Thi ngy bin ngi Vit

Th su, 14 Thng 5 2010 23:31 (http://nguyenvantuan.net) Tranh lun trn cc din n cng cng l mt hnh thc trao i kin khng th thiu c trong mt x hi vn minh. nhiu nc, lu lng ca nhng tranh lun ci m v nghim tc c xem l mt du hiu ca mt x hi lnh mnh. cc nc phng Ty, hu nh ngy no bo ch cng c nhng bi ca nhng cy bnh bt tranh lun v mt vn nng no . Trn tivi cng c nhng cuc tranh lun trc tip gia hai hay nhiu ngi v nhng ch t i s n nhng vn tng nh nh nht. Trong cc hi ngh khoa hc, trc mt vn cn trong vng nghi vn, ngi ta cng c nhng chuyn gia tranh lun di dng nhng bi ging khoa hc. Nhng th no l tranh lun nghim tc? Ni mt cch ngn gn, cng nh trong mt cuc u v, mt tranh lun nghim tc l mt cuc tranh lun c qui tc, m trong ngi tham gia khng c, hay cn phi trnh, phm lut chi. Nhng qui tc chung v cn bn l ngi tham gia ch pht biu bng cch vn dng nhng l l logic, vi thi thnh tht v ci m, ch khng pht biu theo cm tnh, li bing, hay biu hin mt s thin cn, u c hp hi. t nhng yu cu ny, ngi tranh lun nghim tc trc khi pht biu hay xut kin, a ra li bnh phm ca mnh, cn phi xem xt tt c cc trng hp kh d, phi cn nhc nhng quan im v nhng cch gii thch khc nhau, phi nh gi nh hng ca s ch quan v cm tnh, phi tp trung vo vic tm s tht hn l mun mnh ng, phi sn sng chp nhn nhng quan im khng c nhiu ngi a chung, v phi thc c nh kin v ch quan ca chnh mnh. Khi tranh lun phi nht qun l ch xoay quanh ch bn lun, lun im bn lun ch khng i lc . Khng cng kch vo c nhn v nhn thn ca ngi tham gia tranh lun. l nhng i hi kh khn cho mt cuc tranh lun nghim tc c ngha, v khng phi ai cng c kh nng t c nhng yu cu ny, nht l i vi ngi Vit vn cha quen vi vn ha tranh lun. Do , khng my ai ngc nhin khi thy c qu nhiu trng hp cht lng ca nhng cuc tranh lun gia ngi Vit rt thp. Ch cn xem qua nhng ci-gi-l tranh lun trn cc din n bo ch (v nht l cc chat room hay blog), ngi ta c th thy khng phi l tranh lun, m l nhng cuc ng gia cc c nhn tham gia tranh lun, nhng cuc chi bi, chng c l lun ca ngi tranh lun. Ngoi ra, i vi mt s ngi tham gia bnh lun v mt cu chuyn no l mt cuc dn xp, mt s ng kch, nhm tung ha m hoc ln lp, hoc a dua theo m ng. l nhng kch bn ng ngn n ti nghip. Ng ngn l v ngi xut hin chng ni c g cho y , m cng chng phn tch mt vn g cho n ni n chn. Tht vy, rt nhiu trng hp, nhng cuc tranh lun gia ngi Vit ch l nhng cuc chi ln, m trong ngi ta tha h vung vt, nm ling vn ling ch ngha qua li mt cch hn n, m chng cn n logic hay cc nguyn tc ca tranh lun l g. Hn na, rt d dng nhn thy rng trong cc cuc tranh lun ngi ta nhm vo mc tiu l nhn thn, c nhn ca ngi tranh lun ch khng nhm vo quan im v l l ca ngi . Thay v tranh lun thng vo vn , ngi ta tm cch gn cho i phng mt nhn hiu, v t lm lu m i quan im ca h. Trong hu nh nhng tranh lun, nhiu ngi c tm hay to cho mnh mt v tr o cao c trng c bng cch gn cho i phng nhng danh t v tnh t mang tnh mit th, mt 1

