄـﺔ ﻋﻠّﻴـﺖ ﮔﺮﻧﺠـﺮي ﺑـﻴﻦ‬
‫‪Downloaded from jrer.ir at 3:17 +0430 on Sunday August 23rd 2020‬‬

‫ﻣﺘﻐﻴ‪‬ﺮﻫﺎ‪ ،‬اﻟﮕﻮي ﺗﺼﺤﻴﺢ ﺧﻄﺎي ﺑﺮداري‪ ،‬ﻣﺎ را ﻗﺎدر ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﻦ ﻋﻠّﻴﺖ ﮔﺮﻧﺠﺮي ﻛﻮﺗـﺎهﻣـﺪ‪‬ت و‬
‫ﺑﻠﻨﺪﻣﺪ‪‬ت‪ ،‬ﺗﻔﺎوت ﻗﺎﺋﻞ ﺷﻮﻳﻢ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬ﻣﻌﻨـﺎدار ﻧﺒـﻮدن ﻣﺠﻤـﻮع وﻗﻔـﻪﻫـﺎي ﻫـﺮ ﻛـﺪام از‬
‫ﻣﺘﻐﻴ‪‬ﺮﻫﺎي ﺗﻮﺿﻴﺤﻲ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪة اﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در ﻛﻮﺗﺎه راﺑﻄﺔ ﻋﻠّﻴـﺖ ﮔﺮﻧﺠـﺮي ﺑـﻴﻦ ﻫـﺮ‬
‫ﻛﺪام از ﻣﺘﻐﻴ‪‬ﺮﻫﺎي ﺗﻮﺿﻴﺤﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺘﻐﻴ‪‬ﺮ واﺑﺴﺘﻪ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ . 2‬ﺑـﺮ اﻳـﻦ اﺳـﺎس ﻧﺘـﺎﻳﺞ آزﻣـﻮن‬
‫ﻋﻠّﻴﺖ ﺑﺮﻣﺒﻨﺎي اﻟﮕﻮي ﺗﺼﺤﻴﺢ ﺧﻄﺎي ﺑﺮداري در ﻛﻮﺗﺎه و ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪ‪‬ت ﺑﻪ ﺷـﺮح ﺟـﺪاول )‪ (6‬و )‪(7‬‬
‫اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺟﺪول)‪ :(6‬ﻧﺘﺎﻳﺞ آزﻣﻮن ﻋﻠّﻴﺖ ﮔﺮﻧﺠﺮي ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪ‪‬ت ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﻟﮕﻮي ﺗﺼﺤﻴﺢ ﺧﻄﺎي ﺑﺮداري‪.‬‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي در ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪ‪‬ت‬ ‫آﻣﺎره‪t‬‬ ‫‪H0‬‬ ‫ﻓﺮﺿﻴﻪ‬ ‫ﻣﺘﻐﻴ‪‬ﺮﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬار‬ ‫ﻣﺘﻐﻴ‪‬ﺮواﺑﺴﺘﻪ‬
‫ﭘﺲاﻧﺪاز ﻋﻠّﺖ رﺷﺪ ﻧﻴﺴﺖ‬ ‫‪0/12‬‬ ‫‪αi = 0‬‬ ‫‪LGDS‬‬ ‫‪LGDP‬‬
‫رﺷﺪ ﻋﻠّﺖ ﭘﺲاﻧﺪاز ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‬ ‫‪3/34‬‬ ‫‪βi = 0‬‬ ‫‪LGDP‬‬ ‫‪LGDS‬‬
‫ﻣﻨﺒﻊ ‪ :‬ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﺗﺤﻘﻴﻖ‬

‫‪ : β i α i‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺿﺮاﻳﺐ ﺗﻔﺎﺿﻞ وﻗﻔﻪﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻪ اول ﻟﮕﺎرﻳﺘﻢ ﭘﺲاﻧﺪاز ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ در‬

‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ )‪ D(LGDP‬و ﻟﮕﺎرﻳﺘﻢ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ در ﻣﻌﺎدﻟﻪ )‪ D(LGDS‬ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺟﺪول)‪ :(7‬ﻧﺘﺎﻳﺞ آزﻣﻮن ﻋﻠّﻴﺖ ﮔﺮﻧﺠﺮي ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪ‪‬ت ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﻟﮕﻮي ﺗﺼﺤﻴﺢ ﺧﻄﺎي ﺑﺮداري‪.‬‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي‬ ‫آﻣﺎره ‪t‬‬ ‫ﻓﺮض ‪H 0‬‬ ‫ﻣﺘﻐﻴ‪‬ﺮ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﮔﺬار‬ ‫ﻣﺘﻐﻴ‪‬ﺮواﺑﺴﺘﻪ‬
‫ﭘﺲاﻧﺪاز ﻋﻠّﺖ رﺷﺪ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‬ ‫‪-0/21‬‬ ‫‪λ1 = 0‬‬ ‫‪LGDS‬‬ ‫‪LGDP‬‬
‫رﺷﺪ ﻋﻠّﺖ ﭘﺲاﻧﺪاز ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‬ ‫‪-0/15‬‬ ‫‪λ2 = 0‬‬ ‫‪LGDP‬‬ ‫‪LGDS‬‬
‫ﻣﻨﺒﻊ ‪ :‬ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﺗﺤﻘﻴﻖ‬

