1.LIJESKA - MORFOLOGIJA: Korijen: Vegetativni i generativni.

Generativni u mladom
stadijumu ima vretenastu srznu zilu, koja brzo zakrzlja i gubi se. Nalazi se na dubini 20-
40cm. Krosnja: Razvija se u obliku zbuna. Zbunovi visoki 3-5 a nekad i do 8 m, stablo
visoko 28 m. Ugao granjanja je ostar. Muski i zenski cvijetovi se nalaze na granama iz
predhodne vegetacije. List: Prost, razlicitog oblika najcesce jajast, obrnuto jajast, eliptican.
Pupoljci: Okruglast ili siljast oblik. Zelenkaste ili smedje boje. Najbolje razvijeni na
bazalnom dijelu grancice. Cvijetovi: Jednodoma biljka sa razdvojenim cvjetovima. Muski
cvijetovi su grupisani u resu, a zenski su u pupoljcima koji lice na vegetacione pupoljke.
Grupisani u cvast – kratak klas sa 4-8 pojedinacnih cvijetova. Plod: Lazna kostunica ili
orasica. Kupula, jezgro i ljuska.

FIZIOLOSKE OSOBINE: Cvjetanje: najranije cvijeta od svih vocaka u nasim uslovima,

februar – mart. Oprasivanje i oplodjenje: Oprasivanje zenskih cvijetova vrsi se vjetrom,
najveci broj je stranooplodan, a ima i samooplodni vrsta kod kojih je zastupljena
homogamija. Na samooplodnju uticu ekoloski uslovi. Zigovi su sposobni za prijem polena 30-
40 dana od njegovog rasipanja. Polen pocinje klijati kad su uslovi najoptimalniji. Oplodjenje
se kod nas obavlja krajem maja ili pocetak jula. Rast ploda: Ubrzano razvija jezgro.
Sazrijevanje je kraj avgusta do polovine septembra. Rodnost, prinosi i vijek: Kalemljena
lijeska pocinje da radja u 3 ili 4 godini, posle se prinosi povecavaju do 10 godine, a onda
nastupa faza pune rodnosti. Prosjecni prinos plodova po 1 zbunu je do 10 kg, odnosno 1-3
t/ha, a divlja lijeska zivi izmedju 80-100 godina.

PODLOGE ZA LIJESKU: Lijeska se razmnozava sjemenom ili neki od vegetativnih nacina:

korijenovi izdanci, reznice, dijeljenje zbuna, kalemljenje...Najcesce se izvodi kalemljenje gdje
se za podloge uzimaju sejanci, poloznice...Obicna lijeska ima korijen koje je osjetljiv na T
ispod -16 C, kao i na susu. Kalemljenje je na budni pupoljak sredinom juna na T 22C. Dobri
rezultati se postizu i kalemljenjem sorti na obicnu lijesku metodom engleskog spajanja u
zatvorenom prostoru. Medvedja lijeska nije osjetljiva na prirodne uslove. Dobro podnosi
susu i slabija zemljista. Sorte kalemljene na macijoj lijeski rastu bujnije nego na obicnoj.
Razmnozavaju se sjemenom i reznicama.

SORTE: Enis, Okrugli lijesnik od Rima, Istoriski dugi. Sorte oprasivaci: Rimski i halski dzin.

EKOLOSKI USLOVI: Svijetlost: Heliofit, u uslovima sa sjenom slabo radja i obrazuje malu
kolicinu cvijetnih pupoljaka. Temperatura: Izdrzi i do -30C a deblo -35C. U nasim uslovima
-10C negativno dijeluje na cvijetanje, oprasivanje i oplodjenje. Voda: Relativne potrebe za
padavinama. Vjetar: Nanosi velike stete u toku cvijetanja, sprecava normalno oprasivanje i
oplodjenje. Najbolje se razvija na lakim i dubokim zemljistima.

REZIDBA: Rezidba mladih stabala ima za cilj pravilno oblikovanje odabranog uzgojnog
oblika. Svodi se na minimalne mjere, proredjivanja velikog broja ljetorasta. Tehnika rezidbe
sastoji se u uklapanju svih jednogodisnjih grancica koje su donijele rod te onih koje prave
zasjenu bez obzira na njihovu starost. Rodne grancice lijeske se ne prekracuju. Obavezno je
njeno podmladjivanje koje se sastoji u prekracivanju svih osnovnih grana zbuna na 5cm od
povrsine zemlje. Potrebno obezbediti makimalnu osvjetljenost krosnje.

UZGOJNI OBLICI: Zbun: Ima 3-6 osnovnih grana koji izbijaju iznad povrsine zemlje. On se
formira tako sto se u proljece skrati na 2 razvijena pupoljka iz kojih ce se razviti 1-3 izbojka.
Krajem 2 vegetacije broj izdanaka je veci i bira se 3-5 najboljih koji predstavljaju skelet
buduceg zbuna. Na zbunovima se 1 godine grancice se ne prikracuju. Vaza: Predstavlja
gajenje u obliku stabla, visina do 70cm, 3-5 skeletnih grana. Rezidba ovog oblika se svodi na
uklanjanje ljetorasta koji smetaju i koji rastu u unutrasnjost krosnje. Lijeska daje veci prinos
u obliku zbuna u odnosu na vazu.

2.BADEM – MORFOLOGIJA: Korijen: Snazan, pojedine zile idu na dubinu od 5-7m. Ima
dobru usisnu moc. Krosnja: Dobro razgranata. Najcesce piramidalnog oblika, grane i
grancice imaju trnje, a sorte badema ih nemaju. Ljetorasti dugi, tanki i lako savitljivi. Od
rodnih grancica najznacajniji je majski buketic. List: Jajasto lincetast, duzine do 12 a sirine
do 3cm. Podsjeca na list breskve. Cvijet: Dvopolan. Boja svjetlo roze ili bijela. Tucak ima 1
plodnik iz koga se razvija jedan plod.

FIZIOLOSKE OSOBINE: Cvijetanje: Ima kratak period zimskog mirovanja, cvijetanje

pocinje u martu. Prema vremenu cvijetanja dijeli se na: ranocvjetne, srednjo-rane i
srednjopozne cvjetne i poznocvjetne. Oprasivanje: Oprasuju insekti (pcele). Sorte badema
su autosterilne. Zivotni vijek i prinosi: Zivi od 40-60 godina. Kalemljeni badem prorodi u 3
ili 4 godini. Prosjecni prinost u punoj rodnosti od 10-40kg, odnosno 4 t/ha. Rast ploda: 3
faze. Prva traje 40 dana, plod dostize 95% duzine. Druga, dostize rast 5%. U trecoj se
preostalih 25 dana kolicina vode se smanji sa 80 na 25%, a povecava kolicina ulja.

PODLOGE ZA BADEM: Mogu biti generativne i vegetativne. Generativne : Sejanci najvise

se koriste sa tvrdom ljuskom i gorkim jezgrom. Njihova stabla bujno rastu i odlicno radjaju.
Vinogradarska breskva koristi se na zemljistima koja nemaju povecan sadrzaj aktivnog kreca
i natrijuma. Podloge S-37 i GF-305. Sejanci sljive: Ne koriste se jer nemaju dobar afinitet.
Vegetativne: U Francuskoj se koriste izdanci sljive. Podloga marijana GF-8.1. Kao podloga
se najvise koristi hibrid izmedju breskve i badema GF-677.

SORTE BADEMA: Markona, Tuono, Feranjes, Teksas, Krimski, Aromaticni

EKOLOSKI USLOVI: Temperatura: Osjetljiv je jako na niske T. Podnosi i do -27 C.

Cvijetni pupoljak podnese -22 do 24 C. Zatvoreni cvjetovi izmrzavaju na -3, otvoreni na -1.
Voda: Ima veoma skromne zahtjeve prema vlazi zbog dobrog razvijenog korijena. Ne
podnosi visoku vlaznost vazduha. Najbolje uspjeva na dubokim i rastresitim zemljistima sa
veoma povoljnim vodno-vazdusnim rezimom.

REZIDBA: Tehnika rezidbe sastoji se u proredjivanju, nikako u prekracivanju rodnih

grancica. Zbog proljecnih mrazeva u toku rezidbe ostavlja se veci broj rodnih grancica.
Optimalni prinos se dobija ako 100 cvijetova obrazuje 15 plodova.

3.BOROVNICA – MORFOLOGIJA: Korijen: Zilicast, na dubini 20-50 cm, a neke zile i

dublje. Razvija se kao poluzbun ili zbun, nadzemni dio kao zbun. Grancice uglaste ili
valjkaste, gole ili sa maljama. List: Sitan, cvrst i sitno nazubljen, zelene boje koja posle
prelazi u crvenu. Cvijetovi: Oni su grupisani u grozdaste cvasti, malih dimenzija, bijele ili
ruzicaste boje. Plod: Socna bobica sa izrazenim ostacima casicnih listica na vrhu. Tamno
plave ili ljubicaste boje, pokozica prekrivena i intenzivnom pepeljkom.

FIZIOLOGIJA: Cvijeta relativno kasno, prva dekada maja pa do prve dekade juna. Sorte su
samooplodne, vecinom. Postoje neke autosterilne. Razvoj ploda kod niskozbunastih traje od
90-120 dana, a kod visokozbunastih izmedju 50-90.

SORTE: Vodece: Berkli, Blukrop, Blurej, Herbert. Pratece: Erliblu, Goldtraub, Darou , Kovil.
Perspektivne: Spartan, Eliot, Patriot.

EKOLOSKI USLOVI: Svijetost: Trazi dosta svjetlosti koja u uslovima dugog dana
intenzivno raste, a u uslovima kratkog formira cvijetne zacetke. Temperatura: Hladniji
predjeli, visokozbunaste biljke osjetljive su na niske T, trazi iskljicivo vlaznu klimu jer u
uslovima velikih kisa daje velike prinose. Zemljiste: Specificni zahtjevi, acidofilna biljka koja
najbolje uspjeva na kiselim i umjereno vlaznim zemljistima, pH od 4,2 - 4,8.

REZIDBA: U fazi obrazovanja zbuna, rezidba je minimalna i usmjerena ka formiranju

osnovnog oblika. U periodu pune rodnosti, rezidba se izvodi svake godine i sastoji se u
odstranjivanju suvisnih i prekracivanju preostalih grana.

4.DUNJA – MORFOLOGIJA: Korijen: Zilicast, razvija se horizontalno, najveci dio

osnovne mase korijena nalazi se u oranicnom sloju na dubini od 30cm. Krosnja: Zbunasta
vocka, oblik krosnje je okruglast, rijetka je i grananje osnovih grana je pod ostrim uglom.
List: Krupan, po obodu slabo nazubljen. Cvijet: Specifican, 5 casicnih i 5 krunicnih listica, 5
tuckova sa sraslim plodnicima i oko 30 prasnika. Plod: Sinkarpna kostunica, razlicitog oblika.

FIZIOLOGIJA: Cvijeta kasno, polovina maja a u pojedinim godinama pocetkom juna. Moze
se gajiti na vecim nadmorskim visinama, optimalna T za oprasivanje i oplodjenje je oko 20 C.
Oprasivanje obavljaju insekti. Cvijetni pupoljci su na vrhu ili neposredno do vrsnog postrnog
pupoljkam a cesto u blizini samog ploda. Najcesce se diferenciraju na vitim rodnim
grancicama, koje izrastaju iz 2 godine drveta ili 5 godine dijela grane prvog ili drugog reda.

