Professional Documents
Culture Documents
МОНОГРАФИЈА 2022 - 18.03.2022 - Финално од работна група
МОНОГРАФИЈА 2022 - 18.03.2022 - Финално од работна група
Април 2022
Содржина:
Регулатива .......................................................................................................................................... 5
Царинскиот закон во периодот од 1992 година до 2001 година .............................................. 5
Царинската тарифа во периодот од 1992 година до 2001 година ............................................ 7
Од данок на промет кон ДДВ во периодот од 1992 година до 2001 година ........................... 8
Aкцизи во периодот од 1992 година до 2001 година ................................................................ 9
Преференцијалните договори во периодот од 1992 година до 2001 година ....................... 10
Регулатива во периодот од 2002 до 2011 година .................................................................... 10
Царинскиот закон во периодот од 2002 година до 2011 година ............................................ 11
Царинската тарифа во периодот од 2002 година до 2011 година .......................................... 13
Акцизи во периодот од 2002 година до 2011 година .............................................................. 14
Заштита на права од интелектуална сопственост во периодот од 2002 година до 2011
година ........................................................................................................................................... 15
Други мерки во периодот од 2002 година до 2011 година ..................................................... 15
Нови надлежности во периодот од 2002 година до 2011 година .......................................... 16
Преференцијални договори во периодот од 2002 година до 2011 година ........................... 16
Царинскиот закон во периодот од 2012 година до 2021 година ............................................ 17
Царинската тарифа во периодот од 2012 година до 2021 година .......................................... 19
Преференцијални договори во периодот од 2012 година до 2021 година ........................... 20
Царинска лабораторија .............................................................................................................. 20
Човечки ресурси во Царинската управа ........................................................................................ 22
Царинската служба во Социјалистичка Република Македонија ............................................. 22
Царинската служба непосредно пред осамостојувањето ....................................................... 22
Основање на Царинската управа на Република Македонија – 1992 година ......................... 23
Поставување на организацијата ................................................................................................ 24
Надлежности и одговорности на Царинската управа .............................................................. 31
Човечки ресурси .......................................................................................................................... 35
Стручно оспособување во Царинската управа ............................................................................. 38
Систем за менаџмент на квалитет ................................................................................................. 41
Дигитализација на царинското работење .................................................................................... 42
Период пред независноста на Република Македонија ........................................................... 42
2
Монографија – 30 години Царинска управа
4
Монографија – 30 години Царинска управа
Регулатива
Царинската управа е чувар на финансиските интереси на државата, на здравјето и животот на граѓаните,
се грижи за реализација на економските политики преку одржување и унапредување на конкурентен
економски амбиент и постојано предлагање и спроведување на мерки за олеснување на трговијата и
транспортот. Преку бројни активности за олеснување и зголемување на ефикасноста во спроведувањето
на царинските постапки, Царинската управа внимателно ги негува и унапредува односите со деловната
заедница.
Основни закони кои ги применува се Царинскиот закон и Царинската тарифа, како и сите пратечки
документи на овие закони. Дополнително во спроведување на сите мерки се применуваат и многу други
закони, уредби и правилници.
Обемот на извршените работи на царинската служба во текот на 1992 и 1993 година повеќекратно се
зголемува, затоа што со прогласувањето на независноста, стоковиот, дотогаш внатрешен промет со
поранешните републики на Социјалистичка Федеративна Република Југославија – СФРЈ како најголеми
трговски партнери на Република Македонија, стана меѓународен промет. Истовремено, започнувањето
на воените дејства на територијата на поранешните републики на СФРЈ значи големо отежнување на
железничкиот и друмскиот сообраќај, а предизвика значително зголемување на воздухопловниот
сообраќај. Во почетокот за извршување на определени сложени задачи се формираат 4 стручни комисии
на ниво на Царинска управа: Комисија за царинска тарифа, Комисија за царинска вредност, Комисија за
сврстување на стока во царинска тарифа и Комисија за меѓународна царинска соработка, како и
дополнителни 2 стручни комисии на ниво на царинарници: Комисија за царинска вредност и Комисија за
царинска тарифа.
Првиот Закон за царини1 на Република Македонија се донесува на 2 април 1993 година, со што престана
да важи дотогаш применуваниот закон од СФРЈ. Овој Закон за царини на Република Македонија е скоро
идентичен со претходниот од СФРЈ, освен во делот „Царинска постапка по водни патишта“ кој што е
1
„Сл. весник на РM“ број 20/93
скратен поради тоа што во Република Македонија нема меѓународен воден сообраќај. Царината на
почетокот е формирана како самостоен државен орган.
Во 1993 година со Правилник за исправите во царинската постапка и Правилник за единствениот
царински документ во царинската постапка се воведува образец на единствениот царински документ -
ЕЦД.
Во мај 1998 година се донесува нов Царински закон2 со што престанува да важи Законот за царините и со
овој закон се уредуваат царинската постапка, правата и обврските на учесниците во царинската постапка,
како и делокругот, начинот на работа и организацијата на органот на управата надлежен за работите од
областа на царините. Царинската управа, од 1995 година е во состав на Министерството за финансии и е
надлежна за работите од областа на царините. Со законот се проширува дефиницијата на царинска
декларација, и за разлика од претходниот период кога под царинска декларација се подразбира само
пишан документ, со новиот закон царинската декларација претставува и компјутерска порака,
електронски потпис и дознака за поддршка на документи. Исто така, наместо дотогашната „пријава за
увоз и провоз на стоки“, се воведува „елементарна декларација“, а евиденцијата на царински декларации
се води во електронски контролник.
Покрај вообичаената постапка за пополнување на царинска декларација, со Царинскиот закон за прв пат
се дефинира и поедноставена постапка. Со новиот закон постапките царинско складирање, увоз на стока
за производство наменето за извоз, преработка под царински надзор, привремен увоз и извоз на стоки
заради облагородување се дефинираат како постапки со економски ефект, за кои одлучува царинскиот
орган и може да побара соодветен инструмент за обезбедување доколку стоката подлежи на плаќање на
царина. Се определуваат и одредбите за царинска зона и се дефинираат постапките за царинење на стока
во зоната. Се воведува дефиниција на царински долг, како и постапките околу пресметка и наплата на
царинскиот долг.
Постојаното зголемување на обемот на промет на стока и патници, потребата од хармонизирање на
царинските контроли со стандардите на Светската царинска организација – СЦО и на Европската Унија,
како и ограничените ресурси со кои располага Царинската управа, неминовно ја наметнуваат потребата
од користење на соодветни системи и методи на работа кои ќе обезбедат целосна заштита на приходите
и целосно спроведување на законските забрани, одредби кои се однесуваат на количинско ограничување
или забрана за увоз на одредени видови стоки, со истовремено поедноставување и забрзување на
легитимната трговија. Согласно со препораките на Светската банка за обнова и развој, во 2001 година се
вршат соодветни подготовки и тестирања во врска со имплементирањето на селективноста во
Македонски царински информационен систем (МАКЦИС). Согласно постоечката царинска регулатива во
електронскиот систем на селективност се дефинираат и имплементираат локални, регионални и државни
критериуми за селективност. Се оформуваат листи на селективност по тарифен став, земја на потекло,
увозник, како и други показатели кои можат да го претстават ризикот при царинската постапка. Се
воспоставува систем на вредносна контрола на стоките како параметар за селективност. Се дефинира
одговорноста на секој од учесниците во процесот на селективност. Се утврдува процентот на случајна и
однапред дефинирана селективност. Селекцијата се врши преку воспоставување на систем на канали
(линии) наименувани: „црвен канал“ со задолжителен физички преглед на стоките и документарен
преглед на декларацијата, „жолт канал“ со задолжителен документарен преглед на декларацијата, „син
канал“ за дополнителна контрола на стоките (стоки со помал ризик или лесно расипливи стоки) и „зелен
канал“ без документарен и без физички преглед на стоките со низок ризик.
2
„Сл. весник на РM“ бр. 21 од 8 мај 1998 година
6
Монографија – 30 години Царинска управа
3
Combined Nomenclature, Common Customs Tariff of the European Communities, согласно Регулатива на
Советот на ЕУ, бр. 2658 од 1987 година
стапките изнесуваат од 8 до 13%. Нормативниот дел од Законот за царинска тарифа ги регулира
постапките царински контингенти, распоредување на резервни делови за непосредно вградување,
издавање на уверенија за распоредување, царинење на стоки кои се увезуваат сукцесивно, единствена
царинска стапка за увоз на стоки од страна на физички лица и др.
Во 1998 година со измената на Законот за Царинска тарифа е исклучен членот за единствена царинска
давачка во висина од 15% која се применува за увоз на стоки од физички лица. Оваа одредба е вметната
во одредбите на Царинскиот закон.
4
VAT – Value added tax
5
„Сл.весник на РМ“ бр.48/92
8
Монографија – 30 години Царинска управа
даночни стапки. Со ваквите измени даночниот систем го сочинуваат данокот на промет на производи и
услуги, акцизите и царините.
Со данокот на промет на производи се оданочува прометот на сите производи, освен на оние производи
за кои е пропишано ослободување од оданочување, додека со данокот на промет на услуги се плаќа
данок само на оние услуги кои се експлицитно пропишани. На оданочување со данок на промет на
производи не подлежи увозот на производи за репродукција или преработка. Од плаќање на данокот на
промет се ослободуваат некои производи чија потрошувачка се оценува како значајна за животниот
стандард или за остварување на некоја посебна цел.
Даночните стапки се определуваат во процент од даночната основа. Прометот на сите производи што
служат за крајна потрошувачка се оданочува со стапка од 25%. Со пониска стапка од 5% се оданочува
прометот на производи кои поради својот карактер, намена и економско, културно и социјално значење
добиваат поповолен даночен третман. Под ваков повластен третман е прометот на опрема што служи за
вршење на сопствената дејност, земјоделска механизација, органско и минерално ѓубриво и средства за
заштита на растенијата, основни производи на земјоделството и рибарството, производи што служат за
исхрана на луѓето и исхрана на животните, компјутери и џебни сметачи, дневен и периодичен печат,
електрична енергија, различни видови јаглен, огревно дрво и природен гас, какао, чоколада и производи
што содржат какао, сол за исхрана, производи од шеќер, детска облека и обувки, средства за хигиена
и др.
Законот за данокот на додадена вредност (ДДВ) се усвојува во Собранието на Република Македонија на
14 јули 1999 година, и успешно се воведува на 1 април 2000 година. Непосредно пред воведувањето се
спроведува голема кампања за информирање на пошироката јавност за новите даночни правила. ДДВ
како општ потрошувачки данок се пресметува во сите фази на производството и трговијата, како и во
целокупниот услужен сектор. Стоки што се увезуваат во царинското подрачје на државата подлежат на
плаќање на ДДВ. Даночната основица за плаќање на ДДВ се состои од царинската вредност на стоката
утврдена согласно Царинскиот закон, царината, акцизата и други видови надоместоци. При утврдување
на даночната основица се вклучуваат трошоците за провизии, пакување, превоз и осигурување кои
настануваат до местото на крајната дестинација на стоката.
Врз целокупниот увоз на стоки и услуги се применува општа даночна стапка од 18%, освен на увоз кој се
оданочува со повластена даночна стапка од 5% за одредени видови стоки определени со Одлука за
утврдување на добрата и услугите кои подлежат на повластена стапка на ДДВ. Повластената даночна
стапка се применува на прометот и увозот на производи за човечка исхрана, вода за пиење од јавните
системи за снабдување и одведување на урбаните отпадни води и водa за наводнување на земјоделско
земјиште, публикации, семенски и саден материјал за производство на земјоделски растенија, ѓубрива,
средства за заштита на растенијата, фолии од пластична маса за употреба во земјоделството, земјоделска
механизација, лекови, компјутери, термални сончеви системи, медицинска опрема, помагала и други
уреди чијашто намена е за олеснување или третирање на инвалидност, сурово масло за производство на
храна и др.
6
„Сл.весник на РМ, бр. 34/1992
7
„Сл.весник на РМ“ бр. 78/1993
8
„Сл.весник на РМ“, бр. 32/2001
9
Спогодба за стабилизација и асоцијација меѓу Република Македонија и Европските заедници и нивните
земји-членки (Stabilisation and Association Agreement)
10
Монографија – 30 години Царинска управа
кој се создава правна рамка за дејствувањето на Царинската управа при увоз и транзит на фалсификувана
стока.
10
The International Convention on the Simplification and Harmonization of Customs procedures (Revised Kyoto
Convention), донесена од СЦО во 1999 година, стапи на сила во 2006 година
11
Convention relating to temporary admission (Istanbul Convention), донесена од СЦО во 1990 година, стапи
на сила во 1993 година
12
Согласно измените на Царинскиот закон на ЕУ 648/2005
Во овој период се донесува Законот за царински мерки за заштита на права на интелектуална
сопственост. Според законот, имателите на трговски марки или нивни застапници регистрираат кај
Царинската управа барања за царинска заштита на нивните производи и соработуваат со Царинската
управа на подготовка на системот за откривање и спречување увоз и транзит на фалсификувана стока и
зголемување на јавната свест за штетните последици од употребата на фалсификувани стоки. Во овој
период Царинската управа започнува со регистрација на вакви барања и ги реализира првите акции на
заплена на фалсификувана стока.
Во Кодексот на шифри се вградуваат повеќе меѓународни стандарди и препораки, како што се шифри за
означување на земјите, на видот на транспортот, на видот на пакување и други.
Во 2009 година Република Македонија пристапува кон Меѓународната конвенција за поедноставување
и усогласување на царинските постапки (Ревидирана Кјото конвенција), која претставува еден од
најзначајните инструменти на СЦО за имплементација на еднообразни царински постапки во сите
договорни страни, за олеснување на трговијата, спроведување транспарентни поедноставени царински
постапки, користење на информатичка технологија и управување со ризик, како и партнерство со бизнис
заедницата.
Со измените и дополнувањата на Царинскиот закон од април 2010 година се воведува правна рамка за
задолжителна електронска царинска декларација и за електронско доставување на информации за
најава на поаѓање и пристигнување на стока од и во царинското подрачје на Република Македнија, како
услови за функционирање на новиот СОЦД13 и за унапредување на системите за царинска контрола
базирана на анализа на ризик. Со ова е извршено и усогласување со Царинскиот закон на ЕУ. Во декември
2010 година се ревидираат условите за полагање на стручен испит за лиценцирани застапници, а се
воведуваат и прекршочни санкции и критериуми за суспендирање на одобрението и лиценцата.
