Dr Marcin Gajek

Dr Krzysztof Kasianiuk

Poradnik pisania prac dyplomowych

dla studentów kierunków ogólnoakademickich

w Collegium Civitas

[Wersja 1.0]

1. Praca dyplomowa jest samodzielnym

opracowaniem zagadnienia naukowego
lub praktycznego, prezentującym ogólną wiedzę
i umiejętności studenta związane ze studiami na
danym kierunku, poziomie i profilu
oraz umiejętności samodzielnego analizowania
i wnioskowania.

2. Praca dyplomowa przygotowywana jest pod

kierunkiem naukowym promotora.

(§ 69 Regulaminu studiów CC)

Warszawa 2019
Spis treści
1. WPROWADZENIE ..................................................................................................................................... 3

1.1. WARUNKI POPRAWNOŚCI PRACY.................................................................................................................... 4

1.1.1. Realizacja celu badawczego .......................................................................................................... 4
1.1.2. Spełnienie standardów formalnych............................................................................................... 6
1.2. OCENA PRACY DYPLOMOWEJ......................................................................................................................... 6

2. TREŚĆ I STRUKTURA PRACY DYPLOMOWEJ .............................................................................................. 7

2.1. RELACJE DYPLOMANT-PROMOTOR.................................................................................................................. 8

2.2. ROLA KONSPEKTU ....................................................................................................................................... 8
2.3. STRUKTURA KONSPEKTU............................................................................................................................... 9

3. PISANIE .................................................................................................................................................. 10

3.1. STYL AKADEMICKI ..................................................................................................................................... 10

3.2. FORMATOWANIE PRACY ............................................................................................................................. 13
3.2.1. Tekst główny ............................................................................................................................... 13
3.2.2. Tytuły i śródtytuły ....................................................................................................................... 14
3.3. CYTOWANIE I PARAFRAZOWANIE.................................................................................................................. 15
3.3.1. Kogo / co cytować? ..................................................................................................................... 15
3.3.2. Jak cytować? ............................................................................................................................... 17
3.3.3. Jak parafrazować? ...................................................................................................................... 18
3.4. PLAGIAT I JAK GO UNIKAĆ ........................................................................................................................... 18
3.4.1. Czym jest plagiat ......................................................................................................................... 18
3.4.2. Przykłady plagiatu....................................................................................................................... 20

4. PRZYPISY I STYL BIBLIOGRAFICZNY......................................................................................................... 22

4.1. UWAGI OGÓLNE ....................................................................................................................................... 22

4.2. PRZYPISY WEWNĄTRZTEKSTOWE (IN-TEXT CITATION) ....................................................................................... 23
4.2.1. Cytowanie ................................................................................................................................... 23
4.2.2. Parafrazowanie ........................................................................................................................... 23
4.2.3. Wykresy, rysunki, tabele ............................................................................................................. 24
4.3. BIBLIOGRAFIA .......................................................................................................................................... 24
4.3.1. Uwagi ogólne .............................................................................................................................. 24
4.3.2. Monografie i rozdziały w monografiach ..................................................................................... 25
4.3.3. Artykuły w czasopismach naukowych ......................................................................................... 27
4.3.4. Wpisy internetowe ...................................................................................................................... 28
4.3.5. Wpisy w językach obcych – nieangielskich.................................................................................. 28
4.4. CO ZROBIĆ, JEŻELI BRAKUJE KTÓREGOŚ Z ELEMENTÓW WPISU? .......................................................................... 28
4.5. POMOCNE NARZĘDZIA ............................................................................................................................... 29

5. GDZIE DOWIEDZIEĆ SIĘ WIĘCEJ .............................................................................................................. 30

5.1. SPRAWY FORMALNE, STYL BIBLIOGRAFICZNY ................................................................................................... 30

5.2. WYBRANE BIBLIOTEKI I INNE ŹRÓDŁA INFORMACJI ........................................................................................... 30
5.3. PRACE PRZYWOŁANE W PORADNIKU (PRZYKŁADOWA „BIBLIOGRAFIA”) ............................................................... 31

6. PODZIĘKOWANIE ................................................................................................................................... 33

2
 1. WPROWADZENIE

Praca dyplomowa jest autorskim, recenzowanym opracowaniem naukowym wybranego problemu

badawczego. Problematyka pracy dyplomowej opiera się na programie studiów.

Przygotowanie pracy następuje pod opieką

promotora, a jej złożenie stanowi jeden z warunków Praca dyplomowa jest Twoim
ukończenia studiów licencjackich i magisterskich dziełem, które poddajesz ocenie
w Collegium Civitas. innych badaczy.
Praca dyplomowa musi spełniać wszystkie standardy
merytoryczne i formalne przyjmowane ogólnie w
środowisku akademickim. Prace dyplomowe, licencjackie i magisterskie, różnią się m.in. objętością
i stopniem zaawansowania opracowania problemu badawczego.

Praca licencjacka Praca magisterska

stanowi pogłębione opracowanie określonego problemu badawczego, zagadnienia lub zjawiska, które może
być uzupełnione o część praktyczną (wykonane utwory literackie, graficzne, audio lub video), stanowiące
integralną część pracy dyplomowej.
ukazuje kompetencje zawodowe dyplomanta ukazuje dojrzałość badawczą i pozwala
na rozpoczęcie studiów doktoranckich
jest dowodem opanowania warsztatu badawczego, jest dowodem krytycznego prezentowania
w tym sformułowania problemu badawczego, rozumowania, spełniającym przy tym wszystkie
zastosowania wybranej metodyki, tworzenia standardy pracy licencjackiej
struktury pracy naukowej, czy stosowania przypisów
liczy od 40 tys. do 54 tys. znaków ze spacjami, bez liczy od 90 tys. do 144 tys. znaków ze spacjami, bez
przypisów, bibliografii i aneksów (w odróżnieniu od przypisów, bibliografii i aneksów
prac składanych na kierunkach praktycznych, gdzie
obowiązuje dolna granica 27 tys. znaków)
może obejmować niektóre źródła i opracowania obejmuje wszystkie najważniejsze źródła
dotyczące problemu badawczego i opracowania dotyczące problemu badawczego
Rozmiar formatu elektronicznego pracy magisterskiej nie może przekraczać 20 MB.

Praca dyplomowa jest rezultatem współdziałania dyplomanta i promotora.

Dyplomant stara się o uzyskanie tytułu licencjata lub magistra. Bierze pełną odpowiedzialność za treść
i formę pracy. Promotor kieruje i wspiera dyplomanta w przygotowaniu pracy dyplomowej, pomaga
na wszystkich etapach jej pisania i w spełnieniu kryteriów merytorycznych, metodologicznych
i formalnych. Tytuł pracy musi być zaakceptowany przez Katedrę sprawującą nadzór nad kierunkiem
studiów dyplomanta. Propozycja tytułu pracy formułowana jest wspólnie z promotorem i składana do
akceptacji przez Katedrę w terminie maksymalnie dwóch miesięcy od rozpoczęcia proseminarium.

Świat jest pełen bibliotek i archiwów, w których znajdują się teksty, do których nikomu nie chce
się sięgać, bo np. są odtwórcze, źle napisane, albo po prostu słabe merytorycznie. Postaraj się
doprowadzić swoją pracę dyplomową do stanu, w którym sam będziesz chciał się nią pochwalić.

3
 1.1. Warunki poprawności pracy
W Collegium Civitas przyjęto dwa główne warunki poprawności pracy dyplomowej. Są nimi:

• realizacja celu badawczego;

• spełnienie warunków formalnych.

1.1.1. Realizacja celu badawczego

Cel pracy jest związany z typem prowadzonych badań. Badania mogą być skierowane na eksplorację
(rozpoznanie) i opis lub też na wyjaśnianie np. zdarzeń, zjawisk i procesów. Eksploracja i opis prowadzą
do ustalenia faktów naukowych. Wyjaśnianie prowadzi do ustalenia relacji między faktami naukowymi
(np. ustaleniu współwystępowania zjawisk lub warunków zachodzenia zjawisk).

Praca może mieć charakter czysto teoretyczny lub łączyć rozważania teoretyczne i analizy empiryczne.

• Rozważania teoretyczne powinny prowadzić do odpowiedzi na pytanie: Jak różni autorzy

opisują i wyjaśniają zdarzenia, zjawiska i procesy w ramach założonego w pracy pola
badawczego? Rozważania te powinny opierać się na istniejącej wiedzy, w szczególności
źródłach i opracowaniach innych autorów (np. książkach, artykułach naukowych). Rozważania
teoretyczne mogą obejmować również informację o stanie badań nad danym zjawiskiem
lub historii danego zjawiska w ważnym dla problemu badawczego okresie.
• Badania empiryczne powinny sprawdzać stan rzeczywistości, to znaczy odpowiadać na pytanie:
Jak zdarzenia, zjawiska i procesy należy opisać lub wyjaśnić na gruncie dostępnej w nauce
wiedzy, podjętego problemu badawczego, w odniesieniu do pytań i hipotez? W tej części używa
się metod, technik i narzędzi badawczych dobranych odpowiednio do problemu badawczego.

Rozważania teoretyczne wyznaczają ramy dla

sformułowania problemu badawczego, który
PAMIĘTAJ: W pracy dyplomowej tak
podejmuje się w pracy. Rozważania teoretyczne
samo wartościowe jest potwierdzenie
pomagają też w sformułowaniu pytania badawczego
hipotez (tj. ich konfirmacja i
i hipotez. Hipoteza to proponowana odpowiedź na
weryfikacja), co ich obalenie (tzn. ich
pytanie badawcze.
dyskonfirmacja i falsyfikacja).
Konieczne jest jasne sformułowanie pytań
W pracach dyplomowych należy
badawczych, na które odpowiedzi zostaną udzielone
umieszczać tylko twierdzenia, które
w pracy. Każde pytanie badawcze
znajdują uzasadnienie merytoryczne i
i hipoteza muszą być sformułowane wprost
metodologiczne.
i wykorzystywać pojęcia używane w części
teoretycznej pracy.

Każda hipoteza powinna być uzasadniona w pracy. Istnieje wiele źródeł hipotez, w tym: teoria, wyniki
wcześniejszych badań, obserwacja rzeczywistości. Hipoteza musi być możliwa do sprawdzenia
na gruncie badań prezentowanych w pracy dyplomowej (patrz część: „Przykłady pytań i hipotez
badawczych”).

4
Przykłady pytań badawczych i hipotez - badania eksploracyjno-opisowe

Problem badawczy 1: Działania liderów subkultury hipisowskiej w latach 60tych i 70tych w Stanach
Zjednoczonych

Pytanie badawcze 1: Jak działali liderzy subkultury hipisowskiej w latach 60tych i 70tych w Stanach
Zjednoczonych?

Hipoteza 1: Liderzy subkultury hipisowskiej w latach 60tych i 70tych w Stanach Zjednoczonych

współpracowali w niewielkich grupach zwanych komunami.

Problem badawczy 2: Przebieg i charakter rozmów przedstawicieli państw wchodzących w skład Rady
Bezpieczeństwa ONZ w sprawie mechanizmów blokujących decyzję (veto)

Pytanie badawcze 2: Jak przebiegały rozmowy przedstawicieli państw wchodzących w skład Rady
Bezpieczeństwa ONZ w sprawie mechanizmów blokujących decyzję (veto)?

