‫اصول انتخاب‬

‫موتور‬
 ‫اصول انتخاب موتور‬

‫انتخاب یک موتور به در نظر گرفتن موارد بسیار زیادی از استانداردها‪ ،‬عوامل محیطی و مشخصه های بار ‪،‬‬
‫راندمان موتور و ‪ ...‬وابسته است در این مقاله کوتاه به تاثیر و چرایی توان و گشتاور بار بر روی انتخاب موتور می‬
‫پردازیم‪.‬‬

‫با مفاهیم بسیار ساده شروع و با نکات کاربردی به پایان می رسد که این خود به درک و همراهی خواننده کمک‬
‫بسیاری می کند‪.‬‬

‫مفاهیم عمومی‬

‫در این مقاله ما به ماشین های دوار توجه داریم‬

‫موتور‪:‬‬

‫تبدیل انرژی الکتریکی به مکانیکی‪.‬‬

‫توان مکانیکی‪:‬‬
‫خروجی مکانیکی موتور " ‪ " P‬که با وات اندازه گیری می شود‪.‬‬
‫موتورهای قدیمی و موتورهای ساخت آمریکا با اسب بخار سنجیده می شوند‪.‬‬

‫ضریب تبدیل ‪:‬‬

‫‪Conversion Factor: 1 Hp = 746 W‬‬

‫سرعت‪:‬‬
‫تعداد دور موتور در دقیقه را گویند‪ ،‬عموما َ با " ‪ " N‬نمایش داده می شود و با " ‪ " RPM‬اندازه گیری‬
‫می شود‪.‬‬
 ‫در بعضی از فرمول ها براساس دور بر ثانیه سنجیده می شود که با " ‪ " n‬نشان داده می شود‪.‬‬

‫در دروس آکادمیک از واحد دیگری که رادیان نامیده می شود استفاده می گردد که با " ‪ " ω‬نشان داده می‬
‫شود‪ .‬دلیل استفاده از آن در فرمول ها بخاطر ساده کردن نگارش آنها می باشد‪.‬‬

‫ضریب تبدیل‪:‬‬
‫‪n=N/60 ω=2πN/60‬‬

‫گشتاور‪:‬‬
‫نیرویی که موتور را می گرداند گشتاور نامیده می شود و با نیوتن متر سنجیده می شود‪ .‬موتوری با گشتاور باال ‪ ،‬به‬
‫سرعت شتاب می گیرد و می تواند بار سنگین را به حرکت در آورد‪.‬‬

‫رابطه بین توان‪ ،‬سرعت و گشتاور‬

‫می داینیم که سرعت باالتر‪ ،‬توان بیشتر می خواهد و گشتاور باالتر نیز‪ ،‬توان بیشتر در حقیقت توان به‬
‫گشتاور در سرعت وابسته است‪.‬‬

‫فرمول مهم‬

‫برای مثال‬

‫?‪iii) If T = 10Nm, N = 1000 rpm what is P‬‬ ‫)‪(1.05kW‬‬

‫?‪iv) If P=2kW, N = 1450 rpm what is T‬‬ ‫)‪(13.2Nm‬‬

‫?‪v) If P = 4 Hp, T = 10 Nm, what is N‬‬ ‫)‪(2850rpm‬‬

 ‫سایز نمودن موتور‬

‫سایز نمودن موتور به روند انتخاب موتور صحیح برای بار مشخص اطالق می گردد‪.‬‬

‫مهم است که موتور به درستی سایز شود چراکه‪:‬‬

‫اگر موتوری برای کاربری مورد نظر بسیار کوچک باشد ممکن است برای راه اندازی آن بار و رساندن آن‬ ‫‪‬‬
‫به سرعت صحیح مناسب نباشد‪ .‬حتی اگر موتور بار را به سرعت مورد نظر برساند دچار بیش دمایی شده و‬
‫می سوزد‪.‬‬
‫اگر برای کاربری مورد نظر موتور بسیار بزرگ باشد خرید چنین موتوری هدر دادن پول و هزینه ای اضافی‬ ‫‪‬‬
‫خواهد بود‪ .‬همچنین موتورها اگر در باری کمتر از بار نامی باشند‪ ،‬غالبا در بازه عدم بازدهی مناسب کار‬
‫می کنند که این به معنی از دست دادن پول و سرمایه در دوره بهره برداری است‪.‬‬