Одобренијата и лиценците за вршење на царинско застапување ги издава Царинската управа. Во 2010
година за потребите на поедноставената постапка се воведуваат дефиниции за царинска испостава на
влез, на увоз, на извоз и излез, како и и влезна и излезна збирна декларација. Се изменуваат условите и
постапките за давање на одобрение за вршење на работи на застапување, со што добивањето на ваквите
лиценци е бесплатно. Со измените се дополнува списокот на прекршоци за кои се изрекува глоба.
Во 2010 година започнува да се применува законската можност за поднесување на усна царинска
декларација за комерцијални пратки со мала вредност. Усната декларација е особено практична за
царинење мали пратки кои пристигнуваат по пошта, со авион или пак на граничен премин, со што
значително се забрзува спроведувањето на царинската постапка и се намалуваат трошоците на
увозниците (како на пример: шпедитерски, магацински, трошоци за транспортни услуги и сл.). Истата
година започнуваат да се применуваат и поедноставените постапки при царинење на збирни пратки што
се остварува преку логистички центри кои имаат одобрение од Царинската управа за поедноставувања
во транзит (одобренија за овластен примач и испраќач). Поедноставените постапки овозможуваат
спроведување на царинските постапки во просториите на компанијата, царинењето е можно 24/7 и не
зависи од работното време на царинските испостави, при што не постои обврска за влегување во
царински терминал со што се елиминираат трошоците за престој на царински терминали и се намалуваат
трошоците за шпедитерски услуги.
Со измените и дополнувањата на Царинскиот закон од април 2010 година се овозможува заедничко
царинење со царинските служби на соседните држави, се укинува концептот „лице за кое постои повисок
ризик“ и се пренесуваат одредбите за единствена царинска стапка од Царинскиот закон во Законот за
Царинска тарифа.
Со измените и дополнувањата на Царинскиот закон од април 2011 година се утврдуваат условите за
одложено плаќање на царински долг и прифаќање на општа гаранција, наплатата на царински долг и
сметководствената евиденција. Одредбите на Царинскиот закон се усогласуваат со ЗОУП14 и Законот за
управна инспекција, во поглед на роковите за одлучување.
13
Систем за обработка на царински декларации
14
Закон за општа управна постапка
12
Монографија – 30 години Царинска управа
Со следната позначајна измена на Законот за Царинска тарифа во 2010 година повторно се воведува
единствена царинска давачка во висина од 15% која се применува за физички лица, а која дотогаш беше
вметната во Царинскиот закон. Особено значајно е воведување на одредба дека Царинската управа ги
интегрира сите тарифни и нетарифни мерки, определува дополнителни ознаки на интегрираната
царинска тарифа, ја ажурира интегрираната царинска тарифа и ја објавува во електронска форма со
користење на комјутеризиран систем, кога е тоа возможно.
Во овој период целосно се исполнуваат обврските од ССА во поглед на царинските стапки за увезените
стоки со потекло од ЕУ, при што се целосно се елиминираат царинските стапки на 653 тарифни ставки.
Согласно ССА се намалуваат, но остануваат царински стапки само за земјоделските и прехранбените
производи15. Во овој период целосно се исполнуваат и обврските од Протоколот за пристапување кон
СТО16, при што се намалуваат царинските стапки на 29 тарифни броеви. Во овој период стапувааат на сила
и целосно се применуваат договорите за слободна трговија, особено во делот на ослободувањата од
плаќање на царина за увезените стоки со потекло од Турција, Украина и земјите членки на CEFTA. Со цел
стимулирање на производството и извозот, во овој период се намалуваат или целосно елиминираат
царинските стапки на повеќе од 300 царински броеви. Како резултат на претходено наведеното,
просечната царинска стапка се намалува од 9,29% на крајот на 2006 година на 8,75% на крајот на 2011
година, додека пондерираната ефективна царинска стапка се намалува од 2,76% на крајот на 2006 година
на 1,24% на крајот на 2011 година. Намалувањето и елиминирањето на царинските стапки во овој
15
Просечната царинска стапка изнесува 4,97%
16
Светска трговска организација
период придонесува за значително намалување на увозните давачки и стимулирање на
производството и извозот, но и за значително намалување на приходите од царини.
Со Законот за ратификација на Препораката на Советот за царинска соработка на СЦО во јули 2008
година се прифаќа барањето за членство на Европските заедници во СЦО. Законот за ратификација на
Протоколот за измени и дополнувања на Меѓународната конвенција за поедноставување и
усогласување на царинските постапки (ревидирана Кјото конвенција) од крајот на 2008 година
претставува натамошно усогласување со Acquis Communautaire на ЕУ и прифаќање на инструментите на
СЦО во поглед на обезбедување соодветен баланс помеѓу контролата и прибирањето на приходи од една
страна и олеснувањето на трговијата од друга страна.
Со владиниот пакет мерки од март 2010 година значително се намалуваат трошоците за увоз на патнички
автомобили со кои се изeднaчуваат (намалуваат) царинските стапки на употребуваните со новите
патнички автомобили.
Особено е значајно воведувањето на правна рамка за воспоставување на Интегрирана царинска тарифа
– TARIM (вид на национален TARIC 17 кој се користи во ЕУ) во која се интегрираат сите тарифни и нетарифни
мерки, согласно важечките прописи на Република Македонија. Царинската управа се определува за
аминистратор на TARIM.
Управувањето со акцизите на 1 јануари 2010 година успешно се пренесува на Царинската управа која е
надлежна за управување со акцизите на целата територија на Република Македонија. Ова се реализира
со измени и дополнувања на Законот за акцизи, Законот за даночна постапка, Законот за Царинска
управа и Законот за Управата за јавни приходи 18. Основни функции кои ги извршува Царинската управа
се издавање на акцизни дозволи и одобренија за акцизно повластено користење, издавање на контролни
марки (бандероли) за обележување на тутунски добра и алкохолни пијалоци, пресметка, утврдување и
наплата на акциза, обработка на акцизни документи, обработка на акцизни пријави и утврдување на
акцизни побарувања, спроведување на акцизна контрола над акцизните обврзници и водење на
прекршочна постапка согласно Законот за акцизи. Се воведуваат и нови контролни марки за обележување
на тутунски добра и алкохолни пијалоци, со лого на Царинската управа и со висок степен на заштита од
фалсификување.
17
TARIC – the integrated Tariff of the European Union
18
Сите се објавени во „Сл.весник на РМ“ бр. 105/2009
14
Монографија – 30 години Царинска управа
Во февруари 2011 година се донесуваат измени и дополнувања на Законот за акцизи со кои се уредуваат
условите и постапката на контрола, обележувањето и користењето на обележаните минерални масла, а
се изменуваат и одредбите за прекршоци со дополнувања во делот на санкциите за злоупотреба при
несоодветно користење на минералните масла, особено во делот на користење на т.н. „црвена нафта“.
19
Согласно амандман ХХ на Уставот на Република Македонија од 2005 година, заради поефикасно и
побрзо решавање на прекршоците, како и растеретување на судовите од напливот на прекршочни
предмети, за прекршоци определени со закон, санкција може да изрече орган на државната управа
или организација и друг орган што врши јавни овластувања
16
Монографија – 30 години Царинска управа
20
„Сл.весник на РМ“ бр. 187/13
21
„Сл. весник на РМ“ бр. 23 од 10 февруари 2016 година
22
„Сл. весник на РМ“ бр. 144 од 03.08.2018 година
23
„Сл. весник на РМ“ бр. 233 од 20.12.2018 година
рамките на ЦЕФТА страните, што претставува поволност и олеснување на регионалната трговија.
Суштински со измените се менува целото поглавје за ОЕО и се утврдуваат поблиските критериуми за
стекнување на статус ОЕО, како и поволностите кои произлегуваат од истиот, се уредува начинот на
одобрување по поднесено барање и давање на одобрение, како и правните дејства на даденото
одобрение.
Електронскиот систем за постапки со економски ефект „E_Lohn“, финансиран со средства од Светската
банка, целосно се става во функција од крајот на март 2013 година. „E_Lohn“ овозможува електронско
аплицирање и добивање одобренија за сите видови на постапки со економски ефект (увоз за
облагородување, царинско складирање, извоз за облагородување, преработка под царинска контрола и
привремен увоз), како и поднесување на документи за електронско следење на постапката на увоз за
облагородување.
Во рамки на Интегрираниот информативен систем на Царинската управа, на интернет страницата на
Царинската управа се поставува Портал за електронска комуникација – ПЕК, преку кој надворешните
корисници можат да пребаруваат над 70 стандардни, електронски контролирани барања, кои во
Царинската управа електронски се архивираат, процесираат и враќаат до барателите.
НКТС официјално беше ставен во функција на национално ниво на 1-ви март 2014 година.
Воспоставувањето на Новиот компјутерзиран транзитен систем – НКТС24 е од особено значење затоа што
едногодишното користење на истиот е еден од условите за пристапување кон Конвенцијата за заедничка
транзитна постапка (КЗТ). Пристапувањето кон КЗТ е условено со исполнување на низа технички услови и
спроведување на голем број на активности. Од овие причини, а со цел оценување на состојбата за
подготвеноста на Република Македонија за преземање на обврските од пристапување кон Конвенцијата
за заедничка транзитна постапка и Конвенцијата за поедноставување на формалностите во трговијата, од
страна на DG TAXUD при Европската Комисија се спроведени две мониторинг мисии (пред-оценска мисија
во јули 2014 година и оценска мисија во јануари наредната година). Мисиите од претставници од
Европската Комисија – DG TAXUD и претставници на државите членки на конвенцијата даваат позитивен
извештај со препорака до ЕУ-ЕФТА работната група за „Заеднички транзит“ и „Поедноставување на
формалностите при трговија со стоки“ за пристапување на Република Македонија кон Конвенцијата за
заедничка транзитна постапка.
На 1 јули 2015 година, Република Македонија станува дел од транзитниот систем на Европската Унија. Со
пристапувањето на Македонија кон Конвенциите за заедничката транзитна постапка и за
поедноставување на формалностите при трговија со стока се обезбедува единствено движење на стоката
во рамки на земјите членки, од една влезна точка до местото на завршување на транзитната постапка,
без разлика на тоа низ колку држави и гранични премини стоката треба да транзитира. Електронската
транзитна декларација со која е започната транзитна постапка во која било земја членка на Конвенцијата
за заедничка транзитна постапка е прифатлива за сите земји членки на Конвенцијата. Тоа значи дека
транзитните постапки кои започнуваат во било која царинска испостава во Македонија, можат да завршат,
на пример, во царинска испостава во Германија и обратно, без застој на граничните премини и без
поднесување на посебна транзитна декларација во секоја попатна земја. Пристапувањето кон
Конвенцијата за заеднички транзит значително го олеснува тргувањето со ЕУ, ЕФТА и Турција како наши
најголеми надворешно-трговски партнери. Република Македонија прва од земјите во Југоисточна Европа
стана дел од европскиот транзитен систем.
Во мај 2019 година се донесува нов Правилник за начинот на пополнување на царинската декларација
и кодексот на шифри кои се употребуваат при пополнување на царинската декларација 25. Правилникот
се донесува поради тоа што Царинската управа разви, целосно имплементира и пушти во продукција нов
Систем за обработка на царински декларации и акцизни документи – СОЦДАД26 со електронската
размена на податоци, согласно утврдени технички услови и правила за користење на системот за
електронска размена на податоци и давање на услуги за електронско работење. Со новиот Правилник се
пропишува начинот на употреба и начинот на пополнување на извозната, увозната и декларацијата за
привремено чување изработени со техника на електронска обработка на податоци. Исто така се вршат
измени и во однос на шифрите кои се користат за одредени податоци во царинските декларации, на тој
24
NCTS – New Computerised Transit System
25
„Сл. весник на РСМ“ бр. 105 од 27.05.2019 година
26
CDEPS – Customs Declaration and Excise Proccessing System
18
Монографија – 30 години Царинска управа
начин што се пропишува дека за дел од податоците се користат шифри од базата на податоци на
Интегрираната тарифа (ТАРИМ).
СОЦДАД конечно почнува да се употребува во јуни 2019 година. Со воведување на СОЦДАД започнува
нова, дигитална ера за царинското работење во нашата земја. Новиот систем обезбедува безбедно,
интероеперабилно електронско решение во согласност со стандардите на СЦО и ЕУ, целосно бесхартиена
околина при спроведување на царинските и акцизните постапки преку размена на електронски податоци
со економските оператори и другите државни институции, забрзување на царинските и акцизните
постапки за економските оператори и целосна компатибилност со системите на ЕУ. Воведувањето на
новиот систем обезбедува интероперабилност и интерконективност со царинските информатички
системи на ЕУ, управување со царинските декларации и акцизните документи, контрола на движењето
на акцизните добра и царинските стоки преку размена на стандардизирани електронски пораки со
економски оператори, ефикасност во спроведување на контролите околу наплатени и вратени царински
давачки, акцизи, такси и други давачки, олеснување на трговија преку забрзан проток на стока, како и
подобрување на безбедноста на синџирот на снабдување, согласно стандардите на Европската Унија и
Светската царинска организација. За потребите на развој на новиот СОЦДАД се усогласуваат ставовите
околу поврзувањето на овој систем со НКТС, Едношалтерскиот систем за дозволи за увоз, извоз и транзит
на стоки и тарифни квоти (EXIM) и Системот за интегрирана тарифна околина (ITE), кој се развива во рамки
на проектот ИПА 2009. Електронскиот систем за издавање увозни и извозни дозволи и тарифни квоти, кој
е во функција од 2008 година, од година во година станува сè пософистициран, зголемувајќи ја
ефикасноста при забрзување на царинските постапки, а континуирано расте и бројот на регистрирани
корисници. Со започнување на примена на Системот за интегрирана тарифна околина (ТАРИМ) се
воведува и електронска контрола на сите тарифни, даночни, акцизни и нетарифни мерки кои што се
применуваат при царинскаите постапки на увоз и извоз.
Царинска лабораторија
Иако формално постоеше и порано, Отсекот за царинска лабораторија, како интегрален дел на Секторот
за царински правни работи, започнува со работа во 1995 година, на почеток со користење на услуги од
други лаборатории, а oд 1997 година, кога царинската служба на САД на царинската лабораторијата ѝ
донира опрема и основни инструменти за работа, функционира како базична лабораторија.
