42 - |
Podstawowa pojęcia
Ploszajski P. (1990), Knowledge
Polanyi M, (1962), 7acit Knowinę:
of Modern Physics”, Vol. 34,
Rogers E. (1962/2003), Diffuston
Utterback J.M. (1994), Mastering
ness $chool Press,
1. Zarządzame wiedzą.
for change: developing practical
lts Bearing on Some Problems
No. 4
of innovations, ifth edition,
the Dynamics of Innovation,
theory, Warszawa: IFiS.
of Philosophy, „Reviews
New York: Free Press. Społeczeństwo wiedzy. Rys historyczny
Boston: Harvard Busi-
Piotr Kaczmarek-Kurczak RE
Między filozofem a rzemieślnikiem
Cechą szczególną cywilizacji europejskiej jest pojawienie się, już w czasach
starożytnej Grecji. grupy ludzi niejako zawodowo zajmujących się rozwijaniem
wiedzy. Nazywani przez Greków filozofami, ludzie ci w swoich badaniach często
dokonywali niezwyklych odkryć, budując podwaliny europejskiej matematyki,
fizyki czy biologii. Jednak przez całe tysiąclecia świat nauki i świat techniki
były od siebie bardzo mocno odseparowane. Arystoteles przeciwstawiał sferę
prawdziwej wiedzy, czyli wiedzy filozoficznej, sferze umiejętności, jakimi dys-
ponowali rzemieślnicy. Te drugie określal pogardliwie jako techne. Techne była
czymś godnym raczej niewolników, podczas gdy czysta wiedza (gr. episteme) byla
czymś wzniosłym, godnym ludzi wolnych ifilozofów, czymś zbliżającym ludzi do
bogów. Za Arystotelesem poglądy te przejąl w zasadzie cały świat starożytny”,
a potem średniowieczny. Niestety, ślady tego podziału — do pewnego stopnia
w niektórych miejscach i niektórych społeczeństwach — są żywe do dziś.
Inżynierowie starożytni mieli na swoim koncie niezwykłe osiągnięcia.
Heron z Aleksandrii budował automaty sprzedające pielgrzymom wodę do
obmycia, automaty otwierające drzwi świątyni w chwili, gdy kapłan rozpałał
ogień na ołtarzu, byl też autorem pierwszej działającej turbiny parowej.
Ktesibios z Aleksandrii zbudował organy wodne i działo pneumatyczne. Fi-
lon z Bizancjum pozostawił po sobie projekty stu siedemdziesięciu różnych
urządzeń napędzanych wodą lub gorącym powietrzem (w tym np. windy
przenoszącej żołnierzy na mury obleganych miast). Archimedes zaprojektował
urządzenie nawadniające, używane w niektórych krajach arabskich do dziś
(śruba Archimedesa). A jednak, mimo tych niezwykłych osiągnięć inżynie-
ryjnych, wynalazki te pozostały tak naprawdę zabawkami. Jedyną dziedziną,
w której niezwykla znajomość matematyki, geometrii, fizyki i chemii? znalazła
1 Do pewnego stopnia również rzymski.
1 Świadectwem starożytnych dokonań chemicznych (mimo że odkryto go dopierow Bizancjum)
może być wynalazek „ognia greckiego” — latwopalnej substancji, której nie można bylo ugasić
Zeskanowane w CamScanner
 44 2. Społeczeństwo wiedzy. Rys historyczny
szersze zastosowanie, jest oczywiście budowa machin
wojennych. Nie slużyły
one jednak zwiększaniu zdolności produkcyjnych ówczes
nych społeczeństw
(raczej je zmniejszały).
Rzymianie byli nieco bardziej pragmatyczni. Pozostawili po
sobie wczesno-
średniowiecznym Europejczykom powszechną znajomość
niektórych, nadzwy-
czaj użytecznych wynalazków: koła wodnego, kosy, prawdo
podobnie wiatraka.
Niezwykłe maszyny, takie jak żniwiarka galijska, zapewne
nie upowszechniły
się dostatecznie szeroko, by przetrwać upadek cesarstwa
rzymskiego, a przy-
najmniej nie przyjęły się w średniowieczu. Inne wynalazki,
takie jak cement,
zaginęły i musiały zostać wynalezione ponownie.
Od cechu do politechniki
Średniowieczna Europa poczyniła ogromny postęp w stosunku do czasów sta-
rożytnych. Nie tylko skutecznie zagospodarowała ogromne połacie kontynentu,
których Rzymianom nigdy nie udało się podporządkować ani ucywilizować,
lecz także uruchomiła nad wyraz skuteczny mechanizm innowacji, który, mimo
bezustannych wojen, najazdów obcych ludów” i epidemii*, przyczyniał się do
globalnego wzrostu liczby ludności kontynentu i podniesienia jej poziomu życia.
Formowanie się miast i wspólny zarząd nad nimi ułatwiały kooperację kupców
i rzemieślników. Połączeni sojusznicy zdobyli w walkach z feudalnymi panami
suwerenność w działalności gospodarczej, równocześnie tworząc sprawną ko-
operatywę skoncentrowaną na produkcji i handlu. Kupcy dostarczali kapitału,
rzemieślnicy zaś towarów. To właśnie średniowieczne miasta stały się pierwszymi
na taką skalę ośrodkami innowacji”.
Jednak autorami nowych metod produkcji nie byli uczeni. Rozwój przemysłu
i handlu realizowany był siłami rzemieślników i kupców. Postęp dokonywał
się przez stale rozwijanie i ulepszanie już istniejących rozwiązań, ale równiez
wodą, odpowiednika dzisiejszego nzpalmu. Jej dokładny skład chemiczny otoczony był tak ścisłą
tajemnicą, że pozostaje zagadką
do dzi.
Wyliie. Arzbowie, w X w. Węgrzy i Normanowie (Wikingowie), w XIII w. Tatarzy. od
= ER i „dżumy w XIV w. zabiły ogółem ok. 1 populacji Europy, a w niektórych regionach
ponać połowę. Epidemie te trwały z dużą intensywnością także w XV w., przyczyniając się do
narodzin popularnego w tych czasach motywu „tańca śmierci”. z "
> Miasta starożytne były głównie ośrodkami kulturalnymi i politycznymi - produkcja lokowa-
la się na ogół poza ich granicami. Nie były też zarządzane przez kupców i rzemieślników, lecz
bogalą rystokrację lokalną, wywodzącą się giównie spośród posiadaczy ziemskich. Dlatego
rieproporcjonalnie dużą część ich infrastruktury stanowiły budowie rekreacyjne i kulturalne:
teatry, amfnestry, ogromne termy, a fora rzymskie pełniły lunkcję reprezentacyjną, polityczną
i religijną. Widać tu różnice w stosunku do sniast średniowiecznych, w których centrum stanowią
bandiowy rynek i ratusz (administracja).
Od cechu do politechnik: oma
000
3
przez podpatrywanie innych (np. zapozyczanie wynalazków od Arabów*, a za
ich pośrednictwem od ( 'hińczyków i Hindusów). Dążenie do coraz większych
zysków i brak taniej siły roboczej sprawiały, że inwestowano w maszyny, co-
raz szerzej wykorzystując koła wodne do ich napędzania. Ciągła pogoń za
wzrostem zysków zmuszała do poszukiwania kolejnych ulepszeń istniejących
urządzeń. Można powiedzieć, że był to system powolnej (hamowanej czasem
przez cechy rzemieślnicze i gildie kupieckie), lecz stałej imnowacji. Innowacja
stała się ekonomicznie opłacalna, gospodarczo uzasadniona i oczekiwana.
Był na nią stały popyt w postaci producentów (rzemieślników) i dystrybutorów
(kupców). Istniało źródło kapitału w postaci kredytu i sieci banków. Bankierzy
nabierali doświadczenia w dostarczaniu funduszy na działalność produkcyjną
i stopniowo zasilali również działalność innowacyjną.
Już pod koniec średniowiecza, dzięki opisanemu wyżej mechanizmowi,
tworzyły się zaczątki przemysłu — powstały nowe metody produkcji stali, a wraz
z nimi upowszechniły się nowe, znacznie lepsze narzędzia, rozwinął się prze-
mysł włókienniczy”, Wykradzenie jajeczek jedwabnika z Persji stworzyło potęgę
warsztatów jedwabniczych Konstantynopola. Dzięki nowym metodom farbowa-
nia przędzy rozwinęła się potęga gospodarcza Florencji. Nowe statki, karawele
i galeony, a potem fregaty, zbudowały potęgę morską najpierw Portugalii
i Hiszpanii, a potem Holandii i Anglii. W XVII wieku powstały nowe maszyny
tkackie, produkujące od razu niemal gotowe produkty: czapki, pończochy, pasy.
Europa zaczęła gospodarczo i politycznie dominować nad światem.
W tym procesie nie uczestniczyli jednak, jak już powiedziano, ludzie
wiedzy. Mimo że od XIII wieku w miastach działały uniwersytety, to wiedza
naukowa nie była wykorzystywana w produkcji. Tak jak w starożytności,
świat naukowców i świat producentów dzieliła przepaść. Tylko nieliczne
wynalazki naukowe trafiły „pod strzechy”. Tak jest na przykład z okularami,
które od XV wieku znalazły się w powszechnym użyciu. Maszyna parowa,
skonstruowana w XVII wieku przez Giovanniego Brancę, nie miała już tyle
szczęścia i musiała czekać ponad 100 lat na ponowne wynalezienie. Dopiero
w XVIII wieku rozpoczęło się zasypywanie przepaści wykopanej w czasach
Arystotelesa. Przedsiębiorcy i inżynierowie zaczęli korzystać coraz szerzej ze
znajomości matematyki, fizyki i chemii. Równania hydrostatyczne holender-
skiego uczonego Szymona Stevina pozwoliły francuskim stoczniom budować
.Tak narodziło się przykladowo gorzelnictwo — dzięki zapożyczeniu od alchemików
arabskich
umiejętności destylowania rozpoczęto pozyskiwanie „ducha wina” — spiritusu. Początkowo
al-
koho! (słowo pochodzenia arabskiego) traktowany był jako lekarstwo i nazywany „wodą
życia”
(aqua vitae, stąd okowita), jednak w XVII w.. również w Polsce, jego produkcja przekształci
ła się
w powszechną i dochodową działalność gospodarczą. o l
7 Począwtkowo
postaci tzw. manufaktury rozproszonej, czyli „nakładu”, w którym kupiec
dostarczał mieszkańco
wsi surowiec
m (welnę) i odbierał towar (przędzę), płacąc za wykonaną
pracę.
Zeskanowane w CamScanner
WW WWWWVVYYVYYWWOWOWOCOGOWOÓWYWÓWW Przedsiębiorcy wiadzy 47
46 2. Spoleczeństwo wiedzy. Rys historyczny

