Mobil Haberleşme Sistemleri

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları

Dr. Öğr. Üyesi Hakkı SOY

Necmettin Erbakan Üniversitesi

Elektrik-Elektronik Mühendisliği Bölümü

Kablosuz Geniş Alan Ağlar (WWAN)

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 2

Mobil Haberleşme Sistemlerinin Gelişimi

• Yıllar önce sadece askeri ve özel amaçlı uygulamalar için kullanılan kablosuz haberleşme
sistemleri bugün insan hayatının büyük bir bölümünü doğrudan etkilemektedir. Hücresel
sistemler, kablosuz haberleşmenin en popüler uygulama alanlarından biridir.

• Başlangıçta sadece ses sinyallerini taşımak üzere tasarlanan hücresel telefon sistemleri
bugün yerlerini taşınabilir el terminalleri ile kolayca internet erişimine imkân sağlayan
gelişmiş mobil haberleşme sistemlerine bırakmıştır. Teknolojik gelişmelere paralel olarak
hücresel sistemlerde kullanıcı ihtiyaçları ile bağlantılı olarak sunulan servisler artmaktadır.

• Görüntülü konuşma, mobil televizyon, gerçek zamanlı video konferans ve konum tabanlı
servisler gibi uygulamaların popülerlik kazanması ile geniş bant mobil haberleşme
teknolojilerinin gelişimi abone sayısında yaşanan artışı daha da tetiklemiştir.
Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 3
Mobil Haberleşme Sistemlerinin Gelişimi

• Hücresel haberleşme kavramının temeli 1947 yılında ABD’de Bell Labs tarafından ortaya
koyulmuştur. Ticari amaçlı ilk hücresel telefon sistemi 1978 yılında Bahreyn’de
kurulmuştur. Büyük bir coğrafi alan çok sayıda hücreye bölünürken, her bir hücre içinde
yerleştirilmiş baz istasyonu kendisine atanmış kullanıcılara hizmet verir.

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 4

Hücresel Haberleşme

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 5

https://www.youtube.com/watch?v=C6gNeKjC9Cc

Alanında on bir patenti bulunan telsiz iletişim endüstrisinde,

özellikle radyo spektrum yönetiminde öncüdür. 1970'lerde
Motorola'da iken, Cooper 1973'te ilk el cep telefonunu icat etti
ve onu geliştiren ve 1983'te pazara getiren takımı yönetti.

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 6

Sistem Mimarisi

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 7

Mobil Haberleşme Sistemlerinin Gelişimi

• Son yıllarda, mobil haberleşme sistemleri ve ilgili standartların hızlı gelişimine tanık olduk. Bu hızlı
gelişim için itici güç, sürekli artan veri hızı gereksinimleridir. 1980’li yılların başlarından bugüne
kadar devam eden mobil haberleşme sistemlerinin gelişim süreci aşağıda gösterilmiştir.

• Birinci nesil (1G) sistemler -> analog, sadece ses taşır.

• İkinci nesil (2G) sistemler -> dijital, ses yanında veri servisleri sunulur.

• Üçüncü nesil (3G) sistemler -> dijital, ses yanında veri servisleri sunulur.

• Dördüncü nesil (4G) ve ötesinde sistemler -> mobil kullanıcılara esnek, özelleştirilebilir ve her
yerde kullanılabilir multimedya servis erişimi imkânı sağlar. 4G mobil sistemler etkileşimli
multimedya servisleri kullanımı açısından önemli ölçüde gelişmiştir.

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 8

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 9
1G

• Kullanıcılara bağlantı süresince çift yönlü (full duplex) görüşme yapabilmesi için iki kanal
ayıran FDMA tabanlı birinci nesil (1G) sistemler, statik kanal ayrım planı nedeniyle sınırlı
sistem kapasitesine sahiptir.

• 1G sistemlerin en önemli uygulaması 1978 yılında Chicago, ABD’de servis vermeye

başlanan AMPS (Advanced Mobile Phone Service) sistemidir. İskandinav ülkeleri için
Ericsson ve Nokia tarafından birlikte geliştirilen NMT (Nordic Mobile Telephone) ile
İngiltere için Motorola tarafından geliştirilen TACS (Total Access Communications System)
sistemleri dünya üzerindeki diğer önemli uygulamalardır.

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 10

Çoklu Erişim Teknikleri

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 11

AMPS (Advanced Mobile Phone System) Mimarisi

• Tamamen analog teknikler ve FDMA ile hizmet veren AMPS oldukça düşük servis kalitesi
ve verimsiz frekans spektrumu kullanımı dezavantajlarına sahiptir.

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 12

1G

• 1G sistemlerde ses iletimi için FM kanal kullanırken AMPS (IS41 olarak da isimlendirilir)
için 30 KHz, NMT ve TACS için 25 KHz bant genişliği ayrılmıştır. 1G sistemler genellikle 900
MHz frekansında çalışırken NMT için 450 MHz frekansı tercih edilmiştir.

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 13

1G

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 14

2G

• 1990’lı yıllarda ortaya çıkan dijital özellikte ikinci nesil (2G) sistemler başlangıçta sadece
ses iletimi için kullanılırken daha sonra kısa mesaj servisi (SMS) ve internet erişimi için
veri haberleşmesi amacıyla da kullanılmıştır.

• 2G için temel standart olan GSM (Global System for Mobile Communications) ilk defa 1991
yılında Finlandiya’da kullanıma sunulmuştur. GSM’in sistem tasarımında temel hedef ülke
sınırları arasında dolaşımı destekleyecek yetenekte ve 1G sistemlere göre daha yüksek
kapasiteye sahip bir dijital haberleşme sistemi oluşturulmasıdır.

• GSM kanal erişimi için TDMA ile birlikte FDMA tekniklerini kullanır. FDMA ile 25 MHz bant
genişliğine sahip ve aralarından 200 KHz boşluk bırakılan 124 adet taşıyıcı frekans
sağlanırken, TDMA ile taşıyıcılar zaman dilimlerinde birbirinden ayrılmıştır.
Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 15
2G

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 16

2G

• Çalışma frekansı olarak başlangıçta 900 MHz frekansı kullanımı hedeflenirken daha sonra
1800, 1900 ve son olarak 800 MHz frekansları da kullanılmaya başlanmıştır.

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 17

2G

• Avrupa’da kullanılan GSM sistemi ile birlikte Kuzey Amerika’da Digital AMPS (D-AMPS) ve
cdmaOne, Japonya’da PDC (Pacific Digital Cellular) isimli sistemler kullanılmıştır.

