COLLECTIO

SELECTA.

SS. ECCLESI^ PATRUM.

VIII.

PATRES TERTII ECCLESI^E SiECULL

ORIGENES.
IL

iI-HIAMaX»'TnUK ATSia
 PROSTAT INSUPER VENALH

LUGDUNIy
APUD RUS AND , BIBXIOPOLAM ;

MONTIS PESSULANI,
APUD VIREBTQUE, bibliopolam ;

FARISIIS,
APUD GAUME FRATRES, BIBLIOPOLAS ;

ROMMy
APUD MERIiEf BIBLIOPOLAM.

PARISIIS, E TYPOGRAPHEO COSSON,

YIA VULGO DICTA SAINT-GERMAlN-DES-PBis ,
««>
9.
 COLLECTIO
SELECTA

«.ECCL(»jyE PATRUM
EXi^i^i^iTissTivryr"^
TUiM DOGMATICA EtNq^IA , jTWbC >t<)^( ET ORATOR/A ;

ACCURAirriBUS

D. A. B. CAILLAU,
MISSIOWDM |AI,L1CARUM PR^BTTillO,

NONINULLISQUE CLERI GALLICANI rRESBYTERIS,

UNA CUM

D. M.N.S. GUILLON,
IW KACULTATE THEOLOGI^ rARISIENSI ELOQUENTI^ SACR^
PROFESSORE
PRiEDICATORE REGIO, AUCrORE LIBRI CUI TITUI.US GAILICE
:

miiUOTHEOUE CHOISIE DESPERES GRECS ETLATINS

TOMUS OCTA\ US.

PARISIIS,
APUD MEQUIGNON-HAVARD, EDITOREM,
VIA VULGO DICTA DES SAINTS-rKRES.
BRUXEI.I.IS, APUI> EUraBXM.
PARISIIS, APUD A. POILLEUX, Bim.IOPOLAM ,

VlA VULGO DICTA DV Cl W ETI E R ES.- AI« C B t-IlES- A RC».

M. DCCC. XXLX.
 i^ «O'

^ll>.i

r;iiiii4
oTian .afiA )/i01
.«H 1 OOJUV /-.i V

iiJEJC^r^is..'.
.«13
.; n:j'f^ .
-; '?;/'!
, T/ A .

y.i/.A . i JJQ .M
 ORIGENIS

CONTRA CELSUM
LIBRI OCTO.
VV\ VWvVVV\\ VVV VVV VV\ VVV V VV VVV VVV VVV v\VvVV VVV\/VV VVVVVVVVVVV^ VVV VVA<VV\ \^^VVVVVVVVV vvv vvv vv^

OMGENIS PRJEFATIO

AD LIBROS CONTRA CELSUM.

I. SALVATOft acDomlnusnoster JesusChristus*,cumfalsis

premebatur tcstimoniis , obticuit : ad crimlna objecta nihll

tepoudit, quippe qui persuasum habebat tota vita sua re-
busquc inter Judieos gestis melius falsa testimonia dilui, et
crlmina repelli, quam si uUis se s(irmonibus defendisset.

Tu vero, ple Ambrosi , nesclo , qua causa voluerls me de-

pellere calumnlas et crlminatlones , quas contra Chrlstia-
nos Eccleslarumque fidcm scripto Celsus edldit : quasi eas
aperte non falsl convincerent res ipsae , nec eas obtereret
doctrina quovis scrlpto pra^stantior, et quae ne quidem Illis

ullam probabllitatem relinquit , qua quidquam virlum ha-

beant. Jam vero Jesum tacuisse cum , falsa contra illum dicta
lestimonla sunt , satis in proesentl constablt ex Matlha^I ver-

bis,quibus fere slmlHa scripslt Marcus. Matthcei verba

licec

sunt :
« Prlnceps autem sacerdotum et omne concllium quc-c-
»rebant falsum testlmonlum contra Jesum, ut eum morti
» traderent , et non invenerunt , cum multi falsi testes ac-
* Vide D. Gnillon, tom. ii
,
pag. 9 «t seqq.

3^
/444
fff-
4 ORIGIiNIS PRiEFATIO

» cessissent. Novissime autem accedentes duo dixerunt : Hic

» dixit : Possum destriiere templum Dei , et post triduum

» reaedillcare. Et surgens princeps sacerdotum ait illi : Nibil

» respondes ad ea ,
qure isti adversum te testificantur ? Jesus

» autem tacebat^ » Sed et nihil respondisse fidsa crimina ob-

jicientibus, hcnec testimonio sunt : « Jesus autem stetit ante

»prcesidem , et interrogavit eum dicens : Tu es Rex Judreo-

»rum? Dicit iUi Jesus : Tu dicis. Et cum accusaretm' a

«principibus Sacerdotum et Senioribus, nihil respondit»

» Tunc dicit illi Pilatus : Non audis quanta adversum te di-

»cunt testimonia? Et non respondit ad ullum verbum, ita

»ut mirarelur Praises vehementer^ »

II. Atqueetiamerat,quod vel mediocriter prudentes ad-

mirarentur, qui falso accusatus se ipse defendere , nuliius-

que sceleris reum se demonstrare; qui vitae suffi laudes vir-

tutesque vere divinas praidicare poterat, quo viam Judici

ad a^quiorcm sententiam aperiret^ eum ha^c non modo noQ

fecisse , sed etiam despexisse et magno animo contempsisse

accusatores. Nam Jesum a Judice sine mora absoWendum
fuisse , si quid ad propulsandas criminatlones dixisset ,
per-

spicuum est ex iis ,

quae Pilatus dixisse memoratur : « Quem
»vultis ex duobus dimittam vobis? Barabbam, an Jesum,

» qui dicitur Christus^ ? » Et exhis qua? proximesequuntur :

« Sciebat enim qMod per invidiam tradidissent eum \ » Jesus

io^itur scmper falsis testimoniis premitur; et quia semper

inest hominibus mahtia, semper accusatur. Siietquidem ad

hrec hodieque , nec quidquam voce respondet , sed germa-

i Matth. XXVI ,59.-2 ij, xxvii ,11. — * Hjid. ly. — ''

Ibid. 18.
 ,

AD LTBROS COIVTRA CELSUM. 5

norum ejus discipulorum vita defenditur. Haec enim falso-

rum testiumperfidia validior falsa testimonia calumniasque

redarguit atque evertit.

III. Quximobrem affirmare non dubito quam a me defen-

sionem parari postulas , ea illam debilitari , quae rebus et
factis constat , simulque illam Jesu potentiam , quas non om-
nino stupidis evidenter apparet. Tamcn ne tua jussa detrec-
tare videar, conatus sum pro viribus ad singula quae Celsus

objicit , id respondere quod ea evertere visum est : tametsi

non arbitror ullum e fidelibus esse , qui scriptis ejus com-
moveri queat. Nam prohibeat Deus , ut quisquam sit, qui

postquamtantamadeptusest charitatem Dei inChristoJesu,

verbis Celsi ejusve similium a proposito dimoveri possit. Ac
neque Paulus inter innumeras illas res , quae alios a charitate
Christi et a charitate Dei quae est in Christo Jesu separare

solent, sed quae superaverat illa qua ipse ardebat , chari-

,

tas; sermonem non recensuit. Adverte enim illum primum

dicere :
« Quis nos separabit a charitate Christi ? an tribu-
»latio? an angustia? an persecutio ? an fames ? an nuditas ?

» an periculum ? an gladius ? (sicut scriptum est : quia prop-

« ter te mortificamur tota die a^stimati sumus sicut oves oc-
,•

» cisionis. ) Sed in his omnibus supervincimus propter euni

»qui dilexit nos*. » Secundo loco enumerat alia, quce parum
firmos in pietate plerumque separant : « Certus sum enim ,

» inqutt quia neque mors nequc vita neque angeli

, , , , ne
»que principatus, neque instantia, neque futura nequepo-
,

«testates, neque altitudo, neque profundum

neque crea- ,

^ Rom. viii , 35.

 ,

6 ORIGKNIS PRiEFATIO

est \n
» tura alia poterit nos separare a charitate Dei quae

»Christo Jesu Domino nostro^ »

IV. Ac nos quidem gloriari sequum fuerit , si nec tribu-

latio , nec alia qufe post illam numerantur incommoda nos ,

non item Paulum et Apostolos aut si quis alius

avellant :

illis evasit simiiis; propterea quod sit his rebus longe supe-r

rior qui dicit : «In his omnibus supervincimus propter

eum
» qui dilexit nos^ : » Quod majus est quam vincere. Quod si

Apostolos gloriari oporteat ,

quod a charitate Dei quaj est

in Christo Jesu Domino nostro non separentur; laudi pro-

est in Christo Jesu
fecto ducerent se a charitate Dei quae

nostro neque morte neque vita neque Angehs

Domino , ,

neque principatibus , neque aUis qucne sequuntur, separari

posse. Quaremihinequaquamplaceretis cujus fides in Chris-

tum autscriptis Celsi, qui defunctus jam
pridem hanc vi-

tamvivere desiit, aut aha sermonis probabiKtate subverti

quo loco habendus ille esset, cui scripta
posset. Nec scio
Christianos cri-
opus essent quibus se adversus Celsi contra
,

convellere pos-
minationes muniret averteret ea qu^ fidem ,

quia potest,
sunt, et in ea sese confirmaret. Attamen
fieri

ut in vulgo fidehum reperiantur ,

quibus edtio esse possent

autem defensio qUcT dilueret Celsi ca-

Celsi scripta; saluti ,

lumnias et stabihret veritatem; statui tua jussa capessere,

me misisti confutare quod quidem

scriptumque quod ad :

neminem
scriptum Ucet inscribatur a Celso Sermo
veras ;

profecit hanc
tamenputo , si modoin phUosophia tantulum ,

iUi laudcm concessurum fore.

i Rom. vm, 35. — ^lhn]. 87.

 HJ) LIBBOS COHTRA CKLSUM. 7

V. Sane Paulus cui non latebat multa esse in Philosophia

,

Grsecorum non contemnenda , imo quae , tametsi falsa , spe

cie tamen veri multis fucum facere possint , sic de illis lo-

quitur : « Videte ne quis vos decipiat per Philosophiam et

» inanem fallaciam , secundum traditionem hominum ,

se-

»cundum elementa mundi , et non secundum Ghristum *. »

Et cernens in sermonibus sapientiae hujus mundl videri

quiddam magnificum, dixit Philosophorum illorum sermo-

nes esse secundum elementa hujus mundl. At Celsi scripla

nemo sanae mentis dixerit esse secundum elementa hujus

mundi. Et illa quidem Philosophorum scripta, quod quid-

dam fallax et captiosum proe se ferant , inanem faliaciam

vocavit; forte ut illam ab alia fallacia distingueret qua3 non

est inanis ,
quamque in animo habens Jeremias , Deo di-

cere ausus est : « Seduxisti me Domine

, , et seductus sum ,

» fortior me fuisti et invaluisti ^ » At Celsi scripta nullam fal-

laciam haberemihi vidcntar, atque adeone vanam quidem :

quaUs eorum Philosophorum est, qui sectarum auctores

fuere, quique ad reshujusmodi ingenium non vulgareattu-

lerunt. Nam quemadmodum non quamlibet falsam in geo-

metricis theorematibus propositionem ,

pseudographa) no-

mine appellaverit quispiam, aut describeret iis qui se in

hac scientia exercent : sic , ut opera quajdam , velut eorum

qui sectarum in philosophia parentes fuerunt , « inanis fal-

«lacia et traditio hominum secundum elementa mundi »di-

cantur, oportet ut eadem arte composita fuerint.

V. Jam eo mcahc-ec defensio pervenerat, ubi Celsus Ju-

' Coloss. II , 8. — ^ Jercm. xx , 7.

8 ORIGltN. PRJ2FAT. AD LIBR. C. CELS.

dasum cum Jesu disputantem inducit cum , in mentem venit

hanc Praefationem ante operis initium coliocare : ut qui in

hoc opus inciderit , statim a limine intelligat id non fuisse

lidelibus elucubiatum ; sed iis, aut qui fidei in Christum

gustum non habent, aut quos infirmos In fide vocat Apos-

tolus , ubi ait : Infirmum In fideassumlte^. Haec Praefatio me

etiam lectoriexcusabit, quod ahaminitio, aliam in sequen-
tibus refellendi Celsi rationem secutus sim. Nam primum
rerum capita , et quae contra dici possent , paucis annotare

constitueram , haec omnia postea in sermonis veluti corpus

redacturus : deinde vero res ipsa monuit satius fore , si tem-

pori parcerem, conlentusque iis quae initio Celsi crimina-

tionibus objeceram, in consequentibus pro virili contra eas

decertarem. Quapropter ignoscas vehm iis , quae post hanc

Praefationem initio sunt. Quod si neque tibi faciunt satis,

quae sequuntur; ilHs quoque similem petens veniam, mitto

te ad sapientiores , et qui dictis scriptisque, illius hominis
contra nos calumnias refellere valeant. Sapit tamen ille

magis ,
qui illud Celsi scriptum legens , defensione omnino

non indiget , sed totum quantum est contemnit, Quod sim-

plex quisque fidehs per inhabitantem in se spiritum non

immerito facit,

* Ilom. XIV, 1.
'VV»IVV\VV\%V»>/V»(VV»/VV»%V\'VV\IVV*<VV\%%\"VV\VV»\V\*A/»V\^^AAVV>^^VWSVV»IVVAVV^V»'^

ORIGENIS
CONTRA CELSUM
LIBRI OCTO.

LIBER PRIMUS.

VoLENS Celsus invidiam Christianismo conflareSquod

I.

fcedera inter se clam ineant Christiani legihus vetita hoc ,

primum ait aha esse foedera quae fiunt palam , aha quai oc-
cuhe : illa legihus permitti, haec legihus prohihita. Nempe
vuUineamquam Christiani mutuam vocant Agapen , odium
excitare communis pericuh causa instituta fuerit et
, quasi ,

vahdior sit omni sacramcnto. Quoniani igltur jactitat publi-

camlcgcm et iham viohiri dicit Christianorum foederibus
, ,

respondendum est quemadniodum si quis apud Scythas

,

peregrinus qui nefariis legibus utuntur, nuham inde disce-

dendi occasionem reperiret , cogereturque intereos vivere ,

is profecto utpareat veritatis legi quam ilh nefariamputant,

jure cum iis qui eadem secum sentirent , foedera iniret le-

gihus Scytharum vetila ; sic apud veritatem judicem ilias

gentium lcges quse statuarum cuUum sanciunt , et inducta

deorum muUitudlne Deum e medio tollunt, leges esse Scy-

thicas , aut si quid est legihus Scylhiciis irrchgiosius. Non
igitur absurdum est foedera contra leges inire , veritatis de-

^ Vide D. Oaillon, tom. ii, pag. l5 et seqrj.

 ,,

1 ORKJHNIS

fendse causa. Sicut eiiim si qui clam foedera inter $e inirent

utTyrannum urbem invadentem e medio tollant,. illi recte

facerent; ita Christiani , diabolo mendacioque apud ipsos

tyrannidem exercentibus , merito , etiam perfractis diaboli
leglbus, contra diabolum ipsumfoedera ineunt , sicque dant
operam eorum saluti quibus persuaderi potest , ut hanc vel-

uti Scythicam et tyrannicam legem excutiant.

II. Barbaram esse Christianse doctrinae origi-
Deinde ait

nem; qua procul dubio Judaismum intelHglt e quo tan- ,

quam appendltur Christianismus. Hic saltem hanc servat

sequitatem ut id ilH non vitio vertat. Nam ipse Barbaros

laudat ut qui dogmata excogitare possint. Sed addit non

alios esse, qui meKus Graecis inventa Barbarorum dijudi

cent, argumentis confirment, ad virtutisusum accomodent.

Ex ejus igitur dlctisid primum ad Christianarum veritatum
defensionem conigendam , si quis Graecanicis discipHnis

imbutus in ilsque exercitatus ad nos transierlt, eum non

modo judicaturum vera esse quae credlmus; sed etiam ra-
tionum momentis firmaturum additurumque ea quae , ,

deesse videntur, ut Graecarum scholarum more et legibus

demonstrari queant. Sed adjicio doctrinam Christianam sua
quadam propria ratione demonstrari. Divina est haec ratlo
et ad eam Graecorum Dialectlca ne comparari quidem po~
test. Illam sitam esse docet Apostolus « in ostensione spiri-

» tus et virtutis *
: » splritus quidem , propter prophetias

quarum omnium perspicuitaset evidentia quemvis lectorem

persuadere potest ut ea praesertim credat qua3 ad Christum
pertincnt vlrtutls autem
; propter miracula quorum pa- , ,

trandorum vlm ac potestatem penes Christianos esse , cum

ex multis aliis , tum inde maxime efficltur, quod eorum ad-

huc supersint vestlgia apudeos,quiex legis Christianae prae-»

ccptis vitam suam moresque exigunt.

* l Cor. II, 4.
 CONrRA CELSUM LIB. I. J 1

cum dixisset Christianos quae lubet facere

III. Postea , ,

et docere clanculum, quidem magna rationc sic

et id ;

enim capitalcm sibi intentatam poenam effugere illorum :

periculum confert cum periculis quai ob Philosophiam adiit

Socrates adderepoterat Pythagoram, ahosquePhilosophos.

:

Cui dicendum Alhenicnses confestim pccnituisse sui in So-

cratem facinoris , suumque odium omnino posuisse , que-
madmodum et ahi crga Pythagoram siquidcm Pythagorici ,

diu scholas habuerunt in ea Italiae parte ,

quai Magna Grai-
cia vocabatur; sed ad Christianos quod spectat Senatuni ,

Romanum, Imperatores diversis temporibus, mihtes, po-

pulos, ipsos eorum qui credebant parentes in eorum doc- ,

trinam conspirasse ; ut tot undique hostium insidiis cir-

cumvallata haud dubie oppressa fuisset, nisi divina virtute
sustentata non modo evasisset atque emersisset , sed etiam
orbem universum vicisset vel in se conjuratum.
IV. De nostra quoque morum disciplina videamus quo-
modo delrahere se putet tanquam nec gravi nec nova ,

propterea quod ea nobis sit communis cum aliis Philoso-

phis cui ita respondendum est Nisi omnes haberent com-
: :

muncs quasdam de moribus regendis noliones in animis

impressas; ctiam qui justum in se Dei judlcium accersunt

atque attrahunt, illi debitam suis peccatis pcenam dccliaa-
rent. Quare nihil mirum Deum qua? per Prophetas et ,

Salvatorem docuit ,eadcm in omnium hominum animis

impressisse : ut Deo judicante nullus excusatione uti possit;

cum nullus sit, quin« sensumlegis in corde suo scriptum^»

habeat. Atquc id obscure subindicant Scriptura) , ubi nar-

rant, quod Grteci fabulam esse volunt , Deum prcecepta

proprio digito scripta Moysi tradidissc , eaque confracta

fuisse malitia eorum qui vitulum conflaverant; quasi dice-

^\\(\e D. Guillon, toni. ri , p;ig. i (> ct scf|q.

' Rom. ti, iD. Exod. xxxi , i S ; xxxn , 20.

J 2 CRIGENIS

rent ea scelerum proluvie oLliterata fuisse : Deum iterum

eadem in lapideis tabulis a Moyse excisis exarasse, Moysi-
que dedisse nimirum prophetico sermone animam post
:

primum peccatum ad secundas Dei litteras praeparante.

V. Ouod autem Christiani de Idololatria sentiunt, id ipse
exponit et veluti confirmat dicens ab illis propterea deos
manufactos non existimari , quod a recta ratione alienum
sit deorum in numero habere, improborum, perditis mo-
ribus , ssepe etiam injustorum artificum opera. Deinde ut
ostendat neque hanc sententiam esse Christianorum pro-
priamautab inventam, Heracliti verba refert dicentis:
illis

« qui ad res inanimas, tanquam dii essent, accedit, eum

» perinde facere , ac si quis cum parietibus confabuletur. »

Verum hsec ut , et alia quse ad Ethicen pertinent , docent

insitoe hominum animisnotiones. HinchausitHeraclitus, aut
quisquis alius e Crsecis vel Barbaris idem astruere cogita-
vit : nam et Persas in eadem sententia fuisse versatos affir-
mat, Herodoti fide. Cui addo ego Zenonem Cittiensem,
qui in libro de Republica ait : « Nihil opus erit sacella con-
»strui. Nihil enim sacrum, nihil alicujus pretii , nihil sanc-

» tum existimandum est quod , a fabris operisque cons-

))truitur. » Liquet igitur etiam de hoc dogmate lilteris Dei
inscriptum esse hominum mentibus quid sequendum sit.

VI. Postea Celsus nescio qua re motus ait , quam Chris-

tiani videntiir habere potestatem , eam ipsos habere ex
quorumdam dnemonum nominibus et incantationibus , opi-
nor , subindicans ea quse faciunt apud nos ii , qui dsemones
incantant et expellunt; in quo manifeste nos calumniatur.
Neque enim huiusmodi incantationibus potestatem habere
videntur sed pronuntiando nomine Jesu recitandisque
,

Evangeliis : haec enim saepe ex hominibus daemones extru-

serunt , idque maxime cum ii qui recitant , puro animo re-
citant et integra fide. Quin imo tanta nominis Jesu contra
 ,,

tONTRA CELSUM LIB. f. l3

daemones vis est et potentla , ut eos aliquando vincat eliam

ab improbis pronuntiatum. Quod nobis Jesus ipse praj-
nuntians ait : « Multi dicent mihi in illa die : In nomine tuo
»da;nionia ejecimus, et virtutes fecimus*. » Quod nescio
sponte-ne ac mab*gne prncterierit Celsus , an prorsus ignora-
verit. Accusat postea et ipsum Salvalorem quod magicis
,

artibus fecerit ea , quce facere visus est; et quod cum praj-

,

sciret multos postea futuros, qui earumdem artium periti

eadem ac ipse eflicerent jactarentque se divina efTecisse
potentia,iIIis sua societate interdixerit : illum enim, si juste
alios rejecit, improbum esse, cum eorumdem criminum sit
reus ; aut si cum h^ec A^cit extra culpam est , abesse eliam a
culpa eos qui eadem faciunt. Verumtamen hcet qua vir-
tute Jesus haec fecerit , demonstrari posse non videretur
nihilominus evidens est nullam a Christianis incantatio-
num artem adhiberi , sed Jesu nomen aliaque nonnulla
quse scripturai dlvinae credenda esse docent.
VII. Quoniam vero in sequentibus clanculariam sa^pe
vocat nostram doctrlnam etiam in hoc confutaudus est
,

cum illa sit toti orbi magis cognita , quam ipsamet placita
Philosophorum. Quem cnini fugit Jesuni natum esse ex
Vlrgine et sulfi.vuni cruci , ct quod jam tct homines cre-
dunt, illum e morluls surrexisse, vcnturum esse judicium,
quo injusti meritls suppllcils , justi meritls pr.Tmlis affici
debentPEt mysteriumresurrectlonis nonne etiam in ore est
inndelibus quibus deridiculo est, quia illud non intelli-
,

gunl? Post ha3c ineptus sane fuerit qul nostram doctrinam ,

occukam esse diceret. Caeterum esse quaedam recondltlora

necomnibus retecta, id Christiana3 doctrIna3 commune est
cum philosophla , ubi qucTdam exteriora quaidam etiam ,

interiora sunt. Nam quibusdani P) thagor.-e discipulis satis

erat : Ipse dlxit : cum alil clam docerentur, qure profanis-
* Miilth. VII, aa.
 ,

necpurgatls auribiis tutum non erat committere.

Denlque

nec Gr^ecis unquam nec Barbaris vitio

dafum est , quod sua
mysteria occultarent. Perperam igitur
nec accurate quoe

sint Christianoram occulta

mysteria intelligeas illa crimi- ,

natar.
YIII. Nemo non crederet yehementer illum favere iis

qul in profitendo Christianismo ad mortem usque constan-

cum ait « Neque id cum dlco mens mea
ter perseverant , : ,

qui rectam doctrinam semel amplexus

est ab
»est, eum ,

» illa discedere , aut

ab illa allenum se simulare aut illam ,

ab ho-
» prorsus
abjicere debere , cum ob eam in perlcubam
In dlscrimen vocatur. » Quibus improbat
ominibus atque
eos qul , cum Intus Christianam teneant rellglonem ,
fin-
,

gnnt tamen se non tenere aut id aperte negant. Dlcit

,

non debere aut

enlm « Qul doctrlnam amplexus est, eum
:

» ab ea se slmulare
allenum aut illam abjlcere. » At In hls
,

secum dlscordare convincendus est Celsus. Nam

ex ahis

Epicureum esse persplcltur. Tamen ut

ejus scrlptis ilium ,

vldeatur plauslbilis
crlmlnatio qua in nos utitur, magls
,

quc^ Eplcuri sunt obtengens ,

slmulat se quld in ho-
praestantlus quodque cum Deo
mlne agnoscere corpore ,

Sic enlm ille « li in quibus hoc »

affinltatem habeat. :

(id est anlma) « bene se

habet ilUus quicum cognatlo- ,

est Dei deslderlo fla-

»ne quadam conjunctl sunt , hoc
audlre et cogltare concu-
»grant, et de Illo semper aliquld
»plscunt. » Vlde Iglturparum sincerum homlnls Ingenium.
Supra dixlt: « Non debere eum, qul semel rectam senten-
aut ab allenum
»tiam amplexus est, ab ea desciscere , Illa

ejurare, tametsi propterea

»se fmgere, aut illam prorsus
ipse In contra-
»perlculum slbi ab hominibus Intentetur; »
ria omnia incidlt. Noverat enim se non posse Eplcureum
confiteri, quin fidem iis detraheret, quae dicturus erat in

saUem providentiam admittnnt et Deum res creata»

eos qui
 :,,

r.ONTRA CEI.SUM Llli. I. l5

curantem. Duos aulem accepimus liiisse Celsos Epicureos ,

alterum qui Nerone Imperatore , hunc vero qui Adriani

eetateet postea vixit.

IX. Post haec hortatur ut in admittenrlis dogmatis ratio-

nem et rationabilem sequamur ducem : hac sine cautione
quibusdam assentientes errorem omnino non posse fugere :

qui imprudenter et inconsidcrate credunt , similes ilHs esse,

qui Metragyrtis , Divinis , Mithris , Sabbadiis, Hecatae ahus-

que daemonis aut daemonum spectris credulos se prasbent

sicutenim illorum inscitiae verba dant improbi homines

eosque pertrahunt quo hibet; idem Christianis accidere so-
lere «Quidam ex ilHs, inquit^ neque dare neque accipere
: y

» causas vohint eorum ,

quibus adhaeserunt. Sed hoc illa-

»rum est : Noh inquirere, crede polius; et , Fides te serva-

)) bit. » Ilhs etiam tribuit istud : « Mala est hujus vitae sapien-
»tia , bona autem stukitia. » Ad hoec ego : si fieri posset
ut homines , rehctis hujus vitae negotiis , in solam philoso-
phiam incumberent, nulla sane via esset potior. Invenietur
enim in Christianismo non minor ( ne quid arrogantius di-
cam ) tum eorum quse creduntur disquisitio , tum prophe-
ticorum aenigmatum , evangehcarum parabolarum , et sex-

centorum id gcnus quse figurate gesta vel sancita sunt,

explanatio. Siautem id ab hominibus impetrari nequit, sive

propter hujus vitse necessitates , sive proptcr eorum infir-

mitatem, qunc in causa sunt cur perpauci huic se studio

dedant: ecquse ratio majori hominum parti subveniendi ex-
cogitari potest ea commodior, quam Jesus Gentibus tra-
didit? Nam sciscitemur ab eorum qui credunt muUitudine
quique peccatorum sordes, in quibus antea vohilabantur,
eluerunt , utrum sit ilhs conducibihus , sine examine cre-
didisse , et credendo supplicium peccata praemiaque virtu-
trm manere, correxisse mores; an , spreta fide simplici

* Vide D. Guillon , rom. ii

,
pag. i 8 el seqq.
 ,

OttlGElNIS
^g

non anteillam morum emendationem aggredi, quam doc-

trinse principia penitus investigaverint ? Manifestum est ,

perpaucis exceptis , reliquos ne id quidem assecuturos

quod alii simplici fide consecuti sunt, seu in corruptissima

sua vita remansuros. Quocirca inter

argumenta quibus con-

stat tamsalubrem hominibus doctrinam Deo auctore ad

eos pervenisse; hoc, quod aliud, locum habere debet.
si

Nam nemedicum quidem corporum, qui multos in melio-

rem statum restituerit , arbitrabitur vir pius ad urbes et

gentes advenisse sine Dei providentia, qua sine nihil ho-

minibus contingit boni. Jam vero si qui corpora
multoram
is nihil horum facit
sanat aut ad meliorem statum reducit,
dicere de illo oportet , qui
sine divina opei quanto magis id
multorum animas convertit, ad meliorem frugem
revocat,
suspensas habere vitae
qui docet suas omnes a summo Deo
metiri, et omiiia fugere
rationes ex ejus voluntate omnia
,

minimadicta facta, cogitata quae iUi dispUcere possunt.

vel , ,

X. lllam igitur sine examine fidem de qua lot turbas agunt,

experti quam sit plerisque utiUs fatemur a nobis commen-
,

dari iis qui reUnquere negotia omnia

non possunt ut se to- ,
,

Iin autem quanquam

tos perscrutandse doctrinai tradant. ,

fateri erubescunt, idemfaciunttamen. Nam quisad philoso-

sectam
phiaj studium incitatus etin aliquam Philosophorum
incidit, seconjiciens
autsorte autquod in talem magistrum ,

quia iUam credit reUquis

ahter ad eam seappHcat, quam
prffistantiorem ? Neque enim, ut
Platonicus , aut Stoicus,

aut Epicureus fieret, aut cujuscumque

aut Peripateticus ,

sectse , expectavit , dum aut sectae suam quaeque doctrinam

expUcassent , aut rationis momenta quibus quaedam niteren-
cceco quo-
tur ,
quffidam autem refeUerentur audiisset sed , :

impetu, etsi fateri id nolunt, Stoicae exempU

causa
dam
cajterasque rejecit, aut Platonicam ut
humUiorem,
adhffisit
quia ad humanos affectus nimium se
aut Peripateticam ,
 ,

CONTRA CELSUM LIB. I. ,^

(lemittit, ct phis quam caeterae sectac, liumana agnoscit

bona. Ac ,
nonnuIJi ut primum
Providentia? mentio facta
est perturLati qu.e hic prohis improbisquc contingmit,
iis
, ,

pracpropere in hanc abiere sententiam

qu« Providontiam'
tollit, Epicuroque ct Celso se addixerunt.
XI. Ergo si ratio docuit credendum esse unicuipiam co-
rum qui Sectas apud Gra^cos et Barbaros induxerunt quanto ,

magis Deo rerum omnium Domino, et ei qui docet hunc

sohim esse colendum; Ccelera vero neghgenda
qua^ vel non
sunt vel si sunt honore quidcm digna
, , sunt at cultum et ,

adorationem non merentur de quibus qui

non solum credit
:

sed et ratione res contemplatur, proferet

eas qu« sibi oc-
currerint , et quas accurata investigatione
eruerit demon-
strationes.
Quomodoigitur Deo credere non sit rationi
con-
sentaneum magis, cum a fide omnia
humana pendeant ^
Quis enim navigat aut uxorem ducit,
, aut liberis dat ope-
ram, aut m terram spargit semina,
quin ad ha3c facienda
iide mohoram adducatur, quamvis secus possit accidere
'
etahquando accidat ? Quin illa fides
meliora esse eventura
omn.aque ex voto successura, facit ut
audacter ctiam om-
nes aggred.antur incertas res et dubii
exitus. At si in omni
actione cujus incertum est quis
futurus sit exitus , spes et
de futu.is potiorfides vitam continent,
cur non rationabi-
liori de causa quam qui vel
maria navigant, vel tCTam se-
runt, vel uxorem ducunt, ca^teiusque
negotiis humani.
dant operam, hanc ille fidem
assumpserit qui Deo rerum
illarum omnium opifici credit, et illi qui ut omnibus quf
ubique ten^arum sunt mortalibus
hanc doct.^inam paleface
ret pr.ecellenli mentis
altitudine , divinaque animi
ma-ni-
lud.ue s..mma pericula subiit,
et pro hominibus
morLm
opm.onevulg. igno.niniosam oppetiit,
quique docuit eos
quos ab ,n.t.o sua^ doclri.ia3
adminisl,>os esse persuasit
in'
ler omn.a pe.>icula mortesque continuo impendeutes
audce
VI. I.
2
 ,

Q OIUGENIS

saU.fs homnn.m causa .

,,uocu,nque lerrarum proficlsci

« S. m.h.
respondere
Celsi verba
XII. Sequuntur h<BC
:

nam om-
„ voluerint quo scire qu^ram quid sent.ant
, non ,

omnium parem curam gero bene

te-
„nia novi, sed quia
Nol.
»cerint Si vero
recusabunt dicentque quod solent :

..ecesse est, lnc,ait, ut

doceant cujus^
..disqui^ere, ctc. ,

et i.nde d.manaver.nt , etc. » Ad

„ modi sint qua3 asseverant
.stud
arrogantissimi homin.s esse
:

qua, cgo respondeo

,

refertos
Cerle si Prophetas maxi...e leg.sset
0««.a no.,-.
perobscuris sermon.busque
omnium confessione sententiis
parabolas le-
paucorum capt..I accommodatis; siEva..geh. ,

sermones
historiamque judaicam, Apostolorumque
!em,
meutem verbo.n,m
: 1 sset; et iis candide
perlectis

adeo supe.biret tantave

,

conf.den-
in

penetrare voluisset, non

,

ne nos quidem qu.

..s rebj m
L diceret Omnia nou. Id
collocavimus , diceremus
0«n,« no :
.

operam studiumque
Neque i..ter nos qu.squam est
.ta
Amica e,.im est veritas. omn.a , c..m
Epicuri aut Platonis nosse
confidens ut dicat se
Et
e.iam iUorum .nterpretes.
Lntopere inter se discrepent
Pe.ipatet.co.^um omn.a
se Stoicorum aut
! uis dicere a..deat
omnia nou aud..t ex qm-
fortasse istud,
Lnoscere? Sed
suam quidem .ps. .s..orant.am
stupldis , ut n.
busdam ita
s.b. o.nn.a
est hujusmodi mag.str.s ,
sentirent ; et quia usus
Quod idem m.h. esse v.detur,
per pecta esse existimavit.
ffP-»- P^;
ubi
L slquis in yEgyptoperegrinatus,
philosopha.atur de
^^
qux apud .psos ..s
teris eruditi
multa
aud. .s
vulgus autem quibusdam fabuhs ,

sac a putantur,
ZZ intellectum

Licaret sibi explorata esse

minime capit, vehementer
glor.atur,

omnia JJgypt.orum myster.a

aud..sset nec
imperitos duntaxat
quamv.su
'"utrvis hujus rehgionis
°
j
,

„,„..„ ^perdotumpercontatusfuisset.
arcanamyster.orumexullosace.aotumi
de .gnar.s Agypt..s
Oux vero dixi de sapientibus et
quos et myster.a sunt qu.
dem Lre Ucet de Persis apud ,
 CONTRA CtLSUM LIB. I. iq

<3urantur a peritis viris eorum rationem per- , qui interiorem

spectamhaLeut; dum plebsimpcrita quaepraeter rerum su-
perficiem niliil videt , externa tantum signa consectatur.
Idem etiam dicendum de Syris, de Indis et de omnibus
apud quos fabtdac et lilterae reconditiores habentur.
XIII. Quoniam vero tanquam a multis Christianis usur-
patum Celsus posuit istud « Mala res est in hac vita sa- :

«pientia; bona autem stultitia * » respondendum adulte- :

rari ab eo Pauli locum nec ipsa verba referri qute sic ,

habent : « Si quis videtur inter vos sapiens esse in hoc sse-

»cuIo, stultus fiat ut sit enim hujus
sapiens. Sapientia
»mundi, stultitia est apud Deum ^.»Ergo non simpliciter
ait Apostolus sapientiam esse stultitiam apud Deum, sed
sapientiam hujus mundi. Neque dicit simpliciter Si quis :

videtur inter vos esse sapiens, stultus fiat; sed , stultus fiat
in hocsccculo , ut sit sapiens. Sapientiam igitur hujussicculi
dicimus eam philosophiam , quse falsis opiuionibus tota plena
est, et qurc secundum Scripturas inutilis et supervacua red-
ditur. Necetiamstultitiam vocamus simpHciter bonam;sed
eain qua quis huic saeculo stultus vidctur quo sensu
,
Pla- :

tonicum qui animam immortalcm eamque e corpore in ,

aliud corpus emigrare credit , stultum esse diceremus

quantum ad Stoicos , Peripateticos , et Epicureos ; Stoicos
quidem, qui haccce dogmata exsibilant; Peripateticos qui
,

Platonis argutias derident; Epicureos denique, quibus

su-
perstitiosi sunt ii qui admittunt providentiam , Deumque
re-
bus omnibus praeficiunt. Practerea etiain ex nostra doctrina
praestare multo ratione et sapientia persuaderi , quam sim-
plici fide; et , si \erbum quibusdam in circumstantiis
postremam hanc viam iniri voluit hoc idcirco voluisse ut ,

ne homines esse pateretur, quos non adjuvaret, declarat

* Vide D. Goillon lom. , rr ,
pag. 23 cf soq.
* I Cor. rri , i8, 19.
 :

OBIGEMS

oernianus Jesu discipulus Panlus

cum ait « Nam :
qu.a u<

muudus per sapientiam Deum

^Dei sapientia non cognovit
salvos facere cre-
,, placuit Deo per stultitiam prajdicationis
'
»Ex quibus liquet in Dei sapisntia
Deum opor-
»,lentes
quod quia non factum est, visum postea
tuisse cognosci;
ut salvos faceret credentes ,
non simpliciter per
Deo fuisse ,

sed per stultitiam prsdicationis.

Quod en.m
stultitiam ,

pra^dicatur, hoc est sUdUha prrc-

Jesus Christus crucif.xus
et illud intelligens Paulus
a.t :

clicatlonis, quemadmodum
Christum eumque cruc.-
Nos autem pr.-edicamus Jes«m
«
Gra^cis autem stul-
„f.xum; Jud^is quidem scandalum ,

ipsis autem vocatis

Juda^is^atque Gra^cis Chr.stum
» titiam :

'. »
» et Dei virtutem et Del sapientiam
rat.oms
XIV Cum Celsus' nationes plurimas existimet
esse conjunctas omnes
iUas
eiusdem quadam coguatione
,

dogmati dedennt. Nesc.o

enumerat qua. principium cuidam
injuriam quos ca^ter.s non
autem cur solis Jud^is inferat
s.ve ob
sive ob opinionum
accenset sive ob studiorum,
Lubens ego lUum m-
multorum dogmatum similitudlnem.
antiquitate iUorum quos
nom.nat.m
terrogaverim , cur de ,

et GrKCorum histOT.is adjungit 1.-

recensuit,Barbai'orum
hujus gentishisl...-ias. Nam
dem; ut fabulosas autem respuit
si eorum quisque
summa f.de narravit quae ad se pert.ne-
cur prophetis abrogemus fidem? Aut
solis Juda^orum
bant ,

Juda^orum rebus sua^

si Moyses et Prophet» in conscribendis
plus a^quo gratificati sunt,
cur non idem dicemus ab
o-enti
esse factitatum ? An meren-
aliarum nationum scriptoribus
tur fidem ^gyptii ,cum in suis ipsorum h.stor.is Juda=os
iniuriis lacessunt : cum vero Judsi scribunt se.psos multa
fuisse atque idcirco dlos a
Deo
ab ^gV-pHis injuste passos
fuisse punitos, mentiuntur?
Neque id de soUs yEgypt..s d.-

1 I Cor. 1,21. — ^ Iliid. 23.

3 Yide D. GuiUon, tom. n ,

png. 24 et se<iq.
 ,,

COIVTnA CELSLM LIIJ. I. 2 1

cenduiii , sed et de Assyriis. Lt enim ilioruai historici anti-

qtii narrant quae prailia cum Judais commiserint; sic ini-

micos sibi fuisse Assyrios tradunt Judaeorum non dico

Prophety., ne id pracjudicare videas, sed scriptores. Hinc
vide quantum pra^judicatis suis opinionibus indulgeat qui
ahis nationibus fidem habct ut sapientibus , ahas autem
spernit quasi comrnuni sensu plane carerent. Audi enim
Celsum : « Sententia est, ingult, jara a priscis temporibus
wrecepta, de qua sapientissimae nationes, urbes, et sapien-
» tes homines consentiunt. Sed noluit Judaeos nationem sa-
»

pientissimam dicere , nec saUem /Egyptiis Assyriis Indis

, ,

Persis, Odrysis, Samothracibus, Eleusiniis ea in re aequi-

parare.
XY. Quanto aequior Celso Pythagoricus ille Numenius
quem multa ejus scripta probant luisse doclissimum, qui
multa perscrutatus est dogmata, et ex multis collegit quae
vera sibi visa sunt. Is in libro primo quem inscripsit de
Bono, loquens de gentibus quae Deum
incorporeum esse
judicabant, illis et Judaeos annumeravit quin eum non :

piguit in hoc suo ope^-e Propheticis uti sermonibus eosque ,

ad liguras dcfleclere. Fertur et Ilermippus in primo dc Le-

gislatonbus prodidisse , Pythagoram a Judaeis in Gr^eciam
traduxisse suam philosophiam.
quoque circumfer- Hecataei
tur de Judaeis libellus, in
quo hujus gentis usque adeo sa-
pientiam probat, ut Herennius Philo in suo de Judc^is libro
dubitet primum an illius historici scriptum illud sit , deinde
addat, siquidem illius opus sit, verisimile esse illum fuisse
captum veritatis luce quam prae se fert Judaeorum doctrina,
illiquc assensum prccbuisse.
XVI. Miror autem qui Celsus Odrysas , Samothracas
Eleusinlos, Ilypertoreos inter vetustissimas sapientissimas-
que gentes numerare; et Judcxis neque inter sapientes neque
antiquos populos locum dare dignatus fucrit, tametsi muUi
22 ORIGEKIS

%yptii, Phcenices et Graeci ,

qui Judajorum testifi-
sint
iUos inutile fuerit in me-
centur antiquitatem. Scriptores
de Judaeorum anti-
dium afferre, quos in duobus Josephi
quitate hbris cuivisvidere licet. Ibi enim multi ab auctore
antiquitali testimomum
illo coUecti sunt, qui Jud.-eorum
prfebent. Sed et Tatiani junioris in omnium manibus ver-
in quo eruditissime histori-
satur liber adversus Gentiles ,

et Moysisantiquitatem testantur.
cos prolert qui Juda;orum
veritatis amore , sed infenso
Constat igitur Celsum ha3C non
criminandi
ductum dixisse. Nempe illius consihum
fuit
odio
Judaeis ducitur. Qu.n
Christiana; religionis originem qu£e a
Druydas Getasque,
et Homeri Galactophagos, Gallorum
finitima prof.teutur, quorum
qui multa judaiccE doctrins
sapientissimas gentes anti-
nescio an aliqua extent scripta,
appellat. Soli Hebrsi sunt
quibus , quantum in se
quasque
abjudicet. Rursus ub. viro-
est, sapientiam et antiquitatem
texit,qui sus sta-
rum priscorum sapientumque catalogum
scriptis juverint Moysen e sa-
tis homines opera posteros ,
,

primum assignat lo-

pientum albo exclusit : cum Lini , cui

cum ,
sermones nuUi ferantur ademendationem
nulla^ leges ,

Moysis vero leges gens

gentium curationemve instituti ;
intec^ra
totum orbem disseminata. Yide
circumfcrat pcr
Moysen e sap.entum
icritur an non malevolo prorsus animo ,

.^talogo excluserit . Linum vero Mus.-eum Orpheum Phe-

, , ,

Pythagoram d.xerit de dog-

recTdem Pei-sam Zoroastrem ,
,
,

eaque suis inseru.sse hbris ,

matibus quibusdam disseruisse ,

observari. Quin data opera

fabulam
et adhuc dogmata iUa
prajterit, quam Orpheus
maxime adornavit dedi.s,
silentio

quibus humanos affectus omnes

ascribit.

Ubros,et culpateosqm
XYH. Postea criminatur Moysis
iUos interpretautur. Hic
mer.to qu.s
tropologiis et allegoriis
librum ven ser-
,-o-eteg.egium iUum hominem et suum
o bone deos, qui m tales
monis titulo ornantem. Quid,
!
 ,

COWTRA CELSUM LIB. I. 2^>

hicideruiil casus quales sapienles tui Poelaj ac Philosoplii

describunt , qui deteslabilibus spurcitiis se fcEdaverunt ,
qui

cum suis parentibus bella gesserunt ,

qui eorum virilia am-
putaverunt ,
gloriaris talia memorari ausos esse ,
perpe-

trasse, pertulisse : a Moysc autem deceptos et in errorem

inductos putas qui se ejus legibus subdidere, quamvis ille

nec de Deo , nec de Angelis similia scripserit, imo multo

leviora dixcrit de hominibus? Nemo enim in illius Hbris

est, qui tale quid ausus sit ,

quale Saturnus contra coelum,

aut Jupiter contra patrem. Non est apud illum pater homi-
numque deumque , qui cum propria fdia concubuerit.

Mihi videtur Celsus quid idem facere ac Thrasymachus ille

Platonicus qui nolebat Socratem dc justitia respondcre
,

quod is voluisset. « Cave Inqalebat, , quod utile est , id aut

))justum, aut necessarium , aut quid simile dicas. )) Nam

Celsus eodem modo ,
postquam insectatus est , ut sibi vi-

detur , Mosaicas historias , eosque culpavit qui illas allego-

riis explicant , impertita tamen eis majoris «quitatis laude ,

prohibet accusationibus suis , ne qui possent , defendant ut

velleut , et prout rcrum natura postulat.
XYllI. Scd provocemus illum ad Hbros cum libris con-
ferendum. Age , Celse ,
profer in medium Lini , Musaei,
Orphei poemata , et Pherecydis historiam. Compara haec
scripta cum Moysis Icgibus, illorum historias cum ejus his-

toriis , morales illorum regulas cum ejus legibus et praecep-

tis. Considera utra sola lectione auditores a vitiis avocare

utra in pravum indurare magis valeant. Et animo tecum
cogita tuos illos scriptores nullam pene vulgarium lecto-
rum habuisse rationem, sed suam iis solis ut vocas Philo-
sophiam scripsisse , qui tropologiis illam allegoriisque in-
terpretariscirent. At Moyses haud sccus ac strenuus orator,
qui aliquam dicendi figuram meditatus nullum verbum pro-
fertquod duplicem seusum caperc uon possit, in suis quiu-
 ,.

24 ORIGENIS

que libris eamdem oLservavit regiilam : itaut neque multi-

tudini Judasorum qui cjus legibus regebantur, dederit in
moribus peccandi locum ; neque sagacioribiis lectoribus

qui rari sunt, legislatorisque voluntatem indagare volenti-

bus, altiora perscrutandi materia defuerit. Adde quod tuo-
rum sapientum Poetarum libri excidisse jam videntur ; qui
certe servati fuissent, si , qui in illos incidit, binc aliquem
fructum percepisset. At scripta Moysis etiam illis , qui a Ju-
d^eorum ritibus alieni erant, persuaserunt , eum , qui leges
illas primus posuit Moysique tradidit , Deum esse hujus

mundi conditorem ut illa ipsa , scripta testantur. Decebat

enim hnnc totius orbis opificem ,
qui toti orbi leges impo-
suerat , vim suis sermonibus indere ,
qua? universos sibi ho-

mines subjicere posset. Atque hsec dico nihildum de Jesu

inquirens ; sed ut ostendam Moysen , etsi Domino longc
inferiorem , tuis tamen sapientibus Poetis Philosophisque
multo praestare. Verum de hac re infra.
XIX. Postea Celsus volens occulte calumniari ea quae ,

de mundi creatione narrantur a Moyse, ex quibus evidens

fit mundum decem mille annorum nondum esse, imo
multo esse recentiorem occultat quid ipse de hac re sentiat
,

assentiturque iis qui mundum increatum putant. Nam

,

quod ait multas ab omni saeculo conflagrationes accidisse

multaque diluvia ,
qucrum postremum Deucfilionis setate

nonitapridemfactumest, id satis declarat ei qui intelligere

potest , Celsi sententiam esse , mundum non esse creatum.

Dicat iile fidei Christianae accusator, quibus argumentis

inductus ad credendum fuerit multas jam conflagrationes

contigisse multaque diluvia; horumque ultimumfuisseillud
quod terram Deucallonis tempore miscuit , et postremam
conflagrationem aetate Phaethontis accidlsse. SiPiatonisDIa-
logos objicit , dicemus Ilcere nobis etiam credere , in pura

piaque aolma Moysls, qui sese super creatas res omnes

 ,

CONTRA CELSLM LIB. I. 2

evexcrat totumque Deo commiscrat iiihabitassc ilivinum ,

spiritum ,
qui longc clarius quam Plato ullusve e Graccis
aut Barbaris sapicntibus , res divinas cxhibuerit. Quod si

poposccrlt a nobis rationcm hujus fidei , reddat ipse prior

rationcm eorum quae sinc ulla auctoritate protuht : tum
nos quoque nostra haec ita se habere probabimus.
XX. Ca3terum Celsus vel invitus testificatus est recen-
tiorcm esse mundum nccdum deccm annorum
, millia com-
plcvissc , cum dlxit a Graecis res illas antiquas existimari

quia proptcr diluvia ct conflagralioncs, ncmo antiquiorcs

vidit aut Iltterarummonumentis mandavit. Sibi vcro habeat
Cclsus magistros dc conflagrationibus et diluviis /Egyptios,
qui ipsi videntur omnlum sapicntissimi. Egregla scilicct
tantsc sapienticT reliqucrunt vcstigia ,
qui et animalla ralio-
nis expertia adoraverunt , ct sermonibus probare conati
sunt cultum sic Deo tributum rationi congruere, et arcanis
quibusdam abstrusisque rationibus slabillri. Ac /Egyptli
quidcm, cum suam Dci colendi rationcm in colcndis ani-
malibus positam cxtollunt , sapientes sunt : at si quis Ju-
dieorum lcgi legislatoriquc assenticns omnia ad universa-
rum rcrum conditorem et solum Dcum rcferat , Celso
ejusquc similibus vidctur co cssc inferior, qui naturam di-

vinam non ad rationabilia tantum et mortalia animalia , scd

ctiam ad ea qugc ralione crrcnt , domitlit : quod Impietalc
longe superat labulosam e corporlbus in corpora transmi-
grationcm, qua anima e codU fornicibus dclapsa In
ficrct ut

brutas animantes tam mansuctas quam fcras dcsccndcret.

Cum hujusmodi fabulas narrant /Egyptll : nimirum rccon-
dita ct arcana scrutari putantur; (juas vero historias , quas
Icgcs loti gcnli Moyscs rellqult ^ ca3 videntur inanes fa-
bubc, nec ejus sermones allegorlcum sensum putantur ad-
miltere.
XXI. Alquc hcTC (^clsi Epicurcorumquc scnlcntia cst.
 ,

i^G ORIGEWIS

«Exhac doctrina quam a sapientibus gentibus

Namait ille : ,

weruditisque viris acceperat , divinum Moyses consecutus

))est nomen. )) Cui ego : Esto,Moyses vetustiorem doctri-
auditam tradiderit Hebraeis. Si falsam si nihd
nam ex aliis ,

o-ravitatis aut sapientiae habentem iis quos regebat ,

com-
quod si, ut ais tu sa-
mendavit, merito culpandus est : ,

pientia veraque recepit dogmata, et suos ea docuit, quid

fecitquod jure reprehendi queat? Utinam Epicurus et mi-

Stoici
nus illo irreligiosus in Providentiam Aristoteles , et
qui Deumcorpus esse autumant, doctrinam illam
audns-

sent. Non jam pienus orbis esset doctrina ,

quas Providen-

tiam aut tollit aut finibus coercet, aut principium inducit

obnoxium adeoque corporeum quod in causa
corruptioni :

estcur Stoici Deum esse corpus asseverent , neque eos ne-

gare pudeat illum esse mutationis et vicissitudinis
immu-
nem ita ut ex ipsis corrumpi possit , si qui sit qui corrum-
, ,

pat, eaque causa non corrumpatur, quia quod

corrumpat,
quae
nihll est. Sed Judaeorum Christianorumque doctrina ,

Deum mutationis omnis variatlonisque expertem profitetur,

qu^ suis ad Deum precibus diclt « Tu autem idem ipse :

)) es *; )) quse Dei dictum hoc esse docet :Nonmutor

«
'^

; )) haec,

inquam, doctrina impia judicatur, qula ab eorum socie-

tate qui de Deo impia sentlunt , abhorret.

,

XXII. Post Celsus circumcisionis apud Judaeos usum non

reprehendit sed ait « Judaeos iilam ab yEgyptiis fuisse mu-
,

»tuatos. )) Nimirum /Egyptlls malult fidem adjungere

quam Moysi Axbrahamum scribit prlmum homlnum cir-

,
qui

cumcisum fuisse. Illlus vero Abrahami nomen et cum Deo

famlliaritatem non ^^loyses memoravlt solus. Multis
etiam
« Deus
eorum qui excantant daemonla usurpatur istud , :

)»AbrahamI^; hlncque indlcant qua cum Deo vlr ille jus-

))

tus fuerlt familiaritate conjunctus. Quocirca «Deum

Abra-

iPsalm. ci, 28. — ^Malach. iii , 6. — * Gen. xvii,2 8.

 ,

CONTRA CLLSLM LIB. I. '^/

etiamsi nesciant quis ille fuerit Abralia-

» hami » invocant ,

mus. Quod idem de Isaac , de Jacob , de Israel dicendum

cst: quffi nomiua, licet , ut in confesso est, hebraica sint,

in suis tamen ritibus adhibent /Egyptii , cum aliquid mira-

Quod ad circumcisionem spectat, qua

rabilc pollicentur.

primus Abrahamus usus cst ^ quamque Jesus a suis discipu-

lis observari noluit, ejus rationes exponere nunc non co-
gito , nec illius exphcandcTe hic opportunus est locus , sed

pugnandum est contra Celsum; et quia putavit falsi con-

victurum se facilius christianismum, si judaicam rehgionem

cui suam origincm debet , falsam esse ostenderet, funditus

everti oportet quidquid calumniarum in illam rehgionem

fudit.

XXIII. Pergit Celsus : « Hi Moysen suum ducem secuti

» caprarii oviumque pastores , rusticanis doHs decepti unum
wDeumessecrsdiderunt. » Ostendat igitur quomodo, dum
caprarii oviumque pastores nulla , ut putat , ratione a deo-

rum cultu dcficiunt, ipse approbare possit multitudinem

deorum, quos Grseci aliique Barbari colunt. Dicat quid

rei ,
qua natura sit Mnemosyne ,
quai jMusas ex Jove genuit

vel Tliemis, qu?e Horas. Gratias.semper nudas probet re-

vera existcrc. At non poterit illa Graicorum figmenta ,
qui-

bus corpora tribui videntur, cx illoriim operlbus deos esse

demonslrare. Cur enim verc-e magis essent illne GrcTCorum
de diis fabulo} ,
quam, quorum vej^bi causa, iEgyptlorum ,

lingiia nec Mnemosynem novem IMusarum matrem nec ,

Themidem Horarum nec Eurynomen Gratiarum nec

, ,

aha Grajcorum nomina admittit? Quanto igitur evidentlns,

quc^nto his omnibus figmentis melius est argumentum quo
quisexpraecliirorerum qucX in mundo conspiciuntur, ordine
pcrsuasus , illius mundi veneratur conditorem , unius sc-
cumque omni ex parte consentientls uniim. Qua quidem
partium omnium conspiratione et consensu liqiiet munduni
 ,

i>8 ORIGEMS

a pliiribus creari non potuisse, neque pluribus aniaiabus

regi quae totum coelum moveant cum una ferendo ab :

oriente in occidentem flrmamento sufficiat continendisque

partibus ,
quae , ut ex se perfectae non sint, mundo tamen
sunt necessariae. Quidquid enim in mundo est , mundi sunt
parles, non totius autem pars Deus. Nam pars est quid im-
perfectum quod Deo minime convenit. Forte etiam si qui
, ,

voluerit altius scrutari Deum nec partem nec totum esse , ,

probaverit. Sane totum constat ex partibus. At ratio nun-

quam summum Deum admitti patietur ex partibus confla •

tum quarum singuke non possunt quod

,
reliquae omnes.
XXIV. Sequuntur haec Celsi « Hi caprarii et pastores :

» unum esse Deum crediderunt, sive illum Excelsum, sive

» Adonai, sive Coelestem , sive Sabaoth, sive quovis alio no-

» mine hunc mundum appellare malueriiit; neque quid ultra
» c^gnoverunt. » Et paulopost : « Nihil interest quo nomine
» vocetur Deus sive Jovis , ut apud Graecos , sive aho quoli-
apud /Egyptios aut apud Indos usurpato. » Quibus
»libet
respondendum altam et arcanam esse de nominum natura
,

quffistionem ; utrum , sicut placet Aristoteli , ex instituto

imDOsita sint rebus vocabula : an , ut volunt Stoici , ex na-
tura sinl ,
primis vocibus res ipsas imitantibus, unde post
m.lix nomina fuerint; quod ex nominum originationibus
eruere sibi visi sunt : an, ut docuit Epicurus a Stoicis dissi-

dens , natura quidem nomina sint , sed ita ut primi homi-

nes quasdam voces efFuderint diversas pro diversis , in quas^

incidebant , rebus. Hic igitur si probare possumus natura

vim inesse quibusdam nominibus quibus utuntur aut ^gyp- ,

tiorum sapientes, aut apudPersas eruditiores Magi aut in- ,

ter Philosophos Indos Brachmanes , vel Samanaei , et apud

alias gentes; si planum facere possumus, quam vocant ma-
giani , eam non esse , ut Epicuri et Aristotehs assecKs visum

est ,rem omnino futilem; sedcertam potius constantemque

 ,

C01NTR4 CliLSUM LIR. I. 9A)

ut cjus perlti doccnt , tametsi reconditas habcat rationesper-

paucis cognltas : tunc dicemus nomlna Sabaoth , Adonai',
aliave apud Hebraios magna veneratione pervulgata, vulga-
rium non esse creatarumque rerum , sed ad reconditam quan-
dam Thcologiam pertinerc, qua? tcndlt mcntemque erlglt
ad rerum omnlum conditorem. Quamobrem haec nomina si
ea quam inter sc habent, naturaH serie pronunclentur in- ,

signem vim habent. Unde etiam fit , ut aha TEgyptlacc pro-

nunciata in quosdam daemones quorum potcstas ad ha^c aut
illa sola pertingit , alla Perslce in alios dccmones , et slc per
slngulas gentcs ad quosdam usus adhlbcantur. Atque ita in*

venlctur pro varils varlorum locorum daemonlbus propria

horum locorum gentiumque usurpari vocabula. Quisquls
igltur ingcnloslus ad has rcs vcl modlcc anlmum adverterlt
is cavebit ne allcna rcbus nomina accommodet : idem allo-
quin peccaturus ac Illi ,
qul Dei nomen imprudenter in ma-
teriam inanimam.transferunt : vcl qui boni appcllalloncm
primai causoe aut virtuti et honesto detractam In caccas dl-
vitias, in aptam carnium, sanguinis ossiumque composi- ,

tioncm In quabonus corporls habitus posltusest aut In eam ,

quam ^ocant gencris nobllitateni conferunt.

XXY, Nec fortasse minus pericull fuerlt Dei aut boni
nomen ad ca deducerc ad qua? non oportet , quam nomina
in arcanls discipllnls adhlberl solita permutare , ita ut detc-
rlora potloribus , pollora dctcrlorlbus aptcntur. Pra^terco
Jovis nomen non audlri, quln statim animo se offcrat Sa-
turni et RhccC fdlus , Junonls conjux, Neptuni frater , ]\Ii-

nervaj et DlaUcC parens , Proscrplnaj proprlc-e fillcne stuprator :

ncque possc ApoIIIncm nomlnarl ,

quin in anlmum subeat
LatoiicTC et Jovis fdius , Diana? frater fratcrque Mercurii eo-
dcni patrc prognatus ; ct quiccumquc alia finxerunt saplcn-
tos , ut vult C^clsus , dogmatum parcntes , prlscique Graeco-
rum Theologi. Oua enim sorte is qui Jupiter proprie voca-
 , ,

5o ORIGENIS

tur, Saturnum pro patre, Rheam pro matre non haberet?

Idem de alils qui dii appellantur dicendum. Quod crimen ,

non cadit in eos qui Sahaoth Adonai, aut ahud nomen

,
,

occulta quadam ratione Deo imponunt. De appellatione au-

tem Ano-elorum Dei quorum aUus Michael ahus Gabriel
,
,

ahus Raphael nominatur, quisquis in arcana nominum dis-

ciphna versatus fuerit, reperiet indita iUis fuisse nomina

convenientia rebus quas Dei summi voluntate in universo
,

mundo administrant. Atque ad hanc nominum discipUnam

pertinet etiam Jesu nostri nomen quod innumeros ex
,
ani-

mis corporibusque dsemones palam omnibus fugavit vim ,

exerenssuam in eos e quibus ejecti sunt iUi dcTemones. Addo

,

quod testantur in incantandi arte exercitati incantationem ,

propria Ungua pronunciatam efficere quod poUicetur, in-

cassum autem cadere nec quidquamposse cum aUena qua-
, ,

vis Ungua facta est. Quamobrem non in sensu

rerum sed ,

in vocum quaUtate et proprietate vis hujus aut iUius rei ef-

ficiendc-esita est. Achisquidem rationibus defendemusetiam

Christianos ,
qui pro sua reUgicne certantes mori prseop-
tant ,
quam Deum nomine aut iUum aUena Ungua ap-
Jovis ,

peUare. Aut enim iUum simpUciter nuncupant Deum aut

nomini addunt, omnium conditorem, aut cceU et terrje opi-
ficem qui ad genus humanum quosdam sapientes misit
,

quorum nominibus adjectumDei nomen vim quandam apud

homines exerit. MuUa hoc loco et aUa de nominibus dlci

possent adversus eos ,

qui putant nihll referre quomodo eis

utamur. Nam si Platoest admirationi quod cum PhUebus

,

cum Socrate coUoquens voluptatem appellasset Deum So- ,

cratis in ore id responsl posuerit : « Magna mihi est erga

» deorum nomina religio :

»
quanto magis probanda est Chris-

tianorum pietas ,
nomen fabuUs celebratum rerum om-
qui

nium conditori accommodare nohmt. Verum hac de re im-

prsesentiarum satis.
 CONTRA CELSUM LIB. I. 6l

XXVI. Nunc vidcamus quo pacto Celsus ille qui se om-

nia scire profitetur , calumnietur Juda^os dicens : « Angelis
«eos culium tribuere , magicisque artibus dare operam qua-
wrum illis Moyses doctor fuit. » Quonam enim scriptorum
Moysis loco invenerit ab isto legislatore tradi cultum Ange-
lorum , dicat ille qui rerum Christianarum Judaearumquc
tam peritum se jactitat. Quomodo ctiam magicaj artes lo-
cum habeant apud Moysis discipulos qui in ejus libris lege-

runt illud : « Incantatorlbus non adha^rebitls, ut polluamini

» per eos ^? » Deinde reciplt se ostensurum quomodo Judoei
, «

))decepti ignorantla aberraverlnt. » Equidem si Judaiorum

de Jcsu Christo Ignorantiam deprehendisset ,
qucT Inde nata
est quod prophetlas non Intellexerint , vere cstendlsset quo-
modo Judael aberraverlnt. Sed ad id ne advertere quldem
volult : prolnde errorem numero habet , qul errores minime
sunt. Postea polllcitus de Juda;orum rebus dlsserturum sese
alio loco ^
, prlmum de Salvatore nostro sermonem facit ut

de societatis Insiltutore qua Chrlstlani sumus; aitque •

« il-

»Iumpaucis admodum abhlnc annis hanc doctrlnam in-

» vexisse , fuisseque Dei fdlum a Christlanls existimatum. »

Ad id quod dioit illum antc paucos annos cxortum esse , slc

respondeo. An Jesus suam dlssemlnare doctrlnam volens ,

sine Deo potult paucls his annis tantum perficere, ut In

multls hujusce nostri orbis locis , multos Gra^cos et Barba-

ros , multos saplentes et ignaros ad suam doctrinam alllce-
ret ct ita persuaderet , ut ,
quod de alla religlone nunquam
audltum est , ad mortem certare pro Chrislianlsmo , qiiam
illum ejurare mallent. Ego quidem non quo meae religioni
assentari velim, sed res suo quamque momento ponderans,
dlcere ausim , qui sibi proponunt aegrls corporibus restituere
sanitatem , eos hunc linem non assequi sine Dei voluntate.

^ Lev, XIX , 3i.

2 Vide D. Guillon, tom. tt ,
pag. 3o et seq.
 ,,

5*2 ORIGENIS

At si quis posset a vitiorum colluvie , a libidine , a nequitia ,

a contemptu Numinis animas avertere, tantique operis spc-

cimen in centum hominibus ( exemplo sit numerus ) dedis-
set, quos revocasset ad meliorem frugem; hunc nemo jure

dixerit sine Deo centum illos homines a tantis vitiis libera-

visse. Quod si qui haec prudenter recogitans concesserit

nihil boni sineDeo hominibus accidere , quanto fidentius id

de Jesu affirmabit, cum eorum qui Christi doctrinae adhae-

seriot ,
pristinos cum novis mores comparabit animadver- ,

tetque quantis spurcitiis ,

quantis injustitiis ,
quantis cupidi-

tatibus dediti illi ante iuerint ,

quam decepti , ut Celsus sui-

que similis loquuntur, fuissent , hancque amplexi essent

doctrinam ,
quoe illorum judicio est humanse ^itc-epernicies;

quanto autem , ex quo illi doctriuce se dociles praebuere

aequiores ,
graviores , constantioresque sint redditi , ut eo-

rum quidam cum cximiae puritatis amore, tum quo castius

ad cultum divinum accedant , venereis voluptatibus etiam

lege permissis abstineant.
XXVIl. Haec quisecum reputaverit, is Jesum et majora
humanis viribus ausum esse, et quae ausus est perfecisse ,

intelliget. Nam vel ab initio nemonon impedire conatusest,

quo minus Jesu doctrina per totum orbem spc^rgeretur, re-

ges cujusque aetatis , exeicituum praefecti et duces ,

qui-

cumque, ut verbo dicam , aliqua potestate pivTediti fuerunt,

praeterea qui in urbibus auctoritate pollebant , mihtes , po-

puH. Hos omnes vicit, quippe quae doctrina Dei erat, et
natura hujusmodi ,
quae nec impediri posset , et adversarios

omnes superaret. GrcTeciam omnem majorem Barbararum

,

gentium partem subegit innumerasque animas ad Dei cul-

,

tum, quem docebat, ascivit. Quoniam autem plures ubi-

que sunt ignari et rustici ,
quc^m in scieutiis exercitati; ne-
cesse fuit in tanta eorum muUitudine ,
qui doctrimTe manus
dabant, phires esse rudes et rusticos, quam htteratos. Ta-
 ,,

COATRA CF.LSUM LIB. I. 55

men Celsus nolens ad liaec animum advertere , Lenignam
hanc doctrinam, et pertingentem ad omnem animam solis
ortum, pro simplicitate habet, putatque illa doctrina solos
rudes devictos esse , proptereaquod rudis ipsa est et nequa-
quam ad persuadendum efficax.Neque tamen solos simpli-
ces dicit hac doctrina ad Dei secundum Jesum cultum ad-
ductos fuisse : fatetur enim ex eis multos esse modestos
temperatos , prudentes , et idoneos qui allegoriam intelli-
gant.
XXVIII. Quia vero puerulum imitans quem Rhetor exer-
ceret, personas fmgit Jud:eumque inducit objicientem ,

Jesu puerilia qucedam et prorsus indigna Philosophi cani-

tie , age et hnec pro examinemus ostendamusque
virili ,

illum Judseo personam formasse qu.x non ubique sibi con- ,

stat. Apud illum igitur Judaeus cum Jesu colloquitur, ipsum-

que multis , ut putat , nominibus reprehendit. Ac primum ,

« quod se fmxerit natum ex virgine; » deinde vitio dat

« quod cx vico Judaico sit ortus % atque ex matre indi^-ena
))et paupercula, nendoque victum quoeritante;
» tum «quod

»ejusmateraconjuge,quifabererat, cxpulsa fuerit, adid-

» terii convicla. wPra^tcrea « quod hacc a conjngc
extrusa et
))vagata turpiter clanculario partu Jesum ediderit; quod-
»que propter paupertalem in /Egypto mercede operam
is

wsuam locans, ibi arcanas quasdam artes , quas /Eo-yptii

wmagni acstimant, didicerit; et postea in patriam reversus
vtantum se propter illas artes extulerit, ut etiam se Deum
» appellaret. » IMihi vero , qui nihil possum ab infidelibus
audire quin discutiam et a fundamentis perscruter,
hcec
omnia simul fidem facere videntur dignum extitisse Jesum
prophetia qua filius Dei nuncupatur.
XXIX. Nam genus qiiidem
parentum dignitas et pr.T-
,

cellentia, ampI.T. eorum ad fdium liberaliter educandum

' Vide D. (Tnillon , tom. ri pag. 82 el seq.
,

VIII.
3
 , ,»
,

5y^
oniGENii

facaltates , splendlda et illuslris patria , multum conferunt

ad splendorem , ad gloriam , ad nominis celebritatem t

quando vero aliquis, cui haec omnia secus contigerunt, po^

test e tot difficultatibus ad claritatem emergere commo- ,

vere sui fama audientium animos, fieri celebris et clarus

famaque nominis universum orbem implere insolita de
sui
et ex
ipso pr^edicantem quis indolem hujusmodi sponte
,

seipsa generosammagnis rebus operam dantem eximia

, ,

quis autem ahius scru-

fiducia praditam non admiretur ? Si
tari veht, an non is quaesiturus est ,
quonam modo iUe

parce et in paupertate educatus nuhisque hberalibus dis- ,

artium, quae sunt ad

ciphnis eruditus, rudis et imperitus
flectendos demulcendos
,
concihandosque sibi piurium
,

novadogmata
auditorum animos accommodse aggressussit ,

promulgare, doctrinamque in genus humanum

invehere

qua et Judffiorum ritus, intactis tamen eorum prophetis,

abolet, et maxime Grfficorum de
Numinis cuhu leges ever-
ihe sic institutus nihilque
tit? Qui fieri potuit, ut idem ,

ut ipsi ejus obtrectatores confitentur,

ab homine
magnum,
pcenis, de virtutum
edoctus, de Dei judicio, de criminum
prgemiis tahatamque non contemnenda dissereret ut non ,

agrestes modo et iUitteratos , sed etiamnon

paucos ex iis ad

se aUiceret ,
qui acutiore ingenio erant et poterant arcana

perscrutari ,
qu?e rebus specie vUioribus , ut ita dicam

velut involuta latebant. Apud Platonem cum Seriphius qui-

gloria cele-
dam exprobrasset Themistoch beUicae virtutis
virtute splendorsm esset asse-
berrimo ,
quod non propria
Graeciae claris-
cutus , sed quia patria iUi contigerat totius

sima, is gratus in patriam, quam ad suum honorem con-

tuhsse noverat, respondit « Nec
ego si Seriphius essem,
: ,

),ita clarus; nec tu, si

Atheniensis fuisses Themistocles. ,

datur quod ex vico ortus

Noster autem Jesus, cui probro
sit eoque non Grjecanico
nec ahns gentis celebratae qui ,
 ,

C6NTRA CELSUM LIB. I. ^5

mate audlt quod paupcrculae operariiCque matrls sit filius,
quod inopia coactus patriam reliquerit
suamque in ^Egypto ,

mercede operam; Jesus ille, qui non solum Seri-

locaverit
phius, ut eodem exemplo utar, ex minima
despicatissima-
que insula ortus; sed etiam Seriphiorum, ut
ita dicam
ignobihssimus erat valuit permovere totum
,
orbem, non
modo magis, quam Atheniensis Themistocles sed , etiam
quam Plato, aut Pythagoras, aut quidquid sapientum,
re-
gum, imperatorumque totoorbe fuit.
XXX. Quis igitur, qui naturam rerum haud negligenter
consideret, non admiretur eum
gloria potuisse vincere efc
ea omnia quae infamia^ esse poterant, et
,
quotquot unquam
celebres fuerunt Nam ex
iis qui sibi inter
?
homines nomen
fecerunt, paucos reperias, qui
pluribus simul nominibus
gloriam comparaverint. Ahus quidem
sapientia ahus im- ,

peratoriis artibus, quidam exBarbaris portentosa incanta-

iionumpotestate, alii
virtutibus enituere fueruntque
aliis
admiratloni non multis simul. Ille autem pr.-eter
,
ca^lera et
sapient.a et mlraculorum
potestate et imperandi scientla
fuit admirabllis. Neque enlm
ut Tyrannus qulbusdam per-
suasit secuni a Icglbus dcficere;
nec ut latro qul adversus
homlnes suos armat asseclas; nec ut
opulenlus qui obvios
alhcit largitionibus; nec ut
quispiameorum quorum a-cndi
ratio manifeste est vituperanda; sed ut magistcr qui
summi
Dei doctrinam, cultum omnemque morum
, tradit dlscipli-
nam suprcmo Deo conclliare potest
quae
,
quicumque suos
ad eam mores composuerint. Ac
Themlstoclis quldem aut
ulhus vu^orum illustrium nihil
erat quod glorla^
adversare-
tur. Jllc autem prn.ter
jam dicta qua3 tenebris obrucre ,

polerant mdolem quamllbet gencrosam , sublatus in crucem

mortem passus est ,
qu.e visa fuit ignomlniosa
, et qu.e erat
hujusmodi ut ea vel
jam ante comparata gloria obliterarl
.bahenar, ab ,pso qulcumque ut putant qui ejus
,
doct..-nam
 ,

5G OKIGENIS

et ad damnatidum im-
non receperunt, decepti fuerant,
postorem excitari potuissent.
XXXI. Mirumetiamestundediscipulis, qui, ut obtrec-
tatores Jesu dicunt , nec eum a mortuis suscitalum vidis-

sent, nec eum divinum quidpiam esse persuasum liaLuis-

sent, in mentem venisset non reformidare quai magister
intrepide se periculis committere patriam-
passus fuerat ,
,

que relinquere ut ex voluntate Jesu doctrinam sibi ab ipso

,

traditam docerent. Nam arbitror neminem fore qui , rebus

tumultuosam vitam propter
diligenter perpensis, dicat illos
vebementer per-
Jesu doctrinam electuros fuisse, nisi eos
suasisset et exsuis prseceptis vivereet
alios ad ea capessenda
prsesertim cum ut sunt humange res in prffisens
adducere :
, ,

pro-
periculumse conjiciat quisquis novaquocumque
exitii ,

mulgare audet infensosquc sibi reddere

,
quicumque sunt ,

priscis dogmatibus et consuetudinibus addicti. An non id pe-

riculi viderunt Jesu Apostoli , cum ausi sunt non solum Ju-
ex propbeticis sermonibus probare , eum
esse , quem
daiis

prophetJB prsedixerant; sed etiam reliquis

gentibus eum
fuerat, hanc ultro
qui heri et nudius tertius cruci affixus
mortem pro humano genere subiisse; eis hac in re similem ,
qui mortem oppetierant , ut patriam suam a grassante pes-

tilentia, aut sterilitate aut tempestatibus hberarent? Ita

enim natura comparatum videtur ob arcanas maltisque

dif-

ficiles captu rationes ut unius justi mors sponte suscepta

,

averruncet qui pestilentia sterilitate aut

dsemones illos ,
, ,

tempestatibus ahisque idgenuscalamitatibus terras vexant..

,

Dicant igitur, qui nolunt credere Jesum in cruce

hominum
causa mortem obiisse, an non muUarum Grsecarum etBar-
bararumhistoriarum fide credant quosdam pro salute com-
cala-
muni occubuisse morte, ut ab urbibus gentibusque
est, sed a vero
mitates averterent? An hoc quidem factum
ahenumest, eum, qui pro homine habitusest,
mortem
 , )

CONTRA CLLSUM LIB. I.

3y
subiisse quo mf!gnus doemon dcxmonumque princeps pro-
,

fligaretur, qui omnes quae in terris sunt hominum

, animas ,

in suam potestatem redegerat? H.tc cum animadvertissenl

Jesu discipuli aliaque plura quoe verisimile est eos ex

arca-
nis cum illo colloquiis didicisse simulque quadam virtute
,

repleti (nec enim illis robur et audaciam indiderat nescio

quaePoetarum Virgo sed potius Dei prudentia et sapientia
,

sluduerunt non solum apud Argivos sed etiam apud

omnes ,

Graecos et Barbaros,

Illuslres fieri lateque effundere famam.

XXXII. Sed revertamur ad Juda^i prosopopoeam , ubi

narrat ille Jesu matrem, cum a fabro, qui sibi illam de-
sponderat , temeratoe pudicitias rea gravidaque e milite, cui
Panthera nomen erat, deprehensa esset , expulsam fuisse :

et videamus , an , qui et admissum a virgine cum Panthera

adulterium et a fabro expulsionem finxerunt , has fliLu-
las non ca^co animo commenti sint , ut insolitum e Spi-
ritu sancto conceptum e medio tollerent. Nam ita prc-eter
consuetudinem cst h?ec historia , ut alio modo eam refellere
potuissent , nec velut inviti assentiri Jesum non esse vul-
gari more natum ex conjugio. Sane consentaneum erat,
qui insolito Jesu ortui fidem aLrogarent, ab eis mendacium
confingi. Sed invenire niendacium nullo modo verisimile,
et quo admisso nihiiominus verum est Jesum a Vir"-ine non
fuisse e Josepho conceptum, fraus erat iis qui
fiomcnta
audire et coarguerc norunt , conspicua. Nam quomodo
probabile est , eum qui tanta susceperit pro humano "-enere
dederitque quantum in se erat operam , ut omnes GrcTci
pariler et Barbari metu judicii divini absisterent a vitiis et
in omnibus rerum omnium conditori placerestuderent
non ,

mirandam habuisse nativitatem , sed omnium nequissimam

uc turpissimam? Interrogo Gra^cos et in priiuis
Celsum ,
 ,

58 ORIGIiMlS

qui aut Platone sentit, aut saltem Platonica adducit :

cum
Qui animas homiimm immittit incorpora, is turpissimo
omnium ortu ac ne pcr legitimas quidem nuptias in vitam
eum qui tanta aggressurus tot erudi-
hominum induxerit ,
,

revocaturus
turus, tammultos homines a vitiorum proluvie
erat? An nonmultoprobabilius est animam occultis quibus--

dam rationibus (loquor nunc juxtaPythagoram Platonem, ,

Empedoclem, quos ssepe Celsus nominavit) , addictamcor-

corpori addici pro meritis prneteritisque moribus ?

Ve-
pori ,

risimile ergo est eam animam , quoe multis

hominibus (non
utilior fu-
dico omnibus ne nimium praejudicare videar )
,

quod non
tura erat humano generi opus habuisse corpore , ,

humanis corporibus perfectius sed etiam prae

sokmi esset ,

omnibus excelleret.

XXXIII. Nam sihscc vel illa anima occultis quibusdam

corpore includi ^
causis non merita quidem brutse animantis
corpus occu-
neque digna tamen quse rationaUs animantis
,

pet , induitur portentosum corpus , 'jta ut ob caput reliquo

ratio suas
corpori minus attemperatum nimisque angustum
corpus accipit ^
fanctiones exsequi nequeat ; alia vero tale
quam sapiat; ac rursum alia magis, prout
ut paulo plus illa
quid ve-
natura corporis magls minusve rationi refragatur :

esse aliquam animam , cui novum

insolltumque corpus
tat

detur, quod quidpiam cum ahls humanis corporibus com-

mune habeat quidem quo cum aliis versari possit; sed
,

immunis ab
quod tamen alils antecellat, ut anima queat
vitio permanere? Quod si etiam
verum est quod affirmant
Physiognomici ut Zopyrus Loxus Polemon aut
,
quilibet
, , ,

eorum qui hac de arte scripserunt magnaque se scire

prae-

dicant corpora omnia esse morlbus animarum accommo-

,

in hanc
data; an oportuit illi animae qure singulari modo ,

tribui corpus
yitam ventura erat magnasque res factura ,

virginls adulterio
quod ut opinatur Gelsus ex Pantherse et
,
,
 ,,,

CONTRA CELSUM LIB. I. St)

natum fuisset? Sane ex hoc impudico coitu prodiisset potius

insanus quispiam , hominum pernicies , intemperantia^ et
injustitiaj reliquorumque vitiorum magister, quam tempe-
rantia;, justitiae cajterarumque virtPitum doctor.
XXXIV. Verum , ut etiam Propheta^ pra^dixerunt , ex
virgine ( hoc enim promissum signum fuit ) nasci debuit is

cujus nomen cum rebus gestis consentaneum fuit , et ex

cujus ortu cognitum est Deum fore cum hominibus. Ac Ju-
daji prosopopoea3 opportune objecturum me arbitror Isaiae
vaticinium , quo pra;nunciatum est Emmanuel ex virgine
nasciturum. Illud non retulit Celsus, sive nescierit, quam-
vis omnia se scire profiletur, sive sclens volensque dissimu-
laverit , ut ne sententiam suo proposito adversam invitus
astruere videretur. SIc autem habet : « Et adjecit Dominus
»loqui ad Achaz Pete tibi signum a Domino Deo tuo in
:

sprofundum sive in excelsum. Et dixit Achaz Non petam

, :

»et non tentabo Dominum. Et dlxit Audite ergo domus : ,

»David numquid parum vobis est molestosessehominibus,

:

»quia molesti estis et Dco meo ? Propter hoc dabit Domi-

» nus ipse vobis signum. Ecce virgo concipiet et pariot fi- ,

»lium et vocabitur nomen ejus Emmanuel, quod interpre-

,

itatur nobiscum Dous \ » Hoc autem vaticinium a Celso

fuissc malo anlmo prajtermissum hlnc mihi perspicuum est

quod quamvis multa ex Mattha^i Evangello ut exortam

, ,

in Jesu nativitate stellam aliaque mlracula memoraverit

dc illo ne verbum quidem faciat. Quod si Judaius de voce
rixari volet negabitque scriplum esse : « Ecce virgo; sed
»Ecce adolescentula : » dicemus vocem Alma quam , sep-
tuaginta Interpretes per virglnem, alii per adolesccntidam
verterimt , in Dculeronomio , ut aiunt , repcriri , ut viro-i-
nem significet. Sic enim ibi : « Si puellam virginem des-
»ponderIt vir, et invenerit eam aliquis in civitatc et concu-
* Isai. !! , ro.
 , ,

/q origenis

>,buerit cum ea , educetis utrumque ad portam eivitatis

obruentur et necabuntur :
adolescen-
„illius, et lapidibus
vir, quia
),tula, quia non clamavit cum esset in civitate;
,)hnmiliavit uxorem proximl sui '. Et deinceps Sin autem :

qua? desponsata est, et ap-

„in agro repererit vir puellam,
ipse morietur solus
))prehendens concubuerit cum ea ,

), p ueila nihil patietur, nec est rea mortis \ )>

ut
XXXV. At ne videamur hebraicam adhibere vocem ,

nesciunt persua-
iis ,
qui an huic assentiendum sit nec ne , ,

ortum ejus de cujus generatione dictum

est nobis-^
delmus ,

age exipsismet
cum Deiis, a prophetis fuisse pronunciatum;
verbis quod dicitur astruamus.
Narratur Dominus dixisse

Achaz « Pete tibi signum

:
a Domino Deo tuo in profun-

» Sequitur signum datum

nempe :

» dum sive in excelsum.

,

concipiet et pariet fdiam. Ecquod

autem signum
Ecce virgo
utri mulieri magis
est parere puellam non virginem? Et
coQvenit genuisse Emmanuel aut nobiscum Deum, ei, quae

virum experta foeminarum more conceperit; an illi

solito

intacta virgo concepit? Gerte hanc

magis de-
quae pura et
cet generare prolem de qua nata dicatur Nobiscum Deas.
,
:

dictum esse Achaz « Pete tibi signum a

Si quis cavilietur
:

»Domino Deo tuo; » interrogabimus quis temporibus Achaz

genuerit proiem de qua nata dictum

sit Emmanael , quod ,

est, nobiscam Deas. Quod si nullus inveniatur, manifestum

estid quod dictum Achaz domui David dictum fuissc;
fuit ,

quia scripturse testantur Saivatorem secundum carnem ex

Davidis semine natum esse^ Signum autem dicitur « in

«profundum aut in excelsum » esse petendum; propterea

quod « qui descendit , ipse est et qui ascendit super oinnes

),ccelos, ut impleret omnia^ » Alque ha3C dico quasi rem

habens Juda^o qui propheti.ne adjunglt fidem. Dicat

cum
sodalium qua mente propheta
vero Celsus aut aliquls ejus ,

1
Deat. xxri , .3. - ^ Ib-Kl. ^5. - ^ Joan. vii , 4^- - " Kpb«s- vi ,
lo.
 ,,,

CONTRA CELSUjM LIB. I. /^i

de fuluris haec aliav^e in prophetiis scripta prnedicat prae-

,

sagane futurorum an non ? Nam si praescia futurorum , di-

vinum spiritum habebant prophetae sin futurorum ignara :

explicet quodnam menlis genus habeat^ qui tam audacter

de futuris rebus pronunciat, et qui prophetiis in sui admi-
rationem Judicos rapit.
XXXVI. Quoniam vero in Prophetarum mentionem in-
cidimus non Judacis tantum qui credunt eos divino Spiritu
, ,

locutos fuisse , utiha erunt quae addituri sumus sed, etiani

iis, qui inter Graecos aequi fuerint, His ergo dicimus admit-
tendum esse necessario ^ , apud Juda3os fuisse prophetas :

siquidem in datis sibi legibus contincri , credere conditori

quemadmodum acceperant , nec a lege occasionem sumere
dcbuerint ad Gentihum deoram multitudinem deficiendi.
Hoc autcm necessario admittendum essc eilicio. Scriptum
est in Judaeorum lege : « Gentes divinationes et vaticinia
»audient%-» autem populo dicitur « Tibi autem non
illi :

»sic dedit Dominus Deus tuus. Et mox : Prophctam cx fra-

»tribus tuis suscitabit tibi
Dominus Deus tuus. » Cum igi-
tur futurorum cognilionem genles quaererent
sive ex ora-
cuhs ,
sive exauguriis , sive exauspiciis , sive ex ventriloquis
sive ex aruspicibus sive ex Chakkcis genethliacis
,
, qua)
omnia Juda^is erant prohibita : hi, si nullam ahunde ha-
huissent res futuras cognoscendi viam , vel solo
hominibus
msito hujus notitioc; pruritu adducli, sua sprevissent
quasi
nihd iHis divinum incsset , non alium })ost Moyson prophe-
tam recepissent , eorum sermones litteris non mandassent
transfugissent ad oracula divinationesque genlium , aut si-
mile quidpitim apud se inslituere conati
fuissent. Itaque
nihilmirum apud illorum prophetas etiam de vulgaribus
rcbus esse vaticinia ad eorum solamen qui
, ejusmodi rerum
Vide D. Gnillon tom.'ir ct seq.
,
, p;.g. 3^
2 ])eut. xvrtc, j^ , i5.
 ,, ,

ORIGKNIS
/J2

desiderio lenerentur. Hujusmodi vaticinia fuerunt Samuelis

de asinis perditis^ et Ahics de morbo filii regis^ cujus me-

minit liber tertius Regum'. Alioquin quomodo potuissent
leo-is Judaicse pr.-econes increpare eum qui idolorum
oracula

cousulere voluisset quemadmodum Elias his verbis Ocho

,
-

invenitur « An propterea quod non sifc

ziam increpasse :

))Deiis in Israel, vos itis in Baal inquirere muscam Deum

» Accaron^ ?»
XXXYII. His omnibus mihi satis probatum videtur et
Salvatorem nostrum ex virgine nasci debuisse et apud Ju- ,

dseos fuisse prophetas qui de rebus futuris prfedicerent,

ut
non ea tantum qufe omnes homines s&que spectabant ,

qu^ de Christo , de terrenis regnis , de iis quae ^lsraeU ad-

erant
ventura erant, de gentibus quse Salvatori crediturae
aliisquead Christum pertinentibus dicta sunt; verum etiam
quc-e singulorum scire intererat quo loco perditae Cis , ut

asinte invenire poterant; quis futurus erat

morbi quo segro- ,

fdius Regis Israel exitus; aut si quid aKud

ejusdem
tabat ,

o-eneris in sacris htteris notatur. Id etiam dicendum GrGecis

qui nolunt credere Jesum esse natum ex Yirgine condito- ,

hanc
rem in variorum animaUum generatione declarasse
slbi fuisse potestatem ut si Ubuisset quod erga ur^m , , ,

fecit, id in cstera atque etiam erga

hominem faceret. At
inter animantes quaedam foeminae sunt ,
quae ,
tametsi cum
masculis nou jungantur tamen generis successionem , sui

servant, sicut produnt de vuUuribus u qui de

dnimaUbus

scripsere. Quid igitur incredibile est aDeo,

qui divinum ,

quemdammagistrum al humaaum genus mittere volebat

iu lu-
provisum fuisse, ut nasciturus Christus aiia ratione

cem prodiret , ac caeteri homines qui ex viri cum foemina

Quid quod et ipsi Graeci fatentur

consortio nascuntur ?

esse ex mare et fcemina. Si

non omnes homines prognatos
1 20. -- 2 „1 Reg. xiv 12. - ' iv Rcg. i , 3.
i Reg. IX ,
,
 ,

CONTRA CELSUM LIB. I. 4'^

enlm mundus, quod mullls etiam Graecorum pla-

factus est
cet necesse est primos homines non fuisse hoc modo na-
,

tos sedpotius exterra, quae ralionem seminum continebat.

,

Quod quidem mihi longc minus proLabile videtur, quam

Jesum nasci perinde ac ca^teros homiues dimidia saltem ,

ex parte. Sed quoniam cum Gnecis agimus

non alienum ,

fuerit etiam Graecis hisloriis uti ut ne soh rem tam insoli-

,

tam referre videamur. Non dubitarunt quidam scribere

cum non veteres et heroicas sed res novissime gestas nar-
,

rarent , Platonem ex Amphictione esse natum , Aristonique

interdictum fuisse ne ad illam accederet, donec fdium ex
ApoIIine conceptum pepcrisset. Verum ha^c merce sunt fa-
bulae hoc consilio excogitatae, ut quem homincm sapientia
et virtute caeteris antecellere existimabant, is a praestantio-
rft)us divinioribusque principiis suum corpus traxisse puta-
retur : quasi id deceret eos, qui majores sunt, quam homi-
nes esse solent. Quod autem Celsus Judaeum inducit, qui
cum Jesu colloquens fictam ejus, ut putat, ex Virgine na-
tivitatem convitiis incessit eamque loco habet fabularum,
quas dcDanae, Melanippe, Auge , et Anliope Gr.xci fmxe-
runt; id scurram agentis, non serio scribentis hominis est.
XXXVIIJ. Praeterea ex Evangclio secundum Maltha^um
decerpit historiam de Jesu in /Egyptum niigratione. Sed
miraculis tunc patratis et admonitioni ab Angclo facta; de-
negans fidam , nec investigans numquid mystorii innuat
haec Judica) derelictio et in /Egygtum fuga , quiddam con-
fmgit aliud, assensumque quodammodo pnebet miracidis
qua) Jesus fecit, et quibus multos adduxit, ut ipsum tan-
quam Christum sequerentur. At miracuia illa non divina
virtutc , sedmagicis arlibus factaesse cahnnnialur. Ait cnim
« dhmi clam educatum cum in /Egypto suam locasset ope-
,

»ram arlesque cfriciendimiraculadidicisset hinc reversum ,

»esse denique, et propter illa miracula se pro Dco vendi-

 ,,

ORIGENI5
^^
))tasse.Ego vero non intelligo quomoclo magus docuisset
))

homines in omnibus suis actibus cogitare Deum olim illo- ,

rum omnium judicem fore , atque ita suos discipulos insti-

tuisset, quibus suai doctrinse administris usurus erat. Nam

auditores , aut
an discipuli sic instituti miraculis capiebant
miraculis? Dicere nullaeos fecisse miracula, sed
cre-
sine
qua-
didisse duntaxat et nulla adjutos persuadendi
peritia ,

lemapudGraiCOsDialecticadocet, novam doctrinam quo- ,

cumque ituri erant promulgare agressos esse perabsurdum

,
,

est. Qua enim fiducia hanc

pr^edicarent doctrinam, et no-

varentomnia? Si autem miracula patrabant , an simile veri

magos se tot in pericula conjecisse, ut

doctrinam evul-
est

garent, quae magicas artes vetat?

XXXIX. Quee dicta sunt non serio , sed risus captandi

gratia ea refellere non videtur operae pretium.

tantum ,

atque
Hujusmodi sunt hcec « Pulchrane erat Jesu mater
: ,

patitur humanae
«idcirco iilam Deus, quem sua natura non
capi , amplexus est? an illum non
decebat
))formc^ amore
muherem, quse nec opibus pollebat nec regio
))deperire ,

quam ne in vicinia quidem ullus cog-

))erat genere, utpote
noscehni? Pergitnagator lUe: Illam nec divinapotestasnec
y>

servavit quominus
))oratio ad faciendam fidem apposita ,

Nihil igi^ur horum om-

),odio habita a fabro expelieretur.
«Nonnetibivideris
))nium, Imiuit, ad regnum Dei pertinet.
quosdam in triviis lacessunt nuUa
audire eos, qui injuriis ,

habita honesti et decori ratione ?

MatthGeimi, for-
XL. Deinde ex Evangeho secundum
Evangehis arripit quod dicitur de cohimba
tasse et ex ahis
quffiin Salvatorem nostrum a Joanne baptizatumdescendit
ut putat
idque pro figmento haberi vult. Postquam autem,
historiam
de Salvatoris nostri ex virgine ortu
satis exagitavit
enimhabet or-
non qua^ sequuntur ordinepersequitur. Nihil
1 Mat-li. irr, 16.
 ,

CONTRA^ CELSUM LIB. I. 4'^

ainatum ira et odlum. Qui rapiuntur hujusmodi perturba-

tionibus, ii in eos , quos aversantur, fundunt quidquid pri-
mum in buccas venit; quippe quibus per eos affectus non
licet accusationum capita prudenter suo quseque loco dis-

ponere. Ordinem enim si servasset , sumpto Evangelio cujus

impetendiconsiliumceperat, a primae historiae confutatione

ad alteram refellendam sicque ad caeteras progressus fuisset.

Contra vero Celsus ille, qui nostra omnia callere se jacti-

tat, post ortum ex virgine, Spiritus sancti specie columbae

in baptismo descensum impugnat: deinde cakimniatur vati-
cinia de nostri Salvatoris adventu : tum regreditur ad stel-
lam nascente Jesu , ut scriptum est , exortam , et ad Magos
qui ex Oriente pucrum adoraturi venerunt. Sic multa tu
ipse hbrum evolvens confusa nulloque ordine congesta repe-
ries. Atque hoc argumento erit iis qui qurcrere ordinem et
servare norunt , quam temeraria ostentatione suum Hbrum
inscripserit sermonem verum , quod nuHus unquam e doctis
Philosophis feclt. Phito negat hominis prudentis esse quid-
quam asscvcrare de rebus obscurioribus. Et Chrysippus
sa^pe , expositis quibus ipse motus fuerit rationibus , Ire ju-
bet ad eos, qul mehus ipso disscrant, Scd Celsus sapien-
tior scihcet ilhs rchqulsque Gra^cis , sicut professus est se

scire omnia , sic suo hbro tltulum dedlt sermonis verL

XLl. Ne vero quis suspicetur nos de industria transihre.
ejus Ccipitula ,
propterea quod deest quo illa refellantur; vi-
sum est pro virlbus unumquodque confutare : non servato
ordine quo res inter se cohaerent , sed quem Ipse suo in 11-

Lro secutus est. Vldeamus igltur quld dlcat ut Spirltum

sanctum corporea columbne specle a Salvatore conspectum
adhuc Judseus alloqultur Jesum quem nos-
inficletur, Sic

trum Domlnimi esse confitemur « Ais tu in te a Joanne :

» lotum ex aere simulacrum avis involasse. Quis pergit scisci-

y>tari Ju(l(tas, quis fide dlgnus id a se visum teslatur? Quis
 » ;,

46 ORIGKNIS

praeter te et alterum , si tlLi fides cst , ex iis qui tecum

»

»poena mulctati sunt, audivit vocem te Dei fdlum e coelo

» declarantem ?

XLII. Priusquam defensionem aggrediamur , monendum

est vix ullam esse hlstoriam , quam , etsi vera est , integram
argumentls constltuere et persuadere non slt difBcIllImum ,

et In qulbusdam impossiblle. Finge animo negari a quopiam

uUum unquam fulsse bellum Trojanum, idque eo, quod
multa slnt hulc hlstorlae admlxta , quse nunquam contln ~

gere potuerunt , ut Achillem fuisse deae marlnae Thetidis et

Pelei hominis fillum , Sarpedonem Jovls , Martls Ascala-

phum Jalmenum yEneam Venerls. Quo argumentohanc

et ,

historiam astruemus ? Quo modo nos expedijmus ex fa-

bulls quse receptae oplnlonl bellum vere Gra^cos inter et Tro-
janos ad Trojam gestum fulsse , contextae sunt ? Fac etlam a

quopiam rejici quae de OEdlpode et Jocasta eorumque llberis

Et eocle et Polynice narrantur , qula Inserta fuerlt de sphinge
semipuella mentlo. Habemusne quo hlstoriae illa? verae essei
demonstrentur ?Idem sentiendum de Eplgonis tametsl nihil ,

simile assutum narratloni fuerlt; aut de Heraclldarum re-'

verslone alllsque Id genus quamplurlmis. Qulsquls Igltur

legerlt historlas aequo anlmo , nec tamen in illis decipi vo-^

luerit, dljudlcablt quibusnam habenda slt fides; quae alle-

goriis interpretanda sint ex mente eorum qui ha?c vel illa ,

commenli sunt ; quae etiam indigna fide sint utpote ad adu-

lationem composita. Atque hls lectores in uni.versam Jesu

Christi hlstorlam pra^occupare visum fuit, non quo acu-
tlores ad nudam expertemque ratlonis fidem incltaremus

sed ut moneremus ils qui hanc hlstoriam

, ,
lecturi sunt

candldo animo , dillgentl Investlgatione , et in mentem

scriptorum, sl ita loqui fas est , introductione opus esse,

ut invenlatur ,
quo quldque conslllo scrlplum fuerit.

XLUI. Primum igltur dicemus : si qul credere mn vult

 CONTRA CELSUM LIB. T. l^n

Spiritum sanctum specie columbaB visum fuisse, Epicuri

aut Democriti sectator esset aut Peripateticus , locum uti-
que haberet quaj introducta} personae tribuitur oratio. Sed
non animadvertit Celsus homo ille sapientissimus afRn-
, ,

gere se haec verba Judaeo, qui multa ex Propheticis htteris

et incredibihora credit, quam quod narratur de columba^
specie. A
Judaeo enim incredulo et hanc historiam quasi
fabulam respuente requisierit quispiam Heus tu , unde pro- :

bes Dominum Deum Adam , Evae , Cain, Noe, Abraham,

Isaac, Jacob dixisse, quae ilhs dixisse tuae testantur Scrip-
turae? Atquc ut opponam huic historiae historiam
, dixe-

rim ego Judaeo isti : Haec tui sunt Ezechielis : « Aperti sunt
» cceli et vidi visionem Dei *
: quam enarrans sabjlclt : HcTC
«visio similitudinis gloria^
ad me. » Si Domini. Et dixit
falsa sunt quae
de Jesu scripta sunt, quia nobis deest, ut
putas, unde ea vera esse evidenter demonstremus
utpote
qua3 ab illo solo, et, ut tibi observasse videris, ab
altero
exsupplicii sociis visa et audita fuerunt; quanto
magis di-
eere licebit mera portenta fmxisse
Ezechielem , cum ait
apertos fuisse ccelos , et caetera quae sequuntur? Et haec
Isaia; : « Vidi Dominum Sabaoth sedentem super solium ex-
»celsum et elevatum, et Seraphim stabant circa illum. Sex
» alae uni ,
et sex alae alteri \ » et ca^tera: unde habes vere
ab illo fuisse conspecta ? Nihil enim o JudcTe , ! in iis rebus
suspicare mendacii , credis non modo eas a Spiritu sancto
ostensas fuisse ProphetcT sed illum etiam ab
, eodem spiritu
afllatum eas et dixisse et litteris consignasse.
Utri vero ma-
gis adjungenda fides est, iHi qui sibi
dicit apertos fuisse
coelos, vocem exaudivisse
vidlsse Dominum Sabaoth se-
,

dentem super solium excelsum et elevatum an

Jesu? Nihil ,

enim fecerunt Isaias et Ezechiel quod cum iis

, qua? Jesus ,

fecil, comparari queat; hujus autem virtutes

non enituere
^Ezech. I, T,si8; ir, i. ~ 2 Isai. yi, i.
 , ,,

^g ORIGElMS

solum tempore quo corpus indutus cum hominibus

illo ,

versatus est; sed usque adhuc ejus potestate fit, utquiDeo

per illum credunt a vitiis ad mehorem vitam revocentur,
,

Quam morum niutationem ejus potestate fieri planum et

evidens hincest, quod, cum , ut ipse dixit et experientia

comprobatur ,omnino deficiant qui messi animarum ^ dent

operam , tot animae tamen in areas Dei quee sunt Eccle- ,

sia3 , comportentiir^ et congregentur.

XLIV. Atque Judaeum nrgeo non quod Ezechiel
his ,

et Isaise testimonlo fidem abrogem nam Christiauus ego ;

sum sed usus sum iis quae una mecum credit ut persua-
: , ,

derem Jesirni magis quam prophetse fide esse dignum , ,

cum dixit, et suis discipuhs, ut credibiie est, narravit se

taUa vidisse et vocem audiisse. Dixerit fortasse ahus , qui

historiam de specie cohimbse et de coelesti voce scriptis
mandarunt, non eos omnes quidem, cum ha3C dis-
affuisse

cipuhs enarraret : sed spiritum illum qui Moysen edo- ,

cuit historiam longe ipso antiquiorem qua^que a creatione

mundi ad Abraham usque gentis Judaicae auctorem pertinet
scriptoribus Evangehorum revelasse prodigium, quod tem-
pore baptismi elesu apparuerat. Quae autem causa fuerit

quamobrem aperti fuerint cceli , cur columbae species visa

fuerit , cur columbae , et non alterius animantis specie

Spiritus sanctus Jesu aspectabilem se prsebuerit, is exponet,

qui dono quod sapientics sermo vocatur ornatus fuerit. Haec ^

,

explicare nostri non est instituti. Id enim nobis propositum

est ostendere a Gelso male inductum fuisse Judaeum ,
qui

ejusmodi argumentis in dubium revocaret rem quam acci-

disse quam ea, quae credit.

multo magis probabile sit ,

XLV. Memini autem me quondam cum haberem collo- ,

quium cum Judaeis ex eorum numero quos sapientes vo-

cant , idque multis astantibus qui judices essent , his verbis

*Matth. IX, 3;. ~ 2 I Cor. xii,8.

 CONTRA CliLSUM LIB. I.
49

usum esse : « Dicite , sodes , cum duo quidam ad liominum

))genus advcnerlnt, de quibus stupenda et quas naturam hu-
))manam superant, littcris mandata sunt, vester, inqiiam ,

))legislator Moyses qui dc se ipso scripsit, et Jesus magis-

»ter noster qui nullum de se scriptum reliquit, sed de quo
))discipuli ejus in Evangeliis testimonium perhihent : qua^-
)) nam quidem haberi fidem ut veraci,
haic partitio estMoysi
)) quamvis /Egyplii impostorem eum fuisse et magis artibus
visum esse calumnientur; Jesu vero om-
))prodigia edere

»nem abrogari fidem, quia vos illum incusatis? Nam utri-

y> que sua gens patrocinatur : Juda^i quidem Moysi ; Chris-
))tiani vero quae de Jesu ab ejus discipulis scripta suntpro-
))digia, provcris habcnt; neque idcirco Moysis prophetiam
))repudlant; imo hinc maxime confirmant quae de Jesu cre-
)) dunt. Quod si nostrae de Jesu fidei rationem poscitis ,

)) prius vos dicite cur Moysi credatis qui illum pra?cessit :

))nos delnde dicemus cur isti credamus. Sed si tergiverse-

))mini et rccusetls probare cur ei credatls, nos impr£esen-
))tiarum vos imltabimur, et nostra argumenta tacebimus.
))NihilomInus faleamlni nullas vos de Moyse probatlones
)) habere , ct audlte noslras de Jesu ex lege et prophetls de-
))sumptas. Elquod mirablle prorsusest, quoe nobls de Jesu
))lcxetpropheta3 argumenla suppeditant, ilsdem Moysen et
))prophelas demonslratur fulsse Dei prophetas. ))

XLVI. Cacterum Lex et prophetie referti sunt rcbus in-

solitls, quoe sunt ejusdem fere natura? ac quod scrlptum est
de specle columbse et voce e ccclo mlssa cum Jesus bapti-
zaretur. Splrllum autem sanctum fuisse, qui tunc sub spe-
cle columbai vlsus probare pulo Jesu miracula,quie ut
est,

calunuiletur Celsus, ait ca fuissc ab eo edlta artlbus quas

apud /Egyptlos dldlcerat. Nec iis solls utar; verum etiam ,

ut par est , iis qua? patraverunt Jesu Apostoli. Neque enlm

sine miraculls prodlgiisque potuissent induccre eos
, quibus
VIII.
^
 ORIGKISIS

instituta tradcbant ut rci.cU.

novam doctrinam novaque psorum
cum summo mortis pcnculo
patriisinstitutis, vcl
Quin ct.amnum apud Chr.- ct
documcnla amplcxarcntur.
cju. coh^m-
illius spintus sanct, , \
ti nos nonnulla'supcrsunt
speci« apparuit
Nam da.mon.a ej.c.un mor-
vcstigia. ,

h^ ,

futura pr.vident. rndcat

JscCant ''ct volentcVcrbo d.cetur, d.-
q..cm introdux.t quod
Ucet Cclsus aut Juda^us
,

ac-
ad religioncm Chr.st.anam
cam nihilominus, multos per
invitos spi.-itu quodam -pentc s.ve
cessissc velut
:

atque .ta
illorum an.mos agente
visum sive pcr somni.im in
concepcrant od.um d -

ilos immutLc, ut quod in iUam MuU=^

oppctcre ^tatuercn
pro iUa mortcm
•

ponercU, et

ejusmodi novimus, qu. si scr.bercmus , «-''^*™

benignam "S- -ater.am pr.b re
oculatitcstes fuerimus ,

.ngcn..s quos tal.a finx.s e

incredulis, qui nos cx
corum
mns .-
conficta cssc cx.s
rorunt iudicantes
r:nt:'Testis
ha,c etiam a nobis
,

tamcn est !>-- ^ui

arcana co—
Jesu doctr.nam non fal .s nai
nostr^ patcnt, nos divinam con-
cvidcntibus arg.m.enUs
"t u.?cd s. scd variis iisque q.u dub.tat au
vero Jud^eus cst
fi^^^rre vcle. Quo.,iam
,

coh,mb. in Jesum desce.^e.-.^

SpXs
qLrendum
sa.rct.. spccie

ab iUo cst , quisnam

iUe s.t q"
«P^^J
^ ^
^ T^^mJnn ambiguum
auiui^ sit Fater ne ci
Ua se
,.
«^p aicu
.

dicit missum
u a
.
Uommo, nt
ui
^. , . .
ita
Jesum an t^aiei m
n sent Christum
misermt
^
Spiritus
. .
sanctus
^ ^ Hnr Tjosterius verum est. bt '
tloc posicnu»
,

quia
et Sprtum saactum. i

dcindc Spiritus sanctus ut qu^d

misSs est primo Salvator,
implerctur; oportebat autem
fucrat
aProphet: dictum
l vaficinium hoc
,

postcri implctum fu.sse ^o^^^

litter.s mandarunt Jesu d.s
idcirco quod factumfucrat,

voluerim Celsum, apud qucm

'Kmi. Pra^tcrea nx,nitum
Joanne Bap .s a
J JL quodammodo
qu.
admittit Jcsum a

recens ab =etate Joan

fuissebaptizatum, scriptorem,
 ,

CONTRA CELSUM LIR. J. 5l

nis et Jesu fuil , Joannis mentionem lecisse et baptismi
ab
eodem remissionem peccatorum collati.
in
Nam Josephus
libro decimo octavo antiquitatum
testatur Joannem fuisse
baptistam, quique iis , qui baptismum reciperent, pollice-
baturfore, ut eorum peccata diluerentur.
Idem, quamvis
Jesum pro Christo non agnosceret , dum
inquirit qua de
causa Herosolymae eversae fuerint et
templum solo a^qua-
tum non dicit quidem quod dicere debuit
, , , in causa fuisse
msidias, quas Jesu struxerant, mortemque quam Christo
a Prophetis promisso intulerant; sed tamen quasi
invitus a
veritate non multum recedit. Ait enim kec Judieis conti-
gisse ut Jacobus Justus
, , qui frater erat Jesu qui
vgcabatur
Christus, vindicaretur; quoniam
justissimum illum virum
mterfecerant. Jacobus ille est quem
Paulus verus Jesu dis-
cipulus ait se vidisse ut fratrem
Dcmini; fratrem autem
non tam ob sanguinis cognationem
communemque ipso-
rum educationem, quam ob mores et
doctrinam*. Si ergo
dicit excisaspropter Jacobum fuisse
Hierosolymas, cur non
iuerit ral.oni magls consentaneum dicere id
accidisse prop-
ter Jesum qui Christus est ? cujus divinitalis testes sunt
tot EccIesKTc hominum , qui a vitiorum colluvie aversi ,
coudilori se lotos addicunt , et in omnibus illi placere stii-
dent.

XLVHI. Etsi igitur non habebit Judreus quo Ezechielem

et Isaiam defcndat ,
quia qua^ nobis de apertis
Jesucoelis et
audita voce objecit, eadem aut iis similia in illis aut
in alio
quopiam propheta reperimus; nos certe
quantum in nobis
est causam noslram
tuebimur, dicentes,
quemadmodum
apud omnes qui admittunt providentiam
, , in confesso est
m multis per somnium sive perspicue
sive subobscure ,

imprim, visa, qua^dam de rebus

divinis qu.Tdam de
futuris' ,

qua) ad hanc vitam

pertinent, ita nihil absurdi
esse, qua vi
* Galat. 1,19.
 , ,

r., ORIGENIS
qu=B aut
per vigiliam v.sa msculp, .
per somnium eadem ct ,

est enar-
prosint aut illis qu.bus
cai tribuuatur
, ,
flli ipsi
,
,
au-
raturus. Et sicut per
somnium noLis videmur pulsat.s
cernere oculis, tamets.
nee aures nec
ribus audire, et
fue-
permota fuerit; s.c n.hd absurd,
oculi, sed sola mens
accidisse Prophetis
quoties leguntur aut pro-
rit hoc idem
,

aut
aut audivisse Dom.n. verba ,
diAosa qusedam vidisse ,

conspicati. Neque enim arb.tror ne-

cc^los apertos fuisse
e,us cor-
sensibile hoc ccelum aut
cesse esse apertum fuerit
V.de ergo
E^echiel scribere potuer.t.
pus iissum. ut ha,c .n-
quod de Salvatore narratur ,
ne forte hoc etiam modo , quam-
leg,.nt
debeant . qui prudenterEvangeUum
:

telligere
simplicioribus , qu. pro ea
qua
vis W
scandalo esse possit
c«eh
sunt simpUcitate,
mundum istum commovent tot.usque
alt.us ha3C r.mab. u.
corpus compactum scindunt. Sed qui
scriptura generalem esse
sensum dxv,-
is dicet quemdam ex
novit , s.cut Salomon a.t
num quem sohas beatus invenire
,
spec.es
„ SensL divinum
invenies' »cumquesensusm,us :

prsstan- corpo.-.bus
sint, visus aptus ad contemplandas res
auditus qu. voces cap.at
ut Cherubim et Serophim;
,
tiores ,

in aere for.Bantur;
gustus .
cm pams v.vus
aUas ab iis qu.-e
sap.at; ol-
etde coelo delapsusSitamque mundo conferens
odoretur ex quibus Chr.st.
bonum
fctus, qui h.c vel iUa
dicit' ; taclus den.que,
qualem
odoremDeo Paulus se esse
Yerbum v.la. contrec-
se manibus
habuit Joannes.qui ait
Prophetas cum divinum
Ulum sensum asse-
tasse' beatos
.
:

div.ne aud.rent
cuti essent, atque
adeo di.ine viderent,
loquar, sensus
olfacerent sensu ,.t ita ,
divine gustarent . et
ita tangc^ent, ut
ejus defluvMum
eKperte^ et f.de Verbum
conferens vidisse qua= se v.d.ssc
manaret inipsos sanitatem
,

ahaque ex-
sibi audita esse dicunt
scribunt , audiisse qu»
,

quemadmodum scr.bunt se hbr. s.b.

pertos esse similia ,

1 P,ov. n , S. - ' Joan. .., «. - - . Cor. xv - ' l Joan. .

,
x.
 ,::,

CONTRA. CELSUM LIB. I. 55

oblati comedisse inillum*. Sic Isaac odorem , qui e divinis

(ilii vestibus alUabatur, olfecit, atque hanc spiritalem im-
pertiit benedictionem : « Ecce odor fdii mei , sicut odor agri
|)leni cui benedixit Dominus^. Sic etiam Jesus spiritali ma-
quam corporeo leprosum tetigit sensu ut illum mea qui-
gis ^ ,

dem sententia dupliciter purgaret, a lepra quidem corporis

corporeo tactu , ut multi intelligunt; et ab alia lepra tactu
vere divino. Sic igitur et Joannes testatus est, cum ait ;

« Vidi spiritum descendentem quasi columbam de coelo, et

» mansit super eum. Et ego nesciebam eum : sed qui misit
» me baptizare in aqua , ille mihi dixit : Super quem videris
» spiritum descendentem , et manentem super eum , hic est

» qui baptizat in Spiritu sancto. Et ego vidi et testimonium

»perhibui quia hic est fdius Dei\ »Et, Jesu quidem coeli

aperti sunt, nec ullus tunc praeter Joannem scribitur coelos

apertos vidisse : Sed Salvator suis apostolis pracdicens fore

ut ccelos apertos et ipsi cernerent , ait : « Amen , amen dico

» vobis , videbitis ccelum apertum et angelos Dei ascenden- ,

»tes et descendentes super fdium hominis ^ » Sic et Paulus

raptus est in tertium coelum^ cum illud prius apertum vi-
disset , ut pote JesuDiscIpuIus, Explicare autem cur dixerit
« sive in corpore , nescio; sive extra coi^dus, nescio : Deus
» scit , non est pracsentis temporis ^ » Hoc addo falli Celsum ,

cum putat Jcsum ipsum suis discipulis naiTasse coelorum

apcrtionem ct Spiritus sancti in se specie columbae ad Jor-
danem descensum. Nullo scripturarum loco Jesus hajc se
vidisse narrat. Nec vidlt nobilis ille vir male convenire ei

qui de visione quae in monte contigerat discipulis dixerat

» Nemini dixeritis visionem , donec lilius hominis a mortuis
resurgat '
, » nt disclpulls quod visum
Joanne ad Jordanem a
et auditum fuerat , commemoret. Atque ex tota Christi vita
» Kzech. III, 1. — 2Qen xxvii .27. — •*
Matth. viii, 3. — *
Joan. i, 3^.
» Ihid. 5i. — ^ 0. Coi\ XII, 2. -
— '
Malth. xvn , y.
 — , ,

54 ORIGENIS

facile videre est quantum de se loqui effugerit. Quocirca

dicebat : « Si ego testimonium perhibeo de me ipso , testi-

» monium meum non est verum\ » Nec alia causa , nisi quia
operibus
de se loqui fugiebat et Christum se esse malebat ,

quam dictis comprobare,ei Judsei dicebant «Si tuesGhris- :

))tus, dic nobis palam^ )) Quoniam vero apud Celsum Ju-

specie
dseus est qui loquens de Spiritu sancto in columbae
Jesum sic alloquitur : « Nemo id vidit praeter te et quem
in testimonium advocas tui supphcii socium » necesse
est :
|
))

ostendere quam et ha^c inepte Juda^i personae attributa

sit

oratio.Nec enim Judaei Joannem cum Jesu consociant nec ,

Joannis supphcium cum Jesu supphcio conjungunt.

Quod
argumento est ,
qui se omnia scire gloriatur , eum nescivisse

qu3e verba Judsei Jesum alloquentis personae assignari opor-

tuerit.

XLIX. quomodo velut data opera prne-

Posthsec nescio
termittit argumentum quo maxime ea qu.-e ad
Jesum spec- ,

tant, conhrmantur; nempe illum a Judgeorum

Prophetis, a

Moyse et ab iis qui ante et post Moysen vixerunt fuisse

,
,

prsenuntiatum. Opinor, non potuit refellere argumentum

inde ductum, quod neque Juda^i neque uUa usquam hsere- ,

sisChristum praidictum esse negaverint. Fortasse etiam dla

de Jesu vaticinia nesciebat. Ahoquin si scisset quae Chris-
tiani dicunt multos Prophetas de Salvatoris
,
adventu fuisse

prffilocutos, non tribuisset Judaeo orationem ,

qua Samarita
autSadducffius usus fuisset multo convenientius : neque fic-

titius ille Juda^us locutus essetMeus autem Propheta sic : «

» dixit ohminHierosolymisventurumesseFihumDei, piorum

judicem et improborum punitorem. » Nec enim e Prophe-
» ,

unus de Christo pra^dixit. Et ut SamaritcC et Sadduca^i

tis

qui solos Moysis hbros recipiunt, dicerent Christum

in iihs

esse pronunciatum ; certe non editum est hoc vaticinium

Moan. V, 3i. 2iJx,24.

 CONTRA CEL8UM LIB. I. 55

Hlerosolymis cujus urbis nomen ne Moysis quidcm aetate fue-

rit. IJtinam omncs nostrae doctrina? calumniatores in eadem
non modo rerum scdetiam litlcrarum
, scripturae ignorantia

versentur, ut illorum oratio ne minimam quidcm prohabi-^

litatem habcat, quae pcrverlcrc possit noQ dico fidem, sed
exiguitatcm fidci eorum ,
qui parum firmi ad tempus crc-
dunt. Neque vero Judoeus fatebitur praedictum a quopiam
Propheta fore ut fdiusDci veniat.
, Quod enim dicunt, illud
est, venturum esse Christum Dei. Undc fit, ut saepc nos
interrogent de fdio Dci , quasi nullussit, aut ilhus nunquam
Propheta? fcccrint mcntionem. Atquc hoec dicimus non quo ,

negemus fdlum Dei pra^nunclatum fuisse; sed ut ostenda-

mus Judneo huic rci minime assentlenti male adscrlbi hsec :

« Meus prophcta in Hierosolymls ollm dlxit, venturum esse

»Dci Fihum. »

L. Deinde quasi hoc solum dc Chrlsto praBdlctum fuisset,

illum forc et piorum judiccm et punitorem Improborum,
ct Prophetse de ilHus ortu , de supplicio quo illum necaturi
crant Judjci , de resurrectlone ,miracuhsque ab illo patran-
dis omnino siluissent , ait : « Qui magis in te valicinium is-
))t'id convenit, quam in sexcentos ahos, qui post illud nati

» sunt ?» Tum qiiasi persuadere vellct alios fulsse, qulbus hoc

vaticinlum accommodarl potulsset, asserit nescio quo argu-
mcnto frctus, « fanatlcos ct Impostores esse, qui se dicant
» filium Dei esse Illum , qul ccclitus venerit. » Neque enim au-
dlvimus in confesso esse tale quippiam apud Juda^os accl
dissc. Primum igitur respondenduai est multls a Prophetls
varia dc Christo edita esse vaticinia, quoe alil aeniguiatls oc-
cultaverint, alll Involverlnt allegoriis aut aliomodo, alii di-
sertis verbls conccperint. Et quia commentltius Celsi J«i-
daeus in sequenlibus Improbe et malo anlmo dicit iis qui e
suo populo crcdunt, vulgata de Chrlsto vaticinia posse et
ad alia negotia pertinerc; pauca e multis exponemus, quic
 ORIGEIHIS
^^
proferat quidquitl habet validius
siquis pervertere voluerit,
deterrere eos , qui pruden-
quodque putat magis posse a fide
ter credaut. .

ubl nasciturus eratS pr3edicitur

LI. Ac de loco quidem
fore ut ex Bcthleem
prodeat, qui princeps futurus erat.
« Et tu Bethleem domus
Ephratha,
Prophetse verba sunt :

Juda. Ex te enim mihi

«non minima est ut sis in miUibus
Israel et egressus ejus ab
),eo-redietur qui sit dominator in ,

» initio, a diebus ieternitatis \ Hoc vaticinium nuUi fanatico,

)>

nuUi eorum qui se cffilitus venisse prjedi-

nuUi impostori ,

nisi is demons-
cant , utait Celsi Judaus accommodaveris
,
,

ut aUus forte dixerit, ex

tretur in Bethleem natus, aut ,

Jamsiqms hoc
Bethleem egressus ad regendum populum.
Evangelio a Jesu discipuhs
Michcea3 yaticinio historiaque in
quidpiam ahud
scripta minime contentus, uUra qua^sierit
natum esse; is reco-
quo persuadeatnir Jesum in Bethleem
gitet in Bethleem monstrari
speluncam in qua natus est,
quce om-
et in spelunca prsesepeubi est fasciis obvolutus
,
:

EvangeUo de ortu ejus his-

nia consentanea sunt narratce in
UUs pervulgatum est atque etiam
toria^. Atque hoc in locis

hostes celebratum , in iUa spehmca natum esse

apud fidei

Christiani adorant et admirantur

Jesum. Equi-
eum quem ,

et Scribas popuU vel

dem'existimo Principes Sacerdotum
perspicuitatem et evidentiam
ante adventum Christi propter
prophetia3 docuisse Ghristum in
Bethleem nasciturum. Imo
Unde et He-
apud muUos e Judais percrebuerat hic rumor.
Sacerdotum et Scribis
rodem rem sciscitatam ex Principibus
Christum
popuU", id ab eis responsi tuUsse scriptum est ,

qucne fuit Davidis pa-

in Bethleem Jud«a3 nasciturum esse ,

tria. Quin et in EvangeUo

secundum Joannem Judc-ei dicunt
eratDavid\« Sed
venturum Christum « de Bethleem unde
1 Yide D. Gaillon , tom. ii, pag. 38 et scq.

ifMicb.v, 2.— =^Mnltb. II, 5. — ''Joan. vii ,

^2.
 CONTUA CELSUM LIB. I. 67
nato Chrlsto, qul enlxi sunt, ut impedlrent quin ejus na-
tivltatis locus crederetur jamdudum esse praenunciatus , ab
ea re docenda abstlnuerunt. In quo plane germani fuerunt
iis , qui milites sepulchri custodes et oculatos resurrectionis
testes admonuerunt hrcc : « Dicite qula dlscipuli ejus nocte
» venerunt , et furatl sunt eum nohis dormientibus. Et si hoc
»auditum fuerlt a prapside, nos suadebimus ei , et securos
/j vos faclemus \ »

LII. Qulppc hanc vim habent contentlonis amor ct pne-

concepta opinlo, ut, qui iis assueti sunt, il rebus etiam
perspiculs refragentur potius quam oplnionesponant qulbus
eorum anima imbuta est. Ac multo faclllus dc aUis rebus
consuetudlnes rehquerlt quispiam , quamvis ab ilhs dlfficile
adoiodum avellatur, quam quie ad dogmata pertinent. Nec
tamcn illas alias , ubi scmel involvcrint, facile excutiat.
linde vix adduci possunt homines, ut aut domos, aut ur-
bes, aut vicos, aut homlnes deserant quibuscum junxere
,

consuetudlnem? IIoc igltur in causa fuit , cur e Judaeisetiam

multi vaticiniorum ac miraculorum qua? Jesus fecit
,
, evi-
dentia) resisterent, nec circumstantiis percellerentur eo-
rum qusc eum perpessum esse scriptum cst. Ilis autem
aircclibus obnoxiam csse humanam naturam , evidens fiet
cogilanti , quam
ab ils qujc sibl a parentibus conci-
dlilicile

vlbusque tradlta fuerunt, avellantur qui semel iis fuerunt

occupatl, quamhbct erubescenda ct stulta sint. Itaque vix
ab iligyptlo crlpere possis ut spernat ca qua? a parcntibiis,

accepit ,
ut nc hanc anlmantcm rationis expertem pro Deo
habcat, et ne mori mallt quam hujusce animalis carnes de-
gustare. Etsi vero ha^c fuslus pcrsecuti diutlusque
In va-
ticuno de Bcthlcem edlto immorali sumus
, putamus id fac-
tuni necessarlo ut els respondcamus qul forte dicturlsunt :

Si tam clara fusrunt apud Judaios de Jesu vaticlnla cur,

,

1 Mattb. xxvm, i3, 14.

 ,

58 ORIGENIS

venit rion statim ejus doctrinae consen-

postquam ad illos ,

commonstrabat conversi
scrunt, nec ad meliora qua3 illis ,

tale quicquam expro-

sunt? Nobis vero credentibus nemo ,

solidis astrui rationibus

bret, cum videat fidem in Jesum
ab iis qui illas explicare didicerunt.
quod nobis ad
opus est altero vaticinio *,
LIII. Sin etiam
iUud quod
Jesum manifeste pertinere videatur, exponemus
multis annis ante quam Jesus adveniret, scriptum est a
cum vitae finis immineret sin-
Moyse ,
qui narrat Jacob , ,

et inter alia Judie dixisse hsec

:
guHs fdiis vaticinatum esse ,

!( Non ex Juda et dux a femoribus ejus

deficiet princeps

donec venerint qua3 reposita sunt ei \ » Hoc

vaticinium le-
»

revera antiquius Moyse, a Moyse ta-

genti, quod licet sit

infidelium aliquis forte suspicabitur,

hoc pri-
men editum
mum admirationi erit, quomodo Moyses , cum Judaeorum
praedicere potuerit eos qui populum
sint duodecim tribus ,
,

unde Juda^o-
gubernarent, ex tribu Juda exorituros esse ,

quam regnum
rum nomen natum est ab una tribu penes :

admirabitur
erat, denominata gente universa. Hoc etiam
candidus iUius praidictionis lector,
quomodo , postquam
qui popuU principes es-
dixerat e tribu Juda oriundos fore
sent ac duces , constituerit illius potestatis fmem his verbis :

« Non deficiet princeps ex Juda et dux e femoribus ejus ,

et ipse expectatio
vdonec venerint quse reposita sunt ei :

sunt, Christus Dei,

,)gentium^ Yenit enim cui reposita
>>

ex iis duntaxat
promissionum Dei princeps. Solus ille non
audacter dicam ex iis qui post
qui ante ilkim , sed etiam , ,

expectatio gentlum. Fue-

vixerunt , fuit , ut manifestum est ,

qui per illum Deo crede-

runt enim ex omnibus gentibus,
rent, et gentes in ejus nomine
spem suam collocaverunt :

verbis « In nomme
quod ab Esaia pra^dictum fuerat his :

1 Yide D. Gaillon , tom. n, pag. Sg.

2Gen. xi.ix, lo.— 'Ibid.

 CONTRA CELSUIVI LIB. I.
5q
»ejiisgenlessperabunt \ Ipse est qai dixit iis ,,
qiii in vinculis
erant (nam nemo est, quin suis peccatis
velut catenis con-
stringatur) Exlte ; et iis qui in ignorantia Venite ad iu-
:
:

cem \ Hacc enim pracnunciata fuerant

hoc modo « Dedi te :

»in focdus gentium, ut suscitares

terramet possideres hre-
» reditates dissipatas ut diceres his
qui vincti sunt , Exite;
, ,

»et hls, qui in tenehris, Revelamini \ »

Et videre est in
hujus adventu propter eos qui ubique
terrarum simpliclter
credunt exitom habuissc illud « Super omnes
, vias pascen- :

»tur, et in
omnibus semltis pascua eorum^ »
LIV. Quia vero Celsus, qui nostram doctrinam
sibi pe-
nitusperspectamesseprofitetur, exprobrat Salvatori quod,
,

dum pateretur, ipsi Pater non tulerit auxilium, aut ipse sibi
auxdio essc non potuerit; respondendum
passionem ejus
fuisse pra^dictam, nec id
solum , sed etiam passionis cau-
sam nempe qula in rem hominum erat
:
ut pro illis mor- ,

lcm subiret et damnatus vulnera, perferret. Prccdictum

quoque est fore, ut ex gentibus,
apiidquas non fuerant
Prophcta^, essent qul iHum
agnoscerent, illumque inter
homines vlsum iri spccle qua^
contemnenda videretur. illis

Sk enim habent prophetla? verba « Ecce

intelllgot puer :

»meus, et cxaltabitur, et glorlficabltur,

et sublimls erit
»vafde. Sicut stupebunt super tc
multl, slc inglorla erlt ab
«homlnibus species tua et gloria tua a fillis
hominum. SIc
,

»mirabuntur gentes multa3 supcr eo et

reges continebunt ,

»os suum quia quibus non est annuntiatum de

:
eo vide- ,

» bunt; et qul non audierunt , intelllgent. Domine , qiils cre-

«didit audituinostroPEt brachium Domini cui revelatum
»est? Annuntlavimus
quasi parvulum in conspectu ejus :

»siciit radix in tcrra

sitienti. Non est species ei, neque glo-
ria et vidimus eum
» :
, et non habebat speciem neque deco- ,

»rem sed : spccles ejus inhonorata et deficiens

pra^ omnibus
 :

ORIGEKIS
(^Q

in plaga positus
el sciens ferre infirmi.a-
„ hominibus. Homo ,

despecta el non reputata.

„ tem : quia aversa estfacies ejus ,

..Istepeccatanoslraportat, etpro
nobisdolet etnosreputa- :

in afllictione; .pse
„ esse in labore et in plaga et
vimus eum , ,

est propler peccata nostra et mfirma-

„ autem yulneratus ,

nostras. Disciplina paos nostr»

„ tus est propter iniquitates
quasi oves
»super eum, livore ejus sanati sumus. Omnes
Homo in via sua erravit , et Dommus trad.cl.t
, erravimus.
propter affl.ct.o-
„eum propter iniquitates nostras, et ipse
victimam ductus
„nem non aperit os su.im. Sicut ovis ad
coram tondente mutus s.c non aper.t
„est, et quasi agnus
,

ejus sublatum est. Gene-

„os suum. In humilitate judicium
Q.da tollitur de terra v.ta
„rafcionem ejus quis enarrabit?
mei ductus est ad mor-
„ejus; propter iniquitates populi
»tein
disputarem adversus illos ex
LV. Memini me olim , cum
usum esse iUis vat.c.m.s.
Judteis qui sapientes voca.itur,
intelligenda esse de uno
Ouibus unus ex eis rcposuit iUa ,

disperso et percusso ut
occas.one
e^oque integro populo
,
,

prose-
dispersionis Judajorum inter plurimas gentes mult.
interpretabaiur illud « Inglor.a er.t
lyti fierent : atque ita :

species tua; »et iUud . Quibus non est

«abhominibus :

illud : « Homo m plaga

„an.umtiatum deeo, videbunt; » et
dixi ut ostenderem quam .m-
„positus. ..Hic multa quidem
pr,xdicta fuerant ad un.ver-
iBerito, qua: de uno quopiam
,

Rogabam quis esset ille qu. d.cebat

sum populum referrent.
et pro nobis dolet; .. et .stud :

a Iste peccata nostra fert,

propter peccata nostra et .n-
«Ipse autemvulneratus est
,

nostras; » et hoc al.ud :

„firmatus est propler iniquitates

Gkrum est ennn eos qu.
Livore ejus sanati sumus.
» ,
«

res futuras videntem taliaque velut perso-

apud Prophetam
1 Isai. LTi , i3.
tom. n pag. 39 et seqq.
2 Vide D. GuiUon , ,
 ,

COKTRA CliLSU« LIB. I/ Gl

nis alUatLi sancti Spiritus accommodantem ha3C loquuntur,

csse homincs , sive cx populo Judaico , sive ex gentibus ,

qui

peccatis dudum obnoxii Salvatoris passione sanati sunt.

Sed maxime premere visum est istud
illos : « Propter ini-

» quitates popuh mei ductus est ad mortem. » Si enim po-

pulus est, utvolunt, de quo prophetatum sit, quomodo
propter iniqullates popuH Dei hic ad mortem ductus dici-

tur, nisi slt allus a Dei populo? Quis ille est autem , nlsi

Jesus Chrlstus , « cujus Ilvore sanatl sumus » quotquot In

eum credlmus , « qui expollans prlnclpatus et potestates ,

))traduxlt eas confidenter In Ilgno. »SIngulas hujus prophe-

im partes explanare nlhllque Indlscussum prsetermlttere

non est hujus temporls. llnec tamen paulo uLerius discep-
tare necessarium visum est, ut quae Judaeus apud Celsum
dlclt , refellercntur.

LVI. Id autem et Cehum et illius Jud<3eum et quotquot

Jesu non credunt latuit duos a Prophetls praedictos esse
Christi adventus : priorem humilem et humanis infirmlta-
tlbus obnoxlum cumhominlbus degens eos doceret vlam
, ut
quGC ducit ad Dcum nulllque hominum rellnqueret locum ,

excusandi scruturi judlcii ignoralione : alterum glorlosum ,

divlnum tantimimodo , et ubi divinllas nihll humanai Infir

mitalls admlxtum cst habltura. Longum esset prophelias

in mediuni prolerre. Salls hlc fuerlt ex psalmo quadrage-

simo quarto , cujus in tilulo ha^c inter alla Icguntur : Can-
tlcum pro dilecto, hacc verba adducere , ubi ille evldenler
Deus pronuntlatur : « DlfTusa est gratia in lablls tuls , prop-
wterea benedlxit te Deus in ieternum. Accingere gladio tuo

» super femur tuum potens , , specle tua et pulchrltudlae tua

«inteudc , prospere procede et rcgna. Propler verltatem et
» mansuetudinem et justitlam et dcducet te mlrablllter dex-
» tera lua. Saglttne tuae acutae ,
potcns , popuh sub te cadent
* Coloss. it , i5.
 : !

()2 ORIGEIVIS

)) in corde inlmlconim Regls \ » Adverte anlmum ad ea qua;

sequuntur, et qUcTe Illum Deum enuntlant : « Sedes tua I)eus
)) in saeculum snecull , vlrga dlrectionls , vlrga regnl tul. Di-

))lexistl justltiam et odlsti iniqultatem, propterea unxit te

»Deus Deus tuus oleo laetltlse prae consortlbus tuls. Ani- ))

madverte quod Propheta Deum alloquens, cujus sedes est

in sa3culum sa^culi , cujus vlrga directlonls est vlrga regni
ejus, hunc ipsum Deum ait fulsse unctum a Deo, qui erat
iUIus Deus; unctum fulsse autem quia prae consortibus suis ,

dilexit justitlam et inlqultatem odlo habuit. HIs verbis me-

mlni me ohm multum molestlae creare Judaeo qui saplens

habebatur apud suos ; qui cum se admodum torsisset , dixit

tandem quae a Juda^o expectare debul : Dixit de Deo uni-

versorum scrlptum esse : « Sedes tua Deus in saeculum sae-

» cuh virga , dlrectlonls , virga regnl tui ; )) de Ghristo autem

«Dilexlstl justitlam et ©dlstl inlqultatem, propterea unxit

»te DeusDeus tuus, »et rehqua.

LVII. Adhuc apud Celsum Judasus Salvatorem sic allo-
qultur « Si Id dlcis quemhbet homlnem qui juxta dlvlnam
:

» providentiam natus fuerlt, esse liHum Dei , qualn re dlstas

Kalils?» Cui respondebimus esse quldem Del fdlum, quis-

quis , ut Paulus docet , tlmore non ducitur, sed vlrtutem
propter Ipsam amplectltur; hunc vero longe discrepare ab
iis qul propter vlrtutem fihi Dei nomhiantur, ut qul eorum
sit veluti fons et princlpium. SIc Paulus : « Non enlm acce-
wplstls spirltum servltutis iterum in tlmore, sed acceplstis
))splritum adoptlonls fihorum in quo clamamus : Abba
»Pater^ ! «Rursus apudCelsuin Judaeus : «Innumerl, Inqult,
» Jesum coarguunt , dicentes de selpsls acclpienda esse quae

» de illo praedicta fuerant. » Equldem nescimus an Celsus

quospiam cognoverlt ,
qui , dum In hac vlta erant eadem ,

quse Jesus facere , et fihos Dei se Deique potentlam appel-

i Psal. xLiv , 3. — 2RonQ. viii , i5.

 , ,

CONTRA CELSUM LIB. I. Q^

lire voliieiint. Cum aulem magao veritatis amore quaeunus-
quisque locus oflert, expendamus, dicemus , fuisse ante-
quam Theudam quemdam apud Judc-eos,
Jesus nasceretur,
qui se magnum quempiam jactaret at vix animam efllave- :

rat, cum dissipali sunt qui ab illo decepti fuerant. Se-

ii ,

cundum illum census tempore, quando constat riatum

,

esse Jesum Judas quidam Galilaeus a populo Judaico defi-

,

ciens multos secum traxit , tum sapientia quam simulabat,

tum novis quas moliebatur rebus. Sed postquam ipse scele-
ris pcenas dedit, extincta statim est ejus doctrina , nec nisi
apud perpaucos nullius nominis obtinuit. Post Jesu tem-
pora voluit et Dositheus quidam Samarita suis persuadere
se esse Christum illum, quem Moyses praedixerat, visusque
est nonnullos sibi sua doctrina conciliare. Sed Gamalielis,
de quo fit in Apostolorum Actis mentio , sapiens efl^atum
proprius hic est memorandi locus. Hoc enim probat maxime
illos a promissione alienos, non fdios Dei
non Dei fuisse vir- ,

tutes, scd Jesum Christum vere Dei fdium fuisse.

Sicautem
illic Gamaliel : « Si est ex hominibus consilium hoc, aut opus
))dissoIveturS » sicut et iflorum dissolutum est post eorum
obilum ; « si vero ex Deo est ,non poteritis dissolvere hanc
)) illius doctrinam ne forte , et Dco repugnare inveniamini » .

Voluit et Simon Magus Samarita suis magicis artibus quos-

dam decipere, et tuiic decepit quidem : nunc vero non ar-
bitror in toto orbe reperiri posse triginta
Simonianos. Ac
fortc, plures dixi quam
revera sunt. Perpauci quidem ad-
huG in Palestina versantur; scd in reliquo orbe nullibi
no-
men quam de se disseminare voluit.
ejus in ea est gloria
l bicnim cognoscitin-, eo nomen ejus Apostolorum
Acta
detulerunt Christianis debet qux de ipso
:
dicuntur; atque
etiani res ipsa declaravit nihil divinum in Simone fuisse.
LVIII. Postea Judaeus apud Colsum pro Magis de qui-
,

» Arl. V, 36. — 2ibid. 37. — '

Ibid. 38.
 ,

^/ ORIGENIS

Jesum dixisse Cbaldaeos oria

bus agitar in Evangelio , ait : «

«ejus^^permotos venisse ut illum

adhuc puerum quasi Deum
hunc
«adorarent; idque iHos Herodi Tetrarchoe indicasse;
vero misisse qui inteTficerent
omnes hoc ipso tempore na-
»

fore ut ille etiam cum ahis periret,

ne regnum
,)tos , ratum
Hic observes
pcrveniret ad cTtatem idoneam, occuparet.
»
» si

qui I\Iagos non distinguit a Chal-

yehm errorem hominis ,

nec utrorumque professiones quam

diversas sint , ,
dieis ,

animadvertit, ideoque scripturam

Evangehcam aduUerat.
praeterierit id quod Magos
Nescio autem qua causa silentio
iUis in Oriente,
impuht; nec dixerit steUam fuisse visam ab
Ad haec igitur quid respondendum sit,
sicut scriptum est.
fuit
videamus
'
. SteUam ,
quae ab iUis in Oriente conspccta

opinamur nec uUi earum simUem quae vel m

novam fuisse ,

vel in orbibus inferioribus sed fuisse ex

firmamento sunt ,

qua? nonnunquam exoriuntur, quaeque vel a

earum genere,
vel a barbc-e vel a dohi simihtudine
com.^, vel a trabis , ,

differentias propriis vocabuhs de-

apud Grsecos qui earum
signant , nomen habent. Hanc autem opinionem nostram
sic astruimus. ^

magnis eventibus et maxmiis

LIX. Observatum est in , ,

mutationibus oriri hujusmodi as-

quce in terris accidunt , ,

tra .
regnorum translationes aut beUa portendunt,
quse aut ,

contingere potest et res huma-

aut quidquid inter homines
in Cha^remonis Stoici h-
nas concutere. Legimus autem
ahquando co-
beUo de cometls quemadmodum exoriantur
exempiis con-
metceetiam rerum utihum praenuntii; idque
firmai. Si ergo ad regnorum
novationes cihosve inslgnes ca-
excitatur; quid mirum, nas-
sus cometa ahudve simile sidus
qui nova inter homines mohturus,
suamque
cente iUo,
sed etiam apud Grae-
doctrinam non capud Judaeos tantum ,

erat siel-
cos muUasque barbaras nationes pervulgaturus ,

1 Malth.ii, 2.
 CONTRA CELSUM LIB. I. g-
lam cxortam esse? ac de comotis
quidem dixerim n„lli,m
circumfcrr. vaticinium, quod erga
hoc aut illud rcRnum
hoc vel «llo tempore oriturm esse
cometam significet ouod :
vero ,n ortu Jesu sidus apparuit,
illud Balaam
pra^dixerat
Sic emm is apud Moysen
. Orietur stella ex Jacob et
:
con
» surget vir de Israel V
» Q„od si examinari
oportet ei ea qua,
de Magisstellaqueab illis nascennte Jesu conspecta
scripta
sunt, ahocum Gra;cis, alio cum Juda;is sermone utar
LX. Gr.Tcis quidem dicam Magos
qui cum d^moniis
commere.um habent quique illa ad
, ea qu^ volunt iuxta
eas quas d.d.ccrunt artis su.e
leges .advocant, id
ipsum ef-
ficere quamdiu nihil divinius nihilque
,
da.monibus aut ,

evocante .llos .ncantatione fortius

aut appa.-et aut nomina-
tur: s.n autem aliqua scse
vis divinior exerit,
daBmoniorum
v.rtutcs pessumdari, nec divinitatis posse
sustinere splen-
dorem. yer.s.m,le ergo est cum
natus est Jesus, quoliam
muIt,tudo m,l.t,a, ccelest.s, ut
Lucas narrat et ego credo
laudavt Deum
» terra pax
his verbis

hominibus bona voluntas .

,n
: . Gloria in Excelsis
Llu:
^ proptc-ea da.mo-
ma suas v,res et potentiam
defecisse, "^1
dcprehensis
pra s ,g„s et ,rr,ta facta virtute.
,
Atque id effccit non modo
Angelorum ad loca terr.-e vicina adventns
, sed et virtus
Jesu et qua. ,n ,Ilo crat divinitas.
,
Itaque
Magi , cum facerc
frustra tentasscnt qua,
prius pcr incanta.ioLs
arcanaque
mag,ca facere solebant, hujus
esse co„pc.entes,
qu.esierunt
rei causam , non vul™
: et viso in ccelis
prodio-io
VKore quod lo s.gnificabatur
. voluerunt. Sic
e.-grmih?vi'

u. habcrent vat.cinia a Moyse

,
quoquc scriptis'trad
.1 .c de ste la Ieg.ssent istud t. e
. Ostendam
..beatum fac.o
:
ei et noh m do
et non propinquabit-
.-en..l.um,q,ueumste.lap..™i,,,,f;„^^;;j-^^^^
.
co.,jeeerunt Wi'

'•
VIII.
5
 » ^ ;

—
r,^ ORIGOIS

am inde animo pra=cepisse„l iUum

lucem prodiisse; cumquej
se dLoniis et spiritibus
qui 'P-^PP---
adorare statuerunt. In Jud«am
solebant pra^stantiorem ,

certo habentes quempiam regem na-

gt' Jrunt, pro
hab.turus et
quamvis et quodnam regm genus ,

tum esse ,
secum xnune-
, sumptisque
ubTnascimrus esset , ignorarent
iUi qui ex Deo et
homn.e mortah
Hbus , qu=e veluti symbola d.d.ce-
compositus, darent;postquam
e set utitadicam, mor.turo
ut regi aurum ut
It ubinam natus fuisset
erat
,

obtulerunt. Sed quon.amDeus

myrrham, utDeo thus
humani Angelis qu. homm.bus
aux.-
,
Servator ille generis
Magorum, qm Je-
hrpa.stanUonge subUmior; Angelus ne
pr..mium retukt admonens « ,
um adoraverant, pietati
aUam v.am re.erterenta,
sed per
""urent ad Herodem .

» in re^ionem suam .

structas esse,
LXL Insidias vero ab Herode Jesu nato
m.n.me mi-
apud Celsum Juda=us
tametsi id non credat
res est malitia et fatum .psum
a^d m est. C.ca enim ,

supe,^are valt. Quo e. morbo laborans

quasi fortioresset,
natum esse regem, et cons.-
Juda^is
Herodes, et credidit
nuUo modo consenta.ieum. N.-
Uum cepit huic persuasioni
regem esse et regnaturu.r.
non vidit aut omnino
mirum
,

.n. Interf.c.
et frustra i..terfectum
Tu non regnaturum, improb.bate raptus
sententias
•lur vola.l pugnantes in jam
diabolo qui Sa vator.
Satusque a cL'o improboque ,

mag-
opinatus eum et esse et fore
initio insidlatus est
,
ab
qui Ucet id Celsus non
credat or-
num. Quare Angelus
, ,
,

ut cum
dini rerum sese
accommodabat Josephum monu.t ,

^gyptum fugeret. Herodes autem

puero et matre ejus in
oppido ejusque fm.bus recens
Lotquot erant in Bethleem
eis interfecturus esset
na-
trucldari jussit, quasi
cum
Lti esse.
sed non advertit potent.am
tum Juda.or«m regem
:

1 Matth. II, 12.

 , :

CONTRA CEXSUM LIB. I. 6«

quae perpetuo invigilat dignis qui ad hominum salutem ser-
ventur ,
et inter cos principem et dignitate et prastantia lo-
cum tenere Jesum ; qui quidem rex erat futurus, non tamen
utcxistimabatllerodes, sed qucmadmodum
decebat regem
csse ,
cui Deus regnum contulerit nempe qui subditisbene :

laceret, non tribuendis mediae naturc-e et, ut ita

loquar,
indifFerentibus beneficils, sed erudiendo eos
regendoque
legibus vere divinis. Quod sciens Jesus
negansque se eo
sensu esse regem quo plerique intelligunt, ac
docens quanto
sit excellentius regnum ejus, ait : « Si ex hoc mundo esset
»regnum meum, mei utique decertarent, ut non
ministri
»traderer Judceis; nunc autem regnum meum
non est ex
»hocmundo\ » Hasc si Celsus intellexisset non dixisset
,

«Sin ideo, ne tu loco illius regnares postquam ad adultam

»aetatem pervenisses; cur , postquam pervenisti non reg- ,

» nas sed ille Dei fdius mendicando vagaris pra

,
metu sup-
»plex et miseriis oppressus ? » At ignavum
non est pruden-
ter declinare pericula non mortis metu, sed aliis in
,
vita
prodesse desiderio; donec ei, qui naturam
humanam in-
duit, opportuna se det occasio humanam mortem appetendi
qUcT quidpiam utilitatis hominibus afFerat.
Quod quidem
manifestum est intelligenti Jesum hominum causa
mortem
siibiisse de qua re pro viribus superius diximus.
:

LXIl. Posthaec quoniam ne numerum quidem

sciens
Apostolorum ait « Jesum ascitis decem aut undecim
:
homf-
«nibus famosis, publicanis nautisque nequissimis
huc illuc ,

))cum illis fugitasse turpiter et a^gre cibos

colligentem, age r>

et dehis pro virili disseramus. Qui

Evangelia versaverunt
qua? Celsus videtur ne legisse quidem ii
norunt duodecim' ,

electos a Jesu fuisse Apostolos^- publicanum

quidem fuisse
Matthaeum nomine^ quos vero nautas promiscue
:
vocat
^Joan.xvin,36.-2Mauh.x, r. Marc. rn, t^- Lnc. vr, i3. - 3^,,,^
x,3.
 . —

()0

Joanncm qu.a rel.ct. nave

inteliigitfortasse Jacohum et
Jesum'. ^am Petrusejus-
etpat^esuoZebedxosecuti sunt
necessar.um s.b. v.ctum
,ue Andrcas qui retibus
fratcr
cst mter
nautas sed ut scr.ptum
qu.rebant, ..on inter
,

qu. Je-
piscatorcs numerandi
sant^ Sit et Lev. publ.canus
iUc ex Apostolorum
numcr .
m
sccutus sit'; at non fuit
s
Marcum exempla-
riuxta qua^dam Evangelii secundum
'

vero arle c^teri,

priusquam disc.puh Jesu f.crcnt
ri Qua Ergo
incompertum cs
Tct mcomparaverint, nobis
sibi
res ab Apos-
qui prudenter et cand.dc
ad hiBC respondeo,
possuntexaminare, iis man.fcstum
f.er
oli Jcsu U-fuissc oportere ut
edocerent
h divina virtute roboratos
homi..es verbo Dc. sub,.ccre.U.
Cbistia.>am reUgionem et
Gra.corum d.alect.cas au-
secundum artes
Non cnim eis
rat.o .ncrat qua au-
facultas et dissercndi
rheto.-icas dlcendi
eleg.sset et
sibi conciliarent. Atquc etiam , si Jcsus
d ter -uUormn opr-
adhibuissct eos T^i
:in. su. ministros
,

do subt.htate aut
et aut cog.tand.
nionc sapicntes habcntur,
plausus capt^are possunt
"rmonis facundia m.dtitudinis
fuisset sim.h eum rat.one
urmco quidem Judicio suspicio sect« cu.usp.am
lue via usum fuissc qua Philosophi ,

dc doctr.na,
neque quod promissum cst
auctorcs usi sunt ,
Nam scrmo et pr.-
vidcretur adimpletum.
e-u divi-t^te , qu. vcrb -
illius sapient.^e
Tatt fuissct in persuasio..e
,

e
compositionis Mand.t.as affectat
:Z lcocinia ct apt.
qnam su.s dogmat.bus haben
:

fides ha=c nostra perinde ac ea ,

« in sapicnt.a
hom.num ct
hu mundi Philosophi fuisset
us
,

ecqu.s est, qu., cum v.-

„ „on in virtute
Dci \ » Nunc autem
vel primorum elementorum
d t
et publicanos
piscatores
.ps.s
enimde iUis scriptura testatur, et Celsus
toperitos (id
crcdit conf.de..ter
suam vere describentibus
)
iXtiam ,

, Q
V, i8. - 3
Marc. ii,
IVTarr II. l4.
14. — ^ld. III, l8.
iMarc.i,20.-2Matlb,
& I Cor. II ,
5.
 ,

CONTjaA CELSUM LIIT. I. (}(.

de fidc Jesu adJLingenda non modo

apud Juda^os dlsputare,
sed etlam apud relirjuas gentes prospere
Jesum annuntlare,'
non quPGsIerlt unde illls Inesset persuadendi facultas ? neque
enlm erat vulgarls. Ecquls nou dixerit Jesum In Apostolls
divnia quadam vlrtute executum fuisse quod his promlse-
rat verLIs: « Venlle post me, faclam vos piscatores homi-
))num*?))Hanc eamdem virtutem commendans Paulus
ut ,

supra dlximus, ait: « Et sermo meus

et pra^dlcatlo mea non
))m persuasibinLus humanae sapientl^
verhis, sed In osten-
slone splritus et vlrtutls , ut fides
r>
nostra non sit in sapien-
))tla homlnum, sed in vlrtute DeP. „ Nam ut
, pr^dlctum
fuerataProphetisprcnBdicatIonemEvangehIpr.xnuntiantIbus,
«Domlnus dedlt verbum evangellzantibus vlrtute muha rex
))virtutum dilecti^ >, at impleretur et istud
:
vatlclnlum •

«Veloclter currit sermo ejus\ « Et quldem jam vldemus

« in omnem terram exivlsse sonum » Apostolorum Jesu
et in llnes orbis terrae
« verba eorum \ . Quoclrca qul au-
dumt verbum cum virtute pra^dicatum , replentur et ipsi
virtute, quoe cum in eorum affectibus actibusque , tum in
constantia ad mortem pro verltatls defensione perferendam
elucet quidam autem vacui sunt
:
, etlamsl Deo per Jesum
credere profiteantur , qul vlrtute divina carent, et
specie
tenus verbo Dei adha^rescunt. Etsi
vero supra memoravi
quod Salvator in Evangello dlxit
nihllominus tamen idem
:

rursus huc et quldemopportune

adducam. Hlnc enlm quivls
perspiclet et Evangelli
pra^dlcatlonem a Salvatore nostro
divuie fu.sse pra^vlsam et quanta sit verbi ilhus
;
vls qua3
et.am sine maglstrls subdlt sibi
eos, qui f.dem amplectun-
Iwr, q,.arn ,ps,s
amplectendam dlvina vlrtus pc^suasit,
Alt
Jesus,-c<Mess,s
quidem m.dta, operarii autempauci:
ro^^ate
))ergoDom.nummessIs,utmIttatoperarIosInmessemsuam^.

i5.— M(l. xv.cr, 5. — CM.-Ufh. XX, 3-.

 ORIGKNIS
^Q
autem Gelsus etiam infames fuisse ho-
LXIII. Quomam
nequissi-
mines dixit Apostolos quos publicanos et nautas
videri , ut ob-
mos vocat , ea de re respondebimus ipsum
doctriuc^, ex iis qu^ scripta sunt
ehgerepro
trectet nostra^
libidine quod credat , omnino non credere Evangeliis ne
et ,

confiten
divinitatem in illis libris evidenter demonstratam

cum contra deceret eum, qui ,

qua sinceritate
cogatur :

auctores illi scripserint , videbat , eo magis divinioribus re-

bus quas narrant fidem adjungere, quod ne abjectiora qui-

Verum est in Barnab^e epistola, unde
dem pratermiserant.
infames fuisse et neqms-
fortasse Gelsus hauserit Apostolos
qui improbi
simos,legi Apostolos a Jesu fuisse electos ,
erant ut nuUi magis. Et in EvangeUo secundum Lucam
Discede a me quia homo peccator
dicitad Jesum Petrus : « ,

),sum, Domine^» Sed et Paulus qui et ipse postea factus

adTimotheum, sic scribit:
est Jesu Apostolus, in epistola
venit in hunc mun-
«FideHs sermo, quod Ghristus Jesus
peccatores salvos facere, quorum
primus ego sum^»
»dum
fuerit aut ne cogitarit quidem
At nescio quomodo oblitus
qui post Jesum Ecclesias in
mentionem facere de Paulo ,

vidisse non posse

Christoconstituit^ Verisimile est illum
se de Paulo loqui, quin simui
rationem redderet cur, qui
fueratEcclesiamDeipersecutus,fideles acerrime insecta-
tus fuerat, Jesu discipulos
morti tradere obstinaverat , is
ad Illyricum
usque adeo mutatus fuerit, ut a Jerusalem
studio fungeretur
Evangelium Ghristi evulgaret\ tantoque
aedificare nolens, ea
hoc munere, ut in alieno fundamento
per-
loca peteretquo nunquam Dei in Ghristo Evangelium
,

Quid ergo absurdi est , si Jesus ostendere volens

vaserat.
quam efficacia sint quae moibis animarum
humano generi
illosque
adhibet remedia , infames et nequissimos elegerit,

eo provexerit, ut purissimae vita3 exemplum essent iis,

iLuc. V, 8. - 2 I Tim. i, 5. - ^ Act. ix, i. - ' Rora.xv, 19.

 COWrUA CliLSlliVI LIB. I. -i

cjui eoruin minislerioad Evangelium Christi adducerenlur?

LXIV. Sed si qui mulatis vivunt moribus , illis pristina
crimina exprobare liceat, Pkcdonem, etiam postquam ad
philosophiam se contuht , Hcebit in jus vocare; quippe
quem ferunl e prostibulo in scholam philosophicam fuisse
traductum Polemonis etiam qui Xenocrati suc-
a Socrate.
cessit , hbidinosamvitam exprobrabimus Philosophia? cum ,

ci potius laudi tribuendum sit , quod persuadendi quse utri-

que inerat fVicultate potuerinteos a tantis vitiis avocare qui
prius iis occupati erant. Ac apudGracos quidemunus Phaj-
don (
an alter fuerit nescio ) , uuus Polemon , exutis turpi-
bus flagitiosisque moribus , Philosophiie se dediderunt : at
in Jesu scholanon soli duodecim iila aetate sed et omni ,

postea tempore fuerunt plurimi qui iu sapientum chorum ,

asciti de sua pristina vita dicerent : « Eramus aliquando et

)> nos insipientes , increduli , errantes , servientes desideriis
»et voluptatibus variis , in malitia et invidia agentes, odi-
)'biles, odientes invicem. Cum autem benignitas et huma-
«nitas apparuit Salvatoris nostri Dei per lavacrum rege-
,

)> ncrationis et renovationis Spiritus sancti quem effudit in

)) nos abunde ^ ,
» tales eflecti sumus. « Misit cnim Deus , ut
» Proplicta In Psalnns docet , verbum suum , et sanavit eos ,

))et eripuit eos de corruptionibus eorum^ » Addiderim su-

pradictis Chrysippum in libro de curandls Perturbatlonlbus,
ut in hominibus animarum allectus cohibeat, parum cu-
rare qualenam sit verilatis dogma scd iis qui vitils occu- ,

pantur , remedia conari adhibere secundum varia

sectarum
pnncipia. Dicit autcm : a Si voluptas summum bomnnsit,
»hacratione curari oportet pcrlurbationes sin tria : sint
))bonorum genera hac itidem sentcntia ulenduin
,
erit ad
»sanandos illos qui perturbationibus vexantur. » At reli-
gionis noslrai cahimniatores non vident quot fuerint, quo-
' Til. lu, j. — 2Psalm. cvu, -^.o.
 ,

^2 ORIGiiNIS

rum perturbationes compescuerit; quot, quorum vitla re-

presserit; qiiot, quorum efferatos mores doctrina mansue-

fecerit. Atqui aequum erat illos ,
qui suum erga societatem

tantopere studium venditant , doctrinae nova ratione homi-

num morLis medenti gratias habere faterique eam , , si vera

non est , humano generi esse utilissimam.

saltem
LXV. Quoniam autem Jesus discipulos docens ne teme-
rarii essent, dixit illis : «Dum persequentur vos in civitate
»ista, fugite in aliam. Si in hac vos persequantur , rursus

» in aham fugite * ; « simulque se iUis exemplum constantis

tranquilLTque vitse praibuit , dum ipse cavebat ne temere ,

aut intempestive , aut inconsuUo in pericula irrueret; hoc

rursum Celsus maligne carpit, et sic apud ipsum Judaeus
Jesum alloquitur « Cum discipulis hac illac fugitas. » Quod
:

tamen Jesu et ejus discipuHs crimini vertit idem fecisse ,

iegitur Aristoteles. Is enim cum inteUigeret sibi tanquam ,

impio propter quaedam suae Philosophiai dogmata quae Athe-

nienses impia esse judicabant , conflari judicium; rehctis

Athenis , in Chalcide scholam habuit hac : suis famiharibus

reddita fug^e ratione: «Discedamus Athenis , ne iterum de

» tur Atheniensibus locus committendi sceleris ,
quale in

«Socratem commiserunt; neve iterum impie agant in Phi-

»losophiam. » Dicit pra^terea « Jesum cum discipuhs huc il-

luc vagabundum cibos coUegisse » sed indicet ; vehm unde
didicerit turpem hanc sordidamque mendicationem. Nam

Evangeha narrant fceminas quasdam quae fuerant suis in- ,

lirmitatibus hberatae, inter quas et Susanna erat , discipuhs

victum e suis facukatibus praebuisse'. Ecquis vero Philo-

sophorum non accepit ab iis ,

quos sibi notos erudiebant

qua3 sibi erant necessaria ? Scihcet id facere , decorum ahis

honestum fuit cum autem idem faciunt discipuli ,

quasi
et :

turpiter et sordide corrogent cibos , culpantur.

iMaUh. X, a3. — ^Luc. vnt, 3.

 ;:

CONTRA CELSUM LIB. I. .^3

LXVI. Pergit apud Celsum Judasus interpellare Jesum

«Quid opus erat te adhuc parvulum in ^gyptum trans-
» portari ? ne necareris ? at metus mortis in Deum non cadit.
» Angelus e coelis delapsus te jussit et tuos fugere, ne com-
»>prehensi morte periretis. At non potuit magnus ille Deus,
«qui jam duos propter te Angelos miserat,
te proprium
))suum fdium domi tutum praestare? Ex his )>
videtur Celsi
esse sententia, nihil aut in humano Christi corpore , aut in
anima fuissc divinum
nec corpus ejus talefuisse, quale
,

descrihunt Homericoe fahula3. Jocans igitur in

sanguinem,
quem in cruce Jesus profudit ait sanguinem illum ,
non
fuisse

Huic siinilem, sacro qui manat corpore Divum.

Nos vero qui Jesu de ea quse in ipso erat divinitatc

dicenti
«Ego sum via, veritas et vita^)) aut ahud simile; huma-
,

num autem se hahere corpus sic affirmanti « Nunc autem :

))qu?eritis me interficere hominem qui veritatem locutus

,

))sum vohisS» fidem hahemus; ilhim quid compositum

fuisse profilemur. Oportuit igitur ut , qui humano more
vivcre inter homines decrevcrat non intempestive
,
se in
mortis discrimcn conjiccret : sed paleretur se duci a nutri-
tus, quos Angelus a Deo missus pra^monuerat
primum :

quidcm his verhis: « Joseph fdi David, noli timere ,

acci-
))pere Mariam conjugem tuam; quod cnim in ea natum est,
))de Spiritu sancto est^ secundo autem
; sic : Surge et accipe
))puerum et matrem ejus, et fuge in .^gyptum, et eslo ihi
)) usque dimi dicam tihi : futurum est enim ut Herodes qucT-
))ratpuerum ad perdendum cum » Uhi nihil scriptum '.

quidem cst, quod mihi admodmn insolens

videatur. In
ulroque enim Scriptunc loco narratur
Angelus Josephum
aHocutus fuissc per somnium at plurihus aliis
:
contigit,
'Jo.ir.xiv, (i. — Md.vur,4o. — •"Maril,. x, 20.— ''Iil.n,i3.
 , ,

nl^ ORIGENIS

esset; sive
ut per somiiium admonerentur quid facto opus
Angelus , sive qua^dam alia res in anima imagines efforma-
verit. Quid igitur absurdi est , ei ,
qui semel naturam hu-

manam susceperat , humano more provideri ut pericula

decUnet ? Nou quod ahter id fieri non potuerit; sed quia

Jesu provideri oportuit. Ac certe satius
via et ordine saluti

eratparvulum Jesum Herodis insidias vitare in /Egyp- ,

tumque cum nutritiis fugere donec insidiator moreretur,

prohibuisset
quam si aut Providentia rebus Jesu consulens
ne Herodi parvulum illum interficere Hberum foret, aut
Jesus decantata a poetis Plutonis galea aiiove
munimento
instructus fuisset, aut satellites adillum occidendum missi,
ut Sodomitie , exccecati fuissent'. Nec enim insohtum auxi-
Uum et supra modum illustre conveniebat ei, qui ut homo i
testimonio Dei probatus docere volebat in se ,
homine iUo
quem omnes quiddam divinius nempe
videbant , inesse ,

potentiam,
proprie dictum Dei fdium Deum verbum Del , ,

illo com-
Dei sapientiam eum qui vocatur Christus. Sed de
,

ex quibus Jesus homo factus constabat

posito , et de iis

hujus temporis disserere, cum de illa re quaidam

non est
ut ita loquar qusestio habeatur.
inter fideles et domestica , ,

LXVH.Postea Judieus apud Celsum, quasi Grsecus quis-

«Priscae fa-
piam eruditus Utterarumque Gra3carum peritus ,

vbulce, Inqalt, qu^e Perseum Amphionem,

yEacum, Mi- ,

» noaque narrant e diis esse

natos nobis non faciunt fidem. ,

))Tamen, ne omni probabilitate destitui videantur, res ab

)) ilUs hominibus gestas referunt magnas certe admirabiles ,

» et quse vires humanas superant. Tu vero quid insigne , quid

dictis aut factis praestitisti ? nihil

hactenus :
)) admirandum
templo te provocaverint Judsei ut manifesto
wquamvis in ,

)) ahquo signo Dei fdium esse declarares^ » Adquae conf-i-

te

Grsecis postulo ut indicent quid tantum tam

tanda , a , ,

Gen. XIX, ii. — ^ Joan. x, 24-

 CONTftA CELSUM LIB. I,
^5
splendidiim , tam utllc, tam nepotibus futuris profuturum,
illi homines cdiderint , ut fabulai , qua? illis divinum ortum
tribuunt, mereantur fidem. Sed nihil afFerent, quod vel
longo intervallo accedat ad ea quai Jesus fecit : nisi fortcnos
ad labulas historiasque suas rclegabunt, quasi vellent nos
illis sine ulla ratione credere , nostris vero rebus quamvis
cvidenter demonstratis derogare fidem. Affirmamus ergo,
quid Jesus feccrit, toto jam orbe innotescere, quippe ubi
Dei per Jesum fundatic sunt Ecclesia) ex iis, qui a malis in-
numcris fuerunt admeliorem mentem conversi. Ethodieque
Jesu nomen perturbatos animos componit, exigltdsemones,
medelur morbis , miram quoque mansuetudinem inserit,
mores in ofTicio continet , humanitatem , comitatem suavl- ,

tatem inspirat iis, qui, non propter \iisc commoda huma-

nasque necessitates se Cliristianos simulant, sed quo par
est animo traditam de Deo , Christo futuroque judicio doc- ,

trinam amplexantur.
LXYIII. Deinde Celsus olfaciens adductum iri quoe Jesus
fecitmiracula et ex quibus pauca delibavlmus fmgit se ,

concedere vera esse qu?e scripta sunt de curationibus de ,

resurrccllone de paucis panlbus cx quibus post multos sa-

,

turatos multa supcrfuerunt , et quotquot exlstimatmirum in

modum ab Apostolis amplificata fuisse tum « Age Inqalt,
, ,
,

«demus Iltc a tc gesta. » Sed confestim eodem illa numero

habenda esse ait, ac ea quae praesliglatores faciunt majora
sempcr acmajora polllcentes : et qua3 faciunt qui sunt/E-m)-
tiacis artibus eruditi, qui medlo ve- In foro, paucis obolis
uerandas suasartes venditant da?moniaex homlnibus prolli-
,

gant, exulllant
morbos ^ heroum animas evocant, oplpara
convivia mensas bellarla opsonla qua^ numquam
, ,
fuerunt
,

cxhibcnt, agltaat anlmalia quai vere nulla sunt, sed

vanaj
dumlaxat animantlum imaglnes. Mox ail : « An quia h(ec illl

«faciunt, Idcirco credendum nobis erit illos esse Dei filios?

h6 origenis

»Anpotlus dicendum improborum etnebulonum essehujus-

»modi artes? » Hinc perspicis Celsum ab admittenda magia
non alienum esse admodum. Nescio tamen an ille ipse sit
qui multos contramagiam libros conscripserlt. Verumtamen
quia hoc ejusproposito commodum erat ,
quae de Jesu nar-

rantur, comparat cum iis quae magia efficit. Et essent simi-

Jesus ut qui magicas artes profitentur nihil pra^ter
Ha si , ,

vanam speciem ostendisset. Nunc vero nullus praestigiator

per ea quse facit , spectatores ad morum emendationem ex-

citat , aut Dei timorem docet qui spectacuHs stupent , aut

studet persuadere ut vivant ,

quasi Deo rationem reddituri.

Nihil horum non possunt, aut

pra3stigiatores faciunt quia

non consihum habent, aut nolunt corrigendis hominibus

operam-dare, quippe qui ipsi turpissimis infamissimisque
vitiis referti sunt. Hic vero, qui miracuhs suis
spectatores

eorum qucT bene faciebat ad morum correctionem adduce-

bat ,
quomodo non erit existimandus sepraebuisse non sokim
iUis qui proprie discipuH ejus vocati sunt , sed etiam rehquis

omnibus exemplum optimae vitae ? Discipuhs quidem ut ex-

,

citarentur ad homines docendos quae sit voluntas Dei; re-

Hquis vero hominibus ut ejus verbis et moribus potius,
,

quam miracuHs edocti quomodo vivere oporteat , eo spec-

larent, ut qucecumque facerent, Deo placerent omnia. Si

autem Jesu vita fuit ejusmodi quo jure quis eum cum praes- ,

tio-latoribus conferat, et non potius crediderit eum, cum

Deus esset, ut promissum fuerat, visum fuisse in humano

corpore , ut nostro generi prodesset ?

LXIX. Permiscet postea sermonem Gelsus, et quae aqua-

piam secta dlcta sunt, omnibus Christianam doctrinam

consectantibus ut communia objlciens , «Dei corpus inquit, ,

»non esset, cujusmodi est corpus tuum. »Nos ad hcTec : Je-

sus in hac vita corpus humanum suscepit, quale a foemina

susciperepoterat , iUudque morti humaucE obnoxium. Quare

 ,:

CCMRA CKLSUM LIB. I. nn

inlcr alia dlcimus illum fiiisse magnum pngilem, proptcr

humanum corpus , « per omnia tentatum * , » ut ceteri ho-
mines; non tamen ut ca^teri homines, cum peccato; sed
prorsus « sine peccalo. Perspicuum enim nobis vide-
»

tur, eum « non fecisse peccatum nec inventum esse dolum

,

»in ore ejus; » et quod « peccatum non cognoverit^ »

ideo ilium ut purum a Deo traditum esse proptcromnes qui

peccaverunt. Deinde ait Celsus : « Dei corpus non ita satum

«fuisset, ac tu , o Jesu, satus es. » Suspicahatur tamen si ,

natus est Jesus quemadmodum scriptum est, ejus corpus

posse aliquo modo caeteris esse divinius et aliquo sensu Dei ,

corpus. Atque ideo negat verum esse , quod scriptum est,

iilum e Spiritu sancto esse conceptum;, creditque ex Pan-
theraj cum virgine congressu natum esse. Qua causa dicit
« Corpus Dei non ita satum esset ac tu satus es. » Sed de
his plura superius.

LXX. Pergit : « Neque corpus Dei talihus vescitur cihls : »

quasi ex Evangeliis prohare posset , Jesum cihis usum esse

et qualihus cihls usus fucrlt. Verum esto , dlcat eum man-
ducasse Pascha cum disclpulls et non solum dlxisse « De-
, :

»siderio desideravi hoc Pascha manducare vohiscum% » sed

etiam revera manducavisse; addat etiam sitientem ad pu-
teum Jacoh hlhisse'', quid hoc contra ea quae de ejus cor-
pore dlclmus? Constat eum post resurrectionem piscem
edlsse\ Nostra enim sententia est, illum induisse corpus,
utpote natum e fcemina. « At tali voce , inqult, non utltur
sDelcorpus, nec talihus persuadcndi modis. » Hoec etiam
vilia sunt ac valde contemnenda. Nam Celso quls dixerlt Py-
Ihium qul a Gra^cls Deus hahetur,
Dldymeum ejusmodi et
uti vocc nempe Pythlae aut IMIletinfe prophetidis nec id-
, ;

circo lamen e numero deorum excludl Pythium aut Didy-

*Heb. IV, i5. — 2lsai. nu, 9. i Petr. 11 22. 2 Cor. v, ai. — ^

hxxc.
—
,

XXII, i5. '•

Joaii. iv,6. — ^ld. xxr, i3.
 ,

1^8 ORIGENIS

meum vel quemlibet alium similem graecanicum Deum in

uno loco constitutum.Multoautemsatius fuitDeum uti voce

quae propterea quocl cum potestate pronuntiaretur ,

ineffa-

biliquadam ratione persuaderet auditores.

