j·T÷ì{Ÿ-IV

-IV

n<Ûë´j·T+`10
>∑è¨|üø£s¡D≤\T
e+≥#˚j·T&É+, X¯óÁuÛÑ+ #˚j·T&É+, ÄVü‰sêìï ì\«#˚j·T&É+ ˝≤+{Ï |üqT\˙ï #˚j·T&É+˝À ø±\eTT eT]j·TT
X¯øÏÔì Ä<ë #˚ùd$ >∑è¨|üø£s¡D≤\T.
Ç&ç >∑èVæ≤DøÏ nqTì‘·´+ ñ|üjÓ÷>∑|ü&É‘êsTT. ø±ã{Ϻ yê{Ïì düÁø£eT+>± $ìjÓ÷–+#·&É+‘√bÕ≥T yê{Ï
|üìrs¡T yÓTs¡T>∑T|üs¡#·&ÜìøÏ nedüs¡yÓTÆq ∫qï ∫qï eTs¡eT‘·TÔ\T #˚j·T&É+ ≈£L&Ü ‘Ó*dæ ñ+&Ü*.
• MT Ç+{ÏøÏ á eT<Ûä´ ø=qï ñ|üø£s¡D≤˝Ò$? <ëìì ø=H˚≥|ü&ÉT MTs¡T |ü]>∑Dq˝ÀøÏ rdüTø=qï
n+XÊ˝Ò$?
nuÛÑ´düq |òü*‘ê\T
$<ë´s¡T\ú T.....
♦ $Tø°‡, Ŭ>’+&ÉsY, Á|òæCŸ ˝≤+{Ï edüTÔe⁄\ |üì$<ÛëHêìï $e]kÕÔs¡T.
♦ ø=Hê*‡q ñ|üø£s¡D≤\ KØ<äTqT HêD´‘·qT b˛\TkÕÔs¡T.
♦ Ç+{ÏøÏ ø±yê*‡q >∑è¨|üø£s¡D≤\ *dtº ‘·j·÷s¡T#˚kÕÔs¡T.
♦ yÓTs¡T¬>’q nuÛÑ´düHêìøÏ >±qT ø£+|üP´≥sY ø=q&Üìï düeT]úkÕÔs¡T.
♦ $Tø°‡, Ŭ>’+&ÉsY, Á|òæCŸ, {°$ ˝≤+{Ï edüTÔe⁄\ u§eTà\T ^kÕÔs¡T.
♦ ñ|üø£s¡D≤\qT $ìjÓ÷>∑+˝À ‘·–q C≤Á>∑‘·Ô\T rdüTø=H˚ >∑èVü≤DT\qT Á|üX¯+dækÕÔs¡T.
eTq+ @yÓ’Hê >∑è¨|üø£s¡D≤\T ø=q&ÜìøÏ e÷¬sÿ{Ÿ≈£î yÓ[¢q|ü&ÉT KØ<äT, HêD´‘·, &çC…’Hé, <ëì ‘·j·÷ØøÏ
yê&çq |ü<ës¡ú+. >±´¬s+{° eT]j·TT n~ |üì#˚j·TT $<Ûëq+ ‘·~‘·s¡ \ø£åD≤\‘√bÕ≥T <äèwæº˝À ñ+#·Tø=+{≤+.
Ç+{ÏøÏ ø±yê*‡q ñ|üø£s¡D≤\ >∑T]+∫ $es¡+>± #·]Ã<ë›+.
10.1 $<ä´‘Y >∑è¨|üø£s¡D≤\T
eTq+ nqTì‘·´+ ñ|üjÓ÷–düTÔqï ñ|üø£s¡D≤\˝À $<äT´‘Y‘√ q&ç#˚ >∑è¨|üø£s¡D≤\T #ê˝≤ ñHêïsTT.
yê{Ï˝À...
>∑è¨|üø£s¡D≤\T 121
e+≥ kÕe÷Á– : e+≥#˚j·T&É+˝À eTq |üì düT\uÛÑ+ #˚j·T&ÜìøÏ, e+≥ ~qTdüT\ ‘·j·÷ØøÏ nH˚ø£
$<äT´‘Y ñ|üø£s¡D≤\THêïsTT.
>∑è¨|ü
ø£s¡D≤\T

$<äT´‘Y $<äT´‘˚‘·s¡
ñ|üøs£ D¡ ≤\T ñ|üøs£ D¡ ≤\T

e+≥ #·\㢠s¡#&· +É , n<Ûä´j·Tq+ <Ûä«ì   -

y˚&#ç j
˚ T· &É+
ø±+‹   yê´bÕs¡+ $H√<ä+
kÕe÷Á– dü+^‘·+
$Tø°‡, Ŭ>’+&ÉsY, $<äT´‘Y ≈£îø£ÿsY, $<äT´‘Y düºyé, ø±|ò” y˚Tø£sY, u…¢+&ÉsY, |òü⁄&é ÁbÕôddüsY‡, Á–˝Ÿ, zyÓHé, ôd¢ÌdüsY
˝≤+{Ï nH˚ø£ edüTÔe⁄\qT >∑èVæ≤DT\T ÁX¯eTqT ‘·–Z+#·Tø=q&ÜìøÏ yê&˚ ø=ìï $<äT´‘Y >∑è¨|üø£s¡D≤\T.
#·\¢ãs¡#·&É+, y˚&ç#˚j·T&É+ : $$<Ûä ÄVü‰s¡ |ü<äsêú\T, ≈£Ls¡>±j·T\T, |ü+&ÉT¢ ˝≤+{Ï edüTÔe⁄\ ì\«≈£î Á|òæ&é®
y˚&çì ‘·≥Tºø√e&ÜìøÏ >±qT bòÕ´Hé‡, ≈£L\sY‡, msTTsY ø£+&ûwüqsY‡ yê&É‘ês¡T. n<˚$<Ûä+>± kÂø£s¡´e+‘·yÓTÆq
JeHêìøÏ V”≤≥sY, ^»sY, ÇÅd”Ô ô|f…º ˝≤+{Ï |ü]ø£sê\qT ≈£L&Ü yê&É‘ês¡T.
$<äT´B›bÕ\T : ø£èÁ‹eT ø±+‹ eqs¡T\T>± ã˝Ÿ‡\T, ≥÷´uŸ\T, m˝Ÿ.sTT.&ç.\T yê&É‘ês¡T.
n<Ûä´j·Tq+, düe÷#ês¡ Á|ükÕs¡+ eT]j·TT Ä<ëj·T eqs¡T\T : <Ó’q+~q J$‘·+˝À Á|üre´øÏÔ ø=+‘·
H˚s¡TÃø√yê\ì, m<ä>±\ì, Ç‘·s¡T\‘√ kÕe÷õø£ nedüsê\ ø√dü+ ø£*dæ yÓT*dæ ñ+&Ü\ì eT]j·TT
dü+bÕ~+#ê\ì ø√s¡Tø=+{≤&ÉT. BìøÏ>±qT ù|»sY‡, f…*bò˛Hé‡, yÓTTu…’˝Ÿ bò˛Hé‡, {≤uŸ‡, yêø° {≤ø°\T,
˝≤|t{≤|t, &Ódtÿ{≤|t, ø£+|üP´≥sY\T n+‘·sê®\+ yÓ÷&ÓyéT‡, s¡÷≥s¡T¢, Á|æ+≥s¡T¢ yÓTT<ä˝…’q Ä<ÛäTìø£ $<äT´‘Y
ñ|üø£s¡D≤\qT ñ|üjÓ÷–düTÔHêïs¡T.
dü+^‘·+ eT]j·TT $H√<ä+ : dü+^‘·+, $H√<ä+ nH˚$ ≈£L&Ü kÂø£s¡´e+‘·yÓTÆq, Á|üXÊ+‘·yÓTÆq Jeq+
>∑&É|ü&É+˝À ˇø£ uÛ≤>∑+. yê{ÏøÏ>±qT ôd˝Ÿ / yÓTTu…’˝Ÿ, {°$, ø£+|üP´≥sY, ¬øyÓTsê yÓTT<ä˝…’q ñ|üø£s¡D≤\T
nedüs¡eTÚ‘êsTT.
yê´j·÷eT+, Äs√>∑´+   bÕ]X¯ó<äΔ´+ : Á|üdüTÔ‘· ø√$&é`19 |ü]dæú‘·T\˝À n+<äs¡+ yê&˚ Ä$] |üfÒº
|ü]ø£s+¡ , <√eT\qT <ä]#˚jT· ˙j·Tì |ü]ø£s+¡ (eTdæÿ{À ]ô|˝…+¢ ≥T¢) Á‘Ó&$é T˝Ÿ |ü]ø£s+¡ , @s√_ø˘ kÕ<ÛHä ê\T,
yê´j·÷eT |ü]ø£sê\T, yê≈£L´yéT ø°¢qsY‡, H˚\qT X¯óÁuÛÑ|ü]∫ ‘·T&ç#˚ |ü]ø£sê\T yÓTT<ä˝…’q$.