Hipoteza 2: Rozmowy przedstawicieli państw wchodzących w skład Rady Bezpieczeństwa ONZ

przebiegały w sposób cykliczny – przedstawiciele prezentowali stanowiska własnych państw,
a następnie uzgadniali stanowisko wspólne.

Przykłady pytań badawczych i hipotez - badania wyjaśniające

Problem badawczy 3: Źródła i przyczyny zmiany postaw życiowych liderów subkultury hipisowskiej
w latach 60tych i 70tych w Stanach Zjednoczonych.

Pytanie badawcze 3: Dlaczego wielu liderów subkultury hipisowskiej zostało pracownikami korporacji
międzynarodowych?

Hipoteza 3: Wielu liderów subkultury hipisowskiej zostało pracownikami korporacji

międzynarodowych, ponieważ poczuli się oni niezdolni do zmiany struktur gospodarczych
i politycznych.

Problem badawczy 4. Przyczyny status quo w zakresie reformy Rady Bezpieczeństwa ONZ.

Pytanie badawcze 4: Dlaczego państwa-członkowie stali Rady Bezpieczeństwa ONZ blokują jej
reformy?

Hipoteza 4: Państwa-członkowie stali Rady Bezpieczeństwa ONZ blokują jej reformy, ponieważ uznają,
że w ich długoterminowym interesie leży osłabianie pozycji pozostałych państw.

5
 1.1.2. Spełnienie standardów formalnych
Standardy formalne są uniwersalne dla wszystkich opracowań naukowych. Należą do nich m.in.:

• ścisła struktura
• formalny styl
• konieczność stosowania przypisów, tj. odsyłaczy do źródeł i opracowań.

Prace niespełniające minimalnych standardów formalnych nie są akceptowane przez promotora.

Standardy merytoryczne uzależnione są m.in. od kierunku studiów, specjalności i tematu pracy.

Poziom spełnienia standardów formalnych i merytorycznych jest oceniany przez promotora

i recenzenta po złożeniu gotowej pracy dyplomowej. Praca licencjacka oceniana jest z wykorzystaniem
karty oceny, na którą recenzent nanosi oceny cząstkowe (od 2 do 5,5). Natomiast praca magisterska
oceniana jest w formie recenzji pisanej. I tutaj stawiane są oceny cząstkowe, jednak istnieje również
konieczność ich uzasadnienia. Karty oceny oraz formularz recenzji pracy dyplomowej znaleźć można
na indywidualnym koncie po zalogowaniu w serwisie „Wirtualna Uczelnia” (Ścieżka dostępu: „Menu -
> Informacje ogólne -> Przydatne informacje -> Jak pisać prace dyplomowe”).

1.2. Ocena pracy dyplomowej

Praca dyplomowa w sposób uporządkowany i spójny przedstawia wyniki badań prowadzonych
w wybranym przez dyplomanta obszarze. Kryteria te pozwalają promotorowi i recenzentowi
w zrozumienie i ocenę jakości przeprowadzonego badania. W skrócie, im bardziej uporządkowana
i spójna jest praca, tym lepsza ocena.

Przekonanie
Poziom
Jakość realizacji celu promotora
uporządkowania Poziom oceny (2-5,5)
badawczego i recenzenta na
i spójności pracy
temat jakości pracy

Uporządkowanie pracy ocenia się poprzez stwierdzenie, czy zawiera ona wszystkie istotne elementy
we właściwym układzie. Dotyczy to w szczególności struktury pracy, w tym, czy istnieje klarowna,
logiczna i łatwa do odczytania relacja między rozdziałami; czy w treści rozdziałów znajdują się podstawy
dla uzasadnienia odpowiedzi na pytani badawcze; czy w zakończeniu znajduje się odpowiedź
na pytanie badawcze przedstawione we wstępie.

Spójność pracy ocenia się poprzez zwrócenie uwagi na następujące aspekty:

• merytoryczno-metodologiczny – w tym: istnienie czytelnego związku między pytaniem

badawczym, hipotezami, metodyką (zakorzenioną w metodologii) i materiałami/danymi
wykorzystanymi w badaniu; właściwe uzasadnienie kolejności i powiązanie między
rozdziałami; realizację założeń wyłożonych we wstępie; odpowiednie zdefiniowanie
i konsekwentne stosowanie pojęć;
• formalny – w tym, prezentację treści w sposób staranny i czytelny; prawidłowe i konsekwentne
używanie przypisów i bibliografii .

6
 2. TREŚĆ I STRUKTURA PRACY DYPLOMOWEJ

Praca dyplomowa jest całością. Oznacza to, że jej treść i struktura muszą być ze sobą ściśle i czytelnie
powiązane w odniesieniu do podjętego problemu badawczego. W każdej pracy dyplomowej można
wyróżnić kilka elementów. Każdy z nich pełni określoną rolę względem pozostałych.

• Wstęp – ma charakter formalny; stanowi wprowadzenie w założenia, treść i strukturę pracy.

Zawiera informacje o: celu pracy i uzasadnienie znaczenia (wagi) podejmowanego tematu,
problemie badawczym, problematyce badawczej (czyli pytaniu badawczym lub ich zestawie),
hipotezie(ach) (w badaniach wyjaśniających), terminologii, metodyce badania, materiałach
wykorzystanych w badaniu, strukturze (tj. konstrukcji i kompozycji) pracy. Słowem, jest to
skrót informacji dotyczących całości pracy.
• Rozdziały zawierają główną treść pracy. Ich treść i kolejność uzależniona jest od ustalonego
z promotorem sposobu prezentacji wyników
rozważań teoretycznych i analiz empirycznych.
o W części teoretycznej zawarty jest DAJ SOBIE CZAS na przemyślenie
przegląd literatury i rozważania i przygotowanie wszystkich
dotyczące różnych wymiarów i aspektów możliwych elementów pracy.
zagadnienia. W pracach zawierających Semestr powinien wystarczyć.
własne badania empiryczne, rozważania Pamiętaj, że Twój temat musi
teoretyczne powinny prowadzić do wkomponować się w kierunek
sformułowania hipotez badawczych, studiów.
które mają być następnie weryfikowane
lub falsyfikowane empirycznie.
o W części empirycznej dokonuje się
odpowiedzi na pytania badawcze z wykorzystaniem materiału empirycznego (np.
dokumentów, ankiet).
• Zakończenie zawiera podsumowanie wyników oraz wnioski z przeprowadzonych badań.
Również ma charakter formalny. Powinien zawierać stwierdzenia o zakresie realizacji celów
badawczych, rozwiązaniu problemów i weryfikacji hipotez badawczych. Należy zamieścić tu
odpowiedź na pytanie badawcze lub stwierdzić weryfikację/falsyfikację hipotezy. Jeżeli jest
możliwe i zasadne, należy wskazać kierunki i obszary dalszych badań.
• Bibliografia zawiera wykaz wszystkich wykorzystanych w pracy źródeł i opracowań, w tym
książek opublikowanych w wydawnictwach naukowych oraz wyników badań opisanych
w czasopismach naukowych. Coraz częściej wykorzystuje się też źródła internetowe. Do źródeł
internetowych należy jednak podchodzić do nich z ostrożnością (patrz dalej część dotycząca
pisania).
• Spis ilustracji, Spis tabel (jeżeli są wykorzystane w pracy).
• Aneksy – w których zawarte są wszystkie dodatkowe materiały istotne dla pracy, np. narzędzia
badawcze (np. kwestionariusz, scenariusz wywiadu itp.).

Oprócz wspomnianych elementów, każda praca dyplomowa powinna jednocześnie zawierać

dodatkowe informacje w języku polskim i angielskim. Zakres tych informacji jest zróżnicowany.

7
 Praca licencjacka Praca magisterska
po tytuł, abstrakt, słowa kluczowe, spis treści tytuł, abstrakt, słowa kluczowe, spis treści
polsku
po tytuł i słowa kluczowe (abstrakt dla tytuł, abstrakt (maksymalnie 1800
angielsku chętnych) znaków), słowa kluczowe, spis treści

Abstrakt (inaczej „streszczenie”) – jest krótkim tekstem (około 1800 znaków ze spacjami), w którym
zawarta jest informacja o najważniejszych elementach pracy, w tym o problemie badawczym, przyjętej
metodyce i źródłach oraz wynikach analiz.

2.1. Relacje dyplomant-promotor

W przygotowanie pracy dyplomowej od początku do końca zaangażowani są dyplomant i promotor.
Właściwe relacje między dyplomantem i promotorem są więc kluczowe.

Dyplomant i promotor powinni się systematycznie

komunikować. Zadaniem studenta jest inicjowanie
UWAGA!
dyskusji wokół pracy dyplomowej.
Rolą promotora nie jest poprawianie
W każdym momencie postępy w przygotowaniu
edycyjne i językowe pracy. Przekazuj
pracy są oceniane wspólnie – głównie podczas
promotorowi tylko taki tekst, który
proseminarium i seminarium.
sam(a) chciał(a)byś czytać i zrozumieć.
Promotor musi zatwierdzić każdy z elementów
Promotor ma prawo nie przyjąć pracy,
służących przygotowaniu pracy dyplomowej
której nie da się czytać.
(np. konspekt, metodologia, poszczególne
rozdziały). Decyzja dotycząca tego, co i w którym
momencie powinno być przygotowane przez
dyplomanta również należy do promotora. Niedopuszczalne jest dostarczenie gotowej pracy
dyplomowej promotorowi, bez wcześniejszej dyskusji nad poszczególnymi jej elementami i całymi
fragmentami.

Niedopuszczalne jest także przedstawianie pracy dyplomowej w stanie nieczytelnym i niestarannym.

Promotor nie może wyręczać dyplomanta w dochowaniu standardów językowych, w tym
gramatycznych, stylistycznych i ortograficznych.

2.2. Rola konspektu

Konspekt jest dokumentem, który w sposób skrótowy przedstawia najważniejsze założenia dotyczące
pracy – koncepcję badawczą. Pozwala on na ocenę możliwości merytorycznych i metodologicznych
realizacji celu badawczego.

Konspekt jest dokumentem często niedocenianym przez dyplomantów. Konspekt pozwala na

stopniowe, uporządkowane i spójne opracowanie końcowej wersji pracy dyplomowej. Ponadto,
dostarczenie konspektu – niekiedy wraz z pierwszym rozdziałem – jest warunkiem zaliczenia
pierwszego semestru zajęć prowadzonych przez promotora. Dobrze sporządzony konspekt oznacza,
że student de facto wykonał już znaczną część pierwszego etapu przygotowania pracy.

8
 2.3. Struktura konspektu
Konspekt powinien odzwierciedlać zakładaną treść i strukturę pracy. Można go porównać do
drogowskazu, dzięki któremu na bieżąco ocenia się postępy w przygotowaniu pracy. Warto pamiętać
przy tym, że treść i struktura konspektu mogą ulegać modyfikacjom, co następuje w efekcie
uzyskiwania coraz większej wiedzy przez dyplomanta.

