^^^

(3J

COLLECTIO
SELECTA

SS. ECCLESIiE PATRUM

LXIL

PATRES QUARTI ECCLESIAE SAECULI.

S. JMBROSIUS ET PRUDENTIUS.

IX.
:)m^cu q.ixac ^kW^ ft|iXLrcv ... aceu-r A.ntcVi u

PROSTAT INSUPEIl VENAl.E

MO!\TiS PBSSULAm,

ApUD VIBCNQaC , BISI.KIPOI.AM ;

PAHISIIS ,

Apl^o BIBLI01'0LAX1 , cui ivoME.N gallicb ;

30CI±T± POCR I.A PDBLICATION DES nOWS HVRES

Ruc des Sainls-Peres , 16 ;

AQCIS SEXTIIS,

Apud MASSIE et JEAN ,

Via >uk'i) diota du Ponl- Morfflu .

2.

l'/\HISIIS - E TYPO(JaAPlJEO BOUr.GOGNi': KT MAirni\E'i

VI» VDLGO PICTA J.VCOD , Ti" ?>0.
 .

COLLECTIO
vS EL ECTA

SS. ECCLESIiE PATRU

i:OMPl,ECTEIVS

EXQUISITISSIMA OPERA
TUM DOGMATICA ET MORALIA, TUM AFOLOGETICA ET ORATORl

ACCIH *NTIBl)S

D. A. B. CAILLAU,
r.iNONlCO UOXOHAniO CBSOMASBiVSI 2T CAODKCRNSI,

NONiNULLISQUE CLEIU GALLICAJNl PRESRYTEUiS.

OPUS REGl DICATUM

TOMUS SEXAGESIMLS SECLNDUS.

PARISIIS,
APUD PARENT-DESBARRES, EDITOREM,
Vlunltis cxliMneoniin orili;nini iiijignibiij diooiauim
VIA Vi;l(;f) DICTA Ufc ^EIJIE , ^H

M orcc. xxxrx.
^ % r..
'^i^K
' I*
 S. AMBROSII
MEDIOLANENSIS EPISCOPI
PARS V.

EPISTOLtE
IN DUAS CLASSES DlSTRlBUTiE.

PRlOn EAS CONTINET, QUAS IN ORDINEM CnRONOLOGICUM

LICUIT DIGERERE : POSTERIOR C^ETERAS SECUNDUM ARGU-
M£NTI BATIONEM DISTINCTAS COMPLECTITUR.

PARS VI.

HYMNI
INTER QUOS PLURES RECENS EDltL

LXIt.
 S. AMBROSII
MEDIOLANENSIS EPISGOPl

EPIST0LJ5.

EPISTOLA XXXVIir.

Sapicnterrlessedivitem , neque hic ullum scxum exripi

sedidicisscex Petri Epislola , cujus locus enucleatar.
Pacem aliasque virtutcs diviles csse , divilumque or-
dini Eaock alquc Eliam annumcraados. Posl quce
Achab et Nabullie intcr sc comparalis ,
propositum
problema confirmalur.

AmLrosius Simpllciano salutem.

I. ViDEBAMun proximc in rliscoplaliones incidisse pliilo-

sophi.T, cuin dc aposloli Paiili siiinenlcs exordiiim , Irac-

larcnuis (jnod oninis sapiens libcr. Verum poslca , cnm
Pelii apo^loli Epislolun Irgercm, adverli quod omnis sa-

picns eliamdives ; nccscxuintxcepcril, qni rtrniinas orna-

lumomnein non inpreliosis n»onilibus,sed in bonismoribus
habcre scripscril : a ^on enim, inquil, exlrinsecus capil-
«lornm implicalio aiit auri circnmposilio aul habitus
, ,

Dvcslimcntorum ornamcnlum, scd illc abscouditus cordis

«horno*.»
» Scripta circa ann. 087. — • i Pelr. m, 3, 4-

1.
 . ,

4 8. AMBROSII

II. Diio sunt Igilur ct esse hominem in homine et il- ,

lum esse divilem, qui sibi nuUarum divitiarum usum re-

quirat. Pulchrc auteni cordis hominem dixit, eo quod
totus sapienlinc sit abscondilus, sicut ipsa sapientia, quae
non videtur, sed intelligitur. Nemo ante Pctrum tali ex-
presslone usus est, ul diceret cordis hominem; exterior
enim homo plurima in se membra habet : interior autem
cordis homo totus plenus sapientiae est, plenus gratiiE
plenus dccorls.
III. «In corruplione, inquit, qulelietmodestispirilus,
» qui est ante Deum dives'. »Et vere tiives , qui in con-
spectu Dei potest dives videri, in cujus conspeclu tcrra
exigua, mundus ipse angustus est : sed solum illum Deus
divitem novit , qui sit dives aslernitate, qui non opum,
sed virlutum fructus recondat. Quis autem anle Deum
dives, nisi quielus et modestus spiritus qui nunquamcor-
rumpitur? Nonne tibi videlur dives, qui habet pacem
animi, tranquillitatem quietis; ut nihil concupiscat, nullis
exagiteturcupidilalum procellis , nec vetera fastidiat, et

nova quoerat, et semper desiderando, fiat in summis di-

viliis inops?
IV. Eaestpaxvere dives.quae superatomnemmentem".
Divespax, dives modestia, dives fides; «Fideli enim to-
» tus mundus possessio est' «dives simplicitas; suntenim :

et divitiae simplicitatis: quae nihil discutit, nihil contrac-

tura, nihil suspectum , aut fraudulentum putat, sed puro

se fundit afTcctu.
V. Dives bonitas, quam si quis servaverlt, pascitur in
divltiis coelestis haereditalls ; et ut antiquioribus exemplis
Scriplune ulamur : t Beatus, inquit,vir, qucm arguit
«Dominus. Admonilionem aulem Dei ne recusaveris...
• In fame liberabit te a morte, in praelio de manu ferri

« i Petr. III, 5, 4. — • Pliilij). iv, 7. — J Prov. xvii, 6.

 ,,

EPISTOLAROM CLASSIS I. 5

«libcrabit te, et a flagello linguae te abscondet.. .. Ferse

Dbestiae pacificaB erunt tibi, et scies quod in pace erit do-
smus lua*.»Miligatis enim carnis hujus vitiis, et passio-

nibus , quae militare adversus animam solent tabernacula ,

tua sine perturbatione erunt domus sine ofFensione

,

semen sine defectu, posteritas sicut odor agri pleni, se-

pulturasicut messis. Siquidemquando alii suum defectum

arbilranlur, tunc adversus tritici lui supernis maturus
infertur apolhecis.
VI. Merito justus semper foenerat, iniquus indiget. Ille
justitias fcenerat, foenerat mandalum Dei pauperibus et

egenis^ :at vero insipiens et quod pulatse habere, nequa-

quaui possidet. An pulas illum possidere, qui ihesauro
suo dic ac nocle incubans, avara et misera lorquelur
solliciludine? Ille veroeget, el si ahis dives videtur, sibi
pauper est, quia quod habet (|ui adhuc
non uliUir eo , ,

aha rapit, aha desidcrat Lbi cnim nulhis cupiditati mo-

:

dus, qui fruclus divitiarum? Nemo est dives qui quod ,

habct,secuui hinc auferrenon potcst; quodenimhic relin-

quilur, non nostrum, sed alienum est.

VII. Dives Enoch , qui quod habuit secum transtulit^

et omnem illum bonitatis suae censum ccelestibus inlulit
receptaculis : qui ideo oRaptus est, ne cor ejus mahtia
» mutaret^ «Dives Ehas , qui virtutum suarum thesauros
curru igneo sublimis sedibus aelheri invexit^ Et tamen
iste non mediocres divitias haeredi reliquit, quas ipse non
amilteret. Quis hunc paupercm vel tunc dixerit cum vic- ,

lus qnolidiani indigens alimonia ,mittereturadViduam, ut

pascorelur ab ea'; quando ad cjus vocem coelum claudeba-
lur et aperiebatnr ,
qtiando ad ejus verbum hydriafarinaB
ct vas olei non dcficiebat per iriennium, sed abundabat:

' Job. V, 17.— » Psal. xxwi, el seqq. — » Gen. v, aS. — * Sap. ir, 1 i.
— * 4 Reg. II, 11.-^5 Reg. xxvii, 9, et seqq.
 s. AMnnosii

nec miniicliolnr usu, scd rcpU^hiiliir ? Ouis IIl'im panpe-

rem dixcril? ad cujus voluiil;ilcin desccndchal ij^nis',

qucin invia aliis numina non concludcbnnt , scd in suuni

fonleni rccnrrcbaul; utsicco Pro|)hcla Iransircl pedc?
^III. Duos fmilimos vclns iiisloria describit, rcgcm
Achab, ct panpcrcm Nabulhen^ (lucm horuin panpcrio- ;

rcm, cjuem ditiorem crcdimus ? Allcr rcgali fulcro divi-

tiarum pra'dilns, inexplcbilis insaliubilisqnc opibns suis,
exiguam pauperis vineam dcsidcravit : allcr dcspicicns
animo PacrtAtfov raj iro).u ;('.'j7ij; Tu^^^a; , impcrialcsquc gazas,
suo erat conlentus palmilc. Nonno vidclur iiic magis di-

vcs, hic magis rcx , qui sibi abundabnt, suas regobat cu-
pidilates; ut nihil alicimm concupisccrel? illcaulem cgcn-
tissimus , cui aurum suum vilc , alienus palmes preliosissi-
mus ncslimabalur? Sed qun ratione egcnlissimus, cognosce:
qnia diviti.x injusle congrcgaUe evomimlur', radix autem
juslorum manet\ et ut paluja florct^.

IX. An non cg-nlior paupero is, qni lanquam nmbra

praclcrit* ? IloJie impius cxallalur, cras non crlt, nec in-

venictur aliquis locus ejus'. Quid est itaquc divilem esse,

nisi abnndarc? Quis aulcm abundat, qui sit animo con-

traclior ? Qni aulcm animo conlraclior, uliqueanguslior:

quac in igitur in angu.sliis abiuidanlia ? ]Non crgo dlves ,

qui non abundat. Lnde pulclu-c David : « Divllcs , inqult,

icgncrunt cl csuricrunl'; aqnoniam cumhabcrcnt Scrip-
lurarum ihcsauros calcslium cgucrimt qni non inlel- ,

lcxcrunt, et esurierunt qui nulhmi spiritalis gratiifi gus-

larunt cibnm.
X. Mhii igitur aircclu sopicnlis dilins, nilill Inslplcnlls

egenlius. ^iam cum regnum Dei pauperum sit% quid esse

«
4 RCo* '» '4» et "» 'S. — » 3 Ueg. xxi, cl seqq. — ' Job. xx, i5. —
* Prov. XII, II. — * Psdl. xci, i5. — 6 Id. cxuii, 4* — ' Id. xtxvi. 35,
56. — » Id. XXXIII, lo. — e Matlb. t, 3.
 »

EPISTOLARUM CLASSIS I.

locnplelins potest? Et ideo praeclare Aposlolus : « O alti-

» ludo , inrjiilt, divlliartim sapicnliic et scientiae Dei* !»

Pracchire cliam David , c|ni in via teslimoniornm cojles-

tium, cjuosi iu omnibus diviliis, dclectabatur\ Expressc

Moyscs «jiii ail : « iNrphlhalim salielas accipienlium '. »

Ncpiilhalim abundanliasignificaturh.lina interprelalione,

vel dilatalio. Ibi ergo abundantia, ubi salielas : ubi aulem
Tames cupiditalum, ubi inexplcbilis appelentia; ibi utlque
paupcrlas. Scd cjnia vix ulla rei pocunari.-e vel mundi hu-
jus cupidilas salielalem habelj ideo addidit : « Et reple-
i>bilur benedictione".

XI. Secundum hrcc Pclrus apostolus definivit non in

aurc ct argento ct indumcntis lceminarum esse ornamen-

tum% sed in occullo cordis homine atque abscondiloj
unde nulla se exuat cultum pletatls, ornalum gratiae,

vitPB tTternae haercdiialem. Yale, et nos dilige, quia nos

te diligimus.

» Rom. XI, 33. — • Psal, cxriii, i4. — * Deut. xxxiii, a3. — < Ibid.
— * I Pelr. iu,3.
 ». AMBROSII

EPISTOLA XXXIX'.

Faustinum propter sororis mortem hominum consor-

tium fugientem ar^uit, lioc ipsi sorori injurium ac ,

inieiilum non hominibus solum seci el civilatibus ,

communem essc moncns. Nihil erp;o illi jam deberi

nisi prcccs; vetare siquidem Aposlolum, ne qucm se-

cundum carnemjam cognoscamus , at novam creatu-

ram. Qufnnam illa sit, et quomodo iilum solari Am~
broiius ipse teneatur , expenditur.

Ambiosius Faustino saluteo).

I. AcERBO* le doliturnm dolore obilnm germona; tnfe

non ignorabam non tamen ut a nobis le ablegares sed
; ,

ul nobis te reddcres nam elsi minus jucunda solalia

:

moerenlibus , lamen nonnunquam necessaria sunt. Tu

autem abiisli in secreta monlium , et inler lerarum di-

versaris spelaea, omni humana? conversationis usu abdi-

cato , quod gravius est, judicio suo.
et

II. Tanlum-ne de le commeruit gcrmana tua, ut prop-

ter quam excellere apud te debuit conditio humana quae ,

tamegregiam fffiminam tulit.propter eam apud leminoris

prjerogalivac sit? IUa cerle vita excedcns hoc se mulce- ,

bat solatio , quod te sibi superstitem dcrclinquerel , paren-

lem nepotibus, pracsulem parvulis, auxilialorem deslituti^:

tu ila te et ncpolibus ct uobis abnegas , ut consolatiouis

Scrlpla hauJ mnllo posi ann. 387. — • Vide D. Guillon, tom. ix,

p. Sj6 et 577,
 EPISTOLARUM CLA.SSIS I.
9
illius fructum non senliamus.llla te chara pignora vocant
Don ad dolendum, sedad consolandum; ut cum te vident,
malrem sibi nou credant obiisse in te eam recognoscant, :

in le ejus pra^senliam teneant, in le vitam ejus sibi ma-

nere arbitrentur.
III. Sed doles quod dudum florentissima repente occi-
dcrit. Verum hoc nobls commune non solum cum homi-
nibus, sed etiam cum civitatibus, terrisque ipsis esl.

Nempe de Bononiensi veniens urbe(i) a tergo Claternam,

ipsam Bononiam, Mutinaui , Rhegium derelinquebas , in

dexlcra erat BrixiHum, a frontc occurrcbat Placenlia,

vetcrem nobilitalem ipso adhuc nomine sonans, adlaevam
Apennini ineulta miseralus , et florenlissimorum quoudam
populorum caslclla considerabas, atque aflectu relegebas

dolenti. Tot igitur semirutarum urbium cadavcra, terra-

rumque sub eodem conspeclu exposila funera non te ad-
nionent unius, sanclae llcct et admirabilis foeminae, de-
cessioncm consolabilioreui babendau) ;
proeserlim cum illa

in perpeluum proslrata ac diruta sint : hicc aulem ad

teujpus quldem erepla nobis mellorem illic vitamexigal? ,

IV. Itaque non lam doplorandam, quam prosequendam

orallonibus reor : ncc mooslificandam lacrymis tuis, sed
magis oblalionibus animam ejusDomino commcndendam
arbilror.
V. Verum forte asscras securum te de meritis ejus ac
fide; nequlre tamen ferre desiderium , quod eam jam non
videas secundtim cornein , idquc libi summo dolori sit. Nec
movot Aposlollcum
illud le quod alt « Quia neminem ,
:

snovimus cx hocsecundum carncm. Etsi cognovimus se-

» cundum carnem Christum, sed nunc jam uon novimus' ?»

Caro enlm noslra perpelua essc ac diulurna non polest ,

nccesse est occidat, utresurgat : nccesse cst resolvatur, ut

'
I Cor , 16.
lo s. AMnnosii

roqnlcscat , nt fiat qnidani fiiiis peccali. Et ideo mnltos

coiino\ iiniisscciiiulinn cariicm, scd luinc jani non novimns.
Ij)snui Douiiniun Jf^snni coj:no\ imus, in(|iiil Aposloliis, se-
cnndnin carnem :«Scdnnnc jamnon iioviains.» Jam eniin
carnis dt>j)osni'ral exnvias, jam spccie iioniinis non vide-
Latiir, jam pro oinnibus morUuis erat, ct omncs in illo

morlni ; scd ut pcr ij)sum rcnovali,et vivificali sjiiritn,

jain iion sibi , scd (jbrislo vivant. Lndc ct alibi ait idcm
A|)oslulns : « Vivo autcm jam ncn cgo , vivit aulem in me
» Cluislns'. »

\ I. Meriloqne qni anle cot^novcrat sccundnm carnem

jam opcralioiics cjns invlsibililer agiioscens ^,
Chrisliim,
jam non carncm ejns, sed j»olcntiam scrnlans qni anle ,

persecntor discipnlos hominis*, et pedisseqnos carnis in-

feslis odiis urgcbat, poslea doclor genlinm raclns, vcne-

ratorcs majestalis cjus ad procdicationem Evangtlii in-
strnerc alque inlormarc caperat. Et ideo addidit : c Si
»quis in Christo nova crcatura'', ))id cst, qui pcrfeclus in

in Chrislo, nova crealuracst; qnonlam qni caro est, im-

pcrfcctus cst. Dcnique ipsc Dominus ait : o ]Non permanc-
nbit spiritns mcus in istis hominibus, quoniam carnes
» snnt^ B Carnalis itaqne non cst in Christo : scd si quis in
Christo cst, nova creatnra est, non natnrac novitate for-
matus , sed gratiae. Vetera itaquc quai secundum carnem
crant> transicrunt : facta sunt novaomnia. Qnacilla, nisi
qna)scriba doclus in rcgno ccelorum novit% similis illius

patrisfiunilias, .^iiiprofcrt de thesauro suo nova et vetcra:

neqnc velera sine novis, neque nova sine vetcribus ? Ideo
et Ecclesia dicit «Qnia nova ct vetera servavi tibi'.»Sed
:

Iransicrunt velcra , id est , Legis mystcria abscondila, in

Christo facta sunt omuia nova.

• Galat. ji, 20. — » a Cor. v, 16. — * Act. ix, 1, et seqq. — 4 a Cor. v,

»7. — ' Gen. VI, 3. — « Mallh. xiii, Sa. — 7 Cant. vu, i3.
 EPISTOLARUM CLASSIS I. II

VII. Ilacc cst nova crealura dc qna Aposlclns ad G;ila-

tas ail : « Iii Clirislo enitn Jcsu neqiic circiuncisio ali'inid

• valct, iioqn(5 pr.rpiilinui : scd nova crcatura, per fjnani

»jain r(mov;ila caro [lorct, ct rrnclnin invcnit gralioc, qnoe
»anlo invclerali ilagiliispinas liabcbat^. » Qnid erj^o est
qnod maTcamns, jam ad animain dicilnr » Hcnovabi-
si :

atursicnt aqnilac juvenlns lua' ? » Qnid est qnod inj^cmis-

camus |!ro cum jam reconciliatio mnndi apud
morlnis ,

Deum Palrcm per Domlnum Jesum' ?

facta sil

VIII. Qnoniam crgo Cliristi bcneficia tenemus, cum

apud onmes, tnm apnd te pro Chrislo legationc fnngi-
mur'; ut noveris irrevocabilia ejus esse dona, ut crcdas,
quod seniper credidisli nec nlmio nioerorc Inam in diil)inm
:

adducas senicnliain; qnla ideo ppccalnm raclus est Doml-

nus Jesus , ut tollerct peccalum mundl S et cssemns In
in iilo omnes juslllia Dci^ : jam non culpac obnoxil, sed
jnstlllaB rcmuncratione securi. Vale , ct nos diligc, qnia
nos te diliglmus.

• Galal. \, 6. — • Psal. cii, 5. — » a Cor. v, iS. — < ILid. 20. —

' Joan. I, ag. — ^ 2 Cor. v, 21.
 ,

It 8. &MBROSII

EPISTOLA XL*.

j4b Itnpcratore atidiri se postulat, ajjlrmans inprincipe

laudari facililatem : tacere se sine utriusque pcriculo
non posse : ncc regibus displicerc libertalem : itlum
vero quamvis pius sit, dccipi posse : sentcnliam de
,

synagoga reparanda csse periculosam ; cum episco-

pum martjrio vci pra^varicationi exponat. In liaiic
rem excmpio Juliani proposilo, rescripli causcc re-
feiluntur; maxime quod Judrei plurcs usserint cccle-
sias. Ilinc agitur dc V alentinianorum , qui gentilibus
pe/orcs derlurantur , fano ; ac donariis quw dicC'
,

bantur sublata, exlenuatis , januam ad calumnias

Judcbis aperiri : triumpliumque dc Cliristo dari de~
monslratur. Ilac de rc alltiiorica
o insliluilur Dominl
' expostulatio poslquam deterretur Maximi exemplo
:

Tlteodosius neveJ uda^os aut licereticos ulcisci velit

,

adnionitus, denuo stimulatur ad clementiam.

Clemenlissimo principi , ac bealissimo imperatori Theo-

dosio auguslo Ambrosius episcopus.

\. ExERCiTUs semper jngibus fere curissum.Imperalor

bcalissime' : sed niinqnani tanto in ajstn fni , qnanto
nnoc cum ; vidco cavcndum nc quid sit, q^ipd ascribatur
-
mihi eliaui de sacrilegii pcriculo. Itaquc pcto ut paticnler

sermoncni mcum audias. Nam si indiijnus sum , qui a le

audiar; indignus sum, qui pro tc ofieram, cui vota lua ,

' Scripla $ub fin. ano. 588. — • Vide D. Guillon, lom. ix. p. 36i-368.
 ,

EPISTOLA.BUM CLASSIS I. iS

cni Inas commillas preces. Ipse crgo non andies enm,

qnem pro le audiri vcli» ? Non andies pro sc agenlcm,
quem pro aliis andisli? Ncc vercris jndicium tuum, ne
cum indignnm putaris quem andias; indignum feceris,
,

qui pro te andiaUir.

II. Sed nequc imperialc estlibcrtatcm dicendi denegare,
neque sacerdolalc qnod scntias, non dicere. Nlhil enim
,

in vobis imperatoribus lam populare et tam amabile est,

qnamliberlatem eliam in iis diligcre, qni obsequio mijiu\-c b--^'
vobis subdili snnt. Siquidem hoc inlerest inlcf^ bonos et

malos principes, ([uod boni libertalem amant, servitutem

improbi. Mihil eliam in sacerdole lam periculosnm apud
Deum , tam tnrpe apnd homines, quam qnodsentiat, .

'

non libere dennnliarc. Siqnidem scriptum esl: Et loquc- v. '

»bar in lestimoniis luis in conspeclu rcgnm et non con- ,

afnndebar'; »et alibi riiFili hominis, specnlalorcm te po-

Dsui domui Israel, in eo inqnit, ul si avcrlalur jnstns a
» justiliis suis,et fecerit dcliclum ; quia noa di stinx isti ei, » /.. .. »-

hoc cst, non dixisli quid sil cavendum, « non rclinebitur

«memoria justilia ejus, et sanguinem ejus de manu tna
sexquiram, tu autem si distinxeris justo, ut non peccet
«etipsenon peccaverit^ustns vita vivet; quia dixisti ei :

»Et tu animam tnam liberabis ^. »

III. Malo igitur, Imperator, bonorum mihi esse tecum, . ,

quam malorum cqnsortium; et ideo clemenliae tuae dis* f^'*"

plicere debet sacerdolis silcnlium, libertas placere. Nam

bono '^^'^"^
silentii mei periculo involveris, libertalis jnvaris./
Non ergo importunus indebitis me intersero , alienis in-

gero : sed dcbitis obtempero , mandalisDci nostri obedio. — w,..^*.:

Quod facio primum tui a^ioxe , tui gratia , tuae stu- ^^>v <

dio conservandae salutis. Si id mihi vel non creditur, i^.

vel interdicitur; dico sane divinac ofTeDsae metu. Nam si

' Psal. c\yin. 46« "— ' Ezecb. iii, ij-M.

 :

l4 S« AMBROSII

mcum pcTicnliim lc cxticrel, palicntcr mc pro tc ofier-

rem, sed non lihcnlcr; malo cnim lo sincunco acccplum

Dco cssc cl ^loiiosnm pcricn1a> Sin anlcni silcnlii mci
dissimnlalionisqnc cnlpa el mc inj;raval, ncc lc liberat;

malo imporlnniorcm mc.qnam innliliorem aut tnrpiorem

jndiccs. Siquidcm scriplum est, diccnlc sancto apostolo
Panlo, cnjns non potes doclrlnam rcfcllcrc : « Insta op-
f porlunc, imporLmic, arguc, obsecra, increpa ia omni
»patientia et doctrina*. »

IV. llabcmus crgo el nos cui displiccrc plns perlculi

sit; prrcscrlim cum ctiam impcraloribus non displiceat
suo fjuemque fungi munere, et paticntcr andialis unum-
qnemqne pro sno suggcrenlcm oiricio; imo corriplatls,
si non nlalnr miiiiinc sunc ordinc. Qnod crgo in iis libcnlcr

accipilis ,
qni vobis mililanl, num hoc in saccrdolibus po-

lest molcstum vidcri ; cnm id loqnamnr, non quod vo-

Iimins , scd qnod jnbemnr? Scis cnim \g£Uim : « Cnm
• slabilis anlc rcgcs et praisidcs , nolile co^itarc qnid lo-
n quamlni ; dabllur enim vobis in illa hora quid loquamlnl
• nonenlm vos cstis qnl lcqulmini, scd Splrilus Palris
« vestrl , qul loqnilur in vobis'^. » Et lamen si in cansls

reipublicrc loqnar, quamvis ellam illic justilia scrvanda

slt, non tanlo as^rmgar metu , si non andiar : in causa
vero Dci.qucm andics , sl sacerdotcm non andlas, cnjus
majorc pcccalur i)cricnlo?QiiIs libi vcrum audcbit diccre,
si saccrdos non andcal?

V. Novl le pinm clcmcntem, mltem, alque IranquII-

lum fidcm ac tiaiorem Domini cordl habcnlcm
, sed :

plernmquc allqua nos fallunt. Ilabcnt allqni zclnm Dei,

sed non sccundum scientiam'. Nc.Igilur hoc eliam fide-
llbus animls obrcpat, cavcndum arbilror. Novi pictalcm
tuam crga Deum, lenilalem in homincs : obllgatus sum
• a Tim. iv, a, — » MaUh. x, 19, ao. — > Rom. x, a.
 :
i^O

EPISTOLARUM CLASSIS I. l5 ^

bcncficiis Inarnni indiiljicnliarnm. Et idco plnsmclno,

anipliiis sollicilor : ne cliam ijj-^o liio nic poslra jiidicio

coiidoinncs, qiiod niea ;uil dis>iiniiJ;il:onc niil adiilalione

proIapsioMein non evilavcris. Si iii nic pcccari vidorcm,

non dcbcrcm laccrc; scriplnm cst eniin : « Si fralcr liius

»in lc pcccavcrit, coriipc illiim primo ,'dcindc increpa,

«duobns aullribus leslibus''. Si lc non audicril,dicEccle-
«sia?. » Causam ergo Dei tacebo? Quid igilur sit, quod
meluam considcrcmus.
•' VI. Relatum cst a comite Orientls militarium par-
tium (2) incensam esse syuagogam, idque auclore factum
episcopo. Jussisli vindic axi in cacteros,synagogam ab ipso '

exicdificarl episcopo. Non astruo expectandam fuissc as- Ci'''^'^

sertioncm cpiscopi; saccrdolcs enim turbarum modcra-

lores sunt, sludiosl pacis, nlsi cum ct ipsi movenlur inju-
riaDei, autEcclcsia3 contumclia. SiUiliiMjjjJn isle episcopus ^ iM'*^

fcrvcntior in cxustione synagogac, limidior in judicio :

non vcreris, Impcralor, ne acquiescat scnlenliae tuoe ; ne

praBvaricctur , non times ? A-- d^>" a rJ 4l^'p.<y^t,^^U

VII. Non cilam vcrcrls , quod futurum cst ; ne verbis

resistat comitl tuo? Nccesse erit igltur ut aut jiracvarica-
torem aut marlyrem faciat : ulrumquc alicnum tempo-
porlbus tuls, utrnmque' persecullonis inslar, si aut pras-
varlcari cogatur; aut subircmartyrium. Vidcsquo incllnet
causae exilus. Si fortem episcopum pulas, caveto marty-
rium fortlcrls : si inconslantem, dccrma lapsum fragilloris
Plus enim astringltur ,qul labl innrmum coegcrlt.
YIII. Ilac proposlta condilionc, jnilp dicturum eplsco- J ^^""^
^^^'^*'
pum quod ipse igncs sparserit , turbas compulerit, popu-
los ccnduxerit ; ne aiiiillat occasioncm marlyrii, ct pro
invalidis subjiciat validiurcmc bcalum mcndacium (5),
quo acquiritur sibi allorum absolutio, sui gratia! lloc est,

> MaUb. XVIII, 1$, et seqq.

 i6 6. AMBIlOSIl

Impcralor, qnod poposci ct cgo ; ut in mc magls vlndi-

cares : ct si hoc crimeii pularcs, mihi ascribcrcs. Quid

mandas in abscntes judicium? Ilabes pra;senlem , habcs
confilcnlom rcum. Proclamo quod ego syn;)gogam inccn-
derim, cerle quod ego illis niaudaverim ; ne cssct locus
in quo Chrislus negaretur. Si objicialur mihi, cur hic non
incendcrim ? Divino jam cremari coepit judicio : meum
,L cessavil opus. Et si vcrum qna.Tilur, ideo segnior rui,quia
non pulabam hoc vindicajiclmn. Quid facerem, quod
nulloulloresine pracmio foret?Tangunthajc vergfnmdiam,
l\ scd revocant gratiam ; ne fiat qiio Dei suqtiml contrahatur
ollensio. .^v.^ "
' • "^

IX. Eslo lamen , ncmo episcopum ad hoc munus con-

veniat; rogavi enim £lemenllam luaui et licet ipse hoc :

revocalum adhuc nonlegerim, rcvocalum lamen consli-

tuamus. Quid si ahi timidiores , dum mortem reformidant,
offerant ut de suis faciillalibus reparctur synagoga; aut
comes ubi hoc comperoril primo constitulum , ipse do

Chrislianorum censu exaedificari jubeat ? Habebis , Impe-

rator, comitem pracvaricatorem, et huic vexilla committes
vlclricia huic labarum hoc est, Christl sacratum no-
, ,

mine, qui synagogam instauret qua3 Chrlstum nesciat? ,

Jube labarum synagog3einferri,videamus si non reslstunt.'?^ '

X. Erit igitur locus Judaeorum perfidiac factus de exu-

tHs Ecclcsiae et patrimonium, quod favore Chrisli ac-
:

quisitum est Christianis, hoc transferetur ad donaria per-

fidorum? Legimus lcmpla idolis antiquitus conJila de
;/-'
.,^manubiis Cimbrorum de reh'quorum hostium. , spoliis

jh* Hunc tituhim Judaei in fronte synagogae suae scribent :

Templum impielatls factum de manubiis Chrislianoruro.

XI. Sed disclpllnce leratio, Imperator,movct. Quidigl-
tur est amplius-disciplinae species , an causa rellgionis .^*

X
VA-
Cedat oportet censura devotioni.

'^ -wcAr,
j
rf**—jr

^b^Jyi^
 ,

EPISTOLARUM CLASSIS I. I7

XII. Non audisti, Imperator (4); qwla cum jussissetJu-

llanus reparari templum Hierosolymis, divino, qui facie- p^i
bant ropurgium , igucflagrarunt?iNon caves ne eliam nnnc
fiatPAdeo a te non fuit jubendum, ul Juiianus hoc jussoril!

Quid tamen movet? Utrum quia quodcumque aidi-

XIII. / ^^J'
ficlum publicum exustura est an quia synaj;;og«; Jocus? ,

Si aDdificio incenso moveris vilissimo (quid enim in laui .)^^<,^^-\

ignobili castro esse potuit) non recordaris Imjieralor, ,

quantorum Romae domus praef('Clorum incensae sint, et

nemo vindicavit?Iuio si^quis imperatorunyvoluit factiun
^ ^(
severius reprehendere, ejus magis qui tanto est percnl- /
\

sus dispendio , causamfjgravavit. Qiiid igitur diguius , ^^

ut CaUinici castri in parte aliqua aedificioruui incendium,
an urbis Romae viudicandum acstimarelur , si oporteret
,, tamen ? Conslanlinopoli dudum dumus episcopi incensa

^ est, et fiiius clementiae tuae intercessit apud patrem; ut

et suam, hoc est , filii imperatoris injuriam , et domus
sa.cerdotaiis incendlum non vindicares. Non considcras ,

Imperator , ne et hoc cum vindicari jusseris, ipse ilcrum

inlerveniat, ne vindicetur? Sed bene illud acquisilum est
'a patre dignum erat enim ut suam injuriam prius
filio; , i
^ ^
ipse donaret. Bene iliud cum gratiae distlnctione divisum"^^
est, ut et filius pro sua , et pater pro filii injnria roga-
retur. Hinc nihil est quod fiiio reserves, et vide ne quid
Deo deroges. / ^ ^/ / -^ na
j
XIV. Non est ergo causa tantae commotioni idonea ; ut
propter sedlficii exustionem iu populnm tam severc vin
dicetur : multo autem minus quia synagoga incensa est, jftA-i^
perfidiae locus, impietatis domus auifintise receptaculum, '^i.^^-*
,

quod Deus daranavit ipse. Sic enim iegimus pcr os Hie-

remiae, dicente domino Deo nostro « Et faciam domui ;

B ubi invocatum est nomen meum super ipsam, in qua con-

• fiditis vos, et loco quem dcdi vobis et patribus vestris,
LXii. a
l8 S. AMBROSII

» sicul feci Sclon : et projiciam vos a facie mea, sicnt pro-

» jcci fralrcs veslros OQine senienEphrt^em. Et tn noli orare
» pro popiilo islo, ot noli postnlarc illls niiscricordiam,
»ct ncque acccsseris ad me pro illis ; qnia non exaudiam
»te. AutnoQ videsquid isti facinnt in civilatibus Juda' ?«
Deussc pro illis prohibetrogari.quos tuvindicandos putas.
XV. At ccrlc si jure gentium agerem dicerem quanlas
,

Ecclcsiae basilicas Judnei tenipore inipcrii Juliani incen-

derint : duas Damasci , quarum una vix rcparala est , sed
Ecclesiic non synagogac impendiis : aliera basilica infor-
mibus horret ruinis. Incensnc sunt basilicne Gazis, Asca-
lona?, Berito, et illis ferc locis omnibus, et viiulictam

nemo quaesivit. Incensa est basilica et AlexandriaB a gen-

tilibus et Judais, qnaD sola prasstabat caetcris. Ecclcsia
non vindicata est, vindicabitur synagoga?
XVI. Vindicabitur etiam Valentinianorum fanum in-
censum? Quidestenim nisifanum, in quo e?t conventus
gentilium? Licet gentiles duodecim deos appellent isti ,

Iriginta et duos yEona s colant (5) , quos appcllant deos.

Nam et de ipsis compcri relalum et praicepliun, ut in mo-
nachos vindicaretur, qui prohibenlibus ilcr Valcntinianis,

quoPsalmos canentes ex consuetudlne usuqnc veteri per-

gcbant ad celebritalem Machabasorum martyrum moti ,

insolentia incenderunt fanum eorum in quodam rurali

vico tiimultiiaric conditum.
XVII. Quanti se oflerre iiabent tah oplioni; cum me-
minerint tempore Juliani illum, qui aram dejecit, et tnr-
bavlt sacrihcinm, damnalnm a judice fecisse martyrium?
Ilaquc nunquam alias iile judex, qui audivit eum nisi ,

persccntor liabitns est : nemo illum consressn ,nemo il-

ium unquam
/^ . ....
osculo dignum pulavit. Qui nisi jam csset
defunctus, limerem, Imperator, ne in eura tu vindica-
' Jerem. tii, i4-»7.

V' w^vd/-*-^

.,»• (y^
^t k-^^
r
 /j^ Ia/ y-^-tlh it V^ •

fcPISTOLARUM CI.ASSIS I. ig
res, qnanquarn vindictam coeleslem non evaserit, siio ^H-v
M superstes hoeredi (G). -»./ L^^i-^t i^ (Lx. U^-^tj^ i~rtk^ .

XVIII. Sed referlur cognitionem mandalam judici,

"
scriptuinque eo quod non referre debuerit, sed vindicare :
A^p^
M requirenda quoque sublata donaria. Omittarn alia : in-

censae suut a Judicis Ecclesiarum basiiicae, ct nihil rcd-

dilum est, nihil repetitum , nihil quacsitum. Quid autcm
habere potuit synagoga in castro ultimo;cum totum quid-
quid illic esl, non mulium sit nihii pieliosum, , nihil
copiosum ? Quid deindc incendio poluit rapi Judc-eis insi- .
\
"^ "^"^
\P'* dianlibus? Axte^ islae suut Judaeorimi volentium c;ilum-
njari ; ut dum ista querunlur , mandelur exlra ordinem ^ q^ ,

militaris censura judicii, mitlatur miles rorlasse dicturus cry^e^-^

quod hicaliquando anle luum, Impcrator, dixrtadvenlum :

'>i'**-^-^

Quomodo polerit nos Christus juvare, qui pro Judaeisad-

j
versus Chrislum militamus? qui niitlimur ad vindictam
Jud3eoruni?^uos perdiderunt exercitus, nostros volunt
perdere. j/
XIX. Inquas pneterea non prosiliant calnmnias, qui
etiam Christo falsis teslimoniis calumniali sunt? In quas
non prosiliant calumnias homines
mcnda- el circa divina

ces?Quos non auctores seditionis fuisse dicant? Quos non ,

^'^'^*^
nppelant cliam quos non recognoscant; ut catenaloruni
,

1
• •
. _ ._ 1 j_ / ' L ..
•
. r - 1 . iLut^
/kj6\^ O
ordincs inuuoieros speclent de Chrisliano populo, ut cap- t

liva videantcolla plebis fidelis, ut condantur in tene])ras r-i^

Dei servuli , ut ferianlur securibus, dentnr ignibus, Ira-
dantur metallis , ne pcena cito transeat?

XX. Ilunc dabis triumphum Jud.Teis de Ecclesia Dei ?

hoc trophc-Bum de Christi populo ? haec gaudia , Imperalor,

perfidis? hanc celebritalem Synagogne, hos luctus Eccle-
siac? Referet Judaeorum populus hanc solemnitatem in
dies festos suos ; et inter illos profeclo numerabit, quibus
aut de Amorrhoeis, aut de Chananaeis triumphavit, aiit
aO S. AMUROSII

dePharaone rrge i^Kjcypli.aiit deNabuchodonosorregisBa-

bylonia; inami lilnMaii poiiiil. Addct hanc celebrilatem ,

signincans sc de Clhristi popnlo Irinniphnni egisse.

WI. El cnni ipsi llomanis legibns teneri se ncgent, ita

ut crimina leges putent; nunc velut Romanis legibns se

vindicaudos putant. Lbi erant islae lcges , cnm incende-
rent ipsi sacralarnmbasilicarum cuhiiina? SieFuhaiuis non
est ultus Ecclcsiam ;
quia pr.evaricalor erat : lu , luipora-
lor, ulcisceris synagogae injnriam, quia Chrislianus es?
XXII. Et quid lecum poslhac Christus loqnelnr? Noa
recordarisquid David sanclo per Nalham prophetam man-
daverit' ? Ego lc dc fratribus luis minorem elegi, cl dc
privato impcruloiem lcc!. Ego dc rruclu semiuis liii in

sede in)periali locavi. Ego libi subjcci nalioncs barbaras,

ego pacem dedi ego tibi inimicum tuum in polesla-
tibi ,

tem tuam captivum dcdnxi. Frumcntum non habebas ad

exercitus alimoniam, ipsorum hoslium manu patelcci libi
porlas , aperui horrea : dcdcrunt tibi hostes tui commea-
tus suos, quos sibi paraverant. Ego perturbavi hoslis tui
consilia, ut sc ipse nudarct. Ego ipsum usnrpatorem im-
perii ita vinxi , ac mcntem ejns ligavi, ut cum habcret
adhuc fugicndi copiam;tamen cum omnibussuis tanquam
meluens, ne quis tibi perirct ipse se clauderet. Ego co- ,

mitcm ejus (7) atque cxercilum ex allera parte naturae,

quos ante dispcrscram, ne ad belii socielatem coirent,
ad supplementum tibi victoriae Ego exercitum
congregavi.
tuum ex multis indomilis convenam nalionibus, quasi
unius gentis fidcm et tranquilhtatem et concordiam scr-
vare praccepi. Ego cum pcriculum summum esset nc Al-
pes infida barbarorum penelrarent consilia , intra ipsum
Alpium vallum victoriam tibi contnli, ut sine damno vin-

' 2 Ui(,'. VII, 8, rl Siq].

 EPISTOLARUM CLASSIS I. 31

ceres. Ego ergo te triumphare feci de ininiico tuo , el tn

de plebe mea das meis inimicis triumphum. ,

..w
XXIII. Nonne propterea Maximus deslilutus est , qui
ante ipsos expeditionis dies, cum audisset Komae synago
gam incensam , edictum Romam miserat, quasi vindex
disciplinae publicae ? Lnde populus christianus ait : Nihil
boni huic imminet. Rex iste Judaeus factus est; defenso- ^ UL-«-
rem istum disciplinae audivimus, quem mox Christus pro- lv„»^^<_i.

bavit, qui pro pescatoribus mortuus est*. Si de sermone

hoc dictum est, quid de ultione diceturPIlle igitur slatim
a Francis, a Saxonum gente, in Sicilia,Sisciae,Petavione:
ubique denique terrarum victus est. Quid pio commune
cum perfido ? Abolenda cum impio sunt etiam impietatis
exempla. Quod illi nocuit, quo victus ofTendit; hoc non
8evui debat , sed damnare, qui vicit.

XXIV. Itaque illa libi non quasi ingrato recensui , sed

quasi jiire coilata numeravi; ut his admonitus , cui plus j
collatum est, plus diligas. Deniquc hoc respondenti Simoni ^''
dixitDominus Jesus o Recte judicasti^. «Statimque con-
:

versus ad mulierem qu?e pedes ejus unguento unxit, t^.- ^v-t^^^^A

"f
pum Eccle^icTB gerens , ait Sinioni : « Propter quod dico ,j>_*— 'i-
.vv^'lv

»tibi, re"mt>sa sunt peccata ejus multa, quoniam dilexit

«multum. Cui aiilem minus dimittitur, minus diligil'. »

H<x'c est mulier quai in domum Pharisa^i intravit,et ejecit
Jud;eum, Christnm aulem enim Syna-
acquisivit. Ecclesia

gogam exclusit : curilerum tentatur, ut apud Christi fa-

mukim hoc , est , de pectore fidei , de domo Christi Syna-
goga excludiit Ecclesiam ? ^

XXV. Hx'C ego, Imperalor, amore et studio tui in

hunc sermouem coululi. Debeo cnim beneliciis tuis, qui-

bus mc petenle, libcrasli plurimos deexihis, de carceri-
bus, de Uilira.x necis pwnis ; ut malio debeam pro salute

• Roin. V, f,. — • Lijf. Tii. 44. — » Ibi 1. i-.

 • ojU ett l^-r^'

92 S. AMKROSII

tiia ellam oflensioueui tnl animi non liinerc (nemo majore

fidncia uiilnr, quain qni cx aflecln diligit : mmo certe
debot K-cdeic, qni slbi consiilit) ne tol annornni concep-
tain cnjnscnniqim sacerdolis graliam uno moraento auiit-

tam. Et tamen non damnum gratiaj deprecor, sed sahitis

pericnlnm.
XXVI. Qnanquam quanlnm est, Impcralor, ut ([naB-

rendiim anl vindicandum non pules, quod in hnnc diem

nemo nemo unquam vindicavitPGraveest fidem
quaesivit,
luam pro Juda?Is periclitari. Gcdeon cum occidissct sacra-
liim viliilum, dixcrunl geniiles* Dii ipsi injuriam suam :

viudicent. Quis habjit Synagogam vindicare? Chrislus

qucm occiderunt, quem ncgaveriint? An Dcus Pater vin
diciibit eos, qui nec Palrem recipiunt, dum Filium non
rccepcrunt ? Quis habet Valenliuianorum haeresim vindi-
care:quam pietas tua quomodo vindicat, cum eos excludi
jusserit, nec conveniendi usurpare copiam? Si Josiam libi

objiciam rcgem Dco probatum^, hoc in istis damnabis,

quod in illo probalum est,

XXVII. Certe si mihi pariim fidei defertur, jnbe adesse

quos jiulavcriscpiscopos : tractctur, Imperator, quid salva
fide agi debeat. Si de causis pecuniariis comites tuos con>
sulis ,
quanlo magis in causa religionis sacerdoles Domini
aequum cst consulas ? ' ^^"^

XXVIII. Consideret clemcntia lua qnantos insidiatores

habeal Ecclesia ,
quantos o.xplpratorcs : levem riinam si

oflVnderint, figent aculeum. Secnndum hoinines loquor :

cnelcnini j)lns hominibns Dcns timeliir, qiii eliam impiTa-

ioribus jnre prneferlur. Si ainico aliquis , si parenti ant pro-
pin(|no d(!('ciendnm cxisliiiiat, reclc cgo ct dcrercndum
Dco,et cuin prnsrcrendum oinnibus judicavi. Consule tibi,

Imperalor, aut patere me consulere mihi.

' Judic. VI, 3i. — «4 lieg. ixii, i.
 EPISTOLABVM CLASSIS I. s3

XXIX. Quid respondebo poslea , si compertum fnerit,

data hinc auclorilate, aliqnos Christianorum aut gladio,

aut fustibus, aut p lumbe is necatos? Quomodo hoc pur- jt<^*^^
vtn^
^ gabo factum ? Quomodo excusabo apud episcopos ,
qui
^ nunc fma per triginta el innumeros annos presbyteri qui-
im gradu fnncti , vel ministri Ecclesiaj retrahunlur a /^y^*^*-*^
unere sacro , et cnria? dc-pnlanlnr, gravner gemunl? iS^^-y^ '

Nam si qui vobis mih'tant . certo mihtia3 tempore servan-

tnr ;
qnaiito matfis ctiam eos considerare debetis; qui Deo
mihlant? Quomodo, inquam, hoc excusabo apud episco- t-i^^^i,^

pos, qui qurrunturde clericis,et inipre^imie gravi vastari

scribunt Ecclesias?
XXX. Hoc tamen in notitiam clemenlia^ tnas pcrvenire

vokii ; de hoc, nt placet, arbitrio^tuo consulero rt lenipe- */e-<^ -

rare dignaberis : ilhid autem quod me angit, et jure angit,

exchide atque ejice. Ipse facis, quidquid fieri jnssisti : aut

si ille fi(Ciurus non est, raalo te magis esse clemenlem,
qnam ilhim non fecisse, quod jussus est.
XXXI. Habes in quibus Domini adhuc debes circa im- ^^
perium Romanum invitare et emereri ckmcnliam habes ,

quibus aajplius,quam tibi speres : illorum gralia, iliorum

salus te in hoc sermone r. opvp.niat . Timeo nc causam luam &'|>A'^"

alieno commiltas jndicio. Integra adhuc llbi sunt omnia.

In hoc me ego Deo nosiro pro te obiigo, nec vercaris sa- t«-'
cranienlnin. INnmqnid Dco displlcere polerit qiiod pro
cjns omendatur honorificenlia ? iNihil mnlaveris ccrlc in
illa ej)islola , sivc niissa , sive nondum missa esl : dicfari
jube aliiim , qn.T j)lena fidoi ,
plena plelalis sit. Tibi inle-
gruin est emendare , niihi non est inle"-nim dijisiauilare. /

XXXII. Anllochenis Inam donasli injnrliim, iiiiu;ici J ,

'

Ini filias revooasti , niilricnd;is apud ajrincni dedi^ll, iiialri /LlC*-*^*

hoslis lui mlslsti de acrarlo tuo Munplus. Ikec lanla pielas,

tanta erga Deum fides hoc facto obfuscabitur. Tu igitur
 24 S. AMBROSII

qwi armatis pepcrcisti hostibus, et serrasti inimlcos tuos;

ue,qii;rso, tanlo sliidio piites vindicandum in Giiristianos.

XXXIII. Nunc te, Iniperalor, rogo, ut non aspernan-

tcr acceperis me et pro te et pro me limentem ; sancti
enini vox est : « Lt quid facUis sum videre contritionem
ppopuli uiei',»"! olVensam iucurram DeiPEgo certe quod
honorificenlius fieri poluit, leci ; ut me magis audires in
regia , ne si nccesse esset, audires in Ecclesia.

k^l
EPISTOLA XLP.

Sororem ul de iis qme sjnagoga^ ac fani supra dictorum

caiisa cvenerant ,ccrllorcm faciat^ refcrt quemadmo-
dum loco Hieremice de sacerdotum verbis, explicato,
Eimngeiicani lcctionem cnarraverit^ ostenderit illic

Doniini misericordiam commendari , cujus idcm a

nobis exigit imitationem : ac docuerit qua rationc
cvangelicam peccatricem Dovxinicos pedes lavando,
terrrendo, unguendo atqueosculando rcferamus ; alio-
qui nos propheticiB reprchcnsioni fore obnoxios : de-
niqne quomodo sermone converso ad Tlieodosium ,

tandem ut revocaret edictum obtinuerit.

Frafer sorori.

I. SoLLiciTAM sanclilatcni tuam esse adhuc scriberc

dignala cs niihi, eo quod sollicitum mc esse scripserim ;

nndc iiilror quod lillcras non acceperls mcas, quibus re-

fusam mihi scripseram sccuritalem. Nam cum relatum
•
I M-Jtli 1 . 7. — • SiiijilH aiin.588.
 UPISTOLARUM CLASSIS I. 2$
essel synagogam Judceorimi incensam a Christianis, auc-
lore episcopo,et Valentinianorum conventiculum ; jussuni
erat, me Aquileiae posito , ut synagoga ab episcopo re«-
dificaretur, et in monachos vindicaretur, qui incendissent
ffidificium Valenlinianorum. Tumego, cum saepius agendo
parum proficerem, epislolam dedi imperatori, quam simul
misi et ubi processit ad Ecclesiam, hunc sermonem habui.
;

II. In libro prophchco scriplum est : « Sume tibi ba-

»culum nucinum* »et qua ratione hoc dixerit Dominus

;

prophetae, debemus considerare non otiose elenim scrip- :

tum est; quandoquidem et in Pentateucho leglmus quod

virga nucina Aaron sacerdolis cum diu reposita fuisset, ,

eflloruit^" Mam videtur per virgam significare quod directa

esse debeat prophetia vel sacerdolalis auctoritas ; ut non

tam delectabilia, quam utilia persuadeat.
III. Ideoque nucinum baculum sumere jubetur Pro-

pheta.quia memoratae pomum arboris amarum in cortice,

durum in testa , intus est fructuosum; ut ad ejus simili-
tudinem Propheta quoque amara et dura praelendat, et
denunliare tristia non reforroidet. SimiHter etiam sacer-
dos ,
quia pneceptio ejus etsi ad tempus aliquibus amara
vidcatur, et tanquam virga Aaron reposita diu in auribus
dissimulanlium tamen aliquando cum aestimatur aruisse,
;

floressit.

IV. Quid vultis in virga ve-

IJnde et Apostolus ait : o ,

«niamad vos,an in charitate, spirituquemansuetudinis*?»

Prius enim virgam dixit, ct tanquam virga nucina per-
cussit erranlcs, ut postea consolaretur eos spiritu man-
sueludinis\ Ilaque quem virga sacramentis abdicavit coi-
lestibiis, eumdem mansuetnclo restituit. Discipulo quoque
talia praescriptadedit.dicens : « Argue, obsecra, increpa*.»

• Jerem. i. — » Num. xvii, 8. — * i Cor. iv, 3i. — * 2 Cor. ii, lo. —

' a Tim. iv. a.
 :

a6 S. AMBBOSII

Diio dnra , unnni mlle : sed ideo dnra, ut etiam ipsa mol-
lircl; quiasiciit a>gris redundanli rdle corporibns ciborum
anl polns aniariUulo dnlcescit, et contra cpnlaruui snavi-
tas amaritndini est : ila ubi animns esl saucius, volnpla-
riae fotu adnlationis oegrescit , ct rursum correctionis tem-
peratur amaritndine.
V. ttxc de prophetica lectione libata sin! : Evangelii
quoque lectio quid habeat consideremus : « Rogavit qui
»d:im Pharisaens Dominum Jcsnm , ut mandncaret cnm
» illo : et ingressus domimi Pharisc^ei , discnbnit. Et ccce
«mulier, qnae erat in civitate peccatrix, ut cognovit quod
B Jesns accnbuit in domo Pharisaei, aitulit alabastrnm un-
»gucnli : et slans retro secus pedes ejns, lacrymis cccplt
»rigare pedes ejus. » Et rehqua recitavit ns^ine ad locum
« Fides tua te salvam fecit, vade in pace*. » Quam sim-
plex,subjnnxi, in verbls,quam profundain consiliisEvan-
gclli leclio! Itaqne quia magni consiliarii sermo est^, al-
tiludiuen ejus consideremus.
VI. Dominus nosler Jesus Christus judicavit magis
homines beneficiis alligari posse , et provocari ad ea qnae
sunt recta facienda, quam melu plnsque : charltatem pro-
ficere, quam formidinem ad correctlonem. Itaque prae-
mlsit gratiam , venlens pcr Vlrginis partum ; ut in bap-
tlsmo peccata donarot, qno slbi faceret gratlores. Dcindc
si compelentia gralis virls ofllcia rrponcrcmns, Ip«Ins

gralue rcmnnerriioncm fiiluram omnlnm In hac mnlicre

dcciaravit JNam si lanlinnmodo prima dcblla nobls rc-

mislsset, vidcrctur cantlor, qnam indnlgenlior; correctio-

nisqne providcnlior qnam remnneralionis magnificenllor.
Angnsti animi sola astntia est , nt illiciat : Oeo anlcm
convcnit, nt qnos invitavcrit pcrgratiam , eosdem gralJoe

ipsius incremenlis provehat. Idcoque uobis et aole douat

'
Luc. Tii, '-yS, f>t «eqq. — • Jsai. ix, G.
 EPISTOLAROM CLASS15 I. iy

pcr bapllsmum , et post bene servienlibus uberiora lar-

gilnr. Ila ergo Chrisli benelicia et iucenliva virlulis et

prremia suut,
VII. Sed nemo vocabulum foeneratoris horrescat*. Fui-
nius ante sub rceneralore duro, qui uisi morte debitoris
explcri ac saliari nequiret. Venit Dominus Jesus vidit ,

gravi nos c^ligalos ftcnore. Nemo foenus suum palrimo-

nio innocenti.c sua? polerat exolvere : de nieo , unde me
liberarem , habere non poleram , uovum genus absohitio-
nis niihi detuhl ; ut creditorem miitarem , quia frenus iinde
soh ercm, non habebam. Debitores autem nos uon nalura ,

sed culpa fecerat; peccatis enim nostris aera gravia con-

traximus, ut essemus obnoxii, qui eramus liberi ; dcbitor
enim est , qui aliquid accepit de fceneratoris pecunia. Pec-
catum vero lanquam in ejus palrimonio
a diabolo Cst :

has habet impius opcs; sicut cnim Chrisli diviliae virtutes

sunt , ita diaboh opes crimina sunt. Piedegerat humanum
genusinperpetuam captivilalem obaoxiae haereditatis gravi

fffinore,quod obaeratus auctor ad posleros de fnenerala

successione transmiserat. \ enit Dominus Jesus , mortem
suam pro uiorte omiiium obtuHt, sanguinem suum pro
sanguine fudit universorum.
VIII. Mntavimus ergo credilorem, non evasimus imo ;

evasimus ,manet enim dcbitimi henus inl(>rcidit, dicenle ,

Doiiiiiio Jesu :« (jui iu vincnlis sunt : Exile; cl his qui in

«carcerc sunl : Procedilc^; » dimissa snni ergo pcccata
veslra. Omnibus igiltir dimi>it, nec quisqnam csl, ciii non
relaxarit. Sic enim scri|)tum cst , quia donavil « Omnia
sdclicla, delcns quod adverstnn nos erat chirographum
ndecreli'. » Cur nos ahortun tencmus chirographa el vo- ,

lumiiS exigeru alicua , qui noslroriun ulimur indulgenlia?

' Luc. vii,/ji, — • Isai. xLi\, 9. — ' Goloss.jciBt-i4'

TL
 »,

28 S. AMDROSII

Qiii donavit omnibus, ab omnibus cxigit; ut quod unus-

quisqnc sibi dimissum meminit.alii ipsc dimillat.
IX. Vide ne graviorem causam incipias habere foene-
ralor, quam dcbilor : sicut ille in Evangelio, cui dominus
suus dimisit omne dcbitum , ille postea a conservo suo
coepil exigere, qnod ipse non solverat' ; unde iratiis

dominus ejus de ipso summis exegit injuriis, quod ei

ante donaverat. Caveamus ergo ne nobis hoc accidat,
ut non remiltendo , qua; nobis debentur, incipiamus et
illa solvere qna? remissa sunt nobis; ita enim scriptum est,

dicente Doniino Jesu : « Sic et vobis faciet Pater meus,

» qui iu ccelis cst, si non remiseritis unusquisque fratri

»suo de cordibus vestris*. » Dimiltamus ergo pauca,

qnibus plnra donata sunt : ct intelligamus eo nos Deo
accepliores fore qno eliam ])lura donamus quia hoc
, ;

graliores Doo snmus, qno nobis plura dimissa sunt.

X. Doniqne inlcrrogalns a Domino Pharisseus « Quis, :

• inquit, enm phis dlligil? » Respondit : « /Estimo quia is

» cui phis donavit. » Cni Dominns dixit : « Recte jndicasti*.

Laudatnr Phnrisaei jndicinm , sed argnitnr affeclus. De
aUis hene jndicat : sed quod de aiiis opinatnr , ipse non
credil. Andis Jaudantem Jndajnm Ecclesiae disciphnam
ejnstjne verain graliam pra?dicanlem , honoranlem sacer-
dotos Ecch)siae , hortarls nt crodat, rennit; ita qnod in

nobis landat, ipse non seqnitnr. iNon orgo plona ejus lau-
dalio ost, qnia audivit a Cl)ri!>to : a Rocte jndicasli; »nam
et Cain recle ohtnlit, sed non recte divisit; ideoque dixit
illi Dons : «Si recle offeras, non recle antcm dividas; pec-
»casli, qniesce'. » Ergo et hic rccle oblnht, qnia judi-
catChrijilnin a Chrislianis amplins diligendnm ; qnia u)nlta
nobis pcccala donavit : sed non recle divisit, qnia pntavit

> M.iltli. xvir. 2;, et s'qi[. — » Ihi 1. 34. — ' L',ic. v r 42, 4>- —
i Gpm. IV. 7.
 ?,

EPISTOLARIJM CLASSIS I. 29
quod peccata hominum posset ignorare, qui honiinlbus
peccata diuiitteret.
XI. Ideoqut^. ait Simoni :a Vides hanc mulierem ? In-

stravi in domum tuam, aquam pcdibus meis nou dedisti :

• autem lacrymis suis rigavit pedes meos". » Omnes

hsec
unum corpus Christi sumus cui capul Deiis ^mcuibra , ,

autem nos sumus^ alii lortasse oculi ut Prophela3: , :

denles, ut Apostoli , qui evangelicae praedicationis cibum

noslris infudere pectoribus; meritoquescriptum est : «Oculi
» ejushilares a vino.et denles candidioreslacte'.» Suntet ma-
nus ejus illi qui videntur exccutores bonorum operum. Sunt
et venter ejus ,
qui vires alimoniae pauperibus largiuntur.
Suut ergo et pedes ejus aliqui : atque utinam merear ejus
essc calcaneum ! Aquam igilur mittit iu pedes Christi , qui
etiam ultimis quibusque peccata concedit ; et dum ple-
beios liberat, Christi tamen lavat vestigium.
XII. Mittitet ille aquam in pedes Christi,quia peccato^
rum coUuvione mundat conscientiam suam; ambulat enim
Christusin pectoribussinguIorum.Cave igitur ne poUutam
habeas conscienliam , et pedes Chrisli iucipias inquinare.
Cave ne spinam in te improbitatis oflendat, qua ejusin le
deambulantis calcaneum saucietur. Nam ideo aquam pe-
dibus Christi non dedit Pharisreus, quia mundum a coUu-
vione perfidiffi animuui non habebat''. Unde enim suam
mundaret conscientiam, qui aquam non susceperat Christi
Ecclesia autem et aquam habet, et lacrymas habet aquam :

baptismatis, lacrymas pcenilenliae. Fides namque quae ,

superiora peccata deplorat, nova cavere cousuevit. Ergo

Simon Pharisaeus qui aquam non habebat, utique et la-
,

crymas non habebat. Quomodo enim haberet lacrymas ,

qui poenitentiam non gerebat; quoniam veronon credebat

in Christum , nec habebat lacrymas? Nam si habuisset
• Luc. VII, 44- — » » Cor. xti, 1 j. — * Gen. itix, la. — * Luc. vii, 44»
 ,

.)0 S. AMBROSII

lavissel oculos snos; iit Chrislnm videret, quem adhiic ,

cum siiiiul accuniberet, non videbat. Nam si vidissct,

non ulique dcojus poteslole dnbilnsset.
XIII. Non hahebal capillos PliarisiTus ,
qui N;iZ'U'aeum
sciro non polerat : habcbal Ecclesra ,
qnne Nazaraeum
qu.Trebat. Ciapilli veluli in suj^erfluiscorporis .Tstimanlur;
iidein tainon si unguantur , bonum reddunt odorrm, et
ornamenlo sunt capiti:si non ungauLur oleo , ingravanl;
ita et divilie oneri sunt, si his uli nesci.is, si non aspergas
iis Christi odorem. Si vero alas pauperes , laves eorum
vulnera, illuviemque detergas; tersisli utique pedes Christi.
XIV. Osculum mihi non dedisti haec autem ex quo
« :

• inlravi, non cessavit osculari pedes rneos'. » Osculum

ulique insigne est charilatis. Lnde ergo Jud-TO osculum ,

qui pacem Don recognovit qui pacem aChrislo non acce« ,

pit, dicenle « Pacem meam do vobis

: pacem meam re- ,

«linquo vobis^ ? »Non habet Synagoga oscuium , habet

Ecclesia, quae expectavit, quae dilexit, quae dixit :« Os-
» culetur me ab osculis oris sui *; »diulurn;e enim cupidi-
lalis ardorem, quem adventus Doniiniciexpectatione ado-
leveral, osculo ejus volebat slillanter exlinguere, hoc
explere suam munere. Ideoque sanctus Propheta
sitim
ait «Os meuin aperics, et annuntiablt laudem tuam *. »
:

Qui ergo laudat Doininum Jesum osculalur eum qui , :

laudat, credat utique. Denique ipse David ait : « Credidi,

npropter quod locutus sum^; » et supra :« Repleatur os
^*meum laudc tua, et cantem gloriam tuam^ »
XV. De specialis quoquc gratiiB infusione eadem le

Scriplura docet, quod osculetur Christum qui accipit ,

Spirilum, dicente Propheta sancto « Os meum aperui :

«ctallraxi spiritum'. «Osculalur crgo Christum ,quicon-

' Luc. VII, 45. — » Joan. xiv, 27. — ^ C.nnt. i, i.— < Psal. l, ly. —
5 Id. Civ, 10, — 6 Id. Lxx, 8. — 7 Id. cxviit, ;3i.
 KPISTOLARUM CLASSIS I. 3l

fitetur illnm « Corde eniui creditur ad jcistiliam, oreau-

:

» tem conressioriladsalutem'.»Oscnlalur veropedes Chris-

ti , qul Evangelium legens, Doniini Jesn gesla cognoscit,
etpio miratnr iiflectu; ideoque religioso oscnlo vclut quae-
dam deambuIanlisDomini lambit vestiy:ia. Osculamnrergro
Chrislum commnnionis osculo :« Qui legit, intelligat^. »

X\ I. Lnrle hoc Judffio osculum? Qui enim non cre-

adventnm ejns, ncc in passionem credidit. Qno-
didit in

modo enim credit passnm, quem venisse non credidit ?

Non crgo liabebat osculum Pharisocns nisi forte Judaj ,

proditoris. Sed nec Judas habebat , ideoque cum Judaeis

promissum osculum lanquam signum proditionis vellet ,

ostendere, dicit ei Dominus « Juda, osculo Filium homi- :

» nis tradis":»hoc est oscnlum offers, qui non habes os- ,

culi charitatem osculum offers, qui nescis osculi sacra-

i

mentum. Oscnlum non labiorum qua^ritur , sed cordis et

mentis.
XVII. Sed dicis : Osculatus est Dominnm. Vernm os-
culatus est labiis. Hoc habet osculum popnlus Jndaeorum,
ideoque dictum est : « Populus hic labiis me honorat, cor
nautem eorum longe est a me*. » Ergo non habet oscu-
ium, qui fidem et charitatem non habet; osculo enim vis

amoris imprimilur. Ubi non est amor non , est fides, non
est dileclio ; quje potest esse snavitas oscnlorum?
X\ III. non cessat oscnlari pedes Christi;
Ecclesia autem
et ideo non unum, sed multa
in Canticis Canticorum exi-

git oscula% quae velut sancta Maria ad omnes ejus est

intenla sermoncs omnia ejus verba excipit; cum legitur

,

Evangelium, vel Propheta , et omnia ejus dicta conservat

incordesno*. Sola ergoEccIesiahabet oscnlaqnasiSponsa;
osculuui enim quasi pignus est nuptiarum ; et prLcrogativa

' Roni. \, 10. — » Mallh. xxiv, i5. — * Luc. xxu, 48. — * Malth^
XV, 8. ~ 5 Canl. I, 1. — ^ Luc. II, 5i.
 »

3s S. \MBR08IF

conjugii. Unde Juda}0 oscula, qui non crcdit in Sponsuni ?

Unde Judaeooscula, qui Sponsum adhucvenisse nonnovil?
XIX. Nec soluoi oscula non habet, sed nec oleum lia-

bet , quo unguat pedes Chrisli ' ; nam si haberet oleum ,

cervicem utique suam anle moliiret. Denique Moyses di-

cit :«Populushic dura cervico esl' ; » etDominusaitquod

levita et sacerdos praeterierunt *, nec quisquam corum
oleum aut vinum illius a latronibus percnssi vulneribus
infudit non enim habebant quod inlunderenl; nam si
:

habuissent oleimi , suis quoque vulneribus infudissenl.

Sed clamat Esaias « Non cst malagma imponere, neque
:

» oleum , neque alligaturam ^'

.

XX. Ecclesia autem habet oleum, quo suorum vulnera

fovet; ne duritia vulneris allc serpat : habet oleum, quod
accepit absconse. Hoc oleo Aser pedem suum lavit, sicut

scriplum est : «Benediclus filius Aser; eterit acceptus fra-

Btribus suis, et inlinget in olco pedem suum^BHoc ergo

oleo ungit Ecclesia cervices suorum ut suscipiant jugum ,

Christi : hoc oleo unxit Martyres , ut saecularem ab eis

pulverem detergeret : hoc oleo Conlessrires unxit; ne la-

bori cederent, ne succumberent faligati; ne lestu mundi

istius vincerentur : ideo unxiteos, ut spiritali ipsos oleo
refrigeraret.
XXI. Synagoga hoc oleum non habet, quae olivam non
habet, quae non intellexit illam columbam, quaj ramum
oleae detulit post diluvium *. Illa enim columba poslea
descendil , cum Christus baptizaretur, et mansit super
eum, sicut in Evangelio testatur Joannes dicens : « Quia
»vidi Spiritum descendenlem de columbam coclo quasi ,

» et mansit super eum '

.» Quomodo ergo vidit colun^am,
' Luc. vii, 46. — » Exod. xxxiv, 9. — * Luc. x, 3i, Sa. — < Isai. 1, 6.
— * Deut. xxxui, 24. — * Gen. viii, ti. — 1 Joan. 1, 3a.
 EPISTOLARHM CLA8SIS I. 3S
qui non vidit eum , supcr quem Spiritus qnasi columba
descendit ?

XXII. Ecclesia igituret lavat pedes Chrisli, etcapillis

snis tergit , et oleo ungit, et perfundit unguenlo ; qnia
non solumsaucioscurat, et lassos {'ovet; verumetiani suavi
grali.ne odore respergit : nec divilibus tanlum ac potentio-
ribus, sed etiam plebeiae famili;e viris camdem transfau-
dit gratiam, aequa omnes lance examinat, omnes codem
sinu suscipit, eodem gremio fovet.

XXIII. Semel morluus Chrislus est, semel sepullus

est : et nihilominus quotidie vult in pedes suos milti un-
guentum. In quos ergo Christi pedes miltimus nnguentum?
Pedes Christi illi sunt de quibus i|).«;c dicit : « Quod uni
«lioruni minimorum fecistis, mihi fecistis*. » IIos pcdes
illa mulier Evangelica refrigerat , hos lacrymis suis irri-

gat" ; quando peccatum remillitur, culpa lavalur,

infimis
donatur indulgentia. Hos pedes osculatur ille, qui etiam
infimos plebis sacrae diligit. Hos pedes unguento ungit ille,
qui etiam tenuioribus mansuetudinis suoe graliam imper-
tit. In his se Martyres , in his Apostoli , in his ipse Domi-
nus Jesus honorari indicat.
XXIV. Vides quam moralis Dominus sit, ut exemplo
suiteadpietalem provocet; moralis est etiam,cum arguit.
Denique accusans Judaeos ait : « Popule meus , quid feci
»tibi, aut quid contristavi te , aut quid molestus fui tibi?

«Responde mihi^ Quia eduxi te de terra /Egypti, et de

.»domo servilutis liberavi te ? »Et addidit « Et misi ante :

nfaciem tuam Moysen et Aaron et Mariam"?» In mente

habelo quid cogitaverit in le Balac, hoc est , ille magicie
artis opem quaerens : sed tamen eum tibi non permisi

•
Matth. xxT, 4o. — » Luc. vii, 58. — * Mich. vi, 3, 4. — 4 Num.
xxiii, 2, etseqq.

LXII. 3
 ,,

34 s- AMnnosji

nocere. Depriinebaris ulique in percgrinis exnlans terris ,

gravibns urgebaris onoribus : niisi anle faciom luam Moy-

sen , et Aaron , et Mariam , et primum illc, qui spoliaverat
exulem , spolialus ipse est*.Tu, qui amiseras tua, acqui-
sisti aliena, libcralusab hoslibus circumvallantibus, atquo

inler aquas medias tutus slragem vidisli inimicorum tuo-

rum ; cum eadem unda , quae te circumfusa provexerat
hostem refusa dcmergeret. Nonne eum tibi per deserlum
venienti allmenla deessent, altricem tibi pluviam , ct com-
meatus, quocumque pergeres circumfluos minislravi ^ ? ,

Nonne te debellalis inimicis omnibus in regionem Bo-

, ,

tryonis induxi'? Nonne ipsum Sehon Amorrhocorum re-

gem hoc est superbum cxasperanlium ducem* nonne
, , :

regcm Hai viventem tibi tradidi quem suflixum ligno ac ,

sublatum in crucefmalediclo vetere condemnasti ^

? Quid
dlcam CcTcsa quinque regum agmina , quae debitas til)i ter-

ras negarc contendebaul^ ? Et nunc pro his omnibus qnid

allud a te quaeritur, homo, nisi ut facias judicium et jus-
tillam , et diligas misericordiam , et paratus sis ire cum
Domino Deo tuo '
?

XXV. Ad ipsum regem David , illum pium atque man-

suetum,qualisperNalhan prophelam expostulalio «Ego, :

»inquit, te minoem elegi de fratribus tuis ' » ego te :

mansuctudluis replevi spirilu : ego te per Samuelem , in

quo ego eram , el meum nomen , unxi in regem. Ego te

stblato illo rcge superiore , quem malus spiritus exogi-

tabat , ut persequerelur saccrdoles Domini, de cxule fec4

triumphatorem. Ego de semine tuo in throno tuo non
prlus haeredem quara consortem locavi. Egolibi feci eliam
alienigenas subditos , ut tlbi serviant, qui te impugna-

' Exod. XIV, 7(j. — • Id. XVI, 4. el seqq. — ^ Num. xni, a4. — * Id.

xsi, a4- — ' Josue. viii, ao, et seqq. — ^ Id. x, 26. — » Mich, vi, 8. —
» 2 Reg. xfi, 7, et jeqq.
 KPISTOLARUM CLASSIS I. 85
bant : et lu servientes mihi in potestatem deduces inimi-
corum meorum : et tu auleres quod erat servuli mei in ,

cjuo et tibi pcccatum inuritur, et habebunt de quo mei

adversarii glorienlur?
XXVI. Ergo, Imperator, ut jam non solum dc te, sed
etlam ad te verba converlam
quoniam advertis quam ;

graviler Dominus convenire soleat quo gloriosior factus ,

es eo amplius auctori tuo deferendum noveris. Scriptum

,

est enim : « Cum te induxerit Dominus Deus tuus in ter-

»ram alienam, et manducaveris fructus alienos, non

»dicas Virtus mea et justitia mea hoc mihi dedit
: sed ;

»Dominus donavit Deus, sed Ghristus miscricordia sua

«contulit* : »etideo corpus ejus, hoc est, Ecclesiam di-
ligcndo , aquam da pcdibus ejus, osculare pedes ejus ^
;

ut non solum absolvas eos, qui in peccatis deprehensi sunt,

verumetiam pace lua dones concordiae, el quieli relaxes.
Milte unguentum in pedes ejus, ut tola domus in qua
Chrislus recumbit , tuo repleatur unguento , omnes re-
cumbentcs cum eo gaudeant tuis odoribus , hoc est, sic

honora ullimos , ut eorum absolutlone gaudeant Angeli ,

sicut super uno peccatore poenitentiam agente^; ItTlenlur

Apostoli, deleclentur Propheta3. Non enim possunt diceie
oculi manui «Operam tuam non deslderamus; aut caput
:

opcdibus : Non estis mihi necessarii \ » Ergo quia omnes

necessarii sunt, tuere omne corpus Domini Jesu ; ut ipse
quoquo regnum tuum ccelesti sua dignalione custodlat.
XXVII. Ibi descendi, ait mihi De nobis proposuisti. :

Pxespondi Hoc traclavi,quod ad utllitatem luam pertlne-

:

ret. Tunc alt l\e vera de synagoga reparanda ab episcopo

:

durlus statucram sed emendatum est. Monachi multa ,

scciera faclunt. Tunc Tymasius maglster equilum et pe-

ditum coepit adversum monachos esse vehementior. Pves-
'
Deut. IX, 4 — » Joan. xii, 3, ~ ' Luc. xv, lo, — * i Cor. xii, ai.

3.
36 S. AMBROSII

pondi ei : Ej;o cum imperalore ago, ut oporlet; quia novi

quod liabeatDomini timorem tecum aulem aliter agen- :

dum, qui tam dura loqncris.

XXYIII. Dcinde cum aliquandiu slarem dlco impe- ,

ratori Fac me securum pro te offerre, absolve animum

:

meum. Cum assideret , annneretque , non tamen aperte

polliceretur , atque ego starem, dixit se emcndalurum
rescriplum. Slalim dicere coepi , ut omnem coguilionem
lolleret; ne occasione cognitionis comes aliqua Christia-
nos attereret injuria. Promisit futurum. Aio illi : Ago fide

tua ; et rcpetivi : Ago fide tna. Age , inquit, fide niea. Et

ita ad altare acccssi, non aliter accessurus , nisi inilii

plene promisissel. Et verc lanla obialionis luit gralia , ut

sentircm eliam ipse eam Dco nostro commendatiorem
fuissegratiam, et divinam proGsenliam non defuisse. Omnia
itaque ex sententia gesta sunt.

EPISTOLA

SYRICU PAP.E AD MEDIOLANENSEM ECCLESIAM *.

Mediotanenses docet diaboli factum invidia, ut novce

hcereses irreperent in Ecclesiam. Quam perniciosce
illa; sint ,
prodit; et in convcntu ecclesiastico eorum
auctores, quorum singillatim nomina recensentur,
damnatos refert.

Syricius Mediolanensi Ecclesiae.

I. « Optarem semper, fratrcscharissimi, dilectionis et

' Scripla exeunle ann, 389 vcl ineunte 590.

 »,

EPISTOLARUM CLASSIS I.
'
3j
pacis vestrae siuceritati gaudia nuntiare , ita ut vicissim
discurrenlibus litteris sospitatis vestrae juvaremur judicio.
At vero quia non patilur quicte nos vacare ab incursione
sua hostis antiquus, ab initio mendax inimicus
, veritatis,
aemulus honiinis, quem ut deciperet, se ante decepit , pu-
dicitiae adversarius , luxurise magistcr , crudelitatibus pas-
citur, abstinentia punitur, odit jejunia, ministris suis
praedicantibus, dum dicit esse superflua, spem non ha-
bens de futuris, Apostoli sententia repcrcussus dicentis :

«Manducemuset bibamus; cras enim moriemur*. »

II. « O infelix audacia ! o desperatae mentis astutia ! Jam

incognilus sermo haereticorum inlraEcclesiam cancri more
serpebat , ut occupans pectus, tolum hcminem praecipita-
ret in mortem : et nisi Dominus Sabaolh laqueum , quem
paraverant, dirupisset, scena tantimali, et hypocrisis pu-
bhcala multorum simplicium corda traxisset in ruinam;
quia facile ad deleriorem partem mens humana traduci-
tur, malens per spatiosa volare, quam per arctae viae iter
cum laborc transirc. »

III. « Qua de re necessarium satis fuit, dilectissimi

quffi hic gesta sunt, ad vestram conscientiam cognoscenda
mandare;ne ignorantia sacerdotis cujuspiam pessimorum
hominum Ecclesiam irrumpentium sub reHgioso nomine
coiitaglo violaret, sicut scriptum est, Domino dicente :

« Multi veniunt ad vos in vestimentis ovium, intus autem

Bsuntlupi rapaces : a fruclibus eorum cognoscetis eos''.

Hi sunt videhcet, qui sub vestium vihtale christianos sese

jactant; ut sub velamenlo pii nominis gradientes, domum
orationis ingressi, sermonem serpenlinae disputationis ef-
fundant: «Lt sagittent in obscuro rectos corde', » atque 4
verilate catholica avertendo , ad suae doctrinse rabiem dia

' 1 Cor. xxT, 52. — » Maltli. Tii, i5, i. — ' Psal. x, 5,

 ,

38 \MUKOSII

bolico more tradiicant, atqne oviiim simplicitalem de-

iVaudent. »

I\. « Et quidem mulliiriim iuercsum uialignltatem ab

Apostolis nuuc usque didicimus, et experli probavimus :

sed nunquam tales canes Ecclesioj myslerium lalralil)us

faligaverunt quales , isli nunc subito irrumpentes, doctrina

perfidiaj pullulata , hostes fidei, qni cujus sint discipuli
verborum fructibns prodiderunl. Namque cum alii hfere-
lici singula sibi genera quaeslionwm male inlclligendo pro-
posuerint convellere atqiie concerpcre de divinis inslitu-
lionibus : isti non habentes veslem nuplialem , sauciant
calholicos, Novi ac VeterisTestamenli, ut dixi, conlinen-
liam pervertenles , et spiritu diabolico interpretanles', il-

lecebroso atque ficto sermone aliqnot Christianos ccepe-

runt jam vastare, atque suae demenliae sociare, non intra
se contincntes nequitiae suae virus : verum electi eorum
blasphemias suas conscriplione temeraria prodiderunt; et
desperatae mentis furore concili, passim iu favorem genti-
lium publicaverunt. »

V. « Eorum autem insania a fidelibus Christianis, viris

genereoptimis, religione praeclaris, admeam bumilitatem
subito per scripturam horrificam videtur esse perlata; ut
sacerdotali judicio detecta , divinae legi contraria spiritali

sententia deleatur. Nos sane nupliarum vota non asper-

nanter accipimus, quibus velamine intersumus : sed vir-
gines, quas nuptiae creant , Deo devolas majore honorifi-
centia honoramus. »

VI. « Facto igitur presbyterio, constitit doctrlnae nos-

Irsd , id est , Christianae legiesse contrariam eorum senten-
tiam. Unde Apostoli secuti proeceptum : quia aliter quam
quod accepimusannuntiabant, excommunicavimus''. Om-
nium ergo nostrum tam presbyterorum et diaconorum,
• Matth. XXII, 12. — » Galat. i, 8.
 EPISTOLARUM CLASSIS I. 85
qaam totius etiam cleri nnam scitote tiiisse senlentiam ,

iit Jovinianus, Anxenlins, Genijilis, Germinator , Felix,

Pronlinus, Martianus, Januarius et Ingeniosus, qui incen-
tores novae haeresis et blasphemiae invenli sunt , divina
scnlentia et nostro judicio in perpetuum damnati exlra
Ecciesiam remanerenl. »

VII. a Quod custodituramsanctitatem vestram non am-

bigens, haec scripta direxi per fralrcs etpresbyteros meos
Crescentem.Leopardum , et Alexandrum qui religiosum
,

oflicium fidei spiritu possint adimplere fervenles. »

EPISTOLA XLII •.

Synodus Mcdiolancnsis laudat Syricium quod Eccle- ,

siam a lupis defcndcrct. IJos advcrsus virginitatcm,

simulata conjugii defetisione, sccvire; cum liuic illam
prmfcrri jubcat Paulus. lidcm hceretici e Firgine
Christum ncgantes nasci potuisse. Scripturce tcsti-

moniis refelluntur. Paucis additis de laude viduitatis

et abstinenticc quibus isti infesti crant, ipsos ut pote
,

Manichceos anathemate ab se confixos testantur Patres.

Domino dlleclissimo fratri Syricio papae, Ambrosius, Sa-

binus , Bassianus , et caeteri.

I. Recognovimus lltleris Sanclitatis Tuae boni pastoris

excubias, qui fideliter commissam tibi januam serves , et

pia solllciludine Chrisli ovile cuslodias, dignus quem oves

Domini audiant et sequantur^ : et ideo qula nosli oviculas

> Scripta circa ann. SSg. — » Joan. x, 7, et seqq.

4o S. AMBROSII

Chrisli, lupos facile deprehendes, et occurres quasi pro-

vidus paslor .neisli moribus perfidiac sUiX! fcraliquc uUilatu
Doniinicum ovile disperganl.
II. Laudamus hoc, Domine frater nobis dilectissime,
et lolo concelcbramus afleclu. Nec miramur si luporum
rabiem grex Domini pcrhorruerit, vocem in quibusChristi
non recognovit. Agrestis cnim ululalus cst nullam virgi-
nitalis graliam nullum caslitatis ordinem servare, pro-
,

miscue omnia velle confundere, diversorum gradus abro-

gare merilorum, et paupertatem quamdam coeleslium
remunerationum inducere quasi Chrislo una sitpalma, :

quam Iribuit; ac non plurimi abundent liluli praemiorum.

III. Simulant se isti donare conjugio, Sed quoe potest
laus esse conjugii, si nulla virginitalis est gloria? Neque
vero nos neganius sanclificatum aChristo esse conjugium,
divina voce diccnte : « Erunt ambo in carne una*, » ct in

uno spiritu : sed prius est quod nali sumus , quam quod
eCecti; multoque prrestantius divini operis mysterium ,

qnam humanse fragililatis remedium. Jure laudalur bona

uxor, sed nielius pia virgo praefertur, dicente Apostolo :

«Qui jungit virginem suam , bene facit : ct qui non jun-

»git, mclius facil ; haec enim cogitat quae Dei sunt, illa

«quic mundi^ » IUa conjugalibus vinculis colligala est,

hoec libcra vinculorum : ilia sub lege, ista sub gratia. Bo-
num conjugium, per quod est inventa posleritas succes-
sionis humanae : sed raelior virginitas, per quam regni
coelcslis hasreditas acquisita , et Cffileslium merilorum re-
perla successio. Per mulierem cura successit, per virgi-
ncm salus evenit. Denique speciale sibi donum virginitatis

Christus elegit, et integritalis munus exhibuit, atque in

se repr.cscntavit , quod elegit in matre.

IV. Quanta dementia funestorum latraluum, ut lidem

• Malll). six, 5. — • I Cor. vii, 38.

 ,,

EPISTOLARUM CLASSIS I. 4l
dlcerent Chrislum cx Virgine non potuisse generari , qui
asserunt ex muliere, editis humanornm pignorum partu-
Ijus virgines permanere? Aliis ergo praeslat Chrislus
,

quod sibi, ut dicunt, praestare non potuit? Ille vero etsi

carncm suscepit, elsi homo factus est, ut homiuem redi-
meret atque a morte revocarel inusitato tamen quasi
, ;
,

Deus , ilinere venit in terras , ut quemadmodum dixerat :

« Ecce facio omnia nova' ; » parlu etiam immaculataj Vir-

ginis nascerelur, et sicut scriptum est, ut crederetur no-
biscum Deus. Sed de via perversitalis produntur dicere :

Virgo concepit^, scd non virgo generavit. Potuit ergo

virgo concipere, non potuit virgo generare; cum semper
conceptus praicedat ,
parlus sequatur?
V. Sed si doctrinis non creditur sacerdotum, credatur
oraculis Ghristi , credatur monitis Angelorum dicentium :

« Quia non Deo omne verbum ^ » Creda-

est imposssibile

tur (8) Symbolo Apostolorum quod Ecclesia Romana in- ,

lemeratum semper custodit et servat. Audivit Maria vo-

cem Angeli, et quae antc dixerat :
« Quomodo liet istud "
?»

uon de fide generationis interrogans, respondit postea :

«Ecce ancilla Domini , contingat mihi secundum verbum

«tuum^ iHoec est virgo, quae in utero concepit : virgo,
quae peperit filium. Sic enim scriptum est « Ecce virgo
:

» in utero accipiet , et pariet filium^; » non enim concep-

turam tantumraodo virginem sed , et parituram virginem
dixit.

VI. Quae autem est illa porta sanctuarii, porta illa ex-
terior ad Orienlem , quae manet clausa ; « Et nemo , in([uit

«perlransibil per eam nisi solus Deus IsraeP? » Nonne,

ha3C portaMaria est, perquam in hunc mundumRedcmptor

inlravit? Haec porla justitiae, sicut ipse dixit; « Siue nos

« hai. XLiii, 19. — » MaUh. 1, 25. — J Liic. i, 07, — < Ibid. 34. —
5 Ibid, 58. —« I^ai. vii, M. — ' Ezech. xnv, a.
49 8. AMBnOSlI

• implerc omnem jusliliam*. «llaec porla est beataMaria,

de qua scriplum esl quiat Domiiius perlransibit \wr eam,
» et erit clausa ^. » post parlum; quia virgo concepit ct
gcnuit.
VII. Quid autem incredibile si conlra usum originis
naturalis peperit Maria, et virgo porinanct
quando con- ;

tra usuQi mare vidil et fngil', alque in lonlem

nalurac
suum Jordanis fluenla remearuntPNon ergoexccdit fidem
quod virgo peperit, quando legimus quod petra vomuit
aquas' , ct in muri specicm maris unda solidala cst^
Non ergo excedil fidem quod homo exivi de virgine, quando t

petra fonlem profluum scaluravit, iVrrum super aquas

natavit% ambulavit homosupcr aquas'. Ergo si hominem
unda portavit, non potuit hominem virgo generarePAt
quem hominem ? De quo legimus « El millet illis Do- ;

Dininus hominem, qui salvos faciet eos et notus erit ,

«Dominus ^gyptiis ^ » In Veteri itaque Testamenlo

virgo Hebraeorum per mare duxit exercitum' in INovo :

Testamenlo virgo regis , aula ccelestis elccta cst ad sa-

lutem.
VIII. Quid autem? etiam viduitatis attexamus praeco-
nia, cum ia Evangelio post Virginisceleberrimum partum
Anna vidua subrogetur, aQuae vixerat cum viro suo annis
» septem a virginitate sua, et haec vidua annorum octogin-
» ta quatuor, quae non discedebat de lemplo, jejuniis et
sobsecralionibus serviens die ac nocle"'. »
g

IX. Et mcrilo ab illis viduitas despicitur, quae solet

observare jejunia, quibus se dolent isti aliquo tempore
esse maceralos, el propriam ulciscuntur injuriam, quo-

» Maltli. III, i5. — » Ezech. xliv, 2. — * Psal. cxm, 5. — < Exod.

XVII, 6. — * Exod. xir, aa. — ^ Num. xx, 11. — ' Matlh. xiv,

76. — • 4 Reg. VI, 6, et Isai. xix, 20. — 9 Exod. xiv, ai. — '" Luc.
II, 36 et 3/.
 EPISTOLAKUM CLASSIS I. 43
lidianis quoqne conviviis usuque luxuriae laborem absli-
nenliae projnilsarc desiderant. Qui nihil reclius iaciunt,
quam quod ipsi suo se ore condemnant.
X. Sed et meluunt ne in istis illud jejunium reputelur.
Eligant quod volunt si aliquando jejunaverint :
gerant ,

crgo boni iacti sui pcenitentiam : si nunquam , suam

crgo ipsi intemperanliam et luxuriam confiteantur. Et
ideo dicunt Paulum luxuriai magistrum fuisse. At quis
crit sobrietatis magister, si init iiieluxuricT, qui castigavit

corpus suum , et servituti rcdegit*, atque jejuniis mullis

se debilam Chrislo observantiam delulisse menioravit;

uon ut se suaque laudaret, sed ut nos quid sequeremur,
edoceretPIile ergo luxuriam docuit,qui ait :«Quid adhuc
«velut vivenlcs de hoc mundo decernitis? Ne tetigeritis,
» ne attaminavcritis, ne gustavcritis , quae sunt omnia iii

» corrupleiam^ ? » Qui eliam ait : « Non in induigentia cor-

»poris, non in honore aliquo ad saturitatem et diligontiam
scarnis, non in desideriis erroris : sed In Spiritu, quo rc«»

» novamur% » esse vivendum?

XI. Si parum est quod Apostolus dixit, audiant Pro-

phelam dicentem in jejunio animam

: « Et cooperui
»meam\ «Ergo qui non jejunat, intectus est, et nudus,
et patet vulneri. Denique si Adam se texisset in jejunio,
non fuisset nudus ellectos^ Ninive se a morte jejunio I;-
beravit^ Et ipse Dominus ait « Non ejicietur hoc genus :

» doemoniorum nisi per oralionem et jejunium^. »

,

XII. Sed quidplura apud magistrum atque doctorem?

cum jam dignum praemium retulerint ilii perfidiae sucC,
qui ideo usque liuc veneruntnc superesset locus in quo , ,

non damnarentur; qui vere se Manichaeos probaverunt,

non credentes quia cx Virgine utique venisset. Quaenam
' i Cor. IX , 27. —
«2 Cor. vi, 5. — * Coloss. 11, 19, et seqq. — < Fsal,
iwiii, u. — 5 Gen.m, 7. 6 — Jonae. iii, 5. — T Maltli. ivii, ao.
44 S. AMBROSII

hoec est suppar novorum Judacorum amcntia ? Si vcnisse

non credilur , nec carnem credilur suscepisse : ergo in

phanlasmale visus est, in plantasmate crucifixus est. Sed
nobis in veritate crucifixus est , in verltate redemptor
noster cst.

XIII. Manichsus est, qui abnegat veritatem, qui carnem

Christi negat et ideo non est illis remissio peccatorum
; :

sed est impictas Manichaeorum , quam el clementissimus

execralus est imperator , et omnes qui illos viderunt quasi
quasdam contagia refugerunt; sicut lestes sunt frates et
compresbyteri noslri Crescens, Leopardus , et Alexander,
sancto fervenlos Spiritu, qui eos omnium execratione
damnatos.Mediolanensi exurbe quasiprofugosrepulerunl.
XIV. Itaque Jovinianum, Auxcnlium, Germinatorem,
Felicem Plotinum, Genialem Marlianum Januarium ,
, , ,

et Ingeniosum qnos Sanctilas Tua damnavit, scias apud

,

nos quoque secuudum judicium tuum esse damnatos.

Incolumcm le et florentissimum Dcus noster tueatur om-
nipolens, Domine dilectissime fraler.
Jtem subscriplio.
Eventius episcopus saluloSanctitatemTuam in Domino,
et huic episloioe subscripsi.

Maximus cpiscopus.
Felix episcopus.
Bassianus episcopus.
iiieodorus episcopus.
Constantius episcopus.
Ex jussu Domini episcopi Geminiani , ipso praeseute,
Aper presbyter subscripsi.
Eustasius episcopus, et omnes Ordines subscripserunt.
 EPI8T0LARUM CL4SSIS I. 4^

EPISTOLA XLIII \

Horontiano roganti cur liomo rebus aliis ,

quibtis lonee
prceeellit , conditus fuerit posterior , nec rci hujus vet
Ambrosius ipse vel Mojses rationtm dcprompscrit;
ubi respondit Mojsen conjecturas suasmiscerenoluisse
libris divinis , addit se congruas causns propositurum.
Utitur ergo exemplo convivii, fjuod hominis causa
sit paratum : deinde certaminis , cujus homo athleta
futurus varias pugnas inire debcat : demum id in
more esse prmdicat, ut pra;stantissima in principio
et fine coUocentur ; unde cum ccelum primo loco crea-
tum sit , hominem uUimo creari docuerit.Hujuscum
ccelo comparatio ,
postquam dotes eidem coiicessa^
aperiuntur , nec non ipsius in elementa et bestias im-
perium: ex quibus aUas creaturas congrue prcemissas
eUcitur.

Ambrosius Horontiano.

I. MovERi te insinuasti mihi'', lecto Hexaemero, quod

ipse scripsi, quia cum tantuin divinae Scripturae serie, vel
stylo sermonis mei collatum adverteres homini, quantum
nulli in hac terra animantium prius omnia vel volatilla,
,

vel terrestria , vel quse in aquis sunt ,

produxerit terra vel
aqua, quam homo ,
propter queni illa creata sunt, gene-
raretur^; ejusque rei rationem de me requirere, quam et

Moyses siluerit , et ego non auserim attingere.

Scripta circa aiin. SSg. — » Yide D. Guillon, tom, ix, p. 377 et 378.—
' Gen. I, 7.6, et stqq.
46 ». AMBROSII

II. Et forte ille oraculi interprcs dlvini, consilio con-

ticucril; ne cocleslis dispositionis arLilrum sc et consilia-

rium pricslarc videretur; allud est enim loqul quod infun-

dcbalur a Dci spiritu, aliud volnntatem Dei inlcrpretari :

nos autcm non quasi interpretes Dei , sed quasi ex iisu

humano ratlonis seralnaria colligentes, restimamus posse
nos cx eo quod humano usui in caeleris rcbus ipso Domi-
nus infuderit , opinari quoniam decuit hominem postre-
mum creari.
III. Etenlm qui convivium adornat nt ille Evangelicus ,

dives (oporter enim divina divinlsconferamus, quo mellus

coUIgere possimus) utique omnia prius pracparat , tauros
et saginata occldlt, et tunc amicos ad ccenam invltat*.

Prlus ergo quoe leviora sunt, paranlur, et tunc rogalur

honoratlor. Undc
Dominus homini ante animalium
et
cncterorum prjcparavit epulas, tnnc ipsum quasi amlcum
ad suuui vocavit convivlum; et vere amicum.quasi chari-
talis divinoe parlicipcm , et haeredem gloriae. Dcnique ipsi

dlcit : « Amlce, quomodo huc venisti ad nuptias^? »Prae-

ccdentia ergo, ministeria sunt; amicus, qui postremus
rogatur.
IV. Accipe aliud. Quidcst mundus, quidam agon
nisi

pleiuis certaminum ? Unde et in Apocalypsi Dominus ait:

« Vinccnti dabo coronam vilae';» et Pauius ait : « Certa-
» men bonum cerlavi'; aetallbi : « Nemo nisiqui legitlme
» cerlaverit coronatur^ »Hujus agonls inslaurator ulique
omnipolens Deus est. Qui igitur agoncm suscipit in hoc
sieculo, nonne omnia praeparat, quae agoni sunt necessa-
rla et tunc athletas vocat, paratis praemiorum infulis ,
:

certaturos ad coronam ne moram palialur qui vlcerlt, ;

sed pracmlo donatus recedat? Praemia ergohomlnls terra-

• Luc. XIV, 16, et seqq. — • Matth. xsii, 12. — * Apoc. 11, 10. —
* i Tim. IV, 7. — « Id.ii, 5.
 EPISTOLARUM CLASSIS I.
^p
rum fructus sunt, et cceli lumina : illa ad vilae praesenlis

usum haec ad spem , viloe aelernne.

V. Quasialhleta igiturposlremusingreditur in agonem;

erigit ad ccElum oculos, videt qula et ccelestis creatura vani-
talisnbjecta est non sponte, sed propler eum qui subjecit
maein spe'. \ idelquia omnlscrealura congemiscit, cxpec-
lans redemptionem. Videt qula omnis manet labor. Erlgit
oculos, videt coronas luminum (9), lunae et stellarum glo-
bos considerat «
Quoniam
: justi qui vicerint erunt sicut , ,

» stellae in ccelo^. «Et cast'gal corpus suum, ne sibi ad-

versetur in cerlamine : ungit oleo mlsericordlae, exer-
cet dlurna virlutis palaestra pulvere se oblinlt, sladli me-
,

lam currit non quasi incertum ictus dirigit, lacertos ex- ,

cutit, sed non in vacuum percutit adversarium, quem :

non videt ;
quia ilUim solum attendit, cui cedunt omnos,
eliam qui nonvldentur, in cujus nomine potestates aeriae
diverlebantur. Ille crgo Ictum librat, elChrlslus percutlt:
ille calcem levat , et Christus in vulnus dirlgit. Denique
elsl non vldebat Pauhis quos caederet, non quasi aera ta-

njen caedebat^; quia iu Chrisli praedicatione omnes spiri-

tales nequitias , qune sibi adversabantur, convuhierabat.
Non immerito ergo poslremus homo ingressus est stadium^
ciii parabatur corona; ut eum praecederet coelum; quasi
sui praemlum.
VI. Sed non solum adversus nequltlae spiritalia, quse

sunt in ccelesllbus; sed etiam adversus carnemet sangui-

nem lucla nobls*. Lucla adversus satletatem , lucta cum
ipsls fruglbus terr£E, lncta cum vino, quo etiam vir jus-
lusincbriatus esl% quo ellam inleger Judaeorum exercltus
supplaotatus esf^ : lucta cum ferls bestils , lucta cum vo-

lalUibus coeli, qulbus caro saginata non rediglturin servitu-

•
Rom. viii, ao. — Dan. 5. — ^ xii, ^ i Cor. ix, 26.— 4 Eplies. vi, la

— > Gen. IX, 2 » . — Exod. \xxii, 6.

^
48 S< AMBROSII

tem : lacta cum periculis itinerum , pcriculis fluminum ,

ut ait Paulus* : lucta cum virgnllis arborum, quibus cae-

debanlur Aposloli. Vides' quanla cerlamina. Terra ergo

exercilium est hominis (lo), ccelum corona. Aut quasi
amicum igltur praecedere dcbuerunt ministeria, aut quasi
alhlelampracmia.
VII. Specta aliud. In omnibns rcbus praistantiora sunt
principia et finis. Si domum consideres, poliora omnibus
fundamentaet culmina : si agrnm, salio cl niessis, plan-

tatio et vindeniia. Quam jucnnda insitiva arborum, quam

fructus volivi! Ila crgo ct C(clum primo est conditum,
novissimus honio, quasi qunedairj crelcstis in tcrra crea-

Inra. Nam elsi corpore cum bosliis confertnr, animo la-

men cceleslibus annumeratur;sicut enim portavimnsima-
ginem terreni ita portamus et imaginem coelestis*. Quo-
,

modo non cceleslls qui ad imaginem et similitudinem

,

factus cst DeiV

VIII. Recte crgo in constitutione mundi primum coe-

Inm ct novissimnm ccelum, in qno quod ultra ccchmi est,

Deus coeli est. Denique de eo magis accipitur « Ccehim :

smihi thronus^; »non enim Deus supra elementumsedet,

sed in cordchominis. Unde etDominus ait « Veniemusad :

«eum, et mansionem apud eum faciemns". «Principium

ergo operis mundani ccelum finis homo. ,

IX. Ccelum de mundo, homo supra mundum illud ;

enlm mundi portio, iste paradisi incola Christi possessio. ,

Ca;hmi incorruptibile pulatur etprasterit; homo corrup-, ,

tibih*s habetur, etincorruptionem induit illius figurape- :

rit, iste quasi immortahs resurgil; ulrumque tamen ma -

nus Domini fecerunt secundum Scripturie auctoritatem.