th on c kh nng lm cho mt cuc tranh lun tr nn mt cuc u ngn t inh tai nhc c thay v l mt trao i khoa hc. Thc ra, l mt hnh thc ngy bin, mt li lm c bn nhng nghim trng trong tranh lun. Ni mt cch n gin, ngy bin l nhng nhm ln trong l lun v suy lun. Ngy bin khc vi logic. Logic, ni mt cch ngn gn trong trng hp ny, l nhng qui c qun l tnh nht qun trong vic s dng ngn ng. Gii trit hc Ty phng b kh nhiu cng sc phn bit th no l logic v th no l ngy bin. Aristotle c l l mt nh logic hc u tin c cng pht trin cc qui tc v h thng suy lun. Trong qu trnh lm vic, ng pht hin ra nhiu li lm m sau ny ngi ta quen gi l nhng ngy bin. Mc d Aristotle l mt nh nh logic hc u tin c cng lit k v phn loi nhng loi ngy bin, thy ca ng (Plato) mi xng ng c vinh danh nh l mt nh trit hc u tin c cng su tm nhng v d v ngy bin. K t khi Plato v Aristotle, c kh nhiu nh trit hc v logic hc nh John Locke, John Stuart Mill, Jeremy Bentham, v Arthur Schopenhauer cng c nhiu cng hin quan trng trong vic nghin cu v ngy bin. iu ng ch l nhng li lm v ngy bin ngi Vit li hay thy trong gii c hc. Ch cn im qua bo ch, websites, blog, v.v... chng ta d dng thy rt nhiu ci-gi-l "tranh lun" tht ra ch l ngy bin. Tuy nhin, nhiu ngi vn cha bit l nhng ngy bin, m thm ch cn ht li khen ngi k ngy bin l ... uyn bc! iu ny cho thy trong nhng ngi Vit hc cng c ngi rt li bing suy ngh v chng phn bit c tht v gi, khng c kh nng nhn dng c ngy bin. Phi ghi nhn mt iu l internet rt tuyt vi, v qua nhng "tranh lun" v chi bi ca nhng k tham gia trn internet, chng ta bit c b mt xu x ng sau nhng ngi mang nhn mc "tr thc" hay "c hc". Nhng k ny tng i nguy him, v vi ci nhn mc "c hc" , h c c hi lm lng on x hi v tr thnh nhng con vi khun lm nhim trng nn hc thut nc nh. Do , cn phi gip h nhn ra u l ngy bin v u l logic. Thc ra, nhn dng ngy bin khng phi l mt vic lm kh khn. Ni chung ch vi mt lng nng bnh dn, ngi ta c th phn bit mt pht biu mang tnh ngy bin vi mt pht biu logic. Tuy nhin, cng c nhiu dng thc ngy bin m v b ngoi hay mi nghe qua th rt logic, nhng thc cht l phi logic. Nhng loi ngy bin np di hnh thc khoa hc ny khng d nhn dng nu ngi i thoi thiu kin thc v logic hc hay th vi l l. Do , mt iu quan trng trong tranh lun l cn phi pht hin v nhn dng nhng hnh thc ngy bin, v quan trng hn, cn phi hiu ti sao chng sai. C th phn loi ngy bin thnh nhiu nhm khc nhau lin quan n vic nh lc vn , li dng cm tnh, thay i ch , nhm ln trong thut qui np, l lun nhp nhng, phi logic, v sai phm tr. Trong khun kh gii hn, ngi vit bi ny khng c tham vng trnh by tt c nhng loi ngy bin mt cch chi tit (v vic ny c h thng ha trong nhiu sch v logic hc), m ch mun lit k ra nhng loi ngy bin thng hay gp trong bo ch v truyn thng, hu gip bn c c th phn bit gia chn v gi.

Lit k sau y l mt lot nhng ngy bin ph bin hay thy ngi Vit. Nhng ngy bin ny c th phn thnh 7 nhm nh sau:

nh tro ch
2

 Li dng cm tnh v m ng Lm lc hng vn Qui np sai Nhp nhng nh ln con en Phi logic Cc nhm ln khc Nhm 1. nh tro ch 1. Cng kch c nhn (ad hominem). y l mt loi ngy bin ph bin nht, thp km nht, nguy him nht, nhng c cng hiu nht, v n tn cng vo c nhn ca ngi tranh lun, v tm cch trn trnh lun im ca c nhn . Hnh thc ngy bin ny thng xut hin di dng: ng A pht biu v mt vn ; ng B tn cng vo c nhn ng A, v lm cho ngi ta nghi ng lun im ca ng A. Tuy nhin, c th khng c mi lin h no gia c nhn v lun im ca ng A. C hai hnh thc thuc loi ngy bin ny. Th nht l di hnh thc s nhc, hay chi ra. Khi bt ng kin, ngi ngy bin ch vic cng kch vo c nhn ca ngi pht biu. Chng hn nh ng ni l nhng ngi v thn c o c, vy m chnh ng l ngi tng li d vi v con, hay ng l ngi lm kinh t, khng bit g v khoa hc, m ni chuyn khoa hc. y l mt ngy bin, bi v s tht ca pht biu khng ty thuc vo c nhn ca ngi pht biu, m l logic ca li pht biu. Cng nm trong loi ngy bin ny l thi dng mt c im ca mt vt th no ng dng cho mt c nhn hay mt vt th khc. V d: Anh hc ca Ty c vi ch m quay li chi bi ng nghip ? Anh l con ng chu cha, anh khng hiu g v s ngho kh ca chng ti. 2. Li dng quyn lc (ad verecundiam). y l loi ngy bin dng nhng nhn vt ni ting hay c nhiu ngi i m tm s ng h cho lun im ca mnh. Chng hn nh Isaac Newton l mt thin ti, v ng tin vo Thng , lm nh ng Newton l ngi c thm quyn chng ta tin vo Thng . Thm quyn khng thuyt phc c ai; ch c s tht, l l v logic mi quan trng v c kh nng thuyt phc. 3. Li dng nc danh. Trong trng hp ny, ngi ngy bin khng nu danh tnh ngi c thm quyn, v v khng ai bit tn ngi c thm quyn nn khng ai c th kim chng s chnh xc ca li pht biu. Mt loi ngy bin khc c quan h vi loi ny l dng li n i lm c s lp lun. Gii cng an hay s dng ngy bin ny, v d nh Mt vin chc tnh bo cho bit chnh anh tng hot ng cho ch.
3

4. Li dng tc phong. Loi ngy bin ny dng tc phong hay cch lm vic hay mt c tnh no ca i tng c thuyt phc v tnh hp l ca pht biu. Tiu biu cho loi ngy bin ny l nhng pht biu nh Nixon tht c v ng ta thng hay ra m hi trn trn, hay Ti sao anh khng nghe theo li khuyn ca anh chng n mc bnh bao ? Thc ra, bnh bao v m hi trn trn chng c dnh dng g n vn ang bn tho. 5. Lun iu c trch. Loi ngy bin ny thng hay c ng dng khi mt ngi no a vo nhng pht biu khng dnh dng g n vn ang tranh lun, nhm mc ch nh lc hng vn . V d: Anh c th ni rng t hnh l mt hnh thc khng c hiu qu trong vic chng li ti phm, nhng cn nn nhn ca ti phm th sao? Gia nh ca nn nhn s ngh g khi h thy tn st nhn ngi thn ca h b giam gi trong nh t bng ng tin ca chnh h. H c nn nui dng nhng tn st nhn nh th khng? 6. Lun iu ngc ngo. Bng chng lun lun l gnh nng ca ngi pht biu. Do , tm cch chuyn gnh nng cho mt ngi khc l mt th on ca nhng ngi ngy bin. Chng hn nh trong cu ny Anh ni rng n nhiu m khng lin quan n cholesterol, nhng anh c th chng minh iu khng? ng l ngi pht biu phi chng minh, nhng cng vic li c chuyn cho ngi i thoi! Nhm 2. Li dng cm tnh v m ng 7. Da vo bo lc (ad baculum). Ngy bin da vo bo lc thc cht l mt s e da, nhm mc ch gy p lc cho ngi i thoi phi chp nhn mt kt lun no . Loi ngy bin ny thng c gii chnh khch dng, v c th tm gn bng mt cu chn l thuc v k mnh. S e da khng hn ch xut pht t ngi pht biu, m c th t mt ngi khc. V d nh Nhng ai khng tin vo chnh sch ca Nh nc s phi tr gi t, hay c ri, ti bit s in thoi ca anh v bit anh ang u. , ti c ni cho anh bit l ti mi mua mt cy sng ngn cha nh? 8. Li dng lng thng hi (ad misericordiam). y l mt loi ngy bin da vo lng trc n ca ngi i thoi ngi i thoi chp nhn l l ca mnh. V d nh Anh y khng c git ngi bng ba. Lm n ng tuyn n anh y c ti, anh y ang tri qua mt giai on khng hong tinh thn, hay Ti hi vng anh s chp nhn ngh ny, chng ta tiu ra ba thng nay bn ri y. 9. Li dng hu qu (ad consequentiam). Ngy bin loi ny thng c biu hin qua cch pht biu A hm B, B l s tht, do A l s tht. V d: Nu
4