LXXI. Deinde convicium Jesu faciens ille, qui propter
impietatem pravaque opinamenta Deo ut sicloquar,
invisus ,

est dicit Iijec omnia esse praistigiatoris

, ,
Deo invisi et sce-
lerati : quamvis , si proprie res et nomina examinentur ,
fieri

nonpossit ut Deo homo odiosit. Deus enim amat omnia quse

sunt , et nihil eorum qua3 fecit , odio habet. Neque enim

Prophetis
odio habens creasset. Si quid vero dictum est a
quod id significare videatur, id generaU hac regula expH-
candum erit , scripturam de Deo ita loqui quasi humanis sit

me respondere oporteat ad
obnoxius affectibus. Jam* quid
hominem qui in sermone ubi apta ad persuadendum argu-
,

menta polUcitus rem agendam putat maledictis et

erat , sibi
prsestigiato-
convicns quibus Jesum tanquam sceleratum et
rem proscindit ? Hoc certe non est philosophi qui rem de-
monstrat, sed ejus ,
qui , ut e faece plebis homines, ira se

transversum agi patitur : cum contra decuerit, re exposita,

pro
de qua controversia erat , candide eam expendere et ,

viribus afferre quae ad propositum assequendum in

mentem
venissent. Sed cum hic desinat sermo , quem Juda^us
apud
Celsum cum Jesu habuit hic et nos Ubro primo contra iUum ,

scriptofinem imponemus. Deo autemdante veritatemillam,

qux falsos sermones disperdit ,
juxta iUud : « In veritate tua

» disperde illos % » aggrediemur in sequentibus alteram pro-

sopopoeam , ubi Judaeus ab ipso inductus sermonem vertit

ad eos ,
qui Jesu crediderunt.

» Vide D. Gaillon , tora. ii ,

pag. 53.

2 Psal. LTv, 5.
 ,

CONTR\ CliLSUM LIH. U.

79

^A^VV»/V^^WrVV\\V*VVV'VV\'VK>/VV\VVNVV%W»'VVVV/V»N,V»VVXVV\VV.(VVXVV%^VV>VVXlV^

LTRER SECUNDUS.

I. Privio nostrarum ad eum qucm Celsus inscrlpsit ser-

monem verum responsionum llbro qul Ibi termlnatur ubi
ficta Judcei persona Jesum alloqui dcsinlt
quique in justam ,

excrevit molem, liunc subjungere statuimus quo crlmlna- ,

tlones ab eodem Judoeis ad fidem in Jesum conversls vh-

jectcT repellantur. Ac primum illud mlramur, cur Celsus ,

cum personas fingere statuisset , non Judaeum induxerit

cum iis e gentibus, qul fidem amplexi sunt, loquen-
potius
tem quam cum Juda^is. Sic enlm verislmilis admodum vi-
,

sus fuisset sermo contra nos compositus. At fortasse nescivit

ille qui se omnia scire prcxdlcat quld hoc loco
,
personis ,

fic'Js Irlbuere conveniret. Conslderandum Igltur quld

dlcat
ad eos e JudcTls qiii credunt. Ait eos « rellcta patrla le^^-e

)) demulsos a Jesu , prorsus ridicule esse deceptos , et in allud

wnoinen aliamque vltam transfuglsse, » Sed non advertit
Jesum credunt non patriam deserulsse
eos qui e Judacis in
legem. Vivunt enim ex illlus praescrlpto nomenque
suum
ducunt a paupertate sucTB legls secundum verborum si"^nlfi-
cationem interpretatcTB. Nam Eblon apud Judieos pauperem
sonat ,
et Ebionacl
vocantur, qui e Judcxis Jesum pro
illi

Chrlsto receperunt. Quin et Petrus ritiis JudcVicos

Mosaica
lege prcTscrlptos observasse diu videtur ut qui a Jesu
:
non-
dum secundum litteram sumpta ad leoem
didicerat a lege
sccuudum spiritum intellectam ascendere quod quidem :
 ,

3q origenis

Apostolorum Acta nos docent. Postridie enim quam Ange-

lus Cornelio visus fuerat monueratque
ut in Joppen mitteret
Ascendit Petrus
ad Simonem qui cognominabatur Petrus : «

»in superiora ut oraret circa horam sextam. Et cum esu-

autem cecidit super
«riret, voluit gustare. Parantibus illis,

«eummentis excessus, et vidit coelum apertum, et descen-

» dens vas quoddam velut linteum
magnum quatuor initiis ,

» de ccelo submissum in terram

in quo erant omnia qua - ,

» drupedia , et serpentia terrae et volatilia coeli. Et facta est

» vox ad eum : Surge Petre occide

, , et manduca. Ait autem
wPetrus Domine quia numquam manducavi omne
: Absit ,

«commune et immundum. Et vox iterum ad eum Quae :

»Deus purificavit, tu communia ne dixeris^ » In his ad-

verte quomodo Petrus repraesentetur ut Judaicorum de
mundis et immundis rituum adhuc observantissimus^ Quae
sequuntur, manifestum faciunt illum opus habuisse visione,
ut CorneHum sanguine non IsraeHtam et eos qai cum eo
erant , doctrinae fidei participes faceret : quippe Judaeus et

ex Judaicis traditionibus vitam exigens , contemnebat qui-

cumque extra Judaismum vivebant. Et Paulus in sua ad
Galatas epistola testatur Petrum metu Judaeorum , cum Ja-

cobus ad eum venisset , cum gentibus edere desiisse , « se-

» que ab iUis segregasse , timentem eos qui ex circumcisione

» erant ^ , » idemque rehquos Judaeos Barnabam fecisse.
et

Atque consentaneum erat eos a Judaicis ritibus non disce-

dere qui ad Judaeos tum missi fuerant

,
, « cum ii qui vide-

» bantur columnae esse , dextras dederunt Paulo et Barnabae

»societatis, ipsique in circumcisionem abierunt^ » ut illi

gentibus Evangelium annuntiarent. Et quid dico eos se gen-

tibus subtraxisse, qui Judaeos EvangeHum docebant? Imo
Paulus « Judaeis Judaeus factus est , ut Judseos lucraretur \ »

Qua de causa et ipse , ut in Actis Apostolorum narratur

^Act. X, 9.— ^ia. X, 34. — 3 Galat. n, 12.— ^lbid. 9. — 5 i Cor. ix, 20.
 CONTRA CCLSUM LIB. II.
g,
oblationem ad altare obtulit , ut Juda;is persuaderet , se
lcgis non esse dcsertorem'. Ha;c omnia si nosset Celsus,
non his verbis fidcles
ex Judajis iuterpellasset fictus
ab illo
Judajus « Quso
: vos intemperia; agebant, o
cives, ut pa-
» triam legem relinqueretis et ab illo
quem
modo alloque-
,

..bamur, allecti prorsus ridicule

dcciperemini, et a nobis
»in aliud nomcn aliamque vilam
Iransfugeretis ? »
Scd quia sermo incidit de Petro et iis
II.
qui Christianam
rehgionem eos qui ex circumcisione erant
docuerunt non ,
,
ahcnum fuerit hic ex Evangelio secundum
Joannem quod-
dam Jesu dictum referre et enarrare.
Sic autem habet •

« Adhuc mulla habeo

vobis dicere; sed non potestis nor-
» tare modo.Cum autem venerit ille spiritus veritatis
, ducet
» vos m omnem veritatem. Non enim loquetur a semetipso
»sed quoccumque audiet loquctur^
» Hicqua^rimus ccqu.-e-
nau. luermt multa illa qua;
Jesus discipuhs suis dicere ha-
bebat, et qua; tum portare non poterant. Et dlco:
Forte
quia Juda;i erant Apostoll
et Mosaica lege secundum
litte-
ram acccpta innutriti , ha;c fuerunt
qua. illis dicere habe-
ct quocnam esset vera lex , quarum
:
rcrum co^lestium
umbra signisque cultus Judalcus constaret
, qua; futura
bona pr;cscripti do cibo ct polu, dc
feslis, Neomeniis
et
sabbalis ritas ad.mibrarent.
Ilujusmodi multa erant qua;
habebat eis diccre; cum aulc.n
dogmata qua; pene cono-c-
nita et ad vir.Iem usq.ie
aetatom coalita eiant,
qu£eque%t
divina esse et sine impictate
tolli non posse sibipcrsuaserant
" qiu .psa susceperant perdiflicilc esse cerneret
,
ex aninia
revellore et pra; excellsnli
, qux secundum Christum id e.t
sccundum veritatem est, cognitione ostcndere
et auditori-
b..s pcrsuadore ilhi esse stercora et dctrimcnta-'
, tempus o„
po.aun...sexpectavit,dumvidelicet ct crucem
passus esset
et fuLsset c mortuis
suscitatus. Eni.nvero auxilium
intem-
' Ao,. x:.vr,, ,(i. - 2 Jo.-,,,.
xvr, „. _ 3r|,i|;,,,,. ,,, g

G
 , ,

o,. ORIGENIS

iHml nondn.a capere poterant

pcslivciis pr.Tslilnm q.i
.pinioncm q«am de Jesn ctmceptam
iverlcrc potuisset ,

esse Christum el -vf "*- »-

F''"™-
animo habeb.nt eum ,

« Multa habeo
sententia huius loc.
Et vide an non recta sH
:

potestis portare modo » Multa

„yobis dicere, sed non
.

exphcar.
sunt enim i„ lege,
qu. sensu sphitali ed.sser. ct
mtelhgerc poterant Apos-
debeant nec ea ullomodo tunc
:

eqmdem. qno-
ct edncati. Credo
toh nati inter Jad.eos
iUi ritus , veritns autcm
qu. Sp^-
nlam fignra crant Juda.ci
docturus erat , propter hanc
rem d,ctum
ritus S^nctus eos
ventat.s, ducet vos .n
• vencrit iUe Spiritus
Quando
esse «

quasi diceret , in omnem ver.tatem

„ omnem veritatem^ : ,-

tantum apud vos fuermt verum ,

rernm quarum hcet figura.

,

vobis exh.ber. P" ftat.s^A^ue ,

«ihilomiLns Dco cultum a
.n Pe .m
venit Spir.tos ver.tat.s .

„t Jcsus pvomiserat , .hbus

serpentibus tcr.^a, ct vola
dc 'quadrapedibns
Cue
,

occide et man.k.ca » Et vcn.t

Su.^e Petre '
cS dixit . ,
,

cn.m
eum supcrstitilne adhuc laborantem. Ad d.v.nam
ad
vocem rcspondet: « Absit
Domhie, cpna "«^- ---
aut .mmundum. » ium Sp...lu,
«ducavi on.ne commu..e
ex vcr.tatc ct sp.r.iahter
doccns quid.am do cibis
nclus
tucom-
senticndam: « Qua=, /n,«<XDensp..r.ficay.t,
e se
Sp.r.tus yer.tat.s
dixeris. » Post hanc visicnem
Tmunia ne qu«,
duxit , eique mx.t multa
o.Bnem veritatem
,

Petr m in
versaretur.
secundum carnem
dl adhuc cnm iUo Jesus
Verum de his aha se dab.t d.sserend.
nla e nonpotuerat.
qu. ad htteralem leg.s Mosa.ca.
S:,cum agcturde iis

~Xc ":!
red ;.^ue.c,
'
prop-iU.m est nobis
apud quem Jud^eus
Celsi ignorantiam

his verb.s suos popularey

.J..an.xv,,..-.lo»n.xv,,l..-'Ac..:s.3.
„VideD.Guilio„, tom.n.r»S.5"='»"l'l-
 COIVTRA CELSUW LIB. 11.
§5
»intcmperirc agcbant , ut palriam legem relinqueretis ?» et
reliqua. At quomodo a lege patria defecerunt , qui ejus
parum studiosos objurgant sic « Dicite mihi
:
qui legem
,

«legitis, legcm non auditis ? Scriptum est enim, quonlam

«Abraham duos filios habuit^« et qua3 scquuntur,
ad ha3C
verba Quae sunt pcr allcgoriam dicta.
: «
An patriam de- >,

seruere Icgcm qui eam nunquam

non in ore habent, di-
,

centes « An et Icx ha^c non dicit?

:
scriptum est enim in
»Iege Moysi Non alligabis os bovi trituranti^
:
Numquid
» de bobus cura est Dco an propter nos utique h^c dicit ^?
»Nam propter nos scripta sunt^ etc. » Sed
h^c omnia Ju-
da3us apud Celsum coufundit; cum longe
probabilior ejus
fuisset accusatio, si dixisset
vobis pristinos : « Quidam ex
)>ritus
rcliquerunt exphcationum et allegoriarum
nomine :
»nonnuIIi illos inlerprctati, ut loqui
amatis , spiritali sensu
,
»mhiIo secius patria obscrvatis instituta : ahi quidam litte-
»ralisensu contenti in eoque totum contineri
spiritalem
»scnsum arbitrantes, vultis simul et
Jesum agnosci pro eo
»qucm pra^nuntiaverunt Propheto^, et Mosaicam
Icgem ex
))inslituto majorum suorum
observare. » At unde^ Celso
tanta fuissct in his distingucndis
pcrspicacitas , qui in se-
qucnlibus impiarum omninoque a Jesu
alicnarum hffireseon
mcminit, imo et quarumdam, qua3 suprcmum prorsus ab-
negant conditorem nequc novit Jsraelitas
;
, qui , servata
patria legc ,
in Jesum credidcrint ? Nec cnim ei propositum
fuit sincero vcritatis studio
omnia hoc loco investigare ut
si quid utile
nancisceretur, id admitteret sed anfmo in- :

fenso hoec scripsit totus ad

evertcadum intentus simul al-
,

que audierit.
IV. Dcindc iUius Judreus cos, qui
e populo Jesum secuti
sunt , sic alloquitur a Hcri et
nudius tertius :
, cum iii eum
»qui vobis os sublinebat,
animadvcrsum est , a lege paliia
Galar. IV, a
^ r. - -
i)eut. xxv ,4.-3 ,,
Cor. ix, 8.
 ,

o /
ORIGENIS
54
Ubi nihil quiaem accuratum «d.t m us qua>
..dclecistis, .

dixit , »t iam probatum est. Qu» sequuntur ahqu.d pondem

« Quomodo cum , a nostns sacns ducat.s
habere videntur :

eadem iUa contemmtK,? Neque

„initium, paulo progressi
habet.s m.t.um quam
„enim aliud vestroe doctrina. dicere
htterasque
et Mosaic^e legis ritus
Verum
. nostram legem. »

Christianx pr.ma velu . .ud-

propheticas esse rehgionls
et ab eis progressos
tum prof.cere, cum .Ua scra-
menta,
mentem inspicim.t ,
cum quxrunt « se-
rantur eorumque a^tern.s
mysterium tempor.bus
cundum revelationem
per scr.pturas Pro-
»tncitum quod nunc patefactum est
Jesu Christi adventum. At
I tr,m' » et Dominl nostri
ab eis Mosa.cam
2n ;r: quod dicitis, qm prohciunt
honor.s delerun
haberi. Imo plus Uh .

k.em despicatui
sap.ent.a
quam alta, quam abstrusa s.t
ostendu.n enim
in quas nunquam Judoe.
iUls latent lltteris,
eorl qua3 s„b
legendis in superf.c.e et fabul.s
trospexerunt, ut qui iUis
,

est iegem esse nostra.

doc-
Lre.U. Quid vero absurdum
p.nnc.p.um cum
trin=e, seu quod idem est EvangeUi
,
,

..oster iis qui .ps. fidem ..on habe-

pse iesus Dominus
,

Moysi crederct.s ct m.h. de

h.nt dixerit : « Si crederetis , :

si autem iUius litteris non cred.t.s,

»Be enim lUe scripsit :

' Sed et Marcus unus ex

vcrbis meis credetis
? »
lomodo Jcsu Chr. t.

M
Etangehstis
scriptum est in Isaia
ITum Inra .nie facicm
ait : « Initlum Evangch. noslr.

tuam, qu. pra^parab.t v.am

Evangehi m.t.um a ser.p-
Propheta Ecce cgo m.t to An- :

': » quibus docet

uam a..tc tc
pendere. Quid ergo nob.s adversatur .d,
uris Judaicis
pr.d.x.t r.h.,m
Judius ait : « Sl quis enim vobis
;„ d Celsi
venturum fuit is noster ct nostr.
inter homi..es esse
,

^Dei -
L Propheta.
ii^Jcsum
» Quid
baptizavit
cont.-a

,
Christ.an,«mum fac.t Joa.
fuisse Jud..,m ? Nec cn,m mdc
:!!
1 Rom. xvr ,
K
25. — 2
^ Joan- V, 46.
Tnan V' ^" — ^ MaiC. I
,
I.
 CO?(TRA CELSUM LIIl. II. 8j
conscquens est, ut omnis qui credit, sive aL gcntibus, sive
a Judaeisad Christianam doctrinam accedat, Mosuicam
le-
gem litterali sensu interpretatam observare dcLeat.
Y. Postea etsi repetit Celsus quod antea de Jesu dixerat,
lilumapud Judacos suorum scelerum pcenas luisse nos non ,

iterabimus defensionem, cumprior abunde sufficiat.

Deinde
quoniam ejus Judaeus ut absoleta et rancida despicit qua;
apud nos de mortuorum resurrectione , de Dei judlcio,
de
mercede justis destinata, de igne qui injustos manet, tra-
duntur; videturque sibi Christianismum subvertisse , cum
novum in istis a Christianis doceri; ad
dicit nihil
hcec res
pondendum est Jcsum nostrum cum videret nihii a Judseis
fieri, quod propheticis documentis dignum esset, parabola
significasse fore, ut ab illis auferretur regnum Dei, et o-en-
tibus daretur, Quamobrem vere nunc videre est Judseos
nihil pra3ter fabulas nugasque consectari , quippe qui lu-
mine careant quod illos in cognitionem Scripturarum
de-
ducat; penes autem Ghristianos esse veritatem,
qua homi-
nis anima et mens erigi atque
attolli possit, qujEque illos
persuadet ut civitatem habeant non
, , qualem terrestres
.^ud.Ti ,
tcrrenam , sed ccelestem \ Id manifcstum est in
iis,
qui Legis propheticarumque sententiarum sublimitatem
perspiciunt, eamque aliis aperire possunt.
Vl. Esto Jesus ritus omncs Judaicos observaverit,
,
etiam
eos qui ad sacrificia pertinent, quid istud
impedit, quo-
minus illi ut Filio Dei credatur ? Jesus igitur est fdius illius
Dei ,
qui et Lsgem
Prophetas dedit nec nos qui in Ec-
et :
,

clesia sumus, violamus Icgem, sed, sprelis Juda^oram

fa-
bulis, investigando Lcgis et
Prophetarum occulto sensu
emcndamur atque erudimur. Enimvero Prophetc-e
ut qui
scnsum eorum qu^c dicunt simplici historia ,
legisquc ver-
bis et littera non circumscribant , aliquando sicloquuntui-,
^lVIaiib. XXI, 43. - 2philij,p. itr, uo.
gg ORIGENIS

nimirum historias narraturi : « Aperiam os meum ,

loquar
' aliquandoLegis ut rei obscura^
« propositiones ab initio : )> ,

Deo capi potest, intelligentiam

et quse nonnisi auxiliante
Revela oculos meos et considerabo
postulant his verbis : « ,

» mirabiUa de Lege tua ^ »

VIL Ostendaut vero ubi vel in speciem arroganter dic-
Quomodo arrogans qui ait :
^
tum a Jesu ahquid inveniatur.
,

sum et humihs corde et mve-

« Discite a me quia mitis ,

requiem animabus vestris^?» Quomodo

arrogans
«nietis
qui post coenam, veste coram discipuhs deposita, accinc-
tus hnteo, aqua in pelvim
injecta, singulorum abluit pe-
verbis :
des porrigere recusantem increpat his
' , et eos

« Nisi lavero te, non habebis partem mecum' ?» Quomodo

qui dicit « Ego in medio vestrum
sum, non ut
arrogans ,
:

ut qai ministrat « ? « Arguat eum

qms-
»qai recumbit, sed
probet magna ejus
piam, quod falsa protulerit; atque ut
quae parva mendacia
fuisse mendacia, dicat quae magna,

sint. ihum refehendi via. Nam falsum non est

Est et aha
ahud aho magis minusve falsum;
quemadmodum nec ve-
autem
rum est ahud aho magis minusve verum. EcqucTuam
Jesus ? Haec iudicet Judc^us Celsi. An im-
impia commisit
corporum erant ca^remoniis
fuit, neglectis, qu^e
,
pium ,

Neomeniis, et pu-
circumcisione, sabbatis , diebus festis ,
rorum ab impuris discrimine, evehere
meutem ad legem
Deo dignam spiritalem, simukjue efficere, ut , qui
, veram,
« Judgeis Judaeus fieri,
'

legatione fungitur pro Christo , sciat

>,ut Judceos lucretur; iis qui
sub lege smit , quasi sub lege
qui sub lege sunt hicrifaciat ? »
,) esse , ut eos ,
'
^

muUos alios qui

VIIL Addit Juda3us apud Celsum « iis ,
,

quahs fuit Jesus.

» decipi voluissent , tales potuisse videri , )>^

Ostendat igitur non multos , non paucos ,

sed unum qm ,

1 2. - nd, cxvrn , i8. - ^Matth. xi, 29. -^ Joan. xiii, 4-

Psal. i^xvii ,

~ ^ Ibid. 8. - «Luc. XXII, 27. ~ '2 Cor. V, 20. - »

I Cor. ix, 20.
 ,

CONTRA. C£LSUM LIB. H. 87

lanla cum potcslaic doctrinam .'cquc Iiujnauo gcncri uli-
Icui , icque a pcccaloruui colluvic avocanleui tradidcrit,
Quod ait Judccos ab iis qui in Christum credunt rcos agi
ijuodJcsum ut Dcum rcciperc nolucrint ad id jam supra ;

responsum cst, ubi dcclaravi simul et quomodo Dcum illum

intclligimus secundum quid bomincm esse dicimus,
, et

« At, Lnfjuit quomodo nos per quos omnibus hominibus

, ,

wnuntiatum est venturum a Deo qui dc improbis suppli- ,

);cium sumcret eum ignominia afFccimus postquam vc-

,
,

»nit? ^)Tam inepta3 intcrrogationi respondere videtur essc

ineptum. Pcrinde est cnim ac si quis diceret , nos qui tem-
perantiam docuimus , quomodo in hanc virtutem peccassc-
mus? Nos tuemur quomodo
qui justitia) partes , injuste
egissemus? Ut enim apud homines ista invcniuntur , sic hu-
manum crat Christo, postquam juxta prophctias vcnit, fi-

deui non habcrc ,

qui Prophetis Christum vcnturum prae-
nuntiantibus crcdere se profitcbantur. Quod si addcnda est
eiiam causa
dicemus hoc ipsum a prophetis luissc
alia
,

pncdictum. Clarc euim Isaias dicit x Auribus audictis et :

))noji intelligciis; oculis aspicieiis

, ncc iamcn iniuebiaiini.

» iucrassaium est eniiu cor populi hujusS » clc. Dicant

nobis quid islud sit, quod, licct audituri ct aspccturi craut

Jud.ci, pr.edictum tamcn Tuit forc, ut nccintelligerent, nec
aspiccrent quomodo aspici oportiiit. Perspicuum est ipsos
Jcsum videntes, nesciisse quis cssct;
illuni audientes, nec
cx ejus diciis iniellexisse qua3 in co crat divinitatcni quaj
,

pcculiarcm Dei erga Judaios curam et vigilantiam, in cos

Iransfercbai qui e gcnlibus in ipsum credcrent. Quam-
obrcm videre esi Judccos cx quo Jesus advenit, omuino dc-
rclictos, necquidquam jam habere eorum qua^ olim illis ,

digua vcucralione videbaniur, nullimi signum idlam

eis
adcsse divinitatcm. Non enim amplius eis sunt
Prophclic,
'
Ls.ti. VI, (j.
 ,

§g ORIGENIS

non miracula : cum contra opud Christianos etiamnum mi-

raculorum aliquantiim supersint vestigia , imo majora ,

quam apud illos fuere , aliquando fiant : et si hac in re quid

ponderis hahet nostrum testimonium , nos ipsi vidimus.
« Qua causa, » pergitCelsi Judaeus , «
ignominiose a nohis

»ille hahitus est quem prsenuntiavimus ? An ut majores

»quam alii demus poenas? » Certe, inquam ego ,

majores

ahis dahunt Judsei , cum propter suaio in Christum incre-

dulitatem, tum propter aha opprohria, quibus illum affe-
cerunt neque supphcium in judicii quodcredimus
:
tempus

differetur; jam dederunt. Ecquse enim gens ,

praiter solos

Judaios a sua prsecipua urhe et a loco expulsa est, uhi pa-

,

trius cultus fuerat peculiariter constitutus ? Id

tamen passi

sunt ut vilissimi homines non tam propter alia sua crimi- ,

na quse sane multa perpetrarunt quam oh ea quse in Je-

,
, ,

sum ausi sunt.

IX. Dicit postea Judseus : « Quomodo Deus a nohis hahi-

qui prout vulgo ferehatur, nihil praestitit

» tus fuisset is , ,

»eorum quse promiserat; qui postquam a nohis convictus,

» damnatus dignusque supplicio judicatus est ,

qua^sivit la-
,

»tehras et turpissime fugiens captus est, proditus ah iis

»ipsis quos discipulos nominahat? Atqui non conveniehat

»ini ,
qui Deus esset, fugere, et vinctum ahduci :
indignis-

» simum autem eo ,
qui Servator, Dei maximi fdius ,
Ange-
»lus credehatur, relinqui et prodi ah iis quihuscum vixerat,

» quos sihi in suis omnihus privatis rehus conscios fecerat

» quique illo ut magistro utehantur. » Ad quai respondeo

Deum nohis non existimari corpus illud Jesu quod suh as-
a

pectum cadehat et suhjectum sensibus erat. Quid dico

corpus ? Id ne de anima quidem a nobis creditur de qua ,

dictum est : « Tristis est anima mea usque ad mortem*. »

Sed quemadmodum qui dicit « Ego Dominus Deus omnis
:

1 Matth. XXVI , 38.

 : :

COINIRA CELSUM LIIJ. II.

g^
«carnis^; » et : . Antc me non est formatus Deus, ct post
>>me non erit\ crcditur ctiam a JucLxms
»
Dcus esse qui
anima corpore Prophctoe tanquam instrumcnto
et
utitur
quemadmodum etiam Graeci , qui ha3C dc se pra^dicat

iEquoris et spatium et numenis mihi

nolus arenae :

Calleo muli animum et fiintis nihil

, audio vocemS
eum judicant Deum esse voce Pythia? et auribus ntentcm :

sic ex nohis Vcrhum Dcus et Dei univcrsorum filius dixit

m Jesu : « Ego sum via veritas et vita » ct istud
,
« Ego
' ;
:

»sumostiumS- »ct hoc ahud « Ego sum

panls vivus qui :

mIc ccoIo dcscendiS ,>et si quid

aliud his similc. Damus
igitur Juda^iscrimini quod Jesum non existimaverint
,
Deum
esscquamvis Prophctic illum magnam
potentiam et se-
cundo post rerum omnium Deum
et patrem loco Dcumesse
testiflcati fuerlnt. Asserlmus
enim patrem in creationc a
Moysc descrlpta juhendo dixisse
illi : « Fiat lux, ct , fiat fir-
'>mamcntum% «ci qua^cumquc Deus alia ficrl impcravlt :

eidem illi dlxisse

Faciamus hominem ad imaginem et sl-
:
«

^m.htud.ncm nostram « «Vcrhum

autcm , ut jussum illl :

luerat, fccisse omnia qux

illum Patcr facere jussit. Atquc
haec dicimus non quasi
conjectura ducti; scd ipslsmct Pro-
phctarum lcstimonils ctiam apud
Jud.xos rccoptis nilimur
in qu.hus dc Dco rehusquc ah illo conditls ha^c dicuntur
conccptLs vcrhls « Ipsc dlxlt
, et facta sunt
:
; ipse mandavit '
»etcrcata sunt ^ « SI enlm Dcus
jussit , ct rcs creaLT sunt
qiiem juxta mentem
propheticl spiritus putahimus talc
Pa-
tns unpcnum cxequi
potuissc, pra^cr eum qui
, Vcrhum
est, ut ita loquar,
animatum et vcrltas? Jam eum qul In
Jesu dicit : Ego sum vla vcritas ct vita-, .
« ,
„on esse ex

- li.al.cxr,vui, 5.- 10
j^.,,^ ^^^.^ ^,_
 »

OIUGILINIS
f.^

Evangeliis circiimscripium quempium ,

ita ul exlra am-
expluribus locis eflici potest pauca
mam et corpus noii sit , :

Lrevi fore ut
tantum afferam. Joannes Baplista praedicens
anlma circum-
Dei Filius aclesset non illo corpore illaque ,

sed ubique proesens de illo dicit

«Medius ves- , :
scriptus,
trum stetit quem vos nescitis qui post me
*.
,
venlurusest
)) ,

Si censuisset Dei fdium ibi

tantum esse ubi Jesu corpus ,

vestrum stetit,quem
videbatur, quomodo dixisset «Medius :

»vos nescitis? » Et Jesus ipse mentem discipulorum ad su-

cum ait Ubi sunt

blimius de Filio Dei sentiendum
erigit , : «

nomine meo ibi sum in medio

» duo vel tres congregati in ,

discipulos promissio
))eorum \ ))Nec absimilis est ejus ad
dicentis « Et ecce ego vobiscum
:
sum omnibus diebus us-
autem non eo di-
))quead consummationem Sc^cuii^ )>HaiC
cimus ut Filium Dei a Jesu separemus.
Verbum enim Dei
cum anima et corpore Jesu unum maxime post dispensatm-
quisquis intelligit quld adhffirere
nem factum est. Nam si
sit

cum ipso unus est spiritus ut

Domino , et iili adhseret, is ,

Domino unus spi-

Paulus docet his verbis « Qui adha^ret : ,

ritus est " quanto divinius , quanto subhmius

: ))
unum cum
))

compositum
Verbo Dei factum est id quod tum cum iHo
fuit. Atqae etiam ipse apud
Judseos manifeste declaravit .e

revera esse Dei potentiam, editis

nempe miracuhs, quae
prsestigias fuisse censet; Judaji vero nescio
quidem Gelsus
dicentes !n Beelze-
id docti tribuebant Beelzebul,
: «
unde
dsem^nia \ Quod ab iUis
bul principe da^moniorum ejicit )>
,)

noster, hac ra-

absurdissime dictum esse arguit Sahator
hquebit
tione,mahtise regnum nondum fmem accepisse. Id
prudenter legenti hunc Evangehi locum; quem enarrandi

non est hic locus.

Id
X. Quid vero Jesus promisit quod non
prcTstiterit ?

1
Joan. I, 26. — 2 Malih. xviu ,
20. — ^ Mallb. xxvirr ,
20. -^ ^-
i Cor.

Yi, 17.
— s Maltb. xir, 24.
 ,,

CONTRA CELSUM LIR. II. qi

noLis probet ct ostendat Cclsus. At nLinquam poterit; nam
quidquid conlra Jesum aut contra nos affert , id vcl ex nar-
ralionihus maleintcllectis vcl ex quibusdam Evangelii
,
locis
prave dclorlis , vel ex Judaicis fabulis depromit. Sed quo-
niam rursus ait :
« Nos illum convictum , damnatum atquc ,

«supplicio di-num fuisse judicavimus; )>

ostendant cujus
criminis illum conviccrint ii , qui contra illum falsa testi-
monia coinparare studuerunt magna causa fuit : nisi forte
quam accusatores protulerunt «Possum de- , illum dixisse :

» struere templum Dei et in triduo reparare

\ » At quod dice-
bat de tcmplo corporls sul\ id illi qu£e mens
loquentis esset ,

non intelligentes, dictum putaverunt de templo lapideo

quod majore in lionore habebant quam verum Dei Verbi ,

sapientiffi, vcritatis templum; quamvis hoc potissimumho-

norari oporteret. Dicat quis quo pacto Jcsus iurplssimc lati-
tarit et effugium (/uasicrit. Et quid hac in re fecit , quod ipsi
vcrti dedecori possit? Sed, inquit , captus cst, Si capi , no-
lentis cst
,
non captus est Jesus. Nam opporluno tempore in
polcstatem hcminum venire sc passus est ut agnus Dei , quo
peccatum mundi lollcret' : « Jesus itaque sciens;omnia quce
»veiUura crant supcr eimi processit et dixit eis
, : Quem
»quicritis?Responderuntei Jesum Nazarenum.
:
Diciteis :

»Eoosum. Slabat autem et Judas, qui tradebat cum , cum

»ipsis. Ut ergo dixit eis : Ego sum : abierunt retrorsum , et
«cecidcrunlin tcrram. Iterum er-o inlcrrogavit
eos: Quem
«qua^ritis? Illi aulem rursum dixerunt
Jesmn Nazarenum. :

» llespondil illis Jesus Dixi vobis

:
, quia ego sum : si ergo me
«quicritis sinite hos abire Quin
, ". »
et ad eum qui opem el
ferre volcbat, servumque ponliflcis pcrcusserat atque ejus
absciderat »uriculam dixit :« Converle gladium
,
tuum in
suum. Omnes enim qui acccperint
^^locurn
gladium , gladio
«penbunl. An pulas quia non possum ,
rogarc patrem
 2 ORIfiENIS

» meum ,
modo plusquam duodecim le-
et exhibebit mihi
»giones Angelorum? Quomodo ergo implebuntur Scrip-
»tura3, quia sic oportet fieri ? » Quod si quis haec Evange-
*

Hstarum figmenta esse opinatur : cur non potius figmenta

fuerint ,
qu^ adversus Jcsum et Christianos infensum odium
commentum est; veritas autem, quse Ktteris mandaverunt
ii omni poenarum genere propter Jesu doctrinam per-
,
qui
ferendo demonstrarunt quam sincero erga ilhmi animo ,

essent ? Tanta enim ,tam firma ad mortem usque constan -

tia argumento est , discipulos Jesu non fuisse eos qui fm- ,

gerent de magistro suo quae neutiquam erant : Apostolos

autem pro certis habuisse quse scripserint , sequis rerum

^estimatoribus inde perspicuum est, quod tot ac tanta per-

tulerint propter eum quem ,

Dei fdium esse credebant.
XI. Deinde quod ait Gelsi Judaeus , Jesum ab iis proditum
esse, quos suos discipulos vocaverat , didicit quidem ex
Evangehis, sed plurium discipulorum numero unum Ju-
dam ea mente significavit , ut accusationi plus ponderis

adderet. At quae de Juda scripta sunt , non satis considera-

vit , Judam nempe contrariis de magistro distractum judiciis,

nec ex toto animo servasse debitam magistro reverentiam.
Nam illum proditurus hoc turbae ad comprehendendum ,

venienti signum dedit «Quemcumque osculatus fuero ,ipse :

» est tenete eum \ » Qua in agendi ratione nonnihil est re-

,

verentia?; quam si totam amisisset hbere profecto ,etnulla ,

osculi adhibita simulatione , Jesum tradidisset. Unde per-

spicient anima Judae praeler argenti cupidita-

omnes in ,

tem sceleratumque consihum magistrum prodendi ahquid ,

admixtum fuisse quod Jesu sermones indiderant et ex quc ,

ahqua sahem residuae , ut ita dicam , bonitatis species erum-

peret. Sicenim scriptum est « Videns Judas qui eum tra- : ,

»didit, quod damnatus esset, poenitentia ductus, retuHl

. iJMaUb. XXVI, 52.— Ubid. 48. —SId.xx.vir, 3.

 ,,

CONTRA CliLSUM LIB. II. o5

))lriginta argentcos Principibus Sacerdotum et SenioriLus,
Mlicens : Peccavi tradens sanguinem justum^: At illi dixe-
»runt : Quid ad nos ? tu videris. Et projectis argenteis in
»tempIo, recessit, et abiens laqueo se suspendit^ » Quod
si avarus ille Judas , furari solitus qua3 pauperum causa in
crumenam millebantur, pocnitentia ductus triginta ar^-en-
teos Principibus Sacerdotum Senioribusque restituit ; li-
qtiet hanc documentorum Jesn vim fuisse, qua3 proditorem
illum , qui nondum
ca prorsus contempserat et proculcave-
rat, adaliquam poenitenliam adduceret. Sed et istud
«Pec- :

»cavi tradens sanguinem justum% hominis est suum

j>
cri-
men confitentis. Jam vidc quam flagrantem ilH , quam
vehementem dolorem injccerit kcc criminum pcfinitentia ,

ut nec diutius vivcre sustineret, et confestim

projecta in
templum pecunia recederet, abiret, se suspenderet sui
,

ipsius jadex : quo palamfecit, quantum polestatis haberet

Jesu doctrina in sceleratum , furem proditorem Judam
,

qui non omnino potuerat exanimo delere qucX a Jesu acce-

pissct. An dlcent Celsi gregales , quje pro])ant Judam ,

quantalibet fuerit in maglslrum suum perfidia, non fuisse

tam jn ab illo prorsus alicnum , ea fuisse conficta : id vero
unum esse veruni, Jesum ab uno e suisdiscipulis proditum
liiisse? An Scripturis addent Judam ex toto animo prodi-
disse? Alqui in admittendis vel rejiciendis earumdem Scrip-
turarum testimoniis, nihilpra^terodium sequi perabsurdum
est. Sed de Juda si ita opus est addenius argumentum
, ,

quod advcrsariis pudorcm incutiat. Inlibro

psalmorumcen-
lcsimus octavus totus qui sic incipit « Deus
, :
laudem meam
,

»ne tacucris, quia ospcccaloris ct os di)Iosi super me aper-

»tuni cst \ » valicinium de Juda continet. Ibi pra^dicitur
Judam ex Apostolorum numero fuisse suapte culpa cxclu-
sum alumi aulcin in cjus locum
; fuisse subrogalum sicpi\T-
^ MaUh. xxvu ,3.-2 Ibid. 4. — 3
Psal. cxvui , r.
 ,

r ORIGENIS

nuntiatur Et Eplscopatiim ejus acclpiat alter\ wVolo

: «

discipulis qui
lamen Jesum fuisse pioditum ab uno e suis ,

projeccrit omnia quae

Juda pejor fuerit, et quasi ex animo
a Jesu didicerat quid hoc Jesu aut religioni Cliristiana?
:

nocet? Quomodoinde coUigas falsamessedoctrinam? Quod

sequitur jam antea refellimus. Probatum enim a nobis est

captum esse, sed nostrorum om-

Jesum non cum fugeret
se tradidisse ex quo consequens est
nium causa volentem :

ut , si vinctus sit , vinctus sit volens. Quo nos docuit hsec li-

benter pati pietatis causa.

mihi videntur Bonus
XII. Itec etiam prorsus pucrilia
: «

))Imperator, Imjalt, et multorum milUum dux nunquam

))proditus est : ne facinorosus quidem latronum princeps,
,)et perditissimis hominibus imperans , suis modo videretur

proditus qui ipsi subditi erant,

))utihs. Jesus vero ab iis ,

» bonum Imperatorem egit nec sua calhditate deceptis

nec ,

))discipuhs vel eam erga se indidit

benevolentiam qualem ,

latrones exibent »
erga suum ut ita dicam principem
:
)) , ,

mul-
nam non desunt historica monumenta quibus constet ,

los Imperatores fuisse proditos

a suis mihtibus et latronum ,

constituta non
Principes etiam ab iis, qui pacta inter se
servarent. nuUus unquam Imperator latronumve
Sed esto
contra Jesum
Princeps proditus fuerit qui inde probetur :

ejus discipuhs prodiderit ?

facere, quod ipsum unus ex
Quoniam vero prc^ se fert Celsus philosophiam, lubens
quod
iUum interrogaverim . an vitio dari possit Platoni ,

Aristoteles, postquam viginti annos

iUum audierat, ab ejus
doctrina desciverit, de immortahtate
opinionem vitupera-
ioco habuerit? Est
verit,ideas inanium argumentationum
adhuc quod dubitem : rogo an quia Aristoteles Platonem , ,

tleseruit , Plato non fuerit in dialectica versatus; suas opi-

sint quae docuit? An
niones defendere non potuerit; falsa

iPsal. cviii , 8.
 CONTllA CliLSUM LIH. II. O.)

vero ficrl potest ut ill.Tsa Platonicc-e

, , Phllosophi'ic vcriiate
,
nt ejus asseclac perlcndcrint Arisloteles
, improhus et ino-rato
in magistrum animo fuerit ? Sed et Chrysippus
In imillis
suorum scriplorum locis Cleanthcm morderc
vidctur, alia-
quc ah ejus placitis docet qnamvis
adhuc juvcnis prima
,

philosophio) rudimcnta suh illo posuissct.

Tamenper viginti
annosPIatonisschoIam frequcntassc dicitur
Aristolelcs nec :

parum tcmporis Chrysippus Cleanthis discipulus

fuisse! Ju-
das vcro nc tres quidcm annos cum Jesu Iransegit. Sic
multa rcperire est in vitis Philosophorum similia ilhs , qux
Cclsus Jcsu proptcr Judam objicit. EtPythagorciccnotaphia
extruchant qui post aliquanlum tcmporis
iis,
Philosophi^
datum,adprimam vitam rediront; nec proptcrca
ratione
aut argumcntis infirmus erat
Pythagoras , et cjus discipuli.
XIII. Sicposlca Judneus apud
Gclsum «?dulta haheo :

de Jesu rehus dicam eaquc vera

)>qu.'e
ct divcrsa ah iis
»qiKT ejus discipuli scripscrunt
sed ea luhens pra^lerco. J :

Qu.TnamoLsccro illa vera sunt, iis, qua3

scripta fuerunt in
l.vangchis, d.ssimilia quae Celsi
Juda^us pro^termittit P An
lorle rhctorico schemate usus
fiugit sc hahcrc quod
dicat
ncc tamcn pr.xlcr Evaugclium hahet
quidquam quod vcri-
tatc mov(>rc auditorcm qucat,
aut cuo Jcsus doctrinaque
cjus manifestc accusari possint
Criminatur deinde disci- .^

pulos, «quasi finxcrint pra^scissc illum

ct pra^dixisse qua^-
«cumquc sihi accidcrunt. « Scd hoc verum
esse, vel iuvito
Celso, dcmonstrabimus. Pra^sto suut cnim multa^ quar
Christus edidit, vaticinia dc rcbus
, qu^ Chrislianis conti-
gerunt etiam subsccutis temporihus.
Et quis non admirctur
istud :Antc regcs et pivTsides duccmini
«
proptcr n.e in
» lestunonium illis
et gentibus ^ aliavc et similia uhi , >.

prT- ,
nuntiat iulurum esse ut sui
discipuli vcxationem
patiantur ?
1 Vide D. Guillon tom.
, rr, p.g. 58 vA soq ,.
••^Mallh. X, i8.
f.(\
OKIGEINIS

Fxquae enim exorta est iiiter bomines doctrina propter

quametiam aliipmiiantur, ut quispiam ex iis qui Jesum
criminantur, dicat videntem eum impia sua falsaque dog-

crimen vocari laudi sibi fore putasse si idem

mata in , ,

eventurum suis, multo ante prsesignificaret? Nam si quos

oportuit ante reges et prassides trahi

propter doctrinam,

quos aiios oportuit quam Epicureos qui Providentiam e

,

Quos alios quam Peripateticos qui negant

medio tollunt? ,

quidquam proficere preces et mactatas Numini victimas?

Samaritis etiam propter suam
Dixerit fortasse quispiam ,

capite dam-
religionem poenas irrogari. Respondeo
Sicarios

propter circumcisionem , qua se mutilant contra

leges,
nari
qua) solis illam Judfeis permittunt nec unquamfuit Judex, :

interrogans po-
qui Sicarium suc^ religionis obssrvantem
si religio-
testatem illi fecerit aut absolutionem obtinendi
, ,

illam relinquere; aut moriendi si in ea perseverare

nem ,

mallet. Satis est enim ad supplicium , si circumcisio m

Ghristianis ( juxta
ejus corpore deprebendatur. Solis vero
et pra^sides duce-
istud a Christo pnedictum « Ante reges :

» mini propter me '

»
)
per Judices hcet ad extremum usque
spiritum quietis esse et domi secure vivere ,
modo suam re-
sacrificia ex morte ofierant et sohta
lio^ionem ejurent ,
,

juramenta pra^stent. Vide praeterea an nonhaec magna auc-

« Omnis qui coi^fitebitur me
coram ho~
toritate dicta sint :

),minibus , confitebor et ego eum coram patre meo qui m

'

,, coehs est : et quicumque negaverit me

coram hominibus ,
»

quse sequuntur. Transfer te jam

animo in illud tempus quo

h^ec Jesus dicit, et res , quae

nondum contigerant , prcB-
nisi forte lidem quidem ilh denegans
nuntiatas considera ,

cfFutire, nequa emm

dices frustra illum nugas ejusmodi
futura esse qua3 pr^dicit; animi
vero dubius utrum ejus

dictis assentiri debeas necne,

inquies si haec comprobarit :

iMatth, X, i8.— 2lbid. 32.

 CONTRA CELSIM UB. II.

exitus, doctrina Jesu firma

constiterit, regesque ot
prssi-
des ,le perdeudis iis qui Jesum
confitcntur sedulo co<Mtave-
rint,tum credemus magna illum a Deo
data polestate ta-
lem in hominum genus doctrinam
invexisse, h»cque non
pra=nunt,asse nisi quia
, persuasissimum habuerit nihil
,
su» doctrinoc adversaturum
, quod non facile superaret
i-cquis efam animo fingens fuisse se cum
Christus loquere-
lur
,
non admirahitur islud : . Pra;dicaLitur Evano-efium
"istud in toto mundo, in testimonium illis et gentil,us' •
»
si modo secum recogitet Jesu Chrisli
Evangelium , ut ipse
Fa=d.xerat, omnibus Grascis,
Barbaris , sapientibus , et
.ns.pientibus ubique terrarum
fuisse pra^dlcatum?
cn.m humanam naturam subegit
Omnem
sibi verbum cum virtute
pra,d.catum, nec ullum videre
est hominum genus quod
Jesu doclr,„am admiltere
recusaverit. Pr.,terea cogitet
Cels. Juda^us qui negat
ille Jesum p.v-evidisse qua; sibi eten-
turaessent, quo pacto Jesus,
dum adhuc Hie.u,salem sta-
rct et totus rcligionis
Judaica^ cultus in ea
consisteret , pra;-
'l.xent q„x illi urbi
a Romanis mala impenderent.
cn.m d.c. potest
Nec
Jesu familiares et auditores
sine scriptis
doctnnam in Evangeliis descriptam tradidisse, et
nihil lit-
terarum suis discipulis rcliquisse
, unde res ab illo <.es(as
d.sccrent Atqui in iis sc.iptis hoc legitur: «Cum vileritis
..c.rc,.mda,-. ab exercitu Hierusalem,
scitote quia appro-
..p.nquav,t desolatio ejus'. . Tunc nulhis exercitus Hie,-u
salem c.rcumdabal, circumvallabat,
oLsidebat. Hoc enim
fier, cceptum sub Nerone duravit
ad Vespasiani lem-

salem. Quod quidem nan-at Josephus accidisse

p,-opter Ja-
cobum J.,stum, fi.a„.em Jesu qui
dicebatur Cli,.isL
t

VIII.
 ,

00 OBIGENIS

poterat Celsus etiamsi faleretur aut sal-

XIV Ca:terum ,

Christo qua; sibi eventura es-

tem daret prxvisa fuisse a
simulare ut erga miracula
sent, hmus rei contemptum
,

causatus poterat dicere

meras prc-estigias fuisse :
fecerat,
augurus , aut m-
multos fuisse ,
qui aut ex auspiciis aut ex
div.narent quid
spiciendis extis aut observando natah die
,

ut mu-a-
sibi eventurum esset. At noluit istud concedere ,

a Christo facta fuisse

quodammodo con-
culis maias ,
qu*
nomine videatur obscurare.
cedit, licet ea pra^stigiarum
Verumtamen Phlegon in xin aut , ni fallor, m x.v Chrom-
futurarum prfesc.ent.am Chr.sto
corum rerum quarumdam
,

quamvis erret nomine. Petrum pro Jesu appel-

in
tribuit ,

accidisse qua; prsdixerat

qua repro- :

lans; testaturque
sennonem quem ab auctoribus nostra= doc-
bat vel invitus
fuisse divina virtute vacuum.
trince accepimus , non
Addit Celsus «discipulos Jesu
cum re man.testa m
XV ,

excogitasse, ut dicerent .psi

..dissimulare nihil possent id ,

vero non advert.t, aut ad-

omnia. » At
„ pr.TCOg.iita fuisse
iUorum sinceritatem qu. ta-
vertere noluit ad scriptorum
,

pra^dictum fuisse: « Omnes vos

scan-
teantur ipsis a Jesu
in nocte ista' » seque revera fu.sse
me
»dahzabimini in ,

pra^dictum fuisse Petro: «Ante-

scandahzatos, hoc etiam
terque negasse Pe-
„ gallus cantet , ter me negabis% »
quam
bona f.de fuissent, sed, quod
enim sinceri et
trum Nisi
f.gmenta scripsissent de abnegat.one Petr.
,
putat Celsus ,

nunquam fecissent ment.onem.

de discipulorum scandalo
accidisse probasset?
Nam, etsi ha;c acciderint, quis ita
oportebat, s. qu.dem
Ouinet hujusmodi facta pra.termitli
vellent contemnendam esse
mor-
Evangehi lectores docere
professione. Sed cum sc-
tem cum agitur de Christianismi
h«c
rent'vi atque virtute
sermonis homines devictum .r. ,
noci-
memorare non dubitarunt , nescio quomodo mhil

iMauli. xxTr,3r. — ^lbid. 34

 CONTRA CELSUM LIB. n.
tura lcctoribus, „cc "Ham datura negationis
XVI. Omn.no auteni
occas.W
stolide ait : ,<
Discipulos ha^c .le Jesu
» scr,psisse ut qua, contra
illum erant , cxcusarent. Perinde
» ^niuu
ac si quis ut proLet
, hon.inem esse juslum , injusta'
» ab eo facta narraret ut
; probet esse sanctum ,
c^des ab illo
«patratas referret; ut probet
essa immortalem,
sse afnr„K.ret
mortuum
» : pr.fatus ad singula h.c
, illum ante pr.-
» d.x.sse. , Stafm lK,uet exempli disparitas
:
quandoquLm
sta ue
stalucrat, : " ; " ''"'
" '"^"'"'''"^ '^^^"1''""
P-Ponere
quomodo v.vere oporteret, eum etiam docuissc
quomodo mon oporteat pietatis causa,-
ut interim omittam

fructus allulsse, ut superiore libro demonstratum esl.

DeuKle ex,st„nat^passio„is
confessione non dilui
t.o„em. sed confirmari. accusa
Nimirum nesciebat quanta
de i a
pass.one sap.cnter scripserit
Paulus, quam multa
P ophet.s de la pr.dicta etiam
. fuerint. Illum quoque
.et.c..m
fugit h.-
quemdam dixisse Jesum visum
vcra passum esse.
,
esse pati nl re
Neque enim si
, h.-ec noWsse omn a

::r;:ti"':"
..esse pat. re non
^"'"' ""*''
passum
'"-^ ^-^^
esse; sed aperte
^^:^:.
passum esse
»conf.ten.,n.. . M..ltum abest ut dicamus
c.ms passum esse „e falsa
ChriLm^pe e
,

Qu. emm verc mortem obiit,

sit ,

is.
q... vera ost
si resu.-rexit, vere
, resurrec ^
ncx.t resur
:
sed non vere resurrexit
is, q„i
.nor..
vis..s Jst dum ^
Quo.„an. vero derident incred.,1. q,.e de Jesu ( ]
i
.csurrectioue credi,„us
crt Ilerum Armenii Illiume.-ogo
, Platouem huc ad^ducce
J
'
^
post d.,odecim
" --orasse qu.
dies Lc a
in inleris vidisset.
' Nec etiam hoc f o "
- .Ic ...c.-.t
.uoredulis in memoriam .-evocare quod
H
"^' •'"'"'•''
'"ou,.„,entis no„ ipso tantum die
„ ,. ;
•Pult. fueraut, sed etia„. „ue
inscquenti egrcssi fuisse
.
q'.:;
 » ,,

ORICENIS
,00
humanam naturam superantia mi-
ero-0 mirum , si ,
qui tot
ut qui iUa patrata esse non
raculaedidit tamque evidentia ,
confugere cogatur; quid mi-
potest inficiari, ad prsstigias
quid majus pra; se ferat, ut
rum, inquam, si mors ejus
corpore, huc pro arbitno re-
anima ejus egressa sponte e
qua^dam disposuerlt ? H«c Jesus
deat , postquam extra iUud
toUit animam
apud Joannem dixisse narratur : « Nemo
ipso. Potestatem
„ meam sed ego pono eam a me
a me ,

potestatem habeo sumend.

„habeo ponendi eam , et rursus
' » Fortasse etiam e corpore
exire occupavit , ut illud
» eam
frangerentur crura, ut latronum
qu. m
servaret, nec ejus
crucem cum eo sublati fuerant.
Nam milites « pr.mi quidem
crucifixus erat cum eo. Ad
»fregerunt crura et aUerius qui
viderunt eum jam mor-
„ Jesum autem cum venisseut, ut
\ » Jam igitur refeUimus
,tuum non fregerunt ejus crura
,

« Unde hoc ab iUo

prsdictum esse confic. potest."
istud
probabitur, qui mortuus est
Hoc autem aUud « Unde :

objicit, discat, si Ubueril,

„iUum esse immortalem? . qul
est; sed qui surrexite
immortalem non esse qui mortuus
qu. mortuus
mortuis. Neque solum non est immortaUs iUe
est; sed ne quidem
Jesus iUe ex dupUci natura compositus
utpote qui nion-
antequam moreretur immortaUs
erat , ,

turus fuit. Non enim immortaUs qui moriturus est; sed qu.
demum est immortahs.
non ampUus moriturus est
is ,

Christus autem resurgens

ex mortuis jam non montur,
,<

» etiams. refragentur,
„mors iUi uUra non dominabitur',
sint, capere non possunt.
qui quo sensu ha=c dicta
,
Deus, mquit, aul
XVn. Valde stuUum et iUud « Quis :

vir prudens, qui hujusmodi

incommoda sib.
,da=mon, aut
non iUa siquidem posset , evi-
„ obventura esse praevideat , ,

qua; pra=vidit se pra.cipitem daret..-..

.taret; sed in ea
,
,

Socrates noverat se, si cicutam biberet, mor.turun

Nam
) Joan. I, .8. ' Id x«, 32. ->Kom. vi ,
9.
 ,

CONTRA CiiLSUAI LIB. IJ. ^^^

csse : polerat, si Critoni credidisset, evadere e cislodia
se^
sequc adeo mortis periculo subducere
sed maluit id quod :
,

rationi
consentaneum videbatur, mortem philosopho
dig--
nam oppelere, quam indignaa philosopho vitam
exigcre,
Et Leonidas LacedcTmoniorum dux
novit jamjam se mori-
lurum esse cum iis quibuscum ad
Thermopylas pugnare
paratus erat pro nihilo tamen duxit
:
ille turpiter vivere;
sic suos allocutus : « Sic prandeamus, tanquam apud in-
» feros coenaturi. » His multa simiHa reperiet
, qui hujusmodi
hisloriis colligendis delectabitur.
Quid igitur mirum videri
debctsi Jesus, licet prc-escius rerum qu^ sibi essent obven-
turc-e,ea tamen discrimina subiit qua)
praividerat? Paulus
ejus discipulus cum audiisset quae sibi patienda immine-
,

rent, si Jerusalem peteret

\ periculo se commisit, incre-
pans eos qui ipsius sortem lugerent
impedirentque quominus
dluc pergeret. Quin et multi e nostris,
quamvis probe sci-
rentse, si in confilendo Christianismo
perstarent, moritu-
ros; contra absolulum iri et suas facultates recuperaturos
si desisterent; tamen despecta vita , volentes mortem pie-
tatis causa occubuerunt.
XVin. Scquitur aliud «que stultum : « Si pr.Tdlxit, Iti-
y^qult,apud Celsam Judceas, islum proditurum
esse , iflum
»vero negalurum; cur illum ut Deum
non veriti sunt, ca-
»veruntque iste, ne prodcret;
ne ncgaret.^, Non vidit ille,
Cclsus homo illc sapicntissimus
pugnantia se loqui. Nam si
ulDcuspr.Tnovit, nec fieri poterat, ut
prcxnotio frustrare-
tur; utique non poluit, ut qui
fieri
pra^cognoscebatur pro-
dilurus, ,s non proderet; aut
non negaret ille , qui ut ,

negaturus, reprehensus fuerat.

Sin aulem alter non pro-
derc alter non ncgare potuissct,
,
ita ut prcTmoniti, ille
non
prodidisset, hic non negasset; verax non fuisset ille qui
dlcrum prodilurum, alterum
ncgalurum esse dixeraL Si
* Ai l, XX r, 1 >.
 ,,

J02 ORIGENIS

enim prfienovit prodltarum , novit malitiam unde nascitura

erat proditio quamque evertere pra^notio omnino non po-

,

ierat. Quemadmodum negaturum, novit imbe-

si praescivit

qucT datura locum erat negationi

hacque de ,
cillitatem,
vero imbecillitas
causa negaturum esse praenuntiavit. Haec
Unde autem
coerceri confestim non potuit a praenotione.
cepit quodtamen eum nihili facientes prodiderunt
ait : « Illi

),et negaverunt? » Quam

enim hoc de Juda sit aUenum a
veritate jam anle ostendimus; nec
magis arduum est idem
,

negaverat,
de Petro demonstrare quippe qui, postquam ,

egressus foras amare fleverit\

XIX. Futile etiam est istud : « Certe ,

incjuit ,
cum homo
prsemonet, hi
«paratas sibi insidias proesentit et insidiatores
Multi enim etiam
),deterrentur aproposito et cavent sibi. »
iis qui prsesentiebant,
nihilominus insidias mohti sunt. Haec
igitur quoniam haec
deinde quasi ejus conciusio est « Non :

.pr^dicta sunt, acciderunt. Nam impossibile est. Imo quod

))acciderint, ideo falsum est illa fuisse praedicta. Nam fieri

qui praemo-
»non potuit ut prodituri aut negaturi essent ,
dixit, corruat ne-
),nlti fuerant. » Sed subversis quae ante
Non igitur quia praedicta erant,
cesse est et ista conclusio : «

el
)) acciderunt. » Gerte acciderunt, et quidem ut possibiUa :

fuisse verum est. Nam

quia acciderunt, propterea praedicta
ex eventibus judicatur.
vera rerum futurarum praedictio
prae-
Cum igitur ait Gelsus falsum esse haec a Jesu fuisse
dicta falsi ipse convincitur ; sicut et hoc ahud quod dixit:
,

« Fieri enim non potuit ut prodituri aut negaturi essent

» qui praemoniti fuerant. »

XX. Quidposteadicat, audiamus : « Deus erat ,

Inquit

))qui haec prsedixit proinde omnlno necessarium fuit, ut,

:

ipsius
„qu^ praedicta fuerant acciderent. Deus igltur suos
,

»discipulos etProphetas, qulbuscum cibum potumque su-

^ Matlh. XXVI, 75.
 ,: ,

CONTRA CELSUM LIB. II. 1 o3

»mel)at, co adcgit, ut jus omnc fasque proculcarcnt : qui
»tamcn cum in omnes liomines bencficus, tum maximc in
»snos familiares csse debucral. Nunquam homo homini
»raclus cjus mcnsac particeps paravit
insidias : hic autcm
»Deo struit insidias qui eidem cum Deo mcnsa) accumhit;
»ct quod ahsurdius cst , Dcus ipse suis convictorihus insi
»diatur, imo eos proditores impios
ct efficit. » Ad ha3C,
qnla jubcs me ctiam iis Celsi argumcntationihus occurrcre!
qua) mihi frivohx vidcntur
rcspondco in hunc modum! ,

Cclsusputat, quodpraedictumest, idco

fieri, quia prse-
dictum est; id vero ihi nullomodo
assentimur. Nec cnim
dicimus cum qui praedixit causam
idco csse cur res futura
,

sit, quia pra^dixit eam esse

futuram scd cum res futura :

eliamsi prnDdicta non esset, futura sit, illam sui ppc^di-

cckLx locum praehuisse illi qui pra^noscit.
Atque lotum
,

hoc animo ejus, qui praedicit obversatur , : cum rcs hcec

accidcre possit possitnon accidcrc e duobus hoc
et
,
, unum
accidct. JNcquc dicimus a
pra^noscente cffici , ut res aut cvc-
mrc autnon evenlre possit ita ut qui
pr^noscit dicat :
,

H.TC rcs omnino futura est et

impossibilc cst alitcr ficri.
,

Atque hac ratione intelli-i par cst

omnes pradictionos
quic vel in divina Scriptura
GrcTCorum historiis re-
, vel in
periuntur deiis, qu^e in nostro posita
sunt libero arbitrio.
Al.oquin vanas intcr captiones
Iocuiii,cx Celso non haberct
dla (|uam Dialcctici vocant
hicrtem ct Ignavam rationem
,
quam tamcm sana^ mcnlis onmcs caplioncm judicant. Ut
autem res inlclllgalur, e Scripturis
afferam vaticinia de
''uda, aut dlud Ipsum quod dc fulura illius proditionc Sal-
vatornoster edidit : ex Gra3corum autcm historiis oraculum
La.o rcdchtum, quod in pravsenti
quia nihil mea) disputa-
lion. on.c.t, vcrc rcddit.mi
De Juda igitur cx
esse largior.
persona Salvatoris dicitur
cviii Psalmo qui sic
incipit :
«Dcus laudcm mcam nc tacucris,
quia os pcccatoris ct os
j^^ ORIGEMS

super me apertum est ^. » Considera quae in hoc

,,dolosI
pra^dictum est illum
Psalmo scripta sunt, ct invenies sicut
iUo fore causam
fore proditorem, ita pra^dictum esse in
ipsum fore dignum malis omnlbus quse
ipsi
proditionis , et
est. Has pcenas luat <^[yvo
oL malitiam Proplieta imprecatus
,

IrKjuit, non est recordatus

facere misericordiam,
„ eo quod ,

„et persecutus est hominem

inopem et mendicum^ Po- >>

et non perseqm
recordari facere misericordiam
tuit igitur
,

Quamvis ergo posset, non fecit, sed

quem^^persecutus est.

proinde dignus fuit malis qua ei Propheta impre-

tradidit ;

celebri oraculo utemur

catus est. Ad Grsecos quod attinet ,

quod Laioredditum est hoc

modo, seu verbis ipsis, seu
illud Tragicus retulerit. Ei
verbis vim eamdem habentibus
futurorum sic loquitur :
igitur pra3scius

sulcum liberum iDvilis diis:

Ne serito
te morli dabit,
Nam si genueris filium ,

domus.
Et tua refuso sanguine undabit

perspicitur
hberorum sulcum non
Laium potuisse
Ex quo
pr^cepisset oraculum, quod m ejus
serere. Nec enim iUi
etiam serere nec uUa eum
potestate non fuisset. Poterat ,

adigebat. Cum autem sibi non

ad aUerutrum necessitas
fuit ut ca-
temperaveritquominussereret, consentaneum
quas de OEd.pode, Jo-
lamUatesiUas omnes pateretur,
communibusque Uberis Poeto^ tragici celebrarunt.
casta,
argamentatio ea est qua ad ali-
Qu(e autem dicitur ignava
,

ab adhibendo ad sanitatem
quem qui ^grotus supponitur,
captioseqms uteretur,
recuperandammedico dehortandum
Si fatum tibi est ex hoc
morbo convales-
sic interrogando :

sive medicum adhibueris, sive non, convalesces.

oere-
sive
Sed si fatum tibi est ex hoc morbo non convalescere ;
medicum sivenon adhibueris ,
non convalesces.
adhibueris ,
 CONTnA C£LSUM LII). n. ,05
Fatum autem tiLi est convalescere ex
isto morbo, aut fa-
tum t.Li est non convalesccre frustra : igitur adhibes medi-
cum. Scd hujusmodi captioni
parcst jocularis ista : Si fa-
tumest.ta, tibi nascentur hbcri;
sivc rem habeas cum
"xore, S.VC non, libcri tibi nascentur. Et si fatum ita est,
hber.uon nascentur tibi; sive cum
muiiere fueris, sive
non, m,n.mc tibi hberi nascentur
fatum aulcm est, ha- :

b.turum te hbcros, aut non habiturum

: frustra igitur cum
uxore concubucris. Nam quemadmodum ad procreandos
J.bcros, quoniaui procrcare
non polesta muhe.-e absti..ens
non frustra cum muhere concumbitur;
medicina ad sic si
convalcsccndum ex morbo conducit,
mcdicus adhibeatur
necessecst; adeoquc falsum est
istud Frust.-a adhibcsme- :

d.cum. Atque ha;cadduximus

omnia proptcrillud,quod sa-
p.ent.ss.mus Celsus dixerat: ,-QuiDeus erat
illc
prcedixit •
.pro.ndcevenire omnino oportuit
quodpra^dictumfucrat. » ,

sion.m hanc vocen. omnino ..surpavit

pro co quod est neces-
sano, non asscntior potuit
ciim non :
evenire; sin apud
illum vox <,mn,-«o idem
significat ac erit quod verum esse
,
inb.l p.-oh.bet, licetpossit
etiam non cvenire, nihil contra
nos lacit ejus argu.nentatio; ncc ex eo
quod Jesus prEcdixe-
r.t ah allero se proditum iri, vel ab alteio ncgand..m esse
sequ.tur ut .llis impietatis et .icfarii facinoris
causa fuerit.'
Qu. cn.m juxta noverat quid essct in homine
,ios
, vide.is
pravos .ll.us mores ccrnensquc quo illum
impulsu.-a esset
pecun.;e cupiditas ct parum llrma ,lc pr.Tccptore opinio
dixit mter ca>tcra et illud Qui intiugitmecum
: ,.
manumij
«parops.de , hic mc tradct '. »

XXI. Jam vide qnam vanum quam raanifeste falsum

,
sit
islud l^els. : „ Nunquam homini homo factus ejus
mensa!
»l.art.ceps iusidias paravcrit.
Quod si
quanto minus ita est,
» Ueo ms.d.arctur, q.,i cum
Deo eidcm mens^c accumberel?»
*Mattli. XXVI, ii.
 :

origenis
jqQ
qui etiam iHis quibuscum
Quis enlm nescit multos faisse,
struxerint insidias?
salemensaque communibus utebantur,
Referta est GrcTCorum
Barbarorumque historia ejusmodi
lambicorum
exemplis. Hoc ipsum crimem est, quod Parius
yiolatum foedus
carminum scriptor Lycamb^e exprobrat ,
,

Sicenim canit
quod sal et mensa conciliaverat.

Tibi soluta jura mensseque

et salis.

quiquein illis toti dis-

Quibus cordi esthistoriarumscientia,
cere negligunt quod scitu
magis necessarium est nempe ,

afferent quibus
quomodo vivere oporteat ii plura exempla , ,

ns quorum
evidens sit plures fuisse, qui insidias struxerint ,

mensse facti fuerant participes.

XXII. Hinc ,
quasi nihil aptum recteque connexum
nisi

dixisset ,
conchidit : « Et ,
quod adhuc absurdius est, Deus
insidiatur eosque proditores et
>, ipse suis convictoribus ,

Qua enim ratione Jesum aut insidias me-

,,impios efficit. »
impiosve fecisse ap-
ditatum fuise aut discipulos proditores
antecedentibus esse conse-
probaret? Dicet fortasse id ex
re-
quens. Sed nemo est vel vulgaris ingenii, quin facile
fellat.
dicit « Si ita vis;:m est ipsi nec passus
XXIII. PosthcTC : ,

morem gereret, manifestum est quaecum-

„estnisi ut patri
et sponte perferenti illata
sunt sup-
„que et Deo et volenti

„plicia , nuUam iUi pcenam attuhssenuUamque molestiam.»

Neque hic vidit se a seipso dissidere.
Nam si concesserit
visum est, seque ip-
Jesum tulisse supphcium quia ita ipsi
manifestum est ipsum
sumtradidisse ut patri morigeraretur;
potuisse ut quod ipsi a carni
tuhsse supphcium , nec fieri ,

molestum et grave. Invo

ficibus iUatum est, non esset iUi
autem qu^ iUi inflictae sunt
luntaria enim res est dolor. Si
attulerunt molestiam nul-
pcena^ ,
quia ita volebat , nuUam ,

iUum tulisse supphcium i

kim dolorem quomodo ;

concessit
 CONTni CELSUM IIB. 11. ]q_
Nempe ignoravit eum
qui nascendo corpus sumpsit,
illud
hujusmodi assumpsisse in quod pccna
et quidquid iis qui
corpore .nduti sunt moiestum
accidit cadere posset , siqui- ,

dem pcenarura ac molcsli.-c nomine

intellexerimus quod
nemo s.bi vult. Qucmadmodum igitur
volens suscepit cor-
pus eadem prorsus ac humanum
natura, sic etiam suscepit
qu.dqu.d molestiam parit nec amplius in
.11.
ejus potes- :

tate erat ut molestiam non sentiret , sed

, in illorum quihus
id propositum erat polestate
fuit molcstiam ei poenamque
anerre. Probatum autcm supra fuit iHum in manus homi-
num non venturum fuisse si .loluisset.
Venit quia voh.it ,

idque proplerea quod pro

hominibus moriendo, omni crea-
tur» ut antea demonstravi
, , esset profuturus.
XXIV.
In sequentibus ostendere
conatur gravia illi et
molesta fuisse qua^ patiebatur,
nec facere potuisse ctiamsi
voluisset, ut .Ila
doloremipsinonaffer.ent.
Ejusverbasunt:
.Qu.dergo queritaturet luget obsecratque
ut mo.tis metu
» liberctur his verbis Pater mi si
,
potcst calix iste trans-
: ,

» Te.
Et in his adverte Celsi
»
malignitatem. Is , nedum
amplectatur ingenuam scripto.um
Evangelii sinceritatem
,
qu., cum possent silenlio preme.-e, qua;, ut
Celsus pulat
accusand. a.isam pranbent; non ca
tamcn siluerunt multis
de car.sis quas aliquis in explicando
E vangelio opportune red-
det; qu.-c scr.pserunt in crimen vocat, et ut declamitandi
locum habeat non scipserunt proponit. Non
qu.-e
,
euim
scr.pL.m i.nenitur, luxisse Jesum.
Ac aflert quidem licct
ve.b.s paul.ilum diversis
, istud, . Pater, si possibile est
- l.-anseat cal.x .slc '
; » pr.-eteruiillit aulem quod proxime sc-
qn.tur et ex quo pietas Jesu erga palrem
,
magnanimilasquc
impnm.s clucescit
Verumtau.cn non sic.t ego volo, sed
«
:

»s.cut t..=.
Diceres eti.im illum nou legisse
„
ist..m loA.m
H»o p.-obal.,r quanta Jcsus docilitalc
m.-,la subierit q.ui;'
,

' MallL. sxvi, 39. —2 if,i,i

 ,.

OMGKNIS
,08
Si non pctest hic
pater subeunda illi esse jadicaverat : «

Qua
» calix transire , nisibibam iUum fiat voluntas tua » ,
.

divinas Scr.pturas au-

in re similis iUis est, qui malo animo
H. emm v.-
diunt, et iniquitatem in excelso loquuntur. »
.

» et .d nob.s
dant
dentur hoc audiisse , « Ego
interficiam S
vivere faciam » alto s.lent.o
s^pe crimini : istud autem, « ,

eos qui pubUco ex.-

obruunt : qua. tota sententia significat
interfic.; sed .ta
tio vivunt seque peccatis inquinant , a Deo
n.m.rum Deus
ut meUorem vitam ccnferat , qualem
iUis
Item aud.eru.it hoc :

confert iis qui peccato moriuntur.

« Et ego
«Percutiam';» istud vero additum non vident,
ut medicus qm nic.dendo
«sanabo: » ubi Deus loquitur
,

vulneribus nox.a san.tat.-

corpore molestisque inferendis
,

cruciatu vulneribusque non

que contraria eveUit , quique in
restituit sanitati ad quam
velut
conquiescit, sed iis corpus
istud legunt Ipse vul-
ad finem tendit. Nec etiam totum :
«

„nerat , et medetur ' : » sed hoc tantum :

Ipsc vulM
memorat qu.dem U Pater
Sic itaque Celsi Juda=us hoc
: «

sed ca^tera s.let ex

utinam possit caUx iste transire »
: ,
„
et qua constanl.a suam
Je-
quibus cognoscitur quo animo
sus passionem pertulerit.
In ha=c scrutatus Dei sa.p.ent.am
convenirent i.s, quos Paulus
disserere multa possem, qua;
« Sapientiam loquimur
.nter per-
perfectos vocat cum ait :

tempus dilatis satis habebo pau-

» fectos
'
; » sed iis in aliud ,

proposito utiUa videbuntur.

cis dicere qua= praesenti
d.cta ejus, qui
XXV. Jam supra diximus quahdam esse
omnis creatur»', « utistud «Ego
in Jesucrat, «primogeniti
veritas et vita ' , » et aUa
ejusdem genens ; aUa au-
» sum via ,

hoc
tem essehominisUUus , qui in eo inteUigitur, cujusmod.
quajritis me interficere,
hom.nem qu.
est :« Nmic autem
quamaudivi a patre'. » H.c
«veritatem vobislocutus sum,
.
Maub. x.v , 4.. - ^ - . R«6- « . 6. > Isai. ..V.., X,, .8-- ' Job. v

.8.^'.Cor.n,6 -«CoW.^.S - ' Joa„. ..v, 6. -' H. «", 4».

 ,

CONTRA CliLSUiM LIB. 11. j q^

igilnr, dcscribit Jcsus cam , quae in sua humana nalura erat,
humanae carnis infirmitatem et alacritalcm spirilus ,
: infir-
milalcm quidcm cum ait « Pater, si possibilc est :
, Iranseat
» a me calix iste; alacritatcm vero spiritus his verbis « Ve-
»
:

«rumlamcn non sicut ego volo, sed sicut tu. » Imo si dic-
torum sericm considcrari oportet adverte prsmitti quod, ,

ut sic loquar, ad carnis infirmitatem pcrlinet,

et unum est;
postea vero qua3 spiritus alacritatcm repra^sentant
,
, ct plura
sunt. Unum enim cst hoc : «Pater , si possibile est, transeat
))a mccalix iste; » plura autem sunt hoc : « N©n sicut eo-o
» volo scd sicut tu; ct istud «Pater mi
, « : , si non potest hlc
» calix transire , nisi bibam illum fiat voluntas tua. » Obser- ,

vandum quoquc esl n^n dictum fuisse « Transeat a me calix ,

»iste; ))sed adjunctapia veluti correctionc , sic :«Patcr, si

»possibiIeest,transeat a mc calix iste. »Scio aliam dari hu-
jusce loci interprctationcm
Cum Sal- , quae hujusmodi est.
vator praeviderct quas populus Judaicus ct
Jerusalem lui-
turi essent pccnas ob facinora, quae in
ipsum ausi fuerant,
praj suo in illos amorc volcns averti ab
illo populo tot mala
quai ipsi impendebant dixit « Pater, si , :
possibile est , trans-
)eat a mc calix iste. Quasi dixisset : Quonlam non possum
ebibcrc hunc supplicii calicem , quin a lc tota gens desera-
lur, oro ut transcat a mc calix iste, si ficri possit : ne tua
hcTc portio proplcr nefarium In me commissum facinus a te
rellnquatur. Sin, autcm , ut dicil Cclsus , neque moles^
tum neque grave Jesu fuisset , quod ipsi tunc temporis il-
latum est supplicium; quomodo qui seculi sunt, Illo velut
exemplo toleranda} propter plctalcm molesthc utl
potuls-
sent, cum non passus esset humana, sed
tantum patl visus
fuisset ?

XXVI. Adhuc Jcsu disclpulos, qiios finxlsse po semper

nit, slc compellat Cclsl Juda;us
Quamvis meras fabulas : «

»oblruscritis , vestra tamen figmcnta nc colore quldem veri

 , :,

jj(,
ORIGENIS

iUinerepotuistis. » Ad quod repono res illas ab eis facili po-

))

tuisse negotio occultari , si videlicet nullam Ae illis fecissent

mentionem. Nam quis nisi hosc in Evangeliis legisset, po-

Jesum tempore dispensationis
tuisset nobis exprobrare talia
Non intellexit Celsus haec duo in eosdem non
suae dixisse?

cadere , decipi credendo Jesum Deum esse eumque a Pro-

et fmgere de illo quae vera non esse

phetis pronuntiatum ,

non fmxerunt sed sic sentiebant

certo noverint. Aut igitur ,

€t nullo dolo scripserunt aut mentiti scripserunt , et hoec :

non sentiebant , neque decepti Deum illum

putabant.
esse qui similes illis
XXYII. Postea ex fideUbus ait , «

manus inferant primum

» quos eo impeUit ebrtetas ut sibi ,

perver-
«EvangeUi contextum ter, quater, pluries mutant ,

inficientur. »
))tuntque, ut habeant quo res sibi objectas
immuta-
Equidem non aUos novi qui Evangelii contextum ,

verint quam Marcionis , Valentini fortasse et Lucani secta-

,

non imputandumest
tores.Id vero criminis nostrae doctrinae
in culpa sunt qui EvangeUa
depravare audent. Nam quem-

admodum in phUosophiam male conferres qucne a Sophistis ,

Epicureis ,
Peripateticis aUisve falsa? excogitatae sunt opinio-

quia nonnuUi EvangeUa corruperunt ,

novasque
nes; sic ,

sectas a Jesu doctrina aUenas induxerunt , non continuo in

crimen vocari oportet verum Christianismum.

XXYIII. Quoniam vero postea Christianis exprobrat Celsi

quae adJe-
Judseus, «quodProphetis utantur qui praedixerint
» pertinent iis quae suprajam hac de re nobis disputata
sum , ,

sunt, addo debuisse iUum ,

qui se omnibus parcere dicit, vati-

cinia ipsa in medium adducere simulque concesso verisimi- , ,

quas Ulis adhibent Christiani interpretationes afferre

les esse ,

nihUominus qucc sibi videbantur prophetiarum usum ever-

tere. Sic saltem non visus fuisset ,
paucuUs aUatis verbis,

sumere sibi rem tanti momenti. Ac eo magis id necessarium

fuit ,
quod ipse dicat , « sexcentis aUis probabiUus quam Jesu
 CONTB.i €£I.SI;m LIB. K.

.acconimodari,.ossePr«phctarumvalici„ia. .
Eth,.icsane
val,d,onetquomaxi,ne co„nduntChristiani,
argumento di-
l.genter obs.slere dehuit,
et arreptis sigillatim
iiiis vatici-
nns demonstrare. quomodo illa
sexce„tis ah^is lon-^e
Labdms, quam Jesu, accommodari pro-
possiut. Verum non
ammadv.-t.t Celsus id si diceretur
, ab homine qui scriptu-

l.tat,s hab.turum;„unquamvero dicturum esse .Juda.um

quo. Juda.. persona. ascribit.
Nec enim dederit Juda^us
Prophctarum vaticinia sexcentis
ahis quadrare magis,
quam
Jesu;sedaffictas.„gulis,qua.sibimagisprobabitur%e'te„
t.a Ch„st.anorum .nte.-p..etatio„em
propulsare conabitur:
quod s. „o„ d.cetqua, faciaut
fidem, saltem id aget sedulo.
AXIX. Jam antc d.ximus duplicem
Christi inter homi-

.nut,le fue.-.t refellere

,d quod fictus Juda^us addit
«venturus est,
. Qui
eum Prophet,e pra.potentem
»gem,
quemdam re-
un.versa. terra3, gentiun.
omniu™ exe.cituumque
»Do.„,num fore pro.iuntiant. „ Q„od vero sequitur, . tam
»l>ern.c,osampestem ab illis „o„
fuisse p,-a.„u,Hiatam
,>lTc
«gnosco Jua.orum stomachum,
n,c..to null:.ve p,.obabiIitate
Jesum
quo fit,

vitupereut.
ut nullo JZ
Nec en^im
Jud.e., „ecCeIsus, nec
alius quilibct p.-oba,-e
unquam po-
<er.tper.uc,osam pestem eun.
essc, qui tot homines
a vitio-
.•...« proluv.e
avocatos ad vitam natura, consentaneam
et
te,„pera„t,a c.-eterisque
virtulibus on.atam advocavit.
XXX. Adjecit et hoc Celsus : „ Nemo ejusmodi si<.nis
» .nterp,.etat,o„,bus prave detorlis
, tam inanibus argumL,
^
:>et Deum et Dei filium esse den.ous.raverit.
. Ut
-llas
pr"a
,.,terpre,atio„es ,-eda,gueret
adduclas opportuif-
.
de-
b«.U,t„jan,a.lIaarsumen.a exhibere,
ut si qJd probab
co„, e
afferre v,susesset,
id i,npugnare
Christianus ten.a-
'^t. et q,.a. objecta
fuissent evertcre. Quod autem de Je"u
112 ORIGfiNlS

dixlt , debaisse illLim magnitudiaem suam ostendere , id exi-

lum habuit; sed id videre noluit ,

quamlibet evidentibus

aro-umentis astruatur. « Quemadmodum sol, inquit ,

res

r.omnes illustrans primum se ipse ostendit; sic oportebat

» facere Dei Filium. » Et fccit quidem : « Orta est enim in

))diebus ejus justitia et abundantiapacis^ ))idque statim ac

natus est. Deus enim, cum gentes ad ejus doctrinam prae-

paratas vellet ,
providit ut uni Romanorum Imperatori pare-

rent : ne , si pbu^es essent reges gentesque essent a se invi-

cem aliense^ difficilius Apostoli exequerentur id, quod illis

a Jesu pra^ceptum fuit his verbis : « Euntes docete omnes

^^o-entes^ )> Atque etiam constat Jesum natum esse sub Au-
o-usto ,
qui in unum regnum maximam hominum qui in orbe

terrarum dispersi sunt , multitudinem veluti consociaverat.

Regnorum enim muhitudo impedimento fuisset, quominus
in totum orbem doctrina Jesu disseminaretur. Id
efficitur

cum ex iis quae jam diximus tum inde maxime quod pro , ,

patrise defensione Lella gerendi necessitas fuisset; ut

paulo

ante Augusti tempora superiusque factum fuerat , quando

ut Peloponnesios inter et Athenienses sic inter alias gen- ,

tes bellum esse opus fuit. Quomodo igitur pacifica haec doc-

trina ,
qua3 ne inimicorum quidem injurias ulcisci permittit,

potuisset invalescere . nisi totoorbe adventus Jesu, placatis

animis , dissidia omnia composuisset?
XXXI. PosthjEC cum Ghristianis expostulat , « quod cap-
» tiosis argutiis freti Fihum Dei asserant proprium esse Dei

))Yerbum; » putatque se criminationi vim addere, cum ait

nos , « pro Verbo illo puro et sancto quod Fihum Dei esse

wprc-edicamus, exhibere despicatissimum hominem, flagris

)) cffisum , et in crucem actum. )> In superioribus jam omnes

hac de re compendio repulsae sunt Celsi criminationes. lUic
enim ostensum est corpus et animam humanam suscepta

iPsal. T.XXI, 7. — ^Matlh. xxviii, 19.

 CONTRA CEISUM LIB. n.
'

-t

«uisse apnmogenito omnis cveaturw; '

i„ rerum J,„l„c ',-
c«ndai.,„e jussissc Deuu.
, stati.que
illas
«!;""';
:''"''-
n.que Deu. VerLun,
fuisse , ,ui
^,2^.^^
al.cnum "°"
» VerLum suum
fuerit uti lcstimonio
cuiu „2T ''
"
'

""'
ct sanavit 00!
,
erZ eT""
«niLuseorun... . Quod autc. Ccl
nal. cu,n sic loquentcm
uTCnJjXr'"-
inducens
«-F.I.US
Dci, assculimuret
: „Si v"lu "tv"''
'''
nos;, id a n .lln r'
**"" '"'""
-divi , quannis cum
<Iitant, colloquium
u^ultls ^ru

haLueS,
'
'
Z " "P"""^^ -""
'

"""1. Qii.ppc ,„, „,tco,„„, ""«ler-

i||„ (. 1
.

.n.m. „ .ci„ p„,i,„,„,

„«i.L, " d.l?:';"'"""
=:; ::::.::";;,:;
-°r'-
-'•--=
«dunicsse scripscrunt; » ct strenuun,
ali, .„-d .ff
t«t. cun,ait.. ''""

»
.g—
,.Ac,ue faLri u.or
tan : t fr.r
Quid hoc ad ren..^ Esto.
.00 contra „os Fae
t.
»
.P
ignorasse. IIIuc ne
nou ig
sequl "r u .
'o •!
^
J
l'ouune s„a.u non '"^'"'"P''"-"
ducat orI.nnem3 m ..
«'-n.n, regcs non
rclcrat ?P,:
"' P-l>c.-cs a pa,.pcrIL„s
l' a :;r:- ''""'^
parentlLus , ^^ ,"
^ ff^
'

-"tur.P E.,.o
"r ; cum pcrsnicuum
q^icuum
1
i„ hls diutlus
in.mo,.a..i
<\i
sil «f
eliam
^pC:;:;:^
'^'^caneum \ide-
nostra ^etale cv
dlvlili
T
* Psal. cvr, ao.

VJII.
8
 4 ; ,

1 1

quos.la>n Maria pa,-

!l.,'stribu«,ue
lUUbiiiuLics
parenlibus natos esse
j 1
/i.irp^ Pt renessentium.

XXXIII. .Q-"l i""5"». "'?""; '".,,.' ? i.il lu-

•*;r*i':»::XiVri::.iL o.,„a„, ,«.™....

ganli elsi st enuua h exEvan-
,
deb;mus nisi
i„ qu. e. '

J;: L, seissas petras aperta

iis
,

--f-"";';
ad i.L f-e dis-
geliisqu.narranJ-0^^^^^^^^^^

defeeisse sole.n?
""""^ll^rtTctareLe xnedia die et
Seripturis adjungit
ubi Chnst.anos
rTli Cets fid-
Qiiod si i.eisas im i

^^ tem ilUs
dan ^-^^^"?^;;^^^
criminandi occasionem clicemus Heus
.

Tesudivintatemconstituunt,
1 f
abrogat ubi Jesu a v
nVi
,
aesineaue illas contra nos
abroga, desineque
tn lut omnibus fidem
'

omnibus qu^ continent

;V Tnt si credere malueris

crucifixum esse constat.

r . <uo imperante Christum
suecussa est Phlegontem
f": mLu queis tunc terra
decimo quarto Chromcorum
,

t^Lrttu^lcimo vel

scilieet, et istud
'''STs:: CIT Jud.us jocatur

quod novisse nng.tur, n. 3esum

BaS^IJud Euripidem,

*orquel
sunul atque vola.n ,
me solvel.
,pse Deus ,

voio
, . • •

qm .•I1.1....C
l.lte.as Grsecorun curent sed
Cr.-Kcorum :

Rari tamen Juda3.

c..r,os..m; sequ.tur-ne
u ,
fuisse
flicuem e Juda^is iUarum -^-on,.U^^
solverit, solvere
Jesus
Jje rinctumnon cu -
v.nctum
TZ potius ex nostris
scripturis Petrum

dissolve.Ue , egressum
fu.sse , et Pau
todia Angelo vincula
,

1 Act. XII, 7
 ' '

CONTIIA CELSUM LIU.

U.
lum c,™ Sila Philippis i„ „rLe Macedoni..
str.„gcre„t,.r, divina cum l;'"
polestate solutos
carcens fu.sse patciactas '.
fuisr; ^'"'
' '"''"'
,1'^
Verum h»r 1
Celsus. aut iguota
prorsus ill esT h.c
haud duLie
Li r""'.?'"^'
''"'"
dixisset pr.estigiatores
Is lo '""'""
t-ionihus vi„cu,a diL,u„p:„t
. :: ^
LTes ^: '"^i
utsuaderetea,qu«apudnos«arrautur
pr.«stigiatorum artes.
li h.i
J""'^'^'"-^ ^"Pra
« Sed neoue is ^/
^"""'«'"^'
»>!"'
ill".n
m furorem
no„
versus et dilaceratus
tam a Pilato, qu !
2 "
n
'""''''
sllt l' f""^'
»tradidisse„t eum J„d.i
<l.xorum gente, qui a
^ fuis sed'lr,l
Deoproptorei dl,
!
"''''T
^'™ " '^"-
Z
'

'--m dispersi su„t ct Zto

iuvicem separati. Cur
'''''''
^1^^^,^
"xore Pilati narrantur.
autem splJZZ!"''''''
'"
vi^ „0^ 71' '""
W. ut „.itte.-et qui
viro
ea.n

diceret.^.NM
•

!?'"""
»'11' J"-sto;

«cn,
l^ant ,
'
? „
multa e„im hodie
Ac
rursus tacens
e. Evangelio
sJZlZ t
,«^^1
p,.ssa su„
•
n
^"- ™
ili

P''"!"'^'-
'''"""^"''» -^on^pro-
'"'"'

chl.'n.vdem cocci„eam
n manu
^^.ZmT^^Jr': =""''"'^'n««
'^T'
'

imposilam. Unde h.-uc didicisli 'cl,

Evangeliis.P Ergo tu h.c
videhas exprTh Jtu ' "" '"^

tores vero „o„ providerunt, " dt' ''''

eadem; alios vcro exemplum

le tuioue
J
^ ''"P-
'"''"'***''«='=
^
eos
inde s u.r ""''^"""'^'
,ui rident et suhsanLnt ^10^.?:;:
,

ter illa.n gene.-ose morten. „"?"'' '^"'

oppetiviAd ' ''''P'
•orum illorum si„cerita.em,'e'
I>o'nHmm causa passus
est tanta
Jl \
^Z^IT T' ""'
"""tate,
p. ti nt t ,1
n" "^""
neque quod dam„at,.'
ut
fo.- a tT
".->"<' quidquam aut fecisse aut dixisse t"
'«-'atui
i-
?'"; ""
v.ii' KMli possit. , quod ig„a-
 Cur non, pergit ille, sin minus anlea sallem
XXXV. « ,

exerit sese hac infamia levat, et

.nunc divinum quidplam ,

ulciscitur? Dicendum eo-

.illatam sibi patrique in)uriam
>>

qui providentiam
dem modo interrogari posse eos e Graecis ,
fieri prodigia cur non Deus in
admittunt ccnceduntque :

injurias inferunt, et e medio

eos animadvertit qui Numini
Quob dicent Grreci. ut hanc repel-
tollunt providentiam ?
eadem et nos et mehora dicemus.
lant criminationem ,

autem e coelo prodigium, nempe sohs defectio

Factum est
constitit, eum, qui cruci affixu^
ahaque miraculaS quihus
quidpiam et quod hominum vulgu^
erat, hahuisse divinum
non hahet.
qui e
XXXVI. «Et sanguis ille, inquit postea Celsus,

» corpore m crucem suUato fluxit ,

fuitne

» Huic similis , sacro qui manal corpore Divum?»

seriis Evangehis velitnoht .

Gelsus captans risum nos e : ,
Ita
sanguinem non fahulo-
prohamus cx Jesu corpore fluxisse
sed cum jam esset moi-
sum et qualem Homerus descrlbit ;

aperuit et exivit
tuus, unus mihtum lancea latus ejus
«
,

testimonium perhibuit et
«sanguiset aqua. Et qui vidit ,^

testimonium ejus et illc scit quia vera dicit \

»
;
), verum est
corporum sanguis cogitur,
Ac aliorum quidem mortuorura
nec limpida ex illis
manat aqua; e mortuo autem Jesu cor-
et aqua, percusso latere , fluxe-
pore, res mira sanguis !

calumniandum Jesum et Ghris-

Sin autem iUe qui ad
runt.'
intellecta testimonia colhgit, quj^
tianos e scripturis prave
confirmant , praetermlttit , prodigia
autem Jesu divinitatem
Evangelium , et videat Genturionem
voluerit audire, legat
cum viderent terrae mo-
ct qui cum eo Jesum servabant ,

qu^ facta essent , timore magno perculso^

lum et ccxtera

exclamasse : Fere liic homo Fiiius Dci cratK

i Lac. XXV ,
45. - 2 Joan xtx, 34- - ^^ L^c. xxxn ,
47-
 CONTRA CELSUM LIB. H. , ,„
XXXVII. Poslea homo ille qui
non , alia ev E^angeiio
^neri quam qca, notare
posse putat vitio dat . ouod , Jesu ,
»s.l, con.pulsus ca„K,ue
impatienler ferens, quam tameu
"vel ^u.vrs e plehe
patienter s.-epe suslinet, fel
et acetum
» «v,d,s faucbus hause,il. , Id quidem sensu t.opologico ex-
p l.car, posset sed hic
•
satis fuerit communem hanc
respon-
s. nem adh,be,-e, illud a
Prophetis fuisse p...nu„tiatL.

U„ ,st,
: ,< Dederunt in escam meam fel , et i„ siti mea po-
..tayeru„t me aceto'.
Dicaut Juda^i, quis ha=c apud „
phetam d.cat Pro-
nobis ex historia aliquem
:
exhibeant, qui
pro esca felle usus fuerit.
et aceto p.-o potu. Aut
si dicere
u . fuer.nt h«c de
Christo cp.em ve„turum
evpectant
-ntclhgcnda esse coutinuo „os ,epo„emus :
,

Quid :
veta
<I"«n..„us hoc a P,.ophetis pr.dictum eve„erlt? Cc.-te hoc
> .c.„,„m lo,.ge ante Ch.-isti
a tempo.-a editum . ali.que pro-
^' ""'^ "-"'"'^•^ "^^ o-tas'o.:„es
,t :.erir;r"'r'
"'7''?""'"' P~'-"t Jes,.„. eum essc
em<
qu^.„
i U.,.s
h i'u.„
P..o,.het.Dei,.,e Filiu,„ pr.sis„ifieaveruut.
AAA\ III. S.c dc,„de uos iler„,i,
inicpellat Jud.Tus
. Nob,s ,g„u,. ..,.,mini ducitis o fidelissimi quod hu„c
,
!
pr,;
«Deo „on habeamus cp.odque „on assc„lia,„,„.
»n>.nu„. causa pass,,.,. esse
,

. „t et „os supplicia
i||u„. L
„o„ p :
. .mescamus :'
„ Ad c,,.,.sic
..s,,o,K]ebim..s .•'j„d..is
cr.n„„. due.,„us q„i 1.
c,uod lege et P..ophclis
.•^nuu ,,„ ,
,
innu„.i,i ci^-..nam
.
, „„,„, ^„,^^^ ^^^^^^^^^
^___^^^__^
e-^o (.h,.,st„„.
de.mo„s,..amus, et suam incredulitatcm hoc
nom.„e p....etexant
,
c,..od ca solverint ; .,c,,„e , e,„„ ..o.tr'

'"H habeaut l.dem ,|„amvis ct ,.ost s„sccp,.-e

:

......
„os„.a- „,-
e„.p..s .„ ,„i,
di,,. „,;, j,,^,„„„, ^.^ ^^..
,^_^^
l.«c ,.c..,e..c„do
cons,.l„isse ho...l„„„. „,I|i„„ •
, •

,„4^„
.,

,
 ,

j i 8 ORIGEKIS

adventu slLl proponenlem non homines prias judicare quam

malos
eaqu^ facienda essent, edoceret; nec statim
ipsis
stupendo prorsus
punire et felicitate donare bonos , sed
modo et divina virtute in omne hominum genus suam doc-
fuerant. Cri-
trinam disseminare, ut Prophetae vaticinati
potestatem declaranti
mini ducimus quod excellentissimam
,

principe
nednmcrediderint, ab illo daemones in Beelzebul
Crimini du-
dc-emoniorum ejici ex anima hominum dixerint.
regnum Dei an-
cimus, quod, postquam Jesus ut ubique ,

nuntiaret non urbem ,

ne vicum quidem Juda^ae adire ,

invidiam adduxe-
dedignatus est hanc ejus benignitatem in
,

anxie vitam
rint^quasi vagabundus hsec loca pererrasset ,

ignobile st tales
trahens in ignobiU corpore. Non enim
(

qui
^erumnas sustinere , ut utiha pra3cepta tradantur eis ,

capere illa possvmt.

XXXIX. Ecquod mendacium, quam quod
manifestius
« Jesum, cum neminem
potuisset quam-
ait Celsi Judaeus : ,

quidem his af-

»diu vixit, persuadere, ne suos discipulos ,

esse suppUciis?» Unde enim adversus

eumPonti-
,,fectum
Scribarum Judaeorum exarsit invidia
ficum , Seniorum ,
,

quod sua persuadendi vi vel in deserta pertraheret tur-

nisi

Las quc^ iUi adh:erebant , non solum quia delectabantur

quse audientibus
germonibus ejus qui semper loquebatur
essent, sed propterea maxime
quod miracuUs
attemperata ,

eos ia admirationem rapiebat ,

qui sermonibus fidem ad-

jimgere recusabant Nonne etiam plane mendacium est

?

ne suos quidem persuasisse discipulos? »

Equidem
(( iifum
humanum quid pra) timore tunc passi sunt, utpote
nondum
fortitudinem exercitati at non exuerunt quam
de eo ut
ad :

Christo conceperant opinionem. Nam Pelrus vix negaverat,

quo malorum prrecipitasset egressus est

cum sentiens se ,

foras et flevit amare ^- ca3teri vero moerore percussi ex iis

iM^l^h.-Kxxi,-:^.
 CONTRA CELSUM LIB. 11. l]n
c|uaB illi acciderant adhuc enim illum admiraLanlur
( ) :

po.stqnam illis conspicabilem se postca pr.-ebuit, roborati

sunt, multoque firmius quam antea, eiim Dei fdium esse
crediderunt.
XL. Jndignum autem est philosopho quod sibi in ani-
mum inducit Celsus
, Jesu pra3stantiam inter homines
non
m doctrina sahitari incorruptisque moribus
consistere,- sed
oportuisse, ut contra id quod suscepta ab
se persona pos-
tulabat, ageret, et assumpto mortuli
corpore non more-
retur; aut moreretur quidem
, sed non ea morte,quaj
exemplo esse queat aliis qui eo ipso discent pro pietate mori
et eam
libere coram eis profiteri qui pietatem impietate ,

non dignoscentes, pios pro impiis habent

eos vero ,
, qui fal-
sis de Deo opinionibus imbuti potius
ad qu^ccumque alia
quam ad Deum firme impressam animo de illo
notionem
iiccommodant, piissimos esse arbitrantur
idque lum maxi- :

me, cum interlicere student cos qui

, evidentia unius su-
]>remiquc Dci pcrculsi se tota mente
ei ad mortem usque
dcvoverunt.
XLI. Jesum prrcterea culpat Gelsus
larva Judaica per-
sonatus « quod sc non ab hominibus malis
,
immunem
» ostcnderit. >, Dicat ille a quibus malis non se Jesus ostcnde-
nl nnmuncm. Nam si intelligit illa qua^ mala proprie vo-
cantur ostcndat aliquod ejus opus
, malum sin mala appcl-
:

latpaupertalem, crucem insidias a pcrditis

hominibus illi
,

comparatas; ergo cx illo Socrali eliam

acciderunt mala
quandoquidcm m>n potuerit illiusmodi malorum
sc
exper-
t(Mn prxslare. Quot ctiam apud CnTcos philosophi
fucrint,
qni spontc paupcrcm vita?
conditioncm cligcrcnt Gvxcos ,
Muc hislorix doccnt in quibus
Icgcrc cst Dcmocritum suas
,

h'-cultalcs ovibus
dcpascendas dimisisse ; Cratetem ut
sc ,

n hbcriatem .ssererct,
•
simulquc Thcbanis i^ratificarctur
('largitum cssc pccuniam
quam ex pr.xdiis vcnditis confc-
,
 ,, ,

120 ORIGEmS

cerat.Et Dlogenes prae nimia frugalltate in dolio habitavlt,

nec idcirco in malis eum fuisse quispiam sanae mentis
dixerit.

XLII. Quoniam negat iterum Celsus Jesum ab omni

«

» reprehensione abfuisse , » dicat ecquis eorum qui ejus ,

doctringe assensi sunt , scripserit quidpiam de quo vere ,

Jesus reprehendi queat. Aut si nihil ab illis acceperit si ^

mile , dicat unde petitum hoc in Jesum jecerit. Promissls

suisfidemfecit Jesus,benefaclendo illis qui ipsiadhajserunt.

Et cum ea ,
qua3 praidixit , impleta jam videamus omnia
Evangelium in toto mundo annuntiatum , discipulos per

universas gentes ejus doctrinam pervulgasse , eosque ante

reges et pra^sldesnon aha de causa ductos quam propter
illam doctrinam, illum admiramur nostraque in eum fides ,

novum quotidie robur accipit. Equidem nescio quae soli-

diora clarioraque argumenta desideraverit Celsus, quibus
Jesus fidem faceret iis quae praedixerat : nisi forte voluerit

ut apparet, eum, quem non agnoscit pro Yerbo quod caro

factum est, nihil humani expertum esse nec factum esse
exemplum quo homines excitarentur ad hujus vitae incom-
,

moda generose perferenda nam haec videntur Celso mise- :

randa et ignominiosa labor quippe iih est omnium malo-

:

rum maximum vohiptas uutem extremum bonum quod

, , :

quidem admiserit nemo eorum qui providentiam defen- ,

dunt , et fortitudinem ,
patientiam , magnanimitatem in

virtutibus ponunt. Nihil igltur immlnuta est fides In Jesum

iis quae perpessus fult; Imo virlbus aucta est in lis, qui for-

tes atque animosl sunt , et quos docuit vitam proprie vere-

que felicem non esse hujus temporis , sed futurl , ut Ipse

vocat , saecull ,* quam autem In praesenti saeculo vlvlmus

eam esse calamitatibus plenam, vel primum maxlmumque
animae certamen.
XLIII. Hinc sermouem ad nos convertens : « Non dlce-
 CONTBA CliLSUM LIB. II.
,j,
»lh inc/ult, illum, ciimnon posset qni hic degebant
pei-
.suadere.profectum ad inferos fuisse
iiiic suntper- , „t qui
»suaderet.
Quantnmvisnoiit.dicemusiliumhic nonpaucos
»
sed tanto numero
persuasisse, ut ob eam rem
insidia, fue-
rmt ilh comparat.-e
; et postquam corpore
exuta est anima
cum nudis corpore animahus
colloquia habuisse et ad
se'
convertisse eas qua. voluerunt
' aut quas certis quihus- ,

dam^ratiomLus sihi notis vidit

ad sua documenta magis

XLIV. Qua, suhjungit, prorsus

inepta sunt « Si Inauit : ,
»vos ahsurdfs quihusdam
excogitatis rationihus quihus
»dicuh decept, eslis, vos rC
arhilramini pra.dare defcnsos-
»<|uid yetat quominus quotquot damnati miscre perie-
alii

' ' P™^'^»""-^ "« divinioresque Angeli existlmen-

:;r
hcript.ns s,ipp|.cia
pertulit, nihil simile
hahere iis, nui
P-pter magicas artes aliudve
^emo e„,„ „,,e„dere potuerit
crimen misere perie ur
quidquam ah imiLtorihu:
actum, quod a crimm.hus, qua. iuter
homines vigent -it-
quea mahti. velut i.iundatione
animas converteril Sml
» .
- » pergit Celsi J ida-us
Jesum c.im
•ans.
.

de lalrone et de
latronihus comp -
„
homicida suppliciis affeCo
"«lens ahq.us d,x..i.it
impu-
J,ic „on latro, ied :
Deus erat : s' I
.emm latrocmiorum sociis pr.-cdixit
fore , ut pateretur Z
llum a ]) ad „os d,^sce„dlsse
. quia ,alia passurum esse
e pr.nu„l,avit
.lei.ide „os de ilh. ,>|.si
:
compliratione f.iisso
al> Cvangehis p.-a.n.onilos.
Jhi onim h.gltir
Deus . cuin

ir;r :':;x;''j"-'-\'"''-;'-'^'"''H';petiere.
m crucligi huncquc ,„ler diios
,
lalrones cruci
"'"•"'''«-^^'•^v, .8.LUC. XXU,, ,9.
 , ,

ORIGENIS
J22
semper affigltur cruci
siifHxerunt. Ac Inter latrones Jesus
testibus infertur;
cum id supplicii suis discipulis veritatisque
damnatur judicio. Quod si qui, ut suam
eodem cum iHis
ex Jesu doc-
in conditorem pietatem puram et integram
trina conservent, nuUam
contumeliam nuliumque mortis
conferri possunt ; Je-
genus reformidant, ii cum latroniLus
consentaneum est a
sum utique istius doctrinse parentem
neque iste
Celso cum latronum principibus comparari. At
moriens neque iUi pietatis causa suppli-
publico commodo ,

quibus ob verum Dei

ciismulctati, solique inter homines
interimuntur; neque
cultuminsidi.^struantur, non injuste
non impie- Jesu structas sunt insidiae.
Vide obsecro ' quam leve sit quod de discipuhs
XLY.
qui tunc fuerunt dicit « lUi qui
,
cum eo videbant , qui vo-
:

utebantur, cum
«cem ejus audiebant , qui iUo magistro
morientemque aspicerent
))inum suppUciis excruciatum
occubuere aut supph-
),nec ctim illo aut pro iUo mortem ,

esse negaverunt;
,)ciacontempserunt; imo sediscipulos ejus
„ et vos cum iHo commorimini.
Hic iterum Celsus , ut nos- )>

quod Apostoh re-

tram criminetur doctrinam peccatum ,

commiserunt ex Evan-
cens initiati et adhuc imbecilhores ,

gehis arripit creditque verum at quae iUis post peccatum :

qune ipsis
qua hbertate Judaeos adierint
recte gesta sint ,
,

qua constantia mortem

supphcia ab Judc^is iUata fuerint ,

aho silentio dissi-

proJesu doctrinaoppetierint, haecomnia
vohiit Petro praedicen-
mulat. Neque enim Jesum audire
«Cum autem senueris, exlendes manus tuas^ ,
etc. »
tem :

quibus Scriptura subjicit : Hoc autem dixit sigmficans

« ,

esset Deum. Pro mhdo

quoque )>

»qua morte clarificaturus

Apostolum Apostoh fra-
habet Jacobum fratrem Joannis , ,

fuisse propter Jesu doctri-

irem gladio c^sum ab Herode
,

lom. ii pi'S. 82 et seqq.

1 Vide D. Guilloii , ,

2 Jo.'in. XXI, iB, 19.

 CONTRA CliLSUM LIB. ir. 1^5
nam '
: nec pkiris facit quae propler eamdem Petrus et reli-
qui Apostoli summa fiducia fecerint ut cum postquam
,
,
flagellis cassi fuerant , « ierunt a conspectu concilii gauden-
« tes quod digni liaLiti fuissent
pro illius nomine contume-
)) Iiam pati, multaque longe majora tolerantife et fortitudi-
),

nis argumenta dcderunt, quam illi e Grcecis,

qui his virtu-
tiLus cxcelluerunt.
apud Jesu auditores hoc illius
Ilinc
prajceptum aL
initio invaluit, spernendam
hanc esse vitam
qnampleriquc ardent; aspirandum ad solam
illam quaj ,
Dei vita3 similis est.

XLYL Nonne etiam mentitur apud Cclsum

Jud^us cum ,
ait : « Jesum dum pra^sens adesset, nonnisi
,
decem nautas
»puLIicanosque sceleratissimos ascivisse
sihi , ac ne omnes
»iIIos quidem ? ,, Palam est enim vel Jud^os ipsos fassuros
esse, illum non decemmodo, non centum , non mille, sed
modo quinque modo quatuor millia
,
, tot denique siLi con-
cdiassehomines, ut illum in deserta, sola
tant^e Deo per
Jesum credentium multitudini
continend^ paria , sequeren-
iur, uLi non verLis solum sed et operiLus
eos doceLat. 4t- ,

que eadem perpetuo recoqueiis

ille nos idem facere co^at. ,

tamnus enim ne ullam ex illius criminationiLus

,
pr^teHre
sdentio videamur. Ha3c igitur
apud illum ordine sequitur •

« ^^i dum viveret nemini

persuasit, post mortem autem
,

«ejusquicumque volunt, tam multis

persuadent nonne ,
»rcs est perquam aLsurda
.P),Cum dicere deLuisset, si qui-
dem consentanea loqui vellet : Si , eo mortuo , non qui sim-
plic.ter volunt, sed
qui volunt et possunt tot
, persuadenl;
quunto plures ejus, dum viveret, et potentiori sermone et
liJClis persuasos fuissc crediLile est?
XLVIJ. Postluxc percontatus
« quo argumento animum
»Huluxerimus ilhim esse Dei
iilium , „ siimit siLi hoc res-
ponsum quod nostrum esse flngit, « id nos animiim in-
124 ORIGKNIS

»> duxisse ,
qula scimus eum passum esse , ut malitiae parens

)) destrueretur. » Suppetebant enim noLis alia sexcenta ,

quorum minimam partem attulimus , nova postmodumDeo

dante allatari , et refellendo vcro , ut putat , Celsi sermone

et Lene multis. Delnde quasi dlxissemus eum a

aliis in locis

nobis existimari Dei fdium quia passus est An non m- ,

:
'-(
,

>ujait, et alii multl passi sunt, nec minus turplter?))ln

quo
eorum quos nostra doctrina ha-
Celsus imitatur vlllsslmos ,

Let adversarios qui putant quod Chrlstus cruci affixus

, ,

fulsse perhlLeatur consequens esse ut omnes eodem sup- , ,

pHcio affectos veneremur.

XLVIII. Jam ssepe Celsus, quia inficlari non poterat mi-
racula quae Jesus fecisse scribitur, illa prsestiglis tribuenda
,

esse calumnlatus est nos contra s?epe pro vlribus pug-

; et

navimus. Nunc autem nobis quasi interrogatis qua causa

illum esse Dei fiHum judicaverimus , id responsi ascribit,

nos ita judicasse , « quod et claudos et ca^cos curaverit :

)>

quibus addit : « Quodque , ut dicllis vos , mortuos susclta-

» verit. )) Claudos et coecos a Jesu curatos fuisse quamobrem
illum pro Christo Delque fdlo habemus , inde perspicuum

est, quod et in prophetiis scriptum sit ;

c< Tunc aperientur

))OCuH csecorum, et aures surdoram audient , tunc sahet

))claudus ut cervus^ )) Mortuos autcm fuisse suscitatos ,

nec

istud commentos esse qui EvangeHa scripserint ,

oeque con-

stat, nam si figmentum esset^ phires suscitatos recensms-

sent eosqae dlutlus in monumentis dixissent fuisse mora-

tos. Illos contra, qua3 sua sinceritas est, perpaucos enume-

rant : nimirum Archisynagoglfdiam de qua ncscio cur dixe-
rit : Non mortuaest, sed dormlt\ ))pccuHare qoid de lUa in-
quiens quod omnibus mortuis non inerat; et unicum
viduoe

fiHum, queni miseratus vita3 restituit ,

jussls bajulis consis-

Lazarum jam quatuor dies in sepul-

tere; tertium denique

^ Isai. XXXV, 5. — ^ Luc. tiu, ^h..

 CONTIH C.M.SVM l.IB. II. .^
-
,

ci-0 inclusum. Qua de re condMiorcs harnm rei-um .Tstlma

lores et pra;serlim noslrum JudjBum admonebo , «uemad
modum fcmporc Elizrci Prophet.-c multi erant leprosi solus
vero sanatus cst Naaman Syrus; sicut multa. vidux fuerunt
.Ttafe EI..-C propheta;
ncc tamcn ad ullam missus
,
est Elias
pr.cfcrquam ad Sarephtanam in
Sidonios, qua; divino c,uo-
dam judicio diVna crat eujus gratia
miraculum in pancs
,

Irophcta faceret; sic multos, dum

Jesus i„ vivis esset
mortuos fuisse scd solos csse
, suscitatos , quos suscifari
ex-
Vcrhum
pcdire judicavif, ut mir.ncula illa non solum «na-
rumdam rerum signa cssent, sed etiam per
sc ad admirahi-
lem Evangelu doclrinam multos
allicercnt. Ego aulcm dixc-
nm JesM diseipulos secundum
ejus pronnssmn maiora
patrassemir..cula', cpu.m illa Jcsu,
c,u«suL scnsum cadc-
I>anf.Quotidic enim patcfiunt oculi
corum qui mente c.-cci
crant aurcs eorum qui ad
: vocem illius qui eos ad virtutem
,

l.orfaLafur, erant surdi

, avide audiunt qu.^c
dc Dco beata-
que vitaapudillumfruendadicuntur:
mulliqui ckudi erant
.{uoad homincm, ut
Scriptura vocat, intcriorem^
doctrma sanafi non simplieitcr nunc
saliunt scd saliunt ut ,
cerva.
...Icstum serpc:Uib.,s animal,
et eui viperarum
virus omae
i.occre non pofost. Hi enim
, postquam sanati
sunt ncci
p.unf a Jcsii polcstafem calcandi
pedibus, quibus antc. iis
ufi uon pote.-ant, serpcnfes
et scorpiones'
malifia., afouc
adeo tofam inimici potenfiam;
idque nullo vulncris
po,.;
culo utpofc ita fortes facfi ut nulla pofenlia
,
,
, nullum d.-c
monum virus I.-cdcrc illos queaf.
XLIX. Jesus discipulos commoncns , ut sibi cavc-cnt
non ab m,posforiLus simpliciter
et iis qui
qualicumquc ,

modo miracula p.omitfercnt (nequc

cnim hac de re monilo
opiis crat sed ab
)
,
iis , qui sc Dei Christ.im esse
pr.Tdicarcnf,
et ad sc quibusdam pr.-cstigiis Jesu discipnlos
allccta.-c ni-
 ,,

J42G OHIGENIS

tcrentur, interdum dicit: «Tunc si quis vobis dixcrit :

Ecce
),hic est noHte credere. Surgent enim
Christus, aut iUic ,

et pro-
),pseudochristi et pseudoprophetae et dabunt si^-na ,

» digia magna ita ut in errorem inducantur ( si fieri potest)

,

),etiam electi ecce prsedixi vobis. Si ergo dixerint vobis ,

:

no-
), Ecce in deserto est nolite exire; Ecce in penetraUbus , ,

Oriente et paret
„ Hte credere. Sicut enim fulgur exit ab
usque in Occidentem ita erit et adventus Filii hominis
*; „
:
),

interdum vero sic : « Multi dicent mihi in illa die :

Domine ,

),Domine, nonne nomine tuo comedimus, et

nomine tuo
et virtutes
),bibimns, et nomine tuo dsemonia ejecimus,
„ multas fecimus ? Et dicam eis : Discedite a me ,
quia estis

„ operariiiniquitatis'. » Celsus autem qui Jesu miracula nihil

discrepare pertendit
ab usitatis apud homines prcTestigiis

sicloquitur: « hicem et veritatem ! ille ipse sua voce di--

»serte admonet, quemadmodum vestra scripta testantur,

„ futurum esse eadem miracula facerent improbi

, ut et ahi ,

„tamen et praestigiatores. Quin et Satanam quemdam no-

ne ipse
„minat hujusmodi rerum insignem artificem :
ita

„ quidem inficiatur, nihil iis inesse divinitatis , sed esse fla-

» gitiosorum hominum opera. Oppressus autem veritatis vi-

»ribus et ahorum artes detegit et suas ipse simul redar- ,

„ o^uit. An non igitur miserum est ex

iisdem operibus istum

»quidem Deum illos autem sceleratos judicari? Cur illos

,

„ quam hunc , ex iisdem rebus sceleratos existimem

potius ,

„pra3sertim cum ipse contra se testimonium ferat? Nam

,, aperte ipse confitetur illa prodigia nonesse divinae naturae

»sed impostorum quorumdam et sceleratorum

hominum
»indicia. »Hic vide an non evidenter Celsus
Jesu verba ad

pravum sensum torqueat. Nam quae dicit Jesus de venturis

signorum et prodigiorum patratoribus prorsus diversa sunt
ab iis quifi Judieus apud Celsum deblaterat. Si Jesus disci-

1 MaUh. XXIV , 23. ~ 2 Id. VII, 22. LUC. XIII; 26.

 ,

C0M'1\A CELSUM LIB. ll.

jy^
pulos monuissct simpliciter, utcavercntabiis
, c|ui miracula
promittcrcnt, nec addidisset quid se esse , jactitarent , for-
tassc locum haberet Judasi suspicio. Scd quoniam iiquos
Jesus a nobis vitari jubet, se Ghristum
esse pra^dicant :

quodnon faciunt praesti-iatores; ct dicit

pra^terea fore, ut
improbis moribus quidam in ipsius
nomine miracuJa effi-
ciant, et d^mones ex hominibus
expellant id vero potius :

omnes pra^stigiatorum artes , ut ita loquar, exterminat,

Jc-
suque ac discipulorum ejus divinitatem
constituit : quando-
quidem fieri potest , ut quis , usurpato ejus nomine
, et a
nescio qua potcstate instigatus ut se
Christum esse simulet,
similia iis , qu^ Jesus facere ip.e , et alii Jesu nomine
,
si-
mdja 18, quae veri discipuH , facere videantur.
Ac Paulus quidem in secunda sua ad
L.
ThessaJonicenses
epistola declarat quomodo revelandus
sit « homo peccati

«fdiusperditionis qui adversatur et extolhtur

supra omne
wquod dicitur Deus , aut quod cohtur, ita
ut in templo Dei
sedeat ostendens se tanquam
«rursusque Thes- sit Deus '
:

salonicensibus dicit Et nunc quid detineat scitis ut

: .
re- ,

» veletur in suo tempore. Nam

mysterium jam operatur ini-
«quitatis : tantum qui tenetnunc, teneat, donec
de medio
» Jiut. Et tunc revelabiturille iniquus qucm Dominus inter-
,

«ficict spiritu oris sui ct destruct illustralione

,
adventus
»sui eum, cujus est advenlus secundum operationem Sa-
» tana? in omni virtute et signis et prodigiis
mendacibus , el
»inomni scductioneiniquitatis iis qui pereunt^
«Moxaddit
causam cur iniquus ille in vita versari
,
permittatur : « Eo
»quod charitatcm veritatis non receperimt; utsalvi fierent.
» Ideo mittit illis Deus operationem
erroris ut credant men- ,

^'dacio, ut judicentur
omnes qui non crediderunt veritati
»scd consenserunt iniquitati >. n
Dicat nunc aliquis an in ,

islis Evangelii et Apostoli testimoniis

quidquamsit, quod
^iThe..s. .1,3.-- 2Ibic].(5.-
sibul. u,.
 ,

J2B ORIGENIS

dare locum possit snsplcancli praestigialorum arlcs illic ,

iViisse pra^dictas. De Antichristo Daniel

quoque edidit vati-
ciniumS quod legat qui volucrit. At verLa Jesu depravat
Celsus. Neque enim ille dixit unquam, quod ab illo dictum
esse affirmat Gelsus , venturos qui eadem facerent mira-
,

cula, licet improbi et praestigiatores. Nam quemadmodum

TEoyptiorum incantatorum par non erat potestas mirificce
illi ,
qua3 in Moyse erat ,
gratiae; et eorum opera meras esse

prcEstigias quc-e vero Moyses fecit , a divina virtute prcficisci

,

comprobavit exitus; ita quae mira faciunt Antichristi, iiquc

vendi-
qui se patrandis miracuhs pares Jesu discipuhs esse
tant, vocantur signa et prodlgia mendacia quae in
omni se ,

vim habcnt in eos qui pereunt miraculo-

ductione iniciuiiatis :

rum autem Ciiristi et ejus discipulorum fructus est, non

deceptio , sed animarum salus. Quis enim dixerit decep-

tione effici , ut emendetur vita et mahtia quotidie magis ac ,

magis minuatur?
LI. Nonnihil in scriptura videbat Celsus , cum dixit Je-

sum prsemonuisse fore quidam prodigia face-

, « ut Satanas

» ret. » Sed hinc nimis propere coUigit « hoc esse fateri ,

prodigia hsec nihil habere divinitatis , scd esse scelerato-

»

«rum hominum opera. » Sic eodem genere concludit, quae

canis , pa-
sunt generis longe diversi. Sicut enim hipus et
iumbes et columba non ejusdem sunt generis tametsi
,
cor-^ ,

quae di-
pus et vox nonnihil simile praeferre videantur ita :

vina potestas efficit ea sunt hujusmodi ut cum

ilhs praes-
, ,

tio-iatorum artificia comparari nequeant. Praeterea haec etiai

adversus vafras Celsi argutias dicemus : An mah daemonei

prsestiglis res miras insohtasque faciunt, et divina beataquej

natura nuhum poterit efficere miracuhim? Vita hominui
mfestatur mahs , et bona non accepit? Atque id de omnibus

videtur dici debere , ubi quid malum est boni fucatum si^

* Dan. vir, 26. — '^

Exod. vii , 1 3.
 ».11. J y j^
militudine nccossario l.onum esse
ii,i
, malo contrarium Sir
cum per pr.xstigias aiiqua fiant,
divina virtute aliaua
fieri
-n v.ta necesse e.st. Aiterum
ex aitero scquitur
proinde aut :

utrumque tollendum est ncgandumque

Lona et mala csse;
aul adm.sso altero maximcque malo, Lonum
quoque ad-
m.ssum oportet. Si quis autem ponat qu=edam per
pr^sti-
g.as effic.. .d autom dc divina polcstale
ncgaverit; i! xnihi
vHletur s.m.l.s esse
q„i eoncedens illi
esse^ophismata ra-
,

.onesquc prohah.les, qu.-e,

tametsi vcritatc vacu^,
vc-ita-
l.s tamen speciem pr.-e se ferant, nullam apud homines
ver.tatem csse contenderct,
nullamquc Dialecticam,
qu.-e
oph.smat.s abhorreat. Quodsi
. quia magor,.m
et pr.^sti!ia-
tor.,m artes aliq,.id efficiunt
ope malor.^m d.monum
cur,os.s .ncantationibus
^ i

deliniti hominibus
illas artes profi-
tcnt.hus morem gerunt
, idcirco divinam virtutem inter
ho-
m,„es ahq.ud opcrari confiteudum
est : cur non eorum
cu.i ,
nurac. a polhcentur, vitam
, mores aliaq,.e
cx mir.aculis ^on-
sequcnt.a accurate pcnsitabimus
, , afierantne
pernicicm ho-
ni.n.bus an ad corrigcndos
, mores conferant,- quis
n. bus opcram navans
d.-emo-
pcr i..cantatio„es
arcanaquc ma^ica
|>a rol m.r..cnla; qu.s
contra sanetiori in loco
ac puro co.,-
sistcns an.m.aq„c ct spiritu, ct,
, opinor, co.-poro divi.u.m
acc,p.e„s sp,r.tum ej..smodi
edat p.-odigia , ot
utilitatis ho-
m.„u,„ causa , ct ut adccdendum
vcro Deo auimos i„na„.-
met? J.am s. posita om„i dc
, miraculis pr..judicata
opi-
mone, qu.xr, oportct hono-ne
a„ malo co„sil,o quis
i||a fi.
cent, ..t ne aut om.,ia
vituperemus, aut o,.mia
l.vu.a
tanquam
aduurcmur et admittamus : a„ „on pcrspicuum
ex Moys,s Jesuq..e c"
mi.-.aculis q.,ibus i..,cg,,;
gcntes -ons^
'"••^- -teos divina potestate fecisse ^...^,' ,"
, lis
'--e Sc,.,pt..r..„ar,-a„t?Ncq..e e„im m.'lis
c.sq...^ p.a-st,g..s constituta
fi,isset gcns tota.
ar,ib..s nS
qu. despet
"^ "' "'""""'^
Z: ""''''^"^ ".....inibus^qu.
,.c iq ,i
 ,

^5o ORIGENIS

omnibiis creatis ad
homines colebant, sed etiam rcbiis ,

principio carentem ip-

Deum rerum omnium principium ,

sum assurgit.

LII. Et quoniam Judseus est qui haec apud Celsum loquitur,

libet eum sic compellare Tu vero bone vir, cur mira
: ,

cula qua? a Deo per Moysen facta esse tuae scripturse refe-
,

adversus eos, qui illa etmago-

runt, divina esse credis , et

praestigias eodem loco numerant tueri

rum /Egyptiorum ,

atque defendere conaris , et ^Egyptios tuos hostes imitatus

inficiaris divina esse ,

qoce Jesus teipso fatente patravit mi-

racula? miraculorum exitus si tota gens per mira-

Nam si ,

cula Moysis constituta evidenter probant

de Moyse Deum
,

per iUum ha^c fecisse miracula ; cur idem

non constabit de
Jesu, qui multo majora, quam Moyses effecit? Ille enim ,

Gentiles suos a semine Abraham ortos

circumcisionis alio- ,

rumque ab Abraham continua successione acceptorum ri-

tuum rehgiosos observatores atque promptos jam et para- ,

^gypto, eisque divlnas, ut credis

tos nactus, eduxit ex
leges imposuit. Hic autem majus quiddam ausus , antiquatis

institutis pristinis moribusque patriis , in quibus gentes edu-

catee fuerant. Reipublicae formam Evangelicis praescriptis

consentaneam superinduxit. Quemadmodum igitur Moyses,

ut sibi apud senatum plebemque faceret fidem
opus habuit ,

miraculis quse scripturae commemorant,- cur non Jesu mi-

raculis opus fuit , ut illi fidem adjungeret populus ,
qui signa

et prodio-ia postulare consueverat ? Imo majoribus divinio-

ribusque quam quoe Moyses fecerat opus fuit ut averte-

,
, ,

rent abinanibusfabuUshumanisquetraditionibus , quae apud

Judseos vigebant; etpersuaderent hujus doctrinaemaglstram
horumque miraculorum efTectorem longe Prophetls antecel-
lere.Et quomodo major Prophetis non erat quem Chrlstum
et generis humani Salvatorem Prophetae praenuntiaverant?
-LIIl. Neque vero quidquam hic Celsi Judaeus contra
 ^ ^

CONTRA CELSUM Ull. u.

fideles dicit quod non
. possit in Moyscn retorque.-i •
ita ut si
Jesus pr.xstisiator fuerit,
iuerit et Moyscs
, et utcraue si
q...d ver. d,c,t
Jud.us, dc iisJcn rol.us accusari
pl ,•„
Quod vcb. causa de Jesu Jud.us
ait : . O lucem et veritaten,-
».pse sua vocc dcclarat,
quemadmodum vestra scripta tes'
-tan ur, vcuturos alios,
qui eadem nuVacula
»prol,. lamen ct p.-x,sligiatore3
faciant iZ
: » id de Moyse repcterc
qu,squis Jud.eo
pos
s.
non c-ederct , Gr.cus JeZTs "7
I.bet : .0 lucemct vcri.aten. .'ipse sua voce
disen ,'ar
»que.na modum veslrn scripta tcstantur,
'

ventur.s alio
»qu. endem nn.-acula faciant
«torcs.
i.np..oLi tamcn et
Scr.ptum est enim in vesl,-a
,

p . Ji
lege ^'Si surrexei.t
surrexerit inn :

«mediotu PronliPtos
opi.etcs , aut
-lut „„; c„ .. •
qui somn.um somn arit et dcd-
»nt s,gnum aut prodigium, .

ct evene.-it signum
a ,rn,-odi"
>.S.um quod locutus est ct
, di.crit tibi Eamus" .' :

» deos ahonos
^ ,
quos ignoratis . et serviamus
eis non ! •

»vcrbal>.-opl,et. illi„s ai.t som„iato.-.V

q..o.l illc contra Jcsum dicit „
c ^cZ ^"
d no™.„at .ns,g„em tali.im
Oui„ ctia'm Sat^
:
Z"
. rerum ar.ificem
... Moyscn conlorquens
i^ : ,

dicet „ Qui„ etiam :

» ...antem nominat
Prophetan om
i„signcm taliun.
adn,o<lum autem ap..d CcLsum
Jud^.us
reri.m ar.ijcm q ^
».p.se q...dem .„ficiat,.r
ait de Jesu •
^Acl
in iis nihil divini.a.is
i„essc ' 30"
. cssc scelerator.im hominum opera •
» iti „.,;« •
l
Moyse s^iptis fidcm ahrogat.^.i;:;;;—
- b.s
:
.Ita ucc .pse inliciatur,
„ihil i„ iis divini.atis in 1
so csse sceIc.-ato.-um
opera. » Ver.ct i„ Moysen
ctTh
»
« Oppressus ve.-,ta.is
MU,s ct ,pse redarguit.
viribus, d..„. aliorum
„ Diccnli autem
artes d .
^
'
'

'
J..d..eo • Ouo
» -g'"..-

» Dcm existimari
.-.. miscr,..n cst

. alios
.ex iisdcm opc,.ibrill
vero pr..stigi.i .^^^^^^^^^
T
 :

^^.^
OIUGEISIS

operibus iUum quidem

„i^Uar non miscrum cst ex iisdem
existlmari, ahos aulcm
„Dei Prophetam ejusque famulum
„pra=stigiatores? »Et quoniam Celsus hoc argumentum ur-
utramque partem dici pos-
gens ad ea qu» ut diximus in ,
,

iUos potius quamhunc, ex

sunt! adiicit et ista: «Cur
,

existimem, prssertim cum ipse

„iisdem rehus sceleratos
ferat ? » addam et ego cur
ex nsdem
„ contra se testimonium
:

existimem eos, quorum s.gnis et

operibus sceleratos potius
Moyses vetathaberi f.dem,
quamMoysen ipsum,
prodigiis
vocat?De„.que ha^c
nui signa etprodigiain invidlam
eorum
veluti cumuh.s access.sse v.-
subiun-It , ut SU.-E accusationi
confessus est h^cc non esse
d.v,.ia>
deatur": « Nam et ipse
„natur* , sed impostorum
quorumdam et sceleratissimorum
est?Tu, Juda^e Jesum
„hominum indicia. »Quis IUe ipse
te eisdem criminatiombus
ob-
esse dicis . sed qui videt

noxlum ,illum asseret esse Mcysen.

Post ha:c Celsl Judseus (ut
quod sibi ab .n.t.o pro-
LIV.
nos interrogat in sermone
quem habet
posult sequar) sic
adhaeserunt «Quo
cumeis ex suis popularibus qui Christo :

post
argumento persuasi estls? an quod
pr.-edix.t se
,i..itur
procUve est, ut supe-
»mortem resurrecturum? » Et hoc
in Moysen retorquere.
Dicemus enim et nos Quo :
riora
sua morte scrips.t tec
ar-umento persuasi estis ? an qula de
„ Mortuusque est ibi
Moyses servus Domini in terra Moab
et sepeUvIt eum in
Domlno,
Moab prope domum
„ jube..te
«Phooor. Et nemocognovit
sepulcrum ejus usque prae- m
Sicut enim inde Judoeus
calumn.and. cau-
, sentem dlem ? »
'

resurrecturum esse
samarripit,quodJesussepost mortem
iUo scr.ptum
prxdixerlt de Moyse dixerlt ahquis , ab
: Ita
notum
Deuteronomio cujus auctor esl nemim
esse
,
esse in
sepulcrum ejus usque in
prxsentem diem, quo venerabihus

id faceret , ut ignotum humano geueri.

> Deut. xxxiT , 5.

 CONTRA CELSUM Llli. II. j 53
LV. Postea sic Judxus eos e ))opulariIjus suis, qui Jcsu
a<lliicserunt allo<|uilur « Age dcmus
, : , h.-cc fuissc pradicta.
»At quam multi alii ut stupidos
, dcmulcerent auditorcs et
,»qua;stum crrorc faccrent talibus prodigiis aLusi
,
sunt?
» Ila ZamokisPythagora; scrvus apud Scylhas, ot Pythago-
»"as ipsc iii Italia,- ita Rampsinitus in /Egypto quem ferunt
» in mferis lusissc tesscris cum Cercrc indeque mantile au-
,

»i-eum ab illa accejitum rcportassc; ita OrphcusapudOdry-

»sas, Protcsilaus in Thessalia
, Herculcs inTa;naro, The-
»seus. Sed illud considcrandum
, an quis verc mortuus
.ahquando ipso corporc rcsurrcxorit.
An cum ha;c de ahis
.auditis, fahulas ct csse ct vidcri
pronuntiatis, vestra; vero
«lahute exitum bcllum et credibilem
invenisse vobis vidc-
»mini cum noLis emissam e cruce
, in exlremo spiritu vo-
»cem, terra; motum, ortasquc tcnebras
obtruditis; -um
eum qui sibi dum viveret auxilio esse
»additis ,
non potuit
.mortnum resurrexissc in corpore supplicii ,
notas , in ma-
»nibus monstrasse clavorum
vcstigiaPEt quis ha;c vidit ?
•Mnhcr ut ipsi dicitis, fanatica,
, et si quis alius iisdcm
«..Kigicis artibus addictns,
q„i vel ha^c prout affcctus
erat
«soinmavcr.t vel inani opinione delusus
, sihi animo finxcrit
»qn.-c desidcrabat id q„od
: sajpc iniu.mcris accidit-
vet
»quod magis ciedidcrini, hoc prodigio
rcliquis hominibns
.adinirationem incntere volucrit , ct hocmcndacio pr.ebere
»al..s ejusdem fallacia; opportunitatcra. » Quoniam
io.itur
Juda;us h.-ec dicit; quasi cum Jud.To mihi res csset nos-
trum Ji.sum defcndam cadcm omnia
rellcclcns in Moysen
Ac prnnnm quam mulli
„t slnpidos dcmulcercnt
«lii,
an-
ditorcs ct qu,-cstiim errorc facerent
, iisdein
,
quibus Moyses
P-od,gi,s abusi sunt ? Quod ad Zamolxidis et Pytha^oi.-e'
P'o<hg,a allmet,ea convenicnlius
abjcccrit qui Moysi^on
cro.lcrct
,
qnam Ju.l.-cus , cni hand admodnm co.di c«c
solct (..•.Tca.ucarum
historiarum cognitio. /E^nplius
antoni
l54 ORIGENIS

nallam tribaens Moysis miraciilisfidem de Rampsinito pro- ,

fide quam
Labiliter diceret eum esse multo magis digiium ,

Moysen. Nam in inferos descendisse, lusisse tesseris cum

ereptum ostendisse veluti sig-
Cerere, mantile aureum illi

num sui in inferos descensus, inde demum remeasse; haec

omnia magis credibilia esse ,

quam quae Moyses de se scri-
'
ubi Deus erat caeteros ex-
bit , intrasse se in caliginem , ,

clusos ,
solum hsec enim esse ejus verba « Solus
accessisse : :

uMoyses accedet ad Deum et alii non appropinquabunt^

»
,

Itaque nos Jesu discipuli ad Judteum ha^c

dicentem respon-

debimus :
Jesum fidem criminaris te
Tu qui nostram in ,

eadem in
ipsum tuere. Responde ^Egyptio et Graecis qui
Moysen retorquere possunt quae tu contra Jesum
altuUsti.

Quod Moyse defendendo, ut sane defendi potest et

si in
imprudens et
soHde quidem, diu multumque contenderis;
nihil de Jesu cogitans quaecumque
pro vindicando Moyse

protuleris , iisdem efficies in Jesu quid esse divinius ,

quam
in Moyse.
apud Odry-
LVI. Quoniam vero' ex iis quae de Orpheo ,

sas, de Protesilao in Thessaha, de

Hercule in Taenaro et de

Theseo supra retuiit Gelsi Judaeus , ejus esse sententia vide-

et in inferos descensum et ex inferis

tur heroum illorum
quippe quibus satis fuerit abesse
reditum ,
prsestigias esse :

ocuHs hominum sese subducere et

quoddam tempus ,
,

postea se in conspectum dare , ut ab inferis reduces habe-

rentur: age, probemus id quod de Jesu

ex mortuis resur-

rectione memoratur, cum iUis historlis

nullomodo posse
unusquis-
comparari. Illorum enim variis in locis heroum
que potuit, vokiit , sese conspectui hominum subtra-
cum
here posteaque , si ita videietur , redire ad eos quos reh-
,

querat: Jesus autem, qui aifixus cruci fuit palam Judaeis

1 Exu.l. xs, 2 1. — 2 li^i. XXIV, ^..

3 Vide D.Guillon, loui. ix, pag. S6 tt seqq.

 CONTIU tlSLSUM LIU. II.
,33
omniLus, cujus cor,... de cuce,
inspeclanle poj.ulo, suL-
atum luil quoiiiodo flei-i potuit ut lccerit quid siuiile
.
illis
heroibus, qiii i„ inlbros desceiidissc
et inde reversi esse
pcrhiLeiitur.' Alquc haud scio a„ vulgo crcdita
illa herourn
in mleros descensio novam ratioiicm suppeditet,
cur cru-
cifixus fucrit Jesus.
Ponamus enim Jcsum oLscuram
obiisse
«lortem, ,ta ut mors ejus non fuerit
populo toti cognita;
eum demdeex mortuis vere resurrexisse;
fuisset de eo di-
cendi locus quod de hcroiLus suspicamur.
,
Ad alias igitur
causas cur Jesus crucifixus fuerit
, , addi forte
potest etlta
.llum palam in crucc
mortuum esse. ut „e quis diceret
il-
lum volcntcm aL oculis hominum
recessisse , „on mortuum
revcra, sed visum esse
duntaxat mori, ct reversum
postea
quando volult , suam e mortuis
prodigiose finxisse resur-
rect.onem. Ca=tcrum cum
diseipuli sc totos dederint
doc-
irma^, quam non sine
summo periculo, ut hominum tunc
vtta erat profiteri potcrant
, , ipsi mihi videntur pcrspicuum
esse et evidens resurrectionis
argumentum. Hanc enim doc-
trmam,s,fin.vissent resurrexisse
Jesum ex mortuis , tanta
conslantia no„ annuntiassent
, ut non solum aliis mortis
despectum mstiUarent sed etiam
. ipsi priores hanc suLi-
rent.

LVII. Jam vide quam inconsidcrate apud Celsum

Ju-
d^eus.quas, nequeat. ut quis ex mortuis
ficri
resurgat ipso
corporc, d.cat «Sed illud
considerandum est, an aliquis
:

»vere niortuus aliquando

I..olccto Judoei
ipso corpo.-e resurrexerit.
„on sunl. Is
, Lc
enim fidem adjungit iis qu.-e in
tcrt.oet quarto Rcgum
liLro scripta sunt de
pucrulis quo-
rum altcrum Elias, EIisa.us
alterum suscitavil. Imo l.ac

Su.to,n vemsse arLil,.or

, q.iod miraculis assuefacti
erant:

qu.,, aL Jesu fieLant et de

illo fe..eLa„tur . tandem a-nosce-
 ,

j36 origkms

rent cum, a quo et propterquem majora patrabantur at-

que incredebiliora miracula majorem illis omnibus esse
,

qui pra^cesserant.
LVIU. Postquam autem Judaeus e Gr^ecorum bistoriis

ejusmodi hominum prsestigias fictamque ex mortuis resur-

iu Jesum
rectionem in medium attulit ita eos e Jud«is qui , ,

crediderunt, compellat: « An cum hsec de ahis

auditis fa- ,

vero fabulse exi-

»bulas esse et videri pronuntiatis vestrse :

videmini cum
))tum beUum et credibilem invenisse vobis ,

)) nobis emissam e cruce in extremo spiritu

vocem obtru-
qua3 nos dicemus Qua? tu protulisti ea cre-
)) ditis? )) Ad : , ,

quje vero Scripturai nobis vobiscum

dimus esse fabulas :

communes et eodem in pretio apud utrosque habitae com-

quas
memorant, ea fabulas esse pernegamus. Quapropter
surrexerunt, veras
historias narrant de iis, qui e mortuis
Jesum fuisse
credimus esse , non commentitias; adeoque et
e mortuis suscitatum, ut et ipse et
Propheta? praenuntiave-

rant. Quin et hujus e mortuis resurrectio

eo proe caetero- ,

rum resurrectione , magis digna admiratione est ,

quod dlos (
Prophetc-e EHas' et EHsseus' suscitarint , hunc nemo ,
sed

paterqui in coeUs est. Quo factum, ut uberiores ejus fue-

rint quam aUorum resurrectionis fructus. Quid enim boni
,

re-
mundo peperit resurrectio puerulorum quos e mortuis
possit cum com-
vocarunt Elias et EUsc-eus, quod conferri
moditatibus quae redierunt ex Jesu resurrectione
mundo
divina
postquam pervulgata est et iUam omnes id agente , ,

virtute , crediderunt?
LIX. Figmentum etiam esse putat terrae motum et
te- ,

in supe-
nebras. Sed ad hoc jam pro viribus respondimus
rioribus ubi diximus hos eventus a Phlegonte consignatos
,

fuisse tempore quo passus Jesus fuit. Ad haec vero « Et :

»cum additis eum ,

qui vivus auxiUo sibi esse non potuit,

i 3 Reg. XVII, 22. — '^

4 l^eg- i^» ^4'
 ^ .

CONTRA CELSUM LIB. II.

,3
»nion„„m resurrexisse
, in corpore snpplicii nolas, in nia-
»n,l.„s ^onstrasse clavorun.
vestigia,- , rogo
q„idsignificcnt
Jia^c Sib, aux.l,o
„ . esse non potnit. » An
ad virtutcn. ? Sed
abunde s.b. auxilio fuit. Ncc
enim quidquam aut locutus
est, aut fcct cont.-a
virtulem. Ve.-c enim „t ovis ad occi-
s.onem ductus est et ut
, agnus qui , coram tondentc se oL-
nmtesct ,,„.ppo q„em s„„m
: os non apcruisse testatnr
t a„gel.un.. Quod
h.c , sibl aa.iUo csL
si
non potaU , dc
n,s rnd,flercnt.l.„s,
et corporeis intelligit,
jam ex Evan-
jc palam fcc. Il„m i„
-s
,
a=r„mnas volentem incidisse.
l.as
lostquam autcm .lle ex
Evangelio rctulit Jesum post
rcs„r-
rcct,onem exmortuis,
sui supplicii
exl.ibuisse vesti.ia et

nam Magdalenen resp.cens,

qu.x vidisse scriLitur,
sic il-
am .n,ur.,s .nccssit Mulier,
: „t ipsi dicitis, fanatica.
, Et
d m um ,
perg,t ct .stos traducere
q„is : Et „ nescio alius
mqmt nsdcm mag,c,s artibus
,
addictus. »
LX. Dcnde q„asi f.eri
possit, „t hominis
nde ac s, v.verct, imago mortui per-
obversetur animo, suLjic
t co.
vemcntcr Ep,cu..e. rationi , . h.c que.npiam pro.^tleT ,
»e.at, somn.asse, aul
,na„, opinione del„s„m sibi
animo
" ...x.sse qu. desidc.abat , cac,ue ad alios detulisse.
'-/'«^ sa^pc ,nnumc.is accidit.
Quod
» Atque l,oc
ctsi ma.ni ,o'
bor,s cssc putat,
confinmat tamcn neccssar.nm
imp n.
dosn.a s„bs,stere mortuorum
animam;
ment.. assentitur,
ita ut qu Zc
^
justa de causa animam ^J..^
s„o dc an.ma d.alogo,
'n
q„ib„sdam ci,.cum senulcr.
apparcre „.ort„or„m
„mbras ct imagines. Igiture
I,
:i:'-a
••>"

J—,-.
rcst
,
r"^^'"^^
c,„,. ,„
i.i. cxist„nt.

eorporc splendido
^l ...: „ j:.;
, „t Gr.ci loc,u„.I,„r.
M.,„h.xxv,.M;„v„,„, ,..
l58 ORIGKMS

et simili liiminis siibsistit. At Celsus , ab hac seiitentia ab-

horrens , vult quosdam somniare vigilantes , et inam opi-

nione delusos animo exhibere quae desiderent. Hoc

sibi

quidem per somnium fieri, nemo absurde crediderit; idem

nisi sint
vero vigilantibus accidere, id non fit verisimile;
extra se et menle capti aut atra bile laborent. Atque id ,

vidit Gelsus, quidem mulierem illam vocat fanaticam

si
:

Scriptura, unde res

de qua re tamen ne verbum quidem in
arripit quas calumniis insectetur.
vulnera-
LXI. Ergo Jesus ut Celsus opinatur, non vere ,

tus fuit tantum post mortem vulnerum qua3 acceperat in

:
,

cujus partes
cruce, sparsit imagines. Sed ex EvangeUo ,

quasdam admittit ,quasdam rejicit pro arbitrio Celsus et ca-

hjmniandi hbidine, Jesus e suis discipulis accivit unum incre-

dulum, qui rem credebat impossibilem esse.

Fidem tamen
habebat is mulierise vidissenarranti; neque
enim dubitabat
sibi in animum in-
quin anima mortui conspici posset; sed
eum vere surrexisse eo corpore quod
ducere non poterat
Hinc est quod non dixerit solummodo :

priori simile esset.

« non credam » sed addiderit « Nisi mittam
Nisi videro, : :

» manum meam in locum

clavorum et contrectem latus ejus ,

existimaret
,,non credam. » Quae quidem Thomas dixit quia ,

corporis ocuUs conspicabile fieri posse corpus animse quse

piuorem formam ©mnino referret

Et magnitudine el oculis decoris

Et voce ,

saepe etiam
EtsimiU aniiclu».
dixit iUi Infer
Cum igitur Thomam advocasset Jesus , : «

et affer manum
„digitum tuum huc, et vide manus meas,
,sed
» tuam inlatus meum et noU esse incredulus
, et mitte ,

»fideUs \ »

* Iliad. S.XIII , 66 , 67. — ^ Joan. xx, 27.

 CA)Ml\\ CKLSUAJ Lin. II. ,7,,,
I «/(1

LXll Ac coi«o„laneum
quidcm erat omnihus qua, de
illopr=cd,cla fuerant (ii.ter
qua= erat et resurrectio),
et iis
qua= feccrat ucc non iis
, qu« ipsi coutigerant , ut
ilia omnia
hoc omn.un.
.splendissnnomiraculocua.ularentur.
Aitenim
Propheta ex persona Jcsu
: „ Carc a,ea habita]>it i„ spe
''"""'" ""^"'^ '" '"^^™« '
sictr
» sanclum tuum
t "^T'^
v.dere corruptionem '. „
"- '^^^-
Erat autcm post
a „ resun.cct.o„em .p.asi
medius inter crassu.n co,Ls
dquodhahehatantequampateretur.etsuLtileq.oanima
mduta co..sp,c.l.,r poslcp.am
prius corpus dcposuit.
cum essent s.mul discipuli
Unde
ejus et Thomas , vi„it
Jesus ja! ,.

rhoma. I„,er d,g,tum huc.

„ .etc. Et i„ Evangelio
dum Lucam secu„-
colloquentibus Simone
,
et Cleo,h: de iis qua.
.1 .s acc, e,.a„t, Jesus
i„terve„ie„s „ ihat cum
em ocuh illis :
lorum te„eba„tur „e
.
eum aguoscerent. Et ait ad
-llo Qu. s.mt h, sermo.,es,
.
quos confertis ad invicem
»a.nbula„tes'?..Etpos.quamapertisu„toculieorumX
-mcog„overunt, Scriptura disertis
verbis a„„otaT Et •

»ipsc evann.t px ocuh« '""'*"•" J^"-

eonim n ••
<>'»rav,s .g.tur Cclsus
•

siones dr Jesu
.ones dc In vi-
cuu, ahorum son„,iis >

,eosquequi Jesum vide-

.-.' post ejus ,.esu,.,.oclionem
cum iis comparet quos i„a-
-a spcct,.a lud.hcantur „emo candidus et pn-den! re ul
^— - '-
,.

''"•"
cte:::
ca,tei,s liT"""' rTr-''
(onge inagis ad,n,riibilcs. '

l.cultale„. obpct „.,„,me co„,en,ne„dam.

„ Si suam l,Lt
,
-.
-.an. ,,„,, r,,^..^
.

.^^^^^^^^^ ^^^^.^
J
'"'""'• "^•»"' et „oL>s
ex Evangeho ce,.tum
•O.SI
est eun,
.•es.nrcciouom „o„
"•;;i>-^".-
perinde ac a„to, se vulTo!
oonspie.,..m. Sed
^Z
i.. Actis quiders:,;!;
 , ,,

,/(, ORICliNIS

( discipulis ) loqueba-
cst «Pcr dies quadraginta apparens
:
,

»ex Evangeliis aulem liquet eum

cum
,,tur de regnoDei' :

dies octo clau-

non semper fuisse versatum modo
post ; ,
illis
aliquando qmbusdam
sis j
anuis in medio eorum visum esse
,
,

circa finem prima; ad Corin-

similibus modis\ Item Paulus
Jesum non ita vulgo post
thios ita scribit , ut satis innuat
fuisse. « Tradidi en.m vob.s
ac antequam pateretur, visnm
mor-
„ in primis , in^ult quod et accepi , quoniam Chr.stus
,

et qu.a
» tuus est pro peccatis
nostris , secund.im Scripturas ;

et post hoc duodecim

deinds v.sus est :
«visus est Cepha.,
ex quibus mult. ma-
»plusquam quingentis fratribus simul ,

„ nent usque adhuc

quidam autem dormierunt. De.nde v.-
,

novissime au-
«susest Jacobo deinde ApostoUs omnibus
,
:

Magna ig.tur visus est et milii'. »

„tera tanquam abortivo
et majora aistimatioue non
modo
qn.-edam ad.niranda , ,

qui multum profecerunt

vuki fidelium sed etiam eorum,

ut explicet.ir quid sit cur

arbitror esse qu.x eo spectant
, ,

suscitatus e mortuis non perinde conspectus fuer.t atque ,

ut in opere contra ser-

ante illud tempus. De multisautem ,

injuriosum scr.pto
monem in Christianos eorumque fidem
aiferre quae hujus defens.o-
vide an possimus pauca recte ,

nis moveant auditores.

pro
LXIV. quamvis unus esset plura tamen erat
Jesus ,
,

nec eodem modo inspi-

varia illum considerandi ratione
,

plura fuisse pro var.a

cientibus omnibus videbatur. Illum
« Ego sum
considerandi ratione patet ex hoc
loco :
illum ,
'
Ego sum panis et ex
, via , veritas et vita ' : » et ex isto : « »

'

S »et ex aliis innumeris. Eumdem

hoc : « Ego sum ostium
fuisse, sed pro .n-
autem non semper intuentibus visum
tuentium captu , evidens erit cogitanti, illum, cum m ex-

monte transfigurandus esset, non secum Apostolos

cclso

,6. - ' Cor. xv, 3. -- « Joan. :..v 6. -

'AC. 1,3. -'Joan.x,c, i ,

5
la. VI, 36.
— 'la. x,9.
 COAThA CELSUM LIB. II. ,/j
omnes duxisse sed Petrum
, , JacoLum ct Jonnnem solos •

utpote qu, soli vide,„l. ejus gloria^ pares

erant , poteran.que
Moysen ct E],am ,n gioria
conspicos contemplari, eos
col-
loquentcs et ctclestcm voccm
e nuLe emissam
audire Et
qu.dcm antequam in montcm
ascendcret \ uLi accessen,nt
adeum d,sc,pul,, ct dc LeatitudiniLus
disseruit; cum inf,-a
montem vespcre curaLat omncs qui
adducti ad illum crant
et ,llos omn, morLo
et omni inflrmitatc
liLcraLat; non oni-
nor ,,m appa,uisse laLorantiLus
,1
mcdicaque ejus onc „-
d.gent.Lus eumdem, ac iis
, qui viriLus valcntes cu,„
m montem conscendcrc potcrant.
Sed et cum
ipso
seorsim disci-
puhs cnarraLatparaLolas^
qu. cum involucris dict.turLis
ucrant, queniadmodum auditu meliore
erant qui exnlica-
Uonem paraLola,-um quam qui casdem sine
aud,eLa,U; sic ctiam
,
explicaCe
illi oculis anim., in,o et 'co^Torr
mcaqu.dcn scntentia,pra.staLant.
Judasillun, pr„: Etcum
d.tur„s turL,s se comitantiLus
dixit quasi illum
non cogno-
V ssent „ Q„em osculatus
: fuc-o, ipse cst ',
„p,.oLat ctiam

m.h. v.de Salvator ,psc.

,.r
cum ait: „ Quo.idie voLiscum
» cram .n tcmplo docens ct no., tenuistis
,
mc ^ » Cum i.itu"
K de Jesu scnt,amus nou soIumquoadinte,io,cm
,
ct nu.ltis
aLscond.tamdivinitatem, sed ctiam
quoad corpus cu ,
erga quos et quando vellct
, u,utaLat fo,-mam;
dicimus eum
antequam cxpoliasset P,-incipatus
ct Potcstalcs , ct esset p^c'
cato mortuus, potuisse
aL omniLus vidcri; sed postq.nm
expoI,av,t Principatus ct
Potcstates '. ct haLcre d 'q
uL oeulos o"
si
v,,Ig, cadcrct non potuisse
«, vidc-i aL iIlisL„
"hus, qu, .||u,„ antea vidc-ant.
Lndc, si „on sc omniLus
post rcsurrect,o„em
conspicicndum dedit , id fccil ut
parccrct. "'*
illis

' Mn„l,. V , ,. _ , 1,1.

,„, _ ,

«Coloss. „, ,5. - <

R„,„. „,_ ^„_
_

"» • I''"'- 55. -

 ,,

j/,^ . ORIGEMS

LXY. Quicl dlco omnibiis ? Imo ne ApostoUset discipuUs

pr^sens semper aderat nec semper videLatur,

quidem suis ,

ulla interinissione ferre non po-

ut qui aspectum ejus sine
terant. Fulgidior enim
absoluta dispensaticne , ejus erat ,

Hanc Gephas Petrus videre potuit, ut Apostolo-

divinitas.
duodecim Matthia in locum Judae
rum prlmitire; postillum ,

visusest; tum
suhrogato^ ; deinde qoingentis fratribus simul
aUis pra^ter duodecim
Apostolos omnibus ,
Jacobo; post
novissime omnium Paulo tan-
forte seotuaginta discipuUs;
diceret «Mihi omnium
quam abortivo et scienti qua causa :

est gratia haec \ Forsan et mini-

« sanctorum minimo data »

idem Quemadmodum
significant. igitur
mus et abortivus
quis reprehenderet quod cum se
trans-
Jesum nuUa causa , ,

figuratus esset, et vestimentorum

suorum splendorem, glo-
ostensurus
riamque Moysis et EUse cum ipso coUoquentium
montem excelsum perdiixerit, sed
non Apostoios omnes in
sic immerito de Apostolorum
solos tres ante nominatos;
post resurrectio-
scriptisconqueratur, quod Jesum referant
non omnibus sed iis quoram oculos esse
nem visum fuisse , ,

pares. Qude hactenus

noverat sme resurrectioni videndse
testimonio « In hoc
firmari arbitror et hoc de Jesu
:

dixi ,

resurrexit mortuorum ut et
),enim Christus mortuus est et ,

dominetur ^ » Hinc namque vides Jesum esse

» et vivorum
,

vlvis dominetur et
resurrexisse ut nonsolum
mortuum , ut ;

etiam in vivos dominatum habeat.

Quos
in mortuos , sed
quibus dominalur Christus
Apostolus vocathic mortuos , et
in prima ad Corinthios « Canet
eos inteUigit, de quibus
:

resurgent incorrupti ; quos autem

^'

,,enim tuba, et mortui

ii sunt diversi ab
iUis, qui mor-
vivos dicitet immutandos,
De istis sic loquitur : « Et nos immutabimur,»
tui resurgent.
Mortui resurgentprimum. *
quse sequuntur proxime ista
: «

prima ad Thessalonicenses eamdem

ahis verbis
Sed et in

1 Act. T , 9.fi.
- 2 Epbes. m , 8. - ^ R<>i«. xtv , 9. - " '' Cor. xv ,
5^.
 '

COfTTr.A CELSUU ..
I.Jli, „.
rf.-fforontiam slatuon.s ' '•'
dicit alios
.Jormientes p«. p
vo,.Sicenii„ait:„Noi„m„s vos
lr„ZT,T ""?' '

»n.ieatiLus. ut non
con.Hstominil". ct'
" •
' ''*""

^zitir^itfjtnr"-:--^^^^^^^^^
»--cnm:r~i:s:;r-^-
».I.na nos c,ui "'
vivinnis ,ui .,sidui
,
sumns advent!?in
»mnn non pr,-cveniemus cos c,ui
.

loco..nm inte-prctationem,
donmenmt. n
quaiis noWs v 1 esV ^T""
^'^""^- ^"
tolam ooi:;;;;;:;r '" '^^--'--enses epis.

^^^"^'^''^'- --^-
i.i1.It-s';r:;;,r;;T! 't" ^'^

'- Ego autem jud.l.vi ''"-

••

» Chnstum ct
:
hunc crucifixnm ^ " r
HMZZ^tr'-!
" '''''""
•? '

'""''" *** «' '^"«1

« Nondnm enim poter
'
=
U
»adh„c enim carn e "." sL
"""'^ '""'''^™
?«'-'- ^

i;--''eioom.iiaracie„srrs„:et;CoSn^^

"l'P' posl pa.ss.onem vero

.
.
non similiter «p -
'•'e...i.....pr,.h„i.s,se, sed cum quodam del Ll ''
.
q-o ...odulo. Sicntantrm .scriotnm
'" P'" '"'> <="-
es. ,

»Al.'-«ham% •;''''""""«--"-
» aut cuipiam':^
--P-. sed e.v
'•^"'- "^
intervailis. „ec
m ;„,''r"'
.i;a Kihum Dei eodem •" ^'-^
.stis apparuit.
ill,- a pT .Er'
; ™'ec"' qno
Deus .

LXVII. Respondim.is
igiiur pro
h"l"s generis opus
virihn, m ''"'"""""
permittehat ul ist ^ V '"•"" ''•^'"=""
» l""-"iam ve..e i„, otescere "
Ih,
"'-i:;;'ici.om,.inoo,:;i:: ;''-^
";;:,;;
^''^ ^''''''~-' -c snis advo,.sari.^
.., , f .
 :

// ORIGliNlS

ilU enim et istis pepercit Je-

oportuit ut se commonstraret
:

c-ecitate, qua Sodom.ta.

percuss,
sus ut ne percuterentur
hospltantium pulchntu-
fuerunt, cum Angelorum apudLot
declaratur
dini struxerunt insidias.
Quod factumhis verb.s
traxerunt Lotad se do- m
«Extendentes autem virlmanus,
Viros autem qu. ad
»mum, et ianuam domus occluserunt.
percsserunt ca^citate a parvo ad
«januam domus erant.
qu.-erehant januam . » Suam
..magnum, et defecti viribus
eo-
innotescere voh,it un.cu.que
isitur divinam potestatem
ferre poterant et quantum per .1-
rum quorum vires eam
,
,

monstraret abst.-
las vires hcebat.Nec aha causa quin se ,
,

rat.onem
sibi videndo imparium
nuit, quam quod virium
Celsus excipit « Nec en.m
am-
haberet. Fr,.stra ergo sic
:

reformidabat cum et mortem

„phus quempiam hominum
,

nec eo cons.Uo
et, ut dicitis Deus
esset :
» am obiisset
,
,

.Missus est en.m ,non

«primum missus fuerat, ut lateret \
etiam ut lateret. Nam nec
\antum ut cognosceretur, sed
erattotum quod
iis quidem qui iUum cog.ioscebant,notum
quid ejus iUos fugiebat
quibusdam autem prorsus :
erat; sed
qu. hh. tene-
incosnitus fuit. lUis vero portas lucis apermt,
luc.s fd..
bra.n.m et noctis nati dederunt operam, utdie.et
ve-
Et Salvator Dominus , ut bonus med.cus pot.us
fierent.

nit ad nos peccatis plenos

quam ad justos. ,

sint, quse postea Ju-

LXVIII Jam videamus quajnam
« Quod si hoc
dicat
ipsum m<iaU,
da^us apud Celsum : ,

comprobandae .
sub.to e cruce
.conduceret ejus divinitati
mihi simile v.detur sermon.
«evanescere debuit. » Id certe
et rebus , ut cond.taB
sun ,
eorum qui provide.itia. hostes ,
,
dicuntque Quanto
minime contenti nlias describunt
:
,
,

' ut descr.ps.mus Unde

mehor mundus esset si ita haberet
!
,
,

describant qu=e fieri possunt, deter.orem,

accidit. ut, si

descriplione fecisse mundum ar-

quantum in se fuit. sua

1 Gen. XIX, II. — 2Luc. XIX, lo.

 ' '

CONTRA CELSUM Llli. u.

Suantur; s.n autem pejora
, quam qua. sunt
, nondelineasse
v.dea„tur. ostendunt
se vo.uisse qu.
na ut utrmque perridiculi
natur. repu „1^
sint. Hic itaque
aceidere'pofu sse

'^^'™^- calumnientur, c.era

veXmer'''"''"^"!
vero l,gmcnta esse ex.st.mant. Nam in
Evangolio secundum

XTarr 7
''^;' ••"'""^ •"'^'
^-"^ -urrectionracc^
'''"•^•*'^'''«' «'''•-'"™ Porrexisse
Clc2 dlorum,
ir
J-leopae, accepto pane, aperlos
Simoni et
oculos fuisse et

' :"'"" '°'™"^ '^"" """- f"turum

fuisse
lu.sse ad un.versam
d.spensationem, si sutito e cruce cor
pus ejus evanuisset.
Qua. Jesu contigisse
md.s l.tter,s solaque scribuntur ex'
historia considerauda
non sunt las

"cruci .-
„ ci
Mihi m/
et in istis
Mih- autem
""'"''"'
•
. «
«
absit <> orlni-; „•
T '"»
• •

"cruce Domini mei

Jesu Christi, per auem '

» c.ucir.xus est et ego

mh V"
muudo = . et
propter .llud
:
Ls^P^^Z^-t'
-t semel ^
. Quod enim mortuus

itom
:
est ie cato I V"
»e,us',
.
ut idem
et istu,l
:
dice..et «se 00'^;,.^;
Nam sl commortui su-n^s
,,

-
: .

->- -p-'"- -commor;' ;

"r
::n:-
eos f^'
qu. mort.
, ejus conformes confivi sunt
. :::
'^t cum cum iMn
illo ,„ort.,i sunt. Id nos Pauh.s
« Consepulti enim «.,,,>
docet h
1.
"'* ^^'"'"s T' :

» illo res rrex

r«
s"h""''
e~..Sedca,qua.descpullura,desep..|.
'

T '"'"'^"""^>
'
^' -m
'
Jo. _ 2 Galat. rr 20; v, —
'"' " -' ^ '"'- '-,...-« n„„. .;//
, r/f 3
r
'"''•
,
"• "• - 'Pi"'T
vrir.
JO
 , ,,

scripta sunl fusius alibi oppo.'-

de eo qui sepelivit
,
Jo et
,

agendum erU.
iUis data opera
tuniusque edisseram ubi de ,

quid sibi velmt smdon munda

Nunc satisfuerit considerare
involvi opportebat, et
monumen-
„ua purum Jesu corpus
a Joseph, ubi nondum
qu.s-
tum novum in petra excisum
loquitur, . quo non- m
ouam jacuerat', vel ut Joannes concentus
erat \ » Vide nunc an
positus
!dum quisquam
quibus cura. fu.t ut exc.sum seu
iUe trium Evangelistarum ,
exculptum in petra
monumentum descr.berent , compel-
sunt per-
quemquam ut eorum qu» scr.pta
possit
,
lere
abscond.tum et abstru-
aliquid in iis
scrutans rationes ,

novitate monu.ne.it., quam

sicut et in
sum inquirat,
in ea Lucx et Joan-
Matthxus Joannes memorarunt, et
et
pos.tum fu.sse -
nis observatione ,
nulh.m ibi mortuum
qui non erat rehquis
mortu.s s.m.l.s
Nimirum oportuit ut
s.gna v.t.
sanguinis et aqua, effus.one
sed etiam mortuus
.nortuus , .s .n
ut ita dicam erat
dederat , quique novas ,
,

conderetur ut quemadmodum
na-
novo et puro sepulcro
:

qu. non ex
tivitas
aha purior fuit, qulppe
ejus quahbet
sed ex Virg.ne ..atus es ;
.ta
utriusque sexus conjunctione
,

puritatem cujus s.g.vum era

no-
etiam sepultura haberet
,

corpus ejus fuit monumen

um
iUud in quo positum
,
vum ,

unumnatura,
nonexcoUecticiislapidibusconstructum, nec
exculptum ex-
sed in una et
undecumque conjuncta petra
de
cisumque. Verum de
horum locorum enarrat.one et
narrantur. ad
rebus qux acc.d.sse
ratione ascendendi a ,

subhm.us qu.s d.v.n.usque

res quarum iUae erant f.gur.-e,
occasione et ex md,.str.a .d ne-
dissereret, qui opportuna
s.c expon.
Quod autem ad htteram att.net ,

,otii susciperet.
sabeund..m
qui crucis supphc.um
s.b.
Jotest, oportuisse ut
propos.t.
servaret ea qu» hujusmod.
esse judicaverat, is
«»•''-• """
-
. Luc. .x„. , 53.
-
noan. ..x, ^- ' M»"»- -"•>

53. Joan.xix, 4i-

 I
«^ONTRA CELSUM
Ue. u

evanuisse " """'*'

„ihilo.n;„„s et id
:
i„ Z^S^ T
Gelsus et alii inc.ed„li.
» post snpp,iei„„.
Dixisscnt?.
"'''
T^»-« '"^«P'"^»"»'
•
« c-
cvanuit ;; r':"r
Si -goEvangeiia, nnde
evanuisse, mcus',ro c^
didicL::'i, '""^^ cruce
^ .
non suLito
,
C rceCT?
verefactuL,
rum fuisse exis i„
rXnr " r"'
"^'™''
'^"^"

"' '"' ^^""'

'^'"^"' «I-^l
f"'-
nf i,I
modo non ,x.quum fucrit """"' l"""
cos ein«
Serc; c..edcre etiam
discipulorum sletisTe
un" 1 TT-"""'
'"'"" "^*'''''
^"^'"^
'"^J"-
'° ""«dio
tl '. •

'^''"*
'

Ponecto duoLus T T"^ snL f

' '^'^''"'^ "odo
^^.-ocuCoret:::^^^^^^

'I"-eu.Lus dicebat:
Qnotidife:™ n ..

"ccns ct „o„ me
e^Zt^-^T^^
"^ *"''' ''<'-
, tcnuistis „ A^ :,) '
,

i- «nte oLjcctun. a
cl-.et' „,70!-^^''"""^' ''"-
:Sit«r Inerint '""'
'slud confutavi
,u.
: „
ante dicta su"
An auin J
'

2117«"penoribus "'•

»^«<^eLat lidem,
» «•"S.t ,p,i, „„i„„
1] !;::.
, „,„^,
ndlZCr'' "^™'"'
"^-
,
susci," s : T""'' -

-eiter. u..i

»P-J>u.l<'
n.u,iercula, suis.ne
, Nam
s
falsum cs i„um se u.^
^
^^
^S'";"'^^"
^T'*^""'
'«'

Jum pra.b,.issc. N,ni

'""''ercu,;^ viden-
in F., ,

-•ip.".n est : . Vel." ,,7! "'""'"" ^''''"'^-'-

•«aLl„.ti.ve„itM! LT ;
'
*•"" '•"^^'^" '"
P^-i^a
•P"'cr.m : ct ecc
^rS"'" "'T
'' ^""" ''"'•'«
^"''"' '^'
^'<^- -
<M»u„. ..V, 5. '"-S-^"' : Angelu,
 /

\L\0
accedens revclvit lapi-
T.
•
descenait de ccelo et
^escendit ae
•

„enim Domini ., ecce Jesus

«««' _
„ Kt
« bt
.

pauca Matthaus idem .

, . Ft nost

»et adoraverunt «"i° »

unus resurrect.oms
^l-
:

Omnes fuerunt ^*^ .isus est. »

«
retem, ^^, ,„„;,„,
,.bi nimirum hoc ahud ^^^.^^

fuisse ob)ecta; q«» vero v

ea non
- ^.jYgrunt) ,

,Ha referm.tur,
.n.nes capere
sed de
potn.sse
^^^
A^-
enim dixit iUum
j^^ ^,„i.

se .pse J^^^^,^^^
d'^*"!*-'"
a
feste hic Celsus \^ ^ja,„d„u, pr«-
clam^^^
J^
sodah^^^^^^
-^^-ul. .nsqne
se nni ^^^^^ ^^^.
sub.ct.
buisse; cont.nuo ^^^^. ^^^^^^j^ „

>'*-' omnes s«p-

-"^r^crm
Oportu.t ^«1-^
audiamns, non
.g.tur, s
,,d j^
ut
eontra. At
•e^"
plicii testes
essen*, """^ ^g^rinonpotuit,
vol". et q
sonant
quantum h^c verba
,
^^^^^^

est sente..ia
-^-^""tri;"C;^-"i-S--^
omiies resurrectionis.
i>aiu h

Qaod contra fien o,orta|^

•

verbis ^.^^^.^
l.is :

nos docmt Jesus

qm ^

LXXI. G^terum ^^^^^ ^

nisi Inhus « ^
Npttio novu
novit Patrem •

cumait: « iNemo aui est in smu Pa

Umgemtus Ueus qui ,
v.

„„emo v.d.t unquam.

•j-f ..r.fninm g
^^^ ^^^^^ ^^^^,.
Ip^*^;^* •!
„tris, ipse enarrav.t
. »
^^^^ pertinerent.
d.^^"'^*'"'' '^;\i;*;„t
„is suis discipuUs ;„ Sc^ptuHs inve-l

hsserend
nimus nob.s ad ,
^^ ^^^ ^^^^ ^,j^
,

legimus, adorant e«m,in

-t Be..s, et eos qui
'•"«-^"''•'^VDeT
Sp.r.tus
ilUc vero: .<

^ ^,.^ i„„„^,,,
.Spirituetveritateoportetadorare

1 Malth. XXVIII ,1 ^ y
^iJoan.x,5.-'Joan.xv,t.i.
 '

CONTRA CKfcSUM LIB. H. ,/,,

causaB simt propter quas illum Pater miscrit.

,
Jlas , qui volet
accipcrepotcritvelcxProphctis,quiillumpra)rmnliavcrunt'
vel ex Evangelistis. Nec
vero paucas discet ex Apostolis
max.me ex Paulo. Ipse etiam est qui
pietati dcditos ,
illus-
trat, et m peccatores animadvertit. Cujus rei ignarusCelsus
d.xit quidem cssel pietati deditos ill.,stratu.-us
:
.
Si
eos vero ,

qui peccant aut quos peccatorum

pocnitct miscraturus. , ..

LXXIl. Postca ait: « Si dclitescere voluit,

cur a.idila
»voxe ccelo est illum Dci iilium praidicans
? Sin autem ..o-
. luit latere, cur suppliciis affectus,
cur mortuus est ?., Qui-
bus ev.ncere putat, inter se
pugnare, qua, de Jesu scripta
sunt. N,m.rum non , illum omnia vidit
, qua= ad ipsum spec-
tabant, nolu.sse ut omniLus et
vulgo patereat; neque vi-
c.ssim ut omnia latcrcnt.
Unde vox illa cccleslis illum
Dei
iil.um pra=dicans clamansque
» Hic est :
filius meus dilec-
»tus, m
quo complacui', » „on dicitur
audita turbis ut
Celsi Jud^us cxistimat. Et illa vox in cxcelso
monte e nube
emissa sol.s illis exaudita luit , qui cum illo ascendcrant
U.v.na cn.m hujusmodi vox a
auditur, a ouiLus solis illis
aud.r. vult quiloquitur. Ut
intcrim pra^tc.mittam
hanc Dei
vocem non essc aut pcrcussum acrem,
aut perc.ssioncm
ac.-is, aut qu.dqu.d ali,.d de vocis natura dici solet.
Unde
fit, ..t non audiatur nisi ah co, qui ,,.,estantiorc
a..ditu
quam hujus co.poris, divinio.cque
est
pr.-edituscst : ct cum
Deus ..on vult suam omnib.is audiri
voccm, ille solus au-
diat audituu. illum praistantiorcm
iu.
habet; ille vero
non percipiat qui s..rdas anima;
aures habet. Atque
ha^c
co..tra ,stud : «Quors.m.
audita vox c cn^lo est
, iHun, Dci
» fil.um pra.dicans ? Quod ,e,,uitur
: Sin a,.tcm dclite.cc-e
«uolmt, cur suppliciis affectus, cur .no.tuus est^.
satis
rcpulsum cst c.n. h.se supra de cjus
passione ageban.us.
LXXIII. H.s sub,u..gll Celsi
J„da-us ,,uasi ..cm
conso-
'M.iih. „,, ,,. - Ma. ^v,,, i.
 Kf^
lOO OttlGEWIS

qiientem, quje tamen minime consequitur.

