Kap2 Enzimat

Kapitulli II
ENZIMAT
PROF. ASC. ETLEVA REFATLLARI
VITI SHKOLLOR 2020 - 2021
Klasifikimi dhe natyra kimike e enzimave.
Mekanizmi i veprimit te enzimave. Llojet e

katalizes. Specifiteti i enzimave.
Struktura e Kinetika e reaksioneve enzimatike.

kapitullit Faktoret qe prekin aktivitetin enzimatik.
Frenuesit enzimatike.
Rregullimi i veprimit te enzimave. Enzimat
allosterike.
Izoenzimat. Aplikimi klinik i enzimave.
12/12/2020 PROF. ASC. ETLEVA REFATLLARI 2

Historiku i studimit te enzimave
•Historia e vjeter sa historia e biokimise
– 1810 Joseph Gay Lysac (CO2 dhe etanol jane produktet kryesore te dekompozimit te sheqereve)
– 1835 Jacob Berzelius (ekstrakti i maltit – diastase (sot α-amilase) – hidrolizon amidonin me mire se
acidi sulfurik)
– 1850 Louis Pasteur (fermentet te pandara nga qelizat)
•Era Pasteur – (Liebig – ferment; Kühne – enzyme: en + zyme)
– 1894 Fischer (Stereoizomeret, specifiteti)
– 1897 Eduard Buchner (Enzimat jetojne dhe jashte qelizes)
– 1926 James Sumner (Kristalizoi enzimen e pare, ureazen dhe vertetoi perberjen proteinike te saj)
– 1930 Haldane (Vertetoi formimin e kompleksit enzime-substrat)
– 1930 – Northrop dhe Kunitz demostruan korrelacionin direkt te aktivitetit enzimatik me sasine e
proteines
– 1963 – u zbulua sekuenca e pare aminoacidike e nje enzime (ribonukleaza A)
– 1965 – Kristalografi e rrezeve X – konformacioni i lizozimes
– Rreth 2000 enzima jane purifikuar dhe karakterizuar

Historiku i studimit te enzimave

Enzimat dhe katalizatoret kimike
Enzimat jane katalizatore te reaksioneve ne sistemet biologjike
Ndryshimet nga katalizatoret kimike:
1. Shpejtesia shume e madhe e reaksionit
◦ 106 – 108 here me e larte se e reaksionit te pakatalizuar
◦ Disa here me e larte se reaksioni i katalizuar nga katalizatore kimike
2. Kushtet “optimale“ (temperature 37°C, pH fiziologjik) te zhvillimit te
reaksionit; katalizatori kimik punon ne temperature dhe pH ekstrem
3. Specifiteti i larte qe lidhet me substratin dhe produktin
4. Kapaciteti rregullator
5. Lokalizimi specifik qelizor (ndarja qelizore e proceseve)

Natyra kimike e enzimave
Enzimat jane kryesisht proteina
◦ Analiza e genomit human → ¼ e geneve humane kodojne per enzima qe
katalizojne reaksione metabolike
◦ Shumica e enzimave jane proteina
◦ Perjashtim: Ribozimat, molekula ARN (lokalizim ribozomal) me aktivitet
katalitik
◦ Ne kete kapitull ne do te flasim per enzimat proteinike
Enzimat proteinike i klasifikojme ne:

◦ Te thjeshta (vetem proteine)
◦ Te perbera; enzima e perbere emertohet holoenzime
Holoenzima = Apoenzime (pjesa proteinike) + Kofaktor/Koenzime (pjesa
joproteinike)

Natyra kimike e enzimave
• Koenzimat/Kofaktoret – koleksion molekulash (jone metalike ose molekula
organike) te domosdoshme per rolin katalitik te enzimes; koenzimat lidhen me
vargun polipeptidik me lidhje te dobeta ose jane struktura te pavarura
• Perdorimi me i shpeshte:
• Koenzime: emertim i perdorur zakonisht per kofaktoret organike me origjine
kryesisht vitaminike
• Kofaktor: emertim i perdorur zakonisht per jonet metalike
• Koenzimat “punojne“ kryesisht si transportues te grupeve specifike funksionale.
Mund te jene:
• Koenzima te tretshme – lidhen me enzimen, marrin pjese ne
reaksion(transformohen kimikisht) dhe clirohen nga enzima pas reaksionit
• Grupe prostetike – molekula organike qe marrin pjese ne katalize (kofaktor)
ose ne stabilitetin konformacional te enzimes; grupi prostetik lidhet ne
menyre permanente me lidhje kovalente ose lidhje te dobeta me enzimen

Jonet metalike – kofaktore enzimatike
Cu2+ : citokrom oksidaze
Fe2+ /Fe3+: citokrom oksidaze, katalaze, peroksidaze
K+: piruvat kinaze
Mg2+: hekzokinaze, glukoze 6-fosfat dehidrogjenaze, piruvat kinaze
Mn2+: arginaze, ribonukleotid reduktaze
Mo: dinitrogenaze
Ni2+: ureaze
Se: glutation peroksidaze
Zn2+: anhidraze karbonike, alkol dehidrogjenaze, karboksipeptidazat A dhe B

Koenzimat me origjine vitaminike
Biotina Grup karboksil Biotina

Cobalamin Grup alkil, atom H Vitamina B12
Koenzima A Grup acil Acidi pantotenik
Flavinat →FAD, FMN e- (oksidoreduktim) Vitamina B2
NAD+ Jon hidrid, :H- (oksidoreduktim) Acidi nikotinik
Piridoksalfosfat (PLP) Grup amine Vitamina B6
Tiaminepirofosfat (TPP) Grup aldehid Vitamina B1
Tetrahidrofolat (FH4) Grup monokarbonik (p.sh. Metil) Acidi folik
Acidi lipoik Grup acil