PODLOGE: Od generativnih podloga se koriste divlja kruska (oblasti sa surovom klimom),

bijeli glog (dobar korijen pa se moze gajiti na suvim zemljistima), oskorusa (dugo zivi i
dostize velike dimenzije stabla) i japanska dunja (pitome sorte). A od vegetativnih najvise
dunja MA jer sa njom ima dobar afinitet.

SORTE: 1. Leskovacka dunja vodeca domaca sorta. 2. Morava i Sampion pratece sorte. 3.
Vranjska sorta lokalnog znacaja. 4. Od perspektivnih sorti to su Trijumf, Hemus, Asenica,
Trimontium, Malmutova dunja i Artur colbi.

EKOLOSKI USLOVI: Svetlo ljubiva biljka koja zahtjeva topla podrucja za normalnu i
kvalitetnu rodnost. Prohladno i kisovito vrijeme u fazi cvjetanja i zametanja plodova izaziva
veliko propadanje uslovljeno gljivicnim oboljenjima. Odgovaraju joj topla ili umjereno hladna
zemljista, optimalne pH 5,0 – 6,2 i zemljiste obavezno mora da sadrzi optimalne kolicine NPK
kako bi radjala redovno i obilno.

5.MUSMULA - MORFOLOGIJA: Korijen: Dobro razvijen i najveca masa se nalazi na 1,2

m dubine zavisno od osobine zemljista. Plodovi: Specificnog izgleda, imaju 5 sjemenki sa
okamenjenim omotacem, pokozica je mrka sa izrazenim ostacima casice. Samooplodna je
vocna vrsta, cvijeta tek u maju, prorodi tek u 3 ili 4 godini, radja dobro do 12 godina, zatim
joj rodnost opada.

SORTE: Domaca, Holandska krupna, Kraljevska musmula bez sjemena.

EKOLOSKI USLOVI: Stablo: Podnosi zime sa T i do -20 C ali joj najvise odgovaraju
vinogradske zone, uspjesno se moze gajiti do cak 1100 m nadmorske visine. Odgovaraju joj
razliciti tipovi zemljista, najbolji rezultati su na plodnim i krecnim.

PODLOGE: Sejanac divlje kruske, oskorusa i glog.

6.OSKORUSA – Koriste se plodovi zbog velike hranljive i ljekovite vrijednosti i zbog velike
kolicine vitamina C.
MORFOLOGIJA: Korijen: Jak i razgranat, prodire do 6m u dubinu i 5m u sirinu. Stablo:
Dosta visoko i do 20m a siroko i do 8m. Krosnja: Piramidalnog oblika, kasnije vise je
okruglasta. Cvijetovi: Grupisani u cvasti ili gronje sa 8-30 cvijetova.

PODLOGE: Musmula, divlja kruska, bijeli glog.

SORTE: Likerna, burka, granatna, rubinova, desertna rubinova i druge.

EKOSLOSKI FAKTORI: U pogledu prema klimatskim ciniocima, ponasa se slicno sa ostalim

jabucastim vocnim vrstama, najvise joj odgovaraju suva i krecna zemljista.

7.TRESNJA - MORFOLOGIJA: Drvo raste 3-15m visine i najvise je bujno kod divlje
tresnje. Korijen: Veoma razgranat i razvijen, ima mnogo dugih i tankih zila do 3m dubine.
Osnovna masa korijena ide do 20-40cm dubine. Deblo: Visina prelazi 2m, patuljaste forme
60-90cm. Krosnja: Bujna, piramidalnog oblika, okrugla. Otvoren ugao grananja i formiraju
pravilne spratove. Krosnja se sastoji od rodnih i nerodnih grancica. Od rodnih grancica su:
majski buketic, vite rodne grancice i cvijetne grancice. Majski buketic: Dugi 3-5cm i nose 2-9
cvijetni pupoljaka i jedan vrsni koji je vegetativni. Vite rodne grancice: Formiraju cvijetne, a
na sredini i vrhu vegetativne pupoljke. Cvijet: Iz svakog pupoljka razvije se 2-5 dvopolnih
cvijetova. Iz cvjetnih pupoljaka ne razvija se lisce. List: Krupan, kozast obrnuto ili izduzeno
jajast. Plod: Kostunica. Po boji moze biti zut, saren, ruzicast, crven, tamno crven i crn.

FIZIOLOGIJA: Cvijeta pocetkom aprila, cvijetanje traje do 27 dana. Prema cvijetanju sorte
dijelimo na rano, srednje i poznocvijetne. Oprasivanje cvijetova obavljaju insekti. Sorte
tresnje su samobesplodne. Mogu se oprasivati sortama visnje ali je broj zametnutih plodova
manji. Oplodjenje zavisi od T. Optimum je 25 C. Rast i zrenje ploda: Odvija se u 3 faze:
PRVA – plod se intenzivno razvija. DRUGA – ocvrscava kostica. TRECA – jos intenzivnije do
zrenja. Cvijetanje – zrenje se obavi od 30-70 dana. Rast mladara: Najintenzivnije rastu u
prvom dijelu vegetacije. Krajem najintenzivnije porasta u duzinu, nastupa faza pocetka
obrazovanja cvijetnih zacetaka.

EKOLOSKI USLOVI: Svijetlost: Heliofilna vrsta. Odgovaraju joj osuncane padine, ali vrlo
je osjetljiva na ozegotine. Temperatura: Umjereno topli reoni, blage zime, izdrzava mraz -
24 do -27 C. Voda: Osjetljiva na visok nivo podzemnih voda. Zemljiste: Rastresita
umjereno plodna, aluvijalna, gajnjace, cernozemi. Optimalan pH 6-7. Uzgojni oblici:
Poboljsana piramida, slobodna krosnja, kotlasta krosnja, nepravilna palmeta. U poslednje
vrijeme se koristi i vretenasti zbun.

SORTE: Vodece: Brila, Van, Rubin, Stela, Bing, Stark hardi dzajnt. Pratece: Suvenir:
Ostale pratece sorte su: Kompakt stela, gamerzdorfska, emperor frasis, lambert, droganova
zuta.

PODLOGE: Generativne: Divlja tresnja: Razvijen korijen, odlican afinitet sa sortama

tresnje i visnje, stablo veoma bujno. Magriva: Manje bujno stablo, podnosi suva zemljista,
podudarnija je sa visnjom nego sa tresnom. Obicna visnja: Kao podloga za visnju podnosi
teza zemljista i hladnije predjele. Divlja visnja: Kao podloga za visnju podnosi suva zemljista,
podrucja gdje T spada do -40. Vegetativne: Izdanci visnje (oblacinske): Okalemljene vrste
su patuljastog rasta i pogodne za gustu sadnju. Veliki broj sorti visnje i tresnje je
inkopatibilan sa oblacinskom visnjom a i u zasadu se javlja ogromna kolicina izdanaka, pa se
ne preporucuje masovnije koristenje. Kolt: Ima odlicnu kompatibilnost sa najvecim brojem
sorti tresnje i visnje. Lako se vegetativno razmnozava, otporan na rak grana, smatra se
podlogom buducnosti za gustu sadnju tresnje i visnje. F 12/1: Bujnog rasta, vrlo dobro se
oziljava, osjetljiva na rak korijena a otporna na rak grana i bakterijanu pjegavost lista,
komaptibilna sa vecim brojem sorti tresnje i visnje. F 4/13: Manje bujna od predhodne.
Dobro se razmnozava grananjem. Vadesvil 101: Klon divlje tresnje, srednje bujna podloga do
bujna za tresnju i visnju. Prunove: Dobro oziljava i otporna na mraz.

REZIDBA: Usmjerena na formiranje odabranog uzgojnog oblika, minimalne jacine. Dobre

rezultate daje ako se obavlja u toku vegetacije. Bolje rezultate daje pinciranje mladara. U
fazi pune zrelosti vrsi se prekracivanje i proredjivanje cetverogodisnjih grana u cilju
stimulisanja porasta bujnih i vitih granicica, sto za posledicu ima formiranje majskih buketica
u narednoj godini.

8.VISNJA - MORFOLOGIJA: Razvija se u obliku drveta i zbuna. Zbun visok do 2,5m a

drvo 3-12m, a kod nas 4-6m. Korijen: Ne ide duboko u zemlju. Osnovna masa na dubini od
30-70cm, ali se horizontalno pruza van precnika krosnje za 1-2x. Krosnja: Okrugla ili
loptastog oblika, piramidalna, ljetorasti tanki dugi i savitljivi. Rodne grancice: Majske kitice
i vite rodne grancice s tim da su kod vitih rodnih grancica cvijetni pupoljci rasporedjeni
ravnomjerno cijelom duzinom. Prema zastupljenosti rodnih grancica sorte visnje se dijele na:
1. Sorte koje donose rod na majskim kiticama (majska visnja, montmorensi, majurka). 2.
Sorte koje donose rod na majskim kiticama i vitim rodnim grancicama (kereska, kaleris 14,
hajmanov rubin i hajmanova konzerva). 3. Sorte koje donose rod na vitim rodnim
grancicama (lotova, spanska krupna, reksele). List: Jajast, gladak po obodu testerast.
Cvijet: Sitan do srednje krupan, hermafroditan. Grupisani su po 3-9 u gronju. Krunicni listici
su bijele boje ili roze. Plod: Monokarpna kostunica, roze crvene ili tamno crvene boje.
Okruglog srcastog ili izduzenog oblika. Ukus nakiseo.

FIZIOLOGIJA: Cvijetanje: U 2 i 3 dekadi aprila. Prema vremenu cvijetanja imamo:

ranocvjetne (ricmorensi, maraska, vdalska), srednjecvjetne (cacanski rubin, hajmanova
konzerva) i poznocvjetne (saten morelo, keleris 14). Oprasivanje i oplodjenje: Obavljaju
insekti- pcele. Samooplodne sorte (oblacinska, hajmanov rubin), djelimicno samooplodne
(cacanski rubin, majurk), samobesplodne (kereska, vdalska,krasna sjeverna). Zrenje jun,
pocetak jula. Zivotni vijek i prinosi: Drvo sorti visnje zivi do 30 godina, po nekim autorima
i do 50, zavisno od klime, podloge i mjera njege zasada. Prosjecan prinos po stablu 80kg.

PODLOGE: Sejanci divlje tresnje, magrive, obicne visnje, Kolt, Vendesvil 101. Cesto se sorte
kaleme na divlju tresnju zbog smanjenja bujnosti, brzeg pocetka radjanja.

SORTE: Vodece: Hajmanova konzerva, Reksele, Keleris 14, Sumadinka. Pratece:

Oblacinska visnja, Sjeverna zvijezda, Gorsemska, Ricmorensi. Srote lokalnog znacaja:
Meteor rani, cacanski rubin, hajmanov rubin, lotova i kaleris 16. Perspektivne: Erdi
jubileum, lara, nabela, meteor, cerela, erdi botermo, ujfeherti firtos.