‫‪                                                             ‬‬
‫‪1‬‬
‫‪- Wald‬‬
‫‪2‬‬
‫‪- Masih & Masih, 1997, pp.442-425.‬‬
 ‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت اﻗﺘﺼﺎدي راه اﻧﺪﻳﺸﻪ‪ ،‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1390‬‬ ‫‪  132‬‬

‫‪ : λ λ‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺿﺮاﻳﺐ ﺟـﺰء ﺗﺼـﺤﻴﺢ ﺧﻄـﺎ در ﻣﻌـﺎدﻻت )‪ D(LGDP‬و )‪D(LGDS‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬

‫ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻖ اﻳﻦ ﺟﺪاول در ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪ‪‬ت راﺑﻄﺔ ﻋﻠّﻲ ﻳﻚ ﻃﺮﻓﻪ از رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻪ ﭘﺲاﻧﺪاز داﺧﻠـﻲ‬
‫در ﻛﺸﻮر وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻲ درﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪ‪‬ت اﻓﺰاﻳﺶ در رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﻋﻠّﺖ اﻓﺰاﻳﺶ ﭘﺲ اﻧﺪاز‬
‫‪Downloaded from jrer.ir at 3:17 +0430 on Sunday August 23rd 2020‬‬

‫داﺧﻠﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ وﻟﻲ در ﺑﻠﻨﺪﻣﺪ‪‬ت ﻫﻴﭻ راﺑﻄﻪ ﻋﻠّـﻲ ﺑـﻴﻦ ﭘـﺲاﻧـﺪاز و رﺷـﺪ اﻗﺘﺼـﺎدي ﺑـﻪ اﺛﺒـﺎت‬
‫ﻧﻤﻲرﺳﺪ‪.‬‬