Roli i Apoenzimes ne vetite katalitike
• Njihen enzima qe nuk kane grup prostetik
• Denatyrimi i apoenzimes shoqerohet me humbje te aktivitetit

katalitik
• Mutacionet e apoenzimes shoqerohen me modifikim te aktivitetit

katalitik
• Ka enzima qe kane te njejten koenzime por realizojne reaksione te

ndryshme

Klasifikimi i enzimave
Nr Klasa Reaksioni
1 Oksidoreduktaza Transport i e‾, jone hibride, atom H ( Ared + Box→ Aox + Bred )
2 Transferaza Transport i grupeve te ndryshme funksionale ( A─B + C → A + B─C )
3 Hidrolaza Transport i grupeve funksionale te H2O ( A─B + H2O → A─H + B─OH )
4 Liaza Shtim i nje grupi funksional ne nje lidhje = ose formim i nje lidhje = me
eliminim te nje grupi ( A[X H] ─B → A─X + B─H )
5 Izomeraza Transport i radikaleve brenda molekules ( A → isoA )
6 Ligaza Formim i lidhjeve C-C, C-S, C-O, C-N permes kondensimit + hidrolize te ATP
( A + B + ATP → A─B + ADP + Pi )
Klasifikimi bazohet ne tipin e reaksioneve te katalizuara. Secila klase permban nenklasa.

Emertimi i enzimave sipas klasifikimit
Klasifikimi sistematik eshte i domosdoshem per organizimin e enzimave te
ndryshme qe katalizojne mijera reaksione ne organizmin tone
Emri i rekomanduar – emertimi praktik me i zakonshem dhe me i perhapur per
shumicen e enzimave permban:
• Ose emrin e substratit te reaksionit me prapashtesen aze. Shembull:
glukozidaze, ureaze
• Ose pershkrimin e reaksionit te kryer: Shembull: laktate dehidrogjenaze,
adenilat ciklaze
• Disa enzima kene emra te zakonshem pa lidhje me reaksionin e katalizuar
Shembull: tripsina, pepsina

Emertimi i enzimave sipas klasifikimit
Emri sistematik: pershkrim i plote i reaksionit dhe emrat e gjithe substrateve (i plote po
i veshtire per t‘u perdorur)
Shembull: ATP + glukoze → glukoze-6fosfat + ADP
Emri sistematik i enzimes eshte ATP: glukoze fosfotransferaze
Emri ka dy pjese:
a. pjesa I – substratet
b. Pjesa II – tipi i reaksionit + aze
Numri sistematik Kod me 4 shifra (per reaksionin e mesiperm 2.7.1.1. ) qe permban
informacion per klasat, nenklasat etj:
1. Klasa – transferaze
2. Nenklasa – fosfotransferaze
3. Kapes i P eshte grupi –OH
4. Kapes i P eshte glukoza

Mekanizmi i veprimit te enzimave
G – energjia e lire
ΔG: diferenca e energjise se lire midis
produkteve dhe substrateve
ΔG = GP – GS (GP – gjendja finale; GS – gjendja
fillestare)
◦ ΔG < 0 → reaksioni ndodh spontanisht ,
exoergjik
◦ ΔG = 0 → reaksioni eshte ne ekuiliber
◦ ΔG > 0 → reaksioni nuk zhvillohet
spontanisht, endoergjik

Mekanizmi i veprimit te enzimave: ΔG
ΔG e nje reaksioni eshte e pavarur nga rruga apo mekanizmi
molekular i transformimit (ΔG e transformimit te glukozes ne CO2
dhe H2O eshte e njejte si ne djegien in vitro dhe ne rrugen
enzimatike)
ΔG nuk jep informacion per shpejtesine e reaksionit por vetem
per tendencen e tij
Ekuilibri i reaksionit (tendenca natyrale) reflekton diferencen e
energjise se lire te gjendjeve fillestare te S dhe P (ΔG)
Ekuilibri i favorshem (ΔG < 0) nuk flet per transformim te shpejte
Ekuilibri nuk modifikohet

Mekanizmi i veprimit te enzimave: ΔG‡
Nje reaksion kimik S → P kalon permes S‡ (gjendjes se
tranzicionit), gjendje e paqendrueshme qe ka energji te lire me te
madhe se S dhe P.
Energjia e lire e aktivizimit (ΔG‡)
◦ Eshte barriera energjitike e transformimit; energjia e
nevojshme qe transformimi te ndodhe.
◦ Eshte diferenca midis energjise se lire te S‡ dhe S
◦ Reflekton shpejtesine e reaksionit (ΔG‡ e larte = V e ulet)
◦ Nuk merret parasysh ne llogaritjen e ΔG pasi energjia e dhene
per arritjen e S‡ rikthehet S‡ → P

Enzimat rrisin V e reaksionit duke ulur ΔG‡
Enzimat nuk ndryshojne tendencen natyrale te transformimit por bejne qe ekuilibri te
arrihet me shpejt
Enzimat nuk konsumohen ne reaksion
Enzimat krijojne nje mikromjedis specifik ne brendesi te te cilit reaksioni behet i
favorshem ne planin energjitik
E + S ↔ ES ↔ EP → E + P
Kombinimi i E me S krijon nje rruge te re reaksioni S‡ e te cilit eshte me e ulet se S‡ pa
enzime
Enzimat shpejtojne nje reaksion duke lehtesuar formimin e (S‡) permes uljes se ΔG‡
Gjendja e tranzicionit (S‡) nuk eshte specie kimike me stabilitet dhe nuk duhet
konfonduar me intermediaret e reaksionit