122 >∑èVü≤ $C≤„q XÊg+

10.2. $<äT´‘Y nedüs¡+˝Òì >∑è¨|üø£s¡D≤\T
$<äT´‘Y nedüs¡+˝Òì nH˚ø£ >∑è¨|üø£s¡D≤\T Ç+{Ï ìs¡«Vü≤D˝À ø°\ø£bÕÁ‘· b˛wækÕÔsTT.
yê{Ï˝À ø=ìï....
$<äT´‘˚‘·s¡
ñ|üøs£ D¡ ≤\T

e+≥   bÕ¢dæºø˘  
e+≥>∑~ ˝ÀVü≤|ü⁄ ø£Ás¡ >±E Ç‘·s¡
ô|ã’ò sY eÁkÕÔ\T
kÕe÷Á– kÕe÷Á– kÕe÷Á– kÕe÷Á– kÕe÷Á– >∑è¨|üøs£ D¡ ≤\T

e+≥ eT]j·TT e+≥>∑~ kÕe÷Á– : ÄVü‰s¡ |ü<ësêú\ ‘·j·÷ØøÏ, yê{Ïì ‹q&ÜìøÏ, ì\«≈£î, Ç‘·s¡T\≈£î
n+~+#·&ÜìøÏ, bÕøÏ+>¥≈£î Ç˝≤ nH˚ø£ s¡ø±\ bÕÁ‘·\T, ù|¢{Ÿ‡, Áô|wüsY ≈£îø£ÿsY‡, bÕHé‡, u≤ø˘‡\T, >±¢dt\T,
#Ó+#ê\T, bò˛sYÿ\T ‘·~‘·s¡ >∑è¨|üø£s¡D≤\ nedüs¡+ ñ+≥T+~. M{Ï˝À yÓT≥˝Ÿ, >±¢dt, ô|ò’ãsY, bÕ¢dæºø˘
eT]j·TT eT{Ϻ‘√ #˚dæq$ ≈£L&Ü ñ+{≤sTT.
˝ÀVü≤|ü⁄ kÕe÷Á– : fÒãT˝Ÿ, ˙{Ï ì\« bÕÁ‘·\T, ∫qï ∫qï ì#ÓÃq\T, ≈£îØÃ, k˛bòÕ, &Ó’ì+>¥ fÒãT˝Ÿ ˝≤+{Ï
ø£èÁ‹eTyÓTÆq yÓT≥˝Ÿ |òüØï#·sY yê&É≥+ ‘·≈£îÿe KØ<äT eT]j·TT yÓ÷E ≈£L&Ü.
ø£Ás¡ kÕe÷Á– : fÒãT˝Ÿ, ì#ÓÃq\T, ≈£îØÃ, k˛bòÕ, &Ó’ì+>¥ fÒãT˝Ÿ, eT+#ê\T, Á&Ódæ‡+>¥ fÒãT˝Ÿ, ãTø˘ôw˝ŸŒ¤,
{°.$. kÕº+&é ˝≤+{Ï q–w”\T
>±E kÕe÷Á– : ù|¢≥T¢, >±¢dt\T, u≤{Ï˝Ÿ‡, Á&Ódæ‡+>¥ fÒãT˝Ÿ, yêsY¶ s√uŸ‡ ‘·~‘·s¡ >±¢dt |òüØï#·sY yê&É≥+
¨<ë ∫Vü≤ï+>± ≈£L&Ü uÛ≤$kÕÔs¡T.
bÕ¢dæºø˘ eT]j·TT ô|ò’ãsY kÕe÷Á– : ‘·≈£îÿe KØ<äT˝À HêD´yÓTÆq fÒãT˝Ÿ, ˙{Ï ì\« bÕÁ‘·\T, ∫qï ∫qï
ì#ÓÃq\T, ≈£îØÃ, k˛bòÕ, &Ó’ì+>¥ fÒãT˝Ÿ ˝≤+{Ï bÕ¢dæºø˘ eT]j·TT ô|ò’ãsY‘√ #˚dæq edüTÔe⁄\T n+<äTu≤≥T˝À
ñHêïsTT.
eÁkÕÔ\T : u…&éw”{Ÿ‡, s¡>∑TZ\T, ø±¬s{Ÿ‡, yÓT‘·Ô\T, |üs¡T|ü⁄\T, ≈£îwüHé ø£esY‡ ˝≤+{Ï eÁkÕÔ\T n\+ø£s¡D
kÕe÷Á–>± ≈£L&Ü ñ|üjÓ÷>∑|ü&É‘êsTT.
Ç‘·s¡ >∑è¨|üø£s¡D≤\T : Ç+{ÏøÏ ø±yê*‡q kÕe÷Á– ‘Ó#·TÃø√e&ÜìøÏ yê&˚ u≤>¥‡, dü+N\T.