Во овој период лабораторијата врши анализи по општи аналитички методи и брзи тестови за
идентификација, а за покомплексни анализи ги користи услугите од други владини и приватни
лаборатории, при што, врз основа на резултатите, издава и мислења за тарифно распоредување на
стоката. Во 2008 година Европската комисија, во рамките на CARDS програмата, ѝ донира нова опрема на
царинската лабораторија. Истата година, Царинската управа склучува договор за деловно техничка
соработка со ПМФ – Институт за хемија, Скопје, со цел релокација на царинската лабораторија во
просториите на Институтот за хемија, користeње на нивната инфраструктура, споделување на опремата,
како и помош и обука од страна на експертите од Институтот за хемија.
27
„Сл. весник на РСМ“ бр. 124/19
20
Монографија – 30 години Царинска управа
WDXRF-спектрометар
Преку проектот„Зајакнување на оперативните и институционалните капацитети на Царинската управа“ во
рамките на ИПА 2013, вработените во Царинската лабораторија се обучија за самостојно вршење на
анализите. Со акредитација на аналитичките матоди ќе се обезбеди меѓународно признавање на
резултатите од испитувањата и ќе се придонесе за поголема заштита при пуштање на стоки во употреба.
Исто така, ќе се оптимизира бројот на постапките, а со тоа ќе се олесни протокот на стоки.
Човечки ресурси во Царинската управа
22
Монографија – 30 години Царинска управа
Сојузната управа на царини во Белград. Без соодветна законска регулатива и во услови на непостоење на
централна управа, раководството на трите царинарници ја координира царинската дејност во државата
преку формирање на неформален колегиум на тројцата управници кои што редовно се состануваат во
Скопје. На почетокот на 1992 година тогашниот управник на Царинарница Скопје донесува наредба со
која определува 4 царински службеници да вршат длабинска контрола на оние места каде што ќе има
потреба за тоа, која има за цел обезбедување на мерки за царински надзор на стока од странско потекло,
спречување илегален увоз и внесување стока, оружје, муниција, дрога, отрови и штетни материи, како и
внесување динари28 со потекло од други републики од СФРЈ.
Согласно овој закон, Царинската управа е надлежна за: царински надзор, царинење на стоки, контрола
на стоки чиј увоз, односно извоз посебно е регулиран, девизно-валутна контрола во меѓународниот
патнички и пограничен промет со странство, спречување и откривање на царински прекршоци и кривични
дела, водење на првостепена и второстепена управна и првостепена прекршочна постапка, обработката
и следење на статистичките податоци за увозот и извозот и др. Со работата на Царинската управа
раководи директор кој го именува и разрешува Собранието на Република Македонија. Законот
предвидува Царинската управа да се основа во рок од 3 месеци. Во првите пет години царинската служба
своите работни задачи ги извршува преку трите царинарници, царински испостави, реферати, одделенија
и отсеци (17 гранични премини, 17 царински испостави и 6 царински реферати).
Контролата врз царинското подрачје на Република Македонија започнува да се спроведува уште на
почетокот на 1992 година, со поставување на времен полициско-царински пункт на патот на излезот
од Куманово, каде што царинските работи ги вршат царинските работници од Царинската
испостава Куманово.
Недвижностите, опремата, инвентарот, архивата, документацијата и средствата за работа што ги
користеше државата СФРЈ – Сојузна управа за царини, на територијата на Република Македонија се
прогласуваат за државна сопственост на Република Македонија и нив ги презема Царинската управа.
Царинските службеници од Република Македонија кои беа на служба надвор од нејзината територија,
кои за тоа се определија во период од 3 месеци од донесување на законот, продолжуваат со работа во
Царинската управа на Република Македонија.
Ноќта помеѓу 26 и 27 април 1992 година, по брзо завршување на градежните работи за уредување на
просторот, е воспоставен граничниот премин Табановце-автопат на границата помеѓу Република
Македонија и Сојузна Република Југославија (СРЈ), каде функционира царинска испостава, во доста
28
Југословенски динар била официјална валута во Кралството Југославија, Социјалистичка Федеративна
Република Југославија и Сојузна Република Југославија
импровизирани услови. Во исто време се воспоставуваат и граничните премини Блаце, Јажинце,
Пелинце, како и железничките станици Табановце и Волково.
Со Законот за Царинска управа се утврдува и службената облека, службената легитимација и ознака.
Службената униформа на Сојузната управа за царина на СФРЈ продолжува да се употребува до
завршувањето на сите постапки за изработка на новите униформи. Единствена разлика претставува
новиот беџ со ознаки на Република Македонија.
Беџ, на бела основа со златни букви, кој го употребуваат царинските службеници веднаш по
осамостојувањето во 1992 година
Првата група од нови 142 цариници се примени во јули 1992 година, а започнуваат со работа во декември
1992 година, со што, на крајот од 1992 година Царинската управа располага со 411 вработени. Овие
цариници се распоредени на новите гранични премини: Табановце, Пелинце, Блаце и Јажинце, а дел од
вработените се распоредени на работни задачи на внатрешно царинење на стока во Скопје, Куманово и
еден мал број во Царинската испостава Штип.
Собранието на Република Македонија за прв директор на Царинската управа го именува Димитар
Бузлевски, кој функцијата ја извршува од 14 април 1993 до 20 декември 1994 година.
Поставување на организацијата
Врз основа на Законот за Царинската управа, во 1993 година започнува поставувањето на системи за
организација и работа, кадровско екипирање и стручно оспособување, формирање на системи за
спроведување на царински постапки и надзор. Во април 1993 година се донесува првиот Закон за царини
на Република Македонија29, кој е скоро идентичен со претходниот, освен што е скратен делот за
меѓународен поморски сообраќај. Во 1993 година со Правилник за исправите во царинската постапка и
Правилник за единствениот царински документ во царинската постапка се воведува образец на
единствениот царински документ – ЕЦД, кој започнува да се применува во 1997 година. Во декември
1993 Република Македонија станува договорна страна на Царинската конвенција за меѓународен
транспорт на стоки со ТИР карнети (ТИР конвенција).
Во почетокот на 1993 година влегува во сила првиот Правилник за организација на работа и првиот
Правилник за систематизација на работните места но Царинската управа. Како основни организациски
единици се формираат сектори, а внатрешни организациски единици се одделенија, отсеци, отсек –
царинска лабораторија, царински испостави (37) и реферати. Со секторите раководат помошници
директори кои ги назначува директорот на Царинска управа во согласност со Владата на Република
Македонија. Другите работници што вршат позначајни управни и стручни работи, како и инспекциски
надзор, ги назначува директорот. Согласно овој Правилник за организација на работата Царинската
управа ја има следната структура:
29
„Сл.весник на РМ“ бр. 20 од 2 април 1993 година
24
Монографија – 30 години Царинска управа
Металната значка во горниот дел ја има ознаката „РМ” a во средината се наоѓа симболот на
македонската царина. Над симболот стои натпис „Customs“, а под него „Царина”, како и втиснат
број од легитимацијата на царинскиот службеник. Металната значка и службената
легитимација се сместени во кожен повез.
Во април 1994 година Владата на Република Македонија донесува одлука 14 април да се востанови за
Ден на царинските работници.
Во март 1996 година директорот на Царинската управа донесува Правилник за службена облека на
работниците на Царинска управа, со кој е пропишан кројот, бојата, ознаките, времето на траење и
начинот на користење на службена облека. Зимската службена облека за мажи се состои од: сако,
панталони, капа, баретка, кошула со долги ракави, вратоврска, блуза – џемпер, елек, шал, ветровка со
влошка, мантил за дожд, кожни ракавици, чевли, а летната од: кратка виндјакна со влошка, панталони,
кошула со кратки ракави, вратоврска и чевли. Службената облека за жени ги содржи истите делови освен
што и во зимската и летната униформа има предвидено и здолниште. Сите делови од службената облека
и за мажи и за жени се изработени од ист материјал, боја и изглед. За основна боја на службената облека
е определена темно тиркизна, освен за зимската кошула (машка и женска) која е бела, летната кошула
(машка и женска) која е светло тиркизна, а чевлите се црни. Според правилникот зимската сезона почнува
на 15 октомври, а завршува на 31 март наредната година, додека летната сезона започнува на 1 април, а
завршува на 14 октомври истата година.
26
Монографија – 30 години Царинска управа
Службена облека
На службената облека предвидени се службени ознаки. Службената ознака која ја означува стручната
спрема и работното место на царинскиот службеник се наоѓа на предниот лев дел од сакото, ветровката
со влошка, кратката виндјакна, блузата – џемпер и кошулата со кратки ракави.
Царинската управа во овој период го менува правниот статус. Имено, согласно Царинскиот закон донесен
во април 1998 година, Царинската управа веќе не е самостоен орган на државната управа, туку орган во
состав на Министерството за финансии со својство на правно лице, со кој раководи директор што го
именува Владата на Република Македонија. Во пракса тоа значи дека директорот на Царинската управа
веќе нема надлежност да донесува подзаконски акти, туку тоа се пренесува во надлежност на
Министерството за финансии.
Според новиот Правилникот за систематизација на работите и задачите на Царинската управа
вкупниот број на извршители треба да е 1.043, од кој во управата 211 и во царинарниците 832. На
крајот на 1999 година вкупниот број на вработени во Царинската управа изнесува 763.
Во април 1999 година министерот за финансии донесува нов Правилник за организација и работа на
Царинската управа и нов Правилник за систематизација на работите и задачите на Царинската управа.
Со овој Правилник за организација и работа се воведува нов територијален опфат на царинарниците, за
прв пат на ниво на сектор се поставува функцијата на контрола и истраги со посебни одделенија и служби
за разузнавање и мобилни екипи, одделение за комуникација со правосудни органи и органи на прогон,
кои обезбедуваат насоки за работа на царинарниците при откривањена кривични дела и прекршоци и
нивно застапување пред правосудните органи. Со цел усогласување со Законот за државни службеници30
во февруари 2001 година се донесува нов Правилник за организација и работа и Правилник за
систематизација на работите и задачите на Царинската управа. Работата на Царинската управа,
царинарниците и секторите ја координира државен советник, кого го назначува Владата на Република
30
„Сл.весник на РМ“ бр.59/2000 од 22 јули 2000 година
Македонија, а со секторите раководат раководители на секторите. Во февруари 2003 година се донесува
нов Правилник за организација и работа, според кој организациската поставеност на Царинската управа
изгледа како што следи:
Карактеристично за овој период е што се воведуваат Сектор за контрола и истраги во чиј состав се
Одделение за разузнавање, Одделение за анализа на ризик и Одделение за мобилни тимови, како и
Сектор за професионална одговорност во чиј состав се Одделение за внатрешни истраги и Одделение за
28
Монографија – 30 години Царинска управа
31
„Сл. весник на РМ“ бр. 46/2004 од 12 јули 2004 година
32
Согласно амандман ХХ на Уставот на Република Македонија од 2005 година, заради поефикасно и
побрзо решавање на прекршоците, како и растеретување на судовите од напливот на прекршочни
предмети, за прекршоци определени со закон, санкција може да изрече орган на државната управа
или организација и друг орган што врши јавни овластувања
30
Монографија – 30 години Царинска управа
33
„Сл.весник на РМ“ бр.159/2011
32
Монографија – 30 години Царинска управа
Во декември 2012 година се донесуваат првите акти кои произлегуваат од имплементацијата на ISO
9001:2008. Донесено е Упатство за изглед и структура на документацијата во Царинската управа со кое
се уреди изгледот и структурата на документацијата согласно барањата на стандардот за менаџмент со
квалитет ISO 9001:2008 и Процедура за депозитар на документација со која се овозможува одобрување
на соодветноста на интерните документи пред нивното издавање, преиспитување и ажурирање, ако е
потребно и повторно одобрување на документите, идентификување на измените и важечкиот статус на
изданието, осигурување на расположливоста на важечкото издание на секое место каде се користи
документацијата и спречување на несакана употреба на неважечка документација и овозможување на
нивна соодветна идентификација ако се задржани од било која причина.
Во 2014 година се носат измени во Законот за Царинската управа34, со кои се изврши групирање на
царинските службеници – класифицирање во 3 категории: Б – раководни царински службеници, В –
стручни царински службеници и Г – помошно-стручни царински службеници. Во рамки на секоја
категорија се утврдуваат повеќе нивоа на работни места на царинските службеници.
Водена од потребата за унапредување на својата организација и трендот на воведување на реформи во
јавната администрација, заради подобрување на квалитетот на своето работење, но и подобрување на
квалитетот на услугите кои се даваат на крајните корисници, Царинската управа носи одлука да ја
имплементира Заедничката рамка за оценка (CAF)35, една од најдобрите европски пракси за воведување
на систем на целосно управување со квалитет во јавните институции. Во текот на 2016 година Царинската
управа ја имплементира оваа алатка, во согласност со насоките утврдени од Европскиот институт за јавна
администрација (ЕИПА) 36, како и со националната регулатива, со која се уредува воспоставувањето на
Заедничката рамка за оценка во државна служба согласно Законот за воведување на систем за
управување со квалитетот и заедничката рамка за процена на работењето и давањето на услуги во
државната служба. Царинската управа го имплементира моделот CAF на целосно ниво, вклучувајќи ја
целата организациска структура и носи План за подобрување на состојбите во Царинската управа на
Република Македонија, кој вклучува и детална матрица за акцискиот план на мерките за подобрување
на состојбите, како и методологија за следење на планот за подобрување.
Царинската управа, преку Секторот за управување со човечки ресурси во март 2020 година започнува со
спроведување на функционална анализа со фокус на административните капацитети, целите, функциите,
структурата, процедурите и човечките ресурси. Методологијата за спроведување на функционалната
анализа во институциите од јавниот сектор вклучува анализа на релевантни документи, детално
истражување, прашалник за самооценување од страна на вработените, континуирана комуникација на
работната група, како и состаноци со менаџментот на секој сектор посебно. Анализата се базира на
надлежности, планови, ги опфаќа сите работни области, организација, распределба, способности,
компетенции на вработените, преглед на функции и евентуална поделба на функциите со други
институции и ги идентификува функциите кои се извршуваат во царинската управа според утврдени
категории, и тоа:
- функција на креирање јавни политики (стратешко планирање, регулатива, норми, анализа на
јавни политики, планирање);
- регулаторна функција (издавање лиценци, дозволи, акредитации, инспекции, контрола);
- координативна функција (меѓу повеќе тела);
- функција на давање услуги (на администрацијата или на граѓаните); и
- функција на поддршка (финансиско управување, управување со човечки ресурси, ИКТ, обуки,
ревизија).
