m w^.

i:^'

wm
lj:^!,.-t;

kssm;.::
-«^^tt^n

iv <s(^ ^^"^^

GOLLECTIO
SELECTA

SS. ECCLESItE patrum

LIX.

PATRES QUARTI ECCLESIAE SAECULI.

S. AMBROSWS.

VI.
 PROSTAT INSUPER VENALE
MOTSTIS PESSVLANh

Apid ViaSNQUE , BIBLIOPOLAM ;

PARISIIS .

Apud BlBLIOPOLAMj cui nome?i galucc ;

80CI±T± POUR LA PUBI.lCATIOn DES BOIVS E.IVRES

Ptue dcs Saints-Peres , 16 ;

AQVIS SEXTIIS,

Apdd MASSIE et JEAN ,

Via vulgo dicta du Pont-Morpati , 2.

BR

xio

PARTSTTS- E TTPOGRAPHEO BOURGOGNE ET MAUTJNET

VIA VULGO DICTA JACOB , N* 3o.
 COLLECTIO
SELECTA

SS. ECCLESIJE PATRUm.

COMPLECTENS

EXQUISITISSIMA OPERA
TUM DOGMATICA ET MOBALIA, TUM APOLOGETICA ET ORATORIA J

ACCrRANTIBUS

D. A. B. CAILLAU,
CAHOSICO HOVOr.lBlO f.t VOH 4 SBN.-.I ST ClI>rBLt.\?. ,

NONNULLISQUE GLERI GALLIGAJNI PIIESBYTERIS,

OPUS REGI DICATUMo

TOMUS CENTESIMUS VIGESIMUS NONUS.

J^
PARISIIS,
APUD PARENT-DESBARRES, EDITOREM,
riuribus exlraneorura ordinum Insignibus decoratiim,

\IA TUIGO DICTA DK SEINE , 4^.

M. DCCO. XXXIX.
 ,

S. AMBROSII
MEDIOLANENSIS EPISCOPI
OPEIUIM

PARS II.

TRACTATUS DOGMATICI.

DE FIDE, LIBRI V.
DE SPIRITU SANCTO, LIBRI III.
DE INCARNATIONIS DOMINIC/E SACRAMENTO
LIBER UNLS.
FRAGMENTUM AMBROSIANUM EX TIIEODORETO
DESUMPTUM. ETC. ' •

LIX.
 ,

S. AMBROSII
MI<;i)10LANElNSIS EPISGOPI

DE FIDE
LIRRI V

AD GRATIANUM ALGLSTUM*.

LIBER I.

PROLOGUS.
Craliarnim ob aidoreni discend<e fidei laudal Ambro-
sius, scinel vero dcprimit. Quanquain autem illum
hamana doclrina indis:ere neget , quippe qui a Deo
ipso fnerit inslitutus , addit tainea eumdem hac sua
pietate viam ad victoriam munire. Tam difficut-
sibi
tate operis insinuata iion tam ratlonem quam auc-
,

toriialem , maxima vcro Nic(rni concilii , secuturum

se profiietur.

\. Rkgixa'' Aiislrl venit aiullrc saplenliaui Salomonis

iil in libro Rognonun leginius '. lliratn fjuoqne rcx ad Sa-
Ilorum priiiii diia li!>io :»iin siib riiifni niini ojj, tri s veioposteriores
Sfqneiiti scripli fui-re. — ' Vidc D. Guillon, lom. ix, p^ijj. 2i^5 -299.
— * 3 Reg. X, 1, i't seqq.

I.
4 i. AMRUOSIt

lomonem misil', ul cogiiosceret cinn. Tn f|noque, sancle

inij)(Malor Graliane, vcleris imitator historiie, ridem mcam
audirc voluisli. Sed non C£;o Salomon , cuius niircris sa-
picnliam : neque lu unius genlis , scd lotius orhis Augus-
tus ruiein libcllo cxpriuii ccnsuisli : non iit disccrcs, scd
ul prohares.
II. Quid eniin discas, imperalor Augnstc, quam ab
ipsis incunahuhsp'o rovistiscmpcr aflectu ? «Priusquam te,

«inquit, formarem in nlcro mnlris fua;, novi le : et prins-

»quam cxircsde vulva, sanctificavi lc '.» Sancliiicatio crgo

non Iraditnr , scd inrundilur ; ct idco dlvina dona cnstodi :

Quod en!m ncmo te docuit, iitique Deus auclor infudit.

III. Pelis a nie fidci lihelhim , sanctt' iuipcralor, pvo -

jTcclurus ad pra3hum. Nosti enim lide mogis iuiperatoris

miHtum qucTri
(piam virlule solerc victoriaa). Nam et

Ahraham Irecentos decem et oclo duxit ad hellum', et

ex inaumeris trophsea hostibus reporlavil; signoque Do-
minicae crucis (i) et nominis, quinque rcgum viclricium-
que turmarum subacto robore , et ultus est proximum,
et fratris filium nieruit ct trinmphum. Jesus quoque filius
Nave hostes quos lotius exercitus manu vahda superare
non poterat', septem tubarum sacerdotahuin sono vicit,
ubi ducem militia) coDlestis agnovil^. Ergo et lu vincere
paras , qui Christum adoras : vinccre paras, qui fidem
vindicas, cujus a me libellum petisti.
IV.Mallem quidem cohortandi ad fidem subire ofTi-
cium, quam de fide disceptandi; in allero cnim religiosa

confessio est, in altero incanta priesumptio sed quoniam :

neque tu cohortalione indigcs , neque ego cxcusandi libcr,

ubi pietalis ofTicium est , audax negolium verecunda oc-

3 Reg. V. 1. — • Jeiem. i, 5. — 3 Gen. xiv, i4, ct seqq. — 4 Josiii;.

VI, 6, el seqq. — ' Ibid. i3, et seqq.

 ,

DE FIDE. LIU. 1. ^ d

casionc suscipiam ; ut de fide pauca disceptem, de lesti-

moniis ])lura contexam.
V. l)o Conciliis id polissimum sequar, rjuod Irecenti
decem et octo sacerdoles , lanquam Abrahae electi judicio
consona fidei virtutc victores , vclnt trophaeum , lolo orbe
subaclis perfidis, extulcruut; ut mihi videatur hoc esse
divinum , quod eodem numero in Conciliis fidci habemus
oraculum , quo in historia pietatis exemplum.

GAPUT I.

Catholicam jidema gentilium Judceonim ac hcfreti- , ,

corum crroribus dislinguit : expositoque vocum Dci

ct Domini significatu personarum discrimen ct na- , ,

turce unitalcm demonstrat : quam dum separant Ar-

riani, non trcs Deos tantum inducunt, scd ctiam
Trinitatis regnum destruunt.

YI. AssjsRTio aulem nostras fidei haec est, ut unum

Deum esse dicamus : neque, ut gentes, Filium separe-
mus neque : utJudaei, natum cx Palre ante tempora,etex
\ irgine poslea editum denegemus : neque ut Sabe]]ius(2),
Palrem contnndamus et \cibum; ut eumdcm Patrem
asseramus etFilium : neque ut Photinus , initium Filii ex
Virgine dispulemus : neqne ut Arrius, plures credendo
et dissimiles polestates, pltires deos gentili errore facia-
mus; qnia scriptiim esl:«Audi, Israel , Dominus Deus
»luns, Deus unus est'.»
VII. Deus enim et Dorainus nomen magnificentiae ,

« Deut. VI. 4.
O S. A.MBUOSll

nomen est poteslatls, sicnl ipsc dicil : «Dominns nomcn

»est niilii. » Et sicut alibi Propheta :«Dominns
asserit

somnipolens nomen est ei*. » Dominus ergo et Deus vcl

quod dominetur oranibus , vel quod spectet omnia et ti- ,

mealnr a cunctis.
^lil. Si ergo unus Deus, unum nonien , poleslns una
esl Trinitatis. Denique ipse dicit ;«Ile, baptizate gentes
»in nomine Patris el Filii et Spirilus sancti".»In noniine
ulique nonjn nominibus.
,

IX. Ipse etiam dicit oEgo et Paler unum sumus'. :

»LnnmB dixit, ne fiat discrelio potestalis ct natur.-e :«su-

»mus» addidit , ut Patrem Filiumque cognoscas; quod

perfectus Paler perfectum Filinm genuisse credatur : et

Pater et Filius unum sint, non confusione persona;, sed

unllate natura?.
X. Unum (Tgo Deum non , diios aul trcs deos diciouis ;

\\t impia Arrianorum hasresis dum criniinalur, incurril.

Tres enim deos dicit, qni Divinitalom separat Trinitalis;
cum Dominus dicendo :«Itc, baplizale gentes in nomine
«Palris et Filii et Spirilus sancti , » unius esse Trinitatem
potestatis ostendcrit. i\os Palrem el Filiuui et Spiritum
sanctum confitemur; ita ul in Trinilale perfecta et pleni-
tudo sit Divinitatis , ct unitSs potcslatis.

XI. «Omnc regnum in se divisnni facile destrnetur'',»

Domintis hoc dicit. Non ergo divisnm est regnum Trinila-

tis. Si ergo divisum non est, unnm est; quod enim unum
non est, divisnm est. Tale ers;o rei>nun7 esse ciipinnt Tri-

iiilalis quod divisione sni incile desirijntur. laio qnia non

potest destrni , constal non essedivisnm. JSon enim divi-

ditur imitas, nec scinditur; et ideo ncc corruptelas subditur,

nec cTlati.

' Is;ii. xL'i, 6. — ' MoUli. xxvui, 19. — ' Jonn. x, 7>o. — ^ Miiltl).

>11, 2-5.
 DE F1D£, Llii. I.

CAPUT II.

Iinperatovem ad fidel zeliim exhorlaliis, ab ea quce

Ckribto enm Palre inest voiunlatis atfjue Of>tratioiiis
,

unilata ipsum Deum esse ostcndit. Quapropler exposi-

tis divinis attributis ^ etidem Chrislo etiam convenir&
affirmat : cuj us pneterea varias appellalioncs proseca-
tus , iis substaniialem unilatem personaUnujue dis-
tinctionem probari docet : tum exempUs aliquot ad
explicandam unilatem illam adduclis , ne^at aliter
Dci unitatcm defcndi posse.

XII. «NoN quiciiuique, Inquit mihi , dicit ; Domine,

»Domine, inlrabit in regniim coclornm'. » iNon ergo per-
funcloria fules debet esse , impcralor Angnste ; scriplum
est enim r «Zelus domus luaj coujedit mc^. » Itaque fideli

spirilu el menlc dcvola Jcsum Dominum invocemus ,

Dcum esse crcdamns, nt in nomiuc ejus qui(li[uid a Patre

petimus, impelremus. Paler enim se per Filium vult ro-
gari, Filius vult rogari PatreuK
XIII. Concordal piet;ilis gratia, ncc virtutis lacta dis-
cordant. Qujccuinque enim Patcr lacit, eadcm et Filius
facit similitcr. Et similitcr facit, ct eadem facit Filius :

scd vult rogari Patrcm in eo ,

quorl ipse faclurus est ; uti

non impossibililalis indicium , sed unit ilein poteslalis

agnoscas. Jureigitur adorandus alque venerandus est Dei
Filius ,
qui mundum Divinitate sua condidit , ct noslrum
pietate sua iulbrmavit aHeclum.
' MaUh. VII, 2 1. — » Psal. lwiii, lo.
 :

8 S. AMBROSII

XIV. Et ideo boniim Deu;n sempilernimi ,

,
pei rcclum,
omnipolcnfem vcrum dfbemus credcre ut
, , in Lcgc ac-
ccpimus ct Proph.^tis, Scriplurisquc divinis ciclcris, citiia

sinc his Dcus non cst. Non polcst cnim bonns non essc,

qui Deus est, cum in nalura Dei plcnitudo bonitatis sit

neque ex tempore Deus potest esse, qui lccit tcmpora :

neqne potest impcrfcctus Deus esse; qni enim minor

est, imperieclus ulique est cui desit aliqnid, quo majori,
,

possit acquari. Ilaec igilur fidei pricdicalio Dcns malus :

non Deo impossibile nihil est

est , Dcns temporalis :

non est, Deus minor non est. Sifallor, redarguaul.

XV. Quia igitnr Dcus Christus et bonus utiquc, et :

omnipolcns, et sempitcrnus , et perfectus, ct verus cst;

htcc cnim in natura Divinilatis sunt. Aut igitur negcnt

naturani Divinitatis in Christo, aut quae divinai naturae
sunt, Deo negare non possunt.
XVI. Certc ne quis possit crrare , sequalur ea quibus
Scriptura sancta, ut intelligere possimus Filium , sii^ni-

ficavil. A^erbum dicitur, FiHns dicitur, Dei virtus dicilur,

dicilur Dei sapicntia. Vcrbnm, quia immaculalus : virtus ,

quia pcrfectus : Fiiins ,

quia genilus ex Patre : saj>icnlia,

quia unum cum Patre. unum aeternilale, unum Divini-

tate. INon enim Paler ijjse, qui Fihus : sed inlcr Palrem
ct Fihum gencralionis cxprcssa dislinctio est ; ut cx Dco
Deus, ex maneule inancns, plcnus e plcno sit.

XVII. Non sunt igilur hrec nnda nomina, sed opera-

Iricis cnim plcniludo Divinilalis in
virtnlis indicia; est

Palrc, est plcnitudo Divinilalis in Filio, non discrepans,

sed una Divinitas. Nec confusum, quod unum cst nec :

multiplcx, quod indificrcns.

XVIII. Etenim si oinnium credcntium, sicut scriptum
est, erat anima una ctcorunum': si omnis qui adhaeret
• Ail. IV, 7)1.
 ,

DE l'ID£, MB. I.
g
Domino , unns spirilns est', nt Apostolns dixil : sl vir et

nxor ia cornc nna snnt : si oumcs honiines, quantum

ad nalnram perlinct, nnins substantiae sumns : si hoc dc
hnmanis Scriplura dicit ,
quia mnlli unnm snnt, qnorum
nnlla polest csse cnm divinis comparatio ; quanlo magis
Paler et Fihns Divinilatc unum sunf , ubi nec substanlioe
nec vohintalis nlla est differentia?

XIX. Namque alilcr qnomodo nnum Deum dicemus?

Diverjilas phires facit, nnitas potestalis exchidit nnmeri
qnantilatem ; qnia nnilas nnmerus non est , sed haec om-
nium ipsa principium cst.

\\VV\V\\VV\^V'V\V\\V\'V^'V\VVV\\'^iW\\\VWvVV\\VW»V\\\WW\\WVV\\\XV\\V\^V\\i\'\X.\MA\X\^V\V

CAPLT iir.

Palris ac Filii unitatcin Scrlpturm tcstimoniis probat

etprimo Isaim locum aliorum comparalionc ita illus-
trat , ut nullam a Patris natura in Filio inessc diffc-

Tcntiamastruat, nisi quantum ad carncm ac proinde ;

unam utriusijuc Dcitatcm esse. Quod ubi auctoritate

harucli confirmalum cst^ Jidcm Prophclis hac in rc
habcjidam tradit.

XX. QuANTAM vero Scriplura divina Patris et Fihi se-

cundnm Divinitalem expresserit nnitalem , prophelica
lejtantur oracnla. Sic cnim Dominns Sabaclh «La-
dicil :

» ivjravit /Egyptns , ct mercaLus /Elhiopnm et Sebaim :

9 viri cxcelsi ad te trausiijunt, et tni crnnt servi, et post

» te seqnentnr alHgali vincnlis , et adorabnntte, et in te
» deprecabnntnr; qnoniam in te estDeus, et non esl Deus
' 1 Cor. V), 2j.
 »,

lO S. AMBROSII

»praBter te. Tu enim es Deus , ct nesclebamus , Deus

» Israel*. »

XXI. Audipropheticamvocem ; « In te, inquit, estDeus,

»et non estDeus prrcter te. » Quomodo hoc secundum Ar-
rianosconvenil? Necesse est negcnt aut Palris aut FiliiDi-
vinilatcm, nisi ejusdem Divinitatis credidcrint unitalem.
XXII. « !n te , inquil, est Deus;» quoniam in Filio
Pater. Scriptum est enim : b Pater qui iu me manet, ipse
»loquilur, et : Opera quae ego facio , et ipse facil^ » Sed
et alibi in Palre Filius est, qni dicit : «Ego in Palrc, et
«Paler in me est'. » Dissolvant , si possunt, hanc naturae
proprietatem , ct operis unitatcm.

XXIIf. Deus igilur in Dco est , sed non duo dii : scrip-
tum esl enim , quia «unns Deus : » et Dominus in Domino,
sed non duo Domini; quia reque scriptum est : «iNolilc

» duobus Dominis servire'. »Et Lex dicit : « Audi, Israel

» Dominus Deus tuus Deus unus est^. » Et utique in eodem
est Teslamenlo : «Pluit Dominus a Domino. Dominus,
»inqin't, a Domino pLiil^^^nSic et in Gencsi habcs : Et
«dixit Deus , et fccit Deus;» et iufra : « Et fecit Dcus ho-
«minem ad imaginem Dei^;»sed tamen non duo dii , scd
unus Deus fecit. Ltrobique igilur unitas operalionis ser-
vatur et nominis. Nam ulique cum legiuuis , Deus ex Deo,
non duos deos dicimus.
XXIV. Denique habes in Psalmo quadragcsimo quarto,
quod et Deum Patrem dixit Propheta , et Deum Filium
decLiravit, dicens : « Sedes tua, Dens, in sa?cuhmi saeculi;
et infra : «Unxit te Deus Deus tuus oleo Iretiliffi pr;is con-
»sorlibus tuis'.»Deus est qui ungit , et Deus qui secun-
dum cainem ungiturDei Filius. Denique quos habet unc-
tionis su;c Christus nisi in carne consortes? Vides igitur

' Is;ii. XLV, i4. — » Joan. xiv, i o. — * Ibid. — i Matlli. vi, 24 —

5 Deul. VI, 4. — ^ Gcn. xix, 24. — 7 Id. t, 3, et 26. — » Psal. xlit, 7, 8.
 »

DE FlUli, Ll». I. 1 f

qnia Dens a Deo nnctns : sed in assnmptione nalnra" nnc-

tus liiiinauae Dci Filius designalur , noc Legis fornia vio-
lalnr.

XXV. Et hic ergo cnni dicilur : aPluit Dominus a Do-

n niino , » unilnlem Divinilatis agiiosce. Operalionis enim
nnilas non facit phiralem Divinilatcm , sicul ipse Donii-
nns oslendit, diccns : «Creditc mihi^ quia ciro iii Palre,
KCt Paler in lue : aliocpiin vel propler opora ipsa credile'. »

Et hic a iverlimns quod nuilalem Divinilalis per unilalem

operum desi<;naverit.

XXVI. l t autem nna Deilas et Palris el Filii, et una

dominalio proharetur; ne genlilis aut Jndaicae impietatis
incurreremus errorem, providens Apostolns, qjiid sequi

deberemns ostendit dicens :«Unns Dens Pater, ex quo

»omnia el nos in ipso el unus Dominus Jesus Chrislns,
, :

» per quem omnia et nos per ipsum^. » Sicut enim unum

,

dicendo Dominnra Jesum Christum, Patrem Dominum

non negavit ita unum dicendo Deum Palrem .Tque a
; ,

Deilalis verilalc nec Filium separavjt L ude nec plurali-

tatem Divinitatis, S'-'d unilalcm potestatis ostendit; quia
et in dominatione Divinitas , et in Divinllale dominatus
est; sicut scriptum est : «Scitote quoniam Dominus ipse
»esl Deus , ipse fecit nos, et non ipsi nos^ »
XXVII. « In te igilur est Deus , » per unitatem na-
Inrag : «et non cst Deus pneter te , » per proprielalem sub-
sianti;e, repulsa difTcrenlia.

XXVIII. In riieremire quoquc libro nnam Deum Scrip-

tura dicit, et tamen et Palrem et Filium confitctur. Ila-

que sic habes : «Mic Dcus noster, et non reputabilur alius

» ad eum. Ilic adinvenit omnem viam disciplina^ , et dedit

»eam Jacob puero suo, et Israel dilecto sno. Post hrec in

» lerris visus est, et cum hominibus conversatus est*.
' Joan. X, 58. — ' i Cor. vni, 6. — ^ Psal, xcix, 5. — < Barucli. iii,

36-38.
12 S. AMBROSII

XXIX. De Filio dicit : « Ipse enini estcnni hominibus

«conversalus; » el dicit :«Hic Deus nosler, et non aesli-

nmabilur alius ad eum.» Quid discutimns eum , de quo

tanlus dicil Prophela , fjuod ad eum non possit ahus lesli-

mari? Quae enim polest essc alia reslimalio, ubi Deilatis

nnilas csl ? Confilcbalnr hoc popnlus in periculis cou-

slilutus : nesciebat scrcrc quaastiones qui rchgioncm ti-

mcbat.
XXX. Adcslo, sancle Spiritus, Prophelis tuis ,
quil)us
inesse consuesti, quibus crcdimus. Si Prophetis non cre-
dimus, sapientibus crcdam hujus mundi? Sed ubi sapiens,
iibi scriba? Piusticus(3) nostcr cum ficus insereret, inve-

nitquod philosophus ignoravit. Qu?c slulta sunt enim hu-

jus mundi, elegit Deus ut confundat quae sunt fortia'.
,

Credimus Judacis; quia notus aliquando in Judira Deus'^?

Sed hoc ipsum negant propter quod credimus quia nou ;

norunt Patrcm, qui Filium negaverunt.

CAPUT IV.

Armimentis ali(junt ad probandam Dci tinitatem collec-

lini pioposilis, in trihas ma<j:^orum muneribvs Cliristi
Divinitatcm /lumanitalcnujuc aduinbratas ostendit;
iion sccus ac in Angcio cuiii trihus pucris intcr flain-
7nas dcambulante , Divinilatis ac Trinitatis verl'
taiem.

XXXI. Unum Deum communis natura lestalur; quia

unus est mundus. linum Deum fides significal; quia una

' L Cor. I, aj. — » Psal, lx.w, j.

 DE Finr., riR. i. l3

fides Novl ot Vctoris Tcslanicnli. Unnin Spiiltnm sanc-

tnm tcstificalur gralia ; quia imum baj)lisma in nomine
Trinilalis est. Unnm Df^nm Prophelae dicnnt, Aj)osloli
audinnl. Unum Dpum Magi crcdidersmt, etuuiiiui, ihus
ct mynham snpplices ad (-hrisli cunabula detulcrunt,
auro rcgem fatenlcs, ut Deum ihure vencranlcs. Thesau-
rr.s enim rcgni , sacrificiimi Dei , myrrha cst scpnllura;.

XXXil. Quid igilur vohicrunt sihi mystica mnncra in-

tcr abjecla pr;escpia ; nisi nt inleUijicrcmus in Chrislo dif-

leronliam Divinilalis et carnis ? Ut homo cernitnr , nt

Dominus adoralur : jacel in pannis, sed fdlgct in slellis :

cnnae nasceatem indicant , et stellie dominanlcm : caro

est qiire involvilur : Divinitas, cui ab Angelis minislralur.
Ita ncc dignitas naturalis majeslalis amittllur, et as-
sumpla3 carnis veritas comprobatur.
XXXIII. llaec esl fides noslra. Sic se Dcus cognosci
voluit ab omnibus , sic Ires pueri crediderunt , ncc incen-
dia circumjecta senserunt; cum infidos noxius ignls exu-
rerct, ct fidelibus innoxia flamma roraret, quibns ah'orum
incendla refrigerabant ; quia merilo fidci perdlderat suam
pocna natnram. Aderat cnlm in specic Angeli qul mone-
bat (4) 'it in numero Trinilalis, nnius esset laudalio po-
lcstatis. Bcnedicebatur Deus , videbalur in Angclo Dei
FiHus , sancla et spirilalis in pucrls gralla loquebatur
 ,

l^ S. AMBnOSII

CAPLT V.

Arrlanorum varla? in Cliristum blaspliemia^ referun-

tur ,
quibus avlequam refipondealur, vxoventur Callio-
liri cnveant a sophismatis philosophorum eo quod •.

scilicct in i((is hwvetici speni prcecipuam c.oUocarent.

XXXIV. Nvxc consideremus quas Airiani de Dei Filio

inferant quxsliones.
XXXV. Dissimilem Pafri tliciint csse Dci Fiiium. Hoc
si houtini objicialur, injurla est.

XXX\I. Ex lenipore ciKpisse dicunl Dci Filium ; cum

condllor ipse temporum. Ilomincs sumus, el esse no-
sit

lumus temporales. Ex tempore ccepimus, ct sine tempore

futuros csse nos credimus. Fierl nos optamus cTtcrnos,
et quomodo negare possumus Dei Filium semplternum

qiicin semplternuin docet alquc dcmonstral natura non ,

gralia ?

XXXMI. Crealum dicunt. Quls auclorem inlcr opera

sua deputct , ut vldeaiur IJ csse quod fecit?
XXX\ III. Bonum negaiit. Sacrllega vox Ipsa ?e dam-
nat, ut indulgonliam spt-rare non possit.
XXXIX. iVegant vcruin Dei Fillum, negant omnipo-
tcntem; cum fateantur omnia facta per Flllum omnia ,

creala per Dei esse vlrlutem. Quid est enim vlrtus, nisi
perfecta natura?
XL. ^cgant etiam Divinltale unum esse cum Patrc.
Deleant ergo Evangellum , dcleant Chrlsti voccm. Ipse
 DE FIDIi, LID. I. l5

cniiij dixit : « Ego ct Pater uniim siimus^ » Non ego hoc

(lico, Christus dixit. Numquid fallax, ut mentiretur ?

Numquid impius , nt quod non erat usurparet ? Sed sin-

gula suis locis plenius digerentur.

XLI. Nunc quoniam haereticus dicit esse dissimilem,

idque versutis disputationibus astruere nititur, dicendum

cst nobis quod scriptum « Cavete ne quis vos depra3-
esl (5) :

adelur per philosophiam, inanem seductionem secun-

et

» dum traditionem hominum, et secundum elementa hu-

»jus mundi', et uun sp.r.nndnm Chrlstnm; quia in ipso

«habitat omnis plenitudo Divlnitatis corporaliter^. »
XLII. Omnem enim vim venenorum suorum iu dialec •

lica disputatione constltuunt, quoe philosophorum sen-

lentia definiturnon astruendi vim habere, sed studium
destruendi. Sed non in dialectica complacuit Deo salvum
facere populum suum « Rcgnum enim Dei in simpUcitate
:

«fidei est, non in contentione sermonis*. »

CAPUT VI.

Christum Patri dissimilem non esse probatmnis , me-

moratis celebrtoribus Arrianorum ducibus, quam
male inter cos conveniat, aperit, atque adversus eos,
tanquam in monstra qucedam, prcesidium Scriptura-
rum ostendit.

XLIII. DissiMiLEM igitur dicunt esse nos negamus; :

imo potius horremus hanc vocem. Sed nolo argumento

credas, sancte imperator, et nostrae disputalioni : Scrip-
'
Joan. X, 3o. — • Coloss. ii, 8, 9. — » i Cor. iv. 20.
 AMBROSIi

luras inlcrrogeuius, interrogemus Aposlolos , inlerroge-

mus Prophetas, interrogemus Christum. Quid mnlta?
Patrem interrogemus , cujus honori studere se dicunt, si

Filius degcner judicetur (6). Sed non est honorificentia

boai Patris Filii injuria. Non potest bono Patri placere,
si Filiusdegenerassepolius a Patre, quamPatrem £equasse
credatur.
XLIV. Da veniam, sancte imperator, si ad ipsos pau-
lisper verba converto. Sed quem polissimum legam Euno-
mium-ne, an Arrium, Aeiium ejus magistros? Pkira
vel
enim nomina, sed unaperfidia, impietate non dissonans,
communione discordans non dissimilis fraude, sed coi-
:

tione discreta. Cur enim secum nolint convenire , non

inlelligo.

XLV. Eunomii personam defugiunt Arriani , sed ejus

perfidiam asserunt, impietatem exequuntur. Aiunt eum
prodldisse elTusius, quae Arrius scripserit. Magna caecita-
lis effusio ! Auclorem probant, execulorem refuiant. lla-
que nunc in pkires sese divisere formas. Alii Eunomium,
velAetium, aliiPalladium, vel Demophilum atque Auxen-
tium, vel perfidiae hujus haeredes sequuntur, alii diversos.
Numquid divisus est Christus? Sed qui eum a Patre divi-
dunt, ipsi se scindunt.
XLVL Et ideo quoniam communiler adversus Eccle-
siam Dei ,
quibus inter se ipsos non convenit, conspira-
runt, communi nomine hffirclicos, quibus respondenduni
est,nominabo. Hseresis enim, velut quadam Hydra fabu-
larum vulneribus suis crevit et
, : dum soepe reciditur,
puUulavit, igni debita , incendioque peritura : aut vehit
quaedam monstruosi Scylla portenti in varias formas dis-

lincta perfidloe, velut supervacuum Christianae sectae no-

men obtendit : sed quos in illo impietatis sucne freto mi-
scros inter naufragia fidei reperit fluctuantes, belhiinis
 ,

D£ FlDl-, LIB. I.
17
succlncla prodigiis , telri dogmalls saevo dcnle dilaccrat.
XLVII. Cujus speliincam, sancle imperalor, ut fcrunt
naulae, caccis lalcbris inhorrenlcm, omuemque ejus vici-
niani cacruleis canibus inler perfidiae saxa rcsonantem
clausaquodam modo prccterire aurc debemus. Scriptum
csl enim «Sepi aures luas spiuis*. »Et alibi
: aVidele ca- :

»ncs, videle malos operarios^ »Et iterum : «Haereticum

» liominem post primam correplionem devita , sciens quia
» subversus esl qui ejusmodi est , et delinquit , cum sit

» proprio judicio damnatus'. » Ilaque tanquam boni guber-

natores quo tulius prnetcrmcare possimus, fidei vela len
damus, Scripturarumque relcgamus ordinem.

CAPUT VII.

Bx Paido, Proplictis atque Evangelio Christusasserllur

Patri similis; maxime vero ex hominis ad simililu-
dinem divinam creatione.

XLVIII. Apostolus dicit imaginem Patris Christum

csse; ait enim quod ipse sit imago Dei invisibilis, prirao-

gi^nitusuniversaecreatura3*.Primogenitus, inquit, non pri-

mocrealus; ut el genitus pro natura, et primus pro per-
quoque Apostolus asseruit quod
petuitate credatur. Alibi
ipsum«Posuit haeredem omninm, per quem lecit et sae-
»cula, qui est splendor gloriae , et characler substantioe
«cjus^» ImagincmAposloIusdicit.et Arriusdicitessedissi-
niilem : curimago, si similitudinera non habet? lupiclu-
' Eccli. xxviii, 28. — • Pliilip. iii, 2. — * Tit. n', 10, n. — 4 Coloss,

1, i5. — 5 Ilebr. 1, a.

Lix. a
 »

l8 S. AMBROSII

rishomines noliint esse dissimilcs et Arrius dissimilem ,

Patrem conlenditFilio, ctvult ut Paler dissimilem genue-

ritsui,quasi impotens qui generare similem non potuerjt.
XLIX. Prophelae dicunt «In himine tuo videbimus :

»himen'. » Prophetae dicnnt : «Splendor est enim hicis

speculum sine macula Deimajestatis,et imago
«ceterp.a;, et

«honitalis ilHus^»Vide quanta dicanlur. «Splendor;

quod clarilas palerna^ hicis in Filio sit :aSpeculum sine
smacula;» quod Paler videalur in Fiiio «Imago boni- :

stalis;» quod non corpus in corpore, sed virtus in Filio

lota cernatur. «Imago» docet non esse dissimilem, «cha-
» racter «expressum esse significat, «splendor «signat aeter-
num. Imago ulique non vullus est corporalis, non fucis

composita ,non ceris; scd simplexde Deo, egressa de Pa-

Ire , expressa de fonte.
L. Per hanc imaginem Philippo Patrem Dominus de-
monstravit, dicens : «Philippe, qui me videt, videt et

»Palrem. Et quomodo tu dicis : Ostende nobis Palrem?

> Non credis quia cgo in Patre, et Patci" in me est *?» Videt
cnim in imagine Palrem, qui videt in Filio. Vidcs qnam
imaginem dicat? Imago ista verilas est, imago isla justi-
tia cst, imago ista Dei virtus cst non muta, quia Vcr- :

bum est non insensibilis, quia sapienlia cst non inanis,

: :

quia virtus est non vacua, quia vila est non morlua, :

quia rcsurrectio est. Vides ergo quia dum imago dicitur,

Palrem significat esse cujus imago silFilius; quia nemo
potcst ipse sibi imago sua esse.
LI. Plura possemdeFilii testimoniis dicere,sed ne forte
ipse sibi nimium favisse dicaluf, Patrem jnlerrogemus.
Nempe «Faciamus hominem ad imaginem et
ipse dixit :

«similitudinem nostram\ »Pater Filio dicit «Ad imagi- :

Psal. x\.xv , 10, — • Sap. vii , 26. — ^ Jcan. xiv , 9 , io. —

4 Gen. I, 2(^.
 DE FID£, LIB. I. I9

» nem et simililudinem nostram ; » et tu dissimileDi Filium

Dei dicis?
MI. Joannes dicit : «Dilecti, filii Dei sumus, et nondiun
» opparet quid erimus : scimus quia si revelatum fuerit,
Bsiuiiles ei erimus'.» o impudens improvida amenlia I

pervicacia!Homines sumus et in quo possumus ad si- , ,

militudinem Deierimus; et similem audemus Dei Filium

denegare?
Lllf. Ergo Pater dixit : «Faciamus hominem ad inia-

»ginem et simililudinem nostram. » In principio ipsius

mundi Patrem etFiliuin esse audio, et unum opus cerno.
Audio loquentem , agnosco facientem : sed et Patris et
Filii unam imaginem, unam similitudinem lego. Simili-
tudo haec non diversitatis, sed unitatis est. Quod igitnr

tibi usurpas, Filio Dei derogas; cum utique nisi per ima-
ginem Dei , ad imaginem Dei esse non possis.

CAPUT VIII.

Ex probata Filii cum Patre similitudine, eumdem cpter-

num etiam essehaudces^re demonstrari, quod nikilomi-
nus astruitur e proplietia Isaue, ac J oannis Evangelio ;
cujus ultimi auctoritate obrui hceresiarchce decla-
rantur.

LIV. Claret igitur nonessedissimilem, et ideo procli-

. vior via est, ut etiam sempiternum esse fateamur , cum
similis serapiterni utique sempiternus autem Patrem
sit. Si

sempiternum dicimus, et hoc idem Filium denegamus,

> I Joan. III, a.

i.
 ,

20 S. AMBr.OSlI

dicimns esse dissimileni j senipiterno enim temporalc dls-

similc cst. Clamat Prophela sempiternum clamat et ,

Aposlolus serapilornum : plenum est Vetus Teslamentum

plenum esl Novum.
testimoniis Filii sempilerni,
LV. Ordincm crgo teneamus. Scriptum e.^t in \eteri
Testamento, ut vel unum de pluribus dicam:«Ante me
»non Dcus et post me non crit*. » ^ihil ergo
fuit alius ,

argumcnlabor, lc ipsum inlerrogo. Quis hoc dicit, Pater,

an Filius? Ltrum dixeris, eo te convinci intellijies : vel

si credas, doceri ? Quis ergo hoc dicit, Paler, an Filius?

Si Filius : «Antc me, inquil, non liiit alius Deus :»si Pa-
ter : « Post me , inquit , non erit. » liic priorem ,ille pos-

teriorem non habet : invicem ia se et Pater in Filio, et

Filius in Patre cognoscitur. Gum enim Patrem dixeris

ejusetiam Filium dcsignasti; quia ncmo ipse sibi pater

est : cum Fihum nominas, etiam Patrem ejus Taleris; quia

ncnio ipse sibi filius est. Itaque nec Fiiius sine Patre , nec
Palcr potest esse sinc Filio. Scmper igltur Pater, semper
et Fihus.

LVI. Vcrbum et Verbum erat

«In principio enim erat ,

» apud Deum, Verbum, hoc erat In princi-

et Deus erat

» pio apud Deum^ Erat, inqult, apud Deum. Erat erat, ,

»crat, crat : » ecce quater erat. Lbi impius invenit quod

non erat? Alibi quoque Joannes in Epislola sua dicit :

«Quod erat in principio^;» indcfjnile tenditur, «crat : »

quidquid excogilaveris, erat Filius.

L\ II. Ouines autem haereses hoc capitulo brevi plsca-

lor noster exclusit. Quod enim erai in principio , non in-

cluditur tempore, non principio j)rocvcnitur. Ergo Arrlus

conticescat. Quod autem erat apud Dcum , non pei«
mixiione confundilur : sed manenlis Verbi apud Patrem
solida perfeclione distinguitur, ut Sabellius ol)mutcscat.

• Isai. xtiii, 10. — » Joan. i, i. — * i Joan. i, i.

 DE FIDF,, LIB. 1. 2 1

oEl Dcus eral Verbnm. » Non ergo in proliillone sermonis

hoc \ erbnm esl, sed in illa C(tlcstis desijiniilione virlnlis,

nt conrutetnr Pholinus. Quod vero erat in principio apud

Denm , scmpiternaj Divinilatis in Patre et Filio insepara-
bilis nnitas edocelnr, ut erubescat Eunomins. Poslremo
cum omnia peripsum facta dicant, ipse conditor ^ovi uli-

qne Testamenli el \eleris desijinalnr; ut Manicha^ns lo-

cum lcntalionis habcrc non possit. Ita piscator bonus in-
Ira unum omnes reie conchisil; ut faceret inhahiles fraudi,

quamvis essent innliles caplioni.

CAPLT IX.

Ilcereticos interro^at Vir sanctus , ostensoque illorum

responsione qua Filiuni omni quidem tempore prio-
,

rem y Patre autem posteriorem esse affirviabant, in

Deum induci mutationem wternitalem utrique per- ,

sonce trihuendam colUgit.

LVIII. Dic mihi , haeretice , dat enim veniam clemen-

tisslnius imperator, ut le non colloquendi sludio , nec au-
diendi cupiditale, sed exponendi gralia , panhsper allo-

qiiar : dic mihi , inquain, fult-ne aUquando tempus quo

oninipolens Deus Paler non erat , el Deus erat ? Tempus ,

inquis, non astrno. Bene et argnte. Si enim tempus dixe-

ris ie ipse convinces : quia necesse est asseras fuisse tcm-
pus ante Fihum, cum Fihus temporis anclor slt et creator;
non potest enim post opns suum ipseccepisse; necesse esl
igllur auclorem operis sui esse fatearls.

LIX. Ante tcmpora, inquis, non ncgo Fiiium : sed

 ,

22 S. IMBROSII

cum Filium dico, ostendo priorem Patrem, quia Pater

inquis, Filio prior. Quid est lioc? Negas esse tempus ante
Filium , et tamen nescio quid ante Filium vis praecessisse,
quod temporis sit; et ostendis media nescio quae moli-
mioa fuisse generandi, in quo generalionem Patris signifi-
cas temporalem. Nam si Pater esse ctepit Deus ergo ;

primo erat ,
postea Paler factus est. Quomodo ergo im-
mutabilis Deus? Si enim ante Deus, postea Pater : utique
generationis accessione mulatus est.
LX. Sedavertat Deus hanc amentiam nos enim ad ;

impietatem eorum redarguendam hanc retulimus quaes- ,

tionem. Pia namque mens generationem sine lempore as-

serit; ut et sempiternum Patrem cum Filio dicat, nec
aliquando asserat esse mutatum.
LXI. Jungat igitur honorificentia Patri Filium , quem
Divinitas junxit : non separet impietas , quem generatio-
nis proprietas copulavit. Honorificemus Filium, ut hono-
rificemus et Patrem*, sicut et in Evangelio scriptum est.

Sempiternitas Filii paternae majeslatis insigne est. Si isle

non semper fuit , ergo ille mulatus est : sed semper fuit

Filius , ergo nec Pater aliquando inulatusest ; quia immu-

tabilis semper est. Itaque videmus quod illi qui volunt
negare Filium sempiternum, volunt Patrem docere esse
mutatum.
Joan. T, i3.
 DE FIDE, LIB. I. 33

VVVVVV^^VVif^^VV^VVVVVVvVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVV^^VVVVVVVVXiVX^VVVVVVV^VVVM^^A^VVV

CAPUT X.

Ubi Christi cBternttatem confirmavit ex Apostolo , di-

vinam generationem non ad liumancB modulum exi-
gendam, aut curioslus excutiendam; at declinatis quc^
kinc nascuntur, difficuUalibus, quidquid more cor-
poreo dc liac generatione dicitur, spiritali sensu in-
telligendum esse dectarat.

LXII. AcciPE aliud qiio clareat Filiutn sempiternum.

Aposlolus dicit quod Dei sempiterna virtus sit atque Divi-
nitas* : virtus autem Dei Christus; scriptum est enim
Christum esse Dei virtutem, et Dei sapientiam'. Ergo si

Christus est Dei virlns, quia virtus Dei sempiterna : sem-

piternus igitur et Christus.
LXIII. Non ergo ex usu generationis humanae calum-
niam, haerelice, struas; neque ex nostro semione coiii-

ponas. Neque enim anguste sermonibus noslris imniens;e

magniludinempossnmus Divinilatis includere, cujus mag-
nitudinis non est finis*. Naraque hominis generationem si

definire contendas, tempus ostendis : generatio aulcm

divina supra oumia omnes cogila-
est : late palet, snpra

tiones ascendit et sensus. Scriplimi est cnim « Nemo vc- :

»nit ad Patrem nisi per me*. » Qnidquid igitur dePalre

,

cogitaveris, quamlibel ejus ffilernilalem non poles de oo ,

aliqnid nisi per Filium transire sensus. « Hic est , Jnquit,

«Filius meus dilectissimus*. Est, » inquit, qui quod est,

Hoin. I. an. — 1 Cor. i, a^. — ' Psai. cxliv, 7>. — * Jonn. xrv, 6. —
« Matth. xvn, 5.
2^ S- AMCROjlI

sempcr est. Urulo el Diivid ; « In .Tirrniiin , inqnh , Do-

)imine, jiermancl Verbnn) liuiin incoelo\ >- Quod enirn
manet, nec subslnnlia , lu-c ;elernilate cleficil.

LXIV. Quaeris a nie qiuKiiodo Filius sit, si non priorem

liabeat Palreni ? Qu<Tro ilem absle, qnando aut quomodo
Filium putes esse gcneratum? iMihi cnim inipossibile est

generationis scire secretum mens doficit, vox silet, non

:

mea lantum, sed et Angclorum. Snpra Poteslalcs, supra

Angelos, supra Cherubim, supra Scraphim, supra omnem
sensura est quia scriptum cst
; « Pax autem Christi quac :

» est supra omnem sensum ^. » Si pax Christi supra oninem

sensum est quemadmodum non est supra omnem sen-

,

sum tanta generalio ?

LXV. Tu quoquc manum ori admove , scrutari non
licet superna mysteria. Licet scire quod natus sit : non
licet discutere quemadmodum natus sit. Illud negare mihi
non licet, hoc qua?rcre mctus est. Nam si Paulus ea quae
audivit raptus in tertium ccelum, ineflabilia dicit ; quo-
modo nos exprimere possumus paternae generationis arca-
num quod nec sentire potuimns, ncc audiro?
,

LXVI. A crum si mc ad consuetudinem trahis genera-

tionis humanae, ut Palrcm dicas priorem ; vide utrum ad
generationem Dei lerrcnae generalionis excmpla conve-
niant. Si secundum hominem loquaniur, nogare non no-
leris priores esse in homine palris quam fihi passiones.
Prior crevit, prior scnuit, prior doluit, prior flevit. Si
igilur hic lemporc m>nor, ille anliquior passione. Si hic
generationis incurrit aetatom, nec illc gonerandi evasit
pudorem.
LXVII. Quid le isla quncstionum tormenla delcctant ?

Audis Dei Filium : aut dcle nomen , aut agnosce naturam.

Audis uterum, agnosce gencrationis perspicuae veritatem.
Psal. cxviii, Sc), — 3 Pliiliji. IV, 7.
 ,

DK FIDR, T.IR. I. 25
Andis cor, Vcrbnm inleUIgf. Auclis dexlcram, agnosce
virtnlem. Andisos, .ngnosce sapienliam. Non h;cc snnl in
Dco corporalileraDslimanda. Inconiprehensibiiiler genera-
lur Filius impassibililer generat Pater; et lamen ex sc
:

gencravit,etanteomncm intelleclumgencravit Deiis verns

Denm verun). Patcr diiigil, et tu discutis : Patcr com-
placet, et lu cnm Judaeis invidcs : Pater honorificat, et tu
cum genlibns conviciaris.

CAPHT XI.

Non posse probari e Scrlptiira Patrem Fllio priorem

csse; ncqiic ctiam argumentis cx hominum genera-
tione dcsumplis ; oum inde innumera secutura essent
absurda : quod aufem Christum ex temporc natum
audent pronuntiare , id cumulum essc impietatis.

LX\ III. Qii.ERis a me utrum prior non possit esse, qui

Pater est. Quasro a te, ut doceas qnando Patcr prior fne-

rit, teslimoniis, aut argumenlis collige vcrilalem. Si

lcslimoniis, acccpisti utique scmpiternam Dei cssc virlu-

Jcm. Logisti ctiam diccnlcm : «Israel, si me andieris
nnon crit in te Dcus recens, ncque adorabis Denm alic-
j)num'. » Aliud hornm cTlcrnitatem , aliud proprictatem

subslantife indiflerentis significat; nt ncqne postcriorcm

Patre , neque altcrius Divinitatis Fiiinm essc credamus.
Nam si Patre postcrior est , recens est : ot sl unius non
cst Divinilalis, alienus est. Scd nec poslerlor , ([ula re-

' Psal. Lx\x, (), 10.

 26 S. AMBROSII

cens non est : nec allenus, quia ex Patre natus ; quia

« Supra omnia est Deus benedictus in soecula*, » sicut
scriptum est.

LXIX. Sed si alienum putant , cur adorant eum (7), -

cum scriptum sit : <• Neque adorabis Deum alicnum ^

? »

Ant si non adorant, faleanlur, et finis est ; quem sub

ne
religiosi nominis professione decipant. Ha3C nempe sunt
testimonia Scripturarum. Aut si habes aliud , proferre
debebis.
LXX. Superest ut et argumentis veritas colligatur.
Quanqiiam etiam humanis teslimoniis argumenta cedere
solcant ; argumentare tamen, haerelice , ut voles. Usu, in-
quis, accipimus eo qui nascitur, priorem esse qui gene-
rat. Persequere igitur omnia vesligia consuetudinis , et si

caetera conveniunt, non obsisto quin et istud requiras : si

aulem nulla concordant, quemadmodum cum desint cae-

tera , hoc solum exigisPErgo quia usum requiris, quando

generalns est ex Patre, parvulus fuit, Vidisti in cunis in-
fanlulum vagienlem ,
processus aliquos accepit aelalis; si

enim infirmitatem generatlonis babuit, necesse est ut

non sohmi nascendi sed ellam vivendi inciderit infirmi- ,

talem.
LXXL Sed fortasse eo prolabaris amentiae, ut de Doi
Filio ista non abnuas, qui eum ex infirmilate metiris hu-
mana ; quid si Deum negarc non poles nomine, infirmi-
tate tamen hominem vis probarc? Qnid si dum Filinm
disculis, Patrem ar^iiis et dum Christo praejudlcas, Pa- :

treni adjudicas ?
LXXIL Nam si divina gencralio subjecta tempori fuit,
et idex usu generatlonis usurpatur humanae; ergo et Paler
corporali ulero porlavit Fillum , decem mensium curricu-
lis onus vcxit. Sed quomodo sinc sexu allero generationis

» Rom. IX, 5. — » P»al. lxxx, 10.

 DE FIDE, LIB. I. ij
usus? Vides solemnem generationis seriem non coepisse,
et tu partuscnjnsdam corporeae necessitatis putas fuisse
solemnes. Tu usum quaeris, ego sexum j tu tempus exi-
gis, ego ordinem : tu finem discutis , ego quaero princi-
pium. Nempe finis ex principio , non principium pendet
ex fine.

LXXIII. Omne, inquis, quod natum est, principium

habet; et ideo quia Fllius est, principium habet, et ex
lempore esse ccepit. Quod ipsorum ore sit dictum. Ego
autem Filium natum esse profiteor : quod reliquum est
impietalis, horresco. Deum confiteris, homo, et tali cir-

cumscribis calumnia ? Deus hanc averruncet amenliam.

CAPUT XII.

Iteratce in Filium objectioni iterum respondetur eam

retorqueri etiam in Patrem posse; cum ergo Pater ncc
loco . nec tempore, aliave ulla creatura indigeat , sic

nec eorum indigentiam attribaendam Filio : cujus

singularis generatio est nonsolum e Patre, sed etiam
e yirgine; proptereaque cum in hac non sexus aut
similia locum habuerint , in illa quoque no?i habuisse.

LXXIV. RuRsus objiciunt : Ergo non est Filius, si non

habet quae habcnt filii. Ignoscat mihi Pater, ignoscat Fi-
lius, ignoscat et Spiritus sanctus, quaestionem pro pietate
referre cupienti. Est certe Pater, et manet semper : sunt
etiam creaturre pro disposilione divina. Est ergo afiquid
earum quod non subjectum sit aut iocis, aut tcmporibus,
aut crealioni, aufcausae alicui vel auctori ? Profecto nihil.
Quid ergo dicitis ? Est horum aliquid quo egeat Paler ?
28 S. AMBR051I

Impiiim est clicere. Ergo aut dcsinilc, qncc creaturariira

gnnt, aplare Divinilali : oul si compararc contendilis, con-
siderale quo veslra procedat impietas; quod absil ut vel

in sensus noslros alifjuando veniat.

LXXV. Nos euim piam responsionem tencinus. N;im-

que omnipoloiK Dcus est, ct idco nullo corum Palcr in-

digct, qui non luiLet mulalionem sui aliquan), vcl pro-

fectum quo nos egemus ,
quorum innrmitascx hujusmodi
rcbus proreclum accipit. Qni anlcm omnipotcns est, uli-
que non crealus lcmpora esl. INihil
cl sinc loco, et supra
cnim anle Denm
imo hoc insum Verbum anle Deura
, ,

dicerc esse aliquid grave. Ergo si ita cst quia nihil

, ,

horum est in DcoPalre, qure profcctum significent, quia

Dens est n h"l horum aplari etiam potest Dci Filio, ut
;

vel inilium accipiat, vel profeclum ,

quia Dens verus ex
Deo vero esl.

LXXVI. Ergo quia usltalnm noii rcperimus ordinem,

acquiesce, Arrlane, pr.ecipuam Filii generalioncm fuisse.

Acquiesce, inquam ; et si mlhi nor» credis , erubesce vcl

Dei voccm diccutis : a Cui me similem aestimastis' ? » Et
iterum : « Quia non sicnl homo , ita et Deus^. » Elenim si

operatio Dci praecipua cst, qula non manibns operatur ali-

quid , non labore conficit, non dlebiis absolvit; « Ipse
«enim dixit, et facta snnt : ipsc mandavit, el creala
»sunt : » cur non credamus pr;ccij)uam gencrationem
esse ejus in Fillo , cujus prcecipuam crcalionem in operi-
bns agnoscimus ? Dignum ccrlc cst ut spccialilcr et prnc-
cipuc videalur generasse Fillum. Habeat gcncralionis inu-
sitatne gloriam, qul^habct poteslatis innsilalac graliam.
LXXNII. Non sola admirabilis cx Patre generalio
Christi, admirabilis ctlam Ipsa gcneratlo ejus ex Virgine.

Tn illam dicis nostr.c similem concepliojiiis , cl ego probp

» Isai. XLVI5 5. — » Num. xxm, 19. — ' Psal. c\lviii, 5.
 DK FIDE, I.IB. I. 29

et islam noslroe essc dissimilem , iino lc ipsuni cogam lii-

lcri. Dicqncmadmodum sit natns ex Maria, quo usu ute-

rus cum liahuerit \irji;iualis (|uomodo sinc scmine virl ,

parlus, undc virgo pracgnans, (juciiiadniodnm pucUa ma-

tcr antc raelus, quam copidam ut uxor expcrta? Causa
dcerat, ct generabalnr filius. Lndc ergo legis novala;
parlus?
LXXVIII. Si igltur in Virginc usus dcfuit generationis

humanac, (|uemadmodum iu DeoPalre propri:cgeneratio'

nis usum requiris? Certe usus in sexu cst, quia sexus in
carne est : uhi ergo caro nou est, quemadmodum carnis
infirmilalem cxigis? Memo mcliorem disculit: credere libi

jussum est, nou disculere permissum est. Scriptum est

enim : « Crcdidit Abraham Deo, et reputatum est illi ad
njusliliam '. » Ncc sohim in goncratione Filii sermo defi-

cit , scd eliam in operihus Dei. Scriplum est enim : « Om-

» nia opera cjus ju fidc^ » Opcra ergo in fide, gencratio
sine fide ? Et discutimus quae non videmus, qui jubemur
credere magis quam disculcre, quK videmus.

CAPUT XIII.

Qua'stionc)n quoinodo genilus sit Fiiius , solvit sanclus

Doctor^ el revelationi cr&dendum N abucliodonosoris
ac Pctri cxemplo docet. fJujus ultimi visione ceterni-
talem Divinitatemque Jfilii sii^nalam csse ; atque adeo
illi credcndum neglectis philosopUis, quibus jam ubi-

que f.dcs abrogabalur. Conlra vero genlilibus osten-

duntur similes Arriani.

LXXIX. DiCET aliquis : Quomodo generatus est Filius ?

Gen. XV, 6. — » Psal. xxxn, 4-

3o S. AMBROSII

Qiiasi sempiternus, quasi Verbum ,

quasi splendor lucis

neternae*; quia simul splendor operatur, ut nascitur.

Apostoli istud exemplum eU, non est meum. Noli ergo

credere quod fuerit vel momentum aliquod quo fuerit
sine sapientia Deus, aut sine splendore lux. Noli, Ar-
riane , ex nostris aestimare divina : sed divina crede , ubi
humana pon invenis.
LXXX. Rex gentilis in igne cum tribus pueris Hebraeis

quarti quasi Angeli vidit figuram ^ : et quia praeslare

pulabat Angelis, Dei Filium, quem non legit, sed cre-
didit, judicavit. Abraham quoque tres vidit, et unum
adoravil^
LXXXI. Petrus in moute Moysen et Eliam cum Filio

Dei vidlt, nec erravit in natura , nec erravit in gloria.

Denique quid facere deberet, non illos, sed Christum in-

terrogavit; nam etsi Iribus parabat obsequium, unius ta-
men expectabat imperium. Sed quonium vel labernaculo-
rum numerum defercndum tribus simpliciter sestimavit,
cmendalur Dt- i Palris auctoritale dicentis : « Hic est Filius
>meus dilectissimus , ipsura audite*, » id est : Quid con-
servos tuos cum Domino socias tuo ? « Hic est Filius

» meus. » jNon Moyses filius, non Elias filius : sed hic Fi-
lins. Sensit emendationeui Aposlolus, procidit in faciem,
consternatus Palris voce, etFilii clarilate : sed sublevatur
a Filio ,
qui jacentes erigere consuevit. Lnum vidit, solum
vidit DeiFilium. Recesserunt enim servuli, ut solus Do-
minus, qui solus designabatur Filius vidcretur. ,

LXXXH. Quid igitur sibi voluit illa visio non aequa- ,

litatem Ghristi servorumque significans, sed myslerium

signans,nisi ut appareret nobis quod Lex et Prophetae
cum Evangeho congruentes, sempiternum Dei Filiimi ,

quem annuntiaverant revelarent ? Ergo ,

'
et nos cum
•
Hebr. i, 3, — • Dan. iii, 92. — » Gen. xvin, a. — 4 MaUb. xtii, 5.
 DE FIDE, LIB. I. 3l

audimiis ex utero FlHiim , cx corde Vcrbum , credamus

qnia non plasmalus u)aniLus, scd ex Patre natiis : non ar-
tificis opus, sed progenies est parentis.
LXXXIII. Et ideo qui diclt : « Hic est Filius meus , «

non dixit : Ilic cst leaiporalis ; non dixit : Hiec est crea-
tura mea
hasc ractura mca, hic servus meus
, sed hic ;

Filiiismeus quem vldclis in gloria. Ilic est Deus Abra-

,

ham Deus Isaac, Deus Jacob qui apparuit in rubo

, ,

Moysi, d(; quo Moyscs ail « Qui i;st, misit me'. » Non :

Pater in rubo non Pater in eremo sed Filius Moysi lo-

, :

cutus cst. Denique de ipso Stephanus dixit : « Hic est qui

fuit in Ecclesia , in eremo, cum Angelo ^. » liic est ergo

qui legein dcdit , ipse qui lcculus esl Moy.si , dicens :

« Ego sum Deus Abraham, Deus Isaac ,Dcus Jacob\ »

Hic cst ergo Deus Patriarcharum , hic Deus est Prophe-
tarum.
LXXXIV. Fillum crgo leglmus : mens tua percipit
lectionem, edat lingua confessionem. Aufer hlnc argu-
menta , ubi fides quaerilur : in ipsis gymnasiis suls ]am
Dialectica taceal. Non quaero quid loquanlur philosophi,
requiro quid faciant. Soli in suis gymnasiis remanserunt.
Vide quam fides argumentis pra^ponderet. Illi quotidie a
suis consortibus deserunlur, qui copiosc disputaut : isti

quotidie crescunt, qui simph'cilor credunt. Noii credilur

philosophls, credilur plsciiloribus ; non credilur dialecli-

cis, creditur publicanis. liii vohiptatibus et delieiis orbem

ligarunt, isti jejunils et dolorlbus exuerunt. PJures itaque

jam ccepil illicere injurla, quam voluptas.

LXXXV. Nunc videainus quo dislant a gentilibus Ar-

riani. Illi deos appellant disparcs sexu, dissimiles poles-
tale : isli Trlnitalem asscrunt difterenlis Divinitatis , et

dissimilis potcstatis. lUi deorum suorum principium asse-

• Exod. III, 14. — ' Act. VII, 3S. — 5 Exod. m, 16.

 ,

32 S. AMBROSII

verant temporale ; et isli Christum cceplsse cx tcDipore

menliunlur. Nonne ex philosopliia omnem impietatis suae

Iraxerunt colorem ? Illi tamen quod vencrantur, ara-

phficant : isti Dei Fihum croaturam asserunt esse , qui
Deus est.

CAPLT XIV.

Creaturam non esse Dei Filluin liinc astruitur, quod

non jusseril sibi prcedicari Evangetiuin, quod crca-
tura vanilali subdifa sit, quod oninia creaverit
quod legatur genitus quod tandem tradita fuerit ge- ,

nerationis et adoplionis diffcrentia : ubi uiraque na-

tura in ipso declaratur. Quce tot ac tanta testimonia
Apcstolici cxpositione confirmantur.

LXXXYI. Patlit, ut arbitror, sancte imperator, ne-

que dissimilem Patri , neque ex tempore esse Dominum
Jesura. Reslat ut illud quoquc sacrilegium redarguatur,
et probemus creaturam non esse Dei Filium in quo no- :

bis praesentis oraculum lectionis aspirat audivimus enim ;

legi , dicente Domino : « Ile in orbem univcrsura , et pric-

» dicate Evangelium universas creaturae'. » Qui universam

crealuram dicit, nullam excipit. Et ideo ubi sunt, qui
croaluram Chrislum appellaul? Nam si crealura esset,
jiumquid ipse sibi mandaret Evangelium praedicari? Non
igilur creatura est, sed crealor, qui docendae creaturae
Discipulis suis Uiandat officium.
LXXXVII. Non crcatura Christus : « Vanitati enim
' Marc. XVI, i5.
 » ,

DE FJDE, LIB. I. 33

ncreatiira subjecla est*, nsicnt Apostolns dixit. Nuniquid

crgo Chrislus subjcclus est vanilali? Rursns juxta eum-
dem Apostohun : a Crealiira congcmiscit ct comparturit
«usquc nunc^. » Numqnid ergo Clirislns congemiscit ct

comparlurit ,
qni nostros a niorlc gemilus liberavit?
« Creatura, inquil, lilierabilur a servitule corrnptionis'.
Videmns igitur magnam intcr creatnram et Dominum
esse distanliam ; qnia scrvilus crcalnra est ; » Dominus
naulrm spirilus cst ; ubi autcm spirilus Domini cst,

i>ibi liberlas \ »

LXXXVIII. Quls hunc induxlt errorcra , ut eum (jui

crcavlt omnia , ([ui fecit oninia , dicerct crealurara ?

Numquid ipse Dominus se crcavit? Si enim lectnm cst

quod « Per ipsum omnia facta snnt, et sine ipso factum

» est nihil' : » nnmquid ipse se fecit? Si leclum est , qnod
negari non potesl ,
quia Dcns In sapienlia fecit omnia^ :

numquid verlsimlle videri polcsl qnia in se ipsa est lacta

sapienlia ?
LXXXIX. Legimus genltum ; quia Paler dixit « Ego :

»cx utero ante Luciferum gcnul lc^ » Legimus prlmo-

genitum Filium', legimus Lnlgenitnm^ : primogenitnm
quia nemo ante ipsum : Unigenitum , quia nemo post ip-
sum : legimus eliam : o Generationem ejus quls cnarra-
Bbit'"? Generalionem, »inquit, non crcatloncra. Quid his

lanlis ac talibus conferri polest?

XC. Oslendit eliani Dei Filins dislanliam generationis

ct gratiac dicens : «' Ascendo ad Palrem meum , et Palrcm
»vcstrum, Deum raeum , et Deum vcstrnm**. » Non
dixlt : Asccndo ad Patrem noslrum, sed : « Ascendo ad
nPatrem meum , el Patrem veslrum. » Separatio ista di-

• Rotn. VIII,* jo. — • Ibid. a». — ' Ibid. 21. — < 2 Cor. m, i-. —
5 Jo;m. I, 5. — « Psal. ciii, 14. — ' Id. cix. 3. — ' Mallb. t, 25, — » Joan,
,, 14. — '" Isai. tui, 8. —" Joan. xx, »7.
LIX. 3
 :

34 s. AMDlVOSn

vcrsilalcm osloiuUt, quod illius gencralor, noslcr cfea-

tor sit.

3; XGl. Et addidil : « Dcum nieum, et Deum vestrum; »

quia licel ipse et Pater unum sint, ct illi Pater sit proprie-
lalc naturie, nobis Dcus Palcr coeperit esse per Filium,
non natunejurc, sed grati.-c; tameii iilramque naturam
hic signlficare videlur in Chrislo ct Divinitalis ct carnis ,

Divinilalis ex Patrc, carnis cx malre, illamquc anle omnia,

islamquG cx Virgine. Deniquc antcPalrcm ut Fihus nomi-
navit, Dcum postea ul homo nuncupavit.
XCII. Lbiquc autcm Deum suum quod ex persona di
cat hominis » lestimonia docent : « Deus, Deus meus,
)»resj)ice mc; quare me dercliqnisli '
» Et alibi : « De
» ventrc matris mea3 Dcus mcus cS tii^, « Et supra quasi
homo pnlitur : et infra homo esl ,
qui ex malris ventrc
jactalur. Itaque cum dicit : « Dc vonlre matris mcre Dciis
«mcus cs tn ; » significat eum qui Patcr semper erat , ex
co Dcum sibi esse , ex quo de vcntrc malris jaclalus est.

XCIII. Cum igitur in Evangelio , in Apostolo, in Pro-

phetis gencralionem Christi legcrimus, unde audent di-
ccre crcalum cssc vel factum ? Etquidcm in quo creatum
lcgcrint, in quo factum , considcrarc dcbcrent. Edoclum
est cnim Dci Fihura de Dco cssc gcnilum de Dco na- ,

tum factum :autcm in quoicgorint diligcntrt' adverlant; ,

non cnim Dcus factus scd Dcus Dci Filius natus cst , :

;poslca autem sccundum carnem homo factus cx Maria cst.

XCIV. Si mihi non credunt, credant Aposlolo dicenti
«Postquam vcro vcnit plenitudo tcmporis, misit DeusFi-

»hum suiim factum ex muliere factum sub Lege ^ Fi-

,

»lium, inquit, suum , » non unum de multis: non com-

munem , sed suum\ « Suum » cum dicit, gcncrationis

'
Pbal. ^M. i. — ' Il)id. 11. ^ 9 Galal. iv, ij. — < Gonc, Chalccdoh.
acl. >, in cxiiobil. liJ, Nic. ji .rt .11
 DE FIDl:, LWJ. I. 35

ajlcrnae proprielaleni signavlt. Iliuic poslca « Fnclnui cx

»oiuIierc «asscruit, ut laclura non Divinilali, scd assump-
lioni corporis ascriberelur ; « Faclum cx luulierc per car-
»nis susccplioncm : Faclum sub Lcgc» pcr observanliain
Legis : generalio aulcm illa ccelestis anleLegcni, isla posl
Legcu).

CAPUT XV.

Duobtis Scripturce locis quibus faclus et crcatus CJirislus

dicitur, ut satifaciat sanctus Pra^sul: illos nonnisi
secundum naturam /lominis ipsi convcnirc dcclarat :

in quibus cliam pneteritum pro futuro positum essc

cx sacrorum Codicum auctoritafe planurn facit.

XGV. Ukde et illud vane jactare consuerunt quod

scriplum est : « Et Dominum eum et Chrislum fecit

»Deus. » Iraperili legant lolum , et inlelliganl; sic enim

scriplum est EtDominnm eum fecit, cl Chrislum fccit
: «

• Deushunc Jesum, quem vos crucifixislis'. » Non Divi-

nilas crucifixa , sed caro est. Hoc utiquc fieri potuitj'

quod potuit crucifigi. Non ergo factura Dei Fih'us.
XCVL Facessat igitur et ilhid, de quo cahimniari so-
lent , et discant quemadmodum diclum Domiuus
sit : «

Dcreavit me^. » IXon dixit ; Paler creavit.scd, «Dominus

• creavit me. » Caro Dominum agnoscit, gloria Palrcin
significat : creatura nostra Dominum confitelur, charilas
Patrem novil. Ilaque quis ignorct quia ob causam incor-
porationis hoc dicilur? In eo igilur se crcalum dicit, in

'
Act. II, 36. — « Prov. viii, 22.

3.
 ,

36 S. AMBHOSII

hominem teslificalur dicens a Quid me qua rills

qiio el :

hominem qui verilalem locutus siim vobis* ? »

joccidere ,

Hominom dicit in quo et crucifixus ct morluus, et sc-

,

pulUis esl.

XGVII. NecduLitandum quod praclerilumposuit, qnod

erat fulurum hocc enim consueludoest prophcliac.utquae
;

futura sunt, velquasi praesenlia, vel quasi facla dicanlur.

Dcnique in Psahno vigcsimo primo legisti: «Tauri pingucs
«obsedcrnnt mc; » legisli etiam : « Diviserunt sibi vesti-

«mcnla mea ^ quod Evangelista de tcmpore passionis

: »

prophetalum essc significat; Dco cnim quas sunt fulura ,

pra33cntia suiit ct ci cui prnccognila sunt omnia
: vcn- ,

tura pro factis sunt, sicut scriptum est : « Qui fecit quoc

» vcnlnra sunt'. »

XGVIII. Nec mirum si ante saecula fundalum sc essc

dicit, cum lcgeris praGdcstinatum ante tempora s.TCula-

ria '. Quam vcre de incarnalione id vldealur expressum
declarnnt scqnenlia : « Saplenlia, inquit, ncdificavit sibi
jtdomum, et subdidit columnasseptem, et inlerfecit suas

» hoslias : miscult in cralcra vinum suum, et paravit suara

» mensam ; ct misit suosservos, convocans cum altisslma

» pracdicatlonc, dicens : Qni est insiplens, dcclinet ad

»me*. »Nonne in Evangello post incarnationem hnec om-
nia vldcmiis csse complcla quod sacri convivli celc-
,

bravit mystcria, quod Aposlolos misit vocc magna cla- ,

mavit dicens : « Si quls silit, venlat ad me , et bibat* ? »

Ergo sequentia respondeol priorlbus, et totlus cursnm

incarnatlonls vldcmus prophelIa3 exposltlone digcstum.
XCIX. Multa alia documcnta prncsto esse posscnt hu-

iusmodi de incarnatione dicta videri : sednon meinvolvo

librls, ne tractalus vldenlur esse difTnsior.

» Joon. VII. 20. — Psal. xxi, i5,

» ct 19. — ^ Isai. xlv, — < 1 Tim. 1.

— 5 Piov. IX, I-4. — ^ Joan. yii, 07.

 :

DE FIDR, LJB. I.
3^

iM/iAV«,\VVVVVVV»\\VVVv\VVVVVV\iVVVVVi\'VVVVVVVVVVV\^I^VV\wVVlVVVVVVVV\VVVVVVVVVVVWVlVVVVV%

CAPUT XVI.

Avvianos , sl creatum tt genilum illis idem sit, C/wislo

inftri'c injufiam : sin aulem illa dislare credant,

ii', (jucm le^erint genitum, crcatarw loco 7ion kabendwm,

Hoc Pauli ne crealurw serviatur, prohibentis; Cliristi
tamen se servum esse profilcntis tcstimonio confir- ,

mari : cui potius credendum quam Arrio. Subdilur

ctiam crcaturam in Deo no?i esse^ cum simplex sit
nec Filium in creatune ordincm redigendum ; cum
in 60 Patri complaceat,

C. NuNC ipsos Arrianos inlerrogo, utruni idem pulent

esse genitum , quod creatum ? Si enim idem dicunt , niliil

ulique distat inter generare et creare. Ergo quoniam ct

nos creati stimus, inter nos ct Christum et elcmenta nulla
distantia est. Sed quamvis amentes sint , id tamen non
audebunt dlcere.
CI. Postremo ut insipientia; eorum quod verum non
est, indulgcam ; si nihil, ut pulant , distat in verbo : cur
non eum quem colunt, meliore appellant nomine? cur
verbo non utuntur Palris ? cur abjiclunt quod honorifi-
cenliae est assumunt quod injuriae ?
,

CIl. Si autem dislat inter creatum et genitum ut cgo ,

arbitror, cum legerimus genitum non utique idem et ge-,

nilum intelligimus etcreatum. Dicant igitur gcneratum ex

Patre, ex Virgine procreatimi : aut dicant quomodo Dei
Filius ct genitus et crcatus. Una nalura, et maxime Deus
diversitatem non rccipit.
 »

38 S. AMBROSII

CAU. Ccrlc faccssat noslra senlcnlia : Paulum inlcrro-

gcnus, qni Spirilu Dei plcnus has praevidens quapstiones,
gcneraliler conlra genlcs , spccialiler contra Arrianos lo-
culus , ait divino jndicio cos essc damnalos , qui servircnt
crcaluraj polius quani Crealori. Dcnique sic liabes : a Tra-
p didit illos Dcus in dcsidcria cordis ipsorum , ut contu-
» mcliis afficiant corpora sua inler senietipsos : qui com-
nmutaverunt veritatem Dei in mendacium, cl coluertint,
» ct servierunt crcalurac polius quam Crealori, qui est
»Deus benedictus in ssecula^.

CIV. Prohibet itaque mc Paulus creaturae servire, et

Christo admonel serviendum. Non ergo crealura Christus.
« Paulus, inquit, scrvus Jesu Christi'^. » El bonus servus
qui Dominum recognoscit, ipse creaturae servire nos pro-
hibet :quemadmodum ergo Ghristo ipsc senfiret, si crea-
turam Chrislum putaret ? Aut igilur desinant colere
quem crcaturaiM appellant , aut desinant quem colere sc
simulant, diccrc crcaturam ; ne sub appellatione culto-
rum sacrilcgia graviora commiltanl. Detestabilior euira
domeslicus hoslis, quam exlraneus : ct gravius scelus uti

adversus Chrislum abutantur Chrisli nomine.

CV. Quem igilur mcliorem interprelem quaerimus
Scripturarum, quam illum doctorem gentium , vas elec-
tionis, electum dc pcrsccutoribus ? Qui Jesum persecu-
lus fuerat, fatetur. Legerat utique Salomoncm plus quam
Arrius, et erat peritus in Lego; ct ideo quia legerat, non
ccealum Christum dicit esse, sed genitum. Legerat enim:
V Ipse dixit, et facta sunt : ipse mandavit, etcreata sunt '.

Numquid dicto factus est Christus? numquid mandato

creatus est Christus?
CVI. Quomodo autem creatura in Deo esse polcsl?
Etenim Deus naturae simplicis est, non conjuncloe atquo
,
' Hom. I, 2ii, j5. — » Iliil. 1. — * Psil. CMAiii, 5.
 DR FIDI3, |.in. I. 3()

composilnc : cui nihil acccrl«l, scd solnm qnoddivinumust

in nalura habeat sua : complens omnia , nusqtmm ipsc

confusus : penclrans omnia, nusquam ipsc penelrandus :

ubique tolus, eodemquc tcmpore vcl ia ccelo, vel in

lerris, vel in novissimo maris pra^sens : visu incomprehcn-

sibihs , fatu ininterprctabihs , sensu inaeslimabilis , (ide
scquendus, religione venerandus ; ul quidquid religio-
sius sentiri potest, quidquid pncstantins ad docorem ,

quidquid sublimius ad potestalem, hoc Deo iuleUigas

convenire.
CVII. Ergo quia in Filio complacet Paler*, crede quia
dignusPatrc Filius, crede quia a Deo exivit Filiu.s, ntipse
leslatur dicens : «Ex Deo processi et veni^ » el alibi , ; :

« A Deo exivi'. » Qui ex Deo processit, et a Ueo cxivit,

nihil ahud potcst habere, nisi quod Dci cst.

CAPUT XYII.

Chrislum Deum vevuni esse ex eo probat qnod sit pro- ,

prius Dei Filitis ; prccmissaque diffixullalis xuborien-

tis eamdcm rcm indc confirmal quod
solutione, ,

sit gcnitusquodque cx Deo exicrit. JJis snbdit

,

Patris ac Filii unitalcm opcrntionis ac voluntatis,

Tum Apostolis ct Centurione quem cum ylrrianis
eontendit , in tcstimonium adductis Jsaidm jun^it ac
Joannem,

CVIII. Unde non solum Deus, sed eliam verus Dens,

vcrus c vcro, ct adeo vcrus, ut ipse sit verilas, Ilaquc si

« Mallh. wii, 5, — » Joan. v.u, 4». — * Id. nvi, 2;,

40 S. AMBROSII

noDien qnaeriinus, veritas est ; si majeslalem qn.iorimns na-

luralem , eo usque Filius Dei verus est , ut et proprius.

Scriptum estenim : « Qui proprio Filio non pepercit, sed

a pro nobis tradidit eum * : » tradidit ulique sccundum car-

nem. Proprietas Divinitalis est, veritas proprietatis , mi-

sericordia pietalis , oblatio securitatis.
CIX. Sed necalumniarentur, quia scrlplum est : « Tra-
» didit eum Pater; » ipse Apostolus alibi dixit : « Pax a Dco
flPatre, et Domino nostro Jesu Chrislo, qui sc dedit pro

» peccatis nostris ^
;» et alibi : a Sicut Chrislus dilexit
» nos , et tradidit semetipsum pro nobis*. » Si ergo et Ira-

ditus est a Patre, et ipe se tradidit, apparet unam esse

operationem, unam esse Patris et Filii volunlatem.

CX. Si naluralem ergo majestatem qusrimus, genitus
est. Qui geuitum inficiatur, proprium negat : qui pro-

prium abnuit, communem cieteris arbitratur. Sin vero

generationis ipsius proprietalem requirimus, ex Deo exi-

vit. Nam cum in usu noslro quod ]am sit, et

id sit exire

cx inlerioribus secrelis prodire videatur, quod exire per-

hibetur : angustis licet sermonibus proprielalem divinae
generationis advertimus ; ut non ex loco aliquo vidcalur
exisse , scd ut Dcus ex Deo, Filius ex Palre; uec videatur

cffipisse ex temporc, qui ex Patre nascendo prodit, ut

dixit ipse qni nalus est : « Ex orc Altissimi prodii*. »

CXI. Scd si naturam non agiioscunt, si non credunt

Scripturis , vel operibus credant. Cui dicit Paler : « Facia-
» mus hominem^; » nisi ei quem veruni Filium sciret ? In

quo uisi in vcro suam imaginem rccognosccrcl? Non est

unum adoplivus et verus; nec Fillus diccret : « Unum su-

«mus^ sl sc cum vero, qui vcrus non esset ipse, confer-

,

ret. « Faciamus » ergo dicit Paler. Qui dixit, verus cst :

• Kom. ti:i, 32. — » Galal. i, 5, 4.— 5 F-i.Ii.s. v, 2. — < Eccli. x\iv, 5.

— ' Gcn. I, 26. —* Joan. xvi, 22.

 ,
;

DE PIDE, LIR. I. 4l

polesl-ne ergo verns non esse ille, qui fecil; ct quod di-

centi deferlur, facienli negatur?

CXII. Quomodo autem nisi veriim Filium sclret ,

committeret ei voluntatls suae unitatem , et operis verila-

tem ? Cum enim eadem faciat Filius opera, quae Patcr

facit , et quos vult vivificet Filius', sicut scriplum est

nec dlfferens potestate , ct liber est volunlale : ila unitas

servatur; quia et virlus Dci iu Divinllatis proprielate

est ; et libertas non In aliqua dillercntia , sed in unitale

est voluntalis.
CXin. Turbali in freto Apostoli , licet adhuc non cre-

dentes corde, ubi primum sub pedibus Domini ludere

aquas et inquleto maris acstu deambulanlis Domini super
aquas intrepida viderc vestigia^; subiloque navi quaefluc-
libus turbaretur, ubi eam tamen Christus ascendit , plo-
cidata aequora , et elcmsnla conspexcre famulantla ,

verum Dei Filium crediderunt , dicentes : « Vere Dei Fi-

»lius cs "'. »

CXIV. Hoc idem Ccnturio cum aliis qui secum crant,

tremelaclis mundi cardinibus In passlone Domlnl confile-
tur : et tu, haerellce, negas ! Cenlurio dicit : « Vere Fi-
»lius Dei erat iste\ Erat , » inquit Cenlurlo, ct Arrlanus
diclt: Non erat. IIlc crgo generalionis el verilatem ct
aelernltalem asserit nianu cruenlus, sed menle devotus :

tu, haeretlce, verllalem gencrallonis negas, tempus ascri-

bls Ltinam manus polius quara animam crucnlasses!
!

Sed nec manu Innocens et mcnte feralis, quantum in tc ,

est , mortem Infers, qul Infirmuni opinarls; imo , quod

gravius est, elsi Diviuilas vulnns senlire non possil
quod in le tamen est , majcslalem suam In Chrlslo non
corpus interficere conarls.

« Joan. T, 19-ai. — » Matlh. \iv, aS, el fefjq.— ^ Ihl ^. 33,— «

Matth,
xxvii, 54.
4^ S. AMOROSII

-it CXV. Vorum igilur Dcum diibilarc non posgunius,

queni verum Dei Filium et carnificcs credidernnt, et dpe-

mones fatebantur quorum nunc non testiuionia rcqui-

:

runtur, sed tuis tamcn sacrilegiis prieferuntur. Illos no-

minavimus, ufc erubesceres ; Divina quoque responsa
adhibuimus, ut credcres.
CXVI. Clamat Dominus per Esaiam : « Servientibus
»mihi vocabitur nomen novum, quod benedicelur super
Dterram, et benedicent Deum verum et : qui jurant su-
per terram, jurabunt per Deum verum'. » linec , inquam,
dixit Esaias, quando vidit majcstatera ejus. Hoc in Evan-
gelio designalur, quod majestatem viderit Chrisli , et lo-
culus sit de eo.
CXVII. Accipe tamen quid etiam scripserit evange-

lista Joannes in Epistola sua diccns : a Scimus quia Fiiius

»Dei apparuit, et dedit nobis scnsum, ut cognoscamus
» Patrem , et simus in vero Filio ejus Jesu Christo Domino
«noslro. Hic est verus Deus, el vila acterna^. » Vernm
Joannes Filium Dci, el verum Deum dicit : ergo si verus
Deus, utique non crcatus, nihil fallax habens atquefucu-
tum , nihil confusum atque clissimile.

' Isai. L\v, iC. — '1 Joan. v, 20.

 DF. FIDF., Ll(l, I.
.43

CAPUT XVIII.

/n riiceena definitione Arrianos errores, ne qUem deci-

pittnt, eommemorari. lidem eum anathemate suo rt-
fertintur, quod non modo Nicwa' latum dicitur^ sed
et Arimini semel ac iterum.

CXYIII. Deus igilur ex Deo, lumen de lumine , Deus

verus de Deo vero, ex Patre nalus, non faclus, unius sub-
slanliae cum Patre.
CXIX. Sic nempe Dostrl secundum Scripluras dixe-
runt Patres , qui etiam sacrilega dogmata ideo suis insc-
renda putavere docretis, ut Arrii perfidia ipsa se proderet;
ne quasl fucis quibusdam et coloribus illila velaretur.
Fucum enim non audent cxplicare quod sen-
faciunt, qui
tiunt. Gensorie itaquc impietas Arriana nou cxposilioncre-
seratur, sed damnationc detegitur; ut qu» curiose gestit
audire, prius damnatam cognoscerel, nc laberetur, quaai
expositaai audiret, ut crederet.
CXX. Eos, Inquit, qui dicunt ; Erat quando pon eral,
et antequam nasceretur non erat : et qui ex nihilo faclum,
aut ex alia substantia vel ov?ia dicvmt esse, aut mutabi-
lem, aut convertibilem Dei Filium, anathematjzat catho-
lica et apostolica Ecclesia.

CXXI. Accepisti, sancle imperalor, eos qui talia as-

serunt, jurc damnatos. Non humana industria, non com-

posilo aliquo trecenti decem et octo ut supra pressiils
,

dixi *, episcopi ad Concilinm convenerunt : scd ut in nu-

' VkIc Prolog. n. 5.

44 S« AMBROSII

mero eorum pcr signum snae passionis et nominis Domi-

nus Jesus suo probaret se adesse Concilio; Grux in Ire-

centis, Jesu nonien in decera et octo est sacerdotibus.

CXXII. Hoc et in Ariminensi Concilio habuit prima
conlcssio (8) , et post Ariminense Concilium secunda
correctio. Confessionem epislola ad impcratorem Cons-
tantiiim missa testalur, correclionem secuta Concilia
confitenlur.

CAPLT XIX.

Vbi Arrlo primum c mcmoratls erroribus altribuit,

eumdem rcfelltt Joannis testimonio ac e re nata ,

tragicam hceresiarchce morlcm describit. I\Jox singil-

latim reliquas ejusdem blasphemias expendit et con-
fulat,

CXXIII. Arrius ergo dicit : Erat quando non erat;

sed Scriptura dicit, aErat,» non dicit : Non erat. Deni-
que Joannes scripsil : « In princio erat Verbum et Ver- ,

»bum erat apud Deum, et Deus erat Verbum hoc erat

:

»in principio apnd Deum '. » Ecce quolies « Erat, » et

nusquam dixil quod non crat. Cui ergo credimus? Joanni

in Christi pectore recumbenti, an Arrio inter efl\isa sc

sua viscera vohitanli ; ut agnosceremus similem Judae

proditoris Arrii quoque fuisse perfidiam, quem siinilis

poena damnavit.
CXXIV. Eftusa sunt enim ct Arrii viscera, pudel di-
cere ubi, alque ita crepuil mcdius, prostratus in facicm ,

' Jo.lll, 1, l.
 »
:

DE FIDE, L1I5. I. 45
ea qnibus Chrislum negaverat, freda ora pollntus. Crepuit
enim , slcut cliam de Juda Pelrus apostolus dixit, quia
possedit agrum de mercede injustltic-e , et in faciem proa'

Iralus crepuit medius, et clTusa sunl omnia vlsceraejus',

Non csl fortuita mors , ubi In sacrilegio pari poena3 parills
processit cxemplum ; ut idom subirent supplicium qui
eumdcm Dominum negaverunt, et quicumdem Dominum
prodlderunt.
CXXV. Venlamus ad alla. Arrlus diclt : Antequam
nasceretur, non crat : sed ScripLura dlclt omnla esse per
Filium. Quomodo ergo aliis dedit esse, qui non erat?
Cum autcm dicit impius, quando el ante, ha?c ulique duo
veiba tempus ostcndunt. Quomodo ergo negant tempus
ante Filium, et volunt prlus fuisse quae lcmporis sunt
cum idipsum, qnando et ante , et aliquando non fuisse,
sit temporis ?

CXXVI. Arrius dicit exnihllo Dei Fillum. Quomodo ergo

Dei Filius? quomodopaternogeneralusexulero?quomodo
eructatum ex corde Verbum legltur^, nlsi ut ex inlimo et
innestimabili Patris inlelligatur, ut scriplum est, prodiisse
-sccreto? Filius enim aut per adoptionem, aut per nalu-
ram cst : per adoptionem nos filii dicimur', ille per veri-
lalem nalurac est. Quomodo ergo ex nihilo ille , qui ex
nihilo fecit omnia?
CXXVII. Non habet Fillum , qul nesclt unde sit. De-
nique ncc Judaji habebant Filium, quia unde esset nes-
cicbant. El ideo dixit hisDominus «Nescitisunde veni'; :

ct infra : Neque me nostis, neque Patrcm meum sci-

«

»lis*. » Qui enim ncgat ex Patre Filium, nec Palrem cx

quo est Filius, novil : ncque Filium novit, quia Palrcm
ncscit.

' Act. I, 18. — • Psal. XLiv, 3, — * Galal. ir, 5, — < Joan. tih, i4.
— 5 Ibid. 19.
4() S. AMB&09II

CXXVIII. Arrlus dicil : Ex alia subslanlia. Quae igiliir

alia subslanlia cxqualur Dei Filio, ut ex ipsa Dei Filius

sil? Aut quomondo repreheDclunt quia nos ia Deo aut

ov)7('av grxce, aut latine substanliam dicimus, cum ex alia

diccqdo subslanlia Dei esse Filium, etiam ipsi subslan-

tiam Dei esse confirmenl?
CXXIX. Sed si de nomine substanliae aut nalurae di-
vinac voluerint diccre , facilc revinccntur; quia et oO^iav

graece, et latinc substantiam frequenter Scriptura mcmo-

raviu Et Pelrus vuit nos , ut legimus , divinae consortes

ficri naturae*. Quod si ex alia subslantia Filiura diccnt,

ipsi se revincunt, et Verbum subslantiac quod metuunl
confitcndo , et Filium cjrcaturis quibus prseferre sc sinjiJ-

lant, conferendo.
GXXX. Arriu5 dicit crealuram Dei Filium , npn sicut

cscteras creaturas. Quaj enim crealura noa sicnt dlia

crealura non est? Homo non ut Angelus , terra non ut

ccelum , 5ol non ut aqua, lumen non ut tenebr.-e. Nihil

ergo praeferendo donavit , sed ad simplices dccipiendos

misero colore fraudem smx impietatis obduxit.
GXXXI. Arrius dicit mulabilcm et converlibilcm Dei
Filium. Quomodo ergo Deus, si mutabilis; cum ipse dixe-
rit : « Ego $um , ego sum , et noa sum mutatus ' ? »

• 2 Pctr. I, 4« — • Miiluch III, 6.

'i(i ji/ib oabi J^ .Jneduia

,C ,Yl .iliir.y ' — ,t ,riJX

 DE FIDB, LIB. I.
4?

WVX^^WWW^^^X^VA^VW Wxv* \-\-\\V%VV\\\>V\\V\\W\\\\\\\kV\\\\V\%\V V\\\\\V\%\\\\M\WW\*

CAPUT XX.

Oplal ad sc mundandam ad Isauitn Seraphim

ut ollin
aliqucm advolarc : imovcvo ad
sc ad Impcratorcm ,

aliosquG (eelores suos Chrislum invilat : ac tandcm

Dominico poculo myslicc dcsii^nalo , ut cjus virtutc
Gratianus ceelcriquc fideles incbricnlur^ petit,

CXXXIL Vervm nnnc mihi propheticum iHnd e§t

confitendnm cum prophetatnrus de Domino prc-cmillit
,

EsiiiaS dicens « miscr ego. et compimclo corde qui

:
,

I)cum immunda lahia haheam in medio quoque populi :

«inhabiicm immunda labia habenlis vidi Dominum Sa- ;

nbaolh'. » Ergo si Esaias misorum se dicit, qui vidit Do-

miifum Sabaolh quid ego de me dicam,qui cum im-
:

niunda iabia habeam cogor do Dei gencratione Iraclare? ,

Qno igitur do iis quae mctuo locnlurus erumpo cum , ;

David de iis qure sciat, ori suo custodiam petal* ? O si

mihi quoque unus dc Seraphim candcntem illum carbo-

nem, quem de altari divino sumpsit, utriusque forcipe
dcferens Testamenti , immunda adurat labia !

CXXXIII. At quia tunc Seraphim descendit in figura

ad Prophetam' : tu aulem , Domine, revelalo mysterio
ad nos in carne venisti, non per legatum , nequeper nutt-
tium, sed ipse perle, ab occuilis meis conscientiam meafti
mundes; ut ego qnoque dudum immundus.sed jam per
tuammiscricordiam fide mnndus.illudDavidicum canam,
dicens « Psallam tibi in cithara
: Deus Israel gaudebunt , :

« Isai. VI, 5. — » P^-al Wwii 2. — ' Isai'. vi, 6,

""''
48 S. AMQROSII

»labia mea, dum canlavero libi ; et anima mea, quam

» redcmisli '. »

CXXXIV. Itaqne , Domine , calumnlalorcs tuos ct

liosles relinquens, confer te ad nos; et sanclifica aures

principis Graliani , omniumque praelerea quorum in ma-

nus hic libcllus venerit, vacuas mihi praesta aurcs; necubi
audita; perfidiae sordes rcsideant. Emunda ergo, emunda
aurem non fontanis poculis, nec fluviali hanstu, nec su-
8urro prKlcrmcantis rivnli : sed sermonibus ad viccm
aquarum operantibus, supra nitorem aquarum perspicuis,
et omni pnrioribus nivc; illis uliquc sernionibus, quibus
dixisti : « Si fncrint peccata vcstra sicut phcenicium, ut
wnivem dcalbabo ^. »

CXXXV. Est etiam poculum qno secrcta menlis mun-

dare consuevisti, pocuhim non naturac vctcris, «cc cx

vite solcmni : sed pocuhim novuni de ccelo delatum in

lerram, expressum ex illo botryone peregrino, qui sicut
uva de vile, ita ille in carne crucis pepcndit c ligno. Ex
hoc crgo botryonc vinum quod lactificat cor hominis,
est

sobrietalem inebriat, crapulam fidei et verde rchgionis

exhahTt, crapuhim casiitatis infundit.
CXXXVI. Hoc igitur vino, Dominc mcus, domini
aures Augusti mentis cmunda , ut sicut vino naturaU ho-
mines inebriati, quletem dih'gunt, timorem mortis expel-
lunt, injurias non sentiunt, ahena non qua;runt, suorura
obliviscunlur : ita eliam vino tuo crapulatus , paccm dill-

gat, et fidci exuUatione securus, mortem inndelitatis

ignorel ,
pallcntiam charitatis exhibeat, sacrilegia allena
non tencat, fidem cliam pignoribus suls pra^ferat, secun-
dum quod scrlptum est « Relinque omnla tua, et veni, :

flsequcre me\ » loU , BiijdliD ni lUiI n. ^rmib

'
Psul. vu, 22, a3. — • IsaT. i, 18. — 'MaUli. xix, 21.
 DF. FIDE, LIB. I. ^9
CXXXVII. Hoc vino , Domlnc Jesu , sensus eliam
noslros diltic, ut lc aclorcuins, lc colamus visibilium
ct invisil)ilium Crcalorcm. INon polcs ergo invisibilis

aut honus non esso, qui id cliam luis opcribus con-

tulisli.

IIX.
5o S. AMBBC8II

LIBER IT.

PROLOGT S.

Ambrosius llbro superiori hunc adjeclurus duodccim

nomina F ilii Deiprimo trifariam divisa noncjus lati-
tum, scd Patris etiamwtcvnilalem probarc docet. 3Iox
eadcm cum duodccim sacerdotalisvcstis tapidibus cur-
sim compurans ,, quam nccc.ssario conjunr^cndn sint,
inducta ipsorum nova distributione patcfacit. Dcinde
ad propositam comparationcm redicns, allc^oriceme-
moraatl mictus tcxturam ac lapilios laudat. Ilinc
mystica etiam gemince div isionis ralione altata, insti-
tutam compirationem pergit exponere ; ex qua fidcm
operibus collif^efis attexcndam cssc, contractam ejus-
dcm fidci de Fitio descriptionem subdit.

I. Satis, utarbltror, libro superlore sanclc Impera- ,

tor , cdoctum estsemplternum esse Dei Filium, non dis-

similem Patri, genltuni, non creatum Deum quoque :

verum Dei Fillum Scriptnrarum lectlonlbus approbavi-

mus , et aperlis majpstatis sua; indlciis designatum.
II. Itaque quamvis isla ad fidem copiose redundanlia
sint , quod
mealu magnitudo plerumque dccur-
a fontis

rentis fluminls restimalur; lamen quo purlus nlleat fides

noslra triparlllo vidclur dorivanda dislincllo. Sunt cnlm
,

evidentla indicia quffi proprletatem Deitatis osteudant :

sunt quae similitudinem Patris et Filii : sunt etiam quae

 DE FIDE, Lin. II. 5l

porsplcuam divinae majestalis expriniant unitatem. I*ro-

prielatis ilaque sunt, generalio, Deus , Filius, Vorbum :

simililudiiiis, splcndor, cliaracler, sprculuni, imago :

unitolis aelernnc , sapientia, virtns, veritas, vila.

III. ll.-ec iiidicia ita Dei Filiuin sij^nant, ut ex hls et
sempitcrnum Palreni esse cognqscas , nec ab eo Fibum
discrepantem. Ex eo enim qui eslj generallo; ex sempi-
ierno Deus , ex Palre Filius, ex Deo Verbiun , splenlor
glorioG, characler substanliae, specuium Dci , majestalis
imago, dc bono bonitas, de sapiente sapientia, de forti
de vivcnte vita. Concordant igitur
virtus, dc vero verilas ,

Palris ct Fiiii indicia, cjuibus non discrepare inter se,

nemo dubilaverit. Quorum sin-
sed unius majeslatis esse
gulorum proferremus exempla nominum nisi coarclandi ,

sermonis sludio leneremur.

I\^ llis duodecim tantjuam lapidibus pretiosis fldci co-
Inmna consurgit. Ili sunt enim pretiosi illi lapides') sar-

dius . jaspis, sinaragdus , chrysolilus , et Ciclcri , qulbus

sancti Aaron illius ulique qui figuram gerit Christi, veri
,

sciiiccl vostimentum sacerdolis inlexilur circumdati auro :

lapides, et insculpti de nominibus fiHorum Israel, duo-;

decim lajjidcs sibi invicom cohaerentes. Nam si eos ali-
quis separet alquc secernat, omnis fidei strnclura dis-
solvitur.

V. Itaque principium fidel nostroe cst scirequod geni-

lus est Dei Fiiius : si genitus non est, nec FiHus est. iNec

salis est dixisse Filium, nisi et unigenitum Filium desig-

naveris. Si creatura est , Deus non est : si Deus non est,

nec vlta est : si non est vita, nec veritas est.

VI. Ergo tria illa, id est, generalio, Filius , unigenitus,

principaliter et proprie indicant ex Deo Filium.
_V II. Tria sequenlia , id cst , Deus , vila , veritas , virlu-

» Evod. xx\iii, 17, et seqq,

4.
 ,,,

d2 S. AMBE05II

tem ejus manifestanl, qua condidil el fecit subsislere crca

turam «In ipso cniui viviiiius, nio\emur cl sunius',»
:

sicul Paulus dixit. El idco in illis Iriljus proprielas Filii

in islis aliis palcrnx' ac Filii operalionis luiilas dcclaraltir.

VIII. Imago (juofjiie el splendor et cliaracler diciliir

Dei Filius ;
quia h?pc incoiuprchensibilem el inveslij;abi-
lcm palcrn.T uiajesl.ilis Diviiiilalem in Filio , el expressam
simililudinem revdarunl, iUec quoque Iria vldemus ad
simililiulinem pcrlinere.
IX. Reliquiim est, virlns, sa|)ienlia, juslilia; ut his
sinjiulis operalioiibus aMernilas probareliir.
X. IIoc i^:;iliir esl illud vcslinienUiin prcliosis lapidibus

adoriK.lum , liic veii ainicliis est s.icerdolis^; h.Tcc veslis

nupliiilis; hic lexior ]);<)! Iiclicus , qui bcne noveril isla

conlexere. iNequc vil s ista texlura est, de qua Dominus
dicit |)er Prophelaaj :< Quis dedit mulieribus textura; sa-
15 picntiam'?» Ncc commonrs isli lapides (9), Ia|iides, iit

lcgimus , supplcmenli'': Oinnis eniin iu co perfectio cst

si nihil desit. Lapides composili et circumdati auro, in-

telligibili scilicel uatura ; si eos bene mens noslra com-

ponat, nalurali>qne sensua probabili ralione compagincl.
Denique quam non mediocres lapides sint, leclio ducet
quod cum alii alia viliora deferrent; istos tamen lapides
supcr humeros snos relijiiosi pi incipes allulerunt, ex qui-
bus fecerunt ratiouale, opus texlilc^. Textile enim opus
est, quando fldei facla concordanl.
XI. Nec nie aliquis errare putet, quia snpra triportilam

do qiialernis, snblcr vero quadrijjartilam de lernis feci

di>lincli('n: m. Boni ojierl.-i gralia per diversas pliis placet

foinias. Buiia eiiiiii (t illi rjii.e lexlriiinm indumenli sa-
cerdolalis oslcndil, vel Lcx scilicet , vel Ecclesia , quie

' Act. XVII. ai. — » Exod. xxyiii, 3, tt seqq. — ' Job. xxxvni, 36. —
4 Exod. XXXV, 37. -- « Ibid,
 » ;

DE FIDE, LIB. II. 53

Linas vesles fcclt vipo suo , sicnt scrlptnm est': nnam

opfM'is, ah''rai]i mentis , fidci inlexens ractorumqnc vela-
inlna. Ilaqne alibi, sicul legimns, anrum pr.TlexIt, ct
postea hyacinlhnm ac pnrpuram cnm cocco suhjnngit et
bysso. Pxursns alihi ex hyacinlho et coclerls prins flosculos
format, aurumque suhneclit, et unus est habitus sacer-
dolls,- ut iisdem coloribns uiicans , };rali;u decorisquc di-

versilas ordinls diversilate resplendeal.

XII. Itaque ut cliam ralionis lyplcae series dlgeratnr,
anro ct argento probabili non est dnhium cloqnla Domlni
deslgiiari, qnibns fides cooslal. Scriplum est enlDi : «Elo-
» quia Domini, eloquia casla, argenlum Igne examlnatum ,

»probalum terroe , purg.itum septnplum^. » Ilyacinthus

aulem aeris habet simililndluem, quem splramus, etcujus
carpimus nulum : purj)ura qnoque speciem aquarum cx-
priuiil : pcr coccum igiiis iulelli,:;ilnr lerra per byssum
:

hccc enim cx tcrra gignitur. Ex his autem quatuor ele-

menlls corpus subslstit humanum.

XIII. Sivo ergo menlis fidei pr-Tecedenti concinenlla
corporis facla subnectas : sive fiicta proecedant, et fides

aslipnlelur comes religiosa factorum , hic rellglosi orna-

ttis antlslills, hoc velamen est sacerdotis.

XI\ . Bona ergo fiJes cum pnlchro opcrum , renitet
ornalu : de qua , ut ad summam loquar , definiliones istae

£unt ,
qnae non queunt solvi. Si ex nihllo est, non cst Fi-
lius : si crealura est, nou est Creator : si factura «jst , noii

est omnium factor : si discens , non praecognitor : si acci-

piens , non est perfeclus : si proficiens , Deus si

non est :

dissimilis , non imago : si per graliam , non per nalnram :

si Divlnltalis expers , auclor malilia; :«Nemo bonus, nisi

» unus Deus*.
' Piov. x\sij 22, el seqq. — > Psal. xi, 7. — * Marc. x, i8.
 ,

54 S. AMBROSII
,
feS .
. . .

CAPUT I.

Arrianorum Dei FUio bonitatem abro^antium objectio-

ncm noib sine horrore propositam ul solvat , Ckristi

sententiam ex personis loqucntium, nec non ex ipsis
. dictionibus cxplicat.

XV. Stupeo itaque acl reliqua, sancte Imperalor, et

loto corpore animoque deficio , esse aliquos honiines
vel polius non liomincs, sed humana adoperlos sprclc,
intus aulem dementi?e be^tialis; qui post lanta Domini
et lam diVina beneficia bonum negent ipsum auctorem
,

bonorum.
XVI. Scriplum est inquiunt «Ncmo bonus, nlsi unus
"
, :

»Deus. » Scriplum agnosco sed llllera crrorem non ha- :

bet ; ulinam Arriana interpretalio non haberet! Apiccs

sinc crimine sunl, sensus in crimihe. Dictnm Domini Sal-
valpris agnosco : sed consideremus quando dicat , cui di-
cat, qua circumspeclione dicat.
' XVI. Dicit utique in homlnis forma Dei Fih'us , et dirit

Scribne, ei scilicet qui magistrnm bonum Dei FiHum ho-

minaret, Deum negarct. Quod ille non credit, Christus
adjungit; ut Dei Filliim non ut honum magislrum , sed
ut bonura Deum credat. Nam sicubi unus Deus dicitur,
neqnaquam tamen Dei FiHus ab unitatis plenitndii^c scpa-
ratnr; quomodo ubi unns Dous bonus nuncupatur, a ple-

nitudine divinne bonitatis unigenitns excludilur? Nccesse

est igitur aut Deum negent Dei Filium , aut Deam bonnm
esse fateantur ? - • i . c
.'
 D£ FIDE, LID. II. 55

XVIII. Et ideo circumspeclione coelesti non dixit :

Nen)o boniis , nisi unnsPalcr; scd:«Nemo bonus , nisi

niinusDetis. » Palorenliu |)roj)riuni generanlis cst nomen,

Dcus aulem unus nerjuaquain Deitalem Trinilalis cxclu-

dit, et ideo natura laudalur. Bonitas ergo in nalura cst

Dei, et in nalura Dei eliam Dci Filius ; et ideo non quod
singnlarilalis, scd quod iinilatis est , jirixdicatur.

XIX. iNon igilur a Domino bonilas negalur, sed lalis

discij)ulus refutalur. Nam cum Scriba dixisset : 'Magistor

»bone,)) resj)ondit Dominus :«Quid me dicis bonum'?^
id est, quem Deum non bonum credis , non est salis nt

mc niagis se-
dlcas. Noii lales e£;o qii.Tro discijiuios, qui
cundum bominem magistrum bonum, quam secuudum
Divinilalem Dcum bonum credant.

CAPUT II.

Bonum esse Dei FiUuin ab operibus proLat nimirum ,

ab ejus in Israelitas sub Testamento Veteri, et ih

Christianos sub Novo, benefciis. Tum ubi suhjccit
utile sibi esse ut bonum dominum ac judicem suum
arbttrctur palernum de Fillo tcstinionium affert;
:

imo eliam partis non exigua' Juda^orum quibus ,

proinde pejores Arriani esse declarantur. Qua' omnia.

verborum Sponsce, eamdem Christi bonitatem desig-
ndnliuni, claudit expositio.

XX. Sed nolo jiraerogativa nalurae sua3 et privilcgio

poleslatis utatar. Non dicatur bonus , si non meretur , a

- • Klarc. \, 17, 18.

 »

56* S. AUBhOSII

nobls. SI hoc non merotnr operlbus, sl benoriclls non nie-

relnr, abdlcelur su;e jure nalurag, subdalur noslro judi-
clo. Qui judlcalnrus de nobls ctt, non dedignalur judl-
cari; ul juslificetur In sermonibus suis, et vincat cuia
jndicatur^
X\l. Ilicclne ergo non bonus , qiil bona Irlbnit inlhi ^?
Iliccine non bonus ,
qul cum sexccnla millla populi Ju-
d;eorum perseculoribus suis ccdercnt, dehisccnlcm snbilo
Rubri niaris aej.tum IndMdna aiuarnm mole divlsll'; ut

fideles clrcumfusa unda inunirct, infidos refusa demer-

2;errl ?
o
XXII. Hlccinc non bonus, cujus Impcrio marla soH-
dala fuglentibus, saxa humefacla sltlentibus^; ut opus
verl ognoscerelur auctoris , cum humor rigesceret , pelra
inundaret? Quod ut agnosceres opus Christi, Aposlolus
Jixlt : «Petra autem crat Chrlstus'.
XXill. Hiccine non bonus, qui lam innumera popnli
mlllla nc qua Incessorct fames, in deserlo pa\ It pane cre-
,

Iesli% sine usu laboris,cum fructu quielis; ita ut eornm

pcr qnadraginta annos ne: veslimcnla velcrascerent , nec
calceamenla lercrcntur', inslar fidolibus futurae resurrec*
tlonls ostendens, quod nec factorum decor sj)Iendidorum,
nec circumfusae virtutis nltor, nec vila3 cursus perlret
humanae?
XXIV'. Ilicclne non bonus, qni nobls ccelum fcclt csse,

quod terra esl nt slcut in coelo, quasi in speculo quodam,

;

stcUarnm lucentlum reful|,crent globi; ita etiam Aposto-

lorum et Martyrum ct saci.rdotum, vlce slellaruni fulgen-
tium , lolo Illucescerent chori inundo?
XX V^ Ergo non solum bonns, sed etlum pastor bo-
nus , hoc est non slbi tanlum scd etlain ovibus suis
, ,

• Psal L, 6. — • Psal. xii, 6. — » Exod. xiv, 6-17. — 4 Id. svn, 6. —

* i Cor. X, 4- — ^ Exod. xrr, i5, et seqq, — r Deut, tiii, 4-
 » » , :

DE FIDK, LIB. II. Sj

boniis : cBoniis enlm paslor onlmani snam ponit pro ovi-

»bus suis'. » Posuil piiine animani suam ul no.slram le-
,

varet : scd jxo Divinitalis potcslale posuit et sumpsit

sicut scriplum est :«Potestalem liabeo ponendi animani
«rneam, et potcslalem habeo suniendi eam. Nullus eam
» lollit a me , sed ego a memetipso pono eam".
XXVI. \ ides bonilatcm , cjuia sponle posuit : vides
polcslalcm ,
quia ?unij)sit; el lu bonum ncgas , cum ipse

de se in Evangflio dixcrit : «Si ego bonns , quarc ocuius

» ncquam'?» Ingrale, quid agis? Bonum negas, per
tuus
quem bona speras s; /amen credas? Bonum negas, qui ,

dedil nobis (\ux ocuius non vidit nec auris audivil"? ,

XXVII. Mihi cxpedit nt bonum credam :oBonnm est

»enim confiderc Domino^» Mihi expedit ut Dominura
conPitear; scriptum esl enim aConfitemini Domino, quo- :

»niam bonus^
XXVliI. Mihi expedit, nt judicem meum bonnm ar-
bitrer; Dominns enim judex bonus domui Isruel. Ergo
si judex Dei Fiiius, uliqtie quoniam jndex Deus bonus,

jiidex aulum Dei Filius est; Deus bonus judex el Dei Fi-

lius esl.

XXIX. Sed fortasse non credas aliis, non credas Fi-

lio; audi Palrem dicenlem : « Eruclavit cor meum Ver-
»bum bonum'. Verbum est Verbum» Bonum ergo ,

hoc de quo scrij^tum est «El Verbum erat apud Deum , :

»et Deus erat Verbum^ » Ergo si Verbum bonum ,

Filius autem Dei Verbum est bonus ulique Deus est :

Dei Fihus; cliamsi non placeat Arrianis. Erubescant ali-

quando.
XXX. Judo^i diccbant ^&Bonus est. sEtsialii dicebant

« Joan. X, II.— » Ibid. 17, 18. — * Mallh. xx . i5 — < i Cor.

II, 9. — » Psal, cx.vn , 8, — « Ibid. i. — 7 Psal. xlit , 1. —
' Joan. I, 1.
58 S. AMBROSII

« Non cst, » alii dicebant tamen : « Bonus esl^ ; » et vos

omnt^s honnm negatis.
XXXI. Bonus est qul peccatum et bonus
,
unius donat ;

non est, qui peccatum muudi abslnlil? De ipso enim dic-

tum est « Ecce Agnus Dei
: eccc qui toUil peccalum ,

» mundi '\ »

XXXU. Sed quid dubitamus? Credidil jam Ecclesia

bonum , et confessa ost diccndo : «Osculelur me ab oscu-
»lis oris sui; quoniam l)ona ubera lua super vinum',»et
alibi : « El faux tua lanquam vinum est oplimum\ » Bonus
ergo ille nos Legis et gralicc nutrit uberibus, cadesli cnras
hominum prnedicalione demulcens; ct nos bonum nega-
nuis, cun] sit imago bonilatis, exprimens icteinaj in se

bonitalis eirigiom , sicut et supra oslendimus scriptum,

quia ipse csta Speculuni sine macula, et itiaago bonitalis
» iilius'?» '
'

CAPLT III.

Filium Dei Deum bonum ac vermn esse, cum Deus

unus sit.

XXXIII. Sed quid vobis videtur, qui bonum et ve-

rum Deum Dei Filium denegatis; cum scriptum sit quod
nuUus Deus, nisi unus^? Nam etsi sunt qui dicantur dii,
an inler eos Ghristum annumeratis , qui dicuntur , et rioa

sunt? Cum speciide sit ejus, ut scmper sit : ct praeter ip-

sum bonus et verus alius Deus non sit ; quoniam in ipso

« Jaan. vii. 12. — = Id. 1, 29. — ' Cunt. 1, i. — < Id. vii, 9 — " Sap.
VII, 26. — 61 Gor. VIII, 4-
 DJi FIDE, LIB. II.
59
est Deiis : speciale autem etiam Patris sit , ut post ipsum
verus alius beus non sit ; quia unus Dciis, nec juxla Sa^
bellianos Palieni Filiiimque confundens, nec juxla Arria-
nos Palrem Filiumquc secernens. Pater enim et Filius
dislinclionem habent, ut Paler et Filius ; separalionem
Divinitatisnon habent.

CAPUT IV.

Omnipolentem esse Del Fi/lnm prisai novique fcedcris

aaclorilale dcmonslrutur.

XXXIV. Ita^ue cum verus et bonus Dei Filius, ulique

omnipotens Dcus Dei Filius : num hlnc quoque duLilari
polest? Supra diximus leclum quia Dominus ouinipolens
nomen est ci*. Ergo quia Filius Dominus Dominus au- ,

lcm omnipolens ; omnipotens est Dei Filius.

XXXV. Sed accipe etiam eam de qua dubilare ne-

queas, lectlonem «Ecce venit, inquit, cum nubibus
:
,

» et videbit eum omnrs Octiliis, et qui eiim compunxeriint :

»et plangent se siiper eum omnes tribus lerrae. Etiam,

» amen. Ego sum A et Q, dicit Dominus Deus, qui est, et
» qni erat , et qui venturus est omnipolens ^ » Quem igitur
coinpunxerunt , ct quem speramus esse venlurum; nisi

Filium? Ergo omnipotens Dominus et Deus Christus est.

XXXVI. Accipe aliud , sancte Imperalor, et accipe

Cbri.slum loquenlem :«H<'ec dlclt Domlnus omnipolens :

)»Post honorem mlsit me super genles , qujc depraedave-

» Sup. lib. I, cap. I. — » Apoc, 1, 7, 8.

Go 6. AMOROSII

sruntvos; qiioniam qui langit vos, qnasl qni langit pnpil-

lam ocnli cjns. Qnia ecce ego injicio mannui meani
asnpcr cos, qni dcprjedavernnt vos , ct eruaui vos ; ct

Dernnt in pivTdam , qni depr-edavernnt vos , et scient

wqnia Doniinns omnipolens misit me*. » Lliqne qui
dicil : Dominus esl omnipolens : et qni misit, Dominns
cst omnipolcns. Ergo ct Palris ct Filii omni|)otenlia : scd
lamen Dens imns ou)nij)olens; qnia unilns polcstairs est.
XXXVIf. Atf|nc ut scias, Imperalor Angusle, Chris-
tnm esse ,
qni loculns est et in Pro[)hctu cl in Evangclio ,

tanquam in prccdeslinalione Evangelii per Esaiam dicit :

« Ipse qui loqnebar, adsum^, » hoc est : Adsnm in Evan-

gelio, qui loqnebar in Lege.
XXXMII. Deinde alibi : » Omnia qnae Paler habet,
»mea snnt . » Qnrc sunt omnia? iSon ulique locutus est

de crealis ; hacc enim omnia facta sunt per Filium : scd ca

qujc Paler habet, id est , aetprnilalem , majestalem, Divi-
nitalem, quae nascendo possedit. Ergo enm qui omnia
habet, qnae Paler Iiabet (scriptum esl enim ^cOQinia
^(lu.-e Palcr habct, mea sunl) » omnipotenlem esse dubi-
tarc non pos&umus.

' Zach, II, 8, 9. — • Isai lii, 6.-5 Jo?D. xvi, a5.

 DB FIDE, LJB. If, 6t

CAPUT V.

Ohjcolos adversus Chrlsti omnipotentium Scripturw

tcxlus exponit ; ac maxime in co immorntur , ut eum-
dcm non raro ex kumance naturiE affcctu locntum
probcl.

XXXIX. Nec vereor ne qula scrlptnm est de Deo :

<iBealn.s et soliis potens',» ab eo Dci Filius separarehir;

cuui Scriplura Deum solum potcntem dixeril, non Patrem
solum : ct ipse de Christo Dens Pater asserat per Prophe-
taui : «Posui adjutorium superpotcntcm'^. » Non ergo Paler
soUis polens, sed polens cliam Dous Filius ,* in Patre
enim laudatur et Fiiius.

XL. Cerle oslendat aliquis quid slt , quod non possit

Dei Fiiius : quis ei adjulor cum coehim Taceret, fuit : quis
adjutor cum condcret mundum ? An qui in constllutione
Angelorum et Domlnatlonuoi adjutore non eguit, eguit
ut hominem liberaret?
XLI. Scriplum est, inquiunt :«Palermeus, si possl-
wbile est, Iransfer a me calicem hunc*. » Et ideo si orani-
potens est, quomodo dc possibilitatc ambigil? Ergo quia
omnlpolenlem probavi, probavi utique ambigere eum de
possibililalc non posse.
XLIl. Vcrba, inqnis, Chrlsll sunt. Verum dlcis : sed
quando, ct in qua forma loqualur, adverle. Hominis sub-
stanliam gesslt , hominis assumpsit affeclum. Denique
supra habes quia progressus pusillum procidit in Jaciem
» I Tim. ri, i5, — » Psal. ).xxxvnc, ao. — \ Mallh. xxvi, 59, et Lur,
Jixii, 4a,
6z S. AMBROSII

suam, orans et dlcens : «Pater, sl posslbile est.»Non ergo

qnasi Deiis , Deus enim possi -
sed qiiasi homo loquilur;
bile aliqnid aut impossibile nesciebat? Aul aliqnid impos-
sibile Deo, cum scriplum sit tlmpossibile enim tibi nihil :

» Cst'?i)

XLIII. De quo autem dubitat , de se , an de Patre ? De

eo ulique qui dlcit : «Transfer : tet dubitat liomiuis afloclu.
ErgoPro|ihcta non putat aliquid imj)0ssibile Deo. Proj)heta
nou dubitat , cl Fiiium dubitare lu credis? i\am inlra
houiiiies conslltuis Deiiin ? Et dubltat de Palre Deus, ct
de morle foruiidat? Timet ergo Gtirl tu>; et cum Pclrus
non llmcat, Chri>lus timetPPelius diclt : « Anlmam meam
» pro ponam ^; » Chrislus diclt
tf". : « Anima mea lurbalur ^. »
XEIV. Llrumque verum est , et pleuum utrum(|ue ra-
tionis; quod el iile (|ui esl inferior, non limut : et illc qui

superlor est, gerit limentis aflectum : ilic enim quasi houio

vim morlis ignorat, iste qnasi Deus in corpore constilutus
fragililatcm carnis exponit; ut eorum qui sacramenluin
inc;irnaiio:.is abjuraut, oxcluderolur imj)ietas. Deiiiquc
et hacc dixit. et Manich;ciis non credidit, Valenlinus ne-
gavlt, Marclon phanlasma judicavit.
XLV. Eo usque aulem homincm,qucm vcrilate corporis

demonslrabat , aiquabat afleclu , ui dlceret :«Sed tamen

» non slcut ego volo, sed siciit lu vis*; » cum utiquesimi-
liler slt Chiisii vel'e, quod Pater vult : cnjus similiier est
lacere, quod Pater iacit.

XLN I. Quo loco eliam illa vestra quaestio conticescit,

quam solelis objlcere, quia dixlt Dominus « Non sicut :

))C<^o volo , sed sicut tu vls^;»et alibi : Ad hoc descendi

«

» de c(clo, noa ul n.ciain vohHilateai meam, sed volun-

» lalem ejus qui mc misil'^.»

1 Job. x\ii, 17. — ' Joan. xiii, oj,— * Id. xii, 27. — 4 Mallli. xxvj, Sg.
« Ibid. — * Joaii. VI, 38.
 DE FIDB, LIB. II. 63

CAPLT VI.

Occasione superionun Scripturcc locorum tatitisper

di^rediens , libertatein Domini primum cx eo quod

eadeni prcedilus afflrmelur Spiritus sanctus , dcinde
expressis quibus ipsa Filio Dci attribuiiur, testimo-
niis demonslrat.

XLVII. Ergo nt qiiasi inlerposilis pleniorisrxpositlonis

panlisper indiiciis, cur dixerit : >' Si possibilc cst,» vo-
luntalis inlerim lihcrje Doiiiinnin inisse doccanins. In
tanlnni processislis impirljilis, nl nejjclis qnod Filins Del
liberae volnntalis sit (lo) I At ccrle solctis eliani sanclo Spi-
rilni deroijare, et negare nnn pnlc^lis scriplnm c.sse :

« Spirilns nbi vnlt, spiral*. Lbi vnll, » i!!f|iiit, non nbi

jubclnr. Er<:;o si Spirilns nbi vnlt, Sjiirat, Fil'iis qiiod vull,

non agit? El cerle idem Dei Filius in Evan<i;clio sno dicit,

ubi velit spirandi snppelere Spiritni fiicullaleui. jNnmqnid.

ergo superiorem falelnr; quia illi licet , quod sibi non
licet?
XLVIII. Apostolns qnoqne dicit qnia « Omnia cpera-
» tnr nnus atquc idem Spiritus , dividens singnlis prout
»vnl". Pront vnlt, » inquit, hoc est, pro liberre voliinlalis

arbitrio, non pro neccssitatis obsequio. Et dividil Spirilus

non mcdiocria; sed qu.e Deus consuevit opcrari, graliani

curationnm, et operationcm virlulum. Ergo dividit Spiri-
tus proul vult, Filius Dei non liberat, quemvull? Sed
audi eliam ipsum agerc quod vult. Dixit enim : o Lt fa-

• Joan. III, 5. — ' 1 Cor. xii, u.

 :

64 ^< AMBROSII

«ciam volantatem tiiam , Dens meus, volal'. > Et alibi :

• Voluntarie sacrificabo lilji^. »

XLIX. Scivit sanclns aposlolus Pctrus Je>um in po-

leslalc habere qnac vellel; et idco cum videret anibulare
eum supra mare, alt : « Domine, si lu es, jiibe mc vcnirc
» ad te snper aqnas^ n Pelrus credidil quia si Cbrislns ]n-
beat, nalurae possit condilio mulari; ut humanis sc sub-
jiciiit unda vesligiis , et discrcpanlirim nalurarnm possit

convenire concordia. Petrns poscit ut jnbeat, non utro-

get Chrislus : Christus non rogavit, sod jussit et factnm
est : et Arrins conlradicil?
L. Qnid est tamcn quod Pater vclil, Filius nolii : aut
Filius velit, et Paler nohl? a Paler quos vult, vivifical;
j) et Filius qnos vult , vivificat% 1) sicnt scriptum est. Dic
nunc quos vivificaverit Filins, etPater vivificare noluerit.
Cum autem Filius quos vclit vivificct, et operatio una sitj
vides quia nou solum Filius vohinlalem Palris, sed eliam
Patcr Filii faciat voluntatcm? Quid cst autem vivificare,

nisi per Filii passionem ? Passio aulem Christl voluntas est

Patris.Quos ergo Fihus vivificat, per Patris vivificat vo-
hinlatem.Lna igitnr est voluntas.
LL Quse autem volunlas Palris, nisi nt veniret Jesus
in hnncmundum, etnos mundaret a vitiis? Audl leprosum
dicentem : « Si vis , potes me mundare. » Picspondit Chris-
tus, Volo^ ; » et slatim secutus est efiectus sanilatis.
Vldes quia Fihus suae arbiter voluntatis est, et Chjisll vo-

luntas eadem quae paterna esl? Quanquam cum dlxerlt

<j Omnia quae Pater habet, mea suut*^ » slne dublo quia ;

nihil exclpitur, quam Paler habet , eamdem habet et FI-

llns volunlatem.

» Pjal.wxix. g, — » 1(1. Liii. 8.-3 Mallb. xiv, 28, — 4 Joan. t, 21.—

S M-ttibi vjii, 2,-9 Joan. xri, i5.
 »

DE FIDE, MB. II. 65

CAPLT VII.

Rcdh ad proposlta', dlfficuUatis solalioncm , el volunta^

lein ajfeclusque kwinanos a Chrislo vere susccptos
esse , ac proinde quidquid in ipso non con^^vuit Divi-
nitati , cx eisdcni oriri docet , alque ad id quod simul
Deus et homo erat , referri.

LII. Una crgo volunla!J,nbI nnaoperalio: inDeo eniin

voliinlalis sorios operationis eircclus est. Scd alia voliin-
tas lioniinis, alia Dei. Dcniqueut scias vitam in volunlale
esse hominis; rjuia niortem limemus : passionem autem
Cluisti in voluntatc divina , ut pateretur pro nobis : ciim
Petrus eum vellet a passione revocare, Dominus ait :

« Non sa|)is qua) Dci sunt, sed quac sunt hominum '.

LIII. Suscepit ergo voluntatcm ineam, suscepit Irisli-

liam meam. Confidcnter Iristiliam nomino, quia cruccm

pr;edico. Mca cst voluntas, quam suam dixitj quia ut
homo suscepit tristiliam meam, ut hoine loculus est; et

idco ait : « Non sicut ego volo, scd sicut tu vis^ » Mea
esl tristitia, quam meo susceplt afTeclu INemoenim mori- :

turus exultat. Mihi compalilur, mihi Iristis est, mihi do-

let. Ergo pro me et in me doluit, qui pro se nihil habui t

quod dolerct.
LIV. Dolesigitur, Domine Jcsu, nontua, sed mea vuL
nera : non luammortem, sednostram infirmitatem, sicut
ait Propheta « Quia pro nobis dolet^
: » et nos, Domine : ,

aestimaviinus te esse in doloribus; cum tu non pro le, sed

pro me doleres.

' Mallli. xvr, 25, — • Mallh. xxvi, 09. — • ' Isai". liii, 4«

LIX, S
 66 S. AMBROSIl

LV. Et quid tnirum si pro omnibns doluit, qui pro uno

flevil?Quid mirum si moriturus pro omnibus tncdcat;
qui Lazarum resuscitaturus illacrymat? Vcrum et ibi piae
sororislacrymis commovetur; quia mente hnmana tange-
batur et hic alto opcratnr ailectn
: ut slcnt mors ejus ;

morlem abstulit , livor ejus nlcera nostra sanavit : ita

etlam mcerorem nostrum mceror ejus abolerct.

LVL It homo ergo dnbitat, ut homo tnrbatnr. Non
tnrbatnr ejus vh^ns non tnrbatur ejns Divinitas sed
, :

lurbalnr anima : tnrbatur secnndum hiuiiana! fragihtatis

assnmptionem. Et ideo qnia susccjiit aniinam , suscepit et
animx passiones (i i) ; non enim Dens eo qnod Deus erat,

aut turbari ant mori polnis.-et. Deniqiie, a Dens Dcus,

ninqnit, mens, quare me dcrcliquisli' ? » Lt homo ergo
loquitnr, mcos circumferens metns; qnod in pericnhs po-
sili, a Domino deseri nos pntamus. Lt homo turbaUir, ut
homo flct , nt liomo crucifigitnr.
LML Sic enim et aposlolus Panlns dixit : « QuiaChrlsli
« carnem crucifixernnt^. » Et ahbi aposlolus Petrns ait :

Chrlsto passo secundnm carncm '. » Caro igilur est

passa, Divlnitas aulem mortis hbera passloni corpus na- :

Inrffi hnmanae lege concesslt; an vero morl Dlvinitas po-

lest, cnm anima non possit? a ^oHte, inquit, timere eos

» qui corpus possnnt occidere, animam anlem non pos-

»sunt*. » Si ergo anima occidi non polcst, quomodo DI-
vinltas potest?
LVIIL Lnde illud qnod leclum cst Dominum majes- ,

tatis crucifixnm csse , non qnasi in majestale sua cruci-

fixnm putemus * : sed qula idem Dens idem homo pcr ,

Divlnllatem Dens, per susceptlonem carnls homo Jesus j

Christus, Domlnns majestatls dicllur crncifixus ;

qula

> Psal. x\i, a. — • Galdt. v, 24. — ' i Pelr. iv, 1. — 4 Mallli. x, 28.—,
* 1 Cor. II, 8.
 »

DB FIDE, LIB. II. 67

consors ulriusque naturoe, id est, iiunianse alque divinae,
in nalura liominis subiit passionem ; ut indiscrete ct Do-
minus raajestalis dicalur esse qui passus est, et Filius ho-

minis , sicut scriplum est: « Qui descendit de ccelo*.

CV^ AV V VV \ VV «. VW \ VV V%V VV^ \ \V \VV\ VV VVV \ VX v^V V \AiV vv% V\ V VV\ \ V\ VVV V\ V V v^ v^-v^^x v\\ vv\ vv\ vv^ w

CAPUT VIII.

Ex principlo proxlmc atitc constituto illnd solvitur quod

Chrislus dixit : Pater major mc est. Quce verba et
alia ejusdcm rationis ubi sccundum liumanitatcm
inteUigenda esse ostcnsum est, cumdcm Dominum
sccundum naturam divinam dici nonpossc Patri in-
feriorcm multis confirmatur.

LIX. Pf.r naluram igilur homlnis et dubitavit, ct lae-

duit, et rcsurrexit ; quod enim cecidit , hoc resurglt. Per

naturam hominis dicitellam Illud , de quo calumniari SO'
lent, quia dictum est : t Qnonlam Pater major me est^. »

LX. \erum quia alibi dlcllur : « Exivi a Patre, et vcni

» in mundum : Ilerum relinquo mundum , et vado ad Pa-
«trcm^; » quomodo vadit, nisi per morlem : et venit,
nisi per resurrectioncm ? Denique addldlt, ut de as-

sumptione se dlxisse si;;naret : « Prcplerea dlxi vobis

opriusquam fiat ; ut cuui laclum fuerit, credatis*. » Lo-
quebatur enim passioncm sui corporls, et resurrectionem
per quam credere cceperant, qui ante dubltabant; neque
enim Deus de loco ad locum transit, qui ubiquesemper
est. Lt Iiomo est qui vadit, ipse est qui venit. Denique et

' Joan. iii, i5. — » Id. xiv, 2S. — » Id. xvi, 28, — * Id. xvv, 29.

5,
 ,

6S S. AMBROSn

alibi (llcit : «Surglte, camus hlnc'. » In eo ergo vadit el

venit, quod est communc nobiscnnj.
LX!. Nam quomodo potpst niinor esse Dens, cum
Deus perfcctus et plcnns sit P Sed minor in nalura Iiomi-
nis ct miraris si ex j)ersona liominis Palrcm dlxit inajo-
:

rem («a), qni in pcrsona hominis sc vermcm dixlt csse,

non hominem dixit cnlm « lV'o autcm sum vcrmis et
; : ,

))non homo^j » cl ahhi « Sicut ovis ad occisioncm duc- :

)> lus esl^ »

LXII. Si in hoc mlnorcm dlcis, negare non possum :

sed , ut vrrbo utar Scripliua!, non minor nalus, sed

« Minoratus' , » hoc cst , niinor raclus cst. Quomodo au-
tem minor faclus, nisi quia « Caim in Ibrma Dei cssot :

»non rapinam arbilralus est cssc se aeqtialem Dco scd ,

Bsemclipsum exinanivit' » non remillens tiliquo quod :

erat, scd assnmens quod non erat; quia formam servi

acccpit.
LXIIL Denique ut scircmus pcr susccplloncm corpo-
rls minoralum, de homine se David prophctare signavit
dicens : « Quid est homo, quod memor es cjus : aul Fi-
))lius liomiiiis, nisi quia visilas cn!n? Minorasti eum pau-
«lomlnus ab Angelis "
? » Et hoc ipsum inlcrprelatus
Apostolus, ait : « iNam panlo quam Angclos minoratum
«videmus Jcsum, proptcr passionem mortis gloria et ho-
»nore coronalum ; nt slue Deo pro omnibus gustaret
«mortem'. »
LXIV. INon solumergo Patrc, sed ellam Angcllsminor
Filins Dei facius esl. Etsihoc ad prt-pjudlcium trahis; num
ergo Filiusin natura Dei minor csl, quam sui Angcli qui ei
serviunt et ministrant^ ?Ila dum minorcm vultis asserere,

impielatem incurritis; ut Angelorum naturam Dei Filio

- Joan. XIV, 3i. — » Psal, xxi, 7. — J Isai. tiii, 7. — 4 Hfbr, 11, 9. —

« Piiilip, 11, G,7.-~o psal, yiii, 5, 6. — f Hebr, 11, 9, — » MaUli. iv, 6.
 ! ,

DE riDE, LIB. II. 69

proeferatls. Sed « Non est servus siipra Douilnum suum'. b

Deniijne et in carnc constitulo Angeli mi[)istrabant ; ut

nihileumagnoscasper naturani corporis imminutum. INe-
que cnim Dcus sui pali poluit detrimenlum, cum id quod
assumpsit cx \irgiiie, nec accessio divincc nec diminutio
potcslatis sit.

LXV. Non cst ergo sccundum Divinitalcm minor, qui

pleniludincm habct Divinitatis ct gloriae. Major enim et
minor in iis quoe corporah'a suut, distingui solent : aul
slalu niujor, aul plcniludiue, aut ccrlc iTlalc. \ acant
isla, ubi dc diviuis IraclaUis inducitur. Majorenlm vulgo
dlci solct, qui aiitjuem iuilitnit ct informat : in Dei au-
lcm saplcnliam non cadit, ul inslilula sit alterius discipli-

iiis; cum ipsa discijdinarum omnium tradiderit institutum.

Quam bcne autem pcsuit Aposlolus : « Lt sine Dco pro
«oiunibus gustaret morlcm^; b ne Divinitalls illam pas'
slonem putaremus fuissc , non carnis
LXVL non Invcneruut qucmadmodum possent
Ergo si

probare majorem, non verbis cahimnientur, sed verbo-

rum ralioncm rcquirant. Ergo illos interrogo quo putent
csse majorem? Si quia Palcr c.>t eo majorem pulant , :

sed non hic a>las ct leiDpus, iieijuc cauilies Patris, cl fihi

puerllia esi ; h;ec enim majorcm solent iar- e palrem.

Ca:lerum palcr ct liHus geuercnlis et nati uoraina sunt
qu.x non videnlur separare, sed jiingerc; non enim j)Ielus

naturae delrimcntum est : namque homiucs sibi iuvicem

conciliat uecessiludo , non scparat.
LX\n. Itaque si nec de nalura ollerre possunt all-

quam quKSlIoncm, vel tesllmoiilis credant. Deniquc Fi-

lium non csse eo minorera ,
quia Fillus est, Evangelista
testalur; ct iccjualcm ( sse, quia Filius est, ip.-e si^ulficat

dlcens : « Proptcrea enim voiebant eum occidcrc Jutlcci,

« Mali.h. X, r-i- — » liobr, n, 9. q f _ -,, / i,-] . _ >• , •
JO S. AMBROSll

»qiiia non solum solvebat sabbatum, sed ct Palrem pro-

npriiim dicebat Deum, (cquaicm sc facieus Deo '. »

LXVIII. Non Judaei boc dicunt, sed Evangclisla lesta-

lur, quod aequalem se facicbat Deo ,
proprium sc Filium
Dei dicens. Non enim scriptum est expersona Judaeorum
dicenlium : Propterea volebamus eum occidere ; sed
Evangelisla ex sua persona dicit : « Proplerea enim volc-
sbanl iUum Judcci occidere. » Et interpretatus est cau-
sam , ideo Judaeos ad commotos, quod
necem ejus esse

cum et sabbatum quasi Dcus solveret, et Deum Patrem

sibi proprium vindicarct , non solam in solutionc sabbali

majpslalem divinae poleslalis, sed etiam in Patris proprii

nomine jus sibi aelernnc acqualitatis ascisceret.

LXIX. Quibus aplissime rcspondit Dei Filins , ut et

Dei se Filium , ct ;eqnalem probarct : « Quaecumque , in-

nquit, Pater fccerit , eadem ct Filius facit simililcr^ »

Filius igilur Patri et dicilur ct probatur aequalis. Bona

aequalit.as, quoc et diflerenfiam Divinitatis cxcludit , et

cum Filio Palrem signat, cui Filius sit ffiqualis : non est

enlm diversa, nec singularis aequalitas ; quia nemo aqna-

lis ipsc sibi solus est. Ergo Evangclista interpretatus est

qnid sit proprium Filium Dei se dicere, hoc est, aequa-

lem se faccre Deo.
LXX. Unde id secutus Apostolns dixit : «Non rapinam
» arbitralus est esse se aequalcm Deo^ » Quod enim quis

non habct, rapere conatur. Ergo non quasi rapinam ha-

bebat jequalitatem cuni Patre ,
quam in substanlia sui

tanquam Deus ct Dominus possidebat. Unde addidit :

« Formam servi acccpit^ » Contrarium utique servus , et

fequalis. /Equalis ergo in Dei forma , minor in susceptionc

carnis, et hominis passione. Nam quomodo cadem posset

minoresse lequalisque natura? Quomodo autem si minor
» Joan. V, i8. — » Ibid. 19. — ' Pliilip. 11, 6. — < Ibid. 7.
 ,,

DE FIDE, LIB. II. ^l

est, cadom similiter facit, qnie Paler facit? Nam quem-

admodiim cadcm operallo divcrsra csset polestalis? Num-
quid sic polcst minor, queniadmodum major operari ? aut
una opcratio potcsl csse, ubi diversa subslanlia csl?
LXXl. Ilaquc nccipe Christum secundum DlvinitatPm
mlnorem noii posse dici. Ipse loqultur ad Abraham i Per :

»me Ipsu!7i juravi'. «O.stcndit aulem Aposlolus eum qui

pcr se jurat, minorem esse non posse. Ilaque sic alt :

« Abralirc cum rcpromIs'ssel Dcus , quoniam nullum

«aliudi majorem habcbat, juravil per se ipsum , dicens :

» Nisi bcncdlccndo bcncdixero tc, et muUipilcando mul-

9 liplicavero te^. » Ergo majorem nou habuit Ghrislus, et
ideo pcr se juravll. Et bene addidit Homines enim per : a

»majorem se jurant; quia homincs majorem habent,

» Deus non liabet^ »
LXXII. Aut si volunt de Palre dlctum vidcri rebqua ,

non cohaerent; ncque enim Pater visus est AbrahTc, nec

Deo Palri pcdes lavit, sed ei in quo futuri hominis est
figura. Denlqne Filius Dci dicil « Abraham diem meum :

n vidil, et gavisus est''. » Ipse est ergo qui per so juravit

quem Abraham vidit.