>∑è¨|üø£s¡D≤\T 123
10.3. $<äT´‘Y >∑è¨|üø£s¡D≤\ ìsêàD+ ` |üì#˚j·TT $<Ûëq+
kÕ<Ûës¡D+>± yê&˚ ø=ìï ñ|üø£s¡D≤\qT $e]+#·HÓ’q~.
10.3.1. ÇÅd”Ô ô|f…º
ÇÅdÔ” #˚ùd ñ|ü]‘·\eTT ˝Ò<ë k˛˝Ÿ ù|{¢ Ÿ düs|¡ süò ê nj˚T´ ñcÕíìï ÇÅdÔ” #˚jT· T≥≈£î
yê&É‘ês¡T. k˛˝Ÿ ù|¢{Ÿ øÏ+~ ñ|ü]‘·\eTT qTqT|ü⁄>± ñ+&ç egeTT MT<ä
‘˚*ø£>± ø£<äT\T‘·T+~. ÇÅd”Ô ô|f…º\T ¬s+&ÉT s¡ø±\T. 1. Ä{Àe÷{Ïø˘, 2. HêHé
Ä{Àe÷{Ïø˘. Ä{Àe÷{Ïø˘ ÇÅd”Ô ô|f…º≈£î ˇø£ ì]Δwüº ìj·T+Á‘·D ñ+≥T+~. Ç~
eÁkÕÔìøÏ ‘·–q≥T¢>± ñc˛íÁ>∑‘·qT ô|+#·&ÉyÓ÷ #˚düTÔ+~.
ÇÅd”Ô ô|f…º yê&Éø£+˝À rdüTø√yê*‡q C≤Á>∑‘·Ô\T :
• ÇÅd”Ô ô|f…º øÏ+~ uÛ≤>∑+ X¯óÁuÛÑeTT>± yÓTs¡Tdü÷Ô ñ+&Ü*. ˝Òø£b˛‘˚ ã≥º\ô|’ eTs¡ø£\T |ü&É‘êsTT.
• dæ«#Y y˚dæq|ü&ÉT egeTT MT<ä ÇÅd”Ôô|f…ºqT m≈£îÿeùd|ü⁄ ñ+#·sê<äT.
• y˚&ç nsTTqB ˝ÒìB ‘Ó\TdüTø√e&ÜìøÏ #˚‹ì ô|≥ºsê<äT. $<äT´‘êÈ‘·eTT ø£*π> neø±X¯eTT+~.
• ÇÅd”Ôô|f…ºqT $<äT´‘Y ø£HÓø£åHé Çe«&ÜìøÏ>±qT eT÷&ÉT |æqTï\ |ü¢>¥qT yê&Ü*. Bì‘√ dü¬s’q m]Ô+>¥
edüTÔ+~.
10.3.2. {ÀdüºsY
Áu…&éqT ø£s¡ø£s¡˝≤&˚≥≥T¢ ø±˝ÒÃ+<äT≈£î ñ|üjÓ÷–+#˚ ñ|üø£s¡Dy˚T {Àdüºs¡T. Bì˝À 2
˝Ò<ë 4 Áu…&é eTTø£ÿ\T ô|fÒº+<äT≈£î M\T>± ns¡\T+{≤sTT. $<äT´‘Y uÛ≤>∑eTT
ÁyÓ&éqT y˚&ç>±, ø£s¡ø£s¡˝≤&˚≥≥T¢ #˚ùd+<äT≈£î ø±e\dæq y˚&çì ñ‘·Œ‹Ô #˚düTÔ+~.
{ÀdüºsY\T 2 s¡ø±\T. 1. Ä{Àe÷{Ïø˘, 2. HêHé Ä{Àe÷{Ïø˘. Ä{Àe÷{Ïø˘ {ÀdüºsY˝À
ø±e\dæq ñc˛íÁ>∑‘q· T ìX¯ÃsTT+#˚+<äT≈£î ñwüìí j·T+Á‘·D ñ+≥T+~. ìX¯ÃsTT+|üã&çq
ñc˛íÁ>∑‘q· T #˚]q yÓ+≥H˚ Áu…&é eTTø£ÿ\T {Àdüsº Y qT+&ç ãj·T≥≈£î HÓ{yºÏ j
˚ T· ã&É‘êsTT.
HêHé Ä{Àe÷{Ïø˘˝À Áu…&é eTTø£ÿ\qT HêuŸ H=øÏÿ eTqy˚T ãj·T≥≈£î rj·÷*.
{ÀdüºsY yê&Éø£+˝À rdüTø√yê*‡q C≤Á>∑‘·Ô\T :
• Áu…&é eTTø£ÿ\qT rj·T&ÜìøÏ bò˛sYÿ\qT yê&Ésê<äT. ø£¬s+{Ÿ ø±sTT˝Ÿ‡≈£î ÇqT‡˝ÒwüHé ñ+&É<äT. ø±ã{Ϻ
$<äT´‘Y cÕø˘ ‘·>∑T\T‘·T+~.
• Áu…&é eTTø£ÿ\ eT<Ûä´ Ç‘·s¡ |òæ*¢+>¥‡ ñ+#·sê<äT. m+<äTø£+fÒ n~ ø£]– eT+&ÉT‘·T+~.
• {ÀdüºsYqT øÏ+<ä |ü&Ój·T´≥+, ≈£î<ä|ü≥+ #˚j·Tsê<äT. <ëì˝Àì y˚&ç nj˚T´ uÛ≤>∑+ bÕ&Ée⁄‘·T+~.
• {ÀdüºsYqT X¯óÁuÛÑ+ #˚ùd eTT+<äT $<äT´‘Y düs¡|òüsêqT Ä|æy˚j·÷*.
124 >∑èVü≤ $C≤„q XÊg+
10.3.3. $Tø°‡
bı&ç eTkÕ˝≤\T q÷s¡ ≥ +, |ü # · Ã &ç #˚ j · T &É + , \d” ‡ ˝≤+{Ï $
‘·j·÷s¡T#˚j·T&É+˝À eTq ÁX¯eTqT, ø±˝≤ìï Ä<ë#˚ùd ñ|üø£s¡D+.
i. bı&ç#˚j·TT≥ (Dry grinding) : eTkÕ˝≤\T, ø±|ò” –+»\T,
<ÛëHê´\qT bı&ÉT\T#˚j·T&ÜìøÏ yê&É‘ês¡T. ˙{Ïì yê&És¡T.
ii. s¡TãT“≥ (Wet grinding) : #·{°ï\T, eTkÕ˝≤ eTT<ä›\T, $T˝Ÿÿùwø˘‡
˝≤+{Ï yê{Ï ‘·j·÷Ø˝À yê&É‘ês¡T. Ç+<äT˝À ˙{Ïì yê&É‘ês¡T.
ìsêàD+ : $Tø°‡˝À ˇø£ Ä<Ûës¡eTT, ÄVü‰s¡|ü⁄ bÕÁ‘· eT]j·TT eT÷‘· ñ+{≤sTT. Ä<Ûës¡eTT˝À yÓ÷{≤s¡T
ìj·T+Á‘·D\T ñ+{≤sTT. ÄVü‰s¡bÕÁ‘·qT >±¢dt‘√>±ì, bÕ¢dæºø˘ / ô|ò’ãsY ˝Ò<ë d”º˝Ÿ‘√>±ì #˚kÕÔs¡T. Bìì eT÷‘·‘√
eT÷kÕÔs¡T. bÕÁ‘·˝À nH˚ø£ |ü<äTHÓ’q uÒ¢&é\T ñ+{≤sTT. Á|üdüTÔ‘·+ nH˚ø£ Ç‘·s¡ $<ÛäT\qT #·j·TT≥≈£î M\T>±
Ä<ÛäTìø£ $Tø°‡\T edüTÔqï$. yê{Ïì ã{Ϻ <Ûäs¡ e÷s¡T‘·T+~.
$Tø°‡ yê&Éø£+˝À rdüTø√yê*‡q C≤Á>∑‘·Ô\T :
• $<äT´‘Y ø£HÓø£åHé Çe«&ÜìøÏ>±qT eT÷&ÉT |æqTï\ |ü¢>¥qT yê&Ü*. ‘·–q $<äT´‘Y düs¡|òüsê nj˚T´
$<Ûä+>± #·÷&Ü*.
• uÒ¢&é MT<ä ‘·–q+‘· ÄVü‰s¡eTTqT ñ+#ê*. bÕÁ‘·˝À ÄVü‰s¡+ 3/4 e+‘·T $T+#·sê<äT. ˝Òø£b˛‘Ó
|ü<ësêú\T dü]>±Z q÷s¡ã&Ée⁄.
• eT+#·T>∑&ɶ\T yê&˚≥|ü&ÉT |ü>∑T\>={Ϻq yê{Ïì yê&Ü*. ˝Òø£b˛‘˚ uÒ¢&ÉT¢ bÕ&Ée⁄‘êsTT.