Согласно произлезените детални препораки во однос на организациската поставеност наспроти
надлежностите и делокругот на работа на Царинската управа се издвојуваат клучните препораки со кои
се врши суштинска промена во однос на постоечката организациска структура, а истите се
имплементираат во новиот Правилник за внатрешна организација на работните места во Царинската
управа и Правилник за систематизација на работните места во Царинската управа.
34
„Сл. весник на РМ“ бр. 43/14 и бр.167/14
35
CAF – Common Assessment Framework
36
EIPA – European Institute of Public Administration
Со тоа, поставеноста на Царинската управа е поделена на: 11 сектори; 41 одделенија; 49 служби, 2
самостојни одделенија, 5 царинарници и 42 царински испостави.
ЦАРИНАРНИЦИ
Царинарница Царинарница Царинарница Царинарница Царинарница
Гевгелија Куманово Штип Битола Скопје
СНИО37 СНИО СНИО СНИО СНИО
ЦИ Гевгелија ЦИ Куманово ЦИ Штип ЦИ Меџитлија ЦИ Блаце
ЦИ Богородица ЦИ Табановце ЦИ Велес ЦИ Стење ЦИ Јажинце
Автопат
ЦИ Железничка ЦИ Железничка ЦИ Делчево ЦИ Битола ЦИ Аеродром
станица ЦИ Слободна зона Скопје
Гевгелија станицаТабановц Штип
е
ЦИ Дојран ЦИ Деве Баир ЦИ Струга ЦИ Скопје 1
ЦИ Струмица ЦИ Пелинце ЦИ Ќафасан ЦИ Скопје 2
ЦИ Кавадарци ЦИ Свети Наум ЦИ Скопје 3
ЦИ Ново Село ЦИ Аеродром ЦИ Скопје 4
Охрид
ЦИ Прилеп ЦИ Пошта Скопје
ЦИ Пошта Битола ЦИ Слободна
зона Скопје
ЦИ Охрид ЦИ Тетово
ЦИ Блато
ЦЕНТРАЛНА УПРАВА
37
Служба за надзор на иматели на одобренија
34
Монографија – 30 години Царинска управа
Човечки ресурси
Царинската управа има вопоставена целосна информатичка покриеност на евиденциите и процесите
поврзани со управувањето со човечките ресурси, во рамките на Интегрираниот информативен систем –
ИИС (детална персонална евиденција, регрутирање, евалуација на работната изведба – системот ги
покрива деловните процеси кои се поврзани со управувањето со човечки ресурси и размена на податоци
со останатите вработени кои се корисници на овој систем и др.). Покрај претходно донесените интерни
акти, во 2010 година се донесени повеќе акти за уредување на работата на овој систем: Корисничко
упатство за работа со софтверот за мерење на учинокот на вработените, Прирачник за работа со
електронскиот систем за персонална евиденција, во рамки на ИИС; Упатство за пристап во
електронскиот систем за персонална евиденција, со кое се утврдуваат податоците и евиденциите во
електронскиот систем на персонална евиденција на вработените, се уредува начинот на ажурирање на
податоците, на одобрување на овластување за пристап во персоналната евиденција, како и на подготовка
на податоци и извештаи; Корисничко упатство за работа со софтверот за регрутирање и вработување (со
овој софтвер се обезбедува единствена база на податоци за кандидатите кои се пријавуваат на јавните
огласи за вработување, како и автоматско префрлање на избраните кандидати во базата на вработени).
Во февруари 2012 година е донесено Корисничко упатство за евидентирање на дисциплински постапки
и тужби од вработени во EDMS.
Во април 2011 година Царинската управа воспоставува Комитет за развој на институционалниот и
административниот капацитет на Царинската управа, кој има за цел перманентно анализирање на
административната и организациската поставеност на службата и предлагање активности за нејзино
унапредување.
Заради овозможување на флексибилност и рационалност во управувањето со чoвечките ресурси за
остварување на целите и надлежностите на Царинската управа, во септември 2012 година се носат
измени и дополнувања на Законот за Царинска управа38 со кој се воведува можност за
прераспоредување на вработените во Царинската управа на работни места со различен статус.
На крајот на 2012 година во Царинската управа имало вкупно 1.167 вработени.
Низ годините до 2022 година се носат повеќе акти и стратегии во врска со управувањето со човечките
ресурси. Со истите се потврдуваа целите, основните принципи и политиките за управување со човечките
ресурси и стратешките активности за обезбедување, градење, одржување и професионален развој на
вработените во Царинската управа. Структурата на вработените од година во година се менува по
различни основи, по образование, по возраст, пол и секако со промената на надлежностите на Царинската
управа.
Царинската управа посветено ги спроведува мерките и активностите кои се дефинирани во Акцискиот
план на Стратешкиот план на Царинската управа на Република Северна Македонија кој е во согласност
со Стратешкиот план на Владата на Република Северна Македонија. Главната цел на стратешкиот план
е модернизација на администрацијата која вклучува развој на ИТ и човечките ресурси, подобрување на
условите за работа и одржување на високи стандарди за интегритет на своите вработени. Секојдневно се
прави усогласување на законодавството, финализиран е нов електронски Систем за обработка на
царински декларации и акцизни документи и ставени се во функција нови царински терминали. Управата
продолжува да ги комплетира и применува своите ИТ системи и да обезбеди нивна надградба и
одржување и да обезбеди континуитет во работењето. Од тие причини, а и поради превземени обврски
од ЕУ проекти, царинската управа има потреба од повеќе систематизирани работни места, како и
зголемување на вкупниот број на извршители.
Во 2021 година има 73 нови вработувањa во Царинската управа преку преземање согласно Законот за
преземање на административни службеници вработени преку К-5 програмата, 3 нови вработувања врз
основа на Спогодба за преземање на неопределено време, нови вработувања во Царинската управа врз
основа на именување и враќања од неплатено отсуство.
За унапредување на работата Царинската управа спроведе неколку јавни огласи во 2022 година и вработи
вкупно 37 извршители на неопределено време. Согласно персоналната евиденција во Царинската управа
на 1 март 2022 година има вкупно 1.187 вработени.
38
(„Сл.весник на РМ“ бр.113/2012)
36
Монографија – 30 години Царинска управа
Од вкупно вработените 329 се жени од кои 62 се на раководни места, 850 се мажи од кои 128 се на
раководни позиции. Според образование поставеноста на вработените во Царинската управа на
почетокот на март 2022 година ја има следната структура:
Преку програмата PHARE, Европската комисија во 1999 година, преку Eurocustoms, одобрува средства за
опремување на простории во зградата на Царинската управа во мини центар за обука на царинските
работници, кој почнува со работа во 2000 година, со што се надмина дотогашната состојба на
организирање на обуки од страна на Одделението за кадри и обуки во импровизирани училници, сали
за состаноци и други изнајмени простории.
Во 2002 година Одделението за обуки се одделува од Одделението за кадри и обуки како самостојно
одделение.
Како новина, Одделението за обуки воспостави воведен курс за запознавање на нововработените за
целите и структурата на Царинската управа, како и нивните права и обврски.
За Царинската управа да има квалитетни обучувачи кои ќе задоволуваат повисоки стандарди и кои, покрај
знаењата, ќе поседуваат и вештини и способности за нивно пренесување, Одделението за обуки им
овозможи на 29 царински службеници да посетуваат Обука на обучувачи.
38
Монографија – 30 години Царинска управа
Во јули 2008 година повторно започна објавувањето на месечното списание „Царина“ каде се објавуваат
новините во царинското работење. Истата година е воспоставена и царинска библиотека која во 2012
година веќе има 250 наслови (книги, публикации, брошури) и 68 видео записи.
Во 2011 година, со воведување на документационен центар, Царинската управа овозможи секој вработен
да има можност да ги следи трендовите и праксите во царинското работење, а се отвори и е-
енциклопедија во која царинските службеници имаат пристап до сите материјали од одржани обуки
класифицирани по области.
Еден од позначајните настани кој ја обележи 2009 година е што на 28 септември 2009 година, Кунио
Микурија, генерален секретар на Светската царинска организација, го отвори Регионалниот тренинг
центар (РТЦ) 39 – Светска царинска организација на Економскиот факултет на Универзитетот „Св. Кирил
и Методиј“ во Скопје, што има за цел да даде придонес кон градењето на административниот капацитет
на царинските служби во регионот во насока на зголемување на квалитетот и забрзувањето на царинските
постапки.
Во тој период е потпишан и Договор со Државниот царински комитет на Азербејџан за соработка на
полето на професионално усовршување на царинските службеници, за воспоставување на соработка на
регионалните тренинг центри на СЦО во Скопје и Баку и продлабочување на билатералната соработка
помеѓу двете царински служби.
Во согласност со Стратегијата за обуки и стручно оспособување на царинските службеници 2011-2013
Царинската управа на својата интернет и интранет страница воведе модули на Европската Комисија за
царинско и деловно електронско учење (е-учење на тема: Регистрација и идентификација на економските
оператори, Единствено одобрение за поедноставена постапка, Овластен економски оператор, Преглед
на контејнери, Контрола на прекурзори на дрога за економски оператори, Контрола на прекурзори на
дрога за царински службеници и ДДВ директива), преведени на македонски јазик.
39
Регионална служба за градење на капацитети во Европскиот регион на Светската царинска организација
(https://rocb-europe.org/rtc-skopje)
Во 2012 година Царинската управа продолжи со реформи во областа на стручното оспособување и донесе
Програма за обуки и стручно оспособување базирана на конкретните потреби наметнати од процесот на
работа. Имајќи ја предвид важноста на обуките како клучни алатки за постигнување на резултатите и
исполнување на стратешките цели, Царинската управа го систематизира секој чекор во циклусот на обука,
почнувајќи од утврдување на потребите од обука, нивна анализа и проценка, планирање и обезбедување
ресурси, спроведување и оценување на обуката, со цел утврдување на ефектите и ефикасноста на
вложените ресурси. За оваа цел беа донесени Насока за утврдување на потреби од обука и Насока за
спроведување на постапка за оценување на обуката. Во 2013 година овие насоки се преточуваат во
Упатство за планирање, организирање, спроведување и оценување на обуките со кое се поставува
основа за унапредување и надградување на процесите за стручно усовршување на царинските
службеници.
Во 2012 година со цел подготвка на економските оператори и подигнување на јавната свест за значењето
на Новиот компјутеризиран транзитен систем – НКТС кој овозможува поврзување со царинските
информатички системи на ЕУ и интероперабилност на националниот транзитен систем со транзитните
системи на земјите членки на Конвенцијата за заедничка транзитна постапка, Одделението за обуки
спроведе повеќе активности – обуки за НКТС ИКТ ескперти и администратори, презентации за
претставници на стопанските комори, асоцијации на шпедитери и транспортери, разни кластери и др. На
одржаните обуки за обучувачи за НКТС, обучувачите се здобија со теоретски и практични познавања на
законските прописи и практична работа со НКТС за евиденција на транзитните постапки.
Моделот на децентрализирана обука применет при воведување на НКТС беше употребен и при
воведување на Системот за обработка на царински декларации и Акцизни документи – СОЦДАД.
Проектниот тим за имплементација одржа практични обуки за царински службеници од испоставите, кои
потоа одржаа обуки за вработените во нивните организациски единици.
Воведувањето новини и промените во царинското работење имаат огромно влијание и на останатите
учесници во глобалната и национална трговија. Во оваа насока обуката и јакнењето на свеста на сите
инволвирани странки во процесите на царинење претставува клучен услов за успешна имплементација
на промените, усогласување со европските стандарди и најдобри пракси. Царинската управа, паралелно
со спроведување на обуките за своите вработени, редовно одржува обуки и презентации за економските
оператори преку кои навремено и ефективно се подготвуваат за претстојните промени. За обезбедување
на поголема ефикасност и подобра работна изведба на вработените, Царинската управа донесе Насока
за имплементција на царински компетенции во Царинската управа, со која се пропишува постапката за
оценување на работната изведба и постапката на утврдување на потребите за обуки на царинските
службеници, согласно дефинираните оперативни компетенции во Речникот на царински компетенции
на Царинската управа. Царинската управа отпочна со имплементација на Рамката на царински
компетенции за царински службеници донесена од Европската комисија и прифатена од Светската
царинска организација како системски документ кој ги опфаќа потребните знаења, вештини и ставови што
треба да ги поседува царинскиот службеник за соодветното работно место. Донесена е и Програма за
основна обука за царински надлежности на царинските службеници со која се утврдуваат целните групи
на учесници на основни обуки, видот и времетраењето на обуките, нивна содржина и начин на
спроведување, целите кои треба да се постигнат по одржувањето на обуките и ресурсите потребни за
нивна реализација, дефинирани согласно Рамката на компетенции.
Континуирани обуки се предуслов за достигнување на потребните знаења, вештини и професионален
развој на вработените и поддржуваат полесно напредување во кариерата. Системот за обуки и стручно
оспособување, како клучен предуслов за успешна имплементација на стратешките и оперативни цели, се
заснова на политиките за управување со човечки ресурси на Царинската управа. Континуираната обука
на царинските службеници и на обучените обучувачи е само еден сегмент од стратешкиот приоритет –
Инвестирање во вработените.
Во периодот од 2012 до 2021 година се спроведени 2.526 активности на стручно оспособување на
царинските службеници реализирани со вкупно 25.384 учесници. Вкупниот број на часови на реализирани
обуки во овој период, спореден со бројот на вработени, укажува на тоа дека секој вработен посветил
приближно 25 работни дена на обуки.
Во соработка со стопанските комори, економските оператори и другите институции постојано се
организирааат и реализираат настани – советувања, презентации и обуки за претставници од бизнис
40
Монографија – 30 години Царинска управа
40
TÜV NORD Бугарија
41
МКД Сертификат
Дигитализација на царинското работење
Царинските служби денес не можеме да ги замислиме без поддршка од современи информатички
системи бидејќи спроведувањето на царинските постапки и деловните процеси се темелат на употреба
на современа информатичка и комуникациска технологија.
Воведувањето на информатичката и комуникациската технологија во царинското работење придонесе за
олеснување на работата при спроведување на царинските постапки, подобрување на квалитетот на
контрола, еднаков третман на стопанските субјекти, брз пристап до информации, анализи на севкупното
работење и подобрување на планирањето. Преодот од аналогната обработка на податоци во дигитална
форма обезбеди размена на податоци помеѓу деловната заедница, Царинската управа и органите на
државната управа на национално ниво, како и размена на податоци на Царинската управа со други
царински администрации и институции од Европската унија.