Sicut enim de coelis legimus :« Etopera manuumtuarum
« 2 Cor. XI, 29. — » Act. XVI, aa, — ' 1 Cor. xv, 49. — * Gen. i, 26,—
« Isai. LXYi, i, — ^ Joan. xiv, «3.
 »

EPISTOLARUM CLiSSfS I.
^3
» sunl cceli *
; « ila cl homo dicit : « Maiius tuie fecerunt me,
«et plasmavernnl mc^; «similitcr quoque : «Ccelienarrant
» Deigloriiim'; »et ulcoelumslellarnm fulget splendorlbiy»,
a et homines merilorum luminibus micant , quorimi
opera coram Patrc suo hicent, qui est in cceHs''. Firu)a-
mentum supernum ilhid hoc quoquc non dissimile
cceli ,

firmamcnlimi de quo diclum esl « Super hanc Pclram

, :

» nedificaboEcclesiammcam^: » ilhid firmamenlum elcmcn-

torum hoc virtulum. Jam illiid pr.-cstantius suxerunt

, :

oleum de firma pclra'; pelra enim caro Christi', quae

ccelum et totum mundum redcmit.
X. Qnid iila altexam et quasi tolo stadio te urgeam ,
,

quod hominem Deus divinac fecit consortem naturae, si-

cut in Epislola Pctri legiinus^ ? Lnde non immerito qni-
dam ait «Cujus et geuus sumus'' ndedit enim nobis de
: ;

cognalione sua , et rationabiUs scilicet naturae , ut quaera-

mus illud divinum, quod non longeest ab unoqnoquc nos-
trum , « In quo et vivimus et sumuset movemur'".
XI. Cum itaque conlulisset homini quod est gratiarum
niaximum, quasi charissimo et domestico animanti con-
cessitca quae in hoc mundo suntomnia'* ut nullius in-
, ;

digeret , quod esset necessarium vel ad vilam, vel ad bo-

namvitam. Quorumaha ministrarct abundantia copiarum
tcrrcstrium ad voluplatis perfunctionem aha cognillo :

secretorum ca?lestium,qua3 mentcm inflammaret hominis

amore ct desiderio disciplinarum, per quas ad subhme
illud divinorum penetrahum possimus pervenlre. Llrum-
qucigitur praestantissimum, ut ct subjectas haberet omncs

mundi opes omnia volaliha, tcrrcslria ,eliam pisccs et

, ,

usum maris, lanquam rex elementorum, ac sine labore,sine

' Psr3l. ci. 26. — » 1(1. cxvni, 75. — 5 Id. XVIII, 2. — < Mallh. v, 16.
— ' Id. XVI. 18. — « Deut XXXII, i3. — 7 1 Cor. x, 4 — ' 2 Petr. i, 4. —
• Acl. XVII, 28. -- ' • Ibid. — • • Gen. 1, aS.

LXII. 4
 ,

5o S. AMDROSII

iiuligenlia ail iiiiilalioncin el siaiilitudincm vcnerandi anc-

loris abundarcl oinnibus, alque in sumina dcgerct copia,
et vias sibi aperirct, gradusque admoveret, pcr quos ad
cocll asccndat rcgiam.
XII. Gujus diflicilis itineris viatorem facile reperies il-

lum virum ,
qui ita sit animi inductione formatus ac vo-
lunlate, ut minima sibi cum suo corpore slt ramillarltas,

neque in uUum ingrcdialur villorum conlubernium, nul-

lls asscntanlium pumicclur scrmonibus ( 1 1 ) : ncque In

rotls secundorum lcmporum posltus bumlles fastdlat ,

mocsla fugiat, sanclorum laudes cxcullat alque clcvet

ncque glorice ardore aut pecunia3 procsumplpe, spel om-
nem exurat cupiditatcm. Gujus animum non infleclat mces-

titia , non frangat injuria , nuUa sollicltet susplclo , libldo

noncxcltct, non expugnent passlones corporis, non in-

qulelet vanllatum appctentla , voluptatum gralia. Jam si

adjungas virtutes, caslimoniam, sobrletalem , ac tempe-

rantiam , facile rcfrenare potens sit immodcralos impclus
lcEvium passlonum , mcnsuramque imponat delectallonl-

bus suis et cnplditatibus , cequitate amblgua distinguat ,

tranquillitale mentls dubla componat, ct velut composltls

omnibuscorporlsetmentls jurgiIs,quasibonusarbIter inof-

feasaiD leneat exterlorls hominis atque inleriorls concor-

diam, placldans eos In semctlpso, acslcausa cxlgat, nullus
eummalusconslliarius revocet mctu apassionls^corona; is

planc nonsolum quasl amlcus,scdetiam quasl filius assume-

tur a patre, utdIvitiasgloria;cthaeredIlatisejusadIpiscatur.
XIII. Meriloergo poslremus, quasi finisnatura3 forma-
tus ad juslillam , Inter caelcra anlmantla jusllarbiler. Etsi

licet exemplum arcessere, sicut inter homines finis legis

est Ghrislus ad justitlam omnl credentl* , et nos tanquam ju-

menta contemplatione Domlni; sic enim Propheta ait: «Ktvjv-

• lloin. X, 4.

i
 ,

EPISTOLARUM CLASSIS I. S|

» vw^Jyjf £yevr/9r»)v uapi (701, id est, jnmenlum asstimatus sum

» apud te*. tEtquae tamen comparatio, cum ille pereunles
redemerlt, nos immolemus? illc servos ad libertalem vo-
caverit , nos liberis irrogemus captivitatem ? scd quis si-

milisDeo ^ ?
XIV. Processit tamen postremus creaturarum omnium
homo, specie gratus mente sublimis ut omni esset crea- , ;

turae miraculo. In quo ad simililudinem JElerni Dei voy?

esset invisibilis , humana specie amictus. Hic est vou; ani-
mae vigor , princlpatum animoe et corporis sibi quasi rec-

tor Yindicans. Quem etiamsi non vident animalia csetera

tamen rcrormidant sicut ; nos Deum quem non videmus
, ,

timemus et eo plus metuimus, quia non videmus.

;

XV. Namque ut ad imaginem ejus ct similltudinem *

,

sicut scriptumcst , proGsumamus dicere , cum ille se fun-

dat majestatis suae plenitudine, et videat omnia , ccelum,
aerem , lerram , mare, complectens universa , et pene-
trans per singula ; ut eum nihil prsctereat, el nihil sit qnod
non consistatineo, atque ex ipso pendeat.etipsius plenum
• Crelum et terram ego compleo
sit, sicut ipse ait : dicit ,

BDominus' : » ila vovj hominis videt omnia , et non vide-

tur, habenssui invisibilem subslantiam disciplinis etcon- :

siliis acsensibus comprehendit latentia ,pcnelrat occulla

maris , atque oninium dilTusa terrarum latlbula, utrius-
que scrulator natura^ ad slmililudlnem Dei summi, quem
imitatur etsequilur, cujus imago pro exiguis portionibus
in singulis figuratur : elevans quoque se iu aerem , etejus
nubilosa praelcrgrediens , ad cieli alta se dlrigit sludio cog-
nitionis, et ardore sapienliae; ubi paullsper stupefactus
admiralione slellarum cajlestium, et luminum delcctatus
claritalc; prosplciens desuper mundana ista , conferens

• Psal. Liui, 20. — « IJ. L\sxviii. 9. — * Gcn. 1 , a6. — < Jerem.

»111, 34.

4
5a 9. AMBROSII

quoque se ad llesperum atque Arcturuin, ct caclcros illos

a 7rXotvt7;Tr)avyiTa;, quod inofrcnsus iUc sit error

cl vidciis ,

qucin sine crrore, quo magis omnia obciint, inlexere atque

olicrrarc vidoanlur; majorc sc cupidilatc allollit adipsum
gremium Patris, in quo est unigenilusDei Filius cnarrans
secrela Dei* ,et lacie ad facicm postea revelanda. Nunc lamen
quibus di|^natur, ex parle donionstrat, atquc in acnlgmatc,
simulque de Spiritu et vullu suo splcndorem lumlnis,
roore lorrentis efTundlt; ut eo illuminalus dlcat : « Et erat
j» ignis flammigcrans in ossibus meis , et dissolutus sum
pundlque, et fcrre non possum ^ oElDavidait : « De vullu
» tuo judicium meum prodeat^ »

XVI. Hoc igitur menlis vigorc , ut revertar unde di-

grcssus sum , quo et externa subigit, ct separala ct dis-

tanlia videt , et validiora viribus aniuialla subjicit , tan-

lam caetcris venerationem sui infudit; nl certatim quasi

regi obediant, voci cjus obsecundcnt. Et cum sint irra-

lionabilia, rationem agnoscant, et dlsciplinam cam im-

primant, quam nalura non tribuif. Denlquc videntcs ferae

ejusmansuctudlnem ejus impcrio mansucscunt. ScXpe

,

suspenderunt morsus suos revocantesono vocis human?o. ,

Videmus innoxio canum dcnte leporcs sine vulnere capi :

leoncs quoqueipsos, si vox hominis resultavcrit, prajdam

dimiltcrc : pardos atque ursos incilari ac revocari voci-
bus : equos plausu hominumfrcmerc, silenlio moliirecur-
sum deniqne saepe
: sine verbere praclereunt verbcralos, ita
vehemenllus illos incltat linguae flagcllum.
XVII. Quid vero de munerlbus loquar? Nutrit arics

vellera, ut placeat homini : alque in fluvio mersatur, iit

nitorem augeat. Oves quoque mcllora pabula legunt, nt

suaviorc sjicco lactls foela dislendant ubera : subeunt par-
tus dolorcs, ut homini sua muncra ferant. Tauri deprcsso
' Joan. I, 18. — ' Jeicm. xx. 9. — ' Psal. xti, a.
 EPISTOLARUM CLASSIS I. 53

sulcis pcr tolum diera aratro geuiunt. Cameli praeter

subeundl oncris obsequia, tondendos se exhibent, uk
aricles : qno veliit regi divcrsa animalia tributum suum
conferimt, pendantque vecligal annuum. Equus tanto se
jactans equite ,
glomerat gressus superbos, atque ad Do-
mini asccndum dorsa sinualus, herili terga subslernit se-

dili. Sed ne adhuc moveat quod novissimus homo

forte

factussit, idem equus nos doceat non ad conlemptionem

referendum esse, scd honorem. Portat posleriorem suum,
nec de-ipicit, scd reformidut, et per diversa eum suo cir-

cumfert labore. Lno momento homo longinqua obit, cir-

cumerrat distantia, tum cquis singularibus, tum quadrigis

triumphalibus.
XVIII. Et quoniam triumphales memoravi quadrigas,
neccsse est altexam iis currus Elicc , quibus per aera vcc-
liis est, elephanlorum, quibus homo victor ossislcns, cum
sit postrcsnius, priorcs reglt'. Sic qnoque gubernator
navis in puppi sedct, et tolam navem gubernal. Lnde
pnto illud non otiosum essc in Evangelio, quod Dominus
Jesiis in puppi dorn)icbat^ : dcnique cxcitatiis impcravit
venlo et niari, ct sedavit tempestalem , ostendens ideo se
novissimum venisse, quia gubernalor venerit. Lnde Apos-
tohis aii : « Faclus est primus homo Adam in animaiu
uviventcm, novissimns Adam in spiritum vivificantem.
»Sed non prius quod spiriiale est, sed quod animale,
» deinde quod spiritale ; » et addidit : « Primus homo de
» tcrra terrcnus, seciindus homo de ca;lo coeleslis*. »

XIX. Reclc crgo novissimus quasi lotius summaope-

ris, quasi causa muudi propter quem facta sunt omnia
, ;

quasi omnium hiibilalor elemcnlorum inter feras vivit,

cum piscibus nalal,supcr avcs vohit, convcrsatur cum
Angelis, tcrram inhabitat, et ccrIo miJitat , sulcat uiare,

'
4 Hfg. n, 11. — » M.iUh. Tiii, 2|. — » I Cor. ^v, 4''"47'
 ,

$4 s. AMnuosii

aero pasciliir, cnllor soll , vialor piorundi, piscalor in

fliiclibns, in aerp anceps , in calo liacrrs , Chrisli cohie-
res*. Hacc secnndiim inchislriam.
XX. Accipe eliam qnocl snpra hoiniiiis snbstanliam.
Moyses in imo anibnlavit m;iri% in snniino Apostoli*.
Habacuc sine pcnnis volavit'. Elias in lerra vicit, et in
coelo triumphavit^ Valo, fili , ial nos dilige; qnia nos 1«

diligimus.

EPISTOLA XLIV *.

Moyseii, quce tnler Deiun ac niundum disihictio .sft

rectc tndicasse; cuni tlluin unpassibilcin al(jue invisi-

bitem, liunc corruptibilcm corporcumque signiflcavit.
Scx dics orbis crcalioninonco attribui, quod tempore
Deus indigcat ^sed ut disposilio exprimerctur. Decla-
ratur septenarii dignitas cultamen octonarius a7ita- ,

fcrtur^ utpotequisit Novi Testamenti numerus, ut

iUe Fcteris. Exponitur in hanc rem Osccb Locus, ct
continudta ejusdem ogdoadis commendatione, in lau-
des fcederis novi desinit epistola.

Ambrosius Horontiano.

I. DivisioNEM egregie advertisti propheticam , vel po-

lius divinam ; non enim sua Moyses, scd infusa et reve-
lala sibi scripsit*, ea priecipue qure sunt de constilutione
niundi ; quaj divisio opcratorem atquc opera dislinxit.

'
Rom. VIII, 17. — • Exod. xit, 29. — ' Joan. xxi, 8. — * Dan. xiv,
35. — * 4 Reg. ii| 11. — 6 Scripta circa ann. SSg. — 1 Gen. i, 1, et scqq.
 EPISTOLARUM CLASSI5 I. ^5

Nam cnm aliud impassibile essct , aliud passionis rccep-

tabile; quod erat iinpassibile ad Dcuui opcralorem relu-
,

lit : quod aulem passibile siue anima sine motu proprio, ,

motum et aniinam et figurani a Crcatore accipicns siio ,

depulavit huic niundo. Qucm factum non oportuit sine

gubernctore, ct quodam palrc indefensum relinqui. Et
ideo invisibilem Deum visibilis hujus mundi reclorem esse
et quasi tutorem apertissime describit. Quod ergo invisi-
bile, sempiternum : quod aulem videlur, temporale'.
II. Sex itaque diebus factum mundum exprimit,non

qnod Dcus tempore indigu?ritad constitulionem ejus cui

intra momentum suppetit faccre, qua? vcHt (a dixit enim,
»ct facla sunt^ ») sed quia ea quae fiunt, ordiuem quas-
runl : ordo autem et tempus et numerum plerumque exi-
git. Illud quoque prnecipue, quoniam nobis ad opcrandum
formam daturus, numerum dicrum servavit et tempora:
nos cnim tempore indigemus, ut aliquid maturius agamus ;

ne praecipitemus consiha atque opera nostra , ne ordinem

prnetermiltamus. Cum cnim Deum legimus , nt Scriplura
ostendit, cnm sapicnlia et quodam consiiio et dispositione
omnia fecisse et ordine^ ; conscntaneum est rationi , ut
primo ccelum faceret , quod est pulchcrrimum : oporlet
ut eo primum oculos erigamus, illo nobis contcndenduin
csse arbitremur, illam sedem terrenis omnibus praefcren-
dam putemus.
III. Sex ilaqne diebus mundum creavit, septimo die
reqnievlt ab operibus suis *. Bonus seplimus numerus,
quem non Pythagorico (12) et coeterorum philosophorura
more tractamus, scd secundum formam , et divisioncs
gratine spiritalis ; septem enim virtutes principales sancti
Spiritus propheta Esaias complexus est\ Haec hebdomas,
• 2 Cor. IV, iS. — * Psal. cxlviu, 5. — ' Id. ciii, 24. — * Gea. 11, 2.

— * Isai, XI, a.
56 6. iMBHOSII

sicat ipsa Patris et Filii et Spirilus sancli venerabills Tri-

nilas , sine tempore, sine ordine, aiiclor niimeri, non sub
nuineri lcgc dcvincta. Ila([ue sicut ad ictcrnoc Trinilatis
graliara ccelum, lcrra , niaria rorniala; sicut sol, luna cl
stclliL' : ita cllam ad illnm septcnarium virlulum spirila-
lium circuituni alque orbem opcrationis divinae vigore
quoddam minislerium pluncta-
pracslimtem, septenarium
rum creatum adverlimus, quo hic mundus illumlnatur.
Quarum concurrcre ferlur mliitia ad earum numerum ,

quas inerriibilcs lerunt slcUas, cl ul GroBci dicunt a7r).o!veTj.

Seplcmplrio quoquc inde laline nomen acccpit ,

quod
seplcm in co rulgor stcllarum irradiet, In quem maxime
gubcrnalores , quasi duccm lcruntur inlendcre.
IV. Descendii hjcc decrelo in terras pracrogatlva : nam
ut Iranscam sepliformem capilis noslri gratiam, in ocuhs
duobus, aurlbus et naribus binis , ore quoque per quod
niagnam suavitalem percipiinus; quanlum islud inlraculi,

quod sepllmo mense In plcrisquc origo lcgllima forma-

tur ( 1
5) , et qui fuerit edilus, vilalis gcneratlonls curricula

sorlilur? Oclavo aulem mcnse interdicta naturall lege pa-

riendl ccrnlmns lempora , ac si forle lelhahs necessllas

parlus clauslra laxaverit, perlculum parilcr generanlis

propcrelur et pignoris.

V. Sed lamen ille septiraanus , elsi benc nascatur, ad

labores nascitur : qui aulcm oclavo die regeneratlonis sor-

litur Uiyslerla, consecratur per gratiam , et ad h<xrcdita-

tem rcgni cwlestis vocatur. Magna in vlrtutlbus Spiritus
sancli hebdoraadis gratla, eadem tamen hebdomadam so-
nal,ogdoadem consecrat.In illa sonus, in ista fructus est;
idcoqucoclavo die solula paradiso reddidit Spiritusgralia,
quos cxlorres sua fccerat culpa.
VI. Novit Ggdoadcn istam, quam octavam laline dici-

mus , ^clus Teslamcnlum; siquidera ait Ecclesiastes :

 EPISTOLAHUM CLASSIS I.
5y
« Da partem seplem cl illls quidem octo*. » Hebdo-
illis ,

mas Veteris Testamenli est octava Novi quando Chris- ,

,

lus resurrexit et dies omnibus novae salulis illuxit. lllc

,

dies, dc quo ait Prophela : « Ilic dies, quem fecil Domi-

»nus, exullemns et laetemur iii eo*; » quo die se fulgor
plenae atque perfectae circuuicisionis humanis pectorihus
infudit. Proplerea et Vctns Testamentum dedil partem
octavaj in circumcisionis soleninitate. Sed illa adhuc in

umbra lalcbal : venit Sol juslitire', et consummalionc

passionis propriae revelavit sui himinis radios ; quos re-
lexit omnibus, et viloe clarilalem apcruit aeternac.

VII. Isti ergo sunt scplem et octo , de quibus et Osee

dicit quod eo numcro conduxerit sibi, et acquisierit fidei
pleniludinem sic enim habes « Et abii, et conduxi mihi
; :

Bquindecim argenteis, et coro hordei, et scmicoro hordei,

»et nevel vini \ » Conducendam autem ei meretricem
Dominus praicopcrat in superioribus ilaque manifestum :

est quod conduxit eam qui ctiam mercedis quantilatem ,

exj)ressil. Quindecim aulem argenlei ex septcm et oclo

conslant : hehdomadam itaquc et octavam significanl.

Duorum igllur Teslamentorum, id est, plcnae fidei pretio

Prophetia consummationem acccpit fidei, Ecclcsia pleni-

ludinem ; primo cnim Testamcnlo Israel acquisitus est
populus, secundo nalionum et gcntium. Fide ergo plena
couducilur merelrix , vel cx genlibus copulam sui quag-
rens,vel ex adultero JudaGorum populo, qui dominum
suum ct auclorem virginalis fidci dereliquerat, conventus
suos totius orbis spalio diflundcns.
VIII. Quod autem dixil : « In coro et in semicoro hor-
»dei ; » in coro mcnsurae plenitudo est, in semicoro semi-
plena mensura. Plcniludo iu Evangcllo, scmiperfectlo in
Lege; sicut legimus, dicentc Domino : « Non vcni Lcgcm
' EccU'. II, 2. — • P<a!. cwii, 24- — * Malac. iv, 3. — 4 Osee. m, 3.
58 s. iMBnosii

» solvere , scd imj)lere'. » Et alibi, habemns dicenle Do-

mino pcr Michncam prophelam ,
« Tunc pax eril in
qiiia

» lerra Israiil , cum venerit Assyrius in lcrram ejus, cl in-

surrexerunt in cum scplem paslorrs et octo liiorsus ,

nhominum^ » Tunc enim plcna pax cst lidcli populo ab

omnibus lentationibus et vanilnllbus absolulo, cum mundi
hujus vanitatcm oxcluscrint de cordibus nostrls pax et
gratia : pax Veteris, gratia Novi Tcstamenti.
IX. Scplem pastores praeccpta Lof^is sunt, quibus grox
adhuc quasi irrationabilis in virga Moysi pcr dcserlum
ductus et gubcrnalus cst'. Octo morsiis hominum man-
dala Evangelii ct Doininici ori? alioqiiia : « Cordo eniui
«credilur ad justitiam, orc autcm conlcssion fit ad salu-
))tcm*. » Boni morsus, per qiios vilic .Telernae munus gus-
tavimus , peccatorum remissionem in Chrisll corpore
devoranles. In Vclcri Testamenlo amarus morsus est
inorlis, propterea diclum est : « Devoravit mors procva-
»lens^ In Novo Testamento suavis morsus est viloe,
quse mortem absorbuit, propterea Apostolus ait « Devo- :

» rala est morS in victoria sua. Ubi est, mors, victoria tua ?

» ubi est mors aculeus luus ^ ? »

, ,

X. Alque ut Apostolicis utamur testimoniis, ubihomi-

nem fecit Deus, requievitab omnibus operibussuis in die
septima '. Sed quia populus Judaeorum per contuinaciam
conlempsit mandala Dei sui, ait Dominus « Si introibunt :

»in requiem meam*. «Etideo aliam Deus pra^finivit diem,

de qua dicit « llodie si vocem meam audieritis^ » Duos
:

cnlm dies comprehendlt Scriptura generales , heri et ho-

die; de quibus dicit : « Imitamlni fidem Jcsu Ghristi.

sHeri et hodie ipse est, ct in Sc-ecula'". »In superiore die

« Mallh. , Jj. — » Mirh. v. 5. — 5 Exod. iv, 20. — * Rom. x, lo. —

* Isai. xxT, 8.— 6 i Cor. xv, 54, 55. — 7 Gen. n, 2. — • Hebr. iv, 3, —
sPsal. xciT, 8. — 1» Hebr. xiii, 7, 8.
 ,

EPISTOLARUM CLASSIS I. OQ

promissio esl, in conseqnenli solutio. Scd qnia iiesterna

clie neqnc Moyses, neque Jesus Nave popiilum indnxil in

requicm ; hodierna die Chrislus indnxit, cui dixit Pater :

« Ego hodie genni le '

; » per suam enim resnrrectionem
Jcsns populo requiem comparavit. Rcqnies nostra Doiiii-
nns est Jesus, qui ait : « Hodie mecum cris in paradiso^ »

Requies enim in ccelo, non in terra est.

XI. Quid igitur opus est ut explorem ortus signorum

atquc obitus, quoruni ad exortnm duris inaralae vomori-
bus findantur novales, vel ad occasum laeta messis re-
cumbat? Una mihi stclla abundal pro omnibns, slella

splendida et matulina' : cujus ad exortuin scniinata ost

non frugum , sed Martyrum seges ;
quando Rachel plora-

vit filios suos '

, ut lacrymis f.blulos snis, pro Christo
oITerret infantulos. Cnjns stellae obitus non cremiornin in-
sensibilium, sed spirantium defunctorum triumphalcs
manipulos de tumnlis resuscitavlt.

XII. Celcbretnr itaquc hebdomas, eo quod per seplem

aclatum cursus vita hominum usque ad senectulem trans-
currilur, sicut Hippocrales medicinaj raagister scriptis ex-
plicuit suis. Prinia .xlas infantia est, secunda pueritia ,

terlia adolescentia , quarta juventus, quinta viriJis aetas

sexta cEvi naatnritas , seplima senectus. Est ergo infans,

puer, adolescens , javenis, vir, veleranns , senex.
XIII. Solon autem decem fecit eelatum ordines per
annos seplcnos ; ila ut prlma octas infantia) usque ad emis
sionem sit dentium , quibus conficiat cibum , sermonem-
que distinguat, ut possit efrabilis videri : pueritia quo-

que usque ad annos pubertatls procedit , et gcnitalia

tentamenta : adolescentia usque ad barbie lanuginem :

juventas usque ad perfectae virtutis processum : quinta

Psal. 11, 7. — » Luc. xxni, 43. — * Apoc. xxu, 16. — < Jerem.
XXXI, i5.
Co 6. AMBROSII

actas virilisest, apta copiilis conjiigaHhus per tolam heb-

domadam : sexla quoquc hcbdonias virili dopulalur aelali,

ct ad prudcnlla3 processuin habili , cl agcndum slre-

ad
nuai : quoque hcbdomas, et
sepliuia oclava aevi malurum,
et sensu vigentem et sermoncm ilom non insuavls allo-
,

quii gralia prapdilum produnt nona hcbdomas rcliquias :

adhuc habet aliquas virium lingua ac sapienlia moUior , :

dccima vero hebdomas mcnsuram iniplel, ad quam is qui

pervonire poluerit, non immaturo lcmporum cursu pul-
sabil morlis scra vcslibula.

XIV. Eigo Hippocrates et Solon vel septem a;tales,

vel hcbdomadas relatum norunt. In iilis se hebdomas
priX'ferat oclava aulem unam et perpetuam wtalcm in-
:

vehit ,
qua excrescimus in virum perlcctum , in agniliono

Dci', fidci pleiiiludinc, in qua Irgilimae aetalis mensura

implelur.
XV. Est oliam in visccribus nostris hebdomadis cxplo-
rala gralia,- fcrunt eniin scptem quoque esse in nobis in-
leriora viscera, slomachum, cur, pulmonem, lien, hepar,
rcnes duos. Seplcm quoquc exlcriora , caput, postcriora,
venlrcm, binas manus, et binos pcdcs.

X\ I. Prseslanlissima hasc , sed obnoxia dolori. Quis

aulem dnbilel nuijus csse oclavie munus, qu£E totum re-
novitvil iioniincm , ut jam nihil possit doierc? Ilaque sep-

tima niundi a>las conclusa cst , oclava ilhixit gratia, quae

hominem jam non luijus mnndi esse, sed supra
fecil

mundum. Jam enim nou vitani noslram sed Christum ,

vivimns : « iNobis enim vivcre Christus, et mori lucrum.

» Ilaqiie jam non in carnc , sed in fidc vivimus Christi ^. »

Aposlohis dicit Unde colUgimus quia conclusus est

: «

«mundi dica \ » vcnit Dominus

Dcnique novissima hora
Jesus, et pro nobis mortuus est, cl omnes in illo morlui
' Epiics. IV, i5. — » Pliilip. I, :ii. — * Ualat, n, 30.
 EPISTOLARUM CLilSSIS I. () 1

sumus, ut vivamus Deo *. Non ergo nos qui eramus,

vivlmns : sed vivit Christns in nohis ^.

XVIL Abiit orgo hebdomas, venil oclava. Abiit hcrl,

vcnit hodie : iliiid hodie quod promissiim est, qno admo-
nilisumnsvocem Dei audiendam et seqiiendam. Abiilerco
ille dics Testamenli Veleris, venit diis novus, quo Testa-
mcnlum consummalum nEcce est INovumde quo dicit :

» dies veniunt, dicitDominus, ct confiruiabo

domui Israel
aetdomui JudaTestamcntnmNovum :nousecundum Tes-
» tamentiuu quod feci palribus illornm in dle, qua ap-
,

» prehendi manum ipsorumeducereilios de terra/Egypti\»

Et qua ratione mutalum sit Testamenlum adjlcit : « Quo-
«niara ipsi non manscrunt, inquit, in Testamenlo u»co,
»etego ncglexi cos, dicit Dominus '
, »

XVIII. Abierunt sacerdoles Legis, Legis tribunalia ^

:

acccdamus ad sacerdoleni novum, ad sedem gralia?, visi-

talorem animarum nostrarum sacerdotem non secun- ,

dum Legem mandali carnalis creatum sed secundnm ,

virtulem inialigabilis electum "^.

Non enim ipse sibi hono-
rem praeripuit, scd electns ad Patre est ', sicut ipse Pater
ait:«Tu essacerdos in reternum secundum ordinem Mel-

» chisedech ^ » Novus ergo sacerdos videmus quid obtule-

rit. Alii sacerdotes pro se olTerebant, et pro populo suo :

hic quia non habuit peccalum, nt pro se oflerret , pro

universo mundo se obtulit, et persanguinem suum intra-
vit in sancla.

XIX. Ilic estcrgo sacerdos novus, et nova hoslia non

exLege, sed supra Legem advocalus mundi, lux saeculi, ;

qui dixit Ecce venio, et venit''. Ad quem accedamus in

:

abundantia iidei adoranlcs et obsecranles cl sperantes in

« 1 Joan. VIII, i8. — • 2 Cor. y, »5. — ' Ilebr. viu, 8. — 4 Ibid. 9. —

» Hebr. it. U. — « Id. tm, 16. — 7 Id. y, 4- — * Psal. cix, 4, et tiebr.
VII, 17. — 9 ApOC. XXII , 7.
 62 ^. AMBROSIl

euiii , tjuem non viclemns ocnlis , sed aftecln lenemus : cul

esl omnis lionor sempcr et gloria. Va!e, fili, et nos dilige;

qnia nos tc diligimus.

EPISTOLA XLV*.

Sahino sciscitanti an de paradiso scripsisset Ambrosius,

quceve ipsius dc illo csset scntentia , respondet ,-
levi-

terque perslricta sccundiun Uistoriam toci dcscrip-

tione , admjstlcam transit cxpositionem. Itaquc ubi
dociiit in principali animcc porlionc paradisum esse ,

quidper ea qucv illic exliterunt si^ni ficetur ; quidve ,

in scrpc?ite homines imitentur cdoret; et quanta sil

liumanz infirmilas quantave in eum Dei charitas
,

semper fucrit dcclaralo nos ad fugiendam sensuum

, ,

delcctalionem hortatur.

Ambrosius Sabino.

I. LiiCTO Hexaemero^, utrum paradisum sublexuerlm,

requirendnm putasti, et quam de eo haberem senlenliam,
significandtim , idque velle te sludiose cognoscere. Ego
autem jam dudum de eo scripsi, nondum veteranus sa-
cerdos.
II. Scnlenlias autem de eo diversas esse plurimorum
comperi. Nam Josephus , ut pole historiographus locum
dicit rererlum arboribus virgullisque plurimis, irrigari

eliam flumiiic, quod dividatur in qualuor fluvios '. Col-

• S(rii>!a ciica ann. 389. — • Vide D. Guillon , tom. iJt, p. 079. —

' Josepli. lib. I. Antiq. c. 2.
 ftPISTOLiRUM CLASSIS 1. 63

lecta etenim iii unnm congregatione aquarum , non se

penitiis exinanivit terra , ct fraudavit irriguis suis : sed
hodieque in fonles prorumpit, et deducit meaius flumi-
num, quibus plgnora sua quasi pia mater, plenis lactat
uberibus.
III. Alii alias , omnes tamen congruunt in paradiso, et
lignum vitoe radicatum , ct lignum scienlioe', quae dlscer-
nat bonum etmalum, caelera quoque ligna plena vigoris,
plena vivificationis, spirantia, et ratlonabilia. Ex quibus
colligllur paradisum ipsum non terrenum videri posse,
non in solo allquo , sed in nostro principali , quod ani-
matur et vivificatur animae virtulibus, et infusione Spiri-

tus Dei.
IV. Donlque Salomon in spiritu paradisum in homine
esse evidenter dechiravlt. Et qula inysleria exprimlt vel
animoB ct Verbi , vel Chrisli et Ecclesia! , ideo ait de vir-
gine anlma, vel Ecch'sla quam volebat virglnem caslam
assiguare Christo^: « Paradisus clausus, soror mea sponsa,
» paradlsus clausus, fous slgnatus '. »

V. Paradisus grasce, laline hortus dicitur. Denique

Snsanna in paradiso erat'', et sic legitur lallne. Et Adam
in paradiso erat% et sic Icglmus. Ergo non te moveat quod
ahi codlces lalinl hortum habent , alii paradisura,
VI. Ibi ergo est casta uxor, ubi virgo. Licet virgo ex-
cepla habeat claustra et signacula sua, sed utraque in pa-
radlso ; ut advcrsum aestus corporls et carnis flagranliam

refrlgeretur virtutum umbracuHs.

VII. Ergo paradisiis in prlncipali noslro est, sylvescens

pUiriniarum opinionum plantarils : iu quo principaliler

lignum vitae constiluit Deus , id est, pietatis radicem ; ea

Gen. II, 9 — • 2 Cor. xi, 2. — * Cant. iv, 12. — * Dan. xm, 7. —

« Gen. 11,8,
64 S* A.MnROSII

est enim vitx noslrac subslaiitla , si Doiuiuo et Deo nostro

dcbilos cultus deferaoius.
VIII. Constituit cliaui sclcnllic boni cl Diali semina-
rlum; homo cnim solus In cncterls anluianlibus terrenis
babct scienliam boui ct mali. Alia ({uoqiie illic plantaria
diversa , quorum iVuctus vlrlules sunt.
IX. Sed quia scicutiae capax lioininls aflVclus cognllus
estDco quod cltius ad astuliam Inclinart
, tur, quam ad
sumn)um prudenllac (neque enlm judicem ,
qui fines ccr-
tos in anlma noslra constitiiil, opcris sui qiialitas lalcro

polerat) ellminare voluit astutiam de paradiso, quasl pro-

vidus auclor noslrac salutis, el vilac sludium, et discipli-
nam pletalls inrundere; ideoque proccepit homiui ab omni
ligno, quod est in paradiso , esse gustandum, de Ilgno
autem scienli;c boni et mall non essc guslaudiim'.
X. Scd qiiia creatura omnis passloni obnoxia, idco
delecfallo, slcut scrpentino illapsu, humanis irrepsit af-
fectibus. Ilaquc non immerilo sanctus Moyses delectatio-
nem serpentis figuravit simililudluc ; prona est enim in
ventrem sicut serpens, non pedibus inccdens , aut ullis
clevala crurlbus, sed sinuoso flexu lotius velut corporis
siii lubrica. Ei terra cibus est, slcut sorpcnti, quoniam
escara nescit ccelestem ; corporalibus enim pascitur, at-
que in varias mutatur species cupidilalum, et torluosls
angulalur anfraclibus (i4)« Vcnenum id dcnllbus habet,
quibus unusquisque se eviscerat luxuriosus, helluo inler-
necat , abliguritor perlmlt. Quantos ruperunt vina, dis-

solvit ebrictas, dislendit cruditas?

XI. Nunc intclllgo qua causa Dominus Dcus insufHavit
in facicm homlnis : ibi enim scusus omnis, ibi sedes alquo
illccebra dclcctationis , in oculis, auribus, narlbus, alque
in ore; ut scnsusnostros adversus delectationein forliores
Gen. III, 3, 3.
 ;

liPISTOI.AUUM CI-ASSIS I. 6".')

lacerel. H:rc orgo nohis, sicnl sorprns asliUiam inrudil';

non enim deleclalio, sed lahor el diiilnrna oieditalio
cum Dci gralia dal perfectam prudenliam.
XII. Tamen quia serpenlis iVaudihus involula est hu-
mani generis hacreditas, in eo asluliam serpentis sequa-
mur; ut caput nostrum non projiciamus in pericula sed ,

prae cccteris inlegrum custodiamus « Caput aulem nos- :

a trum Christus est*. • Hoc maneat incoluaie, ut serpeulis

veoena nohis non posslnt nocere « Bona est enim sa- :

• pientia cum haeredilate', » id cst, cum fide; quoniam

est hc-ereditas credentibus in Domino.

XIII. Quod sl primus ille homo, qul cum Deo loque-

batur in paradiso positus", lahi lam faciie potuit , ex terra
creatus viriiine ,
qure ad verhum Dei formata et creala
recenti fueral exortu , nondum ea parricidali caediumque
concreta sanguine, flagitiis et dedecorc polluta, nondum
carne nostra damnata inaledicto ohnoxioe hacredilatis
quanto facilius poslca hibrica ad pcccandum via majus
advexlt humano generi praecipitlum, cum delerior lole-
rabiHori per vices generationls successcrit?
XIV. Etenim sl magnetls lapis tantam naturae vim ha-
bet, ut ferrum ad se trahat , et Iransfundat se iu illius

speciem , ita ut plcrlsqrie experiri volentlhus cum plures

annulos ferreos ad eum lapidem admoverint , omnes pari
teneat modo : deinde si ei annulo cui adhaserlt lapis »

allum admoveas annulum , et rursus per ordinem singulis

substituas; licet in omncs penelret ])er ordinem , cx illo

lapide vis naturae, tamen priores nexu vehementiore con

slringlt, posleriores remissiore : quanlo magis humani
generis conditlo atque iialura ex purlore statu in deterio-
rem lapsa est , quando nequlorem atligit ?

X.V. Nam si per eas species minuitur nalura , quac non

' Gcn. II, 7. — »1 Cor, xi, o. — * Ectle. vii, 12, — 4 Gen. n, 1.^.

LXII. 5
 ;

66 S. A.MBROSII

siinl cnlpa3 capaces ; quanto magis per animos atqne artus

labc nollulos scclerum virlus cjus hcbelalur? Lnde quia
excrevcrat malilia , abolila innoccnlia fueral, noa erat
qui faceret bonilalem non erat usque ad unum* venit
, :

Domious qui rcformaret naluroc graliam imo augeret

, ,

ut ubi superabundavitpeccalum, superabundaret gralia'^.

Ergo liquet et quia auclor hominis Deus, et quod Dcus
unus, non mulli dii scd unus qui mundum opera-
'
:

lus cst, et unum non multos mundos , ut dicunt philo-

sophi.
XVI. Primum igitur mundum creavit, deinde habita-

torem mundi , cui tolus mundus palria foret. Nam si ho-

die quocumque accesscrit sapiens, ubique civis esl , ubi-
que sua inteliigit , nusquam se peregrinum, nusquam
hospitem judicat; quanto magis ilie primus homo lolius

erat mundi incola , et ut Grseci dicunt , xocfxonoyirri; (i5),

opus Dei recens, confabulalor assidiuis , civis sanclornm,

complanlatus virlulibns, priTposilus omnibus terrenis

animanlibus , marinis , volalilibus, lolum niundum suam

possessionem pulabat : quem Dominus tuebatur, ut opus
suum, neque ut bonus parens, atqne auclor deserebat ?

Dcniquc eo ustjue creatum fovit, ut abdicatum redimerct

eliminatum reciperet, morluum passione Fibi sui unige-

nitl rcsuscitaret. Est ergo hominis auctor Deus , et dihgit

opus suum oporator bonus , nec derelinquit bonus Pater,

quem eliam sicut dives palcrfamiHas censu propricC hicre-
ditatis redemit.
XVII. Caveamus ergo nc hominem istum, id est, vwv,
mulier illa, id est. passio scnsuum nostrornm delectalione
et ipsa decepla alque ilhisa elTjeminet, et circumscriplum
in leges suas et sententiam trahat. Fugiamus delectalio-
nem sicut serpentem : multas artes habet, et maxime in

' Psal. xni, 1 . — » Bom. xt, »o. — ' i Cor. Tiii, 5.

 CPISTOLARUM CLA88IS I. G7

homine. Nam alia aniroantia cibi aviditatecapiuntur, honio

quanto plures sensus oculorum auriumque habet , tanto
majora pericula.Vale, et nos dilige , ut facis; quia nos le
dih'gimus.

EPISTOLA XLVI*.

Ambrosius Sabino scribit malcdicum JpoUinarislam

publice fuisse confatatum : sesc cum eo etsi servilem ,

in Chrislum formam non admitteret humaniter ,

e"isse : at illa verba , Deum scAlicet Palrcm Filii esse

etDominum crealurai quce iUi comprimis displice-

,

bant, cum verbis Davidicis convenire.Post quce eum-

dem Filiumslne injuria divinitatis fictum non modo
servum, verumetiam maiedictum opprobrium atque ,

peccatummuUiplici Scripturce testimonio demonstrat.

Ambrosius Sabino.

L QuEM scripsisti maledici sermonis seminalorem, le-

vissimus est ,
qui jam veneni sui mercedem recepit. Si-
quidcm responsum est ei publlce; et quod privalim seve-
rat, palam messuit. Ego autem vanum anle et invisorem
tanlum habebam at ubi iste sermo ad anres per\enit
:

meas, statim respondi quod eum virns infecerit Apollina-

rls qui non potest audircquod Dominus noster Jesus pro
,

Dobis servilutem susceperltin islius corporis susceplione;

cum Apostolus clamet quod formam servi acceperit'. Hoc
munimentum, haec sepes est fidei nostras} qui haoc dcs-
« Sciipta circaaoo. 389, — * Fhilip. n, 7.

5.
68 S. AMBROSII

truil , destrnetnr ipsc , sicnl scrlptum est : «Qnla des-

• truenlem scpem mordebil scrpens', »

Equidem primo lenitcr mandavi ci Qua ralione

II. :

bouam rem malo animo facis? Ego cnim beneficio annu-

mero, si quis mea legens scripta dicat mlhi quo videalnr ,

movorl. Priuium quia el in iis qune scio, falli possum.

Miilta anrem prxtereunt, multa quibusdam aliler sonanl:
piilchrum est , si fierl potest , cavereomnia. Delnde quia
iion debeo molcste ferre , cum de Apostolicis et ipsls

Evangelicis Dominicisquc verbis plerique multas quasslio-

nes serant; eliam in mels scriptls reperlant, de quo dis-
putandum pulcnt; plcriqiie enim studio indulgenl suo,
«t iste qui proplcrea orbem clrcuivit ut qunererct ,

quem reprchenderet , non quem sibi imitandum arbi-

Iraretur.

III. Illc igltur ut arroderet allquld de meis scrlpll» ,

eam sibi amplam viam reperlt, quoniam eo loci ubi dixlt

Douilnus Jesus : « Confiteor tlbi, Pater, Doiniuo ccell et

Bterrae^; » dlxinius Ideo diclum, ut nos Inlelh'gamus pa-

Irem etdominum crealurs.Quanquam in Psalmo
filil esse,

cvldenler domlnum dlxcrll Patrem Fillus «Viderunt me, :

B etmovcrnnlcaplta sua adjuva me,DomineDeusmeus^» :

Etenlm secundum formam servi loculus Domlnum vo- ,

cavit, quem Patrem noverat^ oequalis in Dci forma, ser-

vum secundum carnis subslanliam se pracdlcans servitus ;

cnlm carnis , dominatus autem Divinilatis est.

(.IV. Advcrtis igitur primum pro lua admlrabili pruden-

lla ea qiiae in Evangelio dlcunliir , ad Evangeh*i lempus
referri, quo Domlnus Jcsus Inler homines humana specle
conversabalur ; nunc enlm secundum hominem jam non
novimus Ghrlstum. Sit Ila visus et cognitus veteribus, jam

' F.rrle. y,S. — > SlnUh, xr, »5. — * P.sal. cviii , aS , 2?.
 »;

EPISTOLARUM CLAS61S I. 6i)

Transierant vetera, et omnla nova facla sunt*. sOmnia

tamen ex Deo, qui nos sibi per Christum reconciliavit
eramus enim mortui ct icleo unus pro omnibus servus ,

factusest^.Quiddicam, servusPPeccatum', opprobrium\

maledictnm factus est. Dixit enim Apostolus « Quia pro :

» nobis peccatum factus est, quia maledictum factus est *

Dominus Jesus. Dixit quia cum sibi subjecerit omnia ,

tunc et ipse subjectus erit *. Dixit et Petrus : « In nomine

» Jesu Nazareni, surge, et ambula ',0 in Actis Apostolorum.
Dixit ibi quiaaGIorificavit puerum suum Jesum*, » et
nemo calumniatur de tempore. In Apocalypsi autem et

Agnus dictus est a Joanne', dictus est in Psalmo « Vermis,

»et non homo*".» Haec omnia factus est, ut nostraB ob-
tunderet mortis aculeum'*, nostram servitutem tolleret,
maledicla , peccata, opprobria deleret.
V. Ha!C et alia,quaeconsulcnticuidam,elmulloplura ale
scripsisti relata, cum Scriptura divina habeat, quemadmo-
dum quisquamdubitabit dicere quae pie scripta sunt; quo-
iiiam adgloriam Christi spectant, non ad imminutionem ?
Nam cum de dono ejus hoc , est manna dictum sit quia ct
,

€ Qui niinus collegit non diminuit et qui plurimum , :

,

>non ampliavit*^ »num potuit ipsc vcl niinui velaugeri?

;

Quid enim in eo imrainuluni est quod nostram servitu- ,

lem , nostras infirmitates susceperat'' ? Erat humilintus,

erat in serviforma'\ sed idem in gloria Uci Patris. Erat
vermis in crace'% sed idem dimiltebat peccata etiam per-
secutorum suorum*^ Erat opprobrium *', sed idem ma-
jestas Domini, sicut scriplum est : «Et videbilur majeslas

» a Cor. V, 16 , 17. — • Piiilip. 11,7. — * 2 Cor. v, 21. — < Psal.

xxj ,7. — 5 Galat. iii, i5. — ^ 1 Cor. xv, ^S — ' Acl. m, 6. — « Ibid.
i3. — 9 Apoc. V. 13. — ><»
Psal. XXI. 7. — '
' i Cor. xv, 55. — ' * Exod.
XVI, 18. — »
' Isaii. Liii. 4- — '* PIiiii|). n, 6. — '5 Psal. «xi, 7. — '^ Luc.
xxiii, 34. — 7 Psal. XM, 7.
 ,

70 S. AMBROSII

sDomlnl, et viJeblt omnls caro salutareDeI*.»QnIcl aml-

slt , cui nihil minus esl? Non habcbat quiclcm speciem ,

neqne decorem *, sed habebat plcnilndinem Divinilalis.

Infirums neslimabatnr, sed non deslilerat essc Dei vlrtus.
Videbalur, ul homo, sed fulgcbat in terris majestas diviua
et Palris gloria.
Unde pulchrc Apostohis ejusdem verbl repetlllone
VI.
usus est, dicens deDomino Jesu « Qui cum in forma Dei :

» esset non rapinam arbilralns est esse se nequalem Deo;

,

» sed semellpsum exinanivit formam servi accipiens\ » ,

Quid esl in Dei forma, nisi in plenitudine Divinilatis in ,

Illa perfeclionis divinoe expressione? Ergo cum esset ia

pleniludine Divinllalis, exinanivit se', et accepit plenitu-

dinem naturae et pprfcclionis humanae : slcut Deo nihll

deerat, ila nec honiinls consummationi, utessct perfcctus

in utraque forma. Unde et David dicit : « Speciosus forma
» pr.nc filiis hominum ^. >

\ II. Concludlt Apolllnarlsta, nec quo se vertat , habet,

suis clauditur retibus. Ipse enim dlxerat : Formam servi
accepit, non servus lectus est. Ilerum ergo Interrogo ,
quid est in forma Dei? Respondet In nalura Dei. Sunt :

enim, ait Aposlolus, « Qul non sunt natura dli^. » Quaero

qnidsil, «Formamservi acclplens *?»SIne dublo perfec-
tionem naturae et conditionls, ut dixi, humanae, ut esset
In hominum simililudine. Et pulchre non carnis sed ho- ,

minum dixitsimilltudinem quia in carne eadem. Sed quia

;

sine peccalo erat solus, omnis antem homo in peccato

In specie hominis vldebatur. Lnde et Propheta alt « Et :

»homo est, et quis cognoscet eura'?» Homo secundum

carnem, sed ultra homincm secundum divinam operalio-
nem. Denique cum leprosum tangeret, homo vldebatur :

> Isai. XL. 5. —

mi, a —Id. a. 3 Philip. ii, 6, 7, — 4 Psal. XLiv, 3. —
» Galal. IV, 8.-6 Phiiip. n, 7. — r Jerem. xtii, 9.

1
 EPISTOLARUM CLASSIS I. 7I

sed ultra hominera cum emundaret*. Et cum Lazarum ,

fleretmortuum quasl homo flebat sed supra homincm

, :

erat, cum morluum jubcret vlnctis pedibusexircMIomo

videbatur, cum penderet in crucc sed supra homioem :
,

cum reseralls tumulis, niortuos resuscitaret ^.

VIII. Nec sibi blandiatur vlrus Apollinaris , quia ita le-

gilur : « Et spccie luvenlus ut homo''; »non enim negatns

est liomo Jcsus, cum alibi ipse Paulus de eo dlcat «Me- :

» dialor Del et hominum homo Christus Jesus% » sed con-

firmatus est. Id enim est usus et moris Scrlpturae sic sig-
nIficarc,sicutetInEvangeho lcgimus : «Et vldimus glorlam
nejus, gloriam quasi Unigenili a Patre^» Sicutergo quas
unigenitus dicllur, et non abnultur unlgenltus Del Fllius;
ita ut homo dicllur, et perfectio fulsse in eo hominls non
npgatur,
IX. Cum essel igitur in forma servi , humilialus usque
ad morlem'; erat lamen In Del glorla. Quid ei iglturob-
fuit servitus? Servus aulem factus lcgilur^, qula legitur
factus ex Vlrgine , et crealus in carne; omnis enim crea-
tura servit, dicenle Propheta : a Qula universa servlunt
»libi\» Unde ct Dcus Pater ait «Inveni David servum
:

» meum , in oleo sanclo unxi eum. Ipse vocabit mc Palcr :

»meus es ta, Deus salutis meae. Etego prlmogenltuxn po-

»nam eum*' »et in alio Psalmo: «Custodi animam meam;
;

«quonlam sanclus sum salvum fac scrvum luum" »et : ;

infra in eodem Psalmo «Da polestatcm puero tuo, et sal- :

» vum fac filium ancilla3 tuae*^. »Congessi enim Patrls et

Fllii voccs; ut ei non argumenta humana , sed dlvina res-
ponderent oracula.

' Matlb. VIII, 5. — • Joan. xi, 33-44 — ' Matlli. xxvn, Sa. — * Philip,
11,7. — * i Tim. II, —
5. <-
Joaii. 1, i^- — » Pliilip. n, 6.— « Galat. iv, 4.

— 9 Psal, cxviii, 91. — "> Id. Lxxxviii, 27, a8. — " Id. lxxxv, 2. —
" Ibid. i6.
^2 S. AMDROSII

X. Alibi inquil :«Im inanus luas coinmendo spirilum

• nienm' ; »cl , «Slatuisli in loco spatioso pedcs meos'; d

Ct , «Superoinncs inimicosmeos raclussumopprobrinm^»

Et in codcm Psalmo ; « llluslra racicm tuain supcr scrvmn
n luum. » Per Esaiam quoque dicit ipse Filius Dci : « Ex
«ulcromalris meae vocaNit Dominus nomcn menm , ct

» posuit os meum nt gladinm aculum , ct sub tcgumento

n uianns snic prolexit mc. Posuit me sicut sagiltam clec-
»li\m, ct pharclra sua texit me; ct dixit uiihi : Servus
»meus cs tu , Isracl'. » Diciltu' cnim Dci filius et Israel ,

sicnt alibi : «Jacob puer meus, Isracl dilcctus meus^. »

Solus enim vere Deum Patrcm non solum vidil% sed ctiam
enarravit,
XI. Et sequitur : « In le glorificabor. Et ego dixi : In
«vacuum laboravi , ct in nihilum dcdi vires mcas; ideo
«judicium mcum
et dolor mens anlc antc Dominnni ,

B Deura meum'. Dominus, «Qui finxit

» Et nunc sic dicit

» me servum ex utero^ibi ad congrcgandum Jacob et Is-

» rae!.» Quis congregavit Dei j)Oj)ulum, nisi Christus ? Quis
glorificalus cst ante Dominum ? Quis cst Dei virtus? Cui
dixil Pater : «Magnum tibi esl vocari te pucrum meum ?»
Et cui dicit : « Ecce posui le in testamcnlum gcneris mei,
»in luccm gcntium; ul sis in salnlem usque adexlrcmum
»terraB'.»De quo eliam per os E/echiel locutus est, di-
cens :«Suscitabo supcr eos pastorem unum, et reget eos

» meus David et erit eorum pastor et ego Domi-

scrvus , :

» nuscro illisin Deum, etDavidinmedio eorum princeps^»

David utique rex jam defunctus crat, etideo verus David,

verns humilis, verus mansuctns, verus manu fortis Dei
Fiiius, hoc annnntiatur nomine : qui etiara in Zachariae

' Psal. xxT, 6. — » jhiil. 9. — J l!)i(l. 17. — < Isai. xlix, a, 5. — Id.
xr.:i. 1,— " Joan. i, iH. — ' Isai. itix, 4. •^- — * Ibid. 6.-9 Ezcth .

>-X\iv. 20, J^.

I
 :

EPlSTOLAliUM CI-ASSIS I. ^3

prophelae libro signlficaliir, diccnte Dco Palrc : «Ecce cgo

«niiltam servum menm, Oriens nomen est ei*. Numqiiid
qiiia habebat veslimenla sordida, ideofulgorem Divinitalis
sure Sol justltiae non habcbal?
XII. Et quid plura? An infirmius pulamus servitium
esse quampeccalura,quammaledictum,quamopprobrium,
quam infirmitates, quas pro nobls suscepit , ut a nobis
avcrterentur ? Factus est enim liaec oninia, ut universa va-
cuaret. Sed haec ideo non recipiunt, quod servus, oppro-
briuin ,
peccatum^ maledictum factns sit quia Vcrbum ;

et carnem unius asserunt esse substanti.-c, ct dicimt

Ergo quia nos redemit, sorvus diclns est ct peccatum ,

debuit dici. Nec adverlunt qiiod hncc Christi gloria sit ,

quia servitulem susccpit in corporc suo , ut libertatcm

omnibus redderet : peccata noslra portavit, ut mundi
peccatum loUeret.
XIII. Servus, pcccalum , maledictum faclus est, nt tu
pcccati servus esse desistcrcs, et te divinac sententiaj ma-
lcdicto absolveret. Ille ergo maledictum suscej)it tuum :

«Maledictus cuim omnis, qul pendct in ligno^. Illc male-

diclum in cruce faclus cst , ut tn benedictus esses in
Dei regno. Ille dehoncstatus et deprelialus cst, necalinuld
aeslimatus. IUc dicebat : «In vacuum laboravi' per queai ;

meruit Paulus dicere : «Non in vacuum laboravi'' utboni ;

operis fructum , et Evangelicje praedicationis gloriam suis

conferret servulis, per quam univcrsi sarcina laboris ab-
solvercnlur.
XIV. His igitur audilis, dcrelictus est in dimidio die-
rum suorum perdix qui clamavit ut congregaret quae ,

non peperit ^, et oppressus est voce Domini Jcsu. Deniquo

adornat fugam.Vale, et nos dilige; quia nos te diligimus.

' ZhcIi. 111, 8. — • Galat. iii, i5. — * Isai. xliji, 4. — * Fhilip. ii, i6.
— ' Jirem. wii, 1 1,
 » ;,

74 8. AMBROSII

EPISTOLA XLVIP.

Sabino cnr libnim aperlius perscriptmn ipsl miscrit ,

cansam rcddens , quamobrem scribcrc quam dictare

maiit , cxplicat. Ilinc illum ad mutuum cpislolarum
usum invitat, quanta inde rcdcat utilitas palcfaciens.

'
AD)bro$ius Sabino.

I. Tra.nsmisi pclitum codiccra scriplnra apcrliiis alqne

pnodalins, qnam ea scriptnra est, qnam dudnm dircxi
ul lcgcndi racililale nulliun jndicio luo afleratur impedi-
mcnlum. Nam excmplaris liber non ad speciem, sed ad
ncccssilalcm scriplusest non cnimdictamus omnia(i6),
;

etmaxime noclibns, quibus nohimus aliis graves esse ac

molesli tum quia ea quae dictantur, impelu quodam pro-
:

rnnnt, et profluo cnrsu fcruntur.

II. Nobis antem qnibus cnroe cst senilera sermonem
familiari nsu ad unguem dislingnerc, et lenlo qnodam fi-
gerc gradn, aptlns vidctur propriam mannni nostro afll-

gere stylo; ul non tam deflare aliqnid videamnr (17)

qnam abscondere : neque alternm scribentcm ernbcs-
camus, sed ipsi nobis conscii sine uUo arbitro , non
solum anribus sed etiam oculis ea ponderemus quae
,
,

scribimus. Velocior est enim lingna quara raanus, dicente

Scriptura : «Lingua mea calaraus scribae velociter scri-
«beniis^.
III. Sed forte dicas, quia velocitatera ad scribentem

' Scripla circa .inn. 090. — ' Psal. xlit, 2.

 ,

EPISTOLARUM CLASSIS I. ^5
retnllt. Non te fallit tamen id signiTicari , quod scribae ve-
lociler scribcnlis celcritas sola possit lingnai prophelicfle
exciperc sernioncs. Aposlolns qnoqne Paulus sna scribe-
bat mann, sicnt ipse ait : «Mea manu scripsi vobis' ; » llle

propter honorificentiani , nos propter verecundiam.

IV. Tamen dnm adhnc liabes de libris judicium , in-
tcrludamns epislolis , qnarnm cjnsmodi usus est , nt dis-
jnncli locorum intcrvallis , affccln adhacreamus; in qnl-
bus inler absenles iuiogo refulget pr.Tcsenlioe, etcollocnlio
scripta separalos copnlat : in quibns etiam cum amico
miscemns animum , et mentem ei noslram infundimus.
V. Jam, si ut hortaris, aliqnid et de veteribus Scriptu-
ris redoleat in cpistolis, non solum animi conglutinari vi-
dentnr per verae doclrinae profeclnm; sed eliam plenioris
colloquii species et forma cxprimi , ut inicr qna?rendi et
respondendi mnluas vices assumpta concerlatio in nnnm
conduccre, et coram videatur aniicos locarc, qul lali se
lacessunt et complectuntnr munere.
VI. Qnid aulem majorum nostrornni excmpla profe-
ram, qni cpislolis snis fidem infuderunt popnlorum men-
tibns, alque ad inlegros et coufertos scripsernot popnlos,
et pracsenles se esse , cum absentes scriberent, siguifica-
riiut, dicenle sancto Aposlolo, qnia absens crat corpore
sed praesens spirilu^ ; non solum cum scriberet, sed eliam
cum judicaret ? Deniqne absens per epistolam condemna-
bat; ct idem absolvebat per epislolam; epislola enim Pauli
quicdam eirigies eral ejus praesentiae , et forma operis.
VII. Non enim ut allorum cpistolae, «GraveSj inquit,
»et fortes, praesentia autem corporis infirma , et sermo
p contcmplibilis' ; » talis et Apostoli : sed talis hujus epis-
lola, ut talis esset forma prx'cepli qualis csset operationis
,

substantia : « Quiaquales sumus, inquit, verbo per epis-

» Galat. ?i, 1 1 . — » 1 Cor. t, 3, — i a Cor. x, lo.
 :

^6 *. AMBROSII

» lolam absentes , tales et praesentes sumns in opere'. »

luiaglnem prcTsenllae sux in cplslolls cxprcssit, frnclnm ct

lcsliuionium In operc slgnificavit. Vale, et nos (liligc, ut

facls ;
qula nos te diliglmus.

EPISTOLA XLVIII \

SabinuDi , ul librossuos sevcro cxpcndat examlne, ob-

sccrat , ci quce commoda hinc oriantur, exponit ; sub-
junj^ens tiimcn duriticm vcrborum tolcrandam esse ,

dum /idei professio intcgra sit, suas variis haresibus

fidei profcssiones opponit : ac dcmum se in posterum

scribendis cpibtolis maxime opcram daturum spondet,

Auibrosius Sabino.

I. RiiMisisTi mihl libcllos, quos tuo judicio probaliores

habebo. Idco misl allos non judlcll favore dclectatus, sed

promissa a te, et petlla a me vcritate illectus : malo enim

tuo corrlgalnr judicio, si quid movet, prlusquam foras
prodeat, unde jam revocandl nulla facullas slt; quam
laudarla te quod ab aliis rcprehendalur. Ilaque arbitrum
,

te eorum quae postulas, rogavi neque enim legi a te mea, ;

quae nonnnnquam tribuo in vulgus, sed in tuae calculum

venire sentenlipe desideravi. Non erit longi subsellii ista

judicallo et mora (i8), ut diclum est antiquitus. Facile

est tibi de nostris judicare ?

II. Ego ccrle huc invilalu tuo prodeundum putavi

tuum est liquido decerncre, et scrutantcr disculere, quae

' a Gor. \, 1 1 .
— » Scripta ciica aiin. 5oo.
 ,

liPlSTOLARUM CLASsiiS I.
^^
corrigas ; ne libl vilio vciiant ea , quaj nobis polncriint
obrepere. Nescio qiio enim modo prcTeter impriidenliae ca-

liginem ,
qnaB mc circimifundit , unnmquenK|ue fallunt

sna scripla , et anrcm praMereunt; atquc ut filii etiam de-

formes delcclant , sic eliam scriptorcm indccores sermo-
ncs sui palpant. Incantius plerumquc aliqnid promilur,
aliquid accipilnr malcvolcnlius, aliquid cxit ambiguum :

tum quia alieno examinanda judicio, non pro noslra de-

bemus magis quam pro aliena opinione trutinarc, et
,

discutere omnes scrupulos malevolentioe.

III. Assnme igitur benevolenti aniaio aurcm versutiae,

et pertracla omnia, scrmones vellica; si in iis non foren-

ses blandilia) , et suasoria vcrba, sed fidei sincerilas est

et confessionis sobrietas. Notam appone ad verbum dubii

ponderis , et fiUlacis statera) ; ne quid pro se esse adver-
sarlns interpretetnr. Eslo ut revincatur, si congredi cce-
perit : Male se habet libcr, qni sine assertore non defen-
dllur. Ipse igilur pro sc loquatnr, qui procedit sinc
iiilcrprcle : nosler hic tamen non egredietur a nobis, nisi
a le acccperit aucloritatem. Itaqne cum eum fide tua pro-

dire jusseris, commiltetur sibi.

IV. Tamen quoniam « Non in sermone est regnum
»Dei',»sed in virtule; vcrbum si offendcrit, virtnlem
professionis inlerrogaio. Professlo aulem fidei sententia

est, qnam adversum Sabellianos et Arrianos ita a majo-

ribus tradilam lenemus, nt Patrem Deum, etFilium ejns
unigcnitum , et Spiritum sanctum vcneremnr: hanc Tri-
nilatem unius esse snbstantiae , majestatis, Divinitatis : in

hoc nomine Patris et Filii et Spiritus sancti baptizare nos,

quemadmodum scrlptum est * : Filium itaque coaetcrnum
Patri suscepisse carnem, nalum de Spiritu sancto et Vir-
gine Maria, aequalem Palri secundum Divinitateaa in Dei

• I Cor. IV, jo. — • Mallh xwm, 19.

yS 8. AMBROSII

forma, id est, in omni plcniludino Divinitalis, quge in illo

habllat, ut dixlt Aposlolus, corporaliler* ; qui in persona

liominis Ibrmam servi acccpit , cl se huaiiliavit usque ad
morlem^.
V. Ergo et advcrsus Photlnum hasc nobis sentenlia
esl; adversus Apollinarem aulein k^gitlma circumspec-
lio ; ut confileamur sicut in Dei forma nihil ei defuit

divinie naluroe et plcniludinis, sic in illa forma hominis

nihil ei defuisse, quo imperfcclus homo judicaretur : qui
ideo vcoit, ut lolum hominem salvum
Neque facerel.

enim decebat, utqui perfeclum opus in aliis consumma-

verat, hoc imperfeclum in se esse pateretur; si enim ali-
quid ci dcfuit, non lolnm redeniit: si non lolum redeniit,
fefellit igitur, qui dixit ideo se venisse ut tolum homi- ,

nem salvum fciceret. Sed quia « Inipossibilc esl mcnliri

»Deo', » non fcfeliit crgo quia ila venit, ut lotum redi-
:

meret, et salvum faceret, loluQi utique suscepit, quod

erat humanaj perfectionis.
\'I. Nostra senlentia hujusniodi est, ut mcministi. Si
verba ahcubi movent, non praejudicant fidei; etenim ser-
monem dubium mens non dubia obumbral, et defeudit a

lapsu.
VII. Ilaec tecum prolusimus ,
qucne in libros nostrarum
epistolarum rcferam , si placet, alque iu numerum repo-
nam; ut luo commcndentur nomine, et luis ad nos et ,

noslris ad vos litleris augealur mutuus amor per Domi-

num : ut ita legas, quod judices; et quod moverit, scri-
bas ad mc : amor enim verus conslantia probatur. Placet
jam quod senibus nsu facilius est quotidiano et famihari ,

sermone epistolas texere;et si quid de Scripluris divinis

obvium inciderit, attcxere. Vale, frater, et dilige aman-
lem tui quia plurimum te diligo.
;

» Coloss. u, 9. — • Pbilip, 11,8, — 9 Hebr. vi, 18.

I
 EPISTOLARUM CLASSIS I.
79

EPISTOLA XLIX'.

Nunquam minus se solum esse, quam cum solus sU

amico scribens , soliludlnis bona exemplis docet ;

inaximc quod tunc liccat prcesentem in Scripluris
habere Deunit et ei mentem nostram patefacere,

Ambrosius Sablno.

I. QuoNiAM tlbi quoqne complacult noslrarura usus

epIslolaruDi, in quibus quidam Inler absenlcs praesentium
sermo est, pergam froquentius tc in meis scriplis et cum
solus sum , alloqui. Nunquam enim minus solus sum ,

quam cum solus esse videor : nec niinus oliosus, quam

cimi otiosus. Cerle pro arbilrio acccrso, quos volo; alque
adjuni^o mihi, quos magis diligo, aut quos apliores arbi-
tror : nemo interpcllat, nemo inlerpolat. Tunc ergo le

niagis teneo, et de Scrlpturis confero , et prolixiorem

simul sermonem caedimus.

II. Sola erat Maria, et loquebatur cum Angelo '. Sola
eral quando supervcnit in eam Spirilus sanctus, et virtus
Alllssimi obumbravit eam. Sola erat , et operata est

niundi salulem, et concepil redemplionem universorum.

Solus erat Pelrus , et lotura per orbem consecrandarum
gentium cognovlt mysterla '. Solus erat Adam, et non est

prsGvaricatus'' ; qula mens ejus adhacrebat Deo. Postrjuam

vero ei mulier adjunctaest, non poluit inhoerere manda-

Scripla circa ann. Sgo. — » Luc. i, aS. — * Act. x, 10, el stqq. —

4 Gen. II, 9.
8o S. AMBROSII

lis calosllbus ; el Idco sc abscondcbat ,

qiiando Dens dc-
aailnilabat in paradiso.
III. I'>t nnnc dcainbiilabal In j)aradiso Dens*, qnando
divinas Scriplnras Icgo. Paradisns est Genesis liber, in
quo virlntcs pnllnlant Patriarcharnm : paradisus Dcnlero-
nomium, in quo germinant Legis praecepla : paradisus
Evanj:;clium , in qno arbor vilae bonos fructus facit , et

aelernac spei mandata difrundil pcr nnivcrsos popnlos.

IV. Audicns itaqne : « Dlligitc inimicos';» andiens :

« Dlmitle omnia tna , et seqncre me' ; » audiens : t Qui

»tc percutit in maxilla, pr3cl)c ei et alteram *
; » et hacc

non faclens, et vix diligens enm ,

qni rac diiigat , non di-

mittens quae habeo, injuriam acceptam ulcisci volcns , et

sublalum milii extorquere ; cnm Scriptura dlcat ellam

aliud , Id est, plns qnam pelitnm ant ereptum est, concc-
dendnin, video mc conlra mandata Dci facere. Et aperlens
oculos conscientlae, deambulare mihi Deum praesentem
recognosco : cupio me abdere , ciipio velare; sed nudus
sum I)eo , apud quem nuda ct inlccla snnt omnia". Erii-
bescens itaque tegere pndenda facinorura desidero, quasi
membra mei corporis : scd quia Deus omnia videt, quia
foliis obumbralus, latebris teclus appareo, puto me ab-
scondi; qula corpore amictus sum. Ipsa est lunlca pclli-

cea, cnm qua Adara de paradiso ejectus est% nec a fri-

gore tutus, nec tectus ab opprobrio, sed et injnriac et

cnlpEC patens.
Y. Liquetigitur ex his, quia soli cum surans, tunc nos
cffcrimus Deo , lunc mentem ei nostram aperimus, tnnc
aniictum fraudls exuirans. Solus erat Adara , quando in

paradiso conslltutus est, solus crat et quando ad iraagi'

nem Dci factus est ' : sed non erat solus, quando de

' Gen. III, 8. — » Mallh. v, 44- — ' lil' xix, 21, — < Luc. vi, 29. —
* UrLr. IV, i3. — ''
(ien. 111, 2?>. — j (len. 11, 8.
 ;

EPISTOLARUM CLASSIS I. 8l

paradiso ejectus est*. Solus erat Dominus Jesus , quando

mundum redemit; non enim legatus neque nunlius '^, sed
ipse Dominus populum suum
solus salvum
etsi fecit :

nunquam solus est ille in quo Pater est semper, Lndc et

,

nos soli simus, ut Dominus nobiscum sit. Vale, et nos

dilige ; quia nos te diligimus.

EPISTOLA L'.

Quod mentirl Deus non possit , non esse infirmitatis

Dei tamen esse aliquod infmnum sedquod fortius ,

sit hominibus , crucem nimirum. Quod Deus prophe-

tiam Balaan infuderit miram non esse ; cum illud

nec sacerdoti negaverit Christum persequenti; ut

nempe sibi ex inimicis exprimeret teslimonium.

Quanta infldelitate atque avariiia prophetias suas
corruperit Balaam sed polissimum quce fuerit illius
:

in persuadendo scclere pefidia? Unde efficitur Deum

mutabilem non fuisse erga eum utpote cujus nequi- ,

iiam perspexerat.

Ambrosius Chromatio.

L NuMQUiDNAM mentitur Deus'^? Sed non mentitur,

quia impossibile est mentiri Deum ^ Impossibile quoque

istud numquidnam infirmitalis est? Non utique; nam quo-

modo omnia potest, si aliquid efficere non potesi? Quid
ero-o ei impossibile? Non quod virtuti arduum , sed quod

, Qen. 1, ay.— • Joair. xvi, 02.— 3 Scripta circa ann. 390. — < Tit. i, a.

— 5 Hebr. VI, 18.

LXIl. ^
 ;

ii-2 S. AMBROSII

naluraj ejus conlrarium. Impossibile, inquit, est ei men-

liri. Impossibilo islud non infirmilalis est , sed virtulis
ct majcstatis ; quia vcrilas uou rccipit mcndacium nec ,

Dei virlus levilatis errorcm. Ideoque sil«Dcusverax,

> omnis autem homo mendax*. »
II. Vcrilas ilaque semper in eo cst ,fidelis manet mu- ,

lare se, el negare non polest. Si enim verum se negat,

mcntitur : menliri autem non virtutis, sed infirmitatis est.

Nec mutare se polest ,

quia natura ejus non recipit infir-

mitatem. IIoc igilur impossibile ejus plenitudinis cst, quae

minuere se et augere non potcst non infirmitatis, quae :

in eo quod se auget imbecilla est. Ex quo colligitur im-

,

possibile Dei polentissimum esse. Quid enim potentius ,

quam nescire quidquid infirmitatis est?

III. Est tamen et aliud infirmum Dei, quod fortius est
hominibus; et stultum Dei ,
quod sapientius est homini-
bus* sed hoc crucis, illud
: Divinilatis. Si ergo quodin-
firmum est ejus, potenlia est quod potentijE quomodo :
,

infirmum est? Sit igitur nobis positum, quia non mentitur

Deus.
Sed nec auguralor augurii in Israel, secundum le-
IV.
gem Quomodo ergo Balaam prohibilum se oraculo
Dei'.
Dei dicit, ut vadat ad maledicendum populo Israel, et
ivit, et occurrit ei Angelus Domini, qui eum prohibuerat
pergere, ita ut obsisteret asinae ejus, quae vehebat eum"
et nihilominus et ipse dixit ei ut irct, sed hoc diceret,
qnod sibi infunderetur ? Si auguralor non est in Isracl,
unde isti oraculum Dei , quod futura manifestavit qui ,

augur erat? Si oraculum Dei loquebatur, unde meritum

divinae aspiralionis assumpserat?
V. Sed non mireris infusum auguri a Domino, quod

• Rom. iii, 4. — • 1 Cor. 1, aS. — ' Deut. xviii, 10. — 4 Num. xxii, '

5i, el spqq.
 EPISTOLARUM CLA8SIS I. 83

loqueretur; quando infusum legis in Evangelio eliam prin-

cipi Synagogae uni ex persequenlibus Chrisluni ,
qnia
oporlet unnm hominem mori pro populo'. In quo non
propheliiX merilum, sed asserlio verilalis esl; ut adversd-
riorum testimonio manifestarelur, quo perfidia non cre-
dentium vocibus suorum augurum redarguerelur. Idco
Abraham ille Chald.TUs ascilur ad fidem , ut Clialda^orum
supcrstitio conticesceret. Non igitur confitenlis meritum ,

sed vocantis oraculum est , revelantis Dei gratia.

\I. Quid igitur Balaam contraxit oflensionis, nisi quia

aliud loquebalur'', aliud machinabatur ? Deus enim vas
mundum requirii, non immundilia inquinatum et sordibus.

Tentabatur igitur Balaam, non probabalur; erat enim

plenus fallacise ac doli. Denique cum primo consulnissct
ulrum ad illum vanitalis populum debcret pergere, et

prohitus esset, excusavil : poslea missis legalis hono-

ralioribus , promissis uberioribus,muneribus cumulalio-
ribus illectus, qui renuntiare debuerat, ilerum consulen-
dum putavit * : quasi Deus aut pretio aut muneribus
inflecteretur.
YII. Responsum est quasi avaro, non quasi ei , qui
verum quaereret ; ut illuderelur polius, quam informare-
tur. Ccepit ire,occurritei Angelus in angusto^ demonstra-
vitse asinffi,nondemonstravitauguri. Illi serevelavil, isluni
obtrivit; tamen ut aliquando et ipse cognosceret, aperuit
oculos ejus : vidit, et adhuc tamcn non credidit evidenli
oraculo ; et qui vel oculis credere debuisset , involuta et
ambigua respondit.
VIII. Tunc indignatus Dominus per Aogelum dixil :

«Vade; sed quaecumque tibi inspiravero, hasc dices* , <j

id est

non quaj vis, sed quae cogeris loqui. Quasi organum inane

Joan. XI, 5o. — » Num, xxii, 12. — * Ibid. 19. — 4 Ibid. 24. —
• Ibid. 35.

6.
 84 S. AMBROSII

sonum meis prajbebis sermonibus. Ego sum qui loquar, ,

non tu qui ea qure audieris resultabis, et quae non intelli- ,

ges. Mhil proficies eundo; quia sine mercede reraeabis

pecuniae, et sinc profectu gratiae. Deniquc ea prima vox

ejus est « Quid maledicam, cui non
: maledicit Domi-
»nus' ?» ut ostenderet non in sua voluntale csse benedic-
lionem Hebraei populi , sed in Dei gratia.
IX. « A summis , inquit montibus conspiciam euin
,
^
; »

quoniam non oculis comprehendere possum hunc popu-

lum , qui habitabit solus , fines suos non locorum pos-
sessione disterminans, sed virtutis incolalu, et inorum
singularium proprielate in aeterna difTundcns sascuia. Quis
enim annumerabilur ei de nationibiis aliis, qui finiiimo-
rum populornm excedit consortia justilije sublimilateV
Quis conslitutionem generalionis ejus colliget. Corpora
quidem eorum humanis seminibus eoncrela et figurala

advertimus , sed de superioribus , el mirabilibus semina-

riis animae corum pullularunt.
X. « Moriatur anima mea in animis eorum', » morialur
hanc corporalem vilam, ut in animis juslorum iliius
oeternae vitae adipiscatur gratiam. In quo jam tunc sacra-

menti hujus coclestis , et sacri baplismatis revelata est

magnificenlia, per cujus operallonem moriuntur homines
culpae veteri , et iniquorum operibus; ut novitate vilre in

consortia justorum transfigurati , in eorum mores resur-

gant. Et quid mirum de hominibus, cum morianlur pec-
calo, ut Deo vivant ?

XI. Haec audiens Balac , indignalus est dicens : Ad ma-

ledicendnm le adduxi, et tu bcnedicis. Respondit ille :

Calumniam palior de eo , quod nescio; ego enim nihil

meum loquor , sed quasi cymbalum tinniens sonum reddo.

Iterum alio atque alio transduclus , cum vellet malediccre,

« Nuin. xxiii, 8. — » Ibid. 9. — ' Ibiil. 10.

 ,

EPISTOLARUM CLA.SS1S I. 85

benedicebat : « Non est labor in Jacob , ncque dolor'. »

Dominus illum protegit. Et infra jubetparari aras septem

et sacrificia. Utique debuit discedere , sed per infirmita-
tem mcntis, et mulabilitatem sententia? putabat quod
avertere posset Dei voluntatem : ipse autem per excessutn
mentis aliud cupiebat, et aliud loquebalur.
XII. « Quam speciosa , inquit, habitacula tua, o Hc-
nbrr-eorum militia ! Tabernacula tua sicut nemora obum-
»brantia, sicut paradisus super fluvium , et sicut cedrus
«secus aquas'. Exiet homo ex Jacob , ct obtinebit mul-
» las gentes , et attolletur regnum ejus in altum : in terris

»quoque extendet principalum suum in /Egyptum. Qui

» bcnediccnt euni , bcnedicentur : et qui maledixerint ei

«maledicli crunt^. » Quem igitur nisi Clirisli popuhira

slgnificat? Eum benedicit Deus, in cujus mcdullas Vcr-
bum Dci descendit usquc ad divisionem aninuT , arluum
quoquc et incdnllarum °
: in quo habuisset Balaam gratiam
Domini, si id ex sententia et aflectus siii proposito fe-

cisset. Sed quia revincitur mala mens consiliis suis, et

occulta animi produntur exitu; ideo scqucntibus insidiis

aniuins ejns aperitur.
XIII. Undc et dignam mercedem sr.nc iuvenit malevo-
lenlias. Nam cum adverteret quod non posset in excessu
mcnlis posilus maledicere, dat consilium regi, dicens : IUa
sint oracula liorum qn.Tc Dcus prajccpit^ accipe consilium
adversus oracula Dci. Populns isle justus cst , habet pro-
tectionem Dei ; qula non divinalionibus et auguriis sese
dcdit, sed soli relerno Dco; Ideo caelcris fide praestat, In-

terdum tamen cl fidrles nienles corporis labuntur illecc-

bra , et foruiae lcnocinlo. Sunt tibi mulicres plurimae, et
pleraeque uonindecores pulchritudine : virilis autem sexns
• Num. xMii , 11. — • 1(1. xxiv , 5, 6. — ' Ibu!. 9 — 4 Hclir.
IV , la.
8S 9. AMBROSII

imllo magls liihriciis, qiiam nnilichri decore cito capitur;

et niaximc si nrdor mentinm alloqiiiis inflamroelur fre-
qiicnlibus, ct quasi iacihns inardescat; si spem potiundi
hauriat , afreclum dilTerat. Jaciant igilur mulicres tuae vo-
cihus suishanios, ncc difllciles primos congrcssus suos
prahcant, scd et visu faciles, et dictn afl^ahiles circumer-
rcnt, et toto se circumrnndant exercitui; atque hos arte
Iractent viros, ut concuhitu non indulgeant, nisi amoris
niutui fidem consorlio sacrilcgii comprohaverint. Sic enim
poterunt coelesti proleclione destitui, si ipsi a Domino
I)eo suo sacrilegiis deviaverint.
XIV. Non igilur justus Balaam, ut potc consillarius
fornicationis et sacrilegii , sicut evidenter etiam in Apo-
calypsi scriptuin cst Joannis cvangelistae , dicenteDomino
Jesu ad Angelum Ecclcsia) Pergami : « Hahes illic te-
n nentes doclrinam Balaam, qui docehat Balac mittere
Bscandalum coram filiis Israel , mandncare immolata ,

8Ct fornicari; ila hahes et tu tcnentes doctrinam Nico-

» laitarum \ » Quo apparet inde Manlchacorum sacrllegia
manassc, qui miscent alque adjungunt sacrilegium tur-
pitudini.
XV. Ergo nec Deus injustus, nec mutahilis ejus sen-
tcnlia : deprchendit enim mentem ejus, et occulta cordis ;

ct ideo tcntavit eum qiiasi divinum , non elcgit quasi pro-

phelain. Et uliquc vcl tantorum oraculorum gralia et

revclationum suhlimilate convcrti dchuit : sed animus
nequili.c plenus vcrha prompsit, non fidem detulit, con-
siliis infirmare cupicns, quod annunliahat fniurum. Et
quia oracula fraudare non potcrat, consilla fraudulcnta
suhininislrahat, (|ulbus levis po[)uIus Judacorum tcntati
quldcm sunt , sed non expugnali ; unius enlm viri sacer-

dotis justitia solutum cst omne facinorosi homiDis consi-

' Apor. II, i\, 1 5.

 EPISTOLARUM CLASSIS I. 8^
liiim*, multoque mirabilius per nnum iiominem potuisss
liberari exercitum patrum, f|uam poluisse declpi.
XVI. Hoc munusculum sanctcc menti tuoe transmisi;

quia vis me aliquid de veternm scriplornm interpretatio-

nihns paginare. Ego aulom nssumpsi epistolas familiari
sermone attexere, rcdolenles aliqnid de patrum moribus;
quarum gustum si probaveris j)0st \vvc hujusmodi mit-
,

lere non verecundabor. Malo cnim scnillhus verbis de

supernis rebus ballucinari trcum quod graece dicunt ,

a^o^.z^jyritjai IL^riXBfjap' laaoL-/. tl; ro -KiSlo^j aSo).tayrnf7ai , Venicnle

Rebecca futuras Ecclesias anlmo videns mysteria : malo,
inquam, hallucinari tecum verbis senilibus, ne videar
artem deserulsse , quam concitatiorlbus deflare allquid
jam nec studiis nostris aptum nec viribus. Vale , et nos
dillge; quia ego te diligo.

'
Num, x\v, 1 1.
88 S. AMBROSII

EPISTOLA LI \

Advenlum ejus non ingralo affectu se decllnare , sed ne

laccre cogeretur , aut ofjensionis causani prceberet.
Iracundum Theodosium sed ex se placabilem : ne
esse ,

isxilur eum commoveret. valetudinem excusasse. In-

gemuisse episcopos ccedem Thessalonicensem, proinde

in cluenda illa sanctorum imitandam pcenitentiam ,

sine (jua peccatum non loUitur. Diabolum qui ei in-

vidcrit , vincendum. Non audere se , illo prcBsente^
offcrre sacrificium , a quo eliam divinitus fuerit de-
lerritus : at ipsam pcenitentiam sacrificiumesse. Quod
faclum ejus non prceverterit , dolere se, quippe qui
cum vere diligat.

Angiistissimo imperalori Theodosio Ambrosius

episcopus.

I. Er veleris amicitiae dulcis mihi recordatio est, et

bcneficiorum, quae crebris meis intercessionibus summa
gralia in alios contnllsti ,
gratire memini. Lnde colligi

potest qnod non ingrato aliquo aflectu adventum tuum

scmper mihi antehac exoptatissimum decllnare petuerim.
Si;dqua causa hoc fecerlm brevlter expedlam. ,

n. Soli mihi in tuo comltatu jus naturac ereptum vide-

bam audiendi,ut et loquendi privarer munere; motus
enim frcquentcr es quod ad me pervenissent aliqua quoe ,

in conslstorio tuo statuta forent. Ego ergo expers qom-

' Scripla circa ann. 090.
 ^.^. ..^.-..^

^
EPISTOLARUM CLASSIS I. 8t)

'" mnnis usus sum, cnm dicat Dominns Jesns a Nihil esse
» occnltum quod non manifestetur*. » Verecundia igitur,
,

qua potui , salisfeci imperiali arbitrio; et prospexi ne aut

ipse causam conimotionis habeas, cuui id egerim, ne
quid ad me de imperialibus deferatur stalutis : a<lt ego
^um fuero prsesens, aut non audiam per metum omnium ,

ct quasi connivcntis famam subibo : aut ita audiam , ut

mihi aures pateant, vox inlerchidatur; nt audita non pos-
sim eloqui, ne eos qui in suspicionem proditionis venerint
laedam in periculo.
III. Quid igitur facerem? Non andiremPSed anres non
i.v'.-V
possem cera veterum fabularum claudere. Proderem ? Sed LP
quod in luis jussis timerem in meis verbis deberem ca- ,

vere; ne quid cruentum commilteretur. Tacerem? Sed

quod miserrimum foret omnium, alligaretur conscientia,

vox eriperetur. Et ubi illud? Sed si sacerdos non dixerit

erranti, is qui erraverit, in sua culpa morietur^, et sacer-
dos reus erit poenae, quia non admonuit errantem?
IV. Accipe illud, Imperator auguste. Quod habeas fidei

sludium, non possum negare ; quod Dei limorem , non

diffiteor : sed habes uatur£E impetum , quem si quis lenire
velit, cito vertes ad misericordiam : si quis stimulet, in
majus exsuscitas, ut eum revocare vix possis. Ltinam si ne-
mo mitigat, nullus accendal! Libentereum commitlotibi:
ipso te revocas , etpietatis studio vincis impetum naturse.
Hunc ego impetum mahii cogitationibus tuis secreto
V.
commitlere quam meis factis pubhce fortassis movere.
,

Itaque malui officio meo aliquid deesse, quam humilitati:

et requiri in me ab aliis sacerdolis auctorilatem quam a ,

te desiderari in me amanlissime honorificentiam; ut re-

presso impetu, integra esset consilii ehgendi facuUas.
Praelendit aegritudinem corporis revera gravem , et nisi

' Luc. VIII, 17. — • Ezecli. 111, 19.

 pO / P- AMBnOSH

a viris milioribus vix levandam : vcl emori lamen maluis-

sem quam adventum tuum biduo ant triduo non expec-
, ,

tarcm. Sed qnid faccrem, non crat.

VI. Factuni cst in urbe Thessalonicensium quod nulla
nicmoria liabet, quod revocare non potui nc fieret imo , ;

quod anlc alrocissimum fore dixi , cum toties rogarem :

et quod ipse sero revocando grave faclum putasli hoc ,

factum exlenuare non poleram. Quandoprimum auditum

est, proptcr adventum Gallornm episcoporum Synodus

convcnerat; ncmo non ingemuil, nulhis mediocriler ac-

. ccpit : non erat facli tui obsohitio in Ambrosii commu-
nione. In me etiam amplius coramissi exageraretur invi-

dia , si nemo diceret Dei nostri reconcilialioncm fore

nccessariam.
VII. An pudet te , Imperator, hoc facere quod rex
Propheta , auctor Christi secundum carnem prosapiae , ;

fecit David? llli dictum est ,

quia dives qui haberet plu-
rimos greges , unam pauperis ovem propter adventum
hospilis eripuit el occidit ; et cognito quod in hoc ipse
argueretur ,
quia ipse fecisset, ait : « Peccavi Domino*. »

Psoli ergo impatienter ferre, Imperator, si dicatur tibi :

Tu fecisti istud, quod David regi dictum est a propheta.

Si enim hoc sedulo audieris , et dixeris : « Peccavi Do-

«mino; » si dixeris regale istud propheticum : « Venite
«adoremus, et procidamus anle eum; et ploremus ante
» Dominum nostrum ,
qui fecit nos' ; » dicetur et tlbi :

Quoniam poenitct te , dimittit tibi Dominus peccatum

tuum et non ujoi ieris.
,

VIII. Ilerum cum plebem numerari jussisset David, per-

cussus est corde, et dixit ad Dominum:* Peccavi vehe-
«menter, quod fecerim hoc verbum, nunc Domine, et ,

» aufer iniquitatem servi tui, quod deliqu vehementer .» i

* 3 Reg. XII, i3. — » Psal. xciv, 6. — '2 Kp},'' ^"i ••^-

 »

EPISTOLARUM CLASSIS I. 9I

Et missiis est iterum ad eum Nalhan prophela qui ci ,

Irlum oplionem condilionum offerret.ut quamvellet,

elij;eret, famem tribus annls in terra aut tribus mensi- ,

biis fngere a facie inimicorum suorum , aut triduo mor-

tem in terra. Et rospondit David : « Angusliae sunt Iria
»htxc vehemonter; verumtamenincidam in manu Domini;
«quoniam multae misericordiae ejus nimis et in manus :

»hominis non incidam ^ «Culpa antem erat, quoniam vo-

luit scire numerum tolius plebis, quae secum erat quod :

scire Deo soli debuit reservare.

IX. Et cum,
inquit, mors fieret in plebe ipso primo ,

die ad horam prandii cum vidisset David percutientem

Angelum in plebem ait David « Ego peccavi et ego pas-
, : ,

» tor malignum feci, el hic grex quid fecit? Fiat manus tua

» me,
in et in domum Patris mei'. » Itaque poenituit Do-
minum, et jussit Angelo ut parceret plebi, sacrificium
autem offerret Davld ; erant enlm tunc sacrificla pro de-
lictis nunc sunt sacrificia pcenilentia\ llaque ea
, hsec
humilitate acceptior Deo factus est non enimmirandum.. :

peccare hominem sed iUud reprehenslbile,si non se cog-

:

noscat errasse, non humlllet Deo.

X. Job sancUis et ipc poteos in saeculo , a-it : « Peccatum
I) meum non abscondi , sed coram plebe omni annuntiavi\
Ipsi immani regi Saiil dixit Jonathas filius suus : « Noli pec-
»care in servum luum David » et ; , Lt quid peccas in
» sanguinem innocentem occidere Davld slne causa^? Quia
elsi rexerat, pcccabat tamen, si occldcrel Innocentem.

Dcnlqucellam David cum jam regnopotlretur, et audisset

Abner Innocenlem occisum a Joab duce milltiae suae ait: ,

« Innocens sum cgo el regniim meum amodo et usque ia

» aeternum a sanguine Abner filli Ner ' ; et jejunavlt in dolorc.

2 R;'g. XXIV, 10. — • Ihid. ij. — * Ibid. »7. — * Job. xxxi, 55. —
* 1 Reg. xix, 4. 5. — 62 j^gj.. ,1,^ 28.
 ,

92 S. AMBROSII

XI. Haec ideo scripsi , non ut teconfiindam sed ut re- ,

gumexempla provocent, ut tollas hoc peccatum de regno

tuo : tolles autem humiliando Deo animani luam. Ilomo
es, cl libi venit tcnlatio, vince eam. Pcccatum non toUi-
tur nisi lacrymis et poenitentia. Nec Angclus potest, nec
Archangchis; Dominus ipse, qui sohis potest diccre « Ego :

«vobiscum «umS^nsi peccaverimus, nisi poenitentiam de-

ferenlibus non relaxat.

XII. Suadeo,rogo, horlor, admoneo; qni dolori est

mihi , ut tu qui pielalis inauchtae exeniphim eras , qui api-
cem clemenli.T tenebas, qui singulos nocentes non palie-
baris periclitari , tot periisse non doleas innocenles. Etsi
in prncliis fehcissimeegeris, etsi inahisquoque laudabiHs;
lamen apex tuorum operum pielas semper fuit. Id tibi in-
quod habebas praestantissimum. Vince eum
vidit diabolus ,

dum habes arlhuc , unde possis vincero. ^oli peccato tuo

ahud pcccalum addere ; ut usurpes, quod usurpasse mul-
y lis ofhcit.

XIII. omnibus aliis Hcet debitor pietati

Ego certe in
non possum quam pictatem multis
tuae, cniingratus esse ,

impcraloribuspraeferebam, ijjii adaequabam ego, inquam, :

causam in tc contumaciae nullanihabeo, sed habeo timo-

ris : oirerre non audeo sacrihciuni^iQ), si vohierisassistere.

An qnod in unius innocentis sanguine uon hcet, in mul-

tornm Hcet? INon puto.
XIV. Postremo scribo manu mea quod solus legas. ,

Ita me Dominus ab omnibus tribulationibus hberet; quia

non ab homine ncque per hominem sed aperte mihi in-

, ,

terdictum adverti. C.nm enim cssem soUicitus, ipsa nocte

qua proficisci parabam (20), vcnisse quidcm visus es ad
Ecclesiam sed mihi sacrificium oflerrc non licuit. Alia
;

praetereo, utpotui cavere : sed perluU amore tuo , utar-

• MaUb. xxTiii, 20 :/

>Av^/V^ J .V'
 ,

EPISTOLARUM CLASSIS I. 9-3

bltror. Dominus faciat ut ouinia cum traquilitale cedant.

Multifarle Deus noster admonct, signis calcstibus , Pro-

phetarum prxceptis visionibus etiaui peccatorum vult
:

nos intelligerc; quo rogemuseum, utperturbationes au-

ferat ,
pacem vobis imperanlibus servet , fides Ecclesiae ct

tranquillitas persevcret , cui prodest chrislianos et pios

esse imperatores.
XV. Certe visprobari Deo. Omnis rei lempus, ul scrij)-

tum est* : «Tempus, inquit, faciendi, Doniine'';» et, «Tem-

»pus beneplaciti Deus\ Tunc oiTeres cum sacrificandi» ,

acceperis facultatem, quando hostia tua accepta sit Deo':

Nonne me delectaret babere gratiam imperatoris, ut se-
cundum voluntatem tuam agerem, si causa paleretur ?
Et simplex oratio sacrificium est : haec veniam relert, illa

offensionem; quia haec habet humihtalem , iil^ contemp-

tum Dei enim voxest, quod mafit ut fiat mandatumejus,
:

quam deferatur sacrificium. Clamatistud Deus, ad popu-

lum Moyses annuntiat, ad populos Paulus praedicat. Idfa-
citoquod intelligis in tempore plus facere. « Misericor-
sdiam, inquit, malo quam sacrificium^ «Quare non illi
magis sint Christiani, qui peccatum condemnant suum
quam qui defendere putant? « Justus enim iu exordioser-
• monis accusator est sui''. «Qui se accusat cum peccave-
non ille qui se laudaverit.
rit, justus est,

XVI. Utinam, Imperator, etiam ante mihi polius cre-

didissem quam consuetudini tuae. Cum puto quod cito
ignoscis, cito revocas , utsaepe fecisti; et tu prreventus es,
et ego non declinavi, quod cavere non debueram. Sedgra-
tias Domino, qui vult servulos suos castigare, ne perdat.
Istud mihi commune est cumProphetis ,et tibi erit com-
mune cum Sanctis.

» Eccle. III, 1. — « Psal, ciiViii, ia6. — J Id. lxviu, 14. — 4 Mallli. i\,
i3. — * Prov, xTui, 17. .'»

\^-
^^t^
r\^

7 J
 \\r^) fXJy^-^'-^

q^ S. AMBROSII

^XVII. Anego Graliani patreni('2i)noiioculismeispraere-

rarn? Debcnt veniam sancla alia plgnora tua. Dulce mihi
nonien anletuli, quibus amorcni communiler detuli. Amo,
diligo oralionibus proseqtior. Si credis, sequere si
,
in- ; ,

quam, credis, agnosce quod dico : si non credis, ignosce

quod facio, in quo Deum praGfero. Beatissimus et lloren-
tissimus cum sanctis pignoribus fruarls tranquillitateper-

petua, Imperator augusle.

EPISTOLA LII '.

Taliano causam cur in j udlcio cum nepte subeundo ti-

meal^ sublaAani gratulatus , ei ut facilem se ad com

poncndum prcebeat , suadet.

Ambrosius Tatiano (22).

I. Venit tibi innocens victoria , ut sine voti amaritu-

dine potiaris victoricc securitate; Rufinus enim ex magis-
tro ofliciorum faclus est in consulatu praefectus praetorio :

acper hoc plus posseccepit, sed tibi jani niliil obcssc; est
enim aliarum praefeclus parlium. Quani gaudeo velilli,

ut amico; quia honore auctus, invidia levatus est : vel tibij

ut fdio quia hberatus es ab eo ,
quem tibi graviorem ju-
dicem arbilrabare; ut si de negolio definiveris cum tua
nepte, pietatis tupesit, non formidinis.
II. Ideoque promptior esto decisioni , cujus et spes po-
tior, et fructus est. Spes , quia paler ne[)tis tuae ,
qui de
illius sententia sibi plurimum blaudiebatur jam quod do ,

• Scripta circa ann, 390,

 ,

EPISTOLARUM CLA8SIS I. 96
eo speret, uon habet ; ille enimalia curat, praeterita negli-
git, vel cum illo quod tnnc gcrobat, deposuit ofllcio
, :

iste negolii sui meritum, non sententia? patronum consi-

derat. Et fructus jucundior est , ut tibi rcferatur decisio-
nis gratia, qui potueris jam sperncre, el non sprcveris
pietatem speclans necessiludinis, nou sliuiulum oflensio-
nis. Vale , et nos dilige, ut filius, quia nos lc, ut paren-
tes, diligimus.

EPisTOLA Liir:

Causam silentii sui aperie?is, F alenliniani obitum maxi-

me propter summam ejus in Deum pietalem, atquein
S6 benevolentiam luget. Deinde nuntiato ad ejusdem
sepulturam sibi pnesto esse tnarmor , ut ea sororum
iilius causa maturetur , suadet.

Ambrosius Theodosio imperatori.

I. SiLENTiuM meum rupit sermo clementioe tuae; nihil

enim in tam tristibus rebus melius facere in animum in-

duxeram , quam si fieri posset , me ipsum abdere. Sed quia

in secessu aliquo delilescere , et sacerdotio exire non po-
teram, vel silentio intra me latebam.
II. Doleo enim,fateor, dolore acerbo, noasolum quod
immalura atate Yalenliiiianus augustus decesserit; sed
etiam quod informatus fide , ac tuis institulis tantam de-
votionem erga Deum nostruin induerat , atque tanlo in
meincubuerat afiectu, ut quem anteperscquebalur, nuuc
• Scripta ann. 390.
 ()6 8. AMBROSII

diligerel; quem ante iit adversarium repcllebat nunc ul ,

parentem pularet. Quod ergo non pro rocordatlone in-

juriic veleris cxprompsi sed pro tcstimonio conversionis.
,

lliu denima licn um hoc , su imi, quod a tc infusum sibi ita

tenuit , nt matris persuasioncm excluderet. IUe se a me

^ /i,
nutritum praeferebat, utscdulum palrcm desiderabat,
ille

ille simulatoa quibusdam advenlus mei nunlio, impatien-

ter pfaestolabatur. Quinetiam illis ipsis publici doloris die-

bus, cum sanctos etsummos saccrdotcsDouiini inlra Gallias

habcret; ut a me tamen sacramenlis baptismatis initiaretur,
scribendum arbitratus non rationabiliter,
est : quod ctsi

amabiUtcr tamcn erga me suunistud^nQ teslificatus est.

III. Hunc ergo non intimo anhelem spiritu, sccrelis-

que mcnlis alque animi visccribus amplectar ? Ilunc mihi

morlunm putem? Imo mihi magis mortuum. Quas ego
Domino deferebara gratias, quod ita in me conversus es-
set, quod ita emendatus, quasi senioris cujusdam aetatis

morcs induissel : quas clemcntiae tuoe, quod eum non so

lum regno rediddisses, sed etiam , quod est amplius , insti-

tuisses fidci et pietatis tuae disciplinisPHunc ergo non do-

leam , acvi integrum , antequam sacramentorum quae desi-
*~~^ deravit , adipisceretur gratiam, repentina obisse morte ?
Picfrigerasti animum quod etiam ipse dignatus es ferre
,

teslimonium meo dolori. Te, Imperalor, arbitrum teneo

affectusmei, te meaB menlis interpretem. /,«,c^^
" '
IV. Sed flendi etmpora ahas non deerunt : nunc de se-

pultura ejus, quoniam scripsit clementia tua ila hic pro-

. curandam. Si exsors recessit baplismatis, quid cognovc-

rim nunc repressi. Est hic pm^jThjrelicum labrum pul-

,

^ cherrimum,ct in usus hujusmodi aplissimum nam et ;

MaximianusDiocletiani socius itahumatusest. Sunttabul»

porphyreticae pretiosissimae , quibus vestiatur operculum,
qao regales exuviae claudanlur.

1\J c^ u/ilt~h^^ ui^u^^ ^^^

 hyU^
KPISTOLARUM CLASSIS I.
g^
V. Hoc fueratpraeparatnm,sedexpeclabatur rescriplum
clemcnllne Inae : cnjns perccpt!one recrealne sunt sancUe
^flJKii ln;e, filii tni (25) Valenliiiiani sororcs , (jnac sc gra-
viLns afTiciunt modis; ct amplins cxagilabantnr, qnod din
nihil scriberetur sibi. Unde iis non parum acccssit sohilii ,

sed dnm inhumata3 snnt reliquiae, neqnaqnam sibi parcnnt;

videntnr enim sibi gcrraani sui qnotidiannm fnnns tenoro.
Et revera cnm sine Ilelu magno ac sine dolore gravi nnn-
,

quam sint; tamen qnoliescumqno eo acccdunt, cxsangnes

revcrlnntur. Et ipsis igitnr consnletnr, et charissinis oxn-
viis, si acceleretnr scpultura , ne aestivo peni(us solvanlnr
calore; vix cnim supcrjorem aestalem Iransogimns. /lo rw
VI. Mandatnm tuum servo, et commendo Domino. Di- //^
ligat tc Dominns qnia tu Domini sorvos diligis.
,

.«.^«^v^

EPISTOLA LTV*.