Neque enim,

quoniam ex suppliciis quse pertulit , mortem con^

voluit ut ,

mortuis excita--
temnere disceremus, consequens est, ut e
tus debuerit palam omnes ad lucem
vocare et docere cujus ,

causa venisset. Nam primum vocavit ad lucem omnes,

rei

cum dixit : «Yenite, omnes qui laboratis et oneratiestis,et

vos\ » Et cujus causa venerit
Scriptura ex-
),ego reficiam ,

quem
cum sermonem quidem ille et prolixe
plicat, sive ,

sermonem.
fecit de beatitudinibus sive cum quie post illum
,

colloquia cum
dicta sunt sive cum parabolas sive tandem
,
,

Scribis et Pbarisseis habita commemorat. Et Evangelium

repr3esentat,ejus-
secundum Joannem quot Jesus docuerit,
que magniloqj.entiam quae in rebus magis, quamin
verbis
,

posita erat. QuinetexEvangeliis constat

eumlocutum fuisse
quasi potestatem haberet, ita ut omnes
admirarentur^

LXXIY. omnia sic Gelsi Judaeus concludit « Atque

H(EC :

»hcec vobis ex vestris ipsorum Scripturis

protuUmus: prae-
Ipsi enim vos
»ter quas nullo aho teste nobis opus fuit.
vestro gladio jugulatis. » Sed probatum est Judoeum multa
»

contra Jesum et contra nos effutiisse quae ex Evangeliis

, ,

effecisse quod sibi

nostris non duxerit, Nec arbitror illum ,

pug-
tamen fingit ipse somnium nos contra nosmetipsos ,

Exclamat paulo post Judceus « Altissime coelorum

navisse. :

»Deus?quis Deus inter homines versatus non impetravit

Ad quod sic ego respondeo. Narrat Mosaica lex
))fidem? ))

Deum Hebrseis praesentem affuisse; neque solum

cum m
^gypto signa et prodigia patrabat , cum per mare Rubrum
transitum aperiebat , cum per columnam igneam per lu- ,

minosam nubem illis praeibat, sed etiam cum Decalogum

tradidit: nec tamen a videntibus impetravit

fidem. Nam ei

videbant et audiebant fidem habuissent non yi-

quem , si ,

tulum sibi conflassent; « Non matassent gloriam suam iq

 ?

CONTn.l CKLSUM LIB. II.

,5,
»siDiilitu<liuen, vituli comedentis fenum':. non clc illo
vitulo siLi mutuo dixisscnt: . lli sunt dii tui , Isracl ,,ui
«cduxcrunt tc dc terra /Egy,,ti\ „ Hic observes v,.lim an
non semperiidem «int Juda^i.
Quantalibet miracula (bcerit
Oeus, .[uamlibct pcrspicue illis
affuerit. nihilo masis illi
fidcm tribucrunt toto ill„ tempore c,uo in deserto perman-
scrunt. ut ,n legc Moysis
scriptum est. Et nunc nec admi-
rab.l,,s Jcsu adventus, nec sermones
cum potestate habiti
"ec >nsol,la coram omni populo palrata miracula eos addu-
cei-e potuerunt , ut eum reciperent.
LXXV. Atque ha^c satis esse a,-bitror probare
volenti
Jud,xorumin Jesum incredulitatem
iis esse consentancam
qua, ab ,n,t,o sunt dc illo
populo mandata litteris.
Dicenti
en,m Celsi Juda^o : «Quis Deus
intcr homines versatus
non
»M,,petrav.t fidem , maximc
cum ad eos venit qui cum
»advent„r„m sperabant ? quomodo
non agnoscitur , qui
»lan, dudum expectat-ls venit? » Rcponcrem ego : quid
v»lt.s, o boni vcst,-is
! interrogationibus respondcamus
Utra vob.s, vestro ,,uidcm
judicio, majora vidcntur
esse
.niracula q,,.^ ,„ .^^g,.,,,^ _.,„j -^
,
^^^^^^^ ^^^^^ ^^^^ ^^
|^^^ ^
..os Jcsun, a|,ud vos
fecissc diciu,„s ? Nam
si ex vobis
prio,-a
sunl ma,o..a postc.ioribus,
nonnc |,c.-s,,icuum est idco
vos
<|...a „.ajo,-,bus ass„ev-e.-atis
derogaro fidem minora
asper- ,

natos esse? Nam mino,-a

putatis qu.-c dc Jesu
dicimus. Sin
a„ti.m Jcsu n,i.-ac„la iis esse
paria dicantur, qua^
a Moysc
acta csse tcstanlur Sc-iptura,
, q„id n.irum
, si idem
po,,u-
N.s.^queh,c atque illic, mox
„ principio increduh. sC.Iit '^

Na,u vob,s per loysen data

primum est lex, i„ q..„ vest.-a
.nfidel.um ct dchnquent.um
,,cccata consignanlur
: Jcs,,,.,
a..te.n .n conlcsso cst
nobis esse „ova= lcgis
noviquc fo^dcri,
|n.ctore..,. ,taq„o Jcs..m rcspucdo vos i,,si con..-a
io.t.s
vo
,est,.„o„,„m vos essc filios c..r.,m q..i
in dcserto Dcum
*r.s:.I.i,.r,v,uo. - - F-xod. xx>.,r , 40.
 :

j52 ORIGKKIS

setam aperte conspicuum praebentem non agnoverunt et :

in vestram incrcdulltatem apte convenit

quod a Salvatore
nostro dictum est: « Profecto testificamini
quod consen ,

exitum
»titis operibus patrum vestrorum*:» inque vobis
habet istud vaticinium : « Erit vita vestra pendens ante ocu-

))los vestros, et non credetis vit® vestrae^ » Non enim fi-

dem habuistis vitae quce inter homines versata est.

,

a
LXXVI. Neque vero quidquam Celsus Judsei persona?
quod ei a lege et Prophetis
se inductce ascribere potuit,
Cnm Jesum exempU causa criminatur
non objiciatur. , ,

sic Promptus ad minas et ad viluperia clamitat Vae

: « , :

^ vobis priedico vobis ' Ex

!
quo evidenter confitetur suadere
.

,)non posse. Id quod nec ia Deum

imo nec in hominem ,

)>sapientem cadat. Haec vide an non procUve sit in Ju-

)v

d^um retorquere. Nam in lege et Prophetis Deus etiammi-

nitatur, increpat nihilo levius, quam
Jesus in EvangeUo

sic apud Esaiam : « Vae ! qui conjungltis domum ad domum

agrum agro copulatis. Et : Va^ ! qui consurgitis mane
,et
qui trahitis peccata
»ad ebrietatemsectandam. Item : Vffi !

«quasi funiculo longo. S ImUlter :Ysel ({ni dicitis malum

))bonum, et bonum malum. Et : Vae ! qui potentes estis ad
est id genus per-
))bibendum vinum'.)) Et aUa invenire
Vae gentl pecca-
multa. An non minis simiUa sunt haec : «

populo gravl iniquitate, semini nequam fdiis

sceie- ,
»trici ,

tot minas , nec minores

))ratis' « et ca^tera , quibus addit
,
,

iis quas Jesum intentasse

diclt? An non minse sunt et
civitates yes-
magnJE quidem istae « Terra vestra deserta, :

,trae succensae igni : reglonem vestram coram vobis alleni

desolata vastatur a populis allenis ' ? » An

Ddevorant, et
Deus contra populum ait ad Eze-
non vituperia sunt, quse
Cum scorpionibus habitas'?» An
chielem Prophetam : «

— 2 Deut. xi^vnr, 66. — ' MaUh. xi 21 ;

xxiii ,
i3. —
2 Lnc XI, 42. ,

7--'Ezecb.n,6.
Msai. v,8,ii,i8, .o,2..-^Id.r,4.-^Ibid.
 :

CONTRA CiSLSUM LIJ{. i/.

^ 55

roinplu ad ni.nasct
<
v.tuperia cla.nital : V.-u voJ.i,s ! pr=e-

" "" P""- '''"" ^^^ '" ^heti

invon; uHisT

et.am CelM Jucla^o

qu. h^c seputat recte
Jesu probro dare '
execrat.o„es. quot.uot
fere sunt i„ Levitico ef Deutero;
-o scnpta.. si Jud.ous e Sciptura
defeuderit „os - , ^3
ctLt
Fctasse rT''''"^''f "^"^''^^''"P-'--'---'.-
ex.st.n>at,.r.
j--
I„o legen, ipsam Moysis nos
J u doct. su.„us „ui .
legalia sc..ipta\apienti
s i„t 1,'.^

'"''''"''"'" P''«P'>e"--ru.„
e.. o?V serl„uLe„-

Cl Tdtirtarr'''':^''''^"'''''"-''''"-''-

Deu. nov;::.:
'pr:.:rci:;;t'T'''-'
^ - °"-'""
j;«s .iie .i„as s^
ce„;:tXr::;;x^^^^^^^^
aucs ,„super hoc loco '

et 1
Celsu.„ c,ui PhilL, huj
-u„. ,,,u„, sciente„,esse
jactitat, interroUo Heus ^
tu
« Mercunus ap„d Ho„.eru„. Lljssi dicit
'

Info/ix qu„,.sum
, sic solns lcsqua pererrns ?

^"'' "' 'Jjpsen.cast.get;

quouia.n Sircumest,
*?"=•* «ireumdiitac.jrvusossiura,
aflulariethisutimonibusverhis:
""c adcs dccu. cl Gr»co,u,n
,
spleujor, Ulysscs -

«-.ute„.,>rop,.et.apud.ueetJes..sipse.ut,.uditores
 , ,

j-)^ ORIGENIS

utantur aliisve,ut vocas ,

objurgationibus,
convertant, rci'

pertinent hanc lo~

hific nibil ad utilitatem audientium ,

medicinam. Nisi
quendi rationem non adhibet ut P.-eoniam
forte vis, Deum, aut eum qui divinoe estnaturae particeps,

cum homines alloquitur ,

quie suie naturai suceque dignitati
quid ho-
conveniantattendere; minime vero considerare ,

deceat promitti
minibus quos regit et suo verbo adducit
et qua ratione pro suis quisque
moribus sit alloquendus. Id
non potuisse per-
autem quam ridiculum, dicere Jesum
suadere! Hoc enim jeque ferit non solum Judceum, apud
sunt;
quem propheti» multis hujusmodi exemplis refertae

sed etiam Gr^co^, quorum sapientes vel celeberrimi suos

insidiatores aut judices aut accusato-
non potuerunt aut , ,

relictis vitiis virtutis adipiscenda.

res persuadere , ut ,
,

causa philosophiam amplecterentur.

secun-
LXXVII. Postea dicit Judaeus Jesu, sine dubio
dum Judseorum placita:
« Certe speramus nos in corpore
vitam; et hujus
«resurrecturos esse et seternam habituros
).
exemplum et ducem fore eum qui mitten-
resurrectionis ,

est, et probaturum nihil esse quod Deus ne-

),dus ad nos
Haud equidem scio an Judaeus diceret
),queat efficere. »

Christum ab illis expectatum resurrectionis exemplum in

se pr^biturum Verum esto, sic sane sentiat et loqua-

esse.
e Scripturis
tur. Rcspondeo ad eum, qui dicit se nostris
nobiscum agere : o bone! ea, in quibus nos repre-
legisti,

hensione dignos existimas ; Jesum autem resurrexisse

eumque ex mortuis primogenitumesse non ,

legisti? An hsec
esse nolies ? Quoniam
ideo scripta non sunt, quia scripta
loqui et resurrectionem
vero Judaeus apud Celsum pergit
corporum admittit, non arbitror opportunum nunc esse

tempus de illa sermonem faciendi, cum credat et profitea-

corporum esse resurrectionem : sive illi ex animo con-

tur
possit; sive non,
sensum picT.beat, et recte de illa disserere
 CONTRA CMLSVM Llli. n, ^ ^^

-cutu. ..aa, di.c.p.,is resu.ect;

, e™ pt Jar TtT

causaincredulitatisese : i;:;::;^'''^^^ "' ^"^-

""/"^'"^'^
Pra^dixit '^«eprovidens,
: et ad vor.iJn
incredulitate LZZ '"""' "'" ^^^ ''"''~
den. Christu.;
«noncognovi servivitmH
;r: ^r- '
f-";--
"^"P"^"' '
^-it sa.us.

"'l'"^ >
Ac
q"em
»i> Inventu sZ
•
'
'" "'^"" """^ "'"'d.-vit n.ihi '.
a
»- nonint:; rh::r;«;;; - .>par.i ii. ,ui
JuJ.-ci etiaxn in
hac P""''^' '("-
vita pa:' srm H n"
'i"«... .•«.«...„. jesu su;;:;;.^; "?'"
remur ::u';t :,:;;• '"
an admirahilis
:
erga vos fllt n. \
.'"•"^"'^"""'-' et
benignitas.quivossuppliciifafleCor ^*^'
rusa eni et t"'vavii simul et Hie-
v^stmnF ,r^„ *•

Re.spo„dea:t: "d:rtrr-"'"?^""''-^-^''"^^''''"^'

adndra^dau.
:;/ ^; ^ -in,
pro
'"^''•"'-- ^>---
;"'"^;.-st.ut;.j;:t::;;:;,;-^^^^^^^^
"" .'""-'^' --nt a
'
testan^entis alien: ^,^7""' e
prom.ss.ones pertinerent. '' "^ '''
4taue h-^"^'
*.'l"e l">ct l
pi-.Tdi.\erunt
J Rcy.
Pro-
li ^U 2 T,. -
 »

10«
Hebra.ci populi peccata
Deum electurum
pheta., propter
1 u^aL gentem . sed selectos ex
'aliqua.
B.undi electis
o^n.bus; e

genten. stap.dam d--

stultis ,

aliis regno De. et a^^.s ^rad.to «1°J~

Lnum ^e
.liturum, suLlato
impr.se„tiaram fuent afferre
uaultis satis
ex Can - De"
1-^-tu l..^
ubi expersona Chr.st.
teronomii vaticinium
,

in ns qui
i;^..o ^"^ provocaverunt
Tnsi me
« ip^i r^
•

rlp o-pntium vocatione .

-
in idolis sa.s; e^^ego pr
lCerant dii, et irritaverunt
stulta
non est populus, et .n gente
. vocabo eos in eo qai
wirritabo illos*. j^,nc2 dr
concludens Judsus s.c
TXXIX Tandem ha:c om.ua
,

qu.dem
«Homo igitur fult ille et talis
,
,
de Jest loquitur :

Sed nes-
demonstrat rat.o.
Lalen. et veritasdeclarat et
»

orbem -an. re^.onem

: nTomo ausus per universum
,
^ J>-
disseminare , posset
doctrinamque suam
saperareque eos omn --qu. s-J^do
,

omnia pro arbitrio , Imperatores

adversarentar Reges
,
,

trin-e promulgationi Pr.ncjpes,

Romanam omnes omnium gent.um
sTnlm ,

n.hd ha--
Quomodo autem et hom.ms natura ,

nopulum. am-
bensrseipsapr.stantius,posset tant»
mu t.tud.n.s

sapientium, quod non m.ram

i.os immatare, nec modo
ratione ducuntur qu.
ZrTeA eorum etiam qui uuUa ,
,

eo difficilius ad cont.nent.am ad-

V dediti sunt, quique
obsequentes. Quon.am
tii

untur q..o minus rationi sunt

du
Patr.s sap.e.U.a , h«c
,

erat et Dei virtus et

tro Chri stus
Jud.. et Gr.c. e,us licet
omnia fecit et etiam nunc facit ,

Nos .g.tur Jesu docu-

ZZL increduli assentiri
nolint.

Deo credere non

anqaam des.nemus, et
met instructi
frugem velle
c.cutientes ad meho.em
mof d Dei cultum vere c.c.
accase.U. .ps.
c.citatis
^vocare: quamvis nos Jud...
criminentur cum .ps. s.ve
nos deciiere homines
,

et

iDeut. xxxn, 21.

el seqq.
toiu. n P'S- 9^
avide D. GuiUon, ,
 CONTRA CELSUM LIH. ff. i ^n
sivc CrcTci, audicntcs se decipiant. P.ilchra
profccto nosti-ii
i*a

dcciplcndi ratio, quippe qui facimus, ut ex

intemperanti-
l)us tcmperantes fiant aut studcant temperantiae
,
; cx in-
justis justi sint, aut
ad justitiam tendant; ex imprudentibus
evadant prudcntcs aut viam prudcnti.e scctentur;
cx timi-
dis ignavis imLecillis animosi sint et fortes
, ,
: qua virtute
tum pra^sertim cmincnt, cum ad pietatem erga
Deum om-
nium conditorem scrvandam decertant. Venit eroo
Jesus
Christus non ab uno Propheta , sed ab omnibuspr^nuntia-
tus. Et Celsi ignorantia
Judcneum induccre dicentem
fuit ,
,
ab uno propheta prc-edictum Christum fuisse.
Atque hc-ec
Judaeusapud Celsum , quasi secundum suam legcm locu-
tus,additis nonnullis aliis , quas minime digna sunt men-
tione ,
finem diccndi Hic igitur etego secundo contra
facit.

illius scrmonem libro finem imponam. Deo autem

dantc,
ct Christi virtutc in nostram animam illapsa , in tertio qua^
postea a Celso scripta sunt refutare conabimur.
 ;,

l58 ORIGENIS

^•«^/V^^^-HVV^y^AVW^/VX^VV^^-VVXIVWWXVV^/VVVVV^VWVV^VXAiVV^WIX^-^VVVVVVVX^-VWVV»^^^

LIBER TERTIUS.

I. In prlmo quod adversus librum a Celso arroganti verl

sermonis titulo inscriptum contraque nos elaboratum scrip-

slmus volumine, fidelisslme Ambrosi , praefatlonem ejus et
quse sequunturordine, ut jussistI,pro viribus refutavi, nihd
indlscussum rellnquens usque ad eum locum , ubi fictltius
Jud;sus contra Jesum declamitare desinit. In secundo au-
lem occursum est omnibus ut meoe vires tulerunt, quse ,

nobis per Ghristum Deo credentibus Juda3us apud illum ob-

jlcit. Tertium hunc aggredimur in quo nobls
propositum est

illa impugnare, quse Ipse proponlt ex propria persona. Ait

io-itur ille *
« stulte Inter se contendere Judaeos et Chrlstlanos
)) concertationem inter utrosque de Christo comparatam
» esse , ut est in proverbio , rixam de umbra asinl : nihil gra-

))vitatis habere hanc Judaeorum cum Chrlstianis disputatio-

»nem; cum fateantur dlvino Splrltu prsedlctum fulsse fore,

))Ut ad genus hamanum Salvator adveniret; dissentlant au-

)) tem , venerit-ne is qui prsedictus est , an non. )),Nos enlm

Christlanl Jesum credimus , secundum Prophetarum ora-
cula advenlsse. Judaeorum autem plerique tantum abest ut
in Jesum credant , ut ,
qui Illo tempore fuerunt, insidias illi

moHtl fuerlnt; hodierni vero approbantes quae contra illum

oHm ahl ausi fuerunt , criminentur eum qulbusdam magicis
* Yide D. Guillon , lom. ir
,
pag. 94 et seqq.
 CimrRA CfiLSUM LJIJ. ifi. r
j

«rlibus eonfi„xi,s.se, se
esse ^Mom Jud.x-i Christum vocan7
quemque PropI.eUe vc.Uurum
cssc pr=odixe.u,U.
n D.eant velim et Cclsus et ii ^uib.s ejus contra nos
eri-
m.n foncs placcnt, an satis u.nL... asini si.nile istud
sit
P<-a.d.x.sse Jud^orum Prophetas locu.n
, uLi nasciturus or.l
dux .ile corum ', qui rectc vivctcs
Dei si
pars appellantur,-
mulquc V.rg.ncm conccpturam
EmmanucP; iHum ha.c el
'Ila s.g„a prod,giaque
facturum %• vcloci.cr cursurum
scrmo-
'" "j"' -4postoIorum exirct
";
soTL
sonus -"df
damnatum ^^"'T."'"""
,
.r. a Juda^is
suppliciisque aflcctum iri ac
resurrecturu,„ csse.
Numquid h.c temcrc dixerunt fto
Phcta^; ..cc u la eos p..oLaLilis causa
impulit
d.ccrent sed et.am
, ut aon sol m
sc.-iLi digna cxistilrcnt
rumgcns
.

tanta qua. dudum propriam .egioncm

? An J dl
acce^perat. nulla vcrisimili
incolcndl
ratione quosdam quidem uTvc
ros Prophctas
pr.dicavcrit , ali„s autem ut Los repuX
ent N.h.I-„e fuit ,uod
.
illos moverct ad annu.„c.rdum
l'I>r.s Moys.s
. quos credeLant csse
sacros sermones eorum
.
quos prophctas essc
arLitraLantur? Qui Jud.is et C .rist":
- stult.t.am exproLrant
, „um illi pcrsuaderc poteru t Ju-
<I.-.orum gentem potuissc consistere,
etsi de rerum fu"
rum cog,..t.o„e nulla ipsi facta
. a
promissio fuisset ? 4„
.I/..S e.rcum,ect,.c p..o suis
.Zj.
q..a.quc iustitutis
credider.mt sc
oracu a ct ,!.v..^t.o„es aL
iis acciperc quos apud se
deos es se
op-..,La„tur; .II. vero soh . docti co„te„.ncre cos
omZ
^eo ,
sed d.e..,o„.a ,.ep..tarc
(dixcrant enim corum Pro
phcue omnes
. dii genti..m d..„onia S
) , „ullum hZfZ
re.ne .crum futu.arum
-nsultum d.mo„ia,
cognosce„daru... dcsiderio
qu. ,,,, „,,„, ,,„„,, j_^^^_ ™ ircnt
 ,

ORIGKNIS
jg^
ut gens, qiune aliorum populorum
non necessarlum fiierit ,

Prophelarum copiam haberet, qui

tleos despicari didicerat,
superaret qu^ecumque
quid majus prcTdicerent quodque ,

aliis in locis redderentur oracula.

fiebant ubique, saltem in multis locis,
mi-
III. Prc-eterea
memorat in consequentibus .Esculapium
racula. Celsus ipse
dantem in urbibus
sanantem et de rebus futuris responsa
causa Tricc* Epi-
omnibus quce sacrse sibi erant exempli , ,

Proconnesium Clazome-
dauri, Coo, Pergami; Aristeam ,

et apud so-
nium quemdam et Cleomedem Astypalensem
,
:

los JudcTOS ,
qui se rerum omnium Deo sacros dicebant
nullum signum , nuUum prodigium fuit, quod adjuvaret et
firmaret eorum in rerum omnium conditorem fidem spem-
meUoris vitae? Id sibi quomodo in mentem in-
que alterius
convertissent iUi se ad cultum
ducere queunt ? Statim enim
mederentur;
damonum qui ventura prsdicerent morbisque
,

et deseruissent Deum, qui verbo quidem ilhs opem ferre

credebatur, re autem nunquam se exhibuisset prsesentem.
incommoda sustinere
Quod nedum facerent, si innumera
sub Antiocho ma-
modo in Assyria modo in Perside modo
, ,

ejusque violare leges;

luerunt, quam Judaismum ejurare
non adjun-
quomodo ii qui historiis et vaticiniis insolitis
,

<runt fidem saltem verisimilitudine

,
non adducuntur ut cre-
potius puras Prophetarum
dant figmenta hac non esse; sed
sectL>ndam laborem recusan-
animas nulhim ad virtutem
fuisse, ut prae-
tium impulsas a Spiritu divino inhabitante
,

sua aetate in vivis erant aUa

nuntiarent, aUa quidem iis qui ,

posteris, et prfficipue Salvatoris adhomines futurum

autem
adventum? • • i-

IV. Si hac ita se habent ,

quomodo de umbra asim dis-

putant inter se Jud^ei et Christiani

cum inquirunt e pro- ,

tribuunt is-ne venerit

phetis quibus ex aequo fidem utrique ,

qui pr^dictus est . an non, sed

adhuc expectetur? Verum
 COIVTR4 CiaSUM
LIB. m ^

'". "t evidenu..

.lL„„.,,r "c ": '^^".:"°--"--
1 „!
Phee. p.-..s,V„ifie.vc..„t

Potcst,,,„a„,io„,,mctiama,lve„l„rus
, c,,l? :'':::
TeV
'^el""
A
^ '""^

-."is p.od„.i ""

Jj" '"'''"*'"7^
vaticinir. •"''
NeVu i! t';
tiani aLc,-ra„l <^'""S-
cud. TV^,. r / n '

cred,,nt; .sc.T^ir?,"-''''^'''''"^'^''' '"'='''- f'--

pectand,:. es
.4 .'n '^"T
'"f^L 0P'n«ntur
'•
'^' ''^^'""='- «
plieta.-ui„ licet verus Pro- :
scrmo et , r
"""""^ '"'"'"' "' '^'°- --iturus
isct. doc.;e.7 '

^"''''cam scd.t.oniLu.s
rcnt ct ritus reli..;on;. turba-
""'"''^
.11 in """
«.•t. illos
,
''*'*P'''='^'-" '-l^-ent,
»<".•- '^'^'''^^^^p"'-. -dcm
ab;.;e:;:'r' passo

'.n.at,etu..-iusc,.,e„ovandarumrcr,,m
;ll';'?'°*='-f:'-
''^' ^"''''''--<'"™
%yp.ii, e,.n.
uL11:ZjZ '
cst.

pc.c..ccoac,os accrLeTra
t™. "
'r"'""'*'
"'''l'''"^^1"<et l.o.spi.es
'^^^^ '""-
.'i."-.-;s aflccissent ne,- ^e '

dcntia inflicas o, ''."- » ".''.•- p,'ovi-

«es, a quiLus
^,; 'r^'
\''"'^ conj„raverat in hospi-
illi „„|, l^
-isati ..s-c ,.,.io :sti;;e «^; ""«i-s
r^^^^^^^^^^^^^^
dcrunt iis,
q„os inj.,„e ,„ ''"'"' '''^-
.,ervit„ em r
^
gi'"r sui et s„is
,,o„„larib„s
-' i-.-0-i^...^ '.'.i^i^t
,. ? '^"'^'S^^'-'"'- ^^.^--.n.cs

^"^'"
lummam, quam in :. i':r;, :'r"
^<^"l"''.» fccerunt
M„v,p„ ^, ,. ,
ca-
<lisiosa "'^^^'"^'. '''«-"«
Moysis mi,.ac, ••
i'a ut ,„.o-
h ,o„
-'ii'..s. non divin;'; :;;":;;.""">.'• -ficia..i. "» icis

^^'^r, 2. Exod. xir, 3,

VIII,
'^ •

1 I
,. OIUGENIS
102
1 u .4 ' r\

qu. alio modo

'%] M.tur Celsus .quus fait reram
,

.stlmator; sed suo

L S
JivptU alio a Juda.is narrantur, oppressor.bas hos-
m yEgyptios vei
pitum assensus
vel-^ti

-'
amore prxoccupatus

"»
,

^^f^rentibus ; Hebraios
^^^ .editionem egressos
autem m-

juriis OPP'''^^^^;^''';".'^ '

-—;— ui, tanta

seditiosorum
fieri
,^;Li,,e, ut
non potaishe
f,iccf. Ner vidit ,

^ ;;i!:m turba ,."^ ^^^^^^^

Salrient.
etiam abhorruisse
Syrorum potm aut
.u^
Phcen c
—
Sed voio iUos
^^^^^^^^^^^Z
'^\L..J lingua ab
j^ ^^^^^^^
utraqae longe d.versa '^;';" J .ggyptios seditionem
efficitur falsum
esse ^"«^'1'^«^ ,

J"; ^^^ f _^ to , in Pa-

.aversns
^^^^^:^::;.j::,^ nunc '

Hrorum emm lingua patria erat an-

\T:rrru;.
Juda^a "««""'-""[ littera:, quas
et Hebraicae
tequam m ^gyptum pergerem,
„ereerent;
quinque hbr.s qu P- -;";^P
Moyses in scribendis
^
^rlhibuit diversa; sunt
ab ^ligyptiac.s.
V , ^ >.

ge-
Hebr.os, cum ^gyptii
sul'est..
'T„'ttt ;: ».ta
dTbere seditioni sux societatis in.t.um;
„„ere L,
essent, debe.e s
^^^^^ seditionem
„ecidquoqueverum,a^^^^^^^^
et Jesum fuisse
„contra ---"- factum os-
consectatos. ^^ ^d^^^^
e.nm a christia.ns seditiose
».
^^^^^ ^^^ .jj^ ^^^_
,
„

aeLet Christianorum so
rnrEt^"u^^^^^^^^^^
Uunt. Et yero s ^^j^^^ l,^^l,,t
^ ^^^^.^ ^
 '

CONTRA CELSLM LIB. i„.

t-i .na« . sediUone ,i..ce„tes

:'a pacifi.as.
ut propter eas '
I^^^IZ
^
T ''"''

fact...„^ (t TT""'
""
tlt
«tcrfice,.e„tur, „ec
per eas licererde
n.eresuppliciu.„. Sed p ^c '""
et cp.i rem
s^rutari alt ,
•

Jcerepoterit „o„ si„e ^^^^^

.„iracul"^^o^
^%yrto cxiLaut
,
stati™ et quasi
Deus L Sas/et V''"S'.am
'"' "
us..rparentq„a;Hehraicavocitatur O ''"'f'"'''
- eoru... Prop„etis : „
cJ^Z^ZC^^I "'''"'

-luamnonnoverant linguam. ^^°'^" ^°^'

audivisse" .

Suic en.m suut unicuinue o>P""=a Iwiseoportet.

i;„
No„ igltur /Egyptii WcIIatio„es.
; r^i hT''''°''"*

qu. liLeris
i.„posueru„t
-t id ,uod .,.:g,p.-i
hujusmoT n" "'^T"' ""^'I^^

dieuut
^'''
cum iMoyse expulsos
,
eC^^ei;!;:,- Z^'--
esse. Id nuome „e °'-'"''^-^^'P"'
;'t historia a Moyse conscriptr tc "'' '""'
^™is ortos, lingua
t tur T'"""
r''""^-^ He-
illa usos e s 1?„: "
-..i.>a sumehaut. Christiaui '''"

""" •"«--'-quc legem

ZI^^^^Z^T''
-tes
servarun
,.o„ ulcisce„di.
idcirco
qZ ^ e'i""'""™
""" '
,uod co„sec™ ;
!
'"""^' ''"'»
'"'-^ '''i-et helI.VerL,i
^nc ,rm n" "f""'
lic ".t
'" "''
a...vilii,si„structi
fuisseuf id, n
'" ^'"".Pcr puguavit „,-0 :n '"'"^'•''=""'-^"'>t
"'''"'•'""'^
>'"P-c„itcos!. i,rn. ' ' '-'P0'-i'.us
.1umU„.,st,a„os.,.s.,rgere„t.eteosi„.
 P , ORIGENIS
104
lO/i
in memori^n. ve-
animo h.berent. Ul enim
alii
lerficere in
certant.bns firm.o-
paucis pro pietate
.^carenl et videndis mtervalk
rIpofierent. mor,emque
m et
spernerent, paue. per
pro Chnst.ana rehg.one
facileLmerabiles
::i.obiernnt. Sedeornm
^prmisit Deus
^^^^^^Z
imo consistere Yoluit et amversam

r
:

repleri. Rnrsns
::r:;-i^ia et piissi^a doctrina
consnlut
mortis metn respn-arent
S; ut infirmioresa
strnctas iUis ins.d.as d.ss.pav. ,

fid ^ns et solo nntu omnes ne-

locornm pr.nc.pes
nle reges , neque diversornm
t
exasperari posse.. Atque
iilos ampUns
.

"ue popnU contra

ohm, postea vero
ZL Leo quod di.it Celsus « Jnd.osreterre or.g.nem »
:

„ Chrlstianos
snam seditioni acceptam
se,ue..Ubus n.an.feste ment.t.. .

IX Qnoniam vero in veUent au^.a,

«i verbaejus in medium addncamus : « S. ,

L'„es ho Jines fieri Christiani

Uquet quod Chr..t.an.
. '^^^^''^
quantum
Hoc vernm non esse inde
, ,

ut quo terrarnm
cnmque sua doctr.na
fn se est carent
negot.um desurnpse-
dispe-atur. Qno fit ut q.fidam id sibl

S non solum urbes, sed

bl're..t,
:t
quoaUos adpinmDei
etiam vicos et v.Uas obam-
cultnm adducerent Neqne
" causa facere quando.nterdum
ran Lrit id eos h.c.i .nop.a
sumunt. Qua. si .nterdnm
^n^clcessaria ad victum
qnantum est opus tam-
r 'ntnr accipere , id iUis satis est

iUis largiri veU..t. At nnnc

fortasse, cnm
.

e p m-imi plura
s
amplectent.nm, d.v.tesqu..
t^^Illitudine doctrinamhanc
dig..itatibns constituti ,
deUcat* et.am no-
dam q "dam in stan
eos qui ab ista doct..na
,

Z2. fcemina. sfnt, qua.

^-re quosdam gW^^^^^^^^^^^^^
Sunt: andebit qnispiam ,

MdeLchristia.iornmdoctrinampr=ed.careSed.mt.oChr.
maximeper.culum .mpendebal,
anlsmi cmando docloribns ma^r
habere locnm. Et hodieque
r rsuspleio non poterat
ignomin.a quam apnd
snos glor.a
eornm est apud e.teros
,
 t

CONTnA CliLSUM l.IB. riF.

,(55
esl, c,ua. ncc ipsa conce.litur
oimHbus. Evidens ij.ii,,.- e,t
«endacun, s.
ho„,i,.es o.nnes velient
.
esse Chnstilni hoc
islos i-ecusaturcs
esse.
X. Ja,„ vide c[„„dna.„ hujus
rei dicat esse
«l'nnc.p.o, .n,au, cu.«
arsumcntum •

pauciessent, una sentLr ^3'

-Sparsa auteni eorum
.i.ultitudine, statim
divisi i„ paTe'
» secantur, et
,uod cpiehant ab initio
, suam c,uisc,ue
om .hent. .Manirestum ac „
»
,uidem est paucoi inltio ^ui ^e
C .
.s ..„s, s, ccmparentur cum multitudine
qu. conse-
?7"''"'"". •"""-« Pa"ci erant. Hinc enim
ctnlt:
connata est Jesu inv.dia r" et
, Juda^i ad co.istruendas
illi i„-

seq,,e.-etu.- modo
m.n.tus .Ilum assectantihus,
qu.n.,uies mille, modo quater miile
p....ter mulLes et
Z
anta e„,m .Ilecehra p eros
et pelliciendi vis
iiierat Jesu sel „

'"'"'' ^"'"""•'^ .mbecillitatis

fm,-,:.
oni,ssaque ohl t.-e
ex.st,mationis cura
magistrum illum i„ desSa'

;"-r:iS;s;:-:;r-t-'w„iLte

Xi. Add.t Omncs una

: crant sententia.
Ncque I.ic n„vi.
I- t.„ii ah initio f,.isse de sensu lihrorum
u ,ui d i, e^ ,

mu.-,„terf.delesdiss.Vha.AdhucA,.os'lis,.X:

est „p„,.tc,.elne
v.ri ll , Judaicos ,itus ouser-
oh.e..
var. ab ns nu. e\ o-pn.n..,,, „j r.
'. ^oenl.bi.sadhdomacccssera..l- in h-|.o.. •
";-'o-m .„.mu„d.rum„.e cihorum
one..e': '..::•;;::
^Mallh.xv, 38; XIV,
ai.
 , ,,

ORIGJiNtS
jC)5

institutis Jesu crederent-

necessario iis.qui relictis patriis ,

epistolis Pauli , a:qualis eorum

qui Jesum viderant
Sed et in

mentio fit nonnullorum ,

qui de resurrectione qusstiones
et de die Dommi m-
moverent, utrum jam fuisset facta; ,

loco Devitans profanas vo-

slarelne an non '. Et ex isto
: «
,

novitates et oppositiones
nominis scientia: , quam
falsi
,cum
exciderunt% » plauumfit
. quidam promittentes circa fidcm
Christian. essent,
iamtum ab initio etcum nondummulti
mys-^
ut censet Celsus ,
prave falsse a quibusdam intellecta

teria.
la. ,

nobis ortas in
XII. Delnde doctrinae vltio duclt objlcitque

Chrlstlanlsmo sectas : «Sparsa eorum multltudlne, IrKjatt

. statlm dlvisi in partes secantur et suam qulsque factionem

. habere volunt. » Addlt : Et a multltudlne Iterum sejuncti

«

» alli aUos condemnant , unum nomen commune retmentes

» si tamen commune retlnent, Hoc saUem solum exuere pu-
De csetero alia alli habent instituta. Ad hoc respon-
«
>, dult.
dissimiles, qmn ejus
debimus de nulla re natas esse sectas
vitse utllls instltutio. Itaque quomamcom-
pr^clara fuerit et
necessaria generi humano medlcina est, et m
moda, imo
curandorum ratione agltatur
ea multiplex de corporum
qusestlo; ob hanc rem plurlmae
apud Graecos , id quod m
ortae sunt; puto ego et apud
confesso est , in medicina sectse
adhlbere profitentur. Sic
Barbaros, quotquot medlclnam
rerum quae sunt cogmtio-
etiam philosophia veritatem et
quomodo vivere oporteat,
nem poUIcens, quia pr:escriblt
sunt docere conatur, hae autem
et qu^ nostro generi utilia
distrahuntur, propterea abierunt
res in multas quxstiones
quarum ahae celebrio-
Philosophi in sectas quamplurlmas ,

sectis oc-
res fuerunt, ah^ obscuriores. Item in Judaismo
scrlptorum sermo-
casionem praebuit dlversa Mosaicorum
Slmllhme quoniam
numque prophetlcorum interpretatlo.
Thim. vi 20.
iiCor. XV, 12. aXhess. ir,:».-^ i ,
 CONTRA CELSUV LIB. IlJ. {f^^

3' ^™"'^ «••"''"'^' ''dco necesse fuit ut sect.-c oboriren-

ZUZ ''7,'"
^"
r'""""
"^™'
^' contentionis studiu.n
"^'^'^"^ Christianismi
. sed

rn
studleent. Qua ex re factum est, ut
intell gere
2^
momLus om„es ex «quo pro divinis
,,uos
diverse inteiiectis ter-
,
habeLant , exis-
te.nt secta,
usque nomina darentur
eorum qui quidem ,
«.rabantur hujus doctrin.
dan, ver.s.™.hLu,
institutionen,
causis qualitereumque
, L l^Z
movebant.; , ut a
"""""'• ^"•'" -l-medicinam^ecte
qms
Tnsfu
fugct
."t propter :"T sectas i„ ea exorlas
: neque servaverit
^udquod deceat. qui philosophiam
m.ne
odio haUit hoc n !
quod multas sectas pepererit
, : neque ob seclas inter
Jujos exortas damnandi sunt sac.-i Mo^sis et Prophetlm
Xm. Ha^c si pulch.-e procedunt quidni
, pari modo

"^ 1"' Probal. sunt, manifesti

»fiant' ,
n . ,''

^«toest, qu. .„ d.ver,.s seetis versatus

-que perscrutatus .potiorem eiegit; diligente.que
et i„
1
philoso,! T
FO hct. qu. pol.or. sententi. ante e"

non adh,.ret,'quam
e
^^''-^^^^^ sapie^tilsin^u
mr"chtr^^""^"'.'
-asT^X^^c^anrr"^ " ""'""""^""'
J^^i^ptcras
nabet. Quisquis autem
q^^f •
nostram

lam aocratis e cujus schoia

,
mult;c nat.c sunt
n .....ne .uter se consen.ientes
-liin.
: ncc Platonis dogm
c.t,c..,us Anstoteies , a^
placita descruit novis exco^it
opimonibns ut supra
siinra v ,-
•
,
L
^^^cogitatii,
diximus.
'
Ca^terum
'^
videntur mihi
'• Xt,iy.
 , ,

jGS origenis

Celso in notltiam venisse qugedam sectae, quae ne Jesu qui-

dem nomen commune nobiscum retinuerunt. Forte audivit
de iis, qui vocantur Ophiani , et de Caianis, et si qua alia

secta fuit ,
quje a Jesu per omnia recederet. Verum nihil

inde contra Christianorum doctrinam.

XIV. Subdit : « Eo magis mirum eorum est instltutum

))quodnulla soHdaratione nlti convincatur. Sed pro soUda

)) ratione fuit seditio , et ex illa sperata utlhtas , et exterorum

metus. Hsec eorum firmant fidem, »

))
Ad quod dicemus ita

ratione, aut potlus non ratione, sed ita divina operatione

nostrum niti institutum , ut ejus prlnciplum sit Deus qui in

Prophetis homines docet sperare adventum Christi salutem

hominlbus allaturi. Quantum enlm id non vere falsi con-
vincitur, Hcet ab infidehbus convinci videatur, tanto
magis

doctrlna hsec tanquam Verbum Dei confirmatur, Jesusque

Dei esse fdlus et antequam homo fieret et postquam homo ,

factus est , demonstratur. Equidem affirmaverim ,

Verbum
hoc dlgnissimum Deo inveniri etiam post incarnatlonem ab
HS qui oculos anlmae habent perspicaclssimos, et vere a Deo
ad nos venisse et ab humana prudentia nec orlglnem nec
,

progressus acceplsse , sed a Deo ,

qui se muHIpHcI sapientia

variisque miracuHs manifestans primum quidem Judais-

mum ,
postea Chrlstianismum constituit. Quod ait Celsus

seditionem et speratam ex iUa utlHtatem dedisse origlnem

doctrin^ , qua tot homines conversi et meHores facti sunt,
idjam refutatum est.
XV. Neque exterorum metu nostrum Instltutum confir-
mari vel hinc patet quod jamdiu sit cum volente Deo sub-'i
,

latus est iUe metus. Tamen crediderlm tranquIHitatem il-i

lam quod adhancvitam

,
a fideHbus translgendam pertinet J
non diu duraturam esSe. Nam qui nostram omnibus modis'
doctrinam calumniantur, existimant causam tantae ,
quaB'

nunc est , rerum pertubationis eam esse ,

quod fideHum mx-l
 CONTBA CELSDM LIB. /-
,l[. ,

nierus increverit '

„ec eos profligandos
,
curent Pr^sides !
supenonbus tc„,poribus
factitatu». Doctf teZ

"'"o"'"1o deficere. Afque

falso Celsus Duta, «
etiam

nium contemptuxu " """^''^'""'"""I^"' <»»-

inslilhmus
t- creatis cultu,
quTo ^Tetr
'""' ' ''"""'^ ^^"

omnium coL torel 1

rerura ""'"'" -g-nn.s ad '

est.W..„/...den.oi;r; c""'" "" '•'" P^'^'''*^'-

t:s..-n,uitasu„tj:;:;;reHi:cr'^'""'^^^
tis,qua, sedulo traduntur
possunt.
iis
'
af T i"^'''"^-
'"' ^•"'^enter intclligere
illa

XVI. « Qua^nam autem omnis

gcneris r,.„.„j
S'''"^'- ^'^«''•«damus
» nam confingamus , qu«-
terriculn '
Celsus objicit ""'"' """'' «--g^mcnto
o"te : " T"^
fo.e quod do-
cen.us nnr;: :^„::;;^
!>-•

ductis con.proLamu:;D :; ''' ""' ^^''"«^

s : 7T''
Wu-,n.uspostuIareratio„e;„:i,^;r;:'CrL'
Cclsus ten-,cuIor,n„
loco habeal.
VcrunU.Ln T '

ventas) L^c Celsus

»-' ego, aut illi,
dixit circa

aut quiliLet
fincm D T" '"""
"^^

»';'"'' "•^i"^tos punitum^iri.

o^in,,^ Sf"":'^'"^
-dos.» QuiLusnam
ius.or; Id '^r;
igitur confictis
terric.dl ilf:"':'"

'''^'"^'^^' "f q^n oLstre-

«puntcircumeos n.nT^ i .
 ,, ,

j^Q OMGEWIS

post lianc vitam piienuntiat aliam

futuram esse; nun-
alia

quam ostenderit nos , qui cuni ratione credere conamur,

dogmata vitam
male veritatem assecutos, ad hujusmodi
nostram componere.
rebus
XYII. Postea res nostrae fidei cum iEgyptiorum
comparare vult : « Ad quos si accesseris statim se offerunt
,

)>splendida fana et kici, magna pulchraque vestihula, ad-

umbracula cere-
«mirabiHa templa, eximia circumquaque ,

admodum et arcanis refertae postquam

» moniai rehgiosae :

«autem ingressus ad penetraha pervenisti cernis

es et ,

» adorari aut felem aut simiam aut crocodilum aut hir-

, , ,

»cum , aut canem. » Sed quid simile apud nos est hs rebus,
ad yEgyptios accedentibus speciosa? videntur ?
Quid si-
quae
animantibus quae intus ultra egregia illa ves-
mile brutis iUis

tibula adorantur ? Dixerit ne vaticinia , supremum Deum ,

si-

dignas
mulacrorum despectionem res quidem veneratione ,

affixum quidpiam esse

esse; Jesum Christum autem cruci
conferatur ? Id si
quod cum adorata bruta animante merito
puto respondebimus
dicat, neque enim ahud dicturum ,

muUa jam in superioribus a nobis fuisse adducta ad confir-

mandum quaecumque ad Jesum pertinent ostendendum- ,

que utiha huic universitati salutariaque toti mundo

fuisse

quae ihi secundum hominem accidere visa sunt.

brutis animan-
XYIII. Quia vero ^Egyptii magnifica de
esse quaedam Dei symbola
tibus loquuntur, dicuntque iha
aut quocumque alio nomine ea appeUare visum est ihorum
qui rerum iharum sunt periti eos
Prophetis , affirmat , « ,

esse cogitent. » At
»induci, ut se non frustra ihis initiatos
vero qu^ gratia , ut Paulus vocat*, in
sermonem sapientise
Spiritum
per Spiritum et in sermone scientiae secundum
sunt eru-
in nostra disciplina retegit iis qui in Christianismo
diti, de iis ne quidem cogitasse Gelsum arbitror. Argu-
^
I Cor. XII ,
 '

COIVTRA CtLSUM LIIJ. ifl.

,^,
mcnio sunt non n.o,lo qu. mox dlxit,
sed et.am qu^ Id
c arguendarn CIn.i,sti.no.-un.
socictatem p.ofe.t i„
Iquen
n.m.n.m . .loetriua fidei
t.l.u,s;
illos inter.licere
sapien ib.,s
»om„.Lus adm.ttere soios
.stupidos servili
,
ingenio ho

locum vcntum ent.

XJX. Addit, . nobis ^gyptios esse
ridiculo , proponere

».cleas n=te..,as
„o„ autem, quod vulgus
putat, mox i„te-
»n
ura a„.mai.„, eole„das
»csse qu. .„ ,,s ^,,e
esse doeeant.
vco stult Ls
, de Jesu a noLis dicuntur,
nihil hircis
^can.busque ^g.ptiacis
nobilius afferamus.
Esto, v.r praeclare,
Ad qu. „ ,,

meritis laudibus
extollas mul ta et non
contem„enda, qu. /EgypU-i
p^oponunt, .nigmata „vo"
lutasque de su.s animalibus
explicationes : at „o„ recte
fac.s cum ad „os
faduce^dos tibi i„
nos d,eere, „ost,-aque
om„ia
animum inducis , nM
futilia
esse. „ullius pretii
quod us, qu, m
Ch,-istia„ismo su„t perfecti.
senmus qu.. „ostr. doctri„a3
de Jesu
^
.
sapient/a credi ube
u ad ,„.,„ aam illam Detis
Christianismi sapiJtiam
il;
1 aulus a,t „ Sap,e„l,am autem
.
loquimur i„ter perfectos
.sap.ent.am vero „o„ hujus
s.culi , „aque
pri„c->ium 1,1:
»jus s.-ecul. qu. destruunlur
: sed loquimur

-n mysteno abseonditam, quam

Dei sapie^t, m
.B.CU a ,„ glo.-.am nostram
pr.destinavit DeT :"
»sa;cuh coguovit*. „
, quan. nemo principum
!< m „ujus kZ
XX. Hic Celsi asseclas i„ter.-ogo,
an Paulus, si nulhu,
am.no .nformatam habuisset
exeellentis sapie, ,i. .. ^
1:''^"'^-'}-'^ '--« p-.-sisse.
'r c;!!^;":
Ponos,c rupr.mum ed,sse.-e
co„:
.
ejus, qui h^c dicit
' I Cor, „ , fi.
,^., ORIGEjVIS
1 i
J

emstolas; et inspecta mentc

slngularum aictlomim quifi ibi
quas ad Ephesios, ad Colos-
le-untur; in iis exempli causa
ThessaloniccDses ad Phihppenses , ad
Romanos
senses , ad ,

sermones Pauh
scripsit; hoc utrumque demonstra et te ,

inventos a te fuisse stultos

intellexisse et quosdam illoruni
,

Si enim prcTscnti attenloque

animo illas versave-
ac fatuos.
mirahitur sat scio ingenium
hominis magna verhis vul-
rit
fuerit, ipse per-
o-arihus exprimentis; aut si non admiratus
mentem viri assecutus dlam re-
ridiculus videhitur; sive
,

impugnare et evertere quae sihi visus

pra^sentet; sive veht
,

-
fuerit intellexisse. ,..

XXI. Nequedum loquor de omnihus quse m Evangehis

ohserventur. Horum unumquodque
scripta digna sunt qua3
difficilem non vulgo
r ationem hahet muUam animadversuque
et quihnsdam ex
inteihgentium numero. Acce-
solum sed
paraholarum aUissima ,
quas Jesus extraneis
dit expositio
mehore, quam ex-
qui
narrahat, servata exphcatione
iis ,

auditu essent , et qui ad ipsum sese domi privatim ad-

tranei ,

Admirahitur etiam cogitans qua ratione

qmdam
jimo-erent.
Eccui vero modo
extranci,quidam domestici vocentur. ,

capere queat admirationi

non erunt Jesu migrationes, modo
,

qu^dam dicat faciatve aut se

ascendentis in montem ut
curantis infirmos nec valentes as-
modo infra
transfi-uret;
discipuh sequehantur ? Sed hic non
locus
cendei^e quo illum
vere augusta sunt et divina
Evangehis m
est enarrandi qua.
sapientiae et verhi in Paulo loquentis
men-
et Ghristi hoc est
dixi ad reprimendam indignam phi-
tem. Satis fuerint qure
,

ausi reconditiora Ecclesiffi Dei

losopho Celsi irrisionem,
fehhus aut simiis aut crocodi-
niysteria cum /Egyptiorum , ,

comparare.
aut hircis, aut canihus
.

hs ,

nuUam speciem ohtrectatioms irrisio-

XXIL Quin* et ut
scurra iUe nominat in suo contra
nisque rchquam faceret
,

n pag- 107 et seqq.

1
Vide D. Guillun, lom. ,
 COISTRA CiiLSUM LIB. III. i
^ ";

nos scriplo libro Diosciiros

Herculcm /Esculapinm Bac-
, ,
,

chum, qui apud Graicos ex hominiLus iu deorum

numcrum
rclati crc.Icl.anlur ct ait
, « „os non fcrrc
pro diis illi ha- , si
» tcanlur, quia quantumvis mulla fortiter pro hominihus
,
fc-
» ccrint, homincs tamenprimum erant affirmarc :
vero Jesum
»a mortuum suis sodaliLus conspcctum fuisse : » additque
cnminationi.nos, cum dicimus « illum conspectum esse
,
»id de umhra intclligi vcllc. »
Respondemus ad ha^c callide ,

hic Cclsum nequc plane expressisse

se non colere hujusmodi
deos , quippe veritum ne qui in
ejus liLrum inciderent , eum
alheon csse arLilrarentur, si
quod sILi verum vidcLatur
aperuisset, ncque cliam simulassct
se illos deorum loco ha-
bere Utrumvis enim dixisset
, parata noLis fuisset respon-
sio. Age ,g,tur, cum iis
qui illos non deos essc
existimant
s.c agamus ergo non sunt omnino : sed,
:
quemadmodum
qmdam de amma humana putaut eam confestim mlerire
an.ma .llorum intc-iit; aut
ex eorum sententia qui
pe.-ma-
nere eam
scu immortalcm esse volunt,
permancnt illi, seu
sunt .mmortales ac dii quidem
non sunt , sed Heroes; aut
:

nc Heroes qmdem , sed simpliciter

animx>. Si illos no.i esse
ccnset.s; .mmortalitas anima^, id quod
noLis cst prajci
puum, co,np.oLanda noLis erit; aut si
sunl, nihilominus
a.sserendum erit de immortalitate,
non solum exiis qu-c de
.lla p,VTcla.e dixerunt
G.-a;ci; sed ctiam ex iisqua;
a Deo di-
d.dicimus. Ac proLaLimus quidem
adductis illorum histo ,

r..s her. nou potuisse ut qui plu.es deos

, ,
c«Iue,-ant ii
post hanc v.tan, ad poliores
sedes ct ad felicio,c„»
condiiio-
nom transmigrarint. Illic cnim
na.-ratur multa Hcrculis
in
tempe.-ant.a et muIicL.-is
, apud On,phalcm servitus ncc
non .-es gesta. /Esculapii ah eorun. Jove fulmino
percussi.
OLj.ccmus etiam h;cc de Dioscuris
, qui

Allernis vilam acuipiunl

pciduntquc dicbus,
 ,

j ^ / OMGENIS

Diis tamen sequalem cuUum sortitus ulerque est *,

Quanam igitur justa ratione pu-

quamvis s^pe moriaiitur.
haberi?
tant horum quempiam Deum aut Heroa ,

ex pro-
XXIII. Nos vero quse de nostro Jesu creduntur ,

pheticls scriptis astruimus, factaque

illius historiffi cum il-

lorum historiis comparatione demonstramus nullam ejus

Neque enim qui iUi moHebantur in-
intemperantiam fuisse, ,

testimonia quaesierant quid-

sidias falsaque contra illum
,

daret iUum
quam invenerunt quod vel probabilem causam
ejus ex insidiis ho-
intemperantice accusandi. Sed et mors
quod
minum accidit, nec quidquam habuit simile fulmini ,

Et Bacchus furiosus ille ves-

in J^sculapium vibratum est.
ut pro Deo
temque muhebrem indutus quid eximiam habet
adoretur ? Quod si , ut illos excusent , ad allegorias confuge-

quidem examinandum erit an quid sani habeant

rint; hinc
,

istffiallegoricc; illinc vero an qui dilacerati sunt et de ccelo

dejecti a Titanibus revera existant, dignique sint qui CO'

,

lantur et adorentur. At noster

Jesus suis conspectus sodali-
ilhs apparuit. Mera enim
bus, ut cum Gelso loquar, revera
Celsi calumnia , umbram duntaxat conspectam esse.
est
conferantur simul illorum et Jesu historiae. An
volet
Jam
confictam, quana
Celsus illorum veram esse; hujus autem
scripserunt rerum omnium oculati testes erant qui
ii ,
qui ,

esse qu.-e viderant qui deni-

re ostenderunt sibi explorata
,

ejus doctrinae
que quo animo essent, perferendls alacriter
causa suppHcIis sunt? Ecquis volens recle facere
testificati

omnia temere ,
assentiatur iis , quce de ilhs tradlta sunt ; ea

vero qu£e de Jesu feruntur, absque ullo

examine rejiciat?
,

XXIV, Rursus cum de ^Esculapio diciturmagnam homi-

num muUitudinem Barbarorum vidisse et ad-Groecorum et
sanantem
huc videre non spectrum ipsum sed ipsummet
,
,

postulat
beneficia conferentem, res futuras praedicentem ,

1 Odyss. ir, 3o2.

 CONTRA CliLSlM Llij, /,,

Celsus „t nos credamus;

ncquc qui i„ Jcsum creduut .1 "
iis
FoLrat ,uod rebus trihuaut fiiem
illis

C.PUI..S, c,u, m.racula

,ua„r u „ Ji :

en. comproLaruut,
Jesu viderunt sui,u'c
assentimur; nos Cel us
auimi ^c" t
apne I^ fat ^

J^f^^™'-um qui /Esculapio

tur. Nosln
tur
,
asse„tia„.
Nosconlra, u
hocsnnaguumquidcsscputat, dare osten
"'^> i'<'ire
dimus „
innumprTKi'1/.rr. osten-
'""meralnlcm quamdam multitudinem
i .

Gra^cor.m,

"' "-1 "'-.">», '"'

."1 .4p.iir ,;::;„'".",'

=..,.. i„ i,.„„ ,.„„. .e i„;„^, „,: ,'.

"'
'rr:;;.:

^^.=:2:::::Lr.-:SlP,
~: 7
q.nLus sapiens ''
opem medicus affe rc noluisser
'
'

rupti
eorum "''^" <^«'-
erant mores Ft iu pJr "''"'"'" "'^•''"''•'* '^'
perata
I qua^aam lalioni
qua3dnu rnl n
^
.
minmie con.scntanea. Homn,
exe„,pla m pr.scntia referam.
CleouK-dem, ni f:,::
.1

IZ
 ,

orjGENis
j^G -

honoribus coli jussit nescio quid ad-

.ilern iequis cum diis ,

Pytliagoram vero et Socratem

miratus in ejus pugilatione;
dignatns Deinde cum
ac pugilem lionore non
est.
eodem
Archilociium vocatMusarum cultorem, hominem m pes-
sua poetice usum et im-
simo impurissimoque argumento
puris inquinatisquemoribus viventem; prsedicavit puim
quae pro deabus habeban-
quatenus erat cultor Musarum,
vel unus e multis pium
appellaret,
tur. Uaud scio tamen an

qui non esset modestia et virtute ornatus; et an pro-

omni
diceret, quibus iambici versus Ar^
bus quispiam turpia illa

Jam si nihil divimim per se mdicat

chilochi referciuntur.
aut Apollinis divinatio , quomodo
aut J^sculapii ars medica
iliis artibus praeditos
esse concede-
recte quis illos, etiamsi
? quando prossertim in
eam
rem ut deos puros veneretur
specus insidentem di-
quam vocant Prophetidem oriPythii
spiritus ApolHnis , spiritus purus et omm terres-
vinus ille

concretione Uber, per locos

muUebres subrepat. Ndid
tri
virtute sentimus. Quod
autem simde nos de Jesu ejusque
corpus erat ex humana ma-
enim ex Virgine natum est, id
esset mortique
leriaconstans , et quod humanis vulneribus
obnoxium.
quse post dicat Celsus ex
XXVI. Nunc videamus illa ,

historiis mirifica proferens ,

quoe Ucet in se incredibiUa vi-
ab illo, si verbis ejus Udes
dentur, creduntur nihdominus
sunt , quse primum de Aristea Pro-
est habenda. Hujusmodi
de quo sic loquitur : « Deinde Aristeam
connesio refert ,

ocuUs hommum
»Proconnesium, qui, cum sic divine ex
se pr^buit, et muUis pos-
.evanuisset, rursus conspicuum
mirandaque re-
«teatemporibus permuUa orbis loca invisit
ut dlum
),nuntiavit Ucet ApoUo Metapontinis prseceperit ,
,

numero haberent, nemo hactenus fuit,

qm Aris-
»deorum
>,team deum esse existimaret. . Quam historiam hausisse
Herodoti
exPindaro et Herodoto videtur. Nunc satis fuerit
 CONTRA CELSUM UB.
HU

la^^r
ai.n.se
.
:f'^'""
ut rem propmquis
^'-^^™-- ^"''-- -cc,.'::
defuncti nuntiaret
ri
»autcm per urLcm rumore Sn ""
decessisse Aristcam 1^*^
^hac de re disputatur,

«quemdam,
advcnisse ex Artacc
qui dicerct
rrc;.™
^y^'cenum
'^
se cnm rv •

.currisse Arislcre ct
-um
cum e 7 "'""" P'""''='
''''"'''''•
'

^-^
«<=-

iste consTn r Xlr::""""

«fuilonicam affuissc
«effcrendum opusesset,-
ii Z LrT'"'"- '•^'™'="' '*'*

^""*
I c^ IrtL^t;^
«vwumcomparuissenec mortuum; '"°!"^
scp,r::'„o
"sum i„ Proconneso fuisse, ^ •""" "'"
ibi ve susfl •

.Gr.isArimaspeivocantur;.post~^^^^^
«que ha^c quidem urtes
ist«. H»c vero M.f !
» sunt i„ Italia contigisse scio trcceLis ''"
'''""
'

et „
»postc,uam Aristeas
ProconneZ secJn
'"-'"'" '""'^
»S0 cp.. "'

»l>a.ans „,,,„!
i„ Proco„neso
: aiunt
et a^l7,;;:
cnim Metapomlni
1:^^0^
A, s am c
»apud ,psos apparuisset,
jussisse aram Apolli'
»)-.xla eam e^ J ''
crigi statuam, '
''
qu.-e Aristca,
Pro^ln •

.-„ haLerct :
di.isse enil siLi, ipl' ^ so : ^r"
» l'ol,s ,n quorum tcrram Apolio ""
,
vcissef •
;,
'"""' "'"'
» - A..isteam ,
qui illum sccutus
A,er co
' '''''

»cumacumi,Imnscq.,e,.cturf:u:;:Td-:;r"'--^-
»~. Addunt Mctapoutini se ad dLm Dc,
1' "'
»s.sse_c,u.
.„tcrroga,.cnt quodnam
i,
""
"ct.i esset . ^
»hom.„,s; Pythiam ^^"
imperassc ut spectro
pa c 1
"'<">> cum ipsis
P'""'"-'*^'
aclum iri
•
hi, .,. ,
s'c
si me-
«-^-^cusos.esse ct
».-cddidissc.Et„u„cst: effecta
' ''"""'' ""'"' cognomiae A^-istea.
,,,, p.op.
1./
 o OBIGENIS
>7'*

Apollinis laurls circumdata.

Erecta est
„te.- aram ipsam
Aristea hactenus. »
„ autem in foro. Itec de
dicendum luturum
XXVII \d banc de Aristea historiam
allegans non signi-
foisse ut, sl Celsus iUam ut historiam
et ut veram accipere,
aha ratione
firaret ilU se assentiri
quoniam vero divine i lum eva-
quod obiicit solveremus :

comparuisse , multa orbis loca mv.-

nuisse, rursus palam
refert ora-
renuntiasse diclt , et pr^tei^ea
sisse et miranda
Metapontinis mandat , ut in deorum
culum 4poUinis, qui
et assen-
numero Aristeam habeant , et ha^c velut ex seipso
commemorat; ^a<^o : Tu qu. omnino hg-
tiens de \ristea
htter.s
de Jesu miraculis discipnl.
nienta esse putas qua,
eos qui iUis ad,unguntT.dem;
consignarunt, et incusas
fabulasque
nuomodo hujusmodi prodigiose confictas
res
tu qui aliis vitio das quod
Jesu
non iudicas? Quomodo
,
esse
admittant, talia vider.s admittere ,
miracula nuUa ratione
nuUoque argumento, res iHas con-
nulla allata probatione
et Pindarum putas
mendacns non
ti^isse^ /Vu Herodotum
mori optant pro Jesu
documentis et scripta
faUere; qui vero
habebant, ad posteros transmit-
de rebus quas perspectas
fictisque
pro figmentis, pro fabul.s
tenda reliquerunt, eos
et v. e
decsrtasse, ut misere vivere
prodi-^iis usque adeo
const.tuens
vellent? Te ipse potius arbitrura
medio tolli
scripta sunt , et ea qua, de
Jesu
Aristea
inter ea qua; de
eventu et ex iis qu* ad morum emenda-
narrantur, vide ex
pietatemque erga summum
Deum inducendam uter-
tionem
debeat, credendum
nuefecit, annon hoc judicium ierri
fuisse qu» de Jesu histor.a
prod.-
esse non sine Deo facta

dit ; non autem qua> de Aristea Proconnes.o.

ut Ar.s-
XXVm Et vero quo consilio prov.dentia volu.t
Quam humano generi utihtatem
fierent ?
tex causa prodigia
effecit? N.h.l,
afferre voluitrerum miraculis qua= ut putas
iis

Nos contra cum Jesu res gestas

habes quod respondeas.
,
 , ' '

^ONTIU CELSVM.
Uu. m.

facrctur, augendam
vero conscarel "' '"
-n pauc. fiunt Jesu
.'
^
"'"
no^in^^Zn^^r''''''''"''
fflm.i:ae "''"*' '""•«<="'«
conlemnenda. Et auk,.. l
''""" ''"^'
terc,.AHstca„.aMetapo„tirrdr" "' i"'
Q"a „c„te fstud /hct
-.calU. ili;adh,L,to
. Q ^ '^it7" ""'^" """"''
'
tanqu uTd
qu'modo homo fucrat? r/"^"''^'"'"'""'"''
"''" '""^^^»'
Verum a' n
d*mo„ nidoris et ""^'^ "*'
monia tihi
litaminis dona
dio„a videntur n
so.^I,'"";
,"'"''<•« A''stea tcsti-
T •

Dei autem ''"-' -"-'

et^^san otm Ji.ri:?^''^^'"^
Po.'.t Jesuortum, scd "" "»"
antlatld ^'""' T'"''"''''
ceudcrct, cdita te '""'"'^"'" ''^-
adduccrc ^o^
P-Phctas ,ui divino "/''--'^ -
'"'s pr»„untiatus
^Z^^^^^:, ^' '^™
est. Huiu, h ! ' <!"' '^
«-'« '*a a „.u,tis -"''' ^"^
annu^nru^Ts: ^ r^^"""'
-•"» gens tota, "' "'"''^^-
,„. ev

W
expcctat.onc pendebat
Permulti e„i„. Ch..istu„,
crcd,dcru„t, qucm
.

e „f
cjus

"•
^uer^JJZT': "'"""
nato Jesu , Zl^ 7
"„
J"^'^^
'"" '""
"'"^
--"
•1.^1'. sprctaillorum
Prophct.. pr,.dixer
mansuctulnc ou
^ r','"" '"'^^"
-- „c „ini™,„ ,,„,.,^^ FIV
Wcsu doctri-
facnora .lia i„
^^^
Jesum
J- voluerunt
ausi sunt r.
v-itatis amore '"^ '"^S'"> ''"•'
ct
animi ca do;
tractisquidemcxilliuss.unr.V'''"''''"'"-^"^' "«^ *"''-
«^ianoruu, '''^'''^'--^-
<,u..
doctri, r;2'';;''" • Chri-
enim Jcsus '''''"'"'"'
ipsc et

^-^i"! "iVnitati ct^^irat

0^^ Lci "i \T ^'"'"^
-'
=cnsoc.assct sibi
i,
.
J^r''^^-'-
'" ''
„aturam hu.„.,n7 ' "«"
 o ORIGKNIS
180

ISoverant enh« con<en.e ad

Meliuxn ^'^^^^'^'^^ ^^
vn-tutem se ad humanam na
viniores sic etiam crederent

team a «le 1 fortasse non

hominem eumciue
argumenta,
„, esse quam ora-
tonum
culum quod.Uum deom
^^"l^'^^''^^^,^^^
esse FO^^J^^^^^^^^^ .

^f J ,,„,Hbus dignum pro-

^^^^^^^^^^ _^^^^

Jesu autem
Ari' e mlumU
eitimavit. De
nemo :tL
illum Aribieam «^

illum a.cipi ut Dei

^
o<^ciDi ui, x^
.. •
pnt
•
,,t;ip erat humano
numa g:eneri
o
dicimus quia utile
^r f TlPUTTi aui in

rno": rmolm
humana anima
videbatur ,i,uritioni
d— vcm
coipoie venit;
et ,.^pnore

^^^
d

eorporum cupidi sunt .

eorum.ue ^»-'
-- ^ ^ ^rirum
,ent ideo d.mones qm -
:

e
^^i ^,,,,,^ pro-
ignarisindeosrefermtu
^_^^^^^^^ ^^_^^
hibere , - doctn - ^e^^^^^^^^^^^

f.^^„,„, ^iaoresque
toUi.
invalescentibus Jesu
docume ^
^^^^^ ^

,aibus ingurgitare
-
^j,^ i^Xl^e
terrarum ad
dissipatis da,monum -'jjf
';«;';
•«f"^ .^^^ Evangelium Jesu
legibus
-"Tt ere^r r;: s::::
io„ge\ms

-rttpeirorumW^^^^^^^

comparentur.
quibuscum habitant ,

tjZ concniis ,
 CONTRA CELSUM Lll{. ni.
,^j
.«.undo tanqua,a lumina
sunt. Ecquis enim non
fateatur
cos, qu. m
tcclcsia d.acHores sunt ct in
meliorum comp,-
ratione pejores, prai^stantiorcs
esse multis corura qui
in po-
pulariLuscQjtibus vivunt?
XXX. Atque ut exempla conferam
, Ecclesia Dei , aux
est Athems, mansueta est et constans,
ut qu^ grata summo
Ueo et
accepta esse studet : contra coetus Atheniensium
lurLulentus est nec ulla ex
parte ad Ecclesiam eiusdem
loci
•^omparandus. Idem dixeris de
Ecclesia Dei , qu« est Co-
r-nlhi et de Cormthiorum
, ccetu idem quoque de :
Ecclesia
Dei qu<e cst Alexandri»
et de Alexandrinorum
concilio Et
s. quis ha;c candido
animo audierit ct i„ rebus
consideran-
dis ventatem qu.-esierit,
is eum admirabitur,
qui concilium
cepit ct perficere potuit
ut Ecclesia, Dei ubique
essent i„
sniguiis urbibus
populorum ccetibus immixta;. Sic
autem et
curiam Ecclesia. Dei cum
curia
singularum urbium confe-
rens,
invemas quosdam Ecclesia, Senatores
, dignos qui
De. modcrentur civitatem,
si qua hujusmodi
esse^ in hac
rerum umversitatc cum
e contrario qui cernuntur
:
passim
-natores eorum mores nihil
pr.. se ferant dignum
rib t
ll.s d.gnitate qua videntur pr.^ civibus eminere.
4l,,ue si
eoden. niodo Ecclesi.,) antistilem cum singularum .ubium
I>r.-es,dibus^comparaveris inlclliges, inter senatores
,
et mo-
deratoros Ecclesi.. Dci etia.n eos, qui a c.-cteris
,
supera„tur
ct apud olliciorum observantiores
haberi possunt desidiosi
." prog,essio.,e ad virtutes pr.-ecellcre iis , qui i,. urbibus se-
natorum et pr.-esidum dignitatibus
pr.-efulgent.
XXXI. Qu;e cum ita se habeant, an non .Tquum est i«
Jesu qui h.-cc tanfa conslituere
potuit , no.i vulgareu. ag„os-
ceredivin.tatem; no„ autem
in A.-istea Procon„csio,taml
els. .IlumApollo i„ter deos rcce„scri
jusserit, „eq,ie in eis
quos cnumerat Celsus
cuii. ait. : „ Abarin ]lvpe..bore.,n.
» ..omo deun.
essc judicat cujus , tamen ea fuit potestas, .,t
 „
jfj52
ORIGENIS

telum assequeretur ? » Quodnam enim

divinitatls
,>cursu
dedit, ut celeritate
concillum fuit, cum Abaridl Hyperboreo
quid utilitatis
telum lequaret? Ex tanto illi collato munere
profuit h«c
rediturum erat ad humanum genus? Quid illi
dem haec figmenta non esse sed a
par telo velocitas? Ut ,

quodam numine At vero Jesus si dicatur « In

fuisse profecta.
rel causam. SIc nempe
),glorIa assumptus^ » video hujus
doctorem assig-
Deus, quo agente Id accldit, spectantibus
non humanarum disciplinarum sed doctrinoe
navlt , ut ,

causa certantes pro viribus , summo se

Deo devo-
divlnffi
accommodent;
veant et se In omnibus adejus voluntatem
meritis ante Dei
donandi mercede aut poenas daturi pro
trlbunal prout in hac vita bene vel male fecerint.
,

et adducta
XXXII. Posthaecdeillo Clazomenio loquitur,
Cjus historia, sicpergit : «Nonne aiunt illius animam soepius,

circumvagatam fuisse sine corpore? nec

«rellcto corpore ,

„ilium tamen homines in deorum

numero habuerunt.
perscribi
Respondeo fortasse malos dsemones ista curasse
de Jesu praedlcta
(nec enim arbitror curasse fieri) ut quse
figmenta similia illis
fuerunt et ab illo dicta sunt, aut velut
admirationi non es-
exploderentur, aut quasi nihilo majora
At meus Jesus de sua ipsius anima ,
quae non humano
sent.
sed data etiam hac de re
fato separata est a corpore , illi

animam meam a
miranda potestate: «Nemo, hKjalt tolllt ,

Potestatem habeo po-

„me, sed ego pono illam a me Ipso.
iterum sumendi eam\ »
„nendi eam, et potestatem habeo
habuit
'
posuit quando
Et quoniam eam ponendi potestatem ,

voce
« Pater
dixit: ut quid dereliquisti me? Et exclamans
,

'
occupans carnifices qui cruci-
„ magna emisit spiritum : » ,

angebant ut ne diutius
fixorum frangebant crura, et ideo fi ,

quando discipulis
cruciarentur. Sumpsit autem animam ,

iis ex Judaels, qui Ipsl

apparuit, ut coram ipsis praedixerat

i j Tim. in, i6. - ^ Joan. x, iS- - ' Matlb. xxvr;, 46. - nbid, 5o.
 L

CONTIIA CELSLM LIB.

m. j
3-
credere nolebant
: . Solvite templum hoc . et in tribus die-
1.US e.c.ta.o i «udl Quod dicebat de templo
s dem corpol
.
. Prophet. pr.significaverant
et
cum multis
'" '***-'!' *"" f^^-P"" i^to « Caro mea
requiescet in
••

spe-

?Y vm Ha.c Celsus
AXXm. r *"""
corruptionem
de Astypal.^ensi
"''^'^
'. ,

Cleomede addidit
sc remus multas sibi ]ectas fuisse
Gr.canicas histori .'

«Is, ut refe,-t. cum

arcam ingressus esset, et m
intus eam
..clausam teneret. i„tus
tamen inventus non est;
«lasse d,vmo quodam
Id «;
fato deprehenderunt , qui i lius com
..prehend, causa arcam
m no„ esset ut esse
effregere. .,

figmentum videtur, tamen

Hocet sLbi f™-
re us
,
cum J u
comparar. non debet.
Nam i„ horum hominum
:«
a.. tem Deum

".t
attribut. divinitatis
esse s.gna sunt,
vat.cm,a de
signum invenitur
ccetus hominum
Jesum
quihus pro-
v' a

,
illo
sanationes in iUius edita ,
„'„„,„e f -
-. sap.en,.s ejus doctrina. cognitio
, ratio mystenoru^
quam .nven.unt ii qui

X
simpllci f.dc non
.
contemi. scr pU,'
rarum sensum scrutari
student. Id quod Jesus
ip e
p.t, scrufamcnc, .nquit.
scripturas^ : et Paulus vult
dem docet
^inuT
opor.ere „os scire quomodo -micuique
deamus.
.
/esZ
Quemadmodum et qui dicit: „ Para.i'sempe "d
»sa .sfl,ct.onem omni poscenti vos
.voh.s est f.de ^ . Quod
.-ationem de ea LlZ
si sibi
esse la ulam: dicat
qua mente h.c
concedi
q..'
postuL .o! 1;
. supra l.o„.i e"
cst potestas voluerit, ut
divino quodam fato
ex a.-caXa
cvolaret. S.q,„d enim
alicujus mo...e„ti
dignumque De"
conforendo ,
lo Cloomedi munere co„siIi.,m
at.uirit vid
l>..nns q„,d ,11. oppo„e„dum erit si„ autem :
nihil ] e
^^''"•"''•^'''''^•''-^'-'-dicat,l.ocipsoquod.;utm
 OBICENIS
,g^
historian, iUam coram iis qul
ralionem reperire potest
,
,

yituperabimus et ut falsam re-

eam noudum receperunt ,

dar<.uemus ; aut dicetur d«monium quoddam mag.cas artes

oculis fucum fecisse erga illum Astypala=en-
imitatum ,

tametsi Celsus videtur sibi

tanquam e tnpode pro-
sem :

fato evolasse foras ex

nuntiasse , iHum divino quodam
arca.
solos illos fuisse Celso
cogni-
XXXIV. Credo equidem
nec dixisse « alios hujusmodi eosque multos adduci
tos
reliquisse v.dere-
„posse,» volens similia exempla
nisi ut
plures id genus fmsse qm
mhil
tur Verum esto, detur illi
quidvis ad res Jesu gestas
adiuvarint homines, quid horum
locuti sumus? Deinde
eiusquemiracula, de quibus fuse
bimile
quia comprehensum
mortuumque colimus , ait « :

Cdic.bus qm
"nosquidpiam Getis qui Zamokin,
facere
Thebanis qm
.Mopsum ,
Acarnanis qni Amphilochum ,

qui Trophonium cultu pro-

, 4mphiaraum Lebadlensibus ,

absurde a Celso ass.milan

«seqauntur. ,His quoque nos
statuas erigunt dhs quos
demonstro. li enim templa et
sic
cultu res
recensuit. Nos autem a nostro erga divinltatem
dnemoni.s nescio quo-
reiicimus ut magis convenientes
illas
quem c=eter.s pr^tule-
modo consecratis quodam in loco,
runt,autinquofixerunt sedem quibusdam myster.is al-
et Jesum adm.ramur
lecti et magicis artibus incantati :

sub sensus cad.t, ut

qui mentem nostram ab omni re ,
q..a.

co.-ruptioni obnoxia , sed etiam corrumpenda

non solum
Deo tribuendum pur.s mo-
avocatam traduxit ad cultnm
illi ferimus per
eum , qm .ngem-
ribus precibusque, quas
defert
veluti medius , ad nos
tam inter et genitam naturam
sacerdotis more nostras
ad summum
patrisbeneficia, et
Deum perfert preces.
hceu
nescio qua de causa
XXXV. Sed adversus eum qui ,

nihil sunt
quos
modo nugarer: An
.11.
dicit, lubens hoc
 ,

coNTRv CELsnji iin. ri(. i85

cnumerasti ? Nihilne egregiom facit in
Lebadia Tropl.onius,
Ihebis m suo tempio Amphiaraus, in Acarnania Aniphiio-
chus, m C.hcia Mopsus ? Aut est ne ahquis vel
illis da=mon
vel heros, vel Deus, qui quidquam quod
vires humanas,

superet, efficiat? si enim

dixerit nihil esse nequc da3mo- ,

nem, nequc ulium numen;

aperiat tandem qua; sua sit
sentent.a, Epicureum se fateatur, qui
neque cum Grscis
eadem sentiat, neq,.e da^mones
agnoscat, neque eosdem
ac ,11, deos vencretur
et paiam f.at vana esse
:
qus jam
dmt ct postea dicturus
est quasi vera credidisset.
Si dicct
autem aut da^moncs, aut
hcroas aut
m med.,,m protulit cavcat nc hinc dcos esse eos. quo.
,

;
probetur, q„od mi^
n.me vult, talequidpiam
fuissc Jesum; proinde
potuisse
mult,s hom,n.bus
pe,-suadcrc, se divinitus ad
genus huma-
num adven,sse. Quod si semel admittat, vide an non
ccsse
n-
s,t ut fatcatur majo,-em
Jesu fuisse, quam eorum
qmbus .Ilurn annumeravit, potestatem. Nam nullus eorum
vetat, nc ahi colantur : hic vero sibi ipsi fidcns,
utpote
omn,bus potcntior, prohibct
.11.S
quominus illi in deoL,
numcroponantur,- quippe qui
mali d=cmoncs sint, qui
id-
crco .„ terra sibi loca
elogcrunt, quia puriorcs
attlngcre
non possunt d,v,„io,-esquc scdes, quo nihil crassum c terra
malisq.ic qu;c .n ea sunt
innumeris perlingit.
XXXVl Poslha^c ad Amasios Adriani
vcnit ( loquor au-
tem dc adolcscente Antinoo
c.Ituque qui in ,
.'Kgvg.i urbe ,

Ant.noopol.exh.betur),co„tenditquecultumiIIu.na„ost,.o
Jesun, cultu nihil
.
discreparc. Agc et istud
a suo in i.os
odio profectum
esse ev,nca„,us. Quid
enim horum Ad,-iani
Amas.„rum ad omnes spurcilias etiam
vita
cont,-a naturam
, ,ec a communc
habet cum vita Jesu qucm
.

quem , „„„.„,^ colimus.

I
.ntemperantia- macula aspcrgere
nc qui-

-ntra illun. cvomuerunt ? Scd et si quis veritatis am ns

 »,

jgC oniGEivis

inveniet proestigiosa
res Antinoi incorrupte perpenderit ,

^gyptiorum mysteria in causa esse cur ille AntinoopoU ,

etiam post mortem quid facere videatur

quod fertur et in :

aliis templis fieri ab .Egyptiis

aliisque earumdem artium

peritis. Hi enim quibusdam in locis da^mones statuunt di-

vinos aut medicos, qui ssepe etiam

animadvertant in eos

qui ipsorum leges de vulgaribus cibis aut

de non tangendo
violant ; idque ut vulgus imperitum ter-
humano cadavere
Atque liujusmodi est qai Antinopooli ab yEgyptiis
refaciant.

deus existimatur : cujus virtutes quidam comminiscuntur

dum alii quidem a dremone ibi
quibus inde qusestus est;
coUocato decipiuntur , alii vero infirmae conscienticC stimu-

lis agitati deo Antinoo inflictam pati se pu-

poenam sibi a
edere va-
taiit. Hsec sunt illorum mysteria et quae videntur
Ab his immane quantum differunt res Jesu. Neque
ticinia.
aut Prae-
enim impostorum turba Regis cujusdam jubentis
sidis captantes gratiam iUum in
deorum numerum asdcrip-
,

rerum omnium Conditor mirifica ilia qua

serunt; sed ipse ,

declaravit dignum
pollet persuadendi vi et potestate, illum
non ab modo qui vitam emendare suam
qui coleretur iis ,

potestatibus qUcTe
vellent; sed etiam a dcTmonibus aliisque

sub sensus non cadunt. Quo fit ut illie adhuc videantur aut
formidare Jesu nomen tanquam se potentioris, aut legibus

tanquam Domini reverenter obtemperare. Nisi enim

ejus,
constitutus fuisset, da^mones solo ejus pronun-
sic a Deo ,

ticito nomine, non exlrent e corporibus, quaj obsidebant.

XXXVH. C^eterum ^Egyptii docti Antinoum venerari
cum Apolline aut Jove comparari quippe qui
ferent ilUim ,

ideo ilkim colant, qina in eodem ac illos numero habent.

Nam certe Celsos mentitur , cum ait «non passuros ^gyp-
)) tios , si quis iUum cum ApoUine aut Jove comparaverit.

At Christiani qui didicerunt seternam se

manere vitam in
,

queni
cognoscendo solo rerum omnium vero Deo et co ,
 ,

CONTBA CELSUK Lm. III.

, jj

misit, Jesu Christo

positam '; qui norunt omnes deos Ren-
t.um avida esse da.raonia
circum victimas, sanguinem
al.asque sacrificiorum
partes volitantia, idque
ut eos de-
c.p.ant qm ad Deum rcrum
omnium non confugiunt^ qui
;
sc.unt..v.nos sanctosque
Dei Angelos alterius
naturJet
voluntafs esse. acd^emones
omnes, qui in terra sunt ,hos-
que perpaucs notos esse,
iis nimirum qui
prudenter et ac-
curate ill.s cognoscendis
dant operam; Christiani
, inquam
nonsust.nobunt compara.i
Apollinem et Jovem, aut quem'
y.s eorum qui adipe, sanguine et
victimls placantur. Cu-
jus re. qu.dam erunt quidem, qui
causam afferre pra3 sua
s.mpl,c.tate non potorunt,
coutenti studiose servare qua>
accepennt sed alii rationesVeddent solidas
:
,'et , profundas
ut Gra,cus d.ccret,
interiores atque e.
visceribus rei duc-
as. Etemm „„.lta
dicent de Deo iisque,
quihus Deus tan-
tum honor.s haLuit, ut per unigenitum
Deum VerLum
^los d.v.n..at,s adeoque et
nominis participes faceret.
Mulla et,am d,c.
possunt de divinis Angelis;
multa et de iis
qu. ventat. .nfensi
sunt, quippe primum
decepti, ex er-
ro.-e haLer. volunt
aut pro diis , aut pro
Dei ^i^e i, aut
pro Loms da..Bonibus,
aut pro heroiLus, i„
quo:huma."a
m...na Lona conversa fuisset.
Pra=le.-ea proLaLunt illi
Chris
l.a„., quemadmodum
ia philosophia mulli
siLi videntur
ver.latem le..ere,qui tameu
autseipsi similiLus veri
ratioui-
Lus ielellerunt aui inventisaL
, aliis adductisque lcmere con
sens,.m pr.Luerunt; sic
interanimas e co,,>o..iLusegressas,
nler Angelos et d.^mo,.es
, esse quosdam,
qui quiLusdan
IuoLaL,h.at,Lus inducti
sunt,utsedeosess;p..id,earem
Quomam vero rationes ista,
inveniri ab hon.inibus
sun accurate,propterea
uon pos-
hominitutum esse visum est,
ul 1)00 credere nulli
pra=te.-quam soli Jesu Chrislo
,
, qui omniun
...«ae..a.or arcana illa
perspicit et pau.is i.idicl
 ,, .

,38 ORIGESIS

Igitur de Antinoo aiitquolibet alio siveapud

XXXVIII. ,

/Egyptios, sive apud Griecos in deorum numerum relato

loquar, infortunata; de Jesu autem
autfor- ,
fides est, ut ita
diligenter examinata. Fortunata
quidem vi-
tunata est, aut
vero diligenter exa-
detur erga vulgus liominum perpaucis ,

esse, ut vocare licet

minata. Quod dico fidem quamdam
iUam acceptam Deo
fortunatam; id non impedit, quominus
causa; rerum , quas quis-
referam quippe cui exploratse sunt
;

sortitus est. Neque Gra;c! ne-

que in hanc ingrediens vitam
qui sapientissimi habentur plerumque
gabunt etiam in iis ,
,

s.nt qui
bonam fortunam esse causam, cur cum mag.str.
meliores inc.dermt et 1.-
contrarias opiniones docea.it, in
contigit mult.s .nst.tut.o ,
beralius f.ierint educati. Ea enim

ut ne fingere quidem
animomeliora potuerint; sed semper
fuerint aut virorum intempcrantium
a prima a;tate amasii
misera fuerint cond.t.one , per
aut dominorum , aut in alia
dubium est quin ha^
quam anima; se attoUere non licuit. Non ,

cur hcec omnia sic acc.dant; sed

beat rationes providentia ,

vero hominibus non prochve est.

iUas perspectas habere , id
Atque in hffic obiter digredi
visum est , ut repellerent cri-
«Tanta vis est fidei qu=e quodcumque
minationem hanc : , ,

occirrit occupat. Ostendere enim oportuit

»primum ,
.,

hominum fidem, felicem aut infelicem, pro di-

aliam esse
confectum est, bonam fortunam ,

vcrsa educatione; unde

conducere. ut, qui ingemo
ut vocant et malam fortunam
,

et sapientius dogmatis
plerum-
prxstant, sapientiores esse
que assentiri videantur. Verum de his sat.s.

apud Celsum, con-

XXXIX. Nunc ea\ qu» sequuntur
ait « fidem, quffi nostram animam prai-
sideranda sunt. Ibi
cur Jesu assentiremur. » \e-
» occupavit , in causa fuisse ,

efTectricem
rum quidem fidem hujus nostr* assensionis
est
laude s.t ista lides.
fuisse. At vide an nonhoc ipso digna
tom. pag- 1 1» et seqq.
• Vide D. Goillon , ii ,
 ,

CONTRA CELSUM lAB. Hf. jgf.

quod nos ipsi credamus rerum oninium Deo,
gratias agen
tes .11., qu, nos ad hanc fidem
perduxit, confitenlesque il-
lum non poluissc sine
Deo rem tantam suscipere ct
perfi
cere :
quod .nsuper adjungamus fidem
iis qui Evan^olia
scnpserunt, ducli scilicet pietate et animi caudore, qua.
in eorum scriptis elucent, qu.-eque
nihil in eis aut spurium
aut dolosum, aut fictitium,
aut vafrum suspicari sinunt.'
l^ro certo en.m haLemus
animas quaj nunquam attigerant
,

ea qux apud Grxcos callida

multamque veri speciem et
suLt,htatem adhihens sapientia
et versata in judiciis
rhe-
tor,ca docent, idoneas
non fuisse ad res comminiscendas
q«* ot fidem ingenerare et ad vitam fidei
consentaneam
adducere potuissent. Equidem
crediderim talibus sux doc-
tr.n;e mag.strisJesum hac mente uti voluisse
tum ut ,
sus-
p.cand. locus non esset eam
niti a,'gumentis ad
,
veri spe-
cem compositis tum ut intelligentioriLus
;
evidens fieret
s.ncer.tatem illam scriptorum
ju,.ctam cum multa, ut ita
Huar, s.mplicitate. donatam fuisse divina potestate,
qua.
»ultopIu.-a perficeret, quam
perficere posse videntur
ver-
borum amL.t..s, dictionum
co.npositio , et totus ille
G.-a=-
ca,ncus d,v,s,on..m diccndique
ornamentorum apparatus.
AL. Y.de et.am a„ non fidos nostra,
ad communcm sen-
sum ah .n,t,o noLis insilum
accommodata mutet eos qui ,

doclem d,ct,s aurem pr.asLent. ,

Etsi enim perversitas

doc-
tnna roLorata potuerit
pcrsuadere multis , simulacra
esse
deos, et ea qu.-e ex auro,
aut argento, aut eLo.e,
aut la
pidc co„feclasu..t,
digna csso cltu et
adoratione
com- ;
mun.s tamca sensus
postulat , ut materiam
corruptioni
oL„ox.au. non eogitemus
esse Deum illu.nve honorari
,

reLus ,„an.m.s in
, quiLus ilh.m homines
.ep.-.xsentant vel
scc„„du.n ,magi„em
vcl secundum spuLoIa;
illa enim si-
in..lau,, deos no„
essc „ec opera hominum issc
,

cond,lorc conferejidT "' esse cum

uc.eurta, n.h.l
n;i.;i ;ii
,|la esse pra: summo Dco. qui
 ;

j(v0 ORIGENIS

contlnet et gubernat omnia. Quin et

anima ratio-
creavit ,

sihi affinem respiciens rejicit

nis particeps ad naturam
,

et naturalem amo-
quos hactenus deos esse existimaverat ,
rem concipit in creatorem , ethujus amore ad illum etiam

adhierescit ,
qui primus illa omnia gentes edocuit , ad idque
virtute etpotestate instruc-
usus est discipulis, quos divina
tos misit, Dei regnique ejus
doctrinam annuntiatum.
quod jam fecit nescio
XLI. Id postea nohis objectat ,

nos Deum jestimare qui constet ex mortali cor-

quoties, « ,

hoc nos nobis pios videri. » Qua de re jam

,,pore, et in
supervacaneum est.
supra pluribus refutata , plura dicere
initio Deum
Verumtamen sciant criminatores isti , quem ab
certo habemus eum
Deique fdium esse credimus et pro ,

ipsam ipsam veritatem

esse Yerbum ipsum , sapientiam
:
,

mortale autem ejus corpus et humanam

quae in ipso est ani-

mam ad maximam dignitatem evecta fuisse, non

societate

tantum cam , sed etiam in unum concursu et permix-

illo

ambo in partem vocata fuisse divinitatis, et in divi-

tione;
hsec ofFendant qu3e de
nitatem fuisse conversa. Si quem
consulat de materia, quam
Jesu corpore dicimus , is Graecos
qualitatis ; qualitates
docent per se omnis expertem esse
indui qualescumque Deus illi
circumdare vult; et saspe,
positis, potiores et diversas assumere.
Quse qui-
prioribus
sana est quid mirum qualitatem qua cor-
dem opinio si ,
,

Dei volentis providentia,

pus Jesu mortale indutum erat,
in .-etheream divinamque
mutatam fuisse ?
satis meminit, cum
XLII. Quare Celsus Dialecticae non
lapide compa-
humanas Jesu carnes cum auro, argento et
rans , ait carnes illas hisce rebus fuisse magis in corruptio-

nem propensas. Nam si loqui accurate volumus ,

nihil in-

corruptibile est quod sit incorruptibili incorruptibiUus

neque corruptibile corruptibilius corruptibili. Sane

vero sit
Si ma-
quidpiam in corruptionem pronius, dicemus tamen :
 »,

CONTRA CELSUM l.m. Iu. ,„,

teriaj qualitatij.us omnibus subjecta^ mutari possint
qualita-
tes; cur f.er, non potuit ut caro Jesu , mutatis qualitatibus
talis cvasent qualem oportuit esse qua
, in a;there ac locis ,

.•Bthere
super.oribus versarctur, nihilque
haberet eorura qu»
mfirma; carnis propria sunt, et
qua: Celsus impura vocat^
Qua etiam lu re peccat in Philosophia; leges. Nam proprie
quod impurum est id oritur a vitio.
, Impura autem non
est natura corporis. Non enim
, qua natura corporea est
ca mahtiam inipuritatis
genitricem conjunctam habet.
Quia
vero noslrum hoc responsum
sibi datum iri suspicatus
ita
de illa corporis mutationc loquitur
« Sed fortasse :
, exutis
..Ihs quahtatibus, Deus
evadet quidni igiturpotius :
yEscu-
»lapius, Bacchus, Hercules?»
quaero ab illo quid tantum
fecerint ^.sculapius Bacchus , Hercules.
,
Ecquos
referre
possunt, quos eorum sermones et vita correxerint et
me-
hores reddiderint ut in
, deorum numero duci debeant
Evolvamus igitur
multas, qua; de illis scripta; sunt,
histo-
rias; et vidcamus an ab intemperaiitia , ab
injustitia , a stul-
titia a timiditate puri ct
, immunes vixerint. Si nihil horum
vitiorum in illis invenire est, merito Celsus
illos cum Jesu
contulcrit sin palam est eos
:
, etiamsi qua=dam de ipsis
quasi meliora ferantur, innumera
tamen contra rectam ra-
tionem fecisse memorari; erit-ne cur adhuc dicas illos po-
tms, quam Jesum, posito mortali
corpore , evasisse deos ?
XLHI. Postea dicit « illos a nobis irrideri qui Jovem co-
"lunt, quia ejus in Creta
sepulclirum ostenditur; nihilomi- '

»nus tamen colere nos eum

qui sepultus est, nescios
quo-
» modo et qua de causa Cretenses id faciant. » Ubi vides
Mmi Crotensium, Jovis, ejusque sepulchri
suscipere pa-
trocinium et innuere allegoricas
, quasdam rationes, adquas
refern del.cat conficta
de Jove fabula : dum interim nobis
T>t.o dat quod nostrum
, Jesum in sepulchro
positum esse
confitentcs eumdem e sepulch,-o rxcitatum
,
asseramus •
 : : ;

^^.,« OKIGENIS
19
dlcunt Gretenses. Quon.am au^
quod nundum de suo Jove
In Creta sepultum fu.sse;
tem videtur non diffiteri Jovem
dicit nescire nos
quomodo quaque de causa Cre-
siquidem ,

neque Cyrenensi Callmiacho,

tenses id faciant; dico ego
,

calleLat totamque fere

Grajcamcam
qui plerosque poetas
notam uUam faisse historia. Jov.s e,us-
evolverat historiam ,

interpretationem. Quapropter m
que sepulchri allegoricam
Cretenses incusat h>s verb.s :

lynmo quem Jovi nuncupat ,

Rex magne sepulchrum
Se.nper mendaces Cret^,
,

accidel unquam
Extruxeretibi, cui mors non
.

Jovem non mortem cum semper

obiisse
Tamen cum dicit
ut tamen
ita negat ejus in Creta sepulchrum esse,
sit
i.ntium. Nascl en.m, mc.pere
memoret in iUo fuissemortis
ilUus est hic versus
est mori. Atqui

Te apud Parrhasios Rhea

peperit.

Jovis in Creta ortam negaverat

Quemadmodam autem
ita videre debmt
conseqaens esse
propter sepalcbram ejas ,
natus erat.
Arcadia mortaas faerit qai
ut si natas est in
,

At de liis canit Gallimachus

sic

natum te in montibus aiunt

Jupiter, Idseis
te dant alii utri verba dederunt?
Arcadibus :

Cretse etc.
Semper mendaces ,

qui parum a.quus in Jesum ,

Celsus
4tque huc nos coegit ,

quod scriptum est lum et mor-

qaidem verum esse .
eredit
autem habet eumdem
tuum et sepuUum esse pro f.gmento ,

excitatum quamvis tot

Prophet. e,us re-
:
e mortuis fuisse
, muUisque
s.gn.s dlum red.v.vum
surrectionem pr.dixerint
apparuisse constet. ,
. .

' qn» pauc. omnmo ex ns qui

XLIV. Delnde Celsus ,

i Callimach. hymn. i in Jovem.

D. Gaillon tom. n pag- ^ 3 et seqq.

' 2 y ide , ,
^
 ,

COATRA CELSUM LIB. m. ^

haLe„turChrisliam.iiq„e„o„cruditiores
ut putat '^l
"'^
.mperu,ss,„,i conlra
doctri„a« Jcsu ^ar
'

'<H.C su„t in,ait, eorum i'u„ '^l "" ''

»sap.ens,
, instituta :"

NeCo""u ,i.
ne„o prudcns ad „os accrdr h.c 'n,:;"'?
»q>ud „os existimantur. ™^'''
Sed si ouis e»
»insipic„s ^ 'gnarus, si quis
f «-"s ,
siouis.tnl.
si quis stultus, w^,
fide„tcr
is
»cun, suo Dco
Oim. J,^ veniat •

dis„os csse ipsi fateanturpcr !.!?'""

» se nec vclle,
„cc posse siLi co„cih-are
» KnoLiles sti.n;,ll • •
"^® ahos
^"°*
'
„ Tv?"'
quam stohdos

Qui
« viderit
«chatus cst eam in
ni-ere» Z^L^::::':::)^-^
corde suo •. ^ ""^"
At ,
oT T'
si

dil?; "
ex iilis q„i Christiani ''^"^"
puta„tur, hL
.uidem ilhs crimini
vc^rtat quod ahtr L r:;;-.;";''"
Pneccpit
tnnam
.• scd iniquissime faciat,
si crimeL 1^ T'
transtulerit. Similiter,
P-vocct adsapientiam.
cum d cZ Ch rT'" "
incrcpandi
'gnora„tia acquiescunt
s
su„t h or""""
^ '" '""
dicuntque „on ! A '

'"- ^HLuit (nam

quantumliLctlTmZs' '" ^'" '^'^'^"^

00 tamen impudciti. sunt

qu. hcet lcviora. avocant
prorS" "l^T' ""*' ""^
"'
XLV. ^am vero doctrin.
iihi „ Ls ^ .-^t"""
''

„ostr. rc,
.

p.entKc „avemus
operam proLandum ,"'
t
s?'T""
, cst cu ^ex
J..da.orum scripturis v^te^r
quihus ct „os utimur.
post Jcsum script. tum e T^'"
clcsiae.
sunt , quasque
Ac primum David in n.olm^
'""
divinas css
•
Ll
^"^^^""t T Ec-
densadDeipreccs:
" fa; lua; manilcstasti
^lnc^trlvriTSr*"P"'"-
mihi \ » Ac si n ,;

•-« <io|,„l»„j.,. s.j„„,„ ,, „ n,. „" " ""

••;;--p~ .».,,,... :,,;;;;,r;z;;:.:t,::

VIII.

10
 / OWGliKlS
194
ammadvertas celebrari sapient.am ,
et ad
multis laudibus
incitari. Atque etiam s.c
sap.ens
eam acquirendam homines et fama
«t Regina Saba , audita ejus fama
erat Salomon , .

eum in xnigmat.bus Et locuta

..Domini, venerit tentare
corde suo. Et docu.t eam
,est ei universa qu* habebat in
proposuerat non f«t^ermo
.Salomon omnia verba qua,
:

et non responderet e..

Et v.d.t
,„ui regem posset latere
sapientiam Salomon.s, omnesque
omnem
»Re.ina Saba
d.x.tque
„eius facultates
non habebat ultra spir.tum,
: et
in terra mea de
» ad re-em Verus est sermo quem audivi
:
,

nar..ant.bus m.h.,
etlapientia tua et non credebam :
,,te
pars
oculis meis. Et ecce med.a
„do..ec ipsa veni et vidi
tua
Major est sapient.a et opera
»mihi nuntiata non fuit.
scr.pta sunt
„quam rumor quem audivi^ » De eode.T. rege
sapientiam Salomon. et pruden-
hL Dedit quoque Deus
•
.<

cordis quas. arenam

»tiammultam .limis, et latitudinem
Salo-
maris et pr«.cedebat sap.ent.a
:
.quaa est in littore
„ monis sapientiam
omnium hominum priscorum , et ^gyp-
omnes denique hom.nes sap.en- ,

„tiorum prudentissimos ,
et Aradab.
et Emad, et Chalcad,
Itior Gethan Ezarita
,

in univers.s gent.bus per

et erat nominatus
„f.Uis Madi,
para-
„circuitum, Loc.tus
quoque est Salomon tr.a «.U.a
Et d.s-
„bolas et fuerunt
:
carmina ejus quinque et m.Ue.
usque ad
„putavit super lignis a
credo qu» est in Libano
pariete ; et d.sseru.t de p.sc-
«Lssopum qu» egreditur de
jume..tis. Et veniebant
de cu>.ct.s popuhs ad au-
,bus, et
Salomonis et ab ""'-•-
,diendam sapientiam .
RjS^J
sapientiam e,us'. » autem doc-
S.c
„terr*, qui audiebant
inter fideles ut qu.edam qu.dem
trina vult sapie..tes esse
,

qua^dam obscur.s verb.s .nvolvat

sub a^nigmatis occultet ,

intelligenti» causa al.a et.am per :

exercendx auditorum
Osee
similitudines , alia per
problemata sign.ficet. Quoc.rca
 CONTRA CiaSUM LIB. in.
unus ex Prophetis '^
sub finom •
. n • •

qu. cum illo redaeti fuerant "?"'

i„ servitln.
ciplmis, quas apud
rco-om R.l
falf
'^°'"m ,„ dis-
i
."^'
ba„tur. profccer.nt
'^'"y'*""""" *«P'"c"tc« p.-o/lle-
1 7,f

'-. audit A„ tu s: rti:::; «::; ^'"'-"'^-

.
» no„ oslensum
:

est tibi '. ,

ltc:
°^ ' secretuin

i JesfsIryoribir;rtM"""^"'^^''^ P»^* '«'-"'"•n

* nias^, qua eitrt e7s „rett T ''"^'"'^^ "^-" --
<i%n.,.\-sei,uns\:;r
iX:::br'^r^"'''"^
-tim enin, suis
antepouens eos a„i «.n.-o
discipu,is'jesus
,•
ej^
.
etTt
'^^'^'^cijat 2
omnia ,
'
"^:^
turbis

Polliceturetiam se d
e" •"
"" *'"'''^"'"--
rum sapientes et sc^ilr: ZZ^TT"^'' '''"'-

>""• et quia sermonem

•
p uris fiinm „ j- •
rum operationes faciebat «1. h ' ' Pi-odigio-
» 'um et Kralias s n t ^ '"™ ' ''P«''«««ues virtu-
«ue donif ii e
"
'S;' ,1^:^"' ''""'"•^''•^-
Moysis eruditionem "'"'">'''=°-
testatu ••, 1"^, „' :","'
ex voteribus nee '""'
vu.go co,„iti:
» Moyses omni sapientia
l^^^^r^Z: t "''
co
/Egyplioru,„ ^To a
t ""^
iuit
s„a miraeuia
. „ont'oL" ''^''"'
^ Det ' "l "^P''-
sed patraii disciDli„.,.nm ^
p.'<-cd,cabat; .

primeerudituet"!: ''!''"""'" ^*'''-'

1"'^- »P-
incautatores '""^"^ Kcx
/E^Uo?
^»ypt.os, "'''''r"'^
sajjcentes et malc/leos'
,
accersivit
, quos Lrevi
* Osee xtv, ro 2 ^.,

» -• r,iO(l. vu , lo.
 ,

OBIGKNIS
,,,G

Moyse cujus sapieutia omnem ^gyp-

p-duit nihil esse pra; ,

tioruin sapientiam superabat.

priore sua ad Lo-
XLYII. Verisimile est , qua; Paulus in
Grxcanica sapientia inflatos
rinthios', Grajcos scilicet
scripsit, ea movisse
quosdam, ut sapientes a nostra reli-
gione excludi crcderent.
Qui sibi hoc induxit an.mum, d.s-
quemadmodum iUic reprehendens improbos honnnes
cat
sapientes qua. sol.us intel-
eos ait 4postolus non in his esse
qua. sub sensus non
cadunt , qu» a.terna
li.enti=e sunt ,
occupentur in iisque
sunt sed cum in solis sensibilibus ,

mund. s.c mter

reponant omnia .
sapicntcs esse hujus ;

materia. et corpori patrocman-

multa dogmata,ea, qua.
pra^cipue subsistunt cor-
tur, qu<eque res , etiam qu» ,

necnon pr^ter illa nihil quod

oculos
poreas esse statuunt,
admittunt ab ipso d.c. esse
Liat , nihil incorporeum ,

stultam, et
irritam factam evanidam,
fflundi sapientiam,
,

vero qua= animam ab h.sce re-

sapicntiam hujus s.^culi ; ea
do-
ejusque regnum evehunt , qua=
bus ad Dei bealitudinem
contemnere ut per.tura et cadu- J
centom.iia sensibus obvia
ca contendere vero
• ad ea q..« sub oculos non
cadunt , et
,
|
sapientiam Dei vocari. Cum
cofltemplari qua. non videntur,
Paulus , de quibusdamGra^corum
autem veritatis amator sit
« Cum
cognovissent
sapientibus ubi vera
sentiunt, ait :

glorificaverunt , aut gratias ege-

Deum
.Deum, non sicut
Deum quod nec
„runt^ » Et testatur uotum
iUis fuisse :

his verbis « Deus enim ill.s

contigisse dicit :

sine Deo illis

qui a i.bus
„„,anifestavit'; subindicans eos ni fallor,
»

men.cm erigunt, ub. scrib.t « In-

corporeis ad spiritualia
ea qua. facta sunt , m-
„ visibilia Dei a
creatura m.mdi, per
sempiterna quoque c,us virtus e
«tellecta conspiciuntur:
„ divinitas :
inexcusabiles. Quia
ita ut sint
cognovissent cm
»Deum,nonsicutDeumglorificaveruntautgrat,asegerunt.»
..Cor.:,.8e.seT-»Kom..,...-^Ibia..9.-'II^"'-
 COIVTRA CELSUM LIB.
Jij.
,

' '" 7*''""'^" vestram, fratres, ^uia non „.uh;

s!^£
sap eutes
es secundun,
c.n.m non multi ,
potentes, „o„
«mull. „ob,Ies sed qua^ stulta su„t
:
mundi efegit Deus ut
"^ ''-"'''''
det ;:' t"'''''''" -ten,;L'ii """^«^' ^*

re
:

rel tn'
ut „o„ glonetur
""" ""'' "' ^^
omnis
>
caro i„
"t destrue-
conspectu eius '. . At
^—
^
no„ d,ctum est Nemo
sapie„s secu„dum
carnU,- sed
«Nou mult. sap.cutes secu„dum
carnem. , Certe P.ulus
descr.Le„s quiLus dotihus
or„atum esse oporteat qu^r
cat Ep,scopum, jubet o
eum esse doctorej; «it
tere, ut
e„L opl -
« poteus
sit eos, qui
contradicunt, arguere
sap.e„t,a os oLstruere
„ elsua
dmodum „„„„„. w. .V3
.anito.uis et .edactorlL
,„ ^„, ^^^^^^^^^^
K Et Im
lrax,tivreprehensM^s eo qui
2.
reprehendi
P.„„,,,^ potes •
sobrius
"nmoderato;,„..„, i^p^dj,,^
eo^u tlntiium

mod, esse qu. docere et

contradiccntes ars-uere
do Fn

1
sit
,u.e .gitur Celsus i„ „os ^"
insurgit., q,.asi di^e;;:,
or.,d.tus „emo sapie„s, „cmo prudens ad „os accedatT
Imo accedat crud,tus, sapiens, prudens,
cum voluerit. Sed
aceedat n,h,Iou.,„us stolidus
ineruditus, p.e,-.
Poll Ltur
,

cn,m nostra doctrina se ct

cessermt qu.ppe q„ae
,
illos homines

omnes Deo dig„os

^a,' atu.-u„
'
T
^

e/Iieit.
ALIX Fals,;met istud est
fatuos
, iguoLiles, ,<
stunido,
»n,anc.p.a,mulie..culas, puerulos.
„ho: omnes s e
'

quos d.^..,,.
doctri„«.pr»co„es siLi
comparare veli„
-,„, .,os,..a doct..i„a vocat
iL
quidcm ut' mdiores
- vocat et ahos aL
illis
,

longe diversos. ^au. .

"dd
^,
' I Cor. I , ig.
^o- 2 t;.
lit. ,I, g. __s5 ^ Tim. ur,
»
a.
 ,

j q8 ORIGENIS

«omnium hominum est Christus, et maxime iidelium', »

sive ingeniosi sint , sive simpliciores : « Et propitiatio est

sapud Patrem pro peccatis nostris, non pro nostris aatem

ptantum sed etiam pro totius mundi \ » Inutile igitur fue-
,

post hiec respondere nos ad Gelsi verLa qua3 sic

habent:
rit

«Quid enim maU est eruditum esse et commentationibus

»optimis excoluisse ingenium, prudentem esse et videri?

»Quid hsec obstant cognitioni Dei? An non potius condu-

«cunt et adjuvant ad assequendam veritatem?» Non pro-

fecto malum est eruditum esse. Imo via est ad virtutem
eruditio quanquam nec Grsecorum
:
sapientes locum inter

eruditos darent iis, qui perversa dogmata consectantur. Et

commentationibus optimis ingenium excolere, ecquis infi-
cietur bonum esse? Sed quasnam dicemus
optimas esse

quse ver^e sunt et ad virtutem excitant ? Bonum

quo-
nisi

que prudentem esse videri autem minime contra quod

est , ,

affirmat Gelsus. Neque hajc Dei cognitioni officiunt

quin :

etiam ad eam conducunteruditio, commentationes optimae

et prudentia. Et id dicere nobis magis convenit , quam
Celso , maxime si ab Epicuro esse convincitur.
L. Jam videamus quse sequuntur : « Neque etiam vide-

»mus circumforaneos homines ,

qui in foro circulatorias

» suas ineptias ostentant , coetum adire virorum prudentium

» ibique audere sua venditare. At ubicumque adolescentu-
» los , servulos et fatuos collectos animadverterint , eo se in-

» gerunt illorumque plausum aucupantur. » Vide et in iis

quomodo nos calumnietur , facta nostri cum circumfora-

neis circulatoribus ineptissima in

foro fundentibus compa-

ratione. At quse tandem nostrge illae

sunt ineptise? Aut quid

simlle illis facimus , nos qui lectionibus

lectionumque ex-

pUcationibus accendimus ad pietatem erga universorum

Deum et ad virtutes ejusdem cum pietate dignitatis, quique

i I Tiin. IV, lo. — 2 I Joan. t, 3i.

 CONTRA Clil.SUM LIB. Ii;. ,,.„

i.bduciinn8aconlcmplu N.iminis et ab omnibus qua; iccla;

ration. conlraria sunt?
Ccrtc et ipsi Philosophi oi.tavcrint
tales congregarc q.n'
suos dc honesto serraones
audiant.
yuod qu.dem fecerunt maxime
quidam e Cynicis, qui pu-
1) ice apud fortuitum a.iditorium
dissercbaut. An etiam
illos, q,„ non eruditos coHigunt, sed e triviis auditores ac-
cersunt, confercnt cum circulatoribns ineptissima in foro
garr.ent.bus? Sed neque Celsus, ncque quisquam eadem
sent.cntium, ilh^s vitio dabit,
quod humanitatis esse duxe-
nnt rudem erudire plebeculam.
LI. At si minime cuipandi sunt illi qui id
faclunt; videa-
mus a„ non magis et illis mehus ad
honcstatcm provoccnt
Chr.st.an,. Ilhenim pubiice verba facientes
Phiiosophi , non
schgunt auditores, sed astat
quisquis vult et a.idit. Chris-
tian, vero ante omnia pertentant quoad licet aniraas eorum
qm ipsos audire cupiunt
, et privatim illas informant,-
atque
cum auditores
illi
, antequam in ccetum admittantur,
satis
.n voluntate honeste
vivendi profccisse videntur,
tunc tan-
dem ,llos recipi.unt, distinctis
ordinibus, altero eorum qui
recens inccepcrunt nuperque
admissi sunt , necdum symbo-
lum punhcat.onis acceperunt;
altero eorum, qui pro viri-
hus secomprobarunl id habcrc p.-opositum , ut nihil vclint
nm Ch.istianis placeant. Hos inter
q...-c
quidam constituli
sunt qu, in vitam et morcs eorum
, qui admittuntur, inqui-
,

rant ut scclerum reis

interdicant aditu in suum
commune
conchum: illorumautem dissimiles ex animo amplexi me-
l-ores in singulos dies
cfficiant. Ea vcr6 cst agendi ,-atio in
eos qui peccant et
maxime qui libidini se dedunt, ut
illos a
suo coetu prohibeant.
Atque hi sunt , quos ait Celsus
esse
snmles c.rclatoribus inepte
in foro nugantibus. Ac
Pytha-
goreorum quidem vcneranda
schola, inortuos reputanssua3
doct.„..xdesertores, ilh-s
construebat cenotaphia : similiter
t.h.-.st.a,.. ut pcxlitos ct Deo mortuos lugent eosqui libidine
 ,, ,

200 ORIGENIS

aut quovis allo crlmlne dejecti sunt eosdem vero quasi e :

mortuis excitatos ducunt si eam morum mutationem fece-

,

rint, cujusratio liaberi debeat; tardius tamen

admittuntur

quam qui primo recipiuntur etquia post professam religio- :

nem lapsi sunt ab omni posthac dignitate et praefectura in

,

^cclesia Dei arcentur.

LII. Nunc vide an non evidens mendacium sit rerum
'
dissimillimarum comparatio in liis Celsi verbis : « Videmus
» utique et illos qui in foro sceleratas et circulatorias suas

» artes ostentant. »Hos autem « qui in foris sceleratas et cir-

» culatorias ineptias ostentant , » et quibuscum nos compa-

rat Celsus , ait « nunquam coetum adire virorum pruden-

» tium , nec ibi audere sua venditare : at ubicumque adoles-

servulos et fatuos collectos animadverterint eo
»centulos ,
,

» se ingerere eorumque plausum aucupari. » Ubi nihil agit

ut nobis maledicat, simihs mulierculis quse

Celsus, quam ,

se in compitis mutuis conviciis

consectantur. Etenim nos

quantum possumus, facimus omnia, ut ccetus noster con-

stet prudentibus hominibus apud nos maxime pul-
; et quoe

chra et divina sunt, ea tum audemus in concionibus pubH-

cis proferre in medium , cum praesto est intelllgentium au-

ditorum copia : arcaniora autem silentio praetermittimus

cum qui audiunt simpliciores nobis videntur et opus habere

sermonibus qui metaphorico lactis nomine designantur.
,

Corinthios Grae-
LIII. Et sane Paulus nosler scribens ad ,

cos quidem , sed nondum purgatis moribus , ait : «Lac vobis

»potum dedi non escam nondum enim poteratis sed nec
, : ;

estls. Cum
5)nunc quidem potestis; adhuc enim carnales
»enim sit inter vos zehis et contentio nonne carnales estis ;

»et secundum hominem ambulatis*? »Ipse etiam non nes-

cius quemdam animae cibum esse perfectiorem et
recens ,

jnitiatorumcibum cumlactecomparari , sic loquitur : «Facti

1 I Cor. III, 2.
 coNTnA ciii.suir liii. nr.
» estis
quibus lacte opus sit
, , „on solido
ciLo. Omnis e„Tm
»qu.lact,sestpaniceps, expers
est sermonis just"" paT

crcdunt susp.ca„ quea„t „ostros

, „on dicturos i„ c«tu
rorum p,.udc„t,um vi-

ed uL. v.der.„t par.ulos,

,,„,j ;„ „^^,^^ ^^^^^.^^^

servulos fatuosque
J
collec^s li
dduc^ros .„ medium divina et illustria ^t talium
,
udito

cl T ^;:'P'"™'"™
CelsumLa.efalsaet
Peq.cnderit,
i„co„siderata „o„ dictu.-um
Luic planum fiet

fuisTe con'

:i':r:;er"^^^-^

Kt^C::- *'""::•
agatur Lortat.o„e ,ll,s
'"'"^^^' "-'' "* -- adoIesce„tulis
attemperata et ^ervi discant
,
ouo

^'''^'^''^'"«»' P'-«co..es prof.te„tur

Gra^cisetR.rr se
'''" •=' ''^^'P-»'il>-essedebito-
.tFte,u;i'''T"
"-•''"P''^'^'™ """"'^ »'''''*•-<'»---
l"d.c.,
n.cd.c,.,am,
'm ut, depos.ta
qua„tum T f,c..i potcst, ignoranlia
studea„t canere nielii>s o""'<""ia,
.J •
i i

,.
^""'^ l.orta„tem Salomo.,em
audm„
-.udiunt I
.
Jns,p.c„tes
. <
• •

redite ad cor, et qui

est i„ter vos i„-
» Mp.c„t.ss.mus
decli„et ad me K »
,

p™c.p.t sa,.c„tia dicens

f.lsipientibus au, 1
. Venite
»mou.., etL.L.te
:

vinum quod miscui vobis:

. comedite patm
.elinquite i.
»«p.cnt,am, ut vivatis, et conigile in scienti, -Z
;;'.^'"
;
• »- etiam dc ..Celsum i„ter.:
^ , ^^^ ^:*;:,;
!'''-'-'Pl.. non exLortantur
adolescentes a3 a..die. d, :i

a:^;...
Jr.:;x;i;";tr;:;:;:::
lltbr. V, 8. .2 p,.„„
liov.vrit, r 5.— o
'Id. IX, 5.
 ,! ,

ORIGEfllS
202
philosophis crimini ducerequod servulos ad virtutem pro-
Zenoni quod Persa^um
vocent Pythagor.-e quod Zamokim
;
,

philosophiam excilare stu

recentioribus quod Epictetum ad
adolescentes et famulos
duerint? 4n vohis licet , o Gr^ci,
philosophiam vocare, nos vero cum
et stolidos homines ad
officio ahenam facimus
idem facimus, rem ab humanitatis
id agimus. ut omnis
natura ratioms part.ceps
Qui tamen
et in Dei rerum ommum con-
doctrinx medicina sanetur,
veniat. Ha3C satis fuerint contra Cels.
ditoris familiaritatera

maledicta potius ,
quam accusationes.
genere admodum delec-
LV. Sed quia hoc maledictorum
addidit et aUa; age et his
memoratis videamus utr. ,
tatus ,

Christianorum soc.etat. an Celso.

plus dedecoris afferant , ,

lanif.ces sutores
«Et in privatis aidibus videre est
,
,
Sic iste :

et rusticissimum co-
«fuUones, imperitissimum quemque
patribus-fam.has n.h.l
„ram senioribus et prudentioribus
fuerint pueros et
,audere proloqui ubi vero seorsum nacti
:

«muUerculas ^eque ac ipsi imperitas, mira quaedam d.sse-

patremet prseceptores s.b. esse
runt; non audiendos esse
,
„
captos n.h.l vere
«credendum; iHos deUra.'e et mente esse ,

„ho.iesti aut videre aut facere

posse nugis inanibus praeoc-
s. d.ct.s
„cupatos, se solos scire quomodo vivere oporteat;
famiUam. Interea
»adjungant fidem feUces fore totamque ,

pra5ceptor.bus
si vident aUquem ex
„ dum hiEC loquuntur,
ipsum accedere , qm t.m.
„ex prudentioribus aut patrem ,

puer.s auc-
, diores sunt , ii tremefacti silent; sed ferociores
ad aures
„ tores sunt , ut habenas excutiant , insusurrantque
pra^sentibus patre et pra=cep-
»se necposse nec veUe iUis ,

aversar. se stult.t.am
„toribus,quidquam boni expUcare :

extrenaa ne-
„et s«vitiamhorum hominum perditorum et
qui ipsos punirent sed si qu.d d.scere
quitia pra^ditorum
:
„ ,
eant
, veUnt , oportere , ut , reUctis patre et pr«!ceptor.bus ,

sodaUbus in conclave muherum ,

aut m
, cum muUercuhs et
 "

COIVTRA CJiLSUM LIR.

nr.

est edoccndi idqw

: sic pcrsuadenl. »

sensiLussuLjccns :' cad " T''''""'"''^'''"'"-^

^«-ndunj.::;;::;:^^^^^
qu.se„sus superaat .ens
nostra co„te«p,a:;::
'e
'

^
quosau Cclsus s.mdes lanificis
, sutoriLus, fulIoniLus e

sis SP ?,1
•
^ T •
^'"''' ^* Prajceptoribus
dimis-
nam s.t pa tcr .lle «ap.ens. aut cjuinan.
tut.., aqu.l,uspucros et mulierculas
sint illi malJ^
abduxcimus eol •

ferens ,u«.docemus
pueros ct muIiercuJas
nam amplexos cum is ou-p inf^ A'.a- nostram d
uociri-
ctr
.

honestis;roLis,ue ^^^ ^''

catos.
^00^. :? ~Ji:r 'l ""'
Sedquidquamsimile
potcrit. Imomuliercuias
nu.nJTHZ '^''"'""'''
avcrtimus .T "t^"-
ccndis cum
tZmaritissimu,
..i^iaasuperstitione:puL:r:rm;:^^^^^^^^^^
aTLt ]'
''"'' '=^'"-

quantum .ndc a,.im. i..,proLorum

quas pcenas,u.turasit
,u. i„am
immin a
.uppiicia manfa
^e 1 ™' ^
t'
•"'.P'--optores,,uorum, ,uasi
>io^7 ocer .r,"."' me-
;•" "'7'™ '^'^"^' ^"- <•«'•--
et ^<.rc
^ caplos esse ^T"'
dicmius? Nisi forte nrn]...c .
mente captos
prx.ccptores existimet
supcrstitionem pj
^os
^
;..
^
'
7 r
^"' niulieres
"'"
ad
caf itci„rpi 2:z T"'""'^ "- -no '='""'"^"''"' ••

crimina o 1' r;"?',,*"'""'

omma illa
qua. scmus aL ,„is
^^l"'"""'- ^^
com.mtti
,
s.xpissime.
 ,

ORIGENIS
2o4
operam ad nostram rell-
Eos eliam , qui phllosophioe dant ,

ejus et sinceritatem
o.ionem revocamus pro viribus, iUisque
fieri negat Cel-
commendamus et excellentiam. Id a nobis
disputat. Sed ego illi dixerim Si
sus, et solos fatuos vocari
:

philosophia qui jam illa

accusares quod avertamus eos a
tamen probabihs esset
imbuti sunt, non vera quidem sed ,

criminatio cum vero dicis pueros ad nostram religionem

:

ostende aUos esse ma-

accedentes bonis magistris subtrahi ,
aut eos qui quid utile
gistrosprc-eter philosophise doctores ,

potest. Deinde beatos fore

docent. At nihil simile probare
ex Dei legibusvi-
poUicemur idque audacter et aperte, qui
qui omnia ad illum referunt, quique
omnia fa-
tam agunt ,

et spectator esset. An hgec

sunt lanifi-
ciunt, quasi testis
imperitorumque
corum, sutorum, fullonum rusticorum ,

poterit.
hominum pr^cepta ? Neque istud ostendere
similes lanificiis, si-
LVIII. Jam qui apud Celsum sunt
rusticis et imperitis,
miles quoque sutoribus fullonibus ,
,

iUi pr.Tsente patre et

praeceptoribus nihil bonum, inquit,

At iUum rogo Quem

volent aut poterunt^expUcare pueris.
:
,^

quem praeceptorem dicis? Si eum, qui.

o bone! patrem ,

nequitiam horreat qui meUora capes-

virtuti studeat, qui ,

retecturos,
sat; scito nos coram iUo intrepide nostra pueris
nimirum taU judici Tacemus autem
probatum iri.
cerlos
inimicus, coram
coram patre qui virtuti et honestati est
qui contraria sanae doctrinae tradunt.
Neque
prseceptoribus
verteres enim injuste. Tu enim ipse
id nobis vitio verte;
philosophige arcana co-
non aperires adolescentibus et fdiis

ram patribus male affectis, quique rem inanem inutilem-

eos fdios quo^
que judicarent esse philosophiam sed veUes : ,

discedere ab im-
ad philosophiam adhortandos duxisses ,

tui de philoso-
probis patribus; captares occasionem, ubi
attingant. Quod
phia sermones teneros juvenum animos
pra^ceptoribus ab-
idemdico de prseceptoribus. Si enim a
 CONTB,l CELSUM LIB. III. ._jq5

ducimus, qui obscaenas comoedias,

impuros iambos docent
et alia, quaj flecexponentem corrigunt nec utilia sunt
au-
dientibus, quia ncc isti philosopl.ico
animo carmina audire
possunt nec ille singulis juvenibus
, interpretari qua; ad eo-
rum utilitatem lendunt; id vero
fatcri non erubescimus. Sin
ag.s de pneceptoribus
, qui philosophiam doceant
et in phi-
losophia exerccant, ab his non
avertam quidem adolescen-
les; sed conabor illos jam
ante exercitatos, et in discipli-
narum veluti
orbe versatos atque philosophia
prx-paratos
ad venerandam sublimemque ct
vuigo ignotam subvehere
grand.loquentiam qua Chrisliani de
rebus maximis maxi-
,

meque necessariis disserunt , et suam philosophiam Dei

Prophelarum Jcsuque Aposlolorum
, philosophiam esse de-
moiistrant.
LIX. Celsus postea conscius se de
nobis amarulentius
maledixisse, quasi ad excusandum
sic prosequitur «
Quod :

»ego non acerbiora objecerim quam

quce veritas coeo-it vel
-.hinc conjici polest. Nam qui ad alia mysteria vocaiU,
ha^c
» pronunciant alta voce : Quisquis puris est manibus et
voce
»sap.ens : et rursus alii : Quisquis purus ab omni
scelere
«cujusconscientiam nihil mali rcmordet, cui bene
et justo
«peracta vita
Atque kec quidem , qui pcccalorun.
est.
pur-
«gationem p.omittunt. Nunc vero audiamus
quosnam ad-
» vocent Christiani :
Quisquis
inquiunt , pcccator
,
, quisquis
.ins.picns ,
quisquis puer, et ut verbo dicam
quisquis infe-
»l.x est, hunc Dci regnum accipiet. £t
quem peccatorem
»d.c.t.s:' Nonne mjustum furem, murorum ,
eflraclorem
» vencficum ,
sacrilegum mortuorum spoliatorem ? Ecquos
,

. ahos vocaret ,qui lalronum connaret societalem

?» 4d h.-ec
d.c.mus, al.ud esse a.gras animas
ad curationem; aliud sa
nas ad rerum diviniorum
cognilionem et scienliam
vocare
Nos, qu. utnusque disc-imcn
scimus, principio quidcm
ho-
mincs hortamur ut curari
se velint; hort.-imur
pcecalores
 :

2o6 ORIGENIS

ut doctores audiant qui a peccando deterrent; insipientes,

ut acuentibus adjuvantibusqae ad intelligendum dociles
aures prc^beant; pueros , ut sensus animumque virilem con-

cipiant; infelices denique ad vitam felicem , seu, ut magis

proprie loquar, ad beatitudinem excitamus. Sed postquam

ii ,
quos hortati sumus ,
progressionem ad virtutem fecerunt,
ita ut illos a doctrina emendatos fuisse innotescat , tum de-
mum nostris mysteriis initiantur. « Sapientiam , enim , lo-

»quimur \ » inter perfectos

LX. Quoniam vero docemus, « sapientiam In malevolam

» animam non introituram nec habituram in corpore sub- ,

wdito peccatis^ » dicimus Quisquis est puris manibus et :

qui propterea manus ad Deum puras levat quia subUmia coe- ,

lestiaque tractat , ita ut dicere possit : « Elevatio manuum

»mearum sacrificium vespertinum^ : »is ad nos veniat. Di-
cimus etiam : Quisquis est voce sapiens, quod in lege Do-
mini meditetur die ac nocte et pro consuetudine exercita-
tos habeat sensus ad discretionem boni ac mali is ne gra- ;

vetur ad sohdos eosque spiritales cibos accedere ,

qui pie-

tatis aliarumque virtutum omnium athletis conveniunt''. Et

quia Dei gratia est cum omnibus qui incorrupto amore eum
amant quo de immortahtate documenta dantur, dicimus
, a :

Quisquis purus est non ab omni scelere tantum sed etiam ab ,

iis peccatis quie pro levioribus habentur

fidenter accedat ,

initiandus rehgionis Jesu mysteriis ,

quae nonnisi pro puris et

sanctis instituta sunt. Et mysta quidem Celsi ait : « Cujus con-

» scientiam nihil mali remordet , veniat : » sed qui secundum

Jesu discipHnamDei mysteriis initiat dicit iis , . quorum jam
anima purgata est Quisquis jamdudum nihil :
maH consci-

vit sibi , et pr^sertim ex quo doctrinas medicina sanatus est

ille audiat quse Jesus seorsim suis discipulis edisseruit. Ex
• 1 iCor. iT, 6. — 2 Sap. i ,
4- — ^ Psalm. cxt,, i. - 'ild. i , 2. HeLr.

V , 41«
 C0KTR4 CKLSUM LIB. III. 2q„
quoemciturCelsum, dnm religioni. Gr.^canicr.
n.inislrol
rel,g.on,s
Jcsu doctoHLus opposuit,
„on intellcxisse auid h»c
duo d.screparent voca.-c .nalos
, ad sumenda rcmedia
et
puros ad rcrum reconditorum
f cognitionem.
LXI. Nec injustum igitur, nec furem , nec murorum ef-
fractorem. nec veneficum
, nec sacrilegum. nec mortuo-
rum spol.atorcm ncc alios
, quoscumque Celsus exaggerando
numerare posset, ad mystcriorum
notitiam vocamus, a„t
part.c.pes fac.mus sapientia=,«
qua. abscondita est,
»
„uam
prn.dest.navit Deus antesa^cula
in gloriam ' justorum eius •
»
sed ad sanat.onem advocamus.
Nara in divina nostra doc-
tnna aha sunt comparata
male haLentibus, de
quibus ait :
« Non est opus valentibus medicus , sed
male habentibus ^- „
al.a vero, qu.^ co.'pus
animamque pu.-a habentibus osten-
dunt, revelat.o„em mysterii
tempo.-ibus a^ternis taciti, „a-
'. tefael. nunc per sc-ipturas Prophetarum
per adventum ' , e^
Dom,n.nostr. Jesu Ghristi', »q„i
advenlus perfectis omnT
bus patesc.t, mentemque
ad res nnlla mendacii
formidine
coguoscendas .1 uminat. Q„od
ait , ut accusationem
cet .Lcquos ahos amplifi-
. voca.-et latro ? »
Respondemus a latrone
vocar. latroncs quod illorum nequitia utatur
,

nes q,.os .ntcrhccrc

contra homt
v,..lt ct spoliarc; Ghristianos
vero etsi
cosdem vocent ac latro, alio tamen voca.e consilio : ^imi-
ru.n ut doct.-i„a vulnera
corum obligent, et in animam cu-
|...l.tat,™ mccndiis infiammatam i..fu,.da„t rcmedia
v.no, oleo, ah.squc q..^
.-cspondeant lenimentis
q,,.^ „„^1;:
co.-por.bus admovcnt.
LXII. Tun. Gelsus, qu.-e dicta
et sc-ipta sunt
horlandis
™ale v.ve„t,bus vocandisqus
ad pa=nite„tian. et a„im,.
s.,^
.me„dat.oncm indis..e calumnians,
. ait dicere nos , „ missum
ad ,-ccato.-cs fuisse
Deum. „ Q.,od perinde facit ac ,i
q"
l.«sdam cr..mni duceret,
quod medic..,,. ab
humanissLo
'
.
Co,- .,
, 7. - . M,„U. ,x, ... _ 3 K„,„. „,, ,5. _ ,
, xin,. , . x„.
 ,

2o8 OMGiJNIS

Uege ad urbem propter eos ,

qui morbis laborabant , mis-
sum esse affirmarent. Missus Deus Verbum ad
igitur est

peccatores tanquam medicus ; sed tanquam divinorum mys-

teriorum doctor ad eos ,
qui elutis pristinis peccatis , in ea

jam non relabuntur amplius. At Celsus hujus discriminis

ignarus utpote quod exquirere noluit rogat « Gur non
, , :

))missus est ad immunes a peccatis? Quid malum est non

» peccasse ? n Ad hoc dicimus Si per immunes a peccatis :

inteUigat qui non ampHus peccant Sah ator noster ad eos ,

missus est sed non ut medicus sin autem eos qui nun-
, :

quam peccaverunt (neque enim h^ec ejus verba aperte dis-

tingunt) impossibile est hominem esse qui nunquam pec-
,

caverit , excepto tamen homine a Jesu assumpto ,

qui homo
«peccatum non fecit^ » Improbe etiam nobis hanc assignat

sententiam: « Injustum a Deo receptum iri, si se de nequi-

»tia sua humihaverit ; minime aulem justum, si virtutibus

»ornatus ab initio, ad illum oculos tetenderit. » Censemus

enim fieri non posse , ut homo virtutibus ornatus ab ini-
tio ad Deum oculos erigat. Primum enim in hominibus

peccatum poni necesse est, dicente Paulo « Cum ve- :

» nisset mandatum peccatum revixit ego autem mortuus ,

,

» sum\ » Neque etiam docemus , ut injustus a Deo recipia-

tur, satis esse, si propter nequitiam se humiiiaverit; sed

ilkim a Deo receptum iri ,
qui ,
pristinam vitam condem-
nans ,
propter illam modeste , et ob reccntiorem composite
incesserit.

LXIII. Posthajc non inteUigens quid sibi veHnt haec :

« Omnis qui se exaltat humihabitur ^

; » obHtusque quid
Plato doceat , « virum probum et honestum modeste et com-
» posite incedere , » atque ignorans id quod dicimus : « Hu-
» miHamini igitur sub potenti manu Dei , ut exaltet vos in
»tempore; ait : Ac homines quidem qui recte judicum

1 I Petr. II ,22. — ^ Rom, vii, 9. — ^ Malth. xxiri, 12.

 CONTRA CELSUM LIB. m. ^
.officio funguntur reos vetant uti coram
se gemitiLus et
»lau;c„t.s, ntne ,n judicando misericor.lia
potius, „uam
veruato «oveantur at Deus
: inter
judicandu» non Vr"
» tat,s, sed adulal.o„,s rationem
habet '. » Sed
qua=nam adu-
Jat.o c,u. gcu..tus i„ Scripturis comparent,
cav.t. d.cat .u
cum qui pec
suisadDeum preciLus
»cog„.tum
: » Delictum me,I
tibi Ibci, et injustitiam
meam non abscond?
»D.x., co„f.teLor adversum
me injustiliam meam Domi
»no, etc. ,.^A„ proLaverit hujusmodi
confessionem eo-'
rum qu. se postcommissum
, peccatum humiha„t suL Deo
ad. ilorum correctio„em „o„
co„ducere ? Sed ejus oLtrec-
ta„d. hL.do fact ut siLi
, loquatur contraria. Nu„c
enim
cognoscere vdetur hominem,
qui si„e peccato,
justus et
v.rtute pra.d.tus aL iuitio
ad Deum oculos sustulerit
: „unc
approLat ,d quod nos dicimus .
Quis homo perfecte ius-
:

» tus ? aut qu.s sine

peccato ' ? „ Ait enim ipse . Verum :
est
«natura proclive esse ad
peccandum genus hominum \
)e,„de quasi „on omnes ad
nostram religionem vocaren-
tw . Oportuit, inriuu, om„ino
:
oranes vocari, si
»omnes peccaverint. » Et tamen quidem
i„ superioribus
allltum a
nob.s est .tud Jesu : . Venite
ad me omne. , qui
laboratis
»et one,-«t, est,s, et ego
reficiam vos\ . Omncs
iWtur ho
nm.es hac ad peccandum proclivitate
iabo,anles et oner ,ti
vocantur ad illam Dei requietem
quam nostra doctri'na
,

prom,tt,t. .M.sit„ enim Deus

.Vcrbum suum et s.a.2
»eos, et er.puit eos de
corruptionibus eorum' »
LXIV Pergit „ Qua igilur causa
:
peccatores pra.feran-
tur?» Add.tque plura
» idgenus. Respondemus
peccatorem
.n,phc.ter non anteponi illi, qni „on
est peccafor,-
sedT
terdum acc.dit ut peccator sui peccati
,
conscientia tactus
et .dc.rco pconxens
atque propter sua peccata
hmnili.s an-
teferatur.lh, qui .„;,.„,
^„id,.„ ,.,,„ ,,^^^^,,^ ^^^^^^^^^^
^^^

,4
 ,,

ORIGENIS
2 10
gloriatur turges-
se minime peccatorem esse existimat imo ,

citque quibusdam bonis

quibus sibi ipse ornatus videtur.
,

lectoribus indicat de Pu-

Id quod candidis Evangeliorum
quorum iHe dicebat « Pro-
blicano et Pharisaeo parabola ,
:

' hic autem magna de se

>,pitias esto mihi peccatori
: »

Gratias inquiebat ago t.bi quia

opinione male tumidus : « , , ,

hominum raptores injusti, adul-

„non sum slcut csteri , ,

Etenim Jesus de utnus-

velut etiam hic Publicanus.
»
, teri

sic judicat : « Descendit hic just.ficatus .n

que oratione
«domum suam ab iUo : quia omnis qui se exaltat, hum.ha-
exaltabitur. » Nec ig.tur Deo
»bitur- et qui se humiUat,
me.itimur, cum docemus nemmem
facimus injuriam , nec
sit humana^ parvitatis
cum ha;c ad
esse quin sibi conscius
,

postulandum
magnitudinem Dei comparatur; et perpetuo
nostraj def.cit quipi>e qui solus
ab iUo esse quod natura;
;

nobis desunt.
potest suppeditare qua;
peccatores
Csterum putat iUe ea causa sic a nob.s
LXY.
justumque nob.s
advocari quod neminem reipsa honestum
per-
conciliare nequeamus et hinc f.eri ut improbissimis
;

Yerumtamen, s. qua par

ditissimisque portas aperiamus.
plures .b. v.dere
est a^quitate cffitus noster consideretur ,

non admodum inordinata, quam

qm a lla-
est qui a vita
conversl fuerint. Sic enim
natura comparatum est
c-itiosa
melius act» sibi conscii sunt, cum cup.ant
ut qui vita;

qu* de merceds a Deo bonis tribuenda pr^d.cap-

vera esse
dictis pra^beant quam qu.
om-
tur promptius consensum ,

deterret
nino male vixerint hos namque conscient.a
:

judice affectum .r. sup-

auominus admittant se ab omnium
decet et qua^ ,usta
pliciis, qua. talium scelerum reis infligi
Judex. Quin et ahquando con-
de causa intentat supremus
, etiamsi spe
venia; pcen.tent.a ob-
tin<'it ut nravi homines
,

tamen
thiend* vellent qua^ de pcenis dicuntur asseut.n,
iis

iLuc. xvxir, 9 et seqq.

 ' '

CONTRA CiasUM LIB. i„.

peccandi consuctudinc
et nprm.-f *• •

«a vium s«pio„teJ :•"''' P^"''"^ ''»""''"'•.

nisi difficilc
0/^1 '^''"^*'"'«"°"'"
„o„ poss „ 7)
"''
, ?
''"^««n
oniti

Jfec e„i« illi „;,;;""'• '^' t:el.us ipsc vidit.

•)n»«ere c«,„„„,„,ii„e_ „ .
P^""^",» »J-
iii;,

;.* .«„. •.^»:.:::^:";::-::::;::^:^''" ^'^'"''"'cl-s

»fectanatura;mutatio Sort , • • ,
per-
'"' ^'"''
'-eliore vi.a clo„a;dT;„ P^^^^'** -"'' '•
-"t
LXVJ. Scd ct in his m;ii; r^i
-se, cu. „.tura
negat onmino
mutari et vel „' „:,
et Z^^^Z ^!^'", P'"'"''"'»
'""'^•='"^'"'

P^-eelives

verun.sitadpcecatun. o„: '"^"- ''' ^"^

sTo: Lrr:
etfuosdan. non na.ura tantulodo
se7rt^'''"^''"'*''''^
tudine ad peccatun, '
'"™ •^'''^"e-
ferri „. •

«•"'t, '"'"'' *'"'''"

quiperfectcltr ''°"''"e* ii

PhilosJphiL sce '""'"'• ^^"

cTa " '' '^ --'''"«
d
«deo irnmutari
ut ii
'
f
" r""""""- l'"'''-' "^1"«
vit..,>ropo„crc;t ^^^"'p'" "?"«-
.
s/:;r;i''" ''r
-"es
nov^ssimos
ct Ulysses : iutc; 1 eX rrf;- ''-"-Her- ^*'^'""'^* '"'««
Musonius Nou urU
,
,' '•

rasse Gelsu«, ""' '"'' •^''"'e'^<'i'nus

«„„2,7« ' er-
^''w-i ad po^riut '"""'•^''-
P«nis posse adduci
d "
:;;c'"rT;"""
" "'"^ '"' "«<=
ad perfecZ '

-d etian. sani
o„,„es philoso ,"0 " "'"'»"•«"««.•

'-
»on
.editun, ,.onn-ni
salis
J. Tp ;sSe;rr-'''* """'*
"'
^'''''
''"'''-

e"ni
•.ceu.-ateexnrcssisser.nr.
«'".'"liLe.
5un. istudcsse
Lc„ig„c .4:; .2 '
':,;"""° '''"""•'•
'".«en
"''"'"""""s patcl,it
.

eos «„; hl-

-- "-^.^
^^::^:Tz^zr'''"- -cii-
'
'»'..s quiden. "
perfccte "« ''"^'''
.„Ml„.i i"""
'"""' •"'ellisilu.-, l'""''/'"'"'-^ '•"is verLis
pro vir; '

L\) " ""''"' 'elutatuni ost

II |.\.,.. •

-^^ii-'"..-cct.an.ni,.iIa,i„ai..dicarcv.o,ue:;;,,ua.
 ,

ORIGENIS
9 12
qui natura s,-
eos ne pcEnis ^uidem posse perfecte corrigi ,

rapiuntur facmora et ea
mul et consuetudine ad quoedam
perpetrant. Verum et id faisum
pra=serlim qu=B sceleratissimi
histor.a. Quis emm
esse arguit quorumdam philosophorum
dom.oo
in sceleratissimorum
numero non ponat eum .
qu.

ipsum in piostibu o manere

parere sustinet. imperanti
tamen de
ubi patiatur quid
cuique coUibitum fuerit? Id
hom.num
Ph^edone Quis non dixerit euiB fu.sse
fertur.
cum tibicina et turpissimis comessa-
nequissimum, qui
Xenocratis irrup.t scholam ut
sociis in gravissimi
,
tionum
quem reUqni sodales summa
cont..melia virum afficeret,
Hujusmodi homines tamen usque
admiratione audiebant?
et ad tantos in
philosophia progressus
adeo emendare ratio qm
Plato dignum judicaver.t,
perducerepotuit, ut iUum
sermonem ejusque .n carcere
Socratis de immortaUtate
qui tamen Socrates mhd de
c.cuta
eonstantiam referret :

perlecta amm. tranqu.U.tate

soUicitus nuUa formidine
,
.

vel qu,
disseruit , ut iUa vix assequi poss.nt
tot ac tanta
iste vero
uUa cura distrahuntur
niaxime attendunt nec
:

intemperante temperant.ss.mus tac-

Polemo vldeUcet , ex
gravitate celeberrim. post
.psum
tus schola, Xenocratis
a vero Celsus cum a.t ,
quos na-
nrJfuerit. Aberrat igitur
eos ne pffin.s
tura et consuetudo
ad peccandum abripit ,

posse.
auidem omnino mutari
LXYIII. I^eque vero
mirum admodum est sermones
tam ornate elabo-
philosophicos tam apte . tam composite .
corrigendos .Uos qu.
ntum habuisse momenti ad
at t
v.t=e hom.nes. Sed
upra memorati sunt . aUosque pess.ma,
iUos quos dem.ssos et humdes vo-
cum videmus sermones .

i..cantationum , tanta v. et efficac.a pr^^

c rCelsus, instar
sermon.bus .U.s a .b.dmo
cum videmus. inquam
,

ditos :
t.m.d.ta^
ab iniqua ad justam, a
ad temperantem vitam
,

p.etat.s
revocari muU.tud,nem. ut
ad tantam constantiam
 CONTRA CELSUH I.IB. in. 2 1.5
causa c|u«m commendatan. illis animadvertit , moitom
pro mliilo putet; quomodo
non merilo tantam potestatem
adimraLimur.' Nam .scrmo
eorum , ,,uibus ab iuitio vul-
gauda. uostrx doctrina.
partes dat» sunt quique i„
consti-
tuend,s De. Lcclesiis
laLorarunt, eleorum pra.dicalio ner-
suas.t qu.dem scd non ea ratione
,
, qna Platonica^ sapienti*
doctores aut quilibet alii philosophi qui nihil supra human^fi
,
naturx v-res poterant. Sed argun.enta quibus utebautur
Apostoh, data illis a Ueo fuerant, vimque persuadendi
a
^|..r.tu et virtute
habebant. Quapropter
promptissime et ce-
lcrnme sermo eorum
quocumque pervasit imo sermo Dei :

qu. per .llos mutabat

quos natura ct consuetudo
,
ad pec-
catum trahebant et quos
ne pcenis quidom quisquam
.-

inu.um ho-
correx.sset, hos correxit,
affirmavit, ad suam vo-
luntatcm convertit.
LXIX. Addit Celsus ad suam rationem accommodate •

Jles est pcrdiliicilis

, perfccta naturw mutatio. Nos vero quj
scmus unam esse rationalis auim.-e
, nec ullam
a
naturam
.crum ommum conditore malam
cr^atam ; plerisque luisse
auten. ..equ.tia. causas
esse educationcm,
exempla , mala
consiha .la ut i„
, quibusdam nequitia veluti ve.-sa
sit in
na uram .d habcmus : pro certo malitiam vel illan,
quasi
..atu.alem non solum posse
a divino ve.bo mutari
, sed etiam
.d .11.om„,..o „o„ esse difficile
modo : id u„um admilta-
tu,-, oportere seipsum Doo
c.-ederc ct omnia ca mente fa-
cerc ut .11, placeant, apud quem
I'uprobus atque probus simili
haud dignantur honore
'
et

f'"I'iger alque plger funguntu,

disparc falo'.

<hc.,udum csleorum esse

voluntatem , q„.e assentiri .-enuit
Uhad. IX, 3i9, 320.
 :

2i4 ORIGENIS

liuic verltati summum Deum justum fore judicem omnium,

,

quae in hac vita quisque fecerit. Nam ad efficienda quae dif-

iicillima nobis, et, ut quam maxime rem amplificem prope ,

impossibilia videntur magni est momenti voluntas cum

,

exercitatione conjuncta. An homo, cum voluerit, hanc

sibi poterit usu et studio parare facuhatem ut per funem ,

ab altera ad aheram theatri partem subume porrectum in-

cedat gravibus etiam oneribus onustus; et vincere suam pra-
vitatem ,
quantahbet antea fuerit , et virtutem in vivendo

consectari , cum volet , non valebit ? Vide an non ihi po-

lius ,
qui animal rationis particeps creavit ,
quam animaH
ipsi, injurium esset, hominem ita conditum fuisse, ut tam
difficiha nec ea quidem utiHa perficere posset, nihil posset

vero ad suam ipsius fehcitatem. Atque haec sufficiant de isto

Celsi effato , mutationem perfectam naturae , rem esse per-
difficilem. Subjungit « eos ,
qui sine peccato sunt, mehore
»vita esse donandos. » Sed non aperit quos dicat esse sine

peccato , quidem peccarunt an qui

eosne qui ne ab initio , 1

mutati non peccant. Tamen qui ab initio non peccaverint |

nuUi esse possunt qui vero mutati non peccent quosque

: ,

admissa nostra salutaris doctrina reddiderit, hi rari

tales

admodum sunt. Neque etiam tales ad doctrinam accedunt.

Nam sine iUa eaque perfecta nemo esse potest sine pec-

cato.
LXX. Postea objicit istud quasi apud nos jactatum :

Deus omnla poterlt. At neque quo sensu id dicatur, neque

qu^ sint illa omnia, neque quomodo possit ,

intelligit. De
tamen nihil necesse est impraesentiarum dicere. Neque
iis

enim ipse quamvis probabihter posset de ista re institit

,
,

sive nescierit quid probabile contra afferri posset; sive scie-

Certe
quidem
rit , sed quid ipsi responderetur praeviderit.
Deum omnia posse profitemur, sed quae potest ,
nuUo suae

divinitatis , bonitatis et sapientia^ detrimento. Contra Celsus

 5

CONTRA CEISUJI LIIl. nr. 21

"t qui nescieLat quo sensu Deus dicatur omaia
posse, ait
"Oi. esse fulu.-.an, ut
Deus ,iuid,,uam injuUum velit :
«uasi
ex .llo posset qnidem injuslu.n
cp.id lacere, sed nollet
la-
n.en. D.c.mus autem
nos quemadmodum id
,
cujus naliva
dulcedme res alia, dulcescunt,
illas non potest
amaras fa-
cere, quod conlra suam
naluram esset; neque id notcst
obscurare quod natum est
ad illustrandum; ita nec Deum
mjusle facere posse. Ha;c
enim potestas ejus divinilati con-
irana est, et ,11. omnipotenli.-e
, quam ut Deus habet. Si
qn.d autcm ex rebus crealis
natum ad injuste faciendum
iijnste facere potest,
h.ec illi i„de potestas
o.itur, quod
ejus natu..a non sit non posse injuste facere.
LXXI. Deincle sibi sumit quod
etsi fortasse simplicibus
qmbusdam cred.tum fuerit, nullus
tamen e sapie„lio..ib,.s
Chr.st.ams concederet
: nempe. Deum
similem illis o„i
,,

»m.seral,one fra..guntur,
mise.-atione victum sublevare
»los, qu. .psum ad ha„c ma-
affectionem excitant,- bonos
autem
..re,,cere, qu,„ „i,,i| ,
j,,^^^, ^^^,,,,^ .
^^^^ ^^^
»s.mum. Nam ex nob,s nemhiem malum
Deus sub evat
|l"u> ad v.rtutem conversus
fuerit,- nec aliquem
rejicit q i
jam bonus s.t ..eq„e miseratione
:
adducitur, ut eum subl-
vet et .„,se.-et,.r (hnc
voce cum vulgo utor) qui
ad misera-
.one.„ exctat. Sed qui se
propter su., peccata
severe co."
dom„a„t, .ta ut, p.opter ea qua.
fece.-i.,t , veluti lugeaut et
amentctur se .psos quasi pe,-di,os
et digna.n morum
tat,onem fec.sse se comp.-obant, m.I
,

hos recipit Deus

p.-opter
M>sorum p„.n.te„t.-am quemadmodu.n
, et eos qui pe siman
v.tam m„ta.-u„t. V.rtus
enim i„ eorum anin.as ad '
ex .Ihs neq.ul,an. qua „,ens e
ante occupabnntur
ejicie„s, obli^io
..o.„ pra=ter.toru,„
impet,-at. Sed etsi virt..s nondun. es"t
."odo .ns.gnem anima '
prog.-essum fecerit is ipse p.-ogress.
,
I.rou .„e,.,t, sufficiet ad expellc.dan.
.,equ|,ia-'vim ,m'"
<l"o .ta ex,e..,.endam, ,.t ,.„|la p..opemo<lum in anima i
 , ::

origknis
2j5

LXXII. personam sustinens imius ex noslris

Deiiide qaasi
« Sapientes in(jalt, qiu-c docemus aversantur, ,
docloriijus :

errorem et impediti sua sapientia. » Respondeo

si
,
» acti in
rerum divinarum et humanarum causarum-
sapientia est ,

res continentur, scientia; aut quomodo

que quibus Iije ,

illam divina Scriptura defmit

«Vapor divina? potestatis :

effluentia, splendor lucis

.limpida omnipotentis ejus glorise
imago
),seterna3, speculum sine macula Dei majestatis, et
. bonitatis iilius *, »
respondeo inquam , neminem sapientem ,

religione dis^
aversaturum qua^ doctus Christianus de sua
,

neque illa sapieniia deceptum aut impeditum

iri.
seruerit ,

Non enim vera sapientia , sed ignorantia in errorem agit

scientia et veritas
et ex rebus omnibus sola stabilis est ,

quarum utraque ex sapientia oritur. Quod si

contra sapien-
captiosis quibus-
definitionem vocas sapientem quisquis
ticE ,

obtrudit,fateor,
dam argamentisinstructus sua opinamenta
doctrina probabiHtati-
tuus ille sapiens abhorrebit a divina
captiosis argutiis in errorem actus
atque impeditus.
bus et
cognitio maU non est sapientia imo mah
At, si nos audis ,
:

eorum est qui falsa docent et sophis-

scientia , ut ita dicam ,

sapientiam voca-
matis decepti sunt. Quocirca hujusmodi
verim potius ignorantiam.
Christianae
LXXIII. Post haec rursus exagitat religionis
loquatur; sed quge n-
doctorem, accusatque quod nW/ca/a
probat. Et accusarepergens:
dicula iUa sint, nec aperit nec
assentitur, deterret
« prudens, in(jalt, huic doctrinse
Nemo
Qua in re simile
.ipsamet illam sequentium multitudo.
»

quis diceret neminem esse prudentem qm

quid facit , ac si ,

Solonis, Lycurgi, Zaleuci aut

qaorumvis aUorum legisla-
simpUcium , qm eis
torum legibus obtemperare veht quia ,

maxime si prudentem ap-

pareant , magna multitudo est :

eum qui taf.s virtute evaserit. Sicut enim legislato-

peUet ,

* Sap. vit , 25 , 26.

 T
CONTRA CELgUM LIB. m. 21-
resistis
simplicil,„.,,.,tsil.ivisumestutile,
lcges dcderuni
ul .Ilos rogcront; s.c ct De,.s
i„ Jesu legcs ferens,
non prudcntes etiam
rcgit . qnatenus ad n.eliusl.ujusmod
nes ag. ,ue.,nt homi-
Q„od
scicns Dcus. apud
Moysen ait au.
,am supra retul.mus . Jpsi me
provocavcrunt i'„ eo qui Zn
:

.-erat Deus et
,n-itaveru„t mo in
..provocabo cos i„ eo
simulacris suis :'et e"
q.,i „on cst populus , et in .ente
.- a .r.-,.aLo illos <.
'
. Hoc scicns plulus di.it
stulta su„t
: , Qul
» mundi clcgit Deus ut confundat sapicntes
, = •
»
uL. sap,cntes vocat c,ui vulgomultum i„ ,Hscipli„is profc-
'"' ™'"'"™ '''"""- <^-'- -Itum
aS slr n- ^l
"' ^'""''" incorruptiLilis Dei i„
simili-
ludiLo
ud,„cm .mag,„.s co.-ruptiLilis
homiuis, ct volucrum et
» quadrupcdum ct
serpentium '. „
LXXIV.
Pr^terca crimiuatur nostrum
doctorcm „ quod
».nsa„os qu^crat. » Ad illum
ego dixe.-im Quosuam „- :
dcm .usanos vocas ? Nam
t

n.alus qu.„ .„sanus

sit.
si

Igitur
rem diligcntcr sc^utaris
si tibi insa„i sunt n^^H
. „ 1
.pse cum "u
homi.ics ad philosophiam
adducis, ut..o 'ddu ."
corc studcs n.alos a„
probos ? No„ istos ccrtl
. .•''.
poirs
pr.dcm c„,m s....t philosophi
crgo malos. :
Si u.ls, impr;.
Los ,g.tur. At qu. multos ejusmodi
ad philosophiam
add.,cc„dos, q„..r.s crgo q..^ris
insanos. Ego vcro,
'tamcts.^i.rs:.
nos I oc scnsu qu.ram
, tuu. tamen mcdico
sum similis ^li
remcd.a, qu.bus v.rcs
rcsl.tuc.-et. .Sin insanos dicas tardos
et hom.nu..,
stup.dissimos: fa.eor, vcl illos s...dco
P«ss..m, rcddcre melio.-cs. uuoad
sed „olo cx illis Cl.,.istia„rum
^
"'l^"'s«^"'io.-es acu-" ^""""
l.oHsque
.io,os„uo
a.„,g.nalum i„terp,-eta.io„em
q. ,

n
,
caper" ct aua.
logc, Prophctis ct
Eva„gc,iis obscurc dicta I^C:!::^
r Lor. r, 27. — ^ Roiu. I, a-i.
 ,

2,8 OBloUNIS

quidem aspeiniaris quasi nihil alicu-

^aleaut. Ha5C scripta tu
momenti continerent; sed qma nunquam eo-
id facis ,
jus
rum intellectum inquisivisti , nec unquam in eorum mcntem

intrare conatus es. .

Christianismi doctorem simile

' «
LXXV. Ait postea
poUicitus prohi-
«quidfacere iUi, qui sanitatem corporum
accerserentur , ne s.c sua
„beret quominus periti medici
interrogo Quos n..rras
«proderetur imperitia. » Hic rursus
:

avertimus ? Non profecto d.xe.

medicos , a quibus simplices
quos ad d.vinam
rismedicos iUos a quibus eos evocamus
esse philosophos. Weque
nostram religionem hortamur ,
dant operam , a nob.s ad
enim putas eos qui Philosophi*
Aut .gitur nesc.ens
rehgionem amplectendam provocari.
quinam ilh non respondebit aut .Uos .nter
medici sint , :

qui tamen et ,ps. turp.ter

imperitos quxrat necesse est ,

et quidqu.d ab .mpe-
multorum deorum oultum perdocent,
expectandum Utrinque ergo peccasse argu.tur ,
est.
ritis
peritis med.cis averte-
cum exemplo usus est hominis , qui a
med.-
Epicuri philosophia Epicure.sque
ret Verum etsi ab
perduct. sunt
cis revocamus qui ab iUis in errorem
eos
Sic enim iUos tutamur
nonne justissima de causa facimus?
a gravi morbo, in
quem iUos injecerunt med.c. Cels..
commenti sunt summum
cum providentiam susl.ilere et ,

voluplatem. Esto etiam

prohibeamus ne quos
bonum esse
ha-
aUicimus , ii med!cor..m loco
ad nostram religionem
philosophos, verb. causa Pen-
beant aliquarum sectarum
.Ums
patelicos, quiDei erga
nos providentiam uUamque ,

offi-
necessitudinem nonne p.etat.s
nobiscum negant esse
:

institui, curari,
persuadendo ut se totos Deo
cium est iUos ,

Quandoquidem s.c magna vul-

rerum omnium devoveant?
doctr.na mtu-
qu* philosophorum iUorum
nera sanantur,
adeant btoi-
lerat. Volo et nos
impedire quominus medicos

2 Vide D. Guillon, tora. ii ,

pag- "8 et scqq.
 CONIRA ClitSVM I.IB. ,„.
^
cos qui Dcum corruptioni obnoxi™, ejus „aluram corno-

"^«'•'"«''«u.,,
consocrare se conditori
dcLere 2
'V c
ot admirar.
convertcndis animoLus
Christian.-c doctrina,

curavil, ..n
curav.t
parentem „u
'.'"'^''".''''»'
ut benignissima n
'I"' • .

num
n„n, genus
„ homi-
omne documenta spargerentur Etsi
"Pargerentur. Vu' pra;terea
.
Dicdicam illis onnm .ff

revcrtantuT»
revc tantur.P Hvc
"'"
enim prudentes
'•"''^"^ ^^" "'™ ^mendati
Chrisliani coWtanf hi
s.nipl«ciores, ut patres parvulos , erudiunl Non "i
Pa.-vulis. non rusticis, non^fatuis
cos fugiant non
ailctore ^lf" , I'"'"
: ilhs dicimus : . Cavete ne q".»
'^°'® "^ i'
" ?
vestrum
»att njrat scientinm • ,. .

"'"^
scicnti^m: e" c";-: "i'l" ''"" ""'"'" -«
censeamus homincs aL
q...-.
mus
unquam a sapientia f.iisse
animJsal
dcpravatum E
T;"'"^ Z ;:•

Td
ncmo tamen nostrun.
,
divit •
MM.7
°™"''""^ »"'---"'=
^^:r"'^ «^^ Jcsuilliis doc

a->avitti:::
'
E,:: ,rs:;;r'
'^^
r "'^ '"^"'''-

« ..oii 1 Ve r^
7.™-"-«""-- Nec
'"^"'"'^'
i,n,„an. dictiim
''°'°"- ''""'"-aai-
"talem pollijcnt:;.?"''"^
LXXVI. Aliud ciam contra nos cxemplum adhibct.
 ,, ,

2 20 ORIGENIS

doctor Iiiter lUos ac si quis ebrius

«Idem iacit, incjult, ,

«versatus inter ebrios calumniaretur ebrios esse, qui so-

,

exempli causa,
),Lrii essent. »Probet igiture scriptis Pauli,
Apostolum ebrium fuisse, neque sobrii hominis
fuisse
hunc
quas scripsit Joannes ejus senten-
qua? dixerit; aut ex iis ,

ahem.
tias esse temperantis et a \itiorum ebrietate
non
Nulhis igitur Ghristianae rehgionis doctor
non sobrius est
ebrietatis accusari potest et indigna philosopho
nuUus :

convicia. Indicet
sunt quce Celsus in nos hac de re jacit
porro Gelsus quinam iUi sobrii sint ,
quos nostri docto-
,

injuriis afficiant. Nos enim ebrios quidem

dicimus eos
res
Deo preces ferant. Quid dixi
qui rebus inanimatis quasi
ebrios ? Imo insaniunt qui in templa procurrentes , sta-

tuas adorant aut animalia quasi dii essent. Nec sapiunt ma-
honorem verorum deorum esse putant simu-
o-is ilU, qui in

lacra a vUi , interdum etiam a sceleratissimo artifice fabri-

cata.
LXXYII. Postea confert cum Uppiente doctorem et cum
aitque Uppientem apud sui simUes
lippientibus auditores , «

)^postulare caicUatis eos qui acute cernuntc » Quinam igitur

aUi sunt, o Grajci ! qui nobis esse caeci videantur, nisi qui ex

tanta rerum hujus mundi magnificentia et pulchritudine

et per-
non possunt ad earum Gonditorem attoUere oculos
spicere solum iUum esse, cui prosternere
nos, quem admi-

rari quem colere oporteat; et nihil

eorum quae apud homi-
,

rite posse coU ,

nes fiunt et ad cultum deorum adhibentur ,

sive sine Deo creatore , sive cum iUo?

Nam comparare cum
iUo qui naturam omnem creatam immensum
superat , ea quse

nequeuntcomparari,hominumestmentecaecutientium.Non
csecos esse , qui
ergo criminamur lippiludine laborare aut
acute vident; sed qui Dei ignoratione tempUs,
simulacris ,

assidui sunt, hos mente

festis statomensisdierecurrentibus

dicimus occsecatos esse : prgcsertim si ad iUorum impietatem

 ,

CONTBA C1J[.SUM LI8. lU. g .^

accedat yita liWdinil.us perdita

, ct nulla honestatis
liabita
rationc turpia omnia perpetrcnt.
LXXVIII. Post criiniiiationos tam atroces , innuit se
plura haLere c,,.,-c „oLis oLjiciat, sed illa silentio pro^ter-
inittere S.c autem lo,[uitur : „ Atque ha=c sunt qu.x
illis ob-
-'J.cenda duxi. Similia afferre
possim : sed ut „e omnia
xpersequar, affirmo illos inique
facere et in Deum injurio
»sos esse, cum, ut malos homines illicia.it, illos vana spe
".actant, persuadentque ut Lona
despiciant , quasi illis di-
»m.ss,s pra=sta„liora consecuturi.
» Ad ha=c
respondeLitur
virtuto illa qua3 homines
, ad religic.em christianam addu-
ct non omn.no ta.n facile
, porsuaderi improLos
s.mpl.c.ores, et, ut ita loquar,
,
«uam
subrusticos. Hi enim supnli-
c.orum qao. doctrina nostra
minitatur, metu movente ipsos
et .nducente ad aLstinendum
quiLus destinata sMppli-
iis,
ca sunt, properant se Christianorum
religioni devovere •
usque adco nostra doctriua victi
ut pcenas veriti ,
„uas
aternas vocat, omnia tormenta
. aL hominiLus co„l,4
ipsos
excogitata a-riimnas innumeras
mortem ipsam conlem- ,

iiere„on duL.tent. Hoc autem nenio

sana= mentis dixerit
in
perversa^ voluntatis homines
compctere. Num enim
per
versa voluntas studet temperantia,
, soLrietati, liLeralititi
beneficenlix ? In cam ne
Dei timor quidem cadit
, ad quem
t.morem tamen noslra doctrina
hortatur ut utilem
multis '
qm nondiim id, quod propter se expetendum est, aut dis
picere possunt, aul cligere ut summum bonum et omni
promissionc majus ; quod horura nemini accidcre
pofest
qui nequiter v.vere proposucrit.
LXXIX. Cogitaverit fortasse quispiam in
hisnostrisinsti
l..tis
nonnequitia.„qiiidem. sedtamen
superslitionem esse
h.neque doct^rina. ..ostra. vitio
dabit quod superstitioso.s fa-
ciat. llcspondcbimus , qucmadmodum quidam e.v le.nslato-
ribus interroganti a„ civiLus lcges optimas
,
tulisseV, res-
222 ORIGENiS

poudit non omnino optimas dedisse , sed qnibus optimis

opus habebant; ita religionis Christianae auctorem dicere

posse : quibus ad morum emendationem legibus indigebant

plurimi , has quam optimas tuli , doctrinam institui ,

poenas

et supplicia intentavi peccantibus , nec ea quidem commen-

titiased certa et pertinacibus corrigendis necessario mini-
,

tanda quamvis non omnino aut punientis consilium aut

:
,

fructum e suppliciis capiendum intelligant. Atque haec de

pcenis doctrina tam utilis est quam veritati consentanea ,
et

mao-no hominum commodo obscure traditur. Caiterum nec

mali ut plurimum a christianis doctoribus ad religionem
adducuntur, nec sumus in Deum injuriosi. Nam de illo vera
prsedicamus et quoe etiam vulgo perspicua videntur , quan-
quam illi quidem non tam perspicua sunt quam paucis qui-
busdam, qui sunt in nostrorum investigatione dogmatum
exercitati.

LXXX. Quod Celsus respiciens ad ea quae de beata vita,

et defutura cum Deo societate docemus , criminatur « Chris-

wtianos a nobis vana spe duci , » sic refello : Heus tu ,

ergo

arbitraris eos vana spe lactari ,

qui , Pythagora et Platone

auctoribus ,
persuasum habent eam esse animae naturam ,

ut ad summa ccelorum ascendat , ibique in quodam supra

ccelos loco iisdem ,
quibus beati , spectacuhs fruatur. Ergo

ex te , o Celse ,
qui animam a corpore solutam permanere
existimant et ita vivunt ut heroes fiant, et cum diis vivant,

iivana etiam spe ducuntur. Fortasse et eos vana spe Celsus

deludi dixerit qui pro certo habent mentem extrinsecus
,

venire et morti etiam mentem subductum iri. Prodeat igitur

,

in certamen qua secta sit non dissimulans fateatur se :

,

Epicureum esse , et rationes haud quaquam contemnendas

oppugnet quibus et Graeci et Barbari defendunt animam
esse immortalem : ostendat his sententiis vanam in spem
induci qui ilhs asse^tiuAtur , sua vero philosophia non va-
 CONTRA CUhSVM LIB. IJI.

Nisi forte Cclsus '"^"""^ '"''''"•-

ct E picurei „10^1''
voiuptatc c,ua. u,ti.u!„ '"
I LoTu::: itr ""
rr"'""
'""' ^-^-
"^' '" ^'"^
'^''-'" conor:;::
'TxS;f
^^^^^•^«queverocxistimcsmeuoncou.rucntcrrt. •

vit. futur.
fcl;citatem eos
rn^rrsl' •

''r/^^''""'
'"' "'""''"'"
Jo-pr.scrip,am,ctsi„ccram" '''

r.,m o'
permixlionc cxpeditam in '
A "'""^ '" '^'•''ate

a^plcxati fueri: t: ;cmo„te7'" •"T'"'''" '""^'-

-''-'
-eliora iila si„t , qu. „ih1^~ <I"-am
J^'
--• Confcrat felicem illum
fi^^^Z^Z^Br''-
iruilu.os, Dco Iarg,entc , doccmus eos, „ui n„.
nemcp,c scele,-c vitam tra„scgcri„t '"""""
*"
perpctuo
ct Dcum
ct constanti
amorc lilexeri
con^^rr"""

'•-- e.pecta„dure;:'d::er: '"^-^ ^"'-

verum sic Dci Lcnignita.i
;:s:;;;
co„sonum •'*

convcn,entcm noslrum vc-o minimc-?;T

,
i .ii vit"' r"
""'"'
a divino Spiritu '""' """
puras P..o„l.l '"'"'«e

o-cndat Lm,'si Lc ''^ :;:;:''r^p;-'-"'''-'a.

«e„.o dimtetur, '" ""'""^ "^^"
an!epo„c„da cTe "^ 'o r
ainantcdatacssedemoTtramusDe ;,,;:''''''" ''' ^^^'
i.ona, quiLus
^in.issis, ;";^;'"^.'"-''
pr.stantiora i r^
 ORIGIiNIS
224
quse nos ab omni re creata abductos ad
plecti doctrinam ,
,

per animatum et vivens Yerbum sapien-

summum Deum ,

filium Dei perducit. Sed jam satis longus

tiam viventem ,

Celsum conscriptus liber. Quare

est tertius hic adversus
sequentibus contra quae ille scribere
finem dicendi facio; in
perrexit certamen instauraturus.
 coivrBA c..:..suu un. ,v.
2 20

'

»v» Wl vv\ w» vx w«

LIBEIl QUyiRTUS.