v tr c mt ng ch tn thng to nn, chng ta c th thy nhng hin tng c t chc mt cch th t. V hin tng chung quanh chng ta qu rt th t, vy ng ch tn thng chnh l ngi to nn v tr, hay Anh phi tin vo ng Cng ha, ch nu khng cuc i ny s chng c ngha (hay l ni mt cch ngc li: cuc sng ny chng c ngha g nu khng c ng cng ha!) 10. Lm dng ch ngha. y l mt loi ngy bin da vo dng nhng ch mang cm tnh cao gn mt gi tr o c vo mt ngh hay mt cu pht biu. Chng hn nh trong cu Bt c mt ngi c lng tri no cng phi ng rng v Vit Nam n Tt l lm li cho cng sn, ch lng tri c ci vo nhm cho ngi i thoi phi nghing theo nhng ngi c lng tri. 11. Da vo qun chng (ad numerum). Loi ngy bin ny tin rng nu c nhiu ngi ng h mt ngh no , th ngh phi ng. V d nh i a s ngi dn trong cng ng ng h ng Minh, vy pht biu ca ng Minh t phi ng. Nhm 3. Lm lc hng vn 12. L l ch i. Loi ngy bin ny thng phn nh mt vn thnh hai gi tr: trng v en, bn v th, c v khng, v.v.. d trong thc t, c hn hai la chn. Chng hn nh Hoc l anh hp tc vi ti hay l anh chng ti, anh chn hng no, yes hay l no? 13. L l ng nghch (ad ignorantiam). Loi ngy bin ny, nh tn gi m ch, xut pht t s ng ngn. Mt trong nhng cch ni thng thng nht trong loi ngy bin ny m gii ngy bin hay dng l nu mt iu g cha c chng minh l sai (hay gi) th iu l ng (hay tht). V d: Bi v cc nh khoa hc cha chng minh dioxin c th gy ra d thai, do dioxin khng th gy ra d thai, hay kiu l lun ca nn kinh t pht trin v x hi n nh my nm nay, khng c l do g phi cn n dn ch. 14. L lun ln trch. Loi ngy bin ny cho rng nu mt s kin xy ra, cc s kin c hi khc s xy ra. Chng hn nh Nu chng ta hp php ha cn sa, cng chng s bt u ht cn sa, v chng ta cng s phi hp php ha phin. Ri chng ta s l mt quc gia vi nhng ngi n bm vo x hi. Do , chng ta khng th hp php ha marijuana. Hay mt on v d khc: Tic thay mt cuc ci cch v kinh t, bnh b, ti chnh, x hi, nng nghip nh vy, ang trn ng thnh cng rc r: b tan v, b hu b ch v tham vng nh i vit ca Vng An Thch. M au n bit bao, khi ngi ph v ch l mt thiu ph Vit
5

 tui ba mi. Gi nh Thch khng ch trng Nam xm, ch cn mi nm na, ton b x hi Trung Quc thay i; ri vi ci , th Trung Quc s l nc hng mnh v song, e rng c mun i mt tri vn n phng ng ch khng ng v Ty nh hi th k 18 cho n nay bao gi. 15. Mnh ri rc. y l loi ngy bin dng hai (hay nhiu hn hai) mnh chng dnh dng g vi nhau lm thnh mt pht biu hay kt lun. V d: Anh ng h t do dn ch v quyn mang v kh hay khng? hay Anh ngng lm n tri php cha? Cu hi sau thc ra hi hai vn Anh tng lm n tri php? v Anh ngng hot ng hay cha? 16. n gin ha. y l mt loi ngy bin m ngi pht biu c tnh bin mt quan nim tru tng thnh mt iu c th bt ly th thng phong trong i thoi (nhng l ngy bin). V d: Ti thy anh m t ng ta l mt ngi qu quyt. Vy ti hi anh ci qu quyt n nm u trong b no? Anh khng ch ra c cho ti; do , ti c th ni ci qu quyt khng c thc. Nhm 4. Qui np sai 17. Khi qut ha vi v. Loi ngy bin ny cng kh ph bin. N dng mt v d hay trng hp nh v t khi qut ha cho mt cng ng. Chng hn nh ng y l mt tay o c gi. Do , cc bn b ca ng y cng gi di. 18. Khi qut ha khng ng ch. y l loi ngy bin m ngi s dng chng thng p dng mt qui lut chung cho mt tnh hung hay mt c nhn. Chng hn nh Ngi cng sn l v thn. Anh l ngi theo ch ngha cng sn, vy anh chc chn l mt ngi v thn. 19. Ko di tnh tng ng. Trong loi ngy bin ny, ngi dng n ngh mt iu l chung chung, ri p dng n cho mi trng hp v c nhn. V d: Ti tin rng chng lut php bng cch phm lut php l mt iu sai tri, hay Nhng quan im gh tm lm, v n m ch rng anh s khng ng h ti, hay Anh mun ni rng lut v mt m cng c tm quan trng tng ng vi phong tro gii phng sao? Sao anh dm ni th? 20. L l quanh co. Loi ngy bin ny thng lun qun trong vi gi nh v kt lun. Chng hn nh Nhng ngi ng tnh luyn i nht nh khng th nm chnh quyn. Do , phi tng kh nhng vin chc chnh ph ng tnh luyn i. V th, nhng ngi ng tnh luyn i s lm mi cch du dim hnh tung ca h, v h c nguy c b tng tin. Do vy, nhng ngi ng tnh luyn i khng c gi chc v g trong chnh ph. Tc l trong mt l gii nh th, c hai gi
6