szybkie. zwrotne i bardzo stabilne okręty wojenne, górujące nad okrętami Przedsiębiorcy wiedzy
Anglików*. Znajomość astronomii. połączona z umiejętnością budowania
nowych, dokładniejszych zegarów, pozwolila precyzyjnie ustalać położenie Aby wynalazki i rewolucyjne nowe idee stały się motorem napędowym gospo-
geograficzne. Jednak nie był to transfer wiedzy wprost - inżynierowie korzy- darki, konieczna była ważna zmiana — musiała rozwinąć się idea postępu, stala
stali ze znajomości zjawisk przyrodniczych i wiedzy matematycznej rozwijanej gotowość do porzucania dotychczasowego trybu dzialania na rzecz ciągłego
przez naukowców tego okresu, jednak odkrycia naukowe nie były finansowane poszukiwania i wdrażania nowości. a
przez inwestycje ze strony przemysłu. W społeczeństwach antycznych nie dostrzegano ani potrzeby, ani zalet
Prawdziwie fundamentalną zmianę przyniosło dopiero utworzenie przez postępu. Historia dzieliła się na epoki, przy czym epoka najszczęśliwsza —
Aleksandra von Humboldta na początku XIX wieku instytucji zupelnie nowego „złoty wiek” — była równocześnie epoką najwcześniejszą. Później, jak byśmy
typu: Uniwersytetu Berlińskiego. W świat nauki wkroczyło państwo, przekształ- to dzisiaj określili, miało być tylko gorzej. W Chinach, mimo ogromnych
cając dotychczasową działalność ludzi oświeconych (lac. litterati) w jedną ze sukcesów w postaci wynalezienia prochu, rakiet, kompasu, papierowych
swoich funkcji. Uniwersytet nowego typu był instytucją zbiurokratyzowaną, pieniędzy, grodzi wodoszczelnych na okrętach, steru zawiasowego i wielu
naukowcy otrzymywali pensje z kasy rządowej. Został również włączony w cały innych pożytecznych pomysłów, koncepcja społeczna przewidująca utrwalanie
potężny program reform edukacji, dzięki czemu stał się najwyższym szczeblem boskiego porządku odziedziczonego po przodkach uniemozliwiala ulepsza-
systemu kształcenia. W wyniku tych reform nauka pozyskała stały dopływ ludzi nie życia ludzi za pośrednictwem upowszechniania wynalazków. W Europie
i pieniędzy na prowadzenie swojej działalności — stała się nauką instytucjonalną ciągła rywalizacja władców o prymat nad sąsiadami sprawiała, 7e kazda nowa
(Kuhn 1985). broń lub technologia dające przewagę nad innymi mogły liczyć na życzliwe
Obok uniwersytetów powstały analogiczne instytucje dostarczające kadr dla zainteresowanie”. Siła sojuszu rzemieślników i kupców polegała tez na tym,
gospodarki — politechniki. To one w XIX wieku były głównym polem transferu że innowacje produkcyjne nie musiały borykać się z kaprysami władców, tak
In-
nowoczesnej wiedzy naukowej do praktycznych rozwiązań technicznych. jak w Chinach. Flotom europejskich odkrywców nie groził los chińskiej floty
udoskonalili
żynierowie opuszczający mury szkół inżynieryjnych i politechnik spalonej rozkazami cesarza w XV wieku. W wieku XVII idea postępu stała
narzędzi, budowy
budowę maszyn parowych, metody wytopu stali i wytwarzania się dominującą tendencją polityczną i społeczną. Rewołucja amerykańska,
mostów i zapór wodnych itd. a potem francuska wprowadziły dyskusję o tym, co jest lepsze: stare czy
bardzo szybko
W drugiej połowie XIX wieku nowe odkrycia naukowe nowe, na salony polityczne. Mieszkańcy Europy uwierzyli, że ich życie może
uzupełniać również
trafiły w ręce inżynierów, którzy swoją wiedzę mogli się poprawiać, że może być dłuższe i szczęśliwsze niż życie ich rodziców.
fachowych oraz coraz szerszemu dostę-
dzięki lekturze prasy i wydawnictw Rewolucja przemysłowa nie przez przypadek towarzyszyła rewolucji poli-
samym czasie rozwinęły się: telegraf, opierający SIę
powi do bibliotek. W tym tycznej. W pierwszej połowie XIX wieku postęp był już czymś powszechnie
przemysł nawozów
na odkryciu zjawiska elektryczności (odkrycie fizyków), zrozumiałym, zanikła tęsknota za tym, co było. Narastalo oczekiwanie, że
tekstylny (nowe, trwal-
sztucznych (odkrycie biologów i chemików), przemysł nowe pomysły i idee, nowe wynalazki, zrewolucjonizują zycie ówczesnych
koniec XIX wieku nowymi
szę sztuczne barwniki). Nie przez przypadek pod ludzi, uczynią je łatwiejszym. Powszechna uprawa ziemniakow po raz pierwszy
kraje będące do tej
wielkimi potęgami gospodarczymi, szybko dystansującymi w których w dziejach kontynentu usunęła z jego obszarów nieprzerwany głód. Maszyna
stały się państwa,
pory liderami pierwszej rewolucji przemysłowej, budowie parowa i nawozy sztuczne wywróciły do góry nogami cały porządek społeczny,
— Niemcy I USA. Dzięki
dokonana została reforma uniwersytetów doprowadzając do kurczenia się klasy chłopskiej i narodzin klasy robotniczej
maszynowego, elektrotechnicznego,
nowych gałęzi przemysłu: chemicznego, - przyczyniły się do gwałtownej rozbudowy miast.
potęgami przemysłowymi, takimi
zdobyły one przewagę nad dotychczasowymi Co ciekawe, w zasadzie od czasów średniowiecza sama idea sojuszu wytwórcy
jak Anglia i Francja. (rzemieślnika) i dystrybutora (kupca) pozostała niezmieniona, przyczyniając
się do nakręcenia spirali wytwórczości w Europie. O ile w dawnej hierarchii

ie
* Oczywiście, jak widać na wymienionych tu przykładach, nie musiało to oznaczać automatyczn
dorównywały dyscyplina i wyszkolenie oficerów
* Nieste „technicznej doskonałości okrętów nie wdrożenia wynalazku.
mieli przewa gę, pozwal ającą im wygrać wojny napoleońskie.
i załóg. Tutaj Anglicy

Zeskanowane w CamScanner
48 2. Społeczeństwo wiedzy. Rys historyczny Przedsiębiorcy wiadzy
>