LXXIII. Et revera quomodo majorcm habet , qui Di-

vinilate cum Patre unum est^ ? Quod enlm unum est
dissimile non est : inler majorem autem minoremque dis-
crclio est. Ergo dc Filio et Palre praesentis docet lectio-
nis exemplum, quia nec Paler minorem habet, nec ma-
jorem Dei Fihus ; cum in Palrc ct Filio nulla dlstantia
Divinilatis sit, sed una majeslas.
Gen. x\ii, 16. — » Ilebr. vi, i5, 4. — ' IhiJ. iG.— 4 jojii. viii, 56.
— » Id. X, 5o.
 .

S. AMBBOSII

CAPUT IX.

Objicientibus Filitim, cum a Patre sit mitisus, eo utique

minorem esse, respondetur illum etiam a Spiritii
mlssum quo tamen minor non habeatur. Addilur
,

etiam Spirilum mitti a Palre et Fillo^ ut utriusqne

operalionum U7titas desi-inclur. /JI/ic admoncmur
sedulo dlstlnguendum quce. iocutloncs Christo ut Deo^
quceve eidem ut liomiai convenianl : quaru/n exempla
non pauca subjiciuntur exponunlarquc

LXXIV. Nf.c illud sanc meiiio, quod solcnt oblcndcrc

ininorcm esse, qiiia missus est. Si cnim ct ininor non do-
celur, el honorificenlia; doccUir aequalilas ; cum ila omnes
honorificent Fllium , sicul honorificonl Pulrem', conslat
60 minorem non esse ,
quod missus csl.

LXXV. Non ergo humani scrmonis an^uslias, scd vcr-

horum charilalcm inlucre , operibus crcde. Considcra
quia Dominus noslor Jesus Christns in Esaia loculus est
ab Spirilu sanclo csse se uiissuin^. » Numquid ergo Spi-
ritu u)inor Filius, quia missus ab Spiritu esl? Habcs igl-

tur scrlptum quod Filius a Patre el Spiritu ejus dicat csse

se mlssum : « Ego snai
Inquit, primus et ego In iTler-
, ,

anum, et manus mea rundavit tcrram dextera mca soli- ,

»davlt coeUim;» ct infra « Ego loculus sum et ego : ,

• vocavi; adduxi eum et prosperum iter cjus feci. Acce-

,

»dile ad me, et audite haec non in occullo ab initio lo- :

«culus sum. Cum fierent, illic eram : et aunc Dominus

' Joan, V, 23. — «
Isai. txi, i.
 DE VIDE, LIB. II. -3

«inisit mc, el Spiritus cjus'. » Ulique qul ccelum fecit et

tcrram ; ipse clicit a Doinino et a Spiritu ejus esse se mis-

sum. Videtis ergo quod simplicitas sermonis , non injuria

misslonis sll. Ipse igitur mlssus a Patre, Ipse est missus ab

Spirilu.

LXX\ I. Et ut cognoscas nullam majestatis esse dislan-

liam, etiam Filius Spiritum mittit, sicut ipse dixit : « Cuui
«vcneril autem Paracletus, qucm ego mittam vobis a[Palre
Binco, Spirilus veritatis, qui a Patre meo procedit". »

ilunc cuuidem Paracletum eta Patre esse mitlendum su-

pra docuil diccns « Paraclctus autem : ille Spiritus sanctus,

» qucm niillct Palcr in nomine meo'. » \ ide r.nitalcm ,

quia queuj Dcus Paler millit, millit et Fillus : et qucm

et Spiritus. Aut si nolunt Filium mis-
millit Patcr, uiitlit
sum quia dextcram Palris Filium leglmus; Ipsi de Palre
,

quod de Filio abnuunt, falebuntur nisi forte ant alte- :

rum sibi Palrcm aut allerum sibi Filium inveniant

,

Arriani.
LXX\ IL Sileant igitur inanes dc sermonlbus quaestio-
nos; quia rcgnum Del , slcut scrlptura est, non In persua-
sione vcrbi cst , sed in oslcnsione vlrtutis ''.
Scrvemus
dl^iliuctioucm Divinitatiselcarnis. l nus inutraqueloquilur
Dei Filius; quia in eodem ulra(]ue natura est : et si idem
loquilnr,noiiunoscraperloquiturmodo. Intendeineonunc
gloiiam Dei, nuncbominis passiones. QuasiDeus loquilur
qua3 sutit divlna.quia ^erbum est quasi homo dicilqua)
:

sunt huujana, quia in mca substantia loquebatur.

LXXVIII. « llic est panis vivus , qui dcscendit de
sccclo^ » Panis hlc caro ests sicut ipse dixit : « Ilic panis
»quem ego dabo, caromea es'l^ » liic est qui descendit
de ccelo, hic est quem Patcr sanctificavit et misit ia ,

" Isui. xLviii, 12-16. — » Joan. xv, a'j. —- ^ Iil. mv, 26. — * (Jor.

II , 4. — ^ Joaii, VI, ,5i. — 6 Ibifj. 5a.

74 S. IMBROSII

hiinc mundum. Nec ipsa littora nos docet sanctificallone

Divinitatem egnisse , sed carnem. Denique ipse Dominus

dixit : « Et ego memetipsum sanctifico pro ipsis' ; » ut
agnoscas f[nod et sanctificaUir in carne pro nobis , et Di-
vinilate sanctificat.
LXXIX. Hic idem est qnem Pater misit, sed « Factum
»ex mnliorc, factum snb lego^, » ut Apostolus dixit. Hic
cst : qni ait : « Spiritus Domini snper me, propter quod
• nnxit me crangolizare pauporibus misit me'. » Hic esl
qui dicit Mod doctrina non est mca, sed ojns qui misit
: «

» mo. Si quis voluerit vobmtalem ejus laccrc, cognoscet

» dc doclrina, ulrnsn exDeoest, an ogo a me ipso io-

9qnar\ » Alia ergo ex Doo doclrina, alia ox homine.

Itaque Jnda^i cum doctrinam ojus secnndum hominem
qnaGrercnt, et dicercnt : « Quomodo hic lilleras novit,
» cum non didiceril?»
et dixit « Mea res])ondit Jesns , :

«doctrina, non mea^ » nam cum sine eruditione lit-

es-t ;

terarum doceat, non quasi homo, sod polius utDens vide-

tur docere qui doctrinam non didicerit, scd invenerit.
LXXX. Adinvenit enim omnem viam disciplinae, ul
supra loclum est. Nam ntique de Fiilo Dei dictum est :

« Ilic est Deus noster, et non ;cstimabitur alius ad eum,

» qui adinvenit omnem viam disciplinae. Post haec in ierris
svisus est, et cnm hominibus conversatus est^ » Quo-
modo ergo secundum Divinilatem doctrinam suam non
habet, qui adinvenit omnem viam disciplinre, anleqnam
videretnr in terris? Aut quomodo minor, de quo dictum
est « Non aestimabitur alius ad eum? » Utiqueincompa-
:

rabilis dicitur, ad quem nemo alius aestimari potost sed :

ita incomparabilis, ut Patri nequeat anteferri. Quod si

» Joan. XVII, 19. — a Galat. iv, 4. — 2 Luc. n, 18. — < Joan. vii, 16,
17. — * Ibid. i5. — 6 Baruc. iii, 5^), et seqq.
 DE FIDE, LIB. II. ^5
Patre dlcttim pntant, implclalom Sahcllii non evadent, ut
Palri snsceplionem hnman;e carnis altribuant.
LXXXI. Persecpiamur scquentia : « Qni a semetipso ,

«inqnit, loquilur, gloriam suam qua^M-it^ » Vidc unitatem,

qnac et Patrem signat et Filium. Mon potcst non csse , qni
loquitur : sed non potest a semelipso esse quod loquilur,
in quo natnralitcr cx Patre sunt omnia.
LXXXII. Quid esl autem « Glorlam suam qnaerlt?» :

Hoc cst, non dlvisam a Palre j;lorIam nam ullque ct Ver- ;

bum Dens habet glorlam. Denlque dlcit : « IJt videant glo-

»riam meam''. » Scd illa Vetl)i gloria eadem Patrls gloria
est, slcut scrlptnm esl : « Dominus Jesns Chrislus in g!o-
» ria est DeiPatris^ » Ila ia;Itur secundnm Divinltatem Dei
Fihus suam gloriam habet,ntPalris et Filli una sit glorla :

non est ergo rainor in clarilate , quia una gloria ;

non minor Dlvinitale ,

qula plenilndo Divinitatis in

Chrislo esl.

LXXXIII. Et quomodo, inqnls, scriptum est : « Patcr,

«venit hora , clarlfica Fiilum tuum''?') Qni hoc dicit,
clarificatione, inquis , Indiget. Huc usque oculos habes :

qnod reliquum est non leglsti ; scquilur cnlm : « Lt Fllius

» tuus clarificct te^ » Numquid etPater indiget, qui cla-
rificandus a Fillo est?

' Joan. »11, i8. — « Id. xvii, 7\. — ' Philip. n, u. — < Joan. xvii, i.

— 5 Ibid.
 :

7^ S. AMBROSII

CAPUT X.

Objeclloncma F Uii obtdienlla dcsumplam solvlt, oslcn-

soquG Trinilatis unam polentiani , iJivinitalcni alque

operalioncm cssc addit Ckrislum eliam inatri, qua
minor dici ncntiijuam potcat , obcdientiam cxki-
buissc.

LXXXIV. Paui modo obcdienliain Filii objicere so-

lent; quia scriplum csl : « Et specie invenlus iit homo,
«humiliavit semelipsnm , factus obedieas usque ad mor-
»tem'. » Et hominem praemisit, et usquc ad morlem
dixit; ut inlelligcremus obedientiam morlis non Divinita-
tis fuisse, sed incarnalionis : in qua et ofUcia nostra sus-
cepit , et nomina.
LXXXV. Didicimus itaque luiam esse polcnliam Trini-
tatis, quam nos in ipsa alque post ipsam docuit passionem;
Filius enim patitur per corporis sacramonlum, Aposlolis
Spirilus sanctus infundilur : in manus Patris commenda-
lurspiritus, Deus quoque Paler maxima \oce slii^nalur.
Didicimus unam PalriselFilii esse imaginem, unam simi-
liludinem unam sanclificationem. Didicimus unam cssc
,

operationem, unam gloriam unam quoque Divinitalem. ,

LXXXVL
Lnus ergo et solus Deus; quia scriptum est
«Dominum Deum tuum adorabis et ilii soli scrvies*. » ,

Unus Deus non ut ipse slt Pater el Filius, sicnt impius

,

Sabcllius asserit : scd quia Palris ct Filii , Spiritusque

» Philii>, 11,7, S, — ' Dciit, VI, |3,

 DE FIDK, f.IB. II.
^7
sanctl una Dlvinilas sit : ubi aulein una Divinilas, una
Toluntas, una prccceplio.
LXXX\ II. Dcnique ut scias et Patrein esse, etFiliuni
essc, et unum opus Palris ac Filil esse, Aposlolum se-

cjuore ,
qiii dlxit : a Ipse aulem Deus , et Palcr noster, et
«Dominus nostcr Jesns dirigat vlam nostram ad vos'. »

Et Patrcin loquilur, el Pilium loquilur : sed unllas dl-

recllonls est, qula unitas polOi>latIs est. Sic et allbi lia-
bos : «Ipse autein Dominus Doslcr Jesus Chrlstus, ct Deus
»cl Paler noster, qui dilexit nos , et dedit consolalionem
«.etcroam, et spom bonam in gratia , consoletur corda
nvestra, ct coiificmct^ » Qnanlau) unitatcm oslendit,'ut
consolalionis uniias, non j)luralilas sit ! Contlcescat ergo
porfidia, aul si raliinc non vincilur, morall humanitale
flectalur.

LXXXVIII. Consideremus quam nioraliter egerlt Do-

njinus ; ul nos holiim fidom, scd eliam niores doceret.
i\am{[ue in Ibrma liouiinis conslitutus, subdltus erat Jo-
sej)li el ]\Iariae \ Auniquid ergo minor et hominibus ,

qui asubdilus? Aliud pieslalis, aliud polcstatis cst : sed non

pra^judicat pielus j)olestali. In quo ergo logis subdiluin
Palri? In coipore scilicel, in quo erat subdilus ni;ilii.

' 1 Tlie.=-s. 111, 11. — » 2 Tlitss. II, i5, i6. — ' Luc. n, oi.
r;8 S. AMBROSIl

CAPLT XI.

Proponit eum Arrianis humaniter agere Cliristi exem-

plo vulnera vino et oleo curantis : ad quod coeleste

medicamentnm otmies invitans , quo consilio is car-

nem induerit , et qua uliiitate, tradit. Ilinc aperit
quanlum prosit fldem liabere qua Cliristum propter
nos omnem infivmitalem suscepisse cognoscimus ,
cujus Divinitas in passione erumpcbat. Ex quibus
intelli^ere est Dei FiUum sine subjcctione ulla mis-
sum fuisse : nec metuendum na fides hcec dispUceat
Patri ; quippe qui in Filio sibi complaeere signiflcet.

LXXXIX. Agamus et nos moraliler, persiiadeanius

illls quod sibi prosit, ohsecremus et ploremus anle Doini-
num qui fccit nos\ Non cnim vincere volunius, jed sa-
narc : non insidiose agimus, scd rcligiose monemus. Socpe
flectit humanitas, quos ncc virtus potuerit supcrare, ncc
ratio. Denique Dominus illum hominem qui cx lliericho
descendeus, incldit in hilroncs, quem non aspcrioribus
Legis medicamentis , non prophetico rigore curavcrat,
oleo curavit el vino^.
XC. Veniant crgo ad hunc omnes qui sanarl volunt,
accipiant medicanienlum, quodcta Patre detuHt, etprae-
paravit in ccelo, ex illis confectum immortalibus succis.
Hoc ex lcrra non pulhilal; ex|)ers enim est omnis natura
hujus confectionis. Divino enim consilio suscepit hanc

« Psal. xciv, 6. — • Luc. x, 5o, et seqq.

 ! ,

De FIDE, LIB. II.

^g
carnem, ut ostcnderct legem carnis legi esse subdilam
mentis. Suscepit carnem, ut quasi liomo vinccret,qui
homines erudirct.
XCI. Quid si quasi Deus exerta potes-
inihi prodesset,

tale Divinitatem suam tantummodo inviolabilem demons^

trassct? Aut cur susciperct carnem nisi ut tentari se ,

nalurac atque infirmitalis meae condilione pateretur? Ten-

tari debuit, coropati mihi debuit; ut scirem quemadmo-
diim tentatus vincerem , compassus evadcrem. ^icit per
conlinenliam, vicit per contemplum diviliarum, vicit per
fidem : calcavit ambilionem , fugavit iiilemperanliam ,

lasciyiam relcgavit.
XCII. IIoc mcdicamenlum Petrus vidit, et retia sua ,

inslrumenla vidchccl qn;cslus et subsidia, dercliquit, rc-

nuntians carnis concupisccnliae tanquam corrupljc navi
in quam quasi senliua qu.edam mullaru;!) ingredilur pas-
sionum. Magnum crgo medicamentum, quod non sohmi
cicalricem velusli vuineris amputavit, sed eliam causam
passionis incidit. fides ihesauris omnibus opulcnlior!
o vuhicrum noslrorum, peccalorumque medicina pnes-
lanlior
XCIII. Consideremus quia nobis prodest bene crcdere.
Mihi enim prodest scire quia propter mc Chrislus susce-
pit meas infirmitales, mei corporis subiil passioncs' : pro
me peccalum, hoc est, pro oiuni homine, pro me malc-
diclum fiictus est ^
,
pro mc atque in me subdilus atque
subjectus, pro me me lapis, pro
agnus ,
pro nie vilis, pro
rae scrvus, pro me filius ancillae, pro me diem judicii
ignorans, pro me nesciens diem aut horam.
XCIV. Nam quomodo posset diem ncscire, qui dies
fecit et lempora? Quomodo posset diem ignorarc judicii,

qui et horam futuri judicii expressit et causam? Factus

' Isai. Liu, 4- — '2 Cor. v, ai.
8o S. AMP.ROSII

ergo maledictum non secundum Dlvinitalem , sed secun-

dum carnem; scrlptum est enim : « Maledlclus omnis qui
npendet in ligno'. » Secundum carncm ulique pepcndlt;
et ideo maledlctnm, qul nostra maledlcta susccpit. Ille
flevit, ne tu homo dlu lleres : Illo injurlas passus est, ne
tu injuriam tuam doleres.
XGV. Grandc remedlum, solatinm Iiahere de Ghrislo.
Ille enim pro nobis h;cc pallenliiis lulit et suniusqui ,

patienter haGC pro Illius noniinc !"crre ncqueamus! Quis

appelltus non discat ignoscerc qiiando et |jro porseculo- ,

ribus suis Ghrislus etiam cruclfixus orahal? \ ides-nc illas

quas tu pulas Ghristi infiruiltates, luas es>e vhtiitcs? Gur

dc remedlls noslrls ei quieslloncm rnovenius? Lacrymae
illae nos lavant, fletus ilii nos abhumt, ac duliltalio illa

nos firmat; ne tu si coeperis dubltare , desperes. Quanto

major est injuria, tanto uberlor debetur £j;ralia.

XGVI. Sed in ipsis injurlls cognosce Dlvlnitalem. In

cruce pcndebat, et elemenla elomniascrviebant^. Solrcfu-
glt, dles occidit, obfusae ctcircumrusac lenobra% terra tre-
mult : non Iremult qul pepcndlt. Quid allud baec , quam
Auctorls reverentiam signantPQuia in cruceest, vidcs : quia
regnum Dei donat non vides. Quia mortem gustavit, le-
,

gis quialatronem quoque ad paradisum invltavit', non

:

legis. Mulleres flentes intueris ad lumulum non intueris ,

Angelos cxcubanles *. Quid dixerit legls , quid gesserit

non legis. Dicis Chananaeae mulieri dixisse Dominum :

« Non sum missus nlsi ad oves quae perierunt domus

j)Israel' : » non dicls, quonlara id quod ab ea rogatus est,

fccit.

XCVII. Unde intelligere tc convenit, quia missus non

id signiflcat, quod alieno sit coactus impcrio, sed quod
• Deut. XXI. a3. — • Matlh, xxvii, 5i. — * Luc. xxiii, 45, — ^ Joan.
XX, la. — 5 Mallh. xv, a^,
 DE FIDi:, I.IB. 11. 8l

volnnlarlo funclus sit aibllralu : alloquiu conlemplum

oslcnclis Piilris. Si cnim , ul lu inlerprelarls , polcrnorum
fanuilijs prcxceploruni Clirislus vcnerat in Jud.xam , ut
solls cjus incolis mcderelur, et Clianana;oc prlus filiam, ut
Icglmus, liberavit; non utiquealieni (iiltexeculor imperii,
scd volunlariilibcrarbitrii. Lbi aulcm libcrtas volunlatls,
ibl nuila pracvaricatbmisslonis.
XGVIII. iSec vereare ne diapliceat Patri, quod fecit

rillus; cum Ipse dicat : « Quaccumquc placita sunt ei,

» facio sempcr'; » et alibi : « Opera quac ego facio , ipse
», facil*. » Quomodo crgo Palri poluit displlcere, quod
ipse fecil perFilium? Lnus enim Deus, sicul scriplum
cst, « Qui juslificavit circumclsionem ex fide , et praepu-

1 tium per fidem '. »

XCIX. Omuia iegc , omnia dliigentcr adverte ; inve-

nies sic demonsirusse sc Chrislum, ut Deus in homine
cerncretur : nec maHliosc acclphis de Patre Flllum glo'
rianlem , cum audias Palrem in lillo complacentcm^
Jonn. VII!, 29. — » Id. xiv, 12. — ^ Bom. jn, 56. — * MaUli,
XMI , ^.

LIX.
 :

8a 8. AMBROSH

CAPIJT XII.

Chrlstum in personajudicis consideratum Catliolici an

Arriani melius sibi concilient , inquiritur. Oljectio
propter judicis scssionem ac Palris voces exorta dis-
solvitur ; demonstraturque nullam in Filio nec sub-
jectionem sig?ii/icari, quod scdeat a Patre invitatus
nec pra^lationcm , quod ad ejus dextrnm sedent. De-
nique ex ylngelico Trisa^io pcrsonaium in Dco Tri-
nitatem , ac simul unitatem natura; signi ficari de-
claratur.

C. Sed si moralibus flectl non queunt, provocemus ud

juclicem. Ad quem tandem ibimus? Nempe ad eum qui
judicium habct. Numquid ad Palrem? Scd « Paler non
» judical qncmquam omne enim judicinm dcdil Filio^.n
;

Dedit uliqiie generando, non larglendo. Vide quam te

noluerit Filio suo derogare , ut tibi ipsum jucJiccm daret.
CI. Videamus crgo anle judicium quis causam melio-
rem babeal; ego, an lu. Nempe prudentis actoris est
prius conciliare sibi judicem. Houiinem honoras, Deum
non honoras? Quid crgo conciliat cognitorem, honorifi-
cenlia, an injnria? Pone me pcccasse quod non est; ,

num ofl^enditur honore suo Chrislus? Peccamus omnes :

quis ergo vcniam promcrebitur ,

qui defert honorificcn-

tiam , an qui irrogat contumelian) ?

Cll. Aut si te ratio non movet, species saltem judicii

ipsa commoveat. Altolle oculos ad judicem tuos, intuerc

I Joan. V, 21.
 ,

1)E FJDE, LIB. 11. 83

qnl sedcal, ciini quosedeat, ubi sedeat. Sedet Christus
ad dexleram Palris. Aut si oculis lioc non poles conipre-
hendere, audi dicenteui Prophclain : Dixil Dominus Do-
nniino nico :Sede ad dexlerammeam '. » Sedet ergo ad
dexlcram Palris Filiiis. Dicnunc qui de saecularibus arbl-
Iraris aeslimanda divina , num libi videatur inferior qui ad
dexleram sedelPNum injuria P;itris, quia ad sinistramse-
del? Paler honorat, etlu injnriam pulasPPatcr mavult id
esse pietalis excmplum.etluputaspra^ccplionisimperium?
De morle surrcxit, ct ad dexleram Dei scdet.
CIII. Sed « Dixit, inquis, P;tler. » Accipe eliam ubi
non dicit Paler, et pradicit Filius : « Amodo videbilis
» Filiuin hominis sedcnlcm ad dexleram virlulis^. » Et
hoc de assuniptione corporis dicit; huic dicit : « Sede ad
» dexteram meam. » Mam si de aelerna sede Divinilalis iu'

quiris, inlerrogatus a Pilalo si ipse essct rex Jud<x'orum

ait : « In hoc sum nalus^ »Unde et Apostolus monel hoc

esse nobis uiile , si Cluislum non ex praccepto, neque ex

gralia , sed quasi dilcclissinuim Filium ad dcxieram Dei
sedcrc credamus. Quae sursum sunt Sic enim habes : «

«quaGrile, ubi Chrislus est ad dexteram Dei sedens quae :

«sursum sunt sapile''.» IIoc est enim superiora sapere,

crederc quia Chriftus ut scdeal, non qna.^i jussus obse-
quitur, sed quasi Filius dileclissimus honoralur. Propler
ralioncm ergo corporis dicit : « Sede ad dexleram meam ,

n douec ponam inimicos luos scabeilum pedum tuorum^ »

CIV. Quod si el hocad calumniam trahis quia Paler ,

dixit « Ponam inlinicos luos

: » cliam Paler trahit ad P'i- ;

liuin, quos Filius suscilet atque vivificct : « Nemo cnim,

«inquit, polest venire ad me, nisi Palcr, quimisitme,
» altraxerit eum : et ego resuscitabo eum in novissimo

' Psal. cix, 1.— > Mallh. xxvi, 64. — * Joan. xviii, "hy. — 4 Coloss.
III, 2.-5 Psal. cix , 1.

6.
 ,

g^ S. AMBROSIl

,)dic'. » Et tii Filium Dei pro infirmitiile dicis esse sub-

jecluui, cui Paler allrahit, qnos ille iu novissinio dic

snscitet? llscccinc libi vidoturesse siibjoctio, in

qua reg-

num Piitri paralur, cum Palcr ad Filium trabat, cl ca-

lumnise locus non sit, cum Palri regnum Filius tradal, ncc

aliquid pra-feratur? Ilaec cnim documenla pictutis sunt,

quod et Pater Filio , et Filius Patri Iriidat; ila enlm sibi

Iradunt, ut neque ille qui accipit ,

quasi alicnum acqui-

rat : nec qui Iradit , aniitlat.

CV. Ad dextcram quoque scdcrc nulla pra^lalio est

neque ad sinistram lujuria Diviuilas euim gradum nescit, ;

ncc loco allquo circumscribilur, nec tcmporibus defini-

tur. Angustis animis homines isla pensamus. Nulla difle-

rentia chiirllalls, nulluai discrlmen csl unllalis.

CVI. Scd cur longius cvagiuniir ? Circumspectasli om-
nia vidlsii judiccm
, iidvcrllsli Angclos praidicantes. llli
,

laudant, ct tu viluperas ! Dominalioncs ct Polcslates ve-

nerautur, cl lu caUunniarls ! Ador;mt oinnos sancti ejus :

non adoral Dei Fillus non adorat Sj)Irilus sanclus. Scra-,

phim dicunt « Sanclus, Sanclus, Sanclus^. »

:

C\ 11. Quld slbi vult sub uno nomine sanclilatis Irlna

repctitlo? Si trlna repelillo, cur una laudatio? Si una
luudatio , cur trlna rcpctlllo? Trlna rcpctilio cur, nisi

quia Pater et Filius el Splrilus sanctus sanclllalc unum

sunl'.^ Non dlxlt scmcl , ne Fih'nm sequestrarct : non bis,

nc Spirilum praelerirel : non quntcr, ne crcaluras conjun-

gerel. El ut ostenderet Trlnil»!is unam csse Deitalem ,

cum lertio dixissel : « Sanclus, Sanclus, Sanctus ; n ad •

didil singulariler : « Domlnus Deus sabaolh'. :> Sanclus

igilur Pater, sanclus Flhus, sanctus et Dei Spiritus. Ado-
rulur igilurTrlnllas , non adorat : laudatur TrinlSas,. non

Joau. VI, 44« — • I>ai- > i, ^. — - * 1 Joan. Vj 7. — < IfaT. vi, 5.

 DE FIDE, LiB. IF. 85
laudat. Ego nialo sicnt Scraphim crcderc, cl ^icul omnes
PoleiSlales Virtutesque coelestes adorare.

CAPLT XIII

Continuala jucUcli Dominici allegoria , blaspliemas

Arriannrum SabcUianorum ct Manirhteorum de
, ,

suojudice opinioncs Ambrosius paucisrtfelUt. Deindc

proposilis Chrisli de ca'teris suis advcrsariis expostu-
tationibus ,
judicium sibi mitius futurum sperat.

GVIII. Igitur prosecutionem tuam videamus, quem-

admodum concilies tibi judicem. Uic sane dic, inquam , :

Ego te, Chrislc, pulo esse dissimilcm Palri. Respondebit

et iile : Discerne , si polcs; dlscerne , inquam, in quo
putcs esse dissimllem.
CIX. Dic aliud : Crealuram, inquies, te arbitror. Pies-

pondebit et Christus : Si duorum hominum teslimonium

verum csl, tu nec mihl, nec Patri sallem crcdere debuisli,
qiil genllum nominavil?
CX. Bonum, intjnics , u(g(>. Dicct ct ille : Fiat tibi

secnnduin Ildcm luam, ut libi bonus nou sim.

CXI. Omuipolcnlcm non arbitror. Respondit et ipse :

Non possum crgo libl tua peccala donare.

CXII. Subjcctum dico. Rereret ad hoc : Cur igltur li-
bertalem ac veniam ab eo petis, quem pulas pro servilio
esse subjectum?
CXIII. Video haerere prosecutionem tuam: non urgeo
quia peccalorum meorum Ipse sum conscius. Noii invideo
86 S. AMBROSII

veniam ; quia ipse opto indnlgenliaru : AOtum tnum scire

desidero. En allogo apud judlccm desideria tua : non prodo
crimina, soriem luorum oxj)eclo votorum.
CXIV. Dic ilarjue ea quae in communi voto snnl; dic,
inquam Domine, fac me ad imaginem Dei. Respondebit
:

ille? Ad qiiam imaginem ? Qnara negasti ?

CXV. Dic , Fac me incorruplibilem. Referet ntiqne :

Quoniodo te incorruptibilem lacerc possum , quem tii

creatnram dicendo, capaccm corruj)libilitdtis esse vo-

Inisti? IMorlui resurgenl incurrupli ', el tu incorruptibilera

dicis quem Deum cernis?

CX\ I. Dic , Boniis esto mihi. Dicet tibi : Quid postn-
las ,
quod nogasti? Ego te bonum esse volni, cgo dixi :

« Esiole sancti , quoniam ipsc sanclns sum ^ ; » el tu mihi

id negare conlendis ? et tn expectas veniam peccatorum?
Sed nemo pole^t donarc peccala nisi solus Dcus. Itaque ,

cnm verns et solus tibi Deus non sim, non possnm uli(jne
tua peccata donare.
CXVII. Haec Arrianns dicat, et Pholinianus : Nogo te,

inqnit,Deum. Respondcbit ei Dominns « Dixit insipiens :

»in cordesuo: Non est Dsus^ » De quo diclura putas, de

Judaso, de genlili an de diabolo? De quovis dictum sit,
,

Pholiniane, tolcrabilior est ille ,

qui tacuit : tu vero et

voce ausus os dicorc, nt insipiente insipieuiior probaberis.

Negas ergo, inqnit, Deum cum : cgo dixerim : « Dii eslis,
jet filii Excelbi omnes^ » Et tu Deum nogas, cujus opcra
divina circumspicis ?

CXVIII. Dicat et Sabellianus : Ego tcipsumPatrera et

Filinm et Spirltum sanclum arbilror. Respondebit et Do-
minus : Non audisi* ?Jrcni, non audis Filium. Numquid

' Cor sv, 5?. — » lcvil. xi\. — ' l'»al. xi.i, i, ct m, i. — < Id.
LXNXI, 6.
 ,

DE FIDE, LIB. II. 87

hic ulla confiisio csl ? Scripliira ipsa le docet Palrem csse,
qui detulit judiciuiii : Filiuni esse, qui judicat. Non au-
disti uie dicentem : « Solus non sum ; sed ego, el qui mi-
t sit n)e Pater*. »

CXIX. Dicat et Manichaeus : Ego auclorem carnis nos-

trie diabolum credo. Respondebit ei : Ergo quid facies in
cuileslibus? Vade ad auclorem tuum. Ego eos volo me-
cum esse, quos dedit mihi Paler. Tu te a uiabolo creatum,
Maiiichice , arbilraris : ad illius ergo fcslina sedem; ubi
ignis ct sulphur, ubi non restinguilur ejus incendium, ne
unquam pcena morialur.
CXX. Mitto aha ha.'relicorum portenla , non nomina;
quid eis erit judicii, quae erit forma senleDtiae? Piespon-
debit his omnibus et illc moraliter : « Populus meus, quid
» feci libi, aut quid contrislavi le"? Nonno ex ^gypto
«eduxi te , et ex domo servilulis hberavi lc?»
CXXI. Sed parum est ex ^gyplo Hberasse, et ex domo
scrvilutis eri|iuisse : plus est le i|)sum dedisse pro nobis.
Dices ergo : Monne veslras omnes suscepi injurias? Nonne
corpus meum pro vobis obtuli? Nonne morlem appelivi
quod non erat Divinitatis mea3 , sed vestrae redemplionis?
Haeccine referunlur gratia^? lloc profecit sanguis meus
sicut in Propheta ipse jam dlxi : « Quae ulililas in san-
«guine meo ; quia descendi in corruplionem '
? » Hoc
ergo profecit, ut me impie negarelis , pro quibus isla

susllnui.

CXXII. Ego vero tunc , Doraine Jesu etsi gravium

,

peccatorum niihi ipse sim conscius , dicam lamen Non :

lenegavi; hubes quod ignoscas fragilltati carnis. Delic-

tum fateor ,
peccatum non abnuo : « Si vis, potes nie

nmundare^ ; ^ quia hoc dixlt, enicruit. « Ne, quaeso, in

' Joan. vi!i, 29. — » Micli. vi, 5. — ' py^l, x\ix, 10. — * Mdllb.
viit, a.
88 S. AMBIVCSII

>) jiicllcinm inlres cum servo tuo'. » Non quaero ut judices.

scd ut ignoscas.

CAriT XIV.

Judicis exponit stnltntiani ; discussisque adversario'

rumcavHlis, ab ca provocationem non dari planum
facit.

CXXIII. QuiD putamus Chrislum judiccUurum? Ego

scio, jndicatnrum dico? Imo jam jtidicavit. Tenemus ejus
sentenliam : « Omnes , inqnit, honorificent Fiiinm, sicut
t>honorificanl Palrem. Qui non honorificat Filiiim , non
» honorificat Palrem, qui misitiiium'. »

CXXIV. Si displicet scntenlia, appella ad Palrem ,

rcscinde jndicium. quod Paler delulil. Dic qnia dissimi-

lem habet Filium. Respondebit tibi : Ego ergo meniitns
sum , qui dixi Filio : « Faciamus hominem ad imaginem
» et similitudinera nostram'. »

CXXV. Dic quia creavit. Respondebit libi : Cur ergo

adorasli quem creaturam pntasti?
,

CXXVI. Dic quia minorom gencravil Filium. Respon-

debit : Melire (i5) , vidcamns.
CXXVII. Dic quia ei non debulsli credere. Referet ad
hoc Non tibi dixcram « Hic est Fillus meus dilecllssi-
: :

»mus, in qno complacui, ipsum audite^?» Quld est,

« Ipsum audlte? » Dicenlem utique « Omnia qurc Pater :

• Psal. cxLii, a. — « Joai). V, aS. — * Gen, i, 26. — < MhI'1i

xwi , 5.
 nE FiDE, LIB. 11.
89
whabel, nipasunt'. n Hoc aiiclicrnnt Aposloli, sicut scrip-

lum est : <'Et cccideriinl in faciein suam , et limurrunt

nvalde^, * Si cccidcrunt qui confessi sunl. quid racient
qui negarunl ? Scd iilos Jesus leligit el levavit : vos jacere
palieliu'; ue videalis gloiiam, quam negaslis.
CXXVIII. Videamus ergo quoniain quem Filius dam-
nat, ct Pater damnal. Et ideo honorificemus Filiura, sicut
honorificamus Palrcm ; ut pcr Filium ad Palrem perve-
nire possimus.

CAPUT XV.

Modesle scntil de opere suo : dicii tamcn ad fldem illud

sujjiretc; cuin divime gencmtioni tot locis Scripfura
sufjrw^etur, cui obsurdescunt Arriani. Uorum pervi-
caciamjudaicce plane siniiUtn patcfacicns , apprcca-
tur illis veriiatis aniorem. Posiremo dcsercndos eoSt
utpote hcHreticos et Antickristos , docet.

CXXIX. H.«c ego , imperator Auguste , carplim ac

Lreviter impolita njagis proposui ,
quam enodata digessi.

Quod si qua Arriani inconsummala arbilrantur, ego vix

laleor inchoala : si qua adhuc superesse opiiianlur, ego
prope omnia; infidelibus onim lolum deest, abundal fide-

libus. Denique una confessio Petri abundavit ad fidcm

Christo « Tu es Chrlslus Filius Dci vivi*; » sat est enim
:

generationem scire divinam , noa divisam , nou diminu-

tam (i4) > non derivatoriam, noa crealam.
» Jcan. xvit, 10, — > MeUli. xvi!, 6. — * Id. xti, 16.
 !

90 8. AMBROSII

CXXX. Hoc ellnm totls Scripturarnin exponitur librls,

necadhuc ab impils crcditur « Incrassatum est enim , ut :

«scrlptnm est, cor populi hujus, et auribus graviter au-

adierunt, et oculos snos gravaverunl ; ne quando oculis
» suis videant, et auribus audiant, et corde inlelligant'. »

Nainque, more Judaico, aures suas Arriani claudere so-

lent, aut sercre tumultus, quoliescumque verbum salutis
andllur.
CXXXI. Et quid mirum si humanls vocibus credere
non soleant infideles, qui non credunt divinls? Filius Dei
dicebat, sicut habes in Evangolio : « Pater, clarifica nomea
»tuum. » \ ox Palris de coelo audita est dicentis : « Et
«clarificavi , et iterum clarificabo^. » Infidcles hoec audie-

bant, sed non credebant. Diccbal Filius , respondebat

Piiler; ct dicebant Judai : « Tonilruum factuui est illi' ; »

alii dicebant : « Angclus loculus est ei. »

CXXXII. Piiulus quoque, sicut scriptum est in Acti-

bus Aposlolorum *, cum voceChrisli vocareturad gratiam,
pluresque comilcs pariter incederent, solus vocem Christi»
audissc se dixit. Adeo, sancte imperator, qui credit, au-
dit, ut credat : qui non crcdlt, non audil; sed nec vult,,
nec potest audire, ne credat
CXXXIII. Alque ulinam, qiiod in me est, audire vel-
lent, ut crederent : audire cum bona
charitate et maa-
su3ludine, ut verum qnaercntes non verilatem impug-
,

nanles. Scrijiunn cst enim, ut non intendamus • Fybulis

»et genealoglis interniinabilibus, quae quaesliones magis
»praGstant quam aedificationem Dei, quce in fideest. Finis
saulem pricccpti est charitas de corde puro, et consclen-
» tia bona, et fide non ficta. A quibus quidam aberranles,
«coaversl sunt in vaniloquium , volcntes esse legis doclo-

Fsai. Ti, lo. — ' JoaiN mi, jS. — ' Ibid. ay. — < Act.
«X, 4.
 : :

DE FIDE, LIB. II. 6{

nrcs, non Intclllgentes neqne (\ux loqunntur, neque de
Dquihns affirmanl'. » Alibi quoqiio ideui Aposlolus dicit
Slullas aulcm cl siuc tliscijjlina quajsliones devila*. »

CXXXIV. Talcs desercndos Aposlolus dicit, qui quacs-

lioncs serunt, hoc est, lioerolicos : de quibus et alibi dicit

quod « Discedent quidam a fidc, intCDdentes spiritibus er-

nrorls, et doclrinis da.'mouIorum'.
CXXXV. Et Joannes dicit htcrclicos esse Anlichris-
tos% Arrianos utique dcsignans. Ha3C euim haeresis post
onines haercses ccepil, et ex omni haeresi venena collcgit.
Slcut enlm de Aulichrislo scriptum est quia « Aperuit os
asuum in blasphcmiam ad Deum, Llasphemare nomen
»cj»is, et bellum facere cum sanctis ejus^ » ita el isli :

FIIIo Dei derogant, nec Martyribus pepercerunt ; et, quod

forlasseillc non faciet, Scripluras falsavere diviuas. Ilaque

qui dicit quia Jesusnon est Clirlslus, hic est Anlichristus :

qui negat Salvalorcm mundl, negat Jesum : qui negat

Filium, negat et Patrem ; qula scrlptuQi est : « Omnis qui
«negatFilium, negat etPatrem^ »

CAPLT XVI.

Cratiano vicloriam spondcv s eam ab Ezechiele prcedic- .,

tani narrat. Ex pictate Impcratoris lianc spem con-

firmat, superiores clades ha^resi OrientaUum acceptas
ferens. Deum tandcm obsecral, utjam placalus,fideli
exercitui, re^ioni, ac duci ferat auxilium.

CXXXVI. Neque vero te, Imperator, pluribus tcnere

' 1 Tim. I. 4 et seqq. — • 2 Id. 11, 20. — ^ i Id. it, 1. — 4 1 Joaii,

II, 18. — * Apoc. XIII, 6. — * 1 Joan. n, 35.

 »

92 $. AMBHOSII

debeo bello inteiUiiin, et victricia de barbaris trophoea me-

ditanlem. Progredere plane scuto fidei septus , ct gladiiim
spiritns habens : progredere ad vicloriam supprioribus
promissam tcmporibns, et divinis oraculis prophelatam.
CXXXVII. Namqueet futuram nostri depopulalionem,
ct bella Golhorum Ezechiel illo jam lempore prophelavit;
sic enim habes : «Proptcrea propheliza , fili hominis , et
» dic : n Gog , Nonne in die iila cum
hcec dicit Don)inus :

» constituelur habilare populus meus Israel in pace.sur-

»ges et venies de loco tuo, ab exlremo Aquilone : et gen-

» les tecum uuillac, sessorcs equorum omnes, congregatio

»muUa et magna , et virtus copiosa; et ascende ad popu-
» lum meum Isracl , ut nubes opcrire terram in novissimls
» diebus , etc'.
CXXXVIII. Gog iste Golhus esl , quem jam videmus
exisse, de qiio promlllitur nobls fulura vicloria , dicente
Domino : « Et depracdiibuntur eos, qui depraedati eos fue-
»rant, et despoliabunt eos, qui sibi spolia delraxcrant,
ndlclt Dominus. Erilque in die illa, dabo Gog, » hoc esl,

Gothls, «locum nominatum, monumenlum Israel multo-

» rum virorum congeslum , qui supervenerunt ad mare :

» et per clrcuitum slruet os vallis, ct obruet IlHc Gog ct

«totam mulliludlnem ejus, el vocabllur Ge Polyandrlum

»Gog; ct domus Israel ut purgclur terra^.
obruet cos , »

CXXXIX. Nec amblguum, sancle Imperator quod ,

qiii perfitlic-e alienae pugnam excepimus, fidci calhollcas in

te vigenlis habUuri simiis auxllium. Evldcns enlin anlehac

dlvituTe Ibi primum fidcs
indignalionls causa prc\'cessil; ut
Romano imperio frangcretur ubi fracta est Deo. ,

CXL. Non libet confcssorum ncces, tormenta, exilia

recordari piorum sacerdotia prodilorum munera. Nonnc
,

de Thraciae parlibus per Ripensem Daciam et Mysiam ,

' Ezfch xx\Tiii. )4 olseqq. — • Id. xxxix, m et ?eqq.

 ,

DE FIDE, LIB. II. 98

omnemrjne Valcriam Pannonloriim , lolum illiim limilem
saciilejiis parilor vocibus ot barbarlcis molihus audlvimus
inhorrenlem? Quid poleral nobis vicinia tam feralis in-

vchcre? aut quemadmodum res Romana lali lula polerat

esse cu^lodia ?

CXLI. Sed jam salis supcrquc, omnipolens Deus , nos'

Iro exilio, uostroque sanguinc , confessorum neccs, exilia

sacerdolum , ct ncHis lanla? impictalis cluimus : salls cla-

rnit eos qui violaverint fidem , lulos csse non posse. Con»
verlcre, Domine , fideique hisc allolle vexilla.
CXLII. Non hic aquil.e militares , ncquc volalus avium
exercilum ducunt : scd tuum, Domine Josu , nomcn ct
cultns. Non hic infidclis aliqua rcgio , scd ea qua; confes-
sorcs miltere solet Ilalia ; Italia aliquando tentala , mulala
nunquam :quamdudum ab hosle barbarodefendisti, uunc
etiam vindicasti. Non hic in Impcralore mens luLrica, sed
fides fixa.

CXLIII. Oslende nunc evidcns lune majcstalis indi-

cium ; ut is qui te verum virtutum Dominum , ct cocles-
tis milillas duccm : is qui tc veram Dci virtulem credit csse
alque sapienllam, non teinporalem ulique nec crcatam
sed sempilernam , sicul scripium esl, Dcl virlulem et Di-
vinilatem*, tuje majcslatis fullus auxilio, fidei suae Iropbasa
merealur.
« i Cor. I, 24.
^4 s. AMBnOSII

LIBER III.

CAPIJT I.

Vbi prcBmisit Atnbrosius quawobrem tractata in prlo-

ribus Ubris , in his uberius tractanda susdpiat ; ob-
jectum fabularum usum excmplo Scripturw di-
sibi

Uiit cum aUa poclica mcmorantis tum inaxime ,

Sirenas, quce figura^ sunt voUtptatum : a quibus et

PauU verba et Christi facla oportet avocent Chris'
tianos,

I. QuoNiAM, clementlssime Imperator, instrnendi tui

gratla, aliqua de fidc milii scribenda mandaveras, et ve-

rccundanlem coram eliam Ipse fueras adhortalus ; idco

quasi in procinctu positus, duos lanlum conscripsi llbel-
los, qnibus vlas quasdam fidei el semilas demonstrareni.
II. Sed quoniam nicns prava quorumclam serendis in-

tenta quncstionibus , slylo laccssil ubcriore confici; luine

quoque pia mc cura clemcnliac ad caetera vocat, volens

in pluribus experiri , quem in paucis probasli ; ea qiiae
perstricta paucis superius sunt, placuil mihi pnulo latius
exequi; nc ea quasi dilfideutia asserlionis descruisse po-
tius, quam sccuritatc fidncia3 proposuissc videamur.
III. Et quia Hydroei nominis, et Scyllaei lilloris com-
paralionem induximus', ut ostenderemus vel rediviva
plantaria cavenda perfidioe , vel famosa naufragia : si quis

> Vide sup. 1 lib. i, rap. iv.

 nn FIDU, LIB. III. 95
pontra licltum putat colorem disputalionls ejusmodi a poe-
ticis fabulis derivatum , ct cuui in fide nihil quod vitupe-
rare possit invenerit , aliquid in sermone reprchendit;
agnoscat non solum sententias , sed etiam versiculos poe-
tarum Scripturis insertos esse divinis.

IV. Lnde enim illud :«Hn]us et genus sumus*,»quod

Paulus usu proplielico doctns «isnrpal? IVam et gigantes',

et vallemTitanuUi prophetici sermonis series non refugit\

Et Esaias Sirenas, ct filias passerjim dixit'. Et Hieremias
de Babylonia inemoravit qnod habitabunt in ea filic-e Sire-
num^ ; ut ostendcrel Babylonis, hoc est, saecularis confu-
slonis illccebrys , vctusta; lascivinc fabulis comparandas;
qUcC velut scopuloso in islius vitT5 litlore , dulcem resonare
quamdam, scd morliferam canlilenam ad capiendos ani-
mos adolescentium viderenlur : quam sapiens etiam ab
ipso poela Graeco inducitur, quasi quibnsdam prudentiai
su;e circnmdatus vinculis pracleriisse". Ita dilTicile judica-

tum est ante adventum Christi etiam fortiores non posse

capi speciosae deliciis vuluptatis.
V. Quod si poela ille perniciosam menlibus hominum,
et subeundis obnoxiam naufragiis, lasciviae siecularis ille-

cebram judicavit; quid nos jeslimarc oportet, qnibus scrip-

lum est «Carnis curam ne fecerilis in concnpiscenlia^?»
:

Et alibi : «Casligo corpus meum , et serviluti redigo; ne

«aliis pracdicans, ipse reprobus cfliciar^?»
\1. Non enim per luxuriam nobis Chrislus sed pcr ,

jejunium saliitem atlulit. Neque ille emerendas gratiai suaj

causa, sed noslras eruditionis gralia jejnnavit, Ne.^uo in-

firiiiitate corporis victus cst, ut esuriret : sed esLiriendo
snscepti corporis fidem praeslitit; ut non solum corpus,

• Acl XVII. 8. — a Num. xiii. 34. — * 2 Reg. y, 18. — < Isai. xlmi, io.
— » Jer. xxvii, 59. — 6 Hom. xii , OJyss. — ' Rom. xiii, i4» —
• I Cor. IX, 2-.
 96 -«• AMBROSII

sed etiam infirmilates iiostri corporis doccret a se esse

*usceplas , sicut scriptum est : e Quoniam innrmilales
nnoslras susccpit, cl «Tgriludines nostras portavil*.»

CAPUT II.

Qua corporls siint a Chrtsto pro nobls fusc.epti, Divini-

talinon tribiitnda : scrniuluni hanc illum altissimum; ;

quod qui ne^et , cum Patrl ascribere incarnationcm,

Cum Deus legifur solus esse, aut solus liabere immor-
ta/itatem id ttiam InteUi^endum de Christo tum
, ^

ut memorata im/nttas decli?ietur, lumquiaeadem Fi-

lii, ac Patris asscritur operatio.

VII. CoRPORis est igitur, hoc est, nostrum est , quod

esurivit; noslrum est quod (levit, quod tristis fuit usque
ad mortem. Cur ad Divinilalcm qujc sunt nostra referun-
tur? Corporis ost , qnod eliam faclus asseritur. Denique
sic habes : « Mater Sion dicet : Ilomo , el homo factus e^t
i) in ea, et ipse fundavit eam Allissimus^ llomo, inquit,
8 factus est, » non Deus faclus cst.

Qui autem idem Allissimns, idem homo, nisi

VIII.
«iVIcdlator Dei et liominum, homo Chrislus Jesus
, qui ,

a dedit semetipsum redcmptionem pro noLis'?» Et hoc

utique ad incaroationem pcrtinel; rcdemptio enim nostra
per sanguinem, remissio per poteslatem, vita per gratiam.
Quasi Altissimus donat,quasi homoprecatur : aliud Crea-
toris, aliud Redemptoris est. Distincla licet, unius tamen
> Isai, tm, 4. — • Psa'. lxxxti. 5. — * Tim, i-, 5.
 DE FIDE, LIE. III. ^,gy

aiiclorls bcneficia sunl ; decuit enim ut ille nos redimcret,

qiii crcavil.

IX. Quis autcm negot Chrlslmn csse allissimnm signi-

ficalum? i\am qui alitor senlil, Dco Palri sacrnmenlum
incarnalionis r.scribit. Sed hinc dnbilari non j)Olcst quod
altissimtis Chrislussit, cum clianj ahbi dixcrit de mvsle-
rio passionis : «Dcdit vocem suam Ailissimus, cl mola est
B lcrra'. » El in Evangcliu habes : « Et tu, puer, Propheta Al-
» lissimi vocaberis ; prxibis enim anlc raciem Domini pararc
«viasejus^ » Qui Allissimus? Doi Filius. Ergoqui Allissl-

mus Dcus, Chrislus cst-

X. Et sohis uliqnc com dicilur Deus, noii separatur

etiam Dci Fihus, Oui cniai AUissimus, solus, sicut scrip-

lum cst : «Et cognoscaiU quoniam nomcn libi Domiuus ,

» In sohis Allissimus suner omnem tcTram''.»

ludc etiam
XI. illud explosum esl, quod solcnt adca-
lumniam dcrivarc , fjuia dc Deo scriptum est :«QuisoIus
»habet immorlalilalem, et luccm habilat inaccessibi-
»lem';> de Deo enim scriplum csl qnod cst commune ,

nomen Patri ct Filio

XII. Nam si ubicumque Dcuaj lcgunt, negant eliam
Filium designari ; ct impii sunt , Divinilalis potenliam Fi-
lio denegando, ct incarnalum Patrcm Sabelliana impie-
lalc aslrucre vidcbunlur. Dicant enini quomodo illud non
impie de Palre inleliigere possint ,
quod Aposlolus ait :

«In quo et consurrexislis por fidem operalionis Dei, qui

«suscitavil illuin a mortuis'';»ct advcrtant de soquenlibus
quid incurranl; scquilur enim :«Et cum moitui essetis

«deliclis cL pr;i'pulio carnis veslnc, vivificavit nos cum

))iIIo, donans nobi» Oiiiuia dclicla , delens quod adversnm
»nos crat chirographum dccreti, quod crat conlrarium
<
P.s,j!. xv!i, ij. — » Luc. I, 7^. — 3 Psal. lxxxu, 19. — 4 i Tinii vi,
»6. — ' * Coluv*. ii, n.
LIX. 5
 » ,,

€)8 S. AMeROSII

«nobis : et ipsnm tiilit de medio , alTigens illnd crnci

«exnens se carne'.
XIII. Ergo non Deus Paler solus intelllgendns est, qui
suscitavit carnem : cl non eliam Filins, cujns leniplnm

resuscitalum est. Qui suscilavit, utitjue et vivilicavil :

qui vivificavit, et delicla donavit : qui delicta donavit, ct

chirographum tulit : qui chirographum tulit , afllxlt illud

cruci : qui alfixit iUud cruci , carnom sc cxuil. Sed Paler

non se exuit carnem; non enim Pater caro factus est

sed « Verbum, sicut legimus, caro lactum est^. » Yide-

lis ergo quod Arriani dum separant a Palre Filium, in id
periculum incidant, ut Palrem passura esse commemo-
rent.

XIV. Nos anlem Tacile doccmus de Filii dictum opera-

tione ; nam et ipse corpus suum resuscitavit, sicut ipsG
dixit : «Solvite tcmplum hoc, et in triduo resnscitabo
»illud'. » Et ipse vivificat nos cum suo corpore :«Sicut
»enim Paler suscilat mortuos et vivificat; sic et Filius
» quos vult, vivificat\»Et ipse delicta donavit dicens :

«Dimissa sunt tibi peccata tua^» Et ipse chirographnm

affixit cruci,qui crucifixus est pcr corporis passioncm.
Nec alius se carnem exuit, nisi Dei Filius, qui car-
nem se induit. Ipse crgo significalur Deus, qni opus nos-
tvx resurreclionis operatus cst.

' Colofs. II, »3, 1 }. — > 1 Ji>,iii. I, i4- — * IJ- '», '9- — * IJ- V, ai.
6 Luc. V, ao.
 »

T)K FIT)F,, LIB. III, Cft)

CAPliT III.

Filniin a Palre non separandum ex Apostoio conflrmari^

cu niFilio quoque conveniat beatum esse, solum po-
tentem, ac imniortalcm , 7iatura videlicet, non gratia
qua ipsi etiam Ani^cli iunt immortales ; et lucem ha-
bitare inaccessibilem quo ultimo qiia ratione fiat
:

explicato, quo paclo Pater solus ac Filius pariter so- ,

lus dicanlur, ostenditur.

XV. Ergo cuQi legis Deiim, non separes Palrera non

,

separcs Filium; quia Deitas et Palris et Filii una eadem-

cjue est. El ideo nec ibi separes, ubi legis quiaaBeatus et
Bsolus potens;» de Deo enini diclum est, sicut habes :

aPraecipio coramDeo, qui vivificat omnia; » sed eliam

Chrislus vivificat : convenlt ergo et Patri et Filio Dei no-
mon; quaiido convenit et operalionis effeclus. Persequa-
niur et caelera. «Praecipio , inquit, coram Deo qui vivifical

). orania , et Chrislo Jesu '.

XVI. In Deo est etiam Verbum, sicut scriptum est :

«In Deo laudabo Verbum^.» In Deo sempilerna sua vir-

tus est Jesus in Deo igitur unilatem Divinitatis, in Christi
:

aulem nomine incarnationis lcslificatiis esl sacramenliinj.

XVII. Denique ut de incarnatione Ciiri&ii se dixisse

oslenderet, subdidit : «Qul lestiuionium reddidit sub Pon-

bIIo Pilalo bonam conlessloneui ; ut serves mandaium
»sine uiacula usque in advenlum Doniini nostri Jesu
nChristi : quem suis temporibus ostendet beatus et solus
Tim. VI, i3. — * Psal. it, h.
 ,

|00 9. \MBROSli

» potcns, Rcx regimi, ct Doinimis dominantinm ; qiii solus

» habet iujmortalitalem, et lucem habitol inaccessibilem :

Dqncm vidit hominnm ncmo , sed nec vidtrc potcsl'.»

Ergo de Deo haec scripta sunl , cujus nominis et dignitas
et veritas communis est Filio,
XVIII. Cur igitur hoc loco Filius separatur, cum eliam
Filio hcxc cuncla conveniant ? Aut si non conveniant, nega
Deum ; ut neges (jua3 Deo sunt convenientia. Beatus ne-
gari non potcst, qui beatitudines donat «Beati enim qui- :

B bus remissaB sunl iniquilales '. » Bealus negari non potost

qui sanam doclrinam tribuit, sicut scriptum est «Quje :

«est secundum Evangelium clarllolis beati Dei*. «Potens

abnui non j)otest d^^ quo Paler dicit :«Posui adjulorium
,

«super potentem '. slmmorlalilalom anlem ejus quis au-

deat diilileri , cum eliam aliis immortalitalem ipse largitus
sit, sicul scriptum est de Sapienlia Dei : « Per hanc habebo
«immortalitatem^?)
XIX. Sed alia imniorlalilas su.xMialurae, alia noslra?.
Non sunt Iragilia comparanda divinis una sola substanlia :

Divinilalis est, qua3 mori ncscit. Unde et Aposlohis, cum

scirct el animam ct Angclos immorlales, quod solus Deus
immortalitalem habeatpraedicavil. Aamet animamoritur ;

«Anima enim qua* pcccat, ipsa moriotur^:» ncc Angchis

immortalis est naturaUter, cujus immoi laiitas in volunlalc
est Creatoris.
XX. Neque ad pr.TJudlcium Irahas , quod uon morltur
Gabriel, non morilurRophael, nonmoritnr Lriel; elin ipsis
enimnatur.-ecapacitasvilio obnoxia, sed nonobnoxiadisci-
plinae.Omnis enim rationabihs crcalura accidentia recipit,
etsubjeclajudicioest.lnaccidentibusoutemelpcEna judicii,

et corruptela est, et profectus. Lndc et Ecclesiastes ait :

• 1 Tim. VI, 10 el seqq. — « Psal «xxi, i. — ^ i Tim. i. n. — * Psi'.

Lxxxviii, 20. — ' S;i|'. VI I. i3. — 6 rzerl). xviii, 20.

 nr, FiDi;, mb. in. joi

«Qiioniam omnc opus suum Dcus ndiliicct in judlcium'. »

Ergo corruptehe et morlis , etiam si non morialur aut

pcccel, capax tamcn omnis cst creatura : nec ex immor*
tali nalura habet , scd ex disciplina vel gralia, si se in ali-

quibus ad vilia non mutat. Alia ergo immorlalitas qute

donatnr , alia quKsrne capacitale muiabililalis est semper.
XXI. \a negaiurinunortalis Divinilas Clirisli quia in ,

carnc pro omnibus morlem giislavil? Jam ei-go melior Ga-

briel quaui Chrislus; quia ille non e>t dcrimctus, hic
morluus cst. Sod non cst servus supra Dominim)'; alia

enim carnis infirmitas, alia Divintstis aptrnilas : mors

carnis est, immortalilas poleslatis. Quod si Divinilas fecit
ne caro viderot corrnplionem , qnae utiquc corruptelae crat

obnoxia per naluram: quoniodo mori possct ipsa Divi-

nitas?
XXII. Qiiomodo antem liiccm inacce>sib;lcm non ha-
bilat Filius; cnm in sinu Palris Filius sit lux autem Pa- :

lcr, lux ctiani ipsc sit Filius quia Deus lux cst'? Aut ;

si aliam luccm inacccssibilein nisi

Deitatis putamus, num-

qnid melior Patrc Inx est ; ut non sit in lucc, qui sicut
scriplum est, ct apud Palrem esl , et iu Patre''? Non ergo
scparcnt Filium, cum legunt solum Deum : iicc Patrcm
separent , cuin lcgunt Filium solum.
XXIII. Tn tcrris Filius sine Palre nou csl , et [.>utas quia
Paler siue Filio sil in ca;'o? Iii carnc est Filius; cumdico:
In carne est , vcl inlerris, secuudum Evangclii tempora
loquor ; nunc eiiim secundum carnem jam non novimus
Chrislum ° : crgo in curne est Filius , ct solus nou cst , se-

cundum quod scriptum cst : «Et non sum solus , quia

«Paler meciimest^ nct putas quod sit Pater solus in luce?

XXIV. At ue hoc argumentum pulcs, accipc eliam

' Ecrle. xi:. i5. — • Mallh. \. 7^. - » Joan, i, o. — * Inid. i. —

* 9 C )r. T, if> — Josn. vin. t»S
102 S. AMBROSIl

teslimoninm :«Deum, inqiiit, npmo vidlt iinquam , nisi

» unigenitus Filius, qui esl in sinu Patris, ipse cnarravit*. b

Quouiodo ?olns Pater, si in siiui Palris Filius esl? quo-

niodo rnarrat, qtieni nnn videlPNon ergo soltis Palrr.
XXV. Accipe nunc ct soluuj Palrem, et soluui Filium.
Solus Paler, quia alius Pater non est ; solus Fiiius , quia
alius Filius non est : solus Deus, quia una Divinitas Tri-
nilalis est.

CAPLJT IV.

Christum nonnisi secundum carnem factum narrari;

quippe qui ut liomin.es redimeret , tion egueril adjuto-
rio, sicut nec ui se rcsuscilarct ; eum aliis ut mortuos
resuscitarent y aufem ipse
oratione opus fuerit. El si

. oraverit , hoc referendum ad kumanitatem : Divini-

tatem vero ex eo quod imperaverit cvslimandam ; in ,

quo diabolus Arrianis anttponitur. Tum exposito

cur Filius hominis potens dicatur, argumenti poni-
tur conclusio.

XXVI. Satis ergo claret et solum Deum non esse Pa-

trem sine Filio, et solum Deum non intelligi Filitun sine

Patre quia secundum carnem raclus lcgilur Dei

; Filius,
non secundum divinam generalionem.
XXVII. In quo aulcm factus sit , per os saDCli Patriar-
chailoculus assemit, dicens: «Quia rcpletaestmalis anima
» mea et vila mea inferno appropinquavit.
, .^slimatus
»sum cum descendentibus in lacum factus : sicut homo
» Joan. I, 18.
 —

DE IIDE, MB. Ilt. 103

)) sine adjutorio inter inortuos liher*. » Et hi.c, « Sicut

»honio, » inquit , non sicut Dcus, lactus sum. o Et
» repleta est malis anima mea : » anima utiquc, non
Divinitas. Factus est in eo , in quo erat infernis de-
bitus : lactus est in eo, in quo cum aliis apstimatus est;
Divinitas enim simil^lufjinem collalionis abjurat. Et tamen
in ipsa carne morti obnoxia majestatem adverle Divinita-
tis in Ghristo. Et si factus est sicut homo, et sicut caro

factus est; factus est tamen inter mortuos liber, et liber

sineadjutorio.
XXVIII. Sed quomodo hic sino adjutorio fuisse se Fi-
lins dicit, cum snpra diclum sit^:«Posui adjutorium

BSiipcr potentem'?» Ergo ot hic dislingue naturas. yVdju-

lorium caro habet, Divinitas non habet. Liber isjitur est,

qnia morlis vincula nescivit; non caplus ab inferis , sed

qui opcralus sit in infernis : sine adjutorio est; quia ne-
que per nuntium, neque per legatum , sed ipse per se
Dominus salvum fecit populum suum. Quomodo enim po-
tuit adjutorium sui corporisquaerere suscitandi, qui alios
suscilavit?
XXIX. Ac licet hominesquoque suscitaverint mortuos;
non in sua tamen virtnle fecrrunt, sed in Christi nomine.
Aliudestrogare, aliudimperare: aIiudmereri,aliuddonare.
XXX. Elias ergo suscilavit, sed oravit , non impera-
vit*. Eliseus suscilavit configuratus mortuo : suscitavit
eliam ipsius uiortui corjioris taclns"; ut essct lypus ven-
lurum eum qui missus in similitudinem carnis peccali*,
etiani sepullus uiorluos siiscitaret.

XXXI. Pctrus quoque cum i^ineam curaret, ait :«In

«nomine Jesu Nazareni surge ct ambula':»non in suo

' Psal. i\x\*ii, 4> 5. — ' Vide ^up. cap ir. — ^ PshI. l\xxv!:i, ao.
* S Reg. XVII, 21, ?j . ~ ^ 4 R''5' ^'" fi^ *'^- —® Itom. vin, 3. —
' Aft. 11,6.
 ,

104 S. AMBROsIl

ait, sed In Chrisii noiulne. Surge aulem, vcrbum esl im-

pcranlis : sed fiducia de meriio est, non praesumplio de
poteslale; et de nominis operatione, non de soa virlnte
praeccptionis aucloritas. Quid igltur Arriani dicuntPIti
uomine Chrisli et Pclrus imperat , et illi uoliuit Imperasse
Dei Filium , sed rogasso.
XXXI!. Scd loclum est qiila rogavit. Disce dislantiam.
Rogat quasi niius iiominis , imperat quasi Dei Filius. An
non dcicrlls lioc Dei Fiiio , qiiod ctiam dialiolus detiilit
et vos majore sncriicgio dcrogatis? lilc dicil:«Si rillus

» Dei es, dic lapidi Iiulc ut lial panis'. » lilc dicil, impcra :

vos dicitis, obsecra. Ule credit quod, jubente Dei Filio,

elementorum rerumque natura in advcrsum vertatur : vos
credilis qnod nisi roget DciFilius, nec voluntas ipsius
implealur. Et diubolus dc poleslalc aeslimanduui putat
Dei Fiiium, vos dc inruaiilate. Tolcrabiliora snnt tenta-
Uicnta diaboli , quam arguuienla Arrii.
XXXIII. Nec moveat (juia polcnlem Filium dlxit ho-
minis , cum Dominum n)a]eslalis legeris crucifixum*.
Qua3 autem major polciilia, quam supra cicleslcs Potes-
latcs liaberc domluiitum ^? Ilabebat auteuj qui Thronis,
Dominationibus , Angelis imperabal. Naai ct si crat in-
terbestias, sicut scriptum est, lamen Angeli ministra-
bantci^; ut agaoscas aliud incarnalionis csse , aliud po-
Srcundum carnem ilaque tentalur a besliis
testatis. ,

secundum dignitalem ab Angclis adoralur.

XXXIV. Didicimus ii;itur jactum cssc bominem ct ,

ad hominem hoc essc rcrcrendum. Deniquo ct alll)i hn-

bes u Qui factus est ei cx semiue DavidS » secundum
:

carnem ulique ex semine David faclus est : Deus autem

ante s.ecula ex Dco natus est.

• LiiP. IV, 5. — » I Cor. II, a. — J F,|.he:'. <, 21. — ^

Morc. 1, i3, —
« R'.m. ». 5.
 ,

DE FlDr,, LIB, HI. Io5

CAPUT V.

Faclnm in Scrlplura non scmper tdeni cssc ac creakim

cxcniplis ex ipsa pelilis docet. Indc eolli^it non cavil-
landiim ex liuera moie Judieovmn, quibus tamen
licvreticos pcjores probal; at(jue itcrum proposilam
confirmal scnlenliam,

XXXV. NECsemper tamen lactimi esse ad crealionem

refcrlur; scrlplnm est cnim : a Douiine, refnginm faclus
wes nobis' ; » et , « Fiiclns es mihi in salulem ^. » Non
utique crealionis definilio vel editio doclaralur: scd refu-
gium faclus niilii, el conversiis mihi dicitur ad saluteni
sicutet Aposlolus dixil : « Qui faclus est nobis sapienlia
aaDeo, ct jnslilia, et sanctilicatio, cl rcdeujptio^ n^obis
faclnm non creatum ex Patrc dixit. Denique quomodo
dicat lactnm nobis esse sapientiam, in posierioribus expo-
suit dicens : Sed u Loqniuiur Dei sapienliiim in myslerio
nqnae abscondila est, quam praedestinavit Dcus anlelem-
» pora soecnlaria in gloriain nostram ,
quam ncmo princi-
npum hujns saecnli c<)j;nov!t. Si euim cognovissent ,

B nunquam Dominum mnjestatis crucifixissent \ » Ubi

myslerium passionis exprijnilur, non ulique gonerationis
aelernae serics dcclaratur.

XXXVI. Sapienlia igitur mca crux Domini est , re-

dcmplio mea mors Domini est; sangniue enirn pretioso

redempti sumus , ut apostohis Petrus dixil''. Sanguinc
'
Psal. Lxxxu, I. — » Id, cxvii, i\. — ' i Cor. i, 5o. — 4 i Id. n.
7,8, — 5 I Pelr. i. 19.
 :

lOb S. A.MBR0S1I

igitur siio, qiiasi homo , Dominus nos rcdemit; idem-

que, qnasi Deus ,
peccata donavit.
XXXMI. Non ergo in verbis quasdani conslitnamus
insidias , ct verborum tendiculas aucupemur; ut quia et

aliud secundum in)pios significare putatnrsermo qui legi-

tur, non id quod sensus exprimat sed quod liltera osten- ,

dat, Interprclemur. Sic perierunt Judaei, dum sensuum

prolunda despiciunt, et sequuntur nuda verborum «Lit- ;

»tera enim occidit, spiritus autem vivificat*. »

XXXVIII. Et tanien inter duo gravia sacrilegla Ibrtasse
delestabilius sit ad Divinitatem referre quae carnis sunt,
quam ad litteram referre quae spirilus sunt. Ilii timue-
runt in Deo carnem credere; et ideo redemptionis gra-
tiam perdiderunt , quia causam salutis abjurant : isti

Diviniliilis majeslalcm Usque ad carnis infirmu deducunt.

Detestandi Juda;i, qui carnem Domini crucifixerunt : de-
testabiliores lamen cos arbitror, qui Divinitatcm Christi
cruci snbdilam crediderunt. Denique qui cum Judaeis
saepe Iractabat : « H.-erelicum , inquit, pesi unam correp-
»tionem devita^. »

XXXIX. Nec tamen sine injuria Patris faclum nobis

esse sopienliam, ad illam inenarrabilem, nec ullis tempo-
ribus monientisque obnoxiam Chrisli generationem sacri-
lega interprelalione derivant. Nam pricler id quod Filii

injuria Palris est contumeha , cliam in Palrem sacrilcgia

isla procediuil , do qno scriptum est : « Flal aulem Deus
wverax, omnis autem homo mendax\ » Aul si de Filio
pulant dlclum ,
gcneralloni qiiidem non pra?judicant
Deum autem et Denm verum hujns leclionis auctoritale
quod abnuunt, confilenlur.
XL. Prollxum cst si velim singuja reccnsere, quolies
factum legerimus, non ulique per naturam , sed per gra-
'
2 Cor i:t, 6. — ' Tit. III, ti.i. — ' Rotii. 111. 4.
 DE FIDE, LIB. III. lOJ

tiam. Namel Moysosclicit ; « Acljntoretprotcctortaclusest

«niihi in saliilcm '. » El David dicit : « Esto mihi in Deum
» proteclorem, et indomum rerngii,ulsalvum mefacias*. n

El Esaias dicit : « Faclns est oiiini civilali hnmili adjn-

» tor*. » i\on ntifjue sancti Dco dicnnt : Crealus cs, sed,

prolector et adjutor per graliam tuam factus es nohis.

CAPUT VI.

Objectionem cx Joanne desiimptam ut diluat ,

primo
demonstral Manichceis patrocinari Arrianum sen-
sum : dcinde varia distin iiuendorum verLorum ejus-
dem loci cxposita ratione , ipsum nullo modo ad
subslantiam divinam sine Patris injuria referri
posse aperte probat , verumque illius exponit intel-

Lectum.

XLI. IjNDE nec illud verendum est, quod solent Ar-

riani saeva interpretatione componere, dicenles factum
esse Dei Verhum ; qnia scriplum est , inquiunt : «Quod
» faclum est in ipso, vila est". »

XLII. Primum intelliffnnt si ad snhstantiam divinam

referant, « Quod facluui esl ; » Manichaeorum se qnaestio-
nibus implicari. Objicinnt cnim Manichaci : Si qnod in ipso

faclnm est, vita est , est crgo aliqnid quod in ipso factum
non sit, et mors sit nl duo impie inducant ; principia. Sed
hoc damnat Ecclesia.
XLIII. Deinde nnde possunt docere sic pronuntiasse
' Exod. XV, 1. — > Psal. XXX, 3. — J l«ai, xxv, 4i, — J
Joan. i, 4-
 ,

lo8 S, AMDhOSIl

Evangelistam? Plcrlqiie enlin docti et fidelcs sic pronnn»

liant (i5) : « Omnia per ipsum facla sunt , et sine ipso
facluin est nihil quod factum est ' ; » alii sic : « Oinnia
» per ipsum facta sunt, et sine ipso faclum esl nihil; o de-
nique : « Quod factum est, npronunliant , ct subjungunt:
« In ipso, nhocesl : Quidquid aulein factum, est in ipso.

Quid est. « In ipso?» Apostohis docel dicens : « In ipso

Bcnimsumus, el vivimus, et movcinur » '^.

XLIV. Tamen cliamsi (juemadmodum velint, pronun-

tient, non possunt hic cahimniari Dco \'crbo, si ad sub-
tanliam ejus vehut referre : a Ouod faclum cst; » quin
cahimnientur et Patri Deo , de qiio scriplum cst : « Qui
» autem facit verilalom, venil ad lucem; ul manifestentur
))opera ejus, quia in Dco sunt fncla^ Ecce hic opera
»

hominis in Deo facta legimus, el ad subslanliam tamen

divinam referre non possumus : scd aut por ipsuin facla
cognoscimus, ut ost eliam ilhid Aj)oslohcum, quod « Om-
nnia per ipsum , et in ipso creala sunt; el ipse est ante
nomucs, et omiiia in ij^so constanl ^ : » aut, ut docet pra3-
sentis lectionis teslimonluo) , virtules quibus vitae a-lernaj

fructus acquirilur, in Deo faclasaestimaredebemus, casti-

tatem, pictalem , rehgionem, fidem , et alia hujusmodi

qu;c in vohintale Dei fiicla sunt.
XLV. Ergo sicul in Dei Patris, ila eliam in Chrisli vo-

lunlale el virtule facla sunt , sicnt legimus : « Creali in

» Chrislo in operibus bonis' ; »ct in Psalmo : « Fiat pax in

Bvirtule tua'^; » et alibi : « Omnia in sapicnla fecisli'. In

«sapientia , inquit , fecisti, » non sapiunliam fecisti. ^'am

cum omnia in sapieiitia facla sint , Christus aulem Dei
sapienlia sil**, non accidens uliquc, scd subslstens et

permancns in aelernam ; si lacla est sapientia, jam dele-

'
Joan. I, 5, 4- — * Act. xvii, 28. — * Joan. 111, 21. — < Coloss. j, 16.
— '
Ephes. M, iG. — 6 PsbI cxxi, 7. — ' IJ. cm. 24. — * > Cor. i, 24-
 DU FlDii» LIB. III. 109

rioro conditionc facla cst qnam omni« , quia sapieulia

ficri per sc ipsain non poluit. Ergo si laclum esse frc-

qucnlcr ad aliquid , non ad naluram relerlur, etiam crca-

lura essc ad causarn referlur.

GAPUT VII.

Quod a Saiomone diclum cst : Dominus creavil me, ctc,

incarnalionem Chrisli ad rcdimenda Patris opcra
factam signare; quo c,r. ipsius Filii verbis declarato ,

princlpium ostendii etiam. acripi posse dc documenlis

virlutum , quarunx omnium vias nobis Dominus
aperuissCf ac vere principium exlitisse dcmonstratur.

XLVI. IndI': inlclligimus illud quod de incarniilionc

Domini scriphmi est «Dominus crcavit inc priucijjium
:

» viaruin suaruni in opera sua ', » id eigiiificare quod ad rc-

dimonda opera Palris Dotninus Jcsus ex Virginc sit crea-
tus. Nequc enim dubilari polcsl de incarnationis diclum

esse uiysterio, cum proplcr opera sua a corrnplchc ser-

vilio liheranda Dominus susceperit carnem; ut illum qni
in)perium habeljat inorlis , pcr sui corporis deslrueret
passioncin. Caro cnim CluMsli proplcr opcra, Divinilas
anlc oj)era ; quia ipsc anle omnia, sed el omnia in ipso
conslant.
XLVII. Non ergo Diviuilas propter opera, sed propter
Divinilalem opera ; sicut Aposlolus declaravit , dicens
quod propler Filium Del oninia. SIc cnim habcs : « Decc«

' Prov. VIII, ii.

 ,

11 S. AMBROSII

»bat autem enm per quera omnia, et propler quem omnla,

nmultis filiis in gloriam adduclis, ducem salulis corum
»per passionem consummari'. » iNonne cvidenler exposuit
quia Dci Filius qui propter Divinilatem suam omnia crca-
vit , is postea propler populi salutem et carnis susceplio-
nem , et mortis assumpserit pas^ionem ?

XLVllI. Propter quas aulem opera sit crealus ex Yir-

gine, ipsc Dominus cum illum caecuui curaret , o-tendit
dicens : « In illo me oportet operari opera cjus , qui misit
»me^. » Etaddidit, ut de incarnalione ejus dicluui credc-
remus « : Gum in hoc mundo suin, lux sum hujns
» mundi \ » Eleuim quasi homo in hoc mnndo pro tem-
pore est; nam quasi Deus semper est. Denique et alibi

ail : « Ecce ego vobiscuui suui usque ad consummatio-

»nem mundi\ »
XLIX. iScc de principio re^idct aliquid quaeslionis
cum inlerrogalus in carnc : « Tu qui es?-) responderit :

« Priucipium quod ct loquor vobis'\ » Quod non solum ad

substantiam Divinitatis aclernae referlur, sed etiam ad do-
cumenla virtulum. Ex hoc cnim et Deum se probavit

Kternum ;
quia omnium ipse principium est , et uniuscu-
jusque virlutis auclor; quia Ecclesiae caput est, sicut
scriptum est : * Quia ipse est caput corporis Ecclesiie, qui
sest principium ,
primogenitus cx morluis". »

L. Liquet igilur et dc incarnatiouc dictum csse « Priii-

»clpiimi viarura suarura,»quod ad sacramentum suscepli

corporis videtur esse referendum. Ideo enim carnem sus-
cepit, ut ad cfehmi nobis slerncret iter. Deiiiquc ail :

« Ascendo ad Palrem meum , et Palrem veslrum Deuni ,

»meum , et Deum veslrum '. » Denique ut scias quod vias

suas omnipoteus Pater secundum incarnalionem praescrip-

' Heb. 11, 10. — Joan. \i\, 4- —

» ' IbiJ. 5. — * Mallh. xxviii, aot
* Joan. viii, a5. — ^Coloss. i8. — i, 7 Joan. xx, »7.
 DE FIDK, I.IB. III. 1 I I

seritFilio, liabes in Zacharia ad Jesiim indulum vcsli-

inenla sordida ab Angolo dictutn : « llaec dicit Dominus

» omnipolens : Si in viis meis ambulaveris, el pruecepta
»mea cuslodieris*, » Quod est vestimenlum illud sordi-

dum, nisi carnis assumplio?

LI. \ iae igilur Domini velut quidam Iramites bona3 vilae

sunt, cjunc dirigiinlur a Clirlslo, cjui ait « Ego sum : via,

»et verilas, et vila^ » Via ergo superna c.>-t Dei virius;

Christus enim nobis via est. Et bona via, quae credentibus
ccBli regna palefecit. \ iae antem Domiui viae rectiesunt,
sicut scriplum est: « \ias tuas, Domine,notas facmihi'. »

Yia castilas, via fides , via cst abslinenlia. Est namque

via virlulis , est et via iniquitatis ; scriptum cst cnim : « Et
svide si est via iniquitalis in me\ »

Lll. Principium itaquc nostr.e virtutis est Christus.

Principium integritatis, qui docuit virgines non viriles cx-

peclarc concubilus^, ;"ed inlegrilatem nientis et corporis
sanclo magis dicare Spiritui, quam marilo. Principium
parcimoniae Chrislus ,
qui j)auper factus est, cum esset
divcs^ Principium palienliae Christus, qui cum maledicc-
rclur, non remaleclixit ; cum j)ercutcrclur, non repcrcus-
sit'. Principium humililalis Chrislus, qui formani servi
acccpil' ; cum Patrem Deum majestate virlutis ceqnarcl.
Ex illo cnlm accepit virtus unaqujcqne principlum.
LIII. Et ideo ut htec virtulum gencra disceremus :

Filius dalus est nobis , cnjus principium supcr humeros

»ejus\ » Principium illud crux Doinini est ;
prlncipium
forllludinis ,
quo via sanclis est reserata Martyribns ad
sacri cerlaminis passionem.

• Zach. 111. y. — Joan. siv, 6. —

» * Psal. xxiv, 4- — * i<J. xxwm, 24.
5 2 Cor. XI, a, — a Id. vm, 7. —
6 ' 1 Petr. n, aj. — * Philip. k, 7. —
« IsiiJ. IX, 6.
 112 s. /iMBKOSlI

CAPUT VIIT.

yerslculvs iii Isaia proxtme cilatus dc Chrlsti liuma*

nilalc ac Divinilale explicatur, eoquc varias hcercses
jugulari evincilur.

L\\. \ iDiT h(»c prlncipiuni Esaias, et idco ait ; « Puer

«naliis csl , Fiiiiis dalus est nohis. » Viderunt ct Magi , et
iUco cuin parvulum in prccsepi ccrncrcnt, adoraverunt
diciintcs : « Puer natus csl ; » cum stcllam conspiccrent,
priedicanles : « Filius dalus csl nohls*. » Aliud niunus c
lerris, alludmunus c ccelo, el ulrumouc unus in utroque
perfectus, et sinc inulahilitate Divinitatis, et sine hu-
mauae iniminullone naturic. Lnum adoravcrunt, eldenKjue
munera ohlulcrunl ; ul oslcndercnl ipsum csse cceh Do-
minum, qui In pracsepihus vidcrclur.
LV. Dislin|;ue singulorum momenta vcrhorum : « Pucr
1) nalus cst, Fillus dalus est nohis. » Elsi cx Palre naliis,

non lamcn nohis natus, sed datus cst ; quia non Fiilus

proplcr nos, scd nos proptcr Fillum. Neque enim nohis ]

nalus est ,
qui ct anlc iios nalus est, ct lollus est condi-
lor crcaluraj : neque nunc primnm nascltur, qui erat
scmpcr: et crat in principio; sed ilhid quod non eraf.

nohis nascilur. Quod cliam Angehis paslorihus cum lo-

querclur, dixit essc generalum , sicul hahes scrlptum :

<i Quia nalus est nohis hodlc Salvalor, qui est Christus
wDominus, in civitate David *. » Nohis crgo quod non erat,

I Maiih. ti. n. — » Luc. II, n.

 i>£ F1D£, LIB. lii. Il3
natnrn cst : hoc est, ptior ex Virglne, corpus ex Maria ;

hoc eniii) posl nos , iliiul antc nos.

LV I. Alii coiliccs sic hiibent : « Pncr nalus esl nobis,
»Fihus (lalus est nobls; » hoc csl, cjui erat Filius Dei, hic

cx Maria piier nalus cst nobis, ctdalus est nobis. Quia

dalus sil, audi Prophclain diceutem : « Et sahilare tuuai
»da nobis*. o Quod enim snpra nos est, datur : quod de
coelo est , dalur; sicut ellam de Spiritu legimus quod
fl Charilas Dei cfrusa cst in cordibus noslris per Spiritum
Dsanclum, qui dalus est nctbis^. »
LVII. Scd videlc qu(!m:iduiodum hic locus multas hne-
reses exlingual. « Pucr nalus cst nobis,'» non Juda?is :

« Nobis,» iion Mauiciia.is « nobis » non Marcionilis. : ,

Prophela dicit : « iNobis, » hoc esl, crcdenlibus, non in»

crcdiihs; Et ille (juidem misericordia sua omnibus ualus
est, scd perfidia hiereticorum fecit, ut non omnibus nas-
cerelur, qui omnibus nalus csl. JNam ct lumen diei oriri
jubclur supcr bonos et malos' : scd oriri non videntibus
non videlur.
LVIII. Sicut ergo puornonomaibus natus est.sedfidcU-
biis : sic Filius non iiifidclibus dalusest, sed fidelibus. iNobis

dulus cst, nou Pholiuianis; illi enim non dalum nobis Dei
Filium dicunt esse, sed ab inilio inlcrnos nalum nobis :

datus est , non Sabolliaiiis ; illi enim nolunt Filium dalum,

eumdem asserenles Palrcm esse quem Filium : nobis,
non Arrianis; et ipsi euim non hahent Filium pro salute
dalum, sed pro infirmilale Iransmissum non habent con- :

siiiarium quem pulanl hUura nescissc

, non habent Fi- :

lium queui scaipiternum

, non putant; cum scriptum sit
de Verbo Dci, « Quod erat in principio ; » et alibi ; «In prin-
Bcipio crat Verbum':» Denique ut atl propositum rever-
lamur excmplum . «In principio, inquit, antequam lerram
> Psal. Lxxxiv, 8 — » Rom. v, 5. — 3 Mallh. v, 45. — l Joan. i, i, a.

LIX. 8
 »

||4 •• iMPHOSII

wfaceret, anteqnam abyssos faceret, et antequam produ-

sceret fonles aquarum ante omnes coUes genuit me*.
,

CAPUT IX.

Di/JicuUatem ex loco Saiomonis supra laudato exoricn-

tem solvit Ambvosius, iliic et pra'leritum sumi pro
futuro , cl geminam in Christo naluram designari
patefaciens.

• LIX. FoRTASSE cllces quomodo dc incarnatione Chrisli

dictuni esse memoraverim :«Dominus creavit me;»cum
anle incarnationem Chrisli creatura sitmundi? Sed con-
sidera quia moris est Scripluris divinis, et fulura pro pra3-
teritis dicere, el geminam in Christo significare substan-
tiam Dlvinilatis, ct carnis; ne quis aut Divinilatem neget
ejus, aut carnem.
LX. Nam sicuL in Esaia habes :aPncr nalus cst nobis,

j»et Filius datus est nobis^;» ila hic quoque anle pr.tmisit
crealuram carnis, el sublexuit asscrlionem Diviuilalis;
ul scires non diios Chrislos , sod imuiu esse : qui el auto
saecula generulus sit cx Piilrc, et ultiiuis lemporibus crea-
tus ex Virgine, hoc est : Fgo siuu illc crealus ex lio-
miuc, crealus ad causam ,
qui siau i^eueratus anle saxula.

LX.1. Deiiiquc diclurus : «Doiuinus creavit me, proemi-

sit : aCommemorabo quae a saculo sunt. » Uicturus : «Ge-
• nuit,» praemisit : *Iu principio anlcquam tcrram faceret,
»ante omnes colles geuuil me. »Aule, cum dicitur, in in-

fmilum retro sine aliqua dcfiuitione porrigitur. Denique ,

« Prov. vin, 2J el spqq. — • leai. i\ , 6.

 DE FIDE, Lin. III, I l5

f Ante Abraham , inqnlt , ego sum*,»non ntique post

Adam : euAnte Lncircpnm*, »non utique post Angelo?,
Sedeanto,))Cum dixit, non »e intra aliquem , sed omnia
inlra se dixil; sic enim inoris cst aeternilalem Dei Scrip-

f.uris significare divinis. D(5nique alibi habcs :oPriusquam

fmontcs fierent, et rormarclur orbis lerr?e , a sasculo et
» usqne in saecuhim lu es'. »

LXll. Anle omuia crgo generalio, inter omnia et prop-

ler omnia crealura. Natus ex Palre supra Legem, iactus
ex Maria sub Lege.

CAPIT X.

Baptistce verba ex qnihus Christum etiam ante incarna-

tionem factum disputahant , solulurus , ubi prcemisit
ea rcferri posse ad prtedeslinationem , intelli^enda
tamen de incarnatione ab anteccdentibusprobut. Ilinc
pro^rediens admysliea, ipsum di^aitnle ac merito
ante Joantiem fulsse declarat , maxime cum l^cqle~
sicc , cujus typus in kistoria Ruth expressus fuerat,
sponsus , etiam cxctuso ISloyse, solus exllterit ; quam
licet Sjnagoga non omnino negtecta , sotus vocavit.

LXin. Shd scriplum est : ^Post me venit vir, qui anle

» me factus csl; quia prlor ine erat'', Unde dicunl Ecce
» :

qui erat, factus est. Ipsa vcrba perpendamus. «Post me,

• iuqnit , venil vir. » \ ir crgo e;t qui venit , ipse qui

factus cst. Vir autem nomen est sexus : sexns autem

non utique Divinitali , sed naturie deputatur humanae.
'
Joan. VIII, 58. — = Psal, cix, 36. — ' Id. lxxxis, 2. — < Jot>n. r, 3o.

8.
 ;

il S. AMUROSII

LXIV. Possem cv^o diccrc : Ernt in pr.TCO|:iiilIono

qiii lein corporis , sctl .•vlcniilale virlulls ; nam ol Ecclcsia

erat, ct sancli crant pia'dcslinali ante saecula : sed non id

hoc loco dico, iit iilud assero, facluni esse non ad Divi-
nitatcui , scd ad incarnntionis perllncrc naliiram , sicnt

ipse Joannes dixit : « Hic est de qno dixi : Post mc vcnit

» vir, qui anle nic racliis cst. »

LXV. Itaque cnmgeminajn, slcul supri dixi, in Clirislo

snbstantiam proposuissel , ut iilr;imqiic iiil('ilia;as il I)i

viiiitalis et carnis, lioc loco caqiit .1 carne. E>t eiiim Scrip-

luris promiscua consuflndo divinis , ul inlerduni a Divi-

nitate Clirisli incij)iaut, et ad incarnalionis sacramcnla

descendant; inlerclum ab humilitale incarnalionis exor-
dinm snnr.int, ct ad ^doriam Divinilalis as-^nrj^iinl , nl iii

Prophelis;, ct in Evani:elistis IVeqneiilor, ct in Panlo. Er^o

et hic juxla nicmoral.un consncliulinem ab incarnatinno
Domini coepit dc cjus Divinilalo dictitnis ; non ut conrun-
deret humana alqtie divina, sed ut dislin^ncrcl. Verum
Arriani , vehil Jiidajci caupones , misccnt aqu m ciim
vino; qnia divinam gencrationoni , hiiinan.imqiie conlim-
dunt , ad Driialem rcrerciilcs , quod de carnij .»il dictum.
LXVI. Nec mel.io qiiod ohjccturi videniur qnia in su-
perioribus non habet, Viriim; sic euim habet :«Qui post
amevenit. n Scd videanl aVerbum,
et ibi qniil pncmi^ciit :

»inquit, caro laclum csl'. Et idco non addidit, Virnm;

»

quia carnem dixcral : per carnem autcm islic virum in-

lelligiains, ct pcr viruin carnem. Ergo qnia dixrrat : « Vcr-
»bum caro iaclum est ,» viinm hoc ioco nominare snper-
fluum luit, qiicm jam carnis expressione signaveral.
LX\ II. Quo cxeijiplo in posterioribus qnoqne cl agnuin
pracmisit, qui loJlercl peccala mundi^; et ut incarnalum
intelligercs , quem aute memoraverat, ait:allic est de
" Joau. II, 4' — ' ibid, 29,
 DB FIDE, LIB. HI. II7

jquo ante dixi : Postme venit vir, qni ante uic Aictns cst, »

hoccst, virniii dixi, non Dcnm faclnm. Scd nl ipsnm in-

carnatnm dcclarar^^t cssc qni anle snccnla cral; ne dnos
filios credcrcmiis , ait : « Quia prior iiie erat. » Nam si,

«Factus esl,» ad dlvinam ^encralioncm relnlissct, qnid

opns erat nt adlmc addcret lcrlium , alqnc ilcrarel (piod
snpra dlxeral? Scd qnia antc dc incarnalione lanlhm dixc-
r.il:'<Po>l mc venit vir, (pii anlc inc rciclns csl;»idco
nddillt :«nnia prior nic eral , nqnoniiim Divinitatis aeter-
nit.is rnoial cx;>rinicnda. Et hnec cstcansa proBlalionis , nt
merilo anlclalns vidcalur, qni proprii Palris sempilerna
virlus est.
LX\III. Dat Idmcn inlcllcclns spirilaiis nbertas , ut
excurrere et evagari ad concludcndos iil)eal Arrianos,
qiii volnnt faclnm hoc loco non ad virnm , sed ad Divinl-
liilcm rcfcrrc. Qnid cst enim lencrc qnod possint; cum
dixcril Baj)tista : «Post uje vcnit, qui anlc me faclnsesl; »

hoc est, sn|)ra mcrilnm uicum larlns, snpra mcam gra-

tiam, tcmporc carnis posicrior. Divinitatis honore venc'
lahilisPaPo.-l me cnim vcnit ,»lcn)poris cst : « Prior mo
»eral , » cTlcrnitalis : « Anle me factus cst , i. honoris :

quia eliam incarnalionis myslerium supra humanam est

graliam.
LXIX. Deniquc in inrcrioribns quid supra contcxnisset
cxpressit dicens ; «Post me venit vir, cujus non sum dig-
«iins cajceamenla porlarc'; » prajslantiam utique digni-
tntis , non iXlernilalem divinre gcneratioiiis exponcns.
Qood co iisqiic ad inr arcalionem pcrlinct , nt typuin in
hominibus mystici calrcaincDli ar.lc praMnisci il. Lej;c enini

proximo dciiiurti vol fr.itri copnla dcft;rcbalur ejiis uxo-

ris , nt scmen fialiis vcl proxinii resnscilaret^. Lndc qnod
Rulh , Lcct ipsa alitnigcnj, lamcn quia niarltum hahuc-
' Joan 1. 37, -— • Nnm. xxx^i, 'i-q.
 —

I 1 8 S. AMnBOSII

rat ex Judjeis qui reliquerat superstitem proximum

, ,

eamque colllgenlem mani|mlos siiae messis, qnibns alebat

el se et socruni, Booz vidil et amavit':non aliler eam

accipit uxorem nisi calceamenlum ejus ante solvisset,

,

cui uxor debebatur ex Lege.

LXX. Ilisloria simplex, sed alta mysteria ; aliud enim
gerebalur, aliiid figurabalur. Nam si secundum litleram
sensum lorqueamus , prope quidam pudor et horror in
verbo est , si ad commixlionis corporene consuetudincm
senlentiam intelleclumque referamus. Designab;iluraulem
fulurus ex Judffiis , ex quibus Chrislus secundum carnem,
qui proximi sui , hoc est ,
populi morlni semen doclrin.Te

cceleslis semine suscilaret, cui c;ilceamentum nuptiale

Ecclesiaecopulandie praescripta Legis spirilalia deferebant.
LXXl. Non Moyses sponsns; iili enim dicitur «Solve :

» calceamenlum pedum luorum^;)) ut Domino suo cedal.

Nave filius sponsus nam et ipsi dicitur a Solve
ISon Jesus ; :

«calceamenlum pedum tuorum';»ne ex simifiludine no-

minis sponsus Ecclesiae crederelur. Non alius sponsus ,

sed solus Ghristus est sponsus, de cpio dixit Joannes :

« Qui
nhabet sponsam sponsus esl''. »Illis igilur calccamentum
solvlliir.huic solvi non potest , sicut dixit Joannes :«Non
»sum dignussolvere corrigiiim Ciilceameiiti ejus*.»
LXXIl. Solus ergo Chrlslus est sponsus, cui illa ve-
niens ex gfntibus sponsa, anle inops atque jcjima , sed
jam Christi uiesse dives, innubat : quae manipulos foe-
cundae segetis , Verbiqtie reliqnias gremio legat mentis
interno; ut exhaustam illam viduam morle filii , atque
inopem defuncti populi matrem novis pascat alimcntis,
non relinquens destilulam viduam, ct novos qua^rens.
LXXIil. Solus ergo Chrislus est sponsus, qui ncc Sy-
• Ruth. IV, 5-7- — » Exod. lii, 5. — J Josue v, i6. — 4 Joan. iii, 39.
' Id, ., j;.
 DK FIDE, Lin. III.
] IQ
iKigoga^ ipsl manipnlos snac rnessis invitleat. Ulinam se
iion ip>a cxclnderct ! liahnil (jnos pcr se colligeret : sed
fjni;i popnlns ejns csl niorlnns, fjiiasi filio egf>na dernnclo,

|)or Ecclesiam manijinlos , qnihns viveret , colligebat;

fjnos venienles in exnllalione portabnnt , sicnt scripliim
est :«Venienles antem venient in exullalione, tollenles
» manipnlos snos'. »

LXXIV^ Qiiis enim sibi alius sponsaqfi audeat Eccle-

siain vindicare, qnam a Libano uiius ct solus vocavit di-

cens ; «Ades huc a Libano, sponsa ; ades huc a Libano^.»

Aut de qno alio poluit Ecclcsia dicerc : « Fauces ejus dul-
«cedines, et totus desiderium'?» El quia de calceamento
pednm tractalnm suuipsimus, cui alii nisi Verbo Dei in-

carnalo couvcnit dictum : «Crura ejns columnae marmo-

» reoe , fundalae supcr bascs aureas'?» Solus enim (jhristus
inambulal animis, et graditnr in menle Sanctorum, in
qnibus velut aureis basibus, fundamenlisque pretiosis so-
lidata vestigia Verbi cceleslis haeserunt.

LXXV. Claret igitur et virum et typuni ad incarnatio'

nis spectare mysterium.
' Psal. cxxv, 6. — » Cant. it, 8. — ' Id. v, 36, — < Ibid. i5.
120 S. AMBROSII

CAPUT XI.

Redit ad locum propasltum , et ubi Christus dicitur fac-

tus lioc vel ad incavnafioncm vcl ad caiimm sive
,

adjunctum aliquod rcferri dorct. Ad cum sensum. ptu-

rima sacrorum codicum et Pauli imprimis tcstimO'
nia edisserit : maxime aiifem in eo immoratur ut ,

Christum veriim sacRrdotem cssc aKfue in Mclrlii.^edeck

prcepguratum, eique cum Patre operationis unitalem,
non vero solam similitudinem incssc persuadeat.

LXXVI. NoN ergo ad siibstantiam Divinltatis , scd ad

incarnationcm stepe, nonnnnrjiiain eliam ad causani per-
tinet, cum dicitur factus. Naui siad Divinilatcu) rcfers,
ergo et iu opprobriuui Dcus factus c>t ; sic euim habes :

«Tu autem repulisti , et ad nibilum redri;isti, dispulisli

»Christum tuiuu;» et inlra : «Et faclus esl in opprobrium

«vicinis suis'. Vicinis , » iuquit, uon civibus, uon (louies-

iicis, non adhaerenlibus; quoniaui «Qui adbncret Domino,

»unus spiritus cst":»qui viciuus cst, uon adbaerel. Et,

«Factus est iu opprobrinm ; » quia crux Domini Judreis

icandalum, GriTccis slullilia^ Nam snpioulibus per cam-
dem crucem excelsior factus csl ccclis, cxcelsior Angclis,
et melioris teslamenti faclus esl sponsor , ipse qui crat
prioris.

LXXVII. Vide quam non defugiam ista, ut eliam con-

geram sed quomodo factus sit considera.
: ,

=
P«al. LXWTiH, 59 el 4». — • 1 C; r. ru 17. — » i Id. t, a5.
 ,

DE FIDE, LIB. lir, 121

LXXVIII. Primura qnod« Purificatione facla, considet

»in dextera magniludinis in excelsis , tanto melior faclus

.) Angelis'.» Ubi purificatio, hostia : ubi hostia, corpus :

ubi corpus, oblatio : ubi munus oblalionis, ibi sacrificium

passionis.
LXXIX. « Deinde sponsor melioris testamenli'. Lbi
» lcslanientum, mors nccesse c.st prnccedal leslaloris',»
sicut subtrr est scripfum : mors anl< ni non ad Oikinilalis

aclornitatom , scd ad fraji^ililalem r« liilnr bumanam.

LXXX. «E\Cfl»ior fjiioiine rn'lis fiiclusn f|iiomodo sit

oslcndilnr : « Inimacnlaln.s , iiK|iiil, sej;r<'ji;.ilus a pcccato-

sribns, et excclsior cadis f.iclns : (|ni non liabcl qnolidie

» necessilalem , sicnt sacerdoles, prius pro suis delictis

Dhosliam ofierre, deinde pro po|)uli. lloc enim fecil se-
» mel se offerendo', » sicut scripliim esl. Nemo cxcelsior
factus dicilur , nisi qui in aliqno fuoril hnmilior : in co
igitnr excelsior factus est, sedendo ad dexleram Patris,
in qno se minor Angclis faclus", obUilit passioni.
LXXXI. Postremo ipse Aposlolus ad Pliilipponses ait,
qnia « In similitndine hominis faclns, ct spccic inventus
»ul homo, humiliavit semctipsum , faclus obcdien-; usque
»ad moriem^ » Vide nbi faclns sit : «In similitudine , in-

»qnit, hominis, non in poloslalc I)ei : et lactus obedions

Busqnc ad morlcmj^nt {ibodienliam quidcm houjinis ha-
buerit, regnum Divinilolis.

LXXXII. Quanlis igilnr adhnc ulemnr exemplis ad

incarnalioiiem , vel ttd ali^iuitl referendum esse quod fac-
ins est ? Qnod aulein el faclum est, idem esl et creatum :

«Dixil cnim, el facta sunt : ipse niandavit, cl creata sunt'.

B Dominus creavit me * , » secundum carncm dictum : crea-

Ilrbr, 1. 5, 4- — * M- VII, 52. — 5 M. i^, iG. — * I.i. vn, 26. a-. —

» Id. II. 9. — • Phiiip. II. 7, 8. — 7 Psal. cilviii, 5. — ' Prwv.
vni, ai.
 ;

142 8. AMBROSII

tuin qnoqiip snpra ostendimus in libro primo de incarna-

tione dicliim vidcri'.
LXXXIII. Ipse cliam Apostolus asserendq serviendnm
non esse crealurne, significavit ex Dco Filiuin non crea-
tum e<5>e, sed frenitum^. Tamcn eliam alibi , iit manifes-
taretquomodo in S;ilomone sit leclum : aDominus creavit
ome;» quid iu Christo crealum esset, os|endit.
LXXXIV. Iiaque lotius seriem capilis reccnscamns
sic enim habcs : <(Ergo qiiia filii parlici|)es sunl carnis et

ssanguinis, et ipse simililfr parliceps factns est eorum-

» dom ; ui per morlem deslruerst hunc qui mortis habebat
);imperium\ » Quis eigo est qui nos parlicipes suae voluit

essecarnis et sanguiiiis? Ltique Dci Filius. Quomodo nisi

per carnem parliceps factus est noster? aut per quam , nisi

per corporis mortem inortis vincula dissolvil ? Mortis enim

mors facta est susceplio morlis in Christo. Ergo de incar»
nalione proposuit.
LXXXV. \ ideamus scquenlia :«Nec cnim slallm An-
ngflos, inquit, assumpsit , sed semen Abrahae. Lndp ha-
r/biiit per omnia fralribus similari ; ut misericors fieret et
»fi(Ielis princeps, taccrdos ad Deum , ut cxpiaret peccata
»populi. In qiio enim passus est ipse , ettentatus, potest
et tentalos juvare'.... Proptcr quod , fratres sanctissimi,

vocalionis cceleslis parlicipes , inluemini Aposlolum et

s principcm sacerdotum confcssionis nostroe Jesum fidelem
» esse crcatori sno, sicutet Moyses in domo ejus^» Haec
nempe verba *nnl Aposloli.
LXXX\ I. \ idelis in quo crealum dicat:«Iu quoas-
«sumpsit, inquit, semen Abraliae, » corporaltm utiquegc-

neralionom asseril. In quo autem, nisiin corpore expiavit

populi pcccala? In quo passus est , nisi in corpore; sicut

' Vide cap. xiv, et seqq. — > Hom. i, iS. — * Heh»r. ii, i4.— 4 Ibid. j6'
17. — Id. III, 1, a.
 ,

DE FiDE, Lin. III. laS

ct snpra dlximus : «Christo passo secnndnm carncm?» In

quo sacerdos, nisi in eo qiiud s.icerdotali assumpsit rx ge-
iiore?
LXXXVII. Sncerdos enim .'iliqnid dcbet oflerre', et
secnndnin Legein in sancla inlrare pcr sangninem : ergo
qnia sangnincni Innrornm , hircornmqne repudiayerat
Dens^, hnnc nliqne sacerdolem per snum sangninem , si-

cut iegisli, in Sancla sanclorum cceli sunima penelranlem

oporlcibiit intrare ; ul aeterna nostrornm esset oblalio pec-
calorum. Idem ergo sacerdos , idem et hoslia : et sacer-

dotium tamen, et sucrlficinm human;c condilionis oHicium

est; nam et agnns ad immniandum ductus est, et sacer-
dos est secnndiim ordinem Meicliisedech.
LXKXVIII. Nemo igilur ubi ordinem cernlt humanae
conditionis, ibi jus Divlnltalis asserat. Nam et Illum Mel-
chisedech pcr quem Abraham hostias suas obtulit', non
Angeium utlque secnndum Judaica ludibria intelligit

Ecclesia (16), sed vlrum sanctum , ac sacerdotem Dei

qul lypum gerens Dominl, et sine Patre, et sine matre
et sine generalionis enarratione, et sine initio, et sine
fine describllur; ut ostenderet sempiternnm Filium Dei
in hunc mundum esse venlurum , qui et sine Patre secun-
dnm Incarnationem natus est , et sine malre secundum
divinam geuerationem , et sine enarratione generationis ;

quia scriptum est : «Generationem aulem ejus qnls enar-

srabit"? »

LXXXIX. Ergo iilum Melchisedcch In Chrlstl typo sa-

cerdotem Del acceplmus hunc in ve- ; sed iilum in typo ,

ritate typus autem umbra est veritalis

: illum in nomine :

unius civitalis, hunc regem in reconciliatione totius mundl;

quia scriptum est «Deus erat In Chrlsto, mundum recon-
:

• Hebr. ix , aS. — » Ibid. u. — * Gen. siv , 18. el seqri. —

i Isai. Liti, 8, et Act. viii, 33.
 ;,

124 S> AMDROSII

«cilians sibi'; » iioc cst, sempilerna Divinitas : ant, si Pa-

ter in Filio, sicut FlHus inPiilre, et subslanliae utique et
operalionis unitas non negatur,
XC. Quomodo autem ncgare merilo possunt, etiam
si velint, cum scriptum sit : «Patcr autem qui in me ma-
»net, ipsc facit opera ; et : Opera quas ego facio, ipsc fa-
» cil^, non dixil.el iosc fiicit; iie simililudinem magis.quam
unilalem opcris.Tcslimarrs : s(;d dicciido : «Qna; cgo lacio,

sipse facil , » nKinifesf iim reli(|'iil qiiod unum opus Palris

el Filii crcderc dcheamiis.
XCI. Denique ubi similltudinem opcrum non unila- ,

tem voluit intclligi «(Jui crcdit, inr[uit, in me, opera

:

«qune cgo facio, et ipsc facict'. » Bcnc liic «et» inlerpo-

ncndo, simililndinem nobis donavit; ct tamen unilalcm
niituralem ncgavit. L'num csl igllur opus Patris et Filii
ctiam si non placcat Arrianis.

CAPUT XII.

negnum Patrls atqiie FlUl anutn esse ac indlvisum

el unam similiter utriusijue Divinilatcm.

XCII. Qu Eno autcm qnomodo rep;num velint Palris et

Filii esse divisnm;ciim nomimis dix ril, ut siijira ostcn-

dimus : « Oinno rcgmun in se divisum, ficilc dcslruclur ?» ^'

XCIII. Et idco ad excludenduni Arii.inne sacrilcgium

sacvilatis, uiium imperiuin Palris ct Filii cliam Pelrus
sanclus asscruit diccns :«Quaproptur salagile, fratrcs,

' 8 Cor. V, 19 — • Joaii. xiv, ic>. — * Ibid. 12. — < Matlh. xn, a5.
 ,

D£ FID£, LIB. III. 125

» ccrtom vcslrani vocolionem el cleclionom fucere. H.-cc
»eiiim fiicienles non crr;il)ili<; ^ic nlm abiindanlins mi-
(

B nislrtibilnr vobis inlroilns in .xlerntnn imporium Dci et ,

»D<»mini noslri conservaioris Jesn Chrl.>li'.»

XCIV. Aiit si qnis dc Chrisli latilnm imperio dlctnm
piilul , el hoc ideo sic iiccipit, nt Palrem Filinmqne po-
leslalo secernat; is laiiien el reginmi Filii Gtlebiinr, et
a-leinnm. Itaque non solum diio indncenl rej^na divisa ,

ul obncxiu sinl d'3l"i'ctiii ; sed cliam cnm rcgna compai;abi-

]id nnlla sinl Dei regno ,
qnod Filii esse, eliamsi velint,
negare non j:ossnnt : snum senlenSiain redibuni,
ant conlra
nl idem Putris el Filii rfgnnm esse falranlnr ant, qnod :

sacrileginm csl dicere, jns Palri regui niinoris a>cribrnl :

anl, qnod conlraiinin est, qnem miiiorein l)i\initale

im|)ic meniornnt, (jus regnnm ralebmilnr .Tqnalc.

XCV. Sed hoc non qnadral, non congrnilnon coh.T- ,

rct. Dicanl \p{uv nnnm regnum, sicnt nos diciinus,

esse
ct ])robainns : probamus anlem non noslris, scd ccelesli-
bns testimoniis.
XC\ I. Primnm cnim cllam aliis exem|-lis disce rcgnnm
ccpldriim, re^;nnin elia-.n Filii csse ; ipsc cniiii dixit : u Amen
» amcn dico vobis ((iioniain sniil al (|ni dc hic a>tantibns,
» morlem donec vidcanl Filinm ho-
qni non gustabunt ,

!)minis vcnienlcin in rcgnnm snnm '. » Dnbilari crgo non

polest qnod sit rognum Filii Dei.
XCVII. Sed uccipe ipsum essc regnum Filii quod Pa- ,

Iris est : « Amen dico vobls (|nod sunl qnidam circumslan-

j) tium, qui non gustabunt mortem, doiiec videanl regnum
sDei vcniens in virlule*.» Eo eniai nsquc unum regnum
e?t, ul nnum sit prasmium, idem ha;res, eadem merita
idem sponsor.
XCMII. Quoraodo non idem rcguum, cum pr.Tsertim
• a Pclr. I. 10 11, — » Mallli. xv/, 28. — 5 Maro. vn:, ^g.
 ,

ie6 8. AMBROSII

ipso de se Filius dixerit :oTunc jnsli fulgebnnt sicut sol

niaregno Patris niei'?» Quod enim Patris est pcr majos-
tatis proprietalem , id etiani Filii est per ejusdcm clarilu-
dinis unilalem^. Ergo et Patris regnum Scriptura dixit,

et Filii.
XGIX. Accipe nunc quia ubi regnum Dei dicit, nnc
Palris nec Filii separat polestatem ; qiiia et paternum ct

Filiiregnum uno Dei nomine comprehcndit, sicul habes :

aCuni vidcritis Abraham Isaac et Jacob, et omnes , ,

«Prophetas in regno Dei \ » An negaraus in rogno Filii

Prophetas esse, cum et latroni dicenti «Memenlp mci :

» cum veneris in regnum tuum » rcsponderit Dominus ; :

oAmen dico tibi hodie mecum eris in paradiso'?» Aut

,

quid cst esse in regno Dei, nisi jeternam nescire mortem?

Qui aulem nesciunt relernam morlem, vident Filium ho-
roinis venientem in regnum suum.

C. Quomodo ergo potest non in polcslate habcrc quod

donat dicens : « Tibi dabo clavrs regni cceiorum^? » Ef
videto distantiam. Servus aperit, Dominus largitur : isle

per se , ilie per Christum : lamuUis claves accipit, Do-

minus ordiiiat poteslales : ahud jus donanlis, aliud dis-
pensantis obsequium est.
CI. Accipe adhuc unum re^inmn unum imperium esse ,

Palris et Filii. Habcs ad Tiinotljcnm ^aPauhis Aposlolus

»Jesu Christi secundum imperium Dei salvatoris nostri,
»ct Christi Jesu spei noslrae*.» Lnum igitur Patris et Fiiii
regnum evidenter est declaralum, sicul et aposlohis Paii-

lus asseruil diccns lioc quod omnis iinpu-

: « cnim scilole

«dicus, aut immundLis aut avarus, quod cst idololalria, ,

»non habet haereditalem in rcgno Clirisli et Dei'. » Ergo

unum regnum , et una Divinilas.

Mallh. \iii, 45. — ' Joan. xvii, 5. — » Luc. xiii, aS. — < Id.

xxiii, 42, 4^' — ' Mallii. XVI, 19. — 1 Tim. \, \. — 7 Ejihe?. r, /j.
 »

PE FIPE, LIB. III. 19;^

CII. Unam Divinitatetn Lex probavit qnne . dlcit unnm

Deum*. Probavlt et Aposlolns, dicondo dc Chrislo :«In
»quo habitat omnis plenitndo Divinilalis corporaliter'.
Si enim juxta Aposlolnm plcnitudo omnis corporaliter
Divinitatis in Christo est , ant unins Divinitalis Patrem et
Filium fatebunlnr : aut si Patris el Fih*i Dlvinitalem cu-
piunt separare, cum omnem plenltudinem Divinitatis cor-
poraliter Filius habeat ; quid est quod existimant amplius
reservandum, cum amplius nihil sit plenitudinc perfectio-
nis ? Ergo una Divinitas.

CAPUT XIII.

Filio majestatem stiam esse ac paterna; cequalem ,

: cii-

jus socli non sint Angell, scd spcctaiores.

CIII. hfAGiNEM autem unara, ct siniilitiidinem unam

supra dixinius", siipcrest ut uiiius qiioqiie majcslatis Pa-
Irem Filiunique doccamus. iNec longe abcril; cum enim
ipse dixerit de se Filius : « Cum vencril Filius hominis in
aniajcslate sua, el omncs Angeli cum eo
tunc scdebit ,

nsuper sedcm majeslalis su;e\» Eccc Filii expressa uia-

jcstas est quid ci deest, cujus incrcatam majcslalcm ne-
:

gare non possunt? Est ergo Filii majestas.

CIV. Accipiant nunc, ul dubilarc nonpossint, quod
Patris et Filii una majeslas cnim Dominus
sit; ipse dixit ;

• Nam qui me erubuerit et meos sermones, hunc Filius

• Deut. VI, 4. - « Coloss, 11, 9. — J Sup. lib, ;, cap. vii. — i Matlli.
x\v, 3i.
15« 8 S. AMBBOSII

«honiinis erubesccl; cum Teneril in majestnle sna , et

» Palris , el sancloriMn An^eiortnn '
. » Qnid Csl : « El sanc-
»lorum Angelornm,» nisi qnia honoranlur el servi digni-
lale Doniini sui?

CV. Di^nilalem er^o snam ad Filium el Palrem rctu-

lit; non ul An;;cli liabeant cuin Palrc et Filio a?qnale
consorlinm , sed ut prcX'eminentem gloriam Dci cernant.
ISe;|ne cnim snam majesialein Anj|;eli habenl, sicut leclum
est de Filio : «iCinn sederit in sedc majeslatis snre' ; » sed
ossislnnt, nl Pi:lris ct Filii ^Uniam vidcant, «luibus aut
possnnt aiit niercntur asncclibus.
C\I. Dcniqne ipsa se cxplan.mt vciba divina , ut in-
tclligas ijlani gloriom Patris ct Filii cuiii Angclis non esse
conimuneni; sic Piiim habes : «Ciim antcm vciicril Filins-
»ho;iiinis in nuijeslatc sua , et omiu!S Angeli cnm eo. » Et
ut doceret unam majestalcm et nnam ffloriam esse Pa-
Iris et snam, ipse in alio liliro ait : « Et Filins hominis
»conrniidel eiim, cnm veiieril in jjloria Potris sni cnin
»Aiijf;clis sanclis'. » lili in obsc(|iiio, liic in jijloiia :

illi in comitatii , hic in sii|;u;'^slii : il.i slaiit, hicsedol; nt

vcrbo lamcn usus ulamiir Inimani , hic jndicat, hi minis«
tranl.

CVII. Divinam antcm non proemisit majcslatcm Patris,

et snbdidit snam et Aiigolornm ; ne de super oribns ad
infcriora lecisse graduin quemdam ct ordiiiem vidcretnr.

Sed quia Palcr infcrior non poterat, prtemisit majcs-

videri
talem suam, et addidil Palris et Angrlorum ne se medinni ;

inler Palrcm et Angelos nominando, aut ob Angelis ad

Palrem pcr sni quoque incrcmcnla fecissc qnemdam vide^
relnr ascensum , ant a Patre rnrsus ad Angelos per ordi-
nem cam sui etiam diminnlione crederctur fecisse descen-

• Luc. i.\, 26. — MaUl). XXV, 5i. — > Marc. viii, 38.
 ,

DB FIDE, LIB. IIT. I29

sum. Nam nos qui unam Divinilatem Palris el Filii confi-
temur, divcrsum , ul Arriani, ordinem non putamus.

V\VVVV VVV VVV«,VV VVV tVV VVV VVV\\\ Vt VVV V\iVVVV vvv vvvvx^ VVVVVV VVV VVV VVVVVV VVV VV\ VV\ l^ vvv v\^ vv%

CAPIJT XIV.

Unius snbslanliw cutn Palre Filium esse : hanc auteni

secundum. Divinitatem sunii debere in multis

etiani
Scripturarum testimoniis, tametsi in aliis nonnuUis
lioc verbum out de possessionibus aut de incarnatione
intedigatur.

CVIII. Dji substantia autem, imperator Auguste, quid

loquar unius Filium cum Patre esse substantiae, cum
imaginem patcrnac substantia? Filiun) lcgerimus', ut in
nullosecundum Divinitalem a Patre intelligas discrepare?
CIX. Juxta hanc imaginem dixit :«Omnia quae Paler
>habet mea sunt^. Ergo nec substantiauiin Deo possu-
,

mus denegare; neque enim insubstantivus est , qui aliis

dedit habere substanliam : licet alia sit substantia Dei,

alia crealurae. Nec posset insubstantivus Filius Dei esse,

per quem cuncta subsistunt.

CX. Et ideo ait «Non est occultatum : os meum quod
«fecisti in abscondito, ct substantia mea in inferioribus

j>terrae*.» Virtuti enim et Divinitali ea, quae ante consti-

tutionem mundi vel imperspicabili majestate sunt gesta

abscondita esse non polerant. Legimus ergo subslanliam.
CXI. Sed dices de incarnatione diclam csse substan-
tiam. Interim nomen substantiae lectum probavi, et lec-
tum non pro palrimoniis , ut dicitis. Jam , si placet, acci-

« Sop. VII, 26, — » Joan, xn, i5. — ' Psal. cxxxYiii, i5.

LIX. 9
l3o S. AMBROSII

piamus, seciindnmmystcrinni in inferioribnsChrist! fulsse

substantiam. Etenim ut defnnclorutn animas in sui cor-

poris anima liberaret , vincula morlis solveret , peccata
donaret, operalus esl in inferno.

CXII. Et tamen qnid obstat qnominus illam divinam

intelligas esse substantiam ; cum Deus ita ubique sit, ut
ei dictum sit : « Si ascendero in coclum, tuillic es : si des-
Bcendero ad infernum , ades' ? »

CXIII. Denique ad substanliam dlvinam derivandum

esse intellectum sequentibus declaravit dicens : « Inope-
«ralum meum viderunt oculi Ini^; » co quod non operis
factura sit Filius, sed \ crbum genitum polestalis a-ternae :

axaTfpyac7Tov euim dixit, hoc est, inoperatum atque increa-

tum Verbum sine alicujus creaturas teslimonio cx Palre
nalum et tamen abundamus aliis substanliae teslimoniis.
:

Sil isla hoc loco subslanlia corporalis, dummodo non opus

Dei Filium, sed inoperatam ejus Divinitatem et ipse fa-

tearis.

CXIV. Scio autem aliquos dicere inoperatum esse etiam

incarnationis mysterium , qiiod non sit virilis copulie usus
operalus; quia partus est Virglnis. SI crgo plerique hoc
loco nec Mariac partus opus esse dixerunl , tu Arriane,
cpus putas esse Dci Verbuni?
CXV. Aut hic lanlimi subslantiam leglmus ? Nonne et

alibi dixit : « Porlaj civlttitum efiVacUc snnl, ntonles ceci-

» derunt, etrevclala estsubstanlia' ?» Nnmquidhic qnoque
creatura signalnr? Solunt enim aliqiii dicere pecuniariam
esse subslanliam. Ego si ad hnnc sensum reiers , idco

occiderunt monles, ut pecuniarium patrinionlum ccrne-

relur.
CXVI. Sed nieminerimus qui montes cecidfrnnt, illi

utique de quibus dictum est : « Si habueritis fidem sicut

• Psai. cxxwiii, 8. — > Ibid. 16. — ' Nahum. n, 6.

 DE FIDE, LIR. III. l3l

ngraniim sinapis , dicetis hiiic monti :Tollere, et jactare

»in niare'. » iMontes crgo sunt altitudines se cxloUentcs.

CXVII. Denifiue in GrcTeco. « Regna ceciderunt ))habe- ,

tur. Qu3e regna, nisi SaUinae. dequo dixit Doniinus : «Quo-

imodo stahit regnuin ipsius^?» Ipsos ergo legimus mi>ntes,
qutc regna sunt diaboli. Ideoque istis cadenlibu.j regnis

de corde fidelium, revelalum cst patern;e Dei Filium Chris-

tum esse subslantire. Qui sunt etiam illi ipsi montes .-erei,
de quorum medio quatuor currus procedunt'?
CXVllI. Advertimus aUitudincm illam oxlollentem
se adversus scientiam Dei vecbo Domini corruisse; cum
dicerct Dei Filius :«Obmulesce, et exi, immunde spiri-
»tus\ » De quoet Propheta dixit «Ecce ego ad te, mons :

fl corrupte". i)

CXIX. Isti ergo ceciderunt montes, ct revelalum est

quod esset in Christo diviiia substantia, dicentibus iis,
qui viderant : o Vere Fihus Dci est" ;» non enim humana,
sed divina potestate dffimoniis imperabal. Ilieremias quo-
que dicit :KSupcr monles accipite luclum, el super se-
»mitas dcsertas planclum, quia deleccrunl; eo quod non
nsint homines , non acccperunt vocein subslanliae : a vo-
latilibus usque ad jumenta expaverunt el defecerunt'. »

CXX. Nec praeteriil eliam alibi , cum fVagllilatcs expo-

1 aerel conditiouis liumana}, ut susceptam a sc infirmilatem
Carnls , et afTeclum noslra^ mentis ostenderet , dixisse Do-
niinum per Prophetam : uMemcnto, Domine, quic est sub-
BStantia mea^;»quia in natura fragilitatis humanc-e Dei
Filius loquebatur.

CXXI. De quo supra, ut incarnationis mysleria reve-

I
1 laret ,ait «Tu vero rc[)ulisti, Domine, et pro nihilo ha-
:

abuisti : dispulijti Chrislum tuuu), evertisti lestamentum

('

« Malth. ivii, 19. — • Id. XII. 26. — J Zuch. *i, 1. — * Mdic 1, aS.
' Jer. Li, a5, — * Luc. iv, 4i. — ' Jer. ix, 10. — ^ Psai. Lxxi.viii, 42.
l3a S. AMBROSII

jservi lui ,
profanasti in terra sanctilatem ejus'. » In quo
ulique servuni dixit, nisi in carne, « Quianon rapinam ar-

j)bilralus est esse se aequaleni Deo, sed scmelipsum exi-

«nanivil formam scrvi accipiens in similitudiuem homi-
,

»num factus , et specie inventus ul homo^PwMea ergo

susceptione servus, sua Dominus polestate.
CXXII. Quld illud quod habes?«Quoniam quis stelit
» in substautia Doniiuij»et alibi :«Et si stclisseut in sub-

»stantia mea , et audissent verba mea, ct si docuissent

»plebemmeam; avcrlissem eos a nequiliis el adinvenlio-
» nibus suis^?»

CAPUT XV.

CumFllium Patri krepoovcio-j Arriani dicant , eos in Deo

siibstantiam aperte agnoscere : ncc ob aliud lianc vo-
cem defu^ere, nisi quod illum verum. Dci Filium fa-
teri nolint , ut si(;nifJcavit Euscbius Nicomedicnsis.
Jiecte igitur conslitutum a Niccrnls Patribus verbuni
ofxooiifftGv, ut fjotc han-esi oppositum ct in Scriptura fir'
matum ; proiudeque neglcclis, quce tsli fingunt de Sa-
beUianis , retincndum.

CXXIII. QiOMODO negant Dei esse substanliam ? Quo-

UioJo veibum subslanliae, quod creberrimum in Scriptu
ris est, pulaut esse vitandum ; cum ipsi ex alia substanlia,

hoc csl , sTtcoou^tov dicendo Filium, subslanliam tamen in

Deo c.>se nou abnuant?

CXXIV. Non igitur verbum , sed vim verbi fugiunt;
'
Psal. Lxxwiii. 59, 4o. — • Philip. 11, 6,-p,— ^ Hier, xxiu, 18 elaa.
 ;

DE FIDE, LIB. III. l33

quia nolunt verum esse Dei Filium. Nam licet humano

verbo non possit divinae generalionis series comprehendi
tamen judicarunt Patres fidem snam lali proprie contra
trspooxjGio-j sermone signandam , auctoritalem secuti Pro-
phelc-e , qui ait :
« Quis stelit in substantia Domini , el vidit
»Verbum ejus?» Secundum impletatem igltur suam posi-
tum substanliae verbum recipiimt Arriani secundum pie- ,

tatem autem fidelium comprobatum repudianl et refutant.

CXXV. Nam quid est aliud , cur ofjtoouaiov Patri nolint
Filium dici , nisi quia nolunt vcrum Dei Filium confiteri?
sicut auctor ipsoruu) Fusebius Nicomediensis epistola sua
prodidit scribens (17) : Si veruni , in'|uit, Dei Fihum ct
increalum dicimus o/xooJatov cum Palre incipinuisconfiteri.
HcTC cum lecta esset Epistola in Concilio iSic<Tno , boc
verbum in Iractatu Fidei posuerunt Patres ,
quia id vide-
runt adversariis esse formidini; ut tanquam evaginalo ab
ipsis gladio ij)sorum nefandcT capul ha^reseos amputarent.
CXXVI. Frustra autem verbum istud propter Sabellia-
nos declinare se dicunt , et in eo suam imperitiam pro-
dunt; ofyoouTtov enim aliud alii, non ipsimi est sibi. Recte
ergo ofjtoouc7!ov Patri Filium dicimus ; quia verbo eoetper-
sonarum distinctio et naturae unitas significatur.

CXXVII. An negare possunl ou^iav lectam cum , el pa-

nem ETvtou^iov Dominusdixerit', etMoyses scripsorit" : wu^
tVeo-Qe (jLot Xoto^ 7rcotou(7to; ? Aut quid est wiicx., vel undo dicta,
nisi ou^a act, quod semper maneal? Qui enim est et est ,

semper, Deus est; et ideo manens semper outjta dicitur

divina substanlia. Propterea tTrtouTto? panis quod ex Verbi ,

substantia substantiam virtutis manentis cordi et aiiiujie

subministrpl; scriptum est enim : «El pauis coiifirmal cor
«hominis \ »

GXXVIII. Servemus igitur praecepta majorum , nec

' MaUh. VI. — » Exod. xix, — * Psal. cui, i5.
 ,,

l34 S. AMBROSII

haereditarla signacula ansi riidis letneritate violemus. Li-

brum signatum illum prophclicum non Seniores , non
Potostales, non Angeli, non Archangcli aperire ausi sunt:
soli Chrislo cxphinandi ejus praerogativa est servala. Li-
brum saccrdolalem qnis noslrum resignare audeat, signa-
tum a Confessorihus, et muhorum jam martyrio conse-
cratum Quem qui reslgnare coacti sunt, postea taraen
!

damnata fraude, signarunt qui violare non ausi sunt :

Confessores et Martyres extilerunt. Quomodo fidem eo-

rum possumus denegare quorum , victoriam praedicamus ?

.V\'VWVWv\a^vvv\XvvvvWvv\w\VVVVVXVV> V\^*WV W t^ VWvWVV%>vV^ \

CAPUT XVL

Vt Calkolici contra fraudcs Arrianoriun prcemunianlar

subdoLas quasdam corum conftssiones exponit : nec
sujjtccrc quod Fiiium no?inunquam. Dcum vocitcnt,
nisi eum admittant Patri a^qualem , collcctis argu-
mentis probat.

CXXIX. Nemo meluat, nemo formidet : plus confert

fidelibus , qui minatur. Venenatae sunt blandiliae perfido-
rum , tunc cavendae , cum id quod negant, praedicore se
simulant. Sic decepti suntet ante, quifacile crediderunt;
ut ibi perfidiae laqueoi inciderent, ubi fidem esse crede-
bant.
CXXX. Qui dicit , inquiunt, Christum creaturam se-
cundum cateras crcaturas, analhema sit. Audierunt sira-

plices, et crediderunt; « Innocens enim , sicut scriptum

Dcst, creditomni verbo*. » Audieruntergo,etcrediderunt,
primo decepti sono; ac velut aves intcnti ad escam fidei,

' Prov. XIV, i5.

 ,

DE lIDli:, LIB. III. l35

extentum sibi laqueum non caverunt. Ita dum fidem se-

quuntur, hamum nefanclae fraudls aitrectaverunt. Et ideo :

«Estole, inqnit, osluli slcut serpentes, et sinipliccs sicut

• colunihae' ; » praeu)iliilur astutia, ut sit tuta simplicitas.

CXXXl. Sunt enini serpentes Evangelici, qui exuum

veterem usum, ut induant novos mores, sicut scriptum
6st « Expolianles veterem hominem cum actibus ejus, et
:

«induenles novum secundum imaginem ejus, qui creavit

»eum^. » Discamus ergo deposilis vetusti hominis exuviis.
Evangelicorum serpenlium vias; iit more serpenlium scr-
vare caput, fraudem cavere noscamus.
CXXXII. Qui dicit creaturam
Satis fuerat dicere :

Christuui, aualhema Cur bouo coufcssionis, Arriane,

sit.

venena peruiisces, ut tolum corpus contamines? Addendo

enim Secundumcasteras creaturas, non creaturamChris-
:

lum negas , sed creaturam dicis esse dissiujilem; crealu-

ram enim dicis, etsi prestantiorcm caeteris asseras crea-

turis. Denique Arrius hujus impietatis magisterDeiFilium

creaturam dixit esse pcrfectam, sed non sicut caeteras crca-
luras. Vidctis igitur haereditario patris vestri vos usos esse
sermone? Sat cst creaturum ncgare, quid opus fuit ad-
dere Sed non sicut caeteras creaturas? Recide quod pu-
:

truit, ne serpat conlagio : vencnum habet mortem : aflert.

CXXXIII. Deinde dicis inlerdum Deum Christum :

sed ita dic Deum verimi, ut plenitudinem ei paternae Di-

vinitatis assignes; sunt enim qui dicuntur dii sive in coelo,

sive in terra.Non ergo perfuuctorie nuncupandus Deus

sed ita eamdem
Divioitatem praedices in Filio quam
ut ,

Pater habet, sicut scriptum est « Sicut enim Pater vitam :

«habet in seuietipso, sic dedit et Fiho vitam habere in

»semelipso'\ » Dedit utique quasi Filio per generationem,
uon quasi inopi per gratiam.
» Mallh, s, 16. — • Colojs. 111, 9, lo. — * Joan. v, 26.
l36 S. AMBROSII

CXXXIV. « Etpotestatem dcditei jucllclum facere, quia

bFIHus hominis est'. »\ide quid addidit, ne tu calumnie-
ris ex vcrbo. Filium hominis legis , et accipientem arguis?
Nega ergo Deum si non omnia Filio quae Dei sunt, de-
,

feruntur; cum enim dixerit oOmnia qua; Pater habet, :

j)mea sunl^; » cur tu non omnia quae diviuae nalurae sunt,

eliam in Filio confiteris? Nam qtii dicit : « Omnia quae
• Pater habet, mea sunt^^quid excipit quod non habct ?

CXXXV. Quid est qiiod iufa-r/M; , quam fidcli magis

sermone commemores, ((uod uiorluos su^cilaverit, maria
pcdes transmiserit, iufirmltaLes humiuum curavcrit? ILcc
enim etiam servulis suls prieslilit. Plus isla miror in ho-
minibus, quod tantam eis dederit poleslatem. Aliquld de
Christo audire desidero, quod speciale sit Christi, quod
cum iis quce creata sunl, uon possit esse comnume; quia
genilus, qula uuicus esl Dei Filius, quia Deus vcrus ex Deo
vero , quia an dexteram Piitrls sedet.
CXXXVI. Lbicumque lego contessum Palris el FIHi,
semper ad dexteramFilius sedct. Numquld mehor Filius
Patre? i\on hoc dlcluius sed qucm charitas Del honorat, :

humana inlqultas dcrogat. Scivit Paler sercndas esse de

Fiho quaestlones, praebuit nobisquod sequeremur , plela-
tis exemplum, ne FiUo dcrogeuius.
» Joan. V, 27. — « 1(J. wi, i5.
 Dli FIDE, LIB. III. 187

CAPUT XYII.

Objectioni qucv hic nasci poterat, occnrrens, cur Domi-

nus Slephano stare visus explicat : ct ex hujus ad
Filium prenibus ejusdem ac Patris cequalitatc confir-
mala, librum lerminat.

CXXXVn. Uno tanlnm loco stantpm ad dexleram Dei

Jesnm Stephanus vidissc se dixit. Et lioc disce, nc qnam
hinc moveas quapslionem. Cur enim nbique ad dexleram
sedere ostenditnr uno legilur in loco slare ? Sedet
,

qnasi judex vivorum et inortuorum : stat qnasi advo-

catus suorum. Stabot ergo quasi sacerdos ,
quando Pa-
Iri hosliam boni Marlyris ofTerebat : stabat qnasi bono
luctatori bravium tanli priT3Sul certaminis reddilurus.
CXXXVIII. Accipc rt tu Spiritum Dci, ut isla distin-

guas , sicut accepit et Slephanus ; et dicas sicut dixit et

Martyr :«Ecce video cieIos apertos , et Filium hominis

j»stanlem ad dexleram Dei'o»Qui ccelos apertos habet,
Jesum ad dexteram Dei cernit qui clausos oculos habet
:

uicntis, Jesum ad dextcram Dei non videt. Confiteamnr

ergo Jcsnm ad dextcram, ut ccelum et nobis aperiatur.
Claudunt sibi ccelum, qui aliter confitenlnr.

