YALOVA ÜNİVERSİTESİ

MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ / İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ

INS 204 MUKAVEMET II

11. HAFTA

MUKAVEMET II
DERS NOTLARI

Ders Sorumlusu
Dr. Öğr. Üyesi Alper CUMHUR
2
 INS204 MUKAVEMET II
DERS NOTLARI (11. Hafta)

5. KESMELİ EĞİLME (2. Bölüm)

5.4. Kayma Akısı

5.5. İnce Levhalarda Kayma Akısı
5.6. İnce Levhalı Açık Kesitlerde Kayma Merkezi
Çözümlü Örnekler
Uygulama Ödevi

Kaynaklar:
1. R.C. Hibbeler, Mechanics of Materials, 10. Baskı, 2018
2. Pamukkale Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, İnşaat Mühendisliği, A. Haydar Kayhan Mukavemet 2 Ders Notları

3
5. KESMELİ EĞİLME (2. Bölüm)

4
5. KESMELİ EĞİLME

5
 5. KESMELİ EĞİLME
5.4. Kayma Akısı
Kayma akısının büyüklüğü, kayma gerilmesinin bulunmasına benzer bir işlemle elde edilir.
Örnek olarak, aşağıdaki kirişte A’ alanına sahip parçanın kirişe bağlantısı boyunca kayma
akısı belirlenmek istensin.

6
 5. KESMELİ EĞİLME
5.4. Kayma Akısı

dx uzunluğundaki ve t kalınlığındaki yüzeye etkiyen kuvvetlerden ikisi, eğilme

momentlerinden kaynaklanan normal gerilmelerin sonucunda oluşan F ve F+dF
kuvvetleridir. Dengenin sağlanması için büyüklüğü dF değerine eşit üçüncü bir kuvvet
olmalıdır. Kesme denkleminin elde edilmesinde kullanılan yaklaşım ile dF değeri
yukarıdaki denklemde verildiği gibi hesaplanabilir. Denklemdeki integral, A’ alanının kesit
tarafsız eksenine göre statik momentidir.

7
 5. KESMELİ EĞİLME
5.4. Kayma Akısı
Parça dx uzunluğunda olduğundan,
kayma akısı yani kirişin birim uzunluğu
için hesaplanan kuvvet q=dF/dx ile ifade
edilir. Yandaki denklemin her iki tarafı
dx ile bölünür ise kayma akısı denklemi
aşağıdaki şekilde elde edilmiş olur.

Denklemde, V kesite etkiyen kesme kuvvetini, I tüm kesitin tarafsız eksene göre atalet
momentini ifade eder. S ise, ilgili yüzeyden kirişe bağlanan parçanın alanının (A’ alanı),
kesit tarafsız eksenine göre statik momentidir.
8
 5. KESMELİ EĞİLME
5.4. Kayma Akısı
Çivi veya cıvata aralığı: Eğer
kirişin parçaları çivi (veya
cıvata) ile birleştirilecek ise,
kiriş boyunca çivi aralıkları
belirlenebilir. Örneğin yandaki
gibi bir çivinin F kuvvetini
taşıyabileceği varsayılsın.

Eğer çiviler bir kirişin parçalarını birleştirmek için kullanılıyor ise çiviler parçalar arasındaki
kayma akısını taşıyabilmelidir. Yani, eğilme esnasında çiviler parçaların birbirine göre
kaymasını önleyebilmelidir. Çiviler arasında olması gereken boşluk s yukarıdaki ifade ile
belirlenir.
9
 5. KESMELİ EĞİLME
5.4. Kayma Akısı
Aşağıdaki örnek şekillerde, kayma akısı siyah çizgi ile gösterilen yerlerde hesaplanır ve
hesap için, her şekilde A’ ile gösterilen alanın tarafsız eksene göre statik momenti
kullanılır. Kayma akısı, şekillerde görüldüğü gibi bazen bir, bazen de daha fazla çivi ile
karşılanabilir. Örneğin üç çivili birleşimde, her bir çivi kayma akısının üçte birini taşır.

10
 5. KESMELİ EĞİLME
Örnek 34: Bir konsol kirişe etkiyen yük ve kiriş kesiti verilmiştir. Kiriş parçalarını
birleştiren çiviler emniyetli olarak en fazla 30 N kesme kuvveti taşımaktadır. B ve
C’deki çivilerin aralığı en fazla kaç mm olabilir?