EKOLOSKI USLOVI: Svijetlost: Umjereno heliofilna vrsta. Radja na osuncanim i svijetlim

terenima. Temperatura: Otporna na niske T, podnosi i -40 C, s obzirom na otpornost
prema mrazu sorte visnje su podjeljene na: 1. Otporne – podnose -30 do -40 C. 2.
Umjereno otporne – podnose -23 do -25 C. 3. Osjetljive – podnose -22 do -23 C. Voda i
vlaznost: Nema neke zahtjeve, do 500mm vode godisnje. Zemljiste: Skromni uslovi, ne
podnosi vlazna, teska, zbijena i kisela zemljista, cernozem i gajnjaca. Optimalan pH 8,5 do 9.
Uspijeva do 1500m. Uzgojni oblici: Piramidalna krosnja, palmeta sa kosim granama i
vretenasti zbun.

REZIDBA: Sprecava bujnost, ogoljavanje i neredovna rodnost. U prvih 4-5 godina rezidba
se svodi na formiranje odabranog oblika krosnje. Sorte koje radjaju na majskim kiticama
orezuju se u cilju sprecavanja ogoljavanja i zamjene majskih kitica svake druge godine. Sorte
koje radjaju na vitim grancicama orezuju se na zamjenu, a previse bujne sorte se skroz
uklanjaju. Majske kitice se mijenjaju svake 2 godine a vite rodne grancice svake godine.

9.RIBIZLA - MORFOLOGIJA: Visegodisnja zbunasta biljka. Zivi preko 20 godina.

Korijen: Sastoji se od skeletnih i poluskeletnih zila obraslih zilicama. Ide do 60cm u dubinu i
u sirinu od 100-120cm Zbun: Crvena i bijela ribizla imaju srednje bujan zbun visine 1,2-
2,5m. Cvijetovi: Grupisani u grozdaste cvasti, hermafroditi, sitni zeleno-zuckasti, 5 casicnih i
5 krunicnih listica. List: Trodijelan ili petodijelan. Zbun cine grane razlicite starosti. Iz
adventivnih pupoljaka prizemnih i podzemnih stabala izbijaju izdanci duzine 80-100cm, na
njima se formiraju stabla za zamjenu. U pazuhu lista se razvijaju vegetativni pupoljci a na
vrhu mjesoviti. Terminalni pupoljak je uvjek vegetativni – drvni. Iz mjesovitih pupoljaka se
razvija lisna rozeta i jedna ili vise cvasti u grozdovima sa 5-20 cvijetova. Plod: Sinkarpna
bobica na grozdovima. Crvene boje u crvene, bijelo-zute u bijele ribizle. U 1 grozdu ima
10,15 i skoro 30 bobica.

FIZIOLOGIJA: Vegetacija pocinje krajem marta, pocetak aprila. Listaju pa cvijetaju. Sorte
ribizle se dijele na: ranocvjetne (golijat), srednjecvjetne (rozental) i poznocvjetne (vandor).
Oplodjenje, zrenje i prinos: Samooplodne su, bolje radjaju kad su ukrstene. Zrenje je 60-
70 dana posle cvjetanja. Najkasnije zriju na vrhu. Berba sukcesivna. Prema vremenu zrenja
dijele se na rane (rozental), srednje rane (baldvin, rudknop) i kasne (golijat, pobjeda). Prinos
6-7 t/ha.

PODLOGE: Okalemljene sorte crne ribizle su najbolje. Zlatno zuta ribizla moze biti
vegetacionog i generativnog porijekla. Okalemljene sorte crne ribizle se razvijaju kao tipicne
stablasice sa jasno izdiferenciranim deblom.

SORTE: Crne ribizle: Za proizvodne rasade: Ben lemond, Ben nivis, Blek rivord, Tenah,
Dzema. Pratece: Baldvin hiltop, Silvergiterova crna, Velington, Kotsvold kros. Sorte lokalnog
znacaja: Rozental, Rudknop, Danijel september. Perspektivne: Ben odler, Ben mur, Ben
sarez, Eva, Ojebin, Viola. Crvene ribizle: Vodece: Hajman rote spetleze, detvan, tatran, red
lejk. Pratece: Premijer. Sorte lokalnog znacaja: Jonker van tets, rondom, diploma.
Perspektivne: Losan, rotet, stanca. Bijele ribizle: Za proizvodne rasade: Primus, blanka.
Sorte lokalnog znacaja: Viktorija.

EKOLOSKI USLOVI: Svijetlost: Intenzivnije osvjetljenje. Temperatura: Niske do -30,

cvijetaju na 12C. Uspjevaju na 700-1200 nadmorske visine. Voda: 800mm padavina, do
400mm tokom vegetacije. Sorte crne ribizle osjetljivije su na susu od crvene i bijele.
Zemljiste: Rastresita, laka zemljista. pH 5,5-7, uspjeva na silikatno-krecnim zemljistima i na
zemljistima obezbedjenim vlagom. Traze dosta humusa. Razmnozavanje: Generativno i
vegetativno. Generativno nema poseban komercijalni znacaj. Koristi se pri stvaranju novih
sorti. Vegetativno – upotrebom reznica, poloznicama, nagrtanjem, dijeljenjem zbuna,
pupoljcima i kalemljenjem. Sadnja: Sistem zbunova i zive ograde.

REZIDBA: Regulise se rodnost, obnova i podmladjivanje zbuna. Po sadnji skracuju se na 3-

4 pupoljka. Iz pupoljaka se razvijaju nova stabla.

10.JAGODA – Zimzelena vocna vrsta. Zivotni vijek 1-4 godine. Raste u obliku bokora
visokog (10-40cm) i sirokog (30-60cm). Radja u prvoj godini. MORFOLOGIJA: Korijen:
Razvijen, zilicast. Ide na dubinu 15-30cm. Horizontalno se pruza 30-60cm. Stablo: Krosnja
bokora, ima osobinu da se grana. Visoko par cm. List: Slozen, sastoji se od lisne drske 3-4-5
liski. Cvijetna drska: Modifikovano stablo, formira se sa pocetka vegetacije iz pazuha
novoformiranog lista. Ima osobinu da se grana, na njihovim vrhovima nalaze se cvjetovi.
Cvjet: Hermafroditan. Ima 10-16 casicnih, 5 krunicnih listica bijele boje. U unutrasnjosti
cvijeta ima 550 prasnika i 20-25 prasnika. Plod: Zbirna orasica. Sastoji se od velikog broja
plodnika grupisanih na cvjetnoj lozi, sjemenki, casice i peteljke. Stoloni: Dugi i tanki
valjkasti izrastaji koji ratu iz pupoljka u pazuhu novog lista tokom citave vegetacije. Zelene ili
crvenkaste boje. Razvije se 8-20 stolona. Zivici: Mlade biljcice jagode sluze za
razmnozavanje. Obrazuju se iz adventivnih pupoljaka na kolencu stolona.

FIZIOLOGIJA: Faza rasta stolona i zivica: Prvi stoloni se obrazuju krajem maja, najvise
u avgustu i septembru. Bokor je mnogo bujniji ako se stoloni uklanjaju zbog konkurencije u
potrosnji hranljivih materija. Zivici se obrazuju krajem juna do oktobra po zavrsenoj berbi u
proizvodnim rasadima. Sadnja zivica se pozitivno odrazava na visinu prinosa. Faza
intenzivnog rasta i rodnosti: Druga godina po sadnji. Posle 4 godine opada rast i rodnost
za 30-50%. Cvjetanje, oprasivanje i oplodjenje: Cvjeta pocetkom aprila u toplijim
dijelovima, a u hladnim pocetak maja. Hladno vrijeme odlaze pocetak cvjetanja. Prema
cvjetanju imamo: rano, srednje, srednjepozne i poznocvjetne. Cvjetanje traje 15-20 dana.
Vecina sorti je samooplodna ali ima i samobesplodnih. Rast ploda: Poslije oplodjenja
obrazuje se mezokarp oko svakog oplodjenog sjemenog zametka. Plodovi nastali iz prvih
cvjetova su najkrupniji i prvi zru. Od pocetka cvjetanja do zrenja prodje 33-50 dana.
Obrazovanje cvjetnih pupoljaka: U jednorodnih se formiraju cvjetni pupoljci pocetkom
septembra, a kod stalno radjajucih tokom citave vegetacije.

SORTE: Vodece: Vrlo rane: Cacanska rana, Karina. Rane: Cacanska krupna. Srednje rane:
Tamela, belrudi, tenira. Srednje kasne: Zenga zengana, zenga fruktarina. Kasne: Vedensvil
8, zenga dulcita. Pratece: Vrlo rane: Apolo. Rane: Pokahontas. Srednje rane: Gorela.
Srednje kasne: Humiferma. Kasne: Vesper. Sorte lokalnog znacaja: Jednorodne: Kristina i
humi grande. Stalnoradjajuce: Ren de vale, humi gento. Puzece: kletererdbir humi, topirela.
Perspektivne: Atena, edi, brio, bogota, cendler, kruz, dana, gea, daglas...

RAZMNOZAVANJE: Generativno sjemenom i vegetativno zivicima, dijeljenjem bokora,

kulturom tkiva i kalemljenjem. Dijeljenjem bokora: Sjecenjem maticnog bokora u toku jeseni.
Kalemljenjem: Testira se maticni bokor na prisustvo virusa. Izbili vrhovi se sjeku i kaleme na
zdrave sejance na dvije sumske jagode. Kulturom tkiva: Razmnozavanje se obalja pomocu
meristemskog tkiva vrsnih pupoljaka sa stolona u laboratorijskim uslovima na hranljivoj
podlozi.

GAJENJE NA OTVORENOM POLJU: Sadnja u proste redove: Za gajenje jagode na velikim

povrsinama, razmak 60x30. Sadnja u pantljikama: Gajenje uz navodnjavanje i protiv korova.
Sadnja u lejama: Zahtjeva veliki broj zivica. Sadnja na uzdignutim gredicama: Za aridne
reone sa zalivanjem u brazde, sirina gredica 80-100cm. Sadnja u kucice: Vrsi se u
pripremljenim lejama sirokim 100cm, zivici se sade u 2 reda. Sadnja u siroke redove:
Razmak sadnje 120x50cm, jagoda ne daje visoke prinose. Gajenje na polietilenskim folijama:
Poseban nacin gajenja, sprecava transpiraciju i korove, poboljsava toplotni i vodni rezim,
smanjuje mogucnost truljenja plodova.

EKOLOSKI USLOVI: Svjetlost: Razliciti zahtjevi. Sorte juznih predjela imaju manje
zahtjeve prema zimskom mirovanju, nego sjeverne sorte. Suncani i topli dani u oktobru i
novembru povecavaju prinos u narednoj godini. Temperatura: Bokor podnosi -35 do -45 C,
ako je prekriven snijegom, a ako nije -15 do -18 C. Pozni proljecni mrazevi ostecuju cvjetove
i plodovi izmrzavaju. Najpovoljnija T je 20-26 C. Voda i vlaznost: Gusto se sadi, bokor ima
plitak korijen, veliku transpiracionu P i tokom vegetacije obrazuje 3-4 nove generacije lisca.
Jagoda zahtjeva 70-80% vlage u toku vegetacije. Zemljiste: Trazi duboka i strukturna
zemljista (cernozem, gajnjace) ne podnosi teska, vlazna i krecna zemljista.

