9.

BÖLÜM

DANIŞMANLIK, JÜRİ ÜYELİĞİ,

EDİTÖRLÜK, HAKEMLİK VE
ETİK
GİRİŞ

Bilim ve araştırma etiği ile ilgili önemli konulardan biri de

danışmanlık, editörlük ve hakemlik ile ilgili etik
konulardır.

Akademik tez danışmanları ve jüri üyeleriyle ilgili etik

kurallar daha çok lisansüstü eğitim ve bazen de lisans
düzeyindeki tezler, araştırma projeleri, bitirme tezleri ve
bunlar gibi bilimsel araştırma çalışmaları ile ilgilidir.
Bu süreç belirli bir danışan-danışman ilişkisini gündeme
getirmektedir. Bu ilişki ise bu süreçte uyulması gereken
birçok etik ilkeyi ve bunlarla bağlantılı olarak da birçok
etik dışı davranışı gündeme getirebilmektedir.

Tez Danışmanları ve Jüri Üyeleriyle İlgili Etik

Kurallar
Tez danışmanlıkları lisans düzeyinde bazı alanlarda ‘
bitirme tezi, araştırma projesi, dönem projesi’ gibi
şekillerde yürütülmekle birlikte en sık rastlanılan düzey
lisansüstü eğitim düzeyidir.
 Özellikle tezlerin hazırlanma sürecinde danışmanlar
önemli bir işleve sahiptirler.

Danışmanlar;
• Çalışılacak konunun belirlenmesi ,
• Araştırma deseninin oluşturulması ,
• Veri toplama araçlarının geliştirilmesi ,
• Uygun analiz tekniklerinin tespit edilmesi ,
• Araştırmanın uygun bir şekilde raporlaştırılması gibi
aşamalarda önemli katkılar getirebilmektedirler.
Danışmanlık süreci, bütün düzeylerde çok önemli
olmakla birlikte doktora düzeyinde çok daha ayrı bir
önem taşımaktadır.
Çünkü doktora eğitiminin önemli işlevlerinden biri
geleceğin araştırmacıları, öğretim elemanlarının
yetiştirilmesidir.

Sizce danışmanlar danışmanlık eğitimi almalı mı?

Türkiye’de doktora eğitiminde danışmanların

yeterliliğinden veya eğitiminden söz edilmemiştir.
Danışmanlar kendilerine nasıl danışmanlık yapıldıysa öyle
danışmanlık yapma eğiliminde olmuştur.
 Türkiye’ de lisans ve lisansüstü eğitim düzeyindeki
danışmanlık hizmetlerinde bazı sorunlar olduğu çeşitli
araştırmalarda vurgulanmıştır.

Bunlar;
• Öğretim üyelerinin lisans düzeyinde haftalık ders
yüklerinin fazla olması,
• Tez danışmanlığı yapan öğretim elemanlarına düşen
öğrenci sayılarının fazla oluşu,
• Öğrenciye yeterli zaman ayıramaması,
• Tez danışmanlığına atamada nitelikli öğretim üyesi koşulu
aranmamasıdır.
Danışmandan beklenilen davranışlar;

• Hedefe ulaşılana kadar öğrenciye rehberlik etmeli, fikir

ve görüş vermelidir.

• İhtiyaç duyulduğunda kolay ulaşılabilir olmalıdır.

• Açık ve destekleyici olmalıdır.

• Öğrencinin gelişmeye açık yönlerini bulup, değerlendirip,

geribildirim vermelidir.
⚫ Güvenli çalışma koşulları (laboratuvarda, sahada…)
sağlamalıdır.

⚫ Araştırmanın gidişini yakından izlemelidir.

⚫ Öğrencinin araştırmasında yeterli rehberlik yapabilmeli

,tez konusunda gerekli bilgi birikimine sahip olmalıdır.

• Etik bakımından örnek olmalı, öğrencisine ve

çalışmalarına etik güvence sağlamalıdır.

• Öğrencinin başarısı ile yeterince ilgili olmalıdır.

⚫ Çalışma taslaklarını makul sürelerde okumalı,
yorumlanmış olarak geri vermelidir.

⚫ Öğrencinin akademik( bilimsel) camiaya katılmasına

destek ve yardımcı olmalıdır.

⚫ Öğrencinin meslek yaşamına destek olmalı, kariyer

hedeflerinde yol gösterici olmalıdır.