CXXXIX. Quod si qni objlcinnt quod Filius stabat,

ostendant hoc loco quod Pater scdebat. Nam licet Filium
hominis stare dixerit, tamen hoc loco nec Patrem sedere
commemoravit.
CXL. Ut autem evidentius cognoscerelur nnlla esse
stantis injuria, sed potestas, Filium Stephanus obsecra-
« Act. VII, 55.
 »,

l38 S, AMBROSII

bat, utse ampllns commendarct Patri , dicens : « Domine

» Jesu, recipe spiritum meum'. » Et ut eamdem Patris et
Filii potestatem esse ostenderet, repetivit dicens « Do- :

»mine, ne statuas illis lioc peccatuui^ » lloc Uominus in

passione propria quasi Filius hon)inis Palri dicit : hoc et
Stephauus Filium Dei in suo martyrio dcprecatur. Cum
eadem gratia a Patre Filioque deposcitur, eadem potentia
declaratur.
CXLI. Aut si voUint Stephanum Palri dixisse, videant
quid propria leslincalione significent. Licet nos ista non
moveant; adverlant lamen qui totum in Htlera consti-

tuunt et in ordine, quod Filius prius sit rogatus. Mos au-

tem et secundum eorum inlerprelatiouem ostendimus uni-
tatem Palern;e majestalis et Filiijnam cum Paterrogatur
et Filius , aequalitas precationis opcralionis indicat imi-
tatem. Si autem illis non placctFilio dictum , « Domine;
videmus quod eliam Dominum eum negare conanlur.
CXLII. Sed jam quia Martyris lanli corona processit,
sludia certaminis relaxemus , ferias hodierni sermonis
habeanius. Prosequamur sanctum ^larlyrcm laudibus
sicut post magna decebat certamina, vulneribus quidem
adversarii cruentatum, sed Christi praemiis coronatum.

Act. VII, 58. — = Ibi(i. Sg.

 ,

DE FIDE, LIB. IV. iSq

T.IBER IV.

GAPCT I.

Uaud mlrum esse quod homines in Christi coonitione

erravcrint, sed quod Scriptaru' non obtemperaverint .

illum quoque ncc ab An^clis nisi rcvelalione fuis&c

co^nitum, sicut ncc ab ipso Prcccursorc. Ejusdem
C/iristi in ccetum asccndentis triumphus qualis, ct

raptu Prophclarum quorumdam quanto prastantion'

Tum dcscriplo Ani^elorani hac de re colloquio, con-
tra Arrianos Filius omnipolens esse ostenditur.

I. Co\siDi-,RA.NTi milii, imperator Angnstc, qna ratione

sic erravcrit genus hominnm , ut de Dei Filio plerique
vae mihi , diversa seqnerenUir; nequaqnam satis mirum
vidctnr quia erravit humana scientia dc supernis , sed
quod non detulit obedienliam.
Scripturis
II. Quid enim mirum si mysteriiim Dei,
Patrls et
Domini Jesu Christi, in quo sunt omnes ihesauri sapientiae
et scientiae absconditi*, per sapientiam mundi non potue-
runt homines comprehendere , quod nec Angeli cognos-
cere nisi cx revelatione potuerunl ?

III. Quis enim potuit opinione magis quam fide sequi

Dominnm Josum nnnc , de coeli altissimis inferna pene-
tranlem, nunc ab inferis ad cceleslia resurgentem : subito
exinanilum , ut habilaret in nobis ; nec unquani Immi-

• Coloss. II, 3.
 »

l4o S. AMBROSII

nutum, cum semper Filius in Patre, et in Filio Pater

essel?
IV. DubUavil in eo Ipse PrcTnnnlltis, licct per SvnagogcTe
typum , diibitavit ipsc ante Domini laciem dcslinalus.
Denique missis discipulis , interrogat : t Tu es qui venlu-
» rus cs , an alium expeclamus ' ?

V. Obstupucrunt et Angeli cccleste myslerium. Unde

cum resurgeret Dominus , atque illum qucm dudum se-
cundum carnem angustus sepulcri locus texerat , resur-
genlem ab inferis coeli alla sustinere nou possent, haese-
runt etiam coelestia opinionis inccrto.
VI. ^cniebat cnim novis viclor rcdimilns exuviis,
Dominns in templo sancto sno ; pracibant Angeli et Archan-
gcli, uiiranles spolium ex morle quaGsilum : el quamvis
scirent nihil Deo accedere ex carne potuisse ,
quia infra
Deum omnia sunt; lamen trophaea crucis, cujus princi-
pium super humeros cjus , et lrium|)hatoris icterni manu'
bias inluanles, quasi eum quem euiiserant cceli portae ,

capcre non possent; licel nunquam ejus capiant majesta-

tem , majorem viam quaercbant aliquam revertenli : adeo
nihil cxinanilus auiiscrat I

VII. Debuit lamcn novo viclori novum iter parari ;

semper enim viclor tanquam major et j^racclsior est scd :

quia a}tcrna3 sunt jaslilire porta3, eaedcmfiue iNovi et Ve-

teris Teslamentl , quibus cnelum aperitur, non mutantur
utique, sed elevantur; quia non unushomo sed tolus in ,

omnium Redemptore niundus inlrabat.

VIII. Translalus erat Enoch^ raptus Ehas' sed noa :

est servus supra Dominum. « Nullus enim ascendit in cce-

»Ium, nisi qui descendit de ca;lo''. m Nam et Moysen,

licetcorpus ejus non apparueril in lerris'', uusquam tamen
' Mallh. XI, o. — 3 Gen. v, 1 1. — * 4 Rfg. i'> 12. — * Joan. ui, i5.
— 5 Deiit. IV, 6.
 »

DE FIDE, LIB. IV. l^I

in glorla ccelesli leglmus , niai posteaqnam Dominns re-

surrecllonis suac j)ignorc vincula solvit inforni, et pioruin
animas elevavit. Iranslatus ergo Enoch , raplus Elias ;

ambo ambo cum corpore sed non posl resurrec-

famiili, :

tionem, non cum manubiis mortis et Iriumpho crucis ,

viderant illos Angeh'.

IX. Et ideo Dominum omnium primum ac sohim rle

mortc Iriumph.anlcm venire cerncntes, toHi porlas prln-

clpibus imperabant, cnm admiratione dicenles : « Tolhte
» porlap, prlncipes, veslrl; etelcvamlni, port;e neternales :

»ct inlroibit Rcx glorlae ' .

X. Erant tamen adhuc et in ccelestibus qui stuperent,

qiii admlrarenlur novam pompam, novam gloriam; et
idco requircbant : «Onls est isle Rex glorloe ^ ? » Sed quia
et AngeH proccssns liabent scientia3, et capacitalem pro-
feclus ; habent ulique discretlonem virlulls, atque pru-
denti;e : sohiscnim sine processu Deus; quia in omni per-
fectlone semper aslernus cst.

XI Dlcebant alii , ilh utique qui alTueranl resurgentl,

ilh qui viderant vel jam cognoverant : « Dominus forlis ct

»polcns, Dominus polens in pra;ho ^. »

XII. Ileruin niiillitiido Aiigelorum Iriumphah agailne

prajcinebant : « Toihle porlas, princlpes, veslri; et ele-

DVamlni, porlre alernales : et inlroibit Rex glorlae. »

XIII. Rursus ahi slupenles dicebant : « Quis est iste

«RexglorlaB" ? Vidimus eum nonhabentem speciem neque

«decorem^ :» si crgo ipsc non est, « Quls cst iste Rex

» gloriae ? »

XIV. Respondetur « Dominus virtutum,a scienlibus :

»ipse est Rex gloriae. » Ergo Dominus virlutum ipse est

Fihus. Et quomodo infirmum Arriani dicunt, quem Do-

Psal. XXIII, 7. — = Ibid. 8. — » Ibid. — * Ibid. 10. — » Isai,

LIII, 2.
1^2 S. AMBROSII

minum virlutiim , sicut el Palrera, credimus? Quomodo

Arriani discretionem faciunt poleslatis, cum Dominnm
sabaolh Palrem, Dominum sabaoth Filiuin lcgerimus ?
INam ot hic sic posilum plerique codiccs habent, quod
« Dominus sabaolh ipse sit rex gloriac (18) » sabaoth :

aulem interpretes alicubiDominum virlutum alicubi re- ,

gem, alicubi omnipotentem inlerprelati sunt. Ergo quo-

niam qui ascendil Filiusest: qui ascondit autcm, Dominus
es sabaoth ; omnipotens utique Dei Filius est.

WVW\. VVVVVVWVW^VWVWWVWV.VVvVWWrt^VWWVv-WvV^VVV**^ •*-^ WVVWvWWVWX W^ VWW«\W

CAPUT II.

in coeluni slne fide ascensururn nenilacni , vel si quis

ascenderit , ejicicndum : i/lam itaque sedulo conser-
vari debere. Esse eliani in nobis ccclos, quoruniportce
aperienda; , ac pcr Christi Divinilalis confcssionem
elevandce sunt. Has ab Arrianis non elevari , nec ab
iis qui requirunt Filiuin inler terrena ; proindeque
illos cum Ma'^dalena remitttendos ad Apostolos , in
quos portcc inferi non prcevalebunt. Colligitur ex
dictis a servo Domini dignitati non derogandum.

XV. QuiD igilur agemus? Quomodo ascendemus ad

ccelum? Sunt illic disposila? poteslates, ordinali principes,

qui cceli januas servant, qui ascendeutem iulerroganl :

quis mo admilletomnipolenlem annunlicm Chris-

, nisi

tum? Clausae sunt portie, non cuicumque aperiunUir non :

quicumque vult nisi qui fidelitcr credit ingredietur.

, ,

Custoditur aula imperialis.

 —
,

DE FIDE, LIB. IV. l^S

XVI. Sed esto indi^niis obrepserit, lalnerit princlpes

,

portarnm ccBlesliuni, discubnerit in coena Dnniini; ingres-

sus DoDiinus convi\ii, videns non indutnm nupliale fidei

vestimentum , projiciel enm in tenebras exteriores, ubi

sit fletus et slridor dentium' , si fidem pacemque non
servet.
XVII. Servemns quod accepimus vesti-
igilur nupliale
mentum , nec Christo propria denegemus quem omnipo- ,

tentem annunliant Angeli. Propheias significant, Apostoli

testificantur, sicutjam supra ostendimus^.
X^ III. islius lanlummodo ca?li por-
Et fortasse non de
tis Propheta dixerit quod prneleribil et alios enim coelos ;

Dei Verbum penetrat; de quibus dictum est « Habemus :

»enim sacerdotem magnum, principem sacerdotnm, qui

«perlransivit crelos Jesum Fih*um Dei'. « Qui sunt isti
,

cceli , nisi el hi de quibus dicit Propheta : « Cceii enarraDt

Dgloriam Dei ^ ? »

XIX. Stat enim Christus ad januam mentis tut-e

audi eum dicentem « Ecce sto ad januam, et pulso
: si ;

» quis mihi aperuerit, ingrediar ad illum : el coenabo cum

»eo, et ipse mecum^ » Et Ecclesia de eo dicit : « Vox
» fratris uiei pulsat ad jannam". »

XX. Stat ergo, et non solus stat; sed praecedunt eum

Angeli, qui dicunt : ' Toilite porlas, principes, vestri'. »

Q«as porlas? Illas utique de quibus et alibi dicit : « Ape-

»rite mihi portas justitite^ » Aperi ergo Christo porlas
tuas, ut ingrediatur in te : aperi porlas juslitias, aperi

portas pudlcitiic, aperi portas forliludlnis atque sapientiae.

XXI. Crede Angelis dicenlibus « Etelevamlnl, porlae :

saeternales, et inlroibit Rex glorice, Doniinus sabaoth^ »

Maltl). XXII, 1 1, et seqq. — > Sup. lib. 2, cap. 4- — ' Uebr. iv, 14.

* Psal. —
xviii. 2. « Apoc. 111. 20. — 6 Canl. v, 2. — ' Ptal. xxni, 7. —
* Id. cxvu, 19. — » Id. xsjii, 7.
 » :

l44 S. AMBROSII

Porta tua vocis fidelis canora confessio est : porta tua os-
tium verbi est, quam sibi Apostohis optat aperiri, dicens

« Lt aperiatur inihi oslium verbi ad eloqueiidum mysle-

» rium Chrisli '.

XXII. Aperiatur igitur Chrislo porla tua , nec solum

aperiatur, sed etiam elevetur ; si tamen aeternalis est, non
cadiica ; scriptum esl enim : « Et elevamini portae, a^ter-

nnales. » Elevatum est supcrliujen Esuice, quando Sera-

phim regem Dominum sabaolh ^.
lubia ejns lctigil, «t vidit
XXIII. Tii.-B ergo porLe elevabuntur, si sempilernum,
si omnipotentem si inaestimubik^m, si incomprehensibi-
,

Icm, si eum qui et praeterita oninia et fulura novcrit,

Filium Dei crcdas. Quod si praefiniloe poteslalis et scien-

tiae, non elevas portas aelernales.

subjectumque opinaris ,

XXIV. Eleventur ergo portae tuae ut non Arriano ,

sensu parvuhis non pusillus, non subdilus ad te Chrls-

,

tus inlroeat : sed intrel in Dei forma, inlret cum Palre,

intret tulis, qnalis est ct c(phim et oninia supergressus,
emittal tibi Spiritum sanctum. Expedit tibi ut credas quia
ascendit, et sedet ad doxleram Paliis. Num si eum inler
creaturas et tcrrena impia cogilulione deliueas , si non
libi abeat, non tibi ascondut, nec P?racletus ad te veniet,
sicut ipse dixit : o Num si ego non abiero, Paraclelus non
Kveniet ad vos : si aulem abiero, miUam illum ad vos^. »

XXV. Quod si inler terrena eum requiras , sicut

Maria Magdalene reqnirebat ; cave ne et tibi dicat : « NoU
» me tangere; nondum enim ascendi adPalrem meum'. »
Portue enim tus angustae sunt , caperc me non queunt :

elevari non queunt, inlrare non possum.

XXVI. Yade ergo ad frutres meos hoc est, ad illas ,

portas aeternales, quae cum Jcsum viderint, elevaniiir.

« Coloss, IV , 3. — • Isai. vi , 7, — ' Joan. xvi ,7. — < Id.
XX, 17.
 DE FIDE, LIB. IV. l^S
/Eternalls porla est Petrus , cui portre inferl non praevale-
bunt*. ^lcrnales porta3 Joannes et Jacobus, ntpote filli

Tonitrui ^. /Elernales porta; sunt Ecclesiae , ubi laudes

Chrisli annunliare Propheta desiderans, dicil : « Lt an-
snunliem omnos laudationcs luas in porlis filiae Sion^. »

XXVII. Grande ergo mysterium Christi, quod stupue-

runt et Angeh et ideo venerari drbcs el Domino famu-
; ,

lus dcrogare non dcbes. Ignorare non licct; proplcrea

enim descendit ut credas; si non credis non desccndit
,

libi non tibi passus est.

, « Si non vcnissem inqnit, et ,

tloculus non fuissem his, peccalum non haberent nunc :

»autem excusationem non habent de peccalo suo. Qui

»me odit, etPalrem meum odil*. »Quisigitur odltChris-
tum, nisi qui derogal? Sicut enim amorls est dcforre, ita

odii est derogare. Qul odlt, quaBslIones movct ; qui amat,

reverentiara defert.

« Maro. XVI, iS — » Marc. lii , 17. — ^ P-al. ix , i5. — 4 Joaii.

XV, aa et sS.

UX. 10
 ,
,

f4<$ 8> A.MBR03II

VWVV\*VVkVV\l«\»*^iaVVVVV>A*WVV»/VVVVVVVVVVVVVV\VVVVVVVVVVVVVVVVVWVVV\VV^VVVll\VVVVVVV\A^V\Al

CAPLT III.

Verba illa :Omnis viri caput Christus caput autem

Christi Deus primo in Arrianos ipsos relorquet :
;

deltide Christi tantum secundum naturam kumanam

considerati Deum caput esse ex alio Scripturce loco
quem ohjicere solebant iidtm ha^retici , probat : nec
prudentius quoque oppositum ab ipsis textum illuin :
Qui autem planlat, et qui rigat , unum sunt. Quikus
explicatis, quo pacto Pater m Filio^ et Filius in
Palre, ncc non in utroque fidcles esse dicantur
aperilur.

XXVIII. Itaque discutiamus eorum alias quaestiones.

Scriptura est, inquiunt o Omnis viri caput Christus est
:

scaput autem mulieris vir, caput autem Christi Dcus*. »

Qua in quaestione dicant mihi velim utrum conjungere, , ,

an dlvidere haec qualuor velint. SI enini conjungere, atque

ita dicunt Deum caput essc Christi, sicut vir est mulieris

caput, videte quid incidant. i\am si hacctanquam ex pa-

ribus sumpta esl comparalio, et haec qualuor, id est, mu-
lier, vir, Christus, elDeus, quasi ex unius alque ejusdem
naturae similltudine comparaulur : ergo mulier et Deus
unius incipient esse naturine.

XXIX. Quod si hoc displicet , quia sacrilegum est

dicere, ut volunt dlvidant. Ilaque si Christum apud Deum
Palrem ita vohmt esse, sicut est mulier apud virum;
unius utique Chrislum el Deum dicunt esse substantiac,
quoniam mulier et vir uuius sunt m carne naturae^ : nam
" 1 Cor. XI, 3, — »•
Gen. ii, 34.
 DK FIDE, LIB. IV. l/j^

qnod distat, in sexn est. Cnm vcro inter Christnm etPa-

trem sexus non intcrveiiiat ;
qiiod iinum intcr Filium et
Patrem in natnra est, falebnntur : qnod diversum in sexu

est, dene^abunt.
XXX. Placet-ne ista divisio? An mulierem, virum et
Christum unius volunt csse siibstanlic-e , ct Patrem scpa-
raol? Haecclne igilnr divisio placet? Si ita est, vidcte qnid
incidant. Ant enini non sobiin Arrianos, sed eliam Pho-
tinianos se necessc est confilcantiir; qnia Christum homi-
ncm tanlnm fateniur, qiieui hiunansc tanlummodo naturne
aeslimant copulandum: aut vel invilos acqniescere par est

nostrre sentenliae, pcr quara id quod impie eogitarunt ,

pie rehgioseque defendimus; ut sit Christus qiiidcm se-

cundum gcncrationem divinam Dei secundum virtus ,

assumplionem aulem carnis, unins cum omnibns homi-

nibus in carne siibstanli;E , salva tamen incarnalionis suae

gloria ;
qiiia verilatein suscepii , non iina^inem carnis.
XXXI. Sit ergo juxta hnmanam coiiditionem caput
Christi Dcns; non cniin dixit caput Christi Pater, sed
« Capul Christi Deus; quia Divinilas, ut pole crealrix,
caput eslcreaturoB. Et bene dixit: « Capnt Christi Dcus; »

ut et Divinitatem Chrisli sij^oificaret, et curnem, hoc est,

iBcarnalionem in Clirisli nomine : iu Deo aulem unilalem
Divinitalis, et magnitudinem potcstalis.

XXXII. Eonsque autcm caput Christi Deus secundum

incarnationcm dictnm cst, ut et caput viri Christns se-
cnudnm incarnalionem Verbi diclum sit. Quod alibi

Apostoliis evidenler exposuit diccns : « Quoniam vir caput

est muli'^ris, siciil cl Cbrisliis caput Ecclesiai*. » El in

conscqucnlibus addidit : « Qui sc Iradidit pro ea*. » Se-

cundnm incarnalionem igitur caput viri Chrislus ; quia se-
cundum incarnationem facta traditio est.

« Ephes. , 23. — " Ibid. a5.

lO.
 :

l48 S. AMBROSII

XXXIII. Est ergo caput Ghrisli Dens ubi servi, hoc ;

est, homiiiis, nou Dei forma traclalur. Sed nihil proeju-

(licatDei Filio, si secundum caruis verllalcm similis sit
hominibus, qui in Divinilate cum Palre unum est' non ;

enim potestas hac interpretatione minuitur, sed misericor-

dia pracdicatur.
XXXIV. Quis autem unam Divinitatem Patris et Filii

pie abneget ; cum

Dominus consummaturus prae-
ipse
cepta Discipuiis suis dixerit
, «Ul sint unum, sicut et :

inos unum sunius^ ? » Pro lestimonio enim fidei posilum

est, licet ab Arrianis ad argumentum perfidiae dcrivetur.

Etenim rjuoniam toties lectam negare non queunt unita-

tem extcnuare couanlur ut talis videatur Divinilalis
, ;

unilas iuter Patrem et Filium, qualis est inler homines

unitas devotionis et fidei : licel eliam inler ipsos homines
unitas natur^ sit ex communitate naturag.
XXXV. Undc et iUud apcrtissime solvitur, quod ad
extenualionem Dominlcae unitatis objicere consuerunt,
quia scriptum est : « Qui aulem plantat, et qul rigat,
»unum sunt\ » Hoc Arriani, si saperent non objicerent. ,

Quomodo enim negare conanlur quia Pater et Filius

unuin sunt; cum PauUis et ApoUo ct natura unum sinl et
fide?Sed tamen per omnia iiiium esse non possunt; qiiia

nequeunt compararl huiuaua diviuis.

XXXVI. Inseparabilis ergo Dcus Paler Verbo, inscpa-
rabilis virtute, Inseparabilis sapienlia per divinae unilalein

substanli.e ; et cst in Filio, sicut frequenler esl scriptun;

est vero non ul egentem sanclificans, nec ut vacuuin im-
plens ; quia noa vacua Dci virtus.
Nec enlin virlus virlute
augetur; quia non dua) virtutcs, sed una virtus nec Di- :

vinitas Divinitalem acclpit; quia non duajDIvinItales,scd

« Joan. X, 3o. — • Id, \vi', u. — ^ i Cor. ui, 8.

 DE FIDE. LIB. IV. 1^9
iina Divinitas : nos autem per acccptam et inhabitanlem
iu nobis virtutem unum erimus in Christo.

XXX Communis ergo lillera, sed discrepaus di-

\ II.

vina, humanaque substantia. Nos unum erimus, Pater et

Filius unum suut nos secundum gratiam, Filius sccun-
:

dum subslantiam. Alia aulem pnr conjunclionem , alia

per naturam uuitas. Denique vide quid anle pracmiserit :

« Lt omnes uuum sint , sicut tu , Pater, in me, et cgo

»in te*. »

XXXVIII. Considera ergo quia non dixit Tu in nobis, :

ct nos in te sed « Tu iu mc, et ego iu le; » ut se a crea-

:

tnris separaret. Et addidit : « Et isti iu nobis*, » ut etiara

hic suam potentiam et Patris a nobis secerneret ut quod;

nos in Patre et Filio unum sumus , non naturac videatur

esse, sed gratiae : quod autem Filius et Pater unum sunt,
non hoc Filius accepisse per gratiam, sed naturaliter ut
Filius possidere credatur.

CAPUT IV.

Objectum ab /i(ereticis (ocum illum : Non potest Filius

lacerc a se quidquam, elc. primo e subsefjucjitibus

verbis exponit : deinde singulas intcgri textus voces

expendcns, eas Arriana interprctatione sumi sinc
impietate aut absurditate luiudquaquam possc potissi-
mum creatioyiis mundi et quorumdam Christi mira-

culorum exemplis docet.

XXXIX. Aliud rursus objiciunt, asserentcs uuam

•
Joan. XVII, ai. — ' Ibid,
IDO S. AMBROSII

atque camdetn poteslatem Filii ct Patris esse non posse;

qnia ipse dixlt : « Amen amen dico vobis , non polcst
aFilins rarcre a se qniiiqiKim , nisi (|nod videril Palrem
» facienlem'. » Ilaqiie nihil ex se recisse Filiuin dicunt,
nec lacere posse, nisi cpiod vidi-ril nicienteni Patrem.
XL. prncscia sapienlia infidtlinm ar^umenlorum 1

qnae subjecil qnod solvcret ,

qniTslionem , addendo
qnod seqnitnr : « Qnia qu.tcunique ille fecerit, cadem et
«Filins facit slmililer^ ; » boc nenipe seqnilur. Cur ergo
scriptnm est : Eadem iacil Fibus, ct non talia nisi ut ;

in Filio unitalem , non imilalionem patcrni operis acs-

limares?
XLI. Sed tamen ut illorum quoque argumenta discutia-
mus, quaero ul respondeant , utrum videat Filius opera
Palris. \ idol iliique, anron? Si videt, er^o et facit ; si

fucil, desiuunt omiii|)ol(^nlcm ncgare, qnem omnia posse

facere qute Patrcm fycieulem viderit, confileDtur.
XLIL Quid est autem, « \ iderlt ? » Cor|)oraIium-ne ali-

quis usus oculorum esl? Sed si boc de Filio velint dicere,

corporalis etlam in Patre ustmi operalionis ostendent; ut
facientem vid<^at, quod ipse faciurns est.

XLIIL Quid est antem « Non putest Filins facere a se :

«quidqnam?» Hoc inlerrogemus boc conslderemus. Est ,

ergo allqnld impossibile Dei virtnti atque sapientiae? Hoc

est enim Dei Filins, qni nllr|iie noo alienam accepit forti-

tudinem : sed »|uemadniodum vlla est, non allena vivifica-

tione subnixus, sed alios vivificans; qnia ipse vit esl : ita

etiam saplenlia esl , non f|nasi insiplens acclpiens sapien-

tiam, sed qui de suo alios faciat esse sapicnles : ila etiam
virtus est, non quasi per infirmitatcm consecutus incre-
menla virtutis; sed ipse virtus, qui virtutem forlibus lar-
giatur.

Joan. V, 19. — '*

Ibid.
 :,

DE FIDE, LIB. IV. l5l

XLIV. Quomodo ergo virlns qiiosi ciim jurisjurandi

atleslalione dicil : « Amen amon , dico voLis ' , » quod est
Fideliler (19), fideliler dico ? Fideliler ergo dicis, Do-
mine Jesu, et cum sacramenti quadam rcpetilione confir-
mas quod niliil facere potes, nisi quod facientem Pa-
trem viderls. Fecisti niundum, nuniqnid allerum mnndum
Pater tuus fecit, qnem quasi od exeuiphir acceperi.s ? Ergp
necesse est fateantnr iuipii aut dnos , aut certe multos esse
mundos, quod philosophi asserunt ; ut sc etiam io hoc
errore geulilitatis involvant. Aut si velint verum sequi
dicant s»ne cxemplari te fccisse, qnod feceris.

XLV. Dic mihi, Domine, qtiando in mari Palrem in*

carnalum videris ambulantem^. Ego enim nescio, ego hoc
de Palre crcdere sacrilegtmi pulo, qui te sohim carnem
assumpsisse cognovi. Quando videris in nuptiis Patrem
aquam io vina vcrtentem ^ Sed sohim te l nigenilum
Filium legi ex Patre natum, sohim te ex Spiritu sancto
accepi et Virgine secundum incarnationis sacramenta ge-
neratum*. Ergo ista, qnae memoravimus a le gesta, non
fecit Pater : sed sine exemplari paterui operis ad redi-
mendam luo sanguine sahitem mundi solus immaculatus
exalvo Virginis processisti.
XLVL Ac ne forle incarnationis tantummodo putent
sequestrandum esse myslerium (llcet cum dicunt : « Non
»potest Filius a se facere quidquam% » uihil excipiant,
ita ut et quidam impius dixerlt Nec cuhcemfacere po- :

test; tam temerario ausu, pelulanlique scrmone majesta-

tem su})ernae virtutis irridens) dic, Domine Jesu, quam
terram sine te Pater fecerit? Ccelnm enim sine te non
fecit , quia scriptum est : « Verbo Domini coeli firmati
»sunt^ »

d 3oan. V, 19. — » Marc. vi, 48. — 3 Joan. it, ^. — < Mallb. 1, a5. —
« Joan. t, 9. — • Psal. x.xxii, 6.
 ;;
,

l52 S. AMBROSII

XLVII.Sed nec terram sine te fecit, quiascriptum est i

<i Omnia per ipsuin lacta sunt , et sine ipso raclum est
»nihil*. » Nam si aliquid sine te Deo Vcrbo Paler lecit;

non ergo oinnia lacta pcr Verbuiu, et Evangelista menti-

tur. Quod si omnia facta per Verbum, ct omnia per te
coeperunt esse, quae non erant; ulique qujc non vidisti a
Patre facta , a le ipse fecisti. INisi forte j^hilosophicas tibi

ideas Platonica illa disputationc praeslituunt , quas ab

ipsis tamen philosophis scimus irrisas. Si autem ex te ipse

fecisti, vana est assertio perfidorum , qua; auctori om-

nium, cui suppetitex sefacicndi magislerium, tribuit dis-

cendi profectuui.
XLVIII. Quod si per te negant coelum esse factum , vel
terram, considerent impiiquo se suo luiore pra:cipilent
cum scriptum sit : «Dii qui non fecerunt ccelum el ter-
xram, pereant". » Peribit crgo, Arriane qui quod perie-
,

rat, et repcrit ct redeujit ? Sed ad proposila revertamur.

CAPLT V.

Coeptam objecll tocl exposillonem urgens , rationes

(juatuor quibus aliquid fieri non posse affitmamus
cxplicat , el earum primas Chrislum non ca-
tres in

dcre, soliUis quibusdam obfectiuncuUs, demonstrat

etFilium propter solam potestalis cum Patre unita*
tem nihila se facere posse deducit.

XLIX. QuoMOuo « Nou potest Filius facere a se quid-

»quam?» Quaeramus quid sit quod facere non possit,

i Joan. 1, 3. — » Jerem. x, ii.

 DE FIDE, LIB. IV. l53

Mnltae sunt impossibililatum difTerentiae. Est aliqiiid na-

tura iuipossibile , et cst alifjuid quod est possibile per

naturam , impo^sibile per infirmilatem. Est eliam tcrlium

quod sit possibile per corporis et animi firniilalem : im-
possibile per imperiliam aut inipolentiam. Esl etiam quod
pcr definitionem immulabilis proposili, et conslantis per-
severantiam volunlalis alque amicilia; fidem sit impossi-
bile mutari.

L. Sed haec ut evidentius ])ossimus advertere, per

exempla nobis disputalio dirigalur. Impossibllc est ut avis

sapienliae disciplinam aliquam asscquatur aut arlem : im-

possibile est et lapidem prodire quoquam; impossibile cst
enim lapidem moveri , nisi motu moveatur alterius: non
potest ergo btpis per se ipsum moveri, el Iransirc de loco.
Non potest etiani aquila humanis imbui disciplinis. llabcs
unam spcciem cui impossibilitatis causa natura est.
,

LI. Impossibile est el debili facere opera robusti : sed

huic alia impossibilitatis causa est; qnod enim lacerepo-
test per naturam, per infirmitalem non potest. Causa
igitur huic quoque impossibilitali infirmitas. Alia ergo
impossibililalis haec species; quoniam a faciendi possibili-

tatecorporis infirmilale revocatur.

LII. Tertia quoque impossibililatis est causa , qua
eliamsi per naturam quis, et firmitalem corporis facere
aliquid possil; non potest tamen facere per imperiliam
vel impolentiam, ut aut indoctus , aut servus.
LIII. Quas igitur harum, quas enumeravimus, impos-
sibilitatum causas ut quartam interim sequestremus, Filio
Dei existimas convenire? Numquid insensibilis per nalu-
ram, et immobilis, sicut lapis? Lapis quidem est impiis
in ruinam, fidelibus angularis*. Sed non insensibilis, su-
praquem sensibilium populorum fideles aedificantur affeC'

• 1 Petr. II, 6,
 ,

l54 S. AMBROSII

tus. Non immobllis pctra : t Bibebant enim ex conSfir

squcntl pelra ; potra aiilcm crat Christus*. » iNoii ergo
palcrniim opiis per nalurae dislantiam ioipossibile Christo.
LIV. Num(|uid forle per debilltatem in)possibile ei ali-

quld exlstlmamus? Sed non ille debibs, qui aliorum de*

bllilates imperlall sermone sanabal. An debilis videbatur,
cum paralytlco prcTcipIens : « Tolle grabatum tuum « et
» ambula ^ ; » sanilatis jam mandabat ofricium , cum adbuc
ille remedium debillUilIs orarel? Non debilis Dominus
virtutum, ciim illnminaret caecos% inclinatos erigerfit

morluos suscilaret * , volis nostris medicipae praccurreret

mundarcl attactus?
effectus, orantes curaret, et fimbriae
LV. Nlsi forte (lebilitalem illam, iaipii putabalis, ,

quando vuluera videbalis*. Erant quidem IUa corporis

vulnera, scd non erat viihicris illius ulla df-bililas, ex
quo omnium vita produebat. Lnde et Propheta dixit :

«Livore ejns nos sanati sumus*. An qui in vulnere debi-

»

lis non erat, erat in majestate? Quomodo quaero. Cum

dapmonlis imperaret , et reis peccata dimitterel'; an cum
rogarct Patrem' ?

LVL Quo loco forlasse dicant Quomodo Pater et Fi^ :

lius unum sunt, si Fillus nunc imperat, nunc precatur?

Et unnm sunt , et imperat, et precalur sed neque cum :

imperat, solus; nec cum precatur infirmus. Solus non ,

esl; quia qnaecumque Pater facit, eadem similller ct Filius

facit^: Innruius non est; qnia etsi in carne infirmatus est

propter pcccala noslra, tamen illud nostrac erat in eo pa-
cis erudillo , sicut scriptum est, non suae majestatis infir-

milas'\
LVn. Denique ut scias quiasecundum hominemrogat>

' 1 Cor. X, 4. — * Miirc. u, 11. — ' Psal. cxlv, 8. — * Malth. xt, 5.

— * Marc. VI, 56. -^ ^ Isai". liii, S. — ' Luc. v, 10. -^ * Joan. xVfl, $. --
9 Id, V. 19. — 1° Isai. Liii, 5.
 :,

DE FIDE, LIB. IV. l55

Divinitate imperat , hahes in Evang:clio qiiJa Petro dixit

«Rogavi pro te . iil non dcficial fidcs tna*. «Eidcm auteni

su|)ra diccnli : «Tu es Clirislus Filiii»Dci vivl, »respondit :

«Tu es Pclrus, et super lianc pclram aedificabo Ecclesiam

))meam; et tibi da])0 clavcsregniccElorum^ »Ergo cuipro-
pria auctoritato rcgnun. dabal, hujiis fidcm firmare non po-
terat; quem cum |)(hain dicil firuiamenUmi Ecclesiae ,

indicavil? Quando igiUir rogct quando iinperet, consi- ,

dera. Rogat , qiiando passurus oslenditur : imperat ,

quando Filius Dei crcdiuir.

LVIII. Duas igilur specles imposslbilitatis vacare jam
cerninius, quod neque Insenslbilis neque infirma potest ,

esse Dei vlrlus. Nuuiquld lertlum prolerlis in medium,

quod quasi imperltus slne niaglslro facere nlhil possit,
aul servus sine douilno? Ergo menliUis es, Domine Jcsu ,

qui le et M;igistrum , et Dominum ipse dlxlstl ; et fefellisti

Discipulos tuos , dicens : « Vos vocalis ine Magistrum et
» Dominum , et bene dicitis ; sum elenim *. » Sed non fal-

leres , Verllas, eos praesertlm quos aniicos vocasti.

LIX. Tamen si ut imperituui te ab artifice secernunt
viderint ut tibi, hoc est, Dei sapientlae dicant perltiam
defuisse; unltalem tamen substanliie inter te et Patrem
separare non possunt. Arlificem namque ab Imperilo im-
prudenlia non naturaseccrnlt : sed non in Patre arlificium,
neqiie in le Inslplentla; non est enltja inslpiens saplentia.

LX. Eigo si neqiie insensibilis iu Filio natura, neque

debilitas, neque imperilia .nequeservltus potest esse con- ;

slderenl quod et per naliiiam el m;ijeslalem unum slt cum

Patre Filius, et peroperalloncm non dlscrepet a Palre vir-
tus; cum omnia qu.Te Patcr feccrit, eadem Filius faciat si-

militer : nequeenim similiter potest quisquam facere idem

opus,quod alius fecerit; nisi qui et insequalitatem non ha-
» Luc. XXII, 03. — » Matlli. xvi, 18. — 3 Joan. xiii, i5.
l56 S. AMBBOSII

beat operationis, et naturae ejusdem habeat unitalem.

LXI. Adhuc tamen requiro ,
quid sit quod non possit
facere a se Fihus, nisi viderit lacientem Palrem'; et in-
sipienler aliqua de vilioribus exempla propono : aFactus
') sum insipiens, vos me coegistis^. «^iam quld insipien-
lius, quam de majestate Dei argumenta discutere, iQua^
»qu3estiones magis praestant, quam oedificationem Dei,

» quac est in fide'?»Sed argumentis argumenla respon-

deant : illis verba, nobis charitas, quie in Deo est,«De
Bcorde puro et conscientia bona et fide non ficta. »Ergo
ad infirmationem tam ineploj propositionis , non piget
etiam ridicula derivare.
LXII. Quomodoergo videtFifius Patrem? Videt equus
picturam, quam per naluram imilari non potest : non
utique sic videt Filius. Videt parvulus viri opera majoris,
sed imitari non potest : nec utique sic vldet Dei Filius.
LXIII. Ergo si Filius per ejusdem cum Patre arcanum
commune naturae invisibiliter et videre et facerc potest,
et per plenltudinem Divinitatis quod voluerit exequi :

quid superest, nisl ut per unitatem inseparabilem potes-

tatis nihil credamus Filium facere nisi quod viderit Pa- ,

trem facientem quia per incomparabilem charitatem

;

nihil a se facit Fllius ; quoniam nihil vult, quod Patcr

nolit? Quod utique non infirraitatls, sed unitalis est.

Joan. V, 19. — a 2 Cor. xii, 11. — ^ 1 Tim. 1, 4, 5.

 DB FIDE, LIB. IV. 1.5-

CAPLT VI.

Accedlt ad quartam c ralionibus supra memoratis et

. Filium nihil facere quod non probetur a Patre cum ,

sit ulriusque pcrfecta voluntatis atqut potestatis uni-

tas, liquido probans , nonnuUas difficultates subinde
tollit.

LXIV. Ergo nec contumax Filius, ut etiam de quarta

propositione dicamus ; nihil enim consiliarius Filius lecit,
quod cum Patris nou conveniat voluntale. Denique vidit
Pater qu» fecit Filius, et probavit quia bona valde; sic
enim habcs in Gcnesi « Et dixit Deus Fiat lux et facta
: : ,

oest lux; et vidit Deus lucem , quia bona est'. »

LXV. Numquid hic dixit Pater : Fiat talis lux, qua-

lem ipse feci ; aut fiat lux quae ante non fuerat : aut Fihus
qualem faceret, intcrrogavit? Sed qua- fecit, ut voluit ,

lem Pater usque eo voluit, ut probaret. Ergo novum

opus Filii est.

LXV L Deiude si reprehenditur in Filio secundum in-

Arriancrum quia quod viderit fecit, qui
terprelaliones ,

utique secundum Scripluras quod non vidit, et fecit;

et dedit esse quae non erant : quid dicunt de Patre, qui
quod viderat praedicavit , quasi ca quae facienda forent,
non potuerit praevidcre.
LXVIL Simililcr ergo videt FiUus Patris opus , sicut

Pater opus Filii : nec qunsi alienum laudat, sed quasi pro-
prium recognoscit : oQuoecumque euim Pater fecerit ,

neadem Fihus facit simihler^DUt idem opus Patris Filii-

•
Gen. 1, 5, 4- — ' Joan. v, ig.
 »,

l58 S. AMBBOSII

que senlires. Nihil ergo facit Filiiis, nisi qnod Pater pro-
bet , Pater laudet, P;iter velit; (|nia cx Putre tolns est :

non ut creatura , cjuaB malta coniniittit, dum studio lap-

suqne peccati voluntalem frequenler ofTondit anctoris.
Nihil ergo Filius facit, nisi qnod placeat Patri; quia una
voluntas, una senlenlia est, una est vera charitas, unius
operationis effectns.
LX^ III. Denique ut sclas charitatis esse qnod «Non po-
BtestFilius a se facere quidquam, nisi qtiod vidcrit facien-

»tem Patrem,»cum pra?misisset « Qnaccumqne ille fece- :

»rit,eadem et Filius facit similiter ,»subjecit «Paler :

»enim diligit Filium. » Ergo quod dixit Scriptura quia

• non potest,»ad inseparabilis el individuae charilatis re-

tulit unitalem.
LXIX. Quod si naturaliler est, ut vere est , insepara-
bilis charilas; inseparabilis ullqiie est etlam operalio na-

turaliter : et impossibile ut opus Filii cum Palris non

conveniat voluntate; qiiando id quod Filius operalur
operatur el Pater': el quod Paler operalur. operalur et

Filius : et quod loquilur Filius loqdilur et Paler, sicut ,

scriptum est : «Pater meusqui in nie manet, ipse loquitur;

» etoperaquse ego facio, ipse facil'. » Mhilcuim Paler sine

vlrtule alque sapicnlia sua condidil; quia omnia in sapien-

tla feclt, sicutscriptuin est : sOumia in saplenlia fecisti*.

Nihileliam Deus Verbum sine Palre fLcit.

LXX. Non operatur sine Patre , non sine patria volun-

tate sacrosanctae illi se obtullt saluiaris niuudi lolius hos-

non siue palria volunlatc morluos suscilavit.

tia passioni'',

Denique Lizarum suscilaluriis levavil oculos snrsum et ,

dixit :aPaler, gratias ago lilii, qiiia audisti me : et cgo

DSciebam quia semper me audis : ssd propler lurbam quae

I Joan. sii, 5o. — ' Id. xiv, lo. — ' Psal. cm, a^. — < Ilebr.

s , 10.
 »

DE FIDB, I.IB. IV. iSq

scircumstat, dlxi; ut credant qnia tii misisli :»utquani-

vis ex personae hominis incarnali susceptione loqucretur,
unitatem tamen palernae volunlalis et opcralionis expri-
meret; quia Pater omnia audit , omnia videl quae vult
Filins. Videt ergo et Pater racientem Filium , audit volen-
tero. Denique non rogavit , et exauditum se esse dixit.
LXXI. Nec exislimari potest quia non audit Pater,
quod velit Fillus : et ut scias qula semper auditur a Palre,
non quasi servus, nec quasi Propiiela, sed quasi Fiiius :

«Et ego, inquit, sciebam quia semper me audis sed :

«propter turbam quae circumstat, dixi; ut credant quia

B tu me mislsll.

LXXII. Propler nos igitar gralias agit; ne eumdem

Patrem, eumdemque Filluin esse credamus , cum ideiTi
opus Patris audimus et Filll. Nam ul cognosceres non
quasi infirmum gralias egisse, sed quasi Dei Filium sem-
per sibi dlvinam polenliam vlndicarc, clauiavlt : «Lazarc,
sveni foras. » Imperanlis ulique vox isla cst, non pre-
cautls.

CAPUT YII.

Proposlta doctrina hinc confirmatur, qiiod FUius sit

Patris Verhum, non quale nostrum , sed vivum et

operatorium ; atque adeo no7i possit negari ejusdem

cum Patre voluntatis , potesiatis ac substantice.

LXXIII. Sed ut ad superlora redeamus, et proposlta

concludamus, facitquasi Verbum Filius voluntatem Patris,

< Joan. XI, 4i> 42.

 » ,

l6o S. AMBROSII

Verbum hoc nostrum utique prolativum est, syllabje «unt,

sonus est; et tamen a sensu nostro, et menle non discre-

pat, et quoe interiori tenemas aflectu , ea tanquam ope-
rantis verLi lcslificalione signamus. Sed non sermo noslcr
operalur, solum est Verbum Dei, quod nec prolativum
est, nec quod £v).!a9£Tov dicunl; scd quod operalur et vivit

et sanat.
LXXIV. ^ is scire quale \erbum? Audi dicentcm :

«Yivum est enim ^ erbum Dei, et validum atque opera-

• torium et acutum, et penetrabilius omni gladio acutis-
«simo, penelrans usque ad divisionem aniuias et spiritus

»arluumque et medullarum'.
LXXV. Verbum igitur audis Del Filium , et a patria

volunlate et poleslatc secernis? Audis quia vivit, audis

quia sanat : uoli ergo nostro comparare verbo. Si enim
verbum nostrum quae non obtutu viderit, non auditu au-
dierit, loquilur; et loquilur tamen cognila per quaedam
naturae humanae interna mysleria quomodo non impius, :

qui secundum Divinilatem in Dei \ erbo et obtuttim quem-

dam corporeum exigit, et auditum et pulat quod non :

possit a se quidquam iacere Filius nisi quod Patrem fa- ,

cientem viderit^; cum per unitatem, ut diximus, ejusdem

substantias idem velle atque idem nolle et idem posse el

in Palre sit et in Filio et in Spiritu sancto?

LXXVI. Quod si homines plerumque sensunm qualitate
dlscreli, tamen unius propositi intcntione concordant; quid

de Patre nos et Dei Filio congruit aestimare : cum id quod

humana imitatur charitas, subslantia divina possideal?
LXXVII. Ponamus lamen, sicut ipsi volunt, quia quasi
in exemplari .
quod viderit Palrem facientem , Filius fa-

ciat. Et hoc ulique ejusdem substantiae est; nullus enini

potest alterius imitationem operationis implcre, nisi qni
ejusdem naturae habeat unitatem.
> Hebr. iv, li. — ' Joan. t, 19.
 1

DE FJDK. LIB. IV. l6l

GAPUT VIII.

JlcereUcorum objccliontm , qua Filinm quod alium

generare non possit^ Pairi negabant esse cvqualcrn,
primo in adversarios ipsos retorquci : deinde liomi-
num oslcndii exemplis quod quispiam ^eneret aut
secus, ad polentiam non pcrti?iere ; maxime cum alio-
qui ipscmct Pater minus poicns diccndus Inde esstt.

coUigit divina ex hutnanis non csse jndicanda sed ,

slandum Scripturce aucloritate. Postremo omnipoten-

tiam vel Palri ahjudicandam, vel adjudicandam Filio
ubi demonslravit ipsos si filios non gcnuerint pro-
,
,

priis servis qui sobolem procreaverint , minus poten-

tes fore inducit , proindeque tolam eorum disputatio-

nem ineptam essc.

LXXVIII. Illud ridlculum esl imperalor Auguste ,

,

quod quidam hoc etiam ad injequalilatem Dei Palris et

Filii objiciendum usurpare consuerunt, quod dicant ora-
nipotenlem Palrem esse, quod gcneravil Filium : negent
autem omnipotentem Filium, diceulcs quia generare non
potuit.
LXXIX. Sed vidc quemadmodum soeva impietas; ut
dialectica philosophorum se ipsa convincat. Ilac enim
quiEslione aut cooelernum Palri Filium necesse est sua
voce fateanlur; aut si principium lcmporis Filio aliquod
ascribunt, principium potentia: nccesse est tribuant etiam
Patri. Ila cum omnipotentem Fiiium negant, incipiunt,
quod nefas dictu est, asserere per Filium Patrem omni-
potenlem esse coepisse.

LIX. 1
 iSa s. AMrtROsn

LXXX. Nani si per generalionem omnipotens Pater,

utique aut coaelernus Patri Filius est ; quia si semper om-
nipotens Pater, sempiternus el Filius : quando
aut si IV.il ,

noa erat Filias sempiternns, fu.il ergo qnando non erat

omnipotens Pater. Nam cum volunt dicere Filium ali-

quando ccepisse in illud recidunt- ntclPalris potcnliam

,

dicant non semper fuisse, sed ex Filii gcncratione ccepissc.

Ita duni Filio Dci cnpiunt derogare , plus tribuunt; ut
contra omne auctorem paternac potentiae declarare vi-
fas

deanlur; cum Filius dicat « Omnia qiue Patcr habet, :

» mea sunt', » hoc cst, non quae Palri ipse tradiderit, sed
quae a Patrejure generatlonis acceperit.
LXXXI. Et ideo Filium sempiternam dicimus esse vlr-

tulem : si ergo sempiterna ejus virtus atque Divinitas,

nlique et potentia ejus est sempiterna". Filio igitur qni
derogat , Patri derogat, pielatem oiTcndit, violal charita-
tom. Nos honorificemus Filium , in quo Paler compla-
cet; placet enim Patri ut laudetur Filicis, in quo ipse
complacuit.
LXXXII. Respondeamus tamen intentioni eorum, ne
epilogo (20) quodam invidiam quKstionis dechnasse vi-
deamur. Generavit, inqniunt, Pater, non gcneravit Filius.

Qnod hic argumenlum est inaequalilatis ? Generatio enim

paternae proprielatis est, non potcnliae : et pielas a?quat,

non separat. Denique in ipso u.su nostrae infirmilalis (Ve-

quenter evenire cognoscinius, ut elinfirmi fihos habeant,

et non habeant forliores habeant scrvi non habeant
: ,

domini habcant inopes, non habeant qui potentes sunt.

:

LXXXIII. Sed si dicunt et boc infirmitalis esse, quja

volunt homincs filios habcre, nec possunt quamvis hu- :

mana non sint conferenda divinis, inlelligant lamen inter

ipsos quoque homines non potentiae esse , sed paternae

Joan XVI, i5. — » Roin. i, 16.

 ,:

DK FIDE, IJB. IV. l63

proprietatis liabere filios, vel non habere: nec in pnies-
late nostrae volunlatis esse generare, scd in corporis qna-
litate; nam si esset polenlice, utirjuc potentior multos
habcret. Ergo non cst potcnliac habere fiiios vel non
habere.
LXXXIV. Numquid nalurae esl ? Si naturas infirmita-
tcm putatis, et adhuniana vos confcrlis cxcmpla, cadem
Patris est natura qupe Filii est. Itaquc aut vcrum Filium
dicitis, et Patri in Filio dcrogalis per unitatem ejusdem
naturac (sicut cnlm Pater natura Dcus est, ila et Fihus :

deos autem Apostokis non natura dcos esse, sed diciM

ait

aul si negatis esse vcrum Filium, hoc est ejusdem na- ,

turae, non estergo gencratus : si non csl gcneratus Filius,

non generavit Patcr.
LXXXV. Colligitur ilaque juxta scntenilam veslram
ul non sit omnipolens Dcus Paler, quia gencrarc non po-
luit , si non gcneravit Filium , sed crcavit. Sed quia om-
nipotcns Patcr, cum juxla sententiam ve.-tram solus geuc-
ralor omnipotens sit, generavit utlque Filium, non creavit.
Verum ipsi magis qunm vobis creclendnm est. Ille ail

« Genui^ ; » et rrequcntcr ait, generationis svvb testls.

LXXXVJ. Non cst crgo naturae , non est potenliae in

Christo aliqua ,
quia non gencravit , infiruiitas ; quia ge-
neratio , sicnt saspe jam dlximus , non ad subllmltatem
potentite, sed ad proj)rielatem refertur nalura?. Nam si

ideo omnipotcns Pater, quia Fillum habet , omnipotenlior

ergo csse potuit, si plurcs haberct.
LXXXVII. An vcro polentia ejus in una generatione
defecit? At ergo ostendam et Chrlstum haberc filios, quos
quotidie gcnerat, sed ea gcneralione, vcl potius regene-
ratlone, quic potcstatis est , non naturae; adoplio enim
potestatls est, generalio propriolalis. Qaod ipsa Scriptura

• 1 Cor, VIII, 5. — « Pial. cix, 5,

11.
 l64 S. AMBROSII

nos (locuit ; dicit enim Joannps; quia « In hoc muntlo

jierat, ct mundus per ipsum iaclus est, ct uiundus eum
»non cognovil. In propria venit, et sui eum non recepe-
»runl. Quotquot autem recepcrunl eura, dedit illispoles-
«tatem Filios Dci fieri , his qui crcdunl iu nomineejus*. »

LXXXVIII. Dicinius ilaque potestalis esse, quod nos

Filios Dci fecit : proprielalis autem generaliouem esse
oracula divina declaranl ; dicit cnimSapientiaDoi «Exore :

» AUiss.imi prodivi" , » hoc est, non coacta, sed lihora : non

potestati obnoxia, sed uata generaliouis arcano,priviKgIo
dominationis et jin^e poteslatis. Deniquc dc eadem Sapicn-
tia, hoc esl, do Domino Jesu, alibi Pater dicit : « Ex ulero
.) anto luciferum gcnui te". »

LXXXIX. Quod utiqu!^ ideo dixil, non ut corporalem

alvum declararet, sed ut proj)rictalem vera^ gencralionis
ostenderet, Nam si ad corporalcm refcras, ergo omnipo-
tens Paler cum dolore et conceplione gcneravit. Sed ab-
sit, ut Deuui ex iufirmilate corporis meliamur. Est
quidam
uterus paternnearcanum substantiie interiusque sccre- ,

lum, quod non Angeli non Archangeli, non Poteslates, ,

non Dominationes, non aliqua creaturarum potuit penelrare

natura. Cum Patre enim sempcr, et in Patre scmpcr est
Filius : cum Patre per dislinclioneni indissociabilem Tri-
nitatis reternae , in Palre per divinee uiiitalem naturoc.
XG. Quis igitur hic arbiler Divinilatis , qui disculiat

Palrem ac Filium : ille, quare gencraverit: iste, cur noa

«'•eneraveritPServulumsnumaulancillulamcurgencraverit,
uemo condemnat : isli condcuniant, cur non generaverit
Chrislus ; condemnaut enim sna opiniono, cum derogant.
iNec coujugibus interse cur uon generaverint, aul chari-
las minuitur, aut merilum derogatur : isti quia non gene-

ravit, Ghristi minuunt potestatem.

« Joau. i, 10, et seqq. — » Ecdi. xjiv, 5. — i Psal. cix, 5.
 ! ,

DE FIDE, LIB. IV. l63

XCI. Cur, Inqninnt, Filiiis Pater non esl? Qnia et

Paler Filiiis non esl. Ciir non iste generavit ? Qiiia nec
ille generatns est. Ncc ideo minus habel Filius, fjuiaPuler

non est nec Paler niinus habet, quia Filiiis non esl.
:

Dixit enlm Filius « Omnia qua^Palcr habet, mea suiil'. »

:

Adeo generalio in palerna proprielale, non in jure cst

potestalis
XCII. Est qu.cdam indislincta dislinclse incomprehen-
sibills et inenarrabih's subslanlia Trinilalis. Dislinclioncm
elcnim accepiuius Palris ct Fllii et Sj)irilus sancti, non
confusionem : disllnclioneni , non separalionem : dislinc-

tionein , non phiialittilom. Divino il{:qi!c admirandoqne

Diysleriomanenlem semper accipimus Palrem, semper
Filium, sempcr Spirilum sanclum non diios Patres, non :

duos Fihos, non duos Spirilus. « L nus enim Deus Pater,

»ex quo omnia, et nos in ipso Dominus Jesus
: et uniis
«perquem omnia, ct nosper ipsum «Unus nalusex Palre'.

Doininus Jesus, et ideo LnigeniUis. « Unus et Spirilus

Msanctus', » ul idem Apostolus dixit : Sic arcij)iinus, sic

legimus, slc lcnemus. Dislinclioncm sciinus, secrcta nes-

cimus : causas non disCuLimus, sacrainenla sorvamus.
XCIII, Facinus indlgnum, i.t qui gcneralionis suac fa-
ciihaleui non habent, divincc generalionis examen sibi

arrogent , vindiccnl potcstalem ! Negent ergo acquah^m

Palri FiHum ,
quia non gcneravil Fihus : negent acqualem
Patri Filium, quia Patrem habct. Hoc si de hominibus
dicerent, quornm aliqui vohnU Filios habere, nec pos-
sunt, injuriam pularemus sic eliamsi inter duos honore :

pares habentrFilios qui non habct , nngaretur aequahs.

Et ideo hoc, inquam, gravc et de ij)sis hominibus videtur,
ut quis ideo minor pulelur, quod Palrem habet. INisi forle
tanquam constitutnm in familia putant Christuui dolere,
' Joan. XVI, i^. — » 1 Cor. vm, 6, — j IJ. xn, 1 1.
 ;,:

l66 S. AMBROSII

qiiod emanclpatns a Patre non sit, et aclmlnisffaridi pa-

trimonil non habeat facnltaleni. Sed non est Christus in
sacrls ,
qni sjcra nnlversa deslrn^il.
XCIV'. Qnomodo vohinl tamen , respondcant, vera-ne
generatio sit, el verns Fillns ex Deo Palre natus, hoc est,
ex substantla Patris , an ex aha nalus substantla? SI enim
dicunt ex Palre , hoc esl, ex Del substanlla, convenlt
quia ex snbslantla Patris Fihnm dlcunt. Ergo qula unlus
substantiae, nnius utique potentiae. Si vero ex aha substan-
tia Fihns est , qnomodo omnipotens Pater est , et omnl-
potens Fihns non est? Qnid enlm pncstantlns si ex aha
subslanlia Fihmn Dens fecit, cum ntlqne etFIhnsex aha
nos snbslanlla FiUos Dei fecerltPErgo ant unins substan-
liae Fihns cnm Palre, ant nnlns polenlite.
XCV. Frlget igitur eornm quaeslio, qnla de Chrlsto ,

judicare non possunt; Imo quia vinclt ille, cum judicalur. 1

Dignl lamen sunt istl judlclo suo ,

qul hanc objiciunt
qu.Tstionem. SI enim ideo aequahs Patrl Fihus non est
quia non generavit Fihum , et isll utlqne fateantur, si

non habent Fihos, qnl serunt hujusmodl quaestlones ,

suos sibi etiam scrvnlos praeferendos eo qnod habentibus ,

Fihos a^qnales esse non possunt. Si aulem habrnt Filios,

non putent slbl meritnm, sed fihornm jurl defcrri.
XCVI. Non consislit igllnr ha?c qnaestio, qnia aequahs
Fihns Patrl ideo csse non possit, quia Paler generaverlt
Filium, Fihus nuUum ex se ipse generaverit. Nam et fons
flnvium generat, et flnvins fonteni ex se Ipse non generat
et hix splendorem generat, non splendor lucem; ct una |

nalura est splendoris et lucis.

 :

DJi FIUE, LIB. IV. 167

V\^VVXVVV\.V\VVVV\VVVVVVV\AaVX%»A/VVV\VVV\A/V\VVVVV\VVVVVVVVWVVVVVVVV\VVV\VV\t\%V\XV\XV\A^^

CAPLT IX.

Varias Arrlanoriun eaptiiinculas ,

quibus Filium cce-

pisse ar^utabantur, profert et explodit. Nam praHer

quam quod cos aul conlra se , aut niliil efficere cons-

tal; cum rcrum omnium principio non possit esse

pri?icipium , eorum ar^umtnlatio
in liumanis eliam
viliosa cst. Tempus
non praccssisse auctorcm
igitur
suum : qui si aliquando non fuit tunc Pater fuit ,

sinc sua virtute ac sapientia. Deniquc ubi humanis

excmplis ostensum est aliquem priusquam nascatur,
esse dici , luvrelicorum temeritateni detestatur.

XCVII. LxDR ciini inaequalltatem ex gpnerationis ob-

jeclu probarenon poluerint, intclllgant etiam illani di-

vulgatam snae calumniam quaeslionis explosam. Solent
enim proponere Quomodo aequalis potest esse Filius
:

Patri ? INam si Filius est, anlcquam generarelur, non crat

aut si erat, cur natus est ? Et Arrianos se negare consue-
runt, qui proponunt Arrii qua?stiones?
XCVIII. Itaque exigimt a nobis responsionem ut si ,

dixerimus Antequam generaretur, crat, aslule rcferant

: :

Ergo antequara generaretur, creatus cst et non differt ,

a caeteris creaturis ; quia prius coepit creatnra es.se quam

Filius. Et adjiciunt : Cur qui erat, nalus csl? An quia
imperfectus erat, ut postea perfeclior fieret? Si aulem
responderimus quia uon erat^ objiciunt statim : Ei ergo
generatio contulit utesset, qui nou crat antequam nasce-
retur; ut hinc colligant : Eral crgo, quando nou erat
Filius.
lG8 S. AMBROSII

XCIX. Sed qni hoc proponnnt, ct obscnrltale volnnt

involvere veritalem , dicant ipsi ntrnin teniporalilcr gc-
Deret Pater , on intcmporalilcr. Si cnini lemporalitcr

dixerint, quod Filio objiciunt, Patri ajcribent; nt vi-

deatur Pater coepisse esse , quod non erat : si inlempora-
liter, quid superest, nisi nl ipsisolvant, qnam proposnc-
rint qnaeslionem ; ut ciyn generationem Palris abnnant
temporalem ,
generationem quoque Filii tcmporaiem non
esse fateanlnr?
C. Si ergo non csl generalio cjus ex lemporc, icstimari
datur quod nihil praecesserit anto Filium, qui non sit ex
tempore. Si enim aliquid anle Filium , jam non sunl in

ipso creata omnia ,

qu.-c vcl in coelo snnt vel in tcrris , ct

Apostolus redarguitur, qui hoc in Epistola sua scripscrit":

quod si nihil anle gf^neralloncm , non adverlo cur poste-
rior asscrdlur, quom nemo praccssit.
CI. Connectenda est eorum plena impletalis ob-
alia

jectio, quae lalenlcm habrat dolum qno sensus faciiium,

,

mentesque perstringal. Interrogant enim ulrum ouine ,

qnod fmem habet, aliquando crepcrlt. Et si acceperint

ejusmodl responsloncm ,
quia quod rinem habet , Cfcpit

allquando; relernnl, ulrum Palcr desierit gcnerare Filium.

Quod cum tenucrint, noslro aspirantc consensu , con-
texnut : cffipil ergo generatlo. Id sl non abnuas, conse-
qui videtur, ut si cffiplt ?;cncralio, videatur in eo ccppta,
qui natus est; ut nalus esse dicatur , qui ante non fuerat;
unde definiant : Aliquando ergo Fillus non fuit.

CII. Adjlclunt alias ineplias loquacltatis snae, dicenles :

Si Verbum PalrlsFilius est, et ideo genitus dlcltur, qnia

Ycrbum est quod aulcm Verbum
: est, opus non est :

multifariam locutus est Pater^* multos ergo generavit

fdios, si non operatus est, sed locutus est Verbnm. Amen-
« Coloss, 1, i6. — » Hehr. i, i.
 DE FIDE, LIB. IV. i6q
tes homines! qnasi non intelligant, qnid intersit inter
prohuiviim sennonem , et in nctcrniim permanens Dei

Verbnm ex Palrc nuluui : nalum ulique, non prolatum :

in quo non composila syllaba, scd pleniiudo Divnu'tatis

aeternaB est, et vita sine fine.

CIII. Subtexunt aliam impielatem, proponentes utrum

volens , an invitus gencraverit Pater; ut si dixerimus vo-
lenlem , anliquiorcm generalione volontatem videamur
fatcri , et refcrant qiiia non slt Filins co.Tternus Patri,
quem aliquid antecrsslt : aut quia ct ipse sit creatura;
quia scrlptum est :« Oninla qune vohiit, fecit'; cum hoc
ipsum non do Palre cl Fiho, scd de his qiias Filius fecit,

diclum sit crcaluris. Sin aulcm invitum Palrein gcnerasse

respondcrinius, invahdum Patrem thxisse videamur.
CIV. Sed nihil in sempiterna generatione praecedit,
nec vclle , nec nollc : crgo ncc invitum dixcrim , nec vo-
lentem; quia generatio non in vohintatis possibihtate est,

sed in jure quodam ct proprietate paterni videtur esse se-

creti. Nam sicul bonus Paler non aut ex vohintate est,

aut nccessilate, sed super utrumque, hoc est, natura; ita

non generat ex voluntate aut necessitate Pater.

CV. Esto tamcn, sit generalio in voluntate generantis,
quando hanc volunlatem fuisse dicunt? Si in principio,
in principio ulique Filius : si sempilerna vohintas, sem-
piternus et FiHus : si ccppit vohmtas, displicnit igilur sibi

quod eratDcus Pater, nt mntaret statum. Disphcuit ergo

sibi sine Filio, placere coepit sibi in Fiho.
CVI. Jam illa consequentia ut dicamus : Si studium
generandi nostro more assnmpsit ; ergo et CiXtera quae
gencrationem praecedere solent , nostro more assump-
sit : nostro aulem usu generationis votum est, non vo-
luntas.

' Psal. cxiii, 1 1.

1^0 S. AMBROSll

CVII. Produnt igitur impielatem suam ,

qui volunt ge-
nerationem coepisse Chrisli ; ut videatur non generatio
illa Verbi manenlis , sed prolalio fluentis esse sermonis :

delnde multos inducendo filios, negent in Chrlsto dlvinne

propriclalem naturcTj; ut nec unigenilus, nec primogeni-
tus aestimetur : poslremo nt si principmm credalur acce-
pisvse, eliam fuicni vidcalur hahiturus.
GVIII. Scd neque principium assuiiipsll allquando Dci
Filius , qui erat in princlplo': neque fuiem habehlt qui est
principlum unlversilntis et finis. Nam cum sit principlum^,
quomodo quod habebat, accepit? ant quomodo sui finem
habebll, cum omuiuin ipse slt finis, ut in Illo finc sinc

fine maneamus? Dei cnim generatio cum temporalis non

sit, ncc antese, nec In se lcmpns invcnlt.

CIX. Frrgida igitur eorum cl vana quicsllo in crcaturis

ipsis non habet locum ; ipsa clenim quae leniporalia sunt,

dlscrelioncm quibusdam habcre lcmporis non videntur.

in

Luxncn)pe splcudorcm gcncrat, ncc comprchcndi potcst

quod splendor Incc posterior sit, aut lux spleudore anti-
quior; quia ubilumen est, splendorcst et ubi splcndor, :

etiam lumcn est. Ilaque ncc slne splcndore kmicn ncc ,

splendor potcst cssc slne lumine; quia et in splendore lu-

men , ct splendor in lumine cst. L nde ct Apostolus splcn-
dorem palern;eglori;e Flllum dixll'; quia splcndor paternai
luclsest Fiiius : coaeternus, propler virlutis aetcrnilatcm :

inseparabilis, propler claritudlnls unitalcm.

CX. Ergo sl temporalia et aerea ha-c comprehenderc et
separare non possumus qutc videmus, Deum quem non vide-

mus, quisuper omnem estcreaturam , inipso suaeganeratio-

nis arcano possumus comprchendere? Possumuseum a Fi-
lio tempore scpararc , cum omnc tempus opus Filii slt?

CXI. Desinant ergo diccrc : Et antcquam gcnerarclu r,

Joai). I, 1. — » lil, VIII, 25.— 5 Ilebr. i, 3.

 DE FIDE, LIB. IV. lyl
non erat. Ante enim temporis est, generatio anie tempora ;

et ideo f|uod postorius est, prius non est : nec opus ante
auctorem potest rs>e ; cum opera ipsa principium de ope-
ratore suo sumant. Nam quomodo ante operatorem suum
usus operis acslimelur; cum ouine tem[)us opus sit , et
omne opus de operalore suo ut esset, accepit?
CXII. Experiri igitur adhuc islos volo , qui sibi viden-
lur astuti; ut de nostris respondeant, qnl calumniantur
divinis , longcque refugiunt ab inscrulabili supornaj gene-
rationis arcano : qu;estlunem suam humanne aslruant gene-
ralionis exemplo. De Filio Dei dicunt quia antequam ge-
nerarelur non erat , hoc est , dc Dei sapienlia , de virlalc
Dei , de Dei ^ erbo , cujus generalio nlhil ante se novit.
Quod sl aliquando , ut volunt, non fuit (quod nefas dlclu
est) non fult ergo In Deo perfeclionis aliquando plenlludo
divlnae, sl postea processum generalionis accepit.
CXIII. Tameu nt sciant quam vana sit et sotuhllls eo-

rum quaestio; Ilcet nihil in eo humanls dlvlnisve com-

uiune , tamen docebo homlnes, antequam nascerentur,
fulsse. Autnegent Jncob Sanctum fulsse priusquam nas- ,

cerelur, qui fralrem snpplantavit In matrrnl adhuc uterl

posilus arcano': negenfc Illeremiam , anlequam nascere-
tur, fuisse, cul dicilur : «Priusquam teformarem in utero
«matris tunc, novi ie priusquam exlrcs devulva, sanc-
: et

«tificavi te, Pt Prophetam in genlibus posui te^.nOuid

hoc evidentlus tanll exemplo Prophelce, qul sanctificatus

est, antcquam nalus, ef antequam formaretur, cst cog-

nitus ?

CXIV. Quid etiam de Joanne loquar, de quo riiater re-

ligiosa testatur, quia Intra materna situs adhnc viscera ,

praesentlamDomlnl splritu cognovit, exultatlone conslgna-

vlt, sicut scrlptum meminimus , matre dlcente : « Ecce
• Gen. xxT, 20. — » Jeiem, 1, 5.
179 S. AMBROSII

» enim ut facta est in anrlbns meis vox salntatlonis luae,

nexuHavit in ^riudio infans in uleromeo '?» Erat igitur
qui prophclabat, annon erat? At certc eral; erat enim
qui venerabatur auctorcm , erat qui Ioqncl>atur in matre.
Deniquc Eiisabclh filii spirilu rcplcl)alur, Maria filii spiritu

sanctificahatur ; sic enim habcs . quia « Exultavit infans

5 in utcro cjus, el replcta est Spirltu sancto Ellsabeth'. ^»

C\\ \ ide singulorum verborum proprlclates. Vocem

.

qnidem Marlas prior Elisabeth audivit sed Joannes prior ,

Domini grallam senslt. Pulchre slbi conveniunt oracula

oraculis , fremlna mulleri, ct pignus plgnori. Islio gratiam
loquuntur, ill' intus opcranlur , pielatisque mysteriura
maternis adoriunlur profectibus ; duplicique miraculo ,

licet honorc divcrso ,

prophctant malres splritu parvulo-
rum. Quis ii^itur auctor hiijus miraculi, nonne Dci Pilius,
qui fecit csse non nalos?
CX\ I. De rebushumanls qu.Tsliovestra non potest con-
venire; potest ne de divinis convcnirc secrclis? Quidest :

Anlequam gencraretur, non eratPNumquid Pater aliqna

lcm|)ora conccpllonls acccpit, utFllIum tempora pr-Tveni-
rent? Anl foemineae more naturae gencrationis suac molilus
est parlum ; ut molilio ipsa Filio esset anliquior ? Quidest
hoc? Cur divina secreta disculimus? Proprlclalem legi
divinae generalionls, non qualitatein.

CX\ n. Facluus indlgnum? ut ex se qnidam ccelcslia

meliantur, qui Chrisluai non nasci potulsse, sed ficri,
tanquam unum dc spadonibus putant : aut tanquam unum
de spadonibus Palrem Filium, quem generare non polne-
rit , adoptaverit.

> Luc I, 4 ". — • Ibid,

 ,

DK FIDK, LIB. IV. 1^3

CAPUT X.

Objlclentibus Chrlstum, Joanne teste, vtvere proptcr

Palrcm, ac prolnde ipsi a.'ijualcm non Itabcndum, res-
pondctur Filii vilam seoundutn Divinilatem nec coc-
pisse cx tempore , nec pcndcre ab aliciuo : locum vero
de humana ipsius vita intelligendum ex eo probari,
quod ibidem de corpore ac sanguinc suo prwmiserat.
Tutn duarum controversi loci expositionum primam
rcfcrri ad humanitatem , ct secunda Filii cum Patre
aiqualilatem ,nccnori cum liomine similitudinem. sig-
nari docet. Dcitide perslricta (juam Filio itiurebant
injuria^ quo paclo e/iam sccut^dum Divinitatem prop-
ter Patrem vivat, apcrit. Ac tandcm expcsito quoi
vilCB noslroi cnm divina unitas sit , aliam objectio-
iietn, qua Filius per Patrem clartficari opponitur,
paucis absolvit.

CXVIII. Plerique cliacn hinc raciunt quaeslionem,

quia scriptum cst : «Sicut n.iisit mc vivus Piitcr, et cgo
» vivo propler Piilrcm : ct qr.i manducat me , ct ij)sc vivit

»])ropter mo^; » dicentcs : Quomodo a?qualis cit Palri

lilius, qui dixit quia propler Palrem vivil?
GXIX. Qui lioc proponunt, primum rcspondcant, ca«
jusmodi vila sit Filii , ulrum ea quam Paler lar^ilus sit

non habenli? Scd quomodo vitam aliquando poluit non

habere; cumipsesit vita, sicut ait : «Ego sum via, veritas

' Joaii. VI, 58.

1^4 S. AWBROSII

»et vita'?n Vita iilique seropilerna, sicut virliis est sempi-

terna^. Aliquando crgo, ut s'c lofjuar, se vila non habuit?
CXX. Considerale quid lectutn sit liodie de Domino
Jesu, quia « Morluus est pro nobis; ul sive vigilemus,
Bsive dormiamus , simul cum illo vivanuis'. » Cujus mors
vitacst, hujus Dlvinltas vita non est; cutn Divlnitas vita
sit sempiterna?
CXXI. An vero vita ejus in Patris est poleslale? Sed
ne corporis quidem sui vilam in alterius fiiisse poleslale
mcmoravit, sicul scriplum est: «Egopono aniiuam nieam,
)(ut ilcrum sumam illam. Nemo (ollit eam a mo, sed ego
» pono eam me ipso. Potcstatcm haLco poncndi cam et
a ,

uiterum poteslatem haLeo siuuendi eam hoc mandalum :

» accepi a Patre raeo'. »

CXXII. Ejus ergo secundum Divinitatem in alte-

vita

rius polcstatc posita judicalur, cujus vila sccundum cor-

pus alienre non erat suLdila poleslati? Aliena enim po-

testaserat, si non eral unilaspolestatis. Sed sicutpoteslatis
suae esse significat poncre animam , cl hLera) vohuilalis :

ita eliam quod sccundum mandatum dcposuit Patris, suae

ac patcrnce voluntatis significat unitalem.
CXXIII. Ergo si vitam Filius neque aliquo acccpit ex
tempore, neque ahena; hal)Ct polcslali suLdllom, videa-
mus qua valione dixerit : « Slcut misil me vivus Pater, et

» ego vivo propter PaUem^ « Exponamns ut possnmus;

imo ipse pollus exponat.
CXXIV. Considera igitur quid ante prncmlserlt; ait
cnim « Amcn amcn dico vobls. »Anle instrult queniad-
: ,

modum audire deLeas :«\ere, inquit, vcre dico voLis,

«nisi manducavcrilis carnem Fihl hominis, et Liberitis
» sanguinem ejus, non habebitis vitam in voLis". »Secun>

• Joan. xiT, €. — » fiom. i. 20. — ' i Tlie?s. v, 10. — < Joau. x, 17,
el .«eqq. — ' U. vi, 51 — 6 Ibid. 5 4.
 ,

DE FIDE, LIB. IV. 1^5

(limi Filinm hominls se dicere ante prcTemisit, el tu qnod
secnndumFilium hominis dc carne est loculuselsan"uine,
ad Diviniliitoin putas essc refcrenduin ?

CXXV. Denique addidit : « Caro enim mea vere est

»esca , et sanguis meus est polus*. » Carnein audis, san-
guincm audis, morlis DominicaG sacramenta cognoscis et ;

Audl diccnlem ipsum « Qula spi-

Divinitati cahiainiaris.^ :

» rltus carnem elossa non habet^. » Nos autturiquoliescum-

que sacramenta sumimus, quae per sacrae orallonis mys-

lerium in carncm transfigurantur et sangulnem, morlem
Domini annunliamus'. »
CXXVI. Ergo posteaquam se loijui secundum hominis
Filium declaravit, et carnem sa^pe repelivlt et sanguinem ,

subdldlt poslea : « Sicut mislt me vivus Pater, et ego vivo

»propter Patrem; manducat me, et ipsc vivit prop-
et qui

» ter me'. » Quomodo igllur hoc accii)Iendum putant ? Po-

lest enim duplex videri comparatlo. Prima ita « Slcut :

• misit me vlvus Paler , et ego vlvo propter Palrem. »

Secunda ita ; « Sicul misit me vivus Patcr, et ego vivo

«propter Patrem ; ita et qui manducat me, Ipse vlvlt prop-
»ter me. »
'

CXXVIl. Si prlmam eligunt, hoc slgnificat quia sicut

missus sum a Patre , et descendl aPatre ; ita vlvo propter
Patrem. Quasi quls autem missus est , atquc descendit;
nisi quasi FIHus homlnis, sicut ipse supra dlxit : « Nemo
«ascendlt in ccehmi , nisi qui deccelo descendit Fiiius ho-
»minis^?» Ergo slcut quasi Filius hominls missus est

atque descendlt; itaquasi Filius homliiis vlvlt propter Pa-

trem. Denique et qui manducal quasi Flhum hominis, et
ipse vivlt propter Flliumhomluis. Actum ergo incarnatio-
nls suic advenlui comparavil.

3oan. X, 56. — » Liic. xxiv, og. — ^ i Cor. xi, 26. — * JoHn. vi, 58.
— * 1(1. III, i3.
 :

1^6 S. AMBROSII

CXXVin. Quod si secunda complacult , nonue et

aequalitalem Filii cum Palre , et simililndinem ejus cum

homine manifesta dislinctionc colllgimus? Nam quid est
Sicut ipse vivit propler Patrem , et nos vivimus propter i

ipsum; nisi quia sic vivifical Filius hominem , sicut Paler i

in Filio carnem vivificavit humanam?« Sicut enim Pater

»suscitatmortuos,et vivificat; sic et Fillus, quos vult, vi-

»vificat*, »ut ipse Dominus siipra dixit.

CXXIX. /Equalitas crgo Filii ad Palrem per unitalem

quoque vlvificalionis astruiturj quando sic vivIficatFilius,
ul Paler. Agnoscc ergo ejus vilam el polenliam sempller-
nam. Simililudo ellaiu noslra ad Filliim, et quctdam se-
cundum carnem unilas declaralur ; quoniam quemadaio-
dum Dci Fllius aPalre, sic homo cst vivificalus in carne.

Sic enlin scriplum est, quia sicut Dcus Jesum Christum

a morluis suscilavit, ila eliam nos quasi homines vivifica-
mur a Dei Fillo".
CXXX. Secundum hanc ergo exposilionem non sohim
ad condilionem humanam derivatur gralia iargllatis, sed

otiam Divinitalis aelernltas praidlcalur : Divinitatis, quia

ipsa vivificat : humanae autem condllionls, quia vivificala

est in Christo.

CXXXI. Quod si quls utruuiquy ad Chrisll refcrt Dlvi-

nitatem : crgo Fihus Dei hominiinis comparatur; ut ita

Fiiius propler Patrem vlvat , sicut nos propler Fihum Dei

vivlmus. SedFillusDel vilam largllur ailernam, nos autem
hTrgiri nequimus : ergo nostri comparatione nec ille lar-

"iUir. Ilabeanl igitur Arriani fidci suaepraemium , nevilara

ailernam adipiscantur a Fiho.
CXXXII. Libet jam uherius progredl ; nam si ilh"s pla-

cet hunc locum ad divinae perpeluitalem referre subslan-

tiae, accipiant etiam tertiam exposilionem. Nonne eviden-

» Joan. V, ai. — » Rom. iv, 24.
 DK FIDE, I.ll!. IV. 1^7
ler vldctur (llcero qnod sicnt vlvns Pater est, ila vivit et

Filius? Quod utique qnis non advertat ad unilalcm vitae,

quod eadem Patris et Filii vita sit, esse reierendum?« Si-
» cut enim Pitter vitam habet in semelipso, sic dedit et
»Filio vitam haberc in semetipso'. » Dedit per unilalcm :

dcdit non ut auferat, sed ut clarificetur in Filio : dedit,

nt comploccal : dedit non ut Pater custodiret, sed ut Fi-
lius possideret.

CXXXIll. Sed objiciendum pntant quia dixerat Ego : «f

»vivo propter Patrem^ » Ulique si ad Divinitatem rete-

runt, propter Patreoi vivit Filius ; quia ex Patre Filius
est : propter Patrem ; qula unius subslantiae cum Patre :

propter Patrem; quia eructatum est Verbuai ex Palris

cordo^, qula a Patre processlt, quia ex paterno gcneratns
est ntero'', quia fons Pater Filii est, quia radix Pater Fi-
lii est.

CXXXIV. Sed dlcunt fortasse : Si unilatem putas Pa-

tris ac Filii vitns csse , cum Filius dixcrit : « Et ego vlvo
»propter Patrem' ; »JNumquid unitas est Filli vltie atque
hominum : cum dixeritFIlius quia « Qui manducat me, et

» ipsc vivit propter me ? »

CXXXN . Imo plane, sicut unllatem fateor esse vitoe

coelcstls in Patre et Filio per divinae unitatem snbstantire;

Ita vel divlnae naturae vel Dominicx incarnalionis excepto
privllegio, socletalem nobiscum \\\.x spiritalis in Filio
esse profiteor per humanaj unltatcin naturae « Qualis :

«enirn ccelestis, talcs et ccelesles^ «Denique sicut in IUo

sedemus ad dexteram Patris, non quia cuin Ipso sedenms,
sed quia sedemus In Chrlstl corpore, de quo postca dlce-
mus plenius^ : sicut , inquam , sedemus in Cbrislo pcr cor-

' Joan. V, 26. — » Id. ti, 58. — > Psal. xmv. 1. — 4 Id. cis, 5. —
5 Joan. VI, 58. — ^ i Cor. xv, i8,— 7 Infr. lib. v.

LIX 12
 :

17» S. AMBROSII

poris unitateni ; ila eliii Chrislo vivimusper corporis uni-

tatem.
CXXXVI. autem uon vereor cjuia scriptum
>son solum
est « Et ego vivo propter Patrem; » sed eliam si per Pa-
:

trem dixisset, non vererer.

CXXXVII. Solent enim etiam illud objicere quia dixit
* Haec infirmitas non est ad mortem, sed pro claritate
»Dei; ut clarificetiir FiHus cjus per ipsum'. » Non solum

cnim pcr Patrem , et a Patrc Filius clarificatur; quia

scriplum est : « Clarifica me, Pater^ ; » et alibi : « Nunc
') clarificalus estFilius hominis, ct Deus chirificalus est in

»co, et Deus clarificavit eum' : »sed etiam perFilium,et

a Filio clarificalur Pater ; quia \ eritas dixit : « Ego le cla-

«rificavi super terram '. u

CXXXVIII. Sicut ergo clarificatur per Patrem , ita

eliam propter Patrem Unde et quidam ^o;av opinio-

vivit.

nem magis putaverunt esse, quam gloriam et ideo sic ;

interprctali sunt Ego te clarificavi super terram, opus

:

consummavi quod dedistimihi; et nunc clarifica me, Pa-

lcr, hoc esl, 66^y.'o\i ut sit hic sensus Ego opinionem de :

le hominibus hujusmodi intudi, ut cognoscant te Deum

verum ; ot tu hanc de me confirma illis opiuionem , ut cre-
dant me tuum Filium et Deum verum.
Joan, XI, 4- — • Itl. xTii, 5. — J Id. xiii, 5i, 02. — 4 Id, wii, 4-
 DE FIDE, I.IB. IV. 1^9

GAPU T XI.

Dlscrimen quod conflare, Arrianl moliebantiir e verbis

ApostoU tx Patrc omnia, et per Filium omnia esse

docentis, irridetur. Ostenditur enim illiceamdem Pa-
tris ac Filii omnipotcntiam exprimi : quod cum ex

aliis locis , tuin ex ipsius Pauli texlu confirmatur,

Jlunc absurde ad Palrtm referri ab ka'reticis ac per- ,

tinere ad Filium ex ejusdem serie demoyistrari : nec

tamen quidquam Filii dcrogari polentia^ , si de Patre
intelli^atur. Postremo in i.stis , ex quo , per quem, et

in quo aliquid, nullam inlercedcre differenliam , el

licec omnia de tribus personis dici , evincit.

CXXXIX. Jam illud ricllcnlum est ,

quod quidam ex
illo Aposlolico discrelionem iiiter Palrem et Fillum fa-

ciunt poleslalis, quia scriptum est : « Nobis tamen unus

«DeusPaler, ex quo omnla, ct nos In ipso : ct unus Domi-
«nus Jesus Chrlstus, perquem oiiinia, et nos perlpsum'. »

Aluntenim non mediocrem dlvinai majestatis esse distan-

llam , qula dictum cst : Ex illo omnia , el per hunc omnia.

Nihil autem expresslus, quam quod hoc loco omnlpotens
Flilus evidenli ratione signalur ; nam ut ex IIIo ouinla , ita

per hunc omnia.

CXL. Inter omnia Pater non est, cui dlctum est :

« Qula universa servlunt tibi^ » Inter omnla Filius non

est,quias Omnia per ipsum factasunt' , et omnia in ipso

• I Cor. VIII, 6. — > Paal. cxvin, 91. — ' Joan. i, 5.

12.
 lOO S. AMBROSII

rt conslant, et ipse esl siiper omncs ccelos'. » Non ergo in-

ter omniaFilius, sed snper omnia :(jui secunduni carneui
quideni esl ex ramilia Judieorum; idem tanien snper om-
nia Deus benediclus in siecula^ : cujus est nomen snper
omne nomen , et de qno dicitur : « Omnia subjecisli sub

«pedibus ejus'. «Subjiciendo aulem omnia , nihil reliquit

ei non suLjactum , sicut Aposlolus dixil'. Quod si hoc

etiam secundum incarnalionis locutns esl sacrameulum .

quemadmodum possumus dcsupernas generationis incom-

parabilimajeslale dubitarc?
CXLI. .Nihil igilur poteslatis inter Patrem et Filium
certum est intcresse. Dcnique eo usque nihil interest po-

leslalis , ut idem Apostolusex ipso dixerit esse omnia ,

))er

quem omnia sicut habes Quoniam

, : o ex ipso , et per ip-

» sum et in ipso sunt oiiinia ^ »

,

CXLII. Si igitur Pater, sicut putant, tanlummodo sig-

nificatur, non potest idem et omnipolens esse ,

quia ex
ipso omnia : et omnip.otens non esse, quia peripsuin om-
nia. Aul igilur invalidum , nec omnipolenlem Palrcm sua
asscrlione memorabunt, aut certe omuipolenlem etiam
Filium vel inviti voce propria fatebunlur.
CXLIII. Eligant tamen ulrum hic Palrem declaratuui
putent. Si Patrem , ergo et per ipsum omnia : si Filium,
ergo et ex ipso omnia. Si aulem et per Patrem omnia ,

iiihil utique Filio derogandum : et si ex f ilio omnia, si-

mililer et Filio deferentlum.

CXLI\ . Ac ne insidiari nos unius arbilrentur obrep-
tione versiculi, totum caput recenseamus : « O allitudo ,

))iiiquit, divitiarum sapientiae et scienti<Te Dei : quam in-

«scrntabilia sunt judicia ejus, et investlgabiles viac ejus!

)) Quis enim cognovit sensum Domini? aul quis consilia-

Coloss. ), i;. — » Rom. IX, 5,-3 Psa'. vjii, 8. — 4 Hebr. ii, 8, —

* Rum. XI, jT).
 DE l'JD£, LIB. IV. 181

» rius ejus fuit ? aut quis prior dedit illi , et retribuetur ei ?

» Quoniam cx ipso, et per ipsum, et in ipso sunt omnia ,

»ipsi gloria insnccula'. »

CXLV. De quo igilur diclum putanl, de Palre , an de

Filio? Si de Patre : sed non est sapienlia Dei Paler; quia
Sapienlia Dei Filius est. Quid est autem quod non possit
Sapientia, de qua scriptura est : « Cum sit una omnipotens

»et permanens , in se omnia innovat^? »Non ergo acce-

dentem legimus, sed permanentem. Habes ergo juxta Sa-
lomonem omnipotcnlem et permanenlem Sapientiam.
,

Habes eliam bonam , quia scriplun) cst : « Sapienliani au-

» tem non vincil malitia'. »

CXLVI. Sed ad proposilum rcvertamur. « Quam in-

«scrulabilia sunt, inquit, judicia ejus ! » Si igitur omnc
judicium Paler deditFilio^^jPiliumPalervidetur declarare,
qui judicat.
CXLVIL Dcniquc ut scios quia non dc Piitrc, sed dc
Filio dicit , addidit : a De-
Quis prior, inquit, dedit illi? »

dit enim Pater Filio sed dedit jure generalionis non : ,

munere largilalis. Et ideo quia negari non polest a Patre

accepisse Filium, secundum quod scriptuui est « Omnia :

» mihi Iradita sunt a Palre nieo^ ; » dicendo lamcn : « Quis

» prior dedil illiP»non accepisse pernaturam a Patre Fi-
lium denegavit, scd priorem non posse dici iuter Patrem
et Filium declaravit; quia ctsi Paler dedit Filio, non ta-

men quasi posleriori dedit : quia increata et iuaesliuiabilis

Triuitas, quas uuius est a'.ternilalis etgloriiT", ncc tcmpus
nec gradum vel posterioris recipit vcl prioris.

CXLVIII. Quod si Craacos magis codices sequendos

putamus , qui habent tU -KpoaioMy.vj a-Jrto ; vidis quoniam
cui nihil addi polcst, non dispar a plcno est. Ergo si Filio

Hom. XI, n5-56. — ^ Sap. vii, 27. — ' Ibid. jo. — < Jo;in. v, 22. —
s MaUh. M, 2;.
 l82 8. A.\JBROSII

magis convenit hoc totum Apostolicum caput , videmus et

de Fiiio esse credenduui , quia ex ipso omnia , sicut scrip-
tum ost : « Qnoniam ex ipso , et per ipsum , et in ipso sunt
»omnIa. »

CXLIX. Esto lamen de Patre dicium putent. Itaque

memiuerinnis quia sicut ex ipso legimus oninia, ita eliam
per ipsum omnia : in universilatem quippe lolius crea-
lurae Patris et Filii profertur auclorilas. Ac licet superius

omnipoleiitem Filium paterno probaverimus exemplo;

tamen quia illis derogarc studium est, considerent quia et
Palri derogant. Si enim infirmus Filius, qnia per ipsum
omnia, numquid inlirmus et Pater, quia et per Patrem
omnia?
CL. Sed ut agnoscant nuUam discretionem inter haec
esse , iteruin demonstrabo ejusdem esse , ex quo ali-

quid , et por qucm

oslendam ulrumque de Pa-
aliquid; et
tre lectum. Sic enim habemus « Fideiis Dcus per quem :

avocali estis in communionem Filiiejns'. t Quid Aposto-

lus dixerit, considcrenl. Per Palrem vocamur, et nihil est

quaestionis : perFilium creamur, et hoc viliuscEstimarunt?

Paler in communionem Fllii vocavit,et religiose hocsicut
deberaus, accipimus : Filius omnia creavit, etputant non
liberae fuisse voluntatis arbitrium , sed coactffi atque ser-
vilis operalionis obsequium ?

CLI. Lt autem agnoscas plenius nihil distare inter Pa-

tris et Filii polestalem, cum per Patrem in communionem
Filii ejus vocemur; ex Filio est ipsa communio, sicut
scriptum est:«Quoniam de plenitudine ejus nos omnes
» accepimus ^; » licet secundam graecum Evangelium, ex
plenitudine ejus intelligere debeamus.
CLII. Ecce et per Patrem communio , et ex Filio conj-
munio : sed non discrepans, sed una communio ; sicut

' 1 Cor. 1, g. — » Joan. i, i6.

 D£ llDl':, LIB. IV. l83

idem Joannes in Epistola sna dixit : « Et coninninicalio

«nnslra sit cum Patrc , et cnin Filio ejus Jesu ChrisloV »

CLIII; Accipe ctiani qtiia non solum cx Palre et Filio,

sed etiam ex Spiritu sancto unam nobis communionem
Scriptura commemoravit : «Cratia, incjuil, Domini nostri
»Jesu Chrisli , et charitas Dei , et communicatio sancti
«Spirllus cum omnibus vobis^. »
CLIV. OuaM-o autcm in (jtiominor videalur is per i|uem
omnia fjuain is cx qiio omnia? An quia operaloi- asseri-
,

tur? Sed opcratur ct Poter ; ([uia verus cst , qui dixit :

«Paler nunis usque modo operalur, et ego operor^ » Si-

cut igitur Pater operatur, operatur ct Filius. INon ergo
operalor infirmus aut vibs est ; qunniam operalur ct Pa-
ter : et ideo quod commune est Filio cum Patre vel prop-
ter Piitrcm inferiore loco accipi non oportet; ne Piitri po-
tius in Filio ab hacrelicis derogelur.
CLV. Nec mediocre iHud, (|uod alibi etiam idem sanc-
lus Joannes ad refellendas Arrianae perfidiae quaestiones

ait?«Si scitis qiioniam justus cst , scilole quoniam qui

»facit justitiam , ex ipso natiis est ^ » Juslus auteni quis
nisi'Dominus ,
qui justilias dilexit*? Aut quem , sicut su-
periora indicant, repromissorem vilae habemus aBtcrnae,
si Filium nou habemus? Si igitur Filius Dei vitam nobis
promisit aeternam , et ipse juslus est, ex ipso ulique nati
sumus. Aut si ex Filio nus per gratiam natos negant, nec
justum Filium confilentur.
CLVI. Credas igilur necesse est etiam ex Dei Filio om-
nia; quia oumiuin sicut Deus Pater, ita ct Filius ct auc-
tor est et creator. Videmus ergo inanem esse banc quaes-
tionem, cum et de Filio credi conveniat quoniam «Exipso,
))et per ipsum , et in ipso sunt omnia. ))

' I Joan. I, 3. — »2 Cor. xmii, i3. — ' Joan, v, ij — 4 i Joan, li, ay.
— » Psal. L. x,8.
l84 S. AMBROSII

CLVIL Diximus qnomodo ex ipso ,

quomodo etiani
per ipsum. Iii ipso autem omnia esse quis dubilct , cum
alibi scriplum sit :«Quoniam in ipso condila sunt omnia
»in ccelis, et in ipso creata sunt : et ipse cst ante omncs,
» et omnia in ipso conslant*?»Habes eigo ex ipso gratiam,
ipsum operatorem , iii ipso oninium lirmamentum.

CAPLT XII.

Quod objicicbalur ex Joanne Filium viii ct Palrcin

agricolce comparari de incamalione intelligendiim :
,

<jui vcro sccundum ^enerationcm divinam illud acci-

piant , Filio duas injurias inferrc^ qucm ct Paulo

poslponant , ct lequcnt aliis homi?iibus totidcm ctiam :

Patri^ qucm non solum eidem Apostoto parem sed ,

etiam niliiii cssc tcstijiccnlur. Tum falsa intcrprcta-

tionc dcnuo rejeata, vcraquc confirmata fuUus quo- ,

que sccundum Divinitatcm agricola csse , ac uva sc-

cunduni humanitatem astruilur; undesuperior prce- ,

ceUentice patcrmv explicatio stabilitur.

CL\ III. Illud (|iiofjae ad separandam Patris et Filii

Divinitalcm objicere consiieverunt ,

Dominus dixit
quia
in Evangelio : «Ego sum vitis vera etPaler meus agricola
»est^; » agricolam el vitem diversae diccnles esse naturae,
et vitem in agricolae esse potestate.
CLIX. Sic ergo viiUis esse Filium secundum Divinlta-
tcm, sicut vilis cst; ut sine cultorc nihil valcat , et possit

Coloss. I, 16, — • Jojii. w, I.

 !

Dli HUE, LIB. IV. 180

dcserl vel recidi : et cx litlcra cakimniam comparatis,

quia Dominus vilem se essc dixit, incarnationis suae signi-
ficans sacramfnlum ? Tamen si placct ut ex liltera argu-
mentcmur, fateor et cgo imo profileor quia vilem se ,

Filius noininavit. Vae enim mihi si sacramenlum salutis ,

publica3 denegavero
GLX. Quomodo ergo vultls accipere quod se vltem
Dei Filius noniinavit? Si secundum divinam substantiam
dictum accipitis; et sicut inter agricolam et vltem, ita

etiam inlerPalrem et Filium Dlvinitatis credilis essc dis-

tanliam , gominam Filio gcmiiiaQi Palri facills injuriam
,
:

Filio ,
qnia si sccundum Divinitalcm inferior est quam

agrlcola, infcrior eliam Paulo aposlolo veslra asscrtione

iieccsse est a:^stimetur, qula cl Paulus agricolam se esse
dixlt , sicut habes : «Ego phTntavi, Apollo rigavit; sed
»Deus incremcntum dcdit'.» Num crgo vullis ut Paiilus
melior sit Del Fllio?
CLXI. Ilabelilis unain injuriam. Alleram ,
quia si se-

cundum substanliam gencralionis a3tcrn;e vills csl Filius, ,

cum dixcrit «Ego snm vltis, vos p:ihniles estis ^; » unius

:

nobiscuni eliam illa divlna generatio vldebitur esse sub-

slanliic. Sed quis simllis tlbi in diis, Domlne', » sicut
scriplnm cst ? Et rursus in'„Psalmo : « Quoniam quis in nu-
))bibus requabltur Domino? aut quis similis erlt Deo Inler
).llliosD.I^?..

CLXII. jNcc tamen soli Filio dcrogatis , sed etiam Pa-

Iri. Nam si in agrIcol;c iiominc omnis patcrna2 pnerogalha
est potestatis; cuin elianiPaulusagricola slt, Patrl utique,
cuIFillum negatis ;cqualem, Aposlolum comparatis.
CLXIII. Delnde cum scriptum slt : « Sed noque qui plan-
»tat, esl quidquam , nuque qui rigat : scd qui dat Incre-

I Cor. III, 6. — » Ju;:r. xv, 5. — J Em.-^. w, u — 4 Psal.

LXXXVIll, 7.
 ;

l8fi S. AMBHOSII

»dat incrementuin Dens*;))in eo nomine vos summani

palernae majestatis locabilis ,
qnod videlis infirmuin. Si
enim qui planlal, et qui rigaf, nihilest, sed qni d;it incre-
mentumDeiis; videlc quidveslra asserere uioliatur impic-
tas, ut et Paler nomine sit conlemncndus agricolae; et
Deus incrementum palcrno opcri qui tribuat, re-
aliquis

quirendus. Impie igitur ex nomine agricolae pra^ferendam

Dei Palris exislimant poleslatem in quo sil Palri Deo cum
hominn appellationis commune consortium.
CLXIV. Quid aiU(;m egregiurn , si ei (utvullis haere-
tici) Fillo prneferatur , cujus divina substantia ab humana
conditione non discrepct? Nam si vilrm Filium secundum
divinam substanliam appellalum putalis , uon soium cor-
ruptelaG , incerlisque elemcntorum obnoxiimi judicatis,
sed etiam hummie tantummodo consortem nalurai; quia
unius nalune sunt vitis et palmitcs : ut non per iiicarna-

tionis sacramentum carnem Dei Filius assumnsisse videa-

tur, sed principium sumpsisse de carne.
CLXV. Ego autem dicam plane carnem ejus, licet

novo generationis myslerio, unius lamen naturac fuisse

nobiscum , et hoc sahitis noslr.c sacramentum essc non ,

divinae generationis exordium. Vitis enim est quia meas ,

sustinet passiones; quandoquldem in illo nixa fragilis priiis

humana condilio foecundis redivivae fructibus pietatis ado-

levit.

CLXVI. A erumtamen si te pompa delectat agricolac

dicas, velim , quis iile sit, qui locutus cst in Propheta :

«Domine, notum milii fac ut sciam tunc vidi cogita- , :

» liones eorum, Ego ut agnus ductus sum innocens ad im-

wmolandum, et nesciebam adversum me cogitaverunt :

wconsiiium, dicentes : Venite, injiciamus lignum in pa-

»uem ejus^ »Si enim Filius incarnalionis futur?e loquitur
• I Cor, III, 7. — • Jerein. xi, 19.
 DE FIDE, LIB. IV. 187

sacramentum, Implum est nt de Patre credas , Filius est

ulique qui supra dicit : «Ego plantavi tevilom Iructiferam ,

«quomodo conversa es iu amaritudinem vilis alicns*?»

CLX\ 11. Ilaquc et Filium vides esse agricolam, unius
nominis cum Patre, unius operis, unius clignilalis atque
substantifc. Ergo si agricola ct vilis est Filius , viteni uti-
quc secimdum incarnationis accipimus sacramenlum.
CLX\ lU. Sed non solum se esse vilem dixit, sed Pliam
botryonem voce quando ad
proplietica nuncupavit, tunc
Tallem Bolryonis cxploralores Moyscs jussu Domini di-
rexit^. Quic cst illa vallis, nisi humilitas incarnationis, et
fcecundilas passiouis? Et puto botryonem ideo dictum ,

quia ex vinea ilia trauslala ex .Egypto', hoc est, ex fa-

milia Judaeorum utilis mundo fructus emicuit. Nemo

,

cerlebolryonem potest ad gcnrrationem rcferre divinam :

aut qui refert, aliud niliil relinquit, nisi ut botryonem

ilhim nalum ex vite credamus. Ilaque ascribit insipiens
Patri,quod reprehendit in Filio.
CLXIX. Verum si jam dubilari non polest quod vitis
secundum incarnalionem Dei Filius nominalus sit vide- ,

secundum quod sacramentum Dominus sit loculus

tis :

« Quoniam Pater major me est\ »Nam cum hoc in supe-

jrioribus dixerit coutinuo subjecit :«Ego sum vilis vera,

,

i»et Paler meus agricola cst°;»ut agnosceres secundum

'id Patrem esse majorem; quia sicut agricola vitium , ita

Paler Dominicse carnis est cultor : (\ux ct augeri potuit

iper aetatem, et per passionem rccidi; ut omne humanum
genus ab sestu saecularium noxio voluptalum , dilTusne sa-

lutaribus brachiis crucis umbra velaret.

I
» Jerem. 11, 21. — » Nvim xiii, -i^. — ' Psai. lxxix, 9. — < Jo?n. xiv,
'28.— 5 1d. iv, 1.
 S. AMBBOSII

LIBER V.

PROLOGUS.

Quistiam fulclis et pvudens scrvus? Ejus inerces in

PclrG indiccUur^ ileni eliani in Paulo , cujus auclo-
ritatiparcre Ambrosius cupiens liunc librum aliis
adjeclum voluit, qui non polucril in supcriorc com-
prehendi. Quidi?i lioc disputaturus sit, quove consi-
lioP Deberi sibi veniam , cum ab omnibus minislris
quwrenda sit creditcc sibi pecunice usura. Jlancsibl
usuram fidelcs csse : bealum autem fore, si merce-
dcm sperarc sibi liceat- se tamcn sanctorum prcemta
non tmn optare, quam p(vnarum immunitalelm ad ,

quam mcrcndam omncs horlatur.

\. <i QuisNAVi est fulclis scrviis et j)r(iclens , fjncm con-

» Dominus supcr familian) siiani, ul del illis in ieni-
slilult

» pore cibum ? Beatus ille servus, quem vcnicns Doniinus

»ejus invenerit sic lacienlcui '. » i\on vilis hic servuscst,
maguus aliquis esse dcbct : (juis sit isle considcrcmus.
II. Est Petrus insius Domini ad pnsccndum gregciu
electus judicio , qui lcrlio mcrclur audire : «Pasce ngui-
«culos nicos, pascc agnos mcos, pasce oviculas meas^. »

Ilaque posccndo bcne cibo fiJci gregem Clirisli , culpam

lapsus prioris abolcvit. Et ideo leitio admonetur ut pascat,

MuUli. XXIV, 45, i6. — ' Joiii!. x\i, i5. lI seq^j.

 Di: i-rOE, i.iB. V. 189

terlio ulrnm Donilnnm (lill^at, interrogatnr ; ut queni

lerlio .'inlc crnreni n(>gaverat, tertio futcrelnr*.
III. Beatus et il!e servus, (|ni potcst dicere : «Lac vos
»polavi, non ei^coin; nondnm enim poteralis^; » novlt
eniin quos quemadmodum pascal. Qnis noslrum hoc fa-
cere polesl? Quis nostrum polpst vere dicere : « Factus
»snm infirmis iufirmus, ut infirmos lucrifaciam '
? »

IV. Et lamen iilc tantiis ad cuiam ^rcgis elcclus a

Christo qui sanarel infirnios, curaret iuvalidos, hacreti-

cum a conimisso sibi ovili statim post unam correptionem
repeHit'' ; nc unius erralicsc ovis scabies scrpeuti ulcerc
lolum grcgem conlaminet. Jubet praeterea sluilas quaes-
tiones et contentiones esse vitandas '.

V. Quid igilur uos agemus, inler messis anliquae nova

zizania imprudeutes accol;e constilnli ? Si taceamus, ce-
dere videbimur si contendamus, verendum est ne nos
:

quoque Judicemur esso carnales. Scriptum est enim dc

hujusmodi qu.Tslionihus, quac gcuerant liles « Servum :

»aulem Domini uon oportct liligare, sed mansuctum esse

»adomnes, docibilem ,
patientem, cum modcstia docen-
» tem eos qui rcsislunt' i » et alibi : « Si quis contcntiosus
»est, nos talcm consucludinem nori habcmus , nequeEc-
»clesiaDci^ » Eoquc scribcre aliquid scntenlioi fuit, ut
sine strepiln aliquo impietali hoerelicorum nostra pro nobis
scripta respoudeant.
Quintum ilaque, imperator Auguste, bunc librum
VI.
paramus ordiri nam et quartum librnm oportuit iu illa
:

vitis dispulatione finiri; ne coacervasse magis librum

eumdem quodam videremur quaestionum tumultu, quain
fructu spirilalis vinea) replevisse : nec inconsummatam
•
Mallh. XXVI, 70, et seqq. — ' 1 Cor. 111, 2. — * Id. ix, aa.

— * Tit, 111 , 10. — ' Ibid. 9. — s a Tim. 11 , 23 , 24. — 7 1 Cor.

XI , 16.
190 S. A.MRROSII

fidci vlndemiam lantis adhuc supefliientibus disputatio-

nibus decuit derelinqui.
\ II. Qiiinlo igitur libro dc Palris ac Filii el Spirilus
sancti inseparabili Divinitale digerimus, sequestrata iri-

terini pleniore disputatione de Spiritu sanclo ,

provocati
magislerio evangelicae leclionis; ut credila nobis quinque
fidci talenta', quasi quadani horiim quinque sorle libro-
rum, humanis foonercmus afteclibus ne lorle cum vene- ;

rit Dominus, et invcnerit in terra absconditam pecuniara

suam dicat mihi « Serve male et piger, sciebas quia

, :

» meto ubi non scmino; et congrego ubi non spar:?i

, , :

«oportuit ergo lc committere pecuniam mcam nnumiuia-'

»riis; ut veniens cgo recepisscm quod mcimi est^ : » aut
quemadmodum in alio libro est « Elcgo, : inquit, veniens

»cum usuris utiquc excgissem illam\ »

VIII. Datc ergo vcniam , si quos prolixioris hnjusce-

modi sermonis oirendit audacia. OITicii contemplatio cogit
crcdere quod accepimus « Dispcnsatorcs sumus myste- :

»riorum ccelestium '. » Minislri sumus, non ex nequo om-

nes « Sed unicuique, inquiL, sicut Dominus dedit. Ego
:

«plantavi, Apollo rigavit : sed Deus incremciilum de-

»dit\ » Llnusquisque igilur cuitalur ut mcrcedem possit

accipere secundimi suum laborem ; « Dei enim sumus,

» ut Aposlolus dixit, cooperarii, Dci cullura , Dei aedifi-

«catio^ » Beatus itaque ille qui lalcs foenoris sui cernit

nsuras : bealus et ille qui fruclus sui operis inluetur :

« Bealus quoque qui superaedificat supra fundamenlum

»fidei aurum, argenlum lapides preliosos'. » ,

Vos nobis eslis omnia qui h-aec audltis aut legltis

IX. , :

vos foeneraloris usurae; verbi usuroc non pccuniae vos , :

agricolae redditus vos aedlficatorls aurum argcntnm, : ,

» Mallh. x\v, i5. — • Ibid. 26, jj. — * Luc. xix, 25. — 4 1 Gor. iv, i.
'
— 5 id. m, 5, 6. — 6 Ibid. 9. — 7 Ibid. 12.
 DE FIDE, LIB. V. igi

lapidesqne prcliosi. In vestris nicritis sacerdotalis summa

laboriscst, in vestris animis fruclns episcopalis operis
enilescit; in veslris profectibus anruni Domini refulget,
multiplicatur argenlum , si eloquia divina teneatis : « Elo-
sqnia enim Domini, eloquia casta : argenlum igne exa-
• minatum , probalum lerrai , purgatum septuplum*. a

Yos ergo facielis fffiueralorem divilcm, agricolam fruc-

tuosum : vos pcrilum i^robabitis archileclum. l\on arro-
ganter dico ,
quia non lani mca sunt ,
quam veslra, quae
voveo.
X. O si mihi liceat securc de vobis lunc temporis di-
cere : « Domine, quinque talenla mihi dedisli, et ecce
»a!ia quinquc lucralus sum"^; » et ostendere veslrarum
talcnta preliosa virlutum! o Habemus enim thesaurum in
Bvasis fictilibus'. ) Ila^c sunt talenta qnae jubel Dominus
spiritalitcr ftenerari : aut duo acra Novi et ^ eleris Testa-
menti, quae spoliato i!li a h\tronibus Samarilanus ille Evan-
gelicus ad curanda vuhiera derehquil',
XI. Neque ego, fratres, voli avarus ideo h<xc opto , ut
snpra multa consliluar : sat est m hi pramium de vestro
profectu. L tinam non iudignus co invcuiar, quod accepi !

Ea quae sunt mc majora mehoribus Iribnenda, ncn exigo;

Domine, dicere « Volo autem et huic novis-
licet soleas, :

«simo dare sicut et tibi ^ » Accipiat polestatem supra

,

dccem civilatcs, qui merelur^.

XII. Sit ille talis qualis Moyscs qui Legis decem , ,

verba conscripsit '. Sit ille Jesus Nave, qui subegit quin-
que reges, et Gahaonitas in dedilionem accepit ^
; ut esset
typius venlurum ejus nominis virum, cujus imperio cor-
porales omnes deliciae vincerentur, converterentur gentes;

• Psal. XI, -.— ' MaUh, \\r, 20. ~ » j Cor. iv, y. — < Luc. x, 35. —
' Malth. XX. 14, ~ 6 Luc. xix, 17. — » Dent. v, 5, el seqq. — 8 Josiie. i,

12, el seqq.
 igS S. AMBROSII

ut fidem Jesn Chrlsli uiagis ,

quani piisliua sturlia sua el
vola seqnerentur. Sit ille David , cui occnrrrrunl psftllen-
tes juveucul.c, dicentes : « Saiil Iriuuiphavit in uiillibus,

«Davidin decem millibus', »

XIII. Mihi sat est, si non in exteriores tenehras exlru-

dar, qnemadmodum iile qui commissum sibi talentum in
terra quadam suae carnis abscondit : sicut princeps Sy-
nago<r;<e, casterique principes Jud;eorum , qui credila sibi
eloquia Dei humo qundam sui corporis occuparunt^; de-
liciisque carnis intenli, quasi iu ([uamdam cxallali cordis
foveam lceuus coeleste mersernnt.

XIV. Nos ij^ilur non inlra lalibula carnis absconditam

Domini teneamus pecuniam, vel unam illam iu sudario
reponamus' sed lauquam boni uummularii cum sudore
:

quodam luenlis et corporis aequo et parato semper libre-

mus affectu ut prope sil Yerbum in ore tuo et in corde
;

luo\
XV. Hoc Verbum I)ei est, jirellosum est lalciilum,
quo redimeris. Haec est pecunia pcr mensas aniniarum
snepe cernenda ; ut frequenler agilaudo in omnem terram
bonorum sonus possit cxire nummoriun ,
per quem vila

parelur aelerna. « Haec est aulem vita aeterna ,

qiiain

largiris omnipotens Pater , » ut cognoscamus le solum

» verum Deum, et quem misisli Jesura Chrislum". «

• 1 Reg. XVIII, 7. — ' Maltli. x\ni, i4, ct seqq. — ' Liir. \ix, 20. —
4 Deut. \x\, 14. — ' JoHii. \ui, 5.
 UE riui;, Lii!. V. i')3

CAPLT I.

Quam impll slnt Arrlanl , dum tllud in (fuo humana

fclicilas conslal , impugnant. Joanncm. scmpvr cum
Palre Fi/ium conjungcrc , maxime ubi ail : L t cog-
noscant le solnm veriim , elc. lUic igitur vcrum
Denm ctiam inlclli i^endum dc Filio^ quando is ncc
Deus ncgari possit , ncc falsus dici ; imo ncc ctiam
nuncupativus. Ouod tdtimum ubi cx ^Jpostolo dc~
moyislratum cst C/iristum vcrum Dcum cssc
, rite

conficilur.

XVI. Unde aJverlant Arrlanl qnam impli slnt, qui de

spc nostra cl voto nobis raclimt qiKestiones. Et qnoniam
liinc pro; cxteris vocitcrari solent, (liccntcs spparatnm a

solo et vcro Deo Christnm, intellecUis impios pro nostris

virilius conrntemns.
XVII. IIoc enim loco magis inlelligcre debent quia
ha2c ntilitas, hnec merces est perfecio; virtnlls, hoc divi-

num et incomparabile munns, nt cognoscamus ctun Palrc

Chrlstum, ncc scpareujus a Patrc Filium, sicut Scriptur.i
non scparat. Namque hoc magls ad unitatcm , quam ad
distanllam divlnas proficlt potcstatls, q'iod Idcm pra?mlum,
nnum honorcm nobis dat Patris, Filiiquc cogniiio : quam
mercedem habcrc nou polcrlt , nisl qui ct Palrem cogno-
verlt ctFilium; sicut cnlm Patris., Ila Filii cognltio vilam
acqulrlt aclernnm.
XVIII. Itaquc slcut in prlnclplo slallm \ cTbum cinn
Deo Patrc nia coufessiouc juaxlt Evangelista dicens : « Et
LIX, . 1 3
1(}4 S» AMIUIOSII

» Vcrbnm eral apucl Dcum '

; » ila ct hic scribenclo verba
Domini : ;< Lt cognoscant le solnm verum Deum,et quem
» misisli Jesum Chrislum ^ ; » conjunctione illa Patrem
uli({ue copnlavit, et Filium, ul Christum verum Deum a
majeslate Palris nemo secernat : nunquam enim confunc-
tio separat.

XIX. Et ideo diccndo : « 1 1 cognoscant te solum verum

»Ucum, ct qucra raisisli Jesum Chrislum; » et Sabellia-
nos interficit, et Judaeos exckisit, eos uliqne qni audlrent
loqiicnleQi ; ne aut eunidem Patrem putarent esse
illi

quem Filium, si non addidissclcl Chrislum aut isliaPa- :

Irc Filium separarent.

XX. Qurero aulem cur non pulent subaudiendura , ct

ex superioribus colh"gendtmi ; ut quia pra^misil solura verura

Deum Palrem, subaudiamus etiam Jesum Christum solum
vcrum Deum? Exprimendum enim aliler non fuit.ne duos
dcos dicere viderclur ; nam ncque duos diciauis dcos ,

ct ejusdcra cum Patrc Divinitatis Fihum confitcmur.

XXII. Itaque quacramus qua ralionc Divinilatis hic
putent factam esse dislantiam, utrum Deum negenl Chris-
lum? Sed negare non possunt. An verum Deum negent?
Sed dicant, si verum ncganl ulrum falsum, an nuncu- ,

palivura Deum judicent? IXuni secundum Scripturas aut

vcrus Dcus est, aul tantummodo nuncupaiivus, aut falsus.
Yerus ul Palcr, nuncupalivus ut sancli, falsus ut dosmo-
ncs atque simulacra. Dicant igilur qua Filium Dei con-
fessione designent, ulrum falso praesumptum Dei nomen,
nn vero quasi nuncupalivo inspiralioncm tanlum Divini-
talis inesse arbilranlur.

XXIII. Falso pricsumplum nomen non putoquoddi-

canl, ut apertiorc sc crlminc impielalis involvanl; uc uL
dacmoniis et siuiulacris, ila cliam Chrislo falsum Dci iii-

'
Joan. I, 1, — > Id. XVII, 5,
 DK FinF,, Lll!. V. UJO

ditUQi nonien insiniianilo sc prodant. Sin r.ulcm idco dic-

lum putanl Dcum , ([uia iuspiralionem Divinllalis habuit ,

sicut et mulli sancli viri [eos cnim Scripluia deos dixil ,

ad fjuos sermo fiebat Dei* ) ergo non ultra homines cum

praefcruDt, sed comparandum hominihus arbilranlnr; ut
hoc eum putent cssc quod homlnibus ipsc donavit, diccns
adMoysen : «Posui lc in Deum Pharaoni*. » Lnde et in

Psalmo dictum cst : « Ego dixi : Dli eslis^ »

XXIV'. Et hanc lamcn sacrilegorum r.pinionem Pauliis

excUidlt, qui ait : « Nam elsi sunt qui dicantur dii , sivc

» in coelo, sive in terra*. Non dixit : Sunt dii, sed, o Sunt

»qui dicautur. Chrislus autcra , sicut scriplum cst ,

» hcri et hodie ipsc cst^ Est , • inquit, hoc est, non so-
lum nomine , sed etiam veritate.
XX\ . Et bcne scriplum cst : « Heri et hodie ipsc
»estj » ut Arrii impiclas astruendi sacrilegii locum invc-
nire non posset. Qui cum lcgeret in Psalmo sccundo dl-

ccntem FiHo Patrem : « Filius meus es tu , ego hodie genui

jtc'' ; » annotavit « Plodie » non lieri , ad aelcrnllatem di-
vinae gcneralionis refercns, quod dc carnis assumplionc
-memoratum est, slcut Pauhis in Aclibus Aposlolorum
ait : « Et nos vobis annuntiamus, quce ad palres noslros
«repromissio lacla est; quoniam hancDeus adimpJevil (1-

»liis noslris , rcsuscilans Dominum Jesum Chrislum ,

• sicut scriplum est in Psalmo secundo ; Filins mcus cs

» tu, ego hodie genui te'. » Sancto igilur Spirilu rcj)lclus
Apostohis , ut illam chderet srevitalcm , ait : « Heri et ho-
»die ipse est, et in saccula : hcri, » propler aelernilatcm :

«Hodie, » proptcr corporis susccptionem.

XXVI. Est ergo Christus, eleslscmpcr; qui enim cst,
scmper cst. Christus autem sempcr cst, dc quo dicit

« Joan. \, o5. — • ExoJ. vii, i. — J Psal. lx\xi. G. — 4 i Cor. tui, 5.

•- 5 Hcbr, x-.ii, S, — c Pjiil. II,

j. — ' Act, xiii, 02, 35.

i3.
11,6 S. AMIJROSII

Moysos : « Qul esl, mislt nic'. » Eral utlqne Gabriel, erat

Raphael, erant Angell : scd sempcr cssc ,
qni aliqnando
non rnciint, neqiiaqnani pari ralionc dicnntnr. Christus
anloni , sicnt lcgiuuis , « Non Inil, est, et uon : scd est
»in illo liiit^ : d unde verc Dci solius cst essc , qui scm-
per C5t.

XXVIf. Ergo si ct nuncupativum D^um noa audcnt

diccre, et falsum enm dicere majoris cst impiotalis, restat
ut Deus verns sit, vcri Patris non dissimilis , scd aeqnalis.
Qui cum et justificet et sauclificet quos velit % non foris

assumens, sed in sc habens sanctificandi polestalem ,.

quomodo non est vcrns Dens? Nam Aposlolus cnm utiqne

verum Deum dixit, qui naluraliler Dens csset, sicut ha-
bcs «Qnialnnc, inquit, ncscicntcs Dcum servislis his
: ,

«quinatnrs non erant dii » hoc cst qui veri dii essc ^*
; ,

non poterant, quibns hoc natnraliter minime suppetcbat.

« Exod. III, i4. — ' a Cor. j, 19. — * lloin, ix, 18. — * Galat. it, 8.
 ^

DE FIDE, I.IR. Y.
97

CAPUT II.

Cum pvobalum sU Fitium csse vei-um Deum nec tn eo ,

minorem Patve; oslendltur per vocem solus cum in

Scripturis de Palre dicilur non cxcludi Filium
,
;

quinimo lianc ci vocem proi cunclis ct soti ipsi con-

venire. Trinilatem non intcr omnia sed super omnia ,

sotam esse : Fiiium vero sotum facerc qucc facit Pa- ,

tcr, ac solum liaberc immoriatitatem; nec proinde in

verbis controversis euni a Palreseparandum; ticcre
tamen eum locum intclligere de incarnatione : ab iltis
demum Patrem ab hominum redemplione scctudi
qul ab lioc Fitlum sejunctum votunt.

XXVIII. Yeruu copiose jam vcruQi Deuni Chrislnni in

snperioribus libris Scriplurarimi lcclionibns approbavi-

mus. Etgo si Clirislus, ul cJocluni est , Dcus verus est,
quaeramus cpia ratione, cum solum vcrum Deuin Paliem
legant, a Patrc Filiimi cupiant separarc.
XXIX. Si dicunt quia verus Dcus solus Paler cst,
ncgare non possunt quia et Filius soliis Dcus verilas est j

quia Clirislus vcriiasNumquid vcritas vcro minor cst,

cst.

cum secundtim appcllalioncm nominum vcrus plcrumquo

a vcritalc dicalur, sicut sa{)icns a sapicnlia, juslus a jus-
litia? IIuc nos inlcr Palrcm non scntiinns ct Filinm ; qm'a
et Palri niliil dcest, q-uia Palcr est vcrax : ct Filius quia

verilas est, aequalis cst vero.

XXX. ll sciant aulcm, cum solum lcgunt, nequaquam
esse a Patre Filium scparandum, mcminerint in Proplie-
 : ,,

i()S s, AMnnosii

lis a Deo dicliim : c Ego exlcndi caliim solus'. . Va uliqiic

non exlcndit sinc Filio Puler. Ipse enim Filius (jui sapien-
lia Dei est , dlcit : « Quando parabat ca-lum , cum ipso
»aderam^, » Et Paulus de Filio diclum esse confiimat
« luitio terram tu fundasti.Domine, etopera nianuum tua-
B rumsuntCffili^.oSiveergoFiliuscoelumfecit.sicutctApos-
tolus voluit intelligi, et ipse utique non sine Patre coelum
solusextendit, siveutinProverbiishabes, «Deusinsapienlia
» fundavit terram. paravit autem ccelos in inlelleclu'', »os-
tcnditurquianecPater solus sine filio ccelos fecit, nec sinc
Patre Filius ; et lamcn qui coelum cxlcndit, solus dicilur.
XXXI. Quam vero id et de Filio aperle intelligendum
sit, quod solus appelletur, etsi nunquam, inscio Palre
aliquid fecisse credatur; etiam alibi habes. ubl scriptum
esl : Exlendens coelum solus , et ambulans quasi in pa-
«vimento super mare^. » Namque Evangellum Domini
docuit nos, quod in mari non Pater, sed Filius ambula-
vit, quando Petrus rogavit eum diccns
«Domine, jube :

»me venire ad te^ » Sed etiam prophelia ipsa documento

cst; sanctus enim Job adventum Domini prophelabat
de quo vere dixit quia magnum cclum erat deballaturus',
et faclum est nam feralein iUum, cctum sciiicet, ulllmis
:

lemppribus vcncrabili corporis sui passionc proslratuni

perculit et alllixit'.

XXXII. Est ergo solus clvcrus Deus Fillire; htcc enira

et Filio pracrogativa deierlur. De nullo namquc qui crea-
tus est, proprle dici polest, quia solus est. Nam cui inest
communitas creatur.TB, quemadmodum quasi solus potest
a caeteris separari? Itaque homo rationabiiis videlur inlcp
omnia tcrrena animanlia, sed lamen non est solus ralio'

• Isai. xuv, 24. — * Prov. vm, 27. — ' Hthr. 1, 10, el Psal. ci, 26. —
* Prov. III, 19, — 5 Job. IX, 8.-6 MuUh, xiT, 28. — 7 Job. iii, 8. —
* Isai, x.wii, I.
 ])Ii FIDI:, 1.115. V. 1 f)f)

iiabilis; sciimis cniin rationabilia essc et cffilcslia opcra

Dei, Angelos et Archangelos ralionabiles confilemur. Si
crgo Angeli rationabiles , ron ulicjne solus rationabilis

homo (licilur.
XXXIII. Scd dicnnt solum dici posse solem ; qHia sol
alter non est. At ct ipse sol habet communia mulla cum
stellis quod percurrit coelum', quod octhereaj illius coe-
,

lestisque substaulice ost,-quod creatura est, quod inlcr

omnia Dei opera computalur, quod ciim omnibus Doo
servit, cum omnibus bencdicit Deum cum omnibus lau- ,

dal*. Non ergo solus proprie dicilur, qnia ncc a coc'eris

scparalur.
XXXIV. Ilaquc cam Palris ct Filii Spiritusquc sancli
Divinitali, qu.-e sola non inlcr omuia, sed supcr omnia
est, nulla possit crealura eonferri, ut de Spirilu inlerim

asserlio reservctur : slcut Patcr dicilur solus Dcus verus,

cui nihil sit commune cnm castcris; ila etiam solus cst
Filius imago veri Dci , solus dcxtcra Palris, solus virtus
Dei alque sapientia.
XXXV. Solus ergo Filins facit sicut et Pater; quia
scriplum cst : « Qnajcumque facio , ipse facit'. » Cum
cnim unum opus sit Palris et Filii, benc de Palre rt Filio

dicilur ([uia Dcus solus opcratus csl; undc etiam cum

crealorem dicimus, et Palrcm et Filirim conrucmur. Nam
utiquc cum Paulus diceret : « Qui scrvicrunt creaturre po-
»tius quam (^rcatori''; » ncc Patrem crealorem negavit,
ex qno omnia hiec ; nec Filium, per quem omnia.
XXXVI. A quo alienum ulique non vidclur, quia scrip-
tum cst : « Qui solus habet immorlalilatcm ^ » (^)uomo(]o
enim immorlalitatcrri non habcl, qui vitam habct in se

metipso? Habet utiquc in natura , habct in subslanlia ;

' Gen. I, 14. — " Psal. ciLvin, 5. — ' Joan. v, 16. — 4 Rom. 1, ?;>. —
' 1 Tim. VI, 16.
200 S. AMni\OSll

cl Iialjcl non pcr graliam lomporalcra, scd per scmpitcr-

nam Divlnilalem : habet non cx dono quasi servns, scd cx
gcnerjilionis propriclalc quasi Filius cotelernus; et habct
sicul Paler : « Sicul enim Patcr liabct vitam in semelipso,
»ila et Filio dedit vilam habere in semetipso *
; » sicut
habes, inquit, sic dcdit. Didicisli supra quemadmodum
dcdcrit^ ; nc pularcs esse graliaj largilatem , ubi genera-
lionis arcanum est. Cum crgo inler Palrem cl Filium vilaj

nulla (lislanlia sit, qucmadmodum quod immortahtalem

soliis liabeat Palcr, Filius non habeat, acstimari potcst?

XXX\ II. l nde inlelliganl nec hoc loco a solo vero Deo
Palre Filium scparandum : quia probare non possunt
quod solus et verus Deus Filius non sit : cum pncserlim
et hic aut subaudiatur, ut diximus , ct Christum veruni
solum Deum essc : aut cerle aHud ad Divinitatem Patris
et Filii, aliud ad incarnalioncm Chrisli relatum intelli-

gcndum sit; quia non est perfccla cognilio, nisi quae et

secumlum ailernitatcm Unigcnilum Deum verum Dei Fi-
lium Jesum Christum, et secundum carnem generalum
cx \ irglne confitclur. Qnod alibi hlc ipse Evangelisla nos
docuit clicens : « Omnis spirilns qui confiletur Jesum
»Chrislnm in cnrne venissc de Deo est'. » ,

XXXVIII. Denique quam non alicnum sit etiam in-

carnationis hoc loco iiilelligere sacramentum, docet nos
ipsius series lectionis; sic cnim luibes : « Patcr, venit hora,
Bclarifica Filium tuum\ » Llique cum ct horam venisse

commcmorcl , ct clarificari pelat, quomodo nis-i sccun-

duin carnis assumptioncm loculum eimi convenil resti-

mari ? Nam nec ulla sibi lemporum praescripta momenia

Divinilas habet, nec clarificalionc indiget lumen jclcrnum.
Ergo in solo vcro Dco Palrc ct Filium Dei jolum vcrum
• Jonii V, i6. r— » Siip. liij. IV, caj). 6. — ^ i Joan. iv, 2. — 4 Joan.
XVII , i.
 DE FIDi;, LIB. V. 201

sccundum Dlvlnllatis inle]liii.imus unllalem, ct In Jesu

Chrisli numlne ({uod cx Vir^inc natus acccpit, incarna-
,

tionis agnoscimus sacramcntnm.

XXXIX. Quod si cum soltim vernm Deum Patrem lc-

£;ant, Filium cupiunl separare; ergo cuin de Filii incar-

nalione lcgunt : « HIc est Japls qul reprobatus cst a vobis

» a'dincanlibus ,
qui laclus o^t in cnpal aiiguli ; » et infrn :

« Non est aliud nomea sub cado datum hominibus, in

»c[uo opcrleat nos salvos fieri*, » Palrem exlsiimant ab
impertiendic nobls sakilis beneficio separandnm. At nef|ac
slue Palre snlus, nequc vita a.'lerna sinc Filio.

CAPLT III.

Arrlanis C07itva ur^nnlibas Deos Inducl duos ex uni-

talG subslanlice , rcspondetur pluralitateni ex diversi-
tatc potius infcrri ,
proindequc in ipsos recidere suam
accusalio7ien\. Divcrsiiatcin muUiplicem in causa essc
cur duo /lotnines unus liomo dici non possint ; cum
tamen omnes homincs si^igulariter homo dicantur,
ubi 7ialurce unitas indicalur. Solain in his naturam
tmatn csse; at omnimodam iii perso7iis divi^iis uni-
talem : a Patrc i^itnr von separandum Fiiium ;

maximc cuni ci debitam cssc adorationem 7ie<iare

o non
audeant.

XL. Sx.D asserunt Arrlanl : SI solnm vcrum Dcum

slcutPatrem, ila et Filium dicltis, ct unius subslantiacPa-
Irem et Filium confitemlni , iion unnm Dcum , s-id ducs
• Act. IV, 11, u.
202 S. AMBROSII

deos indncilis; qiiia t|iii nnins snbslantla3 snnl, non iinns

Dcns, scd dno dil videntnr cssc, sicut duo honiincs , ant
dnae oves, pluresve dicuntnr : homo antem ct ovis ncc
duo homines dicunlnr, ncc duae oves sed unns homo, ;

ct una ovis.

XLI. lisdc Arriani dicnnt, et hac disputalione versuta

simpliciores capere nltuntur. Tamen si legamus Scripturas
divinas , inveniemns pluralitatcm magls in ea cadcre, quaj
diversae discrela^qnc substanlias snnt , hoccst, krtcovn.ot.

Idque in Salomonis librls habemus expressnm, eo loco

scilicet in quo dlcit : « Tria sunt aiitem impossibiha in-
» teliigere, et qnartnm qnod non cognosco; vestigla aqnlLi;
» volantis, et vias serpentis snper pelram, et semitas uavis

«navigantis, et vias viri in juvcntule'. » Ltique aquila ct

navis et serpcns unlus non snnl gcncris atqnc naturae, sed
diiTcrentis discretagque substanliae, et lamen tria sunt.
Contra se igltur sua esse intelilgunt argumcnta lcslimoniis
Scripturarnm.
XLII. Itaqne dicendo Patris et Fihl discretam essc
substantiam, dlfTerenlemque Deitatem , diios utique ipsi
deos asscrunt : nos autem cum et Patrcm confitemur, ct

FiHum ; assercndo tamen unins essc Dcilatls non duos

dcos , sed unum Deum dicimns. Et hoc Dominicis eloquiis
approbamus; qiila ubi plures sunt, ibi aut nalurae aufc

voluntatum et opcralionum est dlfterentia. Deniqne ut

snis sibi testimoniis revincantur, dno homines dlcunlur;
(|iiia hcct unius natura; sintjure nasccndi, tameii ct lem-
j)ore et cogitatlone et oporc et loco dislant : et idco noii

j)otest unns homo dici in signilicatloncet numcro duorum;

([iila unhas non cst, ubicst diversitas : nnus antem Dens
dicitnr, etPatris ct Filil ac iSpirilus sancti glorla et pleni-

tudo signalur.
' Piov, XXX, 18 et 19.
 Uli FlUJi, 1,11!. V. 203

XLIII. Dcniquc tanla verilas nnilalis rsl, ul cliam

quando natnra sola generationis ant carnis significalur
huQianae, et unns honio de mnllis dicatur, sicut habcs :

t Dominus mihi adjutor, non timebo qui faciat mihl

«homo*, » id est, non una persona hominis, sed una
caro, et una fragilitas generatipnis humanae. Et addidit :

« Bonum est sperare in Domino quam sperare in ho-

,

»mine^ » Nec hic uliqne specialem hominem, sed gene-

ralem condilionem deslgnavit. Denique statim subjecit de
pluribus : « Bonum est confidere In Domino , quam con-
» fidereinprincipibus^ » Sed nbihomo dicitur, naturacin-

terdum, ut supra diximus, communis inter omnesunitas

significatur : ubi principes, variarum quaedam differenlia
polestatura est.

XLIV. Sed inler homines aut in hominibus unius all-

cujus rei unitas est, aut charitatis, aut cupiditatis, aut

carnis, aul devotionis et fidei : seneralis autera unilas, ct
quaj in se secundum Divinitalis gloriam compleclitur om-
nia , solius est Patris et Filii et Splrltus sancti.
XLV. Unde etDominus cnm diversitatcm intcr se ho-
minnm designarct, qninihil habent inter se quod possit ad
unitatem individua^ substantias pertinere : « In Lcge veslra,
«inquit, scriptura est, quod duorura hominum testimo-
»nium verum cst*. » Et cum pragmisisset : « Duorum
» hominum teslimoninm verum est: ubi venit ad suum ct

Patrls lestimonium, non dixit ^ crnm cst tcslimonlum

:

nostrum , quia duoruni dcorum teslimonlum est; sed :

«Ego, inquit, sum qui teslimonium perhlbeo demeipso,

1) et testimonium perhibetde me, qui misit me, Paier^ »

Supra quoque simililer ait : » Et si judico ego , jtidicium

»meum verum est; quia solus non sum, sed ego et qui

' Psal cwii ,6. — » Ibid. 9. — ' ILiJ. S. — * Joan. ^iir, 17.
- 5 Ibid. 18.
 2o4 s. AMnnosii

)) niisit mc Palcr *. » Itaquc ct infia el siipra et Palrcm

slgniflcavil ct Filiuin , ncc phiralilalem admiscuit , nec
divlnae unilatem snbstantioe scparavil.
XLVl. Evidons cst igilur qnia quod unius cst substan-

li;B, non poLest; cliamsi non sit singularitalis

separari ,

scd unitalis. Singularitatcm hanc dico quaj graece /LiovoTr,; ,

dicitur. Singularllas ad personam perlinct, unilas ad na-

luram. Ea vero qune diversie subslauti;e sunt , non sohmi
uiuim, scdctiam })lura dici solcre Hcet jam et prophelico
claruerit leslimonio ; expressius lamen ipse Apostohis de-
ciaravit diccns : « Nam et si suiit qui dicanlur dii , sivc in
» ccelo , sive in terra^. » \ ides igilur quia hi qui ex divcr-
versis substanliis sunt, et non cx uaius veritate naturaj
dii appeilantur? Paler aulem ot Filius ([uia unlus subslan-
li<e sunt, non dno dii, sed « Lnus Deus, Pater ex quo
«omnia, et unus Dominus Jesus Gliristus, per quem om-
» nia. Unus, inquit, Deus Patcr, et unus Domiuus Jesus ;

ct supra Lnus Deus, non duo

: « dii ; » et infra : « Lnus
)) Dominus et non duo, ' .