11.KUPINA - MORFOLOGIJA: Razvija se kao zbun, poluzbun ili zeljasta biljka, Sorte zive
vise od 20 godina a u komercijalnoj proizvodnji oko 15 godina. Korijen: I podzemni izdanci
su visegodisnji, a nadzemni izdanak zivi nepune 2 godine. Bolje je razvijen nego kod maline i
lakse podnosi susu i druge nepovoljne uslove. Sorte uspravnog zbuna nemaju glavni kor, a
sorte puzajuceg zbuna imaju. Zbun: Cine ga nadzemni dijelovi. Moze biti: visok, srednje
visok i nizak, a po polozaju izdanaka uspravan i puzeci. Izdanci: Predstavljaju stablo kupine
i zive nepune 2 godine, u prvoj godini intenzivno rastu. Izdanci mogu imati trnje, ali u novije
vrijeme su sve vise zastupljene sorte bez trnja. List: Slozen i neparno perast, cini ga 3-5-7-9
ovalnih liski, obod nazubljen. Cvjet: Hermafroditan, 5 casicnih i 5 krunicnih listica. Ima
nekoliko prasnika i mnogo tuckova. Grupisani su u cvasti metlicastog ili grozdastog oblika.
Plod: Zbirna kostunica, ovalnog oblika, sjajno crne boje. Moze biti krupan i sitan.

FIZIOLOGIJA: Cvjetanje: Traje relativno dugo, od prve polovine maja do prve dekade
juna. Prema vremenu cvjetanja: 3 grupe. Ranocvjetne – drau, eboni king, bajsen.
Srednjocvjetne – kumberland, bejli. Poznocvjetne – tornfri, dzinovka. Oprasivanje i
oplodjenje: Insekti i vjetar. Sorte mogu biti samooplodne, djelimicno samooplodne i
samobesplodne. Rast, zrenje plodova: Zrenje od pocetka jula do polovine septembra.
Prema pocetku zrenja dijelimo ih na rane, srednje i pozne. Zrenje ploda traje oko 25 dana.

SORTE: Vodece: Sorte bez bodlji: Blek, Tornfri. Sorte bez bodlji: Darou i Ciroki. Pratece:
Smutstem Sorte lokanog znacaja: Diksiren tornles. Perspektivne: Bez bodlji: Cester
tornles, hal tornles, hibrid I/II/87. Sorte sa bodjama: Cejen i komanc.

EKOLOSKI USLOVI: Temperatura: Od tropskih do hladnih podrucja. Zimzelena kupina

podnosi do -40 C sa snijegom a bez njega izmedju -10 do -20 C. U nasim uslovima izdrzavaju
-30 C sa snijegom a bez njega -15 C. Prema otpornosti na niske T: otporne: himalaja, bejli,
darou, teksas i druge. Osjetljive: tornles logan, bojsen, lukrecija, tornfri, dirksen tornles...
Komanc osjetljiv na kolebanje T. Voda i vlaznost: Podnosi susu bolje od maline, zemljiste
sa 80% vlage i vlaznost vazduha oko 80%, kolicina padavina oko 800mm godisnje. Najbolje
uspjeva na cernozemu, lesiviranim zemljistima, gajnjacama, laksim, simonicama i sumskim.

RAZMNOZAVANJE: Generativno (sjemenom) i vegetativno (korijenovim izdancima,

reznicama oziljavanjem vrhova jednogog izdanka). Razmnozavanje korijenovim izdancima:
Ovim sistemom razmnozavaju se uspravne sorte sa trnjem, izdanci se vade u jesen i
proljece. Razmnozavanje oziljavanjem vrhova izanaka: Za puzece sorte i bez trnja vrhovi
izdanaka se stavljaju u jame duboke 10-15cm i prekrivaju zemljom. U toplijim dijelovima se
obavlja u julu i avgustu a u hladnijim dijelovima avgust i septembar. Pozeljno je da vrh
izdanka bude u vertikalnom polozaju. Razmnozavanje zrelim i zelenim reznicama: Kod brzeg
razmnozavanja sadnog materijala neke sorte, zahtjevaju kontrolisane uslove, biljne hormone
i dezinfekciona sredstva. Razmnozavanje korijenovim reznicama: Za sve vrste i sorte kupine
ali najbolje rezultate daje kod onih sa uspravnim zbunom. Koriste se reznice duzine 5-6cm,
debljine do 10cm. Razmnozavanje kulturom: Proizvodi se zdrav materijal, skupa je oprema i
hemikalije.

12.MALINA – MORFOLOGIJA: Raste kao listopadna zbunasta ili poluzbunasta biljka. Zivi
od 10 do 140 godina, a po nekim autorima i do 20 godina. Rano prorodi i mogu biti 2 berbe.
Korijen: Dobro razvijen i obrastao zilama i zilicama. Visegodisnji i sekundarno deblja, sluzi
za razmnozavanje korijenovim reznicama. Moze biti vegetativni i generativni. Kor crne maline
je dosta razvijeniji i pojedine zile dostizu i preko 3m i ima srznu zilu. Stablo: Zajedno sa
listom, stablo gradi izdanak koji moze biti podzemni i nadzemni. Podzemni: Visegodisnji, na
njemu se u ljeto formiraju adventivni pupoljci iz kojih se u sledecoj vegetaciji formiraju
izdanci za koji imaju svoj korijen. Nadzemni: Visina 0,3-3,5m. Imamo niske, srednje visoke i
visoke. Mladi izdanci su zeleni prekirveni epidermisom koji puca i mjenja ga periderm.
Prekriveni su trnjem. Odrvenjavaju od osnove ka vrhu. Na njima se razvijaju pupoljci bocno 1
iza 2, vrh se uklanja rezidbom sledeceg proljeca. Dvogodisnji izdanci ne debljaju. U toku 2
vegetacije iz gornjih pupoljaka se razvija rodna grancica a iz donjeg slabija ili lisna rozeta.
Najvise roda se formira na srednjem dijelu izdanaka a najmanje na bazalnom. Prema
namjeni imamo izdanke za zamjenu i izdanke za razmnozavanje. List: Spiralno rasporedjen,
slozen, 3-5 liski, jajastog oblika, u njegovom pazuhu su pupoljci. Cvjet: Grupisani u
grozdaste cvasti koje se diferenciraju u septembru i oktobru. Hermafroditan. Ima 5 casicnih,
5 krunicnih listica bijele ili ruzicaste boje. Plod: Zbirna kostunica sa 20-160 pojedinacnih
kostunica, gdje je svaka nastala od 1 karpele. Crven, zut, crn.

FIZIOLOGIJA: Cvjetanje: Traje 15-25 dana, prema vremenu cvjetanja sorte dijelimo na:
ranocvjetne (konomka, september) srednjecvjetne (vilamet, valjevska) poznocvjetne
(gradina, njuburg). Oprasivanje i oplodjenje: Insekti, a oplodjenje se odvija brzo zbog
pogodnih T i cvjetanje se odvija postepeno. Rast i zrenje: Rast kostunice se odvija kroz
rast svake pojedinacne, proces tece kroz 3 faze (brza, spora i vrlo brza). Prema vremenu
pocetka zrenja plodova dijelimo na: Rane: Marlboro, september. Srednje rane: Vilamet, Lojd,
dzori. Pozne: Gradine, jelicka, ekonomka.

SORTE: Vodece: Vilamet – plod srednje krupan do krupan, tamno crven, zaobljeno kupast,
rodne grancice su srednje duge, savitljive i ne lome se pod teretom ploda. Pratece: Moling
eksploit. Lokane: Krupna dovrodna, heritidz. Perspektivne: Gen klova, glen mordz, glen
prosen, cilkotin, cilivok, komoks, hajda, nova, titan, mikerž.

EKOLOSKI USLOVI: Svjetlost: Dosta svjetlosti, u sjeni daje slabe rezultate.

Temperatura: Podnosi niske T, ispod snijega do -35. Korijen izmrzava na -12 do -14 C. Da
bi se cvjetanje i drugi bioloski procesi mogli odvijati potrebno je da malina provede
odredjeno vrijeme tokom zimskog mirovanja na 7,2C. Voda: Najbolje rezultate daje sa oko
800mm padavina gdje vise od 50% padavina bude u toku vegetacije. Kriticni periodi za vlagu
su cvjetanje i zrenje ploda. PVK bi trebao da bude 75-80%, vazduh 75%. Sto se tice vjetra,
hladni suvi i olujni vjetrovi nanose velike stete, a sto se tice snijega pozeljan je tokom zime
jer sprecava izmrzavanje izdanaka i korijena. Razmnozavanje: Generativno i vegetativno
(izdancima, korijenovim reznicama i ozivljavanjem vrhova izdanaka). Crvena malina se
razmnozava sjemenom a crna i purpurna ozivljavanjem vrhova izdanaka.

13.KESTEN - MORFOLOGIJA: Listopadno drvo visoko 30-35m sa precnikom krosnje

30m. Zivi 500 godina, nekada i 1000. Korijen: Dvojak (generativni i vegetativni).
Generativni je snazan, dobro razvijen dubine 6m. Glavna masa od 0,5-2,5m. Vegetativni se
nalazi u plicim slojevima, a osnovna masa je do 1,2m. Deblo: Nisko (150cm), poluvisoko
(1,5 do 2m) i visoko (preko 2m). Krosnja: Uska, uspravna u vocnjaku visoka i siroka.
Rodne grancice: Radja na mladarima, nastalih iz pupoljaka formiranih iz predhodne
vegetacije. List: Eliptican, jajast, nazubljen, velikih dimenzija oko 20-25cm precnika. Cvjet:
Muski cvjetovi obrazuju metlicaste cvasti duge 10-30cm. Zenski cvjetovi se nalaze na vrhu
mladara po 1 ili u grupama do 5 u vidu loptica. Plod: Orasica. Sastoji se od ljuske,
sjemenjace i jezgre.

FIZIOLOGIJA: Cvjetanje: Kraj maja pocetak juna. Cvjeta kasnije nego sto lista. Cvjetanje
traje 15-21 dan. Zenski cvjetovi se javljaju 4-7 dana posle cvjetanja. Oprasivanje je vjetrom i
insektima. Oplodjenje: Stranooplodna vrsta, najbolje na T 20-25C. Rodnost i prinos:
Pitomi prorodi izmedju 3-7 godina, a sejanci 15-30 godine. Prinos 150-200kg po stablu.

PODLOGE: Razmnozavanje generativno (sjemenom) i vegetativno (izdancima i

kalemljenjem) a najznacajnije je kalemljenje. Kao podloge se koriste japanski kesten, pitomi
kesten sitnog ploda i cer.

SORTE: Maroni, bolonja, bergamo, redjalana, rosino, morino, lionski...

EKOLOGIJA: Svjetlost: Izrazito heliofit. Temperatura: od -40 do +50. Voda: Trazi dosta
padavina i vlage, zbog velike nadzemne mase. Zemljiste: Veliki probirac. Najbolja ilovasto
pjeskovita zemljista sa pH 4-6.

14.OGROZD - MORFOLOGIJA: Raste kao zbun visine 80-100cm. Listovi: Okruglasti,

srcastog oblika sa vise reznjeva. Cvjetovi: Pojedinacni ili grupisani po dva zajedno.
Plodovi: Sinkarpne socne, ukusne bobice. Razlicite boje: crvena, zuta, zelena i bijela.