‫به نمودار منحنی گشتاور به سرعت موتور قفس سنجابی توجه فرمایید و گشتاور راه انداز‪ ،‬گشتاور باالبر و‬
‫گشتاور حداکثر را بیاموزید‪.‬‬

‫مفاهیم مهم‪:‬‬
 ‫مقادیر نامی‪:‬‬

‫تمامی موتورها دارای مقادری نامی همچون ولتاژ‪ ،‬جریان‪ ،‬سرعت و توان و فرکانس ( در موتورهای‬
‫‪ ) ac‬هستند که بصورت معمول بر روی پالک موتورها نوشته می شوند اما در هر حال در مدارک فنی‬
‫و کاتالوگ ها نیز در دسترس می باشند‪.‬‬

‫بطور کلی مقادیر نامی ارایه دهنده حداکثر مقداری است که باید در کارکرد عادی از موتور انتظار داشت‪.‬‬

‫‪ .1‬ولتاژ نامی هرگز نباید از مقدار ارایه شده بیش تر شود‪ .‬این خطر آسیب به ماشین یا کاربر را در معرض‬
‫شوک الکتریکی قرار می دهد‪.‬‬

‫‪ .2‬جریان نامی‪ ،‬نباید برای طوالنی مدت از مقدار آن تجاوز کند‪ .‬جریان نامی می تواند در زمان های گذر ( مثال‬
‫زمان راه اندازی موتور ) نادیده گرفته شود و مقدار جریان افزایش یابد‪.‬‬

‫‪ .3‬سرعت نامی – عموما نباید از آن گذر کرد هرچند موتورهای القایی برای کمی بیش از این سرعت طراحی‬
‫شده اند ( تا سرعت سنکرون )‪ .‬هنگامیکه آنها زیر بار هستند کمی از دور کاسته می شود‪ .‬برای مثال موتور‬
‫القایی با دور نامی ‪ 1450‬دور در دقیقه دارای سرعت سنکرون ‪ 1500‬دور بر دقیقه می باشد و تا رسیدن‬
‫به این سرعت نیز ایمن می باشد‪ .‬باید در نظر داشت که نیروی گریز از مرکز برای تجهیزات گردنده خطر‬
‫ساز می باشد‪.‬‬

‫‪ .4‬توان نامی – نباید عموما از آن گذر شود‪ .‬هرچند موتورهایی که دارای ضریب سرویس باالتر از یک‬
‫می باشند به موتور اجاز می دهند که در کوتاه مدت از مقدار توان نامی عبور کنند‪ .‬این برای کاربردهایی‬
‫که بار متغییر دارند و بار در زمان کوتاهی در دوره کارکرد از مقدار نامی بیشتر می شود‪ ،‬مناسب می‬
‫باشد‪ .‬گذار از توان نامی خطر بیش دمایی و آسیب های باالی مکانیکی را افزایش می دهد‪.‬‬

‫‪ .5‬گشتاور نامی – اغلب بر روی پالک موتور ارایه نمی شود اما این یکی از مهمترین پارامترهای انتخاب‬
‫موتور می باشد‪ .‬در هر دو نوع موتورهای ‪ AC & DC‬مقدار جریان به گشتاور وابسته است پس گذر از‬
‫گشتاور برابر است با افزایش جریان کشی ‪ ،‬در نتیجه موجب بیش دمایی و سوختگی سیم پیچ های موتور‬
 ‫خواهد شد ‪ .‬گذر از گشتاور نامی همچنین می تواند باعث آسیب مکانیکی در شافت و کوپلینگ شود‪ .‬گشتاور‬
‫نامی با توان و سرعت نامی بدست می آید‪.‬‬

‫انتخاب موتور صحیح‬

‫نگاه ساده ‪:‬‬

‫اگر میزان بار ثابت باشد پس انتخاب موتور با نگاه به گشتاور آن می باشد که شامل انتخاب موتوری با گشتاور‬
‫حتی کمی باالتر از گشتاور بار می باشد‪.‬‬