Дигитализацијата е процес кој не престанува, благодарение на брзиот развој на информатичката и
комуникациската технологија и нивната примена во Царинската управа, како резултат на стратешките
одлуки на највисокото раководство.
Во регионалните центри (Скопје, Белград, Љубљана, Загреб, Сараево и Сплит) се инсталираат уреди за
прифаќање и пренос на податоци тип „MDS 6400“ со порти за локални печатачи. Покрај набавката на
опремата и нејзина инсталација се обезбедуваат соодветни климатизирани простории и стабилизатори
за електричното напојување. Регионалните центри од царинските испостави добиваат изворни
документи од кои податоците ги запишуваат на магнетна лента и преку телефонска мрежа ги
проследуваат до централниот електронски сметачки центар. По истата комуникациска мрежа во
регионалните центри се враќаат обработени податоците, каде што се печатат и испраќаат до царинските
испостави и останатите клиенти.
До мај 1975 година се заменуваат сите форми и документи и е издаден првиот пропис за начинот на
пополнување и поднесување на царински декларации прилагодени за автоматска обработка на
податоци. Промените се однесуваат на начинот на пресметка и плаќање на царинските давачки и начинот
на пренесување на овие податоци преку електронска комуникација. Се воведуваат првите контроли на
податоците во царинската декларација и централна контрола над состојбата на привремен увоз на стока
42
Монографија – 30 години Царинска управа
во магацините за консигнација. Поради новиот начин на работа во 1976 година се укинува пријавата за
увоз и извоз врз основа на која се подготвува статистиката од надворешно трговската размена. Сите
потребни информации веќе се во новата царинска декларација и се испраќаат на Сојузниот статистички
завод само на магнетна лента. Во 1977 година се воведува систем за пресметка на давачки и
сметководствена евиденција со кој стоката може да се подигне од царински надзор, ако за истата е
обезбедена банкарска гаранција.
Со натамошна модернизација на Царинската служба се градат нови згради за сметачки центри и
надградба на тогашниот сметачки систем. Во 1980 година се инсталира нов систем на IBM со централна
конзола со екран и тастатура, удар-читач на картички, печатачи и единици со магнетни ленти. Со новите
единици се управува преку локални терминали.
42
PHARE - Poland and Hungary Assistance for the Restructuring of the Economy (Поддршка за Полска и
Унгарија за реструктуирање на економијата – првично основан како меѓународен инструмент за
обезбедување економска поддршка на ново воспоставените демократки системи на Полска и Унгарија,
подоцна прерасна во главен финансиски инструмент на ЕУ за економско преструктуирање на земјите од
Централна и Источна Европа.
43
ASYCUDA++ - Automated SYstem for CUstoms Data (Автомастки систем за царински податоци)
44
UNCTAD – United Nations Conference on Trade and Development (Конференција на Обединетите нации за
трговија и развој)
45
www.customs.gov.mk
44
Монографија – 30 години Царинска управа
46
TTFSE – Trade & Transport Facilitation In Southeast Europe (Олеснување на трговијата и транспортот во
Југоисточна Европа)
47
CAFAO - Customs and Fiscal Assistance Office – EU (Канцеларија за царинска и фискална поддршка – ЕУ)
Во првиот квартал на 2005 година се извршува преселба на опремата и вработените од Секторот за
информатика од старата локација во Царинарница Скопје во новата управна зграда на Царинската управа.
Новите простории (сервер сала и канцелариски простор), во кои се сместуваат вработените и опремата ,
се изградени по најсовремени стандарди во рамки на TTFSE проектот финансиран од Светска банка.
Нова сервер сала, април 2005 Нова сервер сала, април 2005
46
Монографија – 30 години Царинска управа
Во текот на 2005 година се воведува нов Систем за наплата, со што се обезбедува централна евиденција
и контрола на наплатените давачки, како и следење на банкарските гаранции на царинските обврзници.
Апликацијата ги содржи потребните контроли за поврзување на трансакциите од трезорскиот систем со
царинскиот систем за процесирање на декларации, кои не можеа да се следат со постоечкиот софтвер.
Во јануари 2006 година изготвена е првата Стратегија за развој на информатичкиот систем на Царинската
управа, во која се дефинирани приоритетите во развојот на царинскиот информационен систем, а во
насока на подготовка на царинската служба за поврзување со системите на Европската унија.
Покрај информатичката поддршка на процесите поврзани со царинските постапки, контролите и
истрагите се воведуваат развој и поддршка на административните процеси. Царинската управа е меѓу
првите државни институции кои воведоа електронска архива и интранет портал. МАКЦИС е збогатен со
апликација за управување со „Help Desk“ и е воведен Систем за контрола на кориснички пристап („Active
Directory“) кој обезбедува централизиран, контролиран и безбеден пристап до корисниците во
информациониот систем. Изработен е пребарувач на вести од медиумите кој овозможува добивање на
релевантни информации од домашни, регионални и светски медиуми во реално време. Воспоставена е
електронска база на податоци за евиденција на дисциплински постапки, кривични пријави и евиденциjа
на запленета стока и софтверска апликација за магацинско работење. Од август 2007 во функција е
„Бордер апликација“ со која се комплетира следењето и затворањето на транзитот започнат во ASYCUDA
и обезбедената банкарска гаранција во системот „Наплата“.
Во текот на 2008 година продолжува трендот на јакнење на информатичкиот систем, пред сè со
реорганизација на царинската мрежа, со што се обезбеди побрз и посигурен проток на податоците во
системот.
48
SEMS – South-East European Messaging System
49
GPRS – General Packet Radio Service (Општа услуга за радио пакети)
48
Монографија – 30 години Царинска управа
Во текот на 2010 година подготвени се три стратегии од суштинско значење за натамошниот развој на
информациониот систем на Царинската управа: Стратегијата за информатички и комуникацииски
технологии, Стратегијата за имплементација на интероперабилност на Царинската управа на Република
Македонија и Стратегија за имплементација на заедничкиот транзитен систем NCTS (Нов
компјутеризиран транзитен систем). Овие документи ги обединуваат напорите на Владата на Република
Македонија и Царинската управа за исполнување на обврските кои произлегуваат од Националниот план
за усвојување на правото на Европската унија (Аcquis communautaire).
Од март 2011 година започна Проектот за воспоставување на електронска транзитна постапка, со кој
Република Македонија треба да се приклучи во Новиот компјутеризиран транзитен систем на ЕУ – NCTS.
Во ноември 2011 година од страна на ЕК е извршена Ревизија на резултатите (Result Oriented Monitoring
mission), во чии рамки детално се проверени активностите, испораките и постигнатите резултати во
рамките на проектот за воспоставување на NCTS и постигнување на компатибилност и поврзување со
системите на ЕУ. Проектот за имплементација на NCTS е оценет со висока оценка во однос на
релевантноста, квалитетот на дизајнот и во однос на капацитетот за понатамошно одржување и
унапредување.
50
DG TAXUD - The Directorate General for Taxation and Customs Union (Генерален директорат за даноци и
царинска унија)
воспоставува „Help desk“, се обучуваат администратори на софтверот, се одржуваат обуки за познавања
на законските прописи и практична работа со НКТС, како и обука за процедурите за гаранции во НКТС на
сите внатрешни и надворешни корисници на системот.
Новиот компјутеризиран транзитен систем на национално ниво, компатибилен со транзитниот систем на
ЕУ, официјално е ставен во функција на 1 март 2014 година. За таа намена во ноември 2014 година се
инсталира и конфигурира CCN51/CSI52 мрежна и серверска опрема во дата-центарот на Царинската управа
наменета за поврзување на македонскиот НКТС систем на заедничкиот домен (CCN/CSI мрежата).
Значаен датум во историјата на Царинската управа е 1 јули 2015 година кога Република Македонија стана
дел од транзитниот систем на ЕУ. Со пристапувањето кон Конвенцијата за заедничката транзитна постапка
се обезбедува интероперабилност на националниот транзитен систем со транзитните системи на земјите
членки на ЕУ и се исполнува еден од условите за членство во унијата. На национално ниво придобивки
имаат економските оператори, Царинската управа, но и државата во целост. Имено се забрзува протокот
на стоки преку границите, се намалуваат трошоците за завршување на царинските формалности и се
намалува обемот на формалностите кои се извршуваат на граница.
Паралелно во овој период се унапредуваат процедурите за постапување со ИКТ системите од аспект на
ИКТ безбедноста. Измените и дополнувања се однесуваат на управувањето со кориснички имиња
ипривилегии за пристап до ИКТ системите, правата за користење на далечински пристап (VPN53) за
внатрешните и надворешните корисници, заштита од вируси и одговорноста на корисниците на ИКТ
системите и опремата во однос на ИКТ безбедноста.
Во периодот од ноември 2012 до октомври 2014 година Царинската управа го воспоставува системот за
Интегрираната тарифна околина – ИТО54 на ЕУ, финансиран од ИПА фондовите на ЕУ. Интегрираната
тарифна околина претставува бизнис концепт што групира повеќе компјутерски системи кои служат за
размена на информации помеѓу Европската Комисија и земјите членки на ЕУ. Имплементацијата се
реализира преку проект за изработка на софтвер и проект за управувањето со имплементација на ITE. Во
рамки на овие два проекта се имплементира тарифниот систем на ЕУ и модули за издавање на
задолжителна тарифна информација, за распределба на царински квоти, за надзор на стоки, како и
Европскиот царински систем за попис на хемиски супстанци. Со ова се обезбедува компатибилност и
интероперабилност на тарифната околина на Царинската управа со тарифната околина на ЕУ.
Системот ИТО на економските оператори им ги овозможува следните придобивки:
„онлајн“ пристап до информациите кои претходно беа достапни како хартиени документи
(царинските давачки, ДДВ, акцизи и националните нетарифни мерки, како што се
ограничувањата при увоз и извоз);
пристап до модул за пресметки – можност за точна пресметка на царинските и другите давачки,
како и добивање информации во однос на потребните документи за реализирање на увоз и
извоз;
побрз, поевтин, полесен и потранспарентен пристап до информации за економските оператори;
достапност на информациите и по истекување на нивниот рок на важење и
подобрување на системот за превенција и препознавање на измами.
Електронскиот систем за издавање увозни и извозни дозволи и тарифни квоти – ЕКСИМ, кој е во функција
од ноември 2008 година, се користи масовно во овој период. До 2012 година во системот се регистирани
3.540 економски оператори кои аплицираат до 16 државни институции за 62 типа на увозни/извозни
дозволи и тарифни квоти. Просечното време задобивање дозвола изнесува околу 1,5 часа (споредено со
7,4 часа во 2009, 5,6 часа во 2010 и 2,5 часа во2011 година). Во 2012 година преку EXIM се издадени над
71 илјада увозни и извозни дозволи и распределени над 4 илјади тарифни квоти. Покрај тековното
користење во периодот од 2012 до 2016 година системот се унапредува со вклучување на транспортните
дозволи за превоз на стоки и патници што се во надлежност на Министерството за транспорт и врски, се
додадваат нови функционалности во делот на интеграција на ЕКСИМ со други системи (ИТО, Централен
51
CCN – Common Communication Network (Заедничка комуникациска мрежа)
52
CSI – Common System Interface (Заеднички системски интерфејс)
53
VPN - Virtual Private Network
54
ITE – Integrated Tariff Environment
50
Монографија – 30 години Царинска управа
55
CDEPS – Customs Declaration and Excise Proccessing System
Сектор за правни работи
Во октомври 2015 година со донесување на нов Правилник за внатрешна организација и работа на
Царинската управа за прв пат се формира Сектор за правни работи кој почна со работа во почетокот на
2016 година. Основни надлежности на овој сектор се водењето на прекршочна и управна постапка,
застапувањето на интересите на Царинската управа пред надлежните судови и други органи, следење и
анализирање на правната регулатива, правилна примена на законите и подзаконските акти од областа на
царинската, управната, прекршочната и граѓанската постапка, давање на стручни совети, како и целосна
реализација на стратегиите и плановите на Царинската управа.
Секторот ефикасно, навремено и професионално своите надлежности ги извршува преку три одделенија
– Одделение за прекршочна постапка, Одделение за правни работи, застапување пред судовите и
управна постапка и Одделение за канцелариско и архивско работење.
Со донесување на Законот за прекршоците во 2006 година се воспостави нов систем на водење на
прекршочната постапка за одделни прекршоци утврдени со закон. Така, покрај судовите, со овој закон се
овозможи прекршочната постапка да ја водат и органите на државната управа, меѓу кои и Царинската
управа. Комисијата за одлучување по прекршок од 2007 година ја презеде надлежноста од основните
судови за одлучување во прекршочна постапка. Комисијата има надлежност за постапување и
одлучување по сторени прекршоци пропишани со одредбите на: Царинскиот закон, Законот за акцизите,
Законот за царински мерки за заштита на права од интелектуална сопственост, Законот за девизно
работење, Законот за вршење на работи за застапување во царинските постапки и Законот за Царинска
управа. Комисите како независни и непристрасни прекршочни органи во својата работа преку правилна
примена на материјалното и процесното право се должни на сторителот на прекршокот да му гарантираат
правично и објективно одлучување во функција на заштита на човековите права.
Со законските измена од 2019 година се воведе нова структура на прекршоци, така да прекршоците за
кои се изрекува поголема прекршочна глоба повторно преминуваат во надлежност на судот.
Воспоставените работни процеси во Одделението за прекршочна постапка овозможуваат ефикасно и
правично постапување по прекршочните, донесување на навремени законити одлуки во материјална и
формална смисла, почитување на законските рокови за преземање на дејствија, спречување на застој во
движењето на прекршочните предмети, водење статистика и евиденција, како и други прашања поврзани
со примената на законите од аспект на прекршочната постапка.