thuyt v kt lun u ging nhau. 21. o ngc iu kin. Loi ngy bin ny thng c biu hin qua hnh thc Nu A xy ra th B s xy ra, do , nu B xy ra th A s xy ra. V d: Nu tiu chun gio dc b h thp, cht lng tranh lun s b ti i. Do , nu chng ta thy cht lng tranh lun suy i trong nhng nm sp n, th iu cho thy tiu chun gio dc ca ta b xung cp. 22. Li dng ri ro. Ngy bin ny thng dng mt qui lut chung v p dng n cho mt trng hp c bit. V d: Lut giao thng khng cho anh chy qu 50 km/h. Cho d cha anh sp cht anh cng khng c chy qu tc . 23. Li dng trng hp c bit. Ngy bin ny thng dng mt trng hp c bit em ra ng dng cho mt m ng. V d: Chng ta cho php bnh nhn sp cht dng phin, chng ta nn cho php mi ngi dng phin. 24. Kt lun lc . Loi ngy bin ny thng xut hin khi mt kt lun chng dnh dng g n l l m ngi bin lun trnh by. Mt v d tiu biu cho trng hp ngy bin ny l: nhim arsenic trong nc Vit Nam cha cao v cn trong mc cho php. D kin ca Bangladesh cho thy tnh trng nhim arsenic Vit Nam rt trm trng. 25. Ngy bin rm. Loi ngy bin ny c tnh xuyn tc, bp mo quan im hay pht biu ca ngi khc, lm lun im tn cng. y l mt ngy bin, v n khng ng u vi ci l l ang bn. Chng hn nh: Chng ta nn ng h ch cng bch qun dch. Ngi ta khng thch tng qun v h khng mun cuc sng b o ln. Nhng h cn nhn thc rng c nhiu iu quan trng hn tin nghi trong cuc sng. Nhm 5. Nguyn nhn gi to 26. Post hoc. Loi ngy bin ny pht biu rng hai s kin xy ra, mt trc v mt sau, c quan h vi nhau nh nguyn nhn v hu qu. V d: Lin X sp sau khi nh nc theo ch ngha v thn. Do , chng ta phi t b ch ngha v thn khi b suy sp. 27. nh hng lin i. Mt s kin c cho l c nh hng n mt s kin khc, nhng thc cht th c hai s kin u c cng mt nguyn nhn. y cng chnh l mt trng hp ngy bin di dng post hoc. V d: Chng ta ang chng kin mt tnh trng tht nghip rt cao, v do thiu nhu cu ca ngi tiu th. (Nhng c th c hai s kin c nguyn nhn t tin li qu cao.)
7