Konspekt zawiera przynajmniej następujące elementy:

• Wstępny tytuł, który powinien mieścić się w obszarze wyznaczanym przez kierunek studiów;
powinien być odzwierciedleniem merytorycznej zawartości pracy (przynależność do obszaru
studiów; poprawność językowa).
• Przedmiot badań, czyli sfera zjawisk i procesów,
które są podejmowane w pracy (np. dyskryminacja PAMIĘTAJ:
ze względu na płeć w rodzinie; strategia użycia siły
Ostateczna struktura pracy
w relacjach między USA a Chinami).
dyplomowej będzie różnić się od
• Problematyka badawcza, który wynika z
tej, którą początkowo się zakłada.
uszczegółowienia przedmiotu badań (np.
To jest jednak zaleta konspektu.
nierówności ze względu na płeć w rodzinie; relacje
Kluczowe i najbardziej trwałe w
siły między współczesnymi mocarstwami).
pracy jest pytanie badawcze
• Cel pracy, czyli np. eksploracja, opis, lub
połączone z hipotezą (lub ich
wyjaśnienie problemu badawczego – połączone z
zbiory).
odpowiedzią na konkretnie i jednoznacznie
sformułowane pytanie(a) badawcze, czemu
niekiedy towarzyszy weryfikacja lub falsyfikacja
hipotezy lub zbioru hipotez (Patrz „Przykłady pytań badawczych i hipotez” w części 1.1.1.).
• Aparat pojęciowy, czyli definicje podstawowych pojęć używanych w pracy.
• Metody, techniki i narzędzia badawcze, zwłaszcza gdy praca bazuje na badaniach
empirycznych).
• Wstępna bibliografia, czyli informacja o tym,
na jakich materiałach (w tym źródłach SUGESTIA:
i opracowaniach), prowadzone mają być Pisz na temat, który naprawdę Cię
dociekania przedstawione w pracy. interesuje. Jedynie w ten sposób
• Zakładana treść poszczególnych rozdziałów. jesteś w stanie przygotować pracę,
Promotor może oczekiwać również innych elementów którą będziesz mógł/mogła
konspektu. pokazywać innym, chwalić się lub
szczycić (w tym obecnemu lub
przyszłemu pracodawcy).

9
 3. PISANIE

Przygotowanie pracy dyplomowej jest rozciągnięte w czasie. Jeżeli chcesz od razu zasiąść do pisania,
bez wstępnego opracowania koniecznych materiałów, ryzykujesz fiasko, albo przynajmniej uzyskanie
wyniku zdecydowanie słabszego od możliwego. Dlatego warto rozpocząć przygotowania stosunkowo
wcześnie. Pomoże w tym systematyczne uzupełnianie konspektu, który należy złożyć promotorowi na
końcu pierwszego semestru.

W ramach procesu przygotowania pracy dyplomowej można wyróżnić kilka etapów:

• Etap wstępny, podczas którego następuje wybór zagadnienia na podstawie przeglądu

dotychczas znanej wiedzy, sformułowanie problematyki badawczej, opracowanie założeń
teoretycznych, przygotowanie metodyki/metodologii i opracowanie narzędzi pozwalających
na badanie; przygotowanie konspektu, zbieranie danych i wstępna ich analiza.
• Etap pisania pracy, w której często następuje pogłębiona analiza danych, interpretacja
i sformułowanie wniosków.
• Etap doskonalenia pracy.
Bardzo często studenci mają problem z „przełamaniem się” i napisaniem pierwszego zdania.
Tymczasem, gdy już raz zacznie się pisać, później pisanie idzie sprawniej. Warto pamiętać, że pisanie
pracy następuje dopiero w drugim etapie. Warto więc zacząć sporządzać notatki (np. kompletować
wypiski z czytanej literatury). Warto też od razu sporządzać poprawne przypisy połączone z bibliografią
(Patrz: część 4. Poradnika - „Przypisy i styl bibliograficzny”).

Jeżeli praca jest dobrze opracowana pod względem koncepcyjnym (tj. zdefiniowany został cel pracy,
poprawnie sformułowano pytania badawcze, dobrano odpowiednie metody badań i sporządzono
narzędzie badawcze oraz zaplanowano strukturę
pracy), a student dokonał już rzetelnego przeglądu
literatury związanej z tematyką pracy, to sam proces
SUGESTIA:
pisania może zająć niewiele czasu.
Przekazując kolejne wersje pracy
Bardzo wprawny badacz jest w stanie napisać tekst
dyplomowej promotorowi, dobrze
rozmiarów pracy licencjackiej w kilka dni. Jednak, by to
zamieścić je jako elementy
było to możliwe, potrzebne jest doskonałe
konspektu. Wówczas łatwiej jest
przygotowanie, a więc m.in. zakończenie kwerendy
Tobie i promotorowi śledzić poziom
i analizy materiałów zastanych oraz zakończenie pracy
uporządkowania i spójności pracy
badawczej i analiza danych empirycznych. To właśnie
oraz postępy w jej przygotowaniu.
proces przygotowawczy jest największym wyzwaniem i
wymaga najwięcej pracy.

3.1. Styl akademicki

Praca dyplomowa – jak każdy inny tekst naukowy – powinna być napisana w odpowiedni sposób,
określany często mianem „stylu akademickiego”. Styl ten różni się nie tylko od języka potocznego –
jakim posługujemy się na co dzień – ale też od języka, jakim pisane są inne teksty (np. teksty
publicystyczne w gazecie, materiały reklamowe, czy poradniki). Poniżej postaramy się podać kilka
zasadniczych elementów tego stylu.

10
„Styl akademicki” – choć czasem bywa definiowany jako styl pół-formalny – to jednak zdecydowanie
bardzie styl formalny, niż nieformalny. Innymi słowy, pracę dyplomową powinieneś/nnaś pisać
w sposób bliższy temu, jak pisze się np. podanie o pracę albo podanie do Rektora, niż np. SMSa do
przyjaciela. Oznacza to między innymi, że w pracy dyplomowej unikamy wyrażeń kolokwialnych,
używanych w języku potocznym. Zamiast nich, używamy określeń „słownikowych”, formalnych.

PRZYKŁADOWO: Zamiast pisać: „Ankietowani uznali to zjawisko za wkurzające”, napiszemy

raczej: „Ankietowani uznali to zjawisko za irytujące”.

Bardzo ważne jest, aby w pracy dyplomowej używać słów w sposób właściwy – zarówno z punktu
widzenia ich znaczenia, jak i kontekstu, w którym są używane.

PRZYKŁADOWO: jest różnica w znaczeniu między słowami „przychód” i „dochód”. Jeśli używasz
ich w tekście akademickim, to upewnij się, że jesteś świadom owej różnicy i używaj tych
terminów w sposób właściwy (zgodny z ich znaczeniem).

Czasami określone słowa i wyrażenia posiadające utarte znaczenie w języku potocznym, posiadają inne
znaczenie w ramach konkretnej dyscypliny naukowej. Pisząc zatem pracę na danym kierunku studiów,
staraj się używać terminologii właściwej dla określonej dyscypliny naukowej i nie myl tych terminów
z potocznym rozumieniem pewnych słów.

PRZYKŁADOWO: słowo „klasa” w języku potocznym używane jest najczęściej na określenie

sali/pomieszczenia, w którym toczy się lekcja lub grupy uczniów (jak w wyrażeniu: „Klasa IVb”).
Tymczasem w naukach społecznych termin „klasa” jest używany zwykle w kontekście
stratyfikacji społecznej bądź zbioru zjawisk wyróżnionych ze względu na wspólną cechę/y.

Niekiedy bywa też tak, że słowa, którymi posługujemy się w ramach określonej dyscypliny naukowej
mają wiele możliwych znaczeń (np. terminy takie jak „kultura”, czy „kapitał”). Należy wówczas
zdefiniować, w jakim znaczeniu będziesz posługiwać się owym terminem w swojej pracy (koniecznie
przy tym powołaj się np. na określoną definicję kultury – zaproponowaną przez jakiegoś badacza
lub na podstawie przeglądu literatury zaproponuj własną definicję).

Kolejnym elementem stylu naukowego jest precyzja – zwłaszcza, gdy zawieramy w naszej pracy
stwierdzenia dotyczące faktów, czy powołujemy się na określenia ilościowe. Unikaj zatem stwierdzeń,
które są nieprecyzyjne, czy zbyt ogólnikowe.

PRZYKŁADOWO: Unikaj wyrażeń typu „Wiele osób twierdzi, że…”. To wyrażenie jest
nieprecyzyjne (ile osób to „wiele”? Sto, tysiąc, a może milion?). Zamiast tego napisz raczej
„Zdecydowana większość ankietowanych (73%) stwierdziła, że…”. Analogicznie, unikaj wyrażeń
typu „Dawno temu…” (poczucie czasu jest względne i wyrażenie „Dawno temu” może oznaczać
coś innego dla osiemdziesięciolatka, a coś innego dla pięciolatka [a jeszcze coś innego dla
historyka zajmującego się badaniem starożytności]). Z tych samych powodów ryzykowne jest 11
używanie w pracy dyplomowej określeń takich jak „itp.”, „itd.” – są one nieprecyzyjne.
Jeżeli nie masz pewności, co do jakiejś kwestii, wyniki Twoich badań dają niejednoznaczne rezultaty,
lub – nawiązując do poprzedniego punktu – brakuje Ci dokładnych, precyzyjnych danych, to niekiedy
dobrym pomysłem jest użycie języka wskazującego na prawdopodobieństwo występowania (jakiegoś
faktu, zjawiska), niż ich konieczności.

PRZYKŁADOWO: możesz napisać „Wydaje się, że nadmierne korzystanie z internetu oraz nowych
technologii (takich jak smartfony, czy tablety) wpływa lub może wpływać negatywnie na
zdolność studentów do koncentracji” – jeżeli istnieją też inne istotne, czynniki powodujące
spadek zdolności koncentracji i nie jesteś pewien albo nie jesteś w stanie jednoznacznie
stwierdzić, że to właśnie korzystanie z internetu i nowych są tu czynnikami kluczowymi.

Jako badacz danego zjawiska, staraj się zachować obiektywność i pewien dystans w stosunku do
opisywanych/badanych zjawisk. Unikaj zatem języka zdradzającego mocne zaangażowanie
emocjonalne. Unikaj też wyrażeń jednoznacznie wartościujących.

PRZYKŁADOWO: Zamiast pisać „Pożałowania godna polityka prezydenta A doprowadziła kraj B

do ruiny”, napisz raczej „Po 8 latach rządów prezydenta A, gospodarka kraju B zanotowała
ujemny wzrost gospodarczy na poziomie x%, wzrost bezrobocia o x%, wzrost inflacji do poziomu
x% oraz spadek wiarygodności kredytowej” (po zdaniu tym koniecznie powinien znajdować się
przypis odsyłający do źródła, z którego zaczerpnąłeś owe liczby).

Zwróć uwagę, że drugie zdanie w powyższego przykładu jest nie tylko mniej nacechowane
wartościująco, ale też bardziej precyzyjne (niż określenie „doprowadzić kraj do ruiny”). Nawiasem
mówiąc, pierwsze zdanie z podanego wyżej przykładu byłoby całkowicie dopuszczalne np. w artykule
publicystycznym zamieszczonym w gazecie. Styl akademicki/naukowy wymaga jednak nieco większego
zdystansowania i języka pozbawionego tak silnych emocji.