⚫ Kendi danışmanlık becerilerini geliştirmeye çalışmalıdır.

İdeal Danışmanlık Alt Boyutları

• Rehberlik
• Dürüstlük
• İlişki
• Rahat Kişilik
• Öğrencisini Tanıma
• Zaman Ayırma
Öğrencilerin Danışmanlarından Beklentileri

Öğrenciler her ihtiyaç duyduklarında danışmanlarının

yanlarında olmalarını beklerler.

Öğrenciler danışmanlarından çalışmaları dikkatle

okumalarını beklerler.

Öğrenciler danışmanlarının, açık ve destekleyici

olmalarını beklerler.
Öğrenciler danışmanlarının geliştirici ve yapıcı olmalarını
beklerler.

Öğrenciler danışmanlarından geribildirim ve

değerlendirmeler beklerler.

Öğrenciler danışmanlarının alanlarında bilgi sahibi ve

aktif olmalarını beklerler.
Danışmanların Dikkat Etmesi Gereken Etik İlkeler

Danışmanın öğrenciye karşı yükümlülükleri: Bir yeterlik

alanı olarak danışmanlığa saygı göstermek, danışmanlığın
nasıl yapılacağını tartışmak üzere zaman ayırmak,
öğrenciye iyi bir rol model olmak…

Öğrencinin kişisel ve akademik bütünlüğüne saygı

göstermek: Danışman, öğrencinin kişisel bütünlük
hakkına uygun bir tutum içinde olmalı ve uygun bir dil
kullanmalıdır.
Danışmanlık ilişkisinde asimetri: Bilgi ve otorite,
başkalarının zararına olacak akademik/kişisel avantajlar
elde etmek veya başkalarını küçük düşürmek veya
bastırmak için kullanılmamalıdır.

İkili ilişki: Danışman öğrenciden profesyonel uzaklığını

korumalı.

Güven ve güvenilirlik: Danışman, danışmanlık durumunda

kendi ihtiyaçlarına öncelik vermemelidir.
Akademik dürüstlük: Danışman, öğrencinin verilerini
veya araştırma sonuçlarını kendi yayınlarında veya
araştırmalarında kullanmak isterse, öğrenciden izin
alınmasını sağlamalıdır.

Ödül ve hediyeler: Danışman, üniversite tarafından

kararlaştırılmış olanın ötesinde danışmanlık için her
hangi bir ücret almayacaktır.
 Herhangi bir ihtilafta üçüncü tarafları dahil etmek: Eğer
danışman veya öğrenci danışmanlık ilişkisini
sürdürülmesinin çok zor olduğunu düşünürlerse,
danışmanlık ilişkisinin sona erdirilmesi için üçüncü bir
tarafla görüşebilirler.

Öğrencileri bilgilendirmek: Birimler, bir danışmanlık

ilişkisi kurulduğunda danışmanlık için mesleki etik
kuralların içeriği hakkında öğrenciyi bilgilendirmelidir .

Öğrenciler, danışmanlık sözleşmesini imzalayarak temel

ilkeleri okuduklarını onaylarlar.
Tez Savunmalarında Görev Yapan Jüri Üyelerinin Uyması
Gereken Etik İlkeler

Çalışmayı ; ırk, din, milliyet, cinsiyet, düşünce ve eğilim ve

kurumsal / kişisel yakınlık gibi etkilerden uzak bir şekilde
önyargısız değerlendirilmelidir.

Adayı veya diğer jüri üyeleri baskı altına alıcı, olumlu

veya olumsuz, yönlendirici tutum ve davranışlardan
kaçınmalıdır.

Adayı / çalışmaları, bilimsel etik ölçütlere de uygunluk

açısından incelemeli ve değerlendirilmelidir.
Çalışmayı, çalışma yayımlanmadan önce kendi
araştırmalarında kullanmamalı; başkalarının kullanmasına
fırsat vermemelidir.

Değerlendirme sonucuna ilişkin olarak hazırlanan rapor

ve tutanaklarda görüş ve değerlendirmelerini açık ve
anlaşılır biçimde ifade etmelidir.

Hakkında etik inceleme yürütülen bir adayın

değerlendirilmesi, etik inceleme sonuçlanıncaya kadar
bekletilmelidir.
Yükseköğretim Kurulu ( YÖK, 2016) tarafından hazırlanan
her çeşit akademik değerlendirmede uyulması gereken
temel ilkeler şunlardır:

• Akademik hayatın bütün aşamalarında, öğretim ve

akademik değerlendirmeler bilimsel liyakat kriterlerine
göre yapılır.