społecznej na szczycie piramidy stali wojownik lub kapłan, o tyle w Europie czy windy Filona z Bizancjum. Właśnie w tej otoczce biznesowej kryje się
w tym czasie starą arystokrację wyparła nowa - kupiec" i przemysłowiec. samo sedno trudności związanych z wdrożeniem wynalazku (Drucker 2004).
Wynalazca dołączył do tego sojuszu bardzo późno”. Wynika to z faktu, że Większość wynalazków pozostawała ciekawostkami, ponieważ ich autorzy nie
zmiana nie ogranicza się jedynie do samego wprowadzenia do sprzedaży wy- mieli wiedzy i umiejętności koniecznych do tego, by przekuć je w praktykę
nalazku. Samochód to nie tylko „bryczka bez koni” (rozwinięcie czegoś, co już biznesową. Koncentrowali się na własnościach technicznych produktu, a nie
było), ale zupełnie nowy produkt. By prawdziwie przełomowy wynalazek przyjął na jego roli i wartości dla ewentualnego odbiorcy. Dlatego w historii bardzo
się w społeczeństwie, wymaga wypracowania zupełnie nowych praktyk społecz- często te same wynalazki wymyślane byty wielokrotnie, dopiero za którymś
nych, nowych reguł i form użycia. Członkowie danej społeczności, potencjalni razem przekształcając się w użyteczny produkt'*
użytkownicy wynalazku, muszą go zrozumieć i zaakceptować, Dany przedmiot Doskonałym przykładem roli, jaką odgrywa przedsiębiorca wiedzy prze-
lub usługa muszą stać się częścią ich codziennego życia. W XIX wieku bank kształcający wynalazki w nowe produkty i usługi, był Tomasz Edison. Jego
był dla ogółu przeciętnych ludzi całkowicie egzotyczną instytucją. Większość laboratorium było praktycznie wzorem laboratoriów badawczo-rozwojowych
chłopów, sklepikarzy czy robotników nigdy nie była w banku, idea oszczędzania współczesnych koncernów. Edison nie wynajdywał jedynie nowych urządzeń.
kojarzyła im się z odkładaniem drobnych kwot do puszki lub skrzynki. Trzeba Wiele z jego wynalazków było w istocie tylko rozwinięciami cudzych pomysłów.
było ogromnego wysiłku Hermanna Schulza, Wilhelma Raiffeisena i wielu in- Edison tworzył wokól nowych wynalazków nowe gałęzie biznesu, stając się
nych”, by idea oszczędzania w banku, pożyczek inwestycyjnych, kapitału stala pierwowzorem obecnej innowacyjnej działalności przedsiębiorstw. Wynajdując
się dła tych grup społecznych czymś oczywistym i codziennym”. Podobnie bylo żarówkę, Edison w rzeczywistości po prostu udoskonalił istniejący wcześniej
z nowymi wynałazkami: Napoleon odrzucił pomysł Roberta Fultona zbudowania projekt. To on przede wszystkim wymyślił jednak cały — jakbyśmy to teraz
flotylli okrętów podwodnych uzbrojonych w prymitywne miny podwodne, mimo określili - model biznesowy (Drucker 2004). Żarówka Edisona była faktycznie
kilkukrotnych udanych prób działania prototypowego „Nautilusa”, Tak samo tylko końcowym elementem całego łańcucha produktów i usług, zaczynającego
postąpiła marynarka brytyjska. Mimo że wykradla Fultona z napoleońskiej się w zakładzie „wynalezionym” przez Edisona — w elektrowni. Dalej łańcuch
Francji (w godnej podziwu operacji spod znaku „płaszcza i szpady”) i mimo obejmował sieć dystrybucji napowietrznymi liniami energetycznymi, urzą-
spektakularnego zatopienia w 1805 roku przez okręt podwodny Fultona bry- dzeń rejestrujących zużycie prądu i rozdzielających go między użytkowników,
gu wojennego (tuż pod oknami zamku należącego do brytyjskiego premiera a końcowym elementem łańcucha była domowa sieć elektryczna i wpięte do
Williama Pitta), idca podwodnej wojny była tak odległa od wyobrażeń i do- niej żarówki. Dysponując takim łańcuchem, Edison mógł dalej wprowadzać do
świadczeń ówczesnej admiralicji, że musiała czekać do końca X1X wieku, by mieszkań odbiorców jego pierwotnego produktu kolejne produkty — urządzenia
**.
stać się w końcu rzeczywistością . i += elektryczne zasilane za pomocą tej samej sieci. Mając skonstruowany model
W Europie zadanie wymyślenia fonii wynalazku no sA biznesowy, wiedząc, do kogo oferta jest kierowana i ile będzie kosztowała,
odpowiednie praktyki społeczne spoczywało nie na wynalazcach, i Edison mógł poszukać inwestorów do jej budowy. To właśnie ten łańcuch był
iośkócki Bez wypracowania nowych praktyk biznesowych (sposobów brakującym ogniwem we wdrażaniu nowego wynalazku w społeczeństwie*,
zarabiania na nim) wynalazek nie miał szans na to, by stać się częścią życia
Podobną rolę można przypisać Henry'emu Fordowi. Przed jego modelem T
samochód był odpowiednikiem luksusowej karety — tyle że bez koni, za to
społeczeństwa. Byl tylko zabawką — tak jak turbina Herona z Aleksandrii
z niezbędnym do obsłużenia skomplikowanego aparatu kierowcą. W siedzibach
bogaczy znajdowały się dobrze wyposażone warsztaty służące do obsługi samo-
Starci staryc h etu poświęcona jest Lalka lesłuwa Prusa: Woku
i nowych jako self-made
lski chodu, części zamienne były dorabiane we własnym zakresie, często zatrudniano
oeooiE i dla h e e osaseżó w dowy ca GROW w tym celu dodatkowego mechanika lub zamawiano wyprodukowanie danej
sa a tk do handlu ze Wschodem Łęcki
mykańkich części u producenta, co jednak było niesłychanie drogie. Ford wymyślił niejako
"w dzikimi zojcje równie woje mijc na aloach owczestych lt obok
milionerów, inżynierów i przemysiow ców — zob. opis postaci Ochódzkieg o,
w Lalce Prusa.
Wokulskieg o = ME
Wawrzyn uaka "Np. maszynę parową wynajdowano kilkakrotnie. Krótka historia silników parowych od czasów
u iemiach polskich Franciszka Stefczyka,
ZEN = Ferona do drugiej połowy XIX w.: hitp:/Awww history rochester edu/steam/thurston/1878/.
b W okiedie dądzywojccayo awiko sę
4 Co nie zniczy, że Edison umial rozwijać wymyślone przez siebie produkty. Z niemal WSZYS
być zak„między
ład fabryką
ane a knajpą”, żeby robotnicy ZA
U kich stworzonych przez niego firm był on ostatecznie usuwany z powodu fatalnego zarządzania
trafiali na oddział kasy, zanim zdążą przepuścić wypłatę w (Drucker 2004, s. 15).
parowych.
naa kości sbil majątek as owoino innym wielkim wypólażku: statkach

Zeskanowane w CamScanner
50 CORE) 2. Społeczeństwo wiedzy, Rys historyczny Społeczeństwo wiedzy
51
samochód jako powszechny i uniwersalny pojazd obsługiwany
jednoosobowo
dostępny w sprzedaży ratalnej". Zbudował sieć dile rską i stworzył katalog i Uksztattowała się wtedy klasyczna struktura finansowania badań — głównym
czę. ez w badania podstawowe stało się państwo, na ogół przy okazji badań
ści zamiennych, które z czasem znalazły się w ofercie praktycznie wszystkich wojskowych i kosmicznych. Prace były prowadzone albo w państwowych ośrod-
sklepów żelaznych w całych Stanach Zjednoczonych. Części zamienne stały kach, przeważnie związanych z uniwersytetami (Europa), albo w konsorcjach
się „drugą nogą” biznesu Forda — produkowane masowo były o wiele tańsze firm prywatnych i uniwersytetów w ramach prac zlecanych i finansowanych
niż indywidualne dorobienie zepsutej części, ich sprzedaż stała się istótnym przez państwo (Stany Zjednoczone). Po jakimś czasie dopuszczano możliwość
źródłem zysków dla producenta. komercyjnego wykorzystania danej technologii, pozwalając na jej sprzedaż
w ramach produktów cywilnych.
W latach 60. i na początku lat 70. XX wieku ten model finansowania badań
zdawał się odnosić ogromne sukcesy. Państwo (a zwłaszcza armia) było hojnym
Społeczeństwo wiedzy sponsorem badań w wielu dziedzinach. Narastająca rywalizacja między Wscho-
dem i Zachodem oraz narodziny przemysłu kosmicznego uczyniły z naukow-
Druga wojna światowa zaszczepiła w społeczeństwach Zachodu i Wschodu prze- ców żołnierzy pierwszej linii frontu „zimnej wojny”. Po wystrzeleniu Sputnika
konanie, że czynnikiem decydującym o przewadze jakiegoś kraju nad innymi nastąpił gwałtowny wzrost zainteresowania młodzieży nauką, co znalazło od-
jest innowacja technologiczna. I, mimo że właśnie doświadczenia drugiej wojny zwierciedlenie w szybkim wzroście liczby studentów kierunków technicznych
były najlepszym dowodem na fałszywość tej tezy”, to obraz bomby atomowej i nauk podstawowych oraz lawinowym — liczby doktoratów np. z fizyki.
jako przełomowego wynalazku kończącego wojnę utrwalił się w zbiorowej Jednak postęp technologiczny dokonujący się za pośrednictwem wyścigu
świadomości na długo. zbrojeń miał swoje negatywne konsekwencje. Inwestycje zbrojeniowe prowa-
W pierwszym okresie po wojnie wynalazki powstawały jako efekt zapotrze- dziły do ciągłego narastania napięć na świecie, przyczyniając się przykladowo
te ko- do konfliktu kubańskiego i wybuchu wojny w Wietnamie. Słabości tego systemu
bowania na nowe technologie zbrojeniowe. Po pewnym czasie wynalazki
ów. Tak było z energią ujawniły się w pod koniec lat 60. i w pierwszej połowie lat 70. Przede wszyst-
mercjalizowały się i trafiały w ręce cywilnych użytkownik
i produkcji kim wzrosły niepokoje społeczne związane z niezrównoważonym rozwojem.
jądrową, która początkowo służyła napędzaniu okrętów wojennych Coraz silniej krytykowano zaangażowanie militarne państw, wskazując na inne
być wykorzysty wana do pro-
materiałów rozszczepialnych, ale wkrótce zaczęła e problemy czekające na rozwiązanie (ubóstwo, segregację rasową, problemy
były jako centrale artyleryjski
dukcji energii. Komputery analogowe używane o się edukacji, zatrucie środowiska). Narastała również krytyka samej nauki.
Uznano
mi cyfrowymi posługiwan
na okrętach wojennych. Pierwszymi komputera ją za odpowiedzialną za liczne problemy ówczesnego Świata, zwłaszcza zatrucie
związanych zpracami nad bronią
w celu lamania szyfrów i dokonywania obliczeń środowiska i zbrojenia”. Pierwszą ofiarą zmiany postaw padł przemysł
kosmicz-
powstała przy okazji prac nad nowymi
termojądrową. Kuchenka mikrofalowa do ekstrahowania ny. Traktowany aż do wypraw księżycowych jako istotny element rywalizacji
pierwotnie stosowany budowania dumy
radarami mikrofalowymi. Teflon byl wano w produkcji ideologicznej między blokami militarnymi, był sposobem
Nylon wykorzysty praktycznymi i kosztami.
izotopów uranu w instalacjach wojskowych. narodowej i prestiżu, bez liczenia się z aspektami
wytwarzać pończochy. Pierwsze satelity
spadochr onów, zanim zaczęto z niego ; 3 Na początku lat 70., w okresie nasilania się postaw pacyfistycznych, zaczął
ziemi służyły głównie celom wywiadowczym . wzbudzać krytykę, a nawet wrogość. Agencje kosmiczne wielu krajów musiały
dia zb nową
sobie radzić z gwałtownym ograniczeniem budżetów i zupełnie
ambitniejszych zadań”.
sytuacją stałego braku środków na realizację
11 Wymyślonej na potrzeby £ ż ż do końca wojny prowadzili Niemcy:
ono jużw 1939 r. Program produk- o ć doktora
owców, i jest posta
W wi dziedzin w wyścigu » Dobrym przykładem na to, jak j w owym czasiei postrzegano nauk . : -
wystartow ięze V1 i V2) rozpoczęty został jeszcze e, czyli jakza "
pierwszy samolot z napędem «
O ssa seryjnie celowniki na SA I filmu Stanleya Kubricka Dr Strangełov zag an ie
cji rakiet bali i
a pocisków bezzałogowych o ościa z Niemiec, snującego P any
pociski kierowane i wiele, wiele innych. bombę (1963), udającego inwalidę jegom ecenia rę
przed wojną. W czasie wojny Niemcy wprowa i coraz bardz iej wyra fino wany ch broni, któremuw momentach podni
, h
pomo cą i .
7 samoloty wdzie tak zaawansowane, byly i się w hitlerowskim pozdrowieniu. stopnia tę baeje rase aa
ód alianckie ciza
orgache.
icznymiakVon BOBraunai Pors czjn Tnylora
e j menedżerskie A. R Dosiowc prezydent G.W. Bush zmienił do pewnego O elta
za to Ea eń
ża omnlog
techno ych AR SEAN ej (Fision ofSpace Explo ratio n i
a Wizję Eksploracji Przestrzeni Kosmiczn jego powierzchni stałej bazy. Nawet o
; wę na
y zap
p
ewniać łączność oddziałom na z wo powrót dowypraw na Księżyc i budo
o kom órk owe mial prze j
fazie (Azpanet) sponsorowany
beuntad był w pierwszej jego