«consutui te hodie super .^entes ' ="*"" ' «"^'^"

e,
»et
f--as. etdispe..ls!:rd s "
»te^^» Opus eni™ ; Te; S^ '
^^'^"•^^^

habe.nus et „o s;!" " f "^' P'-"

'"'''''''^ •^'-
«i;.e illi si.nih-a
cogitata fes r
0^ .'f
t'.s,

«."eoqne id
-n.e
c(...-e

.dificio
</<;./r«a„^ om.,e falsnr
„.od Ce.s.:;^':
eorum ,ui diceLnt
~ ^,

X'::;;-
'""' '^' *en'e„-

-•'"^'-'

^' ''-'-

» nob.s c.v.tatem et
T' Jt'
'

' '^e.amus
turrim cui,., - l

»'-'.» opus habemus^^sipr

:':;;:: r?-"=-V''
-.
'on,.,emaltitudinem exto/lentem
e
'" ' """
»ne.*..tum ler,
arroga„ti.aItitudi..em;,':;:c ,""''•'"''
nos cuolht. Sed
pa..u„, f,.e,-it evcllere e^de,
" '""''^
loco coru.n. cp...
eradicata f ,e..iri
™'" '•
"P^'"'
».-.gr.c„ltu...-e%
" '^''"' 1"^
conve„ia„t et
,' ' Dci
.'o- Dei co„str..erc.
Z^^^^Z^^-^^^"^^
iz:-::"""^- '•—'»«-. '""""
^-
Vill. ' ' ^'«»'- rrr,
q,

10
 :

ut et nobis.
eorum quifi in Jeremla memorantur, largitor,
Christi sunt sedificare, spmtua-
dct ea loqui, quibus qu^
lemtiue legem et referenda
ad iUam prophetica oracula se-
oracula nrnic maxime ostendere
rere valeamus. Ha=c vero
edita fuisse, ut quae demceps
opus est pulchre de Christo
Utrosque enim impugnat, et Ju-
Celsus objicit refutentur.
spe-
doBOS qui Christum
advenisse negant adventurumque
confitentur
qui Jesum esse Christum
rant, et Chiistianos
igitur iUe
quem prophel» pra^dixerunt. Sic ^
«QuidameChristianisetJudaeidisputant,hiquidem
II.
esse Deum quemdam aut Dei
Fi-
»in terram descensurum
incolas justificaturum iUi vero
jam des- ;
r lium hujus terra=
super-
, cendisse. Turpe
dissidium , quod phiribus refellere

esset. . Accurate id
quidem Judsos non quosdam.,
vacuum
,,

quemdam esse des -

sed omnes existimare hanc in terram
quosdam autem e Christianis descendisse di-
censurum ;

indicat et eos qui e Judaicis scripturis

cere Sic enim ,

advenisse, et quasdam sectas,

qu*
astruunt Christum jam
a Propiietis pranuntiatum.
Jcsum negant esse Christum
confirmavi de iUo edita esse Pro-
At iam supra pro viribus
phetarumvaticinia. Quare ut ne
eadem iterem sxpius qu* ,

dicipossent .consultopr^teribo.
Hoc tantum obser-
hocloco
vehm, Celsum, quod pra^dictum fuisse credunt Ju-
si
ves
,am ve-
d*i Christum eventurum esse aut quod Christiam
, ,

vat.c.n.a me-
videri voluisset, debuisse
nisse, refutare apte
Sic
iuter disputandum utuntur.
morare, quibus utriq,ie
vaticinii*-
probabilitate deceptos, a fide
enim quos putat
sententia ex vaticiniis nata Je-
adiungenda revocare , et a
,

visus fuisset. Contra iUe, sive-

sum esse Christum , avertere
posset, sive non omnmo.
de Christo defugere non
vaticinia
essent pra^dicta; ne verbum.
cognosceret qusnam de illo
Chr.slo
quideme profert, quanquam innumera de
vaticiniis
qu.dem,.
sint; etilla sibi redarguere videtur, ne exposita
 <:'>'«• RA aasuM i.,„. ,v.

dixi. Ta«o„ satisesscputat 7' "' J^"" «"i'

,.et, ,!
-mdescc„disse, et .u^od
<^'^'^^'^ C.i,-
JuSt;:;'":'
«!"' justificet, ^'*=^''""""'n
ut id cuasi ?
'
«'«se
f-one i„d,V„u,„.
"' t„r„!
'""^P^ ^""P'^^*'' et
'
louga refuta-

JJJ. Poslea,
«quoconsilio ro<raf n l
»-t Ne.pe "! ''"^''--''d-
. ig„orat huju
de; 'nsu
co«s,l,u„. Pra^cipuc „,*='"'"* «ssignari ''«'"^
quide „ ^
-r ces do„us /sraei! co::;t :::;."/.7^^''o "'•-"-
•l'-um mcredulitatem "'
vocatur, exclusisque
auferrctu rc' f'"«""'"P'"''^'^^

ChHstia,u-s „i.,uL
priscis J„d/ T ''' D^i '^

ui ructus "^ '^^^^^'-

«»'s qua^que :;fC- *"''""" """'^'"«
,

temporibus Dco rcddr, '

P-'ca de multis ad ''"'' ''-««

hanc Cels, i„f * ^'l"'^
-«^- D.US Uuc ^»" -«"
^|u.-c
dcscendisset.
^^^"^T'''''' '

necJud..ci, nec ^" "" ''"P''""' -^

uostri diccrcn
"""erhominesfJu^tdiscercti-rr ""™' '"^"'^' "' q"*
"•tChristum huc '«- '"'"^
«cret. Tamen
ve„isse
quasi
^^Z^T""
'"1"'' '"'—
quidan. d ce .1 '

f" '^

--', oLjicit ipse siLi,

••espouso accepto,.„-.^«,,
annon^ X; -"'-•' ^ ""^
'
1 ,
W ''^'

vcluti
«0« corrcu, nec corrlgere
^^^^^f
"'^"' '"'^ ''«'•'""
> «

-mnihil „on ineptissiL „1„"

erat Zh
t'''".-^"^^'''-''''-^
«o-
que temporiLus "'"" ''"'^
VcrLo suo in '2;
«' 1''''"'s-
et amicos Deo '"""''' ''escende„,e
Prophc.asauc coZ
- .lociles prJent it aL Td ^::;"^"-»- ''".•cum-
J-
'loc.r.na ut,turad
,

^'":^" '^^-'''-'-
'o-n
co,.r.ge„dos nonl '

grata„.que ''"'•
'"-
Dco\ita„, .^
cu,nsn.od,
el s ";'; f''
co,.,-ectio„en. " '^'^'*''* "--<>
'•''-'» e,us potestate,
Ibctan. f "
"J
,„,,„,, er
"^•" "^" "«" '»
rr..
 o ODIGEMS

virtutem inserente, homines

novis
tiam subito toUente et
emendarentur ? Id quaes.er.t
rerum imaginiLus conceptis,
ego vero,
alius an natura. sit
consontaneum an fieri possit , :

sedquidliberoarbitriofietPQuomodolauded.gna
fac posse;
aversar.
consensio? Quomodo mendac.um
erit data veritati
decu.sse fier. :
laude ponetur? Do vero id et potul»se et
in
imitatus, nunqu.d non
Deus d.-
atro^et quispiam Celsum
v.rtut.
homines ab initio creare .ta
vina La virtute potuissel nuUaque
nequ.t.a
addictos, ita perfectos, ut nulla esset ,

ar-
Ha.c simphces fortasse ac
adeo correclione indigerent?
, non item
eum qu. .n rerum nat,.ra
dos permovere possent
adeo h^
virtutem natura esse usque
introspicit. Novit enim
toUatur V um
Ubertate , ipsa in med.o
beram', ut sublata
Gr^c. .n su.s de
de re toto tractatu opus esset. Hanc
ac
fuse tractaverunt ubi
muUum abest ut d.- ,
providentia Ubris
non correx.t
« Sciebat igUur iUe et
cant quod hic Celsus
:

potestate erat corrigere. »

Qmn et ego
nec in divina ejus
sermonem fex. et d.v.nx Scr.p-
clntum pot,.i de iis s.pe
;

modo inteUigantur.
tur» eadem confirmant, .dem
Celsus obj.ut
IV Ouod igitur nobis Judoe.sque ,

o bone Deus nov.tne

co..tr'aipsum adhibebitur. Dic enim, !

admiseris et Prov.dent.am,
L humanas an uon ? si Deum
,

judicare Ucet notas iUl

esse fatear.s ne-
,

,t extuo scripto
corrigit ? An nob.snecessar.um
::est. Sinnovil car non ,

tamels.
cur humanas non
corr.gat ,
est causas reddere,
in tuo scripto te
Ep.cureum ..on
ctnosct; tu vero, qui
ag.,oscere s.mulas , d.cere
:Z pr dissed Providentiam
.

huma..as res perspectas

habens non
non teneris, cur Deus
divina potestate? At
rendrnec om..es nequitia ULeret
Deo semper m.tt. qu. com-
a
rdice.; non duLitamus, Deo da ,ps.s a
enim inter homines documenta .
.ant. S.mt
quanquam mter mm.st ,

:..;bus ad optim. provocenlur:

sunt Qn.ppc
?,albusutit,.rDeus, muUum sit dlscr.m.n.s.
 :

CONTRA CliLSUM LIB. IV.

220
Pauci qui purc omnino
veritaicm doccant ct
hominiLus „cr

V n ,
"""'™ ^'""'""'^ Salvator esset.

t-^iu^sliS"
''"^
^*" ""'^'° """" "--- - -c-
/-^«m ad nos descensurum
esse. Unde consequi putat , f
""""' ''''''"'''"^ /"-'• NescitelLc
Zt'T li)

'"''' '^^^
capcre^tesnit : T^^^Z^lZ 'T
»-pleo, dicit Dominus"?;
doctrina nos omn». • •
~e ;"
ch
'•

r"
Christiancnim
''°"°

'''•''"''^'^" ^^' "'?""-

'- in AthenienTr; "T'
"""
^'

sorum Deus rr^

''"="''''- ^'^' '«''- -'--
hanc ho; ..„;•
r em •'"""^'" ^"-^ ^^^^" '"

-Je..... Deusi^^tnraVrZir^^^r
o ^miui , aut iiiuil relinauit- iti ni

t^
I-r^^

f'^
:::r
-iin,«ens
.-..P.eat

'
uhi prius nln

o:;:r'"^^'
^•'-"--
:Ue:r'';r"- '"r"""'
'J:
— ^~
7^.:":':^'

^^
'"-t
:
il'0
descri, alterum rep „;"", ?"'''' '''''"^ "''
c id
" '""^ ""«"'s-mus
^ed nostra men,
e tT 'k
a..i.namaDror lS;iI '' '' ''^'•'^'"^' Perdi.i hominis
in
'"'*"" '^"^' -"^'^
vivcndo ''"'
eeta
'
rtu;'"T "'' I"-'^?'-«^^io"eni fooit,
velctiamad eTm o
'
'"
''"''''"'
''ivini ^"^ ^P'-""-^
esse p"t rrr"""'''"''''
""" '"""'""°
.lcserendascdcsfJit 1
edcsfu,t,a„tnecesseestuthiemute„,urom-
'P^' '^^'^)'"-

P .7- ^"«'""m.n.-Uc.xvM,,^.
y5o OftlGEMS

nia. Qnodtamen opinatum fuisse Celsum hsec ejus verba

indicant « Si enim hic unum
:
quid vel levissimum muta-
subversa ruent omnia. » Quod si quempiam
per
• veris,

prsesentiam virtutis Dei et per Verbi inter

homines adven-
e bono
tum dici mutatum oporteat, dicere non verebimur
e superstitioso in
inmalum, ex hbidinoso in temperantem ,

suam animam
pium mutari, quicumque Dei Yerbum in

veniens recepit.
VI. Jam si postules ut etiam occurram quae maxime
iis ,

ridicula sunt, audi Gelsum : «Deus forte hominibus igno-

arbitratus cognosci
»tus, et propterea sibi quidpiam deesse ,

iUis voluit et explorare qui

crederent , qui essent incre-^
)) ab
«duh. Haud secus ac ii ,
qui inter homincs amplas recens

))adepti sunt facultates , ostentare ilias solent, sicque ad-

testificantur, illum valde delectari
mortah
))versus Deum
Equidem fateor Deum improbis hominibus igno-
,)gloria. ))

tumfuisseet ab cognosci; non quod ahqua re

ilhs vohiisse

defici sibi videretur; sed ut

qui cognoscerent ex miserus ,
|
eximerentur, Neque etiam cum arcana
quadam et divma |
mittit id
virtute in quosdam advenit aut suum Christum ,

aut qui sint increduh se<l

facit ut exploret quinam credant
;

quicumque crediderint et ejus

ut omnibus miseriis exolvat
vero omnem excusatio-
divinitatem acceperint; incredulis
ideo non credidisse , quia
doctrma
nis locum prxchidat se ,

sententia
defuit. Qua ratione ostenderit ex nostra
igitur
qui divites recens facti
consequi, ut Deus iis sit similis ,

enim ut se ostentet Deus

ostentare se sohti sunt ? Neque , ,

et cogitatione com-
suam nobis excellentiam inteUigi vult
a
fehcitatem in sui cogni^
prehendi sed quia nostrls animis
:

tione positam conferre optat ,ob hanc rem curavit ut Chris-

tus Verbumque perpetuo apud nos versaretur nosqiie ad ,

Nullam igitur mortahs gloria^

ejus famiiiaritatem invitaret.
Christianorum fides.
ambitionem Deo tribuit
 ClOIVTnA CliLaUM Lili. IV.

VII. Postquan, ha^c

qua. refollimus frustra
nugatus est
poslca ncsco quomodo
concludit, . Dcum non
propter se'
» .nd.gcre ut cognoscatur,
scd nostr. saluti consuLc'.
cu n

"lact. salntemconscquantur; qui vcro

rejecerint, apcrta

»post tot sa.cula nunc

tandcm Deo in mentem vcnit
honnnum ad itam
justit.^m reducere antca
:
autem cur. „o„
"".1.
Rcspondeo Deum „umquam „o„ voluisse-ut ho-
«.nesjusf ficrent; id semper cordi haLuisse;
quifpe qui

aacn<h occas.ones
pra^buerit. Per singulas
cnim c.e„era
TT " "''""*'"
cendcns am.cos Dei
'" ^"'-^-^' 1-- -netas i„venif d -"
prophctasque facit. Quin ctiam
in 'sacHs

d.v.num .„ se Sp.ntum receperint, et pro virihus ad alio.

convertcndos studium
contulerint ct opcram.

s
lis fu sJe?'^
"."'"'" """
iu.sse P,-ophetas:,
"" debet, quihusdam s.cu-
q»i propter xqualem semper consfm

:]
-' -:Periorcs aut postcros. Ncque miru.u
et m
am l7'
esl
q .odda.n lu.ssc
tempus, cum pncstans
q„id ct
-"SHlare ad hnn.anun. gcnus
adveniret, cui nihil „1.
per.o...hus tcnporiLus
et s.m.le essC.
fuc..it . aut

Sed horun. omnium

consccuturis futur.
occul.ior est et
m
"
Z
,io
rat.0 quam nl eam
.en
,.
so,
vulgi captus asscqui
.au.nque id q,.od
possit. Na.rad ^
«^J-c. ur
..oh'is d'e ChrilHdlt
. . Ecqu.d post tot
saxula „nnc tandem
"entcm Dco in
» vcnit vitam hominum adducere ad ius.iliam
»'ea autem cur...o„
1
fuit ?. dissercre opo.-te t I c^.i m
:::":'
»..ntcs, q..a..do
r"°"^^'' "
sepa,.ahat
•^-^' -'-"""
filios Adam
'^-'^^^^^ ^^^
, constitue..il tcrm
»"-P.>p..lorum juxta n.....e..um A..geIorun. 1"
Dci c^
 :

ii02 ORIGENIS

» Domini fuerit populus ejus Jacob et f uniculus haereditatis

»ejus Israel*. Opus quoque fuerit afferre causam cur cer-

»

tis quibusdam in finibus quidam nascantur,

et in ejus di-

tione qui fines illos sortitus est cur merito pars Domini :

fuerit populus ejus Jacob , funiculus haereditatis ejus Israel

funiculus
cur prius pars Domini esset popukis ejus Jacob ,
Patre
kereditatis ejus Israel; postea autem ad Salvatorem a
dictum fuerit : « Postula ame, et dabo tibi gentes haeredi-
» tatem tuam , et possessionem tuam terminos terrae ^ » Sunt
enim connexae diversse rationes^, quas ad
apta3 inter se et

regendas humanas animas Deus adhibet, et quas nemo

con-

sequi et enarrare potest.

multos Pro-
IX. Igitur, quantumvis Gelsus reclamet post ,

phetas qui illura Israel correxere venit Ghristus ut

mun- ,

Neque opus habuit, ut in prima

dum omnem corrigeret.

dispensatione , virgis , vinculis et tormentis ad castigandos

homines. Quando enim exiit qui seminat seminare \ satis fuit

docere , ut ubicumque doctrina sua disseminaretur. Quod

niundi duratio, quia initium habuit, necessariis
quibus-
si

dam hmitibus circumscribitur, et mundi finis esse debet;

si post fmem futurum est deomnibus justum judicium; ha;c

do"-mata quibuscumque argumentis, tum ex divina Scrip-

tura,tum ex rationum conclusionibus confirmare , Ghris-
tianam quidem decebit aUius mysteria scrutantem ; sed
sapien-
fidelem e vulgo slmphcem qui muUipHces dlvinae
, ,

tia3 rationes intellectu non

omnium argumentorum,
potest attingere oportet se Deo

Salvatorique nostri generis commlttentem id habere

instar

Ipsedixit,
,
,

nec ullo aho magis con-

i
fidere.

X. Postea Gelsus, nalla, ut sui moris est, allata proba-

tione, traduclt nos quasi minime sancta minimeque
pia de

Deo prc-edicantes. « Persplcuum est , inqait , hoec ab lUis nec

1 Dent. XXXII , 8 ,
9. — ^ Psal. 11 ,8. - ^ Lnc. viu ,
5.
 CONTRA CliLSUM LIB. IV.
^33
.«nclo „00 pic Jc Boo p,^ii^,; ,
^^

,r;o:3t:.r:orr*rrr'"""''''""-

»elapsa longa lempora,

post mullos siderum
»q"c concursus. reCs^us aT
conflagrationes et diluviaT.e"
» ull.m„a,
Deucalionis
cl '"
.-etate diluvium
con .Verri^n
»on)niumvir;«;t..J- "' ^"""g^^i^it.jamrerum
'"mv.c.ss.tud.nempostulare.
utconfla"-.atio
"'"""*• IHn.
fiat "'"<=
«e-TOns causa :hinc est quod dicant j.'°
»esse tortoris instar
arma.rm ii AaTu"^" """^
-ne est Celsu.„ hominem m„ L " ^

, etji ..
 ORIGENIS
234
et Christiani, ut et quae de coufla-
male intellexerunt Judaei
crratione docerent, dixerunt c Deum descensurum esse tor-

» armatum igne. »
toris instar

XII. Sed utrum conversiones temporum

sint, et m illis

conversionibus diluvia aut conflagrationes ,an ne sint^ an

Scriptura memiuerit cum alibi tum hocSalo-
harum rerum
quod fulurum est.
monis loco: «Quid est quod fuit? ipsum
est? ipsum quod faciendum est',
»
, Quid est quod factum
Observare satis
etc. non est prajsentis temporis disputatio.
,

fuerit, quod antiquissimi viri

Moyses et quidam Prophela;
ahis non fuisse mu-
de conflagratione dixerunt id eos ab ,

tuatos. temporibus insistere oporteat, ahi potius

Imo , si in
docerent non accurate per-
iUos male intellexerunl , et quae
penderunt. Undefuit, ut singuhs
temporum conversionibus
qui eventus necpro-
eosdem eventus futuros confmxerint , ,

discreparent. Quod ad nos

priis , nec adventitiisqualitatibus
conflagrationem orbibus et s.de-
atlinet , nec diluvium nec
dic-
rum conversionibus iliigamus; sed horum causamesse
plurimum dduv.o aut
mus nequitiam qua: cum aucta est ,
,

conflagratione purgatur. Quod si

Deum sic de se loquen-
tem : « terram ego impleo , dicit Domi-
Nonne coelum et
repra^sen-
,,nus^?»Prophetse tamen quasi descendentem
f.gurate accipimus. Descendit
enim
tant; hunc descensum
et altitudine, cum se
ad
Deus e propria sua magnitudine
hominum et pra^cipue malorum
curandas res dem.tt.l. U
ut dicerctur
quemadmodum loquendi consuetudo suscepit
proiecerunt ad
magistros adparvulorum sapientes aut qui ,
,

adductorum captum
adolescentum recens ad philosophiam
descensus de corpore accipitur :

descendere nec tamen hic ,

diciturDeus descendcre haec

ita sicubi in divinis
Scripturis ,

ex vulgari sermonis consuetudme

in-
vox , ut et ascendere ,

telligenda est.
ir^
* Ecde.s.
1
I, <j. — •>
TMPm
Jcreiu. xxia ai.
xxui, ^ y.
— •'^Gen. XI,j 5 ;
>
xvii, 22 ,
etc.
 -;

CONTRA CELSUM LIB. IV. o^^

XIII. Quonian, vero
dcrisorillc Celsus ait nos
dicere
Deum tortoris instar
descondere igncm pr« se fcrentc.
, et
cog.t nos mtempcstive
in profundiores
qua^stiones ingredi-
pauca pr.mun, dieamus et
quantum ncccssc cst utdcf^nsio-
n.s jua= CcIm nsum
co.npescat, gustum auditorcs
habeant
postca ad rcl.qua
perget oratio. Divina
nostrum vocat « ig,.em
Scriptura Dcum
consumcntem', didt et fluvios ignis
.egred, a fac.c ejus^
,et ipsum .ingredi ut
ig„em'confla„
'"""""" "* '''"'''''
P^P"'"-"
uum' '!7"'^!".''*=t"

„
^ ^
'^ ""'"' "^ •=»"--''- <I"id
''S"'"^ est
quod
^uod ab ,Ilo
aL'-n consum. opo.teat
'

? Dicimus nos malilL et

P-^---tur.
?Zrr ? 1
tenum ct st.pula
vocantur, res cssc c,uas
Deus ut i^ni
fig..,e lignum

consum.t. Malus ergo

dicitur super posiL
prius ^3^10^
b,lc fundamcntum
super.dif.care ligna , fcenum
ct stipulam'.

:T ".•'"'''r"''
sed pot.us d.cta fuisse de malo
P**''" '" '"''"'' "°" f"i*«e J»«c scribcnli
qui vera et proprie
.gna , f«num ct stipulam dicta

cor,>orcum ct scnsibilcm
supcr.dif.cat hunc
intelligi neccsse .rl
util ,
{L
Si a tlm
ev.dens cst nominibus
ligni f,.ni
K>n..„.ss.g„if.eari,.
ct , . stipul* 0.^^^^!
quou.odo „o„ statim sLcurrU
ga. acc,p.e„dus sit, quo Lrn
h,.j,.smodi ligna ccnsumLr;
<
U
uscujusque opus in,uit
A.ostoiu., ,
,,uale sit , ignis pro-
»bab,t. S, cujus opus
„.anscrit
quod su,,c.Wif.cavit mcr- ,

ccde.nace.p.et.Sic..jusopusarscrit.d.trimentump:tI
tu
'.H.copuscxustum c,uid allud
.
significat, qua... quid-
|..ui cx ncqu.t.a oritur?
Dcus nostcr ig-t„r
est quo e„su expl.cav..
,,.^.,.11
Ingreditur quoque „t ignis con-

mal.t.a; al..sq..c
.mpur.s male.iis , qu.c
auream. ut ita lo
«l-ar. argen.camvc
anim. „atu.-an,' ad.,lte,.ant.
^ie Z^^::
* n<'nr. rv. 'tf,
'• i f\
-,,., '><^"VH,,o. -5Mal;,cIi. lu •,_/., r
256 ORIGENIS

flavii ignis egredi dicuntur a facie Dei , ad consumendum

quidquid nequitia3 in tota anima admixtum est. Atque haec
sufficiunt adversus istud « Hinc erroris causa hinc est: :

» quod dicant Deum descensurum esse tortoris instar arma-

» tum igne. »

XIV. Nunc videamus quoe Celsus deinceps magna osten-

tatione pronuntiat « Sed rem inqait, altius repetamus
: ,
,

pluribus argumentis. Nihil novi dicam, sed

jam du-
»idque
bonus , pulcher, beatus quidquid
» dum confessa. Deus est :

Si
»pulcherrimum, quidquid optimum est, in se continet.
mutatione fieri
»descendit ad homines, id profecto sine
»non potest et h^c mutatio erit ex bono in
:
malum ex ,

in turpem, ex feHce ininfehcem,

»palchro ex optimo in
experiri ve-
» nequissimum. Hujusmodi mutationem ecquis
» ht ? Praiterea rei quidem
mortaUs natura ea est quie mu- ,

ut
»tari ahamque formam induere possit; immortahs vero,
» una semper et eadem permaneat. Deoigitur convenire non
»potest hajc mutatio. » Jam ad haec satis mihi videtur esse
Scripturis ad
responsum, cum exposui quo sensu Deus in
res humanas descendere dicatur. Hoc
enim ut faciat, nihil
pul-
opus mutari vertique ex bono in maium, ex
est eum
optimo in nequis-
chro in turpem ex fehce in infehcem , ex
,

immutabilis
simum, ut nobis affingit Celsus. Sed natura
permanens descendit providentia et rerum
humanarum
ex divinis
procuratione. Eum porro esse immutabilem
uno
astruimus Tu autem idem ipse es^inqnmui
Scripturis :

Nonmutor\ Alia est deorum Epicuri

loco, altero autem,
hoc ipso dissolvi possent,
ratio. Nam ex atomis constantes ,

ilhs dissolutionis pericuhim est ex-

nisi ad atomos , unde ,

cutiendas naviter incumberent. Sed et

Stoicorum Deus ,'ut-

pote corporeus , interdum solamente totam

naturam habet,

cum scihcet conflagratio

flt interdum autem fit superpar- :

* Psal. ci , 28. ~2 Mi.lach. ni ,

6.
 .'

CONTHA CELSriVl LIB. IV.

267
licnlaris, cum mundi rcnovatio fit novusque ornatus ori-
tur. Nequc cn.m potuerunt ilii siLi naluralem Dei notionem
ammo .nformare, ut rei incorruptibilis,
simplicis , incom-
positcT, individua?.

XV autem quod ad homines

Id
. dcscendit erat in forma ,
Uei pr« suo m homines amorc
e
semclipsum exinanivit^
"t ah dhs comprchcndi
posset. Neque idcirco
ex hono in
malum mutalus est; Pceeatum enim
non feeit ^ : neque ex
pul-
chro m turpem; nonenimpeceatum
novit '; nequeexfelicitate
n .nfehctatem venit :
sed semetipsum humiliavit
, nihil sua>
fehe,tat.sam..tcns, vel cum
seipsum humiliand; humanl
gc„cr.s ut.l.tat. consuleret.
Ncquc etiam ex optimomutatu
cs m neq..,ss,mum. Quomodo enim
Lcnignitas ct humani-
tas .nnequ.ss.m.s essent.» Quia
medicus tristia videt et mo-
lcsta contrectat
a^gris
medeatur, an illum continuo
..t
cx
Jonom malum cx pulchro in turpem conversum
meri o
d.xer.s,autcfeI,c.tatecccidissciniafcI.citatcm?Quan„uam
mcd.cus turp.a videns et
molesta tangens non
cxtra hujusmod, casuum e" omnZ
periculum. Sed qui nostrarum
marum vulncra pcr Verb.m, Deum ani-
qui in se est c.rTt
cum nullum cadere vitium i„
potcst. Q..od si Deus
Vcrh...„ mortah corpore
immort'al"
humanaquc anima susccptis
vi-
dcturCcIsomutariet aliamformam
assumerc; sciatill V -

....n natura mancns Verhum nihil eorum pati , qn, eo. pus
.. a„.ma pal.tur. Ut autem adcos qui ipsius De,'a,.s radio
.lendorcmque sus.inere non
possunt, accom.nodet
f.t tanquam
se e
caro et vocc corporea ulitur
donec ii :
„ui io
s...n ale rcc.piunt,
Lrcvi ah ipso altius clati , principem
^ ui
'!•'
I"<l"a.-. c,us
Ibrmam intueri possint.
XVI. Sunt namque
diversa^ quodammodo
Vcrhi form-c
T..b..s u„,cu,que eorum qui ipsius doCinam
consp,cie,idum se pra^bet
,

\-
'ain sec"nZ'
scclanlur,
iirTh^t i-
.
s,„gul,s oorum se attcmpe,a„s
 ,

plurimum profecerint sive ad vinuleitl

sive parum , sive ,

proxime accesserint, sive jamillam comparaverint. Non igi-

tur eo quo Celsus ejusque similes

volunt modo transforma-
excelso monte conscenso
tus est Deus noster. Si aliam sui , ,

eamque multo praistantiorem illa, quam

formam ostendit ,

sequi non
viderant ii qui infra manentes illum in montem
manserant,
potuerant; hujus rei causa fuit , quod qui infra
oculis instructi, quibus Verbi in
gloriosum
non essent iis
contueri possent
divinioremque statum transfigurationem
:

inter eos versabatur,

quippe qui vix poterant iUum, qualis
sustinere quo factumest utqui
:
quod prffistantius habebat ,

dicerent Vidimus eum

conspicari non valebant, de illo : « ,

,, et non erat ei species neque decor. Sed species ejus inho-

,

„norata , et inferior priEfihishominum^ » Atque haec dicere

opinionem non intelligentis quas
visum est contra Celsi ,

narrat ejus historia

Jesu mutationes transfigurationesque
neque quid mortale in illo quidve immortale
fuerit.

XVII. Jam illffi historia? praisertim

cum ut par est intelh-
gravitatis habent, quam Bacchi
guntur, nonne multo plus
historiaprimum a Titanibus decepti deinde dsturbati de ,

postea redintegrato cor^

soHo Jovis, tum ab iUis discerpti,
ascendentis? An Graecis
pore reviviscentis et in coelum ,

hujusmodi commenta ad animam referre et de

illa in-
licet

terpretari; nobis autem ad

consequentem consentaneani-
divino inpuris
que, et plane consonam Scripturis a Spiritu
habitante inspiratis expositionem praeclusus
om-
animabus
nis erit aditus? Mentis
igitur nostrarum Scripturarum Cel-
Unde non illarum intellectum sed
sus plane ignarus fuit. ,

quem iUis ipse tribuit, insectatur. Si

mente compre-
potius
vita conditio, et
hendissct quae futura sit animae in abterna
oporteat, non ita
quid de ejus natura princlpiisque sentire
visum fuisset immortalem in mortale corpus
ridiculum ipsi

* Isai. i-iir, 2.
 W
COATAA CELSUAf Un, IV,

a^Ivenisse non c corpore

, corpus Iransmigranclo ,
in
ut Plalo
cxp hcaret sed alia eaque longe suLIi,„iori
,
ratione vldi :
contra eum pr^ecipuu.n sua, erga honnnes
Lenignitatis de-

m^Israel quemadmodum
, Scriplura divina arcane
Joqui •

''"'' '"''''"' ""

rtnt T ,
•""'"'"'
'l"^^-'"'» P'"-^!'»'»^ refe-
'"'''^"^ '"''
"ra^t " '
'"
1"- -" «

XVJIJ. I„ iis diu

insislit Cefsus qu.-e
non intefJisit sic
que.ncausaest, cur eadem
s.pius repetam. Nam
rum qufc dixit reJinqui volo «L,! „ ninileo-
nihilTo"
"^" '=''*™'»«'™ f"isse
1 ^
videatur. oic i^itur illc .'7.;
Sic .^,tur « Aut Deus revera
mutatur in mor-
.

» aJe corpus, q„od ipsi

censent, sed fieri „on
posse supra
»dcmo„stratua. est aut ipse
quidem „on mutatus a
:

' Vn v.de„t mutatum credant;

t

quod si ita est . decipi

»t.tur Atqu. falJacia et
me^
mendacium semper maJa s' 't I'

M-i^uJum At'"
•penculum. ""V"n
At vero nullus
^'
«^—•-"tentaretur
Deo amicus est ^eger et i„s-.
.n.ens neque quemquam limet,
:
ut ad vitanJu^n
» 1-"" "allaca
,e icT
opus haheat. » Ad h.ec duplex est
ra .o, resporde,'di
quarum aheram natura diviui
al.eram an.ma Jesu
ierLi qui
suppetet. De natu,.a ^
D 1 e f'
erhiaio quemTd
«odum .n „ul,.ice ali.nenta
ut parvuli
.

,
natur. con' ent„:
t.a s.nt
,„ lac vertuntur ; aut a medico
,

>-ot,s samtatem
: alia sanioriLus et
aJia ad ^estituendl "
vaJentioriLu
- VerL. adnutrieudan. homiuum a„i,„a„. apti v r.u
d ,"tu

1 I
Deo muta,., etpro singuJorum captu
ten,pe,.a..i. Jta '
,
"u.
a us utpole
. infirm.onbus tanqunm olus ; perierf.V
''"' ^'"^"•'^'""-
'Z: ^At-a.x.,,4. Lucx,,
'^- '-- verLr! :
4.- = . ,..„,„.,. «„„^.^_^
 ,,

2^0 ORIGENIS

meiititur naturam , cum unumquemque nutrit, prout est

ipsius recipiendi capax. Hic nulla fallacia , mendacium nul-

lum. Si quis autem animam Jesu mutatam dicat, eo quod

illa in corpus venerit quaeram quam inteiligatmutationem.
,

Si substantise dixerit negabo non solum illam , sed etiam

,

quamlibet aliam rationalem animam mutari sin mutatam :

pugnet quia corpori immixta aliquid ab illo et a loco

in
,

potest con-
quem venit patitur ; quid inde absurdi inferri
,

tra Yerbum quod pro ,

suo in homines amore ad humanum
genus Salvatorem demisit? quandoquidem nemo eorum
qui antea medicam opem polUciti sunt , tauta facere potuit,

quanta facere illa anima visa est , sponte ad hominum con-

scientes di-
ditionem nostri generis causa descendens. Quse
vini scriptores multa passim de iis
dixerunt sed in prae- :

sentia satis erit unum allegare PauU testimonium ,

quod sic

habet : « Hoc quod et in Christo Jesu, qui

sentile in vobis

» cum in forma Dei esset non rapinam arbitratus est esse se

,

))sequalem Deo, sed semetipsum exinanivit formam

servi

» accipiens , in simiHtudine hominis factus et habitu inven-

»tus ut homo humiHavit semetipsum factus obediens usque

ad mortem mortem autem crucis. Propter quod et Deus

» ,

«exaltavit ilhim, et dedit ilU nomen quod est super oixne

*
» nomen
XIX. Dent igltur Celso aUi , Deum quidem non mutatum
fuisse , sed effecisse ut qui videbant mutatum existimarent :

tenus Jesum
ad nos quibus persuasissimum est non specie
Celsi crimina-
sed vere ad homines et manifeste advenisse ,
tio non pertinet. RefeUam tamen sic nonne ipse fateris,
:

o Gelse! Ucere pro remedio uti faUacia et mendacio? Quld

ero-oabsurdum simile quidpiam adhibitum fuisse siquidem

,
,

qui-
ad sahitem coUaturum esset? Fit enim ut sermonibus
busdam ad mcndacium compositis quaUbus erga aegrotos ,

*PLilip. II, 5.
 .,

CONTIU CEI,S1IM LIB. IV. /

2 ,

intcrdum utuntur medici,

mores facilius cornVas
veruatem usurpares. Ha=c a
quam si

sionem dicta
tantes sanantem, his
medus, qu» non data
sunto. Neque enim
nobis
,„idem ad ahCumTe,
absurdum est amicos
amicum genus humanum
re- levaro
~ -

opera quis adhiheret

sed hahita ,
c.;.umsla„t,arum ratione. Et
quidem ad curandos mento
ahenatos hommes hac via uti oportebat
, quam Verbum no-

Quod aiU taha facere, qui periculum

ab adversariis inten-
. ta um
fugere cogitat a Deo
: autem neminem timeri , ut ad
» vitandum periculum insidiantes
fallere opus habea . id
;
depellere supervacuum
omnino fuerit et a ratione
alie^um
Ecq.i.senimunquamh.cdenostroSalvatoredixitPSedetad
"' '"""'"•'"""» '^- -'-- esse
,am ;nr"'"7>"""'
am ante pro alns respondi.
,

Dixi enim illam dispensatione

„

ess ::" d T'"'-''''^"'"''''''^'

'"~'^"'-'- 1"'
i— '-i

hsque rat,on,s al.enat,onem

inimici erant in Dei amicitiam
recperentur. Nam Jesus
clare dicitur
eos qu, peccassent
peccatis liberaret et justos
omnia pertuhsTr
<.'
^
faceret

afn
rant cur Christi
rant, I
•
t"
'"'""'' ''"
adventum futurum esse
"
'""
''ff- ~'
m e am Christianos,
q„i de filii
arbitrentur; seor-
Dei in homines advlt

q«e qnam breviss,me poterit

, conside,-em„s. Ha=c
ud dl„m Jud.i i.itnr
. Cum omni vitiorun,
:
genere vita ref r
t.Deus m,ttat necesse est, .

q„i malos°afficiat
c rep,irget omnia s„pplid
ut primo dilu vio factum
,
est. » Q, „„
autem d,c„„t„r
Christiani alia his adde,e,
psum d,cere ab
liq^etTw
illis affirmari. Et quid abs.rdi e t JiS
crram innndantibus,
venturum. qli n,„ndu,n rl, ..^;
ct c„m unoquoque

H«I>r. rr,
p,. meritis agat? Nec
rS.M.uih. rx, i3.
e.,im Do.I t
VUI.
16
,^/y ORIGKINIS

ceat late serpentem neqaitiam rerum renovatione non sis-

tere. Ipsi etiam Graeci norunt terram igne aat diluvio cer-
tisqaibusdam temporum conversionibus purgari. Dicit enim
alicubi Plato « Quando autem Dii
terram aquis purgantes
:

)) inducunt diluvium tunc incolae montium , , etc. » An haec

cum
cum a Gra^cis dicuntur pondus et auctoritatem habent ,
;

autemeadem astruimus quae laudant Grjeci , hoc ipso viles

placita? Tamen quibus cordi

cunt et nullius sunt pretii haec
scripta omnia ordine et
accurate ponderare , ii non
est
eorum qui h«c scripserunt, ostendere
modo antiquilatem
conabuntur , sed etiam quam gravia illa sint et quam apte

inter se cohjsreant.

XXI. Caeterum nescio qua causa turris eversionem ju-

dicet esse similem dikivio quo terram Juda^i et Ghristi^ni

,

purgatam affirmant*. Ut enim nihil occuhi indicet narrata

historia et ut ijise existimat, per-
in Genesi turris iUius
, ,

non ita tamen evidens est id ad purgandam ter-

spicua sit;

nisi forte ad terra^ purgationem usui fuisse

ram accidisse^^ :

putethnguarum confusionem ; de qua doctus quispiam con-^

venientius aget, cum sibi proponet ostendere et quid sibi

obvio sensu accepta et ad quid arcanius

velit hffic historia
,

Quoniam vero Celsus credit ex depravata fi-

referri debeat.
Moysen quae de turri et lin-
liorum Aloei historia sumpsisse ,

o-uarum confusione memoravit,

dicendum nullam quidem
fuisse de fdiis Aloei nuntio-
ab ullo ante Homerum factam
nem; at turris historiam fuisse a Moyse conscriptam , quem
litterarum Griecarum inven-
non solum Homero sedetiam ,

tione antiquiorem esse

mihi persuasum est. Uter igitur al-

scripta depravavit? Scriptor

ne Aloidarum fabulae
terius

historiam turris ? An is qui de turri et linguarum confusione

Aloidarum fabulam? At nemo a^quus non

agooscit
scripsit,

Moysen esse Homero antiquiorem. Sic et quae de Sodoiuis

i Gcncs. it , I. — 2 Ibid. 9.
 CONTIU CiiLSUM tJJ. ,v.
et '^'^
Gomorrhis proptcr
Dccr-.t-, :„
Gencsin^rrat/eacun.EotphTr"-'"'''' '''''-'''' '"
I^^f " -'^-^
qua. o„,„,-a cx Cc.sus;
codc. erro
Moysis anti,.ita.c.
Vident p'":! ''' '-1--««« r /
"'''''
«nullo cst rccenlior. •'•, ''"' "' '>-^« ««y^e
Non
p-dito „.„a„.
.hsl;r:; :?:r ''-; ^-=-^' ^i
renovetur univcrsitas "^''''^«"'''r vilia et
•
il ,/ ,' ha;c
-- <'^w» aidicis:;
p:iri:r/T '^"^'^-
vera d,x,sse '^''"'''n»'' dc
cwnproLcntur . pra;ie,-itis
,i..
b.-tantis i„ se div ni Spiritu; ^''^^''''^"tu^n dcdisse ha-

tui qui in ipsis '""^ *^^^^no

fuit.
'
Spiri-
XXIL « Christiani , ner^^if T^Ic n .

»d.-«orum pcccata J-
"Jesusupph^ciisporrcctoqucfcle
missum jam fl^ ^ "?
^^^"^''^'"'
J"""!'"''-

'"^aiclis
n •'
Q"od Christiani dicnt ^„^1""
'"" '" ^ d-''--. „
.

•-oquan, u„u,„ ,apsu„. '"' ^'

essct s':.';:?":
al- illis passus fuerat, tota
Jud-n.
'
''^
l"» l'"''''
Jesus ha;c
d.-l.us fuit.

T.am
A,.Litrore:.i,„
actus est in
crucem Jcs„s J"!
l;l;t r: T '"" ^^J^"'-
"'""" !"•*' «"'"^
^
-

"'^au,.

-•..nt,
Ncc u„qua« „uditu„,
eos ta„to
est 'ef ^:';
ten.poris .„atio ^ '
^''^'
"'''^"''^"'^-

"^''^ <=a.pc.

^- 'o.-tiorihus scrviisse. '""" "'""

Si' ndo? '''^A-
^"."' -'-q..i. visitati sunt '"• '"•^=-^'" -'
tlcn et?;""
;"-' 1-1'il.onte suis
sacris operlt """' '^•^"
srlt''7""'
'"•-8"n.c„i;s,qua3divi„u„ '„•;.':;;"• ^-^ «"""tus ,•.,•_

" ''"^''""^'•- fui-e

'•••""'"«''ant

;>'«c (antls
,
unun,
cala,„itatihus ,,„;:'
cst et is, ^ "" ,
P'"''l"«'' '"um i„
'ao'..erdi..c,.i,„.,s..o„::7;^^;^^^^^^
S-l...^ -""' onu.iu,„
at,.ocissi„ : -dea^t.
rsT'»"'"'
'" ^«'"«'orein
gene.is
 » ,

OKIGimiS
244
et in ea quidem urbe
abi
humani per insidias opprimere, ,

mysteriorum
qua, magnorum erant
sacra Deo faciebant,
ubi ha^c Jesus per-
symbola. Oportuit igitur urbem iUam ,

deleri fundit.is , Judaicam gentem dissipar.

pessus fuerat ,

vocari. Atque hi Christiam sunt

et alios ad Dei beatitudinem
pervenit,
puroque Dei cultu doctriua
ad quos de germano
terra-
novas et Reipubhca^ ub.que
nuique leges acceperunt
accomodatus cum conlra priores :
ruin vigenti et constitut«=
patrii reges iisdem ac
ipsa mori-
imposita^ uni genti . quam
nunc ab omnibus observari non
possint.
bus subernabant,
suo Judsos et Chr.stianos
XXIII. Postea Celsus pro more
« aut vespertilionum
agmim,
deridens, utrosque comparat
ranis circum palu-
„ aut formicis e
nido prorepeutibus , aut
lumbricis in ahquo c(Em angulo
„dem considentibus, aut
quinam illorum magis
„con-regatis et inter se litigautibus
„peccaverint, dlcentibusque
Nos sumus quibus omuia
:

solis . rehcto toto

„Deus pra.monstrat et pr^dicit: nobis
et neglecta tota qua late pa et
„niundo ccElorumque cursu
suamque curam impendit ad nos solos
„terra, providet
:

quomodo
«mittit pra^cones , nec mittere desinit, solUcitus
conjungamur. » In ejus fictione sim.les su-
„^ternum iUi

dicerent « Deus quidem est, sed proxi-

mus vermiculis qui :

omnino s.m.les
locum occupamus. Ille nos
sibi
„u,um ilh
terra aqua aer s.dera :

Subdita nobis omnia sunt , , , ,

„ feclt
justa sunt. Per^
„ propter nos omnia , omnia nobis parere .

« Quandoqu.den
guntapudillumvermicuh.nosvideUcet:
peccatis contaminant, Deus
venie
„sunt inter nos qui se
addicat impios et ca^terj
„autmittetfiUum, «t flammis
.

hls omn,*». : mag.s

vita fruamur. Jddit
ipso a^terna
„cum quam
cum inter vermiculos et ranas,
„h:ecferenda esse,
d.sputantur.
» cum Judsos inter et Christianos
cn-
eos interrogo qui ejusmodi
XXIV Ut ha5C refellam ,

an omnes homines existimatis propter

minationes probant :
 , , ,

CONTRA CELSUM LIB. IV. 2^5

Dei pFacccIIentiam esse aut
vesperlilionum agmen , aut for-
micas , aut lumbricos , aut panas
? An cjcteros quidem ia
illa similitudinc non comprehensos , homines esse permit-
titis
,
eo quod ratione et legibus utantur; Christianos vero
et Judaeos propter dogmata q.iae voLis non arrident , con-
temnilis et cum illis animantibus comparatis ? Utrumvis
mihi sciscitanti respondeatis, non quod reponam
deerit
et ostendere conabor ha)c , sive de omnibus hominibus'
sivede nobis, injuria dici. Ponamus primum vos dicere,
omnes homines Deo similes esse vilibus his animanti-
prnc
bus, quiaeorumparvitas ad Dei
excellentiam comparari
nequeat. Quam vero parvitatem
inlclligitis? Respondete , o
boni Si corporum dicitis; scitolc
!
majusct minus, si veram
exequi volumus rationem ex corpore
a^stimanda non esse.
,

Ahoqui Gryphes et Elephantes nobis hominibus pr^stan-

tiorescssent, utpote proceriores , valentiores, vivaciores.
At nemo recte scntiens^ dixerit ha^c animalia rationis
ex-
pertia pluris cssc facicncRa propter
corpus, quam qu« ra-
tione pra^dita sunt. Hac enim longe
pra^stat quod ejus est
particeps, omnibus eadem destitutis. Neque etiam id di-
cent egregia3 illa? et felices naturce,
quas vos bonos Genios
nos Dei Angelos appellare solemus aut
, qu.Tlibct ali^e ho-
minibus pra^stantiore^ quippe in quibus :
perfccta et omni
virtutum genere ornata ratio est.
XXV. At vero si parvitatem hominis non propter
corpus
despicamini sed proptor animam
,
, quic c^teris natmis
ratione praeditis et maMme sanctis propterea infcriorest,
quod eam vitia corrumpant occupent; cur qui inter
et
Christianos improbi , aut inter Juda^os male vivunt,
sunt
potius vcspcrtilionum agmen, aut formica^ , aut veriniculi
autrame, quam qui ubivis gcntium se
vitiis dedunt ? Hoc
enim posito, quicumque suis habenas
cupiditatibus laxa-
verit, hunc necesse erit vespcrtilionem , et vermiculum ct
 ;

2 46 ORIGEKIS

ranam , et Ibrmicam pra? caeteris hominibus haberl. Itaquc

etiamsi quis alter esset dicendi facultate Demosthenes , sed
eadem improbitate iisdemqoe ac ille improbe factis notatus
etiam si quis alter esset Antiphon et ipse orator magni no-
minis qui in hbris de veritate inscriptis , eodem fere titulo

ac Celsi hber , sustuht e medio Providentiam : ilh nihilo-

minus vermicuh essent, qui se in coeni angulo , coeni inquam

imperitiae et ignorantiae , volutarent. Verumtamen rationis

compos natura, quahscumque tandem iha sit, recte cum

vermiculo comparari nunquam poterit virtutis enim capax :

est et impressa in mente virtutisforma non sinit cum vermi-

,

cuhs conierri eos ,

qui potestate virtutem habent, et insita
ihius semina ,
qua3 nunquam extirpare possunt. Ex quibus
omnibus efficiturnon omnes generatim homines vermiculo-
rum loco ducendos esse prae Deo. Etenim ratio suam a Verbc,
quod est apudDeum habens originem non , , patitur animal

ipsius particepsprorsus ahenum a Deo existimari hincetiam :

consequens est malose Ghristianis et Judaeis ,

qui ut vere di-

cam nec Christiar»isunt nec Judaei , nonmagiscum vermicu-

hs in cceni angulo se vohitantibus comparari posse quam ,

qui in Cceteris gentibus mah sunt. Quodsi rationis natura

hajusmodi simihtudinem admitti vetat profecto ea non ,

est

humanae naturae ad virtutem comparatae inferenda injuria,

ut cumtahbus animantibus conferatur , etiamsi propter igno-

rantiam peccet.
XXVI. Jam si Ghristiani et Judsei, propter dogmata qua?
Gelso non probantur et quse ne unquam quidem videtur

coo-novisse , vermicuh sunt et formiccc; ca3lcri vero non

item : age comparemus quae. a Christianis et Jud^cis noront

omnesteneri dogmata cum rehquorum hominum dogmalis.

Hinc ihis qui quosdam homines vermiciilos esse et formi-

cas admittunt ,
perspicuum fiet eos pro verniicuhs ,
pro for-

micis et pro ranis habendos esse ,

qui sana de Deo perdita
 CONTRA CELSU.M LIC. IV. ^1,-
senlcnlia vana pictatis
, imaginc dclusi aut animalia rationil
cxpcrtia aut sJmulacra
, , aut alias insigncs
hujus n.undi rcs
voncrantur; ,,uarum pulchritudinc
ad admirandum coicn-
dumquc op.ficcm adduci tantummodo
dchuisscnl; scd illos
essc homincs, ct si
quid est hominibus exccllcntius,
qui
rationcm ducem scculi, a
lapidibus ct Ifgais, ab auro el
«rgento majori in prctio
habitis, a rebus hujus
mundi
'luamlibct spcciosis, ad omnium
conditorem erigere sc po-
tuerunt; cjui se totos illi
commiserunt; qui, quodproccrto
babeant dhm, solum «mnibus
posse suflicere, cogitationes
omn<um pcrspiccre, omnium preces audire, prcces ad il-
lum duigunt omnia quasi
, ipso inspectante faciunt
ct quasi ,

audientc .pso cavent ne

quidquam ipsis excidat, quod illi
a.sphcere possit. Hcec tanta
pietas nec laLoribus nec mortis
,

pencuhs, nec captiosis rationum conclusionibns debilitata

«.hd-ne ,llam a.nplexis proderit,
quominus dcinceps cum'
vcrnncuhs conferantur etiamsi
antea compa..a.i potuerint
, ^'

<J.ud qu. vehementissimam

i
oLsccena; voluptatis libidinem
•..ervantcm atquc emollienle.n
animos cohibent ea causa
'|"od persuasum habent
se Dci non posse
familiaritatcni
conscqu., ad eum per temperantiam
n,s,
contendcrint,- ii
voL,s verm.culorum gcrmani,
cogualionem c.m formicis
habere, s.m.Ics essc ranis
videntur? Quid? Justitia.
splen-
d.,la .ila vnlus qua,
erga p.oximun, j,u-a socielatis, .T„ui-
talem bcn.gnitatcm, humanitaten,
servat , .,on oLstabit
qu.nillapra3ditus in vespe.tiliones
.-eferatur ? Contra qui
se nag.tiosas libidines ingu.gitant
m , quod ph.,iquc faciunt,
qu, nullo pudorc ad
oLvias
quasque vulgali corporis fa..ni-
nasaccedunt,quidocentha.cnonessenagilia.nonneilhsunt
vcmes m c»„o
voh.tati? pra.scrtin. si
con.parentu.. a.l eos
qu, doct, sunt non
tollerc .^mbra Cluisti
et corpus Jn quo
Ve.bun. hab„at, ,.t fadant ,nanira ^ncretrid!';
quile
 » ,,

<2l^S ORir.EHIS

quo natura est rationis particeps uni-

(lidicerunt corpus in ,

versorumDeoconsecratum, Templumesse Dei' quem ado-

rant , fierique Dei templum cum recte de Gonditore senti-
voluptate
tur; qui denique borrentes Del templam illicita
poUuere , suai religionis esse ducunt colere temperantiam.
XXVII. Prsetereo csetera quse apud homines vigent cri-
philoso-
mina quorum fortasse non sunt immunes vel qui
,

phiam pr« enim sunt quos genuinos discipu-

se ferunt. Multi

los philosophia non agnoscit. Taceo

etiam muUa ejusmodi
neque Chris-
crimina apud eos reperiri qui neque Judasi,
sunt. Affirmo autem hicc aut apud
Christianos non esse
tiani
Christianus consideraveris aut, si inve-
si qaidproprie sit ;

niuntur , non certe inter eos qui ad ccetum conveniunt

qui precibus pubHcis intersunt nec ab iUis arcentur nisi

, :

irrepsisse deprehendatur. JNon

forte quis intfer ahos furtim
contra
i-itur vermicuH sumus coetum facienles nos qui ,

Judseos e Scripturis quas credunt sacras

pugnamus , et os-
tendimus, eum qui prcedictus est advenisse, iUosque prop-
ter suamaxima peccata desertos fuisse; nos autem qui sus-
habere collocatas
cepimus Yerbum optimas in Deo spes ,
, ^

nixas nostra in eum fide , et vitse genere quod nos ab omni

,

perducere famiUari-
nequitia vitioque puros ad ejus potest
tatem. Nemo igitur eorum ,
qui se Judaeos aut Christianos
Deus nostri causa maxime
profitentur, simpliciter dixerit :

ccelorumque apparatum constituit sed

mundum omnem :

mitis pacificus,
si quis, ut Jesus docuit% mundo corde est , ,

jure Deo con-1

periculorum propter pietatem tolerans , is

fidere potest et dicere, si quidem prophetias intelligit : J

praemonstravit et prae-f
«Nobis qui credimus omnia Deus
» dixit.
J
Christianis, quos pro
XXYIII. Quoniam vero Celsus
attribuit Nobis solis relictoj
vermicuhs habet, verba haec : « ,

1
I Cor. III, 16. — ^Mauh. v,8.
 CONTRA CELSUM Llli. IV. ^ / „
»tot« mundo
coelcstique cursu, ncglectaquc
tota hac qua
patet lcrra, Deus providet
..late
ct invigilat : ad nos mittit
«pnecones, nec mitlcre desinit ,
sollicilus ,,uomodo ster-
»num .11, conjungamur : .diccndum hic ab illo noLis assig-
nar, qua^ nunquam nobis in monlem vcncrunt. Legimus
cnim et novimus Deum
: „ diligerc omnia qua. sunt et ni- ,
»h,l od,sse eorum qua fecit ; nibil enim constituturum
»iu,ssc quod odissct".
.Lcctum nobis est et istud « Parcis :

autem omnibus, quoniam omnia

•
tua sunt qui amas ani- ,

'.mas. Incorruptibilis enim

tuus est spiritus in omnibus,-
»idcoq„e eos qui exerrant
parlibus corripis, et de quibus
..pcccant, admones et corrigis. » Qui etiam
diccremus « cce-
..lorum cursum totumque mundum a
Deo rclinqui eum- ,
»que, neglectis iis tantis tcrra; spatiis
, providere nobis so-
» 1.S alque consulere =
? » „os qui in preciLus scimus
et
d-cendum ct cogitandum esse, misericordia Domini ple-
«
»nam csse terram'; et misericoi-diam Domini esse super
.omncm carncm'; et bonum esse Deum, qui solem suum
»or,r, lac^t super
bonos et malos, ct, pluit super justos et
»-n,ustos :
qui et nos hortatur, siquidem
,
ejus fllii csse
volumus ut ejus cxempla sequamur
,
, docctque omnes ho-
m,nes quoad possumus
, Leneficiis complecti. Ipsc enim
d,cU,sest,,Salvatoromniuml,omin,.m,maximefidclium'-»
et t,hr,stus cjus
. propiliatio cssc pro peccalis
nostris , non
»pro nostr,s autem sed ctiam pro totius mundi ^ solis ,
,
Atque h;ec quidcm adversus
ea qux Cclsus conscripsit.
gu.-edam alia sibi propria
Juda,i nonnulli reponc.cnt
qu.-e ,
in,n„„c Chnstianis
co.,veniunt quippc quibus :
dicta sunt
LnDc . Gommcndat
:
charitatem suam Dcus in noLis
quo
»n.an. cum adhuc
pcccatores essemus Clu-islus
pro noLis ,

' Sap. ., , ,5 - . ibid. a7 ;.„,,,,._ 3 p,,, _

=,v,„ , „. _ 5
jvi3„i, ^ ^5 _ ,
i-uc. V,, J5.._
•.
5
•
.
*•«'»•
• rT„u..v, ,„._
. J..«.,. „ , ..
«iSo OKIGENIS

))inortuus est. Quanquam vix pro justo quis moritur*. Nani

))pro bono forsitan quis audeat mori ''.
» Nmic autem Jesus,

quem etiam ducto ex nostrarum scripturarum loquendi

consuetudine vocabulo Gbristum Dei appellamus , adve-
nisse pro omnsbus uLicumqne sint peccatoribus pra^dica-
tur, ut ,
posito peccato, seipsi Deo credant.
XXIX. Hsec autem « Deus est, sed proximum illi lo- :

»cum occupamus » fortasse Celsus audierit ex quibusdam

,

eorum quos vermes nominat. At quid idem facit ac illi qui,

,

quod prcTceps quidam adolescens trium dierum discipulus ,

philosophi, et propterea in cffiteros tdiiquam inferiores se

et imperitos contumehosus quaedam temere dixisset, ccn- ,

tinuo totam phdosophicam sectam in crimen vocareot.

Scimus enim multa esse homine praestantiora. Legimus :

; » et non illorum quidem

« Deus stetit in synagoga deorum
^

deorum quos vidgus coiit gentium : nam « omnes dii gen-

»tium dsemonia'. » Et legimus Deum stantem «in synagoga

))deorum , in medio deos dijudicare. Scimus autem « etsi
>) ,

» sunt qui dicantur dii sive in ccelo sive in terra ( si quidem

» sunt dii multi et domini multi) , nobis tamen unum esse

))Deum patrem, ex quo omnia, et nos in iilum; et unum

» Dominum Jesum Christum per quem omnia ,

, et nos per

»ipsum^ f> Nec sumus Angelos ita esse supra homi-

nescii

nes , ut perfecti homines pares AngeHs fiant. « In resurrec-

»tione enim neque nubent neque nubentur, sed justi sunt
SECut Angeli in coelo aequales Aogelis » Perspectum ''.
» ,

quoque nobis est ita esse ordinata omnia ,

ut ahi sint qui

Dominatlones ahi Potestates ahi

vocantur Throni , alii , ,

Prlncipatus nos quideni homines post eos longo inter-

'
: et

vallo rehnqui, sed spem esse fore, ut bene vivendo facien-

disque omuibus qua3 ratio praecipit pares istis omnibus ,

iRorn. V, 8.- 2 Ibid. 7. — n^s;il. i.xxxi , i. - ^- Id. xc:iv , 5. — ^ l Cor.

viii, 5. — ^ Mallb. xxu , 3o. Luc. xx , 36. ' Colohs. i ,

x<\
 '

COi\TRA CliLSUM Llli. IV.

evadere mcreamur. Dcnique

quoniam « nondum anparuit
'"I-d enmus scimus quoniam cum
,
apparucril siuulcs Ueo
»er,n,us, et videbimus
eum sicuti est '. „ Sin autcm quis-
p.am .d quod ex quibusdam
vcl non intclligcntibus
vel ex ,
.nlelhgent.Lus quidcm, scd
non propc srnam doctrinan.
^ssecut.s audut, dixcrit
.])eus est omnium primus,
:
nos
«secundum aL illo occupamus
locum; „ id cquidcm facile
m crp.-etarer, TVo. accipiens
pro iis qui ratione pra^diti sunt.
aul pot.,.s, pro .is qui rationi virtutem
adjunxere. Ex noLis
e.um eadcm est i„ omniLus naturis Lcatis virtus; ita utea-
demhon,.n.s sit virtus, ae Uci.
Unde noLis pra.ecptum :

.Eslote pcrfcct.,
s.cutpatervesterccclestis pc..fectus
est^,
Malc .g,tur cum verme
, qui i„ luto
innatat, Lonus et jus-
tus ccnparatur
,
male pius cum formica
, male !„ tus
cumran ,..„„ ,,endida vcrita.is lucc
ammam cum perVusam h!r;
vcspert.l.onc conferri nisi sumu.a i,.juria

. Nos Dcus S.L,

o,„n.no similcs fccit , , ad
id inductus mihi
ft..ssc v.detur malc intcllecto
hoc Gencsis loco Fa iam : ,<

»hom.„em ad .maginem et similitudinem

nostram'. : Sod
M „ov,sset quid in.e,-sit disc,.iminis
inter . f.eri I.ominen.
»ad .n,ag,ne„, Dci, et fieri ad si,„ilitudi„em,- .
t.sset .„
si adve,-
Scnptura Dcun, quidem dixissc : . Facia.nus homi-
" r'-"'''^^'-- -stran, \ » sed tamcn
iUr'cre ""'"T"
•»"">creasse,< ad ,mag,„em Dci, ,,.,ou vero tu„c . ad simi-
» u,d„.em : .,oLis h.c „on
.,
adscriLerot . . omnino simil s
»Deosu.„us. ,, Nequc etian, dicim..s . ast,.a noLis esse suL

.ntell.„,„.t, ol, et luna^et astris comparatnr

aL Aposlolo -

« AI.a a,.,uu claritas soljs

. •
, , alia clarilas luna.
a fc r ,
.slellaru,„. Stelia cn.n. a
s.ella dine... i„
clari.atc . sic c,
''-•".— »M»m,.v,,s....r,e„..
,.«,_. ii„<,.
 : .

ORIGEKIS
ilbz

mortuorum '. » De his eodem etiam modo jam

, resurrectio
Addit Celsus nos dicere :

olim Daniel vaticinatus fuerat\

Fortasse nemmem e
. nobis servire jussa sunt. »
Omnia
dicere audivit fortasse etiam ne- :
nostris sapientibus talia
qui mter
esse , ut omnium sit servus
scivit nobis mandatum

nos est major'. Deinde cum Grsci dicunt

mortalibus
Sol , nox, uterque serviunt ',

commentarils iUustrant. Idem nos

sive
dictum laudant et

sive aliis verbis dicamus permde est Celso .

non dicamus ,

Apud iUum nos, quos vermiculos

ut nobis intendat litem.
Quandoquidem sunt mter nos ,

putat, sic loquebamur : «

1.-
Deus veniet aut m.ttet
qui se peccatis contaminant
, ,
„

ut flammis addicat
impios , et nos ranre rel.quae cum
„ Uum ,

Vide ut scurra iUe doctrmam>

„ipso ^terna vita fruamur.
»

suppliciis impiorum , de
justorum
de divino judicio . de
caviUetur . irrideat , exsibilet. Gravem Ph.loso-
prsemiis ,

ha^c ferenda esse si ver-

phum Tandem concludit « magis
!
,

inter Juda^os et Chr.sfanos

«mes inter et ranas quam cum ,

nec quid-
„disputantur. Sed nos iUum non imitabimur.
»
qui rerum ommum
quam simUe dicemus de Philosophis ,

disseruntque inter
naturam sibi exploratam esse jactitant.
fuerint quomodo coelum et
condita
se quomodo omnia ,

omnia qua; continent utrum an.ma

terra facta sint , et ,

creatae, a Deo regantur et e corpore

nec fact=e a Deo nec
an insita, simul corpor.bus .mmor
in corpus transmigrent
;

aut mortales. Posset

enim quis , nedum laude
tales sint ,

investiganda: yer.tat. va-

aut probetpropositum eorum qui
philosophos iUos et mahgne d.cer,
cant, et jocose ludere
hujus vita= cceno su* imbeciUitati
eos esse vermes qui in
subUmibus pronuntiant quas
immemores de rebus tam
,

i . Cor xv,4.. - ' Da„. .n, 3. - ' M».th. xx, ^T - ' £»"?'*• l'"'"

lUSS.
 ,

CONTRA CELSUM IJB. IV. 5,53

eas intelllgerent,- et contendunt,
quasi res assecuti , quas
nemo potcst sine afllatu dlvinaj virtutis contemplari. « Nemo
^enlm novit quidquam homlnis, nlsl splritus hominis qui
» in ipso est; ita et qua) Del sunt nemo cognovlt nisi spiritus
»DeI*. ), Sed eo InsanlaG non progressi sumus, ut pracla-
ram horum virorum intclligentlam
( utor hac voce cum
vulgo) quae, spretls rebus vulgarihus,
in inquirenda verl-
tate occupavlt sese, vermlculorum
aut similium animan-
tmm motibus conferamus. Quin imo sincere
quibusdam
Grascls Philosophls hoc testimonlum damus , notum illis
fuisse Deum, « Dcus enim illis manifestavit : tametsl non
)>sicut Deum glorificaverunt aut gratias egerunt
sed eva-
,
:

)>nuerunt In cogitatlonibus suis, et

dicentes se esse sapien-
» tes stulti facti sunt , et mutaverunt
, glorlam incorruptibilis
»Dei in simlhtudinem imaginis
corruptibilis hominis , et
» volucrum, et quadrupedum, et serpentlum^ »

XXXI. Post haec ut confirmet Judaeos et

,
Christianos
nihil ab animalibus qune recensuit discrepare
, , alt « Judieos
» fulsse servos fugitivos ex ^.gypto egressos
,
, nullis unquam
»rebus gestis inslgnes nullo in loco
, , nullo In numero ha-
))bitos. » At Judacos, ncque servos fugitivos,
neque yEgyp^
tlos fuisse, scd Hcbra^os qui
In .^.gyptum concesserant^^jam
antea diximus. Si autem illos nullo in
loco nullo in ,
numero
habltos fulsse inde probari putat,
quod eorum histori.^ non
crebra admodum facta fuerit a scriptoribus
Gr.-ecls mentio;
refclletur. Nam sl quis constitutam ab initio oorum Reipu-
blic.T, formam legumque dlspositionem
,
inspexerit
inveniet ,

is fulssc homlnes qui in terra coelestem vitnni

,
repra?sen-
tarent qui non alium quam
, summum Deum cognoscerent
qul omnes Iniaginum arllficcs a se ablcgarent. NuIIus
enim
pictor, sculptor nullus in
eorum civltate erat. Lex enim
omnes harum artium professores extcrmlnari jusserat : ut
 ,

'

»2
54 ORIGEINIS

imlla esset fiihricandorum simulacrorum occasio : quippe

qua3 simulacra hebetes et tardos homines in errorem tra-

hunt , et oculos animse a Deo decUnatos in terram depri-
munt. Erat igitur inter caeteras lex ista : « Ne peccetis , ne
» faciatis vobis sculptam similitudinem , ullam imaginem

» similitudinem masculi vel foeminae , similitudinem omnis

))jumenti quae sunt super terram, similitudinem omnis avis

» volantis quse volat sub coelo , simiHtudinem ©mnis rep-
,

)) tilis quod repit super terram , similitudinem omnis piscis

,

2)qu2ecumque sunt in aquis sub terra\ )) Nimirum id lex

ao-ebat , ut in singularum rerum veritate hffirerent , non aha

contra veritatem fingerent quae quod revera masculus aut
fcemina, aut jumentum aut avis aut reptile, aut piscis , ,

erat, mentirentur. Hoc etiam apud illos illustre, magnifi-

cum : « Ne forte elevatis oculis ad coehim , videas solem et

)) lunam et stellas et omnem cceU ornatum , et errore decep-

)) tus adores ea et colas^ )) QuaUs erat totius gentis disci-

pUna , apud quam efFoeminato ne in conspectum quidem

prodire Ucebat^ ! Admirandum et istud , meretrices ,
juveni-

lium ribidinum irritamenta , iUorum civitale fuisse prohi-

bitas\ Judicns praeerant omnium justissimi% quippe inte-

o-rse vit£e per longum tempus argumenta dederant. Hi quia

probitate erant supra humanam ,
patria et usitata Judseis

loquendi consuetudine dii appeUabantur \ Videre erat to-

tam "-entem sapientise studio deditam. Audiendis legibus

divinis destinatiquidam dies erant quae vocabantur sab- ,

bata; aUique festi dies. Quid dicam de sacerdotum

ordini-

bus et de ritibus sacrificiorum quae symbola innumera ,

continebant harum rerum curiosis perspicua ?

XXXH. Quoniam vero nihil habet humana natura sta-

bile nihilque firmum , oportuit ut paulatim corrupta a prima

1 Deut. IV , i6 et seqq. — ^ Ibid. 19. - ^ Id. xxiii , i. ~ ^ Ibid. 17. —

5 Exod. xviii, 21 , etc. Deut. i, i5. — ^ PsaS.LXxxi, i.
 f:OATUA CELSUAI Llli. rr
j v. .

sua constilutione .lcficcrct

h.c Rcspublica. Jllam cr^
qucnadmodurn ct c.tcra q„. .„.,tatio„c
opus
Klc„t,a „,utavit=:
pro Jud.is ascivit cx
et
hal.c„t C-
o„,„iLu u„
.lecu.,uc ho„n,.ihus fidclcs
,uiLus vcncranZ
p™scnpta„. religioncm tcadcct. aJc J ,

Is Jcsus „o„
„.odo

cvcrft rchg,o„cm
tcnestrium da^monum . c,,.i l,u,.islumo
crnorc ct „,dorc dclcctati
, instar Titanum
uos
ct Gigantum
ul. cclchrant, a Dci
fa
cog„itio„c homincs
'ant ct sccurus
dfst^ir
.„s,d,ar,„„ c,uas
. moliuntur maximc honis
^ges posu,t cpuhus qui
parchunt . felicitatem '
co^seque, t
Ncc ja.. cpudom opus cst
ut victimis d.mones dcnulce
Imo dlos contemptui hahent
,
m
frcti auxilio
oculos sursum ad Deum
,
, quo Dci V rh,:m

volun as erat „t intcr hon.ines

.
erigcntiL,.s suhvenit.

Jcsu doctrina
^^Z Et
i„valcscc.-ct
-t. fuerunt o,n..es d.monum
«a» «dh,Lucrunt omncs,
conatus : quanquam m ^
ut Ch.-istia„i an.plius
„o„ cssent
Rcges e„,m, se„atus
, principcs populos Ipsos mali i „" ,

;
I..C .psorum inca-pti
ig„aros i„c.„deru„'t
i„ re
1"^"
^>"-Ua„am cos,uc qui ad illam
adha..rescehant. S d
l>um De. vel .mpcditum Ver
fortius omnihus fi.it •
cl „1
o.essum est et uLcr,orem auimarum
e.mn .ta vo.cLat, At,.uc
segelcm ^^,^,„1 L
h.c, tamcts.^. pro^:
t'; «:

:,;;;: f^:-
.1.-CCISUS j„d.isohjccit..
.«::;;
»%ypt. cg,.cssos... gcntem illam Dco ^Z^^t^::
'eeo ,llos „uIlo .„
, „umero fuissc hahitos
rcsponrU.

'z:::::;^''''- v.iij^i
conbuet.Klinc,
^'^"- -
ne s.n niores 'uu\t^ A^
-^'^ saccdo,,-: st
v«-e.u...-..u.osdivi...p.testatispr.sidiofu.:;;:t:f:r
256 ORIGKISIS

quod plerique hominum faciunt , sibi subjicere concupis-

centes, nec ita derelictos ut propter suam paucitatem insi-

paterent et eadem de causa penitus delerentur.

diis facile ,

fuerunt quandiu se dignos prsestitere quos Deus

Atque sic ,
,

custodiret. Quando autem opus fuit ut gens tota in pecca-

tum prolapsa calamitatibus ad Deum suum revocaretur,

tunc modo ad brevius, modo ad longius tempus Dei patro-

cinio deserebatur donec tandem sub Romanis rea facta

:

maximi criminis occiso Jesu, in totum derelicta

est.
,

Gene-
XXXIII. Deinde Celsus in primum Moysis librum
« Illi , incjuit , aggressi
sisinscriptum incursionem faciens :

erronibus repetere
))suam usque a primis impostoribus et
obvolutas voces
originem , obscuras ambiguas , tenebris
))
,

imperitis et rudibus in-

in testimonium adducunt easque
))

))terpretantur; quamvis de hujusmodi re multis ante soecu-

lis nulia fuerit controversia.
))
Hic mihi obscure ©mnino )>

opera late-
suam aperuisse mentem videtur. Opinor, data
bras qusesivit ,
quia viderit quam vaUdis argumentis Judoco-

ab ilHs primis parentibus origo fulciatur.

Nec tamen
rum
io-narus videri voluit eorum quaj de Judaeis
eorumque origine
dicuntur quc-eque scitu digna sunt. Et sane manifestum est
,

Judseos ortos esse a tribus illis patribus, Abraham, Isaac

et Jacob : quorum nomina , si cum Dei nomine conjungun-

tur, tantam vim habent , ut non solum Judaica gens in

suis ad Deum precibus et in excantandis daemoniis usurpet

istud: «Deus Abraham, et Deus Isaac , et Deus Jacob; )>

et magicis artibus
sed etiam quotquot fere incantationibus
invenitur h«c Dei
operantur. Sjfipe enim in libris magicis
appellatio et Dei nominis usurpatio , ut quae arctam habeat
Ar-
cum illis hominibus necessitudinem contra daemones.
ad
bitrw igitur ha3C ,
quae Judoei et Christiani adhibent
Isaac , et Jacob Judaicae gentis
pa-
probandura Abraham ,

tres fuisse viros sanctitate insignes , Celso non fuisse incom-

 CONTRA CKLSUM MB. IV .
5

ucrro^are lubet. Dicite

, o boii quis
!
ille esf A hr>.h i

„";;
: t;
"" *"" '»'-' -• «•'•• » ™t:

sr„r:.,-/£?;--=™'=
=r;:;„r™r:r.r;?^^^^^^^^^

f:::rr:T,:;SSr^^^^^^^^^^
4"o^ «mpostorcs
cterrones vocareCpkni.Ioo \ •

'"''""'-'—>
ad illos refcrr
iT 1
.•-'.•a.ca
••
oS :; et.""' ""'nomim
«3"*^"^^ '^^ertc eoruQi
r^..^. • .
sacrique eoru« liLri ncLr.xonun ;,:
""t)"'' ^triiu
ris (

.•"ospcr.iu'l
1^__^
*^
C
cscriDti nro-in^^^^.

."cc. A.quc e,u-„„„„u,

"'"''
?'""" '^'-' -' ''omiues
Jud.orum no.uina
Jlclu-ai-
litle-

'7
 ,,

258 ORIGKNIS

utpotc qua3 aiit ex illorum liLris cle-

cam llnguam refenmt;
ducuntur, aut certc ex illis rebus quae significantur He-

braica voce.
vide tu qui Celsi scriptum legis
an non
XXXV. Nunc ,

Aggressi illi suam usque a pri-

eo spcctent hc^c ejus verba « :

repeteie originem obscu-

),mis impostoribus et erronibus
,

ancipites; tenebris obvolutas

voces in testimonium
),ras,
noscuntur
.proferunt. » Occulta enim sunt, nec a multis
significatio-
ha3C nomina : nobis tamen non sunt ambiguae
quamvis usurpata ab qui a nostra religione aliem
iis
nis,
sunt. Sed a Gelso nescio quomodo rejici possint, cam quid
Ju-
in ambiguum sit non ostendat attamen si vohiisset
illis
:

ortos se ut putat
da^orum ab Ahraham ejusque nepotibus ,

candide impugnare, quae-

insolenter jactantium genealogiam
debuit, et stabi-
cumque huc pertinent in medium afferre
lita primum qucC sibi
probabiliorvisa est sententia, postea
rationibusque eam confirmanti-
aperte sibi veritatis viribus
conterere. Sed neque Celsus , neque
quisquam
bus errorem
ncitu-
ahus nominum qu.x ad facienda prodigia cndhibentur,
accurate exphcare potest, nec evincere
m-
ram disserendo
esse homines quorum vel sola nomina
hih ducendos illos ,

sed et apud exteros magnam

non modo apud domesticos ,

quomodo nos impe-

vim habent. Ejus etiam fuit ostendere ,

interpretantes ha3C nomina auditores

ritis et tardis male
,

putat; ipse vero qui se nec

imperitum
fallamus, ut ipse ,

nec tardum esse jactitat illorum ,

nominum veram cillerat in-

de ilhs nominibus a qui-

terpretationem. Sed ei satis fuit ,

dicere « nullam muUis anto

bus suum Juda3i ducunt genus ,

controversiam; nunc au-

«ScTcuhs fuisse de iUis nominibus
„ tem Judcxos de eisdem
adversus quosdam ahos disputare. n
Ostendat enim qui
Quinam vero iUi sint ahi non indicat. ,

qui contra Juda^os disputent, et

uUa
vohierit, quinam sint

rationc vd probabih refeUant Judoeorum et Christianorum

 ,

C<IMR\ CtLSl.M IIIJ. IV.

do.ll..s„o™„,Lu3se„tentiam,aIiosqwenrofcranl
"s<lem sapicnlissime „„; ,

•nus id „e,„i„em
ct verissimc

facerc nossc
disserncrint ^
,'*'"'.""'• ^^' <=«^" «u-
•
T
'""''"* ''" ^'^' »"-
'"na ex li„g„a Hebralca
fl '
,7
'''''"'='•'''
''""^
JU.1.-C0S i„vc„it„r «P"'> ^o'os

gcs, „u
Kcs <ju,que r -'^''«'"'onses
;quosdam apud
, /Egyptii
se e terra noto.
, Arcades Phrv-
.
'^
•
,

'" ''"'«l"''
argumcntis pugnaLa„t
aif» r l

»'-tiu.colL:os,tl ",'" ""'"'" ^'''="^' ^^

iu er dtf
«flatis fuisse
decintaf, l^''"T'' f"' '"" ^-vnitus af-

»ne„.
.
i„,spirassc i„ cL e eltusTr' ''T""'"™
^''"'"^*'' *"'*'
'^°'"'-

«rem, dedissc
uissc prajccpta
nr-cccnin l ,
«"'''e-
his oLslitisse sernciitcm
,
^. n

:;».-„ .,,::;:rc::,;:;i:t:;.rr'-

Hesiodum al.Wpie in„ "^' '"'''

ume..
e- Moysc ejusque scriptis siv^i r.TV "^^'""'"
q-m Lello T,-oja„o
antiq liore
suplriorem^e on
Z ml,'
""'"'"'
J-d- su„t, qui """
"'"•
i„,rcdiLilia et imne 1^"^
te.Ta nato °''"" it
'''**'"'« |
<'e hom.ne c
co„(inxor„n.
'"^o.unt; ,scd . • .
ho.nmes i; ,.f r" i

(l.vi„itu,s .miaii
alllaii IJesiodus
irp«;«,I ." ' ^*''*"* »'Ocat
aliiqiic nnuiiicrnlnlnc
jgo OHIGEHIS

sexcenta alia tribuerunt.

genealogia, quibus et ortum et
aliosque simihum
Quare laudandus Plato qui Homerum
auctores exterminavit e sua
Republica tanquam
poematum
juventutis corruptores. In quo
palam fecit se pro d.v.mtus

afflatis non habuisse, qui

hujusmodi carmina poster.s reli-
(si tamen is est qui
duos
querant. Sed Epicureus iUeCelsus
ccmposuit) sanius de dhs
alios libros contra Christianos
alUa-
existimat, quam Plato fortasse etiam dixit div.mtus
:

contradiceret.
tos quos minime afflatos sentiebat , ut nobis
,
dicamus.. homi-
XXXVII. Criminatur autem nos, quod
Tamen Geneseos
»nem Dei manibus fuisse fabricatum. »
liber nullum de Dei manibus
verbum habet s.ve ub. fac- ,

narratur. Job et Dav.d ha;c est

tus , sive ubi formatus homo
tua; fecerunt me et
formaverunt me » .
locatio : « Manus
sunt, s. exphcare
Quid animo habuerint qui sic locuti
in
ei
differant facere el formare
vellemus et ostendere quo
,

longus esset sermo. Has enim

quid Dei manus significent ,

Scripturarum voces qui non intelligunt

et similes divinarum
human* simdem. Quod
putant nos ascribere Deo formam
necesse
si essot, alatum
etiam Dei corpus esse cogitemus
Scripturre, si litlera urgeatur .
est. Alas enim iUi tribuunt
esset a proposito. IUus-
Sed ea nunc interpretari alienum
trata nobis sunt data opera et
pro viribus in commentari.s ,

Celsi mahgnitatem.
in Genesim. Nunc vide in sequentibus
de formatione hom.nis ag.
-

Narrant nostrx Scriptur* ubi ,

inspirasse in faciem ejus

spiraculum v.ta; , et
tur Deum «
..lUe vero
«factum fuisse hominemin animam viventem'. ,

faciem ejus sp.raculum »

uthoc subsannet, iuspiravit in ,<

capit) mahgne scrib.t:

(quod quo sensu dictum sit non
« Finxerunt Deum suis
manibus fabricasse hominem et in
hominem inspiratum fuisse
,eum inspirasse, » ut quis in
in utres inspiratur r.deat .stud,
existimans queniadmodum ,

- 2 P*al- - Gcn. n ,.
« Job. X , 8. M. cxvm ,
,3. ^vi, 8 ,
cic. ' ,
 .

CONTRA CELSUM LIB. iv.

^G
•«Inspfravit in faciem cjus
spiraculum vite. » Quod rj-
Deo factum Ju.sse sp.ritus
incorruptibilis parlicipem-
do
,uo^a.tumc.:.Wupti.nsautemtuL^

scnpla sunt, cav.llatur

et ,stud

~^
: „Immisit Deus soporem
""• «1'do^ivi^ "
f 7' «'

--.
et tulit unam de costis eiu
^t .dificavit costam
;;S:; Adam m
"lcrat de
,uim 'tu
, mul.erem % etc. » Nec
verta profert
psa qua, legi nequeunt quin intelligatur
um fmsse. Noluit enim videri scire L id figuraird
esse a lleg . e'^^^
terpretanda
»qu. .nter Jud.os et
: quamquam tamen
Christianos sunt
verecundiores
i„ sequentibus
IZ^
«harum rerum pudeat, illas cl'
conari quodammodo
alle o
rusexphcare. Ad quem
» sic ego. An
sensu allegorico 'c
P.enda est fahula, ,uam Hesiodus tuus, h!m
nitu aillatus
dit
commentus est de fa=mi„a
,
nuam Tnn,-,
homm.hus
..Icsceretur
dcdit ut

:
malum
quod de muliere ev
et
et ,uo furtim-abTa
costa hombis"
l'C"
om„o sop.t, sumpta et a Deo a-dificata
memoratr st L'
.b. vdetur „.h.l reconditioris sensus habere
ca„dor.s est
? 4t cui
,lla quidem non ride.-e ut nugas sed'!!,?
«t «ystcrium philosophicum
obvelatum 4 ia hoc em
nasute d.str.ngere
vium nihil occulti co„.i„eatP
, et nihili face,-e
quasi ultm \T T "
Quod l ^pt ?„ I::,:
co„temptu, esse debet sensus remo.ior
anuno habuit, vide an
iuem scl.o, „'

„on boni..„iorem
'o'"*"em ris^
risus
'

pr,Tbeant Itb^ u^ j- , .
niatcr.am
'
""'"''' '"""" ^' "''•
nit^s 2tiT '
• «''-• «^--vi-

Hunc .•,.,,„., sic allocutus cst,

qui „ubcs cofii,
"«" Juui.e..
•'"P"«. =
t'l'.'.4'eli,«m„iuiuve.su,i,si.uc,
'Sap. lu, I, — 3Gen. ,1, j,.
262 OI\IGENI8

Gaudes quod ignem furalus meum animum deceperis.

Sed hoc tibi et futuris hominibus magno malo erit.
Nam ego pro igne dabo illis malum quo omnes
Oblectent animum, suum malum amplectentes.
Sic ait , et risit pater hominumque Deumque.

Vulcanum vero inclylum jussitquam celerrime

Terram aquse miscere, et hominis vocem indere
Et robur, et faciem dare similem deabus immortalibus
Virginibus ,
pulchram peramabilem. At Minervam
,

Jussit opera docere et ingeniose telam lexere,

Auream vero Venerem circumfundere capiti graliam

Et vehemens desiderium el ornandi corporis curam.

Tandem ut caninam impudentiam indat et fallaces mores
Mandat Mercurio Argi percussori.
Sic dixit illi autem Jovi Saturnio paruerunt.
;

Statim inclytus Yulcanus puellam a terra format

Virginiverecundae similem, Jovis mandatis obsequens,
Minerva pulchris oculis dea cingit illam et exornat.

Graliae deae et spectabilis Suada

Collo monilia aurea imponunt.
Horse pulchre comatse vernis floribus coronant.
Minerva omnem ornatum capiti accommodat.
In illius peclore occisor Argi Mercurius
Mendacia, blandos sermones, dolososque mores
Condit, Jovis tonantis voluntate ; el nomen illi

Imponit deorum praeco, eamque appellavit

Pandoram, quia omnes domorum coelestium incolse

Suum illi quisque donum contulerant, industriis homini-

[bus exitio futurum.

Nec minus ridiculum quod subjungit de dolio,

Nam prius in terra vivebat genus hominum

NuIIis malis aflliclum , sine ullo difficili labore^

Morbisque molestis qui hominibus senectam affcrunt.

Sed mulier cum exdolio manibus magnum suslulissct
[ operculum,
 -

COINTHA CliLSUU l,lli. ly.

^gj
l)is,,ersil, eUn homincs graves curas ilTui,i,,i(
t>ola vero illic spes infracta ii, domo
Inlns iiiansit, «lolii sub labris, nec|uc loras
tvolavit; injecerat enim
,,ri„s dolio operculum.

Ifec ,[„;sr,iiis allcgo.-iis

graviter cv,,osuerit , sivo scri|,loris
mcntcin asscquatur, sivc non;
sic illuir. conipcllabimus
An solis Gr=ccis l.cct
suas rcs philoso,,l.icas
:

vclaniii.e tc.e..c ^'

An ^gypliis eadcm venia dabitur

aliisquc Barbaris qui
sc
ver.tatcm niysteriis
occultata.Ti I.aLcrcgloriantur;
sollau-
61. JurL-cos ,,utas „c exccptis quidem legislatore
.
ct scrip-
torilius
,
omnium ho.iiinum essc
stu|,idissinios ? Sola h-cc
gens r,u. taui noLiliiius
, disciplii.is docta cst ad iiicreata.n
Dc. natu,.am assu..gcrc,
illum solum p.-a. oeulis habcrc, i„
''"' "'""'' '''""*''''' "">" ^«o
" ^'^'-'l'» "'-
ccpcri!?'""'
XXXIX Quoniam Cclsus etiam ser,,cnlcm con.ica di-
cacta te ridens a.t illum .pra,cep,is homini
a Dco dalis ad-
.versatuiii uisse id.ne fahulam cssecxistimat
»
nuga „adanilcs
»
ablogandam et consulto
pr.tcrmit.it pa,.adisi.m
I"cm m Edcm
ad or.cntcm Dcus
plantassc mcmo.atur
l-Snum ct.a... ,,nod do humo
produxil pulohum visu
et ad
vcsccdum suavc lignum vit. i„ ,mcdfo paradisi situm ct
hsnm.. Lon. mahquc scicnliani
confcrens, aliaqnc codem
oeo.iari.ata, qua. eandidum Icctoreni
possunt'i„dncere,
ut crcdat li.,;c omnia non indeco..c a,l
allegoria... rcferri •

«gc 1.03C coiiforamus cum

, iis ,,,..c apud Platoncm
p«sio,le Cupid.iie dicta
i.i Svm
sunt, ct assignata
Socrali ,.t cle-
gan nssuna omnium ,p.x
ea ,le .-c alii i„ l,oc
Svn.posio
.hcMnt. S,c cst I'lato„.s
locus. „ C.m „ata
cst Vciu, con
» -vn.m conceIeLrarn„t dii i„ ,,„0 intor alios
,
acc.mi.eL l
•-Ion.s Met.d,s
Post c.nan. IV.nia.
lllius.
scicns pa,.t
»
J-1'" as. acccssitmc„dica..s,
c, ad fores assistcLat I
»'-"" ''-usuec,a.-eeL..i..s,
nond.i.„e„imera,vinu i
-
264 ORIGENIS

» gressus est in hortum Jovis , ibirjue edormiebat crapulam»

» Tunc Peniag in mentem venit , si ex Poro filium susciperet ^
» id fore suse inopiae remedio. Itaque it cubitum propter il-

»lum, et Cupidinem concepit. Quod igitur die natali Ve-

» neris natus est Gupido eam ob rem in comitatu est Ve-
,

» neris eique servit et amat quod pulchrum est

:
quia ,

wpulchra est Yeaus. Quoniam ergo Pori fdius est et Peniae

» Cupido , hanc sortitus est indolem. Semper egens mul- ,

» tum abest ut tenellus et pulcher sit , ut multi putant, sed

» aridus est , squalore obsitus , nudis pedibus , inops et la-

))ris et fundi, humi semper cubans, sine stratis, ad fores,

»in viis, sub dio. Matri natura semper similis , omnium in-
» diget. His autem refert patrem. Pulchrishonestisquestruit

»insidias, fortis audax, laboris patientissimus , venator

,

» callidus , technarum perpetuus artifex in agendo cautus, ,

» ingenio facilem ad omnia sibi viam parante ,

philosophus

»per totam vitam, prcestigiator vafer, circulator , sophista.

» Neque immortalis neque mortalis ; sed eadem die modo
,

» viget vivitque , cum omnia ad voluntatem fluunt. Modo

))moritur, rursusque reviviscit proptcr patris naturam. Cae-
«terum quod partum illi est, confestim elabitur, ita ut

» nec pauper unquam sit , nec dives : sapientiam autem in-

»ter et ignorantiam veluti medius est. » In hsec quicumque

inciderint, si Celsi mahtiam imitentur ,
quod a Christianis

absit , ii hujusmodi fabulam irridebunt , et Platonem ,

ma"-num illum virum , risu excipient. Si autem haec specie

fabulosa, ut philosophos decet , inspicerent, et Platonis

mentem possent deprehendere ; non possent non mirari

quanta solertia , specie fabulae usus , nota sibimagna dog-
mata ob vulgus occultare potuerit , et eadem tamen, ut
oportebat , declarare iis ,
qui scirent per fabulas aspicere
auctoris de veritate consilium. Atque hanc Platonis fabu-
lam attuli, propterea quod hortus Jovis, de quo ille, a
 COIVTIIA CELSUM LIB. IV. 2 65
para,Uso Dei, Ponia a
scrpenle. Porus insidiis a
Penia ap-
pel.tus aL hom.ne insidiis serpentis
circumvento non mul-
tum aLludere videntur. Non omnino autem compertun,,
anha^e fortuUo Plaloni
occurrerint, an id c,uod existi- ,

7" "onnulh dum i„ ^gypt„^

peregrinaretur inci- ,
1-nt .n quosdam
mysteriorum JudaJcor.im curiosos,
et
qua3dam ah ,lhs didicerit,
ex quihus alia quidem retinuerit,
aha vero hguris
dissimulaverit metu ne
Graicos offende-
:
,
ret s. .nteg,-am
servaret Juda^orum
, philosophiam; qui cum

RupuLhca, fonnam, apud

multos male audiehant. Sed
d...ere„d, aut de Platonis fahula
, aut de serpente, aut de
arad.so De. omnihusve
qua. in illo accidisse na^rantur,
tempor,s pr*sent,s no„
est. fec i„ commentariis i„ Gene-
S.U, quam potui dihgentissime,
explanavi.
AL Quod autem ait . a Moyse
nefarie Deum induci
,

» am tum ah ,n,l,o tam

imhecillem ut ne unum quidem ,

''"•'" '^'' '«'•maverat, persuadere

posset;
l^TT'^: » id
" ^" ' °'"" '-eheretur, quod nequitia
Lv
.nv ueirr
uer,q,.amT uno homine quidem
ne ah
,
amoliri ita po-
'ue„t, ut saltem unus
aliquis hon.o „atus
i„veniretur n ulla
prorsusmaht,ai„qui„atus. Sicut
e„im quihus Providenti.
usacord, est „ ah
, hujusmodi crimi„a,ione
vindicant
.llam plu„m.s, et
sohdissimisargumentis; ita de Adamo
ejusque peccato
philosophahuntur quihus notum
erit He

Lten,m
E.e,,„: .omnes,
'•—^detur. describi naturam humana,;,.
ut Scriptura tcstatur,
i„ Adam mo.iuu-
'.Ad;.'' TTf- '""' '" ^''""'•""•'•- Prxvaricationis

""'verso se„e,e loquatur.

e",";' Nan! vidcre
" ^^er,oeorum qua> tanquam dc u„o dicuntur
, male-
^ i COI. XV, 22. Roi„.
V, l5.
 ,

r^5(} ORIGENIS

dictionem' Adamo ioflictam omnium esse communem; sicut

ad omnem mulierem pertinere. Item quod
quae mulieri ,

pel-
homo mulier e paradiso ejecti sunt, induti tunicas
et

liceas quas iUis propter ipsorum

peccatimiDeus fecerat, id

mysterium quoddam continet multo pra^stantius

quam ,

de anima evulsis alis liuc cadente donec

quod Plato tradit ,

aliquid solidum nanciscatur uLi consistat.

Deinde nobis oh -

XLI. Sequuntur apud Gelsum hasc : «

Urudunt dikivium quoddam , et ridiculam arcam ubi omnia

))inclusa fuerant, coiumbam et corniculam nuntiorum mu-

))nerefungentes. Qua in re nihil agunt quam interpolare et
putabant
depravare DeucaHonis historiam. Neque enim
.,

))opinor, haec in lucem esse proditura ,

sed inepta illa fig-

))menta pueris narrabant. Et hic vide

odium hominis phi-
))

Juda^orumScripturanu
losopho indignum in antiquissimam
historiam dicat; ne
Nihil tamen habet quod contra diluvii
poterat arcam et eju&
ea quidem affert quibus reprehendere
cubitos
mensuras puta fieri non posse ut arca trecentos
:

et alta triginla
ut vulgus acclpit, longa, lata quinquaginta
in terra sep-
continuisse dicatur quidquid animaUum esset ,

satis ha-
tem ex mundis paria , ex immundis vero duo; sed
Inctusa erant. Quid
bet dicere eam esse absardam, ubl omnla
fabricata perhibetur,
vero absurdi habet, quse centumannis
et qujE a trecentis longitudinis
quinquagintaque latitudmis

cubitis adducta sensim fuerat , donec triginta aUitudinis

cubiti desinerent in fastigium iongum latumque unum cu-
potius est iUa struc-
bitum? Quomodo non admiranda
turamaxima) urbi simiUs? Hic euim fit sermo de mensuris

ciiwad potestatem : ita ut basis longa fuerit nonaginta miUia

cubitorum autem bis miUe et quingentos cubitos. Quam

, lata
compactam
etiam admiratione dignum iUam ita firmiter ,

fuisse, ut tempestatibus dUuvium

adducenlibus nihil laede-

* Gen. III, 17, i6 , 23 , 2 c.

 CONTRA CELSUM 118. iv. y,J„
returl Nequc enim pice
aut alia siuiili maleria soj
, hilu'-
m.nc f^rnnter circumlita fuerat.
An non admirandun. ct
^tud mtroductum fuissc Dci
, providcntia omnium anima-
.um semmarium, ut corum
gcnus omne terra rursus ha-
Lerct, Dcumque ad id
adhibuisse justissimum
homincm
qm esset parcns omnium qui post
diluvium erant nasci-
;'
turi

XLII. Carpit postca columhaj

historiam ut librum Ge- ,

neseos leg.sse videatur;

nec tamcn quidquam excogitare
potu.t quo nctam esse
approb.uet. Deinde, ut sui
moris
est ludo vcrtere nostras
Scripturas . corvum i„ corniculam
transformat. fum pulat a Moysc. qui ha.c
scripsit, adultc-
ratam depravatamque fuisse
Gra^eam Deucalionis historiam •

s. taxnen hanun rerum scriptorcm

fuisse Moysen existimat
et non potms plures alios. IIoc
cnim indicant h.-cc eius
vcrLa Qua in re nihil agunt,
: »
quam dcpravarc et inter-
«polarc Dcucalionis historiara;
«et ista :Neque enim nu-
,<

«tabant, opmor, lucc in lucem

esse p.oditura. » Sed quo-
modonon putabant ca in luccm proditura
, qui suas scrip-
luras umversa, genti
dabant, ct qui pra.dicebant forc, ut
eadem .1 a rehg,o gcnlibus
omnibus annuntia.-ctur? Et is.ud
Jesu ad Juda.os : . Aulfcretur a vobis .egnum
Dci ct dabilur
»ge..t. fac.enl. fr,.ctus
cjus',- » q„id aliud significal quam
Juda.cas Scr.ptu.-as qua= ,-egni , Dci mystcria contincbant
per ,psum d,v,na potestate
in lucem p,.odiluras.^
Nimirum
cum a Gra^cs conficlam deorum
genealogiam duodecimque
deorum Icgunt I.isto.-ias. iis per allegorias concilianl
.cve-
rent.am; cu.n vcro rcs
nostras irridcre libet , fabulas esse
a.unt qua; pucrulis nulla
a.-te na.-rantur.
XLIII. Gua. nobis objicit
, abs.udan. ct intempcstivam
'. .Le.-orum procreationem
\ » in.clligit sh.c dubio Abraau.
et Saram quamv.s illos ..o., „o,ni.,o.
,
: cum au.on. fr.lnnn
 —,

2G8 ORIGENIS

insldlas^ ; respicit aul ad Caiii insidias Abelo molientem,

aut ad Jacob insidiantem Esavo : cum patris tristitiam^ ; m-
dicat fortasse tristitiam Isaaci de Jacob peregrinatione , for-

tasse etiam tristitiam Jacobi signillcat ,

propter Joseph iu
/Egypto venditum : cum matrum Rebeccam opinor
dolos ^
;

notari curantem, ut Isaaci benedictiones non in Esau\ sed

in Jacob cadant ^ Attamen si dicamus Deum in iis omnibus
suam interposuisse operam quid absurdi facimus
,
? cum no-
bis pro certosit illius ab iis nunquam discedere divinitatem,
qui illi honesta vita constanter adhaerescunt. Subsannat
etiam « divitias a Jacob apud Laban comparatas ^
: wignarus
quo spectet istud « Erant oves Laban ignobiles Jacobi : ,

» autem nobiles » additque « Deum suis dedisse filiis asel-

:

» los oves et camelos. » Sed non videbat « haec omnia in

,

» figura contigisse illis ; scripta autem esse propter nos , in

» quos fines saeculorum devencrunt \ » Propter nos ,'iuquam

apud quos varii mores , nobiles facti , a Verbo Dei regun-
tur, et dantur in possessionem ei qui figurate vocatur Ja-

cob. Nam quae de Laban et Jacob scripta sunt , significa-

bant eos qui sunt e gentibus fidem in Ghristum amplexi.

XLIV. At Celsus a mente scripturarum longe remotus
ait : « Deum puteos etiam justis dedisse ^ . » Nec enim ob-
serabit justos non comparare sibi foveas, sed fodere puteos
et alte in terra quaerere poculentarum aquarum scaturigi-
nem; quippe qui figurate accipiunt praeceptum hoc : « Bibe
» aquas ex vasis tuis , et e puteorum tuorum fonte; ne super-
» efFundantur aquae e fonte tuo , sed aquae tuae in tuas pla-
»teas deriventur. Habeto eas solus , et nemo alienus sit

» particeps tui ^ . » Saepe veris historiis scriptura utitur , ut res

majoris momenti altiorisque consilii significet. Hujusmodi

1 Gcn. IV, 8. — 2 Xil. xxvir, ^i- — ^ W- s.xviii ,i. — ^ Id. xxxvii , 34-
— 5 lil. xxvii ,6. — 6 l(l.*xxx ,
43. — '
1 Cor. x, 11. — sGfii. xxvi, i5.

^ Prov. V , i5.
 CONTRA CELSUM Llll. IV. aGo
suat qua, de puteis, de
conjugiis, de variis juslorum
i.xori-
bm niemorantur ; qu.-e omnia opportunius
explicaverit
qu. comment.-,rios in illa
componet. Puteos autem a justis
fu>sse elaLoratosS ut in Genesi scriplumest, indicio
sunt
p«.tc. iil, .ndmirabiles , qui .npud Ascalonem ostenduntur
qu.que ob .nsolilam divc.-samque
a reliquis puteis formam
memona digni s.mt. Quod ad uxores legitimas et ancillas
attmet quoque sensu Iropologico esse
.d
,
accipiendum, non
nventum nostrum est, sed id docuere
sapientes qui ante
nos fuerunt. Horum unus auditorem erigens ad tropoloo-ias
S.C oquilur • «Dicite mihi vos qui legem legitis
legem „on ,

...ntell,g,t.s? Scriptum est enim, quoniam Ab.-aham duos

..lihos unum de ancilla et unum de libera
habu.t ,
sed qui :

.de anclla secundum carnem

natus est qui autem de li- :

..bera per repromissionem

: qua; sunt per
,
allegoriam dicta-
..h.-BC en.m sunt duo testamenta. Unum quidem a monte
.>b.na, .n serv.tulem generans; quoe est Agar^ „ Et paulo
post: « Illa autem qu.-c sursum estJerusalem, libera est
..qua^est mater nostra'. » Et quisquis voluerit in manus
sumere ad Galatas epistolam,
sciet qua ratione per aIle<.o-
r.am explicanda sint qu.-e de logitimis
uxoriLus et ancllis
narrant Sc.-.pt,.ra;, qu<e quod corporeum esse videtur
ac- i„
t.ombus eorum qui h.xc fecerunt,
id
nolunt nos imitari-
sed quod spirilale est , ut loqui amant Jesu
Apostoli.
XLV. Jam Celsus, cum
illam auctorum
divin;rSc,iptur.-c
s,ncer,t.-,tem qua ne inhonesta quidem
,
dissimulant pro-
bare debu.ssetet eadem induci
ad credendum c-ctera et
pro-
dig,os,o,a „on fuisse conf.cta
, contra.-ium facit,
et quod de
Lot .-,usq.,e niiabusrefertur,
nec lille.-ali ncc spirilali sensu
...vesligalo, illud « Thiesteis
fach.o.iLus immanii.s esseS
prouunl.at. At vero nihil
necesse est n„„c dicere quid
, h.TC
h,sto.-.a se„s„ tropologico
accepta doceat; ut „ec quid
So-
'G.n. „v,, .5.- aG.,l,,.,v, a,._Mbi,l. .«._ -.Gen x,x, 33.
 ,

27^ ORIGKNIS

<loma , aut quid sermo Angelorum ad eum qui inde serva-

tus est, dicentium : « Noli respicere post tergum, nec stes
» in omni circa regione ; sed in monte salvum te fac , ne et
» tu simul pereas *
, » nec quid Lot , nec quid uxor ejus in
columnam salis conversa eo quod post se respexerat : nec
quid ejus filiai inebriantes patrem , ut ex illo matres fie-
rent. Attamen quae magis in hac historia videntur ostendere
paucis emolliamus. Ipsi Gra^ci qua?sierunt quae Lonorum
et malorum, et indifferentium natura sit et : qui eorum
melius rem assecuti sunt, bona et mala docuerunt sita esse
in solo voluntatis proposito; id autem esse proprie indlffe-
rens quod electumnon est a voluntate et quo prout volun- ,

tas utitur bene aut male laude aut vituperio digna est. Jam ,

vero ubi de indifferentibus agunt , inter ea recensent cum

fdia concubltum, quamvls id in constltutis civitatlbus fieri
non oporteat. Atque ut ostendant illud esse indlfferens , po-
nunt saplentem solum , toto humano genere extincto , cum
sola sua fdla relictum esse superstitem , et quacrunt Ilceretne
sapienti cum fdia concumbere ut ne totum hominum ge- ,

nus perlret. An haec recte disserentur a Graecis et a specta-

bili apud ipsos Stoicorum secta comprobabuntur; et puel-
lae , mundi conflagratlone audlerant nec tamen
quae de
plene intellexerant quae flammis urbem suam et agros as-
,

sumptos videbant , quae in sesolis et patre relictum esse pu-

tabant generis humanl seminarium, sl hac opinlone per^
motae mundi sarclre ruinas voluerint, pejores erunt illo

Saplente, qui , ut Stoicl ponunt, pereunte mundo posset

nullo crlmine cum sua fdia Ilberls operam dare? Scio non-
nullos fuisse quibus offendlculo esset istud fillarum Lot con-
silium , quique nefarium judlcarent quod fecerunt , et ex
illo incesto concubitu dicerent exortas fuisse duas execra-
tas gentes Moabitarum et Ammonitarum. Et revera istud

* Gen. XIX , 17,

 CKMRA (:i.:i.SuM Lln. IV. 5-,
«livina Scriplnra nec apcrle probat
uspiam iit rectc n-,cf,.m
ncc .it malc factum reprchendit ct improbat. Sed ulc.imque
se haLct tropologico scnsu expjicari ct
,
aliq.io modo excu- ,

sari potcst.

XLVI. Memorat etiam odium Esau opinor contra Ja-

'
,

cob, Esaii illius, quem Scriptura ut maliim homincm

re-
pr.-cscntat. Dcinde invchitur Simcon et Levi, . quod vim
in
»sorori sii.-c a (ilio regis Sichimorum illatam uili fuerint^ „
ncc tamen factiim clare exponit; hinc
transft ad fratrcs ven-
dfntes\ filios Jacob indicans; Frater
venditus scqiiifjr Jo-
scph scilicet; (ttpatcr deceplus cst
Jacob , qui , cum filiiVcr-
s.coiorcm Josephi tunicam
ostcndcrunt nihll suspicatiis ,

mah fidem illis adjunxit et Josephi.m

ute.xlinctum lamen-
latus est, qui tamen in
/Egypto servicbat. Atque hic
ad-
vcrte quomodo Cclsus odio
non vcritatis studio ,
omnes
illas historias colligat. Si qua dat accusationl lociim
hanc
,
airipit; de ca vcro nc verbum quidem
facit qiia; argumcn-
t.im prxberet insignis
tempcrantia;; q.ialis fuit Josephi
qucm sua domina ncc precibus ncc minis
adducere poti.it nt
amori obsequeretur '. Sic enim
.psi.is
m.,lto majora, qJam
«ellcrophon, fec.ssevideret,.rJosephqi,i
in carcere includi
quam cast.tat.s leges violare maluit.
Hinc est, quod cum pos-
set sc defcndc-e, et adversus
acc.salricem causam suam a-e-
'c, magno animo obmutuerit Deoq.ie se suaque
,
commiserlt
XLVIL Postea Celsus mcminit, sed
perf..nctorie et obs-
c.re admodum, somniorum prfcfecli pincernis ct
pr.ffecti
pisloribusct I>ha.-aonis% ron.mq..c
somniorum cxplicatio-
"is, ciijus occasione Joseph oductus est e carcore , ul se-
cundain a Pharaone sedcm apiid Egyptios
occiiparct" Sed
<|Mi.l absu.-di l.abebat in sc
lurc historia , iit inlcr aecusatio-
ii.s capita rcccnserctur ab illo , qui licct suum libriun in-

— itl. \XXIX,8. ^ IH vr «i t!TI - ^

*'
 ;

2 72 ORIGENIS

scripserit 5ermonm verum, nulliim tamen in eo dogma ex-

ponit, sedidagit nnum ut Cliristianos et Judasos redarguat?

Addit « fratrem venditum , fratribus ,

qui ipsum vendiderant
» et quos fames in ^Egyptum ire cum asinis ad mercaturam
» compulerat , benigne largitum fuisse* » quae silentio prae-
terit. Nec obliviscitur « renovatac inter fratres notitiae^,' »

sed quo consilio , aut quid absurdi in liac re videat , plane

nescio. Nam ne Momus quidem , ut ita loquar, posset inve-
nire quod merito morderet in hac historia quae etiam sine ,

tropologiae auxiho plurimum ad virtutem excitat. Memorat

« Josephum e servitute in quam venditus erat in hberta- , ,

»tem vindicatum et cum pompa patris corpus ad sepul-,

»chrum reducentem » hincque sibi dari contumehae no- '

;

bis aspergendae locum arbitratus ait « A quo Josepho : ,

»scihcet, cum splendidum ihud et divinum Judaeorum ge-

» nus in iEgypto propagatum fuisset et plurimum accrevis-
»set ,
jussum est ahcubi seorsum et in despectis locis in-

»quihnorum jure vivere pascendis gregibus. » Sed quod hic

ait « Jussum esse in despectis locis greges pascere
: » id ^"
,

suum sibi suggessit odium cum non probet quomodo Ge- ; ,

sen ^gypti provincia despecta fuerit. Denique egressum

iUius popuh ex/Egypto fugam appehat, silentio praetermit-

tens quae in hbro Exodi narrantur de iho Hebraeorum

egressu ex ^Egypto. Atque haec in medium adduxi , ut os-

tenderem quae nugator ihe Celsus ad nos accusandos capita

elegit , ea ne htterah quidem sensu videri digna quae repre-
hendantur. Ac neque ipse indicat quid in his scripturarum
nostrarum locis malum judicet.
XL\ III. Deinde quasi id agens ut suum contra Judaeo- ,

rum et Christianorum doctrinam odium testatum faciat

« Qui inter Judaeos , Inquit , et Christianos sunt verecun-
» diores haec omnia ahegoriis exphcant : addlUfue eos ad al-

*Gcn XLTi , I , etc. — ^ Id. xlv, l. — ^ld. i,

, 7. — ^ Id. xlvii, 6.
 CONTRA CELSUM LIB. IV.

^goriam confugerc quia talium rerum

» ,
pudet. » 4t , dix'e-
r.talK,u,s s, ahul. ct
%mc„taadoccultum,uid.e.cudum
aut quov. aho consilio
prunum offerunt
adhibita
,
. propter l„sum
digna diccnda sunt
qiorum pudeat
Z
qua, sunt h,sto„. ec
de quiLus hoc magis
dictum opo,-t'e t
quam Gra^corura? ULi dii fdii
deos patres emascflaat
ll
dupatrcsdeos filios devorant;
dea mater p,. f.lio
hoounumquc deumque lapidcm;
dt Ir
et pater f.Iia.
fert; uxor manto
vitiurof
vincula injicit, conferentiLus oner-,m
pMus „.„t, f.atre ct
Et quid refcram
filia.

coru.n dc a„s h.storias

absurdasTrr
pudendas per scse, etiam
egorus cxphcantur? Excmplo cum d
sit Chrysippus
Solcn Hlle
q Port,cum mu t.s eisque doctis
m operiiis illustras e
e'
<l.tur. Is g,.av,s
Philosophus tabulam in
Samo posi aLT„
terpretans .„ qua „;.,„o
oLsc.n. Jovis Iididi„i'obsecp,
<Iop.cta fuerat L'
a,t .„ s.is liLris
Mate..iam i„ se reciper
c„.,„alcs rat,o„es, casque De
in se ad rcrum
tum cout.nere, Materiam e„im omnium
i„ hac Samia
ol
tnLuh. ''""'>
T "^"^'

^
s.gn,f,caLat, Jupitcr vcro
-nilcsfaLul.
ApoIli„is,
i„ causasunt. cur
,u„am Dian. nomine
™ n ^;
Deum. Ha;c

app^I,!
m d:.,:?"
'^

Sedpuramincond,tore.uexerccntesp,etatorn n ,

ejus opera Iau.antes, nc

n„„amus. Qua .« re
„omi„e
..C^^i^^^Z
Platouem sequimur.
qui i.. p,!?"
voluplatcm i„ deos negat csse
refcreudam
»est. ,„,„, o Protarchc
: „ Ica .2
erga „omina deo..um
Nos ,g,tur adversus Dei
t,a.
-

^0'^
» »
pr..clarorumquc eTus on
nomen e.m adhiLcmus
reve.e„tiam . ut IT trorr""
qu.dem i„terpretatio„is pr.textu
ad..;itta...;.
.I^^^"
v'r
ALIX. r
Quod
;.""""""
si
'^«'•'•-^'-e ""imos possit.
legisset nostras
a^quo animo Sc..;nt
no..d.x..eU.tique..,,,o,,,„,,,,„,,J,.,, ,J;W'.ras.
e^ ..-. .psa. sed ex
prophetiis i„ quib^s
hSir.::.':
 :,

cj«/ ORIGENIS

rantar,cognoscere est quae sint historiae quae eo fme scripta;

sunt ut allegoriis explicarentur

quod sapientissime provi- :

paucis conve-
sum est , ut et simplici fidelium vulgo , et iis
scrutari vellentautpossent.
nirent qui res altiuset pradenter
fortasse probabile quidCelsus
dicere videretur, si Scrip-
Ac
turas allegoriis interpretari
inventum esset recens ab iis e

JudseisetCliristianis ,
quos Celsus modestiores vocat, exco-
cum autem dogmatum parentesid feceriut vel ipsi
gitatum :

et scriptores; quid aliud

cogitandum est, quam illa fuisse

scripta sic ut eorum pracipua

,
mens in allegoriis continea-
tur ? Atque ut palam fiat Celsum nostras calumniari Scriptu-
non posse allegoriam pauca e multis
ras , cum eas ait pati ,

Apostolus «In Legescrip-

exempla seligam. SicPaulus Jesu :

alligabis os bovi trituranti. Numquid de bobus

,, tumest Non :

An propter nos utique boc dicit ? Nam prop-

„ cura est Dfeo ?

quoniam debet in spe qui arat arare;

ter nos scripta sunt
,
„ ,

\ » Et alio in loco
in spe fructus percipiendi
» et qui triturat ,

reUnquet homo patremet

« Script-mi est enim Propter hoc :

et adhserebit uxori sua^, et

erunt duo in carne
„matrem ,

hoc magnum est, ego autem dico in

„una. Mysterium
A^ovimus autem quo-
Christo et in Ecclesia \ Et ahbi
» : «
„

„niam patres nostri omnes sub nube fuerunt, et omnes

et omnes in Moyse baptizati
sunt, in
„niar3 transierunt ,

interpretanshistorias de manna
„nube et in mari \ «Deinde
petra mirifice profluxisse scribitur «
Et :

et de aqua quse ex ,

spiritalem manducaverunt
„ omnes irKjad, eamdem escam
,

spiritalem biberunt. Bibebant

„et omnes eumdem potum
petra petra autem erat
„enim de spiritaU consequente eos :

". Quin et Asaph memoraturus in Ubro psalmo-

„ Christus »

Exodi et Numerorum Ubris narran-

rum historias, qu^ in
qua docet in eis qucestiones con-
tur, hacpr^fatione utitur,
paraboUs involutas : « Attendite, popule meus,
tineri quasi
i.-abid.3.
^xCor.xx,9. -^Epl^*-- V. 3i.-^iGor.x,
 '

CONTKA CliLSUU LIB. iv.

^
' ^•'e':™ «"'^'n inclinatc
. aurem vestram m v. K •
'
«apenam in paraLolis
'^*^^''^ <"•.« mei .-

os meum I

-•"0; qu-Ludiviml^; ai>

"annuntiaverunt nobis
r;/7-''--
°"°'^™"' ''^ «' Pa'res nostri
'. „
L. Pra>terca si nihil
rcconditi haLeret lev M •

Propheta non diccrct '''''"

inter orandum P 'l ^f ' •

T
,
;et consideraLo '"'""'•^^^'
miraLilia dc iZe ""^^
"
tat quoddamiVnorantln "" *"'^'n «cie-
v»l
«lunegentcsno^n
quidem velamcu toilitu^
:
f::;:"/;^'-'""'''''"'^-"-'
""^^"''"'^
'^'-'- Q"od
-entc in se collccta
n 'l
tionc sensus ad
omm-f fecrit T'"''
'^"" 'I"'
'T ''"' '""Sa exercita-
Lonum ex JlZ ' ^

;-eos et consideraLo '"^"'"

egcns draconem
miraLilia Jet .a , eJ
in /Egypti
fl„Wo Wvcn em ' f
^''"'^'n
t

et pisces suh
'" "'T
squamis e us latitantes '
ant /T
Pharaonis opplelos^ "\^'^^'^ "'""'''' excremen.is
„••11 rr'^'"''
.
ncn statim '
L; movetur -^A ;„ •
qi"s >lle sit, '"q""-eudum
qui montes /Eo-vui:. 7 ,

«Mei sunt ^"''"""''"^ "'«="

isti fluvii , c^^o fed eos» •
••

q.>cm par erit interprctari

'
"'"" "•'"" '"•' '^''''^
ta utfl
-pondcat :

«.s ejus dehtcscunt.P

postrcio quin-am
Scd quid opus est
.^ e
T
r^ ''""-^'^'^'--
',''"""'' "^""-
qu.-e nullacgent
proLatione! " """""'
et dc^^q
iLlft
-jeiisetintelligctista.PintelhVcnei^^^t^!^^
'sttamen piura hoc ^""^
^^'*"'»
loco diccrc au„
'on recte Celsus !""""";" «'•«" 1"««
«fllrmav. it e^s „
' ^"
tianosque modcstiores '"'"^ 'f '"'•-'^«^ Chris-
sun
conari alle.oriis """''>
explica c
'q;j:r:.;'"'''^''"'''''''
-do aIh,oriam piti
poss^^rt
.'-rj''.-''."»
1'sahn. ^
Lxxvir, r __ 2 r .

''''''
"".'i.-^ld...„.,3._.o«.».;„ ;~ ^-^' 3.-'Id.
 2n6 ORIGKMS

» simc-e fabulae. » imo prorsus impia quoi

Ineptisslma potius ,

simpliciorum mul-
Gr«ci fabulati sunl. Nostia enim etiam
se attemperare
titudini sunt accommodata^sedhujuscaptui

non curarunt GrcEcarum fabularum auctores.

Unde non im-
merito e sua Republica Plato fabulas ejusmodi et poemata
exterminat.
LI. Audivisse quoque mihi videtur, scripta extare qua?
Legem allegoriis exponunt. Sed illa non legit. AHoquinnon
'

qu« scriptffi sunt allegoriae , eas esse fabulis ipsis

dixisset , «

>, miilto turpiores et absurdiores , ut quibus mira et incredi-

res inter se coHigantar, quae

nullo prorsus
,, bili stultitia
scripta
), modo connecti possunt. Suspicor illum ad Philonis
),

qualia sunt Aristobuh.^

respexisse, aut etiam ad antiquiora ,

Sed hajc volumina ,

quantum conjectura cognoscere est,i

minimevidit Celsus. Nam illa mihi videntur mentem Scripj

ut vel GroecisPhiIosophis|
turarum ut plurimum ita assequi ,

sohim in dictione,
admirationi esse possint. Ibi enim non
videtur delectus et dili-
sed etiam in sententiis et dogmatis
locorum usus, quad
gentia , et prc^clarus eorum Scriptura?
Celsus pro fabulis habet. Sane ego novi
Numenium Pytha-
et in Py-
goreum virum in explicando Platone peritissimum
,

pluribus suorum scrip

thagoreis placitis rersatissimum in ,

torum locis exposulsseMoysis et Prophetarum dicta,eaqu(

improbabiles ut mhbr<
adallegorias retulisse nequaquam
:

qui inscribitur Epops, et in libris de Nameris et de Locol

Bono quamdam de Jesu tacito nomine
Quin in tertio de ,

eamque allegoriis edisserit. Recte ,

an secasj
historiam refert
Meminit et historioe de Moyse, Janne el
hic non agitur. ,

Jambre. Quod quidem gloricne non ducimus; sed tamen ille

qui discendi
magis quam Celsus ahiqae Grexci laudandus,
voluerit et iis motis
studio Scripturas nostras investigare
qucX allegoriis tegun-
fuerit, quasi rebus non stultis, sed

tar.
 , ,

CONTRA CELSVM LIB. IV.

Lll. Sub hajc

Celsus o .,cri,,li.. „,„„il,„s
q„a= huju.smodi
cxi.hcauoues allcgoricas conlincnl
. cl clcganlcr
scripta sunt
chgi v.hus quoddarn,
quod . ut nonnihil possit
ad vulgi
s.mpl,c,o„s fidem pron.ovendam
cooferrc , nihil tan.cn mo-
ment, ad persuadcndos
inlclligentiores babet. Tun. •
ait
« Quahs est ,lla ,p,a„. legi , Papisci cujus,l^ia et Jasonis
con-
» ent.o non risu
scd miseratione potius
, ,
digna et odio.
» H.-cc ,g.tur ccnfutare mihi non est
propositum. Quippe
-quorum absurditas omnibus perspicua
est pra^sertim si ,

» qm.s a sc ,n,pctn,rc
possit ut libros ipsos audiat.
Satius fue-
»nt docercd quod natura
docet ipsa
yidelicct nihil , Dcum
"7;'.''*^ "i"^ «P-« quotquot sunt esse immortaha
»ab h,s autcm
'^^'^'^'V
facta csse qu,. «nortaha s.nt :
animam Dei
» csse opus ahazn esse corporis naturam
,
atque ,-

idcirco hu-
»ma,^mcorpusnihil a vespertilione , a verme. a rona dif-
lerre. Ilhus en,m
et ,storum eamdem
essc matcriam , idem
».n h,s et dlo csse
corruptionis principium. »
Vellem tamcn
ut qu,cumqne ex
Celso arrogantcr declamitante
audit Pa-
p.sc. et Jasonis de
Ghristo contcntionem non
risu , sed odio
pot ..s d.g„am esse
libcllum hu..c in n,an„s
sumeret et qu"
n .1 o scr.b„ntur legere
sustineret; cum
is , nihil ln]Z
Ncque ei.„m ,11, nsurn movebit, qui libcro
judicio illum
evolvent. Ib, en„„ Christianus cum
Jud.x-o dissorens de
monst.-at ex Judaicis
script..ris vaticinia dc
Ch.isto ad Je-"
sum pertmere; quanquam
strcnue ad^e.-sarius
conlradic.t
pe._sonan,quc Judaicam
pulchre suslineat.
LIII. Ca)ter.im
ncscio
quomodo Celsus duo coniun^ens
qux n..xturam non faciu..t,
ncc sunt ej..smodi ut in l.um
nam „a uram simul convcnirc
q..cant libellum istu -

"''^'""' '•""' '1"'« "»»0,^110«! est, eum odio non ha-

;
 ,,

«7^ ORIGENI8

beri , ncc miseratloni esse quemquam dum , odio habetur.

Celsus vero ideo negat sibi propositum esse illa confutare
quod eorum absurditatem patere omnibus existimet nul- ,

lumque non videre, vel antequam rationibus refellantur,

quam miseratione et odio digna sint. Hortamur tamen om-
nes, qui in banc nostram adversus Celsi calumnias defen-
sionem inciderint , ut scripturas nostras audire graventur,
et ut quantum poterunt ex iis quse scriptores narrant
, ,

colligant quod fuerit eorum propositum quae conscientia , ,

qui animi status : animadvertent viros fuisse , qui quoe sibi

persuaserantfervide defenderent , quosdam autem declarare
se res gestas litteris consignare, quas suis oculis hauserant
et compertas habebant , res mirificas dignasque quae monu-
mentis mandarentur ad lectorum futurorum utilitatem. Et
satie nemo negare audeat fontem omnis utilitatis et princi-

pium esse summo Deo credere

omnibus actibus eo spec- , in

tare ut illi placeant et ne cogltare quidem quidquam quod

,

illi dlspllcere possit qui non sermonum modo et operum,

,

sed etiam cogitationum futurus est judex. Ecquae doctrina

elTicacIus inducere homines potest ut vivant bene quam ,

haec fides , vel haec persuasio , supremum Deum omnia nos-

tra intueri , dicta , facta , cogltata ? Monstret enim qui vo-
luerit aliam viam, qua admellorem frugem revocentur non
unus quispiam et alter, sed ingens multitudo : et alterius

cum altera comparatione dijudicet , utra doctrina ad virtu-

tem perducat.
LIV. Quoniam vero in Celsi verbis modo memoratis ubi
quaedam eTImaeo transcripta sunt, hoec habentur : « Deum
» nihll mortale fecisse , ejus opera quotquot sunt esse im-
»mortaIia , ab his autem facta esse quse mortalia sunt; ani-
» mam opus esse Dei , corporis vero aliam esse naturam , et
» corpus hominls nlhil a vespertilionis , aut vermis , aut ranae
» corpore discrepare ,
quippe utriusque eamdem esse mate-
 ,

CONTRA CHLSUM LIIJ. IV. o-r»

* riam idcm in ulroque corruptionis principium

, : » age et dc
hispaulisper disseramus
, ostendentes eum vel Epicuri asse-
clam esse se dissimulare, aut, quod aliquis dixerit , saniora
clogmata amplexum esse aut illum,
, quod alius dixerit
idcm, atque alter Celsus Epicureus,
nomen habere. Cum
enim hacc proferre, et non solum
nobis , sed etiam Cittien^
sis Zenonis sectae non obscuri inter philosophos nominis
contradicere sibi
proposuisset , oportebat ut argumentis
probaret animantium corpora Dei
non esse opera, nec tam
praeclarum in illis condendis artificium
fuisse a prima in-
telligenlia profectum. De
etiam tot et omnis gcneris
illis

stirpibus qua3 ab incomprehensibili

qua^ ipsis inest natura
gubernantur, et ad hominum non
modicam utilitatem
creatac sunt et de animantibus qua) hominibus
,
ministrant,
quacumque tandem aha ratione edit.-e fuerint, non soluni
pronuntiare debuit sed pr^tcrea docere non inditas
,
a per-
iecta quadam intelligentia fuisse materia) tot varias
quahta^-
les. Item postquam corpora omnia a diis inferiorlbas fa^
bricari Deumque sohus animac opificem esse fecit; an
non
consentaneum fuit, ut qui inter multos tanta
opera partitus
erat, isdeorum discrimen solidis rationum
illud
momentis
ustrueret, et cur eorum alii
verbi gratia, hominum, ,
alii
jumentorum, alii ferarum corpora construant?
Pra^tcreu
cum videret deos hos in draconibus
, illos
, in aspidibus
quosdam in basilicis, ahos in singulis
stirpibus herbisque
condcndis occupatos, explanatum
oportuit cur suum quis.
qucmunus sortitus fuisset. Accurata enim hujus qu.Tstionis
lavestigatione , autrelinuissct unum omnium opificcm Deum
qtu ad ccrtum qucmdam fincm usumquc cuncta fecit- aut
si non
rctinuissot, munivisse utiquc
se advcrsus eos'
qui
ad rci corporccB naturam
nihil intcrcsse contendunt,
sit-no
coirupuoniobnoxia; aut absuidum esse
ncgant mundum
cx diss.mihbus partibus
constaatem ab uno fuisse factum
28o GRIGENIS

aitifice ,
qui varias rerum specics adhujus universi commo-
dum constituerit. Postremo si probaturus non fuit ea quae

docere pollicitus fucrat , omnino tacere de tanto dogmate

debuit : nisi forte ipse qui nobis vitio vertit simplicem fi-

dem , velit ut ipsi tantum affirmanti assentiamur tametsi : se

non affirmaturum sed docturum , esse promiserit.

LV. Hoc aio si sustinuisset ut loquitur, scripta Moysis

: ,

et Prophetarum legere advertissct utique quid sit cur cum

, ,

coelum terra firmamentum luminaria stellse cete gran-

, , , , ,

dia, et omnis aoima reptilium quffi produxerant aquae in

species suas , omne volatile secundum genus suum et
et ,

jumenta , et omne reptile terrse in genere suo, homo deni-

que creata sunt erga haec omnia dictum fuerit Fecit Deus;
, :

non idem autem erga caetera dictum fuerit sed satis habue- :

rit Scriptura in creatione lucis dicere : Etfacta est lux ; et

cumcongregatae sunt aquae omnesquae sub ccelo sunt Fac- :

tum est ita simiUque modo loquatur de iis quse germinarunt

:

terra , cum hsec protuht herbas semen suo generi conve-

niens afferentes , et Hgna fructifera qune habent in semetip-
sis sementem generis sui super terram. Quaesiisset ipxsuper

uni-ne anmultis data fuerint praecepta , quibus Deumin con-

dendis singuHs hujus mundi partibus usum fuisse Scripturse
commemorant; nec tam facile in Hbros tanquam insulsos et
nihil reconditi sensus habentes invectus fuisset quos Moy- ,

ses, imo, ut dicimus nos divinus spiritus, qui in Moyse,

erat, et quo afflante vates factus est, conscripsit. Quippe

qui multo magis cognovit

Qusesint, quae fuerint, quse mox venlura trahantur^

quam divini ilH ,

quibus ha^c omnia explorata esse decantant
Poeta3.
LVI. Ad id quod Celsus addit « animam Dei esse opus, ,

waHam esse corporis naturam atque hac hominis corpus

,
 1

CONTRA CELSUM LIB. IV. 28

«nihil a ycspertilionis,
aut a vermis aut a rana;
corpore esse
»d.versum; eamdem enimcssc materiam, idem
in utroque
»corrupt,on,s principium,
» fi,cilc est responderc.
propterca vespcrtilionis,
Nam si
vermis, rana; ct hominis
corpora
"'h.l a se.nvicem
differunt, q„ia eadcmcst
on,nium illorum
corporum materia, planum
est eadcm etiam fore
corpora
sohs, luna,, stcllarum,
co^li, et cujuscumquc
ex illis diis
quos sub scnsum cadere
Gra^ci docent. Eadem
enim om-
«.um corporum est materia.
Ifec suapte natura qualitatum
formarumquc expcrs cst. et haud
scio a quonam illas acci-
p.at, s. vcrum est, quod
Celsus pronuntiat, Dei opus
cssc .d, quod coiTumpi
non
potest. Posita cnim cjus
sententia,
nccesse er,t, quulquid ex
eadcm materia factum cst, id
esse
sua natura corruptihile.
Nisi forte pressus hic
Celsus a Pla-
tone ammana e quodam
vase prod,>e fingentc
resiliat ct ad
Anstotclem Penpateticosque
confugiat, aientes ^thera ma-
expertem, quinta. cujusdam
tcr,.-e
esse natura. a quatuor
e emcnt,s d,versa,. Vcrum
huic sententia. Platonici
strcnue
ct Sto,c, adversantur.
Eamdem et nos quos nihili facit
,
Cel-
S..S repelcmus, cum enarrare et
conflrmare rogabimur
stud Prophct. „ Coeli peribunt, tu
:
autcm permtncs, et
' omncs s,cutvestimcntum vcte,-ascent ct
sicut opcrtorium :

«mntabis eos et mutabantur. Tu

autcm ipse cs •. , Ataue
h.-cc sat,s adversus hoc Celsi ciratum,
"opus, aham autcm
„ animam

esse corporis
Dei Le
naturam; „ ex quo con
scqucns est ut a^therea natura nihil
, a vcspertilione
a,it rana d,scrcpet. .
mu,
verme

LVII. Jam vide . an , nt Christianorum

accusatori eiu,-
mod. dogmata statucnti fidcs habcatur,
docU-ina ..linqui
dcbeat, qu..c docct
corpora diffcr.-e a sc inviccm
d.vers,s .ntus ct cx.ra , quo
qualitatibus pn.dita sint '.
en.m nos corpora ScLu
ccolcstia esseet corpca tcrrcs.ria , et alia,n
 ;

282 ORIGENIS

quidem esse coelestium gloriam , aliam autem terrestrium

et ne coelestium quidem eamdem esse ; aliam enim esse so-

lis, aliam stellarum , et inter stellas stellam stellae gloria

mortuorum resurrectione quam

esse dissimilem. Quocirca in
futuram confitemur, dicimiis fore ut corporum qualitates ,

immutentur quandoquidem seminata in corruptione sur-

: ,

gent in incorruptione ; et seminata in ignobilitate , surgent

in gloria ; et seminata in infirmitate surgent in virtute ; et ,

seminata corpora animalia , surgent spiritualia. Materiam

autem quascumque vult opifex ,

qualitates accipere , nobis
,

qui providentiam admittimus , nullum dubium est : ita ut,

volente ,
eamque praes-
Deo modo alteram alteram , postea

tantiorem materia habeat. Atque cum ex quo mundus est

et quamdiu erit certis quibusdam legibus mutationes cor-
,

porum fiant, nec nisi post hujus mundi interitum, seu, ut

nostrse loquuntur Scripturae, consummationem nova lex
inducenda sit; haud scio, an non mirum sit jam nunc an-
o-uem ex medulla spinae hominis gigni ut muUi perhibent; ,

ex bove apes; ex eqao vespas; ex asino scarabaeos denique ;

vermes ex plerisque animantibus. Sed Gelsus hoc ipsum

aro-umento esse existimat , nihil horum omnium auctorem
Deum habere , censetque ex quahtatibus quibusdam nescio
unde acceptis quasdam ahas fieri sine uUa divina inteUigen-
tia qua3 iUas mutet materiae quahtates.
,

LYIII. Unum quid superest quod dicam adversus istud

Celsi : « Animam esse Dei opus , corporis autem aliam na-
))turam esse quod non solum nullo argumento profert,
: »

sed etiam ambigue. Neque enim declarat anima-ne omnis ,

opus Dei sit , an sola ratlonis particeps. Aio igitur, si omnis

anima Dei sit opus , ab ipso conditas esse sine dubio et bru-
torum vilissimorum animas , ut ita corporum omnlum alia

natura sit atque anlmae. Et vero ipse , cum in sequentibus

ait « bruta animalia Deo quam nos acceptiora esse , et iis

 CONrRA CELSUM LIB. IV.
28^
» incsse puriorcm notionem „ idipsurr,
l)ei ,
confir„,are vidc-
tur, hrutarum an.u.anlium perindc
ac hominun. , imo ma^is
quam hom.num animam Dei
csse opus. Id enim
ex eo st
qu.tur quod a.t eas cssc
quam nos Dco aeccptiores. Sin
tem au-
sola an.ma rationis particcps
Dci sit opus : primum id

ral.o„.s part,c.pcm,
h.nc scquitur nec omnis corporis „a-
turam aham esse. At vcro si „„n omnis corporis alia natura
est, sed s.„gula.
an.mantes corpus hahent anim.-e pro por-
""''''"'""'^ '''
anTmVDTT"""'
amma '^''^P"' '""d, cujus
De. est opus pr.stantius
, forc illo , cujus anima
opus „on iei
cst. Atque sic falsum crit corpus hominis nihil a
vespert.honc vermc aut rana discrepare
,

LIX. Et sa„8 aLsurdum

fucrit saxa saxis , a^dificia .-edifi-
c„s purK.ra hahcn aut
impuriora prout aut ad
,
houorcm
""''''""''' ^"' "'l -cipienda
toZT vilia impuraquc

aha anma= rat.one

pr.d.t.-c i„coIu„t, alia ratio„c
p ivata.
aha v.rtutum.studiosa=
cl.scr.men fecit, ut cjuidam
,

ausi fucriut
alia vitiis im.uiuatissim*. Ccrle
hominum
W
rtl
pnccc Ie„t.u„, corpora i„
dcorum numcruu.
refcrrc t.", !
quam hon.x aniu.a, domicliia,-
projice.-c autem aut
contu-
mclns afficere corpora eorum
, qui vitiis dcditi
fucrant „o„ •

quod .d cju.dem omnino recte

factum sit : sed quod
a'sa„a
quadam cog.tat.one origincm
hahuerit. N..m emm
post mortem Auyti et sapie„s
Socratis
.quc sollicitus erit dc utr"
q-e corpons sepultura?
A„ utriquc par ct siu.ilc
-|n..n. aut scpulchrum mom
construet P 'Atque h.c
de is o
Ccls, d.cto Qaorum
:
opus Dei estnM ulA yo.e JrZ
.n.cll,g.t corpus
hominis aut scrpeutium
tur: corpus Lovis,
,
,ui c. illoru:
aut apum q,... cv p odeunf
eq.u aut vesparum
illo
c^Zs
qu. ex eo
,
nascu„t.,r ct co,, s aX
 ,,

284 ' ORIGENIS

aut scarabseorum qui inde exeunt. Quas quidcm in causa

fuerunt , cur istud « Anima quidem opus Dei est , alia
:

))autem est corporis natura , » retractare necessarium judi-

caverim.
LX. Ait postea , « naturam illam praedictorum omnium
)) corporum communem et unam abire et redire ratis vicis-

)) situdinibus. )) Ex iis quse supra dixi , manifestum est non

solum corporum quae Gelsus enumeravit, sed etiam cneles-

tium naturam esse communem. Quod si ita est ,

certe ex

illo (an ex veritate nescio) i^atura omnium corporum

illa

una et eadem abit reditque ratis vicissitudinibus. Verum

quidem est hanc eorum esse sententiam, qui mundum cen-

Sed qui contrariam de mundo opi-

sent esse corruptibilem.
nionem tuentur, ostendent ii naturam omnium corporum
communem et unam etiam non admisso quinto corpore ,

ratis vicissitudinibus abire et redire, atque sic mutatum

permanere ,
quod perire videtur. Materia enim subjecta ,

pereunte qualitate , ipsa eadem permanet , ut asserunt ii

qui ipsam increatam esse volunt. Quod si probari possit

ipsam non esse increatam , sed quemdam in usum factam
esse, patet eamdem ejus uon fore naturam, quod ad per-
mansionem spectat, ac si increata poneretur. Verum haec

physicorum sunt : nobis vero Celsi calumnias refellere pro-

positum est.

LXI. Addit eorum quse ex materia nascuntur,

« nihil ,

si nihil immortale est

))esse immortale. » Ad quod ego :

eorum quse ex materia nascuntur, aut immortalis est mun-

,

dus hic totus nec proinde ex materia natus aut immor-

, ,

tahs non est. Si immortaUs quod etiam ,

iis placet qui solam

animam Dei esse opus et ex quodam vase prodire existi-

mant ostendat Celsus

, illum non factum fuisse ex materia
quahtatum experte mundique immortahtatem
,
consislere

principio nihil eorum immortale esse qua)

cum isto ipsius , ,
 ,

CONTRA CELSUM LI15.

^85 IV.

nascuntur cx materia. Sin autem mundus

quia ex materia
C^ctus cst, non est immortalis; mortalis ille
mundus eritne
corruplioni obnoxius, an non? Si prius, ideo corruptioni
obnoxius erit, quia Dci non est opus.
At in illa mundi cor-
ruptione quid fiet anima qu« Dei
, opus est Sin aliover- .^

sum ImmortaUs notionem accipiens Celsus,

dicat mundum
immortalem quod revera ctsi corruptibilis sit, non cor-
esse
nmipatur, quodque non intereat tametsi
interitum
,
pati
possit : erit fgitur ex ipso res quaspiam mortalis simul et im-
mortalis, cum in eam utrumque cadere queat. Res mortalis
erit qune non moHetur,
et quod natura non erit
immortale
id tamen proprie fmmortalc vocabitur,
quia non morietur.'
Qua igitur signification-, qua distinctione dicet « nihfl im^
» mortale esse eorum, quae ex materia
fiunt .^ » Atque ex his
vides Celsi sententfas accuratiori
trutina non examinari
quin dcprehendantur nihil habere
cui contradici non possit.'
Sic tamen ille concludit « De hac re satis
:
h.-ec fucrint!
»PIura scfet qui diutius audire et
inquirere potuerit. » Vi-
deamus igitur nos quos illc pro stupidis
habet quid eum ,

tantisper audiendo el inquirendo

consccuti fuerimus.
LXII. Sequuntur apud illum paucula
de natura malorum
verba, qua3 tamcn sumccre putat,
ut celebris illa multis-
que et elaboratis sermonibus pertractata atque in varias
partes agitata quc-estio nobis perspccta
fiat : « Neque antea
«fuerunt, Inciult , neque nunc sunt , neque in posterum
)>pauciora plurave in mundo futiira sunt maln.
Una est
»cnim hujus universf natura et eadem; eadem quoque sem-
»per malorum generatio. Et ha^c ex The.Tteto videtur
,,

exphcai.ora huc Iraduxisse. Ibi enfm

Plato Socratem facit
dicentem « Neque
: ut ex hojiiinibus tollantur
mala fieri
»potest neque ut apnd deos
, ha^reant. „ Sed neque Plato-
nem salis intellexisse videtur homo ille,
qui veritatem hoc
uno scr4>to complexum essc se gloriatur, hbellumque con-
 ,

286 ORIGE]\IS

Ira nos compositum verum sermonem inscripsit. Nam haec

Timsei verba , qaando dil terram aqais pargant , planum fa-

ciunt , in terra sic aquis purgata pauciora mala esse , quam

antequam purgaretur. Mala autem pauciora tunc esse dico,
ut me sententiae Platonis accommodem. Nam e\ citato
Theseteti loco sensisse videtur ille , mala ex hominibus om-
nino tolli non posse.
LXIII. Cceterum non video quomodo Celsus, qui, prout
sonant hujus hbelli verba , providentiam admittit , dicat ne-
que plura neque pauciora esse mala , et semper quasi defi-
nitoquodam numero esse. Sic enim tollitur pulcherrimum
hoc dogma nequitiam non esse definitam seu mala suapte
, ,

natura esse infmita. Imo ex hac sententia neque fuisse ,

neque esse , neque futura esse pauciora plurave mala , con--

sequens esse videtur, ut , quemadmodum providentia se-
cundum incorruptibilis mundi defensores elementa retinet
quasi paribus examinata ponderibus , nec sinit unum ex
iis praevalere , ne mundus pereat ,-
sic etiam quaedam et ma-
lis quae tantopere abundant providentia prsesit, quae impedifc
quominus crescat aut decrescat eorum numerus. Est et alia
refellendae Celsi de malis opinionis via quam nobis philo-
sophi suppeditant. Hi enim illam de bonis et malis qua^s-
tionem versantes, historicis monumentis probarunt mere-
trices praetereuntium voluntati morigeratas esse, primum
quidem extra urbes , et personatas ; deinde extra urbes qui-
dem mansisse ,
quia ingredi leges vetarent , sed larvis et
pudore depositis ; tandem crescente in dies depravatione
ausas esse in urbes ingredi. Haec ait Chrysippus Tractatu
de Bonis et Malis. Ubi etiam , id quod argumento est mala
crescere et minui, videre hcet quosdam fuisse ohm, am-
bigaos vocabant, qui patiendo aut inferendo stupro pro ac-
cedentium libidine servirent; quos postea ^Ediles extermi-
narunt. Sexcenta sunt mala quae in vitam hominum profusa
 , ,

COKTRA CELSUM LIB. IV. 287

induxit malitia, de quihus dici potest
ea prius non fuisse.
Atque etiam vetustissim® historiae quamquam
, innumera
narrant delinquentium scelera, silent de
illis, qui se infan-
dis voIuptatiLus ministros prxbent.

LXIV. Qusc aliaque similia cum ita sint nonne

, perridi--
culus est Celsus, cum ncgat pauciora unquam aut plura
esse mala ? Etsi enim una sit et eadem hujus universi natura
non continuo eadem semper est malorum generatio. Nam
ut una cujusque hominis natura, non tamen
sit
eadem sem-
per se rationc habent mens , ratio actiones.
Modo ,
namque
nondum rationis usum assecutus est, modo cum ratione
malitia conjungitur ha^cque malitia
, modo major est modo ,

minor aliquando virtuli studet, in eaque magis

:
vel minus
proficit; aliquando ad summam
pcrvenit, sed contempla-
tionibus modo pIuriLus, modo
paucioribus. Id simihter et
multo magis dicendum de hujus universi natura , in
est
quo , quamvis una ejus et eadem universim natura
sit , non
eadem tamen et similia semper accidunt. Neque enimsem-
pcr fcrtilitas est aut sterilitas aut pluviae
, , , aut siccitas. Sic
ncque bonarum animarum semper bonus
proventus est
ncque malus et vitlorum interdum plus est,
:
interdum mi'
nus. Atque hoc sciant oportet qui omnia
diligcnter perscru^
tari volunt, mala non cadem
esse sempcr, sivc providentia
terram quo statu est conservet, sive illam
diluviis aut con-
flagratione expurget. Fortasse etiam non tcrram solum , sed
etiam totum hunc mundum expurgat , cum invalesJente
malitia hoc remedio indiget.
LXV. Postea Gelsus : « Qua3 malorum origo sit, inf/ult,
«non flicilc esthomini Philosophio) ignaro co-nosceic.
Scd
)> vidgo satis fuerit dlccre, mala non esse a
Deo sed in nia- ,

» tcria iKTrere et in naturis

,mortalibus versari. At natura-
))rum mortalium conversionem sui
similem esse ab initio
«fmern; et ex constitulo conversionum
U
ordiue necessarium
 ,,

288 oRiGimis

» esse , ul praeterita , praesentia et futura semper eadem sint. »

Cum iiic ait Celsus malorQm originem non facile cognosci

ab homine non philosopho , innuit Philosophum facile iUius

originis notitiam consequi posse; philosophiae autem impe-
ritum non facile quidem posse malorum originem investi-

gare , sed posse tamen , hcet magno labore. Ad quod ut

respondeam , aio ne philosopho quidem facile esse malorum
originem cognoscere. Fortasse etiam nullo modo potest
nisi Deo aspirante discat inteUigatque et quid mala sint, et
quomodo orta fuerint, et quonam modo tollenda sint. Et
Bane in mahs est Dei ignoratio et malorum pessimum nes- ,

cire quis sit Dei colendi modus qnae pistatis erga ilhmi ,

ratio. Atqui tamen Celsus uon difiitebitur haec ignota Phi-

losophis faisse; id enim planum facit vel philosophicarum

jsectarum diversitas. Jam vero ex nobis, qui nescit malum
esse putare pietatem in plerarumque societatum legibus illte-

sam servari , is non potest malorum originem habere per-

spectam : nec illam asseqai potest , quisquis ignoraverit quae

ad diabolum et angelos ejus pertinent , et quis esset ille

antequam diabolus fieret; quomodo factus fuerit diabolus;

quae causavfaerit cur qui Angeli ejus vocantur, cum illo a

Deo defecerint. Oportet praeterea ad illam cognoscendam

ut sciatur daimones , ut daemones sunt , non esse Dei opus ,

sed tantum quatenus res sunt rationis compotes; et unde

tales evaserint , ut eos voluntas daemones constitueret. Si
qua ergo quaestio inter homines opus habeat longa inquisi-

tione , et scrutatu nobis sit diiTiciUs , certe haec est , quae ad

malorum criginem spectat.

LXVI. Deinde Celsus*, quasi quid arcanum de illa ma-
lorum origine dicere haberet quod tacet ut nihil proferat ,

nisi vulgi captui attemperatum « \ ulgo satis est dicere, :

j uujuit , mala non esse a Deo , sed in materia haerere et in-

* Vide D. Guillon , toru. ii ,

pag. i5g et seqq.
 :
COIVTRA CELSUM UB.
IV. .^g

essea Dco. Jerem.as

e„,m noster declarat ..
non egressura nec mala or. Domini
nec tonum. Sed
rum mortalium pronriam o.«„ materiam nalura-
™^''-™'n n ,
l"upiiam csse malorum cansnm .m i

lumexistimandumest. /^^™"s ma-

»• .
NecsumHmnn
^^^ ^*"^ tamen nescius hanr
,

aii;*>c

•=""'- -- -^"'-'- vlsum

fuerJ!
;dt":t:::'^'f^
p.-obatiocl: vcrrir^^r' ""1 "'"' '""'' '
"'""^
confirmetur: «wTtura
i^ciiurarum mortahum rmo
'^^" '^"P"'*'*''
M-'"
conversionem si.; «;

nun. ordinc neces.t Idt-^sl^rr 1?7''^'-

^
reLus morlaliLus
-.s
evidens esl nccesse
pLiiosopin-. dct
,
.\ Z '
l
'"

operam..r::cirt.;r
d os .nducat
corrumpatcjue
:7:,;e
juvcntutcm; ut AnTtus
l.tus co„t,-a cum t e ,

se.nper lcstimonium
ferant t a1
Jud.ccsadsorLcndam cieutam !:!"^'''-"
co„ ^e m
co„sUtut.s conversionibus
neccssc e..it,
tyraiimdcm cxerceit- ..t ;„ „• .
Ife
'
, , T"
'"/
'^^

' ''•'•'aris

^*""''^'- ''^"'"'"
nn-ues u.URiant ^" ^O'
^ 41 . n!"'"

luomodo «""ccdantur, nescio

cousistcre no, ?r
la..Jmia..tvit.pc."ri'^u:'^ "1'"'" »^'"'-- ct
•

P?"""" '^'""'^^ ^'' "'

Ccls.s
.o..it .
sui semncrr 1
. scmpc.ctaL.n.t,oadli..cmsimi,.ssitnatura..u„,
 , ,

ORIGENIS
290
ex constitutis con-
mortalium conversio ergo necesse cst ut ;

versionibus Moyses cum populo

Judaico semper ex ^gypto
huc veniat eadem facturus qua
exeat ; ut Jesus iterum ,

infinite post singulas quasque conver-

jam non semel, sed
in singulis conversio-
sionesfecit; ut iidem Ghristiani sint
nibus; ut Celsus eumdem librum ,
quem jam scripsit infi-

nitis vicibus , iterum scribat.

dicit sola mortalia ex consti-
LXYIII. Ac Celsus quidem
fuisse , esse , et futura
tutisconversionibus necessario eadem
naturarum mortahum
esse sed Stoicorum plerique non
:

soluin talem volunt esse

conversionem sed etiam immor- ,

con-
tahum, suorum deorum. Nam post hujus universi
et

flagrationem qu:e jam infmities accidit et infinities accidet

,

a principio ad finem omnia fuerunt futuraque

eodem ordine
sunt. Quamquam Stoici hujus opinionis absurditates aH-
Quippe aiunt nescio quomodo
quo modo emolUre conantur.
conversionibus qui similes omnino
redituros omnes statis ,

ut non Socrates
sinlhominibus priorum conversionum ita :

Socrati per omnia similis

rursus futurus sit sed quispiam
,
,

uxorem sit Xantippte plane similem et ac-

isque ducturus
,

cusandus sit ab hominibus qui Anytum et MeUtum omni

Non inteUigo tamen quomodo cum idem
ex parte referant.
,

omnino simihs,
semper maneat mundus nec alter , alteri sit

mundo sunt reditura sint, non eadem sed omnino ,

quse in
dixit hic Celsus et qure Stoici docent
similia. Sed et qu^ ,

ahas discutiendi occasio quando de iis :

commodlor erit
est , nec instituti.
pluribus disserere nec prfEsentis temporis
Non homini data sunt quae vi-
LXIX. Post hsec Celsus : «

Omnia nascuntur, et pereunt hujus universitatis

))dentur.
)) causa , et aha mutantur eo quo dixi modo. » Su-
ex aliis in

pervacuum fuerit in iis refutandis immorari,

cum ea jam
ante pro viribus refutaverim.
Responsum est ad istud, « ne-
pauciora neque plura futura esse bona
malave in re-
,)que
 COMTBA CELSUM 1,11), ,v.
'^'
»l>us mortalihus.
•B". .. ... „ro„
» Refelli ctiam

j™,,., c.,o,i
q„od ,l,\;t
'
,
~ °rD:"*

vero, postquam ,ta oxtincta fuit, ratio sit r,.n •

nccne, qua^stio di-na rev.v.scat,

cst a„»> ^ ,

i' i^^cim cisi, cum mundum condercf n,'l.;i f

-. pulcherrimum «l-solutissimumque,
adh.Lere qu.da.n
remedia iis,
opus It
..LluZltlTll
»lex.tDeus aut neglecturus
est facere
sin-^ulis auih„c

r:: rEt!:?""" i
'-""^^ versahiiiicr-
"* ^t ea quae
''b' ae-ri fcrunt oxmUi . u n
-cula.
n corum
„t loquar,

singulis c,uidc,uid
tanquam
annos ! te !.
,'
1 :"V*^'''
""
t"lat : quod honum ut solus
hujus universtaTs
perfecrr ^ cognosct,
""
^7
iia
P"'"
pc.-f,cere potest. solus

I-XX. Quamdam etiam de malis

Celsus oralionem
hu,t h.s verh.s h,
Etiamsi quid tihi
.dum
: ,<

videatur m "'"
idco liquet mah.mne' revera s^. It " """
Nese '

"tibi, aut alteri, aut

aosti hominis est

universitati pros 7^ M ""-
non
'"
nc
essc
oratio. Atta,nen'su
onmi cx parte molestam
-S"''--'"- hahetur,
hmc al.q„.s occasionem
c,,: :

id ,mivcrsitati
co,"
pl

£^ T
i^ ^^

^
':";-
n'
ar.ipiat ohfi,.«a„d
^T"
<,.-. malitia a„t

*" '"^"''"» -'• «'--si

'.;
.nlolno, ulalur
utilis cssct

Deus, i||.so nos'"^*

a„t
^r'^.'
trl ''^c.-fat.s
utilis 0^"
^ sl

Z77
improhorum
1
uorum maht.a
,>,.,i;,-
ad o.d.nem
,
'

univc,-si-
 »"«='='"*
292
utilitati accommodet ,
reos n.h.lonunus
tatis eosque lllius
Quatenus rei sunt, ord.nantur
esse qui malum perpetra.it.
sed nemo est qu. ut.i.-
«uidem ad universitntis ulilitatem ,

debeat. Non aliter ac s. qu.s

quo-
tatem iUam detestari non
damnaretur .n urbe
rumdam criminum reus propter h«c
omnibus utilia, is diceretur qu.d
ad opera publica qu«dam
utilitatem afferret; ipse
tamen v.dere-
facerequod toti urbi
quo ne.no vel med.ocr,-
tur fungi abomina..do
munere, In
Jesu Aposto-
Hi.ic est quod Paulus
ter sapiens versari vellet.
.lequ.ss.-
futuros esse universitat. vel
lus nos doceat utiles
abominandos relegand.;
mos, quamvis ipsimet sint inter
maximas p.-a.bituros un.vers.-
sed eos ,
qui virtuti student ,

loco esse collo-

tati utilitates, et
idcirco in praeclarissimo
sunt vasa
candos : «In magna domo, «iuquit,» non solum
et quiedam qu.-
» aurea et argentea , sed et hgnea et f.ctiUa :

contumeham. S. qu.s
dem in honorem qua^dam autem
in
„ ,

istis, erlt vas in honorem sanct.-

„er<^o emundaverit se ab ,

omne opus bo,ium para-

utile Domino , ad
»ficatum, et
visa sunt adversus .s-
» tum '. » Atque ha^c neccssaria dictu ,

Etiamsi q..id tibi videatur malum, nondum .deo .-

tud : «
t.b. aut aUi
mah.mne revera sit. Nescis enim an .lon
,quet
peccandi cap.at quas. pec-
,, prosit :» ut ne quis hinc a.isam ,

utilis universilati.
cato ipso futurus
scr.ptu-
postea Celsus qua=dam
LXXI. Quoniam autem
intellexit deridet idque
ob e.^
rarum loca qua. minime , ,
,
aftectu dum
quia ibi Deo tribuu.itur quas. hu.nan. ,
causas ,

impios utitur et peccator.bus .n-

verbis i.-acundis adversus
,

est quemadmodum nos cum

tentat minas , respoudendum , ,

nostram d.cend. v.m non ad-

pueros parvulos alloquimur,
infirmam .Uorum captum,
hibemus sed demittimus nos ad
,

dicentes facientesque quod

ad iUos erud.endos emendan-
ita Dei Yerbum prov.d.sse, ul
dosque conducere videtur;
1 -i Tim. II, 20.
 ,

CONTRA CliLSUM LIB. IV. SqS

Scriplurac audienlium caplui congrucrcnt, ct illarum excel-

lenlia in istorum utilitatem cederct. Atque de hac Scriptu-
raruin temperatione , in iis uLi de Deo inentio fit, scriptum
cst in Deuteronomio : « Tuos mores tulit Dominus Deus
»tuus, ut hiuno solet mores ferre fdii suiS Ouod ijcitur
»

Scriptura more hominuni loquitur, ea re hominum utilitati

consulit. Neque enim in rem vulgi fuisset, si qu£e illi di-

cenda erant, Deus pro sua majestate dixisset. Sed cui cordi
erit Scripturarum divinarum intelligentia , is inveniet ea,
quaR ibi spiritualia vocanlur, convenire iis quos spirituales
appellant; et confercns sensum eorum ,
quae infirmioribus
dicuntur, cum eorum sensu quae ad acutiores spectant
compertum habebit sacpe eodem in loco utrumque inlelli-
gentibus exhibeii.
LXXII. Igltur iram Dei nominamus quidem; sed eam
iilius aflectum esso non dicimus. Est potius asperior quacdam
agendi ratio qua Deus ad erudiendos tantorum taliumque
crimiiuim reos homines utitur. Dei enim iram et furorem
,

ut loquimur, casligando erudire, idque Scripturarum esse

mentem , ex eo palet quod in psalmo sexto legitur : « Do-
«mine, ne in furore tuo arguas me, neque in ira tua eru
» dias me ^ «Et apud Jeremiam : » Corripe nos Domine , ve-
wrumtamen in judicio, et non in furcre , ne ad paucos nos
»redigas\ » Jani si quis in secundo Regum legat Dei iram
compulisseDavidemadnumerandiimpopulum\ idque com-
paret cum locoprimiParalipomenon^ , ubi diabolo idcm as-
cribitur, facilepcrspiciet quosignificatoDci iramcmoretur :

cujus irae nos filios fuisse docet Paulus, cum ait : « Erainus
»natura fdii ine, sicut et caeteri^ » Rursus iram non esse
Dei aflectum, sed eam in se qucnique peccatis dcrivare,
Paulus idem planum facit : cAn divilias, infjuit , bonilalis

* Deut. I, 3i. — 2 p.sal. VI, I, — 3 Jeieiu. \, 24. — *

2 Reg. xxiv, i. —
^ I l';ualip. XXI, j. — ^ tphes. ir, 3.
 ,

2()4 ORIGEWIS

» ejus , et patientlae , et magiianimitatis contemnis ; ignorans

wquoniam benignitas Dei ad poenitentiam te adduxit? Se-
» cundum autem duritiam tuam et impoenitens cor thesau-

«rizas tibi iram in die irae ct revelationis justi judiciiDei*. »

Quomodo igitur sibi quisque posset tbesaurizare iram in die

irae , si irae nomine affectus intelligatur ? Qui fieri potest ut

irse affectus erudiat ? Neque etiam Scripturse ,

qua3 nos irasci

vetant; quae in sexto et tricesimo psalmo jubent « desinere

» ab ira et derelinquere furorem ^; » quae apud Paulum prae-

cipiunt « depcnere haec omnia , iram , indignationem , ma-

» blasphemiam turpem sernionem ^ » Deo ipsi assi-
litiam , ,

gnassent affectum quo nos omnino vacuos esse volunt. Prae-

,

terea iram Dei allegorico sensu accipiendam esse inde ap-

paret, quod Scripturae ipsi tribuant somnum ex quo : quasi

eum excitans Propheta; « Exurge , bic/iut ,

quare obdor-
» mis Domine ^
? » Et aHo in loco : « Et excitatus cst tanquam
5> dormiens Dominus tanquam potens crapulatus a vino \ »
,

Si ergo somnus quid aliud significat quam quod sensus ob- ,

vius prtE se fert, cur non idem feratur de ira judicium?

Quod ad minas attinet, per eas denuntiantur improbis

qufe ipsis futura sunt : haud secus ac si minae vocarentur

hsec medici aegrum alloquentis verba : Secabo, uram, ni

iussis meis obtemperes , nisi diastam hanc sequaris , nisi sic

te geras. Nec igiturhumanos affectus Deo affinglmus ,

nec

impias de illo opiniones habemus nec uUo , in errore versa-

Scripturarum locis inter se

mur cum , res illas ex diversis

collatis interpretamur. Neque aHud qui apud nos docendi

munere sapienter funguntur, proponunt sibi , quam ab au-
ditoribus rudem simpHcitatem amovere et indere inteUi-

gentlam, quoad fieri potest,

LXXIII. Quse sequuntur, sunt etiam hominis qui quae de

iRom. II, 4. — 2Psal. XXXVI, 8.— » Coloss. iu,8. — ^PsaUuu,23.

' Id. Lxxvii , 65.
 CONTRi CELSUM LI15. IV. 5>(j5

ira Dei scripla sunt minime intellcxit .: « An non ridiculum

»est , tmjuit, hominem Judaeis iratum illos omnes a minimo
))ad maximum interfccisse, ignc urbes dcvastasse? ita non
» resistere poterant; Dci autem , ut vocant , maximi iram , in-
)) dlgnationem minas huc tandem recidisse
, , ut suum fdium
»mitteret, hicquc taha pateretur? »At si Judaji , post.^^uam
tam crudehtcr in Jcsum sacvirc ausi sunt, funditus pericre,
ct suas urbes amiserunt;, haec eos tantis pcenis affecit ira ,

quam sibi thesaurizaverant : Dei enim judicium in illos

constitutum Hngua Hebraica ira appellatur. Sed quae Dei

maximi FiHus perpessus est ea perpessus est volens ethu- ,

manae salutis causa ut supra pro virihus dcmonstravi. Ad-

,

dlt postca : « Verum ut ne dc sohs Judaeis,

quod mihi pro-
»-positumnonest, sed de universa natura, quodquldempro-
»raisi, sit sermo : planius declarabo quae jam dicta sunt. »
Ecqucm modcstum, et infirmitatis humanie scientem , et
haec legentem non offendat Celsus, quiqua suum Ilbrum
inscripsit jactantia, eadcm hic promittit sc ratlonem de
univcrsa natura rcdditurum ? Vldcamus ergo quaenam illa

sint quae de universa natura diccre pollicetur et planlus de-

elarare.

LXXIV. Multis postca nos accusat , quod a Dco omnla

propler hominem facta esse dicamus, et ex animallum his-
torla multlsque , quae pracbent , solcrtia? slgnis probare vull
nihilo magls proptcr homines, quam proptor anlmanles ra-
tionis expcrtes facta cssc omnia. In quo mihi vldclur slml-
lis esse illls , qui odio abrepti in suis hosllbus vltuporant,
quae in ipsorum amicls laudantur. Quemadmodum enim isll

odlo obcaecati non vldent in suos amicos rccidcrc qua^ con-

tra hostes mala proferre cxlstlmant; slmlllter Celsus mente

perlurbatus non vidit se obtrcctarc Stoicis , qui non male

docent homincm ct universim naluram rationis particlpem
aulmalibus ratlonc privaiis antccellcrc , ot propler Illam po-
2q6 ORIGENIS

tissimum omnia providentiam iecisse. Itaque animalia ra-

tione praedita, utpote praecipua, tanquam parvuli sunt; ra-

tione autem privata, memLrana3 fcetum involventis loco

ducuntur. Ac mea quidem sic est ratio, quemadmodum in
arbibus qui rebus venalibus foroque praefecti sunt ii prop- ,

ter solos homines laborant tametsi canes aliaque bruta ani-

,

mantia annom-E copia et ipsi fruantur; sic ratione praeditis

praecipuc consulere providentiam , sed hinc factum esse,

ut etiam brutce animantes rebas in bominum usum paratis

potiantur. Peccaret ille tamen qui , ,

quod canes rerum ve-
nalium copia fruantur ideo diceret , prsefectos foro non ma-

gis homioibus quam canibus providisse : multo magis igitur

Celsus, et qui eadem atque ille sentiunt, in Deum naturis

ratione prseditis providentem impii sunt ,

qui negant ah-

menta hominibas potius esse ,

quam Gtirpibus, arboribus ,

herbis , et spinis comparata.

LXXV. Nam primum putat «tonitrua, fulgura, pluvias

» non esse Dei opera : » quo jam tum aperte epicurizat.

Deinde : « Etsi daretur , incjult^ ha3C Dei opera esse, non

» magis nobis hominibus alendis facta sunt, quamstirpibus,
»arboribus, herbis et spinis. » Quae quidem sunt veri Epi-
curei haec omnia non Providentia, sed fortuito casu acci-
dere confitentis. Illa enim si non magis in nostrum usum
procurata sunt, quam stirpium arborum, herbarum et ,

certe aut non a Providentia profecta sunt quae

spinarum ;
,

non nobis magis, quam stirpibus, arboribus, herbis ,

et

spinis consulit. Utrumque autem manifeste impium est; et

stuUus essem adversarium nos tahbus rationibus impie-

, si

tatis accusantem refellere conarer. Ex dictis enim

evidens

est, uter sit impietatis reus. Tumiile: «Etiamsi dixeris illa»

(videlicet arbores, stirpes, herbas, et spinas) «hominibus
» nata esse cur dices ea magis hominibus nasci , quam fe-
,

» rissimis animantibus ratione privatis ? » Neget igitur palam

 L

CONTRA CliLSUVf mb. IV.

207

co„curs.o„. tnbuat sic.t et tot stirpiu.n

,
, arLoru™ et ho7-
Larum spcc.es qua. sint inter se
,

,
si.nilcs ,•
ne.et ull x„ i„
qua=rendam esse artis solcrti-,m
'
• •
i

"^*"^'^"'^'" p. ;II.
<=' '"a or.g.nem acceptam
rcferrc .• '
rclcrrc .ntel
Jnt»!)-
.gent.x , q,,,, omnem admirationcm supcrat.

qu=e noL.sscrv,unt,
,ale domicilium
adornaverit : „ Ipse
»produe,t fenum jumentis et hcrbam servituti
» educat panem
hominum
" dc tcrra et vinum '
l.tif.cct cor homTn"
»ut exh.laret facemin oIpa ,.i „ """""'s •
•
,

»met .
Neque m.rum est Deum
, etiam ferocissimis ani
njal.um ahmcnta pr^buisse.
Fucrunt enim philosophi
, i
|ccr^nt anima.ia nata csse, nt
.lla _'
animali JationTp
c.p. matcna
cxerc.tat.on.s essent. Et
unius e nostris slcn-
t.Lus d.ctum est
,Ne dixeris Quid hoe aut .-
:
quorsum Lc^ .

omn.a emm ad illorum usum

-Qu.d .stud, aut quorsum
ercata sunt. ne dixcH L ':

istud ? omnia enim

in icmpore
tcmporc
isuoquajrentur^»
LXXVl. Deinde Clsus, volens non magis
noLis l-.-ovi-
dcnt.am fcc.sse qu.-c nascuntur c tcrra , quam (brocissi.nis
nn.n.al.um «Nos ecrtc l„,..U , magna
:
,
molestia m,." ,
«labonLus sudonbusquc vietum
qu.rimus anLaliLu :
.a..tcm, nulla scmen.e,
tcllus inarata fcrt
omnia. aIZ
r
»

'^™^''" -'-'- "-'-«

er f„r ""'""'"r^
c.nancret a,quc ea causa homincm
crcasse ind.Vcnicm
u tpenuna .psa
cogcetur artcs invcnire,
alias ad ctunT'
"""'"^ - -- ^" ^-^
^::':TT:rT
saL
"'"
'"^'""^""•' --'
fui; crcre :t
Cocre, aTt
ut ad extunde.idas r T"""
arlcs solerliam
adlii-
 »

ORIGENIS
298
berent, bonis affluere, neglecla solerlia.
quam omnibus
ulilium inopia nat® sunt
Atque etiam ex hac rerum vits3
.nstru-
olitoria, lignaria et sraria ,
agricultura, vinitoria,
necessariorum artibus qua; qu»-
mentorum artifices , iis ,

rendo Item tegmentorum inopia texendi,

victui inserviunt.
Hinc etiam ca^men-
carminandi, nendique artes intulit.
solertia regulas architectonices
tarii qui crescente sensim

excogitarunt. Huic eidem

commoditatum penuri* debemus
f.t, ut qu« in qu.bus-
nauticarum rerum scientiam qua ,

transportentur qus
dam regionibus nascuntur, ad alias
mirari sub.t Prov.-
eadem non habent. Ex quibus omnibus
dentiamqua^prsanimantibusrationisexpertibusrat.onepr®-

ditum egenum creavit.Nam illis paratus pastus qu.a ad artes ,

teguntur , ahas v.lhs ves-

minime idone* sunt. Natura quoque
sunt. At-
titce , alia; phimis,
aUa; coriis, aliae squamis obduct»
contra ista Celsi verba « Nos
que haec nobis dicta fuerint
:

labore, sudoribus victum qusrimus

ani- ;
,,quidemmolestia,
tellus inarata fert omn.a.
» mantibus autem nuUa semente
. ,

esse Judajos
LXXVn. Tum ille obhtus propositum sibi
carmen Euripidis objicit
sibi ipse
et Christlanos incusare ,

illudque impugnans ut prave d.c-

su» opinioni adversum , ,

hxc Quod si mih. op-

reprehendit. Celsi verba sunt : «
tum
» posueris islud Euripidis :

.. nox , uterque serviunt mortalibus

Sol ,
;

et muscis? Nam et illis

„curnobis magis, quam formicis
tempus est, et dies exoritur ad
v.dendum
„nox quieseendi
aha-
»etopera.idum. » Hincpatet hanc sententiam, solem
servire, non quorumdam
duntaxat esse
nue corpora nobis
etiam iUius, quem qu.-
Judsorum et Christianorum sed ,

quique phys.cam ab
dam vocant Theatri Plulosophum ,

Anaxagora doctus fuerat. Is autem cum ait hom.ni res hu-

naturas
jus universi servire ,
parte pro toto sumpta omnes ,

•
ralionis participes intelUgit
: quemadmodum eodem d.c-
 :

CONTRA CliLSUiM LIB. IV. 200

ornatu res hujus universi significat cum
lionls
ait : «Sol,
))nox, uterque serviunt mortalibus. »
Fortasse ctiam Tra-
gicus ille Poeta solis voce diem designavit, quia sol diem
emcit; ut indicaret die ac nocte maxime opus
habere quae
sub luna sunt; cactera non a[jque ac ea qua)
sunt in terra.
Dies igitur et nox mortalibus serviunt, uterque
factus prop-
ter naturas ratione praeditas. Si
autem uterque propter
homines creatus prodest formicis et muscis quse
per diem
laborant noctuque conquiescunt; non idcirco
dicere opor-
tet formicarum et muscarum
causa facta esse diem ac noc-
lem, aut in iis creandis alio spectasse Providentiam
, quam
ad homines.
LXXVIII. Deinde sibi objicit quod pro hominlbus
dicl-
tur bruta nempe animalia illorum causa
, esse facta et , ait
« Si quis nos Pieges animantium csse dicat, quod eis in ve-
))nando captis epulas instruimus respondcbo
:
Cur non :

«potius nos propter illas nati sumus, quandoquidem ilf-e

»nos et venantur et devorant? Praesertim cum ccntra illas
))nobis retibus, armis , complurium hominum auxilio, ca-
)»nibus opus sit: illis autem sponte natura arma dederit,
»quibus nos sibi facWi negotio subjiciant. » Atque hinc
vi-
des industriam nobis esse magnum auxilium, idque prses-
tantius armis qure feris inesse videntur. Et
quidcm, etiamsi
viribus corporis nos multo supcrent
anlmantes , et qulbus-
dam magnltudine immensum cedamus illas tamon
, in nos-
tram potestatem nostra redigit ralio atque solerlla. Ele-
phantes corporis mole tantos venando
nanclsclmur quo) :

cicurari possunt, eas noslra mansuetudine

nobls subdlmus.
Quai mansuefieri nequeunt , aut mansuefaclc-c
nulli nobis
usui essent, ita nos ab securos
illis reddimus, ut illas
quaudo lubet, inclusas retineamus cum autem
;
illarum
corp«)ribus ad vescenduni opus est , a:quc facile illas occi-
dimus ac domestlcas. Animalis igllur rallono pra^dlli
nalu-
 : ,

5oO ORIGENIS

conditor omiiia animalia suLtliclit. Atque hinc

rali solertic-e

est quod canibus exempli causa ad gregum armentorum, ,

ad agriculturam jumentis ad
domorum custodiam, bobus ,

ursi ,
ferenda onera utimur. Sic etiam nati sunt leones ,

excitaren-
pardi apri aliceque id genus animantes , quibus
,

tur virtutis semina qure nobis insita sunt.