‫‪ -5-5‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻧﺘﺎﻳﺞ‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺑﻪ ﻣﺪل ﺑﻜﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺣﺎﺻﻞ از ﺑﺮآورد ﻣﺪل و آزﻣﻮﻧﻬﺎي ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻣﺪه ﻧﺸﺎن‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ در ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪ‪‬ت ﻳﻚ ﺑﺮدار ﻫﻢ اﻧﺒﺎﺷـﺘﮕﻲ ﺑـﻴﻦ ﻣﺘﻐﻴ‪‬ـﺮ ﻟﮕـﺎرﻳﺘﻢ ﺗﻮﻟﻴـﺪ ﻧﺎﺧـﺎﻟﺺ داﺧﻠـﻲ‪،‬‬
‫ﻟﮕﺎرﻳﺘﻢ ﭘﺲاﻧﺪاز ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ و ﻟﮕﺎرﻳﺘﻢ درآﻣﺪﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ در آن ﺿـﺮﻳﺐ ﻣﺘﻐﻴ‪‬ـﺮ‬
‫ﻟﮕﺎرﻳﺘﻢ ﭘﺲاﻧﺪاز ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ ﻋﺪدي ﻣﺜﺒﺖ و از ﻟﺤﺎظ آﻣﺎري ﻣﻌﻨﻲ دار ﺑﻮده ﻛـﻪ ﺑﻴـﺎﻧﮕﺮ ﺗـﺄﺛﻴﺮ‬
‫ﻣﻌﻨﻲدار ﻣﺜﺒﺖ ﭘﺲاﻧﺪاز ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ ﺑﺮ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﻃﻲ دورهي ‪ 1340-86‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻋﻼوه‬
‫ﺑﺮ اﻳﻦ ﺿﺮﻳﺐ ﻣﺘﻐﻴ‪‬ﺮ ﻟﮕﺎرﻳﺘﻢ درآﻣﺪﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﺜﺒﺖ وﻣﻌﻨﻲ دار ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ ﺑﻴـﺎﻧﮕﺮ‬
‫ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﺜﺒﺖ درآﻣﺪﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺑﺮ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺧﻮد ﺗﺄﻳﻴﺪي ﺑﺮ ﻧﻘـﺶ ﮔﺴـﺘﺮده درآﻣـﺪﻫﺎي‬
‫ﻧﻔﺘﻲ در اﻗﺘﺼﺎد اﻳﺮان ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ اﺷﺎره ﻛﺮد ﻛﻪ ﺿﺮﻳﺐ ﻟﮕﺎرﻳﺘﻢ درآﻣﺪﻫﺎي‬
‫ﻧﻔﺘﻲ ﺧﻴﻠﻲ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﺿﺮﻳﺐ ﻟﮕﺎرﻳﺘﻢ ﭘﺲاﻧﺪاز داﺧﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺸﺎن از ﺑﺎﻻ ﺑﻮدن ﺳـﻬﻢ ﻧﻔـﺖ در‬
‫اﻗﺘﺼﺎد اﻳﺮان و ﺗﺄﺛﻴﺮ اﻧﺪك ﭘﺲاﻧﺪاز ﺑﺮ روي رﺷﺪ اﻗﺘﺼـﺎدي دارد‪ .‬اﻟﺒﺘّـﻪ ﺧـﻮد اﻳـﻦ ﻧﺘـﺎﻳﺞ ﺗﻮﺳـﻂ‬
‫واﻛﻨﺶ ﻣﺘﻐﻴ‪‬ﺮﻫﺎ ﺑﻪ ﺗﻜﺎﻧﻪﻫﺎ )‪ (IRF‬ﻧﻴﺰ ﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﻣﻲرﺳﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺑﻪ ﺑﺮآوردﻫﺎي ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﺎ ﻫﺪف ﺑﺮرﺳﻲ راﺑﻄـﻪ ﻋﻠّـﻲ ﺑـﻴﻦ ﻣﺘﻐﻴ‪‬ﺮﻫـﺎي اﺻـﻠﻲ‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ ،‬ﻧﺘﺎﻳﺞ آزﻣﻮﻧﻬﺎي ﻋﻠّﻴﺖ ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪ‪‬ت و ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪ‪‬ت ﺑﺮاﺳﺎس اﻟﮕﻮي ﺗﺼﺤﻴﺢ ﺧﻄﺎي ﺑـﺮداري‪،‬‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮان ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ در ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪ‪‬ت ﻳﻚ راﺑﻄﻪ ﻋﻠّﻲ از ﻃﺮف رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ‬
‫ﭘﺲاﻧﺪاز داﺧﻠﻲ در اﻳﺮان وﺟﻮد دارد وﻟﻲ در ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪ‪‬ت ﻫﻴﭻ راﺑﻄﺔ ﻋﻠّـﻲ ﺑـﻴﻦ رﺷـﺪ اﻗﺘﺼـﺎدي و‬
‫ﭘﺲاﻧﺪاز داﺧﻠﻲ ﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﻧﻤﻲرﺳﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺑﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﻲﺗﻮان ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻛﺮد ﻛﻪ ﭘﺲاﻧﺪاز ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﻴ‪‬ﺖ ﺑﺎﺷﺪ وﻟﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﻠّﺖ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي در اﻳﺮان ﻧﻤـﻲ‬
 ‫‪133‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ راﺑﻄﻪي ﺑﻴﻦ ﭘﺲاﻧﺪاز و رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي در اﻳﺮان ﻃﻲ دورهي زﻣﺎﻧﻲ )‪(1340-1387‬‬

‫ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻄﺮح ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻧﻔﺘﻲ اﻗﺘﺼﺎد اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ درآﻣﺪﻫﺎي ﺣﺎﺻﻞ از ﻧﻔﺖ‬
‫و ﺗﺰرﻳﻖ آن ﺑﻪ اﻗﺘﺼﺎد ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬار ﺑﺎﺷﺪ‪) .‬اﻳﻦ اﻣﺮ در ﻣـﺪل ﺑـﺮآورد ﺷـﺪه‬
‫ﻧﻴﺰ ﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﻣﻲرﺳﺪ(‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ اوﺻﺎف و ﺑﺎ ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﭼﺸﻢاﻧﺪاز ﺑﻠﻨﺪﻣﺪ‪‬ت اﻳﺮان ‪ -‬ﻛﻪ واﺑﺴﺘﮕﻲ‬
‫ﺣﺪاﻗّﻞ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺖ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از اﻫﺪاف ﺑﺮ ﻣـﻲﺷـﻤﺮد ‪ -‬ﻟـﺰوم ﺗﻘﻮﻳـﺖ ﭘـﺲاﻧـﺪازﻫﺎي‬
‫‪Downloaded from jrer.ir at 3:17 +0430 on Sunday August 23rd 2020‬‬