Pa enzime
Me enzime

Evidencat per ekzistencen e kompleksit ES
• Fakti qe reaksioni i katalizuar nga enzima ka shpejtesi maksimale
sugjeron formimin e nje kompleksi ES (saturimi) Ne perqendrime
te larta te S, qendrat katalitike jane te zena dhe V nuk rritet me
• Kristalografia e rrezeve X ( S dhe ES )
• Karakteristikat spektroskopike te shume E dhe S ndryshojne me

formimin e ES

Qendra aktive dhe roli i lidhjeve te dobeta ne
bashkeveprimin E + S
Qendra aktive (QA) eshte regjioni i enzimes ku lidhen substratet dhe grupet
prostetike.
1. Entitet tridimensional (formohet nga aa te larget ne st.I)
2. Ze hapesire te reduktuar krahasuar me volumin total
3. Paraqitet ne trajten e te carave
4. Specifiteti i lidhjes varet nga vendosja precize e atomeve ne QA
5. Substratet lidhen me enzimen me forca relativisht te dobeta ose lidhje te
forta te perkohshme (energjia e ketyre lidhjeve kontribuan ne uljen e ΔG‡ )
E + S ↔ ES ↔ EP → E + P

Qendra aktive
QA nuk eshte nje regjion pasiv i enzimes qe
lidh substratin, por eshte nje makineri
komplekse molekulare qe perdor nje numer
mekanizmash kimike per te kthyer substratin
ne produkt:
• Stabilizon gjendjen e tranzicionit
• Mund te kete grupe kimike katalitike qe
shtojne probabilitetin e formimit te
gjendjes se tranzicionit ose perfshihen ne
formimin tranzitor te lidhjeve kovalente ES

Modelet e bashkeveprimit E-S
Modeli i Emil Fisher (1890)
• Celes – brave
• QA ekziston dhe ne mungese te S
• Ka perputhje gjeometrike dhe
ngarkesash
Modeli i Koshland
• Adaptim i induktuar; Si dora me
dorezen
• QA krijohet gjate bashkeveprimit te E
me S
• Pershtatja gjeometrike dhe
komplementariteti i ngarkesave
krijohen gradualisht
Parimet e katalizes
1. Fuqia katalitike e enzimave derivon nga energjia e lire qe clirohet nga
formimi i shume lidhjeve te dobeta midis E dhe S. Kjo energji eshte
pergjegjese per specifitetin dhe katalizen
2. Qendrat aktive te enzimave jane komplementare jo me S por me

gjendjen e tranzicionit te reaksionit qe katalizojne
✓ Kristalografia e rrezeve X ka vertetuar se qendrat aktive te shume

enzimave jane te paraformuara, por shume prej tyre kane shkalle te
ndryshme induksioni gjate lidhjes me substratin
Specifiteti i enzimave
◦ Aftesia e enzimave per te dalluar dy substrate konkuruese
◦ Shumica e enzimave jane specifike per tipin e reaksionit te katalizuar dhe natyren e
substrateve
◦ Specifiteti i reaksionit – percaktohet kimikisht nga mbetjet e aa ne qendren katalitike te
enzimes
◦ Specifiteti i substratit – percaktohet nga madhesia, struktura, ngarkesa, hidrofobiciteti i
QA. Dallojme:
• Komplementaritet gjeometrik
• Komplementaritet elektronik
◦ Specifiteti i substratit mund te jete:
• Specifitet grupi
• Specifitet absolut

Strategjite (llojet) e katalizes
Barrierat fizike dhe termodinamike qe duhet te kaperceje nje reaksion:
◦ Entropia – levizja relative e molekulave ne solucion
◦ Mburoja e molekulave te ujit – stabilizojne shumicen e biomolekulave
◦ Deformimi elektronik dhe struktural i substratit i nevojshem ne shume
reaksione
◦ Nevoja per te pozicionuar korrekt grupet funksionale te enzimes
Energjia e lidhjes midis E dhe S perdoret per te kapercyer keto barriera

Afrimi dhe orientimi i S, orientimi orbital
Con ne uljen e entropise (ulje e levizjes relative te S)
Lidhja E-S i mban substratet ne orientimin e duhur per reaksionin;
rrit probabilitetin e reaksionit
Lidhjet e dobeta midis S dhe grupeve funksionale strategjike te E
mbajne molekulat e S ne pozicion korrekt
Desolubilizimi (largimi i mol. te ujit) i S e ben kete te fundit me
reaktiv pasi destabilizon ngarkesat e tij. Desolubilizimi ben qe te
ekspozohen grupet per bashkeveprim me E dhe kontribuon ne uljen
e entropise

Kataliza acido bazike
Stabilizon intermediaret e ngarkuar te
paqendrueshem qe tentojne te
disociohen.
Kataliza acido-bazike klasifikohet ne:
◦ E pergjithshme – nje molekule e
ndryshme nga H2O luan rolin e
dhuruesit apo kapesit te protoneve
◦ Specifike – ne katalize implikohen H+
dhe OH-
Ne tabelen perbri jane shenuar radikalet
e aa qe marrin pjese ne kete tip katalize

Kataliza kovalente
Realizohet ne enzima qe kane ne QA grup reaktiv nukleofil i cili
modifikohet ne menyre kovalente gjate katalizes
Procesi zhvillohet ne dy faza:

◦ Formim i intermediarit kovalent
◦ Shperberje e intermediarit kovalent
AA qe marrin pjese:
◦ His (imidazol) Ser (-OH) Cys (-SH)

Jonet metalike ne katalize
• Stabilizim elektrostatik i ngarkesave negative
• Gjenerojne molekula nukleofile duke rritur aciditetin e molekules fqinje
• Mund te lidhen me S duke rritur numrin e bashkeveprimeve ES
• Marrin pjese ne reaksione oksidoreduktimi
Nje enzime perdor pergjithesisht nje kombinim te shume

strategjive katalitike

Kimotripsina
◦ Katalize acido-bazike dhe katalize kovalente
◦ Triada katalitike perbehet nga aminoacidet
Asp102 – His57 – Ser195
• Grupi COO- i Asp stabilizon His57
• O i Ser behet nukleofil (kur H lidhet me His)
• Ser – qender katalitike – atakon lidhjen peptidike
◦ Gjate reaksionit formohet nje intermediar i aciluar – katalize kovalente

Kimotripsina
acilim
deacilim

Serine proteazat
Xhepi hidrofob ne te cilen ndodhet triada katalitike, percakton specifitetin e
serine proteazave