• ìs¡+‘·s¡+>± m≈£îÿeùd|ü⁄ yê&É≈£î+&Ü eT<Ûä´eT<Ûä´˝À Ä|ü≥+e\¢ eTìïø£ ô|s¡T>∑T‘·T+~.

• y˚>∑+ ‘·–Z+#˚≥|ü&ÉT, ô|+#˚≥|ü&ÉT Áø£eT+>± »s¡bÕ*.

• bÕÁ‘·˝Àì õ&ÉT¶ |ü<ësêú\qT ‘=\–+#˚+<äT≈£î >√s¡TyÓ#·Ãì ˙s¡T, &ç≥¬s®+{Ÿ‘√ $Tø°‡ì ø=~›ùd|ü⁄

‹bÕŒ*.
10.3.4. ]Á|òæõπs≥sY
Á|òæCŸ nì |æ\eã&˚ á ô|f…º ˝≤+{Ï ñ|üø£s¡D+, $<äT´X¯ÃøÏÔ <ë«sê |üì#˚dü÷Ô, ãj·T≥
yê‘êes¡D+ ø£+fÒ, ˝À|ü\ ‘·≈£îÿe ñc˛íÁ>∑‘·qT ñ+#·T‘·T+~. ø±ã{Ϻ Ç+<äT˝À ñ+∫q
ÄVü‰s¡|ü<ësêú\T, ≈£Ls¡>±j·T\T, |ü+&ÉT¢ m≈£îÿeø±\eTT bÕ&Ée≈£î+&É ñ+{≤sTT. y˚dü$˝À
#·\¢ì ˙s¡T, eT+#·T>∑&ɶ\ ø√dü+ ≈£L&Ü Á|òæCŸqT yê&É‘ês¡T. Á|üdüTÔ‘·+ ˇø£ ‘·\T|ü⁄, ¬s+&ÉT
‘·\T|ü⁄\ Ä<ÛäTìø£ Á|òæCŸ\T n+<äTu≤≥T˝À ñHêïsTT.

>∑è¨|üø£s¡D≤\T 125
 Á|òæCŸ yê&Éø£+˝À rdüTø√yê*‡q C≤Á>∑‘·Ô\T :
• $<äT´‘Y ø£HÓø£åHé Çe«&ÜìøÏ>±qT eT÷&ÉT |æqTï\ |ü¢>¥qT yê&Ü*. ‘·–q $<äT´‘Y düs¡|òüsê nj˚T´
$<Ûä+>± #·÷&Ü*.
• Á|òæCŸ ‘·\T|ü⁄qT ‘·s¡#·÷ ‘Ós¡esê<äT. Bìe\¢ ˝À|ü* ñc˛íÁ>∑‘· ô|]– Á|òæCŸ |üì‘·qeTT ‘·>∑TZ‘·T+~.
• Á|òæCŸ yÓqTø£yÓ’|ü⁄ ñ+&˚ j·T+Á‘·eTT dü]>± |üì#˚j·T&ÜìøÏ>±qT, |üø£ÿyÓ’|ü⁄, yÓqTø£yÓ’|ü⁄ ø=+‘· U≤∞ì
e<ä˝≤*.
• y˚&ç ÄVü‰s¡|<ü sä êú\qT Á|òCæ Ÿ˝À ñ+#·sê<äT. Bìe\¢ ˝À|ü* ñc˛íÁ>∑‘· ô|]– Á|òCæ Ÿ kÕeTs¡´ú eTT ‘·>T∑ ‘Z T· +~.
• Á|ò”õ+>¥ >∑~˝Àì eT+#·T>∑&ɶ\qT ‘=\–+#·&ÜìøÏ &ûÁbòÕdtº#˚j·÷*. Ä{Àe÷{Ïø˘ ÁbòÕdtº Á|ò” yÓ÷&É˝Ÿ‡˝À
á nedüs¡+ ñ+&É<äT.
• ˝À|ü\ ˇ*øÏq |ü<äsêú\qT m|üŒ{Ïø£|ü&ÉT X¯óÁuÛÑ+ #˚dæ, bı&ç>± ñ+#ê*. X¯óÁuÛÑ+ #˚ùd≥|ü&ÉT
$<äT´‘Y düs¡|òüsê rdæy˚j·÷*.
10.4. $<äT´‘Y nedüs¡+˝Òì >∑è¨|üø£s¡D≤\ ìsêàD+ ` |üì#˚j·TT $<Ûëq+
kÕ<Ûës¡D+>± yê&˚ ø=ìï ñ|üø£s¡D≤\qT $e]+#·HÓ’q~.
10.4.1. Áô|wüsY ≈£îø£ÿsY
Ç$ n\÷´$Tìj·T+ ˝Ò<ë d”º˝Ÿ#˚ #˚j·T+&ç, $$<Ûä |ü]e÷DeTT˝À
\_Û+#˚ bÕÁ‘·\T, ñc˛íÁ>∑‘·, n~Ûø£ |”&ÉqeTT e\q ÄVü‰s¡eTTqT
e+&ÉT≥≈£î ‘·≈î£ ÿe düeTj·T+ |ü&TÉ ‘·T+~. @s¡Œ&çq n~Ûø£ |”&qÉ eTTqT
ãj·T≥≈£î |ü+|ü⁄≥≈£î eT÷‘· MT<ä düTs¡ø£åyÓTÆq kÕ<ÛäqeTT, eT÷‘·
˝À|ü\ s¡ã“s¡T >±ôdÿ{Ÿ ñ+≥T+~.
Áô|wüsY ≈£îø£ÿsY yê&Éø£+˝À rdüTø√yê*‡q C≤Á>∑‘·Ô\T :
• Ä$] ãj·T≥≈£î e#˚à s¡+Á<ÛäeTTqT eT÷j·Tsê<äT. Bìe\¢ ≈£îø£ÿsY ù|\T‘·T+~.
• Ä$]ì ‘=\–+#·T≥≈£î >±qT ≈£îø£ÿsY MT<ä ñqï ãs¡Te⁄qT #˚‹‘√ rj·Tsê<äT.
• >±ôdÿ{ŸqT Áø£eTÁ|üø±s¡+ |üØøÏådü÷Ô ñ+&Ü*. e<äT˝…’q|ü&ÉT e÷sêÃ*.