Одделението за правни работи, застапување пред судовите и управна постапка е надлежно за повеќе
клучни процеси од работењето на секторот, меѓу кои најбитни се спроведување на првостепена царинско
управна постапка, застапување пред судовите во Република Северна Македонија и следење и
анализирање на законите и другите прописи од областа на царинската, управната, прекршочната и
граѓанската постапка и предлагање на мерки и давање насоки за нивна правилна примена. Во состав на
ова одделение се воспоставени три служби. Службата за застапување пред судовите ги врши работите
кои се однесуваат на застапување на интересите на Царинската управа пред надлежните судови во
постапки од областа на граѓанската, кривичната и прекршочната постапка, постапки по работни спорови
и управни спорови, врши прием на тужби и одлуки на судовите и нивна анализа, како и навремено и
доследно превземање на правни и процесни дејствија во предметите за кои се започнати постапки пред
судовите од страна на физички и правни лица, навремено започнување на судски постапки од страна на
Царинската управа, предјавување на побарувања на Царинската управа во стечајна постапка до
надлежните стечајни управители и постапување по истите. Основна цел на службата е ефикасно,
економично и правично постапување по предметите кои се водат пред судовите, органите и другите
субјекти надлежни за спроведување на законите. Со воспоставените работни процеси во оваа служба се
обезбедува почитување на законските рокови за преземање на дејствија на застапување во сите судски
постапки, управување со движењето на предметите и спречување на застој во постапувањето по
заведените судски постапки, водење евиденција за предметите за кои се отпочнати и се водат постапки
пред судовите и другите субјекти во Република Северна Македонија и други прашања поврзани со
примената на процесните закони.
- Службата за управна постапка ги врши работите кои се однесуваат на водење на управна постапка и
донесување на одлуки во прв степен за работи за кои е надлежна Царинската управа како што се
дополнителна пресметка и наплата на увозни и други јавни давачки, враќање и простување на
52
Монографија – 30 години Царинска управа
увозните и извозните давачки, како и постапување по сите одбиени приговори на странките против
наоди на други организациони единици на Царинската управа. Во рамките на оваа служба се врши и
предлагање за дополнување на постапката, изведување на потребните докази по конкретни управни
предмети, изготвување одлуки за предмети вратени на повторно одлучување од управните судови,
изготвување на одговори на тужби и достава на управни предмети до Управниот суд, како и
изготвување на жалби по одлуки на Управниот суд и нивна достава до Вишиот управен суд. Основна
цел на службата е на странките да им обезбеди ефикасно и законито остварување на нивните права
и интереси, истовремено штитејќи ги интересите на Република Северна Македонија. Воспоставените
работни процеси во оваа служба овозможуваат ефикасно и правично постапување по управните
предмети, донесување на законити одлуки во материјална и формална смисла, почитување на
законските рокови за преземање на дејствија, изготвување и донесување на одлуки, спречување на
застој во движењето на управните предмети, водење статистика и евиденција, како и други прашања
поврзани со примената на Законот за општата управна постапка.
- Службата за правни работи ги врши работите кои се однесуваат на следење и анализирање на
законите и другите прописи од областа на царинската, акцизната, даночната, управната,
прекршочната и граѓанската постапка, како и предлагање на мерки и давање насоки за нивна
правилна примена. Основна цел на службата е преземање на содветни мерки за правилна примена
на законите, подзаконските акти и интерните упатства од страна на сите организациони облици во
Царинската управа. Во оваа служба се воспоставени работни процеси кои овозможуваат давање
стручна помош во постапка на подготовка на упатства, процедури, разни договори и меморандуми,
давање стручна помош при примена на законите и други прописи од формално правен аспект по
поставени прашања на други организациони единици за единствено постапување при примена на
прописите во Царинската управа, давање на мислења по законски и други прописи од областа на
граѓанското и стопанското право, како и толкување и примена на законите и други прописи, принципи
и стандарди кои се од особена важност за интересите на Царинската управа.
Во Одделението за канцелариско и архивско работење се одвиваат процесите за постапување со
документиран материјал создадени во сите организациони облици на Царинската управа, како и
документација примена и наменета за работењето на Царинската управа од надворешни субјекти.
Архивското работење целосно се врши во електронска форма преку Електронскиот систем за управување
на документи (ЕДМС) и тоа прием и испраќање на списи, прегледување и распоредување на актите,
заведување на актите, доставување на актите во работа, разведување и класифицирање на актите и
распоредување на истите по организациони единици врз основа на воспоставен План за архивски знаци
на Царинската управа. Со воспоставени процедури за работење документите се евидентираат во ЕДМС
со што добиваат електронски архивски број на предмет, истите се скенираат и во хартиена форма се
распоредуваат по организационите единици за кои се наменети при што се постигнува ефикасен и брз
начин на распоредување на предметите и се запазуваат предвидените рокови за постапување. Во
рамките на ова одделение се одвива соработката на Царинската управа со Државниот архив на Република
Северна Македонија од аспект на одбирање на архивската граѓа од документарниот материјал,
евидентирање на архивската граѓа и нејзина категоризација, попишување на документарниот материјал
со изминат рок на чување и негово уништување, како и сместување, чување, заштита и обезбедување на
архивската граѓа до нејзино предавање на трајно чување во државниот архив.
Внатрешна ревизија
Внатрешната ревизија е независна активност на давање објективно уверување и совет, воспоставена со
цел да придонесе за зголемување на вредноста и подобрување на работењето на субјектот. Таа помага
субјектот да ги исполни своите цели, применувајќи систематски, дисциплиниран пристап за процена и
подобрување на ефективноста во процесите на управување со ризикот, контролата и управувањето.
Внатрешната ревизија во јавниот сектор во Република Северна Македонија е регулирана согласно Закон
за јавна внатрешна финансиска контрола.
Одделението за внатрешна ревизија е независно одделение во Царинската управа и е одговорно
непосредно на директорот на Царинската управа.
Работењето на внатрешната ревизија се реализира со спроведување на поединчени ревизии во текот на
календарската година, врз основа на Стратешки План на одделението кој се носи за период од 3 години
и истиот се ажурира секоја година и Годишен план на одделението кој се носи врз основа на Стратешкиот
план. Врз основа на секоја извршена поединечна ревизија произлегуваат препораки за подобрување на
системот на внатрешни контроли, а притоа внатрешната ревизија следи не само дали препораките се
спроведуваат или не, туку ги следи и ефектите од спроведувањето на препораките.
Земајќи ги предвид целите и приоритетите на институцијата и степенот на развиеност на финансиското
управување и контрола, внатрешната ревизија ги реализира следните активности: унапредување на
капацитетот за контрола врз примената на законите, унапредување на административниот капацитет на
Царинската управа и процесот на поедноставување и забрзување на економските активности, ефикасна
наплата на царинските и други давачки како и ефикасно и наменско трошење на средствата од буџетот
на Царинската управа, зајакнување на системот на контроли во областа на наплата на приходите по разни
основи, давање препораки за подобрување на работењето и работните процедури во Царинската управа,
давање препораки за намалување на нивото на ризиците идентификувани од субјектите, придонес во
намалување на негативните наоди на надворешната ревизија, како и следење на воспоставениот
внатрешен контролен систем во Царинската управа по организациски единици, негово ажурирање и
ревидирање.
54
Монографија – 30 години Царинска управа
Меѓународна соработка
Период од 1992 до 2001 година
На 1 јули 1994 година Република Mакедонија стана членка на Светската царинска организација,
основана во 1952 година како Совет за царинска соработка, со мисија да даде поддршка за подобрување
на ефикасноста и ефективноста на царинските администрации, како глобален центар за царинска
експертиза.
Со пристапување кон организацијата беа преземени обврски од повеќе правни инструменти -конвенции
и договори, спонзорирани и администрирани од Советот за царинска соработка, со кои се регулираат
разни домени на царинското работење.
Европска интеграција
Во периодот од 1994 до 1998 година Царинската управа учествува во Програмата PHARE PCU (Program
Coordination Unit), во која учествуваа и земјите кандидати за членство во Европската унија. Активностите
од програмата со која се даде поддршка за унапредување на капацитетите на царинските служби
опфатија обуки, автоматска обработка на податоци, усогласување и унапредување на постапките.
Програмата PHARE како предпристапен инструмент беше главен канал за финансиска и техничка
соработка на Европската заедница со земјите од Централна и Источна Европа, со активности
сконцентрирани на градење на капацитети за спроведување на законодавството на Заедницата и
достигнување на нејзините стандарди. Во 2002 година се реализира Проектот за интегрирано гранично
управување PHARE 2000, при што се инсталирани статички детектори за радијација на осум
најфреквентни гранични премини и се набавија возила за потребите на Секторот за контрола и истраги.
Поддршка за евроинтегративните процеси се обезбедува и преку Eurocustoms (од 1993 до 2000 година),
со чија техничка помош започнува усогласувањето на националното царинско законодавство со
законодавството на ЕУ. Се воведува Единствен царински документ (ЕЦД), се унапредуваат повеќе
царински постапки (привремен увоз, привремен извоз, увоз за облагородување и др.), се врши
усогласување во делот на царинска вредност, царинска лабораторија и потекло на стоки (законодавство
донесено во 1998 година).
Во 2001 година е потпишана Спогодбата за стабилизација и асоцијација со Европските заедници и
нивните земји-членки (ССА) која е правна рамка за регулирање на односите на Република Македонија
со Европската унија. Започнува процесот на приближување на националниот царински систем кон оној
на Европската унија.
Во 2001 година почнува примената на Времената спогодба за трговија и трговски прашања помеѓу
нашата земја и Европските заедници, особено во делот на Протоколот 5 за взаемна помош меѓу
административните власти за царински прашања.
Царинската управа зема учество во преговорите за членство во Светската трговска организација која преку
своите тела остварува двојна улога во воспоставување и засилување на правилата за меѓународна
трговија на производи и услуги и либерализација на трговијата. Царинската управа дава придонес во
работата на подкомитетите за трговија кои работеа на измени на договори за слободна трговија.
Во соработка со Европската комисија се утврдуваат приоритетите на програмата CARDS56 2002-2004 која
има за цел да им овозможи на земјите од Југоисточна Европа да учествуваат во процесот на стабилизација
и асоцијација. За Царинската управа во овој период се важни Проектот за интегрирано гранично
управување и Проектот за подобрување на капацитетите на Царинската управа.
Во периодот 1999-2001 година Царинската управа е вклучена во Проектот на UNDCP57/PHARE за
засилување на капацитетите за борба против дрога во Југоисточна Европа, во кој учествуваат и
надлежните служби на Бугарија и Романија. Се стекнуваат вештини за техники на откривање и заплена на
дрога и е добиена техничка помош во техничка опрема, возила и царински кучиња за поуспешно
работење на мобилната царинска екипа.
Се поддржуваат проектите на Иницијативата за соработка во Југоисточна Европа (SECI) за подобрено
оперирање на Центарот за борба против прекуграничниот криминал.
56
CARDS – EU Assistance Programme for Reconstruction, Development and Stabilisation in the Western Balkans
(Програма за помош на ЕУ за развој, стабилизација и реконструкцијата во Западен Балкан)
57
UNDCP – United Nations International Drug Control Program (Меѓународна програма за контрола на дрога
на Обединетите нации)
58
IPA – Instrument for Pre-Accession Assistance (Инструмент за претпристапна помош)
56
Монографија – 30 години Царинска управа
59
SAFE – Framework of Standards to Secure and Facilitate Global Trade)
60
USAID – United States Agency for International Development
61
CAFAO – Customs and Fiscal Assistance Office (Kaнцеларија за поддршка на Царината и фискална
поддршка)
62
Соработка во домен на царина и оданочување, Европска унија и Западен Балкан, стр. 4 и 7 (Cooperation
in the field of Customs and Taxation, the European Union and the Western Balkans,
file:///E:/10%20fevruari%202022/cafao_en.pdf )
63
CARDS – Community Аssistance for Reconstruction, Development and Stabilisation (Помош на Заедницата
за обнова, развој и стабилизација)
Царински терминал на Граничен премин Табановце
Царинската управа дава придонес и активно учествува во меѓународната Програма за борба против
распространување на оружјето поддржана од Владата на САД.
Програмата за контрола на извозот и гранична безбедност (EXBS) 64, финансирана и поддржана од
Министерството за надворешни работи и Министерството за безбедност на САД, се активира во 2004
година и обезбедува континуирана поддршка за Министерството за внатрешни работи и Царинската
управа, преку обезбедување на обуки и опрема за разоткривање и спречување на нелегално
пренесување на оружје и оружје за масовно уништување. Преку програмата се донира опрема која што
се користи во секојдневната работа на Царинската управа (рачен рентген скенер, фиберскопи, бустери,
детектори за радијација, видеоскопи, алат, компјутери, патролни и теренски возила).
Царинските службеници во 2003 година се вклучени во активностите на регионалниот Проект за техничка
соработка „Изградба на капацитети за откривање и одговор на недозволена трговија со радиоактивни
материјали“, како и во активности на IAEA65.
На 14 септември 2005 година во Холандија е потпишан Меморандум за Twinning партнерство помеѓу
нашата Царинска служба и Царината на Холандија, реализиран во периодот 2005-2008 година.
64
EXBS – The Export Control and Related Border Security Assistance
65
IAEA – International Atomic Energy Agency (Меѓународна агенција за атомска енергија)
58
Монографија – 30 години Царинска управа
Европска интеграција
Посебно место во агендата на Царинската управа имаат активностите насочени кон перманентно
усогласување со царинското законодавство на ЕУ, поврзување со царинските ИТ системи на Унијата и
примена на најдобрите европски практики. Царинската управа континуирано учествува во активностите
на Поткомитетот за трговија, индустрија, царина и оданочување, работно тело во рамките на Спогодбата
за стабилизација и асоцијација, на чии состаноци се презентира остварениот напредок што нашата земја
го има постигнато во однос на слободното движење на стоки, претпријатија и индустриска политика,
66
RILO – Regional Intelligence Liaison Office (Регионална разузнавачка канцеларија за врски)
67
TACTA – Technical Assistance to Customs and Tax Administrations (Техничка помош за царинските и
даночните управи)
туризам, оданочување, Царинска унија и трговски прашања. На состаноците редовно се констатира добро
ниво на усогласеност со царинското законодавство на ЕУ и развојот на ИТ системите. Царинската управа
редовно се оценува во Извештаите на Европската комисија за напредокот на земјата, каде во поглавјето
„Царинска унија“ се нотира дека таа е една од институциите со најголем напредок и високо ниво на
подготвеност за евроинтегративниот процес.
Во 2019 година Царинската управа учествува на објаснувачкиот скрининг за почеток на преговорите со
ЕУ. Од аспект на подготвенот за почеток на преговори за членство, Европската комисија потврди дека
Царинската управа е високо позиционирана и е една од водечките управи во регионот.