Rendi i reaksionit
Korrespondon me molekularitetin e reaksionit:
• Rendi 0: V e reaksionit eshte e pavarur nga [S]
• Rendi I: V e reaksionit eshte proporcionale me [S]
S →P (reaksion unimolekular)
• Rendi II: V e reaksionit proporcionale me [A] dhe [B] kur A + B → P
• Rendi III: Reaksionet trimolekulare jane te pazakonshme
• Rendi IV: Nuk jane zbuluar deri me sot

Kinetika enzimatike
• Studimi i shpejtesise se reaksionit dhe modifikimeve te saj ne
pergjigje te ndryshimit te kushteve eksperimentale.
• Modeli eksperimental – 1913, autoret: Leonor Michaelis dhe
Maude Menten
• Sipas modelit, S lidhet me E ne menyre te kthyeshme duke formuar
nje kompleks te ndermjetem ES i cili transformohet ne E + P;
enzima rigjenerohet ne fund te reakzionit
• Modeli perfshin nje molekule substrati
• Gjate reaksionit enzima mund te jete e lire ose e lidhur me S

Kinetika enzimatike
HIPOTEZAT TERMINOLOGJI
1. Studiohet ne momente fillestare kur [S] – perqendrimi i substratit
[S] >>> [P]; S → P Vo – shpejtesia fillestare e reaksionit
2. Studiohet Vo (Δt <<< ; [S] konstant)
[E] – perqendrimi i enzimes se lire
3. Studiohet reaksioni ne ekuiliber;
kinetika e gjendjes stacionare ([ES] [Et] – perqendrimi total i enzimes
eshte konstant) [P] – perqendrimi i produktit
4. Formimi i kompleksit ES eshte etape e
domosdoshme; [Et] nuk ndryshon [ES] – perqendrimi i kompleksit enzime
substrat
gjate reaksionit
5. Sasia e S >>> E Vmax – shpejtesia maksimale e reaksionit
V e reaksionit – numri i molekulave te S te
transformuara ne P ne njesi kohe

Grafiku i Michaelis - Menten
c
b

E dhe S ne zonat e ndryshme te kurbes
a. [S] <<<; rritje proporcionale e V me a. Et eshte kryesisht E
rritjen e [S]
b. Et = E + ES ([ES] – proporcional me
b. [S] rritet; Vo rritet gjithnje e me pak [S])
ne pergjigje te rritjes se [S]
c. Et = ES →enzima e saturuar; arrihet
c. Rritja e [S] nuk jep rritje te V; arrihet Vmax
Vmax – saturimi i enzimes

Llogaritja e shpejtesise se reaksionit V0
Etapa e pare – e shpejte, e kthyeshme
Etapa e dyte – e ngadalte, kufizuese
Ne kondita fillestare
Shpejtesia globale e reaksionit eshte proporcionale me perqendrimin e

kompleksit ES
Vo varet nga disocimi i ES per te dhene produktin

Llogaritja e shpejtesise se reaksionit V0
• ES nuk mund te matet eksperimentalisht
• Shkruajme formulen e llogaritjes per V e formimit te kompleksit ES (formim i
shpejte)
Vf=k1([Et] – [ES])[S]
• Shkruajme formulen e llogaritjes per V e shperberjes se kompleksit ES
Vsh =k-1[ES] + k2[ES]
• Ne ekuiliber (hipoteza e gjendjes stacionare) [ES] eshte konstant; Vf = Vsh
• Gjejme shprehjen per [ES]
• Zevendesojme [ES] ne formulen Vo = k2·[ES]
• Ne kondita saturuese arrihet Vmax
• Vmax = k2·[Et]

Km= Konstante
e Mikaelis
Ekuacioni i Mikaelis-Menten

Domethenia e Km
◦ Km=[S] kur Vo=Vmax/2
◦ Njesia matese - njesi perqendrimi
◦ Km shpreh afinitetin e E per S (Km e larte, afinitet i ulet)
◦ Km eshte karakteristike per cdo Enzime dhe Substrat
◦ Km varion shume nga nje enzime ne tjetren dhe per substrate te ndryshme te te
njejtes enzime
◦ Km varet nga aspektet specifike te mekanizmit te reaksionit, numri i etapave dhe V
specifike e reaksioneve
◦ Km=konstante disocimi kur k2 << k-1 (mat afinitetin e E per S ne brendesi te
kompleksit ES)

Domethenia e Km
Km e vogel: reflekton afinitet te larte te E per S (mjafton perqendrim
i vogel i S per te arritur ½ e Vmax)
Km e larte: reflekton afinitet te ulur te E per S (duhet perqendrim i
larte i S per te saturuar ½ e E e per te arritur ½ e Vmax)
Zona a ne kurbe:[S]<<Km → V proporcionale me rritjen e [S];
reaksioni paraqitet i rendit I ne raport me S
Zona b ne kurbe: :[S]>>Km → V tenton te jete e pavarur nga [S];
reaksioni eshte i rendit 0 ne raport me perqendrimin e S

Konstantja katalitike
Konstantja katalitike (Kcat) e njohur dhe si turnover i enzimes eshte numri i
molekulave te substratit qe transformohen ne produkt nga nje molekule enzime
ne njesine e kohes
◦ Eshte ekuivalente me konstanten e shpejtesise se etapes kufizuese te
reaksionit
◦ Njesi matese – inversi i kohes
Kcat dhe Km perdoren per te krahasuar enzima te ndryshme; ato reflektojne

ambientin qelizor, [S] in vivo, kimine e reaksionit. Asnjera e vecuar nuk shpreh
ne menyre te kenaqshme efikasitetin katalitik te enzimave