‫گشتاور بار باید بین ‪ %75‬تا ‪ %100‬گشتاور نامی موتور و در بهترین حالت ‪ %95‬آن باشد‪.‬‬

‫برای کاربردهایی با سرعت ثابت که موتور مداوم کار می کند احتیاجی نیست که به گشتاور توجه شود‪ .‬شما براحتی‬
‫می توانید به توان بار و توان موتور توجه کنید که از همان قانون ‪ %75‬تا ‪ %100‬پیروی می کنیم‪ .‬این مورد برای‬
‫موتورهای استاندارد القایی کاربرد دارد که به درایو متصل نمی شوند‪.‬‬
 ‫نگاه دقیق تر ‪:‬‬

‫آیا موتور از پس راه اندازی بار بر می آید؟‬

‫می‬ ‫جهت به حرکت درآوردن بار ‪ ،‬موتور باید از حالت سکون تا سرعت نامی را با کسب شتاب طی کند و‬
‫دانیم که این گشتاور است که عامل شتاب می باشد‪.‬‬

‫درست است که گشتاور موتور باعث شتاب گیری بار می شود اما بار نیز گشتاور مخالف خود را در مقابل این‬
‫شتابگیری اعمال می کند‪.‬‬

‫گشتاور تولیدی موتور به مولفه سرعت وابسته است و گشتاور بار نیز همچنین ‪ .‬اگر گشتاور موتور از گشتاور بار‬
‫بزرگتر باشد ‪ ،‬بار شتاب خواهد گرفت و اگر گشتاور بار بزرگتر از گشتاور موتور باشد ‪ ،‬بار کاهش سرعت و حتی‬
‫توقف خواهد داشت‪.‬‬

‫‪Accelerating Torque: = Tmotor-Tload‬‬

‫از شروع حرکت موتور ایستا تا رساندن بار به سرعت صحیح‪ ،‬گشتاور موتور باید از گشتاور بار در از ابتدای حرکت‬
‫و نیز در تمام طول زمان رسیدن به سرعت نامی بیشتر باشد‪ .‬در هر کجای این بازه که گشتاور بار از گشتاور موتور‬
‫بیشتر شود‪ ،‬موتور دچار استال ( واماندگی ) می شود و سیستم به درستی راه اندازی نخواهد شد‪.‬‬
‫موتور راه اندازی می شود و بار را به سرعت نامی خود می رساند‬
 ‫این موتور حتی راه اندازی ( حر کت ) هم نمی تواند بشود‬

‫این موتور راه اندازی می شود اما به سرعت نامی نمی رسد‬

‫مقدار زمان الزم برای رسیدن موتور به سرعت نامی خود چقدر است؟‬

‫محاسبه این زمان خارج از چارچوب این مقاله است اما زمان رسیدن به سرعت نامی به فاصله مابین منحنی گشتاور‬

‫بار و موتور بستگی دارد هر چقدر این دو نمودار از هم فاصله داشته باشند به معنی قدرت و گشتاور برتر موتور نسبت‬

‫به بار است که باعث سرعت گیری پر شتاب تر و رسیدن به سرعت نامی در زمان کمتری خواهد شد‪.‬‬
 ‫اگر بار متغییر باشد چه؟‬

‫بعضی از بارها گشتاور ثابتی ندارند حتی زمانی که به سرعت کامل می رسند نیز دارای نوسان گشتاور هستند‪،‬‬
‫چنین بارهای پیچیده ای انتخاب موتور مناسب را سخت تر می کنند‪.‬‬

‫بصورت کلی باید از موارد زیر مطمئن شد‪:‬‬

‫حداکثر گشتاور ( یا توان ) بار < سرویس فکتور * گشتاور ( یا توان ) نامی موتور‬ ‫‪‬‬
‫جذر میانگین گشتاور ( توان ) بار باید از ‪ %100‬گشتاور ( توان ) نامی موتور کمتر باشد و بهترین حالت‬ ‫‪‬‬
‫زمانی رخ می دهد که گشتاور ( توان ) بار بیشتر از ‪ %75‬گشتاور ( توان ) نامی موتور باشد‪.‬‬
‫مطمئن شوید که موتور توانایی استارت دارد و به سرعت نامی خود میرسد‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫مثال یک ‪ :‬کارکرد با سرعت ثابت نامی اما با گشتاور متغییر‬