126 >∑èVü≤ $C≤„q XÊg+

10.4.2. ‘·Ts¡TeTT |”≥ (Greater)
‘·Ts¡TeTT |”≥ ÄVü‰sêìï ∫qï ∫qï eTTø£ÿ\T>± ‘·Ts¡eT&ÜìøÏ
ñ|üjÓ÷–+#˚ e+≥>∑~ ñ|üø£s¡D+. Ç~ yÓT≥˝Ÿ ˝Ò<ë ô|ò’ãsY‘√
#˚j·Tã&ç ñ+&ç ∫qï, ô|<ä› s¡+Á<ë\T ø£*– #·<äTqT>±, >∑T+Á&É+>±,
dü÷bú Õø±s¡+>± ñ+≥T+~. Á|üdTü ‘Ô +· e÷¬sÿ{Ÿ˝À $<äT´‘Y Ä<Ûë]‘·+>±
|üì#˚ùd ‘·s¡TeTT|”≥\T ≈£L&Ü n+<äTu≤≥T˝À ñHêïsTT. yÓTT<ä≥
EqTïqT ‘·Ts¡eT&ÜìøÏ ø£ìô|{Ϻq á |ü]ø£s¡+ Á|üdüTÔ‘·+ $$<Ûä
qeT÷Hê\‘√ $$<Û ä s¡ ø ±\ ÄVü ‰ sêìï ‘· T s¡ e T&ÜìøÏ
ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉT‘·T+~.
10.4.3. |”\sY (Peeler)
|”\sY ≈£Ls¡>±j·T\ ‘=ø£ÿ ˝Ò<ë ô|’ bı≥TºqT ø£+&Éb˛≈£î+&Ü rj·T&ÜìøÏ ñ|üj÷Ó >∑|&ü ˚
|ü]ø£s¡+. Bì˝À uÒ¢&ÉT¢ |ü≥Tºø√e&ÜìøÏ M˝…’q Vü‰+&ç˝Ÿ‘√ ñ+≥T+~. ø=ìï s¡ø±\
|”\sY\˝À ˇø£yÓ’|ü⁄ i+|ü|ü⁄ n+#·T ñ+≥T+~.
10.4.4. ;≥sY (Beater)
;≥sY, ∫\T≈£î≥, meT©‡ø£s¡D+ #˚j·TT≥ eT]j·TT |ü<ësêú\˝ÀìøÏ >±*ì
Á|üyX˚ ô¯ |≥º&ÜìøÏ yê&˚ kÕ+Á|ü<ëj·T e+≥>∑~ ñ|üøs£ D¡ +. yê&˚ |ü<ësêú\qT
ã{Ϻ $$<Ûä s¡ø±\ ;≥sY\T ñ+{≤sTT. ñ<ëVü≤s¡D≈£î $dtÿ ;≥sY (ø√&ç
>∑T&É¢ ø√dü+). bòÕ¢{Ÿ ;≥sY (Hêqu…{Ϻq |æ+&çø√dü+). ¬s’ ;≥sY (ô|s¡T>∑TqT
∫\ø£&ÜìøÏ) Á|üdüTÔ‘·+ e÷¬sÿ{Ÿ˝À n+<äTu≤≥T˝À ñHêïsTT. Á|üdüTÔ‘·+
e÷¬sÿ{Ÿ˝À $<äT´‘Y Ä<Ûë]‘·+>± |üì#˚ùd ;≥sY\T ≈£L&Ü n+<äTu≤≥T˝À ñHêïsTT.
Çy˚ ø ±≈£ î +&Ü Á|ü d ü T Ô ‘ · Ä<Û ä T ìø£
j·TT>∑+˝À ø±\+‘√bÕ≥T y˚>∑+>±
|ü ì #˚ j · ÷ *‡q >∑ è Væ ≤ DT\ ø√dü +
($<ä T ´‘Y Ä<Û ë ]‘· . $<ä T ´‘Y
nedüs¡+˝Òì) nH˚ø£ ñ|üø£s¡D≤\T
e÷¬sÿ{À¢ n+<äTu≤≥T˝À ñHêïsTT.
ñ<ëVü≤s¡D≈£î Ä{À e÷{Ïø˘ bÕHé dæÁº s¡sY
(ô|q+˝À >∑ \ |ü < ësêú \ qT eTq
Á|ü y ˚ T j· T + ˝Ò ≈ £ î +&ÜH˚ ‹|ü  ‘· ÷
>∑è¨|üø£s¡D≤\T 127
 ñ+&˚~). ÅôdºsTTqsY (yês¡Ã&ÜìøÏ ñ|üjÓ÷>∑|ü&˚~). m>¥ ≈£îø£ÿsY (≥÷´uŸ Äø±s¡+˝À ÄyÓT¢≥T¢ y˚ùd |ü]ø£s¡+),
HêHédæºø˘ bÕHé (ÄVü‰s¡|ü<ësêú\T ô|q+q≈£î n+≥Tø√≈£î+&Ü ñ+&É{≤ìøÏ ˝À|ü* uÛ≤>∑+˝À f…bòÕ¢Hé |üP‘·
|üPdæ+~). Á–˝Ÿ bÕHé (Á–˝Ÿ #˚j·T&ÜìøÏ / ø±\Ã&ÜìøÏ). ø±uŸ ø±sYï Ådæº|üŒsY (yÓTTø£ÿC§qï ø£+øÏ –+»\T
ˇ\e&ÜìøÏ). u≤´≥sY $Tø£‡sY (‘·&ç|æ+&çì ø£\|ü&ÜìøÏ). XÊ+&é $#Y y˚Tø£sY, HêHédæºø˘ ô|q+, >±]¢ø˘
#ê|üŒsY (yÓ\T¢*ì¢ eTTø£ÿ\T>± ‘·]>π ~). |æC≤® ô|&És¢ Y (|æC≤® ø£{Ÿ #˚jT· &ÜìøÏ). ÁøÏ+øÏ˝Ÿ ø£≥sº Y (≈£Ls¡>±j·T\qT
&çCH’… >é ± ø£{Ÿ#j
˚ T· &ÜìøÏ / ø±]«+>¥), dæŒ˝Ÿ kÕº|sü Y (bÕÁ‘·˝Àì ÄVü‰s¡+ ãj·T≥≈£î ∫+<ä≈î£ +&Ü ñ+&É{≤ìÇø£).
Ä{Àe÷{Ïø˘ ø±|ò”y˚Tø£sY yÓTT<ä˝…’q$.
10.4.5. >±´dt bısTT´
Á|üdüTÔ‘·+ e+≥>±´dt\qT yê&˚ bısTT´\qT m≈£îÿe>± ñ|üjÓ÷–düTÔHêïs¡T. á
ô|Á{À*j·T+ >±´dtqT <äèMø£]+#·ã&çq ô|Á{À*j·T+ ø£+ô|˙\T ìØí‘·
dæ*+&És\Y ˝À düs|¡ süò ê #˚kÕÔsT¡ . yê{Ïì s¬ >∑T´˝Ò≥sY, s¡ã“s¡T >={≤º\‘√ bısTT´\≈£î
nqTdü+<ÛëìkÕÔs¡T. >±´dt bısTT´\˝À yÓ÷&É˝ŸqTã{Ϻ ˇø£{Ï qT+&ç Hê\T>∑T
ãs¡ïsY\T ñ+{≤sTT. ãs¡ïsY ô|’ uÛ≤>∑eTTq ∫qï ∫qï s¡+Á<Ûë\T+{≤sTT. >±´dt
dæ*+&ÉsY ô|’ uÛ≤>∑eTTq ñqï ¬s>∑T´˝Ò≥sYqT ‘Ó]∫q|ü&ÉT dæ*+&ÉsY qT+&ç >±´dt
bısTT´ ãs¡ïsY≈£î #˚s¡T‘·T+~.
C≤Á>∑‘·Ô\T :
♦ >±´dt bısTT´ nìï uÛ≤>±\T ãs¡ïsY˝À eT÷düT≈£îb˛sTTq s¡+Á<Ûë\qT m|üŒ{Ïø£|ü&ÉT X¯óÁuÛÑ+
#˚j÷· *.
♦ ‘·≈£îÿe y˚&çøÏ ∫qï ãs¡ïsYì yê&Ü* ˝Ò<ë ìj·T+Á‘·D <ë«sê eT+≥qT ìj·T+Á‹+#·e#·TÃ.
♦ dæ*+&ÉsY eT]j·TT bısTT´\qT ø£*ù| s¡ã“sY >=≥º+ HêD´yÓTqÆ ~>± ñ+&Ü*. <ëìì m|üŒ{Ïø|£ ü &ÉT
|üØøÏådü÷Ô ñ+&Ü*.
♦ e+≥ nsTTb˛sTTq ‘·sê«‘·, sêÁ‹y˚fi¯\˝À >±´dt dæ*+&ÉsY ¬s>∑T´˝Ò≥sY HêuŸ Ä|òt #˚j·Te˝…qT.
10.4.6. kÂø£≈£îø£ÿsY
kÂs¡≈î£ ø£ÿsY kÂs¡Xø¯ ìÔÏ $ìjÓ÷–+#·Tø=ì |üì#˚dTü +Ô ~. Ç~ ˇø£ #·‘T· s¡ÁkÕø±s¡|⁄ü
˝ÀVü≤|ü⁄ ô|f…º. eT÷‘· jÓTTø£ÿ ô|’uÛ≤>∑eTTq kÂs¡X¯øÏÔì Á>∑Væ≤+#˚ bÕHÓ˝Ÿ
_–+#·ã&ç ñ+≥T+~. Bìì ñ&çøÏ+#·T≥≈£î, uÒøÏ+>¥≈£î eT]j·TT s√dæº+>¥≈£î
≈£L&Ü yê&Ée#·TÃ. ø=ìï kÂs¡≈£îø£ÿsY\˝À eT÷‘·ô|’ _–+#·ã&çq n<ä›eTT
dü÷s¡´øÏs¡D≤\qT ô|f…º˝À ñ+∫q bÕÁ‘·\˝À >∑\ ÄVü‰s¡eTT MT<ä