Ekuacioni Lineweaver-Burk

Krahasimi Specifitet - Afinitet
Glukokinaza Hekzokinaza
• Specifitet absolut per glukozen • Specifitet grupi: fosforilon glukoze dhe
• Km e larte per glukozen (10mM) = afinitet i fruktoze (hekzoza)
ulet • Afinitet shume te larte per glukozen (Km
• Reaksionet e katalizuara: 0,1mM)
• Glukoze + ATP → Glukoze 6 fosfat + ADP • Afinitet me te ulet per fruktozen (Km 1,5mM)
• Reaksionet e katalizuara
• Glukoze + ATP → Glukoze 6 fosfat + ADP
• Fruktoze + ATP → Fruktoze 6 fosfat + ADP

Reaksionet me dy substrate
1. Me formim te kompleksit terciar
a) I rastesishem
b) Sipas nje rendi te caktuar
2. Reaksione te tipit ping-pong

Faktoret qe ndikojne ne v e reaksionit
Temperatura
◦ Cdo reaksion enzimatik ka nje temperature (t°) dhe pH optimal. Ndryshime
ekstreme te t° dhe pH denatyrojne enzimen
◦ V e reaksionit rritet me rritjen e t° pasi rritet numri i molekulave qe kane
energji te mjaftueshme per te kaluar barrieren energjitike dhe per te formuar
produkt (ka nje pik aktiviteti)
◦ Shtimi i metejshem i t° shoqerohet me ulje te aktiviteti enzimatik pasi t° e
larta induktojne denatyrim te enzimes
t° optimale per shumicen e enzimave humane:
35 – 40°C

pH
• Perqendrimi i H+ ndikon ne disa menyra ne V e reaksionit:
◦ Percakton gjendjen e jonizimit te grupeve specifike te E dhe S dhe
shkallen e bashkeveprimit te tyre
◦ pH ekstreme denatyrojne enzimat
• pH optimal: zona e pH ne te cilen enzima ka aktivitet maksimal;
ndryshon per enzima te ndryshme dhe mjedisin qelizor ne te cilin
ndodhet enzima
• Shembuj:
◦ Pepsina: Hidrolizon lidhjet peptike te proteinave ; Gjendet ne
stomak; pH optimal 1,6 (pH i lengut gastrik 1 – 2)
◦ Glukoze 6-fosfataza: Cliron glukozen ne gjak; Gjendet ne hepatocit;
pH optimal 7,8 (pH i hepatocitit 7,2)

Perqendrimi i enzimes
◦ Sa me i madh perqendrimi i enzimes, aq me i madh eshte numri i
komplekseve ES te formuara ne njesi kohe: shpejtesia e reaksionit
rritet
Perqendrimi i substratit
◦ Ritmi i reaksionit mund te rritet duke shtuar perqendrimin e
substratit ose duke larguar produktin e formuar nga mjedisi i
reaksionit

Frenimi i aktivitetit enzimatik
Frenuesit enzimatike
◦ Substanca qe duke u lidhur me enzimen frenojne veprimin e saj
(ulin shpejtesine e reaksionit)
◦ Denatyruesit nuk jane frenues enzimatike
Klasifikimi
◦ Frenues te pakthyeshem
◦ Frenues te kthyeshem

Frenuesit e pakthyeshem
Formojne lidhje te perhershme kovalente me aa ne qendren aktive
te enzimes duke e inaktivizuar ate.
Klasa I: reagente grup specifik (modifikojne nje aa ne QA)
Klasa II: analoge te substratit
Klasa III: frenues vetevrases – jane inaktive derisa lidhen me
enzimen; pasi lidhen prodhojne nje produkt jonormal qe nuk
shkeputet nga enzima

Frenuesit e kthyeshem
• Frenuesi lidhet me enzimen pergjithesisht me
lidhje jokovalente ; diluimi i kompleksit enzime-
frenues shoqerohet me disocim te lidhjes me
frenuesin dhe rikuperim te aktivitetit enzimatik
• Frenuesit e kthyeshem i klasifikojme ne:

1. Frenues konkurues
2. Frenues jokonkurues

Frenuesit konkurues
◦ Frenuesi (I) konkuron me substratin per t’u lidhur me QA e enzimes
E + S → ES E + I → EI
◦ S dhe I nuk mund te lidhen tek enzima ne te njejten kohe
◦ Ne prani te I ekuilibri i reaksionit E+S→ES zhvendoset majtas (ES
disociohet)

Frenuesit konkurues
Duke shtuar S mund te zhvendoset I nga QA; ne perqendrime shume
te larta te S, mund te arrihet Vmax e observuar ne mungese te
inhibitorit
Frenuesi konkurues rrit Km e dukshme te nje enzime per substratin e
dhene. Kjo do te thote qe ne prani te I duhet me shume S per te
arritur ½ e Vmax
Ne frenimin konkurues:
• Vmax nuk ndryshon
• Km rritet (afiniteti i E per S ulet)

Frenuesit konkurues
KURBA LINEWEAVER-BURK NE STATINAT – SHEMBULL I FRENIMIT
FRENIMIN KONKURUES KONKURUES
• Agjente antilipidemike
• Frenojne enzimen e HMG-CoA
reduktaze ne sintezen e kolesterolit
• Analoge strukturale te substratit

Frenuesit jokonkurues
Frenuesi (I) lidhet me E ne nje vend te ndryshem nga vendi ku lidhet S. I mund te
lidhet me E e lire ose me kompleksin ES
◦ E + I → EI
◦ ES + I → ESI
◦ EI + S →ESI
EI dhe ESI jane komplekse inaktive
Reaksioni i ES procedon normalisht

Efektiviteti funksional i E reduktohet
Frenimi nuk korrigjohet shtimin e [S]; Frenuesi jokonkurues njihet
nga efekti karakteristik ne uljen e Vmax te reaksionit
Frenuesit jokonkurues nuk interferojne ne lidhjen e S me E; nuk
ndikojne ne vleren e Km
Ne prani te frenuesit jokonkurues:

• Vmax ulet
• Km nuk ndryshon

KURBA LINEWEAVER-BURK NE SHEMBULL I FRENIMIT
FRENIMIN JOKONKURUES JOKONKURUES
• Disa frenues veprojne duke formuar
lidhje kovalente me grupe specifike
te enzimave
• Joni Fe lidh grupet –SH te mbetjeve
Cys te enzimat (mekanizem te
ngjashem, metalet e renda)
• Ferrokelataza e ndjeshme ndaj
intoksikimit me F

Frenuesit konkurues dhe jokonkurues:
Permbledhje

Frenimi pa konkurence
Frenuesi (I) nuk mund te lidhet direkt me E por mund te lidhet vetem me
kompleksin ES
◦ ES + I → ESI
Ne kete lloj frenimi ulen dhe Vmax dhe Km

Medikamentet si frenues enzimatike
◦ Medikamentet antivirale, antibakteriale, antitumorale veprojne shpesh
si frenues enzimatike.
◦ Sulfanilamid (antibakterial) – konkuron me ac. Paraaminobenzoik;
frenon sintezen e ac folik tek bakteriet e per pasoje frenon sintezen e
ADN
◦ Metotreksati (antitumoral) – analog struktural i folatit – konkuron me
dihidrofolatin per qendren aktive te dihidrofolat reduktazes (frenon
sintezen e ADN, ARN dhe proliferimin qelizor) Cilat qeliza preken vec
qelizave tumorale?
◦ Aciklovir (antiviral) – analog struktural i nukleozideve; aktivizohet me
fosforilim dhe frenon sintezen e ADN virale duke frenuar polimerazen
ADN

Penicilina dhe antibiotiket laktam
◦ Frenon enzimen transpeptidaze e cila merr pjese ne ndertimin e murit
bakteria (lidhje te kryqezuara te peptidoglikaneve)
◦ Unaza e beta laktamit imiton gjendjen e tranzicionit te S normal
◦ Kur penicilina lidhet me QA te enzimes, unaza hapet dhe formon lidhje
kovalente me mbetjet serine te QA (lidhje e pakthyeshme)
◦ Bakteriet qe kane beta laktamaze – rezistente ndaj penicilines

ACE-inhibitoret Aspirina & Indometacina
◦ Enzima konvertuese e angiotensines ◦ Aspirina frenon ciklooksigjenazen duke
(ACE-angiotensin converting enzyme) acetiluar Ser 530 ne QA; bllokohet futja
kthen angiotensinen I ne angiotensine e Ac arakidonik ne QA
II, nje vazokonstriktor i fuqishem ◦ Indometacina – frenon
◦ ACE inhibitoret (p.sh. Captopril, ciklooksigjenazen duke bllokuar ne
enalapril, lisinopril) duke frenuar kete menyre te kthyeshme kanalin e futjes
transformim shkaktojne se ac arakidonik ne QA te enzimes
vazodilatacion dhe ulje te presionit te ◦ Ac arakidonik: pararendes ne sintezen e
gjakut prostaglandinave (mediatore te
inflamacionit)

Kontrolli i aktiviteti enzimatik
Nje nga vetite kryesore te enzimave eshte rregullimi preciz i
aktivitetit te tyre
Mekanizmat rregullatore
1. Bashkeveprimet allosterike
2. Modifikimi i kthyeshem kovalent
3. Stimulimi apo frenimi nga proteinat e kontrollit
4. Aktivizimi proteolitik

Rregullimi allosterik
Enzimat allosterike: Enzima, aktiviteti i te cilave rregullohet nga molekula te
quajtura efektore (ose modulatore) qe lidhen ne menyre jokovalente zakonisht ne
qendra te ndryshme nga QA; keto qendra quhen qendra allosterike
◦ Specifike per efektorin
◦ Qender e vecante per cdo efektor
Keto enzima kane zakonisht disa nennjesi dhe qendrat allosterike gjenden ne
nennjesi te ndryshme nga qendra aktive
Enzimat allosterike (Allos – tjeter; stereo – forme) ndryshojne konformacion pas
lidhjes me efektorin allosterik. Ndryshimet konformacionale i transmetohen
qendres aktive dhe ndikojne direkt ne afinitetin e enzimes per substratin
Efektoret mund te alterojne afinitetin e E per S dhe/ose te modifikojne aktivitetin
katalitik maksimal te enzimes

Efektoret qe frenojne aktivitetin e enzimes:
efektore negative
Efektoret qe rrisin aktivitetin e enzimes:

efektore pozitive

Enzimat allosterike ndahen ne:
◦ Homotrope (substrati=efektor); ne pergjithesi substrati allosterik
vepron si efektor pozitiv. Ne kete rast lidhja e nje mol substrati lehteson
lidhjen e molekulave te tjera (kooperativitet); kurba sigmoide
◦ Heterotrope (substrati≠efektori); frenimi feedback (retrokontrolli)
eshte shembull i qarte. Ky tip frenimi nga produkti i fundit i rruges
metabolike i siguron qelizes sasi e duhura te produktit sipas nevojave
(kontrollon fluksin e substratit)
C
↑
A→B↔D→E→F→G

Kinetika allosterike
• Ndryshon nga kinetika e enzimave
mikaeliane
• Kurba eshte sigmoide
• Bashkeveprim kooperativ; Ndryshimet
ne strukturen e nennjesive i
transmetohen nenjesive fqinje
• [S]0,5 ose K0,5 = perqendrimi i S per te
cilin E allosterike arrin ½ e Vmax
• Efektori pozitiv sposton kurben majtas

• Efektori negativ sposton kurben
djathtas.