Bemissam apparltori offensam, nec non Fausiini tus-

sim recrudescentem Eusebio nuntiat,

Ambrosius Eusebio (24).

I. Apparitor procrcctnrac (-iS), qni propter operas Por-

tnenses offcnsam conlraxerat, jam in porln navigat. Op-
portune aulem advenil; nam simnl nl accopi lilieras Inas,

vidi pracfectnm , rogavi pro eo : ignovil illico, jnssil re-

Irahi epislolam , qnam de factillalibns ejns pnblicandis

dictaverat. Quod si tardins venisset, nemo magis probas-
set inexplicabile illnd opus esse portus reformandi qnam ,

<
Scripta circa ann. 39».

LXU. 7
98 S. AMBROSII

isto, qui illic naurragium fccerat, nisi te habuissct gnbcr-

nalorcni ; nl alilor non posset indc nisi nndns exiro.

II. Fiuislinni pjrviiliis liissi laborat, ;ul sandani Sdro-

rcm curalum venil, ctvcnit sponlc; cxj)crlus rnim c^t mc-
lius sibi ventrem cnrari. Denifinc cl mc mcdicuni pulat,
cxpcclatprandinm. Ilaque hicbis addiem cnralur, ct cre-

pcrat pulchrcvalere : sed dum enm nimio amoreabslinerc

gcslinnt , tussirc dcvcnlre j^lusco^pit ; ct laborabitadhnc,
uisi ad mcdicamcnla sua rcvcrtalnr. Valc , ct nos diligc,
quia uos tc diligimus.

EPISTOLA LV*.

Eusebii sobolcm partim apudsc 7'cmansissc, parlim ad

illum proficlam cssc commcmorans, duos Fauslinos
accomniodatis familitv ISoachi bencdictionibus cxor-
nat; et salutanti Falentiniano Cltanaan ct Ncmbrolk
personas aptat.

Ambrosius Eusebio (:^0).

I. Faustinus uterquc libi rcdditus cst, nobis utrum-

que Ambrosium pignus rescdit. Ipse habcs quod priuium
inpalre, et quod jncundissimum cst in filio minorc; quia ct
virtulis ai^iccni lencs, ct humililalis cxhibcs graliam : nos
quod mcdium inlcr patrcm ct juniorcm filium. Tccum
summa lolius domns, ct por|)cluali vocabnli jugis succcs-

sio : apml nos parca mndiocrikis, (jiine cl do siiinino pen-

deat,etin posterioresubsislat. Tecum igilur rcqiiicsulrins-

que nostrum, quae cura invicem nobis refunditur, omnem

' Scripta cirra ann, 392.
 EPISTOLARUM CLASSIS 1.
99
animi abstergit sollicitndlncn). Tccuni isquictmoribus et
0])cribnssiiis ctsobolc la!i invcnit grali;ini apiid Dominum
nosliuui. Tocnni is qui inlcr miindi luijus proceUas spiri-
laleni nulrivlt columbam, qucc ci fruclus aflcrat pacis »

uucla olivo iiilogritutls. Tccum isqui rcdificavit aram Dco',

qncm bcr.cdixil Dcus cl fihos cjns, diccns :« Crcsclle.ct

» niiiliiplicamini^; cum quo loslamcnliim paclsstuluilsuac;

ut sit oi ct fiiiis cjiis in progcnicm aclcrnam.
II. Ilabcs i|;ilur liccrcdom divinnc bcnodicllonis, con-
sortom gralio}, particlpem justillic. Sod vidc, quaeso, ne
islc noslorlNoc agrlcola , bonus planlalor rcracis vineaB,
cnm rucrit amoris et graliac tuoc inobridlus poculo , lan-
quam crapnlatns a vlno, dlullus quicli Indulgeat : ac
si lorto Indormiorit, excilet cum Scm noslrl desiderium.
III. Est et ibi Japhelh junlor ex fralribus, qui pietalis
revcrcntlapalrcm Induat, qucmpatcrct dormlcns vldcal^
nec unquam dc peclore dimillat suo, quin senipcr oculis
ct comploxu tonoat, alque ovlgilans inlelligat, qnae ei fe-
ceill filius suns junlor, Qui laliludolalinc dicltnr, eo quod
iu labils cjusdlfi'usa graliaslt, ct inmoribus; propterquod
l)enedixlt eum Domiiuis, qula Ipse lanquam Bouonlam re-

Irorsjim redicus palrcm lcxil pio cliarilalis velainine, ct

hoiiorem^ do qiio ot palor aii,
dolulit pielall La'lIficot : .<

Dcus Japhclhindomibus Se-n".» Lndeet In enumeraliono

»

gcncralionum proeferlurseniorifratri,inbenedictionc sub-

slltuilur praefertur propter honoremnomlnls subslilui-
: ,

lur propler pricrogativam seniorls octalis, ct honorificen-

llam nalurac dobllam.
IV. Sem aulem diciturlatlnc nomen. Et bene hic nos-
ler Ambroslus bonum nomen, in cujusdomibus dilaletur
Japhelh ; « Quia polius cst nomcn bonum super mnltas di-

• Gen. viu, n, el seqq. — » Gen. ix, 1 et 9.— * IbiJ. a3. — 4 Ibid. a6,
37. — » Id, X, i, el seqq.
 ;

lOO S. AMKROSII

>viliarum copias'. « Sit crgo el iste bencdictiis , et gralia

ejns suppr anriini cl argenluin , sil in porlionc ejiis seincn
Abralias , sit bcncdiclio omnis in poslcrilale, ct orani fa-

milia Jnsli Sed malcdiclus nemo, bcnedicli omnes

viri.

benedictus enim Sarrae fructus.

V. Salutant te Ambrosii salutat Parlhenlus dulcissi- ,

mus, salulat Valentinianus paratus ad humililalem; quod

hebraice Chanaan dicitur, quasi piicr fralris sui , cui ct
noiniuc suo cessit. Et idco lanquam Ncmbroth gemini gi-

gas nominis, venalor egregius super lerram, dc quo dic-

tuin est : «Tanquam Nembrolh gigas venator anle Domi-
«num"''. » Namquc ingonio subruslicus, viribus v;ili<his,
quos ingonio ac([uarc non polcst , viribus superat ; nt Co-
inacinas rupes gestare sccnm , ct faciem , tauro propior,
vullu vidcalur exprimcrc, poslhabilr.m se indignalus,
et palcrno cxulum vocabulo , mctropoHtanum virum Bo-
nonicnsi subdilum; quia infantite ncscit bhindilias, el de
nutricis gremio sc iliaesus cxcussit. Vale, etnosdlhge,
quia nos te diligimus.
' Prov. xxii. I. — » Gen. %, g.
 EPISTOLARUM CLASSI9 I. fOI

EPISTOLA LVr.

Dolct Ambrosius confenttonlbus Evagrii ac Flaviani

Capuanum concHium pncm afferrc non pctuisse. Fia-
vianum, quod imperalori preces obtulerit, incusat :
scd ita titmcn ul /loc ipsiusjuri nolit officerc. Postrcmo
TlicopUilum quomodo judiciumhoc a Capnana synodo
illi commissum exerceat , monet; ut ca dc re impri-
mis ad Romanum pontificem refcrat suadens.

Aaibrosius Theophilo.

L NoN hitbet quod urgeal Evagrius (iy), ethabel(|nod

nietuat Flavianus, ideoque refugit examen. Dent fralres
vcniam dolori jnslo ; quia proplcr ipsos univrrsus orl.us
concutitur, ct illi tauien nostro non compatiuntur dolori.
Perstringi sallem se aequanimiler ferantab iis, quos vidcnt
sua per tanlorum curricula tcmporum vcxari inlenlionc.
Inter hos ctenim duosnihil, quod ad Christi pacem per-
lineat, eligenlcs gravis totoorhe stabat discordia.
Ilf. Cui bonre pacisnaufragiosancta synodus Capuensis
landcm obtulcrat porlum Iranquillitalis ut omnibus per ;

totum Orientem daretur couimuniocatholicamconfilenli-

bus fidem.et duobus islisTuae Sanctilalis examen imper-
lirelur, fratribus et consacerdotibus nostris /Egyptiis pa-
riler considenlibus ; quia hoc verum judicium futuruoi
arbitrati sumus, quod neutri patri sociata comrouaione .

aHquo favore propenderet,

' Sciipta aiip. oga.
loa 8. AMDROSII

III. Ciim cx liis igllur .xquisslmls synocli conslilnlis

spcrarcuuis jam rcmctlium dalum, fmcmquf^ allalum dis-
cordi.p, scribil SanclilasTua ileruu) fralicm noslrumFla-
vianum ad prccum auxilla, cl iuipciiailum rcscriplorum
suffragla rcmcavissc. Fruslra crgo lanlorum soccrdolum
fusus labor, ilcrum ad biijusscculi judicia rcvcrlcnduuj,
jlcrum od rcscripla, ilcrum vcxabunlur saccrdolcs scncs,
Iransfrciabunl maria , Ilcrum Invalidi corj)orc palriam pc-
rcgrlno muliibanl solo , ilcrnm sacrosancla allaria dcsc-
rcnlur, ul in longinqua proficiscamur, ilcrum panpcruin
lurba) cplscoporuii) , qulbus anlc oncrosa paupcrlas non
cral, cxlernaeopiscgcnlcs, compcllcnlur Inoplam gcmcrc,
aiil ccrlc viclnin indpMm ilincris usurparc.
IV. Inlcrca solus cxlcx Flavlonus, ul illi vldclnr, no'i
vcnll, qiiando oiiincs convcnimus. FoL-ncrator cl debilor
invlcem sibi occnrrunt, isll sibl non possnnt occnrrcrc :

solus cxsors Flavlaniis, ul ipsc vull, saccrdolalis consortii,

qui ncc impcriulibiis dccrclis , ncc saccrdotum convcnlui
prccscnllam racialsui.
V. Ncc lamcn cliain lioc niotl dolorc, fralrl Evagiio
donamus spcclcm bon.c caus.'e, (pii co dereiisabllior sibi
quod cum rcrugil Flavianus, aut quod baberc ac
vidclur,
allcrum arbitralur ncqualcm , ulcrquc allcnai m.ngls ordi-
nalionis viliis, qnam suis frclus. Quos lamcn nos in mc-
lierem vocamus viani; ut malimus cos suis polius bonis,

quam alicno vitio dcfcndl.

VI. Qna do ro qijonlam proprlls lcxnistl liltcris possc
lypum rcpcrlrl aliqnom, qiio possil aufcrri fratrum discor-
dlo ; cum sancla Synodus cognilionis jus unanimltali lu.ne,

c.Ttcrlsqnc cx /Egvplo con<accrdotlbiis noslrls coinmisc-

rit : Ili^niin Ojiortcl fralrcm iioslruin Flavianuin convi?-

vias; ul si in cu piM-suvcravcrit, qiio vciiicndum non putct,

salvis coocilii Mcccni, sedetiain synodi Capuensis statulis.
 EPISTOLARUM CLASSI3 I. Io3

illlbata pace universoram ita consnlas ,ut non videamur

dcslruere quod a?dificalum est : « Si cnim quod aeJificavi,
j)dcstrno, prncvarlcaiorem me ipse constltuo; ac si qurc
adcslruxi, ilerum rcdificcm'. «Scrvclur ergo impcrlilaj
pacis gralia intcr univcrsos, ct niliilominus dcclinalio
parlls allerins fruslrandl cflcclum haberc non posslt.

VII. Sane rcfcrcndnm arbilramur ad sanclmn fralrcm

nostrum Roman.T saccrdolcm Ecclesia? (28); qnoniam prac-

sunilmus ea le jndicttlnruiii, quT nliam illi displicerc ne-

quraiit. Ila enim ulilc cril consultinu scnlenlla3 , ila pacis
et quiclis seciirilas; si Id vcslro slalualiir consilio , qiiod
communioni noslra) disscnsionem non afferal; nt nos
quoquo, accepla veslrorum scric slalutorum, cnm id gcs-

Imn <>sse cognovcrimus, quod Ecclcsia Roinana band du-

bic comprobaveril , I.cli fruclum hniusmodi cxamiuis adi-

plscamur.

EPISTOLA

DE CAUSA nONOS: J.X CAPUANyE SYAODI DECRETO JUDIC ANDA.

Sclscllanilbus quld In Bonosi caiisa csscl statucrtduni

rcsjwndcl auctor suiimjaninonessc dc iltajudlclum ,

scd eorum ipsorum, Capuano

ulpote quibus iilud a
conscssu dcmandaium sif, Addit lamtn Donosum mc-
rilo rcprchcnsum dcMaricv /iliis ,ciquc unicum fuissc

paucis astruil.

I. De Bonos») dircxislls cpiscopo, (jnibns vel pro veri-

tale, vel pro modestia noslram scntenlianj sciscitari voluis-
' Galat. II, 18.
 ,,

IO.| S. AMBROSII

lis. Sed cnni linjnsmodi fucritconcilli Capnonsis jndicium,

nl fiiiilimi Bonoso alqiic cjiis accnsalorlhns jndiccs Iri-

Liicmilur ; cl jtriXcipnc Alaccdoncs, qni cnni c|)i-?copo

Tliossalonicensi , dc ejus laclis vel scriplis cognosccrent
ndvcrlliiins quod nobis jndicandi lornia conipclcre non
posscl. Nam si inlcgra e?scl liodic Synodfis , rcclo dc iis

qnae comprchcndit veslrorum scriplorum scries , deccr-

ncrcinns. Vcslrum est igilnr , qiii lioc recepislis judicinm ,

senlcnliam fcrre dc omnii)us, ncc rcrugicndi velelabendi,

vel accnsaloribns , vel accusalo copiam darc; viccm cnim
Synodi rcccpistls, qnos ad cxauiinandnm Synodtis clcgit.

II. Deni(|ue cnm Bonosus episcopu!! post judicinm

vcstrnm misissct ad fralrcm noslrnm Aml)rosiiim, <{!ii cjus
senlenliam consnlcrct , interdictam sibi Ecclesiam irrmii
pere atqne ingredi; rcsponsnm cst ei, quod nihil icmc-
randum forct , scd omnia modcstc ,
pallentcr, ordine
gcrenda, neque conlra senlcntiam vcstram lenlandnm
allquid;nt quod \idcrclnr vobis juslitiaD convcnire , sla-

tuerclis, quibus hanc Synodus dcderat iiuclorilaicin. Iileo

primnm csl , nt ii judicent (|uibiis judlcandi lacullas est

dala ; vos enim lolius , nt scripsimus , Synodl vice dccerni
lis ; nos quasi ex Syiiodi aucloritale jiidicare non convenif.
III. Sane non possumns negare de Mariac liliis jurc re-
])rehensum , meriloque vestrarn sanctitatem abhorrulsse,
quod cx codem ulcro virginali, ex quo secundum carnem
Christus nalus esl, alius partus efTusus slt. INequo cnim
elegissct Domlnns Jesus nasci per virginem , si cam judi-
casset tam incontlnentem fore, ut illud genilaleDominicI
corporls, illam anlam regis actcrnl, concubitus humani
seminis coinquinaret. Qui enlm hoc astruit, nlhll allud

nisl pcrfidiam Jnda^orum aslrnit, qui dicunt eum non po-

luisse nasclex Vlrgine. Jam si hanc acclpiant a Saccrdo-
libus auctorilatem , ut videatur Marla partus fudissc pluri-
 EPISTOLARUM CLiSSIS I. Io5

mos, majorc stndlo vcrilalem fidci expngnarc contendcnt.

IV. Et nbi csl illud, quod scriplnin cst , diccnle Do-
mino ad inolrpm dc Joaiine evangclisla : « Mnlicr, cccc
» filins Innsj » ct rursns ad Joanncm de Maria ; « Ecce
Dmalor tua' ?» Qiiid sibi islud vidt, qiiod cnm in crucc
Dominus posilns pcccaUnn mnndi tollcrct, pronuntiavit

cliam de integrilate malcrna ? Ant quid aliud dicilur, nisi

nt claudat sua ora pcrfidia , et obmulcscat ; ne matrem

Doniini aliquo andeal tcmerarc convicio? Testis cst cr^o
idcm arbitcr.idem malcrni pudoris asserlor, qnod dcs-
ponsala fuprit viro lantnmmodo Joscph; nulla lamcn con-
jugalis coilns coiisuetudinc ihori jnra cojinovcrit : nequo
cnim eam snsccpluram cx Joscph filios a viri consorlio

separarc voluissct^.
\. Sed si hoc parum est , addidit testimoninm Evange-
lisla , diccns qnod « Snsccpit cam Discipnlus in sua'. »

Numqnid cr^iO divorlinm fccit? Ntunquid a viro abdnxit

alqiic abslulil? Ergo qni hoc legit in Evangelio ,

quomodo
qnasi naufragns titnbat cl flnclnat?
VI. Hoc crsro testainf^ntum filii cstde matris intci^ritale,

hacc Mariae locnples inlegri pudoris hnuredilas, hic lolins

finis consunmialionis. Denique hoc dixit, el « Emisit spiri-
» tnm',» consnmmans omnc mysterinm bonofinc pielatis.

VII. Legimus ctiam et oninia percurrimus , vel de co

qnod fralri nostro ct cocpiscopo Basso in consorlium re-

gcnd;e Ecclcsiae datus cst Senccio, vcl de cacleris, nnde
vcstrae normam cxpcctamus sentenliac.

Jodn. \ix, 26, 37. — » Mallh. 1, 18, — * Joan. xix, a;. — < Ibid. 5o.
 :

I o6 8. AMRnOSII

EPISTOLA LVII '.

Eii^cnio cur c.iim Mcdiofanl iwji rxpcclavcril , cxpUcat

dcindc qmc sitb f^aUnliniano el Tlicodosio nla-
iis

tionis Symmachi occasionc ficla fiwrant, r,cccnsilis,

cuindcin tyrnnnum quod suntplus idolormn tcmplis
ro>ircilc7ulo, ncr Dci liinorcm ,ncc aliorum dcsecaris-
iiinaliimcm anlc oculos habucril^ liicre arguit ; op-
posiloquc i psius prdvaricationi Ilcira^orum cxcmplo,
h(inc ail fuissc ciuisain curad cumnon rcscripscril :

se taincn in poslcrum liicrlale^ quam apud alios

princijics adhihueril ,cum eodcm usurum.

Clcmcnlissimo impcralori Etigcnio Ambrosius cpiscopiis.

I. Si.CESSioMS (5o) niihi cansa limor Domini fuit, ad

Cjiicm omncs nclns niros, qnnnlnm Cjuco, dirigcre, noqr.e

nn(|nam nb co mcnlcm dcncclcro. ncc j)lnris raccrc cu-

JMSvIs liominis ,
qiiain Cbrlsli ^r;illam consncvi. Ncniiiii

cnim niclo injiiilam , si omiiibns Dcnm pr.cfcro; cl con-

fitlcns in non vcrcnr vobis impcraloribns dicerc,

ipso ,

qiiiC pro inco e;ipUi scnllo. Ilaqnc qnod apnd alios iinpc-

ralorcs non facui, ncc npnd lc, clcmcnlissimo Impcrjjlor,

laccbo, Alqnc nt ordincm rcriim cnslodiain , slricliui rc-

ccnscbo ,
qnnc ad lioc spcclaol ncp;oliiim.
II, Rclnlcrat vir amplissiinns Symmachns cnm , cssct

pra-Jeclns Lrbis, ad \ alonliniannm nngnsl.c mcmorlaj

imperalorcm juniorcm, ut lcmplis, qnne sublata fuerant,
» Scriptasub finem ann. 39». vel iniliutn SgS.
 EPISTOLAnUM CLASSIS I. IO7 u
rcdcli jubcret. Fiinclns est illc parl|bus suis pro studioet v^t^v
cullu suo, Ltlquo cliam cgo episcopns partcs meas dcbui
rccognosccrc. Dcdi libcllos impcraloribus duos, quibus
siguificarcni sumplus
chrislianum vlrum sacrificioruin
non possc rcddcrc non fuissc quidcm mc auclorcm,
: ct

cum lollcrcnlur; auclorcm lamcn fieri quominus dc_ccr- ,

ncrcnliu- : deindc quia darcQoj. ipsc simnlacris vidciclnr,

// iion rcd»lerc. Quod enim ipsc non absUilerat, non quasl
ipsc rcddebul : scd arbllraln proprio bTrgicbalur ad sii-

pcrslilionis iinpeni.as. Poslremo si lccisset , anl non venirot

ad Ecclcsiam, aut si vcnirct, ruliirum jU aut saccrdoleui
non inveiiiret, aiit iiiveiiliel slhi Iii Ecck'sia resislenlrin.
Nec ad cxcnsalloneut ohlendi [losse, ([uod cssct calccliu-

menns ; cum non liccat eliam calccluimcnis sumplns ido-

lis sub^miiiislrarc.

III. Lecli snnt libelli mei in consislorio , adcrat am-

plissimiis bonoro majiislerii militaris Banlo comcs (5 1), et
Rumoridus, (!t ipscejusdem dignilalis gcnlilium nallonum
ciillu: iiiscrvlcns a primis j)iierlti.'c sii;c aniiis. Valenlinia-
nus 1'jnc leniporis audivit sngj^oslidnem nicain, nec lccit
alliid, nl^iqiiod fidci noslr.i; ralio poscelal. Acquicvcrunt
/ / ct'am comili suo.
IV. Postea cliam clemenliss'mo impcralori Theodosio
coram inlimavi , alquc in os diccro non dnbilavi, oni in-
limnla senalus jcgailonc hnjusmodi, licct ncn loliis sc-
nalns poposcerit, i.nshi iKUiiiiii mc.T;landcm assenMoncni ^-^Vf'
delulil,ct sic aliqiiibus ad ipsum non accessi dlcbiis, ncc
^^^inoirslc Inlil ; (piia nori pro meis commodis facicbam , scd
quod ct ipsi , ct anim.x mca; prodcrat, in conspcclu rcgls rjt^iu

loqui uon conXundebar '.

V. Ilcrnm V;iIenliuiano aiijjuslns mcmorint^ principi(52),
legutio a scnata missa intra Gallias , nihil cxlorqucrc po-
' ?*al. cwiii. 4<^.
 ;

io8 s. AMnnosii

— luil: cl ccrlc abcrani.ncc aliquid lunc ad cum scripseram.

VI. SeJ ubi clcmenlia lua impcrii susccj)it guherna-
cu!a, con)perlum cst poslca donata illa cssc praecellenli-
Lus in rcpublica, sed j^enlilis observanli;i' viris; et forlasso

dicalur, Iniperalor augusle , cjuia ij)sc non leuiplis reddi-

deris , sed bene merilis de tc donaveris. Vcrum nosli pro

Dei limore agcnduui csse conslantcr, quod eliara pro li-

bcrlale rrequcnler ntnon soluui a sacerdolibus ; scd etiam

ab his qui vobis militaul, aut in nunipro babentur j>ro-

Tincialium. Te impcranle, pelicrunt

^Y
legati, ut lcnjplis red-

dcrcs , non Ibcisti : itcrum alleri j)oslulaverunt, rcnisuj cs

ct j)oslea ij)sis , qui pelierunt , donandum putasli. -^

(VII. Etsi imperatoria j)Otcstas njaiina sit, laincn consi-
dera, Imperator, quantus sit Deiis : corda omnium videt,
consciculiam inlerioiem interro^at , novit omnia , ante-
quam fianl , novit inlerna pecloris tui'. Ipsi falli vos non
patimini, ct Deum vullis celare quidquam? Iloc non ce-
cidit in animuai luum ? Qiiainvis eniin illi a-^cbant tam
p<'rseveranler,nonne luuin luit, linperalor, pro Doi snmini
et verietvivi vcneralione pcrsevcranlius obsisteie,ct nc-

garc, quod erat in injuria sacne legis?

\in. Quis invidiU , (jiioniam (ju.e voliiifli , aliis dona-
visli? ^'on sumns scrutaloics vcstifc lilteralilalis, nec
alioruQj commodorum invidi ;sedsnuius interpretes fidci.

Qiiomodo oflcres dona tua Ciirislo? Pauci apstimabunt

qiiid fcceris ; omncs, quid volucris : quidquid iili feccrint,

Inum crit : qiiidqnid non fecerint, sniim. Etsi es impera-

lor, Dco subdilus magis csse dcbcs. Quomodo saccrdolcs
-,, Clirisli liia miinera disncnsabuut ?

Jj">^
IX. Fuit bujusinodi quaistio lcmporibns supcrioribus;
• et tamen fidei patrum ipsa cessit pcrseculio, et gcnlilitas
detulit. Nam cum agerelur agon quinqucnnalis in civilato
' Act. I, 34, et Dan. sin, ii.
 ,

EPISTOI.AUUM CLA.SS13 I. J O9

Tyro (3 ), et ad speclandmn venisse Anlioclii.e rcx sce-

lcralissimns , Jasoii ordinavit sacrorum procuratores*. iit

ab llierosolymis Anlioclienscs rerrcnl didraclimas argenli

lreccnlas,et illns darcnt ad sacrificium Herciilis : verimi
palrcs non genlilibus dederiint pccunias, scd viris fidcli-
bus missis» protestarunt non erogari ad deorum sacrifi-

cium quia non congruebat

, , sed in alios sumplus dari,
Et pronunliatum est, quia illc ad sacriliciuin Ilerculis
niissum dixeral argentum, suscipi quidem debere in id,

quod erat misstim : sed quia illi , qiii delulcraut , resiste-

bant pro studio et cultii siio; ut non sacrificio pioficerent,

scd aliis necessilr.tibus , tradi',a3 sunt pecunia; ad conslruc-

tioneni naviuni : clsi coacti miserunt, nou tanien ad sa-
crificium sed ad alios sumptus reipjblicae. /
, ,

X. Denique qui atlulerant, utiqtic^poluissent tacere ;

sed lacdebant fidem,quia scicbant quo dererrenlur ;et idro

miserunt viros timenles Deum qiii agereni, ul non leni-
,

plo, sed ad impensas naVium, qucc missa fucrant, depuLa-

rcnljur. Ipsiscnim crediderunt pecunias , qiii causas age-
rent sanctae legis : judcx rerum cfTeclus fuit, qiii absolvit
conscientiam. Si posili in aliena polestate , sic pra^cave-

bant; quid te oportuerit lacere, o Imperator , dubitari noa

potest. Tu utique quem nemo cogebat , nerao habebat iu
potestate, debuisti ab sacerdote consulere.
XI. Ego certe quando lunc restili, etsi solus reslili

tamen non solus volui, nec solus id suasi. Quoniam iiji"

lur meis vocibus et apud Deum

apud omncs homincs et
lencor; aliud mihi iion licere inlellcxi, aliud non opor-
tere, nisi ut consulerem mihi quia non potui tibi credcre ;

modesle. Certe diu pressi, diu lcxi dolorem , nulli quid-

quanr intimandum pulavi ; dlssimulare mihi nunc non
iicet , tacere liberum non fuit. Ideo etiam in primordiis
' a Macb. iy, i8, et seqq.
110 S. AMDnOSll

impcrii lui scribcnli r.on rcscripsi, qnia isUid praBvi(lcl)am

fiilnnun. DcniqMO. rcj)oscci)li lillci os , cnni ipsc non rc-
sciiUcii-iii , dixi : 11. ic canMi csl, (|uoi.l cxlorcinciiclnin ci

arbiliftr,

XII. Tanicn nbi cnn-ia cnicrsil oiricli nici ,

pro liis f|ni

sollicilnclincm sni ^crcbanl, cl sciip.«i cl roj;:ivi ; iil oslcn-

dcrcm in cansis l)c;i liincircin milii jn.-lnm incssc , nrc

iiliiris mc r.iccrc. ailiilalituicm , (|naiii aiiimam nicam : in

liis\cr(), in <|iiilins vos rojiari dcccl , cliam mc cx!iil>cr(;

scclwlilalcm polcslali dcbilam, sicnl cl scriplsim c.-l : < Cni

» lionorcm, lionorcm : cni Irilmlnm, Irihiilnm'. o ISain cinn
])rivalo dclnicrim cordc iiilimo, (inoinodo non dcicrrcm
impcralori? Scd cpii voliis dclcrri vnllis, pa]jiiiiiij_nl c!c- ^pj^
fcramns ci , cjncm impcrii vcslri vnllis anclorcm probari. (Ui^

EPISTOLA LYlir.

Paaiinl ti ThcrasUvposl dislrlbula.i c^cnis siias faculia-

tcs seccssum narrat,ncc non fularas ob cam causam

pa<^anoram criminatloncs (juorum supcrslitioncm ae ,

cwcilalcm luf^ct. Tum yiihiipro rcii'^ionc tnrpc (luccn^

dum cxtmplis probaris, saitalioncm Davidis, Eli(CijUC
nudilatcm mjslice cxpilcat^ ct dcfcndit.

Ambrosius Sabino episcopo.

I. Palloum splendorc gcncris in parlibns Aquila-

niac (o5) nulli secundum vcndilis faculialibus lam suis, ,

' Rom. XIII, 7. — * Scripla circa ann. 5f^5. — J ViJe D. Guillon, tom. n,

p. 379.
 EPISTOLARUM CLASSIS I. Hl
quam ellam conjngalibus , in hos scse induisse cultus ad
fidcm conipcri ; ulcn in ])anprrcs conrerat, qnnc rcdcf:il in
pccuni.ini : cl i|)sc p;injicrcx (iivilc (iicliis, l;inf|tuini dco-

ncr;ilns gravi sarcina , doniui ,

p;ilri;c, cogn^itioni (pu)fpic

Vidcdicat, qtio inij)cnsius Dco scrvial. Eicj;Issc anlcni iic-

crelum ariirmalux* NolanaB urbis , ubi lumnllum Ingilans

a'vum exigal.

II. Malrona qnoqnc virluli ct slndio cjus proxime accc-

dil,nc'iuo a proposilo viri discrcjinl. Drnitpic liansci i|ilis

in aliorum jtira suis pra^diis, virmn scquilur, el cximio

illic conjiigisconlciila ccspilc solabiliirsc rcligionis el cha-
rllalis diviliis. Sobolcs cls uuila (54), et idco mcrilornm
poslcrltas dcsiderala.
III. Ilaec ubi andicriut proccres vlrl (55), qufc loqtien-
Inr? £x iUa familla, il!a prosapia, iila indolc , tanla prnc-
dllnm eloquenlla mlgrassc a scnatu, iutcrcejilam f;.iiiiHnc

nobilis succcssionem , fcrrl hoc non posse. Et ctim Ijisi

ca|)ita et supercilia sua radant, sl (jr.aniJo Isidis suscij)iiiiit

sacra (5G); si forte chrislianns vir allenlior sacrosancl.Tc

rellgioni, vestem mutaverit, indignum fiiclnns appellant.

IV. Eqnidcra dolco tantam esse in mendacio obscrvan-

liain , in vcrilalc negligenliam; ul ccnfundantur plcriquc
allenllores ad sacrosanclam religloncm videri , non con-
siderantcs vocem mc confnsus fucrit coram
dlccnlis : « Qtii

» hominlbus, confundarel cgo cum coram Palrc meo, qui

»est in crclis'. » Sed non conrusns est Moyses qni cum ,

cssct ascittis in domum rcgiain , thcsauris /Egypli oppro-

Lrium Chrisli pra?fcrciulum jnUavit. N( n coiifosns cst

Davld,qui anlc Arcam tcsllmonii coram omiii pojmlo sal-

lavlt". l\on confiisnscst Esaias, qui nudtis ct discalccalns

ibal [.cr jiopulos, oracula clamans ca.*lcslia '.

V. Quid ulique lam deforme vislbili spcclaculo, quam

' Marc. Tiii, 38. — » a Reg. vi, ao. — • Isai. xx, a.
llil 6. .iMBROSIl

histrionicos siniiare gcslus , ct foeminoo usii mollire mem-

bra ? Dcliciarnm comcs et liixiirinc liulibrinm est lasciva
sallntio. QniJ illnd qnod ipsc cccinil diccns : t Omncs
Bgenles, plandilc manibns* ? »Nempc si corporalia consi-
deremns. lanqnam mnliebribns inlcrmixlnm choreis pu-
tamns cnm concrepare manibns, et Inrpi sono plandcre.
iNam el de Ezecbiel dictnni cst : «Plaudc mann.et percule
1) pcdc'. »

VI. Sed hacc quoc corporeo aspeclu fiunt turpia , sacro-

sancta; religionis conlemplniione reverenda sunl; ut qni
isla reprehendnnt, ipsi in laqncos reprebensionis animas
suas inducant. Deniquc rcpreliendit Michol sallantem
David, et ait ad cnm : « Quid luinorificalns est hodie rex

» Israel ; qnia denudatus est hodie antc oculos pnellarum

»suaruui? » Et rcspondit ei David .• « Goram Domino lu-
»dam , qui elegil me pro patre tuo, et pro univcrsa domo
»cjus, ul conslilueret mc rcgom su|)er populum sum
• Isracl. Et Indam coram Domino, et dcnudabor adhnc
j)sic,elcro nugax antcoculos luos ,el cum puellis, quibus
»dixisti medenudatum, honorificabor'. »
VI. Non crubuit igitur David icemineas opiniones, ncc
opprobria apud mulieres subire pro religionis obsequio
verccundatus est. Ludcbat enim Domino puer suus; et

ideo amplius placuit, quia ita sc humiliavit Deo, ut re

gale poslhaberet fastigium,ct ullimum rxhiberet Dco
quasi servulus minislerium. Dcniquc ilia qna; saltationem
hnjusmodi reprchendil, slerilitalis damnata non dedit ,

sobolem regiam, ne snpcrbos crearct et qiiod vcrnm :

est, nullam cst adepta posJerilatis snaj mcritorumque

gucccssioncm.
Vill. Quod si quis adhuc dubitat, accipiat Evangeli-
cum teslimonium ; dixit enim Dci Fiiius « Cantavimus :

I Psal. iLTi, a. — • Ezecli. vi, ii. — ' a Reg. vi, ao, et *eqq.
 ,

EPISTOLARUM CLASSIS I. Il3

svobis, et non saltaslis*. » Dcrelicll siint itaquc Judrci

qui non sallavcrunt, qui nescicrunl manibns suis plau-

dcre : ascllac suut gontcs, quai spirltalcm Dco plausum
dederunt. « Slultus cnim couiplexus est manussiias, ct
» devoravil visccra sua^, » id ot, corporalibus sc iui|ili-
cavit negoliis, ct dovoravit visccra sua , slcut mors prnc-

valcns; cl idco uou iiivcnlcl \il;iin actcruaiu : sapicus au-

tcm altjdleus opcra sua , ul luccrcnl coraui Palro sno.qui

iu crclls csl' ; non absiimpsit, sed clcva\it vlsccra siia

usquc ad rcsurr^ctiouls graliam. ll.xc gloriosa sapicnlls
saltailo, quam sallavit David; ct idco usque ad scdcm

Chrisli subllmitalc splrilalis sallatiouis asccndlt, ut vi-

dcret atque audircl (llcenlem Dominum Domino suo «Sede :

» a dexlris mcis''. »

IX. Ergo si non absurde cecidisse nobis hanc de sal-

tallonc inlcrprctationem judicas, non supcrsedcas adhuc
lectionis laborc; ut eliam dcEsaia mccum rcccnscas, quod
bcne libi cogiiilum cst ilium non ludibriose , sed glorio-
sissime dcnudalum esse iu conspcctu populorum occur-
sanlium , ut pole qui oracula Domini orc proprio rcsul-
labal^
X. Scd fortc allqiiis dlcat : Nou Igilnr crat lurpc, ut

vir nudus pcr omnia irct pcr populos; cum ei ct virills

sexus et muliebris occurrcrct? i\on Ipsa spocies ofTcnde-

bat oculos omuium, et m^xlme mulicrum''' iNonnc ipsi nos
inspicerc niidos plcrumqne rcvcrcmur? Dcnlqfie idcirco
indumculls operiuntur gcnitalia homiuum, nc dcfoju)! visu
oblutiuu , aclcmquc pcrslriugant oculorum inlurntiuin.
XI. Accpjiosco et cgo : scd considcra qiirc (ignra slt

facli hiijns, {piidve pralcndal spccics hujusmodi ; coqiiod

ila nudi ambulabuut pucriJuda}orum ct virgiucs iu capli-

< Mallh. XI, 17. — » Eccle. iv, 5. — 5 MaUb. v, 16. — < Pial, cn, 1.—
• Isai. XX, a.

LXIL 8
Il4 ^» AMBROSII

vihilem dedncti :a Sicut pner , inqnit, mcns Esaias, va-

»dit Diidns cl cxcalrciilns'. » Pohiit qnidcm hoc et ser-
moiie cxprinicie , sed cxcmplo acerhiire nuilnil; nl specics
ips;i j)his iiiculcrel lionor s, cl qnod in PiOj.hrhx' cor|)orc

avcrsabanliir , in sc perliinesccrenl. In qno igilnr horror

gr;ivIor liirpilndinis, in corporc Prophelne, an in perfiflo-

ruin peccalo,quod lanlam mcrilis suisacruninaui incidit

caplivitalis?
XII. Qnid si in prophctlco corporc nihil opprohrli?
Illc cnim corporalibns non intenib-bat , sed spiiitahbns.
ISainqne in exces^n mcnlis nnn dicit :« Andiam » qnid lo-
qn;ii ; S(m1 , « qiiid lorjiialiir in me Dens^»l\cqiic jiUeiuIit

nlrnm nndns, an vestilns sll. Deniqnc Adam anlc pecra-

liim nndns erat, scd nn Inm se ncsciebal' qnia eral in- ;

dutns virhilibns' : poslc;iqiiam vero pecciilnm commisit,

nmhim sc esse vidlt, et texil. Noe nnd;ihis crat , sed non
erubcscebatS' qnia erat pleniis jncnndilalls , et spirlhilis

lietili.'e. Deni(jnc qiii enm risit nt nndum, i|)se mansll per-

peluncobnoxins opprobrlo tnrjillndinis. At vero Joscph ne
Inrpllcr nndarclur, veslem rellqnit. ct nndn? anfnjiil*.

Quls Igllur Inrpis, illa quae vcslem aHenam tcnult, an is

qui snam exnil?

XIIl. Sed nt plenins llqncat qnia non sc , neqne ca qnre
jiixla pedes snnt , Prophehx* aspicinnt , sed cfck^slia ; hi|ii-

dabalnr Slcphanns, et videbal crelos3perlos,et Jesnm ad

dexlerom Dei slanlcm ' ; et idco lapldiim ictns non scn-
liebiil , corporis non considerabal vnlnera ; scd ocnllsorat
Chrl^lo airixus, illi adli;ercbal. Ergo et Esaias nndnm se

noii conspicabalui*, sed dl\lnnc vocis orpannm se piaebe-

bal; ul promcrct quod in co loqncbalur Dcus.

• I»ai. XX, 5. — « Psal nxxiv, 9, — ' Gen. 11, a5. — * Id. 11, aS. —
* Id. III, 7. — * Id. xxxix, la. — ' ? Act. vii, 55. — « Isai. xx. >.
 EPISTOLARUM CLASSIS I. Ii5

XIV. Sed esto ut se videret, poleral non faccre qiiod

jiibcbalnrPPolcrat tiirpcarbitrari, qnod imperabat Dcus?
Sara qnia risit, incrediilllalls coar^iila e.^t ' : Al)raliaui

laudaliis; cjiiia lu vcrbo Doi iion lux^iUn it^ : ct douiitusrc-

nuiiicialliuieiuaxiiua; quia iubcutcDco pic possc ficri crc-

didlt ctlain parricidiuiu (/>'/).

XV. HIc Igltur qtild \ciccundlrc essct Proplielac, ubi

alliid gcrcbatiir, ct aliud figurabatur? Jud;ci |)roj)tcr fla-
gllia sna deslituti a Doinino Dco , cocperant vinci ab ad-
vcrsariis snls , courcrre se volcbanl ad i^igyptlos; ut sibi
esseut |)r.Tsidio advcrsuui Assyrlos, qui rcdirc inagis ad
fidciu , si boni consulerent, dcbulsscnl. Iralus Donilnns
significat vauain Illos spcm gererc, qul oirensam Domini
pnlarunt majore pcccalo levandam; cumilli ipsi vinceudi
foreut, inquorum aiixliiis popuhis Judixorum confideret :

Ijoc sccundum bi^torlam.

XVI. rigura aulcm Illa, qula In A^gyptiis confidlt qui
luxtirils dcdlliis cst , mancij)alus lascIvi.T. Ncmo aiilcm se
luxiii comiuilllt, nlsi qiii rccedlt a pr.cccpiis DtM vcii. Lbi
autcin ciepftril q lis bi\ irijri, iucij)iL dc/iarc a fidc vcra.
Ila duo coiumlllit maxima crlmiiia, opprobria caruls, ot
Eienlls sacrllcgla. Ergo qiil iion sequitiir Doiuliuim Dcum
suum , Ingiirgllalse hixurlac ac llbidiui, pcstifcris corjioris
passicnibus. Qni aulcmse Ingurgilavcril alqiie imuicr.«-erlt

htijiismodi vohilahris, perlidlae laqucos incurrit :« ScdlE

senlm popuhis manducare et bibcre' ,» ct ficri slbi Decs
pojioscit.Lnde docet Dominus qnoniain qui duobiis istis
flagiliorum generibus dcderlt animam snain exuilnr in- ,

diiuicnlo, uon vcslis lancae, scd vlvlda) virlulis. ; cujus

amictus non tcmporahs, scd aclcrnus cst. Vale, el nos di-
lige , quia nos te difigimus.

> Gen. xvui, a. — » Id. xv, 6, el sxii, 23, et seqq. — » Exod. xxxu, 6.

8.
 Il6 9. AMBROS

. % Wt\«lW\\<\W%WVV\VVWVWVV\WV\MltWVV»WVVVVVWVWWV^A\VMVV\\VW>A(VWVVV\v\^<««>kV

EPISTOLA LIX*.

Nuntlato J acobl prcsbyteri secessti ex Pcrside in Cam,'

paniam , liujuspla^ce tranquilLilatcm laucial^ tumnl-
tus quibus Mediolanum agitabalur , illi opponens.

Ambrosius Scvero episcopo (38).

I. Ex nllimo Pcrsidis profcclns sinn Jacobus fraler et

compresbyler nosler, Cauipaniae sibl ad rec|uiesccndnm
lillora , cl vcslras elcgit amoDnilalcs. Adverlis quibus in

locis quasi ab hujus niundi vacuam leu)j)estalibus suj>pe-

terc sibi posse pracsumpseril securilaleni, ubi posl diu-
turnos labores reliquum vila; exigat.

II. Remota enim veslri ora lilloris non soltmi a pericu-

lis , sed eliam ab omni slrepilu Iranquillilalcm infiuidit

sensibus, et Iraducit animos a lerribilihus , saeviscurarum
aeslibus ad honeslam quielem; nt illud commune omnium
specialiter vobis vidoalur cougruere et convcnire, quod
ait David de sancla Ecclesia : « Ipsc super maria fiuidavit

Bcam, et super fluinina prreparavil ram^. sElcnim liber

animus a barbarorum incursibtis, cl praeliorum accrbila-

libus , vacat oralionibus, inscrvil Deo, cural ea quacsunt

Domiui, fovel illa qu;c pacis suul et Irauquillitalis.
III. Nos aulem ohjecli barbaricis molibiis, ol bellorum

procellis, in mcdio vcrsaiuiir ouuiiuiu niole.sliaruui InUo,

Ct pro his laboribus clpeiiculis gravlora collljiluius ruluric

vitaj pcricula. Ltidcdc nobis prophellcumillud conclucrc
videtur : « Pro laboribus vidi tabcrnacula ^lhiopum'. »

» Scripla circa ann. 5c)3. — » Psal, \xiii, 2. — ' Ilabac. iii, 7.

 EPISTOLARUM CLASSIS I. II7

IV. Etenim in istinsmundi lcnebris, qnibns obumbra-

ttir vcrilas rulurac pciTcclionis; cnm annum lorlium et
quinquagosiuiuui jani jjcrduxcrin» in boc corporc silus, in
quo lani gravcs jan)dudum suslincmus gemilus quomodo ,

non in hibcrnacnlis iElbiopiMn lcndimus, et habiiamus

ciun babilantihus Madiau' ? Qni proplcr lcncbrosi opcris
conscicnliam dijudicari eliam nb bomine morlali rerormi-
danl : cnim dijudical omnia, ipsc aulcm
« Spirialis a nc-

iminc dijudicaUir^ » Vale fiater, ct nosdibge, ul , facis,

qnia nos (e diligimus.

EPISTOLALX».

Paternum fillo neptem ex fUa uxorem tradere cogitan-

ietn a proposito ipsa nominum consideratione dtterret,
Id Legi divincB covgruum negat itcmque pietatif ac ,

Ccesareis constitulionibus : tum solutis quibusdam ob-

jectiunculis easdem nuptias non expedire confirmat.
,

Ambrosins Pateroo.

I. Patf.rni quidcm unanimi mei salutationem legi,

sed consultalioncm baudquaquam patcrnam ut velis filio ;

neplcm copularc cx filia sed nec avo le, ncc patre dig-
:

nam. Itaque quid consulueris, considcra omne enim ;

quod agcre volumus prius nomen facti ejus inlcrrogcmus,

,

cl limc iitrum laude an vilupcratione dignumsit, acstima-

bimus. Verbi gratia, misceri mulicri quibusdam voluplas
est, medicorum ctiam pueri corporibus ulilc fcrunt : scd
• Psal. oxix, 5. ~ » j Cor. 11. i5. — ' ScripJa cirra ann. og3
 : .

IlS S. AMBItOSII

consitlcrandnm iilniin conjngl, an cxtranene; delnilc nnplae,

on iniuipl.T. Si c|iils dospQnsiila sibi cl Irndila nLilnr , con-
jniiiiiin vociilrqiii iiliciux cxjMignal pndorcni, adnlti:iiinn
fiiclt, ciijiis vcl solo noinlne rcjiriiniliir plcrimiqnc lcn-
landi andacia. Iloslcni fiMire vicloria est , rcutn icquitas ,

innoccnlem Ijomicidinm : qnod si qiiis pcrspiclat animo,

revocalmanum. Ergo cliam lu quidconsulas,quoesolccum
rclraclcs.
II. Conjnglumyis inlcr filiosnoslroscomponerp. Quncro

utrum pares copulandi, an imparcssinl? Sed nlsi fallor, ,

coinparcs appollari solcnt. Bovcs qul jungil ad aralrum ,

equos ad corruin ,
parcs eligit , ct ut nctiis convcni;it ct
forma, nocnalura discrppol, ncc dccolon I divcrsilas'. Tu
copularc ]>;iras niiiiin liiuiii , cl ncplcm cx filia , lioc est,

ul acciplat sororis suk fillain, divcrsa licct malre qnani

socrus cdilus. Inlcrrogata noiuinum rcllgloncm : nempc
avunciilus isle illius, illa liiijns ncplis vocatur (Bg). Ncc
ipsc lc rcvocat «onusnoniinum ;cuni hic avum rcsoncl, illa
Ijoc nomcn adavuncnlum ,qnod ad a\um rcfcral? Quanla
dcindc oliam rilI(j(ioiuin confusio vocabulorum? Idcm avus
cl soccr vocabcre , ca quoqiu! libi ncj)tiset nurus divcrso
nomine nuncuj^abllur. IMuluabunuir cliauj fralros diversa

vocabula, ut illa socrus fralrls sit, iste gi n^T sororis. Nu-

bat avunculo suo noj)iIs , ct innnaculalorum pignorum
charitas illeccliroso auiorc mutclur.
III. Supcr hoc igilur meam a sanclo viro cpiscopo vcs-
tuo cxpcclari senlenllam dicis. Non opinor, ncque arbi-

Iror. Nain si ita esscl , el i|)sc scrihcndum j)ulasscl : non

scribondo aulcui sigiuficavil quod noquaquam liinc dubl-

' Mss. aliquot, dlscopiile( . ncc dhcolorel. Noii absurJe monel Kaiinius
Ambrosiuin ailuMsse ad iliud Ovidii

Qaam male inaEqnales veniuol ad aratrn juvenci

Tam premitur magno conjuge nupla minor.
 EPISTOLABUM CLA8SIS I. 11$

tantlnm arbitrarctur. Quid enim est, quod dubitari qnenl;

cnui Lcx divinaetlam patrucles fralrcs (4o) prohibeat con-

venirc in conjngalem copulam , qui sibi quarlo socianlur
gradu?ilic aulcm gradus lciliuscst , qui eliam civili juro
a consorlio conjngii excoplus vidclur.
IV. Scd priiis sacr.-c lcgis sr.ila inlcrrogomns ; pr.Tlen-
dis eniui iii luis llll<'ris, qiiod perinissmn hoc divino juro
coninihiinn hnjiisniodi jiignorihiis cxisliinclur , co qiiod
non sit |)rohihiluin. Ego aulem et prohibilnm asscro; qiiia

cumleviora intcrdicla sinldc palruehbus fralribus, u.ulto

mogis hoc quod aclioris est pleunm nccessiludinis, inler-
diclum arbiiror. Qui enim lcviora astringit, graviora non
sohil , scd nlligat.

V. Ouod si ideo permissnm pulas.quia spccialiternon

est prohibiluin ; ncc illud prohibilum scrinonc Lcgisrepe-
rics.ne paler fdiam suam accipiat uxorcrn. Nuniqnididco
licet, qiiia non cst ])rohibiinm? Miuinic; inlerdictnm est
eiiiin nalura: jure, iiilerdicliun cst legc ,
qnac cst in cor-
dibus singulorum : intcrdiclum est invioiabili pr.Tscrip-
tione piclalis, tiluiu nccessitudinis. Quanla hujusmodi
invenics non cssc inlcrdicla Lc^e pcr Moysen edila ct la- ,

men iulcrdicla sunt qnadam voce naturie?

VL Mtiilaqne sunl, qu;e liccl faccrc, scd non cxpedil ;

orania cnim liccnt , sed non expediunt : omnia liccnl, scd

non a^Jificant '. Si crgo cliam ab iis nos rcvocal AposJoins,

qii.T non .Tdificaiil; qiiomodo raticndmu piilamns, f|ii(id

et non licel Lcgis oraculo, et non aDdificat, discrcpanlo

piclalis ordiue ? Et tamcn illa ipsa vetcra.quac fuirant
diiriora, temj)crala sunt per Evangelium Douiini Jcsn :

«Transierunt velera , eccc facla sunt nova^. »

VIL Quid tam solemne quam osculum intcr avnnculum

ct ncptem (40» q'iod iste quasi filiae debet, hajc quasi
» Cor. VI, la. — » a Cor. ,17.
120 S. AMBItOSII

parcnli? IIoc igllnr inoffc^nsrc plclalls oscnlnm snspeclnm

lacics dc Uilibiis cogilaiido nii|)liis, cl rcligiosissiuunn sa-

cramonlnm cliaris pignoribns cripics.

VIII. Sed si divina lc prrclcrcnnt, sallom impcrolornm
prajccpla, a qnibns amplissininm acccpisli bonorcni (42),
lundqnacpjam praclcrirc lc debnernnl. Nam Tbeodo.sins
imperalor eliam j)alrnelcs fralres ct consobrinos vclnit
inler se conjngii convenirc nominc, ct scvcrissimam p(c-
iiam stalnit, si quis tcmerarc ansus cssct fralrum pia pig-
iiora;et lamen illi invicem sibi acqnalessunt: tantnin modo
qnia propinqnilalis neccssitndine, et fralernae societatis li-

ganlnr vinculo, pielali eos voluit debcre.qnod nali snnt.

IX. Sed dicis alicni rclaxatum. Verum lioc lcgi non
praejudicat; qnod enlm in communc statnilur, ci lanlum
proficit, cui relaxatnm vidctur, longcdiversa invidia. Illud
tamen licet in Vcleri Tcstamcnlo lcgimns, ut aliqnis nxo-
rem snam sororem dicerel; islnd inanditum, utqnisqnam
nci)lcm snam In nxorcm accipiat, ct conjngcm dicat.
X. Jam illiid pnlclicrrimum, qnod ncgasli ncplem luam
aviinciilf» siio luo (ilio proj)Inqno scmini convcnirc; qnia
non agnalionls copnlclur necessilndine. Qnasl vero ct nle-
rini fralrcs, idest, divcrso palre, scd cadem malre gcniti,

possint divcrso scxu intcr se in conjuglnm convcnirc; cnm

ct ipsi agnalionis jns haberc non qucant, scd cognationis
lanliim sibi lilulo conncxi slnt.

XI. Undc oporlct ab ca discedas intcntionc ,

qnnccliam
si liceret, lamcn tuam fainiliam non propagaret; dcbet
enim tibi lilius nostcr nepotcs, dcbct etiam neplis charis-
sima pronepotcs. Valc cum tuis omnibus.
 ,

£PISTOLARUAI CLASSIS I. 121

EriSTOLA LXP.

Cur Mediofano seccsserit , ao mature eodrm rcdicrit, de-

claralo, f^ratiis^^fue Deo propler oj/em Theodosio pras-
titam aclis, voluntali rjuidcm priaeipis obsecuturum
se poUicclur. Cnjus pielalem suinme commendans ut ,

clementia tilatur, pelit.

Ambrosius Theodoslo Imperatori.

L Arbitratus es , beatisslmc Imperator, qnanlnm ex

anguslis HUeris tuis comperi*, me longe abesse ab urbe
Mediolanensinm ; qnia res tnas crederem a Deo deslllui.

Sed non ego ila imprudcns, aut virlntis et merilornm Ir.o-

nnn inimeniorabrui.nlnon prtcsnmcrem coclesle anxilium

iMoliili In.T a(rorc,qnoR()uianinn impcrium a barbari liilro-

uis iuimonilale , et ab nsnrpaloris indigni solio vindicares.

II. Fcslinavi igilur illico reverti , posleaquam Illum,

qnem jurc dcclinandum pulaveram, jam abessc cognovi
non cnim cgo Ecclesiam Mediolancnscm dereliqucram
Domini judicio mihi commissam : sed ojus vllabam prne-
scnliam, qui sc sacrilegio miscnisset. Rcdii ilaqne circiler
Kalendas Auguslas,cxillodic hic resedi. Ilicmc, Augusle,
clemenlioe luai apices repercrnnt. jUJ^^
III. Domlno Dco nostro qni fidei tuae pletatl-
Gralias ,

qne respondit; et formam veleris rcslitnit sanctltatis; ut

videremus nostro lempore, quod in Scripturarnm lectiono
roiramur, tanlam In pricliis divini anxilii fuisse prajsentiam,

ut nulii verlices monlinm adventus tul cursum retarda-

Srripta circa ann. 094. — Vide D. Guillon, tom. ix, p. "^'i-
 189 6. AMBROSII

rent, non hoslllla arma impcdlmentum allqnocl affcrrent.

IV. Pro his grniias mc ccnses agorc O|)orlcrc Doinlno
Dco no>lro : rnciam lihcnlcr conscius mcrili lui. Ccrlum
cst phicilam Doo essc hosliani,f|unc vcslro oflcrlur nomlnc,
cl imc qu;inl;c dcvollonis ct (i(h'i csl? Alii iuipcralorcs in

cxordio violori;c arcus Iriunipiiiilcs |iarari juhcnl, aul aha

insi^niu IriuMijihonuu : clcnicnlia lua hosliaui Dco parat,
ohhitioncm cl gratiarum aclioncm per Siiccrdotcs cclehrari
Doniriio dcsidcrat.
' V. Elsi cgo indij^nus atqnc impar lanlo muncri, et
tanloruin volorum cclchi ilali ; tan)cn quid lcccrlm scriho.
Ej)islolam pictalls tuas mecuin ad allarcddull, ijisam al-
tari iinposiii , ij)sam gcslavi manu, cum oflerrcm sacrifi-
ciiiiu; ut fidcs liia in mea voce loqucrclur, ctapicesAu-
gusli saccrdolalis ohiallonis muncre fuiigcreiilur.
VI. VcrcDoinlniis |)roj)itius csl imjjerio Uoniano quan-
;

doquidcm talcm |)riiicij)cin , ct parcntcm i)rincij)um clcgil,

cujusvirlus ct potcslas in tanto Imperii constitula cijjmlne
triiimjihuli, l:ii)la sit hiimilllalc suhnixa , ut virtutc Im-
pcralores, huu)ilil;ite viccrit saccrJolcs. Quld cxopicu) ?

quldve dcsiderem ? Omnla hahcs : cx tuls Itaque sunimam

-voloriim caj»cssam, pius es, Impcrator , clcu)cntiam ha
Lcs maximam.
\'n. Oj)to lamcn lihi cllam atque cllam incremcnla
plclalls.qua nihil Dcminus pncstantius dedit; ut |)er
tuam ciemcnllam Ecclcsla Dci sicul Innocenliuin j)ace ct
tramjuiniUitc graluhilur, ila etiain rrorum ahsolutione
hctctiir. Igiiosce miiximc his , qui non a:)lc pcccaruut.
I

Doiuinus clcmcnliam tuam conscrvet. Amsn.

 EPISTOLARCU CLASSIS I. ISS

EPISTOLA LXII '.

Quod pridem ad Tlieodouuin non srrlpserlt, exciisnt;

seijue ad eum nullerc diaconum sl <^ni fir.ans, ul ipsius
prects pro (juibusdam in Ecclcsioi asjium rcccptis ad'
mitlat, pctit.

Ambrosius Theodoslo impcralori.

I. QuAMvrs proxlme scrlp?crim angnsla! clcmcnllfc Innc

.cluim sccuikIo uiihi lamon non salis luil vchit pari vicc
,

sernionis oflicinm redtlifiisse ; cuui hencriciis ch-UMMiliae

lune Iniii freqnenlibus oppijiueriilus sim, ul nuMis ofllciis

possiiii comprnsiTc quae debco, bjulissime alijue auj^tis-

lissime liupcralor.
II. Ilafjue nl prima occasio non praclermlllcnda fiiit,

qua per ciihicularium luum chMuciiii.e tuae gratias agc-

rem , ct allo(|iiii mei oiriciuin rjj^ij;nesc^nlarei.u; maxiinne
ne dtsidinc j<ularclur fuisse polius (|uam neccssiUitis qiiod ,

lcm|)orc superiore non scripsorim. Ila(|ucrcquircnda niihl

caiisa fuil,qua pielali lua3 deferrem debiliuu sahitatiouis
obscquiiim.
III. Mcrllo aulcm ad prneferendam cpislolam mcam
filium meuin Fcliccm diaconum misi, simiil iit iiici viceiii

odicii rcj)r.cscnlar(l, nicmoraUim qiioqne j)ro hls qni ad

niaUem j)!elalis lu.-c Eccicsiam ,
pcleiUcs miscricofdiam,
confngeruiil ; qiiorum jacrymas iuslinere non j)olui,
quin adventum clemenliae luae mels cbsecratlouibus prcc-
venirem.
' Scripta sub fin. ann. hgi.
124 *' AMBnOSII

IV. Grande cst qiiod pclimus, scd ab eo cnl DoDiinus

inatidila tt adiniranda conccssit, ab co cujiis clcmcnliam
novimiis, cl ob.xidein piclnlcm lencmus, Lnde |)lus expcc-
tarc nos confilemur ; quoniam ul lc virlule vicisli , ita

cliam lua lc vinccrc dcbcs pielalc. Vicloria cnim tua

anllqiio morc, vcluslisque niiraculis, qnalis sanclo Moysi,
cl Siinclo Jcsu Nave, el Siimucli , alque David, non hu-
niana aiiliiaalione,scd ca-icslis j^raliac eirusione libi collala
ccusclur : blc pielatera rcqualem poscimus, cujus ineriio
taula vicloria ipsa quocsila est.
 UPISTOLAnXIM CLASSI9 I. 12^

EPISTOLA LXIIM.

Plercellensem Ecdesiam eplscopo propter intesllnas con-

tentloncs diutiiis orbatam dolcns, concordiam (jua
Eusebius otim fuerat electus, laudat; ulfjuc Ckrislum
in medio sui stantem Itabere eadem EccAesia studcat,
suadet. Ilinc i?ivcltilur in Sarmationem et Barba-
tianum qui monasterio profugi, abstincnliam ac
, e

virf^inilattm quas abjcccrant, aliis invidcbant? Addit

reparatum esse mundum abslinentia ; el kcereticos illos
Epicuro ipso deteriorcs : liorumque doctrina liomi'
nem convcrli in pecudtm imo infra nonnuUa anintU'^

lia dcjici. Laudanlur inemoratai virtutcs, ct obscr-

vandce proponuntur. Qutv dotcsin eligendo cpiscopo
considerandce : Quantumve pcriculum si vet cligalur
indignus, vcl digno non obediatur? Divinam e-ise
dcbere eleclionem , elcctum vero alicnum ab iracun-
diUf et continentia prwceltentem. Quani eximius
requiralur in. k' crcctlcnsi Ecclcsia, ubi cum vita cte-
ricali monasiica conjuncta fuerit ab Euscbio. Hujus
ac Dionysii taus , ct ctcricalis mo7iastica'que vitcc
compiralio. Post quce Fcrcellensibus putcherrima
V i r tutu m prcccepta dantar.

Ambrosins scrvus Clirisli (45) vocalus cpiscopus Vcrcel-

lensi Erclcsiae, el iis qui invocanl nonicn Domini noslri
Jesn Chrisli. Gralia vobis aDcoPulre el unlgcniloFilio
cjus atliuiplcalur in Spirilu sanclo.

I. CoNFiciOR dolorc quia Ecclcsia Domini^ ,

qux esl in

•
ScriiJla ann. 'oyQ. — » Vide D. Guillon, tooi. i\, p. S86 el 087.
1 sG »• AMBnOSIl

vobis, sacerJolem adhiic non habet , ac sola nnnc cx

onuubus Lijiiirla; alqnc /Emillnc , Vcncliartniiqne (4^) vel
c.TlfMls finiliniis Iliilia; parlilMis hujnsniodi rgct ofliclo ,

qnotl cx ca ahoc sibi Eccicsi.c pclcrc solcbiuit , cl qnod

vcrccnndins csl , niihi asciihilin- vc>lia inlciilio (45)- q"^
adcrl iinpccliniciUnin. IN;im cum sinl iii vubis disscnsioncs,
(|U(iinndo |)Ossnmns ah<|uid anl ncs dcccrucre , anl vos
cli^^<'rc. ai.t qnlsqnain acqiiicsccrc ; nl inlcr dis.-idcnlcs sns-

ciin.it hoc ninniis.quod Intcr convcnicnlcs vix suslinclur?

II.- Ihcc ilhi est confcssoiis inslilulio, h.TC jnslornm so-

bob\s |)alrinn, qnisanrlnin Enscblnm (4^^) (incm nnnqnam

anlc coguovcrant ,
jjoslluibllis cnibns , siuiul nt vId(M'unt

cl nrobavcriiut : lauluinf|iic inlcrruit , ut probarcliir ;

qiian-

luin , nl vidirclur? Mcrilo vir tantns cvasil , <juem oninis

clcjiit Ecclcsia : nicrito cicdiluni (|iiod divino csset ch c-

liis jiitiiclo ,
qiicm omncs posliilavisscnt (47)- Convciiit
i";ilur nt scquamini cxcniplum pjircutum, pra^scrlim cnm
a saiiclo confcssorc iusliltilos lanlo indiorcs palribns esse

oporlcal. quanlo vos mclior doclor iusliluil al.quc eriidi-

vit; uiodcstiicque vovslr.x vl coiicordiic insijiiie edeie, ut

C(mg<'ualis asscnsn ad |>oslnlandnm saccrdotcm.

lil. Elcnim si juxla Don»Iuicam scuicntiam , qiiod dno-

bns convcucrit sii|)cr tcrrain , dc omni re (|uamcnmquo

pclicrlnt, ficl, in.'|iiit, ilils a Palre mco, ([iii iii ctclls est;

l bi cnim snnl duo vcl Ircs cou^rc|;ali in nominc nieo ,

»ibi c;:;o siiin in mcdio coriim' (jikiuIo : ina|^is nbi plciia

cst in nomlne Uomiiii coiigrcj^allo , nbi nnivcrsorum pos-

Inlalio conu;riiit, dnbllare nos ncqitaqiiam oporlet , ibi

Dominuni Jcsuin ct volnntalis anctorem, el pcliilfMiIs ar-

bilrnin forc , el ordinalionis pricsnicui , vcl largitorcm

grall.Ti?

IV. Facile ergo vos dlgnos vidcri, quorum in medio

> Malth. xTiii, 30.
 EPISTOLARUM CLASSIS I. 1 27
Christus sit. Lbi enim pax , ibiChristiis; qnin pax Chris-
Itis : ubi jnslilia, ibi Cliristus; quia Christus juslilia*.

Sit iu uicdio vcslrum , ul \idealis euui ; ne diraliir vl vo-

bis : « Mi; liiis aiiUMU ve Irnin sl.it , *|iieiu vos ikui vidclis'.»
Nou illiJin vidcriinl Jiid.ci, in (|'iciu iinu crcdidcrunl : nos
ilhiin dcvolione consj)iiinius , lide ccrniinns.

V. SleligiUirin inedio veslruni, utaperianlurvobiscoRlf,

qui eiKirrant gloriam Dei*, nt vohintatcm ojus faclalis, ct
Oj)erinuni ojjiis ejiis. Qni vidct Josum , cceh ei apcriunliir,
sicut a|)!'rli siiut Slej)hano dicenli :« l^cce vidco cielos
» ;ij)crlos, et Jesum stanlcin ad dcxLer-iin Dei ' . » Slabat
Jesiis qnasi advocatus : slabat (|iia>i solliciliis, iil Slcplia-
iiiim allilctam siiiiin cei-lauicn) jiivaret : slabat quaai [la-
raliis , ul coronarcl siiiim iMarlyrtm.
\\. Slcl Igiliir ct vobis, ut ciim non limcalis scdcn-
lein; scdens enim jiidicat, slciit DanI''I dicit ; « Throni
spositi siint, el hbi-i aperli siiiit, ct Aulit|uiis dlnriiiii se-

» dii*. » !u octogesimo aiilein et primo Psalmo scrijilum

esi. :«Dcus slelit in cougrcgaliouo deoriim : iu incdio aii-

» tem dcos dljudlcal^ «Scdeus Iglliir jiidical, slans dijti-

dical ; el jiidicat dc iinpcrrcclls , iulcr deos aulem dijiidl-

cat. Stn vobis ut delensor, ut bonus paslor; ne vos lupi

incurscnt graves.
VH. Quu non oliose noslra admonitio dcflcclit; audio
enim vcnlsse ad vos Sarmalioncm et Barbaliauiim vaiilio-
qiios homlncs (48) qui dicaiit milhim essc absliucutias
,

mcrilum, nullam Iriigahtalis , niillam virgiuilalis gratiam,

pari omiies nc^timari prclio , delirarc cos qiii je.jiinlls cas-

tigciit carncm suam , ut menli subdilam racianl. Qiiod

niiiKjuam iVcissct, nunrjiiam scrlp>issct ad iiislltiiciulnin

alios Paulus aposlolus , si dchrauicnlum pulasset. Ciluria-

» Ephes. n. i4,et i Cor. i, — Joan. 26. —

3o. » i, ' Psal. xvm, 3. —
4 Act. vu, 55. — » Dan. vii, 9. — * Psal. lxxxi, i.
123 i. AMBROSII

tur itaqne dicens :« Sed casligo corpus mcum, ct scrvi-

» luli redigo ; ne aliis pracdicans , ipsc rcprobus invcniar'.»

Ergo qui non casligant cocpus suuni, ct volunlpricdicaro
aliis , ipsi rcprubi habcnlur.
VIII. An quidquam laui roprobum, quam qnod adluxn-
riam, ad corruplelam , ad lasciviam provocal; quain inci-
lamcnlum llbidinis, illcccbra voluptalis , inconlincnli.TB

fomos, inc(;ndiuui cupidilalis ? Qiioc islos E|»iciu'cos nova

scbola ujisil? Non |)bilosopliorum , ul ipsi aiiinf, scd iiii-

prrilornm , (pii voliiplalcm pr.edlccnl, (lellcias siiadcant ,

caslimoninm nuUi Fuerunt nobiscum ,

usiii csse ducaut.
sed non fuerunt cx nobis; nequccnlm pudctdlcere, quod
diclt evangellsla Joanncs^ Sed hic posili prlmo ]ejuni!banl,

inlra monasterium continebantur : nullus crat luxuriajlo-

cus, iulerdicta ludlbriosjc dlspulallonl llcentla.
^ IX. IIoc dellcali non potucrunt ferre. Abicrunt foras :

deinde volenles redire , non sunt reccptl; pleraque cnim

audleram, quse dcberem cavere : monueram , nibll profe-

ccram. Eircrvcscentcs itaque disscmlnare lalia crcpernnt,

quibus Inccnlorcs c^scnt vlliorum omnlum mlsorabilcs.
Pcrdidcruut utlqiie qiiod jejunaverunt : perdldcruntquod
sc allqno conllmicrunt tcmporc.Nunc Ilaqnc diaboiloosUi-
dio iiivldcnt aliorum operibus bonis, quorum ipsi fructu
excidcrunt.
X. Qunc virgo audlat nullum prncminm csse intof^rila-
lis, ct non ingcmlscal; abslt cnlm ut raclle crcdat, cortc

ul non sludla dcponat, ct Inlonlionom succ mcntis inflcc-

lat? QnoB vidua cum compererll nullum esse fruclum vi-

duilatis, mallct sorvare ridem conjng i, ct in Irislibus dc-

gcre, quam se credcrc laniorlbns ? Qure conjiigli dlstrlcta

vinculo, si aud at quod nullus honos castltulis sit, non

possit incuriosa lentari corporis aut meulis facililale ? Et
• i Cor. IX. — » i Joan. n, ao.
 EPISTOLARUM CLASSIS I. I29

ideo Ecclcsia quotldio in lcclionllnis sacris , in sacerdo-

tum tractalibus laudeni j)ud'cilice , gloriani integrilalis

personat.
XI. Frustra ergo dicit Apostolus : « Scripsi vobis in
»Epistola,ne commisccamini fornicariis'. » Et ue forte di-

cant : Non de omnibus mundi nos dicimus fornicariis,

sed dicimus quod qui fuerit in Christo baplizatus, haberi
jam non debeat foruicarius ; sed qualiscuuique vita ejus
accepla sitDeo; et ideo addidit Apostolus : « Non utique
«fornicariis hnjus mundi;) et infra :« Si quis frater no-
»minatur fornicator, aut avarus, aut idolis serv^iens,

» aut maledicus, autebricsus, aut rapax; cuni ejusmodi

»ncc cibum quidcm sumerc. Quid cnim mihi dc iis ,
»qui foris snnt, judicare^? »Et ad Ephcsios 4 Fornica- :

i> tio autem, et omnis immundilia , et avaritia nec nomi-

Dnetur in vobis, sicut decet sanctos^ »Etstatim subinfert:
«Hoc enim scitote quod omnis impudicus, aut immundus,
»aut avarus, quodcst idololatria non habet hnercdilatem
,

»in regno Christi et Dei''. » De ba])tizatis uli(jue dictum

liquet; ipsi enim accipiunt h.tredilalem , qui baplizantur

inraorte Chrisli , et consepehuntur cum ipso, ut cum ipso
resurgant ^ Ideo hseredes Dei, cohreredes Christi sunt :

haeredcsDci, quia transcribitur in eos Dei gratia : coha3-

redes Christi, quia renovantur in vitam ipsius : haeredes
quoque Christi*, quia datur illis per mortem ipslus tan-
quam testatoris ha^reditas.

XII. Isli igitur magis sibi debent atlcndcre, qui habent

quod possint amittcrc, quam qui non liabent. Isti niajorc
agere custodia, isli cavere villorum illecebras , erroris
incitamenta debent , qura maxime ex cibo poluque oriun- ,

• 1 Cor. V, 9. — * Ibid. 11, 12. — 3 Eijlies. v. 5. — < Ibid, 5.—* Rom.

VI, 3. — ^ Id. VIII, 17,

LXII. O
 »

l30 6. /VMBROSII

tar. Deniqne « Sedit popnlus nianducare et bibere , et sur-

» rcxernnl ludere*.
XIII. Ipse quoqne Epicurus, quem isli sibi n)agis se-

quendnm quam Aposlolos pntant, asserlor vohiptalis ,

etsi negel inveclricem mali esse voluptatem , non negat

tamen ex ea fieri quiedam, cx quibus generentur, mala :

denique nec luxuriosorum vitam rcprehensibilem vidori,

quffi replealur delectationibus; nisi vel doloris, vel morlis
quatiatur metu. Atqne hic quam alienns a vero sit, eliam
hincdeprehcndilur, quod voluplalem in homine Deo anc-
tore creatam asserit principahler , sicnl Philomarns ojns
seclator in Epitomis snis dispntat, et hujus allegat stoicos
esse auctores sententioe.
XlV.Sedhoc divina Scriptnra redarguit, qnsc scrpentis
insidiis alqne illecebris inrnsam Adae alque Evae vohipta-
tem docel'^. Siquidem ipse serpens vohiptas sit , et ideo

variae ac hibricae, et velnl veneno qnodam corrn|)tclarum

infectac passiones voluptalis sint. Appelenlia igitnr vohip-
talis constat deceptum Adam excidisse a mandalo Dei , et
fructu graliae. Qnomodo igilnr voh.iptas ad paradisnm re-
vocare dos potest, qnae sola nos paradiso exnit ?

XV. Unde et Doniinns Jcsus volens nos advcrsus dia-

boh tentamenla forliores reddore , cerlalurus jejnnavit*;
ut sciremns qnia ahler illecfbras uiah non possumus vin-
cere. Dcnique ipse diabohis prininm lenlanienlornm suo
rumspicuhim dcvohiptateinlorsil,dicens: «Si FiliusDeies,
» dic ul lapides isli pancsfianl.» L ndc ail Doininns «INon : in

»pane solo vivil homo, scd in omni vcrboDei * ; »et nolnit

facere , cnm posset , ut magis leclionis studio quam volnp-
tali intendcre nos salutari pr*ceplo doccret. Et qnia isti je-

junandum ncgant,qua causaChristus jejunaveril,astriianl;

« Exod. XXXII , 6. et i Cor. x, 7. — * Ge». n , 1 , el seqq. — * MaUh,
IV, a. — ' Ibid. 3.
 » :

EPISTOLARUM CLASSIS I. 1,)I

nisi ut nobis exemplo esset ejns jejunium. Deniquein pos-

terioribus docuit non racilenialum posse, nisi nostro vinci
jcjunio, dicens : « Hoc gcnus dacmoniorum non ejicilur ,

»nisi in oralione et jejunio *.

XVI. Quid etiam sibi vult Scriptura , quae docot jeju-

nasse Pelrum, et jejunanti atque oranti de baplizandis
genlibus revelatum mysterium%* nisi ul oslenderet etiam
ipsossanctos cum jejunanl, tunc fieri praeslantioresPDe-
,

nique Moyses cum jcjunarrt, Legem accepit*. Et ideo

Petrus cum jcjunaret, edoclus est Novi Testamcnti gra-
tiam. Daniel qucque jejunii merilo ora clausitleonum ,

futurorumque temporum vidit negotia'. Aut quae nobis

salus esse polest, nisi jejunio eluerimus peccata noslra^;
cimi Scriplura dicat: «Jejunium, et eleemosyna a peccalo
»liberat* ! »

XVII. Qui sunt ergo hi praeceptores novi, qui meritum

excludant jejunii? Nonnegcntilium voxista est dicentium :

« Manducemus et bibamus. » Quos beneirridet Aposlolus

dicens « Si secundum hominem pugnavi Ephesi ad bes-
:

»tias, quid mihi prodest si mortui nou resurgimt? Man- ,

«ducemusel bibamus; cras cnim moriemur', » hoc est

Quid mihi profuit usque ad mortem conlentio, nisi utho-
minem redimeremmeum? Quia frustra redimitur, si nulla
esl spes resurreclionis. Ac per hoc, spe omni resurreclio-

nis amissa manducemnsetbibamus :nonarailtamusfruc-

,

tum praesenlium ,qui futurorum nullum tenemus. IJlorum

ergo esl cibis et polibus indulgere, qui nihii post niorlem
suam sperant.
XVIIl. Donif|ue Epicurei dicunt asserlores voluptalis,
quia mors nihil ad nos (4<.)); qnod enim dissolvilur, in-

sensibile est : quod autcm insensibile, nihil ad nos. Quo

' Mallh. XVII, ao. — » Act. %, lo. — * Exod. xxxiv, 28.-4 Dan.
XIV, 3a. — * Id. IX, », et seqq. — « Tob. xii, 8. — r i Cor. xv, 3a.
l32 S. AMBROSII

demonslrant corporc so tanlnui , non mcnle vivcre : nec

anlmx fnngi , scd cornis .«iolios uiuncrc, (|ui sccessione
animaj corj)oris(juc dissolvi u)unus sua? vil;c omne exisli-

mcnt ,
j)eriro nicrita virluluin, iilquc anin)a) omucm vi-

gorcm , lotos so dcficcrc cum corjioris st^nsu , niliil reli-

quiarum suj)crcssc animae, cum ipsum cor|)us non slatim

resolvalur. Prius ergo dissolvitur anima quam corpus;
cum secundum suam opinionem vel carncm et ossa con-

siderare dcbeant, quae post morlem supersunt sccundum :

veram autem assertioncm ncgare non dcbeant resurrec-

lionis gratiam?
XIX. Mcrito crgo hos rcdargucns Aposlolus , monet
nos netalibus labamur opinionibus, dicens : « Nolile se-
rduci, corrumpunt morcs bonos colloquia mala. Sobrii
estote juste, et nolite peccarc*
') » ignorantiam enlm Dei ;

quidam habenl. Bonum ergo sobiietas; quia pcccalum

ebrictas est.
XX. Quid quod ille ipse Epicurus defensor vohipla-
tis , cujus ideo iVequcntem facimus uienlioncm, ul hos
aut gentiham discipulos , etepicuream probemus sectam
sequi : aut illum ipsum ,
quem ipsi phllosophi a suo cxchi-
dunt consorlio tanquam palronum luxuriae, lolerabilio-
rem his csse doccamus? Clamal crgo ille, utDemarchus
asserit , quia non polationes, ncque comcssationcs, nec
filiorum sobolcs , nec fceminarum copulae, ncc piscium
copia aliorumqnc hujusmodi, quce splendido usui paran-
tur convivii, suavcm vitam facianl, scd sobria disj)utalio.
Dcnique addidlt quod ii copiis convivll moderate ulantur,
qui non immodcratc eas quaTunt. Succo solo ct pane vel
aqua qui libenter utilur, despuit deliclarum epulas ;
qnla
raultae ex his gcncrantur molesti e. Ellam alibi dlcunt :

Nou immoderalx epulac , non polationes voiuplalis sua-

vitalem generant, sed conllueus vlta.

' I Cor. XV, 35.

 EPISTOLARUm CI.ASSIS I. l33

XXI. Ciim igitiir illos ahdicaverit philosophia, hosnon

excliidit Ecclesia ? Si qnidem etquod malae cansae
illi ,

habent, se assertionibus suis impugnant iVequenter. Nam

etsi principalis eorum sententia sit quod nullam suavita-
lem voluplatis putent, nisi quae cibo potuque perclpiatur;
tamen inlelligentes in tam rcprehensibili definilione ver-
sari se sine summo dedecore non posse, ac deseri ab
omnibus , fuco quodam probabilium disputalionum eam
colorare volucrunt; adeo ut diceret quidam cx iis : Dum
studemus dclectalioni per epulas et cantus, amisimus
eam quae per verbi , quo solo salvi esse possumus , infun-
ditur perceptionem.
XXII. Nonne isti dispares, discolores in hacmultiformi
disputalione nobis videnlur? Quos adeo Scriptura con-
demnat, ut non praelerierit eos , quos Apostolus redar-
guebat, dicente Luca in Acllbus Aposlolorum, qui eum
librum historico stylo scripslt Quidam autem epiciirei
:

et stoici philosophi disputabant cum eo ct quidam dice- ;

bant : « Qnid sibi viilt hic seminiverbius? Ahl aulem ;

«Novorum dcemoniortmi videtur pronuntiator esse*. »

XXIII. Ex hoc tamen numero non immunisgrali^ abiit

Apostohis. Siquidem eliam Dionyslus Areopagites cum

Damari uxore sua, ahisque multis credidit. llaque illi

doctisslmorum et eloquentlum ccetus simpllci dispulationc

victos se esse credentium exemplo manifestarunt. Quid
igitur sibi isll vohint, qui lentant eos perverlere , quos
acquisivll Aposlohis ,
quos rcdemit Christus sanguine suo?
Quod asserunt baj)lizatos intendere non debcre virtulum
dlsciplinls , nihil illis obesse comessatlones , nihil volup-
tatum aflluenliam, Insiplcntes esse eos qui iis careant :

virglnes oportere nubere, fihos facere : similiter et viduas

ilerare , quod semel male virill admlxtione expertae sint;

Act. XVII, 18.

 ,

l34 8« AMBROSII

eliamsi se contlnere possint, enare eas qnse nolint iterare

copiilam.
XXIV. Quidergo? Placet nt hominem exucnles, in-

dnaniiis pecudem : et expoliantes Christum , vestiamur

aul suporveslianuir amiclus diaboU? Sed cum ipsi doclo-
resgentium ne honeslalom quidem cum vohiplale copu-
landam putaverint, eo quod pecudem viderentur cum
honiine includere : nos ut belhiinos usus humano infun-
damus pectori, et rationabili menti inscribamus irralio-
nabiles rilus ferarum?
XXV. Quanquam multa genera sint animanlium
quae amisso pari, concubilu indnlgere nesciant, et tan-
quam solilariae vitcC a3vumexigant ; plurima quoque her-
bis vescantur simplicibus, nec alias nisi fonte puro silim
restinguere noverint : canes quoque vidcas frequenter in-
terdicto cibo tempcrare solilos ; ut jejuna fame ora sus-
pendant, si imperctur abslinentia. Ab hoc igitur revocan-
tur homines , quod didicerunt per hominem etiam mutae
non praevaricari bestinc?
XXVI. Quid autem pnlchnus abslinenlia, quae facit
etiam juvcntulis annos senescere ; ut fiat morum sencc-
tus? Namque ut redundanlia ciborum ac temulcnlia etiam
malurior alas calescil ; ila mitigalur juvcnlutia ferocitas
epularum parcimonia , irriguoque fonlis. Exlcrior ignis
aquae infusione cxlinguilur, non mirun) si etianj interlor

restus corporis flu\ia]i polu refrigeralur; eibo euiu) flamma

alitur ac deficit. Siquidem foenum , stlpula , lignum
oleum, alque hujusmodi ahmenta ignis sunt, quibus pas-
citur ea si delrahas, vel non suggeras eliam ignis sopi-
: ,

tur. Simihler ergo vapor corporis cibo ahtur aut minui-

tur : cibo excilalur, cibo solvilur. Luxuria igitur mater

hbidinis est.

XXVII. Quid quod naturae conveniens lemperantia est,

 EPISTOLARUM CLiSSIS I. l35

alqne illi rerum ortu omnium

divinae legi ,
qn.-e in ipso

fonles polui rruclus arhoriim esui df^dil? Vinum post

,

di!u\iuui JusUis ad tenlalioncm sui reperil*. LUamurergo

lcmporanliae iiaturali ciho, nlinamque possimus! Sed
qnia non onuics forles, idco Aposlolus ait : « Vino modico
» utcre propler rrcquenles luas infirmilates*. » Non crgo
propter voluptatcni bibcndtun est, scd propter Infirmila-
lem. Pro remedio igilur parcius, non pro deliciis redun-
daniius.
XXVIII. Denique Elias, quem Dominus ad virlulis
erudiebat perfectionem , ad caput suum collyridam el vas
aquae reperit^; et ideo in virlutc escae illius quadraginla
diebus jcjunavit. Palres noslri cum mare Iransirent pe ,

dibus ,aquam non vinum bibebant". Daniel et Hcbraei

pueri patrio cibo, et aqnaepolu, ille furorem leonum re-
prcssit, illi ardonlem ignem innoxio videre tactu circa
membra sua pasci^.
XXIX. Et qiiid de viris loquar ? Judith luxurioso Ho-
lophcrnis haudquaquam inflcxa convivio% solo tilulo so-
brietatis desperatuu) laccrtis virilibus reportavit trium-
phum, palriam obsidione exiiit, ducem militiae suis
monibus occidit ExempUmi evidens , qnodet illum terri-
bilem populi» bellatorem virum luxuria sua emollivit, et
hanc foeminam temperanlia cibi rorliorem viris fecil. Non
hic in sexu suo vicla est natura, sed in cibo suo vicit.
Eitber regem superbum suls inclinavit jejnniis^ Anna
octoglnta quatuor annos in viduitate sua jejuniis et obse-
crationibus in templo die ac nocte serviens* , Christum
agnovit, qncm Joannes abslinentioe magister et quidam
novus terrarum Augelus annuntlavit^.

» Gen, IX, 20. — • i Tim. v, 25. — 3 Reg. ' xix, 6.— < Ei^od. xvii, 6.
— * D.m. I, 8; iii, 4o, et xiv, 5o, — Judith.
^ xiii, i6.— 7 Esther. iv, i6.
— * Luc. II, 37. — 9 MaUh, iii, 4-
z36 S. AMBROSII

XXX. O stiikuni Eliseum , qul sylveslribus grumls et

amaris pasccbat Prophelas'! iinmcmorem Scriplurarum
Esdram , cjui mcmoria Scripturas reddiditM insipienlem
Paulnni,qui glorialurin jejuniis^;si niliil prosunt jcjunia!
XXXI. Sed quomodo non prosunt, quibus vitia pur-
ganlur? Quaa si dcferas cura humililale, cum misericor-
dia , ut Esaias Spirilu divino loculus est, ossa tua pin-
gucscenl", et eris sicul hortus cbrius. Pinguescit igitur
anima lua , virtutesque ejus splrilali adipc jejunii, et fruc-
tns lui niullij)licantur ubcrlalc meutis tuoe; ut sit in te
sobrielalis cbrlclas , sicut illud est poculum , de quo alt

Prophcta : « Et poculum tuum inebrians quam praecla-

»rum est* » !

XXXII. Sod non illa solum laudabllls, quae parca cst

clborum temperanlia; sed etiam illa quae concupiscenti.t.

Denique scriptum est. « Post concupiscentias tuas ne :

»eas, et a voluplalc lua velare. Si dederis animoe tuae con-

Bcupiscentiam , gaudio eris inimlcis tuis^; » et infra :

« \ inuui et mulicres aposlatare faciuntetiam sapientes^»

Unde et Paulus eliam in ipsis conjugiis lemperantlara do-
cel ; est enim velut quidam adullcr inconlinens in matri-

raoulo, qui legem Apostolicam praevarlcatur'.

XXXIII. Quid aulem loquar quanta sit virglnltatis

gratla , quaj meruit a Christo cligl ; ut esset etlam corpo-

rale Dei lemplum , in qua corporaliler, ut legimus, habi-
tavit plenlludo dlvlnitalis' ? Virgo genuil mundi salutem,
virgo peperit vilam universorum. Sola ergo non debet
esse vlrginltas, quae omnibus in Christo profuit? Vlrgo
portavit, quera mundus isle capere ac sustinerc non po-
test. Qui cum ex Marlae nasceretur utero, genilalls tamen

'
4 Reg. IV, 59. — »2 Esdr. VIII, 2. — * 2 Cor. xi, 27. — < Isai. lviii,

11. — * Psal. XXII, 5. — <^

Eccli. xvm, 00. — 7 Id. xix, 2. — * 1 Cor. vii,

a, el seqq. — "^ Colo;s. n, y.

 KPISTOLARUM CLiSSIS I. 1 3^
seplnm pudoris, et Inlemerala vlrginltalis conservavit
sigiiacula. Ilaque in \irginc Christus reperil, quod suum
esse vellet, quod sibi omuium dominus assumeret. Per
virum autem et mulierem caro ejecla de paradiso, per
virginem juncta est Deo.
XXXIV. Quid de allera Moysi sorore Maria loquar,
dux agminis, pedes transmisit pelagi frela'?
quae fceminei
Quo munere autem venerahilis Thecla etiam leonihus
fuit; ut ad pedes pracdae sure slratae impasla; bestiae sa-
crum deferrent jejunium; nec procaci oculo virginem,
ncc ungue violarent aspero ; quoniam et ipso aspectuvir-
ginilatis violatur sanctilas.

XXXV. Denique qua reverentla vlrglnitatis locutus est

sanctus Apostolus : « De
Domini nonvirglnibus praeceptum
»habeo,consih'u!i! autemdo, tanquam misericordlam con-
• secutus a Doniino^. » Praeceptum non habet, consilium

habet; nonenlmpraecipitur quod supra legemestrsedma-

gis dato suadelur consiiio. ]\cc autorilas praesumltur, sed
demonstratur gratia : nec a quocumque demonstratur, sed
ab eo qui misericordiam Dominl meruit. Horum ergo me-
liora quam Aposlolorum consilla ? Apostolus dicit
« Con- :

«silium do ; » Isli dissuadendum putant, ne qua studeat

virglnltati.

XXXVI. Cujus quantam laudem brevi verslculo Pro-

pheta expresserit, vel potlus Chrlstus in Propheta, debe-
nms cognoscere. «Ilortus, inqult , clausus, soror mea
«Sponsa, hortus clausus, fons signatus\ » Christus hoc
dicit ad Eccleslam, quam vult essc virginem, slne macula,
sineruga'. Bonus hortus virginitas,qnae plurlmos boniferat
fructus odoris. « Horlus clausus; quia undique vallata est
muro castitatls. « Fons slgnatus; » eo quod virginitas sit

fons et origo pudlcltia?, quaj inviolata custodiat integrita-

' Exod. XV, 20.— » 1 Cor, vii, aS.— * Canl. iv, i». — < Ephes. ir, 27.
l38 S. AMDROSII

lls sl^nacnla : in qno fonle iinago Dei Inceat ; qnia cum

uiundilia corporis congrnil cliain purilas siniplicilalis.
XXXVII. I\ec polesl dubilare f[uis(juam quod Ecclesia
virgo sit, quam eliam in Corinthiis despondit aposlolns
Ptiulus, virgiuem caslam assignare Christo'. In snperiore
igilur Epislola dat consilium , ct cxislimat bonnm esse
munus virginilalis ; ul nuliis inslanlis saecnli turbetnr ne-
cessilalibus, nulia illiivie coin(|uinetur , nullis exagilelur

proccHis ; in posleriore sponsor est Chrislo*, quod virgi-

nitalem Ecclesiie in illius plebis consignare possit inte-

grilate.

XXXVIII. Rcsponde milii nnnc, Paule, qua ratione

propter instantCLn nccessilalem des consilium' ? Quoniam
« Qui sine uxore est, sollicilus, inquit, est qu.e Domini
Bsnnt, quomodo placeat Deo. » Et addidil : « Et mulier
«innupta et virgo cogitat quae sunt Domini; ut sit sancta
Bcorporo et spiritu *. » Habet igilur murum suum adver-
sus mundi hujus turbincs, et ideo septo divin.ne munita
proteclionis nullis saeculi tlabris inquiolatur. Bonum ergo
consilium ; quia in consjilio uliliiasest, inprajcepto laqueus.
Consiiium invitat volunlarios.praeceptum astringitinvitos.
Si qua ergo secula fuerit consilium, et eam non poeni-

tuerit, acquisivii utililalem : si quam vero pcenituerit,

non habet quod accuset Aposlolnm; ipsa enim de in-

firmilale sua judicare debuit : et ideo sibi voluntatis sure

rea est, cujus graviore quam icrrc possct, laqueo se ac

nodo ligavit.

XXXIX. Ilaque lanquam bonus medicns.qni et for-

tibus siabililalem virtulis conservare cnpiat, et infirmis
salubritalem dare, aliis dat consilium, aliis demonslrat
remedium , « Qui infirmus est, oiera manducet*, » acci-

' 1 Cor. VII, a6. — • a Cor. xi, 2. — * i Cor, vii, a6. — 4 Ibid. 5a, el

»eqq. — * Rom.-xiT, a.
 ,

EPISTOLARUM CLiSSIS I. I So
piat nxorem : qui validior est, fortiorem virlntls clbrm
ex|irlat. Meritoqne adjnnxit : « Nam qui slalnit in corde
» siio firintis, non Iiabens nece«silatem, poteslatcm aulem
• habcns M .e \v\ui lalis ct hoc jndicavit in corde suo
;

«servare virginem suain, bene facit. Igitur et qui matri-

«monio jungil virgineni snam, bene facit : el qui non
njnngit, melius facil. Mulier vincla est legi , qnanlo lem-
»pore vir ejus vivit. Quod si dorniierit vir fjus, hberata
»esl: cui vult nu.bat, Domino. Bealior anlem tanlum in

serit.si sicpermanserit.secundiim menm consihwm puto ;

»enim, et ego Spiriium Dei habeo*.» Hoc est consilium

Dei habere, cxplorare diligenler omnia, et quae meliora
snnt, suaidere ;
qiiac Intiora , dcmonslrare.
XL. Providiis diiclor niullas ostendit vias, ut qua vult
unnsquisque, quain sibi accommodam arbilratur, incedal;
dummodo occurrat , quo possit in castris praetendere.
Bona virginilalis via , sed subiin)is et ardua validiores re-
quirit. Bona eliam viduilalis, non tam difflcilis, ut snpe-
rior : sed confragosa et aspera cauliores exigit. Bona
etiam matrimonii, plana et direcla longiore circuitu ad
caslra sanctornm pervenit, ea phirimos recipit. Simt ergo
virginilatis pia-mia , sutit nieiila vi(Uiilatis, est eliam con-
jugali pudicili;e locus. Gradus singularum sunt et incre-
menla virtiilum.
XLI. Stalc igilurin cordevestro, ne quis vos subruat,
ne quis possit subverlere. Docuit nos Aposlolus quid sit

slare, hoc est, quod Moysi dictum est Locus enim in

: «

»q«io lu stas , terra sancta est^; » nemo enim stat, nisi

qui fide slat, nisi qui fixus slat sui cordis sentcntia. Alibi
quoquc legimus « Tu antem hic : sla mecum. » Ltrnm-
que ad Moyscn a Doinino diclnm est, et , « l bi tu slas

» terra sancla est' ; » et , « Hic sta mecum , » hoc esl, me-

> I Cor. VII, 38, etseqq. — • Exod. ni, 5. — * Deut. t, 3i.
1 40 S. AMBIIOSII

cnm slas, si sles in Ecclesia. Ipsc enitn locus est sanctus;

ipsa lerra fcpcunda sanclilalis, el opiuia virlulummessibus.

XLU. Sla ergo iu Ecclesia, sla ubi libi apparui, ibi

ego tecum sum. Dbi est Ecclesia, ibi firmissima statio

tua3 menlis est : ibi fimdamentum animi tui, ubi iibi de
rubo apparui. Tu rubus , ego ii;;nis : ignis in rubo, cgo in

carnc. Proplerca ignis, ut libi luceam , ul luas spinas,ut

tua peccalaconsumaiiJ,etmeam tibi demonstrem gratiaui.

XLIII. Stantes ergo in cordc veslro lupos fugalc ab

Ecclesia qu.crcnles pr;u(kim tollere. Non sit in vobis desi-
dia, non sitpravum os, lingua amarior. Nolile in concilio

vanilalis sedere ; scriplum est cnim : « Non sedi in con-

» cilio vauilatis'. » Aolile audire delrahenles de proximis;
no dum audilis alios, provocemini; ut et ipsi dcrogelis
proximis, cl dlcatur miicuique veslrum : « Sedens adver-
sus fralrem lumn dcli alicbas ^. »

XLIV. S(;dcnles delrahunl, slantes autem Dominum

beuedicunt, quibus diciinr : « Ecce nunc bcnedicilc Do-
«minum omnes scrvi Domini, qui stalis in domo Do-
«mini*. » Qui scdel, ut dc corporeo usu loquar, quasi
olioso resolvilur corpore, atquc mlentionem mentis re-
laxal. Stat autem speculalor providus, cxplorator impi-
ger, pervigil cuslos, qui praUcndit in caslris. Bellalor
quoque slrenuus anlc cxpecl;iluui slatin agmine', qni vult
adversarii consilia praevenirc.
XLV. « Qui slat,vidcat nc cadat". »Qui stat, oblrec-
lare ncscit; otiosorum clenini fabuKx sunt, quibus obtrec-
talio seritur, maliguilas protjilur. Unde ait Prophela :

« Odio habui congrcgalioucm malignorum , et cum im-

' Psal. xw, 4. — ' Iil. xLix, 20- — ' 1(1. cxxxiii, I. — 4 Est ibi ^mani-
festa iinilalio versiis V.r^ ciib. m. Gco;;;. vcr-. 5'(8.

Anle exj)! fluluin posilis sial iii oidiiie castris.

— ' i Cor. X, 12.

 EPISTOLARUM CLASSIS I. l4»

»piis non sedebo'. » Et in trlgcsimo sexto Psalmo, qtiem

praeceplis refersit moralibus, in principio stalim posiiit :

« Noli malignari inter malignantes , neriue cemulaius

» fueris facienies iniquitatem ^. » Malignitas plus nocet
quam malitia; quia malignitas nec puram simplicita-
tem habet, ncc aperlani malitiam : sed absconditam
malevolcntiam. Dilficiiius autem cavenlur occiilla, quam
quoe sunt cognita. Lnde et Salvalor noster a spirilibus
mabgnis cavendum admonet, quod nos blandarum spccie
voltiptatum capiant, coelerarumque rcrum simulatione;
cum ad ambitionem honorem, avariliani divilias, ad , ,

superbiam polenti.x lenocinia praBtendunt.

XLM. Itaque cuiu in omni aclu, tum maxlme in epis-

copi petitione abesse debet maligoitas, in quo vila iurma-

tur omniunj; ut placido et pacifico judicio pricfcratur vir
omnibus, qui ehgatur ex omnibus, el qui medeatur om-
nibus : Etenlm» Mansuetus honio, cordis medicus esl^ »

Cujns se medlcum etiam Dominus in Evangeho loculus

est , dicens : « Non opus esl sanis medicus, sed iis qui
» male habenl''. »

XL\ iL Bonus medicus, qui infirmitales nostras susce-

pit, sanavit iTgritudines; ct lamen isle, sicut est scrip-

tum, non se honorificavit fieri summum sacerdolem: sed

qui iocutus est ad eum , Paler dixit, « Fiiius meus es lu,
» cgo hodie genui te. » Sicut et alibi diclt : « Tu es sacer-
» dos in ff.ternum secundum ordinem Melchisedech^ » Qui
quoniam typus futurus erat sacerdolum omnium , ideo
carnem susceplt; « Lt in diebus carnis sua3 preces et

»sujq)licationes Deo Patri cum magna voce el iacrymls

»oil'erret : et ex iis quae passus est ,
quamvis esset Fiiius

»Dei, discere viderelur obedientiam ,

quam nos doceiet,

' Psal, xw, 5. — IJ. XXXVI, i. — » Prov. xiv, 3o. — • MalUi.

IX , i?.. — * rial. c;x, 3, 4.
l4> S. AMBROSII

1) nt nobls fiorcl anctor salnlls*. » Dcniqne consnminatis

passionibus, lan(|uam consuinmalns ipsc, sanilalem dedit
omnibus, peccalnm Inlit oinninm.
XLVIII. Idoo ct Aaron sac« rdr lcm ipsc elcgit*, ut
non hmnana cnpidilas in elijjendo sacerdole prnepondera-
rel, sed jjralia Dei , non volnniaria oblatio : nec propria
assnmptio, scd ccelestis vocatio ; nt is oflVrat mnnera pro
peccalis, qni possit aflici j)ro peccantibus : qnia etipse,
inquit, geslat infirmitatem. Non sibi qnis honorem debet
snmere, sed vocari a Deo , sicnt et Aaron' ; et ila Chris-
tus non excKit, sed accepit sacerdolium.
XLIX. Deniquc cnm ab Aaron per genus ducla succes-
sio, generis magis lenereth.-eredes, qnam justitise consor-
tes; propterca ad typnm illinsl\lelchisedech,qnem in Veleri
Testamento legimus, verus Melchisedech , veriis rex pacis,
verns rex justitiae venit, hoc cnim habet nominis interpre-
latio,«Sine palre, sine matre, sine generaiionis cnumera-
» lione, neque initium dierum neqiie (inem vilachabens'' , :»

qnod et ad Filliim Dei rererlur, qni matrem in illa divina

generalione nescivit, patrem in hoc virginis Mariae parln
ignoravit; ex Palresolo natns anle saecula, ex Virglne sola
ortns in hoc saecnlo , initium dicrum habere ulique non
potuil, qui erat in principlo. Quomedo autem vitae finem
haberet , qni vitae anctor omnlbnsesl? « Ipse principium
» et finls omnium^ » Sed rcferlur et ad exemplum , ut tan-
quam sine patre et sine matre sacerdos esse debeat; in
quo non generis nobilitas , sed morum eligalur gralia et
virlutnm praerogaliva.
L. Sit in eo fides , et morum maturitas : non alternm
sine altero , sed ulrumqne in uno cnui boiiis operibus
convenlat et factls. Lndc nos apo^tidus Paulus coruin

» Hebr. v, 2, el beqq. —• ^uin. \>u, 8. — * iiebr. v, a, 3. — 4 Id, Tii»

», 5, — • Apoc. 1, 8.
 EPISTOLARUM CLASSIS I. l43

vult esse imitatores, qui per fidem , inqnit , et patipnllam

possident repronjissiones AbrahaB, qni per palimtiam
promissae sibi bcnedictiotiis mernit accipere et possidere
grallam'. Imitalores nos sancli Aaron David propheta
debere esse admonet, qui enm inter sanclo» Domini ad
imitandnm nobis constitult, dlcrns « IMoyses et Aaron :

»iu sacerdolibus ejus, et Samucl Inler Invocanles uoraen

»eju8 *. »

LI. Dignus plane vlr qui scquendus proponatur omni-

bus nam cum dira mors propler contnmaces in plebem
;

serperet, medium se inter vivenles morienlesque objecit';

utmortem statueret, ne plures perirent. Vere vlr mentis
etanlml sacerdotalls, qui se pro Dominl grege quasi pastor
bonus pio objiceret aflbclu. Itaque inrrcgit aculeum nior-
tis , impetum tcnult , Iransltum negavit. Pietas merllum
adjnvll; quia pro ipsis se obtulit, qul reslstebant.
LII. Discant igitur dissldentes timere Domini commo-
tionem, sacerdotes placare. Quid? Dalhan et Ablron et

Core nonne propterdissensionem hiatus terraG absorbuit''?