‫داﺧﻠﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از ﺗـﺄﻣﻴﻦ ﻛﻨﻨـﺪﮔﺎن ﻣﻨـﺎﺑﻊ ﺳـﺮﻣﺎﻳﻪاي ﻻزم ﺑـﺮاي رﺷـﺪ اﻗﺘﺼـﺎدي اﻫﻤﻴ‪‬ـﺖ‬
‫دوﭼﻨﺪاﻧﻲ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﻬﻢ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺳـﺮﻣﺎﻳﻪﮔـﺬاريﻫـﺎي ﮔﺴـﺘﺮدهاي در زﻣﻴﻨـﻪي اﻳﺠـﺎد‬
‫زﻳﺮﺳﺎﺧﺘﻬﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي ﺟﺬب ﭘﺲاﻧﺪازﻫﺎي ﺳﺮﮔﺮدان‪ ،‬از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺑـﻮرس اوراق ﺑﻬـﺎدار‪،‬‬
‫اﻧﺘﺸﺎر اوراق ﻣﺸﺎرﻛﺖ‪ ،‬ﺗﺄﺳﻴﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎت ﻣﺎﻟﻲ و اﻋﺘﺒﺎري ﻛﻪ در ﺟﻬﺖ ﺗﻮﺳﻌﻪ و رﺷـﺪ اﻗﺘﺼـﺎدي‬
‫ﻗﺪم ﺑﺮ ﻣﻲدارﻧﺪ‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫‪ -6‬ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي و ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدات‬
‫ﻧﻘﺶ ﭘﺲاﻧﺪاز در ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري و رﺷـﺪ اﻗﺘﺼـﺎدي‪ ،‬از ﺟﻤﻠـﻪ ﻣﻮﺿـﻮﻋﺎﺗﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﻫﻤﻮاره در ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺳﻴﺎﺳﺘﻬﺎ و ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﺪ‪ ‬ﻧﻈﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﻛﺸﻮري ﺑﺮاي دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ‬
‫رﺷﺪ وﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدي ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري ﺑﻮده و ﺷﺮط ﻻزم ﺑﺮاي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔـﺬاري اﻧﺠـﺎم ﭘـﺲ‬
‫اﻧﺪاز اﺳﺖ‪ .‬در واﻗﻊ ﻣﻲﺗـﻮان ﮔﻔـﺖ ﻛـﻪ ﻻزﻣـﺔ رﺷـﺪ اﻗﺘﺼـﺎدي ﭘـﺲاﻧـﺪاز اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑﺎﻳـﺪ ﺑـﻪ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪه و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺧﻮد اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻮﻟﻴﺪ و رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي را ﺑﻪ ﺑﺎر آورد‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ ،‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه از ﺑﺮآوردﻫﺎي ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ و آزﻣﻮﻧﻬـﺎي ﺑـﻪ ﻋﻤـﻞ آﻣـﺪه‪،‬‬
‫ﺣﺎﻛﻲ از ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻌﻨﻲدار ﭘﺲاﻧﺪاز ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ ﺑﺮ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﻃﻲ دورهي ‪1340-86‬‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻧﺘﺎﻳﺞ‪ ،‬درآﻣﺪﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ )ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻜﻤﻞ ﭘﺲاﻧﺪاز در ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻨـﺎﺑﻊ ﻻزم ﺑـﺮاي‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري( ﻧﻘﺶ ﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﺲاﻧﺪاز در رﺷـﺪ اﻗﺘﺼـﺎدي دارﻧـﺪ‪ .‬ﺑـﺎ وﺟـﻮد ﺗـﺄﺛﻴﺮ‬
‫ﻣﻌﻨﻲدار ﭘﺲاﻧﺪازﻫﺎ روي رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﻧﺘـﺎﻳﺞ ﺣﺎﺻـﻞ از آزﻣـﻮن ﻋﻠّﻴـﺖ ﻧﺸـﺎﻧﮕﺮ ﻋـﺪم وﺟـﻮد‬
‫راﺑﻄﻪاي ﻋﻠّﻲ در ﺑﻠﻨﺪﻣﺪ‪‬ت ﺑﻴﻦ اﻳﻦ دو ﻣﺘﻐﻴ‪‬ﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﺗﻨﻬﺎ در ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪ‪‬ت‪ ،‬رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﻋﻠّﺖ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮات ﭘﺲاﻧﺪازﻫﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺗﻤﺎم اﻳﻦ ﻧﺘﺎﻳﺞ و ﺑﺎ ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺑﻪ ﻣﺎﻫﻴ‪‬ﺖ اﻗﺘﺼﺎد اﻳﺮان و واﺑﺴﺘﮕﻲ آن ﺑﻪ ﺻﺎدرات‬
‫ﻧﻔﺖ و ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﺎﻟﻲ اﺟﺰاء اﻗﺘﺼﺎد از ﻃﺮﻳﻖ درآﻣﺪﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ‪ -‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻣﺎﻟﻲ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري‬
‫‪ -‬و ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺑﻪ اﻓﻖ ﺑﻠﻨﺪﻣﺪ‪‬ت ‪ 1404‬و رﺳـﻴﺪن ﺑـﻪ آرزوي دﻳﺮﻳﻨـﻪي اﻗﺘﺼـﺎد ﺑـﺪون ﻧﻔـﺖ و ﺑـﺮاي‬
 ‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت اﻗﺘﺼﺎدي راه اﻧﺪﻳﺸﻪ‪ ،‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1390‬‬ ‫‪  134‬‬