Poza wymienionymi wyżej wskazówkami względem stylu akademickiego, wymienić można jeszcze
wiele innych zaleceń, które odnoszą się po prostu do sztuki dobrego pisania – niezależnie od tego, czy
piszemy tekst naukowy, publicystyczny, reklamowy, czy raport, np.:

• pisz na temat; unikaj tzw. „lania wody”; unikaj niepotrzebnych dygresji – nic nie wnoszących
do pracy (ewentualnie możesz je zamieścić w przypisie dolnym);
• unikaj nadmiernie rozbudowanych zdań – np. wielokrotnie złożonych – szczególnie jeśli nie
czujesz się zbyt mocny/mocna w gramatyce. Podziel zbyt długie i złożone zdania na krótsze;
• dziel tekst na akapity – ilekroć wprowadzasz jakiś nowy wątek, czy zagadnienie – dbając
zarazem, aby poszczególne akapity były ze sobą stylistycznie i merytorycznie powiązane;
• unikaj niepotrzebnego epatowania wyrafinowanymi określeniami lub skomplikowanym
słownictwem. W swojej pracy dyplomowej powinnaś zaprezentować opanowanie pewnej
fachowej terminologii – związanej z daną dyscypliną naukową i tematem pracy. Nie oznacza to
jednak konieczności pisania w sposób zbyt hermetyczny.

12
 • pisz w sposób jasny, zrozumiały – tak, aby czytelnik (promotor, recenzent) nie musiał się
domyślać, o co chodziło Ci w danym zdaniu.

Oczywiście wymienienie wszystkich cech dobrego stylu przekracza możliwości niniejszego

opracowania. Jeżeli będziesz jednak pamiętać o tych wymienionych wyżej, Twoja praca na pewno
będzie lepsza.

3.2. Formatowanie pracy

Tekst pracy dyplomowej, powinien być właściwie
sformatowany. Dotyczy to każdego etapu jej PAMIĘTAJ!
opracowywania. Właściwe formatowanie pracy podnosi Nieczytelny tekst nie jest
jej czytelność. przyjmowany przez promotora.
Dzięki starannemu i konsekwentnemu stosowaniu Tekstu nieczytelnego nie chce się
rozwiązań edytorskich czytelnik łatwiej orientuje się w czytać. Nieczytelny tekst irytuje
strukturze tekstu. To przekłada się na większą zdolność czytelnika.
do oceny merytorycznej tekstu.

3.2.1. Tekst główny

Przyjmuje się, że na każdej stronie tekstu powinno znajdować się od 1800 do 2000 znaków, bez spacji.
Taką liczbę osiąga się poprzez zapisanie 30 wersów na stronie i około 60-70 znaków w wierszu.

Najczęściej używa się czcionki Times New Roman (wielkość 12 punktów), odstęp między wierszami:
1,5. Stosuje się również justowanie (wyrównanie) obustronne.

Standardowe marginesy są następujące: dolne i górne – 2,5 cm; wewnętrzne – 3,5 cm, zewnętrzne –
1,5. Jeżeli tekst drukowany jest na obu stronach kartki, należy zastosować marginesy lustrzane.

Akapity w tekście głównym mogą być oddzielone na dwa sposoby (przykłady znajdują się na następnej
stronie). Raz wybrany sposób powinien byś stosowany konsekwentnie w całej pracy.

1. Pierwszy sposób polega na wcięciu pierwszego wersu (od 3 do 6 spacji). Efekt ten najczęściej
uzyskuje się poprzez użycie przycisku tabulatora („Tab”) na klawiaturze komputera. Zapewnia
to identyczne wcięcie we wszystkich przypadkach.
2. Drugi typ polega na oddzieleniu całości akapitu od pozostałych akapitów większą interlinią.

Numery kolejnych stron można zamieścić na górze lub na dole strony. Nie zamieszczamy numeru
strony jedynie na stronie tytułowej.

13
Przykład standardowego tekstu z wcięciami

Praca dyplomowa jest autorskim, recenzowanym opracowaniem naukowym

wybranego problemu badawczego. Problematyka pracy dyplomowej opiera się
na programie studiów.
Przygotowanie pracy następuje pod opieką promotora, a jej złożenie stanowi
jeden z warunków ukończenia studiów licencjackich i magisterskich w Collegium
Civitas.
Praca dyplomowa musi spełniać wszystkie standardy merytoryczne i formalne
przyjmowane ogólnie w środowisku akademickim. Prace dyplomowe, licencjackie
i magisterskie, różnią się m.in. objętością i stopniem zaawansowania opracowania
problemu badawczego.

Przykład tekstu z powiększoną interlinią między akapitami

Praca dyplomowa jest autorskim, recenzowanym opracowaniem naukowym wybranego

problemu badawczego. Problematyka pracy dyplomowej opiera się na programie
studiów.

Przygotowanie pracy następuje pod opieką promotora, a jej złożenie stanowi jeden
z warunków ukończenia studiów licencjackich i magisterskich w Collegium Civitas.

Praca dyplomowa musi spełniać wszystkie standardy merytoryczne i formalne

przyjmowane ogólnie w środowisku akademickim. Prace dyplomowe, licencjackie
i magisterskie, różnią się m.in. objętością i stopniem zaawansowania opracowania
problemu badawczego.

3.2.2. Tytuły i śródtytuły

Tytuły rozdziałów i śródtytuły pozwalają odpowiednio wyodrębnić konkretne fragmenty pracy.
Najczęściej trzy poziomy wyodrębnienia wystarczają (tak jak się to stało w przypadku tego Poradnika).
Do oznaczenia tytułów rozdziałów i śródtytułów używamy czcionki większej niż użytej dla tekstu
głównego, często pogrubionej. Tytuły rozdziałów i podtytuły powinny być wyraźnie oddzielone od
tekstu głównego. Często są też wyśrodkowane. Tytuły kolejnych rozdziałów powinny znajdować się na
szczycie strony (rozpoczynać kolejną stronę). Czasem używa się też numeracji (np. „3.2.2” dla
oznaczenia tego podrozdziału).

14
 3.3. Cytowanie i parafrazowanie
W swojej pracy dyplomowej – zwłaszcza w części teoretycznej – często powołujemy się na innych
autorów. Przytaczamy np. definicje z książek naukowych, powołujemy się na badania przeprowadzone
przez innych badaczy, przytaczamy statystyki, itp. Czasami przytaczamy dosłownie czyjeś słowa –
a więc je cytujemy; czasami zaś oddajemy własnymi słowami czyjąś myśl lub czyjeś ustalenia badawcze
– a więc parafrazujemy. Robimy to z kilku powodów:

• pokazujemy w ten sposób znajomość literatury przedmiotu i tym samym dobre przygotowanie
teoretyczne do pisania pracy;
• demonstrujemy opanowanie warsztatu badawczego – związanego z cytowaniem,
sporządzaniem przypisów, itp.;
• „wspieramy” nasze własne twierdzenia/ustalenia autorytetem innych badaczy, którzy
zajmowali się podobnym lub tym samym zagadnieniem; niekiedy zaś obalamy twierdzenia
poczynione przez innych badaczy lub polemizujemy z nimi;
• dostarczamy naszej pracy niezbędnych podstaw teoretycznych – wprowadzając np. definicje,
albo osadzając nasze badania w określonych ramach teoretycznych.

3.3.1. Kogo / co cytować?

Zbierając materiały do pisania pracy, przeglądając literaturę oraz wyniki wyszukiwań w przeglądarkach
internetowych należy kierować się dwoma zaleceniami: selektywnością i krytycyzmem. Innymi słowy,
nie należy bezkrytycznie powoływać się w pracy dyplomowej na wszelkie teksty (zwłaszcza te
zamieszczone w internecie), jakie udało nam się znaleźć na jakiś temat. Na przykład, część może być
tylko pozornie związana z tematem, a część może zawierać fałszywe informacje.

W pracy dyplomowej powinniśmy opierać się przede

wszystkim na opracowaniach naukowych, a więc takich,
które: 1) zostały napisane przez osobę kompetentną w UWAGA: Każdy badacz ma własną
danej dziedzinie; 2) przeszły proces recenzji perspektywę na rzeczywistość
wydawniczych – a więc zostały przed opublikowaniem i własną interpretację badań. W
zweryfikowane pod kątem merytorycznym i ocenione nauce potrzebne jest więc
przez innych naukowców. Zwykle mamy tu na myśli krytyczne podejście do własnej
książki oraz artykuły opublikowane w specjalistycznych pracy i do pracy innych.
czasopismach naukowych. Obowiązkiem dyplomanta jest
odnieść się do nich rzeczowo.
Dyplomanci powinni zachować szczególną ostrożność
powołując się na teksty zamieszczone Krytyka musi być uzasadniona:
w internecie, jako, że ich wartość merytoryczna bywa zarówno merytorycznie, jak
często niezwykle problematyczna. Niekiedy jednak, w i metodologicznie. Pamiętaj też, że
sieci odnaleźć możemy również wartościowe sam(a) jesteś badaczem, a więc
opracowania. i Twoje stwierdzenia podlegać będą
krytyce!
Jak zatem odróżnić dobre opracowanie od złego? Nie
ma jednej, uniwersalnej metody, ale na pewno warto
kierować się następującymi kryteriami:

15
 1. Kto jest autorem tekstu?
a. Czy tekst w ogóle jest podpisany? Bezwzględnie nie powinniśmy przytaczać w pracy
naukowej tekstów anonimowych, których autorstwo pozostaje nieznane i za które nikt
nie bierze (swym nazwiskiem) odpowiedzialności.
b. Czy autor jest osobą kompetentną w dziedzinie, której dotyczy tekst? Co do zasady
tekstom napisanym przez naukowców możemy udzielać większego kredytu zaufania,
niż tekstom autorstwa osób, które nie posiadają w danej dziedzinie ani stosownego
wykształcenia, ani doświadczenia badawczego.
c. Czy autor jest osobą bezstronną w kwestii, na temat której się wypowiada?
Czy nie prezentuje przypadkiem stronniczego punktu widzenia? Czy tekst ma charakter
niezależnego opracowania, finansowanego np. ze środków na badania naukowe, czy
też powstał na zamówienie (i za pieniądze) jakiejś organizacji, przedsiębiorstwa, partii
politycznej?
2. Kto jest wydawcą tekstu?
a. Czy tekst, na który się powołujemy została wydana przez renomowane wydawnictwo
naukowe, wydawnictwo uniwersyteckie, niezależny think tank, czy też może przez
nikomu szerzej nieznane wydawnictwo „garażowe”? Instytucja stojąca za daną
publikacją (np. uniwersytet) może dodatkowo uwiarygadniać (lub przeciwnie) treść
owej publikacji.
b. Czy tekst został opublikowany w fachowym czasopiśmie naukowym (i – co za tym idzie
– przeszedł przez proces recenzji wydawniczych), czy też pochodzi np. z tygodnika
opinii, albo magazynu podróżniczego? W przypadku tekstów zamieszczonych
w internecie kryterium to jest szczególnie istotne. Większym zaufaniem możemy
darzyć np. teksty zamieszczone na stronach instytucji naukowych, niezależnych think
tanków, czy instytucji publicznych niż teksty pochodzące z prywatnych blogów, czy for
internetowych.
3. Jaka jest zawartość tekstu na który się powołujemy?
a. Czy zawiera on przypisy i odnośniki do źródeł, na które się powołuje?
b. Czy tekst prezentuje dogłębne opracowanie danego zagadnienia, czy może jest
zaledwie kilkuzdaniowym (stronicowym) jego omówieniem?
c. Czy ustalenia zawarte w tekście są aktualne? Czy odnoszą się do bieżącej sytuacji, czy
też może zawierają ustalenia, które się zdezaktualizowały?