XLYH. Phu-ahtas ergo exchidilur, nou unitas sequcs-

tralur*. Sed quemadmodum cum legimus Uominum Je-
sum, ncc Patrem ut supra dixinuis, a dominationis jurc
,

sccernimus, quod ei commune cum Filio est ita cum :

h^iglmus solum verum Dcum Palrem nec Fihum a solius ,

vcri Dci jure possumus scparare, quod ei commune cum

Patre est.

XLVIIL Aut dicant quid ahud sentiant , quldve arbl-

Ireuiur, cuai legimus : « Dominum Deum tuum adorabis ,

»ct ipsi soh scrvies" ; utruui Chrislum non adorandum,

cl Christo non cxisliment serviendum? Quod si iUa quae
aloravit eum Chauamea, impetrare meruit quod popos-

Joai), VIII. i6. — • 1 Cor. vni, 5. — ^ lijid. 4 el G. — < Sup. lib. ii,

cap. 5.-5 M.iUli. IV, 10.

 DE riDi:, Lin. v. 20.^

clt' ; ct Panliis npostolns, qni scrvnm sc Ciirljli prima

scriplornm suornm procfationc profitctnr, Aposlolus cssc

mcrnit, non ab honunibns ncqne pcr honiinem, scd pcr

Jcsnm Chrislnm^; dicant qnid arbitrentnr scquendum ,

utrnm cum Arrio niahnt sibi societatem essc pcrfidi.T ut ;

solnm ctvcrnm Deum Chrislnm neganclo, oslcndant

qnia ncc adorandam cnm ncc scrvicndum ci jndiccnt
, :

an vcro consorlinm malint haberc cnm Paulo ,

qni scr-
viendo alquc ailorando cliam Christum, ulique sohmi vc-
rum Deum vocc affccluque non dilHtebalur, qncm pio
scrvitio fatcbalur.

CAPLT IV.

Objiclcbatur ab hawcllcis Chrislam Patri adoralioiicm

exkibuissc. Al repoiutiw ct lioc rcfcrcndum ad liuma~
nilatem, utcx loci cxamincmanifestatxir; illic tamcn
addita esse Divinitatis tcstimonia, quod in aiiis
eliam Chrisli operibus factum vidcmus.

XLIX. QuoD si quis dicat quoniam Deum Palrcm ado-

rat ct Filius ; qtiia scriptum cst « Vos adoratis quod nes-
:

j) citis , nos adoramus quod scimus^' considcrct quando,

et apnd quem, ct cujus suscepto loquatnr affectu.

L. Deniqucet in superioribusnon immerito pracmlssum

cst quia Jesus fatigatus cx itinere sedebat, ot a Samari-
tana bibere postulabat' ; quia sccundum carnem hominis
loqucbatur : nam secundum Divinilatem ncc fatigari po-
lcrat, ncc silirc.

' Motlli. XV, 2j. — » R'nn, 1 , t. — ' Joiin. iv, 22. — < IbiJ*
6 et 7.
2u6' • S. AMBnOSII

LI. Dcindc cimi Samarllana ({uasi Jiidaciim appcllarct

ct Proplietam pularct; cjuasi Judaius qui spirilaliter mys-
teria Lcgis doccrcl, rcspondit : a Vos adoralis quod nes-
pcilis, nos adoramus quod scimus. iNos, » inquit, hoc cst,

sehominibus copulavit. Quomodo autem nisi sccundum

carnem hominibus copulatur? Et ut ostcndcret quia sc-
cundum incarnationem responderat, addidit : « Quia salus
»ex Judasis est*. »

LIL Sed stalim posl hoc sequcstravit hominis aflectum,

diccns « Veniet hora, et nunc esl,quando veri adoratorcs
:

» adorabunt Palrcm ^. » Non dixit Adorabimus. Quod uli- :

quc dixisset, si consortium noslri snbirct obsequii.

crum cum legeriaius quod Maria adoravit cum*,
LIII. ^
intelligeredebcmus quodnon polest per eamdem nalurara
et adorarc quasi servus, et adorari quasi Dominus sed :

potius quia ut homo inler hoinines adorare dicitur, et

quasi Dominus a iamuhs adoratur.
LIV. Multa crgo sccundumincarnalionislegimuselcre-
dimus sacramentum , scd in ipsa naturac liuuianic allcc-
tione niajeslatcra licet spcclare divinam. Fatigatur cx ili-

nere Jesus , ut reficiat fatigatos : petit bibere, siiienlibus

polum spirilalem dalurus : csurit, cibum sahilis csu-

rienlibus traditurus; moritur, vivificaturus : sepchlur,
rcsurrcclurus : tremulo pcndct in liguo, confirmalu-
rus trementes : ccehmi cahgine obducit, ut ilhmiinct

tcrras Iremefacit, ut sohdet : maria conturbct, ut miti-

gct: rcserat lumulos morlnorum, ut oslendat domicilia
esse vivorum : creatur cx Virginc, ut cx Dco natus esse
credalur : nescire sc simuhTt, ut scire faciat ncscienles :

adorarequasi Judicus dicitur, ut quasi vcrus Deus FiHus

adorclur.
« Joan. IV, 22, — » Ibid. 25, — 3 Matllj. x\riii, 9.
 »Ii I'IDK, Lir.. V. 20'

CAPUT V.

Domuilca ad Zcbcdml Filiorum malrcm vcrba i^igcrcn-

tibus Ambrosius rcspondct quod Chrislus masliiia ,

iUam afjiccrc nolucrit , ctcmcnlice fuissc. Afjcrlur

hujuscc indulgcntidi causa muUiplcx. Maluissc igitur
Dominum pclitionis iUius concessionem ad Patrcm
remittcrc , (juam eamdcm impossibilcm pronuntiarc;
nec tamc7i Christo incommodarc suum responsun} ,

ium cx ipsis cjusdem verbisj tum cx aUorum locorum

comparationc oslendilur.

LV. QuoAiODO, inqiilunt , Fillns Dei solus verus Dcas

polcst cssc similis Palii ; cum ipse dixcrlt filiis Zebedaci :

« Calicem quidem meum bibelis , scdcrc autem ad dexle-

;)ram meam vel ad sinislram non esl meum darc vobis,
»sed quibus paralum est a Palrc meo' ? » IIoc igitnr ves-
Irum divin;o, ut veltis, in.-equalilatis esl argumentum
cum in eo magis vcnerari Domini clcmenliam, adorare
graliam deberelis : si tanien virlutis alquc sapicntiae Uei
profuuda sccreta posselis adverlere.
LVI. Considcratc cnim qu;o cum fiiiis et pro filiis pe-
tat. Malcr ost utique, cui pro filiorum honore sollicilac

immoderatlor quidem , scd tamen ignoscenda mcnsura

votorum esf. Atque mater astate longaeva , studio religiosa,
solatio dcslilula : (luae tunc temporis quando vel juvanda
vel alcnda (brcl validae prolis auxilio, abesse sibi libcros
paliebatur, et voluplali su;e mcrcedem sequeDlium Chris-

' Maltli. w, 20,

9uS 9, AMBRCSII

tum prnclalcral rUionmi : cjui priina vocc vocall a Do-

mino, ul leginms, reliclis rclibus ct patrc, sccuti sunl

eum *

LVIl. II;t3C i^ilur stndio materna; sedulilalls indulKcn-

tior, obsecrabat Salvaloreni , dicens : « Dic ut sedcant
» lii duo filii mei , unus ad dcxleram tuam , et allcr
»ad sinislram in rcgno tuo^. » Elsi error, pietalis tamcn
crror cst; nesciunt cnim malcrna visccra palicnliam :

clsi voli avara, tauun vcuiabilis cupiditas, quas nou pe-

cuni;c cst avida, scd gratia; : ncc inverecuuda petitio,
f]U'o nou sibi, sed libcris consulcbat. Malrcm consideralc, j

malrcni cogitate.
LVIII. Scd nihil ralrum si vih"s vobis vidctur circa filios i

aficctus parenlum ,
qui etiam omnipotentis Patris vilcm
putatis esse circa Lnigcnilum Filium charitalcm. Domi-
nus cceli alque lerrarum verecundabatur (ut secundum i

assumplionem carnis et virtulcs anima? loquar) vcrecun-

clabatur, inquam, et ut ipsius verbo ular, coniundebalur
malri pro filiis postulanti elir.m suas sedis consorlium de-
ncgarc : vos a?tcrni Dci Filium proprium inlerdum pro
ministerio stare contenditis, iuterdum famulalorium , hoc
cst, non ex majestatis unilate, scd ex Patris pr.Tceptionc
vullis ejus essc conscssum; ct ncgalis hoc Deo vcro Dci
I^iiio, quod illo hominibus aperte noluit dcnegarc.
LIX. Considcra])at enim malris dileclioncm ,
qu;c
filiorum mcrccdc grandacvam solabatur seneclam el do- ,

sidcriis licet fcssa matcrnis, charissimorum pignorum to-

lcrabat abscnllam.
LX. Considerale ctiam focminam, hoc cst, sexum fra-
glliorem, quem Dominus propria nondum confirmaverat
passione. Considcrate, Inquani , Evno illius primce mulieris
h.ercdem transfusa in omnes Immoderatac cupiditatis suc-

« MuUh, IV, 22. — - Ibid. 20, 2i,

 uii rini;, i.iiJ. v. 209
cessione labenlein, quam Domlnus aclluic proprio san-
guinc non redcmeral, nondiim inolilam affcclibus om-
nium immodici conlra fas honorls appelcnllam suo
cruore dilucrat. Ibcredilario igllur mullcr dcllnqucbat
errore.
LX[. Et quld mlrura si matcr pro fillorum suorum
quod est lolcrabiiius quam pro sc; quando ctiam Apos-
toli ipsi inlcr se, sicut lcglmus, dc sui praelatlone cer-
tdbant* ?

LXII. Non dcbuit igllur medlcus omnium dcslllutam

malrcm , et tegrara adliuc menlem pudoris convicio sau-
ciare; ne postulato sil)! supcrbius dcncgato ,
quasi iunno-
dcrattc pelilionis damnala moercrct.
LXIII. Dcniquc Dominus qui houorandam sclrct essc
plctalem, non mulierl , scd rdlis cjus rcspondit dlccns :

ci Polcslis bibcre cabccm, qucm cgo bibilurus sum ? »

Dlcentibus aulcm Illis : « Possunuis ; ait iilis Jcsus : Call-

» cem quidem mcum bibclis; sedcrc aulom ad dexlcraiu
»meam, vcl ad slnislram non est mcum darc vobls, scd
»qulbus paralum cst a Patremco\ »

LXIV. Quam palicns ct clcmens Dominus, quam alla

saplenlia bona charltas! Volcns cnim oslpnderc quia

ct

non perfuuctoriain rcm aliquam Liscipuli ])ostulareut

sed cam quain Impclrarc non posscnt, pra;rogalivam cjiis

palcrnaa honoririccnli;c rcscrvavit : non mclucns, nc quid

juri proprlo dcrogaret, « Qui non rapinavn arbitratus cst

ncsse se .'cqualcm Dco '

; » slmul dillgcns Discipulos , qula
sicut habcs , « Lsquc in fincm dilcxit cos % » noluit iis

quos dillgerct, vidcri quod pctcreiit denegassc : sanctus ct

bonus Domlnus , (jui mallet aliquid dissimulare dc jurc,
quam dc charitalc dcponcrc : « Charltas enlm paticns cst,

• Luc. XX 1, 24. — » Matili. XX, 22, 25. — 3 Pliilip. 11, 6. — 4 Joan.

xwi, I.

LIX, 14
2 10 S. AMBROSII

» bcnlgua est, noii aemulatur, non Inflalur, non quserit ([ux

»sua sunl*. n

LXV. Denlque ut agnoscatls non Infirmilatis, sed in-

dulgenllx essc, quia dixil : ftNon esl meum dare vobis;»
ubi sine matre filii Zebedaei rogant, ziibil dc Palre dixit
sic enim habcs :«Non est meum darc vobis, scd quibus
» paratum est^» Ita Marcus cvangelista posuit. libi vcro

mater pro filiis rogat, hoc est secundum MaltlKcum , :

«Noa est , inquit, mcum dare vobis, scd quibus paraluiu

»cst a Patre meo';» hic addidit : «A Patre meo ; » quia
niajorem indulgenliam malernus poscebat allectus.
LXVI. Quod si putant , dicendo : «Quibus paralum esl

DaPatrc meo ,»quia autPalri plus trilniit, autsibi aliquid

dcrogavit ; dicant ulrum el illic putcnt Patri aliquid dc-
rogatum, quia dixit in Evaugelio Filius de Patre : «Palcr
non judicat quemquam^.»
))

LXVII. Quod si sacrilegum putamus credere quia Pa-

ler ita judicium dctulit Fib'o, iit ipse non habcat; habrl
cnim, nec polcst amlttcre quod habet noturaliler divina
majcstas : sacrilegum utique aeslimare debemus quia non
polest Filiiis dare quidquid aut homines mercri possunl,
aut qurevis accipere croaiin'n ; prapserlim cum ipsc dixerit :

«Ego ad Patrem vado cl quodcumque ab eo pctieritis ,

» in nomine meo, hoc faciam^ Si cuim quod Palcr darc >>

potest, Filius non potesl mcnlila cst crgo verilas et non ; ,

potest faccre quidquid in nomine ejusPatcr fuerit obsc-

cratus. Ncc enim ideo dixit : «Quibus paratum est a Patrc

»meo;Dut tantumraodo nam omnia a Patrc poscalur :

quaecumcpic a Patre fuerint postulata, sc donare memo-

ravit. DcuiquG non dixit Quodcumquc a me peticritis :

lioc faciam sed :«Quodcumque ab eo petieritis in no-

;

> minc mco hoc faciam. ,

» i Cor. XIII, 4. — » Marc. x, 4o. — ? MaUli, ,\x, 25, — 4 Joan, v, 33.

— ' Joani XIV, 13, 10.

 Dli FID£, LIB. V. 211

CAPLiT VI.

ylccuratlus proposilam solulurus ohjectioneni , conten-

dit incmoratam petilioneni si modo in se impossiiilis
,

non fuit, possibilcm fuisse Chrislo; maximc cum ipsi

omnejudicium Pater dcdcrit, quod sinz ulla impcr-
fectionis nota inteUi^endam, Altamcn idem postuia-
tum intcr impossibilia censcndum probat. Quod ut
omnino essct possibile , tunc rcsponsum Clirisii secun-
dum naturam humanam accipiendam tradit ac loci ,

cxpticatione dcclarat. Benique iterum suam confir-

' mat d& sessionis hvjus impossibilitale responsionem.

LXVIII. Qu.ERO nunc utrum posslbile oliquld humnnoe

condilioni, aut alicui crealura3, au impossijjilc pulcnt a
Zebedaei conjngc et filiis postulatum ? Si po^sibile, quo-
modo ad sinistrara snam vcl ad dcxteram imperUend;e
Apostolis sedis non habuit potestatcm, qui omnia fecit
cssc , qua; non erant? Aut quomoJo non potcrat judicarc
de meritls hominum , omno judicium?
cui Pater dedit
LXIX. INolum cst queuiadmodum dcdcrit': nam qao-
modo quasi indigens accepit Filius, qui omnia creavit cx
nihilo? Quorum i{<iitur naluras feccrat, eorum judiclum
non habcbat? Dcdit autem Paler Filio omne judicium ;

«Ltomncs, inquit honorificcnt lilium sicut honorifi-

, ,

»cant Palrcm\»iNon igitur potenlia Filii , sed coguilio

nostra proficlt : neque aliquid ad substantiam ejus accc-
dit, sed ad noslram utilitatem, quod a nobis cognoscilur;

• Joan, V, 3». — ' Ibid, 20, — > Joan, xrn, 5.

14.
212 S. AMliJHtSII

ut cognoscendo Dci Pilinm, vitam habcamus a;lcrnam'.

LXX. Cum aulem in co^nilione Filii Dei lumor illlus

iiosler aulem non illius sit profeclus; si quis putal quia

Dci virlus illo lionore cuniulalur, nccessecst cliam Dc(mi
Patrem credat posse cumulari; quia et ipse pcr cognitio-
ii«;m nostram clarificalur sicut Fiiius, juxla quod scriplum
est, dicente Filio : « Ego le clarificavi super tcrram^»
Ergo si possibilc aliquid erat quod pelebalur, in poteslalc
lUique Filii fuit.

LXXI. Sed tamen oslendant, si possibile putant, qui

dc h-ominibus aut caeteris crcaturis, aut ad dexleram ,

aut ad sinistram Dei sedeat ; Paler enim dicit Filio : «Sede

» ad dexteram meam^ «Itaque si quis ad dexleram Filio
sedet , inler ipsum utique ct Palrcm , ut humano usu lo-
quamur, Filiusmedius reperilur.
LXXII. Non crgo possibile homini aliquid petcbatur ,

sed noluit dicere quod homines sedere secum non possinl

siquidem divinam suain gloriam celari , priusquam rc-

surgeret, non divulgari cupiebat. Nam ct supra cum inlcr

famulos suos Moysen et Eliam opparuisset in gloria , mo-
nuerat Discipulos ne cui dicercnt, quod vidissent".
LXXIII. Itaqiic si possibile non erat hominibus vcl
crealuris Cicleris hoc mercri, non dcbet videri Filius minus
posse, quia non dcdil Apostolis, quod nccPater hominibus
vel crealuris caetcris dedit. Aut dicanl cui horiim dcdcrit
Pater. Nonutiquc Angelis, dcquibus Scriptura dicit, qiiia
omncs Angeli slabanl in circuitu sedis^ Denique Gabricl
se stare dixit, sicul habes : «Ego sum Gabriel, qui aslo

» ante Dominum". »

LXXIV. Non crgo Angelis non scniorlbus qui adorant ,

sedentcm ; illi enim non super scdcm majestalis scdent :

• Joan. xvii, 3. — » Ibid. 4- — ' P^-iil. cix, i. — 4 M;ilili. xvn; y. —

5 Apoc. viT, II, -* ('Lw, I, i().
 nE FJDIi, LIP.. V. Qi3

sod, ul dlxlt Scrlpliira, In clrciiita scdis; sedcs cnim aliae

viginti et quatiior sunt, ut habes in Apocalypsi Joannls :

«Et supra sedem viginti cjiiatuor seniores scdenles*. «In

Evangelio cjuoqne ipse Doniinus dicit : aCum seder^t Fi-
»lius hominis In sede majestatis sua.', sedebitis et Ipsi su-
«persedes duodecim, judicantes duodecim tribus IsraeP.»
Non ergo sedls sua3 dixit Aposlolis dari posse consorlium,

sed alias illas sedes csse duodecim ; quas lanien non pro
corporali consessu , sed pro successu spiritalis gratlac tcs-

limare debcmus.
LXXA Denique In libro Rognorum dixil MichaBas pro-
.

pheta aVIdiDominum Deum Isriiel sedenlemsuper thro-

:

> num suum et omnls militia cceII stabat circa eum ad

, ,

«dexteram ejus et ad sinistram^ » Quomodo Igitur stanti-

bus Angelis ad dexteram vel ad sinistram Domini Dei

stante omni militia coelesti, sedebunthomlnes ad dexteram
Dci, vel ad sinistram, qulbus pro virtulis proemio Ange-
lorum similitudo promillilur, sicut Dominus dicit : «Erl-
» tis sicut Angeh in ccelo'' ? » Sicut Angeli , dlcit , non plus
quam Angeli.
LXXVi. Si ergo nihil plus dedit Pater quam Fillus,
nihil ullque minus dedit Fiiius quam Patcr : nihil igitur

minus Filius potest quam Pater.

LXXVil. Ponite tamen possibile impelratu hominibus
quod posceretur , quid est quod ait :«Sedere autem ad
» dexteram meam vcl ad sinislram non est meum dare vo-
sbis'^?» Ouid est «mcum?» Supra dixit : nCalicem quidem
»meum bibel!s;»et inira posuit : « Non cst meum darc
»vobis;»et supra «meum , » et inlVa «mcjim» dixit , nec
immutavit. Ergo superiora doccnt proplcr quid dixerit
«meum.
• Apoc. IV. 4- — ' MnUli. XIX, aS. — J 3 P.Cf;. \mi, 19, — 4 Mattli.
XXII, ?>n. — S Mallli. \x, aii.
2i4 s. AMr.r.osii

LXXVIII. Piogaliis cnim a mullerc qnasl homo, ul ad

(]( xleram vcl ad slnlslrara snam filios cjns sederc palcrc-
Inr; qnla Illa qnasi Iiominem rognverat, clDominns qnasi
lanlnmmodo liomo de sna passione rcspondil : «Polcslis
»l)Il)crc caliccm , qncra cgo Llbilnrns sum*?»
LXXIX. It.iqu e qnia sccundnm carncm dc passlone sui
corporis loqucbatnr, demonslrare voluil qnod sccnndum
carncm quidem snbenndaj passionis nobis cxeniplum ac
simirilndlnem dercllnqneret , sccnndnm humanam anlem
condilionem noii scdis snpernnc consorlia donarct. IIoc
cstenim qnod dixil « Non est menm » sicnt allbi «Mea ; ; :

ndoctrina non cst men ^; » non cst cnlin, Inqnit, sccundnm

carnem mcam quia qnae divina snnt,nonsnnt carnlsclo-
:

qula.
LXXX. Indulgentiam antem suam cir^.a Discipulos
qnos dillgcrct ,
qnam cxprcsse revelavit, pramillens : « Ca
» llcem qnidem mcum bibelis?»Etcnim quia non dcbebat
Id darc qnod petlerant, alind proposuit ; ntprius comme-
moraret quid iis tribneret, qnam qnid negaret : quo magis
xquilatem sibi petilionis. quam studinm Dominica; llbe-

ralitatis intelliirerenl dcfuisse.

LXXXI. « Calicem quldcm , inqult, menm bibetis,»

hoc cst, passioncm quidem qux carnis mcaG cst, non nc-
gaho ; qnod cnim humanae assumptionis habeo, polestis
imitari : donavi vobis victoriam passionis , haereditatem
crncis : «Sedere autcm ad dcxteram meam, vel ad sinis-
» tram non cst menm dare vobis. >> Non dixit : jNon est
meum dare; scd.aiXon est meura dare Tobis,)»hoc est,
non sibi potestalem deesse asserens, sed meritum crea-
turis.

LXXXII. Accipe aliter «Non est meum dare vobis. :

Qnod cst, «Non est meum,j)qui veni humilltatemdocere :

• Mallh, .\x, 22. ~ ' Joan, vii. i6.

 DE FIDE, MB. V. 2 1^

«Non est menm, »

qui vcni non minislrarl, sed minlslrarc :

«ISon est meum ,»qui jusliliani servo, non gratiam.

LXXXIII. Denique ad Palrcm referens, addidit : «Qul-
»bus paratum est;»ut ostenderet Patrem quoquc non pe-
titionibus deferre solere, sed merltls,quia Deus persona-
rum acceptor non est'. Uude et Apostolus ait :aQuos
"pracscivit, et praedestinavit^;» non enim anle prncdcslina-
vit, quam praRsciret : sed quorum merila prnescivit, eoruui
prremia pr.vdestinavlt.
LXXXIV. Jurc igitur reprchcndilur muh'er, qune et
impossiblha et speciah quodani prlvilogio ab eo Doniino
postulavlt, qui ea qut; Sanctis judicavlt csse donanda ,

non duobus Aposlohs sed omnibus Discipulis, etiam sine

,

cujusquam precalioue voluularla sui largilale conlulerit,

sicut scriptum est «Duodeclm vos sedebltis super sedes,

:

«judicantes duodecim tribus IsraeP.

LXXXV. Er'.:;o eliamsl possibile pulemus ])Ostulalum
fu.issc, calumuiae locus non cst tamen cum lcgerim Sc- ;

raphim stare", quomodo possum quod homlnes ad dexlo-

ram vcl ad sinlstraoi Fiho Dol sedeant, arbltrari ? Supra
Cherublm Domlnus sedet, slcul hal)es « Qul sedcs su- :

»per Cherubim appare ° » quomodo Apostoli super

, ;

Cherublm sedcbunt ?
LXXXVI. Et hoc tamen coillgo non ex meo ingenio,
sed ex Domlnlcoe vocis oraculo ; ipse enlm Dominus iu
posterloribus Apostolos commendans Patri ait « Pater , :

quos dedistl mihi, volo ut ubi ego sum et ilh sinl me- ,

BCum°. a Ltiquc si judicassel qula divinam sedem Pater

hominibus daret , dixisset : Volo ut ubi ego scdeo, et ilH

sedeant mecum; Sed « V olo , inqult, ut sint mecum ,

non ut sedeant mecum ; el « l bl ego , » non quomodo ego.

' Act. X, 54.— » llom. viM, 9.9. — 3 RlaUb. xix, aS. — * Isai. vi, •?.

— 5 l'sal. Lwix, 2. — c Joan. xvii, 24.

2l6 S. AMP.ROSII

LXXXVII. Deinde scquitiir : « L'l videant clarllalem

»mcani. »Nec hlc dixit : Lt iiabeant claritatem mcam, scd
« Ut vldcaiit; » serviis cnini videt, Donuuus possidet ,

sicut et David docult dicens : « Lt videam .voluplatem

«Dominl'. » Et ipsc Domluus In Evangello revclavlt asse-
rens : «Beali mundi corde , ipsi Deum videbunt^
cnim
«Vldebunt, » inqult , non super Cherubim cum Deo se-
debunt.
LXXXVIII. Desinant ergo viliora secundum Divinlta-
tcm asslimare dc Dei FiHo; ne viliora quoque de Patre
nestiment. Qui cnim male crcdlderlt dc Fiho, non potest
bene senllre dc Patre qui male crcdiderit de Splritu,:

non potesl bene sentlre de Fillo. Lbl enlm una dignitas,

iina glorla, luia charllas, ima majcslas est ; in commune
derogalur, quid([uld In ariquo pulavcris dcrogandum :

jam enlm non erit plcniludo quam discernas et dividas in

allquas porliones.

CAPLT VII.

Ohjeclio pcttfa cx hoc loco : Dllcxlsd eos, sicut et mc dl-

lcxlstl, tit ditiiatnr, prlmo Arrianoriun expositionis

impielas demonslraliir, deinde comparanlur eadem
verba ^um similibus, ac dcmitm toltis lociis considera-
ifir. Iiinc deducitur Chrisli missionem , elsi sccun-
dum carnem iccipicnda cst , ilti non ofpcere. Qiio
pvobatoqv ,
^al diviiiamissio describittir.

LXXXIX xJxisTLKT tamen, imporator Auguste, qui

• Psal. xwi, 4. — • Mallh. v, S.
 DK FIDK, LIR. V. 21^
lianc diviucC unllalem snbslanlloe ncgare cnplenlcs, exlc-
nuare stndeant Patris el Filii charilalcm; quia scrlplum
est : « Etdilexisli cos, sicnt ct me dilexisli'. o Ouod cum
dicunt, quid aliud ogunl, nisi inter Dei Filium et homi-
ncs .TRqnalilatcm quamdam comparationis inducunl?
XC. Numquid possunt a Deo homines qucm- sic diligi

admodum quo complacuit Pater? Illc per se

Fllins , in

complacct, nos per ipsum in quihus eiiim Deus Fihum :

suum ad Imagincm suam ccrnlt, cos per Filium asciscit

In gratiam fdiorum; ut qucmadmodum per imaginem ad
imaginem sumus slc per gcneratidncm Filii in adop-
,

tioncm vocemur. Alius igilur nalurae amor semplternus,

ahus gratine.

XCI. Aul si ex verLis faciunt quaestionem, qula scrip-

lum cst Et dilexisli cos,
: « sicut et mc dilexisli ; » ct

comparationem ractam pulant : ergo et illud comparative

dictum putant : « Eslolc misericordes, slcut et Paler ves-
» ler qui cst In coehs, misericors esl^ ; » ct alihi : a Eslole
«perfccti, sicutct Pater meus qui in ccelis est perft-ctus ,

» cst '. Quod si ille secundum plcniludincm majestalis

J)

suffi perfcctus esl, nos aulcm perrecli secundum virtulis

accedentis profeclum; etiam Filius diligilur a Palre se-

cundum semper mancnlis plcniludincm charilatis : in no-

his autcm charitalem Dei virtulis emerelur proCectus.
XCII. Vides igilur qnam graliam Deus dederit hominl-
hus, ct tu Patris et Filii vis dissolvere naturalem et indi-

viduam charilalem ; et tu verha adhuc discutis , ubi uni-

talem majesialis adverlis ?

XCIII. Vide totum hunc locum , cx ciijus affcctu io-

qualur; hahcs cnim dicentcm Ipsum : « Clariflca mc,
«Patcr, clarilatc ea quam habui , piiusquam uiundus

« .Tonn. XVII, 2ii. — » Ltic. vi , 56. — ^ Miitili. v, /nS,

2 1 8 S. AMBROSII

«esset, apud le\ » Yldc qiua ex pritni homlnis loqnaliir

afiectii ; qiiia nobis ea petilionc deposcit, qiiae ante pccca-
tum in paradiso homo meminerit essc collala, iit ct lalroni
in passione incmoravil: «Amen, amcn dico libi, hodiii
«merumcrisinparadiso^. » Hfecestanlemnnduin clarilas.
]\Iundum autem pro hominibns dixit, sicut liabcs t « Eccc
» mundus totus post ipsum abit' » et alibi « 1 1 cognos ; :

»cat hic mundus quia tu me misisli". »

XCIV. Et tamen ut scires magnum Deum ct salutarcni
ct omnipotenlcm Dci FiHum indicium suae majestalis ;

admiscuit dicendo « Et mea omnia tua sunt ct tua : ,

»mca \ » Omnia habet et tu missum esse ad injuriam ,

dcrivas ?

XCV. Qui si secundum carnem non accipis missum'",

ut Apostolus dixit , et cx vcrbo simplici praejudicium
slruis, quo dicas infcriorcs a supcrioribus milti solcrc :

quid ad illa rcspondes ,

quia Filius ad homincs missus
est'.' Nam si minorera putas eum qui iniltitur, co videltcet
a quo millitur; disce quod et minor majorem misit, cL

inajorcs ad minorcs missi sunt. Mam ct Tobias Piaphac-

lcm archangelum misit', ct Angelus ad Balaam missus
cst% et Dei Filius ad Judaeos ".

XCVI. Numquid ergo minor etiam Judaeis Dei Fihus,

ad quos mittebatur? De ipso enim scriptum est : « Novis-
» sime autcm misit eis Filium suum unicum diccns : Verc-
»bunturFiliummeum'°. » Et vide quia ante servos, poslca
Fihum nominavit ; ut scias quod Dcus Filius unigcnitus
secundum Divinitatis potentiam nec nomen habet, nec
consortium commune cum scrvis : rcverendus mittitur,
non cum famulis confcrcndus.

' Joan. XVII, 5. — » Luc, xxin, 4-^.— ' Joan. xii, ig. — * Id. xiv, 3i,
— * lil. XVII, 10. — 6 i\om. VIII, 5. — T Tob. ix, i5. — * Niiin. xxii, aa.
— 9 MatUi. XV, 24. — " Id. XXI, 37.
 DE FlDi;, MI!. V. 219
XCVII. Et bene acldidit , «Meum, » iit non nnns dc
mullis, nec degeneris nalnrsD, nec minoris alicujus poles-
latis: sed verns a vcro, et palernae imago venisse snbslan-
tiae crederetur.
XGVIII. Esto tamen, minor sit qul mittitur, eo a qno
mittitur; ergo et Pilato niinor Christus, quoniam PilaUis
misit eum ad Herodem. Sed sermo non pr.TEJudicat po-
testati : Scrlptura ,
quae missum dicit a Patre, missum
diclt a proeside.

XCIX. Lnde si sobrio de Del Filio qure digna sunt,

0|>inemur ; ideo missum intclligere debemus, qnla cx illo

incomprehenslbili inenarrabilique sccrcto majestatls pro-

profundae dedit se comprehcndendum pro captu nos-
Iro mentlbns noslris Dcl Vcrbum non soiuni cum sc ,

cxinaniret, sed etiam cum habilaret in nobis , sicut scrip-

tum est : ttQuoniami nhabitabo In Illls'. oDenique et alibl

habes quia Deus dixit : «\enitc, dcsccndamus, et con-

»rundamus linguas eorum''. » Non enlm Deus de loco ali-

quando descendlt, qui ait : « l^lgo ccelum et terram com-

»pIeo';» sed in eo descendere videtur, si noslros Dei
Verbum penelret airectus, slcut dlxit Propheta : «Parate
» viam Domino, rectas faclle semltas ejus*; » ut quemad-
modum ipse promislt, veniens cum Patre, apud nos faciat
mansionem. Evidens est igitur quoniodo veniat.
' 2 Cor. \i, i^. — • Gen. xi, 7. — ' Jerem. xxni, 24« — ^ Isai. xl, 5.
920 S. A\IRRO';iI

CAPLT VIII.

Chrlsto in qaantam vcras cst Dcl F ilius Dominum ,

non cssc scd in quantum liomo est; ut vcrbis ejus-

,

(lem modo Patrem modo Dominum compellantis

si^nificatar.Quot luereses uno jugulentur Scriplur(8
vcrsiculo. Distingucnda igitur qme Chrislo vci ul
Dci vct ut Davidis jUio convcuiant ; illi enim sub
ultimo tantum nomine ascribcndum quod servus ,

fucrit. Ad cxtremum complures locos dcmonstrat non

nisi secundum incarnationem uccipi posse,

C. Unde et evidens est qnoraoclo Dominiim dicat, qncni

Palrem novit, aitcnim Domine : « Coufiteor tibi , Patcr,

«coeli et lcrrse '. » suum
Anlc Patrcm dixit Sapientia ,

postea creaturae Dominum nuncupavit. Ilaque dominatum

non esse ubi vera progcnics est, ipse Dominus ostendit
in Evangclio suo, dicens : « Quid vobis videtur de Chrislo?
» cujus Filius est? Dicunt ci : D;ivid. Ait illis Jcsus Quo- :

» niodo crgo David ia spiritu vocat eum dominum, diccns

))Dixit Dominus Domino nico : Sede a dextris meis ? » Et
addidit : « Si ergo David in spirilu vocateum dominum,
))(juomodo filius ejus est? Et ncmo polcrat ci respondero
» \crbum '. »

CI. O quam caulc proptcr Arrianos ctiam in lioc lesli-

monio Dominus fidei prospexit ! Non enim dixit : Vocat

cum splritus dominum : sed quia David dixit in spirilu ; ut
cujus secundum carnem Filius est, David scilicct, ejus

Matlli. XI, 25, — « ](1. x\ii, 1^1 f\G,

 Dii 11 1)];, Lm. V. 22 1

eliam sccunduin Divinitalcm ct Dominus ct Dcus crcde-

rclur. Vides igilur quia nomcn piclalis ct doniinii discre-

tum cst.

CII. Et bene Dominus suum quidem Patrem , cccli au-

lcm ct lcrric dominum pracdicavit; ut tu cum lcgls ct Pa-
trcm et dominum, inlclligas Patrcm Filii , ct dominum
crcaluric. In alio praerogaliva naluras esl, in alio auctori-
las potestalis; formam enim servi accipicns , co uliquc
dominum vocat ,
quo servilutcm suscepit, jcqualis in Dci
lorma, servus in corporis : scrvilus enim carnis, domina-
lus autem Divinilalis csl. Lndc et Apostolus ait : « Dcus
»Domini noslri Jcsu Chrisli , Patcr gloriai', » hoc esl,
Dcum assumplionis humanae asscrens, Patrem autcm
glorlse. Nura cnim duos filios habuit Deus Christum ct
gloriam? Minimc. Ergo si unus Dei Filius Chrislus, utiquc
Christus est gloria. Quid auiem ci derogas, qui Palris
gloria est?
Clil. Si ergo et Filius glorla est, et Paler glorla ; quia
Palcr gloriac non polesl aliud cssc quam gloria : non divl-
sio gloriarum , sed una est gloria. Itaque a proprietalcm
naturae gloria refcrtur, dominatus autem ad suscepll cor-
poris servitulcm. Si cnim caro etiam justi onlmac subdila
est, sicut scrlptum cst : « Castigo corpus mcum , ct ser-

» viluti redlgo^ ; » quanlo magls subjccta est Divinllali , dc

qua dicilur : « Quoniam univcrsa scrviunt tibi^ ? »

CiV. Ena autcm quaeslione ct SabL-liianos ct Photinla»

nos et Arrianos Dominus exclusit. i\am cum Domlnum
dixissc Domino dicit, SabcUius cxcluditur, qui eumdem
Patrem vult essc qucm Filium. Excludilur Photlnus, qui
secundum carnem judicat (21); quia dominus David re-
gis non poterat esse, nisi quIDeusest; scrlptum est enim:
« Dominum Dcum iuura adorabis, et illi soli scrvles*. »

> 3 Cor. I, 5. — » I Cor. ix, 27.— \ Psol. cxviii, QU— 4 Deut, vi, \o,
222 8. A.NJIJROSII

Numqald contra Legem Proplicla sontiret, qui sub Lege

reo-naret? Excluditur Arrius, qui Filium sedere audit ad
dexleram Palris ; ut si ex usu argumenlelur huuiano,
ipse se perimat, et venenum sacrilegae disputationis suae

in sc relundat, ut dum innequalilatem Patris et Filii ex

consuetudine hominum inlerpretalui', in ulroque a vero
devius, eum praeferat cui derogat, confessurus priorem
quem audit ad dextcram. Excludilur etiam Manichaeus;
non enim negat esse se David filium secundum carnem ;

ut pote qui chimantibus caecis : « Jesu fili Da> id, miserere

anobis* ; » et deleclalus est fidc , et stclit et curavit eos :

sed negat hoc suae csse aelcrnitalis, si David solius fifius a

perfidis nominetur.

CV. Nam FiHus Dei est conlra.Hehionem (22) , Fihus

David est conlra Manichtcos : FiHus Dei est coutra Photi-
num , Filius David est conlra Juarcionem : Fihus Dei est

conlra Paulum Samosatenum, FiHus David est contra

Yalcntinum Filius Dei est conlra Arrium itaque Sabel-
:

lium gputilis erroris hasredes Dominus David csi contra :

Judaeos, qui Dei Fiiium in caruc ccrnentes homincm ,

tanlctmmodo impio furore crcdebant.

CVL Sed ecclesiastica fide et DeiPalris ct David idem
alque unus est Fihus; quia incarnalionis Dei mysterlum
universae sahis est creaturae, secundum quod scriptum
est : « Lt sine Dco pro omnibus guslarct mortem ^, » id
cst,quod crealura omnis sinc passionc ahqua Divinitatls
Dominici sangumis redimenda sit pretio, ut ahbi habet :

« Oninis creatura hberabitur a servitute corruplionis \ »

CVIL Ahud cst igitur secundum divinam substantiara,

ahud sccundum susceplionem caruis filium noinlnari :

nam secundum generalionem divinam Deo Patri aequalis

est Fihus , et secundum susceptioncm corporis Deo Palri

« Malth, \x, 03. — s Ilebr. n, 9. — ^ Roui, viii, ai,

 DE FIDE, LIB. V. 223

scrvus est ; quia formam servi, inquit, accepit* : unns la-

men atque idcm csl Filius. Conlra autcm sancto palriar-

chaj David sccundum gloriani suam Dominus cst, sccun-
dum corporalis successionis serlem filius estj-non
dcficiens a sc, scd nostras jus sibi adoptionis acquirens.
CVIII. Nec solum cx gencrc David scrvilutem susccj)It
in persona hominis scd etiam ex nomine sicut habcs
; , :

« Invcni David servum meum^; » el alibi : « Ecce cgo

»mitlam ad vos scrvum mcum, Oriens nomcn cst ci", »

Et ipsc Filius ait « Sic dicil Dominus, qui fmxit: nic cx

»ulero servum sibi, et dixit mihi : Magnum libi est vo-

» cari puerum nieum. Eccc posiii te in testamenlum gcnc-

» ris mei, in luccm genlium; ut sis in salulem usquc ad
» extrcmum terrae*. » Cui hoe dicitur, nisi ChristoPqui
cum in forma Dei esset , exinanivit se, et formam servi
accepit^ Quid est in Dei forma, nisi in Divinitatis pleni-

iudine?
CIX. Disce igjlur quid sit : Formam servi accepit, id
est, plcnitudinem perfectlonis hunianae, plenlludincm
obedlentioe. Ideoque dicit in Psalmo trigcsimo : « Statui^li
» in loco spalioso pcdes meos. Super omnes inimicos mcos
«factus sum opprobrium. Illustra facicm tuam super ser-
»vum tuum ". » Scrvus dictus est homo , in quo sanctiii-
catus est : scrvus homo , in quo unctus est : servus homo
in quo factus sub Lcge, factusex Virgine est; et ut com
pendio dicam servus diclus est in quo malrem habet,
, ,

j
»sicut scriptum est : « Domine, ego servus tuus , ego
«servus luus, et fiHus ancilloe tuae';» et alibi : « Alllictus
»sum et humiliatus sum nimis^ s
CX. Quis nimls humilialus est, nisi Chrlslus, qul vc-

' Pliilip. II, 7. — • Psal. Drxxviii, 21. — J Zach. ni, 8. — * Isai. xlix,
5, 6. — • 5 Philip. 11, 6,^.-0 psal, xxx, 9, la el 17. •— 7 Psal. cxv, 7. —
8 Id. XX.U11, 9.
224 5- A^iBROSlI

iiil ut onHics libcraret pcr obedicnliam? « Sicut enim per

» inoLodienliam unius hominis pcccalores consliluti sunt
«plurinii, ila cl per unius obcdientiau) jusli constiluen-
» tnr niulli'.» Quiscaliccm salnlarem accepit, Chrislusprin-
ccps sacerdolum, an David, qui neqnesacerdolium habult,
ncquepassioncmsubiitP Quis sacrKicavit hosliam laudis" ?

CXI. Sed si hoc parum cst, accipe alind : «Custodi ani-

»mam meam, quoniam cgo Sanclus sum\»Numquid
de se hoc diccrct DavidPSed ille dicil, qui ait :aMon de-
» relinqucs animam meam in inferno , nec dabis Sanctum
» tnum \ » Idem ergo ulrumque dicit.
vidcre corruptioncm
CXII. Addidit vcro :«SaIvumfac servum luum^-Bet
inlVa : «Da polestatem pucro luo , et filio ancilhe tuje^,»
ct alibi , id csl , ia Ezcchielc : « Et suscilabo supcr eos pas-
» lorem unum, et roget eos scrvus meus David. Ipsc pascet
»cos, ct cornm pastor et ego Dominus cro illis in
crit :

»Deum, et scrvus meus David in medio eorum prin-

»ceps'. » Ltique David jam dcfunctus crat, filius Jessc.
De Chrlsto itaque dicit ,
qui propter nos filius ancillcT; fac-

lus cst, secundtun formam hominis; nam secundum di-

vinam ircneralionrm non malrcm liabct, sed Palrem : nec
cornoralis vcntris est fruclus, sed scmpit°,rna Dei vlrtus.
cum legimus quia dixit Domi-
CXIIl. Ergo ctiam iilud
iius «Tempus mcum noudum implelum cst';ct Adhuc
: :

»modicum vobiscum sum; et Vado ad eum qui misit :

»me%' ct : Clarificatus csl Filins hominls'*', » ad incarua'

sacramenlum rcferre dcbemus. Cum aulem lcgi-
tlonis \

inus «EtDeus clarificalus cst in eo ct Deus clarificavit

: ,

ncuni";»quid ILi est qurcstionis, ubi cl Filius clarificalur a

Palrc , ct Pulcr clarificalur a Filio?

' Rom. V, 19, — » IVal. c\v, i5 d 17. — * Id. i.x\xv, 2.— •* IJ.xV, 10.
— 5 1(1. Lwxv, 2. — 6 IbiJ. 1'). — 7 Ezecli. xxiv, 23 et 2\, — * Joan,
VM, 8.-6 IbiJ, 33. — -.o
!(], xiti, 3i, — 1
' Ibid,
 UE FIDE, LIB. V. 2 2^1

CXIV. Denlquent fidein unilnlis ct copulam Trinitalis

aperiret, etiaui :ib Spiritu clarificauduui csse se tlixit,

sicnt liabcs : allle de meo accipict, cl clarificabit nie'. »

Clarificat ergo Dei Filinm eiiam Spirilns sanclns. Quo-

uiodo igitur ipse dixil : « Si ego clarificovcro me ip.mm,
«clarilas mea niliilnm csl^?»Ergo nihil esl clarilas Filii?
Sacrilegum est diccrc , nisi rrlcras ad carncm ; quia ex
persona liominis Filius loqucbalur, co qnod comparatione
Divinilatis nulla cst carnis claritas.
CXV. Dct^inanl igilur impie objiccrc, qnod in snani

perfidiam relorqucfur. Dicunt ciiim : Scriplumcsl : «Nunc

» clarificalns est Fifiiis liominis, » JNon ncgo scriptnm :

«Clarificalus estFilius hominis;»scd videant quid sequa-

lur : « Ego cxcusalionem
Et Deus clarificatus est in eo. »

habeo de Filio non habet; qnia

hominis, ille de Piilrc

Pater non suscepil carncui. Excusationem habeo et noa ,

ulor ille non habet, et calumniatur. Aut siuipliciternio

:

patiatur inlclligere, aui ad carncm rcfcrrc quo: carnis

snnt. Pia mens qn:c Icguntur sccundnui carnem Divini-
,

tatemque, dislinguit : sacrilega confnndit, ct ad Divini-

latis delorquel injuriam, qnidquid secundum humilitatcm
carnis cst dicln.m.

' Joan. XVI, 14. — • lil. viK, .14,

10
L'.X
2 2G S. AMIiROSll

»--* %/m/% '^%>-^ ^i^-» •».-»

CAPUT IX.

Juddico morc ordinem verborum : In nomine Palris et

Filii et Spiritus sancli , objiclentibtis ,

prwter respon-
sum sejam datum,
qiiod vir sanctus indicat a regerit

etiam Filium ante Patrcm swpe locari.

CXVI. QuiD qiiod etiam more Judaico falsi et impii-

denles interpreles Arriani verboruni sunt divinorura , di-

cenles usquc adeo allani Palris, allaaj Filii , aliam Spiri-

tns sancli esse polestalem , ut scriplum sit : «Ite, docete

«omnes gentes, baptizantes eos in nomine Patris et Filii

»et Spirilus sancti'; » et ex verborum ordine differentiam

divlnae faciunt potestatis?

CXVII. Ego autem licet hoc ipsum testimonium in su-

perioribus libris pro unilate asseruerim majestatis ac no-

minis, tamen si hinc faclunt qusestionem, possum lesti-

moniis asserere Scripturarnm in plerisque locis prius

lilium nominatum, postea Patrem dictum. Numquld igi-

tur quia Filii significatio ante praemlssa est, verborum

ut Arriani volunt ,
pricjndicio Pater secundus a Filio est?
Absit, inquam , hunc ordincm fides, nescil
absit. Nescit

dlscretum Patris et Filii honorem. Non legi non audivi, ,

ncc aliquem in Deo inveni gradum. Nusquam secundum,

nusquam tertium Deum legi primum lcgi% primum ac :

solum audivi.
CXVIII. Si ordinis exlglmus superstitioncm , nec ad
dexteram Palris sedere Fillus debet, nec primum se et

« Matth. xi\iir, jg. — • Isai. xtiv, 6.

 DE FIDE, LIB. V. 2 2^

principlmn debuit dicere. Male ergo Evangelisla prius ;i

Yerbo, quam a Deo coepit , dicens : «In priucipio erat

oVerbum, et Verbum erat apiid Deum*. » Etenim juxla >

humani ritus ordincm , prins Patrem debnit nominare.

Nescivit etiam Aj)Oslolus ordincm , qui ait : « Paulus servus
» Chrisli Jesu, vocatus Aposlolus, segregatns in Evange-
»hum Dei^;»et alibi : « Gratia Domini nostri Jesu Clirisli,

»et charitas Dei commnnicatio Spiritus sancli'. »

, et

Si vcrborum persequamur ordinem in primo Fihum po- ,

suit, in secundo Patrem. Sed verborum ordo saepe mu-

tatur; et ideo non debes vel de ordinc, vel de gradu Pa-
tri Deo et Filio ejus facere quajstioncm , cum secundnm
Divinitalcm divisio nulla sit unitatis.

GAPUT X.

.Jrrianos ad gcntilcs palam transirc dum objlciant illa

,

verba : Qni in mc credit, non in me credit, etc. f^e-

rus toci sensus cxplicatur , ct nc crcdalur Doininus
nostram in ipsuni fidem prokibuissc, alias ut Dcus
alias ut liomo loculus ostcnditur. Mox variis ejusdeni
fidci effcctibus prolalis in mcdium, alios quoquc non-
nuUos locos codcni modo sumcndos probat.

CXIX. Ad cxtremum ut Chrisllanos se non esse mani-

feslent , negant in Christum esse crodendum, dicenlcs
scriptum esse «Qui in me credit, non credit in me scd
: ,

»in me misil*. Ilanc ego expectabam confessic-

eum qui »

ncm, quid mc qaibusdam ambagibus ludebatis? Sciebam

• Joan. 1,1. — • Rom, i, i, — ' a Cor. xni, i3. — 4 Joan. xii, 44-

i5.
'2uS S. AiMBWOSlI

mihi adversum geutiles esse contentionem sed illi con- :

verluntur, vos non converlimini. lUi si credant, salvuni

est sacramenlum vos perdidistis acccplum ; et nec cep- :

tum iortasse, sed fictum.

GXX. Scriplum est , inquiunt : « Qui in me credit non ,

» in me credit sed eum qui me misit. » Sed videle quid

, in

sequatur, et videte sic quemadmodum se Dei Filius vult

videri; scquitur enim « Et qui videt me, videt eum qui :

»mo misil*,»hoc estquia Paler vidclur in Fiiio. Exposuit

igitur id quod ante pr.Temisit, quia ille credit in Filium,
qui confitetur et Palrem. Nam qni Filiiim nescit , nec Pa-
Irem novit ; omnis enim qui ncgat Filium , nec Palrcm ha
bet : qui confiletnr Filium, ct Filiuin, et Patrem haLet.
CXXI. Quid est crgo : « Non credit in me?» Non in
id quod corporaliler cernilis, non inhominem tanUmi'
modo, quem videtis : non enim in hominem tanlummodo
credendum asseruit, sed ut credas quia Jesus Christus
ipse est Dei Filius et homo. Proptcr quod et utrumque
ait : A me ipso non veni^;»et alibi « Ego sum princi- :

» pium quod el loquor vobis^ » Qunsi homo, a se non ve-

nit : quasi Dei Filius , non ex homine principium habet
sed sum, inquit, ipsc o Principium quod el loquor vobis : »

neque humaiia, sed divina sunt quas locutus sum. ,

CXXII. Neque enim fas cst crederc quod negaverit in

se essc credendum cum ipse dixerit «Ut omnis qui crc- , :

» dit in me in tenebris non maneat^; » et alibi • Htec est

, :

» enim voluutas Palrls mci (jui me misit ut omnis qui vi- ,

» dct Filium et credit in eum, habcat vitam aelernam'';»

ct alibi : ft Credilis in Deuin , el in me credilc*.t
CXXIII. Nemo ergo Filium sinc Patre accipial ,
quia
Filium legimus. Ihibot Palrem Filius, sed non tempora-
' Joon. XII, ^5. — > IJ. vii, i8. --^Ii. v;ii.. i5. — < IJ. .\ii, /iG. —
5 Id V!, 4o. — "^ lii. MV, I.
 DR FIDF., Lin. V. 2yf)

lem, non ex passlone , non ex conceptione non ex gra- ,

tia. Generationem legi, non legi conceptionem. Et Pater

dicit : « Genui'; » non dich : Creavi : et Filius non Crca-
lorem suiim Deum secnndum icternitalem divinte genera-
tionis , sed Patrem nominat,
CXXIV. So quoquc nnnc nunc ex persona hominis ,

in nunc unltalcm sibi Divlnita-

Dei majcslate significat :

tis cnra Dco Palre vlndicnns nunc rragilllatcra humanac ,

carnis assumcns nunc doctrlnam suam se non habere,

:

nunc voluntatem suam se non quaerere nunc teslirao- :

niura suum verum non esse, nunc verum esse significans.

Nam ipse dixit : «Si ego testimonium pcrhibeo de me ipso,
Dtcstimonium meum non est verura^.» Et ipse In posterio-
ribus ait : « Elsi ego testimonium perhibeo de me verum
,

»est teslimonium meum''.»

CXXV. Quomodo igilur non est verum testimonium
luum, Domine Jesu . cui qui credidit, in cruce llcel po-
sltus , ct inter confessi sceleris suppliclu constltulus, me-
rlta latronis exuit, praemia innocentis emeruit''?
CXX\ I. Deceptus est ergo Paulus , qui ideo reccpit
oculos", qiila credldit; quos amiserat , antequam cre-
deret?
CXXVII. Erravlt-ne etiam Jesus Nave qni dncem mi- ,

lili;ie ccelestls agnovit^? Sed posteaquara credldit, slatlm

vioit, dignus qui fidel praelio triumpharet. Denique non

aeratas acies in bella produxit, nec ariele, cpeterisque tor-

menlorum machinis sed tubarum septem sacsrdolallum ,

sono murornm hostilliim sep»a dcposult'. Ila bellum

,

immane conlccil tubae clangor ct iniMla sacerdolis. ,

CXXVlil. Yidit hoc merclrix, et qiTre in excidio civi-

talis remcdla despcraret salutis, quia fides vicerat, signa

» Psal. II, 7. — • Joan. v, 5i. — * Id. vm, i4- — < Lm'. x"*^'". 4«> et
seqq. — ' Arl. ix, iS. — ^ Jo^ue. v, i!S. — 7 Id. vi, 9.0.
23o S. AWBROSII

fidei alque \exllla Dominica; passionis allollens, coccura

in fcncslra ligavit'; ut specfes cruoris myslici quae foret

mundum redemptura, vcrnarct. Ila foris Jesu nomen fuit

prrelianlibus advicloriam, inlus species Dominicae pas-

sionispcriclilanlibus ad salulem. Lnde quia inlellexit
Rahab ccelesle myslerium dicit Dominus in Psalmo , :

«Memorero Raiiab etBabylonis scienlium me^ »

CXXIX. Quomodo ergo non est verum testimonium
tuum Domine, nisi secundum fragilitatera hoininum?
,

« Omnis enim iiomo mendax'.

GXXX. Denique ut secundum hominem dixisse se det

moustraret, ait : 'i Qui misit me Palcr, ipse teslimonium
«perhibet de me\ Verum » autem est testimonium secun-
dum Divinitatem sicut ipse ait :« Et verum est teslimo-
,

»nium meum quia scio unde veni et quo vado vos

; , :

«autem nescitis unde veni et quo vado. Vos secundum ,

» carnem judicatis^ » Non ergo secundum Divinitalem,

scd seciradum homlnem judicant qui putaut Christo les- ,

lificaudi scientiam defuisse.

CXXXI. Ergo cumaudis « Qui credit in me, non :

» credit in Qui misil me Pater ipsc mihi manda-

me; ct : ,

»tum dedit^; » didicisti quo id putes esse referendum.

Denique mandatum quod esset, oslendit dicens :«Poiio
» animara meam , ul ilorum sumam illam. Nemo toUit caqi
» a me, sed ego pono eam a me ipso. '» ^ ides ideo dictum,
ut ostenderet iiberam sibi ponendae ac resumendae animac
potestatem, sicut ipse dixit : «Potestatem habeo ponendi
»cam et poteslatem habco iterum suraendi cam.llQC
,

» mandatum accepi a Patre meo\ »

CXXXII. Sive igitur mandatum; sive, ut aliqui latini co-

Josoe. II, 18. — • Psal. lxxxvi, 4. — ' Iil. c\r, 2. — 4 Joan. riii, 18.
— 5 IbiJ. i4 , i5, — 6 Jd. XII, 44 et 4g. — ' Id. X , 17. —
» Ibid. 18.
 DE flDE, Lin. V. 2^1

cllces habent, pmccepliim , non uliqne sccundum Divini-

laleui, sed secunduni incarnalionem datur, ad subeundas
vicloriam passionis.

CAPLT XI.

Quod Chvlslus le^atur niliil a se lofjul, hoc referendum

ad Ipsius liumanitalem. Quomodo etiam secundum
Divinilatem audire ac videre Patrem recte dicatur,
exposito , Dei Fiiium creaturam non esse multis coa-

CXXXIII. An vero in hanc humilitatem Dei Filiuni

deducemus, ut nisi quae audlerit, faccre aut loqui nesciat :

et praescriptam agcndi loquendique ei pulemus esse mcii-

suram; quia scriptum est : « Ex me ipso non sum locii-

»tus;» et iufra : « SiciU dixit inihi Pater, ita loquor'?»

Scd ad obedientiam carnis aut ad fidem unitatis ista , ri-

ferantur. Plorique enim doctiores et audire Filium, ct

dicere aliquid Filio Patrem accipiunt per unitatem lui-

turte; quod enim per unitatem voluntatis uovit Fihus Pa-

trem velle , videtur audisse.
CXXXIV. Unde non officium corporale, sed arbitriuQi
indissociabilecooperationisdeclaratur ; neque enimvcrbo-
rum hic ahquem significat auditum , sed unitatem vohm-
tatis atque virtulis, qurc et in Patre est ct in Filio. Qnam
ctiam in Spiritu sancto esse memoravit alio loco, dicens :

« Non enim loquetur a se , sed quaecumque audit loque-

stur^; » ut adverteremus quia quidquid Spiritus loquiliir,

» Joan, xn, 49, 5o, — » Joan. xvi, i5.

232 S. AMBROSII

loqniliir ol Filins : cl c|ni(lqnicl loqiiifnr ^'iliiis , loqnilur

ct Paler; qnia una scntcnlia ct opcralio Trinitalis esl.

Sicnl enim Paler videlnr in Filio, non uliqnc specic cor-

porali , scd unilalc Divinilatis; ila cliam Paler loqnilur
in Filio, non lcmporali voce, ncc corporali sono, sed
0])cri5 unilale. Dcni(|ue cnm dixissct : « Patcr qni in me
smanct, ipsc lofjiiilnr : et opcra c\ux cgo lacio , ipse fa-

»cil' ; » adilidit : « Crcdilc niihi , qula ego in Palre, et

«Patcr in uie est. Alioqnin proplcr opera ipsa credile''. »

CXXXV. Ilic intellectus cst nosler secunduni divina-

rum scriem Scrij)turarum : Arriani auleni qui nolnnt de
Dco aeslimarc quae digna sunt, vcl aplo suis merilis con-
iutcnlur excmplo, ne totum carnalilcr credanl ; cum ipsi

palris sui diaboli opera incorporalitervideant. Sicut de eo-

rnm consorlibus Judicis Dominus declaravit dicens : « Vos

;,quod vidislis palrcm veslrnm racienlem , facilis^; »cum
uliqne non qnia diabolum opcranlcm viderint, sed qula
arl)ilria cjns iecerint, arguaniur, invisibililer in his secun-
dum iniquilalcm suam diabolo operanle pcccalum. IIoc
secnndum Apostolum propter insipientiam posuimus per-
fidornm\
CXXXVI. Cielerum satis probatum est Scrlplurarum
excmplis unilatem majestalis perlincre divinac, qnod ct
Palcr maneat in Fiiio ; ct ca cjuac loquilur Filius , a Palre

vidcatur audisse. Lnilalcm asitcm majestalis cjuibns aliis

possumus inlclligcre, quam quod eadcm Palri ct Filio

dcfcrunlur? iNam quid praecellenlius potest dici , quam

quod Aposlohis dixlt Dominum majestalis crucifixnm ^
?

CXXX\II. Flllns ergo est et Dcus majestatis, et Do-

minus majestatis; sed non crealuris subjecta majestas :

non crgo crealura Filins.

Joan. XIV, 10. — » Ilii>]. 1

1, 12. — > Id. viii, 38. — ^ 2 Tim, ni, 9.
— ' 1 Cor. II, 8.
 T)E FIDF., I,in. V. 2.j3

CXXXVIII. Filiiis palcrna; est imngo snbstanliai '

:

oninis anlcm crealnra dissimilis supcrnoe snbstanliae ,

sod non dissimilis Dci Palris Filius : non ergo' creatura

Filius.

CXXXIX. Fillus non rapinam arbilratus est esse se

a3(|ualem Dco^ : sed nulla crealura a^qualis Deo , aeqnalis

aulcm Filins : non crgo creatura Filius.

CXL. Onmis crcalura mutabilis : sed non mulabilis
Dci Filius : non ergo crealura Dei Filius.

CXLI. Omnis crealura accidenlia ct boni et mali reci-

pit suae capacitatc nalurjc, cadcmque deeessionem sentit :

Dei autcm Filio niliil polcst cx cjus Divinitale vel dece-

dcre vel accedere non crgo creatura Dei Filius. :

CXLII. Omnc opus suum addiicetDeus in judicinm',

sed Dei Filius non adducilur in judicium; quia ipsc judi-
cat : non crgo crcalnra Dci Filius.

CXLIII. Poslremo nt nnilalem inlelilgas, de ovibus di-

ccns Salvalor : «manu mca.

Nullus, inquit, rapit eas de
»Patcr quod dcdit mibi majus omnibus est, et ncmo ,

«polcst rapcre de manu Palris mei. Ego et Pater unum

r sumus'. »

CXLIV. Sic vivificat Fiilus , ut Pater : « Sicut enim

«Paler suscilat morluos et vivificat; sic et Filius qnos
»vult, vivificat^ » Sic suscllat Filius, ut Patcr : sic con-
scrvat Fillus , nt Patcr. Qui non impar est gralia , quo-
modo impar estpotcstate? Sic etiam non perdilFilius, ut
Paler. Et ideo ne quis vcl duos dcos crederet.vel discrc-
• tioncm potcstatis inducerct , unum se esse cnm Patrc
dlxit Id qucmadrnodum polesl dicere creatura? Non ergo
crcatnra Dei Filius est. -

CXLV. Non idem est regnare el servire : Christus an-

' Hebr. i, 3. — « Pliilip. u, 6. — ' Eccle. xii, i;i. — < Joan. x, 29, 00.
— 5 Id, V, 21.
234 S. AMBRCSII

tem et rcx est cL filiiis regis non ergo servus cst Del
;

Filius. Omnis auleni crealura servil; sed non servit Dei

Filifis, qni ex scrvis filios Dei facit non ergo creatura:

Dei Filius.

CAPLT XII.

Siiperiora conflrmat ex parabola divilis ad quceren-

dum sibi regnum proficiscentis ; ostenditque cuni
reiinam tradat Patri lilius ad contumeliam non ,

accipiendum , sl omnia liuic subjicere Pater dicatur.

Nos hic esse C/iristi regnum, et in Cliristi regno; fu-
turos atiquando in regno Dei, ubi re^nal ex (equo
tota Trinitas.

CXLVI. DiviNE itaque illam parabolam induxit divitis',

qui in regioncm longinquam profecUis est accipere reg-
num et reverti, se ipsum secundum subslanliam Divini-
tatis incorporalionisque describens. Ipse enim dives sc-
cundum plenitudinem Divinitatls qui pro nobis paupcr ,

cum dives esset et rex aalernus etfeterno regc

lactus est; ,

progenilus peregre profectus secundum corporis susccp-

:

lionem; quia vias hominis tanquam iter ingressus alie-

num , venit in hunc mundum, ut regnum sibi pararet ex
uobis.
CXLVII. Yenit ergo Jcsus in hanc terram regnum ac-
cipere de nobis ,
quibus ait : « Regnum Doi inlra vos
«est^. B Hoc est regnum quod Christus accopit, hocesl,
quod Patri tradidit. Nam quomodo regnum accepit, qui

« Luc. XIX, i:. — » Id. XVII, 21.

 DC r.DJ', I,IR. V. a35

erat rex scmpilernus? « Venit ergo Filius hominis acci-

»pcre regnum, at reverli '. » Noluerunt eum suscipere
Juda^i, de quibus ait : « Illi qui noluerunt me regnare su-
» per se , adflucite et interficite eos^. »

CXLVIII. Sequamur Scripturarum ordinem, Ille qui

venit, regnum Dco Patri tradet : et cum tradiderit reg-
num, tunc et ipse subjectus erit ei, qui sibi subjecit
omnia; ut sit Deus omnia et in omnibus^ Si ut Filius
hominis regnum accepit Dei Filius ; ut Filius utique ho-
minis eliam traditurus est, quod accepit : si ut Filius lio-
minis tradit, ergo et ut Filius hominis subjectionem ,

utique per conditionem carnis, non per majestatem Divi-

nitalis , agnoscit.
CXLIX.Fjt tu ad conlumeliam objicis, quod ei subje-

cerit omnia Deus; cum audias quod regnum Filius ho-

minis Deo tradat, et ut in superioribus diximus libris*,
legeris : « Nemo venit ad me, nisi Pater altraxerit eum,
»ct ego resuscitabo enm iu novi§sirao die*? » Si littcram
sequamur, vide magis alquc adverte unitalem honorifi-
centias : et Patcr subjecit Filio, et Filius Patri tradit. Dic
quid sit amplius traherc, an resuscitare? Nonne secun-
dum morem hominum ministerium trahentis, potestas est
suscitantis ? Sed et Filius ad Patrem trahit, et Palcr ad
Filium trahit ; et Filius suscitat, et Pater suscitat. Fa-
cessant sacrilegoe commenta discretionis, ubi unitas po-
testalis est.

CL. Tradat igitur Patri regnum suum Filius? Non dc-

perit Christoregnum quod tradit, sed proficit. Nos sunius
regnum, quia nobis dictum est « Piegnum Dei intra vos :

»est". » Et sumus regnum Christi ante, postea Palris

quia scriptum est « Nemo venit ad Patrem, nisi per
:

' Lac. xn, 12. — • Ibid, 37. — ' 1 Cor. xt a^-aS. — * 1 TiJc Siip.
lib. 2, cap. 4' — ' Joan. ti, 44- — ® ^^uc. xvii, 21.
?.3G S. AMBnOSII

»me*. » Cuin in via snm , Chrisli snm ; cum porvencre,

Patris sum : scd ubique por Chrislnm, et ubique sub
Chrislo.
CLI. Bonnm cst in regno Chrlsti esse, ut Chrislus no-
biscum sit, sicut « Ecce ego vobiscum sum usque
i])se ait :

» ad consummationcm mundi^ Scd mcHus est esse cum »

Chrislo : « Dissolvi enim et cum Chrislo esse mullo me-

»Hus\ » Cum in hoc mundo sub pcccalo sumus Chris- ,

lus nobiscum esl; ut per unius obcdientiam jusli consli-

luantur multi'. Et si peccatum luijns mundi evascro ,

incipiam esse cum Christo. Denique nit : «Veniam iterum,

»ct assuniam vos ad mc; » et infra : « Yolo ut ubi ego
» sum , et isti sinl mccum^ »

CLII. Ergo nunc sub rcgno Christi sumus , dum in

corpore versamur, nondum Ibrma cxuimur servi, quam

et

ille cum se exinanivissct, acccpit cum vero gloriam ejns :

viderimus, quam habuit priusquam mundns essct, crimus

in regno Dei , in quo Palriurchic simt ct Prophetie , de
quibus scriptum est: « Cum videritis Abraham , Isaac et
»> Jacob, et omncs Prophelas in regno Dci° ; » ut jam ple-
niore Dei cognitione poliamur.
CLIII. Sed in Filii rcgno ct Patcr rcgnat, et in regno
I^alris Filius regnat; qnia Paler in FiHo, et in Palre Fi-
lius : ct in quo habilat Filius, liabilal et Pater ; et in quo
habitat Pater, habitat ct Filius, sicut ipse aitEgo et : «

»Paler ad eum vcnicmus, ct apud eum mansioncm lacic-

»mus'. » Ergo sicut una domus, ila et unura regnum.
Eo usquc autem unum Palris clFilii rcgnum cst, ut quod
FiHus Iradit, Palcr accipiat et quod Paler accipit, FiHus :

non amiltat. Ergo in uno regno unitas potcstatis est.

« Joan. x!v, G. — » MaUh. xxviii, so. — ' Philip. i, 25. — < Rom.
V, 19. — 5 Joan. XIV, 3. — ' Id. xvti , T(. — « Liic. xm, aS. — 7 .Toan.
MV, 23,
 DE FIUE, LIU. V. 287
Nemo igiliir Divinitatcm inter Palrcni FiliunKjuc se-
ccrnat.

CAPLT XIII.

Qucc Cliristl subjeciio sit ,

qucvsiturus , ubi suhjectiones
varias proposuit ac rcjccit , ^Jposlolicuvi tcxtum per-
currit; v.ndc impiain exploclit hccrclicorum hac dc rc
opinioncm. Subjecttonem quce futura si<^nificatur,

Divinilatis esse 7ion posse ; cum inter Patretn el I i-

lium voluntalis summa scmpcr fuerit concordia.
Etiam eidcm Filio secundum Divinilatem vcre
omnia subjccta cssc , at nondum subjecta hoc scnsu
dici quod cjus mandalis non pareant omncs ho-
,

mincs : tjui poslquam illis facrinl subditi, lum Chris-

tus in hissubjicictur , ct Patris opus pcrfcctum cril.

CLIV. Quoi) si Palri et Filio unum Dernomen et jus

est, cum Deus vcrus, et rcx sempitcrnus sit eliam Dei

Filius; non utique secundum Divinitalem subjectus cst
Dei Filius. Subjectum ilaque, imperalor Auguste, quem-
admodum debeamus accipere, consideremus.
CL\ Quomodo enim subjeclus Dei Filius ? Lt crca-
.

tura vanilati? Sed impium est de Divinitatis substanlia

lale aliquid aestimarc.

GLVI. An qucmadmodum creatura omnis Dei Filio ,

quia seque scriplum est : « Omnia subjecisti sub pedibus

» ejus' ? » Scd non Cbristus sibi ipse subjectus est.

CLYII. Au quemadmodum mulier viro , sicut Jcgiuuis :

> Pial. Yiu, S.

238 S. AMBROSII

«Mulieres virls suis subjeclcTD sinl' ; » el alibi : « Mulier iu

«silenlio discat ciira omni subjectione ^?» Sed sacrilc-
»sum est vel Patri virura vel Dei Filio mulierem com-
,

parare.
CLVIII. An queraadmodum Pclrus dixit : « Subjecli
«eslote orani buraanoc crcalura' '
? » Nec sic ulique
Chrislus,
CLIX. Vel queraadmodnm Paulns scrinsit : t Deo et
«Patri subjecti invicem in tlmorc Christi ' ? » Sed ncque
in suo, neque in alterius Chrisli limore subjcclus est Fi-
lius ,
quia unus est Chrislus. Quorum verborum vim
considerale, quiaPalri subjecti sumus, dum eliam Chris-
tum veremur.
CLX. Quomodo ergo suljjectum intclh"gimus? Totum
Aposlolicum caput recenseamus; ut nihil videalur fraude
subtraclum, aut obreptione praestriclum : « Si in hac,
» inquit , vita tantum in Christo sperantes sumus mise- ,

)• rabiliores snmus omnibns hominibus. Si autem Chrislus

» resurrexit a mortuis primitiaa doraiienlium '. » ^ idetis

quoniam de resurrectione Christi tractata estdisputatio.

CLXI. « QuDniam sicut pcr unum hominem, inquit,
»mors, ct per hominem resurrectio mortuorum. Sicot
» cnim in Adam omncs moriuntur, ita et iu Chrislo oranes

» vivificabunlur. Lnusquisque aulcm in suo ordine, pri-

» mltice Christus : Dcinde hi qui suntChristi, qni in adven-

»lum ejus crediderunt. Deinde fmis, cum tradidcrit
»regnum Deo et Patri cum evacuaverit omnem princi-,

jpatum, et potestatem et virtutem. Oporlet enim illum

»re'Tnare, donec ponat omnes inimicos sub pedibus ejus.
KjNovissime autem inimica destruetur mors; omnia enim
»subjecit sub pedibus ejus. Cum autem dicat :«Omuia

I Lplies. T, 2». — > 1 Tiin. ii, ii .— ' i Pelr. u, i5.— 4 Kphcs. t, 21.

— 5 1 Cor. XV, 19, 28.

 DE 1'IDE, LIB. V. 2^9
»siibjecta siinl ei, sine dubio prt-eter enm qni snbjecit ci

«omnia. Cum anlem snbjecta ilji fuerint omnia,lnncet

»ipse Filins snbjectns erit illi, qni sibi subjecit omnia; nt
»sitDeus omnia in omnibns'. Quod etiam ad Hebrocos
»

idcm Apostoltis dixit : « Nunc antem nondnm videmus

»omnia illi esse subjccta^ » Acccpimus Apostolicae sc-

ricm lcclionis.

CLXIl. Qnomodo igllnr subjectum dicimus? Sabelliaiii

ct Marcionittc dicunt quod hoec fntnra sit Chrisli ad Denm
Patreui snbjectio , ut in Palrem Filius refnndatnr. Si crgo
ea erit Verbi snbjeclio, ut resolvatnr in Patrem Dens
Yerbnm : ergo et fjnoDCumqne Palri Filioqnc subjecla
snnt , in Patrem et Filinm resolventnr ; nt sit Deus omnia
et in omnibns creaturis. Sed absnrdum est dicere non :

igitur per rcfusionem snbjeclio. Ah"a sunt enim quae subjl-

ciuntur, ea nliqne qnae crcata snnt : et alins , cni fit iUa
snbjeclio. Conlicescant itaqne saevce refusionis inter-
preles.

CLXIII. Atque ntinam et illi taccrent, qni qnoniam

resolubile Dci Verbum , Deiqne sapientiam probare non
possunt, infirmitatem Divinitati subjectionis ascribnnt,
dicentes quia scriptnm est : « Cnm aulem snbjecta illi fuc-
»rint omnia, Innc et ipse Filius snbjcctus crit illi'.»
CLXIV. Vidcmus igltiu' qnla nondnm subjcctum, scd
subjiciendum essc Scriptura commcmorat : ergo nunc
non est snbjectus Deo Patri Filius. In quo igltur Filium

subjcctum fore dicitis ? Si in Divinitale; nec inobediens

est, quia non est a Patre discors : ncc snbjectns, quia
non est servus, sed unlcus proprio Palri Filius. Denique
cnm ccelum crcaret, lerram conderet, et polestalcm exer-
cebat el charltatem. Nulla igitur scrviHs in Christi Divi-

' 1 Cor. XV, 21-2S. — '

Hebr, n, 8. — * 1 Cor. xv, 28.
 2^0 S. ASIBROSII

nilale snbjeclio. Si autem nuUa subjcclio , volunlas

libera est.
CLW . Quod si cam subjectionem j)ulant Filii, quia

cum ejus voluntate onniia Taciat Pater : discant hoc ipsum

csse individuae potestalis argumentum ; quia unilas volun-
tatis est, qure non ccepit ex tempore, sed erat sempcr.
Lbi aulem unitas perpelua volunlalis non utique tempo- ,

ralis cnim per naturam subji-

subjsclionis infirmitas. Si
ceretur, scuipcr subjccUis manerct cum vero subjicieu- :

dus dicalur in temporc, dispensationis ergo susceplac,

non perpeluae infiriuilalls crit ilLi subjeclio ; maxime cum
sompitcrna Dei virlus non possit statum mularc j)ro lcm-
poro, nec Deo Palri cx lcmporc jus polcstatis accidere.
I\am si Filius aliquando mutabitur, ut secundimi Divini-
tatem subjiciatur : crgo el Dcus Pater, si aliquando phis
poterit , ut subjcctum sccuudum Divinilalem habcal Fi-
Lumi , nunc interiui minus possc secundum inlerpretalio-
ncm vcslram ncccsse cst aeslimctur.
CLX\ L Quid aulem culpae commcruit Filius, ut pos

lca secundumDivinitatemsubjici possecredalur?Numquid

sccundum carncm ad dcxleram Patris sedcre praerlpuil,

ct invito Patrc, sibi praerogativam paterni solii vindica-

vit? Scd ipse ait : « Omnia quae pLicila sunt ei, lacio

»sempcr'. »Ergo si in oninibus Patri complacet Filius,

cur subjicietur qui anlc subjectus non erat?
CLXVIL Videamus ilaque nc non Divinilalis illa, scd
noslra fiat in Chrisii llmorc subjcctio, plena gratia),
ct plcna mysleril. Itaque rursus A|)ostolica verba pen-
damus. « Cum aulem subjccla inqult, , iUi fuerintomnia ,

Ti tunc el ipse subjectus crit ci , qui sibi subjecit omnia ;

)) ut sit Deus omnia et in omnibus. n Ergo quid dicis ?

INunc subjccla nou sunt cl omnia ? Non subjccli Sanclo-

' Joaii. VIII, J.

 DK lil>i;, LIB. V. 24 t

rnm cliori? non Angoli, qui in lerris posito mliiislraLaiU'?

non Archangeli, (jui cliam ad Mariam advcnlns Dominici
pracnunlii millcbanliir'? non omnis mililia coclcslis? non
Chernbim et Scraphim, non Throni cl Dominaliones ct

Poleslalcs, quae veneranlur ct laudanl?

CLXVllI. Quomodo ergo subjecla erunl? Sic uli(juc
quemadmodum ipscDominus dixit : «Tolhle jngum mciun
» super vos';»non enim indomiti jiigum porlant, sed hu-
miics atque mansueti. Hiec est plane ncc ipsis hominibtis
vihs, sed gloriosa subjectio; « Ut in nominc Jcsu omne
»genu curvelur cccleslium, cl lcrrcslrinm, ct Inrernorum :

»ct omnis lingna confilcalur quia Dominus Jcsus in gloria

»est Dei Palris\» Ideo autcm ante subjecla non crant

omnia, quia nondum rcccperant sapicnliam Dci, nondum
habile jugum Verbi meatis quaJam ccrvico portabant.
« Quolqnot autcm , sicut scriptum cst, reccperunt eum,
» dedit eis polcslatcm filios Dci ficri*.

CLXIX. Dicet aHc|uis : Ergo jam suLjcctus ost Chris-

lus; quia plurimi crcdidcrunt? Minime; quia non in pau-

cis est Chri^li subjectio, sed in omnibus. Sicut enim si

in me concuplscal adhuc caro adversus «piritiun, spirilus

aulem adversus carncm, non vidcor esse subjecius , ct si

ex partc slm subdilus : ita quia omnis Ecclcsia uniun

corpus cst Christi, qunndiu genus disscnlit humanum ,

Chrislum dividimus. Nondum ergo subjectus cst Chrislus,

cujus non sunt adhuc uicmbra subjecla. Cum autcm luc-
rimus non ninlla mcmbra, sed unus spiritus : lunc etipfc
subjeclus erit ; ut pcr ipsius subjeclioncm « sit Dcus omnia
»et in omnibus. »

CLXX. Sicnt autem nondum subjcclus est Chrislus

ila nondum perfeclum cst opus Palris ; quia dixit Fihus

' Malth. IV. 11. — » Luc. 1, 2G. — ' Mallti. xi, 29. — < Pliilij». u. 10,
11. — ^ Juan. 1, 12.

LIX. iG
2 42 8. AMBROSII

Dei : « Meiis cibus est iit faciain volunlatem Palris mei qui
» uio misit, et perficiam opus ejus *, » Quid igilur quasstio-

nis est, quia in me erit Filii subjeclio , in quo imperfectum

cst opus Palris; quia non sum ipse perfeclus? Ergo qui
imperfectum opus facio Patris, ipse Filium facio csse sub-
jcctum? Sed non est injuria ista, sed gralia; quia in eo
quod subjicimur, noster ulique non Divinitalis est pro-
fcclus; ut subjiciamur Legi , subjiciamur gratiic. Quo-
niam ante, sicut ipse dixit Aposlobis , sapientia carnis
inimica erat in Deum;«Lrgi enim non erat subdila^:»
nunc autem jam per Ghrisli est subdtla passionem.

CAPUT XIV.

Proscqmtur cmptam difp,atdtateni, et Cliristum non nlsl

secundum carncm subjectum docct : sed ipsum dum
earnc subjiceretur privbuisse tamen sio^na Divini-,

tatis. liepugnare ut secundum kanc subj iciatur : hu-

nianitatem vcro quam adoptavit , ila in nobis sub-

ditani esse ,
quo pacto in eadcm ejus Jiumanitate
exaltatur et nostra. Denique quando futura sit eadeni
illa Ckristi subjcctio , expUcatur.

CLXXL Et tamen ne quis calumnlelur , videtc quid

divinitus inspirans Scriptura praecaverit; ostendit enim
nobis in quo subjectus erit Dco Christus , dum docet in
quo sibi universa subjccerit. Ideoque dicit : « Nunc autem
» non videmus omnia ei subjecta'. » Nam paulominus quam

Angclos minoratum vidimus Jcsum propter passioncm

« Joan IV, 5i. ~- ' Nom. viii, 7. — ' Ilebr, 11, 8.
 DE FiDK, LIB. V. 2 43

morlis. Ostcndit ilaqae ininorcm faclnm in carnis suscoj)-

lione. Quid igitur impedit quin etiam subjeclionem in

carnis susceplionc siguificct , pcrquam subjiclct sibi om-

nia, dum iu ipsa Palri Deo est ipse subjectus?
CLXXII. Gonsideremus ilaquc cjus subjeclionem :

« Pater , inquit, mcus, si vis, Iransfer calicem hunc a nic :

» verum non meavoluntale scd , fua fiat'. » Erso secundum

liumanicnatur.-c assumplioncm eril illa subjcclio ; quia si-

cutlegimus «Specie invenlus lU

: homo , humiliavit semel-
«ipsum, factus obediens usquc ad mortcra^. «Subjcclio
ulique obedientioD cst, obedienlia mortis, inors assump-
tionis humanas : assumptionis crgo humanac crit illa sub-
jectlo. Nequaquam igltur Divinilatis infirmitas, sed dis-

pensalio ista plelatis cst.

CLXXIII. Vide quam non tlmeam eorum proposilio-
ncs. IUi objiciunt subjiciendum Patri Deo cgo lego ,

Mariae subditum malri; quia scriptuni est de Josepli et

Maria : «Et eratsubditus ilHs\ wAut sl hoc putant, dicaut
quia hominibus erat subjccta Dlvinitas.
CLXXIV. I\on igilur praejudicet quia subjectus dici-
lur, cul non prcejudicat, quia servus legitur, qula cru-
clfixusasserltur, morluus pracdicalur. Qui cmrjmorcrelur,
vivebat ; cum subjiceretur, regnabat : cum sepelirclur
resuscilabat ; ac jubjectum se poleslall prasbebat humann",
allas se Dominum majestalis declarabat aeternK. Erat sub
judice, et ad dcxtcram Del solium sibi judcx pcrpeluus
vindicabat. Scriptum est denlque :« Amodo vidcbitis Fi-
»llum hominis sedenlem ad dexteram virlutis Dei, et
«vcnlenlem In nublbus coeli".» Vapulabat a JudaBls, im-
pcrabat Angells natus cxMarlasubLege crat, ante Abra-
:

ham supra Legem crat^ In cruce vcncrandus natura :

Luc. x\ii, 42- — * Philip. 11, S. — J Luc. II, 5i, — 4 MaUh. ,\xm,
64. — ' Galal. «v, 4«

i6.
<i44 S- AMBROSII

denlque sol retugll, terra conlremait , ccnlicuerunt An-

geli'.Cujus ijiilur passioncui elemenla videre timuerunt,
hujus generatiouem videre poluerunt? Et in qno subjec-
tionem corporis non tulerunt, in eo subjeclionem naturac
venerabilis sustinebunt?
CLXXV. Sed cum unius nalurffi sint Palcr et Filiu3
et Spiritus sanctus, ulirjue non erit Pater sibi ipse subjec-
lus. Et ideo non erit in eo subjectus Filius , in qno cuni
Patre unum est ; ne per unilatem Divinilatis videatur ct
Pater Filio esse subjectus. Ergo sicut in illa cruce non Di-
vinitatis pleniludo, sed nostra fragililas erat subdila : ila

etiam postca subjectus erit Filius Palri , in noslnc utique

parlicipatione naturas; ut snbjectis carnis illecebris , non
diviiiaesintcordi, non ambitio non voluptas sed orania , ;

nobis Deus '^it, si per omnia quantum capcre possumus ,

ad ejus imaginem , similitudinemque vivamus.

CLXXVl. Ad communitatem igitur bcneficiura tran-

sivit a specie ;
qui.: in sua carne naturam lotius bumance
carnis edomuit. Et ideo juxla Aposlolum :«Sicut porta-
»vimus imaginem hujus lerreni , portemus et imaginem
«hujus ca;iestis\ » Quod ulique nisi per interiorem homi-
nem nou potest evenirc. Deponenles igilnr universa , hoc
cst illa quRj legimus : <'Iram, animosilatem, blasphcmiam,

» turpiloquium'; »et sicut intra dictum cst :« Expolianles f

» nos vcterera homincra cura actibus suis, iiiduamus no-

» vum ,
qui renovatur in agnitionem , secunduni imagioera «

»ejus, qui creavit eum\ «

CLXXVn. quia cura dlcit :'(Ltsit Deus

Et ut scires ,

» omnia et in Deo Palre non separct ct Chris-

omnibus , » a

lum ipse ad Coiossenscs dicit :« Lbi nou mascuhis, in-

,

»quit, ct fccmina, Judccus et Gr.-ecus, Barbams ct Scytha,

' Maltli. xxvii, Ji. — '1 Cor. xv, .\(j. — J Ctiloss. m, 8. — < IbiJ.

9 1-1 !«•
 nK FiDK, iin. V. a/|5

j>servus ct liber : sed omnia ct iii omnibus Chriilns'.»

Ergo etiam ad Corinthios dicens .*
« Ut sit Deus omnia ct
» in omnibus^,» et unilalem cl cT(iua!itatcm cum Doo Pa-
Ire complexus cst Christi; quia nec a Palre Filius scpara-
lur. Et siiniliter sicut Pater omnia cl in omnibus , ila

omnia in omnibus eliani Christus operalur. Si ergo Chris-

lus quoque in omnibus omnia operatur% non utiqne ia
Divinilalis majestatc subjectus est, sed in nohis. Quomodo
aulem subjectus est in nobis, nisi eo modo quo minor
Angelis faclus est , in corporis scilicet sacramento? In eo
enim nondum subjecla el omnia videbantur, quoe crealori
suo a principio sui uliquc servicbant.
CLXXVIII. Quod si quaesieris quemadmodum sit sub-
jeclus in nohis, ipse ostendit dicens : « In carcere cram,
» et vcnislis ad me : infirmus eram et visitaslis me. Quod
,

«enirn uni iiorum minimorum fecistis, milii fecislis". »

Infirmum audis, ct non movcrls : subjcclum audis , et
moveris ; cum In eo infirmus, in quo subjectus, in quo
peccatum atque malediclum pro nobis factus cst.

CLXXIX. Sicul igitur non pro[)ler sc , sed proplcr nos

peccalum alque maledictum factus est : ila non pro sc ,

scd pro nobis erit subjeclus in nobis, non in natura sub-

jeclus oelerna, neque iu natura malediclus a-lcrna : « Ma-
))ledictus enim omnis qui pcndet In ligno\ » Malediclus
quia noslra maledicta suscepit : subjectus quoque; qula
subjeclioncm nostram ipsc susccpit, sed In scrvills fornn'e

assumj»tione , non in Dci majcslalc; nt dum i!lc noslrae

fragililatis se prseberet in carne consortcm. nos In virlulc
sua divinae faceret consorles nalura^". Non quo aut hoc
nohis cum supcrna Chrisli generatione nalurale consor-
tium, aut Divinitatis In Christo sit illa subiectio : sed sicut

" Coloss. III, II. — ^ I Gor. XV, aS. — ' Id. xii, fi. — 4 Mallh. xxv,
56, el ?eqq. — ^ Gal.it. m, i3. — ^2 l'elr. 1, 4.
2^6 S. AWBP.OSII

in illo per carnem lllara, quoc cst pigiuis noslrpc salnlis,

sedcre nos in cceleslibns Apostolas clixil', uliqne non se-

dentes; sic et ille per nostrcX assnmplionem nalnrtc dicilnr
subji*ctns in nobis.
GLXXX. Quis cnim tam demens qni putct, ut snpra
diximiis", quod ad dexlerani Dci Patris sedes sil)i vene-
rabilis dehealur cnm liccl ctlam sccundum carneni
;

Christo ea a Patrc, generalionis t;imen supernae ctiequalis

potentiae deferatur? Angeli adorant, ct lu libi praBsnmp-
tione sacrilcga solium Dei st;M'uis ?

CLXXXI. Scriplumest, inquics, quia « Cnm morlui

«essemus peccatis, convivificavit nos in Christo , cujns
D gratia estis salvi facti ; ct simul suscitavit , simulque fecit

Bsedere in ccelestibus, in Christo Jesu \ » Agnosco scrip-

» tum : sed non ut homines sedere ad dextcram sibi patia-

tur Deus , sed ut in Christo sedere ; quia ipse est omnium

lundamenlimi , et ipse est caput Ecciesiae', in quo com-
munis secuiidum carnem nalin\'i pracrogativam sedis coc-
leslis emeruit : in Chrislo enim
in carne aulcm Deo caro ,

humani nalura generis omnium hominum particeps ho-

noratur.
CLXXXII. Sicut nos ergo in illo scdemns per corpo-
reae communilatem naturae, ila et ille qui per susceptio-
nem noslrae carnis maicdictnm ])ro nobis factus est*; cum
maledictum utiquo in benediclum Fiiium Dci non cadat :

ita, inquam, ct ille omnium erit subjeC'

per obedientiam
lus in nobis cum Ccnlilis credidci it
; cum .Tudaius agno- ,

verit, (luem crucili.xit; ci.m M.inichreus adoravcrit; qucm

in carne venisse no.i credidil cum Arrlanus omnipo ;

tenlem confessus fucrit quem ncgavil; cum postremo ,

in omnibus fuerit sapleiitia Dei, juslitia, pax , charitas

' E|ilie5. II, 6. — > Viije .«iupra cap. 5 et .si'(|q. — J

Ei^lies. i:, 5, 6. —
* Id. V, 25. — 5 Ga!a!. iii, i5.
 DE FIDE, LIB. V,
9.[\J

resurrecllo. Pcr sna igilur opcraChrislns el gcnera divcrsa

virtulnm crit in nobis Patris subditns ; cum viliis abdicalis,
ct ferinnle delicto, unus in omnibus Dco coeperit in uno
scnsn populorum omnium spirilus adhnerere, Innc crit
Deus omnia et in omnibus'.

CAPUT XV,

Superlus dlsputala stricllm resumit , cx uniiate dlviiKV

poleslatis in Patrc ac Filio qucvcumque de Filii sub-
jectionc dicuntur , ad solam referenda humanitatcm
scite coUigens : quod prwierea ex charitate qua' ca- ,

dem utriusque est , conflrmat.

CLXXXIII. CoNCLusioNEM igllur tolius absolutionls

breviter colligamus. [Jnilas potestalis opinionem injuriosnc
subjeclionis excludit : evacuatio potestatnm , et victoi ia

dc morle qna^sita , triumphatoris ulique non minuil poles-

tatem : subjeclionem operalur obedienlia , obedienliam
Christus assumpsit, obedientia usque ad crucem , crux
ad salulem. Ergo nbi opus, ibi el aucfor est operis. Cum
igilnr omnia Christo iiubjecla fnerint per obedienliam
Chrisli , ut in nomine
omnes genu flectanl, tunc erit
ejus
ipseomnia in omnibus; nnnc enim, qnia non omnes cre-
dunt, non videntur omnes esse subjecti. Cum omnes ergo
crediderint, et Dei fecerint voluntalem , erit omnia et in

omnibus Christus : cum Christus fuerit omnia et in oni-

nihus, erit omnia et in omnibus Dcus ;
quia Pater manct

'
1 Gor. XV, -.8.
248 S. AMBHOSII

sompcr In Filio. Ouomodo ergo Infirmitalls argnltiir , qui

rcdcmit iiifinuos';'

CLXXXIV. Ac nc forle ct ilhid ad infirmllalcm Filil

rcferas, qnod scrlplum cst quia snbjccit ei Dcus omnla ;

discc quod omnia sibi eliam ipse subjeceril; scriplum cst

enlm : « Noslra aulem convcrsatlo in ca'Iisest; unde et
» Salvalorem cxpectamus Domiiuun Jesum ,
qui Iransfigu-
)) rabit corpus humililalls noslrnc, conforme ut fiat corpori

» glorlcX sua* secundiim o])eralionem , quo possit etiam

ssnbjiccrc sibi omnia*.D Didiclsli crgo quod omnia possit

sibi ipse subjicore , secnndum opcralionem utique Divi-
iiilutis.

GLXXXV. Disce nunc quonlam secundum carnem

omnia subjecta accipiat, sicut scrij)lum est « Qui opera- :

> tus csl in Clu^islo, suscitans eum a morluis, ct conslituens

•»cum ad dtxlcram suam in Cffilesllbus, supra omnem
»PrincI|)atum , ct Poleslalem, et \ irlutem , et Domlna-
»lionem, cl omnc nomen quod nominalur non solum In

»hoC saeculo, scd ctiam in fuluro; et omnia subjecit sub

.> pedilius cjus^. Secundum carnem igllur el omnia sub-
»

jccla tradcnlur, secundum quam et a niortnis suscilatns

est, ct secundum anlmam hnmanam ac ralionabllem sub-
jcclionem.
CLXXXVL Divlnc plerlque Interpretantur quod scrlp-
tum cst : « Nonnc Deo subjecta erit anlma mea^*» animam
dlxll,non Divinitatem; animam non majestalem. Et ut ,

sciremus quod Doininus per Prophetam de snsceptione

naturce esl loculus humanae, addidit : « Usquequo adjlcie-

»lls super homincm''?)) secnndum IUnd quod ait in Evan-

gelio : « Quid me qnaerilis interficere hominem^ ? » Et ad-
didit : « Verumttunen pretium meum voluerunt repellcre,

• l^hilip. 11;, 20, 21. — » Ephes. V, 20, 21,— ' Psa!. lm, 1. — * Il)id. 5.
— 5 Joan. VIII, '(0.
 DF. FIDE, I.IR. V. 2^9
scncurrerunt in sili , ore siio benedicebant, et corde suo
»nialedicebant'. » Judaei ciiim , roporlanle Juda pretiuui,
rcclpere noluennU % ciirrenles in sili anienlia;; qnla spi-
ritiilis polus e;rallam recnsarunl.
CLXXXVII. Uacc est pla subjeclionis inlcrprelalio.
Elcnim cum Dominicai' passlonis hoc munus sit, nllqne
in f(uo passus est, In hoc erit subjectus in nobis. Quacri-

nius qua cansa? L t neque Angeli, neque virlules, ncque

alliludo, neque profundinn, neque praesentia, neque lu-

lura , neque crealura alia scpararc nos possit a charltate

Del, quoe esl in Chrlslo Jesu'. \ idemus ilaque ex his quas

dixlmns nuUam cACoptam esse creaturam sed islls

, ;

quas supra dixit omnem, si qna cst annumeralam esse.

, ,

CLXXX\ III. Simul ellam illud est conslderandum ,

qnod cum in superloribus dixeril : s Quls nos separabit a

«charilale Chrisli'?" subler posuit :«Neque mors , nequc
»vil;i, nec aha crealura scpararc nos polerit a charitate
))Dei, quic est in Christo Josu. Vldemus ergo eamdem »

charllalem Deiesso, quae Christi est. Denique non otlosc

posuit charilatem Dei,«(juaB est in Christo Jesu^Due

scparatam Doi et Christi iutenigeros charitatem. iNihil

autem est quod charitas divldat, nihil quod Divinitas seni-

pilorna non possit, nihll quod laleat veritatem, iiillat jus-
litiam , prrelereat sapicntiam.

' Fsal. L\i, 4« — * M;illl!. xwii, 6.-5 Rom. vn:, 58, 09. — ^ Ibid. 55.
sSo S. AMRROSII

CAPUT XVI.

Arr-ianos a Splrilu sanclo per David condcmnalos ,

qutppe qui scioitice Christi derogare audeant. Lacutn

ab illis ad hoc citatum suspicione corruptionis minime
carcre; scd ut maximc careat , distins^ucndam esse
vocem Filius ; Chrislo enim ut Dei 1'iUo scientiam
deesse noji possc cum sit sapientia nec partis ullius
, :

cognitionem ^ cum omnia crcarit. Eum qui sacula

fccevit, fulurum non posse non copiosccre^ et multo
minus dicm judicii. Sivcquid magnum sit ea cogni-
tio, sive quid parvum, eam Filio 7ion negandam;

imo neque etiam Spiritui sancto. Demum his addit

varia signa, quibus hccc scicntia inesse Christo col-
ligi potcst.

CLXXXIX. Unde cxecrabiles eos qui ista commemo-

rant, et a Spiritii sanclo esse daranalos scire debemus.
Qiios enim alios nisi specialiter Arrianos Propheta con-
,

demnat, qni dicnnt qnod Dei Filius nesciat tcmpora ct

annos? Nonenim est aliquid quod ignoretDeus cst aulem :

Deus Cliristus, et allissimus Christus ipsc est enim super ;

omnia Deus.
CXC. Vidcte qucmadmodum sanclus David hnjuscc-
modi homines qui Dei Filio scienliam dcrogent, perhor-
rescat; sic enim habes «In iaboribus homiuum non sunt,
:

»et cum hominibus non flagellabunlur idco oblinuileos ;

«superbia eorum cooperli sunt inifjuilale et impiclatc

;

»sua •
prodiit quasi ex adipe iniquitas eorum, perlransie-
 DK FIOE, Lir. V. 2:)1

»rnnt in dispositioncm cordis'. n Ltique eos condeninat

qni cx dispositlone cordis reslimanda quoe divina sunt, ar-
bitranlnr nam Dcus nec disposilioni est snbjectns, ncc
:

ordini; qnando eliam ipsa qn.e sunl in usu liominum, et

successione generis humani, non semper aliqua solemnis
disposilione rationis , sed plerumqne sccretis lalentibus-
que decursa mysteriis, evenire cernamus.
CXCI. a Cogitaverunt, inquit, et locuti sunt nequiliam,
«iniqnilatem Excelsum locuti snnt, posuerunt in ccelum
in

»os suum^. » Videmus ilaqne quod impii sacrilegii rcos

damnct ,
qui ex similitudine humana3 nalurai, disposilio-
nem sibi arrogent ccelestis arcani.
CXCII. Et dixerunl « Qnomodo scivit Deus ? el si cst :

Bsclenlia omnis in Altissimo'?/) Nonne liaec quolidie per-

«slrepnnt Arriani, scientiam omnem in Ciiristo esse noa
posse? Quia ipse, inqniunt, diei et horae se professus cst

e?sc ignarnm. Noune dicunt Quomodo scivit, qni eum

:

non poluisse scire commemorant, nisi quae audierit ct ,

viderit : et ea quae spectant ad divinae unitatem naturae

ad infirmitalem sacrilega interprefatione derivant?
CXtilll. Scriplnm est, inquinnt : « De die autem illo

»et hora nemo scit , neque Angeli ccelorum , nec Fillus

jnisi solns Pater^» Primnm vetercs non habent codiccs
graecl qnia necFilius scil^25) : sed nonmirumsiet hocfal-
sarunt ,
qul Scriptnras interpolavere divinas. Qua ratione
autem videatnr adjcctnm, prodilur, dum ad interprela-
tionem tanti sacrilegii derivatur.

CXCIV. Pone tamon abEvangellstis scriptum. Medium

ulique nomen est Filii nam et Filius hominis dicitnr; :

ut secundum imprudentiam assumpllonls nostrae diem

fuluri judicli nesclsse vldeatur. Quomodo enim nescirct

» Psal. Lx>;ii, 5-7. — • Ibid. 8, 9. — ' Ibid. 10. — * Marc.

XIII , 32.
aSa s. A-\innosii

dieni Del Fillus , cnm In Ipso sint ihcsanri sapientiaj ct

scienli.ne Dei absconditi'?

CXCV. Quacro autem utrum ex substanlla , an ex acci-

(lcntl habnerit sclenliam ; omnis enim scienlia aut cx na-

tura , aut ex disciplina cst : ex natura suppclit ut equo ,

currere, piscinatare; hnec cnim faciunt anlequam discanl

ex disciplina rursus suppctit natarc lioniini ; nam nlsi di-

dicerlt , scire non potrrit. Cum ergo mulis animantibus

suppetat ex natura facere et scire quae non didiccrint,
quid censcs de Dci Fiho, ulrum cx Institutione, an cx
nalura habeat 8cienti:mi ? SI ex inslitutione : ergo non
est nalus sapieiilia, et ex processu ccepit essc pcrfectus ,

ncc erat semper. Qnod si naturalem scientlam habet,

utiquc perfcctus in principio erat , pcrfcctns ex Palre pro-
cessit; cl ideo pracsclcnlia non cguit fulnrornm.
CXCVI. Non ergo ncsci\it dlem; neqne cnim sapienliaB
Del est cx pnrto scire, ct cx parle ncscirc. Nam quomodo
potcst nesclre parlem, qui fecit omnia"''; cum minus sit
scire, qnam facere? Multa cnim scimus , quac facere non
possumus : ncc eodem modo omncs scimus, sed ex parte
cognosclmus. Novlt enim ventornm vim, stellarumquc
cursus aliler ruslictis , alitcr clvltalis Incola , alitcr gubcr-
nalor. Etsi non omnes norunt omnla , lamcn nosse dlcun-
lur : soUis aulem plcnc novit illc, qtil fecit omnia. Novlt
gubcrnator quota vigilia procedat Arcturns (^4), qualcs
ortus cxploret Orionls; non tamen colligationcs Vcrgilia-
rnm , caetcrarumquc slcllarum aut numerum novlt, aut
nomlna, sicut lile, «Qui numerat mullitudinem stellarura,

» et omnibus his nomina vocat': » quem utique non falllt

operis sui virlus.

CXCVII. Quomodo enim vultis h.TC feclsse Dci Fi-
llum? Numquid quasi annulum, qnl non sentit quod ex-

Coloss. II, o. — » Jnan. i, !>. — ' Psal. cxt.vi, 4.

 DU riDE, LIB V. 2 53

priniit? Sed ouinia in sapicnlia Paler fccil', id c»l, omnia

per Filium lecit, qni est virtus Dci ct sapienlia^ : sapien-
lia3 autem id convcnit, ut snorum operum ct virtutcs noril

ct causas. Et ideo non poluit crcalor omnium ignorarc

quod fecit, nescire quod ipse donavit : novit ergo dicm
quem fecit.

CXCVIII. Sed dicis, quia praesenlem novlt, nescit

fulurum. Licet inepla sit propositio, lamen ut de Scrip-
turis satisfaciani libi, disce quia non soluni practerila l'e-

cit, sed etiam quae futura sunt, sicut scriptum est : c Qui
«fecit qiK-e adventura sunt^ n Et alibi ait Scriptura : « Pcr
»quem et facta sunt Si-ecula, splendor est glorias, et clia-

«racter subslanlioe cjus^ » Saecula enim ct praeterita cl

pr^cscnlia ct fulura sunt. Quomodo crgo facta sunt quoc

fulura sunt, nisi quia operatoria virtus ct scientia com-
prehendit numerum omninm s£eculorum ? Sicut enim vo
cat qua3 non sunt, lanquam qnae sunl^ : sic et fecit quine

futura sunt, tanquam qua; sint: quia non conlingit ut non

siut, sed necessario sunt lutura, quai csse praecepit. Ergo
qui fccit quae futura sunt , eo genere quo sunt futura
cognovit.
CXCIX. Simullo mogis de judicii
hoc dc sacculis ,

credcndum estdie; eo quod cognltionem cjus habcat Dci

Fllius tanrjuam a se jam faclae quia scriptum est o Dis- ; :

)) positione tua perniancbit dies^ » INec solum permanct

dixit , sed etiam « Permanebit; » ut ejus dispositione quoc
ventura sunt, gnberncntur. Quae disposuit ergo , non
novit? « Qui planlavit aurem, non audiet?qui finxit ocu-
» lum non considerat ? »
, '

CC. Videamus lamen ne quid fortc magnum sit , quod

crealorem suum potuerit prajterire; et tamen eligant

' Psal. ciii, i^. — • i Cor, 1, 2^. — 3 isaV, xlv. n. — 4 llfbr. i, 2, 5,

— 5 R')in. iT, 17, — 6 JPjal, cxviii, 91. — ' IJ. xciii,*}.
254 S. AMBROSII

ulrum quasl mognum aliquid ct praestanlins pufcnt esse

quani ca^lcra : an quasi minimum atque abjeclum? Si mi-
nimum alquc abjcctum , non est injuriaj ut noslro nsu
loquar, vilia et exigua ncscire; nam cum polentlaj sit scire

quae maxima sunt, despexissc magis vidclur degeneris

operis viiilalcm. Faslidio igllur absolutus esl, non poles-
tatc fraudatus.
CCI. Quod sl magnum et summum arbitranlur scire
judicii diem , dicantquid Deo Patre majus aut mclius sit.

Patrem IgiturDeum novit, ut ipse alt : « Nemo novit Pa-

» trem , nisi Filius , et cui volucrit Filius revelare'. » Pa-
lrem,inquam, novit, et diem nescil? Sic crgo crcditis
quiaPalrem revcbil, et diem non potest revelarc?
CCII. Dcindc quia gradus quosdam facitis ; ut Patrem
Filio , Filium Spiritul praeferalis; dicite mihi utrum Spi-
ritus sanctus noverit judicii diem ; nihil cnlm de eo scrlp-

lum est hoc loco. Negatis profccto. Quid si doceo quod

noverit? Lcctum esl cniin : « Nobis aulem rcvclavit Dcus
» per Spiritum suum Spiritus enim omnia scriilalur,
;

BCtiam alta Dei^ » Lliquc quia alla Dei scrulalnr cum

Dcus noverit judlcii diem ctiam Spirilus novlt. Novit ,

cnlm omnla quae Dcus novit sicut Apostohis declarat di- ,

ccns « Qnis enim scit homlnum qu;c sunt hominls, nisi

:

«spiritus hominls qnl In Ipso esl? Sic ct quvc Dei sunt,

»nemo cognovit, nlsl Sj)Irilus Dei'. » Mdete igitur, ne
aut negando Splrilum sanctum scire, negelis et Palrem
sclre; qula quaj Del sunt, cognovit et Dei Splrltus : quaj

aulem non cognovit Spirilus Dei, ullque Dei non sunt :

aut confitendo quia Spiritus Dci novlt, quod negalis FI-

lium sclre, conlra vestram assertionem Splritum Filio

Verum non solum sacrilega isla sed etiam
prteferatls. ,

inepta dubitatio.
' Mallh. XI, 27, — > I Cor, 11, 10, — ^ Ibid, u.
 DE i'lDE, LIB. V. 255
Cdlll. Niinc consideremus qnlbus modis sclentia colli

galur, cl oslendamns ipsum Filium demonslrasse quod et

diem scirct. Quod enini scimus, aul lcmpore, aut loco
aut signis, aut personis declaramus, autordine. Quomodo
igitur nescivit judicii d!cm,qui ct horam judicii et locum,
ct signa expressit et causas.

CCIV. Denique sic habcs : « In illa hora qui fuerit in

»tcclo, non descendat lollcre vasa dc domo sua ; et qui in

nagro, similller non rcdeat rctro'. » Eo usque igilur fu-

lurorum noraf perlculorum eventus, ut ctiam prresldia
pcriclitanlibus demonstrarct.
GCV. An polcrat Dorainus diem ignorare, qui ipse de
se dixit qula Filius hominis Dominus estsabbati^?
CC\I. Locnm quoquc cliam alibi designavit, cum sibi
'
siructuras tcmpli ostendentibus Disclpulis, diccret:«Vi-
«detis hicc omnia? Amcn dico vobls, non relinquetur la-
»pis supcr lapidem qui non dcslruatur
, (20). » '

I
CC\ II. De slgnoquoque intcrrogatus ab Apostolis res-
(pondit : « A idete ne sedncamini. Multi enim venient in

I nomine meo dicentes qula ego sum Christus « et infra

» , ;

« Terrjc molus, inquit magni erunt per loca singula, ct ,

Ufames, et pcslllenlia, tcrrorcsque de coelo et signa ,

Umagna erunt\ Itaqueet personas expressit et signa.

»

j
CCVIII. Quo autcm modo, vel circumdaturos exercl-
jlus Jerusalem dicat , vcl implcnda lempora genlium, et

Iquoordlne, Evangelicac iitique lectionls atlestalione rc-

Ueralur. Scivit ergo omnia.

i
• Lnc. XVII, 5i. — ' MaUli. sn, S. — * IJ. xxiv, 2. — < Luc. sxi, S
let 11.
256 S» AMBROSII

CAPUT XVII.

Quod Ckristus diein judicii revelaic nolaciil, iu hoc

nostrcc utilitali consuUum csse. Illud alia Dominl
sententia declaralur ; nec non et PauU loco plane si-

mili. Urgcntibus vcro cur ita respondcrit DiscipuUs

acsi ncscisset,aUi loci quibus Patricadcm tribuividc-
tur ignoralio, opponuiitur : cx quibus si ij^norantiani
impotentiamvc in Patre ilU admitlant hinc ia Filio ,

camdcm quw in Patrc substantiam admittendam essc

conira ipsos arguit Ambrosius : nisi taincn maUnt
incndacii accusare Filium; cum neque hunc ne- in

quc in Patrem cadat faUerc , scd mcmoratis locis

utriusque unitas dcsignctur.

CCIX. Sld quaerlnius qua ralionc designarc momenla

noluerit. Si qu^uraaius, non ignoranli;c invcniemus esse,
scd sapienlire. Nobis enini scirc non proderal ; ul duni
ccrta fulurl judicii mouienla ncsciujus, scmper lanquam
incxcublis consllluti, cl in quadam vlrlulis spccula col-

locali, peccandl consueludincm declincmus ; ne nos inler

Domini deprchendat. Non enim prodcsl
vllia dies sclrc,

sed metuere quod fulurum esl; scriptum est cnim : « Noli

» alla sapcre, scd time'. »

CCX. Nam sl dlcm designasset expresse, uni aelali ho-

minum qute proxlma erat judicio, videretur discipllnam
praescripsisse vivendi, superiorls leiDporis aut juslus csset
rcmlssior, aut peccator securior. Namque aduller nisi

' HoUl. XI, 20.

 I)E FIDE, LIB. V. 2-57

quotidianam |)renauimelnal,nonpolcst ab adullcrandi cu-

pidilale dcsinere : nec latro obsessorum salluum secrela
deserere, nisi sciat sibi momentis omnibusimminere suj)-
plicium. Plernmque enim quibus inccnlivum cst impuni-
tas , timor laedio est.

CCXI. Idco ergo dixi quia scire non prodcrat, im(»

proderat ignorare ; ut ignoranlcs limeremus, utobscrvau-
tes emcndaremur, sicut ipse dixit : « Eslole parali ,
quia
»nescitis qua hora Filius hominis venturns est '. » Nam-
que miles nisi bcllum in manibus esse cognoscat, practcn-
dere non novit in caslris.
CCXII. Undo alibi quoquc ipse Dominus inlerrogalus
ab Aposlolis inquam qui utique non sicut Arrius inlclli-
, ,

gebant , sed Filium Dei futura scirc crcdebant ; nain nisi

hoc credidisscnt, nunquam intcrrogasscnl : interrogalus

ergo quando restitueret regnum Israel, non se nesciro
dixit, sed ait : « Non est vestrum scirc tempora et annos,
»qu:E Pater posuit in sua poleslate ^ » Atlendcquid dlxe»
rit : « Non est vestrum scire. » Lege ilerum, « Non est
«vestrum. Yeslrimi jam enim non » dixit, non , meum ;

secundum pcrfeclionem, sed secundum profeclum hu-

mani corporis ac nostrac anima} loquebatur. « \ eslrum »
ergo dixit non, mcum. ,

CCXIII. Quod et Aposlolus secutus «De temporibus :

»aulem ct momenlis fratres non habclis inquit, opus , , ,

»ut vobis scribamus^ » Ilaque ne Aposlolus quidem ipsc

Christi servus dixit se nesclre momenta , sed non opus
csse doceri populum , qui semper spiritalibus munimcnlis
esse debet armalus ; ut virtus Christi in unoquoque pra;-
tendat. Cum autem dicit Dominus : « Dc temporibus qua:
«Pater posuit in sua potestale, » utique non potest exors
esse scicntiic paternae, cujus nequaquam exors cst potcs-

' MaUli. xxi^*, Vl- — ' Act. i; 7. — * 1 TliecS. v, r.

LIX. 17
258 S. AMBBOSII

talis; cniii polestas ex sapieutia et virtiite gignatur, quod

utrumque Christns est.
CCXI V. Sed quaeritis qua causa non ita Discipulis nega-
verlt, quasi sciret ct nollet dicere : scd neque Angelos ,

ncque Filmm scire memoraverit ' ? Inlerrogabo vos et

cgo, qua causa in Genesi Dcus dicat : « Descendam itaque,
But videam secundum clamorem illorum venientem ac[

»me, si consummabuntur : sin autem, ut sciam"?» Qua

causa eliam Scriptura de DQmino dicat : « Et descendit
» Dominus videre civitatem et lurrim,
aedificarent quam
«Filii hominum' ? » Qua causa etiam dicat Propheta in

Psallcrio « Dominus respexit supcr filios hominum

: si ,

»est inlelhgens, aut requirens Deum''; » quasi et illic si

non descenderet Deus, cl hic si non prospiccret Dominus,

aut opera hominum ignoraret aut merila?
CCXV. Sed etiam in Evangelio habes secundum Lu-
cam, quia Pater dicil : Quid faciam ? miltam fihum
«

»meum dilectissimum , forsitan hunc vercbuntur^ » Se-

cundum ^latthoeum autem,et secundum Marcum habes

« Quoniam misit unicum fillum suum, dicens Verebun- :

» lur niium meum*. » In uno hbro dicit « Forsitan vere" :

» l)untur, » et quasi nesciens dubilat; nam hic sermo du-

])ilantis est : in duobus autem allis hbris : » Verebuntur,

jinqult, filium meura;» hoc est, confirmat reverentlara

deferendam.
CCXVI. Sed neque dubllarc Dei cst, neque falli ; du-
bltat enim ,
qui ignorat quod futurum est : fallitur autem,
qui ahud praedixll , ct ahud est secutum. Quld autem
cvldenlius ,
quam quod Scriplura habet aliud Patrem
dixisse de Fiho , et aliud accidisse eadem Scriptura tes*

tatur? Ille dixlt : « Ycrcbuntur fihum meum : » Filios

> Marc. xiii, 32. — » Gen. xvin, 21, — ' Id. xi, 5. — < Psal. lii, 3, -m
• Luc. XX, i5. — 6 Mallh. xxi, 3^, et Marc, xu, 6,
 DE FJDE, LIB. V. 2DCf

aulem vapnlavit, llliisus est, crucifixns cst, rnorluns cst' ;

multoque illis servis qui prius fuerant deslinali, gravior.^

sccunduni carnem passus est. Fefellit igitur Paler, an

ignoravit, vel subvenire non poluit? Sed vcrus nescit
fallcre; scriptum cst cnim : « Fidclis Deus qui non menti-
j)lnr^. » Quomodo aulem ignoravit ,
qui novit omnia'
Aut (juid non poluit, qui omnia potcst?
GCXVII. Tameu si aut ignoravil,, aut non potuit (fn-
cilius enim acquiescitis , ut dicatis Palrem ignorasse,
quam confileamini Filium scisse) videtis quia cx Iioc ipso
unius substantite est Filius cumPalre; si quemadmoduui
Paler, ita etFilius, ut secundum veslram insipientiam
loqnar, aut non omnia novit , aut non omniapotesl. iNon
sum enim avarus aut pra:ceps circa Filii laudes, ut plus
audcam dicere Filium posse quam Patrem qui nullam ,

ipter Patrem et Filium discrctionem facio potcstatis.

CCXVIII. Sedforlasse dicatis, non ita dixissc Paircm,
sed de Patre Filium fefellisse. Jam ergonon solum infumi-
lalis Filium , scd cliam sacrilegii et mendacii arguilis.
Verumtamen si non creditis de Palre Filio, nec de co
credatis si enim fallerc nos voluit, quia dixit dubitussc
;

Patrem, quasi nescirel quod esset fulurum fallerc :

ergo etiam dc se nos voluit, quia futura ncscirc sc

dixit; mulloque tolerabilius ad pudorem , si ignoran-
tiam ante praelendlt, quod de se facit, quam si con-
,
trario promissis lusus vidcalur ellcctu, quod dc Palrc
pradicavit.
CCXIX. Sed neque fallitur Paler, neque faliit Filius :

"

vcrura ea est in Scripturis consueludo dlvinis , sicut ct

superiora , et mulla alia exempla teslantur, ut Deus dis-

simulet se nescirc quod novit. Et in hoc ergo unilas Di-

viuitalis, et unilas dispositipnis in Patre probalur ct Filio,
' MaUh. xxvii, 29, et seqq. — " Til. i, 2. — ^ Dan. xui, /p. ,

17-
iiGo S. AMBnOSII

si queuiadmodum Deus Paler cognlla dlssimulat, ila FI-

lius etiam in lioc imago Dci, qua3 sibi sunt nota dissi-
mulet.

iXVxXVVX^VVVVVVtXVvVVNVVhVVVVVVXXVVVV^VVVVVVVWVVvVViX^^VVVvVVVV vvvvvx^-vvvv WVVWVVVWVMl

CAPUT XVIII.

Dominici adApostolos responsi causam allaturus, primo

illud indulgentice Chrisli acceptum refert, nwx alia
quorumdam ratioiie proposita, germanam lianc esst
profltetur quod idem Dominus ex humano affectu
,

locutus fuerit. Inde coUigit scientiam Patris ac Filii

wquatem esse, ; atque adeo nonminorem Palre Filium.
Postea ubi textui quo dicitur minor , alium quo
wquaiis traditur Arrianorum dc FiliojU'
, opposuit;
dicantimn temeritatem castigat et cum illum impie ,

m,inorem astruerent, ipsuin pie lapidem abs se dici

oslendit.

CGXX. Edoctum non ignorasse Dei Filiumi

est igilur

quaj futura sunt. Quod

et ego, ut jam respon-
si fatenlur ,

deam qua ratione neque Angelos, neque Filium sed Pa- ,

trem scire memoravit*, solemnem ejus in Discipulos cha-

ritalem eliam in hoc loco et gratiam recognosco , quod
ex frequentia ipsa debet omnibus esse jam cognilum. Ma-
vult enim Domlnus nimio in Disclpulos amorc propensus,
petenfibus hls qu.Tc cognllu inntilia jiidlcaret, vlderi igno-
rare quod noverat, quam negarc; phisquc amal nostram
ulilltatem instrucre , quam suam polent^rm d(mionslrare.
GCXXI. Sunt lamen plerlque non ita limidiores, ut
' Mjic, xi;i. 3-2.
 i)K fidj:, i.ui. V. '2G1

ego; uialo cnim alta tiraere, qnam sapere ; sunl tamen

plerique eo freli, quod scriptum est : « Et Jesus proficie-
»bat aelate et sapienlia et gratiaapud Deum ct homines ^ ,»

qui dicant confidenter quod secundum Divinitalcm qui-

dem ea qune futura sunt, ignorare non potuit, sed secun-
dum nostrae conditionis assumptionem ignorare se quasi
Filium hominis ante crucem dixit. Elenim cum Fiii\im
dicit, uou qiiasi de alio dicil; nam ipse est ct Dominus
noster Dei Filius, et Fihus Virginis : sed medio verbo
nostrum informat aflectum, ut quasi hominis filius secun-
dum susccptlonem nostrre imprudentiaj, vel profectus non
)
pleue adhuc scisse omnia crederetur; non enim est nos-
trum scire quae futura sunl (2G). Eadem igitur videtur ig-
,
norare condilione, qua proficit:nam quomodo secundum
j
Divinitatem proficlt, iu quo habltatplenitudo DivinltatisM'
: Aut quid est quod nesciat Del Filius qui dicebat : « Quld
I
«cogltalls mala In coidibus veslrls^?» Ouoniodo uesciatj
I de quo dicit Scriptura : « Jesus autem norat cogltationes
1) corum'?)5
i
CCXXII. Hoec tamen alll dlcant : ego aulem ut ad su-
periora rcdcam , qul proj)Osnerim scriptum qula Pater
dlxit : « Forlasse reverebuutur Filium meum *; quod » uti-

que Ideo arbllror positum; ut quia de hominlbus loque- /

balur Patcr, humano locutus vldcalur afleclu multo ma- :

gls arbllror qula Filius qui cum homlnlbus conversalus

est, et homiuem eglt, et carnem suscepit, nostrum assump-

slt affectum; ut nostra Ignoratione nesclre se dlccret,
non qula aliquld Ipse nesclret. Nam et si homo In veritate

corporls videbalur tamcn vlfa, erat lux

; erat , et virfus

exibat de eo% quae vulnera sauciorum majcstalis suae auc-

torltate sauabat.

' Luc. II. 02. — 2 C'j!oss. 11, 9. — 3 Mnllli. ix, 4- — * Liic. yi, S. —
5 M. x\, i5. — <> Luc. VI, 19.
262 S. AMBROSII

CCXXIII. Advcrlllis crgo qua'stIonem vobis cssc sn-

blatam , cum et Filil (llctum ad suscoptionem integrs;
condilionis releratur human.-c , el de Patre ideo scriplum
mloid ij'i>f|
slt , ut vcl sic calumniarl Fillo desinatis.
CCXXIV. quod ignoravcrit Dei Pllins
Mliil ergo luit
nihll enim quod ignoraveril Paler. Quod si nihil ct
fult

Filius ignoraVit ut jam concludanms, dicant in quo eum

,

mlnorcm velint videri. Si minorem generavit Deus Filium,

minns contulll; si mlnus conlulit, aut niinus vohiit, aut
minus poluit sed ncc uirirmus nec invidns Pater; quia
: ,

nec voluntas ante Filium , ncc poleslas : in quo eiiim iiil- 1

nor, qui omnla habet quae Patcr habet? Nam (;t omnia a !

Palre jure generalionls accepit* , et totum Patrcm gloria ;

suae majestalis cxpressit. 1

CCXXV. Scriptum est, inqulunt Quoniam Palop : « I

«major me est^.))Sed scriptum est :aNon rapinam arbi-

))lratus cst se esse aequalem Deo^ » Scriptum est quod i

propterea volebant iUum Judael occidere, quia Fillum se

dlccbat Dei, a:qualem se faciens Deo\ Scriptum cst :

,

«Ego et Pater unum sunius^ ))Unum legunt, multa non ^

legunt. Numquid ergo et minor et aequalis per naturam

eamdem potest esse ? Sed aliud ad Divinitatem refertur,
aliud ad carnem.
CCXXVI. Minorem dicunt qua^ro quis mensus slt, :

quis tam exallali cordis qui velut ante tribunal suuin ,

Patrem Deum et Filium conslltuat; ut de praBlalione di-

judicet?«Non est exallatum cor nieum, ncque in vanum
» elati sunt oculi mei'^ , » David dicit. Rex David exal-
tare cor metuit in rebus humanis , nos exaltamus ad-
versus divina secreta. Quis igilur judicat de Dei Fillo?
Throni , Dominationes , Angeli , Potestates'? Sed fa-

' Joan. XVI, i5. — » Id. xiv, 28. — ' Philip. ii, 6. — * Joan, v, iS,—
5 Id. X, 3o. — 6 psal, cxxx, i. — » Hebr. i, 7, ex Isai. vi, 5.
 DE FIDE, LIB. V. 263

mnlantnr ct serviunt Archangeli, sed minlslrant Cheru-

rnhiin et Serophlm, sed landaiit. Quls igilur jtidicat dc
Dei Fillo, cum legerlt qula ipse Pater noverit Filinm,

non jndicet , « Nemo enim novit Filium , nisi Patcr'.

»NovIt, » inqnit , non judicat. Aliud est nosse , aliud
Habet Pater in se scienliam, Filius supra se
judlcare.
non habet potestatem. Et rursns « Nemo novit Pa- :

»trem nisi Filius » et ipsc novit Patrem slcut enm

, ; ,

Paler novil.
CCXXVH. Sed dicis quia minorem se dixlt : dixit

et lapidem. PIus dicis , et Imple caluraniaris : iniiins

dico, et pie aslrno. Minorcm dicis, et supra Angelus

confiterls ^
: ego niinorem Angclis dico , et non de-
rogo; qnia non Divinitatem arguo, sed misericordiani
praedico.

' Malili. XI, 27. — ' Joan. xiv, 28.

'iC.\ S, AMRROSII

<\A;v\V\\\*.v^»\\V\^'VV\.^.'VV\%VV\«VVVV\V\\.v\^,wVVilVlVVVV\tVV\V\Vi\^,WV\'V\'V*,\'\*;\\lVV\'\\V\VV\\%\%

CAPLT XIX.

Conversus acl Deum Patrem P ir sanctus , cur Filium

eo miiioreni non staluaL , exponii :tum asserit suum
non csse, utmetiatur Dci Filium;- cum Angelo metiri
tantum Hierusalem dalum fuerit, imoet forte Ckristo,
ut homini : sed Arrium Saiance imitatorem sepra?-
buisse. Temere igitur de divina generatione dispu-
tari ; cum tantum humanw signum per Isaiam sit
propositum ; nec debeat comparatio fleri in divinis.
Poslremo quantum fugienda sit Arrii arrogantia
varioruin Scriplura' exemplorum oppositione rfe-

monstrat.

CCXX\ III. Ad te nnnc, omnipotens Pater, cum lacry-

mis verba converto. Kgo qnidem inaccessibilem in-
le ,

comprehensibilem , Inffisliraabilem prompte dixcrira :

sed Filium tnnm minorem non ausim dicere. Nam cum

illum splendorem gloriae, et imaginem substanliae tuae
legerim'; vereor ne minorem imaginem tuae dicendo sub-
stanliae , minorem substaiUiam luam dicere videar, cujus
4mago sit Filius; cum plenitudo tuae Divinitatis omnis
in Filio sit. Immensum te Filiumque tuura et Spiritum
sanclum , incircumscriptum , incTStimabilem , incnarra-
bilem legi frcquenter, credo libenler. Et ideo aestimare
non possinn , ut examinare possim.
CCXXIX. Esto tamen , spirilu ausu^ine temerario me-
tiri te velim; unde, quceso , te metiar? Funiculnm agri-

Ilcbr, I, o.
 !)! FIDT., I.ID. V. 2G J
mensorluQi vidit Propheta, ({uo meliebalnr Angelns Hie-
nisalem'. Angelns
Metiebatiir non Arrins tamen , :

meliebatur Uierusalem non Denm. Et fortasse nec Hic- ,

rusalem metiri poterat Angelus vir enim erat. Denlqne ;

sic habes : «Et allevavi oculos , et vidi : et ccce vir , et in

»manu ejus funiculus ogrimcnsorius^. » Vir erat quia
typus siiscipiendi corporis declarabatur. Vir erat ille , de
quo cst dictum : «Post me
non sum dignus venit-vir, cujus

«solvfcre corrigiam calceamenli ejus^.oErgo Christus in

lypo Ilierusalem melitur, Arrius Deum.
CCXXX. Et Satanas tranBfigurat se in Angelum hi-
cis\ quid mirum si Arrius suum imitatur auctorem , ut
usurpet iUicita? Licet quod Patcr suus diabohis per semet-
ipsum non fecit , inlolerabiliore iste sacrilegio divinorum
sibi scienliam secrotorum , et supernae generationis arcana
praesumat; diabohis enim verum Dei Filium fatebatnr,
Arrius negat.
CCXXXI. Si ergo metlri tc , omnipotens Pater , non
(juco , possum-ne sine sacrilegio de luae generationls dls-

putare secrelo? Possum-ne dlcerequod aliquid Inter te et

Fiilum tuum pUis mlnusve sit; cum ipse qui ex te nalus

est, dixerit : « Omnia quae Pater habet mea sunt^?» Quis

me constiluit Judicem aut divisorem de rebus humanis?
Hoc Filius dicit, ct nos inter Patrem et Fllium divisionem

nobls et judiclum vindicamus? Bona pietas arbitros refu-

git etlam in divisione patrimonli. Nos ergo erlmus arbitri,
ut inter te et Filium tuum increatac majestalem subslan-
tiae divldamus?
CCXXXIL « Generatio, Inquit, hiec, generatio nequtm
» est : signum queerit, et signum non dabitur ei, nisi signum
fl Jonie Prophela3^ » Signum ullque datur non Divinitatis,

• E7.ech. XL. 5. — ' Ibid. — ' Joan. 1, 27. — 4 2 Cor. xi, i4- —
' Joan. xTi, i5. — ^ Luc. xi, 29.
 aSG s. AMnnosii

sed incarnationls. Deniqne de incarnatlone cllclnrus alt :

« Pete tibi sij;!;aimi. » Et cum ille dixisset : «Aon pelam ,

»neque lentabo Douiinum responsum est Ecce virgo , :

»in utero acclpiet^ » Ergo signum Divinilalis videre non

possumus, niensuram quierimus? \a3miser0 milii, impie

disculere audemus, quem digne rogare non possirausl
CCXXXIII. Viderint taraen quid faciant Arrianl ego :

te ,Pater, si majorcm omnibus dixero injuriose te tuis ,

operibus coraparavi : si niajorem Filio , ut Arrius asseril,

impie judicavi. Dc te prior erit illa senlcnlla , nam uequc
ulla fieri potesl nisl cx comparallonc praslatlo, ncquc prne-

ferri qnisquam , nisi de quo prius fuerit judicalum.

CGXXXIV. Jurare nobis per ccelum non licet , judi-
care de Deo iicct^: sed Filio luo soli judicium de onmi-
bus detulisti.

CCXXXV. Joannes carnera Domini baptlzare melue-

bat, Joannes prohibebat dicens ;«Ego a te debeo bapti-
irzari, et tu venis ad me%'9 et ego Clirislum judicio raeo
subdam?
CCXXXVI. Moyses excusat sacerdotium , Petrus im-
peratum in rainisterio declinat obsequium : Arrius scru-
tatur etlam alla Dei? Sed non Arrius Spirltus sanctus :

sed Arrio et hominibus dictum est : « Altiora te ne quse-

nsleris*. »

CCXXXVII. Moyses vultum Domini prohlbetur vi-

dere^: Arrius meruit vldere secretum. Moyscs et Aaron

in sacerdotibus ejus , Moyses qui cum Domino apparet in

gloria ; Moyses ergo ille posterlora lantummodo Dei in

lypo vidit Arrius totum Deum facie ad faciem comprc-

:

hendit. «Sed nemo, inquit, videre potest faciem meam,

»el vivit^ »

' Isai. VII, n, et seqq. — « Matth. v, 34. — ^ Id. iii, i4- — < Eccli.

III ,32. — 5 Exod. lixxHi, 25, — 6 ibjd. ao.

 DF, riDi;, Lin. v. 267
CCXXXVIII. Paulus etiam de Inferioribns diclt : « Ex
»parle cognoscitnus , ct ex parle etiam prophetamns':
Arrius dicit ex lolo Deuiii, non ex parle cognovi. Infcrior
ergo Paulus, qnam Arrius; et vas clectionis ex parte scit,

vas perdilionis toluui scit : « Scio , inquit, hominem, sive

»in corpore, sive extra corpus nescio, Deus scit, quonlani

» raptus est in paradisum , ct audivit verba ineffahilia^ »

Paulus raplus usque ad lertluai coelum , seipsum ncsci-

vit : Arrius in slercore vohilalus Deum scivit. Pauhis

dlcit de se ipso, « Dcus scit:»Arrius de Deo dicit : Ego
novi.
CCXXXIX. Sed non Arrlus raptus in ccelum, quamvis
eum secutus sit , qui jaclatlone damnabili divina pra3su-
meret , dicens : « Ponam ihronum meum super nubes ,

»et ero similis Altissimo';» sicut enim ille dlxit : « Ero

«similis Altissimo : » sic et Arrius altissimum Dei Filium
sul similem vult vlderi : quem non in Divinllatis aclcrnre

majeslate vcneratur, sed ex carnis infirmitate metitur.

; 1 Cor. xm, 9. — 3 2 Cor. xn, 3,4. — ' Isai, mv, i4.

 S. AMBROSII
MEDIOLANENSIS EPISGOPl
DE SPIRITU SANCTO
LIRRI III

AD GRATIA^UM AL GLSTLM'.

LIBER I.

PROLOGUS.
In Gcdeoiiis clecllone Dominicce iiicarnationis figuram
fiiissc : in hcedi sacrijicio peccalorum per Chrisli
corpus cxpiandorum : in vituli, profanorum sacro-
rum abolendorum in trecentis deniquc miliiibus fu-
:

turcB per crucem redemptionis. Quod plura peticrit

signa idemGcdeoii, mysterii fuisse; per velleris euim
siccilaiem ac madefactionem Juda^orum infldelita- ,

tem gentiumque vocationem sig?iiflcatas : per rorem

,

autem pelvi exceptum pedum Apostolorum abtutio-

nem. IJacsibi pcdum mundarisordesorat Ambrosius
simulque Chrisli benignitatem laudat. Quam ulile
sit hanc imitari ! Eamdem aquam a Dci Filio mis-
sam in orbe mirabiles conversiones operari : sed ab
alio milti nonposse , cum sit effusio Spirilus sancli
qui alicnce poteslati non subjicitur.

I. HiEROBAAL" cum sub arborc% ut legimus, quercu

• Scripli onno 081. — ^ Vi'le D. (juiilon, (owi. ).\, png. 299-004.
» JuJic. VI, 1 1.
270 S. AMBROSII

Iritici messein virga cnederet , accopit oracnlnm , ut a po-

testatc alicnigenarum in liberlalcm Dci poj)ulum vindica-
ret. Nec mirum si est clectus ad gratiam, cura sub urabra

jam lum sacrce crucis et venerabiiis sapicntiac prasdcsti-

nato incarnationis futurac mysterio conslilutus, feracis
segetis sensibilia dc latibulis frumcnta produceret, elec-
lionnemquc sanctorum a purgamenlis inanis palcag se-
questraret : qni lanquam virga veritatis cxcrcili, supcrnua
veteris hominis cum ejus actibus deponentes, quasi in
lorculari, ila in Ecclesia congregantur ; Ecclesia cnim
lorcular est fonlis aetcrni , in qua coelestis vitis fruclus

exundat.
II. Quo inolus oraculo Gedeon cum audisset quod ,

deficientibus licet populorum millibus, in uno viro Domi-

nus plcbem suam ab boslibus liberarct' ; obtuiit hceduni

caprarum , cujus carnem secundum praeceptum Angeliv
et azima supra pelram posuit , et ea jure perfudit : quaj
simul ut virgre cacumine, quani gerebat Angelus Dei con-
ligit, atque ita sacrificium quod of-
dc petra ignis ernpil ;

ferebalur, absumplum est. Quo indicio declaratum vide-

lur quod petra illa typum Imbucrit corporis Christi quia ;

scriptum est : « Bibebant de consequenti eos pctra , pe-

» aulcm erat Christus^. » Quod utique non ad Divini-
tra

latem ejus, sed ad carnem relatum est, qune silicntium

corda populorum perennl rivo sui sangninis inundavit.
III. Jamtuncigiturin mysterio declaratumest, quiaDo-
minus Jcsus in carne sua totius mundi peccata crucifixus
abolerct : ncc soUimdelictafactorum.scdetiam cupidilales
animorum. Caro enim hcedi ad culpam facti refertur; jus

ad illecebras cupiditalum , sicut scriptum est : « Quia con-

Bcupivit populus cupiditatem pessimam, et dixerunt
» Quis nos cibabit carne '
? » Quod igitur extendit Angelus
' Judic. XIV, etseqq. — » 1 Cor. x, 4- — ^ Num, xi,4'
 DE SPIRITU SAKCTO, LIB. I. 27 I

viigum, et tetlgit pelraiu , de qna ignis exivil' ; oslendit

qiiod cai o Domini Spirilu replela divino , peccata omnia
humanai condilionis cxurcret. Unde et Dominus ait ;

«Ignem veni millere in lerram '. »

IV. Adverlit igitur vir doctus et praesagus fulnri su-
pcrjia mysteria ' ; ct ideo sccundum oracula occidit vitu-
lum a palre suo idolis deputatum , et ipse septennem
alium vitulum immolavil Deo. Quo facto mauifestissime
rcvelavit post advenlum Domini omnia genlilitatis abo-
lcnda sacrificia, solumque sacrificium Deo Dominicffi pas-
sionis pro rcdemptione populi deferendnm. Etenim vitu-
lus ille erat in typo Chrislus , in quo septem spiritalium
plcniludo virtutum , sicut Esaias dixit, habitabat'. Hunc
vituium et Abraham quando diem Domini vidit
obtulit,
et gavisus cst^ Hie est qui nunc in hoedi typo nunc in ,

ovis, nunc in vituli ofrerebatur". Hoedi, quod sacrificium

pro delictis sit ovis, quod volunlaria hostia vituli, quod

: :

immaculata sit victima.