SORTE: Postoji oko 2000 vrsta, ali dijele se na: Americke: Otporne prema bolesti, sitniji plod
dobrog kvaliteta. Evropske: Osjetljive na pepelnicu, krupan plod. Sorte za proizvodne
rasade: Majski vojvoda, Hening friest i Vajnhamova industrija. Perspektivne: Invikta.

EKOLOGIJA: Trazi osuncane terene, umjerene T. Osjetljiv na susu. Ne podnosi hladne

vjetrove. Zemljiste: Duboka i umjereno vlazna sa 5 ili vise procenata humusa. Gajnjace,
lakse simonice. Razmnozavanje: Generativno i vegetativno. Ozivljavanje zrelih i zelenih
reznica, dijeljenje zbuna i poloznice. Berba: u 2-3 navrata, ide tesko zbog bodlji. Sadnja:
Na razmak 2,5-1,5m. Gaji se u obliku zbuna, ali moze i u obliku zive ograde.

15.KAJSIJA - MORFOLOGIJA: Korijen: Glavna masa je na dubini od 50cm. Slabije je

obrastao zilama i zilicama. Deblo: Ima osobinu da se uvija. Ima debelu koru koja usled
sekundarnog debljanja puca. Osjetljiva na niske T. Krosnja: Piramidalan siroko okruglast
viseci oblik sa oborenim granama a redje pljosnatog oblika. Ostar ugao grananja. List: Prost
list, razlicitog oblika. Najcesce je jajast, obrnuto jajast, ovalan i srcast. Rodni pupoljci:
Nalaze se pojedinacno na majskim dugim i kratkim rodnim grancicama, sa trnastim
izrastajima. Cvjet: Cvjetna peteljka je duga svega 2-4mm. Kod nekih sorti javljaju se 2
tucka koji daju plodove ,,blizance,, sto je negativna osobina. Plod: Monokarpna kostunica.
Oblik okrugao, ovalan, jajast i obrnuto jajast. Osnovna boja pokozice u vecine sorti je
narandzasta sa rumenilom na suncanoj strani. Mezokarp je narandzaste boje.

FIZIOLOGIJA: Cvjetanje: Za pocetak je potrebno oko 15ak dana sa srednjom dnevnom T

preko 8C od prvog februara do pocetka cvjetanja. S obzirom na vrijeme cvjetanja imamo:
Rano, srednje rano i poznocvjetne. Razlika u vremenu cvjetanja zavisi od sorti. Oprasivanje
i oplodjenje: Cvjeta rano, u vrijeme kada su pcele izmorene od zime i slabo lete. Miris
nektara kajsije se osjeti kada je srednja dnevna T iznad 12C i tada pcele intenzivno prenose
polen. Evropske sorte su uglavnom samooplodne a manji broj je stranooplodan. Spada u
rodne vocke jer od 100 cvjetova daje 20-40 plodova. Drvo ima ostar ugao grananja i krte
grane pa je sklono lomljenju. Rast mladara: Najintenzivniji 7-14 dana posle cvjetanja i traje
do kraja juna i pocetak 2 dekade jula. Posle toga nastaje priprema za zimsko mirovanje.
Obrazovanje pupoljaka: Pocinje od kraja jula i traje do zimskog mirovanja.

PODLOGE: Generativne: Dzanarika: Najgora podloga za kajsiju, ali se najvise koristi, sto
dovodi do niza negativnih posledica. Sorte kajsije na dzanarici stradaju od iznenadnog
susenja, jer je vecina inkopatibilna sa njom. Kajsija na dzanarici pocinje rano sa vegetacijom
i obicno strada od promjene T, takodje kasno zavrsava pa kajsija ulazi ne spremna u zimski
odmor, pa bude ostecena zimskom hladnocom. Bjelosljiva: Postoje tipovi bjelosljive sa
kojima je kajsija kompatibilna, dugovjecna, radja redovno obilno i kvalitetno. Plodovi su
krupni i bujnog rasta. Stenlej: U Spaniji, Francuskoj i Italiji ispoljava pozitivne efekte. Crvena
ranka, petrovaca i crnosljiva: Nisu pokazale dobre rezultate. Vinogradska breskva: Koristi se
na laksim i toplim zemljistima u zoni vinograda. Sorte su kratkog vjeka, zbog iznenadnog
susenja slabo se koristi. Badem: Koristi se kao podloga na suvim, slaboplodnim i krecnim
zemljistima. Vegetativne: Bjelosljiva: Radja redovno, obilno i kvalitetno. Dobro su se
pokazali izdanci bjelosljive, koji poticu od najboljih stabala kajsije. Crvena ranka, pozegaca,
petrovaca, crnosljiva: Imaju zadovoljavajuci afinitet, solidno i redovno radjaju i manje se
suse. DZANARIKA: GF 31: Ima afinitet sa sortama kajsije. Daje bujna stabla koja obilno
radjaju. Trazi dublja i plodna zemljista. Kod nas se ne koristi. GF 1380: Afinitet je
zadovoljavajuci. Podnosi teza zemljista. Slabo se koristi kod nas. GF 81: Obilno radja.
Podnosi razne tipove zemljista. Sorte su rodne, bujne i otporne prema nematodama. Piksi:
Novija je podloga za sljivu, a moze se koristiti i za kalemljenje nekih sorti kajsije. Nema
praktican znacaj kod nas.

SORTE: Vodece: Madjarska najbolja, Ligeti orijas, Kostjuzenski, Ambrozija, Roksana,

Cacansko zlato. Pratece: Harkot, Cegledi orijas, Segedi mamut, Keckemetska ruza. Sorte
lokalog znacaja: Olimp, Sulomona, Kalatis, Neptun, Krasni partizan, Starek erli oranz, NJ-
19.

EKOLOSKI USLOVI: Temperatura: Do -25, podnosi u fazi prirodnog mirovanja a u fazi

prinudnog do -18. Podjela: osjetljive (krupna rana), srednje izdrzljive (madjarska, madjarska
najbolja), izdrzljive (keckemtska ruza). Evropske sorte zahtjevaju nize T 5-7 C u trajanju od
preko 1500h. Voda: Dobro podnosi susu. Daje dobre rezultate ako je zemljiste obezbedjeno
vlagom. Navodnjavanje se obavlja na osnovu kriticnog perioda za vodu: pred cvjetanje,
obrazovanje cvjetnih zametaka, nalivanje plodova, poslije berbe. Kolicina padavina oko
600mm je najbolja. Svjetlost: Dobri rezultati u zasjeni. Tada se cvjetni pupoljci slabo
formiraju, obojenost je losa. Potrebe stabla kajsije u suncevoj svjetlosti regulise se izborom
polozaja, oblikom krosnje, razmak sadnje, rezidbom i dr. Reflektovanje svjetlosti od bara i
vode daje veoma dobre povoljnosti za kajsiju. Orografija: Kod nas je 250-300 m.
Ekspozicija: Prema nekim autorima preporucuju se juzne i jugozapadne ekspozicije, a
istocne i sjecerne se smatraju nepogodnim. Dok prema drugim autorima juzne i jugozapadne
ekspozicije su najpovoljnije za kajsiju jer su na njima izrazene kolebljive T, a najbolje su
sjeverne, sjeveroistocne i sjeverozapadne.

REZIDBA: U proljece, po izvrsenoj sadnji zbog uspostavljanja balansa izmedju podzemnog i

nadzemnog ela. U nasim uslovima rezidba se rijetko obavlja. Zimska se ne primjenjuje, vec
samo ljetnja sa pocetkom 20 maja – 20 juna ili posle berbe plodova, 15 avgust. Prvi termin
rezidbe dolazi u obzir kod stabala koja su slabo opterecena rodom. Drugi termin se mora
ispostovati do 15 avgusta, kako bi spremna usla u zimsko mirovanje. Rezidba se sastoji u
proredjivanju grana,grancica, prikracivanje mladara duzih od 40cm, za 1/3 od njihove duzine

UZGOJNI OBLICI: Poboljsana piramida, slobodna krosnja (rezidba svedena na minimum) u

obliku palmete se masovno susi i propada, vaza, americka i polupljosnata krosnja.

16.BRESKVA - MORFOLOGIJA: Korijen: Dobro razvijen, obrastao zilama i zilicama. Vise

raste povrsinski jer se na dubini do 30cm nalazi 60% ukupne mase korijena mada pojedine
zile idu i do 120cm. Deblo: Do 100cm, a u savremenim zasadima 20-60cm. Krosnja: Bez
rezidbe, veoma brzo ogoljeva. Moze biti okruglasta, kupasta i pljosnata. Tipovi rodnih
grancica: Mjesovite, slamaste, majske kitice, kratke, slabe i privremene. List: Kopljast, 6-
22cm sa zaliscima, pojava da zlijezda pri osnovi liske i lisnoj drsci. Njihova pojava je u
korelaciji sa otpornoscu breskve prema pepelnici. Sorte koje ih imaju su otporne na ovu
bolest. Cvjet: 5 casicnih, 5 krunicnih listica, 25-40 prasnika i 1 tucak. Oblik cvjeta: zvonast i
ruzast. Plod: Monokarpna kostunica. Moze biti sa maljama i bez. A po boji mezokarpa: bjela,
zuta i crvena.

FIZIOLOGIJA: Cvjetanje: Zbog vremena cvjetanja dijele se na: vrlo rane, rane, srednje
pozne i pozne. Razlike u cvjetanju ranih i poznih sorti je 7 dana, a pojedinih godina i manje.
Vrijeme i tok cvjetanja zavisi od T, vazduha i zemljista. Oplodnja: Oprasivanje – insekti, ali
zahvaljujuci gradji i obliku cvjeta postoji mogucnost samooplodnje. Procenat oplodjenja je
vrlo visok 25-70%, pa se moze reci da spada u grupu vocaka izrazite rodnosti. Sve
ekonomski znacajne sorte su samooplodne. Rast ploda i mladara: Plodovi breskve rastu
odredjenom dinamikom i u toku njihovog razvitka odigravaju se veoma slozene fizicke,
morfoloske, biohemijske i fizioloske promjene. Rast mladara je intenzivan u prvih 45 dana
vegetacije, kasnije se sukcesivno usporava, a u poslednjoj dekadi juna prestaje. Tada pocinje
obrazovanje cvjetnih pupoljaka.

PODLOGE: Vegetativne: Damascenka: Pogodna za krecna i teza zemljista. Postepeno se

izbacuje iz upotrebe zbog zakrzljalosti virozom. Julijana: Teza zemljista, otporna na gusenje
korjena. Sljiva GF 43: Bujna i umjereno radja. Osjetljiva na viruse, a otporna na mraz. Ne
stvara izdanke. Hibridi badem i breskva GF 677: Bujna do vrlo bujna. Podnosi do 12% kreca.
Ne stvara izdanke. Gaji se na vinogradskim, krecnim i plitkim zemljistima. Hibrid badem x
breskva: Otporna prema nematodama. Pogodna za vlazna i teza zemljista. Generativne:
Vinogradarska breskva: Toplija stanista, dobro podnosi susu, osjetljiva na mraz.
Kopmatibilna sa vecinom sorti, zato se masovno koristi. GF 305: Bujna podloga. Osjetljiva na
nematode. Ne podnosi mnogo kreca. Badem: Pogodan kao podloga za breskvu na suvim,
kamenitim i krecnim zemljistima. Osjetljiv na virus sarke sljive. Ove sorte su kraceg vjeka, ali
su i kvalitetni plodovi. Sejanci pitomih sorti i sejanci sljive. Vodece: Springkrest, Julija,
diksired, erli redheven, redheven, redton, sankrest, glodheven. Pratece: Springold,
fajerheven, sanhaj, blek, haleova pozna, radmilovcanka.