Przeglądając powyższe kryteria łatwo zrozumieć

dlaczego promotorzy prowadzący prace Pamiętajmy, że samo posiadanie
dyplomowe z dużą ostrożnością (czy wręcz stopnia naukowego nie zawsze jest
niechęcią) odnoszą się do źródeł internetowych. wystarczającą gwarancją kompetencji w
Większość z nich nie spełnia po prostu wyżej nauce. Przykładowo – opinię profesora
wymienionych kryteriów lub nawet się do nich nie nauk medycznych – epidemiologa na
zbliża. temat skuteczności szczepień
Od powyższego istnieją oczywiście wyjątki. ochronnych możemy traktować jako
Niekiedy, częste odwoływanie się do źródeł fachową. Opinię np. profesora historii
internetowych może być uzasadnione tematem na ten sam temat – już niekoniecznie.
pracy i przedmiotem naszego badania
(przykładowo: tematem pracy może być analiza

16
języka używanego przez użytkowników jakiegoś serwisu internetowego, lub analiza porównawcza
blogów będących ilustracją jakiegoś szerszego zjawiska społecznego). Nawet w takich przypadkach
jednak, internet jest dla nas zwykle jedynie repozytorium empirycznych materiałów źródłowych. W
warstwie teoretycznej pracy bezwzględnie powinniśmy się opierać na opracowaniach naukowych –
zwykle wydawanych w postaci papierowej (książki, czasopisma naukowe), choć coraz częściej też
elektronicznej (ebooki, czasopisma elektroniczne).

Poprawna selekcja źródeł i opracowań, na które powołujemy się w pracy dyplomowej jest warunkiem
niezbędnym napisania dobrej pracy. Powołując się na słabej jakości, nienaukowe opracowania
dyplomant obnaża swoje braki warsztatowe i potencjalnie naraża się na słabą ocenę (lub całkowite
odrzucenie tekstu) ze strony promotora i recenzenta.

3.3.2. Jak cytować?

Istnieje kilka uniwersalnych zasad dotyczących cytowania.

1. Cytat musi być rozpoznawalny – tzn. dokładnie oznaczony.

Cytat oznaczamy albo poprzez umieszczenie go w cudzysłowie (w języku polskim używa się
najczęściej tzw. cudzysłowu apostrofowego podwójnego o postaci: „ ”) albo poprzez użycie
kursywy (lekko pochylonej w prawą stronę czcionki). W pracy konsekwentnie powinniśmy
stosować jeden lub drugi sposób oznaczania cytatu (nigdy nie oznaczamy cytatu jednocześnie
cudzysłowami i kursywą).
a. Dopełnieniem oznaczenia cytatu jest towarzyszący mu przypis (informacje dotyczące
sporządzania przypisów znajdują się w dalszej części niniejszego poradnika).
b. Dłuższe cytaty należy umieszczać w tzw.
cytacie blokowym. Wówczas treść cytatu
W CC przyjęto format cytowania
nie jest umieszczana w cudzysłowie, lecz
w stylu APA (patrz dalsze części
zaczyna się od nowej linijki, treść cytatu
dotyczące przypisów i stylu
wyróżniona jest często mniejszą czcionka,
bibliograficznego).
pojedynczą interlinią i zwiększonymi
marginesami z obu stron w stosunku do
głównego tekstu pracy
2. Cytat powinien być uzasadniony celem pracy – tzn. powinien pełnić funkcję pomocniczą.
Praca dyplomowa jest samodzielnym opracowaniem naukowym wybranego problemu.
Samodzielnym – tzn. wykonanym przez dyplomanta. Niedopuszczalne jest zatem myślenie o
pracy dyplomowej jako o „zlepku” cytatów zaczerpniętych z różnych źródeł. Cytaty mogą nam
pomóc w opracowaniu danego problemu, ale nie powinny „wypełniać” całej treści pracy.
a. Nie istnieją żadne sztywne wytyczne dotyczące dopuszczalnej długości cytatu.
Niekiedy cytat może się składać z pojedynczego wyrazu, czasem może zaś obejmować
kilka zdań (generalnie jednak cytaty przekraczające objętość pojedynczego akapitu są
– z merytorycznego punktu widzenia – nieco „podejrzane”).
b. Nie istnieją równie sztywne reguły dotyczące częstotliwości występowania cytatów.
I tak np. w pracy, której istotą jest analiza treści cytaty mogą pojawiać się stosunkowo
często (w rozdziale empirycznym). W każdym wypadku jednak powinniśmy zadać
sobie pytanie: czy cytat w danym miejscu jest niezbędny; czy jest on uzasadniony
celem pracy? Czy ma on może służyć jedynie „zapełnieniu stron”?

17
 3. Cytaty przytaczamy dosłownie – tzn. nie dokonujemy żadnych zmian czy modyfikacji
w obrębie cytowanego tekstu. Umieszczając jakiś tekst w obrębie cudzysłowu dajemy do
zrozumienia, że przytaczamy słowa jakiegoś autora dokładnie w taki sposób, w jaki zostały
przez niego napisane/wypowiedziane.
a. W uzasadnionych przypadkach możemy niekiedy niejako „wyciąć” fragment tekstu
(bądź pojedyncze słowo) z dłuższego cytatu przytaczanego przez nas w pracy – jeżeli
chcemy np. pominąć tę część oryginalnej wypowiedzi autora, która jest nieistotna z
punktu widzenia naszej pracy. Modyfikację taką oznaczamy wielokropkiem
w nawiasach okrągłych lub kwadratowych – (…) lub […].
b. Bezwzględnie jednak należy trzymać się zasady, że pominięcie fragmentu nie może
zmieniać sensu całego tekstu, który przytaczamy.
4. Każdy cytat powinien zostać w odpowiedni sposób wprowadzony i/lub opatrzony
komentarzem. Wynika to wprost z poprzedniego punktu. Niedopuszczalne jest (poza ściśle
określonymi i raczej wyjątkowymi sytuacjami) przytaczanie przez dyplomanta kolejnych
cytatów bezpośrednio po sobie i pozostawianie ich bez żadnego komentarza.

3.3.3. Jak parafrazować?

Jest rzeczą naturalną, że w pracy dyplomowej odwołujemy się często do istniejącej literatury
przedmiotu, bądź opieramy się na ustaleniach innych autorów. Z drugiej strony, powinniśmy unikać
nadmiernego i zbyt obszernego dosłownego cytowania innych prac. Zwykle, zamiast cytatem, warto
posłużyć się parafrazą. Parafrazując czyjąś wypowiedź oddajemy jej sens za pomocą własnych słów.
Również w tym przypadku obowiązuje nas kilka ogólnych zasad:

1. Parafrazując czyjąś wypowiedź nadal powołujemy się na ustalenia dokonane przez innego
autora – oznacza to, że powinniśmy umieścić przypis odsyłający do pracy, na którą się
powołujemy.
2. Posługujemy się własnymi słowami. Niedopuszczalne jest zaledwie kosmetyczne zmienianie
oryginalnego tekstu i przedstawianie go, jako naszego.
3. Parafraza zwykle powinna być krótsza od pierwotnego tekstu, który parafrazujemy. Kierujemy
się tu swoistą zasadą ekonomii słów. Jeżeli parafraza wymaga użycia większej ilości słów niż
oryginalny tekst, to być może należałoby po prostu zacytować tekst w swej oryginalnej postaci.

3.4. Plagiat i jak go unikać

3.4.1. Czym jest plagiat

Plagiat jest to – najogólniej rzecz ujmując – nieuprawnione przypisanie sobie autorstwa jakiegoś tekstu,
czyli kradzież. Najczęściej przyjmuje on jedną z trzech form:

18
 1. Przypisanie sobie autorstwa czyjejś myśli. Z tą formą plagiatu mamy do czynienia wtedy, gdy
student(ka) nie oznacza w żaden sposób cytatu.
1. Tak zwana „fałszywa parafraza” – polegająca na dokonaniu jedynie kosmetycznych zmian w
tekście czyjegoś autorstwa i zaprezentowanie go jako swojego. Możemy się z nią spotkać, gdy
student zamienia pojedyncze słowa w oryginalnym tekście ich synonimami lub zmienia jedynie
szyk zdania.
2. Autoplagiat. Z autoplagiatem mamy do
czynienie wtedy, gdy student(ka) w swojej
pracy dyplomowej wykorzystuje fragmenty UWAGA:
swojego innego tekstu (np. pracy samo sporządzenie przypisu na
zaliczeniowej). Tego typu sytuacja jest końcu tekstu/akapitu będącego
niedopuszczalna. Praca dyplomowa stanowić zapożyczenie odsyłającego do
ma samodzielne i oryginalne opracowanie źródła, z którego pochodzi tekst – nie
jakiegoś zagadnienia. Student(ka) za jej chroni przed zarzutem plagiatu.
przygotowanie otrzymuje określoną ilość Cytat musi być zawsze w sposób
punktów ECTS niezbędnych do ukończenia jednoznaczny oznaczony jako
studiów, które to punkty są miarą nakładu zapożyczenie.
pracy włożonej w przygotowanie rozprawy
dyplomowej. Wykorzystanie w pracy
dyplomowej fragmentów (lub całego) tekstu złożonego już wcześniej w toku studiów
równoznaczne jest z próbą ponownego uzyskania kredytów (ECTS) za tę samą – wykonaną już
wcześniej i ocenioną – pracę.
3. Ghost-writing w przypadku pracy dyplomowej polega na wykorzystaniu tekstu
przygotowanego przez inną osobę do uzyskania dyplomu.

Plagiat nie jest rzeczą błahą. Grozi zań odpowiedzialność karna (Ustawa o prawie autorskim i prawach
pokrewnych [art. 115.1]), cywilna (Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych [art. 79.1])
i dyscyplinarna (Regulamin Studiów Pierwszego i Drugiego Stopnia w Collegium Civitas [§ 11]).

Każda praca dyplomowa poddana jest procedurze sprawdzenia oryginalności w ramach centralnego,
ogólnopolskiego systemu informatycznego o nazwie „Jednolity System Antyplagiatowy”
(https://jsa.opi.org.pl/). W JSA umieszczane są wszystkie prace dyplomowe opracowywane
w Polsce. UWAGA: System JSA porównuje również badane prace dyplomowe ze źródłami
dostępnymi w sieci Internet.

UWAGA!

Artykuł 77, punkt 5 Ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce z dnia 20 lipca 2018
przewiduje możliwość stwierdzenia nieważności dyplomu ukończenia studiów wyższych, jeżeli
podstawą jego uzyskania była praca dyplomowa, co do której – post factum – stwierdzono
popełnienie plagiatu.