Nam cum instigassenl Core et Dalhan et Abiron ducenlos
quinqiiaginta viros adversus Moyseu et A;iron, ut separa-

rent se ab ils , insurrexorunl illi diconles : « Satls slt vobis

»qnod tota Synagoga , omnes sancli, et In ipsis Do-
«mintis ^. »

LIII. Lnde iralus Dominus locutus est ad omnera Sy-

nagogam. Consideravit et novit Dominus qui sunt ejus®,

el sanclos adduxil ad se : et quos non elcgit, non addnxit

ad se. El jnssll Domlnus, ut eligrreut slbi arulas, et in-
censum ponerent Core et oinnes, qiii ciiiu eo Insurroxe-
rant advorsuui Moysen et Aaroii saccrdolos Doinlni nl f[ui ;

eloclus esset a Domiiio, ipse ^ancius confirmurcliir inier

Levilas Domini.
• Hebr. xi, 9. el seqq. — • Psal. xcvui, 6, — * Num. XTi, 48. — < Ibid.

53. — • Ibid. 3. — « a Tim. 11, 19.

l44 S* AMBhOSII

LIV. El dixlt Moyses ad Coi c : « Aiidile mc , filii Levi,

vnuuiquid hoc pusilluni esl voLis, quod separavit vos Deus
>a syna^oga Israol, et adduxil vos ad se ; ut ministrarelis
• min.istcria Tabcrnaculi Domini' ?»Et infra : Quaerilis sa-
cerdotio fungi.sic tu el omnissynagoga lua congregala ad
Dcum? Et Aaron quid est ,
quia murmuratis de eo?
LV. Consideratis igilur, qu.x oficnsionis causae extile-
rint, quod sacerdolio ruiigi indigni vcllent, et proptcrea
dissiderent quod immurmurarent improbantes in sacer-
,

dolis sui elcctione judicium Dei propterea totum popu- :

lum metus ingcns corripuit, pauie lerror involvit univer-

sos. Obsecrantibus tamen omnibus, ne paucorum inso-

Icnlia omnes perirent , dcsignanlur sceleris rei , et a lotius

populi ccrpore ducenli quinquaginta cum auctoribus suis

separanlur viri, immugiens lerra in medio plebis scindi-
lur, aperilur in profundum sinus, abripiuntur noxii, et

ila ab omnibus mundi bujus ableganlur elementis; ut nec

aerem hauslu, nec ccelum visu, nec mare tactu , nec ter-
ram contaminarent sepulcro.
LVI. Cessavit poena, non cessavit inalilia : ex hoc ipso
immurmuratio exorta populi, quod per sacerdotes peris-
set populus. Qua indignatione Dominus perdidisset om-

nes, nisi Moysi et Aaron primo precibus inflexus post ,

etiam objeclu sacerdotis sui Aaron maluisset ingralos ma-

jore veniai pudoie donareiis, quorum abnucbanl graliam.

LVII. Ipsa prophelissa Maria ,

qua; cum fratribus pede
Iransmeaverat freta maris% quia /Elhiopissae mysterium
adhuc nesciens, immurmuravcrat adversus fratrem Moy-
sen, Iepr« maculis inhorruit; ut vix lanlo esset absolula
conlagio, nisi Moyses rogasset. Qtiamvls ad typum Syna-
go"-ae illa refertur admurmuratio, quae /Ethiopissaj istius,
id est, Ecclesiae ex gentibus sacramentum ignorans; quo-
' Num. XVI, 9, et seqq. — » Id. xii, lo.
 EriSTOLARl!M CL^SSlft I. l^^

tidiano immurmurat convicio, et invidet ei plebi , cnjus

fide cliani ipsa exuetnp a perfidifc sna3 Icpra, secnndniii

quod lcgimus, quia « Ca^citas ex parle in Israel conllgit,

ndonec plenitudo gentium intrarct, et sic omnis Israel
V salvus ficret*. »

LVIII. Et ut advertamus quia in saccrdotibus divina

magis quam humana operatur gratia, una ex mullis, qnas
Moyses per Tribus acceperat et recondiderat, virga Aaroa
floruit : atque ita divini judicii munus spectandum in sa-
cerdble populus advertit, ac deslitit parem sibi humano

judicio vindicare gratiam , qui ante parem sibi pr-xrogali-

vam competere arbitrabatur. Virga autem illa quid aliud

ostendit, nisi quod nunquam sacerdotalis marcescat gra-
tia , et in summa humilitale habeat iu suo muncre com-
missae sibi florem potestatis , vel qiiia id quoque ad nivs-
terium referlur? Nec oliose propo cxitum viloe Aaron
sacerdotis hoc iactum putamus. Declarari videtur populus
senior, sacerdotalis longaevae infidelitatis velustate chario-
sus, quodultimis lemporibus imitationeEccIesiae reforma-
tus in studia fidei et devotionis,emortuum jam tot sreculis
rediviva gralia florem remittat.
LIX. Quid autem illud significat, quod post defunclum
Aaron non universo populo, sed soli Moysi qui est in sa-
cerdotibus Domini impcravit Deus ut exuviis Aaron sa-
,

cerdolis filium ejus indueret Eleazarum -; nisi ut cognos-

ceremus quod sacerdos sacerdotem consecrare debeat(5o),
et ipse eum induere veslimcnlis, hoc est , virtulibus sa-
cerdotalibus : ac tunc indumentorum
si nihil ci deesse
adverlerit sacerdotalium, et aple quadrare omnia sacris ,

eum adhibeal allaribus? Supplicaturus enim pro populo ,

eligi a Domino, ct probari debet a sacerdolibus''; ne quid

sit, quod in ipso gravitcr ofiendat, cujus officiura csl pro

' Rom. \i, aS. — • \iim, \x, 26 — ' Hehr. v, i, et spf|a.

KXII, 10
 ,

1^6 S. AMUROdtl

aliorum offensa intcrvenirc. Nequc cnini nicdiocris virlns

sacerdolalis est, cni cavcndnin non sohim nc gravloribus
fliigiliis sit afliiiis, sed ne minimis quidcm ; ut sit promp-
lus ad miscricordiam, promissum non reuiordcat, lapsum
revocet, compatialur dolori, mansucludinem teneat , pic-

tatem diligal, irnm rcpellat vcl dccoquat : sit quidam lituus

plebis excilandic ad dcvolionem, milificandae ad tranquil-
litalcm.
LX. Velus dictum est Assucsce unus esse; ut vila :

lua ([uamdam picluram expiimal, camdcmservans sempcr

imaginem , quam acccperit. Quomodo potcst unus esse ,

qui Dunc iracundia iuflammatur, nunc indignationc gravi

exa^stuat uunc vullu excandescit, nunc pallore iramula-
,

tur, prr momcnla varius ct discolorPScd eslo, sit naturaj

irasci, aut plerumque caus.c ; hominis est tamen tempe-
rarc iracundiam , non lconino raplari furore, ut non norit
mansucscere, clamores non sercrc, ncc accrbare fan)iliare

jurgium ; scripluui est enim : a Vir iracundus cflbdlt pec-

»catum'. » Non cst unus duplici corde, non est nnus qui
sc cohibere nescit in iracundia, de quo pulchre David
ait : « Irascimini, ct nolile pcccarc ^. » Non iram impcral
sed indulget naturaj : quam homo pr.xvenire non polest
miligare polest. Ergo clsi irascimur, aflcctus nosler mo-
tum secundum naluram, non pcccatum pracler
recipiat
naturam. Quis enim ferat, si ipse sc gubernare nequeat,
qui alios gubernandos receperit?
LXI. Ideoque Aposlolus formam dcdit, quia et cpis-

copum csse oporlct irreprchcnsibilem'; et alibi ait :

« Oportet enim episcopum sine criminc esse, sicut Dei

)) dispcnsatorcm , non supcrbum , uon iracundum , non
nvinolenlum, non percussorcm , non lurpis hicri eupi-
ndum*. »Nam tjuomodo couvoniuut sibi dispensanlis mi-
scricordia, ct cupicnlis avarilia?
' Prov. XV, i8, — > l\ol, IV, ti.— ' I Tiin, iii, 2. — 4Tit. i, 7, el£eqq.
 EPISTOLARUM CLiSSlS I. 1^7
LXII. Ilaec posui , cjuaB cavenda accepcrim ; virtulum
aulem niagisler Aposlolus est, qni cum palientia redar-
gucndos doceat conlradicenles, qui o Unius uxoris vi-
» rum' T> praecipiat esse, non quo cxorlem excludat conjugii
(nam hoc supra legem praecepti est) sed ut conjugali

caslimonia servet ablulionis suac graliam : neque iterum

ut filios in sacerdolio creare Aposlolica invitetur auctori-
tale; habenlem cnim dixit filios, non facientem, neque
conjugium ilerare.

LXIII. Quod idco non praelermisi.quia plerique ita ar-

gumcnlanlur, unius uxoris virum dici post baptismum
habilae; eo quod baptismo vitium sit ablutnm quo affe-
,

rebalur impedimeiilum. Et vilia quidem atque peccala

diluunlur omnia; ut si quis contaminaverit suum corpus
cum phirimis, quas nulla conjugii legc sociaverit , remit-
tantur ci omnia : sed conjugia non resolvuntur, si quis

iteraverit; culpa enim iavacro, non lcx solvitur ; nuUa enim

Ipulpa conju;;ii, sedlexcsl. Quod lcgis est igitur nonremit-
tilur,quasi culpa : scd tcnelur, quasi lex. Ideo etApostolus
lcgem posuit, dicons : Si quis sine crimine est, unius uxoris
vir. Ergo qui sine crimincest, unius uxoris vir, tenelur

ad Icgom saccrdolii suscipiendi : qui autem iteraverit con-

jugium, culpam quidcm non habet coinquinati, sed prae-
rogativa cxuilur sacerdotis.
LXIV. Diximus quid legis sit, dicamus etiam quid ra-

lionis. Sed prius cognoscamus non solum hoc Apostolum

de e[)iscopo et presbytero statuisse, sed etiam Patres in
conciilo Nicaeni Iraclatus addidisse (5i) , neque clericum
quemquam debere essc, qni secunda conjugia sortltus sit.
Quomodo enim potest consolari viduam, honorare, cohor-
lari ad cuslodicndam vlduilalcra , servandam marilo
fidem, qnam ipse priori conjugio non reservaverit ? Aut
« Til. I, 7, et seqq.

10.
 ,

l4S S. AMHROSU

quid inlercssct iiiter populnm et sacerdotem , si iisdcm

astringcrentnr lcgibus? Debct pr.-eponderare vita «acer-
dolis , sicut praipondcrat gratia ; nam qui alios prrcceptis
suis ligat, debet ipsc legilima praecepla in se custodirc.

LXV. Quam resistebam ne ordinarer ! poslremo cura

cogerer, saltem ordinatio protelaretur I Sed non valnit

prjescriptio (62) , pragvaluit inipressio. Tamen ordinalio-

nem moam occidentales episcopi judicio, orientales etiam
exemplo probarunt. Et lamen noophytus prohibetur or-

dinari , ne extollatur superbia *. Si dilalio ordinationi de-

fuit, vis cogentis est : si non deest humilitas compctcns

saccrdolio , ubi causa non hceret vilium non impulatur.
,

LXVI. Quod si in aliis Ecclesiis tanta suppelit ordi-

nandi sacerdotis consideratio, quanta cura expelitur in

Verccllensi Ecclesia , ubi duo paritcr exigi videntur ab

episcopo , monasterii continentia , et discipbna Ecclesia*?

Hnec enim primus in Occidenlis partibus diversa inter se

Eusebius sanclfc memori.Tc conjunxit (55); ut etin civilaff^
posilus instituta monachorum teneret, et Ecclesiam rege-
ret jejunii sobrielale. Multum enim adjumenti accedit ad
sacerdolis graliam., si ad sludium abstinentiae, et ad nor-
mam intcgritatis juvenlulem astringat, cl versanlcs inlra
urbem abdicet usu urbis et conversatione.
LX\ IL Ilinc illi processerunt viri, Elias , Eliscus
Joannes Elisabelh', qui pelliceis tunicis et caprinis exuviis

induti, inopes alque egentes, angustiis et doloribus af-

flicli , in solitudinibus errabant', inler alta et condcnsa
monlium invia rupium, spcluncarum horrida, fovcanmi
,

vadosa, quorum conversatione dignus orbis terrarum non

crat. Hinc illi Daniel, Ananias, Azarias, Misael, qui in

'
Til. 111.6. — » Hebr. 1,36, el seqq. — ' ^E lit. qn.T3.iam'oinitluiil Eti-

sabetU, eam vocem iii t;i{;neiidi ca?u po^ilam esse non advcrttnles ;
j>!i!;isi

autem etiam graece <li( ilur Joanncs Ellsabcth, 'upiile, fHliis.

 ,,

fcPISTOLARUM CLASSIS I. 1^9

aula rcgia pascebanliir ' ,
jejiinio alebantur lanquam in
deserlis , cibo aspero ,
poUu|iic obvio. Meritoque regii
servuli rcgnis prtevaluerunl , et caplivilalem decusso jugo
contempserunt , potestates subegerunt, elcmenta vice-
runt, naluram ignis extinxerunt , hebetarunt flammas,
obtuderunt aciem gladii , strinxerunt leonum ora ; et ubi
infirmiores fieri aestimabantur, ibi Torliores reperiebantur :

ncn refugiebant ludibria humana quia coelestia sperabant ,

pramia non horrebant tenebras carceris (juibus aeterni

: ,

luniinis gralia relulgebat.

LXVIII. Hos secutus Eusebius sanclus exivit de terra
sua , et de cognalione sua , et domestico otio percgrina-
tionem praelulit. Pro fide quoque exilii dura prseoptavit
alque elegit, conjuncto sibi sanctfe memoriae Dionysio,
qui poslhabuit imperatoris amiciliam exilio voluntario.
Itaque memorabiles viri circumdali armis, vallati exercitu,

cura raperentur de Ecclesia majore, triumphabant dc

imperio ; quia contumeiia terrestri mercabantur mentis
iortitudinem, regni potentiam, quibus militaris manus
armorum strepitus cxlorqnere non potuit fidem , subege-
runt bestialis animi l't;rilatem, quae nocere sanclis nequi-
vit. Ira enim regis , ira leonis, ut in Proverbiis habes*.
LXIX. Confcssus est victum se esse 5
qui rogabat ut
mutarent scntentiam : sed illi validiorem calamum suuni
ferreis gladiis arbitrabanlur. Denique vulnerata est perfi-

dia , ut occideret, non est vuhierala sanctorum fides : non

desidcrarunt palrium sepulcrum , quibus reservabatur cce-
leste domicilium. Erraverunt loloorbe, ut nihil habentes,
ct possidentes omnia'. Quocumque missi essent , locus
deliciarum putabalur; nequc enim illis quidquam dcerat
quibus fides lomples abundubat. Dcnicjnc Iucuplel;ibant
alios , ipsi inopcs ad sumplum, opimi ad «];ratiam. Tenln-
< Dji) I, 1 j, el stf['j — ' Prov. \ix, la — ' 2 C)r. ri, 10.
l5o S. AMBROSII

bantur, scd nonmorlificabanlnr, in jejnniis, in laboribns,

in cnstodiis , in vigiliis. Evascrunt de infirmilalc forles.

Mon cxpectabant deliciarnm illccebraji ,

qnos saginabat fa-

nics '
: non adurebal cos lorrida acstas, qiiibns refrigcra-
bat aclerna3 spcs graliae : non frangebant glacialis plagae
friglda , cjuibus fervcnli spiritu vcrnabat devolio : non ve-
rcbantur vincula houiinum, (|uos Jesus solvcrat : non de-
siderabant redimi a morte ,
qui praesumebant a Chrislo
rcsuscitari.

LXX. Denique sanctus Dionysius cxcgil votis, ut in

oxilio vilam poncret; ne regrcssus confusa institulis seu
usu inftdelium studia plebis aut clcri inveniret : mcruit-
que hanc gratiam ; nt pacem Domini Iranquillo afreclu
secum referret. Ilaquc ut Eusebius sanctus prior levavit
vexillum confcssionis; ita bcatus Dionysius in exiiii locis

priori Marlyribus tilulo vitam cxhalavit.

LXXI. Ilaec igilur palicnlia in sanclo Eusebio monas-

lerii coaluil usu , et durioris obscrvalionis consnetudine

hausit laborum tolcranliam. Namquehoecduoin altentiore

Christianorum devolione praestanliora esse quis ambigat,
clericorum ofiicia,et monachorum instituta? Ista adcom-
moditatem et moralitatem disciplina , illa ad abstincntiam
assuefacta atque patientiam : haec velutin quodam ihealro,
illa in secrclo : speclatur isla , illa abscondilur. Idco bouus
aliileta ait : o Spectaculum facli sunius huic uiundo ct An-
igelis'^. »Dignus sane qui spectarctur ab Angclis , cum
luclarctur, ut ad Ghristi bravium pcrvenircl; cum ccrla-
rel, ut in terris vitam Angelorum instilucret, in C(cIo ne-
quitiani Angelorum refelierel : colluclabatur enim nequi-
liisspirilalibus. Meritomunduscum spectabat , ut uiundus
imitarelur.
LXXII. Haec ergo vita in stadio, illa in spelunca : hajc

Hebr. xi, 34. — • i Cor. iv, g.

 EPISTOLiRJJM CL\SSH I. I H
adversus confnsioncin sa^culi , il!a oflversns caniis apjio-
lcnliain : hccc subjicicns, illa rcrusijicns coqjoris voiup-
lales : htcc graiior, illa tulior : hncc so ijjsam regens, iila

scmet ipsam coerccns : lUraque lamen se abnegans, ul liat

Chrisli; qnia perreclis diclum est : « Qui vult post me ve-

«nire, abnegct sc ipsum sibi , et lollat cruci^m suam, ct
i»sequatur mc*. »Sec[uilur crgo Chrislum, qui polestdi-
cere : « Vivo autem jam noncgo, vivit vero in me Cliris-

LXXIII. Negabat sc Paulus, cum scicns qnia vincula

et tribulationes eum manerent in Ilierusalcm, volunlarius
se oflbrret periculis,dicen5 mcam cha-
: «Nec facioanimam
» riorem mihi, dummodo consummem cursum meum ct ,

• ministerium verbi, quod accepi a Domino Jesu'. »Doni-

que circumstanlibus plurimis, jiloranlibus et obsccrjinli-
bus, uon rellexit animum ila fides prompta dura sui cen- :

sorest!
LXXIV. Hebc ergo dimicat, illa se rcmovet : hsec i!k-
cebras vincit, illa rclugit : huicmundus Iriumphalur, illi

eXulat : huic mundus crucifigitur, vel ipsa mundo\ illi

ignoratur : haic plura tentamenta, et ideo major victoria;

illi infrequenlior lapsiis, facilior custodia.
LXXV. Denique ipse Elias, ut confirmarctur verbuin
oris ejus, missus cst a Domiiio , ut sc ad torrcntem abs-
condcrct Choralh^ Minabalur Achab, minabalur Jeza-
»bcl, limuil Elias ct cxurrexit% et ilerum in virlnte cscae
intclligibilis quadragiuta dicbusambulavit , et quaclraginla

noclibus uscir.c ad mcnlcm Dei Choreb, et inlroivit in

speluncam, et rcquicvit ibi; et sic posl(;a missus est , iit

ungeret regcs. Dnralus igilur ad paticntiam cst sollicilit-

'
Mallli. XVI, 25. — » Galul. ii, ao. — ^ Acl. xx, 2^, cl seqij. — * (Jiilat.

V!, i4- — '5 Rcg. xvti, 5. — "'

IJ. Mx, 8.
 ,;

1.52 h. AMBROSIl

dinuni incolatu , et tanquam pastus ad virtulis adipalem

agrcsli alimento processit fortior.

LXXVI. Joannes quo»^ue in deserlo adolevit , et Domi-

num baptizavit*; et constanliam illic prius exercuit, ut
poslea rcji;em increparet.
LXXVII. Etquia de sancli Eliae habitatione desertino-
Tiiina locorum non otiosa quasi lcriali pra.'terivimus , quid
significent rcpetendum videtur. Missus esl Elias ac torren-
tem Choralh, ibi eum corvi alebant, mane panem affere-
hant, ad vesperam carnes. Non immerito mane panis af-
fcrebatur; quia conllrmat cor hominis', Quo enim cibo
nisi mystico aleretur Prophela ? Ad vespsram caro minis-
trabatur. Inlelligequae legis, quia Ghorath intelleclusest
Choreh omne cor, vel quasi cor dicitur, Bersabee quo-
qne puteusseptimi , aut juramenti latinainterprelatioest.
LXXVIII. PrimumEIiasin Bersabeeconcessit adsanctae
Lcgis mysteria, divinique juris sacramenta : postea adtor-
rcntem millitur, ad illum fluminis iuipetum, qui Inetificat

civllalcm Dci^ Utrumque adverlis unius aucloris Tcsta-

mcntum : vetus Scriplura quasi puteus profuuda alque
obscurior , unde cum labore haurias : non plena; quia
adhucqui implereleam, non venerat. Deniquepostca ail:

« Non vcni Legem solvere, sed implere^ »ldeo ad flu-

\inm transire Sanclus a Domino jubetur° quoniam qui ;

dc Novo Teslamento biberit, non solum flumen est, sed

ctiam flumina de venlre ejus flucnt aquae vivai\ flumina
inlellcctns, flumina cogitationis, flumina spiritalia ; quai

tamen pciTidiae aruerunt tempore, ne sacrilegi biberent

polorcnt perlidi.
LXXIX. Ibi Prophetam Domini agnoscebant corvi,
quem uou agnosccbant Jud;ci. Pascebant corvi quem ge-

'
h\n'.. m, J!. I f if). — • r.-ul. ciii, i5. — ' 1(1. \i.v, 5. — < Maltli. v, 17.

— * 3 Reg XVII, 5. — « Joa . tii, oH.

 ,
:

BPISTOLARUM CLASSIS I. l53

nus regale illud elnobile persequebatur. Quac est Jczabel

quae persequebatur' , nisi Synagoga, vane fluens, vane
abundans Scripturis, quas neque custodit, neque intelli-

git ? Quicorvi pascebant , nisi quorum pulli eum invocant,

quorum jumentis dat escam ut legimus
, , « Pullis corvorum
» invocantibus eum ". » Sciebant illi corvi, quem pascerent
qui juxta intellectum erant, et ad illum cognitionis sacPc-e

fluvlum escam vehebant.

LXXX. Pascit Prophetam , qui intefligit, qui cuslodit
quoG scripta sunt. Dat ei succum fides nostra, dat ei ali-

mentum noster profectus : mentes ille nostras sensusque

pascitur , in nostro scrmo ejus intelleetu epulatur. Damus
eimanepanem, qul in himine Evangelii positi, conferi-
mus ei nostri firmamenta cordis. His alitur, his viget his ,

jejunanliuni rcplet ora, quibus Judaeorumperfidia nullum

fidei cibum subminislrabat. Jejunus est ilHc omnis sermo
prophellcus, cujus adipem interiorem non vident, exesus
et tenuis ,
qui impinguare eorum fauces non polest.
LXXXI. Fortasseideo defcrebant ad vesperam carncs',
quasi fortlores cibos ,
quos infirmi ingonio Corinthil non
potcrant sumere; et ideo lacte potabantur Apostolico".
Esca crgo forticr ad vcsperam mundi hnjus deferabatur ,

mane panis. Et ideo quia Dominus hanc ministrari man-

davit ahmoniam , bene ilhid prophelicum dici ei hoc loco
convenit : « Exitu matutino et vespere deleclabis ; >>et in-

fra : «Parasticibumillorum; quiaita est praeparatlo cjus^»

LXXXIL Sedsatis de magistro diclum pulo, nuncdis-
cipulorum vilam pcrsequamur , qui in illam se laudem in-
duerunt , hymnis dies ac noctes personant. Haec nempe
Angeloruni miUlia est semper esse in Dei hTudibus, ora-
tionibus conciiiare crebris, atque exorare Dominum:stu-
:
Reg. \Mi,6.— ' ?>.>\. cxLVi, 9.— 3 3 Rog. xvii, 6.— 4 1 Cor. iii, 7.

— 5 I'sal. L\iv, 9.
 ,»

i54 s. AUBnosii

dcnt Icctionl, vcl opcribus conlinuis menlem occnpant

scpar;\li a coclii uiiilicrnm, s«bi ipsi inviccin Inlam \)rx-
bcnt cuslodiam. Qualis hacc vila, in (jua niliil sil quod li-

mcas, ct qnod imitcris pUirimnin adcst? Jcjunii labor

compcnsaUir mcnlis placiditale , Icvalnr nsu, suslcnlatur
olio, aut laIIilurnc|;olio : non oncralurmundisollicitudine,
non occupalur alienis ujolcsiiis, non urgclur urbanis
discursibus.
LXXXIII. lluic vcl servando , vel cdocendo muneri
advcrtilis qualis adhibcndus magisler sit, qncm rcperire
possumus , si vestro unanimilas aspirct , si vos donclis in-
vicem vobis , si quis ab altero selajsum pulal'. INon enim
h.TC sola cst fornia jusliliae . ut non locdas eum ,
qui tcnon
laescrit; scd eliam illa , ut ctiam ei remitlas , qui lc laese-
rit. Lncdimur plcrumque fraude alterius , dolo proximi :

numquid hoc virtulis pulamus , ut dolum dolo ulciscamur,

fraudcm refcramusfraudibus? Elenimsi juslilia virtus est,

crimlne debct vacare, nec improbilalem improbilale rcfel-

lere. Qnx cnim virtus hoc quod in altero ipse

a le fieri,

punias ? Contogio isla improbitatis non ullio est nihil au- :

tem intercst cui malefacias , utrum juslo an injusto cum , ,

te malcfaccre non oporteat. Neque distat quomodo ma-

lignus utrnm vindicandi studio an volo nocendi cum
sis , , ;

malignilas in ulroquc gcMiero non carcat rcprehcnsione.

Nam mallgnum esse ab injuslo nihil distal; ideoque tibi
dlclum est : « Noli malignus cssc inler malignanles, nequc
«lemulalus fiieris facienles iniqnilatcm^; oel supra idem
ait : (I Odio habui congrcgalioncm malignanlium \ » Omnes
ulique complcxus est, nullum excepit : malignitalem le-
nuit, non causam inlcrrogavit.
LXXXIV . QuiC autcm melior forma quam juslitla) di-

vinnc? Dicii enim Filius Dci : « Dlligile Inlmicos vestros.

* Fphfs. IV. '2. — ' P»:(!. x^K^?-'. 1. -- ' Id. \X'.', 5.

 EPISTOLARUM CLA8SIS I. l55
Et iteruni diclt : « Oratc pro pcrscquentibus etcalumnlan-
» libus vos*. «Eousquc
studium adimit ultlonls, perroclls
ut laedcntium charitalora imperct. Et quoniam in veteri
Scriptura dixcrat : «I\Iihi vlndictam, ct cgo rotribuam^,t
in Evangclio ait orandum pro iis qui lacscrint; ne in eos
vindlcct, qiii vindicandum promisit : vult cnlm ex tua di-
mltterc vohuilalc, in quo cx sua convenilur promissione,
quod si vlndlctam rcqulris , habes qula Injustus ampllus
suls punltur oj)InIcnibus quam judiciarils severitallbus. ,

LXXXV. Et quonlam nemo polest esse slne ah*quibus

adversls, id aganius, ne nobis nostro villo adversa accidant.
Ncmo enim gravius alleno condemnatur jndlclo , quara
inslplcns suo, qui sibi auclor est malorum. Unde molcsla
01 plcna conlentlonis decHnemus ncgotla quaj neque ,

fructura habent , ct impedimcnlum aficrunt. Quanquam

id agere dcbemus, ne nos arbitrll nostri poenitcat, aut
facti ; Prudenlis cst enlm prospicere, ne frequenter eum
poenileat sui ; nunquam enim pcenltere sollus est Dcl.
Quis vero juslitla) fruclus, nisi menlls tranquillilas? Aut
quid est juste vivorc, nisicum tranquillitatevivere? Quahs
forma fucrit domini , lalis lotius domus est stalus. Quod
si domui quocruutur isla, quanto magis in Ecclesia, o Lbi
i et dlves et pauper, servus et hber, Groccus ct Scytha, ho-
Dnoratus et plebeitis , omncs in Ciiristo unum sumus'? »

LXXXVI. Neiuo pr;csiMnat , quia dives cst, plus slbi

dcferendcnn. IIlc ost dlves in Ecclcsia , qui fide dives cst;
fideli enim tolus mundus dlvliiarum cst^ Quid mirum si

mundum fidclls possidet, qui possidet Christi haeredlta-

tem , (\ucc preliosior cst mundo? « Sanguine prctloso
«redcmptl cslis % » omnlbus ullquc non solis pecunlosls
dictum cst. Scd si vullis divllcs esse, sequimini dicen-

'
Mallh. V. ii. — » Deiit. xxxii, 55. — » Cola5s. m, n. — < Prov.
XVII ,5. — * 1 l'elr. i, 15.
 ,

i56 S. VMRROSII

leiii : « Sancti in omni conversatione estote*. »Non solis

divilibiis dicit, sed omnibus; tjuia sinc discrimine pcrso-
narum judical, ut bonus tcslis ejus Apostolus dicit : El
ideonon in remissione, non in fastidio, non in exaltalione

cordis : sed a In timore , inquit, hoc incolatus vestri tem-

»pore convcrsamini^. » Tcmpus accepistis hac in terra,
non perpetnitatem : ipsi tempore utamini, qui sciatis vos

mig^raturos.
LXXXVII. Nolite in divitiis confidere; quia omnia illa

hic relinquuntur, sola vos comitabitur fides. Erit sane

ctiam justitia comes, si fides praevia sit. Quid vos palpant
diviliae? u Non auro vel argento , » non possessionibus
uon sericis vestibus, « De vana veslra conversatione re-
» dempli estis : sed prelioso sanguine Christi Jesu'. »

lUe ergo dives est, qui fuerit haeres Dei, Christi cohaeres.
Noli pauperem contemnere , ille te divilem fecit. Noli
egenlera fastidire : « Iste pauper clamavit , et Dominus
Bcxaudivit eum". » Noli inopem refutare : et Chrislus
pauper factus est, cum dives esset : sed propler te pau-
per factus est;ut te inopia sua divitem faceret. Noli quasi
dives te attollere : sine pecunia misit Apostolos suos.
LXXXVIII. Dcniqueprimuseorum dixit «Argentnm et :

» aurum non habeo \ » Gloriatur in paupertale, quasi refu-

gial conlarainalionem. « Argentura, inquit et aurum non ,

» habeo »non,aurum et argentum. Nescit ordinem qui

:
,

nescit usum. « Argenlum et aurum non habeo,»sed fidera

habeo. Salis divessum in noraine Jesu, quod super omne
fiomcn esl^ Argentum non habeo, sed nec requiro; au-
ruui non habeo , sed ncc desidero : sed habeo quod vos
divitcs non habetis, habeo quod pluris csse etiam vos ar-
bilreuiini , ct dono p;uipcribus; ut in nomine Jesu dicara :

« Convalescilc, manus remissic , et genua dissolota^ »

' 1 Pelr. 1,10,— • Ibid. 17. — * Ibio. i8 el 19 — < Psal. xixnr, 6.—
» Ac(. m, 6. — e Pliili J. n, y. — 7 lyji. xwv, 5.
 ,

EPISTOLARliM CLASSIS I. l5j

LXXXIX. Sed si vullls dlviles csse , eslolc pauperes.

Tunc erilis per oinnla diviles,si rueritls pauperes spiriui' :

INon census dlvllcm, sed animus facit.

XC. Sunt qui se humiliant in nuillis divitiis, et rectc,
ac prudcnter; salis enim dives oniulbus natura lcx cst
cui cito invenias, quod abundct cupiditalibns auteui :

omnis divitlarum abundantla inopia est, Denique ncmo

pauper nascitur , scd fit. Non ergo naturae paupertas, sed
opinlonis est; ideoque clto invcnltur dives naturac, dllTi-

clle cupiditati. Etenim quo phis unusquisque acquislerit,

phis sitit, et quasi quadam Inardescit ebrielale cupidlla-
tum suarum.
XCI. Qaid quasi necessarium quserllis cumulnm divi-
liarum ? Nihll tam neccssarium , quam cognoscere quid
non sit neccssarium. Quid in carnem rctorquelis cxcusa-
tionemPNon corporis ventcr insatiabllem , sed menlls
avaritia faclt. Numquid caro spem fuluri abslulit? Num-
quid caro spirllahs graliac suavitatem ademlt? Numquid
caro fidem impedivit ? Numquid caro ahquid tanquam
furiosis dominls, vanis opinionlbus adjudlcavit? PIus amat
caro moderatam frugalltatem ,
qua exilur onere Induilur ,

salubritale; quia solhcitudinem deponit , assumit tran-

quiUitatem.
XCII. Sed nec ipsae Dcnique
divitiae vllupsrablles.
« Redemptlo animae viri »
quonlam
, qul pau-
divitlae ejus^;

pcri donat , redlmit animam suara. Est ergo et his male-

riahbus dlvitiis vlrluli locus. Quasi gubernatores estis in
niagno mari. Si quls bene gubernat suum navlgiimi, cito
transit frelum , ut perveniat ad portum qui aulem ncsclt
;

regere suum censum , onere suo mcrgitur. Ideo scriptum

est : « Possesslo divitum clvitas firmissima'.»
XCIII. Quaj esl ista , nisi Ilicrusalem : quoe in c«Io cst,

' Malth. V, :>. — ' rcav, Mii, 8. — » M. x, i5.

 »,

l58 •. AMBROSir

iii (\na rcgniim est Dci? Bona lia?c posscssio, qn.x frnclus
j)crpcluos facit, Bona posscssio ,
qnac non hic rclinquilnr,
scd illic possidclur. In hac posscssione qui fuerit, dicit :

Porlio inea Dominus'. » Non dicit : Porlio mea ab illis

usque ad illos porrccla ct difTusa lcrminos. Non dicit :

Porlio mea inlcr illos vicinos , nisi forlc inlcr Aposlolos,

inter Prophclas, inlcr sanctos Domini ; hoec est cnim juslo
porlio. Non dicit : Porlio mca in pralis , non in sylvis

non in canipis; nisi forle in campis sylvac, in quibus in-

vcnilur Ecclcsia « Invenimns eam
, de qua scriplum est :

»Non dicit Porlio mea grcgcs equo-

nin campis sylv£B*. :

rum « Mcndax enim equus ad salulcm^ » Non dicit

: :

Porlio mea armcnta boum asini, ovcs; nisi forle inler ,

illa se numerat armcnla , qua; ag;noscunt posscssorcm

suum *
: ct in illa asina vult consortium haberc, quai non
refugit prascpc Chrlsli : et illa ovis sibi porlio cst ,
qtuiB

ad immolandum ducla cst, ct Agnus coram londente

ille«

j»sinc vocc,quinon aperuit ossuum^; » cujus in humili-

talc judicium cxallalum est. Bcne ait « Coram tondcute,
:

quia superfliia, non propria iu illa deposuil crucc : qui

corpus exuit, non divinitolcm an^isit.

XCIV. Non quicumquc ergo dicit : «Porlio mca Domi-

nnus. » Non avarus dicil; qiiia vcnil avarilia , et dicit :

Mca porlio es cgo le subditum , habul, mihi servisli, mihi

le in illo auro vendidisli , mihi lc in illa posscssione adju-
dicasti. Non dicit luxuriosus: Porlio mca Chiislus; quia
venlt luxuria, ct dicit : Mca portio cs , ego te in illo mihi
mancipavi convivio , illis te cepi epularum retibus, ego
le addiclum lenco gulae tuac chirographo. An ignoras
quia charius fuit mensju U\cc quam vitaj prelium ? Tuo lc

judicio revinco : ncga, si polcs, scd negare non poles.

Psal cwiii, c)4' — * IJ. cisxi, 6, — * IJ. xxxii, i-. — < Isai. i, 3. —
• Id. tiii, 7.
 epi.ntolarum ci-Assis r. j og

Dcnlqne nihil ad vitam reservasli , [otiini ad mensam ex-

pondisti. Non polest dicere adultcr : « Porlio mca Domi-
flniis; r, qnia venit libido , et dicit : Ego snm tibi porllo,
rnihi le In illins adolcsccntuloe addixisti amorc , in illius

nocle meretricls In meas leges, In mea jura migrasti. Non

dicit prodllor : Portio mea Christus; quia slatim irruit In
eum nequilia mali, et dlcil: Fallit te, Domine Jesu, mcus
est isle.
XCV. Ilabemus exemplum, qula cuni Judas panem a
Christo acceplssel% immisit so in corejus diabolus, qnasi
possessionem suam vindicans, quasi porlionis suce jus re-
tinens, quasi dieens : Non esltuus Isle, scd meus meus :

cerlc mlnlsler, tuus prodilor; mcus plane Isle est. Dcni-

que tecum recumbit , et mihi servit : lecum cpulatur, ct

mecum pascltur : a le panem accepit, a me pecuniam :

tecum biblt, d; mihi tuutn sangninem vcndidit. Quara

vera diceret, probavit. Denique Chrlslus reccssit ab eo,
ipse quoquc Judas rcliquit Jesinn , secutus diabolum.
XCVI. Quam multos dominos habet, qul unnm refii-

geril ! Sed nos non refoglanius. Quis refuglat eum qucm

sequunlur aliigati vinculis, scd vlnculls volunlariis, quaa
solvunt, non alligant, quibns \incti vinculls glorlanlur
dicenles : « Paulus vinctus Jcsu Christi, ct Timolheus^ : »

Glorlosius ab hoc slringin)ur, quam aliis absolvimur et

relaxamur. Quis igllur fugiat pacem ? quls fugiat salutem ?

quis fugiat misericorcliam ? qiiis fuglat redeniplionem?

XCVIf. Videlis, filii . quales cvaserlnt, qui hsec sccutl
sunt, quomodo operenlur defuncti? Quarum viriulum
laudem miramur, carum studeamus adipisci Induslriam :

ct quas pra.>dicamus in alils , eas in nobis taciti recognos-

camus. Nihil niolliculum , nihil infractum ad laudcm per-
venil : « Piegnum cislorura cogilur, ct cogenles diripiunt

» Joan. xui, 2, — > Pliilem, i.

 ;

j) illiul'. nFcstinanles palres agmun mantldcabant. Fcslina

est fides , alacris dcvotio, spes implgra : conlradictiones

animi non auiat, scd tradnctionem ab infrncluoso olio ad

fructum laborura. Quid in craslinum diflers ? Potcs et
hodicrnam diem lucrari; cavendura est enini ne et illum
non tencas, et hnnc amittas. Non exigunm detrimentura
cst vel horae unius : et una hora lolius vitae portio cst.

XGVIII. Sunt juvenes, qui cilo vohuit ad seneclutem

pervenire; ne subjaccant diulius soniorura arbitrio ; sunt
etiam senes, qui vchnt, si possint, ad juventutem rcdire.
Quorum studium neutrum probo; quia juvenes fastidiosi
prnesenlium, quasi ingrati raulationom vivendi requirunt,
senes dilationem ; cum possit et juvenlns senesccre mori-
bus, et scncctus virere operibus. Neque enim cmendatio-
nem morura raagis aetas afTert, quara disciplina. Quanlo
ergo magis nos oportet spera atloUere ad regnura Dci,ubi
vitae novilas, ubi gralia; erit, non retalis commutalio?
XCIX. Non olio.non somno merccs paratur. Nullum
opus dormientis est , nullus fruclus otii : imo magis dis-

pendium. Otiosus Esaii amisit primalus bencdiclionis^

quia maluit cibura accipere, qnam quaercrc. Laboriosus
Jacob apud utrumque parenteni invcnit gratiara.

G. El tamen cum snperior esset Jacob virtuto et gratla,

cessit fratris indignationi, qui sibi prnehilum fralrem ju-
niorem dolcbat. Ideo scriptum est :a Dale locnra irae', »
ne aUerius indignatio te quoque in pcccatura trabat, dum
vis resistere, dura vis vindicari. Potcs ct ab iUo et a le re-

movere culpara, sicedendum pntes. Imilare Palriarcbara,

qui de consiUo matris longinqua peliit'. Et cujus matris?
Rebeccae utique, lioc est ,
palientiac. Gnjus enim nisi pa-
lienlite boc consiUurn essc poterat? Amabat nialer flUura;

Malih. XI, 12. -^ » Gen, xwn. 35. — ' Rom. xi.', 19. — < Geii,

XXYll , 43.
 ,

EPISTOLiRUM CLA»S1S I. l6l

maluit cnim sibi eum exulare quaui Deo. Et idco quia

bona mater, utrique detulit, juniorl tamcn filio benedic-
tionem,quam conservare poterat dedit;non enim fihum ,

filio sed impigrum otioso praelullt, fidelem infido. S>>'d

,

etiam filio ipsi seniori non parum conlulit amandando mi-

norem filium, ne parricidium faceret.
CI. Itaque qnoniam ob pietatem non propler improbi-
talem exulabat a parenlibus, loquebalur cuui Deo , ougo-
batur censu , liberis ,
gratia. Neque istis elc\lus est , csim
fratri occurreret : sed humiliatus adoravit, non ulique
illum imraitcm , illnm furibundum, illum degenerem ; scd
eum quem in fratre considerabat. Ideoqne adoravit sep-
ties , numero scilicet romissionis (54);qnia non hominem
adorabat, sed cum quem ,
in carne hominis csse veiitn-
rum prrevidebat spiritn , ut tolleret peccata mundi '. Qnod
tibi ex Pelri responsione aperitnr mysterinm, dicente eo :

« Si peccaverit in me frater raeus, quotics remittam ei ?

» Usque septies^ .^ » Vides qnoniam peccatorum remissiv)

typus est illius magni sabbati, illius quietis perpetnas gra-
tiae ; et ideo contemplatione donatur.
CII. Sed quid sibi vultqnod et uxores, et filios , etom-
nes disposuit suos, et praecepit ut et ipsi adorarent super
lerram'?Non utique ut elementum , quod plerumque
replelnr sangnine, in quo officina est scelerum, aut vnsfis
plerumque horret cantibus, aut praeruptis rupibus, aut
sterili et jejimo solo sed ul carnem praBsidio noLis fuln- :

ram. Et forlasse hoc iliudest mysterinm , qnod te docnit

Dominus dicens «Non solum : seplies, sed ctiam septuagies

Bseplies*. »

CIII. Et vos igi^ur donalc injurias vestras^ utsilisfih*i

Jacob. Nolilc exasperari sicnt Esaii. Imitamini sancltim

' Jo;:n." ), 20. — »-Mali!j. xviii, 21. — ' (ien. xi;\ii, G. — 4 JIjhIi.
xvm, 22. — * ('(>l'i»_- 11!, 10.

J.XJI. I 1
i5a s> 4MOROS11

Davul ,
qul lanquam bonus niagisler reliquit nobis quod
iniilarouiur , dicens : « Pro co ul (liligorcnl nie, delrahe-
»banl niilii : c^o aulein orabaui' ; » el cuui malediccrclur,

orabat. Bonum sculum oralio, qua conlumeliaexcludilur,

nuilodicluui repcllilur, cl in ipsos (lui malodixcrlnl , Ire-

qiicnler rclorquelur; ul suo lelo VMlucrcriUu" « Maledicent,

oiuquit, cl lu beucdicos *. » Ambicnda bomiuum maledic-

lio, quoB acquirit Dominicam bcnediclioncm.

(UV. Quod supcresl, cbarissimi, considorale quia Jc-
sus cxlra porlam passus est , el vos ogrcdimini de b;ic ler-

rcna civilalo ^; quia civilas vcslra supcrior csl Uiernsalcm.

Ibi convcrsamiui , ut dic;itis : « Noslra iiulem conversalio
V in ccelis est'. » Idco Jcsus cxivil dc civilale, ut vosexeun-
les de boc mundo, supra munduin sitis. Moyses solusqui
Deum videbat,exlra caslra habebat tabernaculum, quando
loquebatur cum Dco* ct bosliarum, qua; pro peccalo :

fiobant sauguis quidom

, allarilius inrcrcbalur, corpora au-
tera extra caslra comburebantur'': quia nemo inlra mundl
hujus villa posilus pcccalum depoiiit , nec sanguis ejus
acceptus est Deo , nisi de corporis hujus exeat inquiua-
mento.
GV. Hospitalitalem diligile, per quam sanctusAbraham
invenit graliam Cbristum hospltio suscepit, filium Sara
,

roeruit eflaila jam scneclute' : Lot quoque Sodomilani

excidii evasit ignem*. Et tu potes suscipere Angelos, si

advenientibus hospilium luum olForas. QuiddeRahab di-

cam ,
qu;e boc munerc invonit salulem^ ?

CVI. Compatimini iis qui alligali tonentur vincuh's, lan-

quam simul alligati. Consolamiiii in luclu posilos : « Molius

rest enim ircin domum luclus quam in domum gaudii'".»

Illic oflicii meritum boni, hic vitium lapsus rcferlur. Pos-

• P«al. f.Mii, 4. — • aS. —
Il,il. » llelir. xm. 12.— « Pliilip. m. 10.—
« Exod. xxMiN 7. el fcqq^ — wix, ^ 1<1. 1 a et i3. — • 7 (Jtn. .wiii, 5, el

spqq. — * M. x'«, 2> ft scqq. — i» Joui'-. 11, i, ct seqq. — 1» Eccli, vi., 0,

 »

EFISTOLAfiUM CLA.8SIS I. l63

tremo illinc mercedem spcrans, hic recepisli. Sentite de

laboranlibus tanqiiam simul laboranles.
CVII. Mulier viro deferat , non serviat : regendam se
prwbeal, non coercendam. Indigna esl conjugio, quae digna
est jiirgio. Vir quof|ne uxorem tanquam gubernalor diri-
gat, lanqiinm consortcm viloe honpret, parlicipet ut cohae-
redem gralia*.

GVIII. Malres, ablaclale fjlios, diligite eos ; sed orate

pro iis ut longncvi super lerram sint, non in lerra , sed su-
per terram , nihil cnim iongaevnm in hac lerra; et quod
est diu, brcve est el magis lubricum. Monete eos ut ma-
gis crucem Domini tollant, quam hanc vilam diligant.
CIX. Miiria maler Domini ante crucemfilii slabatrnul-
lusme hocdocuit, nisi sanclus Joannes evangelista*. Mun-
dum alii concussum in passione Domini cpnscripserunt
ccelum tencbris obdnclum, rcfugisse solem in paradisum ,

lalronem, sed post plam confessionem receptum*. Joannes

docuit quod alii non dococrunt, quemadmodum in cruce
posilus malrem appeUaverit, pluris pulans quod viclor
suppliciorum pietcvlis olficia malri exhibebat, quam quod
regnum coeleste donabat. Nam si religiosum est, quod la-
troni donatur venia; mullo nberioris pielatis est quod a ,

filio maler lanto afTeclu honoratur «Ecce, inquit filins : ,

stuus.... Ecce matcr lua'.» Tcstalur de cruce Christus,

et inler Matrcm atque Discipulum dividebat pietatis ofli-

cia. Condebat Dominus non solum publicum sed eliam ,

domesticum testaraenlum, et hoc ejus testamenlum sig-

nabat Joannes , dignns tanto testatore lcstis. Bonum les-

tamentum non pecuniae sed vilae aeternae quod non atra-

, :

mento scriplum est, sed Spirilu Dei vivi qui ait:«Lin- ,

• gua mea calamus scribae velocilcr scribentis*.

« Joan. XIX, 25. — « Millh. \xvii, 45, et Luc. xxiii, 43. — ^ Joan. xix,
37. — 4 P^al. \uv, 1.

II.
 :

i^i 8. iMBnosii

(iX. ScJ nec Marla niinor, qiiam malrem Chrisli de-

cehat. Fngicnlibns Aposlolis , anle crnccm slabat, et pils
speclabat ocnlis filii vulnera ; quia expectabat non pigno-
ris mortem , sed mnndi salulem. Ant forlasse quia cog-
noverat per filii mortem mundi redemptionem aula rega-
lis, eliam sua morle putabat se aliquid publlco addituram
muncri. Sed Jesus non egebat adjulore ad redemptlonem
oninium, qui omnes sine adjutore servavit. Lndeet dicil

oFactussum sicnt homo sine adjutorio inter mortuos 11-

»ber'. »Suscepit quidem afFeclum parentls, sed non qutc-

slvit allerius auxilium.
CXI. Hanc imilamini, matres sanclae, quse in unlco
filio dilectissimo tantum maternae virtutis exemplum edi-
dit; nequc eniui vos dulciores liberos habetis, neque
illud Virgo quojrebat solalium, quod allum posset gene-
rare fillum.
CXir. Domini servis Imperale non quasiconditlono snb-
ditis, sed ila ut nalurae ejusdem cujusvos estis, consortes
cos esse memineritls. Servi quoque dominls servlre ciim
voluntate'; elenim unusquisque quod natusest, patienler
debet suscipcre : nec solum bonis , sed etiam asperis obc-
ditc dominis. Nam quie est vestrae servitutis gralia, si bo-
nis servlatis sedulo ? Scd si eliam asperos promereamini;
nam libcrl quoquc nullam habent mercedcm si peccau- ,

tes punlanlur a judicibus scd illa merces est si eliam

: ,

non peccanles. Et vos ergo conlemplatione Dominl Jesu

eliamsi difficilibus servlatis dominis cum palicnlia, mcr-
ccdFm habebitis. Siquldem Ipse Dominus juslus ab Injus-

iis passus est, et paticntia mirabili peccata noslra suas ai'-

fixit cruci : ut qui illum imitatus fuerit, peccata sua san-

guine suo dilual.
CXIII. Adsummam, convertimini omnes ad Dominum
> Ps:il. i.\\x\i'. 5. — Petr. iS. » 1 ii, .
 EPlSTOLVnUM CLASSIS I. lG5

Jesum. Sit in vobis vilnchiijiis delectallo in bona conscicn-

tia , paticntia morlis cum spe immorlalitatis, confirmatio
resurreclionis cum verjtas cum simplicitate,
Ghristi gratia ,

fides cum confidenlia ahstinentia cum sanctitate, indus-

,

tria cum sobrietate, conversatio eum modestia, eruditio

sine vanitate, sobrietas doctrinae, fidehtas sine haeresis
temulentia. Gratia Domini Jesu Christi cum omnibus vo-
bis. Amcn.
ih^ \MBR0SII

CLASSIS II.

EPISTOLA LXIV.

Irenceo ro^anti cur manna qiiod olun p(uit Israelitis,

Christianis non pluat; rcspondet manna Dominicl
corporis tjpuni fuisse, ac proinde ubi hoc prcesens da-
tum cst, illud cvanuisse. Addit insupcr in eodem ex-
titisse figuram sapienti(V , qu(c verus- animarum ci-
bus est , et cujus subtililas cx variis Scripturcc locis
commendatur.

Ambrosius Irenaeo salnlem.

I. QuyERis a me cur Dominus Deus manna pluerit po-

pulo palrum, et nunc non pluat. Si cognoscis , pluit, et
qnolidie pluit de CfElo manna servientibus sibi. Et corpo-
reum quidem illud manna hodie plerisqne in locis inve
nilur : sed nunc non est tanti res miraculi ; quia vcnit qnod
pcrfcclum est. Pcrfcclum aulcm panis de crclo, corpus
ex Virginc, dequosalis Evitngclium ledocct. Quanlo pnc-
slantiora hacc supcrioribus? Uhidenim manna,hoc cst, pa-
nem ilhim qui manducaverunt, morlui sunl';hunc aulcm
pancm qui manducaverit, vivct in aelernum.
II. Sed est spirilale manna , hoc est, phivia spirilalis

sapientiae, quae ingeniosis ct qurcrcnlibns de crclo infim-

(lilur, cl irrorat menles pioruui, elobduicat lauccs eorum.
Qui igitur intellcxf rit inlusioncm divinae sapienliae, delec-

> JoaD. Ti, 59.

 EPISTOL.VRUM CLASSIS II. 1
67
lalnr, nec allnm cibtnn requirit, nec in solo pane vivit ,

scd in omni verbo Dei'. Qui curiosior fiierit, qiiaerit quid

sit istud (|uod melle dulcius sit. Rcspondet illi minisler
Dci : « Ilic est panis, quem dcdit tibi Deus manducare'.»
Quid sit istc panis , audi : « S-^rmo, inqtiit , quem ordina-
» vit Dcus. » Haec crgo ordinatio Dci , hnec alimonia alit ani-

mam sapientis, et illiimiuat alque obdulcat , resplendens

verilalis corusco, ct mulcens lanquam favo quodam , ita

diversarum virlutum suavilateet scrmonesapicnliae : o Favi

1 enim mellis sermones sunt boni', ariicut scriplum esl in

Proverbiis.
III. Cur antem minutnm sit, causam accipe; qnia ct

granum sinapis minutum cst quod comparatur regno ,

coblorura* et fiJes qnre sicut granum est sinapis, polest

:

nionles tollcre ct jaclare in mare^ EtdFcrmenlo simile

,

))est regnum coelorum quod abscondil mulier in farina^ ,

» mensuris tribus, doncc fcrmcntclur lotum'. »EtMoyses

caput viluli aurei comminuil sicut pulvcrem et misil in ,

aquam, et dcdit populo bibere' incritssatum enim erat ;

cor eorum pcrfidioc immanilale, ut cmolliretur (o5) et fidei

sumerel sublililatem. Dcnique illa mnlier, quoe bcne emo-
lucrit, assumetiir : ca autem (|ute male emoluerit, dere-
linquetur '.

IV. tmole ergo et lu fidem tuam, ut sis sicut illa snima

quae Christi in se charitalem cxcitat, quam mirantur as-
cendenlem \irtulos ccelorum; quod sinc oflensionc ascen-
dat, el cx Iioc muhdo ascendat cum laclilia et jucundilate :

sicul vilis propago, etsicutfumus se ad superna subr-gof,

flagrans odnreLJi rcsurrcclionis pia3 , et suavilalcm fidei,

sicul habes scriplum : « Qune c»t hocc, qu.-e ascendit a de-

' Mjlih. IV, 4. — • Exoil. XVI, i5 cl 16. — 5 Prov. xvi, ai. — Luc *

Tiiii, 19. — ' M. XVII, C. — 6 IJ. xiii, ai.— T ExoJ. n\xi>, 10. — Maiih.
s

xxiv, 4 I .
 :

l68 S. AMBROSIl

»s(Tlo, sicnl vills propngo fumo incensa, odorlficala mir-

»rhael thiirc ah oninibus pulvcribus ungucnti' ?

V. Pulchre subtihtatem ejus expiessit pulveris compa-

ratione et unguenti commemoratione; quia in Exodo
sublilo legimus, et cx mullis compositum lliymiama illud
esse incensum propheticunj, quod est sanctorum oralio^;

ut dirigatur in conspectu Domini, sicut et David dicit

« Dirigatur oratio mea, sicut incensum in conspectu tuo*. »

Dcnique graecus Ka.Qiy^uvS/iTw r, ixpo^yfoy^n piy wj ^-jjutaua tvw-

7TC0V ^oj dixit. Et in Apocalypsi Joannis legimus quiaa Ste-

»tit Angekis ante allare, habens thuribulum aureum, et
B dala sunt ei thvmiamata mulla de orationibus sanctorum
«omnium. Ei ascendit, thymiamatum ora- inquit, fumtis

nlionum sanctorum de manu Angeli in conspectu Dei\ »

VI. Et umhilicus animag ac venter suhtihs est ilHus,
quae ascendit ad Chrislum ; ideoque laudatur voce sponsi
dicenlis : « Lmbihcus tuus crater tornatihs, non deficiens
smixlo, venter tuus acervus tritici minuti interliUa^ »

Est cnim in omni doclrina tornatus, et potus spirilalis non

deficiens plenitudinc, et ccelcstium secretorum cogni-
lionc. Yenler quoque anima^ mysticus, sicul umbihcus,
quo venlre non sohim fortem cibum sumit quo corda ,

firmantur; sed eliam suavem ac florulentum, quo delec-

tantur. Et furtasse hoc docuit Moyses mullis orationibus,
et piis ilhid mitigandirm sacrilegium.
VJI. In hbro quoque Regnorum cum se Dominus
sancto revelaret Ehae% vox aura.' tenuis proecesslt, el sta-

tim se ei Dominus revelavit ; ut cognoscamus ea , quae

corporea sunt, crassa esse et pinguia : ea quaj spiritafia,

mollia ct subliha , ut non possint comprehendiocuhs. De-
niquc et spiritus sapicntla; sublifis ct mobilis legitur in

'
Cant. III. 6. — • E\od. x\\, 8 — » P«a!. cxi,, 2. — < .\poc. vm, 5, 4.

— Caiit IV it V. — 6 5 Wir'. \ \ 12.

 EPlSrOLARUM CLASSIS II. 1
69
libro Sapientlae ,
qula est in illa spirltus inlelllgcnli^e,

sanclus, unicus, multiplcx, sublills, et mobllis '

: qui
sermones suos molat prlus, ne quld ofTendat vcl in sensu,
vel in alloqaio. Denique Babyloni illi , cum deslruelur,
dicetur ? « Et vox molas non audietur in te ainplius^. »

VIII. IIoc igitur manna subtile erat, et ad diem colli-

gebatur, in diem alterum non servabatur eo quod invenla ;

sapientiae in tempore sint gratiora nec tam miranda quae ,

spatio temporis reperiuntur, quam ilJa quoe prassenlis fun'

duntur ingenii vivacitate; sive quia futura revelantur
mysteria, eo quod servatum manna usque ad solis exor-
tum , esui ]am esse non posset , id est, usque ad Christi
adventum haberc gratiam : oriente autem juslitiae Sole,
et splendidioribns Christi corporis et sanguinis sacramen-
tis rcfujgentibus, cessarent inferiora, perfecta illa su-
menda populo forent. Vale, et uos dilige ; quia nos quoque
te dillgimns.

'
Sui). VII , 3J. — » x\pOC. XVlil, 12.
 IJO S. AMBROSII

MVvv%svr/ vvw^ vvvi w^-vvvw .wvWx.wwvvwvwvwwvwvvwvwwv^vuv^ vv^.twtrvvwvw wAvw

EPISTOLA LXV.

Simpiicianam cur hostiarum sanguis partim super al-

tare, pariim in crateras infunderctur, scire cu-
pientem Ambrosius konorifice allocutus per cruoris ,

partem qua perfandebatur allare

, mysteriorum ,

cog7iilionem : pcr eam vero^ quce in crateras immitte-

batur , morum scicnliam si^nificari docet. Subdit
insuper advetitum Christi, (jui utraque discipdna
nos erudivit, quique proprio saitguine omnes rede-
mit , in eodem sacrifcio figuratum.

Ambrosius Simpliciano salutem.

L MoTU.M le cnm logcrcs, slgnificasll mihi, qnld sibi

,

velit, qnod Moyses post oblalnui sacrificinm , et imrao-

lalas Domino salnlarcs hoslias dimidiam parlem sangnlnis

incralcras miserit , dlmldiam anlem ad allare effuderlt'.

Scd qnld esl, quod Ipse dnbiles, el a nobis rcquiras; ciim

fidei et acquirendae cognilionls divinae gralla totum-orbem

peragravcris, el qnolidianne lcclioni notlurnls ac diurnis
vicibus omne vil;o hujus lcinpus deputavcris , acri prcc-

sertim ingcnio eliam inlclllgibilia complectens ; nlpole

qni eliam philosophioe hbros ,
quam a vero sint devii de-
monstrare solcas, et plerosque lam inanes csse, ut prius
scribenlium in suis scriplis sermo , quam vila eorum de-
fecerjt.

IL Tamcn qula collalio scrmonis , nt pccuninB, magno

est nsni, alque ca maximus in comuiune emolnmenlum
'
E\o i. \\v!, 6.
 ;

EPISTOLARUM CLASSfS 11. IJI

negolialionis profcclus paralur, quam mirabilis sit ista

snnguinis divisio, rclicere non queo. Pars enim ejus mo-

ralem sapientiae disciplinam videlur significarc, pars mys-
ticam. Illa quae in crateras mitlitur, moralls est : hacc quae
ad altare elTunditur, myslica; eo quod divino munere ct
aspiratione quadam humanis infnndalur menlibus , ut
convenientia et fidei plena de Dco scnliant.
III. Denique qni loculi sunt de ejus majestate, et de
coelestibus, vel Aposloli, vel sancli Prophelac, nonnisi ex
revelalione dcmonslrata sibi loqui ausi sunt. LndePaulus
et raptum se in paradisum, ct audlssc se verba, qune non
licet homini loqui, in Epislola sua lcsllficalus cst ' : Ste-
phanus qnoque vidit ccelos apcrtos, ct Jcsuui ad dexleram
Dei stantem^ : et David prophela vidit scdenlem'. Nam
de Moyse quid loquar, dc quo dlcit Scriplura, quod non
surrexit ampllus Prophela in Isracl, sicut Mojses, qui
scivit Domlnum facic ad fiiciem*, in omnibus signis et
prodi^IIs, qu£c fecit in lerra /Egypli.
IV. Mysllca crgo Dco lihalur, qul splendorc divinae sa-
plcntiae, cujus palcr ct gcnllor cst, Inflammat anlmae
vlgorem ac menlem iMimiiual. S."plcntla aulem Dei
Clirislus, in cujus pcclore recumbcbat Joannes ', ut de
prlncipall illo sccreloque sapicntlac hauslssc dlvina prode-
rclur myslerla. Dcniquc Ipse consclus uiunerls hoc scrip-
sit, qul sibl ,
qnod acccpcral, vln(ilrarc*, et suo asslgnare
ingenio reformldabat. Scd cl Ipsc DoujIuus dicebat Apos-
lolls, os suum apericns : « Accipile Splrltum sanclum *

quo declaravit se esse, qui Moysl dlxcrat : « Ego aperiam

»os tuum, ct inslruam le quid debcas loqui '. b JErgo ha3C
saplentia divina , incnarrabilis, liupermlxta alque incor-
rupla sanclorum animis snl Inrnndit graliam, ct cognillo-
nem rcvelat, ul spcculcnlur cjus glorlam.
• a Cor. M, 4. — Act. vn, 55. — ^ PsjI. cix. 1. — < De;»t. x\x\r, 10 et
11. — » Joan. XIII, a5. — « Id. xs, 9 j. — f Exod. iv, 1 1.
iji s. Avunosii

V. Illa antem moralls sapienliae disciplina cst , quae

millilur in craleras , et ex illis percipitur atque hauritur.
Cralercs igitur sensuum rcccptacula. Craleres oculi sunt
duo, aures sunt , nares sunt , os quoquc , ct aliac partcs

convcnientes muneri; oculi enim visum recipiunt et mi-

nislrant, auditum aures, odorem nares, ora gustatum,
et ca3tera. In islos crateres Verbum illud in quo est ,

principatus sacerdotii vcl prophetiae, effundit sanguinis

suipartes; ut vivificet alque animet irrationabiles por-
lioncs, et faciat rationabilcs.
VI. Denique ubi Legis praecepta enuroeravit alquc an-
nuntiavit populo', iheoriam postea intelligibilis illius arcac

lestimonii, vcl candelabri , vel ihymiamaterii loculurus,

immolavit hostias el iibavit, sanguinis partem affundens
altaribus sacris, partcm autem infundens crateribus.
VII. Fit ergo divisio- mysticae illius hoc cstjdivinae ,

moralisque sapientiae. cnim divisor est animarum

K^,yo~

alque virtutum : Ivpq aulem verbum Dei validum et acu-

lum, quod pcrtransit ac pcnelrat usque ad divisionem
animac, virtutesquoquc distinguil ct dividit^; cujus minis-
ler Moyses divisione sanguinis virtutum genera distinxit.
VIII. Et quia nihil prae caelcris in Lege nisi Chrisli ,

adventus anuunliatur atque ejus praefiguratur passio ; vide

nc isla sit hostia salutaris, quam Verbum Deus in semet-
ipso obtulit, aliiue in suo immolavit corpore : quod
primo moralem in Evangelio, sed eliam in Lege docuit
discipliaam,et in sua paticntia atque in ipso actu et opere
monsti avit , tanquam in crateras, ita in mores nostros
sensusque transfuudens velut substantiam quamdam et
vilalia i])sa sapientia^, quibus mentes hominum vivificavit
;,d virlnlis seminarium, et instituta pietalis ; deinde accc-
dcns ad allare, clTudit liosliic su.c sanguinem.
« E\uJ. x\v, 3i,ti E-''l'l-
— ' llflic, IV, 12.
 EPISTOLARUM CLASSI8 11. 1«'5

IX. Itaque sive ila hsec accipias , pius, ut arbitror,

sensus est : sivo secunduDi Salomoncm velis , cor.ctirrit

aeque, ut quia sauguinem misit in craleras Moyses pro-

pheta, cognoscas ipsuni esse sanguinem de quo scriplum
,

est quia sapientia miscuit in cratere vinum suum', dicens

ut relinquerent insipienliam , ct quacrcrent sapienliam.
Hauritur ergo de cratcre sapientia, hauritur discipliua,
hauritur intelleclus, hauritur correctio, haurilur vil.-e

emendalio, hauritur morum et consiliorum temprralio ,

pietatis gratia , virtutis increnicntum, lons uberlalis.

X. Quod vero ad allare effundit sanguinem, ut inlelH-
gas licet ablutionem mundi, reuiissioncm omniuni pcc-
catorum. Etenim sanguincm illum ad ahare quasi hosliaui
effundit ad multorum exhaurienda peccata. Agnus enim
hostia est, sed agnus non irrationabilis nalurae sed di- ,

vinae potentiae, de quo diclum est « Ecce Agnus Dei, ;

secce qui tollit peccatum niundi^ » ?>on sohim cnim

mundavit sanguine deHcta universorum , sed eliam dlviua
potestale donavit. An non tibi videlur effudisse sangui-
nem suum, de cujus lalcre supra ipsum passionis aUare
aqua cucurrit et sanguis ^
? Valc , et nos parentis alTeclu
dilige, ut facis.

• Prov. is, 2, — » Joan. i, 99, — » hi. \i\. 54-

 1^4 *• AMBROdH

EPISTOLA LXVI.

Prcemissa laude epistolaruni, maxime quce dc re utiU

insliluuntur , docel pcr id quod Aaron muUzrnm
inaures in viluU caput conjhivcrit , si<^nij'.cari crep-
tum serpentinis /latiuus fidci signaculum ac , prcti-

monslratam Judwoium idoloi.itriam : per id vero

quod fraclis labulis AJoyscs v.ituluni comminuit in-
, ,

dicari dclc7idam superbiam ac pcrfidiam : per illud

tandein quod ia proximuin jus^it swvire, nos admo-
neri , ut consanguincos posihabcamas rcligioni , et

quidquid Dco in nobis rcsisiit, prcecidamus.

Ambrosius Romulp.

L Epistolarum genus propterca rcperluni, ut quidam

nobis cum absentibus scrmo sit, in dubiuni non venit :

sed fit hoc usu excniploquc pulchrius, si inler parcntein

ac filios crcbra et jucunda alloquia cadanlur; ut vere in-

ler disjunclos corpore qua;dam imngo reieralur pracsen-

tia3 : his enim adolescit olliciis amor, sicut luis ad me,
aut meis ad lc augetur lillcris. Sed hoc mullo locuplelius
proximis tuai diieclionis experiri cfcpi aflalibus, quibus
me consulendum putasti, quid sibi vcUet quod Aaron au-
rum quod
delruxerit populo poscenti sibi fieri deos', et
co auro figuratum quod Moyses lam
sit vituH caput, vel
dure indignatus sit, ut juberot proxiumm quemquc in-
surgere gladiis in noccm proximi sui. Mjgnum est enim
nulhun pali absenlibus diunnum irrej)erc, non sohmi sua-
vitatis, sed elijm colliilionis ct liberalis scienliae. Quid
' Exod. \xxii, a, elseqq.
 KPISTOLABUM CLASSI8 II. 1^^
igiturde eo sentiam, qjioniam exposcis» conferendi magis
quam exponendi studio loquar.
II. Cum Moyses inmonle Sina Legcm acciperet popu- ,

lus erat cum Aaron ct quamvis frequenlcr ad

sacerdote' ;

culpam lubricus , lamen qnandiu Lex dabalur, sacrilegio

crrasse non proditur.Verum ubi divinum conlicuit oracu-
lum peccatum
,
irrepsit, ut petercnlsibifierideos. Coac-
lusAaron petiit annulos coruin, cl inaurcs mulierum :

quae Iradila in igncm misil, et coifflulum cst viluli caput.

Neque excusarc lantum sacerdolem possumns,

III,

neqnc condemnare audemus. Non imprudens tamen,qui

annulos Judccis ct inaures abslulit; clcnim qui sacrile-
gium moliebanlur, nec fidci signaculum habcrc polcrant,
nec ornamcnla aurium. Dcnique et palriarcha Jacob ab-
scondit inaures cum simulacris genlium ,
quando in Si-

chimis abscondit ^ ; ut nullus audiret superstiliones gcn-

lilium. Pulchre autem dixit: « Deponite annulos et inaures

naureas, quae sunt inaures mulierum veslrarum'; » non

quo virorum inaures relinqueret, sed quod viros non ha-
bere manirestaret. Congrue quoquc inaures auferunlur
mulieribus, ne iterum Eva vocem serpenlis audiret.
IV. Et ideo quia sacrilegium audicrant, conflalis earum
inauribus, conflala est imago sacrilogii; qui enim male
audit, conflare sacrilegium solet. Cur autem caputviluli
exierit , sequenlia docent; quia siguificabalur fulurum
quod Hieroboam posteriore lempore hoc genus sacrilegii
inducerel'*; ut populus Hebracorum adoraret vitulas au-
reas : sive quod omnis perfidia similis immanitalis atque
insipientia3 beslialis sit.

V. Cujus rei indignitale percilus fregit tabulas Moyses,

el commiuuit vituli caput, atque in pulvcrcm redrgil; ut
omnia impielalis aboleret vesligia. Fraclo) sunt enim
• Exod, xiiv, i4. — • Gen. xxv, 4- — ' Exod. xxMi, a. — < 3 Rpg, xn, 3o.
r<76 ». AXIBROSI!

primaB tabuhc; ut repararenlnr secundae ,

qulbus per
EvMnjjclii |H\X(licationem pcrfidia coniminuta cvanuit. Sic
Moyscs lypbuni' illuui dissipavit .Ej;yplium , ot alliludi-

nem extollcnlcm se comprcssit aHcrna} lcgis auclorilatc.

Unde et David ait : « Et confringet Dominus ccdrosLi-
,»bani, et comminuot cas lanquam vilulum Libani*. »

VI. Itaque absorbuit populus oumcm perfidiam ac su-

perbiam , ne eum absorberet impiolas et arroganlia.
Melius est cnim, ut unusquisque praevalcat carni ct viliis

ejus ; ne dicatur de co quia devoravit cum mors praeva-

lens ' , sed dicatur magis : « Devorata cst mors in victoria.

»Ubi est, mors , victoria tua? Ubi est, mors , aculeus

»tuus' ? D Et de Domino dictum : « I)c torrenle in via bi-

»bet*;))quia acetum accepit", ut absorberet universo-

rum lenlaliones.
VII. Quod autem occidi fecit a proximis proximos, fi-

lios a parentibus, a ("ralribus iVatrcs, pracceptum evidens,

quia prasferenda est religio necessitudini , piclas propin-
quitati. Ea est enim vcra pietas, quoe prKponit divina hu-
manis, perpetua temporalibus. Undc ot ipsc Moyses ad
filios Levi dixit : a Qui paralus est a Domino , veniat ad
»me-. Et dixit illis; tisec dixitDominus Deus Israel : Impo-
»nite unusquisque gladium suum in femore suo, et per-
»lransite' ; ut conlemphuione atque amore reverentise
divinaD perimereturomnis aflectus necessitudinis. Etoccisa
quidem scribunturtria millia hominum, nec numeri invi-

dia movcmur; quia meUus estpaucorum suppliciouniver-

sos exui, quam in omnes vindicari. Neque vero aliquid
durum videlur pro vindicta injuricTe ccelestis.

' Ty[)hus apud auctores ccclesiaslicospre superbia el faslu sumilur. Nam

vox Tv'^)i;, ur.Je oritur, propile fumum signiGcal. — • Psa!. xxviii, 5, 6. —
5 Is.ii. x\v, 8. — * 1 Cor. xv, 54, 55. — ' Ps.'il. c;x, 7. — * Joan. xix. —
1 Num. xviii, (j.
 ,

ePl$TOLA.RUM CLASSIS II. lyy

VIII. Denique sancliora caeleris ad hoc uiunus eliguu-

tur ministcria Levilarnin, quorum porlio Deus : Nesciunt
eniin suis parccrc, qul nihil snuin nonnit; quoniani sanc.
tis omnia Deus cst. Est etiam i!le Levila verus ultor et
vinclex, qui carncm iiilcrimit, ul servet spiritum, qualis
erat ille qui ait : « Casligo corpus meum, et scrvituti rc-
» Quid aulem lam proximum quam caro animoe ?
digo *. »
,

Quid tam proximum, quam sunt passiones corporis? Eas

in se Levita bonus intcrimit spiritali gladio, qui est verbunj
Dci bis acutum et validum^.
IX. Est et gladius spiritus, qui perlransit animam
sicut ad Mariam dictum est : « Tuam ipsius animam pcr-
otransibit gladius , ut revelentur multorum cordium co-
»gilaliones\ > JNonne caro animai fralcrno quodam copu-
latur consortio ? Nonne etiam menti nostrje affinis et
propinquus sermo cst? Cum igitur comprimimus scrmo-
nem, ne multiloquiopeccatum incidamus, jusgcrmanilatis
abrumprimus el fratern;e vinculum propinquilatis dissol-
,

vimus ; irralionabilc quoque suum anima lanquam cogna-

tum rationabili vigore dissociat.

X. Sic crgo Moyses docuit populum insurgere in proxl-

mos suos, per quos fides revocaretur, et virfcus impedire-

tur; ut desccarelur in nobis quidquid a virtule devium
foret , confusum erroribus , vitlis inncxum. Hac institu-
non solum dehniret indignationem
lione populi ineruit, ut
divinam, atque olTensam averlcret; vcrumetiam concilia-
ret graliam.

Xf. Pro captu ilaque nostro quid sentiremus, quoniam

consuluisti, exprcssimus. Ipse si quid melius habes, no-

biscum participalo: ut cx lc, ct cx nobis discamus quid

potuis cligcndum el sequendum slt. Vale, ct ut filius nos
diligc; quoniam ct nos te diligimus.

' 1 Cor. IX, 37. — » Ili^br. iv, 12. — * Lur. 11, 35.

Lxii. la
1^8 5. AMB&03II

EPISTOLA LXVII.

Lbi ostensimi cst ,

quod Aaron filios cxcusantl Moyscs
acquicvcvU , innui scntentiain cujusquc circa pro-
prium inunus antccellcre , idciu lorus consideratur.
Inde raram cssc vcram pce7iitc.nf.iain; ci
collii;ilur

cnlm ojjicere naluram ac vtrccandiam ncc non aj- ,

fcctum vclocilaltm : ad liac cain af^i non possc, nisv

cxlinvtw sint cupiditatcs, et vii^rat amor juslituv :

propterea cassam fuisse Judce r«:,sij>isceni iani ; nuUam

enim Dco acceplam, 7iisi sinccram : qucn rcs sub ft-
gura trium Uircorum dcsignabatur.

Arabroslus Simpliciano salulcm.

I. QuANTrs sit unusquisquc in suo munere, cxemplo

debct essc leclio, quc jiire lc movil, quod Moyscs illc ,

quo nemo praesenlius Deum vidil*, ncque surrexit amplius

in Isracl Prophela, qui Dcum facie ad faciem, sicut
Moyses vidcrct'^ : illc qui quadraginta dicbus ct nocti-

bus jugilcr cum Domino fuit, cum Lcgem acciperct in

monlo': illc, inquam
Deus dabat, quos loquerctur,
, cui
sermones, invenilur magis Aaron fralris consilium quam
suMm probasse*. Fuil ergo qiiisquam hominum Moyse
prudenlior ct instruclior ? Alqui ipsum Aaron posleacum
Maria clrca ^lbiopissac personam legimus crrasse.
II. Scd hoc ipsum dili-enler discute, ubi Moyscs scien-
» Num. XII, 8. — » Deul. xxxiv, lo. — ' Exod. xxxir , 20. —
i Id. IV, 13.
 EPISTOL&RIIM CLASSIS I. I79

tia prcTponderct, ubi Aaron consilio*. Moyses inagnus

Prophela, qiii de Christodixit : «Sicntnio, ipsum audie-
«lis^. » Et do (|tio ipse Douiinus nit : « Si Moysen el pro-

«phelas non aiuHiint, nec si qnis cx niordiis nd illos

abierit, credrnl°. » Ergo in causa prophetix pracrerUir
Moyscs sicut Prophela : ubi autem consa , et munus , et

ofliciiun sacerdolii est, prarcrlur Aaron sicut saccrdos.

Triiclcmus ergo ipsum h)cum.
III. Immohilus erat hiicus pro peccato , et oblatus in

holocauslum. Quxsivit euni poslea Moyscs, et combustus

fucral : Et iralus csl Moyscs aJ IHios Aaron Eleazar et
»Ilhamar, qtii supcrruerant dicens Quarc non mandu- , :

«caslis, quod pro peccalo imniolalum est in loco sanclo?

» Quoniam quidem sancla sanclorum sunt, hoc vobis dedi
«manducarc; ut auferalis pcccatum Synagognc : et intus
» manducandum essc, sicul mihl pracceplum est, » ait.

Cum crgo iratum cum vidisset Aaron placide respondit

ci : « Si hodic oblulcrint pro peccato suo holucausta sua
BConlra Dominum, et accidcrint mihi taha ? manducabo
»quod pro pcccalo obliilcrunt hodic ? Numcjuid phTCcbiJ
»roi)ino?et audivit Moyses, et placuit iUi\n Quid isla

significcnt, consideremus.
IV. iNihil peccare soHus cst Dci : cmcndare sapicntis
est, et corrigere erralum, ct pcenilenliam gerere pcccati.
Id tamen est difficilc in hac vita hominum. Quid enim
tam rarum , quam ut invcnias virum, qui se ipsum coar-
guat, ct factum condemnet suum ? Ilara itaquc confcssio

dc peccalo, rara pcenilcnlia ; rara in honiinibus vcrbi

cjus asscrtio. Repugnat enim natura, repngnat verecun-
dia : natura, qiiia omnes sub peccato: cl qui cr.rnemgc-
ril, culpoc obnoxius cst. Ergo rcpugnal nalura carnis et

• Num. xii, i, — » Deut. xvm, i5. — * Luc. xvi, 21. — * Levit. x, 16,
ct seqq.

12.
 l8o 8. AMBROSII

illeccbra sncculi innocenlia; inte^ritatiqne. Repngnat

eliani verecnndia ; qnla er«ibescil nniis(|iiisqne ])ro|)rIaai
cnlpani laleri, dnm prncscntia magis, qnam ruliira cogilal.

V. Slndebat anlcm Moyscs pcccali vacnain rcperlre

animam, nt exnvias erroris dcponcrct, et nnda cnlpoe sino
nlio suipndore discederet sed non invcnit, cjnia cito :

impetus irrationabilis praevcnlt, et flamma qu.Tdam ccler-

rimi motus animam dcp:isciliir, atquc exurit ejus inno-
cenliam; praeponderant enim futuris proescnlia, et vio-
lenta moderalis, et plura polioribus, eljncunda seriis, et
aspcris mollia , et Iristibns lasta , et illeccbrosa rigidiorl-

bus, et praepropera lardlorlbus. Vclox cnlm cst iniqultas,

quae ad noccnduui occasioncs suggcrlt; qnia « Vcloces
n pedes ejns ad efiundendum sangulnem* : » lenta autem
virlus omnls et diuturna cunctatrlx, anle judicat, et

adorienda inspicil. Itamensboni, speculatrix conslliorura

suorum est, priusque cxamlnat quid dccorum atque ho-
ncstum : Iniquitas vcro opere cogilatloni antevertit. Plgra

igitur et verecundaest poenltentia ; quia prcmitur, et re-

vocatur praesentium pndore; solis enim Intendlt futuris,

quorum spes sera, tardior fructus, et ideo pelitlo ipsa

tardior.
VI. Intcrha:c spcl et virtutis molimina praecurrit im-
pudenlla, et specie prcTsentlum poenilcnlla cxcludllur, et
tanqnam cxnritur afleclus ejus , ct hujusmodi abolctur
iutultus. Quserit eam Lex , et non invenit; ambusta est

cnim fervore et fumo inlquitatls, et indlgnatio qu.Tdam

Legls raovetur. Dlcit Moyses devorandam fuisse ptcnitcn-

ti;ira in sanclis sanctorum, sacerdotes quasi scgniores
increpal. Piospondit Aaron providum debere esse judi-
clum saccrdolalc , fuclle malcsancc commillcndum
ncc
id munerls ; ne fiat error priore delcrior. Vase enim
' Psal. XIII, 3.
 EPISTOLARUM CLASSIS I. j8l

fcetido vel oleum vel vinum facilo corrumpitur ac deterio-

ralur.
VII. Quomodo autem poterat, ubi ignis alienuserat,
peccatnm exnri ; et hoc snb conspectu Domini , cui et
occulla sunl cognila ? NnmquiJ potcst placcre Domino ,

si qnis cnm adhuc vcrsetnr in iniquitatibus, et injustillam

corde inclusam teneat, dicat se agcre poenilentiam ? Simile
est ac si quis reger se sannm simulet , magis segrolabil :

quia nihil ei prodesse polest siraulalio sanitalis; cum

verbo adumbretur, non ul!o fulciatur virtulis subsidio.

. VIII. Ignis itaque alienus est llbido , ignis alienns est

omne injnsla3 incendium cupidltatis, ignls alienus est
omnis ardor avarilia3. Hoc igni nemo mundatur, sed exu-
ritur. Nam ubi iste ignis alienus est, si quis in conspectu
sc Domini ignis enm ca^lestis absumit, sicut
olTerat ,

Abiud Nadab quos exussit ignis ccelestis paritcr cum

et ,

iis, qure pro pcccalo sacris fuerant oblala altaribus. Qui

ergo vult mundare peccatum suum, Ignem a se removeat

allenum. Illi soli igni se offerat, qui culpam , non homi-
nem exnrit.

IX. Qui sit iste ignls, audi dicentem quia « Jesus bap-
» llzatin Spiritu sancto et igni'. » IIIc est ignis, qni sicca-
vit Iliemorroisscc per duodeclm annos sanguinem profluen-
tem^ HIc cst, qui peccatum Zachsei abstullt diccntis
quod dlmidium bonorum suorum daret pauperibns, et si
cui quidquam abslullt, redderet qnadruplum^ HIc est
ignisquiabslersil ciilpam latronis; ignis cnlm consumens
esl, qui dlxit ei : « Hodlc mecnm erls in paradiso*. bIUos
ilaqncsanavit, in qiJbus simphcem et puram rcperlt cou-
fcssioncm , nlhil inalignnm , nlliil fraudulenlum.
X. Denlque Judas ad reraediuin pcrvenire non potuit,
cum diceret «Peccaviquod tradlderim sangulnem jus-
:

' Malth. III. n . — » Id . IX. no. — » Luc. xix, 8. — * Id. xxiii , 43.
 ,,,

l8a 8. AMBROSII

»tum'; 9 qni nlleniim Igncm volvcbat in prclore 5no,

qui ctun iiinaninia\ il ad laqncnni. In(lijj;nn.s cniin remcdio
init, qnia non iii inlimo nicnlis conversns in^cinnit, nec
scdnlo gossit pocnilcnliam ; lanlac cnim piclaliscst Domi-
nus Jesuj, ut ct ipsi donarct vcniam, si Chrisli expcc-
tassct mlsericordiam.

XI. Hanc ergo cnlpam saccrdolcs non auferunt (56) ,

Dcqne peccalimi cjns, qni in dolo sc olTert , et adlinc in

studio dclinquendi est. Non cnim possnnt cpnlari in eo

qnod plcniuii fraudis, ctscrpcnlis inlcrlns cicalrlcis cst;
cibns enim sacerdolis esl in pcccalornm rcmissionc. Lndc
ait prlnceps sacerdolnm Christus : « Mens cibus est.ut
nfaciam volunlalem Palrls mci ,
qni in ccdIIs est*. » Qnoc
cst voluntas Dci , nisi ea : « Cum convcrsus ingemucris
> tunc salvus eris*? » In illo crgo subdolo cibus nnllns
cst. Dcnique ncc Ipse cpulandi suavitalcm caperc polcst,
inqno non sinccra ct piira consciciUla cst amarilndo ;

enim fraudis cpuiandi snavitatcm obdiicil ncc pcrmillit :

mala conscieatia, ut reficiat et pascat obnoxium animum

pccnitentia.
XII. Idco crgo talis aircctus, lalls pclltlo, talis pccnl-
tcnlla non cst usui aut volnplali soccrdotibns. iMcriloque
hlrcnsillc, qni pro pcccato oblalns cst in holocauslnm
qnia non fiiit sinccra hostia, cxiisliis cst'; qnia in cjus
sacrificlo ignis olicnns repertus cst. Non cst itacjuc com-
placilum et acceplum sacrificiiim Dco; non cst eiiim ac-
c-ptnin, nisl quod fiicrit In diviliis sinccrilatis ct vcrilatls

probaluin.
XIII. Ideo ct allbi lcgls duos Iilrcos, unum in qno sors
Domini , alterum Iransmisslonls ; illum in qno sors Do-
mini, oirerri atque immolari propeccalo* : ilium vero in

« Mallh. XXVII, 54 » Joan. iv, 34. — ^ Isal. xsx, i5. — 4Le?it. xvi,
»7. — * Ibid. 8, et seqq.
 »

EPISTOLARUM CLASSIS I. l83

quo sors transmissionis, tllmilti in desertum ; ut accipiat

pppnli iniqiiilales, vel allctijns pcccatorls. Sicut cnlm dno
sunt in ogro, cl unus cornni assumctnr, cl allns dcrclin-
quclur '
; ila sunt dno hlrci, unus qni ad sacrlficlum cst
ulilis, alius qui in dcserlnm dlmlllltur. llic nulli usui,
ncque edcndns, nequc cpulandus est sacerdotum filils.

Slcut enlm ex iis, qua; allmcnlorum sunt , qnod bonum

cst edllur : quod inullle aut malum, projlciturj ila et
bona opera epnlalorla dicimus, qnla snnt csui.

XIV. Non [)laccblt crgo Domlno, mandncel sacer-

si

dos sacrificlnm, in quod IVaus slt oblalionis, non scdulae

confesslonis slnccrllas. El Idco lilrcns Istc In descrlum dl-
niillendus est , ubi crraverunl palres noslrl, erravcrnnt In
eo, et non poluerunt ad rcsurrccllonis lcrram pcrvcnire, sed
inlerilt a lcrra memoria coram. Dcnique qunc sint cpulalo-
ria opcra , audi ; « Et crunt sabbala lcrroe vobls cscfc'.

Epnlaloria cnlni et rerccloria rcqnlcs In Dco, qua) fyclt

aninii Iranqulllitnlem. Unde rt nps cllam in scrmone re-
qulcscamus. Vaie , et nos , ut diligls , dlllgc ; quia nos to
dillglmus.

EPISTOLA LXVIII.

Quldnam Deus Judceis interminatus fuerit, dicens :

Ponam ccelum rcreum, et terram ferrcam.

Ambrosius Romulo.

L CuM sis in agro , miror qua ratione de me quacren-

dura putaveris, cur dixerit Deus : « Ponam ccelum aEreum,

» Mattb. XXIV, 4o. — ' Levit. xxv, 6.

l54 ^- AMBROSll

»et teirani fcncaiu'. d i\am species ipsa agri, ot picnesens

lerlilitas docere nos polest quanta clenienlia sit aeris, et

cceli indulgentia, quando digiiatur Dcus ubortalcm darc :

quondo aulcm slerilitas, qucmadmodnm clausa omnia ,

spissus aer, ut in rigorem ;cris solidalus putelur. Lnde

alibi liabes quia in diebus Eliae clausum est cceluni annis

tribus et mcnsibus sex ^.

II. Significatur igilur clausum coclum aereum csse,

usum sui terris negare. Tcrra quoquc fcirea est, cum pro-

vcnlus abnuit, ctjacla sibi semina lanquam boslili durilia

genitali cxcludit arvo, <{uae gremio solcl blandae matris

fovcrc. Quando euim lcrrum Iruclifical .' quando oes im-

brcs relaxat ?

III. HIs igitur miserandam famem minatur impiis, ut

qui pielatem filiorum communi omnium domino et patri
exbibere nesclunt , careant nulrimento paternae indul-
gentiae, sit illis coelum aereum , concreto aere , et solidato

in melalli rigorem, sit illis terra ferrca ,

partus suos nes-
ciens, ut quod plerumque inopia habeat, discordias se-
rens. Puiplo cnim ulunlur,qui victu indigent ut alienis ;

dispendiis famcm suam ablevenl.

IV. Jam si ct ofTcnsa inhabitantium hujusmodi sil, ut
divlna commolione iis infcranlur prjclia , vere terra est
ferrea, telorum scgelibus iuhorrcns % et suis nuda frucli-

bus, fceeunda ad poenam, sleriiis ad alimoniam. Ubi aii-

lcm abundantia ? « Eccc ego pluo vobis panes, dicil Do-

smlnus^ «Vale, et nos diligc; quia nos te diligimus.

« DpuI.xxvim, ao. — » 5 Reg. xvii, i, el Luc. iv, aS. — * Allusionibus

Virgilii, ait Nannius, haec rerba constant , iEiieid. vii, yers. .526.

Horrescit striotis seges ensibus, aeraque fulgent.

— * Exod. XVI, 4.
 ,

EPISTOLAKDM CLASSIS I. l8'5

EPISTOLA LXIX.

Boganii quare Lcx viros vcste muiiebri ac mulieres ,

virili uti proliibcat respondet a natura id abhor-

,

rere^ ut cx brulis ipsis iniclUgilur; fceminas tamen

virorum ,
quam viros fitminarum cultum sumcre
tolerabiUus : at legem potius esse de morlbus , quam
de vestibus. Post quce in eos 3 qui capillos crisparent,
invehitur.

Ambrosins Irenaeo salutem.

I. Pertulisti ad me quasi filius quaesivisse aliquos de te,

quid sibi velit qnod tam severe Lex immundos eos dixcrit,

qui alicni sexus uterentur veslibus , vel viros scilicet vel

mulicrcs sic enim scriplum est « Non erit res vlri siiper
;
:

»mulierem, neque induelur vir stolam muliebrem; quia

» imniundus est Domino omnis, qui fecerit hscc*. »

II. Et si vcre disculias, incongruum est, quod ipsa

etiam abliorret nalura. Cur enim, homo, non vis videri

essequod nalus es ? cur alienam libi assumis speciem ? cur

mentiris focminam vel tu foemina, vlrum ? Suls unum-
: ,

queuique sexum induit natura iudumentls. Denlque di-

vcrsus usus, diversus color, motus, incessus , diversae

vires , diversa vox esl in viro et foemma.

III. Sed eliam in rcllqul generls animanlibus alla spc-

ciesleonls, alla leacnae, alla vis, nllus sonus : alia tauri

alia vitula?. In cervis quoque quantum distatsexus, dis-

crepat species ; ut eos etiam eminus possis discernere. la

» Deut. XXII, S.
 »

if^' B. AMBROSII

avibns vero etiam propins ad vestitnm est inter eoset ho-

niin('scon)paralio;in illisenini scxnm naluralia ipsa indu-
nioiila disccniunl. Pavi niarcs sprciosi , ftcuiinac non ilcm
prnnarnm vario |)iugunlur dccorc. Fasianis cjuoquo divcr-
sus color, cpii dislinguat scxus discrclioncm. Quid in pul-
lis ? Qnani canora vox galli, noclnrnis vicihns solemne
ninnus ad cxcilandum ct canendum minislrans ? Numquid
illa mulant speciem suam ? cur nos mnlare dcsidcramus?
IV. Et quidcm groeco more influxit ut fceminae virili-

bus quasi succinclioribus lunicis nlanlur. Eslo lamcn ut

illac irnilari vi'!canlur mclioris scxus naluram (S7) , f|uid

viri infcrioris scxus mcnliii spccicm volunl? Mcudacium

ct in vcrbo lurpe csl, nedum in habitu. Denic|uc in lcm-
plis, nbi mcndacium fidci , ibi mcndacium naluras. lilic

assumcre mnllcbrcm veslem, gcslumcjue fccmineum,

viros

sacrnm pnlalur. Lnde Lcx dicit qnia immundus est Do-

mino omnis vir, qui siolaui uiulicbrcm inducrlt.
V^ Arbilroraulcm qiiod non laui de vcslc, quam de mori-
bnsdlxcrit, vcl dc nsibus noslrls alque actibus, qno allus
viruin, alius Acuilnani dcccat aclus. Lnde el A|>oslo1us alt,

qnasi inlcrprcs Lcgis : - Mulieres vcslroc in Ecclesia ta-

» ceant. Non enlm permlltllnr els loqui , sed subdltas esse,

«sicut Lcx dicit. SI quid aulem volunt disccrc, domi vlros
»suos inlerrogcnl'. » Et ad Timolheum : « Mulier In si-

»lcnlio dlscal cum omnl subjecllonc. Docere aulem ma-

«licri non permillo, neque domlnari in virum*.
VI. Quam dcrormc aulem virum facerc opera mnllc-
Lrla? Ergo ct parlant, crgo parlurlant, qui crlspaiil co-
niam sicut faininap. Et lamen illoc vclanlur, isli bcllige-
ranlur. Verum babcanl excusalloncm ;
qul j)alrIos usus
scqunntur, sed tamcn harbaros, ut Pers:c , ut Golhi, ut
Armeaii : Major quldem est natura, quam patrlai.

^ 1 Cor. siT, 35, 36, et Gen. iii» 16. — • 1 Tim. 11, 11 et 13.
 EPISTOLARUM CLASSIS I. 187

VII. Qnld de alHs dlcemns , qui lioc ad luxnriom dcri-

vainliim pulant; ut cahiniislriilos cl lorfjualos hahconl in
niiiiislorio , ipsi prouiissa bcirba , illos rcmlssa coma? Me-
rilo illic nou scrvalur caslimonia, tibi non tenclur scxus
dlsliiiclio; iu quo evidciilla nalurae maglslcria sunt,(]i-

ccntc Aposlolo : a Dccet mulierem non vclatam orarc

» Deum ? Ncc ipsa nalura docet vos qiiod vir quidcm si
» comam ni<lriat ignominia est illi mulicr vcro si capillos
, :

))habeal, gloria cst illi; quoniam quidem capilli pro vela-

»n)Inc ei dati sunt'.))IIa'C sunt qua; refcras requirenti-

bus. Valc , et nos ut fdius dillge, quia nos tc ut parenles

diligimus.

EPISTOLA LXX.

Quemadmndum fortis anlmm cst in bono starc, ita de-

bilis labi , ac rcsui-gere.. Quocirca cum in Cantids pro-
cessus aniiixa; robustioris dcscribantur, in Micbace
vero prophclia lapscv convcrsio ; eam considcrandam
proponil. Prceinissa ii^itur nominis Michccce inter-
prcialione , iniscriam pcccatricis aniinte cxponit . in-

tcrnas correptioncs narrnt , adtlit exhorialiones ac

partttum Domini auxilium , felicem ejusdcm iinmu-
ttiiionein aperit , cl quam ei Cliristus Ittrgilur fivcun-

ditalem ac tranquiililatem. Deinde ubi repciivil non

paticii ex supcrioribus, sul>j un<:^ii ejiisdcm aniina' pro

sua libcraiione ^riitiinmm aciioncs. Post quoi lloron-

tiunum ad persevcranliain cxborlatur.

Ambrosius Horonliano.

I. PnoPHET^ quidem congregationem genlium , atque

* I Cor. XI, II 'iS.
iS8 s. AMBnosii

faturam ; scd tamen

Ecclesine annnntiarunt oedificalionem
quia in non soluni
Ecclesia forlium animarum jngls pro-

fcctus, verumctiam infirmarum lapsus, et rursus convcr-

sio cst ideo possumus cx proplielicis libris coliigere
:

qucmadmodum aut procclara illa et forlis anima siue ulla

gradlatur offcnslone, aut infirmior labatur, aut lapsa re-
paret, ac reformet gradum.
II. Itaque sicut in Canticis canticorum beatae illius

animae conllnuos processus legimus, ita in Michoea , de

quo nobis Prophetae sermo exorlus est, consideremus
lapsse convcrsioDcm. Non enim otiose le movit « Et tu :

«Belhleem domus Ephrata*, » quod diclum est ab hoc

Prophcla. Quomodo enim potcst domus furoris esse, ubi
Christus natus est? Hoc enim exprimunt locorum voca-
bula , sed illustrant operatlonum mysleria.
III. Ac primum consideremus quid intcrpretallonis in
latino habeat Michteas. Significat autcm quls ,
a Deo : vel,

ut ahbi invenimus, quis iste, Moralhi filius, id est, haere-

dis^. Quls aulem haercs , nlsi FUIus Dcl, qui alt : « Omnia
»mihi tradlta sunt a Patrc mco'; »et cum Ipse cssct hx-
rcs, nos essc volult cohocredcs? Mcrlto quis iste, non e
populo uuus, sed elecUis ad graliam Dci, in quo loqultur
Spirllus sanctus, qui prophelare coepit « In dicbus Joa~
slban, et Achaz , cl Ezechia; rcgum Juda '. «Quo ordine
slgnificalur vlsionls profectus; a malis enlm regibus ad
boni regls pervcnlt lempora.
quoniam anlma aflllcta sub malis ante la-
IV. Et ideo
borabat regibus, qnem processum convcrslonis suse ha-
beat, consIdcraMuum videlin\ Dcslructa erat quasl infir-
nilor, ct omuis inuuilio ejus facla crat via IranssMinllum,
et incursus passlonum, hixuria rcsohila, ac delicils , con-
Irita erat, ac relegala a facie Domini : « Turris ejus squal-

* Mich. V, 3.— » Id. I. I. — J Matih. xt, aj. — < Micb. >, i.

 ,

EPISTOLARUM CLASSIS I. 189

lida erat*, »quoB posita est, ut in Esaioe canlico lcgimns

in medio florenlis vinecc^ Sqnallut elcnim lurris, qnando

vilis arescit, et ovis sua errat : re{;rcdlcnle autcm vilis

viridilale, vel ove, resplcndct; nihil cnim squallidius ini-

quitale , niliil splendidius j ustilla.

V. Ad hanc lurrim rcvocalnr ovis, quando anima rc-

vocalur a lapsu , et in illa ove Chrisli rcgnum redit, quod
cst initium; quia ipse est inilium et fmis , vel initium sa-
lulis' : sed tamcn corrigilur prius, eo quod lam graviter
erravcrit, ct dicitur ci : « Ut quid cognovistis mala ? num-
s quid rex non erat tibi ^'
? » lloc cst , habebas rcgem , qui
te regeret, et tuerctur , deviare a justitia) Iramite non de-
Luisti, nec relinquere vias Domini, qui libi ratlonabilcs

sensus impertivit. Ubi erant cogitationes tuae, ubi consi-

lia, quibus praevidere injustiam, propulsare inlquitates
inslto tibi vigore potuisti ? « Gur comprehenderunt te do-

«loresut parturienlis^ ; ut parlurires iniqultates, 6t pare-

res injaslitias ? Nullus cnlm major est dolor, quam is qui
peccati mucronc vnlncrat conscientiam
ncqne ullnm :

gravius est onus, quam peccatorum sarcina, et pondus

flagiliorum. Deprimit animam, curvat usque ad terram;
ne se erigere possit. Gravia, fili, gravia nimis delictorum
pondera. Deniquc illa in Evangeho mulier , quac curvata
erat% spcciem praetendens animoe laborantis, a Ghristo
potuit solo erigi.
VI. Huic ergo animae dlcitur : « Virillter age,et appro-
» pinqua , filla Slon, ut parlurias'. » Dolores enlm parlu-
rienlis Iribulationem operantur, « Tribulatio patienllam,
»paticnlia probalioncm, probalio spem ; spes autem non
Bconfundlt in a^tcrnum*. •> Simnl cgcrltm' alqiie excludi-

tur omnc quod adversnm csl bonis moribus ; nc rcsidcnlla

• Micli. IV, 8. — » Isai. v, 3. — ' Apor. i, 8. — 4 Mich. iv, g. — * Ibid.