EKOLOSKI USLOVI: Temperatura: Toplija podrucja. Ne bi se trebala gajii u podrucjima

gdje se T spusta na -16 do -20 C. Osjetljiva je na T od januara do marta. Svjetlost: Izrazito
heliofitna biljka i u zasjeni daje slabe rezultate. Padavine: Bolje podnosi susu nego
preteranu zemljisnu i vazdusnu vlagu. Najveci zahtjevi za vodom javljaju se u proljece u
vrijeme intenzivnog vegetativnog i generativnog porasta.

SORTE: Za proizvodne zasade: Vodece: springkrest, julija, diksired, erli redheven, redheven,
redton, maja, vesna, gloheven, snkrest, krestheven, fajeta, samerest. Sorte manjeg znacaja:
Springold, flejvorkrest, dora, redjina, fajerheven, sanhaj, veteran, blek, elberta, haleova
pozna, radmilovcanka. Za proizvodno-ogledne zasade: erli krets, spring lejdi, iris poko, boto,
rozajred 3, domicijnana, marija, bjanka, marija roza, elegant lejdi, marija delicija, o henri,
autumn glo, fajertajm.

EKOLOSKI USLOVI: Svjetlost: Izrazito heliofitna, u zajesni slabi rezultati. Temperatura:

Toplija podrucja i potrebno joj je dosta toplote u toku vegetacije. Otpornost biljke zavisi od
stepena pripremljenosti za zimski odmor. Temperaturni minimum ispod kojih pojedini organi
mogu izdrzati, tj ispod kojih izmrzavaju: nadzemni dio (-23 do -29), korijen (-11 do -13),
cvjetni pupoljci (do -25), cvjetovi u balon fazi (do -3,8), otvoreni cvjetovi (do -27), zametnuti
plodovi (do -1,1). Voda: Bolje podnosi susu nego pretjeranu vlagu, najvece zahtjeve za
vodom ima u proljece u vrijeme intenzivog vegetacionog i generativnog porasta, minimalna
kolicina padavina 400-500m a tokom zime 500-600mm. Zemljiste: Najpovoljnija su
rastresita, duboka i topla zemljista. Na teskim i pretjerano vlaznim pate od smolotecine i
gusenja korijena.

UZGOJNI OBLICI: Vaza kotlaste krosnje: Klasican oblik, starijeg porijekla. Ima
prednosti ali i nedostataka a to su: zbog razlicite bujnosti sorte zasad nije uniformisan,
redovne greske pri oblikovanju, otezana primjena mehanizacije zbog niskog debla, rastojanje
u zasadu je od 4-50 do 4-5m. Palmeta sa kosim granama: Kosa palmeta kao spoljasnji
oblik, omogucio je lako kretanje mehanizacije, laksu rezidbu, proredjivanje i branje plodova
ali ima i niz nedostataka: veoma dugotrajno i skupo formiranje, cesto lomljenje grana,
smanjen broj mjesovitih grana koji daju sitne plodove to su slamkaste grane. Rastojanje 4-
5x3-4m. Y Palmeta: Koristi se za sadnju. Sastoji se od 2 grane koje se poprecno pruzaju u
odnosu na pravac redova a medjusobno se nalaze pod uglom od 90 stepeni. Velika mana je
ogoljevanje donjih grana. Piramida: Slobodniji uzgojni oblik, odlikuju ga spratovi odnovih
grana medjusobno udaljenih na rastojanje 50-60cm. Nije pogodan za vecinu sorti. Uzgojni
oblici za gustu sadnju: Kombinovana palmeta i piramida: Kod pomentih sistema grane
palmete i sprat su orjentisane u pravcu reda. Na njima se vide riblje kosti, a na primarnim i
sekundarnim se nalaze rodne grancice. Ostatak krosnje se razvija slobodno obrastajuci
centralne produznice debla u obliku vretena. Uski vretenasti zbun: Oblik se formira posto se
40-50cm od zemlje odabere prva osnovna grana, zatim na produznici debla na svakih 40-
50cm u vidu spirale pa do vrha. Na njima se obrazuju grane koje nose mjesovite rodne
grancice. Nedostaci: Slaba rodnost, slaba krunoca plodova i obojenost na njima. Veliki
nedostatak je pomjeranje vegetacije roda u vrh krosnje. Rastojanje u zasadu 4x1-2m.

REZIDBA: U prve 3 godine u fazi formiranja osnovnog oblika krosnje rezidba je duga,
posebno u prvoj. U 2 je kraca, a u 3 najkraca. Pozeljno je ostavljanje sto veceg broja
sekundarnih grana. Rezidba na zeleno: Obavlja se u maju, junu i julu. Uklanja s visak
bujnih ljetorasta, vodopija i prevremenih grancica radi sto boljeg osvjeljavanja donjih
dijelova krosnje. Rezidba na zrelo: Obavlja se od odpadanja lisca do cvjetanja, tj u toplijim
podrucjima ranije a u hladnim kasnije. Najbolje je da se obavi pred cvjetanje, zbog
izbjegavanja opasnosti od uticaja poznih proljecnih mrazeva. Kratka (klasicna) rezidba:
Sastoji se u ostavljanju tzv ,,reznika,, sa 2 pupoljka, a mjesovita rodna grancica se skracuje
za 1/3 svoje duzine. Duga (italijanska) rezidba: Primjenjuje se u gustoj sadnji. Sastoji se
u ostavljanju neprekracenih mjesovitih rodnih grancica u odredjenom broju u zavisnosti od
razvijenosti stabla.

17.ORAH - MORFOLOGIJA: Korjen: Ima izrazito razvijenu centralnu srznu zilu

vretenastog oblika. Prikracivanjem klice ili korijena mladog sejanca je obavezna mjera. Na taj
nacin korijen se siri i pojedine zile prodiru 3-5m u dubinu. Deblo: Ima visinu 3-5m, ako se
ne prikracuje, a u intenzivnim zasadima 0,9-2m. Pravo raste, glatke kore, bolja svjetlo siva.
Starenjem postaje tamnija i puca. Krosnja: Siroka i rijetka. Slabo se razgranjava. Orah je
jednodoma vrsta sa razdvojenim muskim i zenskim cvjetovima. Muski grupisani u slozene
cvasti – rese, a zenski izbijaju iz mjesovitih pupoljaka ili pri vrhu mladara. Pupoljci:
Terminalni (vrsni) su najkrupniji, jajasto-loptasti. Lateralni su manjih dimenzija, cesto
serijalno rasporedjeni. List: Slozen, sastoji se od 5-7-9-13 liski. U pocetku porasta njezno,
maljavo i crvenkasto obojeno a kasnije glatko i mirisljavo. Plod: Lazna kostunica. Sastoji se
od zelenog omotaca – mezokarp, odrvenjele ljuske – endokarp i dvokrilne jezgre. Oblik,
velicina i druge osobine zavise od sorte, tipa i vrste.

FIZIOLOGIJA: Cvjetanje: Od 20og aprila do 10og maja. Karakteristicno je nejednako

cvjetanje muskih i zenskih cvjetova (dihogamija). Cvjetanje muskih cvjetova prije zenskih je
protoandrija a obrnuto protoginija. Oprasivanje: Zenski cvjetovi se oprasuju polenom iz
resa nanesni vjetrom (anemofilno). Orah je samooplodna biljka. Da bi normalno radjao
potrebno je da se oplodi 50-80% zenskih cvjetova. Uspjeh oprasivanja je manji ako se polen
duze nosi. Apogamija – obrazovanje ploda oraha bez oprasivaca. Rast i zrenje: Razvoj
ploda od kraja maja do kraja septembra. Rast mladara: Najintenzivniji je u pocetku
vegetacije. Zavrsava se krajem juna.

PODLOGE: Generativne: Obicni orah: Dobro uspjeva na rastresitim, svjezim i plodnim

zemljistima, najbolje sa neutralnim pH 5,5-8 osjetljiv na niske T i truleznicu zila. Crni orah:
Otporan na truleznicu, daje sorte manje bujnosti, veceg prinosa, ranije radjanja. Mandzurijski
orah: Otporan na niske T. Ostale generativne podloge: Sjevernokalifornijski orah, kalifornijski
orah, hibrid paradoks, a generativne podloge se ne koriste zbog sklonosti oraha
vegetativnom razmnozavanju.

SORTE: Vodece: Sorte oraha za kontinentalnu-nevinogradarsku proizvodnju: sampion,

rasna, kasni rodno, jupiter. Sorte za vinogradarsku proizvodnju: sampion, rasna, jupiter, tisa,
medvedja, sejnovo, ovcar.

EKOLOSKI USLOVI: Svjetlost: Heliofitna biljka, u nedostatku svjetla dolazi do ogoljavanja

ramenih grana, slabe rodnosti zbog smanjenog diferenciranja cvjetnog pupoljka i pogorsanja
kvaliteta plodova, zato su bitna optimalna rastojanja koja nece usloviti zasjenjivanje.
Temperatura: Uspjevanje ograniceno T, narocito negativnom. Dobro pripremljen orah
izdrzi mraz od -29 C. Nepripremljen izmrzava na -20. Ne podnosi kolebanje T, osjetljiv na
rane i pozne proljecne mrazeve. Jedna od mjera borbe je krecenje stabla, raklji i osnovne
ramenih grana. Voda: Skromni uslovi prema vodi. Najvise zahtjeve ima u formiranju ljuske.
Susa smanjuje plodove i rast mladara. Vjetar: Prenosi polen. Zemljiste: Na dubokim i
rastresitim a teska i vlazna su nepodesna za uzgajanje, optimalna pH je 7.

Razmaci sadnje i oblici krosnje: Najcesci razmak 9x9m, a u novije vrijeme je 6x4m.
Poboljsana piramida: Oblik krosnje sa 3-5 osnovnih ramenih grana, deblo visoko 60-70cm.
Kotlasta krosnja: Sadnica se skracuje sa 100cm na 60cm. Iz pupoljaka se razvijaju mladari
od kojih se biraju 3 najbolja pod uglom od 120 stepeni i na 20cm jedan od drugog po visini
predstavljaju primarne grane.

REZIDBA: U fazi rodnosti nije bitna kao kod jabucastih i kostunicavih vocaka ali je znacajna.
Obavlja se u toku vegetacije (zelena rezidba) i u periodu zimskog mirovanja (rezidba na
zrelo). CILJ: Sprecavanje alternativnog radjanja, potenciranje vegetacionog porasta, obilnija i
kvalitetnija rodnost sledece godine. TEHNIKA: Uklanjanje grana koje se ukrstaju i rastu u
smjeru koji remeti oblik krosnje. Zakidanjem vrha mladara (pinciranje) dugih 10-15 cm
potencira obrastanje grana.