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 18

2G

• D-AMPS (TDMA olarak da bilinir) sistemi IS54 standardı (sonradan IS136 olarak değişti)
üzerinde geliştirilmiş olup TDMA, FDMA ve PSK modülasyonu ile çalışır. Mevcut 1G AMPS
sistemi ile uyumlu olarak geliştirilen D-AMPS için yine 30 KHz kanallar kullanılsa da aynı
zaman diliminin üç farklı dijital ses kanalı için kullanılmasıyla üç kat fazla ses trafiği
taşınması sağlanmıştır.

• D-AMPS sistemine paralel olarak Qualcomm Inc. şirketi tarafından tasarlanan cdmaOne
sistemi IS95 standardı üzerinde geliştirilip CDMA tekniği ile kullanıcılar arasında kanal
paylaşımı, PSK modülasyonu ve kodlama ile çalışır.

• PDC sistemi düşük hareketlilik sağlamasına rağmen 64 Kbps gibi yüksek hızlarla veri
transferi imkânı sunar. Japonya dışında kullanım görmemiştir.
Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 19
Devre Anahtarlama ve HSCSD

• 2G teknolojisi kullanılmaya başlandığı yıllarda verilen servislerine olan ilgi karşısında veri
trafiğinde oluşan artışa cevap vermek için önce devre anahtarlama tekniğiyle bugün için
oldukça düşük veri hızına sahip sistemler (GSM için maksimum 14.4 Kbps) geliştirilmiştir.
Daha sonra zaman dilimlerinin birleştirilmesiyle yaygın kullanımı olmayan HSCSD (High
Speed Circuit Switched Data) sistemi ile 64 Kbps veri transfer hızına ulaşılmıştır.

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 20

Paket Anahtarlama

• Mobil sistemlerde veri transferinin kısa süreliğine anlık olarak yükselen ve çoğunlukla
uzun süreler durağan bekleyen kanal trafiğine sahip olmasından dolayı devre anahtarlama
tekniğinde ağ kaynakları verimli olarak kullanılamaz.

• Veri trafiğini daha etkin şekilde yönetmek için veri paketleri oluşturularak paket
anahtarlama tekniğiyle daha hızlı veri transferine imkân sağlayan 2.5G sistemler 1990’lı
yılların sonundan itibaren kullanılmaya başlanmıştır.

• GPRS (General Packet Radio System) ve EDGE (Enhanced Data rates for GSM Evolution)
gibi 2.5G sistemlerde kullanıcılara ait veri paketleri sistem bant genişliğini kullanmak için
rekabet eder. Kullanıcılar sadece gönderdikleri veri miktarı kadar ödeme yapar.

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 21

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 22
GPRS ve EDGE

• GPRS ve EDGE arasındaki temel fark kullanılan modülasyon çeşididir. GPRS için GMSK
(Gaussian Minimum Frequency Shift Keying) modülasyonu kullanılırken EDGE için 8PSK
(Phase Shift Keying) modülasyonu kullanılmıştır. GPRS için veri hızı 140 Kbps iken EDGE
ile uyarlamalı modülasyon ve kodlama (Adaptive Modulation and Coding, AMC) kullanımı
sayesinde veri transfer hızı yaklaşık üç kat artırılarak 384 Kbps değerine ulaşmıştır.

• 3G mobil sistemlerin gelişimi için önemli bir kilometre taşı sayılabilecek EDGE yüksek veri
hızı vaadini ancak ideal kanal şartları oluşması durumunda gerçekleştirir. Ölçülen sinyal
gürültü oranı (SNR) değeri baz istasyonuna geri besleme yapılarak en iyi modülasyon tipi
belirlenir. Uygun kanal şartlarında gürültüye karşı hassas 8PSK modülasyonuyla veri
transferi yapılır, gürültülü kanal durumunda ise GMSK modülasyonu kullanılır.

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 23

2.5G

• GPRS ve EDGE teknolojileri ses iletimi için tasarlanmış 2G sistemler için

geliştirildiklerinden öncelikli olarak düşük gecikme süresi ile haberleşme yapılmasını
hedefler. Geçen zaman içinde özellikle multimedya uygulama kullanımında yaşanan hızlı
artış sonucunda, veri transferi odaklı tasarlanmış ve yüksek haberleşme kapasitesi
sağlamayı hedefleyen gelişmiş mobil haberleşme sistemlerine ihtiyaç duyulmuştur.

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 24

3GPP

• 2G sistemlerin dünya genelinde yaygın olarak kullanımını sonucunda ITU (International

Telecommunication Union) tarafından üçüncü nesil (3G) sistemlerinde kullanılmak üzere
IMT 2000 (International Mobile Telecommunications 2000) standartlarını tanımlamak
üzere 1990’lı yıllarda çalışmalara başlamıştır.

• 2G sistemler için farklı ülkelerde ortaya çıkan birbirleriyle uyumsuz standartların ortadan
kaldırılması ile tamamen evrensel nitelikte mobil haberleşme sistemi geliştirmek üzere
yapılan çalışmalar 3GPP (3rd Generation Partnership Project) ve 3GPP2 şeklinde
isimlendirilen iki farklı çalışma grubu tarafından gerçekleştirmiştir.

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 25

3G

• 3GPP grubu GSM standardının geliştirilmesi için çalışırken 3GPP2 grubu cdmaOne
standardının gelişimini amaçlamıştır. İki grubunun birbirleri arasında farklılıklar üzerinde
anlaşamamasından dolayı 3G teknolojisi için yine farklı standartlar ortaya çıkmıştır. Bu
standartlar 3 farklı isimle kullanılmaya başlanmıştır:

• 3GPP tarafından geliştirilip Avrupa ve Asya’da kullanılan W-CDMA (Wideband CDMA)

• 3GPP2 tarafından 2002 yılından itibaren geliştirilerek Kuzey Amerika’da kullanılan

CDMA2000

• CATT (Chinese Academy of Telecommunications Technology) tarafından geliştirilip

Çin’de kullanılan TD-SCDMA (Time Division Synchronous CDMA)

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 26

3G

• W-CDMA standardı 5 MHz bant genişliğine sahip olup veri hızı mobil kullanıcılar için 144
Kbps, yaya olarak kullanımda 384 Kbps, sabit kullanım için 2 Mbps olarak öngörülmüştür.

• 1,25 MHz bant genişliğine sahip CDMA2000 standardı 2G olarak geliştirişmiş CDMA
standardı ile geriye doğru uyumlu olarak 153 Kbps veri hızını destekler.

• QPSK ile 8PSK arasında uyarlamalı (adaptive) modülasyon desteği ve 1,6 MHz bant
genişliğine sahip TD-SCDMA için aşağı bağlantı (downlink) veri hızı turbo kodlama ile
maksimum 2 Mbps’dir.

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 27

3G

• 3G sistemler paket ve devre anahtarlama ile hem IP hem de IP olmayan veri trafiğini
destekler. Avrupa’da ilk ticari 3G sistemler 2003 yılından itibaren önce İngiltere ve
İtalya’da kullanılmaya başlanmıştır.