28. nh hng khng ng k. y l mt loi ngy bin mang tnh phng i t mt nh hng rt nh. Chng hn nh Ht thuc gy ra nhim mi trng Sydney l mt pht biu ng, nhng nh hng ca thuc l n mi trng rt khim tn khi so vi nh hng ca khi xe v cc hng xng. 29. nh hng ngc chiu. Mi quan h gia nguyn nhn v hu qu b o ngc chiu tm n mt kt lun mang tnh ngy bin. V d: Ung th gy ra thi quen ht thuc l. 30. Nguyn nhn phc tp. Mt s kin xy ra c th do nhiu nguyn nhn khc nhau, nhng ngi ngy bin c th n gin ha thnh mt lin h n gin. Chng hn nh Tai nn xe c l do ng x xu c th ng, nhng tai nn cng c th do ngi li xe u trong mt iu kin xu. 31. Nguyn nhn sai (Non causa pro causa). Loi ngy bin ny xy ra khi mt iu no c cho l nguyn nhn ca mt s kin, nhng n cha thc s c chng minh l nguyn nhn. V d: Ti ung mt vin aspirin v cu nguyn thng , v ti khng cn b nhc u. Nh vy thng cha tr ti khi nhc u. Nhm 6. Phi logic (non sequitur) v nhn ln trong tam on lun 32. Phi logic. Ngy bin phi logic thng xy ra trong trng hp mt l l m kt lun c rt ra t nhng tiu khng dnh dng g vi nhau. Chng hn nh Ngi Ai Cp tng lm nhiu khai qut xy dng nhng kim t thp, h chc chn phi rt tho v c sinh vt hc. 33. Loi b tin . Ngy bin loi ny thng xy ra di hnh thc nu A th B, khng phi A th khng phi B. V d: Nu ti Sydney th ti ang New South Wales. Ti hin khng Sydney, do , ti khng New South Wales. 34. Nht ch vo ming ngi khc. y l mt loi ngy bin bng cch dng k thut phng vn. Mt trng hp c in l ng ngng nh v cha? Tc l mt cu hi vi mt gi nh rng ngi c hi tng hnh hung v. y l mt mo m gii lut s thng hay dng trong thm vn. ng du tin n cp u? Gii chnh khch cng thch mo ny, i khi nh Bao gi th nhm EU ny s khng cn xm phm vo cng vic ca chng ta? 35. Ngy bin t ng. (Mt tiu chun ca tam on lun gm c 3 ch). V d
8

nh trong cu pht biu Tt c ch l th vt, v tt c mo l loi ng vt c v, do tt c ch l loi ng vt c v, c bn ch: ch, mo, ng vt, v ng vt c v. 36. t on. Hai s vt ring bit c xem l c lin h nhau nu chng c chung c tnh. Ngi ngy bin li dng ch gia ca mt pht biu a n mt kt lun sai. Chng hn nh trong cu Tt c ngi Nga l nh cch mng, v tt c nhng ngi theo ch ngha v chnh ph cng l nh cch mng, do , tt c nhng ngi theo ch ngha v chnh ph l ngi Nga, ch chnh gia l nh cch mng. Nhng kt lun ny sai, v d nhng ngi theo ch ngha v chnh ph v ngi Nga l nhng ngi cch mng, nhng h c th l hai nhm cch mng khc nhau. Nhm 7. Cc nhm ln khc 37. Dn chng bng giai thoi. Mt trong nhng ngy bin ph bin nht v n gin nht l da vo nhng cu chuyn c tnh vn vt, hay giai thoi. Chng hn nh C hng khi bng chng cho thy thng hin hu v vn ban php mu hng ngy. Mi tun ri y, ti c c c mt cu chuyn v mt c gi sp cht v ung th, c gia nh c i cu nguyn trong nh th, v ch vi ngy sau c ht bnh. Dng kinh nghim c nhn minh ha cho mt lun im l mt iu hon ton hp l, nhng dng nhng giai thoi nh th s chng chng minh g. Mt anh bn c th cho rng anh tng gp Elvis mt siu th no , nhng nhng ngi cha gp Elvis bao gi th cn nhiu bng chng xc thc hn. 38. Li dng c tch. y l mt loi ngy bin cho rng nhng g ng hay tt ch n gin v chng l c xa, v nhng ngi theo cch ngy bin ny thng ni hi no n gi ai cng vy. Chng hn nh Hng trm nm nay, c chu di s cai tr ca Hong gia Anh, v l mt nc thnh vng. Mt th ch tn ti lu di nh th t phi l mt th ch u vit. 39. Da vo ci mi (ad novitatem). Ngc li vi loi ngy bin da vo ci c, ngy bin da vo ci mi cho rng mt iu g tt hn v ng hn n gin ch v n mi hn ci khc. Windows 2000 phi tt hn Windows 95, Windows 2000 mi c thit k li nm ngoi. 40. L l ca ng tin. Loi ngy bin ny thng da vo mt nim tin duy nht rng ng tin l mt tiu chun ca s ng n. Nhng ngi c nhiu tin c kh nng ng hn nhng ngi t tin. Chng hn nh Nhu liu ca hng Microsoft ng nhin l tt hn; nu khng th lm sao Bill Gates c th tr nn t
9