| bzw
Zeskanowane w CamScanner
ŚR AW 2. Spoleczeństwo wiedzy. Rys historyczny Spoleczeństwo wiedzy
-—
Ograniczenie wydatków na zbrojenia i badania
kosmiczne odbiło się rów-
nież na funkcjonowaniu systemu transferu wiedzy. Wprowadz japoński, który nie byl obciążony opracowywaniem projektów wojskowych,
ona w 1973 roku mógł skoncentrować się na poszukiwaniu i rozwijaniu technologii zaspokaja
poprawka Mansfielda radykalnie zmniejszyła finansowa -
nie przez Departament
Obrony badań podstawowych, z wyjątkiem tych, które mogły jących potrzeby klientów. Nakłady rządu japońskiego i przemysłu kierowane
być bezpośrednio były przede wszystkim na rozwijanie technologii cywilnych, co
wykorzystane w technologiach militarnych. Zgodnie z ówczesnym zaowocowało
i oczekiwania- opracowywaniem produktów znacznie lepiej radzących sobiew zmienion
mi duże środki przesunięto na programy społeczne, zdecydowa ych
nie ogranicza- warunkach. Produkty japońskie stawały się w związku z tym
jąc wydatki zbrojeniowe i nakłady na naukę. Ponieważ
glównymi odbiorcami
coraz bardziej
konkurencyjne w stosunku do amerykańskich, czemu przemysł
nowych technologii w pierwszym rzędzie były armia i przemysł amerykański
kosmiczny, bardzo długo nie umial się przeciwstawić. Model finansowania
również firmy prywatne straciły zainteresowanie pozyskiwaniem nauki w USA
nowej wiedzy i jej związki z przemysłem wymagały restrukturyzacji.
w sytuacji, kiedy nie mogły liczyć na lukratywne kontrakty
wojska lub NASA, Rekonstrukcja zaczęła następować w latach 80. Mimo powrotu
rekompensujące im nakłady poniesione na badania. Dlatego (w okresie
realne wydatki prezydentury Ronalda Reagana) do polityki zbrojeniowej
przemysłu na badania i rozwój dramatycznie spadływ 1971 roku, ze względu na rozejście
a kolejny raz się potrzeb militarnych i cywilnych wysokie nakłady na zbrojenia
w latach 1974 i 1975 przy okazji kolejnych ograniczeń wydatków militarnyc nie wywoływały
h. już tak silnego wzrostu gospodarczego jak kiedyś. Ogromne wydatki
Niemal we wszystkich dziedzinach nauki i techniki doszło w tym okresie budżetowe
(w tym również na ustanowione na początku lat 70. programy
do zapaści, a liczba bronionych w naukach technicznych i przyrodniczych socjalne) ponoszo-
ne przez większość krajów rozwiniętych zaczęły budzić sprzeciw.
doktoratów między rokiem 1970 a 1980 spadła w Stanach Zjednoczonych nie- Rosła inflacja,
spadał wzrost gospodarczy. Wzrósł nacisk na walkę z
deficytem budżetowym,
mal o połowę. Cały dotychczasowy model tworzenia i transferu wiedzy zaczął a tym samym presja na koncentrację nakładów, co oznaczało
się rozsypywać. Na dodatek ujawniły się różnice w zapotrzebowaniu na nią per saldo kolejne
zmniejszanie nakładów na badania. Rządy wielu krajów zwiększył
przemysłu i wojska. Kryzys naftowy postawił gospodarki niemal wszystkich y wprawdzie
nakłady badawcze, ale kierowały je na obiecujące technolog
ie i ograniczały swoje
państw uprzemystowionych w sytuacji konieczności ograniczenia zużycia energii, zaangażowanie w innych obszarach. W Stanach Zjednocz
onych odbiło się to na
zwłaszcza paliw płynnych. Rosnący kryzys ekologiczny i rosnąca świadomość poziomie finansowania instytucji naukowych. Rządy
stanowe zmniejszyły swój
degradacji ekologicznej w społeczeństwach tych krajów wymuszaly na fir- udział w finansowaniu uniwersytetów z 46% w 1980
roku do 40% w 1991 roku,
mach poszukiwanie nowych, czystszych i wydajniejszych technologii. Parametry a udział funduszy federalnych spadł z 12,8 do 10%. Uniwersyt
ety musiały szukać
techniczne przestały odgrywać tak wielką rolę w porównaniu z parametrami innych źródeł finansowania. Jednym ze źródeł dodatkowego
kapitału mógł być
użytkowymi*, Obawy o wyczerpywanie się surowców naturalnych nakazywały przemysł. Firmy również okazywały rosnące zainteresowanie
wykorzystaniem
odejście od dotychczasowej polityki budowania bardzo efektownych, ale zu- możliwości intelektualnych, jakimi dysponowały uniwersytety.
Po okresie odwro-
żywających dużo surowców i szybko kończących swój żywot produktów. Pod tu od badań naukowych w latach 70. pod koniec lat 70. i w
latach 80, przedsię-
koniec lat 70. zaczęty nabierać znaczenia jakość ibezawaryjność produktów. biorstwa — w obliczu rosnących sukcesów firm japońskich —
dostrzegły znaczenie
Cechy te nie były aż tak waźne dla wojskowych, którzy mogli sobie p innowacji. Były skłonne przeznaczać coraz większe środki
ze swojego budżetu
na utrzymywanie rozbudowanej logistyki i sporego zapasu części zamiennych na badania i rozwój. Jednak nie były zainteresowane sponsoro
waniem jednostek
(żywot czołgu na polu walki byl zresztą i tak na ogół dość krótki). Przemysł naukowych wprost, interesowały je raczej konkretne technologie
i poszczególne
badania, skłaniały się do modelu sklepu, w którym można było
kupować kon-
kretne rozwiązania techniczne i zamawiać konsultacje. Rósł
jednak zaproponować Senatowi i Kongresowi USA powrotu do poziomu wydatków kosmicznych zatem nacisk na
efektywność badań i ich powiązanie z praktyką. Pojawił się (a raczej:
| ozna 0 oGriowi produkowane dla wojska w coraz mniejszym stopniu za-
odbudował ),
bardzo szybko od tej pory rosnący w siłę, przemysłowy sektor
spokajały oczekiwania cywilnych linii lotniczych na tani, cichy i wydajny napęd dla samolotów badawczy; labo-
ratoria koncernów, takich jak Boeing czy General Dynamics, stały się
poważną
+ Warto zwrócić uwagę,
że obecnie tendencje się odwrócily - opracowane w ramach projektów konkurencją w rekrutowaniu najzdolniejszych absolwentów
dla jednostek aka-
cywilnych wydajne, tanie i oszczędne coraz powszechniej wykorzystywane są w armii, demickich. Istnienie licznych instytucji badawczo-rozwojowych niezwiąz
Okręty wojenne coraz częściej buduje się, używając cywilnych norm i standardów i cywilnych anych
z uniwersytetami** powodowało, że uniwersytety nie były już monopoli
technologii (np. napędów), W czołgach i pojazdach montuje się cywilne panele LCDi ZY stami
wykorzystujące cywilne komponenty, Powszechnie wdrażane są tzw, rozwiązania z pólki, u SE
«W tym np. rządowych laboratoriów NASA, również zmuszonych w wyniku cięć budź
gotowe technologie cywilne przystosowane do potrzeb wojska, co jest poniekąd powrotem
praktyk, które pozwoliły USA wygrać 11 wojnę światową. do komercjalizacji swoich badań. towych