— « Luc, xMi, u. — 7 Micl). IV, 10. — «Rom.v, 5, 4» ' '

"
IQO S. AMBnOSII

cjus fnitescant semina, atque in novos iteram germinent

porlns.
MI. Ncc ollosc (Innliir ci cornna cl nngtil.c; nt contn-

ral onmcs ni:mij)iilos orcnc, sictit viltiltiLn Liljaiii'. Nisi

cniin manipuli conlrili fiicnDl, palcac vcnlilal-c , frticlns

npporcrc ii.lcriorcs cl absolvi ni'(|iu'iiiil. C.oinininiiat, igi-

liir aU|ne cxciiliat priiis aniina j)rofiticns j)assioniiii) sn-

pcrniui ; tit l'i nclns stios (lciuonslrarc possil in ijisa scgclc.

Qiianla advcrsa sunt , qtioe parlns imjicdiant bonos ! lla:c

priiis cxtirpanda sunl ; nc bis fruclifcra inlerncccntur

anim.T sata.
MII. Tnnc cliam iniitl prosplclt provitlns anlmoc con-
snllor, tit conchulat eaui In volnplnlibiis snis , alqnc inlcr-
cUulat cjns ctij)itlilalcs , nc in iis dcloclcliir. Llilos cnim
sunt corrc|)lioncs j)arcnlls, qtii non j)arclL vlrgnc; iil obe-
dlcnlem pncccplis salutaribus pr.xstf^t animam filii suP.
Yirga cnim visilat, sicut legimus : « Visllabo in vlrga ini-
iqnilalcs cornm '. » Ilaqne qni virga maxillam jiercullt
Israelillcjc animac, crudit cam ad disciplinam patlcnll.T
Domlnica ctitrcplione. Nemo cnlm dcsperare dcbct, fjiil-

cumqne corripilnr atquc arguilur ; qul cnlm diligit filium,

corriplt'. Nemo de remedio dlfiTidat.

IX. Ecce libi iibi domus furorem vldcnlls erat, ibl do-
mus panis cst : ubl crudclitas, ibi plelas : ubl poena inno-
cenlium, ibl univcrsornm rcdcmptio, slcut scrlplum est:
« Et tu Belhlccm , domus Epbrala, non es minima inter

jprlnclpcs Juda; ex te enim cxibil Princcps in L«raeP. »

Bclhlccm domtis panis cst : Ej)brola domus fnrorcm vi-

dcnlls. Hoc habct inlcrpretatio Islorum nomlutmi. In

Bcllilccm naltis cst do Maria Chrisius : cadcm aulcQi

Bclhlccm, quai Ephrala^ Jn domo igilur furorls gcncra-

« Mid). IV, »3. — » rrov. xm, a4. — ' Psal, lxxxviii, 33. — 4 Jiccli.

xxz, 1. — * Mich. Y» a. — ^ tiuc. ii, C.

 ,;

EPIST0LA.R1IM CLASSIS I. 1(^1

las est Christus : et ideo jam non doraus furoris, scd do-
mus panls; qnia panem rccepit cnm , qni dcsccndit do
ccclo'. Domus aulem fnrorem vidcnlis csl Ejilir.il.i ; qiiia

illic Ilcrodes dum Chrislimi reqnirit ,

pciimi stalniL infan-
tulos ; unde « Vox in Rama audila cst Rachd ploranlis
nfilius suos^. »

X. Sed jam nemo timcat ; qnia rcqnics ilhi qnnm qune-

rcbatDavid, andila est in Ephrala, Invcnla csl In campis
S}lv;o*. Tnnc adlinc sylva crat nallonnm coiiji:roj:alIo :

sed |)Osleaqnam iii Chrislnni crcdiclll, (Viiclnosa lacla csl;

qnia hcncdicli vcnliis linclnn! rcccjill''. ]\Iorlna cst crgo
Rachel pnrlnricns* ; qna jaui tunc quasi P.ilrlarch;c nxor
furorcm Ilciodis vidchat, qui ncc minuscuLc a^lall pipcr-
cit. Slmnl qnia in Ephrata pepcril Bcnjaniin spcclc snpc-

riorem, myslerio posteriorem, Paulum scilicct, qni anle-

qnam gcncrarclnr, non minimos dolorcs molri praislillt

cujus lilios persequebatnr. Et illlc mortua ct scpnita est;

ut nos comuiorlui et consepulti cum Chrislo, in Ecclesia

resurgamus. Indg cnim alia intcrprelatione, vcl fcccnn-
data , vcl rcplcta fruclibus, Enhrata significalnr.
XI. Ilic tanien, id est, in hbro prophcllco invenlmus,
oXiyoq-o; sT, id cst, iu paucioribus cs. In Mallhaco autem :

«Et lu Bjthlecm domns Juda, non es in paucloribus*'. »

Ibi domus Juda; hic domns Ephrala : in quo verborum

discrcpantia, non sensuum csl. Nam ct Jndaca inlcrior

vidil furorem , et cxterior perlullt. Et in paucioribus cst

qnia pauci suut , qui intraut in domum panis per angus-
iara viam, Et non est in panciorlbns, id e^l, dc profi-
cienlibus quae Christum non ngnovlt. iNcc mlninia cjt,
,

quas cst domns honcdiclionis f l divln.c u;ial<aB rccr|'lucu-

,

lum : et in eo minima , cui is qui aliquid confcrt Chrislo ,

• Joan. Ti, 5o. — • Matlh. n, 18. —* fsal. cxxxr, 6. —- < Luc. i,4a«
— ' Gen, xxxT, 19. — « Mich, , a.
 »,

jgs 6. AMBROSII

videlur defcrre. Et qui appelit Ecclesiani, Christnm ap-

pclil; in qnovis mlniuio enini Chrislns aut h-cdilur, ant
honoralur, sccnnduni qnod ipse ait : « Qnod enim uni ho-
»rum miniinorum fecislis, mihi fccislis*. »

Ipsam anlem Belhlcem essc quaj est Ephrata

XII.
docet leclio Genesis, uhi ait « Morlua est aulem Rachel, :

»et sepulta cst in via Ephrala, Ipsa elBclhleem^. » In via

sepullura est sanclae riachcl ,
qiue lypus fuit Ecclesiac,

ut transeuntes dicanl : « Benediclio Domiui snper vos '

;

et : « Venicntes venicnt in exullalione'. »

XIII. Omnis ilaque anima , qnae rccipit pancra illum

descendenlem dc co^Io, domus panis est, hoc est, panis
Chrisli ,
quae habitanlis in se panis coelestis firmamento
alllur, et cordc conra^malur. Undc ct Paulus ait « Omnes :

»euim unus panlssnmus^ »OmniaanIma fidelis Belhleem

est sicut Hierusalem dicilur, (juae pacem et tranqnillila-
,

tem habct superiorls Ilierusalem, quoe In ccelo est. Verus

panis est ,
qnl fractus et comniiniilus saliavit universos.
XIV. Qnlnla aulcm Iraditio habet», Domus panis.
Belh » enim domus est , « Leem » panis dicitur. De alio-
rum tradilionibus propter perfidlam Jndaicam, ne ipsi se
rcdarguerent , vel ab ipsis prseleriluni putamus , vel su-
blatnm ab allis.

XV. De Jnda qnoque trlbu esse Bcthleem docet Icctio

in Jndlcum libro qula vlr ille levlta accr plt sibi concubi-
;

nam de Belhleem Juda et irala est ei concubina cjus, et ,

redilt In domum palris sui In Bethlcem Judii^

XVI. Egressus ilaque Chrislns a dicbns saeculi ' ; tunc

cnim nobis inclpit saccnlum, qi;ando dies salutis , et egres-

sus ad currendam viam dedit Israel*. « Usque ad lempus

MaUb. XXV, 4o. — • Gen. xxxv, 19. — ^ Psal. cxxvm, 8. — Id. *

cxxv, 6. — 5 i Cor. X, i;. — * Judic, xix, a. — » Mich. v, a. — Fsal.

»

xtiu, 7.
 ,

l.PIsTOLAnUM CLASSIS II. IC)^

»parientis'. » Cui arjvenit Chrislus , advenit luDcundilas ,

advenit partus ; sicut advenit Ecclesiit; , quai pepcrit plu-

res, quam quo) filios habcbat : et pepcrit septem, id est,
legitimos, tranquiilos, pacificos. Incipit crgo concipere
anima, et iormari in ea Christus quae receperit adventum
ejus, ct pascitur in diviliis ejus^ ; ut nihil ei desit, ut vi-
denles etiarn eam ali;e animae revertantur ad viam salutis.
XVII. « Et erit ei pax', » sed non potest probari nisi
tenlalionibus. Tunc eniui pax ejus aestimabitnr et trau-
quillitas cum excluserit vanas cogitaliones, vel compres-
;

serit, cum motus omnes edomuerit passionum iusurgen-

tium , cum increbuerint angustiae persecutio, fames ,

periculum, gladius. pax';» quia in « Tunc erit, inquit,

hisomnibus superamus propter eum,qui nos dilexit, quo-

niam confidimus in co, quia neque mors, neque vis lenta-
tionum nos ab cjus diveliat charitale et separet. Tunc
ergo dabit tentationes, ut justi probcntur. Et Dominus
quidem dat tentationes ea voluntale, ut ncaiinem decipl
velit : sed quia plerique vincuntur infirmi tentationibus ,

qui forles sunt ,

probantur.
X^TII. fi Tuiic illis erit ros a Domino, » tunc requies :

lunc erit anima justi, sicut « Catulus leonis in ovilibus

«pecorum^ » Quod Evangelico exemplo ad Christum re-
ferre non dubitaverim; quia ipse dixit : « Tunc jusli ful-
» gebunt sicut sol in regno Patris sui^ » Comprimentur
enim quadrigas ejus , irrationabiles scilicet impetus et mo-
lus isiius corporis' ; sedabitur illud : « Foris pugnae, inlus
» timores ^
; » sed nblque , id est , intus ct foris , tranquilli-
tas erit : et non crit qui respondeal ct rcsistat bonae vo-
luntali ;
quia obedicntia carnis , sublalo pariele ma-
« Micl.!. V, 3. — ' P.sal. XXXVI, 4. — ^ Midi. v, !:. — '
Rurn. vm, 5.5.—
* Micli. T. 7, 8. — ''
Rlall!). xiii, 4"^. — ? Mi<''. v. 1«. — « jCdi.
'
VM ,
.'1.

LXIl. i3
 ,

1 c)4 s» AMRnosn

ceriae, ciini liierint iilraqnc iinuui, omnos abolebit dis-

cordias'.
XIX. Si qna anlem anima infirma, sicnt ille sccnn-
dum carnem Isracl, tilnbavcrit , ct ab illa Christi chari-
tatc persecntionibus tnrbata se aliqnantnlnm scpararit
corripilur alque argnitur quasi infida , qnasi ingrala ,

quasi incredula ,
qna; liberala a vanitalibus srcculi , in cas

respiciendo rccidorit : a qua non mnnera,nontaurornm sa-

crificia ; scd tanturamodo nt bonimi cognosccret, justi-
tiam faccrct, posl'ilatnm cst. « Picnnntiatum est (inquit)
»tibi, homo quid , sit bonnm, aut quid Dominus exqni-
»rat a lc, nisi ul lacias judicium ct jnstitiam , et dilii^as
» miscricordiam, et paralns sis irc cum Domino tuo *. »

Sed quia noii servavit liicc illa infirmior anima, idco Do-
Hiinus ait : « Ilon mo, qnia Taclus snm sicut qui coUigit
«slipulam in messc, ct sicut racemnm in vindemia' ? »

Audicns crgo haec Prophela, in qno loquebatur Deus, ait

ad illam animam : « Ileu me anima ! quod non est plcnus

• limoris a terra. » Vol si ipse Dominus dicit, miseratns
futuras pro pcccatis ulliones, atquepro nostris erroribus
ingcmiscens.
XX. Audiens hnec anima, qnia seminnm suorum fructus
non colligct, nnllum.mcsse amissa, firmamentum Inveniet
sni, promet olivam, el nnctioncm lajtitiae non habebit, nc-
que bibet vinum jucunditatis. Cognoscens etiam in operi-

bns carnis omnia plena sanguinis, plena circumscrlplionis.

frnndum fallacias, ficla ofllcia pielalis, compositas simu-
,

lationes, et inimicos sibi omncs qui in donio snnt ; ideoquo

proximi sibi corporis motus cavendos, qui sunt graves
animae nostrai adversarii ; convcrtilur, et de Dco sperarc
incijul, ol intclligens verc inimicam sibi carnom exislere,
ait ad oam : « Noli supergandere mihi , inimica mea ,
quia

T.[.!i(--. 11, li — = Micli. VI, 8, — ' M. vn, I,

 ,

F:PI.sTOLAnT'M CI.ASSIS JI. I()D

1- cecidl : sod rcsiirgani; (juia si sodero in lenebris, Donii-

Dnus illiiminabit me'. »

XXI. Considcrans eliam insnllare sibi aliqnam pofcsla-

tcin , (jua^. resistcbat sibi ; nc mcliorcm scfincrolur viam :

ot inoqnitarc, quod Iradila csset in intoritum carnis"; nt

divcrsis allcrerclur maiis, quae vel a Domino propter pec-

catorum solnlionem decorncrenlur, vcl ab iniquo propter
invidiam conversionis; nt ad se revocarot allliclam, diclt
ad!iuc : « Iram Domini suslinebo'; «qiil vel lapsani casti-

gat, vel libi potestatcni anilgendi dcdit : « Quia peccavl, »

suslincbo lamen , « Doncc justificet ipse cansam meam. »

iSlsi cnim confessa fuoro et exolvero pretla iniquitalum ,

mearum, non potcro juslificari. Cum anlem fuero jnsllfi-

cala, solvens duplicla pcccata : «Educel judiclum meum,»
deponcns Indignali.oncm ; quia satisfactnm scntenti.T est.

« Edncet me ad lumen, nt videam jnstiliam e]ns\ » ot

aspiciam dcleclatlonem ojus. « Yldebit hoc lumen rccon-

nclliationls meas Inimica raea , » id est , diaboli neqnltia ;

« Et operletur confnslone, qnaB nunc dlcit : ubi est Doml-

»nus Deus tnus ^
? » Videbit in me misericordlam ejus,
videbit plctalem ejus.
XXII. Et ideo non audiamus eum ,
quando snmus in

advcrsis allquibus soecull ; cum aut dolor corporis est, aut

filiorum amissio, vel c.Tlerarum necessitudlnnm : non an-
dlamnsjinnuam, diccnlcm «Lbi cstDomlnus Deus tuus?* :

Tunc ejus tentaliones cavendae snnt, cum gravls urget do-

lor, tunc animam aegram averlere studot.
XXIII. Ergo anlma, qnrc Illnm non audierit In.sldiantcm
slbi, videns poslea mirabilla Dei , vidcns se in ccclo , dla-
bolnm autem sicnt colubrum reptanlem in terreslribns

gratulabitur dicens :« Qnls Dens sicut tu , auferens pcc-

> Midi. V 1 ,
.S. — a
i Cii'-. V. 5. <— ' Micli. vii, p. — < IMl. lo, —
i ll.i.l. iS.

i3.
i()() s. A^;ni\o«;ii

B cola, cl Iransrcrcns impielalos '

? » Qni non fnisli mcmor
indi"nalionIs lune : sed siciit in niari niersisli omncs ini-

quilatcs noslras , sicut /Egyplium plumbnm, el redi^li ad

misericordiam volunlarius, rjuam gemino conlulisti mn-
nere , dimillens peccala , alquc abscondcns, secundum
quod scriptum est : « Beali quorum rcmissoc sunt iniqni-
stales, et quorum tccla sunt pcccata^ ! » Alia enim san-
guinc Filii lui abluis, alia donasnobisj ut bonis operibus
ct contessionibus nostros errores legamus (58). Quod crgo
ail : « Auferens peccala, » ad remissionem perlinet; quia
penilus ea tollit, ila ut non sint quorum memor non eril.

Ouod vcrb ait : « Trausfercns iniquitatcs ; » eo quod con-

litenlibus nobis lapsus noslros , ct obumbrantibus eos
bona; operalionis fruclu rcfcranlur in auclorem culpac ,

et pcccali incentorem. Quid cnim aliud agit, qui culpam

faletur, nisi ut adversanlis nequitioc spirilalis dolo se et

malitia transductum probet?

XXIV. In co itaquc gralias agit anima ista ; quia el au-
fert Dominus peccata, et transfert iniquitates, et demergit
in profundo maris. Quod polest et ad baptismum referri,
quo .Egyptius mergitur, Hebricus resurgit et quo allitu-
:

dine sapicnlitc, et bonorum operum abundantia tegantur

peccata superiora ,
per divilias misericordiae Dei nostri,
qui memor promissionis sua>, quam dederat AbrahcX", hac-

redem cjus animam non ost passus perire.

XXV. Et illa quidcm anima hoc revocalur modo. Tti

aulem , fdi (^g), qui a primo flore pueritias es bxres Ec-
clesirc, quac te susccpit ct tenet, perseveralo in proposilo,
memor gratiiE Dei et muneris, quod pcr imposilionem
suscepisti manuum mearum; nt et in hoc gradu sicut in
ministerio sacro fidem tuam demonslres alqueindustriam,
ct cxpcctes remuneralionem Domini Jcsu. Vale, et nos
ui filius dilige; quia nos lc diligimus.
» Mi(h, VII, iS. — ' P-:i!. \\\i. 1.
 ,,

EPl&TOLARUM CLA.SS15 II. ;

(jfj

EPISTOLA LXXl.

Post varios i^fudfis ,

qiiibus anima iapsa se sc, rcparat
siipra dcscriptos , liic animcc fidclis a Cliristo susccp-
tio, eruditio et consummatio considerctntur ; ostendi-
turque in Christi itineribus diversos cjusdem aninuc
progressus dcsignari.

Auibrosius lloroutiano.

L SupEiuouE epislola de ea aninia sermonem conluli-

mus, quoe iliueiis sui devios aliquos habuerit anfraclus
ut vclus Israel secundum carnem flucluans; quia et ipse
liberabilur per Domini noslri Jesu Chrisli graliam, a Cuni
» inlraverit plenitudo gentiura* : » licct ista leviore errore
convcrsione se sc reformaverit. Hac vero epistola de Ec-
clesinc filia nobis sermo sit, quam Dominus Jesus quemad-
modum primo susceperit, crudierit, consummaverit in

suo Evangelio, consideremus.

II. Suscepit itaque eam primo tuendam in confusione
positam ; exul enim paradisi ^, ubi nisi in confusione de-
gerct aniuia uniuscujusque hominis ? deduxitque eam in

Bethlcem^ » Jam profectus suscoptae animne significalur,

quod ascendit ad domum panis in qua famem fidei et ,

sterilitatem nesciat. De noslrarum animarum generc ct

ordiue loquor, quibus nos vivimus et movemur, non dc
ahqua specialiler non cnim dc proprietalc et specie aH-
;

cujus, sed de genere, ut dixi, animarum disputandum

putaraus.

R')in. XI, 2J, — > Gen. iit, 20. — ' .Matlh. 11, i.
1()8 S. A.MBKOSII

III. Desccndil in .Egyptum ChrisUis , palrocininm ct

duclum uoslraB auiniac lcrens , indc rediit in Judacam*.
Fuit in deserto, fuit in Capharnauni , luit juxla fines Za-
bulon, circa niaritima% transivit per sataj fuit iu Beth-
phage , luit in Ephrem , in Belhania ; inde Iransivit in
paradisum , uhi se capiendum dcdit, passus esl in Gol-
goiha.
IV. Omnes isti processus anini;c noslrae sunt , per quos
exercitata graliam piae instilutionls invenit. Nam postea-
quam exclusa de paradiso coudilio humana in Adam ct
Eva, in castellum relegata est, vagari coDpit huc alque il-

luc , errahunda circumlerens vestigia sine ullo delectu :

sed lempore complacilo sibi exinanivit se Dominus Jesus,

ut exulem in se susciperet, et veleri reformaret gratiae.
Ilaque inventam recurso anfractu erroris revocavit ad pa-
radisum, ut Evangelii docel leclio.

V. Per sala eam duxit, ut jejunam pascerct ,

prirauui
in deserto , deindc in Capharnaum, agri non urbis inco-
lalu : deinde juxla fines Zabulon circa nocturna prollu- ,

via, Id est, Prophetarum obscuriora tenigmata ut disce- ;

ret praetendere ad fines gentium, quo omnes convenircnl,

nec timeret lluctus vitte hujus et procellas ; quia hahct

Chrislus naves Tharsis, intelligibiles scihcet,quce percur-
rant mare, et ad lempli construcliouem pias merces ad-
vehant'. In hujusmodi navihus navij^at Christus'', et in
puppi tanquam bonus gubernator tranquillo quiescit uia»i :

commoto excitatur, et increpat ventos, ut suis trauquiih-

tatcm refundat. Transiens quoque ad gentes, hanc animaui
liberat, quaeLegis vinculis tenebatur ; ne transiret ad na-
lionum consortia.
YI. Vcnit in Bethaniam*, in locum obeditionls, Idco ibi

» MaUh. II, j4. — • IJ. iT, i5.— 33 Pug. .\, 22. — < MuUli vm, at".

— ' Juan. XI, J7, cV seqn.

 tPl^TOL.iiaM CLVS5I» 11. JQQ

mortnus suscitatnr; cuiii euiai caro subdila fiierit auiuiae,

lUHC jam iion quasi moilua jacet in st^pulcro suo conditio

humana, sed rcsuscitatur per gratiam Ghristi ; ibi cliam
se pro Dei nomine passioni discit oflerre. De loco obedi-
liouis, ul Joannes docet*, in Ephrem ducitur, id esl, ad
bonorum IVucluum foecunditatcm : inde in Bcthaniam
reducitur, idest, obedienliam; semel enim qua.' picu sub-
jectionis fruclum guslaverit, scrvare eam, ct in ea pro-

bari saepiusnequanuam recusat.

Unde jam probata Hierosolymam venit, digna quie
VII.
sit in templum Dei, in qua Chrislus habitaret. Deniquc

sedens super puUum aslnae Dominus Jesus cum gratula-

^.
tione et gaudio innocentis suscipltur a?tatis
YIII. Postea in paradiso verba vitae Kternae docenlur;
undeetiam Dominus se permislt capi, sicut Joannes scri-

bit Evangelisla', slgnificans animam nostram , vel potius

condltionem humanam solutis erroris vlncuhs eo unde

, ,

ejecla erat in Adam per Chrlstum regressam. Unde et

,

latronlilli confitentidicitur : « Amen, amen dico tibi, ho-

» mecum eris in paradiso. » Ille dlxerat « Memento
die :

» mei cum veneris in regnum tuum » Ghristus non de

, ;

regno respondlt, sed ad causam o Hodie mecum eris in :

»paradiso% reformandum est ante quod amlssuui

» id est,

est, postea conferendum id quod augendum est ut pcr ;

paradisum ad regnum perveniatur (60), uon per reguum

ad paradisum.
IX. Servatur Dlsclpulls, quod plus conferalur pro labo-
rlbus ; ideoque incolatum promisit, regnum distulit. Ila-

que is qui sub ictu mortls convertltur, et coudtctr.r Do-

minum Jesum , mcrealur incohitum parudlsi : qui \ero
multo ante sc exercuit, et Christo uiilllavit, acciuisivit

populorum animas ,
pro Christo se obtulit; habeat para-
' J.jaii. Mi , 1. — • IbiJ. i4- — ^ H. wiii, S. — 4 Luc. \\n\, \2, 45.
 ,

'200 >. AMSR061I

luni slipendii» suis Dei regnuni , cujns se remuneralione

doncilum gandeat. Idcoque Pclro dicilur : « Tibi dabo cla-
»vcs regiii cffilorum'. Ex latrocinio conversus requiem
habct, in apostolalu probatus accepit poteslalem.
X. Ilasc est anima Evangelica, btec est de gentibus
hajc filla Ecclesiaa , longe melior e cursu , quam illa ex
Judv-ea projecla , ad Dominum Jesum, et ad superiora se
bonis consiliis et operibus attollens, quam suscepit in Gol-
golha Chrlstns. Ibi Adae sepulcrnm^; ut illum mortuum
in sua cruce resuscitaret. Ubi ergo in Adam mors omnium,
ibi in Chrislo omnlum resurrectio. Vale, fili, et nos dilige;
quia nos te diligimus.
' Matth. XVI, i(). — ' Hic materiae siiae Ambro^ius Hebracorum quorum-
dam et aliorum velerum opiiiionem accommodat, de qua lib. x in Lucam
n. ii4 idem loquilur. A ide lom. v, p. 44o.
 ,

EPISTOLARUM CLASSIS II. 201

EPISTOLA LXXII.

Deus cum in Teslamento Vcterl

Uos(iba7it aliqui ciir
circumcisioncm eam abrogaverit in Novo?
instituerit,

cur eliam de illa omnino lef^em tulerit cum ipsa ,

puerum in discrimen adduceretP cur tandcm in ea

corporis parte fierl volucrlt? Primum tgitur ut illis

satisfaciat ,
qui erant a fide alieni ; reponit circum-
cisionem a sapientibus viris ,
piurimisque populis
usurpatam esse , nee deesse rationem , cur octavo die
celebraretur. Deinde C kristianos docet in illa signum
fuisse redemptionis , ac proinde ubi pretium liujus
solutam est, illam omittijam debuisse. Tuin luereticos
legem de fundendo sanguine calumniantes ostendit
passionem Domini simul damnarc. Hinc eos refeUit,
qui fidel circumcisionem obfuisse criminabantur
sicut et illos, qui partem corporis^ quw naturalis
esset , argutabantur non esse recidendam. Postremo
pluribus de occulta Cliristtanorum circumcisionc dis-
putatis i cos ad externam probnt non, obligari,

Ainbrosius Conslanlio.

I. NoN mediocris plerosque niovet quaeslio , qua causa

circnmcisio et Yeteris Testamenti auctoritate quasi utilis

imperetur, et Novi Teslamenli magisterio quasi inutilis

repudietur' ; cum praeserlim Abraham primus oraculum
circumcisionis celebrandiB acceperit^, qui diem Domini
Jesu vidi, et gavisus est'. Quod utique in evidenli est,
« Acl. XV, 10. — « Gen. xvii, lo. — 3 Joiiii: vni, 56.
2U2 S, AMBlVOslI

quia non corporalibus , sed spiritalibus legis divina intcn-

deril ; ct ideo veram Dominici corporis pussioncni in agni

conspexcrit inmiolalione.
II. Quid ergo dicemus secutum patrem Abraham, ut
id primus inslitueret quod ejus non sequeretur hoeredi-
,

tas ? aul qua rationc circumciduntur infantulorum cor-

j)ora ; et in ipso ortu subjiciunlur periculis, ct hoc impe-
rari oraculo ut discrimen salulis
; fiat de myslerio religionis.
Quid hoc significat? Latct enim causa veri , el oporluit
aut aperlo ahquid myslerio significari, autnon periculoso
mysleriorum indicio mandari.
III. Cur vero signum Teslauienli divini in ea dalur
parte membrorum , qune visu inhonestior aeslimatur ? aut
qua gralia ipse operalor corporis nostri in ipso noslrie ge-

nerationis exordio circumcidi voluit opus suhm , et vulne-

rari, et cruentari, et abscidi partem , quam velut nc-
cessariam , qui omnia disposuit ordinate, cum cacleris

membris faciendam putavit ? Aut enim praeter naluram

est hsec portio corporis nostri et non oporluit habere ,

omnes homines quod esset pra^ter naturam aut secun-

, :

dum naluram est, et non decuit au^putari, quod secundum

naturse perfectionem creatum foret; cum praeserlim alicni
a portione Domini Dei nostri , id praecipue irridere solili

sint. Deinde cum propositum sit Dco, ut frequenler ipse

tcstificatus cst, plures ad sacrae observanliam provocare
religionis; quantomagis invitarentur, sinonaliqui circum-
cisionis ipsius aut periculo , autopprobrio revocarenlur.
Ergo ut ad prima redeamus et proposilum perse-
IV. ,

quamur ordinem, de ipsa circumcisionis quaUtate dicen-

dum videtur. Cujus gemina debet esse defensio, quia
duplex est accusalio : una qii;e irrogatur a genliJibus, al-
lera quaeab iis, qui de populo Dei sunf, aet^linialur. Veho-
menlior aulcm g'juliiium, qui \iroi circuuici.-iunc tigualos
 EPISTOLARIJM CLASSIS II. 203

cliam opprobrio et iiltisionc dignos arbitranlur (Gi). Sed

etiam ipsorum sapientissimi quique ita circumcisioncm
approbant, iit electos suos erga cognoscenda et celebranda
mysteria circumcidendos putent.
V. Denique iEgyplii, qui et geometriai, et colligendis

siderum cursibus operam inteudunt suam, iiiipium judi-

cant sacerdotem, qui nequaquam habeat circumcisionis
insigne. Nam neque magici carminis sapienliam, nec geo-
metriam,nec astronomiam judicant vim suam obtinerc
sine circumcisionis signaculo. Et ideo ut impetrandi vim
operationi adhibeant suoe, purgationem quamdam valum
suorum circumcisionis arcano celebrandam exislimant.
\'I. Reperimus autem in historia veterum non solum

.Egyplios {62),scd etiam/Elhiopum,et Arabum, elPhceni-

cum ahquos circumcisione erga suos usos. Et hanc putant
se adhuc probandre viam servare rationis ; eo quod sui
corporis primitiis et sanguinis iniliati, insidias dcXMitonum,
quas iUi generi nostro mohuntur, exigu.x partis abilrenlur
consecralionibus destruendas; iit qui totius hominis sa-
]uti niluntur nocere , infirmari operationem suam putent
circumcisionis sacrae vel lege, vel specie. Arbilror enim
«juod iu prseteritum ipse daemonum princeps cessare suas
artes erga noxiae operalionis ellectum festimaverit , si ei

nocere conarelur, (juem signaculo circumcisionis sacrae

initiatum advcrteret, aut ei qui videretur in hoc sahem
munere legi divinae obtemperarc.
\ II. Jam qui singulorum meuibrorum officia dillgenter
expendit, non otiosam causam in hac membri hujus por-
liuucula aestimare polerit, qua ratione nou sohim cir-
cumcidatur puer, verumeliam oclavo circumcidalur die ;

quando incipit mater piguoris nati in sanguine esse puro,

quae anle oclavum diem lcrtur iu sanguine imnuuulo se-
dere'. llxc advcrsum cos dicla sint, qui nuila nobis uni-
' GC!I. Wlt, 12.
 ,

'/o4 f. AMBROSII

lale fidei socianliir; cl ideo lanquam adversum dissidentes

difllcilior dispulandi locus.
\ III. liesponsum aulcni sibi luijusmodi habeant, qui
credunt in Dominum Jesum, quod nudare noluimus
cum adversum opiniones gentilium disputaremus. Nam si

rcdcmpli sumus non corruptibilibus argento et auro, scd

prelioso sanguine Domini nostri Jesu Christi *
; quo ulique
vendente, nisi eo qui nostrum jam peccatricis successio-
nis a2re qucesitum servitium possidebat : sine dubio ipsc
lliigitabat preiium, ut servilio exueret, quos tenehat ob-
striclos. Pretium autem nostrae liberatiouis erat sanguis
Domini Jesu , quod necessario solvendum erat ei , cui
peccalis noslris vendili eramus.
IX. Donec igilur hoc pretium pro omnibus solverelur
hominibus , quod Dominici sanguinis eflusione pro om-
nium fuit solvendum absolutione , opus fuit singulorum
sanguine, qui Lege et consueludinis rilu, sacras pra3ccpta
scquerentur religionis. Sed quia pretium pro omnibus
solutum est , posteaquam passus est Christus Dominus,
jani non opus est, ut viritim sanguis singulorum circum-
cisione fundalur ; cum in sanguine Chrisli circumcisio
universorum celebrala sit , et in illius cruce omnes simul
crucifixi simus cum eo , et consepulti in ejus sepulcro ,

complantati similitudini mortis ejus, ut ultra non servia-

mus peccato : « Qui enim mortuus est ,
justificatus est a

«peccato ^. j>

X. Quod si quis, ut Marcion et Manichaeus (G3) , re-

prehendendum Dei putat esse judicium, quia vel oracu-
lum de circumcisione celebranda edendum pulavitesse,
vel legera qua sanguinis elTusio mandalur necesse est tit ;

is cliam Dominum Tesum reprehendendum arbitretur,

qui non exiguum sed multum sanguincm pro hujus
,

' I Pctr. I, 18, in, .— • R'i!Ti. VI, 7.

 EPISTOLARUM Cf.ASSIS II. 20i)

muncli efluillt redemptiono, et hodieqne nos fundere jubct

sanguinem nostrum pro tanto rcligionis certamine , di-

cens : « Qui vull me sequi , tollat crucem suam , et sequa-

»tur me*. » Siaulem neqiiaquam jusla cst accusatio , cum
aliquis lolum se pro pietate ofTerat , et multi sangulnis se

mundet eff^usione ; quomodo legetn possumus reprehen-

dere, exigui slillam exigentem sanguinis, cum pr<Tedice-

mus Dominum Jesum mulli effusionem sanguinis , et

totius corporis morlem imperantem ?
XI. Nec ipsum circumcisionis signaculumetspeciesferia-
batur, quo popuhis Dei vehit qnodam sigillo signalus cor-

poris , discernebalur a caeleris autem

nalionibus. JNunc
Christi donatus nomine signum corporis nequaquam re-
quirit, qui pracrogativam divinae meruit nuncupationis.

Quid autem absurdum si propter piotatem aliquid doloris

vel laboris inferri videbalur, quo phis devotio per haec
certamina probaretur? Pulchrnm etiam ut ab ipsis vilae

incnnabulls inslgne rchgionis adolesceret , et pudcret

unumquemque oBtatis provcctioris vel labori, vel dolori
cedere, quorum utrumque tenera infanlia vicisset.
XII. Sed jam levi circumcisionis dolore non opus est
Chrisllano populo ,
qui mortem Domini circumferens ,

per momenta singula fronli propriae morlis conlemplum

inscribit (64) , utpole qui sciat sine cruce Domini salutem
se habere non posse. Quis enlm acu utatur ad pra?lian-
dum, cum telis instructus sit validiorlbus ?
XIII. Jam illud quivls facile refellendumadvertit, quia
propositum est plerosque potuisse ad sacrac religionls pro-
vocari obseqaium, nisi essent doloris limore, vel laboris
conlultu revocati. Et potult hoc lerrere majorem , quod
infantuli plerique sustinebant sine periculo? Esto tamen
aliquos infantulos Judaeorum , cum dolorem circumcisi
• MalUi. XVI, 14.
2oG S, AMRnOSH

corporis plagajqiie fervenlis suslincre non poluerlnl, de-

runclos luissc : scd hoc nec caeteros detcrrebat provectiori
iclate robustos , et laudabiliorem laciebat cuiii ,
qui prse-
ccptis obedisset cccleslibus.
XIV. Quod si hoc in exiguo dolore arbilrantur confes-
sionis fnissc obstaculum, quid de marlyrio dicunt ? Nam
si reprehendunt circumcisionis dolorcm , reprehendant et

martyrnm morlem, per quos cumulata non minuta religio

est. In tantum autem al^est nocnisse fidei circumcisionis

dolorem : ut probabihorcm fidem faciat dolor; raajor
enim lidci gratia, si quis pro religione contemnat dolorem :

et hic magis habet pr.Tcmium quam ille, qui ideo dolorem

vohiit circumcisionis subire, ul gloriaretur in Lcge, et
laudem cx hominibus magis quam ex Deo quacrerel.
XV. Oporluit Igitur circumcisionem cx parle fieri anlc
ejus adventum ,
qui tolum circumcideret hominenj; ex
parte enim debuit assuescere humana conditio, quemad-
modum in id ,
quod pcrfectum est, crederelur. Si auteni

oporluit circumcidi , in qua magis partc membrorum

oportuit circumcisionem fieri quam in ea, qure quibus-

dam vidctur inhonestior? « Ut iis quae putarentur ignobi-

»hora essemembra corporis nostri, honestatem abundan-
»tiorem circumdarent et quae inhonesta sunt nostra, :

» honestatem abundantiorcm haberent\ » Lbi eniui ma-

gis vir sanguinis sui admoneri debuit, quam in ea parle,

quae ministerium errori exhibct.

XVL Nunc tempus est ut ct iUis respondeamus ,
qiii

dicunt, si secundum naluram esl,

ea pars corporis nostri
nequaquam eam amputari opertuisse si non est secun- :

dumnaturam, non debuisse simul nasci. Qui quoniam

lam arguli sunt et ipsi mihi respondeant utrum sccun-
, ,

dum naturam successio huniana sit, qua; gencrationibus

< i C<>r. sii, 10.

 r,PisTorAi\i!\f ci.ASsis ii. 207

adolescit, an conlra natiiram. Si enim secnndnDi nalti-

ram, nnnquam igilur intermittcnda est : et quomodo in-

tegrilas virorum , virginitas puellarum, abslinentia vidua-

rum, continentia conjugum praedicatur? Nnllum ergo

studium quaerendaG successionis feriari debuit. Sed ipse

auclor nalurjcnon uliquc generationi obsccutus est, qui de

se, cumesset in corporcconstitulus,prfebnit magislerium,
et hortatus est Discipulos ad inlegrilatem , dicens : «Sunt
«spadones, qni se castraverunt propler rcgnum ccelorum ;

»qui potest capere, capiat^ »

XVII. Cum sit autem homo compositus ex corpore et

anima (salis est cnim in!erim hoc diccre (65) et silere ,

de spirilu) non est in utroque idem secundum naturam:

sed quod est secundum corporis naluram, id contra na-
Inram est animae et quodsecundum naturam cst animcT,
;

id contra naturam est corporis; iit si dicam quod secnn-

dum naturam est visibili id contra naturam est ei, quod,

non vidctur ctquod secundum naturam est ei, quod non

;

videtur, id contra naturam est visibili. Nihil ergo incon-

gruum in hominibus Dei si fiant aliqua contra naturam ,

corporis quse sint secundum anima3 naturam.

,

XVIII. Qui autemdicuntquoniam plures credidisscnt,

si circumcisio non fuisset ii sibi responsum hoc habeant, ,

quoniam pUires crederent, simartyria non fuissent sed :

praestantior estfortitudo paucorum, quam remissio pluri-

morum. Sicut autem plurima baptismalum gcnera prne-
missa sunt quia secuturum erat verum illud unum in
,

spiritu et aqua sacramentum baptismatis, quo totus redi-

milur homo ila phirimorum circumcisio j)raemittenda
:

fuit; quia secutura erat circnmcisio Dominicae passlonis,

quam pertulit Jesus quasi Agnus Dei, ut tollerel peccata

mundi*.
" MalUi. K\t, 12. — • Joan. 1, ZG.
208 ». AMBnosii

XIX. Hfoc i(li;o scripsinuis, iit oslenclercmns quia et

debuit prieniilli circumcisio, qu.T foris cst, ut et ea jam
post advcnlum Domini jure videatur exclusa. Nunc autera
circumcisio est necessaria , quaB in occullo est , sicut Ju-

dgeus pra^slanlior, qui in occullo , in spirilu , non liltera;

quoniamcum sinl in uno liomine duo houjiucs, de quibus

dictum est : « Et si is qui ibris est, lionio noslcr corrum-
«pilur secundum desideria errofis, sed qui intus esl , re-

snovatur de die in diem* ; » ct alibi : « Condeleclor enim

» leci Dei sfccundum inlcriorem hominem^; » inlerior est

homo noster, qui est ad imaginem et simililudinem Dci

factus, exlerior qui figuratnselimo. Sic deniquc et in Ge-
iiesi duas tibi creaturas hominis ostendit, secundo crea-
lum hominem significans ^ »

XX. Sicut ergo duo homines, ila el gemina conversalio

est : una inlerioris hominis, ailera exterioris. Et quidem
plerique aclus interiorishominis pcrveniunt adexteriorem
hominem ,
quemadmodum caslimonia inlerioris hominis
transit etiam ad castilalem corporis. Qui enim adulterium
cordis ignorat, idem utique nescit corporis ndulterium :

non tamen eliam illud est consequcns, ut qui non aduite-

ravit corpore, non adulteraverit eliam corde, sccundum
illud : aQuoniam
qui videritmulierem ad concupiscendum
» eam, jam adulteravit eam in corde suo\» Nam elsi adhuc

non sit adulter corporis, tamen jam affectu adulter est.

Ergo est interioris hominis circumcisio : nam qui circum-
ciditur, lotius carnis illecebras tanquam pra?putiumexuit;
ut sit in spirilu, non incarne, etspiritumorlificet corporis
sui actus.

XXI. Et hacc esl, quse in occulto est circumcisio, sicnt

Abraham ante in praeputio erat, poslea laclus est in cir-
• 2 Cor. IV, 26. — * Rom. vii, 22. — * Gen. 1 , 27, ct ii , 7. —
* Mallh. V, 28.

I
 »

EPISTOLARUM CLASSIS II. 209

cumcisione'. Sic interior homo noster quando est in
,

carne , tanquam in prcTpulio est : quando autem jam non

cst in carne, sed in spiritu , incipit cssc in circumcisione,
non in prajpulio. Sicut autem qui circumciditur, non to-
tam carnem exuit sed solum praeputium, ubi corruplela
,

frequentior; ila qui in occulto circumciditur, carnem il-

lam exuit de qua scriptum est « Omnis caro fcenum, et
, :

» omnis gloria ejus, ut flos fceni. Aruit fa^num ct flos ejus ,

')decidlt verbum autem Domini manet in aeternum ^. »

:

Et remanet caro, quoe videbitsalutarc Dci, sicut scriplum

est : «Et videbit omnis caro salutare Dei\ » Quae sit ista

caro, munda aures, ut intelligas.

XXII. Talis crgo debet esse in occulto circumcisio,ut
nullam habeat comparatlonem cum ea ,
quae foris est, cir-
cumcisione. Et ideo qui in occulto Judceus est , ipse praes-
tat; qui est a Juda, cujus manus supra cerviccm inimi-
corum ejus, qui recubans requievit ut leo ', et ut catuhis
leonis, quem laudnnt fratres ejus. Ab hoc Juda non deficit
princeps ; quia scrmo ejus principes facit , qui non subji-
ciantur illecebrissaecularibus, et captiventur voluptatibus
istius mundi. Et quia ipse Judas in hanc generationem
venit, ideo phirimi , qui postea generali sunt, praeferun-
lur; ut virtutum principatu gaudeant. Ilabeamus itaquc
circumcisionem in occulto , et in occullo Juda^um, qui
est spirilalis : spiritalis autem , utpote prlnceps, dijudicat
omnia nemine dijudlcalur*.
, ipse autcm a

XXIII. Debuit ergo Legis mandata prsescripto clrcum-

cisio, qure ex parte erat cessare; posteaquam venit qui ,

circumcisionem faccret totius hominis, et implcret cir-

cumcisioncm Legls. Quls aulem est istc, nisi qui dixit :

« Non veni Legcm solvere , sed implere ® ?

• Rom. IV, II. — a

xt, 7. —
Isai. 6, * Luc iii, 6. — < Gen. xlix, S. —
5 1 Cor. II, i5. — Mauh. v, 17.
c

LXII. l4
2 10 S. AMBROSII

XXIV. Quanqnam si diligcnter intendas, ct illa sit ratio,

qua jam cessarc debuerit proepulii circumcisio ; quia ple-

niludogenlium Nonenim genlibuscircumcisioman-
venit.

data esl, sed semini Abraham; sic enira habes in primo

oraculo « Et dixit Deus ad Abraham
: Tu aulem Tcsta- ;

mentum meum obscrvabis tu et scmen tuum post te in

X) ,

»progenies eorum. Et hoc est Testamentum meum, quod

» observabis inter me et vos , et semen tuum post le in
rprogenies eorum. Circumcidelur omne veslrum mascu-
»linum, et circumcidetis carnem pra?putii vestri , et crit

» in signo Testamenti inter me et vos. Infans octo dierum

»circumcidetur vobis , omne masculinum in progenies

Bvcstras.Vernaculus domustuno etpecuniaemptusab omni

ofilio alterius, qui non est ex semine tuo, circumcisione
«circumcidetur et erit Tcstamcntum mcum in carnevcs-
:

inTestamentum oetcrnum.Et incircumcisusmascuhis,

» tra,

»qui non circumciderit carnem praeputii sui octava dic ,

«exterminabitur anima illa dc generationc illa quia Tes- ;

» lamenlum meum transgressus est*. » Ilebroeus quidem

negatur habere de oclavo die, sicut Aquila significat. Scd

non in Aquila omnis auctoritas , qui quasi Judaeas in lit-

icra prajtcriit, nec posuit oclavum diem.

XXV. Interim et octavum diem , et in signo datam
circumcisionem audisti : signum autem rei majoris indi-

cium est, indicium veritalis futuroe ; et datum Testamen-

lum Abrahcc et semini ejus, cui dictum cst : «In Isaac erit
Bsemen tuum^^.nErgo circumcidilicuit Judaeum, vel domi
ejus natum vel pecunia ejus emplum. Non possumus de-
rivarc hoc ad alicnigenam, aut proselytum, nisi fuerinlin
domo Abrahae nali , aut pecunia cjus cmpti, vel seminis
ejus. Denique nihil dixit de prosel) tis , de quibus quando
voluit dicere, nominavit eos, sicut habes : «Etlocutus est

» Gen. xvii, 9, et seqq. — » Gen, xxr, 12.

 ,

EPISTOLARUM CLASSIS II. 211

Dominus ad Moysen, dicens Loquere ad Aaron clad : ,

» filiosejus, et adomnes filios Israc-l, et dicesad eos Homo :

»homo a filiis Israel, et a proselytis , qui sunt apposili

» vobis , quicumque fecerit holocaustum *. » Ubi ergo com-
prehendit cos , ibi Lex eos tenct : ubi oraculo non signi-
ficantur, quomodo astringi videntur? Sic habes denique:
« Dic filiis Aaron^, »quandode saccrdolihus dicit. Habes,
quando et de Levitis dicit.

XXVI. Ergo omnifariam claret ctiam secundum lillo-

ram Lcgis, quanquam Lex spiritalis sit, et secundum ip-
sam tamen litteram ad circumcisionem teneri non poluisse
nationum populos : sed ipsam circumcisionem in signo
fuisse, donec plenitudo gentium intraret; et sic omnis
Israel salvus fieret , circumcisus corde, non exigua mem-
bri unius parte. Ergo satis et excusata a nobis, etexclusa
est Judajorum manens hodieque circumcisio.
XXVII. Quod autem reprehensioni eam dicunt fuisse,

vel esse gentilibus, primumnon habentreprehendere ipsi,

vel irridere, quod alii consortes faciunt sui. Eslo tamen

fuerit quod irriderent quid hoc nos movere debet, ciim ,*

ipsa crux Domini Judaeis scandalum Groecis stullitia, ,

nobis aulem virtus Dei sit, atque sapientia^ ? Et ipse Do-

minus dixerit « Qui me confusus fuerit coram hominibus,
:

» confundar et ego eum coram Patre meo, qui est in cce-

»lis'' ; «docens nos iis , quaj ridentur ab hominibus , non
commovendos , si qua pro religionis obsequio deferuntur.
" Gen. XVII, la. — * Leyit. xvii, ai, et scqq. — * i Cor. i, aS, 24. —
< Luc. u, aG.

U'
 :

ais S. AMBROSII

EPISTOLA LXXIII.

Intcrroi^aiiti cAir lata sit Lcx^ ciim cam oheasc Paiilus in-
diccl ; respondclur inutilcm eam futuram, .sl iiatura-

llsy qua' inscribitnr cordibus nostris , cl in infifnlibus

deprelienditur, servata essct : hac soluta, illam fuisse
neccssariam, ut excusationem toUerct peccalum mani'
festando, quod postmodum Christi gratia sublatum
est.

Ambrosins Ircnaco.

I. Df.cursa lectione Apostoli ,non perfunctorie motus

es ;
qnia audisti hodic lectum : « Lex enim iram operatur
» ubi aulem non est Lcx ncc , prnsvaricatio'.» Unde cl con-
sulendum arbilralus cs curlata sit Lex, si nihil proderat;

imo oberat ,
quoc operaretur iracundiam , et praevarica-

lionem inlroduceret.
II. Et quidcm secundum interrogationem tuam certum
est non fuisse Lcgem necessariam, qua) per Moysen dala
est. Nam si naluralem legcm quam Deus creator infudit
,

singulorum pccloribus, homines servare poluissent , non

fuerat opus ca Iege,qu<Te in tabulis scripta lapidcis, impli-
cavit alque innodavit magis humani generis infirmilalcm,
quam elaqueavit alque absolvit. Esso anlem legemnatura-
lem in cordibus noslris eliam Apostohis docet , qjii scrip-

sit quia plerumquc «Et gentes naturaliter ea quae Legis ,

»sunl, faciunt; et cum Legem non lcgerint, opus lamen

• Legis scriptum habent in cordihus suis^. »

• Rom. IV, i5. — » 1(1. ir, i4.

 EPISTOLA.RUM CLASSIS 11. 21 3

III. Ea igiturlex non scrlbitur, socl innascilur : nec ali-

qua percipitur lectione, sed profluo quodam nalurae fontc

in singulisexprimilur, ct humanis ingcnlis haurilur. Quam
debuimus vel futuri judicii metu scrvare, cujus leslis cou-
scientia noslra tacitis cogilationibus apud Deum ipsa se

prodit, quibus vel redarguitur improbitas, vel defendilur

innocenlia. Itaque cum scmpcr Domino, tum ma-
patcat
xime in die judicii manifestabilur* quando occulta cor-
;

dis in examen venient ,

quoe putabantur latcre. Quorura
lamen occultorum scilicct, nequaquam noceret,
proditio,
silexnaluralis inesset pectoribushumanis;estenimsancta,
sine versulia, sine fraude, consors justitia?, expers iniqui-
tatis.

IV. Denique interrogemus infantiam, videamus si quod

in ea crimcn reperitur, si avaritia, ambilio, dolus, sicvitia,

insolentia. Nihil suum novit, nullos honores sibi arrogal,

jiricferre se alleri ignorat, fraudem nescit vindicare se se
,

nec vult, nec potest. lusolentia quid sit puro ac simphci

nequit animo comprehendere.
V. Solvit hanc legem Adam, qui vohiit sibi arrogarc
quod non acceperat^, ut esset sicut creator et conditor
suus , sic ut divinum honorem affectaret. Itaque per ino-

bedienliam offensam traxit, elculpam inciditcx insolcnlia.

Qui si non rupissetimperium, el obcdiens fuissct mandalis

ca;!estibus , praDrogalivam naluric alque ingenila^ sibi iu-

nocentiae hoeredibus propriis reservasset. Ergo quia per

inobedientiam prairogativa naturahs lcgis corrupta atquc
inlerlita est, ideo scriptum legis exislimatum est necessa-

rium; ut vel partem haberet, qui universum amiserat : et

cui pericratquod nasccndo assumpserat, discendo saltcm
cognosceret et cuslodiret. Simul quia causa dejectionis
ejus superbia fuit, superbia aiUcni orU est cx prjErogaliva

« Rom, !i, 10. —• Gcn. iii, 6.

2i4 s. AMnnosii

innoccnli.-c ; debuit ea Lex fcrri quae subdilum Deo ct

snl)jectiim rcdderet. Nam siue Lcgc pcccatum nescieba-
lur ' , ct minor Undo
crat culpa, ubi crat culpae ij^noranlia.
cl Dominus ait « Si non vcnissem, et locutns non fuis-
:

))scm iis, pcccatum non habcrent nunc autem excusa- :

lionem non habent dc peccalo^. »

))

VL Lala est crgo Lex, primum ut excusationcm tolle-

rct, ne quis diceret : Peccatum nescivi; quia praescriptum
iion erat quid cavcrem. Deinde ut omnes subdilos faccrct
Dco agnilionc pcccati'.Omnes autem subditos fccitj quia
non solum Judacis data est, sed etiam gcntes vocavit;
proselyti cnim cx genlibas sociabantur. Neque vero excep-
Uis vidcri polest, qui vocatus dcruit; Lcx cnim quos voca-

vit et alligavit. Universorum itaque culpa operata est sub-

jectionem, subjectio humilitatem, humilitas obedientiam.
Itaqucquia superbia cuIpamcontraxerat,e contrario culpa
obcdientiam gencravit. Unde lex scripta, quae videbatur
superflua, facla est necessaria; ut peccatum peccato sol-
vcret.

VIL Sed ne rursus aliquis deterrealur, ct dicat incre-

menlum peccati factum esse per Legem, et Legem non

solum nonprofuisse, sed etiam obfuisse arbltrctur; habet
quo soliiri suam possit sollicitudinem , quia«Etsi per Le-
r gcm supcrabundavit peccatum superabundavit , et gra-
•) tia '. » Quid sit hoc, intelligamus.
Vin. Superabundavit peccatum per Legem ;
qula pcr
Lcgem ognitio peccall, et ccepit mihi obesse sciro id, qnod
pcr inrirmltatem vitare non possem* ; ad cavcndum enim
prodest prajscisse : sed si cavere non queam, obfuit nosse.
\'srsa ergo Lcx in conlrarlum, tamcn ipso peccali incre-

moalo facta cst milil ulills; quia humillatus sum. Unde et

' H ) 11. VII, 8. — • Joaii. XV, 32. — 3 Id. ui, 19. — ^ Id. Y, 20. — <> Id.
vu , 8.
 »

liPISTOLARUM CLASSIS II. «l5

dixitDavid: aBonumestmihi, quodhumiliatus sum*. wHu-
millando autem me solvi vinculum crroris superioris quo
, ,

Adam ct Eva nexueranl omnem proprire seriem successio-

nis. Lnde ct Dominus quasi obediens vcnit; ut inobedien-
liaa ct prajvaricalionis humanoe laqueus solveretur. Itaque
sicut per inobedienliam peccatum inlravit , ita per obe-
dientiam peccalum solutum est. Undc et Aposlolus ait :

« Quia sicut per inobedientiam unius hominis peccatores

» constituli sunt phirimi ; ita et per obedienliam unius ho-
Bminis jusli constiluentur multi'.

IX. Habesigitur unum, quia Lex et superflua fuit, et

facla est nou snperflua : supcrflua in eo, quia non fuisset

nccessaria, si illam legem naturalem servarepotuissemus:

sed quia non servavimus , isla lex per Moysen necessaria
facla cst; ut doceret me obedientiam, et laqueum illum
solveret procvaricationis Adaj, qui laqueus tolam astrlnxit
h.Tredilalem. Grcvit quidem culpa perLegem, sed et
cnlpac auctor superbia soluta est, idque mihi profuit ;

superbia enim culpam invenit , culpa antem gratiam

fecit.

X. Accipe Non
fuit necessaria lex per Moysen
aliud. ,

denique subintravil^ quod utique non ordinarium, sed

:

velut furlivum significare videtur inlroitum eo quod in ;

locum naturalis legls intraverit. Ilaque si illa suuqi ser-

vassct locum , hajc lex scripta nequaquam csset ingressa :

sed quia illam lcgem excluserat praevaricatlo, ac prope-

modum abolcverat pecloribus humanis, regnabai superbin,
inobcdlenliaqne sese difl^uderat ; idco successlt ista ut nos
scripto conveniret, et omne os obslrueret, ut toluni mun-
dum Deo subdilum ^ Subdilus autem mundus co
faceret
per Legem factus est quia ex pracscrlplo Legis omnes
,

conveniunlur ct ex operibus Legls nemo justillcatur id

, ;

" Psal. cxvui, 71. — » Rotn. v, 19. — 3 Ibiil. 20, — 4 Id. 111, 19.
aiC S. AMBROSII

cst, quia per Legem peccatum cognoscitur sed culpa noa ,

relaxatur, videbatur Lexnocuisse, qux omnes fecerat

peccalores.
XI. Sed veniens Dominus Jesus peccatum omnibus, ,

quod nemo poterat evadere, donavit, et chirographum

noslruin sui sanguinis effusionc delevit*. IIoc est quod
ait : « Superabundavit pcccatum per Logem : superabun-
»davil autem gratia per Jesum^; 3 postquam
quia totas
muudus subdilusiactus est, totius muudi peccalum abslu-
lit, sicut leslilicatas est Joannes; dicens : « Ecce Agnus
»Dei, ccce qui lollit peccalum mundi^ » Et ideo nemo
glorielur inoperibus; quia nemo factis suls justificatur :

sed qui juslus est, donatum habet, quia perlavacrum jus-

liuciilus est. Fides ergo est qune libcrat per sanguinem

Christi*; quia beatus ille cui peccatum remittitur, ct venia

donatur. Valc, fi!i, ct nos dilige, quia nos le diligimus.

'
Coloss. 11, i4. — ' Roin. V, ao. — * Joau. i, 29. — 4 Rom. iv, 6,
 »

EPISTOLAnUr\! CLA.SSIS II. 217

\ V% V\^ VVVV^-^ VVV VVV \^ VVV V VV VV>. VVV\^ V VVV V \\ vx^v V\ VVV i/V\ VX\ \\^ VV\ VVV VV\ V VV VVV vvv vv% VV^
\.

EPISTOLA LXXIV.

Quod maUi Legein, utpote qiiam Deus condidissct , nega-

bant ahi^ogandam: aut ex cjus abrogatione utramque
Testaijientiiin ab eodem Deo non essc colligebant , id
solvi cx illo yljwstoli Lcx poediigogus nostor fuil:, etc.
:

non enim 7iisi pueris pcedagogum necessarium; Ju-

da'is igitur tanquam inflrmis positam Legem cujus ,

pra'cepta imperfecta fucru?it, sed pcrfeclorum prcc-

nuntia. Postrcmo ubi obitcr in avaritiam disputatum
est, subjicitur ad utrumque Testamentmn, quod per
bovcm et asinum ab Esaia designatur suscipiendum ,

cxkorlatio.

AmLrosius Irenteo.

I. AuDiSTi, fili, hodie lectum in Apostolo quia « Lex

» paedagogus noster fuit in Chris to, ut ex fide j ustificemur* .

Quo uno absolulas arbilror quaestiones, quae plerosque

movere consuerunt. Sunt cnim qui dicant Cum Legcm :

Deus Moysi dederit quid causae est ut pleraque in Lege

,

sint, qua; pcr Evangelium jam vacuata videntur? Et quo-

modo unus utriusque conditor Testamenti, cum id quod

liccbat in Lcge perEvangelium cocpcrit non licere; ul est
,

circumcisio corporalis, qua; licet etiam tunc signo data sit,

ut circumcisionis spirilalis vcritas tcnerelur ; tamen qua

ratioue vcl ia ipso signo fuit ? Gur ista diversitas aestlmatur,
ut lunc circumcidi pietas crederetur, nunc impietas judi-

cetur?Dcinde sabbati diem feriatum esse debere obser-

" Galat. III, a/j.

 » ,

<2l8 S. AMBROSII

vabatur ex Lege'; ita ut si quis onus aliquod lignorum

portasset, uiorlis lieret reus : uunc aulem diem ipsum et
onerilius subeundls , et negotiis obeundis sine pa;na ad-
vcrlimus deputari. Et pleraque procccpta suntLegis, quoc
pracsenti tempore cessare videntur.
IL Qnidergo causae sitconsidercmus; non enim otiose
dixil Aposlolus quia «Lex paedagogus noster fuit in Christo^.»
Pxdagogns cujus est, maturioris, an adolesccntis ? Utique
aut adolesccntis , aut pueri , hoc est, cctatis infirmaB. Pae-
dagogus enim , sicut etiam interpretatio Litina habet , doc-
lor est pucri : qui utiqueimperfectae aetali non potestper-
fecla adhibere praecepta, quac sustinere non queat. Deni-
que pcr Prophetam Deus Legis ait : « Dabo vobis prcTccepta
»non bona', »hoc non perfecta; quod enim bonum
est,
utiqueperfectum. Idem autem Deus Evangelio perfectiora
servavit; siquidem ait : «Non veni Legem solvere, sedim-
»plere\
III. Quae igitur istius causa distantiae , nisi humana va-
rietas ? Sciebat duroe cervicis populum Judoeorum^, lapsu
mobilem, hamilem, perfidlEe promptiorcm^, qui aure au-
diret et non audiret, oculis videretet non videret, lubrico
quodam infantlae levem et immemorem praeceptoruni ; et

ideo Legcratanquam psedagoguai moblli plebis ingenio et

mcnti adhlbuit infirmae, ipsaquc Lcgls praecepta modera-
lus, allud legi vokiit , aliud iutelligl ; ut insiplens saltem
quod legeret, custodiret, ct a praescriplo litterae non re-
ccderet : sa^)Icns intelligerct dlvlnje menlis sententiam
quamlittera non resonaret : imprudensscrvarct Legis im-
pcrium, prudens mysterium. Ideo Lex scveritalcm gladii

habet tanquam paedagogus baculum ; ut imperfcctae plebis

infirmltatem puenresaltem denuntiatione deterreat : Evan-

• Num. XV, 55.— • Galat. ui, 24.— 3 Ezech. xx, a5.— ^ * Malth, v, 17.
— 5 Esod. xxxir, (j, — 6 isai. vi, 9«
 ,

EPISTOLARUM CLASSIS II. %ig

gclium autem indulgenliam habet, quo peccata donanlur.

IV. Jure ergo ait Paulus, quia « Liltera occidit, spiritus
» autem vificat. » Liltera igiturcircumcidit exiguam corpo-
ris portlonem : spiritus intelligens circumcisionem tolius
animae corporlsque custodit; utsuperfluis amputatis (quld
enim tam superfluum, quam avariliaevitla,libldlnisquepec-
cata qua) nalura nonhabuit, culpa quoesivit?)castlmonia
,

tenealur, frugalilas dillgatur. Slgnum igitur circumcisio

corporalls : veritas aulem circumcisio spiritalls est : illa

membrum amputat, ista peccatum. Niiiil imperfectum in

homine natura generavit, neclauquam superfluumjubeba-

tur aufcrri sed ut adverlerent, qui partem sui corporls
:

amputabant, multo magis amputanda peccata, recidendos

eos, qui dellcta suadeant, etiamsiquadam unitate corporis
connecti^rcntup, sicut habes scrlptum : «SI dexteramanus
» lua scandalizat te,abscindeeam, etprojice abs te;expedlt
«enlmtibiutpereat unummembrorum tuorum, quam to-
»tumcorpus tuumeat ingehennam^.»Ergosicutpueris, ita
Judoeis mandala sunt non plena pra^cepla, sed exparte, et
velut unam membri sui partem mundam servare prsecepit
sunt,quilotumcorpussuummandumservarenonpotcrant.
V. Sabbali quoque ferlas uno dle in iiebdomada cele-
brare jussi sunt% ut nulli oneri subderentur, qui mundanis
operibus absohiti utinam slc abilssent ; ut In iflud perpe-
tuum fulurorum sabbatum sneculorum nuUa secum gra-
vium veherent onera delictorum. Sed quia lubricum po-
pulum Deus noverat ,
partem infirmioribus diei unins
observalione praescripsit ,
plenltudlnem fortloribus rcser-
vavlt : Synagoga diem observal, Ecclesiaimmortalitatem.
In Lege igltur portio, in EvangUio perfectio est.

VL Populus Judffiorum hgna portare prohlbetur, hoc

est, ifla qu,e cousumuutur inccndlo ^ Umbram tenet
' a Cor. ui, C. — > MaUh. v, 5o, — J Esod. xxxi, i5.— 4 Num. xv, 33.
 :

220 S. AMUROSII

qui solem refnglt. Tibi Sol juslitias umbram impedimento

csse non passus, apcrtum gratiaj suic lumen infundensait
n Vade, el amodo vide nc pccces'. »Tibi ajterni illius solis

imilalor ait aulcm superajdificavit super funda-

: « Si quis
nmenlum aurum, argcntum, lapidcs prcliosos, ligna, fcc-
» num, stipulara uniuscujusque opus manifestum erit. Dies
;

»enim Domini manifestabit quoniam , in igne rcvelabitur.

» Et uniuscujusquc opus quale sit, ignis probabll^. » Et ideo

illud supcra^dificemus supra Christum (Christus enim nos-
Irum cst fundamentum )
quod non cxuralur, scd mcliore-
tur. Aurunj nielioratur igne, melioratur argentum.
VII. Audisti aurum et argentum, putas hoc materiale,
congrcgare desideras : sed ludis operam. IIoc aurum et
argcnlum oniis habet, fruclum non habet. Onus quasrentis
est sumplus Hoc aurum sicut lignum exuritur,
hajrcdis.
non pcrpetuatur hoc argentum in die illo detrimentum
:

vita3 luae, non lucrum afterct. Aliud aurum, aliud argen-

tum a lc quairitur, hoc est, scnsus bonus, vcrbum opti-

mum, dequibusdicilDeus quia datvasa aureaetargentea*.
Haec sunt munera Dei « Eloquia Domini, cloquia casta::

«argcntum igne examinatum, probalum terrae, purgatum

»seplup!o*. » Gratia sensus tui, nitor casti sermonis exi-
gilur : splendor fidci , non tinnitus argenti. Hoc manet,
illud pcrit : hoc merccdcm haLct , et migrat nobiscum ;

illud delrimcntum habet, quod hic reliiiquitur.

VIII. Si quis divitum putat quod illud argentum repo-

situm et reconditnm ci sufTragari possit ad vitam, onus
inane portat ,
quod jiidicii iguis absumat. llic relinquile

ligna vestra, divites, ut onus vestrum fuluro inccndio in-

crementa non addat. Si crogavcris , minuetur onus : et

quod remanserit , onus noii cril. Moli, avare, recondere;

» Joan. viri, ii. — » i €or. iir , i3 , el seqq. — » Prov, xxvii. —

* Psal. XI, 7.
 EPISTOLARUM CLASSIS 11. 22 1

ne nudo quidem nomine Ghrislianus, opere Judaeus

fias :

cum Diclum esl

advcrterls onera tua tibi esse snpplicio.
enim libi non pcr unibram, sed in sole « Si cujus opus :

»manscrit, mercedem accipiet : si cujus arserit, delri-

mentum palietur '.

IX. Et ideo tanquam perfectus ernditus in Legc, con-

firmatus in Evangelio , utrlusquc fideni suscipe Tosla-
menli : « Beatus enim qui seminat super omnem aquam ,

»ubi bos et asinus calcat^, » sicut hodie lectnm est, hoc

est, qui seminat snper populos ,
qui scquuntur Tcsla-
menti utrlusqne doctrinam; bos est ille aratorius, Lcgis

jugum porlans, de quo Lcx dicit i Bovi trituranli os :

»non alligabis' » qui habet Scripturarum cornua divina-

;

rum. Pulhim autem atem asinte Dominns in Evangelio in

figura populi gentihs ascendit*.
X. Puto autem quoniam dlves est verbum Dei, qnod
ctiam ilhid intelh'gere debeamus, qula bos habet cornna
plcna tcrroris , laurus ferociam habet , asinus mansuetu-
dinem : quod bcne ad praesenlia dcrivatur, quia bealus
qui et severilatem et mansuetudinem lenet; utaltero dis-
ciphna servelur, aUero innocenlia non opprimatur; nimia
enim severitas extorquet plerumque tcrrore mendacium.
Deus dihgi malult ,quamlimeri Domlnus autem charlta- :

tem exiglt, servus timorcm cum perpetuus in homine ;

terror esse non possit ;quia scriplum est, sicuthodie lec-

tum est, « Ecce in timore vestro ipsi timebunt, qtios tl-

• mebatis. »\ ale, fili,et nos dilige; quianoste dliigimus.

' 1 Cor. III, i4. — • Isai. xxxn, 20.—r ^ Deut. xxv, 4.— ' Luc. xix, 53.
 ,

aaa s. ambrosii

EPISTOLA LXXV.

Proposiia eriiendl Paulini sensas difjicultate , subjun-

git textum ejusdcm Apostoli lueredem jmlluni fieri
nisi pcr fidem afjirmmitis. Deinde Judaios lucredita-
tem propter Vetus Testamentum sihi debitam conten-
dentes refcUit, cujusmodi lia^redes luibendi sint, pa-
tefaciens.

Arahrosius Clemenliano.

L Et si sciam quod nihil difficilius sit, quam de Apos-

loli leclionc disseicre; cum ipse Origenes longe minor sit
in Novo , quam ia Vetcri Tcstamento : tamen quoniam
superiori epistola visus tihi snm , cur prcdagogus Lex di-
ccretur, non ahsurde cxplicavisse ; hodicrno quoque ser-
mone vim ipsam Apostolicae disputatioiiis meditabor
aperire.
IL Superiora enim lcclionisejus hoc habent , eo quod
ex operibus Legis nenio juslificetur, scd ex fide ; « Quo-
»niam qui ex operibus Legis sunt, sub maledicto sunt
» Christus autera rcdemit nos de maledlcto Lcgis, factus
» pro nobis maledictum. » Non ex Lege igitur hoercditas

data est , sed ex repromissione. « Etenim Abraliae diclai

»sunt repromissiones , et semini ejus quod est Chris-
» tus. Lex ilaque prasvaricationum gralia posita est,
» donec vcniret semen , cui repromissum est ; et ideo
» conclusa sunt omnia sub peccato, ut repromissio ex fide
»Jesu Chrisli darctur credentibus Postquam autem
» veuitfides, jam non sub Lege, hoc est, sub poedagogo
 EPISTOLARUM CLASSIS II. 2 23

sumus'; sumus filii Dei,' et omnes sumus in

» et quia
omnes sumus in Christo Jesu, ergo
Christo Jesu. Si autem
Abrahas semen sumus secundum promissionem hajredcs. ,

Haec est Aposlolicai conclusio sententlag.

III. Sed occurrit adhuc ei, qui poterat etiam Jud.nens
dicere : Et ego ha^res sura qnoniam sub Lege sum Lex
, ;

autem ^ elus dicitur Teslamentum ubi aulem Testamen- :

tum ibi hagreditas. Et licet ad Hebra^os ipse dixerit, quia

,

Testamentum non valet, nisi mors intercedat testatorls^,

id est quoniam Testamentum non valet quandia vlvit
,

testator, sed ejus morte firmatur tamen quia in Hieremia ;

Dominus loculus est de Judreis, et ait « Facta est hterc- :

nditas mihi sicut leo ^ » hagredes eos negare noluit. Sed;

snnt hccredcs sine re , sunt et cum re : et dicuntnr hoerc-

des testatore vivente, qui scrlpli sunt, sed sine re.

IV. Sunt eliam hoeredes parvnli, qui nlhil difierunt a

servulo, qnonlam sub curatoribus sunt et actoribiis « Ita, :

«inqult et nos eramus Juda^i sub elementis mundi hujus

,

sservientes. Postquam vero venit plenitudo temporis et ,

«Christus advenlt" » jam non sumus servi, sed liberi,

j

si credamus in Ghrlslum. Ergo dedlt illis speciem hoeredi-

tatis, possessionem negavil. Habent nomen hairedis,

usum non habent; quia sicut parvuli haeredes nomen nu-
dum haereditatls, non auctoritatem usurpant, jubendi
jusetutendi non habent ; quia pienitudinem snse aslatis

cxpectant, ut a curatoribuslibercntur.
V. Sicut ergo pars^uli , ita et Judaei sub poedagogo sunt.
Lex paedagogus est : pcedagogus ad magistrum ducit; ma-
gister noster solus est Christus : « Nolitc diccre vobis do-
»minum et magistrum; quia dominus et magister vester
»unus cst Chrislus^ » Poedagogus timetur, magister viam
' Galat. III, 10-2!».— » Hebr. ix, 17.— ' Jerem. xii, 8. — < Galat. iv, 3.
— 5 MaUh. xxiii , 10.
 ,

324 S* AMBROSII

salnlis ostendit. Tlmor ergo ad llbertatcin perducil, li-

berlas ad fidem , fidos ad charltatem : charitas acqnirit

adoplionem, adoptio haeroditalem. Ergo ubi fides, ibi li-

bertas; servus enlm sub metu , liber ex fide. IUc sub llt-

tera , isle sul) gratia : ille Ip. scrvitutc, istc in splrllu. Ubi
autem « Spirltus Domini , ibi libcrtas*. » Si igitur ubi fi-

des , ibi libertas; ubl libcrlas, ibi gratia; nbi gralia , ibi

haercdllas : Judoeus autcm liltcra,non spiritu in servltule

est; qui non habet fidcm , non habct spirllus hbertatem.

Lbi autem nulla hl)crtas, nulla gralia; ubi nulla gratia,

nuUa adoptio ubl nulla adoptio, nulla succcssio.
;

VI. Tauquam clausis crgo tabulis , cernit hieredila-

tem (G6), non possidet, aucloritalcm non habet lectionis.
Nam quomodo dicit : « Pater uoster^, » qui verum Dei
Flhum ncgat, per quem adoplivus acquirltur ? Quomodo
Testamenlum nuncupat , qui mortcm lestatoris negat?
Quomodo hbcrlatem usurpat, qui negat sanguinem, quo
redemptus est? Hic enim est nostrte pretlum nbcrtatls,
slcut Pelrus dicit « Sanguinc pretloso rcdcmpti estis* » non
: ,

agni utiquc , scd ejus qul niansueludine et humihtate

tanquam agnus advenit, et totum mundum una sui cor-

porls hoslia hbcravlt, sicul Ipsc ait : « Sicut agnus duclus

» sum ad Immolandum". » Unde et Joanncs ait « Ecce :

» Agnus Dei ecce qul toUit peccatum mundi^ »

,

VII. Ergo Judoeus hajres inhttcra, non splritu tan- ,

quam parvuhis est sub curaloribus ct actoribus" : Ghris-

tianus aulem, qui plenitudincm tcmporls agnovlt, qua
Christus advenit factus cx muh'ere, factus sub Lege ; ut
omnes qui sub Lcge erant, redlmeret Christlanus, in- :

quam, per unitatem fidei, et agnitlonem Filil Dei in vi-

rum perfectum, in mensuram aetatls exurgit plenitudinls
Chrlsti'. Vale, fiH, et nos dihge; quia nos te dihglmus,
' 2 Cor. III, 17. — » Matth. ti, 9. — ' i Pelr. i, 19. — 4 Isai. liii, 7.

— ' Joan. j, 39. — 6 Galat. iv, 2. — i Ephes. it, i3.

 fiMSTOLARUM CLASSIS H. 225

EPISTOLA LXXVI.

liognius ah Ircncco Ambrosius Epistolce ad Ephcsios

summam cxhibct. Scrihit igilur illic nohis proponi
calcstcstcm hcertdilalcm . cl solii cocicslis consortium
cum Cliiislo, pcr (fucni in lihcrtalcm sumus asscrti :

fincni vcro jidci charitalcm , qua Christo connccti-

mur^ oaicndi : nuiUim aiiam epistotam plurihus rcfcv-
tan cssc hcncdictlonihus , quas singulatini hrcvilcr-
quc proscquitur.

AmLrosius Ircnaeo salutem.

I. PoposcisTi ut summam Epistolaj quae ad Ephcsios

scripla est, inculcarcmns libi, quas obscnrior vidclnr, nisi
ejns dislinclionc , coUigas, quibus persnadendnm pntavit
Aposlolns de Dei regno nobis non desperandnm*.
II. Proposnit ilaqnc primum quod bonis maximum
,

solet csse ad sludia virlnlis incilamcntum praBmiorum ,

spem , et promissornm cnelestium hoeredilatcm, quoe in

passione Chrisli el resurreclione appropinquavcrint.
III. Deindc snbjccit non solum in paradisum reditnm
nobis rcrormalnm esse per Chrislum : scd eliam ccelcslis

solii honorein per consortium Chrisli corporis carni hnic

essc imperlitnm; nt dc asccndendi possibililate jam nou
dubiles, qui consorlia tua in carne Chrisli regno ccelesti
adhoercrc cognoscas, per sangnineui cjhs reconcihatio-
nem faclam omnium, quae vel iu terra , vcl in ccelo sunt

(qni idco desccndit, ut implcrct omnia) pcrejns Aposto-

jos, Prophelas, sacerdoles, confirmalioncm universornm,
'
Ejjlios. I, 5, tt si^qq.

IX 11. 10
 ;

o.jG s. AMBnnsir

ct congregationetn gentium' : fincm aulcm spei nos-

troe charilalem ipsius, ut angeaaiur Jn ipso per omnia
quia ipse cst caput univcrsorum, ad quem omnes secun-
dum mensuram operalionis in unum corpus xdificatione
charilatis assurglmus.

IV. Non ergo dcsperandum quod capiti suo memhra

adhaereant ;
pr.-cserlim cum in adopllonem fillorum Dei
ab inilio simns prxdesllnall j)er Jesum Chrislum in Ipso:

quam pr.Tedeslinationem prohavit, asserens illud quod ab

inillo pra?nunllatum cst ,
quia « Picllnqucthomo palrcmct
»malrem,ct adhicrebit uxori suae, ct erimt ambo in carne
Duna^; » sacramentum essc Chrisli et Ecclcsiac. Si ergo

Adae ct Evie copula sacramcnUnn magnum est in Cliristo

et in Ecclesia, ccrliim esl quod sicut Eva os dc ossibus

viri fuit, ct caro de carne cjus; et nos mcmbra sinius cor-

poris Chrisli, os dc ossibus, ct caro de carnc ejus.

V. Nulla autem Eplstola tanlum benedlclionis incre-
puit in plebe Dci, quanlum ista, in qua non solum bcne-
dictos nos a Dco, scd in omni bcncdiclione benediclos et

spirilali et in ccElestibus slgniricavlldivinne locuplcs graliae

j 1 testis, et praedeslinalos nos in adoplioncm fillorum', in

Ji Filioquoquc Dei nos cumulalos giatia, abundasse ca ad

'
J coo-noscendura mysterium ajternse voluntalls lum prac- :

lerea in plenitudiuc temporum cum paclficarcnlur omnia

in Chrislo, ct quae in lerra sunt, et qu.e in coelo, sortenos

in ipso conslilutos, utquajLeglsstinl implercnlur in nobis,

et qutc grali.Te : cum cllam secuuduiu Logcm clccti vidc'

remur in juvcnlutis aelale ,

quac csl vlta immaculata,nihil

habentcs lascivioe puerilis, et senilis infirmilalis : docti

quoque praelium non solum advcrsus carnem ct sangul-

nem, sed ctiam adversus omnem milltlam splrltalls neqtii-

lii3e, qucx est in ccclestibus ,vividls gcrere vlflulibus'.

Ei)lies. IV, i5, elsei|q. — « Gen. n, 28, et Ephes. \, 5i.— ^ rpbes. »,

1. el seqq- — < U- vi, 12.

 liPlSTOLAIiLM (:L\SS]S II. 24"'

YI. Ilacjne sicut illis sorlito ohligit captarum cx hoste

lerronim possessio; ita nohis cecidit sors gratise, ut simus
possessio Dei , qui renes possidet nostros * id est , semina-
,

rium caslitalis et teinperanliae. QnaBris hanc sorlem agnos-

cere? Recordare illnm qure cecidit super Matthiam , ut in
duodeciiiiuni Aposloloruin numerum suhrogaretur^. Sed
eliam prophcla David ait : « Si dormialis inter mediassor-
))les''; < eo qiiod is qui medius inlcr Veteris sortem et
jNovi Teslamenli est , recumhens in utroque , ad regnl cce-
leslis Hanc sortem fihaj Salphaj
IranqnilHlalem asciscitur.
pelebanl hacradilalis palcrnae, et earum pelilio divino ju-
dicio prohala esl*. Sed illae pelehanl in umhra Salpha ;

enim umhra oris significalur in umhra ergo sermonis :

pelchant , loquehanlnr qiiod non revelahalur. Paternae

itaqne hicredilalis polilio Salphae filiahus in umhra ser-
monis cral, nohis aulem cst in Evangelii splendore, et
levehitione grati:c.
VII. Simus ilaque nos possessio Dei et ille nobis portio,
in quo sunl diviliic gloriai et hacrcditalis ejus. Quis enim
dives, nisi solus Dcus, qui omnia crcavit PScdmultomagis
dives miscricordia, qui oaincs redemil% et nossccundum
carnls naluram commolioni ohnoxios muta-
ivx. fillos, et

vit quiisi auclor nalurae, utsimus filii pacis et charitalis.

Qiils cnim naluram auilare polest, nisi qui creavit na-
turam ? Ilaqne suscilavit mortuos.et vivificalos in Chrislo
sedere fecit in ccclcslihus in ipso Domino Jesu^
VIII. INon quo quisquam homlnum prierogalivam se-
dendi meruerlt in illa sede Dei, de qua Pater soli Fiho
dixlt : « Sede a dextris mels' ; » sed quia iu illa carne
Chrlsti per consortium ejusdem naturoe caro omnis hu-
mani generls honorata est \ Nam sicut illc in nostra

Psal. c<L\xviii, i3.— • Act. 1, 26.— > Psal. lnvh, i4.— * Num. xxvir
1, el seqq.-» Ephos. u , 4.—^ 8.-7 Psal. cii, i.— « Luc. 11, 3^.
Ibid.

i5
228 6. AMBROSII

carnc snbdilus lcgilnr per unilalcm carnls ct obecllonllam

corporis, in qno Inil obedicns nsqiic ad niorlem '
; sic ct

nos in illins carne consedimus in calc^libns. Non crgo

sedimus, scd in Chrislo consedimus, qui solus scdcl ad
dexlcram Dci Filius houiinis, sicnl ipsc dixit : « Amodo
ovidebitis Fihum hominis sedenlcm ad dcxtcram Dci^. »

In eo cnim abundavit gralia cjus ct bonitas suj)er nos in

Ghristo Jcsu, ut opcribus morluos, pcr fidem rcdcmplos,
salvalos gratia tanlae donaret liberlatis muncre, in qno
vchit resuscilala eliam ipsa nalnra novai^ scnsit crealnrac

graliam ; ut in bonis opcribus ambnlcmns crcali in

Christo, qui anlc obnitxiao hacrcditalis viiio degeneravimus.

IX. Etenim subhTtis inimiciliis, quae erantante in carne,
pax facta estuniversitalis in ccelo; nt cssent homines sicut
Angch in terra\ nt essent gcntes unnm atque Israelltac, ut
in homine uno et novus homo et vetus sublato pariete

maccriae, qui utrumque dissidioso obicc dividebat, inler

se convenirent. Nam cnm hujus natura carnis iram et
discordias ac dissensiones excitavisset, Lcx nos damnato-
rum nexuisset vincuhs, Christus Jesus insolcntiam atque
intemperantiam carnis morlificatione comprcssit, legem
mandatorum in decretis evacuavit, in quibus ostcndit non
secundum hlteram interpretanda lcgis spiritahs dogmala;
cum ct sabbati ignava olia , et corporalis superflua des-

lruerctcircumcisionis,atque omnibusaccessumadPatrem
in uno reseraret spiritu. Quomodo enim potest discordia
esse, ubiuna vocatio, unum corpus, et unus spiritnscst?

X. Quid enim aliud descendens operalus est Domlnus

Jesns, nisi ut de captivitale nos In libertalem vludicaret,
et illam caplivitalem vinctam perfidlac vinculis slbi capti-

vam facerct, alhgatam sapientiae compedibus, mittcnte

unoquoque prudente pedes suos in compedes e]us, sicut

Philip. II, 8.— » Mallh. xivi, 64. — ^ Ephes. n, i4.

 EnSTOLARUM CLASSIS II. 229
scrij)liim esl : ot cuin descendisset , et ascenderol , a Ut
»iinj)lerct oaiuia', » ct iios onines de plenitudine ejus ac-
cipcrcaHis'^ ?

XI. Ideoque prinium repletos Spiritu sanclo posult in

Ecclesia Apostolos, Prophetas alios, alios Evangelislas, alios
antem paslores el doctores', ut eorum adhortalionibus
consummarctur j^rofeclus credentium, etministerii fldelis

opus cresceret. /Edificatur nnusquisque ajdificatione vir-

tutum in mensuram rctatis inlerioris, quae mensura per-
fectior vitic immacuIatOG, id est^ perfecti viri, accipiens de
plcnitudine Christi recepit gratije plenitudinem^
XII. Quis autem virperfectus est, nisi il!e qui absolutus
infanlia puerilis ingenii, atque adolescentiaeincerto ac lu-
brico , et immoderato juventutis calore, in viri perfectl

firmitatem snccesserit, alquc ad illam moruin maturitatem

adoleverlt ; ut non facile devii dlspntatoris alloquio flj-c-

talur, et qucsi quadam doctrince irralionabilis turbidioro

in scopulos jactctur procella , ad erroris remedia se con -

fcrcns : el qui veritatem non solum in «ermone, sed etlam

in operibus sequatur suis , et aedificationem charitatis in

sc siiscipial; ut In unitatc fidei et agnitionis occurrat, ot

qnasi raembrum non dcsit capiti sno , id est, Christo, qui

est capnt oninium , cx quo lotuni corpns fidelium et sa-

pienlium per harmoniam ralionabilem Verbi, hoc cst

CDim <7uva;fjio Ao^ou wcvov, apf;.ov['a toO ).oyou otrh \s.i-jO)i , id CSt ,

haruionia \ compaginatum ct compactum alque con

erbi •

nexum , pcr ommim juncluram ministrationis, in uiensu-

ram uniuscujusque j)arlis augmcntum corporis facit , in
ledificalioneui sui. in charilate; ut assnrgat unum tcm-
piiun Dei in omnibus, ct unum doniicilil ca?Iestis habi-
tacnium in spiritu univcrsorum" ?

'
Epho.';. !v. 8, — ' .Tom. i, 16. — ' Fphe;. iv, u. — < IbiJ. 1". —
— ' Ibi.'. 16.
 ,

i3o B. AMBnOSII

XIII. In quo non solum siuiclorum hominum, scd om-

nium credenlium , omuium cliam supcriorum rnlionabl-
lium Virlulum ac Polcslalum, conncxioncm fidci , spiri-

tiisque accipiendam arbilrorharmoniam quanidam ; ut pcr

virtulum ac minisleriorum corpus unum cx omnibus ra-
lionabilis natur.ne spirilibus adhnereat capili suo Christo

ita aedificalionis compage conncxa , ul uc lactu quidem

junctura singulorum adhacrenlium discrcparc viclealur.
IIoC est Cnim quod afr,v dixil Cr.TCUS, rr,; y_oor,y'.a^ xar'
t-J^yttav tv [j.iTf,M quod iion diincilc crit lanto archilccto
:

secundum mensuram nniuscujusquc meritorum ac fidei

convenientem sibi conncclere; ctmi a^dificatio charitatis

rimam ofiensionis cxcludat, alquc obslruat. Non cst ergo

dubitandum ccelcstium Poteslatum adhx-sura ad hoc tem-

plnm aedificandum consorlia incongruum quippe inlclligi ;

quod ita assurgat humannc charilalisrcdificatio in lemphun

Dci, ut fiat in nobis habitalio Dei in spiritu, non sit au-
lcm in coeleslibus Polestatibus.

XTV. Gujus reigralia, ut maturius in nobis aedificalio

hujusmodi procederct , hortatur nos Aposlolus apcrire
oculos cordis, elcvare ad suporiora , agnilionem Dei im-
pense quasrere, verilalcm discutcre, absconderc in corde
mandala Dei , deponcre erroris dcsideria, dedecoris oc-
culta , renovari pcr graliam sacramcntorum , tcmperarc
iracundiam, commotionem anle occasum solis relaxare ,

cavcre nc superioria tua occupet advcrsarius, spirilus ille

habens poteslatem ,
qui sc immersit in cor Judic', et
comminuit animre ejtis januas; nc possel resistere, idrem
excludere, mendaccm avertcrc , exurgcre a mortuis, so-
brietalem assumere: uxorem viro , ut Ecclesiam Christo.
debere essc sul)dilam , \irutn pro uxorc aniinniii suaiu oi-

ferre , sicut sc pro Ecclesia Iradidil Christus^ : poslrcmo

' Joan. XIII, 12. — ' Ephcs. v. j5.
 ;,

EPISTOLARUAl CLASSIS II. '2 3 1

qnasi boniim bcUatorem sumcrcarma Dei, ac praclcnderc

scmpcr, noa sohim advcr.sus carncm el sangiiincm , scd
eliam advcrsum spiritalcs ncquitias' ; ne a suis emolliri

ab exlraneis capi possit. IIicc brevitcr comprehensa , nt

potui, perslrinxi. Vale, fili, ct nos dihge; quia nos le di-

ligimus.

EPISTOLA LXXVII.

liof^antl qucB hwreditas illa sit,pro qua mortem oppeterc

plerlque non dubllant ; respondet lianc ipsam essc
quam ex repromissione. quasi liberi adipiscimur ; nos
enlm cum Deo ex charitate scrviamus, vera potiri
libertate. Hoc in Esail benedictione signaium docet
unde colUgit ex Lege per quam servitus fuit , etiam
Libertatem csse ut qua^ ad /idem nos adduxerii : ad-
,

dil non Chrislum, sed Mojscn accusaturum ; atque

adeo Judaos desipere, a quibus accusalor prce bono
Judice elcgitur.

Ambrosius Horonliano.

I. NoN otiose quoerendum putasti quae sit rci divina^

hocreditas ; et cur tanlo iTstimelur nominc, iit proplcr eam

plerique eliam mortem suam ofTcrant. Verum si conside-
res (|uia et in nsu hnniano haeredilatis peciini.irire iirali;i

facit, ul venerabiliora fiant jura pietalis; quia lioc (|uoque

plus deferliir parenlibus, ne lassa pietas palris ulcijcalur
se exhaercdatione, vel abdicatione conluoiacis pij^noris :

'
Ephcs. Ti. 1 s.
 : ,

^.'il 8. AMBROSII

mirnii profecto tlesines qna' sit lonla divince hncrcdilalis

appelenlia.
11. Est anlcm hjcredilas proposlta Chrislianis omnibns;
sicenim ilicit Esaias : « Est hajreditas crcdcntibus in Do-
»mino* : »qnae speralnr cx rcproaiissione, non ex Loge.
Qnod VcterisTestamenli exemplo probalnr, dicente Sarra
« ExpcHc ancillam , ct filinm cjns ; non cnim hncrcs erit
nlilins ancillae cnm fiho meo Isaac ^. »FiHns Sarroelsaac,
filins ancillas [smaol ; hi anteLegom snnt : ergo anliqnior
repromissio qnam Lex. Nos secnndnm Isaac filii per rc-
promissionem, Jnd;ei secnndnm carnem filii ancillae ^
JNobis matcr libera , quae non partnriebat, ct poslea cx
repromissione efTndit perperilqne mascnhnn iijis matcr :

Agar, gencrans in servitntem. Libcr cst, cni gratia pro-

miltitur; scrvus , cni jngnm Logis imponilnr prins ergo :

nobis repromissio qnam iliis Lcx ct sccnndum natnram;

anliqnior libertas, quam scrvitns. Libertas igitnr cx rc-

promissione, ex Lcgc servilus. Scd licct rcpromissio ipsa
ante Legeui sil, nt diximns, ex repromissione anlem liber-
tas, in libertate charitas ; secundnm Legem tamcn' cst

charitas , qna? major hbcrlatc cst.

III. Non ergo scrvi? Et qnomodo scriplum cst : « Lan-
»date servi Dominnm*? » Quomodo ipsc Aposlohis ait :

« Sed nt servi Chrisli facicnles volnnlalem Dci cx animo

»cnm boua voluntate* ? Verum cst ct servilns libera
qnac est voluntaria , de qna Aposloins ait : « Qni liber vo-

ncatns csl , scrvus cst Chrisli*. » llacc est servilns ex

anlmo , non ex necessltatc. Ilaquc nos servi quidem su-

mus creatoris noitri : sed libertalcm hnbcnius, quam per
grali-im (ilnisli accepimus, gencrali cx repromissionc se-
cundum fidcm. Lnde qnasi ex libcra geuili, liberlatis sa-

'
ly.i'i. l;v, 17.— Gfii. x\:, 10. — ' (ialat. tv, 28.^ < Psal. cwxiv, i.

— * Ej>h<r5. vt, f-, — '•

1 Cor. VII. 33.

1
 EPISTOLARUM CLASSIS II. 233

crificliim dcferamnsjsignati in frontc, slcut libcros decct;

ut nou conrundannu', scd glorioinur, slgnali spliilu, non

carne. Qulbusrecte dlcilur : « Slalc, ct nolllc Itcruui jugo

«servitulis contlneri'. » INon dixit : Nolltc scrvlre, sed

« Nollle jugo servitntls contlncri ; » est enlm gravius ja-
gum servllulls, quam servitus.

IV. Dcnique Isaac filio suo Esaii pelenti benediclioncm

alt : « Eccc ab uljcrlale terrae crit tlbi habilatio, ct a rore

» cffili sunimo : ct super gladlum tuum vivcs , et servles

»fralrl tuo. Erlt autcm cum deposucris et solveris jugum

»illlus a collo tno \ » Quomodo istud convenit , nt ser»
viat , cum solvcrlt jngum fralris a collo suo, nisl dlstan-

tlam esse intclligamus scrvltutis ? Quae Igitur sit dilTeren-

lia, Ipsanobis cxponat lcctio. Bonus Isaac, et bonus nobis,

qni secnndnm ipsnm in libertntem nascimur : et bonus
paler utriqne filio. Denlque quod ulrumqne dlllgcrct, clrca

altorum afleclu probavlt, clrca allcrnm bcnedlctlone ; se-

niori enim filio dlxerat, ut cibum deferret sibi, et acci-

perct benediclloncm : scd dum iilc inoram faclt, et clbum

agreslem et forenscm rcqnirlt, fraler junlor domesticum
delulit cx ovlum grcgc.
V. Bonus clbus omninm Cbristus est, bonns cilius est
fides , snavis clbns miserlcoidia ,
jncundus cibus gratia.
Hcs cibos cpulatnr popnlus Ecclcsi.c gnnclac. Bonus cibus
spirllns Dei bonns cibus pcccalorum remissio. At vero
,

Ille pi\Tdnrns cibns rigor L''gis, lcrrorquc pcenarum •

agri slls cibns observanlia litlcr.-c pollns, quam gralla in-

dnlgenllre. Denlque illc popnhis sub maledlclo', nos in

bcnediclionc. \ elox cibns fides : « I¥o|)e est cnim vcrbum

»in ore luo , ct in corde tuo '
; » tardlor clbus Legls. De-
nique dnm Lex expcctatur, populus crravit^

' Galat. V. 1. — • Cen. xxvii. 39, ^o. — 5 Galat. ni, 10. — * Deul.
 ,

2 34 S. AMBROaU

YI. Conliilit igilnr bencdiclionem palcr jmpigro el fi-

dcli filio : scd ([uia bonus palcr crat, servavit cl scniori

fiiio bcncdiclioncni ; ut cuni servuni faccrct tValris sni :

non quo famiiiain suam degcncri vellct servituli addicere,

sed (juia is qui regerc se non potest et gubernarc, servire

debet, ct subdilus esse prudcnliori ; ut cjus rcgalur con-
silio , ne sua stullilia pracipiletur, et labalur lcmerilale.
Pro bencdiclione igilur bujusmodi conlcrtur servilus. De-
nique intcrbona annumeralur, inlcr collalam tcrrai uber-
lalem, ct rorem coeli a summo. Scd quia dixeral:« Super
ngladium tuum vivcs; » nc ci fortitudinis ant potestalis
noceret prccsumplio, addidit : a Servies fralri luo ; » ut et
carnis fructus uberes^ ct divinae rorem adipiscaris gralioB,
et eum sequaris , qui le sno gubernaculo regat.
Yll. Sed lunc crit istnd, cum deposueris jugujn cjus a
collo luo; ut volunlarlac servilutis mercedeni bubeas, non
injuriam subeas nccessilalis. Inbonorala cnim liujusmodi
servilus, quae necessilalc cogilur : honorala autcm, qua3
pietale dcfertur. Unde Aposlolus : a Si volcns hoc ago
«merccdera habeo : si invitus , dispensatio mihi credita
«est *. » Melius utiquc mcrcedis pracmium , quam dispen-
sationis obssquium cst. jNos igitur non conlineamur ser-

vilutis jugo, sed charilale spirilus serviamus; quia dicit

Apostolus : 8 Per charitatem spiritus servita invicem ^. »

Timor Lcgis est charilas Evangelii. Denique, « Initium

Domini ', plenitudo auleni Lcgls chari-
Dsapientioe limor
fitas Lex dicit « Et in hoc verbo omne
\ sTamcn et ipsa :

vmandalum inslauratur, et in isto uno inquit, scrmone ,

»implelur : Diligcs froximum tuum^ »

VIII. Hoc est igilurquod proposuimus quia etsi ex ,

Lege servilus, tamen secundum Legcm liberlas charitas ;

' I Gar. IX, 7. — ' (ialat, v. i.i, — » Eccle. 1, 16, — * Itom. xin,8.—
» G3)a(. s i\.

J2
 EPISTOLARUM CLAS6IS 11. 235
enim liberlatls, timor servilnlis est, Est igilur et charilas
Lcgis , et scrvilus cliariliilis : sed Lcx charilalis pra^nimlia
est, charllas EvangclII plaG serviliilis arbllra est.

IX. Non superflua itaque Lex, quae lanquam paedago-

gus prosequltur infirmlores*. Infirmilalem dico morum,
non corporum ; infantes enim sunt, qul fari verbum Dei
nesclunt, qui ejus opera non reciplunt. Nam si actas se-

ncctutis vita immaculata , utiquc aetas adolescenliaB est

vita macnlosa '. Lcx ergo pacdagogus fuit, id est vofio;, do-
nec fides veniret. o Et quasi Infiruji, inqult, custodlebauiur
»a Lege, conchisi in eam fidem, quai reveianda foret*. »

Poslquam autem fides advenit , non diclt Evangelium , sed

fidem ; ea est enlm sola fides, qu;e cst in Evangelio. Nam
licet juslilia Dei in eo revclatur, qu£c est ex flde in fidem *;

tamen slc IHa Legis est fides, si ei acccdat fidci j)lenIludo.

Mcrilo ergo fides Ista quasi sola dicitur; quia Ilhi slne hac
fides non est, in hac confirmatur. Deniquc ubi hajc fides

venit, plenltudo advcnll, advenit fihorum adoptio , cessa-

vlt Infirmilas, abiit Infanlla, In vlrum per.^cctum assurgi-
mus, Chrlstum Induimus. Quomodo Igllur infirmus ct
parvuhis esse potest, In quo Christus cst Dei virtus ?
Ergo ad perfecllonem venimus, perfeclionis praecepta ac-
cepimus.
X. Audisli hodic lcctum : c Non possum ego a me fa-
Dcere quidquam : sicut audio, judlco*. » Audisli lectum:
« Ego non accuso vos, ego non judico. Ego non accuso,
sMoyses vos accusat, in quem speratis \ » Audisli leclum:
« Si ego testimonium pcrhlbuero dc me ipso, testlmonlum
nmeura non est verum ^ » Didlci quahs judcx quahs ,

lestis essc debeam. Non cnim quasi infirmus dicit « Non :

npossum cgo a me facere quidquam » sed infirmus Ille : ,

'
Galat. III, ai. — ' Sap. iv, q. — ' Galat. iii, a.'^. — * Rom. i, 17. —
' Joa!i. V. .^0. -6 llid. 45. — 7 ll)i«i. 5i.
 ,

2 'G S. AMBROSII

qnl sic inlcllijilt. Niliil qiiidom siiic Pnlrc ficil Filiiis; qnta

coinimiiiis opcralio, ct imilas polcslalis cst : sed lioc loco

quasi judex loqiiilur, ut cognoscamiis homincs in judi-
cando quod non cxvoluntale noslra ct polestate, scd ex
,

jv(iuilale dcbcamus formarc scnlcntiam.

XI. Constiluc aliquem reum coargulum ct convlctuin

criminis, non aslruenlcm defensionls gcncra, sed dcprc-
cantera et advolventem se ad gciuia judicls ; respondct ci

jiidcx : Non possum a mc facerc quidquain; justilia in

judicando, non potenlia csl in judicando. Ego non judico,
sed facla lua dc le judicant : ipsa lc accusant, et ipsa

condemnant. Lcgcs lc adjiulicant, quas judcx non con-

verlo , scd custodio. Niliil cx nic cgo profcro, sed ex lo
forma judicii in le procedit. Secundum quod audio, ju-
dico, non secundum quod volo ; et ideo judicium meum
verum cst, quia non volnnlali indulgoo, sed .Tqullati.
XII. Considercmus itaqiic qua3 sit judicandi rcllirlo.