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 28

UMTS

• 3G sistemler içinde en fazla kullanılan UMTS (Universal Mobile Telecommunications

System) teknolojisi mobil sistemlerin gelişiminde GSM ve EDGE’den sonra önemli bir yer
teşkil eder. İlk olarak ETSI (European Telecommunications Standard Institute) tarafından
geliştirme çalışmalarına başlanılan UMTS’nin teknik özellikleri 1998 yılında dünyanın
farklı bölgelerinden çok sayıda ortağın katıldığı 3GPP grubu tarafından tamamlanmıştır.

• Radyo arabirimi olarak W-CDMA standardını kullanan UMTS teknolojisi 2G sistemlere göre
daha yüksek veri hızı ve spektral verimlilik sunarken, asimetrik veri hızı desteği ile 5 MHz
bant genişliği üzerinde multimedya servislerden faydalanma imkânı sağlar.

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 29

UMTS Sistem Mimarisi

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 30

HSDPA & HSUPA

• 3GPP standardının ilk sürümü (sürüm 99) ile IMT-2000 standartları karşılanırken aynı
zamanda UMTS teknolojisinin de temeli oluşturulmuştur. 3G sistemlerde mobil servis
kullanımının giderek yaygınlaşması ile artan kapasite ve veri hızı ihtiyaçları doğrultusunda
3GPP tarafından sürüm 5 ile HSDPA (High Speed Downlink Packet Access) ve sürüm 6 ile
HSUPA (High Speed Uplink Packet Access) teknolojisi geliştirilmiştir.

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 31

HSDPA & HSUPA

• Kullanılan mobil servislerin pek çoğunda kullanıcılar aşağı bağlantı için daha fazla veri
transferi gerçekleştirir.

• Karşıdan veri yükleme (download) için ortaya çıkan dengesiz talep sonucunda 2005
yılında ilk ticari uygulaması yapılan HSDPA teknolojisi ile maksimum veri hızı 14.4
Mbps değerine çıkartılmıştır.

• VoIP (Voice over IP) ve gerçek zamanlı video konferans gibi uygulamalarda hem aşağı
hem de yukarı bağlantı için yüksek veri transfer hızlarına ihtiyaç duyulur. Bu ihtiyaç
doğrultusunda Şubat 2007’de kullanıma başlanan HSUPA teknolojisi ile aşağı bağlantı
için 14,4 Mbps ve yukarı bağlantı için ise 5,76 Mbps veri hızlarına ulaşılmıştır.

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 32

HSPA

• Aşağı bağlantı kanalında HSDPA için kullanılan pek çok özellik, yukarı bağlantı kanalında
HSUPA için de kullanılmıştır. HSDPA ve HSUPA birlikte kullanıldığında UMTS teknolojisinin
gelişiminde en önemli basamak olan HSPA (High Speed Packet Access) teknolojisi şeklinde
isimlendirilir. 3.5G olarak da değerlendirilen HSPA teknolojisi radyo arabirimi yine W-
CDMA tabanlı olup UMTS ile geriye doğru tamamen uyumludur. HSPA ile aşağı bağlantı için
16QAM modülasyonu, yukarı bağlantı içinde QPSK modülasyonu kullanılır.

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 33

CDMA 1xEV-DV

• CDMA2000 standardının bir sonraki aşaması olarak 2006 yılında kullanıma sunulan CDMA
1xEV-DV (Single Channel Bandwidth Evolution Data Voice) sisteminde hem ses hem de veri
iletişimi için QPSK ile 16QAM arasında uyarlamalı modülasyon ve kodlama teknikleri
kullanılarak aşağı bağlantı için 3.1 Mbps, yukarı bağlantı için 451 Kbps veri hızı elde
edilmiştir. Son olarak üç kat fazla kanal bant genişliği kullanan (3x) CDMA2000 3xRTT
sistemi ile veri hızı 2 Mbps değerine ulaşmıştır.

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 34

HSPDPA & 1xEV-DV

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 35

HSPA+ (HSPA Evolved)

• 3GPP2 tarafından geliştirilen CDMA2000 standardı ile elde edilen 1xEV-DO ve 1xEV-DV
teknolojileri gibi HSPA teknolojisi de 3GPP tarafından geliştirilerek 3GPP sürüm 7 ile
64QAM ve MIMO (Multiple-Input Multiple-Output) desteği (2x2, 3x2 ve 4x2 formunda) gibi
yeni özelliklere sahip HSPA+ teknolojisi elde edilmiştir. HSPA+ için veri transfer hızı 42
Mbps değerine (64QAM ile 2x2 MIMO konfigürasyon ile) kadar yükselmiştir.

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 36

4G

• 3GPP ve 3GPP2 standartları 3G standartlarının genişletilmesiyle elde edilecek tamamen IP

(Internet Protocol) tabanlı ağ alt yapısına sahip yeni teknolojilerin ortaya çıkarılması için
sürekli olarak geliştirilmiştir. 3G ötesindeki sistemler için başlıca ihtiyaç, multimedya
haberleşme kalitesinin artırılması gereksinimi göz önünde tutulduğunda daha yüksek veri
transfer hızıdır. Bu gereksinimleri yerine getirecek standartlar 2008 yılında ITU-R (ITU-
Radiocommunication Sector) tarafından IMT Advanced olarak belirlenerek dördüncü nesil
(4G) haberleşme sistemlerinin gelişimi planlanmıştır.

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 37

4G

• 4G sistemler mevcut 3G sistemler için süregelen problemleri çözmek için geliştirilmekle

birlikte kendinden önceki sistemler ile geriye doğru uyumlu ve tamamen IP tabanlıdır. Bu
özelliği ile 4G sistemler geniş bant uydu sistemlerinden mevcut 3G sistemlere kadar pek
çok sisteme bütünleşik olarak çalışabilir.

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 38

4G

• 4G sistemler çok yüksek veri hızı yanında daha fazla hareketlilik (mobility), servis kalitesi
(QoS), güvenlik (security) ile düşük gecikme süresi (latency) sunar. IMT Advanced
standardı ile tanımlanan hareketlilik sınıfları sabit (0 km/h), yaya (0-10 km/h), araç (10-
120 km/h) ve yüksek hızlı araç (120-350 km/h) şeklindedir.

• 4G sistemler mobil kullanıcıların sabit veya düşük hızlı hareketlilik (yaya ve sabit kullanıcı
durumunda) için 1 Gbps, yüksek hızlı hareketlilik (araba ve trenle seyahat durumunda)
için ise 100 Mbps gibi yüksek hızlarda veri transferine imkân sağlar.