‫ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از اﻓﺖ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﻻزم اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ ﻳﻚ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي دﻗﻴﻖ و اﺳﺎﺳﻲ از ﻃﺮﻳﻖ "اﻳﺠـﺎد‬
‫و ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺑﻮرس ﻣﻨﻄﻘﻪاي در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻛﺸﻮر‪ ،‬اﻧﺘﺸـﺎر اوراق ﻣﺸـﺎرﻛﺖ داراي ﺟﺎذﺑـﻪ ﺑـﺮاي‬
‫ﻣﺮدم‪ ،‬اﻳﺠﺎد و ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﺆﺳﺴﺎت ﻣﺎﻟﻲ و اﻋﺘﺒﺎري ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺎرت ﺑﺎﻧﻚ ﻣﺮﻛـﺰي" اﻗـﺪام ﺑـﻪ ﺗﻘﻮﻳـﺖ‬
‫ﻧﻘﺶ ﭘﺲاﻧﺪاز در ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣـﺎﻟﻲ ﺳـﺮﻣﺎﻳﻪﮔـﺬارﻳﻬﺎ ﮔـﺮدد ﺑـﻪ ﻃﻮرﻳﻜـﻪ ﭘـﺲاﻧـﺪازﻫﺎي ﺳـﺮﮔﺮدان و‬
‫ﻧﻘﺪﻳﻨﮕﻲﻫﺎي در دﺳﺖ ﻣﺮدم ﺟﺬب ﺷﺪه و از ﻃﺮﻳﻖ ﻛﺎﻧﺎﻟﻬﺎي ﻣﻄﻤﺌﻦ و ﻛﺎرا و ﺑـﺎ ﻫـﺪف ﺗﻘﻮﻳـﺖ‬
‫‪Downloaded from jrer.ir at 3:17 +0430 on Sunday August 23rd 2020‬‬

‫رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬارﻳﻬﺎي ﻣﻮﻟّﺪ ﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ از ﻃﺮﻳﻖ ﺳﻴﺎﺳـﺘﻬﺎي ﺗﺸـﻮﻳﻘﻲ و‪ ،....‬ﻣﻮﺟﺒـﺎت ﺣﻔـﻆ وﺗﻘﻮﻳـﺖ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﺎﻻي‬
‫ﭘﺲاﻧﺪاز ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ و ﻧﻴﺰ ﻣﻴﻞ ﺑﺎﻻ ﺑﻪ ﭘﺲاﻧﺪاز در اﻗﺸﺎر ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﻣﻬﻴ‪‬ﺎ ﮔﺮدد‪ .‬در اﻳﻦ‬
‫ﺑﻴﻦ ﻻزم ﺑﻪ ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان از ﻃﺮﻳﻖ ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﻮدن ﺳﺎزوﻛﺎر ﻻزم‪ ،‬اﻧﺘﻘﺎل ﭘـﺲاﻧـﺪاز اﻳﺮاﻧﻴـﺎن‬
‫ﻣﻘﻴﻢ ﺧﺎرج از ﻛﺸﻮر و ﻧﻴﺰ ورود ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬارﻳﻬﺎي ﻣﺴـﺘﻘﻴﻢ و ﻏﻴﺮﻣﺴـﺘﻘﻴﻢ ﺧـﺎرﺟﻲ ﺑـﻪ ﻛﺸـﻮر را‬
‫ﺗﺴﻬﻴﻞ ﻧﻤﻮد ﺗﺎ از ﺗﻤﺎم ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﺘﻮان ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺪون ﻧﻔـﺖ در اﻓـﻖ ﺑﻠﻨﺪﻣـﺪ‪‬ت دﺳـﺖ‬
‫ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬

‫ﺿﻤﻴﻤﻪ‪:‬‬

‫‪VAR Lag Order Selection Criteria‬‬

‫‪Endogenous variables: LGDP LGDS LINOIL‬‬
‫‪Exogenous variables: C DUMW‬‬
‫‪DUMR‬‬
‫‪Sample: 1340 1387‬‬
‫‪Included observations: 43‬‬
‫‪Lag‬‬ ‫‪LogL‬‬ ‫‪LR‬‬ ‫‪FPE‬‬ ‫‪AIC‬‬ ‫‪SC‬‬ ‫‪HQ‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪-11.36599‬‬ ‫‪NA‬‬ ‫‪0.000518‬‬ ‫‪0.947255‬‬ ‫‪1.315879‬‬ ‫‪1.083192‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪102.6348‬‬ ‫*‪196.1874‬‬ ‫*‪3.94e-06‬‬ ‫‪-3.936502‬‬ ‫*‪-3.199255‬‬ ‫*‪-3.664628‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪111.6409‬‬ ‫‪14.24218‬‬ ‫‪3.99e-06‬‬ ‫*‪-3.936785‬‬ ‫‪-2.830915‬‬ ‫‪-3.528974‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪117.5784‬‬ ‫‪8.561052‬‬ ‫‪4.73e-06‬‬ ‫‪-3.794343‬‬ ‫‪-2.319850‬‬ ‫‪-3.250596‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪128.2345‬‬ ‫‪13.87771‬‬ ‫‪4.58e-06‬‬ ‫‪-3.871371‬‬ ‫‪-2.028255‬‬ ‫‪-3.191687‬‬
 135 (1340-1387) ‫ﺑﺮرﺳﻲ راﺑﻄﻪي ﺑﻴﻦ ﭘﺲاﻧﺪاز و رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي در اﻳﺮان ﻃﻲ دورهي زﻣﺎﻧﻲ‬