ph nh th. 41. Da vo ci ngho. Ngc li vi ngy bin da vo s giu c, c mt loi ngy bin khc da vo s ngho kh. Chng hn nh Cc v s c kh nng hiu thu c ngha ca cuc sng, bi v h t b mi xa hoa ca cuc sng. 42. ip khc (ad nauseam). Loi ngy bin ny cho rng mt l l cng c lp i lp li nhiu chng no th n s c ngi ta chp nhn l ng. Do , ngi ngy bin thng ch lp i lp li nhng pht biu, bt k ng sai ra sao, cho n khi ngi i thoi mt mi khng cn mun nghe na, nh ng lnh o, nhn dn lm ch, nh nc qun l. 43. Lm dng thin nhin. y l mt ngy bin rt thng thng trong gii chnh tr gia, m trong h tm ci tng ng gia mt kt lun no v mt kha cnh ca th gii t nhin, ri t pht biu rng kt lun l khng th trnh khi. Chng hn nh c im ca th gii t nhin l cnh tranh; ng vt u tranh chng nhau lm ch ti nguyn thin nhin. Ch ngha t bn, mt hnh thc cnh tranh lm ch t liu, ch n gin l mt phn ca con ngi sng trong th gii t nhin. cng l cch m th gii t nhin vn hnh. Mt hnh thc khc ca lm dng thin nhin l l lun cho rng bi v con ngi l sn phm ca th gii t nhin, chng ta phi bt chc hnh ng theo nhng g chng ta thy trong th gii t nhin, v lm khc i l phi t nhin. V d: ng tnh luyn i d nhin l khng t nhin. 44. Ngy bin anh cng vy. y l mt trong nhng ngy bin rt ph bin. N da vo l l rng mt hnh ng c th chp nhn c bi v ngi i nghch lm. Chng hn nh Anh l mt ngi la di. Ri sao? Anh cng l mt tay la di vy. 45. Lm dng thng k. Thng k thng c gii ngy bin s dng ti a, v theo h thng k c th dng chng minh bt c iu g. Ngi ta c th vn vo hai con s 1 v 3 im sn xut nhng pht biu nh khc nhau 2 im, cao gp 3 ln, hay tng 200%; ngi ta c th da vo kin ng tnh ca 4 ngi trong 5 ngi cho l 80% ngi c thm d, hay thm ch a s cng ng ng vi mt lun im no . Tc l nhng khi qut ho mt cch vi v, hay da vo mt mu s cc k thp, thp n n khng c ngha l g. Thc ra, thng k khng chng minh iu g c. Thng k ch l mt phng tin hay thut ton dng loi b nhng trng hp kh d hay khng kh d. V c qu nhiu ngy bin thng k, nn vn ny s c bn tip trong mt dp khc.
10

Nhn xt C th ni nhng loi ngy bin trn y c nhng c im chung l (a) pht biu khng da vo l l logic; (b) cc nh khng vng i n mt kt lun; v (c) a ra gi nh khng ng. Ngy bin, do , ni cho cng, l mt sn phm ca s li bing suy ngh. V hu nh trong chng ta, ai cng c t nht l mt ln li suy ngh. Do , nu im qua nhng loi ngy bin trn y, chng ta t cm nhn rng trong qu kh mnh chc cng c ln phm vo li lm ca ngy bin. iu ny c th ng, v khng nn ly lm ngc nhin, v cc nh thng thi, v ngay c gii c hun luyn v logic hc cng i khi, v c hay v tnh, ngy bin. Gii chnh tr gia v truyn thng l nhng ngi cc k ni ting v ngy bin.
Nhng ti sao nhng ngy bin vn cn c mt trn bo ch? Theo ti, bi v chng vn c khch hng. Vn c ngi, d t hay nhiu, tin tng vo ngy bin, v n thun nh, trn tru, v nht l khng thch thc. S mt hn trn tru em li cho chng ta mt cm gic khoan khoi d chu hn l s mt hn lm chm, hay ngi trn mt ci gh gh gh. Ngi ta thch s trn tru, bi v trn tru l du hiu ca s khoan khoi, d chu, l ci khong thi gian gii lao, khng cn s thch thc. C l, mt kha cnh no , iu ny cng khng n ni t, bi v nhng ngy bin phn nh s thnh cng [hay c ngi ni s phong ph] ca ngn ng trong vic tch ri gia nhng g th thin, g gh vi nhng g hon thin, m miu. Nhng s trn tru ca cc vt th v ngn ng ngy nay em li cho chng ta mt cm gic gi to v th gii thc ca cc vt th. Nhng k kt xe trn ng x mi l tri tim phc tp ca mt thnh ph. Tng t, mt s c ca internet s nhc nh chng ta v tnh trng hn mang v phc tp ca h thng thng tin in t. S hn mang v phc tp l thc. Trn tru, trn trnh c th l gi to. Nhng cu vn ngy bin c th ch l nhng li pht biu lm lnh thay v lch thip, hm cha mnh khe thay v thn thin. C th ni, ngy bin l nhng li so ng lin thong nhm vo mc ch li cun ngi nghe/c, thay v cung cp cho h mt s thc. Bi v ngy bin l nhng l l m b ngoi c v logic, nn chng c kh nng thuyt phc nhng ngi khng chu kh suy ngh, nht l nhng ngi cn mang nng cm tnh. iu ny gii thch ti sao nhiu ngi tip nhn mt cch th ng qu nhiu nhng iu qui g v th gii chung quanh, k c nhng nim tin tn gio, nhng m tn d oan, nhng trit l qui ng, nhng thng tin sai lc, v.v.. Ci tc hi ca vic tip nhn th ng ny l n lm cho ngi ta tr nn n l vi cm tnh, v d dng tr thnh nhng tn cung tn ca nhng ngi lnh o chnh tr hay tn gio.