Zeskanowane w CamScanner
 54 2. Spoleczeństwo wiadzy, Rys historyczny Spoloczoństwo wiadzy 55

w dziedzinie badań. Uniwersytety stanowe w próbach pozyskiwania środków badawcze pojawily się w 1951 roku (Stanford Research Park), ale aż do lat 80.
te pozna zmuszone były konkurować z innymi jednostkami. Oznaczało to rozwijały się bardzo wolno (średnio przybywał | park rocznie). Od roku 1980
konieczność zmiany kierunku badań, podporządkowanie poszukiwań potrze- można zaobserwować szybki rozwój tej formy współpracy: w 1980 roku tempo
bom komercyjnym. Rządy takich krajów, jak Stany Zjednoczone wspomagały pojawiania się parków wzrosło do 2 rocznie, w 1983 roku do 3, w 1984 roku
tę konwersję, tworząc odpowiednie ramy prawne ułatwiające transfer odkryć powstało 6 parków, a w 1985 roku — 7. Obecne tempo tworzenia parków to
naukowych dokonywanych przez uniwersyteckie ośrodki badawcze. około 3-4 rocznie. Łącznie do 2002 roku powstało ich 81, a aż 27 dalszych
W roku 1980 została uchwalona ustawa o procedurach patentowych uni- znajdowało się w różnych stadiach planowania (Link, Scott 2006).
wersytetów i małych przedsiębiorstw (University and Small Business Patent
Procedure Act), czyli tzw. ustawa Bayha-Dole'a. Miała ona za zadanie zmianę
procedury patentowej w taki sposób, by zwiększyć zachęty do korzystania przez Ilustracja 2.1. Dynamika powstawania parków badawczych w Stanach Zjednoczonych w latach
małe przedsiębiorstwa z dorobku naukowego amerykańskich uniwersytetów. 1950-2002
Zgodnie z jej zapisami uniwersytety mogły patentować (a tym samym stawały
się ich legalnymi właścicielami) technologie opracowane na podstawie odkryć
dokonywanych dzięki dotacjom rządowym. Ustawie tej towarzyszyły znaczące
udogodnienia podatkowe: w 1981 roku uchwalono kolejną ustawę, która prze-
widywała ulgę podatkową (25%, obecnie 20%) dla firm, które zwiększyły swoje
wydatki na badania i rozwój w porównaniu z rokiem wcześniejszym. Liczono

Liczba nowych parków

przy tym, że gros środków wydawanych przez MSP trafi do uniwersyteckich
do
ośrodków badawczych, a nie — jak w dużych koncernach — do należących
tych firm działów RAD. Kolejna ustawa z 1984 roku, o narodowej współpra-
do tworzenia
cy badawczej (National Cooperation Research Act), zachęcała
prywatnymi a uni-
wspólnych przedsięwzięć (joint-ventures) między firmami
Ograniczała
wersytetami, formowanych na zasadach pełnego partnerstwa.
również oddziaływanie ustawodawstwa antymonopolowego
i antytrustowego
Wymienione procedury SW EEE ERELEEIĘ
w odniesieniu do tych przedsięwzięć (Link, Scott 2006).
w jakim stopniu) lawino-
prawne wywołały (choć pojawiły się kontrowersje,
patentów oraz liczby wspólnych
wy przyrost zgłaszanych przez uniwersytety
a instytucjami naukowymi. Naj-
przedsięwzięć badawczych między przemysłem
Z przemysłem widać w EE Źródło: Link, Scott 2006.
lepiej ten wzrost zaangażowania we współpracę AA
Parki badawcze lub
tworzonych uniwersyteckich parków badawczych.Technopole, Research oe )
Technology Park,
technologiczne (Science Park,
organizacje, których głównym celem Nie udało się jak do tej pory ustalić na ile
wspomniane ustawy Oraz uformo-
to zarządzane przez profesjonalistów
j
jest i
powiększanie alnej p przez promocję kultury i
i dobrobytu społeczn ości lokalnej wane w tym czasie parki technologiczne przyc
zyniły się do rozwoju amerykań-
konkurencyjności stowarzyszonyć z lat 80. i 90. (Link, Scott 2006, s. 51).
innowacyjności oraz podnoszenie do skiego systemu innowacji i jego sukcesu z
dsiębiorstwi i ji opartych na wiedzy dzięki ułatwianiu dostępu eń, że być może nawet p
badawcze to Istnieją bowiem przesłanki dla przypuszcz egrały
4 RE ji, Uniwersyteckie parki amerykańskiej gospodarki
rolęw szybkim podnoszeniu innowacyjności

a płokowaaaee
„SĘ Uniwersyteckie ataniowónych

gda ipa ca
wiedzy eksperckiej i wymianie informacji. m czasie techn ologi e (c ad
gwałtownie rozwijające się w tym samy A
n h tkim rozwój komputerów oso
i komunikacyjne (ICT), czyli przede wszys
MSI ZEĆ ius
:
k duży zakres planowanych poż żaĆ
52. kodjego pobliżu, wykorzystująca 4 m a wiedzę aktua'nie prow
a potem sieci komputerowych. Jedna
się wskazywać, że instytucje i organizacj
+ umiejętności na uniwersytecie oraz znajomość
zgromadzone stycji w parki technologiczne zdaje
na mim Gs (National Science Board 2002). Uniwersyteckie parki
sA

CCC
Zeskanowane w CamScanner
 56 2. Społeczeństwo wiedzy. Rys historyczny Społeczeństwo wiedzy
ZNA 57

zaangażowane w ich tworzenie uznają je za skuteczny sposób podtrzymywania

lustracja 2.2. Roczne tempo wzrostu parku w zalezności od odległości od głównego
rozwoju innowacyjności. Dlatego warto parkom badawczym jako modelow kampusu
ym A a= R zz ÓW

instytucjom transferu wiedzy i transferu technologii przyjrzeć się nieco bliżej.

Większość amerykańskich parków technologicznych to parki uniwersytec-
kie powiązane z uniwersytetami stanowymii, przy czym około 6% z nich to parki
współpracujące z więcej niż jednym uniwersytetem. W większości wypadków
inicjatywa utworzenia parku płynie z miejscowych środowisk samorządowych

Oczekiwana roczna stopa wzrostu

(na ogół rządów stanowych) i kół biznesowych, nieco rzadziej ze środowisk
uniwersyteckich. Głównym motywem ustanawiania parków i do pewnego stop-
nia również miernikiem ich sukcesu jest dążenie do zmniejszenia bezrobocia
w danym regionie przez zwiększenie konkurencyjności i wartości produkcji
miejscowego przemysłu, Rzadziej przyczyną jest chęć zapewnienia lepszego
startu absolwentom np. uczelni technicznej. Tworzenie uniwersyteckich par-
ków badawczych jest zatem przeważnie efektem decyzji politycznych i swego —- prywat — uniwersyt
rodzaju kontrybucją składaną przez uniwersytety społeczności lokalnej, do T 1 T nz 1 7 - 7 r 1
której należą. 0 1 2 3 U 5 6 1 a 3 m
Istnieje wiele modeli parków technologicznych, jednak zasadniczo głównym Odiegłość od kampusu (w mułach)

kryterium, jakim można je określić, jest ich lokalizacja. Parki działające według
modelu one-stop shop skupiają w jednym miejscu zarówno nowo powstające
przedsięwzięcia, jak i instytucje je wspierające. Dość typową sytuacją jest w tym Żródła.
Link, Scott 2006.

modelu ulokowanie takiego parku albo na terenie kampusu (w wypadku parków

uniwersyteckich), albo niedaleko innej ważnej instytucji naukowo-badawczej,
na terenie prywatnym lub publicznym . (11% parków uniwersyteckich
Czasami Związki między parkiem jako odrębną instytucją a uniwersytetem jako orga-
w Stanach Zjednoczonych) parki służą rewitalizacji zaniedbanych obszarów miej- nem założycielskim (razem z pozostałymi partnerami publicznymi i prywatnymi)
skich lub przemysł — przykład
owyc Yale Univer
owo h Science Park
sit ulokowan
yo są na ogól dość skomplikowane. Uniwersytet lub inna instytucja założycielska
w opuszczonej fabryce karabinów Winchester w New Haven. W modelu one-stop jest właścicielem terenów, na których ulokowany jest park, oraz jego budyn-
shop zaletą jest wzajemna bliskość instytucji oraz możliwość dobrej koordynacji ków. Nie musi to jednak oznaczać podporządkowania parku uniwersytetowi
przedsięwzięć, w tym również inwestycji w infrastrukturę. Ułatwia to również lub powiązania obu instytucji np. wspólną strategią rozwoju. Zróżnicowanie
działanie potencjalnym klientom parku, którzyw jednym miejscu mogą załatwić w tej dziedzinie jest ogromne — od parków stanowiących tak naprawdę formę
wszystkie sprzwy: od poszukiwania informacji o dostępnych technologiach, przez stoiska z wytworzonymi na uniwersytecie technologiami po kooperatywy wielu
spotkania z imżymerarmi i i naukowcami, demonstracje technologii, po obsługę instytucji badawczych i firm, obejmujące całe regiony, skoncentrowane na ge-
nerowaniu wspólnych naukowo-biznesowych przedsięwzięć i czerpiące z tego
oczywiście dostępna przestrzeń. Jeśli chodzi o - obejmujące regiony, tytułu niemałe dochody.
Co ciekawe, daje się tu zaobserwować pewna prawidłowość: parki zloka-
tuur, sal konferencyjnych i innych elementów infrastruktury wjednym miejscu lizowane blisko jednostek badawczych (np. uniwersytetu) i wyspecjalizowane
nawci niemożliwe. Dlatego inną popularną
albo lne
mocz okzzać się nieracjona w rozwoju konkretnych gałęzi technologii (zwłaszcza informatycznych) rosną
formą parku są te. parki rozproszone, gdzie elementy parku e - szybciej niż wynosi w tym wypadku średnia (w tempie około 8,4% rocznie —
w różmych macjsczch, tworząc odrębne ocntra skoncentrowane 2konkretnych wobec 5% ogółem). Wraz ze wzrostem odległości od uniwersytetu roczna stopa
wzrostu parku maleje”, zwiększenie liczby zaangażowanych w park uniwersy-
fmanso
| zdminisrwą
acyjną,5 jednak części skiadowc parku działają jako do
3 zodnosih = O około
8% na każde 10 mił jazdy dzielące park od macierzystego uniwersytetu.