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 39

4G

• Sadece paket anahtarlama ile çalışan 4G sistemlerle kullanıcılara ultra geniş bant internet
erişimi, internet üzerinden multimedya içerikli eğlence, yüksek kaliteli ses ve yüksek
çözünürlüklü video gibi mobil servislerden faydalanma imkânı sunulur. Böylece
kullanıcıların IPTV, VoIP (Voice Over IP), yüksek çözünürlüklü video (High Definition
Video) ve multimedya çevrim içi oyun (MMOG) gibi servisleri kullanımı mümkün olmuştur.

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 40

Voice Over LTE (VoLTE)

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 41

4G

• 3G sistemler 2G ve 2.5G sistemler ile karşılaştırıldığında, eş zamanlı olarak ses ve veri

iletişimi gerçekleştirilmesi yanında yüksek kapasite ve veri transfer hızlarını
desteklemektedir. Böylece görüntülü görüşme ve yüksek hızlı internet erişimi gibi
multimedya servislerinin kullanımına imkân verilmiştir.

• 3G sistemler 2G sistemlere göre 10 kat hızlı iken, 4G sistemlerinde 3G sistemlere göre 10

kat daha hızlı veri transfer hızına sahip olması öngörülmektedir. 4G sistemler özellikle
MIMO ve OFDM tekniklerinin kullanımı ile yüksek veri hızı yanında gelişmiş bit hata oranı
performansı sunmaktadır.

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 42

WiMAX

• 4G sadece hücresel sistemleri değil aynı zamanda WiMAX (Worldwide Interoperability for
Microwave Access) gibi geniş bant kablosuz erişim sistemlerini de içine alır.

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 43

LTE

• 3GPP standartlarının bir sonraki aşaması sürüm 8 ile LTE (Long Term Evolution)
teknolojisidir. HSPA’nın tersine LTE teknolojisi UMTS ile geriye doğru uyumluluk sağlamaz.
LTE teknolojisi GSM, UMTS ve HSPA’dan tamamen farklı bir radyo arabirimine sahiptir.
Ayrıca sayısal sinyal işleme (DSP) yeteneği ile 1,25-20 MHz arasında ölçeklenebilir bant
genişliği desteği ve yeni modülasyon tekniklerinin kullanımı sayesinde mevcut 3G
sistemlerin veri hızı LTE sayesinde daha da artırılmıştır. Dünyada ilk LTE servisi 2009
yılında İsveç ve Norveç’te hizmete sunulmuştur.

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 44

LTE

• LTE daha öncekilerden daha hızlı gelişen bir teknolojidir. Yakın gelecekte yine var olacaktır.

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 45

LTE

• LTE teknolojisi aşağı bağlantı için OFDM (Orthogonal Frequency Division Multiplexing)
tekniği ile veri hızını 100 Mbps ve yukarı bağlantı için SC-FDMA (Single-Carrier FDMA)
tekniği ile 50 Mbps değerine çıkarmıştır. Böylece HDSPA ve HSUPA teknolojilerine göre
yaklaşık üç kat hız artışı sağlanmıştır. MIMO ile veri hızı 326 Mbps değerine çıkartılabilir.

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 46

SC-FDMA & OFDMA

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 47

LTE

• 4G sistemler için öngörülen IMT Advanced standartlarının karşılanmasında LTE teknolojisi

önemli bir basamak olarak değerlendirilebilir.

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 48

UMB

• Diğer bir 4G teknolojide 3GPP2 grubu tarafından 3G CDMA 1xEv-DO teknolojisi üzerinde
geliştirilen UMB (Ultra Mobile Broadband) teknolojisidir. Uyumluluk sorunu olmaması için
UMB teknolojisi 3GPP grubu tarafından geliştirilen LTE ile bağlantılı olarak tanımlanmıştır.
UMB teknolojisinde CDMA yerine OFDM tekniği kullanılmıştır. 20 MHz bant genişliği ile
aşağı yönlü bağlantı için 288 Mbps, yukarı yönlü bağlantı için 75 Mbps veri hızı sağlanır.

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 49

LTE-Advanced

• 3GPP çalışma grubu, IMT-Advanced standardını karşılamak üzere LTE-A (LTE Advanced)
teknolojisinin kullanımını planlamıştır. 3GPP standardı sürüm 10 ile tanımlanan LTE-A
teknolojisi geliştirme çalışmaları 2008’de başlamış ve ilk fazı Haziran 2011’de
tamamlanmıştır. LTE-A teknolojisi mobil terminaller için yüksek hızla veri transferi, baz
istasyonları arasında koordinasyon, heterojen ağ kullanımı ve MIMO desteği gibi gelişmiş
özelliklere sahiptir. LTE-A ile veri transfer hızının 1.6 Gbps değerine ulaşması
öngörülmektedir

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 50

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 51
LTE-Advanced

• Yine IMT-Advanced standardını karşılamak üzere IEEE tarafından geliştirilen 802.16m

standardı Eylül 2009’da tamamlanmıştır. LTE-A ve IEEE 802.16m standartları birlikte IMT-
Advanced standardı olarak ITU’ya sunulmuştur. ITU-R tarafından Ekim 2010’da ilan edilen
değerlendirme sonuçlarına göre hem LTE-A hem de IEEE 802.16m (Mobile WiMAX veya
WiMAX II) teknolojileri IMT-Advanced için gerekli tüm şartları başarı ile karşılamıştır.

• LTE-A ve IEEE 802.16m pratikte birbirine eşdeğer olsa da kullanılan çoklu erişim planı ve
kontrol parametrelerinde bazı temel farklılıklar mevcuttur. Örneğin LTE-A’da aşağı/yukarı
yönlü bağlantılar için OFDMA/SC-FDMA kullanılırken, IEEE 802.16m’de her iki yönde de
OFDMA kullanılmıştır.

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 52

LTE-Advanced

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 53

LTE-Advanced Pro

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 54

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 55
Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 56
Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 57
Olasılık ve İstatistik Ders Notu - H. SOY 58
5G ve Ötesi

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 59

Olasılık ve İstatistik Ders Notu - H. SOY 60
Olasılık ve İstatistik Ders Notu - H. SOY 61
Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 62
Mobil Haberleşme Sistemleri 2
Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları

Dr. Öğr. Üyesi Hakkı SOY

Necmettin Erbakan Üniversitesi

Elektrik-Elektronik Mühendisliği Bölümü

Düşük Seviyeli Sistem Mimarisi: GSM, UMTS ve LTE

• Hücresel haberleşme gerçekleştirmek amacıyla kurulan mobil telefon ağı (public land
mobile network, PLMN) lisans sahibi ağ operatörleri (Turkcell, Türk Telekom, Vodafone
vb.) tarafından işletilir. Sistem GSM (2G), UMTS (3G) ve LTE (4G) gibi ağ mimarilerinden
biri üzerinde kurulur. Sistemin üç temel bileşeni mevcuttur: çekirdek ağ (core network),
radyo erişim ağı (radio access network, RAN) ve mobil telefon (mobile phone).