128 >∑èVü≤ $C≤„q XÊg+

 πø+ÁBø£]düTÔ+~. »qdüeTT<ëj·÷\≈£î uÛÀ»Hê\T e+&˚ $<Ûä+>± ø£eT÷´ì{° k˛˝≤sY≈£îø£ÿsY\qT ≈£L&Ü
n_Ûeè~Δ#˚XÊs¡T. uÛ≤s¡‘· Á|üuÛÑT‘·«+ yês¡T kÂs¡X¯øÏÔ |ü]ø£sê\ô|’ ø=+‘· $TqVü‰sTT+|ü⁄qT ≈£L&Ü ÇdüTÔHêïs¡T.
k˛˝≤sY bÕHÓ˝Ÿ / n<ë›ìï C≤Á>∑‘·Ô>± ñ+#·Tø=+fÒ Ks¡TÃ˝Ò≈£î+&Ü e+≥ #˚düTø√e&Éy˚T ø±≈£î+&Ü, ÄVü‰sêìï
m|ü&É÷ y˚&ç>± ñ+#·T‘·T+~.
10.4.7. Á>±MTD w”‘·˝Ÿ
Á>±MTDY w”‘·˝Ÿ˝À r>∑ »˝…¢&É‘√ #˚dæq ∫qï ;s¡Tyê ñ+≥T+~. Bì eTT+<äTyÓ’|ü⁄ $TqVü‰ nìï yÓ’|ü⁄˝≤
»qT|ü eg+‘√ ø£|ü‘ês¡T. »qT|ü eg+ ∫es¡\qT ˙{Ï bÕÁ‘·˝À eTT+#·T‘ês¡T. uÛ≤w”Œø£s¡D+ dü÷Á‘·+
Á|üø±s¡+ ‘·&ç eg+ qT+&ç ˙s¡T Ä$s¡e⁄‘·÷ ñ+&É≥+e\¢ r>∑\ ;s¡Tyê ˝À|ü* ñc˛íÁ>∑‘· ãj·T{Ï
yê‘êes¡D ñc˛íÁ>∑‘· ø£+fÒ ‘·≈£îÿe>± ñ+≥T+~. ø±e⁄Hê á »q‘ê ]Á|òæõπs≥sY˝À ñ+∫q ÄVü‰s¡+
‘·«s¡>± bÕ&Ée<äT.
10.4.8. ìeT»®q <ä+&É+ ( Immersion rod)
y˚&˙ç {Ïì ‘·«s¡>± bı+<äT≥≈£î ìeT»®q <ä+&Üìï ñ|üj÷Ó –kÕÔsT¡ . ìeT»®q <ä+&Üìï
ˇø£ s¡ø£yÓTÆq yÓT≥˝Ÿ‘√ ‘·j·÷s¡T#˚kÕÔs¡T. <ëì˝À $<äT´‘Y Á|üeVæ≤+∫q|ü&ÉT
n~ y˚&Ó≈£îÿ‘·T+~. á ìeT»®q <ä+&Üìï ˙{Ï˝À ñ+∫q|ü&ÉT Ä ˙s¡T
y˚&≈Ó î£ ÿ‘·T+~.
C≤Á>∑‘·Ô\T :
♦ ìeT»®q <ä+&Üìï ÄHé#˚dæq ‘·sê«‘·, ˙{Ï y˚&çì ‘Ó\TdüTø√e&ÜìøÏ ˙{Ïì #˚‹‘√ ‘êø£sê<äT.

