IPS-l-01-07-t9-00

OKT]MAN

rPS-l-01-07-19-00

Okuman,ra pogpopatibay ng gabay para sa paglatalaga ng mga IPMR (Indigenous Peoples

Mandatoty Representatives) na dttmaan sa pangkatutubong pamatn{)raan ng kinagisnang

Surugiden at Betiara na ginanap sa Ruben C. Joya Tribal Hall, 8g,,. Tagpait, Aborlan, Palawan,

ngayong ikc-07 ng Enero, tcong 2A19.

KALAIIOK NA iVIGA BAGERAL:

G. MARVIN K. TEPOLO PANCANDELAN

G. CAIBENIO B. NANGCOD PANGIRAN CdE-

G. CRISPIN ANALO LAKSAMANA G$ p-:"-
C. AGUSTTN DAMPAS PANGULO
4*s,oq*l*
C. ALFREDO A. BAULE

MARTIN S. ENOC
PANCA)'iDELAi.j

PANLIMA
@
G ARTTJRO QUILLANITA ORANGKAYA

SABANDAR F,Y"
G. RTI{IO DAGTIC
'fr{*"
:
C. RODENIO SACO 0RANCKAY^ Ma*'
/
G. ETCHUR M. CURSOD MARADIA

G. REYNALDO S. ENOC PANLIMA

G. LEONARDO CAPA JR. PANCARAPAN

IPS-t-0r-07-te-00
1

G. EDMAR T" THUC. LAKSAMANA ffi .-.tl_

G. ABELARD' L. LISKA PANGANDELAN fr/},4
^u
G. MrLKrNo,NroG PANLTMA h'u//;'"*
G. FERM'N M. oMoG ,ANLTMA -g D*q,
.<--::')
ASITNG PANLTMA oagtria

/@
c. oNGGTN

G. SAMUEL TARoD MARADIA /

tl
C. qUTOLA ABDUI-A PAG-IBOTEN X--
/9{ff
PANLII\4A'T

G. RExLANSAP oRANGTcAyA fr /
G, ADEN ALIAN PANLIMA W.
G. ASHELoN JoyA GrNUo'T MASTRTKAMrU (AreARENT HErR)
G. REYNANDo MENSALAN PANLIMA
,_R_
( -
il.f

lY {'" o Y
G. MiLKrNo AC.Y PANLTMA
G. REDEEM M. JoyA MARADTA,T MASTRTKAMpu c---7AP(
\-J (J
G. MERLITO PONOY MARADIA'T MANTAI-,AMBAY

c. MARCELo MISCAM PANLTMA *f

G. DANTE MATUAR ORANGKAYA

c. ARMIL LANDE oRANGKAyA -4@

zt'(

c' oslN AMDANE AGUASIL 2

-.*"
rPS-1-01-07-19-tl0

G. RUDY ALISTO LAKSAMANA

G. ABENESTO C. DEQUIN PANCANDELAN

A, D ,
C. LEONCIO L. PUGON SARIBANGSAWAN

c. ioLQUrNo TTNGCANG SIGONDO

A. MGA NAPAGKASUNDUANG KONDISYON NA NAAAYON SA KULTURANG

TAGBANUA CENTRAL AT TAGBANUA PE'LA}YAN:

L Ang Tagbanua Central atTagbanua Pe'lar,van ay nagmula sa iisang tribu lamang. May

iisang kultura, tradisyon at higit sa iahat, batas na sinusunoci.

IL Ang surugiden (Central) o betiara (Pela'wan) na tumutukoy sa pangkatutubong

pamamaraan ng pagdinig at paglilitis ay tinuturing na sagrado. Ang mga bagerar

lamang na may angking osol o angkan ng isang ginuo ang maaring makilahok sa

prosesong ito. Hindi maaring gumanap ang kababaihan sa tungkulin ng isang bagerar

maliban na lamang sa panekababaihang titulo tulad ng babalyan. taga-iring. at bai.

ilI. Angtribu ay pinangungunahan ng isang lviasirikampu na nagmula sa angkan ni Kinuyu.

Ito ay sinusundar, ng iv{aradia it lv{asirikampu, Panlima't Pagiboten. Saribangsawan.