Date: 10/01/10 Time: 01:01

Sample (adjusted): 1342 1387
Included observations: 45 after adjustments
Trend assumption: Linear deterministic trend
Downloaded from jrer.ir at 3:17 +0430 on Sunday August 23rd 2020

Series: LGDP LGDS LINOIL

Exogenous series: DUMW DUMR
Lags interval (in first differences): 1 to 1
Unrestricted Cointegration Rank Test (Trace)
Hypothesized Trace 0.05
No. of CE(s) Eigenvalue Statistic Critical Value Prob.**
None * 0.452927 41.42472 29.79707 0.0015
At most 1 0.256112 14.28191 15.49471 0.0755
At most 2 0.021281 0.968002 3.841466 0.3252
Trace test indicates 1 cointegrating eqn(s) at the 0.05 level
* denotes rejection of the hypothesis at the 0.05 level
**MacKinnon-Haug-Michelis (1999) p-values
Unrestricted Cointegration Rank Test (Maximum Eigenvalue)
Hypothesized Max-Eigen 0.05
No. of CE(s) Eigenvalue Statistic Critical Value Prob.**
None * 0.452927 27.14281 21.13162 0.0063
At most 1 0.256112 13.31391 14.26460 0.0702
At most 2 0.021281 0.968002 3.841466 0.3252
Max-eigenvalue test indicates 1 cointegrating eqn(s) at the 0.05 level
* denotes rejection of the hypothesis at the 0.05 level
**MacKinnon-Haug-Michelis (1999) p-values
 1390 ‫ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن‬،‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت اﻗﺘﺼﺎدي راه اﻧﺪﻳﺸﻪ‬   136

1 Cointegrating Equation(s): Log likelihood 106.1569

Normalized cointegrating coefficients (standard error in parentheses)

LGDP LGDS LINOIL
Downloaded from jrer.ir at 3:17 +0430 on Sunday August 23rd 2020

1.000000 -0.348344 -0.870324

(0.17595) (0.24245)
Adjustment coefficients (standard error in parentheses)
D(LGDP) -0.005675
(0.02584)
D(LGDS) -0.016289
(0.10270)
D(LINOIL) 0.514089
(0.09600)

Vector Error Correction Estimates

Date: 10/01/10 Time: 01:03
Sample (adjusted): 1342 1387
Included observations: 45 after adjustments
Standard errors in ( ) & t-statistics in [ ]
Cointegrating Eq: CointEq1
LGDP(-1) 1.000000
LGDS(-1) -0.348344
(0.17595)
[-1.97981]
LINOIL(-1) -0.870324
(0.24245)
[-3.58977]
C 1.133539
 137 (1340-1387) ‫ﺑﺮرﺳﻲ راﺑﻄﻪي ﺑﻴﻦ ﭘﺲاﻧﺪاز و رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي در اﻳﺮان ﻃﻲ دورهي زﻣﺎﻧﻲ‬

Error Correction: D(LGDP) D(LGDS) D(LINOIL)

CointEq1 -0.005675 -0.016289 0.514089
Downloaded from jrer.ir at 3:17 +0430 on Sunday August 23rd 2020

(0.02584) (0.10270) (0.09600)