Jeżeli więc ktoś nawet po upływie wielu lat stwierdzi plagiat – Twój dyplom będzie nieważny!

19
 3.4.2. Przykłady plagiatu
Poniżej znajdują się przykłady plagiatu oraz
poprawnie sporządzonych cytatów i parafraz. Jeżeli masz wątpliwości, czy Twoja praca
Fragmenty przypisanego sobie tekstu jest jest oryginalna w jakimś fragmencie –
zaznaczona kolorem czerwonym. Natomiast poproś o pomoc promotora.
poprawnie przygotowane cytowanie wyróżniono
kolorem zielonym.

ORYGINALNY TEKST (źródło: Giddens, 2012, s. 37.)

Kwestie etyczne zyskały dziś na znaczeniu. Przede wszystkim badaczy nie określa się już jako
jedynych znawców tematu, a badanych – tylko jako obiekty badania. Badani w coraz
większym stopniu zostają zaangażowani w proces badawczy – mogą pomagać w
formułowaniu pytań, komentować przedstawiane przez badaczy interpretacje ich poglądów,
a w niektórych przypadkach otrzymują kopie końcowego raportu.

Przykład nr 1 – poprawnie sporządzony cytat, z tekstem wprowadzającym

Anthony Giddens wielokrotnie zwracał uwagę na problemy etyczne związane z

prowadzeniem badań naukowych.

„Kwestie etyczne – jak twierdzi Giddens – zyskały dziś na znaczeniu. Przede

wszystkim badaczy nie określa się już jako jedynych znawców tematu, a
badanych – tylko jako obiekty badania. Badani w coraz większym stopniu
zostają zaangażowani w proces badawczy – mogą pomagać w formułowaniu
pytań, komentować przedstawiane przez badaczy interpretacje ich poglądów, a
w niektórych przypadkach otrzymują kopie końcowego raportu.” (Giddens,
2012, s. 37)

Przykład nr 2 – plagiat (przypisanie sobie autorstwa czyjejś myśli)

Autor nigdzie nie oznaczył, że cytuje słowa Giddensa. Przedstawił je jako swoje własne. Brak
cudzysłowu / kursywy oraz przypisu.

Uważam, że kwestie etyczne zyskały dziś na znaczeniu. Przede wszystkim badaczy nie
określa się już jako jedynych znawców tematu, a badanych – tylko jako obiekty badania.
Badani w coraz większym stopniu zostają zaangażowani w proces badawczy – mogą
pomagać w formułowaniu pytań, komentować przedstawiane przez badaczy
interpretacje ich poglądów, a w niektórych przypadkach otrzymują kopie końcowego
raportu.

20
Przykład nr 3 – fałszywa parafraza
W poniższym przykładzie autor dokonał jedynie drobnych zmian w oryginalnym tekście,
nie oznaczając oryginalnego tekstu jako cytatu i nie podając jego źródła w przypisie.

Należy pamiętać o tym, że kwestie etyczne zyskały dziś na znaczeniu. Badaczy nie
określa się już jako jedynych znawców tematu, a badani nie są traktowani tylko jako
obiekty badania. Osoby badane w coraz większym stopniu zostają włączone w proces
badawczy – mogą pomagać w formułowaniu pytań, komentować przedstawiane przez
badaczy interpretacje ich poglądów, a w niektórych przypadkach otrzymują kopie
wyników badań.

Przykład nr 4 – poprawna parafraza

Autor oddał własnymi słowami oryginalną myśl Giddensa, oznaczając przy tym źródło,
na którym się opiera.

Anthony Giddens (2012, s. 37) podkreśla znaczenie etycznych aspektów współczesnych

badań socjologicznych. Zdaniem tego autora badacze przestali funkcjonować jako
„jedyni znawcy tematu”, dzieląc się tą rolą z osobami badanymi, które w coraz
większym stopniu biorą udział w projektowaniu badań oraz mają dostęp do ich
wyników.

21
 4. PRZYPISY I STYL BIBLIOGRAFICZNY

Do warunków formalnych stawianych każdej pracy dyplomowej należy prawidłowe użycie przypisów
i stylów bibliograficznych. Przypisy i bibliografia służą w zidentyfikowaniu źródeł i opracowań,
na których opiera się praca dyplomowa. Jest to warunek niezbędny do oceny poprawności
merytorycznej i metodologicznej pracy.

4.1. Uwagi ogólne

Na świecie istnieje bardzo wiele systemów cytowania. Najczęściej stosuje się dwa rodzaje przypisów –
dolne lub nawiasowe (inaczej „wewnątrztekstowe” – ang. „in-text”).

• Przypisy dolne używane były bardzo często

szczególnie w naukach humanistycznych
i społecznych. Pozwalają one na ukazanie
ZASADA GŁÓWNA: w całej pracy
pełnych danych bibliograficznych na dole
dyplomowej stosuje się jeden styl
strony oraz na przedstawienie nawet przypisów i bibliografii.
rozbudowanych myśli, które – według Autora –
nie mieszczą się w głównym nurcie rozważań
teoretycznych, czy też prezentacji wyników
analiz empirycznych. Przypisy dolne oznaczamy symbolem w górnym indeksie, np. „1”. Przykład
przypisu dolnego znajduje się poniżej.

W pracach dyplomowych opracowywanych w Collegium Civitas przypisy dolne nie mogą być
stosowane jako przypisy o charakterze bibliograficznym, ponieważ w Collegium Civitas stosujemy
w tym celu przypisy nawiasowe. Co do zasady, wszystkie rozważania merytoryczne powinny znaleźć
się w tekście głównym. Dopuszcza się natomiast używania przypisów dolnych w celu zamieszczenia
odautorskich uwag dodatkowych, np.

• Przypisów nawiasowych używa się wówczas, kiedy dominującą część rozważań można
zaprezentować w tekście głównym (np. tekst zawiera małą liczbę dygresji). Ogólny format tego
rodzaju przypisów to nazwisko z rokiem wydania np. „(Crozier, Friedberg, 1956)”.

W Collegium Civitas wybrano system APA Referencing Style, opracowany przez American Psychological
Association. Obowiązuje on na studiach polskojęzycznych i anglojęzycznych.

APA to styl nawiasowy, obecnie jeden z najczęściej stosowanych w naukach społecznych. Wskazówki
zamieszczone w poradniku zostały opracowane na podstawie 6 edycji stylu APA (APA Manual, 6th
edition).

22
Wskazówki zawarte w tym poradniku zawierają jedynie część możliwych typów pozycji
bibliograficznych (wpisów). Pełne informacje o stylu APA, uaktualnienia i szczegółowe wskazówki
znajdują się na oficjalnej stronie APA – www.apastyle.apa.org.

4.2. Przypisy wewnątrztekstowe (in-text citation)

Przypisy wewnątrztekstowe tworzy się różnie, w zależności od długości przywoływanego tekstu
i sposobu przywoływania myśli innych autorów.

4.2.1. Cytowanie
Jeżeli cytat zawiera mniej niż 40 słów, należy zawrzeć go w tekście głównym i postawić znaki cytowania
na początku i na końcu, np.

Dla M. Croziera i E. Friedberga (1982) „gra jest wypracowanym przez ludzi

instrumentem regulacji procesów ich kooperacji” (s. 110), przy tym „kooperacja” może
być rozumiana szeroko – zarówno jako współdziałanie dobrowolne, jak i wymuszone.

Jeżeli cytat zawiera więcej niż 40 słów, blok ten należy wyłączyć z tekstu głównego używając znaków
cytowania, i dodatkowego wcięcia, a na końcu należy postawić przypis, np.

Dla M. Croziera i E. Friedberga gra jest zjawiskiem społecznym.

„Gra jest wypracowanym przez ludzi instrumentem regulacji procesów ich

kooperacji. Jest to podstawowy instrument działania zorganizowanego. Gra
łączy w sobie wolność i przymus. Gracz pozostaje wolny, ale chcąc wygrać,
musi przyjąć strategię racjonalną ze względu na naturę gry oraz respektować ich
reguły.” (Crozier, Friedberg, 1982, s. 110)

Warto zauważyć, że jedynie w przypadku cytowania blokowego po nawiasie przypisu nie stawiamy
kropki. Jeżeli brakuje numerów stron, wystarczy zamieścić informację pozwalającą na identyfikację
przytoczonego fragmentu tekstu (np. rozdziału – np. „Crozier, Friedberg, 1982, rozdz. 1”).

4.2.2. Parafrazowanie
Odniesienie do myśli innych autorów, które zostały sparafrazowane, należy oznaczyć przypisem
nawiasowym zawierającym nazwisko(a) autorów, datę publikacji oraz – dla tekstów zawierających
strony – numer strony, np.

Założenie, że każda gra w organizacji ma charakter współdziałania, tak jak sugeruje M.

Crozier i E. Friedberg (1982, s. 110), wyklucza, że gra może mieć charakter ściśle
konfliktowy.

23
 Analizy zachowań organizacyjnych prowadzone we Francji w latach 70-tych XX wieku
sugerują, że część sytuacji niepewności w organizacji ma charakter gry (Crozier,
Friedberg, 1982, s. 110).

4.2.3. Wykresy, rysunki, tabele

Pod każdym wykresem, rysunkiem, tabelą, czy innymi obiektami w tekście należy zmieścić informację
o źródle. Format tej informacji jest właściwy innym odnośnikom wewnątrztekstowym.

4.3. Bibliografia
Bibliografia to lista wszystkich źródeł i opracowań wykorzystanych i przywołanych w pracy
dyplomowej. W bibliografii powinny znaleźć się wszystkie przywołane w tekście prace. Budujemy ją
w sposób alfabetyczny, nie używając numeracji (np. 1., 2., …), czy punktorów (np. -, •), zawsze
rozpoczynając nowy wpis od nazwiska autora.

Bibliografia jest ściśle powiązana z przypisami. Format odnośników w stylu APA (Nazwisko, rok
wydania), umożliwia bardzo szybkie odnalezienie pełnych danych bibliograficznych.

4.3.1. Uwagi ogólne

(patrz APA Manual, 6th edition, strony 193-224)

Na dyplomancie spoczywa obowiązek dołożenia starań, by odnośniki do literatury cytowanej zawierały

pełną informację, w tym przede wszystkim:

• Kto jest autorem pracy - np. nazwisko i inicjał imienia autora.

• Kiedy powstała praca – data publikacji znajdująca się w nawiasach.
• Jak nazywa się praca – tytuł – jedynie pierwsza litera w tytule powinna być wielka.
• Gdzie lub przez kogo dzieło zostało opublikowane – np. miejsce wydania, nazwa wydawnictwo
/ nazwa czasopisma.
• Jak dzieło zostało zlokalizowane (dla publikacji elektronicznych) – DOI albo URL. DOI (ang.
Digital Object Identificator) to unikalny i trwały identyfikator obiektu cyfrowego (np. artykułu
w czasopiśmie naukowym). Jeżeli taki identyfikator jest dostępny, należy go dołączyć do wpisu.
Jeżeli nie – należy zamieścić adres URL, pod którym znaleziono ów obiekt elektroniczny. W
przypadku DOI nie ma potrzeby dołączania daty dostępu do zasobu. W przypadku URL
informacja o dacie dostępu jest konieczna.