LXXIX. Postea homines suam pra3 animantibus ratione
excellentiam agnoscentes his compellat verbis
:
privatis

«Ad idquod dicitis datam vobis esse a Deo feras capiendi

«et occidendi potestalem; verisimile est,

antequam urbes
))essent et artes atque ejusmodi societates ,
ante arma et
au-
)) casses , homines a feris captos et devoratos fuisse; feras
nequaquam. Hic vide tametsi homi-
))tem ab hominibus » ,

nes feras et ferae homines capiant , multum tamen differre

eos qui solertia vincunt, ab iis quaj feritate et rabie nonnisi

eos superant ,
qui ad se muniendos sua non utuntur soler-

tia. Cum autem ait : « Antequam urbes essent et ejusmodi

)) societates , antequam artes inventa? erant : )) non memimt

opinor, eorum quse supra dixerat: « Mundum
esse increa-
sunt, di-
))tum et incorruptibilem; ea sola, quse in terra
ac ne quidem simul. » Ut igi-
)) luvia et conflagrationes pati ,

tur increati non possunt initium

mundi defensores ejus
urbes, neque
indicare; ita nec tempus, cum neque erant
inventa. Sed esto hic illum ad nostra se
accommodare
artes
superius dixerat qui
voluisse placita, et neglexisse quae :

homines a feris non feras ab homi-

hinc probetur , initio ,

Nam Providentia mun-

nibus captas et comesas fuisse? si

necesse est
dum condidit et Deus universis rebus praeest ,

primos hominum parentes a naturis pra^stantioribus custo-

cuin
ditos fuisse , ita ut ab initio intima esset divinae naturse
ait
iUis societas. Id quod Ascrasus Poeta intelligens
tunc comniunes erant epuUc communesque
secl-^s
Nam
Immortalium deorum el mortalium hominura.
 CONTRA CELSUM LIIJ. IV. 5oi
LXXX. Et divina Moysis scripla doccnt auditam primis
parcnlibus divinam vocem audita oracula eisque non- , ,

nunqiiam apparuisse Angelos Dei qui ad se vcnircnt. At- ,

que etiam a^quum erat homines initio mundi magis adju-

vari, usque eo dum aucta solertia, comparatis virtutibus^
artibusque inventis , per se ipsi possent vitam tueri , nec
egerent cura et moderatione eorum Dei ministrorum qui ,

ipsis ejus vohmlale conspicabiles se modo quodam incredi-

bdi prcxbebant. Ex his autem sequitur falsum esse homi- ,

nes a leris initio caplos et devoratos fuisse , minime autem

feras ab hominibus. llinc etiam constat falsum esse id ,

quod Celsus ita exprimit : « hac parte Deus homincs

Iia ut
)) potius feris subjecerit. » Nequc enim Deus homincs feris
subjecit; scd hominibus dedit, ut sua solertia artibusque
ab ea conlra feras excogitatis domare possent feras. Nam
non sine divina ope invenerunt homines quibus modis se a
fcris praestarent incolumes, et in eas imperium usurparent.
LXXXI. Sed non animadverlit vir
egregius quot iste
philosophis providentiam assereutibus docentibusque
ab ea
facta essc oninia propter naturas rationis participes
, ever-
tenda, quautum in secst , christiana doctrina , evertit simul
• itilia dogmata, in quibus tradcndis illa cum philosophia
consentit : neque vidit quantum plctati noccat IhTC oj)inio,
intcrcssc apud Doiun nihil hoiiiinem inter et formicas aut
apcs. Sic enim ille : « Si proptcrea hominesa besliis discrc-
)>pare videntur, quod illi urbcs incolunt , logibus uliuitur,
)) sibi magistratus ducesque pra^ficiunt : inanis piorsus est ista
» ratio. Idem enim faciunt et formica} et apcs. Ifarum cerle
wrex est, quem quem colunl apud eas bella
comitantur, ;
,

)) victoriae
victorum internecioncs ; ibi urbes el suburbia
,
^
))operumque vices; pauine etiam ignavis ct malis
inflicta?.
).(:erte fucos abigunt et trucidanl. )) E\ his liquet ilhim
ignorassc quid sit discriminis intcr ralionis solcrtiicque
 ,,

5o2 OIIIGENIS

opera , et ea ,
qiiae natiira rationis experte et simplici machl-

namentorim, constructioae fmnt. Quorum operum causa

non est ulla ratio quae operantibus insit; eam enim non
habent : sed antiquissimus , Dei quidem filius , rerum autem
omnium rex naturam condidit ,
quse , licet rationis expers ,

iis tamen inservit;, quae dignata sant ratione. Ttaque apud

homines muUarum artium inventione inter illos ha^c no-

mina , regimen , et legum constitutione constant urbes ;

et magistratus, imperium , aut proprie significant bonas

animi alFectiones actionesque ; aut iis abutuntur homines

ad exprimendum quidquid ad earum ,
quoad fieri potuit

imitationem factum est. Illas enim prse ocuHs habebanl

optimi legislatores, tum justissimas leges tulerunt, magis-

tratus crearunt , duces praefecerunt. Quorum nihil apad

bestias invenire est; tametsi Gelsus formicis et apibus ac-

commodet urbis, regiminis, magistratus et ducis nomina,

quse rationem innuunt et nonnisi naturis ratione proeditis
conveniunt. De iis nequaquam laudandae sunt formicae aut

apes , cum haec sine ratione faciant : sed admirari oportet

divinitatem ,
quae etiam brutis animantibus quamdam quasi

imaginem rationis largita est , idque fortasse ad incutien-

dum hominibus pudorem : ut formicas intuiti et laborio-

siores fierent , et rerum sibi utilium parciores; apes vero

contemplati inde discerent et potestatibus parere , et in

partem operum venire quae ad civitatum conservationem
necessaria sunt.
LXXXII. Fortasse etiam haec imago bellorum quae gerunt
apes, nobis documento est, quomodo juste et ordinate ge-

renda bella sint , siquando inter homines geri opus est.

Neque sunt apud illas urbes et suburbia; sed alvearia

hexangula opera quibus per vices incumbunt; haec omnia
propter homines ,
quibus mel varias utilitates parit , modo
corporibus aegrotis remedia , modo purum alimentum prae-
 ,,,,

CONTilA CliLSUM LI15. IV. SoT»

bens. Nequc earum in fucos

animadversio comparanda est
cum judiciis, qua3 in urbiLus constituuntur dc ignavis ac

malis, nec cum pcenis quibus afliciuntur; sedin illis admi-

randa, ut jam dixi , divinitas est : sua laus autem homini
tribuenda , qui mcnte tot complecti potuit et moderari , ut
providentiae minister,nequesoIius providentiae divin^e opera
exsequitur, sed et ea , quaj ipse providit.
LXXXIJI. Postquam Celsus fmem de apibus dicendi fe-
cit quo quantum in se est, non Christianorum modo,
, , sed
etiam omnium hominum urbes rerum publicarum formas
magistratus, impcria, et bella pro patria gesta deprimat
transit ad laudatioaem formicarum. Hoc nempe consilio, ut
quam de victu curam adhibent homines, cum formicarum
agendi ratione conferat hiemis futurae provisionem ex-
, et
tenuet ut nihilo prasstantiorem illa quam etiam in formicis
ratione privatis inesse putat Ecquem eorum , provisione.
qui prae simplicitate in rerum omnium naturam penetrare
non possunt , non avertat Gelsus quantum in se est a fe- , ,

rendo pressis onere auxilio , et a parte laboris subeunda

cuin formicas dicit , « socils sucurrere, ubi illas vident fa-
)>tigatas? » Dicct enim is qui bonis nunquam disciplinis
imbutus fuerit, qui eas ne audit quidem : quando nihilo
formicis meliores sumus vel cum gravissimo onere suble-
vamus oppressos, quorsiim id frustra facimus? Ac formicis
quidem utpote rationc destitutis non pcriculum est ne ma-
gnam de se opinionem injiciat ipsarum cum hominibus ope-
rum comparatio sed homines qui pro sua ratione audiunt
:

quam nihili dicatur eorum in alios amor, non stat per Cel-
sum, quominus ejus verbis lajdanlur nec videt se, dinn :

suos lectores a Christianismo vult avocare , eliam eos, qui

Christianl non sunt, delerrerc, quominus gravissimis
one-
ribus oppressos miserentur cum debuerit si
quidem phi- : ,

losophus esset et mutua societatis oflicia calleret, non modo

 ,

3o4 ORIGENIS

non tollere cum chrlstianismo ea quae in hominibus utilia

sunt , sed et patrocinari , si fieri posset , iis quae praeclare
apud rehquos homines perinde ac apud Christlanos obser-
vantur. Quod si et reconditoram a se fructuum formlcae
seponunt eos qul germlnant , ne caeterls quoque germlnatio-
nem procurent, et ut illls per annum vescantur; hujus rei
non exlstimandum est causam in formicis esse ratlonem
sed omniparentem naturam ,
quae etlam brutas animantes
sic exornavlt , ut ne mlnima quldem rellcta fuerlt , quae
impressa a natura non ferret ratlonls vestigia. Sed fortasse
Celsus, qul Platonem In plerisque Imitarl amat, per haec
obscure Indlcat , similes esse omnes animas , nec humanam
formlcarum aut apum animam uHum esse dlscrl-
Inter et

men. Quod quidem est deducentis aulmam a coeli fornice,

non solum In humana, sed etlam in rehquorum animallum
corpora. Id vero Christiani nullomodoassentientur. Qulppe
qul dldicerunt homlnls anlmam ad Imagineui Dei factam
esse , et sciunt non posse fierl , ut natura ad Imaglnem Dei
condita , deletis omnlno ejus Hneamentis , aha induat in
bestiis ad ncsclo quorum Imagines focta.

LXXXIV. Alt prasterea « mortuis formicls vivas peculia-

wrem quemdam locum secernere lUumque ab eis promo- ,

»nunientls patrlis haberl. » Sed quanto plurlbus brutas ani-

mantes laudibus effert, tanto magls , velit, noht,Verbi,

quod omnia dlsposult, extolht opus; et hominum demon-
strat industriam ,
quae dona brutls animantibus a naturacol-

lata exornare potuerit. Quid dlco autem brutis anlmantl-

bus quandoquidem brutoc non sunt Celsi judlcio
, , quae una

omnium voce brutae vocantur? Nam formicas ratlone esse

privatas, non judicat ille, qul de imlversa natura dlcere
pollicitus est, quique vel solo hbrl titulo veritatem jactita-
Lal. SIc enlm ille de formicls loquitur, ac si inter se collo-

quia haberent : « Cum obvils, Inquit, colloquuntur; unde

 '

CONTRA CELSUM IJB. ly. c

^
»nu„quama via aLcrrant. Jllisigitur
inest ratio suis
Lsoluta parfLus, omnibl
» com^unes haLent c,uaru:„dam
»l.un, "er

.~ veruatumnotiones et vocis us.™

fa.unt. »Eteni„, unius
vo e ,u,dp.am verLis
.
et de fortuU s
cum aitero 00110^^^11
notatun, dec/arante, et s»pe' ua."
l".ta vocantur
expri„,e„le. ffac vero Ibrxnicis triLuere
non perridiculum Tn
fuerit ?
LXXXV Nec eum pudet adjicere
qua,
quidem suornm
,
l^.na um
sunt .
,
Age,
.neptiam posteris
qu.s e ccelo in terram
s.
omniLnsVrs ectam
despiceret , quidnam
ZZ
... v.deretur mteresse discriminis
inter ea qn. h'omi;
s
» et qua. form,c.-e apesque faciunt
i- , At
'
qui e cLo , ut pln
homn,um formicarum apumque f„cL
et
despicere 'aris'
corpora hommum formicarumque intueretur,
ret dlorum qu.dem intellectum
ralione
et no^
,'
1
dnctum harnm v ;
ro"
F...e,pn.m quoddam rationis
t.one, naturah quadam
expers , impetu
corporis
c.ca , .W
constructio,.emotnm"s:d
absurdum est eum. qui tanto inte.-vallo i„
tcrram oo,V
conpceret velle corpora hominum
et no„ pot.us ..atnram pri..cipiorun.
et formicar„r
e ^ ^
fontemque undeTct
«es fluunt o'
s.t„e Palic.c pr.di.us
, . a„ „o„. Si omnium
.onum fontem c
videat, certe pespiciet
disc..ime„
tum homo non , et qu „
soh.m formicis, scd etiam
elenl.nnt;
tecellat E c.lo enim despicicns , nullumlit::;;;
«n.ma„l.Lus, quanlaliLct sint
carum corpora princh
an.madvcrtct. quam. ut ita
" rat.o„e pr.ditis autem
loquar. ratio
ratio„em , qu. ho..W
.
,is m..^ , J
s ^m''
mun,s cst cum divinis c«IesliLusque
na uris . for, a sle.
c..... Deo ipso , et q,.„ fit ..t ad Li imagin m 1 '"

1.AAAVI. Sub Ltc, quasi h..manum oe,.u, „,, •

-g.s dcpri.„e..e et
<ie.ce.^stude..et. vellctque
nihil
ad Lrutamn. animan.i.:;

eorum
lE
prltir;
"^^

20
 ORIGENIS
5o6
prodita sunt; ait eorum
qnaj de aiiimalibus lionorificentius
ut ne hinc qui-
quibusdam arcana magia3 explorata esse ,
ducant. Ac sic ille
dem homines glorientur, illaque infra se
plaudanthomines
loquitur «Quod si demagise arcanissibi
,
:

sunt serpentes et aquilae. Norunt

,,hac re sapientiores illis

morbos remedia quorum-

»enim multa contra venena et ,

virtutes quascurandis pullis adhibent.

» dam etiam lapidum
„In quos lapides si quando homines inciderint, magnum
se judicant. » Ac primum
quidem nes~
),quid adeptos esse
quomodo experientiam quorumdam remediorum
aut
cio
quamdam notitiam quse in animalibus esse vide-
naturalem ,

nomine appellaverit. Nam hoc nomine in aHam

tur, magiffi
ut Epicureus traducere
partem accipi solet. Nisi forte, ,

propria eorum qui

clanculum voluerit arcana magica quasi ,

deillorum arcano-
impostores vocantur. Sed do ilU homines
impostores illi
rum cognitione magnifice se efferre, sive
sive non; quomodohac re
serpentes sunt hominibus
sint,
sapieniiores? Cumenim illi acuendam oculorum feniculo ad

aciem agiUtatemque corporis

comparandam utuntur, id so-
non rationis lumine
lum sibia naturaporrectum arripiunt , ,

corporisconstructione. At verohomines, cum

idem at-
sed
que serpentes faciunt , non eo adducuntur simpUci natura ,

partim ratione partim ratiocina-

sed partim experientia ,
,

cum aquiljE lapidem qui Aetites vo-

tione et scientia. Item ,

iUum ad tuendam puUorum

in nidos inferunt
catur, nactae ,

incolumitatem , cur idcirco sunt sapientiores hominibus,

ratione et inteUigentia invenerunt
adhibue-
qui experientia ,

runtqueremedium quod aquiUs natura dederat?

,

cognoscant
LXXXYII. Sed esto aUa quoque remedia ,

bestic^ ; an inde consequens

estnon naturam esse sed ratio- ,

eorum si fuis-
nemquai bestias iUa docuerit? Nam inventrix
si vis, duo aut tria inyenisset
in
set ratic non unum aut
.
,

aUis animan-
serpentibus et aUud quid inaquila sicque in
,
,
 T ""

t:ONTIlA CEI.SUM. I.IB. ,v.

3
tibus; .cd lot in eis
invcnissct q„ot in
Cum
,
hominiLus invcni".'
,g.t„. ..„g„,i,
,„i„,„ii,,„^
~lia dcfinitc conccssa
cniu „1 .

fi.crintf cvidcL e t
1-ntia. ncc rationo ^ona.as
f„iss; Jd IS; ."r,''"

rovcrDns . „ Quatuor sunt miniraa

terra; in,, ^,.,.
»p.ontio,.a sapicntibus. ""
.
Formico. quiLus
» parant
vtnorcst cT^*-
in mcssc ciLum. Histriccs '
'""''' „leh r.
''''^« '"vahda
ciunt in petris mh.l;, '
, qui fa-

T
»

""" ''"'^^'-'
»..no agmire
1 ut :r. ^37
'"•-thaLitatinfc:»;^^^^^^^^^^^^^^^^
"tor tanquam oLvio "°"
scnsu intclligcndis •
Illa' o

«^w. Solen en,m h. viri qu^cumqnc aliud prma fro.l

«'gn.ficant, aliud pcnitius

d.vidcrc spccies,
rcconditum haLent Zl T
"T
Sa vator noster
quarum .ma sunt ProVel-
i„ Evangcliis
tl
dixissc mcmoratu IW
ro.™ic. sn„t >-
.ap,L:;L;.:Xi;:uio :sS^^^^^^
l>.or..n. spccios designat
quod idcm fercnr, .
:
,"•
d
an.ma„tiLus i..dicium. Sed
Celsus putat,
^t; , 1T 7'
«..''™;;;::rzE:f^^^^^
'.••e; rcf..tat..m fucrit
ct id quod de so.-pen:itu? •r

homtf rLts r""^" "^""^"^ "'"'-

-" -"•-
d-cLr..,isa„i,..a„,,..,Dci,.oUtiam
,.:;::: rX"
 ,,

5o8 ORIGKNIS

tamen tam variae tamque dissidentes sunt sententise omniuin

hominum tam Gracorum quam Barbarorum. Haec sunt

,

divinas habet notiones

ejus verba « Sin autem homo quia
: ,

«eacausa se putat caeteris animantibus praestare, sciant

boni sibl vin-
»qui hoc dicunt, multas esse quae id quoque
» dicent. Nec immerito
quid enim divinius , quam res fu-
:

prcenoscere et praenuntiare ? Atqui istud ab

allis ani-
,,turas
et pra;sertim ab avibus
discunt homines; ut ars
«mantibus
in observandis earum praedictionibus po-
„divinorum tota
,>sita sit. Si vero aves aliaque animaUa ad divinationem apta
docent ea quj» ipsis Deusretexit;
»nos quibusdam signis
societatem habent sapientiora
»ergo arctiorem cum Deo ,

praeterea prudentiores ,
»sunt, et Deo acceptiora. Aiunt
„bestias habere inter se colloquia ,
eaque nostris esse sanc-

»tiora; quai quidem inteUigunt et ita esse persuadent,

ipsi

»cum, postquam nos pra^monuerunt aves dixisse se aliquo

eas nobis ostendunt illo
»abituras aut hoc illudve facturas ;
«proficiscentes, aut facientes quae
ante dixerunt. Elephan-

»tis autem juramenti tenacius, divinis rebus addictius

nihil

«nihilesse videtur idque ea causa sine dubio , quod Deum

;

» Hic vide quot congerat

et pro confessis su-
» cognoscant.

mat'', de quibus tamen

minime convenit inter philosophos
vel
tam Gr^corum quam Barbarorum qui vel invenerunt ,

docti fuerunt ea, quffi ad aves

alia-
a daemoniis
quibusdam
aquibus homines divinationem de-
que animahapertinent,
disputatur ars
dicisse perhibentur. Ac primum quidem sit

animaha , nec-ne. Deinde

auo-urahs etgeneratimdivinatioper
divinationem per aves admittunt , non
constat
int^^er eos , qui
Alii dicunt ammaha
imde caasa divinationis repetenda
sit.

aut a diis rerum futurarum

aut a quibusdam da^monibus,
scientibus moveri; aves quidem
ad volandum diverse diver-
his aut illis
sonosemittendos, rehqua vero animaha
,osque
et
cieri motibus. Alii censent animas eorum esse diviniores
 CONTRA CELSUM LIB. IV. 3o(.
adid munerisaptas habilesquc;
q,.od q„idem prorsus est
^
incrcdiliile.

quando '-''"' Cclsus, volebat supra

dli^^f^^- ^f"'"
d.ct..,oste„dcrebrutasa„imanteshomi„iLus
esse et divinio-
res et sap,entiores;
debuit, in.,uam . primum
fuse probare
'llam d.vmat.onem
rcvera esse; deindc illam
ab omni
solidc
noxa vmd.carc; tum
rationes eorum diluerc qui
ciusmodi
d.vmat.ones c mcdio tollunt;
postea occurere iis, qui ani-
maha volunt ad divinandum moveri
aut a da^monibus aut
dus; dcmqueargumcntisapprobarebcstiarum
animam esse
d.vm.orcm. Qua. si fccisset et hac in re philosophum se pra3-
buisset ejus rationes pro viribus
, refcllerc conatus csscm
Ante omn.a convellissem istud,
hominibus bestias es^e sa-
p.ent.ores : falsi quoque arguisscm
quod ait , illas de Deo i-e-
hgiosius nobis sentire et sancta qu.-edam intcr
,
sc habere
coIloq.i,a. Nunc aulem, qui nobis vitio dat quod summo
Uco lidem habcamus , idem ille postulat a nobis , ut creda-
mus animabus avium inesse Dei noliones
diviniores maeis-
que perspicuas quam hominibus. Quod
, si verum est
er-o
aves clariorem quam Celsus, Dei
, habentnotionem. Id au-
lcm .ta csse de Cclso,
non mirarer admodum; cum
homi-
nem tantopcrc dcprimat. Non cnim pcrilh.m
stat, quomi-
nus aves habcant sublimiores divinioresque
i.otiones non
dico quamnos Chrisliaiii aut Judaiiquicisdem
ac nosScrip-
turis utuntur, sed quam
Gr.Tcorum Theologi. E.-a„t enim
hoiiimes. Planius igitur, Cclso
judice, naturam divinilalis
iutcllexerunt aves addiviiialioncmaptfc,
q,.am Phcrecydes
qi.am Pythagoras q,.am Socrates
,
, quam Plato. N.t nos par
fmt mag.strasaudireaves,
utq.,emadmod..m.siCcUofides
nos docent rcs futuras divinare;
ita nobis claran, illam m.ai,,'
au.mo comprchensam habcut divinitalis ..olioncm
imperti
rcnt s,cquc de illa homines omni dubi.atione
liberarent.
Sed Cclso pr.xserlim q„i avos ho.ninibus
,
antei.-e pulat
 ,

5lO ORIGEMS

consentaneum «rat , ut illis uteretur magislris , easque om-

niLus Groecorum Philosophis anteponeret.
XC. Pauca e muUis addamus ,
quibus evertatur falsa ejus

et ingrata in suum conditorem opinio. Nam Celsus cum

homOf atque adeo In lionore esset , non Intellexit *
; quare non
comparatfis est avibus ahisque bestiis , quas divinas esse
existimat; sed illis primas detuHt prae ^gyptiis, licet hi

bestias deorum loco ducant ; seque , et ,

quantum \n sefuit

universum genus humanum bestiis subjecit utpote deterius

bestiis indiguiusque de Deo sentiens. Sed quaeri imprimis

oportet sitne per aves ahaque animaha pro divinis habita i
divinandi ars , an non sit. Nam rationes in utramque par- |
lem afferuntur minime spernendas, Hinc enim pudendum
fore probatur, si homo , divinls relictis cracuhs, aves con-
suleret : ilKnc diserte testantur quamplurimi , multos , fide

divinationi avium habita , e maximis evasisse pericuHs. De-

mus vero in pra^sentia quid rei esse divinationem per aves ;

ut, etiam hoc dato, vel iis qui praeconceptis opinionibus

occupantur, demonstrem magnam esse hominis proB bestils

vel divinis excellentiam , eamque ne cum illis quidem com-

parandam. Itaque , si divina quaedam vis illis iaesset pne-
nosceudi futura , et ea quidem ita copiosa , ut quid rehqui

sibi esset quod homlnibus futura scire volentibus impende-

rent; certe multo magis cognoscerent quae ad ipsas spec-
tant: et ea si cognoscerent ,
profecto caverent illuc volare,

ubi iUis homines laqueos et retia tetendissent , aut ubi sagit-

tarii ilUs volantibus tanquam scopo usi tela in ipsas vibra-

rent. Et aquila? si prsenoscerent insidias ,

quas pullis earum
struunt aut serpentes qui ad illos ascendunt ut interficiant,
aut homines quidam ,
qui eos capiunt ut sibi vel delecta-
mento , vel remedio sint , certe non pullos deponerent , ubi

structse essent insidiae. Uno verbo nuHum ex iis animalibus

i Psalm. xLvm , 1 3,
 COIVTRA CELSUM UK. IV. 5u
ab hominibus capi posset,
cum istis esset et divinius et sa-
picntius.
XCI. Practerea cum ares id quod Celsus
,
ait, cuni avi-
bus colloquantur,- quaj exeis
divinandi virtutepollent ali.-e- ,

que Lestia., si divina natura

praedita^ cssent, si divinitatis
notiones haberent, si futura
pr^viderent, ea sine dubio se-
cum mvicem communicarent neque
: avis , de qua Home-
rus, pullos edidisset ubi
ipsa pullique ejus draconi pra^da
futuri erant; neque draco
, dequo idem poeta
, commisissct
ut ab aquda raperctur.
Sic cnim dc priore admirabilis ille
liomerus in sua Iliade :

Quo tempore visuni

Est in-ens nobis monstrum, draco
lerga cruenlis
Dislinctus maculis, araj sublapsus
ab imo
l'rosiIuitpede ; sic Saturnius ipse
volebat:
Ipse vago iapsu raraos amplexus,
in ailuni
Evasit platanum tetigitque cacumina
,
quorum
Nidus in arce fuit , numero bis quatuor inter
Passeris includcns pullos qui fronlibus
altis
Hoerentes , cxullabant implumibus alis.
Quos omnes vano matrem stridore vocantes,
'
Cum draco peslifero depastus dente fnisset,
Ipsam etiam matrem circum sua
pignora frustra
Soilicitasquerulisqualientem vocibusalas
Corripuit, atroxque avidam demisit
in alvum.
Protinus in
saxum mutatum Jupiter ipsum
Conspicuum posuit scd nos horrenda deorum:

Conslitimus slupido mirantes omnia visu

:

Prajcipue quanam ratione ad

sacra deorum
Tam dirum venisset opus monstrumque nefandum '.

Do altcro autem sic :

Hajc inler, super ecce volans Jovis

ales ucutis

' Ili;t<l. 11, 3()8 et scq(j.

 12 OniGENIS

tnguibus , involvens maculosnm terga draconem,

Immanemque et seminecem, qua parte sinistia

Trojani hostiles cerlabant vellere muros,

Circuit; ille ferox converso gutture retro
Imprimit in summo raptricis pectore dentes :

IUa, dolore amens, resolutis unguibus angueift

In medios Troas demisit, et inde volatu
Quam potuit celeri se proripit ales in auras,
Ingenti clamore sonans. Haec monstra videntes
Trojani Irepidare omnes, et credere laevum
Augurium Jovis esse'

An aquila futuri provlda fuit; non autem draco quem ta- ,

men oLservant augures ? Quid autem ? Quia in promptu est

discrimen istud refellere, an non etiam refelletur, siquis
utrique divinandi vim ascripserit ? Nam draco , si dlvinus
fuisset, cavlsset ne quid Incommodl ab aqulla pateretur.
HIc sexcenta congeri possent exempla , ex qulhiis constaret
anlmallhus non inesse animam futuri providam; sed ea , ut
Poeta Ipse et multl alll censent , a Jove mltti ; interdum
etiam ab Appolilne nuntll partes darl acclpltrl , qui ea causa
celer Apolllnls nunclus appellatur ^.

XGH, Nos vero id trlbuimus daemonlbus quibusdampra-

vls et Titanum Glgantumque , ut Ita loquar, simlllbus ,
qui

pro sua erga verum Deum ccelestesque angelos impietate e

coelo dejecti sunt , et nunc In spurcltils corporum terrseque
sordlbus voiutantur. HI , cum tcrrenls corporihus expediti

sint, dlspicere quid possunt In rebus futuris; atque In lioc

opus incumbunt toti , ut homlnes a vero Deo abducant. Ita-

que inslnuant se in corpora anlmaiium, quae rapaciora , fe-

roclora , caiildlora sunt , eaque quo et quoties iubet impel-

lunt; aut eorum facuitatem Imaginum receptricem ad vo-
latus variosque motus comparant : ut homlnes lioc dlvlna-

* Iliad. XII , 200 et seqq. — ^ Ibid. n , Sog. Odyss. xv, $26.

 ,

CONTRA CELSUM LIB. IV. 3l3

lionis generc capli Dcum reruin omnium modcratorem ne
quacrant ,
ncquc verum ejus cultum curcnt, et corum
ratio
in terram dejecta in avibus, draconibus, vulpiLus
,
ctiamet
It.pis occupctur. Etenima vitiis iiarum
rerum peritis obser-
vatum cst, clariora ab
anlmantibus capi pra^sagia
istis
:

cum in mansuctiores non tantum potcstatis habeant

dajmo-
ncs, quantum ipsis in alias dat affinitas
malitic-e, qua) ta-
mcn in anlmantibus malitia non est, sed quid slmile.
illis

XGIII. Lndc si quld aliud Moysls admiratus

sum hoc in ,

primis admirationc dlgnum esse affirmo , quod consldcratis

,

an.mantlum divcrsls naturis, sive quse ad eas d^monesque

smguhs affines atquc cognatos pertlncnt, a Deo
acccperit,
sive sua sapientia ipse invenerlt
, in suo de
animahbus edicto
immunda illa omnia appellet quae /Egyptli c^terlque
, ho-
mines fatidica esse putant pura vero rehqua fere omnIa\
,

Sic apud Moysen in immundis sunt lupus, vulpcs, draco

aqulla acclpltcr, et
, lis similia et ut plurlmum non solum
:

in Lcgc scd etlam In Prophetls Invcnias hoc

,
gcnere anima-
Ilum reprocsentaii ea, quaB omnium
pcsslma sunt, nec un-
quam bonam partem accipi lupiaut vulpis nomlna.
In
Cre-
didcrim Igitur slngulas daemonum
speclcs cum slngulis ani-
mallum speclebus quamdam haberc
affinltatem et qucm- :

admodum homines quldam nulla morum habita

ratione, ,

suntaliis homlnlbus robustiores

ita dccmonum in rebus ,

indiffiirentlbus
majorem esse potestatem, quam allorum
daemonum ct quosdam quidem pro nutu
:
ejus qucm Scrlp- ,

turae nostrae
vocan t /.rma>m hujasswcaii ^qulbusdam
ini-
mahbus ad fallendos homincs uti; allos vero
per aliam ani-
mahum spcclem futura prasnuntlare. Ac vide quo
processe-
r.t mmiunditia
da^monum quorumquidam cllam mustcllas
,

adh.bucr.nt ad rcrum fuf.rarum

signifioationem ct tccum :

ipsc .cputa, ut.^1 scntcntla

sit potior, ea-nc qu.e staluitmo-

joan. x[i, ij, 2 Lor. iv , j.

 , : : , ,

3i4 OMGENIS

tibus futurorum praenuntiis aves reliquasque animantes agi-

tari a Deo summo ejusque filio ; an ea ,
quae id acceptum

refert dcEmonibus ,
pravis illis et , ut loquuntur Scripturae

impuris spiritlbus, qui , licet hominibus praesentibus ,

non
homines tamen, sed quaedam animalia movent*.
XCIV. Prajter h«c si divina avium ideo est anima quia
, ,

illcefutura prsenuntiant; quanto magis, cum ab

hominibus

omina accipiuntur, divinam dicendum esset eorum esse

animam per quos omina audiuntur? ErgoexilUs divina fue-
rit illa Molitrix quae apud Homerum de procis dicebat
,

IJltimo et postremo nunc hic coenent^

illa inquam minime vero Ulysses tantus ille

divina fuerit: ,

vir tamen et Homericse Minervae amicus ;

quandoquidem eum
dicit intellexisse tantum quod a divina MoHtricc da-
Poeta
tum omen fuerat , et gavisum esse :

Laetatus est autem omine divus Ulysses*.

divina natura sunt aves et Deum

Hoc etiam observa , si ,

necesse
seu deos ut Celsus loquitur, sensibus percipiunt ,
,

hujus rei causa sit

esse, ut, cum nos homines sternuimus,
qucedam quae nostra^ anima insit virtutemque divi-
divinitas
Nam et sternutamentum in praesagiis esse
nandi conferat.
testantur multi. Unde Poeta
Preoanti sternuit omen,

Et Penelope :

Non vides meum verbis omnibus sternutnsse filium.

verus Deus ad significandas res futuras

non
XCV. Sed
brutis animantibus utitur, ne
hominibus quidem e vulgo.
animas, quas
EHgit ad hanc rem sanctissimaspurissimasque

*MaUh. X, I. _2odyss. XX , ii6, 119. - ^ Ibid. 120. - ''

IcK xvii ,

545.
 CONTRA CELSUJI Llli. iv. .^ 1 5
suo nuininc ct fatidicas reddit.
alllat
Quare si quid aliud in
Moysis lcgo dictum est admirabiliter,
profecto ejusmodi sunt
tec «
:Nec augur, ncc aruspox sit inter
vos '. „ Et alibi •

« Nam gcntes quas Dominas Deus tuus

delebit a Ihcie tua
».ps:e ommact divinationcsaudient
aulcm non sicde- : tibi
»d.t Dom.nus Deus tuusl» Et conlincnter .
Prophetam :

»susc.tabit tibi Dominus

Deus tuus de fratribus tuis \ »
Qum ct volens Deus ut augur ipse ab
augurandi scientia
avcrteret, lec.t ut spiritus
in augure diceret : « Non est au-
.gunum m Jacob. ncc divinatio i„ Israel. Temporibus suis
«dicetur Jacobct Jsraeli, quid
opcrabitur Deus \ „ H.-ec et
s.m.l.a cum cognoscamus, volumus huic
mystico pra^cepto
parcre « Omni custodia serva cor
:
tuum = ; „ ut ne ullum d«
momum m nostram mentem invadat, aut
spiritus aliquis
.m.mcus flectat quo vellet facultatem nosfam imaginum
art.(.cem precamurque , ut splendescat in
,
cordibus nostri.
Ulummauo sclentice daritatis Dei\ ejusque
spiriluseam fa-
cultatem occupans in ea rerum
divinarum imagines efl-or-
,

met. Nam </(« spirita Dei

aguntur. ii sunt fdii Dei\

XCVI. Ca2tcrumsci.-e opoi-telrorum

futurarumnotitiam
non esse neccssario rem divinan>.
Est enim per sc qui<l in-
diflerens ,
quod in malos .Tquc ac in bonos cadit. Sic medici
quamhbet malis mo.ibns, qn.-cdam arte sna pr.-enoscunt'
Item gubernato.cs expc.ientia
quadam et obscrvationibus
doct. s-gaa habcnt cx quibns
vcntorum impctus variasque
,

aens mutationes prajvideant. Ncc

eos proplcrca (,„is dixcrit
d.vmos esse si male morali
, sint. Falsum igitur illud Celsi
«Qu.s quiddixerit divinius quam
fulu.-a pr.x-nosccre ctprx-
» nu„t.ure Falsum
? » et hoc « Mnlla animalia :
divinas vindi-
» care s.b. ..otioncs.
Nulla cnin. beslia Dei nolionem »
habel
l-alsumquoque istud « Arctiorem esse
bcstiarum cum Dco :

. Levi,. X.X . ,.. . n.„,. „u., ,. -. .

l,,M. ,, _ ,

— Prov. rv, T.J. — i-

3 r..y ... /•
,

: p
.
v,.,„ ^^,„ '
 ,, ,

3i6 ORIGENIS

» societatem : » quando homines etiam doctrina consplcui

longe absunt ab hac societate , si in suis vitiis maneant. Di-
vina illa consuetudine soli illi dignantur, qui vere sapientes

sunt, etsincerain Deum pietale. Gujusmodifuisse credimus

Prophetas etMoysen , cujus eximiaepuritati mercedem hanc
datamesseScriptura testificatur : « Accedet Moyses solus ad
»Deum, caeteri vero non accedent*. »

XCVII. Jam istud hominis qui nos impietatis accusat ,

quam impium est « Lestias hominihus non solum sapien-

,

» tiores sed etiam Deo chariores esse ? » Ecquis audiens ab

,

homine draconem, vulpem lupum aquilam, accipitrem , ,

amari a Deo magis quam humanam naturam non statim,

,

exhorrescat? Quod Deo sunt quam ho-si bestiae chariores

mines, consequens est ut dicat eas a Deo magis amari,

quam Socratem Platonem Pythagoram Pherecydem
, , ,

omnes Theologos quos paulo ante ad coelum efFerebat.

,

Atque hic ilU apprecandi locus esset si chariores Deo bes- :

tise sunt, quam homines utinam cum iUis Deo charus es- ,

ses et ilHs simihs fieres quse tu Deo chariora esse

existi-
,

mas. Neque illud votum in malam partem accipiat. Quis

enim non optarit iis fieri similhmus quae persuasum habet ,

Deo esse chariora , ut et ipse perinde ac illa charus Deo

sit? Quod ad bestiarum colloquia attinet , Gelsus qui vult

ea esse sanctiora nostris , id fulcit auctoritate non vulga-

rium hominum sed prudentiorum hoc est si proprie
,
: ,

loquimur bonorum. Nam nemo prudens qui malus. Sic

, ,

igitur ille : « Aiunt prajterea prudentiores bestias habere

«inter se colloquia eaque sanctiora nostris; inteUigere se
»qua3 iUc^ dicunt, et ea sibi nota esse persuadere, cum
»postquam pra?ffionuerunt aves dixisse , se aUquo habituras
»aut hoc iUud-ve facturas, ostendunt eas iUo abeuntes aut
«facientes qua? praedixerant. »Ut dicam quod re^ est, nemo
* Exod. XXIV, 2.
 CONTRA CELSU.M LliJ. IV. 3j-
sapiens id unquani prodidit; ncmo sapicns dixit sanctiora
esse bcstiarum colloquia, quam liominum. Sed adpeni-
tius inspicienda Celsi placita si quid ex iis consequatur ad-
verlimus ,
planum cst cx illo sanctiora esse Lestiarum col-
loquia ,
quam
-raves illos Pherecydis , Pytliagora^ ,
Socratis,
Platonis aliorumquc Pliilosophorum dialogos.
Quod qui-
dein per se non solum improhabile est
, sed etiam absur-
dissimum. Vcrum ut crederemus esse quosdam qui indis-
linctam avium vocem intelligant, et eam ob rem significent
quo profccturai et quid facturae sint hoc etiam dicemus a
:

dicmonibus per signa indicari hominibus;

idque eo consi-
lio, uthomines decipiant, et mentem eorum a ccelo Deo-
que avulsam in lerram et inferius prcccipitent.
XCVIIJ. Elephantes jurare, erga Deum fideliores
esse
nobis, habere Dei notionem, nescio unde
Celsus acceperit.
Ego enim multa quidem et mirifica novi de
natura hujus
animantis ejusque mansuetudine fuisse tradita;
at de ejus
juramentis nullum videre memini qui
, mentionem fecerit.
Nisi mansuetudinem eorum
forte et quasi fcedus ab illis
cum hominibus initum ubi semel eis subdili
,
sunt, jura-
menti lidcm appcllet. Scd ne id quidem
verum est. Nam
etsi raro, nonnunquam tamcn accidisse fcrtur, ut elephanti,
qui mansuefacti erant, ad prislinam fcrilatem
visi
rcdircnt'
ca)des perpctrarcnt , atquc idcirco
morte damnarcnlur ut
inutiles. Quoniam vero in sequcnlibus
, ut probct ciconias
magis hominibus pias esse, memorat ea qu.-e
dc hujus ani-
mantis grato animo in parentes eosque
nutricndi studio
narrata sunt; ad hoc diccndum , id non facere ciconias
omcii cognilionc aut ratione; scd
nalurc-e ductu , qua3
ita
illas machinata est ut cliam iu bestiis exemplum
,
esset,
unde homines admoncrentur gratiam
refcrre parentibus. Si
sciret Cclsus quantum intersit
ratione h.TC fiant , an cieco
natur.T inslinclu, nunquam ciconias magis hominibus
pias
 ,

5i8 origeMs

esse dixisset. Postea quasi pietatis animalium patrocinium

suscepisset , de Phocnice Arabioe alite refert , illum posl

multos annos in ^gyptum transmigrare , eo ferre defuncti

patriscorpus globo myrrheo tanquam sepulchro inclusum
illudque ibi collocare ubi Solis templum est. Ita proditum
est , fateor. Sed etiamsi verum esset , naturale tamen esse

potest : cum divina providentia, creandis tanta copia tan-

taque varietate animahbus exphcare hominibus voluerit ,

diversitatem rerum ex quibus hunc mundum composuit

,

quse diversitas etiam in avibus conspicitur. Hanc igitur aU-

tem , suae speciei unicam condidit, ut non illam , sed ejus

conditorem admiraremur.
XCIX. Hsec tandem ita Celsus concludit : « Non igitur

whomini fiicta sunt hsec omnia , ut neqae leoni , neque

» aquila3 , neque delphini : sed ut hic mundus ,
quod opus
omni ex parte perfectus esset qua-
))Dei est, integer et :

» propter omnes ejus partes non ita comparatse

sunt ut ad

» se invicem , nisi secundario , sed ad universum referren-

» Hoc universum Deo curse est illud nunquam provi

tur. ;
•

wdentia deserit; nunquam fit deterius; iUud ad se non re-

wvocatDeas elapso quodam tempore; nunquam hominibus
virascitur, ut neque simiis neque muscis; nunquam illis ,

»intendit minas, cum unaquaeque res eum servetlocum in

» quo coUocata fuit. » Quibus occurramus paucis. Supra pro-

batum arbitror omnia propter hominem et propter omnes
naturas rationis participes esse facta. Si ergo pra^cipue

propter animal ratione praeditum omnia creata sunt neget ,

(ielsus homini magis quam leoni aliisque ab eo enumeratis

,

animantibus creata esse ; nos hsec negabimus a conditore

facta esse propter leonem , aut aquilam , aut delphinem : di-

cemus heec omnia creata esse propter animal rationis com-

pos , « et ut hic mundus ,
quod opus Dei est , integer et

» omni ex parte perfectus esset. » Dicto enim tam pulchro

 CO^TRi (;£l.SliM I.Ill. IV. ,
'9
assenticndum csl. Cur.c autcm cst Deo noi. solum univer-
sum ut opinatur Celsus, se.l
pr.x universo nalura rationc
pr.-ed.ta. Ncc unq.iam univcrsitatem dcserit providentia
Nam etsi aliqua ejus pars deterior fiat propter natur.-e in-
peccatum, curat ut purgctur,
tcll>gent.s
Deusque certo ,

post tcmpore universum secum

reducit in gratiam. Neque
et.am s.m..s muscisvc irascitur
sed : infligit pcenas homini-
bus , qu. legcs natur.-e violant,
per Prophetas ct illisquc
balvatorem qu. .nter homines venit
intentat minas idquc , •

utqu.docilcsscpr,-cbebant, redeantin
viam; quivcrocon-
temnent illos melioris vit.T stimulos
p^nas h.ant, quibus
, ii
De.,m decct p.-o sua univcrsitatis
, Lono consulendi vclun-
tate, .llos afncere qui tanta
tamque laboriosa curationc
et
correctione indigent. Sed hujus
quarti libri jam justa
est
moles. Quare f.nem hic mihi
dicendi facio. Faxit Deus
per
suum fd.um , qui est Deus verbum ,
sapientia , veritas jus-
tit.a etqu.dqu.d sacrarum scripturarum
Theologia dc illo
pra.d.cat ' ut ejus Verbo nostr.-.m aniraam
,
,
illustrante
qu.ntum l.brum ordiamur et absolvamus
feliciteret ad Icc-'
lorum util.tatem accommodato.
I
Joan I, I ; i4, (5. , Cor. r, 3o.
 .

520 OBIGENIS

\^V\^V\^V\AV\>i^V^\'VA\^,\VV»'VV».x'»>VV>X\\A/V>'VV\(X'V>VV\V\'V'\V\'VV'<VV>/VV^VV\'V\'\'VV\VV>VV\V\'»/VV\VV\iVVV

LIBER OUINTUS.

I. QuoD jam^ qaintum conlra Celsi conscriptionem li-

brum aggredior , pie Ambrosi , non eo facio ,

quod multum
loqui velim : id enim vetitum est, nec fieri sine peccato

potest ^; sed ut ,
quod vires ferre possunt , nibil eorum quae

dixit, et ea maxime quae quibusdam videtur non absurde

uobis Judaeisque objectasse , non examinatum praetereat.

Atque utinam possem simul cum sermone penetrare in ani-

mos omnium qui in ejus scriptum incidunt indeque te- ,

lum evellere quo vulneratur quicumque non est armatura

Dei munitus^ idoneumque adbibereremedium vulneri, quo
fit ut ejus lectores non sint « sani in fide'' : » hoc equidem
nihil fecerim Hbentius. Sed quoniam soHus Dei est modo
quodam invisibili adire secundum suum Spiritum una cum
Christi Spiritu eos ad quos venire judicat operae pretium;
,

nobis , qui cum sermone tum scriptis homines ad fidem co-

namur adducere , id unum propositum est omnia efficeres

ut vocemur « operarii inconfusibiles , recte tractantes ver-

» bum veritatis \ » Unum autem ex iis omnibus videtur esse ,

si tuis jussis fidehter obtemperans, pro viribus enitar con-

vellere quae Celso simiha veri visa sunt. Quare age, nunc
refellamus quae Celsus addit iis quae jam ante repuhmus. An
* Vide D. Guillon ,tora. ii, pag. 177 et seqq.

2 Piov. X , 19. — 3 Ep]jcs. vr, 2. — ^ Tit. 11 , 2. — ® 2 Tira. ir , i5

 COKTRAy. Cl-LSUAl -^ LIL.
etiam evcrteri.nus
lec.oris csto judicium.
Faxit Deus ut „1
ad hanc .I.sputat.oncu,
afleran.us ani.nun,
uudum ac d.v.ni.atc vac.un.. scr„,o„enK,;e
sinc qua f.des co.u™'
prodes eup.n.us hun.aaa , .antun. sapicntia nitc,r la
e ad nte l.gcnoun. Dc.
V crLum adjuti on,nen.
, „
alldi:
i3. c?,"r:'*""""""^^''*'''^"''^-'»''«^'---.
smulrp,c Ccls. fasluu,, quo
in nos, in Jesum
nostrun, in
Moyscn
quam
et P,.ophe.as

,u,
insolescit
dat vc-hu.n EvangCizantibus
. rcp,.ima™us. Fax Z ',;

ut eodcn, vc-ho noLis

.
virtutc
concesso, mul.a.p.e virtutc
m '^

T
da.a fidc
verLo ct po.cs.a,e Dci
firn.ata i„ IcctoriLus
innascat';
1 Ac pnmum quidcm rcfutanda
.
sunt hac cjus vcLa

tlescend.t aut descendet.

Quod si de Angclis islud intclii
» gendun, esse dixeritis "1 '
. ,ui„am illi sint ^^01.«. Dii
,
n
2a-da,,udgc„.,s..Audio,su..t,uidaIiud,nc„;:7::

"'^"''"'"«''^«'«seestpIuriLus
rcspo„d.
re*,)o„dcrf. S ,• .fucr..,t
rc Sat.s ea (p,,.c haclcnus attulimus
tamcn cx plunLus co„so„a Pauca
,

„.„„. cu.„dcm haLc..t

<,uidc„. j,:m dictis,
scnsum ,
scd n
rc,crc,„us. Hi..c elTm
. l:
J n. fic CCsum, cun.
gcncratim ncgat ad hounnes
d,ssc ulhm. Dcum aut dcsccn-
Dci filium cvcrtc.e
funditus on ,1
"em apud multos pervu,ga,am "
et a se ipso
.am
s..pra 0^
Dcum mtcr hon.incs appa^-uissc. Et cc. c
, ,

shc.'.,,r.";

' '='^'° ^«•«''""lur .„ lc-ram ut vel I.on.ines

,
defu
''•-'''-'-''-"
V'u .:n:i:::r"""'r''*'"^'''^'''^^-
nc. )th,us. „ecI
/Escula,,ius . ncc alius quilibet
' cv
qu.l>..s h»c ficri vulgaris fc.t opinio
.
, Dc' fueSt •;.

21
 , ,

ORIGENIS
522
Dcus est a sede deorum
terram delapsus; aut si Deus sit,
exul atque extorris quique
terram perpetuo iiicolendam ac-
quibus deorum consorlio frai
est,
cepit; aut umis ex illis

et ^sculapius
non datur : aut omnino non dii sunt Apollo
creduntur; sunt po-
et quotquot in terra quidpiam facere
hominibus inferiores, qui
tius quidam dsemones multo iis

virtus ad ccelum evexit.

sapientia claruerunt, quosque
diruere molitur, to-
III. vide Gelsum , dum nostra
Ex iis

tum Epicureum esse ,

quamvis istud nusquam sui scripti fa-

Celsi sermones legis et approbas; aut

teatur. Quisquis igitur
est Deum huc advenire, qui singuhs homi-
ne-andum tibi
admiseris Gelsus mendacu ar-
nibus prospiciat; aut hoc
si ,

h^c Gelsi vera sint providentiam

o;aendus. Sin autem , ut ,

erit quod aUo in loco affirmat ,

«
deos esse
sustuleris ; falsum
« Quod si Gelso neganti « Deum aut Dei
«et providentiam.
«Filium descendisse ad
homines aut descensurum esse »
confiteris; cur ex iis qu^
non assenseris, providentiamque
de iUo Prophetae vaticmati sunt
de Jesu diximus et quae
magis habendus sitDeus etDei
non diligenter perpendis uter
quitanta constituitet
Filius ad homines delapsus Jesus-ne ,

qui suis oraculis et divinationibus

tantum
perfecit; an illi

cultorum mores emendent ut contra

ilios
abest ut' suorum ,

castoque cultu qui rerum omnium

deducant a sincero illo

et animos eorum , qui inter

ipso-
conditori deferri debet,
cultores nomen profitentur
suum, ab uno, solo, ma-
rum
nomine sic pietatem ad
nifesto veroque Deo avellant hoc ,

plures deos pertinere.

Juda^i et Ghristiani suam de iis ,
qui ab
lY Deinde , quasi
respondissent-
homines descenderunt , mentem aperuissent
Si Angelos dicltis, rogat quinam sint
que esse 4ngelos «
: ,

genus? Tum quasi res-

LpUcate. Diine, an quod aliud
»

Inqutt sunt qmd ahud

ponsum ab eis tulisset « Vos audio : , ,

» Hic tantisper
immoremur. Fatemur an-
„ nempe da^mones.
 COMRA CELSUM LIK. V. 5.^5
gelos cssc
administratorios spiritus in ministcrium
«
missos
proptcr eos , qui ha^rcditatem
capiunt salutis ' ; n illos modo
ad purissima caque ccelcstia loca , aut cliam supra .^oelos ad
puriores scdes asccnderc ad
oflcrcndas hominum preces •

modo ill.nc dclabi , ut unicuique afferant

, quod illi Dcus pro
meritis conferri jussit. Etsi
vero Angeli , quos a suo officio
sic oppcllalos didicimus,
dii etiam aliquando in sacrisScrip-
turis nominantur, proplcrea quod divini sunt;
nusquam ta-
mcn iLi pra3ccptum rcperias, ut, qui Deo
debetur cultus
eodem proscquamur cos , quorum nobis ministrandi Deique
dona alTcrendi ncgotium est. Nam omnes postulationes, pre-
cationes, orationes
, gratiarum actiones ad Deum
oportet
dingere per summum saccrdotem
omnibus Angelis superio-
rem Verbum vivum et Dcum. Quin
, hoc ipsum Vcrbum
et
orabimus, illi fcremus preccs, illi gratias agemus, illi vota
faciemus; si modo propriam
precationis possimus ab fm-
propria seccrnere notionem.
V. Verum Angelos, quorum cognitio
quc-e supra homi-
nem cst , comparata non fuerit a nobis invocari ,
, recta ra -

tio non patitur. Agc porro

comparata fuerit admirabilis illa
ct arcana Angclorum cognitio.
Tum quidcm corum natura
etofficia , quibus funguntur, nota
erunt scd hoc ipsum abs- :

terrebit, ne preccs alii fcrantur,

quam suflicicnti ad omnia
Dco per Salvatorem nostrum Dei Filium,
qui Vcrbum est
et sapientia ct veritas ct quidquid dc
, illo Prophctarum
,
Dci
Aposlolorumque Jesu scripta prodidcrunt.
Atque ut Angeli
nobis propitii sint nostriquc gratia
omnia lliciant, satis^^est
si quantum pcr humana) natura) vircs licct
,
erga Deum ,
ita
simus afl^ccli ac illi corum propositum
, ;
imitantcs qucmad-
modum ct ipsi Dciun imltantur; ct pra^tcrea nobis ea
sit fi-
In cjus Vcrbi notio, qux non solum clariori
quam 4n illi ,

geh sanclidc illo Iiabent, non repugnct, scd qua: ctiam

niel). r, 14.
 ORIGEKIS
3'i4
facta ad illam accedere con-
clarior in dies explanatiorque
quasi verLis nostris
tendat. Unde quod Gelsus respondet sibi ,

\ngelos, qui ad" pr.Tstanda

hominibus beneficia descen-
«
probabili-
» dunt aliquod genus di versum a diis eosque
, esse ,

id hominis est qui sacras nostras Scrip-

>, ter esse dcTmones : »

turas non legil. Nec videt dcTmonum nomen haudquaquam

ut est hominum inter quos boni sunt et
esse aut iudlfferens ,

mah; aut bonum, deorum quod nec maUs daemo-

quale est
datur a rerum divi-
nibus , nec simulacris nec animahbus ,

sed naturis vere divinis et beatis;

hoc aulem
narum peritis ,

maleficis ilhs potestatibus

dc-emonum nomen tribui semper
crassiori corpore solutis quae
homines in errorem indacunt ,

rebusque cceleslibus avoca-

aguntque transversos et a Deo ,

tos ad hnec ima deprimunt.

loquitur « Hoc primum de Ju-
VI. Postea sic de Jud^is
' :

qui in
» dcTis mihi mirum
accidit quod quamvis ccelum et , ,

,,illo sunt Angelos

venerentur; solem tamen , lunfim ahas-
quae certe sunt augus-
que stellas cum fixas tum errantes
,)
,

cceli partes , minime colenda

esse
tlssiiiise et potentissimaj
))

possunt, totum esse

judicent, Qup.si hoec simul cohaerere
),

quasi fas esset

))Deum et partes totius non esse divinas :

prosequi eos, qui in tenebris alicubi

vi
))Summo honore
artls magic^-e obcc-ecatis aut per obscura spectra
»improbcT ,

vero nihili pendere

,)Somniantibus apparere dicuntur; iUos
dlos
,,
supra nos positarum prc^cones
illuslrissiinos rerum ,

tam
))vere co^lesles Angelos, qui tam perspicua omnibus ,

qui pluvias, cTstus, nebulas to-

))^plendida vaticinia edunt ,

fulgura fructus proventus omnes

nitrua ab ipsis adorata , , ,
),

«administrant, quibus denique

Dei coguitionem debent. )>

versatus scripsi^se
Hlc mlhi Celsus videtur in perturbatione
Liquet enim res
qp.a. nesciebat , aut quae male intellexerat.
et cum Christianorum rebus conle-1
Juda^orum examinanti
1 Vide D. GuiUon, toiii. ii, png. t8o ct seqri.
 :

COlSTRi CELSUiM LIB. V. 3^5

reiili iiihil aliud a JudxMs adoraii
, prcCterDeum coeli rcrum-
que omnium coiiditorem. Quippe qui
legem sequuntur a
Deo sancitam liis vcrhis : « Non erunt tibi alii dii prcctcr
» me non lacics
:
libi sculplilc
similitudincm , , nequc omncm
))quae est in coelo
desuper, et qu^c in lcrra deorsum , ncc
»corum qua3 sunt in aquis sub tcrra. Non
adorabis ea , ne -
» que colcs \ » Indc palcl qui cx pra^scripto
legis vivunt et ,

creatorem cccli adorant, ab iis codem in honore

ccclum non
habcri. Ncquc etiam Angclos qui in
ccclo sunt adorat quis- , ,

quis iMosaicam Icgem observat.

Qucmadmodum cuim solcm
lunam et stcllas mundi ornamcnta non , , adorant; sic ccelo
ct Angelis qui in illo suiit, hunc honorcm habere rcfugiunt
obsequcntes huic Ne elevalis oculis ad ccelum m-
legi : «
,

»deas solcm et lunam et astra , omne

ornamentum ccr/i, et
«errore deceptus adores ea et colas,
qua3 creavit Dominus
»Deus tuus in
ministerium cunctis gentibus'. »
VII. Postquam vero sibi sumpsit Cclsus
ccelum a Jud^jis
pro Deo haberi hinc ut absurdum colligit
, vitioque illis du-
cit, quod, tametsi coelum ado;ant
nec solem tamen, nec ,

lunam , ncc stcllas eodem cullu dignentur;

quasi fioripos-
set ut partes totius quod Deus
, non essent divincc.
, est
Quod hic totimi appcllat, id vidctur
esse ccelum; cccli au-
tcmpartes, ni ['allor, solcm et lunam et astra inlelligit. At
ccrtum cst coelum ncc a Judxis ncc a Ghristianis Deum
dici.Sed esto Judici dixcrint coelum esse Dcum.
Largior id
quoque solcm lunam et slcllas esse cceli
,
partcs; quod ta-
men non est undccumque vcrum nec cnim
planla: et ani- :

nudiaccnsentur ternepartes, quamvis

in terra sint. Sed .i
totum sit Deus idcirco partes ejus
, csse divinas , ccquis vcl
(,ra3cormn concesseril? Palam
quidcm illi mundum uni-
vcrsum esse Deum profilcntur : eum pro primo Deo Stoici
pro sccundo Plalonici quidam pro
, lcrtio habent. Ergone
M-xod. XX, 3, 4,5. -^Deut. IV,
nj.
 : ,

526 ORIGEMS

ex illis, quia mandus totus est Deus, continuo partes ejus

ita ut non solum homines sed bruta^ etiam
divinse sunt , ,

animantes omnesque plantse qua? partes mundi

sunt, divi-

nitatis sint participes? Si autem

flumina montes, maria ,

partes, an quia Deus est mundus totus eam

ob
mundi sunt ,

rem hsec omnia dii sunt ? Certe id nemo Graecorum dixerit

sive dii ut alii vo-

sed potius eos, qui (sive da^mones sint , ,

fluminibus et maribus praesunt pro diis

habendos
cant ) ,

Graecis qui providentiam

esse. Falsum igitur est, etiam ex
si totum quid
admittunt, id quod Gelsus in universum asserit ,
est Deus necesse esse ut partes ej
,
us divinse sint. Sequitur au-

sententia, si mundus Deus , omnia quas in

iUo sunt,
tem exiilis
utpotepartes ejus, diis esse adnumeranda consequens item
:

est, utanimantes quaeque muscse, cuUces vermes, omne

, ,

species, inter
serpentum genus, omnes volucrum pisciumque
deos referri debeant. Quod nec assentientur ii qui mundum
Deum esse dictitant. Judaei autem qui adMosaicam legem vi-

scripta
tamexigunt, etiamsi nonpossintealegis qure obscure
interpretari,- numquam
sunt et quid reconditum continent
tamen dicent coelum aut Angelos in deos esse conferendos.
VIII. Quoniam vero diximus Gelsum ex
quibusdam male
intellectis in perturbationem incidisse,
id nunc pro viribus

declarare juvat : quoniamque Gelsus animum induxit in

more atque Juda^orum esse positum ut ccelum et

instituto
illarum re-
qui in illo sunt Angelos adorent ostendamus ,

rumsicut et solis, hma3, stellarum simulacrorumque

cul-

tum non modo non esse Judaicis institutis consentaneum

iiUs esse quam aHenissimum.
Et vero Deus
?ed etiam ab
expostu
apud Hieremiam prophetam cum populo Judaico
-

latS quod res illas adoraret e' reginse coeh totique cceU mi-

litise sacra faceret. Quid quod inter crimina ,

quorum Ju-
dseos accusant scripta Ghristianorum , idem illud reperias ,

^ Jerem. VII, i8 ; xrx , i3.

 CONTRA CJiLSUM LJJJ. V. O^AJ

et oL eam causam a Deo luisse repudlatos. Sic enim iji Ac

tis Apostolorujji de Judfcis : « Convertit autem Deus * et tra
»didit eos servirc militiai coeli , sicut scriptum est in libro
wProphetarum : numquid viclimas et hostias oblulistis
wmihi annis quadraginta in deserlo domus
, Israel ? Et
))suscepistis tahernaculum Moloch et sidus Dei liemphan ,

))etfiguras quas fecistis adorare eas'. «Et Paulusegregie Ju-

daJcis institutis eruditus , et insuper portentosa Christi vi-
sione ad ChiMstianam religionem conversus haec
habet in
sua ad Colosscnses : « Nemo vos seducat volens
in huinili-
tale ct religionc Angelorum, qua3 non
))
vidit ambulans , frus-
))tra inflatus sensu cai^nis sua3, et
non tenens caput, ex
quo
))totumcorpaspernexus etconjuncliones subministratumet
«conslructumcrescitin augmentum Dei \ «ILTcCelsuscum
nec lcgisset nec didicisset , fingit nescio quomodo coelum
et Angelos qui ibi sunt, inviolata lege, a Juda^is adorari.
IX. Pari menlis perturbatione , nec sedulo meditatus
quae huc spcctabant , arbitratus est Judxos a magicis qui-
busdam incanlatoribus , spectra qua^dam hanc in rem ma-
gico carmine evocantibus adductos fuisse ut coelestes , ,

Angelos colerent: nescius videlicet et istud esse

contra le-
gem, quo) sic ferlur : « Ne declinetis ad magos, nec ab
))arioIis aliquid sciscitemini , ut polluamiui per eos : e«-o
))Dominus Deus vester'*. . Itaque si Celsus iu mente habe-
ret Judajos qui legem observant et ad
, illius prascripta
vitam componunt, culpam hanc in collocatam non opor- illos
tuil; aut, si conferre vcIIet,probare debuit, qui ha^c facie-
bant eos in legcm peccare. Et quidem
, ii , qui colunt ado-
rantque eos qui in tcncbris
vi improba^ artis mao-ica) ahcubi
I I
* ^
oncjccalis, aut per obscura speclra
somnianlibus apparere
dicuntur, pcrinde legem violant, atque illi , qui soli , Iuua3
stellisque sacra faciunt. Pugnant igilur kcc inlcr sc quai
1 Act. vu, 4.. - 2 A.nos. V, a5. - ^ Coloss. u ,,(;.- "
L.vit. xrx , 3 i.
 , ,

528 ORIGKNIS

diclt Celsus . Judseos &1) adorandls sole et iuna et stellis re-

fugere; et ab eisdem coelum et Angelos adorari.
X. Quod si a nobis, qui aeque ac Judrei Angelos solem ,

lunam stellasque non collmus ratio poslulatur cur nec

, , ,

diis, qtios Graeci consplcuos et sensibiles vocant, cultum

tribuamus; eam nobls lex Mosaica suppeditat , doceus eos
a Deo datos fuisse gentibus omnibus quoe sub coelo sunt;
non autem iis, quos prae caeteris terrae gentibus quasi por- ,

tionem selectam, slbi Deus reservatam voluit. Quam In rem

in Deuteronomio scrlptum est : « Ne forte elevatis oculis ad
)) coelum , videas solem et kmam et astra , ornamentum
))Coeli, et errore deceptus adores ea et colas ,
quae creavit

))Domiuus Deus tuus iu ministerium cunctis gentibus, quae

sub coelo sunt. Nos autem tullt DoQiinus , et eduxit de for-
))

jmace ferrea /Egypti, ut baberet populum haeredltarlum

sicut est in praesenti die\
)) Gum igitur Hebraeorum popu- )>

lus a Deo vocatas fuisset ut « genus electum et regale sa- ,

gens sancta et populus acquLsitionis

"^

)) cerdotlum et )) esset;

cumque deillo Abrabam audivisset vocem Domini sibi dicen-

tem «Susplce coelumetnumera stellas sipotesillas nume-
: ,

rare
)) Et dixit ei sic erit semen tuum
:
» spem babens
,
^
:

fore se ut astra coeli , non debuit ea adorare ,

qulbus intelli-

genda et observanda divina lege similis futurus erat. Et-

enim iUis dlctum est : « Domlnus Deus noster midtiplicavit

))VOs, et ecce, estis bodie sicut stellae coeli multitudlne ''. »

Et Danlel sic de iis qui resurgent vaticinatur : « Et In tem-

))pore illo salvabitur populas tuus onmis qui inventus fuerit

))scriptus in llbro. Et multi de his qui dormiunt in terrae

wpulvere, evigilabuQt; alii in vitam aeternam, alii vero in

))opprobrium et pudorem sempiternum. Qui autem docti

fuerint
)) fulgebunt quasi splendor firmamenti , et qui ad
,

)>justitiam erudiunt multos ,

quasi slellae in aeternitates et

iDfut. IV, i9,uo. -2i Petr. II, 9. ~ ^ Gen. XV, 5. - ^- Deut. i , 10.
 C0i\TR4 CtLSUM LIB. V. 3.^^
» "ll-a
» •
(ndc Panlus accepcrat id
c,„od dixit de resu.rcc.
fonc agcns . Et cori.o.-a
ca,lcslia et corpora
:
terrestria :
»sod a],a c,.,dcm ccolosti„m
gloria , alia autem tcrrcslrium.

"farum. Slclla cmm a slclla diffcrt in clarit.tc.

Sic et rc-
surrect.o mortnorun.
'
\ „ Nulla igitur /uit ratio, cur,
qui
creata omn.a gccrose
pedibusproculcarcet a Dco pr.cstan-
t.s,s.m.-, v.t.c Lene acta, pr.-cmia expcctare
didiceranl, qui'
a..d,crant Vos
:
<, estis lux mundi; et , L.ccat lux vcst..; co
»'am I.om....b„s, .,t vidca..t opora vest,.a
Lo„a, ct glorifi-

d.o ad splend.dan. ,llan. ct incontan.inatam

sapientiam
psum lucs
rant consccut.,-
a.tcrn,.c

illi
splcndorcm contcndcLant
ita sensiLili solis et
,'aut 1
lun.. et stclla um
nm.ne perccllercntur, ut, licet intclligiLilcm
haLcrent lu
cen., I.,cem veram,
luccm mundi, L.cem hmninum,
se ta-
men .nfra scns.Lilcm illam
k.cem cssc arLit..a..c„t.,r
lla pra.htas ado..a..ent resque
: quas quidcm si adora..i oportui sl"'

ZrT 'T-
u ,.cn, adorar.
'""' '"""^" ''"'''''
'i"'^' -'"i^ '«do-

oportu.ssct : si quidem ast..a «cli sunt ani-

•naha rat.onc et virtutc
pr,a.dita , a.quc ab illa sapien ^a

'Hust,ata Nan. .Ilud eoru.,, lun.cn

scnsll.ilc eius cst
qu.creav,t o.nnia,- opus
quod auten, intdligiLile
for.Le h Len
d ex eorum I,Le,.a voluutatc p^oficiscilur.
XI. At ncquc hoc ipsum
colce del.ent qui |„,„c„
verum ,
'
1"'^'' •'^'""-' -"'Doum vidcnt
'
de quo pulch..e dictu.nf verl l..n„nis a r "
est
Deus l..x est et .c.eL „
,

»no.. su... ull....

„ Sicut euim qui
:
"o
.<
.

"
proptcrsc.siLil I.
ccleste lu.nc.. solem
h.nam et s.ellas ..dorant,
,
„o„ al.
* D;in. xir, 1,2 1 __ 2 , ^'
33o ORIGJiNIS

rant scintillam nostri hujus ignis aut lucernam ,

quod vide-

rent scintillam aut lucernae lumen ne comparanda quidem

esse cum excellentibus illis astris quai adoratione digna

existimant : simillime quibus perspectum estquomodo Deus

sit lux , et fdius Dei «lux vera quae iliuminat omnem bomi-

nem venientem inbunc mundum/ » , et quo sensu hic dixe

ego sum lux mundi ' » ii solis et lunae et
rit de seipso , « :

bjmen tanquam pro parvula scintilla babent prae

stellarum
Deo qui kix ipsa est, nec illud ullo modo adorare
possunt.
illa Dei
Neque h«c de sole iuna et stellis dico quod tanta
, ,

sentienti ilia esse

opera deprimere veUm aut Anaxagora ,

massas Inflammatas assentiar; sed quia

compertum habeo
prcxstantia ca&-
Dei ejusque unigeniti divinitatem ineffiibili
teris omnibus esse superiorem.
Deinde cum nobis persua-

sum solem ipsum et hmam et stellas Deo universorum

sit

preces per ejus unigenitum adhibere , non committendum

pra^ser-
putamus ut iUa precemur quae et ipsa precantur
,
:

tim cum ill^ ipsie res maUut nos ad Deum

cui preces fe- ,

runt , remittere ,
quam ad se applicare et vota precesque
nostras cum Deo parliri. Quam rem perapposito hoc
in

exemplo utar. Gum Salvator noster et Dominus ahquando

se audiisset magistrum bonam appellari , eum ,

qui sic voca-

suum remisit his verbis «Quid me dicis

bat, ad patrem :

«bonum? Nemo bonus, unus Deus pater ^ » Id si me-

nisi
bonitatis Dei;
rito dixit FiUus charitatis Patris et imago.
quanto convenientius eos qui ipsum colerent compeUa-
,
,

hunc modum quid est quod adores me^? «Do-

ret sdlin :

serviesS» quem
«minum Deum tuum adorabis et iUi soU
adorant cuique serviunt.
ego et qui mecum sunt omnes
dignitate quisquis es tamen precare
Etiamsi tanta non sis , ,

Verbum quod sanare te potest : et multo potius precare

ijoan.i, 9.-2 Id. VIII, i2.-3Marc.x, i8. — ^ Deut. , i3.-

s Mallh. IV , lo.
 CONTRA CELSUM lAU. V. 35,
ejus patrem, q„i et ad antiquos j„stos « uiisit Verbum
»suum et sanavit cos et eripuit eos
de corruplionibus eo-
»ruin . »

XII. S.c igitur Deus pro sua

bonitalc non rationcloci.
scd per Providcntiam ad
homine.s descendit et filius Dei
.
:

non alnpando tantum sed et

semper cum suis discipulis ,

est, istud promissi

perficiens« Ecce ego vobiscum
sum :

xomnibus diebus usque ad consummalionem

sa;culi\„ Et
sane cum palmcs fructum non
possit ferre nisi manserit in
v.te
ev.dens est dlscipulos Verbi
, spirituales ritis quod
Verbum est palmites ', fe.Te „on posse
fructus virlutis , nisi
manser.nt in vera vite
vidclicet in Christo Dei, qui
,
Chris-
tus nobiscum. qui in terra sumus . versatur,
et cum iis
ub.que qui ipsi adharent, nec non ubique cum iis qui ip-
sum nesciunt. liujus rei argumento est id quod in Joannis
Evangelio ait Joannes Baptista : «Medius vestrum stetit
»quem vos nescitis. Ipse est qui post me „'
venturus est'
Jam vero absurd.im est , dum illum qui ccelum et terram
,

implet, ut ipsc dicet: « Numquid ctelum et

terram e-o
«mipleo ?dicit Dominus %„ nobiscumhabemus
et prope nts
(c,us enim verbis credo « Dcus e vicino
cgo sum et non :

•>Deus de longe dicit Dominus «» , a ,

) bsurdum cst iuquam ,

velle
precibus vocare solem qui ad omnia
nou pervadit , au[
lunam. aut aliud ex astris. Do vero
«asole, lunaetstellis »
ipsa sunt Celsi verba, «pluvias.
.estus , ncbulas, tonitrua
«proenuntiari » ut res ita sit , nonne
:
tamcn satius cst ado-
rare et vencrari Deum, cujus jussu pr.Tdicunt, quam vali-
cinatores ipsos ? Volo etiam ab ipsis pr.xsig.iificari fulgura
Iructus proventus omnes et on.nia illa
, ; ab iis administra.-! •

at non .dc.rco adorabimus rcs

qu;e ips.-e adorant ncc . .-

enim adoramus Moysen ct cjus in

vaticinandi munere suc-
' Psalm. cv., .o. - 2 Ji„„^. ^^^^,__ ^^, _ ,
j^.___ xv , 5 (i. _ '•
, I.|
1, a(), j;. - ' JcicMi. xxui, •;.(. «Il,i,l..i3.
 , ,

552 ORIGKNIS

cessores ,
quamvls Isti , Deo afflante , longe mellora pluvlis

festlLus , nel)ulis , tonitruis, fulguribus, (iuctibus ,

proven-

tibusque his nostris omnibus praedixerint. Id quoquedamus

solem lunam et stellas posse res pluviis potiores prfenun-
,

tiare : non ideo tamen astra illa adorabimus , sed auctorem

prcedictionum , et Dei Verbum quod earum

,
est minister.

Sane sint Dei prcxcones et vere coelestes Angeli : at cur non

potius colendus ille solus est qui praedicatur et annuntiatur,

quam Angeli et praecones ?

XIII. Arripit lioc etiam sibi Celsus , solem , lunam stel-

lasque a nobis pro nihilo haberi. Nam et illa fdiorum Dei

revelationem expectare confitemur, utpote quse hactenus

rerum corporearum vanitati subjecta sunt propter illum qui
^ Si unquam legisset ille sexcenta aha quae
subjecit in spe ,

de sole et luna et stellis apud nostros auctores passim oc-

currunt, istud inter csetera « Laudate eum
:
omnes stella?
»et lumen et lioc allad Laudate eum cceh ccelorum' »
;
-
,

nobis non exprobrasset quod illa quoe magnifice laudant ,

Deum nihiU faciamus. Neque hoec Celsus noverat « Nam

,
:

«expectatlo creatura? revelationem fdiorum Dei expectat.

«Yanitati enim creatura subjecta est non volens sed
prop- ,

eum, qui subjecit eam in spe quia et ipsa creatura

»ter :

wliberabitur a servitute corruptionis in Hbertatem

gloriae fi-

»liorum Dei^ » Hactenus cur nec solem , nec lunam, nec

stellas veneremur : nunc sequentia ejus verba referamus

adversus iUa, Deo dante, dicturi quje nos lumen veritatis

docebit.
postquam
XIY. « Stulta et haec ecrum opinio m</ai^ ,

«Deustanquam coquus ignem immiserit coetera quidem ,

»tostum Iri;sed se solos evasuros incolumes; nec eos

modo
»qui tum in vivis erunt , sed et qui jam
pridem obierint

4Rom.via, 19, 20, 21. — ^p.aj,,,, cxi.vui, 3 , 4. ~ Mlom. vm,iy,

20 , 21.
 » ,

COM-RA CELSUM Lin. V. 553

)>morlem ct eadem carnc induli e lcrra cmorscrint.
Ou.-e
)>spcs,pIancdicam,dignavcrniibuscst.Ec(|uaicnimJium^ana
»anima in corpus pulrefactumrcmcareconcupiscat?
Atque
«eliam inler vos Christianos non desunt,
qui turpe, abo-
»minanduni, impossibilc istud judiccnt,
ncdum approbcnt.
» Et vero corpusne esl quod omnino corruptum in priorem
,

»naturam rcstitui ct scmcl amissam

constitutionem recu-
»l)crarc possll ? Ad hcTc cum nihll sit q-iod rcspondeant
»inhoc absurdlsslmu.n pncsidium confugiunt,
Dco nlhil
»non esse posslhilc. Quasi vcro turpia
Dcus possct, aut
«quidpiam contra nataram vellct. Non
si quld Iinprohum ,

»pro tua malltla cxpctivcris id

, continuoDcus potucrit aut
»Iorc credcndum cst. Ncc enim
Dcus orhi
pra^est, lit vi-
»tiosa dcsidcria expleat, aut inordinatis
IlhldlnlLus ohse-
«quatur; sed ut rectaj justa^quc natura^
prospiciat. Equi-
» dcm haud illum negaverim anima^
vitam
largiri posse sem-
»pitcrna.ii cadavera aulem, inquit Ileraclitus,
:
vel sterco-
»rlhus viliora sunt. Lnde carni ils
sordihus rcfcrta^ quas
»appellare pudct vitam acternam contra
, ralionem trihuere
»Dcus iicc volct, ncc poterlt. Elenim cst ipse omnlum quai'
»sunl, rallo; nihll igitur contra rationem,
iiihil conlra
» sclpsum cniccrc potcst.
XV. Hinc primum videqucmodomundl conflagralionem,
cliam a Phllosophls intcr Craccos
mlnlmc coiUemncndis
crcdilam, sihi pro rldlculo pulct et
calumniclur. Ex illo
cum inducimus conflagrationem , Dcum coquo
similem fa-
cimus. Jgnorat, quod etiam quihusd-uii
Gra^corum visum
cst ct quod fortasse ah antiquissima Ilchra^orum
genlc ac-
cepcrant ,
ignem iiiundo Iiifcrri lustralem
, ^11^ fortasse
pccno) slmul et remedii loco futurum,
proul culque opus
cril igncm, qui urcl quldcm, non vcro
:
consumct cos in
quihus non erit materia qua) conhci dcbeat : urct aulcm ct
consumctcos, qui in conslrucndo actlonum , scrmonum
554 ORIGENIS

co^itationumque , ut ita dicam , aedificio ligna , fcenum ct

stipulam adhibuerint*. Docent etiam divinae ScripturaeDo-

minum «ut ignem conflatorii et herbam fullonum^) ad eos
accessurum esse qui ,
propter commixtam quamdamex ma-
Utiamateriam igne indigent, quo illa seris, stanni plumbi-

que permixtio quasi confletur. Hoc idem videre est

apud
Ezechielem, si quis discere voluerit^ Testis quoque
erit

Propheta nostram non esse sententiam Deum ut co-

Isaias ,

quum inferre ignem sed ut in eos beneficium qui labore ,

,

et igne opus habent. Sic enim

apud iflum gens qua^dam
« Habes carbones ignis, sede
peccatrix admonita dicitur :

hi tibi erunt auxiho » Ita Scriptura vulgo

))super eos; '.

lectorum convenientia tribuens tristia obscuritate sapien- ,

qui a profusa pec-

ter involvit quo terrorem iis incutiat
,
,

obscu-
candi hcentia nequeunt ahter avocari. Quae tamen
ritas ea non est ,
quin ,
qui sedulo perpenderit ,
facile is

inteflio-at quo fine molestiis et laboribus homines mah

,

cruciandi sint. Quarein praesentia satis fuerit huc adducere

fllud Isaiae « Propter nomen meum ostendam tibi furorem
» meum , et gloriosa mea inducam in te ne perdam te ^ » ,

Atque ha3C minus accommodata simplicius credentibus

adeoque simphciori ratione erudiendis subindicare coacti
Post-
siimus , ut ne incastigata abiret ha3C Gelsi criminatio :
«

)) quam Deus ignem iujecerit ut coquus. ))

XVI. Ex dictis patet intefligentioribus ,

quomodo refel-

lendum sit et istud : «Tum ca^tera quidem tostum iri ,

sed

» sc solos evasuros incolumes. » Nec mirum in hac opinione

quos appeflant Scripturae « stufla
versari eos e nostris ,

))mundi, ignobiha , contemptibiha , et ea quae non sunt^))

Quippe per stuflitiam prsedicationis placuit Deo salvos fa-
«

cere credentes ipsi , quia in Dei sapientia non

cognovit
»

1
I Cor. III , 12. — 2 Mal. III, 2. — 5 Ezech. xxii , i8 , 19, 20. — ^lsai.

i.xvir, 14 , i5. — 5 Id'. XLViii , 9. —

f'
I Cor. i, 27, 28.
 » '

CONTRA CELSU.M JJI{, v,

355
»mu,Klus por sapieruiam Dcum \ „ I||i enim non possunt
smg.iln loca pcrscrutari, nec
invesligandis Scriptiiris incum-
tere volunt , quamvis Jesus
scrulari Scripturas ' jusserit
Ilmc quod sic senserint de igno cjuem
est,
Deus infert, et
de us, quee peccatoribus eventura
sunt. Fieri tamcn potest
ut quemadmodum
pueriles animos ad mcliora
provchcrc
volcnt. convenit, ut ad corum
se mensuram submittat; ita
ns, quosnominantScriptura^stultosmundi,
ignobiles con-
temptil,ilcsqueS convcniens fueritoLvia
hfficpojnas intelli-
geudi rat.o; utpote qui non aliter
quam terrore et suppli-
c.orun, cogitatione converti ct
a vitiis rcvocari possunt
Hoc .g.tur Scriptura signif.cat, qui
doctrinam incorruptam
.ntegros mores ,
mentem omnino puram consc-vaverint
eos ab ignc poenisquc immuncs forc; horum vero dissimi-
lcs quos ignis castigatione pro
ct ,n
, meritis dispcnsanda
ammadvert. opus erit , eos poenis certo
quodam consilio
allectum ,r. quas Deum decet iis infligcre, qui ad ipsius
«mag.ncm facti vitam traduxcn.nt
nalura> ad imao-incm
creat» minimc consentancam. Atque
ha;c adversus^llud
(.els. « Ca^tcra quidam toslum iri
:
sc vcro solos ,
evasuros
» .ncolumcs.

XVII. Quod postea noLis I.anc sentcntiam

trib.iit quo
temporc mundus ignc purgabit..r „ , nos solos incol.mies
»pe.-mansu..os, ncc solum eos qui in
viviserunt, sed etiam
»qu. jam p,.idcm def,.neli fuerint : »
oportet aut male sa
cras I.lteras inlcllexerit, a.,t Istnd
a non intelligcnlibus au-
Non enim animadverlit arcana q.,adam
d.er.t.
sapicnlia dic-
tnm ab Apostolo Jcs,. fuissc „
Non o.nnes dormicmus :

«omucs aulcm i,nmutabimur in

momenlo, in ich, oculi'
,

»... novissm.a luba canct cim

: tuba et mortui rcsur-cnl
»."co,-rupli, et nos immulabimnr „
'.
tamen ilh.m
Sci,-e
opportu.t qu.d in animo habcret is, qui sic loquitur ut
ipse
 ,,

5^(^
©RIGENIS

mortuis segregat qui

non mortuus; qai se suique similes a ;

incorrupti addit
postquam dixit « et mortui resurgent
,
,

),et nos immutabimur.

Atque hunc intellectum eorum
)>

Epistola protulimus ,
esse ,
qu3e ex priore ad Corinthios
habentur.
confirmant ea quse in priore ad Tliessalonicenses
et vigilans et omnino a mortuis
In hac enim Paulus ut vivus
diversus ait « Hoc enim vobis
:
dicimus in verbo Domini , -

„ quia nos qui vivimus ,

qui residui sumus in adventum Do-
dormierunt. Quomam
«mini, non pr^veniemus eos qui
in voce Archangeli et in tuba
)>ipse Dominus in jussu , ,

),Dei descendet de coelo^

» Deinde cum sciret, pr.Tter se

in Christc subjungit
suique similes, ahos fore mortuos
:
,

primi deinde nos

Mortui qui in Christo sunt, resurgent
((
:

vivimus, qui reUnquimur , simul rapiemur cum lUis

>,qui

))in nubibus obviam Christo in aera. »

XVIII. Cum autem plura fuerint ab eo dicta scurrUiter

quae in Ecciesiis prffidi-
adversus carnis resurrectionem ,
cata, distinctius a
prudentioribus percipitur; nec necesse

sit adducta superius

ejus verba rursus hic excribere; age ,

ratione , disseramus
pro viribus et habita cujusque lectoris
est in apologia contra
de isto problemate , quantum opus
qui adhuc
hominem a fide aUenum scripta propter eos ,
«parvuU circumferuntur omni vento doc-
et fluctuantes,

trinse in nequitia hominum , in astutia ad circumventio-

„

„nem erroris ^ » Ergo neque nos , neque divin^ UttercB

jamdudum obierint mortem e terra egres-
aiunt « eos ,
qui ,

nuUa in uieUus facta mutatione,

„sos eisdem earnibus , »

mera est Celsi calumnia. Legimus enim

vlcturos esse. Haec
de resurrectione sed Deo digna.
Salis
in scripturis muUa ,

Corinthios « Sed dicet

nunc fuerit iUud PauU ex priore ad :

quaUve corpore ve-

.aUquis, quomodo resurgunt mortui? .

msi
«nient? In?ipiens tu quod seminas non
,
vivificatur ,

i6, 17. - Ephes. iv, i4-

ti ihes.s.iv, i4, i5 ,
2
 L

CONTRA CELSUM LIB. y. ZZ^

.moriatur. Et quod seminas
non corpus .luod futurum
.

»est sem,„as, sed uudum

.cujus cterorum. Dcus
granum, ut ,L. tWtici
autem dat illi corpus
aut
cjuod vdt
Z
P-P-m corpus.. Vide .uomodo
.
i dicat
h.c :;;:: ,d, J'';-;-™
quod sem„,atur, „on esse corpus rei nasci-
tur.; sed sennaato
et jacto i„ terram nudo'semi„e"
..n.cu,cp,e
Deo
sennnum corpus proprium
Jargiente , fieri quan-
darn c.uas. resurrectioncm;
ita ut cx ,uiLusdam spica ef-
florcscat ut ex s.napi; ex «liis vero celsa arLor, ut
nucleo s.nnl.Lusfp.c x olil
«^ouviB
f.ucliLus.
XIX.
U"'gi'"rOeusdatunicuiqucscmi„umcorpu,c,uod
ps.placu.t, .tafaciet erga
mortuos qui veluti seLin
n terra; qu.c,ue eum ntut
, tempus advenerit
recepturi sunt ex ,

co ponLus sem.natis illud

corpus, quod
Us .udue,.e
illis Deus pr m -
volue.-it. Ac fuse Scriptu.-a docet
ers.t .nter
quid Tn-
corpus quod tanquam
seminatur, et illud
exeo quas. renascitur. quod
Ait enim: „ Semiuatur
i„ corru',
»t.one, snrgct i„ i„corruptio„e.
Semi„atur i„ i.r„oMi"T
'-s..rget .ugloria. Seminatur i„
infirmitate, suCt ^ '

» ule. Scm...at.,r eorpus animale

. s..rget co.-pus

Q... pot.,e.-,t a,.tem

s^iZJ':
, capiat quid siLi
voluerit , qui ^xi;
. Q..« ,s ter..enus, tales et terreni;
qualis ecelesti!,
«ecelestes. Et s.c.t
tls ei
portavimus i.uagincm
terreni, ita por-
»lemus .mag.nem ccelc.stis '. . Quamvis a.,tem Apostoh
occulta,.e voluent recondilio,-a
hujus n.ysterii , ut
pi,c,or,Lus. et vulgo, quod
qL ^1»
sin.plici fide ad
d..m exctatur, minus essent viv"
n.elius
accommodata; tamen coacl"
e.t paulo post nc
malc ejus verba accipe,.e,nus
. Portemus
,

„,.ag,„em co^Iestis „ ad.Iere

. ii ve ^ '

, : . Hoc au.em dico

"''aU-os q„,a caro et sanguis
,-egn„u, Dei possiderc
»l.ossunt. neq..e corr..ptio o,;
'
incorrup.clam Jossidelit !

_V,,^o,.,..3,3«,3,3.--.a..,..,3.,,-M,,,,,.,«,;,.

VIII.
22
 ,,
;,

558 ORIGENIS

Deinde cum sciret , utpote scripta posteris relicturus docu-

mentorum plena quid arcani et occulti liaberet ista ques-

,

tio, adjicit id quod dici solet cum de

rebus agitur altiori- ,

convcnit « Ecce
bus occultioribusque et quas Yulgo celari
:

» Quemadmodum et apud Tobiam

» mysterium vobis dico\

legitur « Sacramentum regis bonum est

:
abscondere sed :

\ »cum id honorificum Deo

))opera Dei slncere revelare
est, cum utilitas multorum postulat , cum prudenter fit,

pulchram est. Non igitur spes nostra, « spes vermium est

concupiscit. Sed
))neque noslra animaputrefactumcorpus
))

etsi corpore opus habeat ut e loco

ad locum transmigret;
quidem est meditata sapientiam se -

scit nihihmiinus, si ,

Os meditabitur sapientiam ^ «scit,

cundum istud : « justi ;

domas terrestrls ' peritura in qua est

inquam quo ,
diiFerant ,

et tabernacuhmi in quo justi Ingemlscant

tabernacuhun; ,

saperindai, at
gravatl, noientes tabernaculo ea;/9o/iaW , sed
mortaleest,
postquam superinduti hierint, absorbeatar qaod
enim corporis natura corruptibilis necesse
a vita. Gum sit ,

hoccorruptibiletabernaculum induat incorruptionem

^
est

et quod ahunde mortale est, atque adeo morti qua3 pec- ,

catum comitatur, obnoxium, induat immorlahtatem

ut :

quando corruptibile incorruptionemet mortaleindueritim-

mortahtatem tunc fiat quod jam ohm a Prophetis
prasdic-
,

nimirum amittat mors victoriam qua sibi nos yic-

tum fuit ,

et frangatur ejus stimalas^ quo anima

trix iUa subdiderat ,

confoditur \
non undecumque munita peccati vuhieribus
XX. Atque hsec sunt quse de resurrectione profitemur,
ex parte quidem exphcata, sed tamen
quantum in pra3sen-
tia satis. Nam quae ad hoc
mysterium pertinent fasius ahbi
fuerit Celsi argutias refeUere qui
pertractavi. Nunc sequum ,

cum Scripturas nostras non inteUexit , tum nec potuit ani-

1 I Cor. XV, 5i. — 2 Xob. XII , 6 , 7. — ^ Psal. xxxvi 3o.

, - ' 2 Cor. v,

i^ 2 ^
4. _5 tCor. XV, 53, 54. — ^Oscexni, U-
 !

COIVTRA CELSVM
Llli. v
33

<" senloruias valdc

inoptas incidissr-
^^"^" '^"''=''«'•'''«0»,

•" I."n..-lcs et a.i,cs

dcridcr^t
'""" '"'"' ''^
T
T- „os.as. Ac Stoici quide~
.;;;
; ::J;:
'"'"
v.ces cxm-i rerum .mivcrsitalem ^*'"'
rel.us oznnino
et „osC T '''""""
sia.iliLus
,JZl
...uj
^'"'™«^--
cx cis ZXt' ^T
f"c.-ant. Qui autcm

eonve.sionc ^0™" ""

runt in altera "' ''""'-
'
"
'^"'•o..on. rerum, c,u.in '""'""-
futura i„ posterior
a, c"e"l'; '"T '"'" ''''
eonver ooe 7 ^c"""*
niensem Sophronisci
"upta SophrLisco
mZ it ^"'="^'-" -^'^e-

voce resurrcctionis
rr"*" "' ^'^""'"^«'^
rursusTu,;
norutt^r rtlelT^f '''''

«ratem cx Sophronisci
sendnc ^^::
tur:;^
i..am forc ,„ .,e,[ucnte t

conversione Pli.-cnarelen s
Athen,s cd..eatu«,
ihidern esse
^^^,0^0 ,
J^^^''^.''^"'
|'l..losoph,a quasi '''"'^'™ > l"''0'o
.-esuscitata et i„ st.,
*-. An>-tu„, ctMch..,,„
,.:„:; torr'"^'"''-'"-
'"» Soeratis aecusa.o,.es; "•'•''"
Soc,.atc„.
„.o,.tcaL'At
senatu da,„„atu„. iri- et, quod „,agis ridL,um
.11"- vest,Lus atiue i„
'"tk"
. p,.iori convc^sio,
s.unhpauper.ateversaturumess- ^^C^
'""'"''«"''. 'n
i,, Ut,
ru,::;:. ^^^-^:::-;-'---
!;.i^"svicturu,„. Ph.,„.,;„
au..um e,us a=„cum """''
laugiturum essc voce "„
''""»""l>us prio,.is '"""'"'"'""'»'
il
1"'
conversionis ..I^nc
rucint; dc„ique ""- '-'-
A,cxa„dr.,„
.:,:'f'^' p
o.e,si,..i,io,,,„i,.,.crude,itateJ;:,^U;';;2^^^^
 ,

ORIGENIS
540
Zenon Jesa sapientior esse videatur?
quandoqmdem illi

Pythagorici vero et Platonici quanquam videntur

XXL ,

incorruptibilem defendere ad similia tamen re-

mundum ,

eorum sententia est stellis post ratas

volvuntur. H(ec enim ,

eumdemque situm
quasdam conversiones eamdem formam
obtinentibus, in terra omnia se simili
modo habere atque ,

eademque forma stellae in Ex mundo erant,

cum eodem situ

iit cum post

magnamconversionemadidem
quo necesse est
ubi erant Socratis tempore
erga se invicem astra redierint
,

nascatur, in easdem calamitates

So^^crates rursus ex eisdem
ab Anyto et Melito accusetur,
damnetur ab Areo-
incidat,
pagitico senatu. /Egyptiorum
quoque sapientes , cum iis fere

siiniUa tradunt , magni

faciunt Celsus et ejus assecla^ , ne-
Deo gubernari
nos autem cum omnia sic a
dum derideant :

liberum arbitrium accommo-

dicimus ut ad nostrum sese
,

det ,
meUus omnia dirigi, ut non toUatur tamen re-
sic ad
Tum contingentla; item cum naturam expUcamus nostr.-e

quam quoniam immutabiUtatis divinae capax

libertatis , in ,

contingentia rerum cadit; non videmur digna

di-
non est ,

cere qua expendantur et investigentur.

laspicetur nos cum haec
XXII. Neque vero quisquam ,

qui Ucet cbristiani

disputamus, ex eorum esse numero, ,

comprobatum a Scripturis
vocentur, rejiciunt nihilominus
de resurrectione dogma. Hi enim e suis princlpiis nuUo
ex grano tritici aut aUus cujuspiam
modo astruerepossunt ,

velutiresurgere spicam aut arborem.

Nos autem cre-
stirpis

dimus id quod seminatur non vivificari, nisi prius moria-

corpus quodfuturum est quandoquidem
tur nec seminari
;

ita at quod seminatumest

«Deus dat iUi corpus slcutvult^
in incorruptlone ; quod in ignobi-
.\n corruptione, surgat
quod in infirmitate surgat vir- m
.litale surgat ingloria
,
;
,

fuit seminatum, surgat spu^i-

„tute; quod animale corpus

i- 1 Cor. XV, 3G, 17, 38, 42, 4^; 44-

 t
COMT.A CliLSUM LIU. V.

talc» Qaocrca d.,ctrinam

Ecclesix Chmti rclinen.us,
tolauKjue suarn pollicilationi
divinx asserimus magnitudi^
nem .mpler. posse illam
, probanles non vcrLis tantum
, sed
c t. margument,s. Ne,uc enim
clam nobis est , ctsi ccelum

tamcn cp.a. de s.ngul.s protulit is. qui i„ principio VcrLum

e.at apud Dcum Deus Verbum ', „on
pr.tcLra esse"
qu.ppe cp,a, erga illum sunt
totum, ut spe- , ut partes erga
c.cs erga gcn..s;
neque cunclamur fidcm
habere dicenti •
« C.l.,m ct terra transiLunt
, vcrLa autcm
mca „o„ pr.ter:

'^"""' "''" '"'='"'"'

corruptum corpus redire
mli
ad pr.s ,„am natu,.au..
ut ne,ue co.-ruptum
dcnuo
trilici granum
ficr. granum tritici sed
:
.uemaimodume g.-:no trt

'"" •'"'"'
s^r
urgat Stoicorum St
vero
'^'
'
"' '^"^P^'^ '" incorruptice
ha.c opinio cst , corpus
oL.ino
corr.^tumadpr.sti„amrcdirenaturam.-coque'illosdeduxiI
«onversioncm plane similes
TIT"
amdemque"'nr'
'

am priorem ,1
. qu.
reversuras
dissolu.a est , rursus con.:
pagem fore
.dque „ecessa.-iis .-atio„iLus
:
e Dialectica petitis
p.obarc s,L. vidcut.u-.
Necp.e etiam ad
^l..d
aLsu.-dissCm
•J
pra.s,d.u„. co,.f.,glmus
. omnla cssc Deo possiOUia. Sci
mus e„.m omnia non co.npleci ea
.llud
. q..x fieri posse
re-
..S..atet cog,ta.-i. Dicimus
ctiam Dc... U,.-pia „o'n
possc
q... Deus posset „o„ esse
Dc.s. Na... si ,,.!id
fac. .u.-pe'De
Deus „o„ est. Quod aulcm
-
,
po„it Deun, no„ vellc
„.,1
co„. „ ,.^^^„^ '
_ disti„g..e„d..... cst.
Vcrbis
m l.t,an. des.gnat
il
,^

nat..,.am su„t
. ..cga„.us el nos
cua, n.ala s,.nt
Doum velle c,u.
qua= rationi su„t
Z^
"."
.n au.cn. c,uidc,uid
.
.
om
consilio Dei et voluutate
-^- co„fi.e„dum es. ..o..
i ^ d ^ V
fie..i eo„.ra aa.uram
^ ,„::::;-
I Joan, 2 ivin,,i. ^^
r ,
) r. manu. xxtv, 35.
 ,,

542 OrJGENIS

que Deus faclt , hyec licet incredibilla slnt aut quibusdam

incredibilia videantur,non sunt tamen contra naturam.
Quod si verba nrgere oportet dicemus quaedam esse supra ,

naturam prout lianc vocem plerlque intelligunt quae Deus

,
,

efricere posslt : ut cum hominem supra naturam humanam

efferens, partlclpem facit melloris divinlorisque natune
eumque ita conservat ,
quamdiu Is ,
qul conservatur, per ea

qua3 facit ., ita se velle probat.

XXIV. Jam cum concesserlmus Deum nlhil velle inde-

corum slbl, utpote quo dlvina sua natura tolleretur, non

gravabimur fateri , siquld turpe homo pro sua gravltate vo-
luerit , Deum id facere non posse. Nec vero nos qui verita- ,

tis amore Celsl placita perpendimus, Ita contentlose ejus

dictls rcpugnablmus , ut lUInon assentlamurasserentlDeum

nec vitiosorum desideriorum nec Inordlnatarum Hbidlnum ,

sed rectffi justseque naturae Deum esse, qulppe qui omnls

honestl fons est et principium. Fatemur quoqueDeumposse
vltam anlmse larglri semplternam , uec sohim posse , sed

etiam reipsa hirgirl. Atque ex his qua3 dicta sunt hactenus

intelligere ilcet nobls molestum non esse Id quod Celsus

objlcit ex HeracHto , cadavera vel stercoribas esse vUlora :

quanquam hac de re dicere quls potest villa quidem esse

stercora, non autem humanum cadaver, quod anlma Inco-

lult , et prsesertlm, si fuerit studiosa virtutis. Hoc enlm

aequiores leges donarl sepultura volunt, idque honorifico
ritu qul tum adhlberi solet : ne videhcet humanum corpus ,

ut ca^tera bestlarum ,
projlcientes , anlmame corpore egres-

sam quantum In nobis est afficlamus contumeha. Slt igltur

absurdum Immortahtatem a Deo dari grano' tritlci aut rei ,

quae semlnatur In corruptione; sed spicam ex grano natam

seu id quod surgit in Incorruptlone , immortale fierl nonest
absurdum. Denique, sl Celsum audlas, Deus Ipse rerum
omnlum ratio est; sed ex nobls , ejus est fdlus; de quo phl-
 ,

COKTRA CELSLM Llli. V. 3/3

losophanles dicimus In principio crat Yerhum
: «
, el Verbum
»erat apud Deum et Deus erat VerLum^ » Scd et falemur
Deumni]iilcontrarationem,nilii]conlraseipsuFnpossefaccre.
XXV: Jam videamus qux sequunlur apud Celsum. Sic
ille; «Cum igitur Judcci
p^iculiari rpiadam gonto constiluta
Watas pro suo ingenio lcges etiam nunc
observant, et reli-
»gionem quac qualiscumque sit, patria csl tamen,
conser-
»vant, faciunt pcrinde ac cai^leri liomines
, qui palria insti-
»tuta sequuntur, qualiacumque sint.
Atque ita fieri condu-
)>ciLile videtur: lum quia aliaealiis leges in nicnlem vencre,
»et servari oportet ea qu.T puLlice
conslituta sunt; tuni
»qnod proLaLile est divcrsas lerras parles
diversis potesta-
»tiLus, quasi quasdam pracfecturas
, commissas aL inilio ,
» codem nunc modo administrari. Et recte cum singulis agi-
»tur, cumrcgunturearationc, quas illispolestatiLuspIacc!;
» n^c fas cst dissolvere quae pro suis qucTque locis jam tum
>wnL initio inslituta sunt.
Hic Cclsus indicat Judaos aL
«

/Egyptiis oriundos peculiarem postea

constiluissc gentem
leges lulisse easque oLscrvare. Atque ut ne verLa
,
ejus ite-
rcmus slgnificat e re fuisse , utpatriam
,
religionem tueren-
tur, qucmadmodum cacterac gentcs j)ropria sua instituta re ^

linent. Quin et arcaniorem cur id ulile fucrit

,
, causam
aircrl, cum suLindicat eos, quiLus sortilo oLtigit
quiLus-«
dam terr.x> partiLiis pneesse, suam ad condendas logos ope-
ram legislaloriLus commodasse.
Slatuit igilur JuLorum
regioni gentique illam incolenti
aliquem aut aliquos invigi-
lasse
,
quo vel quiLus coIIaLoranle vel coIIaLorantiLus3Ioysi
leges Judaicae sancita^ sunt.
XXVI. « Atque oportet infjull, servare leges
,
, tum quia
»alias alus conslituere
leges placuil , et scrvari oporlot ca
«qua^ puLliceconstilula sunt
; lum quia proLaLile est di-
^ versas lerne partes divcrsis poleslatiLus
quasi quasdam ,

* Joan. 1,1.
 ::

544 ORIGENIS

» pi\Tfectaras , eommlssas ab iailio eodem nimc modo ad-

,

» ministrari. » Deinde Celsus quasi eorum oblitus quae contra

Judaeos dixit , nunc ipsos generali laude, qiiam patriorum
institutorum retinentibus impertit, complectitur, cum ait:

« Praeclare cum singulis agitur, si reguntur ea ratione , qua?

»potestatibus »Ac vide an non, quantum in se
illis placet.

cst JudcTum velit in suarum legum observatione perseve-

,

rare ^quasi impium futurum si ab illis abscederet. Ait enim

« Nec fas est dissolvere quai pro suis quaeque locis jam tum

» ab initio instituta sunt. » Hic illum eademque cum illo sen-

tientes interrogaverim lubens : ecquis ille fuit, qui terrae

partes ab initio alias aliis distribuerit inspectoribus ? Ecquis
Judaeorum regionem et Judoeos ipsos commisit illi vel illis

Praesidibus qui illam sortiti sunt? An Jupiter, ut loqui amat

Celsus, Judaeorum gentem regionemque cuidam aut quibus-
dam credidit , voluitque ut , cui obtingeret, is tales Judaeis

leges imponeret ? An id factum est praeter Jovis voluntatem ?

Ltrumvis respondeat , vides angustias esse. Nisi autem ab
uno quopiam partes terrae Praesidibus distributse fuerint

ergo singuli quique fortuito et sine superioris nutu terram

partiti sunt : quod absurdissiinum est et summi Dei provi-
dentiam tollit.

XXVII. Qui vero parles terrae in quasdam praefecturas

divisae ab iilis Praesidibus administrentur, explicet qui vo-

luerit. Doceat idem ille quomodo singulorum recte se res

habeant, cum ex illorum Praesidum voluntate reguntur : an

exempli causa Scytharum leges rectae sint, quae patres in-

lerfici permittunt : an Persarum ,

quae matres fdiis nubere ,

fdias a patribus duci uxores non prohibent. Sed quid opus

est me, collectis e scriptoribus variarum gentium legibus,

inquirere , num recte serventur leges . quas illis Praesidibus
ferre libitum est? Celsus nobis dicat quomodo nefarium sit

violare patrias leges quae matres et filias duci sinunt; quae

 ,

COi\TRA ri-LSUM Ll]i. V. 5/5

beatam cssc moitcm suadent, cum suspendlo accersitur;
qua3 purgari aflirmant eos qui
sc in i-ncm injiciunt con-
sumptique ex hac vila cxeunt item cur nclas
:
sit violare le-
gcs vel Taurorum, quae Dianae jubent hospitcs immolari;
vclquorumdam in Lihya populorum, apud quos liLeri
Sa-
turno mactantur. Cictcrum e Celsi
sentcntia consequens est
Judacos non sine crimine violaturos
esse patrias legcs, qu«
vctantaliuma rcrum omniumconditorcDcum
adorari. Con-
seqiicns est etiam pictatem non
sua natura sed consensu , et
opinionc divinam esse virtutem.
Apud quosdam enim pium
est colcrc crocodilum , dum id quod ah aliis colitur, man-
ducant; apud alios vero cultus
vituh pictati ducitur; et rur-
sus olii pium esse judicant
hircum in Deos rcferre ita : ut
idem homo, qui pius esset ex
quihusdam Icgihus , ex aliis
impius esse posset : quo quidem nihil ahsurdius.
XXVIII. Dixerint fortasse pium esse qui
patria instituta
sequitur; minimc vero impium,
q.ii aliorum non ohscrvat
instituta rursus non esse impi.mi
:
, apud quosdam im-
licet
pius haheatur, qui patria
servans instituta impugnat et epu-
,

ando ahsumlt ea quae populi aliis

, astricti legihus colunt.
ILtc autem vide an non mullam
de justo, sancto, et pio
pcrturhationcm inducant. Sic enlm non
distinguitur pictas,
non propriam naturam hahet, nec
quidquam aHud quo pius
dlos judicare possis qui pictatcm sectantur. Itaquc
,
si pie-
tas, si sanctitas et justitia sunt ex
carum rerum numero
qiuT talcs non sunt nisi comparale; ut rcs pia sit aut im-
pia, prout cum divcrsis Icgibus
comparatur; cogita an non
idcm de temperantia de fortitudinc
, de prudcntia de scicn- ,
,

l'a et dc ahis
virtutihus dicerc liccat qua tamcn scatcntia :

^^'iHl ahsurdius.
Atque haec a nohis hactenus dicta
sufficere
posscnt us quihus satis cssct
, contra Celsum aiTerre id quod
snnpl.cius cst et vulgarius;
quoniam vcro putamus hoc
^^criplum in quorumdam, qui rcs allius scrutantur,
manus
 »

546 ORiGE?>IS

perventunmi esse; age pauca ex recondltiorlbus proferre

tentemus. Res est abstrusa et scrutatu cllfficills. Agltur enim
de dlstrlbutlone qua ,
terrae partes ab Inltio alioe allis inspec-

torlbus credltae sunt. Sed pra^sertlm demonstremus ,

quoad
ejus fierl poterit, nostram doctrinam iis immunem esse ab-

surdls , quoe supra memorata sunt.

XXIX. Ac mlhi quldem videtur Celsus non recte a qui-

busdam acceplsse occultiores hujusce dlstrlbutlonls ratio-

nes, quas tamen ahquo modo attlglt Graecanlca historia. In
ea enlm II ,
qui pro dils habebantur secum invicem concer-
,

tasse leguntur de Attlca : et apud poetas quldam ex iUis diis

qucedam loca slbl magis arrldere cordlque esse confitentur.
Qulbus qutedam slmlHa vldentur in Barbarorum maxlme-
que /Egyptlorum historla de/Egypti In provlncias divlslone.

Ilhc enlm legitur Sain sortlto obtlglsse IMInervae quai etlam ,

Attica3 provlnclam possldet. Et /Egyptlorum saplentes in-

numera id genus narrant nec sclo an non etlam Judaeos :

eorumque reglonem in hac divlsione comprehendant. Ve-

rum de hls satis auctorltatum quae dlvina doctrlna non ni- ,

tuntur. Nosvero dlcImusMoysen prophetam Del slncerum-

que ejus cultorem de illa partlum terra? dlvlslone locutum
esse In Deuteronomii Cantico : « Quando , Inqidt, dlvldebat

» altisslmus gentes ,
quando separabat fdlos Adam ;
consti-

))tuittermlnos populorum secundum numerum Angelorum

);Dei. Et factus est pars Domlni populus ejus
Jacob; funi-

)) cuhis hcTredltatisejus Israel K » De eadem iUa gentium dls-

haec
tributione IMoyses in Hbro, qui inscrlbltur Gcnesis ,
quasi historice narrat «Erat unlversa terra hiblum unum ,
:

una vox omnlbus. Cunique proficiscerentur de Oriente

-
et ,

invenerunt campum In terra Sennaar et habitaverunt in eo ^

Et paulo post : « Descendlt , inqult/ Domlnus ut videret

» civltcitem et turrim ,
quam ccdificaverant fdil homlnum ,
et

^Deut. X.XXII , 8, y. — ^ Gen. ii , i, 2.

 COIVTRA CELSUM LII}. V. 7)l^r

«dlxitDominus : Ecce iinus cstpopuluset unum lahium om-

» nibus : coeperunlquc hoc facere , nec desistcnt a cogitatio
»nil)us suis, donec eas opere compleant, venite igitur et
» dcscendamus et confundamus ibi linguam eorum et non
,
,

«audiat unusquisquevocem proximi sui. Atqueita divisiteos

«Dominus ex illo loco super faciem omnis terr^, et cessa-
«verunt .Tdiflcare civilalem et turrim. Et idcirco vocatum
»est nomen ejus confusio , quia ibl confudlt Deus labia uni-
«versae terra} , et inde dispersit eos Dominus super faciem
» totius terrac \ » Et in libro qui Sapientia Salomonis vocatur,
menlio quoque fit do illa linguarum confusione
quam se-
cuta est genllum divisio. Sic enim Ibi de
Sapientia « Hc-ec :

»et In consensu nequitia} cum gentes confusre

fuissent , scl-
» vlt justum et conservavlt sine querela Dco,
,
et in fdil ml-
»sericordia fortem custodlvlt^ Dequibus longa et arcana ),

fuerit disputatio.Sed me deterrst istud « Sacramentum :

Regis abscondere bonum est^ » ne doctrinam

de anlmabus -

qucT in corpora, sed non ex corporlbus

mlgrant profanls ,

auribus Inslillando , sancta canlbus dare et margaritas ante

porcos projicere videar. Impium enim prodere arcana slt
dlvinai saplenlia^ , de qua pulchre scriptum est « In ma- :

«levolam anlmam non Introibit sapientia , nec

habilabit in
» corpore subdlto peccatis » Salisergo fuerit ''.
historico more
exhibere quncocculte qtiasl historla Iradila sunt , ut qui pos-
sunt, sibi ipsi locl h ujus intellectum qu.xrant.
XXX. Sic igitiu^ Intelligenda res est. Qui omncs in lerra
ulebantui una quadam dl^Ina hngua , In illa utenda persti- -

tere
,
quamdlu Inter se consenserunt : nec se dlmovent ab
Orienfe, doncc illis lumen et lumlnls .Tlerni splendor sa-
pil. lidem illi ab Oriente recedunt
cuui rcs illls ab Oriente ,

ahena^ placent; tumqiie campum

Inveniunl in terra Sen-
naar, (quc-e vox idem sonat
ac dcnlium excussio, quaquo
548 OllIGEKIS

significatur eos amisisse ea, qiiibus aluntur) ibique habl-

tant. Cum autem colligere materias volunt, etcoelo res con-

jungere quae conjungi non sunt idoneae , ut per res materia

coucretas ad res materia solutas affectent viani; tum di-

cunt : « Yenite , faciamus laleres et coquamus eos igne. »

Sed postquam, firmatis compactisque luto et materiis, ex

lateribus lapides et ex luto bitumen efficere tentarunt, ur-

bemque ex ils et turrlm aedlficare, cujus culmen putabant,

quse sua erat altltudo extollens se adversus cognitionem
Del ad coelum posse pertlngere; tunc, prout magls aut
,

mlnus ab Orlente dlscesserunt ratloneque habita conver- ,

slonls laterum In lapldes et luti bitumen totiusque ex

In

illls rebus constructl aedlficli , traduntur Angelis plus ml-

nusve molestls , his aut illis , donec suorum sceierum poe-
nas persolverint : ab istls Augefis qul suam unlculqae eo-
rum hnguam Indiderunt, in diversas pro suis meritis terrcTe

partes abducuntur : ita ut hi quidem in reglonem aestuo-

sam , ini In allam suos frlgore Incolas cruciantem ; aUi in

cultu dlfficilem, ahl iu cuUu facillorem aUi in ferls : refer-

tam , ahl in mlnus ferarum habentem deducantur.

XXXI. Observent deinde acutlores ,
qui in historla ,
prae-

ter ea quae vere gesta narrat , aUquId reconditius norunt

persplcei e , observent , inquam , eos ,
qul prlmam Unguam
servavere nec ex Oriente egressi sunt , inOrlente remanslsse
orientalemque Unguam retlnulsse; eos prieterea solos par-
tem fuisse Domini ,
populum ejus dictum Jacob , Israel

fuisse funlculum heeredltatls ejus; eosque solos subjectos

fulsse Prsesidl, qui non lUos regendos susceplt, ut puniret;

quod aUarum nationum Praesides fecerunt. Anlmadver-

aUI
tant insuper quoad homlnlbus llcet in iUa societate quam
,
, ,

Dominus ut praestantlorem partem slbi asslgnaverat ,^com-

mitti peccata, primum tolerabiUa, nec hujusmodi ut prop-
terea reUnqui debereut; deinde graviora , sed quae tamen
 ,

COKTRA CliLSUM LHi. V. ^/.n

ferri possenl; id acciclere diutii.s; remedia

semper adhi-
Lita; illo^ ad Deum ex intervallis
reversos esse; advertant
quoque pro suis peccalis tradilos fuisse aliarum
illos
regio-
num PncsidiLus, ac primum leniuspunilos
inflictaque poona
quasi eruditos in propria rediisse; postea
potestatibus traditos
fuisse acerbioribus Assyriis nempe
, et Babyloniis , ut Scrip-
tura vocat; postremo, cum
adhibita remedia malitiam sem-
per crescentem non compesccrent , dispersos
in alias partes
fuisse ab aliarum re-ionum
Pra^sidibus dissimulante inte- :

rim ct negligenle suo Pra^side , ut ipse

vicissim, quasi se
quod icquum erat ulciscens potestate accepta
, , , ex aliis gen-
tibus quos posset adduceret leges illis daret
,
, vivendi nor-
mam praescriberet , perduceretque ad finem ad quem
, per-
duxit eos ex prima natione non peccaverant. qui
,

XXXll. Jam hinc discant harum rerum

intelligentes,
multo ca3teris valentiorem esse
cui obtigere primi llli ho- ,

mines qui non peccaverunt si quidem

potuerit undecum- :

queeligere quos voluit, illos iis eripere

quibus in pcenam
traditifuerant, leges illls imponere eamque vit*
normam
dare,quceadmducendam pristinorum scelerum
obHvio-
nem conduccret. Verum hxc oninia occulte
ut pra^monui ,

eaque lantum mente dicta sint, ut indicem unde

confuse
audierunt ii
,
a quibus memorata Celsus accepit
vcrba
« diversas terro) partes diversis
potestatibus quasi quasdam
,

«pra^fecturas, commissas ab initio,

eodem nunc modo ad-
«mmistrari. Quoniam vero qui suis peccatis ab
,,

Oricnt-
reccsserant, traditi sunt « in reprobum
sensum cl in pa^
«siones iguominire, in desideria
cordis eorum in immun- ,

» ditiam ' ut pcccato saturali illud odio

, ),
landem haberent
Celso non assentimur asserenli
iis in inspecloribus ,
diver'
s.s lerr.T part.bus
pr.xpositis deberi , quod recte
se res sin
gulorumhabeanl. Neque eliam eam
agendi rationem sequi
 :

55o ORIGEKIS

volumus quae ,
illis placet. Scimus enim fas esse leges re-

gionum ab initio constitutas violare , iisque leges anteferre

prsestantiores ac diviniores , quas Jesus ut potentior sanci-
\it, «eripiens nos de praisenti saeculo nequamS ef deprin-
«cipibus hujus saeculi qui destruuntur^; » contra vero im-
pium esse non se illi subjicere , qui sanctior fortiorque Prin-
cipibus omnibus aperte visus est , et cui Deus ut Prophetse,

ante muka saecula , dixit : « Postula a me et dabo tibi gentes

» hsereditatem tuani et possessionem tuam terminos terra^ \ »

Et certe factus ille est expectatio nostra , qui e gentibus

credidimus in eum et in summum Deum ejus patrem.
XXXIII. Gaeterum haec non solam propositam de inspec-
toribus opinionem refutant; sed etiam quodam modo oc-
cupant ea qua? Celsus contra nos infra disserit : « Accedat ^,

» inqalt , secundus : et interrogabo eos unde veniant; quem-

» nam habeantauctorem patriarum legum. NuIIum afFerent
» quippe qui inde oriundi sunt , nec aliunde habent docto-
»rem et ducem. Attamen defecerunt a Judaeis. » Venimus
cum Jesus ad nos ad-
igitur nos in novissimis hisce diebus ,

venit ad manifcstum montem Domlnl qui Verbum est omni

, ,

verbo excellentius ad Del Domum, quae est Ecclesia Dei ,

viventis, columna et firmanmitum veritatis ^

: et videmus quo-
modo summis montibus aediricetur ® hoc est in prophe-
in ,

ticis sermonibus qui fundamentum ejus sunt^. Exaltatur

,

autem haec domus super omnes colles, id est super eos,

qui videntur apud homines sublime quidpiam in «apientiae

et veritatis studio polliceri. Nos gentes omnes ad illum ac-
cedimus montem , ad illum agminatim venimus , et nos in-

vicem ad religionem in postremis diebus a Jesuconstitutam

cohortamur his verbis « Venite ascendamus ad montem :

1 Galat. 1 ,
4. — 2 I Cor. ir , 6.-3 Psal. ir , 8.

^'
Vide D. Guillon , tom. ir ,
pag. r 86 et seq.

5 I Tira. m , i5. — ^ Isai. 11, 2, — ' EpLes. 11 , 20.

 1

CONTRA. CLLSUM LI15. V. 55

))Doniini et ad domum Dci JacoL , ct aminntiabit nobis
»viam suam, et ambulabimus in ea. Exivit enim de Sion
«lexS» et inter nos constiluta est spiritalis. Sed ct exivit
verbam Domlnl dc Jerasalcm , ut quocumque dispcr^-atur
ct inter genles judicet cligens quos dociles videt
, , indociles
vero, qui magno nuiiiero sunt, redarguens. Sciscitantibus
autcm undc veniamus et quisnam sit dux nosler , respon-
demus nos Jesu imperiis accersitos venire conflatum In vo-
mcrcs gladios qulbus animi nostri antea ad bella infercnda
,

ingerendasque contumelias ulebantur; et

convertimus in
falces lanceasquibus olim irati feriebamus. Nec enim
jam
contra gentem ullam arma capimus,
nec bellum garcrc
discimus, facti pacis fdii per Jcsum
, quem sequimur du-
ccm relictis illis, quibus adha^serunt
,
patres nostri , et sub
quibus hospites testamentoram eramus^
Ab illo Icgem ac-
ccplmus, qua cum nos ab errore liberaverit,
idcirco gra-
tias illi agentcs dicimus « Vana patres nostri
:
slmulacra
)>habebant, nec ullum cst inter illa quod plual^ » Praeses
igitur iiostcr et doctor e medlls Judeels egressus verbo suc-e
doctriiicT pascit univcrsum orbem. Atque his in anleccssum
diclispro viribus ea refulavimus quai verbose
nobis a Celso
objecta sunt, conjungentcs ejus dictis ea
qua? nobis contra
dicenda eranl.
XXXI\. Ne taraen quas Celsus inseiuit pr.Ttermittamus,
illarecltarejuvat: « Hujusce rei lestis est, inc/ait , Herodo'
»tus, cujus haec sunt : — « Qui Maream et Apim habltant
«in Libyai confiniis et yEgypti cum
, ii sibi viderentur ad
« Libyam magis quam ad /Egyptum perlinerc
, ct a?gre fer-
« renl se sacrificiorum Icgibus
prohiberi a vaccis , miserunt
« ad Ammonem qui diccrent sibi
iiihll esse commune cum

« /Egyptiis, se extra Della sedes haberc,

non ejusdem esse
« cum illls sentcntia^, proinde rogare ut sibi
Ilberum esset
 ,,

55*2 OF.IGKKIS

« quibusvis vesci carnibus. Deus tamen illa non permisit

« hac data ratione /Egypti esse quoecumque loca
, Nihil inun-

« dans irrigaret, et /Egyptios illosomnes, qui infra Elephan-

« tinam urbem exhoc fluminebibunt \ » — Haec Herodotus.
» Atqui Amnon de rebus divinis nihllo deterior est Judaicis

» Angehs. Ex quo quemque ritus

eflicitur aequum esse suos

» observare. Atque hinc est quod etiamsi magna eorum est ,

» pro singulis genlibus differentia nufla tamen earum sit ,

/>quae non optimos esse suos autumet. Qui in yEthiopia Me-

» roen incolunt ii solos Jovem et Bacchum venerantur Ara-

, :

» bes UranlametLiberum solos ; /Egyptli omnesOsirim etlsi-

«demcohint; Saitae Minervam; Naucratlta? , nec ita du-
/> dum , Serapin retulerunt in deos ; ahi ahos pro suis qulque

«leglbus. Nam ahi ovibus, quas ut sacras colunt , absti-

»nent; alii caprls; crocodihs ahi; alii vaccis, porcos vero

» abominantur. Apud Scythas vesci homlnibus pulchrum

»est : ex Indis nonnufli sanctum existimant parentes devo-
» rare. Haec omnla testatur Herodotus ,
quod ut confirmem ,

»en ipsius verba. — «Siquis, data hominibus optione ,

ju-

«beret eas eflgere leges quas judlcarent optlmas, omnes

« suarum qulsque regionum leges anteferrent; suas enim
« singull existimant Cceteris esse muflo praestantlores. Unde
« insanumesseoporteat, qulhunchominum sensumludlbrio
« habet. Sic autem omnes homines de suls sentire leglbus,

« cummuflls astruere hceat argumentis, tum hoc maxime.

« Darius imperii sui inltio convocavit ad se eos e Grsecis qui
«tum in aula aderant , eosque interrogavlt qua mercede
« veflent defunctos parentes suos comedere. Qui cum res-

«pondissent id se nufla mercede facturos , Darius poslea

« arcessivit ex Indis fllos qui Caflatiae vocantur qulque pa-
« rentes comedere solent , eosque coram Graecls quibus
«interpres Indorum responsa exphcabat, percontatus est

i Heiod. lib. II.

 »

COATRA CiiLSUM LIB. V. 553

« quo protio adduci possent ad
crcmandos parcntes mor-
« tuos. Hic vero cxclamarunt
illi regcmquc
bona verba di-
« cere jusserunl. Itaque
manent cliamnum utrisque su»
« leges ut Pindarus recte cecinisse
:
videatur legem ora-
« nium esse regcm '.
XXXV.
la his omnibus eo videtur
spectare Celsus nt
probet oportere omnes homincs
patriis legibus vivere ne-
que hac de re reprohendi
posse: Christianos vcro,
qui'non
pecuharem ut Juda^i
gentem constituunt, injuria leges
na-
tnas deseruisse, ut ad
Jesu doctrinam adha^rcscerent.
Di-
cat ,g,tur nobis utrum
hi, qui philosophia;
dantes ope,-am
e.cusserunt supcrstitionem, et
ita patria instituta
dcserunt
ut c.b,s vcscantur in
patria vetitis , ex officio
faciant an pvo,-
teroffic.um.' Nam si
philosophia, si docfina
contra su-
perst,t,oncmdataefficerepotest, ut
, spretis pat,-iis
leglbns
c,bos a majorihus
prohibitos comedcre liceat ; cur non
Chr,st,an, ,dem, atque philosophi , facere sine crimine pos-
sent?pra=sertim cum corum doctrina vetet statuarura
at-
que s.rauIacrorum rationem
habere et h^rere in rebus a
Deo creat,s
scd his transcensis ad
,
Conditorem nnimam at-
tollcre jnbeat. Quod si
Celsus aliive ejus cssecla.
, ut sua
pr,nc,p,a constanter teneant
, dixerint patrias
leges vel phi
losopho esse custodiendas;
accidet ut, qui philosophi
inter
%ypt,os dcgent , perridicule cepis
ahstlncant . nt patria
ser.ent .nstituta; aut
quibusdau, corporls parllbus
, puta
cap,te vel humero ut ne
, ritus a raajo,i|.us sibi l^aditos vio-
lent. Tacco nunc eos ^gyptios qui
crepilus ventris in ho-
nore hahent. Nam
eorum phllosophia. studens
si quis
hos
patnos ntus observct.
nonnc ridiculus fuc-it, et
indi.na
I...losopho fecent? Quisquls
crgo a Christlana
doc.ri,"
)eum .eruu. oran.um
conditceu, adorare didicit .
et p.-on-
t-leges patnas .n statuis et simulacris
,

h<Bret '
nec vl
* Ffeiod. lib. m
VIII.
2
55 A ORIGEKIS

nihil differt ab eis, qiil,

aiiimo ad Coatlilorcm assurgere , is
licet philosophic^ documenta
acceperint, timent tamen quae

nontimenda sunt, et impium essc ducunt quibusdam car-

nibus vesci.
XXXVI. QuaUs est ille Herodoti Ammon, cujus verba

ut probaret oportere singulos

patria insti-
Celsus usurpavit ,

enim non licet iis, qui Maream et

tuta sequi? Per eiim
vesci quse
Apim Liby» confiniis habitant, vaccis libere
in :

se indifferens sed nec impedit

res tamen est non modo per
,

quin probus quis et bonus sit.

Ac si Ammon ille idcirco
animalium ge-
iUisvaccarum esu interdixisset , quod istud
utile est, quodque prapterea per vaccas
nus adagriculturam
non sine causa interdixisse videretur:
fit generis propagatio ,

sed ea tantum ratione vult

ab ilUs yEgyptiorum leges de

vaccis observari, quia Nili

aquam bibunt. Quod addit,
«Ammonem de rebus divinis annuntiandis nihilo esse Ju-
>.dcEorum Angelis deteriorem , hoc dicto Angelos incessit
>>

praecones. At quid illi di-

rerum divinarum apud Judaeos
non intellexit. Vidisset enim de
cant, aut cur apparuerint ,

cum de aliisve brutis

bobus Deo non esse curam , vel illis

propter homines
animantibus leges constituit ; sed haec
scripta esse quibus sub hoc
velamine naturales qu^dam
proponuntur. Ait igitur Celsas nihil
veritates investigand^
suos ritus observat unde
iniustum facere, qui proprios
:

Scythas . cum ex patrns

consequens est injustos non esse
qui pietatisesse
homines devorant et Indos illos ,
institutis
:

rc^te facere , aut saltem non

putant parentes comedere
,

injuste. Et quidem
Herodoti testimonium affert, quodhuic

opinioni favet, debere

quemque patriis legibus obsequi; et
CaUatice qui suos parentes
probari ipsi videntur Indi iUi
hanc legem
de vorant quique rogati a Dario qua mercede
,

abrogarent magnis clamoribus j usserunt

,
bona verba dicere.

1 Cor. IX, 9.
 COMRV Cr-LSUAI LIB. v.
555
XXXVIf Itaquc cu.„ du,x
gcncralhn sint lcgcs, natura.
nltcra cujus Dcus auctor
, altcra

scnpta d.v,n..c non advcrsatur,

urbiLus script: data;
illa,„ dccct a
civibus obscr-
X
va ., ct leg.bus cxtcris
antcponi scd ubi scriptx:
lcd Icx
atur. hoc cst Dci
contraria pr.cipit, vide
a'„ nonl.t o
vebt, u sc.-.pfs lcg.bus
valcrc jussis, spreta,,uc
Icgislato-
rum voluntate, soii Dco
lcgislatori parcatur.
ct fx cius
pnccnpto v.ta componatur
, ctiamsi id facicntcm
pcricu la
laborcs .„nu.„cr., n.ors,
ignominia manercnt. Cum
ea. <,u,x Deo placcnt, cnim
sa^pc diversa sint a quibusdam lci-
bus pro soc,etatc
constitutis, ct impossibile
e sinTul sit Dco
quaru^dau, legum latoribus
placcre; absu,-dun. Jri
a t.oncs.l aseo„tc„,nerc
quibus rcrum on.„iu,„
pla er. potcst; dlas
cond lo
autcm eligcrc, quibus,
placcndo impi
eg.bus earumquc fautoribus
, Dco displicfrcmus. Jam
ral,o„, co„sc„ta„eum cst i„ aliis rebus iatura, legcm
D .lcxcst. leg.
Z.l
-ipta,etabhomi„ib„scontraDcTl'e':m
la antcfcrn; quanto magis
^ id in Dei lcgibus
facicndZ
est? No„ .g.tur, ut
Jovem
/E.hiopes, qui circa
L,bcrum, quos solos deos
ct
Meroe„ S ^^7
e adorab,mus; nc.uc omnino
illis ag„osccrc
"m
. dcos .^thlopicos /Et 1. o
pum ntu vcnerab,m„r ncquc
, ut Arabcs
;
, Ura„iam et B c-
.,.„, solos pro dns
habebimus; „cq„e nobis
eru„t
deornm loco
.., .n q„,bus sexus
disti„g„itur (Arabes c„im Ur,
n am :

"t
p..o

/Egyp,, om„es, dcos

fcem.„a et Bacchum pro more col„„t )
" ^
reputabimus Osiridem ct •'

neque d„s accensebimus Wden

ut SaV.is placct
,
, Minc,- ,„ rrsi
.r.sc.s qu,dcm Naucratitis
tcm Serap.„ q„i
alia
.....^,,,^ j,^^^
Nu,ii„a, ^ccc.tio l^- L- , .

:::
"
•^"•.'^

em,q„,a„.ca noncrat,
•— ~um
„«„ rcfcrem„s Deu.„ rli;
qui notus an.chac
homini;; „«„
^'
Necp.ce,.,mDeir,li..sq„i,..,,„,„.,„,,,^J--
*
Colos. I, r5.
 ,:,

556 ORIGENIS

» creaturae , » idcirco recens est ,

quia recens visus est

homo fieri : constat enim e divinis scripturis eum esse re-

bus creatis omnibus antiquiorem; siquidem in mundi crea-

tione fuerit ille, cui Deus dixit « Faciamus hominem ad :

»imaginem et similitudinem nostram*. »

XXXVIII. Verum ostendere juvat justam Celso causam

non cur diceret domestica cuique et patria servanda

fuisse

esse instituta. Ait euim ab /Ethiopibus qui Meroen habi-

tant duos dumtaxat deos coh , Jovem et Liberum ; item
duos ab Arabibus , Liberum ,
quem colant .^thiopes , et

Uraniam quce ipsis propria est : unde nec iEthiopes Ura-

niam nec Arabes Jovem pro Deo habent. At rogo si quis
, ,

^thiops ahquo casu apud Arabes degens impietatis accu-

saretur quod Uraniam non adoraret eaque causa in mor- ,

tis periculum incurreret, utrum ille

male deberet mori an ,

patrios violare ritus? Si contra patrios ritus facere debet

impius erit Gelsi judicio sin ad supplicium trahi se patia-:

tur . dicat Gelsus qua ratione ^thiops ille mori praeoptet

nescio an illam inde ducere posset quod ^thiopum philo-
,

sophia doceat immortalem esse animam donarique mer-

cede pietatem eorum ,
qui ex patriis legibus pro diis habi-

tos venerantur. Atque idem dicere liceat de Arabibus qui ,

fortuito ad _^thiopes Meroes incolas venissent. li

enim ,

cum Uraniam et Liberum solos colere didiceriut, Jovem

cum .^Ethiopibus non adorarent hacque de re si impii au- :

mortem ducerentur, quid eos facere juberet

dirent et ad
ratio ,
Quas autem de Osiride et Iside pervul-
dicat Celsus.
est nec hujus
o-arunt fabulas, eas recensere supervacuum

temporis. Quantumvis ill^e sensu allegorico expHcentur

docebunt nos id unum ,
aquam prosequi quae res est
cultu ,

anim® expers, et terram, quam pedibus homines et caeterae

animantes calcant. Sic enim, opinor, utrumque transfor-
^ Gen. I, i6.
 ,,

COMRA CELSLU LIIJ. V. 55 y

mant, Osiridem quidem in aquam, Isidcm vero in lcrram.
Ad Scrapidcm quod allinct, ct dc quo longa est parum sibi
constans historia , pauci dies sunt cum in medium venit
idque quibusdam Ptolemrei artibus, qui illum in Alexan-
dria veluti Deum exhibcre voluit. Ait Nume-
conspicuum
nius Pythagoricus describcns quae ejus natura sit,
illum
substantiai omnium quae in rerum natura sunt esse
partici-
pcm tam animalium quam plantarum
, : ita ut magi , vene-
fici, daemones incantati conspirassevideantur cumstatuariis,
ut illum profanis ritibus pra^stigiisquc daemones
advocanti-
bus Deum cfficcrent.
XXXIX. Quaercndum compos igitur est quid rationis
,

mansuetum, omniaque ralione duce facicns animal man-

ducare conveniat et non manducare; non vero quasi
sorte
quadam colendae oves, aut caprae, aut vaccse; quamquam
his abstinere fcrcndum est quippe ex quibus multum utili-
,

tatis homincs percipiunt scd crocodilis parcere eosque

:

nescio cui fabuloso numini consecratos

judicare , rcs est
longe stultissima. Nam quid insanius
quam
feris parcere
quae nobis non parcunt ,animalibus cultum tribuere
et
quac nos devorant ? Verumtamen Celsus eos probat , qui de
venerandis crocodilis patrias observant leges, nec
ullo eos
scriptorefellit; Christiani veroilli vidcnturredarguendi,
qui
nequitiam execrari^ vitiosa facta fugere docti sunt et
virtutem
colere honorequc prosequi ut aDeo gcnitam Deique filium.
Neque enim existimandum est, quia sapicntic-e et justitiai
nomina fceminina sunt, eas idcirco esse foeminas.
Nam sa-
pientiam credimus nos Dei esse fdium , testante vero ejus
discipulo his verbis « Qui factus est nobis sapicntia a
:
Deo,
))ct justitia et sanctificatio et
, redemptio* : » et quamvis
illum appellemus « secimduQi Deum, » sciant secundi Dei
nomine nihil nos intelligere aliud quam virtutem virtutes
^ I Cor. I, 3q.
 ,,

558 ORIGE>{IS

omiies complectentem , et rationem in se continentem quid-

quid rationis est in rebus , qu?e juxta naturam et prsecipue
et ad universitatis utilitatem factae sunt. Hanc rationem di-
cimusanlma? Jesu^prae Cceteris animabuS;, consociatam et
conjunctam fuisse; utpote qui solus rationem ipsam, sa-
pientiam ipsam , justitiam ipsam summe participare po-
tuerit.

XL. Quoniam vero postea Celsus de diversis legibus ad-

dit ,recte Pindarum dixisse legem omnium esse regem ,

nos etiam hac de re disseramus. Heus tu ecquam le^-em ,

dicis omnium esse regem ? Nam si de legibus loqueris qui-

,

bus urbes singulae astringuntur, falsum hoc efFatum erit :

non enim lex eadem omnibus imperat; et dicere debuisti

leges omnium sunt reges. Nam in singulis gentibus est ali-
qua lex, quae omnium rex est. Sin legem proprie sic voca-
tam intelligis , haec natura quidem est omnium rex : tametsi
sicut sunt latrones qui leges violant , sic illam nonnulli
detrectant latronumque more sine ulla justitia vivunt. Ita-
que nos Christiani , qui legem agnoscimus natura omnium
regem et quae eadem est ac divina lex , ad illam exigere
mores conamur, atque adeo leges impias rejicimus.
XLI. In iis quae sequuntur apud Celsum quamvis per- ,

pauca Christianos tangaot ad Judoeos autem spectent fere ,

omnia illa tamen videamus « Si Judoei Inquit hac mente

, : , ,

^suas leges firme retinent , ncn sunt illi quldem reprehen-

«dendi; sed potius iHI , qui , suis relictis , Judaicas obser-
»vant. Sin autem se efFerunt quasi
majore sapientia prce-
»diti, aliorumque societatem quasi non perinde puram
» aversantur , jam audierunt eorum de coelo sententiam , ut
»caeteras praetermittam , sibi propriam non esse,eamdem-
»que , teste Herodoto, apud Persas viguisse. Mos cnim illis

» est , inquit , in celsissimis montibus victimas Jovi mactare ,

y>Jovem appellando totiim lioc cceli convexum, Atqui parum

 , ,

CONTRA CJiLSUM LIB. V. 5o(J

»interesse arbitror Jovem appellari , aut Exi3elsum , aut

))Zencm , aut Adonai , aut Sabaolh , aut Ammonem ut
))yEgyplii vocant , aut Papaeum ut Scythae. Nequc etiam
))anis proplerea fuerint sanctiores , quod circumciduntur;
))huncenim usum /Egyptii et Golchi prius hahuerunt : ne
» que quod porcina carnc ahstinent , hac enim et /Egyptii
» nec solum ea , sed etiam capris , ovihus , hohus et piscihus

»ahstincnt; Pytliagoras vero ejusque discipuH fahis et ani-

» matis omnihus. Nec vero cos Deo prohari cordique esse
» prae cacleris credendum cst aut ad illos solos mitli Ange-
,

»Ios , quasi fortunalam quamdam regionem ohtinuissent.

»llIos enim et eorum regionem videmus quid gratia^ acce-
» perint. Facessat ergo grcx ille suac arroganlia^ pcenas luens ;

» si quidem non cognoscit magnum Deum ^ sed a IMoysc fas-

»cinatus et deceptus , se in ejus disciphnam magno suo
» malo dedit. »

XLIl. Atque *
his , ut perspicuum est , Celsus Judaeos
criniinatur, quasi falso se putarent peculiarem esse , prse^
ca^teris gcnlihus , summi Dci portionem; et illos incusat
arrognnliai, quod Dei magni cognitioneiii , quam non ha-
hcnt glorientur; cum contra fascinati a Moyse ct decepti
suo magno malo se in ejus disciplinam Iradidcrint. Sed a
nobis jam supra saltem ex parte dictuui cst , quam augusta ,

quam eximia fuerit societatis Judaicai ratio , dum essent

apud eos , quasi tolidcni symhola, Dei urbs et templum sa-
cra^que ihidcni cl in altari ceremoniae poragi solitae. Quod
si quis animo consilium lcglslatoris contemplalus , et ad
ejus ordinatioliem Judaicos morcs exigens , illos comparet
cum c.Ttcraruju gentiinn agendi ralionc; nnlla gcns est
qu:e niagis illi admiratione digna vidcalur. lllinc enim ,

quautum intcr homlncs ficrl potcst , cxpulsa fuerant qua^-

cumquc gcncri huuiano inulilia sunt, retenta illa sola, ex
^ Vidc n. Giiillon, lom. ii , pag. i88 cl scq.
 56o ORIGENIS

quibus capi fractus polerat. TJnde apud eos nec athleta-

ram , nec scenicorum , nec circensium erant certamina :-
non foeminae, quae suam venderent formam cullibet inanem
voluptatem quaerenti atque adeo constitutis propagationis
humana) legibus injuriam inferenti. Et illud apud eos quale
fuit, doceri jam tum a teneris unguiculis sese supra natu-

ram omnem sensibilem evehere, inclusum in ea Deum non

existimare , sursum illum et supra corpora quserere ? Tum
quanti fuit , vix natos et adhuc balbutientes didicisse animae
immortalitatem , subterranea tribunalia , mercedem recte
viventibus destinatam? Quse quidem omnia pueris et pue-
rilia sapientibus veluti sub fabularum involucro narraban-
tur,- sed erga eos, qui diligentias inspicere haec arcana et
in hac inquisitione proficere volebant, hae ut ita loquar fa-
bulac transformabantur in veritatem, quae iis involuta erat.
Certum quoque est eos , ut populam decebat qui Dei portio
vocabatur, despicatos esse omne divinationis genus, utpote
qua decipi homines solent , quaeque a malis daemoniis po-
tius ,
quam a praestantiore quadam natura proficiscitur ; et
rerum futurarum notitiam ab iis viris esse sciscitatos , quo-
rum animae propter summam suam integritatem supremi
Dei Spiritum acceperant.
XLIII. Tum neminem ejusdem religionis posse
istud ,

diutius sexennio servire, quam rationi consentaneum quam ,

erga herum et servum juste constitutum sit, quid attinet

dicere? Non igitur Judaeis eadem est ac caeteris gentibus
ratio suas flrme retineudi leges : imo damnandi essent, si

suarum legum excellentiam non sentirent , si eodem modo

atque reliquarum gentium leges , sibi scriptas illas esse exis-

timarent. Itaque velit nolit Gelsas, Judaei sunt majore sa-

pientia praedili , non solum quam vulgus hominum , sed
etiam quam hi qui pro Philosophis habentur. Hi enim licet
praeclara multa disputent, ad simulacrcrum tamen daemo-
 1
,

CONTRA CFLSTM LIR. V. 56

numcjuc cultum prolabuntur; Judicorum vcro
vcl vilissimus
in solo Deo mcntis aciem dcfigil;
atquc hac de causa me-
rito se c/ferunt, et allorum ut impiorum et profanorum so-
cietatem aversantur. Utinam contra lcgcm non peccassent
occisis primum Prophetis , dcin Jesu per insidias sublato :

nunc habcremus coulcstis ilhus civilalis exemplum, quam

Plato meditatus quidem est, sed nescio an tantum potuerit,
quantum Moyses ejusque successores, qui genus
electum ,
gentem sanctam Dcoque dicatam pura doclrina
imbucrunt
et ab omni superstitione
avocarunt.
XLIV. Quia vero contendit Celsus quibusdam
gentibus
communia esse cum
Judxis qua^cumque isti augustiora ,

habent, age,haGC quoquc consideremus.

Putat igitur unum
et idem esse ccelum aut Dcum colere, aitque Persas
,
, qui
Jovi in celsissimis monlibus
victimas mactant , idem facere
ac Judaei. At non videt a Jud^is
, ut unum Deum sic unam
,

orationis domum unum holocaustorum altare, et unam

,

sacri sullitus aram et unum Dei summum sacerdotem

,
agni-
tum luisse. Nihil igitur Juda^is commune
est cum Persis in
celsissnnos montes, qui multi
sunt , ascendentibus , ibique
sacra facientibus Icgis Mosaicae
sacris omnino dissimilia.
Quq)pe figura rcrum ccelestium et
umbraerant^ illa sacra
qua) peragebant Judacorum
saccrdotcs ex legis prc-escripto
,
sed clam et occulte explicabant
qu.-e mens esset sacrificio-
rum, quarum rerum signa esscnt. Persa igitur
et
totum
hoc coeli convexum appellent Jovem
nos vero nequc Jo- ,

vem, neque Deum dicimus esse ccelum;

ut qui scimus na-
turasquasdam Deo infcriores supra cffilos atque adeo supra
naluram omnem sensibilem elatas
fuisse dc quo istud in-
:

lcll.gnnus Laudatc Deum

: « , coeli ccelorum et aqua^ qua^ ,

super coelos sunt laudent

»
nomen Domini -. »
XL\. Pauca etiam de eo disseramus
, quod exislimat
^ifebr. vnr, 5. — 2 P,al.
cxLrtii , 4.
oG-i ORIGENIS

Celsus , nihil interesse Jovem appellari aut Excelsum , aut

Zenem , aut Adonai , aut Sabaoth , aut Ammonem , ut

iEgyptii , autPappaeum ut Scythse monito tamen lectore

, :

redeat in memoriam eorum quae de illa quaestione supra ,

diximus , cumde hujusmodi rebus Celsus nos agere compu-

lit. Hic quoque disputo nominum naturam ab hominum ar-
bitrio et legibus non pendere ut animum induxit Aristote-
,

les.Nec enim linguis quibus utuntur homines dederunt ,

homines originem id intelligentibus manifestum faciunt

:

incantationes quas primi linguarum auctores usurparunt

,

pro sua quisque hngua proque diversanominum pronuntia-

tione. Nam , ut jam supra paucis ostendimus quae in certa ,

lingua vim habebant, ea , si in aliam convertuntur, neuti-

quam efficient id quod efficiebant in propria. Quod idem

etiam erga homines animadvertere licet. Namsicui Grsecum
nomen ab ortu inditum est hunc nomine vel ab ^Egyptiaca , ,

vel aRomana, vel ab alia quavis Hngua ductoincantaveris,

non eodem illum afficias modo, quo affectus esset, si no-
mine primum imposito fuisset incantatus nec in Romano :

vocatum nomine si in Graecum transferatur nomen, idem

,

valebit incantatio , ac si facta fuisset servato primo nomine.

Jam si hcTC de humanis nominibus vera sunt; quid nos de
nominibus cogitare oporteat, quae quahcumque de causa
divinitati tribuuntur ? Exempla conferamus. Nomina Abra-

ham , Isaac , et Jacob , in Graecum conversa , aliquid signifi-

cant : et qui aut in incantando aut in jurando nominaverit

Deum Abraham et Deum Isaac et Deum Jacob ,
qua^dam
per naturam vel potestatem illorum nominum efficiet , adeo
ut etiam dsemones victi ipsiusjussis obtemperent. Sinautem
dixeris : « Deus patris electi soiii, et Deus risiis et Deus ,

«supplantatoris, » nihilo magis efficies his nominibus , ac si

illa pronuntiares quje nulla potestate sunt. Item nomen /5-

raelsi in Griecam aliamve Hnguam convertatur, nullius 10-

 COMIiV CKI.SHI LIU. V. 3(55
boris ciil seivatum vero et conjunctum
:
cum iis quibus-
cum penl. conjungcrc solcnt , efficiet id quod incantatores ex
quarumdam vocum pronuntiationc
spcrandum esse prsdi-
cant. Idcmdiccndum est
dc voccSabaoth in incantationibus
Irequentcr usurpata. Nam si pro ca dicatur, Dominusvirtu-
tum, aut Dom.nus e.xc.cituum
aut omnipotcns ,
(diverse
emm.llam .ntc-prctos explicant), nihil proficitur : quod se-
cus acc.dct ut affirmant
, harum artium consulti si proprin ,
sua hngua p.-onuntietur.
De Adonai idcm quoquc diccre li-
cct. Jam ncque Sabaolh, neque Adonai
s.
translata in eam
s.gmficat.oncm,quam
Gra^cehaberevidentur.nihilcfficiunt •

quanto m.nus efficient,

quanto minori vi..tute erunt
apud
eos qui, n.hil intercsse
autumant, Jovem aut Excclsum
aut Zenem , aut Adonajum,
aut Sabaoth appellari ?
ALV/. Atque L-ec aliaque id genus arcana
i„ causa fue-
runt, cur Moyses et
Prophetx vetarent' , ne aliorum dco-
rumnomcn profcr.-ct..r ore
quod soli Deo preces fundere
,

profitcbatur, et eorum memoria in corde scrvaretur,

quod a
van.s cog.talionibus
vanisque dictis purum sc pra.stare di-
d.cerat. Ha.c etiam
faciunt ut qu.evis
,
tormenta pcrferre
mal.u.usquam Jovem confilcri Deum.
,
Neque enim puta-
mus cumdcm Jovem essc ac
Sabaoth ; imo ne quid divinuu.
qu.de... essc Jovcm sed d.-emonem qucmpia.n
.
ct hou.ini-
i>us el vero Dco.ufensum
quisehoc nominc
,
decorari gau-
det. Et Ammo.,cm licet /Egyplii nobisintcntata morte
ado-
randu... p,-oponerent
nio.i
, pra.opt:,bi.nus, quam Dcum
appellarcd.mo..cm illum hoc ..omlnc p,-ocuI dubio
qui
,

/HTpt.ac.s q.ubusdamincanlaliouibus
i.ivocatur. Dicautct
hcyt hrc Pappxum esse
s..mm..m Deun, nos illis fidem
habcb.mus. Nan, p„.,i„„„ non :

q.iidcn essc univeisita.isD

sed „egam..s proprium „
cj..s esse nomcn Papp.-cu.., , quo .,o
'-

n-.e dclcctaturillc. qui

Scy,har,.n, soli.lliues,
„atio..l„
*Kxo(l. xxni, t3. Psnla,.
xv, .J.
 ,

564 ORIGEMS

et linguam sortito obtinuit. Creteruni quod nomen in Scy-

thica vel yEgyptiaca vel in quavis alia quisque educatus est
lingiia Deum significat illud Deo tribui sine peccato potest.
,

XLVIL Ad circumcisionem quod spectat non eadem ,

ejus usurpanda; causa est apud Judseos, qucTe apud ^gyp-

tios aut Colchos. non eamdem esse circum-
Ex quo efficitur

cisionem. Quemadmodum enim ex eo quod quis eadem ra-

tione sacra facit non eum sequitur eidem sacra facere, aut
,

eidem offerre preces, qui eadem in precibus postulat sic :

etiamsi quis circumcidatur, minime consequens estejus cir-

cumcisionem ab alteri us circumcisione non discrepare. Di ver-
sum enim propositum , diversa lex, diversum circumciden-
tis consilium faciunt , ut diversasit etiam circumcisio. Quod
quidem ut penitius intelligatur, dicendum idem esse apud
Grsecos omnes justitiae nomen. Atqui tamen constat aliam
esse ex Epicuro justitiam; aliam e Stoicis animam triparti-

tam esse negantibus; aliam ex Platonicis qui justitiam esse

volunt , cum singulae partes animae suis quaeque officiis fun-

gitur. Item fortitudo alia est Epicuri labores ferentis ut ma-

jores effugiat ; alia Stoici virtutem propter ipsam amplec-
tentis ; alia Platonici aientis fortitudinem ab irascibili animae
parte proficisci , atque illi locum circa pectus assignantis.

Sic itaque diversa erit circumcisio pro diversa eorum qui

circumciduntur doctrina. Verum de circumcisione nihil ne-

cesse est nos hic disserere. Qui scire volent quae nostra sit
de illa opinio, legant nostra in Pauh* ad Romanos epistolam
commentaria.
XLVIII. Ut igitur Juda^i de circumcisione glorientur,

certe illam ostendent aUam esse non solum a Colchorum et

iEgyptiorum , sed etiam ab Ismaelitarum Arabum circumci-

sione, quamvis Ismael ab ipsorum patriarcha Abrahamo

ortum duxerit , et cum illo circumcisus fuerit *. Aiunt Juda;i

^ (jen. XVII , 26.

 ,,,

CONTRA CliLSUM LliJ. V. 565

circumcisionem octavaediei praecipuam esse; qux vero non
fit oclava die non fieri nisi pro circumstantia. Ac forte
,

usurpata est propter Angclum qucmdam genti Judaic^ in-

festum ,
qui incircumcisos laedere poterat , nihil poterat
vero circumcisos. Quod quidcm dicet aliquis indicari ex
iis qude scripta sunt in Exodo, ul>i Angclus, antequamEIia-
zar circumcideretur, vim inferre Moysi legitur voluisse
nihll vero potuisse , illo circumciso. Quae res cum Sepho-
ram non fugeret , accepto lapide filium suum circumcidit
dixitquc secundum vulgata quidem exemplaria Sangais :

circamcisionis filii mei stetit; secundum flebraicum vero :

Sponsassanguinam ta miliies\ Noverat enim hujusmodi illum

esse Angclum qui aliqua posset ante eflusum sanguinem
,
,

sed cujus potestas circumcisionis sanguine coercerctur.

Qua de causa dixit ; Sponsas sangainam ta mi/ii es. Sed haec
quae et paulo curiosiora videntur, nec vulgi auribus accom-
m«data , hactenus dicere ausus , unum duntaxat addam
quod Christianum decet, ad reliqua pergam. Mihi et postea
videtur aliqua Angeli fuisse potestas in eos e Judeeis
illius

qui circumcisinon fuerant et inomncs generatim qui

, crea-
torem solum adorabant, donec Jesus corpus non assump-
sit; sedpostquam corpus suscepit, istudque corpus
circum-
cisuin est, irrila illius Aiigeli facta est potenlia in eos
qui
cjusdcm Dei cultum amplexi non circumciduntur. Hanc
enim extinxit Jesus inelFabili sua divinitatc. Quocirca ejus
dlscipulis vetitum est ne circumcisionem acciplant , illls-
que dictum est : « Si circumcidamini , Christus vobis nihil
wproderit ^. »

XLIX. Ncque vero se efTerunt Judoii de porcorum absti-

nentia quasi res esset magni momenti sed quod
; mundo-
rum immundorumque animalium naturam docti , causam
hujus disciiminis perspectam habeanl et quare sus
, in im-
J
r.xo.l. IV, i/i , -iS. — 2 Galaf. V, a.
 ,

56G OKir.KNIS

mundis censeatur. quarumdam rerum fuerunt A.tque haec

signa usque ad Jesu adventum post quem cum ejus disci- : ,

pulus nondum arcanam eorum rationem cognosceret dice-

retque « Nunquam manducavi omne commune et immun-
:

»dum, » audiit « Quod Deus purificavit, tu commune ne

:

»dixeris*. » Nec igitur Judaeos, nec nos ferit quod Celsus

de sacerdotibus ^Egyptiis refert , eos nonmodo suibus, sed
etiam capris , ovibus , LoLus et pisciLus aLstinere. Cum id
quod in os intrat , non coinquinet hominem , nec esca nos
commendet Deo^,* aLstinentiamnongloriseducimus neque ,

gula ad comedendum adducimur. Itaque valsant per nos

Hcet Pythagorici qui animatis ahstinent. Vide autem quam
dispar sit Pythagoricorum animatis aLstinentium et nostro-

rum Ascetarum ratio. IIH enim animatis aLstinent propter

faLulam de migratione animae in varia corpora.

Atque aHquis tam stultus et amens

Ut sacris operans sua pignora inactet ad aras.

Nos vero^ siquando aLstinemus , id a noLis fit , ut castige-

tur corpus et in servitutem redigatur \ Quippe vohimus
« mortificare memLra quae sunt super terram , fornicafio-
»nem^ immunditiam HLidinem affectus, concupiscen- , ,

*
» tiam malam ^ » et nihil non experimur, ut facta carnis
:

mortificemus.
L. Pergit Celsus Nec eos Deo proLari cordique esse
: «

»prse caeteris credendum est aut ad iHos solos mitti Ange-

,

» los , quasi fortunatam quamdam regionem oLtinuissent.

» Illos eorum regionem videmus quid gratiae acce-
enim et

perint. » Sed hanc gentem Deo proLatam fuisse inde ar-

rt

guitur, quod etiam ii qui sunt a nostra fide alieni sum- ,

,

mum Deum appellent HeLrasorum Deum; quodque, quam-

* Act. X , 14 , i5. — 2Matth. XV, 11. i Cor. viii, 8. — * Id. ix , 27.
— * Coloss. III , 5, - ' Rorn. vni, i3.
 COIVTRA CliLSUM LIB. V. 7}(]n

vis parvo numero superfaerint , rcliquiae lanien divina po-

lestate servatae fucrint incolumcs : ita ut nihil ab Alexandro
Macedone passi fuerint , tametsi propter fcedera quiedam et
juramenta contra Darium arma capere recusaverint. Quin
aiunt summum Judaeorum pontificem sacerdotali vestc
in-
dutum al) illo Alexandro adoratum fuisse , dixisseque
Alexandrum sibi per somnum visum esse quempiam eadem
illa veste ornatum, qui ipsi prcTedixerat , se totam Asiam ar-
mis esse suLacturum. Nos igitur Christiani afTirmamus
Judieos pra3 casleris Dco placuisse et fuisse proLalos
hanc :

autem tutelam gratiamquc ad nosmigrasse; postquam Je-

sus in eos qui e gentiLus crcdidcrant , virtutem transtulifc
quae prius apud Judaeos erat. Hinc est quod , licet multa
tentarint Romani
ut Christianos pessumdarent consllium ,

tamen ad exitum perducere non potuerunt. Pro illis enim

pugnaLat Dei manus volentis ut ex uno Jud.Ta3 angulo
,

verhum suum in totum genus hominum propagaretur.

LI. Sed quoniam pro viriLus ad Celsi Judaeos eorumquc
dogmata insectantis calumnias
respondimus^ age sequen- ,

tium examine oslendamus arroganticC verti non deLere

,

quod noLis magni Dei nolitiam vindicamus; nos Moysis aut

ipsius Jcsu noslri Salvatoris pracstigiis non fuisse circum-
ventos; quin potius nos magno commodo Deum in
nostro
Moyse loqucntcm audire et Jesum quem Deus ipse Deum
,
,

esse testatur, ut Dei filium recipere, cmn spc fore ut, si ,

cjus pr;cceptis vitam componimus maxima Lona

, conse-
quomur. Quac vero nos hic inlerrogat, « unde venianms?
»quem haLeamus ducem ? quacnam sit ejus lex? » ea luLens
pncteroo. ILtc enim omnia jam occupavimus. Quod
ait
nihil nos dinbrre aL /Egyptiis
qui aut hircum, aut arie-
,

tem, aut crocodiluui;, aut Lovcm aut hippopotamum

aut ,
,

cynocephalum aut felem colunt, ipsc viderit et si qui iii

,

eadem ac ille sententia vcrsatur. Nos pro virili pluriLus

 ;,

5G8 ORIGENIS

supra cultus Jesu a noLis tributi rationem reddidimus, prrt-

Lavimusqae non fuisse meliorem partem ad quam nos ap-

pllcaremus. Gum
autem in Jesu doctrina contendimus
inveniri puram et ab omni mendacio vacuam veritatem
non nos ipsi sed doctorem nostrum commendamus cui
, ,

multis argumentis summus Deus prophetica Judaeorum ,

scripta , ipsamet rerum evidentia testimonium perhlbent.

Tot enim ab illo fieri non potuisse sine Deo miracula, ma-
nifestum est.

LII. Qua3 nunc Celsi verba animus est excutere , hyec

suot : « Sane relinquamus ea ,

quae contra illos de suo ma-
»gistro afferri possunt. Demus illum vere esse quemdam
» Angelum. At venit-ne illeprimus ac solus? Analii prius ve-
» neruntPSi responderint solum venisse,, mentiri secum pug-
» nantia arguentur. Ssepe enim et alios venisse pra^dicant
»nempe sexaginta simul , aut septuaginta ,
qui cum facti

» fuissent mali , vincuUs sub terra constricti suorum crimi-

»num pcenas luunt, et ex eorum lacrymis calldos fontes

»exoriri. Et ad hujus sepulchrum alii unum , aUi duos fe-

» runt Angelos venisse nuntiatum mulieribus , illum e mor-

» tuis surrexisse. Dei enim fdius , credo , non potuit sepul-
» chrum retegere , et alio opus habuit qui lapidem remove-
» ret. Mariam esse
Alter adhuc Angelus fabrum admonuit
«gravidam. Alter etlam jussit, accepto puero, fugam ca-
»pessere. Et quorsum ha3C tanta dlHgentia? Quid opus est
» enumerari omnes ,
qui ad Moysen et ad aHos ex ipsis missi

»
planum est et hunc ab
sunt ? sin igltur mlssi sunt et ahi ,

»eodem Deo missum esse. Volo etiam iUum ob res majoris

«momentl legatum fulsse, aut propter peccata Juda^orum ,

»aut propter interpretatlones qulbus suam reUglonem de-

»pravarent, aut propter morum improbitatem. Haec enim
»sublndicare videutur. »

LIII. HcTc ut refeUerentur , satis quidem essent quae su-

 COIVTRA CELSUIVI LI/}. y. ^r
pra dicta snnt ul.i scorsim dc Salvatore noslro
Chnsto contra Cels,™ Jes!
scrmoncm fcci«..s : sed nc vidc
niur al.,„.d cjus
sc...>ti p.-..cto...„itlorc . quasi nihil noUs
sset quodrcspondcamus,- agc,ctia„.i
eal„, itc.-arc Celso
cogcntc „ecesse sit
,a„,cn ,,.«.„ ,>„icrinn.s
,
pauci, disscT.
mus. Fortasse iisdcm de ^"
,.cLus disputandi
suecur..; l,
1-m novurn ct dilucidius. Ac pri.nun. alt se « relinc 1':
cr p.cuu.n ta,nen
cst cx sup..a dixit, nil.il iis qu«
ab ilio
F-tcrn..ssum esse ,uod
objicere pltuit. Hoc
vero fu I
chcma ..hcto...cu„,. Sed
nihil „obis dc
nostro Salvatore
xprobrar, possc, cp.iquid
illc crin,i„a..i
vidcatu,. tl
ritea, quac de ,IIo pr.Td,cta ct scripia sunt.
Dcinde ouasi

'^njuu, dlum vere essc

qucmpia.n Angclun.. „ Verum ii

haus..nus, s.qu.de.n
ad totum gcnus humanum
verbo suo ct doctrina advenit
, prout cum quisquc caperc pot"
quod qu,dc.n opus „on fuit '
sin,plicis Angcli/scd!; .
"t
p ophcta Ioq,..t„r , „.«,„.• ,„„,•,•,,
N^ntiavit e„im h !
"i.ij,.iuiii uc iiiij, Dei et omnium i)ircnfi\r/.nc;i;
ncmpc ut ,,.,- vita.„ i,. pu..a religioue dc cr nt .
T ^'

recusa.cnt,, longe d,sccdcrc„t

a Dco, ct
incredulitate sui
s.b, v,am ad ex.t.um facerent.
Postca . si Anoclus l!> ,

» "t -ste cjui ad

homines vcnit, venit-ue illc t^
^ Vs !
» an alu prius vencrunt
='
i;'^ ? » Quod ut..umq„e
pl ^1 e
iu lare s.b. ,.dctur.
Ac licct „cmo vere a.niia„,.;
Chr,s.„m solum advcnlsse,
tamcn Celsus ait, „ si
; "^
»vc,„ssc solum,» alios
ab l.o.ninibus visos fuiLe.
Lc
'-'> •
r.m, p,.o a,.bit..io sibi ipsc
lespoudens : « Adco „o,,
^ Isiii. !X, 5.

VIII.
24
 ,

5-^0 ORIGLNIS

))dicunt, incjuit, solum lUum inter homines advenissc, ut

qui sub obtentu doctrinse nominis Jesu a
conditore desci-
»

verunt ut inferiore et ad quemdam Deum et

)) ,
patrem lia

» jus, qui missus est tanq-jam ad praestantiorem adjunxe-

,

))runt sese; ii affirment et alios a conditore ad genus

quoniam Lona fide disputa-
)) humanum legatos fuisse. » liic ,

hnereseos
mus fatebimur Apellem Marcionis discipulum
,
,

cujusdam auclorem, et litteras Judaicas pro fabulishaben-

tem dixisse hunc solum ad hominum genus
advenisse.
,

Unde cum Celsus affert venisse et alios, nihil contra illum

facit qui sohnn Jesum

,
a Deo ad homines advenisse ait, et,

ut modo dicebam , scriptis Jadaicis fidem abrogat incredi-

Muho minus autem admitteret ea, qua?
biUora referentibus.
adducit. Quare nihil
Celsus ex hbro Enochi male intellecto
dicit Celsus unda efficiat nos
mcntiri et pugnantia loqui
solum, et ahos
quasi doceremus et Salvatorem nostrum
muUos advenisse. Ubi autem de Angehs qui ad homi-
sffipe

nes missi sunt verba facit confuse

admodum in testimo- ,

Hunc enim
nium citat quae ex hbro Enoch obscure didicit.
nec legisse videtur nec scivisse libros Enoch in Ecclesiis

non omnino divinos judicari : indetamen id iUum accepisse

sexaginta aut septuaginta simul descendisse et

arbitror ,

malos factos esse.

suggereremus
LY. Sed etiamsi benignius cum iUo agentes
ea qua3 in Genesi scripta sunt et qua3 ipse
non vidit nimi- ,

hominum esse pulchras ac-

rum « hlios Dei videntes fdias ,

omnibus quas elegerant* » nihilo-

))cepisse sibi uxores ex
:

qui mentem propheticam capere possunt, per-

minus iis,
visum est illic
suadebimus, id quod ahi cuipiam ante nos ,

sermonem esse de animabus cupidis hujus humana^

vitffi,

quam per figuram fihas hominum appellavit. Coeterum quid-

hominum concupiscentibiis nihil
quid sit de fdiis Dei hhas ,

* Cen. VI , 2.
 CO.NTRA. V. CELSUM 3-j LIB.

ex hoc loco ;nrerrc polcst quo probet

Josum non fuisse so- ,

lum qu, ut Arigclus missus fuerit ad

,
hominos, ut per eum
omnes ad.p.sccrcntur salulem et beneficiis
cumnlarentur si
modo se a viliorum pravilale
expedirenl. Postea miscens
conlundcnsquc omniaqu;eundecumque
audivit, „ec curans
scripta-ne suU apud Christianos
divin.'c auctoritatis,
an se-.
cus, a,t« sexaginla aut septuagiuta
simul, cum descondis-
-sent, v.ocuhs sub tcrra
constriclos fuisse, ut ibi suorum
.cr,m,num pcenas persolvcrent. .
Quibus hoc addit quod ex
tnocho qucm non laudat, accepit, «
ex illorum lacrymis
» cal.dos fontes exori,-i.
Qu=e res nec lecta unquam in
»
Ec-
clesns Dc, noc audila
est. Neque enim quisquam
,
est odeo
hebes , ut an,muminducat Angelos
e ccelis profcctos co.-po-
reas funderc lacrymas humanis
similes. Ac , si Celso nobis-
cum serio agenti rcspondercjocando liceat, nemo dixcrit
cahdos fontes , qui plerique dulces
sunt, ex lacrymis 4n-e-
lorum originem ducere, quandoquidem
lacrymse nalura
sals» sint nisi forte velit
: Celsus ab Angelis fundi
lacrymas
dulcis saporls.
LVI. Sub h,Tc pcrgit Celsus miscere
qua; ,nisceri non nos-
sunt ct s,m,l,a facere quse toto
genere sunt dissimilia. Post-
quam en.ln dixil scxagiuta aut septuaginta
Angclos descen-
d,sse, etexlacrymis eorum o.tos fuisse fontcs
calidos , addit
«ad ipsius Jesu sepulchrum venisse
duos, ut quidam na,--
M-a„l, Angclos; ut alii unum.
, » Observaverat , opinor a
Matlha^o et Ma.co unum quidem , sed a Luca et Joanne com-
memorar, duos. Quoe certc contraria
non sunt. Jlli namque
cum unum .efcrunt, de loquunlur qui lapidem a sepul-
illo
chro revolvit : isli ve.-o cum duos, iu animo habeba.,t vcl
eos, qui in fulgida veste
couspiciondos se mulieribus
m.ope
sepulchrum astantibus pra^bueruut;
vel eos q„| vo'libus
alb,s ,ndut, sedere intus
visi sunt. Ilorum
aulea. si„-.„la
monslra,-e ficri polnissc, revera
facla esse, ct sub his «.n..
 ,

^-ti ORIGliNlS

V is aliquld occultari relegendum ab iis qui praedictas illas

resurrcctionis parles scrutari meditantur , id vcro non est

hujus institiiti, et convenit potius Evangelium commenta-

lariis explicanti.

LYII. At vero mira quaidam interdum homlnibus appa-

rerenarrante Grtecis non solum ii , qui fictionis nomine sus-

pecti sunt sed etiam qui philosophiai ex animo studere et

,

quai comperta habebant bona fide narrare profitebantur.

Nonnulla hujusmodi legimus apud Chrysippum Solensem,
nonnulla de Pythagora. Nec desunt recentiores, apud quos
similia videre sit , utapud Piutarchum Chaeronensem in H-
bris de Anima , et apud Numenium Pythagoricum in se-
cundo de immortahtate animns hbro. An cum Gra3ci, et prae-
sertim Gra^corum phih)sophi quid simile referunt nihil in ,

eis reperitur quod joco et risu dignum sit, nihil

quod pro
fabuhs et commentis haberi oporteat cum autem viri Deo :

unlversorum devotl ,
quique tormenta omnia mortem ip-
,

sam perferre mallent quam ex ore mendaclum de Deo elabi

sinere , memorant ut oculati testes sibi Angelos apparuisse

ilh non judicantur digni quibus adjungatur fides, nec eo-

rum sermones In veris censeri debent ? At de iis qui sua fig-

menta oblrudunt, vel de iis qui vera memorant , minlme

eequum est hujusmodi judlclum. Etenlm qui slbi a fraude

cavent , nonnisi tarde et rebus dib*genter consideralis et per-

pensis pronuntiant quosdam quidem scriptoresveranarrare,
quosdam autem in prodigiis quaj narrant mentlri et fmgere :

idque propterea ,
quod non omnes prae se ferant not-am qua
bona eorum fidesdignoscatur; nec omnes aperte profilean-
tur se fio-menta et fabulas hominibus tradere. Hoc etiam de
Jesu resurrectione addendum , mirum non esse unum aut

alterum Angelum visum fuisse ,

qui illum resurrexisse nun-
tiaret ,
quique curam gereret eorum qui rem IHam magno
suo commodo crediderant. Quin et mihi non absurdum vi-
 ,,
'

CONTRA CELSFM Lin. v. ^-1

dctur eos, qui Jcsii rcsurrcctioni fidcm
liabucrunt , ct qui
vitcT inlcgrltatc fugicndaque
vitiorum colluvic insigncm sua3
fidci fructum percipiunt, Angclos liaLcrc comites
et in sua
ad Dcum conversionc adjutores.
LVill. Invectus est etiam Celsus in id
quod scriptum cst,
Angclum a monumcnto, ubi Jcsu corpus erat
, revolvisse
lapidem. Qua in re pueri similis est locos
communcs lus-
trantis quibus in aliquem declamltct. Et,
quasi quld cxi -

miimi rcperissct « Crcdo, Inqalt , Dci

, filius non potcrat se-
«pulchrum retegere, allum opus habuit qul
lapidcm remo-
»verct. At nc quid solliclte in hunc locum
),
invcstigcm
nec allcgoriasin pra^scntla de rebus ad
scpulchrum pcrti-
ncntibus cnarrans intcmpcstivc
phllosophari videar, dc liac
historiahoc dicam unum vcl prima fronte
satls manlfcs-
,

tum csse, magis c dignitatc fulssc ejus,

qui ad homlnum
iildilatem resurgcbat ut infcrior ct minister
,
lapidcm sub-
moveret, quam ut istud ipse faceret. Taceo nunc cos, qui
Vcrbomoliti fucrant insidlas
qulque illud mortl traditum
,

mortuum ab omnlbus judicari ad nlhilum redlgl

volcbant ,

noluissc cjus apcrlri scpulchrum «it

nemo Verbum post eo- ,

rum insldlas vlvcns consplccrct scd Angelum

Dci qui sa- :

lutis humarine causa in hunc orbcm

venci^t, insidlatoribus
fortlorcm fulsse, ct auxilio fulsse altcri
Angclo, ad rcmo-
vcndum gravcm illum lapldem; ut qui mortuum
existlma-
bant Verbum exploratum habcrent
, Illud Inlcr mortuos non
essc scd vivere , et sequi volentes co prrccedcre
,
, ubi illis
oslcndcrct rcliqua eorum quac dlos docucrat inilio,
,
cum
recens in ejus scholam ingrcssi, nondum
capcre sublimiora
poterant. Postea nesclo quodnam causx
su.Tpro^sidium spj-
rct ex co quod addit vcnissc ad
Joscph Angclum qul Mariam
osse gravldam nunllaret etrursum eis acccpto nato pucro,
, ,

cui strucbantur insidl.T, fuglendcnn esse in yEgyptum.