11
 5. KESMELİ EĞİLME
Çözüm 34:
Kirişin tamamında kesme kuvveti V=80N
olacaktır. Kesit atalet momenti şu şekildedir:

12
 5. KESMELİ EĞİLME
Çözüm 34:
B’ de kayma akısı hesabında, yanda görülen koyu taralı
alanın statik momenti dikkate alınır. Kirişin bu simetrik
parçası için kayma akısı, sol tarafta çivi, sağ tarafta ahşap
parçanın lifleri tarafından taşınacaktır. C’ de kayma akısı
hesabında da, ilgili koyu taralı alanın statik momenti
dikkate alınır. Bu parça için kayma akısı da solda ahşap
lifleri, sağda çivi tarafından taşınacaktır. Statik
momentler ve kayma akıları aşağıdaki gibi bulunur.

13
 5. KESMELİ EĞİLME
Çözüm 34:

14
 5. KESMELİ EĞİLME
5.5. İnce Levhalarda Kayma Akısı
Çoğu yapısal elemanın kalınlığı, yüksekliğine veya genişliğine göre düşüktür. Bu tür
elemanların kesit alanı içerisinde kayma akısının dağılımı da özel olarak incelenebilir.
Bunun için öncelikle kayma akısının yönünün belirlenmesi gerekir. Aşağıda görülen kesitin
üst başlığından çıkarılan dx uzunluğundaki ve t kalınlığındaki B parçasının serbest cisim
diyagramı ele alınsın.

15
5. KESMELİ EĞİLME

16
 5. KESMELİ EĞİLME
5.5. İnce Levhalarda Kayma Akısı

Aslında V ve V + dV kuvvetleri de dA yüzeyinde düşey kayma akısı bileşenine sebep olurlar

ancak bu etkiler ihmal edilmiştir. Bunun sebebi, parçanın ince olması ve parçanın alt ve
üst yüzeylerinde gerilme oluşmamasıdır. Özet olarak, sadece parçanın yatay kenarlarına
paralel olan kayma akısı bileşeni dikkate alınmıştır.

17
 5. KESMELİ EĞİLME
5.5. İnce Levhalarda Kayma Akısı

Yukarıdaki kesitte hem alt ve üst başlıklar hem de gövde ince elemanlardan oluşmaktadır.
Üst başlık boyunca yatay kayma akısının dağılımı, kesit merkezinden x kadar mesafedeki
dx uzunluğuna sahip elemana etkiyen yatay kayma akısının hesabı ile belirlenebilir.
Denklem incelenirse, kayma akısının kesit merkezinde sıfırdan başlayıp kesit merkezine en
uzak mesafede maksimum değerini aldığı ve doğrusal değiştiği anlaşılır. Simetri dolayısıyla
üst başlığın sol parçası ile alt başlığın iki parçasında da benzer durum söz konusudur.
18
 5. KESMELİ EĞİLME
5.5. İnce Levhalarda Kayma Akısı

Benzer hesaplar kiriş gövdesi için

de yapılabilir. Kesit merkezinden y
mesafede dy uzunluğundaki
elemana etkiyen kayma akısının
hesabı ile düşey kayma akısının da
dağılımı belirlenebilir. Görüldüğü
gibi gövdede kayma akısı parabolik
olarak değişmektedir.

19
 5. KESMELİ EĞİLME
5.5. İnce Levhalarda Kayma Akısı

Başlık ve gövdede kayma akılarının maksimum değerleri şu şekilde hesaplanabilir:

20
 5. KESMELİ EĞİLME
5.5. İnce Levhalarda Kayma Akısı

21
 5. KESMELİ EĞİLME
5.5. İnce Levhalarda Kayma Akısı

22
 5. KESMELİ EĞİLME
5.5. İnce Levhalarda Kayma Akısı

Kayma akısı ile ilgili olarak özetle şu bilgiler ifade edilebilir:

• Kesit kesme kuvvetine dik olan kesit parçalarında kayma akısı doğrusal olarak
değişmekte, kesit kesme kuvvetine paralel olan kesitlerde ise kayma akısı parabolik
olarak değişmektedir.
• Kayma akılarının yönü her zaman ilgili kesit parçasına paralel olacaktır. Çünkü kayma
akısının hesaplandığı kesit her zaman ilgili parçaya dik olacaktır.
• Kayma akılarının başlık parçalarındaki yönünün belirlenmesi için şöyle bir yaklaşım
kullanılabilir. Başlıktaki kayma akıları birleşip, gövdede kesme kuvveti ile uyumlu yönde
kayma akılarının yönünde ilerleyecektir ve diğer başlıkta tekrar ayrılarak başlık uçlarına
doğru ilerleyecektir.