Modelet e kinetikes: Modeli simetrik
• Enzima ekziston ne dy forma:
• R (aktive)
• T (inaktive)
• Te gjitha nennjesite jane ne te njejtin
konformacion (R ose T)
• Cdo molekule substrati e lidhur rrit
propabilitetin e kalimit nga forma T ne R
(kooperativitet)
• Frenuesi allosterik stabilizon konformacionin T
te nenjesive
• Aktivatori allosterik stabilizon konformacionin
R te nennjesive

Modelet e kinetikes: Modeli sekuencial
• Enzima ekziston ne dy forma: R (aktive); T (inaktive)
• Nuk eshte e domosdoshme qe te gjitha nennjesite te jene ne te njejtin
konformacion
• Lidhja e S realizohet sipas mekanizmit te adaptimit te induktuar dhe ndryshon
vetem formen e nenjesive ku lidhet
• Ndryshimi i konformacionit te provokuar nga lidhja e nennjesive me S mund te
rrise afinitetin e nennjesive fqinje
• Frenuesi allosterik stabilizon konformacionin T te nenjesive
• Aktivatori allosterik stabilizon konformacionin R te nennjesive

Aspartat transkarbamilaza (ASTaze)
• Enzime e ndertuar nga 12 nennjesi (6 rregullatore, 6 katalitike)
3 R2 + 2 C3 → R6C6
• Enzima ka veti allosterike kur nennjesite bashkeveprojne me njera tjetren
• Desensibilizimi: humbje e vetive rregullatore pa modifikim te vetive katalitike
(disocim i nennjesive)
• Enzima humbet vetite rregullatore kur trajtohet me derivate merkuri; ATP dhe
CTP nuk kane efekt ne aktivitetin e enzimes
• Reaksioni i ATCazes eshte reaksion i pare ne rrugen e sintezes se nukleotideve
pirimidine (UTP, CTP, TTP)
Asp + karbamilfosfat → N-karbamilaspartat

Aspartat transkarbamilaza (ASTaze)
• CTP – frenues allosterik i enzimes; produkt final i rruges metabolike;
sinjalizon qe sasia e pirimidinave eshte e mjaftueshme ne qelize
• ATP – nxites allosterik i enzimes; konkuron me CTP per lidhje ne qendrat
rregullatore; sinjalizon qe qeliza ka energji te mjaftueshme per replikimin e
ADN

Rregullimi i kthyeshem kovalent
Rregullimi i kthyeshem kovalent = ndryshimi i aktivitetit enzimatik
pas lidhjes kovalente te nje grupi kimik (lidhje e kthyeshme)
Katalizon formimin e lidhjes
kovalente Enzime-Grup kimik
Lidhje kovalente
Grup kimik
Enzima me aktivitet
QA
te ndryshuar
Katalizon prishjen e lidhjes
kovalente Enzime-Grup kimik

Rregullimi i kthyeshem kovalent
Fosforilim – Defosforilimi i kthyeshem i mbetjeve Ser, Thr, Tyr
Enzimat fosforilohen nga proteine kinazat Enzima e fosforiluar mund te rezultoje me
qe perdorin ATP si dhurues te fosfatit. shume ose me pak aktive se forma e
Defosforilimi realizohet nga fosfatazat. defosforiluar.

Rregullimi kovalent – Glikogjen fosforilaza

Aktivizimi proteolitik
Aktivizimi i pakthyeshem permes proteolizes se nje segmenti peptidik
• Pararendesit inaktive
• Emertohen zimogjene
• Jane peptide ‘me te gjate’
• kane ne perberje propeptide qe maskojne QA
• Aktivizimi=proteolize e propeptideve
• QA shfaqet dhe bie ne kontakt me substratin

Aktivizimi proteolitik
Enzimat digjestive (p.sh. Kimotripsinogjen – Kimotripsine; Tripsinogjen – Tripsine)
• prodhohen si propeptide ne pankreas
• Nuk aktivizohen ne pankreas (gjendra ruhet nga demtimi proteolitik)
• Aktivizohen ne duoden ku veprojne mbi proteinat ushqimore
Faktoret e koagulimi (p.sh. Faktoret II, VII, IX, X, XI)

Induksioni dhe frenimi i sintezes se enzimave
Mekanizmat rregullatore te pershkruar mesiper modifikojne
aktivitetin e enzimave ekzistuese
Qelizat rregullojne sasine e enzimave dhe permes alterimit te ritmit
te sintezes dhe degradimit
Shtimi (induksioni) ose pakesimi (represioni) i sintezes se enzimes
con ne alterimin e numrit total te qendrave aktive
Rregullim me i ngadalte (disa ore ose disa dite) krahasuar me
rregullimin kovalent (sec ose min)

Izoenzimat
Forma te ndryshme molekulare te te njejtes enzime qe katalizojne te njejtin
reaksion
◦ Katalizojne te njejtin reaksion
◦ Kane strukture molekulare te ndryshme
◦ Kane veti fizike te ndryshme
◦ Kane diferenca ne vetite katalitike (Km, Vmax)
◦ Kane lokalizim specifik (organ, tip qelizor)
◦ Kodohen nga gene te ndryshme
◦ Kane rendesi ne studimin klinik

Izoenzimat
KREATINE KINAZA (CK) LAKTAT DEHIDROGJENAZA (LDH)
Reaksioni Reaksioni
Kreatine + ATP → Fosfokreatine + ADP Piruvat + NADH ↔ Laktat + NAD+
Izoenzimat (dimer: dy vargje) Izoenzimat (4 vargje)
• CK-MM (CK3) – izoenzima muskulare
perben sasine me te madhe te CK ◦ LDH1 (H4) ne zemer
qarkulluese ne kushte normale ◦ LDH2 (H3M)
• CK-MB (CK2) – izoenzima kardiake gjendet ◦ LDH3 (H2M2)
ne sasi rreth 6% te CK totale ◦ LDH4 (HM3)
• CK-BB (CK1) – izoenzima e trurit; ◦ LDH5 (M4) ne muskul
normalisht nen limitin e detektimit
Izoenzima kardiake ka afinitet te larte per
Aplikimi kryesor diagnostik i CK eshte hidroksibutiratin, ndersa ajo hepatike reagon
investigimi i semundjeve muskulare (izoenzima shume ngadale me te; mund te percaktojme
CK-MM) dhe infarkti i miokardit ku predominon izoenzimen kardiake duke matur aktivitetin
izoenzima CK-MB hidroksibutirat dehidrogjenaze.