Dominus cceli alque lcrraiurii judex omnlum diclt : « Non

» possum a mc facere qiiidquam : sicut audio, ct judlco;»
cl iioino dicit Doinino siio . « Ncscls quonlam poleslalcm
9 habcodimittcre le, ct poteslatemhabcocrucifigcre tc'?»
Quare Domlnus non polest? « Qnia judicium inqult, ,

nmcum verum csl. Non cniin qu;cro volunlatcm mcam

» sed vohmtatem ejiis, qui misit me'^, » id cst Non vo- :

luntatcm hominis, quem videtis non arbitrium hominis, :

quem vos hominem tantummodo judlcatis non volunla- :

tem carnis f|uia spirilus promptus, caro autcm infirma *:

;

scd voluntalcm divlnam, quac auctor legis , arbitraque

jiidicii est. Simiiiter ct lestis vcrus est. qui non sibi scd ,

alii fcrt testimonluin ; scrlplum est enim ;«Laudetlc

» proxluius luiis , ct non os tuum'. »

' Joijn. XIX, 10. — • l'.l. r^ 7f. — 5 Mallli. xxvi , 21. — < Pro^'.

X\V|I . 7.
 fcPISTOLARUM CLi.SSIi II. 287
XIIT. Piilchrc aiilem dicllur Jnd.Tis myslice : Ego vos
noii judico , id esl , cgo univcrsorum rcdemplio, cgo pec-
caloruiii rcDiissio vos mc non rcccpis-
uon jiidico; qtiia

lis.Non Ego non judico,

judico, qui libcnlcr indtilgeo.
qui songuine moo redimo poccalorcs'. Ego nonjudico,
qui delco iniquilalcs, ct niemor non ero. Ego non judico,
qui malo vilam quam morlcm ])eccaloris\ Ego nou ju-
dico, qui non damno, scd juslifico coufilcnles. Moyscs vos
accusat, ille vos arguil, in quem spcrjilis : i!ie accusat
vos; quia jtidicaudi non luibet polestalem , qiiajcjus de-
bclur duclori. Il!e ergo in quem speralis accusat : iste in

quem sperare noluislis , absolvit.

XIV. Magna Judaeorum imprudenlia ! Merito accusan-
lur in criminibus suis ; quia accusatorem elegerunt, et
bonum judicem refutaverunt : ideoque deest illis absolutio,
poena non deesl.
XV. Ilecle ergo, fili, a Lcge coepisli (67), in Evangelio
confirmatus es , a fide in fidem , sicut scriplum est : « Jus-
» tus enim ex fide vivit'. » Vale, et nos dilige; quia nos te
diligimus.

« Isai'. xLiii, 35. — • Ezecli. xvui, 23. — » Rom. i, 17.

 ,

•.>38 ». AMRUOSII

EPISTOLA LXXVIII.

Ahraha? tnstar nos ex fide justiflcarl, qtta sumiis filil U-

ierof : circumcisionem tanlum pcr Ckrislum vim ha-
buissc ,
quam ipse in semet passus antiquavit : justi-
tiam ergo non CTpcclandum nisi cx fide ,
qucti si

perfccta sit , nunquam charitate dcstituitur.

Ambrosius Horonliano.

I. «Si Abraham cretHdit Doo, et repulalnm est ei ad

» jusliliam S » quod aulcm rcpulalur ad jusliliam , ex in-
crodulilale ad fidem est : ullqiic ex fide jnslificamnr, non
ex operibus Legis. Abrabae aulcm ipsi duo filii Ismaelet
Isaac, unus de ancilla, alter dc libcra''. Et rcsponsum hn-
jusmodi, «t expellerct ancillam, et filium ancilla;; non
enim hagredcm lore ancillre filiuin : et idco non ancillre nos
filios cssc, sed libcrae, qua libcrlale nos Chriitus libera-
vit. Undc colligilur quod ii magis Abrahac filii, qui ex fide;
praeslant enim fidci quam gcneralionis hncrcdes. Lex pic-
dagogus cst', fidcs libcra : abjiciamus ergo opera servilu-
lis, tcncamus graliam libertolis : deseramus umbram
solcm seculi : rilns Judaicos dcscramus.
II. Circumcisio membri unius nihil prodest. Deniquc
ait Aposlolus : « Ecce ego Paulus dico vobis, quoniam si

» circumcidamini, Chrislus vobis nihil proderit'. » Non quia

non possit, sed quia indignos beneficiis suis judicet , qui
vias ejus deseraut.
III. El quidem ante Sepliora circumcidit filium suum,
' G''ii. XV, 6. — » Galat. iv, aa, el seqq. — ' Id. m, 24. — * U. v, a.
 F.PJSTOI.AJiLWr CI Vstils II. -ioij

et periculuui depulit, quod iinminebal' : sed lunc profuit

Christus, cum adhuc perfecla diflferret. Gum parvulus es-

set populus credenlium, veht non parvulus, sed perfec-

lus in omnibus Dominus Jesus. Circumcisus est primo
secuudum Legem, ne Legem solvcrei* poslca per cru- :

cem, ut Lcgem impleret. Cessavit ergo quod ex parle est,

quia vcnil quod perfeclum est; crux eiiim iu Christo non
unum membrum , sed lolius circumcidit superfluas cor-
poris vohiptales.
I\ . Forlasse adhuc qunevilur qua ralione circumcidi cx
parle voluerit, qui veneral pcrfeclam circumcisionem de-
monslralurus. Dequo non pulo esse diutius dehberandum.
ISam peccalum factus est, ut noslra pcccala mundaret^:
si

si malediclum pro nobis laclus ost, ut Lcgis maledicta

vacuaret* ; ea ralionc ct circumcisus pro nobis cst , ut cir-
cumcisionem Legis auferrct, dalurus salulem crucis.
V. Spirilu igilur exlide spem juslitioe expeclandam no-
bis asserit Aposlolus, et in libertalem vocatos % liberta-
lem nostram iu occasionem carnis non debcre conferre.
Siquidem « Ncque circumcislo aliquid valet neque prse- ,

» pulium sd fides quaj per charitatcm operalur^. »El ideo

:

scriplum est : « Diliges Dominum Deum tuum \ » Qui au-

tem diligit, utique credit, ct credendo unusquisquc dili-

gerc iucipit. Deniquc Abraham credidit, et sic diligere

caepit et crcdidit noQ ex parlc, sed per omnia. Ahler
:

enim plenam non poteral habere charitatem; quia scrip-

Inm est « Charilas crcditomnia^ » Si non credilomnia,
:

non videtur charitas esse perfecta. Eigo perfecla charilas

omnem fidcui habet.
YL JNon tamen facil6 dixerim ,
quod contiuuo omnis
fides perfeclam charitalem habeat ; quia Apostoius dixit :

' E\oJ. IV, 25. — • 1 Cor. xui. 10. — ^ a Cor. v, 21. — * Galal. m, |3.
— 5 Id. V, 5. — 6 ibid. 6. — 7 Deut. Ti, 4. — » J Cor. xiii, 7.
 —

2^0 8- AMBROSIl

c Si habnero onincm (Itlcm , ila ut montes transferam :

»charilatcm auleni non habcam, nihil mihi prodest'. »

Etcnim cum tria sint maximc in viro Chrisliano, spcs, fi-
des, charilas major liis est charitas^. :

Ssd arbllror propositi gralia hoc dixisse Aposto

VII. •

hmi ncque cnim vidclnr milii qni habeat omnem fidem,

;

ita ut monlcs translcrat, cbaritalcm non haberc; rjuo-

modo et iUud, si habcat ahquis omnia mysleria et om- ,

nem scientiam; quomodo non babcat charilalem, pracser-

lim cum dical Joannes « Quia omnis qui credit quia Jesus :

» Chrislus est , de Deo natus est^ ; » ct supra ipse dixerit :

« Qnoniam qui de Deo nalus est, non peccal' ? » Unde

colUgilur, si is qui credit quia Jesus Chrislus est, de Deo
natus est; et qui de Deo natus est, non peccat : utique is

qui credit quia Jesus Christus est, non peccat. Si quis

autem peccat non credit qui aulem non credit , nec di-
, :

lif^It qui autem non diligit, peccato obnoxius cst. Ergo

:

non diligit, qui peccat charitas enim raullitutlinem ope- ;

rit peccatorum. Quod si charitas peccandi excludit affcc-

tum ,
quandoquidem cliam limorcm cxchidit foras ; plena
esl utlque perfectae fidei charitas".
VIII. Denique Apostoli, qui futuri erant amici, dixe-

runt : « Adauge nobis fidera*, » pelenles a bono medico,

ut infirraantcm in se fidem sanaret. Infirmabatur adhuc
fides in ils , cum audirct eliam Petrus : « Minimas fidei

» quai'e dubitasli ' ? » Ergo fides vehit pra?via charitalis

occupat animam , et pr.xparat semilas vcnlurffi diieclioni.

Sic omnis fides est, ubi perrectio charitatis.

IX. Ideo puto dici quia charitas credit omnia^ hoc
est, faclt fidem omuia credcre, et habere hujasmodi ani-

mam omncm fidem. Ac per hoc ubi pcrfecla charitas, ibi

•
1 Cor, XJII.3. — ' U>\d. i5 — 5 1 Joan. iv 7. — < Id. m, o.

;
1 Piir. '.v, 3. — ^'
Luc XMi, i5, — 7 MaUh mv, 02. — « i Cor. xni, 7.
 EPISTOLARUU CLASSI3 ir,
^ S^I
omnis fides : sicnt ubi perfecta charitas, ibi spes omnis.
Deniqne sicul omnia credit , ita scriptum est quia sperat
omnia*. Ideo maior, quia spem , fideuique complectitur.
X. Hanc charilalem habensj nihil limet; qiiia charitas
limorem exchidit foras; et ideo ablegato et cxulo timore,
omnia suftert, omnia sustinel. Qui ergo per charilatem
omniasustinet, nonpolesltimere martyrium. Et ideoquasi
victor aUbi in fine ait : « Mihi enim mundus crucifixus
est, et ego mundo ^. » Vale, fiH, et nos dih'ge, quia nos
te dihgimus.

EPISTOLA LXXIX.

BeUicio, qulcum credidisset in Chrislum e morbo cori'

valuerat , asserit ct morbum et saniialem ejusdein

Christi tribuenda visilalioni alque ut ipsum reti- ,

neat, et ad alia sacramenta properet, ilLum liortatur,

Ambrosius Bellicio salutera.

L Jactatum te gravi aegrltudine significasti mihi cre-

dldisse in Dominum Jesum', et jamccepisse revalescere.
Adsalutem igitur ea infirmilas fuit, plus aculei quam pe-
riculi ferens ; quia diu promissum remorabaris. Hoc est
quod ait : «Percutiam, et sanabo \ » Percusslt infirmi-

tate, sanavit fide. Vidit enim interiorem aflectum tuum

non vacuum piae cupiditatis, sed exculi dilationibus; et
ideo admoncre maluit, ita ut salutera non laederet, devo-
tionem excitaret.
s I Cor. XIII, 7.— • Galat. vi, i4.— ' Vide D, Guillon, tom. ix, p. 3So.
— 4 Deut. xxxii, 59.
LXII. 16
 ,

a^a ,
S> AMBBOSII

II. Qiiomodo enim saluli noceret, qui solct dlcere, lU

legimus in Evangelio : « Ego veniam, et curabo eum * ? »

Ergo et cum a tuis invitarelur, ul inviserct domum tuam,

sine dubio dixit Ego veniam et curabo eum. » Et si
: « ,

non audisti eum, ille tamen quasi Deus insensibiliter locutas

est et si non vidisti eum, ille tamen quod te incorporali-
:

ter inviserit, dubitari non potest.

III. Sed vidisti eum, qui credidisti ei; vidisli eum qui ,

recepisli eum hospilio tuoe mentis vidisli eum spirilu :

vidisti eum oculis interioribus. Tene ergo hospitcm no-

vum, diu expectalum, sed sero susceptum : in quo et

« Yivimus, sumus et et movemur*^. oGustasti igitur fidei

prima exordia, non fiat verbum occultum in corde tuo.

Hocc omnis gratia est, hoc est omne munus. Nemo enim
penetralia domus de ingressu seslimat, siquidem omnis
fruclus ininlerioribus esl' ; neqne enim sapienlis esta fe-
ncslra respicere in domum , et slultilia hominis audire
per oslium.
IV. Alia sunt sacramenlorum perfectiorum mysteria j

quia « Oculus non vidit, nec auris audivit, ([uae prrepara-

» vitDeus diligenlibus eum'', »ut dixil Scriptura. Alia sunt

ilia, quae de gloria fnlura annuntiarunt Prophetse, quibus

revelalum est, et cvangelizarunt sant sancti , « Spiriiu
» Dei misso de ccelo , in quem concupiscunt el Angeli vi-
»dere%» ut ait apostolus Petrus. Alia sunt illa , in qui-
bus cst mundi redemplio, peccatorum remissio, gratiarum
divisio, sacramenlorum participatio : quaj cum acceperis,
lunc mirabere tantum donalum esse homini, ut illud
manna, quod miramur fluxisse de crelo Judaeis * , nec
lantae gratiae, nec tantae operationis judices ad salulem
fuisse. IUud enim quicumque acceperunt in deserto , raor-

» MaUh. vui, 7. — » Acl. xvii, 28. — ' Deut. xv, 7. — 4 1 Cor, 11, 9.
— ' Pflr. I, 13. —6 Exod. XVII, i5, et seqq.
 EPISTOLARUM CLASSIS II. fi43

Jesum Nave, et Caleb* hoc sacramen-

tui sont, praeter :

tum quicumque gustaverit, non morietur in aeternum. Sa-

net te Dominus Jesus. Vale.

EPISTOLA LXXX.

Vbt curatlonem a natlvitate ostendit divinas fuisse

ccecl

potestatis , discipulorum interrogationem reprelien-

dit; atque nonnuUas ejusdem liistoria^ partes memo-
rat et paucis edisserit,

Ambrosius Bellicio.

L AuDiSTi, fraler, lectionemEvangelIii,inquadedecur-

sum est quod praeteriens Dominus Jcsus vidlt a genera-
lione caecum '. Ergo si Dominus vidit non eura prajteri- ,

vit quare nec nos quidem praiterire debemus quem

:
,

praetereundum Dominos non putavit; prsesertim cum a

generatlone caccus fuerlt, quod non otiose est positum.
IL Est enim caecitas quae plerumquc vi tegritudinis
,

aciem obducit oculorum, eademque teraporls spatio mili-

gatur : est coecltas, qune humorum infusione generatur;
ea quoque vitio plerumque sublato, mcdicinas artc depel-
litur j ut cognoscas quia quod iste sanatur, qui a genera-
tione sua caecus est, non artis est, sed potestatis. Donavit
enim Dominus sanitatem, non medicinam exercuit; eos
enim sanavit Dominus Jesus, quos nemo curaret.
III. Quam stolidi autem Judaei, qui interrogant : « Hic
«peccavit, an parentes ejus' ? » debilitates corporum re-
ferentes ad merita delictorum. Et ideo Dominus ait: «Ne-
> Nucat xxwi, 12. — » Joan, ix, i. — ' Ibid. a.

i6.
 244 8* AMBnOSII

» que hic peccavit, usqne parenles ejus : sed at manifesta-

»renlur opera Dei in illo*. » Quod enim naturae defuit,
creatori compelit reformare, qui auclornaturnc est. Lnde
addidit : « Cum in hoc mundo sum , hix sum hujus
» mundi * » hoc est, omnes possunt videre, qui caeci sunt,
;

si me hmien requirant. Acccditeet vos, et illuminamini',

ut videre possltis.
IV. Delnde quid slbl vult quod is , qui vitam refunde-
hat imperio , salutem praecepto dabat , dlcens mortuo :

tt Exi foras^j-et egressus est Lazarus de sepulcro; diccns

paralytlco : « Surjje , tollc grabalum tuum^; » el surrcxlt

paralytlcus, ct crepit grabalum ipse porlare, in quo sohi-

tus membris omnibus, porlabatur : quid , inqufmi , slbi

vult quod expuit ct feclt hitum

, , et superunxit oculos
'
caeci , et dixlt ei : « \ ade et Liva in Siloam, quod Inler-

»pretalur MIssus ; et abiit, etLivIt, et vldere creplt*?»

Qnae ista ratlo est? Magna, ni fallor; phis enlm vldel,

quem Jesus langlt.
V. Slmul et divlnltatem et sanctlficationem cjus ad-
verte. Quasi hix tetigit, etlumen infudlt : quasi sacerdos
per figuram baptismatls mysteria gratlaj splrltahs implc-
vit. Expuit, ut adverleres quia inleriora Christi himen
sunt. Et vere videt qui Christi mundatur internls. Lavat ,

saLiva ejus, lavat sermo ejus, sicut habes « Jam vos mundi :

» estls propler sermonem quem locutus sum , vobls". »

\L (Juod autem lulum feclt, et superunxit oculos

caeci^ quid ahud significat, nlsi ut inlelligeres quia ipse
hominem, hito ilhlo , reddldit sanitali , qui de luto homi-
nem figuravit'; et quod haec caro hiti noslrl per baptls-
matis sacramenta aelernpe vitae lumen acclplat? Accede et

' Joan. IX, 5. — • Ibid. — ' Psal. xxxiii, 6.-4 Joan. xi, 44- —
» Marc. 11, u. — 6 Joan. ix, 7. — » Id. xr, 3. — • Id. ix, 6. —
» Gen. II, 7.
 ,:

EPISTOLARUM CLA.SSIS H. 245

tu ad Siloam , hoc est, ad eum qui missus est a Patre
sicut habes : « Mea doclrina non est mea, sed ejus qul me
»misit*. » Diluat le Chrislus, ut videas. Veni ad baptis-
mum, tempus ipsum adest : veni festinus , ut tu dicas :

« Abli , et lavi , et videro crepi* ; » ut et tu dicas : « Caecus

neram, et videre ccepi;» ut tu dicas, sicut iste refuso
lumine ait : «Nox priecessit,dies autem appropinquavit*. »
YII. Noxerat caecitas. Noxerat,cum Judas accepltbuc-
cellam a Jesu, etintroivit in eumSatanas. Judje nox erat,
in quo diabohis erat : Joanni dies erat qui in Chrisli pec-
tore recumbebat*. Petro quoque dies erat, cum lumen
Chrisli videret in monte. Nox erat aliis, sed Pelro dies
erat/. At vero ipsi Petro nox erat, quando Christum ne-
gabat. Denique gallus cantavit, et fleri ca3pit% ut emen-
daret errorem ; jamenim dies appropinquabal.
VIII. Interrogabant Judrei caecum : « Quomodo vi-
ndisti' ?» Grandis amenlia ! interrogabonl quod videbant
interrogabant causam , cum factum vidcrent.
IX. « Et maledixerunt ei , dicentes : Tu sis discipuhis
«ejus^ » Maledictio eorum benediclio cst ; quia benedic-
tio eorum maledictio est. « Tu sis, inquiunt, Discipulus
» ejus. » Tunc prosunt qnando nocere se crcdunt. Vale, ,

fili , et nos dilige , ut facis ; quia nos le diligiums.

" Joan. -»11, 16. — » I,J. IX, 1 1, — J Rom. x;n, 12. — 4 Joan. xin, «7.
— 5 Matlh. XVII, a, et seqq. — ^ Id. xxvi, 70, et seqq. — ? Joan. ix, 10 .

— « Id. IX, a8.

S4^ S. /LMBROSII

EPISTOLA LXXXI.

Quosdam clericos propter laboremac di/jflcultatem animo

despondentes verbis erigit cisque non modo futuram
, ,

mcrcedem ponit ob oculos, sed etiam paratum Christl

prcesidium. Eam ob rem explicatis aliquot Scripturce
locis , admonet ne se divelli ab iUo patiantur,

Ambrosius Clericis.

I. Plerumque humanis obrepit menlibus, ut aliqua levi

praestricli oflensione, si non illis ceclant pro studio volun-
taria, ofllcio desistant : quod in alio genere hominum to-

lerabile, in iis vero qui rei divinEe intendunt plenum do-

loris.

II. Sunt enim aliqui in clericorum munere, quibus

inimicus obrepere studet, si alias eos non potueritcircum-
venire, ut laesis hujusmodi inserat cogitationes. Quid mihi
prodest in clero manere, subire injurias, labores perpeti,
quasi non possit ager meus me pascere, aut si ager desit,
qnasi aliler exercere sumplum non queam ? Itaque hujus-
modi cogitationibus eliam boni mores ab oflicio relra-

huntur : quasi vero hoc solum sit in clerico, ut sumptum

expediat suum, et non ut divinum sibi post mortem polius
subsidium locet; quanquam illc post mortem abundet,
qui totus hic potuerit decernere adversum tot inimicorum
insidias.

III. Unde Ecclesiastes ait : « Optimi duo super unum,

squibus est merces bona in labore ipsorum j
quoniam si

sceciderit, unus erigit socium suum *. » Ubi sunt « Duo

» Eccle. IV, 9 et 10.
 :

EPISTOLARDM CLASSIS II. 2^7

optimi super unum , » nisi ubi Christus est et is quem
,

Christus tuetur ? Quia si ceciderit, qui cum Domino est

Jesu, eriglt eum Jesus.
IV. Sed qua ratione dixit ; « In labore ipsorum * ? »

Ergo et Christus laborat ? Utique laborat ,

qui ait t « Labo-
nravi clamans. » Laborat , sed in nobis : denique ad pu-
teum fatigatus sedebat^. » Sed quomodo laboret , docuit
nos Apostohis minore exemplo diccns : « Quis infirmatnr,
» et ego non infirmor ^
? » Docull et ipse Dominus sua voce
a iEger eram , et non visitaslis mc :nudus eram, et non
»operuistis nie". » Laborat, ut me jacentem erigat.
V. Unde et in Domini praecessit, qui pro-
EliscTeo figura
jecit se , ut mortuum
in quo symbolum est, erigeret^ :

quod nobis Christus commortuus sit, ut nobis resurgeret.

Projecit itaque se usque ad nostram Christus fragilitalem,
ut nos erigeret. Projecit se, non cecidit, sed erexit con-
sortem. Ipse enim consortes nos sibi fecit, ut scriptum
cst, quia « Unctus est oleo justitiae prae consortibus suis^ »

VI. Unde pulchre alt Ecclesiastes : « Quoniam qui ce-

«ciderit, erlgit socium suum^, non ipse erigatiir; Chris-
tus cnim non alterius auxilio, atque ope erectus est, sed
ipse se resuscitavlt. Denlque « Solvite, inquit , hoc tem-
» plum, et in triduo ilhid resuscilabo. Hoc autem dlxlt de
Btemplo corporis sui*. » Nec iramerito erectus non est ab
alio, qui non cecidlt; nam et ille qui a secundo erigltur,
cecidlt : et qni cecidlt, indlget auxilio, ut erlgatur. Quod
et subjecta docent, dlcente Scriptura : a Yce illi uni, cum
non est secundus qui eum erigat quia et
«ceclderlt, et !

dormierint duo, est calor illis^ » Commortui enim

» si

wsumus Chrislo , et ideo convivimus ", Christus nobia

' Psal. LXYiii, 4. —Joan.

» 6. — Cor. 29. —
iv, Matlh, ' 2 xi, < ;t\v,

43. — 4 Reg.
« «V, 34. — s Psal. xLiv, — Eccle. io. — Joan. u, 8, 7 iv, «

19. — 9 Eccle. IV, 10, u. — »0 Rom. 8. vi,

S48 S. AMBROSII

commortiius est, nt nos calefaceret, qui alt : « Ignem veni

• niiltcrc in lcrrani*. »

\II. Mortuus eram , sed quia in baptismate commor-

tuus Christo sum , acccpi lumen vitne a Christo. Et qui in
Christo moritur, per Christum calefactus vilae et resur-

rectionis vaporem accipit. Frigidus erat puer, calefecit

eum EHseus spirilu suo, dedit ci vilte calorem. Condor-
ei, ut eum calor quietis ejus, qui
mivit in symbolo conse-
pultus ei fuerat, excilarct^. Frigidus ilaque est, qui non
moritur in Chrislo : calefieri non polest , cui ignis ardens
non appropinquat : incalescere non potest alteri, qui se-
cum nou habet Chrisluni.
VIII. Et ut cognoscas secundum mysterium dictum ,

non secundum numerum ; quia « Oplimi duo quam unus, »

subjecit mysticum : « Et spartum triplex; non corrum-

«petur. »Tria enim,qua2non sunt composita, non corrum-
puntur : Trinitas ilaque incompositae naturaccorrumpi non
potest ; quia Deus unum et simplex et incomposituni est
quidquid est : quod autem est , permanet non , subjicitur.
X. Bonum est ilaque adhaerere alteri, et inserere col-
lum in torques ejus, et subjicere humerum et portare ,

ilkim , nec ta^diare ad vincula ; quia de domo albgatorum

exi\ it, qui regnet, puer ille qui super regem seniorem et stul-
tumest. Ideoque qui eum sequuntar, aihgati vinculis sunt.
Denique Paulus vinctus Jesu Christi^ Lnde et ipse Jesus
captivam duxit caplivilatem*. Non salis visum est ei sol-

vere captivitatem , quam diabohis imposuerat; ne iterum

liberos vagantesque invaderet : sed perfecta absolutio aes-

timata estsub Christo degere, et injicere pedes in com-

pedcs sapientiae, ipsius caplivum esse, ui sis liber ab ad-
versario.
XI. Recte puer, quoniam» Puer natus est nobis* ; »et
» Luc. XII , 49. — * 4 Reg. IV, 54. — ' Epbes. lu, l. — * Id. iv, 8.
— • Isai'. IX, 6.
 :

EPISTOLA&UM CLJ.SSIS II. 2^9

vere optlmns pner, cui dlclum est a Patre Deo : « Magnum
ntibi est vocari puerum mcum*. » Saplens quoque, ut
Evangelium docet;quia« Proficiebatastate etsapientia'.»
Convenienter etiam pauper « Quia cum dives esset, pau- :

»per factus est; ut nos sua inopia ditaret *, »Et ideo non
fastidit in regno suo pauperem, sed exaudit eum, et llbe-

rat ex omnibus angusiiis et molestiis.

XII. Sub boc ergo vivamus, ut rex Ille senlor et stultus
nullam habeat potestatem supra nos. Qui dum vult reg-

nare quasi volunlatis suae dominus, nec sub vinculis esse

Domini Jesu, invcteratus in peccalis, stullillje inciditde-
formitatem. Quidenim stulllus quam, reliclis ccelestibus,

ad terrena intendisse ^'

, et posthabitis perpetuis, eleglsse

ea qnaB caduca sunt et fragilia ?

XIII. Nemo ergo dicat: « Non est nobls portlo In Jacob,

neque haereditas in Israel^ » Nemo dicat : Non sum in
clero ; quia scrlptum est :« Date Levi cleros ejus*. »Et
ilerum David ait : Quia is qui intcr clcros dnos medlus
requiescit', ipse ad superna alis evolat splrltallbus. Non
dicas de Deo tuo : « Gravis mihi est * ; »nec de loco tuo :

« Inutilis est mihi ; » qnia scrlptum est : « Locum tuum

»noli relinquere^ » Vult enim auferre eum adversarlus,
vult te abducere; quia invidet spei tuae, invidet muneri.
XIV. Sed tu quicumque in clcro es Domini, portio
ejus ct possessio, noli recedere de Domini possesslone, ut
dlcas Domino : « Possedisti renes meos : suscepisti me ex
»utero matris meae**, »etille tibi quasi bono servo dicat
«Transi, recumbe**. » Valete , filii, et servite Domino ;

quia bonus Dominus.

« Isai. xLix, 5. — Luc. 52. — 2 Cor. vni, 9. — Psal. lxxi. —

» ii, ' ^

« 3 Reg. XII, 16. — 6 Deut. xxxiii, 8. — Psal. txvii, i4.— Sap. u, la.
7 '

— 9 Eccle- X, 4. ~ Psal. cxxxvm, 23. —

'"^ Luc. yin, 7. >
«
aSo S, AMBROSII

EPISTOLA LXXXII.

Ouomodo tn MarceUl ^ Lceti ct amboriun sorovis causa

constitutus sit judex, ct quarc itlam cognitlonem ita
commcmorat,
susceperlt, ut maluerit arbitrum. agere,
litis exponit statum , ac BlarceUo daranum non cegre

ferendum ostendit. Hinc cum laudat, quodarbitrum

se ipse prastilerit longe cvquisslmum. Cur tamen in
ejus arbitrio nonniliil mutavcrit , docet : ac demum
qua ratione sitiguU sine Ecclesice damno vicerint^ de-
clarat.

Ambrosius Marccllo.

I. Apud rae decursus est tul textus negotii*, quod non

inUilisli, sed recepisli ; qula erat et pletatis necessitas, et
probandas in pauperes liberalitatis voluntas. Cognovi au-
tem secundum sacroe Ibrmam praeceplionis, in quam me
induit et bealissimi Apostoli auctoritas, et tuae doctrinae
ac vitaj forma et disciplina. Nam cum ipse arguerem quod
adhuc inter vos maneret veternosum jurgium , cognos-
ccndi mihi necessitatem parles imposuerunt.
II. Erubui recusare , fateor , cum praesertlm logati
ulriusque parlis invicem se lacesserent, dlccntes ut meo
sub examine llqueret , cui parti majora juris vel justitiae
snffragia foront. Quld phira ? Cum jam conclusi essent
dles , et paucarum horarura superesset spalium, qulbus
tamen aha audiret praefectus negotia ; petlerunt causoe
patroni prorogari paucorum dierum tempora, ut cgo resi-
derem cognitor. Tantus ardor erat christianis viris , ne
> Vide D. GuilloD, tom. ix, p. 38o.
 ,

EPISTOIARVM CLiSSlS II. sSl

praefectns deepiscopi judicaret negolio. Aiebant praeterea

nescio quae gesta indecore, etpro suo quisque studio jac-
tabat, quae episcopo potius judice,-quam prgefecto exami-
nari oporteret.
III. His confusus, simul admonitus Apostolicoe prxcep-
lionis, quae arguit, dicens : a Nonne de iis qui intus sunt,
»vos judicatis* ? »Et iterum : « Saecularia igitur judicia si

ahabueritis, contemptiblles qui sunt in Ecclesia , illos

» constituite ad judicandum. Ad verecundiam veslram

»dico. Sic non est inter vos sapiens quisquam, qui possit
wjudicare inter fratrem suum : sed frater cum fratre ju-

«dicio contendit, et hoc apud infideles^j » recepi cogni-

tionem, ita tamen ut compositionis essem arbiter. Videbam
enim quod si pro tuis judicarem partibus, posset ille non

acquiescere : si pro illo ferretur sententia, obediret tua

et sanctaj sororis defensio. Erat ergo iniqua decernendi
conditio. Posset etiam illis videri suspecta necessitudinis
sacerdotalis gratia. Quando enim victus quemvis alium
quam se aequiorem putat ? Et quod verum est, erant ve-
tusti jurgli intolerabilia utrique parti dlspendia ; si finis

ejus aut fructu carerct, aut liberalitatis solalio.

IV. Cum igitur anceps judlclum, jus controversum
multipllces ab utraque parte actiones cernerem , invidiae
plenas supplicationes , rescriptorum quoque obrepliones
obtexerent : adverterem etlam gravi condlllone illum, si

vicisset, acturum de duplis fructibus, et de sumptibus an-

nosae litis tuo autem officio non convenire, ut expcnsas
:

jurgii posceres : nec competere, ut quidquam de fruciibus

possessor ageres , quos pcrceplsses ,• malui jurgium com-
posltlone caedcre, quam pronuntlatlone accrbare. Alla
enlmhabebantexcitari jurgia : tum, quodeslgravissimum,
etsi jurgia sublata forent, erant tamen odia mansura, quaa
apud bonos mores dispendii sunt,
' 1 Cor, T, la, — • Id, vi, ^-6.
 ,

sSa S. AMBROSII

V. Inler hos itstus positiis, cum mc persona sacerdotis,

ftrmin.T soxus, viduai gravilas, amici quoquo coutempla-
tio, Irino quodam nou perfunctorio conveniret nomine
illud sequ(Midum pulavi; ut neminem vinci vellem, ct om-
nes vinccre. Nec ferellit sentenlia ; vicislis cnim omnes
germanitati, vicislis naturae , vicislis Scriptura; dicenli :

« Quare non magls injuriam accipitis ? quare non magis

» fraudcm palimiui * ?

YI. Sed pulas te gravatum jactura joris, damno pecu-

niac. Meliora ulique sacerdotibus damna, quam lucra sx-
culi sunt : « quam accipere^. »Sed
Bealiusest enim darc,
forle dicas Fraudcm non delmi pali, injuriam non debui
:

perpeti, damnum subire. Quid ergo.^ Infcrre velles ? Sed

clsi tu non inferres, se passum diceret. Itaque vide
ille

quid dicat Apostolus Quare non magis fraudem pati-

: «

» mini ' ? » ut propc vidcatur, qui non patitur, fecisse to- ;

lerare cnim debet, qui fortior est.

VII. Verum quid ego ita lecum ago, quasi hoc meum,
clnon tuum sit? Tu cnim obtulisli, quasi arbiter lilis, ut
soror in diem vitre succ possideret partem proedii , post
obitum ejus fratri ccderct onuiis possessio. Neque quis-
quam eum vcl tuo, vcl Ecclcsife convcnirct nomine : sed
sibi haberet, si ita mallet, ut nihil dlspensaret Ecclesiae.
IIoc cum ego praedicarem, et prasferrem tanlam animo
tuo infusam libcraHlalis graliani; respondit germanus
luus placere sibi oblalionem melus deleriorandae pos- , si

sessionis decederet. Quemadmodum enim foemina, etquod

cst amplius, vidua possessionem regeret tribulariam (68)?
Quid sibi profuturum,quod sibi jura possessionis ccderes,
si majora ex incultu agri subeunda sibi damna arbitra-
retur ?

VIII. Movebat hoc ulriusque partis togatos. Itaqueom-

• 1 Cor. »1, 7. — » Act. XX, 35. — * 1 Cor. vj, 7.
 :

EPISTOLAnUM CLiSSIS 11. 253

nium conspiranle assensu, placuit ut Laetus V. C. agmm

susciperet, et certuin numerum frumenti, vini, olei , so-
rori quotannis pensilaret. Ergo sanclaj germanse tune non
jus, sed soHiciiudo deccssit : non fructus, sed culljirae

labor : non reditus, sed incerti eventus quaedam, ut dici-

tur vulgo , alea. Si tempeslalcs venlornm gravcs proven-
tum irapedierint, sorori tamen tuae sua ubcrtas manebit.
Si nimia siccitale aruerint locorura gignenlia , sorori ta-
men tua3 sala non minuelur fcecunditas. Sibi ascribet
Laelus condilionem oblalionis suae : si necessilates tem-
porum et extraordinarioe incubuerint exaclioncs, gcrmana
tua beneficio tuo, ut dispendioLaeti, immunis erit : Laelus
autem se proprietate locorum solabitur.
IX. Vicislis ergo omnes : LcTctus, quia jus loci adeptus
est,quod non tenebat soror, quia annuls potietur fructi-
:

bus jam sine bte, sine jurgio; nemo tamen plenius, ncnio
gloriosius quam tu vicisli.qui dum crga sororem confir-
mari vis liberalilalem tuam , in utrumque eam fraternae
consorlem necessitudinis contulisti. Nam et fratri conces-
sisli proprictalem , et sorori usus fructum : Nihil autem
adimitur Ecclcsiae, quod pielati acquirilur; charitas enim
non damnum, sed lucrum Ghristi est* ; denique charitas
fructus Spirilus sancti est. Apostolico igilur charactcre
cognilio decursa est. Dolebamus ante quod litem haberes
profuit jurgium, ut formam induercs apostolicae vitae ct
non congruebat, hrec trans-
praeceplionis. Illud sacerdolio
aclio et apostolicam decet normam.

X. Nec vereare ne immunis sit alque exors Ecclesia

liberalitatis tuse. Habet et illa fructus tuos et quidem ube-
rlores, habet fruclus doclrina) tUcC, habet tuae vilae slipen-
dium, habet fcecundltatem,quam tuls institutis rigasti. His
dives reditibus, non quaerit temporalia; quia seterna pos-

» Galal.T, 23.
S54 S* AMBEOSII

sidet. Addidisti autem

non solum apostolicos, sed etiam
ei

evangelicos fruclus; Dominus euini dixit « Facite vobis :

«amicos de iniquo mammona*. » Fecisti et tu amicos, et

quod mirabile est , ex dissidentibus. Fecisli in jus germa-
nitatis redire fratres, fecisti eos hac charitate, hac gralia
securos esse, quod suscipiantur in aeterna tabernacula.

XI. Christo igitur auclore ct duobus arbilris sacerdo-

tibus , te qui formam prior dedisli , me qui sentenliam
prompsi, facta pax non claudicabit; quando tanta fidei

convenerunt sufTragia , ut perfidia non possit esse sine

pcena.
XII. Arabit Lastus sorori , cui antca alienos invidebat
labores ; messem Laelus sorori colliget, in qua ante ferre
non poterat alienas donationes deferet fructus ad sororis :

horrea; et hoc Icetus faciet (G9), recepta etiam jam nomi-

nis sui proprietate.
XIII. Tu intcrea conformatus in apostolum Chrlsti, as-
sumens prophcticam auctoritatem dices ad Dominum :

« Possedisti renes meos^. » Ilaec melius possessio Chris-

lum decet ; ut virtutes sacerdolis possideat sui, hos fructus
capiat ,
qui sunt iniegritatis et continentiae, et quod est
amplius, charitalis et tranquillitatis. Vale, et nos dilige ;

quia nos te dihgimus.

» Luc. xTi, 9.— » Psal. cxxxTiii, i3.
 ,;

EPISTOLARTJM CLASSIS II. 255

EPISTOLA LXXXIir.

Sisinniam propter veniam fllio, qui se tnconsulto uxo-

rem duxcrat, datam commendal ; el commodis qui-
busdam qua^ ille ex eo ixiaturus erat^ memoralis
eumdcm hac ignoscendi facilitate sanctorum vestigiis
institisse ostendit.

Ambrosius Sisinnio.

I. QuoD filio nostro remisisti meo rogatu, qnia te in-

consulto, uxorem acceperat, pietati magis tribuo, quam
noslro amori ; plus est enim pietatem ipsam de le impc-
travisse,quam cujusque petilionem. Cerle sacerdos tunc
magis impelrat, cum virtus praevalet; sacerdotis enim pe-
titio doclrina pietalis est. Impetravit igitur natura , impe-
travit fdius eo plenius, quia postulati contemplatio tem-
poralis solet esse : virtulis autem diuturnus habitus , et

jugis animorum inductio.

II. Pulchre itaque gestum, ut tepatrem recognosceres:
simul quia justa indignatio fuit; malo enim culpam fateri,
ut plus laudetur paterna indulgentia : sed et ipsa paterna
ofTensio fuit, quoniam venturam in locum filia) tuo de-
buisti eligere judicio, cui fieres pater (70). Namque aut
natura filios suscipimus , aut electione; in natura casus
est, in electione judicium : magisque in adoptatis ofTendi-

mus, quam in genitaUbus fdiis; quia genitales fihos esse

degeneres, ad naturam reierlur : ascitos vel adoptione vel

copula dedecores esse nostro errori ascribitur. Fuit ergo

quod succenseres filio , sed fuit etiam quod remitteres
 ;

256 S. AMBROSII

quia slbi uxorem elegit. Acquisisli fillam sine elecllonis

periculo. Si bonam duxlt, tibi acquisivit graliam : si crra-

vlt, reciplcnclo mellores f\\cies, reliitando dctcriores.

III. Maturiore quideni consilio puclla filio a patre tra-

ditur : sed majore obsequil proposllo a fUIo ad patrem
ducltur, et a viro lecta ingredilur soceri domum ; dum
metuit et filius displicere judlcium suum , et nurus mi-
nislcrlum. Illam paternoe electionis procrogativa attoUit
atque crlgit; istam ofTensionis humiliat metus, inclinat ve-
recundia. Non habebit fiiius, quod in uxorem referat, quasi

cxors culpa;, si quid fortasse oflensum sit, quod habet

usus ; imo amplius elaborabit ut , In utroque suum possit
probari, et in uxore judicium, et in se obsequlum.
IV. Fecisti igltur quod bonl parentes, ut clto Ignosceres,

sed obsccratus ; nam antequani rogareris, nonerat Ignos-

cere, sed factum probare. Delnde diutius diflerre veniam,
et tibi acerbura, et illis Inutllc ; neque enim paterna vlscera
diullus tolerare possent.
Y. Summce devotionls proposlto Abraham fiHum suum
secundum oraculum Dei ofTerebat in liolocaustum ' et ;

quasl exsors naturac exerebat gladium, ne mora sacrlficium

dccoloraret tamen ubi abstlnere a filio jussus est, gladlum
;

llbenler recondit : et qul Immolare unigenitum fidcl in-

tenllone properabal, majore pietatis studio feslinavit ovem

subrogare sacrificio.

VI. Joseph quoque, ut fratrem junlorem teneret, slmu*

labat iracundiam fratribus% et compositam furll fraudem
indignatus tamen, cum advolveretur ad genua ejus uuus
ex fralribus Judas, flerent fralerno viclus et compas-
alii ,

sus afleclu, diullus tenere non potuit simulalionem seve-

rilatis : remolisquc arbilris, aperuit fratribus quod germani
sui esseut, et ipse csset Joseph, quem vendidissent : nec
> Gen. XXII, 6, et seqq. — » Id. m-it, i5, et seqq.
 EPISTOLABUM CLiSSIS It. aS^

se memorem sure esso injnria^ , el fralerna3 venditionis

acerbilateni fralerne excusare, atque id quod posset ar-
guere, ad altiores causas referre; co quod ila oportuisset
fieri, procurante Deo ; ul transiret in ^^gyptum, qui gen-
lem suam frugis externae egentem pasceret, ut slerililatis

tempore alendis patri et fiiiis subsidio foret.

VII. Quid aulem de sancto David loqtiar, qui degeno-
rem ftlium, et fraterno oblitum sanguine, ad unius mulie-
ris petitionem paternis visceribus mcutem emollitus domo
reccpit' ?

VIII. Ipseille evangelicus pater adolescentiorem filium',

qui prodegerat omnem substanliam a patre acceplam vi-

vcndo luxuriose, regredientem tamen unius sermonis in-

flexus humilitate, quod in palrem peccasse se fatebatur,

occursu pio fovit, primam illi
supra collum ejus cecidit',

slolam,annulum et calceamcnta deferri jussit; alque ho-

noratum osculo, donatum munere admirabili suscepit ,

convivio.
IX. Horum te imitatorem praebuisti pietate patria, qua
proxime ad Deum accedimus; et ideo cgo prompte filiam
nostram adhortatus sum, ut etiam hyemali lempore viaj

laborem exciperet, commodius hybernatura non solum in

hospilio, sed etiam in affectii paterno, cum jam successerit

indignationi gratia : quandoquidcm ut plenc te ad simili-
ludinem atquc imitationem sanctorum referres, eos accu-

savisli, qui composilis mendaciis animum tuum adversum

filios excitandum arbitrati sunt. Vale, et nos dilige, quia
nos te diligimus.

' I Reg. xir, aa. — » Luc. xv, aa.

LXII. 17
 ;

a58 •. AMBROSII

EPISTOLA LXXXIV.

Cyne,giiiin d& consuUatione sua commendat.

Ambrosius Cynegio.

I. QuAM ingenuo commendasti pudore, quia de eo con-

suleres, quod non probares, sed morem gereres parenli
ut pielalem non laederes securus quod non aliud a me
,

posset roferri nisi qnod sanclas deceret neccssitudines.

,

Ego vero libentcr tua

II. in me onera susccpi , et avo
neplem ut opinor, refudi.
, Quam nescio planc qua opi-
nione nurum sibi fieri dcsiderabat, ut avum socero muta-
rct. Plura non opus est , ne hoc quoque accedat ad verc-
cundiam. Vale, fili, et nos dilige; quia nos quoque le di-

ligimus.

EPISTOLA LXXXV.

Sjricio gratiis aclis^ quod litteras ad se miserit per Sjr-

rum presbjterum , celercm liujus reditum laudat , et

de sequendo Christo qua^dam subj ungit.

Ambrosius Syricio.

I. Gratum est mibi cum lilteras acclpio tuas. At cum

de conservilio nostro aliquos dirigis, ut fratrem noslrum
et compresbyterum Syrum luis es prosecutus litteris , ge-
minatur Isetitia. Sed utinam fructus fuisset iste diutnrnior!
 »

EPISTOLARUM CLASSI8 II. fiO^

Nam statim ut venit , recurrendam putavit : quod quidem

desiderium meum plurimum minuit, ad sui gratiam mul-
tum addidit.
II. Nam ego diligo eos vel presb) teros vel diaconos ,

qui cuin aliquo proccsserint, nequaquam se paliuntur a

suo diutius abesse munere. Dicit enim Propheta « Noa :

»laboravi sequens post te'. » Quis autem polcst laborare

sequens Jesum; cum ipse dlcat : « Venite ad me omnes
»qui laboralis, et onerati eslis , et ego vos reficiam'?»
Scquamur ergo Jesum semper, nec desinamus. Quod si

semper sequamur, nunquam deficimus ; dat enim vires

sequenlibus se. Ilaquc quo propior virtuti fueris , eo for-
lior eris.

III. Plerumque cum sequimur, dicitur nobis ab adver-

sariis : « Lbi est Verbum Domini? Veniat^ » Sed nos non

fatigemur sequendo, non avertamur subdolai inlerrogatio-

nis impedimenlo. Dicebatur hoc Prophetae, cum mittere-
tur in carcerem , cum dcmcrgerelur in voraginem lull *
:

(I IJbi est Verbum Domini ? Vcnlat. » Sed iile mullo ma-

gis secutus est,et ideo ad bravium pervenil, ideo accepit
coronam ; quia non laboravit , qui sequebatur Jesura :

«Non estenimlabor Jacob,necdolorvidebiturInIsrael*.

Vale, et nos dilige; quia et nos amantem uoslri et pa- ,

rentem, diligimus.

' Jerem. xvn, 16.— » Matlb. xi, a8.— * Jerem. xni, i5.— < Id. xrsvii,
i5. — » Num. xxiii, ai.

17.
 W

aGo s. AunROsii

VV*V\^VVV».-\Vv\V V\i\Vv^*''\V^\^»V\vVVV^(\V\VV\\VVV\.V'\(V\'V»A*vV%\\\VVVVVVV\'VVW*WvVVW\VVVV\

EPISTOLA LXXXVI.

Dt Ittleris a Pvlsco utrinque perlalis,

Ambrosius Syricio.

Prisco auiico et acquaevo meo dedisli advenienti lit-

lcras, cgo qnoquc revertenli reddidi, quas et pro olllcio,

et pro ainore debui. Llrumque igilur noslrum suo oflicio

rcmuncratus csl, qui et miiii luas , et meas tibi resliluil;

ideo cjus officii pretium incremento debet adipisci graliac.

Vale , et nos, fraler, dilige; quia nos te diligimus.

% V \\ VW VW VW VW VV WW V Wvw )^ V\\ V\\ V W vW VWW\ VW Vw v\\\w vv\vw VW VW WVWV V W VW VV\

EPISTOLA LXXXVn.

Laiidat Poljbiutn, cujus rogatu se binas ad Segatiuin

et Delphinum epistolas scripsisse signi/icat.

Ambrosius Segalio et Delphino episcopis.

I. PoLiBius filius noster cuui de Afrlcanis regressus

parlibus , in quibus proconsularcm jurisdiclionem egregie
reprsesentavit,ab'quanlulosnobiscumexegissetdies,summa
gralia se meis visccribus infudit.

II. Deinde cum abire binc et dcmcare vcllct, poposcit

ut utrique veslrum scribercm. Promisi futurum. Itaque

dictavi cpislolam, el ulriusque conscriplam nomine dsdi.
Postulavit alleram. Dixi ad ulrumque veslrum datam more,
usuque noslro eo quod sancta mens vcstra non epistola-
;
 1

EPISTOLARUM CL.\:JSIS II. 26

rum numero, sed conjunctione nominum delectaretur :

ncc pcrpeli possct, ut ficrct vocabulorum separatio, quo-

rum affcctus convenirel^ idquc praescriptum nostro mu-
neri, ut utcremur charitatis compcndio.
III. QuIdplura?Exegitallerain,dedi utnequcilli nega- ;

rem,quod posceret necmihiimmutarcm,quodin usum ve-

:

nerat. Ita et ille habet quod ulrique reddat quiaidsolum ;

practendit, necuinalteri reddidisset, alleri vacuusforct. Et

egovobis indivisasgratiae munus slne ullo dependam olfen-
sionis periculo, et divisionis scrupulo; cum proeserlim etiam
h:ecforma scriptionisApostolicae sit, ut et unus ad plures,
ut Paulus ad Galatas : et duo ad unum possint scribere,
sicut scriplum cst : « Paulus vinclus Jesu Chrisli , et Ti-

«molheus fraler, Philemoni*. » Salulem vobis dico : dili-

gite nos, etorate pro nobis ; quia ego vos diligo.

EPISTOLA LXXXVIII.

Prtsc um Ulterarum utriusquebajulum^ laudat.

Ambrosius Atlico.

Prisco meo dedisti litteras. Priscus mcus mihi rcd-

didit, et ego Prisco. Tu priscuni , utsoles, dilige; et plus
cliam quani soles quod eo suadeo, quia et ipse Priscum
:

meum facio pluriini. Esl cnlm erga eum priscus hic noster
amor, qui a puerilia j.im indo nobiscum iclate accrevitsi-
mul sfd eum mnllo post vidi temporc ut vere mihinon
: ;

solum nomine, sed eliaDi taati Inlervallo tomporis priscus

advenerit. Vale, et nos amantcs tui dilige; quia nos te di-
ligimus.

• Fliilem. i.
269 S. AMBROSII

EPISTOLA LXXXIX.

De Alypii ad se deque suis ad cum

, litteris agit.

Ambrosius Alypio.

ANTiocnus vir consularis rcddidit mihi eximietatis

tuielilleras, nec supersedi respondendi munere,nam per
meos homines dedi lilleras, et ni fallor, alia oborta copia,
gemlnavi epiBlolam. Sed qnia non lam remelicnda amici-
ticB munia ,
quam cumulanda arbilror: oportuit ipso prie-
serlim regredienlc, qui me lanto lillerarum tuarum aficcit

nomine, referri aliquod olficium sermonis mei; ut ego

ulrique vestrum , et ille libi absolveretur, qui debebat re-
ferre quod acceperat. Vale , et diligentes te dih^ge.

EPISTOLA XC.

Antonli amorcm suumque vicissim in illum

in sc
commemorat.

Ambrosius Antonio.

I. NuxQUAM es tacitus mihi, nec unquam tuo me trans-

missum silenlio qnerar, qtii sciam quod tuo non desim

pcclorl. Nam cum id pcndas quod pliiris est qui potes
, ;

diiuu id ncj^are, quod sicpc eliam in mullos delluit, noa

iam amoris usu quam oilicii vicissitudine ?
,

II. Ego vero etiam ex mco animo tuam vicera aestimo,

 EPISTOLARUM CLASSIS 11. 363

ut nunqnam me libi, et te mlhi absentem putem ; quoniam

sempcr animis adhocremus nunquam
: tuas litleras mihi
deesse opiner, aut mcas cum te quolidie coram allo-
libi ;

quar, in le oculos, sliidia, alqueomnia cfficia mca dirigam,

III. Ilis tecum delcctat congredi nam lilleiae tiux*, ut
;

apertc cumindividuo pecloris mei loquar, verccundari me

faciunt. Undepeto ut supersedeas graliarum relatu ; mihi
enim mei ia vos ofllcii summa merces est, si me debito
erga vos muneri non defuisse arbitrarer. Vale et nos di- ,

lige, quia ego quoque te diiigo.

EPISTOLA XCI.

Candldianum laudat ac se deprimit. ,

Ambrosius C^ndidiano fratri.

SuMMus quidem splendor in sermone est tuo , sed

magis in affectu elucetmihi; nam in epistolis menlis tuae
aspicio fulgprem, dilcclissime fralcr ac bealissime. Domi-
nus te benedicat, et det suam gratiam ; nam et ipse
tibi

in epistolis luis vota magis, quam meamerita recognosco.

Quae enim merita mea tantis tuis aequentur sermonibus ?

Dilige nos , frater, quia nos te diligimus.

 , ,,, ,

S. AMBROSII
MEDIOLANENSIS EPISGOPl
OPER A.
PARS VI.

HYI^INL

HYMNUS I.

/Eter^e reruui conditor',

Noclem diemque qui regis
Et lemporum das lempora ,

L t alleves fastidium.
Preco diei jam sonat,
Noclis profundc-e pervlgil
ISocturna lux viantibus,
A nocte noctem segregans.
Hoc excitatus Lucifer,
Solvitpolum caligine,
Hoc omnis errorum chorus,
Ylarn nocendi deserit.
Hoc uauta vires coUigit
Pontique mitcscunt freta

Hoc ipsa petra Ecclesiae

Canente, culpam diluit.

Surgamus ergo slrenue

Gallus jacentes excitat,
Et somnolentos increpat
Gallus neganles arguit.
' Vide D. Guillon, toni. ix, p. 445-447«
 ,, , , ,

fl66 8. AMBROSII

Gallo canenle, spes rcdit

/E^ris saliis rciunclitnr,
Miicro lalronis coiidilur,
Lapsis fides reverlilur.
Jesu, labanles resplce,
Et nos videndo corrigc ;

Sl respicis, lapsus cadunt,

Flcluque culpa solvilur.
Tu lux relulge sensjbus ,

Menlisque somnum discule :

Te nostra vox priuium sonet

Et vola solvamus tibi.

HYMNUS 11.

Deus creator omnium,

Pobque rector, vesliens
Diem decoro lumine,
Noclem soporis gralia.
Artus solulos ut quies
Reddat laboris usui,
Mentesque fessas allevet

Luctusque solvat anxios.

Grates peracto jam die,
Et noctis exortu preces
Votis, reos ut adjuves,
Hymnum canentes solvimus.
Te cordis ima concinant,
Te vox canora concrepet
Te diligat castus amor,
Te mens adoret sobria.
 , , ,,

HYMNI. «67

Ut cum profunda clauserit

Diem caligo noclium
Fides tenebras nesciat,
Et nox fide reluceat.

Dormire mentem ne sinas ,

Dormire culpa noverit

Custos fides refrigerans
Somni vaporem temperet.
Exuta sensu lubrico,
Te cordis alta somnient;
Nec hoslis invidi dolo
Pavor quielos suscitet.
Chrislum rogemus et Patrem,
Chrisli Palrisque Spirilum,
Unum potens pcr omnla
Fove precantes Trinitas.

HYMNUS III.

Jam surgit hora tertia ,

Qua Chrlstus ascendit crucem,

Nil insolens mens cogilet,
Inlendat affectum prccis.
Qui corde Christum suscipit,
Innoxium sensum gerit :

Votisque proestat scduUs

Sanctum mercri Splrltum.
Haec hora qua fidem dedlt
Diri veterno criminis ,

Mortisque regnum dihiit,

Culpamque ab aevo sustulit.
 ,

268 S. AMBROSII

Hinc jam beala lempora.

Ccppere Chrisll gratia :

Fidc rcplevil veritas

Tolnm per orbem Ecclesias.
Celso Irinmphi verlice ,

Matri loiiuebalnr snac :

En filins, mater, tuus;

Aposlole, en mater Ina.
Praetenla nnplro rcedera
Allo docens mysterio ;

Ne Virginis partus sacer

Malris pudorem Iredcrel.
Cui fidcm cceleslibus
Jcsus dedit miracubs :

Nec credidit plcbs impia ;

Qni credidit, salvus erit.

Nos credimus natnm Deum ,

Partnmque \ irginis sacrde ,

Peccala qni mnndi tnlit,

Ad dexleram sedcns Patris.

HYMNLS IV.

Veni *
redemptor gentium
Oslende partuQi \'irginis

•
Breviarium Cislerciense liiiic liymno primam slrophen, qiiae nusquam
alibi repelilur, sic exhibct :

Intendf qui Regis Israel,

Super Clierubim qiii sedes :

Et pare Ephrem coram excila ,

Potentiam tuam et veni.

Sed unde id sumplum sil, qnis divinare pol- ril f

 , , ,, ,

UYMNI. 269
Mirelur omne soeculum :

Talis decet paniis Dcum.

Non ex virili semine ,

Scd uiystico spiraraine ,

Verbum Dei factum caro ,

Fructusque venJris iloruit.

Alvus tumescit Virginis

Claustrum pudoris permanet
Vexilla virtutum micant
Versatur in templo Deus.
Proccdens dc llialauio suo,
Pudoris aula regia
GeminoB Gi^as substanliae
Alacris ut currat viam.
Egressus ejus a Patre
Regressus ejus ad Potrem ;

Excursus usque adinferos,

Piecursns ad s<'dem Dei.
yEqualis seterno Palri
Carnis Irophaso accingere
lufirma nostri corporis
Virlute firmans perpeti.
Pr.esepe jam fulget tuum ,

Lumcnque nox spirat novum,

Quod nulla nox interpolet,
Fidequc jugi luceat.

HYMNUS V.

Illuminans altissimus
MicaDtium aslrorum globos,
 ; ,

ItyO ». AMBROSII

Pax , vita , lumen , veritas

Jesu favc precanlibus.
Seu mystico baplismale
Fluenla Jordanls relro
Conversa (juondam terlio
Prnesente sacraris die.
Seu slella parlum Virginis
Ccelo micans signavcris ;

Et hac adoralum die

Proescpc Magos duxeris.
Vel hydiiis plenis aquae
Vini saporem infudcris :

Hausit minister conscius,

Quod ipse non impleverat.
Aquas colorari videns,
Inebriare flumina
Mutala elemenla slupent
Transirc in usus alleros.
Sic quinque millibus viris
Dum quinque panes dividis,
Edentium sub denlibus
Id ore crescebat cibus.
Mulliplicabaiur magis
Dispendio panis suo :

Quis haec videns mirabitur

Juges meatus fontium ?

Inter manus frangcntium

Panis rigatur profluus :

non
Intacta quae fregerant,
Fragmenta subrcpunt viris.
 , , ,, ,

HYMNI. »71

HYMNUS VI.

Orabo mente Dominum

Orabo simul spiritu;
Ne nox sola Deo canat,
Sensusqne noster alibi

Ductus, aberret fluctuans,

Vanis prieventus casibus.

HYMNUS VH.

Splendor paternae gloriae,

Do luce lucem proferens ,

Primordiis lucis novae

Diem dies illuminans.
Verusque sol illabere

Mlcans nitore porpeti

Jubarque sancti Spirltus
Infunde nostris sensibus.
Volis vocemus et Patrem ,

Patrem perennis glorias

Patrem potentls gratiaB,
Culpam releget lubricam.
Informet actus strenuos,
Dentes retundat invidi
Casus secundet asperos,
Donet gerendi graliam.
Mentem gubernet et regat,
Casto fideli corpore,
 ,, ,, , ,

iy^ 6, AMiinosii

Fidcs calore rcrvcal

Fraudls vcnena ncsciaf.
Chrislusqiic nobis sit cibus,
Potusque noster ^it fides ,

Laeli bibamus sobriam

Ebrielatem Spiritus.
L.clus dies liic iransoat ,

Pudor sit ut diluculuui,

Fides velut meridies

Crcpusculum mcns ncsciat.
Aurora cursus proveliil,
Aurora totus prodeat
In Patre tolus Filius
Et totus in Verbo Paler.

mTMNUS VIIL

/Eteuna, Christi munera

Et Martyrum victorias
Laudcs ferenles debitas,
Laetis canamus menlibus.
Ecclesiarum principcs,
BcUi Iriumphales duccs ,

Cceleslis aulae militcs,

Et vcra mundi lumina.
Tcrrore victo sa3culi

Spretisque poenis corporis

Morlis sacraB compendio,
Vilam beatam possident.
Tradunlur igni iMartyres ,

Et bestiarum dentibus.
 , ; , ;; ,

llYMNf.

Arniati» (;;ovil ungnli.s

Torloris insani nianus.

Nudata pentlcnt viscera
Sangnis sacralus funJilur,
Sed pernianenl iminobiles
Vitae percnuis gralla.
Dcvota sanctornin fidcs,
Invicta spes credentium
Perfecta Christi cliaritas,
Mnndi triumphal principcm.
In his Palcrna gloria ,

In his voluntas Filii

Exultat in his Spirilus,

Coelum rcpletur gaudiis.
Te nunc, Rcdemplor, quaRsumus ,

IjI ipsorum consortio

Jungas precantes servulos ,

In sempilerna sascula. Amen.

HYMNUS IX.

SoMNO refeclis arlnbus,

Sprelo cubili surgimus

Nobrs, Pater, canenlibus
Adesse te deposcimus.
Te lingua primum concinat,
Te mcntis ardor ambiat
Lt actuum sequenlium
Tu , sancte, sis exordlum.
Cedant tenebraB lumini ,

Et nox dlurno sideri

Lsn. i8
 , , ,

«74 *• AMBROSll

Lt culpa qnam nox inlnlit,

Lncis labascat niuncre.

Precaniur iidom siippllces ,

iNoxas ut omnes ampules ;

Lt ore te caMcutium
Laudcris in perpeluum.
Prfpsla , Paler piissime ,

Patriquc Compar unicc,

Cum Spirilu Paraclilo
Regnans pcr omne s.xculum.

HYMMS X.

CoNsons palerni Inminis,

Lux ipse lucis et dies,,

Noclem canendo rumpimus,

Assist»^ poslulaulihtis.

AuTer lenebras mcntium

Fuga catervas dicmonnm :

Expelle somnolenliara
Ne pigritanles obruat.
Sic, Chrisle, nobis omnibus
Indulgcas credenlibus;
Lt prosit exoranlibus,
Quod praccinentes psallimus.

HYMNUS XL

lux beata Trinilas,

Et principalis unitas
 , ,

OYMNI. 370
Jam sol recedit igneus ,

Infiinde himcn cordibus.

Te mono laudiim carmine
Tc depreciimur vcspere,
Te noslra snpplex gloria ,

Pcr c.uncta laudcl «cTCula.

HYMNUS XII.

FiT porta Christi pervia

Reforla plena gratia,
Transitque Rex, et permanct,
Clansa , utfiiit, per saGCuIa.
Genns superni luminis,
Processit aula virgiiiis,
Sponsus, redemplor, conditor,
Sufe gigas Ecclesicc.
Honor malris ol gaudium ,

Immcnsa spcs crcdentium ,

Per atra mortis pncnia,

Resolvit noslra crimina.

16.
 S. AMBROSII
MEDTOLANENSIS EPTSCOPl
HYMNl T1\ES

Orr DE6IDERANTUR IN NOVISS. EDIT. PARIS. DENKDICT.

DBSUMPTI VERO 8UNT EX COniCE VATICANO.

HYMNUS I.

In Ascenshnc Domlni.

Optatus volis omniam

SacraUis ilhixit dies,

Quo Chrislus mundi spes Deus.

Conscendil coilos arduos.
Ascendens in aUum Dominus
Propriam ad sedcm rcmeans ,

Gavisa sunt coeh regna

Redilu Lnigenili.
IMagni Iriumpluim praelii,
Mundi peremplo principe,
Palri praesenlat vullibus
Viclricis carnis gloriam.
Est elevatus nubibus,
Et spem fecit credentibus ,

Aperiens paradisum
Qiiem proloplasti clauscrant.
 , , ,

UVMM. 277
grande cunctis gaadium .'

Quod parlus noslrai V^rginis ,

Post sputa , flagra ,

post crucem ,

Paternae sedi jungitur.

Agamus ergo gratias
Noslraj salutis vindici
Nostrum quod corpus vexerit
Sublimem ad cceli regiam.
Sit nobis cum coslilibus

Commune manens gaudium :

quod se praesenlavit
lllis

Nobis quod se non abslulit.

Nnnc , provocatis aclibus
Christum expectare nos decet,
Vitaque tali vivere
Qufc possit crelos scandere.
Gloria tibi , Domine,
Qui scandis super sidera
Cum Palre et sanclo Spirilu ,

In sempit( rna saecula, Amen.

V1W\\\\'. v\l V,\ vWiXAfkWW^V^WW^WVV^WVWXvVXtVWWWVV^X^Wl^***^^ \\\»\i l»A\V\ ».\» Vil V1V

HYMNLS n.

In Ascensione Doinint.

Jesu nostra redemptio

Ainor ct desiderium :

Detis crealor omnium,

HoM^.o in (itio temporum.
Qu.e le vicit cicmentia ,

It lerres noslra crimina ,

 , ,

^7^ 6. AMBROSII

Crudelein mortem paliens

Ul nos a morle lollercs ?

Inrcrni clauslra penetran»

Tuos caplivos rcdimens :

Victor triuinpho nobili

Ad dexlram Palris residens.
Ipsa te cogat pielas,
Ut mala nostra superes
Parccndo , et voli conipoles
Nos tuo vultu salies.

Tu csto nostrnm gaudiam ,

Qni es fulurns pra?mium :

Sit noslra in te gloria

Per cuncla semper saccula. Amen.

IIYMNUS III.

In Pentecoste.

Jam Christus astra ascenderat

Regressus undc venerat,

Promisso Patris munere
Sanctum daturus Spiritum.
Solemnis surgebot dies,
Quo , mystico septemplici,
Orbis volulus septies
Signat beata tempora.
Cum hora cunclis lertia

Repcnle mundus intonat,

Aposlolis oranlibus
Deum venisse nuntians.
 :

IIYMM. 979
De Piitris crgo hiuiino
Dccorus ignis almns cst,

Qui fida Chrisli peclora

Colore Verbi compleat.

Impleta gaudent visccra
Afflala sancto lumino :

Voces diversae consonant;

Fantur Dei magnalia
Ex omni gente cogitur
Graecus, Lalinus, Barbarus :

Cunctisque admirantibus
Linguis loquentnr omnium.
Juda?a tunc incredula,
Vesano lurbas spirilu

Ructare musli crapulam

Ahjmnos Christi concrcpat.
Sed signis et virtulibus

Occurrit et docet Petrus,

Falsa profari perfidos,
Joele teste comprobans.
Hic, Christc, nnnc Parachtus
Per te pius nos visiltJt

Novansque terrae faciem ,

Culpis solutos recreet.

Slt laus Patri cum Fiho
Sancto simul Parachto :

Nobisque mittat filius

Charisma snncti spiritus. Amen.

FINIS OPERUM SANCTI AMDUOSII.

 AURELII

PRUDENTII
CLEMENTIS V. C.

OPEWA OMNIA.
 :

PRUDENTILS,
{ AN. 415 VEL 420 ).

LATINUS.
QuTNTUs Aurelius Prudoatius Clcmens, Augustse Cae-
sareae in Hispania natus cst an. 348. Liberalibus disci-
plinis informatus, gravis et ornatus moribus, ac chris-
tianaereligionisfuit observantissimus , licet adolescentiam

et juventutcm , cum bonis littcris indulgeret, inconti-

neutcr cgerit. Ac fori causas aliquandiu scctatus in dua-

bus celeberrimis urbibuscxercendae justitiac niunus acce-

pit : imo et postea ab Honorio imperatore ad exccllentius

officium promotus , nou sine laude militavit : postremo

quinquaginla septem annos natus , id est, anno 4o5»
aeternae salutis operandae dcsidcrio flagrans , relicjuum

vilae tempus conficiendis in Dei Sanctorumque hono-

rem hymnis impendere proposuit.
Hinc plura scrjpsit poemata, cfuibus fcre omnibus
graecas inscriptiones praemisit ,
quae in ordine scqucnti

ediraus juxta mehorcm scntentiam et rerum materiem.

1° KAOHMEPINQN, vel diurna carmina ad conse-

crandos uniuscujusque dici actus praecipuos

2° HEPI 2:TE*ANf)N, scu hbrum de Coronis, inquo
Martyrum laudcs concinit :

3* AnO0EQ2E2, vel de Divinitate tractatus, deqm-

iP^ PnLDh.NTllS.

biis l^iiiaiiorum . .luclcTeoiuni , Sabelliaiiorum , Ariano-

ruin . \[)ollinaristarumque erroros debellat :

\° A:MAPTirj:NElA . \cl (le orii^ine peccatorum li-

brum coiitra Marcioneni :

5° <I YXOMAXIA , sive animae pugnam , ubi hexame-

tris vcrsibus virtutum vitiorumque in christiana mente

certamina describit :

6° Duos circa Symmachum libros ad confutanda

idololatriae deliramenta :

7° ErXEIPIAION seu denique Disticha de quibus-

dam veteris Novique Testamcnti historiis quas longio

ris Ibrte operis , DyttoclKui nomine , de quo loquitur

Gennadius, rcliquias non immerito dixerim.

INon conferendus certe cum Augustiniani saeculi ele-

gantissimis auctoribus posterior ille Prudentius , cujus

opera barbaris etiam verbis quandoque scaturiunt. No-

biles tamen inlcrdiu , et sinceri Christiani non indignas
cogitationes. elegantiori dictione reproesentatas reperies.

l ridc lcgenli ejus opuscula facile patebit non optimum

quidem , sed tumen nou penitus contemnendum poetam
extitisse Prudcnlium ;
cujus veteres carmina non fuerunt

dedignati.

j-DrnoNKs v\\ i;cii'L.E.

Exciiia sanl Piu;t!ilii opera prai.icrUin ;n. ijgi (Uin noiis el cmtndd-
tionihiis Ptilmani GraffemOur^i el ykloris Giselini; i6oJ , HanoKB, cum
Feifjii .nolis, an. \6iy, Amsltlo^ttmi, cwmnoVi Ihinid ,\\ii-i 7, t\ novis-

.«iinc,3ri. iSji , CanHicici.

 , , )

AURELIl PRUDENTIl
CLEMENTIS V. C.

PR/EFATIO.

Peu quinqnennia jam decem ,

Ni fallor, foimus ; sepllmus insuper

Annum cardo rolat, dum fruimur sole volubili.

Instat terminus . ct diem

Vicinamsenio jam Deus applical.
Quid nos ulile tanli spalio lemporis ej^imus.^
/Elas prima crepantibus
Flevit sub ferulis : mox docuil loga
Infeclum vitiis falsa loqui , non sine crimine :

Tum lasciva protervitas

Et luxus petulans (heu pudet ac piget !

Fcedavit juvenem nequiliac sordibus ac luto.

Exiii jurgia turbidos

Armarunt animos , et male pertinax

Vincendi studium subjacuit casibus asperis.
Bis legum moderamine
Frenos nobillum rexlmus urbiiim :

Jus civile bonis reddldimus, terruimus reos.

Tandcm millliffi gradu
Evectum pielas Principls extullt ,

Assumptum proplus stare jubens ordine proximo.

Hacc dum vita volans agit;

Incpslt sublto canilics scnl

 ,

286 A. PRUDENTII

Oblitnm velcris mc Sali-c' Consulls .irgiicns ;

Sub (|no priina dies inihi

Qu;im niulUis bycuics voherlt, rt rosas

Praiis post j;lacicui rcdiliilcril , nix cnpilis probat.
INnuKjuid lalia prodcrunl
Carnls post obilum vcl bona vcl mala?
Cnm jam quidfjuid
, id est, fjuod fucram, mors abolevcril.
Diccndum mihi, quiscjuis cst :

Munfium cjucm couiit, mens lua pcrdldll.

,

Non sunt ilia Dci (jiioe sluduit, cujus habeberis.

,

Alqui fuic sub uhimo

Pcccatrix anima slultitiam exuat :

Sallcm vocc Dcum concclebrct, si mcrilis nequit :

Ilymnis conlinuct dies,

Ncc nox uUa vacct, quin Dominhm canat :

Pugnct contra hasrescs : calholicam discutlat fidcm :

Conciilcct sacra gcnlium :

Labem Iloma tuis inreral idolis :

Carmen Marlyrihus dcvovcat : laudet Aposlolos.

Ilocc dum scribo vcl cloquor,
Vluclis o nlinam corporis cmiccm
Llbcr, quo tulcril lingua sono mobills ulllmo!

' Oinncsferc codiccs li.ibenl Mcsalice vel MassalltB : quare inulti inter-

preles ahcrriinint. Fddos c:iim coiisiiliues si iu«|)i( iinuscl esciiliiTius, sexie»

Messaias, diveisos l;inien, MoniDe consutes fnisse reperieinus nlj Urbe condita,

annisnempe Siy, 56), 722, j\i, 75G. Sed ad iios Me>salas mn respicit

quos nec vidit Prudentius , nec viJere poluit. Sequor igitur senlenliam
eorunfj qui volunt Prudenlium nalum esse Piiilippo ei Sdlia coss. bis enim
vcrbis annum sibi nutalem iniiuit.
 ,,

CATHEMERINON, '^87

HYMNLS T

A D G A L 1. 1 C \ N T r M.

Ales' dlei nanlius

Luceth piopinquam praecinil :

Nos exciialor mcritinm

Jara Ghristus ad vitaiji vocat.

Aufertc, clamat, lectulos

/Egros. soporos , desides;
Castiqne , recli , ac sobrii
Yigilale ; jam sum proximus.
Post solis ortum fulgidi
Serum est cubile spernere :

Ni parte noclis addita

Tempus labori adjeceris.
Vox ista , qua slrepunt aves
Stantes sub ipso culmine,
Paulo antequam lux emicet,
Noslrl figura cst judicis.
Tectos tenebris horridis
Stratisque opertos segnibus
Suadet quictcm linqucre
Jam jamque venturo die.
Ct cum coruscis flatibus'
Aurora ccelum sparserit,
Omnes labore exercitos
Confirmet ad spera lurainis.

> Vide D. Guillon lom. x». p. 462-475.

,
* —
Licet omnes coastanter

habeant eoruscis flatibus, \idetur tamen probabilius legenJuna esse coruscis

fletibus, Poetae enim finxerunt roris matulini gutlas, flelus esse Auroraesur-

genlis el lacrymas, quibus et roplum et flores tingebat. Insuper epitheluro

coruscis recliu* conjungilur fletibus quam flatibus.
 , ,, ,

288 A. rnrniXTii

Ilic ?oi(inns ad lcmpiis d;itns,

Est forma morlis pcrpcli? :

Peccala, cen nox horrida

Cognntjacere ac stert(!re.

Sed vox ab allo culmine

Chrisli docenlis prc-cmonet,
Adesse jam lucem prope;
l\e mens sopori serviat :

Ne somnns usquc ad terminos

Vilae socordis opprimat
Peclus scpullum crimine
Et lucis oblitum suae.

Ferunl vaganles DasmoDas

Laetos tencbris noctium
Gallo canenle exlcrritos
Sparsim timere cl cedere.

Invisa nara vicinitas

Lucis , salutis, numinis ,

Ruplo tenebrarum sitn

Noclis fugat satellites.

lioc essc signum pnescii
Norunt reproiuissic spei :

Qua nos soporis liberi

Speramus adventuui Dei.
Quae vis sit hujus alitis

Salvator ostendit Petro,

Ter, anteqnam gallus canat,
Sese negandum praedicans.
Fit namque peccatum prius,
Quam prccco lucis proximae
Ilhistret humanum genus,
Finemque peccandi ferat.

Flevil negalor deniquc

 ,,, ;

CATUEMERINON. 289
Ex ore prolapsum nefas :

Cum mens uianerct innocens,

Animusque servaret fidem.
Nec tale quiJquam postea
Linguoe locutus lubrico est
Cantuque galli cognito
Peccare justus destitit.

Inde est, quod omnes credimus,

Illo quietis tempore,
Quo gallus exultans canit
Christum redisse ex Inferis.

Tunc morlis oppressus rigor,

Tunc lex subacta est Tartari :

Tunc vis diei fortior

Noctem coegit cedere.
Jam jam quiescant improba ,

Jam culpa furva obdormiebat ,

Jam noxa lelhalis suum

Perpessa somnum marceat.
Vigil vicissim spiritus,
Quodcumque restat lemporis ,

Dum meta noctis clanditur,

Stans ac laborans excubet.
Jesum ciamus vocibus
Flentes , precantes , sobrii :

Intenta supplicatio
Dormire cor mundum velat.

Sat convolutis artubus

Sensiim profunda oblivio
Pressit, gravavit , obruit
Vanis vaganlcm somniis.
Sunt nempe falsa et frivola ,

Quaj mundiali gloria,

Lxti. 19
 , , , :,

apO A. PBUDENTII

Ceu dormientes , egimus

Vigllemus : hic est veritas.
Aurum , voluptas , gaudium
Opes , honores ,
prospera ,

Quaecumquc nos inflant mala ,

Fit mane, nil sunt omnia.

Tu Chrisle somnum disjice
, ,

Tu rumpe noctis vincula :

Tu solve pcccalum vetus,

ISovumque lumen ingere.

HYMNUS II

MA TUTINU S.

Nox , et tenebrae , et nubila

Confusa mundi et turbida
Lux intrat, albescit polus,

Christus venit , discedite.

Caligo terrae scinditur

Percussa solis spiculo :

Rebusque jam color redit

Vultu nitentis sideris.

Sic nostra mox obscuritas ,

Fraudisque pectus conscium

Ruptis retectum nubibus
Regnante pallescet Deo.
Tunc non licebit claudere,

Quod quisque fuscum cogitat

Scd mane claresccnt novo
Secreta menlis prodila.
Fur ante lucem squalido
Impuoe peccat tempore :
 , ,, ;, , ;

CATHEMERINON. H^i
Sed lux dolis contraria
Latere furtum non sinit.

Versuta fraus et callida

Amat tenebris obtegi,
Aptamque noctem turpibus
Aduller occultus fovet.
Sol, ecce, surgit igneus.
Piget, pudescit, poenitet
Nec teste quisquam lumino
Peccare contanter potest.
Quis mane sumptis nequiter
Non erubescit poculis;
Cum fit libido temperans
Castumque nugator sapit ?
Nunc nunc severum vivitur,
,

Nunc nemo lentat ludicrum;

Inepta nunc omnes sua
Vultu colorant serio
IIkc hora cunctis utilis ,

Qna quisque, quod studet, gerat

Miles , togalus, navlta ,

Opircx, aralor, institor.

IUum forensis gloria

Hunc triste raptat classicum :

Mercator hinc ac rusticus

Avara suspirant lucra.
At nos lucelli ac foenoris
Fandique prorsus nescii
Nec arte fortes bellica ,
Te , Christe , solum novimus.
Te mente pura et simplici
Te voce, te cantu pio
Rogare curvato genu
»9-
 , , , , ,,

?9'' A. PBUDENTII

Flendo et canendo discimns.

Ilis non lucramur quocslibus :

Hac arte tantum vivimus :

Ilacc inchoamus munera

Gum sol resurgens emicat.

Intende noslrls sensibus

Vitamque totam dispice :

Sunt multa fucis illita ,

Quoe luce purgentur tua.

Durare nos tales jube,
Quales remolis sordibus
Mitere pridem jusseras
Jordane tinctos flumine.
Quodcumque nox mundi dehinc.
Infecit atris nubibus
Tu , rex eoi sideris
Vullu sereno illumina.
Tu, sancte, qui tetram picem
Candore tinguis lacteo,
Ebenoque crystallum facis
Delicta terge livida.
Sub nocte Jacob caerula ,

Luctator audax Angeli,

Eo usque , dum Inx surgeret,
Sudavit impar praelium.
Sed cum jubar claresceret,
Lapsanle claudus poplite,
Femurque victns debile,
Culpae vigorera perdidit.
Nutabat inguen saucium,
Quae corporis pars vilior :

Longeque sub cordis loco

Diram fovet libidinera.
 , ,, :

CATHBMERINOIV. 298
Hne nos docent imagines
Hominem tcnebris obsitum
Si forte non cedat Deo ,

Vires rebelles perdere.

Erit tamen beatior,
Intemperans membrum cui
Luctando claudum et tabiduro
Dies oborta invenerit.
Tandem facessat caecilas;
Quae nosmet in praeceps diu
Lapsos sinistris gressibus

Errore traxit devio.

Ha'C lux serenum conferal,
Purosquc nos proestet sibi.
loquamur subdolum
IViihil :

Volvamus obscurum nihil.

Sic tota decurral dies.
Ne lingiia mendax, ne manus,
Oculive peccent lubrici :

Ne noxa corpus inquinet.

Speculator astat desuper,
Qui nos diebus omnibus,
Actusque nostros prospicit,
A luce prima in vesperum.
Hic tcstis, hic est arbiter,

Hic intuetur quidquid est

Humana quod mens concipit

Hunc nemo fallit judicem.

HYMISUS HI
ANTE CIBUM.
crucifer bone , lucisator.
 ; , ,,, , ,

894 A. PRUDENTII

Omniparens, pie, Verbigena*,

Editc corpore virgineo
Sed prius in genitore polens
Astra , soluDi , mare quam fierent.

IIuc nitido , precor, intuitu

Flecte salutiferam faciem,
Fronte serenus ; et irradla,
Nominis ut sub honore tui

Has epulas liceat capere.

Te sine dulce nihil, Domine:
Nec juvat ore quid appetere ,

Pocnla ni prius atque cibos,

Christe, tuus favor imbuerit,
Omnia sanctificante fide.
Fercula nostra Deum sapiant,
Chrislus et influat in pateras :

Seria , ludicra , verba, jocos

Denique quod sumus aut agimus,
Trina superna^ regat pietas.
Hic mihi nulla rosae spolia

Nullus aromate fragrat odor :

Sed liquor influit Ambrosius,

Nectareamque fidem redolet
Fusus ab usque Patris gremio.
Sperne , Camena , leves hederas

' CoDstat de Cliristo illud nomen dici non posse, juxta lalini sermonis
U'um ac regulas. Modo enim proprie exponatur, Verbigena nihil aliud erit,
quam Verbo genilus ; quod a sensu Poetae alienum est, alque a Ode. Siqui-
dem Christus non est a Verbo parlus, sed Verbum ipsum est a Patre edi-
tum. Eodem voc;ibuIo usi sunt S. Augustinus Confess. lib. xi , cap. 7, et

Cyprianus in Exposit. S^mboii.

» Superne mulli legunt, nec male; Stiperne enim et tn/lernc syllabam
poitremam corripiunt. Lucrelius lib. vi, vers. SgG habet :

Tecia «uperne timent, metuunt inferne cavernas»

 , ; ; :,,, , ,

CATHEMERINON. i^^
Cingere tempora quis solita es

Sertaque mystica dactylico

Texere docta liga stropliio ,

Laude Dei redimita comas.

Quod generosa potest anima
Lucis et aetheris indigena ,

Solvere dignius obsequium

Quam data munera si recinat
Artificem modulata suum ?

Ipse homini qnia cuncta dedit,

Quae capimus dominante manu ,

Quae polus , aut humus , aut pelagus

Aere , gurgite , rure creant
Haec mihi subsidit , et sibi me.
Callidus illaqueat volucres
Aut pedicis dolus aut maculis
Illita glutine corticeo
Vimina plumigeram seriem
Impediunt, et abire vetant.

Ecce , per aequora fluctivagos

Texta greges slnuosa trahunt
Piscis item sequitur calamum ,

Raptus acumine vulnifico

Credula saucius ora cibo.
Fundit opes ager ingenuas ,

Dives aristiferae segetis;

Hic ubi vitea pampineo

,

Brachia palmite iuxuriant,

Pacis alumna ubi bacca viret.
Haec opulentia Ghrislicolis
Servit, et omnia suppeditat.
Absit enim procul illa lames,
Caedibus ut pecudum libeat
 , ,,

296 A. PRUDENTIl

Sangnineas lacerare dapcs.

Sint fera genlibus indomilis
Prandia de ncce qu.idrnpediim :

Nos olcris coma , nos siliqua

Fceta leguminc multimodo
Paverit innocuis epulis.
Spumea mulclra gerunt niveos
Ubere de gemino latices ,.

Perque coagula densa liqnor

In solidum coit , et IVagili
Lac tenerum prcmitur calalho.
Mclla recens mihi Cecropia
Nectare sudat olente favus :

Hjbc opifex apis aerio

Rore liquat, tenuique thymo ,

Nexilis inscia connubii.

Hinc quoquc pomiferi nemoris
Munera mitia provcniunt :

Arbor onus treuiefacla suum

Deciduo gravis imbre pluit
Puniceosque jacit cumulos.
Quas veterum luba ,
quaeve lyra
Flalibus inclyta vel fidibus ,

Divilis Omnipotentis opus,

Quaeque fruenda patent homini
Laudibus aequiparare queat ?
Te, pateroptime, mane novo ,

Solis et orbita cum media est;

Te quoque, luce sub occidua ,

Sumere cum monet hora cibum,

Nostra, Deus canet harmonia.
,

Quod calet halitus interior,

Corde quod abdila vena tremit
 ,
,

CATUEMERINON. 297

Pulsat ot incita quod rcsonam

Lingua sub ore lalens caveam,
Laus superi Palris eslo mihi.
Nos igitur tua , sancle , manus
Caespite composuit madido
Efligiem meditata suam :

Utquc foret rata materies ,

Flavit et indidit ore animam.

Tunc per amoena virecta jnbet

Frondlcomis habilarc locis :

Ver ubi perpetuum redolct,

Pralaque muUicolora latex
Quadrifluo celer amnc rigat.

Haec nunc famulentur,

tibi ait :

Usibus omnia dcdo tuis.

Sed lamen aspera mortifero
Stipile carpere poma veto ,

Qui medio viret in nemore.

Ilic draco perfidus indocile
Virginis illicit ingenium,
Lt socium malesuada virum
Mandere cogeret cx velilis,
Ipsa pari perilura modo.
Corpora mutua, nosse nefas,
Post epulas inoperta vident;
Lubricus error et erubuit :

Tegmina sula parant foliis,

Dedecus ut pudor occuleret.
Conscia culpa Deum pavitans
Sede pia procul exigitur.
Innuba fcemina quae fucrat
Conjugis excipit imperium ,

Fcedera trislia jussa pati.

 : , ,,
; ,

B98 A. PRCDENTII

Auctor et ipse doli colnber

Pleclilur iuiprobus, iit mnlier
Colla Irilinguia calcc lerat.
Sic colubei* muliebre solum
Suspicit, atque virnm mulier.
His ducibus vltlosa dehinc
Posteritas rult in facinus :

Dumque rudes imitatur avos ,

Fasqne nefasquc slmul glomerans ,

Impia crimina morte luit.

Ecce , venit nova progenies,

yEthere proditus alter homo ,

'
Non luteus , velut ille prius :

Sed Deus ipse gerens hominem,

Corporeisquc carens vltiis.

Fit caro vivida sermo Patrls

Numlne quam rulilante gravis
Non thalamo neque jure tori
,

Nec genialibus illecebris

Intermerata puella parit.
Hoc odium vetus illud erat
Hoc erat aspidls atque hominis
Digladiabile discidiura,
Quod modo cernua fcemineis
Vipera proteritur pcdibus.
Edere namque Deum merita
Omnin \ irgo venena domat
Tractibus anguis inexplicitis
Virus inerme piger revomit
Gramine concolor in viridi.
Qusc feritas modo non trepidat
Territa de grege candidulo?
Impavidas lupus inter oves
 , :

CATHEMEniNON. S99
Tristis obambulat, et rabidum
Sanguinis immeDQor os cohibet.
Agnus enim vice mirifica
Ecce leonibus imperitat,
Exagitansque truces aquilas
Per vaga nubila , perque Notos
Sidere lapsa columbafugat.
Tu mihi, Christe, columba potens :

Sanguine pasla cui cedit avis :

Tu niveus per olive tuum

Agnus hiare lupum prohibes,
Sub juga tigridis ora premens.
Da locuples , Deus , hoc famulis
Rite precantibus, ut tenui
Membra cibo recreata levent
Neu piger immodicis dapibus
Viscera tenta gravet stomachus.
Haustus amarus abesto procul;
Ne libeat tetigisse manu
Exitiale quid aut vetitum :

Gustus et ipse modum teneat,

Sospitet ut jecur incolume.
Sitsalis anguibus horrificis,
Liba quod impia corporibus
Ah miseram
! peperere necem.
Sufficiat semel ob facinus
Plasma Dei potuisse mori.
Oris opus, vigor igneolus
Non moritur : quia flante Deo
Compositus , superoque fluens
De soho Patris arlificis
Vim liquidae rationis habet.
Viscera mortua quinetianj
 , :

;5oO A. PRUDENTII

Post obitum reparare dalnr :

Eque suis iterum tumulis

Prisca renascitur efiigies , •

Pulvereo coeunle silu.

Credo equidem, neque vana fides,

Corpora vivere more animae:

Nam modo corporeum memini
De Phlegethonte gradu facili
Ad superos remeasse Deum.
Spes eadeui mea membra manet:
Quae redoleolia funereo
Jussa quiescere sarcophago
Dux parili redivivus humo
Ignea Christus ad astra vocat.

HYMNLS IV

POST CIBUM.

Pastis visceribus, ciboque sumpto,

Quem lex corporis imbecilla poscit,
Laudem lingua Dco Patri rependat
Patri, qul Cherubim sedile sacrum ,

Necnon et Seraphim suum supremo

Subnixus solio tenel regltque.
Llicest, quem Zabaoth Deum vocamus ,

Expers principii, carcnsque fine;

Rerum condltor , et repertor orbis.

Fons vllae Ilquida fluens ab arce ,

Infusor fidci , sator pudoris,

Morlis perdomllor, salutis auclor.
Omnes quod sumus aut vlgemus , inde esl.

Regnat Spiritus ille sempiternus ,

 ,,

CATIIEMERINON. 3oi

A Christo slmul et Parente missiis.

Inlrat pectora candidus pudica :

Quae lcmpli vice consecrata rident,

Postquam combiberint Deum medullls.
Sed si quid vitii dolivo nasci
jam dlcata scnsit
Inter vlscera :

Geu spurcum refugit celer sacelluni,

Tetrum flagrat enim vapore crasso
Horror conscius aestuante culpa,
Ofiensumque bonum nigay repellit.
Nec solus pudor innocensve votum
Templura constltuunt perenne Christo
In cordis medii sinu ac recessu :

Sed, ne crapula fervcat, cavendum est :

Quae sedem fidei cibls refertam

Usque ad congeriem cnarctet intus.
Parcis viclibus expedila corda
Infusum melius Doum receplant :

Hic paslus animae est, saporque verus.

Sed nos tu gemlno fovens paratu,
Artus atque anlmas utroque pastu
Confirmas, Pater, ac vigore coniples.
SIc olim tua praecluens potestas ,

Inter raucisonos situm leones,

Ulapsls dapibus vlrum refovll.
Illum fusile numen execrantem
Et curvare caput sub expollta
^rls materia nefas putantern,
Plebs dirae Babylonls ac tyrannus
Morti subdideranl, feris dlcarant
Saevls protlnus hostibus vorandum.
semper pietas fidesque tuta !

Lambunt indomiti virum leones,

 ; , , : , :,

36a A. PnUDENTII

iDtactumque Dei Ireraunt alumnum.

Astant comminus, etjubas rcponunt
Mansuescit rabics, famequc blanda
Praedam riclibus ambit incruentis.
Sed cum tenderet ad superna palmas ,

Expcrtumquc sibi Dcum rogarct

Clausus jugiler , indigensque victus :

Jussus Duntius advolare lerris ,

Qui pastum famulo darct probato,

Raptim dcsilit obseqtiento mundo.
Cernit forte procul dapcs incmptas
Quas messoribus Habacuc propheta
Agresti bonus exhibebal arle.
Hujus caesarie manu prehensa,
Plenis, sicut erat, gravem canistris

Suspensum rapit, et vehit per auras.

Tum raplus simul ipse prandiumque

Sensim labitur in lacum leonum ;

Et, quas tunc epulas gerebat , oflert.

Sumaslastus, ait, libensque carpas

Quae summusPater, Angelusque Christi
Mittunt liba tibi sub hoc periclo.
His sumptis, Danielus excitavit
In ccelum faciem, ciboque fortis

Amen reddidit, alleluia dlxit,

Sic nos muneribus tuis refccti
Largitor Deus omnium bonorum ,

Grates reddimus, et sacramus hymnos.

Tu nos tristifico vchit tyranno ,

Mundi scilicet impolcnlis aclu

Conclusos regis , et feram repellis :

Qu.-e circumfremit, ac vorare tentat

lasauos acuens furore dentes

 ,, ,

CATnEMERINON. 3p3
Cur te , summe Deus precemur unum.
,

Vexamur, premimur malis rotamur , :

Oderunt, lacerant, trahunt, lacessunt:

Juncta est suppliciis fides initjuis.

Nec defit tamen anxiis medela:

Nam languente truci leonis ira,
Illapsoe superingeruntur escae.

Quas si quis sitienter iiauriendo

Non gustu tenui, sed ore plcno,
Inlernis velit implicare venis :

Hic sancto satiatus ex Propheta

Justorum capiet cibos virorum:
Qui fruclum Domino melunt perenni.
Nii est dulcius, ac magls saporum,
Nil quod plus hominem juvare possit,
Quam Vatis pia praecinentis orsa.
His sumptis licet insolens potestas
Pravum judicet , irrogetque mortem :

Impasti licet irruant leones ,

Nos semper Dominum Patrem fatentes ,

Inte, ChristeDeus, loquemur unum,

Constanterque tuam crucem feremus.

HYMNUS V
AD INGENSUM LUCERNiE.

Inventor rutili , dux bone himinis ,

Qui certis vicibus tempora dividis :

Merso sole cliaos ingruil horridum ,

Lucem rcddctuis, Christe, fidelibus.

Quamvis innumero sidere regiam,
Luaarique polum lampade pinxeris.
 : ,

3o|l| A. PRUDENTII

Incussu sillcis lumina nos tamcn

Monstras saxigeno scmine quaGrere.
*
Ne ncsciret homo spem sibi luminis
In Christi solido corpore conditam ;

Qui dici stabilem se voluit Petram ;

Nostris igniculis unde genus venit.

Pinguis quos olei roremadenlibus
Lychnis aut facibus pascimus aridis

Quin et fila favis scirpea floreis

Presso melle prius collita fingimus.

Vivax flamma viget, seu cava testula
Succum lenteolo suggerit cbrio,
Seu pinus piceam fcrt alimoniam,
Seu ceram teretem stuppa calens bibit.

. Neclar de liquido verlice fervidum

Guttatim lacrymis slillat olentibus :

Ambustum quoniam vis facit ignea

Imbrem de madido flere cacumine.
Splendent ergo tuis muneribus, Pater
Flammis mobilibus scilicet atria,
Absentemque diem lux agit aemula - ;

Quam nox cum lacero victa fugit peplo.

Sed quis non rapidi luminis arduam,

' Ante hunc versum quatuor sequentes pra;miUuDt vetera e&emplaria :

Hoc signas opere , Conditor inclyte ,

Lumen veridicum mentibus omnium ,

In Chiislo Domino quaprere jugiler,

Quem Pelram ioquilur Doctor egregius

Uos vero , ne lectore quidem admonilo , praetf rit Cliamillardus. Eos itcm
non agnoscit Thomasius in suo Hyn^no. Eadem sane sententia in sequentibus
occurrit ut propterea exislimaverim eos rr-Gnxisse Prudenlium
: ; cum utrique
nequeaconlextu sintalieni, neque Poela noslro indigni videantur.Uiri vero
in textum admittendi? a-Klr.fi.
 , , ,

CATHEMERINON. 3o5
Mananlemqnc Deo cernam origlnem ?
Moscs nompe Denm splnirora In rubo
Yidit conspicno lumine flammcnm.
. Felix, qui meruit sentibus in sacris
Coelestis solii visere prlncipem ,

Jnssus nexa pedum vincula solvere ,

l\esanclum involucris pollueret locum.

Hunc igncm populus sangninis inclyti
Majorum meritis tutus et impotcns,
Suetus sub dominis vivere barbaris ,

Jam llber sequitur longa per avia :

Qua gressum tulerant, castraque cerulae

Noctis per medlum concita movcrant
Plebcm pervigllem fulgure pra^vio
Duccbat radius sole micantior.
Sed rex Nlliaci littoris, invido
Fervens felle, jubct praevalidam manum
In bellum rapidis ire cohorlibns,
Ferratasque acies clangere classlcum.
Sumunt arma viri, seque mlnacibus
Accingunt gladiis : triste canit luba.

HIc fidit jaculis, ille volantia

PraGfigit calamis spicula Cnosils.
Densetur cuneis turbo pcdestribus :

Cnrrus pars , et equos , et volucres rotas

Conscendunt celeres, slgnaqne bcllica
Praetendnnt tumidis clara draconibns.
Hic ]am servitii nescia pristini

Gens Peluslacis nsta vaporibns,

Tandem purpurei gurgllis hosplta
Rubrls liltoribus fessa resederat.
Hostis dirns adest cuni duce perfido
Infert et validis praelia viribus.
LXir. 20
3o6 A. PRUDENTII

IMoses porro suos in mare praecipit

Constans intrepidis tcndcre gressibiis.

Praebent rupta locum stagna viantibus,

Riparum in faciem pervia : sistilnr

Circumstans vitreis unda liquoribus ,

Dum plebs sub bifido permeat aequore.

Pubes quinetiam decolor asperis
Irritata odiis, rege sub impio ,

Hcbroeum siliens fundere sangulncm,

Audet se pelago credore concavo.
Ibant praecipiti turbine pcrcita
Fluctus per medios agmina regia :

Sed confusa dehinc unda revolvitur

In semet revolans gurgite confluo.
Currus tunc, et cquos, tclaque naufraga,
Ipsos et proceres, et vaga corpora
Nigrorum videas narc satcllitum,
Arcis juslitium triste tyrannicae.
Quae tandem poterit lingua retexere
Laudes, Christe, tuas? qui domitam Pharon
Plagis multimodis cedere praesuli
Cogis justitiae, vindice dextera.
Qui pontum rapidis a3stibus invium
Persulcare vetas, ut refluo in salo
Securus pateat, te duce, transitus,
Et mox unda rapax ut voret impios.
Cui jcjunaerenii saxa loquacibus
Exundanl scatebris, et lalices novos

Fuodit scissa silex : quas sitientibus

Dat potum populis axc snb igneo.

Instar fellis aqua, tristifico in lacu
Fitligni venia.mel velut Atticum.
Lignum est, quo sapiunt aspera dulcius :
 , ,,

CATHEMERINON. Zoy
Nam praefixa cruci spes hominum viget.

Implet castra cibus tunc qnoque ninguidus,

Illabens gelida grandine densius.
His mensas cpulis, hac dape conslruunl,
Quam dat sidereo Christus ab aethere,
Necnon imbrifero ventus anhelilu
Crassa nube leves invehit alites

Quaa dilllata in humum cum semel agmina

Fluxerunt, reduci non revolant fuga.
Haec olim patribus praemia contulit
Insignis pietas Numinis unici :

Cujus subsidio nos quoque vescimur,

Pascentes dapibus peclora mysticis.
Fessos ille vocat per freta saiculi

Discissis populum turbinibus regens ,

Jactalasque animas mille laboribus

Justorum in patriam scandere praecipit.
Illic purpureis tecta rosariis
Omnis fragrat humus, calthaque pinguia ,

Et molles violas, et tenues crocos

Fundit fonticulis uda fugacibus.
lllic et gracili balsama surculo
Desudata fluunt, raraque cinnama
Spirant, et folium, fonte quod abdilo
Praelambeus fluvius portat in exitum.
Felices animae prata per hcrbida
Concentu parili suave sonantibus
Hymnorum modulis dulce canunt melos ,

Calcantet pedibus lilla candidis.

Sunt et spiritibus sa?pe nocentibus
Poenarum celebres sub Styge feriae
Illa nocte, sacer qua rediit Deus

Stagnis ad superos ex Acheronticis :

20.
 ; , ,

3o8 A, PRUDENTII

Non sicnt loncbras dc face fnlj^ida

Surgcns Occano Lucifcr iinbuit,

Scd lcrris Domini dc crucc Irislibus
Major Sole novum rjsliUicns dieni.

Marccnt suppbciis Tartara milibus,

Exultalque sui carccris otio
Lmbrarum populns libcr ab ignibus :

Ncc lervent solilo flumina sulphurc.

ISos fcstis trabimus per pia gandia

Noctcm conciliis ; volaquc prospera

Certatim vigili congerimus prcce
Extructoque agimus liba sacrario.
Pendcnt mobilibus lumina funibus :

Quae suflTixa micant per laqucaria ,

Et de languidulis fota natatibus
Lucem pcrspicuo flamma jacit vllro.

Credas stelligeram desuper arcam

Ornatam geminis stare Trionibus,

Et qua Bosphoreum lemo regit jugum

Passim purpureos spargier Hespcros.
O res digna, Pater, quam tibi roscidic

jNoclIs principlo grex tuus oflcrat

Lucem qua tribuis nil prctlosius
,
:

Lucem, qua reliqua praemia cernimus.

Tu lux vera oculis, lux quoque scnsibus,
Intus lu speculum , tu speculum foris
Lumen quod famulans ofl^ero, susclpe ,

Tinctum pacifici chrlsmatis ungulne :

Per Christum gcnilum , summe Pater, luum,

In quo visibilis stat libi gloria ;

Oui nosler Dominus , qui tuus unicus

Spiratdc palrio cordc Paraclitum :

Per quem splendor, honos, laus, saplenlia ,

 , , , ,

Majestas, bouitas, etpietas tua

Regnum continuat numinc triplici

Texens perpetuis soecula sacculis.

HYMNUS VI

A NTE S MNU M.