V. Praevidit ergo mysterium sanctus Gedeon. Deniquc
trecenlos elegit ad pVajIium ; ut ostcnderet non in numero
multiludinis, sed in sacramcnto crucis mundum ab in-
cursu graviorum hoslium liberandum. Et tamen licet

forlis et fidus, pleuiora adhuc de Domino futurae vicloriic

documcnla quarcbat , dicens : « Si salvas in manu mea
»Israel, qucmadmodum locutus es, Domine; ecce ego
»pono laoae vellus in area : et si ros faclus fuerit super
«vellus, et super omnem terram siccitas, cognoscam quia
»in manu mea sccundum promissa tua populum libera-
»bis. Et ita factum est^ » Sed adjccit postea , ut rursum
ros proflueret snper tolam terram, et siccilas esset in

vellere.

» Judic. Ti, 21. — » Luc. xn, ^9 — ' Jiidir. vi, 25. — < Isai. xi, 2. —
5 Joan. VIII, 56. — c Judic. vii, 6, — 7 Id, yf, 36, el seqq.
2^2 S. AMBROSII

VI. Quoerit tbrtasse aliquis ulrumnam quasi incredulus

esse videatur, qui irequentibus informatus indiciis adhuc
plura poscebat? Sed quemadmodura potcst videri quasi
ambiguus incertusque tonlasse , qui mysteria loqueba-
tur? Non ergo illc ambiguus, sed providus, ne nos am-
bigeremus. Nam quomodo illc ambiguus, cujus precalio
habebat eftectnm? Lnde aulem seciirus adorsus esset
praelium, nisi intellexisset oracuhim : ros enim in vellero

fides erat in Judaea ; quia sicut ros, Dei verba dcs-

cendunt^
VII. Ergo quando totus orbis inrructuoso asstu gcntilis
snperstitionis arebat, tunc erat ros ille ccelestis visitalio-

nis in vellere. Postea veroquam oves quac pericrunl domus

IsracP, (uncle puto figuram Judaici vellcris adumbratau)
oves , inquam, illae fontem aquai vivae negarunt , ros fidci
humcntis exaruit in pectoribus Judocorum', mealusque
snos fons ille divinus in corda gentium derivavlt^ Inde
est quod nunc fidci rore lolus orbis humescit : at vero
Juda^i Prophelas suos et consiliarios perdiderunt.
VIII. Nec mirum si perfidire subeant siccilatem quos ,

Dominus Deus prophctici imbris ubertale privavit di- ,

ceris « Mandabo nubibus meis ne pluant super vlneara

:

»istam^ » Est enira propheiica3 nubis pluvia salularis,

sicut ct David dixit : « Dcscendit sicut pluvia in vellus ,

» et sicut stillicidia slillantia super terram'. » Hanc nobis

Scripturae divinte mundi pluviam pollicebanlur,
totius

quuG rigaret orbem sub Domini Salvatoris adventu Spiri-

lus rore divini. Venit ergo jam Dominus, venit et pluvia,
venit Dominusstillicldia secuni cceleslia deferens; etidco
jam nos bibimus ,
qui ante sitiebamus, et divinum illum

Spiritum haustu interiore potamus.

•
Dcut. xxxii, 2. — • MaUli, xv, 24. — * Jeiem. n, i5. — 4 Isa!. iii, 2.

5 Id. V, 6. — ^ Psal. Lxxi, 6.

 DE SPIRITU SANCTO, LIB. I. 2^3
IX. Hoc ergo praevidit sanctus Gedeon , rjnia vernm et
splritalem rorem etiam gentium nationcs erant fidei per-

ceplione bibilura;, et ideo diligenlius exploravit; est enlm

necessaria cautcla sanctorum. Siquidem eliam Jesus Nave
cum vidisset ducem niililiae ccelestis, interrogavit : «Nosler
» es, an advcrsariorum* ? b ne forte aliqnibus adversarii
prnestigiis fallerctur.

X. Non tamen otiose quod vellus non vel in campo

posult , vel in prato : sed posuit in area, ubi messis est
tritici : « Messis enim mulla, operarii aulem pauci^;»
co quod per fidem Domini futura essct messis fcecunda
virtutum.
XI. Nec illud otiose quod exsiccavit vellus Judaicuiu ,

etrorem ejus misit in pelvim^, ut repleretur aqua, non

tamen ipse eo rore pedes lavit. Alii debebatur tanli pra3-
rogativa myslerii. Expectabatur ille qui sordes omninm
solus posset abluere.Non erat tanlus Gedeon qui hoc ,

sibimysterinm vindicaret. Non enim Gedeon, sed « Filius

nhominis venit non ministrari, sed ministrare\ » Itaque
cognoscamus in quo haec mysteria videanlur esse com-
plela. Non in sancto Hierobaal; adhuc enim erant ilia

principia. Ideo gentes victae, quia siccitas erat adhuc in

gentibus : idco Israel vicit , quia ros tunc manebat iu

vellerc.
XII. Yeniamus ad Dei Evangelium. Invenio Dominum
spoliantem se vestimenta , et praecingentem se linleo,
mittentem aquam in pelvim , lavanlcm pedcs DiscipnJo-
rum* ? Haec erat aqua ros ille coeleslis hoc prophetaba- ,

tnr quod illo rore ccelesti Discipnlorum suoruni Dominus

Jesus pedeslavaret, Etnunc extendantur pedes animorum
nostrorum. Vult Dominus Jesus et nostros lavare pedes ;

'
' Josiie. V, i3. — • Luc. x, i j. — 3 Judic. vf, 09, 4». — < MuUh. xx»
a8< — 5 Joan. xui, 4» et seqq.

LIX. 1
2'-4 *• AMBllOsil

nou ciuip. sed iinicnique dicit fideli « Msi

Petro soH , :

lavero libipedes,
1) uou habebis mecum partcui*. »
Xlil. \eniergo, Domine Jesu,exne le vestimenla
qu3e propler nie induisli esto nudus ut nos misericor-: ,

dia tua vestias. Praecino;e tc propler nos linteo, ut nos lui

muneris immorlalitale praecingas. Mitte aquam in pelvim :

lava non solum pcdcs, sed ctiam caput^ : nec solum cor-
porisnostri, sed etiam menlis vestigia. \ olo exuere om-
nes noslrte sordes Iragililatis ; ut ct ego dicam : « Nocle
«exui lunicam meam quomodo induam eam
, ? Lavi pedes
»meos, quomodo inqninabo illos'?»
XIV. Quanla isla majeslas esl Quasi minister pedes !

famulorum tuorum lavas, quasi Deus rorem mittis e coelo.

Nec solum pedes lavas sed eliam ut tecum recumbamus
,

invitas et exemplo nos tute dlgnationis hortaris dicens

,
:

« Vocatis me dominum et magistrum et bene facilis ,

»sum eteuim. Si ergo ego lavi pedes vestros domiuus el

• magister, et vos invicem lavate pedes vestros''. »

XV. Volo ergo et ego pedes lavare fratrum meorum ,

volo Domini implere mandalum, volo in me non vere-

cundari non dedignari quod ipse prius fecit. Bouuui
,

mysterium humilitatis; quia dum alienas sordes lavo

meas abluo. Sed non hoc omnes haurire poterant mysle-
rium. Lavare voluit quidem et Abraham pedes, sed hos-
pitalltatis affcctu^ Volebat et Gedeon lavare pedes An-
gelo Domini (27), qui apparuit sibi : sed volebat unl
volcbat quasi is qui deferret obsequiura, non qui douaret
cousortium. Hoc mysterium magnum est,quod nemo
cognovit. Denique Petro dixit : « Quod ego facio tu nescis,
» cognosces postea*. » Hoc, inquam , divinum mysterium
est, quod etlam qul laverlnt, requirent. INon est ergo

' JoKn. xm, S, elseqq. — • Ibifl. 9. — * Canl. v, 5. — < Joan. xiii,

i3, 14. — ' Gen xvm, .}• — ° Jonn. xui, 7.

I
 Dli i.PIIUTU SANCTO, LIB. I. 2^5
simplex aqiia ccelofstis niysterii ,
pcr quam couscquiimir,
ut partem cum Ciuislo habere mercamur.
X\ I. Est et qua^flam aqiia quam mittamus in pelvim
anim.t nostne , aqua de vellerc et libro Judicum , aqua de
lihro PsahnorumS Aqua esi ros ccelestis oraculi. Veniat
igitur, Domino Jesu haec aqua in meam animam , in ,

meam carneni ; ut hujiis hiimore phivite nostrarum con-

valles mentium atque intimi cordis arva viridescant^. Vc-
niant in me sMlhcidia tua, gratianii immortahtatemque
rorantia. Dihie gressus mentis meae , ne iterum peccem.
Abhie aiiimi mei calcaneum, ut possim abolere maledic-
tum^ ; nc morsum serpcniis intcriore pede sentiam, sed
sicut ipse jussiiti sequentihus te , ut serpentes et scor-
piouesillaesopossim calcare vestigio*. Redemisli mundum,
redime unius animam peccatoris.
XVII. Haec est speciahs tute praerogativa pietatis , qua
totum mundum in singuhs redemisti. Ehas ad unam missus
est viduam% Eliseus mundavit unum": tu nobis, Domine
Jesu, hos hodie mille mundasti. Qiianlos in urbe Roina,
quaulos Aiexandriee , quiujto^ Anliochiae , quantos etiam
Gonstanlinopon? iNam etiam Constantinopolis jam Dei
verbum recepit, et evidenliameruil Uii documenta judlcii.
Etenim quaudiu venena Arrianorum suis fovebat inclusa
visceribus, bellis finitimis inquieta muros armis circum- ,

sonabat hostilibus. Postca vero quam hdei exules abdica-

vit, hostem ipsum judiceui regiim, quem semper timere
consueverat, dedilum vidit, supplicem recepit, morien-
tem obuirt , sepultum possidet. Quantos ergo et Gonsta.n-
tinopoli , quantos postremo tolo hodie in orbe mundasti.-'
XVIII. iNon mundavit Damasus, non mundavit Pclrus,
non mundavit Ambrosius , non mundavit Gregorius; nos-
'
P.-al. XMi, 2. - » Id. lAxi, 6. — ' Gen. iii, »5.— * Luc. \, k,

b 3 Reg. xvn, 19. — n R'^g. V, 14.

18.
276 S. AMBROSII

Ira enini servilia, sed tua sunt sacTanicnla. Neqne enim

hnmanic opis est Jivina conrerre : scd luum , Dominc,
munus el Patris est, qui loculus est per Prophclas, diccns :

Effundam dc Spirilu meo super omnem caruem , et

» prophetahunt fihi et filise eorum*.» Hic est ia typo ros
ille coeleslis : haec phivia voluntaria, sicutlegimus : «PJii'-

oviam vohinlariam segregans Deus hsereditati suae^ «Non

enim Spiritus sanctus aut polcslali aiicnae est subjcclus
aut juri; sed sua3 libertatis arhiter, omnia pro aucloritale
propriae voluntatis dividens, sicut legimus, singuhs prout
vult'.

CAPIjT I.

Ar^umenlum siiiim agp;ressus Ambroslus imperatorcm ,

cum propter fldem, tum propter BasiUcam EccLsicr

reslitutam laudat : hinc ubi dixit adversarios^ si Spi-
rilum saiictum servire ne^averint quin sit siiper ,

omnia , dlfjlleri nonposse; addit Spiritum eumdcm^

cum dixil : Universa serviunt tibi satis innuisse a ,

creaturis se separari : qnod aliis quoque testimoniis

astruitur.

XIX. NoN ergo interomnla, scd super omnia Spiritns

sanclus cst. Jam enim de eo (quoniam ita plene de Dci

FiUo, clcmcntissime Imperator, instructus es, ut ipse jam

doceas) cupienlciu tcct cxigentem audirc ahquid cxprcs-
sius non morabor ; pra.'scrtim cum ita tc asscrlionc isfius-
modi tcstificntus sis proximc delectatum, ut Basilicain
Ecclesiac sinc ullo mouitore prceceperis relbrmari.

> Joiil. u, 31. — • P:al Lwii, iS. — ' i Gor. xii, 10.
 DE SPIRITU S\NCTO, LIB. I.
2^^
XX. Fidni ilarjtic lune gratiam, et nostme procnQiuai
jam lcncmus; ncque enim alind possumus dicere, nisi
sancti Spiritus hanc fuisse gratiam quod ignoranlibus
omnibus, subito Basilicam reddidisti. Spiritus, inquam,
sancli hoc munus , hoc opus est, qui a nobis quidcm lunc
pra^dicabatur, sed in te operabatur.
XXI. Nec superioris tcmpoiis damna deploro quan- ;

doquidem sequcslralio illa Basilica^ cujusdam foenoris

traxit usuras. Elenim Basilicam sequeslrasti, ut fuiem
probares. Implevit igllur proposilum suum pielas lua ,

quae iic sequeslravrrat , ut j)robarct : sic probavil, ut red-

ilcr(;t. Ncc fructum amisi , et judicium tcueo , patuitquc
ouinibus iu quadam facli discretlone libi nun- dlscretam
quam fuisse sententiara. inquam omnlbus et
Patult , ,

tuuui non fuisse, cum sequeslrares et luum esse, cum :

redderes.
XXII. Primum igitur ab inferioribus inchoemus, ut
quasi per gradus quosdam tractatus noster ascendat, quo
facilius hi qui fidem non dcferunt, vel ratione flectantur.
Possunt enim dicere ia principio : Nec nos dicimus servire
Spirilum. Scd cum dlcant scrvire Ghrislum, quomodo
possunt negare de Spiritu? Quod si secundum carnem in
servi forma consenliunt Christum fuisse, constat ct con-
venit. Ergo si secundum Divinitatem suam Christus non

servit, non servit ctiam Spiritus. Quod si non servlt Spi-

ritus, omnia autem servlunt super omnia Igitur Spirltus
:

est, qui non servit sicut omnla.

XXIII. Nunc idipsum quod dlximus, lestlmonils astrua-
mus. Principium dispulationis est ,
quia serviunt omnia.
Scrvlre autem omnia llquct, quoniam scriplum cst Uni- : ».

» versa servluut tibl*.» Dlxlt hoc Spiritus per Prophetam.

Non dixit, Scrvimus : sed , « Scrviunt tibi ; nut credercs
2^8 8. AMBROSII

quod a servitio slt ipse cxceptus. Ergo cum universa ser-

vlant, non serviat Spiritus , utique inter universa non est

Spirilus sanctus.
XXIV. Nara si inler omnia dicimus esse Spiritum
sanctum, utique cum legerimus quia alta Dei scrutalur
Deum Patrem essc super omnia denegamus.
Spiritus*,
Etenim cum ex Deo Spiritus sit, et Spiritus oris ejus,
quomodo possumus inlcr omnia dicere Spiritum sanctum;
cum super omnia Deus sit, cujus est Spiritus, plenae utique
perfectionis , pcrfectneque virlutis?
XXV^ Ac ne Apostolum arbitrentur errasse, acciplant
quem fiduci^ hujus sit secutus auclorem. Dominus cnlm
in Evangelio dixit : « Cuin venerit Paraclelus, qTiem ego
• mitlam vobis a Patte nico , Spiritum vcritatis, qui a Pa-
»lre piccedit; il!e tebtlmoninm pcrbibebit de me^. » Ergo
et a Patre procedit Splritus sanctus, et testificalur de
Filio. Testificalur etiam de Patre testis et fidelis et verus :

quo nihil ad expressionem divinae majestalis est plcnius,

nihll ad unitatem divinae polestatis evideniius; cum Idem
noverlt Spiritus quod et Fifius, qui paternorum testis et
consors individuus secretorum est.

XXVI. Exclusit ilaque a cognilione Dei societalem

et multitudinem creaturae : non excliidcndo aulem Spirl-
tum sancium , ostendit non esse socium Lude
crealursc.

et illud quod lectum cst in Evangclio : « Quia Deum nemo

• vidit nnquam , nisl unigenitus Filius qui est in sinu Pa-
atris, ipse enarravit';» ad exceptionem pertlnet Spiritus
sancti. Quoiiodo cnim Dcum non vidit qui scrutatur ,

etiam alta l)cl '? (juomodo Deuui non vlflll qui cognovit ,

quae Dei sunt? quomodo Deum non vidit qui cx Deo .

est? Ergo cnm ila positum sit« Quia Deum nemo vidit

' 1 Cor. II ,10. — * Joan. xv , 26. — * Id. i , 18. — * i dir.

11 , lu.
 DE SPIRITU SA.XCTO, LIB. I.
279
«unquam , » vidit aiUom Sj)'rilns ; ntiqne exccptns cst

Spiritus. Super oinnia igiturcst, qui est exceplus ex om-

nibus.

CAPUT II.

Sptritum sanclum esse Inter omnia non probari ex illis

verbis : Oninia per ipsum (acla sunt; cum factus non

sit. Namquc alias perinde probarelur Filius , imo
etiam Pater numerandus ititcr omnia, Quod est tjus-

dem irapietiilis.

XXVII. \iDETUR, siuicle Irapcrator, plena ralio esse

pietatis, sed impiis non videtur. Denique quid moliantur
adverte. Solenl cnim dicere haerelici ideo inter omnia
Spiritum sauclum esse numerandum, quia scriptum est
de Dei Filio : «Omnia per ipsum facta sunt *. i>

XX\ III. Onaui ujaie conrundilur actio , quae non tenet

veritulcm , et pra?poslero ordine asserlionis involvitur!
Hoc enim luncvaleret, ut inlcr omnia dicerenl esse Spi-
litum sanclum, si lactum probarent. Namque omnia per
Filium Scriptura dicit esse ,
qn;e iacta sunt cum autem:

lactus non doceatur Spiritus sanctus; utique nec inter

omnia prohari potest, qni neque iactus est sicut omnia ,

nec creatus. Milii igilur ad utrumrjuc hoc prolicit testi-

nionium , ut et super ouuiia prohelur esse , quia laclus

non est; et quia super omnia est, non videalur factus
esse : nec intcr ea quar! sunt facli! , uuiiierandus.
XXIX. Quod si quis, qtiia omuia iacta per Verhum
Evangelista posuit , uou excipit Spirilu.n sanctum (quau-
Jomi I. 3.
280 S. AM)5I\0SII

quani in Joanne loculus Spiiilus Dei , «Omnia per ipsum

» iacla sunt,» dixerit, non ouiuia laclisumus; cum utique

loimi iu Evangelistis Spirilum Dei ipsc Dominus oslcn-

dcrit, {liccns : «Non enim vos eritis loqucntcs, scd Spirl-
» tus Patris vestri, qui loquitur in vobis'. ) » lamcn si quis,

iit dixi hoc loco non excipil Spiritum sanctum sed in-
, ,

lcr omnia nnmerat; ncc ibi crgo excipit Dei Filium, ubi
Apostobis dixit :«Nobis tamen unus Dcus Palcr cx quo
nomnia , et nos per illum^.» Sed ut sciat quia inter om-
nia non' est Filius , lcgat sequentia; nam cum dicit : «Et
»nnus Dominus Jcsus , per quem omnia';» ab onmibus
utiquc excipit Dei Filium ,
qui exccpit ct Palrem.
XXX. Ejusdcm aulcm impietatis cst vel Palri , vcl

Fiiio, vel Spiritui sancto derogare. Non enim credil in

Palrem, qui non crcdit in Filiimi ncc credit in Dei Fi- :

lium (jui non credit in Spiriluui nec potest sine rcgubi

, :

veritatis fides stare. Nam qui ncgare cceperit unitalcm

potcslalis in Palre et Filio et Spiritu sancto, non potcst
utiquc ibi, ubi nulla divisio sit, fidem probiu-e divisam.
Ergo qnia pietatis unilas est bene credere, eiiam unitas
iinpiclatis est male credcre.
XXXI. ft.ique qui pulant Spirilum sanclum inlcr om-
nia dcl)ere numerari , quia omnia legunt lacta per Filimn,
cliam Filium utique inter omnia annumerandum putant,
quia legunt : «Ex Deo omnia''. » Consequenler autom ncc
Palrcui secernunt ab omnibus ,
qui a crcaluris omnijjiis
Fiiium non sccernunl; quoniam sicut ex Patre oniiiia,
ila ctiain pcr Fiiium omnia. iloc ipsum in Spirilu prte-
viJens Apostolus , dixit; ne iuter omnia posuisse Filium
vel impiis videretur, qui audicrant dixisse Filium : tPalcr
» quod dcdit mibi, majus omnibus est*.

Mauh. X, 20. — 3 1 Cor. vui, 6. — ' IbiJ. — < a Cor. v, iS. —

s Juuu. X, 39.

I
 DE SPIRITU SANCTO, LIB. I. 281

A-v A%vvv\\v*a\vvvAVvvvvvv\vvv\\\\vv\\vv%vvv\%%\vvvvvvvvv\%v\\v\*\*\v\%v%\v^v\\\vvvvv\vvv

r CAPUT III.

iQwof/ Apostolus dixerlt exPatreperFtUum omnia esscy

lab eorum consortio Spiritum non sccludi ; cum quce
ad unam refcruntur personam aliis quoquc attri- ,

buantur. Sic baptizati in nomine Christi siinui in

Palris ac Spirilus nominc censentur baptizail ; si
tamcn iimul in tres pcrsonas crediderint : sccus au-
tein , nullus crit iaptismus. Hcec etiam baptisino in
Spiritus sancti nuncupatione convenire. Si aulcm ob
cumdem Locum Spiritus ab aliis personis separaretur,
ulique ob alios locos Patcr Filio dicetur postponendus.
Ab Filium adorari , non a Spirilu; hunc
ylngelis
enim tesiem ejusesse, noiv ministrum. Cum omnibus
anteponitur Fitiiis, inlelU^endum de creaturif. Dig-
nilatem sancti Splrilus a peccati in eum admissi
irremissibilitatc probari. Unde sit iUa irrcmissibiU-
tas ; et quomodo unus Spiritus.

XXXII. SiiD lorlasse aliquis dicat, qua ralione cum

dixcril hic cx Palrc omnia , et per Filium oainia '
, de Spi-
ritu sancto tacucrit; et hinc cupiat praejudicium compa-
rare. Quod si pcrgit maliliose interpretari, quam multis
invcnict locis praedicatam sancli Spiritus potestatem , in

quibus vel de J^alre vcl de Filio nihii Scriplura expresse-

rit, sed inlelii^endum reliquerit?
X\XIiI. JNumquid ergo cum gralia Spiritus praedica-
tur, Uei Patris aut nnigeniti Filii denegatur? Non ita,

quia sicut Pater in Filio, et Filius inPatre, ita etiam

« Diirusa est, inquit, charitas Dei ia cordibus nostris per

' i C T. VII!, 6.
282 ;!. AMBHfJII

«Spiritum sancliim, qui dalus esl uol)is'.»Et sicut qui

bencdicitur in Chiisto, benedicilur in nomine Patris ct
Filii et Spiritus sancti j quia unum nomen , potestas nna :

ita etiam ubi operatio aliqua divina , aut Palris , aut Filii,

aut Spiritus designatur , non solum ad sanctura Spiritum

sed etiam ad Patrem refertur et Filium nec solum ad :

Patrem , sed etiam ad Filium refertur et Spiritum.

XXXIV. Denique /Elhiops eunuchus Gandacis rcginae
baptizatus in Christo, plenum myslerium consecutus est^.

Et illi qui negaverunt se scire Spiritum sanclum .

quam-
vis baptizatos se dicerent in Joannis baplismo , haptizati

sunt postea' ; quia Joannes in remissionem peccalorum,

in advenienlis Jesu, non in sno baplizavil nomine. Et
ideo Spiritum nesciebant, quia nec baplismum in Christi

nomine, sicul Joannes baptizare solchal , accepcrant.

Joannes enim licet non baplizarel in Spirilu, lamen et

Christum praedicabat et Spiriluin. Denifjnc cuiii inlerro-

garelur, ne forte ipse esset Christus, rcspondit Ego: «

Bvos aqua baplizo , veniel oulein forlior ine , cujus non

» sum dignus calccainenta porlare : ipse vos baptizabit

sSpiritu sanclo et igni". «Eigo i?li qiiia iiec In Christi no-

mine, nec cum fido Spiritus sancli baptizali fuerant , non
potuerunt accipere baplismatis sacramentuiii.
XXXV. Baptizati sunl itaquo in noi!iine Josu Christi :

nec iteratum est in his baptisma , sod iiovaluin; unum

cnim baplisma^. » Lbi auteia non est pienuin baplismatis
saorauiouluin , nec principiiiin , vel sjxcies jilifjiia baptis-

iiiatis apslimatur. l^ioauin aulcin ost. si Palicn! ot Filiiiin

Spirilumque sanctuin fatearis. Si uiiuni neges, totum su-
brues. Et quemadmodum si unuin in sermone coinpre
hendas, autPatrem, aut Filinin, aul Spiritnm sanclnm ;

•
Hom. V. 5 — • Ai t, Tiip, 27. — 1 11. \i\. 2, ct ^c ]i]. — < Joiin. 1,

26, 27. — ' E|jiic?. IV, 5.

 DE SPIRITU SANCTO, LIB. I. 283

fide autem nec Palrem , nec Filinni , nec Spirilum sanc-

lum abneges, plcnum est fidei sacramentum : ita etiam
quamvis et Palrera et Filium et Spirilum dicas , et aut

Patris, aut Filii, aut Spiritus sancti minuas potestalem

vacuum esl omne myslerium. Denique et illi ipsi qui dixe-
rant:«Nec si Spiritus sanctus slt audivimus , baptizati
»sunt postea in nomine Domini Jesu Christi*. »Et hoc
abundavit ad graliam ; quia jam Spiritum sanctum , Paulo
pra?dicante, cognoverant.
XXXVI. Nec conlrarium debet videri , quia quamvis
etiam postea tacltum sit de Spiritu, tamen creditum est :

et quod vcrbo tacitum fuerat, expressum est fide. Cum

enim dicitur :«In nomine Domini nostri Jesu Christi,»
per unilalem nominis impletum mysterium est nec a :

Chrisli baplismate Spiritus separatur; quia Joannes in

pceuitenlia baptizavit, Chrlstus in Spiritu.
XXXVII. Nunc conslderemus utrum quemadmodum
In Christi nomlne plenum esse leglmus bapllsmalis sacra-
menlum; ita etiam sancto tantum Spiritu nuncupalo,
nihil desll ad myslerii plenitudlnem. Ratlonem sequamur;
qula qui unum dixerlt , Trinitatem signavlt. Si Chrislum
dlcas , et Deum Patrem a quo unclus est Filius, et ipsum
qui unctus est, Fillum, et Spiritum sanctum quo unclus
est, designasli. Scrlplum est enim « Hunc elesum a Na-
:

»zarelh, quem unxit Deus Splrilu sancto^, El sl Patrem «

dlcas, et Fillum ejusel Spiriluui oris ejus parilerindicasti;

si taraen id etiam curde coniprchendas. Et si Spiritum
dlcas, et Deura Patrera, a quo proccdil Spiritus elFilium, :

quia Filll quoque est Splritus , liancupasli.

XXX^ IIL Lnde ut ratloni copulctur auctoritas , in
Spirilu quo(|ue recte nos baptizari posse Scriptura indi-
cat, dicenle Domino : « Vos autem bapliza])imini in Spirilu

'
A.-t. Mx, 4, 5. — = Id. \, 58.
234 S. AMBRCSII

«sancto*. alibl Apostolus ail

j Et«Omnes enim in ipso :

» corpore unum Spiritum baplizati sumus^» Unum

, in

opus, quia unum mysterium unum baptisma, quia mors : i

una pro mundo unitas ergo operationis, unitas projdica-

:

tionis, quae non polest separari.

XXXIX. Quod hoc loco separatur Spiritus ab ope-
si

ratione Patris et Filli, quia dictum est Ex Dco omnia, :

et pcr Filium omnia^- ergo et ubi Aposlolus, de Clirislo

dlcit «Qui est super omuia Deus benedictus in SKCula\»
:

non solum eum creaturisomnibus; sed etiam Patri (quod

diclii nefas est) prajtulit. Scd absit; non cnim iuter omnia
Palcr, non inter plebem quamdam creaturarum suaruni.
Siibtcr creatura onmis, supra Divinilas Palris et Filii et
Spirilus sancti. Illa servit, hacc regnat : iila subjacet , isla

dominalur : illa opus , haec auctor est operls : illa adorat

omncs hacc adoratur ab omnibus.
,

XL. Denique de Filio scriplum est «Et adorent eum :

«oinncs Angeli Dei^ » Non habes Adoret Spiritus sanc- :

tns. El inlVa « Adquem autem Angelorum dixit aliquando

:

sSeJcad dextcram mcam , donec ponam inimicos luos

» scabcllum peduin luoruni? Nonne omnes sunt, inquit,
» ininislri spirilus in miuisterium, qui mittuniur''?» Cum
dicil, omncs » numquld ct Spiiitum sanclum comprc-
« ,

hcndil? Non ulique, quia Angcli et caelcrne Pot(!Slates in

ministcrinm ct obsequium Dei Filio ul serviant, desti- ,

nantur.
XLI. At vero Spiritus sanctus non ministcr, scd lcslis

esl Filii, quemadmodurn dc Ipso Filius dixit : «IUe testi-

«monlnm perliibct dc mc'. » Testis est ergo Filii, Spiri-

lus. Qui tcstis est, novit omnia, slcut Deus Pater testls

cst. SIc cnim habcs in postcrloribus ,

qula confirmata cst

' Acl. 1.5. — '1 Cor. XII, i5. — * Id. vni, 6, — < Rum. ix, 5. —
' Htbr. 1, 6. — 6 Ibid. i5, i.\. — 7 Juan. xv, 26.
 DE SPIRITU 8ANCT0, LIB. I. 280

8j\lus nostra , leslificanle Deo , signis qnocjiie ct prodigiis ,

ct varils virtntihus, et Spiritus sancti divisionibus'. Qui

dividil quod vult, utique supra omnia , non inler oninia

est''; dividere enim operatoris gralia , non operisest nia-

leries.

XLII. Si supra omnia Filius, per quem initium salus

nostrji, ut praedicaretur, accepit : utique et Patcr Dcus
qiii testificatur et asseverat signls ct prodigils dc salule
noslra , exceptus a cunctis est. Simiiiler aulem et Spiri-
tus qui divisionihus suls noslric teslluionlum lert saluli ,

non est in creaturarum plehe numerandus, sed cum Palre

a?stlmandus etFilio. qui non pcr incisionem sul dlvidilur
ipsc cum dividll; Indlviduus enim cum sll nlhil auiilllt,
, ,

cum omnlbus largiatur sicut et Fillus regnum palre : ,

accipienle, nihil perdil nec Paler Filio cum sua Iradal, :

amlllit'. Nullum itaque damnum esse iu divisione graliie

spiritalis , Domino altestanle, cognovimus; qui enim uhi
vuU splrat'', uhlque slne damnoesl. De quo iulra dicemus
plenius.
XLIII. Inlerim nunc quoniam proposltum esl ordine
siio asserere, nou esse inlcr omnla Spiritum computan-
dum , ipsum Apostolum, de cujus verbis faclunt quaestlo-
ncm , asseriionis Iiujtis adhlbcamus auclorem. Quic enim
essent ilhiomnla, sive visihilla , slvc invisihllla , ipse sig-
navit dlcens : « Quoniam in ipso condlla sunt omuia in
» ccelis et in tcrra^.» \ Idcs omnia de his dicla, quoe vel
in ccells sunt , vel in terra; sunt enim in cadis etiam Invi-

sihiila , qua3 facla sunt.

XLIV. Tamen ne cui esset incognitum, addidit de qui-
bus dlcerct : «Sive Sedes, inquit, slve Dominaliones, slve
» Principatus , sive Potestates, omula per Ipsum , et in

' Hebr. II, 4> 5. — ' i Cor. xti, 11. — UJ. xv, G. -• < Joan. iii,8, —
<Colos3. 1, 16.
286 S. AMBKOSII

» ipso cro;ita siinl, oX ipso esl anle omues , cl omnia In

» ipso coiislant'. «^iiuiquid ergo liic intcr crcalura.'^ S])i-

rituni sanciuni compreheudit? Aut cum dicit aule (uuu^-s

esse Dei Filium , numquid ante Fotrem clixisse aesliman

dus est? Xon ulique; nam sicut liic per Filium dicil ouniia

creata esse , et iu ipso omnia constare cceleslia : ita eliaii!

in Spiritu sancto vires habcre universa ccelestia duhilini ,

Don potest, quando lectum est : a Verbo Domini coeli fii,-

»mali sunt, et Spiritu oris ejus omnis virtus eorum*. •

Super omnia est igilur, de quo est omuis coeleslium et *

terrcstrium virtus. Qui igitur super omnia esl, utique non

servit : qui non servil, liber est : qui liber est, habet jura
dominalus.
XLV. Hoc si a principio dicercm negaretur. Se4 ,

quemadmodum i!H minora negant nc majora credantur , :

ita et nos minora prpemillamus, ut aut perfidiam suam

etiam iu minoribus prodant : aul si vel minoribus consen-
tiunt, majora de miuoribus coliigamus.
XLVI. Arbitror clementissime Imperator , , plenissirae
confulatos cos , qui audent iuter omnia Spiritum sanctum
compulare. Sed tamen ut sciant se non tantum aposlohcis
lestimoniis, sed etiam Dominicis perurgeri; quomodo
audent inter omnia numerare Spiritum sanctum , quand^
ipse Dominus dixit :
' Qui blasphemaverit in Filium ho-
» minis , remittetur ei : qui autem blasphemaverit in Spi-

Dritum sanctum, nec hic, nec in fulurum remittelur vV?d

Quomodo igitur iuter crealuras audet quisquam Spiritum
corapulare? Aut quis sic se obligat, ut si creaturae dero-
gaverit, non putet sibi hoc aliqua venia relaxandum?
JNam si Judaii, quia adoraverunt mililiain cceli*, divino
praesidio destituti sunt : qui aulcm adorat et confilelur

Colos?. I, 16, 17. — » Psal xxxii , 6. — ' Luc. xu, 10. —

4 4 Ri^g- iT". '6.
 DlC SIMKITU SANCTO, LIB. I. 287
Spirilum sancltiin, accoplus Deo; qui non confi- est

lelur, sacril('|;ii icus sino venia damnalur utique hlnc :

a?stimari pntc^-l non inter omnia sed super omnia ,

esse Spirilimi sanclum cujus injuria aeleruis suppliciis

,

expialur.
XLVII. Cur autem dixcritDominus : « Qui blasphema-
»verit in Fihnm hominis , remilletur ei : qui autem blas-
«phemaverit in Spiritum sanctura , nec hic, nec in futu-

B rum romittelur ot' ; » diligcnter adverte. Numquid alia

est ofTcnsa Filii, alia Spirilus sancti? Sicut cnim iina

dignilas, sic una injuria. Sed si quis corporis specie de-
ceplus humani , remissius aliquid sentit dc Christi carne ,

quam dignum cst (noque enim vilis nobis dehet vidcri

qnae aula virtiilis , tVuctus est Virginis) habet culpam
non est tamen oxclusus a vcnia ,
quam fide possit ascis-

cerc. Si quis vero sancti Spiritus dignitatem , majestalem

et polestatem abnegetsempiternam, et putet non in Spi-
ritu Dei ojici diemonia, sed in Beelzebub : non potest ibi

exoralio csse veniae, uhi sacrilegii plenitudo est; quia qui

Spiiiltnn negavit , et Deum Palrcui nogavit et Filiura;
quoniaQi idem esl Spiritus Dei, qui Spiritus est Cfaristi.

Mallh. X41, 3a.

 S. AMBROSII

*,JV**.*».-%'.^>

CAPUT IV.

Spiriium sanclum iinum et eumdem esse, qui loculus

est in Prophelis et in Jpostolis , cjui Spirilus Dei et

Christi est , quem pntlcrea Spirilum Paraclctumt
Spiritumvilce ac veritatis Scriptura significat,

XLVIII. Unum autem esse Spirilum nemo dnbltaverit,

etsi de uno Deo plerique dubitaverunt. Alium cnim dixe-

runt plerique hteretici Deum Veteris, alium Movi Tcsla-

menli. Sed sicut unus Pater, a Qui et olim locutus est,
»ut legimus, patrlbus in Prophetis : et in novisslmis dle-
»bus nobis locutus est in Filio* : » et sicut unusFillus,
qui juxta Veteris scriem Testamenti ab Adam offensus^
ab Abraham visus% adoratus a Jacob est ^'
: ita etlam Spi-
ritus sanctus unus est, qul elTerbuit in Prophetis^, Iiisuf-

flatusest Apostolls*, copulatus cst Patri et Fiho in baplls-

matls sacramenlis Dc ipso enlm dlcit David « Et'. :

» Splrilum sanclum luum neauferasa me^ »De ipso cliam

alibi dixit « Quo ibo a Spirilu tuo

: » '.

XLIX. Ut scias quia idcm Spiritus Dei cst, qui cst

Splrltus sanctus, sicut ct in Apostolo legimus : « Nemo
»ia Splritu Dci loquens , dlcit analhema Jesu; et nemo
«potest dicere, Dominus Jcsus, nisi in Spiritu sanclo '°, »

ipsum Apostolus Spirilum Dei dixit. Ipsum etiam Spirl-

'
Hebr. i, i, a. — • Gen. iii, iS. — ' Id. xvm, 3-6. el 5o, 5i. —
< Id. xxvin, i3. — 5 2 Pelr. i, ai. — ^ Joan. xx ,22. — ' MdUli.
xxviii , 19, .- 8 Psal. L, i3. — 9 Id. cxxxvMi , o. — >' i Cor,
xii , 3.
 DE SPir.lTU S.ViNGTO, 1,115. I, 289

lum Christi appdlavit.sicut luibcs : « Vos autcni in carnc

» Hon cslis , sed in Spiritu; si taincn Spirilus Dei inhabi-
»tat in vobis. Si quis autem Spiritum Christi non Iiabct,

Khic non csl ejus. » Et infra:« Quod si Spirilus ejiis qui

«suscitavit Jesum a morluis, habitat in vobis*. » Ipse cst
crgo Spirilus Dci, ([ui S[)iritus est Chrisli.

L. Ipse eliam cst Spiritus vitae, sicut ait Apostolus :

<i Lex enim Spiritus vitas in Christo Jesu liberavit me a

»Icgc peccati ct mortis^. »

LI. Qucm igitur Sniriium vitae Apostolus dixit, ipsuni

Dominus in Evangcho ParacIeUun nominavit, ipsuLU Spi-
ritum verilatis, sicut habes : « Et rogabo Patrcm, ct aliiun
«Paraclctum dubit vobis; ut vobiscum sit in ajlcrnum,
«Spiritum vcritatis, quem hic mundus non potest acci-
))pere; quia non videt eum, nec cognoscit eum'. >> Ilabes
crgo et Paracletum Spiritum, eumdem et Spiritum veri-
tatis ct Spiritum invisibilem de--ignalum. Quomodo igitur

secundum Divinilatem quidam Filiuni visibilem putant,

cum etiam Spirilum mundus videre non possit ?

LIL Accipe nunc ejusdem vocGra Domini, nuod ipsc

sitSpiritus saiictus, qui est Spiritus vcritatis; hubcs enim
in ullimo lihri hnjus : « Accipite Spiritum sanctum^ »

Ipsum quoquo essc Spiritum sanctum qui cst Spirilus ,

Domini, Pctrus docet dicens « Anania, quid tibi visum :

»csl tentare ct mcntiri Spiritui sancto''?» Et slatim ad

uxorem Ananiie idem ail : « Quid vobis visum est tcntare

«Spiritum Domini'' ? a Cum dicit, « Vobis , » ostendit dc

co dictum Spiritu, de qno Anaiiise dixerat. Ipse est crgo

SpiritusDomini, qui Spiritus sanctas.
LIIL Ipsum eliam Spirilum sanctum , qui Spiritus Pa-
tris cst, dcclaravit Dominus, dlccns sccunduai Mallhaium

> Jtoni. vii!, 9- 1 1. — ' Ibii. 1. — i Joiiii. MV, iG, 17. — 'l U. xv, 22.
— ' Ai'!. V, 5. — G ii)"n]_ f),

LIX. J
9
290 8. a.\;bro.s]i

iii perseculioiie noii essc cogitanduin quid lo(|napuu' :

(I Nou eniui vos estis qui loquimiDi j sed Spiritus Pali is

vestri, qui loquitur in vobis'. » Idem auteni secunduni

Lucam ait : « Nolite solliciti esse qualiler respondeatis aiil

» dicalis ; Spirilus eniui sanctus Dei docehit vos in ipsa

shora, quae oporteat dlccre ^ » Erji;o quauivis multi di
cantur spiritiis, (|uia Isctuiu est : « Qui facit Angelos suos
Bspirilus'; » uuus lamen est Uei Spiritus.
LI\. Ipsuiu igitur uiuuu Spirilum et Apostoll et Pro-
pheiaj sunt consecuti. Sicut etiam Vas eleclionis, Doctor
gentium dicit : « Quia unum Spirltum potaviiuus ' ;
» quasi
eum qui uon queat sciudi, sed infundatur animis , et sen-
sibus aUabalur, ut saecularis silis restinguat ardorem.

CAPIJT V.

Spirilum sanctum , curn creaturas sanclipcet, nec cred-

turam esse, nec mutabilera : eum sempcr bonum esse,
cum a Paire delur et a Filio; nec inter ea quce decli-
nare dicuntur numerandum ; fontem bonitatis , Spi-
ritum oris Dei matorum emendatorem, bonum ve-
,

cessario confitendum : postremo cum in Scripturis

bonus ajjirmetur, ct Palri ac Filio conjungatur in
baptismate bonum negari neutiquam posse, neo
,

tamcn dici in bono pro/icientem , sed perficientem

quod eum ab omnibus distinguil creaturis.

LV. INoN ergo sanctus Spiritus de substantia corpora-

llum ; hic enim corporalibus incorpoream infundil gra-

» Mallh X , 20, — • Luc. xii, 11, la. — * Psal. ciii, 4< — * ^ Cor,
 DE SPiniTU »aNCTO, LIB. I. Sftl

tiaiii : sed nec de substanlia invisibiiiiim creatnrarura

csl; nani el ilbe sanctificaliouein hujus accipiunt, et per

hunc rcliquis niundi opcribus anlecellunt. Sive Angelos

dicas, sive Doniinationcs , sive Polestates, oninis crealura
expectat sancli Spirilus graliam. Sicul euini nos per Spi-
riluni libcri, quia « j\lisil Deus Spiritum Filii sui in corda
«noslra clamantem : Abba Itaquejam non est ser-
Pater.
» vus , sed filius* : » ita cliam omnis creatura revelalionem
Filiorum Dei expeclat, quos ulique sancii Spiritus gralia
fibos Dei fecit^ Ergo cl crealura ipsa omnis spiritualis
gralia: reveiatione mulabitur, « Et liberabitur a servitule
• corruptionis in iibertalem gloriae fiiiorum Dei', »

L\l. Omnis ergo creatura mulabilis , nou solum ea

qute jam peccalo aliquo aut elemeutorum conditione mu-
tala est; verum etiam qure corrnplelce potestesse obnoxia
vitio naturaD , el si nondum est studio disciplinae; nam ut
in superioribus libris docuimus'', et Angelorum naturam
liquet potuisse mutari. Ltique aistimare convenit quia
qualis unius nalura , talis et caiterorum. Mutabilis ergo et
reliquorum nalura, sed meiior disciplina.
LVll. Ergo omnis mutabilis crealura, sed boous et
non wutabilis Spiritus sanctus ; neque Goim aliquo vilio

mutari potest, qui omnium abolet vilia, peccata condo-

ual. Quomodo ergo mutabilis, qui sauctificando alios mu-
lat ad gratiam, nou ipse mutatur?
LVllI. Quomodo niutabilis , qui bonus semper est?
JNeque enim unquam maius Spiritus sauctus, per quem
Lnde et Evangelislae
nobis quae bona sunt, ministrantur.
duo in uno eodemque loco diversis quidem inter se ver- ,

bis, sed eadem designarunt; habes enim iu Matthoeo :

« Si vos, cuui sitis mali, nostis bona data dare fiiiisvesti is;

Galat. IV, 6, y. — • Rom. vm, 19. — * Ibid. ai. — < Lib. ni d«

title , cap. 2.

>9-
292 s. AMinUiSii

Bqtianlo magis Pater veslcr, qui in ccclis C5l, clahil bona

» pelentibu.s sc* ? » S';ciin{lnni Lucam auteiii invenirs ila

scripluni : « (^uanlo mogis Palci" vcslcr dc ca>lo clabit Spi-

))rilum sanctuni petcnlibus se^i* » Adverlimns ergo bo-
nuni csse Spiriluni sanctum Domini judicio, Evanjiclista-
rum lcstimonio ; cpiaudo alius pro sancto Spirilu l)ona,
alius pro bonis sanctum Spirilum nominavit. Si igilur
quod bonum est, hoc est Spiritus sanclus ,
quomodo ho-
iius non est?

LIX. iNec fallit quod nonnulli codiccs habent ctiann

secundiuii Lucam « Quanlo magis Pater vestcr de ccx'lo
:

idahit bonum dalum pclentibus se ? » Hoc bonum dattun

gralia spirilalis est, quam Dominus Jesus efTudit e ca-lo ,

poslquum patihulo crucis (ixus, triumphales rovchcns

evacualie mortis Cxuvias , viclor mortis a morluis resur-
rcxit, sicut habes scriptum : « Ascendens in aitum captt-
» vam duxit caplivitalcin : dedit data hominihus^ » Kt
bene ait, « Data ; » sicut cnim Filius dalus, de quo scrip-

lum est : « Puer natus cst, liiius datus est nobis', » dala
est gratia spirltualis. Quid autem dubito dicere quia dalus
est ct Spiritus sanctus, cuai scriptuin sit. « Gharitas l)ci

» eilusa cst in cordihus nostris pcr Spirilum sanctum, qui

»datus cst nohis". » Quem utique c|uouiam pectora rcci-
pere captiva nou poterant, prius Dominus Jesus caplivam
duxit caplivilalc(n ; ut liheris ailectihus gratiae diviuic

munus eiiundcret.
LX. Pulchrc aulcm dixil : « Gaplivaui caplivitalem. ».

Ghristi cuini victoria, victoria libcrtatis est , quaj omncs

graliic vindica*il, nuilum aslriuxit injuriai, Ergo iu om'?

nium ahsohiliune acuio captivus cst. Et cjuia Dominicaa

tempore passionis sola icnahalur injuria, cjuae caplivos

« Rlallli. VII, 11. — » Liic. XI, i5. — 5 i'.-iil. t.xvn, \j. — 4 l-.iii. ix, 6.

— 5 l<o n. V, i.
 DE SPir.lTU SA>GTO, LilJ. 1. 2()3

ouines amiserat qnos tenebat; in se recurrens captiva

lacta est ipsa captivitas, jam non Celiul addicta, sed
Christo, cui servire libertas est. Qui enim in Domino vo-
calus est servus, libertns est Domini*.
LXI. Scd ut ad proposila revertamur : oOmnes, in

«cpiit, declinaverunt , simul inuliles facti sunt; non cst

jxjui iaciat Lonum, noa est us(jue ad uuum ^. » Si exci-
piuut Spiritum sanctum, etiam ipsi eum non esse inler

onmia connientur : si non exciplunt; ergo ct ipsum inter

omnes declinasse faleantur.
LXII. Sed videamus ulrum bonllalem habeat , cum
fons sit principiumcpic bonilalis. Nam sicut Pater bonita-
tcni habctet Filius, ila eliam bonitateiu habet et Spiritus
sauctus. Quod eliam Aposlolus docuiL dicens : a Fructus
• aiilem Sj)irltus pax, chaiitas, gaadium, paticntia , boni—
j)las\ aQuis autem dubilat quod bonus sit, cujus fructus
e.U ]jouitas? « Arbor enim bona bonos fructus facit*. »
LXIil. Itaque si bonus Deus, quomodo non bonus qul

oris ejus est Spiritus', qul scrulalur etiam alta Dei^ ? An

iu alta Dei contagio mali possit intrarc? Lnde et illud in-
tciiigitur, quam amentes sint, qui boni;m Filium Dei
ahnei;ant, cum bonum Spirilum Chrisli negare non pos-
sint ; dc quo ait Dei Filius : «Proplerea dixi : De meo ac-
» cipict^ »

rr LXIV. An non bonus Sj)irilus cjui bonos de pesslmis ,

aiacit,peccatum abolet malum delet crimen rxcludit , ,

-iKjnum muuus infuudil, de jierseculorJLus A])OSloios facit,

'de peccatoribus sacerdolcs ? «Eratis , iriqiiit , ahquaiido
«lenebrffi,nimc aulcm iux in Domino^. »
LXV. Sed quid difierinjus eos? Kam si verba exlgunt,
cum facta non abnuant, accipiant bonum Spiritum scrip-
' t Cor. VM. 22. — ^ Ps;il. mii, ?i. — 3 GaLit:. v, 22. — i Malth. vii. 17.

— 5 p.siil. \xvii , 6.— "^

1 Cur 11, lu.— '
ioiiu. xi.\, i5. — » Ephes. v, i5
apA '*• AMBROSII

Intn ; dixit enim David : « Spirilns tnns bonus dedncet

»me in viam rectam*. » Quid enim Spiritns, nisi plmns
bonilatis? Qni cuin sil inaccessibilis nalura , receptibilis

tamen propter bonitatem snam nobis est, complens vir-

tule omnia sed qui solis parliclpetnr juslis, simplex
,

substantia, opnlentus virtutibus, unicuique praesens, divi-

dens de suo singnlis, et ubiqne tolus.

LXVI. Meritoque Filius Dei dixit : « Ile , baptizate

» genles in nomine Patris et Filii el Spiritus sancti ^, » non
dcdignatus Spiritus sancti societatem. Cur igitur nunc
quem Dominus non dedignatus est in Baptismatis sacra-
mento, moleste ferunt aliqui Palri vel Filio Spiritum nos-
tra devotione conjungi ?

LXVII. Bonus ergo Spiritus : bonns autera , non quasi

acquirens , sed qiiasi imperliens bonitatem. Non enim
accipit a creaturis , sed accipitur Spiritus sanclus : sicut
non sanctificalur , sed ipse sanctificat ; crealura eniin
sanctificatur , sanctificat autem Spiritus sanctus. In quo
licet verbi communio, discretio tamen naturae est. Sanc-
tus enim dicitur et homo qui accipit, et Deus qui tribiiit
sauclitatem; quia legimus : " Estote sancti, quoniam et
» ego .'«anctus sum'. » Non ergo polest sanclificatio et cor-
ruptela unius esse naturne ; et ideo non potest gratia sancli
Spiritus et creatnra unius esse substanliaj.
LXVIII. Itaque cum omnis invisibilis praeter Trinltatera

reliqua natura , cujus rationabilem el incorpoream jure

quidam substanliam putant, non impertiat sj)irilalem gra-l

tiam, sed acquirat : nc parlicipet, scd assumal; separanda

utique est a socielate Sj)irilus sancti communitas crealurae.
Credant igitur quia crealura non est Spiritus sanctus :

aut si creaturam putant, cur associant Patri ? Si creaturiim

arbltranlur, cur Fillo Dei jungunt? Quod si a Palre eti

' Psal. exLii, 10. — ' Matlh. xxvm, ig. — 3 Levit. xix, 2.
 DE SPIRITU SANCTO, MB. I. SgS
Fillo non existimanl separandnm , non asstiment creata-
ram; quia iibi una sanctificalio, nna natura est.

GAPUT VI.

Quanquam in aqua et Spiritu baptizamur , liunc tamen

illi longc prcestare; atque adeo non sejungendum a
Patrc et FiUo.

LXIX. SuNT tamen plcrique qni eo quod in aqua bap-

lizamur et Spiritu, non pulent aquae et Spiritus distare
munera non putant dislare naturam. Nec adver-
; el ideo

aquarum sopelimur elemento ut renovati

timt quia in.illo ,

per Spiritum resurgamns. In aqua enim imago niortis ,

iu Spiritu pignus est vitas; ut pcr aquam moriatur corpus
peccati ,
qu.x* quasi quodatn tumulo corpus includit : et
pcr virlutem Spiritus renovemur a morte peccati , renati
In Deo.
LXX. Et ideo hi tres testes unum sunt, sicut Joannes
dixit:«Aqua, sanguis, et Spirilus'. » Unum in mysterio,
non in natura. Aqua igitur testis est sepulturae, sanguis

testls est mortis, Splritus testis est vltae. Si qua ergo in

aqua gratla , non ex nalura aquae, sed ex praesentia est

Spiritus sancti.
LXXI. Numquid in aqua vivimus, sicut in Spiritu?
Numquld in aqua signaniur, sicut in Spiritu? In ipso
enim vivimus , et ipse est plgnus hneredltatls nostrae , sicut
et Apostolus scribens ad Ephesios, ait : «In quo credentes
nsignali estis Splrltu promlssionis sancto, qui est pignus

' i Joan. V. S.
 29G s. AMnuosii

whaereclilatis nostrffi'. «SancloigitnrSpiriln signall siimus,

non nalura, sed a Deo, quia scriplum cst:«Qui unxit
» nos Deus, et qui signavit nos, et detlit pignus Spirilum

»in cordibus noslris^.

LXXII. Signali ergo Spiritu a Deo surnus. Sicut enim
iu Clirislo morimur , ut renascamur; ila eliam Spiritu
sigaamur, ut splendorem atque imogincm ejuset graliain
tenere possimus : quod est utique spiritale sigiiaculum.

]\am etsi specie signemur in corpore, verilale lamen ia

corde signamur; ut Spiritus sanclus exprimal in nobis
imaginis cceleslis effigiem.
LXXIII. Quis igitur audeat dicere discrelum a Deo
Patre et Chrislo esse Spiritum sanctum ; cum per ipsum
ad imaginem et similitudiuem Dei esse inereamur ; et per

ipsum fiat, quemadmodum Pclrus aposlolus dixit, nt di-

vinai siuius cousortes natune'? In quo utique non carna-

lis successiouis hccreditas, sed adoptiouis grali;c spiritale
coinmercium est. Atque ut sciamus cordis noslri magis
hoc, qiiaui corporis esse signaculum , docet Prophela qui
dicit : «Signalum est in nobis himen vultus tui , Domine;
» dedisli hetitiam iu corde meo\ »

» Ejjlie.s. I, i5, 14. — 3 2 Cor. 1, 21, k2, — 3 2 Pelr. i, 4- — < P^al.

IV, 7.
 I)E nMlUTU 6A.NCT0, Llll. I.
297

CAPUT YH.

6'pirUum sanclain crcalarain non esse cnm sit incir- ,

cuinscriplus , et ^jjjosiofis pcr oinnes regioncs disper-

sis infusus , quin eliain Anii^clos ipsos ,
quibus wqualcs
nos reddil, sancli[tcet. Eodcm Mariain rcpletam esse,
necnon etiam Christum Dpminum atque adco supc- ,

riora et inferiora onifiia : d& cujus operatione ,

quce

pcr piscince conimoiionem dcsignabalur, ortum ducit

omnis benedictio.

g,. LXXIV. CuM igitur omnis crealura certis nalurae suae

slt circumscripta limitibus; siquidcm et illa invi&ibilia

opera, qnai non qncunt locis et finibus comprehendi

.subslanlio) sua3 tamen proprlelate clauduntur quomodo :

,quls audeat crer.luram appcUare Splrilum sanctum, qui

non habet circumscriolam delcrniinatamque virtutem ;
quia et in omnibns et ubique semper est, quod ntique
Diviuiialis el dominationis est proprium «Domini enmi :

»cst lerra, el plenitudo ejas-?»

LXXV. Et ideo cum Dominus servulos snos Apostoh)s
destinaret, ut agnoscereuius aliud creaturam esse, ahud
gratiam spirltalem, allos aho destinabat; quia omues si-

uiul ubique esse uon poterant. Dedit autem omnibus Spi-

ritum sanctum, qui licet separatis Apostolis iuseparabills

gratice muuus inrunderet. Erant igitur diversse personas

sed unus in omnibns operatlonis eileclus; qula unus est
Splritus sanctus, de quo ail : «Accipletls virtutem venien-
tem, Splritum sanclum in vos ; et eritis mihi testes in

' Sap. vii, 20. — ' Fsai. xxiii, 1.

SqS S. A^inROSI!

«Hicrusalem et in omni Jndaea el Samaria usqne in fines

» lerrae'. n

LXXVI. Inclrcumscriptus igitur et infinilus Spiritus

sanctus.qui seDiscipulorum sensibus per separatarum di-
vortia discreta regionum, remolosque fines totius orbis

infudit, quem nihil potest praelerire vel fallere. Et ideo

sanctus David ait : • Quo ibo a Spiritu tno , aut quo a facie
»tua fngiam'?»De quo Angelo Scrlptura hoc dicit? de
qua Dominalione? de qua Potestale? Cujus inveniemus
Angeli virtutem per plurimos esse diffusam? Angeli enim
ad paucos millebantur, Spirilus autem sanclus populis
infimdebatur. Quis igitur dubitet quin divinum sit, quod

infimdilursimulphiribus, necvidelur : corporeum aulcm,

quod et videlur a singulis, et tenelur?
LXXVII. Sed qnemaduioduin sanclificans Apostolos
Spiritus , non est humanae consors naturfe; ita eliam sanc-
tificans Angelos , Dominationes et Poteslales, non habet
consortium creatur.e. Si qui aulem pnlanlnon esse spiri-

talem in Angelis sanctitatem, scd aliani qnamdam gratiam

sune proprietate nalurae, hi inferiores profecto Angelos
hominibus judicahunt. Cum enim el ipsi faleantnr quod
Spiritui sanclo Angelos conferre non audoant, nec possint
negare quod houiinibns infundatur Spirilu§ sanctus : sanc-
tificalio aiitem Sj)iritus donimi mnnusque divinum sit;

invenientur utique homines qui uioliorcm sanclificalionom

habent, A»ig(^hs praeferendi. Sod cuuj Aiigeli hominihns
in ncljnaiciitum doscendant', iiilolhgrndun) esl qtiod crea-
lura quidem superior Angeloruin sit, quae p!ns recipit
graliaj spiritalis ; ejusdem tamen et erga nos el illos munus
aucloris sit.

LXXVIII. Quanta aulcm gralia, quaspraemiis Angelo-

rum eliam inferiorem creaturain humanae condiiionisi
' Aet. I, 8. — • Psal. eixxvin, j. — J Hehr. i, i4.
 DE SPiniTU SANCTO, Lin. I. 299
exoeqnet, sicut Domihiis ipse promisit dicens : «Erltis si-
"cut Angeli in c«jlo'?»Nec difTicile ;
Ange-
qui enim illos

los fecit in S()iiitu^,homines quoqueper eamdemgratiam

similes faciet Angelorum.
LXXIX. De qua autem creatura dici potest quia re-

pleverit universaquod scriptum est de Spiritu sancto

,
:

«EfTnndam de Splritu meo super omnem carnem'?))Non

hoc de Angelo dici pofest. Denique Gabricl ipse missus
ad Mariam : « Ave , inquit , gratia plena';» spiritalem
ulique in ca declarans gratiam . quod in eam Spirllus
sanctus supervenisset , et plenum gratire nterum Verbo
esset habitura coelesti.
LXXX. Domini enim est omnia complere qui dicil , :

«Ego ccelum ct terram complco*. » Si ergo Dominus est

qui ccehim complet et terram ; quis potest Spiritum sanc-
lum judicare dominalionis, et diviui-c polestalis exortem,
qui replevit orhcm et quod ultra lotum orbem est, rople-
,

vit Jesum mundi tolius rodemplorcm ? Scriptum est cnim :

cjesus antem plenus Spiritu sanclo regressus est ab ,

» Jordane*^.» Quis igitur alius nisi qui ejusdem esset ple-

nitudinis , complentem omnia posset implere?
LXXXL S(>d ne hoc sccnndum carnem diclum obji-
ciant; quanqunm phis unus ille , quam omnes, de cujus
carne exibat virliis, quae sanaret omnes : lamen sicut Do-
minus complet ouinia , ila etiam et de Spiritu lectum est
«Quoniam Spiritus Domini replevit orbcm torrarum^»
Habes etiam de omnibus ([ui convenerant cum Aposlohs
dictum quia, «Repletl sancto Spiritu, loquebantur verbum
»Dei cum fiducia'. » \ ides quia et plenitudincm et fidu-

ciamdat Spiritus sanclus; ciijus operationem Archangelus

M.illti. XXII . 5o. — * Ps;il. cm , 4- — ' Joel. n . 28. — * Liuc.

I . 28. — 5 Jeretn. xxni , a/J- — ® L"C. iv, i. — 7 Sap. 1, 7. — • Act.

IV, 5i.
3oo S. AAIUr.OSII

Dunllat Mariac , dicens : « Spirilns sanclus superveniet

» in te'. »

LXXXII. Habcs etiam in Evangelio quia Angelus se-

cundum lempus descendebat in ISalaloriaiu, etmovebatur
aqua : ct qui prior descendisset in Nataloriam, sanus fie-

bal'. Quid in hoc lypo Angelus, nisi desceusionem sancti

Spiritus nunliabat, quo) noslris futura lcmporibus , aqnas
sacerdolalibus invocala prccibus consecraret? Ille ergo
Ang<Mus sancli Spiritus erat nuulius, eo quod per gratiam
spiriUialcm medicina nostris essct aniuii ac monlis lan-
guoribus dcierenda. Eosdem ergo et Spiritus luibet, quos
Deus Paler et Christus minislros. Sic omuia replet, sic
.omnia possidct, sic omnia opcratur el in omnibus, qnem-
admodum et Deus Palcr operatur et Filius.
LXXXIII. Quid igitur sancli Spirilus operalionc divi-
nius , cum etiam bcnediclionum suarum pitcsulcm Spiri-
lum Deus ipse leslclur dicens ^«Poiiam Spirilum meum
.«super semen tuuin , et benedictioncs meas 8U])er filios

»tuos*?»NuUa enim polest esse pleaa benedictio, uisi

per infusionem Spirilus sancti. iJnde ct Aposlolus nihil

melius hoc nobis quod oplarel invenit, sicut ipse dixit :

«Nou deficimus pro vobis orantes et obsecranles, ut re-

))plcaniini cognilionc volunlatis ejus in omni sapienlia ct

«inleUeclu spiritali, ambulanles digne Deo*. ))llonc igitur

Dei essc docuil voluntatera , ut magis in bonis operibus

et scrmonibus ct scnsibus ambulanlcs repleamur voluntale
Dci, qui ponit in cordibus noslris Spiriluui sanctum. Ergo
si is qui habel Spiritum sanclum Dci replelus est volun- ,

tale, ulique inler Palrcm el S[)ir;lum nulki distanlia vo-

lunlalis esl.

' Luc, I, ?>5. — ' Joiii. V, 4. — ' Isiii. xt.iv, /). — i C')loss. i, 9.
 DE SPiniTU SANCTO, I.IR. I. 3oi

CAPLT VIII.

A Dco solo davl SpirUiim nequc tamen totiun sin^uliSf

;

ciim prcelcr Christum ncmo

fueril qui tolum cum
capcre posset. Pcr Spiritum cfjundi ckaritatcm quci' ,

pcr mjslicum ujigucntum figurala , communc

niliil

cum crcatnris liabcre oslcnditur : ipsum aulcm cum

ex orc- Dci dicalur procedcre , inter crcala nnn rcpo-
ncndum ; ncc intcr divisibilia , cumsit (eternus.

UiusJilS . SiMiL illud advcrlo qnia Deus dat Spiritum

sanclum '. Non cnim liumanum hoc oj>us, neqnc tib ho-

mine dalur sed qui invocalur a sacerdole, a Dco Iradi-

:

Inr, in quo Dei mauus, minislerium sacerdotis est. Nam

sl PauUis apostolus judicavil tjuod ipse donarc Spiritum

sanctumsua auclorilate uon posset, ct in tanluin se liuic
ollicio imparcai credidit, al a Deo nos Spiritu oplaret

in^pleri'; quis tanlus est ,

qui hujus tradilioriem muncris
sihi audeat arrogare? Ilaquc Apostolus votum pr.calione
detulit, non jus aucloritalc aliqua vindicavit : impetrare
oplavit, non impcraro praesumpsit. Pctrus quoqiie ait quia
non crat idoneus qui possct Spiritum sanctum vel co-
£;cre, vei arcere. Sic cnim dixit « Er^o si camdem i;ra- :

.0 tiam concessit iliis Deus sicut et nohis , ego quis eram,

» qui j>ossem prohibcre Dcum ^
? »

LXXXV. Sed forlasse apostolicis non movcantur exem-

plis, et idco divinis utamur oracnlis scriptum est cnim
; :

« Jacoh puer mcus, suscipiam cum : Israel electusmeus,

' Roin. V, 0. — a Epiirs. V, iS, — ^ Act. \i, 17.

3u2 S. AMBROSII

» .suscepiteumaniiuauioa, clediSpinlummeuni inipsum'.

Dominus quoquc per Esabm dixil : « Spirilus Douiini

«super uie, propler quod unxitme^ »

LXXX\ I. Quis eri|;o audeat dicerc crealam Spiiilus

sancti esse subslanliam, qui cum iiiuxerit in cordibus
noslris divinaj cernimus pulchriludiuem verilatis , et
,

distanliam creaturaj Divinitalisque cognosciuius, nt opus

scregclur ab auctore? Aut de qua crealura Deus ita lo-
culus est, quod aut Domiuationcs aut Polestales eilundat
aut Angelos? Sed « De Spirilu, inquit, meo eflundam'. n

Kon Spirilum ait, sed « De Spirilu; » neque enim nos

capere possumus plenitudinem Spiritus sancti, sed tan-
lum accipimus, quantum de suo arbiler nostri pro sua
voluntate diviserit. Sicut enim Dei Filius «^on rapinaui
oarbilratus est esse se aequalem J)eo , sedsemelipsum exi-

jinauivit'', » ut nos eum noslris animis percipere pos-

semus : autem uou quod ipse esset vacuus suae
exiuanivit
pleniludinis; sed quo milii qui pleniludinem ejus susti-

nere non possem pro eo quod capere possem, infunde-

,

relur : ila etiam de Spirilu sancto Paler se dicit effundere

super omnem carneui ; non enim totum effudit, sed quod
eiludit, omuibus abundavil.
LXXXVll. Supra nos ergo eff\isum est de Spiritu at :

vero super Domiuum Jesum, cum in lorma csset homi-

nis, iaianebat Spirilus, sicut scriptum est «Supra quem :

» videris Spiritum descendentem de ccelo , ei manentem

«super eum, iiic est qui baplizat in Spiritu sanclo*. »

Circa nos ex alUuenti commodo liberaiiias largientis est,

in illo lolius manet in ajternum Spiritus plenitudo. Quod

igitur uobis satis esse judicavit, elludit : et quod effusum
est, non separatum est, ucc incisum : sed unilalem habel

Isai. XLii, 1. — • IJ. LM, j. — i Jot-I. 11 , 38. — < Pliiap. n, G. —

^ Joan. I, 33.
 DF. SIiniTU SANCTO, LJB. I. 3o3

pleniliidinis , qun acicm nostri cordis illuminet pro nos-

Irae |)0ssil)ililale virliilis. Deniquc lanlum capimus, quan-

lum profteUis nostraj mentis acquiril; inseparabilis est
enim pleniludo graliio spirilalis, sed nobis pro nostraj
participalur facullate nalurc-e.
LXXWllI. EfFundit ergo Deus de Spiritu, eflunditur
cliam charilas Dci per Spiritum : quo loco unitalem de-
bemus agnosccre operalionis et gratiae. Sicut enim de
Spirilu sancto Deiis eftudit, ila eliam « Charitas Dei ef-
• fusa cst in cordibus nostris per Spiritum sanclum' ; » ut
intelligamus non esse opus sanclum Spirilum , qui divinae
arbilcr ct lons profluus charilalis est.
LXXXIX. Simililer aulcm ut credas Id quod effundi-
tur, cum creaturis non posseesse commune.sedspeciale
Divinitatis ; nomen effunditur, sicut habes
etiam et Filii :

« Lnguentum exinanilum est nomen tuum ^. » Cujus vir-

tnte sermonis nihil potest esse praeslantius. ^am sicut in-
clustmi in vase aliquo unguentum cohibet odorem suum ,

qui odor quandiu vasis illius angustiis coercetur, elsi ad

plures non potcst pervenire, tanien vim snam servat;
cum vero de vase illo , quo claudebatur, unguentum fue-
ril effnsiim, longe laleque diffunditur : ita et Chrisli no-
nicn ante cjus adventuin in Israel populo, quasi in vase
aliquo Judaeorum mentibns claudebatur o Molus enim in :

«Judsa Deus in Israel magnum nomeu ejus':» hoc

,

utique nomen, quod vasa JudEcornm angusliis suis coer-

citnm continebant.
XC. Magnuui quidem et tunc nomen,cum inflrmio-
nmi atque paucorum ha?reret angusliis sed magnitudi- :

ncm sui nonduni per corda gentium el in fines lolius ,

orbis effuderat. Postea vero quam per omnem mundum

suo illuxit adventu, per omnem ulique creaturam divinum
' Rom. V, 5, — » Cant. i, a. — * Psal, lxxv, i.
3o4 s. AMBnOSlI

illnd suura nonien cxlendil , non iTplcluin acccssione

aliqua (plcniludo enini ncscit au^^mcnluni) sed rcplcns
vacua, ut csset admirabile nomen cjns in universa (orr;i,
Hujus igitur Gffusio nominis abundantem quamdam cxu-
horautiani gratiaram , l)onorumque ccelcslium signilicat

largltalcm; ex abundantia cnim supcrfluit, quidquid m-

funditur.
XCI. Ilaquc eicnt creala non poicst dicl sapinntia,
quac cx ore Del proccdit, ncc ^crbum, quod eructatnr
ex corde, ncc Airlus, In qua pleniludo majeslalis rclcrnaj

est : ita ellam creatus non potest Splritus restimari ,

qui
ex ore Dci funditur ; cum ipse Deus tanlam ostendcrit
«nitatcm , ut effundere se de Spirllu suo dicat. Ouo Intel-

ligamus qula etiani Del Patris eadem gralia sit , quic Spi-

ritus sancfl est,'el quod sine inclsionc ac detrimento

aliquo divldatiu' mentibus singuloruin. Ouod ergo dc
Spiritu Dei effunditur, nec inciditur, nec parlibns aliqui-
Inis corporalibns coioprchenditur, aut sccatur.

XCII. QuomoJo cnim credibile est , quod Splritus

scctilibus aliqulbus dividatur? Dicit Joannes de Deo « Ex :

» hoc coa;noscimus quia manet in nobis de Splrllu qucm

» dedit nobis'. » Quod aulein manct seniper, ulique ncc
mulatiir : crgo sl mulalionem non habet , .TterniUitcm

habel. Et idco Spiritussanctiis sempitr^rnus cst, crcalura

autem obnoxia vitb ^, idcoqiie muiabilis. Quod aulcm
mutiibile est , csse non potcst scmpiierouni : et idco non
potcst Spiritui sanclo ct crcatnras esso consortium ; quia
scmpllernus est Splrllus, crealura antem omnis in tcm-
pore est.

XCIil. Sempiternnm antem Splrltnm sanclum , ctiam

Apostolus ostendit : a Si cnim siinguis taurorum et hirco-

»rum, et cinls vltuja; aspersus inqulnalos sanctUicat ad

' 1 Joan. 111; 04. — 2 Rom. vui « 20.
 DE SPIRITU SANCTO, LIB. I. 3o5

»carnem emnndandam; quanlo magis sanguis Christi ,

»qui per Spirituin sempiternum se obtulit immaculatum

» Deo* ? » Ergo scmpiternus est Spiritus.

CAPUT IX.

Spirltum sanctiim recte dicl unguentum Christi, et

oleum litlitiw , et quas ob causas? Christum ipsum

non esse unguentum, cum unctus sit Spiritu sancto :

mirum autem id non videri, si utigucntum vocetur

et Spiritus cum Pater ac Filius ctiam Spiritus ap~
,

pellentur. NecuUam tamen in ipsis confusionem esse,

cum solus Christus in corpore oppetierit mortem
cujus salutifera crux prcedicatur.

XCIV. Plerique autem arbitrati sunt unguenluni

Christi esse Spiritum sanctum. Et bene ungueulum , quia
oleum nuocupalum est, phirimarum redolcnte
laeliliae

copula graliarum verum illum Deus omnipolens Pater

:

unxit principem sacerdotum, qui non ut alii in typo unc-

tus ex Lege, sed et secundum Legem unctus in corpore,
et in veritate supraLcgom virtule sancli Spiritus ex Palrc
plenus est.

XCV. IIoc est oleum lacliliic , de quo dicit Prophela :

« Unxit te Deus, Deus luiis oleo la^litloe pras consorlibus

«luis^. » dicit Jesum,
Dcnique Pelrus unclum Spiritu
s^icut habes : « Vos verbum per lo-
scilis quod factum est

» lam Judicain incipicus a Gahlaea posl baplismuni, quod

,

«prsedicavit Joannes, Jesum a Nazareth, quomodo unxit

" flebr. IX, \'i,

1
J. — « P-al. \liv, S.

LIX. 20
3o6 S. AMBROSd

»eum Deus Spirilu sanclo *. » Olcuni igilur la^liliae Spirl-

tus sanclus csl.

XCVI. Et pulchre oleum lajlillae dixit , ne crealurarp
putares ; olel enlm hiijnsiiiotll natura est, ut ncquaquam
nalurie alterius hnuiido mlsceatur. Loetilia quoque non
corpus unglt, sed inllma cordis Illuminat, sicut Prophela
dixit : « Dedisll liclltiani in corde meo^ »Eri;o cum hidat
operam, qui oleum vplit cum creatiira humldlore confun-
dere ; quia cum olel nalura levior sit cietcris , residenti-

busahls, elevala sccernilur : quomodo pulant Isll deter-

rimi caupones olcnu) lieliliae cum caelerls creaturis sua

posse fraude confiuidi ; cum utique non queant incorpo-
rels corporea, increalls creata misceri.
XC\ II. Et bene oleum laetiliBe dicitur, quo unctus est
Christus ; ueque «nlm usitalum fuit el oleum et com-
muue qu.erendum, quo aul vuluera cnranlur, aut sestus
levatur cum fouienlum vuhierum suorum sahis mundana
:

non quajrerel, nec refecllouem corporis faligati virtus

seuipilerna deposceret.
XCVIII. INec mlrum sl habet oleum laeliti.TC, qul fecit
exultare morituros, tristllia mundum exu t,mceslae itelo-

rem niorlls ahole\il. Et idco Aposlolus ail : « Christi enim

»bonus odor sumus Deo' ; » uiique de spirilalibus signi
ficans sc locutum. Sed et cuui ipse Filius Dci dicat :

« Spirilus Domiui super me, propter quod nnxit me\ 9

spirllale slgnat unguenlum. Ergo ungueutum Chrlsti est

Spiritus.

XCIX. Aut quia unguentum exinanilum est nomen

Jesu, si ibi Christum ipsum iiilelligere voluot unguenli
expressum nomine, non Spiritum Chrisli ; ulique cum
unctum Spiritu sancto Dominum Jesum Petrus aposlolus

« Aci. X, 57, 58. — » Psal. iv, 7. — » a Cor. 11, i5, — * Luc,

IV, i8.
 DK SiMRlTt" SANCTO, LlTi. I.
^OJ
(lixoril, liqiiet sinc dubio ijuoJ uiii;ut'utum diciilur et
Spiritus.
8ed quid uiirum cuui cl Paler ct Filius spirilus
C. ,

esse dicalur P De quo quideui diccuius plenius cuni de ,

unilaleuouiinisdiceiccx'j)erui!iis'. 'ramen (juia hic quoque

iiicidil jniiclierrimus iocus, ue .siue corollario eum pr.^e-

lerire vidcamur, accipiant quia et Paler dicilur spiritns,

sicut in hwngelto Domiuus iocutus est, « Quoniam spiritus

»esl Deus^; » tt Cluislus spiritus dicilur; quia Hieremias

dixil ; « Spirilus aiite iucieui nostrani Ciirii.tus Dominus '. »

CI. Et Pater ergo spiriius, et Fiiius spiritus; quia

quod noii esi crealurae corpus, lioc spirilus est ; sed nou
couiusus cum Paire et Fiiio Spirilus sanctus, vernm et

a Palre distinclus et a Filio, i\ou euim Spiritus sanctus est

morluiis, qui mori uou potuii; quia caroem non suscepit,
nec morlis capux esse poluit sempilerna Diviuitas : sed
mortuus est secuudum caruem Ciu'islus.

Cli. In 60 ulique murluus , quod suscepit ex Virgine :

non iu eo, (juod iiabebal ex Palre; in eo enim mortuus ,

in quo cruciiixus est Ciiristus. iSpiritus autem sanctus non

poluil cruciiigi , qui carueQi el ossa nou habuit : sed cruci-

lixus esl DeiFilius (jui cainem el ossa suscepit ; ut iu iiia

cruce noslrae carnis lenlaujenta morereiilur. Suscepilenim

quod non eral , ut ceiarel (|uod erat : cetavit (juod erat

ut teularelur in eo , et reduuerelur quod non eral; ut ad

id quod erat ,
per id t[uud uou eral, iios vocaret.
Ciil. O di\Uium crucis liiius sacraujenlum , in qua Ux-
ret iufirmitas, virlus iibera e.^t, aiii^uulur viiia, erigun-

lur tropliaea ! Linde ([uidam 8auctus ait : « Contige clavis

»a timore tuo carnes meas'' ; » non lerreis clavis, ail, sed

timoris el fidci : Veiieinenlior est eniui virtulis striclura ,

quam poeuae. Dcuique l^elrum , cum usque in ali ium

' Infra. c. i^- — ' Joan. iv, 24. — * Thren. iv, 20. — * Paal. cxviii, 120.

20.
3o8 S. AMBROSII

principis sacerdoliim Dominnm seqncrclurS quem ncmo

ligaverat, fides vinxeral : cl qnem fides vinxit, poena non
solvit. Rursus cum ligarclnr a Judteis, devolio solvit
pcena non tenuit; quia non recessit a Ghristo.
CIV. Ergo et lu crucifige peccalum, ut moriare pec-
cato ; qui enim peccalo moritur, Deo vivit : vivas ei qui

Filio proprio non pepercit; ut in illius corpore noslrus

crucifigeret passiones. Pro nobis enim mortuus est Chris-

tus, ut nosinillius redivivo corpore viveremus. Mortna est

ergo in illo non vita noslra, sed culpa : « Qui peccala , in-

j»quit, nostra pertulit in corpore suo super lignum ; ut a

»peccatis nostris separati, cum justitia vivamus, cnjus
» vulnere plagarum sanati sumus ^. »

CV. Lignum igitur illud crucis velut quaedam noslra;

navis salulis veclura noslra est, non poena; alia enim salns
non est, nisi vectura salutis aelernae. Dnra mortem expe-

tendo, non sentio : dum pcenam contemnendo, non pa-

lior : dum metum nescio , nrgligendo.
CVI. Quis est igitur cujus vuhiere plagarum sanali sn-
mus, nisi Christus Dominus : de quo idem prophctavit
Esaias quia plaga ejus noslra medicina est' : de quo Pan-
lus aposlolus in Epislolis suis scripsit : « Qui pecciilinn
» non cognovit, sed pro nobis peccatum factns est'?»
IIoc qnippc divinum in co, qnia caro peccatumnon (ecit,
nec in eo suscepti corporis crealura peccavit. Nan) quid
uiirnm, si non peccavit sola Divinilas, cnm peccandi in-

ccntiva non haheat ? Si aulem solus exors peccali Dcns ,

omnis ulique crealura pcr naturam sui, ut diximus, ob-

noxia polest essc peccalo.
'
-MaUli. XXVI, 58. — ' i Polr. ii, 24. — * Isaj. lhi, 5. — < 2 Cor. v, 21.
 DE SPIRITU SANCTO. LIB. I. 30^

tA<^fWVVVVVVV%VVVVVVV«iVV\' VVVV« VVVVV»VV\;VVVVVVVV\V\\\X\VVVVVVVV\\/VVWVVVH

CAPUT X.

Quod Spiritus peccata condonat^ lioc ilii cum Patreac

Filio , non autem cum Angelis esse commune.

CVII. Dic igitur, quicumqne Spirilus sancli Divinita-

tem negas, Spiritus autem obnoxins non potuit esse pec-
cato ,
qui magis peccata condonat? Numquid Angelns
donat ? numqnid Archangelus? Non utique : sed donat so-
lus Paler, solus Filius , solus Spiritus sanctus*. Nemo au-
lcm quod potest donare , non potest evitare.

CVIII. Sed ibrtasse dixit aliquis quia et Seraphim dixit

Esai;e : « Ecce tetigit hoc labia tua, et aulerct iniquitates

)) luas.etpeccata tua circumpurgabit". Aufcret, inquit, et

» circumpurgabit :i)non ego auferam,sedignisiUe dealtari
Dei , hoc est ,
gratia spirilalis. Quidenim aliud pie inlelli-
gere possumus in altari Dei essc, nisi Spiritus gratiam?
Non utique lignum sylvarum,nec fuliginem atque carho*
nem. Aut quid tam pium , quam utsecundum myslerium
intelligamus quia revelahatur fn ore Esaiie omnes homines
per passionem Christi esse purgandos, qui velut carho se-

cundum carnem exussit nostra peccata, sicut in Zacharia

habes : « Nonnc hic tltio ejectus ab igni ? Et ille erat Je-
» sus indutus veslimenla sordida '. »

CIX. Denique ut sciamus communis hoc redemptionis

mysterium per Prophetas evidentissime revelatum, etiam
hoc loco habes diclum « Ecce abstulit peccata tua*; » :

. non quod Chrislus peccala sua dcponcret , qui peccatum

' Luc. V, 21. — » Isai. Ti, 7. — * Zucli. 111 , a, 5. — < Ibid. 4»
3io s. A:»i)r.Ooii

non feclt ; scd quod in carnc Chrisll omne a pcccalis suis

genus absolverelur hiiniannm.

CX. Sed eliamsi S(^rO|>hini al^slnllssel jxccalum, quasi
unum ulique de mlnislrl.-i Dei ad hoc essel myslerium des-
tinatum. Sic enim dixit E^aias : « Ouia missum est ad me
» iinum de Seraphim '.

CAPLT XI.

Spiriium ad omnes mhtl, ncc trnnsrre ex loco in alium ;

ctim nec loco nec tempore concludatur. Sic ii^^itur
,'

eum exire a Filio, ut ipsn Filiits a Patre , in quo

semper manet : sed cumdem venire ?iobis cum ipsum

recipimus. Eodem etiam modo vcnire quo Pater ipse,

a quo separari nequaquam potest.

CXI. Et Spiritus quidera missus dicitur' : sed Sera-

phim ad unum , Seraphim mittitur in
Splrilus ad omnes :

ministerium Spirilus operafur myslerinm

, Seraphim :

quod jnhetnr, exequilur, Spirhus qnod viill dividlt ,

'
:

Seraphim de loco ad locum Iransil; non enim complel

omnia sed et ipsum rcpletnr ah Spiritu Seraphim des-
, :

cenditcum ahquo secundum naturam suam transilu at ;

vero de Spirilu sancto boc non j)0ssumus aeslimare, de

quo dicit Filius Dci « Cimi venirlt Paraclelns Spiritus
:

• veritatis, qucm ego miUo vobis, qui a Palre pro-

«cedit*. »

CXII. Etenim si de loco procedit Spiritus ; et ad locum

transii; et ipse Pater in loco invcnlelur, et Filius. Si de

« l.siii, VI, 6. — » Joan. xvi, 7. — J i Cor. xii , 1 1. — * Joan. xv, a6«

 DE SPIRltU SAACTO, LIU. I. 3 II

j
loco exit , qtiein Pnler mlllit, aiitFilitis, iilique dc loco
Iransiens Spirittis atcjue progrediens, el Palrein sicut cor-
pus secunduin impias interprelaliones rellnquere videtur
et Filliim.

CXIII. Hoc secundum eos loquor, qui dlcunt qnod ha-

beat Spirlttis descensorimn motuni. Sed ncque in loco
aliquo Paler circuuiscribilur, qtii est sti|)er oiiinia, noa
soliim corporone natnr.^e , scd eliam iiivi>ihilis croaltirae :

neque Filius siioniin op^Tiim locis leuiporiliusqiie coiiclu-

diliir, qiii stijvr oinncin est crealuram loliiis 0[)ircx crfa-
turae : nrqtie S|)Iriliis verilalis, ut pole Dci spirilus, cir-
cumscribittir aliquibus finibus corporalibiis ' : qui cum
sit incorporous, omnem intelligibllem subslantlae creatu-
ram inenarrabili Divinilalis pleulludine superemlnet, spi-
randi ubi velit. et inspirandi quomodo velil, habens super
omnia poiestatem ^,
CXIV. Non ergo quasi ex loco millittir Splritus , aut
quasi.cx loco procedit, qtiando procedil ex Filio, sicut
ipse Filius cuni dlcit : « De Palre processi, et vcni in

«mundiim', «omues inlerficil oplniones, quae ex loco ad

locum possunl, sicut in aHquibus corporalibus, aeslimari.
Simlliter aulem cum aut inlus aut foris legimus Deum
csse, non ullque Deum aut inUa aliqiiod coipus includi-
mus , aut ab aliquo corpore separainus : sed alta hoc et
inenarrablli aestlmatione pensanles diviure nuturte inlelll-
gimus arcanum.
CXV Denique . ita Sapientla ex ore Altisslini prodiisse
se dlcit*, non ut exlra Patrem sit, scd apud Palrem;
qnia « Verbum erat apud Deuiii* : » nec solum apud Pa-
Irem , sed etiain inPatre. Diclt enitn : « Ego inPatre, et
BPater in me esl^ » Sed nequecum dePalreexit, deloco
' Sip. vii, 23. — » Joan. iu, 8.-3 Id. \vi, aS. — * Eccli. xxiv, 5.—
^ Joau. I, 1. — * Id. xiv, lo.
3l2 S. AMBROSJI

recedit, aut qiiasl corpus acorpore separatur : neque cum

in Patre cst , quasi in corpore tanquam corpus includilur.
quoque sanctus cum procedit a Palre et Filio
Spiritus ,

non separatur a Patre, non soparatur a Filio. Quemad-

niodum cnim separari potest a Patre, qui Spirilus oris
ejus est* ? Quod ulique et aeternitatis indicium , et Divi-

nitatis cxprimit unilatera.

CXVI. Est ergo et manet semper, qui oris est Spiritus

sed descendere videtur, cum illum recipimus, ut habitet

in nobis; ne nos simus a gratia ejus alieni. Nobis descen-
dere videtur non quod ille descendat, sed quod ad illum
animus noster ascendat. De quo plenius diceremus, nisi

meminissemus jam superioribus^ positum quod

in libris

et Patcr dixerit « Descendamus et coufundamus linguas

:

» eorum » et Filius dixerit

' ; « Qui diligit me sermonem : ,

nmeum servabit, et Pater meus diliget eum : ct ad eum

Bvenicmus, et mansionem apud eum faciemus''. »

CXVII. Sic igitur venit Spiritus, quemadmodum venit

Pater ; quia ubi Pater est, ibi cst et Filius : et ubi Filius

est , ibi est Spiritus sanctus. Non ergo discrele venire

ffistimandus est Spiritus sanctus. Venit autem non de loco
ad locum, sed a disposilionc conslitulionis ad salutem
redemptionis, a gratia vivincalionis ad gratiam sanctifica-
tionis; ut de terris ad ccelum, de injuria ad gloriam , de
servilio ad regnum transferat.
CXVIII. Sic crgo venit Spiritus, quemadmodum venit
Paler. Dixit enim Filius : Ego et Pater « Veniemus, et

«niansiuuero apud eum facicnius. » Numquid corporalitcr

Paler vcnit? Sic crgo et Sj)iritus venit, in quo cuui vcnil,
ct Patris et Filii plena prxscntia est.

CXIX, Quis aulem potest a Patre et Filio Spirilum

' Psal x\x 1, 6. — » Lib. v de FiJe, cap. 7. — ' Gen. xi, 7. — < Joan.
XIV, i3.
 DE SPIRITU SANCTO, LIB. I. 3l3

sanctum separare, cnm vel appellare Palrem et Filiiim

sine Spiritu non queamus? a Nemo enim dicit Dominum

;) Jesnm, nisi in Spirilu sanclo*. » Ergo si appellare Do-
uiinum Jesum sineSpiritunonpossumus, ulique sine Spi-
rilu pricdicare non possumus. Si autem et Angeli praedi-
cant Domlnum Jesum, qnem nemo potest sine Spirilu
praeclicare; et in ipsis crgo Spiritus sancti munus ope-
ratur.

CXX. Probavimus igitur nnam praesentiam essc, unam

gratiam esse Palris el Filii ct Spiritus sancli : quje tam
coelestis alque divina est, ut pro ea agat gratias Palri Fi-
llus , dlcens : « Confileor tlbi, PaterDomine coeli et lerraj,

»quod abscondlstl h.-ec a saplentlbus et prudentlbus , et

»revelasti ea parvulls". »

CAPUT XII.

Palris €t Filii et Spiritus sancti u?iam esse pacem atque

qratiam unam: simiiiter charitatem, qu(Pmaximc in
hominum redemptione apparnit : unam dcniquc
trium communicationcm.

CXXI. Ergo cum una vocallosit, una etiam gratia est.

Denique scriptum est : « Gralla vobis, et pax a Deo Patre

.«nostro ct Domino Jesu Christo'. » Ecce habemus qnla
Palris et Filii una est gratia , et Pafris et Fllil una est pax :

sed ha-c gratia ct pax Iructus est Spiritus, sicut ipse Apos-
tohis docnit dicens : « Fructus autem Spiritus est chari-
))las, gaudium, pax, patlentia*. • Et bona pax el neces-

! Ccr. XII, 3. — • Matlh. xi, j5. — ^ Rom. 1,7. — < Galat. v, 22.
5l4 S -vMCROSU

saria, ut nemo dispiitalionuni lurbetur inc6rlis, neque

passionum corporalium lpm|)c>tate quatlalur : sed sim-
plicitale fidei , et tranqnillitate mentis quietus circa Dei
cultnm perseveret afTeclus.
CXXII. De pace probavimns : de gratia autem pro-
pheta Zacharias dicil, quia promisit Deus efTundere in
Jerusalem Spiritum graliae et njiserlcordias' ; et apostolus
Pelrus dicil : - PoeniuMitiam aj;ilo , et haptizetur unusquis-

» que vestrum in nomine Domini Jesu Chiisii , in remis-

Dsionem peccalornm ; et accipietis gratiam Spiritas
Bsancti^ » Er^o sicut Palris el FiHi, ita et Spiritus sanctt
gratia est. Qnomodo «.nim sine Splrilu polcst esse gratia,
cum gralia divina oninis in Splritu sanclo sit?
CXXIII. Xec solum pacem et gratiam legimus Patris
et Filii et Spirilns sancli ; sed etiam charilalem , et com-
munionem , fidtlis Angnslc, De ch;.rilulc enim dictum
est : « Gralla Donilni noslri Jesu Christi , et charitas
BDei ', » Accepinins charitalem Patris, Eadcm charitas
quae Patrls, eliam Fllii e^t. Ipse cnim dixil : « Qni rae di-

»llglt , dillgetur a Patre meo , et ego diligam enm ^. »

Quae estenim charitas Fihi. nisi qula se pro nobis obtulit,

et sno sangnine oos redemit* ? Eadem aulem charitas et
in Patrc est, qula scrlplnm e.>l : o Sic enim dilexit Deus
»mundum, ntFIlinmsunm unigenitnm darct^. »
CXXIV. Tradidit ergo Pater Fillum, el Filins ipse se

tradidit. Servatnr charilas, nec lacdilur pietas ; nulla est

enim pietatis injurla, ulji nnlla cst tradltionls aerunuia.

Tradidit voleulcni tradidit olTerenlem, non utiquc ad

,

poeoam Pater Filinm, sed ad gratiam. Si discutis tacti

meritum interrogsi pielatis vocabnlnm. \ as elcctionis
,

unitalem hanc diuiiae charitalis evidenter ostendit ; quia

' Z^ch. xn, 10. — • A> t, II, :-)S. — '

2 Cur, mii, i.i. — * Joan, xiv,
21. — * Ejities, V, 2. — ^'
Joan. in, i6.
 Dli SPIRITU SAKCTO, LIB. I. i^ I D

et Paler tradidil Filium , et Filius Ipse se tradidit. Paler

tradidit, qui «Filio proprio non |i(j)crcit , 5cd pro nobis

» ouiuibus Irjidiiiil illdoi *. » Dc Fiiio (|uof|ue dicil : « Qui
B se Iratlidil pro iiic^ Tiadidit, » iiujuil. Si graliae, quid
arguo? si iiijuria", plus debeo.
CXXV. Scd sicut Patcr tradidil Filium, et Filius ipsc
se tradidit , accipe quia et Spirilus cuin Iradidit. Scriptura
est eniui :Tuuc Jcsus duclus csl in desorlum ab Spiritu,
:

»ut tentaretur a diabolo^ » Ergo et Spiritus diligens tra-

didit Dei Filium. Sicut enim una est charitas Patris et

Filii, ila hanc charitatem Dei supra effundi pcr Splritum

sanctum*, et fructum csse sancli Spirilus declaravimus;
quiaftfructus esl Spiriius charilas , gaudium, pax, patien-
stia^ »

CXXVI. Communicationem autem et Patris et Filii

esse mauifeslum esl, quia scrijUum cst : «Elcommunicalio

» noslra cuui Patre , cl Filio ejus Jcsu Christo *; » et alibi :

«Comniunicatio Spirilus saiicli cum omnibus vobis'. »

Si igilur una pax, una gralia , una charitas, una coili-

municalio cst Palris ct Filii ct Spiritus sancli; una cerle

operatio est : et ubi luia opcratio est . utique non potest
virtus esse divisa , et discreta subslantia. Mam quouiodo
operalionis cjusdem gralia coiivcnirct ?

' Rom. VIII, 5i. — • (jaial. ii. 20. — ^ iVLiUh iv. 1, — < Rom. t, 5. —
* Galal. V, aa. — ^ 1 Joan. 1, 5. — 1 2 Cor. xi;i, i5.
3l6 S. AMBROSII

CAPUT XIII.

Divinarum trium personarum unum esse nomcn c Scrip-

turis dcmonstrat Ambrosius : al imprimis unitatem
nominis Filii ac Spiritus sancti ; cum utcrquc Para
cletus dicatur ct Vcritas.

CXXVII. Quis igitiir nnilatemnegareaiuleat nominis,

cimi opcrationis vidcat uiiilatem ? Setl (itiid ego nnitalem
nominis argumentis aslrno ; cumdivinae vocis evidens tcs-

timonium sit unnm nomen esse Patris el Filii et Spiritus

sancti ? Scriptum esl enim : «Ite, baptizate genles in no-
» niine Patris et Filii et Spiritus sancti'. In nomine» dixit,

non in nominibus. Non ergo aliud non)eii Filii , aliud

nomen Spiritus sancli ; quia unus Deus^:. non plura no-
niina; quia non duo dii, non tres dii.
CXXVIII. Et ut aperiret quia una Divinitas , una ma-
jeslas est, ([uia unum nomen Palris ct Filii et Splritus j

sancti; nec in alionomine veneril FiMus in alio nomine ,

Spirilus sanclus ail ipse Dominus :aEgo veni in nomine

,

wPatris nici ct non accepistis me si alius veneril in no-

, :

»mine suo, illum accipielis'. »

CXXIX. Quod autem nomen P;ilris est , hoc idcm

Filii Scriptura dcclarat Dominus ; quia in Exodo dixit :

<iEgo anteccdam le in nomine meo cl vocabo in nomine ,

omeo Dominum in conspccUi luo*. »Dominus ergo dixit

quia in noniine sno vocablt Dominum Dominus ergo et :

Patris esl nomen et Filii.

• Malth. xwiii, ig, — « i Cor. viii ,4- — ' Joyn. v, 4^. — < E\od.
xxMU , 19.
 DE 8PIRITU SANCTO, LIB. I. Sl^

CXXX. Cimi aulcMii iiniim nomen sit Palrls elFilii,

accipe qula et Spiritus sancli idcm nomcn sit qnoiiKmi ;

et SpirilHS sanclus in nomlne Filii venit, siciit scriplimi

est : Paraclctiis autem Spirilus sanclus qucm niillct ,

«Patcr in nominenieo, ille vos docebit omnia*.»Qui au-

tem vonit iu nomineFilii, ulique etiam in nominc Patris
venlt; quia unum nomen Patris et Filii est. Sic fit ut
unum ct Patris et Filii nomen sit et Spiritus saiicli. Ncc
enlm est aliud nomen sub coelo datum , in quo oportcat
nos salvos fieri *.

CXXXI. Simul docuit imilatem dlvinl rominls es^e

credcndam quoniam in unilate no-
, nou disparilitalcm ;

minis venit Christus in suo ciutem nomine venturus xVn-:

tlchrlslus est, sicut scriptum est:«Ego veni in nomine

«Patrls mel et non accepislis me si alius vencrlt iu no-
, :

»mlne suo illum accipictis^» ,

CXXXII. Edoctum est igltur ex hls non esse in Palre

et Filio et Spiritu sancto Paracleto nominis diversllatem :

ct quod nomcn cst Patris id esse etlam Filii nomcn si- , :

millti.T quod nomcn est Filii, esse id eliam Splrllus sancti

quando etlam Paracletus Filius dicitur, sicut et Splrllus

sanctus. Et Ideo ait In Evangelio Dominus Jesus : « Rogabo
nPatrem meum , et alium Paraclclum dabit vobis, qui
» vobiscum slt iu actcrnum , Spiritum verltalis '. » Et bene
dixit»alium; » ne ipsumFillum, Ipsum Spiritum inlclli-

geres ; unitas enim nominls est , non Filii Splrliusque Sa-

bcUiana confusio.
CXXXIII. Ilaque alius Paraclelus cst Filius , allus Pa-
racletus Spiritus sanctus; Filium eulm Paraclctum dixit
etiam Joannes , sicut babes : « SI quls peccaverlt , Paracle-
» tum habemus apud Patrem Jesum Chrlslum^ » Itaquc
' Joan. xxtv, 36. — » Act. iv, 12. — » Joan. y, 45. — 4 Jd. xiv, 16.
i 1 Joan. II, 1.
3l8 .8. AMBP.OSII

qiiemadinodum unitas noniinis , ita etiani uniias potcsla-

lis esl ; ubl euitu Paraclclus S]iirilus, ibi cliaui Filius.

CXXXlV. Naoi sictit hic in neternum Dominus (ulurum

cum fuielibtis Spirilum dicit , ita eliain dc sc allbi oslcndit

quod iti cum Ajxislolis slt rntuids, diccns «Ecce

aelernuin :

»ego voblscum sum oinnIl)us diebus ns(|ue ad consum-

«matlonem mundi'.» rnuiu sunt cr^o Fdius et Spirilus :

unum nomen est Trinilatis , et una in>e])arabillsque praB-

sentia.

CXXXV. Sicut aulcm ostcndlmus Paracletum Flllurn

nominatum; Ita Pllatn ostendluius vcrilatcm Splrituin
nuncupatum. Verilas Chrlstus, veriias Spirilus; habes
enimin Eplstohi Joannis «Quoniam Spirilus est veritas'^. »
:

Non sohun ergo Spirllus vcrlUitis, sed etiain vcrltas dlcilur

Spirilus slcut el- Filius vcritas praedicalur, qui alt «Ego
, :

» sum vla et verltas et vita \ »

CAPLjT XIV.

Sin^^iifas Trinitatts personns e sacris Codicibus tucem

esse ; Spirituni aulcni eliam ii^ncm si^nl ficari apud
Isaiam, cujus quidem ignis in Moysis rubo. in li^i^uis

/lammeis , el in lai^^uiis Cedeonis fi<:;ura extitit. ISe-

gari non posse ejusdem Spiriius Divinitatem, cum

eadem sit ejus quiv /'atris el Filii operatio nec non
, ,

Domviici vuUus Uunen ignisque pra^dicelur.

CXXXVI. QuiD autem aslruam quod sicut Palcr hi-

uien, ita etiaui Fllius hunen , et Spirltus sanclus lumen

» Matlli. xxviii, 20. — »1 Joan, v, 6. — ' Joan. xiv, 6.
 DK SPiniTU SANCTO, I,IU. I. 3 J
()

csl? Qiiod nlifjsid clivlnae polenli.T. est. Dcns eniui Inx est,
sicul dixil Joaunes : «Quia Drus lux esl, ol lcuebrre iu eo

» non snnl'. »

CXXXMl. Lux aulem el Filius ,

quIaoVila eral lux
whoniiuuui. » Et ut oslenderet se de Dei Filio Evangelistu
dixisse, ait dc Joanne Baptista :«^on erat ille lux , sed
» ut losliuiouiuin perhibcrel de luiuine. Erat hix vera, quae
omuem homiuem veuicutem iu
«ilhiminat htuic mun-
»dum^»Ergo quia Deus hix est, hix autcm vera est Dei
Fihus : slne dubio Deus vei us est Dei Fihus.

CXXXVIII. liabes el alibi quia Filius Dei lux est : «Po-

«pulus qui sedebal in tenebris el in uiubra morlis, lucem
Bvidit maguam^ »Quid autcm hoc evideutius, quod ait :

«Quoniam apud le est lous vit;e et in luuiine luo vide- ,

«bimus lismen'? » hoc est quod apud tc, Deus ouiuipo- ,

tens Paler, qui Ibns vitoe es, iti lumine ttio Filio lumen ,

videbimus Spirilus sancli. Sicut ipsc Domiuus osteudit

dicens : « Acclpite Spiritum sanctum*;»ct alibi : «El vir-
» tus exibat de eo ^ »

CXXXIX. Ipsum aulem Palrem qtiis dtibitct lucem

esse , cum lectum sit de Filio ejiis qtiia splcndorsit lucis
jelernse'? Cujus enim nisi Patris aeterui splcr.dor c^t Filiiis,

qul et cum Palre semper est, uec dissimih, sed eadem

claritate semper prajliilget?

CXL. Et Esaias siguificat non solum lucem sed eliam ,

iguem esse Spiritum saucttim, diceus «Et eril hix Israel :

I) in ignem^ » Ilaque Prophctine eum iguem ardcnlcui dixe-

runt; quia in tribus isiis generibus propensius majcslalcm
Divinitatis advertimus : quoniam el sauctificare, Divinita-

lis ; et illuminare , ignis et lucis est proprium : et in spe-

» I Joan. 1,5. — » Joan. i , 8 , 9. — * Isai. i\ , 2. — * P;.al.

XXXV, 10. — 5 Joan. xx, 22. — ^ Liic. vi, 19. — 7 Hchr. 1,0.—
» Isai. X, ir.
320 S. AMBROSII

cie ignis exprlmi vel videri divinoe cst consnelndinis :

«Dens enim est ij;nis consnmens',» sicut Moyses dixit.

CXLI. Yidit enim ipse in rubo ignem et audierat ,

Deum, tunc quando vox facta est de flamma ignis ad cum

dicens « Ego sum Deus Abraham et Deus Isaac et Deus
: , ,

«Jacob^. »Vox ergo de flamma, et in rubo flamma, et

flamma non noxia. Urebalur onim rubus et non exure- ,

balur'; co quod illo myslerio Dominus figuraret quia illu-

minalurus spinas noslri corporis adveniret nec con- :

sumplurus cerumnosos sed miligalurus ferumnas, qui :

baplizoret in Spirilu sanclo et igni*; ut graliara Iribuerel,

peccala consumeret. Ergo in specie ignis Deus serval pro-
positum.
CXLII. In Actibus quoque Aposlolorum cum snpra
fideles Spirilus sanctus dcsccndisset , ignis species vide-

batur; sic enim habes : «Et factus est subito de calo so-
»nus, tanquam vi magna Spirilus ferretur ; et replevit

» totam doinum, ubi erant sedenles : et visae sunt ilHs dis-

I) perste linguie lanquam ignis*.

CXLIII. Unde ct iihid quando Gedeon superalurns

Madian^ trecentos viros jussit hydrias sumere et iti hy- ,

driis faces accensas habere , el in dextris tenere lubas ;

ita nostri acceptum ab AposloHs servaverc majores, quod

hydrioc: sunt corpora noslra , figurala dc huio ,
quas

limere non norunt, si fervorc gralice sj)irilahs ignescant,

et Jesu Domiiii passioncm canora vocis confessioue les-

lentur.
CXLIV. Quis igilur dc Divinilalc sancti Spirllus dubi-
tet, cum ubi Spirltus gralia sil, ibi species Dlvinilatis
appareal? Quo testimonio non diversltalem, sed unilalem
divinic coliigimus poteslatis. ISam quemadmodum potcst

•
Dcut. IV, 24. — « Evod. III, i5. — J Ibid. 2. — i MaUli ui, 11. —
* Acl. 11, a, 3. —6 Judic. vu, 16.
 DE SPIRITU SANCTO, LIB. r. 321
esse discrctlo poteslalls, ubi unus in omnibus operalio-
nis effcctus est ? Neqiie vero potesl esse gralia sacramen-
torum , nisi ubi fuerit venia peccntorum.
CXL^ . Quis est igitur iste ignis ? Non utique virgultls
vilibus concrelus, autstipula sylvarum fragosus incendiis
sed ignis ille, qui ut aurum bona facta meliorat, et ut sti-
pulam peccata consumit. Hic est ulique Spiritus sanctus,
qui Dominici vultus et ignis appellatur et lumen lumen ,
:

sicut supra diximus : « Signatum est in nobis lumen vultus

f lui, Domine'. » Quod est ergo lumen signalum, nisi illius

signaculi spiritalis, in quo credentes « Signali , inquit ,

BCstls Spirilu promissionis sancto^?»

CXL^ L Et sicut luuien est vultus divini, ila eliam ignis

emicat ex Dei vultu; quia scriplum rsl : a Ignls in cons-
»pcctu ejus ardebit'. » enim gralia diei judicli,
Praefulget
ut seqnatur absolulio, quaj Sanctorum remuneretur obse-
quium. magna abundantia Scripturarum quam nemo ,

possit humano ingenio comprehendere maximum di- !

vinae unitatis indiclum llis enim duobus versiculis quam

!

mulia signantur!

CAPLT XV.

Spirltum sanclum ceque ac Patrem Fitlumvitam esse;

ei

imo vero sive Pater intcHigatur apud quemest fons

,

vitcE, sive Filius , fontcm illum aiiud non csse quam

Spiritum.

CXLVIL DixiMus qula lux est Pater, lux Fillus, lux

Spiritus sanctus : accipiamus etiam quia vita est Pater,
> Psal. IV, 7. — 3 Ephes. i, 10. — 3 Psal. slix, 5.

LIX. .81
322 S. AMBROSII

vita Filins, vita Splrllus sanctus. Dlxlt enim Joannes :

«Quod eral ab inltio , qnod andlvimus et quod vidimus

«etoculls nostris perspeximns , ct manns nostric scrutatae

»sunt de Verbo vilae et vlla apparult, : ct vidlmus ct tcs-

» tamur et annuntiamus vobis de vlta , (]ikc eral apud

»Patrem*. » Et Verbum vitae dlxlt et vltam; nt et Patrem
vitam signlficaret et Filinm. Quod enlm csl vitfc verbnm,
nisi DeiVerbnm? Ac per hoc et Deus et Verbum Dci vita
est. Et sicut Verbum vitae dlcitur, ita et Spiritus vitae.
Scriptum est enim :«Et Spirltus vllae cral in rotls^»
Itaqne sicut Verbum vitae vila est, ila et vitae Spirltas

vlta est.
CXLVIII. Accipe nunc quia sicut Pater fons vitae est
ita etiam Filium plerique fontem \hce memorarnnl signi-
ficatum ; eo quod apud te, inquit , Deus omnipolcns,
Filius tuus fons vitae sit ^, hoc est, fons Spiritus sancti

quia Splrltus vita est, sicnt Domlnus ait : « Verba quae

» ego locutus sum vobis , spirltus et vita sunt "
; » quia ubi
Spiritns , et vita est : et ubi vlta est , ellam Splrilus

sanctus.
CXLIX. Plerlque tamen hoc loco Palrem volunt lan-
tummodo per fontem significatum, quanquam videant
quid Scriplura memoravcrlt « Apud te inquit, fons : ,

»vitne, » hoc cst, apud Palrem Filius; (juoniam Verbum

apud Denm, qnod erat In principlo, et erat apud Deum^
CL. Sed sive Patrem quis hoc loco, slve Fllium inlelli-

gal fontcm ; fontem ullque inlelllglmus non aquae istins,

quae creatura est : sed divinae illlus gratlae, hoc est, Spi-

ritus sancti, ipse est enim aqua viva. Propterea Dominus

dicit : «Si scires donum Dci, et quis est qui dicit libi

» 1 Joan. 1,1, 2. — " Ezech. i , ao, — * Psal. xxv, lo. —

4 Joan. Ti, 64. — 5 id. 1 , 1.
 DE SPIRITU SANCTO, LIB. I. 828

Da mihi blbere , tii pelisses ab eo, ct dedissct tlbi aquam

• vivam'. »

CLI. Hanc aquam slllvlt snima Davld. Hariim fontem

aqnarum desiderat cerviis % non siliens venena serpenlum.
Viva est enim aqua gratiae spiritalis, eo quod mentis in-
lerna purificet, ct omne animi peccatum abluat, occul-
lorumque mundct errorem. '

CAPUT XVI.

Spirltum sanctnm flumen essc maprum, cujus munere

mystica IJ lcrusalem irrigulur. Eumdem fonll suo , td
est , Patrl ac Fillo (cquatcm esse, atque in Scriptura
si^niftcari. Illius aquam silit Doctor sanclus: sed ut
ea conservctur innobis, diabolum, cupiditatem , ao
hoTesim admonet vitari oportcrc ; cum nobis vasa
sint frap;ilia : deserendos etiani contritos Lacus , ut

Dominiaquam SamaritancB Patriarcharumque exem

plo inveniamus.

CLII. Sed ne quls forte tanquam puslllilatem Splrltus

redarguat, et hlnc vclit quaindam facere distanllam mag-
nltudinls, quod aqua porlio videatur esse fontls exigua :

quanquam creatnrarum exempla minlmc Divinllali ap-

tanda vidcantur; tamen ne quid ex hac quoque crcaturre
comparalione praejudiccut; discant non solumaquam, sed
etlam flumen diclum Splritum sanctum , secundum quod
lecium est : « Flumina dc ventre cjus Ilucnt aquae vivae.

»Hoc autem dicebat de Spirltu, quem Inclpiebant acci-

» pere ,
qui credituri erant in eum'. »

• Joan. IV, 10. — » Psal. xli, 2. — * Joan. vn, 38, 09.

21.
3^4 S. AMSROSII

CLIII. Ergo fliimen est Spiriliis sanctns, el fliimen

maximnm, qnod seciinduoi liebraeos de Jesu fluxit in ler-
ris, ut ore Esaiae accepimus prophetatum*. Magnum hoc
flumen, quod fluit semper, et nunquam deficit. Nec so-

lum flumen, sed ctiam profusi impelus, et magniludinis

redundanlis , sicul etiam David dixit : o Quia flumlnis im- |

»pelus laetificat civilalem Dei^. »

CHV. Neque enim civitas illa Ilierusalem ccclestis

mealu alicujus fluvii terreslris aclultur : sed iUe cx vlla3

fonte procedensSpirilus sanctus, cujns nos brevisaliamur i

hauslu , in illis cadesliljus Thronis , Dominalionibus et

Poleslalibus, Angclis et Archangelis redundaolius vldelur

;Bftlaere,pleno sepleni ^ irUiluni spirilalium fervens moalu.
Si enlm fluvlus riparnm edilis superfusus exundat, quanlo
magis Spirllns oinncm superenilncns creaturam, cum re-

liqua taoqnam Inleriora nostrae menlis arva perslringat,

CGeleslem iflam crealurarum naluram efTusiore quadain
sanctificalionls ubertale laetificat?
CLY. Nec moveat quod vel hic dixll «Flumlna',» vcl
alibi « Septem spirltus ^"

; » his enim sanctificationibus

seplem spirllalium , slcut Esaias dlxit, significatur pleni-
tudo virlulum : « Splrilus sapientlne et inlelleclus; spirl-
» tus consllll alque vlrlutls, splrllus cognilionis atque plc-
»talis, spiritus tlmoris Dei\»Lnum ergo flumen , sed
mulli spiritallum donorum mealus. lloc igliur flumen
exit ex fonte vitae.
CLVI. Nec hic rursus sensum tuura ad inferiora detor-

queas, quia (juaedam Diversltas videlur esse foulis et flu-

minls; cl tameu ad omnia prospexlt Scriplura divina, ne
infirmilas humani caperetur ingenii vililale sermonum.
Proponas tibi llcet quodvis flumcn, e fonle est; unius ta-

» Isai. Lxvi, 12. — » rsal. xlv, 5. — » Joan. vii, oS. — < Apoc. t, 6.

—• * Isai. XI, 2, 3.
 DE SPIRITU SANCTO, LIB. I. 32

men nalurae, unius splendoris et gratice. Dic sane ct lii

Spirlluin sancUiin unius cum Filio Dci et Deo Palrc esse

substantiae, unius clarilalis et gloria\ Capiam fidele com-
pendium de uuilalc \iplulis, nec vercbor aliquam dc di-
versilalc inaguiludinis (iua'stionem. Nam eliam in boc
nobis Scriplura prospexit ; dicit cnim Dci Filius : «Qui
»bibcrit dc aqua, quam ego dabo ci , fiet in eo rons aquac
»salienlis in vitam cxlernam*.» Hic fons utique gratia spi-

ritalis csl fluvius ex vivo fonte procedens. Fons igitur vitae

etiam Spiritus sanctus esf.

CLVII. Adverlis ergo ex vcrbis ipsius divinoe signifi^ari

magniludinis unitalcm , necpossc Christum eliam a pcr-

fidis fonlcm nogari ; cum fons dicatur cl Spiritus. Et sicut

flumen dicitur Spiritus , ila ct Palcr dixit : « Eccc ego de-
))Curro in vos, sicut fluvius pacis , et sicut lorrcns inun-
y) dans gloriam gentium^. » Quis aulcm dubitct flunicn cssc
vilnc Dci Filium, dc quo aiteruce vilae flumina profluebant?
CLVIII. Boua ergo aqua , spirilalis gralia : quis hunc
fonlem dabit pnclori meo? lu me salial; in me fluat vilae

larjritor aelernce. Sunerfluat in nobis fons istc , non eflluat.

j
Dicil cnim Sapienlia : ct dc
« Bibc aquam dc tuis vasis ,

I »puleorum tuorum fonlibus, inque plaleis luis superfluant

»aquae luae'.» Quomodo hanc aquam lcnebo ne eflluat, ,

I ne labalur? Quomodo vas meum con.^ervabo , ne qua pe-

I
nclrans rima peccati , ceternae vit.-e distillct humorem ;

j
Doce nos, Domine Jesu, doce sicut docuisli Apostolos
!
tuos, dicens : «iNolite thesaurizare vobis thesauros in terra,

»ubi aerugo et tinea exterminat, et ubi fures cflodiunt ct

sfuranlur'. »

CLIX. Furem videlicctimmundum spiritum csse signi-

'

ficat, qui in bonorum opcrum luce gradientibus non

•
• Joan. iT, li. — « Isai. l\vi, 12,— 5 Prov, v, i5, 16. -~ 4 Mallb
VI , 19.
326 S. AMBROSII

possit obrepere : in lenebris aulem saecularium cupidila-

lum, et inler oblectamenta terreslrium si quem cepcril
voluntatum, omni virtutis c-elernai florc despoliet. Et ideo
Dominus dicit : «Thesaiirizatc vobis thesauros in cceIo :

))ubi neque aerugo , ncque tinea exterminat; ot ubi furos

)) non effodiunt cl ruraulur. L bi enim fuerit thcsaurus Inus,

j)ibi erit et cor tuum*.

CLX. /Erugo nostra lascivla est , nerngo nostra libido
est , rerugo noslra luxuria est, qune flagitioram sordibii >

aciem menlis obducunt. Tinea rursus noslra Arrius est

tinea nostra Photinus est , qui sanctum Ecclesiae veslimcn-

tum impietate sua scindunt; et unilatcm divioae potes -

talis individuam separare cupienlcs , sacrilcgo inorsu prs-

tiosum fidei velamen obrodunt. Funditur aqna , si Arrius ;

dentem impresseril : eflbiit, si aculeum suum in alicujus

vas Pholinus sumus, cito vitia

iiifixerit. \ ilc fignienliim
sentiinus. Quid me feclsti sic'^?»
Scd ncmo dicit figulo : «

Nam elsi vllc vas nostrum, aliud tamen in honore, aliiid

in contumelia est\ Noli ergo aperire lacum tuum, noli

fodere viliis atque criminibus, ne quis dicat : « Lacuui

)) aperuit , et eiTodit eum : et incidit in foveam, quam opc-
«ralns est\
CLXL
Jesum qnaerilis
Si contrilos lacus deserile; ,

Christus ciiim non ad lacum sed ad puleum sedere ,

consuevit. Ibi eum Samarilana illa quae credidit, illa

quae aquam haurire cupiebat , invenit'. Quamvis mane

venire dcbueris , lamen eliamsi scrius veneris , eliam
sexta hora Jesum fallgalum ab illnere invenies. Fali-

gatus est, scd in te; quia diu le ([uaesivit, lua illum

tandiii incrcdulitas fatlgavit. Non oilenditur tainen ,

si

modo venias : petit bibere, daturus. Bibit autem noa

•
Mallli. VI, 20. — ' Fvom. ix, 20. — ^ Ibid. 21. — < Piul. vii, 16. —
5 Joan. IV, 6. ,
 DE SPIRITU SANCTO, LIB. I. 827
af|naai pr.Tetermeanlis rivuli, sed salntera tiiaui : bibit
aircclnm lamn, bibit caliccm , hocest, passioncm illam
tuorum criminnm redemplricem; uttu sitimistius mundi,
sacri polns cruore restingiias.
CLXII. Sic Abrabam Deum, posteaquam puteum fodit,

cnicruil*. Sic Isaac (huii ad puteum deambulat^, venien-

Ir!) illam iii typo Ecclesi;e accepit uxorem. Fidelis ad
piileuin, infidclis ;id lacum. Denique et Rebecca sicut le-

gimus, pelitorem invenit ad fontem*, et meretrices in lacu

Jczab(d sc cruore laverunt''.

Geii. x\i, 3o. — " M. XXIV, 62. — ^ Ibid. 67. — 4 3 Rpg, xxii.
328 S. AMBROSII

LIBER II.

PROLOGUS.

Tfes divlnas personas ut priscis judicibus ita et Moysi

nan fnisse ipiolas : dectaratam etiam cum atibi tum
apud illum Fidi cum Palre non sccns ad trium. in- ,

tcr se (cqualitatem. Spiritum sanctum affuisse Sam~

soiii ,ciijus drinccps pcrcurritur mira historia ct ,

variis Ecclesiic mysicriis aptatur.<Eodem autem Spi-

ritu reccdcnte, ipsuin in multipliccs incidisse cnlami-
tates , (juod rcsecatis capillis ne tribaatur, spiritales
itlorum signijlcationes proponit Ambrosius.

I. Etsi iii libro primo vclcris hisloriae lcclione pale-

raclnui sil; cl in ipsis Jiulicilxis vclcrum JudaGorum scp-

liformis graliam Spirilus refulsisse, ct per Spiritumsanc-
tum cajleslium sacramcntorum rcvclata mysteria, rpicm
Moyscs non ignoravit oclernum, Dcniquc slatim in princi-

pio mundi, imo anle principium cum Deo junxit, quem ,

ante mundi principium scmpilcrnnm esse cognovit. Nam-

qne si qnis diligenler advcrtat, et Patrem in principio
ct Filium cognoscct ct Spiritum. Dc Palre enim scriptum

cst «In princlpio fecit Deus cffilum et lerram'. » De Spi-

:

rllu dictam cst « Spiritus superferebatur super aquas^. »

:

Et l)ene in exorJio creaturae Baptismi figura signatur,

per qaod habuil creatura mundari. Lectum etiam de Fi-

« Gjn. I, 1,2. — « Ibid. 4-

 DE SPIRITU SANCTO, LIB. II. 320
lioquod ipse est qiii discrevit inter medium lucis et te-
,

nebrarum unus cst enim Deus Pater qui dicit, et unus

;

DominusJesus qni facit.

II. Sed ne riirsus antaTogans pnles dicenlis imperinm,

aut vilc facicnlis ol)sequium; aequalem sibi Pater Filium

confitetur operis unilate, dicens : «Faciamus hominem ad
wimaginem ct similitadincm nostram '. » Imago cnim et

operalio etsimilitudo communis quid aliud nisi majesta-

lis ejusdcm significal nnitatem ?

III. Tamen ut rrpialitalem pIcniusPalrisFiliiqne cog-

noscas, sicut dixit Palcr, ct Fiiius fcclt; ita ct Paler
oj)cratur , et Fillus dicit, Paicr operalur, sicut scriptum
est :«Patcr mcus usquc modo opcratur^» Habes dictum
ad Filium : « Dic verho , ct sanabilur '. » Et Fiiius dicit
Patri : « Volo ut uhi cgo sum, ct isli siut mccumS» Fccit
Pater, quod Filitis dixlt.

Sed nec Abraham ignoravlt Spirltum sanctnm de-

IV. :

niquc unum adoravit; quia unus Deus unus

tres vidit^ ct ,

Dominus, et unus S])iritus\ Et idco unilas honoris; quia

unilas poleslalis.
V. Et quid de singulis loquar? Samson dlvlna promis-
slone gencratus, Splrllum comllanlem habebat ; slc enim
legimus :«Quia benedixil ci Domlnus, et ccopit Splritus

«Domini comitari cum co in castra^» Et ideo fulurum

praGvidens sacramenlum, ex alienigenis posccbat uxorcm :

quod Patcr cjus ac matcr, ut scriptum est, ignorabant,

quoniam a Doraino est. Mcritoque foriior caeleris habeba-
lur, quia eum Spiritus Domini dirlgebat, quo duce, sohis
nunc alienigenarum fugabat populos, nunc lconem morsu
inviolabilis, fortitudine insuperabilis, discerptum mani-

' Gei). I, 26. — ' Joaii. V, 17. — ^ IMath. viii, 8. — 4 Joan. xvii, a-j.

— 5 Gen. xviii, a, 3. — 6 JuJic, xm, 25, et x\y, i-5.

330 S. AMBROSII

bus divltlebat. Utinam tam cantus ad servandam gratiam,

quam forlls ad snperandam l)t^stiam !

VI. Et fortasse hoc non solnm virtnlis miraculnni, sed

eliam sapicnliai mystorinm ,
propheticne oraculum fuit. Ne-
fjneonim oliosum vidctnrquod cnm tenderet ad mysterium
nnpliarnm, leo ruglens occurrit cl . qucm manibus ille

discerpsit, in cnjns corpore , connubio politurus optato ,

congregalionem apnm reperit, ct mel snstnlit de ore ejns,

quod patri edendum malriqne tribuit*. Habebat genliuni
populus meila, qni credidit : qni populns fcrilatis crat ante,
nunr Chrisli est.
YII. Ncc ipsa quaestio vacat sacramentis , qnam propo-
snit sodalibns suis, dicens «De edenle exivit esca, ct dc
:

Dpotenle exivit dnlce^.» Dcnique co usque mystica, ut

tribns diebus ejus revelatio qua-reretnr ,
qnrc non poluit
nisi pcr fidem Ecclcsix, die septima, complcto Legls tem-
pore, post passionem Domiui revelari. SIc enlm habes ,

qnia et ApostoII idoo non inlclligebant , tjuia « Jesus noii-

»dum fnerat honorificatus'.
« Qnid
VIII. inquinnt, dulcius melle, et quid for-
,

» tiusIeone?»Ad qnae ille respondit « Si non domuissetis :

» vitnlam meam, non invenisselis quaeslionem meam\ »0

dlvinum mysteritnn ! o evidcns sacramentum Evasimus !

interemptorem , polentem vlci mns. Ibi nnnc cibus vitae

cst, ubi crat anle ml^eraefames morlis.In salutempericula,
in suavitatem amaritudo convertitur. Gratia cx oflcnsione
processit, potentia ex infirmitale, vita de morte.
IX. Sunt lamen qni e conlrarlo putent fnndari non po-
tuisse conjnginm , nisi occiso Iconc de tribu Juda : ct ideo
ia corpore ejus, hoc est, Ecclesias , apcs repertas , qnae
conduQt mella sapicntiaj; qnia post Domini passionem

• Jutlic. xiii, 8,el seqq.— \Ibicl. i4. — » Joan. vit, 09. — 4 Judic.
XIV, 18.
 DE SPIRITU SANCTO, LIB. II. 33l

magis Aposloll crcdiderunt. Ilunc igllur leonetn Samson

([uasi Jndaus occidlt , sed in eo mel quasi iu figura redi-
mendachcTrcdilalisinvcnit; ut reliquioe salvae fierentsecun-
dum elcctionem gratiae'.
X. « Et decidlt, inqult, supcr cum Spirltus Domiui,
» et descendlt in Ascalonera , et percussit inde triglnla
» viros^. fc Neque cnim potuerat victoriam non tenere qui ,

sacramenla cernebat Accipiunt itaque in stolis prEemium

sapienlioe, convcrsalionls insigne, qui absolvunt et renun-
tiant quneslionem.

XI. Rursus iilc alia oboriuntur mysteria, qnod uxor

cjus auferlur; ct ideo vulpes incendunt manipulos alle-
nigenarum'. Eos enim qui adversus divina sacramenta
contendunt, decipere sua consuevit astutia. Lnde ilerum
dicit in Canticls cantlcorum : «Prendite nobis vulpes pu-
«sillas exlerminantes vineas, ut vineae noslrae floreant^»
Cene pusillas dixlt, quia majores vlncas exterminare non
poterant, licet forllbus et diabolus slt pusillus.
XII. Ergo ille (ut compendlum faciamus historiae; suo
enim temporl tolius lectionis digestio reservanda est)
inviclus crat, quandlu habult gratlam splrllalem , sicut
Del popahis ille eleclus a Domino, ille Nazaraeus in Lege^.
Invictus ergo Samson , atque ita insuperabilis, ut in

maxllla asini viros mille perculeret .'

ita plenus graline
coelestls, ut etiam aquam in maxiila asini sitiens reperiret;

slve hoc ad miracuhmi conferas, sive ad mysterium ver-

las, quod
popuH forct humlhlale gentihs et requies et
in

Iritimphus. Juxta quod scriptum est « Qui te percusserit :

» in maxiihTm prc-ebe ei et alleram". »Per hanc enim in-

,

juriarum patieutiam, quam erudiunt sacramenla baptis-

' Rom. XI , 27. — » Judic. xiv, 19, 20. — ^ Id. xv, 1, el seqq.
— 4 Cant. n, i5. — 5 Judic. xv, i5 , et seqq. — ^ Mallh. v, 09.
332 S. AMBROSII

malls, de qnlbusdam slimnlis iracundlae trlumpharans ;

nt morte oblta , rcsurrectionis rcqniem conseqnamnr.

XIII. Ille nc crgo Samson, qni fnnes inlextos nervls,
qul novas restes slcut mollia fila dissolvit'? Ille-neSamson
qui crinium suorum palo conslricla defixo vincla non
sensit, quandiu habuit graliam spirltalem? Is , inquam,
posteaquam Splritus Del discesslt ab co longe mutatus ,

ab illo Samsonc, qui rccliit Allophylorum indulus cxu-

vias^, in muliebribns gcnibus virlntis sua; degcner, palpa-
tus et captus, sacro crine tondetnr?
XIV. Tantum-ne ergo momonli crines habuerc capilis,
ut manenlibns his, virlus invicla din'arct lonso antcm :

caplte, forlihido omnis viri subilo solvcrclur? N(ui ila cst,

ut tanlam vim corporalium capillonun pulemus. Sunt

quldam crines religionis ct fidei : crincs Nazarcci In Lege
pcrfecll , in parcimonia et abstinenlia consecrali, (luibus

illa in lypo Ecclcsia, quae Domlni pcdcs olco perfuderat,

Verbi coeleslis vestigla delergcbat^; tunc cnim et secun-
dum carnem noverat Christum. Isti vidcHcet crlnes , dc
quibus dicilur : « Capillalu! a tua ut grcges caj)rarum''; »

ex Illo capile pullulanlcs , dc quo diclnm csl : « Capul viri,

» Chrislus^; » ct ahbi : « Caput ejus aurnm cephas, et crlncs

»ejns abiclcs nigr.'e^»Et bonae cx abielc navcs Tharsis,

qux flnctibus supernalcnt mundi, et tutum remigiura
salulis exliibeant.

XV^. Unde et in Evangello Dominus nostcr visibilcs

capitis et Inlelligibiles capillos quosdam esse signifi-

» Judilli. XVI, 9, et seqq. — » Manifesla liic est iniilalio Virgiiii

^neid. ii, vers. 274 ct 275.

Qiianlum mutaliis ab iJlo

Heclore, qui redit exuvins indulus Aclulli?.

— J Joan. xir, 5, — 4Cant, iv, 1. — « i Cor. xi, 0. — 6 Cant. v, 11,

 DE SPIHITU SANCTO, LIB. II. 333
Cans, alt : « Sed et capilli cnpitis vestri omncs numerali
»sunt',» spiritalium videlicet significans facta virtutum
neque cnim de capillis nostris cura est Dco. Quanquara
ct illud non absurdum sit sstimare, quia pro majcstatc
divina eum latere niliil possit.

XVI. Sed quid mihi prodest, si Deus Ipse omnes meos

novit capillos ? Illud mihi rcdnndat ct proficit, si hono-
rum operum pcrvigil teslis, rcmuneraliouem gloriae donet
telernae. Dcnique et ipsc Samson non corporales , sed in-
teUIgibiles hos cnpillos essc dcclarans ait : «Et si tonsus
ofucro, discedot a me virtus mca^.»Hoc de mysterio :

nunc leclionis seriem considercmus.

CAPUT I.

SplrUum Domini ctlam Bominnm an virtulem essc

ncc in lioc Palri vel Filio inferiovcm.

XVII. SuPRA habes quia «Benedixlt ei Dominus, et c(c-

»pit Spiritus Domini comitari cum co^.Blnfra ait :aEt

»direxit super eum Spiritus Domini \» Item ait : o Si ton-
» sus fuero , discedet a me virlus mea". » Posteaquani
tonsusest, vide Scriplura quid dicat : «Dominus, inquit,
» discessit ah eo°.

X\ III. ^ ides ergo quia ille qul comitabatur , ipse dis-

cessit. Idem est ergo Dominus , qui Spiritus Doraini , hoc

est , ipsum Spiritum Dei , Dominum nuncupavit, sicut et
Apostolus ait : «Dominus autem Spiritus est : ubi autem

» Malth. X, 5 1 . — » J udic. xvi, 17, — ' Id. iiii, a4, a5. — 4 Id. xiv, 6.
— 5 Ibid. 16, 17. — 6 jbid. 20.
334 S. AMBROSII

I) Spirltiis Domlni, ibl liberLis^ » Ilabes ergo Dominum

dictum etlam Spiritum sanclum ; non enini unus , sed
uni.m sunl Spirltus sanclus el Filiiis.

XIX. Hoc quoque loco virtulem dixit, et Spiritum sig-

r.ificavit^ Sicut enim Pater virlus , Ita et Filius virlus
et Spiritus sanctus est virlus. De Filio legisli , Christum
Dci virlulem csse , ct Dei sapienliam \ Legimus etlam
qula virtus estPater, sicut scriptum est : « Videbltls Filium
» hominis sedenlcm addexteram virtutls Dei*. »Ilic utique
virtutem Palrein dixit, cujus ad dexteram Filius sedet , si-

cut habes : «Dixit Dominus Domlno meo Sede ad dexte- :

»ram meam^ » Yirtutem etiam Spiritum sanctum ipse

Dominus nuncupavit dicens :«Accipielis virlulem adve- ,

«nienlein vos Sj)lrltu sanclo^»

CAPUT II.

Unum csse Patris et FlUl ct Splriliis sancU consilium.

XX. Ipse enim Splritus vlrtus est, qula legisli : «Spirl-

» tum consllli atque virUUis'. »Et sicut Fillus magni con-

silil Angelus, Ita ellam Splrilus consilli est, ut unum scias

Patris et Filii et Spiritus sancll esse consilium. Consilium

non de rebus incertls allquibus , sed praecognitis et sta-

tutis.