Zeskanowane w CamScanner
 58 59
EO WY DY Kooperacja RAD

tetów daje odwrotn y skutek — stopa w: : śnie? polegające na

parków amerykańskich od zwinął łóżko i ZAPTODOR=W al zarządowi rozwiązanie problemu,
I wdw ao ał Pi: snoś » ł ersytetu, ER, stanu,do
„ własność
wlasność atn i skróceniu uzwojenia generatora o kilkadziesiąt metrów. Rozwiązanie okazało
W „ u ż , efektywność ich działania, natomiast znaczenie ma się skuteczne — drgania ustały. Za konsultację zażądał jednak astronomicznej
ak Bę
a n) arki zarządzane bezpośrednio przez uniwersytety mają bowiem piszą naonczas kwoty 10 000 dolarów (roczne zarobki lekarza
rzadko kiedy sięgały
ważę
o: wzrostu
PAZ (o ok. 5%) niż parkiid zarz
zarządzane przez Kiedy dyrektorz y firmy, wstrząśnię ci wysokością kwoty,
zez firmy pryw
ywatne.
a hy w tym czasie 700 USD).
p ? ne Pannie parków oraz ich wpływ na wzrost sińawdcyjoakci poprosili go o wystawienie rachunku, licząc na to, że w pozycjach przynajmniej
£
zrost gospodarczy 0!
zostaly również
ież odnotowane w innycha krajź ogólnie wskaże dokonane przez siebie operacje, Steinmetz uprzejmie wystawił
wr Europie
BRA 6 (Coke AR ii; in. 2006), przy, czym odległość oddziaływania
Wparku m
jest rachunek, który zawierał tylko dwie pozycje: „znaki kredą — I USD, za to, że
ju pie mniejsza niż w Stanach. Odnotowuje się przykladowo odległość wiedziałem, gdzie je stawiać = 9999 USD”.
n HO Ww 50 mil jako obszaru pojawiania się w wypowiedziach lokalnych Obecnie doradztwo naukowe dla firm jest zjawiskiem powszechnym, chociaż
i kraje
p wi dsię MODY odniesień do badań prowadzonych na lokalnym uniwersytecie. należy przyznać, że w tej dziedzinie przodują Stany Zjednoczone, Japonia
ania wiedzy naukowej w rozwiązyw aniu
EW ame » o mają przy tym o wiele bardziej skomplikowaną i wielowy- skandynawskie. Umiejętność wykorzyst
a jako coś oczywistego,
arową strukturę
i ZE iska ę ze względu nana inte
h względu iej
intensywniejsze /
zaangażowaniei naukowców praktycznych problemów jest w tych krajach traktowan
mi — o wiele
sty! ) wyc dw projekty komercyjne, np. we wspólne prace patentowe, a rozziew między naukami podstawowymi a naukami stosowany
zupełnie innych kwalifikac ji niż
doradztwo czy rozwój produktów. mniejszy. Produkcja przemysłowa wymaga
Jedną z najbardzie j oczywisty ch różnic jest skala
produkcja laboratoryjna.
litrami i decymetrami
procesów. O ile w laboratoriach operuje się co najwyżej
wej w grę wchodzą tysiące
sześciennymi substancji, o tyle w produkcji przemysło
tych warunkac h ujawnia się wiele zjawisk,
Kooperacja R8.D litrów i setki metrów sześciennych. W
skali, zmieniają się właściwoś ci substancji , nie ma
które nie występują w małej wymagane j
ani zachowani a
ami możliwości stosowania niektórych katalizatorów
Parki technologiczne zapoczątkowały nowy etap współpracy między instytucj w laboratoriach czystości i efektywności procesów.
Te wszystkie ograniczen ia
przemys łem. Przede wszystki m poszerzo no zakres wspólpra cy doświadczeń z laboratorium do hali
naukowymi a sprawiają, że nie da się wprost przenieść
obejmują nie tylko wej sprawia, że konieczne jest
instytucji naukowych i przemyslowych. Wspólne projekty produkcyjnej. Specyfika produkcji przemysło
doradcze ze strony
opracowywanie nowych technologii, lecz także wsparcie glębokie zrozumienie procesów i uwarunkowań
niejednokrotnie wykraczających
boryka się przemysl. np. procesów organizacyjnych i wyjście
naukowców przy rozwiązywaniu problemów, z jakimi poza uwarunkowania sfric/e techniczne,
cy było zaprosze nie przez
Jednym z pierwszych przykładów takiej współpra poza samą wiedzę naukową.
Charlesa Proteusa Steinmet za” transferu wiedzy (np. Gorshek, Wolin
firmę General Electric na początku XX wieku r Dlatego we wspólczesnych modelach
drgania, w jakie wpadał generato tylko prostą transmisję wiedzy naukowej
jako konsultanta, aby wyjaśnił niezrozumiałe dni i in. 2006) pojęcie to obejmuje nie Śro:
uruchomienie generatora na kilka szeroki zakres wspólpracy między
nowej elektrowni. Steinmetz poprosił o do przemysłu, ale uwzględnia właśnie problemó w
j kilku kawałków kredy, kilku kryminałów dowiskiem naukowym i przedsiębiorcami
przy rozwiązy waniu
i zażyczył sobie jako pomocy naukowe
w pomieszczeniu generatora i zdawało
i lóżka polowego. Potem zamknął się biznesowych i produkcyjnych.
i można opisać jako:
zarządowi firmy zaniepokojeni technicy, Najważniejsze etapy procesu kooperacj
się, że nie tam nie robił. Jak donosili do czasu
łóżku, czytając kryminały, od czasu rozwoju produktu opartych na potrze-
Steinmetz leżał prawie cały czas na krzyżyk. Po kilku dniach + rozpoznanie ewentualnych obszarów
rysował kredą
zrywał się i na obudowie generatora bach przemysłu;
j + sformułowanie programu badawczego;
uniwersytetów. |
» O około 2% rzejściu od 1 do 2 zaangażowanych w. zmuszony został do opuszczenia * przygotowanie propozycji
rozwiązań;
nc)
inżynier i fizyk pod koni ec XIX laborator yjnej;
oO za Stanów Zjednoczonych, gdzie + przeprowadzenie weryfikacji go rozwiązania;
"
swoi ch socj alis tycznych poglądów. Udał się do ie bwa ż procesu oceny iwybór docelowe
Niem iec z powo du
rw Nowym Jorku jako „medyczn . przeprowadzenie wstępnego
p wtc ony 2 portu aciela, że jest mate maty czny m ge- uruchomienia procesu,
Nea ość. Dopiero poręczenie przyj u . przeprowadzenie pilotażu/próbnego
ponieważ cierpiał na karlowat do emigracji. Zatrudniony w firmie General Electric, po przejści
niuszem, otworzyło mu drog ę
iego . Jego doro bek obej mowa ł sko * wdrożenie wybranego rozwiązania.
rę wykładowcy uniwersyteck
na emeryturę kal karie