‫موتور القایی در سرعت ثابت کار میئکند لذا با توجه به ثابت بودن سرعت بار دیگر نیازی به محاسبه گشتاور نیست‬
‫بلکه بر روی مقدار توان متمرکز می شویم‪.‬‬

‫جذر میانگین توان از روش زیر بدست می آید‪:‬‬

‫برای باری که به توان ‪ P1‬برای زمان ‪ t1‬احتیاج دارد و در ادامه به توان ‪ P2‬برای زمان ‪ t2‬و ‪ P3‬و ‪ t3‬و ‪....‬‬
‫تا ‪ Pn‬در زمان ‪ tn‬در چرخه ای تکراری احتیاج دارد از فرمول مهم زیر استفاده می کنیم‪:‬‬
‫گشتاور بار زیر برای کار در یک سرعت ثابت اندازه گیری شده است ‪ ،‬توان موتور مناسب برای پاسخگویی به این بار‬
‫را با توجه به ضریب سرویس ‪ %20‬محاسبه کنید‪ .‬احتیاجی نیست نگران عملکرد موتور در زمان راه اندازی باشید‪.‬‬

‫محاسبه موتور‬

‫‪ .1‬احداکثر توان بار مور احتیاج = ‪ 6‬کیلووات‬

‫حداکثر میزان توان بار باید از مضروب توان موتور در ضریب سرویس کمتر باشد لذا ‪:‬‬

‫‪ .2‬توان متوسط بار باید مابین ‪ %75‬تا ‪ %100‬توان نامی موتور باشد لذا ‪:‬‬

‫اگر‬
‫ما توان موتور را ‪ 5‬کیلووات انتخاب کنیم ‪ ،‬توان متوسط بار ‪ %83‬توان نامی موتور می شود که مورد تایید است‪.‬‬
 ‫نکته مهم‪ :‬اگر مقدار متوسط بار از ‪ %75‬توان نامی موتور کمتر شد ما باید همچنان ‪ 5‬کیلو وات‬
‫را انتخاب کنیم چون پایین تر از این توان دیگر موتور قادر به پاسخگویی و ارایه توان مناسب‬
‫حداکثر توان مورد نیاز بار نخواهد بود‪ .‬هرچند اگر متوسط توان بار از ‪ %100‬توان نامی موتور‬
‫بیشتر شد باید موتوری با توان باالتر را انتخاب کنیم‪.‬‬

‫عملکرد راه اندازی ‪ :‬در این مثال مورد نظر نبود‬

‫پاسخ نهانی موتور ‪ 5‬کیلو واتی است‪.‬‬

‫مثال دوم‪:‬‬

‫سرعت ثابت ‪ ،‬گشتاور متغییر در سرعتی پایین تر از سرعت نامی‬

‫( به مانند موتور ‪ DC‬که در سرعتی پایین تری از سرعت نامی کار می کند‪) .‬‬

‫بسیار مشابه مثال قبلی است با این تفاوت که بجای توان باید گشتاور را پارامتر اصلی انتخاب درنظر گرفت به‬
‫منحنی عملکرد گشتاور بار احتیاج است تا حداکثر و متوسط گشتاور بار با گشتاور نامی موتور سنجیده گردد‪.‬‬

‫مثال سوم‪:‬‬

‫بار سرعت متغییر ( بمانند موتورهای القایی متصل به درایو )‬

‫در این مورد ما باید گشتاور را بجای توان در نظر بگیریم‪ .‬همچنین باید شتابگیری بار را در محاسبات‬
‫لحاظ کنیم‪ .‬این به سرعت مورد نظر کارکرد و زمان و میزان اینرسی بار و موتور بستگی دارد‪.‬‬

‫ترجمه و تالیف‬

‫هانی ادیب آزاد‬

‫مدیر فنی شرکت ویستا جم صنعت‬

‫دیماه ‪1396‬‬