18.JABUKA - MORGOLOGIJA: Korijen: Generativni (sjeme) i vegetativni ako je nastao

iz adventivnog pupoljka, razlikuju se po razgranatosti skeletnih zila, njihovom pravcu, dubini i
sirini pruzanja, debljini zila, obraslosti sitnim zilama i zilicama. Sve ovo je izrazenije kod
generativnog korijena. Razvijenost korijena zavisi od fizickih i hemijskih osobina zemljista i
uzrasta korijena. Divlja jabuka raste vise od 2m u dubinu. Deblo: Visoko 60-80cm, kod
modernijih uzgojnih oblika, ako se primjenjuje marsand oblik, deblo ne postoji dok u
ekstezivnim zasadima deblo je visoko preko 1m a nekad i preko 2m. Razlicite je boje,
strukture i drugih osobina. Moze biti uspravno i nagnuto kao i otporno i lomljivo pod teretom
roda. Krosnja: Veoma je vazno odrediti koji oblik krosnje donosi najvise prinosa, tu
razlikujemo skeletne grane, obrastajuce koje su najmladje, najaktivnije i najdinamicnije i na
njima su cvjetni pupoljci. Broj sadnica jabuke zavisi od oblika krosnje. Krosnja moze biti
vretenasta, kotlasta, okruglasta, piramidalna a uzgojni oblici: vretenasti zbun, vito vreteno,
pilar, regularna i iregularna palmeta. Grancice: Veoma znacajne jer nose cvjetne pupoljke i
zato se nazivaju rodne, a stare su 1 godinu. Rodno drvo je staro vise godina a cine ga kratko
rodno drvo i rodni kolac. Najrodnije grane su na rodnom drvetu starom 3-6 godina, a kvalitet
plodova je najbolji na rodnom kolacu. List: Prost, jajast 5-10cm. Cvjet: Hermafroditan, 5
casicnih, 5 krunicnih listica, 20 prasnika i jedan tucak. Plod: Sinkarpna kostunica, boja
pokozice: zelena, zuto zelena, zuta, dupunska boja je crvena. Masa ploda 120-150g.

FIZIOLOGIJA: Cvjetanje: Najkriticnija i najznacajnija faza traje od 15 aprila do 10 maja,

po vremenu cvjetanja sorte se djele na: ranocvjetne (mantet), srednjocvjetne (ajdared,
ricared) srednjepoznocvjetne (budimka, zlatni delises) i poznocvjetne (norten spaj, londonski
peping). Oplodjenje: Samobesplodno. Veoma je vazno da se glavnoj sorti koja se gaji sa
80% obezbedi oprasivaci 20% (jonatan, zlatni delises, ricared) i treba voditi racuna o
rasporedu sorti u zasadu. Na oplodnju uticu meteoroloski uslovi: Hladno i kisovito vrijeme
smanjuje oprasivanje. Visoke T – vece od 26C. Optimalna T je 18-21 C. Rast ploda: Odvija
se kroz 4 faze: 2 usporene i 2 ubrzane. Zrenje ploda: Po vremenu zrenja imamo: ljetnje
(pocetak jula do polovine avgusta), jesenje (od polovine avgusta do polovine septembra) i
zimske ( od sredine septembra do sredine oktobra). Fizioloska zrelost podrazumjeva da je
plod jestiv, ali nisu izrazene sortne karakteristike.

PODLOGE: Generativne: Dobijaju se iz sjemena divljih vrsta, koriste se sejanci divlje,

sumske, sljivolisne i sibirske jabuke. Jonatan, ruzicasti delises, antonovka, ajvanija, haralson.
Vegetativne: SLABO BUJNE: M20 dobro ozivljavanje, stvara mnogo izdanaka, cije je
suzbijanje tesko. M27 koristi se kao interpodloga, na njoj se kalemljene sorte mogu gajiti u
viserednim zasadima sa rastojanjem 1,5x0,5-1m. M9 je pogodna za sve sisteme, kao i za
gustu sadnju, slabo se ukorjenjava, podlozna napadu glodara, ima slabiji afinitet sa nekim
sortama – ruzicasti delises. Osjetljiva na mraz, viruse, bakterijalnu plemenjacu i krvavu vas.
Zahtjeva naslon, najrasirenija kod nas, dobro podnosi susu. M26 daje bujnija stabla od M9 i
bolje se ukorjenjava, otporna na niske T, rano zavrsava vegetaciju i ne podnosi teza
zemljista, zahtjeva naslon. Marc (MAC)9, Ottava 3, Budagovski 9 i 134 i Rajam 1 nisu nasli
siru primjenu u nasoj zemlji. SREDNJE BUJNE: M7 daje bolje rezultate na tezim zemljistima
i osjetljiva na golomrazicu i nedostatak K u zemlji stvara izdanke u zasadu. M4 sorte na njoj
bujno rastu, kasnije stagniraju, zahtjeva potporu jer se ne ukorjenjava najbolje, podnosi
razlicite tipove zemljista, osjetljiva na vlagu i susu, rano zavrsava vegetaciju. M2 najbolje
rezultate daje na srednje teskim zemljistima, osjetljiva na susu i preveliku vlagu i nedostatak
K u zemljisu, srednje otporna na mraz. MM106 zajedno sa M9 najsire rasprostranjena,
otporna na krvavu vas, dobro se ukorjenjava, otporna na mraz i nisku kolicinu K, osjetljiva
na nedostatak Mg i visak vlage. MM104 i MM111 osjetljive na rak korjenovog vrata, nema ih
puno u proizvodnji. Budagovski 118 i 57-490i Robusta 5 nema u proizvodnji nase zemlje.
BUJNE SORTE: M1 okalemljene sorte daju sitnije plodove, osjetljiva na mraz i pepelnicu.
M11 kalemljene sorte na njoj slabije radjaju, izbacuje se iz proizvodnje. MM109 podnosi
niske T i susu, osjetljiva na visak vlage, ne ukorjenjava se dobro i zahtjeva naslon. Alnarp 2
otporna na niske T, ne bira zemljiste, sorte na njoj rano prorode i daju visoke prinose uz
dobra kvalitet ploda. Osjetljiva na krvavu vas. VRLO BUJNE: M16: osjetljiva na krastavu
cadjavost, rak korjenovog vrata, bakterijalnu plemenjacu, krvavu vas i pepelnicu. M25
osjetljiva na viruse i slicnih je osobina kao M16.

SORTE: Vodece: Dzonagold, Zlatni delises. Pratece: Vista bela, Samered, Elsta, Dzonatan,
Gloster, Ricared, Cadel, Greni smit.

EKOLOSKI USLOVI: Svjetlost: Heliofilna vrsta, optimum fotosinteze 12000 luksa, dnevno
osvjetljenje utice na formiranje cvjetni pupoljaka, boju pokozice, cvrstocu mezokarpa, njegov
ukus i aromu. Direktna svjetlost je znatno jaca u odnosu na difuznu. Periferni djelovi krosnje
primaju najvise emitovanu svjetlost, njen intenzitet i kvalitet u zasadu regulisu se izborom
sorte i podloge, razmakom sadnje, oblikom krosnje, rezidbom, izborom polozaja za vocnjak i
pravcem redova u zasadu. Temperature: Osjetljivost na T zavisi od faze razvoja. Zimi
podnosi mraz od -40 a neke ruske sorte i -50. Ako vegetacija odmakne, stete od negativnih
T su vece. U fazi pupljenja, ostecenja se javljaju na T -3,9, u cvjetanju -2,2, a zametnuti
plodovi izmrzavaju na -1,1. Korijen izmrzava na -7 a u izuzetnim slucajevima na -15. Jabuka
moze izdrzati i +50 C, ali optimalna T za njeno komercijalno gajenje krece se od -25 do +35
C. Za normalno cvjetanje i listanje neophodno je da u trajanju od 800-1000h budu izlozene T
nizim od 7,2 C. Voda: Trosi velike kolicine u toku vegetacije. Veca kolicina padavina pozeljna
zimi. Kritican period je prvi dio vegetacije. U fazi cvjetanja padavine su stetne i to april i prva
polovina maja, to je period koji je pogodan za razvoj bolesti. Zimske sorte traze velike
kolicine vode u drugom dijelu vegetacije (navodnjavanje po potrebi). Kolicina vode zavisi od
odrzavanja zemljista, prosjecne vegetacije, T, relativne vlaznosti vazduha... Vjetar: Jaki
vjetrovi stetni – lomljenje grana, otresaju plodove, isusuju zemlju, pojacavaju transpiraciju
pojavu ozegotina, deformisu oblik krosnje. Topao vjetar isusuje zigove tucka, rastjeruje
pcele, pomaze sirenje bolest. Blag vjetar je pozeljan jer prosusuje list i ometa razvoj
patogenih gljiva i potiskuje CO2 i druge stetne gasove. Grad: Pravi stete na vegetacionim i
reproduktivnim organima, unistava rod, ostecuje nadzemne organe, njihova obnova traje 2-3
godine. Snijeg: Velike stete ako se javi prije opadanja lisca u jesen jer izaziva masovno
lomljenje grana i grancica, u toku zime pozeljan jer stiti korjen od izmrzavanja, posebno u
hladnijim oblastim i vecim nadmorskim visinama. Zemljista: Najpovoljnija pH 5,5 - 6,5 sa
sadrzajem humusa 3-5%. Najbolje su sjeverne ekspozicije terena jer na njima se postizu
najveci prinosi i najbolji kvalitet plodova, tereni sa malim nagibom.

PODIZANJE ZASADA JABUKE: Prvo se izabere mjesto, pa sorta, podloga, sistem, razmak,
uzgojni oblik i dr... Prvo ide priprema zemljista (rigolovanje na 40cm kod vegetativnih
podloga a 80cm kod generativnih). Moze se gajiti u vidu jednoreda, 2reda, 3reda i visereda u
sistemu punih polja. Od zemljisnih osobina najznacajnije su dubina plodnog sloja i struktura.
Najpovoljnije su ilovace, pH 5,5 – 6,5 , humus 3-5%. Trazi mjesta sa dosta vlage i svjetlosti.

UZGOJNI OBLICI: Vretenasti zbun, vitko vreteno sa razlicitim modifikacijama i pilar, dok se
u starijim zasadima moze sresti i palmeta sa kosim granama, a rijedje vaza i poboljasana
pitamida. Najcesce podloge za kalemljenje sorti jabuke su: M9, M26 i MM106.