Istnieje kilka generalnych zasad:

• Po nazwisku autora dzieła (lub wielu autorów) stawiamy przecinek, po którym stawiamy inicjał
imienia, np. „Manterys, A.”.
• Następnie, w nawiasie okrągłym, stawiamy rok publikacji, np. „(2000)”.
• Po tym zamieszczamy tytuł (np. kursywą dla monografii).
• Elementy wpisu najczęściej rozdzielamy kropką, po której następuje spacja (oprócz kilku
przypadków – patrz niżej).
• Każdy wpis należy zakończyć kropką, chyba że kończy go adres URL lub DOI.

24
 • We wpisach zajmujących więcej niż jeden wiersz, każdy kolejny rozpoczyna się od wcięcia (np.
na głębokość akapitu używanego w tekście głównym).
• Adres URL i DOI powinien pozostać bez podkreślenia wskazującego hiperlink.

Format wpisu APA

Nazwisko, Inicjał(y) imienia. (data publikacji). Tytuł (wraz z numerem wydania).

Miejsce wydania: nazwa wydawnictwa./nazwa czasopisma, DOI albo
dostęp do URL

Cechy szczególne wpisów zamieszczanych w pracach polskojęzycznych

Wszystkie możliwe modyfikacje stylu APA podlegają dyskusji z promotorem. Zmiany przyjęte w CC są
następujące:

• Miejsce wydania: w odróżnieniu od publikacji spoza granic Polski, publikacje z terenu Polski
oznaczamy jedynie nazwą miejscowości.
• Numery stron: oznaczamy „s.” zamiast „p.” (dla jednej strony) oraz „ss.” zamiast „pp.” dla
zakresu stron, np. „(Crozier, Friedberg, ss. 128-130)”.
• Wielu autorów tekstu: zamiast ang. „&” wstawiamy „i”.
• Rozdział w monografii wieloautorskiej: zamiast ang. „In:” wstawiamy „W:”.
• Redakcja monografii: zamiast ang. „(Ed.)” wstawiamy „(Red.)”
• Artykuł prasowy: zamiast ang. formatu „(1993, June 30)”, wstawiamy wersję polską „(1993, 30
czerwca)”.
• Monografie wydane w Polsce: wstawiamy tylko miejscowość wydania (np. „Warszawa:”),
zamiast nazwy miejscowości wydania połączonego ze skrótem oznaczającym stan w USA (czyli
np. „Los Angeles, CA:”), lub z nazwą państwa (czyli np. „Madrid, Spain:”)
• Przed adresem URL zamiast angielskiego sformułowania „Retrieved from”, wstawiamy termin
„Dostęp”. Natomiast po adresie URL wstawiamy w nawiasie datę dostępu (np. „30 września
2019”) w sytuacji, gdy nie ma oficjalnej daty publikacji – np. wpis na blogu internetowym.

4.3.2. Monografie i rozdziały w monografiach

(patrz APA Manual, 6th edition: 7.02, s. 202-205)

Monografia jednego autora

Publikacja drukiem
Manterys, A. (2000). Klasyczna idea definicji sytuacji. Warszawa: Uniwersytet Warszawski, Instytut
Stosowanych Nauk Społecznych.
Bourdieu, P. (2005). Dystynkcja: społeczna krytyka władzy sądzenia. Warszawa: Wydawnictwo
Naukowe Scholar.
W tym przypadku tytuł piszemy kursywą – książka została opublikowana po raz pierwszy, nie
zamieszczamy informacji o numerze wydania. Następnie wpisujemy miejsce wydania oraz nazwę
wydawnictwa. Książka została wydrukowana, nie wpisujemy zatem identyfikatora DOI czy adresu URL.

25
Publikacja w wersji elektronicznej
Shotton, M. A. (1989). Computer addiction?A study of computer dependency [DX Reader version].
Dostęp http://www.ebookstore.tandf.co.uk /html/index.asp (30 września 2019)
Domański, H., Sawicki, Z., & Słomczyński, K. M. (2007). Nowa klasyfikacja i skale zawodów.
Socjologiczne wskaźniki pozycji społecznej w Polsce. doi:978-83-7388-130-3
We wpisie zamieszczono informację o elektronicznym czytniku tekstu w nawiasie kwadratowym.
Należy to uczynić, jeżeli informacje te są konieczne dla odczytania tekstu. Ponadto, zamieszczono adres
DOI oraz URL wraz z datą dostępu na końcu wpisu (to ostatnie jest spolszczeniem). Adres DOI pisany
jest bez odniesienia do protokołu HTTP. Pomija się jednak miejsce wydania z nazwą czasopisma.

Monografia wieloautorska opublikowana drukiem

Crozier, M., i Friedberg, E. (1982). Człowiek i system. Ograniczenia działania zespołowego. Warszawa:
Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne.

Jawłowska, A., Pawlik, W., i Fatyga, B. (2012). Style życia, wartości, obyczaje: stare tematy, nowe
spojrzenia. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.

Format tych wpisów jest bardzo podobny do formatu stosowanego dla monografii jednego autora.
Odmienne jest postawienie znaku „i” przed nazwiskiem ostatniego ze współautorów (wersja
spolszczona). Zasada ta obowiązuje dla wszystkich monografii wieloautorskich, niezależnie od liczby
współautorów.

Monografia pod redakcją w wersji drukowanej

VandenBos, G. H. (Red.). (2007). APA dictionary of psychology. Washington, DC: American
Psychological Association.

Kolarska-Bobińska, L. (Red.). (2003). Obraz Polski i Polaków w Europie. Warszawa: Instytut Spraw
Publicznych.

Po nazwisku i inicjałach imienia, wstawiamy informację o tym, że monografia jest pod redakcją osoby,
której nazwisko wymieniamy (Redaktor – „Red.”). W tym przykładzie zawarto również informację
o miejscu publikacji, na którą składa się miejscowość oraz skrót oznaczający stan w Stanach
Zjednoczonych Ameryki Północnej („Washington, DC:”).

Rozdział w monografii wieloautorskiej

Haybron, D. M. (2008). Philosophy and the science of subjective well-being. W: M. Eid i R. J. Larsen
(Red.), The science of subjective well-being (ss. 17-43). New York, NY: Guilford Press.

Checkland P.B. (1985). Formułowanie problemu w analizie systemowej. W: W. Findeisen (Red.).

Analiza systemowa – podstawy i metodologia (ss. 138-166). Warszawa: Państwowe
Wydawnictwo Naukowe.

Rozdział w monografii wieloautorskiej różni się pod kilkoma względami od poprzednich typów wpisów.
Podstawowe dane dotyczące rozdziału (autor rozdziału, rok publikacji oraz tytuł) są zaprezentowane
w bardzo podobny sposób do monografii jednego autora (oprócz braku kursywy w tytule). Inaczej są

26
jednak prezentowane dane całości książki. O tym, że mowa jest o rozdziale, świadczy słowo „W:”. Dane
wielu redaktorów („Red.”) zawierają najpierw inicjały imienia (nierozdzielane przecinkami) oraz
nazwiska połączone spójnikiem „i”. Wreszcie, dopiero po tytule całości monografii zawarto numery
stron na których znaleźć można rozdział (np. „ss. 17-43”). Miejsce wydania i nazwa wydawnictwa są
prezentowane standardowo.

4.3.3. Artykuły w czasopismach naukowych

Artykuł w czasopiśmie naukowym zawiera wszystkie podstawowe dane – nazwiska z inicjałem, rok
wydania i tytuł. Inny niż np. w przypadku monografii, jest jednak sposób prezentacji pozostałych
danych (patrz APA Manual, 6th edition: 7.01, 198-202).

Artykuł w czasopiśmie naukowym – jeden autor

Wang, H. (2003). National image building and Chinese foreign policy. China: An International Journal,
1(01), 46-72.
Krejtz, K. (2008). Internet jako przedmiot i obszar badań psychologii społecznej. Psychologia Społeczna,
4, 191-200.
Artykuł został opublikowany w czasopiśmie China: An International Journal (nazwa czasopisma pisana
kursywą), w tomie 1 i numerze „01” tego czasopisma z roku 2003 roku na stronach 46-72. Numer
czasopisma („issue”), umieszcza się w nawiasach okrągłych, bezpośrednio po cyfrze arabskiej
oznaczającej tom (pisane kursywą i bez spacji). Numery stron bez oznaczenia „ss.”.

Artykuł w czasopiśmie naukowym – wielu autorów

Denk, T., i Lehtinen, S. (2014). Contextual analyses with QCA-methods. Quality & Quantity, 48(6), 3475-
3487. https://doi.org/10.1007/s11135-013-9968-4
Koźmiński, A. K., i Zagórski, K. (2011). Wyobraźnia ekonomiczna w Polsce. Studia Socjologiczne, 2, 55-
84.
W artykule opracowanym przez wielu autorów przed nazwiskiem ostatniego autora stawiamy spójnik
„i” (zastępujący angielski symbol „&”). Tym razem, numer czasopisma jest jednocyfrowy. W pierwszym
artykule pojawił się numer DOI, w formacie z protokołem HTTP.

Artykuł zamieszczony w magazynie

Clay, R. (2008, Czerwiec). Science vs. ideology: Psychologists fight back about the misuse of research.
Monitor on Psychology, 39(6). Dostęp http://www.apa.org/monitor/ (30 września 2019)

Magazyny są periodykami pojawiającymi się np. co tydzień, co dwa tygodnie lub co miesiąc. W każdej
sytuacji należy odnotować to w dacie wydania. Przytoczony przykład dotyczy miesięcznika – informacja
o tym zamieszczona została w nawiasie. Nazwa magazynu pisana jest kursywą, jednak jego numer
pisany jest czcionką prostą

27
Artykuł prasowy
Brody, J. F. (2007, 11 grudnia). Mental reserves keep brain agile. The New York Times. Dostęp
http://www.nytimes.com (30 września 2019)

Haszczyński, K. (2015, 10 lutego). Zachód chwilowo razem. Rzeczpospolita, s. A1.

W tym przypadku należy zwrócić uwagę na datę publikacji. W nawiasie zamieszczamy informację
zawierającą rok, dzień i miesiąc (w zaprezentowanej kolejności), niezależnie od tego, czy tekst
występuje w języku polskim, angielskim, czy jakimkolwiek innym. Po nazwie gazety (pisanej kursywą)
stawiamy przecinek, chyba że jest to publikacja online. Jeżeli artykuł pojawił się na jednej stronie, jej
numerowi towarzyszyć powinien symbol „s.”, natomiast jeżeli na kilku stronach powinno to być „ss.”.

4.3.4. Wpisy internetowe

Rampersad, T. (2005, 8 czerwca). Re: Traditional knowledge and traditional cultural expressions
[Komentarz na forum internetowym]. Dostęp
http://www.wipo.int/roller/comments/ipisforum,weblog/theme eight how_ca n_cu
lturai#comments (30 września 2019)

W przypadku wpisów ze źródeł internetowych zachowujemy format daty taki sam jak dla artykułów
prasowych. Do tytułu wpisu dodajemy informacje o jego formie (np. wpis na forum, grupie dyskusyjnej,
liście mailingowej czy na blogu). Więcej informacji znajduje się w APA Manual, 6th edition, część: 6.32,
(ss. 189-192) oraz 7.11 (ss. 215-216).