• Kişileri kayırmak, bilimsel eleştiri sınırlarını aşarak

kişilerin kimlik ve kişiliğine yönelik saldırılarda bulunmak,
haksız menfaat sağlamak, sahtecilik, kopyacılık, vb.
eylemlerde bulunmaz.
EDİTÖRLÜK İLE İLGİLİ ETİK KURALLAR
Türk Dil Kurumu ( 2019) Büyük Türkçe Sözlükte editör
‘ Yazıları yeniden düzenleyerek yayıma hazırlayan kimse’
olarak tanımlanmıştır.

İyi bir editörde bulunması gereken özellikler;

• Önceden yayımlanmış bilimsel araştırmaları olmalıdır.

• Aktif ve araştırmacı olmalıdır.

• İyi organize olmuş bir kişi olmalıdır. Zamanı etkin bir

şekilde kullanmalıdır.
• Diplomatik özelliklere sahip, iyi kararlar verebilen bir kişi
olmalıdır.

• Toleranslı bir kişi olmalıdır.

• Kariyerinde belli bir noktaya ulaşmış olmalıdır.

Editörlerin uyması gereken etik ölçütler;

• Çalışmayı; ön yargısız ( ırk, din, milliyet, cinsiyet, düşünce

ve eğilim ve kurumsal / kişisel yakınlık gibi etkilerden
uzak), tarafsız ve bağımsız olarak değerlendirilmelidir.

• Değerlendirme sürecini ihmal nedeniyle veya kasten

geciktirmemelidir.

• Çalışmanın etik kurallara uygun olarak yürütülüp

yürütülmediğini dikkate almalıdır.
• Çalışmayla ilgili olarak; yayın kurulu üyeleri, hakemler ve
yazar/yazarlar dışındaki kişilerle bilgi alışverişinde
bulunmamalıdır.

• Değerlendirme sürecinin hiçbir aşamasında yazarlara

yanlış bilgi verilmemelidir.

• Hakem raporları üzerinde herhangi bir değişiklik

yapmamalı, gerçeğe aykırı rapor düzenlememelidir.

• Çalışmayı, çalışma yayımlanmadan önce kendi

araştırmalarında kullanmamalıdır.
HAKEMLİK İLE İLGİLİ ETİK KURALLAR
Bilimsel hakemlik; bilimsel bir çalışmanın bulgularının
ehliyetli uzmanlarca yeterlilik, önem ve orijinallik açısından
değerlendirme işlemi olarak tanımlanmaktadır.

Hakemlerin üstlenmesi gereken etik ilkeler;

Her bilim insanı adil bir eleştiri yapmakla yükümlüdür.

Hakem olarak seçilen kişi, kendini yeterli hissetmediği

taktirde, yazıyı derhal editöre iade etmelidir.
Hakem yazının niteliğini, çalışmanın deneysel ve kuramsal
kısımlarını, yorumunu ve ortaya konuluşunu bilimsel
ilkelere bağlı kalarak değerlendirilmelidir.

Hakem, kişisel ya da mesleki yakınlığı olan kişilerce

kaleme alınmış eserleri, eleştirinin nesnelliğini
etkileyebileceği, incelemeyi kabul etmemelidir.

Hakem, eleştirilmek üzere kendisine gönderilen yazıyı,

gizli bir evrak olarak değerlendirilmelidir.
Hakem eleştirilerini, editörün ve yazarın eleştirilerin
dayandığı noktaları anlayabilecekleri şekilde ifade etmeli
ve desteklemelidir.

Hakem, yazarın diğer bilimcilerin benzeri eserlerini

yapabilecekleri hatalı yollamalar konusunda uyanık
olmalıdırlar.

Hakem titiz çalışmalı, raporları zamanında bitirmelidir.

Hakemler incelenmekte olan bir yazıyı yayınlanmamış

bilgi, tartışma ya da yorumları yazarın izni olmaksızın
kullanmamalıdır.
Kaynak

Arık,Yılmaz(2021). Bilim ve Araştırma Etiği.

Ankara: Pegem Akademi
 HAZIRLAYAN

Bilge ÇİMEN & Leyla TOPCİ