XXI. Arbitrum autem divlni consilli Splritum, etiam

inde cognosce. Nanl cum supra docucrimus arbilrum bap-

tlsmatis esse Spiritum sanclum, bapllsmum autem Dei
esse consilium legerlmus, sicut habes «Pharisasi autem :

t 2 Cor. ui, 17. — • 1 Joan. v, 7.— ' 1 Cor. i, 24. — Malth. xxvi, 64;
— « Psal. cix, 1. — 6 Act. I, 8. — 7 Isai. xi, 3.
 DE SPIRITU SANCTO, LIB. U. 335

» consllinm Dci spreverunl in se, non haj^llzali ab eo';»

linnido claret , ciim sine Si)irllii jjapllsma csse non possit,
sine Spiritu quoque non es.^e consiiiuni Del.
XX[I. Et ut sciamus plenius virlatera esse Sj)irltum,
scire debemus ipsum esse promissum quando dixit I)o ,

minus cEirundam dc Spiritu meo super omnem car-

:

» nem ^. » Illc ergo qui promissus est nobis, ipse esl virtus
sicut etiam inEvangclio idem Dei Fllius declaravit dicens:

«El ego mitlo promissa Patrls mel in vos , vos autem se-
» dele in clvitatc, quousque induamlni virtute ex allo'. »

XXIII. Eousquc autem virlutem esse Splrltum sanc-

tum Evangfclista slgnificat , ut et cuui vl magna eum sanc-
tusLucas descendissr memoraret , dicens : «Et factus est
»subito de coelo sonus, tanquam vi magna Spirltus fcrre-
» tur*.
XXIV. Sed nc rursus pules ad sen.slbilia et corporalla
hoc esse vertendum, accipe quia sic descendit et Spiritus,
qucmadmodum descensurus est Chrlstusr Nam et Ipse

cum virtute descendet, sicut habes Videbunt : ^ Filiam

uhominis venienlem in nubibus cooli, In virtule maxima
»et majestate^ »

XXV. Quomudo enim non estuna vlrlus atque eadem

potestascum unum opns, unum jadiciuai, unum tein-
;

plum una vivificalio

, nna sanctificalio unum etiam , ,

regnum sltPatris et Filil et Spiritus sancti?

' Lur. VII, 5o. — > Joel. ii, 28. — ' Luc. xxiv, 49. — < Act. 11, 2. —
5 Mallli. XXIV, ho.
336 s. AMnnosii

CAPUT III.

Sicut vlta est cognoscerc Patrem et Fillam, ita vitam

ess6 cognoscere Spiritiim sancliun; proindequea Pa-
tris Divinitate non separandum.

XXM. DiCANT enim in qiio dissimilitudinera divini

operis arbitrenlur. Qiiandoquidem sicut vita est cognos-
cere Patrem et Filium , qnemadmodnm ipse Dominns de-
claravit dicens : «Ihcc est autem vila aeterna, ut cognos-
»cant te solum vernm Deum , et qucm misisli Jesum
»Chrislum'; »ita eliam vita est cognoscere Spirilum sanc-
tum. Dicit enim Dominus : «Si diligitis me, mandata mea
» servale : et ego rogabo Patrcm, ct alium Paracletum da-
nbit vobis , ut mancat vobiscum in aetcrnum , Spiritum
nverilalis, quem mundus non potest accipere; quia noa
Bvidet eum, nec cognoscit cum vos aulem scilis eum ; ,

»quia apud vos manet, et in vobis est^. n

XXVII. Ergo mundus non habebat vitam retcrnam,
quia non accepcrat Spiritum ubi aulem Spiritus, ibi :

vita aeterna; ipse est enim Spiritus vitas operator aeternae.

tlnde miror, cur de solo et vero Deo Arriani moveant
qucestionem. Sicut enim vita ceterna est cognoscere so-
lum et verum Deum, ita vita aeterna est cognosccrc
Jesum Christum, ita vita oeterna est cognoscere Spiritnm
sanctum quem sic non videt mundus, quemadmodura
:

Patrem; slc non cognoscit, quemadmodum Filium. Qui

autem de hoc mundo non est, habet vitam aelernam, et

I Joan. XVII, 3. — • IbiJ. i4, i5^ et seqq.

 DE SPiniTU SAKCTO, LIIl. II. ^iy

cuni ipso ninnet Spirilns in a?lcrnum ,

qui esl lumen vilae

cclcrna),

XX\ III. Er^o si lutc conlcrt cognilio solius verl Dei,

fjuod conftrl Filii Si)irilusfjuc coguilio ; cur Filium et
Sj)irilum a vcri Dei lionore secernis, cum a magnitudine
bcneficii non scccrnas? Aut enim credas necesse est solius
vcra3 Divinitatis esse hoc maximum inunus, et solam et

vcram Divinitalem sicut et Patris, ita et Filii et Spiritus

confilebcre : aul si dixeris quia vitam aBternam potest et
is conferre, qui verus Dcus non sit; incides ut Patri ma-
gis derogurc videaris, cujus opus non pules solius veras
Divinitalis essc praccipuum, sed crealurie operibus confe-
rcndum.

CAPLT IV.

Splritum sanclum non secus ac Patrem et Filium

opcrallonc non diversa vivi/icare.

XXIX. QuiD autem mirum si Spiritus operator est

viloe, qui vivificat sicut Pater, vivificat sicut Filius' ? Vivi-
ficare autem quis abnuatesse majestalisaeterna)? Scriptum
est enim « Mvifica servum tuum ^. » ^ ivificatur ergoqui
:

servus est, hoc est, homo ,

qui vitam ante nou habuil,
scd ul habercts acccpit.
XXX. A ideamus igilur ulrum vivificetur Spiritus, an
ipse vivificet. Sed scriplum est : aLittera occidit, Spirilus
«autcm vivificat". n Ergo vivificat Spirilus.

XXXI. Scd ut inlelligas Patris ct Filii et Spirilussancti

vivificationem non essc divisam , accipe quia vivlficalio-
' Joan. V. ai. — » Psul. cxvm, 17. — ' a Cor. 1:1, 6.
'
IJX* 22
3;^8 S. AMBKOSll

nis ijuoqiie unitas sit; quaiido ipse per Sj)iritum vivificnl

l)eus;dixil eniui Paulus : « Qiii suscitavit Ghrislum ex
»morluis, vivificabit et morlalia corpora vestra proplrr
» inbabitantem Spiritum ejus in vobis'. »

CAPyT V.

Sicul Paliein ae Filium, ita eiiatn Spirilmn ereatorem

in ScnpUu-a si^uijicari. Iloc ipsum a pa^anis quo-
quc scriploribus adunihralmn : sed planissime de-
inonatraluni cssc in inyslerio incarnationis , de quit
ubi delibavil Ainirosius tionnulla , cceptuni ar^u-
meniuinex eo quodadoralio, qucesoli debelur creatori
etiam Spiritui debeatur, conlirmat.

XXXH. Qiiis vero dubitare polesl quia vivificet omnia

Spirilus sanctus ,
quaudo et ipse sicut Paler el Filiiis,

crealor est omnium , xiec quidquam nisi cum Spiritu

sanclo Ueus oumipolens Paler intelligatur op^iialus;

quandoquidem et in principio creaturie Spiritus superie-

rebalur super aquam ? '

XXXIll. lUque cum superferebatur Spirilus, nulia

erat gratia crealura) : poslea vero quam operationem
Spiritus eliam creatura mundi islius suscepit, omnem
hanc gratiae nieruit venustaiem, qua mundus illuxit. De-
nique siue Sj)iritu sanclo universitatis gratiam manerc
non posse Propiieta declaravit dicens « Auleres Spirituia :

»eorum et deiicieut et iu puiverem suum reverleulur.

, ,

/limitte Spiritum luuui , et creabuntur, et innovabis om-

•
Koiii. Mii, II. — ' Geii. I, a.
 DE SPIRITO SAKCTO, LlB. II. 3^9
9 neui racieni terr»'. » iNon soliim igitur sine Spirilu do-
cuit ouinem creaturam stare non posse, sed etiam creato-
rem totius esse Spirilura creaturae.
XXXIV. Et quis neg,et opus esse Spirilus sancli quod
creata est terra , cujiis opus est quod novatur? i\am si

negare cupiaut quud per Spirilum sit creata; cum per

Spiritum uovandam uegare non possint; meliorem ergo
operationem Spiritus saiicti, quam Patris et Filii ,
qui
cupiunt separare, delendent : quod abhorret a vero ; ne-
que enira dubium esl quod novata terra melior, quara
creata sit. Aut si primo siue operatioae Spiritus sancli
terrani Pater fecit et Filius : postea vero Spiritus sancli
operatio copulabalur; videbitur id quod factum est, ejus
quod accessil eguisse praesidio. Sed absit ut hoc quisquam
existimet, ut operatio diviua varieiatem creatoris , quam
Manichaeus inJucit , habere credatur.
XXXV. An vero siue opereSpiritus sancti substantiam
putaraus esse terrarum , siue cujus opere nec cceii con-
vexa subsistunt? Scriptuui est euim ; « \ erbo Doraiui cujli
sfirmati sunt, et Spiritu oris ejus omnis virtus eorum \ »

Adverte quid dicat : Omnem, iuquit, virtutem coelorum

ad Spiritura esse refereudam. Qui euim superferebatur',
antequara terra fierel, quomodo cum ierra fieret, feria-
batur
XXXVI. Gentiles bomines per umbram quamdam nos-
Iros secuti (28), quia veritatem Spiritus haurire non po-

lerant, quod ccelura ac terras, iunae quoque stellarumque

micantium globos Spirilus intus alat, suis versibus indi-
derunt. Ergo ilH nou negant virtulem
per Spiritum
subsistere crealuree nos qui legimus, denegaraus? Sed
:

flatilem putatis ab illis spiritum desiguatum. Si ilii aucto-

Psal. oiii, 29, 3o. — • Id. xsxii, 6. — » Gen. i, a.

23.
34o 8. AMBROSII

rem oninium flalileui spiritnm dcclarjirnnt, nos dubila-

uius Spirilum Dei esscomnium crealorem ?

XXXVII. Sed quid alienis immoror? Accipiant docu-

meutum evidens , nihil posse esse quod Spirilus sanclus
ncgelur operatus , nec de Angelis, nec de Archangclis,
nec de Tlironis , ncc de Dominalionibus posse dubitari,
quod ejus operationc subsistant; quandoquidem ipse se-

cunduui carnem Dominus, cui Angeli serviebant, Spiritu

in \ irginem supcrvenientc ,
genitus sit; sicut et secun-
dum Matthseum ad Joseph Angclus dixit : « Joseph fili

«David, noli timere accipere Mariam uxorem luam ;

quod
Bcnim ex ea nascetur, de Spiritu sancto est*. » Et secun-
dum Lucain dixit ad Mariam « Spiritus sanctus superve- :

» nict in le^.
XXXVIII. Opus ergo Spiritus Virginis partus est. Opus
Spiritus Iruclus est venlris, secundum quod scriptum est

«Benedicta lu inter mulieres , el bcnedictus fructus ven-

» Iris tui'. » Opus Spirilus flos radicis est : ille , inquam,
llos, de quo bene est prophelalum : • Exiet virga de ra-
» dice Jesse, et flos de rudice ejus ascendet''. » Radix Jcsse
patriarchae lamilia Judiuorum , virga Maria, flos Mariae
Clirislus; qui bonum odorcui fidei toto sparsurus orbe,
virginah cx ulero gcruiinavit, sicut ipse dixit : o Ego flos

acauipi, ct lilium couvallium^ »

XXXIX. Flos odorcm suum et succlsus reservat, et

coulritus accnmuliit , ncc avulsus amittit; ila et Dominus

Jcsus in illo jiatibulo crucis, nec contritus emarcuit, nec
avulsus evanuit, ct illa lance;c punclione succisus, sacro
speciosor fusi cruoris colore vernavit, mori ipse nescius,
et inortuis aglernae vilje munus cxhalans. In hoc igllur J
Spirilus sanctus virgoe regalis florc requievit.

• MuUl). I, 10. — • Luc. 1, 55. — ' Ibid. ii. — < Is.ii. \t, i. —
* Caiil. II, j.
 DK SPIRITU SANCTO, LII!. H. 34»

XL. Bona virga, ut quidam pulant, cst caro Domini

quae (le radlce lcrrcna ad supcrna se subrlgens , odorife-
ros sacrai fruclns religionis circumlulit mundo, mysleria
divinae generationls, et gratiam coclcslibus altaribus su-
perfundens.
XLI. Dubilare ergo non possumus Spirilum crealorem,
quem DominicaB cognoscimus incarnationis auctorcm.
Quis enlm dubilet, cnm in principio Evangelii hnbeas,
quia Chrisli generalio sic crat : « Cum dcs|)onsala esset
«Maria Joseph , antcjuain convenircnt, invenla est in
• utcro habcns ex Spiritu sanclo' ? »

XLIL iNam licct plcrique habeanl , a De Spiritu; »

griccus tamcn nnde translulerunt Lallni, IIvEupiaTo? aylotj

dlxit, hoc Quod enim ex ahquo

est, cx Spiritu sancto.

est, aut ex subslanlia est autex polestate ejus. Ex subs- ,

tantla, sicut Filius, qui ait « Ex ore Allissimi prodivi, :

sicut Splritus, « Qni a Patre proccdit\' » de quo dicit

FiHiis : « Ille mc clarificablt ; quia de meo accipiet\ » Ex
potcslale aulem , slciit illnd est : « Unus Dcus Paler , ex
»quo omnla '. »

XLIII. Qiioinodo crgo in utero habult Maria ex Spi-

ritu sancto? Si quasi ex substantia : ergo Spirltus in car-
nem et ossa coiivcrsus cst ? Non utiqiic. SI quasi ex opr-
ratione et potestate ejus Virgo conceplt ; quis ncg( t

Spiritum creatorem ?

XLIV. Quid quod etiam Job creatorem suum Spirllum

evidcnler ostcndi dlcens : « Splritus divlnus, qui fecit

»me'?»Et dlvinum ulique et crealorem uno versiculo

dcmonstravit. Si igilur creator est Spiriius, non est uti-
quc creatura; crcaturam cnim Aposlolus creatorcmque

M:iUh. 1, 18. — • Rocli XXIV, 5.— ' Joan. xvi, i^. — * l Gor. vm, 6.
— * Job. x\%Mi, 4«
34« S- AMBROSIl

divisit dicens : « Servierunt creaturae potius quam crea-

ntori*. »

XLV. Simul crealori admonet s6rviendum , damnando

eos qui serviunt creaturae, cnm crealori servitium debea-

nius. Et quoniam crealorem Spirilnni noverot, docet

eidem serviendum, dicens : « Vidcte canes, videle malos
«operarios, videle concisionem ; nos enim sumus circum-
B cisio ,
qui Spiritui Dei servimus^. »

XLVI. Quod si quis de latinorum codicum varietate

contendit quorum aliquos perfidi falsaverunt
, , grjecos
inspiciat codices , et advertat quia ibi scriptum est :

oi nvtujuaTt 0£ou ).o(Tp£uovT£? quod interprelatur latinus : « Qui

«Spiritui Dei servimus. »

XLVIL Ergo cum serviendum dicat Spirilui idem

Apostolus, qni non creaturae , sed creatori asserit servien-
dum ; evidenter utique et ipse sanclum oslendit Spiritum
creatorem, et in aetern^e Divinitatis honore venerandum;
quia scrlplum est : « Dominum Deum tuum adorabis, et
«ipsi soli servies '. »

» Rom, I, 25. — » Philip. iii, 2. 3. — * Mallh. iv, 10.

 DE spiniTu s\>ci'0, LiB. II. 34

CAPIT VI.

Ohjictentibus c-x. i^erbts Ainos rrearl Spirllum , reponi-

tur hnnc voc.ein illic intelll^endam, devento, qni sa'-

pius creatiir: quod sane dici non potcst de Spiritu

sanclo ;
quippe qui et ceternus sit , nec morte, aut hte-

retica tn Patrem refusiont resolvi possit. Quod si

urjj^eanl pervicacius eumdein (ocuni de Spiritu sancto

scriptum fuisse, docet recurrendiim ad cxpositinncm

spiritualem; Christum eniin advcntii suo tonilrua ^

id esl ,iwrborum divinorum vim flrmavisse: pcr

Spirilum auteni humanam aniinam sis^nificari, sicut
et carneni a Christo susceptam. Hujus porro cum

qucelibct Trinitatis vcrsona vcre sit creatrix , inde

aslruitur Spirifum simililer incarnationis Domini
aurtorem cssc ,
qui rcrum oimiium creator jain anle
asscrtus est.

XLVIII. Nf.c nie pr.Tlrrit liaerplicos objf^clnre consue-

visse ideo videri crcaliun Spirilnm sanclnm , quia pl«;rique
eorum ad argnineiilnin aslrnendoe snae in)pielalis ascis-

cnnt illnd , qnod Amos de Hatn venlornni locntns est , nt

ipse prophelicns sermo declarat. Sic enim habes : « Ecce
>ego firmans tonilrnnm, et croans Spiriliim , et nnnlians
»in homines Christnm snnm , faciens hicem et nebnlam,
»(l ascendens snper excelsa , Dominns Deus omnipotcns
» nomen est ei V »

XLIX. Si hinc lacinnt qnse?lionein , quod crealnm

SiMritum dixit, quia crcatnr Spirilus Esdras nos docnit ,
344 '^- AMBR&SII

dicens in qnarlo libro : « Kt in clie secundo ilcrnm crcasll

» spirllum firmamcnli lamcn ut propositis inhaereamus,
'
; »

his vidclicct quae Amos dixit, nonne evidenter dictorum

tcslificalur series de islius creatura mundi loculum Pro-

phctam.
L. Deniquc ila coepit : « Ego Dominus firmans toni-
» Iruum, ct creans Spirilum. » Ipse ordo nos doccatj nam
si de Spiritusanclo dicere voluisset, non de loniiruo utiquc
prcemisissct. Ncquc cnim antiquiora tonilrua sunl, quam
Spiritus sancUis quamvis impiisint, tamen id non audcnl
:

dicere. Deinde cum suhjectum vidcamus csse dc hice et

nebula , nonnc manifeslum est quod de creatura ujundi
diclum inleliij^endnm sit? Cum enim fiunl aliquse tcm-

pcstales istiusmundi, praecedere tonilrna, sequi vento-

rum (latus, ccehim ncbufis cahgare luccm rcfundi ex ,

tcncbris, ipso usu quolidiano exemploqne cognoscimus. ,

Nametiamflalusventorum spiritus dicitur, sicut scriptum

est : « Ignis, et sulphur, et spiritus procclia;". »

Lt. Et ut scircs quia hunc spirltum dlxit, ait : « Fir-

»mans tonitruum , ct creans spirituii. ; » quia frequenler
creantur isla, cum fiunt : Sj)iritus autem sancliis jclcrnus

cst; quem si quis audet dicerc crealum , non potest ta-

men dicere quod quotidic creatur, sicut flabra ventorum.

Dcnique ipsa Sapientiasecundum suscej)li locula corporis
sacramcnlum , Dominus creavit me'. » Quamvis
ait : «

veiilura prophetaret, lamcn qnia praedeslinalus erat Do-

mini Salvaloris advenlus, non dixit : Creat me , scd,
« Creavit; »ne frequcnter, sed semel crederent ex virgine
Maria Jesu corpus csse generandnm.
LII. Et hoc igitur quod velut quolidianam opcrationem
Dei in tonitrui firmamento, et in Spirltus creatione Pro-
phcla declaravit intelhgere nefas est, utdeSpirilu sanclo
'
4 BsJr. \), 4i. — ''
l*»al. x, 7. — ' Prov. vm, aa.
 Uli SPiniTU SA.NCTO, Lll!. II. 3^5
lalc alifiiild oestimcmus, quem ipsi impii ante saccula esse
ncgarc non possunt; uiide ct semper eum esse, et sempcr
mauere pia asserlionc lcslaQiur. INeque cnim qui anle
mundum superferebalur super aquas', polcst vidcri coc-
pisse post mundum : aut mullos esse Spiritus sanclos
tcslimari fas est, qui veluli quotidiona gcucralione genc-
rcnlur. Absit ut se quisquam tali impiclalc cnnlaminct;
ut dicat frcquenter creari, aut unquam creari Spirilum
sanctum. Cur enim frequenter creari vidcalur, non intei-

iigo ; nisi forle ct mori cuin crcdant frcqucnlcr, et frc-

qucntcr creari. Sed quemadmodtun mori polosl Spirilus

vilae ? Ergo si mori non polcst, causani non habct cur
ScXpius sit creandus.
LIII. At qui alitcr pulant, in illud sacrilcgium rccidunl,
ut non distinguant Spiritum sanclum , qui prolalivum
Verbum putantin Palrcm redire; prolalivum Spirilum in
Dcum rcfundi ; ut unius rcfusio sit , ct quaedam vicissi-

ludo in varias formas se sacj)e mulanlis : cum Palris ct

Filii ct Spiritus saticti manens scmjjcr , immutabilisquc
distinclio , unitalcm snoe lcncal poteslalis.
LIV. Si quis tameu prophclicum diclum idco dcrivan-
dum putat ad inlcrprctalioncm Spiritus sancli, quia ha-
bct :« Annunlians in homines Chrislum suum ^
; nis ad
incarnalionis Dominicaa mystcria dictum facilius dcriva-
bil. Nam si le movet quia Spiritum dixit, et idco non hoc
putas derivandum ad mysterium assmnplionis humanas
prosequcre Scripturas, ct invenies oplime congrucrc de
Chrislo, de quo benc convcnit aestimari quia fii mavit lo-"

nilrua advenlu suo, vim videlicet et sonum cojlesliimi

Scripturarum, quarum vclutquodam tonitruo mculGS nos-

tra} redduntur atlonilae; ut timere discamus, ct revcrcun
liam coDleslibus defe;'amus oraculis.
' Gcn. I, 3. — • Amos. iv, i5.
346 S. A\iBr,OSll

LV. Denique in Evangello fratres Domini filli Tonitrui

dicebantur ; et cum vox Palris facta esset dicentis ad
Filium : « Et honorificavi , et Iterum honorlficabo;» Ju-
daei dicebant :« Tonltruum faclum est illi '. sNam licet

gratlam verltatls haurire non possenl, tamen confileban-

tur invlti , et Ignarl mysterium locjuebanUir ; eo quod
magnum Patris de Fillo testimonium resultabat. In Job
quoque libro Scriptura diclt : « Flrmamentum quoquc to-

«nltrul sui quis scit quando faciet ^

? «Uliquc si ad hpec
commolionum ccelestium tonltrua pertinerent, nnn futura
eorum firmnmcnta, scd facta dixissel.
LVl. Ergo lonltrua ad sermones Domlni relulll. quo-
rum in omnem lerram exlvlt sonus : splrilnm autem hoc
loco anlmam, quam susceplt rationabllcm atqne pcrfnc-
tam, ini.elhgimns ; quia Scrlplura friHnienlcr et animam
hominis spiritus vocabnlo de^i^^nat , sicnl liabes : a Qui
«creat splrltum hominis in Ipso \ s l ndc cl .Dominus ani-
mam ?uam spirilus appellallone signlficans ail : t lu manus
Dluas commondo spirilum meuin \ n

LVII. Et ut sclres quia de rfesu Dmnini descensione

memoravit, addidlt qnod nuntiarel in homines Chrislum
suum annuntlavit enim in baplismalc, dicens :• Tu es
;

»Fir«s mens dilectissimus in quo benc compliiciil *. » ,

Annuntiavit in monic, diccns » Mic csl Filius meus di- :

• lectus, Ipsum aiiditc^ » Anniinllavil in passionc , cum

sol recessit , rnari:» tcrracqne Ironiucrunt. Annunllavlt in '

Centurlone, qui ait : ^ Vere Dei Filins eral istc '. •

LA III. Tolum Igltur huuc locum aul ad simplicem in-

t^lleclum istius flatus qui vivcndo h.iurllur, aut ad myste-
rium Domlnici corporis rcferre debemus ; nam si hlc
creatum dixisset Spiritum sanctum utlque , ct alibi idem
• Joaii. XII. a«, -i,,. — • Joh. xw, if — J Zi.cii. x i. i. — * Luc.
JiSIP, 46. — ' Mdtlll. m, l;. — 6 M. x^ii. ,7, _ ; [d. Mvii , S^.
 DE SPlRlTtJ SANCTO, LIB. H. 34^
Scrlptura declararc potuisset , sicut de Filio Dei IVequen-
ler legioius quia secundum carnem et factus esl et crea-

tus'.
LIX. Cujus tamen majeslatem in eo ipso quod carnem
pro nobis suscepit, considerare nos convenit ; ut divinam
polcnliam in ipsa corporis assumptione videamus. Etenim
siciit lej^imus quia creavit Pater Doiiiinic.TB incarnatlonis
sacramentuui, creavil et Splrilus ; ita etiam legimus quod
el ipse Christus suum corpus creavit; creavit enim Pater,
secundum quod scriptura est : « Dominus creavit me' ; »

et alibi : « IMisit Deus Filium suum factum ex mulierc ,

«factum sub Lege^ » Creavit et Spirilus illud omne mys-

terium, secundum quod legimus, quia* Invenla est Maria

»in utero habens ex Spiritu sancto*. »

LX. Habes quia creavit Paler, creavit el Spiritus : ac-

cipe quia creavit el Filius Dei , dicente Salomone : « Sa-
«pientia fecit sibi domum^. » Ergo Spiritus saoctus qui
creavit Dominicae incarnationis sacrameutum, quod su-
per omnes cst crealuras, quomodo esse potest creatura?
LXI. De generalilate autem supra oslendimus quia se-
cundum carnem creator est nosler Spiritus saoctus in
homine exteriore : nunc ostendamus quia creator est nos-
ter, eliam secundum gratiae sacramentum. Et sicut creat

Pater.ita creat etFilius, ita creat el Spiritus sanctus, sicut

legimus, dicenle Paulo : « Dei enim doniun est, non ex
«operibus, ne quis glorietur; ipsius enim sumus factura
»creati in Christo Jesu in operibus bonis^ »

'
Rom. I, 5. — Prov. vm, a3. — » Galal. iv, 4. — * Malth. i, i8. —
' Prov, i\, I. — 6 Ephes. ii, 8, et seqq.
3 j8 S. AMBROSIl

CAPUT VII.

Crcalioms splritalls seu rcgenerationts non minus auc-

lorcm Spiritum essc , quam Ralrem ac Filittm. In
quo consislat illa crcatio , ejusqueprwslantia : el quo-
modo quod mcmbra et corpus Dco tribucrc videntur t

sacri Codiccs, debeat intcUigi.

LXII. Ergo creat Pater in operibus bonis : creat et Fi-

lius; quia scriplum est : « Quotquot auleni cum recepc-
sruntjdedit eis poleslalem filios Dei fieri, his qui crcdunt
n in nomine ejus : qui non ex sanguinibus , neque cx
» voluntate carnis, neque cx volnnlalc viri , sed ex Dco
» nati sunt ' »

LXIIl. Similiter ex Spiritu secundimi graliam nos re-

nasci Dominus ipse testalur , dicens : « Qiiod nalum est

»ex carne, caro est ; quia de cariie naluni est : cl quod
nnatumcst despirilu, spiritusest; qnia Deus Spiritus est.

» Noli mirari quia dixi libi , Oporlel vos nasci dcnuo. Spi-
» ritiis |ubi vult spirat , ct voccm ejus audis : scd ncscis
»unde veniat, autquo vadat; sic et omnis qui natus cst

• de Spiritu^. t

LXIV. Claretigitur spirilalis quocjue genoratlonis anc-

torem esse Spirilum sanctuin ;
qiiia seciuidnm Dcum
creamur, otFiliiDei sinius. Ergo ciun ille nos in regnnm
suum per adoplionem sacrjc regcnrralionis assumpseril,
nos ei quod suum cst , denegamus? llle nos supernac re-

generationis fecit haeredes , uos hncreditatem vindicamus,

' Joaii. ', 12, |5. — a 1(1. 111, 6, el sc(]q.

 DE SPIRITU SANCTO, LID. M. S^Q
refulamns auctorein? Sed nou polcst mancrc benc-
ficium, cuin auctor excluditur : nec auclor sine mn-
nere , n(>c sine auclore munus. Si vindicas gratiani , credo
polenliam : si refutas potenliam, graliam ne lequiras.
Qui Spirilum negavit, statim negavit donum. Nam si et

auftor vilis, quomodo dona pretiosa? Cur noslris ipsi

muneribus iuvidemus, spem imminuimus dignitalem rc- ,

pudiamus. consolatorem negamus?

LXV. Sed illum negare non possumus. Absit onim ut
negemus quod maximum est, cum Aposlolus dical :« Vos
» autem fralres, secundum Isaac promissionis filii eslis
, :

» sed sicut lunc qui secundum carnem nalus est, per-

Bsequebalur eum qui secundum Spiritum'. » Ilerum
ulique subaudilur de superioribus , qui secundum Spiri-
tum natus esl. Qui ergo secundum Spiritum nascilur, se-

cundum Deum nascilur. Renascimur autem , quando in

inleriore rcnovamur alTectu, et exterioris bominisvetusta-

lem dcponimus. Et ideo ait iterura Apostolus « Renova- :

•miniautcm Spirilu mentis vestrae ct induite novum ho ,

• minem, qui secundum Deum crealus est in veritate, et

«juslilia, et sanctitate^ » Audiant quemadmodum unita-

tem divinaeoperationis Scriptura signavorit. Qui rcnovatr.r
Spiritu menlis, induit novum hominem, qui sccundum
Deum creatus est.

LXVI. Sancti igitur Spiritus opus est regcneratio isla

prwslanlior; et novi hujus hominis ,
qui crejitur ad ima-

«incni Dci, auctorest Spirilus quem ulique mehorem hoc

:

exleriore essc nostro homine nemo dubitaverit. Siqui-

dem cccleslem alterum , terrcnum allerum Apostolus
significavit diccns : « Qualis coelcslis, t.Ies el ccelestes^ »

LXVIl. Ergo cum calcslem facial gratia spiritalis,

quod terrenum creare possit, eliam sensu debemus ad-
'
G.il;il. iT, aS, ?9. — > Fjihes. i?, aS, 24. — ' i Cor. w, 48.
35o S. AMBROSII

vurtere , licct careaaius exemplis. Dicil enim alibi sancius

Job : Vivit Doniinus, qui sic me judical; el Omnipotens,
»qui ad amariludincni pcrduxit aniniam meam : Spirilu*
oautem divinus, qui est in naribus meis'. » ISoa ulique
spiritum hic auram vitalem hanc et spiramentum corpo-
reum designavit, sed nares hic inlerioris sui hominis sig-
nificat, quibus vilae odorem carpebat aelernae, et graliam
coelestis unguenti geminis quibnsdam sensibus hauriebat»
LXVIII, Suot eniai nares spiritales, ut legimu^, quas
habet Sponsa Verbi , cui dicitur : « Et odor naris luas'';»

ct alibi : «Odoralus est Dominus odorem suavilalis''. »

Sunt ergo quaedam inlerioris uiemi)ra hominis, cujus ma-

nus iu actu, aures in auditu, |)edes in processu quodam
boni ojjeris aestimanlur. Itaque exofticiis, veluli quasdaui
colhgimus membrorum figuras neque enim in iute- ;

riore homine secundum carnaha aliquid non convenil

opinari.
LXIX. Et sunt qui corporahter Deum putant esse for
matum, cum legunt aut manum ejus aut digitum nec , :

adverlunt quod hiec non proplor lormam scripta sint cor-

poris; quia in Divinilate nec niembra, nec parles sunl :

sed propter imitatem Diviuilalis expressa , ut credanins

quia impossibilc est a PalrcDeo vel Fihnm , vel Spiriluni

sanctum separari; cum pleniludo Divinitatis velut corpo -

raHter habitet in substanlia Trinilatis. Ideo igitur et Filius

Patris dextera nuncupatur, sicut leclum est:«Dexlera
• Domini fecit virtutem , dextera Domini exaltavit me*.

Job xx^ii, a, 5. — • Caiil. vii, 8. — ' Gen. »iii, 2i. — < Psa'.

cxvii, i6.
 DE SPlRlTU SA^CTO, LIC. II. 35 1

CAPLT VIII.

Jrgufiarn hrrrcticorum qui Deum idcirco dictitabant

in Spirilii, non aultvi cum Spiritu glorificandum ut ,

kini: eumdem Spiritum cssc infcriorcm colligcrcnt,

diluit ; quamoircm particutani in etiam Filio . imo
ei Patri quo(jue aptari planum facit : at e contrario
cuiii crcaluris etiain atlribui sinc ulla Divinitatis in-
Juria; prolndtque in iisdem pra^posilionibus simpli-
citer agnoscendum divinarum personamm conjunc-
lionein.

LXX. Si-D quid miruui si de verbis auienlcs homines

iaciiinl quiuslioneiii, cuin laciaut et de syllabis? Suul eiiim
qui hinc putcnt iaciendam esse distantiam, qiiod dicant
in Spirilu Deuin , non cum Spirilu pr.-edicaudum : et cx
iiua svUaba , vcj usu quodain Di\iiiiialip .Tsliuiaudum pu^
lenl esse uiouienlum , ariiiniit'nlanle> qiiod si in Spirilu
Deum pr;cdicandum puleiil, uiiiiistcriuin sancli Spiritus

sigiiarc videantur : si vero cum Spiritu dicant Dei vel vir-

liilcm esse , vel gloriam , societatem quamdam et commu-
nioncm Patris et Filii et Spirilus sancti desii|,nare vi-
deanliir.

LXXI. Sed quis separet, qiiod non potest sepurari ?

quis dividal socictatem , quam individiiam Chrislus oslea-

dil? «Ile, inquit , baptizate omnes genles in nomine Pa-
» tris el Filii et Spirilus saucti'. » ^uniquid liic vel circa
Palrem, velFilium, vel Spiritum sanclum aut verbum mu-
lavit, aut syllabam? Non utique : sedidn nornine, inquit,
'
Matlb. \zviii, 19
 3 32 s. AMr.ROSn

» Palrls el Filii ct Spirllus sancli. «Idem de Spirllu qiiod

de Palrc et dc se sonat. Lndc nullum Splrilus sancli
minislerium, scd consorlium magis honoris aut operis,
cum in Spirilu dlcilur , a?slimalur.
LXXII. Consldera et hlc qula ad Palrem et Filium
hoc opinionls veslr.-e prsjudicium derlvatur; quia hic non
dixil : Cum Palrls et Filli et Splritus sancli nomine; sed
tt In nomlnc : « cl tamen non minlsterium aliquod Trini-
lalis hac syllaba exprimitur, sed potcstas.
LXXIII. Denique ut scias quia fidci non prjejudicat
svlhiba, sed commendat fides syllabam, et Pauhis loqui-
lur in Christo. iNec ideo minor Christus est, quia Paulus
loculus in Christo est, slcut habes : « Coram Deo in

oChrislo loquimur'. » Quemadmodum igitur Apostolus

dlcit qula in Chiisto ioquimur; Ila illud est quia loquimur
iu Splritu, sicut ipse Apostolus dixit : « Nemo dicit Domi-
» nuQi Jesura , nisi in Spirltu sancto^. »Non subjectio ila-

que hoc loco Splrltus sancli, sed graliae copula designatur.

LXXIV. Et ut sclas discrelionem non esse de syliaba,

ahbi quoque alt : « Et hxc quidem luislis : sed abluti
» cslls , sed sanctlficatl estis , sed justificati estis in nomine
bJcsu Chrlsti, et in Spiritu Del noslri'. » Quam multa
possum hinc exempla proferre ! Scrlptnm est enim : «Om-
); ues vos unum cstis in Chrlsto Jesu'; » et alibi : «Sancli-
» ricalis in Christo Jtsu'; » ct Iterum:«Lt nos essemus
» justllla Dei in ipso ^; » et allo loco : t L t excldant a casli-
» late, qua; est in Clirlslo Jesu'.
LXXV. Verum quid ago? Dum enlm similitcr dico
scrlptum csse deFiiio, quemadmodum de Spirilu scriptum
est , magis iliud iucurro; ut non qula de Filio scriptum
cst, religiosc dictum vidcatur de Splrilu : sed quia idcm

« 2 Cor II, G — ' ) Coc XII 5. — ' Iil. ^ r, ii. — i Gulal. m, 26, —
' I Cor. I, 2. — '"'
2 Cor. v, 21, — ' II. \i, 5,
 DE SPIRITU 5.VNCT0, LIB. H. ?,'j!i

dc Splrilu scriptum esl, cliam tlc Filio propler Spiriluni

objicicuil clerogatum. Dicuut cnim : Nuaiquid dc Dco Pa-
Irc scriplimi est?

LXXVI. Sed
accipiaut eliam dc Deo Palre diclum ?
Domino laudabo Verbuni'; » et alibi «In Dco facie-
«In :

«musvirlutem'; »et, «In le commemoralio mea semper";»

ct ,«In nomine luo exultabimus^;» itcrum alibi «Lt ma- :

» niiestentur opera cjiis, quia in Deo sunt facta';))et

Paulus «In Deo qui omnia crcavit^;»el itcrum cPaulus
: :

» et Sylvanuset Timolhcus Ecclesia^ Thessalonicensium in

»Deo Patre et Domino Jesu Chrislo';»ct in Evangelio :

«Ego in Patre, et Patcr in me;»et «Paler qui in me ma- :

»nel^ » Scriplum cst eliam :«Qui glorialur, in Domino

»gIorietur°; » etalibi : « Vila aulcm noslra abscondila cst

» cumChrist o in Deo Numquid hic plus Filio quam

*°. »

Patri detulit, ut in Deo nos diccret essc cum Christo? aut

numquid pliis nostra condilio, quam Spirilus gralia sibi
vindicat; ut nos possimus esss cum Chrislo, Spirilus
sanctus esse non possit ? Et cum Ghristus velit esse nobis-
cum, sicut ipse dixit «Paler, quos dedisti mihi, volo nfc :

» ubiegosnm, et ipsi sint mccum **, » dedignclnr csse cum

Spirilu? Scriplum est eliam : « Convcnientibus vobis et

» meo Spiritu Domini Jcsu'^. » Ergo nos cum
cum virlute
virlulc Domini convenimus et audemus dicere qtiod ,

nolit Dominus Jesuscum Spirituconvcnirc, qui non dcdig-

natur convenirc nobiscum ?

LXXVII. Nullam igitur distantiam putat Aposlolus

hac an illa SyHaba enim conjunctionis est
syllaba ularis.
conjunclio autem sejimctionem non facit ncque enim ;

si divideret, conjunctio dicerclur.

' Psal. Lv, 5. — 2 Ll. Lix, 14. — ' !d. lxx, 16. — ^ Id. lxxwiii. i;".

— 5 JorTii. III, 21. — 6 Ephes. iii, 9 — "1 Thess. 1, i.— ^ Joan. xiv, 10.
— 92 Cor. X, 17. — '
" C')los«. III, 3. — '
' Joan. xvi. i^. — 3 1 Cnr. v, 4«

LIX. 2 )
354 S. AMBROSII

LXXVIII. Quld Igitnr le movet ut dicas quia glorla esl

Deo Patri, vel Chrislo ejus, vila, virtus , magnificentia ,

potestas in Spiritu sancto , ct nolis dicere cum Spirilu

sanclo? Aa cjuia times nc et Spiritum cumPatre et Filid

sociarc vidcaris? Scd audi et de Spiritu scriptum : « Lex

«cnimSpiritus vitse in Ghristo Jcsu'. «Etallbi Deus patcr
dicit : «Et adorabunt te, et in tc deprecabuntur^. » In
Chrlsto orare nos debere Deus Paler dicit, et tu piitas
Spirilui uerogari, si in eo gloria Chrisli csse dlcatur?
LXXIX. Audi quod llmes de Spiritu confitcri, non
limuisse de se sibl Apostoluai vindicare ; ait enim : « Dis-
.) solvi , et cum Chrislo essc mullo melius^ » Cum quo
)i:!;ilur cst Apostolus, cum eo negas esse Spiritum ,
per
quom Apostolus mcruit esse cum Chrlslo?
LXXX. Qu.TB igitur ratio est, ut in Spirltu malis di>
cere ,
quam cum Spiritu glorlam Dei esse vel Christi?
An quia si dicas in Spiritu , minor Christo Spiritus decla-
ratur? Quamvis hoc rerutabile sit, ut majorem Dominum
facias et minorem ; tamen cum Icctum sit:«Quia pro
» nobis peccatum factus est Christus , ut nos essemus jus-
» lilia Del in ipso*; »illo invenitur potissimus , In quo su-
mus uos infimi. Sic et alibi habes :«Quia omnia in ipso
)) constanl^ » hoc est , in ejus virtute. Nec comparari
possunt ilh ,
quaj in co constant; quia ex virtule ejus ut
conslent, substantiam consequuntur.
LXXXI. Numquid igilur slc Dcum regnare vultis in
Spirilu, ut virtus Spiritus regnandi Deo principium quasi
fons quidam substanliaj largjatur? Sed hoc impium est.
Et ideo ut unam Palris et Filii et Splrltus sancti majores

noslri dicerent potestalem , cum spirilu gloriam Chrisli

csse mcmorabant, quj indivlduam copulam declararent.
Rom. vui, 2. — « Is?i. XLV, i4. — J Philip. i, 20. — 4 2 Cor. T, 21,
— 5 Goloss. I, 17.
 DE SPIRITU SANCTO, LIB. II. .JOO

LXXXII. Quoiuodo enini separatur Spiritus sanctns a

Filio , cum « Ipse Splrllus teslimonlura reddat splritui
»nostro quod sumus filii Dei ? Si autem filli , ct hasredcs :

»liapredes quidem Dei cohaeredes auiem Christi*. » Quis

,

igitur tam amens qui conjnnctionem Spiritus et Chrisli

,

dissociet scmpiternaui ; cum Splrllus ctiam disjuncta

connectat, per quem Chrlsti efficimnr cohacredes ?

LXXXIII. « Si tamen , inquit , compalimur ut , et con-

«glorificemur^. » SI nos ergo conglorlficabimur cuin

Christo per Splritura, qnomodo et ipsum conglorificari
Christo Splrilura recusamus? Dissociamiis vitam Chrisli
cum Splritus dicat quod simul vicluri
et Spiritus sancli,

sumus cura Dei Fiho? Dlclt enira Aposlolus « SI autera ;

«mortui sumus cum Chrislo credimus qnod etiam simul ,

vivemus cum illo'; » deinde elihi :«Si enlm compalimur,

»inqult, et convivcmus : nec solum convivemus, scd
»etiam conglorlficahimur : nec solum conglorificabimur,
» sed etiam conregnabimus \ »

LXXXIV. Non est igitur in syllabis islis ulla discretio;

utraque cnim syllaba conjunctionls csl. Dcnique sncpy

reperimus in Scripturis aiteram Interpositam, et alteram
intellectam , sicut scriptum est : «Introibo in domum tuam
»in holocauslis^,» hoc est, cum holocaustis; et alibl :

«Eduxit, inquit, eos in argento et auro%»hoc est, cum

drgento et auro. Alibi quoque ait : « l\on egredieris in
»virtutibus nobiscum'; »pro eo quod cst , cum virlulibus.
Ergo cum et in usu sermonls calumnia esse non possit,
et ex sermone calumnia Divinilati non debeat excitari,
opus est ut ad justltiam corde credatur, et ex fide cordis
fiat ad salutem in ore confessio\ Sed qui corde non cre-
dunt, calumniam struunl verbis.

' Rom. vni, 16, 17. — ' Ihid. — * Rom. vi, 8. — i 2 Tim. 11, iS, c
xu. — 5 l'5al. Lxv, i3. — 6 Id. civ, 37. — 7 Id. xi-iii, 10, — * Rom. s, i o

23.
366 S. AMBROSII

CAPIJT IX.

Apostollcnm lociim quo iKcrellcl ut dlscrlmcn uidace- ,

vcnt inltr personas divinas, abulebaniur , cxponit :

et dcclarata luerelicce intcrpretationis impiclale ,

oslendit locum integrum de si^igulis personis rectc

dici posse; quem tamcn proprie ad Filium pertinere
astruit : postremo quod affirntaverat omnia ej usdem
loci mcmbra unicuique pcrsome convcnire inultis ^

confirinat lcslimoniis : et co ipsoquod Pairi cojnpetit,

ut dicutur ex illo omnia, eidem etiam tribui posse
por ilium et in illo omnia scile colligit.

LXXXV. Deniqie slmile et illiicl cst quod aiunt dis-

,

crelioneni esse, cjuia scriptum cst : «Nobis aulem unus

»Deus Pater, ex quo omnia, et nos in illum et unus :

wDominus Jesus Chrislus per queni omnia, et nos per

ipsuui
)) » Volunl enim cum dicitnr
' . o Ex illo » materiam , ,

dfcsignari cum dicitur «Per illum » quoddam vel instru-

: , ,

menlum opcris vcl minisleriuni dcclarari cum aulem

, :

dicilur , «In illo, » aut locus siguificctur aut tenjpus, ia

quo omnia facta videanlur.
LXXXVI. Ita i|^ilur distanliam quamdam substantiaa
probarc desiderant, tunquam inslrumcnlum ab opcratore
proprio vel auctore, ct tanquam tempus aut locum ab
iustrumenlo dirimere gcslienlcs. iSuniquid ergo alienus
secundum naturam Filius a Palrc; quia alienum inslru-
menlum ab operalorc proprio vel auclorc? aut numquid
« i Cor. Yiii, 6.
 Dl' SPIRITU SANCTO, LIll. 1. 35^
aliemis Filins a Spiritu; quia ab iiK^lnimcnli goncrc aut
locus scparalur aut tcmpus ?

LXXXVir. Compara nunc asscrlionos no.-tras. Il!i

volunt ex Dco tfmniiom cx nalura Dei essc matcriam , nl

si dicas cx ligno arcam ossc faclam, cx lopidc statunm :

ila cx Deo m;ilericim proccssisse , ct camtlem malcriani

lanquam ptir inslrumcntnm alifjuod factam cssc pcr Fi-
lium ; ut non lam operatorcm Filium , (juam instrumsn-
tum operis esse deciarcnl : et omnia ita facta in Spiritu ,

lanquam in aliquo loco facta vel leniporc : singula singu-

listribuunt: in commnne omnia negant.
LXXXVIII. Verum nos oslendimus ita ex Deo Palrc
esse omnia, ut nec amiserit Deus Paler, quod vel pcr
ipsum ct in ipso omnia sint, noc lanquam ex maleria c.v

ipso omnia sint ila quoque pcr Dominuin Filium cs;c

:

omnia, ut non privatus sit co, quod ex Filio sint onmia,

ct in ipso slnl omnia :et ila omuia essc in Spiritu, r.t do-
ceamus oainia esse pcr Spirilum, et omnia esse dc Sni-
ritu.

LXXXIX. Nam isttc syllabae, sicut \]\x dc quibus su-

perius dlximus, sc invicem signant. INon cnim ila dixlt

Apostolus : Ex Dco omnia, ct perFIlIum omnia ; r.t sepa-

rabilcm substantiam Patris Filiique signaret : scd ut in-
confusiblli distinctione quod alius Patcr, alius sit Fi!iiis.

edoccrel. iNon igltur tanfpiam compugnanles sjUabiX isUr,

sed tanquam socla} alque concordes sunl; ut etiam uni

srepe conveniant, sicut scrij)tum cst : « Quia cx ipso , ct

»per ipsum, et In ipso sunt omnia'. »

XC. Quod si vere consideres unde Iranslatum sil , d*;

Filio diclum esse non ambigf s. Diclt rnim Ajjoslolus sc-

cundum propbetiain Esaiaj : « Quis cognovit sensimi Do~

»mini, aut quis consiliarius ejus fuit? ^' Et addidit : a Quia
' Rom, XI, 7i6.
358 S. AMBROSII

» cx ipso, cl per ipsum, ct in ipso sunt oninia. » QuodEsaias

tle operatore omniiini dixit, sicut habes : « Quis mensua |

»csl manu aquam, cl coelnm palmo, et universam terram

»clausa manu? Quis staluit nionles in libra, et rupes in

))Slalcra? Quis cognovit sensum Domini, aut quis consi-

«liarius ejtis fuit* ? »

XCI. Et addidit Apostolns : « Quoniam ex ipso, et per

» ipsum , ct in ipso sunt omnia. » Quid est, « Ex ipso?»

Quod ex ipsius volnntale natm^a sit omnium , et ipse sit

jiuctor omnium, quae esse ccepcrunt, « Per ipsum, »quid

est? Quia per ipsum conslitutio et pcrseverantia omnibus
impertita videalur. «fn ipso, »quid est? Quia omnia ad-
mirabili quodam desiderio, et inenarrabili amore aucto-
rem vitte et ministratorem gratiae suae ac muneris intuen-
lur, secundum quod scriptum est : « Oculi omnium in le

» sperant ; ct, Aperis manum tuam, et imples oranem ani-

»mam bona volunlatc*. »

XGII. De Palre quoqtie si dicas :ideo« Ex ipso, »quia

ex ipso operatrix Sapientia, qua3 omnibns ex sua et Patris
voluntale dedit esse ,
quae non erant : «Per ipsum, »quia
per Sapientiam ejus lacta sunt omnia : « In ipso,»quia
ipse est vivificatoriae fons substantiae, in quo vivimus et

sumus etmovemur,
XGIII. Ex Spiritu quoque, ut per Ipsum formali , per
ipsum firmati, in ipso roborati , vitae capiamus munus
aelernae.

XGIV. Gum haec igilup vel Patri vel Filio vel Spiritul;
sancto convenire videantur, nihil utique humile in his cer-!
lum est declarari ; cum el ex Filio dicamus esse pleraque,
Qi multa per Palrem, sicut habes dc Filio dictum :« Ut

augeamur in ipso per omnia, qui est caput Christus, ex

))

«quototum, inquit, corpus compactum et connexum pcr

• Isai. XL, 12, i5, — » Psal. ckliv, i5.
 DE SPIRITU SANCTO, LIB. II. 3^9
«omnem juncturam ministralionis in mensuram uniuscu-
» jusqneparlis, augmcntum corporis facit in aidificationcra
»sui in charilale'. wEl ilpnini ad Colossenscs de liis qui
non haberenl cogiiilionem unigeniti Fihi Dci : « Quia non
ntcnent, inquit, caput, cx quo omne corpus per compa-
»ginationes et colligationcs subministralum et copulatnni
«crescit in incrementum Dei '; » caput cnim Christum
csse Ecclesiae supra diximus'. Et alibi habes quiacDe
» plenitudine ejus nos omnes accepimns\ »Et ipse Domi-
nus dixit : « De meo accipiet, et annunliabit vobis^ » Et
supra ait : « Cognovi virtutem exisse de me". »

XCV. Similiter ut agnoscas unitatem, etiam de Spiritu

dicitur :« Quia qui seQiinat iu Spiritu, de Spiritu melct
»vitam aelernam'. » Et Joannes ail : « Ex hoc cognosci-
»nuis quia in nobis est, quoniam de Spiritu suo ded t

»nobis% » Et Angelus dicit :« Quod ex ea nascetur, de

«Spirilu sanclo est^ » Et Dominus ait quia « Quod nalniu
» est de Spiritu, Spirilus est'°. »

XCVI. Ergo sicut ex Palre legimus esse omnia, ita et

ex Fiiio posse dici omnia, per quem omnia sunt : et ex

Spirilu csse omnia, in quo omnia sunt, leslimoniis edo-

cemur.
XCVII. Nunc consideremus utrum per Patrem essc
aliquid docerc possimus. Sed scriplum est « Paulus ser- :

»vus Christi per vobmtatem Dei" »et alibi « Ijnde jam ; :

»non es servus, sed Filius si autem Filius, et haeres pir :

»Deuni*^ ; »et ahbi : « Sicut resurrcxit Chrislus a mortuis

» per gloriam Palris''. »Et alibiDcus Pater adFiliura dicii:
« Ecce proselyli vonient ad te per Uie*''. »

> Eplies, IV. i5, 16. — » Co!os5. ii, 19. — ' I>1. 1. 18. — * Joan. i, ifi,

— 5 1(1. XVI, 14. — G L„e. vii , 4G. — 7 Ga!at. vi, 8. — « 1 J'i=jn. iv, 1 T,

— 9 Matth. I, 30. — ° Joati. 111, 6. — ' r \Jor. i, i. — '» Galat. iv, 7.

— <' Rom. Ti, 4. — '^ Isai. nv, i5.
3Co ?. AVinnosii

XC\ III. Mulla repciles alia, sl fjnnerasperPatrem facla.

rsiiuiqiiid itleo minor Palcr, quia in Filio et cx Fillo ple-
raqne csse legimns : ct pcr Patreni Incla vcl data plnrima
In Scripiuris coclesliljus rcperimns?
XCIX. Sed cliam pcr Spirilum simililer leglmus facla
plcraquc, sicut liabcs :« Xobis autem revelavil Deus pcr
«Spirilum suuin' ; aet alibi : « Bonum deposilum cuslodi
»pcr Spiritum sanclum^j » ct ad Ephesios : a Conforlarl
» per Spiritum (jtis' ; » el ad Corinthios :«Ahi enlm datnr
«per Spitilum scrmo sapicnllnc '; »elaIibI:«Si aulcm per
«Spirilum lacla cariiis mortificaveritis , vivetis' ; » et su-

pra :« Qul suscilaviL Chrislum cx mortuis, vlvincabit et

smorlalia corpora vcstra pcr inhabilantcm Spirllum ejus

»in vobis''. »

C. Scd fortasse dicat : Oslcnde mihi speciahter lectum,

qnia ex Filio omnia, vcl ex Spiritu omnla. Al cgo refero,
ut et ihl mihl leclum csse ostendant qnia per Patrcm om-
nia. Sed cum haec vcl Patri probavcrimus , vcl Fiiio, vcl

Spiritnl sanclo convenirc, iiec nliam cx hujusajodi sylla-

bis nosci pos?e diviua? dislanliom potestatis; non est (hi-

bium quln pcr ([ucm cmnia, ex eo omnia : et ex qno om-

nia, pcr cum omniarct in quo omnia, per cum vcl cx co
omuia essc inlclligcic debcamus. Omnis cnim crealura ct

cx volnntaic, ct pcr operalioncm et in virlute csl Trini-

talis, sicul scriplum cst : « Faciamus hominem ad imngi-
» ncm el simililndinem noslram'; »et ahbi, « Verbo Do-
mini coeli firmali snnl, ct SpiriUi oris cjus oranis virtus

«corum*. »

' 1 C!>r. i;, 10. —= 1 Tim. i, i4- — ^ E[ihc?. iii, iG. — i i Cor. \ii, S.

— 5 llom. Mii, i5, — <"'

Ihiil. 11. — 7 GtTi, I, j.'). — 8 p.sal. xxxii, G.
 DE SPiniTU SANCTO, LIR. II. 36' I

CAPLT X.

Probatarusiinam Trhiitaliscssevolu/ifale/n, vocalioitcm

atque j usslo/icm docct non secus ac Pater ct Fiiius
,

Ecclesiam vocarunt , ila ct Spiritum eam vocassc

idque cx elcclione Pauii et Bar/iabcc ostendit , scd
polissimum cx missicne Pctriad Corndium. Ilic obi-
ter cjusdem Spiritus potestate, ac tri/ia Peiri confes-
sione perstrictis, m
ejusdem AposloU tusione adum-
bratam fuisse dcctarat vocalio/icm p^entiutn, (jurr cum
prius ferarum similcs cxtilissent , Spiritus opera de-
posuere feritaiem. Tum ubi supcriora ex alio Loco
stabilivit, in J cremia in lacum a J udccis demisso, el
i?ide educlo ab Abdcmelech, Spiritus sancti ab tisdcm
Judceis co/iicmplui liabili, et a ^enlibus quas m,unda-
vit, lionvraii symbolum prcnivisse dcmonstrat.

CI. Nec soUini una operalio est Vibiqiie PiUrls et Fllil

ct Splrlliis sancll , sed cliam una atque eaclcm voluntas,
una vocallo, una prnccej)tIo : quod licct In illo niagno ac
salntari Ecclesl;c spectarc myslerlo. Sicut cnim Palcr vo-
cavit genles ad Ecclesiam, dlcens : « ^ ocal)o non plebcMn
» meam plebem meam et non dllcclam dilectam '; ol
,
: , »

alibl Domns mea domus oralionis vocabllur omnibus

: «

jgcntibus^ «ila cliam Dominus Jesns ad cvocandam ct

:

congregandam Ecclcsiam Paulum a sc dicit electum sicut ,

habes ad Ananlam diclum a Domino Jesu :« Vadc, quo-

' Osec. 11, a4. — ' lan. i.vi, 7.

362 ^ S. AMBROSII

»niam vas elecllonis est mihi hic acl ferendum nomen

»meum corani genlibus^ »

Cll. Sicut erifo Paler Dcus vocavit Ecclesiam, ila vo-

cavit et Chrislus : et quemadmodum Chrislus vocavit, ita
vocavit et Spiritus, dicens : « Separalc mihi Paulum et
«Barnabam iu opus , quo vocavi eos. Tuuc jejunanles,
sinquit, et orantes, imposnerunt eis manus, et dimiserunt
» eos. Ipsi aulem prasmissi ab Spirilu sancto devcnerunt
» in Seleuciam^. » Ergo non sohun Christi, scd etiara Spi-
ritus sancli imper^o aposlohilum Paulus acccpit , et ad
congrcgatiouem gentium lestiuavit.

CIII. Nec solus Pauhis , sed eliam Pelrus, sicut legl-

mus in Actibus Apostolorum. Nam cum in oralione vldis-

set coeluQi apertum, ct qualuor initiis ligatum vas quod-

dam tanquam linteum in quo erant ouinia genera qua-
,

drupedum el lerarnm et volucrum cteli; « Facta est vox

» ad eum : Surge, occide, et manduca. Et Petrus dixit
«Absit, nunquam manducavi commune et im-
Domine :

«muudum. Et vox rursus ad eum Quod Deu.s mundavit, :

D lu commune ne dixeris. IIoc autcm factum est per ler,

»et receptum est vas in cadum^ » Ergo cum hoc secum

Petrus tacitus cogitarct, et venissent ad eum Cornelii ser-
vuli ab Angelo destinati, ait illi Spiritus : « Ecce viri quse-
B rnnt te ; surge itaque, et descende, et vade cum eis : ne
«dubiies; quouiam ego misi illos'. »

CIV. Quam evidenler expressit suam Spirltus sanctus

polestatem ! Primo omnium quia aspiravit orantl, affuit

deprecanti : deindc quoniam vocalus Petrus respondit,
«Uomine, «et ideo secundura evidenlius mcruit oracu-
Inra, quia confessus est DominuQi. Scd quis iste sit Do-

miuas Scrlptara declarat; rcspoadcnti enim, Is utique cui

< Act. IX, i5. — « Id. XIII, 2, et Si.qq. — ' Id. x, 1 1, el seqq. — < Ibid,

19, 20.
 DE SPiniTU SANCTO, Lin. II. 3G3
responderat, loquebatur : Spirilum autem oslendunt se-
({iienlia declaratum; quia ipse qui mysterium figurabat,
inysterium revelabat.
CV. Simul illud adverle quia terlio repetlta figura mys-
lerii operationem Trinitatis expressit. Et ideo in myste-
riis interrogatio trina defertur, et confirmatio trina cele-
bratur : nec potest quis nisi trina confessione purgari. Unde
et ipse Petrus in Evangello tertio inlerrogalur, utrum di-
ligat Dominum*; uL trina responsione vincula, quae Do-
liiinum negando contraxerat, et quibus se ipse ligavit,
absolverentur.
CVI. Tum deinde quia ad Cornelium Angelus miltitur,
Petrum Spiritus sanclus alloquilur^ «Oculi enim Domini :

» sujKir fideles terrae % »Mec illud oliosum quod cum in ,

superioribus praemislsset : « Quod Deus mundavit , tu ne

» commune dixeris"; » subito decidit super gentiles, ut
mundaret eos Spiritus sanclus; unde oslenditur opera-
tionem Spiritus operationem essc divinam. Petrus autem
missus ab Spiritu, non expeclavit imperium Dei Patris,
sed ipsius quoque Spiritus illud est confessus oraculum,
ipsius Spiritus gratiam esse lestalus est dicens : « Si ergo
«eamdem gratiam illisconcessit Deus, sicut et nobis; ego
» quis eram, qui prohiberem Deum^ ? »

CVII. Spiritus ergo sanctus est, qui nos ab illa gentili

colluvione nmndavit. In iliis cnim generibus quadrupe-

dum, et ferarum et volucrum figora erat conditionis hu-
man;e, qua; ferarum modo beslialem videtur induta sajvi-

}iam, nisi Spirilus sanclificaiione mitescat. Bona ergo

gratia, quae ferinam rabiem spirituali simplicitate commu-
lat : « Eramus enim et nos aliquando insipienles, increduli,
» errantes, servientes desideriis et voluptatibus variis : nunc
' Joan. XXI, i5. — « Act. x, 5. — ^ Psal. c, 6. — 4 Act. x, i5. — * Jd,
XI, 17.
3G4 s. AMRnosii

» autem por renovntionem Spirltus hneredes Chrisli, Angc-

«lorum coepimns csse cohaeredes'. »

C\ III. lUujue Spiritu videns sanclus prophola David ex

ferls nos sirailes fuluros esse coelestium : « Incrcpa, in([nil,

» feras sylvrc^, » sylvam videlicet signilicans non feroruui

fragosam cursibus, nec bestiarum gcmilihus inhorrcntem,
scdillam sylvam dc qua scriplum est : « Invenimus eam in

» campis sylvnc \ » In qua, sicut dixit Prophela : « Justus ut

»palma nnrehit, rt velnt cedrus qu.T in Lihano esf, mul-
» liplicahiliir '. «IHa sylva, qnas Vcrhi cccloslis alimoniom
propheticaruni vcrlicibus arhornui concussa defluxit. Uia
sylva, ad quam Paulus lupus qnidem r.-.plor intravit, sed
pastor exivit :« In omnem enim lerram exivit sonus
» eornm\ »

CIX. Eramus crgo ferae, etidco dicit Dominus : « Altcn-

«dite vobis a fal.iis prophelis , qui vcninnl in \eslilu ovium,
»intus aulem sunt luj)i rapaces^ » Sed per Spirilum sanc-
.

tum jam Iconum sKvitia, pardorum varictas astutia vul- ,

pium, luporum rapacitas dc nostris cxolevit aflcctibus.

^lagna igilnr gralia ,
quae ccelo terras mulavitj ut convcr-
salio noslra', sicul Apostolus dixit , in coelis sit, qui anlo
sicut lcrae crrahamus in sylvis.

CX. Sed nec hoc tanlum loco Pelrns aposlolus, sed

eliam alibi in codem libro a Spiritu sancto ffidificalam
Ecclesiam dcmonstravit. Ilabcs cnim dixisse eum : « Dcus
» qui novit corda hominum, leslimonium pcrhibuit, dans
»his Spiritum sanctum, sicnt et nobis; et nibil discrevit
» inlcr nos e! illos, mnndans per fideai corda corum^)) In
quo illnd cst conlucndum, quia sicul Chri.vlus lapis cst
angularis ,
qui unitalem plebis ulriusquc conncxuit; ila

• Tit. 111, 5. — ' Psnl. LXTi!, 5i. — 3 ]J. cwxi, G. — i Id. xci. i5. —
* Id. xviir, 5.-6 'Matth. vn, ii. — 7 Pliilip. ni, 20. — » Art.
XV, S. 9.
 D£ SPIRITU SAiXGTO, Llf5. II. 365
eliamSpirilussar.ctus nondiscrevltulrlusqucpopulicorda,
scd junxit.
CXI. Non crgo tanquam Judneus conlcmnas Filium ,

quem annunllavcrunt Proplicloe; conlcinnas eliam Spiri-

lum sanclum, conlemnas Esaiam conlcmnas Hieremiam, ,

quem de lacu Juda'ic;c domus ilic assumplusa Domino

pannis et funlbus elcvavit'. Verbum cnim prophellcum
despicicns in lacum dcmerserat eum populus JudcTorum.
,

Nec qulsqnam Invcntus cst dc Judicls qui levaret Prophe-

tam, sed unus /Ethiops Abdemclech , sicut Scrlptura
testalur.
CXII. In q\io nominc {igura pulcherrlma cst , quia scr-
moncm proplielicum , quem Juda^I velut In cocnum suaj
mcnlis carnisquc detruscranL^ , nos videllcct ex gcntibus
peccalorcs, nigri ante dcliclls, et quondam infructuosi
elevavlmus de profundo. Et idoo scriptum est : « yElhiopIa
wpraclcvablt manus suas Deo' »In quo sanctx' Ecclesiae
speciessignificalur, quac alt InCantlcIscanticorum : « Nigra
»sum et decora, filiae Illerusalcm* ; «nlgra per culpam ,

decora per graliam : nigra pcr conditioncm, dccora pcr

redcmplioncm : aut certc nigra cxercitli suipulvcre. Nigra
ergo, dum praeliatur: dccora cst, dum vlcloriae suae insig-

nibus coronatur.
CXIII. Et bcne funibns lcvatur Prophcta; fidclls enlm
dixit : «Funes cccideruntmihl In pracclaris*. »Benepannisj
quia ipsc Dominus, excusantibus his qui primo ad nuptias
vocati fuerant, ad exilus viarum misit; ut quotquot Invc-
nircntnr et boni et mali , ad nuptias vocarcnlur^ lils

itaquc pannis prophclicum vcrbum levavit e coeno.

' Jcrpin. xxxviii, lo. — ' Ihid. 1 1. — ^ Psiil. Lxvii, 02. — 4 Gyiil. 1, 4«
— * Psal. XV, 6.-6 Mallli. xxu, 9, 10.
366 S. AMBROSIl

•. -W^-WV^r^^V^^ %^V* V% 1

CAPLT XI.

Imltatiuos nos Abdemelecfi, si credamiis Filium et Spi-

ritum sanctuui omnia cognoscere. Spiritui cognitio'

nem hanc Iribui in Scripturis, Filio quoque camdem
allribui. Filium a Spiritu clariflcari sicut et a Filio ,

Spiritum : item cx eo quod Patrem, Filium atque

Spiritum legamus cadem loqui, ac revelare, unita-
tem in ipsis naturm et scientice agnoscendam : dc?iique
quod alla Dci scrulatur Spirilns ignoraniice non esse; ,

cum Pater et Filius etiam. dicantar scrutatorcs , et

Paulus tamctsi a Chrislo Domino electus , edoctus

tamen fuerit a Spiritu.

GXIV. Eris igitur et ta Abdemelech iioc cst assump- , ,

lus a Domino, si de profundo gentilis imprudcntiae leva-

veris Dei Verbum si credideris quia non fallilur
: non ,

praeteritur Dei Fiiius, non ignorat cjure futura sunl; noa

fallilur etiam Spirilus sanctus de quo dicit Dominus , :

« Cum venerit autem ille Spiritus veritalis deducct vos ,

» in omnem veritatem*. » Qui dicitaOmnem,» nihil prae-

terit, non diem, non horam non praeterita, non fulura.
,

CXV. Et ut scias quia et oraiiia novit, ct fulura annun-

tiat, ct unius est scienliac cum Palrc ct Filio; audi quid
dicat de eo Dei Verilas : « JNon cnim loquelur a semetipso ,

»sed quae audieril, loquetur : et quac evenient, annuntiabil

» Yobis ^.

CXVI. Itaque ut advertas quia novit omnia, cum dice-

> Joan. XVI, i5. — » Ibid.

 DE SPIRITO SANCTO, LIB. II. 36y
ceret Fllius : « De dic aulem illa et horanemonovit, ncque
j>Angeli ca;loruni'^ ,))cxcepit Spirilum sanclum. Si aulcm
cxccplus est Spirilus sanctus ab ignorantia, quomodo nou
exceptus est Dei Filius?
GXVII. Scd dicis quia cum Angclis annumeraverit ct
Dei Filium. Annumeravit qnidcm Filium , sed non annu-
meravit ct Spirilum. Aut fatere igilur poliorem essc
Spirilum sanclum Dei Fiiio , ut jam non solum quasi
Arrianus, sed eliam quasi Pholiuianus loquaris : aut ag-
nosce quo relerrc debeas , quod nescire Filium dixit.

Etenim quasi homo annumcrari crealuris potuit, qui crca-

lus cst.
CXVIII. Quod si vis discere quia no>it omnia, et prac-
scienliam habet omnium Dei Filius fulurorum ,
quoe Fi!Io
incogoita pulas, ea de Filio Spiritus sanctus accepit. Accc-
pit autem per unitalem substantiae, sicut accepit fn Patre
Filius :« Ille, inquit, me clarificabit, quia de meo acci-
»piet, et annuntiabit Omnia quaecumque habct
vobis.
sPater, mca sunt; propterca dixi De meo accipiet, ct :

«annuntiabit vobis^. » Quid igitur hac evidentius unitale.^

Quae habet Paler, Filii sunt : quoe habet Filius, accepit
et Spirilus.

CXIX. Accipc lamen quia novit judicii diem Filius.

Lectum est in Zacharia « Et venict Dominus Deus meus, :

»etomnes sancli cum eo. In illa die non erit lumeu, sed
»frigusetgelu : ct erit dies una, etdiesillanola Domino^ »

Uxc igitur dies nota Domino , qui veniet cum sanclis suis,
secundo nos illuminalurus adventu.
CXX. Sed quod orsi sumus de Spiritu, persequamur.

Habes enim in eo quod praetulimus exemplo quia Filius

dicit de Spiritu : « IUo mc clarificabit. » Clarificat ergo Spi-
ritus Filium , sicut clarificat etPater : sed eliam Spirilum
« Marc. XIII. 02, — =>
Joan, xvi, i4) i5. — ' Zacli, xiv, 5.
3G8 S. AMDUOSII

clarificat Dei Filius, sicut siipra clixiinns. Non cst crgo

infirmus, qui rcJJit muluam claritalcinpcr unitatem lucis

relernae : necinferioi' sancto Spiritu, c.ijus hoc ipsum est,

quod clarificalur ab Spirilu.

CXX.I. Assumeris erj;o et lu , si credas quia hoc lo-

culus cst Spirilus, quod loculus est Patcr, quod locutus
est Fihus. Dcnique Paulus ideo assuniplus est, quia sic

crcdidit, sic docuit, quia«Quod oculus non vidit, nec

r auris audivit, nec in cor hominis asccndit, quae praeparavit
» Densdiligentibus se, nobis revclavit por Spiritum suum' ,»

sicut scriptum est. Ft ideo revehilionis Spiritus dicilur,

sicut habcs : « Dat cnim Dcus sic pra^paranlibu» sc Spiri-
» lum sapienliac ct rcvelalionis in agnitionem ejus'.»
CXXII. Unllas igilur cst scicntiae ,
qnando sicut Paler

rcvclat, qui datSpiritum revclatioiiis, sic revclat ctFilius;

quia scriplum cst : « Ncmo novit Filium , nisi Palcr; neqne
»Palrcm quis novit $ nisi Filius, ct cui volucrit Filius
«rcvchTre'. » Plus dixit de Filio, non quod plus habeat
quam Poler, scd nc minus haberc credatur. Nec imme-
rilo sic revelatur Paler aFilio; quia sic novilPalrcmFilius,
queniadmodum Filium Paler novit.

CXXIII. Accipc nunc quia Deum Palrcta nout ct Spi-

ritus; scriplum cst cnim quia « Sicut ca quae hominis sunt,
rncmo novit nisi Spirllus qui in ipso cst : sic et quie Dei
nsunt, ncmo cognovit nisi Spiritus Del '. Nemo, inquit,

wco^uovit, nisi Spiritus Dci. «Numquid exclusus est Dei

Filius? Non uliquc; quia nec Spiritus sanctus exclusus
cst, cum dicitur: « Neque Patrcm quis novit, nlsi Filius^ » ,

CXXIV. Ergo unius ct Paterct Filius clSpiritussanctus

ct nalura? sunt ct scienluc. Ncque cum omnibus quae per

Filium facla sunt aunumerandus est Spiritus cum Deuin

, ,

'
1 Cor. n, 9, lo. — » Isai, \,\\\, 4- — * MaUli, xi, 37. — < 1 Car,

II, 11. — 5 MaUli, M, 27.

 DE SPIftlTU SAiNCTO, LIR. II. SGq
Patrem noverit , qucm (sicut scriplum esl) quis potest

nosse nisi Filius ? Sed et Spirilus sauctus novit*. Quid

ergo ? Cum dicilur universitas creaturarum, non Spirilus
sanclus comprehendilur.
CXXV. Nuuc velini respondeant, quid est in homine ,

qiiod cognoscat quae sunt hominis? L tique rationabile,

quod caeteris aniniie virtutibus supereminet, et quo prae-
cipua natura homiuis aestimaliir. Quid est igilur Spiritus,
quem Deus omnipotens revelatur?
qui alta Dei novit, per
Numquid plenitudineDivinitatis inferior est, qui ejusdem
cum Patre substantioe eliam hoc excmplo probatur? Aut
aliquid ignorat, qui novit consilia Dei, et mysteria ejus
ab inilio abscondita ? Quid est quod nesciat, qui novit
omnia qua; Dei sunt?« Spiritus euim etiam alta Dei scru-
» latur^.
CXXVI. Ac ne putes quod scrutetur incognita , et

ideo scrutetur, ut discat id quod ignoret ; ante praemisit

quia revelavit nobis Deus per Spiritum suum : simul ut
disceres quia novit Spiritus quse nobis per ipsum Spiritum
revelantur, in posterioribus ait : « Quis enim scit hominum
»qu£e hominis sunt, nisi spiritus hominis qui in ipso est :

»sic et quoB Dei sunt, nemo cognovit , nisi Spiritus Dei.»

Ergo si hominis spiritus novit quae hominis sunt , et ante-

quam scrutetur novil, potest-nealiquidDei esse, quod Spi-

ritus Deinesciat? De quo non olioseApostoIusdixit: «Quae
»Dei sunt, nemo cognovit nisi Spiritus Dei; »non quod
scrutando cognoverit, scd noverit per naturam : noa
quod accidens in co scicntia diviuorum, sed cognitio natu-
ralis sit.

CXXVII. Verum si te movet quia dixit , « Scrutalur;»

accipe quia id quoque de Deo scriptum est, eo quod sit
scrutator cordis et renum. Ipse enim dixit « Ego sum :

• Matlh. XI, 27, — 'I Cor. 11, 710.

LIX. 24
3yO S, AMBROSli

Bscrutans corda et renes*.» Eliara de Filio Dei habes ad

Hebraeos : « Qui scrutator est animi et cogilationis ^. »

Unde liquet quia nemo inferior superioris scrutalur in-

terna; divinae enim solius est potestatis occulta novisse.

Similiter ergo scrutator est Spiritus sanctns ut Pater ,

simililer scrutalor et Filius : cujus proprietale sermonis

id exprimilur; ut videalur nihii esse quod nesciat, queni
nihil praeterit.

GXXMII. Denique ille electus a Christo, instructusab

Spiritu est. Nam sicul ipse testatur, per Spirilum divini
cognitioncm conseculus arcani , ostenciil quia et novit

Spirilus Deuui , et ea nobis quae Dei sunt, Spiritus reve-

lavit, sicul re\eiavit et Fiiius. Et addidit :« Nos autem
iDonspirilum hujus mundi accepimus , sed Spiritum qui
lex Deo esl; ut sciamus qutu a Deo donala sunt nobis ,

»quae et loquimur, uon in suasoriis humanae sapieutiae

»verbis, sed in ostensione Spiritus, et virlule Dei' ?»

« Jerem. xvn, lo. — » Hebr. iv, la. — ' i Cor. u, i 2. 10.

 DE SPIRITIJ 8ANCT0, LIB. II. 3^1

VV% \\t VW vWVVV W VWVM VW WV «W t/V\ W\ WVWWWVVXi vw vw \,v% www wx vw w\ vw vw wv WX VW

CAPUT XII.

Probalo Splriluin cvque revelare ac Patrem el Ftlium,

quomodo non loquatur a se idem Spiritus , explicatur;
ostenditurquenonco^ilanda in ipso corporea organa^
ncc ullam inferioritatem ex eo fingendam , cjuod au-
dire legatur ;
quando idcm Filio esset attribuendujn;
imo vero etiam Palri, cum et ipse audial Filium.
Spiritum igitur eo seasu aadire et cLarificare Filium,
quodeum Prophetis atque Apostolis rcvclavit; qua ex
rc operaiionis trium personarum unitas astruitur
et cum eadem Spiritus operetur , quce Pater , eadem
quoquc declaratur utriusque esse subslantia.

CXXIX. PnoBATUM esl igitur quia sicuL Dcus nobis

quae sua suut, ita et Filius quce Dci sunt, ita eliam Spiritus
revelavit. Ex uno enim Sprilu per unum Filium in unum
Patrem cognitio nostra procedit et ex uno Patre per :

unum Filium iu unum Spirilum sanctum bonitas el sancli-

licatio et imperiale jus aeternae traclitur potestatis. Lbi
ergo ostensio Spirilus , ibi Dei virtus : nec potest esse dis-

cretio, ubi opus unum est. Et ideo quod loquitur Fillus ,

loquitur et Pater et : quod Pater loquitur, loquitur et Filius

et quod loquitur Pater et Fiiius , loquitur et Spirilus
sanctus.
GXXX. Lnde et de Spiritu Filius Dei dixit « Non :

nenim loquelur a se » hoc est, nou sine mea et Palris

'

communione neque euim divisus ac separatus est Spiri-

;

• Joan. XVI, i5,

24.
372 S. AMBROSll

tus, sed quae audit , loquitur : audit videllcet per unitatem

substanliae, el per proprielatem scienliac. iNcque eniui fo-

raminibns aliquibus corporalibus recipit auditum et qui- ,

busdam divina modulis carnalibus vox resultat vel audit ,

id quod ignorat; quoniam in rebus humanis scientiam ple-

rumque auditus operatur, et tamen nec in ipsis hominibus
semper alloquium corporale aut carnahs auditus est ,

« Qui enim loquilur linguis non hominibus inquit , ,

>loquilur, sed Deo. Nemo enim audit, Spiritu autem lo-

»quilur mysleria'.»
GXXXI. Ergo si in hominibusnon semper auditus cst
corporalis j in Deo tu infirmilatis humanag sonitus et quiX- ,

dam organa exigis carnalis auditus; cum ideo audire di-

calur, ut scire credatur? Nos enim id scimus , quod audie-
rimus , etante audimus, utscire possimus : in Deo autem
qui novit omnia antequam fiant, scientia praecedit audi-

tum. Itaque ut quod velit Paler, Fihum non ignorarc di-

camus, audisse memoramus : sed non in Deo sonus, rieque
«yllaba , quae significare solent indicium voluntalis ; sed
Tokintatis unitas divinis quidem intelligitur arcanis , nos-
tris aulem significatur indiciis.
CXXXII. Quid est ergo «Non enim a se loquetur?» :

Hoc est non sine me loquetur; quia loquitur veritatem,

,

sapientiam aspirat. Non sine Patre loquitur, quia Dei Spi-

ritus est non a se audit quoniam ex Dco omnia.
; ,

CXXXIII. Omnia accepit a Patre Filius; quia ipse

dixit «Omnia mihi tradita sunt a Patre meo^» Omnia
:

Patris habet Filius quia iterum ait «Omnia quae Pater

; :

«habet, mea sunt\»Et quae accepit ipse per unitatem na-

turae, ex ipso per eamdem unitatem accepit et Spiritus,

sicut ipse Dominus Jesus declarat de Spiritu suo dicens , :

«Proplcrea dixit:Demeo accipiet, et annuntiabit vobis'.»

« j Cor, XIV, a. ~ » Malth, xi, 27. — » Josn. xvi, i5. — * IbiJ.
 Dli SPIIUTU SANCTO, LIB. JI. SyS
Quod ergo loquitnr Spirltns, Filii est : quod dedit Filius,
Palris est. Ila nihil a se aut Filius loquilur aut Spiritus,
quia nihil cxlra se Trinilas loquitur.
CXXXIV. Quod si ad infirinitalem Spirilus sancli et ,

quamdam corporea; simintudinem vilitatis id derivari con-

tendas , eliam ad Fihi injuriam derivabis; quia et de se
FlUus dixit : « Sicul iiudio, jiidico» ; et : «Non potestaliud
«facerc Filius , nisi quod viderit facientem Patrem*.» Si
enim verum est, jjicut verum esl , qnod dixit Filius :

« Omnia quo} Pater habet , mea siint ^ et secundum Divi-

;

nitalem unum esl cum Palre Fihus , unum per substan-

liam naturiilem, non unus secundum Sabellianam perfi-
diam. Quod unum utique est per substantisc proprietalem,
non polcst scparari et ideo non potest tilius lacere nisi
; ,

quod audicrit a Patre quia in aelernum est permanens ;

Dei Verbum', nec iinquam Paler a Filii operatione dividi-

tur; et quod operatnr Filius, scit Patrem velle et quod :

vult Pater, Filius novit operari.

CXXXV. Denique ne vel in lempore, vel in ordine
aliquam intcr Patrem et Filium putares operis essedislan-
tiam , sed ejusdem opcrationis crederes unilalem : « Et
nopera , iaquit, quie ego facio, ipse facit'. » Et rursus ne
discretionem aliquam in operis distinctione sentires, scd
idem velle , idcm facere , idem possePalrem et Filium ju-
dicares, dicit libi Sapientia de Palre : « Quacumque enim
» ille fecerit , eadem et Filius facit simililer^ » Non ergo
alicui prior vel secundus est actus, sed idera unius opera-
tionis eflectus. Et ideo nihil a se posse facere Filius dici-
lur ; quia a Patre non potest ejus operatio separari. Simi-
liler el Spirilus sancti operatio non secernitur. Unde etiam
ea qufc loquitur, audire a Patre dicitur.

' Jonn. V. 3o. — » Ibiti. 19, — 3 Psal, cxvm, 3^. — < Joan. v, 17.
^ 5 11. id. i<j'
3^4 8. AMBROSII

CXXXVI. Quld si doceo qnia et Pater andlt Filium,

sicut et Filius audit Patrem ? HaJDes enim scriptum in

Evangelio, quia dicit Filins : « Pater, gratiastibi ago, quia

D audisti me'.» Quomodo andivit Pater Filium , cnm Filius

nihil adPatrem in superioribus de Lazaro sit loculus? Ac

ne pntares quia semel a Patre auditus est Filius addidit ,

aEt ego sciebam quia semper me audis^.»Ergo non sub-

jectae obedientiae , sed unitalis auditus est sempilernae.
CXXXVII. Similiter igitur et audire a Patre Spiritus ,

et clarificare Filium dicitur. Clarificare ideo, quia docuit

nos Spiritus sanctus Filium Dei imaginem esse invisibilis

Dei, et splendorem gloriae, et characterera substanliae

ejus'; Spiritus enim et in Patriarchis etinProphetis locu-

tus est' : et Apostoli denique tunc perfectioresesse ccepe-

runt, posteaquam Spiritum receperunt. INulla ergo distan-
tiadivinae virtutisetgraticTe;naDi licetoDivisionesgratiarum
»sint, idem autem Spiritus : et divisiones minisleriorum
» sint , idem autem Dominus et divisiones operationum :

» sint , idem autem Deus qui operatur omnia in omnibus*.

,

Divisiones sunt munerum non separationes Trinitatis. ,

CXXXVIII. Deniquc idem est Dens qui operatur omnia in

omnibus; ut non est discretio operationis inter
scias quia

Deum Patrem et Spiritum sanctum quando ea quae ope- ,

ratur Spiritus, operaluret Pater Deus, qui operatur omnia

in omnibus. Nam cum operetur omnia in omnibns Pater :

« tamen datur per Spiritum serrao sapientiae alii

Alii ,

«sermo scientiae secundnm eumdem Spiritum, alteri fidos

> in eodem Spiritu alii gratia curationum inuno Spiritii,
,

» alii operatio virtutum , alii prophetia, nlii discretlo s])i-

sriluum, alii genera linguarum , alii iuterpretatio sernio-

Jonii. \i, 4'- — * Ibid. 4»- — ' Culo-s. i, >5. — > Hehr. ?, r. 2. —
* I <^].>r. VII, 4. et se.iq.
 BE 9PIR1TU SANCTO, LIIl. II. S^S
»num. Haec antem omnia operatnr nnus atque idem Spi-
«ritus, dividens sinp;nlis prout vult'.»
CXXXIX. Non est ergo dubinm, qnin oa quae operatur
Pater, operctnr et Spiritns. Nec ex priTccpto , sicut qul
corporaliter andit , operatur : scd ex voluntate , qni sul
est liber arbitrii , non alienae famnlus potestatis. Non enim
quasi jussus obtemperat, sed quasi largitor suae modera-
tor est larf;itatis.

CXL. Vide nunc interim ntrum omnia operari dicas

Spiritnm , qnae operatur et Pater ; negare lamen nop potes
quia operatur Pater, qnae operatnr Spiritns sanctus : alio-

quin non omnia operatur Paler, si non operatur ea quae

operatnr et Spiritus. Qnod si ea qnae operatnr Spiritus ,

operatnr et Pater ; cum Spiritns operationes snas pro vo-

Inntate sna dividat, necesse est id qnod divldit Spirilus ,

ant invito Patre Deo, dicas eum ex sua volnntatedividere:

ant si idem vellc dixerisPatrem, qnod vnlt Spiritus sanc-
tns; necesse est ut nnftatem volnntatis operationisqne
divinne vel invitus , et si non corde , saltem ore fatearis.
CXLl. Qnod si nnins et voluntatis et operationis est
cnm Patre Deo Spiritus sanctns, nnins etiam substantiae
est qnoniam ex operibns snis creator agnoscitnr. « Idem
;

» igitur Spiritus idem inquit, Dominus idem, inquit,

, , ,

»Deus^.))Et si Spiritum dicas idem est et si Dominum , :

dicas idem est et si Dcnm dicas idem est. Non idem

, : ,

ut ipse Pater. ipse Fillns , ipse sitSpiritns : sed qnia et Pa-

ter etFillns ejusdem est polestatis. Idem er^o cst per snb-
stantiara atqne vlrtntem ; qnia non est in Divinitate vel
Sabelliana confuslo, vel Arriana discrctio, vcl terrena cor-
poralisqne mnlallo.
' 1 Cor. XI', 8, et Sfnq. — » Ibid. 5.
•^jf) S. AMBROSU

CAPUT XIII.

Propheliam fulssc non solum a Patre ac Filio sed etiam ,

a Spiritu : hujus (juoque idem cum eis impertum atque

operationem in yiposlolos significari ; ct indein tribus
tnteUi^endum imperii , constitutionis lars^itatisque
tinitatem : non timendum tamen ex co consortio prce-
judicium ; cum illud nec iii luunana amicitia tocum \

habeat. Denique lianc esse apostoliccc fidei hcvredita-

teni hinc confrmatur, quod Aposloli scribantur Spi- j

ritui sancto obtemperasse.

CXLII, AcciPE alliid, sancle Imperator, in causa va- i

l!(lum exemplum et tibi nolum. « Multifariam , inquit , et

') multismodis etiam Ueus locutus est patribus in Prophe-
» lis *. «EtSapientia Dci dixit «Miltani Prophetas ct Apos- :

» tolos^.B Et« Alii dalur, sicut scriplum est, perSpirilum

«sermo sapientiae, alii sermo scienliae secundum fcumdem \

» Spiritum , alii lldes in eodem Spiritu, alii gratia curatio-

j

j)nura in uno Spiritu, alii operatio virtutum , alii prophe-

}

» tia '.»Ergo secundum Aposlolum non solum pcr Pairem |

et Filium, sed eliam per Spiritum sanctum prophetia; et j

ideo unum munus , una estgralia. Habes ergo quia etiam

Spiritus auctor est prophetiarum.
CXLIII. Apostoli quoque dixerunt : « Visum est Sj)irilui

«sancto et nobis*. » Et cum dicunt «\isum, » non solum .

operatorem gratiae, sed etiam auctorem imperatcTG execu-

tionis ostendunt. Sicut enim de Deo lcgimus : « Placuit

' Hebr. I, I. — > Luc. \\, 19. — ^ i Cor. xii, 8. — < Act. s.^, >.'^.
 1)K S1>1I\1TU SAJNCTO, LIB. II.
877
»Deo;» ita eliam cum dicitur qula « Visum est Spiritui

«saucto ,» arbiter suae exprimilur potestalis.

CXLIV. Et quomodo non arbiter, qui eaquaevult, lo-
quitur; qua3 vult, mandat; sicut mandat Pater, mandat
et Filius ? Sicut enim audivit Paulus vocem dicentem sibi
«Egosum, inquit, Jesus , quem tu persequeris' ;» ita

etiam Spirilus Paulum et Silam vctult ire iu Bilhyniam.

Et sicut Paler locutus est per Prophetas, ita eliam de Spi-
ritu Agabus dicit : « Ilnec dicil Spiritus sanclus : Virum
• cujiis estzoiia h;cc , slc alligabunt eum in Illernsalem^.»
Et sicut misit Sapientla Apostolos, dlcens : «Ile In orbem
«universum , et priedicatc Evangelium '; »slc ct Spiritus

sanctus dicit : « Separate mlhi Paulum el Barnabam in

»opus, quo vocavi eos\»Itaque praemissi a Spirilu sancto,

quod infra Scriptura indlcat, nullain discrclioncm inter
ccteros habuerunt Apostolos^, quasi aliter a Palre Deo
aliter a Spirilu miltcrentur.

CXLV. Deniqne cum Paulus missus esset a Spirllu ,

et vas electionis erat Christi , et Deum in se operatum esse

commemorat, dlcens : « Qul cnlni operatus est Pctro in

» apostolalum circumclsionis , operatus est mihi ad gen-

»tes''. » Cum igilur idcm sit operatus in Paulo, qui est
operatus In Pelro , lu»c utiquc ostenditur cum Spirilus slt

operatus quod etiam in Petro Splritus sanctus

In Paulo ,

operatus sit. Sed et Deum Patrem in se operatum Petrus

ipse tesiatur, sicut cst in Actibus Apostolorum, quia sur-
gcns Petrus dixlt ad eos : « ^ iri fratres, vos scitis qula a

ndiebus antiquis in nobls Deus elegit cx ore meo audire

snatlones verbuin Evangelli'. 1) Ecce igltur in Petro Deiis
graliam prredlcationls operatus est. In quoutique cum pcr
Christum eleclus sit et assumptus , operatlonem Christi

' Act. XVI, -, — 3 Id. XXI, II. — * Marc. xvi, 1. — * Act. xin, 2. —
« Ibid. 4.-6 Galat. 11, 8. — 7 Ad. xv, 7.
?.yS S. AMBRCSII

quis audeat diffiteri, cum ipse Dominus dicat : « Pasce

» agniculos meos ' ? »

CXLVI. Una igitur operalio Patiis et Fllii et Spiritus

sancti : nisi forte hoc putetis, qui no-alis ejnsdem erga

Apostolos operis unitatem ideo operatum Palrem
, ideo ,

opcratum Spiritum in Pelro , in quo Filius operatus fue-

rat, quasi ei Filli operalio minimc redundaret ad gratiam.

Et ideo velut adjunclis atque collatis viriluis Patris etFilii
et Spiritus sancti operationem fuisse mullipHcem, ne ad
confirmandum Petrum Christi solius operatio vacillaret.
CXLVII. Nec jolum una operalio in Petro Palris atFilii
et Spiritns sancti invenitur, sed etiam in omnilnis Apos-
tolis divinae operationis unitas revelatnr, ct qu.Tedam 8U-
pern.Tc constitulionis auctorilas. Operalio enim divina ha-
bet imperinm , non habet minisleriuni ; neqiie enim cum
opcraturDens , ont labore aliqnid exlnnf]it , out artersed
«Dixit , et facta snnt^.))Dixil : oFiat hix, ct facta cstlu?^';')
in praicepto enim Dei operalionis efTectus esl.
CXLVIII. Hanc igitnr regalem qnamdam etiam sancto
Spiritui poteslalem Scripturaf^nin leslificalione delatam,si
veHinus adverlere, facilc possumns rcijorire ; omnesque
Apostolos non soluin Chrisli fnisse Discipulos revrlabilur,
sed ctiani Patris ct Filii ct Spirilns bancli niini,-«lros. Sicut
eliam Doctor i;enii(im docet illcens : u Onosdam quidem
» posuit Deus in Ecclesia ,
prlino A|)o>lol(!S , secnndo Pro-
«phelas, tertio Doctores : deindf; virlulcs, gratiam cura-
Dtionum, opilulaliones ,
giibfM-iialloncs , genoru iiugna-
»rnm\))
CXLIX. EcceDeus posuit Apostolos, posuit Propheias
atque Doctores, dodit curationum graliam , qnam supra
habes dari perSpirituni sanctum, dedit genera lingtiarnm.
Sed tainen non omii.-s A;)ost()li, non oinnes Prophetnc ,

' Jdiin. %\i, 1.1 — » l';-;i!. \v\ii, ij. — J (Jin. i, .">. — « i Cor. .\ii, sS.
 DE SPIRITU SANCTO, LIB. II.
879
non omnes Doctores. Non omnes inquit, habent graliam ,

cnrationum, neque omnes, inquit, linguis loqnuntur'.

In singulis enim hominibus nniversa dona divina esse
non possnnt : pro captu unusquisque id accipit, nnod
ant desiderat , aut morelur. Sed non hujus infirmitatis
siaiilis potentia Trinitalis, qua3 omnium munifica gratia-
rum cst.

CL. Denique posuit Apostolos Deus. Hos quos Dcus

posuit in Ecclesia, Christus elegit , et Aposlolos ordinavit,
et in orbem direxit dicens : «Ite in orbem universum, et
nprpedicatc Evangelium universae crealnrje. Qui credide-
srit, et baptizatus fuerit, hic salvus erit : qui vero non
»credidcril, damnabitur. Signa autem credentes ista se-
«quentur : In nomine meo dnpmonia ejicient, linguis lo-

» quentur novis, serpentes tollent; et si mortiferum quid

» biberint , non eis nocebit : super aegros manus imponent,
»et bene habebunt^. »Ecce Doctores posuitPater, posuit
etiam Chrislus in Ecclesiis ; et sicut Pater dat gratiam
curationnm, ita dat ct Filius : sicut Pater dat dona lin-

jruarum, ita larsritns est et Filius.

CLI. Sirailiter de sancto Spiritu supra accepimus

quia eadem gratiarum genera largiatur. «Daturenim, in-

squit, pcr Spiritum alii gralia curalionnm, alii genera

nlinguarnm, alii prophetia^ »Ergo eadem dat Spiritus ,

quffi dat Pater , nunc expres-

dat eliam Filius. Accipiamus
sius, qnod superius proelibavimus quia idem quod Pater .

et Fiiius etiam Spiritus sanctns mandet officium eos-

, ,

demque conslituat; dixit enini Paulus : « Attendile vobis,

»et omni gregi, in quo posuit vos Spirilus sanctus ejiis-

» copos resere Ecrlesiam Dci ''. »

CLIL l nitas igilnr imperii , nnitos constitutionis,

' 1 Cor. XII, 5o. — " Maic xvi, i5, it scq i-

— ' 1 Cor. \ii, 9, lo. —
* Acl. XX. 28.
38o S. AMUROSII

uuitas largitalis. iNam si conslilutionem separes ct poles-

tatem , quae erat causa ut quos posuerat Apostolos Chris-
tus , poneret Deus Pater, poneret et Spiritus sanclus;
nisi forte ut homines lanquam in consortio possessionis
aut juris praejudicium verebanlur ? Et ideo dividebatur
operatio , distribuebatiir imperium.
CLIII. Haec inter ipsos homines angiisla sunt etminuta,
qni plerumque tamen etiamsi operationc non congruunt,
congruunt volunlale. Lnde quidam inlerrogalus quid
amicus esset : Alter, inquit, ego'. Si crgo hoaio amicum
ita definivit, ut alterum se esse diceret, pcr unilatem vi-
delicet amoriset gratiae; quanlo magis iu Palre et Filio et
Spirilu sancto unitatcm majestatis .tstimare debemus,
cum per eamdcm operationem ac Divinilatem vel unitas ,

vel certe idquod amplius est TauToryj; sicut grnece dicitur,

,

exprimatur? rauTo enim idem signillcal; co quod idem

habeat et Pater et Fihus et Spiritus sanctus ut idem velle, ;

et idem posse non ex affectioue sit volunlalis, sed in sub-

stanlia Trinitalis.
CLIV. Haic est apostolicae fidei el dcvolionis liaeredilas,

quam licet et ex ipsoruin Apostolorum considerare Acli-

bus. Paruerunt ergo Paulus et Barnabas sancti Spirilus
impcratis. Paruerunt et omncs Aposloli, slalimque oos
quos separari jusseral Spiritus , oidinaverunl : «Separalc,
«inquit, mihi Paulum et Barnabam^» \ idelis jubcntis
imperium? Spectate merita scrvicnlium.
CLV. Credidit Paukis; cl fjuia crcdidil , sludia pcr-

seculoris abjecit, coronaui juslih;c rcporla\it. Credidit

ille qui Ecclesias devastabat^' scd conversus ad fidem

praedicabat in Spirilu, (|uod Spirilus imperabat. Lngcbat

alhletam suum Spiritus, et pulverc impietatis excusso ,

debellatorem infidehum incluctabilem variis impiorum

' Cicero. de Amiiilia, — ' Acl xm, 4« — 1'1- 'S 20, tt se^iq.
 DE SPIUITU SANCTO, L115. 11. 38

congressionihiis ofTercbat, atque ad hraviiim supernae

vocationis in Chrislo Jesu diversis passionihus orudlebat.
CL\ I. Barnabas quoque credidit, et quia credidit ,

paruit. Ilaque sancti Spiritus clectus imperio , quod ei ad

onine redundat insigne meritorum, non fuitlanlo indignus
collegio. Liia enim gratia fulgcbat in his, quos Spiritus
unus elegeral.
CLV II. NecPauIus inferior Petro, quamvis ille Eccleslae
fundamentuni , et hic saplens archltectus sciens vestlgla

credcnlium fundare populorum : nec Paulus, inquam ,

indignus Apostolorum collegio , cum primo quoque facile

conferendus , et nidli secundus. Nam qui se imparem

nescit, facit requalcni.
382 S. AMBROSII

LIBER III.

CAPUT I.

Non tantum Propkctas et yiposlolos a Spiritu missos,

verum eliam Filium Dei. Probatur id ex Isaia^ et
Evangelistis quamque ob causam eumdem Spiritum
,

sicul columbam descendissc ac super Cliristum ma-

nere Lucas scripserit exponitur. Dekinc eadem ,

Ckrisli missione co?ifirmala Filium a Patre et Spi- ,

ritu non secus ac Spiritum a Patre et Filio mitti col-

ligitur.

I. SupiiRiORi libro' evidenlibus testimoniisScripturarum

docuiuuis Aposlolos etProphetas , illos adprophetandum,
iios ad evangelizandum a sancto Spiritu, sicut a Patre
et a Filio destinatos ; nunc adjicimus quod omnes jure
mircnlur, et dubitare non possint, quod Spiritus super
Christum; et quod sicut ille Spirilum misit, et FiiiumDei
Spiritus misit. Dicit enim Fiiius Dei : «Spiritus Domini |

» super me, propter quod unxit me , evangeiizare pau-

operibus uiisit me ,
proedicare captivis rcmissionem, et \

» caecis visum ^. » Quod cum de libro Isaiae iegeret , ait in

Evangelio : «Ilodie completa est iiacc Scriptura in auribus

» vestris'; » ut de se dictum essc signaret.
II. Ergo uiirari possumus si et Prophetas et Apostolos
Spiritus misit, cum Ghristus dixerit : « Spiritus Domini
9 super me''?» Et bene, « Super me,» dixit; quia quasi fiiius

hominis loquebatur. Quasi fiiius enim hominis et unctus

et missus est ad Evangelium praedicandum.
• Vidn sui). li!). ii. caj). 12. — • Isai. lxi, 1. — * Luc. iv, 21. —
< Ibid. 18.
 DE SPIRITU SA^CTO, LlB. 111. 383

III. Sed si non creditur Filio , audiant etiam Palrcm

loquenlem quia Spiritus Domini super Christum. Dicit
enim Jdanui flSupef qiiem videris Spiritura descenden-
:

» lem de crelo et mariehtem super eum hic esl qui bap-

, ,

» tizat in Spiritu sancto '. » Dixit hoc Deus Paler Joanni

Jdattrtfes et audivit, et vidit, et credidit. Audivit a Deo,

vidit In Doniino , credidit quia Spiritus erat ,

qui descen-
dehat de cckIo^ iNon enim columba, sed sicut columba
dcsccfidil; sic enim scriptum est : aEt vidi Spiritum des-
• cendentem dc ccclo, sicut columbam'.»
IV. Siciii Joaniies vidisse se dixit, ita scripsit et Marcus :

Luca^ autcin uddidit quod corporali sp^^^cie descendit Spi-

rilus sanctus, sicut columba'; ne incarnationem illam
pulai-e^ luisse , scd speciem. Ideo autem speciem praiten-
dit , ut per specieni crederct, qui Spiritum non videbat :

et p6r spcciem dfeclararet unius honoris in imperio, unius

operaiioniiN in mystcfio , unius muQ:ris in lavacro cum
Patre et Filio sibi esse consortium ; uisi lorte invaiidum
credimus, ut in eo baptizetur servulus , in quo baptizatTis
cst Dominus.
V. Pulchre aulcm dixit, aManenlcm super eum^; ^quia
ad Prophclas quolies volebal Spiritus, vel inspirabat vcr-
bum , semper autem manebat in Christo.
vel laciebat :

Nec rursum movcat, quod«Super eum»dixit; de

Vi.

Filio enim hominis loquebalur, quia sicut Fiiius honjiuis

baptizabalur. Nam secundum Divinitatem nou supcr
Clirislum est Spirilus , sed in Chrislo; qiiia sicut Palcr
iii Filio , et Filius in Patre : ita Dei Spiritus et Sj.irilus

Christi et iu Palre cst et in Filio , quia oris esi Spiri-

lus*. Manet enim Deo qui ex Deo est sicut scrip-
iu ,

lum est : • iNos auleui non spiritum hujus inundi acce-

J.),in. I, 55. — j Ibiil. 54- — ^ Muic. i, lo. — •*

Luc. ui, 2i. —
5 Joan. I. 55. — 6 p.yi. xxxii, G.
384 *• AMBROSII

«pimiis, sed Spiritnm qui ex Deo cst'. » Et manet in

Ghristo , qui a Glirito accepit : et in Ghrislo est, quia
iterum scriplum est : «Ille de meo accipiet^; » et alibi :

«Lex enim Spiritus vitae in Ghristo Jesu liberavit me a

» legc peccali et morlis Non ergo secundum Divinitatem

'. »

Ghristi super Christum cst; quia non super se estTrinilas,

sed super omnia : supra se aulem non est , sed in se est.
VII. Quis ergo dubilet quia Prophetas et Apostolos
Spiritus misit, cum dicat Dei Fihus : « Spiritus Domini
«super me^pBEt alibi :«Ego sum primus , et ego in aeter-

Bnum : et manus mea fundavit terram, et dexlera mea

Dsolidavit coelum : vocabo eos, et astabunt simul, et con-
» gregabuntur omnes, et audient. Qais illis haec denuntia-
» vit? Diligens le , teci voluntatem tuam adversus Babylo-
»nem, ut lolialur seuien Ghaldaeorum. Ego locutus sum,
»et ego vocavi : adduxl eum , et prosperum iter ejus feci.
» Accedite ad nic , et audile haec. Non ab initio in occulto
» loculus sum : cum flcrent , illic eram. Et nunc Dominus
» Deus misit , et Spiritus ejus^ » Quis est, qui dicit : «Mi-
» sit me Dominus Dcns , ct Spiritus ejus ; » nisi qui venit a

Patre, ut salvos faceret peccatores ? Quem ut audis,«Et

B Spiritus misit ; » ne cum legis quia Filius Spiritum mittit,
inferioris esse Spiritum crederes potestalis.
VIII. Ergo etPater Filium misit, et Spiritus : Spiritum
quoque et Paler misit, et Fiiius : Pater niisit, quia scrip-
lum est : «Paracletus autem ille Spiritus sanctus , quem
» uiittct Pater in nomine meo^ «Filius misit , quia dixit :

« Gum venerit autem Paracletus, quem ego millam vobis

»a Patre, Spiritum verilalis'. » Si ergo se invicem Filius
el Spiritus mittunt, sicut Pater mitlit; non subjectionis
injuria, sed communitas potestatis est.

' 1 Cor. II, la. — Joan. xvi, i^. — ^ Rom. vni, 2. — i Luc. iv, 18.

— ' I.-iai. xi.vii(, 12, pt siqq. — 6 Joan. xiv, 26. — 7 Id. xv, a6. ^'.
 UL SPir.lTU S.VNCTO, Lll!. III. .385

V\\\\X>.\\V\\\.\Vv\\V\X\\'Vv\\V%V.\\\\\\\\.v

GAPUT II.

Filiinn perindeac Spiritum dari; U7ide non subjcctio ,

sed una Divinitas operatione dcmonstralur.

IX. INec solam misit Pater Filium , sed etiam dedll,

sicut ipse se Filius dedit. Lcctum estenim nobis :«Gralia
«vobis a Deo Patre nostro et Domino Jesu Chrislo, qui
,

»se dcdit pro peccalis noslris'. » Si subjeclum in co putant

fuisse, quia missus est; graliae esse negare non possunt,
quia datus est. Dalus est aulem a Palre , ut Esaias dlxit
«Pucr natus cst nobis, Filius dalus est nobis'; » datus est
aulem, audeo dicere, ct ab Spirilu ,
qni mijsus ab Spiritti
est. Gum enim non definlerit Propbeta a quo datus sit,

ostendit datum gralia Trinitatis : cum autcm ipsc sc Filius

dederit, utique non potuit ipsc sibi secundum Divinitalem
esse subjectus. Ergo non potuit divinns subjcclionis esse

quod datus est.

X. Dalus est autem et Spiritus sanctus; quia lectum

est : 6 Rogabo Palrcm, cl alium Paracletum dabit vobis'. »

Et Apostolus ait : « Quapropler qui h;cc spcruit, non ho-

«minem spcrnit, sed Dcum , qui dedit Spiritum suum in
»nobis\ » Esaias quoque et Spirilum datum ostendil et
Filium : « Sic, inquit, dicit dominus Deus, qui fecit ccelum,
» et finxit illud : qui solidavit tcrram, et qure in ea sunt :

»et dat populo qui est supcr eam Spirilum, et Spirilum

»calcantibus eam. » Et ad Filium : « Ego Dominus Dcus,
» qui vocavi te in aBquitate, et lencbo manum tuam, et
» Galat. I, o, |. — » Isaf. ix, G. — ' Jo:.n. \iv, iG. — < i Thess. iv, S.

LIX. 25
 386 S. AiMBROSII

5 confcrtabo te : et decli le in testanienlnm generis mei, in

»lucem genliuui, aperirc oculos crecorum, educere de vin-
» culis alligatos*. » Cum ergo Filius et missus et dalus sit,

Spiritus quoque missus et datus sit; habent utique unita-

tem Divinitatis , qui habent operis unitatem.

VVV V V\ VV% VV V V\ vVV vv VVV VVV ^^ t VV V VV VVV V VV VVV V ^^- VV^( VVVVVV V\\ VVV VVV i^VX VVb v^
I. -

CAPLT III.

Eaindem quoque u?iltatem inde cognosci, quod Spiritus

digilus dicatur, et Fillus dexlera; humani enimser-
monis consuetudine j uv ari div inorum intelligentiam.
Hoc digito scriptas fuisse lcgis tabulas, quce postea
qua de causa.' denique Christumscrip-
fractce sunt, et
sisse eodcm : nec uilam tamen e corporea com-
digito
paratione in Spiritu admiltendam esse inferioritatem.

XI. Unde etiam et digitus Dei appellatus est Spiritus,

eo quod sit Patri et Fiho et Spiritui sancto individua, in-

separabilisque communjo. Nam sicut Fihum Dei Scriptura

dexteram Dei dixit, sicut lectum est : « Dextera tua, Do-
»mine, glorificala est in virtute; dextera manus tua, Do-
» mine, confregit inimicos^ ; » ila Spiritus sanclus appellatus
est digitus Dei, sicut ipse Dominus dicit « Quod si in di- :

»gito Dei ego ejlcio daemonia'. »Hunc enim digitum in

alio Ubro Evangelii eodem loco Dei Spirilum nominavit,
sicut habes : « Quod si in Spiritu Dei ego ejicio daemo-
»nia\ »

XII. Quid igitur exprcssius ad significandam Divinita-

tis vel operalionis dlci potuit unitatem , quae secuudum

> Isai. xLiJ, 57. — » E\od. xv, 6. — » Luc. xi ,20, — < Marc. xii, 28,
 DE SPIRITU SANCTO, LIB. III. 387
Divlnilatemest Patris, vel Filii, vel Spiritus sancll, quaui
ut intelligamus multo magls quam corpus hoc nostrum
aeternie plenitudincm Divinltatis scindi vidcri, si quis unl-
tatem substantiac separet, multiplicet polestates; cum una
sit ejusdem Divinltatis octernltas?
XIII. Plerumque enim ex nostris sermonibus ea quaj
supra nos sunt, convenit aestimari et quia : illa videre non
possumus, ex his quas videre possumus, colligamus : a lu-
nvisibilia enim ejus, ait Apostolus, a creatura mundl
»perea quce facta sunt, intellecta consplciunlur. »Et sub-
didit :« Semplterna quoque virtus ejus et Divinitas'. »

Quorum aliud de Fllio, allud de Spiritu sancto dictum

videtur ; ut quemadmodum sempiterna virlus Patrls dlcl-
tur Filius, ita etiam Spiritus quia dlvinus est, semplterna
Divinltas esse credatur. NametFilius qula semper vlvlt,

vita sempiterna est. Illc ergo digltus Dei et sempilernus

est, et divlnus. Quid enim Dei proprium, quod non scm-
piternum sit et divinum ?

XIV. Hoc dlgito, sicut legimus, tabulas illas lapldeos

Deus inscrlpslt, quas Moyses acceplt''. INon euim carnali

diglto Deus harum Illterarum, quas leglmus, aplces ct
elementa formavlt sed Spiritu suo dedit Legem. Et idco
:

Apostolus dixit «Lex enlm spiritalis est, quae utique noii

:

«atramento inscripta est, sed Spiritu Dei vivi : non in ta-

» bulls lapideis, sed In tabulis cordls carnallbus'. sNam si

Apostoli Epislola scrlbitur in Spiritu, quld obstat quomi-

nus etiam legem Dei non alramenlo, sed Splrltu Dei scrlp-
tam credere debeamus qus utique cordis nostri raentisque
:

secreta non maculat, sed illuminat?

XV. Scrlpta est autem in tabulis lapideis, qula in typo
scrlpta est* sed tabuloe fractae primo sunt, et abjectae de
:

• Rom. I, 20, — » Exod. xxxi, 18. — ^ 2 Cor. iii, 5, — 4 Exod.

xxxii , 19.

25.
388 5. AMnnosii

Moysis nianlbus; quia JucUci a prophelicis opcribus exci-

derunt. Et bene labulic IVacla; sunt, non scriplura delela.

Et tu vide ne iVangalur iabula tua, ne mens lua el animus

dividatur. Numquid divisus est Chrislus? Non divisus est,
sed unnui est cum Patre : et le nemo ab co separet. Si

fides deficiat, labula cordis tui irangitur. Comminuitur

auimi firmitudo, si unitatem Divinitatis in Trinitale non
credas. Scripta est et fides tua, scripla est et culpa lua,
sicut Jercmias dixit : « Scripla est, Juda, culpa tua graphio
» ferreo et ungue adamantino. Et scripla est, inquit, in

» pectore et in corde luo*. »Ibi igilur culpa est, ubi gra-

tia : sed culpa graphio scribitur, gratia Spiritu designatur.
XVI. Iloc digito myslicc eliam Dominus Jesus, iucli-
nato capite, scribebat in lerra*, cum a Juda?is adultera

esset oblata : quando de peccalis

significans per figuram, r

allerius judicamus, noslri nos debere meminisse peccali.

XVII. Ac ne rursus quia Legem Deus Spiritu suo scrip-
sit, inferius aliquid tanquam dc ministerio Spiritus crede-
remus, vel ex corporis nostri aestimatione portionem
quamdam exiguam Dei Spirilum putaremus, aitahbi Apos-
tohis non se humanoe scientiae verbis loqui, sed doclis Spi-

ritus, et spiriluahbus spiritaha comparare ''

: animalcm
autem hominem non percipere quae sunt Spirilus Dei
sciebatenimquodis,quidivinacarnahbuscompararet, inter
animaha esset, non inler spiritales homlnes computandus
« Stultilia enim, inquit, ilH est\ »Et ideo quia sciret has
futuras esse animaHum hominum quaestiones, praesagus
futuri ait : « Quis enim cognovit sensum Domini, qui in-
BStruat eum^ ? » Nos autem sensum Christi habemus.
' Jerem. xtm, i. — • Joan. viii, 6, — ? i Gor. ii, i5. — < Ibid, i4.
* bid. i6.
 DE sriRiTU SA.NCTO, i.in. III. 389

CAPLT IV.

Splritum propterea quod digitus i^ocatur, tninorein esse

contendentibus, regerit hoc ijuoque in Filii, qui dcx-
tra dicitur, injuriam converti. Hcec ergo nomina non
nisiad unilalem Divinitatis rcferenda ; unde Jlovses
totam Trinilalem in maris llubri transilu cecinit
operatam. Nec sane mirum ibi Spiritus extitissc ope-
rationem, ubi baptismi figura fuit; siquidem in lioc

tres personas ex cequo operari , sancti ficareque Scrip-

tura docet.

XVIII. Sed si quls aJhuc carnallbus inhneret ambiguis,

et corporalibus vacillat exemplls; consideret quia nou
potest bene senlire dc Fillo , qui potest male senlire de
Spiritu. Nam si ideo portionem quamdara exlguam pulant
esse Spirltum Del, qula dlgltus Dei dlcitur; ildem utiquc
et portlonem exlguam dlcuntesse InFilloDei, qula dexlcra
Dei dlcitur.
XIX. Sed Filius et dextera et virlus dlcliur : itaquc si

verba nostra pendamus, nulla polest slne virtute esse pcr-

fectlo ; et ideo caveant nc putent, quod nclas dictu cst,

semiperfectum in sua substantia Patrem perfectionem ac-

cepisse per FUium, et deslnanl coseternum Flllum Palrl
negare. Quando enim non fult Del vlrtus? Qnod si ali-
qaando putant non fuisse Dei virlutem, allquando plcni-
tudlnem in Deo Patre negabunt fulsse cul pulant ali- ,

quando defuisse virtutem.

XX. Sed haec, ut dlxi, scripta sunt, ut ad unitatcm
3f)n s. AMr.nosii

divinilalis Isla rofcramns, ct crcclamns quod Apostolus

dixit, quia pleniludo Divinilatis corporaliter habilat in
Christo, elhabitat in Patre, et habitat in Spirilu sancto* :

etquod sicutunitas Divinilatis, ita et unitas operationis sit.

XXI. Quod eliamex Cantico Moysis coUigi polest; ipse

cnim cum per maria traduxisset populum Judaeorum, et
Dei Patris operationcKi et Filii est confessus et Spiritus,
dicens : « Dextera manus tua, Domine, glorificata est in
» virtule : dexleramanustua,Domine,confregitinimicos^.»
Ilabes quia et Filium sit confessus et Patrem , cujus est
dextera. Et infra,ne Spiritumsanctum practeriret, adjecit
« Misisli Spirilum tuum, et cooperuit eos mare: et Spirita

niracundiae tuae divisa est aqua^ » Quo signiflcalur unitas

Divinitatis, non inaequalitas Trinilalis.
XXII. Vides igitur quia et Spiritus sanctus cooperatus
Patri et Filio ut lanquam congelascentibus fluctibus in
sit,

medio mari aquarum quidam murus insurgeret ad tran-

,

situm Judaeorum, et rursus yEgyptiorum populum per

Spiritum refusus obrueret^ Inde et columnam nubis ple-
rique praecessisse in die populo Judaeorum, et columnam
ignis in nocte arbitrantur, quo protegeret plebem suam

gratia spiritalis^.

XXIII. Hanc autem operationem Dei, quam totus orbis

jure miratur, sine sancti Spiritus opere non fuisse etiam
Apostolus declaravit, dicens in figura illa praecessisse spi-

ritalis mysterii vcrilalem; sic enim habes : « Quoniam

«palres nostri omnes sub nube fuerunt, et omnes mare
» transierunt, et omncs in Moyse baptizati sunt in nube et
» in mari : et omnes eamdem escam spiritalem manduca-
» verunt, et omnes eumdem polum spiritalem biberunt*. »
XXIV. Nam quemadmodum typus sacramenti potuit

' Coloss. II
, 9. — • Exod. XV, 6. — ' Ibid. 10. — < Id. xit, j2. —
5 Id. xiii, ai. — 6 1 Cor. x, i, et seqq.
 DE SPIRITO SANCTO. Lin. III. SqI

esse sine operallone Splrltus sancti, cujiis verltas omnis in

Splritu esl? Quod et Apostolus docult dlccns : « Sed abluti
»estls, sed sanctlficatl estis, sed justificati estis In nomine
«Domlnl nostrl JesuChristl, et In Spirltu Dei nostri*.»

XXV. Yides igitur quia et Pater operatur in Fllio, et

Filiusoperatur in Spirilu. Et ideo secundum seriemScrlp-
turarum noli dubitare in figura fuisse, quod in veritate
esse ipsa etiam Veritas deciaravlt. Quls enim operationem
ejus abnuat in lavacro, in quo operatlonem ejus sentlmus
et gratiam?
XXVI. Nam sicut sanctificat Pater , ita sanctificat et
Fillus, sanctificat et Spiritus sanctus. Sanctificat Pater,
secundum quod scriptum est :« Deus pacis sanctificet vos,

» ut integer spiritus vester, et anima £l corpus sine quaerela

» in die Domini noslrl Jesu Chrisll servetur^. »< Et alibi

rillus dicit : o Pater, sanctifica cos in veritate^ »

XXVII. De Filio autem idem Apostohis dixit : « Qui

«factus est nobls sapientia a Deo, et justitia, et sanctifi-

» catio, et redemptlo '. » Vides quia factus est sanctificalio ?

Sed factus est nobis; non ut il!e mularet quod erat, sed
ut nos sanctificaret In carne.
XXVIII. Spiritum quoque sanctum sanctlficare Apos-
lolus docet. Sicenim dicit « Gratias agere debemus Deo :

Bsemper pro vobis fralres dilecllssimi a Doraino quia

, ,

«elegit vos Deus primitias in salutem in sanctificatione ,

»Spiritus, et fide veritalis'^.

XXIX. Ergo sanctificat Pater , sanctlficat et Flllus,

sanctificat et Splrilus sanctus : sed una esl sanctificalio,

quia unum est baplisma, et una gratia sacramenti^
» 1 Cur. VI, II. — « 1 Tliess. v, 20. — * Joan. xvii, 17. — * i Cor. i,

3o. — * 2 Thess. 11, 12. — ^ Ephes. iv, 5.

3^2 S. AMBROSII

CAPLT V.

ColUgit cceplum ars^umentiim, et unitatem per digitum

atque dexteram sipiificari inde conflrmat, quod
cadem opera Dei sint quo' sunt ma^iuutn; et quce ,

manuum eadem , etiam sint digitorum:ac demum

quod manus Filioel Spiritui perinde conveniat , ac
Spiritui et Filio digitus.

XXX. SiiD qiiid mlrum sl sanctlficat singulos ipse

sanctlficatlone non indlgens, sed redundans; quando tan-
tam, ut dlxi, majestatem ejus accepimus, ut tanquam dt-
gllus a corpore, ita a Deo Palre Inscparabilis videalur Spi-
rilus sanctus?
XXXT. Quod sl quls ad diminutlonem, non ad unltalera.
polestatls putat esse rcrercndum, is profecto in eam amcn
liam cadct , ut tanquaui in unani velut corporis formam
Patrcm et Filium et Spirllum sanctum vldeatur efllngcre,
et distincllones quasdam figurare membroruni.
XXXII. Scd acclpiant, ut ScTpiusdlxi, non inaequalita-
tem, scd unitatom potestalis hac lcstificatlonc slgnari,

quandoquldem qucc opcra Dei sunt, eadem sint opera ma-

nuum cadem etiam legerimus opera esse digitorum.
,

Scrlptum cst enlm « Ga3ll enarranl glorlam Dei et opera

: ,

»manuum cjus annunllat firmamentum* » el alibi o Ini- ; :

» tlo terram tu fundastl, Domine, et opera manuum tua-

»rum sunt coeli^. o Eadem igitur sunt opera manuum ,

qu(e sunt opera Dei. Non ergo allqua pro membroriun

' Psal. xvm. 2, — « Id. ci, 26.

 DE SPir.ITU SANCTO, Lin. IH. 3f)3

'

corporalluni qualitale discrclio operationis, sed unilas

potcslalis est.
XXXIII. Quae aulemopera sunt manuum, eadem opcra
digitorum quia aeque scriptum est
;
« Quoniam vidcLo :

ccelos tuos opera digitorum tuorum, lunam et stellas

,

»quas tu fundasli^ » Quid hic igitur digiti minus quam

manus fecisse produnlur; cum idem fecerint digili, qtiod
manus; sicut scriptum est « Quoniam delectasti nio, :

»Dominc, in faclura tua ctin operibus nianuum tuarum ,

» dcleclabor^. »

XXXIV. Et tamen qula manum legimus Filium (scrlp-

tum est eiiim : « Nonne raanus mea fecit haec omnia'? »

et alibi Ponam te in foramine petrae, et prolegam ma-

: «

» num meam super tc. Posui manum meam sub tegumenlo

apelrae ^
: » quod ad incarnalionis mysterium spectat,
quia Integumentum corporis virlus Dei sempitcrna sujce-
pit ) utique liquet manus et de Filio Dei et de Spirilu
sanclo Scripluram locutam.
XXXV. Et rursus quiadigitum Dei Spiritum legimus%
idco appeilatos digilos aestimamus, ut Filium Spiritumcjue
signaret. Denique ut et Filii et Spiritus sanctificatioiirm
se habere memoraret, ait quidam Sanctus : « Manus tufc

:)fecerunt me, etplasmaverunt me". »

• Psal. viir, i. — « Id. xc!, 5. — ' Isai. lwi, 2. — < Exod. xxxiu, 21.
— 5 Lur. XI, 20. — ^'
Job, X, 8.
Sg/f S. AMBROSII

CAPtT VI.

Splritum perinde ac Patrcm et Filium arguere ; imo

vcro judlcarc non posse judtces absque ipso ut Salo- ^

monis Daniclisqne judiciis quce obitcr paucis expU- ,

cantur, ostenditar ; ncque alium Danicli aspirasse,

quam Spiritum sanctum.

XXXVI. CuR enira verborum slmilituclinem recusamus,

uhi unitatem potestatis asserimus cum eo usqne unitas ;

potestatis sit, ut et arguat Spiritus, sicut arguit Pater, et

arguit Filius ? Sic enim scriptum est : « Domine, ne ira

» tua arguas me, neque in fiirore luo corripias me*. »

Deinde in quadragesimo nono Psalmo, sicut dicit Domi-

nus : « Arguam te, et statuam ante faciem tuam peccata
ntua^; » ita etiam de Spiritu sancto Filins dixit : « Cum
» autem abiero, millam Paracletum ad vos : et ille veniens
» arguet mundum de peccalo, et de justitia , et de ju-
» dicio'. »

XXX^ II. Sed quo nos perfidorum hominum deducit

amentia, ut quasi de amhiguo quod Spiritus sanctus ar-
giiat, videamur astruere ; cum judices ipsi non queant
nisi per Spiritum judicare ? Denique nohile illud Salomo-
nis judicium*, quod inter duhia certantium : cum una ,

oppresso parvulo, quem ipsa susceperat, vindicare sibi

vellet alienum , altera proprium fih'um defensaret ; et
Iraudem in ipsis cogitationihus occultis, et pietatem in
maternis visceribus deprehendit , utique per Spiritus

» Psal. VI, 1. — » Id. xLix, 21. — 3 Joan. xri, ;, 8. — < 3 Reg. m. i6.
 DE SPIRITU SANCTO, LIB. III. BgS

sancli nninns emicuit. -Ncque enim lalentem conscienliam

fccminarum alia aliqua penetrasset nisi Spiritus sancli
machaera, de qua ait Dominus : « Non veni pacem mit-
»tere, sed mach.cram '
; » quia non fcrro, sed Spiritu
mens interna peuetrahihs : « Est enim Spiritus inlelhgen-
» liac sanctus, unicus, mulliplex, subtihs, mobihs; » et
infra :Omnia prospiciens^. »
«

XXXVIII. Vide Propheta quld dicat , quia omnia

prospicit. Et ideo etiam Salomon prospexit, ut machae-
ram illam juberet afTerri ' ; quia simulato quod dividere
veJlet infanlem , consideravit quod vera matcr plus con-
suleret Fiho quam solatio; et gratiam juri, non gratiae
jura praeferret. At vero iha qune matris simularet afTec-
tum, vincendi studio caeca, parvi duceret ejus exitium
in quo nesciret pietatis dispendium. Itaque vir ihe spirita-
lis, qui dijudicaret omnia «(Spiritalis enim dijudicat om-

»niaM » naturam in afFeclihus quoesivit, quae latebat in

vocibus : et pietatem interrogavit, ut proderet veritatem.
Vicit itaque mater charitatis affectu, quae fructus est

Spiritus.
XXXIX. Dijudicat in Propheta, quia per Spiritum da-
tur sermo sapientiae : quomodo ergo negatur quod ar-
guere possit Spiritus sanctus mundum de judicio ,
qui
judicii tollit ambiguum, largitur eventum ?

XL. Daniel quoque nisi accepisset Dei Spiritura, nun-

quam potuisset deprehendere adulterium libidinis, men-
dacium fraudis. Nam cum Susanna presbyterorum con-
jurationibus appetita , inflexam populi raentem videret
contempiatione seniorum ; et omnibus destitula subsidiis,
sola inter homines pudicitiae suae conscia Deum arbitrum
precaretur : «Exaudivit, inquit, Dominus vocem ejus^

• Matlh. X , 54. — » Sap. vii , 22 , aS. — » 3 Reg. iii , 94. —

< 1 Cor. II, i5.
3f,G s. AMRnosii

» cum duceretiir, ut pcrlrct : et excitavit Dominus Spiri-

»lum sanclum pueri adolescentis , cui nomen Daniel*. »
Itaque secundum accepti Spiritus sancti graliam vacillan-
tia perfidorum testimonia deprehendit; neque cnim alia

nisi divinae fuit operatio potestatis , ut eos vox sua prode-

ret, quorum latebat affectus.
XLI. Percipite igltur Spiritus sancli sacrum et cceleste
miraculuDi. Illa quae malull slbi casta esse quam populo :

illa quae nialuit innocenliae subire periculum quam pu-,

doris : qu.ne cum accusaretur, lacebat : cum damnaretur,

silebat , conscientlas suae contenta judlclo : quac reveren-
tiam pudoris etiam in periculis rcservabat; ne extorsisse
petulantiam viderentur, qui extorqucre uon potuerant
castitatem : ublDomlnum invocavlt, Splritum meruit, qui
latcntem presbyterorum consclenllam rcvelavlt.
XLII. Discant pudlcai calumniam non timere. Nam
quae castimoniam vltoe praetulit, ncc vitffi dispendlum per-
tullt, et glorlam retulit castilatis. SIc et Abrabam quon-
dam jussus adlre peregrlna ^, nec uxoriae periculo pudici-
tiae, nec mortls proposltae terrore revocatus, et vitam
suam, ct caslimonlam scrvavit uxoris. Nullum itaque Dco
credldisse poenitult : et castitas devotlonem cumulavit in

Sara , et devotio castltatem.

XLIII. Ac ne quis forte exisllmet, quia dicente Scrip-

tura : «Excltavit Deus Splritum sanctum pucri adolescen-
B tis', » spiritum in eo putet fulsse homlnls , non Spiritum
sanctum ; legat In posterloribus, et invenict quia Spiri-
tum sanclum accepit Daniel, ct ideo prophelavit. Denlquo
etrexeum praetullt, quia habebat gratiam spiritalcm. SIc
cnim dlclt : « Tu autem, Danlel , potes; quia Spirilus
«sanctus Dei in te est. » Et infra Scrlptura dicit : « Et fuit

• Daniel praepositus illis; quonlam Splrilus erat superans

• Dan. XIII, 44, 45. — • Gen. %\) 2. — ^ Dan. it, 21.

 DE SPIRITU SANCTO, LIB. III.
3g7
»lneo'. » Sccl cluun Moysis SpiriUis jadicaUuis divi-
sus esl .

CAPLT VII.

Flllum ipstim nonjudicarc aut vindicare sinc Spirilu j

undc idem Spiritus P erbi gladius appcllatur. Sed

cum vicissim Vcrbum dicatur Spirilus giadius
summam in ntroi]ue potentiie miitalem inde cognosci,

XLIV. SiiD quid dc ccelcris loquamur? ipsuna Dominnm

Jesuni in Spiritu non solum judicare accepimus; sed
etiaui vindicare. Ncqne enim vindicaret in Anlichristum ,
nisi ante dcejus merllis judicaret, qucm (sicut legimus)
«Dominus Jesus intcrficiet Spiritu oris sui '. » Sed hic
nou acquisita gralla cst, sed individua manetuuitas; quia
neque Chrislus sine Spiritu , neque Spiritus polest esse
sine Chrislo. iNon enim polcst diviuic nalur.x unitas
separari.
XLV. Et quia in medium id venlt exemplum quod
Dominus Jesus interficiet Spiritu oris sui , gladius quidam
Verbi Spiritus inlclligitur\ Deniquc et in Evangclio dlcit
ipse Dominus Jesus « Non veni pacem mittere, sed gla-
:

» dium ^ » Venit cnim ut Spirltum daret; ideoque et in

ore ejus gladius bis acutus % utique gratia spirilalls, Spl-
ritus ergo Verbi gladiusest.
XLVI. Et ut scias inccqualltatem non essc, sed unlta-
lem naturaj, Verbum quoque gladius est Spiritus sancti

« Dan, Ti, 5, et seqq. — « Num. xi, aS. — s 2 Thess. 11, S. — 4 Ephes.

Yi, 17. — 5 MaUh. X, 34. — 6 Apoc. xix, i5.
 3f)8 S. AMBROSII

scripJum est eDim : « Accipientes scutum fidei, in quo

«possitis omnia tela Maligni ignita extinguere , et galeam
» salulis assumite, et gladium Spiritus, quod est Yerbnm
»Dei *. »

XLVII. Cum igitur Verbi i;ladius Splrltus sanctus sit,

et Spiritus sancti gladius Verbum Dei sit; utiquc unitas est

potentlae.

CAPUT VIII.

Prcedictam unitatem eo probari, quod sicut Pater, ita

etiam Filius contrislari ac tentari legitur. Tentatum
etiam Filium in dcscrlo , ubi crecta fuit in wneo ser-
pente figura crucis : sed Spiritum quoque ibidem
tentatum dici ab Apostolo. Hinc Israclitas ab eodem
Spiritu directos in Terram promissam, ipsique unam
esse cum Patre et Filio voluntatem ac potentiam col-
ligit Ambrosius.

XLVIII. Qi AM unltatem licet etlam allls Scrlpturaruin

locis conslderare. Nam cum dicat Ezechiel ad populum
Judaeorum : o Et contristastis me in omnibus his, diclt Do-
»minus'^;» Paulus novo populo in Eplstola sua dicit :

«INolile conlrlstare Splrilum sanctum Dei, in quo slgoati

«eslis^ oRursuscumEsaiasdicat delpsis Judaeis : « Ipsiaii-

» tem non credlderunt, sed exacerbaverunt Spirltum sanc-

» tum » Davld de Deo d iclt
" ; « Et exaccrbaverunt Altissi- :

»mumin siccitate, ettentaveruntDeum Incordibussuis^. »

XLIX. Accipe etiam quia cum allbi dixerit Scriptura

1 Ephes. VI, i6, 1-. — » Ezeih. xvi, 43. — ^ Ephes. iv, iio. — < Isai.

L\ui, lO. — ' Psal, Lxxvii, 17, iS.

 DJi SPIRITU SAXCTO, LIB. III. 3()(j

tentaluQi Spiritum , lculalum etiam Dcum, eadem dicat

et Chrislum essc tenlalum; liabes enim ad Corinlliios
Apostolum « Neque tentemus
: Christum, sicut quidam
»eorum tentaverunt, et a serpenlibus perierunt^ » Jusla
viudicta, ut adversarii venena senlirent, qui non venera-
bantur auctorem.
L. Et bene Dominus, asreo serpente suspenso, jussit
curari vulnera sauciorum^ ; imago enim crucis aereus ser-
pens est ; nam etsi in carne sua suspensus est Christus,
tamen in co et ipsecrucifixusest mundo, et ipsi crucifixus

est mundus « Mihi enim, inquit, mundus crucifixus cst,

:

» et ego muudo '. » Crucifixus est ergo in suis mundus illecc-

bris; et ideo non verus, sed rereus suspensus estserpens;
quia in veritale quidem corporis, sedsine veritate peccati
suscepit Dominus speciem peccatoris; ut per lubricum
infirmitatis humana) simulando serpentem, deposltis car-
nis exuviis , veri destrueret serpentis astuliam. Per cru-
cem itaque Domini, quae in lentationis ultione subvenit,

offensam in perfidis Trinitatis agnosco, qui medicinam

Trinitatis accipio.
LI. Ergo cum habeas in fibro Moysi , quia Dominus
tentatus serpentes immiserlt populo Judceorum*, necesse
est aut unitatem in majestate divina fatearis Patrls et Eifii

et Spiritus sancli : aut certe cum Spirilum dicat Aposto-

lica Scriplura tentatum Domini nomine Splrltum utique
;

designavit. Tentatum autem Spiritum sanclum ad He-

braeos scribens Apostohis diclt; slc enim habes : « Quia
«haac dicit Splrltus sanctus : Hodle si vocem ejus audleri-
»tis, nofite obdurare corda vestra , sicut in irritatione se-
» cundum dlem tentalionis in deserto , ubi tentaverunt me
npatres vestri, probaverunt et viderunt opera mea. Qua-
» draginta annls proximus fui generationi huic, et dlxi
* 1 Cor. X, 9. — « Kuin. xxi, 5. — ' GalaU vi, i4' —i Num, xxi, 6.
/(00 ?. AMBUCSII

»Scmper isti errant cordc ^ ipsl vcro non cognovcrunt

»vios moas, sicut juravi in ira mea, si inlroibunt in re-
» fjuicm raeam*. »

LII. Ergo secundum Apostolum lentatus est Spiritus.

Si et ipse tentalus est, et ipse utique in lerram repromis-

sionis Jndajorum populum dirigebat, sicut scriptura est :

«Quia adduxit eos per abyssum, sicut ecjuura per deser-

» tum , et non laboraverunt, et sicut pecora per campura.

sDescendit Spiritus a Domino, et direxit cos'.» Et ipso
lUlqne scrcnam coeleslis alimonias pluviam ministrabat,
ipsc quotidianam messera , quam lcrra nou parturlerat,
agricola non severat, imbre fcrtili fcecundabat.
Nunc spectcmus singula. Requiem Judicis promi-
LIII.

seratDcns, eam requicm Spirilus suam dicit^ Tentatum

se a perfidls Deus Patcr memorat, tentatura ab iisdem sc

diclt et Spiritus ; qua una tentalio est, quia tenlala est a

sacrilcgis una Divinitas Trinilalis. Condcainat Deus popu-

lum Jiidoeorum; ut in tcrram Ilucnteni lac et meP, lioc

est, ad resurrcclionis requiem pervenire non possit : ea->

dcm scnlenlia condemnat et Spirilus dicens : « Si inlroi-

jsbunt in requiera meam^ Lnius ergo sententia voluntatis,

unius excellenlia potestatis est.