Maradia, Pangiran, Panlima, at ng iba pang titulo tulad ng Laksamana. Pangandelan

(Central), Aguasil (Pela'r,van) Orangkaya, Pangulo, Bandara, Tumanggong, Modadi,

Sigondo, Pangara, Pangarapan. Sabandar, Bandara, Parakasa, Satya, Sinente, Digadong

at iba pa.
tPS-r-01-07-19-00

IV. Sakaling sa panandaliang pagliban ng Masirikampu, ang Maradia it Masirikampu ay

tatayo bilang pinakamataas na bagerar sa tribu.

V. Ang lahat ng siklo ng gabay na ito kasabay sa pagtatalaga ng IPMR ay sumasailalim sa

arning adat o pangkaiutubong batas. Ito ay papalit sa laliat ng gabay na narlamalrala sa

_-----L-t- _- _-- rnf,rh l-t-_- --t_t _t -_t-_t--

puBtararaBa lrB rrlvrn -- lailal rrB
sa loKar na parilanalaan.-

vI. Respeto ang pundasyon ng adat o katutubong batas. Ang pamilya ay pinamamahalaan

ng mga magulang at bumubuo sa komunidad ng katutubo. Ang kumunidad ay

pinamumunuan ng mga bageral. Bago pa dumating ang mga moro at kastila, ang

Palawan (Pulaoan) ay pag-aari ng Masirikampu na namamahala sa lahat ng katutubong

Tagbanua (Central, Pela'wan. Sulanganen. at Tandulanen)

VII. Ang Katimpedan/Pinagtibukan et Bagerar na IPS (Indigenous Political System) ng

Tagbanua ay binubuo ng mga tradisyunal na lider na nagpatuloy bilang namamahala sa

mga komunidad ng katutubo mula pa noong panahon na abot ng alaai4 ang

Katimpedan/Pinagtibukan ay pagpapatuloy lamang ng Board of Surugiden noong

panahon ni Masikampu Ampun Huya na nagmula rin sa katipunan ng mga tradisyunal

na lider noong panahon pa ng mga naunang mga Masikampu.

VIII. Ang bawat bagerar ay dumadaan sa ritwal ng lambay (Central) at nengnang (Pela'wan)

kung saen ay tumatanggap ito ng responsibilidad mula sa Ampu'/Ampuan o

4
IPS-l-01-07-19-00

Maguindusa. Ang pagpapabaya sa obligasyon ng isang bagerar ay nagdadala hindi

lamang ng multa sa katufubong batas pati na rin ng kaparusahan mula sa Ampu'.

IX. Ang lahat ng mga kontrata na sumasaklaw sa mga karapatan ng katutubo ay idinadaan

sa mga pangkatutubong pamamaraan ng surugiden/betiara na maari lamang ganapin ng

mga tunay na Bageral at suntusunod sa herarkiya ng mga iradisyunal na iider. Walang

sinumang bagerar ang nraaring sumali sa Surugiden o Betiara kung ang kan,vang titulo

ay hindi pa napatunayan sa harap ng Katimpedan/Pinagtibukan.

B. MGA KAHULUGAN NG MGA SALITA:

Katimpedan/Pinagtibukan- Katimpedan/Pinagtibukan it Bageral;

Adat- Umiiral na pangkatutubong batas base sa tradisyon;

Bagerar/Bageral- Mga tradisyunal na lider na may angking karunungan sa

pangkatutubong batas, kaalaman sa kasaysayan, at angkan o dugo ng bagerar;

Nengnang- Isang pangkatutubong pamamaraan ng paghingi ng basbas mula sa Ampu'

(Pela'wan):
IPS-l -01-07-19-00

Lambay- Isang pangkatutubong pamamaraan ng paghingi ng basbas mula sa Ampu'

(Central);

Sang'gup (Central)/Mag-Atas (Pela'wan)- Ang panunumpa sa pagtanggap ng

tungkulin;

Masirikampu- iv{asirik o Masirikampu, Masikampu, o mga orihinal na taw'ag sa

Masicampo.