Ades Pater supreme

,

Quem nemo vidit unquam ,

Patrisque sermo Christe ,

Et Spiritus benigne.
O Trinitatis hnjus
Vis uaa, hiaien unum ,

Deus ex Deo pcrennis ,

Deus cx utroque raissus.

Fiuxit labor diei :

Redit et quietis hora ;

Blandus sopor vicissim

Fessos relaxat artus.
Mens asstuans procellis
Curisque sauciata
Tolis bibit medullis
Obhviale pochim.
Scrpit per omne corpus
Lethaia vis, nec ulhim
Miseris doloris aegri
Patitur manere sensum.
Lex hacc data est caducis
Deo jubcnle mcmbris,
Ut temperet laborem
Mcdicabilis voluplas.
Scd, dum pcrcrrat oumcs
 , , ,

3 10 A. PRUDENTII

Quies amica venas,

Pectusquc feriatum
Placat rigante somno :

Liber vagat per auras

Rapido vigore sensus
Variasque per figuras ,

Quae sunt operta , cernit.

Quia mens soluta curis,
Cui est origo coelum
Purusque fons ab aelhra

Iners jacere nescit.

Imitata multiformes
Facies sibi ipsa fingit,
Per quas repente currens
Tenui fruatur actu.
Sed sensa somniantum
Dlspar fatigat horror :

Nunc splendor intererrat,

Qui dat futura nosse.
Plerumque dissipatis
Mendax imago veris
Animos pavore moestos
Ambage fallit atra.

Quem rara culpa morum

Non polluit frequenter,
Hunc lux serena vibrans
Res edocet latentes.
At , qui coinquinatum
Vitiis cop impiavit

Lusus pavore multo

Species videt tremendas.
Hoc Patriarcha noster
Sub carceris catena
 ,, , ,

CATHEMERINON. 3i|

Geminis simul ministris

Interpres approbavit.
Quorum regressus unus,
Dat poculum tyranno ;

Ast allerum rapaces

Fixum vorant volucres.
Ipsum deinde regem,
Perplexa somniantem
Monuit famem futuram
Clausis cavere acervis.
Mox praesul ac tetrarches
Regnum per omne jussus
Sociam tenere virgam
Domina) resedit aulae.

O quam profunda justis

Arcana per soporem

Aperit luenda Ciiristus,
Quam clara, quam tacenda!
Evangelisla summi
Fidissimus magistri,
Signata quae latebant,
Nebulis videt remotis.
Ipsum Tonantis agnum
De csede purpurantem,
Qui conscium futuri
Librum resignat unus.
Hujus manum potentem
Gladius perarmat anceps,
Et fulgurans utrinque
Duplicem minatur ictum.
Quaesitor illae solus
Animaeque corporisque
Ensisque bis timendus
 , ,

3l5J A. PRUDliMlI

Prima ac secunda mors cst.

Idem tameii bcnignus

Ultor retuudit iram,
Paucosque non piorum
Palitur perire in aevum.
Huic iuclytus perenne
Tribuit Paler tribunal :

Hunc obliuere jussit

Nomen supra omne nomcn.
Hic praepotens cruenti
Exlinctor Anticbristi :

Qui de furente monstro

Pulchrum refert tropaeum.
Qnam bestiam capacem,
Populosque devoranlem
Quam sanguinis Charybdim,
Joannes execralur.
Hpccnempe quae sacratum
,

nomen ausa,
Praeferre
Imam petit gehennam
Christo perempta vero.
Tali sopore justus
Mentem relaxat heros,
Ut spirilu sagaci
Ccslum peragret omne.
Nos nil mercmur horum,
Quos crcber implet crror :

Concreta quos malarum

Vitiat cupido rerum.
Sat est , quiete dulci
Fessum fovere corpus :

Sat , si nihii sinistrum

Vanae minentur umbrae.

 , , , ,,
,

CATHEMliUINON. 3l3
Cultor Dei memento
Te fontis et lavacri
Rorem subisse sanctum
Te chrismate innovatum.
Fac, cum vocante somno
Castum pelis cubile ^

Frontem locumque cordis

, Crucis figura signet.
Crux pellit omne crimen :

Fugiunt crucem leaebroe :

Tali dicata signo

Mens fluctuare nescit.
Procul, o procul vagantum
Portenla somniorum :

Procul esto pervicaci

Praestigiator actu.
tortuose serpens,
Qui mille per Moeandros
Fraudesque flexuosas
Agitas quieta corda ;

Discede, Christus hic est:

Hic Chrislus est, liquesce.
Signum quod ipse nosti
,

Damnat tuam calervam.

Corpus licet fatiscens

Jaceat reclive* pauhim

Christum tamen sub ipso
Meditabimur sopore.
' Quanquam fere omnes codices legant rccline, iis tamen assenliri nequi-

mus ; ea enim vox aut absoleta est aut barbara. Atque male Anlon Nebtis-
sensis affert Ovid. versum Mctam. X.

In quo sinu juvenis posita cervice reclivis :

nuUibi Ifiiilur r6cl{nis.

 ; ,, , ,

3l4 A« rRUDENTII

HYMNUS VII

JEJUNANTIUM.

Nazarene , lux Bcthlem , verbum Patris

Quem partus alvi virginalis protulit,
Adesto caslis, Christe, parcimoniis

Festumque nostrum rex serenus aspice;

Jejuniorum dum lilanius vlclimam.
Nil hoc profecto purius mysterio :

Quo fibra cordis expiatur lividi :

Intemperata quo domantur viscera ,

Arvina putrem ne resudans crapulam

Obslrangulatae mentis ingenium premat.
liinc subjugatur luxus et turpis gula :

Vini atque somni degener socordia ,

Libido sordens, inverecundus lepos

Varia^que pestes languidorum sensuum,
Parcam subactae disciplinam sentiunt.
Nam si licenter diflluens potu et cibo
Jejuna rile merabra non cocrceas
Sequitur, frequenti marcida obleclamine
Scintilla mentis ut tepescat nobilis ,

Animusque pigris stertat in priecordiis.

Frenentur ergo corporum cupidines ,

Detersa et intus emicet prudentia :

Sic excitato pcrspicax acumine,

Liberque flatu laxiore spiritus

Rerum parentem rectius precabitur.

Helias tali crevit observantia,
Vetus sacerdos, ruris hospes aridi :

Fragore ab omni quem remotum el segregem

Sprevisse tradunt crimiQura frequentiam
 , ,
:,

CATHEMEBINON. 3l5
Casto fruentem Syrtium silentio.

Sed mox in auras igneis jugalibus,

Curruque raptus evolavit praepete,
Ne de propinquo sordium coutagio
Dirus quietum mundus afflaret virum,
Olim probatis inclytum jejuniis.
Non ante coeli principem septemplicis
Moses tremendi fidus interpres throni
Potuit videre ,
quam decem recursibus
Quater volutis sol peragrans sidera
Omni carentem cerneret substantia. f

Victus precanti solus in lacrymis fuit:

Nam flendo pernox, irrigatum pulverem
Humi madentis ore pressit cernuo :

Douec loquentis voce perstrictus Dei

Expavit ignem non ferendum visibus.
Joannes hujus artis haud minus potens,
Dei perennis prajcucurrit Filium :

Curvos viarum qui retorsit tramites, »

Et flexuosa corrigens dispendia

Deditsequendam calle recto lineam.
Hanc obsequelam praeparabat nuntius,
Mox adfuturo construens iter Deo
Clivosa planis , confragosa ut lenibus
Converterentur, neve quidquam devium
niapsa terris inveniret Veritas.
Non usitatis ortus hic natalibus,

Obiita lactis jam vieto in pectore

Matris tetendit serus infans ubera
Nec ante partu de senili efl^usus est,

Quam prcTedicaret Virginem plenam Deo.

Post in patentes ille sohtudines
Amictus hirtis bestiarum pellibus ,
3lG A. PRUDLMII
Setisve tectus, hlspidaet laiiugine,
Secessit, horrens inqninari ac poUui
Contaminalis oppidorum moribus.
Illic dicata parcus abstinenlia
Potum cibumque vlr severoe iudustrioe
In usque serum respuebat vesperum,
Rarum locustis , et favorum agrestium
Liquore paslum corpori suetus dare.
Hortator ille primus, et doctor uovae
Fuit salutis : nam sacrato in flumlne
\elerum piatas lavit erroram notas :

Sed tincla postquam membra defaecaverat,

Cffilo refulgens influebat Spiritus.
IIoc cx lavacro labe dempta crimlnum ,

Ibaal renali nou secus , quam sl rudis

Auri recocla vena pulchrum splendeat :

Micet metaUi slve lux argenlci,

Sudum polito prfcnltens purgamine.
Referre prlsci slemma nunc jejuuii
Libet, fldeli proditum volumine,
Ut diruendae civitatis incolis
Fuhnen benigni mansuefaclum Palris
Ple repressis ignibus pepcrccrit.
Gens insolenli praepotens jaclanlla
PoUebat olim ; quam fluentem nequiter
Corrupta vulgo solverat lascivia :

Et inde bruto contumax faslidio ,

Cullum supernl negllgebat Ntmilnls.

Ofl^ensa tandem jugis indulgentue
Censura, justls excitolur molibc.s ,

Dextram perarmat rhomphtcall incendlo,

Nimbos crcpanles el fragosos lurblties
Vibrans, tonaiiUim nube llaminarum qualit.
 ; ,

CATHEMERINON. Sl^

Sed poenllendi dum datur diecula,

improbam libidinem
Si forte vellent ,

Velercsqne nngas condomare ac Irangere ,

Suspendit iclum terror exorabilis ,

Paulumqae dicta substitit sententia.

Jonam prophetam mitis ultor excitat,
Pcenae imminentls iret ut pracnunllns ;

Sed nossetille cum mlnacem judicom

Scrvare mallc , qiiam ferire ac plectere ,

Tectam latenler vertit iu Tharsos fugam.

Celsam paratis pontlbus scandit ralem :

Udo revincta fune puppis solvltur :

Itur per altum : fit procellosum marc:

Tum causa tanti quagritur perlcuh :

Sorsin fugacem missa Vatem decidit.

Jussus perire solus e cunctls reus ,

Cujus vohita crimen urna expresserat.

Praeceps rotatur, et profundo immergltur :

Exceptus inde belluinis faucibus,

Alvi capacls vivus haurilur specu.
Transmissa raptlm proeda cassos dentlum
Eludltictus, incruentam transvolans
Impune Unguam ne retentam raordlcus
;

Offam molares dlssecarent uvidi

Os omne transit, et palatum procterit.
Ternis dierum ac noctium processibus *

Manslt ferino devoratus gulture :

Errabat ilhc per latebras viscerum :

'
Ventrls Maeandros circuibat tortiles
Anhelus , extis intus aeslantibus.

Intactus exin tertiae noctis vice

Monslri vomentis pellitur singultlbus
Qua murmuranti fine fluctusfrangilur;
 :

3l8 A. PRUDENTII

SalsosqiiG candens spuma luutlit pumices ,

-

Ructatus exit, scquc servatum stnpet.

In Ninivilasse coactus percito
Grcssu rellcctit : quos ut increpavcrat,
Pudenda ccnsor imputans opprobria ,

Impendet, inquit summi Vindicis

, ira ,

Lrbemque flamma mox crcmabit crcdile. ,

Apicem deinceps ardui monlis pelit,

Visurus inde conglobatum turbidae
Fumum ruiniT, cladis et dinc slruem ,

Tectus flagellis multinodis germinis,

Nato et repente periruens umbraculo.
Sed moesta postquam civitasvulnus novi
Hausit doloris, hcu supremum palpilal.
Cursant per ampla congregalim mcenia
Plebs et Senatus^ omnis oestas civium ,

Paflens juventus, ejulantcs fceminac.

Placet frementum publicis jejuniis
Placare Christum:mos edendi spcrnitur.
Glaucos amictus induit inonilibus
Matrona demplis ; proque gemma ct serico

Crinem fluentem sordidus spargit sinis.

Squalent recincta veste pullati patres ,

Selasque plangens turba sumit texliles,

Impexa viflis virgo bestialibus;
Nigrantc vultura contegit velamine :

Jacens arenis etpuer provolvitur.

Rex ipse, Coos aestuanlcm murices
Laenam revulsa dissipabat fibula,
Gemmas virenlesetlapillos sutiles,
Insigne frontis cxuebat vincuhim ,

Turpi capillos impeditus pulverc.

NuUus. bibendi, nemo vesccndi memor
 :

CATHEMERINON. Sip
Jejuna mensas pubes omnis liquerat
Quin et negato lacte vagientium
Fletu madescunt parvuloruui cunulae :

Succum papillai parca nulrix derogat.

Greges et ipsos claudit armentalium
Solers vivorum cura, ne vagum pecus
Contingat ore rorulenta gramina ,
^

Potum strcpentis neve Ibntis hauriat :

Vacuis querelae personant praesepibus.

Mollitus his et talibus brevem Deus
Iram refrenat, temperans oraculum
Prosper sinistrum : prona nam clementia
Iland difficulter supplicem mortalium
Solvit reatum, fitquc fautrix flcntium.
Sedcur vetustaj gentis exemplam loquor?
Pridem caducis cum gravatus artubus
Jesus , dicalo corde, jejunaverit:
Praenuncupatus orc qui prophetico
Emmanuel est , sive Nobiscum Deus.
Qui corpus istud molle naturaliler ,

Captumquc laxo siib voluplalum jugo ,

Virtutis arcta lege fecit liberum,

Emancipator servientis plasmatis ,

Regnanlis anle victor et cupidinis.

Inhospitali namque secretus loco
Quinis diebus oclies labentibus ,

NuIIam ciborum vindicavit gratiam,

Firmans salubri scilicet jejunio
Yas appetendis inbecillum gaudiis.
Miratus hostis, posse limum tabidum
Tantum laboris sustinere ac perpeti ,

Explorat arle sciscitator callida,

Deus-ne membris sit receptus terreis :
 : , ,

3-20 A. PRUDENTII

Sed, increpata fraude, post lergiim ruit.

Hoc nos scquamur qulsqnc nunc pro viribus
Quod consecrati lu magisler dogmalis
Tuis dedisti , Chrisle, sectatoribus :

Ut cum vorandi viccrint libidinem ,

Late triumphct impcralor spirilus.

Ilocest, quod alri livor hoslis invidet,

Mundi polique quod gubernalor probat;
Altaris aram quod facit placabilera;
Quod dormienlis excitat cordis fidem;
Quod limat acgram pectorum rubiginem.
Perfusa non sic amneflamma extinguilur,
Nec sic calente sole tabescunt nives,
Ut turbidarura scabra culparura scges
Yanescit almo trita sub jejunio,
Si blanda semper miscealur largitas.

Estquippc et ilkid grande virtulis genus,

Operirenudos, indigentes pascere,
Opem benignara ferre supplicantibus :

Unam paremque sorlis hnmanoe vicem

Inter potentes alque egenos ducere.
Satis beatus quisque dextram porrlgit
Laudis rapacem , prodigam pecunias
Cujus sinistra dulce factum nesciat
IUum perennes protinus complent opes;
Ditatque fructus fcenerantem ccnluplex.

HYMNUS VIII.

P S T J E J U N I U M.

Christe, servorum regimen tuoram,

Mollibus qui nos moderans habenis,
 ,

CATnEMERINON. 321

Lenlter frenas, facilique septos

Lege coerces :

Ips? cum portans onus impeditam

Corporis , cluros tuleris labores ,

Major exemplis , famulos remisso

Dogmate palpas.
Nona summissum rotat horasolem,
Partibus vix dum tribus evolutis
Quarla devexo susperest in axe

Portio lucis.
Nos brevisvoti dape vindlcata
Solvimus festum, fruimurque mensis
Affatim plenis, quibus imbualur
Prona voluptas.
Tanlus aeterni favor est magistri :

Doctor indulgens ita nos amico

Lactat hortatu, levis obsequela ut
Mulceat artus.
Addit et, ne quis velit invenusto
Sordidus cultu lacerare frontem :

Sed decusvultus, capitisque pexum

Comat honorem.
Terge jejunans, ait, omne corpus,
Neve subducto faciem rubore
Luteus tingat color, aut notetur
Pallor in ore.
Rectius laeto tegimus pudore,
Quidquid ad cultum Patris exhibemus :

Cernit occultum Deus , et latentem

Mfmere donat.
Illeovem morbo residem , gregique
Perditam sano*, male dissipantem
' Edit. quaedam habent sanat : at melius sano.

LXII. 21
 ,

32 3 A. PRUDENTir

Vellus affixis vepribus per hirtae

Devia sylvoe,

Inipiger Pastor rcvocat, lupisque

Gestat exclusis, humeros gravatus :

Inde purgatam revehens aprico

Pieddit ovili.
Reddit et pratis, viridique campo ;

Vibrat impexis ubi nulla lappls

Spina , nec germen sudibus perarmat
Cardiuis horrens :

Sed frequens palmis nemus , et reflexa

Vernat herbarum coma : tum perennis

Gurgitem vivis vltreum fluentis
Laurus obumbrat.
Hisce pro donis tibi, fide pastor
Servitus quojnam poterit rependi ?

NuUa compensant prellum sakitis

Vota precantum.
Quamlibet spreto sinc more pastu
Sponte confectos tenuemus artus ,

Teque contemptis epulis rogemus

Nocte dleque :

Vincitur semper minor obsequenlum

Cura, nec munus Genitoris aequat :

Frangit et cratem luleam laboris

Grandior usus.
Ergo ne llmum fragilem solutae

Deserant vircs, et aquosus albis

Humor in venls dominetur, aegrura

Corpus enervans :

Laxus ac liber modus abstlnendi

Ponilur cunctls, neque nos severus
Terror impellit: sua quemque cogit
Velle potestas.
 :

CATHEMERINON. 39^
Sufiicit, qaldquid facias , vocalo
Numiuis nulu prius, inchoare,
Sive tu mensam renuas cibumve ,

Sumere tentes.
Annuit dexter Deus, et secundo
Prosperat vultu : velut hoc salubre
Fidimus nobis fore, quod dicatas
Carpimus cscas.
Sit bonum, supplex precor, et medelara
Conferat membris, aniuiumque pascat
Sparsus in venas cibus obsecrantura
Christicolarum.

HYMNUS IX.

O MN I s no^JE.

Da, puer, plectrum, choreis ut canam fidelibus

Dulce carmen et melodum, gesta Christi insignia :

Hunc Camoena nostra solum pangat, hunc laudet lyra.

Christusest, quem Piex sacerdos adtulurum prolinus.

Infulatus concinebat voce, chorda, et tympano,
Spiritum coelo influentem per medullas hauriens.
Facta nos etjamprobala pangimusmiracula.
Testis orbis est : nec ipsa terra, quod vidil, negat,

Communis Deum docentis prodllum mortalibus.

Corde fusus ex parenlis , anle mundi exordium ,

Alpha et q coguominatus : ipse fons et clausula

Omnium, quae sunt, fuerunt, quaeque post futura sunt.
Ipse jussit, et creata ; dixlt ipse , et facta sunt

Terra, ccelum, fossa ponti, trina rerum machina ,

Quaeque in his vigeut sub alto solis et lunae globo.

21.
 ,

3«4 A. PRUDENTII

Corporis formam caduci, membra morli obnoxia

Induit, ne gens perirct primoplasti ex gcrmine,
Mersorat quam lex profundo noxialis Tarlaro.
O bealus orlus ille, virgo cum puerpcra
Edldit nostraui salulem, fccia Sancto Spiritu;
Et puer rcdcmplor orbis os sacratum protulit.

Psallat allitudo coeli, psallilc omncs Angeli :

Quidquid cst virlutis usquam, laudem Dei

psallat in :

Nulla linguarum silescat, vox et omnis consonet.

Ecce, quem Vates veluslis concincbant srcculis ,

Quem Prophetarum fideles pagina^ spopondcrant,

Emicat, promissus olim : cuncla collaudent eum.
Cantharis infusa Jympha fit Falernum nobile :

Munliat vinum minister csse promptum ex hydria ,

Ipse rcx sapore tinclis obslupescit pocuiis.

Membra morbis ulccrosa viscerum putredines
,

Mando ut a])luantur, inquit fil ralum, quod jus.scrat

: :

Turgidam culem repurgant vulnerum piamina.

Tuperennibus tenebris jam sepulta lumina
IUinis limo sahibri , sacri et oris neclarc :

Mox aperiis hac medehi lux reducta cst orbibus.

Increpas ventum furcntem, quod procellis tristibus

Vertat aequor fundo ab imo, vexel et vagam ratem :

lile jussis obsccundat : milis unda slernilur.

Extimum veslis sacratae furlim mulier atligit :

Protinus salus secuta est; ora paUor deseril,

Sistitur rivus, cruore qui flucbat pcrpcli.
Exitu dulcis juvenlse raplum ephobum viderat
Orba qucm mater suprcmis funerabat flctibus :

Surge, dixit: ille surgit, matri etadstans redditur.

Sole jam quarto carcntem, jam sepulcro absconditnm.
Lazarum jubet vigere, reddito spiramine :

roelidum jecur reductus rursus intrat halitus.

 : ,, ,

CATUEMEHIISON. 325

Ambulat per stagna pontl suninia calcat fluctuum

, :

Mobills llquor profundi pendulam prceslat vlani,

Nec fatisclt unda sanctis pressa sub vesli^^iis.
Suetus anlro bustuali sub calenis frenderc,
Mcnlis impos, efferatis percilus furoribus
Prosillt, ruilque supplex, Christum adesse ul scnserat.
Pulsa peslis lubricorum milleformis dcemonum ,

Corripit gregis sullli sordlda spurcamina :

Seque nigris mergit undis, ut pecus lymphaticum.

Qulnque panibus peresis, ct gemellis piscibus
Fertque qualus ter quaternus ferculorum fragmlna :

Afiatim refecta jam sunt accubantum millla.

Tu cibus panisque nosler, tu perennls suavitas :

Ncscit esurire iu aevum, qni luaui sumit dapem ;

Nec lacunam ventris irnplet, sed fovct vltah'a.

Clausus aurium meatus, et sonorum ncsciiis,

Purgat ad nnccepta Chrlsti crassa quaeque obstacula,
Vocibus capax fruendis, ac susurris pervius.
Omnis aegrltudo cedil, languor cmnls pellltur
Lingua quam velerna vinxcrant siientla
fatur, ,

Gestat et suum per urbcm Iretus £cger lectuhun.

Quin et ipsum, ne salutis Inferi experles forent,
Tartarum benignus intrat : fracta cedlt janua :

Vectibus cadit revulsis cardo dissolubllls.

Illa prompta ad Irruenles, ad revertentes tcnax ,

Oblce exlrorsum repulso porta reddit raortuos :

Lege versa, llmen alrum jam recalcandum patet.

Sed Deus dum lucc fulva mortls anlra illuminat

Dum stupenlibus lenebris candldum praestat diem ;

Trlslia squalentis rethraj palluerunt sidera.

Sol refu2;it, et luaubrl sordidus ferru^Ine
Igneum rchquit axem, sequc mcerens abdidit
Fcrtur horrujj^sc muadus noctls aeternae chaos.
 ,

3a6 A. PRUDENTII

Solve vocem mens sonoram, solve linguam mobilem :

Dic tropaBum passionis, dic triumphalem crucem :

Panc;e vexilluu), nolalis quod refulget fronlibus.

O novum cocdes slupenda vulneris miraculum !

Hinc cruoris fluxit unda, lympha parte ex altera :

Lympha ncmpe dat lavacrum, tum coronacxsanguineest.

Vidit anguis immolatam corporis sacri hostiam ,

Vidlt, et fcllis perusti mox vencnum perdidit,

Saucius dolore multo colla fractus sibila.

Quid libi, profane serpens, proftiit rcbus novis

Plasma primum perculisse, versipelli astutia?
Dihiit culpam recepto forma morlalis Deo.
Ad brevem se morlis usum dux salutls dedldlt,
Mortuos ollm scpultos ut redlre insuesceret
Dlssolutis pristlnorum vlnculis peccamlnum.
Tunc palres, sanctlque multi conditorem praevium
Jam revertentem seculi, lerlio demum die
Carnis indumenta sumunt, eque bustis prodeunt.
Cerneres coire membra de favillis aridls ;

Frigldum venis resumptls pulverem tepescere;

Ossa, nervos, et meduUas glutino cutis tegi.

Post, ut occasum resolvit, vit.Te ct hominem reddidit,

Arduum tribunal alti vlctor ascendlt Patris ,

Inclytam coelo reportans passionis gloriam.

Macle, judex mortuorum, macle rex vivenlium,
Dexter in Parenlis arce qui cluls virtutibus,

Omnium venturus inde justus ullor criminum.

Te senes, ct te juvcntus, parvulorum te chorus ,

Turba matrum virginumque, simpllces puellulae,

Voce concordes pudlcls perstrepant concentibus.
Fluminum lapsus, et undie, litorum crepidines,
Imber, ajstus, nix, prulna, sylva, ct aura, nox, dies,
Omnibu8 te concelebrent s^culoruai 6«culii«
 , , , ,, , :

CATHEMERINON. 3«7

HYMNUS X.

IN EXSEQUIIS DEFUNCTORUM.

Deus, ignee ions animarum ,

Duo qui socians elementa

Vivum simul ac morihundum ,

Hominem, Pater, effigiasli :

Tua sunt, tua, rector ulraquc , :

Tibi copula jungitur horum :

Tibi, dum vegetata cohc-erent,

Et spiritus et caro servil.

Pxescissa *
sed ista seorsum
Solvunt hominem perimuntque
Humus excipit arida corpus,
Anima3 rapit aura liquorem :

Quia cuncta creata necesse est

Labefacta senescere tandcm

Compactaque dissociari ,

Et dissona texta retexi.

Hanc tu, Deus optime , mortem
Famulis abolere paratus,
Iter inviolabile monstras
Quo perdita membra resurgant.
Ut, dum gencrosa caducis
'
Ceu carcere chuisa, h"ganlur,
Pars iihi potentior extet
Qme germen ab aelhere traxit,

' Post liuiic vn'sum in cdit. Thornres et al., spquunliir Iii qualuor :

Rescissa sed ista seorsurn

Proprios revocantur in arlus :

Pelit alter aelhera fervens,

Humus pxcipil orida corpu».

Quorum ecnleotie paulo aiiter repeiiluf Etatitn in eectc{>

 , , ,

SaS A. PnODENTII

Si terrea forte voluntas

Luleum sapit, el gravc caplat
Animus quoque pondere viclus,
Sequitur sua membra deorsuiii.
At si ireneris memor ii:nei
Contagia pigra rccuset,
Veliit hospita viscera secum ,

Pariterque reporlat ad aslra.

Nam qtiod requiesccre corpus
Vacuum sine menle vidcmus
Spatium breve restat, ut alti

Ilepclat collegia sensus.

Venient cilo sjccula , cum jam
Socius calor ossa rcvisat
Animalaque sanguine vivo
Ilabltacula prislina geslet.
Quae pigra cadavera pridem
Tumulis pulrefacla jacebant,
Volucrcs rapienlur in auras,
Animas comilala priores.
Ilinc maxima cura sepulcris
Impenditur : binc resolulos
lionor ultimus accipit artus,
Et funeris ambitus ornat.
Candore nitentia claro
Praelendere linlea mos cst,
Aspersaque myrrha Sabseo
Corpus medicaminc servat.
Quidnam sibi saxa cavata,
Quid pulchra volunt monumenta?
Res quod nisi credilur illis

Non mortua, sed dala somno.

Hoc provida Christicolarum
 : , ,

CATHEMERINON. 32^

Pietas studet , utpole credens

Fore protinus oninia viva ,

QucTB nunc gelidus sopor urget.

Qui jacta cadavera passim

Miserans legit aggere terrae,
Opus exliibet ille bcnignum
Christo pius omuipolenli.
Quin lex eadem monet omnes
Gemitum daresorte sub una,
Cognataque funera nobis
Abena in morte dolore.
Sancti sator ille Tobiae ,

Sacer ac venerabilis heros.

Dapibus jam rite paratis

Jus pra3tnlit exequiarum.

Jam stantibus ille mlnistris ,

Cyalhos et fercula liquil

Sludioque accinctus humandi,

Fleto dedit ossa sepulcro.
Veniunt mox proemia ca-lo
Pretiumque rependitur ingens :

Nam lumina nescia solis

Deus illita felle serenat.

Jam tunc docuitPatcr orbis,
Quam sit rationis egenis
Mordax et amara medela ,

Cum lux animum nova vexat.

Docuit quoque, non prius ullum
Ccelestia cernere regna *,

1 In edit. Torrent. legitur Caslestia scandcre rcgna. Quale illud Ennia-

num, •vers. 072, ex Epigra:nm.

Si fas cieiendo ccEleslia scandere cuiquam cst,

Mi soli coeli maxima porla patet.

 , ,

330 S. PRUDENTII

Quam nocte et vulnere tristi

Toleraverit aspera mundi.

Mors ipsa bealior inde est,
Quod per cruciamina leliii

Via pandilur ardua juslls,

Et ad aslra dolorlbus Ilur.

Sic corpora mortificata

Piedeunt melloribus annis :

Nec post obllum recalescens

Compago laliscere novlt.
Ilaec, quae modo palHda tabo »
Color albidus inficit, ora
Tunc flore venustlor omni
Sanguis cute tlnget amrena.
Jam nulla delnde senectus
Fronlis decus invida carpet
Macies neqne slcca lacertos
Succo tenuablt adeso.
Morbus quoque pesllfer, artus
Qul nunc populalur anhelos
Sua tunc lormenta resndans
Luet inter vincula mille *.

Hunc emlnus aere ab alto

Vlclrlx caro, jamque perennis
Cernet slne fine gementem,

Quos moverat ipse, dolores.

Quld turba superstes, inepta

'
Ul ea et quae seqnuntur intelligamus, revocandum in memoriam quod
poelae Cn\erunt , morbos , senectulem, aliaque hujuscemodi mala, quaedam
esse numina. Ila Virgilius , JEncld. vi, vers. 270 :

Vestibulum anle ipsum primisque in faucibus Orci

Fallenlesque habitant Morbi , tristisque Senecluii

 ,:; : , ,, :

CATHEMERINON. 33i

Clangens ululamina miscet?

Cur tam benc condita jnra ,

Luctu dolor arguit amens ?

Jam mcesta quiesce querela :

Lacrymas suspendite , matres

Nullus sua pignora plangat
Mors haec reparalio vitae est.
Sic semina sicca virescunt,
Jam mortua jamque sepulta
, ;

Quae reddita cespile ab imo

Veteres meditantur aristas.

Nunc suscipe terra fovendum ,

Gremioque hunc concipe molU :

Hominis tibi membra sequestro,

Generosa et fragmina credo.
Animae fuif ha3c domus olira

Facloris ab ore creatae

Fervens habitavit in istis

Sapientia principe Christo.

Tu depositum tege corpus :

Non immemor illa requiret

Sua munera fictor et auctor

Propriique aenigmata vultus.

Veniant modo tempora justa ,

Cum spem Deus impleat omnem ;

Reddas patefacla necesse est

Qualem tibi trado figuram.

Non, si cariosa vetustas
Dissolverit ossa favillis
Fuerilque cinisculus arens ,

Minimi mensura pugilli

Nec, si vaga flamina , et aurse

Vacuam per inano volantes

 : , ,

33a S. PRUDENTII

Tulerint cum pulvere nervos ;

Hominem periissclicebit.
Sed dum resolubile corpus
Revocas, Deus, atquc reformas ,

Quanam regione jubebis

Animam requiescere puram ?

Gremio senis addita sancti

Recubabit, ut illa Lazaii,
Quem floribus undique seplum
Dives procul aspicit ardens.
Sequimur tua dicta , Redcmptor ,

Quibus atra e mortc triumphans

Tua per vestigia mandas
Socium crucis ire lalronem.
Palet ecce fideli])us ampli
\ ia lucida jam paradisi ,

Licet etnemus illiid adire,

Homini quod ademerat angnis.
Illic, precor, optimc ductor,
Famidam tibi pra3cipe mentcm
Genitali in sedc sacrari,
Quam liqucrat exulet crrans.
INos tecla fovebimus ossa
Violis ct fronde sequcnli '
:

Titulumque et frigida saxa

Liquido spargemus odore.

' Eo loci Prudentius secutus esl Virf^irmm, qni Eclog. v, vers. 4oj lugens
Daphnim paslorem mortuum liis versibus decianit queenam ipsi parandae
,

sint exequiae

Spargite humum fo!iis, indurite fonlibus unibras

Paslores : mandal fieri sibi laiia Daphnis,
Et turaulum facite , el lumuio supcraddilc carmen.
 :!, ,

CATHEMERINON. 333

HYMNUS XJ.

OCTAVO CALENDAS JANUARIAS.

QuiD est qiiod arctum circulum

Sol jam recurrens deserit?
Christus-ne terris nascilur,
Qui lucis auget Iramitem ?

Heu quam fugacem graliam

Festina volvebat dies 1

Quara pene subductam facem

Sensim recisa cxtiaxerat
Crelum nitescatla'tius
Gratetur etgaudens huuius :

Scandit gradatim denuo

Jubar priores lineas.

Emerge , dulcis pusio,

Quem mater edit castitas,
Parens et cxpers conjugis,
Mediator et duplex gcnus.
Ex ore quamhbet Putris
Sis ortus , et Verbo editus ,

Tamen paterno in pectore

Sophia callebas prius.
Quae prompta ccelum condidit
Coehim, diemque, et cajtera :

Virtute Verbi effecta sunt

Haec cuncta : nam Verbum Deus.
Sed ordinatis saeculis,
Rerumque digesto statu,
Fundator ipse et artifcx
Permansit in Patris sinu
Donec rotata annalium
 ! ;
:, ,

334 A. PRUDENTII

Transvokerenlurmillia
Atque ipse peccantem diu
Dignatus orbera viseret.
Nam caeca vis mortalium ,

Venerans inanes naenias

Vel aera, vel saxa algida ,

Vel ligna credebat Deum.

Ha3C dum sequuntur ,
perfidi
Pracdonis in jus vcnerant
Et mancipatam fumido
Vitam barathro immerserant.
Stragem sed istam non tulit

Christus cadentum gentium

Impune , ne forsan sui
Patris periret fabrica.
Mortale corpus induit,
Ut excitato corpore
Mortis catenam frangeret,
Hominemque portaret Patri.
Hic ille natalis dies,
Quo te creator arduus
Spiravit, et limo indldit,
Sermone carnem glutinans.
Sentis-ne , Virgo nobilis ,

Matura per faslidia,

Pudoris intactum deciis

Honore partus crescere ?
quanta rerum gaudia
Alvus pudica continet
Ex qua novellum sseculum
Procedit , et lux aurea.

Vagilus ille exordium

Vernantis orbis prodidit
 , , , ; :

CATHEMERINON. 335
Nam tunc renalus sordidum
Mundus veternum depulit.
Sparsisse tcllurem reor
Rus omne densis floribus ,

Ipsasque arenas Syrtium

Fragrasse nardo et nectare.
Te cuncta nascentem, puer \
Senscre dura et barbara :

Victusque saxorum rlgor

Obduxit herbam cotibus.
Jam mella dc scopulis fluuut
Jam stillat ilex arido
Sudans amomum stipite :

Jam snnt myricis balsama.

sancta praesepis tui,
iEterneRex, cunabula,
PopuHsque per sa^clum sacra ,

Mutis et ipsis credita !

Adorat haec brutum pecus :

Indocta turba sciHcet,

Adorat excors natio
Vis cujus in pastu sita est.

Sed cum fideh spiritu

Concurrat ad prffiscpia

Pagana gens , et quadrupes

Sapiatque, quod brutum fuit

Negat patrum prosapia,

Perosa prajsentem Deum.
Gredas venenis ebriam

Eodem modo Virgilius , Egl. iv, vers. i8 :

At tihi prima, puer , nuUo munuscula cultu ,

Errantes hederas passim cum baccare tcllus ,

Mixlaque ridenti colocasia fundet acanlho.

 , ,,

336 A. PRUDENTII

Furilsve lyaiphatam rapi.

Qnid prona per scclus ruls?
Agnosce, si quidquam tibi

Mentis resedit integra)

Ducem luorum principum.
Hunc quem ,
lalebra , ot obslctrix,

Et virgo fceta , ct cuuulai

Et imbecilla infantia,
Regem dederunt genlibus,
Peccator , intueberis
Celsum coruscis nubibus
Dejectus ipse, et irrilis

Plangens reatum lletibus.

Cum vasta signum buccina

Terris cremandis miserit
Et scissus axis cardinem
Mundi ruentis solverit;
Insignis ipse et pracminens
Merilis rependet ccngrua,
His lucis usum perpclis,
Illis gehcnnam et tartarum.
Judaea , tunc fulmen crucis
Experta , qui sit, senties,
Quem , te furoris praesule,

Mors hausit, et mox reddidit.

HYMNUS XII.

EPIPUANIyE.

QuicuMQUE Christum quaeiitis,

Oculos in altum tohte ;

 CATUEMERINON. SS^
Illic llceblt visere
Slgnum pcrennis gloriaj.

llaec stella, quae solis rotani

Vincit decore ac lumine,

Venisse terris nuntiat

Cum carne terrestri Deum.

Non illa servit noctibus,
Secuta lunam menstruam :

Secl sola ccelum possidens ,

Cursuni dierum tempcrat.

Arcloa quamvis sidera
In se retortis motibus
Obire nolint, attamen
Plerumque sub nimbis latent.

IIoc sidus aeternum manel :

Haec stella nunquam mergilur :

Nec nubls occursu abdita

Obumbrat obductam facem.
Trlstis cometa inlercidat,
Et , si quod astrum Sirio
Fervet vapore , jam Dei
Sub luco deslructum cadat.
En Persici ex orbls sinu ,

Sol unde sumlt januam ,

Cernunl periti interpretes

Regale vexillum Magi.

Qnod ut refulsit, caeleri
Cessere signorum globi : .

Nec pnlcher est ausus suam

Conferre formam Luclfer
Quls Iste tantus, Inquiunt,
Regnalor, aslrls imperans,
Quem sic trcmunt ccelestia,

LXII. 22
 , , ,

338 A. PRUDENTII

Cui lux et aelhra iuserviunt?

Illiislre quiddam cernimus,
Quod nesciat finem pati,
Sublime, celsum interminum,
'
Anliquius ccelo et chao.
Ilic ille Rex est gentium ,

Populique rex Judaici

''*
Promissus Abrahae patri,
Ejusque in aevum semini.
/Equanda nam slellis sua
Cognovit olim germina
Primus sator credentium,
Nali immolator unici.
Jam flos subit Davidicus
Radice Jessaea editus,
Sceptrique per virgam virens
Rerum cacumen occupat.
Exin sequuntur perciti
Fixis in altum vultibus,
Qua slella sulcum traxerat,
Claramque signabat viam.
Sed verlicem pueri supra
Signum pependit imminens,
Pronaqne suuimissum face
Caput sacratum prodidit.
Videre quod postquam Magi,
Eoa promunt munera,
Slralique volis oiTerunt
Thus, myrrham , et aurum regium.
Agnosce clara insignia
Virtulis ac regni tui
Puer , cui trinam Pater
Praedeslinavit indolem.
 : , !: , , ,

C4TMEMERIIV0N. ^Sq
Regem Deiimque annuntiant
Thesaurus et fragrans odor
Thuris Saboei : ac myrrheus
Pulvis sepulcrum praedocet.
Hoc, hoc sepulcrum , quoDeus,
Dum corpus extingui sinit,

Atque id sepultum suscitat

Mortis refregit carcerem.
sola magnarum urbium
Major Belhlem ; cui contigit
Ducem salulis ccelitus

Incorporatum gignere
Altrice te , sumrao Patri
Haeres creatur uuicus
Homo ex Tonantis spiritu ,

Idemque sub membris Deus.

Hunc et Prophetis testibus,
lisdemque signatoribus
Testator et sator jubet
Adire regnum ct cernere : ,

Piegnum, quod ambit omnia,

Dia ' , et mariua , et terrea

A solis ortu ad exitum ,

Et tartara et coelum supra.

Audit tyrannus anxius
Adesse regum Principem

> Erasmus imptobiil hanc lectionem , ac legil Z>tii</.Tamen illo adjecliTO

usi sunt , ct Virgilius lib. xi , vers. 65;
. . . Quos i[isa decus sibi dia Camilla
Delegit

et Persius, Satyr. i, vcrs. 3o

Ecce inler pocula quaeiunt
Romulidae saturi ,
quid dia poemala narrent.

22.
 , , , ,
:

340 A. PRUDENTII

Qni nomen Israiil regat

Tcneatque David rcgiara.
Exclamat amens nunlio :

Successor inslat, pellimur :

Salellcs, i , leiTum rapc,

Perruudc cunas sanguine.
Mas omnis infans occidat
Scrulare nulricum siuus
lulcrque malcrna ubcra
Ensem cruentet pusio.
Suspecla pcr Betiilem miiii
Pucrperarum cst omnium
Fraus , nc qua lurliui subtrahat
Prolcm virilis indolis.

Transfigit crgo carnillex

Mucrone dislricto fureus

EfTusa nuper corpora

Animasque rimalur novas.
Locum minutis artubus
Vix interemptor invenit,
Quo plaga descendat patens,
Juguloque major pugio cst.

barbarum spectaculuml
IUisa ccrvix caulibus
Spargil cerebrum lactcum
Oculosquc per vulnus vomit.
Aut in profundum palpilans
Mersatur infans gurgitem :

Cui subter arctis faucibus

Singullat unda et halilus.
Salvetc flores Martyrum
Quos hicis ipso in liminc

Ciuisli inseculor sustulit

 , ,

CATHEMERINON. S^l

Ceu turbo nascentes rosas.

Vos prima Christi victima,
Grex immolatorum tener,
Aram ante ipsam simplices
Palma et coronis luditis.

Quo proficit tantum nefas ?

QuiJ crimeu Herodcm juvat?
Unus tot inler funera
Impune Christus tollitur.

luter cooevi sanguinis

Fluenta solus integer :

Ferrum quod orbabat nurus

,

Partus fefellit virginis.

Sic stulta Pharaonis mali

Edicta quondam fugerat
Chrisli figuram prceferens
Moscs, receptor civium.
Cautum et statulum jus crat,
Quo non liceret matribus,
Cum pondus alvi absolverent
Puerile pignus tollere.
Mens obstetricis sedulae
Pie in tyrannum contumax,
Ad spem potentis gloriic
Furata servat parvulum :

Qucm mox sacerdotem sibi

Assumpsit orbis Conditor,

Per quem nolatam saxeis
Legem tabellis traderet.

Licet-ne Ghristum noscere

Tanli pcr cxemphim vlri ?

Dux illc C3BS0 /Egyplio

Absolvit Israel jugo.

 , , ,

^ At nos, subaclos
A. PRUDENTIl

jogiter
Errorls imperio gravi ,

Dnx noslcr hoste saucio

Mortis tenebris liberat.
Hic expiatam fluctibus
Plebem raarino in transitu
Repurgat undis dulcibus,
Lucis columnam praeferens.
Ilic prneliante exercitu,
Pansis in altum brachiis ,

Sublimis Amalec premit

Crucis quod instar tunc fuit.

Hic nempe Jesus verior :

Qui longa post dispendia,

Victor suis tribulibus
Promissa solvit jugera :

Qui ter quaternas denique

Relluentis amnis alveo
Fundavitet fixit petras,
Apostolorum stemmata.
Jure ergo se Judse ducem
Vidisse lestantur Magi
Cum facta priscorum ducum
Christi figuram pinxerint.
Hic Rex priorum Judicum,
Roxerc qui Jacob genus,
Dominneque rcx Ecclcsiae,
Templi et novelli et prislini.

Hunc posteri Ephraim colunt

Hunc sancta Manassae domus
Omnesque suscipiunt Iribus,
Bissena fratrum semina.
Quin et propago degener
 : , , , ,

CATHEMERINON. 343
Ritum secuta inconditum,
Quaecumque dirum fervidis
Baal caminis coxerat
Fumosa avorum numina
Saxum metallum stipitem
, , ,

Rasum, dolatum, sectile,

In Ghristi honorem deserit.
Gaudete , quidquid gentium est
Judaea , Roma , et Graecia

/Egypte, Thrax, Persa, Scytha :

Rex unus omnes possidet.

Laudate vestrum Principem
Omnes beati, ac perditi
Vivi , imbecilli , ac mortui :

Jam nemo posthac mortuus.

CATHEMERINON LIBRI FINIS.

 , : : ,

AURELIl PRUDENTII
CLEMENTIS V. C.

IN LIBRUM PERI STEPHANON

ID EST, DE CORONIS.

PRA^IFATIO.

Immolat Deo Palri

Pius , fidclis , innocens , pudicus
Doua conscientiae
Quibus heata mens abundat intus :

Alter et pecuniam
Recidit, unde victitent egeni.
Nos cltos iambicos
Sacramus et rotaiites Irochaeos
Sanctitatis indigi,
Nec ad levamen pauperum potentes :

Approbat tamcn Deus

Pcdestre carmcn , et benignus audit.
Multa divitis domo
Sita est per omnes angulos supellex.

Fulget aureus scyphus

Nec aere defit expolita pelvis

Est et olla fictilis ,

Gravisque et ampla argentea est paropsis :

Sunt cburna quaepiam

Nonnulla qucrcu sunt cavata et ulmo;
 , : : ,

A. PRUDENTII PERI STEPHANON. 345

Omue vas fit iitile

Quod est ad nsum congruens herilem :

Instruunt enim domum ,

Ut empta magno , sic parata ligno.

Me paterno in atrio ,

Lt obsoletum vasculum , caducis

Ciiristus aptat usibus;
Sinitque parle in anguli manere.
Munusecce fictile

Inimus intra regiam salutis :

Altamen vel infimam

Deo obsequelam praestitisse prodest.
Quidquid illud accidet,
Juvabit ore personasse Chrislum.

HYMNLS I.

IN IIONOREM PASSIONIS EMETEUII ET CHELIDONII

CALAGURRITANORUM MARTYRUM.

ScRiPTA sunt coelo duorum Martyrum vocabula,

Aurcis quoe Christus iliic annotavit litteris

Sanguinis nolis eadem scripta terris tradidit.

Pollet hoc felix per orbem terra Hibera stemmate.
Hic locus dignus tenendis ossibus visusDeo ,

Qui beatorum pudicus essel hospes corporum.

Hic calentes hausit undas caede tinctus duplici.
HHtas cruore sanclo nnnc arenas incoloe
Confrequenlant obsecrantes vocc, votis, munere.
Exterinec nou et orbis huc colonus advenit
Fama nam lerras in oinncs percucurrit proditrix
 : :

Z^6 A. PRUDENTII

Ilic patronosesse mundl ,

quos precantes ambiant.
Nemo puras hic rogando frustra congessit preces
L-T3lns hinc tersis reverlit supplicalor llelibus,
Omne, quod justum poposcit, impetratum sentiens.
Tanta pro nostris periclis cura suffragantium est.
Kon sinunt, inane ut ullus voce mnrmur fuderit
Audiunt, statimque ad aurem Rcgis .Tterni ferunl.

Inde larga fonte ab ipso dona lerris influunt,

Supplicum causas pelitis * irrigant. quae medehs

Nil suis bonus ncgavit Chrislus unqnam tcstibus :

Testibus , quos nec calonoe, dura nec niors terruit

Unicum Deum fateri sanguinis dispendio :

Sanguinis sed tale damnum kix rependit longior.

Hoc genusmortis decoruui est, hoc probis dignum viris.
Membra morbisexedenda, texta venis languidis,
Ilostico donare ferro, morte et hoslem viucere.
Pulchra res ictum sub ense persecutoris pati.

Nobilis per vulnus amplum porta justis panditur ;

Lota mens in fonte rubro sede cordis exilit.

Nec rudera crudi laboris ante vitam duxerant

Milites; quos ad perenne cingulum Christus vocat
Sueta virtus bello et armis , militat sacrariis.
Caesaris vexilla linquunt, eligunt signum crucis:
Proque ventosis draconum, quos gerebant, palliis,
Praeierunt insigne lignum, quod draconem subdidit.
Vile censent, expeditis ferre dextris spicula ,*

Machinis muru u ferire ; castra fossis cingere;

Impias manus cruentis inquinare stragibus.
Forte tUQC atrox secundos Israelis posteros

» Ant. Nebrissensis per causat intelligit morbos ; quia cauiaril rniUte$

dicunlur a Livio lib. vii, qui propter valetudinem a miiitia solvuntur : et ab
Ulpiano dicitur miisto causarla , quae miiiles propter morbum a laboribus

militise soivit et a sacramento mililari.

 , : , ;

PBRI STEPHANON. 3^7

Diictor aulae mundialis irae ad aram jusseral

Idolis litare nigris, esse Ghristi defugas.
Liberam succincta ferr«) pestis urgebat fidem :

Illa virgas, et secures, et bisulcas ungulas

Ultro fortis expetebat, Ghristi amore interrita.

Carcer illigala duris colla baccis impedit.

Barbaras forum per omne tortor exercet manus :

Veritas crimen putatur : vox fidelis plectitur.

Tunc et ense caesa virtus triste percussit solum,

Et rogis iugestamcEstis ore flammas sorbuit.
Dulce tunc juslis cremari ; dulce ferrum perpeti.
Hic duorum chara fratrum concalescunt pectora ,

Fida quos per omne tempus junxerat sodalitas.

Staot parati ferre , quidquid sors tulisset ultima:

Seu foret praebenda cervix ad bipennem publicam ,

Verberum post vim crepantum, post catastas igneas

Sive pardis ollerendum pectus , aut leonibns.
Nos-ne Christo procreati mammonse dicabimur
Et Dei formam gerentes serviemus saeculo ?

Absit, ut ccelestis ignis se tenebris misceat,

Sit satis, quod primo vita sub chirographo,
ca{ita

Debitum persolvit omne, functa rebus Caesaris

Tempus est Deo rependi, quidquid est proprium Dei.
Ite, signorum magistri : et vos, tribuni, absistite.
Aureos auferte torques *, sauciorum prremia :

Clara nos hinc Angelorum jam vocant stipendia.

Christus illic candidatis praesidet cohortibus,
Et throno regnans ab alto, damnat infames Deos,

' Insignia militaria, quae tum temporis dabanlur pro vulneribus in praelio
acceplis, ut apud nostrales etapud exteros nunc dantur insignia crucium vel
numisqjatum. Modestinus lib. de vocabul. rei milit. notat (orquarios du-
plares, torquarios simplares, quibus torques aureus solidae virtutis prae-
mium fuit.
 : : :

348 A. PnDDEMII
Vosque, qni ridenda vobis monstra Divos fingltis.

Hxc loquentes obruuntnr mille pocnis Marlyres :

Ncxibus manus utrasque flcxns involvit rigor,

El chalybs allrita colla gravibus ambit circulis.
O velustalis silentis obsokta oblivio !

Invidentur ista nobis, fama et ipsa extinguitur.

Chartulas blasphemus olim nam satclles abstulit,
Nc tenacibus libellis erudita snccula,
Ordinem, tempus modumque passionis prodilum ,

Dulcibus linguis per aures posterornm spargerent.

IIoc tanien solum vetusta subtrahunt sileulia,
Jugibus longum catenis an capiHum paverint
Quo viros doiore tortor, quave pompa ornaverit.
Illa laus occulta non est, nec sencscit tempore,
Missa quod sursum per auras evolarunt munera ,

Quae viam patere coeli proemicando ostenderent.

Illius fidem figurans, nube fertur annulus:
Ilic sui dat pignus oris, nt fcrunt, orarinm :

Quaj superno rapta flatu Incis intrant intimum.

Per axem fulgor auri absconditur
poli liquentis

Ac diu visum sequacem textilis candorfngit :

Suhvehuntur nsque in astra, nec videntur amplius.

Vidit hoc conventus astans : ipse vidit carnifex;
Et manum repressit haercns, ac slupore obpallult
Scd tamen peregit ictum, ne periret gloria.
Jani-ne credis, bruta quondam Vasconum gentilitas,

Quam sacrum crudelis error immolarit sanguinem?

Credis, in Deum relatos hostiarum spirltus?
Cerne, quam palam feroces hic domantur dajmones,
Qui lupino capta rllu devorant prascordla,
Strangulant menles et ipsas seque miscent sensibus.
,

Tunc,suojam plenus hostc, sistllur furens homo,

Spumcas efflans salivas, cruda torqucns lumina.
 : , : : , :

PERI STliPHANON. 349

Expiandus quneslione non suorum criminum.
Audias, nec tortor astat, ejulatns flebiles :

Scinditur per flagra corpus, nec flagelium cernitur :

Crescit et suspensus ipse vinculis latentibus.

His modis spurcnm latronem Marlyrum virtus quallt :

Haec coercet, torquet, urit, haec catenas inculit

Pracdo vexatus reliclis se medullis exuit.
Linquit ilkosam rapinam : limcibus siccis fngit :

llnguc ab imo usquc ad capillum salva rcdditomnia,

Gonfilens ardcre sese : nam gehcnnoe est incola.
Quid loquar purgala longis alba morbis corpora?
Algidus cum decoloros horror artus concutit
Hic tumor viiltum rclinquit, hic color veras redit.

Iloc bonum Salvator ipse, quo friiamur, pracstitit

Martyrum cum membra nostro consecravit oppido:
Sospitant quae nunc colonos, quos Iliberus alkiit.
State nunc, hymnist;c matres, pro reccptis parvulis
Conjugum sahile la^ta voxmaritarum strepat
Sit dics hcec festa nobis, sit sacratum gaudium.

HYMNUS II

IN KONOREM PASSIONIS LAURENTII

nEATISSIMI MARTYRIS.

Antiqua fanorum parens, •

Jam Roma Ghristo dedila ,

Laurentio victrix duce

Ritum triumphas barbarum.
Pxcges superbos viceras,
Popnlosquc frenis presseras

ISunc monstiuosis idolis

 : ,,

35o A. PRUDliNTII

Imponis imperii jugum.

Ha2c sola deerat gloria
Urbis logotae insignibus,
Ferilate capta genlium
Domaret ut spurcum Jovem.
Non turbulentis viribus
Cossi, Camilli, aut Caesaris ;

Sedmartyris Laurentii
Non incrucnto prnelio.

Armala pngnavit Fides

Proprii cruoris prodiga :

Nam morte mortem diruit

Ac semet impendit sibi.

Fore hoc sacerdos dixerat

Jam Xystus, affixus cruci
Laurentium flentera videns
Crucis sub ipso stipite :

Desiste discessu meo

Fletum dolenter fundere
Proecedo, fraler; lu quoque
Post hoc seqncris triduum.
Extrema vox episcopi
Praenunlialrix gloriie
Nihil lefcnit : nam dies
Praedicla palmam praestitit.

Qua vocc, quanlis laudibus

Celebrabo mortisordinem ?

Quo passionem carmioe

Digne retexens concinara ?

Hic primus e seplera viris ,

Qui stant ad aram proximi

Levita sublimis gradu,
Et caeteris praestantior.
 , , ,, , , 1

PERI STEPHANON. 35

Claustris sacrorum praeerat^

Ccelestis arcanum domus
Fidis gubernans clavibus
Votasque dispensans opes.
Versat lauiem pecuniae
Prsefectus urbi regiae,
Minister insani ducis,
Exactor auri et sanguinis,
Qua vi laientes eruat
Nummos, operta existimans
Talenta sub sacrariis
Cumulosque congestos tegi.

Laurentium sisti jubet;

Exquirit arcam ditibus
Massis refertam, etfulgidBe
Montes monetae conditos.
Solelis , inquit , conqueri
Ssevire nos justo araplius
Cura Cbristiana corpora
Plus quam cruenle scindimus.
Abest atrocioribus
Censura fervens molibus :

Blande et quiete efllagilo ,

Quod sponte obire debeas.

Hunc esse vestris orgiis
Moremque et artem proditum est

Hanc disciplinam fcederis ,

Libent ut oro antistites.

Argenteis scyphis ferunt

Fumare sacrum sauguinem,
Auroque nocturnis sacris

Astare fixos cereos.

Tum sumiua cura est fratribus.
 , ,

352 A. PRUDENTII

Ut sermo teslatur loc|uax ,

OfTerre fundis venditis

Sesterliorum millia.
Addicta avorum praedia
Foedis sub auclionibus
Successor exbieres gemit
Sanctis egens parentibus.
Ilaec occulunlur addilis
Ecclesiarum in augulis :

Et summa pietas creditur

Nudare dulces liberos.
Deprome thesauros, malis
Suadendo quos praesllgiis
Exaggeratos obtines,
Nigrante quos claudis spccu.
Hoc poscit usus pulilicus
IIoc fiscus, hoc airarium ,

Ut didita stipendiis
Ducem juvet pecunia.
Sic dogma vestrum est, audio :

Suum quibusque rcddito.

En Caesar agnoscit suum
Numisma nummis inditum.
Quod Ccesaris scis Caesari ,

Da nempe justum poslulo,

:

Ni fallor, haud ullam tuus

Signat Deus pecuniam.
Nec , cum veniret , aureos
Secum Philipposdelulit *
:

' Genus nummi aurei a Philippo Macedonum rege sic appellatum. Horat.
lib. II. Epist. I. vers. 235.

Choerilus, incullis qui versibuset mole natis

Retulitacceplos, regale numisma, Philippos.
 ,, ;,

PEBI STEPHiNON. 355

Prcccepta sed verbis dedit

Inanis a marsupio.
Implete diclorum fidem
Quam ves per orbem venditis :

Nummos llbenler reddile :

Estote verbis dlviles.

Nil asperum Laurentius
Picfert ad ista , aut lurbidum :

Sed ut paratus obsequl

,

Obtemperanter annuil.
Est dives inquit non nego
, ,
,

Habetque nostra Ecclesia

Opumque el auri plurlmum ,

Nec quisquam in orbe est ditior.

Is ipse tantum nonhabet

Argenteorum senigmalum
Augustus arcem possidens ,
,

Cui nummus omnis scrlbitur.

Sed nec recuio prodere
Locupletis arcam numinls :

Vulgabo cuncta et proferam

Pretiosa , quae Christus tenet.
Unum sed orans flaglto
luduciarum paululum,
Quo fungar efHcacius
Promlsslonis munere;
Dum tota digesllm mlhi
Chrlstl supellexscrlbilur :

Nam calculanda primitus ,

Tum subnolanda est summula.

Laelus tumesclt gaudlo
Praefectus , ac spe devorat
Aurum , vehit jam conditum
LXII. 23
 , , ,,

354 A. PRfDENTH
Domi mancrct , gssliens.
Pcpigerc lcinpus Iridui :

LauduUis inde absolvilur

Laurenlius , sponsor sui
Et sponsor ingcnlis lucri.
Tribus pcr orbcm cursitat
Diebus , infirma ajiniiua ,

Omnesque, qui poscunt slipem,

Cogcns in niuim et congregans .

IUic nlrisqno oblulibus

Orbns cavalos prccforcns ,

Baculo regcbat pr;cvio

Errorc nulanlem grodnm :

Et clandus iiilraclo gcnu ,

Vel crurc trunco semipes ,

Breviorvc planla cx allcra ,

Grcssom trabcbat imparem.

Esl, nlccrosis arlubus
Qui labc corrupla fluat :

Est, cujus arcns dcxlcra

Nervos in ulnam conlrahat.
Tales plateis omnibus
Exquirit, assuclos ali

Ecclcsiae malris penn

Quos ipse promus noverat.
Recensct cxin singulos
Scribcns virillm nomin-i :

Longo ct locatos ordinc

Astarc pro tcmplo jubet.
Praescriplus cl jam fluxerat
Dies : furcbat fervido
Judex avarus spirilu
Promissa solu efllagilans.
 ,

PERl ST£PnA.NON. 355

Tum Marl) r : Assistas velim ,

Coramque disposllas opcs

Mirere , quas noster Deus
Pra'dl\es in sanctis habet.
\ idcbis ingens atrium
Fulgere vasis aureis ,

Et pcr patcnlcs porlicus

Slruclos lalcntis ordincs.
It ille, nec pudet scqui.
Vcntum ad sacratam januam :

Stabant catcrvfc paupcrum ,

Inculla visu examina.

Fragor rogantum tollitur :

Pracfeclus horrcscit slupens ,

Conversus in Laurcntium,
Oculisquc turbatis minax.
Conlra ille : Quid frcndcns , ait

Minilaris ? aut quid displicct ?

INum sordida hicc, aut vllia?

Num despucnda cxistlmas?

Aurum quod , ardentcr sitis,

Effossa gignunt rudera;

Et dc metallis squalidis
Pcenalis excudit labor :

Torrens vel amnis turbidis

Volvens arenis implical :

Qnod tcrrulcnlum ac sordldum

Flammis ncccsse c>t dccoqui.
Pudor pcr aurura solvilur :
\Iolaliir auro inlcgrilas :

Pax occidit : fides perit :

Legcs et ipsue inlcrcidunt.

Quid tu vencnum gloriaj

a3.
 , ; , ,

356 A. PRVDENTII

Extollis, et magni putas?

Si quaeris aurum verius;
Lux est, et humanum genus.
Hi sunt alumni luminis,
Quos corpus arctat debile,
Ne per salutem viscerum
Mcns insolescat turgida.
Cum membra morbus disjicit,
Animus viget roLustior :

Membris vicissim lorlibus

Vis sauciatur sensuum.
Nam sanguis in culpam calens
Minus miuislral virium ,

Si fervor eHcBtus malis

Elumbe virus contrahat.
Siforle delur oplio,
Malim dolore asperrimo
Fragmenta membrorum pati

Et pulcher intus vivere.

Commilte formas pestium ,

Et confer alternas lues :

Carnis-ne morbus fcedior,

An mentis ct morum ulcera ?

iNostri per artus debiles ,

Intus decoris integri

Sensum venusli iunoxiuui
Languoris expertcs geriiul,
Veslros valentes corpore
Interna corrumpit lepra
Errorque mancum claudicat,
Et caeca fraus niliil vldet.

Qiiemvis tiiorum divilum

Qui veste et ore prccniteut.
 , , ,

PERI STEPnANON. 35^

Magis probabo debllem,
Quam quis meorum est pauperum.
Hunc, qui snperbit serico,
Quem currus inflatum vehit
Hydrops aquosus lucido
Tendit veneno intrinsecus.
Ast hic avarus conlrahlt
Manus recurvas, et volam
Plicans aduncis imguibus ,

Laxare nervos non valet.

Islum libido fretida

Per scorta tractum publica

Luto et cloacis inquinat,

Dum spurca mendicat stupra,

Quid ille fervens ambitum ,

Sitiraque honoris aestuans

31ersis-ne anhelat febribus,
Atque ignc venarum furit?
Quisquis tacendi iniemperans
Sllenda prurit prodere ;

Vexatur , et scalpit jecur,

Scabiemque cordis suslinet.

Quid invidorum pectorum
Slrumas retexam turgidas?
Quid purulenta et livida
Malignitatum vulnera ?

Tute ipse , qui Romam regis ,

Contemptor a^terni Dei

Dum doemonum sordescoles,
Morbo laboras regio.
lli ,
qvios superbus despicis,
Quos exccrandos judicas,
Brevi ulceroscs cxuent
 : ,

358 A. PnUDEKTII

Arlus, et incolumcs ernnt

Cum carnc corrupllssiraa
Tondem soluli ac llbori,

Pulcherrimo viUx slalu

In arce lucebunt Palrls :

Non sordldali aut debiles,

Sicut videntur inlerim ;

Sed purpuranlibus slolls

Clari et coronls aurcls.

Tum si facultas suppctat,
Coram tuis oblullbus
Istos polentes sacculi
Velim recenscndos dari.
Pannis vldcrcs obsilos,
Etmuculenlls naribus,
Mentum salivis uvidum,
Llpposqne palpcbra j)ulri.

Peccanle nll cst lclrlus,

Niltam leprosum, aut pulidum :

Cruda cstcicalrlx crlmlnum,

Olelque, ut anlrum tarlari.
Animabus inversa vico
Corrupta forma infllgllur,

Quas pulcher aspcclus prius

In corporc oblcclaverat,
En ergo numraos aureos,
Quos proxlme spoponderam
Qnos nec favlllls obruat
Piulna, nec fur sublrahat.
Nunc addo gemmas noblles,
Ne panpcrem Chrlslum pules :

Gemmas coruscl luiulnis ,

Ornatur hoc tcraplum quibus.

 ,

PERI STEPHANON. 35'9

Cernis sacratas virgiaes,

Miraris intactas anus,
Primiqne post damnum ihori

Ignis sccundi nescias.

Hoc cst monilc Ecclcsiae :

His illa gcmmis comilnr :

Dolala sic Chrislo j^Iacet :

Sic ornat allum vcrllcem.

Eccnm talcnla; snscipe.
Ornabis urbem Romulam
Dllabis et rem piincipls,
Fies et ipse dillor
lildemur, exciamat fremens
Pracfectus, ac miris modis
Per tot figuras ludlmnr!
Et vivit insanum caputl
Impunc tanlas, furcifer,
Strophas cavillo mimico
Tevnexuisse cxlslimas,
Dum scurra sfvUas fal)nlam?

Conclnnavisa nrbanllas,
Traclareno.smet ludlcris?
Ergon' cachlnnis vcndttus
Acroma* fcsllvuni fui?
A.deo-nc nuUa ausleritas,
Censura nnlla Csl fascibus ?

Adeon' sccurem publicam

I\IollIs reliuulit loniLis?

Dlcis : Libenlcr oppclam,

Yoliva mors cst uiarlyri.

» Vel polius y^cm/wrt, ax_o''a;,a, rt(((//io liliriR, pro fcsliva et jucunda

iiarralionc accipitur. Cicero [)ro Aicliia poeta : Quum ab eo qaoireretur,
quodacroama aut cajus vocem libentitsiwc audiret.
 ,,

36o A. PnUDKNTII

Est ista vobis, novimus ,

Persnasionis vanilas.
Sed non volenti impertiam ,

Prrcsletur ut morlis citae

Compendiosus exilus :

Perire raptim non dabo.

Vitara tencbo , ot diflerani

Poenis morarum jugibus,

Et mors inextricabilis
Longos dolorcs protrahet.
Prunas lepentes sternite,
Ne fervor ignilus niniis
Os contnmacis occupet,
Et cordis inlret abdita.
Vapor scnescens langneat,
Qui fusus afllatu levi

Tormenla sensim temperet

Scmiuslulali corporis.
Bene est, quod ipse ex omnibus
Mysteriarches incidit * :

Hic sohis exemplum dabit

Quid mox timere debeant.
Conscende constratum rogum :

Decnmbe digno lectulo :

Tunc, si hbebit, disputa

Nil esse Vulcanum meum.
Haec fanle Prcefecto , truces
Hinc inde torlores parant
Nudare amictu Martyrem
Vincire membra , et tendere.

IUi os dccore splenduit;

« Sic Laurenlium archidiaconum appellat, quod diaconi fideles de myste-

riis erudirent.
 : : ,

PE!\I STEPIIANON. 36l

Fnlgorqne circumfusus cst

Talem revertens Leglfer
De monte vultum detulit
JudaGa quem plebs aureo
Bove inquinata et decolor

Expavit, et faciem retro

Delorsifc impatiens Dei,

Talemque et ille praetulit

Oris corusci gloriam

Stephanus , per imbrem saxeum
Cffilos apertos intuens.

Illuminatum hoc eminns

Recens piatis fratribus,

Baptisma quos nuper datum

Christi ca"paces fecerat.
Ast impiorum csecitas,
Os obiltum noctls situ,
Nigrante sub velamine
Obducta, clarum non videt.
^'Egyptlae plagas in modum
QuoB , cum tencbris barbaros
Damnaret, Hebraeis diem
Sudo exhibebat lumine.
Quin rpsa odoris qualitas,
Adusta quam reddit cutis,
Diversa utrosque pcrmovet
His nidor, illls neclar est.

Idemquc scnsus disparl

Variatus aura, aut alllcit

Horrore nares vlndice,

Aut mulcet oblectamine.
Sic ignls aGlernus Dcus :

Nam Christus ignis verus est:

 , , ,

3$9 A* PRUDENTII

Is ipse complct Inmino

Juslos , el iirit noxios.

Poslqnam vapor diutinus

Decoxit exiisliini lalus ,

Lllro c catasla jiullcem

Compellat ofljtu brovi :

Convcrlc parlciii corporis

Salis crcnialaui jugilcr,

Et fac pericluni, quid tuus

\ ulcanus ardens c^crit.

Pracrcclns inverli jubet.

Tunc illc : Coctum cst, devoraj
Et cxpcrlmenluni capc,
Sit crudum an nssuwi suavius.
Ilacc ludlbundus dixerat :

Coelum dcindo susplcit,

Et congemlscens obsccrat,
Miseratus urbem riomulam :

O Christe numcn unicum,

,

O splendor, o virtus Palris

factor orbls et poli
Alque auclor horum moenium :

Qui sccplra Romae in vertice

Ficrnm locasti , sancicns

Mundum Quirinali logrc
Servire, ct armis cedcre :

Ll dlscrcpanlum gentlum
Mores et observanliam
Linguasfpio, et Ingcnia, ct sacra,
Unls doniarcs Icgibus.
En on)nc sub rcgnum Piemi
Morlale conccssil genus :

Idcm loquuQtur dissooi

 ,

PERI STEPnANON. 363

Rltus, idipsum scnlinnt.

Hoc dcslinalum, qno magis
Jus Chrisliani nomi.ti.s,
Quodcumfjuc lorruruni jacct,
L'no illi<:;aret vincnlo.
Da , Clirislc, Rouianis luis,
Sit Chrisliana ut civilas,

Pcr quam dedisli, ut ccctcris

Mens una sacrorum foret.
Confcederanlur ojiinia

Hinc indc mem])ra in symbolum.

Mansucscit orLis subdilus :

Mansncscat ct summum caput.

Advcrlat, abjnnctas plagas
Coirc in unam graliam :

Fial fidelis Romnhis;

Et ipsG jam crcdal Numo.
Confundit crror Troicus
Adhuc Calonum curiam,
Yencralus occullis focis

Phrygum pfmalcs exules.

Janum bilVonlcm ct Sterculum
CohtSenalus, ( horrco
Tot monslra Palrum dicere)
Et fcsta Salurni senis.

Absterge, Christc, lioc dedecus;

Emitle Gabriel luum ;

Agnoscat ut vcrtun D^ura

Errans liih' cnRcilas*.

Et jam lcncmus obsidcs

• Tuliim A^^canium, Alnvx filium, trmqiinm noinlnis Romani conditorPin

pro ipsisRomanisposuil PiuJenlius.Virijiims. ^iieid. lib. i. vers. 393. ait :

Julius, a inagDO demissum nomeo lalo.

 , ,;

364 A- PRUOKNTII

Fidissimos hnjas spei :

Hic ncmpe jam rognant diio

Aposlolorum principes :

Aller vocalor genlinm ;

Aller, callicdram possidens

Primam , rccludit credilas
vEternilatis januas.
Discede , aduller Juppiter,
Stnpro sororis oblile :

Relinque Romanrlibcram
Plebemque jam Chrlsti fugc.
Te Pauhis hinc cxtcrminat;
Te sanguis exturbat Petri :

Tibi id quod ipse armaveras,

,

Factum Neronis olFicit.

Video futurum principem.
Quandoque, qni servus Dei
Telris sacrorum sordibus
Servlre Romam non sinat
Qui templa clandat veclibus,
Valvas cburnas obslruat;
Nefastadamnct iimlna ,
Obdens ahcnos pessulos.
Tunc pura ab omni sanguinc
Tandem nitebunt marmora :

Stabunt et asra innoxia,

Quae nunc liabenlur idola,

Hic fmis orandi fuit,

Et fiiiis idem vincnli

Carnalis : crupit volens
Vocem seculus spirltus.
Vexere corpus subditis
Cervicibus quidr.m Patres
 ,

PJiRI STEPHANON. 5^5

Quos mira liberlas viri

Ambire Chiistum suaserat.
Repens meduUas indoles
Alllarat, et coegerat
Amore sublimis Dei
Odisse nugas prislinas.
Refrixit cx illo die
Cultus Deorum lurpium :

Plebs in sacellis rarior :

Christi ad tribunal curritur.

Sic dimicans Laurenlius
Non ense priccinxit latus :

Hostile sed ferrum retro

Torquens in auctorcm tulit.
Dum daemon invictum Dei
Testem lacessit prxlio,

Perfossus ipse concidit,

Et stratus aeternum jacet.
Mors illa sancti Maryris
Mors vera templorum fuit :

Tunc Vesta Pailadios lares

Impune sensit deseri.

Quidquid Quiritum sueverat
Orare simpuvium IN uma3 ,

Chrisli frequenlans atrla ,

Ilymnis resultat Martyrem.

Ipsa ct Senalus lumlna,
Quondam Luperci et Flamines,
Apostolorum et Mai tyrum
Exosculantur limina.
\ idemus illustres domos,

Sexu ex utroque nobilcs ,

Oflerre volis pignora

 ;

866 A. PRUDENTII

Clarlssimornm llberum.
Villalns olim ponlifcx
Ascltiir in signum crucis ;

;^deui<|ue, L;iurruli, luam

Vcslalis inlrat Chuulia.
O lcr qualerqtic ct scplles

Bcalus urbis iucoln

Qiii lc, acluorum conimlnus
Scdoui cclcbrat ossuum :

Cui prcplcr ad\olvi licet;

Qui flclibus spargit locnm ;

Qui pcctus in lcrram premit,

Qui vota fundit murmura.
Nos Vasco llibcrus dividlt,
Binis rcmotos Alpibus,
Trans CoUianorum juga ,

Trans ct Pyrcnas ninguidos.

VIx fama nola cst, abdills
Quam plcna sanctis Ronia slt,

Quam divcs nrbanuin solum

Sacris sepulcris florcat.
Scd qui caremus hisbonis,
Nec sangulnls vcsligia
Vidore coram possumus,
Ccclnm inlucmiir ominus.
Sic, sanclc Laurcnli, luam
Nos passioncm qua'iinuis :

Est aulo nam duple.v libi,

Ilic corpoils, mcnlis polo.
IUic inenarrabili
Allcclus urbi municcps,
Mlermc in arcc curuc
Gestas coronam clvicam.
 :

PERI STEPnANON. 867

Vidcor vidcre illuslribus
Gemmis coruscanlcm vinim :

Qucm Roma caulcslis sibi

Lcgit pcrcnncm consnlem.

Quac sit poleslas crcdila,
Et muncris quanlum dalum,
Probanl Quirilum gaudia,
Quibus rogalus jmnuis.
Quod rjuisfjuc sujijdex postulat,

Fcrt impelralum prosj^erc :

Poscunt, jocantur, indicant,

Et Irislis haud ullus redit.
Ccu pracslo scmpcr adsies,
Tuosquo alumnos urLicos
Laclanlc complcxus sinu
Paterno amorc nulrias.
IIos inlcr, Cbrisli dccus,

Audi ct poelam ruslicum,

Cordis falcnlcm crimina ,

Et facla prodcnlcm sua.

ludignus, iignosco ct scio,
Quem Chrislus ipse cxaudiat
Sed pcr palronos Marlyrcs
Polcst mcdelam conscqni.
Andi benignus suppiiccm
Chrisli reum Prudenlium,
Et servienlcm corpori
Absolvc vinclis sicculi.
 ,, ,

S68 A, PRUDENTII

HYMNUS III.

IN HONOREM PASSIONIS EULALIiE

BEATISSnLE MARTYRIS.

Germine nobilis Eulalia

Mortis et indolc nobilior,
Emeritam sacra virgo suam,
Cujus ab ubere progenita est,
Ossibus ornat , auiore colit.
Proximus occiduo locus esl
Qui tulit hoc decus egregium ,

Urbe potcns populis locuples

, ,

Sed mage sanguine marlyrii,

Virglneoque potcns titiilo.

Curriculis tribus atque novem

Tres hyemes quatcr attigerat,
Cum crepitante pyra Irepidos
Terruit aspera carnifices,
Supplicium sibi dulce rata.
Jam dederat prius indicium ,

Tendere se Patris ad solium;

Nec sua membra dicata thoro :

Ipsa crepundia reppulerat,

Ludere nescia pusiola.

Spernere succina, flere rosas,

Fulva monilia respuere :

Ore severa, modesta gradu,

Moribus et nlmium teneris
Canitiem medltala senum.
Ast ubi se furlata lues
Excitat in famulos Domini
 , , , :,

PERi sTj-PHANorr. 369

Christicolasque cruenta jiibet
Thura cremare, jecur pecudis
Mortiferis adolere Deis :

Infremuit sacer Eulaliae

Spiritus, ingeniique ferox
Turbida frangere bella parat
Et, rudepectus anhela Deo,
Fcemina provocat arma virum.
Sed pia cura parentis agit,
Virgo animosa domi ut lateat,
Abdita rure , et ab urbe procul
Ne fera sanguinis in prelinrn

Mortis amore puella rnat.

Illa perosa quietis opem
Degcneri tolerare mora
Nocte fores sine teste movet,
Septaque claustra fngax aperil
Inde per invia carpit ilcr.

Ingreditur pedibus iaceris

Per loca senta situ et vepribus,
Angelico comitata choro :

Et licet horrida nox sileat,

Lucis habet tamen illa ducem.
Sic habuit generosa patrum
Turba columniferum radium,
Scin<]ere qui tenebrosa potens ,

Nocte viam face perspicua

Praestitit, intereunte chao.
Non viam
aliter pia virgo,

Nocte secuta, dicm mcruit,

Nec tenebris adoperta fuit
Regna Canopica cum fugeret,
Et super astra pararet iter.

Lxn. 9,4
 , :

Syo A. rnuDENTn
Illa gradii clla |)orvi{;Ili,
Mlllia luiilla prliis [)ci'iij;it,

Qiiain pla^a pandal coa polum :

Manu snperbn Uibnnal aJil,

Fascibns astat cl in nicdiis ,

Yocifcrans : Rogo , qnis furor est

Pcrderc pr.'cclj)llcs anlmas,
Et uialc prodij;a corda Mii
Sternere rasilibns scopnlls,
Oinnlpalrcmqne ncu;are Dcnm?
Qiiairills, o misoranda manns,
Chrislicolum genns ? cn ego sum
Dacmonicis iuimica sacris :

Idola protero snb pedibus :

Peclore et ore Dcum falcor.

Isis, Apollo, Venus nlhil cst;

Maxlmianns et ipse nihll :

Illa nihil, quia facta mauu :

Hic , manuum quia facta collt :

Frivola nlraqne, et utraquc nihil.

Maximianns opuQi dominus,
Et tamen ipse cliens lapidum ,

Prostitnat, voveatque suis

Numinibns caput ipse suum.
Pcctora cur generosa quatit?
Dux bonus , arbiter egregius ,

Sangnine pascitur iunocuo;

Coiporibnsquc piis inhians,
Viscera sobria dilaccrat
Gaudet et excruciare fidem.
Ergoage, torlor, adure, seca,
Divide membra coacta lulo.
Solvere rem fragilem facilc est
 PERI STEPHANON. iyi

Non penetrabilnr inlcrior

Exagilanlc dolore animns.
Talibus cxcilns in fui ias

Prnclor, ail : Rai)o pr.Tcipilem,

Liclor, ct ol)ruc suj)pliciis :

Scnlial cssc doos palrios,

Ncc lcvc princi})is inipcriura.
Qiiani cupercni laincn, ante necem ,

Si polis es, rtjvocarc luani,

Torva puellula , nequiliain !

ricspicc , gaudia quanla mclas :

QuiB libi lert genialis honor.

Tc lacrymis labefacla domus
Prosequilur, genei isqnc tui
Ingerait anxia nobililas ,

Flore quod occidis in tenero ,

Proxima dotibus et ihalamo,

Non movet aurea pompa ihori ?

Non pietas veneranda senum,

Quos temeraria debilitas ?
Ecce parata ministeria
Excruciabilis exitii.

Aut gladio feriere caput,

Aut laniabcre membra feris ,

Aut facibus data fumificis ,

Flebiliterque ululanda tuis,

In cineres resolula flues.
ILcc, rogo, quis labor est fugerc?
Si modicum salis eminulis
Thuris et exiguum digilis

Tangere, virgo benigna velis ;

Pcena gravis procul abfuerit.

Marlyr ad isla nihil : sed enim
24.
 , , !

Sja *• PRDDE3STII

Infremlt, inqne tyranni oculos

Sputa jacit : simulacra dehinc
Dissipat, impositamque molam
Thuribnlis pcde prosubip;it.
Nec mora : carnifices gemini
Juncea peclora dilacerant,
Et lalus ungula virgineum
Pulsal utrinque, et ad ossa secat,
Eulalia numeranle noias.
Scriberis ecce mihi , Domine :

Quam jiivat hos apices legerc,

Qni tua , Christc , Iropaea notant
Nomen et ipsa sacrum loquitur
Purpura sangninis eliciti.

Haec sine flelibus et gemitu

Laeta cancbat ct intrepida :

Dirus abest dolor ex animo,

Membraque picta cruore novo,
Fonle culem recalente lavant.
Ultima carnificina dehinc,
Non laceralio vulnifica,
Crate tenus ncc arata cutis;
Flamma sed undique lampadibus
In latera stomachumqne furit.

Crinis odorns ut in jngnlos

Fluxcrat, involilans hnmeris ,

Quo pudibunda pndicitia

Yirgineusqne lateret honos
Tegminc verticis opposito :

Flamma crepans volat in faciem,

Perqne conias vogetala caput
Occupat, cxuperatque apicem :

Virgo, cilum cupicns ohituui

 , ; ; ,

PEHI STKPnANON. S^S

Appetit et bibit ore rognni.
Einicat inde columba repens
IMartyris os nive candidior
Visa rclinqnere, et astra sequi :

Spirtus hic erat Eulaliae

Lacleolns, celer, innocuns.
CoUa flnunt ubeunte anima,
Et rogus igneus emoritur :

Pax datur nrtubus exanimis,

Flalus in aelhere plaudit ovans,
Templaque ceisa petit volucer.
Vidit et ipse satellcs avem
Fu3minae ab ore meare palam ,

Obslupefaclus et attonitus
Prosilit , et sua gesta fugit
Lictor et ipse iugit pavidus.
Ecce, nivem glacialis hyems
Ingerit, et tegit omne forum :

Membra tegitsimul EulaliaB,

Axe jacenlia sub gelido,
Paliioii vice linleoli.

Cedat amor lacrymantum hominum ,

Qui celcbrare suprema solent

Flebile cedat el oiricium :

Ipsa elementa ,
jubeote Deo ,

Exequias tibi, virgo , ferunt.

Nunc locus Euierila est tumulo
Clara colonia Vettoniai
Quam memorabilis amnis Ana
Prasterit , et viridante rapax
Gurgitc mffinia pulcbra lavit.

Ilic, ubi marmore perspicuo

Atria luminat alma nilor
 : ,

3^4 A* PB^DENTII

Et peregrinus , et indigena,
Reliquias cineresquc sacros
Servat liumus vcneranda sinu.
Tecta corusca supcr rulilant
De laquoaribus aureolis,
Axaque cassa solum variant
Floribus ut rosulenta putes
Prala rubescere mullimodis.
Carpite purpureas violas,
Saoguineosque crocos metite;
Non caret his genialis hyems,
Laxat et arva tepens glacies,
Floribus ut cumulet calathos.
Isla comanlibus e foliis

Monera virgo puerque

, , date :

Ast ego serta choro in medio

Texta reram pede daclylico ,

Yilia , marcida, fcsla lamen.

Sic vcnerarier cssa lil)et,

Ossibus allar et impositum :

Illa Dei sila sub pcdibus

Prospicit hctc populosque suos
Carmiiie propiliala fovct.

inMNLS IV

IN IIONOREJI DECEM ET OCTO

WARTYUUM C^SARAUGUSTANORfM.

Bis novem noslcr popiilns sub utio

Martyrum servut cinores scpulcro :

Caesaraugustam vocitamus urbem

 ; , , :

PERI STEPHANON. 876

Res cui tanta est.

Plena magnorum domus Agelorum

Non timet muudi fragills ruinam ,
Tot sinu gestant simul offerenda
Munera Ciiristo.
Cum Deus dextram quatiens coruscam
Nube subnixus veniet rubente,
Gentibus justam positurus sequo
Pondere libram
Orbe de magno caput excitata
Obviam Christo properanlcr ibit
Civitas quacque, preliosa portans
Dona canistris.

Afra Carthago tua promet ossa,

Ore facundo, Cypriane doclor :

Corduba Acisclum dabit, ct Zoellum

Trcsque coronas.
Tu trlbns gcmmls clladcma pulchrum
Offeres Christo, genllrix plorum
Tarraco, intcxit cui Frucluosus
Sutile vlnclum.
Nomcn hoc goinmae slrophlo inigatae cst
Eniicant juxla hipldos gcniclli
Ardct ct splcndor parihs duorum
Igiio corn^co.
Parva Fchcls dccus cxhlbcblt
Artubus sanclls lociiplcs Gcriuida :

Nostra gestabll Ciilagurrls auibos,

Quos vcncraninr.
Barclnon ciaro Cucurale frcta

Surgct, et Piuilo spcclosa Narbo :

Teque praipollcns Arelas habebit,

Sancte Genesi.
 , : , ,

376 A. PRUDENTII

Lusltanoruin caput oppitlorum

LTbs, adoratae cineres puelloe
Obviam Christo rapiens, ad aram
Porriget ip?am.
Sangulneni Justi, cui Paslor hicret,

Ferculura duplex, gemlnumque donum

Ferre Complulum gremio juvablt
Menibra duorum.
Ingeret Tingls sua Gassianum ,

Festa Massylum monumenta regum :

Qui clnis gentes domitas eoegit

Ad juga Ghristi.
Singulls pauca;, trlbus aut duobus
Forsan, et quinls aliquae placebunt
Testibus Ghristi ,
prius hostiarura
Pignore functne.
Tu decem Sanclos revehes et octo
Caesaraugusta studiosa Christi
Verlicem flavis oleis revincta
Pacis honore.
Sola in occursum numerosiores
Martyrum turbas Domino parasti
Sola ,
praedlves pietate, muUa
Luce frueris.

Vix parens orbis populosa Poeni

Ipsa vix Roma ia solio iocata ,

Te, decus nostrum, superare in isto

Munere digna est.

Omnibus porlis sacer immolatus
Sanguis exclusit genus invldorum
Dffimonum, et nigras pepulit teuebras
Lrbe piata.

Nulius umbrarum latet intus horror :

 PERI STKPHANON. ^77
Pulsa nam pestls populum relngit.

Christus in lotis habitat plateis :

Christus ubique est.

Martyrum credas patriam coronis

Debltam sacris; chorus uade surgens
Tendlt in ccehim niveus togatae
Noblhlatis.
Inde, Vincenli,tna paima nataesl:
Clerus hic tantum peperlt triumphum:
Hic sacerdotum domus infulata
Valeriorum.
Saevus antiquis quoties procellis
Turbo vexalum tremefecit orbem ,

temphim rables in islud

Tristior
Inlulit iras.

Nec furor quisquam sine laude nostrum

Cessit , aut clari vacuus cruoris :

Martyrum semper numcrus sub omni

Grandlnc crevlt.

Nonnc, Vincentl, peregri necandus

Marlyr , hls lerris tenui notasti

Sangulnis rore speciem futuri

Morte propinqua ?

Hoc colunt clves, vehit ipsa membra

Csespes inchidat suus , et patcrno
Servet amplectens tumulo beati
Marlyrls ossa.
Noster est, quamvls procul hinc in urbe
Passus ignola dederit sepulcri
Gloriam vlctor, prope littns altre

Forle S;iganti.
Noster, et nostra puer in paloestra,

Arle virtutis fideique oUvo

 :

378 A. PnUDENTH
Unctus, horrendum didlcit domare
Viribus hostem.
Novcrat templo celcbres in isto
Oclies partas deciesquc palraas ,

Laureis doctus patriis cadem

Laude cucurrit.
Hicet, Encrati, recubant tuarum
Ossa virtutum : quibus efferati
Spiritum mundi violenta virgo
Dedecorasti.
Martyrum nulli remanente vita
Conliglt terrls habitare nostris
Sola tu morti proprioe superstes
Vivls in orbe.
Vivis, ac poena; serlem relexis,
Carniset caesce spolinm relenlans,
Tetra quam sulcos habeant amaros
Vulnera , narras.
Barbarns lorlorlatns omnc carpsit,
Snngr.is impensus, laccrala membra ,

Peclus abscisa palnll papilla

Corde sub ipso.
Jam minus morlis pretinm pcractoecst,
Quae, venenatos abolens dolores ,

Concilam membris Iribnlt qnictem

Finc soporo.
Crnda lc iongnm tennlt cicatrix,
Et dlu vcnls dolor b.xsll ardens,
Dum pulrcscenlos lennat mcdullas
Tabidus hnmor.
Invidns quan)vls obltum suprcmum
Perseculorls gladius negarit,
Plena te , martyr , tamen , ut peremptam ,
 PERI STEPnANON. 879
Pa3na coronat.
VidicQus partem jccoris rsvulsam
Ungiills longe jacuissc pressis :

Mors habet pallens aliquid luorum ,

Te quoque viva.
Hanc novum nostrae titulum fruendum
Caesaraugustce dedit ipse Christus ,

Juge viventis domus ut dicala

Martyris esset.
Ergo ter senis sacra candidatis,
Divcs Optato simul et Luperco ,

Perge conscriptum libimet Scnatum

Pangcre psalmis.
Edo Successum cane IMartialera
: :

Mors et Urbani libi concinalur :

Juliam cantns rosonct, slmulque

Qninlilianum.
Pubiinin pandat chorus , et rcvolvat

Qualc Fronlonls fucrit lro|).TUin ;

Quid bonus VvVik iulerit, qtiid accr

Caccillanus.
Quantus, Evoli, tua bclhi songuis
Tlnxcrlt, quantus tua . Piiin;livc :

Timi luos vivax rccoiat Irlumphos

Laus, Apodcmi.
Quatnor poslhiuc supcrcst vlrorura
Noincu cxlolil renueiUo mclro
, ,

Quos Saluruliios nicmorat vocalos

Prisca vcluslas.
Carinlnis lcgcs ainor aurcorum
Nominum parvi fjcit, ct loqucndi
Curade sanctls vitiosa non est,
Nec rudis uaquam.
38o A. PRTJDENTII

Plenus est arlis niodus , annotatas

Nominum formas recitare Chrislo ,

Quas tenet ccEliliber, explicaudus

Tempore justo.
Octo tunc Sanctos recolet decemque
Angelus coram Patre Filioque
, ,

L'rbis unius regimen tenentes

Jure sepulchri.
Quin ad antiquum numerum trahentnr
Viva post pcBDie specimen puella ,

Morsque Vincenti cui saoguis hinc est,

,

Fons et honoris.

enim silendi)
Addltis Gaio (nec
Teque, Crementi: quibus incruentura
Ferre provenit decus ex secundo
Laudis agone.
Ambo confessi Dominum , steterunt
Acriter contra fremitum latronum :

Ambo gustarunt leviter saporem

Martyriorum.
Haec , sub altari sita sempiterno,
Lapsibus nostris veniam precatur
Turba , qnam servat procernm creatrix
Purpureorum.
Nos pio fletu , date ,
perluamus
Marmorum sulcos, quibus est operta
Spes, ut absolvam retinaculorum
Vincla meorum.
Sterne te totam generosa sanctis
Civitas mecum tumnlis : deinde
Mox surgenles animas
resurgenles aninr et artus

Tota sequeris.
 , , ,;
,, ,

PEBI STEPHANON. 38l

HYMNUS V.

IN PASSIONEM S. VINCENTII MARTYRI9.

Beate martyr prospera ,

Diem trlumphalem tuum

Quo sanguinis merces libl

Corona , Vinccnli , datnr.

Hic te ox lenebris Sccculi
Tortore victo ct judice ,

Evexit ad ccelum dies,

Chrislocjue ovantem reddidit.

Nunc Angelorum particeps

Collusis insigni stola,
Quam iestis indomabilis
Rivis cruoris laveras.
Cum te satelles idoli,

Praecinctus atris legibus

LitareDivis gentium
Ferro et catenis cogeret,

Ac verba primum moUiji

Suadendo blande effuderat
Captalor ut vitulum lupus
Rapturus alhidit prius.

Rex, inquit, orbis maximus,

Qui sceptra gestat Romula,
Servire sanxit ouinia >

Priscis Deorum cultibus.

Vos , Nazareni , assistile

Rudemque ritnm spernite :

Haec saxa qux princeps collt,

,

Placate fumo et victima.

Exclamat hic Vincenlius

 , : ,; ,

38a A. PRUDENTII

Levita de tribn sacra ,

Minislcr allaris Dci,

Scj)lcii» cx coliimnis lactois :

Tibi i>la pr.x^int niiiiiina :

Ta soxa , tii liuniini colas :

Tu uiorUioriun uuirlous
Fiiis Dcorurn ponlilcx.
Mos Incis anclorcm Palrcna,
Ejnscjnc Clirislum Filinm,
Qni solus ac vcrns Dcus,
Dtilianc, tonfucbimnr.
IJic illc jam commolior :

Audcs-nc, nonfclix, ait

Jas hoc Dcorum et principum

Violarc verbis aspcris ?

Jus et sacratura ct publicum,

Cui cedit humanum genus?
Nec te juventae lervid.c

Instans periclum permovet ?

Hoc namque decretum cape :

Aut ara ihure et caespitc

Precanda jam nunc est libi,
Aut mors luenda est sanguine.
Respondil ille allrinsecus :

Age ergo, quidquid virium,

Quidquid potestatis tibi est
Palam rcluctor, exere.
Vox noslra quaj sit, accipe :

Est Chrislus et Palcr Deus

Servi hujus ct lestes sumus.
Extorque , si polcs, fidem.
Tormenla, carccr, ungula}
Stridensque flammis lamiua
 , ,

PERI STEPniNON. 383

Alqne ipsa pcenarnm ultima,
Mors Clirisll;inis liidtis est,
vcslra iiianis vanilas ,

Sclhimfjnc l)rulnm C.rsarls!

Condigna veslris sensibus
Coli jubclis numina,
Excisa fiibrili mann,
Cavis recocla et folllbns :

Quoc voce, quac grcssu carcnt

Immola , cncca, clinguia.
His sumptuosa splcndido
Delubra crescunt maruiore :

His colla mugienlium

Percussa taurornm cadunt.
At sunt et illic spiritus.
Sunt: scd magislri crimlnum,
Veslrac el salutls aucupes
Vagi, impotenles, sordidi :

Qui vos latenter incitos

In omne compellunt nefas ,

Vastare justos ca^dibus,

Plebem piorum carpere,
jNorunt et ipsi ac senliunt
PoUere Ghristum et vivere,
Ejusque jam jamque affore
Regnum tremendum pcrfidis.
Clamant fatentes denique
Pulsi e latebris viscerum
Virlute Christi et nomina,
Divique et idem Dsemones.
liis intonantem martyrem

Judex profanus non tulit.

Conclamat Os obtrudite ,
:
 ,, ,

384 ^* PRUDENTII

Ne plura jaclet improbus.

Vocem loquenlis claudite
Raplimque liclores date,
lllos reornm carnihus

Pastos, manuque cxercitos.

Jam faxo, jus prfletorium

Conviciator senliat,
Ne impune , ne nosti is sibi

Dis destruendis luserit.

Tibi ergo soli , contumax ,

Tarpeia calcentur sacra ?

Tu porro solus obteras

Romam, Senatum Caesarem? ,

Vinclum retorlis brachiis

Sursum ac deorsum extendile,
Compago donec ossuuni
Divulsa membratim crepet.
Posthinc hiulcis ictibus
Nudate costarum abdita ,
Ut per lacunas vulnerum
Jecur relectum palpilet.

Ridebat haec miles Dei,

Manus cruentas increpans
Quod fixa non profundius
Intraret arlus ungula.
Ac jam omne robur fortium
Eviscerando cesserat,
Nisusque anhclos solverat
Fessos lacertorum toros.
Ast ille tanto lajtior,
Omni vacantem nubilo
Frontem serenam himinat
Te, Christe, prsesentem viden»
 ,

Quis vultiis iste, proh piulor I

Dalianus aiebat furens.

Gaudet , renidet, provocat,
Tortore tortus acrior.
Nil illa vis exercila
Tot noxiorum mortibus
Agone in isto proficit,

Ars et dolorum vincitur.

Sed vos, alumni carceris,
Par semper inviclum miiii ,

Cohibele paulum dcxleras ,

Respiret ut bissus vigor.

Praesicca rursus ulcera,
Dum se cicatrix colllgil
RclVigerati sanguinis,
Manus resulcans diruef.
His contra Levites rolert :

Si jam tuorum perspicis

Langucre virtuiem canutn ,

Agc ipse , major carniiex ;

Oslende , quo paclo queant

Imos recessus scinderc
Manus et ipse inlersere ,

Rivosque fcrvenles hibe.

Erras , cruente, si meam
Te rere pfjeuam snmtrc,
Cuni raembra morli obnoxia
Dilancinata interfici^^.

Est aher , est iuLrinsccus ,

Violare quem nullus polest :

Liber, quietus, inleger,

Exsors clolorum Irislium.
L'oc, quod luboias perdere
 ,,: , ,

386" A. PKUDE^TII

Tantis furorls viribns ,

Yas est solulum ac fictile ,

Quocumquc frangendum moclo.

Quinimo nunc enitere
Illum secare ac plectere ,

Qui perslat intus, qui luam

Calcat, lyranne, insaniam.
Hunc, hunc lacesse; hunc discule
Invictum, el insuperabilem
Nullis procellis subdilum,
Solique subjeclum Deo.
HoBcfatur, cl slridentibus
Laniatur uncis uenuo.
Cui prffilor ore subdolo
Anguina verLa exsibilat

Si tanta callum pectoris

Pra^durat obstinalio,
Pulvinar ut nostrum manu
Abomineris langere :

Saltem latentes paginas,

Librosque opertos detegc
Quo sccla pravum scminans
Justis cremetur ignibus.
His Marlyr auditis ait :

Quem lu, maligne, myslicis

Minitaris ignem litteris

Flagrabis ipse hoc justius.

Pvhomphasa nam ccelestium
Vindex erlt yoluminum
Tanli vencni interprelem
Linguam perurens fulniine.

\ iucs favilhis indices

Goinuiiheoiuin criuiiiHiin:
 ,

PEftl STCrHANO.V. 3C7

Sodouiila ncc lnlct clnls,
Teslis perennis runeris.
lunm
Exen)[)lar hoc, serpcns, est :

Fuligoqnem niox sulphuris,

Bilumen cl mixlum pice,
lujo impiiciibnnt lartaro.
ilis pcrsecnlor saucius
Palct, rubescit, sesluat,
Insana torquens lumina
Spumasque iVendens egerit.
Tum deinde cunctatus diu
Decernil exlrcma omnium :

Igni , grabato , cl laminis

Exerceatur qnoeslio.
Ilaic ille sese ad munera
Gradu cilato proripit,
Ipsosque pcrnix gaudio
Pccnas miniitros pra3venit.
Veutuui ad paiaestram glorlae ;

Spes certal et crudelitas ,

Luctamen ancops conserunt

liinc martyr, illinc carnifex.
Serrala lcctum regula
Dente IVequenli exasperat,
Cui multa carbonum strues
Vivum vaporat halitum.
Ilunc sponte conscendit rogum
Vir sanclus ore interrilo :

Ceu jani coionae conscius

Celsum t! ibunal scanderet.

Snbter crepantc aspcrgine
Scinlillat excussus salis,

Punctisque lervens striduiis

2 5.
 ,

388 S. P1.1I)1.>TM

Sparsiui per arlus ligitur.

Arvina poslhiuc igncuui
Impressa caulcrcm la\ it :

A is uudc roris luuiidi

lu membra sensim liquilur.

Haec iuler imuiotus uianet,

Tancjuam flolurum nesciens
Tcnditiiue iii altum lumina :

Nam vincla paimas prcsserant.

Sublatus iiide forlior

Lu<:;ubre in anlrum Irudilur,

Ne liber usus Juminis
Animaret allum spiritnni.

Esl inlus imo ergaslulo

Locus tencbris nigrior,
Quem saxa mersi rornicis
Angusta ciausum slrangulaut.
Eleriia nox iliic ialet,

Expers diurni sidcris :

Hic carcer horrendns suos

Ilahcre fcrlur luleros.
Iii liuc haralhrum coujicit
Truculcntus hoslis jMarlyrem ;

Lignocjuc plantus iiK<cril,

Divaricalis cruribus.
Quln addit ct pcenam novam
Crucis jjerilus orlilcx,
Nulli tyraiiiio coguitam,
Nec laudo comperlam rctio.

Fiagnuiita teslarum jubet

Hirta inijjolilis anguhs,
Acuminata, inlbniiia,
TtTgo jacentis sUriieKUt.
 , ,,

Tolum cnbilo spiculis

Arnianl dolores anxii,
Insoinne (jui sujylcr lalus

Mucione pulseiit obvio.

Ilaec ille versulus vafra

Medilalus arle struxerat :

Sed Bclzebulis cnllida

Commenla Christus deslruit.
Mani carceralis cecitas
Splendore lucis fulgurat,
Duplexque morsns slipitis

Ruplis cavcrnis dissilit.

Agnoscit hic \ incenlius

Adesse, quod speraverat
Tanti laboris priTmium ,

Christum datorein luminis.