Zeskanowane w CamScanner
 60 2. Społeczeństwo wiedzy. Rys historyczny
llustracja 2.3. Model kooperacji między biznesem
a nauką
Odpowiedzialność
biznesmenów w projekcie
Konsultacje
WIELO)
Źródło: Gorshek,
Gare i in. 2006.
Pierwszym krokiem w tej współpracy jest obserwacja i rozpoznanie uwarun-
kowań danego przedsięwzięcia i oczekiwań względem niego. Ta faza jest na
ogół krytyczna dla sukcesu całego procesu kooperacji, ponieważ ukierunkowuje
współpracę na realne problemy i potrzeby przedsiębiorstwa, zapobiegając
ewentualnemu pomieszaniu priorytetów. Działanie koncentruje się przede
wszystkim na osiągnięciu harmonijnej wspólpracy między kierownikami linio-
wymi a naukowcami przez identyfikowanie potrzeb tych pierwszych. Głównym
celem jest rozpoznanie obszarów potencjalnego rozwoju produktu i nadanie
im odpowiednich wag. Jednym z najistotniejszych czynników wpływających na
zbudowanie wzajemnego zrozumienia i zaufania między uczestnikami projektu
jest obecność naukowców na miejscu — odwiedzenie hal fabrycznych, siedziby
firmy itp. Pozwala to zobaczyć, jakiej technologii firma używa, z jakich ludzi
składa się jej zespół, jakie stosunki panują między nimi, jaka kultura organi-
Kooperacja RAD
Ś
zacyjna dominuje w ich firmie. Przy przeprowadzaniu konsultacji między na-
ukowcami i pracownikami firmy warto zadbać o głos dla grup najmniej zwykle
slyszalnych. Chodzi o uniknięcie efektu „najsłabszego ogniwa łańcucha”, czyli
sytuacji, w której proces technologiczny lub procedura załamie się z powodu
braku zaangażowania jakiegoś pracownika lub z powodu niedostrzeżonego
wcześniej niedopasowania procesów.
Sprawą bardzo utrudniającą współpracę jest brak wspólnego języka między
naukowcami i menedżerami. Chodzi o to, że naukowcy przyzwyczajeni są do
krytycznej oceny swoich wypowiedzi i „szukania dziury w całym”. Bardziej
są też zorientowani na zrozumienie zjawisk, którymi się zajmują, niż na ich
wykorzystywanie. Menedżerów z kolei mniej interesują naukowe podstawy
danego zjawiska, bardziej możliwość poradzenia sobie z nim. Nie ciekawią ich
na ogół naukowe szczególy. Przy pewnym wysiłku i przy zachowaniu okreś-
lonych reguł możliwe jest jednak osiągnięcie porozumienia między obiema
grupami i ustalenie wspólnego gruntu. Należy zaakceptować podejście obu
stron, bez ulegania stereotypom o „oderwanych od ziemi marzycielach”
i „pozbawionych rozumu cwaniakach” i skoncentrować się na rozwiązywaniu
konkretnych problemów. Bardzo istotne jest też zrozumienie dominującej roli
uwarunkowań biznesowych. Nawet najbardziej innowacyjny i przełomowy
wynalazek zniknie w otchłani niepamięci, jeśli nie uda się go przetworzyć
w działający biznes, a więc jeśli nie uda się go sprzedać. Dlatego w wypadku
wspólnych projektów biznesowych ostatnie słowo powinno należeć do prakty-
ków. To oni, na podstawie swojej znajomości rynku, powinni ocenić realność
danego rozwiązania.
Kolejnym krokiem jest sformułowanie programu badawczego. Ponieważ
program w większej mierze realizowany jest w środowisku naukowym, konflikty
kulturowe mają w nim mniejsze znaczenie i nie są tak dotkliwe jak w innych
fazach. Program powinien obejmować najważniejsze problemy zidentyfikowane
w fazie pierwszej i doprowadzić do sformułowania jednego, a najlepiej kilku
alternatywnych rozwiązań.
Wytypowane do wdrożenia projekty powinny zostać wielostronnie spraw-
dzone najpierw w laboratorium, a potem przedstawione praktykom mającym
doświadczenie w produkcji. Tego typu pilotaż dostarcza bezcennych informacji
o potencjalnych słabych punktach projektu, pozwalając uniknąć strat związa-
nych z przeprojektowywaniem już gotowej linii produkcyjnej. Oczywiście należy
uwzględniać różnice między środowiskiem laboratoryjnym a środowiskiem
pro-
dukcyjnym. Sporządzony raport powinien brać pod uwagę te różnice izawierać
oszacowanie zagrożeń i ryzyka związanego z wdrażaniem tego konkretne
go
rozwiązania.
Moment wyboru rozwiązania do realizacji jest drugim krytycznym punk-
tem calego projektu. Tu właśnie ujawniają się po raz kolejny różnice między
Zeskanowane w CamScanner
 62 ZR 2. Społeczeństwo wiedzy. Rys historyczny Bruksela? Mamy problem... 63

Unii (tzw. stara Unia, czyli UE-15) razem wziętych. Mając porównywalną licz-
bę ludności Stany Zjednoczone wydają na naukę prawie 2 razy tyle co UE-15.
założeń i krytykę Są Ko o csśj Gż h. A» pody zanie HOWE dtuwych Japonia mao 1/3 mniej naukowców niż UE-15, jednak prawie dwa razy więcej
= kęgłakójoę OPONIE NYM ABE
Obenie TEŻróżnymi
dokładności. Nie są ORLA naukowców w przeliczeniu na każdy 1000 pracowników, co oznacza dwa razy
a REG iu6ida:
RakatEzaf R neszaś
zało ę Bikes c okładnie oddziale.
> dokiadnie odwrotnie. Operuje większe nasycenie gospodarki japońskiej naukowcami.
s i
ści, na ogół jednak znacznie luźniejszym niż nauka. Jest też Jednak to tylko częściowo wyjaśnia opisywany stan rzeczy. Znacznie istotniej-
przyzwyczajony do nagłych zmian warunków i założeń. Jednym z najtrudniej- szym problemem jest nieefektywność europejskiego systemu transferu wiedzy
szym problemów pojawiających się na styku biznesu i nauki jest decyzyjność. w ogóle. Choć liczba patentów europejskich jest dość wysoka, to jednak bardzo
W firmach powszechnie obowiązuje zasada delegacji uprawnień i odpowie- mało jest wśród nich patentów tzw. globalnych albo kluczowych, a więc techno-
dzialności. Instytucje naukowe, przede wszystkim europejskie, dosyć często logii i rozwiązań opatentowanych równocześnie we wszystkich krajach triady
dotknięte są plagą niezdolności do szybkiego podejmowania decyzji. Brakuje (Europa, USA, Japonia i Daleki Wschód). Przy mniejszej liczbie naukowców
im umiejętności elastycznego reagowania na zmieniające się uwarunkowania i trzy razy gorszym współczynniku publikacji na jednego naukowca japońscy
naukowcy mają równocześnie dwa i pół raza więcej patentów globalnych niż
biznesowe. Znacznie łatwiej z tym problemem radzą sobie instytucje amery-
naukowcy europejscy.
kańskie i japońskie.
Rezultatem jest malejący udział Europy w sektorze wysokich technologii:
Etapem następnym jest pilotaż na miejscu. To kolejny etap próby relacji
o ile w 1980 roku wynosił on 29,2% i dorównywał niemal amerykańskiemu
między naukowcami a inżynierami. Trudność tego etapu polega na tym, że
(31,6%), a przewyższał japoński (17,6%), o tyle w 2005 roku udział ten spadł
naukowcy opuszczają swoje środowisko i przez jakiś okres działają w niezna- do 22,8%, przy nieco zwiększonym udziale amerykańskim (31,8%) i
znacząco
nym sobie terenie. Ponieważ środki zaangażowane w uruchomienie procesu zredukowanym udziale japońskim (12,9%). Na arenę wkroczyli jednak
nowi
pilotażowego są na ogół dość znaczne, wszelkie przestoje mogą być źródłem konkurenci, Chiny i Indie, wzmagając w rezultacie zagrożenie konkurencyjne
poważnych strat. Konieczne są stały kontakt z zespołem naukowym i duża i wyeks-
płynące z Dalekiego Wschodu. W roku 2005 Chiny wyprodukowały
szybkość reagowania na pojawiające się problemy. portowały więcej produktów wysokich technologii niż tradycyjnie najsilniejsze
Ostatnią fazą jest wdrożenie projektu w życie. Tutaj występują podobne państwo kontynentu europejskiego — Niemcy.
wzrasta
problemy jak w etapie poprzednim, chociaż oczywiście wielokrotnie
w Eu-
Wymienia się kilka przyczyn nieefektywności systemu transferu wiedzy
Podsumow aniem współpracy powinno wciąż silna tradycja oddzielania odkryć
koszt ewentualnego niepowodzenia. ropie. Ważnym czynnikiem jest tutaj
jej przez przed- praktycznych (tzw.
być sformułowanie wniosków z kooperacji i „domknięcie” naukowych (tzw. nauk podstawowych) od ich zastosowań
dotycząceg o wyniesiony ch z projektu do- Zgodnie z podejściem wywodzącym się od Arystotelesa
stawienie wspólnego opracowania nauk stosowanych).
naukowe, to co
świadczeń. w Europie znacznie wyżej ceni się fundamentalne odkrycia
odkryć iwynalazków
Arystoteles określał jako czystą wiedzę, od praktycznych
czyli od wiedzy praktycznej
dających się wykorzystać w produkcji lub biznesie,
(techne).
kształcenia w szkołach
Bruksela? Mamy problem... Początkowo nauka europejska dzięki wysokiej jakości
z nauk przyrodniczych ze szkołami
technicznych i silnym związkom naukowców
z naukami stosowanymi.
transferu wiedzy nie działa prawidłowo. inżynieryjnymi mocno integrowała nauki podstawowe
Nie da się ukryć, że w Europie system ulegając prawdopodobnie
spadek tempa wzrostu produktywności Jednak w miarę upływu czasu porzuciła tę tradycję”,
Już od wielu lat obserwowany jest stały że roli wynalazków w rozwoju, a zapomi-
ki. Jest to o tyle zaskakujące zjawisko, opisanemu wyżej złudzeniu o kluczowej
i innowacyjności europejskiej gospodar publi kacji produktywnych biznesów
naukowej. Pod względem liczb y nając o konieczności tworzenia na ich podstawach
Europa wciąż przoduje w działalności okazał się błędny. Najlepszym
ów Euro pa dorównuje lub nawet wyprzedza (ELASM 2005). Niestety — ten kierunek rozwoju
czy liczby obronionych doktorat » ?
? ck»
Stany Zjednoczone i J aponię. niż w Stanach
wskazuje się na niższe korzystających szeroko zosiągnięć
Wyjaśniając to zjawisko, najczęściej ści m zącą się z tradycji rzymskich inżynierów wojskowych
prawie trzy razy mniejszej liczbi ludno
e
matematyków, przyrodników i chemików greckic
h.
czy Japonii nakłady na naukę. Przy krajó w
tyle samo co 15 najlepiej rozwiniętych
Japonia wydaje na naukę niemal