Jis-
dem dc rebus jam supra ad ca (,,kt dlxcrat, rcsnondlmu..
 ,

5^4 ORIu1:MS

Quld aulem sibl vult Celsus, cum ait scriptKras testari mis-
sos Angelos ad Moysen et ad aiios fuisse ? Neque enim video
quid istud ad ejus propositum conducat : priesertim cum il-

Ir.rum Angelorum nullus dederit operam, ut 2>ro virili ge-

rU) hiuiianum a peccatis averteret. Esto igitur alii Angeli
missi sint a Deo. At hic majus quid annuntiaverit , et cum
sceleribus Judaei se contaminarent, rehgionem suam per-
verterent , impie agerent, regnum Dei colonis aliis tradi-

derit, nimirum iis, qui in omnibus Ecclesiis suae ipsorum

salutis diligentem rationem haberent ,
quique nihil omis-
Scim rehnquerent, ut aversos a Jesu doctrina ad summum
Deum vita integra doctrinaque vitae consentanea perdu-
cerent.
LIX. Deinde Gelsus : a Ergo idem Deus, inqait , Judaeo-

» rum est et istorum , » scilicet Christianorum. Et quasi rem

non confessam proLans , « quippe id magna Ecclesia ,
per-
» <^it , aperte confitetur ,
qufe etiam admittit ut vera ,
quae
» Judsei commemorant de mundi creatione, de sex dlebus,
» de septima in qua Deus , ut narrat Scriptura , requlevit
» ab operibus suis» in sui contemplationem se reciplens; ut
autem Celsus, quae scripta sunt nec observans nec intelli-
gens , ait, requievit : nusquam scriptum est. Sed de
qiiod
mundi creatione et sabbatismo, qui post eam Dei populo
reservatur , arcana est, alta, et difficilis disceptatio. Deinde
Celsus, opinor, ut volumen amplificet adeoque majus pre-
tium addere videatur, multa inutlHa congerit : ut puta no-
bis eumdem primum hominem, qui Judaeis est, et ab
esse
illo genealogiam pari modo nos ducere. Neque scimus quae
« illse insidia} sint, quassibi fratresmutuo comparaverunt; »

quamquam scimus Cainum Abeli , Jacobo Esavum insidlas

paravisse. Nam nec Abel Caino, nec Jacobus Esavo insi-

diatus est, quod tamen factum esse oportuit , ut Celso lo-

cus esset dicendi , « nos perinde ac Juda30s loqui de insidiis
 ,,

CONTRV CMl.SUAI LIB. V. ?-5

«quas fratrcs miituo slbi struxcrunt. » Volo aulcm a nobls
qucniadmodum a Jud;ris narrari profcctlonem in ./Egyp-
lum ct cx M^yiUo cgressum quam Cclsus pcrpcram
, , ap-
pellat fagam; cpildinde contra nos aut contra Jud<TOS? Ubi
videlur ille sibi naclus occasionem nos velllcandi Hcbr.-co- ,

rum ex yEgypto cgrcssum vocat fugam; ubi vcro rcs

pos-
lulabat, ut plagas , qulbus Dcus yEgyplum
afnixlsse tradi-
tur, expenderet, sllentium aflectat.
LX. Caeterum , si nos accurate respondere oportet ad
Celsum ,opinantcm eamdem nostram esse ac Judseorum
de his rebus sententlam dlcemus in confesso esse apud,

utrosquc, Ilbros dlvino Splrltu fuissc scrlptos

de illorum :

autcm librorum inlerprctallonc nos cum Jud.xis

dlsscntlrc.
Quippe non ut Judapi vivimus, negamusquc mcntem
legis
contlneri sensu quem legum littera pric se fert.
,
Quln imo
afllrmamus, « cum Icgltur Moyses, velamcn posltum esse
«super cor corum *
, » eam ob causam, qula legls Mosaicai
mens occultalur iis, qui viam a Jesu Chrlslo monstratam
ingrcdi recusarunt, Sclmus aulem, quando se quls ad Do-
mlnum, qui Splrltus est, converterlt , velamen auferri,
cumquc « rctccta facle Domlni glorlam velut In speculo'
)>intueri)) in IIIIs scnslbus quos llttcra Icgls abscondcbat
et in siiam ipsius glorlam glorl.e dlvlncc partlcipem
fieri.
Nam quod hic per figuram vocatur faclcs apcrte
id
lo- ,

quenti est intellcctus, in quo est interlorls

hominls facles
qua) pcrspecto vcro Icgum sensu
, tota lumine et glorla ,

resplendet.
LXr. Proscquitur Celsus : « Ncquc mc qulsquam putct
»ignorare, quosdam quidem ex illis assensuros, eumdem
»sibi, quem Judaeis, essc Dcum ; quosdam autem alium
«admittcre contrarium et a quo iillus vcncrll.
illi
» At si
divcrsas Christianorum sectas Christianlsmi
vitium esse du-
* 7 C.or. y , i5 t't Sfq.
 ,

^''""
/ ORIGEMS
cat , quldni otiam philosophiae vitio vertit sectarum philo-
sophicarum dissensionem et eam quidem non de rehus ni-
hili, scd de praecipuis? Cur non etiam medicinae crlmino-
sum quod in sectas scissa est ? Esto
est , sint inter nos qui
Judaeorum et nostrum eumdem Deum esse negent : sed
non propterea accusandi sunt ilh, qui ex eisdem Scripturis
conficiunt unum et eumdem Judaeorum Deum esse et gen-
tium. Id ipse testatur Paulus qui a Judaeis ad Christianis-
mum accesserat : « Gratias ago Deo , cui servio a progeni-
» torihus in conscientia pura \ » Sit praeterea tertium genus
eorum quosdam animales ahos splritaales vo-
scihcet, qui ,

cant : suspicor autem hic eum spectare ad Valentini disci-

pulos. Quid inde contra nos qui ah EccJesia stantes dam-
,

namus eos qulhus placet , sahilem ahos consequi , ahos

seternum perire, vi et constitutione Ipsius naturse? Largior
id quoque alios esse, qul vocentur Gnostlci , sicut Epicuri
asseclfe se ipsi appellant Philosophos. Sed quemadmodum
vere philosophi non sunt ii , qui providentiam e medio tol-
lunt; sic necdigni sunt Christianorum nomine qui absurda
,

figmenta Jesuque discipuhs improbata Inducunt. Sint qui-

dam , qui quod Jesum receperint , idcirco se Christlanos
esse gloriantur; sed quitamen etiamnum, ut Juda^orum
vulgus Judaicam legem observari vohmt
, quales sunt :

Ebionaei cum ii qui Jesum e Virgine natum esse nobiscum

, ,

confitentur; tum ii qui istud rejiciunt contenduntque na-

tum esse ut caeteros homlnes an culpa haec in Ecclesiae :
,

quam Celsus nominat vulgus membra conferri potest? Ad- ,

dit quosdam esse Sibyllistas quod fortasse audivit ex qui- ,

busdam qui cum vitio darent nonnullis quod Sibyllam

, ,

prophetidem esse existimarent , ea causa illos nuncuparunt

Sibyllistas.

LXII. Postea coacervans varia nostrarum sectarum no-

* 2 Tira. I, 3.
 CONTRA CELSUM LIB. V. \..
uiina ait sc nossc quosdam
, cssc Simonianos , qui Helrnen
aut magistrum Ilelcnum
coiontcs vocantur ndeniani. At
Cclsum /ug,t, Jcsum a Simonianis non crcdi
Dei f.Iium
sc<l Smionem illis csse Dci virtutcm. Multa
noLis fabulantur
dc hominc pro.Iigia qui sibi in
illo
animum induxcrat sc
,

s. nsdcm prxstlgiis utcrctur quibus

Jesum usumputahat, ,

simil, fore apudpopulum

auctoritate. Verum ncque
Celsus
neque Suuon capcrc potuerunt,
quomodo Jesus ut bonus
vcrb. Dci colonus fcccrit
magna Gr.xcarum magua, ut
,

Barbararum regionum pars doctri.ia.

impleretur semine
qua^ an.,.,a.u ab omni vitio
abd,.ctam ad omnium Condi-
orem adduccrct. Novit Celsus
et Marcellianos a
Marcel-
Ima, et Ilarpocratianos a
Salomc oriundos, et alios a Ma
namne ,
ct alios a Martha : in quorum nullos unquam •
incidi
quaniquam illud sit meum discendi studium , nt non solum
doctrmam christianam divc.-sasque de
illa opiniones; sed
ctiam divcrsa Philosophorum
placita diligenter et ex animo
inscrntatus fuerim. Mentionem fecit Celsus et eorum qni
Marcoms dogmata scclantur ct ab
, illo Marcionita; vocati
siint.

LXIII. Dcndc ut et alios ph.res

cognoscere vidcatur,
n.t pro more suo alios alium
. sibi magistrum
et d.-emoncm
»nnprobe fingcrc et in dcnsis tencb.-is
,
versari, ubi sceles-
» t.o.-a et turpiora perpet.ant
^gyptiaci Antinoi sodalibus.»
In us rcm ipsam attigissc mihi videtur , cum ait alios
alium
sil-ipro magistro constitnere
da;monem , et in dcnsas i.M.o-
rantia; tencbras devolvi.
Qaod spcctat ad Antiuoum, qucm
nostro Jesu comparat,
qux dc hac rc snpra dicta sunl
hic ,
'lo.are p.get. S.ibdit
: ,, Se mutuo dicendis lacendisque
in-
»jur..s laccrant
p..osci„duntq..e,- et tanto in se
inviccm dc-
» fbgrant od.o ut „c mi.,imum quidem ccdcrcnt concordix
,

»causa. „ Ad ha.c jam rcspo.isum est sectas i„ pl.ilosophia

01 .n mcd.cna csse seclis aliis advcrsas. Q.,amq..am nos.
 ,
,

578 ORICEKIS

qui Jesu doctrlnam sequimur curamusque ut ejus praecep-

tis nostra cogltata , dicta factaque conscntiunt, « cura ma-
«ledicimur, Lenedicimus ; cum persecutionem patimur,
wsQstinemus ; cum Llaspliemamur oLsecramus*; , » nec di-

cenda tacendaque diceremus advcrsus eos qui aliter ac ,

nos sentiunt. Quin polius nihil est, quin faceremus ut in

viam reducerentur, sl fieri posset, ut soli Creatori adbse-
rescerent, ut omnia agerent quasi judicium subituri. Sin
aba a nobis sentientes persuadere non possumus tum
illos ,

dcmum huic de ilHs proccepto paremus « Haeretlcum ho- :

«mlncm post unam et secundam corruptionem devita;

»sclens quia subversus est ,
qui ejusmodl est , et dehnqult
»cum slt proprio judlcio condemnatus^ » Et proeterea qui
cogitarint « beatos esse pacificos, et beatos esse mites ^
,
»

ii multum aberunt ut odio habeant Chrlstianlsmi corrup-

tores, eosque, qul In errore versantur , cavillando Clrcas

vocent blandosque veneficos.

LXIV. Suspicor autem Ipsum male Intellexlsse hunc
ApostoH locum « In novissimis temporlbus discedent qul-
:

»dam a fide, attendentes splritlbus erroris et doctrinis dae-

»monIorum in hypocrisl lcquentium mendaclum , et cau
»teriatam habentium suam consclentiam ,
prohibentlum
»nubere , abstinere a clbls, quos Deus creavit perciplendos
»cum Male etiam acceplsse
gratlarum actione fidehbus^ »

vldetur quod audierat quosdam fulsse, qul il'is ApostoH

verbls contra reHgionis Chrlstlanae depravatores pugnarent.
Quoclrca quosdam apud Chrlstianos aurium cauteria
dlcit

appellarl. Quod addit aHos quosdam vocarl cenigmata, id

nusquam comperlmus. Ad scandali nomen quod attlnet
iUud fateor in scripturis nostris frequenter occurrere , dici

soHtum de lis ,
qui simpHcIores et deceptu faciles a' sana
doctrlna dlmovent. At quosdam vocatos fulsse « Sirenas

*
I Cor. IV, 12. —2 Tit. III, 10. - ^ Manh. V, 9. — * Tim. iv, 2.
 ,

COIVTIU CELSUM Llli. V. ^.„

» s.ltratices salsilofjuas
, , ccra a.ires obsignarent, ct
qu.-e
»qu.-c quos pcrsuaserant in sucs converterent, » id
noLis in-
. compertum ,.t omniLns opinor, l.im vero Christianis
, ,
quam
h,Trct<c<s. Scd iilc q„i scire se omnia jactitat
l>,x.c ctiam ad ,

d.t: «Quamvis
invicem lantopere dissideant,
a sc
lcedissi-
«misque convitiis niuluoselacessant,audi,-,stamen
illos om-
» ncs diccntes Mihi mundus crucif.xus est et
:
ego mundo ' ,
Atquc hoc solum e Pauli litterismemoria
videtur retinuisse.
(...r cn.m noi. alia sexccnta
diceremus qua= similiter scripta
sunt ut .st..d , « In carne viventes, non sccund,.m
:
carnem
»m, htamus (nam arma militia; nostra,
non carnalia sunt
»sedpotentia Dco ad destr.,ctionem
munitionum) , consili,n
. destrucntes ot omnem altiludi.,em extollenlem se
,
adver-
» sus sc.entiam Dei \ »

LXV. Q,.oniam vero ait Christianos , etsi tantopere dis-

s.deant, d.cere
tamen omnes, «Mihi m,.ndus
crucif.xus est
«elego m..ndo' et hoc ipsum
» falsum esse demonstrabi-
,

mu., Sunt enlm scct.-c

qua= Pauli epistol.as non ,
admilt,.nt
ut utr.que Eb.onxi ct
Encra.it.-e dicti.
l.nnpro sancto ct sapiento
llli igitur, cum Pau-
uou agnoscant, certe hoc cjus
ellat..m non usurpabuut, . Mihi .nundus crucifivus
est et
»ogo mundo. » Mentit..r igit,.r
hac in re Celsus. Et in -.ccu
sa.,da q.ndem sectarum
disseutionc lempus tcit, sed non
m.h. v.dctur omnino explanare
q.,,-c dicit, „cq..e explo..a
tumet perspectum habere, cur
Christiani qui in reli..io.,e
progress,«nes fecerunt dicant se ph.ra Judxis
,
cog..osc°ere
a.. v.dcl.cet
q,.odeosdem libros adn.ittcndo
alio sensu illos
".tcrpretcntnr, an q,.od
,.os omnino
resp.,ant. Nam utra-
que pa.-s suos in scctis
pat.-onos habet. Postca :
«Er.^oa^c
^'niun, efamsi n,.llo dogmata illorum f..nda.nen,o^,i,:;:
»l--.- .psau,mct
cor..m doctrina.u
inspeclcn.us. ,Vc pri-
n.un. d,sscren.lum dc
» iis qu. , n.alc in.clligen.cs
p"er ii.l
 ,

38o ORIGENIS

»ranliam depravant , insolenter gloriantes de rcbiis qnas

»nescinnt. Haec autem sunt. Statimque sententiis qiiibus-
»

dam ,
quas in ore semper habent fideles alias opponit ex
,

Philosophis dcprumptas; contenditque quidquid pulchrius

tribuitur Christianis, id a Philosophis melius et dilucidius
dictum esse , ut ad philosophiam rapiat eos qui capti fue-
rant dogmatis ,
quorum majestas pietasque primo intuenti
sese exphcat. Sed ha3c pro quinto libro satis. Sextum ab iis

quae sequuntur , ordiemur.

 COATRA CiaSUlI LIl]. VI. ^g

^WAWXWX WXVV ,W% .V ,VV^ VV%VX -WA ^/VXWVVXWOW^WX^V» vvxvx^.

LIBER SEXTUS

1. h hoc scxto', quem

aggrfe.limur , libro, pic AmLrosi,
'mi.«gnari a noLis oportct Celsi
criniii.ationes, non vero
ca, qua; ck philosophia oLjicit,
ut quispiam posset suspi-
can. Multacnim.ePlatonemaxime,
proponit, ut osten-
dat ea ct.am e scripturis,
quae vel acutum auditorem
per-
inovcre possunt, noLis cum
aliis esse communia : affirmat-
<i"c h»c ipsa « melius a Griecis dicta fuissc ct quidcm sine
» ilhs a Dco fihove
Dei minis et promissis. » Ad quod hajc
nostra rcsponsio cst si vcritatis doctorcs id sibi
:
proponunt
humamtatusque esse ducunt , utquam possunt plurimis
prosint et ad veritatcm adducant qucmcumquc, tardum
mtelhgentem , Gra^cos , Barbaros , ( cxiniia; autem huma-
nitatis cst lucrari Deo vel rusticos et impcritos
)pcrspicuum
est eam ilhs usurpandam esse orationcm ac stylum
, qui
populans s.t, et ad omni.im captum accommodatus
qui :

vero simphccs ct illittc-atos

, eo quod ad
asscquendam .cr-
mon.s scricm no., esscnt
idonci nihil fscc.unt, dc iis
,
au-
tcn sohs cogitarunt qui sunt
ii. littc.is innul.-iti,-
cos certe
pubhca; ut.htatis studiu,u
angustis adn.odum lerminis
cir-
cuiiiscnpsissc.

11. A.quc h.cc n.ihi dicta suut, ut a

Cclsi aliorumque
cr.m...at.o...bus «lcfcnderem
Scripturarum simplicitatcu
,
'Viden. Ouillon,u„n.„,pag.
,oietse.n.
382 ORIGEMS

quae cum sermonlbus arte elaboratis collata ab illorum splen-

dore obscurari videtur , quoniam nostri Prophetae , Jesus ,

et ejus Apostoli curarunt , ut sua praedicandi ratio esset

ejusmodi, quae non solum vera doceret, sed etiam vulgi
alliceret animos donec sioguli horlalionibus inducti ad
,

arcana sub verbis in speciem simpKcibus latentia pro suis

quisque viribus conniterentur. Ac , si llbere loqui oporteat

paucis utihtatem attuht , sitamen uUam attuht , compta haec

et accurata Platonis ahorumque simihter loquentium ora-

tio, pra3 iUa simphciori eorum ,
qui docendo et scribendo
se ad vulgl captum demlserHnt. Itaque Platonem videre h-
cet a sohs htteratis legl ,• oontra Epictetum admirationi
esse etiam vulgo lectorum ,
qui se ejis praiceptis melores
effici sentiunt, modo sint ad fructum Cv ihis capicndum
comparati. Hdec autem dico , non ut Platoni faciam inju-

riam, muUis enim in artibus utihter laborem posuit; sed

quo innotescat qua?. mens eorum fuerit qui dixerunt :

« Sermo meus et pra^dlcatlo mea non in persuasibihbus

))humana3 sapientiai verbis , sed in ostensione spiritus et

)) virtutis, ut hdesnostra non sit in sapientla hominum, sed
))in virtute Dei*. )> Divina scrlptura testatur non satis esse

ad pungendum hominis mentem, vera dici et ad persua-

dendum accommodate , nisi virtus quaidam a Deo dlcenti

detur, nisi dlcta horescant gratia, quse gratia non sine Dei
nutu insita estefficaciter dicentibus. Propheta;verba suntin
Psahiio 67. verbum evangehzantibus vir-
"• Dominus dabit
))tute muha^ Ut ergo demus qusedam Graecorum dog-
)>

mata eadem esse quae Ghristianorum; certe non eadem vis

est ad animas adducendas eo ut ex Ihis mores conforment. ,

Quf)circa Jesu disclpuh , llcct Graecanicae philosophiae ru-

des et imperiti, multas terrae gentes peragrarunt , et eas

pro singulorum auditorum captu ad id pertraxerunt ,

quod
- I Cor. IT, 4- - ^ Psa!.Lx.vii, 12.
 CONTRA ClIiLSDM Mi5. VI. 0(S5

praccipiebat doctrina; ita ut cpiantam quisquc

ad virlutcm
ampleclcndam habcbat libcri arbitrii sui propcnsionem ,

lantum proriceret.
III. Dent igitur vetercs illi et sapicntes viri sua docu-
mcnta iis, qui capere illa possunt : pronuntiet de summo
bono Plato Arislonis fdius in una qiiadam c suis cpistolis
:

« Verbis comprchcndi non posse summumbouum, sed cx

)>frcqucnti consuctudine subito illud in
anima inflammarl,
» ut cx ignc lumcn^ «Id pulchre dictum
fatcmur. Deasenlm
haec, ct quotquot pulchre dicta sunt, iUls mamfestavlt.
Quam ob causam dicimus cos qui veritatcm dc
Deo asse- ,

cuti, dignam hac veritate religionem

non colunt, rcos csse
pcjcnae qua^ peccantcs manet. De his enim
sic Paulus discr-
tis verbis ait : « Rcvelatur ira Dei dc ccelo super Oinnem
» impictatem et injustitiam hominumeorum qui veritatcm
,

»DcI in injustitla detlnent, quia quod notum est Dei, ma-

«nifcstum est in ilHs , Deus enim illis manlfestavit. Invisi-
)>bilia cnim Ipsius a creatura mundi per ca quaj facta sunt
»intellccta conspiciuntur : sempitcrna quoquc eius virtus et
»divinitas, ita ut slnt inexcusablles
qula cum cognovis-
:

»sejitDcum, non sicut Deum glorificavcrunt , aut grallas

«cgerunt, scd evanucrunt In cogilalionlbus suls
, ct obscu-

»ratumcstlnslplens coreorum dlcentes enim se essc sa- :

»pientes, stulti facti sunt. Et mutaverunt

glorlam incor-
»ruptibilis Dei in similitudincm imaginis corruptlbilis
,
ho-
«minls, et volucrum et quadrupedum
, , et serpentium \ ,,

Constat igitur ex nostris Scripturis eos

vcrltatom in Injus-
titia dclinere, qui patant
« summum bonum verbls com-
»prehcndi non posse aiuntque il!ud cx frequcntl assid(Kv
,

»que consuctudine subito animo iuflammari

lanquam ex
»igne hnncn ibique sc ipsum alcre. »
,

IV. Scd dli qui de summo bono lalla scripserunt , In PI-

MI.i!. q). vit. — 2 lu.ni. I, 8 ttse^.
 ,

584 ORIGJ-MS

rseum descendunt, Diana3 ut Deo preces oblaturi interfu-

turique festo ab imperita multitudine celebrato et post- :

quam prneclare philosophati sunt de anima, ejusque, si

modo bene vixerit, fehcitatem descripseruntj rehctis mag-
nis ilHs rebus quas ipsis Deus manlfestavlt , humiha parva-
que sapiunt, gaHumque persolvunt /Esculapio. Invisibilia
Dei animo atque cogitatione contemplati fuerant et a re- ,

bus hujus mundi creatis ac sensibihbus ad ea, quse sohus

mentis est perspicere, sese extulerant sempiternam ejus ,

virtutem et divinilatem non male viderant , nihilominus ta-

men « evanuerunt in cogitationibus suis* , » et insipiens cor
eorum in alta 'de vero Dei cultu ignorantia versatur. Illos

videre est de sua sapientia theologiaque gloriantes provolvi

ad pedes imaginis corruptibilem hominem repraesentantis
ejus colendi gratia ; et interdum cum J^gyptiis ad volu-
crum quadrupedum reptiHumque cultum se dejicere. Ut
, ,

autem his rebus nonnulli se erigere altius videantur, tamen

invenientur « commutasse veritatem Dei in mendacium, et
» colere atque servire creaturae potius quam Creatori ^ »

Quare cum Graecorum sapientes et eruditi ad agenda quce-

dam divinitati adversantia errore traherentur, « quce stulta
» sunt mundi elegit Deus ut confunderet sapientes
, , et igno-
» bilia , et infirma et contemptibiha , et ea quoe non sunt
»ut ea quae sunt destrueret; » idque revera, « ut non glo-
»rietur omnis caro in conspectu Dei^ » Atque etiam primi
nostri sapientes , Moyses omnium veterrimus et post eum
Prophetae ,
gnari « summum bonum verbis explicari non
»posse, » scripserunt quidem , ubi de Deo seipsum dignis
et idoneis viris conspicuum exhibente locuti sunt, Deum
visum Abrahamo Isaaco et Jacob; qua natura au-
fuisse ,

tem quo statu quo modo an forma nostris rebus simih

, , ,
,

id exquirendum iis reliquerunt ,

qui se possunt praebere

iRoni. I, 2 1. — 2 Ibid. a'. — 3 iCor. i, 27, 28, 29.

 ,

CONTRA CELSUM LIB. VI. 585

simllos quibus visus cstDous, et visus quidem
illis,
non ocu-
lis corporis sod mando
, corde, Sunt etcnim, teste
nostro
Jesu , Beatl , qui miindo corde sunt
, (juia ipsl Deum vide-
/junt *.

V. Jam quod ait Plato « summum bonum subito in anima

)>innammari, tanquam lumen ex igne, «
id, ante nostr^
docueraot Scripturae. « Illuminate vos, incjuit
prophcta, lu-
»mine scientice^ » Et Joannes aetate posterior: « Quodfac-
»tum est in Verbo, vita erat, et vita erat lux hominum
»7«^ lux vera illuminat omnem hominem
venientem iii
«mundum^ » vcrum et intelligibilem, facitque
ut et ipse sit
mundi lux. « Jlluxit enim Lux itla in cordibus
nostris ad illu-
«minalionem Evangelii gloriae Dei in facie Christi \ ,,
Unde
vetustissimuspropheta, qui multis ante
fundatum Cyri im-
poriumgcncrationibus vaticinatus est, utpote
illo plusquam
quatuordecim gonerationibus antiquior
Dominus , ait : «
«illuminatio mea
meus, quem timobo^^ „ Etet Salvator •

« Lucerna pedibus meis lex tua et lumen semitis meis „'

,
\
R-.rsus « Signatum est super nos
:
lumen vultus tui Domi- ,

»ne\ „ Et: « in luminc tuo videbimus lumen '. „ Ad quod

hunon nos invitans apud IsaVam scriptura : « Illuminare '
^^mcjuit, ill.mu-narc Jerusalom
enim lumen tuum : venit
«otglor.a Domini supor te orta est ^ „
Et idem prophela
Jesu advenlum pracdicons quo homincs
ab idolorum et si-
mulacrorum dacmon.mique cultu avertendi
erant, ait « se-
» doulibus in regione et umbra mortis ortam esse lucem ^«.„
Et .terum « Populus qui sedebat
:
in tenebris , vidit lucom
»magnam. „ Nunc vido quantum difierat id , q.iod pulchro
de summo bono dictum ost a Platone, ab iis qua) Prophct.-e
do boalorum luminc dixerunt.
Adverte hoc etiam , veri-
M.itlh. V,
* — Osee X 8. 2 ?•, 3 t. •» /

— M\s.,lm. xxvt, — 6id.,;.vvra, r.

,oj. — 7
1,1 jy „ sr,
9 ^o '
rs;n. T.x, I. 1(1. XX , a.

VIII.
s5
 ,,

586 ORIGENIS

tate, quam de summo bono Plalo deprehendlt , nihil ad

sinceram pietatem adjuvari nec lectores nec Platonem ,

ipsum talla de summo bono Philosophatum contra sim- :

phci Scripturarum stylo afflari dlvino quodam ardore eos

qui bonafide illas evolvunt^et apud qaos himenillud alitur

quadam parabola qulnque Ylrgines
quo in sapientes
oleo ,

lumenlampadum suorum sustentasse dlcuntur^

YI. Quoniam vero Celsus ahum ex Platonis epistola refert

locum qui sic habet : « Hogc si mihl viderentur populo

,

»declarari posse scribendo et dlcendo ; quid in hac vita

»prsestantius facere possem ,

quam scripta homlnibus tam

» utllia evulgare , et naturam in lumine coUocatam omnibus

)) exhlbere de hls tantlsper dlsseramus. Ac prlmum
'
? » age ,

permilto habue-
unicukiue examlnandum pro suis vlrlbus ,

rit ne PLato nobihus qaid atque

dlvinius iis, quae scripsit

an non. Ego vero ostendo qugedam in Prophetarum

nostro-

rum anlmo non manda-

fuisse scriptis majora ,
quse scrlptis

runt. Nam Ezechiel acceptum hbri

volumen « quod erat ,

car-
scrlptum Intus et forls et in quo erant lamentatlones
))
,

»men et Vc-e ^ » jussus est voce coelesti comedere, ne illud

simile quid-
transcriberet indignisque proderet. Et Joannes
et fecisse narratur''. Paulus quoque «
audivit
piam vidlsse

«arcana verba quae non hcet homini h)qui \ »

Quin et hh
discl-
praestantlor Jesus fertur « verbum Dei locutus
fulsse

»puhs seorsum'',)) et pra^sertlm ubi cum ilhs a turbis se-

cesserat. Qugenam autem essent illa, quae dicebat nusquam ,

videbantur scribendo
scrlptum est. Neque enlm « illa Ipsis
» aut dicendo posse
populo declarari. » Equldem affirmare
bona tamen tantorum virorum pace Christi
dlsci-
ausim ,
,

pulos postquam Del gratia fuerunt edocti longe mehus

,
,

essent, quae-
Platone vidisse qujcnam et quomodo scribenda

1 Malth. XXV, 4.-2 Plato. ep. vii. — ^ Ezech. ir, 9; x, 3, i. — ^ Apoc.

X ^
9. _ 5 a Cor. xit , 4. — " Maic iv, ^4.
 CONTRl CEL8UM LIB. VI
3^
'"'"'''-' '"-""'^ •"--''-
n":: lacciida. p:;'"^'^
r:e;r
liursus hanc
^"-
/
I.endorum differc„li„„.
iios scribendoniTr. m r. •

,"""
docet Joann,. •
eZi
p « to„Un.a ,,ua. ,.sum de
,
quibusdam erudirent ve! "
re„ ,ue „e su, sermoncs
scripti pr«dire„t.

iiumcro, sod etiam

Gra^carum liltcrinim ir.

'^^ '^ ''" ^'^'«"e '«ale

intclleclo ut ,>uf,t <V1

''''''''"' ^^'^-
tiores, referat

sitPaul,un
; rc^s 'vi: ''T'''''
/'"" '™P-^»Me
taLeLc^or .;«;:: p
et Joa„„e„. ,ui p.tris ''"'"'.'''"'
rel; tt^ i t 7!
«naleiatcllectis, tdia dc .'^P'^»'''''^
Dei ad Jrol ^'''""'f
Ceisus ut „ovu„, ,uid ^"^
„ec a^tc^d r^, 1^^^^
,an.ca„titavcrat.„oslide.pr.cipitcn.reXl' 11'"''

Z ^T
sat.s su„t ,,u* adid a„tc ""'**
tone u„de dicit cu„.
rcspo„ li„,„s
'"'""* P'»"
'

f
. „ inter^ •
l"'
i!^^'"'
«rimam luce«
»lu,-. „
afierreiis. c,ui1
Scd „os etim, c
i ',. L T''""'
'''"'"'".''^'am sectan-
P'""

etiam e
o sacris Scr
auctoreni „oLis
pturis
^ Dlmnm c
P'a„um lacimn$ •

p«a ,i;„-

i-ic. ''-
acmu!.\Tit:i:i:r :;;: -'r'"'
;'.-i"--^io"e dccipitur^ ^'"'^
: » modo J s^ Si;::^",;"'*-^
I.l.n„„ Sapic„tiam '"' ?"'
insciptum

T2
co„scri,.sit S
"-moues inextricaLilcs'
''""''
. „ Est "f"""'^
Lenevola po,-suidond; .. ,• !•
P"''"*'=' "^"^'ne
'..-eum'ess:
; 't.i'r', ^''"''^''''^''"'^P-''--
Q..0.1 si nonnulli ,:,::', »"S"- 1--^.
''r''"^'^"':^'
'/-..nKere. cas scrutari;
r.: . Ir 'i;'™ '-'-'

::;;;--,"'-;-' -eointcllectum;^^^^^^^^^^^^^
' "• - •
'-•^l'- ", , .8. -',Tl,„..v,,3.
 :

^gg ORIGKNIS

non idcirco iUoe sapientia va-

occlusas pulsare pigrantur;
cant.
iii.

\ quibus is declarat bonum

VIII. Post alia Platonis verLa
notum « propterea quod multi cum in.quo
paucis esse ,

»contemptu occupati , tum magnifica sed inam spe elat.

eximia quiedam repe-

»qua;dam affirmant esse vera, quasi
'
Celsus « H=bc pra^fatus Plato
non tamen
. rissent : .. addit : ,

qu.d-
» prodigia venditat ,
non obstruit os quajrere volent.
jubet ante omn.a cred.
„nam slt id quod pollicetur, non
filium , qui , cum descen-
,talem esse Deum , talem habere
ista nuntiavit. » Respondeo Aristandrum,
»disset, mihi
non Ar.stoms
de Platone scripsisse, iUum
fu.sse
ni fallor,
cujusdam quod Apollinis forma rem
ha-
filium, sed spectri
Quam rem attestantur mult. Pla-
buerit cum Amphictione.
tonicorum qui sui magistrl vitam scripserunt. Qu.d d.cam
,

qu. iemur
de Pythagora qui tot de se prodigia jactitav.t ,
,

qu. d.x.t se
eburneum in concione Grcecorum ostentavit ,

esset Euphorbus usus

recosnoscere clypeum quo , dum ,

faerat; qul fertur una die in

duabus urbibus simul conspec
? Jam qui vanorum
prodigiorum loco habere vo-
tus fuisse
.n ns re-
luerit ea, qua; de Platone et Socrate narrantur,
commendatum, et ma-
censebit cygnum Socrati in somnio
d.x.t
qui cum ad eum adolescens adductus tu.t ,
-istrum ,
,

mne cYgnas Prodigium quoque vanuni e. er.t

Uie ipse est.

oculus, quem Plato slbi

habere visus est. Nec un-
tertius
volent.bus qu.dqu.d
nuam deerunt malignis et calumniari
et accusand. causa?.
virls pra^stantibus accidit , calumniandi
figmenti loco ducent et cach.nnum
Hi Socratis d.emonium
nsc
de Jesu prodigia narramus
toUent. Non vana igitur
veri ejus discipuli
quidquam scripsere, quod ha-
unquam
qui se o.nn.a se.re
jusmodihaberi dcbeat. Sed Celsus
ille ,

tom. pag. 207 et seqq.

1 Vide D. Guillon , ii ,

2 Plat. ep. vir.

 ,

CONTRA. GELSUM LIB. VI. 38(1

jactat ct e Platonc multa promit, consulto ut opinor

,
prae-
tcril silentio locum , uLi Plato dc Filio Dei sermoncm facit.
Sic autem ilJc in epistola ad Hermeam
Goriscum « Et et :

»obtestabiniini Deum universorum, principem rerum qu(e

»sunt et qua3 futuraesunt, et principis hujus causa^que
pa-
» trem et Dominum : quem quidem omnes perspicue cog-
» noscemus , quantum
Leatorum liominum lacultas si fert ,

» ut par est, nos philosophia3

dedamus \ »
IX. En ahum Platonis locum aCelso memoratum
«Mihi :

»de istis rcbus fusius disserere animus est. Fortasse

enim
»de iis dicendo succurret quid clarius illis , quce jam dicta
» sunt. Est enim vera qua^dam ratio contraria
audendi vel
»tantillum de illis rcLus scriLere. Hanc ego quidem jam an-
»tea notavi, sed repetere juvat, In reLus omniLus
quas ad
«scientiam comparandam adhiLcri necesse est,
tria sunt,
»quartum autem ipsamet scientia; quintum vero poni
est
»oportet id, quod cognoscendum menti oLservatur,
ut ve-
»rum in se. Horum primum est nomen; alterum sermo; ,

» tertium idolum quartum , scientia \

, ; Nos itidem dicemus
»

vocem clamantis in deserto '

esse Joannem missum ante Je-
sum hancque vocem respondere Platonis Nomiui
,
secun- :

dum autcm post Joannem esse Jesum a Joanne monstra-

tum et de quo dictum est illud « YerLum caro factum
, :

»quod respondetPIatonis Scrmoni. Idolumtertio

»cst'',
loco
recenset Plato sed quoniam nos hoc vocaLuIo
:
ad aliud si-
giiilicandum utimur, dicemus apertius, formam , quc-e in
anima impressa manet, postquam in illa Christus VerLum
sua vulnera suo verLo impressit , esse Christum ipsum qui ,

in unoquoque nostrum est. An autem Christus nostrorum

perfectorum sapicntia SclenticB, quam Plato quarto loco nu>
merat, respondeat, qui potest, viderit.
X. Addit Celsus : « Yides quomodo Plato, etiamsi antc
» i^lat. cp. VI. -2 1^, ,j, ^ - 3jviauh.in, 3. - *
Joan. i , 14.
 ,

Or)0 OUIGliNlS

»statuerit illLul non posse, tomen, ne vi-

verbis explicari
wdeatLirad id confugere qiiod reprehendi non qiieat, ratio-
»nem reddit hiijus difiicuhatis : forte enim vel nihilum ver-
» bis exphcari possit. » Sed quia haec allegat ut probet non
credere simphciter, sed fidei rationem reddere oportere,
utemur et nos verbis , quibus Pauhis objurgat eos , qui te-
mere crederent': « Nisi temere , inqait, credidistis *.» Quan- |
tum in Celso est , suis nos repetitionibus repetere cogit , dum |
ait post efFutitas, quas vidimus , jactationes : « Platonem
»nec venditare se, nec mentiri; non dicere sibi quid novi
»compertum aut se e coelo adesse ut annuntiet sed fateri
, ;

»unde acceperit. » Imo dixerit ahquis Gelso respondens ,

,

Plato etiam se tumide ostentat, quippe qui Jovem haec in

Timaeo dicentem facit ; « Dii deorum quorum ego conditor
,

» sum et pater , etc. » Atsihaec defendi possunt propter sen-

tentiam concionantis apud Platonem Jovis cur qul : mentem
eorum , qutC Dei Fihus , aut Creator in Prophetis dixerunt
investigaverit , is non plura dicet, quam Jupiter in Timseo ?
Nam propria divinitatis nota est, res futuras ita prcedicere
ut praedicendi ratio vires humanas superet , et ex eventu ju-
dicetur divinum Spiritum esse prsedictionis auctorem. Non
igiturcuicumque ad nos accedenti praecipimus ut , primum
credat quem ilii proponimus eum esse Dei Fihum , : sed in
tradenda nostra doctrina habemus rationem , quibus quis-
que sit moribus , et quomodo afFectus sit. Etenim scire di-
dicimus , « quomodo nos oporteat unicuique respondere^. »

Sunt quidem , quos , cum nihil magis possint , ad creden-

dum hortemur; quantum licet intcrrogationibus
sed alios , ,

et responsis persuademus. Nec dicimus id quod nobis nu- ,

gator ille tribult : « Crede eum , de quo tibi loquor, esse Dei
»Fihum, quamvis fuerit ignominiose vinctus, aut turpi af-
»fectus suppllcio; quamvis heri et nudius tertius in oculis
* I Cor. XV, 2. — 2 Coloss, IV, 6
 :,

C0NTR4 CliLSUM LIB. Vf. 5qi

«omnium probrosissime habitus
sit. » Neque dicimus « Ob :

» hoc ipsum magls crede. » Nam de singulis rebus plura co-

,

namur argumenla afferre , quam stipra cxposuimus.

XJ. Poslea Celsus de Christianis sic ait « Si hunc : alii pro-
»proponunt, alii ahuin omnes tamen dicunt, id ,
quod in
)>promplu est Crede, si salvus fieri velis, aut abi
:
; quid fa-
»cient qui vere salutem consequi volunt? Num
ii,
tessera-
»rum jactu sortientur quo se vertere quos sequl
, debeant ?»
Ad ha3c rel evidentia permoti respondebimus : Si plures es-
sent, quos perinde ac Jesum
in hanc vitam venisse ut fdios
Dei slbique sectalores ascivisse proderent
, hlstoria? , ita ut
incertum essct discrimen , proplerea quod unusquisque eo-
rum se pariler filium esse Del polllcerelur,
cul illl , qui cre-
derent ,
perhiberent testiinonium , locus forct his verbls :

« Hunc si alii proponunt, alii ahum; omnes tamen dicuat

»id quod in promptu est : Crede , si salvus fieri veHs, aut
»abi, elc. Nunc autem Jesus solus est, qui ut fUius Dei
)^

per terraruQ) orbem inhanc vitam venisse

prsedlcetur. Nam
qui ha3C prodigiosls, ut Celsus , tribuentes artibus, slmiha
prodigia facerc conatl sunt, ut eamdem sibi apud homlnes
conclllarent auctorllatein eos nlhlll iaciendos esse comper-
,

tum cst : cujusmodl fuerunt Slmon Samarilanus Magus,

et
Dosltheus ejusdem ac ille regionis. Jlle sc dlcebat esse « Dei
))vlrtutem , cjuam vocabat
» hlc veroseipsum
Dei magnam %
filium tamen nusquaui genllum videnlur nunc Simoniani
:

quamquam Sinion quidcm ut plures ad se adjungeret, ,

'
inorlls perlculo, quod Christianl
sublre docli luoTant
suos discipulos Ilberaverit;
si quldem doccret
Idololatriam
remessenec bonam ncc malam. Neque eliam inllio
parataj
suut Slmonlauls lusldlnp. Noverat enim
dcxmon ille qui ,

doclriiu-e Jcsu insldiabatur, nlhil sc

ex (iogmalis Slmoulanis
detrimculi passurmn. Dosllhcanl vero nec
priuium admo-
^ Act, via . lo.
 ,

592 ORIGENIS

(ium valuerunt, et nunc omnino extincli sunt, ita ut vix

triginta reliqui memorentur. Judas GaliliEus, teste Luca in

ActibusApostolorumS voluit haberi magnusaliquis,etante

illum Theodas : sed quoniam ex Deo non erat illorum doc-

trina, sublati sunt, et omnes qui credebant eis , subito dis-

sipati fuerunt. Non ergo « tesserarum jactu sortimur quo nos

» vertere , cui nos addicere debeamus , » quasi multi possent

nos allectare poUicendo se a Deo missos ad homines fuisse.

Verum de his satis.

XII. Quapropter transeamus ad aHain Celsi accusatio-

nem ,
qui , Hcet nostras Scripturas non intelhgat, sed ex
prave detortis loquatur, exprobrat tamen, « quod dicamus
«humanam sapientiam apud Deum esse stultitiam; » cum
tamen Pauhis dicat , « sapientiam hujus mundi stultitiam
»esse apud Deum^. » Addit « sibi oHm hujus rei allatam

» causam esse. » Putat autem causam esse , « quod his ver-

Dbis significemus solos imperitos et stuUos esse, quos in

» nostrorum numero habere vehmus. » Verum id , ut ipse

annotavit, jam antea dixit; et nos etiam pro facuUate refu-

tavimus. Quamquam et hic veht ostendere, nos nobis hanc
efTormasse et sumpsisse sententiam ex sapientibus Graecis
qui et ipsi aham humanam divinam aham esse sapientiam ,

dixerunt, Quod quidem duphci Herachti loco confirmat.

Primus est , « Hamana agendi ratio certis prudentias regu-
» hs non nititur, nititur divina : » aUer autem : « Vir stuUus

»discit a da^mone, ut a viro puer. » Haec etiam ex apolo-

gia Socratis a Platone scripta adducit : « Ego enim , Viri Athe-

» non aha re quam sapientia hoc nomen adep-

nienses , ,
,

»tus sum. Qua autem sapientia? Humana opinor. Nam re-

»vera hac parle sapiens videri possum. » Haec Celsus, qui-
bus ego ex epistola ad Hermeam, Erastrum , et Coriscum
haec adjicio : « Erasto autem et Gorisco ,
prseter sapientiam

i Act. V, 87, 36. — 2 I Cor. iii , 19.

 CONTIIA CULSUM Llli. VI. 5q5
"iiram do forinis pulcl.emmam
, aio equiJem , licet
senex,
«illosaha sapicnlia qua improbos ct
injustos caveant, et vi-
«rihus a.I se tuendos indigcrc.
Inexperli enim sunt, ut pote
>qui longumvila; tempus
noLiscum transegeruut qui mo- ,
«derat. et minlmc mali sumus.
Quam ol, causam dixi illos
•iiisrebus opus habcrc, ut ne
coganlur veram sapientiam
» negligere , et in humanam quam scire
, oportet , iucumbere
» mag.s quam par est. »
Xlll. Ex his igitur est divina
sapientia, est et humana.
llumana est quam sapientiam mundi
vocamus, ct quKstul-
t.t.a cst apud Deum;
divina vero qu.-c alia est ab , humana.
gral.a Dc. .Ilam in.partientis
, siquide.n divina
sit , adest iis,
qu. se ad illam accipiendam
idoncos pra;bent ct iis maxime :

qu. allenus ab altera

sapientia discrimen edocti,
suis i.i
prec.bus dicunt « Nam et siquis erit
:
consummatus in-
»ler fihos hominum, si ab
Illo abfuerlt saplentia
qu» a te
»est,.n n.h.lum computabitur'.
„ Ac hu.nanam qnidem
sap.ent.am d.c.mus a..im;c esse
exercltatlonem , dlvinam
yero fmem. Ifec etlam
solidus anim.-e clbus appellalur
ab
.llo qu. d.x.t«Pcrfectorum est solidus cibus.
:
eorum qui
» pro co..suetudInc exercllatos
habent se.isus ad dlsc.etio-
...icmboui acmall^ „ Alque hxc seutentia vere anllqua
cst, nec. ut Celsus exlstimat,
ad Platonem vel Heraclltum
relccnda. Antc illos enlm Prophctie utramque illam
sa-
p.cnt.am d.scr.mlnaverant. In
prxsentia satis fuerit referre
ul quod d.cit David de
saplcnlo qui divina saplonlla
p.-.-edl-
lus cst: „Non vldeblt iute.-Itun. c.m vidc.-It saplonlcsmo-
,

»r.entcs\, Ig.tur dlvina

saplenlia cum a fide divcrsa sit
,

pnmum est donorum Del, ut loquIm,.r. Allerum ab illo .,t

sc...ntharum rerum pe.itl , vocatur scicntia ; terlIum'lo-
cum occupat fidcs quandoq.,Idem salvos
; fie.^I oporlct et
s.u.pl.c.o.-es q..i adpielate.npro vl.-ibus acceduut. Quocirca
'S.1,. .x,e.-2HeLr. v, .4. - '
Psal. .^Miu , ,u.
 ,

ORIGKNIS
394
Paulus quidem per spiritum datur sermo sapien-
ait : « Alii

))ti«,alii autem sermo scientiae secundum

eumdem spiri-
))tum alteri fides in eodem spiritu '. » Atque hinc est quod
;
,

non obvium quemqueinvenias divinahac sapientia ornatum.

Eorum est qui eminent et excellunt inter eos qui christia- ,

nam religionemsectantur. Nec etiam ejus sapientiae arcana

imperitls, vilibus servis , radibus edisseruntur.

XIV. Equidem ahos Celsus imperitorum

viHum servo- , i
eos, quiejusigno-
rum, rudium vocabulis designat ,opinor,
rant leges nec disciplinis ,
Graecorum imbuti sunt nobis :

vero imperitissimi iUi sunt, quos

non pudet res inanimas
sanitatem a re infirma mortem a re mortua
auxi- ,
alloqui ,
,

Et quamvis negent
lium ab impotentissima re postulare.
verorum deorum
nonnulU res iUas esse deos sed tantum ,

effigies iUorumque signa : tamen imperiti sunt, viUa man-

cipia , et ignari animum inducunt opifices imitari posse
,
qui

divinitatem. Hac stupiditate et ignorantia nemo nostrum

laboravit. Equidem
ne inter contentissimos quidem
dlc-i-

maxime divi-
mus ut quisque prudentissimus est, ab iUo
negamus
nam spem inteUigi et comprehendi sed non idcirco ;

qui non fuerit in

posse ut divinam sapientiam capiat,
fieri

humana exercitatus; et assentimur humanam

omnem sa-
divince comparetur , stuUitiam esse. Sub haec,
pientiam , si

agere debuisset nos vocat circulatores

cum rationibus ,

poUtio-
nosque ait celerrime fugere eos , qui , quia
« quam
patent; sed rusticiores
,>res sunt, nostris fraudibus minime
„inescare. » Enimvero nescit
jam a primis temporibus apud
qui exteris etiam dlscipUnis preeceUe-
nos fuisse sapientes ,

rent. Moyses enlm omni /Egyptiorum sapientia instructus

scieutias caUebant Daniel, Ana'
fuit: omnes Assyriorum
Azarias et Misael, ita ut sapientibus omnibus qui iUic
nias ,

erant, essent decuplo sapientiores.

Nunc eliam in Ecclesiis

*
I Cor. xti, 1)
, 9.
 CONTnA CELSUM I.IB. VI. 5 5
videnlur pauci quidcm,
habitaratione cretera^
multitudinis
sed videulur tamen, qui
adillas venerint, ea,
quam carnii
vocamus, sapie„t,apra;signes;
sunt pra^lerea qui aL
aKinam sapientiam progressi sint.
illa ad

XV. Post ha=c Celsus quasi de , humilitate confuse au-

dnsset, nec tamen qua,sit fuisset assecutus, eam
qu^ apud
nos docctur criminari tentat.
returque sumptam a noLis
esseexmale intellecto Pktonis loco, c(ui
alicuLi i„ suis lc-
g.Lus a.t :
« Dcus, qui ut a veteribus traditum
,
est , rerum
«ommum m sc continct principium,
fi„em , ct mcdium
«rccta inccdit pcr hanc '

univcrsitatis naturam. Ilunc sem

"per sequilur juslitia, eorum,
qui a divina legc
deficiunt
» ultnx atque
vindcx,- ,uam qui feliv
er seqmtur humilis
, futurus ett , conlt
» et ornatus.
Sed non videt a viris .
Platonc longc antiquio..Lus
dictum i„ preciLus •
fuisse
« Dom.nc. „on cst exaltatum cor
meum, nequc elati sunt
»ocuh mci ncquc amLulavi i„
,magnis, nequc in miraLili-
»Lus superme. S, non humiliter
sentiebam<. Atque hinc ,,

|.hudedoccmur, nimirum neccssc

Utersenta,
no„ esse ut,
.ndeccnter et indecorc se
is
/ucmi- , L
demittat , procum-
Lat hum, proms gcniLus, infelicium
siLi vestem induat
f«-
detquccnerccaput: nam humilis illc
dc quo p,.onheta ,

l.cet ,n magnis atque

ad,ni,.abilibus et ......e ipsum ,
suLrant'
rebus vcsar, a„,cl, nempc
in dogmatibus ,,u,e ,^,.e
su„ ct admi,.aL,l,a;
„,.na
„ihilominus lamen „ h,.mllint
se sub
»1.0 ent, ma„„ Dei ^ „ Q.,od si qui pr,.
sua si.nplici.a.c „„„
;ntcll,ge„tcs ,„ quo sita sit humilitas, illa cjua. diximus aL-
jecla lactitaut, „on i„ doctrinam conferenda culpa •
o,t
sed ,guosccud,„n illoru,„
simplicitati, ,,ua fit
m , ,., , ;.„„,i:
'-- s.b, p,.opo„ant, ad ea tamen n.on
pervcnianf. llle
en.u. l..,m,l,or et
o,.„atior est illo qucm i'h.o rcp,..T,sentat
q... .ade ornatus quidem est, ,uod . i„ ,u.g„i, J, ;~.:
' rs.-,|. cxxx ,
I,-, ,3. -2r IVir. v,(i.
 ; ,

5q(j ORIGENIS

»bus super se ambulet; » humllis autem, quod, licet iii

hisce rebus versatus , humiliet se sponte, non sub quoUbet,

sed sab poientl manii Del

'
, idque per Jesum tahs disci-

est esse se
phnc^ magistrum, qui (rnon rapinam arbitratus
formara servi
»iequalem Deo, sed semetipsum exinanivit
seipsum,
))accipiens , et habitu inventus ut homo humihavit
))factusob8diens usque ad mortem mortem
autem cru- ,

» cis^ » Atque hoc de humiUtate

dogma tanti momenti est
sed tantum
utejus non vulgarem habeamus doctorem ,
il-

lum Salvatorem nostrum : « Discite a me ,

Incjuit ,
quia mi-

))tis sum et humiUs corde, et invenietis requiem animabus

)) vestris \ »

« faciUus
XVI. Deinde hoc Jesu de divitibus effatum ,

»esse camelum per foramen acus transire,

quam divitem in
esse Platoni dictum et a Jesu in-
)) regnum ccelorum ' » ait « ,

» terpolatum siquidem Plato dixerit fieri non posse ut qui

:
,

)) dives est egregie idem egregie bonus sit. » Ecquis vel me-
,

diocriter ad res attentus , non inter Christi sequaces tan-

homines risum teneat a
tum , sed etiam inter Ccneteros , ,

Celso audiens Jesum apud Judaeos natum et educatum ,

pro fiUo fabri Joseph habitum' , nec Graecas nec Hebraicas

Utteras doctum ut vera ejus discipulorum scripta testan-
,

tur, Platonis Ubros legisse , et iUa ejus de divitibus delec-

non posse ut idem sit egregie dives
tatum sententia « , fieri

))et egregie bonus , » iUam interpolasse et convertisse in is^

tam, « facilius esse Ccamelum per foramen acus transire
))quam divitem regnum ccelorum? » At si Celsus in le-
in
occupatus
gendis EvangeUis odio non fuisset et inimicitia
,

si veritatis amore ductus

fuisset; scivisset qua de causa ca-

melus animal natura gibbosum et distortum

,
aptum visum ,

fuerit quod cum divite compararetur : et quid voluerit aii-

1 Petr. V ,
6. - 2 Philip. XI , 6 , 7, 8. — ^ MaUh. ii, 29. — ' W. xix, 24-

5 IJ. XIII, 55.

 ,

CONTRA CELSUM LIB. VI. Sq^

gusto acus foramine illc, qui dixitarctam ct angustam viam
cssc qua? ducit ad vitam*. Adverlissct cx lcge immuiidum
hoc animal reputari, probatum quidem quatenus ruminat,
rejectilium vcro, quia divisa ungula non sit. Ohscrvasset
etiam quoties et quibus de causisScripturaedecamelo mcn-
tionem feccrint; ut Vcrbi de divitibus ssntentiam assequs-
relur. IIoc ctiam animadvorlissct, Jesus-ne , cum pauperes
beatos^ , divites vcro miseros pronuntiat , loquatur de utris-
que spcctando ad iilosquisub sensumcadunt, an quamdam
paupertalcm noverit Verbum omni ex parte laudabilem et
divitias omni ex parte vitupcrabiles. Nam nec e fece plebis
bomo laudavorit panpcres nullo discrimine , quorum multi
sunt corruptissimis moribus. Verum de his hoc loco satis.
XVII. Tum deprimere conatur ea, quae de regno Dei
scripserunt auctores nostri. Nihilhorum quidcmin medium
afTcrt : quippe qui nihil dignum judicat quod excribatur,
aut fortasse quia non legit : sed ex Platonis epistolis et Phic-
dro scntentias depromit , quasi divinas,et quasi in Scriptu-
ris nostris simlle sit nihil. Ex his igitur pauca proferamus
cum Platonicis confercnda : qucT Platonica ut probabilitatis
speciem pr.T se ferant non potuerunt tamcn illum ipsum
,

adduccre ut oa ,
qua Philosophum par orat piolate rerum ,

omnium conditoroni colcrel. Nam si pielas ci incrat, debe-

bat illain non adulterare et inquinaro vitio, quam vocamus
idololatriain , aut superstilionc , ut vulgus locjuilnr. In
psahno soplimo decimo de Dco Ilobraica loquondi ralionc
dicitur, Ulum posulsse tenebras latibuUim suum'\ Quod qui-
dcin significat, quae de Deo cognosci pro mcrito doberent
ca obscura ossc ct imponotrabllia; quia se vclut in tcncbris
abscondit crga eos, qui ncc cjus cognitionis splcndorem
fcrre, ncc cum conleinplari possunt : partini propter niontis
iinpuritatem huic abjecto humano c^iirpori alligatae , parlim
*]\I:m!i. VII, ii\. - 2 [J. V, 3. — ^Psal. xvii, i^.
 —
3 9^ ORIGENIS

quia angustlor illa est, quam ut Deum intelligere possit.

Atque ut palam fiat quam rarum sit et quam paucis conces-
sum Deum cognoscere , narratur Moyses « accessisse ad cali-
«ginem , in qua erat Deus *. »Et de Moyse rursus : « Solus
wMoyses accedet ad Dominum, reliqui vero non appropin-
«quabunt^ »Et iterum propheta , ut ostendat in abyssum
divinorum dogmatum penetrari non posse ab iis qui non ,

haLent illum spiritum , qui omnla scratatar^ etlam profanda

DeP , dixit lAbyssas slcat vestimentam, amlctus ejus'' . Quin
Salvator noster et Dominus Dei\ erbum indicat quantumsit
Patrem^cognoscere primum a se solo
, ilhimque pro merito
cognosci deinde ab illis quorum ipse Verbum et Deus men-
,

iem illuminat,- cum ait : « Nemo novit fdium nisi pater, ne-
))que patrem nisi fdius , et cui fdius revelaverit^ » Neque
enim increatumet omniscreatae naturae primogenitum
ullus
digne potest cognoscere , ut paler qui eum genuit; neque
patrem animaium Yerbum quod sapientia et veritas
, ut ,

ejusesi". Ipsum est, quod a Patre tenebras dispellit quas

posult latibalamsaum\ ipsum est , quodabyssum retegit quo
velut vestimento Pater iegitur, eoque sicPatrem revelante ,

Patrem cognoscit quisquis illum cognoscere potesi.

XVIII. Ex pluribus locis : ubi sancti viri nobis quid de
Deo cogitarent declararuni , ha3c pauca visum esi excer-
pere; ui ostenderem in sacris Propheiarum litieris inesse
quid augustius , quam in Plaionicis sententiis, quas ianto-
pere Celsus admiraiur; si modo oculi legentium ii sint, qui
majestaiem Scripiurarum inspicere valeant. Verba auiem
Plaionis a Celso memoraia sic habent : « Circum omnium
))regem omnia sunt , et propter illum omnia, ei ipse bono-
»rum omnium causa est. Secundo loco est cum secundis,
wtertio cum teriiis. Igiiur anima humana siudio efFertur dis-

1 Exod. XX, 21. — 2 Id. XXIV, 2. — ^ i Cor. 11, 10. — '^

Psalm. crii, 6.
5 Matth. XI, 27. — 6 Cyjoss. I, i5. — ' Psalm. XVII, 12.
 :

CONTRA CELSUM Llli. VI. 3(j(j

» cendi hacc qualla sint , respiciens ad ea quae secum cogna-

»tione conjuncta sunt. NuHum eorum perfectum est. De
»Rege vero et aliis supradictis nihil est cjusmodi. ))Huc
af-
ferrepossem factam ab Isaia Serapliim, ut Hebra^i vocant,
dcscriplionem * qui Scraphim Dci faciem et pcdes velant
,

possem et adducere ea quae Ezechiel scribit dc iis quos Che-

pubin appellat , et quorum formas depingit ^
, et explicare
quomodo Deus a Ghcrubin gestari dicatur : scd quia hsec
occulto omnino dlcta sunt propter indignos et malos qui
,

thcologia) sublimitatem majeslatemque non possunt intel-

Icclu assequi , non visum in hocce scripto opcrjB pretium
da illis rebus dissercrc.
XIX. « Christiani quidam , pergit Cdsus, male intellccla
«Platonis doclrina plurimum efFeruntDeum qui supra cro-
,

»los est, sicqiie

Juda^orum coelum transcendunt. » (Jbi non
clare indicat transcendantne Judasorum Deum
an cnclum ,

duntaxal, per quod Judaei jurant. Non igitur de

his qui ,

alium ab illo, quem adorant Judaji Deum

, praedicant , di-
cere nobis propositum est , scd nos defendere et ostendere
Juda^orum prophctas cunx vetustiores Platone sint
,
nihil ab ,

illo potuisse mutuari. Non ergo hanc

ab illo sententiam ac-
cepimus « Omnia circum rcgem omnium sunt, et
:
propter
«illumomnla, »Haec a Prophetis, qui melius cadem
dixe-
runt, dldicimus; Jesu ejusque dlsclpulls
quodnam fuerit
spirltus, qui in Prophetls loquebatnr, qulque non alins erat
a Christl spiritu, conslllum Interpretantlbus. Neque etiaiu
Plato de loco qui supra ccelos est, locutus
fult primus. Jam
duduin enim David altltudinem declarans
abundantiamque
cognllionum quas de Deo habent ii qui se supra
res sensi- ,

busobvlasattollunt, altinllbropsalmorum : aLaudaleDeum

» Cffili coclorum
aqua qux super coclos est laudct nomen
, et
»DomIni\,) Equldem ncgarc nollm Id quod
aHi testati ,

Usai.Ti,2.- 2E7.ech. I, 5, lo, i8. — -^

Psalui. CiLvu, 4.
 ,

400 ORIGEMS

sunt , Platonem a quibusdam Hebraels didicisse sententias ,

quas in Phiedro protulit , et e propheticis scriptis sumpsisse

ha3c : «Locum qui supra coelos est , necdum ullus Poeta pro

» merito celebravit , nec celebrabit unquam , etc. » Et hoec

quae ibidem legere est : « Haec natura quae revera existit

» sine colore , sine figura , intactilis , vere animae guberna-

» trix soH intellectui conspicabiUs , circa quam verae scien-

» ti'« genuslocum illumoccupat. Exiisdem propheticis ora- »

culis hauserat Paulus noster illud quo tenebatur, rerum ,

quae supra mundum et supra coelos sunt deslderium , et

propterea nihil rehqui faciebat , ut illa consequeretur. Unde

in secunda ad Corinthios Eplstola : « Id enim , inqait, quod
» in praesenti est momentanenm et leve tribul itionis nostrae

» supra modum in subKmitate aeternum glorlae pondus ope-

»ratur nobis, non contemplantibus noLis quae videntur,
»sed quae non videntur. QuiE enim videntur, temporalia
»sunt: qucG autem noQ videntur, seterna sunt *. »
XX. In his , ut facile intelligentes vident , per ea quce vi-

dentur, Apostolus sensibilia intelligit; et per ea qucc non vi-

dentur, intelligibllia et quge sola mente capi possunt : item
temporallum ncmine signlficat ea quae sub sensus cadunt et
videntur; aeternorum vero, ea quse inintelllgentiam cadunt
nec vldentur. Haec itaque contemplari cuplens, isto suo de-
siderio roboratus aerumnas omnes leves contemuendasque ,

ducit : et mediis in laborlbus pcenisque versatus adeo non

iUis opprlmltur, ut oninla tormenta sublevet , Illarum re-

rum contemplatlone : quoniam habemus etlam nos Pontifi-

cemmagnum, qui virtutls et Intelllgentiie magnltudlne pene-

iravit ccelos ^ Jesum fdium Dei et Ipse res dlvinas bona fide :

discentibus vltamque rebus illis dignam agentibus pollicltus

est fore,utse lUis ad ea qux supra mundum sunt pra^beret

ducem. Ait enlm , ut quo ego vado , ibi etvos sitisK Quod qul-

1 I Cor. IV, 17, T 8. — 2 Hebr. iv , 14. — 3 Joan. xiv, 3.

 CONTRA CELSVM LIB. VI. /
dem nos i„ spem adducit
futurum essc ut post
exantlatl!
h«,us v.t. laLoresabsoIutaquc
ccrtamina ad extremos c
o

font.bus potat,sc,ue cogn.tionum fluminibus

, co rapia-
xnur, ub, ac,u. .11. ,u. supcr ccelos sunt ,
.
nomen lauiant
Dom.n.^. quem dum laudabimus,
non circ..magcmurTJi
vert.g.„e sed ,n invisibiles Dei
,
virtutes intcnti sempcr
mus cuas v.rtutcs ex creatis eH
:
hujus mundi rebus no„
pl us.ntcll.gcmus; sed am-
videbimus, utgermanus
Jesu d sci-
pulus loqu,tur, faae ad
faciem '. Et iterum „
.quod perfectumest, evacuabitur
Cum vcne t :
"
quod ex parte cst
XXI. Anautemseptem cceli
sint, a„ eorum
definitusom-
nmos,tnumerus, rccepta. i„
Ecclesiis Dei Scriptu
Dc ...-. tantum lo.uuntur;
expbcant. ^^1
sive hac
planetarum orbe:
ut vocant Gr.ci,
.
intelligant; sive ouid
..us
oc u
.nnuere vel.nt. Ac
Celsus quidcm contcnd.'
ccelos e terra aut animabi
t.rram e c«lo petentibus
plancaas
iter csTner
: q„. Platonis
opinio fuit; at Moys
„os torum
Prophetarum antiquissimus
e nostns Prophetis
„arra„s visionem
Jacol u ^
m.ssum v.sam
%
esse scalam,
ait illi pcr somnium
qu. ad
ipsi div

c.Ios',>crti„g
„1 I
Angclos. qu. ascc„derc„tpercam reV ei
et dcscc„derent° e
n,.nuu. summa scala
Do
innixum : sivehac scate
quod Plato imaghicidem
s.gnif,carc; sive majus quid,>.am indi
c v"'
Qua dcre extat Philonis
ucr,t.
!'
tractatus ct is
nus^,uem vcntat.s studiosi quidem d
°"
diligen.er et accurat'
Icga .
XXII. Postca Celsus suam
i„ libro contra
nos scrioto
erud.t,oncn. ostcntare volens
ten.s sermo„cm
, de c,uibusdam Pers^rum
Z
«pentur ,„ Persarum doclri„a
facit :
„ Harum rerum, In.auZlZ
Mithriacisque e^runrmyste
» ".s vest.g.um. In illis e„im du.-e c.lcstes conversiolT.':;::
I Joan. XV. lA 2 Pcoir^

lo. ^:.Genes. xxvrrr,i2, i3.

-»-"1,13. — ^ Ibid.

viir.
26
 :, ,

OISIGKNIS
/i02
errantium alia et animgjpereas trans-
„stellarum fixarum ,
,

quod hujusmodi est

„ ciuodam symbolo reprassentantur,
itus

«Scala altasportas habens, in

summa autem octava porta.
stannea, tertia ex aere,
»Prima portarum plumbea, altera
..quarta ferrea quinta ex a3re
mixto , sexta argentea, sep-
,

tarditatem ilhus
, tima ex auro. Primum assignant Saturno ,

plumbo indicantes alteram Veneri quam

:
referunt ,
» sideris
stanni splendor et moUities tertiam
, ut ipsi quidem putant , :

et solidam quartam Mercu-

„ Jovi , aheneam iUam quidem :

ferrum uterque operum ommum

„rio. quia Mercurius et
,

mercaturam utiles laborum patientissimi.

»tolerantes, ad
,

variam propter mixtu-

,Marti quintam, insqualem iHam
et
lun^; septimam auream
»ram. Sextam, qua; argentea est,
et lunoe colores hsec duo
metalla
„soli tribuunt, quia solis

„ referunt. » causam , cur ille siderum ordo s.c

Dein inquirit
symbola in reliqua^ materi» nomm.bus decla-
institutus per

retur. Rationes etiam

musicas adjungit ei quam explicat,
contentus al-
Persarum Theologi». Sed his Celsus minime
causa, exphcationem
t^ram addit, eruditionis ostentand»
refertam. Si vero Celsi delus
etipsam musicis qua^stionibus
fecero , et idem ac iUe
verba releram , absurde, opinor,
accusandos ,
commisero, qui, ad Judseos Christianosque
sed etiam M.thr.aca
intempestive non solum Plalonem ,
obtrus.t^S.ve
Persarum mysteria eorumque explicationem
pra^d.cent Persx
vera enim, de Mithra; mysteriis
sive falsa
pra^sunt; cur ha^c pot.us
quam aha
aut qui mysteriis iUis
pre-
retulit et exposuit?
enim apud Gr^cos .n major.
Neque
quam Eleus.na aut ea
mysteria
tio videntur esse Mithra, ,

Sed el s.qu.dem Barbaro-

quibusHecate iu ^gina colitar. ,

expllcationem .n med.um affe re

rum mysteria eorumque
^gyptiorum qu« a mult.s
placeret, cur .lon anteposuit
,

qmbus .n Coman.s
magnireslimantur; aut Cappadocum,
aut ipsorum Romanorum
Diana honoratur; aut Thracum,
 1 '

<^<>^'TR1 CKLSUM Lin. Vf. , ,.

rum-ve accusationem "^''««'""^ Chrisliano-

•
f
^ZI^^^^^^^^' ^^^^ -r-
ulii;
P-c,- cur non

tionem exci.etur.
illU,;
'fuam Cclsus consulnit
T
sed aut e
e"' 1;:"
"n
--.-temp,,.
"^^^'"'^'™^ -cta
;'«d.^i

lianorum tantum;
^1 f ^rj.r/r-'"^'^
iegunt et «dmitt^nt
^^
a
'f
^"* ^'^ns Chris-
Je-aris Pn
Ezechiel in /"''^'' -^'•^'^
«„e ^/0^^^
q^ibus indicantnr c
1;^^^^ P^^'*'
'^''•''^"

ad meliora inlroitu
u„,dam de ^72^
,""''"'" '"'°>«'-"«
LeJet iLT
de
L c^IeftrtT' .'"""'^ ''"^
il>i
civitateDei Jerusal
portis cjusdicuntur^ '^""^^""«'ntis de
Et si vi.r ^ f .

s7n.bo,i indicatam ."" """'"™ P-

disc re otTst 'T'
inscriLitur iV«..W
^^ '«Pteriis. qu. castror
.-
et aSl; T^- ''''''''' ''^'•-' 1"'

m m i-l^rT'"'*^^*'''''^-
co.Ui„e„t, i„c,uirat
<,„„«„. oX troWe '"™ '"^^''
qu.»am versus Austrum "' l'-'""'
ad inare, quinam
. c,ui„am erl^ rr"'
'""' ''""'^"'
ad Septentrio?'
collocati fuerint. ""' '" ^"'^'='"''
,„ie vfder s ftf
-nd.s.
et v.l,a
et ,u,e

mancipia
„on auditores
dosiderent. JLidem
st If^ e'
""'^'"-
cT"""'"'"'^^'"-
rorum. qui ibi d'is et T"
","'"" """"'-
recensentur ets n.ulJ
dmUnr. IIIos hic ^ "''^"^"* accommo-
exn,ic,„^ tcropus
expiicandi ,
r
Cclsus i.
, . non esf «,• *
,,L,.i,p,e ejus ,ectores "" ''""*"»
,
nMll-, c
siacera^ et di^vin. ' S'='''l"--an.in qu..^
crcdutu .

-"s. et ne,ue ..rophetstltrr^:.:

£: t T"^
 ORIGUNIS
4o4,
,

exigere voluent «d Per-

eum qui mysteria Chrislianorum
arcams, aha
et relectis Christianorum
sarum mysteria, m-
cogniturum quid inter utraque
cum aUis comparaverit ,

proferre
Ac uhi quidem potuit sectarum
tersit discriminis.
om.s.t h.c vero
eas enumerare non
nomina, quas noverat
:
,

.ps, tu.t
nomlnare sectam s. tamen ,
tihi magis oportuit
uteretur,
cognita? qu=e iUo quod descripsit Diasramn^te
,
,

opi..orqua. dicit .Uum confuse

d minlme Sed ex iis
fecit.
,

secta h.ncque dux.sse

audiisse de vilissima Ophitarum
descr.pt.onem fac.h
saltem ex parte, quam Diagran.maUs
est discendi aviditas
hxc m.h. figura .n
ut
Feci qu« mea ,

figmenta hominum, quos Pau-

mamls veniret, etibi inveni
domos et captivas ducere muherc.las
^ ait .. penetrare
semper d.s-
variis ductas desiden.s ,
«oneratas peccatis,
scientiam ventat.s perven.entes »
i
„ et nunquam ad
ce..tes
defic.tur D.agramma stnd
Ita autem omni prohabilitate
nec
quidem quibus decp. fac.hus n.h.l
ut ne mulierculas
,

quamvis quahcumque probab.h

at.
agrestissimos homines
hcet
persuadere queat. Atque et.am
specie duci paratos,
peragravi qu^siv.que quotquot ub.-
'Lltas terrx regiones
,

se scire profiterentur,
nunquam tamen.n uUum
aue aUquid
Diagrammate cont.ne.itur.
incidi qui doceret qu.^ hoo
,
se
erat. Decem c.rculos a
XXV. Sic autem figura h«c qu. hu-
complectebatur aUer circulus,
invicem disjunctos
esse ferebatur et cujus
nomen erat
u universitatis anima ,

qu.dqu.d
Leviathan Jud.icae scr.ptura, ,
Leviathan. Quem
velint, narrant creatum
a Deo esse
hoo nomine indicatum
in psahnis « Omma m sap.ent.a
ludibrium. Ita enim
:

ad
tua. Hoc mare magnum
! fecistiimpleta est terra creatione
,
parva et
naves pertra..-b"nt , an.maha
,et spaliosum, iUic
iste quem formast.
ad .Uudendum e. » Pro .

, magna draco ,

Ungua Hebraka Lemathun ; quem

dracone autem habetur in
^5, i6.
2t»Tim.m,6.— ^Psalm. cin,24,
 ,

COISTRA CELSUM LIC. VI. 4o5

tamelsi manifeste hoc in loco propheta in
malam partem
accipiatanimam tamen omnia permcantem impium hoc
,

Diagramma esse^onii. Ineodem reperieumdem qui vocatur

Beeinoth sub infimo circulo collocatum. Leviathanis no-
men ab impii Diagrammatis auctore bis erat scriplum in ,

superficie scilicet et in centro circuh. Addit Celsus «Dia-

»gramma divisum esse linea nigra crassaque et eam appel- ,

»lari Geennam seu Tartarum *. » Hsec vox Geenna cum in

Evangclio usurpetur pro poenarum loco , quaesivi sicubi in

antiquis scripturis haberetur , et maxime quia videbam illam
apud Judaeos etiam in usu esse. Inveni ubi in Scripturis
FalUs fiUi Ennon ^ nominatur in litteris Hebraicis nullo ,

discrimine adhibcri Vallem Ennon et Gcennam : et scru-

tando penitius animadverti in sorte tribus Benjamin censeri
quoque Geennam aut Vallem Ennon, ubi erat et Jerusalem :
cumque inquirerem quid ex eo quod ccelestis Jerusalem
,

et Vallis Ennon sortis sint Benjamiticae % consequens esset;

inveni quidpiam quod confirmet id quod de poenis dicitur,

quibus quncdam anima? purgari debent : secundum istud :

«Ecce Dominus vcnit ut ignis conflans et herba fullonum,

»et scdebit conflans et emundans tanquam argenlum et au-
»rum » '.

XXVI. Igitur circa Jerusalem poeuas luent qui conflandi

sunt , quia malitiam in anima^ substantiam admiserunt
quae mafitia figurale vocatur alicubi plumbum. Quare apud
Zachariam impietasplumbi talentoinsidens repi\Tsentatur \
Verum quoc de hac rc dici possent ea nec omnibus aperirc ,

convenit , nec id pra^sens tempus postulat. Imo minime

tutum esset harum rerum explicationem committere litte-
ris, cum plerisque satis sit scire , peccantes punitum iri.

Ulterius progredi non utilc fucriL : ideo quod sunt quos vix

^Mallh. V, 3o. ~ 2Jcieiii. vit , 3i. - » Jos. xvm , iG. - ''

INIjiI. m j,
— ^Zaeb. V, 7.
,
 ;,

4oG OaiGETNIS

aelerni supplicii metus continet ,

quiu se totos nequitiic ma-
lisque ex ea consequentibus tradant. Nec ergo Dlagraaima-
tis auctoribus , nec Celso notum fuit quid esset Geenna.
Alioquin nec illi tantopere suas picturas suaque Diagram-
mata jactarent quasi certa veritatis argumenta ; nec Cel-
sus scripto contra Christianos elucubrato suisque adversus
Christianos calumniis admiscuisset ea quae nusquam dicta
sunt a Christianis, sed a quibusdam quorum fortasse nulli
,

supersunt, aut perpauci. Jam vero quemadmodum Plato-

nicorum nihil interest Epicurum impiaque ejus dogmata
defendere ; sic nobis et Diagramma et quae contra iilud a

Celso dicta sunt neghgere convenit. Quare quse de his re-

bus a Celso scripta sunt , ut supervacua et inutiha prc-eter-
mittamus. Etenim muito acrius Celso in eas res jnveher6-
mur, si sermonem apud eos, qui iihs tenentur, faceremus.
XXVII. Postquam de Diagrammate dixit, quasdam de
sigillo , ut auctores Ecclesiastici vocant , ineptias sibi fmgit

et proponit in morem dialogi digestas ,

quas ne audivit qui-
dem nimirum « qui sigillum adhibet eum vocari patrem
: ,

»eum vero qui sigillo notatur juniorem et fdium appeUari,

» huncque respondere unctus sum unguento albo ex hgno

:

» vitae » quod ne ab hsereticis quidem audivi unquam do-

,

ceri. Deinde numerum definit Angelorum de quibus lo- ,

quuntur ii qui tradunt sigillum : « Septem esse ait ,

qui

»animai morituri corporis utrinque astant ; horum ahos

»lucis Angelos, ahos Archonticos nominari; horura pnn-
» cipem vocari Deum maledictum. » Quibus quidem arreptis
verbis , merito insurgit in eos ,
qui istud proferre ausi suiit.

Et nos quoque cum illorum accusatoribus indignamur; si

qui tamen sunt qui Deum Judaeorum maiedlctum vocent;

Deum inquam qui piuit qui tonat hujus mundi fabrica-
, ,
,

torem Deum Moysis et auctorem creationis quam Moyses

,

descripsit. Nam per haec Celsus videtur in animo quid ha-

 ,

COi\TRA CliLSUM LIB. VI. 4^>y

biiisse niinime candidum, sed improbissimum , quod ipsi

suggcssit suum in nos indecorum philosopho odium. Nempe
vokiit ut quihus ignoli essemus, ii , lecto ejus Hhro^ nohis
hcHuni indicerent quasi maledictum Deum aj^peHanlihus
pracclarum hujus mundi conditorem. Qua in re simiHs vi-
detur esse Judacis , qui , cum primum christiana doceretur
reHgio , calumnias adversus iHam spargehant : mactari a
Christianispucrum, ejus carnihus vesci iHos, et opera lc-
nehrarum peragere volentes , extinctis luminihus cum oh- ,

via quaque singulos commisccri. Quae calumnia, ut

ah-
surda est , multum oHm apud permultos valuit, quos a
nostra rcligione alienos persuaserat ha^c a Chrislianis per-
petrari. Imo etiamnum quosdam dccipit , qui idcirco ita
Christlanos adversantur, ut cum illis vel simplexcoHoquium
hahcre refugiant.
XXVJII. Tale quid videtur mihi cogitasse Celsus cum ,

Creatorem asserit a Christianis malcdictum Dcum vocari

nempe ut lector ejus adversus nos calumniis crcdulus
ad
Christianos funditus cxterminandos compellatur
, ut homi-
nes extremac iinpietatis rcos. Deinde confundens
omnia , ut
causam reddat cur Deus creationis, quam descripsit Moy-
S'3s,malcdictus appelletur, ait « ex eorum scntentia qui
,

«talcm illum existimant, eum esse dignum qui execrationi

))habeatur; quandoquidcm serpenlem qui primis homini
,

»hus honi et mali notitiam dedit

dlris devovcrit. » At sclre
,

dchuit, qui stant a serpentis partihus, quasi boni

consilii
auctor hominihus fuerit atque hac in rc Tltanum
,
Clgan-
tuniquc fahulas longe superant , ct Idclrco Op]u*ani dicli
sinit,eos tantum ahcsse ut Christlani slnt, ut Jesuni
non
nnnus Cclso calumnlentur nec in corum sodalltlum
:
ante
qucmquam admittl quam Jesum , exccratus fuerit. Vide
quam ahsurdum Celso fuerit,
igitur
In suis advcrsus Chris-
liaiios Hbris ut Christianos proponcro homincs
, qui ncc
 ,

4o8 ORIGliNIS

Jesu nomen audire sustinent, ne ut hominis quidem sa-

pientis et bene compositis moribus. Quid insanius vel fu-

riosius non solum iis , qui a serpente tanquam a bonorum

auctore denominari se volunt; sed Celso etiam existimante
Christianos earumdem rerum , atque Ophianos ,
postulari

posse? Ac Grsecus ille quidem Philosophus cui tantopere ,

cordi erat frugalitas ,

quique exemplo fuit nihil possidentem
vita beata frui posse , Cynicum se appellavit : at impii ilH

quasi serpentes ipsi essent quorum serpens , non homines ,

hostis est, a bellua hominibus infensissima et maximehor-

renda dari sibi nomen Ophianorum gloriantur et magno- ,

pere jactitant Euphratem quemdam a quo doctrinam im- ,

piam acceperunt.
XXIX. Pergens porro Christianos insectari , et carpens
eos ,
qui Moysis scriptaeque ab eo legis Deum maledictum
dicunt, quosque Christianos esse putat : « Quid insanius ,

yiinqait, aut furiosius insipiente hac sapientia esse possit?

» Quid enim peccavit Juda^orum legislator ? Et quomodo
»mundi creationem, ejus opus, Judaeorumque legem tibi

»ipse per typos , ut loqueris, allegoriasque accommodas?

» 111 um , o impie !mundi conditorem qui Judaeis poUicitus ,

» fuerat fore , ut eorum genus ad extremos terrae fuies pro-

» pagaretur, qui promiserat se illos e mortuis cum corpore

» ipso et sanguine suscitaturum ,

qui prophetas inspirabat ,

»illum inquam , vel invitus laudare cogeris : et tamen eum-

»dem illum injuria afficis? Atque etiam quando te Jadaei
» uro-ent ,
profiteris eumdem te colere Deum quem ,
Judaei.

»Cum autem Jesus magister tuus Juda^orumque Moyses

» contraria statuunt , ahum Deum
quoeris ab illo et patre di-

«versum*. » Et hic nobilis ille philosophus Celsus aperte

Christianos calumniatur, cum ait, illos, cum Judaei urgent,
profiteri se eumdem Deum, ac illos, venerari; cum autem
1 VideD.Gaillon, tOB». n, pag. aigetseqq.
 ,

COWTRA CELSUM LIB. VI. ^OO

Jesus coiitraria Moysi juLet ad alium aL Deum
, illo confu-
gcre. Sive enim cum Judoeis coUoquium noLis sit, sive in-
ter nos ipsi colloquamur unum
, nonnisi cl eumdem Deum
cognoscimus illum , scilicel quem et olim coIcLant Juda^i et
quem eliamnum colerc profilcntur; nec de illo impie sen-
timus. Neque etiam dicimus Deum mortuos cum carne et
sanguine suscitaturum ut jam supra disserui.
, Non enim
animale iilud corpus in corruptione, in ignoLilitate
, in in-

firmitate seininatum, resurget, cujusmodi

seminatum est^
Scd quae de hac re noLis superius dicta sunt , sufficiant.
XXX,Redit postea ad septem principes dajinoues qui
,

Christianisprorsus ignoti, aL Ophianis, opinor, usurpantur.

Et quidem in Diagrammate, quod comparare studuimus
eumdem daemonum ordinem invenio, quem Gelsus expo-
suit. Et primum quidem leonls haherc formam ait Celsus,
tacito nomine quod a vere impiis illis hominiLus impositum
dli est. At ego comperi ex impio illo Diagrammate da^mo-
ncm illum leonina forma vocari Michael, quod nomen in
sacris scripluris sancto conditoris Angelo triLuitur. Quem
secundum Celsus dicit esse taurum, eum Diagramma no-
minat Suriel tauriformem. Tertius est, Celso teste, vitiB
ancipilis, et horrendum siLilat; et in diagrammate tertius
ille , Raphacl serpenliformis appellatur. Quartum Celsus
refcrtspeciem aquilac pr:cferre; illum Diagramma GaLriel
aquiliformem nuncupat. Quinto flicics cst Ursi, si Celso
credimus, et in diagrammate nomen cst
illi ThaulhaLaolli
ursiformis. Scxto, id quod Celsus testatur, triLuunt illi ca-
nis faciem; Diagramma vero vocat illum Erataolh. Septi-
mum denique Gelsus aflirmat asini forinam referre et ap-
pcllari ThaphaLaoth aut Onocl ego autem in Diagrammale
:

vidi ilLim aslnina forma dasmoncm vocari Onoel

veJ Thar-
iharaolL. Cicterurn ca noLis visum est diligcnter
cxponcre,
* I Cor. XV, 4i, 43, 44.
4lO OJRIGBNIS

ut ne videamur ignorare ea, quorum notitiam Celsus liabere

se jactitat. Imo hinc palam fiet , nobis Christianis accura-
tius, quam illi, haec perspecta esse , non ut doctrinam

Christianorum , sed ut doctrinam hominum a salute aheno-

rum et qui Jesum nec Salvatorem nec Deum nec docto- , ,

rem nec Dei fiHum esse existimant.

,

XXXI. Jam si quis scire vohierit quibus figmentis usi ,

fuerint , hcet irrito conatu ,

pra^stigiatores iUi , ut ad suam
doctrinam quasi quaedamarcana continentem homines alH-
cerent audiatquidsuis dicendum doceant postquam trans-
: ,

gressi sunt quod vocant malltlcB vaUum portas principum

,

Angelorum potestati subjectas : « Regem uQiformem caeci- ,

» tatis vinculum , improvidam obhvionem ,

potestatem pri-
» mam spiritu providentiae et sapientia conservatam saluto ,

»unde purus mittor, lucis jam filii et patris pars. Gratia

wmecum sit, ita pater, mecum sit. » Atque hlnc oriri suam
Ogdoadem affirmant. Deinde postquam ad eum, quem Jal-
dabaoth appeUant ,
pervenerunt haec dicere docentur ,
:

«Tibi , prime etseptime , nate ad imperandum summa cum

wfiducia, purae inteHigentiae ratio princeps , opus fdio et
»patri perfectum , ofFero vitae symbolum hoc caractere insi-

» gnitum portam aperiens mundo te regnante clau-

, et , ,

» sam iterum cum hbertate tuam transgredior ditionem.

,

» Gratia mecum sit ita pater mecum sit. » Hunc autem

, ,

Angelum leoni similem aiunt habere cum astro Saturni ne-

cessitudinem. Jam ex Jaklabaoth ad Jao progredieati ita

orandum esse putaut : « Tibi ,

qui occuhis fdii patrisque

» mysteriis pr^es ,
qui noctu es conspicuus ,
secunde Jao ,

»prime mortis domine , innocentis pars ,

porrigens ego pro-

>^priam loco symboh barbam ,

promptus tuam ditionem
«transeo : confirmasti illum qui ex te verbi viventis virtute
»natus est. Gratia mecum sit, ita Pater, mecum sit. » Hine

itur adSabaoth, qucmsicaiunt alloquendum esse: « QuintcC

 :

CONTRA CKLSUM LIB. n. /,,

»ditioms princeps, Dominc Sabaoth. prime pr*co
iesis
»reLus .mposua; n tc creatis
quas libcravit gratia vi aui ,
,
'.nan. numeri admittc
mc , vidcns artis tua= symbolurn
in-
"cupatum et .„ hujus imaginis
forma servatum, corpus
»v.del.cct qu.nar.o numcro liberatum. Gratia me^um fit
»'U Patcr, mecum ,'

sit. . Pergunt poslca ad Astapha^um

» umque S.C esse compcilandum cxistimant.
« Tcrtia^ port«
«pnnceps, Astaph.xe, rector
primi aqua= principii!
unum cx
mc
» .„.t.at,s spirituquc virginis
purgatim viLns ad-
m Ue .^c, tn ,
qu. v.des mundi suLstantiam. C-atia
mecum
» s.t Patcr, mecum s.t. .. Hinc ad ^loa=um qui ut
s.c .nterpellandus cst
nutant ,

„ Secund. port. prinlps

C:''
.-

» adm.tte me qu,
tu» matris offero
tibi
,
symbofum , nemp:
»grat.an>v.rtut.bus potes.atum
occultatam. Gratia mecum
M ,1 atcr, mecum s.t. Post.-cmo,
,.
qucm Hora^um
appel-
lant, h*cd.cc,.daopi„a„tur :
«Tuquiproptcreapri...a.porla)
»F.„c.patum obtines quia septa ignis intrepiJe
We adm.ttc
,

me videns tu. potestatirsymbo'lum

,
supcrastr
1^:

.'"' "''"""" '' '""Sine ad exemplar

»cu.t.s
c^e^t Tb
' inno-
lacta rcp.a^scntatum.
G.-atia mccum sit Pater
x-dier,
»mecum sit. »
',
,

XXXH Atque hxc omnia „os ca

qua. putatur mulliplex

compuht Qu.ppe volu.u.us ot ejus scripiion.s

et nostra; de-

<imbusCcls.,ssIor.atur,etproptcrquasCh.islianos
neque attendunt nequc ouie.s
sciunt calum„iatu,-.
,
Ego ve^od
callere se jacl.tcnt,
eaquc ostcnlatione cos
dociuiant „„i
"-".»um spccic facilc se abduci
patiuntur. Plur ^. ^,
c;...S-.cr.^ ut pla„u,n facerem
perspectas essc mihi .-^
tT
'-' ""^- -^ -^^'^ exec-ati:.!:;
rs::""'"'""
>''u.as, unp.as,
'^'t;
abhorre„tes a vc.-a (:h,-is.ia„orum
doc-
 ,

Ai2 ORIGKNIS

trina, quam ad mortem usque confitemur. Quamquamhoc

sciri oportet , cum harum rerum auctores nec magiae ar-
cana cognoscerent , iiec divinarum Scripturarum accura-
tam haberent notionem , omnia ab illis fuisse permixta.

Nam suum Jaldabaoth, Astaphaeum, Hora^um de-

e magia
duxerunt; ex Hebraicis vero scripturis eum quem Hebraii
vocant Jao vel Ja , sicut et Sabaoth, et Adonaeum, et

/Eloseum quidem nomina e Scripturis ducta sunt

: quae

unius atque ejusdem Dei. Sed iUi Dei hostes cum hoc non ,

intelligerent ut ipsi uUro confitentur

,
ahum judicarunt ,

esse Jao ahum Sabaoth

,
et Adongeum diversum esse ab ,

iUo quam Sciipturse Adonai appellant; /Eloa^um etiam

ahum ab illo esse qui Hebraice a Prophetis Eloi nomi-
,

natur.
XXXHI. Sub hcec ahas Celsus narrat fabulas , « quos-
qui se in daimones transforment ita ut
» dam esse ,
illos ,

)) alii leones , alii tauri , alii dracones , aut aquilae ,

autursi

))aut canes appellentur. )) Inveni in eodem Diagrammate et

fio-uram illam quam Celsus vocat quadrangulam , et id quod

miseri illi statuunt de portis Paradisi. Flammeus ibidem
pingebatur ensis ,
quasi circuli ignei diameter, tanquam
excubias agens ad scientiae lignum et vitae. Cseterum Celsus
singulas
aut noluit aut non potuit preces referre quos ad ,

jubet ab
portas fabulosa impiorum illorum doctrina fundi
iis qui illas adeunt. Nos vero
id fecimus, ut Celso ejusque

lectoribus evidens fieret nobis penitus exploratum esse ,

ilUus mysterii Unem , tanquam a Christianorum

scelesti

ero-a Deum pietate remotissimum.

XXXIV. His absolutis quae nobis ,
plura addendi locum

dederunt, ita Celsus prosequitur : «Isti autem aliis aUa ad-

dunt Prophetarum dicta circulos circulis inclusos

rlvos , ,
» ,

» Ecclesise terrestris et circumcisionis

virtutem ex quadam ,

»Prunico virgine manantem , viventem animam , ccelum ut

 C0NTR4 CFLSUM LIB. VI. 4» 5

» vivat occisum , occisam et ense tcrram , mactatos iit vivant

«multos, tollendam e mundo mortem ubi peccatum mundi
»mortuum fuerit, novum pcr angusta descensum, et por-
» tas sponte patentes. lllic ubique videas vitae lignum et
» carnis resurrectionem per lignum : opinor, quia magister
»eorum cruci clavis afllxus est et faber lignarius erat. Quod
»si ex prserupta dejectus rupe fuisset, aut in barathrum
«pra^cipitatus, aut laqueo prajfocatus , si artem exercuisset
» aut coriariam , aut caementariam , aut ferrariam ; esset su-
» per coelos rupes vitae , aut resurrectionis barathrum , aut
«funis immortalitatis , aut beatus lapis, aut ferrum chari-
»tatis , aut corium sanctum. Ecquam aniculam non pudeat
puerulum sopire cantitandis hujusmodi fabulis?» Miscere
fl

hic videtur Celsus res a se non bene intellectas. Equidem

illum suspicor pauxilla de quapiam haeresi accepisse , quae
cum quid vellent non cognosceret , dicta quaedam temere
profudit, ut et nostrae et haereticae doctrinae imperitis in
Christianorum doctrina versatissimus videretur. Quod qui-
modo memoratis manifestum est.
deui cx vcrbis ejus
XXXV. Nam primum nostrum cst uti Prophetarum ser-
nionibus utpote qui inde probamus modo Jesum esse Ghris-
,

tum quem pra^nuntiant modo ex illorum scriptis ostendi-

,

uuis ca ,
completa esse narrant Evangclia. «Cir-
quoe in illo

» culos circulis inclusos » fortasse dcpromsit ex illa haeresi,

quae seplem potestatum circulos uno includit, quem rerum
onuiium animam et Leviathan vocat. Forte eliam id suni-

ptum est ex male intellecto Ecclcsiastae loco , ubi dicitur :

In ciiriutu pergit splritus y et in circulos suos revertitur. Quod

ait de rivis Eccleslae terrestris et circumcisionis , ductum id
suspicor ex eo quod nonnulli dicimt Ecclesiam hanc ter-
restrem ex Ecclesia cojlesti meliorcque /Eone esse deriva-
tam , et circumcisioncm , de qua io lege , esse signum
^Eccles. r, iG.
414 ORIGENIS

ciijiisclam circumcisionis , qua hominesin quodam illlc loco

purgantur. Prunlcus vero ea est , quam Valentiniani male
sana sapientia sapientiam appellant, ejusque volunt figuram
fuisse foeminam illam, quae duodecim annos fluxu sanguinis
laboravit. Quod Gelsus prave usurpans, omniaque Graeco-
rum, Barbarorum Haereticorumque confundens, loquitur
de potestate quae ex Prunico quadam virgine dimanat. Quod
ad animam vlventem attinet arcanum fortasse est Valenti- ,

nianorum dictum de conditore quem animalem vocant aut :

fortasse id non absurde dictum fuit a quibusdam , ut anima

mortua distingueretur ab vivente anima ejus, qui salvatur.
Quid sit occisum coehim quid interfecta terra quid multi
, ,

mactati ut vivant , prorsus nescio. Haec illum e seipso

finxisse facile crediderim.

XXXVI. Quod addit esse mor-

, « tollendam e mundo
»tem, ubi mundi peccatum exstinctum fuerit, » idem et
nos diceremus ad explicandum istud Apostoli « Postquam ;

»posuerit omnes inimicos sub pedibus ejus, tunc novissima

»inimica destruetur mors *. «Qua de re et iilud scriptum
est : « Cum mortale hoc induerit immortalitatem , tunc fiet
«sermo qui scriptus est Absorpta est mors : in victoria^»
Rursus « novus angustusque descensus » fuit fortasse exco-
gitatus ab iis , qui animae in varia corpora transmigrationem
credunt. « Portas vero sponte patentes » credibile est ab
quibusdam inductas fuisse , ut explicarent istud : « Aperite
»mihi portas justitiae, ut ingressus iii eas confitear Domino :

»ha3C porta Domini , justi intrabunt in eam ^

: » rursusque
in psalmo nono : « Qui exaltas me de portis mortis, ut an-
wnuntiem omnes laudationes tuas in portis filiae Sion^. »

Portas mortis scriptura vocat peccata , quae ad interitum

ducunt; portas vero Sion intelligit recta facta : unde liquet

* iCor. XV, 25,26. — ^lbid. 54. — ^ Psalm. cxvii, 19. — ^ld. ix,
14» XIV.
 .

COJITRA C1!I,SU\I I.llt. VI. /jg

portas juslilia;
casdcm cssc ac portas virtutis
, q„a= virtulis
rcctcquc factorum studioso spontc
patefiunt. De ligno vitaj
commodius disscrerct is , qui paradisum Dci ab ipso Dpo
plantatum, de quo in Gcnesi '
, enarraret. Rcsurrcctionem
quam non intellexit
, Celsus jam sa,pius irriserat
sed dictis :

mmime contcntus ait a noLis rcsurrcctionem

carnis per
lignum pra;dicari : opinor, prave
detorquens id quod figu
rate dictum
Per lignum mors et pcr lignum
cst : « •
vita
«mors pcr Adamum, vita autem pcr
Christum '. , Dcindl
cavilhs in hgnum ludens ex duplici capitc illud ,
incessit
dum ait «hgnum a noLis idcirco celebrari, aut
quia magis-
»ter noster allixus patibulo
est, aut quia is fabet erat ,
Verum non animadvertit mentionem de iigno
vit» in lit
teris Mosaicis f.eri deindc
, nusquam in Evangcliis ab Ec-
clesia receptis Jcsum dici
fabrum.
XXXVII. Putans autem nos, ut crucem
allegoriis expli-
caremus ,
finxissc lignum illud vit£B ,ct huic errori
suo con-
sentanea loquens « Si ex pra-rupta , rupe dcjectus
, ,Vir/«rt
,

»aut in Larathrum pr^cipitatus

, aut laqueo pra^focatus
» hasset, s.nc duLio super ccelos
.11.
rupem vita., aut Lara-
» thr..m resurrectionis aut
, immortalitatis funem collocas-
. scnl. , Lt rursus : « Si
p.-optcrea conflctum est lignum
vita=
»qtua labcr illc eral ergo
, si coriarius fuissct , nobis oLtruI
» derent cor.um sanctuu.
, Leatun. ;
lapidem
si cojmcntarius •

. s. ferra.-.us fcrrum
Al quis non vidct quanti
carilalis. »
hc.-. dcLcanl hujusmodi
calumnia; hominis injuriis
laressen
lis, quos ut dcceptos
conve.tcrc pollicitus fucrat? Hi,
adji
c.t qu.c conveniunt iis faLulatoriLus , qui suis polestatiLus
formam aut asini caput, aut
lconis
dracouis spccicm ac-
,

commodant; sed qua; minime congruunt

Ecclcsiaj sectato-
nbus vcrum enim est ne
:
quidem
LiLaccm aniculam sine
pudore ad sop.endum
puerum garrituram esse incplias
'Gen. ir, 8.-2. Cor. xv.aa.
 ,

/l5 ORIGENIS

cujusmodi effutlunt qui inonstra asinino capite et illas quasi

Quae vero
conciones ad singulas portas comminiscuntur.
Celsus ea prorsus ignorat et illa pauci po-
docet Ecclesia , ,

tuerunt intelligere : illi nempe qui ex Jesu prcTecepto totum

suse vitae tempus inscrutandis scripturis insumpserunt ma- ,

o-isque in earum assequenda mente laborarunt

quam Grae- ,

corum philosophi ad consequendum nescio quas opiniones ,

existimant.
in quibus positam esse scientiam
XXXVIII. Nec satis habuit vir ille strenuus Diagramma
exagitasse; ut plures contra nos , licet nihil nobis cum illo

ex
Diagrammate sit accumularet calumnias illa interseruit
, ,

illis quidem h^reticis sumpta

sed quasi tamen ad alios per- ,

rainus admirandum
tinerent. « Neque hoc illorum, m^af^,
quod inter altiores illos circulos qui supra caelos sunt
i> est ,
,

))inscripta quEedam visuntur quse interpretari solent, et ,

))pra3sertim duo illa verba, majus et mlnus

quorum unum ,

))
alterum ad Filium referunt. » Equidem in illo
ad patrem ,

Diagrammate majorem et minorem circulum vidi quorum ,

Prjeteiea inter
diametro inscriptum erat, Pater et Filius.
majorem circulum , in quo minor ductus fuerat, et alium
ex duobus constantem quorum alter flavus
extra alter cse-
,
,

securis specie.
ruleus intra erat pictum quasi septum fuerat
,

Supra istud circulus exiguus circulum prioribus

majorem
tangebat hac inscriptione caritas infra vero alter
cum , :

eumdem circulum tangens inscriptumhabebat, vita in se- :

circulo ex lineis insertis conflato et alios

duo circu-
cundo
los quandamque Rhombi figuram
complectente inscriptum

leo-ebatur, sapienti^ providentia; et in

communi eorum
sectione, sAPiENTi^ natura. Supra
communem eorum sec-
erat , scientia;
tionem erat et alter circulus in quo scriptum
Atque
etinfra ahus in quo inscriptum erat , intelligentia.
ut lectores
in his immorati sumus , data a Celso occasione,
cognoscerent ,
quae et nos ipsi vituperamus , ea nobis magis,
 CONTHA CM.5UM LIB. VI. /,»
quam illi , oxpiorata essc; non vero ex inanibiis acccpla ru-
moribus. An autcm ii qui hujusmodi nugas laudi
,
ducunt
quasdametiammagicas pronteanturartes, an
corum ha;c sit
summa id non affirmo, siquidcm nihil
sap.cnlia;
,
unquam
simde deprehendi vidcrit Cclsus
:
qui mendacii jam sa=pius ,

absurdarumque calumniarum convictus

est, num hic etiam
mentiatur, num vcro id quod in suo
scripto exposuit, re-
vera de quibusdam a nostra fide
alienis invenerit.
XXXIX.Post ha^c deiis loquens, qui
magicas artes ad-
hibent atque pra;stigias, barbarisque
quosdam da;mones
vocant nominibus, illos aitsimile quid facere
ac iili, q„i iis-
dem de rebiis mirifica qua^dam facerc
vidcntur coram iis
qu. nesc.unt earum alia esse
nomina apud Gr.wos , alia apud
Scythas. Deinde ha;c adducit ex
Herodoto , „ Appollinem a
«Scyth.s vocari Gongosyrum; Neptunum,
Thagimasaden -

»Vcnercm Argimpasam ; Vestam, Tabiti.

» Qu^rent harum
,

rerum perit. an non hic etiam Celsus

cum Herodoto men
tiatur. Nesc.unt enim Scytha? utrum ii quos deos putant
.idem sint apud Gra^cos. Qua^ cnim
probabilitas est Apolli'
nem a Scyth.s Gongosyrum appcllari ? Non enim arbitror ev
Gongosyro ,
s. groocam in linguam verterctur
, dcduci posse
ctymologlam Apollinis.aut Apollinem
Scythica lingua idem
s.gniAcarc ac Gongosyrum. Necdum
idcm de reliquis dico
Al.a cnim cx causa Gr.-cci et ex alia
origine deorum suorum
iwm.na der.varunt ex alia Scytha;
, ex alia Indi ex ,
alia
^-th.opes, aut Afri, aut quic.imquc,
relicta prima et
p„r,
coud.toris not.onc suis diis nomina
, pro libitu indide.-,,nt'
Vcrum dc jam supra satis a nobis dicl.im
his •
est ncmpe
ubi probavimus non cumdem csse Sabaoth
et Jovcm; et ubi
nonnulla de linguarum diversilate ev
sacris scripturis
obser
vavimus. Lubens igiturha^c
prxtermilto, in quib.is
Cclsum
sequi non posscm quin jam dicta rcpctorem.
,
Deindc rursus
magicas pra-stigias nobis occIi.it , easqiic fortassc
ncmini
VIII.
2/
 ,,

4lS OIUGENIS

trlbuit; cum sit nemo, qui in religione qualem a^greditur,

exerceat aut fortasse respicit ad eos ,
qui-
hujusmodi artem :

coram simplicibus ut quoe-

artificio uti
bus solemne est hoc
,

Hsec vero sunt ejus

dam divina potestate efficere videantur.
verba « Quid opus est ut
:
commemorem illos omnes , qui
vocesque pellendis arcendis-
aut expiationes aut carmina
>,
,

formaseffigiesquedcemonum
,que incommodlsidoneas aut ,

remedia in vestibus
. facere aut varia amoli^dis veneficiis
,

in cu-
« in numeris , in
lapidibus in plantis in radlcibus , , ,

generis rebus invenire docuerunt?

Quas )>

,jusvis denique
ratio ut refellamus cum
crimlnatlones non postulat recta ,

injios ne levissima quidem suspicio con-

horum criminum
veniat. .

Celsus addit mihi videtur ilhs simihs

XL. In iis, qu^ ,

odio affirmant coram ho-

qui infenso adversus Christianos
religionis Christlanoe ignaris ,
Christianos ab ipsis
minlbus
deprehensos fuisse , dum carnibus iufantulorum vesceren-

tur et cum foeminis promiscue sine pudore rem haberent.

multis iisque a nostra reU-
Ut enlm' jam compertum est
o.ione prorsus ahenis
hujusmodi calumnias confictas esse :

vidisse
sic etlam falsiconvlnceretur id quod refert Celsus , «
bar-
,) se apud quosdam nostrae religionis presbyteros Ubros
vldeban-
))baros , in qulbus dcemonum nomina et praestlgloe

nostri cuUus presbyteros nlhil

«tur. » Quibus subdlt. Illos
poniceri. Utinara
))boni , nlhil nisi in hominum perniciem »

a Celso
his similia essent
omnla, quae contra Chlstianos
dicta '^unt. Tum enim plerique re ipsa experti mtelbge-
rent mera esse mendacia; qulppe qui nlhll de hujusmodi
llcet cum Cbrlstianls
societatem habue-
rebus audierunt,
rint. . .

oblltus se contra Christianos agere;

LXI. Posteatanquam
ex Dionyslo quodam muslco /Egyptlo me-
« AudWI , in(juit ,

tom. n, pag- i-iO et seqq.

1 Yidc D. Guillon ,
 COMTEA CELSUM UB. VI. /

»cum versante. magicam artcm aliquid posse i„ ig„aros

ct
.-corrapt.smoriLus homines; in philosophos
»luLn vctus rat o„c „tu„tur,
autcm, n„; J
„ihil hahcre virium
dc arte mag,ca d.ssercndi 'hIc si
co„siIium csset,
iis <,„« jam
Ila d.x, dc
adderc „o„„uIIa posscm
: sed
pr.stat i„ ii i^s
tcrc qu» prop,us ad
Cels! scriptio„cm
perti„e„t. Qui scirc
volucnt poss.t-„c quid
a„ „ihil i„ philoLphos
ars ma "c '
logat .s ed.tas ah
Ma.ragc„e res Apollouif
Tyanei nT' s

etad c.,m <,„as. ad .„ca„tatorem

ye„titasse. luter alios dc
'^ ^-««-^ ^p
"^""•**"^."" '-'
idtt: ;:r'"" -^ ';: ;«
cssc quod aL arte mag,ca aut
da^moniis metua„t ii. c,ui
'
rc-
.S.on.sChr,st.an. cullorcs Dcum
sum vencrantur, ex Evangclio
reru.„ om„ium
vitam cxiguut et
p ^ £
preces d.„ „octuquc
f.-cquc„ti.,s et qua^par
prJcrint
'
L
est'.-evr ,
adh.Lc„t. Verc en.m
« castran.etaLitur Angclus
Dom ni ,

Et Angel, q„, ,„ Ecclcs,a

parvulis tue„dis
i„v,gila„t di-
c.„tur ac,e.n patris qui i„
ccclis est vidcre;
q, idqui, , t
...... .odpcrrac,emiI,ametpcrint....umi,,„n;,.^

XLII. Dciudc Celsus hxc

alio cx cpilc ducta
«Sunt .Ilorum subiicif
quida„, c.-rorcs im
al.i
i," . dccipic„ c
.mma ,„ qua vcrsa„tur, divi„or„m
^

.-enigma „„. i„„o

» -t.a h-.gu„t videlicet
:
qucmdam Dco advc..sa..i„ f. "t
|.o^^mquemIIeLr..ceSatanamappc.Iant.Om„i„:;;
'"" ™''"'™' D-™ maxin.„,„ .d adve..-
i Tnrr" '

Lr o Dc. fil.us a d.aLolo s..pc..atur,

et quas ah illo molcs-
 :

/ .^(f
OKIGENIS
con-
,, tiaspatitms iis nos docet orlas nobis ab iUo molestias
venturum quoqus
«temnere: atque idcirco iios admonet
effec-
„ esse Satanam resque magnas iUum et admirabUes
,

sed nuUamho-
«turum, sibique Dei gloriam usurpaturum :

esse habendam, qui il-

»rum prcdigiorum rationem ab iis

vohierint, sed sibi soU esse

credendum.
»lum removcre
operose caventis , ne quis ahus
„Ha;c certe impostoris sunt
,,contraria sentiat sibique
plebem conciliet. » Ac mox.ndi-
unde nos putat haus.sse perpe-
care volens asnigmata iUa
,

Veteres mquU de divmo

ram quEe de Satana docemus « : , ,

scripserunt ut Hera-
.quodam beUo obscure involuteque
:

hsc:-«Sidicendum est commune

»cUtus, cujus sunt
Utem esse, omniaque ex discordia
«quoddam beUum et

,< gigni et admlnistrari

: » - et Pherecydes HeracUto longe
exercitui adversum exh.bet,
» antiquior in fabula exercitum
ducem fa-
»quorum unius Saturnum, aUerius Ophioneum
pacta etiam, nempe
,cit. Provocationes narrat et pra;Ua,
pro victo ha-
,, utervis primus in Oceanum caderet , iUum
aUerum pepuUsset et v.c.sset .Uum
» bitum iri ; utervis vero ,

occupaturum. In eamdem sententiam accipienda

«cffilos
pugnantium
,,esse ait Titanum Gigantumque adversus deos
uli et qu* dcTyphone,
Horo et Osiride ^Egyptu ,
» mysteria ,

» Ha?c postquam
commemoravit nec exposmt ,
» fabulantur.
sensum habeant , iUaque
tamen quo modo subUmlorem
convitiarl pergens « Ha;c non
male iuteUexerimus , nobis
:

da-mone,
cujusmodi commenta iUade diabolo
»sunt. in^uit,
quod verius dicit impostore qui contrar.a docet. » S.c
)
» aut (
interpretatur quasi eadem fere ac Hera-
et Homerum ,

mysteriorum de Titanibus giganti-

cUtus Pherecydes, et
istis Vulcani ad Junonem ver-
busquc auctores, indicaret
bis

Jam enim me ct aUas juvare studcntem

 »,

CONTRA CliLSUM LIB. VI. /, 2 1

Dejccit pede pcchensum de liinine divino '.

Et in his Jovis ad Junonem :

[autem
An non meministi quando pependisli ab alto, a pedibus
Incudes demisi duas , circum manus autem vinculurn
[misi
Aureum, infrangibile; lu aulem in sethere et nubibus
Pependisti, indignabantur autem dii per excelsum Olym-
[ pum :

Solvere autem non poterant circumstantes : quemcum-

[que prehenderem
Projiciebamcorreptum de Hmine divino, donecperveniret
In terram vix spirans ^

Quae Homeri carmina edissercns : «Hsec Jovls ad Junonem

» vcrLa ituiult sunt verba Dei ad materiam
, ,
, quibus slgni-
))ficatur materiam , quae Inordinata erat ab Inltio, aplls vln-
))Cuhs a Deofulsse coHigatam atque ornatam, et quotquot
))dcTmones turbas in clebant, in
poenam scelerls ab eo-
illa

))dem In hncc Infima loca praeclpitatos

fulsse. Quo sensu .,

eadem llomerl carmlna cum Pherecydes Intelligeret

, ait
ipsum dixlsse : « Infra hanc terrae partem Tartarea re^-Io
»est, quam Ilarpylaeet Tempestas, Boreaj fillaicustodiunt
))et quo Juplter Illos ex dlis detrudit qul turbas , movent.
Eumdem alt habere sensum « velum MlnervLt; in ludorum
))PanathenaIcorum pompa omnium oculls exposilum. Ipso
))enim, inqidt , Indicatur da^mon quldam incorruptus et
matre, qul terrlgenarum coerceat audaciam. »
))Sine
Post-
quam sic flgmenlls Gra^corum applauslt, concludit,
nostra
accusando in hunc modum « Dei filius a dlabolo
, :
vexatur,
))ct nosdocet, cum ab illolnrcstamur, mala patlenlerfcrro!
))Kacc prorsus rldlcula sunt. Satlus erat , oplnor , puniri

iUiad. I, 590.— 'Icl. XV, 18.

 ,

422 ORIGENIS

» cfilumniatorem illam , quam hominibus, quos calumniis

»insectatur, intentari minas. »

XLIII. Vide quseso annon ille, cujus judicioin sceleratis-

simis erroribus versamur et a di\ inorum aenigmatum sensu
abcrramus manifeste in errore deprehendatur quippe qui
, :

non considerat doctrinam de malo illo qui e coelo dejectus ,

est reperiri in scriptis Moysis quoe non Heraclito solum et

, ,

Pherec} de , sed etiam Homero antiquiora sunt. Nam quid

simile innuitur serpente illo , unde suum Pherecydes Ophio
nem duxit, qui serpens in causa fuit, cur homo ejiceretur

e Dei paradiso ,
postquam fceminam divinitatis majorumque
Lonorum poUicitatione deceperat *
:in quam fraudem homo
pertractus dicitur. Et ille exterminator in Moysis Exodo
memoratus", quid ahud est, quam qui exitium ilhs affert
1
qai ilH fidem adjungunt , ejus improbitati non resistuut

non repugnant ? Nec ahud indicat hircus ille emissarius

Hebraice vocatus Azazel de quo in Levitico, cujusque sors

in desertum erat emitti tanquam omnium expiationem '.
Quicumque enim pro sua improbitate ad malum illum per-

tinent , ii cum slnt sorti divinae infeusi, procul a Deo able- 1

gantur. Sed et ilh fdii Behar, de quibus in libro Judicum *, |
cujus-ne fihi propter improbitatem dicuntur esse ,
praeter-

quam ejusdem iUius mali? Praeterea in libro Job Moyse ipso

antiquiorls diabolus legitur astitisse coram Deo \ et petiisse

utslbi liceretiUum gravissimis afficere molestiis , ac primum

quidem omnium facuUatum fdlorumque jactura, delnde
horrendo illo morbo ,
qui lepra nominatur. Taceo quaj nar-

rant Evangelia de dlabolo qui Salvatorem tentavit% ne in

re, quc^ contra Celsum agitur, recentiorum scriptorum
auctorltate utl videar. Et sub finem libri ,
qui Jobi nomen
prsefert, ubl Domlnus ex turblne et nubibus cum Jobo
1 Gen. III, 5.-2 Exod. s.ii, 23.— ^ Levit. xvi, 8. — ^Jud. xis. , -ja.—
6 Job. 1,2. — ^ Malih. IV.
 CONTRA CELSLM LIB. VI.
^J^S
loquit.ir, non pauca lcguntur de dracone*. Quid
meinorem
qua) dicit Ezechicl quasi dc
Pharaonc , aut Nabuchodono-.
sore, aut principe Tyri
loquerctur ? Nec etiam Isai^e de
^

BaLylonis rege referam lamenlationem ^-

ex quiLus omni-
Lus discere est hinc malum originem
et principium hahere,
quod qu.dam ahs amissis , illum, secuti sunt qui primus
alas amiserat.

XLIV. Nec sane fieri potcrat ut Lonum

per accldens et
communicatum illi esset simile quod,
natura Lonum est.
lll-d tamen adventitium nunquam deest
illi, qui sui con-
servandi causa vivum, ut ita
loquar, panem sumit \ Quod
si cui deest, in culpa ipse est
, qui vivo pane et vero potu
quorum altero nutriuntur alae , altcro irrigantur, uti ne-
glcxit. De hisalisintcIIigcndussapientissimusSalomon
cum
de vero divitc loquens ait : . Comparavit siLi pennas ut
«aquila, ct rcvcrtiturin domum sui prsesidis ^ » Cumenim
Dcus ad Lonum finem uti noverit
etiam iis, qui pcr mali-
tiam aLipso defeccrunt oportuit
malos , illos ahcuLi hujus
universitatis collocari et effici ut cssct pal^stra,
,
uLi , qui
vellcnt ad consequcndam virtutcm
, legitime certarc pos
sent. Illorum cnim malitia tanquam aurum ignc, cxami-
,

uati et purgati ct experti

, omnia ne quid in sc adulterinum
,

adm.tlcrcnt \ scd digni vidercntur qui ad

divina ascende-
rcnt, tolluntur verLo ad supcrnam
omnium Lchtitatem et
ad culmcn Lonorum, si ita loqui
CcTterum ille qu fas est.
,

hcLraice Satan ,
et magis grcTce vocatur a quiLusdam
Sala-
nas idcm graeca lingua sonat atque
,
advcrsarium. Quicum-
quc aulem scclalur maliliam ct cx
illa vitam dcgit, is cum
,

virtuti contraria faciat

, Satanas est , hoc cst filio Dei ad-
vcrsarius, qui filius cst Justilia
, Vcritas ct Sapientia. Scd
mag.s proprie advcrsarius illc cst , qui primus fruentium
^ Job. XL, .0. _ 2 Ezech. xxxrx , a8. - 3 i,,i. ^,,, ,^ ^, ^^^^ _ ,
VI, 5 1. — 5 Prov. xxiir, 5. — 6 2 Twu. ir , 5.
^^,^^^^
 ; ,

/j2A ORIGENIS

amissis alis excidit felicitate; qui

pace beateque viventium ,

« ambulavit inculpabilis , ut loqaitar Ezechkl, in omnibus

donecinventa est iniquitas in eo * ; quique ,
cum
j> viis suis , »

pulchritudinis in
esset« signaculum similitudinis et corona
» paradiso Dei% » atque bonis
veluti satiatur, amisit omnia
factus
quod quidem illi mystice dictum fuerat « Perditio :

), esnon eris in perpetuum \ »

, et Atque hsec pauca nec for-
tasse quidquam profutura huic
opusculo committere ausi
considerationi
sumus. Si quisautemsacrarum Scripturarum
colligeret corpus quidquid ubique de
malo
vacans in unum
dictum est, quomodo ortum sit et quomodo
diluatur, vi- ,

debit ille Moysis et Prophetarum de

Satana mentem ne per
quo-
somnium quidem a Celso deprehensam fuisse , nec a
malus daemon a Deo,
libet eorum quorum animam
ille

notione et ab ejus Verbo distraxit avul-

a recta de illo ,

sitque.

XLV. Quoniam vero et de eo, qui Antichristus vocatur,

inentionem Celsus facit ; tametsi nec ea quae apud Danielem

nec quse apud Paulum dicta sunt, nec quae de illo Salvator
legerit;-pauca etiam de illo dicere
in EvangeUis prsedixit ,

Quemadmodumvultus non sunt similes vultibus ,

convenit.
nec similia cordibus corda sunt : unde patet cordibus
sic
qui ad bonum propensi
inter se differre homines tam eos ,

illud noii sunt formati,-

sunt, siquidem similes inter se ad
praecipites
quam eos ,
qui honesti negligentes in contraria
ruunt. Sunt enim ex istis qui vehementer maUtia perfun-
eam ferantur moderatius. Quid igitur
duntur, sunt et qui in
hominibus esse, ut ita loquar, extremita-
absurdum duas in

alteram boni maU aUeram , ita ut altera in eum qui se-

tes ,
,

quo genus
cundum Jesum inteUIgitur, hominem cadat a ,

meUus
hominum tam prseclare conversum curatum et in ,

in quo
provectum est; altera autem maU in eum conveniat
* Eiech. XXVIII, i5. — 2 Ibid. — ^ Ibid. 19.
 ,,

CONTRi CELSUM JJB. VI. 4*25

Antichristus ille agnoscitur. Jam vero Deus cujus pra^scien- ,

tia comprehondit omnia , cum videret ea qua) ad utrumque

pertinent utrumque hominibus per Prophetas notum
, voluit
fieri utqui eorum sermones inteUigcrent
, adha^rerent Lono, ,

et sibi a malo caverent. Oportuit autem ut

alter illorum
extremorum isque optimus appellaretur Dei fdius propter
suam excellcntiam; alter vero ipsi ex diametro oppositus
mali da^monis , Satanre , diabolique fdius diceretur. Deinde
quoniam tum maxime malum cumulari et ad fasligium per-
venissc cognoscitur, cum boni speciem pra^fert , idcirco
malus ille, collaborantc patre cjus diabolo, signa, prodi-
gia et virtutes mendaccs exerit. Nam supra auxilia qua) d(e-
mones hominum deceptores praestigiatoribus ad pessima fa-
cinora ministrant , aliud prajstatur a diabolo ipso ad fallen-
dum genus hominum. Jam Paulus de eo qui vocatur Anti-
christus loquitur docctque , licet cum aliqua obscuritate,
quomodo in gcnus hominum ille et quando venturus sit , et
qua de causa. At vide an qua) dicat non gravissima sint , nec
vel minima irrisionc digna.
XLVI. Haic autcm
dicit « Piogamus autem vos , fratrcs *, :

»per adventum Domini nostri Jcsu Ghristi ct nostra)

con-
«grcgationis in ipsum, ne cito dimoveamini a
mente , ne-
» quc turbemini
ncquc pcr sermoncm ncque per spiritum
, ,

»ncque pcrepistolam lanquamper nos missam quasi instet

,

»dics Domini. Ne quis vos seducat ullo modo. Quoniam

»nisi venerit apostasia primum , et rcvclatus fuorlt homo
«pcccali, fdius perditionis, qui adversatur ct cxtoHitur su-
»pra omne quod dioitur Deus aut quod colitur, ita ut iu
»tempIo Dci scdeat, oslendcns se quasi sit Dcus. Non reti-
»netis quodcum adhuc cssem apud vos, Iktc dicebam vo-
» bis ? Et nunc quid dclincat scitis , ut reveletur in suo tem •

»porc. Nam mystcrium jam opcralur iniquitatis, tantum

^ 2 Tbcss. H, 1, >., 3, 4 , 5, f).
 ,

4^6 ORIGENIS

» ut qui tenet nunc , teneat , donec de medlo fiat. Et tunc

»revelabitur ille iniquus ,
quem Dominus interficiet spiritu

»oris sui, et destruet illustratione adventus sui : cujus est

» adventus secundum operationem Satanae in omni virtute
» et signis , et prodigiis mendacibus , et in omni seductione
» iniquitatis iis qui pereunt : eo quod charitatem veritatis
» non receperunt , ut salvi fierent. Ideo mittet illis Deus
»operationem erroris, ut credant mendacio , ut judicen-

» tur omnes qui non crediderunt veritati , sed consense-

» runt iniquitati. » Singula haec enarrare praesentis non est
instituti. Est et de eodem Daniehs prophetia ,
quae ejus-

modi est , ut prudentem candidumque lectorem traducat

ad admirationem ,• adeo divinam et propheticam inspira-
tionem sapit. Ibi dicta sunt ea, quae ad regna futuraspec-
tant a Daniele ad usque mundi interitum. Cuihbet volenti
licet eam Sed quae ad Antichristum pertinent, vide
legere.

an non sint ejusmodi « Et sub fmem regni eorum cum

: ,

» creverint iniquitates consurget Rex impudens facie et

,

»intelligens propositiones , et roborabitur fortitudo ejus,

»et admirabilia destruet, et prosperabitur, et faciet, et in-

»terficiet robustos et populum sanctum , et jugum vincu-
»lorum ejus prosperabitur. Dolus in manu ejus et in corde
wejus magnificabitur. Dolo pessumdabit multos et stabit in
«multorum perniciem> et ut ova manu conteret \ »Quod
vero a Paulo dictum est his ejus quae citavimus verbis ,
« ut

»sedeatin templo Dei ostendens se quasi sit Deus%»idip-

sum a Daniele expressum est in hunc modum : « Et intem-

» plo abominatio desoktionis , et usque ad consummatio-

»nem temporis consummatio dabitur ad desolationem \ »

Atque haec ex multis colligere judicavi operae pretium ut, ,

quse divinarum Scripturarum de diabolo et Antichristo fit

mens , lector aliquatenus intelligeret. His igitur in hancrem
1 Dan. VIII, 23, 24, 2 5. — ^2 Thess. 11 , 4- — ^ Dan. ix , 27.
 .

CONTRA CELSUM LIB. V7. /2-

contcnli jam alium Cvhi locum videamus
,
ct contra pro vi -

riLus dcccrtcmus.
XLVII. Sic illc pergit « Undc hoc
ipsum iliis in men-
:

»tem venerit, Dei Filium vocarc,

jam notum facio. Scilicet
»v-cleres hunc mundum,
quasi ex Deo gcnitus esset , Dei
»l-.hum et
adolesccnlem appcllarunt. Magnam
certe hunc
» mler et dlum Dei Filium
similitudinem » Quod ergo Dci !

tihmn dicmus, id nos perperam

mutuatos esso putavit ex
1.S qua; dc mundo
tradita sunt , illum vidclicet
ox Deo geni-
tum Dc, Fil.um ct Deum esse.
, Neque enim Moysis prophe-
tarumque .-ctatem considerare potuit
, ut inteliigeret Ju-
d.eorun, prophctas de
quodam Dei Filio longc ante locutos
esse, quam Grasci et ii,
quos veteres vocat , prodirent
etiam proferre voluit testimonium
Nec
quod supra ex Platonis
ep.stohsadduximus, ubi hic de hujus
.miversitatis opifice
loqu.tur tanquam de Dei
Fiho : veritus ne a Platonc illo
qucm sa^pe laudibus extulit , cogerctur
assentiri , hujus uni-
vcrs.tat.s auclorem esse Dei
Filium , primum autem ct su-
premum Dcum ejus esse patrcm. Quod autcm dicimus ani-
n.am Jesu tanto Dei Filio intima
.ll.us
parlicipatione unltam
ncc unquam ab illo separandam
, id minime mirum est
Nam .n sacris scriptu.is rcperire
licet et alia qu.-c quamvis , ,
d.io natura suasint, reputantur
tamenet reverasunt unum •

c.,,..smod. est istud de n..-,rito et nxore : „ Non a.n„li„s

.dno sunt, sed una caro' : » et de viro pe.-fecto et adh.'c-
rescente vero Domino qui vcrbu.n est et sapientia
et veri-
tas :
«Qu. adhicrctDomino un.is spiritus est^» Jam
,
vero
s. qu. adhaeret Domino unus spiritus est ocq..is
,
n.aWs ,

imo ecqu.s xque ac anima Jcsu , adh.-crct

Do.nino , qui^est
^obum ipsum, sapientia ipsa, veritas ipsa
, ipsa.nel justi-
.a 1- S. autem res ita haLct, aniraa
Jesu et Vcrbum Primo-
f«i((Mq,.c omnis creaturce', duo non suut.
'Gen.„, ,4, ._ 2 ,Coi VI, ,7. - s
CoJoss. ,, ,5.
 , ,.

A.jS origenis

XLVIII. Deinde cum aiunt Stoici eamdem

esseliominis

et Dei virtutem negantque

,
summum Deum suo esse sa-
piente beatiorem sed parem esse utriusque felicitatem;
,

sententiam. Sm
non irridet Gelsus , non subsannat hanc
audit ex divino sermone virum
perfectum agglutinari vir-
anm Verbo ipsi nosque a minori ad majus infe-
tute et ,

Jesu animam non separari a

primogemto
rentes docere ,

appellari
omnis creaturc^ , ridet scilicet Jesum Dei Filium
quoe de illo in divinis scripturis
non videns qu^enam sint ,

qui dogmata sibi apprime

arcane dicta sunt. Nos autem , ut
voluerit , illum ad
consentanea sequi et ex illis proficere
ex divi-
recipiendum quod dictum est adducamus; dicimus
corpus a
nis scripturis totam Dei Ecclesiam esse Christi
membra autem illius corporis, ut to-
Dei FiUo animatum,
quoniam sicut anima
tius , eos esse omnes qui credunt :

quod a seipso natura mo-

vitam et motum impertit corpori ,

Verbum totum corpus seu

yeri vitahter non potest ; ita

movens et agens etiam

Ecclesiam ad ea qucT opus sunt , ,

Ecclesiam pertinent movet

singula membra eorum qui ad
,

Verbo faciant. Hoc igilur si ut opmor

ita ut nihil sine ,

est et optime coha^ret qmd vetat

minime spernendum ;

quominus summa et excellenti communione cum Verbc

Jesus non separetur al
conjuncta anima Jesu , imo totus
nec ahud sit ab illo i

Unigenito et Primogenito creaturae,

Atque haec hactenus.
XLIX. Nunc adsequentia transeundum,
m quibus un(
creationem
verbo nuUoque allato argumento mundi
,
,

reprehendens « Quin et illa

mund ^

Moyse descriptam :

prorsus Qui si apermsset qu

est.
,,origo , inquit, stoUda
>>

iUi stulta vidcatur, et

argumenta quaedam attuhsset
modo
at mihi non videtur
convenire
contra iUa pugnassemus :

ego, quo modo st(

ut iUo simpUciter affirmante , probem
sit. Quod si quis videre
desiderat qu.ne nobis pr(
lida non
 ,

CONTRA CELSUM LIH. VI. 4 2(1

ditam a Moysc mundi crealionem persuadeant, et quibus
argumentis illa confirmetur, snmat in manus quai in Gene-
sim ab initio usque ad hacc : « Hic est liber generationis ho-
»minum, » commentati sumus. lllic ex ipsis divinis lilteris
explicare conati sumus quid sit ccelum in principio crea-
tum, quid terra , quid terra? invisibile et incompositum
quid abyssus, quid tenebrai quae erant super eam,
quid
aqua, quid Dci spiritus qui super eas ferebatur, quid
facta
lux, quid firmamentum
a coelo primum creato distinctum,
et sicde sequentibus. Stolidam quoque esse affirmat scrip-
tam de hominum creatione historiam , non memoratis nos-
trisargumentis, non impugnatis. Opinor, non habuit
quo
evertere posset istud hominem fuisse secundum
,
imao-Inem
Dei creatum. Neque etiam intelligit quid sit paradisus
a Deo
plantatus, quid prima in hominis
illo vita , sed misere mu
tata postquam e paradiso deliciarum ejectus propler pec-
,

catum, ex adverso habitavit. Verum ille, qui hac omnia

stultc dicta esse pronuntiat, singula quaeque scrutetur, et
imprimis istud « Collocavit Gherubim et flammeum
:
gla-
» dium atque versatilem ad custodiendam viam li"-ni vita) *. »
Nisi forte Moyses hajc scripserit nullo consilio, sed simile
quid fecerit illis veteris Gomoedlai Poetis, joco scribcnlibus
Bellerophontem interfectum a Prceto fuisse , Pe"-asum esse
ex Arcadia quae omnia scripserunt
: illi , ut risum move-
rent : at probablle non est , qui scripturas toti genti relin-
quoretquas volebat iis qui leges accipiebant, persuadere a
Deoesse profcctas, eum absurda mandasse litteris, et sino
ullo scnsu dixisse istud « Gollocavlt Gherublm
, et flam-
»meum gladimn atque versatilem ad cuslodiendam viam
»ligni vita3% » aut allud quidplam eorum qu.e dc
hominuni
creationc dicta sunt, et quibus in invesligandis
suam lle-
braorum sapientes collocant operam.

iGen. ni, i3. — 2 jbid.

 ,

43o •
ORIGENIS

Sub hcTC collectis diversis quorumdam veterum de

L.
mundi hominumque origine sententiis, iisque simpUciter
propositis ait « Moysen et Prophetas
, qui nostras Scrip- ,

» turas rehquerunt quia nescirent quse mundi sit et homi-

,

»num natura, propterea dixisse magnas nugas. » Si dixisset

quid caustE esset cur htteroe divinse videantur ipsi magnae
nugas , rationes quibus inductus Scripturas pro magnis nu-
gishabuit, refutare tentassem. Nunc autem illum imitans
jocansque affirmo eum ,
quia nescivit quaenam esset mentis
sermonisque prophetici natura , idcirco magnas effutiisse

ineptias , cum arroganter suum Hbrum inscripsit, verum

sermonem. Quoniam vero clara sibi et accurale intellecta

videntur quae objicit de creationis mundi diebus, quorum

alii coeH , soHs , hjnae, stellarum creationem praecesserunt
ahi subsecuti sunt; hoc unum ex illo qua^sierim, num fu-

gerit Moysen ante ab ipso dictum fuisse : « In sex diebus

» perfectus est mundus *
: » num sui oblitus addidcrit : « Hic
»est liber generationishominum, in die quo fecit Dominus
»coelum et terram^. » At nullo modo probabile est Moy-
sen, post factam de sex diebus mentionem nullo consilio ,

dixisse « Qua die creavit Deus coelum et terram. » Quod

:

si quis hsec existimet referri posse ad istud : « In principio

«creavit Deus ccelum et terram ^
, sclat Is ante hoc , Fiat
»lux, et facta est lux'*; et ante Istud, Yocavit Deus lucem
»diem^, dictum esse , In principio creavit Deus coelum et
» terram ^ »

LI. Jam vero de intelligentibus sensibilibusque naturis

disserere , ostendere quomodo utriqne illarum speciei des-
tinati sint dies , haec sigillatim inquirere nostri propositi non
est. Nam ad edisserendam narratam Moyse mundi crea-
a

tionem opus esset integris commentariis. Id autem a nobis

* Gen. I, 3i. — 2lcl. II, 4. — 3ld. I, i. — ^Ibid, 3.— 5lbi(]. 5.—
Clbid. I.

1
 OONTIIA CKLSUM LIB. VI. /J,
cst pr.xstit,im
pro viribus longe ante, quam
hunc liLrum
conlra Celsum scribercmus
; tam vidciicet cum, prout ,

nostra ante muitos annos facultas

ferebat, disscruimus de
scx dicbus , quibus Moyses
mundi crcalionem perfcctam
luisse narrat. Verum scire oportet
Verbum per Esaiam ius-
tispolhccn futuros esse dics cum «
illis non sol, scd
,
ipse
«Dominus scmpilcrna lux erit, et eorum
gloria Dcus' » ,

Exaliqua, opinor, improba hajrcsi

et male interprelante
ha;c verLa, /(af lux quasi a Conditorc
, hanc fieri optante
dicta fnissent acccpit ha!c « Non profccto
, :
Conditor lumen
»a supcris commodato accepit
, ut nos ex vicini lucerna
» nostram acccndimus. » Ex alia
impia hajresi lcviter pers-
pecta addit « Si quis maledictus
: Deus magno Deo contra-
»r.us erat, et contra illius voluntalem h^c fecit, cjr hic
lumcn commodabat? „ Qua= tantum
»illi
aLcst ut defcnda-
mns, ut hanc opinionem tanquam
ex errantibus profectam
damnare parati simus, et refellere
ea qua^nonignotanoLis,
ut Celso, sed accurate
perspecta sunt: qua^que tumexillis
tum cx corum liLris diligenter leclis
didicimus.
LII. Sicpostca Celsus
: «Deorigineet intcritu mundi
in-
» crcatus-ne sitct incorruplibilis,
creatus-ne quidcm , scd in-
»corruptibiIis, an contra, nihil
hac de re nunc dico „ Nec
nos quidquam dc dicemus. Ncque enim id postulat
iis
insti-
Nec ctiam in ha^c vcrba « Spiritus
tuli ratio.
Domini fere
,

»b«tur super aquas% » dicimus

spiritum summi Dei fuisso
Ihc tanquam in rebus ad se non
,
pertinentibus nec ab alio
:

prater magnum Dc.im conditore quxdam dicimus contra

llum spu-ilum idquc superiorc
, Deo patiente , improbe
luisse suscepta qua; cverti
oportucrit. Valeant igitur et
qui
ha=c diciint, et qiii iiidiligcnter
eos refiilat Colsus : dcbuit
enim aut illorum crrorum non
incminissc aiit pro illa qiiam,

pra; sc fert humanitate

ilks diligcnlcr exponere,
ct im-
'Isai. ixi, iy._2 Ccn.
i, i.
 » ,
:,

4 5 '2 ORIGENIS

pugnare quae ab illorum auctoribus impie dicta sunt. Da-

tum autem fuisse conditori a magno Deo spiritum , quem
postea repetit, id audivimus nunquam. In hos tamen im-
pios sermones stulte insurgens : « Ecquis Deus , Inqalt

» quidpiam dat quod postea repetiturus est ? Indigentis

» enim est repetere , nuUius autem rei Deus indiget. » Qui-

bus addit quasi quid admodum sapiens contra quosdam
« Cur nescivit, cum commodaret se , malo commodare?
» Et Istud : Cur parum curat malum conditorem qui sibi

«adversantur?
LIII. Deinde miscens , meo quidem judicio , haeresibus

hsereses, nec indicans alia esse alterius , aherius aha, pro-

fert quae nos objicimus Marcioni. Forte etiam haec quia
male ex viHbus quibusdam et imperitis audierat propterea ,

reprehendit reprehensionem ipsam, qua in renon magnum

prae se fert judicium. Exponens igitur quae contra Marcio-
nem dicuntur , sed tacito illius , quem tamen aggreditur
nomine « Cur clam
: , inqalt , mittit et destruit hujus opera ?

» Cur clam irrumpit , subornat , falHt ? Cur iis quos hic ex

»vobis damnavlt et execratus est, blanditur? Cur plagiarii
»more surripit? Cur illos docet a Domino discedere ,
pa-
»trem fugere? Cur ipse eos adoptat sine consensu patris?
» Quid se dlcit patrem illorum qui sunt aUerius? » Ac mox ,

admirantis modo « Egreglum sane Deum qui peccatorum

:

» ab aho damnatorum , miserorum , stercorum , ut ipsi lo-

»quuntur, pater esse deslderat J qui quem misit , rebellan-

»tem capere atque punire non potest » Postea quasi contra I

nos ageret, qui mundum hunc allenl cujusdam et pere-

grlni Dei non esse cenfitemur : «Haec, Incjait, si sunt ejus
»opera, quomodo Deus mala faclebat? Quomodo persua-
»dere et hortari non potest? Cur eum poenltuit ingratos

»creasse et Improbos ? Cur de sua ipsius arte quiritatur

weamque odlo habet ? Cur minas intendit propriosquc fdios

 ^
CONTRA CELSUM LIB. VI. /35
..pessumdat? Aut quo landcm
ablcgat ex hocmu„ao, qucm
».psc fcct?» Ncquc hic :„ihi vidctur
s nt mala
dcclararc qulam
q„an,,uam apud Grxcos vario^
,
fucrunt de honis
ct ma hs op,„,ones. Tantum arripit quasise„tc„tia=,
<Ium hunc Dc, opus esse mun- qua
statuimus, consentancum,
Dcum
''"" '"'•'"'"• ^'^^^'» <I"omodocum,uc
hl": T
habeant mala, eorum auctor
sit Dcus, vel non
sc
sed cx ma- ,
jonhus pra.c,puisquc rehus
consccuta sint,- multum ^011^
s, quod ex ,.s
qua, dicimus, mundum
istum a Dco factum
a.elorcm,- .dem quoque
non scquatur ex iis quo. dicit
Quacrct cnim a iquis a Cclso' •
„ s; U •

.quomo o mala faciehat? Quomodo persuIdercTh t"!'

»no„ potcst?» Est autem
vitium disputationis
m q„, adversanorum dogmata maxim m
qu.dam rcprche„dit ^^

'
ad
ad,stud.
"r.
„
O TuDeus mala
Quomodo
'
^' •'"'' ""'"^
fociehat?
quomodo ncr-
respo„dc„dum sit

.suadcre ct hortari „on

potcst?,, Ae proprc quidem „
Senptuns .vinis hona s,mt
virtutes ct actioL
ex Ipr I
fee.-Oj mala autem quidquid
iliis rchus
,.
contrari..m'es
Sal,s hoc loco fuent .

addueorc tcstimonium
Psalmi xxx, .
q nod rem s,c prohat
„ I„q„,Ve„tcs
:
Domiuum „on mim,e !
» ur omn, hono. Vcnite
, fllii , ,Mao me : timoreu, 00,";
...occho vos. Qu.cst homoqui
vult vitam, diligit
» We ho„os Proh.he li„gu„u,
dic
tuam a malo , ct la^ia tu
» loquonlur dolum. Dcclina ne
a malo et fac honum ^ . I t,"d
en.,„, UecLna a malo
et fac bonam
„ec de honis n..^
,

corporcs e
,
ut quidam voca„t , dicitur , „c qucdc iis
qT.
'VWeD.Gaillo„,,o,„.„,p3g.„0e.se„.
'Psalin. xxxin, loetscq.
VIII.
/j54
OMGENIS

triiiseciis acciduiit; scd de bonls et nialis animnc: quando-

qni declinaverit ab istismalisfeceritqus
istabona,
qr.idem is

desiderio, dilectarus sit in illa dies videre

idaue verc^ vitee

honos , ubi verbum justitia^ Solis loco erit. Ad ilios perve-^

illimi liberante a pra?senti saeculo

nequam, et a
niet, Deo
*
de quibus loquitur cum ait « Redimentes
diebus malis ,
, ;

))tempus quoniam dies mali sunt'. »

,

corporeis et quoe extrin-

LY. Videre est tamen ex rebus
secusaccidunt, alias quae ad naturalis vita3 conservationem

conducunt bonas , ; alias ,

quae vita? nocent malas per abu- ,

ad uxorem dicit: Si
sionem vocari. Hoc enim sensu Job
«

bona suscepimus de manu Dei mala

>,
non sustinebimus ,
'
? )>

invenitur^ ex
Quoniom igitur in divinis Scripturis alicubi
«Ego faciens pacem et creans mala^ »
p^ersona Dei dictum,
eodem Descendit malum a Domino in
et alio in loco de
: «

strepitus curruum et equitum':» quae

portas Hierusalem ,

turbaverelectores,qui perspicere
loca multosScripturarum
sententiam; hincve-
non poterant earum de bonis et malis
risimile est ortam esse Gelso ha^sitandi causam et interro-
o;andi : « Quomodo Deus mala faciebat? » Forte etiam
quia audivit quempiam qui memorata hanc m^
hsec dicit, ,

interpretatus. Nos vero

qiuTstionem verba indoctius fuerit
seu vitii vitiosarumque
dicimus Deum non esse malorum
auctor J
actionum auctorem. Quod si revera esset eorum
quod de judicio pra^dicatur ma-j
quomodo consisteret id ,
,

pcehas daturos eos vero quij

lospro peccatorum ratione ,

virtuti consonas actiones feceJ

virtutem ccnsectati sunt et
praemia consecuturos? Qui malaj
runt , beatos fore et a Deo
dicere audent, quia non possunt
demonstrarel
fieriaDeo
consonamsibiesseScripturam, qucC, licet peccantes damj
nihilominus pauca quaedai
net et bene agentes approbet
,

1 Gal. c, 4.
-^ Epbes. V, i6. - ^ Jol>. n, lo.- ^l.ai. xlv , y.-^MicUJ

I, 12.
 CONTHA CELSUM LIB. VI.
/35
«llcit quil,„s imperili divinarum liUcrar.inj lcclorcs
contur-
Lar. v,dcntur, sat scio
I quad.n, Scriplurx loca ad suam
son-
tent,am Irahcnt. Ifec tan.cn cxplicaro loca
, quia multa
sunt et eorum mterprctatio
multum opcra- mcditatiouisque
postulat, non visum est hufc
tract.tioni conveniens.
Mala
«g.tur s, quLS ,lla lioc
proprio scnsu intelligat,
Deus non
cct. Sedtamcn pauca.si
ad hujus imivorsitatis
composi.
lioncm specles, ex pnecipuis
rjus opcrii.u.s consecuta
sunt
Qucmadmodum expr.Tcipuis fabrioperibus
tortilia se^mini
scrobcsque conscquunfur
sicut etiam architectis :
tribni
possc vidcntur sordidi illi
fragminum pulverisque a^ervi
qui propea;di.'icia snnl. '

LVI. Sin aulem dc malis corporeis

et exlerioribus on.-e
per abusionem vocantur maJa,
concedcmus ali sermo fiat,
quando contigissc ut
Deus <,u^dam eorum feceret,
idoue
"t ahquos pcr illa converteret.
Etquid absurdi ha.c doctrina
hnbcre potest.» Sicut euim
quamvis per abusionem .
mala
oiH.cllcmus poenas illas , q.,as pal.-es, magisl,-i , p^dagoW
..dhgunt us quos erudiunt, et
mcdeci iis quos sanancii caus°a
urunt vel socant, et dicamus
pal.-e,n filiis aut magistro; ,

aut pa^dagogos, a..t medicos

mala facere,- no., Ia.re„
ac'
cusamus cos q.,i vc,-bc.-ant vcl secant
sic nihil absurdi :
est
d.cere mala q.,a!dam a Deo induci
ad converiendos et sa
nandos q„. huj.,smodi molestiis
op..s habenl. ^on abs„r
dmn etiam « u.ala a Domino desccndere in portas Jcrus-,
» 'cn. q„.^ mala posita c.-ant in molestiis
„
,
quas hosfes
pa,-,ebant, et qua; conversionis
causa innigebanlur- „ visi
»l«.'. .n viiga inlquitales^. Icgem Dei relinquenlium
»et
».n vcrber.l,.,s peccata
eorum ; » et ist.,d dici : „ ll„bes
..ca.-bones .gnis, scde super eos „^
, ipsi til.i erunt auxilio '

In eamdem sentcnliam ist„d cxponiuu.s . E-o

fhciens pa
:

»ccm et creans mala '

: » creat enim corporet ct exteriora
 ,

OBIGENIS
456
erudlt, qui verbo et doctrina
sana
mala, ilsque purgat et
h=EC in istud « Quomodo
Deus mala
erudiri nolunt. Atque
:

«faciebat?» ,

Quomodo persuadere et hor-

LVII Nunc ad iHud» : «

obj.c.t
jam dixi id quod Celsus hic
s,
,
„ tari non potest ? » ,

esse omn.-
propterea in jus vocari possumus objiciendam,

admittentibus. Respondent et.am

ahqms
bus providentiam
hortari posse, quandoqaidem per totam Scr.pturam
Deum N.s.
hortatur, et per eos
qui Dei gratia docent aud.entes.
isti verbo Iwrtari
sign.ficat.o tr.bua-
forte propria qua:dam
e)us ad
tur, quasi idem
exprimeret ac penetrare in animum
ut sermonem docent.s .ntel-
Ciem hortatio f.t , et efficere
significatione reced.t. In .stud
hgat; id quod ab usitata
quod et ipsum pro-
vero Qiwmodo persaadcre non potest?
:

ebjici potest, dicendum

qmahoc
videntiam admittentibus
numero est qu=e duphcem
verbum persmderi ex verborum
cujusmodi est tonderi , quod s.gn.ficat
actionem indicant;
, et actionem
ejus qui se pra^bet ton-
et actionem tondentis
persuadent.s ac-
dendum propterea non solum opus esse
:

loquar per-
q.d persuadetur, se , ut ita
tione .sed etiam ut
recipiat qu* a persuadente
d.com-
suadenti submittat, aut
non .dc.rco
tur. Quamobrem si qui non persuadentur,
quod Deus persuadere non poss.t
dicendum id inde oriri ,

aptos non
sed quod illi Dei
sermones ad faciendam fidem
diceret de illis hominibus
quos persua-
adn^ttant. Idem qui
artifices vocamus,
non falierelur. F.er, emm potest
dendi
rhetoric=e pra^cepta callens
nsque ut par
ut ahnuis apprime
nec tamen videa-
est utens omnia
ad persuadendum faciat ,
potest ejus
propterea quod vincere non
tur persuadere ,

sane quod res d.cant..r ad

voluntatempersuaderi debet. Et
proficiscitur persuas.oms
persuadendum idonea. id a Deo ,

persp.cue docet Paulus.

Ltem non Deus est auctor idq.ie :

227 el seqq.
• VideD. Guillon ,lom. ii,pag-
 :

CONTRA CELSUM LIB. VI.

45^
cum ait : « Persuasio non «st ex eo qui vocat vos *. » Ejus-
modi est etiam istud : « Si volueritis et audieritis me Lona ,

» terrai comedetis ; quod si nolueritis , neque audieritis me ,

«gladius devorabit vos \ Ut enim aliquis

>,
velit quje dicit
hortator, et obsecutus dignum se prseLeat qui Dei
illis
pro-
missa consequatur,opus est ut voluntas
audientis acquiescat
et dictis assentiatur. Quapropter in Deuteronomio lucu-
lente mihi dictura esse videtur : « Et nunc Israel quid Do- ,

))minus Deus tuus petit a te, nisi ut timeas

Dominum Deum
»tuum, et ambules in omnibus viisejus, et diligas eum, et
» custodias mandata ejus ^
? »

LVIII. Deinde refellendum venit istud «

Cur eum pceni- :

» tet ingratos creasse et

improbos, de sua arte conqueritur,
»et odio habet, intendit minas, et
proprios filios pessum-
» dat ?» Sic lacessit calumniis et prave detorquet
quc^ in Ge-
nesi narrantur in hunc modum : « Videns autem Deus com-
Dpletasesse iniquitatcs hominum in terra , et omnes in cor^
»de cogitare de malis totos dies, recogitavit
Deus quid ho-
»minem fecisset in terra, et versabit in corde
suo et dixit
»Deus : delebo hominem quem feci a facie terr^, ab ho-
»mine ad animantia a reptili usque ad volucres
,
cocli, reco-
»gitavi enim quod eos fccerim^ »
Oua3 scripta non sunt
profert, quasi iis quae scripta sunt indicentur : nulla enim
in istis dc poenitentia Deimentio est, nec de sua arte qucri,
neceamodio habere Icgitur. Quod autemDeusminitaridilu-
vium et illo proprios filios videtur extinguere,
dicendum,
cuin immortalis hominum anima sit
minas illas eo con- ,

silio inlendi ut qui audiunt convertantur

, : internecionem
autem hominum per diluvium esse terraj
purgationem; id
quod doclissimi GrcTcorum philosophi docent
his verbis
«Quando dii terram purgaverint. » Gaeterum de locis, ubi

*Gal. V, 8.
— 2lsai. r, rg, ^o.-3Deut.x, i2,i3. — *Gen vi 5
6,7.
^58 ORlGIiNIS

Deo tribuuntur humain affectus, non pauca nobis jam dicla

sunt in superioribus.
Postea Celsus aut suspicans aut intelligens quid
ilU
HX.
Aut si
responderipossit deiisqui diluvioextincti sunt, ait : «c

proprios filios pessumdat , quo tandem ablegat

ex hoc
)) non
«mundo quem ipse fecit? )) Ad quod nos dicimus eos qui

diluvio perierunt , non removeri omnino a toto hoc mundo

sed ab illa vita quse in carne
qui e coelo et terra constat ,

vivitur; et sokitis corporibus eos

tolli eterra, quam Scrip-
mundum vocare solet. Sed maxime in
tura multis in locis
est locuai hunc ter-
EvangeUo secundum Joannem invenire
cum dicitur Erat lux
renum mundum appeiiari; sicut : «

omnem hominem venientem in hunc

))vera quge illuminat

)) mundum' ; et : In mundo pressuram haLebitis sed con- ;

ego vici mundum^ » Si igitur mundi nomine

regio
))fidite,

intelligatur, absurdum non est iUos ex

hoc
h^c terrena
mundo eductos fuisse autem mundi voce significatam
: si

terrccque compagem non omnino ablegantur

ex ,
velis coeli

hoc mundo illi ,

qui diluvium passi sunt. Quanquam si con-

sideretur istud «Non contemplantibus nobisquce videntur,

:

enim ipsius a
«sed quc^ non videntur^ et hoc : InvisibiUa
intellecta conspi-
»creatura mundi per ea qucne facta sunt
» dici potcbt eum, qui ad
invisibilia et ad ea quae
» ciuntur
,
;

adjungit ani-
non videntur, ut Scriptura generiitim vocat,
edu-
mum, ex hoc mundo egressum esse, Verbo hinc iHum
coelos locum ubi re-
cente et transferente in iUum supra ,

rum pulchenimarum contemplatiene fruatur.

propo-
LX. Post excnminatum hunc locum quasi id ,
sibi

implere ahis
situm esset qualibuscunque rebus volumen ,

Yerbis fere eadem dicit ac ea quse

paulo superius expendi-

enim « Istud vero longe magis ridiculum

distri-
mus. Sic :
,

mundi crealionem in plurimos dies, antequam

dies
))bui

iJoan. 1,9. - 2Id.xvr, 33. — 2 Cor. iv, i8.~M\om.r,

-20. S
 CONTRA CKLSUAI LIB. TI. ^3(|
^essent. Namqueccelonondum creato, terra nondum firma-
« ta, sole nojidum circumacto qui dies erant?
, ,, Hiec enim
ciuid discrepant ab
Re allius repetita, consideremus
istis ? «

»an non aLsurdus iJie sit primus et

maximus Deus, qui im
«pcrando dicit fiat hoc et illud et
:
aliud, et (amen prima
»die unam rem aliquam fecit,
secunda nliquid amplius, et
»sic terlia, quarta, quinta sexta in fabricando procediL
,
„
Jam pro viribus refellimus istud : « Imporando dicit : fiat
jhoc et iiiud et aliud,- „ cum vidclicet exposuimus ista :

« Jpse dic.L el facla sunt ipse

, mandavit el creata sunt \ .
D.xmms sc.bcet proximum condilorem esse Verbum Dei
fi-
Iium, illum fuisse mundi quasi ipsuuimet
opificem Verbi ;
vero Pat.em esse p.imarium
conditorem, eo quod Verbo
suo iho mandavit ut mundum
facei^et. Quod aulem piMma
d.e lucem, secunda firmamenlum
creavcrit, tertia aqua;
qua^ sub ccelo erant in suis
fuerint coliectce receptaculis
atque ita terra solius naturc-e
administratione suos fructus'
protulcriti quod quarta creata fuerint
luminaria et stellce
quinta vcro natiiia, sexta demum terrestria et homo h.xc'
omma prout facultas tuiit in nostris in
, ,
Genesim commen-
tariis
expl.cavimus. Quhi el supra contra
eos (jui obvio sensu
J^cripturam mle.pretantes asserunt
sex dies ad creatiopem
mund, .nsumptos iuisse, adduximus hunc locuiu « Iste est :

»hber generationis cadi et terr.^ quando creata

sunt, in die
«quofecitDeus ccclum et terram'.»
LXI. Deinde cum haec non intcllexisset
« Et complevit :

«Deus in die sexto opera saa quoe

fecit, et cessavit in die
»seplimo ab omnibus operibus
suis qua^ fecit et benedixit
«Deus diei septimo, et sanctificavit
iih.m, quia in ipso ces-
«saverat ab omnibus operibus
suis, qu£e ccepei^at Deus
fa-
'>ce.-e^ „ cun.que idem esse existimaret
, « Cessavit die
«scplimc.Mlequievit die septimo. mV : His factis factus
'rsal. xxxu,,). —W.cu. i.,4. — 3J|,i,l. .,, J.
 , :

l^l^O OBIGENIS

» est similis inerti improLoque opifici et defesso atque feriis

» opus habenti ut quiescat. » Ignoravit enim quis creationi

operaturai quamdiu mundus constiterit , successurus sit

sabbatiet cessationis Dei dies, quem cumDeo festum agent

quicumque postquam sua opera sex diebus perfecerint ni-

,

hilque munerum suorum prsetermiserint subiati erunt ad ,

contemplationem coetumque justorum ac beatorum. Postea

quasi Scriptur^ dicerent aut nos ipsi diceremus Deum
de-

fessum requievisse : « Fas non est, inqait ,

primum Deum^
manibus laborem exercere aut imperare. )) Ait
))fatigari , ,

er^-o primum Deum fatigari nos autem

Celsus fas non esse :

dicimus ne Deum quidem Verbum fatigari neque ullum ,

eorum qui ad meliorem nunc et diviniorem ordinem per-

,

tinent, Nam fatigatio in eos cadit qui in corpore sunt. Ipse

vero quifisieris an in eos qui qualecumque corpus habent

anineos qui terreuum quod paulo sit isto praestantius. Ne-
que fas etiam primum Deum manibus laborem exercere.
Imo si has voces proprie acceperis , neque secundum Deum,
ncque aliud quidpiam ex divinioribus fas est manibus ope-
rari. Sed fac eas vcces per abusionem
aut figurate usurpa-
« Opera manuum ejus annuntiat fir-
ri, ut explicemus istud :

)) lAAmentum* ; et lioc : Manus ejus constituerunt coelum^; »

et quid his dictum est simile , ubi allegorice manus et

si

membra Dei interpretamur quid absurdum est Deum hoc :

sensu manibus operari ? Jam vero sicut non absurdum est

operari manibus, ita neque jubere. Hoc ipso
enim
Deum
praeclara et laude digna sunt quae facit is
qui facere jussus

est, quia Deus est qui fieri jussit.

LXII. Rursum Gelsus fortasse male istud acceperat: « Os

y> domini locutum est haec ^ » forte etiam loca ejusmodi fue- :

rant ilH ab imperitis perperam expHcata , et non inteUigens

Dei virtutes exprimi nominibus membrorum corporis, dixit

* Psalm. xvm , i. — ^ Id. ci , 26. — ^ Isai. 1 , 20,

 ,

CONTRA CELSUM LIB. VI.

4^1
«Ncque osei est, neque vox. Certe Dco vox non est, >,
si
voxest aer percussus, aut succussus
acris,aut acris specics,
aul quidquid eam esse definiunt harum rerum periti sed :

qua3 Dci vox dicitur, ca hujusmodi

est ut eam a populo
,

vider, testificetur hic locus; « Omnis populus vidit vocem

»Dei '
: )> voce vlderi sumpta ut ex consuctudine Scriptura^
,

loquar, spirituaUtcr. Addit : « Nihil quidquam eorum quc^

«cognoscimus, inesse Deo. Verum qu^nam
>>
sint illa qu^
cognoscimus, non declarat. Nam si de membris loqultur
idcm acillc sentimus; intelligcntes ea
quc^ cognoscimus de iis
rebus quas per corpus cognoscimus,
ut fert vulgatior lo-
qaendi ralio. Ila3c autcm, qua^ nos
cognoscimus, si acclpian-
tur universim; multa cognoscimus
qu.-e in illo sunt. Sunt
cnun in dlo virtus , Lcatitudo , divinitas.
Quod si quis ea
quacognoscimus suLIImiori sensu inteUigat
, quoniam Infe-
riora Deo
sunt quaecumque cognoscimus,
nihil absurdum
erit id a nobis admitti
, in Deo nihil eorum esse qu« cog-
noscimus. Quoe enim in eo sunt ca superant non solum ,

humano) natura3 cognltionem, sed etiam

earum naturarum
quo. humanam. antccellunt. Si
Icgissct inter Prophetarum
testiinonia istud Davidis « Tu aulem ipse es\ »
:
et illud
Malachl.-e, « Ego sum et non
mutor^- . vldisset nullum e
nostris tribuere Deo mutatlonem aut facti aut cogltallonis.
Nam idem ipse manens mulabilla pro eorum natura admi-
nistrat, et ratio postulat illa administrari.
LXIII. Dcinde Celsus, cum non
dispiceret hoc interesse
discrimen intcr « esse secundum
imagincm Dci ct esse ejus
«imaginem, «quodimagoDei sit .Pi.imogenltus omnis crea-
'
)) turcT
, » Verbum ipsum
, veritas ipsa sapientia etiam ipsa ,

qua)est« imago bonitatis

ejus^;»homo autcm secundum
miagincm Dei slt factus; cum pi.-etei-ea
nesciret omnem
^Exod .x,,8.-.Psahn.c.,
.8. - 3 Malach. m ,(>.-. Coloss. x,
l5 ^sap. vrr, aG.
 ,

44'^ ORIGEISIS

virum , cujus caput sit Christus , imaginem et gloriam Dei

esse * ; neque animadverteret quid in homine sit ubi impri-
milur character secundum imaginem Dei faclse, eum-
rei

que inesse in natura quse non habuit aut jam non habet
« veterem hominem cum actibus suis ^ » eumque ob sta- ,

tum dicitur secundum Dei imaginem facta; sic loquitur :

« Non fecit hominem ut ejus imago esset Deus enim nec :

whomini, nec ulli aUi speciei simiUs est. » Gujusmodi est

haec Celsi sententia^ in hominc ex dupHci parte composito,

deteriorem esse rem , corpus dico qucie secundum imagi-,

nemDei facta sitPNam si solum corpus secundum Dei ima-

ginem factum sit , hoc titulo privata fuit anima pars ,
prae-

stantior; illo ornatum fuit obnoxium corruptioni corpus.

Atqui nemo nostrum id dixerit. Sin autem in utraque parte

est id quod secundum Dei imaginem factum est; necesse

erit Deum etiam esse compositum et ex anima et corpore

quasi constantem ut rei secundum imaginem factrc pars

,

pra^stantior sit in anima viHor autem et quae secundum cor- ,

pus est, in corpore sit; id quod nulius e nostris dicit. Re-

liquum est igitur ut quod secundum imaginem Dei factum
est , id intelligatur esse in liomine interiorl, ut vocamus gui ,

renovatur \eiidoneus est fieri secundum imaginem condito-

ris. Quod tum accidit , cum aliquis perfectus fit , « ut Pater

» coelestis perfectus est

^'

; » cum praecepto isti obtemperat

« Sancti eritis ,
quoniam ego sanctus Dominus Deus ves-

» ter ^ ; » cum ed^ctus istud , « Estote imitatores Dei *

,
»

anima virtutibus ornata Dei characteres. Imo

su^cipit in sua
templum Dei est corpus ejus qui habens ejusmodi animam ,

et factus secundum imaginem Dei , Deum ipsum in anima

suscepit.

LXIV. Rursum Celsus plurima quasi a nobis concessa

1 I Cor. XX, 3 ,
7.-2 Coloss. iir , 9- — ^ Ibid. lo.— '^
Matlh. v, 48. —
^ Levit. XIX, 2. — ^ Eplies. v , i.
 CONTRl CLI,SIJ,V1 LIB. VI. A/.^

siLi sumit, tamen nemo sana mente Ch.istianus

qiiiE
con-
cedil. Nequo cnim ullus e nost.is flicit .
f,gu.-am aut co)o-
» rem i„ Deum convenirc
: „ nec motus
competit illi qui ,
l..o,,lerconstantem suam el stabilcm
naturam justum hor-
latur ut hac in rc similis ipsi
sit Tu : .<
ve.-o, im/uU, hic sta
«mecum . „(Juod
qu^cdam vcrLa uiotum illi ascribunt
si

ut istud Audierunt
: « vocem Domini Dei dcambnlantis in
«paradiso suh vesperam
'; «k-cc sic accipienda
sunt,quasi,
qu. peccave.'ant,Dcum
moveri existimassenl aut in eam- :

dem scntenliara intclligenda, atque

somn.is allegorice dic-
lus aut ahud similc. Ncque
ira
eliam substantia. partirens
cstDeus: participcs enim facit
potius, quam ipse est parti-
ceps; et participes sunt
qui Dei spi.itum habent. Neque
sal-
valor noster particcps est
justlti.c scd cum juslitia sit, lusti ,

ejus participes fiuut.

C.-c.erum illa de suLstantia
qua-stio
louga est et scrutatu diiTicilis
: maxime an
substantia per-
manens et cxpcrs co.-poris,
substantia sit proprie dicta •
ut mven.atur Deus-ne
supe.-ior suLstantia officio et
potes-
tatc substantiam iis cominunicet quibus secundum
, suum
Verbum ct ipsi VerLo cominuuicat; an
ipse sit substantia
<iuamv.s natu..a dicatur invisibiiis
i„ hoc Scriptur.-e de
Sal-
vatorc loco . Qui cst imago :Dci invisiLilis ': „ qua i,ivUibiUs
voco s.gu.ficaturexpers
co.po.-is. Q,..-erendumesset pr.Tl<Tca
utr,„„ un,gcnitus et
p.-imogenitus omnis c-eatune dicendus
sit s,.bstant.a
suLstantia.-um , idea idearum et
principium,
et Deus ojuspater his omnihus sit superior.
LXV. Cumde Deo Celsus dicit*, Ex
„ illo omnia , .evertit
nesc.o q.iomodo s..a ipse p.-incipia.
Noster vcro Panlus : «Ex
'. ipso
imimt, et pcr ipsum , et in ipsum
,
sunt omuia ' : » „bi
ha; voces cx ipso signif.cant
ipsi accoptum rcfer.-i quod sint
< neut. ,, 3l. _ ^Gen. i„, 8. - » Coloss. r , ,5.
» Vlde D. Guilion, lom. ii, |,,ig. ^jS ri sp.|,|.
^ Kom. XI , 30.
 ,, ,

ORIGENIS
^^^
res omnes ; per Ipsum , eas ab illo conservari ; in ipsum
eum esse finem. Vere autem Deus a nullo est. Quod autem
addit « Deum ne verbo quidem esse comprehensibilem ; » id
distinguendum esse censeo. Nam si de verbo quod in nobis
est , sive interiori , sive de eo quod profertur sermo fiat ,

fatebimur et nos Deum comprehensibilem non esse Verbo.

Sin autem considerantes istud : « In principio erat Verbum
» et Verbum erat apud Deum , et Deus erat Verbum * ,
» affir-

maverimus huic Verbo comprehensibilem esse Deum nec ,

ab illo soham comprehendi sed etiam ab iis quibus pa-

, ,

trem revela^erit falsi convincemus quod ait Celsus Deum

: ,

ne Verbo quidem comprehensibilem esse. Distingui etiam

oportet istud « Deum nominari non posse. » Nam si intel-
,

lio-it verba aut res verbis significatas non esse ,

quae Dei pro-

prietates repraesentent quidem multae quo-

, verum dicit : si

que sunt quahtates quse verbis exprimi non possunt. Quis

enim verbis exprimat discrimen quod interest dulcedinem
palmulce inter et dulcedinem caricse ? Quo nomine distin-
guas et significes propriam rei cujusque quahtatem? Nihil
ergo mirum Deum nominari non posse. Si autem vehs no-
minare ahud, quam ahquas virtutes ejus verbis
nihil esse

indicare, ut auditor ad quidpiam de iUis cognoscendum

quantum humanaj naturse hcet, adjuvetur, non absurdum
fuerit dicere iUum nominari posse. Distinguimus et istud :

« In eum enim nullus affectus cadit qui verbis exprimi pos-

» sit. » Verum enim est nuUos in Deum affectus convenire.

Sed de his dicta sufficiant.

LXVI. Jam videamus quse sequuntur , ubi quempiam
his auditis, sic interrogantem inducit : « Quomodo igitur

»Deum cognoscam ? Quomodo viam ad iUum discam ? Quo-

»modo eum mihi mcnstrabis. Tenebras ocuhs meis offun-
» dis , et nihil distinctum cerno. » Deinde respondet , et cau-

* Joan. 1,1.
 ;

CONTRA CELSUM LIB. yi. 4^5

sam attulissc siLi vidctur cur tcnebris circumfundantur
oculi cjus, qui modo intcrrogabat ; « Quos e tencbris , m-
^ujait, in splcndidam luccm transtulcris quum
, ii , splcn-
»dorcm sustincrc non possint, L-cdi visum ct labcfactari ,

» atquc ca^cari sc existimant. « Ad hxc nos

rcponimus , se-
dcrc ct ha^rcre in tcncbris quicumquc
pictorum , fictorum, ,

sculptorumquc malis opcribus intcnti, nolunt

sursum ocu-
los tollcrc ct a rcbus omnibus qu^e sub sensum cadunt
ani-
mo adhujus universitatis conditorem qui lux
est,ascendere
ia lucc autcm omncs qui verbi radios scquuntur,
,
a quo
didiccnmt quanta ignorantia quanta impietas
,
, quantaque
stupiditas fucrit, neglccto Deo
hujusmodi adorare; et a , rcs
quo mcns volcntis salutem conscqui, ad
increatum et sum-
mum Dcum pcrducitur. « Populus cnim gcntium qui
scde-
» bat in tcnebris, vidit luccm magnam, ct scdcntibus in loco
»ct umbra mortis lux orta cst '
Deus
, « Jcsus. Nemo igitur
Christianus respondcrit Celso aut ulli ex doctriucc ChrLia-
n.T calumniatoribus, Quomodo Deum cognoscam?» sin-
«

guli cnim eorum quantum licct Dcum cognoscunt.

,
Ncque ,

ullus dixcrit : « Quomodo viam ad illum discam? » Quippe

qui audivit, Ego sum via vcritas et vita
« , ' , » eundoque ex-
pcrtus cst quxnam hinc pcrcipiatur utilitas. Ncc quisquam
c Christianis a Celso qua^sicrit, « Quomodo mihi monstra-
» bis Dcum ? »

LXYII. Hoc autcm verc supra dixit Cclsus,

aliquem
postquam ipsum sic loquentcm audiit viditquc
ipsius dicta
mcras cssc tcncbras responderc «
Tcncbras oculis mcis
, :

»ommdis. Cclsus igitur ejfisquc similcs

),
qua^runt nostris
ocuhs tcncbras olTundcre scd nos : impior.mi dogmatum
lcncbras Vcrbi luminc dissipamus.
Christianus enini Cclso
ndiil pcrspicuum, nihil vcrum dicenti rcponct ; « Nihil in
»luis scrmonibus distinctum vidco. >,Non ergo
nos« c lcnc-
» Mauh. IV, i(). — 2 Joan. XIV , 6.
446 ORIGENTS

))bris in splendidam kicem » prodacit Celsus; sed e luce In

tenebras nos transferre vult : quandoquidemponit tenebras
esse lucemet lucem tenebras , sicque damnatur hac pra^clara
Isaiie senteniia : « \a3 q;ii ponitis tenebras lucem et lucem
;) tenebras \ )) Nos vero , Verbo oculos animae nostrae ape-

riente , lucis a tenebris discrimen videntes , in lumine starc

omni studio contendimas nullamque volumus cum tenebris
societatem habere. Cuinam autem splendor cuinam lax os- ,

tendenda sit, novit vera illa atque animata iux. Est enim
cui propter infirmos adhuc oculos splendorem suum non
detegat. Quod si» alicujus visus Ltsus atque labefactatus »

dicendus est, cujusnam oculos haec incommoda pati aie-

mus, praeterquam ejus qui ignorantia de Deo laborat , coi-
que per alTectus non licet intueri veritatem? Christiani certe
nequaquam se putant ab impiis Celsi aut alterius cujuspiam
profani sermonibus occnscari. Qui vero se sentiunt caecatos,

propterea qacd plebem errantem gentesque festis diebus

dicmonia colentes sequuntur, \erbum quod oculos illi ad
largitur accedant ut quemadmodum pauperes et caici in
: ,

via prostrati, quia clamaverant, « Fili David, misereremei % )>

aJesu sanati sunt; ita et ipsi misericordiam consecuti ocu-

ios recipiant novos , bonos ,
quales a Dei Verbo formari
par est.