4.3.5. Wpisy w językach obcych – nieangielskich

Guimard, P., i Florin, A. (2007). Las evaluations des enseignants en grande section de maternelle sont-
elles predictives des difficultes de lecture au cours préparatoire? [Czy oceny nauczycieli w
przedszkolu przewidują trudności w czytaniu w pierwszej klasie?]. Approche
Neuropsychologique des Apprentissages chez l'Enfant, 19, 5-17.

Real Academia Española. (2001). Diccionario de la lengua española [Słownik języka hiszpańskiego]
(wyd. 22). Madryt, Hiszpania: Autor.

Dla wpisów w językach innych niż angielski, obok oryginalnego tytułu, należy w nawiasach
kwadratowych umieścić tłumaczenie na język polski. Wytyczne te dotyczą wszystkich języków, także
pisanych alfabetem innym niż łacińskim (np. cyrylicą). Więcej informacji znajduje się w APA Manual,
6th edition, część: 7.02, s. 205.

4.4. Co zrobić, jeżeli brakuje któregoś z elementów wpisu?

• Jeżeli brakuje nazwiska autora, należy przesunąć tytuł na jego miejsce.
• Jeżeli brakuje daty publikacji, należy poinformować o tym zapisem w nawiasie „(b.d.)” (brak
daty), zamiast angielskiego „(n.d.)”, oznaczającego „(no date)”.

28
 4.5. Pomocne narzędzia
Na rynku znajduje się co najmniej kilka łatwo dostępnych aplikacji, pozwalających na automatyczne
tworzenie przypisów i bibliografii, m.in. w stylu APA. Są to aplikacje darmowe lub płatne. Również w
ramach aplikacji MS Word istnieje możliwość budowania własnej bazy danych bibliograficznych,
z którymi współpracują wspomniane aplikacje. Większość oddzielnych aplikacji daje przy tym
możliwość importu plików zawierających pełne dane bibliograficzne bezpośrednio ze strony, na której
znaleźć można np. książkę, albo artykuł. Takiej możliwości nie daje na razie MS Word.

Nazwy niektórych aplikacji wspomagających tworzenie przypisów i bibliografii zamieszczono poniżej –

znaczna ich liczba działa na platformie Windows i Mac(OS):

• Zotero – https://www.zotero.org
• Mendeley – http://www.mendeley.com
• Endnote – http://endnote.com
• ReadCube – https://www.readcube.com
• Jabref – http://www.jabref.org
• Docear – http://www.docear.org
• Paperpile (wtyczka do przeglądarki Chrome, współpracuje z Google Docs) –
https://paperpile.com
• Bookends – http://www.sonnysoftware.com

29
 5. GDZIE DOWIEDZIEĆ SIĘ WIĘCEJ

5.1. Sprawy formalne, styl bibliograficzny

American Psychological Association. (2010). Publication manual of the American Psychological
Association (6th edition). Washington, DC: American Psychological Association.

Pełny tekst podręcznika stylu zawiera nie tylko formaty różnych typów wpisów, ale i wskazówki co do
przygotowania i formatowania tekstów zgodnych ze stylem APA.

American Psychological Association. APA Style. Dostęp https://apastyle.apa.org/ (26.10.2019)

Na stronie APA Style znajdują się porady i najświeższe wskazówki dotyczące stylu APA.

Collegium Civitas. (2019). Regulamin studiów Collegium Civitas. Warszawa.

Regulamin studiów obejmuje wszystkie podstawowe informacje dotyczące studiów, również dotyczące
prac licencjackich i magisterskich. Dostęp po zalogowaniu w WU: Menu -> Informacje ogólne ->
Regulaminy.

Jednolity System Antyplagiatowy. Dostęp https://jsa.opi.org.pl/centrum-pomocy/faq/ (26.10.2019)

Na tej stronie można dowiedzieć się więcej na temat szczegółów mechanizmu sprawdzania oryginalności
prac dyplomowych przez ogólnopolski system antyplagiatowy.

Procedura uzyskania tytułu zawodowego licencjata w Collegium Civitas. 2019. Warszawa: Collegium
Civitas.

Uszczegółowienie Regulaminu Studiów CC w zakresie pracy licencjackiej. Dostęp po zalogowaniu w WU:

„Menu -> Informacje ogólne -> Przydatne informacje -> Jak pisać prace dyplomowe”.

Procedura uzyskania tytułu zawodowego magistra w Collegium Civitas. 2019. Warszawa: Collegium
Civitas

Uszczegółowienie Regulaminu Studiów CC w zakresie pracy magisterskiej. Dostęp po zalogowaniu w WU:

„Menu -> Informacje ogólne -> Przydatne informacje -> Jak pisać prace dyplomowe”.

5.2. Wybrane biblioteki i inne źródła informacji

• Biblioteka Collegium Civitas: https://www.civitas.edu.pl/pl/uczelnia/biblioteka-i-czytelnia-
warunki-lokalowe – biblioteka własna CC, z łatwym dostępem do większości najważniejszych
baz tekstów naukowych; katalog online: http://biblioteka.civitas.edu.pl/ .
• Biblioteka Narodowa: https://www.bn.org.pl/ (wymagana odrębna rejestracja)
• Biblioteka Uniwersytetu Warszawskiego: https://www.buw.uw.edu.pl/ (wymagana odrębna
rejestracja)
• Połączone biblioteki WFiS, UW, IFiS PAN i PTF: http://archiwum.wfis.uw.edu.pl/bibfis/
(wymagana odrębna rejestracja)
• Central and Eastern European Online Library: https://www.ceeol.com/
• CeON Repository: https://depot.ceon.pl/ (repozytorium tekstów polskich naukowców)

30
 • Google Scholar: https://scholar.google.com/ - Jedna z największych wyszukiwarek tekstów
naukowych, z bezpośrednim dostępem do danych bibliograficznych i – w niektórych
przypadkach – pełnych tekstów.
• Academia: https://www.academia.edu/ - serwis wymiany informacji dla naukowców, na
którym można dowiedzieć się o najnowszych badaniach w wybranych dziedzinach i znaleźć
niektóre teksty.
• ResearchGate: https://www.researchgate.net/ serwis wymiany informacji dla naukowców, na
którym można dowiedzieć się o najnowszych badaniach w wybranych dziedzinach i znaleźć
niektóre teksty.

5.3. Prace przywołane w poradniku (przykładowa „Bibliografia”)

Bourdieu, P. (2005). Dystynkcja: społeczna krytyka władzy sądzenia. Warszawa: Wydawnictwo

Naukowe Scholar.
Brody, J. F. (2007, 11 grudnia). Mental reserves keep brain agile. The New York Times. Dostęp
http://www.nytimes.com (30 września 2019)
Checkland P.B. (1985). Formułowanie problemu w analizie systemowej. W: W. Findeisen (Red.).
Analiza systemowa – podstawy i metodologia (ss. 138-166). Warszawa: Państwowe
Wydawnictwo Naukowe.
Clay, R. (2008, June). Science vs. ideology: Psychologists fight back about the misuse of research.
Monitor on Psychology, 39(6). Dostęp http://www.apa.org/monitor/ (30 września 2019)
Crozier, M., i Friedberg, E. (1982). Człowiek i system. Ograniczenia działania zespołowego. Warszawa:
Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne.
Denk, T., i Lehtinen, S. (2014). Contextual analyses with QCA-methods. Quality & Quantity, 48(6),
3475–3487. https://doi.org/10.1007/s11135-013-9968-4
Domański, H., Sawicki, Z., & Słomczyński, K. M. (2007). Nowa klasyfikacja i skale zawodów.
Socjologiczne wskaźniki pozycji społecznej w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN. doi:978-
83-7388-130-3
Giddens, A. (2012). Socjologia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Guimard, P., i Florin, A. (2007). Las evaluations des enseignants en grande section de maternelle sont-
elles predictives des difficultes de lecture au cours préparatoire? [Czy oceny nauczycieli w
przedszkolu przewidują trudności w czytaniu w pierwszej klasie?]. Approche
Neuropsychologique des Apprentissages chez l'Enfant, 19, 5-17.
Haszczyński, K. (2015, 10 lutego). Zachód chwilowo razem. Rzeczpospolita, s. A1.
Haybron, D. M. (2008). Philosophy and the science of subjective well-being. W: M. Eid i R. J. Larsen
(Red.), The science of subjective well-being (ss. 17-43). New York, NY: Guilford Press.
Jawłowska, A., Pawlik, W., i Fatyga, B. (2012). Style życia, wartości, obyczaje: stare tematy, nowe
spojrzenia. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Kolarska-Bobińska, L. (Red.). (2003). Obraz Polski i Polaków w Europie. Warszawa: Instytut Spraw
Publicznych.
Krejtz, K. (2008). Internet jako przedmiot i obszar badań psychologii społecznej. Psychologia Społeczna,
4, 191-200.
Koźmiński, A. K., i Zagórski, K. (2011). Wyobraźnia ekonomiczna w Polsce. Studia Socjologiczne, 2, 55-
84.

31
Manterys, A. (2000). Klasyczna idea definicji sytuacji. Warszawa: Uniwersytet Warszawski, Instytut
Stosowanych Nauk Społecznych.
Manterys, A. (2014). Wskazówki edycyjne do prac dyplomowych dla studentów Collegium Civitas,
Warszawa: Collegium Civitas.
Rampersad, T. (2005, 8 czerwca). Re: Traditional knowledge and traditional cultural expressions
[Komentarz na forum internetowym]. Dostęp
http://www.wipo.int/roller/comments/ipisforum,weblog/theme eight how_ca n_cu
lturai#comments (30 września 2019)
Real Academia Española. (2001). Diccionario de la lengua española [Słownik języka hiszpańskiego]
(wyd. 22). Madryt, Hiszpania: Autor.
Shotton, M. A. (1989). Computer addiction?A study of computer dependency [DX Reader version].
Dostęp http://www.ebookstore.tandf.co.uk /html/index.asp (30 września 2019)
VandenBos, G. H. (Red.). (2007). APA dictionary of psychology. Washington, DC: American
Psychological Association.
Wang, H. (2003). National image building and Chinese foreign policy. China: An International Journal,
1(01), 46-72.

32
 6. PODZIĘKOWANIE

Poradnik ten zastępuje „Wskazówki edycyjne do prac dyplomowych dla studentów CC”, autorstwa
Prof. Aleksandra Manterysa. Stanowi także dopełnienie anglojęzycznej broszury „How to write your
BA/MA thesis?”, opracowanej przez Shelby Guzzetta oraz dr Magdalenę Kraszewską. Wszystkim
Państwu dziękujemy za możliwość skorzystania z Waszego doświadczenia zawartego w Waszych
tekstach.

Dziękujemy również dr. Jackowi Bielińskiemu, dr. Monice Nowickiej, dr. Xymenie Bukowskiej oraz
innym promotorom prac dyplomowych za wnikliwe uwagi do niniejszego tekstu. Profesorowi Pawłowi
Dobrowolskiemu dziękujemy za cierpliwe motywowanie nas do ukończenia poradnika.

33