[-0.21959] [-0.15860] [ 5.35509]
D(LGDP(-1)) 0.110443 2.012786 -0.892594
(0.15120) (0.60087) (0.56165)
[ 0.73042] [ 3.34977] [-1.58923]
D(LGDS(-1)) 0.003855 -0.329974 -0.061911
(0.03090) (0.12281) (0.11479)
[ 0.12473] [-2.68689] [-0.53932]
D(LINOIL(-1)) 0.052048 0.532078 0.228240
(0.03081) (0.12244) (0.11445)
[ 1.68924] [ 4.34560] [ 1.99426]
C 0.081979 -0.054566 0.564938
(0.02688) (0.10681) (0.09984)
[ 3.05002] [-0.51086] [ 5.65845]
DUMW -0.051865 0.015204 -0.260232
(0.02332) (0.09267) (0.08663)
[-2.22397] [ 0.16406] [-3.00411]
DUMR -0.032838 0.008450 -0.666143
(0.03187) (0.12665) (0.11838)
[-1.03035] [ 0.06672] [-5.62695]
 ‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت اﻗﺘﺼﺎدي راه اﻧﺪﻳﺸﻪ‪ ،‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1390‬‬ ‫‪  138‬‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫‪ -1‬اﻧﺪرز‪ ،‬واﻟﺘﺮ)‪ ،(2004‬اﻗﺘﺼﺎدﺳﻨﺠﻲ ﺳﺮﻳﻬﺎي زﻣﺎﻧﻲ ﺑﺎ روﻳﻜﺮد ﻛـﺎرﺑﺮدي‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤـﻪ ﺻـﺎدﻗﻲ‪،‬‬
‫ﻣﻬﺪي و ﺳﻌﻴﺪ ﺷﻮالﭘﻮر‪ ،(1386) ،‬اﻧﺘﺸﺎرات داﻧﺸﮕﺎه اﻣﺎم ﺻﺎدق‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺑﺎﻧﻚ ﻣﺮﻛﺰي ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﻳـﺮان‪ ،‬ﺣﺴـﺎﺑﻬﺎي ﻣﻠـﻲ اﻳـﺮان )ﺳـﺎﻟﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ(‪ ،‬اداره‬
‫ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي‪.‬‬
‫‪Downloaded from jrer.ir at 3:17 +0430 on Sunday August 23rd 2020‬‬

‫‪ -3‬ﺑﺮاﻧﺴﻮن‪ ،‬وﻳﻠﻴﺎم‪.‬اچ )‪ ،(1386‬ﺗﺌﻮري و ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎد ﻛﻼن‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﺒـﺎس ﺷـﺎﻛﺮي‪،‬‬

‫ﻧﺸﺮ ﻧﻲ‪ ،‬ﭼﺎپ ﻳﺎزدﻫﻢ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺗﻔﻀﻠﻲ‪ ،‬ﻓﺮﻳﺪون )‪ ،(1384‬اﻗﺘﺼﺎد ﻛﻼن‪ :‬ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ و ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﻧﻲ‪.‬‬
‫‪ -5‬دوداﻧﮕﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ )‪" ،(1375‬ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻘﺶ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪاي )ﭘﺲاﻧﺪاز داﺧﻠﻲ و ﺧﺎرﺟﻲ( در‬
‫رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﻛﺸﻮر و ﺑـﺮآورد ﻣﻨـﺎﺑﻊ ﻣـﻮرد ﻧﻴـﺎز در ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ دوم ﻃـﻲ ﺳـﺎﻟﻬﺎي ‪،"1350-1372‬‬
‫ﭘﺎﻳﺎنﻧﺎﻣﻪ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ ارﺷﺪ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﻣﺎزﻧﺪران‪ ،‬ﺑﺎﺑﻠﺴﺮ‪.‬‬
‫‪ -6‬ﺳﺎﻟﻢ‪ ،‬اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ )‪" ،(1385‬راﺑﻄﺔ ﭘﺲاﻧﺪاز و درآﻣﺪ ﺧﺎﻧﻮارﻫﺎي اﻳﺮاﻧﻲ آزﻣﻮن ﻓﺮﺿـﻴﻪﻫـﺎي‬
‫ﻣﺼﺮف ﻛﻴﻨﺰ‪ ،‬درآﻣﺪ داﺋﻤﻲ و ﺗﺌﻮري ﺳﻴﻜﻞ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از دادهﻫﺎي ﺑﻮدﺟﺔ ﺧﺎﻧﻮار اﻳﺮان ﻃﻲ‬
‫دورة ‪ ،"1381 -1374‬ﭘﺎﻳﺎنﻧﺎﻣﻪ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ ارﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴﺔ ﻋﺎﻟﻲ آﻣـﻮزش و ﭘـﮋوﻫﺶ ﻣـﺪﻳﺮﻳﺖ و‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫‪ -7‬ﻣﺠﺘﻬﺪ‪ ،‬اﺣﻤﺪ و ﻛﺮﻣﻲ‪ ،‬اﻓﺸﻴﻦ )‪" ،(1382‬ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﻣﻮﺛﺮ ﺑﺮ رﻓﺘﺎر ﭘﺲاﻧﺪاز ﻣﻠـﻲ‬
‫در اﻗﺘﺼﺎد اﻳﺮان"‪ ،‬ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ ازرﮔﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ،27‬ﺻﺺ‪.1-28‬‬
‫‪ -8‬ﻧﻮﻓﺮﺳﺘﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ )‪ ،(1378‬رﻳﺸﻪ واﺣﺪ و ﻫﻤﺠﻤﻌﻲ در اﻗﺘﺼﺎدﺳﻨﺠﻲ‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴـﻪي ﺧـﺪﻣﺎت‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ رﺳﺎ‪ ،‬ﭼﺎپ دوم‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫‪ -9‬ﻫﺎل‪ ،‬راﺑﺮت ارﻧﺴﺖ و ﺗﺎﻳﻠﻮر‪ ،‬ﺟﺎن )‪ ،(1376‬اﻗﺘﺼـﺎد ﻛـﻼن‪ ،‬ﺟﻠـﺪ دوم‪ ،‬ﻣﺘـﺮﺟﻢ ﻣﺴـﻌﻮد‬
‫روﻏﻨﻲ زﻧﺠﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴﻪي ﻋﺎﻟﻲ ﭘﮋوﻫﺶ در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي و ﺗﻮﺳﻌﻪ‪.‬‬