IPMR- Indigenous Peoples Mandatory Representative sang-ayon sa NCIP A.O. 001-

2009;

Okuman- Pinakamataas na pangkatutubong desisyon at uros na pinagtibay ng

Masirikampu o mga Bagerall Bageral, KatimpedanlPinagtibukan;

K. MGA KOI{DISYON SA PAGPIPILI NG IPMR:

I. IVIGA KARAPATANC PANGKABABAIHAN AT KABAI.AAN. Ang mga

kababaihan at kabataan ay may karapatang maindorso bilang IPMR. Ang pakikilahok

ng mga kababaihan at kabataan sa proseso ng surugiden o betiara ay sumasailalim sa

pangkatutubong batas.

II. ANG BAWAT IPMR AY SUSUNOD SA PANGKATUTUBONG BATAS. Ang

pagtatalaga at pagtanggal ay gagawin sa pamamarcanng isang surugiden/betiara. Ang

IPS-1-0r-07-t9-00

paglabas ng okuman ng Katimpedan sa pag-tanggal ng IPMR ay ituturing na

kumpletong pormalidad upang alisin sa pwesto ang sinumang IPMR.

I1I. PORSIYENTO. Bilang pagkilala sa kapangyarihan ng Katimpedan at nga msa Bagerar

na bumubuo nito at alinsunod sa pangkatutubong batas, ang bawat mapipiling IPMR

ay nragbibigay ng dalawampung(20%i) porsyinio ng kaliilang truwanang sweldo (basic

pa1''ihonorarialsaiary) sa Katinrpedan. IVIula sa pondong rnalilikom mula sa

porsiyentong ito. hahatiin ang nabuong salapi sa sumusunod na paraan:

ZAYo ng halaga bilang porsyinto ng Masirikampu;

50% ng halaga bilang porsyinto ng Komunidad;

30Yo ng halaga bilang porsyinto ng mga Bageral.

IV. TERMINO NG BAWAT IPMR. Ang mapipiling IPMR ay uupo sa lokal na lehislatibo

sa loob iarnang ng tatlong (3) taon muia sa unang araw ng kanyang panunungkulan.

Maaring maitalagang muli ang dating IPMR kung ito ay dadaan sa proseso ng pag-

iindorso at pagpipili ng Katimpedan/Pinagtibukan ng rnga Bagerar.

V. PAGPASA NG MGA RESOLUSYON AT/O MGA ORDINANSA. Ang mga IPMR

ay tinuturing na mga representatibo ng Katimpedan at ang pagtalaga sa mga katutubong

uupo sa posisyong ito ay hindi mangangahulugan ng pagpapaubaya ng karapatan ng

mga katutubong lider bilang mga pinuno ng tribu. Kung kaya, ang Katimpedan ay

maaaring magsumite ng mga panukalang resolusyon at ordinansa upang mas

rPs-1-tl!-07-19-00

mapaunlad ang pangkatutubong gobyerno gayundin ang kabuhayan ng mga katutubong

nasasakupan nito.

u. PAGPAYAG SA BAWAT MAIPAPASANG BATAS. Ang lahat ng mga desisvon sa

mga Sanggunian na kinalalagyan ng bawat IPMR na maaaring makaapekto sa mga

karapaian flg mga katutubo ay hindi maaaring payagan o ipawalang-bisa rrg IPlv{R nang

walang pahintuloi ng Katimpedan. Anumang desisyori ria hirrdi naaayon sa interest ng

Katimpedan at ng mga Katutubo ay maaaring garving dahilan upang alisin sa pwesto

ang nagkamal ing representati bo.

VII. SANG'GUP. Ang mga maitatalagang IPMR ay dadaan sa pangkatutubong

pamamsraan ng Lambay at Nengnang bago ito magsimula ng kanyang panunungkulan.

VIII. PAC-titrLAT AT PAGSLTSLjRI SA MGA NAGCAWA. Ang bawat IPMR ay mag-

uulat sa Katimpedan/Pinagtibukan ng kanyang mga naggawa minsan sa tatlong buwan

upang masusubaybayan ng maayos ang kanyang panunungkulan.