Elektroforeza e izoenzimave te LDH: Vlera diagnostike

Aplikimet klinike te enzimave
Enzimat kane lokalizim intraqelizor. Sasia e vogel e enzimave ne qarkullim vjen
nga turnover normal qelizor. Dalja e tyre e shtuar ne qarkullim flet per demtim
qelizor ose alterim te prodhimit.
Niveli plazmatik i enzimave ndikohet nga:
◦ Clirimi nga indet (demtim indor, alterim prodhimi)
◦ Defekte gjenetike
◦ Frenuesit qarkullues
◦ Klirensi i enzimes (demtimet e veshkave dhe SRE)
Dozimi i perqendrimit te enzimave na ndihmon per:

◦ Diagnoze
◦ Ndjekje e ecurise se semundjes
◦ Percaktim dhe ndjekje e trajtimit medikamentoz
Aplikimet klinike te enzimave
Enzima Organi shenje Semundjet
ALT, AST hepar Sem te heparit (ALT > AST)
Amylase Pankreas, gj peshtyme Pankreatit akut, obstruksion biliar

CK Muskul skeletik, muskul kardiak Distrofi muskulare, infarkt miokardi
GGT hepar Hepatit, perdorim i alkolit
LDH Zemer, hepar, RBC Limfoma, hepatit
Lipase pankreas Pankreatit akut, obstruksion biliar
Fosfataza Alkaline osteoblast Semundje te kockes, tumore te kockes

Fosfataza Acide prostate Kancer i prostates


Kap2 Enzimat

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Kap2 Enzimat

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Kap2 Enzimat

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Kapitulli II

Mekanizmi i veprimit te enzimave. Llojet e

Struktura e Kinetika e reaksioneve enzimatike.

Izoenzimat. Aplikimi klinik i enzimave.

12/12/2020 PROF. ASC. ETLEVA REFATLLARI 2

12/12/2020 PROF. ASC. ETLEVA REFATLLARI 3

12/12/2020 PROF. ASC. ETLEVA REFATLLARI 4

12/12/2020 PROF. ASC. ETLEVA REFATLLARI 5

Enzimat proteinike i klasifikojme ne:

12/12/2020 PROF. ASC. ETLEVA REFATLLARI 6

12/12/2020 PROF. ASC. ETLEVA REFATLLARI 7

12/12/2020 PROF. ASC. ETLEVA REFATLLARI 8

Biotina Grup karboksil Biotina

12/12/2020 PROF. ASC. ETLEVA REFATLLARI 9

• Denatyrimi i apoenzimes shoqerohet me humbje te aktivitetit

• Mutacionet e apoenzimes shoqerohen me modifikim te aktivitetit

• Ka enzima qe kane te njejten koenzime por realizojne reaksione te

12/12/2020 PROF. ASC. ETLEVA REFATLLARI 10

12/12/2020 PROF. ASC. ETLEVA REFATLLARI 11

12/12/2020 PROF. ASC. ETLEVA REFATLLARI 12

12/12/2020 PROF. ASC. ETLEVA REFATLLARI 13

12/12/2020 PROF. ASC. ETLEVA REFATLLARI 14

12/12/2020 PROF. ASC. ETLEVA REFATLLARI 15

12/12/2020 PROF. ASC. ETLEVA REFATLLARI 16

12/12/2020 PROF. ASC. ETLEVA REFATLLARI 17

12/12/2020 PROF. ASC. ETLEVA REFATLLARI 18

• Kristalografia e rrezeve X ( S dhe ES )

• Karakteristikat spektroskopike te shume E dhe S ndryshojne me

12/12/2020 PROF. ASC. ETLEVA REFATLLARI 19

12/12/2020 PROF. ASC. ETLEVA REFATLLARI 20

12/12/2020 PROF. ASC. ETLEVA REFATLLARI 21

2. Qendrat aktive te enzimave jane komplementare jo me S por me

✓ Kristalografia e rrezeve X ka vertetuar se qendrat aktive te shume

12/12/2020 PROF. ASC. ETLEVA REFATLLARI 24

Energjia e lidhjes midis E dhe S perdoret per te kapercyer keto barriera

12/12/2020 PROF. ASC. ETLEVA REFATLLARI 25

12/12/2020 PROF. ASC. ETLEVA REFATLLARI 26

12/12/2020 PROF. ASC. ETLEVA REFATLLARI 27

Procesi zhvillohet ne dy faza:

12/12/2020 PROF. ASC. ETLEVA REFATLLARI 28

Nje enzime perdor pergjithesisht nje kombinim te shume

12/12/2020 PROF. ASC. ETLEVA REFATLLARI 29

12/12/2020 PROF. ASC. ETLEVA REFATLLARI 30

12/12/2020 PROF. ASC. ETLEVA REFATLLARI 31

12/12/2020 PROF. ASC. ETLEVA REFATLLARI 32

12/12/2020 PROF. ASC. ETLEVA REFATLLARI 33

12/12/2020 PROF. ASC. ETLEVA REFATLLARI 34

12/12/2020 PROF. ASC. ETLEVA REFATLLARI 35

12/12/2020 PROF. ASC. ETLEVA REFATLLARI 36

12/12/2020 PROF. ASC. ETLEVA REFATLLARI 37

Etapa e dyte – e ngadalte, kufizuese

Shpejtesia globale e reaksionit eshte proporcionale me perqendrimin e

12/12/2020 PROF. ASC. ETLEVA REFATLLARI 38

12/12/2020 PROF. ASC. ETLEVA REFATLLARI 39

12/12/2020 PROF. ASC. ETLEVA REFATLLARI 40

12/12/2020 PROF. ASC. ETLEVA REFATLLARI 41

12/12/2020 PROF. ASC. ETLEVA REFATLLARI 42

Kcat dhe Km perdoren per te krahasuar enzima te ndryshme; ato reflektojne