♦ $<äT´‘Y ñ|üø£s¡D≤\ ø£HÓø£åHé Çe«&ÜìøÏ >±qT eT÷&ÉT |æqTï\ |ü¢>¥qT yê&Ü*. yê{ÏøÏ
dü+ã+~Û+∫q dü÷#·q\˙ï bÕ{Ï+#ê*.
♦ r>∑ #·T≥÷º ñ+&˚ ÇqT‡˝ÒwüHé mø£ÿ&Ü ‘Ó–b˛≈£î+&Ü C≤Á>∑‘·ÔeVæ≤+#ê*.

♦ $<äT´<ëÈ‘·+ »s¡>∑≈£î+&Ü ìeT»®q <ä+&Üìï Áy˚˝≤&ÉBj·TT≥≈£î #Óø£ÿ|ü\ø£qT yê&Ü*.

MT Á|ü>∑‹ì ‘Ó\TdüTø√+&ç...
1) {ÀdüºsYqT <˚ìøÏ yê&É‘ês¡T? Bì yê&Éø£+˝À rdüTø√yê*‡q C≤Á>∑‘·Ô˝Ò$?
2) ;≥sY\ ñ|üjÓ÷>±\T. s¡ø±\T ‘Ó\Œ+&ç.
3) e+≥>∑~˝À yê&˚ $<äT´<˚‘·s¡ ñ|üø£s¡D≤˝Ò$?
4) e+≥>∑~ yÓ\T|ü\ yê&˚ $<äT´‘·H ñ|üø£s¡D≤˝Ò$? yê{Ï yê&Éø£+˝À rdüTø√yê*‡q C≤Á>∑‘·Ô˝Ò$?

>∑è¨|üø£s¡D≤\T 129
 eTTU≤´+XÊ\T
• e+≥#˚jT· &É+, X¯óÁuÛ+Ñ #˚jT· &É+, ÄVü‰sêìï ì\« #˚jT· &É+ ˝≤+{Ï |üqT\˙ï #˚jT· &É+˝À ø±\eTT eT]j·TT
ÁX¯eTX¯øÏÔì Ä<ë#˚ùd$ >∑è¨|üø£s¡D≤\T.
• $$<Ûä s¡ø±\ >∑è¨|üø£s¡D≤\ m+|æø£˝À KØ<äT. HêD´‘·, &çC…’qT, eTìïø£ eT]j·TT |üìrs¡T Ä<Ûës¡+>±
rdüTø√yê*.
• >∑èVü≤eTTq≈£î dü]b˛j˚T >∑è¨|üø£s¡D≤\T rdüTø√yê*. >∑è¨|üø£s¡D≤\ ìs¡«Vü≤D˝À ‘·>∑T C≤Á>∑‘·Ô\T
rdüTø=+fÒ eTq≈£î s¡ø£åD‘√bÕ≥T, ÁX¯eT, $<äT´‘YX¯øÏÔ Ä<ë ne&Éy˚T ø±≈£î+&Ü ñ|üø£s¡D+ jÓTTø£ÿ |üìrs¡T
≈£L&Ü yÓTs¡T>∑T>± ñ+≥T+~.
• Ä{Àe÷{Ïø˘ (dü«j·T+#ê\ø£) ÇÅd”Ôô|f…º\T yê&É≥+ düTs¡øÏå‘·eTT.
• Áu…&éqT {Àdtº #˚j·TT≥≈£î eT]j·TT ø£s¡ø£s¡˝≤&˚≥≥T¢ #˚j·TT≥≈£î {ÀdüºsYqT yê&É‘ês¡T. bı&ç ˝Ò<ë ‘·&ç
ÄVü‰s¡|ü<ësêú\T q÷s¡T≥≈£î $Tø°‡ì yê&É‘ês¡T.
• ∫\T≈£î≥, meT©‡ø£s¡D+ #˚j·TT≥≈£î ;≥sYqT yê&É‘ês¡T.
• ≈£Ls¡>±j·T\ ‘=ø£ÿ rj·T&ÜìøÏ |”\sYqT yê&É‘ês¡T. ‘·Ts¡eT&ÜìøÏ ‘·Ts¡TeTT|”≥qT yê&É‘ês¡T.
• ≈£îø£ÿsY˝Àì n<äq|ü⁄ |”&ÉqeTTqT e<äT\T≥≈£î eT÷‘· MT<ä s¡ã“s¡T >±ôdÿ{Ÿ ñ+≥T+~.
• ÄVü‰s¡|ü<äsêú\T ô|q+q≈£î n+≥Tø√≈£î+&Ü ñ+&É{≤ìøÏ ˝À|ü* uÛ≤>∑+˝À f…bòÕ¢Hé |üP‘· |üPkÕÔs¡T.
• $<äT´‘Y ñ|üø£s¡D≤\ ø£HÓø£åHé Çe«&ÜìøÏ>±qT eT÷&ÉT |æqTï\ |ü¢>¥qT yê&Ü*. yê{ÏøÏ dü+ã+~Û+∫q
dü÷#·q\˙ï bÕ{Ï+#ê*.
• $<äT´‘Y ñ|üø£s¡D≤\qT ‘·&ç#˚‘·T\‘√ eTT≥Tºø√sê<äT.
• e+≥>∑~˝À HÓ’˝≤Hé eÁkÕÔ\qT <Ûä]+#·sê<äT.
• kÕïq|ü⁄ >∑<äT\T, eTiT>∑T<=&É¢˝À ‘·≈£îÿe y√˝ÒºCŸ>∑\ ã\T“\qT yê&ç $<äT´‘YqT Ä<ë #˚j·Te#·TÃ.
• e+≥ nsTTb˛sTTq ‘·sê«‘·, sêÁ‹y˚fi¯\˝À >±´dt dæ*+&ÉsY ¬s&ÉT´˝Ò≥sY HêuŸ Ä|òt #˚j·Te˝…qT.
nuÛÑ´düq |òü*‘ê\ kÕ<Ûäq
1) ñ|üø£s¡DeTT\ m+|æø£˝À |ü]>∑Dq˝ÀøÏ rdüTø√yê*‡q n+XÊ\qT ‘Ó\|ü+&ç.
♦ ñ|üø£s¡D+ düeTj·T+, &ÉãT“q÷ eT]j·TT X¯øÏÔ˙ Ä<ë #˚ùd~>± ñ+&Ü*. ñ<ë: Áô|wüsY≈£îø£ÿsY.
|”\sY, ;≥sY, $Tø°‡.