D. KWALIPIKASYON:

Ang mga sumusunod ay magiging kwalipikasyon sa pagpipili ng IPMR:

I. May kaalaman sa kultura, kasaysayan, at pangkatutubong pamamaraan;

2. Marunong magsalita sa wikang Tagbanua Central o Pela'wan;

3. Hindi nahatulang lumabag sa adat o katutubong batas ng mga Bageral na bumubuo ng

Katimpedan;

8
IPS-t -0!-07-ts-00

4. May angking galing at talino sa pagdedesisyon, ma.v integridad sa serbisyo publiko, at

angking kakayahan upang tumugon sa mga responsibilidad sa tribu, sa Masirikampu at

kanyang mga Bageral;

E. PROSESO SA PAGMUMUNGKAHI NG MGA ITATALAGA BILANG IPMR.

I. Sa Komunidad. Magkakaroon ng census sa bar.vat Barangay at Munisipyo upang malaman ang

barvat pamilya ng mga katutubo at mga magulang o nakakatanda na maaring kumatar.van upang

mag-indorso ng IPMR. Kahit ang mga kababaihan at mga kabataan ay may karapatang maindorso

ng mga nakakatanda sa kanilang pamilya. Ang salitang "kabataan" ay nangangahulugan ng mga

miyembro ng tribu na may edad mula labinrvalo (18) hanggang tatlumpung (30) taong gulang.

Ang proseso ng pagmumungkahi ng mga kinatawan. Ang Katimpedan ay magpapaskil ng mga

pabatid sa oras, araw. at lugar ng pagpupulong pitong (7) araw bagong ang takdang pagpupulong

at sa tatlong (3) pampublikong lugar kung saan itatalaga ang IPMR. Ang Maradia it Masirikampu

ang siyang magtatala ng mga pangalan ng mga nominado.

Ang iahat ng mga naiiala ay ipapatawag para sa isang surugiden o betiara upang piliin ang

maitataiagang IPfuiR.

IL Proseso ng Surugiden o Betiara. Ang bawat nominadong maitatalaga hilang IPMR ay haharap

sa mga Bageral na bumubuo ng Katimpedan/Pinagtibukan it Bageral. Bilang pagpapasakop sa

batas ng katutubo at upang mapagtibay ang okuman ng mga bageral, ang bawat nominado ay

magbibigay ng halagang limampung (-s0) piso. Ang bageral ng Katimpedan ay mag-uusap tungkol

sa mga kwalipikasyon at kakayahar-r ng bawat nominado. Ang prosesong pangkatutubong

pamamaraan ng surugidenibeiiara ang susundin sa iahat ng aspeto ng pagpipiti.

IPS-l -t|I-07-19-00

Ang bawat okuman ng pagpili ng IPMR ay' ipagtitibay ng Masirikampu. Sa pagliban ng

Masirikampu, ang Maradia it Masirikampu ang maaring magpatibay ng Okuman ng mga Bagerar.

Ang Maradia it Masirikampu ay hindi maaring piliing IPMR.

G. MGA ESPESYAL NA MGA KOI{DISYON

Prayoridad na LImupo bilang IPMR. Upang mas mapabilis ang proseso ng census sa lahat ng

katutubo sa Palawan ai dahil na rin sa kakulangan ng kaukuiang halaga upang matustusan ang

programang ito, sa kaciahilan na rin upang mas masubukan ang bisa ng mga sikio ng gabay na iio,

binibigyan ng karapatan at prayoridad ang mga Bageral na miyembro ng

KatimpedanlPinagtibukan na umupo sa mga lokalna lehislatibo bilang mga IPMR na sisimulan sa

mga pwesto mula sa Sangguniang Panlalawigan. mga Munisipyo, at mga Barangay sa Palawan sa

unang tatlong (3) taon ng pagkakabisa ng okuman na ito.

Karapatan sa unang Pag-alok. Ang pinakamataas ng titulo sa tribu, may-ari ng buong Palawan.

Ama ng iahat ng Tagbanua" sagradong institusyon na itinaiaga ng kataas-taasang di,uvata't

fuianguindusa, ang fuiasirikampu, ay may pribilehiyong manungkulan sa anumang posisyon ng

IPMR na gugustuhin nito, tanging ito lamang ang maaring umupo sa pwesto ng IPMR nawalang

anumang hadlang na termino o panahon ng panunungkulan. Sa kadahilanang ito, ang bawat

surugiden o betiara ay sisimulan sa pagtatanong sa Masirikampu kung nanaisin nitong umupo

bilang IPMR.