LXVIil. Quapropter si Celsus a nobis quaesierit, quo-

modo Deum cognoscere putamus et ab illo salutem acci-
pere : respondebimus Verbum , quod est in iis qui ipsum
quaerunt, aut ipsum , cum se manifestum facit, accipiunt,

suilicere notiflcando et revelando Patri, qui, antequam

Verbum adveniret , non videbatur. Et quis alius salvam fa-
cere et ad summum Deum perducere humanam animam
potest , quam Deus Verbum ? qui cum esset in priiicipio apud
Deum , propter eos qui carni agglutinati, imo caro sunt,
*lsaj. V, 30. — ^ Lnc. xvxir, 38-
 COMRA CELSUI\I LIB. VI. //_
factus est caro ut capiatur ab ois
, , f,ui vidc.c ips.im non po-
terant, quatcnus Vcrbum erat , et apud Deum erat , et Deus
erat qui vbce corporea usus et ut
:
caro pra^dicans, eos ad
r se vocat qu. caro sunt, ut eos.
primum Vcrbo, quod caro
lactum est conformes reddat, dcinde
, attollat ad videndum
ipsum, cujusmodi erat antcquam
caro ficret : ita ut melio
i-cs lacl. et s..pra
hanc sec.ndum carncm
iutroductionem
evect. a.cant ,, Etsi aliquando Christura
, :
sec.ndum car-
>.nem cognov.mus, sed nu.ic jam
non novimus '. „ C-iro io-i-
tur faclus est, et factus caro «
habitavit in nobis ' „
non ex
Ira nos fect.is. Habitans
autem et foctus in nobis , i„
prima
sua forma non permansit,
sed nobis in montem
excelsum
eumq,.c sp.ritalem perd,.ctis glo.^iosam s.iara formam vesti
nientorumque suorum splcndorem
ostendit' : neque sui so
hus splendo.-cm ostendit, sed
ctiam legis,\,„am spirilalis
Moyses ,n gloria cum Jesu visus
reprssontabat raonstri :

v.t proiterea omnem

prophetiam q..a; non mortaa est ,
post
q..am factushomo est, sedincoclum
sublata est , cujusaue
J.l.as figura erat. His conspectis
quis possit „ Vi
. dicere •

» d.m.is glo.-.am ej,.s gloriam quasi unigenili a

,
Pal.-e ple
» num grat.;eet verilatis". » /nepte igitur
Gelsus confinxi't q.,^
nos rcspons,.ros existimat ad
suam inte.Togalioucm, „ „uo
»modo cognosccrc Deum putemus et ab ilio salutem acci
»pe.^c? .Nos aulem q,.a; ...odo e.xposila sunt .cspondc.n,.s
LXIX. Verumtamen ani,-mat Celsus nos veiisiraili
con
)oct..ra respondcrc, et ipsi visum est nostram respo.,sionem
.eW his ve,-bis : „ Quoniam magnns cst et contemplalu
»«l.a.c. .s Dcs, proprh.m spi.^it.nn in co.-pus nosl.o .simile
».nh.,.dens huc misit, ut illu.n au.li.eet ab
illo doccri pos-
»semus. » At nostra sententia non est sol..,n
re.,.m onmi„m
Ue..m ac Patrem esse magnum.
Sux c.im magnitudiuis
<,Cor.v, ,(!, _5joa„. ,, ,/,._ .'M,„l,. .v„, , e, „„a . 7
 ,,

l^[fi
OniCENIS

participem feclt niiigenitum et primogenitQm omnis crea-

turcT , ut qui imago est invisibilis Dei , is etiam magnitudine

Patris imaginem referret. Fieri enim non poterat ut pul-

chra imago esset et Deo invisibili responderet ,

quae magni-

tudinis imaginem non prseberet. Praeterea censemus quidem

invisibiiem esse nihilo-
Deum ,
quia corporis expers est , ;

minus tamen eum qui contemplationi dediti sunt, possunt

,

corde, id est animo contemplari, corde inquam non quali-

cumque sed puro. Cor enim contaminatum Deum contem-
,

plari non potest et oportet purum esse, quod naturam

:

adeo puram digne contemplari queat. Esto vero sit Deus

contemplatu difficilis, at non solus. Nam ejus unigenitus

Deus Verbum, est etiam contemplatu difficilis sicut et sa- ,

pientia in qua omnia Deus fecit. Ecquis enim in rebus

om-
nibus contemplari potest sapientiam in qua Deus fecit
res

sino-ulas ? Deus , quia contemplatu difficilis erat

Non igitur

idcirco misit fdium quasi is esset Deus contemplatu

facilis.
,

Quae quidem non consideravit Gelsus cum nos inducit di- ,

centes «Quoniamestcontemplatudifficilis Deus , proprium

:

«spiritum in corpus nostro simile infundens huc misit, ut

» Sed ut supra
» ilium audire et ab illo doceri possemus, ,

dictum est, tametsi fdius etiam essetcontemphitu difficiUs,

utpote Deus Verbum per quem omnia facta sunt , nihiio-
*.
minus habitavit in nobis

LXX. Jam si Gelsus ea quae de Spiritu Dei dicimus in-

tellexisset , et «
quicumque Spiritu Dei aguntur, eos esse fdios
))Dei; «non istudsibi respondissetquasi ex nobis sumptum ,

Deum huc misisse suum spiritum corpore indutum

^ . » Sem-
«

per enim Deus proprium spiritum communicat

cum iis qui
in iis, qui
ilUus particlpes esse possunt, et cum spiritus ilie
habitat, non idcirco separatur et dividi-
ipsodigni sunt ,

tur. Neque enim spiritum dicimus esse corpus; ut neque

ijoan. I, 3, 14. — 2Rora. viiT , i4-

 "'

C0NTR4 CELSUM IJB. VI ,,

rp"-^ os^
,ue.„ Dcua. cssc
;Sn,s,
tcstatur fstud
"nostcr ignis consuraons Dcus .•
.,

cst '. „ Ifec mJm „ / •

.licmtur, ut .«tclligiLilis
natun e usi n ""'T;^''''"'
"ominiLus noLis im.o.cscat -n3.1.,|.Lusc,ue

ccntur .,.., ^..„„,

,,
E ^-

-.«.ici:;;!:rs
,71
-
peccata essc corpora
neque ctiam """
, dicin ..sCa „e

^^n...n
.
sti it ' '::r pcTatf ::; rr-
'"''^''''""^'n^'
''^--
c.Vco illu,n corpus "«" M-
csse co!^!
',n: vocct..r, „'on
.rc:; ^ ,zis:r^t-"^ "^"
etsi De.,s dicatur spiritus Ln
esse corpus. Ut cnin,
.^i^TZT^i^ T'
,

a ,-cLus scnsiLiliLus
di .

teinsfbiles,hasappcllaresolctSc.-ip .'
Ivr^f"?^:'--"'-
Sic c.,ra ait Paulus
»et.doncos „os
: . Sed ..mcicnli:
fecit .ninistros
novi Testarac, t
X ^D r:;""^:
'"
„o , .'er
edsp.r.tu.L.ttc.-acnin.occidlt,spirit.,sauten.v,"
l.tterara vocat divi„ar..m
r'
Scriptu,-aru,„ interp.^ •: '

qu» scnsiL..s acco„,ra„d„,.,r;

.ntcllcctu.„ pcrtinet.
spiritum vcro
Idem
"-'
TI r

'"sestDcus ^. Na.„ c.,mSa.„arftani

judiciu.,, sft dc fl^oTo T^"
'"""
ct J dtf 1 1 ,?
corporaliter et tigu.-atc
oLservarent , dixitl.t^t
ta..c
,T"''-''
: . Yenit hora ,..a„do „c,..e ,';"""
f.;jc,..si;,:
.montc hoc adoraL..„t Pat.-e.
K Spi.-itus
^^Z^T:"
-1". ado,-ant
Q...1.US doc...t no..
eum ,
in spirit.. et vcritate

carnc ct carneis
oportet atr" T '

'•..m essc,scd /„ spiritu. Ipse

vicl. „i., D,.., ^,
,
'

enim c.isti.n.L"
-..s; prout spirit,. ct
i„tcl4cntia colet... N J,;'-'"
V.ns e
a o..a,.c Patrem "' '"
opo..,et, scd i„
•Jesu.„ (,h...stum
vci.at.' ,
,"'"" "i'^'-
^
facta est ',/...,,„„,„
,,, ,,..
•r..erat...Wc..mco„vcrtimur'adDo.„;..:.;';'C;::;:

tl'"'.'...- «Ihid. ''"»"•'",.-..-

M.- 'l,l.x; ,7.-. ,i,,i,,
'

v.i,.
 , ,
,

OIUGENIS
45o
positum super cor,
«autem spiritus est) aufertur velamen
«cumlegiturMoyses*. »
Spiritu Dei dicta sunt
LXXI. Quapropter cum ea quse fle
« animalis homo non
percipit
non inteUigeret Celsus (nam :

qua; sunt spiritus Dei stultitia

enim est iUi et non po-
: ,
„ea
spiritualiter examinatur;) coUigit ..

„test inteUigere, quia

quod dicimus spiritum esse Deum ,
nih.l nos hac m
ex eo
q«i apud Graecos docent Deum esse
re differre a Stoicis ,

et omnia in se comprehenden-
spiritum omnia permeanlem
providenlia Dei pervad.t omn.a , sed
lem. Cura quidem et
providentia quidem cont.net
non ut Stoicorum Spiritus et :

comprehendit ; sed non ut

omnia quibus providet, et ea
corpus continens id quod et
ipsum corpus est; sed ut po-

testas divina qua=

compleclitur quidquid ipsa comprehendi-
est Stoicis, qui principia
dicunt esse
tur. Igitur si fides
omnia subjace.-e, qm-
corporea et propterea corruplioni
exi-
„ae ne sumraum quidem Deum ab iUa corruptione
videretur,
merent, UUs istud nimis absurdum esse
nisi
ad homines et ad res mi-
ipsum Dei Verbum quod usque
est quam corporeus sp.ritus.
nimas descendit, nihil aliud
conamur animam rat.one
At ex nobis , qui demonstrare
anteceUere et substant.am
pr<Editam omni naturx corporea.
invisibilem esse atque
incorporalem , multum abest ut cor-
qu.que
pus sit Deus Verbum , per quem facta sunt omn.a ,
f.erent, pra^sens affuit
non homm.bus
ut omnia ratione
Natura
tantum sed ,
et rebus qux pro minimis habentur et a

consumenda csse
Quamobrem omnia igne
administrantur.
absumendam
veUnt Stoici nos vero non credimus igne
:

incorporalem neque in ignem solvendam

esse substantiam
,

esse humanam animam, aut Angelorum Dom.nat.onum ,

Principatuum ,
Potestatum naturam.
Dei,
LXXII. Quare Celso nescienti quae sunt sp.ritus

i2Cor.m,l6, 17, i5. -2lCor.li, l4-

 - '

O^^TRX fBLSUM I.I„. V,.

frustra d;cta sunt
hffic Ouonh.n n-
: , •

»corporo.s,,iHtusest a Dco
„" "" *"
,

"atu.,
i"---
» morlalis cssc
potc.is „ Dcin ,
' '^"' °''' ^'"'"^ ™-
confuudcns, qLsi c ;.;':•;""""""" '''" ^*'—
s'l" vulctur, "^ «ccurrcre
dicend„,.„„|,,„,
^rj^j;'""'-'
-odi scnpcr pcrn^ancat.
qn,.c
Dcum vocantibus ig„c« '' "
•'"^""
!qZ iZZ ""
consumcn el "l; T^''^
<gu.s naturam "^^J-cerct nullam
esse eiusmodi
''""""'^'"
a.J
animadvcrtcns ncc
q oTcnt^r ^^"'P^ ••
-"
m-rum peccata ct vitium. "'"
Bonum cnimT "T"""''
quam alhlctarum
cenL f """''''"=«' Post-
quisquc
fccerit,vitiap.c„arum!ncc;l '" """'^-""»
''"t^
'l"odmi„imedicimus ;:„'""""• '""' "'"^''' '''''

»-orie„do Dcum cn ;ret :, r'""'''""'"''"^' '' J-'-

»Potuisse cum corporc Nea ' , ''"' "' '"'"'" "->
"n
"'ledcrat spiritum.^si
»-t.
Jn!r c^^.S^":;:-''.'-' '"^'
Ad h.c ' '"'"
»

quasi ad nostra
igitur

respondere
cum „ostra "sr '
r>'"'"'
''"''' csset

vi™-,:^t:;:j:rr''^""''-'-^«'«
'"' :.'- pro virii,u: "^'^'"•^•'- ^-
reruta';;:r !y
»sp.nlum ::;r
emittere, quid opus '-p^o
fuit ut
»;"m u,sp.raret. Jam cnim homincs
i | li l^,'"'—
•'"" "'"
»l.nt
cff ^„«1-
accommodarc corpus
.st.
'"^'""^' P»"
no."veTo ,
»^"'" "'jiccre •"""" ^'"'•'"
intantamso..Lmse, 1
'pro,x.me dcsce.idisset
i
^sT^^'c e supe,-is
!"'"''•_*"
, „ulh f,,;.. "' ,

'1-t. quia nescivit " '''""'"'''•^^'-

quam p ,
" ""' ''-
;inc ortus corporis .•'".'""'"* ^"'^'•'' « Vir-
auod
-at. Put„tille,'^q„i ""!""'^' '"-rviturum
Stro! "

""'"
uo, dc indiffe..c,lhu?
: ;:';;;r
^' '--
•'^"'-'
'--'- i"sorde;;:js:r::~^^^^^
 «"'=''"*
452
corpus formetur, sive
femin» corpore maneat donec
ipsi

perinde est ac iUud quod nonnulh

corpus assumat quod :

poUui, cum in c<Bnum aut

maleo-
existimant, Sollsradios
quamv.s
nec ibi puros manere. Sed
lentia corpora incidunt
,

factum fuisse voUet formatum

sme
corpus Jesu ut Celsus
,
,

cred.d.ssent
ortu fuisset, non continuo iUud qui vldissenl
declarat natu^
r.on natum fuisse. Nec enim id q.xod videtur
causa mel esse quod or
est. Fac exempli
rama qua ort.>m
apibusiUud aut gustes aut v.deas
licet
tum non fuerit ab
;

ut
fuisse ab apibus constructum
„on statlm scies iHud non
:

suam
confectum est sensu. md.cat
nec quod ab apibus
,

docet iUud esse ex ap.bus

ormn-
originem , sed experientia
docemar v.num or.r. exv.te.
dum. Sic etiam experientia
ex gustu non discmu.s.
Eodem .g.tnr
Harc enim originem
decla.-at unde habeat
quod est Id
Ido sensile corpus non
c«lestib..s qu<e esse el splen-
confirmatur ex corporibus
.

dum iUa sed sensus dle notum

int.,emur ;
dercere sentimus ,

vana. fuerunt
ne sint an non. Qnocrca
nobis non facit facta
d.cunt , quo-
qui initium iUa habuisse
Tac de re sente„ti.e et :

sensus et.am
consentiunt. Neque enim
n,odo habuerint non quo-
invenit esse facta docet
ratio multo labore
,
postquam
modo iila facta sint. Mar-
sajpe de senteiit.a
LXXIV. Postea repetlt qus jam
cujusmod. revera
cionis dixerat,
iUiusque placita partim

memorat , partim ut qui illa

male >"*-.. Sed
,„„t
necesse est. H.nc rur
„nl,U refelli atque reprehendi n.h.l
quos am e,as
ntra Marcio.rem disserit , ubi
us p o Et qua.^o
quosdam etiam condemnat
; ore excusans,
huic nostr» doctrina^
Jesum fu.sse a Pro- ,
vult patrocinari ac-
phefrpra=nu.Uiatum; ut
Marcionem ejusque sequaces
^ esl
Quomodo qui tantis affectus
ait «
r.nifeste :

de.nonstraretur, nisi hoc futu-

I^llicT m us esse Dei
suo
fuisset? » Beinde ludens pro
:;;r e!;: pr.dict..m
 CONTRA CELSUM LI15. VII. /55
morc ct jocans, duos inducit Deorum Filios
alterum con- ,

ditoris alterum Marcionitici Dei Filium.

,
Patrum prcclia
descriLit, illa cum pra^liis
coturnicum conferens; et ipsos
ait ob senectutem inertes
et delirantes desinere siLi
invicem
infensos esse, fdiosque pugnare
sinere. Ad ha3c dicemus id
qaod ipse superius dixit : « Ecquam aniculam sopiendo
«puero non puderet occinere nugas , „ quales ille in opere
quem verum sermonem inscripsit? Namcum decuisset serio
^lisputare, conlra ille omissis rebus
, , nugatur et scurram
agit quasi comccdias aut
satyras scriberet : non videnshanc
disputandi rationcm alienam esse
a proposito hominis, nos
a chrisliana religione
ad sua dogmata traducere volentis
Si de ilhs graviter fuisset
locutus , prohahiliora fortasse
reddidisset. Quoniam vero irridet, ludit , scurratur, dice-
mus illum gravium ralionum
penuria quas revera nec ,

hahuit nec cognovit, in tantam

nugacitatem incidisse.
LXXV. Suhjungit ha3c « Quoniam divinus :
spiritus erat
>Mn corpore, omnino oportuit illum
antecellere ca^teris aut
» magnitudine
,
aut pulchritudine, aut virihus , aut voce aut
«majestale, aut eloquentia. Fieri
enim non polest, ut in
»quo est ahquul divinum quod ahi non hahent
, is niliil ah
^aho diircrat. IJic aulem nihil ah alio discrepabat; imo ut
»aiunt, statura exigua vultu deformi et ahjccto erat.
,
.'ex
his apparct Ipsum cum Jesum
, accusarc vult , Scripturis uti
lanquam fidem illis hahentem ubi accusationis
,
ansam dai e
videntur; ubi vero in iisdem
Scripturis dici videntur con-
iraria iis , quibus ad
accusandum abutitur, ne simulare
qui-
dem loca illa cognoscere. Constat
quidem e Scripturis Jesu
corpus fu.sse aspectu defoi me
, sed non
etianjabjecto vultu
ut Celsus exposuit;
nec exigua statura illud fuisse , clarc
UKhcatr.r. I[.tc sunt Esaiao
verba quibus pr.xdicit illum ,

ventmum huc esse non decora specie nec

excellenli pul- ,

chnludine : Domhie quis credidit audilui noslro

« '^
el hn-
454 oRir.E?iis

» chlum Dominl cui revelatum est ? annuntiavimus In con-

» spectu ejus , ut parvulus , ut radix in terra sitiente, Non cst

» species ei , neque gloria , et vidimus eum , et non habebat

«decorem, neque pulcbritudlnem sed species ejus inde- :

«cora, et deficiens prae fdiis hominum*. » Hcec audivit Cel-

sus quia sibi ad calumniandum Jesum utlba esse videban-
,

tur; nequaquam autem attendit ad ista Psalmi xliv. « Ac-

» cingere gladio tuo super femur tuum ,
potens. Specie tua

7> etpulchrltudine tua , intende ,

prospere procede etregna ^
LXXVI. Esto vero aut non hanc legerit prophetiam , aut

legerit quidem, sed deceptus fuerit ab imperltis interpreti-

bus qui illam ad Jesum pertinere negarent quid de Evan- :

gelio dicet ubi narratur in montem excelsum ascendisse^

transfiguratus fuisse coram disclpulis et visus fuisse in glo-

ria, ubi et Moyses et EHas visi in gloria « dicebant excessum
» quem completurus erat in Jerusalem ? » An cum Pro-
ejus ,
^

pheta dicit « Vidlmus eum et non habebat decorem ne-

, ,

»que pulchritudinem % » admittit Celsus hanc prophe- , etc.

tiam ad Jesum spectare (quanquam csecus erga hujus

loci interpretatlonem non videt magno argumento esse Je- ,

sum ilkim, qui deformis videbatur, Dei esse FIHum, quod

muhis antequam nasceretur annis praedictum fuerit qua
forma futurus esset) ; cum vero aher Propheta specie illum
et pulchrltudine praedltum esse dlcit , hanc prophetiam ad
Christum referre non vuU? Si Evangeha clare exprimerent
» nullum inius fuisse decorem aut pulchritudinem , sed for-

»mam ejus ingloriam fuisse et deficlentem prae fdiis homi-

» num , » haec dlcere quis posset a Celso non ex Prophetis ,

sedexEvangehishaustafuisse;cumautem necEvangelia nec

Apostoh declararent nullam iUI fuisse speclem et pulchri-
tudinem evidens est cogi Celsum ad confitendum prophe
-
,

1 Isai. Liii, T , 2, 3. — 2 Psalin. xliv, 4 , 5. — ^ Matth. xvii , i et scqq.

— * Luc, IX , 3i. — Isai, Liir, 2.

 COKTP.A CLLSUM LIB. VI. /55
llam hanc in Chrlslo impletam
fuissc : id quod ejus dc Jesu
calumnias rcprlmit.
LXXVII. Rursum cum
dlclt « Quoniam divinusSpiritus
:

)>m corporc erat, omnino oportuit

illum CTtcris pra^starc
«aut magnitudine, aut voce
, aut viribus, aut majestate
,
»aut eloqucntia « quomodo non
:
vidit corpus illud hoc ca3-
teris antecelluisse quod pro cujusquc captu
,
et prout utile
erat, tale videretur; quale
slnguhs videri oportebat? Neque
vcro mirum est materia^ qu^e
, ut conditori
, libet , in omnia
verli et mutari potest
omnemque pro artif.cisarbitrioqua-
,

litatem accipere, modo quidcm

inesse qualitatem qufe de-
derit locum diccndi « Non
habebat decorcm ncque pulchri-
,

»tudmem\ « modo autem tam splendidam

stupendam ,

atquc admirabilcm ut tres Apostoh qui

, cum Jesu ascen-
dcrant et tantas pulchritudinis
spectatores^fuerant
in
lacicm prociderint. Verum
h(cc ut et ca^tera quai dc Jesu
narrantur prodigia pro figmcntis
habcbit , ct uihil a fabuhs
d.vcrsaesse dicct quod jam supra multis refutavimus.
:
Jam
vero in hac doctrina quid arcanum est quo
docemur varias
Jcsu formas intclligcndas esse de
divini Verbi natura, qua)
non eadcm vulgo apparet atque iis
qui in montem excelsum
a nobis explicalum sequi illud
possunt. Qui enim adhuc in-
Ira sunt, nccdum asccndcre
parati, c.ga istos Verbum nul-
lum dcco.^em , nullam habct
puIch.Hudincm ; nam ero-a cjus-
modi homines forma illius ingloria cst ct inlcrior sermoni-
hus qui cx hominibus oriuntur,
,
eamquc ob causam in illis
iignrate fdii liominum
vocantur. Et quidcm dici polcst phi-
losophorum sermones, qui f.Iii
hominum s.mt, multo spc-
c.os.orcs esse scrmone
Dei qui cum vulgo annunliatur,
, ,

staUULam prwdccationis' exhibct

et idcirco locum pra^bct
,

hanc stultUiam prccdicationis

solam speclantibus dicendi •

« \id.mus cum et non habcbat dccorem ncquc , puIch.Hu-

45G ORIGENI&

))dlnem*. » Sed erga eos qui ad illum sequendum vel cum

in excelsum montem ascendit vires acceperunt , diviniorem

Ibrmam liaLet. Hanc contemplantur ,

qui , ut Petrus , Ec-
clesiam a Verbosedificatam in se habent ^; qui ejusmodi ha-

bitum comparaverunt ut nulla Inferi porta praevaleat ad-

vcrsus eos , qui per Verbum exaltati fuerint de portis mor-

lis , ut annuntient omnes laudationes Dei in portis fdiae

Sion ^
: aut etiam ii ,
quibus nativitas obtigit ex verbis ma-
gna vocc pneditis, et quibus nihil deest ut fdii tonitrui

sint.Sed unde Celso Verbique divini hostibus nec religio-

nis christianao dogmata candide scrutantibus venisset in

mentem quo variai Jesu forma^ pertineant? Ego autem addo

etiam a^tatis gradus ,et qua^antequam patereturet quaepost-
quam resurrexit ex mortuis ,
gessit.

LXXVIil. Sequuntur hsec apud Gelsum : « Prseterea si

))Deus , ut Jupiter comcediaj , longo somno experrectus

))humanum genus ab ipsius midis Uberatum volebat, quor-
))sum iUum quem dicitis Spiritum in unum terrae angulum
))misit? Oportuit simiU modo insufllare iUum in
muUa cor-
)) pora et in universum orbem emittere. At comoidus , ut m
j> theatro risum excitaret scripsitMercuriumab expergefacto
,

tu
y>Jove missum ad Athenienses et Lacedaemonios fuisse :

))vero non putas te magis esse ridiculum,

qui Dei fdium ad

» Judseos missum esse contendis ? Et in his observa quam ))

inhonestum et philosopho indignum comcedum m me-

sit

dium adducere cum Jove qui et apud iUum mittit Mercu-

condi-
rium comparare Deum nostrum hujos universitatis
,

longo somno
torem. Jam supra diximus a Deo non quasi ex
excitato ad humanum genus missum fuisse
Jesum, qui bo-
con-
nisde causis nunc quidem executus est incarnationis
sUium, sed semper genus humanum beneficiis afFecit. Ni-
hU enim boni in hominibus factum est, nisi quia divinum
risai. T>m, 2. — 2Matth. xvi , i8. — ^ Psalin. ix, i5.
 '

CONTRA CELSUM LIR. VI. ^5-

Verbura ad eornm aniaias advcnit,
qui vcl ad brcve tompus
potuerunt has vcl illas divini VcrLi rccipcre operationes.
Justis etiam de causis factum est , ut Jesus in unum angu-
lum adven.rcvidcretur.Oportebatenim,
utqui unum Deum
docli fuerant, qui prophctas
ejus lcgebant, Christumque
.llic promissum
audiebant ad illos is qui ,
prredictus fuerat
adveniret et eo quidem tempore, quo
, in universam terram
ex uno angulo VerLum
effimdi debebat.
LXXIX. Itaque ut universa terra Verbo
Uei illuminare-
tur nihil necesse fuit multa
, fieri corpora multosque spiri-
tus esse Jcsu similes.
Nam satis erat ut unum Verbum , qui
sol cst justitia;, in
JudoDa exoriretur , hincque suos radios
in animam eorum
emitteret, qui ipsum admittere
vellent.
Quod si quis multa corpora videre
desiderat divino Spiritu
impleta et hominum saluti , quemadmodum unus ille Chris-
tus, ubique ministrantia;
considerct ilios omnes, qui pu-
ram Jesu doctrlnam prajdicant simulque recte vivunt,
et
quos divinjE Scripturoe Christos vocant
his verbis : « Nolite
«tangerc Christos meos, et in
Prophetis meis nolite mali-
..gnari'. „ Utenim, tametsi
Antichristum venturum esse
audierimus^ nihilominus scimus
multos inmundo esse An-
tichristos; sic novimus
advenisse Chrisium et videmus ,

multos in mundo ab illo factos

fuisse Christos^ quos quia
sicut et ille, dilexerunt
juslitiam et o.lcruat iniquitatem
propterea unxit Deus, Dcus ille Christi, oleo I.etitia.. 4c
illc quidem ,
cum pra; participibus ojusdilexerit
justitiamet
oderit miquitatcm primilias hujus uuclionis accopit
,
, imo ,
si sic loqui oportet,
totam unctionom liujus olei L-etitia;
sed cjus participes, prout
corum quisque capcre potuit, il-
hus unctionis parte donati
sunt. Quam ob causam
cum
Chnstussit caput Ecclosia;', ita ut
Cl.rislus et Ecclesia cor-

^Psalin. cxv,' i5. ~~ ^ n

t l,,>t,
JUilll. U
,, ,-i
I,').
f
*
i
i's;i!ni \lrv Q 4 /" l

* 5 1 11 .
 ,

/58 OMGKNIS

pus unum sitit , unguentum a caplte descendit in barLam

quse barba virum perfectum significat et in oram
Aaron ,
,

vestimenti ejus'. Atque hsec dixi^contra

indecorum illud
dictum « Oportuit simili modo illum insufflare
in
Celsi :

emittere. ))Gcete-
))multa corpora et in universam terram
rum comicus ille Poeta ut risum excitaret, scripsit Jovem
Graecos misisse
primo sopitum, deinde expergefactum ad
som-
Mercurium at ratio quse Deum novit natura non esse
:

no obnoxium, doceat nos mundi pro temporum

res hujus

circumstantiis et prout ratio postulat, a

Deo administrari.
magna
Verum nlhil mirandum est, quoniam Dei « judicia
indisciplinatas animas atqae
sunt et expHcatu ardua
))
,
»
est Dei fdium ad
adeo Celsum errare \ Non ergo ridicuhim
missum fuisse; ut
Judceos, apud quos Prophetce fuerunt,
et spiritu exoriretur
inde cursum orsus corpore, virtute
esse vo-
animarum terra qua3 Deo non ampUus privata
,

lebat.
Postea visum est Celso ChaldiEos vocare
gentem
LXXX.
unde tamen in
jam a primis temporibus prorsus divinam,
divinandi disci-
homines derivata esset fallax ex natali die
ciplina. Eodem loco et numero habet
magos a quibus ars
traxit, et in cseteras gentes ad exitium
magica nomen suum
ea utentium dimanavit. Ad iEgyptios quod spectat, Celsus
ut qui elegantiores
eos in errore versari superius judicabat,
existimabant , am-
quidem haberent templorum quc-e sacra
aut crocodilos aut
bitus sed nihil intus pr^ter simias
,
, ,

capras, aut aspides, aut ahud

animaL Nunc vero dlos ap-
et divinissimam ab mitio;
pellare hbet gentem divinissimam
fuerint. Persa3 etiam
opinor , quod ab initio Judaeis infensi
fdiabus corpus miscent,
qui matres sibi copulant et cum
Indi quorum tamen
gens divina esse Celso videtur ; necnon ,

devorare. Judaeos
nonnullos supra dixit carnes humanas

^^Psalui. cxxxii, 2. — 2 Sap. XVII, i,

 CONTBA CliLSUM l.m. vi. /,5«
vero qui, nihil horum committunt, et veteres prssortim
non solum non dicit cssc divinissimos
, sed etiam Lrevi
pcnluros; idque velut ex
tripodc pronuntiat. Nimirum
non
adveriu an.mum ad curam
omnom quam Dcus de Jud.xis
adh.Lu,t, nec ad sanctas
leges quasipsc iliis olim
imposuit :
non v.d.t<< llorum delicto
salutem fuisse gentiLus.
delictum
».Ilorumd.v,t.asessemundi, et
diminutionem eorum. di-
»v.t.as gent,um, doncc
plenitudo gentium introierit,
» ut
postea omncs Israel quem
quid sit non capit Celsus,
salvus

LXXX/. Jam nescio quomodo dixerit « Deum , qu! novit

"omn.a, nescivisse se mittere fllium ad homines malos
et
»peccat.,.-os, qui ilh.m
supplicio affecturi erant. »
4t hic
v.detur de .„dust.-ia oLlivisci
nostraj doctrina^ qua= ait
, Pro-
phelas De. d.vino Spiritu
pra^vidisse et pr^dixisse qua.c..m-
que Jesus passurus erat. Quod certe non
cohreret cum dicto
1-e's' .
«
Deum nescivisse se mittere filium
ad homines ma-
» los et peccaturos , qui illum erant supplicio
affecturi. ,
Mox amen fatetur ita k-ec a
noLis defendi , ut
pra.dicta
ohm f.,.sse d.camus. Quoniam
vero scxti hujus
liLri jam
justa moles est, hic fi,.em
imponimus, inca,pturi Deo
illi

dante sept.mum uLi evertere se putat id

,
quod dicimus
qu»cumque Jesu acciderunt,- a
Prophetis fuisse prxnun-
-ata Sed qu.a hxc mulla sunt
eaquo non nisi multis per-
tractar.possunt, noluimus aut
intcrcide,-e sermonera ud
i,I
coact. voluminis
p.-olixitale; aut,
ne sermo iutercidatur
scxtum hunc liLrum
p.oducere ad maximam
longitudiuem,'
et quw justum
modum excederel.
'Ron.. XI, I, , ,2, 25,26.
46o ORIGENIS

V-W>W^WX^^.^>W^VV^^.'W,VV>VX.~V>WX^V>X.AVX^-W^^VV>AA.aV>^^W.^^..V^WVXN

LIBER SEPTIMUS.

' pie frater Ambrosi decerta-

I. In sex prioribus libris ,
,

vimus quod facultas tulit contra Celsi adversus Christianos

nulla praetermissa re quje pro viribus non
criminationes , ,

discussa, examinata , atque refutata fuerit. Nunc septimum

aggredimur ; non ante tamen quam ,
a Deo per Jesum Chris-
tum quem Celsus criminatur ,
petierimus , ut ,
cum sit ve-

cor nostrum illuminet et doceat quae

mendacium
ritas ,

nostris
Atque hanc in rem istud propheticum in
dissipent.
tua dlsperde iUos\
ad Deum precibus usurpamus Inveritate :

Dei veritate
sermones videhcet veritati contrarios (hi enim
ut disperditis omnes a fraude hberati
disperduntur) , iis ,

rationa-
quod sequitur Foiuntarie sacrificabo tibi \
dicant id ,

offerant.
lemque et fumi expertem siipremo Deo victimam
est adoriri istud nostrcB
doc -

II. Nunc Celso propositum

quaecum-
trinae , a Judaeorum Prophetis prasnuntiata fuisse
Christo acciderunt. Acprimum
expendemus quod
que Jesu
ea qua^ objicit non posse refutari
ab iis qui ahum
opinatur ,

Deo Deum inducunt nos vero qui

eumdem
a Judaiorum :

ac iUi retinemus , ut nos defendamus , ad Prophetarum de

Christo vaticinia confugere. Ejus hac de re

verba sunt hac :

1 Vide D. Guillon, loiu. ii pag. 288 et seqq.

,

2 Psi.liu. nii,7. - Mbitl.8.

 ,

CONTRA CELSUM LH}. vjf, ^G 1

« Videamus quam dcfensionem paraturi sint nullam
slhi ;

«iuvcnicntii quibus alium Dcum induccrc placuit

hi vero :

«quieundcm habcnt, rursus idem illud illud inquam sa- ,

«piens efiatum occincnt sic oportuisse ficri. Quid

,
ila? quia
))jam olim haec praedicta fucrant, )> Ad ha3c ego respondco,
ita infirma essc qua3 paulo ante contra Jesum et Chrislianos
dixit, utctiamilli, qui impie Deum ahum inducimt, nullo
ncgotio possint sibi a Celso ohjccta refutare : et nisi ahsur-
dum foret qiiidpiam diccre quo infirmiorcs ad amplectenda
dcteriora dogmata incitarcntur , id ego ipse facercm evin-
,

cercmquc quam falsum istud sit qui alium inducunt

Dcum, ,

eos non possc tutari sc adversus ea quae Cclsus

objicit sed ;

nunc ad tucndam Prophetarum causam age, , aliquid su-

pradlctis addamus.
III. Sic Ille :
« Qasc Pythia, Dodonides, Clarius , Bran-
))chldae, Ammon, sexcentl alil vatcs pronuntiavcrunt ora-
» cula ,
pro nihllo habcnt , quamvls eorum ductu factum esse
))yidcatur ut in
totum orbem colonla) migrarcnt. Qua;
vero
))in Juda^a, more gcntls, dicta sunt
aut non dicla , cujus-
))modi etlamnum apud Phoenices et Pakestinos
feruntur,
))ea admirabllia et immutabilia arbltranlur. » Nos
Itaque in
ha^c oracula dicamus non pauca ea Aristotclc , ct Pcripate-
tlcls colllgl possc, quibus evcrlcretur
quldquld modo de
Pythla caitcrlsque oraculis memoralum a Cclsoest. Ex Epi-
curo ctlam ct ils qui cjus hac de re scntcntiam
scquuntur
promptumcssetostendcrctoIII e mcdio a quibusdamGr.-c-
cis omnia Illa oracula qua3 In tota Gra^cia tantoperc
,
admi-
ratlonl sunt. Scd volo Pythlam ct oracula
CcTtcra non fuisse
ab homlnlbus conficta ut insplratl a Dco vidcrcntur
: vidca-
mus an non cordatls harumcc rerum scrutatoribus probari
posslt, cliamsl ha?c oracula cssc darclur,
non indc tamen
nccessario conscqui quosdam Deos Illis priccsse, sed c con-
Irario quosdam da?mones malos et spiritus humano nencri
 ,

4G2 ORIGENIS

infensos, quique impediunt ammam , ne ad coelum nitatur,

viam virtutis incedat , et ad Deum vera pietate revertatur.
Et quidem de Pythia , quod oraculorum omnium videtur
esse clarissimum , narratur hanc ApoUinis vatem ©re Gas-
tahi specus insidentem accipere spiritum per pudendam sui

corporis partem , eoque sic repletam fundere praeclara illa

et divina ut putantur oracula. Jam vide an non hinc tota se

prodat impura spiritus iUius spurcitia, qui, ut in vaticinan-

tis animam subeat , non ingreditur per tenues et inconspi-

cuos meatus pudenda parte multo puriores , sed per eos

quos vel homini verecundo aspicere , nominare , aut etiam
attrectare nefas. At vero id facere non semel atque iterum,
quod esset fortasse tolerabihus; sed toties, quoties illa af-

flante Apolline vaticinia edere creditur ; quin et vaticinan-

tem extra se abripere et in furorem agere , ut sibi ipsa
constare non possit , id certe Spiritus divini non est opus.

Oportet enim ut qui divino Spiritu afflatus est , is longe ante

eos qui discendi causa quid ad civilem aut naturalem vitam
conducat ,
quid questui , quid commodo sit , oracula con-
sulunt , utiiitatem inde percipiat , ac tum maxime fiat pers-
picax, cum numen ipsi conjungitur.
IV. Atque eam ob rem nos e sacris Scripturis demonstra-
mus, Judaeorum prophetas divino Spiritu illustratos, quan-
tum ipsis utile fuit^ primos fuisse qui praestantioris naturae

adventu fruerentur , et per sancti Spiritus contactum , ut

ita loquar, mentem eorum perspicaciorem animamque
spiendidiorem factam fuisse. Sed neque illorum corpus in

mora ampKus erat ne virtuti studerent , quippe quod pru-

dentiae carnis, ut vocamus, emortuum erat. Persuasum
enim nobis est facta corporls , et ortas a prudentia carnis

cum Deo inimicitias divino spiritu mortificari. Si autem

extra se rapitur , si sui compos non est Pythia dum vaticinia
edit, cujusnam ahus generis censeri oportet spiritum illum
 ,

COIVTUA CliLSUM LIB. VII= /03

qulmcntict rationi tencbras offundit, prcTterquam illorum
daimonum quos cx , ohsessis profligant e Christianis multi
idque sine ullo magiac aut incantationis auxilio , sed
inutili
solis precibus simplicibusque adjurationibus
et quales vel
simplicior homo possit adhiberc? IJoc enim plerumque fa-
ciunt Idlotcc. Quo quidcm ea quae
doctriuc-e nostra^ inest
gratia Christi manifeste prodit
, contemnendam da^monum
infirmitatem, cum, ut vincantur cedant ct ex anima cor-
,

poreque hominis fugentur , non opus sit sapiente et in pro-

bandis fidci rcbus versato.
V. Pra^ierca si crcditur non a Christianls et Judals
tan-
tum sed etiam a multis aliis Gra^cls et Barbaris
,
, vivere et
supercssc humanam animam post suam a corpore separa-
lionem. Si confirmat ratio
puram ncc malitiaj quasi massa
plumbea oncratam, sublimem evolare ad
ea loca, ubi pu-
riorum et aethcreorum corporum scdcs
est, rclictis hic
dcorsum crassis corporlbus corumque sordibus;
malam
vero et ad terram peccatls deprcssam nec
respirare valen-
tcm, hlc vagarl et volutari , aliam circa
sepulchra, ubl ani-
marum simulacra umbrarum Instar vlsa sunt , allam
circa
quasvls corpora tcrrestrla; quosnam
exlstlmandum est IIIos
essespiritus, qui inlegra , ut Ita loquar, sa^cula .TdificIIs
locisque alligati mancnt , sive id fiat maglcls Incantationi-
bus, sive proplcrsua ipsorum vitia ? Certe jubet ratio spl-
rilus hujusmodi judicari malos qui arte divinatoria,
,
qu«
est Indlfrerens ad dccipicndos homines eosquc a Dco
,
et
pura In eum pietate avertcndos abutuntur. Ilinc etiam
illos
talcshabendos esse apparet, quod victimarum
nidore san-
guinisque et sacrificiorum odorc sua corpora
alere amant,
hujusmodi rebus dclectantur, illlsque adsunt
quasi inde
vitamservarequajrerent : non secus ac pervcrsi illi homlncs,
,'

qul purlorem et a corporlbus remotam ncgligentcs vitam

corporcarum voluptalum dcsidcrio milcc curant
in terreslri
 ,

/54 ORIGENIS

corpore vivere. Delphicus ille Apo41o si Deus erat, ut Grapci

putant ecquem ab illo potius decebat eligi vatem quam

, ,

sapientem aut si non inveniebatur saltem qui progressus

, , ,

in sapientia fecisset ? Quomodo non virum potius quam foe-

minam vaticinari voluit ? Aut si fosminam volebat , ut qui

fortasse non posset aut non alia re quam locis mu-

mare uti ,

liebribus delectaretur nonne magis oportuit adhiberi vir-

,

ginem, quam muHerem ,

quee ipsius voluntatemdecL^raret?

VI. Nunc vero Pythius ille quem admirantur Graeci , non

sapientem, ne virum quidem dignum judicavit, quem suo
nomine afllaret ut loquuntur nec inter foeminas virginem
, :

aut sapientem , aut philosophia instructam , sed muHerem

e vulgo elegit. Forte praestantes viri meliores erant quam ,

ut illius spiritu afllarentur. Debebat etiam, siDeus erat,

sua rerum futurarum notitia inescare ut ita , dicam homi- ,

nes ad mutandam vitam ad animae curam , , ad morum

emendationem. At nihil hujusmodi de illo historia prodi-
tum est. Quod enim Socrateai hominum sapientissimum
esse dixit, haud laudem obscuravit id quod de Euripide et

Sophocle addidit: « Sapiens Sophocles, sed Euripides sa-

wpientior. » Gum igitur sapientes pronuntiarit tragoediarum

scriptores quod Socrates censetur iis sapientior ,

qui de
,

vulgari praemio in scena et orchesta decertant et modo do-

lorem et miserationemspectatoribus ingenerant, modo, id
quod captant satyrica dramata ad risus inhonestos exci- ,

tant; id non argumento est ilhim philosophia et veritatis

amore fuisse commendabilem ob easque virtutes laude
dignum. Et /ortasse non tam propter philosophiam illum
dixit hominum esse sapientissimum quam propter victi-
,

mas nidoresque quos offerebat tum ilU tum rehquis daemo-

nibus. Et ilh dacmones propter ha^c magis exaudiunt vota
sacrificantium ,
quam propter virtutis opera. Quapropler
Homerus Poetarum optimus , id quod accidere solet dc^
 t
COKTRA CELSUM im. vil. /Q-
scribens, et docens
quiLusnam potissim.m.
dcemones^ilji
moventiir ad exaudiondas
eorum preces q.i macta„rvic'
mas, mducit Chrysen
, oLlatis paucis coronis
et tauroru
caprarumque femoribus
obtinentem ^uij.uid eontra
gZ
,"'"' ™" «1"^«' 'F««"lam Pythagoricum
^'P'"" , qui scrin
;:--^'^'-.l>- h"i"spoet. sensibus,
:
Chri I"
docerc Ilomero non ignotos fuisse
malos quosdam da=-
-ones, qu. mdore et victimis
gaudent, et mercedis iol
cxumm aiiorum sacrificantibus
concedunt, si modo id
t-Went^ Et pos-
. ,-octor illo Dodon. hyberno tempore
infes'!
I ub. Vates habet qui
nec lavant pedes et humi
cubant
'
,'

rejecto v.rili sexu

, Dodonidibus etiam
ad futura pr.diceud
-us est ut ipse Celsus
animadvertit. Do vero
alio t
al.um .„ A,„nion,s templo
aut ubivis terrarum,
qui red

d:'ir;'^""''''''"^"^""'-''"--^"''^-'-verl
VII. Verum e Judaicis Prophetis
alii
sapientes ante
a, t. quam propheti. donum
acciperent; ahos proTe
'lustravit et sap.entes

-.Utu constans liberum et

effecit. Ili vit.
genus sectaS dfS
, , mo.-tis pe,-icuIorumque
,

.nconcussum, fuerant a metu

Providentia electi, quibu
diWn
Spiritusejusqueeloquia
committerentur. Do et enim
"" rat'0
ratL
lalesessedeberesummiDeinroobeMc „ -,

Ai
Antisthenl-
l,.sthcm, r.,f r n- "^^ ' '^"''""''^"'^'««''stans
Cratetis
Diogenisq.ie gravitas
colla.a pio ludo
ab b„ IVopter veritatem igituret ,'
hc.ide„d,s peccatoribus
libertatem re l
lapidati sunt, secti
,<

sunt tem ."

»-'"t. ^n occ.s.o„e gladii
mo.-tui sunt. Circuicrunt
»melot.s , i„ pellibus
e m
caprinis , egentes,
a„g,.s,i„
»'.-ol,tudinibuser..antes,i„m:ntibusetV.l"t1:;
,Z

VIII.
3o
 ,

/(^5 ORIGEIHIS

„cavcrni8 lerne, quibus dignus

non erat hic niun<lns> » ;

inlenti semper Deique invisibilia qu;e , cum sen-

in Deum ,

necesse est^ Singu-

sibusnon videantur sempiterna esse ,

esl; sed satis esk

lorum Prophetarum vita litteris mandata
perpendere qualis vita fuerit Moysis, cujus in
in pra^sentia
habemus qualis vita Jeremise, quam
pro-
leo-e prophetias ;

repraesentat quahs
phetiarum ejus nomine notus liber ;

tres annos nudus et discal-

Esaia;, qui inaudita austeritate
Puerorum etiam Danrehs v.dehcet
ceatus ambulavit '. ,

ejusque sociorum, vitam considera

quam austera fuer.t

et legumimbus vesceban-
qui ab animatis abstinentes aqua
potes, evolve vitamNoe cu-
tur". Siantiquiora ccnsiderare
qui f.Ho suo benedict.o.iem
jus prophetia. sunt^; Isaaci ,
duodecim fih.s d.x.t Ve, -<

prophetice impertiit; Jacobl qui :

futura s.mt in diebus nov.s-

„„ite ut annuntiem vobis qua.
ian..m3ri qui De. fuerunt
,,simis'. » Hi sicut et alii
,

q.ia- ad Jesum pert.nerent.

Propheta; , prcedixerunt etiam
facimus Pythi» Dodonidum Clan. Bran- . ,
Quocirca nihil ,

qu. vatcs
chidarum, Ammonis aliorumque sexe.itorum
autem qune in Juda^a praj-
Ideo
habiti sunt, prredictio.ies.
videmus iUorum hommun.
nuntiata sunt admiram.ir, quia
severam ,
honestam vitam fuisse d.guam d..
constantem ,

simile qu.dquam
vino Spiritu ,
qui singulari ratione nec
pra;dictio.iibus res futuras pr*s.-
habente daemoniorum ,

ffnlficat. ,. .

q..omodo Cels..s postqua.« d.x.t:

VIII. Nescioautem
,

gentis dicta sunt addcdU aut

« Oua. vero in Jud^a mo.-e , ,

i.icredulus dicit f.eri poUusse

ut
„non dicto :» ubi tanq..am
mandata sint qua. d.cta non
hsc nondicta sint, sedsc.-iptis
fuerint. Nimirum ratio.iis
temporum ignarus nesc.v.t 1 ro-
pr.edixerunt .n.iumera
phetas iUos qui Christi adventum
,

. Heb. X. , 37, 38.

- ^ . Co,-. .V, .«. - I-i. -, - 'Da„.
' 3. x, ,6.

jcxvil, 27. — U- "us

' •
-SGen.ix, 25,16,27 j
,
 '

CONTBA CliLSUM I.IB. vil. ,(

«Jia muhis anloc,„.m '^
cvenircnt onnis
nronuntiassc R„
veteres JVoplielas
c.-.lumni,-,ri volcnsai
«"
•
M
» pr...iixisse ,uo so.ent etia.n nun P 1;: ^
7'"
'7;P»'-^^*'"'-»
Scd non indicat utrum de
^
«uil,u.<I .

^-rum '"-
quorum
C,iristi,..,„orum,ue dt ll^'':;: ^
t^ .'"""""'' «"^
,"
' <'«' "s,
pro,,heti.c eodem -.tnn. T
:"""'" P-P'-'«-"»
-"cula , chL-actere i 1 aj; f ""''"''"
•i'- 'licit, mendacii ^Z^iJ^^t " ''"''^"'

"«<'e simiie .'.iapiam

phcta. inter Jud,x«s
^^i';: rp';r ^'f 'jt"'' '^''°"
mcmorantur ="""""»
adve urJcsu
•

Couslat enim •
recentiorcs.
illo. „.- r^

'"^^'"^

c
ritu' sancto fuisse ^ r;,^^^'"'"" '
'P''
'

.^"'. i"i.-u« i..dic..i::; ^"^''-•""

-n lirZsti::'
postea pauciora. 7""'""-
-.t apud
.

paucos ,
IIujus ame„' ve
quorum auim. d c
Z
^gcndique rationehuic
doctri„a,consentanea"
rC ZT"" "

'< enim sanctus discinlinx

^-P-ntus
rS '""*'
effu.ie fi ° ,

»-eaco,itatio„ih,.s.,u,e'*su„tS„:;^^^^^^^ ""^- '

-iiii:^:;:;-;Lzrii^r?''"'"'^'-''^'-'
^ie r. perspecta si„i
a.,ue C.l: 'r, Z^^T"'''^
s.deremus. Ac ,.rimum
''farum species. ,
,,uidem ait „
™
,h^ "i; n,!"^"'
' '''^epropbe-
T'
Qu,..„a,„ „.tcu, i| ,
ncc sa„e potc-at sed
"•-•">-. apud iiios
.also oxa... n

viros videi
. 1 '
T "''""^'

"co : .:':^;,';;;;r

""''''"^
' - i,; ,u.Les et
.^J^l^^^^^^^tr''""' ''"

»'i-.inc
er,,.npuntinS:;';TTa;irrs-"^':^'-
»P-..^pta hxc et usitata sunt
Eg'o Deus m
nf "
-
:
.ut r''^
• '- <"v.nus
m„:d:;; ,f ^
Spi..it..s. Ve..io: ,..i..
 ,

/58 ORIGENIS

o homines perituri estis propter iniqui-

))taras est.Et vos
!
,

,) tates. At ego volo vos fieri salvos , et vosme rursus videbitis

potestate redeuntem. Beatus qui

nunc me
))cum ccelesti

))Colit: alios omnes ignem aeternum injiciam simulque

in ,

urbes. Qui nesciunt qu« sibi

immineant poense,
)) regiones et
ingemiscent; qui vero mihi
))iifrustra pcenitentiam agent et

,)fidem habuerint , ego illos

seternum servabo. » Quibus ad-

dit: «His magnificis

promissis adjiciunt ignota , fanatica ,
sapiens quidem eruere
„prorsus tenebricosa, e quibus ne
nuUius sententiae. At
sensum possit adeo obscura sunt et
,)
,

«stupido cuique aut impostori

locum dant iUa ad quam-
cumque rem pro libitu accommodandi.
»
,)

bono animo accusaret,

X. At illum oportebat, si quidem
recitare ipsamet verba
Prophetiarum , in quibus Deus om-

nipotens loquens inducitur, aut

quarum Dei fiiius aut^di-
creditur. Sic enim ea qure dicta
vinus Spiritas auctor esse
divimtus
sunt evertere conatus esset et ostendere non esse
casti-
inspiratos illos sermones qui revocabant a peccatis ,

res futuras praedicebant.

gabant homines qui tanc eraiit,
descripse-
Nam ideo co^tanei homines prophetias illorum
iegentes tanquam eloqaia
runt etservarunt, ut posteri eas
sohim ex re-
Dei admirarentur, et utiUtate percepta non
etiam ex praedictio-
prehensionibus admonltionibusque sed ,

divino Spiritu fuisse editas

nibus quas eventus docebat a
,

taii doctrinoe pietatem

exercerent , Legiqae et
conformem
hanc ob causam, quae-
Prophetis obtemperarent. Atqne
emendationem utile erat
cumqae audientibas ad morum
Prophetae jaxta Dei vohiiiiatem
primo aspectu intelhgi , ea
.^nigmatum , allego-
nuUa obscuritate protulerunt; ea vero
parabolaram aut pro-
riarum , obscuraium locutionum , ,

arcanius qi^id et pro-

-
verbiorum involucris texerunt qaa3 ,

fandius haberent sensusque Litentes

ad valgi captum non
at qui laborem non fugitant,
sed virtutis
attemperatos :
 COATRA CliLSUM LIB. VII. AQ^.
veritalisquc studio
omnia suslincnt , scrutati invenircnt, ct
postquam invcnissent
transforrcnt , in usum quem ratio

q. od .lla Prophetarum sensa non intellcxerit, in illa inve-

h.tur: «Magnificis,
In^iuit,
hujusmodi promissis addunt
» .gnota ,
fanal.ca prorsus tencLricosa
.
e quihus nc sapiens ,

»qmdem eruerc scnsum potcst, adeo

oLscura sunt et nul-
»l.us sententu-c. Atstupido
cuiquc aut impostori locum
» .lla ad
dant
quamcumquc rem pro lihitu
accommodandi. » Qu<-c
qu.dcm mdnvidetur vafrc dixisse , ut
, quantum i„ sccst,
ectores a perscrutando
et introspiciendo
prophetiarum in-
tcllcctu rcvocarct
: hac i„ rc similis ilhs qui
Proph..a apud
dc , quodam
qnemdam ingresso et rcs fituras
pronun-
cante d.cehant : « Quid venit insanus istc ad te ' 3 „
Xf. Equidem facile crediderim sapientiora, quam
qua.
d.cere
possumus affcrri possc quihus
,
, dcmonstretur in his
mc„t,tum essc Celsum, et prophetias divinitus
inspiratas
lu.sse.Nos lamcn quoad pcr
tcnuitatem nostram licuit
,

.d fecmus. .am in nostris

in Isaiam Ezechielcm ,
ct quos-
dam e duodec.m eommentariis
exposuimus ad vcrhum ca,
qua= Celsus fanat.ca
vocat ct inextricabilia.
Deus m,h, stalulo
,
Cum autem
sihi tempo.-e , ampIio..cm sui verhi de-
dent mtclhgentiam addam
, vel qux vulgatis dcscrunt vel
q..a..cumque potcro illustrare.
Sed et alii prudentes,
tar.
si scru
scnpturas vclint earum intellectum
, assequi potcrunt
Equ.demmult.s in locis rcvera
oLscura, sunt , sed non
que ullo scnsu ut ait Cclsus. aLs-
Neque c.iam stupidus aut im-
po tor cas explanarc aut
ad quamcumq,.e rcm
darc pro hL.tu potcrit. accommo-
Soh.s i„ Ch.isto vere
sapicns par
est ad evolven am
totam eo.-um sericm qu.
ohscurc et .nvolutc dicta
, i^vZ^uZ
sunt idque , modol '
spi..ituali^cum
»sp.ntual.L.,s confcat^ , ct singula carum qu.i:;^;:::"
*4Rcg. IX, ir.- 2 j Cor. ir, ,3.
 ;

^TO ORIGCNIS

usitata scripluris loqiiendi ratione confirmet, Neque Celse

fides habendaest dicenti, se hujusmodi homines audivisse,

Nequeenim Celsi aetate Propheta? veteribiis similes extite-

runt : quandoquidem eorum prophelia) abiis qui eas acce-

pissent et admirali essent, perinde iuissent conscriptae

at-

que veterum prophelioe conscriptie fuernnt. Sed manifesto

videtur in mendacio deprehendi, cum ait «Prophetas
dlos,

ab ipso urgerentur
cum confessos
»quos ipse audivit ,
,

» fuisse quid ipsis deficeret , et quae ambigua dicebant , fig-

rmenta esse omnia. Debuit enim eorum indicare nomina

»

quos auditos sibi fuisse affirmat; ut ex nominibus, siqui-

dem recensere ilia posset ,

prudentes judicarent vera ne aD

falsa dixisset.
auctori-
XII. Arbitratur praeterea eos qul Prophetarum
nihil habere quod respon-
tate causam Christi defendant,

deant , cum quidpiam iUis de Deo aut

nefarium , aut turpe ,
esse monstratur. Qua-
aut sordidum aut impurum dictum
,

tum nulla reliqua esset dcfensio permulta

mobrem quasi ,

conceduntur. Sed
sibi pro concessis sumit qua3 minime
e Scripturis componere sta-
scire oportet eos, qui vitam
,

imprudentis in-
tuunt, qui inde docli sunt illud, « Scientia
«scrutabihaverbaS ei legcrant Parati semper ad
satisfac- ,

nobis est
,)tionem omni poscenti nos rationem de ea quae in
dicant haec
»spe' , « ncu hoc solum perfugium habere ut
sed etiam conari toUere qua^
aut iUa fuisse prccnuntiata ,

esse ostendendo nihil, in Scripturis

videnlur absurda ,

^sseuefarium , aut turpe , autsordidum, aut impurum

quale accipi oportet ab iis qui divinam
sed tale esse ,

debebatex Prophetis pro-

Scripturam inteUIgunt. Ipse vero
aut nefarium, aut turpe , aut
ferre quod ipsi visum fuerat
Prophetis res ejus-
sordidum, aut impurum, siquidem in
Sic cnim et vehementior fuisset oratio ad
iiiGdi viderat.
 "

CONTnA CELSUM LIB. VII. /_,

fmem ij.si propositum accommodalior. At
nihil horum facil
tanti.m nuMa in Script,.r.,s
calu.nnia clamilat hrec
omnia in
illis v.dcn. yVd
.nancm igit.n- vocu.t. slrepitum
nihil ne-
cesse esl nos rcspondore
, .,t oslendaturnihil
nclhrium a„t
turpe, aul sordidum, aut
impurum in P,ophct«run. liLris
ease.

XJII. Ne,|(,e eliam « lurpissi.na

facit, aut patilur
Deus
» aut ,nalo favet
, . ut Celsus putat. Nihil enim simile pr.xl
<hctu,n est hcet pr.-cdictum
esse pronuntiet. E
I adducere dehu.t testin.onia qu.-e
Prophetis
Deum aut facere aut pati
turp.ss,ma aut maio favere
comproharent , „on vero audi-
torum aures vanis conlaminare
sermonihus. Qu.-e pass„,-us
esset Chnslus p,-.-edixerunt Propheljc,
ailata causa cur pas-
surus esset. Deus etiam noverat qu.-e Christo paliend-,
erant at unde accepit Celsus h.xc
; tu,-pissima cl sordidis-
s,ma esse.J Sed quomodo impurissima et so.didissima
sint
qu.-e Ch,-,stus perlulit , fo.-te vidcbitur doce,-e his
verLis •

QLud en.m «r/a,t aliud erat Dec

.
, carnes ovium e,le,-e
,
fel
» aut acetum hihere quam sordihus vesci ? „ 4t ,
ovill-.m
carncm a Deo comesam non dicin.us;
et si Jesus comeder*
v,s,.s fu,t, „on comedit
nisi qualenus co.pus
i„due,-at. De
fe le et acelo q,..e Lihend.-, ipsi esse P.ophela sic
pr^dixe-
rat „ Dederunt .„ escam meam fel et in
: ,
siti mea potnve
».u„t n.e aceto', „ jam supra dixiuu.s . et eadem s.Tpi,.s
.terare Celsus nos cogit; ii eni.n, qui insidias
vorLo veritn
t,sslruunt,semperfelsu,enequilia, et
sua,umad n.ala pro
pcns,onum acetum po,-rig,.„t
Chrislo et filio Dei qui 'post
quam gustavit , non vult LiLere \
,

XJV. Poslh.-ec voiens everterc

fidem eoru... „,„•
,,,o,,te,
ca credunt qu., ad Jesum pertinent, quod
p,-.Tdicta sunt
« Age, <«r/«,<, si Propheta;
'

mag,,,.,,. De„„. a„t servi.„ru„,

•aut .i-g>-olaturu... aut n.ori..,.-„„,
. , „t nihil odiosius
dicam,'
I
IVilm. t.xv,,,, j,. - 2 M.-mli. XX»,,,
3.f.
 ,

/-2 ORIGENIS

wprsenunliassent; num, quia sic praenunliatum esset, id-

Deum aut mori aut servire aut
» circo necesse foret , , ,

» scgrotare mortuus crederetur esse Deus ? Sed hoc nun-

, ut
» quam Prophetse pra^dixerint est enim malum et impium. :

»Non igitur spectandum est an praedixerint an non prae- ,

»dixerint; sed an res honesta sit et Deo digna. Pxei autem

etiamsi omnes homines furore conciti prae-
» turpi et mala? ,

»dixisse viderentur, ulla nunquam adjungenda fides est.

» Quomodo igitur pietas admittit
qu^ isti tanquam Deo ,

» acciderunt. » Ex his
videtur Celsus ahquo modo sensisse

prophetias de Jcsu editas magni esse momenti ad persua-

dendos auditores sed illud dissipare conatur his verbis
:
:

an
«Non igitur spectandum est praedixerint-ne Prophetae
At recta via et non fallaci quod dici-
» non pra^dixerint. » si

dicere eum oportehat « Demon-

tur aggredi voluisset ,
:

igitur res illas non fuisse praedictas, aut quae de

» strandum
suum in Jesu non hahuisse exi-
» Ghristo praedicta sunt ,

quam hahere se putahat demonstrationem in-

» tum , )) et

ferre. Sic enim apparuisset quaenam prophetiae contineant

nohis ad Jesum referuntur et quomodo
nostram in- ,
quje a
cognoscere U-
terpretationem falsam esse prohet sic etiam :

cuisset , an strenue evertat quae ex

Prophetis pro Jesu de-

an convictus impudentiae qui perspicuae

promimus ,
sit ,

veritati quasi veritas non esset , vim afFerre voluerit.

quaedam
XY. Quoniam vero supponens impossihiha
Si h«c fuissent de
et Deo male ccnvenientia ait « , :

an credi de Deo oporteret eo

» summo Deo pradicta
,
,

fuerint ? » atque sic evincere putat

» quod prcedicta
hujusmodi de Dei
etiamsi veri fuerint Prophetaj qui res
FiUo praedixerint , fieri non posse ut fides
hahenda sit Us
quae pr^dicta sunt , illum nempe taUa aut
facturum aut

passurum esse ; respondendum est hanc ejus suppositio-

uem ahsurdam esse, ut qua3 connexa ponat , quae in coa^
 '

CONTRA CiasUM Llli. VII. /^r

.raria conscqucnlia dcsinunt
q.od sic dcn.onslratur. Si
:

ve IVophCa^ prcdi.crint
n summum Dcum . aut serviturura

:r:?"Tr'
«am a Prophct.s magn,
"'" "^'""''""" -- ''- "- -^ iZ;
Dci vcra
ncccssum cst. Scd et dici
vcn Prophct. sun.n.i
Dci eadcrn ha=c dicunt
qu. natura sunt impossiLiha ouonL ,

vcra „on sunt , Dco

noHve .

duo contrana conscquonlia

dcsinunt arKumento auod

cv..rl.tur quod qu.dem .n rc de qua agitur istud

. x,s. cst pr«
^^^^^^^^^^
nm, autmor.lurum esse.
u
Colhgitur itaquc : Ergo Pro-
l.t.„o„ pr. ..crunt Deum
aut serviturul. aut
urum, autmor.turumesse ^roU
collectioqucf.t hunc in
modum •

i^r o nec p..mum. Supcr

hac matc.-ia i-Acmp.um
cxemoh.m
huiuscemodi affprlin- -. «t-^-,- c- •

^' "=" '"^ "^^" mortuum cs

mortuus S.
niortuus. S scs ,tc ,
mortuum esse, mortuus „on cs U.^de

ncKa proLa„
: s. sc.s te mortuum esse, est i.l „uod •
cortum scis '
est .gitur te esse
-rtu,.m
mortuum. Et rursus si 1
cssc,
s A
hoc ipsum quod mortuu;":;
qu, mortuus nihil
^ ^ Ld
scit. Igitur si scis tc n.o.-t
tsse, te ..m
mortuum „o„ esse cvidcns est :
cui utnVme co."
nexo eo„scquc..s cst , ut a„te dixi , nescis
te essc mo. t. um

n:t:2::r'"^^^^^^^'^'-pi'-''-^"-"i>er^^^^^
Xyi. Scd qua= i„ Celsi
suppositionc drprel.c„di,n„< „
p.ophet..s^de Jesu similia
„on su„t. Neque ^I^^Z^
~ic:.:t"rr""'---'!«-^.'''^^^^^^^
»;-wmf;::~::;,z;^^^^^^^
"''-hom..n.m,homoinpIagactdolo..c,cts:rr:
 ,

^y/,
ORIGENIS

))infirmltatem\ »Vicle ut sapienter dixerint hominem esse

qui humana passus est. Et Jesus ipse cum apprime sciret

id quod moriturum erat hominem esse suis insidiatoribus , ,

ait .-«Nunc autem quseritis me interficere,

hominem, qui
)) veritatem vobis locutus sum quam audivi a Deo^ )> Quod
si quid divinum erat in hominequemassumpsisseintel-
illo

ligehatur , nimirum unigenitus Dei « primogenitus omnis ,

'

)) creatur^ '
, )) ille qui de se dicit , « Ego sum veritas ,
et ego
'
ego sum ostium
"
ct ego sum via ' et ego
)) sum vita , et , ,

)) sum panis vivus qui de coelo descendi , )) de eo ejusque

natura longe aha ratione judicandum est ac de

homine qui
in Jesu esse intelhgitur. Unde nidlum
christianum videas
studiis minime
vel inter simphcissimos et exquisitioribus
innutritos, qui dicant mortuam esse veritatem aut vitam , ,

aut viam , aut panem vivum qui de ccelo descendit aut ,

qui
resurrectionem. Ait enim se esse resurrectionem ille ,

inhomine quo Jesus indutus videbatur, docebat istud , «Ego

)) sum resurrectio \ ))Sed neque nostrum ullus est Ita mente
captus , ut dicat , « Vita mortua est,
mortua est resurrectio.»
fortasse haberet Celsi suppositio, si diceremus a
Locum
Prophetis fuisse prsedictum fore, ut aut Deus
verbum, aut

veritas aut vita ,

aut resurrectio , aut quid ahud eorum
,

quai Dei Fihus esse se praedicat , moreretur.

unum Celsi verum est , Neque
XVII. Hoc igitur loco in «

enim malum et impium. »

))hoc pr^dixerint Prophet.-K. Est
aut moH-
Quid autem istud est et ahud quam serviturum
est id quod a
turumesse magnum Deum? At Deo dignum
divinae naturae splendorem et
Prophetis prasdictum fuit ,

characterem in hanc vitam cum sacra anima corpus Jesu

animante venturum esse doctrinam spargeret quoe uni- ut

in anima sua
versorum Deo reconciliaret quicumque eam
* Isai. Lii, 2 ,
3.- 2 Joan. viii ^o. _ Ud. ,
i ,
i^- - ^ Coloss. i
,
l5.-
i Joan. XIV, 6. - Md. x 9. - Md vi 5o. -
,
,
* W. xi ,
25.
 C0NT1\A CELSUM LIB. VII. /^5
receptam excoleret, et qu.-c ad felicitalem
eos omnes per-
dMceret c,ui virtutem in se habercnt
illius Dei VerLi
•n corpore el ani.na
quod
,

hominis f.Uurun. erat : se.l ita tamen ut

e,.s rach. .n
non cncludantur,. nequo
,llo solo
credatur
Beu,s verLumlumen talihus coruscans
radiis alihi non esse.
Jg.tnrs. specetur Jesus
ralione divinitatis qua, in eo erat
ea qu.-e ut Deus fecit, sancta sunt
nec ullo modo Dei nol
l.on.repugnant; .p.atenus autcm
homo erat pra, ca^teris
s..mn,a Verhl ipsius et
::::'"' sapienti. ij,J. par^Sp:
one. passusest ut sapiens
et perfectus c,„a.cumi..e
o,>or-
c .at ,,at. eum qui generis
, humani a..t etiam naturarumin-
telhgent.um gratia onmia
faciebat. Ac nihil aLs,.rdum est
hom.nem esse mortuum, et ej..s mortem esse non modo
exe.npium mort.s p,-o pielate oLeunda,, sed etiam causam
q-.je ,nca,p,t ct
pergit por.-o p,.ofliga,.e
malum illum et dia-
bohnn <,u. s,L, tcram universam suLjeccat.
,
Hunc cnim
proH.gar, argumento sunt qulc.mque
propter adventum
'• ",' •"'""""'"'«PeHo sesuLmovent. et aL ejus
se.-
v.t te I.Lerat. se Deo devovent, atque ,>ro viriLus
n d.es p.elati student. puriori
'
•

XVIII. Ifec sequuntur Celsi

verLa : „ Nonne istud rursus
-dvertent Si P..opheta, Dei
»fore ,II.us/.I.u„.,
Jud..eor,.m p...edixerint
q,.omodo ille per Moysen juLet
CZ
dlvitias
M..-are, donnuari .er..am imple..e, hostes
,
in.e..necIon
»dare, nem.n. vel .n.puLeri
parcere, id quod teste
Moyse
. ect .pse .„ oculis Jud.orum
quomo.Io pr.terea minaLr
,

»M^ n. .ta fece...nt,

,
eos hoslium loco haLit.,ruu. eius :
vero
»fi .us homo ille Na.ar..us fert Icges contrarias,
»od I.atrem ad.tum
,
om m
p....clusun. i..I divlti ama.,ti
, do ..inatio
»nem, sap.ent.am, gloriam;
..on,i,.iL..s non magls qu.'m
»corv.s cLum et penu cur. esse debe..e: min..s
»dum essede
d c, r
,"-

vestitu quam Illils.. ei qui semel ,>ercussit

, .se
»percul.e„du„, r..rsus p....cbere se
oporle.ePMoyses-ne a„
 ,

/n6 ORIGliNIS

Nam Pater mittens illum oblitus erat quac

), Jesus meiititur ? ,

et pceni-
»Moysi mandaverat? An proprias leges damnavit,
praecepturum? »
),tentia ductus Nuntium mittit contraria
quod im-
Hic accidit Celso illi qui se omnia scire jactitat
,
,

solet; dum putat nihil in lege et

Pro-
peritissimis accidere
quam quod verba prse se ferunt. Nempe
phelis esse altius
improbabile sit hujus
non animadvertit quam evidenter
temporis divitias promissas a Scripturis fuisse ,
cum fuisse

summa inopia vixerunt. Sic

viros justissimosconstct quiin
quod pure vixerant spiritum
Prophetc^ ilh ,
qui propterea ,

divinum acceperunt circuierunt in melotis, in pelhbus

, «

sohtudinibus^er-
„caprinis, egentes, angustiati afflicti, in ,

cavernis terrae \ »
rantes in montibus , et spehincis et in
)) ,
,

Muha3 tribulationes justorum^ » Si

Nam , ut ait Psalmista : «

opinor istud « Foenerabis

Celsus Moysis legem legisset , ,

» muhis gentibus , et ipse a nuUo accipiesmutuum', »legem

perinde acceplsset ac si justo promis-
observanti dictum ,

sum fuisset ,
adeo circumfluxurum esse,
se CcTcis istis divhiis
aut aUeri aut duabus
ut prce iharum copia non Juda^is modo
sed muhis foeneraret. Quantis ighur
aut tribus nc^tionibus,
remunerata est justhia, ut
divhiis secundum legem justi

foeneret? Hujusmodi autem interpretationi

muhis gentibus
accipere exis-
consequens est, ut nunquam justus mutuum
timetur; cum scriptum sit « Ipse non accipies
mutuum^ ,
))

tam evidenter vidisset a Moyse

Numquid gens iha ,
quaj se
per tot Sc^cula
deceptam, ut Celsus existimat, servasset
ipsi legislator ihe praescripserat ?
Neque
rehgionem, quam
tot divitias adeptus, ut muUis gen-
enim nuhus memoratur
At probabile non est legem tantopere
tibus foeneraverit.
qui eam ut Celsus putat
cordi futuram fuisse hominibus , ,

se a
intehigere docti essent , et falsis promissionibus duci

lege aperte vidissent. Si quis dicat quae hujus

popuh pec-

1
Hebr.xi, 37, 38. - 2 Psaliu.xxxm,20.— M3eul.xxviii, 12. — '^lb. 12.
 CONTRA CliLSUM LIB. VII. /-^
cata ScrIptur<T rccitant, ea excmplo esse, legem ah illo des-
pectam fuisse, et rejeclam fortasse quia
, ipsum deciperet
huic respondendum erit, legendam
esse historiam tempo-
rum, ubiscriptum est populum istum
, postquam peccatis
Deum ofTenderat, mutatum esse in melius et ad religionem
a lege institutam rediisse.

XIX. Jam si lex his verhis Dominaheris nationihus

: «

«plurimis et tui nemodominahitur*, «pollicetur dominatio-

nem nec ,
aliud quidquam arcanius
significat; multo ma-is
populus iste
promissa dcspicatus fuisset.
Icgis
Quemda^in
alium Celsus mutatis vocihus affert
locum, uhi dicitur ter-
ram universam Hehraico semine replendam
esse : quod sane
quoad historiam factum est post Jesu '
adventum , irato po-
tius Deo, ut ita loquar, quam
henedictiones impertiente.
Quod additur fuisse Judaeis promissum fore
, ut suos hostes
interficerent,istud, si quis verha diligenter
perpenderit,
mvemet fieri non posse ut secundum litteram
accipiatur. In
pra^senlla salis crit locum e psalmis
afferre , uhi justus inter
cactera inducilur dicens « In matutino
interficieham
:
omnes
« peccatores tcrrac
dispcrdcrcm de civitate Domini
ut
,
omnes
«opcrantes iniquitalcm l «Advcrte ad
verha et mentem lo-
quentis,potuerit-ne, postquam pra^clara
recensuit facinora
quae quisque legere polcst si lihet
, suhjicerequasi rem factu
possihilem, ut vcrha prae se ferunt, se
, non alio diei
tempore
ac matutino, interficere omnes
peccatores terr.T, ut neminem
reliquumfaceret; an disperdiderit de Jerusalem
quicumque
operarentur iniquitatem. Multa
hujusgenerisinlogeinvenire
hcet ut istud « Non relinquimus
, : in eis quidquam vivum \ ,,

XX. Addit Celsus pncdictum etiam fuisse

Judajis, nisi
Icg. parercnt, pccnas easdem luituros q.ias
hoslihus infere-
hant. Sedpriusquam aliquid
islis addat et ulafur
quihus-
dam doctriuT Chrisli pracceptis quT legi
conlraria csse exis-
1 >ncnr. XV ,G.-2 p,,j„,. ^ ^
8. :^
Df.it. n , 34.
 ,,

/^yS ORIGENIS

tlmat, de ils qnae prius dicta sunt , loquendum est. Dico

igitur Legem duplicem esse, altercim litteralem , spiritualem

alteram jam ante nos quidam docuerunt. Litteralem non I

, ut

tam nos quam Deus ipse ia uno e Prophetis loquens vocat

« judicia non bona priecepta non bona » spiritualis vero *
:
,

apud eumdem propbetam appellatur a Deo « judicia bona

«prsecepta bona ^ » Certe propheta eodem in loco secum
puguantia non dicit. Atque etiam illi Paulus consonat , dum
ait Utteram quae idem est ac sensus Utteralis , occldere ; et

spiritwm, qui idem slgnificat ac sensus spirituahs, vlvificare\

Apud Pauhim igltur invenire est simiha iis ,

qua3 apud pro-
phetam contraria sibi esse videri possent. N^m quemadmo-
dum Ezechiel dicit , hic quidem : «Dedi eis judicia non bona
»et prsecepta ncn bona in quibus non vivent^ ; » inic vero :

« Dedi eis judicia bona et pra^cepta bona , in quibus vi-

» vent ^
y>: sic Paulus , ubi legem htteralem deprimere vult

ait Xautem ministratio mortis htteris deformata in lapi-

« Si
» dibus fuit in gloria ita ut non possent intendere fdii
, ;

»Israel in faciem Moysis propter gloriam vuUus ejus quae

))evacaatur: quomodo non magis ministratio spiritus erit

» in gloria^ » Ubi autem admiratur et approbat legem, iilam

spiritualem vocat : « Scimus, Inffutt, quia lex spirituahs

»est'. lUam etiam approbat hoc loco « Itaque lex quidem

» :

«sancta, et mandatum sanctum et justum et bonum^ »

XXI. Nunc si verba legis justis divitias pohicentur, Gel-
sus occidentem htteram secutus de caecis hisce divitiis pro
-

missionem intehigat : nos iham pertinere dicimus ad iUas

divitias quse oculos mentis acuunt, et quibus dives fit ah-

quis « in omni verbo et in \ » Quo sensu « pra3-

omni scientia

«cipimus divitibus hujussjccuh non subhmia sapere, neque

* Ezecb. XX , 25. — ^lbid. 21. — ^ 2 Cor. iri , 6. — ^ Ezech. xx ,

aS,

— 5 IbicL 21. - 6
2 Cor. iir, 7, 8. — ' JUnu. vir, 14. — « Ibid. t2. —
s I Cor- r , 5.
 '

CONTRA CELSUM Mli. VII. /_„

..sperare m inccrto diyiliar.im , sed in Deo viv„ ,|„i „,^,i^t
»omnia abimdc ad fruendum Lene agere
,
, divites fieri in
» boniso|.eribus facile tribiiere
, , coramunicarc '. » Nam ut
a.t Salonion , verorum bonornm redemptio
„ diviti.-e
,
aniniie
»vir, . .Paupertas aulem illis diviliis
contraria, perniciosa
est, propler qiiam pauper
minas non sustinet. Qu.-e de divi
tus respondimus, eadem fere de dominationc dici oportet
ncmpc eam essc qua unus jiistus dicitur « persequi mille
»et duo fngare decem millia '. » Jam vero si diviti« hoc
modoii.telligantur, vide an non
promissioni Dei consequens
sit,
ntqu.divesestinomniverbo, inomni scientia
, inomni
sapicntia in omnibusbonis
operibus , mnltisgenlibusex
,
istis
ve.-bi sap.enti,-e et scienti.E
, divitiisfceneret : quemadmodum
anlus foncravit gentibns
1 omnibus ad quas pervenit „ ab ,

» Jerusalempercircuitum usque ad llly.icum

replens Evano-e-
In.m Christ. Et quoniam per
. '. » .-evektionem nota illi facta
fnerant divina mysteria
Verbi di- , mentem ipsius illuminante
vmitats proptereanoHflcce/^Umutom,», nec opus
,
hab.iit bo-
m.ne qiii ipsum religionom doceret.
Ita et cum scriptum
ess-f
« Dominabciis nntionibus plurimis
et tui nemo dominabi- ,

»lur«,,. Centiles per verbi

potcntiam docliina! Jesu Christi
subjiciens, illis dominatus est, xcy»? «./ /,or«,«
hominibus
•

cess.t utpotc illis pra=stantior. Sic etiam

,
terram implebat.
XXII. Si nunc explicera oportet quomodo
juslus hosles
interficiat et habeat in o.nnia potestatem; dico
ipsum cum
ait:.Jnmatutino interficicbam omnes
peccatorcs terra;
i.t dispcrderem
• dc civit.ite Domini omnes operantes
iniqiii-
'falc.n \ ., terram liguratc accipc.-e pro carnc
ci.jus « pru- ,

dent.a inin.ica cst Deo';

Dei autem civitatem p,o anima
»

ua, .a qua J)ei templum erat, continons leclam de

Deo
' .Ti... V,, ,7,, 8. M.,.ov.x,..,8.-'Dea,.xxxu,3o. -.R„„,,,
9. - H Cor. X.,, _ ,. = „,„, XV
,6. ' -
G.b,. „,5. _
- ' Koin. viir, 7.
, . s
,,,.,, „ s.
/^8o ORIGENIS

sententiam : quocirca omnibus eam considerantibus admi-

rationi erat. Ut primum igitur solis justitia) radii ejus ani-

mam luce perfuderunt, iis quasi munitus et roboratus , in-

terficlebat omnem prudentiam carnis peccatorlbus terrcB de-

sio-natam , et dlsperdebat de illa civitate Doniini, quse erat in

cogitationes omnes operantes iniquitatem et

sua anima ,
,

sensa veritatis adversaria. Sic etiam justi internecioni dant

quidquid vivum est in vitiis , ut neque quid recens et modo |
ortum reliquum faciant. Hoc sensu intelligimus quod in
psalmo cxxxvi dicitur «Filia Babylonis misera beatus qui f :

wretribuet tibi retributionem tuam quam ,

retribuisti nobis.

))Beatus qui tenebit et allidet parvulos tuos ad petram

*. »

Nam parvuli Babylonis, quse confusionem significat , sunt

coo-itationes illse a vitiis recens natae et in anima orientes

qaae confusionem afferunt ,

qnas qui tenet , ita ut earum ca-

pita quasi ad firmitatem et soliditatem rationis allidat , ille

parvulos Babylonis ad petram allidit , et idcirco beatus est.

Jubeat igitur Deus vitia funditus deleri, nibil prsecipit iis

quse Jesus docuit contrarium. Exterminet Deus in oculis

eorum qui m
occulto^ ^udi^i sunt , vitiaomnia quae sunt illo-

rum hostes. Sic et ii qui legi et v^erbo Dei non morem ge-
runt, sedhostibus similes facti et a vitiis perversi sunt, ea
patiantur quae pati decet eos qui a Dei verbis deficiunt.
XXIII. Ex his perspicuum fit quomodo Jesus Nazareaus

homo , leges non ferat contrarias iis quse de divitiis et illis

qui earum amore transversi abripiuntur, dicta sunt ,

cum
ait « difficile esse diviti intrare in regnum Dei ^ : » sive divitis

nomine simpliciter accipias illum ,

qui divitiis distractus et

quasi spinis impeditus ferre verbi fructus non potest^; sive

qui falsis dogmatibus dives est , et de quo in Proverbiis dic-

tiim est : «Mehor pauper justus, quam dives mendax '. »

1 Psa]. cxxxvi, 8 , 9. — 2 Kom. ir, 29. — ' Mr.ttli. xix ,

22. ^ Id.

XIII , 22. — 5 Piov. xxviri , 6.

 C0,\T1\.\ CEI.su \I I.in. VII.
/^
ProLaLiIe esl h.^cloca : ,<
Quicumquc voluci-il in voLis
,>n
»mu., es.se, s.t oiiinium
u.iiiisler .cl, „
:
Principcs Kent ui„
" -'-""-tur corurn ^- „ ct , .,Qui potcstatcai haLe,'t
super
»eos Lcncfic. vocaatur^
, „ fuissc Cclso causam
ut .liccrct
dominationis amorcm a Jcsu fuisse prohibitum.
Id tamcn
pugnare cum islo loco. . DominaLcris
multis nationiLus
. ct t„i nemo dominnLitur
^ „ non cxistimandum cst , maxime'
proptcr ea de hi =verLis disseruimus.
,,u.=
Pos.ea Cclsus fa
c.t de sapientia mcntionem
, ratus Jcsu doctrina
sapicutem
adilu prohiLcr. adPatrem. Qu.ro
cgocjucmnamsapLtcm ^
Nam si sapicntcm .ntclligit hujus mandi sapientialui
ur, et qua= slaUitia est
voca
apud Deum^ ; hujusmodi
sapicnti
diccmus ct nos aditum ad Patrcm pr.dudi
at si :
sapien,^^
nom,uc (.hristum accipit, siquidem
Christus Dei vLtas esi
etDe. sapuntia « tali sapicnti
,-
non solum palcrc ad
aditum dicmus scd etiam cum
Patrcm
,qui donatus
,
a Spi,.itu sancto
est illa gratia qua^ verbum
sapienlim' t^^^,^{hun; lo,„.o
tens qu. ea carent antcccllere. '^ ct
'
"

XXIV. Ilumanx quoque glorice

aucupationcm contcndi
raus mterdici non solum Jcsu
doctrinn , scd ctiam
Scriplur."
vcter.. Undc unus c
Prophcis mala siLi impr^cans
si p ,
catorumessct .cus, maximi mali
loco ponit huj.is
vito, .lo
r.am « Dom.ne Deus mciis inqait,
:
si feci istiid ,
si ost !„;
«quitas in manibus mcis
reddidi rctril.ucntihus : si
mih:
»mala, dccidam mcrito aL inimicis
n-.eis inanis.
Pcrscqu-,
»li,r inim.cusauimam mcam
ct coinp.-chciidat
cl conculccl
».n terra,.lam mcam, ci
gIo,-iam mcam in loco
editocol •

«locet ,,Scd neqiic istiid : Nc

.
sollicili ,<
sitis quid
»cctis aut quid LiLalis'. licspicile
mandu
volalilia co-li aul
considc"
. ratc corvos", qiioniam non
scrunt , ncquc mclui.t,
ct Pater

-M».,l..., 44.- = !... X., .5. _,,.,„.._, ,3 _.

-'r (.„r..„, ,,,.-^.1.1. ,,,4_. ,jj^^ (,
_ ", f-

-'M»„l,. ""•""' 5, '•

V,, .5, ,G._ ..L„..,„, ,^. " •

VI II.
1
 ,,

/Q^ ORIGEKIS

iUa. Quauto magis vos pluris eslis

„ veslei- cceleslis pascit
recog.talc
» volatilibus? et de vestimento quid soUiciti estis ?
Legis benedic-
»lilia agrl ', »nec qux sequuntur, repugnant
tionibus, qua. docent futurum esse ut justus « comedat in
Salomouis effato « Justus come-
«saturitatc^; «neque isti :

anima; autem mipiorum md.-

d-ns replet animam suam
,,
,

oportet cibum amui» esse,

„o;entes'. ..Nam considerare
significat quo cibo non mipletur
nuem legalis benedictio :

sed anima sola. ^ erba au-

homo ex duplici parte constans ,

quid continent forte et.am

tem Evangelii fortasse arcanius
;

et
ut doceant animam de c.bo
simpliciter accipienda sunt,
sed pro certo habere
indumentis non debere perturbari;
simpl.c.tat, studen-
Deum his rebus provisurum , dummodo
non qua^ramus nisi necessar.a.
les
profert istud: « bi
XXV Pra;terea Celsus ex Evangelio
prxber e se opor-.
„ nui semel percussit . percutiendum rursus

„ lere .. at non Lege qua; verbis Evangehc.s con-

affert e;.
ant.-
traria videntur.
Respondemus scire nos dictum esse
dentem pro dente' » leg.sse
„uis , .. oculum pro oculo , et ;

auten, dico vobis percutienti te .n max.llam

etiam : « Ego ,

Quoniam vero Celsus h*c ut opmor,

pr<ebe et alteram \ .. ,
„
Legis Doum csse
accepit ab iis qui alium Evangelii alium
,
,

non .g-
docent , iUi respondendum est veteribus Scriptur.s
dextram,
istud « Percutienti te in maxillam
notnm esse :

enim in Jeremia. lamentat.om •

.prxLe et alteram. .. Sic

jugum ab adoles-
bus •
« Bonum est viro , cum portaverit
super
soUtarius et tacebit quia levav.t
»centia sua. Sedebit
,

oppro-
se maxiUam et saturab.tur
„se Dabit percutienti
puguat
\ Non igitur Evangelii Deus cum Deo Leg.s
. briis ..

percussione. Neque alteruter ment.-

ne quidem de maxiU»
neque Pater mittens Jesum
obl.tus
tur Moyses aut Jesus ,

. MaUh. V. , .8- » Levi,. ..vr, 5. - ^ P.ov. .ur, .5. - " Exod. XX, ,

^4. _ 5Ma,th. V, 39. Loc. V,, .9- - " l'»'^"- '» . :>7, ^» , =9, 3o.
 CONTRA CELSUM LIB, yu.

luruin miuit. ^ ^""''"'" '^»""'«'« pr^cep-

XXVI. Jam si paucis dicendum

est ,Ip Ait

nunc Christiani a Jesu

cdJctn;
""'" '"''
genubus ad fidem vocatis C';' "v
,""'""
et RoLnoZd
accommodatan, "'
fuisse Mosaican, '"'''"''''
tam; «eque
le.erorvio """ '"'^'"'^'^-
fieri potuisse, ut veteCj.H
reipuLlica, constitutionem '"''»^"" "'*
ser a em n
,'

Evangelicisobsccuturosesse.
"''-
^'"-^- p-ipit, Lit
Zuee^ima •
T >'"'"'
:?-;;
volatores ,g„e comLurere,
s 'r„te

aut JapidiLus Ih
r:?""'-
^^'"^"^
alterutro supplicio '"""
digni judicati
Juda.,svel volentibus
£^1 •
s^ W
'

«''""''.'^^ "-
h.c ut , Lex con tt;;
Jceat. Rursus si veteriLus Jud.is
hant pr.vatas,ue
.p. >
Vas i
r^K""'"
'^-
i,,coIebant regione
press,o„em, Lcllu.„
,
'
; ,rC :'" "If
"^'
gercndi pro patria '""
adulteros homicidas au
aut quid aliud s " '" '^'' '"°''«
,
mile
phcio afliciendi h-bertas '""'''-
quam suLito omnes
aLata
et nenitus .1.1.
WhirT^"^ •
' '•'''quum erat
i-uissent in eos
.„,r „ ^^ Jm ^r"^'""''-
h-^es
-ervassent et '-^»-
hostesVopulsrre li^I^^^'''--
lla providentia '""^"'"^
'
qua. oJim
cum Juda^orum rempublicam
Legem „ ,t Ev
di,,
,
^'«"S«'""J> dedit,
•
f
vUatcmet tcmpJum It
clifZt t ~^^^^ -'•"

^edit. sic rehgio;l: cSL^^^^^^^^^^^^^^ «^em

'ririLTrr '''?^'''-
i»i>«.ierint qulinuTcVr,
»arct.„.. Sed quia Deus ''''-"'-
voleLat . ,
T""
^-^^'.'•i^.iaoct,.i„am.o„,niah:.:t:;::i;-^^
 OBIGENI5
484
quo magis rege» prresicVs
irrita facta sunt et ,
ncs consilia :

gentium populi undecumque iUos insectabantur, eo mag.s

,

crevit eorum mimerus , et eo mogls invaluerunt.

qus nostra non
XXVII. Postea Celsus postquam multis ,
,

«uasi nostraessent relulit de

Deo quem anobis natura
, ,
sunt,
co-
hamana fm-ma credi contendlt, refut^are
corpas et corpas
mentem venerunt. Dnde et ea
natur qure nunquam nobis in
aflerre supervacuum
fuer.t. ^am s.
et eorum refutationem
doceremus, et iUe impugnaret,
qu« nobis de Deo tribuit ,

recitaremus nostra stab.hre-

necesse foret ut iUius verba
,

At si qua= ob,.cit ea
mus, et objecta ab iUo dilueremus. ,

eum accepisse accep.t ab .n-

aut a nullo accipit , aut dato ,

Scripturarum nequaquam .n
doctis, simplicibus, mentem
esse
telii.^entibus, non oportet
nos de rebus non necessar..s
esse corporis expertem palam test.l.-
sollicitos. Deum enim
cantur Scripturaj. Propterea
« Deum nemo v.d.t unquam ,

De. in-
«etprimoo-enitusomniscreaturaj rfjdtm- imago
csse
° jam super.us
«visibilis » ac si diceretur, incorporei. Sed
videlicet expend.mus quo
nonnuUa de Deo disseruimus ubi ,

Spiritus est Deus, et eos

istud
sensu a nobis accipiatur
: «

in spiritu et veritate
oportet adorare »
„qui adorant eum ,
.

XXTIII. Post quK de Deo disputav.t, ub. nos ca-

illa

abituri simus quam spem-

lumniatur; interrogat a quonam
,

s.c ..os lo-

.habeamus. Et quasi responsum dederimus
»
,

aliam ista meliorem. » Ad qua..

uuentes inducit « In terram :

divini iili viri de beata v.ta

an.ma-
ait
•
. fecerunt veteres ,
,

mentionem. Hanc vitam al.. yocant

,,bus bealis destinata
Elysium .nde d.ctum
„beatorum insulas, alii campum
vit^e malis solut. s.nt. » b.c et
» quod iUic degentes ab hujus

Homerus :

fmes terrae
Sed te ad Elysium campum et

Immortales mittent ....

1 I Joan. T, t8.
- 2 Coloss. i , i5. - •' Joan. tv, 24-
 , '

COMRA CELSUM LIB. VII. , or

l^bi facillima viveridi
ratio i.

o m.U.tur. terram aperte

4 nom.-nat. In",.ns
um est sn.
' m.i,ut, „os vero fn '^
,
cx/gna eius „,rt^ ^P
"IicetadcolumnasHercll,
^
'!
P'"^'^' •* ""side sc-
t

'Paludem. eirca ^^h 2:";^'-;-"----

'-ero alia .„u,ta
h,,jusmodi oc
i

j;'
.rT '''"S"'' -
»-m mult. sunt ""^ '*'"
cavi.ates ^^^0^^^^« d

'" '"pi"^oc(clo posrtaest.

1
»Piii-ii ;„;,.
"'^^ '§'""• Celsus nos
ri
q"<-c de alia meliore ,• loL
, • ,

">-, acmiburan^Ter- '''"'"^'°"»" «"'ecellente dici-

^uato fuis e e
"
r' ; T ^'""" ^^'''™^''
- ™"-

-.m o.sirvaS:L::;:, :~ ^^^^^

Ct;rr;re:;':r-''i'^^"----»^'-^^^^^

;-' » W.»
prLrieationi Td ; Srr"
'"•""''^"
terram perlinuit istud
„ Malodict. tL .
^ T""'''""
:

in n.o,es.-is
comedes eam cu^ctir
:
ni molest is id esJ InK^r.'! ,.
i I C^^;'"'^
^^ ^'^"c *
''

"'""'' ''«"""
'"- est in Adam e„ ';i^""-f '!"' "'°>-
'"'"' ""''"'
-- Et quia
•ci I ml,
iiiaieaicta
ta l^ec
'
omnis lerr-. ..^i .
''"''"' ^''«^
•

"•-««onninal.it omnil.us n' "'-

dicLus vit^eus
Paradiso ejcctiis ou ;,, ^ :,:•"""
^'" ^" ^^^^"i e

-dit on„.L
j

:r^
•

:;;';^,7
.

^"-' -''"^
'

- P-em co-
"--^.. Muitis in u^i; :'"::--'-'''''<• -p.
'Pu. esset disserere '""' 1'"'''""^"^
ul illa !!
e.Uur; sed in
pr..sen;i ,.t ^
^;-"" T •''"^ ^'^'^'''^-

-^;-ui,itationemtoi,crem:;:;;:::;t'::::-:
*^%s-s. 'V, 563.-2 Exo.l.rr., 8. <-.m. :,,, ,-.
^36 ORIGEKIS

tlnere qua3 dicta sunt de terra bona, quam Deus justls pol-

licetur.

XXXIX. Jam vero si terra hoec omnis maledicta est in

mortui sunt perspi-
operiLus Adam eorumque qui in illo ,

omnes ejus partes quarum Judaea est, maledic-

cuum est ,

non convenire Judaea^ posse

tionis esse participes; proinde

illud : « bonam et spatiosam in terram fluentem

In terram , ,

lacte et melle »
quanquam et Juda^a et Hierusalem figura et
'
:

puro
umbra dicantur esse terrse illius bona et spatiosa? in
inqua llierusalem ccelestisest. Deista Aposto-
coelo positcx,

lus, qui cum Christo resuscitatus et quae sursum sunt quae-

rens Scripturarum sensum invenerat nihil

Judaicarum fa-

bularum habentem, « Accesistis, Inquit, ad Sion montem

Hierusalem ccelestem et muUo-
«et civitatem Dei viventis , ,

))rummilliumangelorumfrequentiam',))Atqueutpersuasum
quishabeat nihil nos hic de terrabona et spatiosaapudMoy-
mentem divini Spiritus atten-
sen promissa dicere contra ,

dat ad id quod Prophetffi omnes docent eos qui ab Hieru-

, ,

reversuros esse ad eam

salem aberraverunt et exciderunt ,

quemDei locum eturbem vocat

et collocandos esse in loco

ille qui dicit : « In pace sancta locns ejus ' : e^ Magnus Do-
nostri , in monte
),minus et laudabiiis valde in civitate Dei ,

universae terrse\ » Nunc

))sancto ejus, fundato exuitatione

satis erit referre verba Psalmi xxxvi, de terra Justorum sic

Sustinentes Dominum ipsi hiereditabunt ter-

loquentis : «

»et paulopost, «Mansueti autem hsereditabunt ter-

))ram' :

))etpostpauca,
»ram,et delectabunturinmultitudinepacis:
iterum Justi
«Benedicentes ei hiereditabunt terram :)> et :
«

sa^culum saeculi
«haireditabunt terram et inhabitabunt in
)) super eam. )) Jam vide non idem ille psalmus clare indicet

terram puram in puro esse ccelo , modo lector horum ejus-

lExod. m,8. - 2Hebr.xii,.2. - ^P.sal.rxxv,3. -^^ld.xr.vxr,

2,3.— &Id. XXXVI, 9, II, 22, 29.

 -

CONTRA CJiLSUM LIB. VII' • /y

^i t^ 7
dem psalmi verborum sensum
capcre possit : . Expecla Do-
» m.nurn ot custodi viam ejus,
, ct exaltaLit te ut
h=sreditate
«capias lerram*. »

XXX. Pr^ierea qu^ dicit Plato dc lapidibus

hic pretiosl
pulan ur et quorum splendor dicitur cmanarc
ex melioris
terra^ lapKhhus, ea mihi vidctur
duxisse ex descriptione ci-
v.tat.s De. qua, apud
, Isaiam sic legitur « Pona.n
jaspidem :

» propuguacula tua
, et lapides tuos lapides crystalli , et cir-
"cu.tum tuum lapidcs eleclos ^
: »etrursus
Ponam fun- :".

"clamentu tua sapphirum

'. » HancPlatonis fahulam allco-
nce expl.cant qui hujus
philosophiplacita gravius edis°e-
n.nt; prophet.as item, c
.,uihus Platonem hausissc
conji-
cmus cxponent ii qui Prophetarum
, vitam divina quadam
agend. ral.one .mitantur
totumque tempus i„ scru.andissa-
cr,s Scr.ptur,s i.isumunt,-
si modo idoneos
propler vita. in-
teg.-.tatem rerumque divinarum cognoscendi
slu.lium audi-
torcs .nvencrint. Nohis
hoc erat propositua. ostendere,
qua.
<
e te.-ra sancta credimus , ea nos ncc a Gr.-ocis ncc a Plato.,e
dKl.csse ,• .llos vero
non antiquissimo Moyse
qui
,
solmn scd ,
-f an. plc,.,sque P,.ophciis
rccenliores sunt, aut male
intel-
cx.sse qu. de .Ilis rchus
a quihusdam ohscu..
indicata
•sm t, aut .Ila c sacr,s
Sc.ipturis, qu..c sihi i,. manus vene-
.•ant, falso .m.tatos,
hujusmodi
qua^lam de meliore terra
Lt sane Aggaous terram ah
<l.x.sse.
a.ida pc-spicuc distin-
g..a, ar,dam vocons hanc
iu qua sua.us. Sic cnim loquitur-
" RU.-S..S adhuc ego commoveho co^Iun.
et te,.,.an. el a,,'
xda.n et mare'. »

XXXI Jam sicut ipsc in aliud

lcn.pus rcscrva. Pla.o-
...cx .n PI..x.do.,e fabula.
explicationcm his verhis : .
Q,.id
»l>-- I.a.c .nd,cet, non facile est
omnibus pcrspicere 'nisi
» '"'to q-us cape..c possct
q..id sihi velit id q..od
ait . nos p.-.e
»""-"atc et tardi.a.c non
possc ad extremu...
ae.c.n
 ,

/.gS OIUGKNIS

» oenetrarc; iiataram vero , si par esset isti contemplationi

» agnituram quid verum iilud coelum veraque lux » sic

sit :

et nos pra.'sentis instituti non ducimiis esse terrie sanctse et

est explicationem acturi

LoniE et civitatis Dei quae in illa , ;

dc illa tum , cum prophetas enarrabimus : priesertim cum

in commentariis in psalmos xlv et xlvii de
jam ex parte
Dei pro viribus sermonem fecerimus. Praeterea
illa
civitate

et Propbetarum scripta antiquissima

docent res om-
luoysis

nes ,
qucc veriE sunt , idem babere nomen ac illa3 quse hic
omnibus in usu sunt , verbi gratia lucem esse veram esse , ,

'
alium
ccehim aliud prfeter flrmamentum esse solem ,
justitiae

verbo ut res ilLx a sensibilibus quarum

ti sensibili. Uno
, ,

distinguantur dicunt « Deus vera opera

nuUa vera est , , : ,

))ejus'; »et opera Dei ab operibus manuum ejus, quodhaic

minora sint, discriminaiit. Quamobrem Deus apud Esaiam
de quibusdam queerens ait Opera Domini non respiciunt,
: «

nec opera manuum ejus considerant^ » Sed de illa re satis.

XXXII. Qiioniam dogma (ahum sane vero resurrectionis

ct enarratu difficile quodque

omnium maxime indiget viro ,

ostendat quam di -

sapiente imo n sapientia provecto qui

,
,

gnum illud Deo, quam sublime sit; si quidem ex iUo

dici-

Scripturae
mus rationem seminis inesse in hcc animai, ut
in quo justi ingemiscunt gravati no-
vocant , tabernaculo , « ,

lentes expoliari, sed supervestiri^

;
»
) ideo Gelsus irridet quia
»
qui nullo illud
non intelligit, nec audivit nisi ab imperitis,
prceter ea quae
aigumento astruere poterant utile fuerit , ,

observare, quse de re-

hac de supra dicta sunt, hoc unum
ea non proficisci ut Celsus putat,
surrectione tradimus , ,

in corpora migra-
ex male intellecta animarum e corporibus
lionc; sed quia scimus animam
natura incorpoream et in- ,

quin indigeal
visibilem, in nullo corporeo consistere loco ,

ijoan. 11,8. HeLr. ix, ^4. Malach. iv ,

•2.--2Dan. iv, 87. -^lsai.v,
u
12. i Cor. V , I
 , ,,

CONTRA GliLSUM Llli. Vil. 48()

corpore ad naturam lllius loci accoumiodalo : quod corpus
modo quidern gestat exuto priori quod ante
,
i necessarium ,

postea inutile sit; modo autem super illud, quod prius ha-
Jicbat, induitur meliore; (,uod
indiget , ut ad puriores
cTthereos coolestesque locos
per.eniat. Sic in hac vita nas-
cens mc^mbranam exuit qua eam
, in vulva matris obvolvi
utilc erat, quamdiu in ea fuit; sed anteqnnm illam exuat
corpus induit, quod erat in terra victuro
necessarium. Gum
autem pra^terca quoddam « tabernaculum et terrena
sit

Wiabitatio ' ,) tabernaculo quodammodo necessaria,

docent
Scripturan dissolulum iri terrenam habitationem, tabernacu-
hjm vero « superinduendum
esse domo non manufacta,
«cEterna in coclis \
Dicunt etiam homines Dei corrupti-
«

bile induturum esse incorruptionem ' qucT

difFcrt ab in- ,

corruptibili morlalc induturum immortalitalem, qua

;
et
et
ipsa discrepat ab immortali. Ut enim
sapientia se habet ad
id quod sapiens est, ut justitia ad id quod pacificum; sic
se habet incorruptio ad incorruptibile et
immortalitas ad
immortale. Vide igitur ad qua3 nos hortetur
Scriptura, cum
dicit iudutum
nos incorruptione et immortalitale
iri
qui- ,

bus qui tanquam indumentis vestietur

atque circumvolve-
tur, corrumpi et mori non poterit. Atque hfcc ausus sum
disputare proptcr euin qui resurrectionem
,
propterea ca-
villatus cst et irrisit quia quid hoc homine significctur
, ,

non intellexerat.

XXXIII. Existimans autem resurrectionis

mysterium ea
causa a nobis doccri, ut cognoscamus
et videamus Deum
sibi sumit qu^c
Ejus verba sunt « Postquam mide-
vidt. :

»cumque refutati sunt et convicti rursus',

quasi nihil au- ,

diissent ,adeamdem redeuntqiKTstionem

))

Quomodo igitur :

»cognoscemus et vldebimus Deum? Quomodo ad eunfibi-

' ^lmh. XV, ,y. - 2 , Cor. V, i. _ . , (lo., xv , 53

 »

/|(jO OIUGENIS

))mus?» Sciatergo* quicumque voluerit etiamsi corpcre ,

opus habeamus cum ad alios usus, tum ut iii loco corporeo

simus; etiamsi corpore quidem opus sit tali, quaiis est cor-
porei loci natura , et propterea super tabernaculum iis in-
duamur qua3 modo diximus ; nos tamen non egere corpore
ad cognoscendum Deum. Id enim quod videt Deum, non
est oculus corporis sed mens quae ad imaginem
condito- , ,

ris facta est , et a Dei providentia Dei cognoscendi facuita-

tem accepit. Id quod Deum videt, est cor purum, unde
non amplius exeunt « cogitationes maloe non homicidia , ,

))non adulteria non fornicationes non furta non falsa

, , ,

» testimonia non blasphemiae non ocukis nequam '

, ,
,

non aliud quidquam vitiosum. Propterea dicitur «Beati :

»mundi corde quoniam ipsi Deum videbunt^ » Quoniam

,

vero ut cor omnino mundum habeamus non sufficit

pro-^ ,

positum nostrum, sed opus est ut sic a Deo creetur; ideo

qui precatur sicut oportet , hac prece utitur : « Gor mundum
»crea in me Deus\ » ,

XXXIV. Sed neque ,

quasi Deus in loco esset , interro-

o-abimus qaomodo Itari slmas ad lUam. Deus enim omni

loco melior omnia comprehendit , nec ulla re comprehen-

ditur. Non Deum accedere jubet istud

igitur corpore ad
prseceptum « Post Dominum Deum tuum ambulabis \
»
,

Neque propheta corpore adha^rebat Deo cum orans dice- ,

Adhcesit anima mea post le \ » Nos igitur calumnia-

ret : «

tur Celsus cum ait « sperare nos futurum ut ocuHs cor-

,
,

» poris
Deum intueamur auribus vocem ejus audiamus et , ,

))manibus corporis eum contrectemus. »

Scimus in divinis

Scripturis mentionem fieri de ocuHs , de auribus, de ma-

nibus quffi cum istis corporis partibus nonnisi nomen com-

tora. ii, pag. 264 et seqq.

1 Vide D. Guillon ,

VI, 23. - 3 Id, v, 8. " Psalm. i., i 2.- ^ Deut. ^nt 4-

2 Mallh. XV , 19 ;
- ,

— 6 psalm. Lxrr , 9.
 COIVTRA CliLSUAI LUl. Vll. /q,
muno habcnt, imo, qnocl mirablllus est, <le sensudiviniorc
et abo prorsus ab illo qui loquencli consucludine receptus
cst. Nam cum dicit Propbeta
« Rcvcla oculos
meos et con- :

«siderabo mirabilia de lege tuaS-«

aut « Pr^ceptum Do- :

))m.m lucidum, illuminans oculos^- » aut: «lllumina ocu-

)>Ios meos, ne unquam
obdormiam In morte^- ,> nemo ita
stupidus est, ut legis dhinx mlrabilia corporis oculis con-
siderari, pra^ccpto Domlnl corporls oculos Illumlnarl, aut
somno letlfero
corporls oculos consoplrl existlmet.
Item
cum dicit Salvator noster « Qul habet aures
audiendi ,au. :

))diat" , vcl homo e vulgo hoc ad aures

))
divlniores referen-
dum esse intelliglt. £t
cum dlcitur factus esse sermo Do-
minl in manu Jeremia^ Prophet.-e aut allerius
cujusllbet :

aut, « Lex In manu Moysls aut « Deum exquislvi ma-

'
, )) ,

))nibus meis, et non sum deceptus ^-

nemo tam bardus ))

quin cogilet manus essc qua) figurate

sic appellentur : de
qulbus Joannes alt « Manus nostr.^e :
contrectaverunt de
))Verbo vita3^ )) Jam sl vells sensum divinlorem ac minlmc
corporeum tibl e sacrls Ilttcrls exhlberl, audl
Salomonem
m Pi^ovcrblls dicentem : «Sensum divinum Invenles \ »
XXXV. Gum igitur Deum hoc modo qua^ramus non ,

opus est ablre quo nos mittit Celsus,

scilicet ad Trophonii,
et Amphiaral, et Mopsl a^dcs, ubl
alt « dcos humana forma
))ConspIci, non fallaces
, Nam scimus daj-
sed manifestos.
mones IIIos essc adipe, sanguine et nidore
vlctimarum sa^
tui^atos, eosque slc In caixeribus i^etineri quos sibi sua cu-
pidltate construxerunt. IIos caixeres
Gro^ci templa deorum
esseputant, sed nobls A^audulentorum
da^monum hablta-
cula esse perspcctum est. Subdit
Impi-obe Gelsus deos illos ,

quos essc alt humana forma , « vldei non semel

i
et quasi
))pra3tervoIitantes , quemadmodum ille qul hos decepit , sed
M^salm. cxvur , xS. - 2 ij. ^,,„ , ^^.
_ 3
^, ^„^ , _ ,
^^^^^^^ ^^^^^
- ' ^Vnu. xvr, 40. - ^-
Vs. x.xxvr, 3. - "
, Joan. x, r. - «
Prov. ,r, 5,
49*^ ORIGKNIS

))semper cum volcntiLus versari. » Ex his videtur iii hac

fulsse opinione, Jesum, cum post suam e mortuis resur-
rectionem discipulis conspicuum se praebuit , fuisse spec-
irum quod veUiti praetervolitans eorum oculi aspexerint.
Quos autem humana forma deos vocat , illos putat versari
semper cum volentibus. Quomodo spectrum, ut ille appel-
lat , ad fallendos spectatores praetervolitans potest , post-
quam visum est , tanta efficere , hujusmodi hominum animas
convertere, eos adducere ut credant omnia sibi facienda
esse quae Deo placeant , ut qui rationem reddituri sunt?
Quomodo ejicit dcxmonia ahaque haud contemnenda mira-
cula facit ilkid qiiod vocat spectrum ,
quod non unum sor-
titum est locum , ut dii humana forma de quibus ille loqui-
tur , sed terram pervadit universam , congregans atque
trahens divinitate sua quoscumque ad bene vivendum se
incHnantes invenit ?

XXXVI. Post illa quae pro viribus refutavimus , sic rur-

sum ait Sed rursus rogabunt quomodo Deum si
Celsus : « , ,

)) sensu cognoscere non possunt sint cognituri et qiiid sine, ,

)) sensu cognosci possit. » Ad quae respondet : « INon hominis

)) haec , non animoe sed , carnis vox est. Audiant tamen , siqui-

)) dem audire quid potest timidumillud et corpori addictum

)) genus tum dumtaxat videbitisDeum,cum sensu compresso
:

wmente sursum aspicietis , et averso carnis oculo ocuhim

» animse excitabitis. Et si hujus via? ducem vobis quaeritis,
)) vobis fugiendi sunt impostores et prasstigiatores , qui simu-
» lacra commendant. Ahoquin modis omnibus perridicuH fue-
»ritis ,
qui caeteros deos eosque manifeste visos ut idola exe-
»cramini; istum vero, simulacrum ipsis simulacris inise-

»rius, ima jam non simulacrum, sed revera mortuum

» coHtis , ipsique similem qua^ritis patrem. » Ac primum di-
condum est ad iUius Prosopopoeiam , qua nos carnis resur-
rectionem defendentes inducit, recte schemailluc adhiberi.
 COATRA CliLSUM LJB. VII. /^^
cuiri consilium inductac person^e
et
moresque servantur;
mcndose autem, cum personae
loquenti ascribuntur verba
qua. mmmie illi conveniunt. Itaque ex .Tquo
reprehendendi
essent tum ill,
,
qui in prosopopoeia barba
ris imperitis ,
, ver-
nis, aut ns qui
nec unquam philosophos
sermones audie-
runt nec ns bene uti norunt
, , philosophiam a/Tmgerent
quam comparavit quidem personarum
fictor, sed /ict.-e per'
notam esse abhorret a fide; tum
sona^
qui sapientibus et
divmarum rerum callentibus ascriberent
vulgarium affec-
tuum sermones quibus imperiti utuntur, et quos ignorantia
suggerU. Undellomerointer alia laudi datur
, quod Heroum
personas servaverit quales ab initio
supposuit; cujusmodi
sunt Nestoris, Ulyssis Diomedis
, , Agamemnonis , Telema-
chi, Penelopae, aut caeterorum.
Gontra sahbus comicis Eu
rip.dem defricat Aristophanes quod
, sit importune loquax,
quippe qui dogmata , qua^ ab Anaxagora
aliove quolibet sa-
pientedidicerat,sa)pe barbaris mulieribusservisque
tribuat.
XXXVII. Jam si ejusmodi est prosopopoeic-e virtus
et vi-
tium ecquis non merito Celsum derideat
,
Christianis Iri-
buentem quae nunquam a Christianis
dicta sunt? Nam si
idiotarum sermones finxit; unde
hujusmodi homines sen-
sum ab intellectu discernere didicissent
et sensibilia ab iis
quc-e ad intelligentiam
pertinent? Undenam illis dogmatasi-
milia placitis Stoicorum qui sublatis emedio naturis
intclli-
gentib.is , contendunt quidquid inlelligilur, sensu
,
inlelligi,
et cognitionem omnem a sensibus pendere ? Quod si eormn
sermones fmgit, qui philosophantur,
pro viribus doc- et
trma) Christi mysteria ailigenter
scrutantur , neque etiam
ilhs convementia tribuit.
Nemo enim doctus Deum esse in-
yisibilem et qua)dam ejus opera
, invisibilia esse, hoc est
mtelligibiha, addefendendam resurrectionem dixeritistud •

«Quomodo Deum cognituri sunt, si sensu non possunf

«cognoscere?» Aut, « Quid sine sensu cognosci potest ^,
 ,
::

^(j4 ORIGKNIS

Neqiie etiam in secretioribiis Scripturis aat iis qiias pauci

tantum curiosi legunt , sed in vulgatioribus scriptum est

« Invisibiiia Dei a creatura mundi per ea quoe facta sunt
«intellecta conspiciuntur *. » Ex quo scire licet, quamvis in
hac vita homines oporteat a sensibus sensibilibusque inci-

pere, inde ad rerum intelligibilium naturam progressuros,

tamen in sensibilibus sistendum non Nec magis dixe-
esse.

rint , sine sensu intelligibib'a cognosci non posse. Et quam-

vis dicerent : « Quis sine sensu cognoscere potest?» Tamen
hinc a Celso negarentmerito colligi , « vocem hanc non ho-
» minis , nec animae , sed carnis esse. »

XXXVIII. Enimvero cum dicamus universorum Deum

esse ab omni concretione liberum , invisibilem , incorpo-
reum , intellectum , aut quid aliud intellectu et substantia
praestantius , non dicemus alia re, quam ea, quae ad ima-
ginem illius intellectus facta est , Deum cognosci , nunc qui-
dem per speculiim et cBnlgma^, ut Pauli verbis utar; tunc
vero facle ad faciem. Quod dico faclem, nemo propter vo-
cem id quod illa significat calumnietur sed ex hoc loco , ,

« Revelata facie gloriam Domini speculantes , in eamdem

» imaginem transformati a claritate ad claritatem " , » discat

hic non de facie sensibili sermonem fieri , sed faciem figu-

rate intelligi , ut oculos et aures et quotquot supra proba-
vimus idem habere nomen ac membra corporis. Ac nec
homo quidem , id est anima corpore utens , /lomo interior^

dicta , et aliquando anima, respondebit quae scribit Gelsus,

sed quae ipse homo Dei docet. Neque voce carnis utetur
Christianus , utpote qui didicit « facta corporis mortificare ^

» et semper mortificationem Jesu in corpore circumferre "

» et mortificare membra quse sunt super terram ^ ; » novit-

que quid significent haec verba , « Non permaneblt spiritus

* Rom. I, 20. — ^ I Cor. xiii, 12. — ^2 Cor. — iii , 12. ^ Rom. vii,

22. — * I<1. VIII, i3: — ^2. Cor. iv, 10. — Coloss. ni,
' 5.
 CONTUA CiaSl Al LIH. VII.
^jj5
«meiis m liominiLus islis iu saeculum , quia caro sunt^; et
y^isla : Qui in carne sunt, Deo placere non possunt^ n at-
quc idcirco nihil non facit, ut ne amplius in carne , sed in
solo spiritu sit.

XXXIX. Nunc
videamus ad quae nos vocet, ut
cx illo
audiamus qua3 Dei sit cognoscendi ratio
quamquam qua^ :

dicturus est, omnium , ut putat , Christianorum captum

superant. Audiant
« illi , imiult, si tamen audire quid pos-
»sunt. Quidigitur philosophus ille veht nos
«
ex se discerc
considerandum est. Gum nos docere
dcLeret conviciis ,

mcessit ;
cumque inilio dicendi auditoriLus suum testari
deLeret Lenevolcntiam mctlcLdosum gcnus vocat homi-
,

nes ,
qui ,
ne vel una vocula Christianismum
ejurent
admortem usque firmiter pugnant , parati
quodvis suppli-
cn mortisque genus sustinere. Nos
quoque appellat corpori
addictum genus , licet dicamus « Etsi
Christum aliquando :

«secundum carnem novimus , sed nunc non

amplius novi-
»mus'^ , „ et facihus pietatis causa
corpus exuamus quam ,

philosophus deponeret vestem. Sic

igitur nos alloquitur •

«Tum tantum deos videLitis , cum , sensu compresso

«mentesursum aspicietis, averso carnis oculo
oculum ani-
«m.ie excilaLilis et quia
: . duplex illud oculorum genus
e
Gnec.s hausit, putat id prius nostris auctorihus
in mentpm
non venisse. Respondendum
Moyse uLi descriLit illi est, a ,

mundi cieationem induci hominem anle

suum peccatum
,

modo videntem, modo non videntem;

videnlcm quidem*
uL, de muhere dicitur
« Vidit mulier quod :
Lonum esset
W.guum ad vescendum, et pulchrum oculis aspectuque
»deIectaLiIe\-« non videntem vero,
non solum uLi serpens
muheri dicit, quasi capti oculis iuissent
« enim Dcus : Scit
»quod qua dic comederitis exeo, aperienlur oculi vestri%- »
• Gen V. ,3.-2 Ko.„. vr., 8 , <,. - ^ , Co.-. v, ,6. ~ '•
Ge„. ac , 6.
)1(1. 'J.
490 ORIGENIS

cum dicitiir
sedet : « Comederunt et aperti sunt oculi am-
wborum^ » Aperti sunt igiturcorporis oculi, quos pulchre
clausos tenuerant , ne ipsos distractos impedirent ,
quomi-
nus oculo animae viderent; quos autem animse ocalos hac-
tenus haLuerant videntes et Dei ejusque paradisi contem-
platione delectatos , hos meo quidem judicio propter pec-

catum clauserunt. Unde Salvator etiam uoster duphcem

hanc oculorum speciem in nobis esse sciens « In judicium, :

))lnqnit, ego in hunc mundum veni ut qui non vident, , ,

» videant; et qui vident caeci fiant \ » Ubi per eos qui

non
vident oculos animse indicat quos ipsius doctrina facit per-
spicaces; et per eos qui vident, significat corporis oculos
quos eadem illa occsecat , ut anima sine ulla distractione

contempletur quge oportet. Quisquis igitur vere Christianus

est, huic erectus est oculus animaB , corporis vero clausus:

et quantum oculus mehor erigitur ocuhque corporis occlu-

duntur , tantum quisque intelligit et intuetur summum
Deum, etfdium ejus, qui estverbum, sapientia, et rehqua.

XL. Post ea quae modo discussimus Celsus quasi ad ,

omnes Christianos sermonem dirigit; quem tamen, si ha-

bere volebat , conveniebat dirigi ad eos qui se a Jesu doc-
trina prorsus ahenos essc profitentur. Nam « impostores et

» prsestigiatores iUi qui. simulacra commendant, » Ophiani

sunt a quibus Christum omnino rejici supra diximus, et si-

qui ahi simiha iUis docent. lUi sunt ,

qui misere nomina Ja-

iiitorum ediscunt. Frustra igitur contra Christianos ait:

»Si quem hujus viae ducem quseritis , fugiendi vobis sunt

impostores et praestigiatores qui simulacra commendant. »

Ac nescius Jesum et omnem ab iUo institutam rehgionem

non minus ab iUis , ut qui vere sunt impostores ,
quam ab

ipso conviciis lacerari , et nos cum iUis confundens :

« Aho-
» quin , inqait ,
perridicuh fueritis ,
qui alios deos eosque

* Gtn. Tix ,7. — ^ Jo;ui. IX , 89.

 t

C0NTR4 CELSUM LIB. Vll. /

''~'"'' '''"»--'
iSr:
».ps.s
"'•'''''"
s,mulacns rrusenus, imo
jam non simulacrum
^^"lacrul'
sed

ignotum ilh fuisse qu d

l>lam
Christnn.* nf . •
i u •

;abu,arum in.eu.ores diLn.

. eu:! ^^l^ltrZ
na .on.Lu obnox.os
esse , patet ex his verl>is : . Frnus illa
..adm.rab.Ics consiliarii.
.1
verba
L 1:
.
illa mirifica quibu

..d.v.n, .11. Jan.torcs quorura

nomina misere ediscitis cauJ
.. sun cur .nfelicitcr torti vitam i„ patibulo reltqa
L ,1
lorma. e Amphib.um ex.st.mant ad cclum pertin^entis
via=
esse ,an.tores
, constanter usque ad mortem' defc:^,"
q am .nvemsse putat veritatem.
Sed quod a nobis n^.
ul .la loquar, p.etat.s o
stuJio fit c.m scilicet
,
nos omni mor'
t. genen crucisque
supplicio exponimus,
id illis tZit
cruc. ITio,^ur .llorum de portento
leonina, form.-e
Amph.b.o ca=tensque de
,-eb..s fabulam objicit. Quod i- "t r.
abhorremus hujus rei Celsus
I..S
, nobis no„ est auctor •
que en.mab .n.lio 7e
hujusmodi quidpiam acccpim,
non assent.raur Michaelera s s^d i
aut aliura ex rel,. l^^^t
ut .lla forraa, .„ causa est
Jcsu doctrina quam
ex qua conlraria sc,uimu e
illis dicere disciraus.
XLI. Considereraus
„unc ecquos vdit Celsus
nobis vrv
reduccs, ..t „e nobis
vcteres ct sacri dcficiant.
ad
Nos abC^t
poctas ut a.t divinltus al.Iatos
sophos,
, .

quorum nomina non

. ad sapicn.cs , ad p S
denotat. plnicitus
,e ! .ccs
rnonst.-aturum csse
gencratim indicat poe.as
.
numine t, .t
S' -i-cuiusque nomcna
: ;:T:r';'!:'«^^P''--
I.ssctostn offic. esse
.
duxissemus dcmonstrarc.
ab ipso
 ,

origenis
/j98

crga vei ilatcni duccs dari ut in

errorem indu= ,
nobis Cc-ecos
sunt, eos tamen a veritate
canuir; aut si non omnino Cccci
igitur Orpbeus, sive
in multis dogmatibus aberrasse. Sive
Parmenides Empedocles sive Homerus ipse aut
, sive , ,

poetam divinitus mspiratum

etiam Hesiodus ille sit quem
quomodo qui ducibus ilhs
esse vult , ostendat qui voluerit,
mores com-
utimtur, meliorem viam sequantur et rectius
ii
Jesu
ponant, quam qui simulacris omnibus statuisque
,

relicta etiam Judaica superstitione ,

doclriQie posthabitis ,

verbi Patrem oculos tol-

per Verbum Dei ad sohim Deum
sive philosophi
lunt. Ecqui sunt autemilh sive sapientes,
audire Gelsus eosque
quibus muUa eaque divina vult nos
,
a
conditoris omnium Prophe-
anteponere Moysi Dei cuUori,
qui vere divinitus alllati innumera dixerunt; dh etiam
tis
generi illuxit qui divinicuUus annuntiavife
qui' hominum ,

qui neminem rehnquit mysterio-

quantum in se est
viam ,

propter immensam humanita-

rum sucrum expertem sed ,

theologiam largitur eorum ani-

tem prudentioribus quidem
attollendis parem infirmioribus
a pr^sentibus negotiis
,
mis
simpliciorum foeminarum et
vero hominum imperitorum , ,

viribus se attemperat nno verbo omnibus, qui

,
varnarum
neminc aho quam a solo Jesu auxihumacceperunt ad me-
a
ferebat, dogmatibus de Deo
hus vivendumquantum facultas
instructi qucT capere
poterant ?
Platonem tanquam ad
Post hccc nos remittit ad
XLII.
ejusque ha3C
efficaciorem rerum theologicarum doctorem ,

recitat « Hujus universitatis architectum

e Timc-co verba
.

difficile, et postquam inveneris notum

>,ac patrem invenire
Quibus adjicit « \idetis
.omnibus facere impossibile. » :

veritatis via et quam

«quomodo divinis viris quaesita sit ,

via incedere impossibile.

Quo-
„sciret Plato omnibus hac
viris inventa est ut ali-
»niam vero ea causa sapientibus ,

notionem qucT vel

»quam innominati et primi caperemus ,
 CONTRA CELSUM JJB. vif. /

» composulono cx oliis, vel ..csolulione

ab iisdcn vd anf

iiaiD. At vidc an non divma

scrinfnr^ c r.

-P"d Dcu.
nes pcr.enire possct
i„ p.,nci„io.

illa
fact:;\:'
doctrina au.m
:r
r!w
' :zt
;.i..snota.faccrcI>,atoaiti.p;X:'i>Ta^o^.^^^^^^^^^^^^^
€rcatorc„.ctPatrc,.. l.ni..s
univcrsi invcntu^.sc
diffi itL
."nucns ,er. possc, „t
hun.ana natur.i Doun.
gnuate p,o )" T'
.nven.ot; sin .„;„,..,
,,,„„ ., ™.,„.„f;^ J^^^
vnlgo pe..fect,,,s ^
cognoseat : (^„od tan.en
qnc Dcs a Platonc aut a
si ita c ct ,
c,uoli!,ct c Gr..cis
ver f ,L ^
'nventus.
-Uct
.,on aliud quid

adorassentDe.,.., i|,„„,
coluisscnt , ..on J1"T
™ --^
,„;„,„;„„;
consoc.ando ,-es q,..-c c.,m
, tanto Deo co„soc ari ,.

notum fact ,.s. a ,,„iL„s .,^,„.„ " -

j^jj^^j ,^ ^...^
Dons aL .o.„.„c cognosei,
.,„a..t,„„ ,„..„,„, ,„•
J'
^
co,^.or. .,!l,gata '"'
,)e„,n eog„oscerc ,,otcst.

o<.nd,to,.cm pat..c.„c,„e
.o,.c.n
l,„j„,s „„,•,,,,„;
acco„.u.odate ad o.nncs
i„,-e„if 1Us '

t a Dc„.n
faciat; ci„s no
reve..a essci„e,ral,i!e,n
1 ^^J^
..eccjus non.e,. dici
>cd paucos esse co..a,n ,.,iL„s
,tse *
de eo dici "!
,,ossi,. D.ti
-,t De„.„ .sl.s „,en;,!.ile,„ esse. . ,)„o„ia„, ,,^0 1;
i>.-o,.tcrca,„ve„tacstvi,.,ssapi..„.i,;...,,
^:;, ,'";;;;;;,;
 ,,

500 ORIGEMS

caperemus notionem. » At nos non modo

))mlnati et primi
sed etiam alia quae ipso
Deum ineffabilem esse censemus ,

inferiora sunt. Hsec Paulas

exprimere conatus est his ver-
quae non licet homini loqui ;
' )»

bis « Audivi arcana verba ,

:

audire idem est ac intelUgere ,

quemadmodum in hoc
ubi
))Dicimus etiam
loco, Qui habet aures audiendi audiat^
u
,

hujus Universi esse diffi-

nos videre conditorem et patrem
solum istud, «Beati
cile,Videtur tamen quod probat non ,

quoniam ipsi Deum videbunt '

« sed etiam
))mundo corde ,
;

invisibilis Dei ' dicium Qui vidlt me vid.t

hoc ab « imagine , ,

)) et Patrem qui me misit \ enlm nemo sana mente dixe- » Ibi

conspicuum cor-
rit Jesum ad sensibile suum et hominlbus
et Patrem qui me
pus retuHsse h.TC « Qui vldit me vidit : ,

clamnbant crucifige crucifige

„misit. » AHoquin et qui , « ,

)) eum % » et Pilatus qui potestatem in humanam e jus naturam

Deum Patrem vidissent : quod absurdum est.
acceperat ,

« etPatrem qui me misit% »

Qui viditme, vidit
Deindeistud,
intelllgendum palam ex eo est
non esse vulgatiori sensu ,

tempore vobiscum sum

quod PhiUppo dlctum fuit «Tanto ,

et non cognovistl me,

,)
PhUIppe « ? » quod iUi dlctum est, post-
et dixerat « Ostende nobis Patrem,
et
quam postulaverat :

„sufficit nobis^ » Qulsquls igitur noverit quomodo ista

de
verba, « Verbum caro factum est^%» inteUIgenda sint

unigenito Dei fiUo

prlmogenito omnls creatur.-e; iUe
Deo ,

eliam sciet quomodo qui viderit invisiblUs Dei imaginem,

etpatrem coguoscet.
is hujus Universi conditorem
Celsus quldem putat Deum
cognosci aut compo-
XLIV.
rerum notionlbus, ut geome-
nenda ejus notione ex aUarum
lUa
trae faciunt per suam quam vocant Compositionem; aut
separanda aut analogia quae iUis
Usdem in usu est;
ab aUis ,

-^MaUh. XI, i5. -^ia. V, 8. - ^ Coloss.i, i5. -

1. Cov.xii, 4.
_ - ' Joan. xix, lo. - 8 Id. xiv, 9.
-
sjoan.xiv, 9.
^
Luc. xxin, 2i.

9lbid. 8. - "Itl- I, ^4-

 CONTBA CELSU.VI I,IB. VII. 5oi
et sic saltem nditum «d suminuin bonum pateneri
posse.
f>cd Voi-Lum Dei , cum ait « Nemo novit
patrcm nisi f.lius
,

» et cm filius revelaverit ', „ Dcum divina quadam gratia ani-

mae non s.ne singulari Dei
Lenef.cio , sed divino quodam
alllatu .ngenerata cognosci declarat.
Est enimprobaLilcDei
cogn.t.oncm vires humana: natura;
superare (quodquidem
apud hom.nes tot erroriLus de Deo
locum dedit) , sed Dei
Lon.tate et ejus in homines
amore,mirif.caetdiv-inioregra-
t.a conccdi iis. quos Deus proescienlia prsevidit
vitam vic-
turos cognito ipso dignam
et pietatem in ipsum
nunquam
,

adulleraturos. etiamsi mors

intentaretur ah iis, qui quid
sit pietas ignari quidvis
aliud pietatem esse fingunt
ac pietas
esf etiamsi perridiculi esse viderentur.
Deus. opinor. cum
videretquam arroganter alios contemncrenl
illi qui quam- ,

vis Deum cognovisse et

ex philosophia res divinas didicisse
se jactitarent ad simulacra tamen
, et ad eorum templa atque
ad tantopere dccantata mysteria
perinde ac imperitissimi
concurreLant; sUdta mandi\
simplicissimos Christianorum
elegit qu. modestius multis pl.ilosophis
,
puriusque viverent
ut pudefaceret sapientes illos
, qui res inanimes, quasi
dii
cssent aut deorum imagines,
non eruLesceLanl alloqui
Ecqms en.in prudcns risu
non p.-oscquatur hominem qui
,
post aud.tas ex philosophia tot
tamque suLliuies de Deo diis-ve
disputationes, simulacra respicil ct
vel eis preces offert
vel
ns contcmplandis ad eum
preces dirigit quera mente
c'on-
cipit et ad quem ab eo quod videtur et merum
sigiium est
ascendere opo.-tere exislimat ? At
Christianus ctiam idiota
pro certo haLet quemvis mundi
locum esse liuj,.s Universi
partem ,
cum Dei tcmph.m sitomnis mundus.
In quovis loco
preces offerens clausis sensuum
, , ereclis aniina; oculis
,'
totum hunc raundum Iranscendit
nec in coeli convexis n-r
,

dum sistit, sed ad locum qui ult.a

co^los est cogilalionc
'Malih. ,r, a7._2i Cor. i, j;.
 j

5o2 ORIGENIS

perveniens et quasi extra mundum , cluce Dei Spiritu, egres-

sus , Deo fert preces , idque non de rebus vulgaribus. INam

a Jesu doctus est nihil humile , hoc est , nihil sensibile qure-

rere , sed sola magna , ve?e divina , et quae a Deo concessa

ad eam opud ipsum est beatitudinem perducunt per
, quce ,

filium ejus Verbum qui Deus est.

XLV. Videamus etiam an qua? ait se nos docturum asse-
qui possimus, ubi dicit nos undecumqueesseVarn/ t/CTmd05,
qui tamen si recte vivamus et Jesu doctrinai morem gera-

nius, audemus istud : « Vos non estis in carne ,

sed in spi-

» ritu , si spiritus Dei habitat in vobis \ » Addit ibidem « nihil

» a nobis parum videri , »qui tamen enixius admittimur , ne

vel cogitatione tenus vitiorum inquinemur suggestione qui- , |

que ut Deum possimus videre mundo corde^ cui soh con- ,

temphitio Dei conceditur , inter precandum dicimus « Cor :

wmundum crea in me, Deus , et spiritum rectum innova in

» visceribus meis \ » Quse autem dicit, hujusmodi sunt : « Sub-

» stantia et generatio , iHa intelhgibihs ,

haec visibiHs. Sub-
» stantiam veritas ,
generationem comitatur error. Veritatem
»pro re objecta scientia habet; ex vcritate et errore nasci-
»tur opinio. Quod inteUigibile est ad intelligentiam ,
quod

»visibile ad visum pertinet. InteUigibile

mens visibile ocu- ,

Quemadmodum igitur in rebus visibilibuJ^

»lus cognoscit.
oculo causa e&t
»sol, neque oculus est, neque visus; sed
cernantur^
»cur videat, visui cur fiat, rebus visibilibus cur
»ommbus sensibilibus cur sint, sibi ipsi cur videatur; sic
ille qui nec mens est, nec intelli-
»in rebus intelligibllibus
facit ut mens intelligat ut intelligentia per ipsum
»gentia ,
,

vfiat, ut scienUa per ipsum cognoscat, ut intelllgibilia om-

»nia, verilas ipsa , ipsa substantia sit; quibus omnibus su-

» pei ior , est arcana quadam virtute intelligibihs. Atque haec

»dicta sint iutelligentibus; quorum si quid et vos capitis,

niou!. vin,9. -- ' ."Matth. v, 8. — ^ Psal.t, 12.

 ,

CONTRA CliLSUM LIB. VII. 5o5

»Leneest et si judicatls spiritum aliquem
:
a Deo descen-
«disse ad res divinas annuntiandum , hic spiritus sane est
'> illc qui lucc prccdicat et
viri veteres repleti multa et
, quo
»>pracclara
docuerunt. Jlarum rerum si nihil assequi
potestis,
«tacetc, vestram occultate ignorantiam,
nec dicite ca^cos
qui vident, et qui currunt esse
)>csse
claudos : cum vos ipsi .

»animis prorsus claudicetis, et mulilali

sitis, et solo cor-
»porc hoc cst parte vestri mortua vivatis \ »

XLYI. Ad
hccc nos qui studemus pulchre
dictis,etiamsi
,

auctores a nostra fide alieni sint,

non adversari , non htes
serere, non everlere qua^ sana sunt, rcspondehimus
eos qui
convitiis proscindunt illos qui conantur pro virihus sum-
mum coleic Dcum cui prohatur et idiotarum
,
in ipsum
fides et ratione comitala pietas
, prudentiorum cum o-ratia-
rum actione hujus Universi conditori
preces olTerentium
idque per summum
sacerdotem sincerje pietatis intcr homi-
iiesdoctorem, qui dicunt hujusmodi homines
anlmis clau-
dicare et mutUos csse ; qui asserunt
eos mortuo corpore vlvere
quibuscordi est ex animo diccre,« In
carne enim viventes
»non secundum carnem mililamus nam
arma :
mihti.-e nos-
»tia) non carnalia sunt, scd
polentia Deo; » respondebi-
mus, inquam, eos cavere debere , ne eo ipso quod male-
dicunt hominibus Doi esse cupientihus, suas ipsorum
ammas claudas reddant et suum interiorem hominem muti-
lent ,• sf quidcm
suis in alios recle vivere
volentes calumniis
ab dlo rcsecant acquilalem et moderationem
a condllore in-
sitas naturae, qua3 rationis
est particeps. Qul autem inter
alia didicerunt a divinoVerbo, idquc
excquimtur,
male- «
»dicenlibusbenediccre, persecullonem pati
et suslinere
»blasphemariet obsecrarc% « illi sunt qui
g,x^ssus anlma^^
dino-unt totam animam purihcanl atque
et
,
ornant : non
ut verbis tantnm substantlam a
genei-atione distinguant ol
5o4 OllIGENIS

intelligibile a visibili, et veritatem substantiae conjungant,

et errorem generationi adjunctum modis omnibus fugiant :

contemplantur enim , ut didicerunt, non res a generatione

ortas , quae videntur et propterea temporaneae sunt, sed

multo praestantiores ; sive illas vocarevelissubstantiana; sive

invisibilia ,
quia intelligibilia sunt ; sive ea quse non viden-
tur ,
quia eorum natura extra sensum est. Sic et ad res a
generatione ortas attendunt Jesu discipuli , sed illis tan-
quam gradu utuntur , ut ad intelligendam rerum intelligi-

bilium naturam perveniant. Nam « invisibilia Dei, hoc est

» intelligibUia , mundi per ea quse facta sunt in-

a creatura
)>tellecta mente conspiciuntur *. «Non tamen in iis Dei invi-
sibilibus consistunt cum a rebus hujus mundi creatis meu-
,

tem erigunt : sed postquam in iis se satis exercuerunt et

illa iutellexerunt , enituntur usque ad sempiternam ejus vir-

tutem, uno verbo ad ejus divinitatem : scientes Deum suo

in homines amore veritatem et quod sui notum est manifes-
tasse non iis modo qui ipsi se consecrant, sedetiam quibus-
^

dam a germana pietate et religione alienis; quosdam autem

eorum qui Dei providentia ad tantarum rerum notitiam
evecti fuerant, facinorahac cognitione indigna perpetrare,
et in injustitia detinere veritatem^ ; proinde nullamipsis,post
acceptam tantarum rerum notitiam , excusatlonem relinqui.
XLVII. Igitur qui rerum a Celso memoratarum notionem
adepti sunt, et nixam hujusmodi principiis philosophiam
tenere profitentur; hos testatur Scriptura, « quamvis Deum
» cognoscerent , ut Deum lamen non glorificasse , nec gra-
»tias egisse, sed evanulsse in cogitationibus suis , et insi-

»piens cor eorum » e tanta luce cognitionis rerum quas

Deus ipsis retexerat , « in tenebras incidisse^ » Atque etiam
videre licet illos qui se sapientes esse dicebant , magna dare

stultitiae suae argumenta cum post disputatas, in scholis tan-

mom. I, 20. — 2lbid. 19. — 2 Ibid. 18. — Mbid. 21.

 CONTRi CELSUM Llli. VII. 5o5
tas de Dco rcLusquc inlelllgibiliLus qu.Tstioncs , « mutavc-
)>runt glorlam incorruptlbilis
Dei in slmllitudinem imaginis
»corruj)tibib's hominis et volucrum
et quadrupedum et ser-
»pentium \ „ Quare, cumnon dignam
rebus quas Dcus , illis
mamfcstaverat, vitam egcrint a Dei , providcntia deserti
volutanturcdn desidcriis cordis sui in
immunditiam, ef con-
»tumeliis afl;ciunl corpora suaS)in
spurcitiis et impuritati-
l)us, propterca quod « commutaverunt veritatem Dei in
»mendacium, et coluerunt, ct jcrvieruiit creatura3 potius
»quam crcatori. »
XLVIIJ. Verum quos ob Impc ritiam
nlhili ducunt quos- ,
quc stultos et vilia manclpia vocant
isti slmul atque Jesu
,

disc.plmam amplexi se Deo

commiserunt, tantum ab obs-
coenilatc ct impudicitia ct
omnl venercarum voluptatum
dcdecorc absunt, ut morc perfectorum
sacerdotum , qui
ab omni coitu abstinent , multl
eorum sc omnl ex parte
puros prajstcnt, nedum cum feminis
rcm habeant. Ac
apud Athenienses quldem unus
hlerophanta est, qui cum
virilcs suas concupiscentlas continere ac pro arbitrio
do-
mare posse non credatur, virilia membra
cicuta obllnit, et
sic salis purus existimalur
ut religiosum obeat cultum
Athe-
nienslum. Sed apud ChrlslianoG
viri sunt, qul cicuta non
opus habent ut pure Deo deserviant.
Vcrbum Dei illis loco
cicutffi est, omni concupiscentia ex animo ejecta
ut,
di- ,

vinitatem prccibus prosequanlur.

Et apud IIlos alios qui ,
dii habentur, virgines suntpaucae, quai
custodit^u ab ho-
nnmbusautnoncustodita^ (idenlm nunc inquirere
propo-
s.tum non est vidcntur colendi numinis
) causa inlegram
vita3 servare puritatem sed apud Christianos
:
, non propter
humanos honores, non propter mercedes
pecuniarias, non
propter glonolam perfectam
virginitatem colunt « Et sicut :

«probaverunt Dcum habcre in notitia

% „ conseivantur a
ROII). r,2 3. — 2lbid. 24 ,2 5.
5o6 ORIGIiNIS

Deo in sensu probato ita ut quse deccnt faciaiit repletic

, ,

onmi justitia et bonitate,

XLIX. Atque hsec mihi dicta sunt, non ut quse a Grscis
pulchre excogitata sunt impugnarem aut sana reprelien- ,

derem dogmata; sed ut ostenderem illa et illis majora at-

que diviniora dicta fuisse a divinis viris , Dei Prophetis et

Jesu Apostohs. Hsec scrutantur ii qui christlanam religio-

nem perfectius excolere vclunt , quique norunt « os justl
wmeditari sapientiam, et llnguam ejus loqui judlcium, le-

))gem Dei esse in corde ipsius \ )> Sed et qui sive prae lit-

terarum imperitia, sive prae simplicitate , sive propter pe-

nuriam adhortantium ad ratlonabilem pietatem, persplcue

hcTC non intelllgunt credunt tamen in summum Deum ,
et

in filium ejus unigenltum Verbum et Deum;

apud Illos
invenire est gravitatem , integritatem morum ingenuita- ,

tem et simphcitatem saepe praistantlorem. Quam quidem

qui se dlcunt esse sapientes tur-
cum habere neglexerint ii ,

pia cum pueris id quod ,

nefas est ,
perpetrant , « masculi

))in masculos turpitudinem operantes \ )>

L. Jam nec declaravlt quomodo generationi adjungatur

error, nec quid sibi vellet , ita exphcavit , utillud inteUigere

possemus , facta eorum ,

quse dlcit , cum nostris compara-

tione. At Prophetce sapiens quld de rebus e generatione ortis

indicantes, aiunt placularem victimam etiam pro recens
genltls olTerrl utpote qui peccati non sint immunes. Di-
,

cunt etiam : « In iniquitatibus conceptus sum et in peccatis

))ConcepIt me mater mea '. « Eorumdem est istud : « AUe-

)) nati sunt peccatores a vulva ' : )) et illud stupendum quod

addunt Erraverunt ab utero, locuti sunt falsa ^
: «
)> Ita

vero omnem rerum sensibihum naturam deprimunt sa-

his
pientes nostrl ut modo corpora vanitatem appellent
,

-^Rom. i,xxvn. ^Psal.

iRom.i, 28,29. -
2psal.xxxvt, 3o, 3i.
 : , »

CONTRA CELSllM LIB. VU. 5o7

verLis . Nam vaiiilali crcatura
:
suLjecta est non volens
. sed propter euni qui subjecit
i„ spc ' ; » modo
vanitalem
vanUalum .licant
p « Vanitas vaiulatun, ,
:
In^/uit Ecclesiastcs
»on,„.a vanilas». . Quis
^eque pra.senten> humana,
anima^
v.tam .nsectatus cst, ac iile
,,ui dixit . Verumtamen
uni- :

»yersa van.tas omnis homo

, vivens'?» Nec cnim duhitat
d.versa-ne s.t pra^sens vila
anim.-e, a vi(a quam
e rehus istis
eg.essa victura est; nec
dixit

Quisnovit, isliid vivcre an mori siet

Woriquc vivero ?

Sed fidentcr vcra p,-onu„tiat,

cum ait „ Humiliata est i„ :

»l-lve.;e an.ma nost,-a - „

et, „ In pulverem
mortis de-
»dux,st, me '. . Quo ,-edit et istud : „ Quis me lihcrahit de
»co,-pore morlis hujus '
? » Hoc etiam dictum est : „ Qui
» Iranshgurahit corpus humilitatis
nostr.-c ». » Prophets est
et .stud Humiliasti nos in loco afllietionis
: «
„hi locum », „
a« ,ct,on,s vocat terrcnum
hunc locum, quo Adam seu homo
e arad,so ejectus advenit.
Vide etiam quam perspecta fue-
'" '"'"'''"'^ "'» "" <l"i di-il
^'"T" : « Videmus nunc ner
. spcc um ct in .-cnig.nate tu„c a„tem facie ad facien.
,
'•
.1 .stud : „Dum sumus in corpore,
pc-eK.inamur a Do-
»m,n„ „ proplc-e., honam
, , volu„tate„, hahemus ne.-c-
»gri..a,-, a co,-po.-e et p..Tsentes
esse ad D.nninum. »
Sed quid me opus cst Celsi
LJ.
vcrhis phn-a opponere,
"tp,.ohem h«c a „osl,-is mullo
an.e fnisse dicfa qua„do
,
cx memorafs teslimoniis
id cla,e e/licitur? Ipse
ad llla quo-
dammodo respicit, cum
ait „ Si queu.

»ccnd,ssesp.ritum ad res divinas

pu.atis ex Ded :
L-
annun.iandu.n hie spiri- ,
»lus sanc ,lle estqui ista
pra;dicat , et qua reple.i vi,i vete-
^Roin. vin, 20.— ^g 3

Psal. XLirr, afi. _ 6 r 1

j

.
7
' A.Nn|)id. —
'",20. — I Cof. xui, lu. - ii^
Cor. v,n,8.

I
5o8 ORIGENIS

» res multa ac pr^eclara docuerunt. » Sed nescivit quantum

ab istis difFerant ea quai nobis penitus perspecta sunt dicen-

tibus istud : « Incorruptibilis tuus spiritus est in omnibus ,

» quapropter delinquentes paulatim argait Deus ^

; » et dicen-

tibus inter alia etiam his : « Accipite Spiritum sanctum% »

aliam dati Spiritus quantitatem significari , ac eam quae in- ,

dicatur hoc aho loco : « Baptizabimini in Spiritu sancto non

»post multos hos dies \ » Goeteram difficile est ,
postquam
hsec diligenter considerata sunt , invenire quid intersit dis-

criminis eos interquiex pluribus intervalhs veritatis cogni-

tionem capiunt tenuemque Dei notionem , et eos qui plenius
Deo afflantur, versantur cum iUosemper, et perpetuo agun-
tur a divino spiritu, Id si Gelso expensum etintellectum fuis-
set , nobis non exprobrasset ignorantiam , nec vetuisset ne
CiECOS appellaremus qui putant mechanicis hominum arti-
bus ,
qualis est statuaria , dari pietatis argumentum. Nemo
enim, qui oculos animae perspicaces habeat, alia ratione
coht divinitatem , quam ea quaj docet intentum semper in
hujus universi Gonditoremtenere animum ilii preces ferre ,

omnes et omnia facere qiiasi in ocuhs Dei spectatoris , qui

,

vel in cogitationes nostras introspicit. Optamus igitur et

nos ipsi videre , et caecorum esse duces , donec ad Dei Ver-

bum accedentes visum animse recipiant ignorantia occaeca-
tum. Si autem digna facimus illo qui suis discipuhs dixit :

« Vos estis lux mundi\ » et Verbo

docente « Lucem in tene-

»bris lucere% »tum lumen erimuseorum qui sunt in tene-

bris , erudiemus insipientes , ignaros docebimus.

LII. Neque indignetur Gelsus a nobis claudos vocari et

qui ad commentitia sacra quasi
pedibus animc^ mutilatos . ,

vera essent ,
properant ,
quique non vident nihil sacrum ex
manibus artificum edre posse. Gurrunt et ii qui pietatem

iSap. XII, 1,2.— 2joan.xx,2 2. » Act. i, 5. — ^ Mauh. v, i4. —

6 Joan. 1 , 5.
 CONTRA CELSUM LIB. VII. 5q(v

Jesu consentaneam colunt, doncc

doctrlnac^
ad stadii me-
tam progressi firmato et sinccro
animo dicant : « Bonum
»certamen certavi , cursum consuinmavi
de reliquo repo- :

p »sita est mihi corona justitiae

\ Ac sic unusquisque nos- ,,

trum currit,« non ut in incertum;

et sic cum vitio con- >,

fligit,« non ut aerem verLerans%

«sedeos qui subditi sunt
«Principi potestatis hujus aeris,
spiritui qui nunc operatur
»m fdios d.mdentiae K » Jam vero dicat Gelsus
nos corpore
mortuovivere, nos inquam quibus
dictum est « Si secun- ,

»dum carnem vixeritis, moriemini; si autem

spiritu facta
» carnis mortificaveritis vivetis
, ^-
»
quique istud audivimus :
«Si spiritu vivimus, spiritu et
ambulemus^ » Atque utl-
nam factis nostris convlncere possimus eum mentiri, cum
nos ait corpore mortuo vivere.
Lin. Post illa quae quoad vires tulerunt refutavimus
his
nos compellat verbis : Quanto vobis
« satius erat , si quidem
» novarum rerum deslderio tenebaminl , aliquem eorum con-
»sectari, qul generosam oppetlcre mortem , et in quos fa-
» bula qure divinitatem eis tribueret,
, non male convenlret^
» Age, sl mlnus placebat Hercules , /Esculaplus , et alil an*
»tiqu.stemporibuscelebratI, Orpheum habebatis, vlrum
»divinospirItuamatum, ut fatentur omnes
, eumquemorte
» violenta extlnctum. Fortasse Illum
ante elegerant alii Sed
» Anaxarchus se om^rebat qui injectus In
, mortarium et con
»tritus crudelissime ludos faciebat supplicium
, -> Tunde :

^^ mcfuiebat ,
tunde Anaxarchi vaginam Ipsum enim noii
,

»tundis. - Qua) vox est profecto divinl

cujusdam spirltus
»Sed erant et alii Physici qul ejus
disclplinam seclarentur'
»Numqu.dnonEpictetum habcbatis? qui, cum herus
ei
^^ crus torqueret subridcns et hac re nlhil
,
commotus Per- •

»fnnges, inqult; cumque ille perfregisset : Dixin' hoc fu-

— ^ (»al. V, c».». •
 ,
:, "

^IO ORIGENIS

» tiirum? Quid siniile Deus vestcr in supplicio dixit? Et Si-

))byllam, cujus auctoritate quidam e vestris utuntur, si Dei

)) filiam esse dixissetis ,
Nunc autem cum
probabilius fuisset. ,

))in ejus scriptis multa impia temere inserueritis Deumesse ,

» vultis eum ,
qui vitam infamem morte miserabili finivit.

)) Quanto aptior erat Jonas in ceti ventre concbisus, aut Da-

)) niel faucibus fer<^rum ereptus , aut alii istis adhuc prodi-
» gisiores ? »

LIV. Sed quoniam nos ad Herculem remittit, aliquid igi-

tur ex ejus dictis commemoret , et turpis ejus apudOmpha-

len servitutis patrocinium suscipiat. Probet eum divino cultu
esse dignum ,
qui bovem vi et latronis more ereptum agri-

devorans, deleclabatur injuriis, quibus ille execrans

coL-e
comedentem onerabat ita ut usque hndie dicatur genio :

Herculis victima cum execrationibus offerri. /Esculapium

nobis rursus proponit, quamvisde il!o jam ante dixerimus
sed jam dicta sulficiant. Quid autem Orpheum admirans
eum ait omnium consensu sancto Spiritu alilatum esse et

recte vixisse? MuUum fallor, si Gelsus non eo celebrat Or-

pheum, ut nobiscum contendat et Jesum deprimat; cuni

vero impias illius de diis fabulas legit non carmina detes-
,

tatus fuerit ut magis quam Homeri versus , digna, quse ex

riteinstitutaRepublicaexterminentur. Orpheas enim longe

pejora, quam Homerus de diiscarmina conscripsit. Gene-
,

rosus , fateor, ille Anaxarchus fuit qui Aristocreonti Gypri

,

Tyranno « Tunde , Inqalebat, tunde Anaxarchi vaginam »

:
:

sed id unum de Anaxarcho Gra^ci norunt quod admirationc ,

dio-num sit : et quamvis hominis virtutem alii , ut Gelsus

magnifacere debuerint, Anaxarchum idcirco pro Deo ba-

beri noneratconsentaneum. Ad Epictetum quoquenos mit-
tit , admirans generoso dicto fractaram sui cruris ex-
quam
ceperit : quod tamen dictum ejusmodi non est ut cum cx- ,

cellenlibus dictis factisque Jesu a Gelso despectis conferri

 CONTUA CELSUiM I.ln. VU. 5,,
possit: nam
Jcsu scrmones dlyina polcsl«.s
illos
comitaba-
tur, ct adhuc non
simpliciorcsmodo, sed ctiam intelliVcn-
tiores non parvo numcro
convcrtiint.
LV. Addit lot virorum enumcrationi : :,
Quid similcDeu»
.vester in supplicio dixit.^
» Rcs,,ondemus , cjus in verLe-
nhus ignominiiscpie silcntium
majoris constantia, paticntia.-
quc fuisse, quam quidquid
Gra^cicalamilutibus pressi dixc-
runt si tamen id credere vult Cclsus,
:
quod a viris optim.-e
fide. scripfum cst qui cum Jesu miracula vere
,
mcmora-
runt, tum illis ejus in supplicio silentium
annumeravere
bcd ct eadem usus cstmansuctudine , ct cum ludibrio habi-
l"s est et cum
indutus est coccineam
,
chlamydem , et cum
e,us caput spinea
circumdatum cst corona et cum
, arundi-
ncm loco sceptri sumpsit in
manus ; ncc quidquam iVnavum
aut stomachosum illi excidit advcrsus cos
, qui tanla advcr-
sus ipsum audcrcnt. Qui igitur prae fortitudinetacultin
sup-
pl'C.0 qui omnia sibi a
, suis derisoribus infllcta
mansuelo
snstinuit non
praj ignavio, ut opinantur
is
nonnulli, dixit
istud : Patcr si possiblle
. est , transeat a me
callx isle Ve
«rumtamcn non ul cgo volo , scd
slcut tu'. „ Est ct
alia
ratio cui- isUim, ut vocat
, calicem dcprecari visus
fucrit"
quamalibi fiisius examinavimus et
explica>imus. Verum ut
hanc dcprecationem simplicius
intclllgamus vldc an
,
non
pia iii Deum illa sit oratio; cim uemo s.ias calamilates an-
teccdent. causa; trlbuat scd sustincndum cssc
,
cxistimct
cum tcmpus postulat id quod uon cx
, antcccd,.nte causi
accidit Deinde non succumbcntls
, scd calamitates Ilbcnii
.•mimo fe.-entls ct immlssos
, sibl a IVovidentia casus
reveren-
t.s fuit h,-cc vox : . Verumta..,cn non ut cgo volo,
scd sicut
»tU . ))

LVI. Sub.lit nescioquomodo

nos inolius faeturos fui«e
, ,

iiScbyUam Dci filiam appcllass,.„,„s p„ii„s ,,„„„ ,,,„„„.'

' M.->llh.ixvr,39. •'Il'i<l.
 »

5i2 ORIGENIS

affirnialque « a nobis multa eaque impla in ejus scriptis In-

» serta esse : » nec tamen indicat quid insertum nobis fue-
puriora monstrasset exemplaria ubi
rit. Quod fecisset , si ,

non videreniur ea quae inserta fuisse existimat. Imo

ne os-

tendit quidem illa esse impia. Deinde rursus

non bis non ,

ter, sed sjepius infamem dixit Jesu

vitam quamvis in sin- :

gulis rebus gestis quam infames vocat minime immo-

,
,

retur ; ita ut hoc dicens non solum affirmare nulla ratione ,

sed etiam in ignotum convitia jacere videatur. Quod siquas

declarasset ad
infamiae species in factis Jesu animadvertit , ,

qu^ fuerant infamia respondere

singula eorum ,
ipsi visa ,

conati fuissemus, Jam vero extinctum fuisse Jesum mise-

objici potest contra Socratem et Anaxar-
rabili morte, id
chum cujus paulo ante meminit et contra sexcentos ,
alios.

An Jesu mors est miserabilis non autem iliorum? aut

illo- ,

etiam
rum non miserabilis fuit Jesu aulem fuit ? Atque hinc ,

onerare Jesum. Opi-

vides Celso propositum fuisse convitiis
debellatus a Jesu at-
nor, movebat illum spiritus ahquis ita
amphus nidorem et sangui-
queproffigatus, ut non habeat
nem, quibus antea nutritus fraudem inducebat eos qui
iii

Deum hic in statuis quarentes ad summum verumque

,

Deum oculos non attollebant.

quasi ut volumen amphficet ait « Jonam
LVII. Postea ,
,

quam Jesum Deum a nobis exislimari debuisse

:

» potius, ,

quo Jonam, qui uni urbi Ninive poenitentiam prsedicavit* ,

Jesu praefert, a quo idem universo

mundo annuntiatum
dies noctesque in ventre
est et fehcius perfectum. Qui tres
servatus est^ eum a nobis Deum
nuncu-
ceti prodigiahter ,

autem Celsus eum qui hominum

pari voluisset; noluisset ,

per prophe-
causamortem periuht, cui testimonium Deus
terra edidit facinora,
tas perhibei, qui prc^clara in coelo et

esse qui secundos a summo Deo honores occupet.

dignum
i Jon. iii, 4- " ^ I<1- ri> t.
 CONTRA CELSUAf LIII. vif.
5,3

rccus„rcl, abso.-ptus cst a ccto

; Jesus aulen. ho.ninum '

* ;--;-" l^onuVa, post<,uan, docucrat

,„. Dcus o
f;f
ul. De.ndca. mag.s
a noLisDaniclcma
leo..ibus ill.x-sum
-loran oportu.ssc^ cjuam
Jesum , qni fcri.aten. omnis
"
versar,» potcstatis
proculcavit ' , ct «dc.lit nobis potcs"!!
.cacand. s..pra scrpcntcs ct
sco.piones et supcr
-Hutcm omnem
.nm.ci , , Dcindc cum alios diccre
Au
non habcr
« al.,, cm/uU, adhuc istis prodigiosiores : , nempe ut
s..nul Jon. ct Danieli i„ju,-iam
faciat! Nam spiritus ,
'
d
Cclsoest,ncscitjt.stisl)c.icdiccrc.
LVm
Ou.c se^uunlurapud Cclsum,
nuncconsidc-emu.
Eas.c haLcnt .Est et
illis hujusmodi
:
scn.cntia non , uTci,:
»ccnd.,messcc,u..„fertinjuriam.Sic,uistibi,in.p,u„t,.
-n a teram pe.-cusserit xi.
»
, p...be illi et altcraml Vctu "t .
n c clcganler
» jam «lim cnuntiatum, ,,uod
..usticiu. i
» cdd,dcru..t. S.c cnim Plato Socratem
cum C..ito„c co
»

«No„
Sucntcm facit Nu.,q,.am igitur facienda
:

profccto. Nc,,uc injuria

.

..c,,cllcnda est inluria

i.,j,. "a ^
n.ult. ,,.,ta,.t; u
« siquidem nullo .nodo
facicnda s t i^ .;,'
«Non V., etur. Ouid e,.go;. C..Ito.,,
damnum i„fcrrc .
"

«>on..N,.l,omodo.Na:hom,nTbr:;^^^^^^^^^^
« racerc u„um ct idcm su„t.
Vera loc,ueris. Nc.uc i^i , i

,
• -
" V'^" 'S""'-^' l" cliam
'""" atque ctiam a„ eius
«;1-' -;n.cnt,a. sin.us, itanc tiLi "
vidcat,,r, et i„dc
•.-".< .lncan,us dc b
« ,niti.,m , rcctu,„
„on essc faccrc
a". n.ju,..am .nj....ia iniurtm
« nlcisci , aut damno afrcctun°Ir:o
'an.ccre,. an rccedas.
et initium is.ud

n. vr,
,.j._.c.oIo,ss. rr,
mecum non
- ^
t^
i!^. J.ac. x rn
^^^
VIII. '

55
 » ,

5 j /. ORIGEMS

» liaris. E2;o aulem jamdudiim et adhuc ita censeo. » — Sic

Flatoni visum est et eadem jam olim a divinis
,
viris
), igilur
Sed de iis et aliis quse depravant haec suf-
)) tradita fuerant. ,

Qui phira desideraverit facile ipse cognoscet.

«ficiant. ,

Celsus cumeo-
LIX. Ad hoc, et ad omnia quaecumque ,

esse pro-
rum veritatem inficiari non posset, negavit nobis
Grrecis dicta fuisse contendit
respondendum est ,
pria , et a
apud Grascos a
sanaque ejus mens sive
si dogma sit utile ,

Graecis sive apud

Platone aut quibusdam e sapientibus ,

Prophetis siveapud Chris-

JudcTOs a Moyse aut quibusdam ,

scriptis Jesu sermonibus aut a

quibusdam exejus
tianos in ,

reprehendenda
Apostohs reperiatur dictum: non propterea
dixeruntquod eadem Gr.^ci
esse qua3 Juda^i aut Ghristiani ,

pra^sertim si demonstretur Judaeorum

scripta
dixerint :

etiam existimare oportet

Grc^canicis vetustiora esse. Neque
facere ut res ab iUis ex-
dictionis Grc-ecanic^e elegantiam ,

pressa mehor illa eadem sit ,

quam Judsei aut Christiani

verbis efferunt: quanquam prima

humihuset simphcioribus
usi sunt in scribendis quos
Judffiorum dictio qua Prophetae
propriis Hebraicae hnguje orna-
nobis rehquerunt hbris,,
non caret. Quin si osten-^
mentis sapientique compositione
a Judseorum Prophetis
dam oportet eadem dogmata mehus
fuisse quanquam istud incredi-
aut Christianis enuntiata ,

bile videtur , sic probo tamen ducto exemplo e cibis et il-

sr.num ahquem cibum et ro-

lorum apparatione. Pouc-.mus
borandis vescentibus
accommodatum hunc autem certo :

quodam modo paratumet quibusdam salsamentis conditum

ahmenta nunquam gustarunt,
comedant non qui ejusmodi
pauperes sed soh div-ites
non rustici , in tiguriis educati , ,

assueti. Rursus idem iUe cibus condia-

et splendidis mensis
non illo modo et ut placet iis qui dehcati habentur
tur ,

pauperes agrestiores hominum vul-

sed quomodo norunt
, ,

P-us. Illo vcscatur infmita propemodum hommum muUi-

 CONTRA CELSUM LIB. YII.

'n»Itit..d;ni uiilos '" "I"'

parant ? Volo ciboTl""'''."' '
nos et boni succi, '""''"'''' «'«« «^-
licct hor . .

^'"diun,
Paucorum
,
utiliore™ ele
sanitati providet
^£1 J"' f ^ '""""'"
'' '*'"'

'
P""'"
1"«'» 1"^

-tirad^s^^^^^^^^
-.-ntibus ratione pr.ditis 0^^''^ ^ ''-''
co '^f,'"' '

Platoe
sap.entesGr«ci,uLibe„e
c--r.j.les. qui solis
nobilibus
dicunVTin
consulel; T
t"'
I
T
r"'
d-.lH.Ii repudiata illa versicolon
"^' '""
Uone, sapieatia LLort
'^°'^"™
hominum ul S,.- / composi-
pientia sccundum ca.-nenT' ,
^^ "'""'' ' « '''•'-

a«at, rcferantillos ^''-'-'' '-1"'

curant.dumvcrLorumcomlt
-ultitudinis parata
«ffeclant, necp.e
^uditores ave.lu„t
ct ^tt

i„a

Et
ni,o

SsftZr
a„'
rpL T r.,^:""^'."^
''""''
"'"'
""" '''^'
'"''"""'^
""
.'
'^"'^
•J"^''''=»'«

^"''S^'^''
«ffectationo
•^"i^'"'

^^'""^' '•^"--'"•'-
=••''-. si sicioqu Lest u ^ :? r "' ''""-'"^'"-
=i«t e.,m qui f-
ipl vrsctjr
etn.e.ius%pl,;r::^":;^.
-- T" -mo
;
ille „„„ ,,.
ueti .•cddualur aut in '.,.""'" •'•'"'«"'es ef man-
]]U
"-» '"e ,ui paucos
adm ;::«:' '"''":''.' '"'""'^
feill
's et mites efficit. "''^''^'''''^'^•^^patien-
ut dem v^^

-;-^..a..comn.adi^r>eur;^^^^^^^^^^^
^<-^"»-", 4;2Cor. r ,.,.
 ,

r r OBIGENIS

Gra,cl d.cunt loqu. mallet

Lnrbare ut ,

torum linguam et
,
,

quam

—
ser-
et Syris persuadendam
d virtutem ^gyptUs
,

^gyptiis aut Syr.s prodesse s.c

IL proprialingua. nihil ;

cum Gr.cis non oruditione clans

d in! n tura ,

se ignorant.» mu t.tud.ms
s d etiam reliquis provideret.
alh-
utens verLis ad aud.e..dum
Ittemperavit; ut consuetis
post istam i..troduct.onem
cereTimperitum vulgus. quod
- S-Pt-s occ.Ua
acile posset etiam alteriora se..a
Etenim vel hom.n. e -1?° S-^^ «^
intellectu assequi.
se..tent.^

™
Wenti manifeslum f.t, multa
qu. primum deprehenditur
Ldis nos Ldimus et altiorem
sl modo .Ihs
perscru-

illam sentent.am eo
.
ev.-
in ..s

,
esse alt.o .

exqu.renda
studii .n ea
dlioremfieri, quo plus oper.
ac

«t Celso vldetur.
'Txf El'his efficitur id quod rusticius pra^he .11. et alte-
,

dlxit Jes..s : « Percutienti te in maxiUam,

contendere et Um.cam
am et ei qui vult tecum judicio
!
.tuarn
:

tol J ,
dimitte et pallium'
enuntiatum
,

quam .dem
» plus
^^^^
m Cr.tone d.c-
tam attulisse, sic ,

possmt .d.ot. vx
tum a Platone ,
quem nedum intelligere
mstruct. ad
qui liheraUhus disc.phn.s
Uum intenigu..t ii ,
Cons.deran-
philosophiam accedunt.
elehrem G^.corum verb.s
patient.a hum.i.hus
dum pra^terea pra^ceptum de quod
esse Celsi cah.mn.am
nldepravari; Jroinde meram
depravant, h.c sufl.c.ant.
;t Sed de ii's et ahis qu. ,

facile ipse cognoscet. ..

«Qulsquis plura desideraverit

,

S.c .Ue.
videamus quoe sequuntur.
nuncS
LXII. Age
aras s.mulacra
„ Nunc ad alia.
Ferre non possunt templa
.«que Nomades .n Lj^J-
„Sed neque Scytha, , JJ
,,Seres .mUius Dei
cltores, neque gentes
versari sentent.a, testatur
Hero f^^^^^J
„barbar*. In hac Persas

1 Matth. V, 5, 39.
^56 et seqq.
2 VideD. GuiUon, tom. n, p«g-
 ,

CONTRA CELSUM LIB. VII. Slj

»dotus his verbis ; — « Scio Persas his iiti legibus : simula-
« cra , aras, teiripla construi nulla eorum lex jubet, imo
« apud eos habentur stulti qui hacc construunt. Cujus rei
« ratio est mea quidem senlentia , quod deos ex hominibus
« ortos non arbitrentur , ut Graeci*. » - lierachtus quoque
))&ic alicubi loquitur : — «Et illls simulacris preces ofierunt,
« quasi si quis cum parietibus colloquium haberet , ignarus
« quid sint dii , quid sint heroes. » — Et quid illi nos do-
«cent Heraclitea sententia sapientius ? Ille clam subindicat
))stidtiim esse preces ferre simulacris,
nlsicognoscaturquid
))sint dii , quid lierocs. SIc Ileraclitus , ilH vero nulla ex-
))ceptione simulacra contemnunt. Si ideo, quod nec lapis,
»nec lignum ,nec aes ,necaurum quod hic aut ille
expoHvit
))Deus esse possit, ridlcula haec sapientia. Ecquls
enlm nlsi
«.prorsus desipiat, hoec deos esse judlcet, non vero dona
))dlis consecrata eorumque simulacra? Sin putant neque
))imagiucs esse deorum siquidem alla sit deorum forma, id
,

«quodet Persis visum est, se ipsi imprudentes condem-

))nant. Aiunt enim Deum hominem fecisse propriam ima-
)'ginem,et formasibi Ipsl slmilem. Sed concedent quidem
«smiulacra Illa qjiorumdam cultul destinata esse , sive IHi
))snnlles, slvedissimllesformaslnt. At negabunt deos esse
))qulbusilla eriguntur, et dicmones esse aflirmabunt,
di-
))centque nefas esse Del cultori ullum da^monibus cultum
)) tribuere. »

LXIII. Ad haec dicendum

in Libva, , si Scythic , Nomades
Seres quibus Celsus nuUos esse Deos alt si aVicv gentes ,

imphc ct barbarne, si Pers^e ipsi non templa

non altaria ,
,

uon slmulacra fenmt,- non idcirco eamdem

IIHs esse res
hujusmodi iion ferendl
alqiie nobis. Inquiren- rationem
«lum enlm est quibus dogmatibus ad
rejlcienda templa et si^
iniilacra Impidsl fuorlnl li, qi,I IHa non ferunt : ut, si quis
^
He«0(lol. , lil). 1.
 ,

5l8 ORIGENIS

propler sana dogmata non illa fert, laudetur; si propter

falsa, vituperetur. Fieri enim potest dogmata ut diversa
rei ejusdem causa sint. Exempli gratia, vitant adulterium
Philosophi qui Zenonem Citiensem sectantur; vitant et qui-
Lus Epicurus placet magister; nonnulli etiam omnino
idiotae. Sed vide quam diversa ratione illi omnes ab adul-
terio aLstineant. Alii boni publici studio , et quia naturoe

repugnat ab animante rationis participe foeminam adulte-

rari legibus conjunctam alteri , et alterius hominis corrumpi
domum : Epicuri vero discipuh non ea causa adulterio ab-
stinent , cum illo abstinent ; sed quod summum bonum in

voluptate positum exlstiment , multaque voluptati ejus of-

ficere ,
qui uni adulterii voluptati cedit : qualia sunt carcer
fuga , mors , saepe etiam ante illas poenas et pericula , dum
observat mariti et aliorum qui illi favent , e domo exitum :.«

ita ut si supponas adulterum marito, domesticis ejus , illis-

que apud quos ob ejusmodi facinus male audiret , latere

posse, etiam Epicureus voluptatis causa perpetraret adul-
terium. Ad idiotam quod attinet , si quando cum adulterii

bella est occasio , sibi ab adulterio temperat,in causa est

plerumque non plurium voluptatum captatio, sed legum

suppliciorumque metus. Vides igitur factum , quod unum
videtur, cujusmodi est adulterii abstinentia, non idem ta-

men , sed diversum fieri pro diversis homiuum voluntati-

bus, quae vel a sanis velabimprobisetimpiis oriuntur prin-
cipiis, cujusmodi sunt in Epicureo aut illo idiota.

LXIV. Quemadmodum igitur unum illud factum , absti-

nentia scilicet adulterii , licet videatur esse unum , depre-

henditur tamen esse multiplex ,
prout diversa sunt dog-
mata et voluntates; ita qui in aris , in templis , in simulacris

colere divinitatem non sustinent Nomades iii

, ut Scythae ,

Libya , Seres quibus Deus non est, Persae, ad respuendmn

iUum cultum aliis dogmatibus moventur, ac illis, quibus
 rONTlW CliLSUM LIB. vir. Jin
Christiani et Judaei recusant hujusmodi cultu prosequi di-
vinitatcm. Nemo enim illorum odio habet aras et simula-
cra, quod cultum divinitatis
dcprimere et in materiam illo
modo elaLoratam transfcrre vcreatur; ncque quod putct
Da^moncs insidcrc in quibusdam simulacris et locis uLi ,

magiciscarminiLus retincantur', aut posse

aliis modis qucT-
dam loca occupare in quiLus victimaram
nidorc pasti illici-
tam illicite voluptatem vencntur. Sed Juda^i ct Christiani
pioptcr istud « Dominum Deum tuum
:
timcLis , ct illi
«soh scrvicsS- ritcm proptcr illud : « Non erunt tiLi Dii
«aln pra3ler mc%- et: Non lacies tiLi idolum , ncque om-
»nem similitudincm quae est in ccclo
desuper, et quc-e in
«terra deorsum, et qu^e in aquis
suL tcrra deorsum non :

«adoraLis ea , neque coles ; et propter >,

hoc « Dominum
:

« Deum tuum adorahis, et illi soli servies % et

,,
propler alia
plura simiha non solum templa,
, aras, et simulacra aLomi-
nantur, sed ctiam parati sunt mori
uLi se dcderit occasio,
ut suam Dci summi notioncm aL aliqua cjusmodi impictate
intaminatam servent.
LXV. Dc Pcrsis jam supra diximus, aL illis non templa
quidcm construi , sed solcm tamcn et Dei opera
adorari. Id
quod vclilum noLis est, ut qul docti sumus non creaturam
adorare scd Crcatorem
, , et « creaturam liLcratum
iri a ser-
«vitutc corruptionis in liLcrtatcm
glori® fdiorum Dei^; ct
«cxpectaiioncm creatur£c revelationem
filiorum Dci ex-
»pectarc% et Ymulaii crcaturam suLjeetam esse
non volen-
»tcm, sedpropter eum qui suLjccit in spe«; „ proinderes
lorruplioni servilutis suLjacentes et
vanilati suLjcctas ct
nchoris condltionis spe sic
pcrmancntcs adorari non opor-
erepro Dco, qui nulla re indigct,
aut pro iilio ejus ct
M)nmooemtoomniscreatura3^ » Atquc Iltc supradictis de

I. - Mbul. iy. '•Ibul. .o. ~ 'Colos.. X, ,5.

 ,

5yO ORIGENIS

Persarani gentc aras quidem et simulacra aversante , secl

creataram loco Greatoris colente acldidisse satis fuerit. Quo-

niam vero et Heracllti verba recitavit , ({uibus subindicari

ait, « stultum esse preces ferre simulacris, nisi notum sit

» f[nid slnt dii ,

quid beroes : » dicendum facile cognosci
,

posse discrimen qnod inter Denm Unlgenitum ejus, di-

,

gnatos a Deo Dei appellatione ,

participes ejas divinitatis

et omnes deos gentium cjui da^monia sunt , intercedit; sed

Deum cognosci simul et simulacris cultam tribui n\>n

posse.
LXVI. Neque solum stultum est simulacris preces ferre ,

verum etiam ad id simulandum trabi exemplo multitudinis:

quod faciunt Perlpateticae PbllosopblaB sectatores et qui ,

Eplcari aut Democritl placita amplectuntur. Nibll enim in

anima bominis vera pietaie Deum colentis inesse debet
adulterinum. Est nobis et rba causa cur simulacris nullum
bonorem habeamus nimirum ne quantum in nobis est in
,

banc labamur opinionem, simulacra aUos Deos esse. Quo-

circa vitio vertimus Celso abisque simulacra Deos non essc
confitentibus, quod sapientes babiti cultum simulacris de-
fcrre videantur. Eorum enim exemplo multi peccant qui
non solum haec sibi colenda esseputajit ut se consuetudini

accommodent, sed etlam mente banc incidunt opinio- in

nem illa esse Deos quo fit ut audlre non possint Deos
, : ,

illa non esse quae ab ipsis adorantur. Ait quidem

Celsus se
» At
((illa Deos non existimare, sed dona Diis consecrata.

non ostendit quomodo illa non sint potlus consecrata bo-

,

minibus, qmtmDIIs, ut loquitur. Constai enim illa dona

esse bominum, ciui de divinitaie in errore versantur. Neque
etiam credimus simulacra esse divinac imaginis , ut quae Dei

invisibibs et incorporei formam non referant» Quod Celsus

putat nos a nobis ipsis dissidere cum negamus dlvluitatem

esse bumaiia forma, ct nibllominus credimus Deum fecisse
 COIVTRI CELSUM IJB. VII. 52|
hominem suam imaginem, et in imagine
Dei fecisse illum;
id rcfellendum ut supra:
ncmpe in nnima ralionis partlcipe
et ad virtatcm formata impressum
servari imaginis Del cha-
racterem uLi cliam Cclsus cum non
:
intclllgerct quid dif-
lerant ha^c duo csse imagincm Dei
,
ct crcati secundum ,

imagmem Dci, nos facit dicenlcs:

«Dcumfccisse homincm
«suam imagmem ct forma similcm , sibi. « Sed et de his iam
supra dictum est.