BERBA: Plodovi ranih sorti beru se 5-7 dana prije tehnoloske zrelosti, a srednje ranih 7-10
dana, rucno ili masinski, najbolje po lijepom vremenu.
19.KRUSKA - MORFOLOGIJA: Korijen: Formira se po vertikali i horizontali. Vertikalni je
vretenast, slabo se grana, zile dopiru do 4m, grananje je po spratovima. Horizontalni se
grana blizu P zemljista, dobro je obrastao sitnim zilama i zilicama, 4m precnik. Deblo:
Visoko preko 1,2m. Kalemljenjem sa dunjom deblo ne prelazi 80-90cm ali kod kalemljenja se
mora koristiti posrednik (deblotvorac) jer ekonomski najznacajnije sorte nisu kompatibine sa
dunjom. Krosnja: Lako se prilagodjava oblicima krosnje, svojim osobinama tezi ka
uskopiramidalnoj i okgruglastoj krosnji. Skeletne grane rastu pod ostrim uglom u odnosu na
vodilju (40-60º). Grancice: Vise zastupljene vite rodne grancice nego kod jabuke. Rodno
drvo sa staroscu smanjuje rodni potencijal do 8 godina je najproduktivnije. Od rodnih
grancica najzastupljeni su rodni kolaci. List: Imaju cjeli list, kod gornice i rigelove je
reznjevit, najkrupniji je kod jeribasme, najsitniji kod klerzove maslovke i gornice. Petlja duga
(karamanika i klerzova maslovka) i kratka (gornica). Naboranu lisku ima hardijeva maslovka,
a ravnu dilova maslovka, kaludjerka, klapovka i klerzova maslovka. Oblik sluzi za
determinaciju sorti a obod je kod malog broja sorti nazubljen.

FIZIOLOGIJA: Cvjetanje: Druga dekada aprila, prva dekada maja. Prvo se izduzuje
osovina gronje pa onda se otvara bazalni cvjet a vrsni najkasnije. Prema vremenu cvjetanja
djele se na ranocvjetne (zifardova), srednjecvjetne (karasanka, kaludjerka),
srednjepoznocvjetne (viljamovka, hardijeva), poznocvjetne (boskova bocica). Oprasivanje:
Samobesplodne. Povoljna osobina je partenokarpija (zametanje ploda bez oplodjenja) kojoj
su sklone viljamovka, junsko zlato, kaludjerka...Stepen partenokarpije zavisi od klime.
Potrebno je gajiti najmanje 2 diploidne vrste koje se mogu medjusobno oprasivati.
Oplodjenje: Slicno kao kod jabuke, od ukupnog broj cvjetova na stablu, otpadne 70-95%,
sto znaci da se razvije 5-30% plodova. Broj plodova zavisi od osobine sorte, vremenskih
uslova u cvjetanju.

PODLOGE: Generativne: Sejanci divljih sorti (divlja kruska – kompatibilna sa skoro svim
sortama, vrlo bujna, razvijen korjen). Sejanci pitomih sorti, sejanci obicne dunje, sejanci
oskoruse, sejanci gloga. Vegetativne: Dunja MA: najvise se koristi u praksi. Daje
ujednacene sadnice i stabla u zasadu. Dobro se ukorjenjava, osjetljiva na plemenjacu kruske
i truleznicu zila, nedostatak joj je inkompatibilnost sa viljamovkom, junskom lepoticom,
boskovom bocicom i ranom moretinijevom. MB, MD, ME, MF, MG: inkopatibilne sa kruskom
pa se ne preporucuju ta praksu. Dunja S: Osjetljiva na mraz, slabiji afinitet prema sortama
kruske. Provansalska (anzerska dunja): Bujnija od MA, osjetljiva na T ispod -15, podnosi veci
sadrzaj kreca u zemljistu. Kompatibilna sa skoro svim sortama.

SORTE: Vodece: Rana Moretinijeva, Trevuska, Vilijamovka, Boskova bocica, Ab fetel,

Pakhams trijumf, Krasanka. Pratece: Junsko zlato, Junska lepotica, Giotka, Santa Marija,
Kaludjerka. Sorte lokalnog znacaja: Sarena junska, sampionka, general lekler. Sorte za
preradu: Trevlek, trvuska, vilijamovka, hardijeva maslovka, sampionka, starkov delises.
Perspekivne: rana iz Fiorana, Timpuri de Voinesti, napoka...

EKOLOSKI USLOVI: Svjetlost: Heliofitna biljka. Svjetlost uticne na kvalitet plodova i

njegova oragnolepticarka svojstva. U zasjeni stvara manji broj cjetova. Temperatura:
Umjerene ljetnje T, previsoke se odrazavaju na kvalitet ploda, a od niskih T stradaju cvjetni
pupoljci i tek zametnuti plodovi. Cvjetni pupoljci se otvaraju kad je srednja dnevna T 10 C, a
obrazuju ako je najmanja -15 C. Cvjetovi izmrzavaju -1,5 do 1,9 a zametnuti plodovi na -1,7.
Korijen najintenzivnije funkcionise 15-18 C, a optimalna T za sorte je -30 do +35C. Voda:
Manje vode, najkriticnija faza je cvjetanje i obrazovanje plodova. Dovoljna kolicina padavina
je 500-600 mm. Zahtjeva manje vazdusne vlage, 60%.
UZGOJNI OBLICI: Piramida, vaza, pravilna i nepravilna palmeta kosih grana, vretenasti
zbun, vitno vreteno i pilar. Kod nas se najvise koristi u obliku nepravilne palmete sa kosim
granama.

20.SLJIVA - MORFOLOGIJA: Razvija se u obliku stabla osrednjih dimenzija, a i u obliku

zvuna. Korijen: Prodire u dubinu, najveca masa je 10-70cm dubine i tu se nalazi 70%
korijenovog sistema, a pojedine zile prodiru i do 2m. Osnovna odlika svih sorti je da u velikoj
mjeri daju izdanke, posebno pozegaca. Krosnja: Okrugla, izduzeno okrugla, piramidalna,
metlicasta i siroko okrugla. Grancice: Najvecu kolicinu roda donosi na majskim kiticama,
zatim na kratkim grancicama, mjesovitim rodnim grancicama, a mala kolicina formira se na
dugim rodnom grancicama. Prema zastupljenosti rodnih grancica u krosnji, sorte sljive se
dijele na: 1. Sorte gdje dominiraju majske kitice i cvjetne grancice. 2. Sorte gdje dominiraju
majske kitice i trnaste grancice. 3. Sorte u kojima su najzastupljenije mjestovite rodne
grancice i manja kolicina majskih kitica. 4. Sorte u kojih dominiraju mjesovite rodne granice i
majske kitice. Cvjetni pupoljci: Formiraju se po zavrsetku intenzivnog porasta ljetorasta u
duzinu i ocvrscavanja kostice. Cvjetni pupoljci su pojedinacni sa 1-2-3 cvjeta. Nalaze se
bocno na kratkim, dugim i mjesovitim rodnim grancicam, trnastim izrastajima i majskim
kiticama. List: Najsitniji su trnjine a najkrupniji su u almanove renklode, admiral rignija i
ukrasnih formi. Oblik lista moze biti: ovalan, izduzeno ovalan, jajast, obrnuto jajast i
elastican. Cvjet: Bijele ili zelenkasto bijele boje, malih dimenzija. Dvopolan. Plod:
Monokarpna kostunica. Razlicite je krupnoce i boje a najcesce plave, bjele i zlatno zute.
Sorte se djele na: glodjuse (odvaja se od mesa), rajske sorte i cjepace (ne odvaja se od
mesa – pozegaca). Oblik moze biti loptast, elipsoidan, jajast, obrnuto jajast i asimetrican.

FIZIOLOGIJA: Cvjetanje: Od sredine marta pa do kraja aprila. Prema vremenu cvjetanja

vrste i sorte sljive su podjeljene na 4 grupe: 1) Ranocvjetne (dzanarika, crni trn), 2) Srednje
ranocvnetne (azenka), 3) Srednje ranocvjetne (stenli, imperijal), 4) Poznocvjetne
(pozegaca). Vecina sorti prvo cvjeta pa lista. Crvena ranka znacajno prvo cvjeta nego sto
lista, a kod pozegace ornuto ili istovremeno. Oprasivanje i oplodjenje: Insekti, najvise
pcele. U pogledu oplodjenja sorte mogu biti: a) samooplodne (pozegaca, cacanska rodna),
b) djelimicno samooplodne (italinaka, zelena renkloda), c) samobesplodne (crvena ranka,
muleo gras). Rast ploda: Posle oplodjenja, porast omotaca je intenzivan, a kostice usporen.
U drugoj fazi porasta plod slabo raste, ali se embrion intenzivno uvecava. U trecoj fazi plod
najintenzivnije raste a najvise dobija na masi. Rat mladara: Kao plod i ljetorasti rastu
odredjenom dinamikom. Najintenzivniji rast u duzinu obavlja se do poslednje dekade juna a
porast u debljinu do kraja vegetacije, do pojave jacih mrazeva.

PODLOGE: Vegetativne: SLABO BUJNE PODLOGE: Piksi: Engleska, lako se oziljava i

ukorjenjava, stvara malo izdanaka, dobar afinitet, osjetljiva prema susi a plod sitan. Izdanak
pozegace: Slabo bujna, otporna na mraz i susu, kasnije pocinje a prije zavrsava vegetaciju,
radja redovno i obilno. Izdanak metlasa: Rijetko se koristi u praksi. SREDNJE BUJNE: GF
43: Ne obrazuje izdanke u zasadu, podnosi vlazna zemljista, oslobodjena pisustva stetnih
virusa. Izdanci crvene ranke: Za siromasna i suva zemljista, formira stablo srednjih
dimenzija. Julijanka A,B,C,D,J,K: Rano prorode i obilno radjaju. BUJNE: Marijana GF 8,
Mirobalan A,B,C,D,E, klonovi dzanarike, krupna zelena renkloda, izdanak crnosljive.
Generativne: Dzanarika: Sjeme lako klija, za kalemljene odlicna, dobar afinitet sa sortama,
domacin je virusa sarke sljive pa se uzima sa zdravih stabala, osjetljiva na mraz, neredovno
radja, rano pocinje a kasno zavrsava vegetaciju. Ostale podloge: sejanci crnosljive, crni trn.

SORTE: VODECE: Cacanska lepotica, Stelnli, Valjevka, Cacanska rodna, Pozegaca.

PRATECE: Herman, Alomanova renkolda, Vengerka krupnaja slatkaja, Krupnaja zelena
renkloda. Sote lokalnog znacaja: Cacanska rana, kalifornijska plava, valerija, cacanska
najbolja, cacanska secer, president, ana spet. Perspektivne: Opal, silvija, centenar,
albatros, tardikot.

EKOLOSKI USLOVI: Klima: Izraziti heliofit u zasjeni daje slabe rezultate, uspjeva na T od
-25 do +35. Domacim sortama odgovara umjereno kontinentalna klima, nedostatak vode
izaziva opadanje plodova i njihovo prevremeno zrenje. Vrlo kritican period po pitanju niskih T
je prelaz iz januara u februar zbog izmrzavanja. Oslabljena je otpornost na niske T se javlja
u godini sa preobilnim rodom, kasnom berbom, jesenjim listanjem i cvjetanjem i ostecenjima
lista u toku vegetacije. Voda: Donja granica za gajenje je 700mm padavina godisnje u
brdsko – planinskim podrucjima. Bez navodnjavanja prinos je 25 t/ha. Veoma je bitan
pravilan raspored padavina u toku godine jer u uslovima viska vlage javlja se gusenje
korijena. Optimalna kolicina vlage je 75-85%. Vjetar: Jako nepovoljan, ako su prejaki
uzrokuju opadanje plodova, veoma stetni su i suvi vjetrovi. Zemljiste: Kod nas
preovladavaju parapodzoli – zemljista slabih osobina koja se meliorativnim zahvatima mogu
preobratiti u zemljista vrlo pogodna za gajenje sljive.