Karapatang Pumalit sa mga nakaupong IPMR. Ang bawat IPMR na maitataiaga sa bisa ng

ukomang ito ay naitaiaga sa eksaktong oras at araw na pinagtibay ito ng KatimpedaniPinagtibukan.

Sinumang katutubong kasaiukuyang nakapwesto biiang IPMR na ratangging bumaba o umalis sa

10
tPs-r-0r-07-19-00

kanilang pu'esto ay ituturing na sumasalungat sa institusyong binuo ng Masirikampu at kanyang

mga Bageral noon pang panahong abot ng alaala at ituturing na mga katutubong lumalabag sa adat

o batas katutubo.

Pagba-bago at pagdadagtlag ng mga Kondisyon Sa Ga'bay. Ang mga kondisyong nakasaad sa

gabay na ito ay maaring baguhin lamang sa parehong pamamaraan ng pagkalikha nito. Ngunit. sa

mga bahaging may kakulangan patungkol sa ibang pormalidad patungkol sa mga batas na

sumasaklaw sa pagtatalaga ng IPMR ang Maradia't Masirikampu ay may responsibilidad na

baguhin at idagdag ang mga siklo kinakailangan sa pagkumpleto ng gabay na ito.

Pangingibabaw ng gatlay. Ang gabay na ito rnangunguna at mangingibabar.v sa lahat ng gabay

na naggawa sa Palar,van mula sa gabay sa pagtatalaga ng IPMR sa mga Barangay, Ir4unisipyo,

hanggang Panlalawigang Pamahalaan. Sa ka<iahilanang ito ay ipinapai.vaiang-bisa ang lahat ng

mga gabay at ang okumang ito, bilang pinakamataas na utos sang-ayon sa batas pangkatutubo, ang

susundin ng bawat katutubong nasasakupang ng Masikampu at ng Katimpedan/Pinagtibukan.

Pagsasalin ng mga siklo ng ukomang ito bilang bahagi ng batas Pilipinas. Ang mga siklo ng

ukomang ito ay magiging bahagi ng mga umiiral na batas ng Pilipinas sa pagtatalaga ng IPMR sa

lahat ng rnga lokal na parnahalaan at ituturing na "Lokal ng Gabay sa Pagtatalaga ng mga IPlv4R

sa Lalan'igan ng Palarvan"

Pormalidad. Ang Maradia't Masikampu ang siyang may kapangyarihang magbigay ng Okuman

bilang pagpapatibay ng desisyon ng Katimpedan/Pinagtibukan. Ang pagbigay ng ukomang ito ay

sapat na batayan Llpang umLlpo sa mga lokal na pamahalaan ang naitalagang IPN4R. N4ay

kapangyarihan ang Maradia't Masirikampu na gumawa ng talaan ng mga dokumentong

kinakailangang isumite sa Katimpedan para sa pagpapatibay ng Okuman ng pagpili ng IPMR.

LI
IPS-r-01-07-19-00

Parusa. Ang sinumang naglabag o hindi susunod sa okuman na ito ay magiging batayan upang

parusahan sa pangkatutubong batas hindi larnang ang nagkasala kasama na rin ang buong pamilya

na kinabibilangan nila.

PASYA/ UKUMAN

Sa kapangyarihang katambal ng aming mga titulo bilang mga tradisyunal na lider ng Palawan, sa

pangllnguna ng Masirikampu na nagpapaubaya ng kanyang karapatan sa N4aradia't 1\{asirikampu

pansamantala habang naghihintay ng resulta sa kanilang kaso, at sa mga diwata na nagbibigay ng

mabuting kapaiaran, ANC UKOMANG ITO. Sa pagbuo ng Gabay sa Pagtatalaga ng IPMR sa

Palar.van, ay amin ngayong pinagtibay.

PINAGTIBAY:

/
IW
CAIBENIO NANGCOD ourr,{o[{ ABDULA

Pangiran Maradia Panlima't Pag-iboten

ALrorlanAJ-arra Bataraza/Rizal Espafl ol a/Quezon/Breioke' s Pt.

t2
tPs-l -01-07-t9-00

PINAGTIBAY:

&
CIO G. PUGON

Saribangsawan/Punon g H ukom

Katimpedan/Pinagti bukan it Bageral

PINAGTIBAY:

Maradia't Masirikampu

13