khng tr thnh nhng n l, cn phi suy ngh nghim tc. Suy ngh nghim tc l mt qu trnh hot ng tri thc nhm nim ha, ng dng, phn tch, tng hp, v nh gi nhng thng tin c thu thp t quan st, kinh nghim, phn nh,
11

l lun, hay lin lc, nh l mt nim tin cho hnh ng. Cn phi da vo nhng gi tr tri thc vi nhng c im nh trong sng, chnh xc, nht qun, c lin h, bng chng tt, l l hp l, c chiu su, v cng bng. Tc l, trc mt cu pht biu hay mt ngh, cn phi thm nh li kt cu v nguyn t ca pht biu hay ngh . Nhng kt cu v nguyn t ny l: mc ch, vn , gi nh, quan nim, bi cnh, kt lun, ng , hu qu, phm vi tham kho, v quan im khc.
Ngi Vit chng ta thng rt t ho v nhng i thoi [m chng ta cho l thng minh] gia Trng Qunh v Cha Trnh ngy xa. Nhng ni mt cch cng bng v theo tiu chun ca l lun logic, th nhng trao i ca Trng Qunh hay tng t ch l nhng ngy bin trnh th s nht. Nhng c iu ng bun l nhng i thoi kiu Trng Qunh, m trong s hn thua nhau tng cu ni, bt b nhau tng ch, vn vo ngha ca tng cu vn, v.v li i vo s sch, nh th lm gng cho th h sau ny. M lm gng tht. Cho n ngy nay, c ngi vn cn cho l mt biu tng ca s thm thy, thng minh ca dn tc, l phn nh s phong ph ca ngn ng Vit, v em ra ng dng trong tranh lun. Theo di bo ch, chng ta thy nhng hnh thc tn cng c nhn (thay v tn cng vo lun im), xuyn tc tng, chp m, suy lun theo cm tnh, ma mai, n gin ha vn , v.v xut hin hu nh hng ngy, c khi hng gi. V nhng tn s ca nhng loi ngy bin xut hin qu nhiu nh th, n thnh mt s rp khun. Theo thi gian, rp khun tr thnh truyn thng. Hu qu ca ci truyn thng ny l nhng ai ra ngoi ci khun so ca ngy bin u c th b xem l phi chnh thng, dn n mt li suy ngh v phn xt k quc kiu anh/ch khng thuc nhm ca ti, vy th anh/ch thuc nhm bn kia, anh ch quc gia, vy anh phi l cng sn, anh khen Vit Nam, vy anh l cng sn, ging ni anh Bc k 75, vy anh l cng sn, hay Nh nc cho anh ra ngoi ny trnh din, chc anh l cng sn i tuyn truyn Anh pha ny, ti bn kia. Ni tm li, l mt li phn nh theo hai gi tr: xu v tt, en v trng, hay ch v ta mt cch cng nhc. Cch phn nh ny th hin mt s ngho nn v tr tu, hay li bing suy ngh. Ch cn t vn ngc li mt cht, hay pht trin vn xa hn mt cht, ai cng c th thy li phn chia c/khng ny khng th em n mt p s cho mt vn no c. Trong ci s thc phc tp, m m o o ca vn , c ci p ring. Khng phi ci p trn tru, trn trnh, nhng l ci p kht khe ca s tht. Tng t, mt li pht biu nghch l c ci p ca n, v n c th nh thc chng ta v mt th gii phc tp, mt th gii khng nm gn trong ng/sai, tt/xu, bn/th. C l n lc chng ta nn vt qua chnh mnh bng cch cho cc t bo tr tu c c hi lm vic.

BT

12