Olasılık ve İstatistik Ders Notu - H. SOY 64

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 65
Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 66
Olasılık ve İstatistik Ders Notu - H. SOY 67
Olasılık ve İstatistik Ders Notu - H. SOY 68
Çekirdek Ağ

• Çekirdek ağ, hücresel sistemlerin temel unsurudur. Erişim ağı tarafından bağlanan
müşterilere hizmet sağlar. Çekirdek ağ kullanılan hücresel şebeke teknolojisine bağlı olarak
devre anahtarlamalı (circuit switched, CS) ve paket anahtarlamalı (packet switched, PS)
olmak üzere iki farklı sahada çalışır.

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 69

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 70
Devre Anahtarlama

• Devre anahtarlama sahasında telefon görüşmeleri ağ operatörünün kapsama alanı içindeki

farklı coğrafi bölgeler ve geleneksel sabit hat telekomünikasyon sistemleri arasında taşınır.
Böylece ortak anahtarlamalı telefon ağı (public switched telephone network, PSTN) ile
haberleşme sağlanır ve kullanıcılar sabit hatlar ile diğer ağ operatörlerine abone
kullanıcılara arama gerçekleştirebilir. Devre anahtarlama sabit hızda ve minimum gecikme
ile bilgi taşımak üzere her cep telefonu için ayrılmış çift yönlü bağlantı sağlar. Kullanıcı
sayısı arttıkça yük artacağından devre anahtarlama bağlantı kapasitesi sistem performansı
açısından önemlidir. Kullanıcıların veri hızları zamanla değiştiği için devre anahtarlama
veri transferi için kullanılmaz.

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 71

Paket Anahtarlama

• Paket anahtarlama ile veri akışı veri paketlerine bölünür ve her paket hedeflenen cihazın
adresi ile etiketlenir. Ağ içindeki yönlendirici (router) cihazlar gelen veri paketlerinin
adreslerini okur ve paketleri hedefe doğru yönlendirir. Ağ kaynakları kullanıcılar arasında
paylaşıldığından paket anahtarlama, devre anahtarlamaya göre daha verimli bir tekniktir.
Fakat Internet erişiminde olduğu gibi aynı zamanda veri gönderimi yapan cihaz sayısı
arttıkça uzun gecikme süreleri ortaya çıkar. Paket anahtarlama sahasında kullanıcıların
kendi arasında ve Internet gibi harici paket veri ağları (packet data networks, PDNs) ile
olan web sayfası, elektronik posta vb. veri akışları taşınır.

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 72

RAN: GERAN, UTRAN, E-UTRAN

• Radyo erişim ağı (RAN), çekirdek ağ ile kullanıcılar arasında haberleşme sağlar. GSM ve
UMTS gibi farklı hücresel sistemler için çekirdek ağı ortak olsa da farklı radyo erişim ağları
kullanılır: GERAN (GSM EDGE radio access network) ve UTRAN (UMTS terrestrial radio
access network), evolved UTRAN (E-UTRAN).

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 73

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 74
Mobil Cihazlar

• Mobil kullanıcı cihazları (user equipment, UE) radyo erişim ağı ile radyo hava arabirimi
(radio air interface) üzerinden haberleşir. Ağdan kullanıcıya olan kanal aşağı bağlantı
(downlink, DL) ve kullanıcıdan ağa olan kanal yukarı bağlantı (uplink, UL) olarak
isimlendirilir. Ağ operatörünün kapsama alanı dışında olan kullanıcı ziyaretçi ağına
bağlanarak haberleşmeye devam eder. Bu durum dolaşım (roaming) olarak isimlendirilir.

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 75

Hücre

• Hücre kavramı Avrupa’da sektör ile aynı anlamda kullanılır. Amerika’da ise hücre tek bir
baz istasyonu tarafından kontrol edilen sektör grubunu ifade eder. Her hücre sınırı alıcı ve
verici arasında başarılı haberleşmeyi mümkün kılacak maksimum uzaklıkla belirlenen bir
kapsama alanına sahiptir. Hücre kapasitesi, hücre içinde yer alan tüm kullanıcıların
maksimum veri hızları birleştirilerek bulunur.

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 76

Hücre

• Makro hücrelerin (macrocells) büyüklüğü birkaç kilometre ile sınırlı olup kırsalda geniş kapsama alanı sağlar.

• Mikro hücrelerin (microcells) büyüklüğü birkaç yüz metre ile sınırlı olup nüfusun yoğun olduğu bölgelerde
büyük birleşik kapasite sağlar.

• Piko hücrelerin (picocells) büyüklüğü birkaç on metre ile sınırlı olup ofisler ve alışveriş merkezleri gibi geniş
bina içi ortamlarda kullanılır.

• Femto hücreler (femtocells) abonelerin satın alıp evlerine kurdukları baz istasyonlarından oluşur ve
büyüklükleri birkaç metre ile sınırlıdır.

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 77

Hücre

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 78

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 79
Baz İstasyonu

• Radyo erişim ağının en önemli bileşeni baz istasyonudur. Her baz istasyonu bir veya daha
fazla sayıda sektör içinde bulunan kullanıcılar ile haberleşmek için bir veya daha fazla
sayıda anten setine sahiptir. Genellikle baz istasyonu üzerinde üç anten seti bulunur ve bu
şekilde 120° açı ile birbirlerinden ayrılan yay içinde kalan üç sektörün kontrolü sağlanır.

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 80

Baz İstasyonlarının Gelişimi

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 81

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 82
Massive MIMO

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 83

Massive MIMO

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 84

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 85
Hava Arabirimi (Air Interface)

• Mobil kullanıcılar ve baz istasyonu taşıyıcı frekansı (carrier frequency) olarak

isimlendirilen belirli bir frekansta haberleşir. Taşıyıcı frekansı etrafında bant genişliği
olarak isimlendirilen belirli büyüklükte bir frekans spektrumu oluşur. Örneğin taşıyıcı
frekansı 1960 MHz ve bant genişliği 10 MHz ise mobil kullanıcı ve baz istasyonu arasında
veri transferi 1955 MHz ile 1965 MHz frekansları arasında meydana gelir.

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 86

Hava Arabirimi (Air Interface)

• Hava arabirimi, baz istasyonlarının gönderimlerini mobil kullanıcılardan ayırarak girişim

meydana gelmemesini sağlar. UMTS için girişim önleme iki şekilde yapılır. Frekans bölmeli
çoklama (frequency division duplex, FDD) kullanıldığında baz istasyonları ve kullanıcılar
farklı frekanslarda gönderim yapar. Zaman bölmeli çiftleme (time division duplex, TDD)
kullanıldığında baz istasyonları ve kullanıcılar aynı frekansta farklı zamanlarda gönderim
yapar. Hava arabirimi aynı zamanda farklı baz istasyonları ve mobil kullanıcıları
birbirinden ayırır.