LXVIJ. Post hsec Celsus deChristianis

ait « Facile con- :

«cesscrint ea esse cdtui aliquorum

consecrata, sive illi si-
«miles, sne dissimiles forma sint
; non vcro esse Deos
>'quihus h.Tc eriguntur, sed
esse dc-emones nec fas esse :

«Dei cultori ullum da^monihus cultum

trlLucre. « Si novis-
set da^mommi naturam , et quao corum unusqulsque facit
sive vocetur ab illlus arlis
pcritis, sive sponte agat
quod
vult et potcst; si perceptam
habuissetde da^mouibus doc-
trinam, altam sane et naturae humana^
inlellcctu diiricilem •

probro non dcdisset nobls , quod

ncgamus colendos csse
daemones ei qui summum Deum adorat. Imo tantum abcsi
ut cullum da^monlbus defcramus, ut ellam
illos et precibus
et ahis modis quos scriptura)
sacrnn nobis suppedltant
eji- ,
ciamus e^ hominum animabus ex locis , ubi considunt ,'ali-
quandoctiamexanlmantiumcorporibus.ScTpccnlmqua^dam
daemones f^iunt ,
quae etiam animantlbus perniciem
affe-
rant.

LXVIII. Quoniam vero superius permulla

de Jesu anobis
dicta sunt non opus est ut eadem nunc
,
rcpctamus quo
respondcatur ad istud « Manifesle
:
convlncunlur ncc
»Deum ncc daemona colerc sed mortuum.
, , « Quamobrem
hoc praDtcrmlsso vidcamus quld dcinccps
Cclsus dicat « Ac
:

»primi:m qua^slcrim cur colcndi non sint

d.euiones.^ Nonne
«omnia pro Dei nutu adminlslrantur
, ct ex omnis cst
illo
»providentiaP Nonne quidquid sit sive a Dco,sivc ab An-
 ,,,

22 OKIGENIS

»gelis , sive ab aliis d3emonibus sive ab Heroibus , , id omne

»legem asummoDeo praescriptam habet? Nonne rebus sin-
vgulis cum potestate praifectus est quicumque hoc munere
»dignatusest? Non igitur qui Deum colit, is juste illum co-
»lit, cui a Deo concessa potestas est. Non enim , incjalt

» fleri potest ut idem pluribus dominis serviat. » Yide et hic

quot sibi ut tamen scria invesligatione

concessa sumat , quae
indigent altaque et retrusa cognitione rerum quse adhujus
universi administrationem pertinent. Inquirendum enim
quo sensu omnia dicantur pro Dei nutu administrari , per-
tineat-ne haec administratio etiam adpeccata , an non. Nam
si illa administratio pertinet ad peccata non hominum tan-
tum sed , a3tiam daemonum et si quid aliud corporis expers
est peccato obnoxium ; videat ille ,
qui hoc dicit , quam ab-
surdum sit omnia Dei arbitrio dispensari : hinc enim conse-
quens est ut peccata omnia , et quidquid ex vitio nascitur

pro Dei nutu administrentur : quod quidem non idem est ac

si quis diceret ha^c fieri non prohibente Deo. Nam si quis

proprio sensu administrationem acceperit ac dixerit ea, quae
nascuntur ex vitio , administrari , evidens est pro Dei nutu
administrari omnia; proinde in Dei administrationem nihil
peccare eum qui peccat. De providentia eadem est adhi-

benda distinctio. Nam ha^c : « Omnis ex illo providentia, »

aliquid verum signiiicant, cum providentiae nihil nisi jus-

tum ascribitur. Si vero generatim dixerimus quidquid fit

id ex providentia fieri , etiamsi malum sit , falsum est « om-

» nem ex illo esse providentiam : » nisi forte intelligatur

quai ex operibus providentise Dei consequuntur , ea ex pro-

videntia Dei ficri. AiTirmat etiam , « quidquid fit sive a Deo
»sive ab Angelis, sive ab aliis daemonibus, sive ab heroi-
»bus, hsec omnia legem habere sibi a Deo maximo prae
» scriptam. » Sed id quoque falsuni est. Neque enim naturae
qiia3 peccant , Dei legem sequuntur cum peccant. Atqui
 coNTnA CELsuivi Lin. VII. 5^3
Scrlptnra docet non solum
homines , sed ct malos dcemo-
nes malosque Angelos peccarc.
LXIX. Neque vero nos soli malos da^mones dicimus, sed
prope omnes illi quotquot d^mones esse credunt.
Non om-
nia igitur legem a Deo maximo
pra^scriptam habent. siLi
QuLsquis ea.m sive incogitantia
, sive vitio et mahtia, sivc
boni ignorantia a divina lege
discessit, is non Dei legem
sed, ut novo et Scripturis usitato
vocabulo utar, peccati
legem habet \ Itaque ex opinione
multorum qui d^mones
essc statuunt, mali quoque
da^mones a Deo non legem ha-
hent sed ah illa desciscunt
nos vero trihuimus id omni- :

hus da^momhus olim qui cum

, , tales non essent ,
d.-emones
factisunt, ex quo a via, qua^ ad
honum perducit, aherra-
vei^e ,ta ut da^mones species sint
:
naturarum qua3 a Deo
exciderunt. Quapropter non oportet Dei cultorem da^moni
hus cultum deferre. Est et alia d^emonum vim cognoscendi
ratio : nempe
consideretur eos a quibusdam
si
vocari, ut
amor aut odium inspii^etur, aut qua^dam
actiones iW-
diantur, aut innumera hujusmodi aha
quorum auc-
fiant,
toressuntii,quicarminihus magicisque
incantationihus no-
runt invocareetarcessere daemonessimul
atque libitum est
Quarc omnium da^monum cultus alienus est a nohis summi
Dei cultorihus, et cultusda^nionum
cultusesteorum qui dii
habentur Omncs enim dll gentlum dcemonia
:
\ Uoc etiam
inde liquct quod in sacris quac
, emcaciora videhantur arcana)
adhihita3fuerint cvocationes, etiam cum
primum simulacra
collocata sunt et templa constructa.
Quas evocationes fece-
runt li, qui artihus magicis utentes
da^monum cultui vaca-
hant. Atque hinc est quod cultum da^monumpoiindeacper-
mciem fugiamus censeainusque ritus
, illos quibus ad aras
statuas, ct templa utuntur Graxi,
da^monum esse cultum'
LXX. Dixit pncterca :
« Nonue singulis rehus
pra^fectus
' Roni. vijt, -2. — "^
Psa!. xcv, 5,
5^4 ORIGKNIS

» est potestate a Deo accepta quisquis quolibet opere dignus

»habitusest?» Sed hic opus est altiore scientia ,

qua defi-

niri possit utruin quemadmodum in civitatibus carnifices et

ahi crudehbus quidem sed necessariis muneribus addicti

sunt ita maH daimones muniis quibusdam praefecti sint a
,

Verbo Dei quod administrat omnia ; an ,

quemadmodum in
desertis locis latrones unum aliquem sibi prfeficiunt ,
sic

dsemones quasi agminatim in diversis terrae regionibus col-

lecti sibi ipsi principem constituerint cujus ductu ipsi
,
sur-

ripiant et furentur hominum animas. Qui autem de iis bene

disserere voluerit , ut Christianos ahud quidpiam praeter

summum Deum et primogenitum omnis creaturae Verbum

ejus et Deum colere fugientes defendat iUum oportet enar- ,

rare istud « Omnes quotquot venerunt ante me fures sunt

: ,

»et latrones, et non audierunt eos oves* »et hoc ;

: « Fur
»non venit nisi ut furetur et mactet et perdat^ »et si quid

ahud simile sacris in Scripturis dictum sit , ut et istud : «Ecce

» dedi vobis potestatem calcandi supra serpentes et scorpio-
» nes et super omnem virtutem inimici , et nihil vobis noce-
»bitS- »et hoc ahud : « Super aspidem et basihscum ambu-
»labis, et conculcabis leonem et draconem\ » Sed nihil

eorum noverat Celsus. Nam si nota ilh essent non dixis- ,

set :« Nonne quidquid fit in hac univ^rsitate

sive a Deo,

» sive ab Angehs , sive ab ahis dfemonibus , sive ab Heroi-

»bus, haec omnia legem a Deo maximo pra^scriptam sibi

»habent? Nonne rebus singuhs pra^fectus est cum polestate
»quisquis hoc munere dignatus est? Qui igitur Deum coht,
Qui-
»non is juste coht iUum cui a Deo data potestas est. »
bus addit « Fieri enim non potest ut pluribus dominis
ser-
:

» viatur. » Sed hac de re hbro sequenti disputabimus.

in

Nam justam in moiem crevit septimus iste hber, qaem

contra Celsi scriptum scripsimus.
J
Jo;.n. X, 8. - 2 Ib.rl. lo. - * Luc. x, 19. - '' Psal. xc, i3.
 COMRA CELSUM LI8. vil[. 5^5

-X^^VV,WWX^.WVV.,.,>AAV^VV.W>WXV^,VV,V^ VV.X.AV.^VV^W, w.w^w

.v.vvvx^vwxvv»wxw>

»
LIBER OCTAVUS

I.Jam eo perventum est* ut seplem Ilbros absolverim

;

octavum nunc aggrcdi volo. Dcus et unigonitus ejus

Ver-
bum acJsit nobis ut Celsi mendacia perperam inscripla
,

verus sermo, strenue refutentur et religionis

Christiauc-c ve-
ritas solideet quantum per materiam
licebit demonstretur.
Precamur item ut quo animo Paulus, eodem
et nos dicere
possmius,« Pro Christo legatione fungimur tanquam
Deo
«exhortante per nos% «et pro Christo legatione fungi
er^-a
homines, quemadmodjmi Dei Verbum ad amorem
in se
exhorlatur quippe quod vult justiliae, vcritati
:
<?«terisque
virtutibus eos conciliare qui antequam Jesu
, , Christi dog-
mata recipcrent, in tenebris et ignorantia Dei condiloris
versabantur. Iterum dicam , det nobis Deus fortem et ve-
rumsermonem, Dominuni bcUo contra mali- illum ([ui m
tiam fortis est po1ens\ Nunc ad ea veniendum est qua^
et

Celsus postea objicit, et ad ea respondendum.

II. Antea quaesivit a nobis
quid causae esset ciu' d;rmo- ,

nes non colamus et ad ilhi qua3

dixit de dcTmonibus
,
re- , ,

posuimus quod nobis visum est vcrbo divino

consentaneum.
Deinde ad ejus quaestionem qua nos ad
cidtum d.Tmonum ,

incitare volebat nos respondentes

, fecit, fieri non posse ut
*Vide D. Guillon, foni. tr , pa-. 9.5c, et serjq.
2 2 Cor. V , 2o. — 3 Psal. xxut , 8.
 ,,
;

plurihus dominis serviatur. « Quag vox, ut putat , seditionis

» est et liominum segregantium et rescindentium se , ut lo~
))qultur, a reiiquorum hominum societate, Ejusjudicio,qm
»hoc dicunt, suos ilH iu Deum afFectus transferunt. Qua-
npropter id existlmat apud homines quidem hahere locum^
» servientem cuipiam male se aUeri in servitutem dare, prop-
» terea quod ex diversa servitute detrimentum alter patiatur

«proinde qui se ahcui ohhgarit, hunc alteri non debere se

«obhgare; sicque non posse diversis heroibus, et ejusmodi
» daemonibus simul horum alterutri fiat injuria.
serviri, quin
» Sed quod spectat ad Deum in quem nec jactura ulla nec ,

»molestia cadit, absardum j udicat eadem cautione plurium

» deorum cultum fugere ac si cum hominibus heroibus , ,

»et ejusmodi daemonibus ageretur. Ait praterea eum qui ,

«plures deos coht hoc ipso quid Maximo acceptum facere,

,

» quod unum ahquid eorum quae ad illum pertinent colat. , ,

» Addit nefas esse cultum ahcui deferre , cui istud a Deo

» datum non est. Quapropter , inquit , cultus omnibus dela-
»tus qui ad Deum pertinent , ilh non disphcet , quia omnes
»ilhus sunt. »

Antequam ad sequentia pergamus videndum an non

III. ,

jure approhemus hocefFatum «Nemo potest duobus dominis :

» servire : cui subj ungitur : Aut enim unum odio habebit

» et alterum diliget , aut unum sustinebit et alterum contem-
»net. Etmox : Non potestis Deo servire et Mammonae*. »

Hujus effati defensio postulat , ut in altam abstrusamque de

diis et dominis quaestionem penetremus. Docet enim divina
Scriptura « magnum esse Dominum prae omnibus diis ^
: » in
quibus deos non intelligimus illos , qui in gentibus adoran-
tur (novimusnamque omnes deos gentium esse dcsmonia^);
sed deos de quorum synagoga prophetlcae litterae faciunt
,

mentionem etsummum Deum, qui illos dijudicat, et eo-

,

^ Mattb. VI , 24. - 2 Psal. xcvi , 9. — ^ Id. xcv , 5.

 CONTRA CELSUM LIB. Vlll. 5^^
rum unicufquc munus proprlum assignat. Nam « Deus stetit
»m synagoga deorum , in mcfllo autem deos dijudlcaLIt *.
«Deus emm est dcorum Dominus qal per fiUum vocavlt ter-
»ram a solis ortu uscp.e ad occasum ^
Jademur etiam Dco
« dcorum confiterl didlclmus prcterea Deum non '
cssc mor-
:

«tuorum, scd vivcntlum^ « Ncquc ha^c

sola sunt in hanc
rcm loca sexccnta alla rcferri posslnt.
,

IV. Similia de Domlno dominorum inquirerc et sapere

nos docent divina^ lltlercc. Nunc enlm alunt
« Confitcmini :

»Deo deorum quoniam in Sccculum

miscrlcordla ejus con-
,
:

«fltemlnl Domino domlnorum

quoniam In s^culum ,
misc-
» rlcordla ejus '
nunc vero Est Deus
; « : « Rcx Regum el Do-
»minus Domlnantlum^ « Novit etlam Scriptura deos qui
tales sunt nomlnc tenus, et dcos qul revera sunt ,
sive no-
mcn habcant ,
sive non. Idem de dominls
qui sunt ct qui
nonsunt Paulus alt : « Etsi sunt qui dicantur dli,
slve In
»ccelo sive in terra ut sunt dll multl et
, :
Domlni multl^ . »
Deinde quoniam Deus deorum per Jesum ab
oriente et oc-
casu vocat quos vult ad suam haereditatem;
et Chrlstus Dcl,
qui cst Dominus, inde sc probat omnibus
dominantlbus
pracstarc, quod In omnium fincs pervascrit,
et ex omnium
fmlbus subditos sibi asciverit, Idclrco Paulus post
modo
mcmorata Sed nobis,
inqait unus Deus Pater ex
: «
quo ,

»omnIa; unus Domlnus Jcsus Chrlstus pcr quem

ct
omnla,
»et nos pcr ipsum \ » Et cum hoc loco
admirabile quid et
arcanum prospiccrct addit « Sed non in omnlbus , :
cst sclen-
»tia ))Cum autcm dicit « Sed nobls unus Deus Pater
".
:
ex ,

»quo omnia; et unus Dominus Jesus Christus

per qiiem
omnia » hac vocc noOis significat se et omnes qui
))
,
ad sum-
mum deorum Deum et ad summum domlnorum Domlnum
iP.sa].i.xxxi,r.-2Ll.xMx, r. -^ Id. cxxxv, a. _ ^
Maub. xxn Sa.
- 5 Psal. cxxxv, 2 , 3. - 6 I Tim. vi , i5. _ 7 j Cor. virr 5. -
,

Ibid 6
— •'
Ibid. 7.
•
, «
 ,

5*28 ORIGENIS

enituntur. Jam ad summum Deum ascendit ille , qui inse-

parabiliteret indivisibiliter ipsum colit per fdium Dei Ver_

bum et sapientiam in Jesu conspectum; qui fdius solus Deo
conciliat quicumque modis omnibus ad Deum hujus uni_
versi conditorem conantur accedere sermonum , actionum,
et cogitationum integritate, Ea propter ilsque similia arbi-
tror a principe hujus sseculi qui se in Angelum lucls * trans- ,

figurat, excogitatum hoc fuisse « Tunc sequuntur deorum :

))daemonumque exercitus in undccim ordines distributus. ))

Ubi etiam idem de se philosophisque addit : « Gum Jovenos,

» aHi vero cum ahls dfemonibus. »

V. Cum igitur multi nomine tantum, muUi revera sint

dii et domini , nos totis viribus nitimur transcendere non ea

sola qUcT apud gentes terrne pro diis adorantur; sed etiam
deos illos quorum Scriptura meminit ,
quosque nesciunt ii

qui a Dei foederlbus per Moysen Jesumque Salvatorem nos-

trum promulgatis aheni suut et promissionibus exclusi quae
per illos innotuerunt. Se autem erlgit supra omnem doemo-
num cultum is qui nihil daemoniis acceptum facit; item is
,

extolHt se supra portionem eorum quos deos Pauhis appel-

lat ,
quisiveut dh , sive quomodocumque res habeat, spec-

tat « non ea quae videntur , sed quae non videntur ^

; » item
mii consideiat quomodo « expectatio creatura^ revelatio-

» nem fdiorum Dei expectat , non volens , sed propter eum

» qui subjecit in spe ^ ; » cumque creaturam laudans et tidens

quomodo « hberanda sit a servitute corruptionls et occur-

» sura in hbertatem glorlae fdiorum Dei , » adduci non po-

test ut quemvis ahum praiter Deum colat , aut aherius cul-

tum cum Dei cuUu conjungat, neque ut duobus dominls

serviat. Non igitur seditlonis vox est apud eos qui haec in- ,

telho^entes, pluribus domlnis servire nohmt et quibus ,

propterea satls est Dominus Jesus Christus qui per se docet

i
2 Cor. xr ,
4. -^ 2 1,1 . :v, 18. — ^ Rora. viii ,19, 20.
 COIVTRA CEJ.SUM UB. VIH. ^,^
cos qui ip»i ,erviu,.t ut erudilos
, Deo et Pa.ri .r».lat, facto!
regnum Dco d.gnu™. Sed et se segregant et
separant ab ci,
qm a c,v,tate Dei alie„i
suut et a fa-deribus ejus '
exclusi '
«t schcet c,uas, co^Iorum
cives vivant , «accedentes
ad Deum
» v,ven.em cvitatem Dei , Jerusalen,
et
,

..ton,m Angelorun, millium

c.lestem . et Z-
frequentiam et Ecclesiam
pri-
»m,l,voruniqu, conscriptisuntinccelis^
»
Neque etiam proplerea refugimus
VI.
a colendo alio quam
Deo per Verbum et veritatem
ejus cp.od Deus .
detriu,e„ am
patere ur, quemadmodum homo videtur I„.di cum al e^ '
serv,t ,s qui ipsi servit : sed „e nos ipsi l.edamu,:,
fone De, separantes, noTap
i„ qua ejus beatitudiui
v.v,mus, excellenti
adoptio„is
c^nven
" 1^,
tus ,n coelest,s patris
„o„ verbo sed ,ei„sa serrL
s"
llliis
spi,.itu animati :
•

f
secreto cla-
mat « /vnna
Abba jPaler
,
ale, J
„Ac Laceda;mon,orum
» A ^ r ' -
'
.
quidem Wati
Persarum regem licet vim
satellites ejus i„\rre„t
,

ado,-averu„t. reveriti
„
unum suu,„ Dominum
c..rg,
, nempe L
legem
qu, vero multo
:
pr.s.antiore et divinio
gat.one fungu„t..r pro e . Ye"
»
Christo « „ iHi nec
G™cor.,m, „cc ^igyptiorum
,
Persarur n T
principem ado.-averim
ull„m c..jusliLot gentis
tes et m,n,str. ,d

terra s,„t
ftcc-e
e.iamsi d.mones pri., .

cogant. et opti,na> le.L

^V ^ '
!
n

nuutium remittere
.
lorum. qn. „pro Ch,-isto
persuadeaut. B^ZulZZ
legatione funguntur^
e t c,,..,e.,, ,„„t.
„ C I.r tu™
,„iq„e . in principto Verb.:„.
era
» apud Deum erat
Deus erat «. , . et
'

yiL Deiude quo„iam Celsus

aItio,-em quam put^t
- us et quibusdam
d.mo„ibus
de
qu..stio'nem n'^^
'

cum
1,. "

postq,.am deservit..te ern;a

'

homincs dlvi,
•
>

-.'.^..i c..m quis volens

. ,>si serZrv- ruT:; "Z!'
»add,t ,dem se„tie„dum
esse de heroibus
et ali,;
^1'
'Epl.. ..,.,. l.hilipp.
„,,,„. MMr.x„.„„,3 .R
VIU.
34
 :

ORIGENIS

cssc
modi dijenionibus ; ab ipso qua;rendum est , qu.d putel
»
»
iUos daemones ita ut qui
huic heroi ser-
hcroas iUos . quid :

qui huic Ax-

vit iUum alteri heroi servire non liceat; et
iUum non liceatservire quas. mde
laede- :
moni servit, alteri
eodem fere modo ac homines laeduntur,
retur prior d<Emon ,

serv.v.t.
is, qui prius ips.s
cum aUis dat se in servitutem,
heroas
Ostendat etiam quam jacturam etiam facere putet
mc.dens
aut iUos da^mones. Aut
enim in pelagus nugarum
aut con-
dixit et jam statuta evertere
cosetur repetere qua;
,

sibi lieroas et da^monum .ncomper-

fiteri si nugari nolit,
homines ted.,
naturam. In id autem quod
dixit ,
tam e'sse
serviat; quaerendum
estquamex.s-
si auis iUe serviens aUeri
serv.t.
injuriam , cum is qu. .ps.
timet priori homini f.eri

servire vult et aUeri. , , „

idiota et philosoph.<e
rud.s respondeat a
VIII Nam
si ut
con-
iUarum rerum , qua= extra nos sunt,
se notari jacturam
pra^clarum istud Socrat.s effatum : «
Oc-
vinoetur ignorasse
Kxdere vero m.n.me
, cidere me
possunt Anitus etMeUtus ,
quod pra^stantius est a deler.ore
»„am fieri non potest ut
injuria^ nomine motum
aut hab.-
„l^datur. »Sin inteUigat
nuUa hujus.nod. sap.entes m
um vitiosum, constat, cum qu. djver-
serviri duobus sapient.bus
cadat injuria, posse b.nc
sis
Quod si nec .ste sensus conven.t ,
in locis essent.
,stud Nea.o
exemplum ad reprehendendum
:
«
frustra duxit
servire » ^ quod pot.us verum cum
Ipotest duobus domi.us
:

erga solum universorum

Deam, per
estrefertur ad servitutem
NequeveroDeum co-
nos perducit adDeum.
e us fiUum qui se a
indigeret , aut quas. doleret
Zl quasl nostro cultu
,

sed ut ipsi pietatis in Deum fructas cap.a-

nob s non coU ;

per unigenitum e,us Verbum et sa-

Is , et ut summo Deo
hberemur
pientiam servientes , a molestUs jKBnisque
quam incons.deratum s.t : « Nam s. qu.d
IX. Vide et istud
iMattb. VI, 2 4-
 CONTRA CKLSUM Ull. VHf.
53

olendo Dco d„c. absquo

ullo dctri„cnto ad
cultu™ cujus-

<l.x.t non essc sanum Nam

, ,<
quid aliud corum qua.
.si
i„ hoc
'--' ^'•'--'- » --rcdlt ad so, et dic urco
:::r:Non
gens „ l.cct, „,/„,,,
,,,„;,„, ^^
W
"
»Dco datum cst. » Verum de cultis illis au
n.l>..s.
autet,am horoibus,
diis au itmo
Celsum interrogeJus
probavcns oLonc- illis, rdt
ut colerentur,
datu^se ^Deo
r ""
t.a.
"' ^?'"'^"^' •!"'
qu.quc aL .llo exciderant
%--»'•« crrahant etlsdn'
cui cultus proprie
IZur"
-;;-ur
irc ,Ihs

a noL.s ,u.d s.m.Ic

,
Id
.u colantur, a
de aliis a.ce^^^-^t:
summo Deo datum
~ /uissc.
u^r^
Ouod si
dc Jcsu postulet
, proLaLimus daU.mil
Dco fu.sse utcolcretur,
Utomnes
»cul hononficant Patrcm'.
„ Nam propheti.o,
. honorificent pSm ^
omnc a" t
.I.am nasceretur odi,.., cultu.n
et nnracula qu. fccit non Scd
illius clmcndaLl
arte magica , „t
existimat Celsus
sed d.v.n.tate a '
Prophetis pr.dicta , a
Deo tcstimo.^iim h
I...erunt, ut qui Filium,
qui Ve.Lum est,
-..ra .-ationem
colit is cum n V^
laciat, cx ilfius cultu ."p '

qn. cd,t . u.n ,.,i cst vcrilas, is

..tilita
m Ve
ex vcritatis ^1^7^:
o. fial. Quod .dcm d.cendun. de
cultu sapienti.x et
ju.t^l
'
rr'" ''"^1 "•- Dei csse tcstantur
X JamveroF,l„ Dei a.queac Deiet
'
iivin.. 80,;.^
Pat^is cultum i . ."ut
ra v.tapos.tumesse,

6
r.ar,s.
vide a„ doccat
hiclocus
pcrpr.var;catio„cm legis Doum
inhono,. '^;
: ,<
QmH
t ..stc Quanlo n,ag,s putatis
,<
deleriora mereri sunplici.

"l..... d...ver.t,
.n quo sanct.ficalus est, et
spi..itui g.-ati..
 ,

ORIGENIS

prsvaricationem legis ia-

..contumeliamfecerit'? .. Nam si

violat et si conculcato verbo ,

honorat Deum is qui legem , ,

honorar. ab .Uo qu.

conculcatur; evidens est Deum
filius
coli ab eo qui Verbo De. ornatus
legem servat ct Deum
,
,

vivit. Si nov.sset
Celsus qu,-
convenienter pr.-eceptis ejus
solos esse sap.enles;
qumam
nam ad Deum pertineant, et qm nunquam
et solos esse malos
vero ab iUo alieni sint,
propendent. certe mtellex.ss t
d suspiciendam virtutem
et col.t om..es qu
velit istud « Quisquis honoral :
quid sibi
contristat Deum ad quem
om-
!ad iUum perti..ent , quld iUe
» nes pertinent ? » .

esse qu.
Qui de Deo loquens aff.rmat u.ium
XI S..bdit : .

impie facit. Difidit e.,im D- -gnum

.Dominus vocetur, is
Deo
a us
inducit quasi factio esset et ahqu.s
r. et seditionem ,

.nathe.a at.-
Verum ha.c locum haberent ,
s.
„ adversarius. ..

iUos qui a ge.rt.bus ut d..

crdemonslra.io..ibus probaret ,

da^mones
esse, ..on autem .mprobos
coluntur, revera deos
et altar.a versar. cre-
ste iUos qui
circa statuas , templa
scr.pto a aosfns
Dei regm.m voce et
dvmtur. At nos iUud
optamus et ta es effic.
petuo pra.dicatum et inteUigere ,

p nostram
' regem , et regnum De.
folum De..m habeamus
deos ..on De.
qui nos docet multos ve.,erar. ,

fir Ue vero
reg.mm deorum ap-
sed
regnum , si cons.are sibi voluisset ,

Nec igitur est ap«d Deum ahqua fact.o ,

.je

pellare ^ebuit. G-
est quanquam qu.dam velul.
iUi adversarius
:

ullus Deus pugnareve-

l^^Titanes prosua nequitiacontraDeum
etiUi qui Jesun.
r:; Icre^rUis qm beV.m indicunt
et qu. pro saU,le nos
UU
Tris testimoniis approbavit , ,

universo mundo pr.sen.

r^rLT^i erat^^erbum,
quisque capere poterat.
tem eAibult, prout po^-
susp.car. qu.
XII. In iis qua. sequuntur fortasse
S. nuUum ««,«<* ah»m
dici
«Uquid contra nos probabile
: <• , .

1 Hebr. x , 29.
 COISTnA CELSUM LIK. viii. 533
)>Deum colerent isti , fjuam unum Deum esset illis fortasse ,

»contra alios valida ratio. Nunc autem, cum hominem nu-

«perrime exortum supra modum colunt,
nihil tamen in
»Deum peccare se putant, licet ejus ministrum
colant. „
Ad hoc etiam respondendum , si Gelso perspectum fuisset
istud ,
.
Ego
unum sumus *, „ ei hoc aliud quod Fi-
et pater
hus Dei inter precandum dixit, « Sicut
ego et tu unum su-
» mus
'
.
non sihi
, eum inducturum fuisse in animum, alium
a nohis quam summum Deum coh. Nam«pater,
mr/«/^ ii,
»me et ego in patre^ „ Quod si quis ex his
verehitur ne'ad
illos transfugiamus qui patrem et illium duas
,
hypostases
esse negant advertat animum ad istud «Erat
,
omnium cre- :

»dentium cor nnum et anima una

\ „ ut intelligat quid sihi
vcht hoc « Ego et pater unum sumus ^
:
„ Unum
igitur
Deum ,
ut explicavi Patrem
Filium colimns , atque adeo
, et
nohis manet contra ahos valida ratio;
neque hominem nu-
perrime exortum et qui anlea non erat, summa
veneratione
prosequimur. Credimus enim dicenti, «
Antequam Ahraham
» fieret ego sum ' et Ego sum Veritas \ „
,
Neque
; ,
quisquam
noslrum tam ahjccli ingenii est ut existimet
suhstanliam
verilatis non ante tempora illa fuisse quihus Christus ,
visus
est. Colimus igitur patrem veritatis et filium
verilalem , quie
duac res sunt quoad hypostasim, una
vero consensione et
concordia et volunlatis identitate : ila ut
qui vidil Filium ,
qui est splendor glorio) et fig.n^a suhstantise '
« „ Dei , is in illo'
qui Dei imago est , viderit et patrem.
XJJI. Delnde putat « ex eo quod cuni Deo
, filium ejus co-
» lamus consequens esse ut non Deum solum
,
, sed ellam ejus
» niinlstros colendos esse sentiamus. „ Si inlellexisset quinam
sint postDei Unlgenitum vere mlnistri Dei, ut
Gahriel , Mi-
chaei, et alii Angeli atque Archangeli et
eos colendosesse ,

>ioan.x,3u. 'h].x.n,,o.. H<1. x.v , , , ; xvn , . r. - *

Arr iv
37. Moaii. X ,
3o. -- M<I. vni, 5S. - Md. x,v, 6. — »
HeLr. i , 3.
'
53A ORIGENIS

dixisset; fortasse , repurgatis cum significatione illius vocis co-

lere , tum ejus qui colit officiis , lioc loco prorei momento at-
potui.
tulissem ea ,
qua? de hoc argumento assequi intellectu
Cum autem ministros existimet daemones illos qui adoran-
tur a gentibus , non rerum consequentia nos cogiteorum ad-
ministros mali
mittere cultum quos Scriptura docet esse
illius et principis hujus ssecuH,
qui a Deo avertit quoscum--

Detrectamus igitur oranino illos quos reUqui

que potest.
et servire quia minlstri
homines venerantur, colere illis ,

non sunt. Nam si didicissenms illos esse summi Dei minis-

tros, noneos da^monia esse diceremus. Itaque unumDeum

et unum imagiaem, quantum possu-
filium ejus Verbum et
ofFerentes
mus precibus supplicationibusque veneramur,
,

preces. Huic
Deo universorum per unigenitum ejus nostras
rogantes ut, cum sit « propitiatio pro
primum supplicamus,
pontifex magnus', » vota, victimas ,
«peccatis nostris' et

precesque nostras summoDeo offerat. Hsec igitur estdeDce

per ejus filium qui eam in nobis confirmat nec

fides nostra ,

nobis esse seditio-^

Celsus probare potest Dei Filium ullam ,

nis causam quippe qui Patrem veneramur, cum admira-

:

verbum, sapientia, veritas justi-

mur ejus Filium ,
qui est ,

omnia quse Dei Filium esse didicimus, utpote a tali

tiaet
patre progenitum. Atque de his hactenus.
doceas eos
XIV. Quoniam vero rursus ait Celsus « Si ?

esse patrem
hunc non esse iUius fiUum sed illum omnium
))
,
,

iste ado-
quem solum vere adorari oporteat noHnt nlsi et
))
, ,

))retur qui seditionls dux ipsis est,

quemque Dei fdium ap-
colant, sed quod istum
))peUant, non quod Deum maxime
quis iUe sit
))extoUantquam maxime; «nos, qui dldlcimus
et figuram sub-
Dei fdius , et eum esse « splendorem gloria?
» stantia3 ejus , vaporem virtutis Dei , emanationem claritatis

candorem lucis aeternoe specu-

)) omnipotentis sinceram , ,

1
I Joan. II, 2. — 2Hel»r. iv , i4-
 ;,

CONTRA CLLSUM LIU. Vllf. 53,5

))Ium sine macula Dci majestatis et imaginem Lonitalis il-
>>lius*,),scimusliunc filium ex illo esse , ct illumlmjus esse
patrem. QucX doctrina nihil aLsurdihabet
,neque Deum de-
decet, qui talem siLi fdium unlgenilmn
gcneravit nec no- :

Lis persuaserit non esse ingenili

Dei et patris lalem /ilium.
Si quosdam audivit Celsus , qui Dei fdium ncgarent esse
fdium ejus a quo hoc universum creatum est, ipse
viderit
viderint et illi qui assensum ejusmodi doctrincx prseLue-
runt. Non igilur seditionis dux Jesus, sed omnis pacis
quippe qui discipuHs dixit Pacem
: « relinquo voLis, pacem
)>meam do voLis^ «Deindo cum scirct
mundi et non Dei
fore homines qui Lellum noLis
indicerent, addit «i\on quo- :

))modo mundus dat pacem, ego do

voLis pacem. .In illo
autem nostram fiduciam ponimus, etiamsi
in mundo pre-
mamur dixit enim « In mundo pressuram
: :
LaLeLitis , se l

» confidite ,
ego vici mundum \
quem dicimus esse . Ille est
Dei fUium, Dei, inquam, quem veneramur
maxime, ut
Celsi verLis utar, et filium ejus
a patre quam maxime
ela-
tum fuisse cognoscimus. Volo autem
in credentium multi-
tudine esse quosdam qui diversam
aL aliis sententiam se-
quentes temcre affirment Salvatorem
esse suinmum Deum :
at nos nihil simile, qui credimus
dicenti : «Pater qui misil
» me, major me est ". » Quare quem nunc vocamus palrem
,
eum non ,
ut Celsus calumniatur, Dei
FiLo suLjicimus.
XV. Sic postea Celsus : « Ut La)c a scopo non aLerrare
«demonstrem, utar illorum ipsorum
vcrLis; ita enim illi
» ahcuLi m Dialogo coclesti : - « Si filius forlior est Deo et
« dommus ejus est fdius Lominis,
ecquis alius dominus erit
Dei penes quem sunt omnia
«
, ? Quomodo multi circa pu-
« leum, et nullus in puteum dcsccndit? Cur tantum
ilineris
« emensus limidus es ? Erras , adestenim mihi audacia et ghv
 »

55G ORIGKNIS

«cllus.» — NonneindeliquethocillisessepropositumPPonunt
«enlrn deum allum qui supra coelos est patrem esse istius,

» quam unanimi consensu colunt , ut sub specie magni Dei co-

» lant hunc filium hominis , cui primas dant ,
quemque affir-

» maht fortiorem Deo esse qui regit omnia cum ejus sit do- ,

))minus. Atque hinc iHud eorum prasceptum duobus dominis ,

» non esse serviendum ut factio circa hunc unum servetur.

:

Et hlc iterum in Ghrlstlanos omnes confert quse sx nesclo qua

obscurlsslmah^eresideprompsit. Obscurissimam dico; nam ,
quamvis ScTpe cum ha^retlcls conflictati fuerimus nobis ta- ,

men non liquet ex qua sententia Celsus haec desumpserit;

si tamen desumpsit , et non potlus confmxlt ,
aut quasi con-

sequentia addidlt. Nos enim qui dlcimus etiam

mundum
hunc senslbilem ejus esse qui confhdlt omnia clare profite- ,

mur Fihum non esse fortiorem Patre sed inferlorem et id , :

diclmus fidem habentes ei dicenti «Paterqui misit me

ma- ,

neque quisqoam nostrum ita slupidus est

» jor me est^ ; »

ut dicat Flhum hominis esse Dei dominum. Sed cum Sal-

vatorem spectamus ut Deum verbum , sapientiam ,
justi-

liam , veritatem , tum dlcimus illum imperium habere in

omnia sibi subjecta hoc nomine non vero ctiam in

Deum ;

et Patrem qui in ipsum imperium

habet. Quoniam vero m-

vitis non dominatur Yerbum et non solum inter homines ,

,

sed etiam inter Angelos nonnulH sunt adhuc

mah quibus ac-
censendi sunt omnes dsemones , diclmus
Verbum istis non-
subjiciunt :
dum dorainari , slquldem non sponte ilh se
vocis dominari, iilis domlnatur;
quanquam aho sensu hujus
ad eum fere quo dicimus hominem bestils domi-
modum
persuadendo ct ad eum
nari, quamvis eis non dominetur
,

imperium obt,-
modum quo in quosdam leones et jumenta
condocefecit verumtamen ndiil
net is qui illa domuit et
:

obsequentes persuadeat
intentatum rehnquit ut sibi non ,

* Joan. XIV , 28.

 CONTRA CKLSUM LIIJ. VIII. 53y
el suo imperio suhdat. Ex noLis igitur falsum esl hoc quod
Celsus quasi unum e nostris dogmatibus adducit «
Ecquis :

» ahus dominus erit ejus

, pones qucm sunt omnia ? »
I
X VJ. Deinde rcs , opinor, rursus confundens cx alia hc-eresi
mutualur istud : « Quomodo multi circa puleum, et nullus
» in puteum descendit? ),Et hoc Cur tantumilineris emen-
: «

» sus timidus es ? Erras. » Et , « Est enim mihi audacia et gla-

)> » Quorum nihil nos
dius. qui ad Ecclesiam a solo Chrislo ,

nomen hahentem pertinemus, verum esse dicimus. H^ec

pra^fritusaddit qua3 sihi existimat csse
consentanea, sed qu^
nihil ad nos attinent. Nohis enim propositumest non
quem-
dam colere Dcum quem supponeremus , sed eum qui hoo
Universum condidit quidquid nec scntitur nec monstra-
et
tur. Viderint illi , qui viam aliam aliasque semitas ingrediun-
tur, quique hunc ncganles , alium reccns confictum et no-
mine tantum Deum venerantur quasi condilore prcGstantio-
rem, et si qui sunt alii qui dicant Filium forliorcm esse
et
dominum ejus penesquem sunt omnia. Quod spcctat ad is-
tud prcTceptum non duohus dominis servicndum
,
esse , jam
diximus quid ea de re nohis videatur cum videlicet osten- :

dimus Jesum Dominum nulham esse sedilionis causam

et
ilhs qui supra omnem dominum erigerese profitentes
,
soli ,

illi Domino serviunt,

qui Dci Filius ctVcrhum est.
XVII. Post ha^cVait Cclsus,
« nos ah altarihus, statuis,

^lcmpliserigendisahhorrcre, quia kcc, utpatat, occullce

))et arcannc societatis tesscra est dcqua'intcr
nos convenit.»
Scihcct non vidit apud nos animum
cujusquc jusli ipsi esse
altare,ex quo vere et spiritalitcr honi
odoris sullllus cmit-
tunlur, preces dico a pura conscientia
ohLalas. Undc in
Apocalypsi Joannis « Odorcamcnla aulcm
sunt orationcs
:

))sanctorum\ et apud Psaltem « Fiat oratio iiiea

),
sicut :

' Vi,lr I). C.nillon, (om. ,,, ,.(i, ,,,

j,;,j,. ^^,^,^
' A|)oc. V, 8.
558 ORIGISNIS

«Incensum in conspectu iao\ » Statuae vero et dona Deo

convenientia non ea sunt quae meclianici fabricant ; sed
quse a Dei verbo formata et expolita sunt intra nos virtutes :

videlicet, quibus imitamur « Primogenitum omnis creatu-

))r3e% » in quo justitiae , temperantiae , fortitudinis ,
sapien-

tic^ ,
pietatis et reliquarum virtutum exempla sunt. Quisqms
igiturverbo divino parens, temperantiam justitiam, ,
for-

titudinem, sapientiam pietatem caeterasque virtutes

sibi
,

comparavit, in eo sunt statua^, quibus persuasum nobis est

honorari debere omnium statuarum exemplar Dei
invisi- ,

bilis imaginem Unigenitum Deum. Sed

,
et « qui expoliantes

»veterem hominem cum actibus suis et induentes novum ,

)) eum qui renovatur in agnitionem secundum imaginem ejus

))qui creavit iUum^ )) id assecuti sunt ut sint secundum

imaginem Creatoris, ii in se simulacra faciunt, quaha sum-

mus Deus postulat. Verum ut inter simulacrorum artifices
opus admirabihter perficiunt , utPhidias et Polycletus
alii
simula-
et pictores Zeuxis et Apelles; aUi imperfectius
illis

cra faciunt , ahi adhuc istis minus sunt periti , et in summa

mao-nodiscrimine simulacra etimagines fiunt; sic sunt qui-
dam, qui summi Dei simulacra meHus et perfecte faciant;

ita ut Jupiter Olympius a Phidia fabrefactus ne comparari

possit ad eum, qui secundum imaginem Dei
crea-
quidem
toris constructus est. Omnibus vero quae in rebus creatis
Salva-
sunt longe perfectius simulacrum et excellentius in
,

tore nostro est qui dicit , Pater In me.

re quoad
XVIII. Est etiam in singuhs justis , illum hac in
possunt simulacrum secundum imaginem
imitantibus ,

Conditoris quod simulacrum eftormant cum Deum

puro ,
:

corde contemplantur Deique imitatores fiunt. In summa

,

Christiani omnes altaria et simulacra extruere conantur,

cujusmodi a nobis exphcata sunt, non inanima et sensu

1 Psalm. cxi, , 2. -2 Coloss. i, i5. — Md. in, 9, 10.

 ,

CONTRA CliLSUM LIB. VIII. 53q

pnvala, non gulosoruni damonum rebus inanimis dedito-
rum receptacula, sed idonea ad recipiendum Dei
spiritum
qui in diciis virtutum simulacris
et anima ad imaginem
creatoris conformata tanquam in propriis inhahilat : sic et
Christi spiritus insidet suis
, ut ita loquar , conformihus.
Atque ha^c docere volens Dei VerLum,
Deum nobis exhi-
bet ha^c justispollicenlem ; « Inhabitabo in illis et ambulabo
Mnter illos,eteroDeusillorum iiqueeruntpopulus meus^-»
et Salvatorem « Si quis audierit verba
:
mea, et fecerit ea
)>ego et patcr meus vcniemus ad illum, et mansionem apud
« eum laciemus \
» Confcrat igilur, quisquis volucrit
altaria ,
,
de quibus scrmonem feci cum
, altaribus de quibus Celsus;'
et simulacra in eorum qni summum
Deum pie colunt ani-
mis collocata, cum Phidiaj, Polycleti
similiumque simula-
cris; tum perspicue videbit
hcec quidem inanima esse et in-
temporum obnoxia
juriis
; illa vero in immortali anima
permanere, quamdiu ea in se permanere vultanima ratione
praidita.

XIX. Nunc si templa templls comparari oportet,

ut pro-
bemus Celsi fautoribus minime nos abhorrere
ab erigendis
tcmplis, qua) altaribus et simulacris
a nobis expositis con-
vcniant , sed nolle tantum inanima
et mortua a^dificare
templa quiomnis vila auclorest; audiat qui
ilh,
vult quo-
modo doccamur corpora nostra Dei esse templum
\ et si quis
hbidine aut peccato Dei templum
violaverit, cum disperdi-
tum iri, ut vere impium in verum tcmplum.
Omnium au-
tem templorum hoc sensu acceptorum
oplimum et pra3-
stantissimum fuit purum et sanctum
Salvatoris nostri Jcsu
Christi corpus qui cum nosset impios templo
: ,
Dei , qui in
q)so erat, insidias parare posse,
non ila tamen ut voluntas
msidiantium fulura esset fortior divinitate
qua3 tcmplum
^^Cor. vr,iG.Levit.xxvr,i..-r.j,,,,^^^^^3 _. ;
^ Cor m, x6,
17; VI, 19.
 »

54o ORIGENIS

illud construxerat , dixit illis : « Solvite templum hoc et in

»tribus diebus excitabo illud. Hoc autem dicebat de tem

))plo corporis sui\ » Sed et Scriptura sacra , ubi resurrec-
tionis mysterium docet eos qui divinis sermonibus praebere
aures possunt divinas , ait destructum templum reaedifica-
tum iri lapidibus vivis iisque pretiosissimis. Quo indicat

unumquemque eorum ,
qui verbo Dei eruditi in eadem pie-

tatis officia conspirant, pretiosum esse totius templi Dei la-

pidem. Quamobrem Petrus : « Vos autem , ln(juU , sedifica-

))minilapides vivi , domus spiritualis, sacerdotiumsanctum,

)) ofFerre spirituales hostias , acceptabiles Deo per Jesum
))Christum^; » et Paulus : « yEdificati super fundamentum
))Apostolorum et Prophetarum , ipso summo angulari la-

))pide Christo Jesu Domino nostro^ » Arcanum etiam hu-

jusmodi sensum habent Esaiae verba' quasi ad Jerusalem
directa. Hsec illa sunt « Ecce prseparo tibi carbunculum :

» lapidem tuum et fundamenta tua sapphirum et ponam

, ,

» jaspidem propugnacula tua et portas tuas lapides crystal-

» linos , et circuitum tuum lapides deslderabiles et omnes ,

»fdios tuos doctos a Deo et in multa pace pueros tuos et

, ,

^.
» in justitia aedificaberis

XX. Igitur inter justos alii sunt carbunculus, aliisapphi-

rus, alii jaspis, alii crystallus , sicque omne electorum et
pretiosorum lapidum genus justi sunt. Quomodo autem in-
telligendi sint lapides ,
qutcnam eorum natura sit , ad quas
animas referri possit pretiosi lapidls nomen , non prae-

sentis temporis est explicare. Tantum oportuit paucis ad-

monere quo intellectu apud nos templa dicantur et quid ,

unumillud templum Dei ex pretiosis lapidibus constructum

significet. Quemadmodum enim si singuli in suis quisque

urbibus propter vulgo recepta templa alios prae se contem-

^ Joan. II, 19, ar. ' i Prtr. ir , 5. - * Epbes. 11,20. - ^*

Isai. r.iv ,

II , 12 ,
i'] , 14.
 ,,
:,

CONTRA CELSUM LIB. VIII. ^Al

nerent qui se pulchriora habere t^loriarentur
,
, ii suorum
elegantiam descriherent ut ea quaj ahi habent
, inferiora
esse arguerent; sic nos , iis qui nos criminantur
quod Deum
in templis sensus expertibus
adorari non oportere sentia-
mus, ea qua) apud nos templa sant opponimus, et osten-
dimus iis qui non sunt et ipsi sensus expertes
suisque diis
hac in re slmiles,
nallam esse simulacra nostra inter et gen-
tium simulacra comparationem; nec altaria
et odoram^uta
nostra, ut sic loquar, cum iis qua) apud
illas sunt, altarihus,
adipe et sanguine; neque exposita a nobis
templa conferri
posse cum deorum sensu prlvatorum lemplis
, qua3 homi-
nes sensu vacui admirantur qulppe quibus
ne in :
mentem
quidem divinum esse sensum quo quls Deum sentlt
venlt
nec non slmulacra templa et altaria qu.^ Deo,
convenlunt! ,

Non igltur ab altarlbus, simulacris, et templls erigendls

propterea abhorremus , quod haec sit occultaj atque arcance
societatis tessera de qua inter nos conveniat ; sed qula
,

postquam per Jcsu doctrlnam invenlmus colendl Dei

ratIo>.
nem , fuglmus quldquid vana pletatls specie implos fliclt
eosqul a cultuper Jesum Chrlstum constltuto
recedunt(i).
Est enlm ille solus verltatls vla , ut qul vere dixit « : Ego sum
))via, veritas , et vlta^ »

XXI. Jam videamus , qunc Cclsus postea de Deo dicat

et quoinodo nos hortetur ad utendum iis , qua) re quldem
veraidolls, aut, ut Ila loquar, daBmonlis oblala simt, sed
qua3 ipse ,
ignarus quld sit dlvinltas et qua^ slnt victima3 ilh
accepta^, sacras vlctiinas vocaverlt. Ejus
verba slc habcnt
« Deus onmlum communis est bonus , , nulllus rei indigens,
«nulla invldia. Quld Igitur velat quln illl , qul maxlmeei
» consccrantur , festls publicis Inlerslnl -
? » Nescio quomodo
in animuni Induxcrit, ex eo quod bonus , nullius rei indi-
* Joan. xrv , 6.
'^
VideD. Gtiillon, tom. rr, pai(. 362 et seqq.
54^ oaiGEisis

o-eiis , nulla invldia sit Deus , consequens esse ,

ut qui maxi-

me illi devoti sunt , festis publicis intersint. Fateor equi •

deni ; ex eo quod Deus bonus , nullius rei indigus , nuliius-

que invidic^ sit capax , consequens esset festis publicis

interesse oportere , si probaretur nihil illa habere erro-

neum , et a Deum cognoscentibus constituta fuisse , tan-

quam cultus in iilum et pietatis sequeiam. Sin vero festa illa

pubhca, qua3 nonnisi nomine festa sunt, nidia ratione pro-

bari possunt divino cuitui esse consentanea , sed arguantur

figmentaessehominumqui iiiadatisquibusiibet occasionibus

propterquasdamhumanashistoriasinstituerunt,velquasdam
aquai aut terrse fructuum ex iiia nascentium proprietates
videantur exprimere, perspicuum est eos ,
qui accurate co-

lere voiunt divinitatem consentaneum quid rationi factu-

,

ros , si festis pubiicis non iriterfuerint. Festum enim ut ,

puiclire quidam vel e Grsecis sapientibus dixit, « nihil est

» aiiud quam officium facere *

: » et sane festa vere iile ce-
,

lebrat qui suis officiis fungitur ,

qui orat perpetuo , qui
,

Deum invocando precibus incruentas nuiia intermis-

suis

sione hostias offert. Quamobrem mihi videtur a Pauio ma-

gnificentissime dictum esse : « Dies observatis et menses
))et tempora et annos; timeo vos , ne forte sine causa labo-
)) raverim in vobis ^. )>

XXII. Hic si quis objiciet ea quce dominicis , Parasceves,

Paschatis, Pentecostes diebus apud nos fieri solent,- respon-

dendumest perfectum Ghristianum, qui verbis , operibus
et cogitationibus cum Yerbo Dei suo natura Domino ver
satur , semper e'sse in ejus diebus , semper agere dies do-

minicas. Sed et qui semper se veram ad vitam praeparat,

qui abstinet ab hujus vitae voiuptatibus quibus muiti fal-
luntur, qui non carnis prudentiam aht, sed corpus suum
castigat et in servitutem redigit , ab iiio semper Parascevc
i TLucyd. lib. i. — 2 Gal. iv , 10, 1 1.
 CONTRA CI<LSUM LIB. VIH. 5/3
celebratur *. Is etiam qui cogitat Christum
quod Pascha ,
,

nostrum est^ immolatum essc et manducanda

VcrLi carne
fcstum diem agi oportere semper Pascha quod
transltum ,
,

significat, celebrat cogitatione omni verbo

; ,
, omnique
opere ex hujus vita^ rebus ad Deum translens et ad ejus ci-
vitatem properans. PraBterea qui vcre' potest
dicere « Si- ;

))mul resurrexlmus cum Ghrlsto^ ; et

Corresuscitavit et :

» consedere fecit in coelestlbus In

Christo '; » h semper est in
dlebus Pentecostes : praesertlm cum ascendens in coenacu-
lum, ut ApostoH ;Jesu precibus et orationi vacat % ut di-
,

gnus vehementi illo splritu

e coelo adveniente fiat% qui spi-
ritus vi sua delet in hominibus malitiam et quidquid
ex Illa
nascltur; ut etlam dlgnus fiat, cul Deus ignejE hngu^e par^
tem aliquam larglatur.
XXJII. Verum cum vulgus eorum
qui credere vldentur,
non sit ejusmodi sed aut nolit aut non possit
,
omnes hujus-
modi dles festos agere, indlget senslbillbus
rcbus qua^ mys-
teriorum illorum memoriam renovent, ut ne prorsus ef-
fluant. Haec opinor in anlmo habuisse Paulum,
cum festum
certis diebus prae caeteris recurrens
appellavityoar^m festr
;
quidus verbis subindlcat vitam divino
verbo semper con-
sentaneamnon inpartefesti, sedin integro
esseetnunquam
deficiente festo. Rursus igltur ex ils quaj de nostrls festis
dictasunt, consldera, an nostra si cum
, publlcis ethnico-
rumquefestisconfcrantur, non multo sanctiora
sint illis
publicis in quibus prudentia carnis festum
agens ad ebrie-
tatem lasciviamque magno fertur Impetu.
Longum esset
nunc exponcre cur Dei lex doceat in festis
,
dlcbus . panem
» aiWiclioms edere et azymos panes cum
' lactucis agresti-
))bus% ), et qua de causa dlcat, « Humlliate animas'' ves-

*iCor. XX, 27.-2 Id. V, 7.-5Coloss.ia, i. - ^ Ephes. ir G.-5 Act

I, i3 , 14. - <5ld. ir, 2, 3. - ' Coloss. ir, 10. - ^^Deaf. xvi, 3.
,

- Og^^j'
xu , 8.
 ;,,

544 OFIIGKNIS

» tras * , » et si quid his est simile. Neque enim fieri potest ut

homo ex duplici parte constans et in quo « caro concupiscit

» adversus spiritum et spiritus adversus carnem ^ , » totus

festum agat. Nam si spiritu festum agit , aflliget corpus quod

prudentia carnis impedit quominus cum spiritu festum agat

aut si festum agat secundum carnem festum agere secun-

dum spiritum non potest. Sed hnsc de festis dixisse satis in

praesentia sit.

XXIV. Jam videamus quibus verbis nos hortetur Celsus

ad utendum idolothytis, et ut sacrificiis puMicisintersimus

qua3 puLlicis in festis fieri solemne est. Sic ille : « Si nihil

»idola sunt, quid incommodi est pubhcis adesse conviviis?

» Sin daemones quidam sunt , dubio procul et hi Dei sunt

» quibus et credendum est , et htandum juxta leges , et pre-

»ces ofFerendce ut propitii sint. » In ha^c operae pretium

fuerit totum illum locum primce ad Corinthios Epistolae le-

o-ere et exphcare' , ubi Paulus de idolothytis sermonem fa-

cit. Ilhc occupans istud , nihil esse in mundoidohim probat ,

quam noxium sit idolothytis uti , ostenditque iis qui ipsius

hac de re verba caperepossunt pejus quid homicidio facere ,

eum', quiidolothytorum fit particeps cum suos fratres in- ,

terficlat propter quos Christus mortuus est. Deinde ponens

,

hostias mactari da^moniis planum facit socios fieri daemo-

,

niorum qui mensam diemoniorum participant et fieri

,
,

non posse ut idsm sit et mensa? Domini et mensae daemo-

,

niorum particeps. Quoniam vero hujus de hac re ad Co-

rinthios epistolce exphcatio tractatu iutegro opus haberet
qui hanc materiam pluribus enodaret , satis erunt nobis

pauca illa quai respondimus ,

qua^que si quis perpenderit

iiiteliiget , etiamsi nihil idola sint , nihilominus perniciosum

esse pubhcis idolorum epulis vesci. Satis etiam a nobis pro-
batum est ,
quamvis da^mones quidam sint quibus hostise

^Levit. XVI, 29. 2Q.,];,t V, 17. ^ I Cor. viri,4, ii.

 CONTRA CKLSUM LIIJ. vilf.

n^octam,,,. nos tamcn participcs

, illarum /lcri non
doberc •

W-J.U qnKl n^cnsan. Don^ini

intc,.ctn,ens.„ d.,no
no:

1
facnnus, r'"''
nt
"""•'' cognoscin,us
scmper s.mus mcns.c Domi.n'
participes
omni
,
ct proptcrea on.nia

<,. ,„odo ea.cn,„s nc mcns.

d.monioru,i partieip^Zr
AXV. Quon,am vc-o Indcm ait Ceisus , „ Dxmoncs dci
^esse, at,ne adco
legum preccscp.e o/Torcndas
»
illis crcdc„du,„, Ilta,.,;.„ ,, ^^"^^
csse ut p,.opitii sin
tJum cst eos qu. audi,.c : „ Zln-
volcnt, resmalas i„
Scriptur sa".
-;n,na,„ d,c, ad Deum
pcrtincrc , utpote
-no .nd,snas judieat. Qua dc
quas t , o d?
I)c.hom,nes
causa
l' Le 1^1^:1^;
vocantnrS sed soli
Deo di^ai su" illi ,,ui
<,uaIesc.-a„tMoyscs ct Elias',
et si uis alius ,0,^^..;
q>pellat„s estS aut similis
fnit i.^ui sic
Ncr,uc ct,am omncs «^^01^1«
angeli dicunl,.r 4nn-oIi
Angcli: ,ni autem ad
De: a oZ
^ Y'
d.al,ol, vocantur :
vitia
q,iemadmod.,m hon.ines m.Ii
drifu, fa^S
1..
peccati hlii pc,-ditionis,
ini^uitatis filii
an. ,g,tnr ex hominibus
.:;:;,. 7,';:
"
^'•^<^U.,, alnessc diaboH
alii
alii ,.,„

dica„tur. Sed ct e.
boni su„t,
,„, , f^
ah, )c, csse al,i dicnntnr
^n , ,,
esse moli at
,
d.„.onu,„ nullu " .;:

.st <hsc.-.men,omn,.s
dicnnturesse mali. Falsum
i. 'i
,

<.n,.am„scssc,stud cp.od ait

Colsus : «Si dxmoncs;.;
-unt clarun, cst eos ad
D,.um pertinc,.o
. .^
: „ ant , roic
voI,.er,t, disc..imc„
y. ,p,od Angelos inter et homi le ^
stat.nmus, nnlla solida
discrimen interd.moncs
..alione nili; vcl
,»vi ...,;- T
potcst, d.mo..csad Deu.n
possc co..s
non
i
Q^TZ "^

per.ncct: s.t 'eT

Nec en,m pr,necps eorum '

Dcus cst. sed Bec.|zcl,nl j"

XXVI. Ncq.,0 etiam est fides
habenda d,-cmoniL..s,
ou.n,

VJII,
35
5^6 ORIGENIS

visadidCelsus nos hortetur imomoriendumpotius quam : ,

da^mortibus morem gerere, nec quidqiiam est quod potius

perferre non deLeat is, qui Deo credit. Sic neqae litandum
est dsemonibus. Non enim eis potest litari ,
qui mali sunt et

hominibus noxii. Praeterea ecquae sunt leges secundum

quas Gelsus vellet ut daemonibus litaremus? Si enim leges
intelligit in civitatibus constitutas; ostendat illas divinis le-

gibus consonare. Siu id non potest , cum plerumque sibi

evi-
invicem non consentiant multarum civitatum leges ,

dens fit aut leges proprie non esse , aut esse improborum
leges quibus non parendum est : nam « oportet magis ole-

»direDeoquam hominibus*. » Procul etiam sit a noLis

istud Celsi consilium diceutis , orandos esse flannones. Huic

ne minimum quidem aures praebenda? sunt. SoU summo
Deo preces ferre oportet et unigenito et primogenito omnis
creaturse , Verbo Dei , et ab hoc postulandum, ut,post-
quam ad eum preces nostrcne pervenerunt illas ipse tan- ,

quam sumus sacerdos perferat ad deum suum et Deum .

nostrum ad patrem suum et patrem eorum qui vitam ex

,

Dei verbo componunt. Quemadmodum autem illos homi-

nes , qui nos vellent vivendo suam nequitiam imitari , nec
uUi eorum faverent qui aUam ac ipsi sectareutur viam nol- ,

lemus habere beiievolos ,

quia haec eorum benevolentia nos

inimicos Deo faceret ,

qui , ut videtur , non esset benevclus
sic qui
hujusmodi homines benevolcs habere volentibus;
quai
cognoscunt quae daemonum natura quae voluntas , ,

maUtia sit iUi nunquam da^monum benevolentiam sibi com-

,

parare voluerint.
XXYII. Neque enim , etiamsi non ipsis benevoU sint do^

mones, quidquam ab ilUs pati possunt. Hos quippe custodit

summus Deus ipsorum pietati benevohis qui et divinos suos ,

quos custrdia dignos

Angelos eorum custodiae praeficit,

* Act. V, ag.
 C0NTR4 CELSUM Lijj. vill. 5/^
Wdet ut nihil illis d»mones
^ , noceant. Jam qui sibi summ„n!
Deun. Wvolun, -eddidit.
tun. sua pietate tuo,
, quod sus-
ceperit Domuunu Jcsum magni consilii Dei AnKoluni' is
contentusDeiper Jesu.ChHstun,
Lene.olentr, f.dem ^
u n.hd passurus vel a toto
d.monun. exercitu dicere pos- ,
^.t
.
. Do„,nus ,lIum,„atio mea et saivator meus, «uem
ti-
»n,eho Dom,„usprotectorvit.-en,e.. a quotrep dabo'
D.cet et ,stud
»-eb,t cor meum'.
: „ Si consistant

. Atque ha=c
adversum L castra , non i-
in istud
»qu,dam sunt. p,.oculduLio et
: „ Si dLmones
hi dei sunt, quiLus
et cre-
»dend.„n et htaudum est ex
pr.scripto leguln ecesq je
, p,-eces„.,e
» offereudae ut Lenevoli sint. . 1
»

XXVJII. Nunc ea qua, sequuntur

recitemus ct rursus ex
pendamus pro vi,-ibus. Sic loquitur
: „ Si qua. patria, Je.es
».l.svetantharumcevictima,umparticipes
rLl pro,.:,l
.absl,„e„dum etiam illis est on.uium
anin.aiium es'uQuod
.qmdem et Pythagor. placuit qn.
, ejus erat in animam
.et organa .-everentia. Si. id
.
l.us
quod aiunt. iiiis absti-
»nent,nemens.e d»monio.-um
accumbaut, admiror il'o
»rum sap,entiam, qui tandem
animadverterunt se semper
»cum da=mon,bus epulari et tunc
solum id fugiunt clZ
,

.v,ct,mam mactatam vident.

Et fruges quas edunt,
i„,.„
»quo L, ,,nt. tructus qnos
gustant. aqua ipsa
»nunt. et aerquem resp.rant.
quam hau
nonne eorum singula a
»bnsdam da.mon,L„s accipiun. qui-
quibus singuTis ean.m ,

»rernm cura ma,.da,a est ? »

consequens v.sum fuerit
Hic
ut quos divit a
..escio quomodo cZ
quibusdam vic !
,

irns abst,nere
patno quodam inslitulo,
ii o„.ni..m
].um esn abstmere dcbeant. anima-
Neque hoc dicimus
Scnptura s.m.le quid nobis . qu i
non snggercret : na.n
punorem
ut
tut,oremq,.e vitam hortotur.
„1 rf

.non n.anducare earnem,

ait : . Bonum cs
et non bibere vi„u,„ . „eque'n
 ,,

fj/g ORir.HNIS

Et rursus Noli cibo tuo

»q.io frater tuus offenditur*. « : «

iterum
perdere ,pro quo Christus mortuus est ' » et : :

), illuin

« Si esca scandalizat
fratrem meum, non manducabo car-

»nem in cTternum, ne fratrem meum scandalizem^

»

Sciendum tamen est Judaeos , qui Moysis legem

XXIX. {
inlelligi a se putant , id de cibis observare, ut >escantur
vero
quidem quos puros esse existimant, ab impuris
illis

abstineant prteterea ut nec ex

animantis sanguine nec ex
;

feris dilaniata alim.entum sumant

nec ex aMis de ,
pecude a ,

quibus longus fieri sermo posset ac proinde hoc loco mi-

sua doctrina ad
nime tempestivus sed Jesus, cum vellet :

cavit ne diffi-
puram pietatem omnes homines provocare,
iis morarentur quorum
ciHores de cibis leges multos ex ,

prodesse posset. Unde

moribus corrigendis Christianismus
hcTC ejus INon qucT intrant in os co'nquinant
documenta : «

)>hominem, sed quae procedunt ex ore. Nam

quse in os in-

/m ventrem vadunt et in secessum emlttun-

))trcant, inqult

autem procedunt de ore sunt cogitcitionesmalcT

)>tar; qucT
,

fornxcationes
))qUcT nroferuntur, homicidia, adulteria ,

)) furta', falsa testimonia ,

blasphem'cT '. » Haec ct-am aitPau-,
enim si man-
lus Esca nos non commendat Deo; neque
:'
<c

si non manducaveri-
,)ducaverimus, abundabimus; neque
» Quou-am vcro nonnihil obscuritatis
«mus, deficiemus^:
addereturexplicatio, visumest ApostoHs
h^EC habebantnisi
in unum congregatis, et
Jesu, et Presbyters Antiochiae
Spiritui sancto % scribere ad eos , qui ex
ut ipsi loquuntur ,
crediderant , ep-stolam , quae vetaret
tantum ex iis
gentibus
inquiebcnnt abstinentia necessaria
rebus vesci. quarum,
,

Sunt autem istcC, idolothyta, suffocatum et semguis.

erat.

XXX. Namque idolothytum dcTemoniis immolatur, et

fieri parti-
hominem Dei non oportet menscT da3moniorum
-MMoUh.xv, ii,
iKom.xiv,.r.-^Ibia. iS.-^iCo,. vn. , i3.

,,^ ig._5 I Cor. VTT., 8.- «Act. XV,28.

 ,

CONTRA CtLSUAI LIB. VIII. S/^i)

cipem. Ad quod attinet, cum sanguis ex eis non

suffocata
cxpressus fuerit et sanguinem ferant alimentum esse daemo-
num qui partiLus ex illo exhalanlibus nutriuntur, illis in-
terdicit nohis Scriptura ut ne nos damonum ciLo nutria-
,

mur. Forlasse enim si suffocatis vesceremur, quidam

,

hujusmodi spiritus eisdem nobiscum vescerentur. Jam vero

ex iis quai de suffocatis diximus patet causa cur
a sanguine ,

abstineamus. Neque ineptum fuerit, dum inhunc locum dis-

sero meminisse pulcherrimi effati quod in Sexti sententiis
,
,

positum legunt etiam multi Christiani « Vesci, in(juit

ani- ; ,

wmanlibus, indifferens; abstinere , magls rationi consenta-

«neum. » Non igitur simpliciter propter patrium aliquod
inslitutum a victimis qua3 diis , aut heroibus, aut da^moni-
bus offerentur abstinemus sed multis de causis
, ,
, quarum
nonnullas atlulimus. Praeterea non est abstinendum
ab om-
mum animalium esu , quemadmodum ab omni vitio , et ab
us quae ex vitio procedunt.Non solum autem esu animan-
tium ,
sed quibuscumciue etiam cibis abstinendum esset si ,

illorum usui adjunctum esset vitium aut quid

ex vitio con-
sequens. Abstinendum cnim a ciborum usu, ad
quem nos
aut guLnc aut voluptatis studium compelleret
sine proposito ,

sanitati corporis
ejusque curationi consulendi. Neque vero
censemus animam e corpore in corpus migrare, et
eam ad
brutarum usque animanliuin condilionem dejici.
Non i^-i-
lur etiamsi interdum animantlbus abstinemus
,
earum car- ,

nes aversamur eadem ralione qua Pythagoras.

Apud nos
enim sola anima ratione praedita in honore habetur
et , ejus
organa cum honore sepultune tiaduntur, ut n^bis consti-
iutum est. Neque enim decet aninice ratione parlicipis do--
micilium indccore et ubicumque projici , ut brulorum
animalium cadaver : picesertim cum qui honorant corpus
ubi anima ratione pra^dita habitavit, ii persuasum habeant
hunc honorem redundare in eum qui animam
, accepit pul^
55o oniGENis

chre usam bijjusmodi iiistrumeiito. Quomodo autem resur-

gant mortui; quale corpus induti veniant, haec supra paucis,
ut hujus scriptionis ratio postulabat, expbcavimus»
XXXl. Ponit postea Celsus id quod et Judaei et Cbris-
tiani una voce prsedicant , cum rationem reddentes cur ab
idolothytis abstineant , aiunt cimi daemonibus epulari non
debere eos, qui supremo Deo consecrantur. Quam remin

affert qua3 retubmus. Nos cerle ,

quod spectat ad cibum po-
tumque, non abam cum dacmonibus epulandi rationem cog-
noscimus quam cum comeduntur carnes quae in sacriflciis,
,

ut multi vocant , immobmtur , et Libitar vinum quod dae-

moniis libatum est : at Celsus cum da^mcnibus acumbi epubs

existimat , sive fruges edantur, sive quobliet modo bibatur
vinum sive fructus gustentur, sive etiam aqua sola hauria-
,

tur; hoc ipsum ait esse epulari cum da^monibus. Addit ae-
rem ipsum qui respiratur^ a quibusdam accipidaemonibus;
,

quandoquidem ilbim aeremanimantibus suppeditant daemo-

nes illi , qui aeri praesunt. Huic Celsi sententiae assentiatur
qui voluerit , et probet non Angelos Dei potius quam daemo-
nes, quorum genus omne malum est ,
praedictis omnibus
moderandis praepositos esse. Nos vero dicimus sine pra^sidio

invisibilium , ut ita loquar , agricolarum aliorumque admi-

nistratorum , qui non solum terrae proventibus , sed etiam
aquae et aeri provident , terram non ea ferre quae natura
regi dicuntur , aquam in fontibus et fluviis ultro nascenti-

bus non irrigare et fluere , aerem non servari incorruptum

vitamque ipsum respirantibus non impertire ; sed adminis-
tratores illos invisibiles non dicimus esse daemones. Et , si-

quid audacter dicere oporteat, si quas hisce in rebus partes

habeant da^mones , dicemus iflis famem , arborum vitium-
que sterilitatem , immodicos calores , aeris corruptionem
ad perniciem fructibus aff^erendam mortemque interdum
animantibus et pestem hominibus inferendam tribui opor-
 , 1

COiMIlA CELSUM LIB. VIII. 55

lerc \ Uvnnn oiiininm auclores sunl daemones tanquam
\ qui
caniifices divino quodam judicio accipiunt aliquando liEec
omnia faciendi poleslatem , sive ad homines, qui se totos
vitiorum collnvioni dediderunt
, convertendos; sive ad par-
ticeps rationis gcnus exercendum ; ut qui hisce in
calami-
tatibus pietalem servant, nec
inde deteriores fiunt, sic tan-
dem spectaioribus tam invisibilibus quam
visibilibus , qui
eorum habitum non videbant, manifesti fiant ; qui Vero
contra se habent et intus vitia
occultant , ilh, quales sint,
calamitalibus prodantur, tumque
et se ipsi senliant, et
spectatoribus , ut sic loquar , manifesti fiant.
XXXU. Testalur autem Psaltes tristiora
incommoda di-
vino juilicio a malis quibusdam Angelis importari. « Misit in
»eos ,mquit iram indignationis sua3, indignationemetiram
,

»et tribulationem in.missionem

per Angelos malos \
,
An ,,

autem quid aHud praeter ha:c fiat, cum

licentiam accipiunt
da^mones, qui quidem hasc semper facere
volunt, non
at
semper possunt quia prTdiibentur, expendat
, ille qui, quan-
tum humana natura, potest intelligere quo divino
fert
judi-
cio multa; anima^, relicto corpore
, per vias acervatim cur-
rant quoe certam ad mortem perducunt \
, Magna enim sunt
Dei judicia \ et propter eorum
magnitudinem illa corpori
mens non potest assequi
illigata
unde cum difficilia ex- '
:

phcatu sunt, tum ab imperitis animabus

ne minimum qui-
dem poss.mt Atque hinc fit ut temerarii quidam
inlelligi.

hacc ignorantes, temerario in

divinitatem inipelu invehan-
tur, sicqueimpias augeant opiniones qufe
providentiam tol-
lunt. Nonigitur a drcmonibus
accipimus quidquid in usum
hujus vit.T cedit nos pra^sertim qui
, his rebus ea qua par est
ratione uti didicimus. Neque cmn
dfcmonibus epulantur
qui frugibus vino aiborum fructibus aqua
, , , , et aere fruun-

UW.xvu, I.. 2M,i,b. ,„^^8.. ^Psalm. LXTn,4o. - *S.n

ivii, I. — 5psj,). XXX , ;.
*'
552 oniGiims

tur; sed polliis cuiii divinis Angelis, quibus horum omniunfi

cura iwandaia est, quique veluti vocantur ad mensam pii
honiinis, obsequentis sermoni qui docet : « Sive manduca-
» tis^ sive bibilis , sivc quid aliud facitis , omnia in gloriam
«Dei facite \ ))Et rursus alio in loco scriptum est Omnia : «

))in nomine Dei facite^. )) Ergo cum in gloriam Dei mandu-

camus , bibimus , respiramus , et in omnibus rationi pare-

mus , nullo cum daemone , sed cum divinis AngeHs epula-

mur. Nam omnis creatura Dei bonaest «et nihil rejiciendum
»quod cum gratiarum actionepercipitur sanctificaturenii» :

«per verbum Dei et oratioi;tem \ d Atqui ncc bona esset,.

nec posset sanctiflcari , si horum cura, ut putat Celsus,
dai^monibus fuisset commissa.
XXXIII. Ex his palam est )am a nobis occursum esseiis,.

qua? postea dicit his ipsis verbis : « Aut igitur non vivendumr
» omnino nec , in hanc vitam veniendum est , aut venientem
»his conditionibus oportet da^monibus, qui terrenis rcbus
» priesunt ,gratias agere ,
primitias et preces ,
quamdiuvive-
» mus , ofTerre , ut illos beneficos experiamur. Vivendum »

certe nobis et ex Verbi Dei prnescripto vivendum quantum ,

possibile est et quantum ex illius pra^scripto vivere datur,

Datur autem cum sive manducemus sive bibamus, om-
, ,

nia in gloriam Dei facimus neque etiam recusandum no- :

bis est uti rebus propter nos creatis, gratias agendo Crea-
tori. Atque his potius conditionibus ,
quam eis, quibusCel-
sus existimat , Deus nos in hanc vitam produxit. Nec sane
•daimonibus, sed summo Deo subditi sumus per Jesum
Christum ,
qui nos ad illum adduxit. Neque vero ex Dei le-

gibus ullus diemon rebus tcrrenis pra^sidet; sed pro sua im-
pietate quaedam fortasse sibi elegerunt loca ubi nulla estDei

vitoequeDeo acceptae cognitio , aut ubi multi sunt divinita-

lis hostes : forte etiam quoniam digfii sunt qui malis prce-

iColoss. iri, 17. 2 j (\,i.^ X, 3i. - ' 1 TiiK. IV , 4 ,

f).
 ,

COMnA CELSUM LIB. VIII. 555

sint, cosffuc piiniant, Verbiim qi.od regit omnia dedit illij^
in cos principatum qui
potius f|uam Dci impcrio se
, vitii

ipsi suLdidcrunt. Celsus

igiturea de causa, ut Deum igno-
rans,gratias daemonibus agat; nos qui
hujus universilatis
Conditori gratias agimus, cum
prccibus ct gratiarum ac-
tione oblatos cdimus panes qui
proptcr oralionem fiunt cor-
pus quoddam sanctum quod sano
proposito manducantibus
sanctilalcm largitur.
XXXIV. Primitias
quoque dacmonibus offcrre vult Cel-^
sus ,
at nos
qui dixit «Cerminet terra Iierbam
illi :
foeni fa-
)>cicntem semcn sccundum gcnus et
secundum similitudi-
)>ncm lignum fructifcrum facicns fructum, cujus
et
,
semen
))in semetipso sit secundum gcnus super
tcrram \ Cui ;,

autem primitias damus eidem fcrimus prcces

,
, « habcn-
))tes pontiliccm magnum, qui penctravit ccelos, Jesum Fi^
)) hum Dei
\ hanc tencmus confcssionem ))per totam vitam
et

quia beneficum experimm^ Deum et

Uhigenitum ejus qui
nobis in Jesu conspicuum se pricbuit. Quod si etiam magno
numcro cupimus esse , quos benehcos nobis volumus ,
doccnuir, « dccics millies centena millia assistcre ci , et
))millia milhum ministrare ci \ )) Nam hi ceu cognatos ct
amicos videntcs cos, qui ipsorum in Dcum pictatem a^mu^
lantur ac Dciim invocant ritcquc illum
precantur, corum
saluti collaborant, illis apparcnt,
putanlquc sui csse oIHcii
ilhs obsequium pra,^stare et quasi cx compacto
venire ad
bencficia salutcmque cis conciliandam
, qui Deum oraut
cui ct ipsi prcces offcrunt. « Sunt
enim omncs administra-
))torii spiritus iii ministcrium missi proplcr cos qui liiE-
J)reditatcm capiunt salutis^ Dicant crgo sapicntes Gra^ci
))

humanam animam statim ab ortu dc-emonum ditioni

esse
subditam; nos Jcsus docuit ne minimos
quidem eorum qui
m Ecclcsia sunt conlcmncndos esse quia
, : « angeli corum
Kicn.r, M. ni..lM-.,v,,4. -:M).u.. vrr, .o. MlelM..,^.
 ,

554 ORIGENIS

» Incjait, semper vldent fticiem Patris mei qui in coelis est *. »

Et Propheta : « Castra metabitur angelus Domini in circuitu

timentium eum , et eripiet eos ^ » Itaque iie nos quidem in-

ficiamur multos esse ih terra daemones; at eos esse et po-

testatem in malos habere propter eorum mahtiam conten-
dimus; nihil vero posse in eos qui « induerunt armaluram
))Dei% ))et robm^ acceperunt ad(( standum adversus insidias

wDiaboh , )) quiquc se ad pugnandum cum daemojiibus exer-

cent , idque quia norunt « non esse nobis colluctationem ad-

)) versus carnem et sanguinem , sed adversus principes , ad-

))versus potestates , adversus mundi rectores tenebrarum
)) ScecuHhujus , adversus spirituaha nequitiaein coelestibus \ »

XXXV. Nuncaha Celsi verba perpendamus. «Persarum ,

» imjait, aut Romanorum regis Satrapa , aut Praeses , aut Im-

»perator, aut Procurator, aut etiam quibus minor ditio
» cura , aut ministerium commissum est; ilH graves poenas

»repetere poterunt si negligantur; et aeris ilH terraeque Sa-

» trapae et Administratores poenas leves repetent contume-

»His onerati ? » Vide quomodo summi Dei Satrapas, Praesi- ^
des, Imperatores, Procuratores, et aHos quibus minor di- J
tio, cura , aut ministerium committitur, inducat gravem
humano more poenam repetentes ex iis, a quibus injuria

affecti non advertens ne sapientem quidem hominem

sunt :

veHe cuiquam nocere; sed quantum potest, id agere ut

conversos ad bonam frugem revocet etiam eos a quibus ac-
ceperit injuriam nisi forte Lycurgo Lacedoemoniorum le-
:

2:islatore et Zenone Cittiensi deteriores ihi sunt summi Dei

Satrapse, Praesides et Imperatores de quibus Celsus. Nam
Lycurgus , cum in sua potestate haberet hominem qui ipsi

oculuin effoderat, non sohmi non ultus est , sed illum sa-
lubribus monitis incantare non desiit , donec philosophiae
operam dare persuasit. Et Zeno dicenti : « Dispeream ni^

i
Malth. XVIII, lo. — 2 Psalra.xxxni, 8. — ^Ephes. vi, ii. — *Il)id. I2.J
 CONTKA CKLSUM LIH. VIII. 555
» in.him llLi ,!cdcrc ; ,. ,c.s,.oi,dit : „ Kt ego , ni luil.i tc ami-
»cu.n feccro. .Nccdum
ad Jcsu doctrinam lo,,„or de ii.,qui
lormat, .studaudierunl: «Diligitc
ini.nicos ve.<;tros, et orate
»l.ropcrscquentibus vos , ut sitis (ilii
Patris vestri ,,ui i„
.ca^lis cst qui solem suum oriri fi,cit su,,er Lonos ct ma-
» os, et plu.t super justos et
injustos '. ,Et in Propheticis
c!o,,,.,,s sic loquitur
justus . Domine :
Deus meus , si feci
»'sl.Kl, s. est iniquitas in manibus nieis, si .eddidi retri-
»Luent.l,us mihi n.ala ,lecidan, utique
,
ab inin.icis meis
»man,s. Pcr.sequalur ini.,.icus a.,imam meam, et compre-
» liendat et coiiculcet in lcrra vilarn
,
menm \ »
XXXVI. Neque ve,o Angoli,
q,.i Dei s„.,t veri satraps
pr.'es.dcs i.„j,cratorcs et ,..-ocu,atorcs,
mala i,.fcrunt, ut
l>i,latCclsus, i,s a quibus o,ta
ipsiscst injuria. Quod si
qui-
dam d;cmones quos animo habuit et Celsus mala
, in
infe- ,
runt, .d fac.unt ut mali, nec
accepta a Deo ulla satrapia
«ut ,mpc.-.oa,.t procratione.
Atque etiam eos L-edunt
cui
se ilhs subjicunt atquc
submiltunt quasi dominis.
Hi„c
..t v.dct..r, accidit uf qui cibis ,,cr leges locorum vetitis
..lu..l.,r, s, .Kxmonibus illis subdili sunt, po^nas
dcnt; si„
suL illis non sint, ncc loci d.xmonio .sc submisc.-int , soluti
a pa.narum mctu d:c,n,M.ia illa valc-e
jube.mt; q,.anquam
s, al„s aharum rernm ignorantia se subjecerunt
, illorum
ultioni obno.Kii sint. Sed
inquam Chris- Cl.ristianus, vcrus
t.a„..s qu.
Dci Vcrbique ejus hnpcrio
,
soli.,s
sc subdit cura ,
d.-emon,bus pr.-eslantior sit
, nihil a d.Tmoniis ,,ali
potcst.
Cup.s re. causa est, quia
castramctabitur ,,
Angch.s Domini
»... c.rc...tn timentiun. cum et eripiet cos', ef
ej„s An.e-
»l.is semper vidcl faciem Patris
, ,/„,
co^lestis >, „ cjus nrc
ces per solu.n sace.dotem
mag„um .scm,,er universorum
Deo ollerl, et ,pse precatur
cum eo , cujus ipsi comu.issa

XVIIt , I
 ,,

556 ORIGEMS

cura est. Ne igitur nos inanibus larvis terrefaciat Celsus

minitans nos dcnemonibus ,
quos nihili ducimus , luituros

pcenas. Nihil enim spreti dsemones nocere possunt nobis

qui consecrati sumus ilH qui solus omnes suo auxilio dig-

nos adjuvare potest ,

quique prc-eterea suos piis in illum An-
gelos pr^ficit , ut nec adversarii AngeH , nec eorum prin-
ceps , vocatus hajus scBcuU princeps \ facere quidquam pos-
sint adversus eos ,
qui Deo consecrati sunt.

XXXVII. Deinde^ obHtus loqui se Christianis, qui soH

Deo per Jesum suppHcant aHoruro placita miscet et absurde ,

Christianis ascribit: « Si quis iHos barbaris, in(] u it ,nomini-

))bus appeHaverit, potestatem habebunt; nuHam vero ,

si

))gr2ece aut latine. »Ostendat enim ecquem ut auxiHo nobis

sitinvocantes barbaro nomine appeUemus et frustra hoec :

a Celso nobis objectari persuasum ei sit qui

consideravit

reHquos Christicanos inter precandum ne iis quidem vocibus

uti qufe divinis in Scripturis positae Deum proprio nomine

desio-nant ; sed GrcTSCOs graece , Romanos latine , et sic sin-

gulas gentes Deum propria HnguapreCari et laudes ejus pro

viribus concelebrare ; omnium vero Hnguarum Dominum

exaudire quacumque Hngua precamur, quasi una, ut ita lo-
quar, vox quantum ad significata diversis Hnguis exprima-
tur. Neque enim Deus ex eorum numero est, qui barba-

ram aut grsecam Hnguam sortiti caeteras ignorant , nihdque

curant eos qui aHis Hnguis loquuntur.

XXXYIII. Postea quod aut ex nemine Christiano aut ,

quopiam impio et imperito audivit ait Christia-

ex vulf^ari ,

nos dicere : « Ecce accedens ad Jovis aut ApoHinis aut cu-

)) jusHbet aherius dei simulacrum , contumeHis iUud lacesso

» alapisque ca^do , nec tfimen ulciscitur. » Nescio videlicet m
lege Divina legi inter aha hanc prohibitionem : « Diis non

1 Joan. XIV , 3o.

2 Viile I). Gaillon, tom. ix ,
pag. 265 et seqq.
 ,,,

CONTRA CELSUM LIB. VIII. oSy

»detrahcs*, ))ut iic os nostrum nssucscat cuiquam mr;Icdi-
cere : quippc qui audicrimus : « Bcncdicltect nolite malcdi-
» cere % » ct didiccrimus quia « malcdici rcgnum Dci non pos-
))sidebiuit \ )) Et quis inter nos ita insanus cst ut Iktc dicat
nec vidcat nihil hujusmodi injurias proclcssc adevcllcndam
quae dc diis concepta cst opinionem? cum fucrint homincs
,

qui ,
licet omnino Deum non agnoscerent et Providentiam
tollerent, et perniciosis impiisque dogmatis ortum dederint
sectis quorumdam qui Philosophi habentur, nihil tamen eo-
rum passi sunt qu.x vulgus
mala judicat, nec qui corum
dogmatibus adhajscrunt imo dilescunt, etsani corpore sunt,
:

Quanquam si detrimentum in illis quaeras videbis cos vere ,

detrimentum passos. Nam quod majus dctrimentum est

quam ex mundi conditione non intelligcre Conditorem ?
Ecqua) miscrla pcjor, non videre quam ceca mente esse et
mentium omnium opificem ct patrcm ?
XXXIX. Postquam cjusmodi verba Chrlstianis qulbus ,

minimeconveniunt, per calumniam tribuit, sibi ipsedefen-

sionem parasse putat, sed qune ludicrum est potlus quam
defensi, cum tanquam nos alloquens : « Non vldcs, Inqult
»0 bonc! cssc etiam qui tuum dacmonem non modo coram
»contumcIiis oneret , sed etiam ex omni terra marique ex-
»pellat, et te quasi slmulacrum illi consecratum vincidls
»constringat, trahat ad suppllclum , et cruci afligat; nec
»daemon ille tamcn , aiit quemadmodum loquerls, IIIc Dcl
»FiIIus ex Isto poenas rcpctat ? )) Qiia) quldem dcfcnslo lo-
cum haberct, sl quos nobis scrmoucs , ascribit , iis utere-
mur quanquam ncc tum vera diccrct,
: ciuii Dci filium ap-
pellet da?moncm. Ex nobis igltur, qui dannones
onmcs dl-
cimus cssc nfalos, qui tot homincs ad Deuui convcrtlt, non
ille daemon est, scd Dcus Verbumct Dci Fillus : at Cclsus ,

qui malos a sc damoncs agnosci nullibi significavlt , nesclo

lUod. xxd , 28. — "^
Kom. xir, 14. — "
, Ca^^.^ y. j,.
 »: ,

558 ORIGENIS

quomodo sui immemor Jesum daemonem nominet. CcCte-

rum poenae impiis intentatae accident aliquando iis qui post ,

remedia omnia quge detrectarunt , in malitia , ut ita dicam

insanaLili deprehendentur.
XL. Et nos quidem cum sermonem de poenis facimus ,

multos hac de poenis doctrina a peccatis avertimus; sed

quid ille , quem Celsus Apoliinis aul Jovis sacerdotem dicit,
respondeat , consideremus.

Sero j Inqait , molunt Dcorum molae. . .

et,
In iiatos natorum et qui nascenturab illis.

Vide quanto istud pra^stet : « Non occidentur patres pro fi-

»Iiis, nec fdii pro palribus , sed unusquisque pro peccato

» suo morietur \ » Et hoc
Comedentis uvam acerbam ob- : « ,

»stupescent dentes ejus^ «Item illud « Filius non portabit :

» iniquitatem patris , et pater non portabit iniquitatem fdii

»justitia justi super eum erit , et impietas impii erit super
»eum \ » Quod si quis dixerit huic oraculo :

In nalos natornm et qui niscenlur ab illis,

simile esse istud : « Qui reddit peccata patrum in fdios , in

» tertiam et quartam generationem eorum qui me oderint ''
:

discat ex Ezechiele parabolam esse qua reprehendit dicen- ,

tes :
« Patres comederunt uvam acerbam et dentes iiliorum ,

» obstupescant \ » Unde subsequitur : « Vivo ego, dicit Do-

wminus, quisque suo ipsius peccato morietur. »Quid au-
ni

tem parabola de peccatis usque ad tertiam et quartam ge-

nerationem reddendis significet , pncsentis temporis non est
explicare.
XLI. Post haec anicularum more convitians «Tu : , in(}uit,

1 Dmt. XXIV, i5. — 2 Jt.-.ein. xxxr , 3o. — 3 Ezedi. xvxii, ao. — ^ Exoil
XX , V. - 5 r.zecb. xvirr, 2,3,4.
 CONTRA CKLSUM LIR. vni. 55^.

«malerllcis illorum simulacris eaque ludibrio

Iiabcs : qui si
» Baccho ipsi aut Ifcrculi pra^seuti convitiatus esses
, fortasse
»Iafctus non discessisses. Sed qui praeseutem luum Deum
«distenderunt suppliciisque cruciaverunt , ii ob ejusmodi
«facinus niiiil mali passi sunt, sed neque
lon-o post illo
«tempore. Quid novi ab tempore accidit quod fldetn
illo

» faciat eum uon imposlorem

homineni sed /ilium Dei esse ? ,

))IIIe ipse, qui fdium miserat ut

qu^edam annuntiaret eum ,

«postsa ita crudeliter excruciatum ut una cum ipso man-

))data perieriut, neglexit, et tot elapsis Sccculis jam non-
))dcmi expergiscilur. Ecquis tam
inhumanus pater? Sed
wenini, inquis,non contumeliis afTeclusest,
nisi quia for-
))tasse voluit. At quos proscindis
injuriis illos etiam dicere ;

Wicet sic traclari velle et piopterea iujurias a^quo

,
animo
))toIerare. Nam paria paribusconferre optimum. Quanquam
))ini conviciatorem severe puniunt, qui idcirco aut
fugit et
))Iatitat, aut captus ad supplicium
protrahitur. » Ad ha^c
respondeo maledicere nos nemini. Scimus enim « maledicos
))Dei regnum non possessuros esse \ » et leginius
« Orale :

))pro execrantibus vos ''

: » et « Benedicile et nolite maledi->

»cere\ «Notum nobis est et istud Maledicimur
: « et bene-
))dicimus''. » Et quidem si convitium quamdam habet vin-
dicta3 rationein ei qui iiijuria afteclus vidctur, nec hanc
nobis permittit Verbuin Dei quanlo minus
, maledicere
^oportet, c(im id facere magna stultitia est ? .i^.que aulem
stultum est maledicere lapidi , aul auro, aut argenlo versis
in formam, quam, qui procul sunt a divinitate
Deorum ,

esse existimant. Neque etiam inanima

simulacra ludibrio
habemus, sed eos qui cultum illis tribuunt. Sed
,
neque, si
quidam diemones quibusdam simulacris insunt
, quorun/al-
ter Bacchus ,
alter llercides pulelur,
convitium faci- illis

mus. Hoc onim cum inutileest, tun. aniinam mausuetam,

*I Cor. vr, ro. -2-\Lilt:i. v,44. — 3j^^,„^^„^ ^^ .,

^
^^^ ^^^ ^^
56o ORIGENIS

pacificam , tranquillamque dedecet , cum didiccrit nemini ,

quantumcumque malus sit , conviciari oportere , sivc homo i

sit , sive daemon.

XLII. Nescio auiem quomodo Celsus imprudens eo pro-
lapsus sit, ut quos paulo ante daemones aut deos laudibus
extukrat, eos nunc revera pessimos esse ostendat, ut qui
puniant vindict.ne studio potius ,
quam corrigendi animo , si

quis illis conviciatur. Ait enim : « Qui si Baccho ipsi aut Her-
» culi pracsenti convitiatus esses , fortasse non L-etus disces-

»sisses. »Qui voluerit explicet quomodo absens quidpiam

audire possit; cur absit aliquando , aliquando adsit , et quid
negotii urgeat daemones ut e loco in locam transmigrent.
Post haec existimans corpus Jesu distentum et cruciatum ,

non autem ejus divinitatem a nobis Deum dici , scd proDeo

habitum fuisse qnando distendebatur et cruciabalur, r.it :

« Sed qui proesenlem tuum Deum dlstenderunt suppliciis-

»que cruciaverunt ob ejusmodi facinus nihil mah passi
,

»sunt. » Cum vero plura jam de iis quae Jesus ut homopas-

sus est , disseruerimus , hac de re nunc tacere hbet ne ea- ,

dem sajpius iterare videamur. Quoniam vero ait* : « Neque

wlougo post tempore quidquam niaU passos esse qui Jesum
»suppHcio affeceruat, » iiU et omnibus discendi cupidis os-
iendemus urbem iUam , ubi JudcEorum populus Jesum
cruci afUgi postulavit his clamoribus : Crucifige , cruclfige

cum ! et latronem seditionis et reum proptereaque

ca^dis

conjectum in carcerem dimitti praeoptavit Jesum vero per ,

invidiam traditum cracifigi , non diu post obsidione cinc-

tam , et muho tempore expugnatam ita fuisse , ut a funda-

mentis eversa et deserta fuerit. Nam Deus hujus loci inco-

las judicavit indignos, qui vel communem vitam viverent :

quanquam , ut quid incredibile dicam , iUis pepercit, cum

inimicis tradidit; quippequos videret nuUa re revocari posse
A Vide D. Guillon, lom. n, pag. 7 56 el seqri.
 CONTIIA CEL8UM Llli. VIII.
5(5 ^
ad saniorem vilam
, et in dies mio.,-c ..> ^ •

cere. Aique horum malorum

illis causa fuit
san.uis Jesu
per eorum msidins effusus
in terrim nn^
piius
plius reos r,nf; r
tdnli iacmoris • •
' ^
"^ ""^"
P^^"'^ am-
sustinere.
XL/JJ. Novimi iiritur py nnr^ T«.
^ ^ *^^^"^^ P^ssus est et illud
.>;^:^ -n i i- ar- ,

tem ,
quocl erga Chnst.anum populum
accidit , «,.i re,lte
et ,•-. snnul ortu. fuisse
videtu. Novu™
JJei ioedcriljus a
e ilu;!:
^ 'a
eni emni ^,,; n •

paHe. Habe>.ant. .ui" :1 ,:: ^^

d.vina .uadan, vi.tutc
rrTT''''"^
a^plecti veritate:. Ho
™post.,.,s ho.inis sed
pV ^eatr"
, Dei est opus. qui
Dum , quod ni Jesu erat mkJt ..f : •
.Z^X^Z .

t.arent. Quod
h,c sa.va supplicia
passus est genero.i.sio^e
mansuet.ss,me id quide.n It
. eorum , qui eum^injus"
verunt arg.nt crudelitatem rli
,

Mo De mandat.s perniciem
, sed h.c
snppliciorul
'
pe 1
non attnlit, sed
quar
illa ut^tn.
.n hominu.n cognitionen,
addnxit : idVuod Je
docut his verLis : . Nisi granum n-nn,en,i caZ L
"^auens in terram
»mortuum fucrit terr'
.ru»i.. m,,i,u ; fr Z 1™
insnm c^l
,"':' •".'»" •""--

"•-' "' H..,..-

p ,e rr. '"T"""'--°' :;,;

;~ .::L!Tr:,;; r,,;r!;,i"" "°" ""- -

r.r::^::-"'''"^-™-™-'»-
q... ..mnlacra iuju.iis
inhono,.ant
»contun>eIiis,
: . <)uo. ,„I
illos etiam dicere licet^
'
'
T'"''
T,',.
».>^ptereain,rias.,uo ani.no
.rr:N::::-;i:
VIII.
36
 ,

50 '2
OMGENIS

»conferre, optlmiim. Qiianqaam illi conviciatorem severe

puniunt qui idcirco fugit et latitat , aut captus ad suppli-

» ,

cium trahitur. » Daimones igitur Christianos ulcisci pu-

))

tant non quia conviciantur, sed quia ipsos e simulacris et

humanis tam corporibus quam animis expellunt. Quamvis
enim rem non Intelligeret hoc loco tamen verum quid dixit.
,

Verum enim est animas tum eorum qui Ghristianos condem-

nant, tum eorum qui illos produnt, tum denique eorum qui
iUis bellum indicere gloriantur, malis dsemonibus esse re-
fertas.

XLIV. Sed cum anima? eorum qui Christianismi causa

moriuntur magnaque cum gloria corpus relinquunt, potes-
tatem daemonum frangerent, insidiasque hominibus ab eis
comparatas irritas redderent, eam ob rem, opinor, da^mo-
su-
nes experientia docti se a martyribus veritatis vinci et
perari rursus vindicta uti timuerunt. Atque ita donec
,
mo- ,

lestiarum quas perpessi sunt obliviscantur , probabile

est

Christianis cum hoc mundo pacem esse futuram. Postquam

autem colleo-erint potestatem , et nequitia occsecati rursus

ulcisci se volent etChristianosinsectari;

rursus profllgabun-
piorum qui pietatis causa corpus exuent
tur , rursus anlmse ,

MaU exercitum debeUabunt. Ego autem opinor daemones

qula sentlunt suam potestatem ab lis pessumdari qul vlcto-
res mortl occumbunt iUos vero qul poenis superatl cultum
,

verl Deiejurant, in Ipsorum dltlonem venlre, Idcirco cum

Chrlstlanis manus conserere qulppe qul Ulorum confes-i
:

sione torquentur, abnegatlone recreantur. Atque hujus rei

vestigia videre est in ipsls judlcibus
qui , cum Chrlstiani con-

tumeUas tormenta magno animo perferunt, summoperei

et

dolent ; trlumphant vero cum Chrlstlanus succumblt. Ne-

,

que id faciunt sensu ejus quam vocant humanltatis. Per-j

spectum enim habent etiamsl eorum qul vlctl sunt Unguaj
juraverit, eorum tamen mentem esse injuratam.
Atque hc-ecj
 CONTnA CELSDM I.IB. VIII. 5(53
in ista Celsi verba
: « Quanquam illi conviciatorem severe
«punmnt, qui idcirco fugit et latilat,
aut captus ad suppli-
»c.um trahitur. » Quod si Christianus
aliquis fugit, „on
metu fug,t sed ut magislri pra^cepto
, pareat, et aliorum sa-
tuti sanum se et incolumem servet.
XLV. Jam qua^ sequuntur videamus
: sic haLent.Ouid „
»opus est recensere oracula,
qua, aut prophet» aut pro-
«phetides, aut ah, sive viri sive fcemin* numine afllatafdi-
» vma voce reddiderunt ? quot
mirifica ex adytis ipsis
audita
»sunt quanta ns qui victimis et hostiis
utehantur detecta
» sunt ? quot ex aliis prodigialibus
signis innotuerunt ?
Oui-
«busdam eliam manifesta, se species
deorum obtulerunt
»PIena tota vita est hujusmodi
exemplis. Quot urbes
moni-
»t.s oraculorum condita;.
quot morbis et fame
liberatJe
»quot .Ilorum neglectu aut oblivione
misere corruerunt P
»Quot deducte coloni» sunt et eorum
jussa
capessentes
»florueru„t? Quot principes quot
privati eam ob ,
causam
»adversa secunda-ve fortuna usi
sunt?Quot liberis carentes
» obt.„uerunt quod
petebant ? Quot da^monum
ira= subtracti
»su„tP quot mutilatis membra
restituta sunt? quot
su» in
»templa .rreverentia, poe.,as
dederunt, alii quidem
» excdentes
mente
alii qua. fecerant
, confilenles,
» lem conscscentes;
alii sibi ipsi
mor
morbis insanabilibuscorrepti
afii
PPue
. runt et.am quos terrifica vox
ex adytis erumpens
interfice-
» ret.
»
Nesco quomodo Celsus ha;c proferat quasi de
illorum
ventate constaret
; qua. vero prodigia aut de
Jud^is aut de ,
Jesu ejusque discipulis nobis
scripto tradita sunt, ea
pro fa-
bu .s habeat. Cur enim nostra non essent
vera ? Cir c,u«
Celsus recenset fabulosa figmenta
no,. essent ? Certe illis ohi
osophorum Gra.corum secta= , ut Democriti , Epicuri , Aris-
totehs, nullam adjunxerunt
fidem forsilan nost.-is
:
ob evi
de„t,a.„ creditura, si in Moysen aut
,
p..ophetas qui prodi.ia
leceruut,aut Jesum ipsum iiicidissenl.
 ,

5(J4 ORIGENIS

se permisisse
XLVI. AcPythiaqaidem narraturcorrumpi
utoraculaederet atnostriProphetaenonsolumsuitemporis,
:

sed etiam consequentium temporum

hominibus admirationi

fuere ob eorum quc^e dicebant evidentiam.

Nam ex eorum
restituta sa-
oracuhs et urbes conditse sunt, et hominibus
tota Judaeorum gens ex
nitas est et cessarunt fames sed et
,
;

qui-
^o-ypto in Paljestinam veluti colonia deducta est*; quae
cum
dem gens donec Dei mandatis morem gessit felix fuit ; ,

ab iliis discessit, poenituit. Quid

meniorem oportet quot
reprcxsentet, qui
principes et privatos Scripturarum historia
prospera infausta-ve fortuna usi sunt prout
prophetiarum aut

observantes aut negllgentes fuerunt? Quod sietiam de libe-

rorumorbitatedicendum est quamquidam moleste ferentes
impetrarunt ut patres
precibus ab imiversorum condltore
Sarc-eque historia ex
aut matres fierent, legatur Abraham
JudcTeorum gen-
quibus jam decrepitis natus est Isaac totius
aUorum prccter istos^ Legantur et quie de Eze-
tis pater, et
qui non morbo sohmi hberatus est ut
chia prodlta sunt ,
,

sed etiam fidenter dixit « Posthac pro-

Isaias priedixerat
:
,

«creabo hberos qui annuntiabunt justitiam

tuam^ ))Et in
quarto Regum ' muher illa, quc^e Ehsaeumexceperat, EHsffii
precibus facta est mater, id quod
propheta iUe Dei gratia

prffinuntiaverat. Innumeri quoque homines membris mutih

Jesu sanitatem ' et ahi qui Judaeorum cul-
acceperant a : ,

violarein lemplo ausi fuerant quas poenas luerint

tum ,

referunt Macchabaeorum hbri \

quan-
LXVIL At enim dixerint Graeci fabulosa haec esse ,

vera esse integrae duae gentes

testantur. Cur vero fa-
quam
non essent potius, quae Graeci narrant,
quam ista?
bulce
ne nuUa caasa probare sua et ahena respuere
Quod si quis ,

1 Exod. III ,8.-2 Gen. xvn, 19 ; xxx , 17, 22. — ' Isai. xxxvni , 5 ,

— MReg.iv.l6, r7.-^Mallh.xv, 3o. ~« i Mac. ix, 55-. 2 Mac

19.
III 24' ^* >
^*
,
 '

COKTHA CEI,SUM l.m. yill. 5g,5

vldeaU.r, res proprius conteraplulus
dicat qua; Graci nar-
rant ca a quil.nsdam d.Tmonil.us
, ; quaj Juda-i referunt ea
a Deo per prophetns, aut al,
Angelis aut , a Deo per 4n-e-
los; ChnsfanoiHim vero miracula a Jesu et potestate "ab
.pso Apostolis data facta esse,
age, omnia invicem confe.ra-
mus. Videamus quodnam eorum
consilium fuit, qui prodi-
g.orum illorum auctorcs fuerunt;
an, quorura causa pro-
digia hec lacta sunt, utilitatera
illis, an detriraentura
attu-
lerint an neutrum. Certe
, antiqua Jud.-eorun. gens
videbitur
fuisse gens Philosophorum
antequam peccarent in divini-
,

tatem , a qua ob summam ncquitiam

derelicti sunt : et Chris-
tiam
,
qu. modo quodam incredibili in societatem
coalue-
runt inilio prodigiis potius quam
, exhoi-tatio.iibus videbun-
tur ad rehnquenda pat.-ia instituta
adducti , et ad amplec-
tenda aliena faducti. Et sane si
de pnma Christianorum
constitut.one verisimilis habendusest
sermo, dicemus pro-
babile non esse Apostolos , plebeios
et sine litteris viros ad
religionem Christianam hominibus
annuntiandam alia re
confisos esse quam collala sibi polestate et
gratia, qu» eo-
rum pr.edicatioiiis comes e.-at, ut annuntiala ab ipsis doc-
trina reciperetur; nec eorum auditorcs a patriis
institutis
nsque vetustate confiiinatis ahduci
, ct ad dogm.ita
tam in-
sohta tamahena ab iis quibus
, innutriti fueraut , suscipienda
induci potuisse , nisi mirifica quadam potentia rebusque pro-
digiosis nioti fuissent.

XLVIII. Postea Celsus nescio quomodo,

prolata in me-
d.u„, eorum alacritate qui
usque ad mo.-tem certant ut
ne
Chr.st,an.smnm ejurent, quasi nostra
con,para,.s cum ii,
qua. i,„t,ato,-es et mystagogi
dicunt . addat : . Enimve.-o
»hone quemad.nodum tu cedis .•cterna
v.r,
supplicia sic
..el .llorm.. sacorum inlc.-pretcs,
iniliatores et mysta^W
..Quas ah.s tu .ninaris pa)n.as
, easdem illi minantur tibi'
.Cons,de.-a„dum enin, an illi veriora a„t f...miora
dic.-mt
566 ORIGENIS

» Verbls eiiim teqaa utrique asseveratione vestra vera esse

» contenditis. Sed si opus est
argumentis, illi multa et ma-

«nifesta proferunt tum ex operibus daemonicarum

, ducta
«quarumdam potestatum tum oraculorum responsis,etex ,

)) vaticiniis Contendit igitur sacrorum princi-

omnis generis. ))

expen-
pes cTque ac nos de suppliciis aeternis loqui vultque ,

pe-^
dere ab utra parte stet veritas. Equidem affirmaverim
nes eos esse veritatem ,
qui possunt doctrinaj suse auditores

ita afficere ut vivant ,

quasi certi eam esse verissimam. At-
ut vocant
qui Judjei et Christiani sic affecti sunt de soeculo
pecca-
futuro , de prtemiis qu?e in illo justos de pcenis quge ,

tores manent. Ostendat igitiir Celsus aut quisquis voluerit

quos de suppliciis osternis affecerint sacrorum principes

sic
doctrina? parentem
et mystagogi. Credibile enim est hujus
et de iUis
non velle tantum suppUciorum horrorem incutere

disserere , sed etiam ita auditores afficere ut pro viribus fu-

giant iUa committere quae suppUcia ipsis arcesserent.

Sed et

prophetlai , modo non perfunctorie legantur positaj in iUIs

pradicliones mihi esse videntur ad prudentem simul

, satis

et candidum lectorem persuadendum viros

Ulos Dei Spiritu

afflatos fuisse quibus nihil ex daemonum

operibus,nihUex
,

oracidorum responsis nihil ex vaticiniis vel tantiUum si-

,

niUe afferri potest.

XLIX. Videamus et ea quibus postea nos compeUat Cel-

vestra ad cor-
sus « Prieterea quomodo non absurda ha?c
:
,

pus aspirare iUud e mortuis surrecturum quasi

, et spirare ,

et idem U-
nihU nostri prsestantius esset atque pretiosius,
lud tamen omnibus cruciatibus exponere
tanquam rem
de-
»nuUius pretli? Yerum homines hujusmodi opinlonibus
»diti et corpori addicti tanti non sunt ut cum
iUis ea de re

y> dlsseramus : hi enim aUas et rustici sunt et impuri ,

et se-

»ditionem nuUa ratione faciunt. Qui vero sperant futurum

»esse ut anima aut mens ( sive eam substantiam
spirita-
 CONTRA CELSUM LIB, VIII. 56y
»lem; sive animum iiitelligenlem sanclum et beatum ,
;

»sivc animam viventem sive divinse et incorpore?e na-

;

vturcc progeniem; sive quocumque alio nomine' appellare

«velint), aeterna cum Deo vita fruatur, ad eos sermonem
» dirigo. Merito istipersuasum habent eos qui recte vixerunt
«felicitate donandos iniquos
autem ^ternis suppliciis cru-
;

»ciatumiri. Ab hoc dogmatenec isti nec quivis alius disce-

»dere debeat. » Resurrectionis dogma quamvis isle nobis
jam saepius vitio verterit tamen cum anle pro
,
viribus dixe-
rimus ea de re quae nobis rationi
consentanea visa sunt,
non debemus obtrusam saepius objectationem
repetita s.-e-
pius defensione refutare. At calumniatur
nos Celsus cum
hanc nobis ascribit sententiam , «nihil in nobis
esse corpore
wpr.Tstantius atque pretiosius. » Animam
enim et prasertim
eam quae rationis est particeps, affirmamus
esse omni cor-
pore pretiosiorem cum in anima, non in :
corpore impressus
sit imaginis conditoris character. Neque enim ex nobis
Deus est corpus, ne in eadem absurda incidamus in qu» ,

Zenonis et Chr) sippi seclatores incidcrunt.

L. Quoniam vero nobis etiam exprobrat quod ad
corpus
aspiremus, sciat, si desiderium malimi est, nihil a nobis
desiderari; si est indilTerens , desiderari a nobis quidquid
justis pollicetur Deus. Sic igitur justorum i^surrectionem
optamus et speramus. Existimat praeterea Celsus nos
mi-
nimc nobis constare, cum hinc quidem
speramus resur-
rectionem corporis ut digni cui hic a Deo
honor habeatur;
dlinc >cro omnibus cruciatibus
illud exponimus ut rem ,

nullius prelii. At
non est id quod pictatis causa palilur
vile
et propter virlutem discrimina
subit; sed quod in viliis vo
luptatibusque CDusumitur id vile est. Hoc docet divina ,

Scriptm-a« Ecquod semen in honore ? semcn hominis ec-

:
:

»quod semcn in conlemplu? scmen

hominis '. >>
Doinde
^
Eccles. X, •».3,
568 ORIGKNIS

putat Gelsus cum hominibus disseri iioii oportere corporls

commoda sperantibus quippe qui nulla causa addicti sunt
,

rei in quam sperata ab illis commoda cadere non possunt.

Hos etiam rusticos et impuros vocat ac nulla ratione sedi-

tioni deditos : cum debuisset ut vir humanus etiam agres-
tioribus auxihum ferre. Neque enim nobis ut cum brutis
animantibus, itacum rusticioribus hominibus circumscripta
societas est; sed qui nos fecit is ita nos fecit ut cum uni-
,

versis hominibus societatem haberemus, Decet igitur et

cum rusticis disserere, et totis viribus eos ad civiHorem vi-
tam traducere; cum impuris etiam, ut , quantum fieri po-
test , puri efficiantur ; denique cum iis qui sine ratione
quidvis sentiunt et anima aegrotant, ut ne amphus quid-
quam sine ratione faciant, neque morbis animae laborent.
LI. Approbat postea eos qui sperant fore , ut anima aut
mens quam vel spiritualem substantiam , vel ratione pr^edi-
tum, intelligentem, sanctum etbeatum spiritum, vel animam
viventem vocant , aeterna vita cum Deo fruatur. Admittit
et hoc dogma ut recte cogitatum , « eos qui bene vixerunt
«felicitate donandos esse, iniquos vero seternis suppliciis af-
»fectum Sed exomnibus quse dicta sunt a Celso, nihil
iri. »

admiror magls quam quod prsedictis addit « Ab hoc dog- :

»mate nec illi nec alius quisquam discedere debeat. » Ta-

,

men scribendo contra Christianos, quorum fidei nulla aha

res objecta cst, quam Deus , promissiones per Christum
justis factse , et doctrina de suppliclo iniquos manente , ani-
madverlere debebat Christianum , si victus ejiis contra
Christianos argumentis a sua religione (Jcscisceret , rejec-
turum etiam sine dubio dogma istud , « a quo ali neque
» Christianos, neque ullum alium hominem discedere de-
»bere. »Longe humanius Celso Chrysippusmeaquidem sen-
tentia cum hominibus egit In libro De curandis affectlbus.
lllic enim cum affectus, qui naturam humanam infestant
 CONTBA CEI.SUH l.m. Vllr. 56,,
perturbanlque, sanare veilet,
priecipue quidem iis utitur
argumenl.s quas sibi sana videLantur
; sed secunda et ter-
tia adhiLet eliam ex
illis dogmatibus
ducta, qua= sibi non pro-
.l.anlur. « Quamvis tria, Im/ uit , essent bonorum genera, hoc
.eliam posUo, sanandi sunt
affectus neque adraodum cu- :

«randum est, cum ardent maxime

affectus cuiusmodi sit ,

«dogma. quod affeclu perturbatus

tenet: ne, si in do-^ma-
"tis, qua; animum occuparunt , evertendis intemprslive
-moremur. elabatur curationis occasio. „ Addit ; « Etiamsi
-voluptas esset summum bonum , et sic sentiret ille quem
«malehabet affectus , nihilominus subveniendum est et
os-
«tendeudum etiam ab iis quisummum bonumet
,
finem in
ovoluptate ponunt
, affectus omnes improbari. » Necesse
igitur erat ut Celsus
. postquam semel approbaverat hsc
dogmata . « justos felicitate donandos esse et injustos a;ter-
.nis pcems cruciatum iri,
„ pcrgeret porro ut incoeperat,
et post allatum quod
pra;cipuum videbatur argumen-
sibi
tum, probaret siquidem posset
pluribusque confirmaret ,

.mquos verea..ternispa;nis crucialum

iri , etfelicitatedonan-
dos esse qui recte vixerint.
LII, Enimvero nos, quos multa et
innumera argumenta
vitani ex Christianismo
exigere persuaserunt ante omnia
,
quidem pro conamur omnes homines ad universa
viribus
Chrislianorum dogmala credenda
excitare sed cum inci- :

dmius in quosdam quos spars.-e

, contra Christianos calum-
ni.e ita occuparunt. ut,
quia induxerunt animura expcrtes
pietatisesseChristianos, ne cou.modent
quidem aures iis
qui Verbi d.vini mysteria
docere poliicentur ; tura , nuod
communis humanilas postuiat . damus pro viribus
operam
ut doctrma de ptrnis
a;ternis impios expeclantibus
confir-
u.etur et vel ab iis suscipialur
, qui Christiani fieri noiunt.
bic etiam eos qui bene
vixerunt feiicilate donatum
iri per-
suadere conamur, vidcntes
muita ad vitam recte transi^en-
5^0 OMGIiNlS

dam pertlnciitia dicta luisse ab inimicis fidei, quie nostris

omnino similia sunt. Neque enim homines reperias , in qui-

bus communes de bonesto justoqiie , de turpi et injusto no-

tiones prorsus deleiae fuerint. Omnes igitur bomines ,
qui
mundum vident constantesque in eo coelortim inerrantium-
que stellarum conversiones mundumque mo- , et planetas

veri in contrarias partes; qui vident aeris temperiem cum

animantium tum maxime bominum commoditatibus ac-
,

commodatam et alHuentiam rerum quae bominum causa

,

condita3 sunt; caveant quidpiam facere quod bujus vmiver-

sitatis , animarum ipsarum , et mentis qua^. in ilHs est Con- ,

ditori dispbceat : iUis persuasissimum sit se de peccatis lui -

turos poenas , et ab eo ,
qui singulos pro meritis babet, cum
ipsis actum iri prout bene se gesserint et ofTiciis functi
,

fuerint persuasum babeant inquam eos qui bene morati

: , ,

vixerint ad meUorem sortem transituros malos autem suae

, ;

intemperantiae, incontinentise , ignaviae ,

pusillanimitatis ,

insipientiae, poenas persoluturos esse.

Atque baec quidem in bunc locum. Nunc alia Gelsi
LIII.
verba videamus quae sic babent « Quoniam homines, sive
,
:

»id postulet bujus universitatis ordo, sive ut poenas peccati

»luant, sive ut anima quibusdam perturbationibus gravata
»constitutis temporis conversionibus expurgetur, nascuntur
» corpori alligati ( oportet enim , ut ait Empedocles, omne
» mortalium genus ter decies mille tempestatibus exulare a

»beatis sedibus ) : credendum cst eos commissos quibus-

»dam fuisse hujus carceris curatoribus. » Vide et bic quan-

tls de rebus dubitanter et ex conjecturis humanis loquens ,

plurimorum de nostra origine sententias mode-

et referens

rationem aliquam prae se fert non audens aHquam falsam ,

esse pronuntlare. Cum ergo nec leviter et fortuito assen-

iiendum nec veterumplacita temere improbanda esse csn-
,

suisset, nonnc illi conveniens fuit, si Judacorum doctrin»

 ,

CONTRA CELSUM Llli. VIII. 5^1

ab Ipsorum prophetis declaratae , et Jesu credere nolebat
dubitare sallem et considerare probabile esse eos, qui Deum
universorum colerent quique propter debitam illi et legi-
,

bus quas ab illo sancitas credebant, reverentiam , nec in-

numera pericula, nec mortcm subire formidarent a Deo ,

ncn fuisse neglectos; contra ipsis, qui simulacra humana

arte fabrefacta contempserant , quique ratiocinatione ad
summum ipsum Deum se erigere conati erant , aliqua prai-
sentiai dinnai signa proestita fuisse? Gonsiderare prfeterea
debuit , communem omnium patrem et conditorem qui ,

omnia videt et audit omnia, voluntatemque ipsum qua^ren-

tem ct pietati studentem dijudicat ilUs quosdam imperliri
,

suvc gubernatioiiis fructus , utaugeatur quam semel de Ipso

acceperunt, coguitio. Hccc
sl Celsus et qui Moysen, Judaicos

Prophetas, Jesumct germanos ejusdiscipulos iHiusdoctnnaj

causa laborantcs odio habent versassent animo ; non ita
,

Moysen Prophetas, Jesum

, et Apostolos ejus conviciis pro-
scinderent. Neque Juda^os infra cxtsras terrse gentes esse
ducercnt, neque dicerent eos esse pejores ct yEgypliis, qul,
quantum In se est , honorem divinltati debltum , sive su-
perstltione , slve qualicumque causa vel errore ad bruta ani-
mantia dcjlciunt. Atque hc-ec diximus non ut quosdam ad ,

dubitandum de christiana doctrina induceremus sed ut ,

doccremus illis, qui illam tam confidenter conviclis lacc-

rant, multo pra^stabillus fore, sl dubitarent, quam tam
au-
dactcr de Jesu ejusque discipulis dlccre quje nesciunt
,

qu.Tqne nec visu comprchcndentc , nt cum Slolcis loquar

,

nec alils probant argumentandi generlbus quorum aliquo

,

utunlur slngubT Philosophorum secta3 ad id quod sibl visum

est comprobandum.
LIV. Ad quod addit Cclsus
id « Credendum est igitur :

))homIues quibusdam commissos fuisso, qulbus carccr

islc
wcurac cst, » respoadcndum animam virtuli dcdllam
,
solvl
^7'^ ORIGEIMS

nequitiae viiiculis vel in hac vita , ubi sunt, ut Jeremias

loquitur, vlnctl terrce^, Id enim Jesus declaravit, ut longe
aiite ejus adventum Isaias propheta prsedixerat. Quid au-
tem is pra^dixit quam futurum esse , ut « vincti exirent et

»in tenebris positi revelarentur^? » Et hic ipse Jesus , sicut

idem Isaias de illo praedixit , « sedentibus in regione et

Dumbra mortis lux » ortus est ita ut nunc idcirco dica- ^
:

mus « Dirumpamus vincula eorum et projiciamus a nobis

:

» jugum ipsorum \ » Quod si Celsus et qui eodem erga nos

ac ille sunt animo , in Evangehi altitudinem penetrare po-

tuissent , auctores noLis non fuissent ut ilHs quos vocat hujus
carceris curatoribus obsequeremur. EvangeUum narrat mu-
lierem quamdam fuisse quae incHnata non omnino poterat
sursum respicere ^ Quam cum Jesus videret sciretque qua
de causa hoc morbo laboraret Hanc fdiam Abrahas , dixit : «

»quam aUigavit Satanas ecce decem et octo annis, non ,

» oportuit solvi a vinculo isto die sabbati ? » Quot etiam- ^

num sunt et ahi qui Hgati a Satana incHnantur, nec om-

,

nino possunt sursum respicere propterea quod ille nostrcs ,

in terram oculos vult dejici? Hos erexerit nemo praeter

Verbum quod in Jesu advenit, quodque antea suo spiritu
Prophetas afllaverat. Venit namque Jesus ut omnes oppres-
sos a diabolo liberaret ' : et de illo dixit cum quadam quae
ipsum decebat altitudine « Nunc princeps hujus mundi :

wjudicatus est ^ » Non igitur da^monibus hic versantibus

maledicimus eorum ad generis humani
, sed operationes
perniciem tendentes damnamus quandoquidem oraculo- :

rum ec curationum aliarumque rerum nomine huc spectant,

ut animam quai iu hoc humile corpus incidit, a Deo se-
,

parent : quain corporis humilitatem qui intelligunt , excla-

mant : « Miser ego homo , quis me liberabit de corpore

1 Thren. irr, 34. — ^ isai. xlix ,9. — ^ Id. ix , 2. — ^*

Psalm. 11, 3. —
* Luc. xiii , II. — ^ Ihid. 16. — ' Act. X, 38. — ^ Joan. xvi ir.
 ,,,

CONTRA CELSUM LIH. vui. 5^5

» mortis hujus Nef|ue vero corpus frustra verberibus et
'
? »

suppllciis praGbemus. ]\on enim is cui lerrestres

da^mones
et eorum cultores insidias struunt, frustra corpus crucia-
tibus exponit ne illos Deorum nomine
, appcllet. Jmo vir-
tutis causa cruciari , propter pietatem verberari, propter
sanctitatem mori , id acceptum Deo rationique consenla-
neum esse judicamus : « Pretiosa enlm in conspectu Domini
)>mors sanctorum ejus ^- ^et vitam non amare bonum esse
dicimus. Celsus autem cum nos perditis
, illis latronibus
comparat qui meritas suorum scelcrum pcenas
exolvunt
nec erubescit tam laudablle propositum latronum
pervica-
ciae conferre, se in hac re fratrem facit eorum qui Jesum
cum iniquis reputavere , in qulbus impleta est Scriptura
quae diclt ; Cum Iniquis reputatus est\
LV. Haec Celsi sequuntur : « Alterum ex duobus elio-en-
» dum est. Facere sacra et eorum praesides colere si recu-
Msant, ne ad virllem a^tatem veniant ne ducant uxorem ,

«ne susciplant liberos , ne faciant aliud quidquam in vlta :

»sed abeant universi, nec ullum sui senien rellnquant,

ut
»in terra nlhil hujus hominum gencris superslt.
Sin uxores
» ducere , suscipere libcros , fructus gustare , et rerum quae
»in hac vita sunt parllcipes esse voluerint, et
malorum quae
«vitae huic adjuncta sunt esse compotes (nam natura ipsa
«homines omnes mala perferre coglt h(Ec esse necesse
est :

»necalibi locum habcnt) hoviorem illariim rerum

curato- ;

«ribus debilum rcddere tenentur et fungl hujus

vil.-o of-
» ficiis
,
donec istis vinculis
exolvantur, ne Ingrato ero a
» eos animo esse videantur. Injustum enlm
fuerit , qui fruun-
» tur iis qulbus Illi prsesunt , eos illis nihll
pendere. » tributi
Ad haic diclmus unum nobis rationi consentaneum vi-
deri ex hac vita exilum , cum sclllcet pietatls virtutlsque
causa moiMmur. Quod fit ,cum ii, qui judices putantur.
i Kom. vu , 24. - 2p.,,lm. cxy , 5. - ^ Isai. i.„i , ,2. Marc. xt, :iS.
 »,

5^4 ORIGENIS

aut potestatem In vitam nostram habere videntur, alteru-

trius nobis dant optionem , aut vivere violando Jesu prai-
cepta , aut mori , si in obsequio ejus mandatis pra3stando
perseveremiis. Sed et cum omnes non capiant id quod ex-
cellentius est * , hoc est omni ex parle purum , uxorem du-
cere nobis permisit Deus . et natos inde hberos alere , non
vero tollere e vita pueros a Providentia datos. Neque haec
pugnant cum proposito non parendi terrestribus daemoniis.
Induti enim armaturam Dei stamus , ut athletae , contra in-
sidiantiumdicmonum genus ^.
LVI. Quamvis igitur sua sententia nos ableget universos
ex hac vita , ut ,
quemadmodum loquitur, nihil nostri ge-
neris in terra supersit , nos tamen inter eos qui nostrum
colunt conditorem ex Dei legibus vitam agemus, nec un-
quam peccati lcgibus obtemperabimus : ducemus uxores si

Hbeat , et Hberos inde nobis datos enutriemus : si opus sit,

rerum quae in hac vita sunt particlpes erlmus et adjuncta , ,

mala sustinebimus, ut anitiiae tentationes. Sic enlm divina

Scriptura solet nominare humanos casus quibus sicut ^
,

aurum igne ita humana anima examinata aut reprehen-

, ,

sione aut admiratlone digna judicatur. Is igitur est erga ea

quae Celsus mala vocat , noster animus , ut paratl simus
dlcere me Domine et tenta me ure renes meos
: « Proba , , ,

»et cor meum*. Nemo enim coronabitur nlsi qui » hic et in

terra cum hoc « corpore humintatls legitime' certaverit. »
Pr^terea nec honore quem Celsus convenire putat , prose-

quimur eos ,
quos alt hujus mundl rebus praefectos esse.
Nam Dominum Deum nostrum adoramus et lUI soH servi-
mus , optamusque fieri imitatores Christl ,
qul diabolo di-
centi : « Omnia haec tlbi dabo , si cadens adoraveris me,
respondit : « Dominum Deum tuum adorabis et illl soli

^Matth. XIX, iT.—^Epbes. vi, ii. — 3 Jac. x, 2. r Petr. i, 7. — '' Psal.

XXV ,2. — 5 2 Tim. II , 5. Philipp. iir , 21-

 ,

CONTRA Ct5LSU\I LIR. viri. 5-^5

»servics\ >, Atque haec

causa cur honorem qucni Celsus
est
convenh^e putat, non deferamus iis, quos
ait rehus hujus
mundi praeesse quia nemo potest daobas
:
domlnis servlre
et non possumus servire Deo et Mammonce\ sive hcTC vox
unum ahquid, sive plura significet. Pra^terea
per pr«- si «
«varicationem legis
inhonoratur S, legislator, perspicuum
nobis videtur, duabus legibus, Dei
scilicet et Mammona^,
secum invicem pugnantibus satius esse
per pr.-evaricatio- ,

nem legis Mammonae Mammonam inhonorare, ut servanda

Dei lege Deum honoremus quam per pravaricationem ;

legis Dei Deum inhonorare, ut servanda Mammon^ lege

Mammonam honoremus.
LVII. Putat Celsus homines « fungi vit® officiis donec
)> vinculis hisce solvantur, >, cum , ex legibus receptis vulgo
,
sacra fiunt singulis qui ab
unoquoque in urbibus dii essJ
,

creduntur. At nescit quodnam verum

sit officium quod
pietas diligcns admittit. Nos eum vit^
officiis fungi dicimus,
qui prac oculis habet et quis conditor
sit , et qua3 grata illi
sint, quique id agit semper ut Deo placeat. Rurlus vult
Celsus grato animo nos esse erga
d^mones , putans illis
deberi a nobis grati animi significationem.
At nos , quibus
perspectum est quid virtus grati animi sit, negamus nos
ingrato esse animo, cum nec
sacrificamus nec cullum de-
ferimus iis
,
qui nobis adversantur, nedum beneficia confe-
rant :
sed erga Deum ingrati esse veremur,
quippe cuius
beneliciis cumulati sumus, cujus opus sumus
, qui nobis
providet qua3cumque sorte nos
dignatus sit et , a quo post
hanc vitam accepturi sumus qua^ nos
sperarc voluit. Atque
hujus erga Deum grati animi symbolum nobis panis
ille est
qui Eacliaristia vocatur. Neque etiam penes da)mones est
ut jam supra dixi administratio rerum
,
quc-e nostro usui
creata3 sunt. Nihil igitur injustum facimus , cum rcbus
1 Matth. IV, 9, ro. - 2 Td. vt 9.4. - i
Rom.
, rr , aS.
 ,,

5^6 ORIGENIS

creatis utentes non offerimus illis sacrificia ad quos iiihil

istse pertinent. Quin etiamsi non daemones quosdam, sed

angelos terrae fructibus animantiumque generationi prae-
,

positos esse noverimus , laudamus eos quidem et beatos

praedicamus quibus a Deo res nostro generi utiles com-

missae sunt; sed honorem Deo debitum illis non habemus.
Nam nec Deus, nec ipsi quibus hae res creditae sunt , id
Imo nos probant magis cum sacra illis facere
voluerint.
fugimus quam si faceremus. Neque enim opus habent suf-
,

fitibus qui sursum e terra tolhintur.

LVIIJ. Pergit Celsus : « Nihil in hisce rebus vel mini-
wmum esse cujus cura non ahcui potestati mandata fuerit,

»id discere licet ex iEgyptlis, qui aiunt sex et triginta dae-

wmones aut aethereos quosdam deos ( sunt etiam qui plures

«numerent) corporls in totidem partes divisi alium alius
wpartis curam suscipere jussos fuisse. Sciunt etiam daemo-
» num illorum nomina hnguae suae propria at Ghnoumen ,

» Chnachoumen Cnat Sicat Biou , Erou Erebiou Ra-

, , , , ,

»manor Pieianoor et aha quae sua hngua nominant. Quin

, ,

»eorum invocatione morbos partium sanant. Quid igitur

»vetat, ne, si quis mavuU sano corpore esse quam male
^affecto, bonis oiiinibus affluere quam calamitatibus con-
»flictari, is molestiis poenisque , quantum fieri potest, li-

»beretur, illos aliosque honore prosequendo ?» His Celsus

conatur animam nostram ad doemonas adducere , ac si cor-

pora nostra sortiti essent. Suam cuique partem nostri cor-

poris attributam esse pronuntiat, et vult fidem nos i!hs
adjungere cultumque tribuere , ut sano magis quam aegro

corpore simus ,
prospere magis quam misere vivamus,et
quoad ejus fieri potest molestiis liberemur. Cultus ille Dei,
qui cultus nec dividi nec separari potest , adeo illi displicet

ut non credat Deum cum , solus adoratur magnoque animp

colitur ,
posse illi qui ipsum colit ,
propter id ipsum virtu-
 '

CONTni CELSUM Lm, VIII. 5_-

lem dare qu» sanctis paralas a d^moniLus
,
insidias reddat
irntas. Non enim vidit q.iomodo ha^c verl>a . , In nominp
» Jesu „ a veris fideliLus j.ronuntiata
,
non pa.icos a morbis
a d^emonicis obsessionihus
aliiscjue incommodis liberaverint
LIX. Ridebit nos sine dubio Ceisi assecla
dicentes : « In
»nomme Jesu omne genu flectetur cffilestium ,
terrestrium
» et .nfernorum et omnis lingua tenelar
,
conf.teri , quia Do-
»minus Jesus Christus in gloria est Dei Patris'.»
Rideal
l.cet aiidiet liujus rei multo
clariora argumenta
quam qua>
aflert de istis nominibus Chnoumcn , Chnachoumem Cnat
i>.cat, et ca^teris
^gyptiaca» tabula) , quibus invocatis mor-
bos partium sanari fabulantur.
Ac vide , quomodo nos a
bde m summum Deum per Jesum Christum habenda
aver-
tens horletur ad
habendam sex et triginia barbaris
,
da^mo-
mbus hdem, quos soli ^gyptiorum
Magi invocantes nescio
quomodo, magna nobis commoda
pollicent.ir. Er..o si
Celso fides, potius fuerit arti
magica, pra^stigiisque se
addi-
cere quam religioni christian»
, et innumerabili
,
da^monum
catervae fidem adjungere
quam Deo per se manifesto
vi-
venti, summo, perspicue revelato per eum
qui ml,.„a ,
virtute veram
viam commonstravit omnibus
pietatis
ubtvis
terrarum hominibus, et, quod
addere possum siue
cio
menda-
ahis naturis qua. rationis sunt
, ,
participes , qua^que
emendari curari atque a
, , vitiis avocari indigenf
LX. Quapropter Celsus suspicans
quam ex his discipli-
ms lubncus sit ad artcm magicam
lapsus et aliquo
sentiens
,
modo
quantum illas discentibus
impendat periculum •

«Cavendum tamen, ln,,uit ne quis illarum rerum

,
studio'
»sus plus mmio se illis dedat, et rerum corporearum
«captus a mehoribus avertatur
amoro
et illorum obliviscatur
» lasse enim lides
For
male abrogaretur viris
sapienlibus „„;
»ai.int maximam terrestriu.n illorum d,.emonum
pa'r.em
* Pbilipp. u, lo , II.

VIII.
^^7
 ,

5-8 ORIGENIS

generationis desiderio ardentem , sanguinis ,

nidorum ,
»

» concentuumque percupidam aliisque hujusmodi rebiis ,

» deditissimam non aliud melius posse quam corpus cu

:

ventura hominibus urbibusque praenuntiare etquffi-

» rare ,
,

» cumque mortaha sunt , ea illos scire ac posse. » Cum igi-

tur , ipso Dei veritatis inimico fatente , lubricus hic lapsus

sit ,
quanto satius est Hberum ab omni metu ne ,
vel hujus-

modi dremonibus plus nimio se dedat vel rerum corporea- ,

rum amore captus a mehoribus avertatur et illoruai obh-

viscatur seipsum summo Deo coinmittere per Jesum
,

Ghristum qui talem nobis doctriuam traJidit et ab illo cum ,

omne auxihum postuiare tum sanclorum Angelorum jus- ,

torumque custodiam ut terrestribus iUis nos hberent dae-

,

monibus qui carnahum vohiptatum desiderio ardent

,
,

sano-uine et nidoribus delectantur ,

protervis capiuntur

concentibus, ahisque hujusmodi rebus deditissimi sunt ,

quosque constat vel ipsius Gelsi confessione nihil melius
posse ,
quam corpus sanare. Ego vero ne id quidem evi-
dens esse affirmaverim , ejusmodi diemoues ,
quahscumque
cuUus posse corpora sanare sed medicinae
ilhs tribuatur ,
:

ope qu^erenda est sanitas si quis simphcem et communem

autem vulgari pi\Tstantiorem, pietate
vitam veht ducere: si

in summum Deum ad ihum precibus.

et fusis

LXI. Ipseenimveroreputatecum utra universorumDeo, ,

adeo
cujus potestas pra; cujusvis aha adomniapertinetatque
ad benefaciendum hominibus , sive erga animam ,
sive erga

corpus sive erga res extraneas probari magis

possit affectio ,
,

ejus qui soUicite dae-

iUius qui ipsi se in omnibus devovet an ,

qui
monum nomina inquirit, et qua virtute sint, quidfaclant ,

bus iiicantationibus evocentur ,

quibus delectcntur herbis ,

qui consecrentur illis Lipides, qui characteres in his inscul-

pantur qui respondeant seu symbohcis seu quibushbet ahis

,

d.Tjnonum formis. Perspicuum est vel parum intcHigenti

 CONTRA CELSVM LliJ. vill. 5^
afrcctione«. illarn hoxr.i„is
recti et „,i„iu,e
hoc ,pso sc lotu„, su„.„.o
curiosi, n^^l
Deo co.„„.ittit, acceptal
re o„„.bus,ue Deo
la tem
0].. fa,„i,ianLus ; ,u. vcro
coq.or.s corporearumque
pro^pter s2
rcrurn amoremet ut res
"i
' ^^ '•es
iHclifferentes prosnere surrerlonf . •
•^'"'^'''"'aut,
j curioseinvestKat da;mo-
num nomma '

,(u<-critque quiLus "K^antat.on.Lus

inr-.ni.,.;. "l ,

conchet
conrilipi «;i
• daemones
s.b,, eam ut
.
malam et impiam et d.-emone ma^is
quam hom.„e dignam, a
Deo relictam
qu. eam cum suLjectis
iri d.mooiLu
unicuique cogitationiLus
n^a
tum al i;
.s d.storquea„t. Nam cum sint mali et, ut
fitetur,
Celsu?co -
sangu.m, nidoHLus,
concentiLus aliisque eiusdem
niodi reLusdeditissimi,
credihile est eos ne
illis qu dem
qui h..ec ipsis largiuntur, fidem servaturo,
clexteram. Si
dataml ce^
e„im alii il,os contra priores
cultores' i„: !
caut, eorumque favorem
ampliorc sanguiuis
„idorum ,
aharumque rerum quiLus coli
aman, copia redimunt ,
i„
sidias utique struent
hesterno cultori . quigratas illis ep'ulas

LXJI. Postquam autem supra

Celsus multa de
oraculis
dixit, nosque ad eorum
pra^dictiones tanquam a diis editas
rem.s.t, nunc melius quid
»turam hominibus urLIL.isque
sortem pra.nu„tiant
facit. Confitetur e„im qui .,
Z
et qui-
«cumque in ,.ebus mortaliLus
occupantur , eos essc terres-
» tres da^mones qui carnali.im
voluptatum c.ipidine flagrant
»«angu,„,s, mdorum co„ce„tuumque
,suutpe,.cupidi , ahis^
.que hup..„„di ,eL.,s dcditissimi , „ec aliud^qui,,; „
;r'""! 1^!™'- ^' '^'•"" *=""" C-^l^-de oracu,is'cu,t'
"
.11.S qu, d,. haLe„tur triLuto Theo,ogiam
i.„pug„a„tes ,
ceremus h.c opera esse
d..mo„um huma.,'s"anim
car„ales voluptates ad
pertrahe„tium nos aliquis
impios cv s' ,

imaLat sed nu„c qui hanc

:
, de „oLis opi„io„e,„
"S. qu» pra=d,ca„tur a o„cep
Cl,ristia„is '^ , ut pr.xcla,.e dictis '

|ui.gatfidem;cumvideateumquiLtraChi
a,:
 , ,

58o ORIGliNIS

scribit, li«c in fine veluti SpiriUi

veritatis vlctum litteris

igitur dicat Gelsus sacra facienda

mandasse. Quamvis « illis

wesse In quantum id prodest; quippe non pati ratlonem id

» qualibet de causa non sacra facienda sunt daemonils

fieri ; »

qua3 sanguine nidoribusque delectantur; neque

divinitas

nuantumin nobis est, contaminanda, illam usque ad im-

per-
puros dcTmones deprlmendo. Neque vero, si Celsus
utUis notlo vidlssetque utlle
pendisset accurate qucT slt ,

consenta-
proprie esse virtutem et agendi ratlonem virtuti
ne.-^m , h^ec verba , m
(juantum id prodest , ad ejusmodl ut ,

dcemones retulisset. Nos igitur, sl cultu Ulo-

fatetur Ipse ,

rum dxmonum sanltas comparanda foret et vitae felicitas ,

morbum etinfellcem cum adjuncta purae in summum Deum

pietatls consclentla vitam pra^optaremus
quam separatos ,

et dejectos a Deo extremoque animae morbo miserere labo-

rantes sanum habere corpus et omnlbus vltoe commodis
pra^terquam
circumfluere. Qulppe IUi qul nulla re Indiget ,

homlnum omnlsque naturc-e ratlone pr^edltic salate , adhae-

rendumpotiusest ,
quamiis ,
qul sanguine sacrificiorumque

nldore opus habent.

nldore et
LXIII. Postquam kec Celsus de daimonlbus
sanguine indigentibus dixit quasl improbitatem
quam Illls
,

Potior sententia est, inquit nulhus

tribuerat, recantans, a ,

sed
))rei diemones Indigos esse nec quldquam opus habere,
)> lis delectariqui pletatis In ipsos officlis funguntur. » Sed
Celsus verum esse credebat slc sentlre debult non
hoc si
, ,

ponere. At vero humana natura nunqaam a Deo et uni-

illa

genltaejus veritate prorsus deserltur.

Quapropter Celsus

cum ait dsemones nidore et sanguine indlgere vera

dicit ,

nequitia revolutus con-

sed rursus In mendacium proprla ,

fert daemones cum hominibus, qui , etiamsi nemo iUis ul

lam habeat gratiam , nuUI justltl» officiodesunt, beneficns

Atque hic
vero afficiunt eos quos grato animo esse rldent.
 . :

COIVTRA CELSUM LIB. VIII. 53 j

adinoduiu confusus mihi vidctur. Modo

ejus mcnlem per-
turLant dccmones, modo ipse ex
insipientia ab illis ingesta
emergens aliquantulum veri cernit.
Rursum enim inlert
« Nunquam nullo modo
rclinquendus Deus nec intcrdiu
,
,
,
«iiec noctu, nec in pubiico,
ncc in privato, in nullo ser-
Mnone, in operc nullo; sed quidquid fiat aut non fiat, ad
«Deum intenta semper anima sit. Ego
>,
Iia3c verba, (,ald-
(juid /lat, dici intelligo
pro eo quod fit in publico, in omni
opere, m
omni sermone. Et rursus quasi cum
insania sibi
a dcemombus ingesta ratio ejuscolluctaretur
et plerumque
«uccumLeret, pergit : « Si res
habcnt , quid mali est ita se
«concdiarcsibi hujus mundi principes
, ct alios
, ipsos etiam

«hominum Dynastas et Reges? cum nec isti

sinc da^monum
»polestatc hanc adepti sint dignitatem.
» Supra
quantum ,
in se Aiit, animam nostram ad cultum d^cmonum
depressit;
nunc vult ut conciliemus nobis etiam
hominum dynastal
ot reges, Exemplis memorandis immemorari
minime ne-
cessarium fucril. His vita, his pleucC sunt hisloricC.
LXIV. Unus igitur conciliandus nobis
summus Deus, et
iit propltius sit orandum cst qui utique pletate CcCterisque
,

virtut.bus conciliatur. si secundum summumQuod Deu;ii

et ahos
quosdam nobis conciliandos csse censet;
inlelligat
quemadmodum moto corpore scquitur umbram
ejus mo-
veri, sic placato summo Deo, Angelorum scqui continuo
iejus amicorum, anlmarum spirllu.miquc
benevolentiam.
'
Cognoscunt eoiia et ipsi quiiL.m Dci
benevolentia dioni
^smt; nec solum ipsi dignis
benevoli sunt, sed etiam adj^u-
vanl eos qu. summum Deum
colere volunt, illum eis con-
c.hant suas illorum prccibus adjungunt preces simul
,
, cum
e.s postulant ita ut diccre audeamus
:
, cum homlnes firmo
piopos.lo meliora scctantes
Deoprcccs ofTerunt, innumcras
essc sanctas Poleslafes qua.
cum ipsls preccntur, etiam non
vocatec morlalc, nostrum gcnus lavore
:
complochmUu' ,
58'i ORIGEIVTS

rumillo, ut ita loquar, arma capiunt, prcpterea quod vi-

deiit daemones repugnare et obsistere saluti eorum maxime
quiseDeo devovent nihilique ducunt adversos habere dae-

mones si exasperati, illi fuerint in hominem qui illos nidore

sacrificiorum et sanguine colere refugit , omnique sermone
et opere contendit summo Deo conciliari et consociari

per Jesum qui d.cmones innumeros profligavit , dum cir-

cumiret sanando et convertendo omnes oppressos a diabolo^,

LXV. Quod ad hominum regumque favorem attinet% is

etiam nobis contemnendus est : non solum si CcTedibus,

spurcitiis sa^visque facinoribus , sed etiam si impietate erga

universorum Deum , vel servih obsequio et viH adulatione

comparatur. Nihil enim indignius viris generosis et magna-

nimis quique fortitudinem , ut virtutem maxiraam , caeteris

suis virtutibus adjungere student. Verum ubi nihil a nobis

exigitur legi et verbo Dei contrarium ; non ea nostra insa-

nia , ut contra nos ipsos regis aut dynastoe iram concitemus,

unde contumeliae supplicia morsque contingeret. Legimus
enim Omnis anima potestatibus praecellentibus subdita
: «

»sit. Non est enim potestas nisi a Deo quae autem sunt :

))potestates a Deo ordinatoe sunt,

itaque qui potestati re- :

))sistunt,Dei ordinationi resistunt^ » Quae verba in nostris

in epistolamad Romanos commentariis, pluribus in varium

sensum pro viribus interpretati sumus sed impr^sentia- :

rum simpHciori vulgatiorique intellectu accepimus idque ,

ea causa ,
quod Celsus dixerit « non slne dsemonum potes-

)) tate reges ad hanc evectos fuisse dignitatem. )> Hic plurima

dicenda essent de regum et dynastarum constitutione : ma-
gna enim quaestio est, propterea quod sunt qui crudele et
tyrannicum imperium exerceant, aut quibus imperium est

^Act.x, 38.
2Vide D. Guillon, loui. ir, pag. 270 et seqq.
^ Rom. XIII, I, 2.

i
 ,

CONTIIA CELSUM LIB. VIII. 585

vduplatibus dcllciisque sc ingurgllaiidi
occasio. Ouarc ia
praesens hujus quacstionis consideraiionc
supersedcnius.Ve-
rum per fortunam non juramus neque pcr alium ex
re-is ,

iis qui dii putantur. Sive enim ut nonnuHis

placuit, for-
,

tunasitnudaenuntiatio, quemadmodum oplnlo et discre-

pantla; non juramus per id quod
nequaquam existit tan-
quam per Deum, aut quasi per id quod
revera existit et
ahquid polest ne pcr ea , per qua^ non,
oporlct juremus , :

sive id quod vocatur fortuna in daemonum numero

repona-
IJir, quod quihusdam visum
est aicntihus per Imperatoris ,

Romani daemonem jurari, cum pcr ejusfortunam juratur;

hoc modo mori nohis potius est quam
ct
jurare per ma- ,

lum et peri^dum da^moncm, qui persaepc

cum homine pec-
catquem sortitus est aut etiam phis co peccat. ,

LXVI. Post kec Celsiis, perinde ac ohsessi

a diemone
qui modo sanam ad mentem redeunt
modo in , insaniam
relahuntur sic veluti resipiscens loquitur
,
: « Si forte acci-
»deret ut Dei cultor impium quid ao-cre aut quidpiam turpe
proferre juLeretur, nunquam
» ullo modo parendum est; sed
«potius omnia perferenda supplida
omnemortis genus to- ,

Werandum , quam quid indignum Deo dicere aut etiam co-

»gilare. » Deinde ignorantia nostroe doctrin^e pr.-eceps
actus
et miscens omnia . At si quis
:
inquit, jusserit celchrare
,

»SoIem, autMincrvic L-etum pcTana canere

, illis laudandis
»niagnumDcum magis colere videheris. Quje enim ad om-
»nia pertinet pietas, ea pcrfcclior est. „ Ad h^ec dicimus,
nos, ut solcm celehremus,
non cxpectare dum jussum no-
his lueril (pdppc qni docti sumus non
:
solum eos qui ordi-
nat.om suhjecti sunt laudare
sed etiam inimicos. Cele-
, ,

hramus igilur Solem ut pneclarum

Conditoris opus, quod
J)ei legcs ohservans huic
praecepto paret « Benedicile sol :

»ct luna Don),no\ „ et pro

virlhus laudalc hujus univcrsl
' Psjiliii. cxi.vtii , 3.
584 ORIGliNIS

Patrem et Gonditorem. Minervam autem, quam ille cum

Sole jungit, fabulantur Graeci , sive quid arcanum his fabu-

lis involvi voluerint , sive non , armatam ex Jovis capite

prodiisse; evasisse e manibus Vulcani ipsam insequentis ut
virginitatem eriperet ; sed semen quod ex Vulcano vi libi-

dinis elicitum in terram ceciderat ipsam in deliciis habuisse,,

enutrivisse et vocasse Erichthonium ,

Quem olim, ut fertur, Minerva

Nutrivit Jovis filia ,
peperit autem alma Tellus *.

Atque hinc patet , admittenti Minervam Jovis fdiam , plu-

rimas fabulas et figmenta admittenda esse, quas, qui fabu-
las fugit et quaerit veritatem , nunquam probaverit.
LXVII. Ut autemhaec allegorice narrentur, Minervaeque
nomine intelligatur prudentia, ostendatur ejuset subsistan-
tia et natura utpote qua haec allegoria nititur. Quod si
,

Minerva prisca mulier fuit eaque cultu donata ab iis, qui

mysteria ceremoniasque suis subditis praescribentesMinervae
nomen tanquam Deae celebrari apud homines voluerunt;
multo minus Minervam laudare et ut Deam venerari nobis
licet, quibus nempe praeclarum hunc solem adorare nefas,
quamvis illum celebremus. Ac Celsus quidem ait , « cum
» hymni Minervaeet Soli canuntur, magnum Deum magis coli
» videri.At nos contra esse scimus. Hymnos enim canimus
»

soli summo Deo et Unigenlto ejusVerbo atqiie Deo; et lau-

damus Deum et Unigenitum ejus eodem modo ac sol et ,

luna et steilse et tota ccelestis militia. Exhis enim omnibus

divinus constat chorus ,

qui cum justis hominibus summum
Deum ejusque Unigenitum hymnis celebrat. Illicitum esse
juramentum per humanum Regem , aut per ejus fortunam
ut loquuntur, jam ante diximus. Non igitur necesse est hoc
a nobis refutari : « Neque etiamsi per humanum Regem ju-

*IIiad. II, 547, 548.

 ;

CONTRA CKLSUM LIB. VIII. 585

)*rare jussus fueris, hoc malum est. Ipsi enim Iradilum fuit
» quidquid in terra est, Et quid in liac vita accipis , ab illo
»accipis. » Non autem nos dicimus Regi omnino omnia
quae in terra sunt , data esse , aut ab illo accipi quidquid in
hac vita accipitur. Deo enim et ejus providentiae acceptum
referimus, quidquid juste et honeste accipimus; cujusmodi
sunt mites fructus, « panis cor hominis confirmans, »
sua-
vis vitis, « et vinum L-etificans cor hominis*. » Sed et oHvcE
fructus « faciem in oleo hilarantes » habemus a Dei provi-
dentia.

LXVIII, Deinde ait Celsus fidem antiquo viro abro"-an-

dam non esse dicenti

Unus sit Rex, cui dedit filius Saturni versuli ^

Additque : « IIoc dogma convellcris meritas p^ienas Regi
si ,

j) dabis. Nam si te omnes imitarentur nec mora solus Rex , ,

»et desertus relinqueretur; et quascumque in terra sunt, in

«impiorum illa et agrestissimorum Barbarorum ditionem
» venirent, cultusque tui veraeque sapientiae gloria
ex homi-
» nibus evanesceret. » jgitur si necesse est ut

Lnus sit Princeps

UnusRex^ : . .

js debet esse non

• . . . Cui dedit filius Saturni versiiti,

sed cui dedit ille qui « Reges constituit et destituit

,
qui- , «

quc utilem rectorem suscitat in tempus super

«
terram \ »
Neque enim ille Saturni in Tartarum ut in Cra^cis
fabulis ,

Icgitur, dejecti filius, qui patrem deturbavit

c solio cons- ,

lituit Roges , quantunivis hoc loco allegorias comminis-

cantur; sed rerum oinnium moderator Deus
novit quomodo
1 rsahn. <:iu, i5. - = iliaa. a , .o5. - ^ lluul. n, .,04, ioS. - '^

i)a,..
IX ,ar. Ecoles. x, 4.
 »,:,

586 ORIGEMS

clispenset qiioe ad Regum constitQtionem pertinent. Dogma

igitur istud convellimus : Cid dedlt fiUus Saturni versati ,

gnari Deum aut Dei patrem nihii oLliquum et tortuosum

velle. Sed minime dogma convellimus de Providentia, et

iis quai sive pra^cipue sive per quaedam consequentia facit.

Neque etiam meritas poenas repetet Rex ex nobis si negantes ,

regnum illi a Saturni versuti filio datum fuisse affirmamus ,

datum esse ab eo qui Reges constituit et regno spoliat.

Atque utinam imitentur me omnes et spreto Homeri dog ,

mate , divinum de Regum constitutione admittant , et prae-

cepio honorandi Reges pareant : hoc posito : « Rex nec solus

>»et desertus rehnquetur , nec ea quae in terra sunt in im-

»piorum et agrestissimorum Rarbarorum ditionem venient.
Nam si ut loquitur Celsus idem omnes ac ego facerent
, ,

proculdubio Rarbari ad Dei' verbum accedentes justissimi et

mansuetissimi fierent, omne cultusgenus destrueretur, sola

vigeret christianorum religio; quod quidem aliquando fu-

turum est, cum ista religio plures sibi in dies animas com-
paret.
LXIX. Deinde non advertens Celsus dicere se quie huic
ejus dicto repugnant : « Idem si omnes ac tu facerent, ait

» Certe non dixeris , si Piomani tibi fidem habentes , neglec-

»tis omnibus quic sibi erga Deos et homines praescripta

)>fuerunt officiis , tuum illum Excelsum aut quovis eum
«nomine appellari placeat , colerent; descensurum illum
» esse et pro eis pugnaturum nullo , alio indigentem auxilio.
»Nam idem ille Deus olim sibi devotis haec et his multo
»majora pollicitus, ut vos dicitis , videte quantum illis et

»vobis profuerit. His , nedum universae terrae sint Domini,

»ne gleba quidem domuncula reHqua facta est; et e vobis
et

» si quis adhuc errat latitatque morte plectendus quaeri- ,

» tur. Quoniam vero ex hypothesi quaerit quid accideret

»

si Romani christianam religionem amplecterentur et sprctis

 ;,

CONTRA CliLSUM LIB. VIII. 58t

cfuaesiatuunt quid erga deos et erga homines
observandum
sit, legibus, Excelsum colerent
, audi qiisenam hac de re
nostra sit sententia. Dicimus , « Si duo ex
nobls consense-
»nnt super terram de omni re quamcumque
petierint, ilhs
«lactum iri ajustorum patre qui in coehs
est*. » Delcctatur
enim Deus animah'um rationis participum consensione et ,

dissensionem aversatur. Quid existimandum

est si non so-
him pauci , ut nunc sed omnes Romanorum ,
imperio suh-
diti consentireniPPreces
enim ferrent ilH Verbo quod olim
Judreis quos .Egyptii persequehantur,
dixit « Dominus :

«pugnahit pro vohis et vos tacehitis ^

et sic unanimi
, : >>

consensu precati multo plures possent

dehellare hostes
quam Moysis ad Deum clamantis ei cum eo
deprecantium
oratio profligavit. Jam quod suae legis ohservantihus polli-
citus est Deus
si non praestitum est
, hujus rei causa non ,

estquod fidem Deus fefellerit; sed quod promissa

perficere
dehehat ea conditione ut legem servarent
et ex lege vive-
,

rent. Quod si Judaeis qui his conditionihus promissa

acce-
perant, ne gleha quidem aut domuncula
reliqua facta ,
sit
culpa cum in omnia eorum crimina,
tum in illud quod in'
Jesum perpetravere conferenda est. ,

LXX. Sed Romani, si quod ponit Celsus , fidem hahe-

rent, precihus devincerent hostes
, aut potius nullos un-
quam hostes experirentur, utpote quos
custodiret divina illa
potestas, quae propter quinquaginta
justos totas quinque
urhes seryare incolumes pollicita
fuerat \ Revera enim ho-
mines Dei sal sunt, quo servatur hujus mundi constitutio;
ct hujus terra^ res perstant quamdiu
sal ille non corrum-
pitur : « Nam si sal inAUuatum fuerit , neque in terram ,
«neque in steniuihnlum utile est , sed foras missum con-
>>c.dcahiiurahhominihus\ Qul habet aures
,,
, quo sensu
*Mar,h.xvm,r9._2Kxod.xrv, 14.-
*«v, 3/,, 35.
"^
Geues. xvm . .H. _ ^
Luc
Mauh. V, i3.
 ,,

588 oiuGEMs

haec dicantur, audiat. Ac nos quidem , cum tentanti Deus

dat nos persequendi potestatem ,
persecutionem patimur;
cum autem vult nos Deus ab illa immunes esse, vel in me-
dio mundo nos odio habente pacem agimus incredibilem
confisi tutela ejus qui dixit Confidlte, ego vicl mundum \ Et
:

revera vicit mundum , et proptereatamdiupotestatemhabet

mundus quamdiu vuh ejus victor, qui illius vincendi accepit
a Patre potestatem. Ilac ejus victoria confidimus. Quod si

nos rursus in certamen venire et pietatis causa decertare

voluerit, accedant hostes; istudexnobis audient Omnia
: «

)) possum in eo ,
qui me confortat Ghristo Jesu Domino
wnostro". )) Nam « ex duobus passeribus qui asse veneunt,
» unus in laqueum non cadit sine Patre qui in coehs est* : )»

et adeo omnia complexa est divina Providentia , ut ab illa

vel capiUi nostri capitis numerati sint.

LXXI. Deinde rursum Celsus pro more suo miscens om-

nia, refert quce nemo nostrum scripsit. Ejus verba sunt :

« Vestrum adhuc est istud minime ferendum, si qui nunc

)) regnant , tibi creduli ab hostibus capti fuerint , idem te

» persuasurum aliis eorum successoribus , et rursum aliis

» postquam ipsi capti fuerint , ahis iterum atque ahis , donec

womnibus, qui tibi fidem habuissent captis ,
prudens ali-

» quis princeps et prsesentiens quid futurum esset , vos om-

))nes ante delebit funditus quam ipse pereat. » Ad haec res-
pondere non opus est: cum nemo nostrum dicat, si qui
nunc regnant a nobis persuasi , et capti fuerint ab hostibus ,

idem nos postea persuasuros esse aliis , et si isti cnpti fue-

rint , ahis iterum atque aliis. Sed unde etiam istud projicit

jsi semper ex successione quadam ahus post ahum

principes , ,

nobis obtemperaverint et capti fuerint quod hostes uon re-

pulerint tandem unum ahquem exoriturum esse pruden-
,

tom quid futurum sit praisentientem ,

qui ncs funditus

i
Joan.xvi, 33. - ^Philip. iv, i3. — ^ i Tiiu. i, 12. MaUli. x, 29, 3o.

\
 ,

CONTR/V CELSUM LIR. VUJ. ,5^«

deleal? Sed lifc Ijieptias coiisiierc easque omnes a seipso

haustas eructare mihi videtur.
LXXJJ.Posteafactaejusmodi votispecie «Si fieri posset, :

» ut omnes Asia^ Europa) Libya3 habitatores

,
Grcecl et ,
Bar-
)>bari usque ad extremos terrac fines, in unam legem con-
« sentirent » sed impossibile istud judicans addit
,
Qui hoc : «

«putat , «Hic multa meditatione multisque ver-

nihil novit.

bis opus esset, ut probaretur non

solum fieri posse sed ,

etiam revera futurum esse ut quidquid

rationis est ,
parti -

ceps in unam legem conveniat. Paucis tamen , si ita opor-

tet, hac de re disseram. Ac Stoici quidem aiunt,
cum ele-
mentorum validissimum pravalebit, tum futuram
esse con-
flagrationem, rebus omnibus in ignem
conversis. At nos
asserimus Verbum sibi naturas omnesrationc
praiditas esse
subacturum ,
et in suam ipsius perfectionem mutaturum :

quando unusquisque nuda sua potestate usus

eJiget qu.-e vo-
let
,
et obtinebit quae elegerit. Nam inter corporum morbos
et vulnera ,
sunt qua^dam quidem quibus ars mediciii£e me-
,

deri non animarum vitiis negamus ullum esse

possit; sed ia
quod a supremo Verbo etDeo curarinequeat.
Verbum enini
ejusque remedia omnibus animc^ morbis
potentiora sunt,
eaque unicuique pro Dei placito admovet.
Omnium rerum'
finis erit vitiorum abolitio,- utrum autem ita sint abolenda ,
ut nunquam ulla ex parte renasci possint
nccne pra^sentis ,
,

sermonis non est docere. Quod ad integram

vitiorum aboli-
tionem omnisque animae emendalionem
, attinet, utramquo
muIUe propheti.-e obscuris verbis exprimunt : sed impra?-
sentiarum satis erunt kec Sophonic-e verba
Paratus esto : : «

Mnane vigila
dispericrunt oinnes racemi eorum.
:
Quaprop-
» ter expecta me , dicit Dominus, in
die resurrcctionis
me:e
)»in testimonium ,
quia judicium meum ut congregem o-en-
»les etsuscipiam reges ut elFundam siiper eos
,
omncin in-
)) dignationem fiiroris inei. In igue enim zeli mei
devorabi^
 ,
,

5 90 ORIGENIS

»tur omnis lerra. Quia tunc convertam super populos lin-

»guam in generationem ejus, ut invocent omnes nomen

» Domini , et serviant ei suL jugo uno. Ex flniLus fluminum
» yEthiopiae suscipiam dispersos meos , mactabunt victimas
»mihi. In die non confunderis ex omnibus adinventioni-
illa

»bus tuis, quibus praevaricata es in me; quia tunc auferam

» a te irrisionem contumeliae tua3 , et ultra non adjicies exal-

»tari amplius in monte sancto meo. Et derehnquam in te

»populam mansuetum et humilem, et reverebuntur nomen

»Domini qui reliqui fuerint ex Israel, et non facient iniqui-
»tatem et non loquentur vana et non invenietur in ore eo-
, ,

);rum Hngua dolosa quoniam ipsi pascentur et accubabunt,

:

»et non erit quiillos exterreat*. » Qui haecomnia intelligere

potuerit , illam is prophetiam explicet. Inquirat maxime quid

istud signiflcet , consunipta omni terra , « conversum iri su-
per populos linguam in generationem ejus, »cujusmodi erat
ante « confusionem. » Haec etiam consideret , Domini nomen
ab omnibus invocatum iri , ut seiviant omnes sub jugo
ei

uno ,et auferatur contumeHae irrisio , nec amphus sit iniqui-

tas , nec sermones vani , nec lingua dolosa. Atque hnec pau-
cis , non vero dihgenti enarratione , proponere visum est , ut
Celsi refutaretur sententia , opinantis fieri non posse , ut qui
Asiam, Europam, etLibyam incohmt Graeci et Barbari, in
unam legem consentiant. Ac fortasse id facere non possunt
qui degunt adhuc in corpore ; sed poterunt cum Jiberati cor-

pore fuerint.
LXXIII. Deinde nos Celsus hortatur, « ut regi totis vi-
»ribus opem feramus, in justorum ejus laborum partem
» veniamus , arma pro illo capiamus , et , si ita postulat
»sub illo militemus , et cum illo ducamus exercitum. » Ad
haec dicendum regi nos in loco suppetias ferre, sed di-

vinas , ut ita loquar , « indutos armatura Dei ^ ; » idque

* Sophon. rii , 7, 8 , 9 , lo , 1 1 , 12 , i3. ~ 2 jr
plies. vi, 11.
 ,

CONTRA CliLSUM LIB. VIII. 5q1

facimus huic aposlolicae voci obtemperantcs : « OLsecro
«igitur primum fieri obsecrationes , orationes , postula--
«tiones, gratiarum actiones pro omnibus hominibus , pro
i>regibus et omnibus qui in sublimitate sunt *
: »et quo quis
magis pietate pra;stat, eo validius auxilium rcgibus
fcrt,
plusque facit quam euntes in aciem milites qui
, hostes ,

quotquot possunt interficiunt. Praeterea adeos qui

,
a nostra
fide alieni postulant ut arma publica) utilitatis causa suma-
inus, et homines trucidemus possumus respondere , haec :

quos apud vos habetis simulacrorum quorumdam

sacerdo-
tes ct vestrorum deorum aedituos suas illi manus incruen- ,

tas servant, ut ne sanguinolentis et caede pollutis manibus

diis vestris victimas ofTerant : unde nec instante bello illos
dare militiac nomen jubetis. Id si jure fit , quanto magis
cum et isti ,
aliis belluui gerentibus , militant
ut Dei sacer- ,

dotes et ministri , inlaminatas quidem servantes manus

decertantes vero fusis ad Deum precibus pro iis qui juste
belligerantur , ,
et pro eo qui juste regnat
ut quidquid con-
trarium et inimicum est juste facientibus,
profligetur. Sic
etiam cuiu djemones, qui bella suscitant et ad
fcedera vio-
landa impeUunt paceinque perturbant, precibus
proflin-a^
mus, magis auxilio sumus regnantibus, quam qui
gestare
arma videntur. Jn laborum quoque societatem
reipublicai
causa veniinus , dum justis precibus adjuugiuius exercitia et
meditationes , quae docent aspernari voluptates et eis nos
non tradere. Sed et plus c.eteris pro Imperatoie pugnamus.
Non equidem sub illo militauius , etiamsi nos ad id cogeret
sed pro illo militamus, cum seorsim pielatis castra fusis ad
Deum precibus collocamus.
LXXIV. Quod si velit Gelsus duci etiam a nobis exerci-
tuui ad tulandaui patriam sciat
, idipsuui quoquc a nobis
fieri, sed uon ul ab hominibus videamur
v[ iudc j^loriob
^ I Tiiu. n , r , '^.
 »,

5tt2 ORIGEISIS

caplemus. Nam m abscondito nostro et intlma mente, quasi

sacerdotes ,fundimus ad Deum preces pro concivium nos-
trorum salute. Quin patriae magis prosunt Christiani , quam
reliqui homines. Suos enim cives erudiunt ,
pietatem iu
universorum Deum docent , et in divinam quamdam ac coe-
lestem civitatem evehunt eos , qui in minimis istis civitati-

bus recte vivunt ,

quibusque dici possit : « In minima fuisti

wfideHs, veni ad magnam* , ))ubi« Deus stetit in synagoga

))deorum, in medio autem deos dijudicat^, «tequeilhs an-
numerat , modo ne amphus « sicut homo moriaris , et sicut

))unus de principibus cadas. »

LXXV. Nos etiam « ad magistratus pro patria gerendos

hortatur Celsus , « si ad tuendas leges pietatemque id facto
))opus est. ))Sed nos qui scimus in singulis civitatibus aham
esse patriam a Verbo Dei constitutam, eos ut Ecclesias re-
gant hortamur qui potentes sermone et quorum mores sani
,

sunt. Qui dignitates amant eos repudiamus; cogimusvero ,

illos qui prae multa modestia communem Ecclesise curam in

se facile recipere nolunt. Itaque qui nobis sapienter prae-

sunt , id ilH coacti faciunt , coacti , inquam , a magno illo

Rege, quem Dei fdium Deumque Verbum esse persuasum

nobis est. Quod si qui in Ecclesia praesunt hoc est Eccle- ,

sia3 vocati Antistites , secundum Deum est patriae

illi quoe

recte praesunt , aut ex praescriptis a Deo legibus praesunt

propterea illi nuUo modo ab humanis contaminantur legi-

bus.Neque etiam ea causa Christiani magistratus recusant,

quod publica vitae munia refugiant sed quod se diviniori et ;

ma'^is necessario Ecclesiae ministerio ad hominum salutem

se servent. Necessarium simul et justum hoc ministerium

est. Omnium curam gerunt; eorum quidem qui sunt intus,
ut in dies melius vivant ; eorum vero qui sunt extra ut , ,

loquantur et faciant quae pietale digna sunt, sicque Deum

M alth. XXV , 2 T. Luc. xix ,17. — 2 Psalm. txxxi ,1,7.
 ,,

COIV'JR\ CELSIJM Lin. VIII. 5q3

vero ciiltii proscquciitcs ct quam plurimos possunt erudien-
lcs, toli VcrLo Dei divinaquc lcgc imbuti sint, ct summo
Dco consocicntur pcr cjus fdium , Dcum Yerbum, ct sa-
picnliam ct vcrilatem ct juslitiam qui Dco conjungit
, , quis-
quis in omnibus vitam Dci lcgibus ccnscntaneam lransi"-ere
statuit.

LXXVI. Habes in his, pic Ambrosi , corum fincm qu;e

quantum praesens ct data facultas tulit, tuo jussu
sum exe-
cutus. Octo complexus sum quidquid contra Cclsi
libris

sermoncm verum scriberc operae pretium judioavi.

Nuncerit
cjus qui illius scriptionem nostramque dcfensionem Icget,
dijudicare , in utra plus vcri Dei , plus verai in eum
pietatis,
plus spiret illius vcritatis, quoesanisdogmatibus homincsad
optlmam vivendi rationcm instiluit. Scito tamcn aliud
opus
a Cclso promissum fuisse, quo se docturum
polliccbatur
quomodo vivcre oportcret cos , qui fidem ipsi habere vel-
lent et posscnt, Quod si dc secundo illo opcrc non liberavit
fidem, his octo contra primum libris contentos nos essc
nonincommodumfucrit. Sin secundum illud incccpit
pcrfe-
citquc; quo^situm ad me mittendum curato,
ut ad illud quie
nobis veritatis patcr dcderit respondentcs
, quas contincbit
falsas opiniones refellamus; aut si quid verum afferat , illud
nnllo contentionis studio ut recte
dictum comprobemus.

VIU.
?8
 ^ ^

CONCORDANTIA
LATIKAM COU.EC-nomU .MT.R
„ n,«,,,OT„.o •..,,
CALUCUr.

Cotlectio tatina.
Bibtiotlieca gatiica.
Contra Celsum libri octo. Tem. v„, T„m. „, „,. o

ANNOTATIO
vmcA.,pag. 541.

a e, al.ar a fu,,,se,
p cum i„ aliis locis
appareat, eum de ,e,„-

Ch .st,anos templa, aUa.ia e. statuas gentilium

,„en,o reji
 , w w ww www»w w^ w wxx^ w w
vv» vv* wvv> VV>^ W VV^VVX V*^IW WW V»

INDEX TOMI OCTAVI.

SEQUITUR ORIGENES

CONTRA GELSUM LIBRI OGTO.

Pag. 3
PR^FATIO.
LIBER PRIMTJS. 9

LIBER SECUNDUS. 79
i58
LIBER TERTIUS.
235
LIBER QrARTUS.
320
LIBER QUINTUS.
38 1
LIBER SEXTUS.

«LIBER SEPTIMUS.
460
525
LIBER OCTAVUS.
I
 1

10452

^ ' -

THE INSTITUfE OF WEDIAEVAL STUDIES

59 QUEEN'S PARK CRESCENT
TORONTO - 5, CANADA

/6 45^