|| CC
Zeskanowane w CamScanner
 66 SDL
2 Społeczeństwo wiedzy, Rys historyczny
: Drugim istotnym źródłem nieefektywności turope
jskiego systemu transferu
wiedzy jest słabe nasycenie przemysłu osobami
z doktoratami, czego rezultatem
jest słaba więź przemysłu z uczelniami. Głównym kieru
nkiem kariery większo-
ści absolwentów studiów doktorskich” jest praca
naukowa. Jeśli podejmują
pracę w biznesie, to na ogół w sektorze n ieodpowiadającym ich
wykształceniu.
W Stanach Zjednoczonych osoby po studiach doktorskich są bardzo
cenionym
źródłem kadr dla firm i korporacji, a system studiów doktorskich jest odpo-
wiednio rozbudowany, by zaspokoić popyt nie tylko nauki, lecz także przemy-
słu. Pracę w sektorze prywatnym zamiast na uniwersytetach znajduje ponad
połowa (50%) absolwentów studiów doktorskich w Stanach, z czego ponad
67% to absolwenci kierunków ekonomicznych, technicznych, inżynierskich,
informatycznych i nauk podstawowych. Oznacza to potężny strumień wysoko
wykwalifikowanego personelu, dysponującego do tego (dzięki bardziej nasta-
wionemu na aplikację niż teorię systemowi edukacji w USA) wysokiej jakości
umiejętnościami naukowymi i umiejętnościami korzystania z najnowszych
wyników badań. O najzdolniejszych absolwentów toczy się zawzięta rywalizacja
między przemysłem a ośrodkami naukowymi”.
Dodatkowym źródłem kadr jest oczywiście system imigracji naukowej —
stosunkowo łatwy transfer najzdolniejszych i najwybitniejszych naukowców
z całego świata do Stanów Zjednoczonych. Po raz kolejny ujawnia się różnica
w podejściu do studiów doktorskich. Bardzo rozbudowany program staży dok-
torskich i podoktorskich jest w rzeczywistości potężnym systemem rekrutacji
najbardziej obiecujących naukowców oraz rozpoznawania i pozyskiwania wie-
dzy. Doktoranci, pracując i prowadząc badania na uczelniach amerykańskich,
niejako wnoszą swoją wiedzę i zainteresowania do instytucji naukowej, która
ich gości. W ten sposób amerykańskie jednostki naukowe są na bieżąco z moż-
liwościami i kierunkami badań ośrodków z całego świata. Ponadto najzdolniejsi
otrzymują najczęściej propozycję pozostania w Stanach i pracy po zakończe-
niu stażu, czego dobrym przykładem jest jeden z najlepszych amerykańskich
zajmujący
uniwersytetów, Uniwersytet w Pittsburghu (uniwersytet stanowy
uniwersytetów). Według ankiety przeprowadzonej przez
30 miejsce w rankingu
amerykańską Narodową Fundację Nauki prawie połowa kadry Uniwersytetu
6500 naukowców ponad 80 narodowości 1500 uniwersytetów z calego
nelu pomocniczego.
ż ii 3000 osób
Ona (ADI ah osób, kuós ukończyły trzeci stopień studiów
torskie), ale nie napisały pracy. ośrodki badawc ze oraz ogromny bu
dodać armię, która posiada własne
skich państw. Wystarczy wspomnieć,
zoo. bron budżet nauki większości europej - e Rze * żywienia
jest większy niż cały
że budżet armii Stanów Zjednoczonych nakłady na
i niż całkowi te
arki kosmiczne rocznie więcej (ok. 16-20 mld USD) niż
zaa w
wynosi cały roczny budżet NASA (14,5 mid USD).
Bruksela? Mamy problem
—— ZĘZEĘŻZĘ: oba 67
w Pittsburghu (EIASM 2005) pochodziła zza granicy i była już wcześniej za-
trudniona na stażu
na tym uniwersytecie, przy czym glówną bazą rekrutacyjną
dla tej jednostki była Europa Zachodnia.
i
Kolejnym czynnikiem prowadzącym do niższego nasycenia europejskiej
gospodarki wiedzą, a tym samym niższych stóp wzrostu gospodarczego i mniej-
szej konkurencyjności, jest rola małych i średnich przedsiębiorstw. W Europie,
w odróżnieniu od Stanów Zjednoczonych, mniejsze firmy są znacznie mniej
zainteresowane zastosowaniem najnowszych odkryć naukowych iwykorzysta-
niem doświadczeń naukowców w swojej działalności. Trudno jednoznacznie
przy tym określić, po czyjej stronie w większym stopniu leży wina — czy po
stronie „zadzierających nosa” naukowców, czy po stronie konserwatywnie
podchodzących do biznesu przedsiębiorców. W jakimś stopniu jest to na pewno
wina obu stron. O tym, że istnieje jednak jakieś zapotrzebowanie na badania
naukowe, któremu europejskie instytucje nie są w stanie sprostać, świadczy
jednak fakt wypływania części środków przeznaczonych na badania do Stanów
Zjednoczonych. Między rokiem 1990 a 2000 nakłady RAD europejskich firm
farmaceutycznych w Stanach wzrosły o ponad 8%, co oznacza ucieczkę również
kapitału przeznaczonego na badania.
Proponowanym rozwiązaniem wymienionych problemów i kluczem do uzdro-
wienia systemu transferu wiedzy w Europie jest oczywiście przyspieszenie prac
nad wdrożeniem Strategii Lizbońskiej, w tym zmiana systemu finansowania ba-
dań. Do najciekawszych postulatów w tym zakresie (ELASM 2005) można zali-
czyć przeniesienie punktu ciężkości przy przyznawaniu grantów z rządów naro-
dowych na instytucje europejskie, jednak z większym naciskiem na finansowanie
nie instytucji, ale poszczególnych grup i zespołów badawczych. Rozluźnienie
gorsetu biurokratycznego i większą elastyczność w tworzeniu (i likwidowaniu,
kiedy wypełnią już swoje zadania) jednostek badawczych. Wprowadzenie ogól-
noeuropejskich rozwiązań przypominających ustawodawstwo amerykańskie,
szczególnie ustawy odpowiadającej ustawie Bayha-Dole'a i ustawie o Narodo-
wej Współpracy Badawczej (National Research Cooperation Act). Rozbudowę
regionalnych klastrów badawczo-rozwojowych, które byłyby rozwinięciem idei
parków technologicznych, ale bardziej rozproszonych i obejmujących całe re-
giony. Poza aktywizowaniem danego regionu i upowszechnianiem kultury in-
nowacyjnej klastry byłyby odpowiedzialne za intensyfikowanie więzi między
firmami i ośrodkami naukowymi. Istotną do odegrania rolę w upowszechnia-
(studia dok- niu kultury innowacyjnej mają odegrać w tych przemianach duże ośrodki miej-
a skie, zwłaszcza te ze znaczącymi ośrodkami naukowymi.
rancji.
nn
Zeskanowane w CamScanner
68 2. Społeczeństwo wiedzy. Rys historyczny Krzyżówka
69
Podstawowe pojęcia
Społeczeństwo wiedzy. Rys historyczny — krzyżówka
Parki badawcze, parki technologiczne — zarządzane
przez profesjonalistów organiza-
cje, których głównym celem jest powiększanie dobrobytu społecz SR; ie: za: Z AD Ata |
ności lokalnej
przez promocję kultury innowacyjności oraz podnos pyt: DĄ ME A
zenie konkurencyjności
stowarzyszonych z nimi przedsiębiorstw i instytucji opartyc "WR >
h na wiedzy dzięki
ułatwianiu dostępu do wiedzy eksperckiej i wymianie ki OE GROW
informacji.
Przedsiębiorca wiedzy — osoba aktywnie poszukująca możliw KEEP R. RZA
ości wytwarzania i wy-
korzystywania wiedzy do generowania zysków, np. ODESSA
przekształcająca wiedzę
naukową, odkrycia i wynalazki w nowe produkty, usługi i technol
ogie biznesowe.
| |SSPRGG NM
Społeczeństwo wiedzy — spoleczeństwo, w którym wiedza odgryw
a szczególnie dużą 4: 1% s J

rolę (pracownicy wiedzy są powszechnie szanowani, wiedza

jest istotnym ele-
mentem przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstw itp.).
W
Transfer wiedzy — przekazywanie wiedzy między różnymi organizacjami: przedsi al dje > (i
ębior-
stwami lub jednostkami badawczymi.
Uniwersyteckie parki badawcze — grupa organizacji skoncentrowanych na rozwijaniu
i wykorzystaniu nowych technologii, ulokowana na terenie kampusu uniwersy-
teckiego lub w jego pobliżu, wykorzystująca w tym celu wiedzę i umiejętności
zgromadzone na uniwersytecie oraz znajomość aklualnie prowadzonych na nim
sid ,
”
badań.

Poziomo
4. główny czynnik produkcji we
współczesnej gospodarce (6)
„(--) - Dole” - nazwa sławnej ustawy
dającej jednostkom naukowym w USA
prawo do sprzedaży technologii
wytworzonych w ramach programów
sponsorowanych przez rząd federalny (4)
uczelnia powolana do kształcenia
kadr technicznych dla gospodarki,
w dzialalności badawczej zajmuje się
przenoszeniem wiedzy teoretycznej nia
poziom praktyki (12)
Pionowo
1 przekazywanie wiedzy między różnymi
organizacjami: przedsiębiorstwami lub
jednostkami badawczymi (8)
2 osoba aktywnie poszukująca możliwości
wytwarzania i wykorzystywania wiedzy
do generowania zysków (14)
3 kooperacja RAD to współpraca
przedsiębiorstw z jednostkami (...) (10)
5 osoba inicjująca zmiany w procesach or-
ganizacyjnych, tworząca nowe produkty
- lub wymyślająca
» ZA nowe uslugi (9) 2

pozyskiwaniu i komercyjnym owiących prapo-

czątki laboratoriów przemysłowych
wykorzystaniu wiedzy, często zakladana
(6)
przez władze lokalne w celu promowania
innowacji i podnoszenia poziomu życia
obywateli danego regionu (9)

Zeskanowane w CamScanner