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 87

El Değiştirme

• Mobil kullanıcı ağın bir parçasından diğerine hareket ederse, bir hücrede haberleşmesini
sonlandırıp sonraki hücrede haberleşmesini tekrar başlatır. Bu süreç iki farklı teknik
kullanılarak gerçekleştirilir: ağ ile aktif olarak haberleşen kullanıcılar için el değiştirme
(handover) ve hazırda bekleme (standby) konumundaki kullanıcılar için hücre yeniden
seçimi (cell reselection). UMTS için aktif kullanıcı aynı zamanda birden fazla sayıda hücre
ile haberleşebilir. Bu durum yumuşak el değiştirme (soft handover) olarak isimlendirilir.

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 88

Radyo Ağ Kontrolörü

• Baz istasyonları radyo ağ kontrolörü (radio network controller, RNC) olarak isimlendirilen
cihazlar ile birlikte gruplanarak kullanıcılardan gelen ses bilgisi ve veri paketlerinin baz
istasyonları ve çekirdek ağ arasında geçişi sağlanır. Aynı zamanda kullanıcılara
görünmeyen sinyalleşme mesajları kontrol edilir. Buna örnek olarak kullanıcının bir
hücreden diğerine geçişi sırasında sinyalleşme ile el değiştirme durumunun anlatılması
verilebilir. Her radyo ağ kontrolörü birkaç yüz tane bas istasyonunu kontrol eder.

• GSM için radyo erişim ağı (RAN) benzer bir mimariye sahiptir. Fakat GSM için baz
istasyonu BTS (base transceiver station) ve radyo ağ kontrolörü BSC (base station
controller) olarak isimlendirilir. Hem GSM hem de UMTS destekleyen cihaza sahip mobil
kullanıcının iki radyo erişim ağı arasında geçişi sistemler arasında el değiştirme (inter-
system handover) olarak isimlendirilir.
Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 89
Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 90
Çekirdek Ağ Mimarisi

• Çekirdek ağ iç mimarisi aşağıda gösterilmiştir.

Olasılık ve İstatistik Ders Notu - H. SOY 91

Çekirdek Ağ Mimarisi

• Devre anahtarlama sahasında medya geçitleri (media gateways, MGWs) telefon

görüşmelerini ağın bir kısmından diğerine yönlendirirken, mobil anahtarlama merkezi
(mobile switching center, MSC) sunucuları da sinyalleşme mesajlarını taşıyarak telefon
görüşmelerini yönetir. Paket anahtarlama sahasında geçit GPRS destek düğümleri (gateway
GPRS support nodes, GGSNs), sunucular ve ağ dışındaki paket veri ağları arasında arabirim
gibi davranır. Servis GPRS destek düğümleri (serving GPRS support nodes, SGSNs) ise baz
istasyonları ve geçit GPRS destek düğümleri arasındaki verileri yönlendirirken, sinyalleşme
mesajlarını taşıyarak veri akışlarını yönetir. Abone sunucusu HSS (home subscriber server)
merkezi veri tabanı olup ağ operatörünün aboneleri hakkında bilgileri içerir. Bu bilgiler
devre anahtarlama ve paket anahtarlama ağ sahaları arasında paylaşılır.

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 92

Haberleşme Protokolleri

• GSM ve UMTS tıpkı İnternette olduğu gibi donanım ve yazılım protokolleri kullanarak bilgi
transfer eder. Bu protokoller IETF (Internet Engineering Task Force) tarafından
tasarlanmış ve numara verilerek çeşitli katmanlara gruplandırılmıştır. Katmanlardan her
biri veri gönderme ve alma sürecinin bir durumunu ele alır. Ortaya çıkan yedi katmanlı
model, OSI (Open Systems Interconnection) olarak bilinir.

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 93

Haberleşme Protokolleri

• Web sunucudan kullanıcının internet tarayıcısına veri transferi aşağıda gösterilmiştir.

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 94

Haberleşme Protokolleri

 İlk adımda HTTP (hyper text transfer protocol) uygulama katmanı protokolü, sunucu
uygulama yazılımından bilgi alır ve bilgiyi kullanıcı uygulama katmanına gönderir.

 Taşıma katmanı (transport layer) uçtan uca veri transferini yönetir. Burada TCP
(transmission control protocol) ve UDP (user datagram protocol) olmak üzere 2 temel
protokol vardır. TCP, web sayfası ve elektronik posta (e-mail) gibi uygulamalarda paket
hedefe doğru ulaşmadığında yeniden gönderimi gerçekleştirir. UDP, gerçek zamanlı ses
ve video gibi paketlerin zamanında hedefe ulaşmasının önemli olduğu uygulamalarda
yeniden gönderim yapılmadan veri paketlerini gönderir.

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 95

Haberleşme Protokolleri

 Ağ katmanı (network layer) içinde IP (internet protocol) hedef cihazın IP adresini

kullanarak paketleri doğru yoldan kaynaktan hedefe yönlendirir. Bu süreç yönlendirici
(router) cihazlar tarafından protokol yığınında en düşük 3 katman üzerinde hedef IP
adresleri incelenerek yürütülür.

 Veri bağlantı katmanı (data link layer) paket gönderimini bir cihazdan diğerine yönetir.

 Fiziksel katman (physical layer) gönderilen sinyalin geriliminin ayarlanması gibi

fiziksel cihazların detayları ile ilgilidir. İnternet, fiziksel ve veri bağlantı katmanında
Ethernet protokolünü kullanır.

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 96

Haberleşme Protokolleri

• Gönderici protokol yığınında her seviyede protokol kendisinden alttaki protokolden servis
veri birimi (service data unit, SDU) şeklinde veri paketini alır. Paketi işler, yapılan işlemleri
tanımlayacak başlık ekler ve böylece protokol veri birimi (protocol data unit, PDU)
şeklinde çıkış elde edilir. Elde edilen PDU, bir sonraki katman için SDU girişi olarak hemen
işleme alınır. Bu süreç paket protokol yığınının en altına gelene kadar devam eder. Alıcı,
süreci tersine çevirir, verici tarafından gerçekleştirilen işlemleri başlıklara bakarak geri alır.
Bu teknik UMTS ve GSM için radyo erişim ve çekirdek ağlarında kullanılır.

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 97

LTE Sistem Mimarisi

• LTE için SAE (System Architecture Evolution) olarak isimlendirilen çekirdek ağ geliştirme
çalışmaları sonucunda EPS (evolved packet system) olarak isimlendirilen sistem ortaya
konulmuştur. EPS, üç temel bileşene sahiptir: UE (user equipment ), E-UTRAN (evolved
UMTS terrestrial radio access network) ve EPC (evolved packet core).