23
 5. KESMELİ EĞİLME
5.5. İnce Levhalarda Kayma Akısı
Aşağıdaki örnek kesitlerde, kesit kesme kuvvetinin yönüne bağlı olarak, kesit parçalarında
kayma akılarının yönü gösterilmiştir.

5.6. İnce Levhalı Açık Kesitlerde Kayma Merkezi

Şu ana kadar olan örneklerde, kesitteki kesme kuvveti, kesitin merkezinden etkimekte ve
kesitin aynı zamanda simetri ekseni olan asal eksenlerinden birinin (düşey) doğrultusunda
idi. Uygulamada, bazen kesme kuvvetinin etkidiği kesit merkezindeki asal eksenler aynı
zamanda kesitin simetri eksenleri olmayabilir.
24
 5. KESMELİ EĞİLME
5.6. İnce Levhalı Açık Kesitlerde Kayma Merkezi

Örneğin aşağıda verilen, P yükü etkisindeki açık kesit ele alınsın. Eğer yük kesit merkezi
C’den etkirse, çubuk aşağıya doğru eğilmekle kalmaz aynı zamanda saat yönünde döner.
Dönmenin, başlıklar ve gövdede kayma akısının dağılımı ile bir ilişkisi vardır.

25
 5. KESMELİ EĞİLME
5.6. İnce Levhalı Açık Kesitlerde Kayma Merkezi

26
 5. KESMELİ EĞİLME
5.6. İnce Levhalı Açık Kesitlerde Kayma Merkezi
P yükü kesitin kayma merkezinden uygulanır ise kiriş eğilir ancak dönmez.

27
 5. KESMELİ EĞİLME
5.6. İnce Levhalı Açık Kesitlerde Kayma Merkezi

Kayma merkezi her zaman kesit alanının

simetri ekseni üzerinde yer alır. Eğer
kesit yandaki gibi döndürülür ve P yükü
A noktasından uygulanır ise, başlıklar A
noktasına göre simetrik olacağından
kiriş eğilir ancak dönmez. Eğer kesitin
iki simetri ekseni var ise, kesitin kayma
merkezi, iki simetri ekseninin kesişim
noktası olacaktır.

28
 5. KESMELİ EĞİLME
Örnek 35: Aşağıda verilen açık kesit için düşey P = 40 kN yükün etkitileceği
kayma merkezini bulunuz. Hesaplar için b = 50 mm, t = 10 mm ve h = 80 mm
alınız.

29
5. KESMELİ EĞİLME

b = 50 mm
t = 10 mm
h = 80 mm

30
 5. KESMELİ EĞİLME
Çözüm 35:
Kayma merkezinin A noktasına mesafesi:

31
 5. KESMELİ EĞİLME
Örnek 36: Şekilde görülen kesitte A noktasında kayma akısını hesaplayınız.

32
 5. KESMELİ EĞİLME
Çözüm 36:
Tarafsız eksenin kesit tabanından mesafesi ve kesit atalet momenti:

Başlık ile gövdenin temas ettiği yüzey için

kayma akısının hesabı:

33
5. KESMELİ EĞİLME

34
 5. KESMELİ EĞİLME
Çözüm 37:
Kayma gerilmesi denklemleri ve kesit atalet momenti:

35
 5. KESMELİ EĞİLME

Görüldüğü gibi Durum I ile temsil edilen bağlantı için 439.47 N, Durum II ile temsil edilen
bağlantı için 1317 N, kiriş kesitinde izin verilecek maksimum kesme kuvvetidir.
36
5. KESMELİ EĞİLME

37
5. KESMELİ EĞİLME

38