' llc-br. iM, 7, cl seqq. — • Isai. lxii?, ij, 14. — ' Exod, xvi, u. —
< Him. XIV, 8. — 5 Psal. xciv, 11.
 DF. S1'1U1TU S.VNCTO, i.ii;. iir. /,oi

GAPIT IX.

Splrllum sanclum cxacerbarl conflrmalur ex Pclrl ver-

bls; ubi u/ium et idcm^ essc Spiritum JDci, ac Spiriium

Domini cum cx , aliis locis, tuin e meviorata ejusdcm

Apostoli senlentia inAnaniam ac Saphiram osLcndi-
tur undc Spirilus sancli vcl cum Patre ac Filio
:

conj unctioiicm vci propriam Divinitatem cvincl

,

contciiditur.

LIV. FoRTASSE tanien allquis dlceret hoc exeniplnm

non posse ad proprielatem sancti Spiritus dcrivari ; nisi
'

alio loco ctiani Pelrus aposlolus nos docuisset peccatis

nostris eliam Spirilum posse tentari sic enim liabes ad ;

Ananiaj conjugem dictum Quid uliquc convenit vobis

: «

» tentare Spiritum Domini ' » Etenim Domini Spiritus .^

ipse est Dei Spirilus quia unus sanctus est Spirilus, ut

;

etiam Paulus aposlolus docuit dlcens :« \ os autem in

BcarnenCin estis scd in Spirilu, si tamen Spiritus L'ci
,

,»habitat in vobis. Sl quis aulem Spiritum Chrisli non

.^habet, hic non est cjus^ »Pr<'emisit Spirilum Dci, ct

slalim subdidit eumdcm esse Spiriluin Chrisli. Et cura

dixisset dc Spiritu, ut inielhiiercmus quia ubi Spiritus
sanctus, ibi Christusest, addidit :« Si autem Chrislus in
.» vobis*.

. LV. Deinde quomodohic inteUisjimus quia ubi Spirilus,

ibi et Christus; ila etiara alibi ostendit quia ubi Christus,
ibi etiam Spiritus sanctus git. Nam cum dixisset : « Num-
Act. V, 9. — 2 Rom. vin, 9. — ^ 'IjiJ. 10.

LIX. 2G
4o'2 S. AAIBROSII

» cjuld expprlmeniiim ejns qucTrilis, qul in me loqnitur

» Chrislus';» alibi ait : « Puto enim et ego Spiritum Dei
«habeo^ wlnseparabilis ergoest unitas, quia ubi autPater,
aut Christus , aut Spiritus, Scriptnra testificante, signa-
tur ; ibi omnis plenitudo est Trinitatis.

LVI. Sed et ipse Petrus in eo, quod proposulraus, exeni-

plo prasmlsit Spiritum sanctum , et postea dixit Spiritum
Domini ; sic enim habes : « Anania, cur implevit Satanas
» cor tuum ad menliendum Spirilui gancto, ut fraudem
«faceres de pretio agri? Ita nonnc inanens tibi manebat
»et venditus in tua erat polcslate? Quare posuisti in corde
»tuo hoc scelus? Non es hominibus mentitus,sed Deo. »

Et subter ad ejus uxorom ait : « Quid utique convenit vobis

» tentare Spiritum Domini' ?»
h\ll. Primum intelhgimus quia Spiritom sanctum
Spirllum Domini dixit. Deinde cum praemiserit Spiritum
sanctum, et addiderlt : « Non es hominlbus mentitus, sed
»Deo «necesse ; est in Spirilu sanclo aut unltatem Divini-
talis Intelligas ; quoniam cum Spiritus tentatur , Deus
falUtur : aut si unitatem Divinitatis conaris excludere ,

secundum Scripturae verba ipse utlque Splritum Deum

credis.
LVIII. Si enlm et de Spiritu expressum inteUiglmus et
de Patre, in Deo utique Patre et Spiritu sanclo verllatis

et scientiiE advertimus unitatem ; qnia slmihter a sancto

Spiritu, sicutaDeo Patremendaciumdeprehenditur. Quod
si utrumque de Spiritu accipimus, cur quod legis, perfide,

negare conaris ? Aut igltur unitalem Divinitalis Patris et

Filii et Spiritus sancti, aut Divinilatem sancti Spiritus
confitere. Utrum dixeris , in Deo ulrumque dixistl; quia

et unitas Divinitatem astrult , et Divinilas unitatem.

i a Cor. XIII, 5, — > i Cor. vii, ^o, — * Act. v, 5-g.

 DJi SPIRITU iJANCTO, Lllj. III. /^oi

^V\V\\V>V\\\ VWVWVXWW WWWwvv^WVV^AW-VVX^ W^ \V\VV\ VW W. V\\K/V". VV\V\\ VV\v\tv\\V\VVW

CAPLT X.

Spiritus sancti Divinilatem astrui ex Joannis loco.

Hunc quideni delctum fuisse ab hcereticis , at inani

conatw, cum inde facHius eorum pcrfidia convinci
possit. Utostendatur liic ideni locus esse dc Spiritu,
contextus serics expendilur. Eum de Spiritu sancto
nasci, qui rcnascitur dc eodeni Spiritu, de quo Cliris-
tus ipse natus ac re?iatus creditur. Jterum ex duobus
Joannis testimoniis cotiigitur Spiritus Divinitas, ac
demum quomodo Spiritus, aqua et sanguis testes di-
cantur , cxponitur.

LIX. Nec solum hoc loco evidenter sancti Spiritus

Bzozr,TOL , hoc est , Deitatem Scriptura lestalur ; sed ctiam
ipse Dominus dixit in Evangeho : « Quoniam Deus Spiritus
» est*. »Quem locum ita expresse , Arriani , testificaniini

esse de Spiritu ut eum ; de vestris codicibus auferatis :

atque utinam de veslris non etiam de Ecclesiae codi-

, et
cibus tolleretis I Eo enim tempore quo impia3 infidelitatis
Auxentius Mediolanensem Ecclesiam armis exercituque
occupaverat , vel a Valente atque Ursatio , nutantibns
sacerdotibus suis, incursabatur Ecclesia Sirmiensis , fal-

sum hoc, et sacrilegium vestrum in Ecclesiasticis codici-

bus deprehensum est. Et fortasse hoc etiam in Orienle
fecistis.

LX. Et litteras quidem potuistis abolere, sed fidcm

non potuistis auferre. Plus vos illa litura prodebat, pkis
> Joan. III, C,

26.
/,o4 s. Avnr.osii

vos illa lilura daninabal; neque cnim vos polcralis obll-

ncrc vcrilaleni, scd illa lilr.ra de libro viu-e noniina veslra

radebat. Ciir auierebalur Quoniam Dcus Spirilus est,»
: «

si non pertinebat ad Spirilum ? Si enim de Deo Palre vultis

exprcssum , ergo et Deum Patrem negatis, qui pulatis
esse delcndum. Ltrum vullis, eligite : in ulroque vos
laqueus vestrae impietalis astringet, si genliles vos esse

folcamini vel Patrem Deum ncgando, vel Spiritum. Tene-

tur igitur vestra confessio ,
qua dclcslis oraculum , dum
formidatis exemplum. ,

LXI. Delestis quidcm in pecloribus animisque vestris :

caclcrum divinum non delctur oraculum, non dcletur Spi-

ritus sanctus, sed aversatur impias non dcletur menles :

gratia , scd iniquitas ;Ego sum ego

quia scriptum est : « ,

«sum qui deleo iniquitates luas*. « Denique Moyses pro

,

populo pctcns :« Dele, iniquit, me de libro tuo si non ,

»parcis huic populo^.»Ncc tamcn deletus est; quia non

habebat iniquitatem, scd gratiam profluebat.
LXII. Yestra igitur cstis confessione convlcti , quod
sapienter factum non potcstis diccre, sed astutc. Aslule
enim cognovistis loci istius Tos atlcstalione convinci, nec
argumcnta vcslra advcrsus id posse lestimonium convenirc.
Quo enim possit alio iulellectus loci istius derivari, cuni
series leclionis tota de Spiritu sit ?

LXIII. ISicodemus quaerit de rcgcneralione , rcspondet

Dominus « Amenj amen dico libi, nisi qiiis rcnatiis fuerit
:

» per aquam ct Spirlluuj non poiest inlrolrc in regnum,

))Dei\))Etut ostcudcret allam generationeai secunduni

carncmcsse, aliam secundtun Splritura , addldlt : « Quod
natum est ex carne caro cst; qula de carne natum est
,
)) :

et quod natum est de Spiritu, ))Spiritus est quia Deus ;

Spiritus est \ » Prosequerc ergo otam seriem lectionis, ct

' Isai. ^Liu, 25. — • Exod. xxxn, 02. — ' Joan. v, 5. — 4 Ibid. 6
 DK SPIRITU SANCTO,. Lin. III. 40J
invenies qnod Doininns impiotatem vcslram pleniliuline
assertionis cxcliiscrit. « Noli , inquit, mirari fjuia dixl :

» Oporlet vos nasci denuo. SpiriUis ubi vult spirat, ct

» vocem ejus audis : sed nescis undc vcniat , aul fjuo vadat;
» sic cst omnis qui nalus est do Spirilu*.»
LXIV. Qnis est qui nascitur de Spiritu , ct qui efficitur
Spiritus; nisi qui renovatur Spiritu mcntis SM;e ? llic cst
utique qui per aquam regencratur ct Spirilum sanctum;
quoniam pcr lavacrum rcgeaerationis et rcnoviitionis Spi-
ritus sancii spem vitas capimus relernne. et alibi Petrus

aposlolus ait « Vos aulemSpiritu sancto baptizabimini^.»

:

Quis cst autcm qtii ba])tizatur Spiritu sanclo, nisi qui

renascilur per aquam et Spiritum sanc1iu]^?.Ergo de sancto
Spirilu Dominusdixit :« Amcn, amon dico tibi, nisi quis
» renatus fucrit per aquam ct Spirilum non polcst inlroire ,

»in regnum Dei. »Et idco de ipso nasci nos in postenori-

bus defmivit, per quem renasci nos in superioribns cst
loculus. liocc Dominica scnlenlia est : scriplo nitor: non
argumento.
LXV. Quaero lamen cur si non dubilatur per Spiritum
sanctuin nos renasci, dubitetur de Spiritu sanclo nos nasci;
cum ipse Dominus Jcsus de Spiritu sanclo et natus sit ct
renatus ? Quem si natum de Spiritu sancto confitemini ,

quia non polest.is negare': renatum autem ncg;itis'';magna

insipientia, ut quod singulare Dei est, confiteamini : quod
commune cst homlnum, denegetis. Et ideo bene vobis
quod Judtcis dictum cst « Si terrena vobis dixi,
dicitur :

»et non crcditis quomodo si dixcro vobis ccelestia,

;

» credelis*.
LXVL Sed lamen ulrumque loctmi ita scriptum inve-
nimus in graeco , ut non per Spirituin dixerit , sed de Spi-

• Joan. III, 7, 8. — « Acl. xi, 16, — ' Mallli. 1, 20. — 4 M, m, 16, —

^ Joan, III, 12.
4oG- S. A^tBUOSlI

rilu. Deniqnc sic haLcl : Atj>;v, auh, )f'y" '^'''y ^'^'^

P^ ^i? yc-j~

•jr,Qri £4 u^JotTo; xat ITve^paTo; , boc CSt , « Dc aqua Ct Spirilu. »

Ergo cum dubilari non ilebeat dc sancto scriptuin csse

Spiritu, « Quod nalum est de Spirilu ;»non est dubium

quin Deus sit et sanctus Spirilus, sccundum quod scrip-
tum est, quia « Deus Spiritus est.
LXVII. Alibi quoque ut hoc de sancto Spiritu scripsisse
se idem Evangelista reseraret :« Per aqnam, inquit, et
» Spiritum venit Christus Jesns, non soluni in aqua, sed
» per aquam et sanguineni. Et Spirilus tcslimonium dicit
» quoniam Spiritus est verilas; quia tres sunt testes, Spi-
»ritus, aqua, sanguis : et hi tres unum sunt*.
LXVIII. Audi quomodo testes : Spiritus mentem reno-
vat, aqua proficit adlavacrum, sanguis spectatadpretium.
Spiritus enim nos per adoptionem filios Dei fecit, sacri
lunlis unda nos abluit, sanguis Domini nos redemit. Alte-
rum igitur invisibile , alterum visibile teslimonium sacra-
mento consequimur spiritali; qula « Spiritus lestimonium
» reddit spirilui nostro^» Etsi in utroque pleniludo sit sa-
cramcnli, distinctio tamen muneris est : ergo ubi distinctio
ost muneris, non est utique testificationis aequalitas.

' 1 Joan. V, 6, et seqq. — * Rom. tiii, i6.

 DE SPIRITU SANCTO, LIR. IH. ^OJ

CAPUT XI.

Objlclebalur Joannis vcrba, nimlrum, Spiritus csl Deus,

ad DeumPatrern referenda esse; quando postea Dcum
adorandum in Spiritu et veritcite pra'xLicit Christus.
Respondelnr primo voce spirilus interdum gratiam
spiritatem significari : deindc si pcrsonam Spiriius
sancti per voces in spiritu intelligendam velint, prop-
tereaque ipsi deberi negent adomtionem, ostcnditur
argumentum wque pugnare in Filium : quem tamen
cum adorandum innurncra probent exempla, hinc dc
Spiritu quoque idem statuendum intcUigilur. Quid
adorari prcccipitur scabcUum pedum? Hoc dcsignari
Domini corpus, cujus cum auctor sit Spiritus, ipsuni
sequitur adorandum esse, nec tamen proi?ide Mariam
adorandam. Non ergo abrogari Spiritus adorationem^
sed ej us cum Patre conj unctionem exprimi, cum Pater
in Spiritu dicitur adorandas : quod simiUbus locutio-
nibus confirmatur.

LXIX. Sed fortasse referatur quia in posterioribus istins

ipius libri iterum Dominus Denm Spiritum dixit, sed dc
Patre Deo sensit. Sic enim habes in Evangelio : « Nunc est

»quando veri adoratores adorabunt Palrem in Spiritu et

nveritate. Nam et Paler tales qufcrit, qni adorent eum.

«Spiritus est Deus, et eos qui adorant eum, in Spiritu ct
»veritate oportet adorare*. «Non solum enim hoc exem-
plo Divinitatem sancti Spiritus vultis negare ; sed etiam in

' Joan. IV, 23, 24.

4o8 S. AMnRCSH

SpiriUi adoraii Dciim lanquam ad subjectionem Spiritus

derivalis.

LXX. Cui loco respondebo breviter, quia spirilus plc-

rumquc ponitur pro gratia spiritali , sicut et Apostolus
dixit:«Quia ipsc spiritus postulat pro noliis gcmitibus
» incnarrabilibus', » boc cst, gratia spiritalis; nisi fortc

gcmitiis vos sancti Spiritus audirc potuislis. Ergo et hic

adoratur Deus, non in malilia cordis, sed in gratia spiri-

tali. animam cnim malcvolam non inlrat sapienlia^

« In
»quia nemo polest dicere Domlnum Jcsum, nisi in Spiritu
))sancto. » Statimqucsubdidit : « Divisioncs vero gratiarum
» sunt\ »

LXXI. Non igitur hoc ad plenitudinem, nec ad por-

lionem Spirilus potcst pcrtinere ; quia neque humana
menscjus plenitudincm capit, neque in ullas sui dividitur

scctiones :sed donum grali;e spiritalisinfundit, in quo ado-

ratur Dcus, sicut adoratur eliam in veritalc; non enini
adorat, nisi qui veritalem Divinitatis cjus pio baurit affcctu.
Nec uti([uc vclut personaliler Christum, aul sanctum j)cr-

sonaliler Spirilum comprehendit.

LXXII. Aut si putas quod velut personaliter dictum
de Spiritu videalur et dc Christo : ergo Dens similiter ado-
ratur in verilate, sicut adoratur in Spirilu. Aut similis

quod absit
igitur subjcctio, ut credas ; et nec Filius ado-
ratar:aut, quod verum est, similis unitatis esl gratia, et

Spiritus adoratur.
LXXIII. Coili^amus hic erfio ct concludamus Arria-
norum impias quaesliones. Si enimideo negant adorandum
Spiritiuii ,
quia Deus adoralur in Spiritu; negent ergo
adorandam vcrilalc-m , (juia Dcus adoratur in veritate.

INam licct plurimai veritalcs sint, quia scriptum est : « Di-

sminutae sunt veritales a filiis hominum *
; » donatffi tamen
Kom, viii, 2G. — » Sip. I, 4, — ' 1 Gar. xu, 5, 4. — ^ Psal. xi, 1,
 DE SPIRITO SANCTO, LIR. III. /|0f)

sunl a Torllate divina, cjiiae esl ChrisUis qni ait : o Ego snm
» via, verilas, et vila'. » Ergo si iioc loco veritalcm ex usii

intcllijinnt, inlellij^ant eliaoi graliam spiritalem , et niliil

est oHensionis: aut si verilalem Christum accipiunt, ado-

randum ncgent.
LXXIV. Sed refellunlur faclis piorum, serie Scrii^lu-
rarum. Adoravit enim Christum Maria, ct ideo praenunliu

resurrcciionis ad Apostolos deslinatur ^, solvens hiXredila-

riimi nexum, et fceminei "gcneris inimanc dehclum. Iloc
enim opcratus est in myslerio Domiuus,-«Lt ubi supcra-
» bundaverat peccatum, superabundaret et gralia'. » Mc-

rilocjue ad viros fcemina destinatur; ut qu-^e culpam viro

prima nuntiaverat, prima Domini graliam nuntiaret.

LXXV. Adoraverunt et apostoH*; et ideo quia detulc-
ruiit fidei lcstimonium , acceperunt fulei magisleriuiu.
Adoraverunt et Angeli, de quibus scriptum est ; « Et adu-
))rcnteum omnes Angeli ejus^ r)

LXX\ L Adorant autem non solum Divinitalem ejus,

sed eliam scabellum pedum ejus, sicut scriptum esl « Et :

adorate scabellum pedum ejus; quoniam sanctum est\ »

))

Aut si negant quia in Christo etiam incarnationis adoranda

mysteria sint, in quibus vehU vesligia quaedam Divinilalis
expressa , et vias quasdam ^erbi ccelestis advertimus' ;

legantquia et Apostoli adorabant eum in carnis gloria rc-

surgentcm.
LXXVIL Ergo si nUiil derogat Christo, quod Dens
adoratur in Chrisio; quia adoratur et Christus: nihil uli-

que derogat etiam Spiritui, quia Deus adoratur in Spirilu;

quia adoratur et Spiritus, sicut Aposlolus dixit :

« Spirilui

»Dei servimus*. » Qui enim scrvit, et adorat, sicut suj)ra

Joan. XIV, 6. — IJ. xx, — Roin. 20. — MaUh. xxviii, 17

» 18. ' v, <

— * Hcbr. i,G. — ep^al. \cviii, — Mallli. xxvm, 17. — Philn,.

5, 7
s
4io s. AMnROsn

» dlctum est : « Domlnum Deiim tunm aJorabis, et ilH soli

iservles*. »

LXXVIII. Sed ne forte propositum aliquis prcTeterfu-

gere videatur exemplum qua ratione ad incarnationls ,

Dominicfe sacramentum spectare vldealnr, quod ait Pro>-

phela :«Adorate scabellum pedum ejus ^, »consideremus;
non enim ex usu hominum acslimare debemus scabellum.
Nam neque corporalis Deus, aut non immcnsus; ul tan-
quam fulcrum pedibus ejus scabellum subjcctum pute-
mus. Neque adorandum quidquam praeter Deum legimus;
quia scriptum est : « Domlnum Deum tuum adorabis, et
»ipsi soli servles'. «Quomodo ergo advcrsus Legem Pro-
pheta praeciperet, sub Lege nutrltus, et eruditus in Lege.
Non mediocris igitur qusestio, et ideo diligentius conside-
remus quid sit scabellum. Legimus enlm alibi : « Coelum
» mihi thronus, terra aulem scabcUum pedum meorum*. »

Sed nec terra adoranda est nobis, quia crealura est Dei.

LXXIX. Videamus tamen ne terram illam dicat ado-

randam Prophela, quamDominus Jesus in carnls assump-
llone suscepit. Itaque per scabeHum terra intcnigitur:
])cr terram autem caro Christi, quam hodieque in myste-

riis adoramus, et quam Apostoli InDomlno Jesu, ut supra

diximus adorarunt; neque enim divisus est Christus',

,

sed unuscneque cum adoratur tanquam Dei Fillus, natus

cxVirginedenegatur. Cumlgltur incarnationis adorandum
sit sacramentum, incarnatio autem opus Spiritus, sicut

scriptum est : « Spiritus sanctus superveniet in te, et vir-

» tus altissimi obumbrabit tibl ; quod nascetur ex te
et
»sanctum, vocabitur Filius Dci^ » haud dubie
: etiam
s anctus Spiritus adorandus est; quando adoratur ille, qui
secundum carnem natus ex Spiritu sancto est.

Deiit. VI, iS. — • Psal. xcviu, 5. — » Deut. vi, i3. — * Isai. mti, i.
— 5 1 Cor. I, 10. — 6 Luc. I, 35.
 DE SPIRITU SANCTO, Lin. III. 4^1
LXXX. Ac ne qiiis hoc derivet ad Mariam virglnem :

Maria erat templum Dei, non Deus templl. Et ideo ille solus
adorandus, qui operabalur in templo.
LXXXI. INihil ergo oJQGcit, quod Deus adoratur in Spi-

ritu; quia et Spirilus adoratur. Quanquam si ipsa verba

considercmus,quid aliud in Patre etFilio el Spirilusancto,
nisiejusdempoteslalisunitatem intelligeredebemus? Quid
est enim ; « In Spiritu et veritale adorare oportet' ? » si

tamen hoc non ad gratiam spiritalem referas, nec ad ve-

ram conscientiae fidem sed, ut diximus, personaliter (si
:

tamen dignum hoc verbura est majestatis expressione di-

vinae) de Cbristo accipias et de Spiritu.
LXXXIl. Quid est ergo, adoratur in ChristoPater, nisi

quia est in Chrislo Pater, et loquilur in Christo Pater, et

manet in Christo Pater? Non ulique quasi corpus in cor-
pore; non cnim Deus corpus :nec quasi confusus in con-
fuso; sed quasi verus in vero, Deus in Deo, lumen in lu-

mine, quasiPater sempiternus InFilio coaeterno. Non ergo

inserlio corporis intelligitur, sed unilas potestatis. Ergo
per unitatem poteslatis coadoratur in Patre Christus, cum
Deus pater adoratur in Christo. Simililer itaque per uni-
tatem potestatis ejnsdem coadoratur in Deo Spirilus, dum
Deus adoratur in Spiritu.
LXXXIII. Adhuc verbi istius vim atque sermonis di-
ligentius pertractemus, et proprietatem ejus ex aliis colli-
gamus : «Omnia, inquit, in Sapicntia fecisti^. » Quid hic
igitur intelligimus exortem factorum esse Sapientiam?
(f Sed omnia per ipsum facla sunt '. » Et David ait : « Verbo
»Domini coeli firmati sunt*. » Ergo ipse qui Dei Filium
ctiam coelestium dicit auctorem, ita utique dixit in Filio

' Joan. IV, 24. — * Psal. ciii ,24- — ' Joan. i, 5. — ^ Psal.
xx\ii , 6.
4' s. AMnnosii

facla ouinia, ul in operum instauralione Filium a Palrc

niininic separaret, sed Patri jungeret.
LXXXI\ . Paulus quoque ait : « Quoniam in ipso con-
»clita sunt ouinia in ccelis ct in terra, visibilia et invisibi-

»lia'. » Numquidcumdicit, «Inipso, » negavit «Peripsum ?»

Non negavit utique, sed asseruit. Dcnique ct alibi dixit :,

aInus Dominus Jesu;, perquem omnia". «Ergocum dicit,

Per ipsum,a ncgavit in ipso condita csse omnia, per
<'

qncm dicit esse omnia? Ilanc vim habent vcrba htcc « In :

»ipso, ct cum ipso; unum in

» ut his atque consimile,
non contrarium inlelli2;alur. Ouod eliam in inferioribns

manifeslavit dicens : s Omnia pcr ipsum, et in ipso creala

» sunt^ j 9 hccc enim Iria in Ghristo nnum esse : « Cum ipso,

»et per ipsum, el in ipso, «sicul supra diximus*, Scriplura
tcslatur. Habes eniui per ipsum et in ipso condita esse
omnia.
LXXXV. Accipe etiam quia cum ipso Pater, ct ipsc
cum Patre erat ; cum omnia conderenlur. Sapienlia dicit
« Cum pararet ccelos, cum illo eram cum facerct fonles ;

» aquarum'. » Et in Veteri Teslamento dicendo Paler, « Fa-

»ciamus% » ostcndil Filium secum adorandum, quasi om-
nium conditorem. Sicut eriio in Filio creata dicuntur,
qnorum Filius creator accipitur; ila eliam cum in veri-
talc adorari Deus dicil.ur, verbi ipsius proprictate in

cumdeui modum frcquenter cxpressa debet intelhgi, quod

el Filius adoretur. Similiter itaque adoratur et Spirilus;

quia Deus adoralur in Spiritu. Ergo Pater et cnm Filio

adoratur, ct cum Spiritu; quia Trinitas adoratur.

' Colos.-. I, i6. — ^ V Cor. viii, G. — 3 Coloss. i, i^-'. — < \ i'le lib. ii,

c 8 et g. — 5 Prov. Vii', 27. — ^ tJen. i, 26.

 DK SI-IKITU SA.NCTO, LIB. III. 4^^

CAPIJT XII.

Ex eo (juod tn Truittate Dlvinttatls lucem ,

quam In
Chrislo tres yipostoU adoraverant , hiesse Paulussig-
nificaverit adorandus eliam Spiritus declaratur.
,

Ostenditur cx ipsis verbis Spiritum desipiatum ab

yjposlolo. Ejusdeni Spiritus Dlvinitas inde probaturi
quod templum liabeat , in qiio non ut sacerdos kabi-
tel, scd ut Deus : nec non cum Patre ac Eilio adore-

tur ; unde in iisdem naturcc unitas inteUigitur,

LXXXVI. ANvero negat allquisadorandamDivinitalera

Trinilalis acternae? cum et Scriplurae divinoc incxplicabi-
lcm majestalem exprimant Trinitatis , sicut alibi Aposlo-
lus dicit :«Quoniam Deus, qui dixit de tenebris lumen
» splendescere , illuxit in cordibus noslris ad illuminalio-
» nem scientiae claritatis Dei in facie Jesu Gbrisli ' .»

LXXXMI. iSempe hanc claritatem viderunt Apostoli,

cum DomiuusJesus Divinilatis suae lucein monteful|i;eret
«\iderunt, inquit, Apostoli , etin faciem prociderunt^.»
Putas-ne illos vel cum procidercnt , adorasse; cum ful-

gorem divini luminis corporalibus oculis sustinere non

possenl, ct splendor lucis a^ternae aciem visus mortalis
obduceret? Aut quid aliud lunc lemporis dixerunt illi vi-

dentes gloriam ejus, nisi : « Venile, adoremus et procida-

»mus anle eum^ Illuxit enim Deus in cordibusnoslris ad
» illuminalionem scicnti.c clarilatis Dei in facie Jesu
1) Christi. »

» 2 Cor. IV, 6. — » Hallh. xvii, G. — 3 Psal. .\civ, G.

4li S. AM15R0SII

LXXXYIII. Quis est ergo cjui illuxit, lU cognoscamus

Deum in facic Cihristi Jesu? Dixit enim : « Illuxit Deus
» ut cognoscatur claritas Del in facie Chrisli Jesu : » quem
putamus alium praeter Spiritum declaratum? Aut quis est
alius prceter Spiritum sanctum, cui Divinitatis potenlia de-
feratur? Qui enim Spiritum excludunt, necesse est indu-
cantalium, qui cum Patrc etFilio gloriam Divinilalis ac-
cipiat.

LXXXIX. Eadem igitup verba repetamus : « Deus est

»qui illuxit ad illuminationem claritatis Dei in facie Jesu
» Chrisli. » Hahes Christum evidenter expressum. Cujus
ergo claritas illuminarc dicitur nisi Spiritus? Ipsum ergo
Deum expressit, quia clarilatem Dei dixit : si Patris, su-
perest ut<i Qui dixit de lenebris lumen splendescere , et
» illuxit in cordibus nostris , » Spiritus sanclus intelligatur
alium enim non possumus cum Patre Filioque venerari.
Si igitur Spiritum intelligis , et hunc Apostolus Deum
dixit , necesse est igilur Deitatem Spiritus eliam vos falea-
mini, qui negatis.
XG. Sed quam impudenter ncgatis cum legerilis quia ,

templum habet Spirilus sanctus Scriptum est enim ! :

«Templum Dei vos estis, et Spiritus sanclus habilat in

» vobis'.» Deus ergo templum habet creatura lemplum ,

iion habet verum. Spiritus autem habet lemplum, qui

habitat in nobis. Nam scriplum cst : « Quia membra ves-
» templum sunt Spirilus sancli". »
tra

XCI. In templo autem non quasi sacerdos , nec quasi

minister, sed quasi Deus inhabitat quoniam ;
ipse Domi-
nus dixit Jesus :«Inhabitabo in illis , et inler eos ambu-
»labo; et ero illorum Dcus, et ipsi erunt mihi populus'. »

Et David dicil : «Dominus in templo sanclo suo''.» Ergo

Spiritus habitat in templo sancto suo, sicut habitat Paler,

" I Cor. III, x6. — » Id. VI, i5. — 3 Levit. xxvi, 12. — 4 Psal. x, 5.
 DE SPIRITU SANCTO, LIB. III. 4l5
habltat et Fllias, qui ait:«Egoet Pater veniemus , cl

» iiiansiouem apud eum facleuius *.»

XCII. Manet autem in nobis Pater per Spiritum , quem
dedit nobis. Quomodo igltur potest slmul dispar manere
natura ? Utique non potest. Manet autem cum Palre et

Fiiio Spirltus sanctus. Unde etApostolus cum gratia Jesu

Christi et charilate Dei communicalionem sancll Spiritus
copulavlt dicens :«Gralia Domlni noslri Jesu Chrisli, ct
«charitas Dei, ct communlcatio Splritus sancticumomni-
»bus vobis ^.))

XCIII. Advertlmus igitur quod Paler et Filius et Spi-

rltus sanctus iu uno eoderaque per naturae ejusdem ma-
neant unilatem. Ergo dlvinae est potestatis, qui habitat In

templo ; slcut enim Patris et Filli , ila et Spiritus sancli

sumus templum non multa templa, sed unum templun);
:

quia unius templum est potestatls.

CAPUT XIII.

Objiclcntibus Catholicos, dumSpiritui attribuunl Divi-

nitatcm , trcs dcos induccre , rctorquctur ab ipsis ob
camdem causam induci duos dcos, nisi Divinitalcm
Filio ncgavcrint. Deinde ortkodoxa doctrina expo-
nitur.

XCIV. Sed quid veremini, an illudquod oblalrarc

consuestls , ne tres faclalis deos ? Absit ubi enim una
;

Deitas intelligitur , unus Deus dicitur. Neque enlm cum

Filium Deum dicimus , duos deos dicimus. Nam si cum
' Joai). XIV, 20. — » 2 Cor. xui, lo.
4lG S. AMRROSIl

Deilalem Spirllns confitemini, piUalis Ircs clcos dici crg6 :

ctcumDeitalcm Filii dicitis, quia non potcsliscam ncgare,

duos inducitis deos. Necesse cst igitur juxla sententiam

vestram, si Deum personae unius , non unius naturae no-
men putatis , aut duos deos dicatis, aut Deum Filium de-
negetis.
XCy. Sed excuscmus vos ab inscientia , ctsi non ex-
cusamns a culpa. Etcnim secundum nostram sentcntiam
quia unus Deus , una Divinilas , et unitas inlelligitur po-
lcstatis. Sicut unum Dcum dicimus , et Patrem vero Dei-
latis nomine confitentes, ncc Filium denegantes; ita etiam
Spiritum sanctum a Deitatis non excludimus unitatc ct ,

Ires deos non asserimus sed negamus quia pluralitatera

, ,

non unitas lacit, sed divisio potcstatis. Quomodo enini

pluralitatem recipit unitas Divinitatis ; cum pluralitas nu«
mcri sit , numcrum autem non recipiat divina nalura? •

CAPUT XIV.

Pralcr superiora testiinonia alios locos ad probandum

,

trium pcrsoiiarum iinpcriuin ajj crriposse. AjfcruntvLr

duo ex Epislolis ad T licssalo niccnscs et iisdcni Spirital
domiiiaium sicul ct aliis pcrsonis arrogari aliorum ,

Scripturce textuum coUationc ostcndiiur. Dcmum ci'

tato alio cx aliera ad Corintliios adliuc expressiore

loco, ct Dominum Spiritum esse , ct ubi sit Dominus
Spiritum cssc coUigitur.

XCVI.Ukus crgoDcus, salva majeslateTrinitatisacternfe,

sicut proposilo declaratur exemplo. Nec co tamen sblo
 DE SPIRITU SANCTO, LIB. III. 4^7
loco Trinltntem videmus nominc Divinilalis oxpressam,
sed cum plcrisc{uc iocis , sicut ct supra diximus , tum
maximc in his Epistolis quas adThessalonicenses Aposto-
lus scripsit , Divinilatem atcjue dominatum Patrls ct Filii

et Spiritus sancli cvidcntissime declaravil. Sic cnim hajjes:

«Vos autcm Dominus multiph'cet, et abundarc faciat in

3charitate invicem ct in omncs sicut et nos in vobis, ad ,

Bconfirmanda corda vestra sinc querela in sanctificationc

»coram Deo et Palre noslro in adventu Domini Jesu'.»

XCVII. Quis cst igitur Dominus, qui multiplicet nos
et abundarc faciat coram Deo ct Patrc nostro in advenlu
Domiui Jcsu ? Palrem dixit, et Filium dixit quem ergo :

cum Patre et Filio praeler Spiritum junxit? Quis est Do-

minus qui corda nostra in sanctificatione confirmct? Sanc-
tificatio enim gratia spiritalis cst , sicutet infra dixit : «la
» sanctificalionc Spiritus, et fide veritatis^.»
XCVIII. Quemputatis ergo hic Dominum, praeter Spi-
ritum nuncupatum ? i\ec Deus Pater doccre vos poluit
qui ait : « Supcr qucm vidcris Spirilum descendentem ct
»manentem super eum , hic est qui baptizat in Spiritu
Bsancto'? «Descendit enim Spiritus in specic columbae '"

ut ct sapienliie testimonium ferret , el sacramentum la-

vacri spiritalis implcrct , ct unius se cum Patre et Filio

operationis ostendcret.
XCIX. Ac ne per imprudentiam aliquid excidissc Apos-
tolo judicelis, sed scientem prudentcmque ct sancto in-
fusum Spiritu significassc Dominum, quem Deum sentie-
bat , eliain in sccunda ad Thessaloniccnses Epislola hoc
idem repclivit dicens : «^ Dominus aulcm dirigat corda
«vestra in dilectione Dei , et patientia ChrIsti\»Si dilcc-

tio Dei est , ct Christi patientia , quis est Dominus qui di-

' I Thess. III, 12, 1 3. — »2 T!ie>s. ii, 12. — ^ Joan. i, 55. — i Luc.
iiij 22. — 5 2 Thcs?. III, 5.

LIX. 27
4 8 1 S. AMBROSII

rigat , debet osleDdi, bi directionem sancti Spiritus dene-

gamus.
C. Sed negare non possuuius, quoniam de ipso Dominus
dixit : «Adiiuc mulla liabeo vobis dicere, sed non poteslis
» illa porlare modo. Cum autem venerit ille Spirilus ve-

» ritalis , deducet vos in omnem verilalem'. wEt David de

ipso dicit : «Spiritus tuus bonus deducet me in viam rcc-
7) lam^.
CI. \ ide quid de Spiritu sancto vox Dominica resulla-

verit. Filius Dei venit , et quia nondum infuderat Spiri-

tum ,
parvulos quosdam nos degere sine Spiritu declaravit.
Spirilum dixit esse venlurum , qui laceret ex parvulis for-
liores, incremento videlicet spiritalis actatis. Quod ideo
posuil , non quo virlulem Spiritus anteferret, sed ut in
cognilioneTrinilatis ostenderet plenitudinemessevirtutis.
Cll. Necesse est igitur aut quarlum aliquem dicalis ,

quem sentire proetcr Spiritum debealis : aut certe non

alium Dominum judicelis nisi Spiritum designatum. ,

CIII. Quod si evidenlem couceptioncm verborum exi-

gitis , quibus Dominum Spirituni Scriptura memoraverit,
nec id lalere vos potuit; quia scriptum est : «Dominus
» r.utem Spiritus est^» Quod utique dictum de Spiritu
sancto totius series lectionis ostendit. Et ideo Apostolica
consideremus eloquia : • Quoties legitur Moyses, inquit
)> velamen positum est super cor eorum : cum vero con-
» versi fuerint ad Dominum, auferelur velamen. Dominus
» autem Spiritus est : ubi autem Spiritus Domini ibi li- ,

7) bertas^o
CI\. Non solum itaque Spirilum Dominum dixit, sed
etiam addidit : « Lbi autem Spiritus Domini, ibi libertas.

»i\os itaque omnes revelala facie gloriam Domini specu-

• Joan. XVI, 13, i5. — » Psa'. cxlii, lo, — ' 2 Cor. 111, 17, — < Ibid.
iS el 16.
 DE SPIRITU SANCTO, LIB. III. 4^9
«lanles, ad eamdcin imaginein rclormamur a gloria in

» j^loriam , sicut a Domini Spirilu^ hoc est qui ad Domi-

num snmus ante conversi, ut spiritali inlellectu quasi in
quodamspeculo Scripturarum Domini gloriamvidcremus,
nunc ab hac gloria quae nos converlit ad Dominum in ,

illara Ergo cumDominus

ccelestem gloriam reformamur.
sit ad quem convertimur, Dominus autem Spiritus sit a
quo reforraamur ,
qui convcrsi ad Dominum sumus Do- ,

minus utique Spiritus sanclus est designatus ; ipse enim

conversos suscipit, qui reformat, Nam quomodo quosnon
susceperat , relbrmaret?
GV. Quanquam quid expressionem quserimus vocis ,

ubi expressionem cerniraus unitatis? Nam etsi Dominum

Spiritumque distinguas ; negare tamen non potes quia ubi
Doqiinus, ibi ct Spirilus : et qui fuerit conversus ad Do-
rainum, erit conversus adSpiritum. Si litteram calumnia-
ris , unitatem non inficiaris : si unitatem vis secernere ,

potestatisDominum ipsum Spiritum coniiteris.

' 2 Cor. III, i8.

27.
420 S. AMBROSII

CAPLT XV.

Etsi Spiritus Dominus appelletur, tres taincn dominos

liinc non induci ; cum ex eo quod Filius non secus ac
Patcr in variis ScriplurcB locis Dominus appellalur
non inducanlur duo domini : dominationcm cnim in
Bivinitate esse, et in dominationc Divinitatem , qua:
tribus personis indivisim congruant.

CVI. Sed fortassis iterum dicas : SiDominum Spiritura

dixero, tres dominos declarabo. Numquid cum Domlnum

Filium dicis, aut Fiiium ncgas, aut duos dominos confi-
teris? Absit ; ipse enim Filius dixit : « Nolilo duobus do-
«minis servire*.» Sed non utique aut se aut PatremDomi-
num dencgavit ; nam eL Patrem Dominum dixit, sicut

habes :«Confiteor tibi, Patcr, Domine coeli et lerrae^»Et

se memoravit Dominum , sicut in Evangelio legimus :

«Vocatis me Dominum et Magistrum , ct bcne facitis;

» sum etenim'.» Sed non duos |dominos dixil; imo osten-

dit se non duos dominos dixisse , cum praemonet : « No-
»lite duol)us dominls servlre. » Nonsunt enim duo domini,
ubi dominatus unus est; quia Pater in Filio, ct Filius io

Patre ; et ideo Dominus unus.

CVII. Sic et Lcx docuit : «Audi, Israel, DoniiuusDeus
» tuus Dominus unus est'' : » hoc cst, ImmuLabliis, sem-
per in unitate permanens polestatis, semper idem , nulla
accessione , nulla diminutione mutatur. Ergo unum dixit

» MaUli. VI, 24. — » Id. XI, 25. — 3 Joan. mh, i5. — * Deut. vi, 4- —
 DE SPir.ITU SAXCTO, LIB, III. /}5> r

Moyses , eL idcni Domino pluissemc-

tamen Doralnum a

moravit*. inquit, Dominus

Apostolns qnoqnc :« Det ,

» misericordiam invenire a Domino'.»Dominus pluit a Do-

mino, Dominus dat a Domino misericordiam Dominus :

nec ibi discernllur, ubl pluit a Domino; nec liic separa-

lur, ubi miscretur a Domino scd utroque in loco unitas ,

dominatlonis exprlmitur.
CVIII. quoquc habes « Dixit Domlnus Do-
In Psalmis :

» mino meo \ Nec ideo Patrem suum Dominum denega-

»

ylt, qula Filium Domlnum suum essc memoravit sed :

ideo Fillum Domlnum snum dlxlt, ne crcderes fdium

Prophetie lulsse, sed Dominum

quod In Evangello Ipse ;

Domlnus manifestavit dlcens « SI enlm David In Splrltu :

«vocat eimi Dominum quomodo filius ejus est^Paln ,

Spirllu dlcit David Domlnum, non Spirllus diclt. Aut si

hinc calumniantur, quia Dominum Spiritus dixll, necesse
est pari sacrilegio Filium Dei etiam Spirilus sancti Filium
videantnr asserere.
CIX. Ergo quemadmodum dnos non dlcimus dominos,
I
cum et Patrem et Fillum deslgnamus; ila nec tres doml-
nos dicimus , cum Dominum Splrltum confilemur. Slcut
enlm sacrllcgium est tres dominos aut deos dlcerc , ita

etiam hoc plenum sacrllegil est, duos dominos aut deos

I dicere ;
qula unus Deus, unus Dominus, unus est Spiri-
lus sanclus : et qui Deus, Domlnus et qui Domlnus, :

Deus quia et ; in domlnatlone Divinitas, et in Divlnitate

I domiuatus est.
CX. Denique et Dominum et Deum legisti Patrem :

[
« domineDeus meus ,clamaboadte,exaudi me^. » Et Do-
minum el Deum habes Fillum, sicut in Evangello legisli,
quia cum tetlgisset Thomas latus Chrlsti ait « Dominns , :

' Gen. %ix, \\. — > 2 Tim. i, i8. — 3 Psat. cn, i.- < Mallli.
XXII ,4^' — ' P?al. ciL, 1.
4^2 S, AMBRCSII

» meiis el Deus nieus'. » Ergo sicut Paler Deus, et Filius

Dominus : ita etFilius Deus , et Palcr Dominus. Altcrna-

non allcrnatur divina natura, sed im-
lur pia significatio ,

mutabilis manet gratia. Non enim largitalis collativa, sed

naturalis placila charilatis sunt ;
quia et unitas propriela-
tatem hahet, et proprietas unitatcm.

CAPLT XVI.

Patrem sanctum csse, ae similtter Fitium et Spiri-

tum, atque liinc trisagio eodem celebrari : nec posse
a nobis Deum prcedicari dignius , quam si eumdem
sanctum dicamus; unde clarum fit Spirilui sanclo
non derogandum. Eidem inesse omnia qua' Deisunt,
cum in baptismate nna cum Patre et Filio nomiitc-
tur, eique Patcr dederit quod majus omnibus cst iicc ,

ouisquam ipsi valeat cripere. Igilur e loco Joannis

unde calumniam conjlabant iKeretici Trinilatis ,

ivqualitalcm unilatemque aslrui Deitatis. Tandcm

uui expositum est quo paclo Filius a Patre accipiat,
quemadmodum citato loco j ugulentur varii hcerctici
aperitur.

CXI. Ergo sanctus Pater, sanctus Filius sanctus et ,

Spiritus sed non tres sancli quia unus est Deus sanctus,
: ;

unus est Dominus. Una est cnim vera sanctitas , sicut una
est vera Divinilas , una illa vera sanctitas naluralis.
CXII. Ideo omnia haec qu£e sancta nos credimus , iilam
solam pricdicant sanctitatem. Gherubim et Seraphira in-

Joan. xs, 28.

 DF, SPIRITU SANCTO, LIB. III. 4^3
defessis vocibus laiidant et dicnnt : «Sanctus, Sanclus,
» Sanctus Doaiiniis Deus Sabaolh'. » Non serael dicunt,
ne singularitalem credas : non bis dicunt, ne Spiritum
cxcludas : non sanctos dicunt, ne pluralitatem neslimcs
sed ter repetunt , et idem dicunt, ut etiam in hymno dis-

tinctionem Trinilatis, ct Divinitatis inlelllgas unitatem :

hoc cum dicunt, Deum prredicant.

GXIII. Nos quoque nihil prcliosius invenimus quo
Deum praedicare possimus , nisi ut sanctum appellemus.
Quodlibet allud inferius Deo, inferius est Domino. Ergo
hinc quoque considerale ulrum aliquid sancto Spiritui
derogandum sit, cujus nomen Dei laus est. Sic enim lan-
datur Pater, sic laudalur et Filius , quemadmodum et
Spiritus nominatur et laudalur. Seraphim laudat, omnis
beatorum chorus laudat, ul sanclum Dcum dicat, sanc-
lum Filium sanctum Spiritum.
,

GXIV. Quomodo igitur non omnia hahet quae Del sunt,

qui cum Patre et Filio a sacerdotibus in baptlsmate no-
minatur, et in oblationibus invocalur, cum Patre et Fiho
a Seraphim in coelestibus praedicatur, cum Patre et Filio
habilat in sanctis, infundilur jnstis, inspiratur Prophotis.
Undeetin Scriptura divina 5£o Trv£u«TTo? omnis ex hoc dici-
tur, quod Deus iaspiret, quaj locutus est Spiritus*.
CXV. Aut si nolant orania habere quae Dei sunt et
posse omnia Spiritum sanctum dicant quid non habeat ,

quidve non possit. Nam sicut omnia habet Filius, nec In^
vldet Pater quomlnus omnia naturallter det Fllio, qni
dedit qnod majus est omnibus, qucmadmodum Scrlpta
testatur dicens « Paler quod dedit mihi
: majus est om- ,

»nlbus'; » ita etiam Spiritus Ghrlstl habet, quod inajus

estomnibus; quia justitia nescit invidlam.

GXVI. Itaque sl diligenter advertamus, etiam hic di-

« Isai. VI, o. — »2 Tim. iif, i6. — * Joan. x, 39.

4^4 s. AMimOSII

vliic-e potestatiscomprehendimus unitatcm. « Pater, Inqnit,

»quocl dedit mihi, majus omnihus est : et nemo potest
srapere ea de manu Patris mel. Ego et Pater unum su-
nmus'. » Nam si recle supra ostendlmus^ manum Dci
esse Splritum sanclum, eadem utique manus Palris est
qmc Fihi est manus; quoniam idem Spiritus Palris, qui
Spirilus Fllii esl. Ideo sicut non rapitur Patii, ita non ra-
piturFillo, ita non rapltur et Spirituiquicumque de nobis
in hoc nomine Trlnitalis vilam accipit aeternam.
CXVII. Ex ipso autem quod el dedisse Filio Pater, et
accepisse a Fllio S])iritus dicilur; quia scriptum csl : « Ille

«me cLTrificahlt , qula de meo acciplet, et annuntiabit

svobis' » (quod de munerc magis dispcnsalionis videtur,
quam de polestatis divinac jure dixisse, quia quos Filius
redemlt Splrilus quoque sanctificalurus accepit) ex istis

ipsis inquam, verhis de quihus calumniam Instruunt

,

nnitas Dlvinltalis advertltur, non indigentla largitatls.

GXVIII. Dedit Pater per genoratlonem, non pcr adop-
tlonom : dedit quasl id quod esset in ipso diviniu jure na-

lurae, non quasi lihcralltalls gralia, quod decsset. Et ideo

quia sic acquirit Filius populos ut Pater, sic vivlficat Fi-
lius ut Pater, acfjualilatem suam ad Patrem unilate potes-
tatis expressit dicens : « Ego et Paler unum sumus. »
Cum enim dicit, « Ego et Pater, » rcvelalur aequalitas :

cum diclt, « Unum sumus, » unilas declaratar. /Equali-

tas confuslonem excludit, unitas separationem : aequalitas

Patrem Fillumque dlstinguit, unitas Patrem Fillumque

non separat.
CXIX. Ergo cum dlcit, « Ego ct Paler, » Sabellianura
repellit; quia alium se , allum Patrem dlxlt : repclllt Pho-
tinianum, quia se cum Deo Patre junxit. Illos superiori-

bus rcpelllt, qula dixit, « Ego et Pater : » inferlorihus

• Joan. X, 29. — » Vide lib. ui, cap. 5. — ' Joan. xvi, 14.
 DE SriRITU SAXCTO, I.IK. III. /Jo^

Arrlanos, qiiia dicit : « Lniini suinus; » lamen et in supe-

rioribus et in inferioribus ha^relicam jugulat sa^vilalem

Sabellianoruin ; quia « Unum dixit sumus , » non unus
fumus : Arrianorum ; quia u Ego et Pater, » non Paler et

cgo dixit. Quod uliquc non contumaciae, sed piclalis cl

pr.xscientiae liiit; ne nos errorem in ordine putaremus.
Nescit enim unitas ordinem, gradum nescit (equalitas :

nec cadit in Dei Filium , ut pcr contumaciam piclatcm

licdcret magister ipse pietatis.
42G S. AMBROSII

CAPLT XVII.

Ubi ad inielU^cntiam verbprum Domini loca in qui- ^

busverba iiladicta fuerint javare excmplis ostendil ,

Ambrosius Clirislnnisentmtiam ex Joannc citatam

,

locutum cssc in porticu Salomonis per quam sapien~ ,

tis anima signi/icatur, docet ; cum cnim hcec in cordc

stuiti aut turbulenti negat fuisse prolaturum , cl

quamobrem. Additab iisqui fidemnonhabeant iisdem

vcrbis Ckristum /apidari: ct quemadmodum Petro
,
,

quod illasit confessus , claves C(V^li data; fuerunt; ila

Iscariotcm quod htvc ipsa non crediderit , malc
,

periisse. Per hanc occasionem t?i Judcvos, qui Del

Filium emcrunt ac vendiderunt Josephum invehi-
, ,

tur. Mfstice utriusque pretia edisserit ; ac murmure

proditoris dc unguento Magdalence eadem ratione cx-
posito^ subjicit alio modo Christum cmi ab hcereticis
alio a Catholicis , illosquc 7iequidquam sibi nomen
usurpare Christianorum , si Spiritum a Patre divi-
scrint.

CXX, Refert itaque advertere quo loci haec Dominus

dispulaverit ; frequenter enim ejus oracula ex locornm
in quiLus diversalus est, qualitalibus testimanlur. Jejuna-
turus, ab Spirilu (sicut legimus) ducitur in deSertum',
ut evacuaret diaboii tentamenla. iNam etsi iii abuudanlia
copiarum continenter vixisse laudandum est ; tamen iii

divitiis et amcenitatibus frequentior tentationis illecebra

' M.itlli. :v, 1.

 DE SriRITU SANC70, L!B. lU. IfZJ

est. Denlqiie tenlalor iit lenlet , copias pollicetur : ct Do-

minus ut vincal, fauiem nutrit. Nec ego diflilcor in diviliis

esse pos»e continenliam : sed elsi qui mare navigat, fre-

quenter evadit ; magis tamen obnoxius est periculo , qnam
qui navigare noluerit.
CXXI. ^ ideanms caelera. Promissurus regnum ccdIo-
rum Jesus montem ascendit^ Alibi per sata ducit Disci-
pulos ^ , seminaturus in eorum affectibus coelestium
segetem praeceptorum ; ut messis animorum foecunda
flavesceret. Consummaturus susceplae caruis oflicia , cum
perfeclionem in Discipnlis jam videret, quos verborTim
suorum radice fundavcrat hortum ingreditur^, ut olea-
,

rum novellas in domo Domini plantaret'' et justum ,

palmae florenlem modo , vitemque fcecundam rivo sui

sanguinis irrigaret.
CXXII. Hoc quoque loco in porticu Salomonis dcam-
bulabat dedicationis, ut legimus , die*, hoc est, in pec-
tore Sapientis atque Pacifici deambulabat Christus , ejns
sibi deflicaturus aflectum. Quae ista porlicus sit, docet
Prophela dicens «Deambulabam in innocenlia cordis
:

»mei in » Habemus ergo in nobis do-

medio domus tu?e^
mum Dei, habemus atria habemus et porticus, habc- ,

mus et plateas; quia scriptum est : « Inque plateis tuis

nsuperfluant aquae tuae', » Dilata ergo hanc porticum tui

cordis Dei Verbo, quod tibi dicit : « Dilata os tuum, et
» adimplebo illud'. a

CXXIII. Ergo dcambulans in corde sapientis atque

pacifi Verbum audiamus quid loquatur i Ego et Pa-
Dei , :

» ter unum sumus^ » Non dicet hoc in pectore perturba-

toris et stulti; quia « Animalis homo non percipit, quae

> Mallh. V, 1. — a Id. XII, i. — ' Joan. xvm, i. — 4 Psal. ctxvn, 3.

— * Joan. X. 30. — 6 Psal. c, 2. — ? Prov. v, 16. — * Psal. lx, 11. —

9 Joan. X, 3o.
/,28 s. AMnncsn

«siint Splrltus Dei ; stullitia eniin illi ost \ » Non capiunt

iidvi magnitudincm angusta impioruni pcctora. Dcnique
Jud.Ti audientes : « Ego et Paler unum sumus , tulerunt
«lapidcs, ut lapidarent euni ^. »

CXXTV. Qui hoc audire non potest , Judreus est : qui

hoc audh-e non potest, lapidal Christum asperioribus
omni caule perfidiae su;c saxis; el si mihi creditis, vulne-
rat Christum. Nam
jam nunc vuhius sentire non
etsi illc
po^sit « Nunc enim secundum carnem jam non novimus
:

» Chrislum * » tamcn Arrianorum impietate lapidatur,

;

qiii Ecclesiae pietate laetatur.

CXXV, Bonum mihi est, Domine, lex oris tui*; servo

prKceplum tuum. Unum tc esse cum Patre ipse dixisti.

Quia lioc credidil Petrus, claves regni ccelorum accepit *,

ei sui securus peccata donavit ;

quia hoc non credidit
Judas , impielatis suoe se laqueo slranguhivit °. O dura
infidelium saxa verl)orum ! informemlaqucum prodito-
ris, sed deformius pretium Judneorum ! argentum im-
probum, quo aut emitur ad necem Justus, ant venditur!
Joseph venditus \ emptus Jesus Christus^ : all(n^ ad servi-
lutcm , alter ad morlem. Detestabilis haereditas, feralis

auctio, quae aut iratrem vendit injuriae, aut Dominum lici-

lalurexiiio, salutis omnium redcmplorcm.

CXXVI. Duo igilur qucc pracstanliora sunt omnibus,
JndEca violavit, fidcm atquepietatem; scdin ntroque Chris"
tum hdci et pietatis auctorem. Nam el in patriarcha Joseph
typus Christi suit, et in veritate fui corporis Christus :

«Qui non rapinam arbitralus cst esse se aiqualem Deo

»scd formam servi accopit" » propter japsus videlicet nos- ;

tros suscipiens servilutem, nec rcfugiens passioncm.

1 Cor, II, i4. — » Joan. x, 5i. — 3 2 Cor. v, 16. — < Ps.'il. cwm, 7».
— 5 MHlth. XVI, 19. — fi
1(1. XXVII, .5. — 7 Gen. txxvii, sS. — s MaUli.
XXVI, i5. — 9 Pliilip. II, 6, 7.
 DB SPIRITU SANCTO, LIB. III. ^SQ
CXXVII. Alibi viginli aureis emitiir alibi Iriginla. ,

Quomodo enim poterat verum ejns prelium couij)rehendi,

cujus nonpotest meritum definiri ? Erratur in prctio, quia
erraturin studio. Yiginti aureis in \ cteri Teslamenlo vcn-
ditur* , triginta in Evangelio^; pretiosior enim typo veri-
tas| largior gralia, quam disciplina ; opimior Lege prac-
sentia ; quia Lex promisit adventum , Legem advenlus
implevit.
CXX\ III. Viginli aureis emunt Ismaelitae , triginla
Judaei. Nec hic figura mcdiocris. Ad sacrilegium j)erfic]i

largiores , quam ad sahilem fideles sunt. Ltriusque lamcn

conlractus considerare convenit qualitalcm. Viginli aurei
pretium servitulis , triginta aurei crucis sunt. Quamvis
enim simiH modo assumplionis et passionis sint admiranda
mysteria ;
pleniludo lamen fidei in sacramento estpassio-
nis.Non minoris quidem aestimo sanctai Yirginis partuiu :

sed gralius sumo bencdicti corporis sacramentum. Quid

clementius, quam quod mihi suas donavit injurias?Plc!!ius
tamen est, quod tanlum contulit nobis; ut qui morilurus

non erat, qtiia Deus erat, nostra ille morlc morerctur

ut nos ejus Spiritu viveremus.
CXXIX. Deniquc non otiose et Judas Iscarioth un-
guentum iliud Ireceutis denariis acslimavit quod utiquc ' :

ipsius prclii definitione crucem videretur Domini dechi-

rare.Lnde et Dominus ait a Uccc enira mittens hoc un- :

Dgueutumin corpus meum, adsepeliendum melecit '.» Cur

igitur Juilas hoc chariusrcstimavit? Quia pcccatoribus plu-
risconstat remissio peccalorum,elindulgentiavidctur csse
preliosior. Deniquc habes scriplum : « Quia cui mulliuu
«dimittilur ,
plus dillgit^ »Ergo ct ipsi ptccatores Domi-
nicas passionis , quam perdiderunt , graliam confitenUir ,

' Gen. XXXVII, 28. — » Mallli, xxvi, i5. — 3 Joan. xii, 5. — ^ Mir.'.li.

xwi, 12. — 5 Luc, VI', 47.

43o S. AMBROSII

et testimonium feruut Chrislo ,

qui Christum sunt per-
secuti.
CXXX. Aut quia « In malevolam animam non intrat
«sapientia *
; » etiam hoc loquc])atur proditoris aflectus ,

charius ffislimabat Dominici corporis passionem; utomnes

a fide pretii enormitale rcvocaret. Ideoque Dominus gra-
tis se oLtulit , ne quem revocaret a Chrislo paupertatis
necessitas. Patriarchae eum vili vendiderunt, ut omnes
emerent. Esaias dixit « Qnicumque non habctis argen-
:

»lum, ite, cniite, et bibile : manducate sine argento^;»

ut eum acquircrct , qui non habebat argentum. Juda
proditor, unguentum passionis ejus Irccentis denariisaesti-
inas , et passionem cjus Irigiuta denariis vendis M Dives
in aestimationc , vihs in scelerc.
CXXXI. Ergo non omncs codcm prelio emunl Chris-
tum. Alio emit Photinus , qui ad morlem emit alio Arria- :

nus, qui emit ad injuriam ; alio Calholicus , qui emit ad

glorian?. Sed emit sine pecunia, secundum quod scriplum
est : « Qui non habet pecuniam , emat sine pretio. »

CXXXn.
Non omncs, inquit, qui dicunt mihi Do-
« :

»mine, Domine inlrabunt in reguum coelorum. »Elsi ,

multi se nominent Christianos, nomen usurpant, nonla-

men omnes merccdem habent. Et Cain oblulit sacrifi-
cium' , et Judas acccpit oscukun , sed audivit : « Juda ,

«osculo Filium hominis tradis ^?»hoc est, amoris pignore

scelus iinples? ac pacis instrumento odia seris , et chari-

tatis olTicio mortcm irrogas.

CXXXllI. Ergo nec Art iani sibi usurpalo noraine blan-
diantur, quia Ghrislianos esse se dicunt. Respondebit eis

Dominus : Nomen meum praitcnditis , et substantiam de-

negatis : sed non agnosco nomcn meum, ubi non est mea
• Sap. I, 4- — " Isau i-v, i. — ' Mallh. vii, 21. — * Gen. iv, 3. —
5 LuC. XXII, 4S.
 DE SPIRITU SANCTO, LIB. III. 43 1

sempilerna Divinllas. Non esl nomen raeum, qiiod a Palre

dividilur, ab non agnosco nomen
Spirilu scparalur :

meuui, ubi non agnosco doclrinam meam non agnosco :

nomen meum, ubi non agnosco Spiritum meum. Nescit

enim se Spirilus Patria couiparare servitiis, quac creavit.
De quo multa jam diximus *.

VV\ x\Vxv« rWiVt ,V» 1 .M^WVVWW \.\V\\%\N-V\.\\\\>VV\ vw ivv vv\«.vv\.\- i.v\vv-.^vvw. vww* w-. wvv^«

CAPUT XVIII.

Spirilas simcti Dlvlnllalem ex iis qiiw haclenas dispu-

tala sunt, confirmalurus , nonnulla iterum traclanda
sumit , 7iimirum peccata cum non habert^ sed condo-
nare : creaturam non esse, scd crcatorem : ac demum
non adorare , sed adorari,

GXXXIV. Ad summam tamen, ut in fine qunc disperse

dicta sunt , expressius colligamus ; cum ex caeteris , tum

exqualuor istis praj Cffileris manifesta Divinilalis gloria com-
probatur; Deus enim ex eo cognoscilur, aut quia sine
peccato est , aut quia peccala coudonat : aut quia creatura
non est, sed creator est : aut quia non adorat , sed ado-
ratur.

CXXXV.Sine peccalo itaque nemo est nisi unus ,

Deus nemo sine peccato nisi unus Deus. Peccata

; quia ,

quoque nemo condonat, ni unus Deus quia Eeque scrip- ;

tum est « Quis potest peccata donare, nisi solus Deus^ ?»

:

Creator quoque omnium non potest esse, nisi qui creatura

non est : qui autem creatura non est, sine dubio Deus
est ; quia scriptum est : « Servierunt creaturae polius quam
' ViJe lib. I, c. i, ct scqq. — ' Luc. v, 21.
4^2 S. AMBROSII

» Crcalorl, qiii cst Deiis benecliclns in soccula'. dDcus quo-

que non adorat , sed adoratur; quia scriplum est : « Donii-
» num Deum tuum adorabis, et illi soli servies^.»

CXXXVI. Consideremus ergo utrum horum aliquid

habeat Spiritus sanctus, qua3 teslimonium afferant Divini-
tatis. Primum igitur dc eo Iractemus , quia nemo sinc
peccalo nisi unus Deus : et exlgamus ut doccant quod
peccatum habeal Spiritus sanctus.
CXXXVII. Sed doccre non possunl, et auclorilatem
requirunt, ut leclionc doceamus, quia non peccavit Spiri-
tus sanctus; sicat de Filio lectum est quia peccalum non ,

iecit'. Et hoc acclplant Scrlpturarum auctoritate nos do-

ccro, scriplum est enim : « Quia in Sapienlia est Spiritus

«intclllgentlae, sanclus unicus, multiplex, sublilis , bene

«mobills, dlserlus , immaculatus ^ » Immaculatum dlcil

Scrlptura : numquld mentita est de Filio , ut de Spirltu

credasesse mentltam? Dixit enim Propheta in eodcm loco
de Sapienlia ,
qula nlhil maculosum in illam incurrit, Ipsa

immaculata est , et immaculatus ejus est Spiritus. Ergo

si peccalum non habet Spirllus, Deus cst.

CXXXVIII. Sed quomodo reus potcst csse peccati , qui

donat ipsc peccata ? Ergo peccatum non fecit : et quia sine

peccato est, creatura non cst. Omnis cnim creatura pec-

catorum capacitali obnoxla est ; sola aulcm est a peccato
immunls cl immaculata sempilerna Dlvinilas.
CXXXIX. Nunc vidcamus utrum pcccata donet Spiri-
lus. Sed hlc dubllarl non polest, cum Ipse Domlnus dlxc-
rit : « Accipite Splrituin sanctum : quorum remiscrills
«peccata, remissa erunt^»Ecce quia per Spiritum sanc-
tum peccala donanlur. Homines aulem in rcmissionem
peccalorumminisleriura suum exhibent, non jus alicujus

" Rom. I, 20. — a Deut. vi. lo. — ^ i Pelr, ii, 22. — 4 Sap. vii, 22, —
5 Joan. XX, 22.
 DE SPIRITU SANCTO, LIB. III. 4^3
potestalls exercent. Neque enim in suo sed in Palris et ,

Filii et Spiritns sancti nomine peccala diiniltunt. Isti ro-

gant, Divinitas donat; humanum cnim obsequium, scd
munificentia superntne est potestalls.
CXL. Per baptismum quocjue peccata donari non est
ambl^uum iu baptismo autem operatio Patris et Filii
:

et Spiritns sancti est. Ergo si peccalum donat Spiritus,

cum scriptum sit :« Quls potest dimillerc peccata, nisi

»unus Deus' ;»utique qui non potest ab unitate naturalis

nominis separari, non potest etiam a Dei polestate secerni.
Si autem a Dei non secernitur potestate, quomodo a Dei
appellatione secernitur?
CXLI. ^ideamus nunc utrum creatura sit, an creator?
Sed cum supra creatorem evidentissime probaverimus ^,-
quia scriptum est : « Spiritus divinus qui lecit me' :);et

innovari faciem lerrac per Spiritum * , et sine Spirltu fatis-

cere omnia declaratum sit; apparet Spirltum esse crea-

lorem. Sed quls hoc diibllet. quando sicut supra ostendi-
mus ne Domiui quidem
, ex \ irglne assumpta generalio ,

qure prsestantlor omnibus creaturis est, opcratlonis exsors

slt Spirltalls ?

CXLII. Non ergo creatura Splritus, sed cr; ator est : qni
autem creator, non utlque crcalura. Et qula crealura non
est, slne dubio crealorest, qui Palri et Fillo cooperator
est omnium^ Si autem creator, utique dicendo Aposlo-
lus In condemnationem geotllltalls : « Qnla servierunt
«creatune potius quam Creatori, qul est Deus benedicliis
»in scccula^ : «suadendo quoque, ut supra docuimus^,
serviendum esse Spiritui sauclo; et creatcrem oslendit,
et quia crcalor est , Deum appeiluri debere monstravlt.

> Marc. II, 7. — » Vide lib. 11, c. 5 el G. — ^ Job. xxxui, 4. — 4 p.^l.

ciii, 5o. — 5 Vide supra lib. u, c. 5. — ^ Roin. i, ao. — : ViJe sujuv

lib. II, cap. 5 cl 6.

LIX. 28
434 8. AMBROSII

Quod etiam in Epistola quae ad Hebracos scripta est, com-

prehendit diccns : « Quoniam Deus qui omnia crcavit ,

»est*.»Aut dicant quod sine Patre etFilio

igitur quid sit

et Spiritu sit crealum, aut Spirilum quoque unius cum

Palre el Filio Deitatisessc fateantur.
CXLIII. Adorandum quoque docuit quem Dominum
,

el Deum dlxit. Qui enim Deus univcrsitatis et Dominus

iilique ab omnibus adorandus est; sic enim scriptum est :

» Dominum Deuni tuum adorabis , et ipsi soli servics^ »

CXLIV. Aut dicant ubi legerint quia adorat Spiritus.

Diclum est enim dc Dei Filio « Adorent eum omnes An- :

sgeli ejus '-: »non lectum est, adoret Spirilus. Quomodo

enim polest adorarc qui non intcr famulos et niinislros
,

c>t, sed cum Palre et Filio servitia habet subjecla juslo-

ruai ; quia scriplum est : « Spirilui Dei servimus\ » Ado-
randus igitur est nobis , cui serviendum a nobis Apostolus
docuit cui autem servimus, hunc et adoramus
: juxta ,

quod scriptum est, ut eadem saepe repetamus :« Domi-

» num Deum luum adorabis et illi soli servies. » ,

CXLV. Quanquam nec hoc prtetermiserit Apostolus ,

quin ct Spirilum diceret adorundum. Cum enim docue-

riuius quia Spiritus in Prophelis est , nec hoc quisquam
possit ambigere, quia per Spiritum prophetia dalur , uti-

que cum adoratur qui in Prophclis est, idem Spiritus ado-

ratur. llaquc sic habes : « Si conveniat universa Ecclesia
» in unum, etomnes linguis loquanlur, intret autem idiota

» aut infidelis , nonne dicet quod insanitis. Sin autem pro-

» phetcnt omnes , intrct autem quis idiola aut infidelis,

» convincitur ab omnibus, dijudicatur ab omnibus. Occulla

» cliam cordis ejus manifesta fiunt; et ita cadens in faciem,

«adorabit Deum ,
pronunllans quod vere Dcus sil in vo-

' Hebr. iii, 4. — ' Deut. vi, i5. — ^ Hcbr. i, 6. — * Philip.

 DE SPIRITU SANCTO, LIB. IH. ^35
«bis^ »Deus est crgo qui adoralur, Deus qui manel et ,

qui loquitur iu Prophetis : maaet autem et loquilur Spi-

ritus; ergo et Spiritus adoralur.

»vvvvvwvvvxvv*v\vvvtvvvv>rtivv»iv».»^*vvvvvvvvvvv\v^vvivv\vvvvv\rtvvv\v\\vv\vvv\vvvvv\vvv\v

CAPLT XIX.

Ex eo quod sapraprobalam ct Spiritam manere el loqal

in Prophetis , colligit ab eo cognosci omnta , qace Del
sunt ; atque adeo unum csse cum Patre ct Filio. Hoc
ipsum exinde iterum confirmat quod omnia liabct
quce fiabet Deus, nempc Divinitatem, cordis cognilio-
nem, veriialem nomen super omne nomen potesta-
,
,

tem mortuos suscitandi quod ultimum eidem adju- ,

dical cx Ezechiele quo cl ipsum F iiio wqualtm

,

probat.

CXLVI. Itaquk sicatPaleret Filius unum sunt%' quia

Filius omnla habet, quoe Palcr liabet : ita et Spirilus unum
est cum Patrc et Filio; quia et ipse omnia Dei novit^
Non enim extorsit , ne sit amittentis injaria : non rapuit,
ne damnum sit ejus , cui vidctur erepluni. Neque euim
aut per indigentiam rapuit, aut per excellenliam virlutis
validioris extorsit, sed per unilatem possidet potestalis.
Ergo siomnia operatur, quia omnia operatur unus
haec
alque idem Spiritus''; quomodo non Deus qui omnia ,

habet, quie Deus habet?

GXLVII. Aut consideremus quid habeat Deus, quod

• 1 Cor. XIV, 25, et seqq. — « Joan. x\i, j 5. — ' i Cor. ir, lo.

4 Id. xu, 11.

aS.
43G S. AMUROSII

non habeat Spiritus sanclns. Ilabet Deus Palcr Divinlla-

tem, habet et Filius, in quo habilat pleniludo Divinitatis :

habet et Spiritus ; quia scriptum est : «Spiritus divinus qui

»est in naribus meis'. »

CXLVIII. Ilabet Deus ut scrutctur corda et renes;

quia scriplum est «Deus scrulans corda ct rcnes^. sHa-
:

bet et Filius, qui dicebat : « Quid cogitatis in cordibus

svestris mala^?» Sciebat eniui Jesus cogitationes eorum.

HabetetSpiritus, qui etiam Prophetis alieni cordis occulla
manifestal , sicut supra dixinius", quia occulta cordis
ejus raanifesla fiunt. Et quid miramur si hominum scru-
tatur occulta, qui scrutatur cliam altaDcI^?
CXLIX. Habet Deus ut verax sit; quia scriptum est
«Sit autem Deus verax , ornnis autem homo mendax^ »

Et alibi scriptum est : «Fidelis Deus, qui non menlitur'.»

Numquid mentitur Spiritus, qui estSpiritus veritatis; imo
quem docuimus verilatcm dictum; qula et ipsum Joannes
veritatem sicut Filium nuncupavii'? Et in Psalmo ait Da-
vid:«Eniitte lucem tuam, et veritalem tuam ; ipsa me
» deduxerunt , ct adduxerunt in monlem sanclum tuum,
» et in labernacula tua°. » Si lucem hic Filium putas , ergo
Spiritus vcritas esi : aut si Filium putas vcrilatem , ergo
Spiritus lux est.
CL. Habet Dens nomcn super omne nomcn ; et dedit

rilio nomen ; sicut legimus omnes in nonilnc Jesu ge-

, ut
nua flectant '°. IIoc nomcn utrum habcotSpiritusconside-
remus. S<^d ct scriplum cst : clle, bapti/ate gentes in no-

smine Patris et Fiiil et Spiritussancti*'. d Habct crgo no-

men super omncnonicn. Quod ergo habet Pater et Filius,
habet et Spiritus per naluralis nominls unitalem.

• Job. XVII, 5. — ' Psal. VII, lo. — ^ Mallli. ix, 4- — ^ ViiJe lib. ii,

cap. i3. — 5 1 Cor. ii, lo. — '^

Roin. m, i. — ' Tit. i, 2. — ^ Joan.
XVI , 10. — » Psa!. XLii, 5 — '" Pljilij). ii, 5. — '
' Marc, ^vi, i5.
 DE SPiniTU SANCTO, Lin. 111.
^•'J

CLI. liabet Dens quotl susci[;il morluos : «Sicut cnim

»Pater suscital morluos , ct vivificat : sic et Filius quos
»vu!t, vivificat*. > Suscitat autv^,m eliam Spiritus , per
quem Deus suscitat; quia scriptum est : « Vivificabit et
»mortaIia corpora vestra per habilnntem Spiritum ejus in
«vobis^. )) Tamen ne infirmam graliam putes, audi quia
et Spiritus suscitat; dicit enim Prophcta Ezechiel : « Yeni,
nSpirilus, et insuflla in mortuos istos , et vivent. Et pro-
»phetavi sicut mandavit mihi, et intravit in eos Spiritus
«vitae, et vixerunt, et steterunt in pedibus suis congre-
Dgatio nimis muUa. » Et iniVa Deus dicit :«Scietis quod
»ego sumDominus, cum aperiam sepulcra vestra; ut
» educam de sepulcris populum raeum : et dabo Spiritum
»meum in vos,et vivetis'.»
CLII. Ltique cum Spirilum suum dixerit , numquid
alium praeler Spiritura sanctum nuncupavit ? iNeque enini
suum diceret, nec hicspiritus a quatuor
flatilem spirituQi
mundi posset venire cardinibus; quia venlorura flatus
hic qncm videmus, partis non universitatis est et hic
, :

spiritus quo vivimus, singulorum non universorum est :

Splritus autem sancti est, ut et supcr omnes , et in omni-

bus sit. Itaque ex verbisprophetlcis spectare licet quem-
admodum ossa , dudum resolutorum membrorum com-
page dispcrsa, in formam redlvivi corporls vlvlficanlc
Spirilu , revertantur ; et in suos artus favilla concrescat,

sensu prlus animata coeundl, quam specie reformala vi-

vendi.
GLIII. Nonne in facti simlHtudine uuitatem divinae rc-
cognoscimus polestatis? Sic suscltat Splritus, sicut ct

Dominus in passione propria suscitavit; cum sublto '\n

momenlo oculi defunctorum sepulcra patuerunt, et redi-

viva corpora surrexere de tumulis , mortisque foetore dc-

' Joan. V, ai. — • Rom. viii, ii. — ^ Ezech. xxxvii, 9-14,
438 S. AMRROSII

lexso , ac vilaj odorc reparalo , explranllum favillae spiran-

lium faciem recepcrunl'.
CLlV. Habct crgo Spirilus , qnod habct Chrlstns :

habet igitur qnod habet Deus; quia omnia quae habet Pa-
ter, habet et Filius; ideoque dixit : « Omnia qnae habet
»Pater, mca sunl^. »

CAPUT XX.

In /lumine de sede Dei promanante flguram fuisse Spi-

rilus sancti; per aquas vero quas David memorat
ccelestes Firtutes designari. Begnum Dei opus esse

Spiritus : necmirum, si hic idem conregnet cum Fi-

tio, quando nosetiam Filio conregnaturos promittat
Paulus.

CLV. Neg illud mediocre quod de throno Dei exlre

,

fluvium legimus. Sic enira habes, dicente Joanne evaq-

gelista : «Etostendit mihi flumen aquae vivae , splendidum
»tanquam crystaHum, procedens de sede Dei et Agni in :

»medio plateae ejus et ex utraque parte lignum vitae, fa-

,

»ciens fructus duodecim per"singulos menses reddens

,

» fructum suum , et folia ligni ad medicinam omnium

»gentium '. »

CLVL Hic est ulique fluvius de Dei sede procedens,

boc est, Spiritus sanclus, quem bibit qui credit in Chris-

tum, sicut ipse ait : «Si quis sitit, veniat ad me, et bibat
dQuI credit iu me , sicut dicit Scriptura, flumina de ven-

' Malth. xwu, 5a. — > Joan. xvi, i5. — J Apoc. xxii, i, a.
 DE SPIRITU SANCTO, LIB. III. 4^9
»tre ejiis flucnt aqua3 vivnc. IIoc aulem diccbat dc Spi-
»ritu'. » Ergo flnmcn est Spiritus.

CLVII. Ilic igitur cst in Dei sede; neque enim aqua

abluit Dei sedem. Denique David non supra sedeui Dei
dixit, sed supra coclos esse ,
quamlibet illam intelbgas
aquam; quia scriptum est : « Et aquae qua; super ccelos
Bsunt, laudent nomen Domini^. Laudent, » dixit non ,

laudet. Nam si aquas elementum voluisset intelligi laudct ,

utique dixisset : dicendo autem pluraliter, virtutes voluit

aestimari.
CLVIII. Et quid mirum, si in sede Dei Spirilus sanc-
tus est; cum ipsum regnum Dei operalio Spiritus sit,

sieut scrijiluui est regnum Dei esca et po-

: « Quia non est

»lus, sed justitia, et pax, etgaudium In Spiritu sanclo^i^»

Et ipse cum dicit Salvator :<>Omne regnum in se ipsum
»divisum destruetur*. » Deinde subjiciendo «Quod si in :

»Spiritu Dei ego ejicio daemonia , profccto pervenit in

»vos regnum Dei^; » ostendit regnum Dei individuum sibi

essc cum Spirilu.

CLIX. Quid autem dementius, quam ut ne^et quisquam
Christo conrcgnare Spiritum sanctum ; cum etiam nos in
Christi regno conregnaturos Christo Apostolus dicat : « Si
»enim commortui sumus, et convivemus; sisustinemus ,

»et conregnabimus^: » sed nos per adoptionem, ille pcr

potestatem : nos gratia, ille natura.
CLX. Habet igitur consorlium regni cum Patre et Filio
etiam Spirilus sanctus ,
qui unius uaturi-e , unius domina-
tionisj unius eliam potestatisest.

'
Joan. VII, 57, 5S. — » Psdl. cxlviii, 4. — * Rom. xiv. 17. — * Mnllli.
xii, 2,5. — 5 Ibid. 28. — 6 2 Tiin. n, 11 et 12.
44o S, AMI5R0S1I

CAPUT XXI.

Missiun a Spiritu fuisse Isaiam, proindcquc eumdein

Spiritum ab eo visum. Quid per currcntes rotas
alasque diversas inteliigendum , et qua ratione cum
Spiritus a Scrapliim pra^dicetur Dcus Sabaotk, lioc
ci nomcn ne^ari nisi ab impiis neutiquam possit.

CLXI. Itaque cnm Iiabeat consorlium regni, qnid ob-

statquominus Spiritum sanctum intclHgamus, aqno Esaias
missus est? Neqne enim Paulo possumus auctore dubitare,
cujns scntenliam in Aclibus Aposlolorum Lncas evange-
lista slc probavit, ut scriberct. Dcniquc sic babcs, dicente
Paulo : « Bcne iocntns est Spirllus sanctns ])cr Esaiam ad
«palrcs no-(ros, dicens : Vadc ad plebem islam, el dic
))Anrc andiclis , et non inteHigctis; ct videntes vidcbilis,

»et non aspicietis\ »

CLXII. Spiritns ergo est, qni misit Esajam. Si Spirilus

misit, Spiritus est utique quem, morluo Ozia rcgc, vidit

Esaias, quando dixit : « Vidi Dominnm Sabaolb scdcnlcm

«snper tbronum cxcelsnm ct elcvaluin , cl pb-na erat do-
» mus majestaliscjns et Seraphim slabanl in circuiln
: ejtis;

» sex aloe uni, et sex abu alleri, etduabns velabant facicm

sejns, et duabns vebTbant pcdes cjns, et duabus volabant;
»et cla\nal)ant allcr ad alternm, et dicebant : Sanclns,
» Sanctus, Sanclus Dominus Dens Sabaolh : plcna cst imi-
»versa terra majestatc ejus^. »

CLXIII. Si stabant Seraphim, quomodo volabanl? Si

Act. xxviii, 2.5, 26, — ' Isai. vi, i, et?eqq.

 DE SPir.lxa SANCTO, I.IR. III. .f.fl

volabant, qnoQiodo slabant? Si hoc non po.-.sumus coin-

prehendere, quomodo Deum comprehendere voliimu.-»-,

qiicm non videmiis ?

CLXIV^ Sed sicut rotam inlra rotam vidit' Propheta

currentem (quodutiquenon ad corporah^srefertur speciem
visionis, sed ad utriusque gratiam Teslamenti; quia lcres

vita Sanctorum sil, et ita sibi concinens, ul superioribus

postoriora rcspondeant. Rola igitur intra rotam est vila
sub Lfge , vila sub gralia ; co quod Juda^a inlra Ecclesiam
slt, Lex inlra gratiani. Naui intra Ecclesiam est, qui Ju-
dxm est in occulto:et circunicisio cordisintra Ecclcsiam
sacramentum est. Sed illa Judaea Intra Ecclcsiam, de qua
scriptura est : « ^olusin Jud-rea Deus";) ergo sicut rota in-

tra rotam currit, similiter altc stabant, et alae voLibant.

CLXV, Simihler et«Seraphim duabus aliis faciem, et

» duabns pedes velabant, et duabus volabant. » Nam hic
qnoque spiritah's sapicntiae sacramentum est. Stant tem-
j)ora, volant tempora : stant priTterita, volant futura:et
quasi alae Seraphim , ita faciem Dei, vel pedes velant; co
qnod in Deo qul nec principium nec fineni habet, omnis
ab hac cognitione piincipii <.jus ct finis cursus temporum
fcriatur. Stant ergo praeterita vcl futura, praesentia volant.

Ne quKras principii ejus, vel finis arcana, quae non sunf.

Habcs prcesenlia:sed laudato, non discute.
CLXVL Seraphim indefessis vocibus laudant, et tu dis-
cutis? (^,iod ulicf cum faciunt, ostendunt nobis non ali-

quando discutiendumDeum, sed semper esse landandum.

Ergo JW.uiinus Sabaolh ct Spiritus sanctus est. Nisi forle

displli^ impiis Doclor, quem Christus elegit : aut Dorai-

nnm virtutum negare possunt Spiritum sanclum, qui do-
nat quas voluerit ipse virtutej.
' Ezech. I, 16. — ' Psal. lxxv, 1.
442 8. AMBROSII

CAPUT XXII.

Ut regni unitas probclur in tribus jicrsonis , citatus

IsaicB locus expenditur : ct in iis a (juibus vel de Pa-
tre vel dc Filio vcl de Spiritu exposiius sit, nullam
sensus diversilalem fuisse declaralur. Ad hcec ma-
jeslate Spiritui inde asserta, tjuod crueiflxus dicatur
Doniinus mnjestatis, ejus cum Patre ac Filio tanla
cEqualilas ostendiiur , ut ipsum liinc nunquani dejec-
turi sint Arriani.

CLXVII. NuNC iinilatem majestatis et regni licet in

Patre , Filioque, el Sancto Spirita cognoscere. Nam ple-
rique dicunt Palrem Deum ab Esaia lioc lempore visum *,

Paulus Spiritum dixit^, Lucas probavit, Joannes Evange-

lisla ad Filium retulit. Sic cnim scriplum est de Filio :

« Haec locutns est Jesus, et abiit et abscondit se ab his.

» Cum autem tanta signa fecisset coram eis, noncredebant
»in eum; utsermo Esaice impleretur, quem dixit : Douiine,
»quis credidit auditui nostro, etbrachium Domini cui re-
» velatum est' ? Propterea non poterant credere, quia ile-

»rum dixit Esaias : Excrccavit oculos eorum , et induravit

»cor eorum, ut non videant ocuHs, et cordc intelligant,

»et convertantur, et sanabo eos\ llaec dicitEsaias, quando
» vidit majestatein ejus, et locutus est dc eo^. »

CLX\ lil. Ipsa verba dixit Joannes dixisse Esaiam , ct

majestatem ei Filii apparuisse evidentissime revelavit :

» Isai. VI, I. — » Act. xxviii, 25, — * Isai. tur, i. — 4 Id. vi, lo. —
' Joan. XII, 36-4i.
 DE SPIRTTU SANCTO, LIB. III. 443
Paulas autem Spirilum lia3C dixisse mcmoravit.l ndc igilur

ista diversitas?

CLXIX. Diversitas quidem verborum, non sensuum

esl. Nam licet diversa dixerint , nullus erravit ; quia et
Pater videtur in Fiiio , qui dixit : «Qui me videt, videt et
«Patrem*.» Et Filius videtur in Spiritu; quia sicut« Nemo
» dicitDominum Jesumnisi inSpiritusancto^; » itanon car-
nalioculo, sed spirilali gratia Chrislus videtur. Unde et
Scriptura ait : «Surge qui dormis, etexurge a mortuis , et

» illucescet tibi Christus'. » EtPauhis cum oculos perdidisset,

quoinodo nisi in Spiritu Christum videbat'' ? Lnde et Do-
minus ait « Ad hoc cnim tibi visus sum ut constituerem
: ,

steministrum et testem quibus vidisti me et in quibus ,

«visurus es^ oNam et Prophetae Spiritum accipiebant, et

Christum videbant.
CLXX. Una igitur visio, nna praeceplio una majestas. ,

Annegamusetiam Dominum majestatisesseSpiritum sanc-

tum cum Dominus majestatis sit crucifixus^, qui natus
,

est de Spiritu sancto ex virgine Maria? Quia non alter

Chrlstus , sed unus est ; et ante saecuLi ex Patre , ut Dei
Filius natus ; et in saeculo , ut homo carnis assumptione
generatus.
CLXXL Quidaulem dicam, quia sicut Pater et Filius,
ila ctiam Spiritus immaculatus est et omnipotens^; quia
graece 7T-avT£^uva,aov, 7r3v £7r(7xo7rov Salomon dixit, co quod
omnipotens et speculalor sit omnium, sicut lectum esse
in libro Sapienlifc supra est demonJtratum*. Ergo et Spi-
ritus in honore est et in majeslate.

CLXXIL Intuere nunc, ne quideum forte non deceat

aut si tibi displicet, Arriane , detrahe eum de Patris Fi-

' Joan. XIV, 9. — > 1 Cor. xn, 3. — ' Ephes. , i4. — * A.ct. ix, 8.

5 Id. XXVI, 16, — 61 Cor. II, 12. — 7 Sap. vii, 22. — • Vide sup. cap. 18,
num. i55.
444 S. AMBROSII DE SPIRITU SANCTO, LIB. III.

liique consorlio. Sed si delrahcre voliieris , coelos supra

te reverli videbis; quia virtus eornm oumis ab Spiritu est'.
Si detrahere volueris , iu Deum tibi prius mitlenda est
manus; quia Deus Splritus^ Sed quomodo delraheseum,
qui alta scrutatur Dei*?

' Psal. XXXII, 6. — • Joan. iv, a^- — ' i Cor. ii, lo.
 S. AMBROSII
MEDIOLANENSIS EPISGOPl

DE INCARNATIONIS
DOMINIC E SACRAMENTO
LIBER 1\

GAPLT I.

Indicaia dicendl occasione, ad sacrificia CainielAbclis

acccdit Ambrosius, Tmn quid in prioris oblationc
Deo displicuerit explorat. Deindc ubi Abeiis liolo-
,

caustum paucis cxposuit, quosiiam lata in Cainum

fcriat sentcntia, docet.

I. Debitum^, fratres , cupio solvcndum, seJ hesternos

meos non invenio creditores ; nisi forte improviso coiivenlii
putaverunt nos esse turbandos : sed nunqaam fidcs vera

turbatur.
II. Itaque dum illi forsilan veuiunt, ad istos qui proj)o-

siti sunt, deflectamus agricolas, quorum alter, hoc est,

Cain, a fructibus terrse : alter autem, Abel videlicet , ex

' Scriplus an. circ. 0S2. — • Vide D, Guillon, (om. i\, pag. 5o4-3io.
 446 S. AMBROSII

primitlvis ovium suarum hostiam Domino oblulit'. Nihil

invenio quod in specie munerum reprehendam, nisi quod
et Cain munera sua displicuisse cognovit et Dominus ,

dixit « Si recte offeras

: recte autem non dividas, pec- ,

» casli^. »

III. Ubi igilur est crimen ? ubi culpa? Non in oblatione

muneris, sed in oblationis affectu. Sunt quidam qui recte
arbilrantur, quia alius qure offerret , elegerat : alius quae
Sed non est ita inops spiritalium
viliora habuit, offerebat.

scnsusinnobis, ut putemus quia Dominus corporale sacri-

ficium,nonspiritaIequa!rebat.Etideoaddidit, «Quiesce',»
lolerabilius significans abslinere a muneribus deferendis
quam infideli stndio munus offerre. Qui enim nescit divi-

dere, nescit dijudicare: spirilalis aulem dijudicat omnia'.

Et ideo Abraham sacrificium quod offerebal, divisit^
IV. Scivit etiam Abel dividere, qui ex primitivis ovium
oblulit sacrificium% docens non terrae munera placitura
Deo, qucc degeneraverant in peccatore, sed ea in quibus
divini gratia mystcrii refulgeret. Prophetavit itaque nos
per passioneni Domini a culpa cssc redimendos, de quo

scriptum est : « Ecce Agnus Dei, ecce qui tollit peccatum

» mundi^ » Unde et de primitivis obtulit, ut primogenitum
dcsignaret. Ostendit ergo verum Dei sacrificium nos fu-
luros , de quibus Prophela ait : « Afferle Domino filios

» arielum^ » Meritoque Dci judicio coniprobalur.

autem reprobato dicitur, « Quiesce » quam puto
V. Illi :

ceneralem in omnes extra Ecclesiam constituios ialam

esse senlentiam multorum eniui hic figuram cerno po-
;

pulorum, quos divina sentenlia comprehendit, quorum in

illo Cain ]am tu,nc munera refutavit'.

' Gen. IV, 3, 4- — ' Ibid. 7. — * Ibid. — 4 1 Cor. 11, i5. — * Gen. xv,
10. — * tien. IV, 4- — ' Joan. 1, 29, — ^ PsaU xxvm, i. — 9 Gen. iv, 5.
 DE INCARN. DOMIN. SACRAMENTO, LIB. I.
44/

CAPLT II.

Post enumerata varla hominum genera, qui fere sub

nominis cliristiani falso veUimine Ecclesiam laceran-
tes, mcmoratcB sentcnlicv obnoxii su7it, admonet quem-
admodum nobis declinanda sit eadcm sententia.

\I. Geni:ralis eniin hc-ec lu iinpios omnes sententia

esl. Ilaque si Judaeus oflerat, qui Filium virginis Mariae a
Patre Deo scparat, dicilur ei : « Si rccte ofleras, non au-
» tem recte dividas, peccasti : quiesce' . »

VII. Si offeral Eunomianus, qui cx impietatis Arrianas

fonts progrediens, redundanti perfidiic suae labitur cceno,
generationem Christi, quoe super omnia est, asserens eX
Philosophiae traditionibus coUigendam : cum utique aha
creaturarum sit ratio, alia secretorum potcntia diviuorum ;

et ipsi dicitur : « Si recle offeras , non recte aulem dividas,

«peccasli : quiesce. »

YIII. Dicilur hoc Sabelliano, qui Patrem Fih'umque

confundit. Dicitur hoc Marcionitae, qui ahum putat Deum
Novi, alium \ eteris Testamenli. Dicitur hoc Manichaeo et
Yalenlino , qui non putaverunt veritatem carnis hunianae
a Christo essc susceptam. Paulus quoque Samosatenus et
Basihdes eadem sententiac sorle ntimerantur.
in

IX. Simlliter quoque ejusdem sentenlia^ auctoritate

damnantur, qui Divinitalem sancti Spiritus negaveriint.
Alii enim quidam vel Arrianorum Judaei, vel Arriani sunt

> Gen. ir, 7.

4/|8 S. AMBROSII

Jud.xornm ; quia sicut illi Filium a Patre, ita ct isti Spi-

ritum a Deo Palre, et Filio Dei separanl.

X. Novato quoque et Dunato el omnibus qui scindere
corpus Ecclesiie gestierunl, viritim dicitur:«Si recle of-
»feras, recle auleni non divitlas, peccasli. »Ecclesicc enim
sacrificium cst, quod oflerlur Dco, ad quam Paulus dixit:
« Obsecro autem ves, fralrcs, per misericordiam Dci cxlii-

»bere corpora veslra hostiam vivam sanctam Dco pla- , ,

»cenlem'. » Male ergo sacrificium diviscrunl, EcclcsiaD

membra lacerando.
XI. Illos quoquc percellit ista senlcntia, qui animam
ralionabilem ab incarnationis Dominicae segregant sacra-
menlo, naluram hominis ab homine separare cupienles.
Et isti fortasse recte offerunt Trinilati : scd ralionem nes-
ciunl natnrae humanoe divinoeque distinguere; Dei cnim
simplex natura est, homo ex anima rationabili conslat ct
corpore. Si alterum tollas, totam naturam hominis sustu-
listi.

XII. Adversus omnes igitur haereses ista scntcnlia est,

quoc fraterno nomine, non fralerne Ecclcsiam persequun-
tur. Siquidem sub oplione nominis christiani, et quadam
nuncupaliva fidei germanilale parricidalibus gladiis nos
cupiunt vulnerare; quia conversio noslra ad cos est, ct

dominanlur nobis in sacculo pcccatores. Pcccalor cnim

dominatur in sreculo, juslus in Dei rfgno.

XIII. Caveamus igilur ne quis nos a cubiculo regls

jeterni, et a secrelo malris Ecclesi.e separare conetnr, ad
quod il!a anima in Canticis canticorum Verbum Dci se

inlroduxisse significat^. Caveamus ne a sinu Patris, et

quodam ulero palerno , arcanasque naturaj subslanliam
unigenili Filii separemus, verbisque his quibus verllas sus-
ceptae incarnationis astruitur, divinie generationi proejudi-

« Rom. XII, 1. — > G.Tn!. in, 4.

 DE INCARN. DOMIN. S\CRAMENTO, LIB. I. 449
cia inferre meditemnr; ne et noslrum alicui dicatur : « Si

n recteofferas, recteautemnoa dividas, peccaslirquiesce;»

hoc est:Si nesciamus quse propria sunt Divinitatis oelernaG

incarnationisque dislinguere : si crealorem cum suis ope-

ribus conleramus : siauctorem temporum dicamusca-pisse

post tempora. Neque enim potest fieri ut per quem sunt
omnia, sit unus ex omnibus.

CAPLT III.

lis qui Joay\nis testimonium de Verbi (cternitate non

reciperent,inci'epitis:nec non laudato eodemEvange-
Lista, locum expendit : quo 7ion solum Verbi aUemita-
tem Divinitatemque signari tradit; sed etiam ex his
eadem in Patre atlribula demonstrari. Corporeum in
Ferbo nihil cogitandumj etquamvis ejus naturam mi-
nime capiamMS, sufficere nobis dcbere Joannis aucio-
ritatem, qui quomodo Ferbumvidcvit, expUcatur.

XIV. NoLO nobis credatur, Scriptura recitetur. Non

ego dico a me quiaa In prlncipio erat ^erbum*, » sed au-

dio non ego afllngo, sed lego; quod omnes legimus, sed
:

non omnes intelligimus. Et cum legilur, audimus omnes,

et non audiunt omncs « Incrassatum est enim cor quo-
:

nrumdam, et aures eorum graviter audicrunl"; » aures

scilicet inlerioris affeclus. Non enim caro peccat ,
qua;
suum scrvat officium, et recipil auditnm, sed animus j)(iri

auditus pravus inlerpres; qui recusat audireqnnc dicunlur,

intelligere quae leguntnr. Quid anres lanquam cera tl

' Joai). 1, 1. — ' Ar'. \%^\.', }-

LIX. 2()
45o S. AMBIIOSII

pluinbo clauditis, et tamen Dominica beneficia et ofliciu

naturas non potestis excludere ? Auditis inviti, auditis

fastidientes : auditis , ne quod nou audieritis, excusare

possitis.

XV. Auditis ergo cum legitur : «In principio erat Yer-

»bum*.»Quis Loc dicit? Joannes utique ille piscalor sed :

non quasi piscator hoc dicit, sed quasi humani piscator

affectus qui jan) non pisces caperet
, sed homines vivi- ,

ficaret. JNon suum est, quod dicit sed ejus qui vivificandi :

ei tribuit potestalem. Piscalor enim ipsis,qaos ante capie-

bat % piscibus taciturnior erat ; el circa divina uiysteria

magis mutus , qui vocis suas nesciebat auctorem : sed vi-

vificatus a Christo vocem audivit in Joanne, Verbum agno-
vit in Christo.
XVI. Et ideo plenus Spiritu sancto , qui sciret princi-
pium non temporis esse , sed supra tempora , reliquit sae-

cula, et ascendens spirilu super omne principium, ait :

tln principio erat Verbum,» hoc esl, remaneat cffilum j

noQdum enim erat , quando«In principio erat Verbum.»

Nam etsi coelum liabet principium , Deus non habet. De-
nique« In principio fecit Deus ccelum et terram '.» Aliud
est , «Fecit : aaliud est, «Erat. » Quod fit , incipit : quod
erat ,
principium non accipit, sed pnevenit. Remaneant
etiara tempora , quia post ccelum ten)|Jora. Remaneant
etiam AngeU et Archaug( li. Elsi principium eorum non
invenio ; erat tamen quando non erant. Non erant enim ,

qui aliquando cu^perunt. Si ergo principium eorum inve-

nire non possum , quos cerlum est habere principium ;

quomodo possum Ver})i invenire principium, a quo omne

principium non solum crenlurarnm , sed eliam cogitalio-
num nostrarum ouinium prievenilur?
XVII. Aperte itaque sempiternam Divinitatem ejus ex-
» Joan. I, i. — a Liic. v, lo. — * Gtn. i, \.
 DE INCARN. DOMIN. SACRAMENTO, LIB. I. /fSt

presserat : sed lauien ne qiiis a Palre divideret Verbi ater-

nilatem, ut eamdeui credercmus Vorbi esse, quaG Patris
esl , bonus ille piscalor adjuuxit :«Et Verbum erat apud
»Deuui'.»Hoc quocl dix<ral , sic a^slimaudum esl :i Eral

» \ orbum , » quoiiiodo cral Palor; quoniuiu cum Pa'.re

erat, et iu Palre erat apud Palreui erat semper. ;\euipe, ct

quomodo dc Patrc li-giuius, «Erat;»ita et de Verbo lcgi-

mus « Eral. >

XVIII. Quid discernis inlcllctliim , qui liou disceriiis

auditiim? Verbi esse apud Palreui est : Palris esse cum
Verbo esl :lej;imus euim qiiia : «Verbum eral apud Dcum.»
Ilaquc si secundiim Iikiiu opiuiouem aliquando iion erat;

ergo secunduni luaui opinionem et is in principio non erat,

apud qucm erat Verbum. Per V^erbum enim audio , per

Verbum intelligo quia Dcus erat. l\am si sempilernuui
Verbum esse credidero , quod crrdo , non possum de Pa-
Iris aelernilate dubilare, cujus aelcruus esl Filius, Si tem-
poralem generalionem ejus existiuiO , incipit communila-
leu) habere notiscum ; ut videatur Paler esseccepisse : sed
si de Patre non ambigis, qnia incipere cssc Dei non est;
de Palre non ambigis ,
quia Dei est sempilernam habere
perfeclionem ; ne iorle usu sermonis labereris humani
dum Verbura dicis et Filium , ideo addidit : « Et Deiis erat
»Verbum ^.»

XIX. Habet ulique quod Pater, quia Deus erat. Quo-

modo hujus negas aeternitatem, ciii unuui cum Patre Dci
i-omen osl? Non te soniis capiat, simihludoque sernionis
aliud Verbum ost quod tempoia habel, quod syllahis
,

colligilur, litlerisque couiponilur non tale Verbum Fi- :

lius , quia non Irlis est Paler V orbi.

XX. Caveiidum ergo no et ibi quaesliouem vocis cor-

poralis videamur ingerere. Incorporeiis esl Deus : voccia

' Joan. I, 1. — • l!>i(l.

452 S. AMBROSII

iitlqne Incorporeus corporalrni non liabel. SI vox corpo-

ralis non cstinPalre, nec Filius verbuui est corporale.
Si corpus in Patre non est, nec tempus in Patre est.

Si terapus in Patre non est , utique nec in Verbo est.

Quod si nullum principii tempus in Verbo , nec nu-

uierus ulique , nec gradus Verbi est. Quia si numerus In

Verbo ergo niulta verba. Si mulla verba, multi et filii.

,

Scd unum Verbuni est, quod et gradum excludlt et nu-

merum : unum secundum naturam.
XXI. Ne quaerite cujusmodi naturam. Nescio multo
mcliushoc, quam scio. lioc solum bene scio, quodnescio,
qune scire non possum. «Quod vidimus, inquit, et quod
» audivimus*,» Joannes dicit : hoc solum bene scire se
dixit ,
quod audivil et quod vidit, qui in Christi pectore
recumbcbat. Ergo illl satis est audisse, mlhi non est salis.

XXII. Sed quod quodille audivil , hoc mihl dlxit : et

audivit a Ghristo hoc nec ego possum negare verum ,

esse de Christo. Ergo quod audivit audivi et quod vidlt, , :

vldi ille enim vidit quod vldlt

; non utlqueDIvinllatem :
,

qu£e secundum naturamsuam videri non potest. Sed quia

secundumnaturaui suam viderl non poterat, suscepit quod
erat praeler naturam Divinltalis; ut secundum naluram
corporls videretur. Denlque ct Splritus sanctus in specie
visus est sicut columba^ qula videri Divinitas in suae cla-
, ;

ritatis veritate non poterat.

» 1 Joan. 1, 5. — > Liir. sxx, 22.

 1)L INC\n\. UO.MIN. SACRA\ii:MO, LIB. I. 4"'3

CAPUT IV.

Non credamus in Christo iwram carncm

sufjtcere sl ,

ntsi a Divinitate omnein cum ca confusionem, aliamve

infirmitatem sccindamus : 7icque si cumdem utrius-
que fcederis Dcmn dicamus nisi coceternum ipsimet ,

Ferbum profitcamur : nec demum, si antcFirginem

agnoscamus illum ccepissc, nisi om^ii principio anti-
quiorcm prcpcUccmus. Commcndatur Petri confessio;
et cur iile, loquentibus aliis, tacuerit, quamve pulcre
idem postea rcsponderit exponitur. ,

XXIII. NoN igilureltnsecunrlnm nalnram interpretarl,

quod praeter Divinitalis naturam est. Nam elsi credas a
Christo veram carnem esse susceptam , et oITeras trans-
fignrandum corpus altaribus; non distinguas tamen natu-
ram Divinitatis et corporis, el libi dicitnr :« Si recte of
» icras , non recle aulpui dividas , peccasti'.»Divide quod
nicum, divide quod suum Vcrbi Ego quod erat illius,
cst.

non habebam et ille : quod meum est non habebat. Sus-

,

ccpit quod meum est , nt imperliret quod suum est sus- :

cepit non ut confunderet, sed ut repleret. Si credas

susccplionem , affingas confusionem ; Manichteus esse de-

sisti , ncc tamen Ecclesiae filius esse capisti.
XXIV. Si credas susceptionem corporis , adjungas Di-
vinilali compassionem : porlionem.ulique perfidire , non
pcrfidiam declinasti ; credis enim quod tibi prodessc prae-
sumis : non credis quod Dco dignum est.

' Gcn. IV, -.

4^4 S- AVBROSII

XXV. Rursus si crodas qiiia idem Dens etNovi et Ve-

teris Testanienli est, lenipora antem Verbo ejns el mo-
menta j)r«i!iilfas : tolerabilior V;!lonlimis est, cjiii non
.lecnla ante Denm , sed deos pntat esse , (jnod saecnla sunl ; j

minoris enim sacrilegii est copnlari Divinituti s.xcnla, qnani

pneferri.

XXVI. Si credas itennn (|nia Chrisliis principinm non

sumpsit ex Virgine, sed tamen aliqnod ante Christnm
aestimos e!if>e principinm : in lempore dislantia , de im|)ie-
tate contenlio est; Virginis enivn snpparem negasli esse ,

uou temporis. Ego autem ei supparem Virginis secundnm

susceplionem corporis non negabo, et crealorem temporis
confitobor? Qnid enim proficis , si d cas quia Christns
h;t'c iiu illa sit creiilnra? Creatura mntalur, non Divinitas
adoratur.
XX^ II. Noliiit se sie Chrislns agnosci , nec his tan-
Inm , qnae snpra hominom siint , meritis aestimari. Deni-
qno cuin inlerrogassot : « Qnem me dicunt esse homines' ?»

cmn alii dicercnt Eliam , alii Hieremiam , aut unum ex

Prophotis , nnllius senlentiam praedicavit : cnm Petrus
dixisset : «Tn es Christns Filius Dei vivi^;i hunc solura
non immorito landavil.
XXVIII. Er£:o Joannes dicit, Polrns dicit , Christus
probavit , ot In non prohas, Arriane? Noc Joanni ot Pelro
pulas osse crodiMidum . (jiios vd solos pro testimonio glo-

riag sUiTR Dominns noster Jcsus Christns ad omnium fidom

crcdidit abundare* ? Denique qnasi ad leslimoniumVetoris
ot Novi Testamonti Moysps cum Elia asciscitnr, cum
Joanne Pftrns frrrjuonlor fsdhibolur*. ->

\XIX. Polnisdicil : «Tn os ^

; » non dlcit : Tn esse cce
pisii. Pelriis dicil : «Tn os Filins Dei ; » non dicit : Tii es

•
M.iMIi \--i, 11. — ' ll)i-l. ifi. — i II xvii, 1 — 4 Jo^ll. Wl, l(). —
 DE INCARN. DOMIN. SACRAMENTO, LIB. I. 455
crcatura. Dixit hoc Joannes. Si adhnc non crcdidisti.quia
non intellcxisti myst' rium supra s;ipientiam recumbentis,
repetivit Petrus. (^ommcndavit utrumque Christus, alte-
rum Judicio , allerum mysterio; idenlm addidit, ut lege-
res quod iu Christi pectorc recumbebat, et intelligeres
quod ejus caput in quo principale omnium sensuum est,
arcauo quodam sapientiae replebalur. Sed si non putas in-

telligendum esse mysterium, saltem noli impugnare judi-

cium. Laudatur Pelrus ,
quia Dei Fiiium credidit, quem
videbat ; quia se ab imperitae plebis rudibus adhuc opinio-
nibus separabat. Denique cum interrogasset Dominus
quid homines de Fillo hominis fBstimarent, cumdiceretur
vulgi sentenlia, Pelrus tacebat.
XXX. Taces ergo, Simon , et respondentibus aliis

adhuc laces'; cum ipse sis primus, qui etiam non inter-
rogatus inlerrogas : nec timcs, nereprehendaris aDomino,
quia non respondes interroganti ? Ideo , inquit , non res-
pondeo ,
quia non interrogor meam, sed alienam senten-
tiam ; legi enim : «Ut non lo(|uatur os meum opera homi-
n num * : » opus autem est perfidorum perfidias praedicare.
Ergo taceo adhuc quia nondum , id quod sentio interrogor

non proferam labiis, quod animus non probavit. Erit tem-

pus quando respondeam. Interrogabor et ipse quid sen-
tiam , tunc dcmum respondebo quod meum est; meum
est enim fidem loqui , pietatem asserere , gratiam praedi-
care.
XXXI. Non igitur quasi pigrior sensu, voce tardior
tacet, nec quasi iastidiosus difTort vocis obsequium : sed
quasi cautus pericuhim vulgaris opinionis evitat , qui pe-
riculum non evltabat salutis. Denique in posterioribus

habes quia exilivit e navi\ ut occurrcret Domino, non glo-

ri;c cupidus , sed obedientiae praematurus.
« Matlh. xyi, 14. — • Psal. xvi, 4. — ' Matlh. xiv, 39.
456 S. AMBROSII

XXXII. Hic ergo qul anlc relicebat , ut docerct nos

quod impiorum nec vcrbum debeamus iterare hic, in- :

quam ubi audivit o \ os autem quid me dicitis* ?» statim

, :

loci non immemor sui, primatum cgit primalum con- :

fessionis utique non honoris primatum fidei non ordi-

, ; ,

nis. Hoc est dicere INunc ncmo me vincot, nunc me.TC

:

partes sunt : debeo compensare quod tacui, dcbet prodcsse

quod sihii. Lingua mea non habet spinas, siae impedl-
menlo fides debet exire. Dum aHI ccenum, alienae llcet,

tamen Impietatis cvacuant, qui aut Eliam% aul

prolatae
Hieremiam, aut unum ex Prophetls Christum esse dixe-
runt ; ista vox ccenum
habuit enlm habult ista vox spi- ,

nas : inquam, hoc lavant ccenum, dum in aliis

dum ahl,

enodanturhae splnae vox nostra Filium Dcl Christumre-

,

sultct. 3IihI purus est sermo cul nullas spinas expressa ,

rellqult Impielas.

XXXIII. Hic est ergo Petrus qui respondit pro ctelerls

Apostolis Imo prae ca;terls; et Ideo fundamentum

,
dicllur,

qula novit non solum proprium, sed etiam commune ser-

vare. Huic astipulatus est Christus, revelavit Pater. Nam

qui veram generalionem loquilur Palrls, a Patre assump-
slt, non sumpsit ex carne.
» Matth. XM, i5. — ' Ibid, i4. — ' Ibid. 16.
 DE INC\R>', D0M1>-. SACRAMENTO, LIB. I. 4^7

CAPUT V.

Fldein hanc Ecclesia^ fandamentiim esse ac valcre ad-

omnes hcereses qua in Cfiristo divina simul ei
verstis ,

liumana generatio creditur. Duas illas generaliones

invicem sibi nonofflcere : sedquce ad utramque perti-
nent , salva etiam in passione ac sepultura mansisse.
Non ergo infirmitates corporis Divinilati attribuen'
das ; cum h(ec a loco et tcmpore absolula sit : et

nihil 7iist secundum carnem pati potuerit f^crbum

divinum,

XXXl\ . FiDEs ergo cst Ecclesiae fnndaiTientiim : non

enim dc carne Petri, sed de fide dictum est, qnia porlac
morlis ei non prffivalebunt* sed confessio vicit infernum.
:

Et hsec confessio non unam hasresim exckisit ; nam ciim

Ecclesia multis tanquara bona navis fluctibus saepe tunda-
tur, adversus omnes haereses debet valere Ecclesiae fun-
damentum.
XXXV. Dies me citius dcfecerit, quam nomina haere-
ticorum diversarumque sectarum; adversum omnes tamea
generalis ista cst fides, quia Christus est Dei Filius, et
sempiternus ex Patre, et natus ex Maria virgine. Quem
quasi gigantem sanctus David propheta describit, eo quod
biformis geminocque naturae unus sit consors Divinitatis et
corporis : qui « Tanquam sponsus procedens de ihalamo
»suo, exultavit tanquam gigas ad currcndam viam". »

Sponsus anima3 secundum Verbum : gigas terrae, quia

« Miit.ll). XVI, i8. — > P^al. sviii, 6.

4-58 S. AMBRxJSIt

usus nostrl officia percurrens, cum Deus semper esset

aeternus, incarnationis sacranicnla suscepit, non divisus,

sed unus; quia utrumque unus , el unns in utroque, hoc

est, vel Divinitate vel corpore : non enim alter ex Patre ,

alter ex Virgine ; sed idcm aliler ex Patre, aliter ex

Virgine.
XXXVI. Generatio generationi non praejudicat, nec
caro Divinitali; quia nec pigniis Palri, nec voluntas pas-
Idem enim paliebatur, et non
sioni, nec passio volunlati.
patiebatur moriebatur, et
: non moriebatur sepeliebatur, :

et non sepeliebatur resurgebat, et non resurgebat; quia

:

corpus proprium suscitabat quia quod cecidit, hoc re- :

surgit quod non cecidit, non resurgit. Piesiirgrbat igitur

:

secundum carnem, quae mortua resurrexit non resurge- :

bat secundum Verbum, qnod non rcsolulum fuerat in

terram, sed apud Deum sempcr m;)ncb;it.
XXXVII. Er2;o ot moriehjitijr sccundnm nostrae sus-
ceptionem natur.e, et non moricbalur seciiudum aelernae

substantiam vltae : et patiebaliu- secundum corporis sus-

ceptionem; ut suscepli corporis veritas crederetur et :

non paliebatur secnndum Verhi impassibiiein Divinitatem,

quod totins exsors doloris est. !>< iiique idcm diccbat :

« Drus , Deus meus , respice in uic : quare me dereli-

rquisti*?» quia secundum carnem relictus est , qui se-

cundum Divinitatem nec dcscri potult, ncc rcjinqui.

XXXMII. Idcm ctiam dicit . « Longe a salute mea
» verba delictorum uicorum
"^
, » hoc csl , non capialur, qui
audit : 1 Quare me derehquisli ? » sed inlelligat quod se-
cundum carnem isla dicalur, quae longe a plenitudine

Divinitatis aliena sunt. Alicna sunt enim a Deo verba de-

lictorum; quia aliena sunt et delicta vcrborum sed qiio- :

niam delicta aliena j.usccpi , eliam dclictorum alienorum

• Psal. XXI, 1. — ' Ibid.
 DE INCARN. DOMIN. SACRAMEKTO, LIB. I. /\5c)

verba susccpi ; ul derellctum me a Patre Deo esse dlram,

qui apud Deuii) semper sum.
XXXIX. Erat igltur Immortalis in morte, impasslbllls
In [)assione. Deum non cepil mortis aerumna,
Etrnimquasl
et eutudem qnasi hou)inem inferna vlderunt. Dcnlque
• Emisit spirihim » et tamen qunsi arbltcr exucndi sus-
' ,

clpiendiquc corporis, emlsit spirllum , non amlslt. Pende-

bat in crucc, cl oiDnia commovebat. Tremebat In lij^no ,

quem totus tremebat hlc mundus. Erat inter supplicia,

excipiebat vnlnera, et regnum coelesle donabal. Peccatum
omnium factus, peccata generls abluebat humani. Pos-
Iremo uiortuus est, et secundo et terlio exultans alqne
ovans dico, n)ortuus est , ut illlus mors vita fieret mor-
tuorum.
XL. Sed nec sepulcrum quidem ejus mlraculo caret'.
Nam cum esset unctus a Joseph , et In ejus n)onumento
sepuItus,novo opere quodam ipse defuuctus defunctorum
sepulcra rcserabat : et corpus quidem ejus jacebat In tu-

mulo ; ipse autem inter mortuos Ilber, remissionem in

inferno posltis, soluta mortis lege , donabat. Erat ergo

caro ejus in monumento, sed virtus ejus operabatur e
cceIo. Ostendebatur omnibns per corporls verilatem ;
quia
nou caro erat Verbum sed caro erat Verbi. Caro quidem
,

guslavll morlem sed impassibilis Dei virtus

, et si exuit :

corpus, nulluu) tau)ei) de corpore Deo damnum.

XLI. (iUr Divinitati atlribuis aeruuinas corporis, el in-

firmum humanl et divinae conneclls nalui\Te ?

doloris

« Nunc anima, inquit, mea turbata est'. » Anima turbala

est, non sapientia; immutabills enim manebat sapieulia,

ctsi circumdaretur amictu carnis. Nam in illa servi inrma
erat v( ri luminis plenitudo : et cum se exlnanivit, lumen
erat. Denlque dicebat : «Ambulate dimi lumen habells*. »

Mat.ib \xvii, 5o. — » Liic xxni, 5.5. — ' Joan. xii, 2;. — * Ibid. 55.
4)0 S. AMBUO.SU

Et quaado iu inorle fuit, iu uinbra non erat. Denique

eliaui in inferno posilis vila3 lumen fundebat aelernae. Ra-
diabat etiam illic lux vera sapientise; illuminabat infer-
num, sed inferno non claudebatur. Quis cnim locus est
sapienliae? Denique dicitJustus: « Sapicnlia autem unde
• inventa est? Quis autem locus est disciplinoe? Ncscil
» homo viam ejus, nec invcnta cst intcr homines*. »

XLII. Ergo nec in lempore, nec in loco Sapientia est;

nnde et tempus esse significat. Sed quoQiodo in lempore,
quae in principio erat? quomodo in loco, qui-e apud Deum
erat? Unigenitus Filius si quoerilur, in siuu Patris evange-

lico spiritu repcrilur. Numquid sinum Palris locum puta-

tIs?Et quaeritis quomodo nala sit, cum dicat propheli-

cus Vir «Nescithomo viamejus? »Et secundum homines

:

orlum ejus aestimatis, cum Job dicat quod inter homines

non sit inventa?Et mortem tribuitis Sapientiae, de qua
« Abyssus dicit Non est in me et mare dicit Non est
: ; :

» mecum Non dicit coelum Non est in me, « Sed abys-

^ ? » :

»sus dicit: Non est in me. » Non enim abysso sed Patri ,

dixit : « In manns tuas commendo spiritum meum*. » Ipsa

anima etsi fuit in abysso, jain non est ; quia scriptum est:
« Quoniam non relinques animam meam in inferno, nec
»dabis sanctum luum videre corruptionem*. »

XLIII. Mare ergo dicit ; « Non est mecum , » hoc est

vita nostra dicit fluctibus saeculi inquieta. Non est cnim

inter homines caro ejussecundum carnem jam non ; qula
novimus Christum. Terra dicit « Non cst mecum »quia : ,

resurrexit. Denique Angelus ait « Quid qua^ritis viven- :

»lem cum morluis^ ? » Et bene mnrc dixit « Non est :

»mecum; » quia super mare erat. Denique in mari et

corporeis vestigiis ainbulabat, quando ct subjecto mari

' Job. xwiii, 12, i5 — a Tbid. i\. — ' Luc. \\u\, {n. — 4 Ps.il. xv,

10. — 5 Luc. xxtv, 5.

 DE INCARN. DOMIN. SAGRAME^TO, LIB. I, 4^1

super mare Pelrum ambulare pr.Tcepil; qui licet tituba-

verit'; titubavit tamen non per imbccillilaleiu jubentis,

sed per infirmitateai obedientis.
XLIV. Ergo splendori gloriae non permisceas noslrnc
atramentum naturae, non nebulam human.-c carnis luci

olTundas. Piursus passionem prc-cdicans, si necjuaquam id

quod est passibile recoguoscas, pietatem Domini rerellisli,
salutcm tuam negasti. Unde amenles eos aeslimarc debc-
mus ,
a Quid me cre-
qui audienles dicenteqi Dei Filium :

» dis* secundum naturam Divinitatis subjectum injuriae

? B

pulavcrunt. Dixil enim « Quid me caedis? » sed Ctxdcm :

divina nalura non sensit. Dixit « Dorsum meum dcdi in :

«flagella, ct maxillas meas in palmas vnltum aulem :

»meum non converti a confusione sputorum^ Dorsum j>

dixit ct maxillas et vultum, hoc est, hnmani corporis

portiones. Quod enim caro Vcrbi patiebatur vel mauens

in carne , Dci Verbum patiebatur carne, sicut scriptum
cst : « Chrislo in carne passo' ; » in se utique pro corpt-
ris assumptione rererebat ; ut quae noslra sunt, in se ip^e
susciperet, et suis circumvestiret humana.
XLV. Recle igitur secundum naturam suam et caro
passaest, nec ea corporis passione Verbi natura mulala
est; in veritate enim nostra est resurrectio , et ideo in ve-

ritate Christi passio praedicalur.

' MbUli. XIV, 29 — • Joan. xviu, ao. — ^ Jsjii. 1^6. — 4 1 Pelr. iT, 1.
4^2 S. AMBROSII

CAPCT VI.

Perslringuntur hi omnes hceretici , qui Christum vel in

phanlasmale passum , vel dnas in se personas com-
plexum dicunt , non secus ac qui vel a Dei Filio
Fcrhum disti?igunt , vel a carne non distinsiunt Di-
vinilatem, vel hanc tanquum imperfectam injuriis
corporis subjiciunt. Cum autem horum omnium auc-
tores sint ii ,
qui Divinilattm carnemque Domini
unius naturai esse /ingebant eos Nica^ni concilii aixc- ,

lorilalem falso venditare ostendit Ambrosius , Chris-

tum tantum secundum humanitatem
in Scripluris
passum narrari Addit camem ab eo
patefaciens.
propterea susceptam ut quod peccaverat, tn se redi-
,

merel; cum Deo et peccato niliil queat esse commune.

Posiremo quam absurda sint , quw ex adversariorum
opinione sequantur, aperit.

XLVI. Neque enim qiiod quidam dlcunt in pliantas- ,

male passus est quia nec in phanlasniale super uiare

;

ambulavit', quod Discipuli in Evangelio opinati esse pro-

duntur. Sed exeusantur, quia «iNondum erat Spirilus :

» datus ; nondum enim Jesus liierat honorificalus^. » Noliis

jarn crucifixus est Christus et resurrexit : nobis Jam Spi-

rilus datus est ^

,
qni assertor est veritatis. Et Discipuli

quidem aliquando crraverunt, ne nos postea errare pos-

senais. Eruo illorum error nobis proficit. Quasi homines
errarunt ,
quasi Discipuli crediderunt.

I Matili. »iv, a6. — • Joan. vn. Sg. — ' Rom. v, 5.

 DE INCARN. DOMIN. SACRAMENTO, LIB. I. 4^3
XLVII. Et hos igitur qui in phantasmale vcnisse Je-
sum pncdicant, et illos condemnare debemus, qui ad-
vcrsa erroris linea non unum eumdemque Fiiium Dei
dicuut : sed alium esse qui ex Deo Palre natus sit, alium
qui sit gcneratus ex Virginc ; cum Evangelisla dicat quia
« Verbum caro factum est' ; » ut unum Dominum Jesum,
non duos crcdcres.
XLVIII. Nonnnili etiamaliud Dei Verbum,aliud DeiFi-
liumcrcdiderunl;cnm ipsuu), qui in principio eratVerbum
apud Deum Palrem, in sua propria venisse Evangelista
testelur^ Sunt autcm qni tanquam ad unum Prophela-
ruin ; ita ad Christum factum esse Verbum arbitrati sunt,
non ipsum esse Dei Verbum. Sed de nulio Prophetarum
diclimi est quia o Verbum caro iactum est. » iNulius Pro-

phelarum abstulil peccata mndi. De nulio allo diclum est:

a Ilic esl Fiiius n eus dilectus, in quo compiacui\ » De
nullo Prophetarum legimus quod sil Dominus majestalis ,

quod dc (ihrislo Aposlolus dixit quia Judcxi Dominum ma-

jestatis crucifixerunl*.

XI. IX. Sed dum hos rcdarguimus, emcrgtmt alii qui

carnem Domini et Divinitalem dicant unius esse naturae.

Quafc lanlum sacrilegium infcina vomuerunl ? Jau» lolcra-

biliores sunt Arriani , quorum per istos perfidiae robur
adolescit; ut majore conlentione asserant Patrem et Fi-

lium el Spiriluni sanctum unius non esse substantioe;

quia isti Divinilalcm Domini ct carnem substanliie unius
diceretentavcrunt. Deinle cum isti dicant quia ^ crbum
in carnem , capillos, sanguincra et ossa conversiun e^l

et a natura propria mulatum est; datur iiiis locus ut in-

iirmilalem carnis ad infirmilatem Divinitatis , quadam
iacta divinoe nalurae mutalione, detorqueant.
L. Sunl eliam qui in tanlum impielatis prodierint, ut
• JoJin. I, 1. — ' Ibi i. II.— ' MiHlb, m, 17. — < 1 C )r. 1 , 8
464 S. AMBROSII

putent quia Diviuitas Domini circumcisa cst, et imperfccla

de perfecta facta est; et in liguo non caro, sed illa ope-
ratrix omnium substantia divina iu carnis specie coaguiala
pendebat. Quis autem non horrescat? Quis audiat quia
non ex Maria virgiue, sed ex divina substantia passibilem
sibi carnem fecerit Dei Verbum ? Quod asserendo eo pro-

labuntur, ut non ex tempore corpus Domini esse susccp-

tum, sed coaeternum Dei Verbo semper fuisse conten-

dant.
LI. Horum omnium auctores sunt, qui Divinilatem et
carnem Domini unius naturae fuisse dixerunt. Legi enim
quod non crederem, nisi ipse legissem legi, inquam, in :

cujusdam libris sic positum, et organum et eum a quo ,

movcbatur organuui, unius in Christo fuissenaturas. Quod

ideo posui, ut ex scriptis nomen deprehendatur auctoris;

et advertant, quamvis exquisitissimis argumentis, et pha-

lcratis sermouibus non posse vim verilatis obduci.

LIL Et hic mihi frequenter Nicsni coucilii tractaluin

se tenere commemorat. Sed in illo tractatu patres noslri

non carnem, sed Dei Vcrbum unius substantiae cum Palrc

esse dixerunt; et Verbum quidem ex paterna processisse
substantia, carnem aulem ex Virgine esse confessi sunl.
Quomodo igilur Nicaeni concilii nomen obtenditur, et

nova inducuntur, quac nunquam nostri sensere majores;

cum utique Scripturae dicant quia Christus secundum
carnem passus est', non secundum Divinitatem Scripturac :

(licant quia Virgo in ulero accipiet, et pariet Filium^?

Accepit euim virtutem, et pepcrit Filium, quem ex se ipsa

suscepit.
LIII. Denique hoc etiam Gabricl proprio sermone de-
clarat dicens « Et quod nascelur cx tc suiiclum, vocubi-
:

»tur Dei Filius^ Ex tc, «inquit, ut secimdum houjiuem

' 1 Petr. 1,2. — « Isai. vu, 14. — ' IjV.c. i, 3.5.
 DU INCARN. DOMIN. SACRAMENTO, LIB. I. ^65
quod ex ipsa nascerelur, adverteres; ex sc enim generavit
Maria, ut quod generaretur ex ipsa, in eo salva generalio-
nis Dominicac pr<Trogativa, corporis esset vera nalura. Sed
et Paulus dicit se pnedcstinatuaa esse in Evangelium Dei :

«Quod ante, inquit , promiserat per Prophetas de Filio

»suo, qui factus est ei ex semine David secundum car-
»nem'. »El ad Galatas :«Postquam autem venit pleni-
»tudo temporis, misit Deus Filium suum laclum ex mu-
«liere^.B Et ad Timollieum dixit aMemor eslo Jesum :

» Christum resurrexisse a raortuis ex semine David^ »

LIV. Ergo ex nobis accepit, quod proprium oflerret

pro nobis, ut nos redimeret ex nostro et quod nostrum :

non erat, ex suo nobis divina sua largitate conferret. Sc-

cundum naturam igitur se obtulit nostram ut ullra nos- ,

tram operaretur naturam. De nostro sacriflcium , de suo

praemium est : mullaque eodem et secundum naluraui
in
invenies, et ullra naturam. Secundum condilionem et-
enim corporis in uterofuit, natus est, lactatus est, ia

praesepio est collocatus : sed supra conditionem ^irgo

concepit , Virgo generavit : ut crederes quia Deus eral
qui novabat naturam; et homo erat, qul secundum natu-
ram nascebatur ex homine.
LV. Neque enim, ut quidam iiiterpretatl sunt, naturn
ipsa Verbi mutata est, quce immutabilis semper est , sicut

ipse dixit : a Videle, videte me, quiaego sum, et non sum

amutatus^i. » Sed eliam Paulus dixit :'(Quia Jesus Chris-
» tus hcri et hodie, ipse est in saecula%»hoc esl, qui non
sccundum natiiram mutatus est carnis , sed inmiutabilis
eliam in ipsa mutabill conditionis humanac qualitale pcr-

mansll.
LVL Diuicistis igitur quia sacrificium de nostro obliilit.

•
Roin. I, 3, 5. — » Galat. iv, 4. — ^ 2 Tim. 11, S. — 4 Malacii. m, f).

— * Hebr. %nu ».

LIX. ^O
466 S. AMBROSIl

Nam quae erat causa incarnalionis, nisi ut caro quas pec-

caverat, per se redimeretur? Quod peccaverat igilur,
hoc redemptum est. Non est ergo immolata Divinitas Verbi , I

quia non peccaverat Diviuilas Verbi et ideo non est :

Verbi natura in carnis conversa naluram; quia immunis

peccali Divinitas pro peccato, quod non fecerat, se non I!

debebat enim in se obtulit Christus, quod

offerre. lioc
induit et induit, quod anle non habuit. Non igitur Divi-
:

nitatis suae Divinilalem induit, in quo erat pleniludo Divi-

nitatis aeternae sed carnem assumpsit ut spolium carnis

: ,

exueret, atque in semetipso et manubias diaboli crucifi-

geret, et trophaea virlulis erigeret.
LVII. Ergo si caro omnium et in Ghristo subjacult in-
juriae, quomodo uniiis illam cum Diviiiilate dicilis esse

substantiae? Si enim unius est substantiae Verbum et caro,

quae de terra habet naturam ; cur unius gubstantiae assera-
tur Verbum atque anima , quam perfcctam naturae susce-
pithumanae? IJnius aulem subslantiae est Verbum cum
Deo secundum palernam professionem, et jpsius Domioi
asserlionem, qui ait « Ego et Pater unum sumus'. »
:

Unius ergo substantiie Pater cum terreno cerpore prtcdi-

catur. Et adhuc indignamini in Arrianis, quia hi dicunt

Filium Dei creaturam esse ; cum ipsi dicatis Patrem unius

cum creaturis essesubstantiae?
LVIII. Quidautem ahud agitis ista dicendo, nisi ut aut

limum Adae, terramque nostram divinae substantiae com-

paretis : autcerte Divinitalem in terrenae corruptelae inju-
riam transferatis. Diccndo enim quod Verbum caro et

ossa faclum est, in terram ulique dicitis esse conversum

quoniam caro et ossa de lerris sunt.

LIX. Sic scriplum est, inquiunt, quia a Verbum caro

» faclum est^. » Scriptum est, non nego : sed considera

' Joan. X, 5o. — • Id. i. i4.

 DE INCARN. DOMIN. SACRAMENTO, LIB. I. 4^*7

quid seqiiatur; sequilur enim :« Et habitavlt iu nohis, »

hoc est, illud Verhum quod carnem suscepit, hoc hahi'

tavit in nohis, hoc esl, in carne hahilavit huiuana ; et ideo

Enimanuei dictus esl, hoc e&t, iNobiscum Deus'. Hoc ergo

«Verbum caro iaclum cst , » pro co quod esl, iiomo lac-
«EUundam de Sj)iritu
tus est. Sicut eliain in Joei dixit :

» meo super omnem curncm^;»non enim super irrationa-

bilem carnem, sed in liomines lutura promittitur gratiae
spirilalis eilusio.

LX. Quod si secundum iilleram vos teuetis, ut pute-

lis ex eo quod scriptum est, quod« Verhum caro iactum

»est,» Verhum Dei in carnem esse conversum numquid ;

negatis scriptum esse de Domino, quia peccatum nou i"e-

cit, sed peccatum iactus est^ Ergo in peccatum conver-
sus est DominusP Non ila ; sed quia peccata uostra susce-
pit, peccatuuj dictus est*. INam et maiedictum dictus est
Dominus, non quia in maledictum conversus est Domi-
nus; sed quia nostrum suscepit ipse maledictum :aMaie-
» dictus eniui, inquit, qui pendet in ligno^ «Miraris ergo
quia scriptum est : «Vcrhum caro iacLum est,»cum caro
assumpta sit a Dei Verbo quando de peccato quod non
;

hahuit, scriptum est quia peccatum lactusest, hoc est,

non natura operationeque peccati , ut pote in simiiitudi-
nem carnis peccali factus : sed ut peccatum noslrum in
sua carne crucifigeret, susceptionem pro nobis infirmi-
tatum obnoxii jam corporis peccati carnaiis assumpsit.
LXl. Desinant ergo dicere naturam Verbi iu corporis
naturam esse mutatam; ne pari interpretatione vide;itur
natura Verbi in contagium mutata peccati. Aiiud est eiiim

quod assumpsit, et aliud quod assumptum est. V irlus ve-

nit in Virginein, sicut et Angeius ad eam dixit quiaftVir-

'
MriUh. I, 20. — • Joel. 11, aiS. — 5 2 Cor. v, 21. — < Galal. in, 5.

5 Deut. XMi, 20.

3o.
46fi >. A.MBR0S1I

»tus Altissimi obumbrabit te'. i»Sed nalum est corpus ex

Virgine; et ideo c(Elestis quidem desceusio , sed humana
conceptio est. Non ergo eamdem carnis potuit esse, Divi'
nitatisque natura.

CAPUT VII.

Quod libris supertorlbus hunc addiderit , excusat : de"

inde ubi rationes eorum ,
qui animam a Christo
ne^abant esse susceptam , ineptas demonstravit eam- ,

dem animo; susceptionem Scripturce astruit testimo-

niis : tum exposito cur animam a Domino non prce-

termissam oportuerit , eosdem vano timore agitari

ostendit. Quomodo metuere aut proficere dicatur
Christus; neque tamen periculum sit, ne dividatur
vel tetras videatur induci : quod utlimum in eos ipsos
retorquctur.

LXII. PossEM lalius persequi , sed vereor ne hccc ipsa

aliquibus aut superflua , aut prolixa videantur. Forlassis
enim dicat aliquis : Nonne de Patris et Filii Divinilalc

quinque illis, quos scripsisti, Libris conclusurum te esse

promiseras ? Sed quid faciam , cum quotidie novas semi-

nent quoesliones? Non praeterit sponsio , sed astringit ob-
jectio. Nam quemndmodum potest finis esse responsi, si

modus nullus objecti sit ?

LXIII. Et lamen dc Palris et Filii Divinitate consum-

malnrumresponsioneminsuperioribus me spoponderam :

hoc autem llbro de Incarnalionis Dominicae sacramcnto

plenior , sicut debuit , facla digestio est. Nam cum illud

' Luc. I 55.