60
Монографија – 30 години Царинска управа
68
EORI – Economic Operators' Registration and Identification number
69
IAM – Identity Access Management
70
Communication Network – CCN and Common System Interface – CSI (Комуникациска мрежа – CCN и
Заеднички системски интерфејс – CSI
71
TAIEX – Technical Assistance and Information Exchange instrument of the European Commission
Во декември 2014 година се потпишува Рамковниот договор за соработка во олеснување на царинењето
помеѓу Царинските управи на Кина, Унгарија, Србија и Македонија. Овој договор предвидува постојана
размена на информации за спречување, откривање и борба против прекуграничниот криминал и
царински измами, дополнителен придонес за забрзување и олеснување на легалната трговија како и
поголема безбедност на меѓународниот синџир на трговијата помеѓу земјите потписници.
Во 2020 година, Владата на Јужна Кореја со грант средства го поддржува градењето на капацитетите на
Царинска управа, во делот на брзите пратки, откривањето на нелегалните финансиски текови и анализа
на ризик во е-трговија (Консултантски проект за модернизација на Царината на Северна Македонија за
2020 година72). Се подобруваат услугите и се зголемува националната безбедност преку подобра
контрола на меѓународното движење на стока и патници.
Во насока на воспоставување на заедничко гранично управување преку пристапот „One Stop Shop“
Република Северна Македонија, заедно со Република Србија, се првите земји од Западен Балкан што
воспоставија заедничка гранична контрола, со што се обезбеди заедничко извршување на граничните и
царинските формалности при движењето на стоките и патници (2019 година). Во тек е воспоставување на
заедничко гранично управување со Албанија и Косово.
Во 2021 година преку Проектот за Регионален економски развој, управување и раст на претпријатијата 73
на УСАИД, во насока на воспоставување на заеднички контроли со Република Албанија на граничениот
премин Ќафасан-Кафтане, се набави опрема за контроли, се реализираа обуки и студиска посети за
царински службеници од двете држави.
Позначајни настани
72
2020 Customs Modernization Consulting Project for North Macedonia
73
USAID regional Economic Development, Governance and Enterprise Growth – EDGE Project
62
Монографија – 30 години Царинска управа
Во 2019 година Царинската управа е домаќин на 14-тата Светска царинска конференција PICARD74, во
организација на Светската царинска организација и во соработка со Царинската служба на Република
Кореја. Главна тема на конференција беше „SMART BORDERS за непречена трговија, патување и
транспорт“, со потврдена определба за непречено движење на стоки, патници и транспортни средства
преку границите. На конференцијата присуствуваа околу 200 лица, академски граѓани со своите трудови,
консултанти од повеќе области, но и слушатели од целиот свет.
74
PICARD - Partnership in Customs Academic Research and Development (Партнерство во Царинското
академско истражување и развој)
Контрола на примената на законите
Селективност
64
Монографија – 30 години Царинска управа
Царинско разузнавање
Во периодот од 2003 до 2005 година, со помош на експерти од ЕУ и под покровителство на CAFAO
мисијата, се надоградува и усовршува согласно постојните светски стандарди за царинското разузнавање.
Се спроведуваат интензивни обуки за разузнавање при што царинските инспектори се запознаваат со
основните цели на разузнавањето: функционирање на разузнавачкиот циклус, работа со информатори,
работа со информации, оценка на информации, учество во истражни дејства и слично. Во овој период е
воспоставена и разузнавачка база, во која како првични записи се земени сите записници за царинските
прекршоци и кривични дела откриени од Царинската управа во периодот од 2001 до 2003 година.
Главната цел на оваа база е обезбедување на сите релевантни оперативни податоци кои ќе се чуваат на
сигурен и безбеден начин. Нова верзија на разузнавачката база на податоци се креира во текот на 2004
година, што овозможи различни нивоа на пристап со што е подобрена сигурноста на системот .
75
South-East European Messaging System
66
Монографија – 30 години Царинска управа
Во 2009 година Царинската управа воспоставува Централна листа на осомничени – ЦЛО, како
електронска база на податоци на физички и правни лица и возила за кои оправдано се смета дека треба
да им се посвети дополнително внимание при било каква царинска контрола.
Во јуни 2009 година Царинската управа воведува електронска национална база на податоци за вредност
(прибирање, обработка и дистрибуција на податоци за цените на стоките, како индикатор за реалноста
на декларираните цени).
Во ноември 2010 година започнува реализацијата на втората фаза на проектот „Систем за електронска
размена на податоци (SEED77) во земјите на Западен Балкан“, финансиран од ЕУ. SEED обезбедува
електронска размена на податоци и раздолжување на транзитот помеѓу земјите од Западен Балкан, со
што има за цел да обезбеди повисок степен на царинска контрола и намалување на царинскиот криминал
и корупцијата.
Во септември и декември 2010 година Царинската управа на Република Македонија со царинските управи
на Албанија и Србија потпишува билатерални Протоколи за електронска размена на царински податоци
преку SEED.
76
MIS – Management Information System (Систем за информирање на менаџментот)
77
Systematic Electronic Exchange of Data
Со цел обезбедување систематизиран пристап во управувањето со ризиците на граничните царински
испостави и примена на контроли базирани на анализа на ризик, во 2010 година се воведува Електронски
систем за управување со ризик на граничните премини, кој го опфаќа и некомерцијалниот (патничкиот)
промет. Системот обезбедува систематизиран внос и анализа на податоци за резултати од спроведени
контроли и изработка на ризични профили.
Царинската управа активно учествува во проектот на ЕУ „Проценка на ризикот за царините од Западен
Балкан – RACWeB78“, кој заврши во октомври 2010 година. Проектот има за цел да ја зголеми ефикасноста
и транспарентноста на државите од Западен Балкан во проценката на ризикот, преку обезбедување
поддршка при идентификацијата на ризиците со примена на техники на пребарување во базите на
податоци, на национално и регионално ниво.
Во 2010 година Царинската управа воведува систем за анализа на кавантитативниподатоци за увозот и
извозот (вредност, количина, наплатени увозни давачки) како основа за профилирање на области за
царинска контрола на веќе завршени царински постапки, како и за профилирање на ризични области за
идна контрола.
Во 2011 година Царинската управа воведува електронска стоп листа на осомничени возила за кои
основано се смета дека треба да им се посвети дополнително внимание при вршењето на царинските
контроли.
Царински истраги
Со цел обезбедување организирана и систематизирана поддршка на царинските истражни активности,
во февруари 2006 година Царинската управа во состав на Одделението за истраги формира Служба за
борба против организиран криминал и Служба за борба против криумчарење.
Во јули 2009 година се уредува начинот и постапката на приведување на обвинето лице и задржување на
осомничено лице како мерки за обезбедување негово присуство за успешно водење на кривичната
постапка, како и начинот на распит на физичко лице осомничено за сторено кривично дело. Во август 2010
година се уредува постапката за дополнителна проверка на документи за утврдување на царинска
вредност, како и обврските на надлежните организациски единици за водење на евиденција и
доставување на информации поврзани со компаниите за кои е отпочната постапка за дополнителна
проверка на документи за утврдување на царинска вредност. Во јануари 2011 година се уредува
постапката за верификација на доказите за преференцијално потекло на стоката издадени во согласност
со договорите за слободна трговија кои Република Македонија ги има склучено со земјите членки на ЕУ,
ЕФТА и ЦЕФТА, како и со Турција и Украина. Во март 2011 година, се уредува начинот на подготвување,
изработка и поднесување на кривична пријава за кривични дела од областа на организираниот криминал
и корупција. Во јуни 2011 година се уредува постапката при откривање на двојни фактури при контрола
на стоки, поштенски пратки и товарни моторни возила. Во декември 2011 се утврдува постапка за
фотодокументирање и фотоархивирање, со пропишување на стандардните процедури на
фотодокументирање и начинот на фотоархивирање на откриени прекршоци, кривични дела и други
видови незаконски дела од областа на царинското работење, како и специфицирање на потребната
78
Risk Assessment for Customs in Western Balkans
68
Монографија – 30 години Царинска управа
Во септември 2008 година, со асистенција на Владата на САД, се обезбедува нова техничка опрема за
вршење царинска контрола (бустер, фиберскоп, ласерски мерач на далечина, пејџери за откривање на
радијацијаи разна друга софистицирана опрема за откривање на скриена стока). Во 2008 година
Царинската управа воведува модерно лично вооружување за заштита на царинските службеници при
вршење на работните обврски.
Во 2008 и 2009 година Царинската управа набавува 7 царински кучиња. Со цел обезбедување системски
уредено чување, дресура и употреба, во мај 2009 година Царинската управа донесеува постапка за
чување, обучување и користење на царински кучиња за откривање дроги, психотропни супстанци и
прекурзори.
Во средината на 2008 година Царинската управа става во функција два патролни чамци за надзор на
границата на Преспанско и Охридско Езеро, како и откривање шверц и криумчарење. Во август 2009
година го утврдува начинот употреба на моторни чамци на Службата за мобилни тимови (ревидирано во
ноември 2011 година) и Прирачник за работа со моторен чамец, со кои се уредува начинот за безбедно
ракување со моторните чамци, нивно пристанување или закотвување и контролните постапки за другите
пловни средства.
Со цел обезбедување на поголема сигурност на пратките и соодветен царински надзор, во јануари 2009
година Царинската управа воведува нов вид на царински сигурносни пломби со единствени сериски
броеви и електронска евиденција на начинот на нивно издавање, употреба и раздолжување. Со овие
царински пломби се заменуваат дотогашните (парче олово кое со клешта со жиг се притиснува на парче
жица) кои не обезбедуваа евиденција на издавањето и употребата и лесно се злоупотребуваа. Со
примената на новите пломби се зголемува безбедноста на пратките со царинска стока во сите постапки
(транзит, извоз и увоз), и се елиминираат ризиците во царинските постапки кои произлегуваат од
застарениот систем на пломбирање кој се потпира врз оловни пломби и клешти. Со цел уредување на
постапката на набавка, чување, издавање и употреба на новите царински пломби, во април 2009 година
се утврдува постапката за работа со царински пломби.
Во рамки на Проектот за натамошен развој на царинската служба, финансиран од ЕУ во рамки на ИПА
2007, Царинската управа обезбедува специјални детектори за откривање наркотици и експлозивни
материи. Во декември 2011 Царинската управа го утврдува начинот за работа со електронски детектори
за наркотици и експлозив, со кое се уредува организацијата на работа, начинот на поставување,
користењето и чувањето на електронските детектори за наркотици и експлозив.
70
Монографија – 30 години Царинска управа
Во мај 2008 година Царинската управа го утврдува начинот на работа на Oдделението за кординација и
комуникација (ОКК). ОКК работи 24 часа секој ден (24/7) со основна задача прием на информации,
првична анализа, проценка и нивно процесирање, давање логистичка подршка на царинските работници
на терен и во царинските испостави, управување со CCTV79, ANPR80, системот за следење на службените
возила на Царинската управа (GPS), администрирање на отворената телефонска линија 197 за
пријавување криминал и корупција, како и координирање на системите за анализа на ризик и царински
надзор вон редовното работно време. Во февруари 2011 година се воведува Електронски дневник за
дневните активности на ОКК – ЕДДА. Од крајот на 2006 и самиот почеток на 2007 година, отворената
царинска линија 197 година целосно се автоматизира со воведување систем за снимање на телефонските
пријави. Се имплементираат повеќе бази на податоци кои овозможуваат брза проверка и логистичка
подршка на царинските службеници на терен. Се публикува промотивен матерјал на повеќе јазици
(македонски, албански, англиски, турски и француски) во форма на постери, флаери и огласни табли, а
преку Македонската телевизија се емитуваат промотивни спотови.
Во септември 2008 година Царинската управа воспоставува централизирано контролиран систем за
видеонадзор – CCTV. CCTV овозможува видеонадзор, снимање и фотографирање во реално време на
подрачјето на кое Царинската управа ги извршува своите функции, обезбедува поддршка на активностите
за откривање и спречување недозволена трговија и шверц на стока, заштита на здравјето на луѓето и
животната околина, сузбивање на злоупотребата на службени овластувања и несовесно вршење на
службените должности, забрзување на трговијата и транспортот и ефикасно отстранување на евентуални
застои, како и за обезбедување на вработените и имотот на Царинската управа. Врз основа на анализа на
ризик, разузнавачки и други информации, се таргетира задолжителниот мониторинг, а камерите снимаат
24 часа. Пристап кон системот има и претставникот на Царинската управа во Националниот
координативен центар за Интегрирано гранично управување. Во јануари 2009 година Царинската управа
го уредува начинот за работа со CCTV.
Во септември 2008 година Царинската управа на подрачјето на граничните и внатрешните царински
испостави, поставува систем за автоматско препознавање на регистарски таблички на 132 коловозни
ленти. Негова основна намена е контрола на протокот на возила, откривање и спречување на
недозволена трговија и шверц на стока.
79
Closed Circuit Television (телевизија од затворен тип)
80
Automated Number Plates Recognition
Летна униформа на специјалните единици Зимска униформа на специјалните единици
Царинска контрола
Во 2003 година на Царинската управа ѝ се овозможува пристап до CEN – Customs Enforcement Network базата
на информации на СЦО која се користи за царински разузнавачки цели. Во оваа база има информации за сите
заплени на наркотични средства, цигари, оружје, кои земјите членки на СЦО ги имаат доставено. Се
воспоставуваат врски со РИЛО (Регионална разузнавачка канцеларија за врски) на почетокот на 2003 година.
Се назначуваат лица за контакт, со што се овозможува побрза размена на информации за потребите на
царинската служба .
Во 2005 година се носи Уредба за употреба на средства за присила, како и носењето и употребата на
огненото оружје од страна на царинските службенци, како и Правилник за видот на документите и
72
Монографија – 30 години Царинска управа
податоците кои се означени како службена, деловна и друга тајна, начинот на нивно чување и заштита.
И во овој период при вршењето на царинските контроли запленетисе различни видови непријавена или
шверцувана стока.
Царинската управа има надлежност, по наредба на истражен судија, или по насоки на јавниот обвинител
да врши претреси на домови и други простории. При вакви претреси се пронаоѓаат психотропни
супстанции, брендирана стока, преносни компјутери и уреди за навигација. Како предмет на царинска
измама се најзастапени прехранбените и текстилните производи, пијалоците, градежните материјали и
акцизните стоки. Од областа на економскиот криминал се откриваат повеќе случаи на фалсификување на
исправа, царинска измама и даночно затајување. Се фалсификуваат уверенија за движење на стоки, ТИР
карнети и др.