‫‪10- Agrawal, P., (2000), Savings, Investment and Growth in South Asia,‬‬
‫‪India: India Gandhi Institute of Development Research.‬‬
‫‪11- Agrawal, P., (2001), “The relationship between savings and growth:‬‬
‫‪Cointegration and causality evidence from Asia”, Applied Economics,‬‬
‫‪vol.33, no.4, pp.499–513.‬‬
 139 (1340-1387) ‫ﺑﺮرﺳﻲ راﺑﻄﻪي ﺑﻴﻦ ﭘﺲاﻧﺪاز و رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي در اﻳﺮان ﻃﻲ دورهي زﻣﺎﻧﻲ‬

13- Anoruo, E., & Ahmed, Y., (2001). “Causal relationship between domestic
savings and economic growth: Evidence from seven African countries”,
African Development Review, vol.2, no.13, pp.238–249.
14- Barro, R. J., and Sala-i-Martin, X., (1995), Economic Growth, New York,
McGraw-Hill.
15- Coleman, A., (2006), The Life-Cycle Model, Savings and Growth,
Reserve Bank of New Zealand.
Downloaded from jrer.ir at 3:17 +0430 on Sunday August 23rd 2020

16- Enders, W., (2004), Applied Econometric Time Series, University of

Alabama, Alabama.
17- Granger, C.W.J., (1986),”Development in the study of cointegrated
economic variable”, Oxford Bulletin of Economics and Statistics, vol. 48,
no.3, pp.213-218.
18- Irandoust, M., & Ericsson, J., (2005), "Foreign aid, domestic savings, and
growth in LDCs: An application of likelihood based panel cointegration”,
Economic Modeling, vol.22, no 4, pp.616–627.
19- Juselius, K., (2006), The Co integrated VAR Model Methodology and
Applications, Oxford University Press, New York.
20- Konya, L., (2004),” Saving and growth: Granger causality analysis with
bootstrapping on panels of countries”, Journal of Economic Research,
vol.10, no.3, pp.231-260.
21- Lean, H. & Song, Y., (2008), “Domestic saving and economic growth in
China", Journal of Chinese Economic and Foreign Trade Studies, vol.
2, no.1, pp. 5-17.
22- Masih, A.M.M. & Masih, R., (1997), "On the temporal causal
relationship between energy consumption, real income and prices: some
new evidence from Asian energy dependent based on multivariate
cointegration approach", Journal of Policy Modeling, vol.4, no. 19, pp.
417-440.
23- Mavrotas, G., & Kelly, R., (2001),”Old wine in new bottles: Testing
causality between savings and growth, Applied Economics, vol.69, no.1,
pp.97-105.
24- Mayes, D.G., (1981), Applications of Econometrics, London, Prince Hall.
25- Mohan, R., (2006), ”Causal relationship between savings and economic
growth in countries with different income levels”, Journal of Economics
Bulletin, vol.5, no.3, pp.1–12.
26- Odhiambo, N. M., (2009),” Savings and economic growth in South
Africa: A multivariate causality test”, Journal of Policy Modeling, vol. 31,
no.5 ,PP.708-718
27- Perron ,P., (1989), The great crash, the oil price shock, and the unit root
hypothesis, Econometrica,. vol. 6, no.57, pp.1361-1401.
 1390 ‫ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن‬،‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت اﻗﺘﺼﺎدي راه اﻧﺪﻳﺸﻪ‬   140

28- Romm, A., (2003), The Relationship between Savings and Growth in
South Africa: An Empirical Study, University of the Witwatersrand.
29- Romer, D., (2006), Advanced Macroeconomics, (3rd ed.), New York,
McGraw-Hill.
30- Singh, T., (2009), “Does domestic saving cause economic growth? A
time-series evidence from India”, Journal of Policy Modeling, vol. 32, no.
2, PP. 231-253.
Downloaded from jrer.ir at 3:17 +0430 on Sunday August 23rd 2020

31- Sinha, D., & Sinha, T., (1996),” Saving and economic growth in India”,
International Economics, vol. 49, no.4, pp.637-647.
32- Sinha, D., & Sinha, T., (1998),” Cart before the horse? The saving -
growth nexus in Mexico”. Economics Letters, vol.61, no.1, pp.43–47.
33- Sinha, D., & Sinha, T., (2007),”Relationships among household saving,
public saving, corporate saving and economic growth in India”, Journal of
International Development, vol. 20, no. 2, pp.181–186.