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 98

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 99
EPC
UE

E-UTRAN

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 100

EPC

• EPC (evolved packet core), LTE sistemler için geliştirilmiş yeni çekirdek ağ mimarisidir.
EPC sayesinde LTE (GERAN/UTRAN) ile 3GPP tarafından geliştirilmeyen erişim sistemleri
(WLAN, WiMAX, CDMA) ve aynı zamanda ev, ofis ve küçük kampüs alanlarında kurulan
3GPP sistemler ile uyumlu küçük Femto erişim noktalarının (DSL ve kablo TV gibi tüketici
hatları üzerinden bağlı GERAN/UMTS/LTE radyo istasyonları) bağlantısı sağlanmıştır.

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 101

EPC

• EPC veri hattı olarak tasarlanmış olup veri içeriği veya uygulamayı dikkate almaksızın
bilgiyi kullanıcıya gönderir veya kullanıcıdan alır. Bu çalışma şekli tıpkı İnternet’e benzer
olup herhangi bir uygulamadan gelen veriler taşınır. Fakat ses uygulaması sistemin dahili
bir parçası olan geleneksel devre anahtarlamalı ağlardan farklıdır. Yani LTE için ses
uygulaması sisteme entegre değildir.

• LTE sisteminde mobil kullanıcı iki farklı teknik kullanılarak ses araması yapabilir.
Bunlardan birincisi devre anahtarlamalı geri çekilme (circuit switched fallback) olup
burada ağ, mobil kullanıcıyı 2G veya 3G hücreye transfer eder. Böylece kullanıcı 2G/3G
devre anahtarlama sahası ile bağlantı kurar. İkincisi, IP multimedya alt sistemi kullanarak
harici ağın IP üzerinde ses (voice over IP, VoIP) araması yapmasını ayarlayacak, yönetecek
sinyalleşme fonksiyonları elde etmesi sağlanır.
Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 102
EPC

• Evolved Node B (eNB)

• Hava arabirimi sağlar.
• Radyo kaynak yönetim fonksiyonlarını gerçekleştirir.

• Serving Gateway (SGW)

• Mobilite (hareketlilik) sağlar.
• Veri yönlendirme ve iletiminden sorumludur.

• Packet Data Network Gateway (PDN GW)

• İnternet bağlantısı sağlar.
• 3G ve 3G olmayan ağlar arasında servis kalitesi (QoS) and mobilite sağlar.

• Mobility Management Entity (MME)

• Mobiliteyi yönetir ve güvenlik sağlar.
• Kontrol düzleminde çalışır ve yetkilendirme sağlar.

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 103

E-UTRAN

• Radyo erişim yönetiminden sorumludur. Ağa bağlı kullanıcıların veri transferini kontrol ve
koordine edecek protokoller burada tanımlıdır. E-UTRAN, eNB (evolved Node B) olarak
isimlendirilen baz istasyonlarından meydana gelir (UMTS için ise baz istasyonu NodeB
olarak isimlendirilir) ve mobil cihaz ile EPC arasında radyo haberleşmeyi gerçekleştirir.

• Baz istasyonu (eNB) bir veya birden fazla hücre içinde mobil cihazları kontrol eden baz
istasyonunu ifade eder. Mobil cihaz belirli bir zamanda belirli bir hücre içinde sadece bir
adet baz istasyonu ile haberleşir. Mobil cihaz ile haberleşen baz istasyonu, servis veren baz
istasyonu (serving eNB) olarak ifade edilir.

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 104

E-UTRAN

• Baz istasyonu iki temel fonksiyona sahiptir:

1) LTE hava arabiriminin analog ve dijital sinyal işleme fonksiyonlarını kullanarak aşağı
bağlantı (DL) kanalından tüm mobil cihazlara gönderim yapar ve mobil cihazların
gönderimlerini yukarı bağlantı (UL) kanalından dinler.

2) Tüm mobil cihazlara haberleşmeleri ile ilgili sinyalleşme mesajları (örneğin el

değiştirme komutu) göndererek onların düşük seviyeli çalışmasını kontrol eder. Baz
istasyonu bu fonksiyonları yerine getirerek mobil cihaz ile ağ arasında veri alışverişi
meydana geldiğinde gecikme süresini düşürecek şekilde NodeB ve radyo ağ
kontrolörünün fonksiyonlarını birleştirir.

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 105

UTRAN in 3G, E-UTRAN in 4G NodeB in 3G, E-NodeB in 4G

CN in 3G, EPC in 4G

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 106

E-UTRAN

• Hem E-UTRAN hem de EPC birlikte LTE için servis kalitesinin kontrolünden sorumludur.
Baz istasyonları arasında iletişim kurmak için S1 ve X2 olmak üzere iki farklı arabirim
tanımlanmıştır. Her baz istasyonu S1 arabirimi üzerinden EPC ile bağlıdır. Baz istasyonu
aynı zamanda sinyalleşme ve el değiştirme sırasında paket iletiminde kullanılmak üzere X2
arabirimi üzerinden yakınındaki baz istasyonları ile bağlanabilir.

Olasılık ve İstatistik Ders Notu - H. SOY 107

E-UTRAN

• X2 arabirimi baz istasyonları arasında haberleşme sağlar, kullanıcı ve kontrol bilgisini

transfer eder. Örneğin baz istasyonları arasında handover bilgisi, ölçüm değerleri, girişim
(interference) koordinasyon raporları, yük ölçümleri, konfigürasyon ayarları ve kullanıcı
bilgilerinin yönlendirilmesi X2 arabirimi üzerinden gerçekleştirilir.

• S1 arabirimi baz istasyonu (eNB) ile EPC (MME veya S-GW) arasında bağlantı kurar. Baz
istasyonu (eNB) ile MME arasındaki bağlantı S1-MME olarak isimlendirilir ve kontrol
bilgisi (mobilite desteği, paging, veri servisleri yönetimi, konum servisleri ve ağ yönetimi)
transferi için kullanılır. Baz istasyonu (eNB) ile S-GW arasındaki bağlantı ise S1-U olarak
isimlendirilir ve kullanıcı verilerini transfer etmek için kullanılır.

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 108

E-UTRAN Taşıma Ağı

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 109

P-GW ve S-GW

• Paket veri ağ geçidi (packet data network gateway, P-GW), EPC’nin dış dünya ile bağlantı
noktasıdır. SGi arabirimi üzerinden her PDN ağ geçidi ağ operatörünün sunucuları veya IP
multimedya alt sistemleri gibi bir veya daha fazla cihaz veya PDN ile veri alışverişi yapar.
Her paket veri ağı (PDN), erişim noktası ismi (access point name, APN) ile anılır.