Се откриваат повеќе случаи кога на царинските работници им се презентираат лажни фактури кои гласат
на многу пониски вредности од вистинските, со цел да бидат избегнати вистинските износи на увозните
давачки. Царинската управа, врз основа на билатерални договори помеѓу со други држави, до странските
царински администрации поднесува барања за дополнителна верификација на фактури и документи за
увозно оцаринета стока во Република Македонија. Врз основа на добиените негативни одговори се
поднесуваат кривични пријави за сторено кривично дело царинска измама и даночно затајување.
„Модерните“ трендови во криумчарењето продолжуваат и во овој период: наркотици, девизи, мигранти,
но и сè повеќе реализирани заплени по основа на повреда на правата на интелектуална сопственост.
Одземени се големи количини разни текстилни и козметички производи, обувки, очила, часовници и
други производи со фалсификувани ознаки на брендови.
На 7 јануари 2007 година, на ГП Блаце, запленети се 486 Обид за шверц на поголема количина
килограми кокаин. Ова е реализирано со помош на рендген ефективни странсики пари, сокирени
комбе, а дрогата е сокриена во камион во канти со боја. околу телото на осомничениоит.
74
Монографија – 30 години Царинска управа
Советот на СЦО, на годишниот состанок одржан во јуни 2009 година во Брисел, на Царинската управа на
Република Македонија ѝ ја додели годишната награда – Трофејот Јоланда Бенитес 2009 за најдобри
достигнувања во заштитата на правата од интелектуална сопственост (Yolanda Benitez WCO Trophy 2009
Combating Counterfeiting and Piracy), конкретно за запленета фалсификувана стока што може да му
наштети на човековото здравје и безбедност.
76
Монографија – 30 години Царинска управа
кои се предмет на перење пари и друг имот – за кои треба да се преземат мерки за привремено
обезбедување, како и времено одземање (конфискација) на имотна корист стекната со казниво дело.
Царинската управа поминува низ реформски процеси во соработка и под покровителсво на
меѓународната заедница, со цел постојано надградување на постоечките практики и воведување на нови,
во согласност со меѓународните искуства и препораки.
Управување со ризици
Воспоставеното управувањето со ризици се унапредува и успешно имплементира и во новиот Систем за
обработка на царински декларации и акцизни документи – СОЦДАД, каде постои посебен потсистем за
анализа на ризик и се креирани бази на податоци кои служат за анализа и преземање на активности за
унапредување на управувањето со ризиците.
Дополнително, постои модул за управување со ризик и во системот НКТС.
Постцаринска контрола
Во овој период Царинската управа интензивно работи на понатамошен развој и зголемување на
капацитетите за вршење царинска контрола на трговските друштва по спроведено царинење, како и
надзор на имателите на одобренија за царински постапки со економски ефект, одобренија за
поедноставени царински постапки, контроли на акцизни дозволи и одобренија и др.
Целта на постцаринската контрола е откривање на неправилности во царинската постапка, царински
прекршоци и кривични дела, заради нивно спречување, разјаснување и покренување на соодветна
постапка. Во овој период успешно се реализираат 1.800 контроли во трговските друштва, вклучително и
иматели на царински и акцизни одобренија од секаков вид, заради откривање на евентуални
неправилности при спроведувањето на царинската контрола.
81
United Nations Development Programme- Програмата за развој на Обединетите нации
82
The Deutsche Gesellschaft für Internationale Zusammenarbeit (GIZ)- Германското друштво за меѓународна
соработка
83
Organization for Security and Co-operation in Europe-Организација за безбедност и соработка во Европа
84
Central European Free Trade Agreement (CEFTA) - Централноевропски договор за слободна трговија
85
European Anti-Fraud Office (OLAF) - Европската канцеларија за борба против измами
86
International Criminal Police Organization (INTERPOL) - Меѓународна организација за криминалистичка
полиција
87
European Union’s law enforcement agency (EUROPOL) - Агенцијата на Европската унија за спроведување
на законот
и извоз на стоки што го повредуваат правото од интелектуална сопственост. Царинската управа презема
бројни активности на тоа поле и во периодот од 2013 до 2021 година, во околу 700 случаи, заплени околу
4 милиони и 200 илјади парчиња на разна стока, за која постои сомнеж дека го повредува правотоод
интелектуална сопственост.
78
Монографија – 30 години Царинска управа
88
Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora – CITES, Конвенција за
меѓународна трговија со загрозени видови на дива фауна и флора
пронајдени кај грчки државјанин на ГП
Богородица - на влез во државата
Слика 7. Во 2015 година спречени се 3 обиди за Слика 8. Во Скопје откриена фабрика за целосно
нелегално внесување на летечки камери - производство на фалсификувани спортски
дронови обувки од познати брендови
Слика 11. На граничниот премин Блаце при Слика 12. Во внатрешноста на државата во
излез од државата откриени се 100 килограми близина на Скопје при редовна контрола беа
тутун за водено луле. откриени 250.000 парчиња цигари.
Слика 13. На граничниот премин Богородица при Слика 14. Спречени сe 17 обиди на шверц на
влез во државата откриени се и одземени околу 17.400 парчиња лекови, ампули,
25.000 евра и 458.000 чешки круни. стоматолошки и медицински материјали и
помагала.
80
Монографија – 30 години Царинска управа
Слика 15. При детална контрола на влез на Слика 16. На граничниот премин Богородица при
Граничниот премин Аеродром е пронајдена и влез во државата запленети се 6,90 килограми
привремено задржана стока – 22 парчиња хероин.
златни монети.
Слика 17. На граничниот премин Блаце при влез Слика 18. На ГП Аеродром Скопје запленети
во државата запленети се 997,116 килограми 16.980 парчиња цигари.
марихуана.
Слика 19. На граничниот премин Гевгелија Слика 20. На граничниот премин Аеродром при
откриени се 4.492 килограми домати и 4.397 излез од државата откриени се и одземени
килограми краставици. 105.000 евра.
Слика 21. На граничниот премин Блаце при Слика 22. На граничниот премин Богородица при
претрес на автобус откриени се и одземени влез во државата запленети се 309,585
19.245 парчиња разни видови лекови. килограми марихуана.
Слика 23. На граничниот премин Богородица на Слика 24. На граничниот премин Меѓународен
излез од државата, во соработка со МВР Аеродром Скопје, при контрола на багаж и
запленети се 550 килограми марихуана, личен претрес на македонски државјанин
откриени при контрола на товарно моторно пријавен за излез од државата, откриени се
возило – ладилник сокриени во кровот на непријавени 82.000 евра.
приколката.
Слика 25. На Меѓународниот аеродром „Скопје“ Слика 26. На Меѓународниот Аеродром Скопје
на излез од државатапронајдени се непријавени при влез во државата откриени се 2 луксузни
34.500 апчиња во багажот на патник и истите рачни часовници, при контрола на патните
се привремено задржани. торби на македонски државјанин.
Слика 29. На граничниот премин Богородицапри Слика 30. На граничниот премин Богородица при
контрола на патничко моторно возило, влез во државата се откриени непријавени
откриени се 2.950 апчиња. 13.000 килограми тутун во листови.
82
Монографија – 30 години Царинска управа
Слика 33. На граничниот премин Табановце при Слика 34. Во ТМВ со скопски регистарски ознаки,
излез од државата откриени се и одземени управувано од македонски државјанин, на ГП
20.000 евра. Дојран од страна на Одделението за
оперативни работи, во картонска кутија
обвиткана со вреќа за спиење, сместена под
креветот во кабината на возилото, се
пронајдени 247 пакетичиња лекови и 1.200
парчиња медицински игли.
Слика 35. Во 2 акции на Царинската управа во Слика 36. На ГП Ќафасан при контрола на
соработка со Државниот пазарен македонски автомобил управуван од
инспекторат, спроведени во малопродажни македонски државјанин царинските службеници
објеки и зелени пазари на територијата на открија 100 килограми ароматизиран тутун за
Скопје и Тетово, запленети се вкупно 113 наргиле, дел во багажникот во просторот за
килограми режан тутун и 415 кутии цигари. резервна гума покриен со облека, а дел во ќеси
од храна за кучиња сместени под возачкото и
пред совозачкото седиште покриени со облека.
Слика 38. Од страна на полициски службеници Слика 39. 519 пакувања марихуана, пронајдена
од СВР Велес, при контрола на комбе, откриени во предниот дел на приколката на товарно
се 480 литри домашна лозова ракија и 40 литри моторно возило, со македонски регистарски
домашна мастика, кои се предадени на таблички, натоварено со отпадна хартија,
мобилните царински тимови за понатамошна управувано од македонски државјанин.
постапка, поради тоа што лицето не е
регистрирано како земјоделец – мал
производител на алкохолни пијалоци.
Слика 40. При контрола на ТМВ со македонски Слика 41. При контрола на товарно моторно
регистарски ознакина ГП Дојран, мобилните возило со скопски регистарски ознаки,
тимови, во платнени торби со патент, натоварено со овошје и зеленчук, управувано од
покриени со вреќи со пелети, во 7 црни македонски државјанин, извршена на
најлонски ќеси, сокриени во предниот дел од граничниот премин Богородица од страна на
приколката, пронајдоа 139 кг марихуана. Одделението за оперативни работи, во 14
кутии сместени во задниот дел на приколката
биле пронајдени 744 пакетчиња разни лекови.
Слика 42. При контрола на македонски автобус Слика 43. На Меѓународниот аеродром „Скопје“,
што сообраќал на редовната линија Германија- при контрола на на патните торби на
Струга, пријавен за влез во државата на македонска државјанка која имала намера да
граничниот премин Табановце автопат, во 3 отпатува со лет за Цирих, биле откриени 14
пакети сместени во багажниот простор, златни и 18 сребрени монети.
царински инспектори од Одделението за
оперативни работи откриле 1.000 антиген
тестови за Covid-19.
Слика 44. При контрола на автобус со Слика 45. При личен претрес на турски
македонски регистарски ознаки, управуван од државјанин, кој управувајќи автобус со
турски државјанин, пријавен за влез во македонски регистарски ознаки, се пријавил за
државата на граничниот премин Деве Баир, излез од државата на Граничниот премин Деве
царинските инспектори од Одделението за Баир, царинските инспектори од Одделението
оперативни работи, во модифицирана за оперативни работи во внатрешен џеб од
фабрична празнина над задните тркала, неговите панталони откриле две пакувања со
откриле 20 најлонски ќеси со златен накит со вкупно непријавени 100.000 швајцарски франци.
вкупна маса од 2.773 грама.
84
Монографија – 30 години Царинска управа
Димитар Бузлевски
Илија Илоски
Директор на Царинската управа од 1 март 1995 до 30 ноември 1998 година и од 20 декември 2004 година
до 21 март 2006 година.
Роден е на 30 јули 1958 година во с.Велмеј, Општина Охрид. Завршил Економски факултет на
Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“, Скопје. Од 1984 година работи во „ЕМО“, Охрид на повеќе позиции
– референт по финансии, раководител по финансии, финансиски директор, помошник директор за
финансии, заменик генерален директор и генарален директор. Во 1998 година е избран за пратеник во
Собранието на Република Македонија, каде е член на Комисија за финансирање и буџет. Во 2003 година
е назначен за генерален директор на Македонска банка за подршка и развој. Од 2006 година е прв
оперативен директор на „Комерцијална банка“ АД Скопје, каде е и член на управниот одбор.
За време на неговите мандати Царинската управа и Република Македонија станаа договорни страни на
Конвенцијата за Хармонизиран Систем на имињата и шифрените ознаки на стоките (ХС) на Светската
царинска организација (31 март 1995 година). Пристапувањето кон оваа конвенција беше услов за
изработка на Законот за царинска тарифа.
Во 2005 година донесен е нов Царински закон. Со овој Царински закон се поставуваат темелите на
царинското законодавство усогласено со принципите на европското законодавство. Се воведува правен
основ за селективноста и анализа на ризик. Се регулира работата на царинските застапници.
Драган Даравелски
Љубомир Михајловски
86
Монографија – 30 години Царинска управа
Ванчо Каргов
Директор на Царинската управа од26 септември 2006 година до 22 јануари 2014 година
Роден е на 20 август 1960 година во Штип. Завршил Економски факултет на Универзитетот „Св. Кирил и
Методиј“, Скопје. Кариерата ја започнува во 1987 година како советник во Дирекција за корпоративно
долгорочно кредитирање, Банка за надворешна трговија Скопје. Од 1993 е советник во Народната банка
каде во 1997 година е назначен за заменик директор на Дирекцијата за управување со девизни резерви,
а во 2000 година за директор на Дирекцијата за финансии и сметководство во Народната банка. Истата
година назначен е за државен секретар во Министерството за фнансии и оваа функција ја извршува до
2003 година. Во периодот од август 2003 година до септември 2006 година ја извршува функцијата
вицегувернер во Народната банка. Претседател е на Инспекцискиот совет од февруари 2014 година до
јули 2015 година, по што е назначен како советник во СТО и други меѓународни економски организации
при Мисијата на Република Македонија во Женева, од август 2015 година до јули 2018 година. Во
моментов ја извршува функцијата советник на гувернерот на Народната банка.
За време на неговиот мандат развиен е одржлив систем за континуирано зголемување на капацитетот на
Царинската управа за олеснување и забрзување на прекуграничната трговија и за контрола на примена
на законите, како и за зачувување и зголемување на институционална меморија на Царинската управа.
88
Монографија – 30 години Царинска управа
самостоен советник за развој. Во текот на својата кариера извршува работни задачи како главен
инспектор и самостоен советник за управување со проекти. Во 2018 година назначена е за Помошник
директор на Секторот за информатички и комуникациски технологии. Покрај редовните работни задачи
учествува и во работата на повеќе работни групи и тела меѓу кои: член на Работната група на Владата на
Република Северна Македонија за воспоставување на Интегриран систем за анализа на ризик на
инспекциските органи за контрола на стоки, член на Работната група на Европската Комисија за
воспоставување на Single Window концептот, проектен менаџер на Националниот тим за воспоставување
„Single Window“ систем за дозволи за увоз, извоз и транзит на стоки – EXIM, проектен менаџер на
Регионалниот пилот проект за прекугранично олеснување на трговијата помеѓу Република Северна
Македонија, Србија и Бугарија, член на Работната група на Владата за воспоставување на
интероперабилност помеѓу владините институции и член на Работната група за имплементација на
концептот на интегрирано гранично управување. На 30 јули 2021 година избрана е да ја извршува
функцијата в.д. директор на Царинската управа.