130 >∑èVü≤ $C≤„q XÊg+

 ♦ ñ|üøs£ D¡ + eT+∫ |ü<ës¡+ú ‘√ ‘·j÷· s¡T#˚jT· ã&ç ñ+&Ü* eT]j·TT X¯óÁuÛ+Ñ #˚jT· T≥≈£î, ìs¡«Vü≤D≈£î
düT\uÛÑ+>± ñ+&Ü*. ñ<ë: ÇqT|ü bÕÁ‘·\ X¯óÁuÛÑ+, ìs¡«Vü≤D ø£wüº+. n<˚ ôdºsTTHé˝…dt d”º˝Ÿ
bÕÁ‘·˝…’‘˚ düT\uÛÑ+.
♦ $<äT´‘Y ñ|üø£s¡D≤\T ø=qT>√\T #˚ùd≥|ü&ÉT >±´s¡+{° / yês¡+{° ñqï edüTÔe⁄\‘√ bÕ≥T
Á|üe÷D°ø£è‘· >∑Ts¡TÔ ñqï$ ø=Hê*.
♦ ñ|üø£s¡D≤\ ÄeX¯´ø£‘·, KØ<äT, eTìïø£, HêD´‘·, |üì $<Ûëq+ ‘·~‘·s¡ n+XÊ\qT |ü]>∑D˝ÀøÏ
rdüTø√yê*.
2) ñ|üø£s¡D≤\ $ìjÓ÷>∑+˝À rdüTø√yê*‡q C≤Á>∑‘·Ô˝Ò$?
». ñ|üø£s¡D≤\T yê&˚≥|ü&ÉT eTq+ nC≤Á>∑‘·Ô>± ñ+fÒ rÁeyÓTÆq Á|üe÷<ë\T »s¡T>∑T‘êsTT. ø±ã{Ϻ
øÏ+<ä dü÷∫+#˚ C≤Á>∑‘·Ô\T rdüTø√yê*.
♦ ñ|üø£s¡D≤\ dü÷#·Hê |üÁ‘ê\˝À Ç∫Ãq dü÷#·q\˙ï nqTdü]+#ê*.
♦ $<äT´‘Y ñ|üøs£ D¡ ≤\ r>∑\T, |ü>¢ \¥ T düÁø£eT+>± ñ+&Ü*. ø£s¬ +{Ÿ r>∑\T q&ç#˚ <ë]˝À n&É+¶ >±
˝Ò≈£î+&Ü #·÷düTø√yê*.
♦ $<äT´‘Y ñ|üø£s¡D≤\qT ˙{ÏøÏ <ä÷s¡+>± ñ+#ê*. ‘·&ç #˚‘·T\‘√ ˝Ò<ë bÕ<ë\‘√ ‘êø£sê<äT.
$<äT´<ëÈ‘·+ »s¡>∑≈£î+&Ü #·÷düTø√yê*.
♦ e+≥ nsTTb˛sTTq ‘·sê«‘· sêÁ‹y˚fi¯\˝À >±´dt dæ*+&ÉsY ¬s>∑T´˝Ò≥sY HêuŸ Ä|òt #˚j·Te˝…qT.
♦ Áô|wüsY ≈£îø£ÿsY >±ôdÿ{ŸqT Áø£eTÁ|üø±s¡+ |üØøÏådü÷Ô ñ+&Ü*. e<äT˝…’q|ü&ÉT e÷sêÃ*.
♦ Á|òCæ Ÿ ˝À|ü\ ˇ*øÏq |ü<ësêú\qT m|üŒ{Ïø|£ ü &ÉT X¯óÁuÛ+Ñ #˚dæ bı&ç>± ñ+#ê*. X¯óÁuÛ+Ñ #˚ùd≥|ü&ÉT
$<äT´‘Y düs¡|òüsê rdæy˚j·÷*.
♦ {ÀdüºsYqT øÏ+<ä |ü&Ój·T´≥+, ≈£î<ä|ü≥+ #˚j·Tsê<äT. <ëì˝Àì y˚&ç nj˚T´ uÛ≤>∑+ bÕ&Ée⁄‘·T+~.
♦ ìeT»®q <ä+&Üìï ÄHé #˚dæq ‘·sê«‘· ˙{Ï y˚&çì ‘Ó\TdüTø√e&ÜìøÏ ˙{Ïì #˚‹‘√ ‘êø£sê<äT.
3) ñ|üø£s¡D≤\T nq>±H˚$T? yê{Ï˝Àì s¡ø±\qT ñ<ëVü≤s¡D\‘√ ‘Ó\Œ+&ç.
». |üqT\qT #˚j·T&É+˝À ø±\eTT eT]j·TT ÁX¯eTX¯øÏÔì Ä<ë#˚ùd$ ñ|üø£s¡D≤\T. n$ |üì#˚j·T&ÜìøÏ
$<äT´‘Y ÄeX¯´ø£‘·qT ã{Ϻ ñ|üø£s¡D≤\T ¬s+&ÉT s¡ø±\T. n$ 1. $<äT´‘Y ñ|üø£s¡D≤\T, 2. $<äT´<˚‘·s¡
ñ|üø£s¡D≤\T.
$<äT´‘Y ñ|üø£s¡D≤\T : $<äT´‘Y‘√ |üì#˚ùd ñ|üø£s¡D≤\T. ñ<ë : {ÀdüºsY, ìeT»®q <ä+&É+, Á|òæCŸ,
yêwæ+>¥ yÓTw”Hé yÓTT<ä\>∑Tq$..
>∑è¨|üø£s¡D≤\T 131
 $<äT´<˚‘·s¡ ñ|üø£s¡D≤\T : |üì#˚j·T&ÜìøÏ $<äT´‘Y nedüs¡+˝Òì ñ|üø£s¡D≤\T. ñ<ë : ≈£î≥Tº$TwüHé,
e+≥bısTT´, kÂs¡X¯øÏÔ ≈£îø£ÿsY yÓTTˆˆ$.
4) dü]ø±ì<ëìì >∑T]Ô+#·+&ç. ( )
m) kÂs¡≈£îø£ÿsY˝À ÄVü‰sêìï e+&É{≤ìøÏ ø±yê*‡q X¯øÏÔ dü÷s¡T´ì qT+&ç \_ÛdüTÔ+~.
_) düeTj·T+, X¯øÏÔ Ä<ë #˚ùd$ ñ|üø£s¡D≤\T
dæ) >±´dt bısTT´˝À Áô|wüsY u≤>± sêe&ÜìøÏ eTq+ >±*ì ø={≤º*
&ç) HêHédæºø˘ ô|q+ ˝À|ü\ f…bòÕ¢Hé |üP‘· ñ+≥T+~
5) dü¬s’q <ëìì >∑T]Ô+#·+&ç. ( )
m) $<äT´<˚‘·s¡ ñ|üø£s¡DeTT\≈£î $<äT´‘Y nedüs¡+
_) Á>±MTD w”‘·˝Ÿ≈£î kÂs¡$<äT´‘Y‘√ q&ÉTdüTÔ+~
dæ) ìeT»®q <ä+&ÉeTTq≈£î $<äT´‘Y nedüs¡+
&ç) >±´dt bısTT´ô|’ e+&˚≥|ü&ÉT eTq+ >±*ì n+~+#ê*

132 >∑èVü≤ $C≤„q XÊg+