• Servis ağ geçidi (serving gateway, S-GW), yüksek seviyeli yönlendirici gibi davranır ve baz
istasyonu ile PDN ağ geçidi arasında verileri iletir. Tipik bir ağda her biri farklı coğrafi
bölgelerde mobil cihazlara bakan servis ağ geçidi cihazları mevcuttur. Her mobil cihaz, tek
bir servis ağ geçidine atanır. Mobil cihazlar uzaklaştıklarında servis ağ geçidi değiştirilir.

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 110

MME

• Hareketlilik yönetim merkezi (mobility management entity, MME), güvenlik ve radyo

haberleşmesi ile ilişkisiz veri akışlarının yönetimi gibi konularda sinyalleşme mesajları
göndererek mobil cihazların yüksek seviyeli çalışmasını kontrol eder. Servis ağ geçidi ile
birlikte tipik bir ağda her biri belirli bir coğrafi bölgeye bakan hareketlilik yönetim
merkezleri mevcuttur. Her mobil cihaz, servis hareketlilik yönetim merkezi (serving MME)
olarak isimlendirilen belirli bir hareketlilik yönetim merkezine atanır. Mobil cihazlar
uzaklaştıklarında servis hareketlilik yönetim merkezi değiştirilir. MME aynı zamanda EPC
içinde sinyalleşme mesajları ile ağın diğer elemanlarını kontrol eder.

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 111

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 112
HeNB ve Femtocell

• Ağ operatörleri kendi ağlarının kapasitesini artırmak üzere küçük hücreler kullanabilir.

Bunun için kullanıcılar satın aldıkları küçük ev baz istasyonlarını (home eNB, HeNB)
kullanarak evlerinde femto hücre (femtocell) kapsaması oluşturabilirler. Bu şekilde
kullanıcılar daha iyi kapsama alanı, daha yüksek veri hızından faydalanabilir. Aynı zamanda
ağ operatörü ev baz istasyonu etrafındaki makro hücrelerin (macrocell) trafik yükünü
azaltır. Bu tip çözümün tek dezavantajı maliyetidir.

Olasılık ve İstatistik Ders Notu - H. SOY 113

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 114
Olasılık ve İstatistik Ders Notu - H. SOY 115
HeNB ve Femtocell

• HeNB, kapalı abone grubuna (closed subscriber group, CSG) aittir, bu gruba ait abonelerin
mobil cihazları özel erişim sağlayabilir. Kapalı gruba ait mobil cihazların listesi USIM
tarafından saklanır ve ağ operatörüne ait cihaz yönetim sunucusundan indirilebilir.

• HeNB, normal baz istasyonlarına göre daha düşük güç kısıtlamasına sahiptir. Tek bir
hücreyi kontrol eder ve sürüm 10’a kadar X2 arabirimini desteklemez. HeNB, S1 arabirimi
üzerinde EPC ile doğrudan veya ağ geçidi olarak bilinen cihaz üzerinden haberleşebilir.

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 116

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 117
UE

• Kullanıcı ekipmanı (UE) iç mimarisi, UMTS ve GSM ile aynıdır ve ME (mobile equipment)
olarak da isimlendirilir. Tüm haberleşme fonksiyonlarından sorumlu olan MT (mobile
termination), ve veri akışlarını sonlandıran TE (terminal equipment) olmak üzere iki
bileşenden oluşur. Kısaca SIM olarak bilinen UICC (universal integrated circuit card)
telefon numarası gibi kullanıcıya özel bilgileri saklar ve USIM (universal subscriber identity
module) uygulamasını çalıştırır.

Olasılık ve İstatistik Ders Notu - H. SOY 118

UE

• USIM üzerindeki bilgilerin bir kısmı ağ operatörüne ait cihaz yönetim sunucularından
indirilebilir. USIM aynı zamanda SIM kartta saklanan güvenlikle ilgili bilgileri taşır. LTE
destekli kullanıcı ekipmanları sürüm 99 ve sonrasına ait USIM kullanır, GSM için daha
önceden tanımlanan sürümleri desteklemez.

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 119

UE

• Kullanıcı ekipmanları maksimum veri hızı, desteklediği radyo erişim teknolojisi, veri
gönderme ve alma için taşıyıcı frekansları gibi özellikleri bakımından farklı yeteneklere
sahiptir. Mobil cihazlar bu yeteneklerini radyo erişim ağına (RAN) sinyalleşme mesajları ile
bildirir. Böylece E-UTRAN bağlı cihazların bu yeteneklerini nasıl kontrol edeceğini önceden
bilir. Cihazların önemli özellikleri kullanıcı ekipmanı kategorisi (UE category) olarak
gruplanır. Bu kategori bilgisine bakarak cihazların maksimum veri transfer hızları
belirlenir. LTE destekli ilk cihazlar kategori 3 için veri hızı (DL:100 ve UL:50 Mbps) iken,
kategori 5 için veri hızı (DL:300 ve UL:75 Mbps) değerine ulaşmıştır.

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 120

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 121
UE

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 122

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 123
Pahalı telefonlar değil ‘Cat 9’u olanlar uçacak

• Mobil telefon kullanıcıları 4.5G ile 375 Mbps hızlara ulaşacak. Ancak 4.5G'yi destekleyen her telefon 375
Mbps hıza erişemeyecek. Yüksek hızdan yararlanmak için cihazın modeminin 4G / LTE desteğine sahip
olması gerekiyor. Akıllı telefonlarda yer alan bu modemler Cat 4, Cat 6, Cat 9 şeklinde sınıflandırılıyor.
Eğer operatörünüz 375, hatta 450 Mbps seviyesinde hızları sizlere sunabiliyorsa, Cat 4 sınıfı bir modeme
sahip akıllı telefonla o hızları kullanamazsınız. Cat 4 desteğine sahip cihazların ulaşabileceği hız seviyesi
150 Mbps iken, Cat 6 cihazlar 300 Mbps hıza ulaşabiliyor. Ayrıca Cat sınıflandırmasına göre cihazların
upload hızları da değişiyor. Peki bütün bunlar ne anlama geliyor? En son model telefonlara sahip olanlar
daha 4.G'nin nimetlerinden daha fazla yararlanacak. Ancak bu her pahalı ve yeni modelin hızlı olacağı
anlamına gelmiyor. Mesela Samsung Galaxy S7 ve Galaxy S7 edge modelleri 450 Mbps hızdan
yararlanırken, Apple kullanıcıları için aynı şeyi söylemek mümkün değil. Cat 4 desteğine sahip Apple
iPhone 6 ve Apple iPhone 6 Plus kullanıcıları sadece 150 Mbps internet hızına erişebilecek. Bu da
operatörlerin akıllı telefon penetrasyon oranını artıracak. Mesela Turkcell’in abonelerinin yüzde 50’si
şuanda akıllı telefon taşıyor. Bu oran 4.5G ile birlikte hızla artacak.

Olasılık ve İstatistik Ders Notu - H. SOY 124

Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 125
Olasılık ve İstatistik Ders Notu - H. SOY 126