 DE INCARN. DOMfN. SACRAMliNTO, LII5. I. 4^9
quod ait Domlnus : « Trislis est anima mea uscj-.ic a J mor-
» lem ; net infra : « Paler meus , si possibile est , Iransfer
» a me calicem hunc : sed tamen non sicnt ego volo , sed
ssicut tu vis' ; non ad Spiritus sancti compassioncui , sed
ad rationabilis assumptionem animce , et naturai humanae
refertur alTectum, consequens est ut per asserlionem Do-
minici sacramenti et plenitudinem naturae humanae fuissa
astruamus in Christo, et ab infirmitatis procjudicio Spiri-
lum sancluni separcmus. Non est enim obnoxius infirmi-
tati qui non est obnoxius passioni.
,

LXIV. Quaero igitur qua ratione animam putent qui-

dam a Domino Jesu non esse susceptam an quia metus ;

cst ne sensu Christus laberetur humano? Dicunt quippe

quia concupiscentia carnis legi menlis repugnet'. Sed qui
hoc ait, tantum abesl ut Christum pulaverit lege carnis
in peccati vincula fulsse deducendum ; ut ipse in aeslu
positus fragilitatis humanae, per Christum sibi subveniri
posse crediderit dicens : < Infelix ego homo ! quis me libe-

»rabit de corpore morlis hujus? Gratia Dei pcr Jesum

» Christum Dominum nostrum '. o Qui ergo allos a carnls

lubrlco vindicabat, numquld formidare poterat, ne etiam

ipse dominatu quodam carnls istius vincerctur ?

LXV. Sed carnis istlus, sicut volunt, formidabat illecc-

, bras; ergo et carnis susceptionem decllnare debucrat; ne
ad lubricum traheretur erroris. Sed quomodo lubricum
polerat timere peccati, qui peccatum remissurus adveneral?
Et Ideo cum susceperit carncm homlnis consequens , est ut

pcrfectionem incarnationis plenitudinemquc susceperit;

nihil enlm in Christo imperfectura. Suscepit itaque car-
nera,ut resuscitaret : assumpsit animam sed animam , per-
fectam, rationabilem, humanam assumpsit alque suscepit.
LXVI. Nam quis potest negare quod susceperit ani-

' Maltli. xxTi, 38, Sg. — • Rom. tii, sS. — J Ibid. a4? >5.
470 '*• AMBROSII

mam cum , ipse dicat : « Animam meam pono pro ovibns

»meis?»Etiterum : « Propterea me Pater diligit, qnia ego
»pono animam meam, nt ilerum snmam illam'. INon per
parabolam hoc dicitnr, nec perfnnctoria slgnificatione,
in qua aliud dicitur, et aliud intelligitur , sicut illud :

»Neomenias et sabb.ita vestra odit anima mea^:»licet

etiam illnd ad Christi animam possit referri ,
quK ideo
posila est, ut aboleret Judaicse snperstitlonis errorem, et
unius sacrlficii institueret veritalem.

LXVII. Sed de hoc dubitent prophetlco, evangelicum

hoc refntare non possunt de animae proprletate dictum
cum de morte Domini et resnrrectione sit dictum; deni-
qvie addit : « Nemo tollit eam a me, sed ego pono eam a
«me ipso. Potestatem habeo poneodi animam meam , et
»poteslatem habeo iterum sumendi eam'.»Eamdem igi-

tur ponit, quam suscepit. Suscepit, dico ; non enim Ver-

bum ipsum Dei vivum in sua carne ad nostrae animae
vicem factum est : sed sicut carnem nostram, ita et ani-

mam nostram perfectam naturae humanae assnmptione

suscepit. Assnmpsit, inqnani , animam ; ut Incarnatlonis
suae benedlceret sacramenlo : susceplt airectnm meum, ut
emendaret.
LXVIII. Quid aulem opus fult carnem suscipere sine
anima; cum utiqne Insenslbilis caro, et irrationabilis ani-

ma nec peccato sit obnoxla , nec digna praemio ? Ilkid

ergo pro nobls suscepit, quod in nobis amplius periclita-
batur. Quld autem mihl prodest, si tolum me non rede-
mit? Sed totum me redemit, qui ail : « Mihl Indlgnamlnl
»qnl toium homlnem sauum lcci in sabbalo' ? »Totnm
me redemit; quia In virum |)erfectnm fidelis non c.\ parte,
scd totus resnrglt.
LXIX. Desinant ergo isli misericordes limere, ne Chris-
'
Jo.iii. X, 11. — ' ly.ii. II, i!). — ' Jodn. X, iS — < Iil. VII, 23,
 DE INCAKN. DOMIN. SACRAMENTO, LIB. I.
4^1
tus carnem siiam , vel animam perfectam sensumque ho-
minis non potuerlt gnbcrnare, qui etiam illum aslnae
pullum ,
quem ante nemo sederat' , gubernavit. « Qui
• plantavit aurem, non audiet^ PsQui alios regebat, se re-
gere ipse non poterat ? Qui peccata donabat, peccatum
ipse faciebat ? Desinant nimium solliciti isti , tanquam
paedagogi Christi , vereri ne etiam in ipso concupiscentia

carnis legem mentis oppresserit *

, quae non oppressit in
Paulo , sed tantummodo repugnavlt. Athleta Christi vic-
torias mentis numerat suae i hi trepidant ne caro tituba-
verlt in Domino qune viclt in scrvulo , ?

LXX. Non vult pro se tlmere nos Christus , non vult

pro sere flere nos Dominus. Denique dicit : « Filiae Hie-
» rusalem , nollte me flere , vos ipsas flete * , » Et istis dlcit

Nollte mlhl temere, vobls tlmete. An non audlstis dlcen-

tem Davld : « Dominus IHumlnatio mea et salus mea, quem
»timebo? Dominus defensor vltae meae, a quo trepldabo^?
et allbi : « Non tlmebo quid faciat mihi homo* ; » et alibi :

«Non tlmebo qnid faclat mihi caro'. »

LXXT. Diclt ergo : Ego lapsum naturae humanae timere

potul quem homo
, ipse non tlmult Deus igitur anle :

carnem Deus in carne perfectionem naturae assumpsi

, ,

humanae: suscepisensumhominis, sed non sum sensu car-

nis inflatus. Sensu hominis animam meam dixi esse turba*

tam : sensu hominls esurivi : sensu hominis rogavi , qui

rogantes exaudire consuevi : sensu hominis profeci, sicut
scrlptum est : « Et Jesus proficlebat setate et sapientia et

«gratla apud Deum et homines*. »

LXXIL Quomodo proficiebat Sapientia Dei ? Doceat te

ordo verborum. Profectus est ?etatls , et profeclus sapien-

tiae , sed humanae est. Ideo aetatem ante prsemisit, ut se-

' Luc. IX, 3o. — • Psal. xciii, q. — * Rom. vii, aS. — < Lur. xxiii, 28.
* Psal. xwi, 1, — 6 ]j. cxvii, 6. — ' Id. lv, 5. — • Luc. 11, 62.
4^2 S. AMnROSII

cundum homincm crederes dicUim; oetas enim non Divi-

nitalis, sro corporisest. Erp,o si proficiebat wlate hominis,

proficiebat sapienlia hominis : sapieiitia autem sensu pro-

ficit ,
quia a sensu sapientia. Jesus aulem proficiebat aetate
et sapienlia. Quis sensus proficiebat? Si hinnanus, ergo et
ipse snsceptus est : si divinus, ergo mutabilis per profec-
tum. Quod enim proficit, utique mutalur in mehus : sed
quod divinum est, nou mutatur : quod ergo mulatur, non
lilique divinum. Sensus igitur proficiebat humanus; sen-
sum crgo suscepil humanum.
LXXIII. Et ut sciamus quia secundum hominem loque-
batur praemisit snpra dicens o Puer autem crescebat et
, :

» conibrlabatur et implebatur sapientia; et gratia Dei erat

»cum »Et« Puer, nnostrae nomen aetatis est nec
ilio* . :

conforlari virtus poterat Dei nec crescere Deus, ncc alti- ,

tudo snpientiic Dei, nec plenitudo Divinitatis impleri. Quae

igitur implebafur, erat non Dei , sed nostra sapientia.
Nam quomodo implebatur, qui ut omnia impleret, des-
cendil^ ?

LXXIV. Per quem autem sensum Esaias dixit : Patrem

puer nesciebat aut matrem ? Scriptum est enim : « Prius-
»quam sciat puer patrem aut matrem , accipiet virtutem
«Damasci et spolia Samariae^ » Sapientiam enim Dei fu-
tura et occulta nonfallunt : expers autem agnitiouis infan-
lia , per humanam utique imprudentiam ,
quod adhuc
non didicit , ignorat.
LXXV. Sed verendum est, inquis, ne si duos prlnci-
pales sensus autgeminam sapientiam Christo tribuimus ,

Chrislum dividamus. Numquid cum et Divinitatem ejus

adoramus et carnem Christum dividimus ? Numquid cum
,

in co imaginem Dei , crucemque veneramur, dividimus

euu) ? Aposlolus certe, qui de eo dixit : « Quoniam etsi cru-

» Luc. II, 4o. — » Ejiljes IV, 10. — ' Isai. viii, 4»

 DE INCARN. DOMIN. SACI\AMENTO, LIB. I. 4/3
«cifixus est ex infirmitate nostra , vivit tamen ex vitute

»Dei' : » ipse dixit quia non divisus est Christus. Numquid

etiam cum dicimus quia animam ralionabilem et inlellec-

capacem " dividimus eum ?

lus noslri suscepit ,

LXXVI. Non enim ipse Deus Verbum pro anima ratio-

nobili et inlellectus capaci in carne sua fuit ,animam sed

riitionohilem et intellectus capacem , et ipsam humanam,
et cjusdem siibstantiae , cujus noslrae sunt animae , et car-

nem noslrns similem , ejusdemque cujus caro est nostra

substantiae Deus Verbum perfectus etiam

, suscipiens ,

homo fuit, sine ulla tamen labe peccati; quia peccatum

ipse non fecit sed pro nobis peccatum factus est
, ut nos ' ;

csscmus justitia Dei in ipso. Caro ergo ipsius et auima

ejusdem cujus anima nostra caroque substantiae esl.

LXXVII. Nec timeo ne tetrada videar inducere , nos

enim vere solam, qui hoc asserimus, colimusTrinilatem.
Non cnim Christum divido, cum carnis ejus Divinitatisque
dislinguo substanliam sed unum Christum cum Patre et :

Spirilu Dei praedico , et illos magis qui carnem Christi

unius cum Divinitate ejus dicunt esse substantiae , tetrada
indjicere demonslrabo. Non enim quod ejusdem subslan-
ti.e est , unus , sed unum est; nam utique Filium ejusdem
cum Patre substantiae confilenles in tractatu concilii Ni-
caeni, non unam personam, sed unam Divinilatom in Patre
etFilio crediderunt.
LXXVIII. Ergo cum dicunt ejusdem carnem cujus ,

quod nobis obji-

et Filius Dci crat, fuisse substantiae; ipsi

ciunt inepliis vanae asserlionis incurrunt , ut dividant

Christum. Ilaquc quarium incrcatum ,
quod adoremus ,

inducunt , cum sola increata sit Divinitas Trinitatis,

' 2 Cor. XIII, 4. — • 1 Cor. », i3. — * a Cor. y, 21.

4^4 S- AMBROSII

l^ \XV v^VV K vv vvv vvv vvv VVV ^A^V VV VVV VVV l^ VVV VX^V ^ v\ VV\ VV\ \V\ VVV V \% vvv %v\ vvv vvv
«<

CAPUT VIII.

Contra catholicam hanc sententiam , FiUum qui gene-

ratus est , Patri qui gencravit , aqualem esse, oppo-
ncntlbus adversariis ^enltam cum in^enito ejusdem
natura^ esse non posse ; respondetur voces genilnm
atque ins;enitnm qua; in Scripturis non teguntur , ab
iis hic induci, cum t7/^s nalnram et snbstantlam ideo
repudicnt , quod eas in iisdem Scripturis ne^ent ex-
tare. Tum etiam in Deo naturam ac substantiam
esse ex sacris Codicibus evincitur.

LXXIX. CoNCLUSERAM IJbrnm : sed roligionis fuit, ne

praelervecti videremur , quod solvere neqniremns. Nam
cum dudnm audierint quldain , dicentibus nobls, Filium
Dei , qui generatus sit , Patri qui generavit , Inaequalem
esse non posse ,
quamvis ille generatus slt, Iste generave-
rit ; quia generatio non potestatis est, sed naturae : adver-
sns illam quidem qusestionem vocem sibi arbitrantur
occlusam : sed tergiversatione damnablli in eodem loco
vestigium vertunt; ut putent mutatlonem fierl quaestionis,

mutallone serrnonis, dlcentes : Quomodo possuntingenitus

etgenitus esss unlus nalurae atque subslanllie?
LXXX. Ergo ut respondeam, clementissime Impera-
tor, per te mihi propositae quffistioni; primum omnlum
ingenitum in Scrlpturis divinis nusquam invenio non : legi,

non audivi. Cnjus igltur mutabllitalls sunt homines isllus-

modi, ut nos dicant ea nsnrpare qnae non sunt scripta , ;

cum ea quic sunt scripta dicamus et ipsi objiciant quod , :

 DE INCARN. DOMIN. 9ACRAMENT0, LIB. I. ^^S

scplptum non slt? Nonne ipsi sibi adversantur, et aucto-

ritatem calumniae suae derogant ?

LXXXI. Dicunt clcnim non esse scriplum Del esse

substantiam atquc nalurain ; cum utique Filium Dci Palris
esse splendorem gloriae , et characterem substantlae ejus
Scrlptura lestetnr' , et niultos alios de divina dixisse sub-

slantla In alio libro plenissime ostenderlmus^.

LXXXII. INaturam quoque Divinam quis abnuat; cum

Pctrus apostolus in Epistola sua scrlpserlt, id operatam
Dominl mlserlcordiam per passionem crucis , ut nos ,

inqult, faceret divinae consorles naturae' ? Sed etiam allbi

Paulus scripsit :« Sed tunc quldem ignorates Deum, his

» qui natura non sunt dil, servlstls '. Ita enim et In graecis

codlcibus invenimus, quorum potior auclorltas est.

LXXXIII. Quid Igltur agunt, qui negant naturam esse
divinam , nlsl ut jam non solum Filio calumnlenlur , sed
etlam Patri? Si enim negatur natura Deus esse , ergo per
gratlam est, ut homines : aut certe falso creditur, ut
daemones, quorum slmulacra Dei appellatione donanlur.
Sed apostollcam auctoritatem sequamur, ut dicamus In
simulacris naturam non esse divinam. Si ergo in slmula-
cris non est, non est in daemoniis^ : superest ut in Deo di-

vina sit natura atque substantia.

LXXXIV. Doculmus igitur apostollca auctorltate recte
deDeoPatrediciquodnatura slt Deus; accipiantnuncquod
eadem Dei Patris eadem sit et
sit natura quae Fllii est ,

Spiritus sancti , Naturam quidem

ne forte ilidcm dicant :

leglmus esse dlvinam nalurae autem dlvlnae non legimns,

unltalem. Sed cum ipse Filius dixerit « Ego et Paler :

»unum sumus^; )) uoitatem Divlnitatis probavit. Cum di-

xerit :« Omnia quae Pater habet, mea sunt';»et infra :

' Hfbr> 1. 5 — ' Vide lib. in de (ide, <ap 4» — ' ^ Pclr. i, 4- — * Galal
IV, 8. — 5 i Cor. X. — 6 Joan. x, 3o. — ' Id. xvi, i5.
47^ *• AMBROSII

»Paler , omnia mea lua sunt, et tua mea* ; «asseruit unl-

tatem. Cum dixit : Pater, qui in
ipse et opera
« me manet,
»quae ego facio, ipse facit' ;»unitatem evidentissime dc-
claravit.

LXXXV. Deinde Petrus unam naturam ostendit esse

divinam :« Ut nos , inquit , faceret divinae consortes na-
» turae *. » Potuit enim sic dicere, si aliter aestimasset; po-
luit, inquam, sic dicere : Ut nos faceret divinarum consor-
tes naturarum ; maxime cum per Filium in naturae divinae
consortinm transeamus. Numquid potest donare quod ,

non habet ? Ergo non est dubium quia de eo , quod habet

donat; et ideo habet naturam divinam , qui consortia di-
vinae donat naturas.
LXXXVI. Apostohis quoque Pauhis dicendo : a Qui
* natura non sunt dii * ; » ostendit unam veri Dei esse natu-
ram. Namque et ipse potuit dicere : Qui naturis non sunt
dii, si sciret pluraHtatem divinae esse naturae, nt aha esset
in Patre, aha in Filio , aha in Spiritu sancto. Dicendo
ergo : « Natura non sunt dii ; » unitatem naturae expressit
divlnse.

LXXXVn. Quid est autem natura Deum essc , nisi

verum Deum esse ? sicut ad Thessalonicenjes dixit Quo- :

«

»modo conversi estis ad Deum a simulacris servire Deo

»vivo et vero^?»Illi enim dii esse simulantur, natura
autcm Deus vivus et verus est. Nam et in ipso usu nostro
est adoptivus Fillus, et verus Filius. Adoptivum Filium
non dicimus Filium esse natura : sed eum dicimus natura
esse , qui verus est Filius.
LXXXVITI. Ergo et naturam ut substantiam esse divi-
nam probavimus lectione unitatcm quoque non plurali- :

tatem dlvinaj esse naturae aposlolica auctoritas demons-

travit.

» Joan. XVII, 10. — » Id. siv, lO. — * 2 Petr. r, 4> — * Galat iv, 8. —
5 i Thess. I, 9.
 DB 1K€A.RW. POMIN. SAeRAMENTO, LIB. I.
^77

• «-v^^^^^^^

GAPUT IX.

Dutn inge7iitum Patrem, quod inScripturanon legertint

hcpretici, sibi concedi volunt, eos contentionis stu-
dium patefacere. Fatendum tamen id scriptam esse,
sed apud Arrium, cui opponitur Apostolus. Relor-
quetur eorum objectio contra ipsos et voa; ingcnilus
,

etiam creaturm communis asseritur. Mox explicato

adversariorum ratiocinio, reponit ylmbrosiusvocibus
geniti alque ingenili non naturam significari ^ sed
qualitatem. j4ddu.ctis excmplis hoc fuse probat, sed in
to pra'sertim longior est, ut ex diversis initiis eam"
dem substantiam exoriri posse palam faciat.

LXXXIX. NcAc illi asserant ubi ingenitum Patrcm

legcrint. Sed si dialectico more concedi sibi id poslnlant,
ut quod lectum iioD sit pro lecto usurpent; produnt so
contentionis sludio differri, non cognitionem qurerere ve-
ritatis. Namque in ipsa dialectica si non concedatur, quod

concedi sibi postulant, quo aditum conlentionis invenire

desiderant, principium invenire nequeunt disputandi. Et
hoc ibi , ubi contenlio est magis de dispuiationis arguliis,
quam de examine veritatis. Haec est enim dialecticorum
"•loria, si videantur expugnare verbis et refcliere verila-
tem et conlra dcfinitio fidei est , ut veritas non verba
:

pendantur. Denique verba philosophorum excludil sim-

plex veritas piscatorum,
XC. Quae igilur ista assertio esl, ubi si non donavero
47»^ S. AMBROSII

eis verbam ingenitl, assertionis priucipiara invenire non

possanl? Ubi ergo legerinl, demonstrent.
XCI. Exciderat aninio : nanc redeo in meiuoriam.
Lectum est, incjuiant ; nam Arrias dixit ingeniium Pa-
trem , et genitum et creatam Filium. En quo auctore con-
Ira Apostolica scripta contendant : contendant tamen , si

modo se Arrii discipulos esse fateantur. Nam quomodo

neg;ant magistrum, cujus inventum sequuntur?
XCII. Sed si illi hoc dicunt, quod Arrius justius :

cgo debeo dicere *

, quod Apostolus dixit. Patrem enim
dixit, non ingenitum nominavit : Filium dixit, etgenilum
F"ilium dixil. Quod legi, non uego ; imo libenter usurpo
quod non legi, usurpare non debeo. Sed tamen, quod in

dialeclicanon facereraus, usurpent si nonetforte dicant ;

quia genitum non leginms Patrem sicut Filium, idco in-

«rcnituni aestimare debcmus.
XCUI. InteUigitur hoc , ergo non legitur. Sed si intel-

iigitur, uec Spiritum sanctum genitum legi : ergo et Spi-

ritus, quia genitus non est, ingenitus utique secundum
vestram scntentiam nominandus est. Si igitur ingenitum
dicitis et genitum non posse unius esse substantiffi ; super-
est ut de Patre et Spiritu sanclo ,
quia ne Patrem genilum
lcgimus, nec Spiritum sanctum, unitatem divinae naturce
et substantiae non negetis. Si enim in eo est vis omnis ves-
Irae disputationis, quod ingeuitus et genitus non possunt
esse unius naturae • ergo qui non est genitus , cum eo qui
non sit genitus, unius naturaj atque substantiae est. Et si

Patrem majorem esse, quia genitus non esl;

ideo putatis
numquid et Spiritus sanctus major est Filio ?
XCI\ Multa possuut et innumera exempla suppetere,
.

ut de eo quod genitum non sit , dicatur ingenitum. Nam

et mundum plerique ingenitum esse dixerunt, et materiam

£[)hes. III, i4.

 DE INCARN. DOMIN. SACKAMENTO, LIB. I.
4^9
rerum omnium , quanl Grajci hylen dicunt, quasi sylvam
malerialcm, ingenilam esse memorarunt. Vident igitur
in hoc vcrho pra^rogalivam quamdam polcstalis esse non
posse , nisi forte hoc verbo sibi honorare Deumvidentur,
quo philosophi mundum putaverunt esse donaudum.
Numquid ergo sic ingenilus Pater, sicut mundus? Absit.
Aut hic solus Deum decet sermo, cum Deus ulti asermonum
omnium sit ambitum. Mihil igilur pretiosum Deo in eo ser-
mone, qui communis cum caeteris.
possit esse
XCV. Sed tanien quemadmodum vullis, iuiestimabihs
sit hujus prserogativa sermonis, quae non auctoritate ali-

qua designatur, sed veslro teslimalur arbitrio. Quo igitur

hoc prollcit, ut ex verbo vehlis lacere inter Patreui et Fi-

lium distautiam naturae, distantiam potestatis ? Ingenitus,
inquit , et genitus non possunt unius esse naturas atque
substanliae; aut, quemadmodum interdum dicunl, inope-
ratus etfactus non sunt unius naturae. iNeque enim discre-

tionem faciunt ingeniti et inoperali, neque distanliam vo-

luntesse inter genitum vel creatum, modo ut creaturam
Filium dicant.
XCVl. Dicunt ergo quia Pater ouiuem causam , hoc
est atTtav sicut GraBci dicunt, supergressus , cum ex
aho crealus non sit, non sit filius j cum utique substantia
sit, non ahunde principium habens vel causam, ex qua
sit : et ideo , inquiunt, aha tahs substanlia esse lion po-
test, quia omniaex Patre Deo habenl subsislendi causam.
Uude non esse verisimile dicunt, ut Filius quia ex Patre
est, et ex se causam nou habeat ut sit, sed ex Patre , si-

miiis sit Patri : cum Paler ex aho causam nou habeat

Fihus aulem, utipsi allegant, esse non poluerit, nisi hoc

ipsumexPalre ut esset, acceperit.

XCVII. Ideoque ingenitum et genitum dicunt esse dis-
similem,' quasi vero, quod aiibi saepe jam dixi, generalio
480 S. AMBROSII

potestatis sll, non naturae. Cum enlni dico genltum, noa

proprietatem nalurae , sed significatiGnem generalio-
nis expressi; et hoc exemplis evidenlioribus approbaho.
Nam si generahter dicam Fihum , nec addam cujus, po-
test intelhgi et fihus hominis, etfilius iniquitalis, et fihus
pestilentiae , et fihus diaboh, sicut de Judaeis Scriplura
testatur* : et quod in usu est , et fcetus pecudis , et pahi
columbarum. Et ideo iu appellatione fihorum non est ex-
presjsio significata naturae. At vero si naturam desiguarc
desidero, aut hominem nuncupabo, aut equum nominabo,
aut avem dicam, utnatura possit intchigi.
XG\ III. Ita ergo si naturam cupio designare divinam ,

Deum verum debeo nominare. Cum autem Filium dico,

generatum significo : cum Patrem quoque dico, generassc
declaro. Non ergo hinc naturaediscretionemfacias, cum sit
hocsignificatoriumgenerantisetgenitirsignificatoria aulem
hujusmondiexprimuntsubstantiaequalitatem ; multienim,
ut dixi, filii, sed diversitas filiorum : alius per naturain ,

alius per graliam.

XCIX. Mulloe creaturae invisibiles et visibiles : invisibi-

les, ut Principalus et Potestales, Throni et Dominaliono.s:

visibiles, utsol,luna, stelhc, homo, terra. Ergo diversre

species, et diversae creaturarum substantiae sunt. Itaque

si velis proprietatem creaturre alicujus exprimere, aul so-

lem, aut lunam nominabis, aut stellas : et sic intelligilur

quid sit, quod significandum putaveris.

G. Caeterum si factum dicas aut creatum ,

quod intcr-

dum Filium dicunt; quia multa facla et creala sunt, non

proprietatem substanlia; vidcris significasse, sed specicm
qualitatis.Aliud enim substantia, aliud qualilas est. De-
nique diximus et alibi , oOctav ita inlcrprclalos Latinos, ut

substantiam dicerent. o'jgI-x autem Dei cum dicilur, qnid

aliud significalur, iii^i Dcum semjv>r essc ? Quod lillerae

' Joan. vin, 44-

 DE INCARN. DOMIN. cACRAMENTO, LIB. I. 4^1

ipsae exprimunt, quoniaui vis divina ouaaati, hoc cst,

cuni sit seniper, oitciot. dicilur, unius littcrie inutato ordine

propler sonum et compendium decoremque sermonis.

Ergo oWtcx, quod semper sit Deus , significat : ingeniti au-

tem, ut tu vis, vel genili appellatio quomodo sit, decla-

rat, hoc esl, quod non ex alio sit Pater, nec ex se Filius.

Species hic videtur esse diversa. Species utique distincta,

sed indistincla Divinitas.
CI. Quaeris quomodo hoc probari possit? Eiiam in
creaturis ostendam diversamspeciem, diversa initia in ple-

risque, et unam esse substantiam , et de Scripturis cxem-

pla proferam. Itaque si in his quae morlahasunt, hoc po-
test convenire; quemadmodum Patris et Filii et Spiritus
Divinitati legem cujusdam necessitatis imponunt?
CII. Omnia nempe volatilia quae ejusdem generis viden-
tur, ejusdem utique et naturae sunt, utaquilarum unum ge-
nus et una natura est, vulturum similiter, et cseterorum
secundum genus suum volatilium. Quemadmodum autem
cceperint esse volatilia, tresspecies reperimus,etortuseo-
rumcausaslegimusessediversas. Scriptumestenim dixisse
«Deum: « Producantaquae repentiaanimarumviventium,
«etvolatilia voJantium*. »Et paulo post, cum paradisum
fecisset Deus, et posuisset in eo hominem, scriptum est,
quiafiguravit Deus deterra bestias agri,etvolatilia coeli^.
Significantur ergo volalilia hoc loco figurata de terra.
Supra quoque legisli quia dixit Deus avibus : « Crescite
»et multiplicamini' ; » utique ex coitu maris et foeminie
generalionis incrementa praecipiens. Itaque adverlimus
etiam quae unius generis sunt, diverso modo esse coepisse :

alia de aquis, alia de terra , alia de maris et foeminas ge-

neralione; et unius tamen haec essc natura?, disslmilitu
dinemque subslanliae non habere.
• Gen. I, ao. — » Id. n, 19. — * M. 1, 22.

LIX. 3l
482 S. AMBhOSll

CIIl. Quid vero taiu unius nalurae, quam caro nostra

cum Douiinici corporis verilate? Diversis tamen utraque
ducta causis, divsrsis orta princiuiis est. Caro enim Do-
mini Spirilu iu Vir^inem supervenienle generata', non
expectavit virilis rauuineique coilus solcmne commer-
cium : caro vero nosUa , nisi virilis juxta fcemineusque
scxus genilalia sulcis naluralibus obducat semina, intra
viscera nescit inaterna iormari; et lamen cum generatio-
nis fuerit causa diversa, caruis tamen in Christo cum ho-
minibus omnibus una natura est.

CIV. Partus euim \ irginis non naturam mutavit, sed

generandi usum novavit. Denique caro de carne nala est.

Habuit ergo de suo \ irgo , quod traderet ; non enim alie-

num dedit raater, sed proprium e visceribus suis contulit

inusitato modo, sed usitato munere. Habuit igltur caruem
Virgo, quaui nalurae soieuinis jure transcripsit iu loelum.
Eadem igitur secundum caruem generanlis Mariae ,
geni-
tique natura , nec dissimilis fralribus; quia dicit 8crip-

tura, ut per omnia siuiiiis Iratribus fierel^ Similis utique

Dei Filius nostri non secundum Divinitalis pleniludinem,
sed secundum animoe ralionabllis , et ut expressius dica-

mus humani
, noslrique corporis veritatem.
CV. Quid aulem dc ipso loquamur Adam', qul cum sit

formalus e limo terrae, generavit utique filios suae consor-

tes naturai ,
participes generis.successionis haeredes ? Di-
versa quidem in fiiiis et parente principia, sed humanae
conditionis una natura; nec tamen dissimilitudo orlus
simililudini suhstantiaj pra'judicavit. Similis ergo filius

patri etiam in his, qnse propler humauae condilionis fra-

gililaten\ similitudinis pleuitudincm habere non possent :

quomodo ergo Dei Patris dissimilis Filius verus ?

• Luc. 1, 55, — • Hebr. n. 17. — Gen. 11, 17.

 DB INGARN. DOMIN. SACRAMENTO, LIB. I. 4^3

CAPUT X.

A supertoribiis eos non diserepare qui Filium Patrisi- ,

milem agnoscentes, ejusdem substantim inficiantur.

Dlon enini poi.se inter eos accidenlalem aut partialem
intercedere siiniiitudincm ', cuin /iuju>modi similitu-
dines puris liominibus cuni I)eo tribuantur^ at Filio
eum Patre nalurce sit simiiitudo , cujus el perfecta
imago est. IMhil ergo vocem ingenitum catholicis ob-
stare , sed hcereticorum prodere perjidiam ; quippe qui
dum vocem in Scriplura ignotam usurpabant , omni-
potentiam quce illis personis ibi tribuitur^ negabant.

CVI. Sed plerique eamdem sectam sequentes , dispu-

talionis genere discordare se putant ab his qui dissimilem ,

Palri per omnia Filium dicunt. Ideo horum quoque qui

simiiem dicunt Filium, sed non unius substanlise cum
Patre, ineplias discutiamus.
CVII. Sed quae non unius naturae sunt, diversae sunt
utique atque distantis : et quae distanlis nalurae , conse-
quens est ut siuiilia esse non possint; nisi lorle secundum
speciem siuiilia dicas , dissimilia secundum verilatem. Nam
el laclis et nivis et cygni albentis concolor species est , sed
discrepantiam servat distanlis naturae; nec diflerentia ua-
turarum specierum simililudine coioratur.
CVIII. Qnomodo ergo isli simiiem dicunt Patrem et
Filium ,
qui unilalcm subslantiie negant? An secundum
formam et figuram et colorem similem pulant ? Sed haec
corporis suat, haec compositionem quamdam indicant,
3i.
 84 S. AMBROSII

Quomodo autem invisibili siraililudinem secundum colo-

rem aptamus aut formam ? Aut quomodo crealura polest
esse similis increato? Quomodo splendor gloriae, et clia-

racter substantiae ejus* ; si diversa gloria , ut illi dicunt

diversa substantia est.
CIX. Secundum gloriam, inquiunt, et operationem si-
milis est et propterea imago Dei dicitur Filius. Ergo si
,

per aliqua , non per omnia similis , pro parte similis , pro
parte dissimilis. Huic autem propositioni consequens est
ut si ex parte similis , non in toto est , pro parle sit Dei
imago composita : ac per hoc sequitur, ut et ipse compo-
situs videatur, cujus sit imago composlta. Composita autcm
si cx parte similitudinem servet, imago ejus ex parle si-

milis essenon possit.

CX. Sed qui similem secundum unitatem naturae ne-
gant similem caeteris arbitrantur. Solent enim dicere
, :

Cur putatis quia multum dedit Scriptura Filio, quia ima-

ginem dixit cum ipse Deus dixerit hominibus «Estote
; :

» sancti quoniam et ego sanctus sum * ?» Et Filius dixerit

,

«Estote perfecti , sicut et Pater vester qui in ccelis est,

» perfectus est ' ? » Nec intelligunt ex ipso astrui , quia non

secundum partem, sed secundum plenitudinem Divini-
talis et perfeclionem similis sit Filius Patri. Denique si

multi similes, cur solus Filius imago invisibilis Dei dicitur,

et character substantiai ejus; nisi quia in eo naturse ejus-
dem unitas, etejus majestatis expressio est?
CXI. Alia enim secundum imilationem similitudo , alia

secundum naturam : quod propositorum exemplorum

eliam verba indicant, dicit eiiim Scriplura : «Estote sancti ;»

ul id fiant per imitalionem. Ilominibus ergo dicitur : «Es-

»tote,') quia non sunt : de se autem dicit Deus : o Quia
Dsauctus sum;»nou ulique proficiente processu , sed ma-
' Hebr. t, 5. — » Levit. xix, a. — » Malth. xvi, 48.
 Dli li>CAr,N. DOMIN. SACR\MF.>TO LIB. I. 4^5

rjpnte natora. Deinde ait Sapienlia : « Estole perfecti ;

iit incipiant habere , qnod non habent. De Patrc antrm

dicit : «Sicut Pater vester, qni in ccelis est >
perfectns est.

Est ergo perfeclus Paler, qui semper est. Idco ejns vel
ou7!a graece, quod sit semper ; vel latine, quod in suo ma-
neat , nec ope subsistat aliena, appellatur substantia.
CXII. Sanctus ergo Pater, et perfectus Pater, sanctus
ctiam et perfectus Filius , quasi imago Dei. Imago
autem Dei ,
quia omnia quae sunt Dei, vidcntur in Filio ,

id est, sempilerna Divinitas, omnipotentia atque ma-

jcstas. Talis ergo qualis est Deus , sua videtur in ima-
gine. Lnde oportet ut imaginem ejns talcm credas ,

qnalis est Dens. Nam si imagini delrahas, et ulique ei ,

cujus imogo est, videbitur esse delractum : si minorera

imaginem credas, minor Deus apparebit in imagine. Qua-
lem enim sestimaveris imaginem , talis tibi videbitur is

cujus invisibilis est imago. Dixit imago : «Qui me videt,

» videt et Patrem*. s Et qualem apstimaveris eum , cujus
imaginem esse Filium credis i talis tibi necessario Filius
jeslimandus est. Unde quia increatus Pater , increatus et
^
Filius ; quia non minor Pater, non minor Filius ; quia om-
nipotens Pater. ojnnipotens Filius.
CXIII. Dictum est igitur, eliamsi usurpent quod non
legunt , ut ingenitum dicaut; eo verbo tamen nihil irape-

diri quominus unins naturae atque substantiae Christura

cum Patre esse credamus. Quod si unius naturae, utique

unius potentiae.
CXIV. Qui quidem locus haud difficilior est ad refel-
lenda studia perfidorum. Quomodo enim negant omnipo-
lentem Christum, quod scriptumest, qui volunt usurpare,
quod non docent scriptum ? Omnipotentemetenim Chris-
tum supra docuimus', et in Joannis evangelistae Apocalypsi,
> Joan. \ir, 9, — » Vide lib. n de Fide, cap. 3.
486 5. A.MBROSII

et in Zachariae prophetia , et in EvangeHo significatum.

Quse si quis recensenda putat, superiora revolvat et re-
petat.

CXV. Tamen quod ibi propter congestionem testimo-

niorum pene praeterii , dicant de quo putent dlclum, quod
Amos prophetavil; sic enim scriptum :«Dominus qui
est
sattigit terram, et movet eam, et higebunt omnes com-
»morantes in ea. Et ascendet sicut flumen yEgypti, quia
» aedlficat super ccelum ascensionem suam , et repromissio-
a nem suam super terram confirmat : qui advocat aquam
nmaris, et effundit eam super faciem terrae, Dominus
» omnlpotens nomenestei*. «Nonne haec omnia in Filium
intelligunt convenire, qni terram descondens tetigit, in
passlone commovit, de terris ascendit in coelum, et super
terram descendlt e coelo , slcut ipse promiserat?
CXVI. Sed quld de Fllio laboro , cum etlam Splritum
omnlpotentem Scriplura testetur ? Scrlptum est enim :

«Verbo Domlni coell firmati sunt, et Splrltu orls ejus omnis

Bvlrtus eorum^.» Et de Saplenlla scrlplum est qula ha-
beat in se omnlpotenlem Spirllum dlclt enlm Salomon , :

«Quia omnlum artifex docult me Sapientia'. »Est enlm in

ea Splrltns intelllgenllae, sanclus unlcus muUiplex sub- , , ,

lilis bene mobills dlserlus, inimaculalus manifeslus,

, , ,

inviolabllis , bonum amans , acnlus , providcns, possibi-

lls, munificus , benlgnus , slabilis , inleger, sine soUicitu-
dine , qul omnia potest, oninia speclans, et per omnia
penetrans spirituum intelllgibilium.
• Aoios. IX, 5, 6. — • PsbI. xxMf, 6. — * Snp, vn, la.
FBAGMENTtJM AMBROSIAM EX XnEODORE DESUMPTCM. 4^7

FRAGMENTUM AMBROSIANUM
EX THEODORETO DESLMPTUM,
POLYMORPHI DIALOGO IL

Sancti Ambrosti Episcopi Mediolanensis

in Expositione fidei.

I. CoNFiTEMUR Dominum nostrum Jesuni Christum ,

Filium Dei unigenitum , anle omnla stecula sine principio

ex Patre genitum secundum Divinilalem : in novissimis
vero diebus ex sancta Virgine Maria eiimdem incarnatum
esse, perfeclumfjue hominem ex anima rationali et cor-

pore assumpsisse , consubstantialem Patri secundum Di-

vinitatem , et consubstantialem nobis secundum humani-
tatem. Duaruni enim pcrfectarum naturarum unio facta
unum Chrislum unum
est ineffabiliter. Ideo , Fih"um Do-
miDum nostrum Jesum Christum Filium Dei confitemur,
sclentes quod Patrl suo secundum Divinitatem coaeternus
existens secundum quam omniuui eliam est condilor
, ,

dignatus est post sanclae \'irginis assensum

,
quando ,

dixit Angelo «Ecce ancilla Domini, fiat mihi secundum

:

» verbura tuum',);ineflabihler sibiexea teinphimaedificare,

et hoc sibi ab ipsa conceptione unire, n( n coaplernum ex
sua subslantia ccelitus dehUum corpus , sed ex subslanliae
nostrae massa , hoc est , ex Yirgine id assumens, et sibi
ipsi uniens.

» Luc. I, 38.
488 s. AMBnosii

II. Non
carnem mutatns Dens Verbnm, neqne ut
in

spectrum apparens, sedsinemnlatione et alleratione suam

conservans subslantiaai, assumptas natunc nostrae primi-
tias sibi uniit. Non principium sumens Deus Verbum ex
Virgine, sed Patri suo coaDternus exislens , nalunenostraB
primitiasper immensam bonilatem sibi unire dignatus est,
non commixtus , sed in utraque substanlia unus et idem
apparens, sicut scriptnm est :« Solvite templum hoc, et
» in Iribus diebus excitabo illud'.i)Solvitur enim Christus
Deus secundum meam substantiam , quam assumpsit : et

solutum templum idem excitat secundum divinam sub-

stantiam, secundum quam et omnium est conditor.
III. Nunquam post unionem quam sibi ex ipsa con- ,

ceptione unire dignatus est, vel a suo templo recedens

vel propter inelTabilem benignitatem valens recedere. Sed
idem est patibilis et impatibilis ; patibilis secundum hu-
manitatera, impatibilis secundum Divinitatem. t Videte
Dcnim, videte me, quia ego sum et non mutor^.|»Resus- ,

cilato igitur templo suo Deus Verbum et in ipso naturae ,

noslraj resurrectione ac renovatione perfecta, hanc disci-

pulis suis ostendens dicebat «Palpate me, et videte, quod
:

«spiritus carnemnon habet, sicut videtis Die,

et ossa

non esse, sed<'habere'; »ut habentem et id quod habetur

considerans, non mixtionem, non conversionem, nec alte-
ratlonem , sed unionem factam intelligas.
IV. Ideo etfixuras clavorum et lanceae ictum demons-
Iravit, et coram Discipulis comedit; ut omni ratione na-
turae nostrae resurrectionem in se renovalam persuaderel.
Et cum secundum beatam Divinitatis substantiam muta-
lionis et alterationis expers, impatibilis, immortalis, nulla

re indigens esset, passiones omnes templo suo inferri per-

Joan. II, 19. — » Malach. m, 6. — ' Luc. xxiv, Sg.

FRACMEMLM AMBROSIAN. liX TJIEODORET. DESUMPTUM. 48q
misil, et hoc propria potentia excitavit, et per templum
suum perfectam naturae nostrae renovationem eflecit.

V. Eos vero qui dicunt Dudum hominem esse Christum,

vel passioni obnoxium Deum Verbum, aut in carnem con-
versum , vel consubstantiatum corpus habiiisse , vel de
coelo id delulisse, aut phanlasma esse : vel qui morlalem
dicunt Deum Verbum opus habuisse, ut a Patre suscita-
retur, vel inanimatum corpus sumpsisse , mente
vel sinc
hominem , vel duas Christi naturas per commixlionem
confusas unam naturam factas esse : et qui non confilen-
tur inDomino nostro Jesu Ghristo duas esse naturas in-

confusas unam autem personam qualenus unus

, , est
Christus, unus Filius, eos anathematizat catholica et
aposlolica Ecclesia,
 ANNOTATIONES.

ANNOTATIO (l) pag. 4>

Signum crncis ponitur in liltera T. quam in anliquis

Hebraeorum characleribns hanc ipsam figuram habuisse
Hieronymus posl Origenem aucloreslin Ezech. cap. ix,
if 4, cnjns opinionem Grotius ad eumdem locum contra
Scaligerum dercndit. Quod aulem ad numerum 3i8, is
apiid Graecos arithmclice efferebatur lltteris ret lyj, qua-
rum poslericrcs diiae snavissimi nominis Jesu iniliales

sunt. Et h'nc Anibrosianae allusionis ralio patet. Hlam

autcm hoc ipso h'bro cap. xviii, rursus proponit, non
secus ac lib. i, de ^braham , c»\i. ix, jam expresserat.
Neque veroea propria est sanclo Praesuli ;eamdem enim
etiam exhibet lib. i, de Splrltu sanclo, cap i. Paschasius
diaconnsGclasiopapaesynchronus : sicut el Prudentius in
Prwfat. Psychow. sed obscurins His aulem oinnlbus prrei-

veratClemens Alexandrinus,quieamdeminterpretationem
quasi ab antiquis lhcoloj;is acccplam Inculenter explicat
lib. VI, Slromaton, p. 656. LJnde perspicuum est priscis
illis persuasum neutiquam fuisse mysteria religionis ila

litteris hebraicis Dcum alligata voluisse, ut non etiam in

graecis indicarentur, quemadmodum Domini crucem per
elementum graecum t ab Ezechiele designari asserit Ter-
tullianus, lib. iii, contra Marcionem ^ cap. xxii.
4')2 A>\N0T\T10>ES.

ANNOTATIO (2) pag. 9.

Praecipuarum haeresum in Trinitatem divinasque perso-

nas auctores memorat Ambrosius, Sabellium, Photinum
atque Arrium. Primus, Eusebio testc lib. vii, Histor.,
cap. VI, errores Ptolemaide in urbe Pentapoleos circiter
annum 2^7, spargere ccepit. Docebat autem in Deo unam
tantum esse personam, sed tribus diversis nominibus eam
eflerri.ut auctores sunt Epiphanius //a^rest 62. Basilius,
epist. 64. Phihistrius, Augustinus, atque alii. Photinus ex
Galatia provincia natus Sirmicensis faclus est episcopus
quemadmodum a nobis in lib. v, Comment, in Lucam^
num. 4> notatum fuit. Is cum doclrinam et eloquentiam
singularem sibi comparasset, nova dogmata vulgare ag-
gressus est anno circiter 343. Negabat porro Christum
Maria priorem exlitisse, ex qua et Josepho ipsum conju-
gali congressu , ut Marius Mercalor prodidit, natumhlas-
phcmabat. Unde cum hic apud Ambrosium Pholinus re-
fcrtur dicere Dei Filium ex Vir^ine orlum cepisse , aut
ex Maria Firgine apud Epiphaniuni id per quamdam ,

licentiam accipiendum est, ut cum \irgillus, Egl. 6. Pasi-

phaeu triura liberorura parentera virginem vocat, aut
verius per antonomasiam, ut solili nominis honore non
privctur. Addit autem Epiphanius Photinum, cum urge-
retur, dicere Erat in Patre Verbum sed 71071-
sohtum : ,

dum erat Filius quod filius non existeret $ed id ,

tpsum solum cui fiLii nomen eral aliqaando tribuen-

,

dum etc. Quibus quidem videtur Verbi aelernitalem Di-

,

vinitalemque non negare. Inde est fortasse quod Augusti-

nus, Haeresi44» cum dixisset Photinum Paulo Samos. a quo
initiumChrisloexvirginetribuebatur, siinilia credidisse,
 ANNOTATIONES. 4 9^

conlinuo addif. Secunduin allquid tamcn adversatusei

dicitut.YA hucratione Garneriiconjcclura coiifirinarinoii
maleposset, nisi asserin*S8etPhotiniun ouoouff!'oy rideui coii-

stantertenuisse. Sic etiam lociPP. qui invlcem conlrariiap-

parent, conciliabuntur. Namque ubi Iraditur negalum ab co
Vcrbum consubstantiale esse, hoc adveram ipsius opinio-

nem erit referendum ; ubi vero eidem altribui oppositum

videlur, ilhid intelligi de secunda responsiono ad quam coac-
tus confugiebat, poterit. Consule sis eumdcm Garnerlum,
Disserl. i, de HtBres. et Ub. Neslorii: et, ut cognoscas
quae raliones contra eum faciunt, Alexandrum. Quod
autcm superioribus duobus hierelicis Arrium jungit, cum
toto hoc opere impugnetur ejus haeresis, ut inspicerelec-
tor potest.

ANNOTATIO (3) pag. 12.

Non alium rusllcum designat Ambrosius, quam Illc-

remiani ; alhidit cnim ad ficuum calathos, dc quibus apud

eumdcm, cap. xxiv, i, et scqq.

ANNOTATIO (4) pag. 1 3.

Sensus ergo est Angelum indicasse in tribus pueris di-

vinarum personarum Trinitatemsignificatam; non secus
ac in se qui unus erat, indicabalur unitas potcstatis seu
nalunc; namque haj voces promiscue ponuntur ab Am-

brosio in hoc Opere. Quod autem docelur in Angelo

extilisse Dei Filium; ea sententia non unius Ambrosii cst,

verum etlam non paucorum e prlscls Palrlbus. Hos inler

^uclor. Qucest. f''ct. rcs/rt/JJ.longiusprogressusquaest. 18,

4^4 AN^OTATIONES.

dicit de Nahuchodonosore, regni merilo in camino

Chrislumvidit. Huic lamen videturprreivisseSanctusnos-
ter infra cap. xiii, num. 80. Videinterpretes in Danieiem,
et scholasticos in 2. Senten. Disl. 8, sicut et in D.

ThomaB i p. q. 5i.

ANAOTATIO (o) pag. 1 5.

Hilarius quoque relato eodeui hoc Apostoli loco , nos

praeinuuil adver»us philosophorum arj^inncnla el lullacias :

a quihus etiaui cavcndum prasripiuiit ahi Paires, uiaxiuje

Tero Auguslious, lih. xi;i, contra Faual. , cap. xv. Sed

Epiphanius Arisloleiis dialeclicaui exprosse uotal : ad
quam etiara speclasse Auibroaiuui ooii iuviti credideri-
mus. Hinc rorle nata est ilia iahula, dc qua Card. Cusa-
nus in Apologia doclcB ignorantice : Ltgitur , inquit,
beatiss. Ambrosium lelaniis addidisse : A dialeciicis,
quidam a dialectica Aristolelis, Ubera nos, Domine.

ANNOTATIO (6) pag. l6.

Degener ab Ambrosio passim in his libris ille dicitur,

qui a principio suo 000 tanlum perieclione, sed cliam
natura et suhslanlia desciscil. iNec aliler eliaui ab Hiiario
sumitur, lih. viii, dc Trinit. Duin nihii in eo , Fiiio vi-

deiicet, ex se Deus gignendo de^enerat. iNouieu eliam

^enuspassim ah eodeui pouitur pro uatura : in quo con-
gruit cum auclore lib. de De/init. apud Alhanasiuin , uhi
legimUS ipu?(; xait ouata, xat )*evo; ouv ectti.

ANNOTATIO (7) pag. a6.

Haec objectio haud leviter urgehat illos haereticos ,

 ANNOTiTIONES. 4g5
qiiam proiode ipsis subinde objicere Ambrosius non prx-
teruiisil : altamen eidcra reponebaut Palrem in Filio tan-

qiiam rcgem in imagine abs se adorari colique , ut ex

Athanasii orat. 4» 'w Arrianos discere est. Sed cum
sequatur ex hoc responso, eamdem quoque venoralionem
homini utpote ad imaginem Dei condilo exhiberi posse;
illo effugio nihil obstante, auctores ejus in othnicorum
ferme ordinem reposuerunt idem Alhanasins orat. 3 et 4,
contra eosdem , Basiiius Hom. 27, in SabeU, Grcgorius
Nyss. et alii. Consule eliam Valesii nolas ad lib. 11, Uist.

Tbeodor. 20.

ANNOTATIO (8) pag. ^^.

Concilium hoc celebratum fuit anoo Sog. Arimini , quae

civitas maritima est in Romania Itahae provincia. Qua-
propler ejusdem concessus acta, quae, leste Hieronvmo
in Luciferianos, in pubiicis Ecclesiarumque tabulariis as-

servabantur, a Mediolauensibus non abluisse per quam

credibile esl, (Jlitur lamen sanclus Ambrosius solo tesli-
monio Synodicae ad Constantiumepislolie qua episcopi, :

qui ad quadringentos et amplius coiverant , certiorem fa-

ciuut Imperalorem, sc satuiisse, ne quid eorum quae apud

^icaeam sancita fuerant, mularelur. Ha;c cpislola , qua
vix pretiosius aliud antiquitalis piguus ad nos pervenit,
exlat iu Alhanasii, lib, deSyn. Arim.tt Seltuc. referlur
que nou modo a Socrale, Sozomeno el Theodorelo Gr;e-
cis scriploribus; at etiam ab Hilario in fra^menlis. Verum
prscclara illa confessio non diu integra perseveravil; iilam
enim primo decem Concilii ad Constanlium legati dcinde ,

omnes ferme isli aniisliles non correxerunt, sed corrupe-

runt : cum partim ab Imperatore territi, partim deceptl
 ^gQ ANNOTATIOJiES.

ab Arrianis, in vocum substantice et consubstantialis abo-

litionera consensere cujus quidem prcevaricationis eorum

:

qui memoriae prodiderunt res Ecclesiae nemo non memi-

nit. Cerle jam vidimus quid sanctus Doctor de iila scrip-

serit in Luc. lib. v, num. 71 : de qua etiam dicturus est

infra Jib. 111 , et alibi pluribus locis. Secula est demum
vera correctio, quam Ambrosius secundum vocat. Synodi

porro quarum hic teslimonia indicantur, eae sunt ,

Alexandrina , cui pr^efuit Athanasius ann. 562. Parisina

eopse anno coacta, cujns Synodica epistola inler Hilarii
fragmenta extat; Romana denique habita sub Damasi
pontincatu ann. 56(j, quas omnes adire operae pretium
sane fuerit.

ANNOTATIO (9) pag. 5l. -

LXX. Interpretes, touj Xt9ou? rJJj irXyjpwfftM?... xa't Tat;

ffuvGeiTEj. Texlus Hebr. tapides pleniludinum. Chaldiaca

paraphr. lapides ad implendas celaturas. Quod autcm
subdit Ambrosius, lapides compositi, quae verba refe-
renda sunt ad toc; ffuvScaej; ; ea nihil habent in Hebraeo
aut versionibus aliisquodsibi respondeat : sicut nec lapi'
des supplementi iu \ ulgata.

ANNOTATIO (lo) pag. 63.

Arrius ejusque sectatores cum libertalem aliler erlpere

Christo non possent, eo devenerant impietatis, ut ab i!!o

non animam, sed solamcarnemassumplam contcnderent.

Testis est hujus rei Alhanasius de Salut. Adventu Cln*.

pag, 635. Epiphanius, Ha^r. 69, num. 49« Auguslinus,

 ANXOTATIOM-S. ^97
thvr. /,(), cl Thcodorolus , lil). v, Ilimi. Fabul. ,

c;ij). XI.

A>NOTATio (ii) pag. C)G.

Tnlolligc afTccUis innociios, nec non vilioram (jiiIbiH

noslros dc|)ravarl dolcuius , iniiuuncs. Elsi vcro cos-

dem alii j)Osl Ilieronymum in Mallh. 5G, pvopassionca
vocare malucrunt, quam j)assioncs; hanc lamcu voceni
adhibere voluit Ambrosius, ut Arrlano crrori validiiisor-
ihodoxa vcrilas ojjponerelur. De Christi porro allcctihis
ubcrlim Maj2;ister in OcS^cnfe?!^ Dislinct. i5. D. Thoin, iii,

p. 5, q. ) 5 , a. 4 et 6 , aliiquc post eos Theologl dis-

putant.

AKNOTATIO (is) pag. 68.

Paulo diirlor vldctur ea locullo, qulppe quce honiliiis

naluram personamque salleDi voco tenus conrundat. ])iiri-

cultatcm ut solval Petavius Dogm. Theolog. de Trinlt. ait

personam hic eo signiricatuaccipiendam.quo vulgus dicll

aliqucm in pcrsona allcujus loqui velagere, Id est , vlce,

nominc vcl auclorllatc : quo seusn personac voccni
cliam ab aliis (julbusdiim Patribus positam ccnscl. Addcrij
poluissct Ambrosluin Ij)sum infra cap. x, num. 84. ubi
dicit rnortis obedlcntlam incarnationis fuisse, ui <juact
ofjicia nostra susccpit ct nomiao. Vcrum quitlfjuid sit do
hac acccptionc, cum passim In hoc Opcrc naluram ac
personam salis dlslinguat S. Doclor, ccrlum csl orlho-

doxam hoc loco esse ipslus scalcnllam, ncc aliud sil)i

voluissc , nisi Christum ul liomiucm scu sccuudinn ikiUi-

ram humanam locutuai, cum Palrcm majoreiu dixil;

LIX. 3 \
 4^8 ANNOtATiOlSES»

siciit eliaui lib. iv ait eumdeQi Christum ex pcrsoncB

, liO' I

minis incarnali susceptione loijui.

AK>'OTATio (i3) pag. S8.

Irridentur hic Arriani , qui cum philosophiae piacitis

niti se jactarent, relalioneui quanlilalis , ubi philosophice
loquendo qualitatis esse debeat, inducebant. Sic cliani
Cyrillus Alex. in Tliess. disseri., ii, eamdeni Eunouiii
lallaciam arguit. Eapropter autem dillicultatem hanc uno
verbo persirinxit Ambrosius, quia ipsam supra abunde
enodavit.

ANAOTATio (i4) pag. 8g.

Manuscriptihaud pauci ?io?i demuUitam. Quanquam

,

non absurde melius tamen aUi atque edit. non diminu-

, ,

tam. Hanc autem vocem, perinde ac sequentem nonpos-

sis rectius intelligere ,
quam ex hoc Hilarii loco lib. vi,
de Trinit., sic loquentis Deo portionem sed
: Nescitiii ,

scit Deum totum ex Deo toto : scit ex uno unum; non

descctum, sed natum : scitiiativitate Deinec diminutio-

nem esse gignentis , nec infirmitatem esse nascentis.

ANNOTATIO (l5) pag. lo8.

Alexandrinos alque ^gyptios hic indicari cognoscere

est ex iisquae S. Doctor, Exposit. Psalmi xxxvi, num. 55,
memorat. Ex his autem duobus locis duas praecipuas le-

gendi hujusce textus rationes fuisse intelligas; alteram,

quae verbis iUis, Omnia pcripsum factasunt,et sine ipso
factum estiiiiiil, absolulum sensum includebat : alteram
 ANNOTATIONES. ^90
Vero, qiia scnsus non nisl sequentibus islis, <juod faciuin
tsi, terunnabalur. Sed uec deeraut qui seusum perducc-
rcnt usque ad illa vcrba, (juod factum est in tpso. lianc
dislinctioncm seculi sunt Gregorius Nyss., lib. i, Cont.
Eunoniium, et Epiphanius in Ancorat. , nuai. 70, ubi
|)iimam acerbc nolat quasi Spiritui sancto iujuriosam, de
qua lib. 1 de Spiritu ^anclo lorte aliquid erit dicendum.
,

Primam vcro Auj^usliuus ita admittit, ut secundaejuspars

hoc modo distinguatur Quod factuni cst in illo vila
: ,

eraf ; alteram autem ejusdem partis subdistiuctioncm qua

virgula post voces, in ipso , apponebatur, absurdam ceu-
sct. Vide hb. v, de Gen. ad Litt., cap. xiv, ct Tract. i,

inJoan., uum. iG, sicutctlnlerprelesadeumdemlocum.

ANNOTATIO (16) pag. 123.

Illeronyraus, Epist. xxv, ad Evagr., hanc opinionem

non judffiis, sed Origeni ac Didymo ascribit.

ANNOTATIO (jj) pag. l33.

Ambigiturinter eruditos quoenam sitilla Eusebii Nlcom.

opislola , cujus hic mentio iit ab Ambrosio. Hermannus,
lib. II, Vila; S. Athan., cap. \iii,post Card. Baronium ad
annum 325, putat eam esse, cujus Theodoretus, lib. i,

cap. VIII, edit. Vales. commeminit. V alesius vero in eum-

dem locum non de epistola Nicomediensis , sed de libcllo
fidei ab Eusebio Caesar. Patribus coucihi oblato inteihgen-
dum hunc Theodoreti locum defendit, allalis in hanc
remquibusdam rationibus quai sane tanti non videnlur,
:

ut ejus opinio omni careat difficultate. Verum quidquid

sit, ccrtum est Ambrosium non de formula seu libcllo
32.
5ob aNnotationes»

fidci , sed de epistola hoc loco loqui. Quod vefo Idcm

Euscbius Ambrosio dicilnr ArrianoruQi auclor, hocsanclo

viro non est singularc; Alhanasins eniui passim Arrianos
Eusebianorumnominesignificat. Socrates quoque lib. i,
cap. VI, de litteris Alexandri Alexandrini cpisc. agrns,
Eusebium non lam Arrii doclrinam dclendissc, '[uam
suam ipsius propagare voluisse scriplo prodidit.

ANNOTATIO (l8) pag. 1^2.

Manuscripli aliquot, biterpretes alicubi omnipotentem

interpretali sunt. Et sane cum Ambrosius ex voce omvl-
polcns argumenlelur , sine dispendio sensus alioe intcrpre

laliones omitli posscnl. Verum cum habeantur in ahis

cod. manu ncc non in edilis omnibus, rcjicion-

exaratis ,

das ahas duas non pulavimus. Primam (\\\dL sabaolli expo-

niivxr virlutum sive exerciluum, agnoscit Epiphanius,

tlter. 26, et praelcr aUos Palres Origenem Grcgorium ,

Nazianz. Auguslinum etc, Ilieroymus epist. loG, ad

, ,

Marcellam : sicut et eamdem simul atque tertiam , qua

scihcet memorata idem sonat ac omnipotens,
dictio
epist. 142 comprobat. Quod autem illa ipsa vox cliam
,

pro rcge sumi dicilnr, hoc non reperimus alterius cujus-

quam firmatum sullragio.

ANNOTATIO (
1 9) pag. iS^.

llunc significatum dictionis Amen tradit ctiam Hicro-

nymus, «qiist. i54, qu^e cst ad Sophroniumj et 107,
quce ad MarceLlam. In illis autem alias duas accepliones
addit, nimirum ubi quandoque pro fiat, qnandoque pro
vere seu verum cst, ponilur. Easdcm simililer admillit
 A.N.NOl ATKCm;.';. 5()1

AujLrosius, priurcm sriliccl iit Psalin. m. ,

iitim. 5G
alleram aulcm lilj. dc Mysi. , cap. ix, uum. -V^, cl alibi.

ANNOTATIO (20) paj;. l()2.

Epilogum pro ijuerimoniis ah Ambrosio usur|)alum

JJcxaem., ]ih. vi, iium 24 obscrvabamus. Nccpio
cap. ,

VI ro camdem voccqi boc loci usuipal seusu admotlum

alieuo; iiihil enim aiiud sigiiat cjuam cjusmodi scrmoneui,
qnalem oralores, ut judicum mculcs a caus;c cpi;c agilur,
cogilatione avcrlanl, ad moicndos cicnduscpie allccUii
adbibere solcnl.

AA.NOTATIO ('2l) pog. 22 1.

Id est, cjui Christum antccjuam carncm suscipeict,

(uissc negat, ut alibi a nobis obscrvalum csl,

A.^iNOTATlO (22) pa^, 22-2,

Hebionem iii Cbrislo nihil aguovisse , cjuod non cs-ct

|)uri ac nudi hominis, Iradit Tcrtullianus , lib, dc carn6

Clir., cap. xviii. Eusebius, lib. m, ilist., cap, xxi et xxvii,
Epiphanius, Haer. oo. Auguslinus, de JJ(er, , cap, x, et
alii. Pauli quoque Samo;, is error fuil, quemadmodum
cxEusebii, lib. v, cap. xxviii, et lib. vii , cap. xxvii,
XXIX ot XXX, cognoscere esl, ut purum hominem Chri*-
lum dicerel. Addebat tamen Vcrbum c coclo delapsum m
Jcsu habitassc, uti teslalur Epij^hanius, fJccr, 65. l*>jns-

dem hacrelici Augustinus quoque meminit, lib. dcJJwr,,

cap. XLiv, alquc alii.
i>\i% ANN0TATI0IVE8.

ANNOTATio (23) pag;. 25l.

Ililarlus, can. 26, in Matth. Deflne, inquit, temporwni

miram soUtcitudinis nostrn^ ademit, diem iUum dicens
nemtni esse co^nitum , et iionsolum j^nf^elis, sed etiam
At licet ita disserat in Mattheum, hinc
sibt ignoratu7n.
tamen minime probatur eum haec verba nec FiUus, le- ,

gisse apud eumdem Evangelistam , cum ita ratiocinari po-

luerit ex aliis istis , nisi sokis Pater ; vqI certe alludere
ad locum Marci ubi exhibentur. Verumtaraen nec apud
,

hunc eadem legisse videtur Ambrosius alioqui enim hae- ;

reticis expedlta fuisset responslo haec ipsa in Marci Evan-

geh*o extare. Hleronymu? quoque idem quodam modo indi-

cat in eumdem vers. 36 , cap. xxiv. Matth. cum ex eo
quod memorata verba non roperiantnr In grc-ccis rt
maxime in Adamanlii et Plerli exemplaribns argumen- ,

tum clicit adversus Arrium atque Ennomium quibus :

utlque ut hjus ratlonls vim eliderent sufficlehat si apud , ,

Marcum eadem habebantur. Qnod autem Erasmus In

eumdem Matthrel locum autumat has ipsas voce, e texlu
Matthaei sublatas fuisse , cum a Marco ejusdem Matth;rl
breviatore referantur; Is merito reprehendltur a Grollo
in eum locum, easdem potlus ex Marco In Malthaeum a
hbrarlis translatas afTirmanle. Sed Ipsum consulerc lcc-

tori h'cet.

ANNOTATIO (2.4) pag. 20^.

Arcturus, qui et Bootes et Arctophylax vocatur, conslcl-

lalio septentrionalis, primuni atque ultimum nonien hiiic

adeptus est , quod retro et quasi ad caudam Ursae posllus

sit, quemadmodum eliain Bootcs dititur quod seqni ac
 ANNOTATIONES, 5oa
regere plaustrum cceleste videatur. Orion a multitndine
aquarum nomen obtinuit, quod oriatur hyemali tempore,
etpluviastempestalesqiie ciere exislimetur. Postremo Ver-
gili.-e quod vere ortum suum habeant,
a Latinis idcirco,

f uerunt nominalae ; quod plures

sicut et a Graecis Pleiades,
simul appareant ; unde Ambrosius noster nominat coUi-
gationes, sive ut in manuscriptis quibusdam legitur col' :

legiationes, vergiliarum.

ANNOTATIO (^5) pag. 955.

Ne obscurum quod Ambrosius dicm judi-

cui videatur
cii Dominus
Christo cognitum fuisse exinde probet, quia
est etiam sabbati; advertendum hanc mentem esse Doc-
toris nostri Christum scilicet ea quorum fuerit ipse Do-
,

minus, ignorare haud quaquam posse eum autem diei :

judicii Dominnm esse ex eo doceri, quod sit Dominus

etiam sabbati , qui dies et aliorum omnium praestanlissi-

mus, et resurrectionis , ut idem Ambrosius saepius tradit,

figura est. Quae vero de destruendis Hierosolymis subji-
ciuntur, spirituahler intelligenda noscas e lib. x, inLu-
cam, num. i5 , et sequenlibus.

ANNOTATIO (26) pag. 26 1.

Illam porro quorumdam opinionem qua Chrislum tem-

pore suae missionis secundum naturam humanam de faclo
nonnulla ignorasse, ac vere scientia profecisse affirina-
bant, ut in fide quodam modo periculosam sibi non pro-
bari declarat Ambrosius. Quapropter qui eamdem vulgo
sequuntur heterodoxi , quin sanctum Doclorem hac parle
contrarium habeant, negarc non possunt. Neque vero ti-
5o4 ANNOTATIONES.

mcndiim fuerit, ne illa tlissimulalio quam adraillit, videa-

lur conjuncta mendacio. Etcnim praeterquam quod attem

perabat sc iis quos alloquebalur, quibus dcbita non erat
ista cognitio ; ipsemet ut homo loquebalur, id est, ut
praeditus anima ralionali , cui naturaliler minimc cora-
pctcbat futura cognoscere , licet eadem ex Verbi uniono
non ignoraret. Quo sensu etiam interprelari possis
Alban. Orat. i\,cont. Jrrian, Hilar. , lib. ix, de Trinit.

Basil., opisl. 091, et Gregor. Nazian., Orat. xxxvi, et

alios.

ANNOTATIO (27) pag. 2y /[.

Quod ibi iegilur Gedconcm voluissc Angelo pedes

abluore, hoc undenain sumplum fueril, nobis non liquel.
Elenirn ca dc re in Bibliis, quae exlanl, nulla fil menlio.
 CONCORDANTIA
BIBLlOTHECiE LATINiE GUM GALLICA,

CIBLIOTIIECA LA.TINA. BIBLIOTHEGA GALLIGA.

Libri de Ode quiuque, pag. 3. EorumJetn fragmenta el aniiljsis,

tom. IX, p. 295-299.

Libii 'Je S[)irilu sanclo Ues, p. 271. Eorumdem analjsis, tom. i\, p. 299-

3o4.

Ue .sjcramtiito incainalionis Donii- Ejusdem analjsis e( exi'erj>l;i, lom.

nic^B, j). 445. IX, p. 3o4-3io.
 INDEX
TOMl QLINQUAGESIMI NONI.

LIBRI DE FIDE AD GRATIANUH AUGUSTUM.

Pnpln.

LiBBR I. Prologus. Gratianum ob ardorem discendae 6dei laudat Am-

. brosins, semet vero deprimit. Quanquam autem illum liumana doc-
trina indi^ere neget ,
quippe qui a Deoipso fuerit institulus, addit

tamen eumdem ac sua pietate viam sibi ad victoriam munire. Tum

difGcultale operis insinuata , non tam rationem quam auctoritatem,
maxime vero Nicaeni concilii seculurum se pro6tetur.
, 3
Capit I. Catholicam 6dem a gentiiium, Judaeorum, ac haereticorum
crroribus d'5linguit expositoque vocum Dei et Domini signiCcatu
:

personarum discrimen, et natura? unitatem demonstrat quam dum :

separant An-iani, non Ires Deos tantum inducunt, sed etiam Trinita-
tis regnum destruunt. 5
Capct II. Imperatorem ad fidei zelum exhortatus, ab ea quae Christo
cum Pafre inest voluntatis atque operationis unitate ipsum Deum
,

esse ostendit. Quapropter exposilis divinis attributi';. eadera Chrislo

etiam convenire .nffirmat : cujus praeterea varias appcllationes prose-
cutus, iis substantialem unitalem personalemque distinctionem pro-
bari docet : tum exemplis aliquot ad explicandam unitatem illam ad-
ductis. negat aliter Dei unitatem defendi posse. 7
Capct III. Patris ac Filii unitatem Scripturse teslimoniis probat, et
primo Isaiae locum aliorum comparatione ita illustrat. ut nullam a
Palris natura in Filio inesse diff-rcntiam astruat, nisi quantum ad
carnem : ac proinde unam utriusque Deitalcm csse. Quod ubi auc-
torilate Baruch con6rniatum est , 6dem Prophelis hac in re haben-
dam tradil, 9
Caput IV. Argumentis probandam Dei unitatem collectim
aliquot ad
proposilis, in Iribus Magorum muneribu? Chrisli Divinilatem huma-
nitatemcjue adumbralas ostendit ; non sccus ac in Angelo cum tri-
 Lui [lueiis iiiUr lljriimas (lcainbulititr, Diviiiilalis ac Trinilalis veri'
talem. la
CAPur V. Arrianorum variac in ChrJsluni blnspliemia; referunlur,
quibus anlequam respondealur, monentur Calhoiici caveant a 80-
phismalis philosuphorum eo quod scilicet in illis hteretici speui
;

pru;cipuam collocarent. i4
Cafdt VI. Chrislum Palri dissimilem non esse probalurus, memornlis
celcbrioribus Arrianorum ducibus, quam male inlcr cos convcnial,
aperit, atque adversuseos, tanquam iu monslra quKdam, praesidium
Scripturarum oslcn^Jit. j5
Capct VU. Ex Paulo, Prophetis alque EvangelioChristus asserilur Pa-
Iri similis; maxime vero cx hominis ad similitudinem divinam crea-
tionc. ij
Capct VIII. E\ probala Filii cum Patre similitudine, eumdem oeler-
num eliam esse liaud a;;;re demonslrari , quod niliilominus astruilur
e prophelia Isaj;c, ac JoaHnis Evangelio ; cujus uliinii aucloritate
obrui hDeresiarcIuc declarantur. »9
Capdt IX. Haercticos inlerrogat Vir sanclus, olensoque illorum res-
ponsionc, qua Filium omni quidcm tempore priorim, Palre autem
posteriorem essc aflirmabant, in Deum induci mutalioncmj aeterni-
tatem utrique personae tribuendam coUigit. ai

Caput X. Ubi Christi aelernilalcm confirmavit ex Aposlolo, divinam

f,'enerationem non ad humanae modulum exigendam, aut curiosius
cxcutiendam ; al declinatis quae hinc nascunlur, dift)cullatibu=,quid-

fjuid more corporco de hac generatione dicitur , spiritali sensu io'

tclli;;rnduni esse dcclarat. ?3

CAruTXI. Nonposseprobari e Scriptura Palrem Fdio priorem esse ; ne-

que etiam argumcnlis cx hominum generatione drsum[.tis rum ; inde

innumera secutura esscnt absurda : quod autem Chrislum ex lempore
nalum audcnt pronuntiare, id cumuhun esse im|)ietatis. aS
CaputXII. Iteratae in Fdium objectioni itcrum respondelur eam re-

torqueri etiam in Patrem posse ; cum ergo Pater nec loco , nec tem-
pore, aliave ulla creatura indigeat, sic nec eorum indigfntiam attri-

buendam Filio : cujus singularis gencralio cst non solum e Palre,

sed etiam e Virgine ;

proptereaque cum in hac non sexus aut simi-
lia locum liabuerint, in illa quoque non hahuissc. »7
Capct XIII. Quteslionem quDHiodo gcnilus sit Filius, solvit sanctus
Doclor; et rcvclationi credendum N,d)ucliodonosoris ac Petri exem •
l)Iodoc(l. llujus ultimi visioneaclcrnitatem Divinitatemque Filii sig-
natam esse ; atque adeo illi credendum neglcctis [ihilosophis , qui-
bus jamubiquelides abrogabatur. Contra vero gentilibusostendunlur
similes Arriani. aj
CaputXIV. Crcaturam non csse Uei Filium hinc astruilur, quod non
 index. 6d0
jusstrit sibl prsedirari Evangelium, quod crea(ura vanilali subdita
sil, quod oinnia creaverit, quod legalur genilus, qiiod landrm tradita

fuerit ^eiieralionis et adoptionis diflercntia : ubi utraqiic natura in

ipso declarutur, Quae lot ac tanla le.slimonia Aposlolica cxpositioiie
ronfirmantur. 32
C\PL'T XV. Duobiis Scriptura; locis quibus faclus et crcatus Chri^lus
dicitur, ut satisfaciat sanctus Prajsul : illosnonnisi secundum naiiiiain
!ii)minis ipsi convenire declarat : in qnibus etiam pr.x'teriluin pro fu-
tiiro posituin esse ex sacrorum Codicum auctorilale planum faril. 3i5

Caput XVI. Arrianos, si crcalum et genitum iilis idcm sil, Clirislo

infcrre injuriam : sin aulem iilH distare crcdant , (juem lcgeriut gi ni-
tum, creaturac ioco non liabendum. Iloc 1'aiili ne crealurae srrvia-
tur, proliibentis ; Ctirisli lamen se servum essepfoTtenlij, teslimo-
nio conlirmari : cui polius credcndum quain Arrio. Subditur etiam
crealuram iu Deo non esse, cum simplex sit : nec Filium in crcatura;

ordinem rcdigciidiiin ; cum in eo Palri complaccat. ?>7

Capct XVII. Ciiiislum Deum verum esse ex eo probat , quoiJ sit pro-
prius Dei Fiiius ;
prasmissaque difilcullatis suborientis sobilione
camdem rem inde confirinat, quod sif genitiis, quodque ex Dco
exieril. His subdil Patris ac Filii unilatem opcralionis ac volunla-
tis. Tum Apo^tolis el Centurione quem cum Arrianis coiilendit, iii

teslimoniuin adduclis Isaiain jungit ac Joannem. ^n

Caput X^'1II. la Nicacna definilione Arrianos enores, ne quem deci-
piant, commeinorai i. lidcm cum analhemale suo referuntur, qiiod
r.on modo Kicicw lalum dicilur, sed et Arimini semel ac iteriim. 4^
CiPDT XiX. Ubi Arrio primum e memoralis erroribus attribuit,
euindem refellit Joannis testimonio, ac e re nala tragicani iiaeresiar-

chac mortcm describit. Mox singiliatim reliquasejusdem Ijiasplicmias

expendil ct confulat. 44
Caput XX. Optat ad se mundandum ut obm ad Tsaiam Serapliim ali-

quein advolure : imovero ad se, ad imperalorem aliosquc Kclores

suos Cliristum invilal : ac tandem Dominico populo m\slicc desig-
nato, ul ejus viitute Gralianus cffilerique Cdeles inebrieiilur ])etil. 47
LioDR II. Prologus. Ambrosiuslibrosuperiori huncadjeclurus duodecim
iiomina Filii Dei primo lrifaii;un divisa noii ejus tanlum , scd Palris
eti.im ay.ernitatcm probare docet. IMox cadem cum duodecim sacer-
dotalis vcslis lapidibus cursim comparans. quam nece.^^sario conjun-
genda sint, inducta ipsorum nova dislribalione patcfacil. Deiiide ad
proposilam coniparalionem rediens, allegorice memorali amiclus tex-
turam ac lapillos laudat. Hinc mystica eliam geminae divisionis ra-
tione alluta, inslilulam comparalionem pergit exponeiej ex qua
fidem operibus coUigens allexcndam esse, contraclam ejusdem Cdei

de Filio descriptionem subdit. 5o

§l6 lHDiLX.

CiPLT I. Arriunorum Dei Filio bjnilalcm abrogantiutii ul jectiuiu-tti

iijii Mue horrorcpropositain ut solvdl, Chriali sentenliuiiic.v jicrsoiii;.

loijueiUium, nec uou ex ijjsis dicl^onibu» cxplical. 5 1.

Capii 11. lijijumesse Dei filiumab opcribus probat, nimirum ab t-jor.

m Ibraelilad sub TeslameiUo Veteri, el in Cbrisliaiios sub iSovii,
ijiiiebciis. Tum ubi subjecit ulile sibi essc ul buaum domijuim ac ju-
dicem suum arburetur : paleriium de FiiiO leslimonium alierl ; imo
eliam partis nou exij^uuj Judoiorum, quibus proiiide pejoris Arriaiii

case declaraulur. Quii; omuia veri)orum Spoasjj, eamdem Ciu'isLi bo-

iiitalein desig.iianlium, ciaudil exposilio. 55
Caput 111. Filiimi DeiDcum bonum ac veram esic, cum Ucus uuus sit. 58
Caput IV. Omnipotpntem esse Dei Filium prisci noviquc ioederis auc-
totilate demouslratur. 5j
Capui V. Objectos adversus Christi omnipoteutiam Scriptura; lextus
expunil; ac maxinie iu eo immoratur, ul eumdem nou raro e.\ hu-
maua; ualuriC atiectu locutum probet. tii

Capli VI. Occasioue superioium Sciiplurae locorum tantisper digre-

dieus, libertatem Domini primum ex eo quod eadem praiditus alhr-
metur Spiritus sanctus, deiude expressis quibus ipsa Filio Dei attri-

buitur, lestimouiisdemonslrat. tJJ

Caput Vil. Kedit ad propositae diflicultalis solutionem, et voluntatem

ailectusque humanos a Ctiristo vere susceplos esse, ac proiude quid-
quid in ipso uon congruil Diviuitati, ex iisdem orin docet, atque ad
id quod simulDeus et homo erat, referri. t»5

Cafoi Vlli. E\ pnncipio pr^iximc aute conslituto iilud solvilur quod

Christus dixil : Pater major ineesi. Quae verba et aiia ejusdem ra-
tiouis ubi secundum Immanitatem intelb^enda esse ostensum est,

eumdem Dominum secundum naturam di>iiiam dici uon posse Fatii

inleriorem multis couhrmalur. Oy
Capui IX. Objicientibus Fiiium, cum a Fatre sit missus, eo utiquemi-
iiortmesse; respondelur illum eliam a Spiritu luissum, quo tamen
luinor non habealur. Additur etiam Spiritum initli a Fatre el

Filio ul utriusque operalionum uuitas desijjnetur. lliuc admoneraur

sedulo distinguendum quae loculioues Chrislo ul Deo, quaeve eidem
ul homini conveniant : quarum exempla uon pauca subjiciuntur ex-
ponuiUurque. 72
CAfUT X. Objectionem a Filii obedientia desumptam soivit, ostenso-

que Trinilalis unam polenliam, Divinitatein alque operationem esse,

addit Christum etiam matri, qua minor dici neuliqiiam polest, obe-
dieiUiam txliibuisse. 76
CAPtT XI. Froponit cum Arrianis humaniter agere Christi exemplo
vuljjera vino et olco curantis ad quod coeleste medicamentum om-
 iie> invitfiiic, cjiio (ousilio is ('arnem iii(liifril. et qua nlililnte, trailit.

Hiik; jiptril qiiaiitiim piosit Gdem habere qua Clirislum propter uo«
oiiiiiem iiiliriiiilatem suscepisse cogiioscimus, cujus Uivinitas in pas-

Moiie erumpebat. lix quibus intelligere est Dei Filium sinc subjec-
tione ulla missum fuisse : nec mctuendum ne Gdes haec displiceat
Pairi : r,uip,ie qui in Filio sibi complacere signiiicet. 78
Caput XII. Christum in persona judicis consideratum Catbuhci an
Ariiani melius sibi conciiient, inquiritur. Objeclio piopter judicis
sessionein ac 1'alris voces exorla dissolvitur ; detnonstraturque nul-
lam in ¥\Vio iicc subjectionein si^niCcari, quod sedeat a Patre invita-
lus : nec piceiationcin, quod ad ejus dexlram sedeat. Denique ex
Angelico Trisagio peisonaium in Deo Trinitatem, ac simul unilaleni
natuixe sif;ni(icari dtclaratur. 82
Capct XI II. Gunliiiuala judicii Dominici allegoria, blaspbeinas Arria-
iioi um, Salielliiinorum , et Manichaeorum de suo judice opiniones
Ainbrosius paucis refellit. Deinde proposilis Christi de caeleris suis

adversariis expostulalionibus, judicium sibi mitius futurum speral. 85

Caput XIV. Judicis e\panit senlentiam discussisque adiersariorum ;

cavillis, ab ca provocalioncm non dari planum facit. 88

Caput XV. Modeste sentit de opere suo dicit tamen ad fidem illud :

sufGcerejcum diviiiae generalioni tot locis, Scriptura sufifragetur cui

obsurdescunl Arriani. Horum pervicaciaiu judaiice plane similem pu-
tefacieiis, ap[ recatur illis verilatis ainorem. Postremo deserendos
eos, ut|.ole haerelicos tt Anlicliristos docet. 89
Caput XVI. Gratiano victoriam spondens,eara abKzechielepracJictam
narrjt. Ex pielale Imperaloris haucsi)em confirmat, superiores cla-
des liaercbi Orienlalicin acceptas fcrcns. Deuin tandem obsecral, ut
j.iin plaralu-i, fiJeli exercilui, regioni, ac duci fcrat auxilium. yi
L'Bilb II I. Caput I.Ubi praemisit Ambrosius quamobremslrictius tractata
in prioribus libris, in his uberius traclanda suscipiat ; objectum sibi

fabularum usum exemplo Scripturae diluit cum alia poetica! memoran-

lis, tum maxime Sirenas, quae Cgurae sunt voluptatum : a quibus et
Pauii verba et Christi facta oportet avocenl Christianos. 94
Capot II. Qiiae corporis sunt a Christo pro nobis suscepti, Divinitati
non tribuenda secundum hanc illum altissimum quoJ qui neget,
: ;
'.

euin Patri ascribere incarnationem. Cum Deus legilui solus csse, aut
solus habere iininortalilatem, id etiam inteliigendum de Christo,
lum ut memorata impiclas duclinetur, tum quia eadem Filii, ac Pa-
tris asseritur operatio. 96
Capui III. Filium a Patre non separandum ex Aposlolo confirmari,
cum Fibo quoque conveniat beatum esse , solum potentem, ac im-
mortalem, natura videlicet , non gratia qua ipsi eliam Angeli
5 1 2 im>ex.

sunt immorlales; cl lucem liabilare inaccessibilem quo ullimo cjud :

ralionc Gal explicalo, quo paclo, Paler solus, ac Filius parilersolus

(licanlur, oslcndilur. 99
Caplt IV. Ciirislum nonnisi secundum carntm faclum narrari quiiipc ;

qui ul honiines rcdimeret. non egUL-ril adjutorio, sicut nec ut se re-

suscilarel;cum aliis ut mortuos resuscilarent, oratione opus fueril.
Et autem ipse ofaverit, hoc refcrendum ad humanitalem Divini-
si :

talem vero ex eo qnod imperaverit, aj^timandiim; in quo diabolus

Arrianis anteponitur. Tum exposito cur Filius iiominib potens dica-

tur, argumenti ponilur conclusio. 102

Capci y. Faclum in Scriptura nonsemper idem es.eac creatum exem-

plis ei ipsa petilis docet. lude colligit non cavillandum ex littera
more Judaeorum, quibus tamen haereticos pejores probat; atque ile-
rum propositam coiiGrmat sententiam. io5
Capli VI. Objectiomm es Joanne desumptam ut diluat, primo de-
monstrat Manichxis palrocinari Arrianum sensum deinde variadis- :

linguendorum veiborum ejusdem loci ej-posila ratione, ipsum nul!o

niodo ad subslanliam divinam sine Palris injuria referri posse apt- rle
probat, verumque illius exponit intelleclum. 107
CapoiVH. Quod a Salomone diclum est : Dominiis creavit me, ctc,
incarnationem Clirisli ad redimenda Patris opera factam signare : quo
ex ipsius Filii verbis dedarato, principium ostendit etiam accipi pus^o

de documentis Tirlutum, quarum omnium vias nobis Dominus a; c-

ruisse, ac vere principiuni extitisse demonstralur. 103

Caput VIII. Versiculus in Isaia proxime citatus de Christi humani-
tate ac Divinilate explicatur, eoque varias haereses juguiari evincitur. 1 1

Capit IX. Difficullatem cx loco Salomonis supra laudato exorienlcin

soUil Ambrosius , illic et praelerilum sumi pro futuro, et geminam

in Ghrislo naturam designari palffaciens. 1 14
Caplt X. Baplislte verba ex quibus Cliristum cUam anle incarnolio-

nem faclum dispulabant, soluturus, ubi praemisit ea referri posse ad

prsedestinationem, intclligenda tamen de incarnalione ab anlecc-

dentibus probat. Hinc progrediens ad mystica, ipsum dignitate ac

merilo ante Jo^nnem fui^sc declarat, maxime cum Ecclesiae, cujus

typus in historia Ruth expressus fuerat, sponsus , etiani excluso

Movse, solus extili.rit; quam licet Synagoga non omnino neglecta,

solusvocavit. ii5
Capit XI. Redit ad locum proposilum, et ubi Christus dicitur faclu=,
hoc vel ad incarnalionem vel ad causam sive adjunclum aliquod rc-
fcrri docet. Ad eum sensum plurima sacrorum codicum et Pauli iiii-

primis tesliiiionia eJisseril : maxime autem in eo immoralur, ul

Chrislum ^cium sncerdotem csic alque in Melchisedcch pracfigura-
 INDEX. •
5 1

tum, eique cum Patie operationis unitatem, non vero solam slmilitu-
dinem inesse persuadeat. 120
Capct XII. Regnum Palris atque Filii unum esse ac indivisum ; et

uiiam similiter ulriusqiie Divinitalem. 124

Caput XIII. Filio m.ije-t.ilem suam esse , ac palernae aequalem :

cujus socii non sint Angeli, spectatores. 19-

Capct XIV. Unius subslantiae cum Patre Filium esse hanc autcm :

etiam secundum Divinilatein suiui debere in mullis Scriplurarum

testimoniis, tametsi in aliis nonnullis hoc verbum aut de possessioni-
bu«. aut de incarnatione intelligatur. 1 jg
Capci XV.CumFilium Patrilrcpoouacov Arrianidicant, eos inDeosub-
tantiam aperte agnoscere nec ob aliud hanc vocem defugere, nisi
:

quod ilium verum Dei Filium fateri nolint, ut signiGcavit Eusebius

Nicomediensis. Recte igilur constitutum a Nicaenis Patribus verbuin
oaoov(7cay, utpote haeresi oppositum et in Scriptura firmatum
proindeque negleclis, quae isti fingunt deSabellianis, retinendum. i3a
Caput XVI. Ut Catliolici contra fraudes Arrianorum praemuniantur,
subdolas quasdam eorum confessiones exponit nec sufticere quod :

Filium nonnunquam Deum vocitent, nisi eum admiltant Patri aequa-

lem collectis argumenlis probat. i34
Caput XVII. Objectioni qiiae hic n^ci poterat , occurrens, cur Domi-
nus Stephano stare visus explicat : et ex hujus ad Filium precibus
ejusdem ac Patris ae^ualitate confirmata, librum terminal. iSj
LiRER IV. Caput I. Haud mirum esse quod homines in Chrisli cogni-

tione erraverint, sed quod Scripturae non obtemperaverint : illum

quoque nec ab Angelis nisi revelatione fuisse cognitum, sicut nec ab
ipso Praecursore. Ejusdem Christi in coelum ascendenlis triumphus
qualis et i'aptu Prophetarum quorum dum quanto praestantior f Tum
descripto Angelorum hac de re colloquio, contra Arrianos Fiiius
omnipotensesse oslenditur. ijg
Capct II. In ccelumsine fide ascensurum neminem, vel si quis ascende-
rit, ejicicndum : illam itaque sedulo conservari debere. Esse etiam in
nobis ccelos, quorum portae aperiendae, ac per Cliristi Divinilalis con-
fessionem elevandae sunt. Has ab Arrianis non elevari, nec ab iis qui
requirunt Filium inter terrena; proindeque illos cum Magdalena re-

mittendos ad Apostolos, in quos portae inferi non praevalebunt. Col-

ligltur ex dictis a servo Domini dignilati non dcrogandum. i4a
Capct III. Verba illa : Omnis viri caput Clirislus.,.. caput autem
ChristiDeus; primo in Arrianos ipsos retorquet deinde Chrisli :

tantum secundumnaturam humanam consideraliDeum caput esseex

alio Scripturae loco, quem objiceresolebant iidem haerelici, probal
nec prudenlius quoque opposilum ab ipsis textum ilbuu : Qui autem

LIX. 33
5l4 LVDIiX.

plantal, et qui rl^^at, iinum sinit. Q.nhus e\plicatis, quo paclo Pater
in Filio, etFilius in PHlre, iiec iion in utroqiie Gdeles esse dicantur,

aperilur. i46
Caput iV. Ohjectum ab hsereticis locuui illnm : Non potest Fitius fa-

eere a S6 quidqunni, «<c. priino e snLsequtntibus verbis exponit :

deinde singulas integri textus voces expendens, eas Arridna inter-

pretatione sunii sine inipielate aut absurdilale liauJquaquam posse
potissimum creationis mundi cl quorumdam Christi miraculorum

exemplis docet. i49

Caput V. Cceplam objecli loci exposilionem urgens, rationes quatuor
quibus aliquid lieri non posse affirniamns explicat, el earum primas
tres in Chrislum nou cadere, solutis quibusdam objectiunculis, de-
monstrat ; et Fiiium propter solam [lotestatis cum Patre unitatem
nihil a se facere posse deducit. i5a
Caplt VI. Accedit ad quiirlain e rationibus supra memoratis el Filium
niliil facere quod non probelur a Palre, cum sit ulnusque perfecta

voluiilatis alque potestalis unilas , liquido probans, nonnullas difG-

cultales subinde lollit 157
Gaput VII. Proposita doclrina hinc conGrmalur, quod Filius sit Pa-
tris Verbum, non quale nostrum, sed vivum et operalorium alque ;

adeo non possit negari ejusdem cum Palre volunlatis, polestalis ac

.substanlise. iS^
Caput VIII. Haereticorum objectionem, qua Filium quod alium gene-
rare non possit, Patri negabant esse aequalem, primo in adversarios
ipsos retorquet : deinde hominum ostendit exempiis quod quispiam
generet aut secus ad potentiam non pertinere ; maxime cum alioqui
- ipsemet Paler minus potens dicendus esset. Inde colligit divina ex
humanis nonesse judicanda, sed standuni Scripturaeaucloritate. Pos-
tremo omnipotentiam vel Patri abjudicandam, vel adjudicandam Fi-
lio ubi demonstravit, ipsos si Glios non genuerinl, propriis servis
qui sobolem procreavtrint, minus potentes fore inducit, proinde-
que totam eorum disputationem ineptam esse.
Caht IX. Varias Arrianorum capliunculas, quibus.Filium coepisse ar-
gutabantur, profert et explodit. ISam praeter quam quod eos aut
conlra se, aut nihil efGcere conslat; cum rerum omnium principio
non possil esse principium, in humanis etiam eorum argumentalio vi-
tiosa est. Tempus igitur non praecessis.^e auctorem auum qui si ali- :

quando non fuit, tunc Pater luit sine sua virlute acsapienlia. Deni-
[que ubi humanis exemplis ostensum est aliquem priusquam nascalur,
esse dici, haerelicoruni lemeritatem detcstalur. 167
Capct X. Objicientibus Christum, Joanne tesle, vivere propler Pa-
Irem, ac proinde ipsi aequalem non habendum, respondetur Fiiii vi-
 INDEX. 3l5
tam secundiitn Divinilalein ncc fcepisje ex tempore, nec pendere ub
aiiquo : locuiii vero de huniaud ipsius vila iuli'liigen;luni ev eo pro-
bari, quod ibidem de corpoie ac sanguine suo prceiniserat. Tum dua-
rum controversi loci expusitionucn prinidin rclerri ad humanilalem,
et secunda Fiiii cun; Palre »quaiilatfm, ntcuon cum homine simili-

tudinem ^ignari docel. Uciiide persiricia quam Filio inurebanl, in-

juria, quo pacto etiam Sccuiidum Divmilatem propler Patrem vival,

aj^erit. Ar tandein espositD quiE tiIcC uostrSE cuin divina unitas sil,

aliam oitjectioiiein, qua Filius per Palrem clariCcari opponitur,

jiaucis dbsolvit. i^S
Capot XI. Discrimen quod coiifldre Arriani moliebantur e verbis
Apostoli ex Patre omnia, et per Filium omuia esse docentis, irride-
tur. Ostenditur enim illic eaindem Palris ac Filii omnipotentiam ex-
primi : quod cum ex aiiis iocis, tum ex ipsius Pauii textu contirma-

tur. Himc absurde ad Patrem referri ab hcereticis, ac pertinere ad

Filium ex ejusdeni serie demonslrari : nec tamen quidquam Filii

derogari polentice, si de Patre inleliigatur. Postremo in istis, ex quo.

per quem, et inquo aliquid, nullam intercedereditferenliam, et faaec

omnia de tribus personis dici, evincit. i-g

Caput XII. Quod objiciebatur ex Joanne Filium viti et Palrem agii-
colae comparari, de incarnatione inlelligendnm : qui vero secundum
generatiom m divinam illud arcipiant j Filio duas injurias inferre,

quern et Paulo postponant, etsequent aiiis hominibus : totidem etiam

Patri ,
quem non solum eidem Apostolo pareni, sed etiam nihili esse
teslificentur. Tum falsa interpre;atione deuuo rejecla, veraque con-
firmala , Filiusquoque secundum Divinitatem agricola esse , ac uva
secundum humanitalcm , astruitur ; unde superior praecelleQtiee pa-

ternae expiicaliostabililur. 184

LiBER V. Proiogus. Quisnara fidelis et prudens servus? Ejus merces in

Pelro indicatur, item etiam :n Paulo , cujus aucloritali parere Am-

brosius cupiens liunc librum aliis adjeclum voiuit, qui non poiuerit
in superiore comprehendi. Quid in hoc disputaturus sit, quoTC con-
silio? Deberi sibi veniain , cum ab omnibus ministris quaerenda sit
creditse sibi pecuniae usura. Hanc sibi usuram fideies esse beatum :

autem mercedem sperare sibi liceal se tamen sanclorum

fore , si ;

I praemia non tam oplare, quam poenarum immunitalem ad qiiam ,

merendam omnes hortatur, 188

Caplt 1. Quam impii sint Arriani, dum iilud in quo humana felicilas
constat, impugnaat. Joannem sempercum Patre Filium conjungere,
maxime ubi ait Ut cognoscant te solum verum . etc, Iliic igitur
:

vtrum Deum etiam inteiligendum de Fiiio , quando is nec Deus ne-

gari possit, necfalsus dici; imo aeccliam nuncupativus. Quod ulli-

33.
 5l6 INDEX.

mum ubi ex Aposlolo dtmonstratum est , Clirislum veium Deum esse

rile conGcitur. l93

Caput II. Cura probalum sit Filium esse verum Deum , nec in eo mi-
norem Palre oslenditur per vocem solus eum in Scripturis de Patre
;

dicilur, non excludit Fiiium; quin imo hanc ei vocem prae cunclis et

soli ipsi convenire. Trinitalem non inter omnia sed super omnia so- ,

lam es>e Filium vero solum facere , quae facit Pater, ac solum ha-
:

bere immortalitatem ; nec proinde in verbis conlroversis eum a Palre

separandum ; licere tamen eum locum intelligere de incarnatione : ab
illis demum Patrem ab hominum redemptione secludi ,
qui ab hoc
Filium scjunctum volunt. »97
Capit III. Arrianif; contra urgenlibus Deos induci duos ex unitate
subitanliae, respondetur pluralitatem ex diversitate potius inferri
proiodeque in ipsos recidere suam accusationem. Diversitatem multi-
l)licem in causa esse cur duo homines unus homo dici non possint
cum tamen omnes homines singulariter homo dicantur, ubi naturae
unitas indicatur. Solam in his naluram unam esse at omnimodam
;

in personis divinis unitatem : a Patre igitur non separandum Fiiium ;

maxime cum ei debitam esse adoralionem negare non audeant. 201

Caplt IV. Objiciebatur ab haereticis Christum Palri adorationem
exhibuisse. At reponitur et hoc referendum ad humanitatem, ut ex
loci examine manifestat\ir ; illic tamen addita esse Divinitalis testi-

monia ,
quod in aliis etiam Christi operibus factum videmus. 2o5
Capct V. Dominicae ad Zebedaei Gliorum matrem verba ingerenlibus
Ambrosius respondet, quodChristusmcestilia illam afGcere noluerit,
clementiae fuisse. Affertur hujusce indulgentiae causa multiplex. Ma-
luisse igiturDominum pelitionis illiusconcessionemad Patremremit-
ter.', quam eamiem impossibilem pronuntiare; nec tamen Ghristo
incommodare suum responsum, tum ex ipsis ejusdem verbis, tum ex
aliorum locorum comparalione ostenditur. 207
Caplt VI. Accuratius propositam soluturus objectionem , contendit
mcmoratam petitionem,5i modo in se impossibilis non fuit, possibU
lem fuisse Christo maximecum ipsi omne judicium Pater dederit,
;

quod sineulla imperfectionisnota inteliigendum. Attamen idem pos-

tulatum intcr impossibilia censendum probat. Quod ut omnino esset J

{)0!-sihile tunc responsum Chrisli secundum naturam humanam acci-

,

piendum tradit , ac loci explicatione declarat. Denique ilerum suam

conGimat de sessionis hujus impossibilitate responsionem. 211

Capct VII. Objectio pelita ex hoc loco DUexisti eos, sicut et me :

dllexisti , ut dilualur, primo Arrianorum expositionis impietas de-

mouslratur, deinde comparantur eadem verba cum similibus, ac de-

nuim lolus locus consideratur. Hinc deducilur Christi missionem,
I
INDEX. 5 17

elbi secundum carnem accipienda esl, illi non ofucerc. Quo j)robato,

qui fiat divina missio describitur. 216

CiPDT VIII. Chrislo inquantum verus est Dei Filius Dominum non .

esse, sed in quantum homo est ut verbis ejusdem modo Pdtrem, modo
;

Dominum compellantis signiGcatur. Quol haereses uno juf,'ulenlur

Scriplurae versiculo. Distinguenda igitur quae Chrislovel ut Dei vel
ut Davidis filio conveniant; illi enimsub ultimo tantum nomine ascri- J
[ bendum, quod servus fuerit. Ad extremuni complures locos demons-
Irat non nisi secundum incarnaiionem accipi posse. 220
Capct IX. Judaico more ordinem verborum In : notniue Patrls et FUii
et Spirilus sancti, objicientibus, praeler responsum quod vir sanc-
tusindicat a se jam datum, regerit etiam Filium ante Patrem saepe
locari. 226
Cxpcr X. Arrianosad gentiies palam transire, dum objiciunt iiia verba
Qui in me credit , non in me credit , s^c.Vcrus loci sensus explicatur,
et ne credatur Dominus noslram iii ipsum Sdem prohibuisse, alias

ut Deus, aliasut liomo locutusostenditur. Mox variis ejusdem Cdei

effeclibus prolatis inmedium, alios quoque nonnullos locos eodem
modosumcndos probat. 227
Caput XI. Quod Christuslegatur niiiil a se loqui, hoc referendum ad
ipsius humanitatem. Quomodo etiam secundum Divinitalem audire
ac videre Patrem recte dicatur, exposito, Dei Fiiium creaturam non
esse multis coacervatis argumentis evincit. 25
Capct XII. Superiora conCrmat ex parabola divitis ad quaerendum
sibi regnum proficiscenlis; ostenditque cum regnum tradat Patri Fi-

lius, adcontumeliam non accipiendum, si omnia huicsubjicere Paler

dicatur. Nos hic esse Ghristi regnum , et in Christi rcgno; futuros

aliquando in regno Dei , ubi regnat ex aequo tota Trinitas. 234
Caput XIII. Quae Christi subjeclio sit, quaesiturus, ubi subjectioncs
varias proposuit ac rejccit, Apostolicum lextum percurrit ; undeim-
piam explodit haereticorum iiac de re opinionem. Subjectionem quae
futurasignificatur, Divinitatis esse non posse; cum inter Patrcm et
Filium voluntatis summa semperfuerit concordia. Etiam eidem Filio
secundum Divinitatem vere omnia subjectaesse at nondumsubjecla ,

hoc sensu dici, quod ejus mandatis non pareant omnes homines qui :

postquam illisfuerint subdili, tum Christus in his subjicietur, et Pa-

tris opus perfectum erit. 2^7
Caplt XIV. Prosequitur cceptam difficultatem, et Chrislum non nisi
secundum carnem subjectum docet, sed ipsum dum carne suhjicere-
tur, praebuisse tamen signa Di»initatis. Repugnare ut secundum hanc
subjiciatur ; humanitatem vero quam adoptavit , ita in nobis subdi-
tam esse , quo pacto in eadem ejus humanitatc exaltatur el nostra.
5i8 INDEX.

Denique qnando fulura sit eadem illa Christi suhjectio, expliralur. a^S
t-ApuT XV. Superius disputata slrictim resuinil, ex unilate divinae
potestatis in Patre et Filio
quaicumque de Filii subjectione dicunlur,
ad solam referenda humanilatem quod praeterea ex
scite coliigens :

chantate quae eadem ulriusque est , confirmat.

,
»47
tiAPOT XVI. Arrianos a Spiritu sanctoperDavid condemnatos,quippe
qui scientiae Christi derogare audeant.
Locum ab illis ad hoc cifatum
guspinone corruptionis minime carere; sed ut maxime careat, distin-
guendam esse vocem Fillus ; Christo enim ut Dei Filio scienliam
deesse non posse, cum sit sapientia : nec parlis ullius cognitionem ,
cum omnia crearit. Eum qui saecula fecerit , futurum non posse non
cognoscere , et multo minus diem judicii. Sive quid magnum sit ea
cognitio , sive quid parvum , eam Filio non negandam ; imo neque
etiam Spiritui sancto. Demum hisadditvariasigna, quibus haecscien-
tia inesse Christocolligi potest. aSo
Cipnx XVII. Quod Christus diem judicii revelare noluerit, in hoc
Dostrae utiiitati consullum esse. lilud alia Domini sententia declara-
tur nec non et Pauli loco plane simili. Urgentibus vero cur ita res-
;

ponderit Discipulis ac si nescisset, aiii loci quibus Patri eadem tribui

Tidetur ignoratiojopponuntur : ex quibus si ignorantiam impoten-
tiamve in Pafre illi admittant, hinc in Filioeamdem quae in Palre
substantiam admiltendam esse contra ipsos arguit Ambrosius; nisi
tamen malint mendacii accusare Filium cum neque in hunc neque ;

inPatrem cadat fallere , sed memoratis locis utriusque unitas designe-

tur. a56
Capui XVIII. Dominici ad Apostolos responsi causam allaturus,
prima illud indulgentiae Christi acceptum rcfert mox alia qunrum- ,

dam ratione proposita germanam hanc esse profitetur, quod idem

,

Dominus ex humano affectu locutus fuerit. Inde colligit scientiam

Patris ac Filii aequalem es?e ; atque adco non minorem Patre Filium.
Postea ubi texlui qiio dicitur minor, alium quo aequalis traditur, op-
posuit; Arrianorum deFiliojudicanlium temerilalem castigaf,eicum
illum impie minorem aslruerent, ipsum pie lapidem abs se dici os-
tendit. a6o
Capot XIX. Conversus ad Deum Patrem Vir sanctus cur Filium eo ,

minoremnon sfatuat, exponif tum asserit guum non esse ut metia-

:

tur Dei Filium; cum Angelo meliri tantum Jerusalem dalum fuerit,
imo et forteChrisfo ut homini sed Arrium Satanae imilatonin se
, :

piaebuisse. Temere igitur de divina gencratione disputari cum fan- ;

tum humanae signum per Isaiani sit propositum ; nec debeat compa-
ratio fieri io divinis. Postremo quantum fugienda sit Arrii arrogantia,
variorum Scripturae exemplorum oppositione demonstrat. a64
 iNnix. 619

DE SPRIRITU SANCTO Al) (iRVTIANUM AUGUSTU.Vl.

LiBBH I. Piologus. It) Gedeonis tleclione Doniinirae imarnalionis fi-

guram fuisse : in hoedi sacrificio peccalorum per Christi corpus ex-

piandorum : in viiuli , i^rofanorum sacrorum abolendoium : in tre-

centis denique mililihus ftiluriEpercrucem rcdemplionis. Quod plura

I petierit signa idem Gedeon , mysterii fuisse ; per velleris enim sicci-
tatem ac madefaclionem , J lulaeorum infideiitatpm ,
gentiumque vo-
cationem significatasperroremautem privi exceptum, pedum Apos-
:

lolorum ablulionem. Hac sibi pedum mundari sordes oral Ambrosius,

simulque Christi bi-nignilatem laudat. Quam ulile sit hanc imitari i

Eamdem aquam a Dei Filio missain in orbe mirabiles conversiones

operari : sed ab alio mitti iion posse , cum sit effusio Spirilus sancti

qui alienae poteslati non suhjicitur. 269

Caput I. Argumenlum suiim aggitssus Ambiosius, imperalorem cum
propterfidem, tum propler Basilicam Ecclesi.x restitutam laudat :

liinc ubi dixit adversarios, si S|)iritum sanclum servire negaverint,

qtiin sit super omnia, diffiteri iion posse; addil S|iiiitum eumdem ,

cum dixil : Universa scrviunt tibi , salis innuisse a crealuris sesepa-

rari : quod aliis quoque testimoniis aslruilur. »76
Caput II. SpiriluiT) sanclum esse inler omnia non probari ex iliis ver-

bis : Omnia per ipsum facta siint ; cum factiis non sil. Namque alias

perinde probaielur Filius, imo etiam Pater iiumerandus inler omnia.

Quod esl ejtis:iem impietatis. 279
Caput 111. Quod A|)ostolus dixerit ex Patrc per Piliiim omnia esse, ab
eorum consorlio Spiritum non secludi cum quae ad unam referuntur ;

persoiiam , aliis quoqtie atlribuantur. Sic baptizati in nomine Cbristi

simul in Patrisac Spirilus nomine censentur baptizati ; si tamen si-
mul in tres personas crediderint secus autem, nullus erit baptismus. :

Haec etiam baplismo in Spiiilus sancti nuncupatione convenire. Si

autem ob eumdem locum Spiritusabalii'; [^ersouis separaretur, utique

ob alios locos Paler Filio dic^tiir post[)onen(lus. Ab Angclis Filium

adorari, non a Spirilii ;htinc enim testem ejus esse, non minislrum.
Cum omnibus anleponiUir Fiiius, iiilelligendum de crealuris. Digni-

tatem sancti Spiritus a peccali in eum admissi irremissibilitale jiro-

bari. Uiide fil illa irremissibilitas ; ct quomoilo uniis Spiritus. 2S1
Caput IV. Spiritum sanclum unum et euaultin esse , qui locutus est
in Prophetis et in Apostolis, qui Spiritus Dei et Chrisji est , quem
praeterea S^urilum Paiacleluni> S|)iritum vitae ac verilalis Scriplura
significat. 288
Capit V. Spirilum sanclum,cum crealuras sanctificet, nec creaturam
520 INDEX.

csse , nec mutabilein : eiim semper bonum esse, cum a Palre delur

el a Filio; necinlerea quae declinare dicunlur numerandum; fonlein

bonilalis, Spiritum oris Dii, malorum emenda(orem,bonum neccs-
sario contJtendum : postremo cum in Scripturisbonus aftirmetur, et
Patri acFilio conjungatur in baptismate , bonum nesari ncutiquam
possc, neclamen dici in bono proficientem, scd pcrruientem : quod
eum ab omnibus distinguit creaturis. 290
CAruT VI. Quanquam in aqua ct Spiritu baptizamur hunc tamen illi ,

longe praestare atque adeo non sejungendum a Palre et Fdio.

; agS
Capli Vll. Spirilum sanctum creaturam non esse, cumsit incircum-
scriptup, el Appstolis per omnes regiones dispersis iiifusus, quin etiam
Angt-los ipsos, quibusaequales nos reddit, sanctificet. Eodem Mariam
repletam esse, necnon etiam Christum Dominum, atque adeo supe-
riora et inferiora omnia : de cujus operalione, quae per piscinoe com-
motionem designabatur, ortum ducit omnis benedictio. 297
CiPtT VIII. A Deo solo dari Spiritum neque tamen totum ;
singulis,

cum praeter Christum nemo fuerit qui totum eum capere posset. Per
Spiritum effundi charitatem, quae permysticumunguentum figurata,
nihil commune cum creaturishabere ostenditur : ipsum autem cum
ex ore Dei dicatur procedere.inter creata non reponendum ; nec in-
^"
ter divisibilia, cum sit seternus. 3oi
Capit IX. Spiritum sanctum unguentum Christi , et oleum
recte dici
)aetiti£E, et quas ob causas? Christum ipsum non esse unguentum, cum

unctus sit Spiritu sancto mirum aulem id non videri , si unguenfum

:

vocetur et Spiritus , cum Patcr ac Filus eliam Spiritus appellentur.

Nec ullam tamen in ipsis confusionem esse, cum solus Christus in
corpore oppetierit mortem , cujus sahitifera crux praedicatur. 3o5
Capct X. Quod Spiritus peccala condonat, hoc illi cum Patre ac Fiiio,
non autem cnm Angelis esse commune. ^09
Capcit XI. Spiritum ad omnes mitli, nec transire ex loco in alium ;

cum nec loco, nec lempore conchidatur. Sic igilureum exire a Filio,
utipse Filius a Patre , in quo semper manet : sed eumdem venire
nobis cum ipsum recipimus. Eodem etiam modo venire quo Pater
ipse, a quo separari nequaquam potest. 5io
Caput XII. Patris et Fih et Spiritus sancti unam csse pacem atque
gratiam unam charitatem quac maxime in hominum rc-
: simihler ,

demplione apparuit
unam denique trium communicationem.
: 3 10
Caput XIII. Divinarum trium personarum unum esse nomen e Scrip-
turis demonstrat Ambrosius : at imprimis unitatem nominis Filii ac
Spiritus sancti ; cum ulerque Paracletus dicatur et Veritas. 5 16
Caput XIV; Singulas Trinilatis personas e sacris Codicibus lucem
esst; Spiritumautem etiam ignem significari apud Isaiam, cujus qui-
 I>DEX. 52 1

dem ignis ia Moysis rubo , in linguis flammeis , el in lagenis Gedeo-

nis figura exlilit. Negari non posse ejusdem Spiritus Divinitatem ,

cumeadem sit ejus ,

quae Patriset Filii operatio, nec non Dominici
vultus lumen ignisque praedicelur. 3i8
Capdt XV. Spirilum sanctum aeque ac Patrem et Filium vitam esse;
imo vero sive Paterintelligatur, apudquemest fons vilae,sive Filius,
foiitemillum aliud non esse quam Spiritum. 52i
Caput XYI. Spiiilum sanctum flumen esse magnum, cnjus munere
mystica Jeruialem irrigatur. Eumdem (onti suo , id est , Patri ac
Filioaequalim esse, atque in Scriptura signiGcari. Illius aquam sitit

Doctor sanclus : sed ul ea conservetur in nobis , diabolum, cupidi-

tatem , ac baeresim admonel vitari oportere ; cum nobis vasa sint fra-
gilia : deserendos etiam contritos lacus , ut Domini aquam Samari-
tanjE Palriarcharumque exemplo inveniamus. 020
LiHBB II. Prologus. Tres divinas personas ut priscis judicibus ita el

Moysi non fuisse ignotas : declaratam etiam cum alibi lum apud il-

lum Filii cum Patre , non secus ad trium inler se aequalitatem. Spiri-
tum sanclum afTuisse Samsoni , cujus deinceps percurritur mira his-
toria . et variis Ecclesiae mysleriis aptalur. Eodem autem Spiritu

rccedente, ipsum in multiplices incidisse calamitates ,

quod resecatis

capillis ne Iribualur, spiritales illorum signiiicaliones proponit Am-

brosius. S28
Capct I. Spiritum Domini etiam Dominum ac virtutem esse, nec in
hocPalri velFilio inferiorem. ^55
Capui II. Unnm es^e Patris etFiiii et Spiritus sancti consiliura. 554
Capdt III. Sicut vita est cognoscere Patrem et Filium, ita vitam esse
cognoscere Spiritum sanctum ; proindeque a Patris Divinilate non
separandum. 556
Caput IV. Spiritum sanclum non secus acPatrem et Filium operatione
non diversa vivificare. 5^7
Caput V. Sicut Patrem ac Filium, ila etiam Spiritum crealorem in
Scriptura significari. Hoc ipsum a Paganis quoque scriptoribus ad-
umbratum : sed planissime demonstralum esse in mysterio incarnatio-
nis , de qua ubi delibavit Ambrosius nonnulla, coeptum argumenlum
ex eo quol adoratio, quae soli debetur Creatori, etiam Spiritui dc-
I -^^'^
beatur, conCrmat.
CaputVI. Objicientibus ex verbis Amos creari Spiritum, reponilur

banc voccm illic inlelligendam de vento, qui saepius creatur : qund

sane dici non potestdeSpiritu sancto; quippe qui etaeternus sit , nec
morle , aut haeretica in Patrem refusione resohi possit. Quod si ur-

geaut pervicacius eumdem locum de Spiritu sanclo scriptum fuisse,

docet recurrendum ad expositionem spiritualem ; Chrislum enim ad-
522 1M)F,X.

veiitu suo tonitrua , id est , verborum (livinoium vim Crmavisse : pef

Spiritum autem humanum animnm si^niCcari , sicut et cainem a
Christo «usceptam. Hujus porro cum (juaelibel Trinilnlis persona vere
sit creatrix , inde aslruitur Spirilum simililer incariiationis Domini
auctorem esse. qui rerum omnium creBtor jam anle assertusesl. 345
Capdt VII. Creationis spiritalis seu regeneralionis non minus aacto-
rem Spirifum esse, quam Patrem ac Filium. In quo consistat illa

creatio, ejusque praestantia : et quomodo quod membra et corpus

Deo tribuere videntur sacri codices, deheant inteliigi. 348
Capdt VHI. Argutiam haereticorum qui Deum idcirco dictilabant in
Spirltu , non autcm ciim Spiritu gloriCcandum , ut hinc eumdem
Spirilum esse inferiorem colligerent , diluit; quamobrem particulam
in etiam Filio, imo et Patri quoque aptari planum facit : at e con-
trario c«/m creaturis eliam attribui sine uUa Divinitalis injuria ; pro-
indeque in iisdem prteposilionibus simpliciler agnoscendam di^ina-
rum personarum conjunctionem. 35i
Capct IX. Apostolicum lociim quo haeretici, ut discrimen indurerent
inltr personas divinas , abutebanlur, exponit : et declarata hacrelics
inlerpretalionis impietate , oslendit locum inlegrum dc sinjiulis per-
sonis recte dici pos^e, qutm tamen {^roprie ad Fdiiim perliiiere a^-
truit : postrenio quod affirmaverat omnia cjusfiem loci mcmbra uni-
cuique personae convenire, multis conCrmat testimoiiiis : et eo rpso
quod Patri competit , ul dicatur ea; illo omnia, eidcin eti.im liibui

posse per illum et in illo omnia scite (oUigit. 3$$

Capot X. Probaturus iinam Trinitatis esse voluntatem , voralionem
atque jussionem , ilocet non secusac Pater et Filius Kcclesiam voca-
runt , ita et Spiritum eam vocasse : idque ex electione Pauli et Bar-
nabae oslendit , sed potissimum ex missione Pelri ad Cornelium. Hic
ebiter f-jnsdem Spiritus poteslate, ac trina Pctri ronfessione perstrie-
tis, in ejiisdem Apostoli visione adumbratam fuissc declaral vo^alio-

nem genlium, qna? cum prius ferarum similes extitissent , Spirilus

opera diposucreleritalcm. Tum ubisupfrinra e\ alio loco ,-tabilivit,

in Jeremia in lacum a Jiidasis (lemisso . et indr ediiclo ab Abdtme-

le,'l) , Spiritus sancti ab iisdcm Judaels conlimplui babili, <ta g<nli-
biis qaas mundavii hoiiorali s\mholum piaeivisse demoDStral.
, 36i
Capui XI. Imitaturos nos Abdemelech si credamus Filium et Spiri- ,

tum sanctum omnia cognoscere. Spiritui cognilionem hanc tribui in

Scripturis, Filio quoque eamdem attribui. Filium aSpirituclarificari,

sicat et a Filio Spiritnm ; ilem ex eo quod Pnirem, Filiumalque S(ii-

ritum legamus eadem loqui , ac revelare . unitatem in ipsisnaturae et

s(unliie ugnoscen^aTi; denique quod alla Dci scrtilatiir Spiritus,

jgnorantiae noti esse ; cuni Pater et Filiuitetiam dicantur scrulatores.
 INDEX. 593
el Paulu'? lamelsi a Chiislo Domino tlictus , edoclus tamen fuerit a
Spirilu. 366
Capdt XII. Probato Spiritum aeque revelare elFiiium, quomodo non
loqualur a se idem SpiriUis, explicatur; o^lenditurque non cogitanda
in ipso corporea organa , nec uUam infcrioritalem ex eo fingendam .

quod audire legalur quando idem Filio esset atlribuendum inio

;
;

vero etiamPatrijCumet ipseaudiat Filium. Spiritum igitur eo sensu

audireetclarificare Filium quod eum Prophetis atque Apostolls re-
,

velaTJl; qua ex re operationis trium personaram unitas astruilur

et cum eadem Spiritus operetur, quae Pater, eadem quoque declara-
tur utriusque esse substantia. '7'
Capct XIII. Prophetiam fuisse non solum a Palre ac Filio, sed etiam
a Spiritu hujus quoque idem eum eis imperium alque operationem
:

in Apostolos significari ; et inde in tribus intelligendum imperii

constitutioni, largitatisque unitatem : non timendum tamen ex eo
consortio praejudicium : cum iilud nec inhumana amicitia locum ha-
beat. Denique hanc esse apostolicae fidei haereHtatem hinc confirma-
tur, quod Apostoli scribantur Spiritui sancto obtemperasse. 877
LiBEB III. Caput I. Non tantum Prophetas et Aposfolos a Spiritu mis-
sos, verum etiam Filium Dei. Probatur id ex Isaia , et Evangelistis ,
quamque ob causameumdemSpiritum sicut columbam descendisse ac
super Christum manere Lucas scripserit, exponitur. Dehinc eadem
Christi missione confirmata , Filium a Patre et Spirilu non sewis ac
Spiritum a Patre et Filio milti colligitur. SSs
Caput II. Filium perinde ac Spiritum dari ; unde non subjeclio , sed
una Divinitasoperalione demonstralur. 385
Capdt III. Eamdem quoque unitatem inde cognosei , quod Spiritus
digitus dicatur. tt Filius dextera ; humani enimscrmonisrousuetuJiHC
juvari divinorum intelligentiam. Hoc digilo scriptas fuisse Irgis ta-
bulas, quae poslea fractae sunt , et qua de causa ? denique Christum
scripsisse eodem digito nec ullam tamen
: e corporea comparatione in
Spiritu admiltendam csse inferioritatem. 386
Caput IV. Spiritum propterea quoddigitus vocatur, minorem essecon-
tendentibus, regerit hoc quoque in Filii qui dextra dicitur, injuriam ,

converti. Haecergonominanon nisi ad unitatcm Diviaitatis referenda;

unde Moyses totam Trinitatem in maris Rubri transilu ceciuit ope-
ratam. Rec sane mirum ibi Spiritus extitisse operalionem , ubi bap-
tismi figura fuit; siquidem in hoc Ires personasexaequo operari, sanc-
tificareque Scriptura docef. ^89
Cappi V. Colligit cceptum argumentum, et unitafem perdigitum atque
dexteram significari inde confirmat, quod eadem opera Dei sinf. quae
sunt manuum ; et quae manuum , eadem etiam sint digilorum ac :
524 INDEX.

demum quod manus Filio el Spiritui perinde conveniat, ac Siiirifui

el Filio digitus. Sga

CtPUT VI. Spiritum perinde ac Palrem el Filium argucre ; imo vero
judicarenon posse judices absque ipso, ut Salomonis Danielisque ju-
diciis , qua; obiter paucis explicantur, ostendilur; neque alium Da-
nieli aspirasse ,
quam Spiritum sanctum. Sgi
Capct VII. Filium ipsumnon judicare aut vindicaresine Spirilu; unde
idem Spiritus Verbi gladius appellatur. Sed cum vicissim Verbum
dicatur Spiritus gladius,summam in ulroque potentiae unitalem indc
cognosci. 597
Capdi VIII. Praedictam unilatem eo probari, quod sicut Pater, ila
eliam Fiiius contristari ac tentari legitur. Tentatum eliam Filium in
deserlo , ubi erecta fuit in aeneo serpente figura crucis : sed Spiritum
quoque ibidem tentalum dici ab Apostolo. Hinc Israeiitasabeodem
Spiritu directos in terram promissam, ipsique unam esse cum Patre
et Filio voluntatem ac potenliam colligit Ambrosius. 098
Capdt IX. Spiritum sanctum exacerbari confirmatur ex Petri vcrbis
ubi unum ct idem esse Spiritum Dei , ac Spiritum Domini cum ex ,

aliis locis , tum e memorata ejusdem Apostoli sentenlia "in Ananiam

ac Saphiram ostenditur unde Spiritus sancti vel cum Palrcac Filio

:

conjunctionem, vel propriam Divinitatem evinci contenditur. 4»*

Capct X. Spirilussancli Divinitatem aslrui ex Joannis loco. Huncqui-
dem deleluDi fuisse ab haerelicis , at inani conalu; cum inde facilius
rorum perCdia convinci possit. Ut ostendalur hic idem locus esse de
Spirilu . ronlextus series expenditur. Eum de Spirilu sancto nasci ,

qui renascitur de eodem Spiritu , de quo Christus ipse natus ac rena-

tus creditur. Iterum ex duobus Joannis testimoniis colligitur Spirilus

Divinilas, ac demum quomodo Spiritus , aqua et sanguis tesles di-

cantur, exponilur. 4o5
CafdtXI. Objiciebalur Joannis verba nimirum Spiritus est Deus, , ,

ad Deum Patrem referenda esse quando postea Deum adoraiidum ;

<n Spiritu et verilale praedicit Chrislus. Respondetur primo voce spi-

rilus inlerdum gratiam spiritalem signiCcari : deinde si pei'sonam

Spirilus sancli per voces in spiritu intelligendam velint, propterea-
([uc ipsi debcri negent adorationem , oslendilur argumentum acque
luignarc in Filium : quem lamen cum adorandum innumera probenl
excmpla , hiiic de Spirilu quoque idem statuendum inlelligitur. Quid
itdorari priTcipilur fcabcllum pedum? Hoc design.^ri Domini corpus,
cujiiscum auctor sit Spiritus, ipsum sequitur adorandum tsse, nec

lamen proinde Mariam adorandam. Non ergo abrogari Spiritusado-

rationein , sed ejus cum Patre conjunctionem exprimi , cum Paler in
Spiriiu dicilur adorandus : quod similibus locutionibus con6rmatur. 407
 INDEX. 525
Caput XII. £xeoquodin Trinitate Divinitnlisluccm,quani in Chiieto
tres Aposloli adoraverunt, inesse Puulus si},'iiificaverit, iKlorandus
eliam Spiritus declaralur. Ostenditur ex ipsisYcrbisSpirilum desig-
iialum ab Apostolo. Ejusdem Spiritus Divinitas inde probatur, quod
templum habeat , in quo non ut sacerdos habitet , sed ut Deus : nec
non cum Patre ac Filio adoretur ; unde in iisdem nalurae unitas in-
teiligitur. 4'^
Capdt XIII. Objicientibus Catholicos, dum Spiritui attribuunt Divi-
nitatem , tres deos inducere , retorquetur ab ipsis ob camdem causani
induci duos deos, nisiDivinitatemFilionegaverint.Deindeortbodoxa
doctrina exponitur. 4 '5
Caput X! V. Prseler supcriora testimonia , alios locos ad probandum
Irium personarum imperium afferri posse. Afferunlur duo ex Epis-
tolis adThessalonicciises et iisdem Spiritui dominatum sicut et aliis

personis arrogari , aliorum Scripturae textuum collatione ostcnditur.

Demum citalo alio ex altera ad Corintbios adhuc expressiore loco , et

Dominum Spirilum esse, et ubisitDominus, Spiritum essecolligilur. 4'^

Cktvt XV. Etsi Spirilus Dominus appeiietur, tres tanien dominos liinc
non induci; cumex co quod Filius non secus ac Pater in variis Scriii-

turae locis Dominus appellatur , non inducantur duo domini : domi-

nationem enim in Divinilate esse , et in dominatione Divinilatcm ,

qua; tribus personis indivisim congruant. 4"^

Capct XVI. Patrem sanclum esse, acsimiliter Fiiium et Spiritum, at-
que hinc trisagio eodem celebrari necposseanobis Deum pri;dicari :

dignius, quam si eunidem sanctum dicamus; unde clarum fit Spiiilui

sancto non derogandum. Eidem inesse omnia quae Dei sunt , cum in
baplismale una cum Palre et Filio nominetur, eique Pater dederit
quod majus omnibus est, nec quisquam ipsi valeat eripere. Igilur e
loco Joannis unde calumniam conflabant haeretici, Trinitatis Eequali-
talem unilalemque astrui Deitalis. Tandem ubi cxpositum est quo
pacto Filius a Patre accipiat , quemadmodum citato loco jugulenlur
varii haeretici , aperitur. 4^3
Capl't XVII. Ubi ad intelligentiam Tcrborum Domini loca, in quibus
vcrbailla dicta fuerint , juvareexemplis ostendit Ambrosius, Chris-
lum sententiamex Joanne citatam locutum esse in porlicu Salomonis.
perquam sapientis anima signiCcatur, docet; eum enimhaecincorde
stulti quamobrem. Addit ab
aul turbulenti negat fuisse prolaturum, el
iis fidemnonhabeant iisdem verbis,Chrislumlapidari etquem-
qui :

admodum Petro, quod illa sit confessus, claves coeli dalae fuerunt ita ;

Iscariotem, quod hsec ipsa non crediderit, male periisse. Per hanc oc-
casionem in Judaeos, qui Dei Filium emerunt , ac vcndiderunt Jose-
phum , invehitur. Mystice utriusque pretia edisserit ; ac murmure
5a6 INDEX.

uroditoris (1e unguento Magdalenae eadem ralione ex|>o>ito, subjicit

alio modoChristum emi ab haereticis , aiio a Ciilholicis, illosqne ue-

quidquam sibi iiouien usurpari Christiaiiorum, si Sjiiritum a Patre

diviserint. 426
CiroT XVlll. Spiritus sancli Divinilatem ex iis quaRhactenus dispu'ata

suut, confirmalurus, nonnulla iterum tractamla sumil , nimirum

peccalaeum non babere, sed condonare rreaturam non esse sed : ,

creatorem : ac demum non adorare , sed adorari. 4^1

Capdt XIX. Ex eo quod supra probalum et Spiritum manere et loqui

in Prophetis , colligit ab eo cognosci omnia , quae Dei sunt ; atque

adeo unum esse cum Patre el Filio. Hoc ipsum exinde iterum con-
firmat quod omnia habet ,
quae habet Deus, nempc D vinilalem ,

cordiscognitionem, veritatem , nomen super omne nomen, polesta-

tem morluos suscitandi, quod ultimum eidem adjudicat ex Ezechiele,
ipsum Fiiio aequalem prohat.
qiio et 4^5
Caput XX. In flumine de sede Dei promanente figuram fuisse Spiritus
sancti ;
per aquas vero, quas David memorat, cceleslesVirtutes desig-
nari.Regnum Dei ojius esse Spirilus nec mirum si hic idem con- :
,

regnet cum Filio quando nos etiam Filio conregnaturos promittat

,

PauUis. 4^8
Capot XXI. Missum a Spiritu fuisse Isaiam , proindeque eumdem Spi-

ritum ab eo visum. Quid per currenles rolas alasque diversas intel- ,

li^endum, et qua ratione cum Spiritus a Seraphim praedicetur Deus

Sahaolh , hoc ei nomen negari ni^ ab impiis neuliquam possil. 44«

CiPCT XXII. Ul regni unilas probetur intribus personis, citatus Isaiae
locu? expenditur : et in iis a quibus vel de Patre vel de Fitio vcl de

Spiritu expositus sit, nullam sensus diversitatem fuisse declaratur.Ad

hccc majestateSpinlui inde asserta , quod cruciiixus dicatur Dominus

majeslalis , cum Palre ac Filio tanta aequalitas
ejus ostenditur, ut ip-

sum hinc nunquam dejecluri sint Arriani. 44*

DE INCiRN.^TIONIS DOMINICiE SICRAMENTO.

LiBEs l. Caput I. Indicala dicerdi occasione, ad sacrificia Caini et

Abelis accedit Ambrosius. Tum quid in prioris oblatione Deo displi-

cuerit , exnlorat. Deinde ubi Abelis holocaustum paucis exposuit,

quosnam lala in Cainum feriat sententia, docet. 44^
Caput II. Post enumerata varia hominum genera ,
qui fere sub nomi-
nis christiani falso velamine Ecclesiam lacerantes, memoralae senten-
tiaeobnoxii sunt, admonet quemadmodum nobis declinanda sit eadem
sententia. 44/
 iisdex. 5 37
Capot 111. lis qtii Joannis testimonium de Verhi aelernitate non reci-

perenl, increpilis : nec non iaiidato eodem Evangelista , locum ex-

pen'!it : quo non solum Verbi aeternitatem Divinitatemque signari
tradit ; sed etiam ex his eadem in Patre atlrihuta demonstrari. Cor-
porcum in Vi rbo nihil cogitandum ; et quamvis ejus naturam minime
rapiamus, sufCceie nobis debere Joaniiis auctoritalem, quiquomodo
Verbum viderit expbcalur. ,
449
Caput !V. Non sufficere si credannis in Christo veram carnem iiisi a ,

Divinitate omnem cum ea confusionem aliamvc infirmitalem seclu- ,

dainiis iicque si eumdem utriusque fnederis Deum dicamus

: nisi ,

coaelernum ipsiiiiet Verbum proliteamur nec demum si ante Virginem :

agnoscamus illiim coepisse, nisi oinni principio anliquiorem praedice-

mus. Commendatur Petri confessio , et cur ille, loquentibus aliis,

tacuerit ,
qiiamve pulchre idem postea rcsponderit, exponilur. 453
Capot V. Fidem hnnc Ecclesiae fundamentum esse ac valere adversus
omnes haiicses qua in Christo divina simul et humana generatio cre-
,

dilur. Diias illas generationes invicem sibi non ofScere sed quae ad :

utramque pertinent, salva etiam in passione ac sepultura mansisse.

Kon ergo inOrmitates corporis Divinitali atlribuendas; cum haec a

loco et tempore absoluta sit : el nihil nisi secundum carnem pati po-

tuerit Verbum divinum. 4^7

Caput Vll. Perslringunlur hi omnes haeretici, qui Christum vel in
phantasmate passum, vel duas in se personas complexum diciint , non
secus ac qui vel a Dei Filio Verbum distingunt , vel a carne non dis-

linguntDivinitatem, vel hanc tanquam imperfeclam injuriis corporis

subjiciunt. Cumautem horum omnium auctores sint ii , qui Divini-
tatem carnemque Domini unius naturw esse Gngebant, eos Nicaeni
concilii auctoritatem falso vendilare ostendit Ambrosius. Christum
in Scripturis tantum secundum humaiiitatem passum narrari palefa-
ciens. Addit carnem ab eo propterea susceptam , ut quod pecraverat,
in se redimeret ; cum Deo et peccato nihil queat esse commune. Pos-
tremo quani absurda sint, quae ex adversariorum opinionesequantur,
aperit. 46a
CiPUT VII. Quod libris superiorlbiis liunc addiderit, excusat : deinde
ubi rationes eorum animam a Christo negabant esse susceptam,
,
qui
ineptas demonstravit eamdem animae susceptioncm Scripturae astruit
,

testimoniis : tum expo«;ilo cur animaiu a Domino non praelermissam

oportuerit , eosdem vano timore agilari ostt^nilit. Qiiomodo metuere
aut proficere dicalur Chri.'tus ; iieque tamen pericuium sit , ne divi-
datur, vel tetras videatur induci : quod ultimum in eos ipsos retor-

quelur. 4^8
CiriT VIII. Contra calholicam hanc sententiam, Filium qui generatus
528 INDEX.

est, Palri qui generavit, sequalem esse, opponenlibus adversariisge-

nilum rum ingenilo ejusdem naturae esse non posse; respondelur vo-
ces genitum a{.qi\o. ingenitum quae in Scripturis non legunlur, ab iis

hic induci , cum illas naluram et substantiam ideo repudient ,

quod
eas in iisdem Scripturis negent exlare.Tum etiam in Deo naturam ac
substanliam esse ex sacris Codicibusevincitur. 4/4
CiPDT IX. Dum ingenitum Patrem, quod in Scriplura non legerunt
liaeretici , sibi concedi volunt, eos contentionisstudium patefacere.
Fatendum tamen id scriplum esse , sed apud Arrium , cui opponilur

Apostolus.Relorquetur eorum objeclio contra ipsos.et vox ingenitus

etiam creaturae communis asseritur. Mox explicato adversariorum
ratiocinio , reponit Ambrosius vocibus geniti atque ingeniti non
naturam significari , sed qualitatem. Adductis exemplis hoc fuse pro-
bat, sed in eo praeserlim longior est, u', ex diversis initiis eamdem
subslanliam exoriri posse palam faciat. 477
Caput X. A superioribus eos non discrepare , qui Filium Palri simi-

lem agnoscentcs, ejusdem substantiae inficiantur, Non enim posse

inter eos accidentalem aut partialem intercedere simililudinem; cuni

hujusmodi similitudinespuris hominibuscum Deo tribuantur, at Filio
cum Patre naturae sit similitudo, cujus et perfecta imago est. Nihil
ergo vocem ingenilum Calholicis obstare, sed haereticorum prodere
perfidiam quippe qui dum vocem in Scriptura ignotam usurpabant,
•,

omnipotentiam quae illis personis ibi tribuitur, negabant. 483

Fragmentum Ambrosianum ex Theodorelo desumptum. 487

Aknotationes. 487
CoNCOaBANTIA. h^i^

EXPLICIT INDF.X.
 Si^CT.
JUL30^*
BINu
i>4..-*

PLEASE DO NOT REMOVE

CARDS OR SLIPS FROM THIS POCKET

BR Ambrosius, Saint, Bp. of

Milan
A3 [Omniae quae extant opera]
1836
t.6

c-
 l^MM
HWiO

S^
li!^^

tAVfll)ftv

i&a:^

m la e
M
1;^;''

P» ^j;ii?ffi

!:i-f^iwi:
''K;!; \^

ill

%h i^i^iii;;
K«:K-:

'^i'!""