Cernit deinde , Iragmina
Jam lestularum moUibus
Vestire semet floribus
Redolente neclar carcere.
Quin et IVequenles Angeli
Slant, ac loquuntur comminus :

Quorum unus ore augustior

Compelial his dictis virum :

Exurge , Martyr inclyle,

Exurge securus tui :

Exurge , et almis ccEtibus

Nosler sodalis addere.

Deciirsa jam satis tibi

Pcenic minacis munia .

Pulchroque mortis exitu

Omnis perf.cta ej>t j^nssio.

miles invicti.ss-me
 , , ; , ,

'po A. rr.lDHNTH

Forlissliiioriim iVtrlior,

Jani lc ipsa sacva cl aspcra

Tormcnla viclorcni Ircmunt.
Speclalor liicc Cliristus Deus
Conipensat revo inlcruiino,
Propriwquc collegani crncis
Larga coronat dextcra.
Pone hoc caducuni vasculuni
Compagc lcxtum lerrea,
Qnod dissipatnm soivitur
Et liber in calum veni.
HaGc illc; sed clausas forcs
Inlerna rumpnnt lumina
Tenuisqne per rimas nitor
Lucis latenlis prodltur.
Hoc cum slupcrct tcrritus
Obsessor alri liminis

Qncm cura pcrnox manserat

Servare ieralcm domnm :

Psalientis audit insupcr

Pricdulce carmen Martyris,
Cui vocis inslar icmnlac
Conclave reddit concavnm.
Pavens deinde introspicii,
Admota quautum postibns
Acies per arctas cardinum
Intrarc jnncturas potest.
Vernare multis floribus
Stramenta testarum videl,
Ipsumque vulsis nexibns
Obambulantein pangere.
Implentur aurcs turbidi
Praeloris hoc miraculo :
 , ;,, ,

ruui siirn\>:c>. 3(ji

Flct vlclus , et volvll geniens

Iram, dolorem , dcclecus»

Exemptus , uKinit, carceri,
Paulum benignis fotibus

Recreetur, ut paslum novum

Pcenis refectus praebeat.
Coire toto ex oppido
Turbam fidelem ccrneres
Mollire pracfultum torum
Siccare cruda vulnera.
Ille ungularuui duplices
Sulcos pererrat osculis :

purpurantem corporis
Ilic

Gaudet cruorem lambere.

Plerique vestem linteara
Stillante tingunt sanguine ,

Tutamen ut sacrum suis

Domi reservent posleris.
Tunc ipse manceps carceris,
Et vinculorum janitor,
Ut fert vetustas conscia ,

Repente Christum credidit.

Hic obseratis veclibus

Densae specum caliginis
Splendore lucis advenae
Micuisse clausum viderat.
At vero postquam lectuli
Martyr quietem contigit
M^er morarum toedio

Et mortis incensus sili :

Si mors habcnda ejusmodi est

Qiiae corporali crgastulo

Mentem resolvit liberam.

 , , ,

^9^ *• prijDf.ntii

Et reddlt auctori Deo :

MentCQi j>iiUaLn sanguine,

Morlis lavacris elulam ,

Quas scmct ac \itam suam

Chrislo immolandum prcTbnit.
Eriio, ul reclinc mollibus
lU-jccit aul.'cis Ci>: ut
Viclor rclictis arlubus
Coclum capcssit spirilus :

Cui recla cclso tramito

Reseratur ad Patrem via
Quam fratrc cassus iuipio
Abel bcatus scanderat.
Slipant euntem candidi
llinc inde sanclorura chori,
Pariijue raissum carcere
Baptista Joannes vocat.
At Chrisliani ncminis
Hostem coquebant irrila

Fellis venena , et lividum

Cor cllVrala exusserant.
Sccvire inermem crederes
Fraclis dracouem denlibus.
Evasil exullans, ait,
Kebellis , et palmom luht?
Sed ultimum,
rcstat illud
luferre poeuam morluo,
Feris cadavcr tradere,
Canibusve carpendum dare.
Jam nunc et ossa exlinxero
Nc sit sepulcrum fcmeris,
Quod plcbs gregalis excolat ,

Tilulumqne fiiigfit Martyris.

 ,

Sic frcndit , et corpus sacriim

Profanus ( ah dirum ncfas !
)

Nuduui , negalo legmine ,

Exponit inler carices.

S(!d nulla diraruni fames
Aut bistiarum aut alitum
Audet tropaium gloriae

Ftiedare taclu squalido,

Qtiln sl qua clangens improbe
Circumvolarat eminus,
Trucis volucris impetu
Dcpulsa verlebat fugam.
Nam corvus , llelijB datus
Olim ciborum portllor,
IIoc munus implet sedulo ,

Et irreniotus excubat.
llic ex fruleclis proximis
Infestus alarum sono,
Ocnlosque pennis verbcrans,
Exegit immanem lupum.
Quis perfidorum credcre.
Ausit, rapacem belluam ,

Tauris paralam congredi

Ccssisse plumis mollibus?
Ibat malignum murmurans ,

Levi volalu cxlerritus ;

Pritdamque visam fugeral

Custodis imbcllis minis.
Quis audienti lalia ,

Daliane, tunc sensus tibi !

Quantis gcmentem spiculis

Figebat occultus dolor!
Cuui le pcrempli corporis
 ,, ,

394 *• I^nLDl-MTU

Virlutc vicluiu cerncrcs ,

Ipsis ct impar ossibus

Vacuisquc jaai mcmbris minor.
Sedquis, tyranne pertinax,
Ilunc impolentem spiritum
Dctcrminabit cxitus?
Nullus-ne le franget modus?
Nullus : nec unquam desinam,
Nam, si fcrina imuianilas
Mansuescit, el clcmcnlia
Corvos voraces miligat.
Mergam cadaver Iluctibus :

Insana nunquam naufragis

Ignoscituuda, etspumeum
Nescit profundum parcerc.
Aut semper illic mobilis
Incerta pcr iudibria
Vagis ferclur flatibus
Squamosa pascens agmina :

Aut sub fragosis rupibus

Scabri petrarum murices
Inter recessus scrupeos
Discissa rumpent viscera.
Ecquis virorum , strenue
Cymbam perilus pellere
Remo , rudente, et carbaso,
Secare qui pontum qucas ,

Rapias palustri e caespite

Corpus, quod intactum jacet,
Levique veclum lembulo
Amplum per aequor auferas ?

Sed complicatum sparlens

Claudal cadaver tullcus :
 , , ,

PERI STEPiUSON. 3^0

Qtieui fnno connexns lopis

Prccceps in alliim doprimat.
At tu per undas emices
Rorantc prrepes palmula ,

Donec relictum longior

Abscondat aspectus solum.
Haec jussa quidam militum
(Eumorphio nomen fuit)

Yiolentus, audax , barbarus ,

Furore fervens arripit.

Funale textum conserit
Suto quod implet corpore;
Emensus et multum freli

Inter procellas excutit.

O praepotens virtus Dei 1

omnium
Virtus creatrix !

Quoe turgidum quondam mare

Gradiente Chrislo straverat,
Ut terga calcans oequoris
Siccis mearet passibus ,

Plantas nec undis tingeret

Vasti viator gurgitis,
Ilaec ipsa virtus jusserat

Rubrum saUim dehissere,

Patente dum fundo aridum
Secura plebs iter legit.

Nec noa et ipsa nunc jubet

Servire sancto corpori
Pontum, quietis lapsibus

Ad curva pronum liltora.

Saxum molaris ponderis

Ut spuma candens , innatat;

Tantique custos pignoris

 , ,

Fiscella reiiiir nuclibus.

Cernunl sluponles navila^
Veclaui rcincnso maraiore ,

Lahi relrorsumleniler,
/Eslu secundo et tlamine.
Cerlant ct ipsi concito
Pontum phaselo scinclere :

Longe sed arlus pracvolant

Telhirls ad moUem sinum.
Prius relalos dcnique
Humus quicla suscipit
Quam pulsa summis nisibus
Carina portum tangeret.
Fehx amo^ni littoris

Secessus ille, qui sacra

Fovens arenis viscera
Vicem sepulcri pra^buit !

Dum cura sanctorum pia

Deflens adornat aggerem ,

Tumuloque corpus creditum

Vitac reservat postera?.

Sed mox subactis hostibus,

Jam pace juslis reddila,
Ailar quietem debilam
Proestat bcatis ossibus.
Subjecta nam sacrario ,

Imamque ad aram condlla ,

Coeleslis auram muneris

Perlusa subtus hauriunt.
Sic corpus : ast ipsum Dei
Sedes reccptum conlinet
Cum Machabaeis fralribus ,

Scctoque EsauT proxinnim.

 , ;

Siniplex sed illis eonligit

Corona panarimi , quiluis
Finem malorum proBsliiiit

Morlis suprcmus e.xitus.

Quid tale seclor ausus esl?

Truncala numcjuid corporis
Segmenta post serram ieris

Objecit , aut undis dedit ?

Num Macliab-xi inartyris

Linguam tyrannus erulam ,

Piaplamve pcllem vorlicls

Avibus cruentis obtulil?
Tu solus , o bis inclyle,
Solus brabei duplicis
Palmam lulisli : tu diias

Simul parasti laureas.

In morle viclor aspera ,

Tum deinde posl morlcm pari

Viclor triumpho prolcris
Solo latronem corpore.
Adesto nunc , et perclpe

Voces precantum supplices ,

Nostri realus eilicax

Orator ad thronum Palris.
Pcr te, per iilum c.ircerem *,

Honoris augmentum tui,

Per vincla, Ilammas, ungulas
Per carcelarem slipitcm ,

" I.oculio poetisfamiliaris. Sic iiabel Virgiliu?, .Eneid. lib. n. ver.«.i4»

tl seqq.
Fcr Superos et conscia luunina vcri
l'cr si qiiae est ,
qu:e reslat aJlusc mortalibus u-:qi.iam
lutemerata fulcs , oro ; miscrqre Lihoruui
Tuiilorum , mistrere auimi nou Jigna rejtnti-.
 , , ,,

3t)8 4. i'ftiJi)KMn

Per fragnicn illud lesteimi ,

Qno parla crc\ il <!;]orIa

Per, queai Iremcnlcs posteri

Exosculamnr , lecliilinu :

Miserere nostrarum precum ,

Placalus ut Christus suis

Inclinet aurem prosperam
Noxas nec omaes impulet.
solcmnem diem
Si rile
Veneramur ore et pectore :

Si sub luorum gaudio

Vesligiorum sternimur :

Paulisper huc illabere,

Christi favorem deferens :

Sensus gravati ut senliant *

Levamen indulgentiae.

Sic nulla jam rcstetmora,

Quin excitalam nobilis
Carnem resumat spiritus
Virlute perfunctam pari.
l't qucC laborum particeps
Commune discrimen tulit

Sit et cohaeres gloriae

Cunclis in asvum saeculis.

HYMNUS VI

IN PASSIONEAI FRUCTUOSI
EPISCOPI TARUACONEKSIS,

AUGURII ET EULOGII DIAGONORUM.

Fi;lix Tarraco, Frucluose , veslris
 pi:ri stepkano.x. 3(;9

Allollil capul igiiibus coruscum ,

Levilis gcminis procul relucefts.

Hispauos Deus aspicil hcnignus ,

Arcem quandoquidem polens iliberam

Trino martyreTrinitas coronat.
Ardeu.s Augurius capessil aethram :

Nec uon Eulogius simul supcrbum

Christi lucidns ad sedilo tendil.
Dux et prievius et magister illis

Ad lantum decus ex episcopali

Clarus nomine Frucluosus ibat :

Accitus quia pricsidis rcpente

Jussu veueral ad forum sacerdos
Levitis commitantibus duobus.
lude ad carceream viros catenam
Pastus san2;uine carnifcx Irahebat :

Gaudet currere Fructuosus ullro ,

Ac, ue quis socios timor feriret,

Pracceplor vehemens eundo firmat,
Incenditque fidem calore Christi.
Mecum state, viri vocat cruentus
:

Ad pcenaoi cohiber Dei ministros :

Ne mors terreat, est parata pahna.

Carcer Christicolis gradus coronae est :

Carccr provehit ad superna cceli :

Carcer conciliat Deum bealis.

llis diclis , adeunt specum reorum :

Exercenl ibi myslicum lavacrum;

Et purj;amen aquaj stupent tenebise.
Scx hic conlinuis latent diebas :

Tandem siaut trucis ad Iribunal hostis.

Fratres lergemiaos Iremunt calaslac.
Judcx /Euiilianus imminebut,
 ,

ioo S. l>I\UDP!Mll

Atrox, turbidns, insolens , profanns ;

Aras dnemonicas coli jnbebal.

Tii, qui doclor, ait, seris novelluin

Coinnienli genns, ut lcves juioII.t
Lucos destituant , Joveni relinquant,
Damnes, si sapias, anilc dogma.
Jnssnm est Cacsaris orc Gallicni,
Qnod princeps colit , ut colamus omnes.
Hccc lanli placidus rcfert sacerdos :

yElcrnum colo principcm , dieruni

Faclorem , dominunKjue (lallieni :

Et Chrislum patro prosalum perenni

Cujus sum famulus, gregisque paslor.
Subridens ait ille : Jam luisli.

Nec differt faror aul rcfrenat iram :

S<Evis deslinat ignibus cren;andos.

Exultant, prohibenlque Ilcre vulgum.

Quosdara de populo vidct sacerdos
Libandum sibi poculum oftcrenles :

Jejnnamus, ait : recuso polum.

Nondum uona diem rcsignat hora :

Nunquam conviolabo jusdicalum,

Nec mors ipsa nieum sacrum resolvet,
Sic Chrislus sitiens crucis sub horu ,

Oblalum sibi poculum recusans,

Nec libare volens, sitim pereglt.
Intrant inlerea locum rolunda
Conchisum cavea, madens ferarum
Mullo sanguine quem furor frequentat :

Cum speclacula perstrepunt crucnta ,

Ac vilis gludiiilor enso duro

Percussus cadil , ei frcmit voiuptas.
liic ilammanlc pyra, ni^er m.nist t
 ! ,

)'Kr.I STKPIIANO.V. 401

Ardens siij)i)liciiuii parare jussus,

Conslruxit taciLus loguui supreuiis :

Qui, dum corpora concrcuianda solvil,

Ferventes animas auiore lucis

Fracto carceris expedirct anlio. '

Gertant ofliciis pii sodales :

Planlis calceanienta dissolulis

Pronus detrahere studcbat uuus.
Sed sanctus velat ora Frucluosus
Inclinata premi : Facessite , inquit,
Ne noslram gravet obsequela mortem.
Atquin ipse meos pedes resolvam ;

Ne vestigia praepedita vinclis

Tardis gressibus irruant iu ignem.
Cur lamenta rigant genas madentes ?

Cur vestri memor ut fiam rogatis ?

Cunctis pro populis rogabo Cbrislum.
Vix haec ediderat , rchtxat ipse
Indumenta pedum : vehit Moyses
Quondam fecerat ad rubum propinquans.
Non calcare sacram cremationem,
Aut astare Deo prius hcebat,
Quam vesligia pura figerentur.
Stabat calce mera : resultat ecce
Coelo spiritus , et serit loquelam
Quae cunctos treniefecit audientes.
Non est, credite, pcena, quam videlis ,

Quac puncto tenj.ii citata transit :

Nec vitam rapit illa, sed reiormat.

Fehces animie ,
quibus per ignem
Celsa scandere contigit Tonanlis !

Quas ohm fugiet percnnis ignis.

Haecintcr, rapidis focos crepantes
LMi. a6
 , ,

/\0'2 A. PniD£»'lll

Inlrant passibns. ct minanlnr ipsis

Flaniuiarnin Ircpidanlibiis caniinis.
IScxns dcniqnc , qni manns rctrorsum
In lcrgum rcvocavcrant rcvinclas,
Inlacta cntc, dccidnnt adnsli.
Non ansa cst cohibere poena palmas,
In nioreni crncis ad Palrcni lcvnndas ;

Snlvit bracliia , qn.Tc Denm ]>rccenlnr.

Pi"iscoriini specinien Irinni pnlan^s ,

Qiios olim Babvlonicnm pcr ij;iicm

Canianlcs stnpnit Ircmcns lyrannns.
lUis scd pia flamma tnm pepcrcit ,

Nondnm tcmj)orc passionls ajilo,

Ncc morlis decns inchoanlc Chrislo.
llos cnm dcfngcret vaporus ardor,
Oranlutceler ignis advohirct

Et finem daret anxiis pcriclis.

Exorala snos obiro tandcm
M.ijcslas famnhis jnhet , cadncis
Missos corporibiis , s:bif|n(! reddi.
Vidit pncsiilis cx donio salclles
Cailuni M ulyribus paterc aperluni
lusigncsque viros pcr astra rcrri.

Qiiin ct (iliohc moncns bcrili

Oslcndit scclvris nolam palcrni ,

Coulo \iv(rc, (pios rorum pcrcniil.

llaec luin virginiliis palani vidirc

Por sudum nicruil, parcnle caico,

Lt crimcn doniini donins limcrcl.
Tnm dc cor|)oril)us sacris lavillas,

Et pcrrnsa mcro lcgiinlnr ossa,

Qn;c raptim sibi quis(|uc vindicabat.
Fralrum laulus amor , domum rcfcrre
 ,,:

PERI STEPHANON. 4o3

Snnclorum cincriini dicala rlona,

Aiil geslare sinu fidele pignus.

Sed, nc rcUifjuias resuscitandas ,

Et mox cuni Domino simul fuluras ,

Discrctis loca dividant sepulcris ;

Cernunlur nlveis slolis amicli ,

Mandant reslii.ui, cavoque claudi

Mixtim marmore pulvcrem sacrandnm.
Iriplcx honor , o Iriforme culmcn,
Quo nostrae caput cxcilatur urbis ,

Dimclis urblbus cminens Ilibcrls!

Exullare Irlbus llbct palronis,
Quorum prresidio fovcmur omnes
Terrarum popull Pyrcaearum.
Circumstet chorus ex utroque sexu :

Heros, virgo, puer, senex, anicla

Vcslrum psallite rite Fructuosum.
Laudans Augurium resullet hymnus,
Mixlis Eulogium niodis co?cquans ,

Reddamus paribus parcs camcnas.

Ilinc aurala sonent in arce tccla
Bhindam hltoris cxtct inde miirmur
Et caruicn frcla feriata panganl.
Oiim lcmpus erit riicnlc miindo '
,

Cum le , Tiitii;co, Fiucluosus acri

S» Ivet snpplicic», legens ab igni.

Fors digimbilar ct mels medelam •

Tormenlis darc , prospcranlc Chrlsto,

Dulces hendecasyllabos rcvolvcns.
• AJvt rhiiim o/im saepe apuil veteres fulurum lempus denotat. Virgilius,
iEiii- (I. lii . I. vcr-. ai/5.

lluiic lii (il in coelo, spoHi!> Orieiilis onus'um,

Aicipie» tecura

a6.
 , , :

4o4 A. PnVDKNTlI

HYMNLS VII

IN HONOREAI QUIRINI MARTYRIS

EPISCOPI ECCLESI^ SISCIANiG.

Insignem merili virura

Quirinum , placitunj Deo ,

Lrbis moenia Sisciai

Concessum sibi martyrem
Complexu palrio fovent.
Hic sub Galerio duce,
Qui tunc Illyricos sinus

Urgebat ditionibus
Fertur catholicam fidem
Illustrasse per exitum.

Non illum gladii rigor,

iNon incendia, non feroe
Crudeli interitu necant
Sed lymphis fluvialibus
Gurges, dum rapit, abluit.

Nil refert, vilreo aequore,

An de flumiue sanguinis
Tingat passio marlyrem :

yEque gloria provenit

Fluctu quolibel uvida.
Summo pontis ab ardui
Sanctae plebis episcopus
In praeceps fluvio dalur,
Suspensum laqueo gerens
Ingentis lapidem mola;.
Dejeclum placidissimo
Amnis vertice snscipil
 pi:hi stkphanon. 4oo
IVec mergi palitur sibi,
Miris vasla natalibus
Saxi pondcra sustinens.
Speclant eminus e solo
Doctorem pavidi greges :

Nam Cliristi populus frequens

Riparum siuuamina *

Stipato agmine sepserat.

Sed Quirinus , ut eminens
Os circumtulit, heu, suo
Exemplo trepidos videt,
Nil ipse proprii mcmor
Inter stagna pcriculi.
* Confirniat pia pectora ,

Verbis mitificis rogans ,

Ne quem talia terreant,

Neu constans titubet fides ,
'

Aut poenam putet emori.

Dicentem fluilanlibus
Amnis terga vehunt vadis,
Nec substrata profnnditas
Saxoque et laqueo et viro
Audet sponte dehiscere.
Sensit martyr episcopus
Jam partam sibi praeripi
Palmam mortis et exitus ,

Ascensumque negarier
/Eterni ad solium Patris.
Jesu cunclipolens , ait,
Ilaudquaquam lihi gluria
Haec est iiisoiila aut novd ,

Calcarc fremiluui niaris ,

MiMTiitiem , nisi fallcr. iejierit>, <iiii iiui' -.

'"iMlriili u'-ii!i fuTi;.
 ,

4o(y A. PnCDP.NTII

Prona rl riiiniinn sislnr.

Sciimis (lisi;|niliim Pclriim,

Cnm vcslij^i.i liii^ficl

Morlali liT|)i(liis |hhIc ,

Dcxlrnc snl)si(Jio Inaj

Subjccissc salnm solo.

Jordancm qnoqno novimns
Torlis vorlicibus vogum ,

Dum fcrlnr ropido impctu,

Ad fonlcm rcflnis rciro

Confngissc mealibus.
IL-cc miracula sunt luac
Virlutis , Domine, ut modo
Suspendor, leve prienatans
Sumrao gurgite fluminis,
Cum coUo scopnlum traham.
Jam plcnus tilulus Inl cst

Et vis prodila nominis

Quam gcnlilis habct slnpor :

Absolvas, prccor, oplimc,

Ilnjusnunc anim.nc moras.
Qnid possis probat amn cns,
,

Qui vcctat siliccm, liqnor.

IIoc jam qnod snpcrcst, cedo,
Quo nil cst prcliosins,

Pro te, Christe Dens * mori.

Orantcm simnl halitus
Et vox dcscrit et calor :

Scandit spirilus ardna :

Fil pondiis gravc saxpum :

Corpus suscipiunt nqnii.'.

 , ,

rtni STEPiiANON. 407

IIYMNLS VIII.

DE LOCO, Ur.I JlAIlTYr.ES l'ASSI SUXT,

QUOD yVSC BAPTlaTERILM EST CALAGURRI.

Electus Chrislo locns est, nbi corda probala

rrovclial ad cocliiiri san-iiiilnc, piir^cl aqtia.
Ilic ih.o |;iirpiirciiin , noiirni pro noininc Cicsi

Marlyriuni pnlclira inorlo Inlnc viii.

Ilic cliain llqnido flnil Iiidnlgcnlia lonlo,

Ac veleres maculas diluit amne iiovo.
Qul cuplt aeternum cceli conscendere regnum ,

IIuc veniat sitiens : ecce parata via est.

Ante coronali scandchant ardna lesles

Alria nnnc lolne cclsa pelunl
, anluiic.

Spiiilns aelherio solilus dcscundcre lapsii,

Ut dedcral palinam , slc Iribuil vcniam.
Ilanrit lcrra sacros ant ionle ant sanguinc rorcs,

Exundaliiue suo jngilcr uda Dco.

Ipse loci cst doinlnns, ialt.-rnm cul vulncrc utroqne
Ilinc cruor elTusus fluxit, et indo laiex.

Ibilis hinc , ut quisquc potcst , pcr vulncra Christi

Eveclus gladlis altcr, et alter aquis.

HlMiNUS IX.

IN PASSIONEM SANCTI CASSIANI

FOROCORNF.LIENSIS.

Sylla Forura slaluit Cornelius : hoc lia^J nibem

Vocitaut ab ipso condiloris QOtnine.
Hic D*ihi, cnm pelerem le, rerum maxima Roma,
 , ,

4o8 A. PnUDENTII

Sj)cs csl oborta prospcrum Chrislum fore.

Slralus huuii lumulo advolvebar, quem sacer ornat

^larlyr, dicato Gassiauus corpore.
l)um hicrymans mccum rcpulo mea vuincra, et omnes
\ ilre hibores, ac doloruin acumina :

Erexi ad cochim raciem , stetit obvia contra

Fucis colorum picla iinago martyris,
Plagas niillc gcrens, totos h^cerata per artus,
Ruplani niinulis projferens punctis cutem.
Innumcri circum pueri, miserabile visu ,

Confossa parvis membra figel)ant slilis :

Lnde ,
j)ugillares sohti percurrere ceras
Scholare murmur annotanles scripserant.
.Edifuus consullus ait : Quod prospicis, hospes
Non cst inanis aut anilis fabula :

Historiam ])iclura refert, tjuae tradita libris,

^ oram votusli lemporis monstrat fidcm.

Prasfuerat sludiis pucrilibus , et grcge mullo
Septus, magisler litterarum sederat.
Verba nolis brevibus comprendere cuncta peritus ,

llaptimque punctis dicta prrcpclibus soqui.

Aspera nonnunquam prrccepta et tristia visa

Impube vulgus moverant ira et metu.

Doctor aniarus cnim discenti sernper ephebo ,

^cc dulcis ulli disciplina infanticC est.

Ecce , fidem quatiens tempestas steva ,

premebat
Plebem dicatam ChristiannR gloriaj.
Extrahilin^ cnetu e medio modcrator alumni
Grcgis, quod aris supplicare spreverat.
Poonarum artifici quairenti, quod genus artis
V ir nosset alto tam rebellis spiritu ,

Picspondent : Agmcn tencrum ac pucrllc gubernal,

Fictis notare verba signis imbnens.
 , ,

PlilU STEPUANO.X. 4^9

Ducitc, conclamat, captivum diicitc, cl nllro
Donclur ipsis verberator parvulis.
Ut libet iHndanl, lacerent impune, manusque
Tin^ant maj|;islri feriafas sanguine.
Luclum discipulis, volupe est*. ut prsebeat ipse
Doclor scvcrus quos nimis coercuit.
Vincilur po.st tcrga manus, spolialus amlctu :

Adcst acutis agmen araiatum stilis.

Quantum quisque odii tacita conceperat ira ,

Effundit ardcns felle tandem libero.

Conjiciunt alii fragiles inqne ora tabellas

Frangunt : relisa fronle lignum dissilit.

Buxa crepant cerata, genis impacta cruentis,

Rubetqne ab ictu curta ct humens pagina.
Indc alii stimulos et acumina ferrea vibrant,
Qua parte aratis cera sulcis scribilur :

Et qua secti apices abolentur , et iTquoris hirti

Rursus nitcscens innovatur area.

Hinc foditur Chrisli confcssor , el iude secatur :

Pars viscus intratmolle, pars scindit cutem. '

Omnia membra manus pariler fixere ducentae ,

Tolidemquo giilta^ vuhierum stillaul simuL

Major lorlor erat , qui sumn)a pupugerat, infans,
Quam qui profunda perforarat viscera.
lilelevis, qnoniam percussor morte ncgata
Saevire solis scit dolorum spiculis.
Hic quanlo inlerius vitalia condila pulsat
Phis dal medelne; dtun nerem props applicaf.
Esle, pccor, htrtes , ot vincile viribns annos :

Quod dofit rcvo , s!ippleat criidelita*.

Sed male conatus tener infirmusque laborat ;

' Sic Pl.T.Uiis Ilud. Afl. IV. Scei). i. vers. i. liene factnni, rt lolnpe cst,
id esl , jncun(iw:n rst , hodic me his indHcrciifis retulinsc aitxilium.
4 10 A. PnUDEKTII

Tormnnla crcsciinl , (Imn faliscil cnrnirex.

Qnid j:en)is? exclanial (|ni(!nin : Inle ipso magi&lcr

Isind dedisli fcrrnni , el aima^li manns.

Reddimii* cccc libi lam millia mnlla nolarnm,

Qnam stando, (lendo, lc doccnlc cxccpinuis.
Non polcs irasci quod scrihimus ipscjubebas,
, :

Nunquam quictum dcxtera ut rerret slilum.

Non petimus totics le pr.Tceplore nc;:ata8,
Avare doctor, jam scholarnm ferias.

Panj^erc puncia libct, snlcisque inlcxerc suleos,

Flexas catcnis impcdirc virgulas.
Emendes licet inspectos longo ordine versus,
Mendosa forte si quid erravit manus.
Exerce imperium jns est libi pleclere culpam
:
,

Si quis luorum te nolavit segnius.

Talia ludebant pueri per mcmbra magislri,
Nec longa fessum pccna solvebat virnm.
Tandcm luclanlis n)isera[us ab aclhere Chiislns,
Jnbct resolvi p<^cloris ligamina.

DifTicilesquc moras anlm.T , ac rclinacula vilaB

Relaxal, arclas ct lalebras expcdit.

Sanguis, ab inlcrno venarum fonle patenles
Vias seculns, de.«eril praccordia :

Tolque foraminibus pcnelrali corporis exit

Fibraruin anhclans ille vilalis calor.
Hoec sunt, qucc liquidis expressa colorlbus , hospes,
Miraris : ista est Cassiani gloria.
Suggere , si qnod babes juslum vel amabile votum,
Spes si qua tibi cst , si quid intus aesliias.

Aiidit, crede, preccs Marlyr prospcrrinuis omncs,

Ralasqno redilil, qnasvidel probabiles.
Pareo, complcctor lumulum, lacrymas quoque fundo:
Allar tepescit ore , saxum pectore.
 , ,

TT.T.l STEPnAXO^. 4' »

Tiinc nrcann mel prrcmsoo cnncla liihorls :

Tnnc, finod j)cl(]):ini, «jnod liiiicbiun , ntnrmnro :

El |iosl lcr-^a (iomiin» (lnhi.i snh sorlo rtliclam ,

El S|)cm rnliiri sorl',; iiiilaiilcin boni.

Andior, nrbem adeo, dcxli is sncccssibns ntor :

Domum rcverlor, Cassianum praedico.

imilMS X.

IN PASSIONEM S. ROMAM MARTYRIS.

RoMANE, Chrlsli forlis asscrtor Dei

Elingnis orls or<;annm fautor movc :

Largirc complnm carmen Infanllsslmo :

Fac nt luarum mira landnm concinam :

Nam scis ct ipsc posse mnlos cloqul.

Plcclrum palali ct fancium scevns libi

Torlor reviil^Il : nec tamcn slbmlinm

Indlxit oii, (juo raleharls Denm.
V(!X xcrilalis lc-lis cxlingui uc({ult
Ncc si rccisis palpltet mralibns.
Sic noslcr haercns scrmo lingna dcblli
Balbntlt , ct modis laborat absonls :

Scd si snperno rorc rcspcrgas jccur,

Et splrltall laclc peclns Irrigcs ,

Vox impcdiios ranca laxabit sonos,

Evangr-lista scripslt, ipsuin talla
Prjeccpla Mcssiam deilissj Apostolls :

Nolile vcrba, cum sacramenlnm mconi

Erit caneodum provideuler ,
({uxrere 5
 ,

4l2 A. PRUDKNTII

Ego imparalis, quae loquanlur, suggeram*.

Sum mulus ip?e sed potens facundiae :

Mea lingua Chrislus luculenlc disseret :

supremo spiritu
Ipse explicabit quos
Docmon lumultus, dum domatur, moverlt,
Furore pestls pejor in novissimo.
Sic vulneralus anguis iclu spiculi
Ferrum remordet , et dolore saevior,
Quassando immoratur dentibus
pressis :

Hastile fixum sed manet protundius ,

Nec cassa sentit morsuum pericula.

Galerius urbis forte Piomanae slatum
Ductor regcbat , ut refert anliquitas ,

Immilis, atrox, asper, implacabiiis :

Edicta late mundum in omnem miserat

Christum negaret ,
quisque^ mallet vivere.
Haec ille s.erpens ore dictat regio ,

Qui morluorum dc sepulcris exiens

Clamat Quid ante tempus advenlu
: cilo

Mea regna solvis ? parce , fili Allissimi,

Vel possidere corda porcorum jube.
Praefectus istis imminens negoliis

Asclepiades, ire mandat milites

Ecclesiasten usque de sacrariis
Raptare plebem, raancipandara vinculis ,

• Evangelistascripsit Mallhseus , x, 19. « Cum autem tradeot vos .

no-
» litc coKitare quomodo aut quid loquamini : dabilur cnim vobis, in iila

» hora, qiiid loquamini. »

» Vcrbum, quhque , duriiis «ane po.silum est pr» quisquh. Ausomus
tamen eadcm u«us cst lo:juela in Sapient. Carm. 5ii, vers. 5.

Pnrrit qui.^que mali<; ,

pei dere vult bono?.

Et in e:'pi(line criici afpvo , Ed}!!. vi , vers. 63.

Se quisqiic ab^^olvere gestit .

Transferat iit pro]iri;is aliena in «rimiiia culp-3».

 ,, ,:

Ni cliscipllnam Nazarenam respuat.

Mox ipsc tenipluni cogitaus irrumpere,
Et dissipare sancta sanctorum studens,
Armis profanus praeparabat impiis
Altaris aram funditus pessumdare,
Foresque et ipsas in ruinam solvere.
Praecurrit index his repenle cognitis
Romanus, acris heros excelleutifC,

Venire in armis perduclles nuntiat,

Animos pavenlum proeslruens hortatibus ,

•Stent ut parali, ncve cedant turbini.

Conspirat uno foederatus spirllu
Grex Christianus , agmen imperterrllum
Matrum, virorum parvulorum, virginum
,
:

Fixa el staluta est omnibus scntentia

Fidem lueri, vei libenter cmori.

Refert repulsus milcs ad subselha,

Plebis rebellis esse Romanum ducem
Flagrare cunctos pervicaci audacia,
Jugulos retectos obstinate opponere
Quo gloriosa morte forles oppetant.

Praeceps jubetur inde Romanus rapi,

Solusque, ut incitator et fax omnium
Pro contumaci plebe causam dicere.
It non resistens, seque vinciri petit
Flexas et ultro torquet in tergum manus.
Amor coronae pene praevenit trucem
Lictoris artem , sponte nudas ofTcrens
Costas, bisulcis exsecandas ungulis.
Irrumpit altumlimen, et pr.-wconibus
Stupore mutis , ipse tortorem trahit.
Astanti ob ora slc t) rannus incipit
Infame monstrum, vilis, Inlestabilis,
 : , ,

4l4 A. PnODBKTlI

Tii venlllnlor nrbis , el vulgi lcvls

Procolla, iiieulcs Iiif|iiicliis inuljilos,

Ne sc iinpcrlln liirba dedal legibiis.

Popiiliuc qiildtlain snb colorc gloria;
Illillcrala crcdidil IVccinenlia ,

Ll sc por .Tviim consecrandos anlnnicnt

Si bclla Divis, ccii Ciuianles, iiilVranl,

Vicli(|ne fliiininls obrnanlnr inonlinin.

lloc In parasli. j)crdile, spcclacnluui
Cladis crucnl.T; do nccandis clvibus,
Quos ut profanos, iinpiali cl s.vculi
Ueos, ncccssc esl lc inai;Islro Inlerficl :

Tu causa niorlls, lu malorum sijciiircr.

iNi fallor, acquum cst, ut quod auctor improbus
Tolerare mullos compnlisll, carnlfcx
In tc recurrat; proque lanlls c.Tdibus,
Qcix mox fulur.T, prlinus cxilinin luas ,

Fcras el Ipse, qnod fcrenduin snascras.

ills Ille conlra reddlt * ro libcro

Amplcclor, o pr.Tfeclc , ncc nic subtraho ,

Lt pro fidcli plebc solus iminoler,

Dignns snbire cuncla , si mc consulls
Qu.L'C<imque vcslra jnsscril crudelilas.
Inirurc sorvis idolornm ac dnDinonnm
Sanclam saltilis iioii IIccl noslra^ domum ,.

Nc j)olliialiir pr.rns r>raiidi IdCns :

Coiifido sanclo in Spiriln , niinqnam libi

Dandnm, ut bcalum llincn allingas pcdc.

iM fnrlc noslcr faclns, in noslrnin grrgcm

Mercai c snml : qiiod P^ilcr iaxll Oens.
Iiicciisns liis Asclf'pi;i,l('s jiisscial

Evisccraudum corpus cculeo cmiuus

 VERl STEPIIilSON. 4^^
Pendcrc, ct uncis vinculisqnc crcsccrc*.

Apparilores scd furenli sujrgcrunt

Illuui vetusla nobilem prosapia ,

Meritisqne nuiltis essc priniuui civinm.

Jubct amoveri noxialcm slij)ilcm

Plebcia claruin poena ne danmet virum.

Tundulur, inquit, lerga crobris iclibus,
Plumboquc cervix verbcrala cxlubcret.
Pcrsona quaHiuc compclcnler i)lcclitur,
Miigniquc refert , vilis an sil noiiilis :

Gradu reorum forma lormcnlis daliu'.

Pulsatus crgo Marlyr ilia grandiuc,

Poslquani inlcr iclus dixil bymnum plumbcos,
Ereclus infit : Absit, ut mc nobilcm
Sanguis parcnlum pracstet, aut lex curiae ;

Generosa Christi sccta nobilitat viros.

Si prima nostri quae sit in cunabulis
Origo lextu stemmatis recenscas,
Dci parcniis csse ab ore cocj)imus.
Cui quisquc scrvit, illc vcre csl nobiiis :

Palri rcbcllis, iuvcnilur degcner.

rionos dcindc slemmali acccdit novus,
Et splendor ingens, nt mogistratus, vcnit;
Si confilcndi uominis lcslcm probum
Signcnl iuusla fcrri ct iguis viilncra,

Et viin doloruia mors scqualur inciyta.

' Vide supra Hjmn. i , \ers. loS.

Crescitet su^pensiis i|>'c, vlnculis JjitPiitilni?.

Silius Ilalicus describens su|iiilicitini dc rcHHiilo T.i^i siiinptiim :

Prr Hr(t in

Se\ili.c rxienll , (|ii»iiUini turincnUi joliclnat,

(Ircveriint arliis.

Qui locus explicat meatein Prude.ilii.

 : , : ,

/jiO A. pr>rDKXTii

Cave benignus esse pcrvcrsc vclis,

Ncc mi r^missus lenilur pcperceris :

Incnmbc menibris, lortor, ut sim nobilis

His ampliatus si Iruar succcssibns,
Genus palris matrisque flocci rcccro.
Haec ipsa vestra dignitalum culmina
Quid esse censes? nonne ciusini Iranseunl
Fasces, secures, sella, practcxta et loga
Liclor, tribunal, et trccentti insignia,
Quibus tumctis, moxque delumcscitis ?
Cum consulatum initis, ut vernai solenl,
Pudet fateri , farre puUos pascitis :

Aquila ex eburna sumit arrogantiam

Gestator ejus, ac superbit bellnae
Inflatns osse , cui fignra esl alilis.

Jam si sub aris ad sigillorum pedes

Jaceatis infra sectilem quercum sili
,

Quid esse vobis aestimem projectius ?

Nudare plantas ante carpenlum scio
Proceres togatos , raatris Ideas sacris.

Lapis nigelius evehendus cssedo,

Muliebris oris clausus argenlo sedet
Quem dum ad lavacrum praeeundo ducitis
Pedes remotis atlerentes calceis
Almonis usque pervenitis rivulum.
Quid illa turpis pompa ? nempe ignobiles
Vos esse monstrat, cum Luperci curritis.
Quem servulorum non rear vilissimum,
Nudus plateas si per omnes cursitans,
Pulset puellas verbere iclas ludicro ?

Miseret tuorum me sacrorum et principum

Morumquc, Roma, sacculi summum caput.
Age explicemus, si placet, mysteria,
 PEP.I STl-PHANOX. 4 '7

Praefecte, veslra : jani neccsse est audias,

Nolis velis-nc, quid colatis sordium.

Nec lerret isla, qua tuaies, vesania,
Quod vultuosus, quod supinus, quod rigens,
Tormenta lethi comminaris asperi :

Sime moverc rebus uUis niteris ,

Ratione mecum non , furore, diuilca.

Jubes, reliclis Patris et Ghrisli sacris ,

Ut tecum adorem fceminas mille ac mares ,

Deos Deasque , dcque sexu duphci

Natos , «&potes , abncpotes editos;
Ut tot stuprorum sordidam prosapiam.
Nubunt puella3 sa^pe luduntur dolis; ,

Amasionum comprimuntur fraudibus :

Incesta fcrvent, furta moechorum calent :

Fallit maritus , odit uxor pellicem :

Deos catenaj colHgant adulteros.

Ostende , quasso ,
quas ad aras prajcipis
Vervece caeso fumet ut caespes meus ?

Delphos-ne pergani ? sed vetat paLx-slrici

Corrupta ephebi fama , quem vester Deus
EiTeminavit gymnadis iicentia.
Moxflevit impuratus occisum gravi
Disco, ct dicavit florulentum succubam.
Conductus idem pavit alicnum pecus :

Furem deinde perditi passus grcgis

Segnis bubulcus lcla et ipsa perdidit.

An ad Cybellls ibo lucum pineum ?

Puer sed obslat Gallus ob libidinem ,

Per trlste vulnus, perque sectum dedecus

Ab impudica; tutus amplcxu Dea^,
Pcr mulla MaLri sacra plorandus spado\
Conjicil Ch;iniiibr lus "icripsisse Prii-lenliurii :

LXU. iiy
 ;

41' l>U\Jni;!VTU

Sed, crcdo, inagni linien ampleclar Jovls,

Qul si cilclnr lcgibns veslris riuis ,

Laqneis niinacis iuiplicaUis Jnlia},

Luat severam vinclus et Scanliniam,
Te cognilore dignus ire in carcerem.
Quid aurcorum conditorem lemporum
Censes colendum ? qneni fugacem non negas
Latuisse furtim, dnm reformidat malum :

Qnem si bealc vivcre audit Jupiter,

Pleclat necesse est occulendi conscios.
Quid inter aras dissidentum numi^Rni
Pulas agcndnm? Martis indignabilur
Oirensa virlus. si colatnr Lemnius.
Junonis irani senliet, quisque ut Deum
Signo aut sacello consecrarit Hercnlem.
Dicis licenler haec poclas fingere
Sed suiit ct ipsi ta]il)us mystcriis
Tccum dicati; quodqno describunt, colunt.
Tu cnr piaculum tam libenler lectitas?
Cur in theatris tc vidente, id plauditur?
,

Cygnus stnprator pcccat inter pulpita :

Saltat Tonantem tauricornem ludius :

Spectator horum ponlilcx summus sedes,

Ridesquc et ipsc , nec negando dihiis,
Cum fama tanti poUuatur numinis.
Cur tu , sacrale, per cachinnos solveris,
Cum sc maritum fmgit Alcmenie Deus?
Meretrix Adonim vuhieratum scenica
Libidinoso plangit aiTectu palam :

Per multa Matris ara plorandus spado.

Quofl equidein noo existimaiim. Sensas est, ul miiii videlur, Alyn in pos-
terum plorandum per multa sacra, id csl, quotannis iu sacris Mdtris Dcum
dicalis.
 ,

pj;ri S'n:i'iiANOX. 4 '<J

Nec le hipanar Cypridis sanctae movet?

Quid, quod sub ipsis veiilas signis patet,

Formala in aere criminum vesligiis ?

Quid vult sigillum semper afTixum Jovi

Avis ministric ? ncnipe velox armiger
Leno , exolelum qui lyranno pertulit.
Facem recincla vesle praetendit Ceres.
Cur, si Deorum nemo rapuit virginem,
Quam nocte quaerens mater errat pervigil ?

Fusos rolantem cernimus Tirynthium :

Cur, si Neaerae* non fuit hidibrio ?

Quid rusticorum monstra detester Deuni

Faunos Priapos fislularum praesides
, , ,

Nymphas natantes, incolasque aquatiles,

Silas sub aho, more ranarum, lacu;
Divinitatis jus in algis vihbus ?
Ad haec colenda me vocas , censor bone ?

Potes-ne quidquam sanum sapis, tale , si

Sanctum putare? nonne pulmonem movet

Derisus, istas intuens ineptias,
Quas vinolentoe somniis fingunt anus ?
At, si quid usquam vanitatis mysticae
Nobis colendum est , ipse primus incipe :

Pronusque adora quidquid in terris sacri est,

Deos Latinos , et Deos iEgyptios,

Quis Roma lihat, quis Canopus supplicat.
Yenerem precaris ? comprecare et simiam.
Placet sacratus aspis yEsculapii?
Crocodilus , ibis , et canis cur disphcent ?

• Ncsera , nymplia : communi vocabulo quBelibet mulierculu merelriv.

Virgilius, Egtoi;. iii , ver«. 3. de Mgone :

Infelix sempcr ovis pecus ipse Neaeram l

Dum fovet , elc.

27.
 , , ,

/fiO A. MUDINTII

Appono porris reli{j;iosiis anilns ,

^ encraro acerbnm c;vpc, niorclax alliiim.

Fuliginosi liinrc placanlur Lares,

Et respuunlur consccrala oluscula :

Aut unde major esse majestas focis,

Quani nata in liorlis sarculalis credilnr,
Si numen ollis, nunicn et porris inest?
Sed pulchra rcs cst forma in are sculptills.

Qnid imprccabor oniclnis Grncci.x*

Quae condidcrunt j^enlibus slullis Deos ?

Forceps Myronis, Polycleli mallcus

ISalura vestrum est atque origo Ccelilum.
Ars seminandis eflicax crroribus,
Barbam rigcnlem dum Jovis circumplicat,
Dum defluentem leniler flcclens comam,
Limat capillos , ct corymbos Liberi,
Et dum Minervie peclus hydris asperat,
Injecit alram territis formidinem ,

IJt fulmen aeris, ceu Tonantis, horrcant :

Tremant venenum sibilantis Gor^ionae:

Pulent ephebum post Irinmphos Indicos

Ferire ihyrso posse cnm sit cbrius. ,

Tum, quod Dianam molle succinctam vident,

Venantis arcnm ])erlimescunt virginis.

Si forte vnltum Iristioris Ilcrcnhs

Liquore crispo massa fmxit fusills,

Clavam minari ni colalur, credilur.

,

Jam quis paventum corda terror occupat

Junonis iram si polite expresserit ?
Velul relorlis intuens obtulibus,
Averlat ora de litanlis hoslia ,

Lapis severa fronte menliliir minas.

Miror, quod ipsnm non sacraslis Mentorem
 , ,,

riiEI STJiPlIANON. 421

Nec lcmpliini et aras ipse Phidias habet ;

Fubri Dcoriim , vcl parcnles Niiminum,

Qni si caminis inslilissent scgnins,
Non cssel ulius Juppiler conflalilis.
Non erubescis, stuUc, pago dedite,
Tc lanla semper perdidisse obsonia ,

Quae Dis ineptns obtulisli lalibus

Quos Irulla, pclvis , canlliarus , sarlaglnes ,

Fracla et liquata conlulerunt vascula ?

Ignosco faluis hoec lamen vulgaribus,

Quos ]ana terret discolora in slipile ,

Quos snGpe salsus circulalor decipit :

Quibus omne sanctum est, quod pavendum rancid.!;

Edentularum canlilenaj suascrint.

Vos erudilos miror et doctos viros ,

Perpcnsa vita) quos gubernat reguhi

Nescire vel divina vel mortaHa
Quo jure constent : quanta majestas regat,
Quidquid creatum est, qnne creavit omnia.
Deus perennis, res inasstimabihs ,

Non cogitando non vidcndo clauditur

, :

Excedit omnem mentis humanae modum ,

Nec comprchendi visibus nostris valet,

Extraque et intus implct ac superfluit.

hitemporah*s, antc quam prinius dies :

Esse et fuisse semper unus obtinet :

Lux ipse vera , veri et auctor himinis :

Cum himen esset, lumen cfi^udit suum :

Ex hice fulgor natus hic est Fihus.

Vis una Palris, vis et una cst Filii
Unusque ab uno himinc splendor satus,
Plcno refulsit clarifalis huijinc.

Nalura simplex polict unius Dei;

 , , , :

43tt A. PnUDENTlI

Et, qnidc|uicl nscjiiam esl, una virtns condidit.

Cceluai , solumcjuc^, vim marini gurgitis ,

Globos dierum noclinmfjne praesides,

Ventos, procellas , fulgura , iuibrcs , nnbila,
Seplenlrioncs, Hespcros, roslus, nivcs
Fonles, prnioas , et mctalla, et flumina :

Praerupla , plana , montium convallia ,

Feras , volncres , reptilcs , nataliles ,

Jumenta, pccna, subjui;alei helluas ,

Flores , frnteta , germina , herbas , arbores ,

Quae snnt odori, qnaeqne vernant esui.

Haec non labore et arte molitus Deus,
Sed jussione ,
quam potestas prolulit.
Mandavit essej facta sunt, quae non erant.
Verbo creavit omniformem machinara :

Virtus paterna semper in Verbo fuit.

Cognostis ipsum nunc colendi agnoscitc ,

Ritum modnmque, quale sit templi genus,

Qua3 dedicari sanxerit donaria ,

Qnae vola poscat, quos sacerdotes velit

Quod mandet illic nectar immolarier.

/Edem sibi ipse menle in hominis condidit
Vivam, serenam, sensualem, flabilem,
Solvl incapacem posse, nec destructilem,
Pulchram, venustam, prseminentem culmine,
Discriminatis illitam coloribus.
IUic sacerdos stat sacrato in limine, ~

Foresque primas virgo custodit Fides,

Innexa crines vincnlis regalibus,
Poscit lilari victimas Chrislo ct Patri,
Quas scil placere, candidatas, simplices
Fronlis pudorem, cordis iunocentiam,
Pacis quielem , castitalem corporis
Dei timorem , regulam scienlise ,
 , , ,

rr,i\i STEPnANON. 4^3

Jejiiniorum parcitatem sobriam
Spem non jacentem, semj)er el largam manum.
Ex his amoenus hostiis surgit vapor,
Vincens odorem balsami, ihuris, croci,
Auras madentes Persicorum aromatum :

Sublatus inde ccelum ad usque loUitur,

Et prosperatum dulce delcctat Deum.
lianc disciplinaui quisquis infensus velat,
Vetat probatum viverc , et sanctum sequi :

Vetat vigorem mentis alte intendere,

Nostrique acumen ignis ad terram vocat,
INec excitari vim sinit prudentia'.

mersa limo cccitas gentilium !

O carnulenta nalionum pectora !

O spissus error ! o tenebrosum genus !

Terris amicum , deditum cadaveri,

Subjecta semper intuens, nunquam supra !

Furor-ne summus, uliima et demenlia cst

Deos putare, qui creantur nuptiis.'*

Rem spiritalera terrulenlc quferere,

Elementa mundi consecrare altaribus

Id, quod creatum est, conditorem credere ?

Deasciato supplicare stipili,

\ erris cruore scripta saxa spargero ,

Aras ofellis obsecrare bubulis :

Homines fuisse cum scias, quos consocras, *

Urnas reorum morticinas lambere?

Desiste, judex steculi, tantum nefas
\ iris jubere fortibusque et liberis :

Nil est auiore veritatis celsius.

Dei perennis numeu asserentibus
Nihil est pavori, mors et ipsa subjacet.

Dudum coquebal disscrcnte martyre ,

 ,,

4^4 A' PHUDF.NTII

Asclrpiades inlus irara subdolam ,

Slomachalns allo lclle , dum longnm silet,

Bilemque lcclis concipit prcccordiis,

Tandom lalenlis vim furoris cvomit :

Proh Juppiler I quid cst, quod ex hoc andio ?

Stat inler aras et Dcorum imagines,

Et, quod fatcri cogor, in medio foro
Tacenle memet, ac perorat pcrdilas ,

(^uidquid sacrorum cst ore foedans impio.

O fas priorum ! moris o prisci status I

Invenla rcgum pro salule pubh*ca

Pompiliorum noslra carpunt sa:cula.
Quis hos sophislas error invexit novus,
Qui non colendos esse DIvos dispulent ?

JNunc dogma nobis Chrislianum nascitur,

Post evolutos mlUe demum consulcs
Ab urbe Pioma ne rctexam : ^estoras.
Quldquid novellum non fuit.
surgit, ollm

Vis summa rcrum nosse Pyrrham consule.

?

Ubi isle vesler lunc erat summus Deus ,

Divum favore cum puer Mavorlius
Fundaret arcem seplicoUem Romulus ?

Quod Pioma pollet auspicalo condila

Jovi Slatori debet et Diis caeteris.

lloc sanctum ab aevo est, hoc ab atavis Iraditum :

Placanda nobis pro Iriumphis principis

Delubra, faustus ut secundet gloriam
Procinclus, utque subjugatis hoslibus
Duclor quietam frenct orbem legibus.
Acclngcre ergo, qulsquis es, ncqnisslmo,
Pro principali nobiscum Deos
rite

Orare vel,
vila quod
: hoslem publicum
Puli nccesseest, solve pcenam sanguiue.
 ,, , :

PKni 8TKPHAN0N. 4^5

Sprevlsso templa, respuisse est principem.
Tiinc illc : Nnnquani pro salule, et maximis
Fortissimisque principis cohorlibus
Alilcr precabor, quam fidele ut militent,

Christique lymphis ut renascantur Patri

Capiant et ipsum coelJtus Paraclltum :

Lt idolornm respuant caliginem,

Cernant ut ilhid hjmen acternae spei,

Non succulenlls influens obtulibus,

Nec corporalcs per feucstras emicans
Pnris scd intns quod relucet menlibus.
Pnpilla carnis crassa crassum perspicit,
Et res caduca, quod resolvendum est, videt

Liquidis videndls aptus cst animae liquor :

Natnra fervens sola, ferventlsslmre

Divinitalis vim coruscantem capit.

Hoc opto himen imperator novcrit

Tnus meusque si velit fieri meus
, :

Nam si resistit Chrlstlano nomlni,

Meus ille tahs impcrator non erlt :

Scelus jubenll, crede, nunquam serviam.

Slatls , minlstrl, chimltans judex ait,
Slalis , mannsque contlnelis vindlces ?

Non rnpta sulcis dissecalis viscera?

Anlmam nec intus abditam rimamini
Ernplt unde vox profana in principem ?

- Scindunt utrnmque mihtes teterrimi

Mucrone hiulco pensilis latns vlri,
Sulcant per artus longa Iractlm vulnera,
Obliqua rcclis , recla transversls secant;
Et jam retectis peclus albet o«sibus.
Nilendo anhelant, dllllaunt sudorlbus,
Cum sit quietus heros, in qucm saeviunt.
 ; :, , ,

4^0 A. rRUDENTIl

Ilacc Inter addit sponlo Roinanus loqui :

Si qM.Tris , o prnefeclo , veruni nosccrc ,

IIocomnc, qiiidquid lancinaniur, non dolet :

Dolct, quod error peclori insedit luo ,

Populos quod islos tcciuii Iraliis perditos.

Currunt liequenlcs undique ad spcctaculum
Gentile vulgus , heu gemenda corpora
, ,

Crudumquc noslrae sorlis exemplum tremunt.

Audite cuncti : clamo longe ac praedico :

Emilto vocem de catasta eclsior :

Chrislus palernfe gloriae splendor, Deus

Rerum creator, noster idem particeps
Spondet salutem perpelem credentibus.
Animae salutera , sola quae non occidit,
Sed juge durans dispares casus subit,
Aut luce fulget , aut tenebris mergilur.
Christum secuta Palris intrat gloriara :

Disjuncta Christo , mancipatur tartaro.

Curanda mercis qualitas , quaenam raihi

Contingat olim perpetis substantiae :

Nam membra parvi pendo quo pacto cadant

Casura cerle lege naturae suic.

Instat ruina : quod resolvendum est, ruat.

Nec dislat, ignis et fidiclae saeviant,

An corpus aegrum languor asper torqueat,

Cura saepe morbos major armot saevitas.

Non ungularum lanta vis latus fodit

Mucrone, quanto dira pulsat pleurisis.

Nec sic inusta laminis ardet cutis

Lt fcbris atro felle venas exedit
Vel summa pellis ignis obductns coquil,
Papulasque fervor aestuosus excilat
Credas cremriri slridulis cauieribus.
 , ,

PERI STEPnANON. 4^7

Miseriiin putalls , qnod rctorlls pendeo
Exlcnlus ulnis, quod rcvelluntiu- pedes,
CoQipago nervis quod sonat crepantibus :

SIc ejulantes ossa clamant dividi

Nodosa lorqnet quos podagra et arthrisis.
Horretisomnes hasce carnificum manus.
Num mitiores sunt manus medentium ,
Laniena quando saevit Hippocratica ?
Vivum secatur viscus ct recens cruor ,

Scalpella tingit, dum pulredo abraditur.

Putate ferrum triste chirurgos mels
Inferre costis quod secat salubriter.
,

Non est amarum quo reformatur sahis

, :

Yidentur isti carpere artus tabidos,

Sed dant medelam rebus intus vividis.
Quis nescit autem quanta corruptela , sit

Contaminatne carnis ac solubilis ?

Sordet, tumescit, liquitur, foetet, dolet,

Inflatur ira, solvitur libidine :

Plerumque felle tincta livores trahit.

Aurum regestum nonne carni acquirilur ?

IUusa vestis, gemma, bombyx, purpura,

In carnis usum mille quaeruntur dolis :

Luxus vorandi carnis arvinam fovet :

Carnis voluptas omne per nefas ruit.

Medere, quaiso, carnifex, tantis malis :

Concide, carpe fomilem peccaminum :

Fac, ut resecto debllis carnis situ ,

Dolore ab omni mens supersit libera

Ne gestet ultra , quod tyrannus ampulet.
Nec terrearis turba circumstantium :

IIoc perdo solum ,

quod peribit omnibus,
Regi , clienli ,
pauperiquc, el diviti ;
 :

42S A. PiaOENTII

Sic vernularum^ sic senalorum caro

Tabescit, imo cum scpulcro condita est.

Jactura vilis mordct et damnum leve,

Si, quo carendura est, perdere extimcscimus :

Cur, quod necesse est, non voluntas occupat?

Nalura cur non vertit in rem gloriae ?
Legale damnuni deputemus proGmiis.
Sed praimiorum forma qnae sit fortibus
, ,

Yideamus: illa nempe qua3 nunquam perit.

Coelo refusus subvolabit spiritus ,

Dei parenlis perfruetur lumine ,

Regnante Christo stans in arce rcgia.

Quandoque ccelum, ceu liber, plicabilur,

Cadet rotalisolis in terram globus ,

Sphoeram ruina menstrualem dcstruat

Deus superstcs solus, et jusli simul

Cum sempilernis pcrmanebunt Angelis.

praesens ntile, o prudens homo
Conlemne ,

Quod terminandum, quod rclinquendum est tibi

Omittecorpus, rem sepulcri et funeris :

Tendc ad futuram gloriam, pcrge ad Deum :

Agnosce qui sis: vince mundum ct sa^culum.

Vix dum elocutus martyrhanc percgerat

Orationem, cum furens inlerserit
Asclepiades : Vertat ictum carnifex
In os loquentis; inqnc maxillas manum ,

Sulcosque acutos et fidiclas transferat.

Verbositatis ipse rumpatur locus,

Scaturientes perdat ut loquacitas
Scrmonis auras, perforatis follibus ,

Qiiibus sonandi nulla lex ponit modum •

Ipsa et loquenlis verba torqueri volo.

Implet jubentis dicta lictor impius:
 , ,

PERI STIiPn\NOiX. • 4*^9

Charaxat ambasungulis scribcntibns

Genas, crucntis et secat faciem notis :

liirsuta barbis solvitur carptim culis,

Et mentum ad iisqne vultus omnis scinditur.
]\lartyr fluentem fatur inter sanguinem :

Grates tibi, magnas debeo,

o pra?fecte,
Quod multa pandens ora jam Christum loquor :

Arctabat ampli nominis praeconium

Meatus unus, impar ad laudes Dei.
Piimas patentes invenit vox edita,
Multisque fusa ricliljus reddit sonos
Hinc inde pkires, etprofatur undlque
Christi Patrisque sempiternam gloriam.
Tot ecce laudant ora, quot sunt vuhiera.
Tali repressus cognitor constantia ,

Cessare pcenam praccipit : tunc sic ail :

Per solis ignem juro, qui nostros dies

Pieciprocatis administrat circulis
Cujusrecursu lux ct annus ducitur,
Ignes parandos jam tibi tristis rogi,
Qui fine digno corpus istud devorent
Quod perseverans tam resistit nequiter
Sacris vetustis, nec dolorum splculis

\ iclum fatisclt, fitque pcenls fortlus.

Quis hunc rigorem pectorl Injeclt stupor?

Mens obstinata est, corpus omne occalluit :

Tantus novclli dogmatls regnatfuror.

HIc nempe vester Christus haud ollmfuit,
Quem tu faterls ipse suflixum cruci.
Ilffic illa crux est ominuin nostrum salus,
Romanus inquit : hominis haec redemplioest.
Scio incapacem te sacramentl, impie,
Non posse caecis senslbus mysterium
 : , ,

^3o A. PRUDBNTII

Haurire nostrum : nil diurnum noxcapit.

Tamen in tenebris proferam claram facem.
Sanus videbit, lippus oculos obteget :

Removete lumen, dicet insanabilis :

Injuriosa est nil videnti claritas.

Audi, profane, quod gravatus oderis.
Regem perennem Rex perennis protulit
In semanentem, necminorem lempore,
Quia lempus illum non tenet: nam fons retro
Exordiorum estetdierum, et lemporum,
Ex Patre Christus hoc Pater, quod Filius.
:

Hic se videndum prseslitit mortalibus :

Mortale corpus sumpsit immortalitas,

Lt, dum caducum portat ajternus Deus ,

Transire nostrum possit ad ccelestia :

llomo est peremptus, et resurrexit Deus.

Congressa mors est membra gestanti Deo :

Dum noslra tentat, cessifc immortalibus :

Stultum putatis hoc , sophistae saecuU :

Sed stulta mundi summus elegit Pater ,

Ut stultus esset saeculi, prudens Dei.

Antiquitatem Romuli, et Mavortiam
'
Lupam renarras, primum etomen vulturam :

Si res novellas respuis, nil tam recens :

Vix mille fastis implet hanc setatulam

Cursus dierum conditore ab augure.
Sexcenta possum regna pridem condita
Proferre tolo in orbe, si sit otium,
Multo ante clara, quam capellam Gnossiam
Suxisse fertur Juppiter, Martls pater
Scd illa non sunt, haec et olim nou erunt.

Crux ista Christi, quam novellam dicitis

Nascenlemundo factus utprimum est homo
 ,:, , ,

PliRI STi;PHANO?C. 4^1

Expressa slgnis, expcdita est lilleris :

Advenlus ejus mille per miracnla

Praenunliatus ore vatum consono.
Reges, prophetae, judices, et priucipes ,

Virtule, bellis, cultibus, sacris, slilo,

Non destiterunt pingere rormam crucis.
Crux prasnotala, crux adumbrata est prius

Crucem vetusta combiberunt soccula.

Tandein retectis vocibus propheticis ,

/Etate noslra comprobala anliquitas

Coram refulsit ore conspicabili,

]\e fluctuaret veritas dubia fide,

Si non pateret leste visu comminlis.
Hinc nos et ipsum non perire credimus
Corpus, sepulcro quod vorandum traditur ;

Quia Chrislus in se mortuum corpus cruci

Secum excitatum vexit ad solium Patris,
Yiamque cunctis ad resurgendum dedit.
Crux i'la nostra est, nos patibulum ascendimus,
Nobis peremptus Christus, etnobisDeus
Christus reversus, ipse qui moriens homo est:
Natura duplex moritur et mortem domat
Redilque in illud, quod perire nesciat.
Dixisse pauca sit satis de mysticis
Nostrae salutis, deque processu spei.
Jam jam silebo : margarita spargere
Christi vetamur inter immundos sues
Lutulenta sanctum ne terant animalia.
Sed, quia profunda non licet luctarier

Ratione lecum, consulamus proxima :

Interrogetur ipsa naturalium

Simplex sine arte sensuum scnteutia
Fuci iofperitus fac ut adsit arbiter.
 , , :

432 A. PULDENTII

Da septuennem circiterpnerum aut minus,

Qul sit favoris liber, ct non andcrit
Qnemqnam, nec ullnm mentis in vitium cadat
Periclitemur qnid recens infanlia
Dicat seqnendnm, qnid novus sapial vigor.
Hanc ille sancti Martyris vocem libens
Amplexus unum de catcrva infanlinm
,

Parvnm> nec olim lactc depulsum capl ,

Captumqne adesse praeciplt. Quidvis roga ,

Inquit seqnamur, qnod probarit pnsio.

:

Romanus ardcns experiri inncxiam

Lactentis orls indolem : Filiole, ait,

Dic qnid videtur esse verum et congruens ,

Unum-ne Christum colere, et in Chrislo Patrem ,

An comprecari mille formarum Deos ?

Arrlsit infans, nec moratus retulit :

Est quidquid iUud, quod ferunt homlnesDeum ,

Lnum esse oportet, et, qnod uni, est unicum.

Cum Christus hoc sit, Christus est vcrus Deus.
Genera Deornm mnlta nec pneri putant.
Stupuit tyrannus, sub pudore fluctuans ,

Nec vlm decebat innocenti rctaluloe

Inferre leges, ncc loquenti talia

Furor sinebat cfTeratus parcere.

Quls auctor, inqnit, vocis est hujns tibi?

Pvespondit ille : Mater, et matri Dcus.
Illa ex parente Splritu docta imblblt
Quo mc inter ipsa pasceret cnnabula :

Ego , ut gemellis uberum de fontibus

Lacparvus hausl, Christum ct hausi credere.
Ergoipsa mater adslt, exclamat, cedo,
Asclepiiides; disciplinae et exllnm
Tristem suae magistra spectct impia ,
 , : :

PEKI sti:ph\no>'. 4^3

Male erudili lorquealur runere

Infantis orba ; quemque corrupit, fleal.
Absit, rninistros vilisut muliercula
Nostros latiget. Quantulus autem dolor
Vexabit artus, mortis auxilio brevis !

Oculi parentis punientur acrius

Quam si cruenta membra carpant ungulae.
Vix haecprofatus, pusionem praecipit
Sublime toUant, et manu pulsent nates :

Mox et remota vesle virgis verberent,

Tenerumque duris ictibus tergum secent,

Plus unde lactis quam cruoris defluat.
QucC cautes illud perpeti spectaculum ,

Quis ferre possit aeris aut ferri rigor?

Impacta quotles corpus attigerat salix ,

Tenui rubebant sanguine uda vimina ,

Quem plaga flerat roscidis livoribus.

Ferunt minaces verberantium genas

Illacrymasse, sponte demanantibus
Guttis per ora barbarum frementia,
Scribas et ipsos, et coronam plebium,
Proceresque siccis non stetisse visibus.

At solamater hiscelamentis caret,

Soli sereno frons renidet gaudlo :

Statimpiorum corde pictas forlior, •

Amore Christi, contumax doloribus ;

Firmatque sensum mollis indulgentiac.

Sitire sese parvus exclamavcrat
Animae aestnantisardor in cruciallbus
Hoc exigebat, lymphae ut haustum poscerel:
Quem lorva mater eminus irisli inluens
Vultu , et severis vocibus sic increpat

Pulo imbociilo , nate, lurbaris melu,

LXII, «8
 ;, , :,

434 A« rr.UDMNTII

Et te floloris horror aflliclum domat :

Non hanc nieorum viscerum stirpem fore

Deo spopondi non in hanc spec gloriae
:

Te procreavi, cedere ut letho scias.

Aquam bibendam postulas, cum sit tibi

Fons illc vivus praeslo, qui semper fluit,

Et cuncla solus irrigat viventia ,

Intus forisque spiritum et corpus simul

yEternitalem largiens potantibus.
Venies ad illnd mox fluentum, si modo
Animo ac mcdullis solus ardor acstuet
Videre Christum : quodsemelpotum aftatim
Sic sedat omnem pectoris flagranliam ,

\ita ut beata jam silire nesciat.

Hic, hic bibendus, nate, nunc tibi est calix,

Millc in Bethleem quem biberuntparvuli

Oblita lactis, et papiliarum inimemor
^tas amaris, mox deinde dulcibus
ReJecta poclis, mella sumpsit sanguinis.
Exemplum ad Istud nilere, o forlispuer,
Generosa proles matris et potentia :

Omnes capaces essc virtutum Pater

Mandavit annos : nemincm excepit diem,
Ipsis triumphos annuens vagitibus.
Scis, saipe dixi, cum docenli alluderes
Et garrulorum signa verborum darcs,
unicum
Isaac fuisse parvulum palri
Qui, cum immolandus aram el ensem cerneret,
Lltro sacranli colia praebuerit seni.
Narravi et iliud nobile ac memorabile
Cerlamen, una matre quod seplem cditi

Gessere pueri, sed tamen factis viri

Ilorlanlo eadcm matrc, in ancipili exitn

 , ,

PERl STEPHANON. 4^5

Pcenae et coronaesanguini ut ne parcerent.
Videbat ipsos apparatus funerum
Praesens suorum, ncc movebalur parens,
Laetata quoties aut olivo stridula
Sartago frixum torruisset puberem ,

Dira autcremasset laminarum impressio.

Gomam cutemque vcrlicis revulserat

A frontc torlor, nuda testa ut tegmine

Cervicem ad usque dehonestaret caput.
Glamabat illa : Patere, gemmis vestiet
Apicem hunc corona regio ex diademate.
Linguam tyrannus amputari jusserat
Uni ex ephebis : mater aiebat : Satis
Jam parta nobis gloria est : pars optima
Deo immolatur ecce noslri corporis :

Digna est fidehs lingua qusB sit hostia.

Interpres animi , enuntiatrix sensuuiu ,

Cordis minislra, prasco operti pecloris,

Prima ofTeratur in sacramentum necis,
Et sitredemptrix prima membrorumomnium,
Ducem dicatam mox sequentur caetera.

His Machaba30s incitans stimulis parens

Hostem subegit subjugatum seplies ,

Quot foeta nalis, tot triumphis inclyta :

Me parlus unus ut feracem glori» ,

Mea vita praestet , in tuaestsitum manu.

Per hujus alvi fida conceptacula ,

Per hospitalem mcnse bis quinolarem;

Si dulce nostri pectoris nectar tibi
Si molle gremium ,
grala si crepundia;
Persiste, et horum munerum auctorem assere.

Quanam arle nobis vivere intus cceperls ,

Nihihimque, et illud unde corpus, nescio :

s8.
 !

436' A. PRUDliNTlI

Novit animalor soliis et factor lui :

Impeiidcre ipsi, cnjus orlus muncrcos :

Bene in datorem , quod dcdit, rcfuderis.

Talia canente malre , jam Lnctus pucr
Yirgas strepentes ct dolorem verberum
Ridebat : hic tiim cognitor pronuntiat :

Claudatur infans carcere , et lanti mali

Romanus auctor torqueatur acrius.
Illum recentes per cicatricum vias
Denuoexarabant , quaque acutum traxerant
Paulo ante ferrum , mox recrudescentibus
Plagis apertas persequebantur notas,
Quos jam superbus* victor ignavos vocat.
O non virile robur! o mollcs manus
l nam labantis dissipare landiu
Yos non potesse^ fabricara corpusculi?
\ix jam cohaeret nec lamcn penitus cadit,
:

Vincens lacertos dexlerarum inertium.

'
Citius cadaver dentibus carpunt canes,
Longeque morsus vulturum efficacior

Ad devorandas carnis offas mortuac.

Lan2;uetis imbelli fame, ac fatiscitis :

Gula est ferina, sed socors edacitas.

'
Hic stiperbui sumitur pro, excelienli ,
praestanti ,
quod eliatn usur-

parunt quandoque veteres. Horat. Carm. lib. i , Od. xxxv, vers- 3.

vel superbos

Verlere funeribus triuniphos.

Virgilms, /Eneid. lib. i,vers. 2.5.

Hinc populum late re;?em belioque superbum

Venturum excidio Lybias.
Alque in eamdem sententiam alibi Prudentius ipse.

• Lucrelias eliam potesse pro posse posuit. Sic cnim, lih. i, vers. 606.

Quod si forte ulla crcfinnt ra'.ioiic potesse.

 , : ,,,, ,

PERI STEPHANON. 4'^>

Exarsilislis turbida ira judicis,

Seque supremam concitat sententiam
in :

Si te morarum pcBnitet, finem citum

Subeas licebit ; ignibus vorabere
Damnatus, et favilla jam tenuis fies.

Abiens at ille, cum foro abriperent virum

Truces ministri , pone respectans ait

Appello ab ista, perfide, ad Christum meum

Crudelitate , non metu mortis tremens
Sed ut probetur esse nil, quod judicas.
Quid differo, inquit ille, utrosque perdere
Puerum ae magistrum, complices sectae impiae ?

Gladius recidat vile vix hominis caput

Infantis; istum flamma vindex concremet :

Sit his sub uno fine dispar exitus.

Perventum ad ipsum caedis implendae locum ;

Natum gerebat mater amplexu et sinu,

Ut primitivum crcderes foetum geri
Deo ofTerendum sancti Abelis ferculo
,

Lectum ex ovili puriorem caeteris.

Puerum poposcit carnifex : mater dedit,
Nec immorata estfletibus tantum osculum :

Impressit unum. Vale,ait, dulcissime;

Et cum beatus regna Christi intraveris
Memento malris ,
jam patrone ex filio.

Dixit : deinde, dum ferit cerviculam

Percussor ense , docta mulier psallere
Hymnum canebat carminis Davidici :

Pretiosa sancti mors sub aspectu Dei,

Tuus ille servus, proles ancillae tuae.
Talia retexens cxphcabat pallium ,

Manusque tcndebat sub ictu et sanguine ,

Venarum ut uiulam produam mananlium ,

 ;

438 A. PnUDEISTlI

Et palpitantis oris exciperet globiim :

Excepit, et caro applicavit peclori.

At parle campi ex allera immanem pyram
Texebat uslor fumidiis pinu arida ,

Sarmenta mixtim subdita et foeni struera

Spargens liquato rore ferventis picis ,

Quo flamma pastu cresceret ferocius.

Et jam retortis brachiis furca eminus
Romanus actus ingerebatur rogo :

Scio , non futurum ut concremer,

inquit ille,
Nec passionis hoc genus datum est mihi
Et restat ingens quod fiat miracuhim.
, ,

Haec ejus orsa sequitur immensus fragor

Nubls ruentis nimbus undatim nigro
:

Prseceps aquarum flumine ignes obruit.

AluDt olivo semicombustas faces;
Sed vincit imber jam madenlem fomitem.
Trepidare teler carnifex, rebus novis
Turbatus , et qua posset arle insistere ,

Versare torres cum favillis humidis,

Prunas maniplis confovere stuppeis,
Et semen ignis inter undas quaGrere.
Quod cum tumenti nuntiatum est judlci,

Commovit iram fellis implacabilis :

Quousque tandem summus hic nobis magus

Illudet, inquit, Thessalorum carmine,
Poenam peritus verlere in ludibrium ?

Fortasse cervix , si secandam jussero

Flecti sub ensem , non patebit vulneri :

Vel ampulatum plaga collum dividens

Rursus coibit ac reglu linabitnr,
Humerique vertex eminebit addilus.
Tentemus igitur ante partem quampiam
 rEni STEPHANON. 4-^1

Truncare ferro corporis superstitis,

Ne morle simpla criminosus multiplex
Cadat, vel nna perfirkis cacde oppetat :

Quot membra gestat, tot modis pereat volo.

Libet experiri , Lcrna sicut tradilur,
Ltrum renatis puUulescat artnbus ,

Ac se imminuti corporis damnis novum

Instautet : ipse praesto erit lunc Ilercules ,

Hydrina suelus nsluni ire vulnera.

Jam nunc secandi doctus adsit arlifex,

Qui cuncta norit viscerum confinia ,

Vel nexa nervis disparare vincula.

Datehunc, revuisis qui medetur ossibus ,

Aut fracta nodis sarciens compaginat.

Linguam priorem detrahat radicitus,
Quaj corpore omni sola vivit nequior :

Illa et procaci pessima in nostros Deos

Invecta molu , f;is profanavit vetus,
Audax et ipsi non pepercit principi.
Aristo quidam medicus accitus venit, ,
Proferre linguam prgecipit : profert statim
Martyr retectam , et pandit ima faucium.
lile ct palatum tractat, et digito exitum
Vocis pererrans, vulneri explorat iocum.
Linguam deinde longe ab ore protrahens,
Scaipelium in usque gutlur inserlans agit.

lllo secantefila sensim singula ,

Nunquam niomordit Martyr, aut os dentibns

Compressit arctis, nec cruorem sorbuit.
Immolus et patente rictu constitit,
Dumsanguis exlra defluit scaturiens :

Perfusa pulcher menta russo stemmatc

Fert, et cruenti pectoris spectat decu» ,
 , :, :,

44o A. PRUUKMil
Fruiturque et oslro veslis ut jam regiae.

Ergo rafus praefcctus elinguem virum

Cogi ad sacrandum posse, cum verbis carens
Nil in Deorum blateraret dedecus :

Jubct reduci jam jacentem et debilem,

Mullo loquentis turbiue olim territus.

Reponit aras ad tribunal denuo

Et thus , et ignem vividum in carbonibus
Taurina et exta , vel suilla abdomina :

Ingressus ille, ut hos paratus perspicit,

InsufQat, ipsos ceu videret Daemonas.
Irridet hoc Asclepiades laetior :

Addit deinde : Numquid inclementius,

Sicut solebas, es paratus dicere ?

Effare quod vis, ac perora et dissere :

Permitto vocem libere utexerceas.

Romanus alto corde suspiraus diu
Gemilu querelam traxit , et sic orsus est
Christum loquenti hngua nunquam defuit :

Nec verba quo regantur organo

quaeras ,

Cum praedicatur ipse verborum dator.

Qui fecit, utvis vocis expressa intimo
Pulmoue , et oris torta sub testudine
ISunc ex palato det repercussos sonos ,

Nunc lemperetur dentium de pectine ,

Sitque his agendis lingua plectrum mobile :

Si mandet idem, faucium sic fistulas

Spirare flatu concineutes consono ,

Ut verba in ipsis explicent meatibus ,

Vel exitu oris cymbalis profarier,

Nunc pressa parce labra , nunc hiantia :

Dubitas-ne verli posse naturae statum,

Cui facla forma est, qualis esset primilus ?
 : , , ,

PBRI STEPHANON. 44^

Hanc nempe faclor verlere, ut libet, polest,

Positasque leges texcre ac retexere,
Linguam loquela ne miuistram postulet.

Vis scire nostri Numinis potentiam?

Fiuctus liquentis aequoris pressit pede :

INatura fluxa ac lenuis in solidum coit,

Quam dispar illis legibus, quis condita est !

Solet natatus ferre, fert vestlgia.

Habet usitatum munus hoc divinitas ,

QucE vera nobis colitur in Christo etPatre,

Aliitisloquelam, percilum claudis gradum,
Surdis fruendam reddere audienliam ,

Donare csecis lucis insuelae diem.

Haec si quis amens fabulosa existimat
Vcl ipse tute si parum fidclia
Rcbare pridem, vera cognoscas licet :

Habes loqaentem, cujus amputaveras

Linguam probatis cede jam miracuh's.
:

Horror stupentem perseculorem subit,

Timorque et ira pectus in cahginem
Verlcre : nescit vigiiet, anne somniet:
Miralur hierens, quod sit ostenti genus.
Formido frangit armat indignatio.;

Nec vim domare mentis eftVenoe potest

Nec quo furoris tela vertat invenit.
Postremo medicum saevus insontem jubet
Pieum citari : nundinatum hunc arguit,
Mercede certa pactus ut colluderet
Aut ferrum in nre nil agens et irritum
Vcrsasse fruslra, seu retusis ictibus,
Aut arle quadam vulnus illatum breve ,

Quod sauciala parte llnguam laederet

Nervosnec omnes usquequaque absclnderet.
 ,
,

444 A. PRUDENTII • "

Manerc salvam vocis harmoniam probae,

Non posso inani concavo vcrba exprimi.
Qttvc coucrepare ligula moderalrixfacit.
Eslo ut resultet spiritus vacuo specu,
Echo sed extat inde, non oratio.

Veris relutat medicus hanc cahimnian :

Scrutare vel la nunc latebras faucium,

Intraque dentes curiosum pollicem
Circumfer, haustus vel palentcs inspice ,

Lateat nequidquam, quod regat spiramina.

Quanquam forassem forlc si puncto levi

Tenuivc h*nguam contigissem vulnere,

Titubante plectro fatus esset debilis.

Nam, cum magistra vocis in vitium cadit,

Usus, necesse est, et loquendi intercldat.
Fiat periclum, si placet, cujusmodi
Edat querelam quadrupes, lingua eruta ,

Elinguis et quem porca grunnilum strepal

Cui vox fragosa, clamor est inconditus :

Probabo mutam nil sonare striduhmi.

Teslor salutem principis , me simplici
Functum secantis arte, judex optime,
Servisse jussis absque fraude publicis.
Sciat hic quis ilH verba suggillet Deus;
Ego , unde mutus sit disertus, nesclo.
His sese Arisla purgat : at contra impium
Nilhaec latronem Chrislianorum movent :

Magis magisque fertur in vesaniam :

Quaerit, alienus sanguis ille asperserit

\ irum, suo-ne fluxerit de vuhiere.
Respondit his Romanns : Eccum, praesto sum
Meus iste sanguis verus est, non bubuhis :

Agfioscis ilhim, quem loquor, miserrime

 , , , , , ,

I'£RI STCrUANON. -
44^
Pagane, vestri sangninem sacrum bovis,
Cujus litata caede pcrmadcscilis ?

Summus sacerdos nempe sub terram scrobe

Acla in profundum consecrandus mergitur,
Mitra infulatus, festa vittis tempora
Nectens, corona tum repexus aurea
Ginctu Gabinosericam fultus togam.
Tabulis superne slrata texunl pulpita,
Rimosa rari pegmalis compagibus
Scindunt subinde vel terebrant aream ,

Grebroque lignum perforant acumine,

Pateat minutis ut frequens hiatibus.
Huc taurus ingens, fronte torva ethispida^
Sertis revinctus aut per armos floreis

Aut impeditis cornibus deducitur :

Necnon et auro frons coruscat hostiae ,

Setasque fulgor bractealis inflcit.

Hic, ut statuta est immolanda beilua

Pectus sacrata dividunt venabula : '

Eructat amplum vulnus undam sanguinis

Fervenlis, inque texla pontis subditi
Fundit vaporum flumen, et late aestuat.

Tum, per frequentes mille rimarum vias

niapsus imber, tabidum rorem pluit,
Defossus intus quem sacerdos excipit,
Guttas ad omnes turpe subjectans caput
Et veste et omni pulefactus corpore.
Quin os supinat , obvias offert genas,
Supponit aures, labra, nares objicit
Oculos et ipsos perluit liquoribus :

Nec jam linguam rigat,

palato parcit, et
Donec cruorem totus atrum combibat.
Poslquam cadaver sanguine egesto rigens ,
 , : . : , ,

444 *• PRUDENTII

Compage ab illa flamines relraxerlnt

ProceJil inde ponlircx, visu horridus,
Oslenlat uduin verticem, barbam gravem
Villas madeules, aique amiclus cbrios.
Hunc inquinatum talibus conlagiis ,

Tabo recentis sordidum piaculi

Omnes salutant atquc adorant cminus ,

Vilis quod illum sanguis et bos mortuus

Foedis latentemsub cavernis laverint.
Addamus illam, vis, hecalomben tuam ?

Cenlena ferro cum cadunt animalia,

Variaquc abundans caede restagnat cruor,
Vix ut crueulis augures nalatibus
meare pcr prolundum sanguinis.
Possint
Sed quid macellum pingue pulvinarium ,

Quid maximorum lancinatores gregum,

Evisccrata carne crudos criminor ?

Sunt sacra, quando vosmet ipsi exciditis ,

Votivus et cum membra detruncat dolor.

Cultrum in lacertos exerit fanaticus

Sectisque matrem brachiis placatDeam :

Furere ac rotari jus putatur mysticum ,

Parca ad secandum dexlra fertur impia ,

Ccelum meretur vulnerum crudelitas.

Ast hic metenda dedicat genitalia,
Numen reciso mitigans ab inguine :

Offert pudendum semivir donum Deas

Illam revulsa masculini germinis
Vena , eflhienti pascit auclam sanguine.
Lterque sexus sanclilati displicct

Medium relenlat iiUer altcrnum genus:

Mas esse cessat iilc, nec fitfoemina.
Felix Deorum matcr imberbes sibi
 : , : ,

PERI STKPIIANON. 44'^>

Parat minislros lievibus novaculis.

Quid, cum sacrandus accipit sphragitidas?
Acns minutas ingeruut fornacibus :

Hismembra pergunt urerc, ut igniverint

Quamcumque partem corporis fervens nota
Sligmarit, hanc sic consecratam pra^dicant.
Functum deinde cum reliquil spiritus ,

Et adsepulcrum pompa fertur funeris

Partes per ipsas imprimuntur bracteae :

Insignis auri lamina obducit culem ;

Tegitur metallo, quod perustum est ignibus.

Has ferre pcenas cogitur genlilitas :

Hac Dii coercent lege cultores suos :

Sic Daemon ipse ludit hos , quos ceperitj

Docet execrandas ferre contumelias,
Tormenta inuri mandat infelicibus.
At noster iste sanguis ex vestra fluit
Crudelitate : vos tyrannideimpia
Exulceralis innocentum corpora.
Si vos slnatis, incruente vivimus :

At si cruenle puniamur, vincimus.

Sed jam silebo finis instat debitus
:
,

Finis malorum, passionis gloria :

Jam non licebit, improbc, ut licuit modo ,

Torquere nostra vel secare viscera

Cedas necesse est victus, et jam desinas.
Cessabit equidem tortor et seclor dehinc
Judex minatur : sed percmptoris manus
Succedet ilhs strangulatrix faucium :

AHter silere nescit oris garruli

Yox inquieta, quam lubam si fregerc.

Dixit, foroque protrahi jussit virum ,

Trudi in lcnebras noxialis carceris :

 , , ;

44^ A, PRUDENTH
Elldit illic fune coUum Martyris
Lictor nefandus : sic peracla est passio :

Anima absolula vinculis CBolum pellt.

Gesta inlimasse cuncla fertur princlpi
Praefectus, addcns ordinem voluminum,
Seriemque lantic digerens tragoedi.e :

Laetatus omne crimen in fastos refert

Suum tyrannuschartulis vivacibus.
Illas sed aetas conficit diutina,
Fullgo fuscat, pulvis obducit silu ,

Carpit senectus, aut ruinis obruit :

Inscripta Christo pagina immortalls est

Nec obsolesclt ullus in coelis apex.
Excepit astans Angelus coram Deo
Et quac locutus Martyr, ct quse pertulit :

Nec verba solum disserentis condidit

Sed ipsa pingens vulnera exprcsslt stilo ,

Laterum, genarum, pectorisque, et fauclum.

Omnls notata est sanguinls dimeDsio,
Ltquamque plagam sulcus exaraverit
Altam, patentem, proximam, longam, brevem
Quae vis doloris, quive segmenti modus,
Guttam cruorls ille nullam perdidit.
Hic in regestls est hber ccelestibus,
Monimenta servans laudis indelcbilis ,

Relegendus olim sempiterno Judicl,

Libramine aequo qui malorum pondera ,

Et praeniiorum comparabitcopias,
Vellera, sinister inter hcedorum greges,
Lt sum futurus, eminus dinoscercr :

Alque, hoc precanle, diccrct rex oplimus :

Roinanus orat; transfer huc hcedum mihi

Slt dexter agnus, Induatur vellere.
 , :

I'Jthl STtPHANON. 447

HTMiNlJS XI

IN PASSIONEM HIPPOLTTI MARTYRIS

AD VALERUNUM KPISCOPUM.

Innumeros cineres Sanctorum Romula in urbe

\ idimus, o Chrisli Valeriane sacer.
Incisos lumulis lilulos, et singula qnwris
Nomina? diificile est ul replicaie queam.
Tantos justorum populos furor impius hausit,
Cnm coleret patrios Troia Pioma Deos.
Plurima litterulis signata sepulcra loquuntur
Martyris aut nomen, aut epigrammaaliquod.
Snntet muta tamen tacitas claudentia tumbas

Marmora, quaj solum signlficant numerum.

Quanta virum jaceanl cougeslis corpora acervis
Nosse licet, quorum nomina nulla legas.
Sexaginta illic, defossas mole sub una,
Pielliquias memini me didicisse hominum :

Quorum solus habet comperta vocabula Christus,

Utpote quos propriae junxit amicitiic.
Haec dum lustro oculis, et sicubi forte lalentes
Rerum apices veterum per monumenta sequor
Invenio Hippol} tum, qui quondam schisma Novati
Presbyter altigerat, nostra sequenda negans,
Lsque ad marlyrii provectum inslgnc, tulisse
Lucidi sanguinei praemia suppllcii.
Nec mirere senem, perversi dogmatis olim ,

Miinere ditatum calholicoe fidei.

Cum jam vesano victor raperetur ab hoste

Exultante anuna carnis adexitium,
Plebis amore sna3 multis comitantibus ibat.
 ; ,

448 A. PRUDENTII

Consultiis qiuTiiam secUi forct iiielior,

Respondit : Fugite. o miseri, cxecranda I\ovati
Schismata : calholicis reddile vos pojnilis.
Una fides vigeat, prisco qna3 condita iemplo cst
Quam Paulus retinet, quamque calhedra Petri.
Quae docui, docuisse piget: venerabilc Martyr,
Cerno, quod a cultu rebar abesse Dei.
His ubi delorsit L^evo de Iramile plcbem ,

Monstravilque sequi, qua via dexlra vocat,

Seque ducem recti, spretis anfraclibus, idem
Praebuit, erroris qui prius auctorcrat;
Sislilur insano rectori, Chrislicolas tunc

Ostia vexanti per Tiberina viros.

Illo namque die Roma secesserat, ipsos
Peste suburbanos ut qualeret populos.
Non contentus humum cclsa intra moenia Romae
Tingere justorum caedibus assiduis ,

Janiculum cum jam madidum, fora, rostra, suburram

Cerneret eluviesanguinis aflluere
Protulerat rabiem Tyrrheni ad littoris oram ,

Quaeque loca.-Equorens proxima portus habel.

Inler carnifices, et constipata sedebat
Officia , extructo celsior in solio.
Discipulos fidei, detestandique reboUes
Idolii,*ardebat dedcre perfidiae.
Carcereo crinita situ stare agmina contra
Jusserat, horrendis excrucianda modis.
Inde catenarum tractus, hinc lorea flagra
Siridcre, virgarnra concrepitare fragor.
Ungula fixa cavis costarum cratibus altos

\ Pandere sccessus, et lacerare jccur.

Ac jam lassatis judex tnrtorihus ibat

In fnrias, cassa counotione fremens.
 ,

1'i:m sri-.i>iiA.NOM. ^^(v

NuUiis enim Chrisli ex famulis pcr tanta repertus

Suppllcia, audcretcjul vitiarc animam.
Inde furcns (iuacsilor ait : Jam, lorlor, ab unco
Desine : si vana cst qu.-cstlo, morle agito,
Iluic abscide caput : crux istum lollat in auras,
Vivenlescjue oculos ofleral alitibus :

Hos rape praecipitcs, ct viuctos conjicc in igaem ,

Sit pyra cjuae multos devoret una reos.

En libi quos properes rlmosa) imponere cymbae ,

Peliere et in inedii slagna profunda freli.

Quos ubi susccptos rapidum malesuta per asquor

Vexerit, et tumidis coesa labarit aquis,
Dissociata pulrem laxent labulala carinam,
Conceptumque bibant undique naufragium.
Squamea cccnoso praGslabit venlre sepulcrum
Bellua, consumplls cruda cadavcribus.
Hocc persullanti cclsum subito ante tribunal
OiTertur senlor ncxibus implicltus. ^

Stlpati clrcum juvenes clamore frcmebant,

Ipsum Christicolls esse caput populis.
Si foret cxlinclum propere caput, omnia vulgi
PcctoraPiomanis spontc sacranda Dels.
lusolllum lethi poscunt genus, ct nova pcenae
Invcnta, cxemplo quo Irepident alii.

Ille suplnata residens ccrvicc : Quls, inquit,

Dicilur? affirmant diclcr liippolytum.
Ergo sit Hippolylus : cjuatiat tuibetquc jugales ,

Intercatque feris dilaceratus cquis.

\ix h?ec ille : duo cogunt anlmalia, Ireni

iguara, insuelo subdere colla jugo:

Noiistabulis, blaridive mauti palpala magislri
linperiumqua equills anle subacla paii :

Scdcampeslrc vago nupcr pecus e grege caplum ,

LXII.
2<J
 , ,: , , ; ,

45o A. i-nuni.Mii

Qiiod pavor Imloniilo corclo fcrinns o^il.

,Iaiiu|iio roluclonle.*; snclariint vincnla bigas

Oraquc cli.<;cor(li r(C<!crc nrxr.oran(.

Temonis vico fimis incst, qni lorg i dnornni

Dividil, ef mcdins langit nlrnmqne lalns ,

Deqnc jngo in longntn sei posl vesllgla rctro

Prolendcns trahilnr, translt et Ima pcdnm.
Hujns ad cxlremuui, scquitur qna pnlvere snmmo
Cornipodnm rcfugas orhila Irila vias
Crura viri innectlt laqucns, nodoqne lenaci
Aslringil planla*, cinntjiic rndentc ligat.
Postqnam coinposito salis insfrnxerc paratn
Martyris ad ptKtiam Verbera, vfncla, foros
Insligant snhitls clnmnri])ns atqno flagellis ,

llinqne infoslis porlodinnt slimnlis.

l Itima vox andila sonis vcncrahills hnec est
lii rapinut artns ; In rino, Christc, anlmam.
Prorumpniit alacres, ca'CO et tcrrdrc fcrnnlnr,
Qua sonns alqne Ircuior, qcia furor cxagilont.
Inccndit roritus,, rapit impntus, ct fragor urget
Neccursns volucor mohile scnlltonns.
Pcr sylvas, persaxa rnunt; non ripa rclardat
Fluminis, aut torrens oppositns cohihct.
Proslcrnnnt scpes, et cnncla obstacnla rumpunt
Prona, fragosa pelnnt; ardna transiliunt.
Scissa minnlalim lahefaclo corporc frnsla
Carpit splnigeris stirpihus hirtns agor.
Pars snmmis pondct scopnlls, pars scnlihus haeret :

Parto ruhent frondes, partc madcscii hnmus.

Exemplar sceleris paries habet illitns, in qno
Mullicolor fncns digorit omne nofas.
Picla snpor Inmnlnm spccios liqnidis vigel nnjbris
Efiigians Iracti menihra crnenla viri.
 , , :, ,

l'£ni STEPHANON. /<5l

Roranles saxorum apices vidi, oplimc papa

Purpurcasque nolas vcpribus iniposilas.

Docta manus virides iraitando effingere diimos

Luserat e minio russcolam sanieni.
Cernerecrot, ruptis compagibus, ordinc nullo
Mcmbra pcr ince^tos sparsa jacere situs.

Adtlidcrat caros, gressn lacrymisquc sequenles,

Dc\ia qua fractum scmita monstrat iter.

Mcerore attonili, alque oculis rimantibus ibant

Implebantque sinus visccribus laceris.

Ille caput nivcum compleclitur, ac revcrendam

Canitiem molli confovet in grcmio.
Hic humeros, Iruiicasquc manus, et brachia, et ulnas ,

Et genua, et cruruui fraginina nuda lcgit.

Palliolis eliam bibulaj siccantur arena;

Nc quis in infccto pulvcre ros maneat.
Si quis et in sudibus rccalcntl asperginc sanguls

Insidet, hunc omncm spongla pressa rapit.

Nec jam densa sacro quidquam de corpore sylva
Obtinct, aut plcnis fraudat ab cxequiis.
Cumque rccensilis conslaret partibus ille ,

Corporis integri qui fucrat nnmcrus ,

Nec purgala aliqtiid deberent avia loto

Ex liominc, extcrsis frondibus ct scopulis ,

Mclando cligilur tumulo locus Ostia linquunt:

Pioma placct, sanctos quae lcucat cincrss.

Haud procui cxlrcaio culla ad pomacria vallo
Mersa latcbrosis crypla palcl fovcis.

Hujus in occallum gradibus via prona rcllcxls

Irc peranfraclus luco lalcnlc docct.

Primas namquc forcs summo lonus inlral hlalu ,

Illuslratquc dics liinina vcstibuli.

Inde, ubi progressu facili nigrescere visa est

29
 ,

40S 1. PRUDSNTII

Nox obscura , loci per specus anibiguum ,

Occurrunt cicsis iniuiissa roraniina Uclis,

Qua; jaciunt claros anlra supcr radlos.
Quainlibct ancipiles texant hinc indc recessus,
Arcla sub umbrosis alria porlicibus

AllameQ excisi sublcr cava visccra luontis

Crebra terebralo ibrnice lux penclrat.

Sic datur absenlis per subterranea solis
Cernere fulgoreui, luminibusquc frui.

Talibus Hippolyli corpus mandalur opcrtis,

Propler ubi apposila est ara dicala Deo.
Illa sacramenli donatrix mcnsa, cademque
Custos fida sui Martyris apposita ,

Servat ad SEterni spem Judicis ossa sepulcro;

Pascit item sanclis Tibricolns dapibus.
Mira loci piclas, et prompta prccanlibus ara ,

Spes hominum placida prosperilale juvat.

Ilic corruplehs animique et corporis icger
Oravi quoties slratus, opem merui.
Quod lastor reditu, quod le, vcnerandc sacerdos ,

Complecti licitum est, scribo ([uod haec cadem ,

Hippolyto sciome dcbere, Dcus cui Chrislus

Posse dedit, quod quis poslulcl, annuerc.
Ipsa, illas animae exuvias qucu continet intus
j1*ldicula, argenlo fnlgurat cx solido.
Pnefixit tabuhis dives manus icquorc loevi,

Candentes, recavum quale nitet speculum.

Nec Pariis contcnta adilus obducere saxis,

Addidit ornando clara talcnta operi.

Mane salutalum concurritur omnis adorat :

Pnbis: cunt, redeunt, solis ad usque obilimi.

Con2;lobal in cuneum Lalios simul ac j>eregrinos
Pcrmixlim populos reiligionis amur.
 ,,

PERI STEPHANON. 4'^3

Oscula pcrspicno fignnt impressa mctallo,

Balsama clefnndnnt, flctibns ora rigant.

Jam cnm se rcnovat dccnrsis mensibns annus ,

Nalalemque diem passio fcsta refert,

Qnanta pnlas studiis cerlantibus agmina cogi

Quaeve celebrando vota coire Dco?
Urbs augusta suos vomit elTanditque Quirites ,

Una et patricios ambilione pari.

Confundit plebcia phalanx umbonibus aequis

Discrimen procerum, prascipitante fide.

Nec minus Albanis acies se candida portis

Explicat, et longis dicilur ordinibns.
Exultant fremitus variarum hinc inde viarum;
Indigena, ct Piccns, plebs etElrusca vcnit.
Concurrit Samnilis atrox habitator, et altae

Campanus Capnas, jamqne Nolanus adest.

Quisque sua laslus cum conjngc, dulcibus et cum
Pignoribns, rapidnm carpere gestit iter.

Vix capiunt patuli popnlorum gandia campi

H.xret et in magnis deusa cohors spatiis.
Angnstum tantis illud specns esse catervis

Hand dnbium est, ampla faucc licet pateat.

Slat sed jnxta aliud, qnod tanta frequentia templum

Tunc adcat, cuUu nobile regifico ,

Parielibus celsura sublimibus, atquc supcrba

Majeslale polcns, muncribnsqne opulcns.
Ordo colnmnarnm gcminus hiqiicaria tcctl
Sustinct, anratis snppositns Irabibus :

Addnntur gracilcs tccto brcviorc rcccssus,

Qni latcrr.m sericm jugilcr cxsinucnf.
Al mcdios apcrit traclns via lalior alli
Culminis, exurgens editiorc apicc.
Fronle suh adversa gradibns sublime tribunal
 , , ,

454 A. PRrDENTII

Tollilnr, anllslcs prjrdlcat undo Dcum.

Plcna laboranlcs a-^ro domns acclj>it undas*,
Arclaqnc confcrlis a^slnal in fitribns,

Malernum pandens grcmlnni qno condal alnmnos. ,

Ac foveat fcclos accnmnlala sinns.

Si bcne commcmini colit hnnc pnlchcrrima Roma
,

Idibus Augusli mcnsis, ul ipsa vocat,

Prisco more diem qnem lc quoquc, sanclc magister,
:

Annua festa inler dinumcrare vcliu).

Crede, saluligeros forct hic vcncranlibus orlus,

Lucis honoralac pracmla rcslilncns.

Inlcr solcmncs Cypriani , vcl Chclidonl
Eulallceque dies , cnrrat cl islc libi.

Sic tc pro populo , cnjns libi crcdita vita est,

Orantcm Christus andiat omnlpotcns.
Sic tlbi dc plcno Inpns exchidalnr ovili,
Agna ncc tunm capta grogcm minnat.
nlla

Sic me gramineo remanentcm deniquc campo,

Sedulus acgrolam pastor ovem referas.
SIc cum lacteolis caulas complevcris agnls
Pvaptus et ipse sacro sis comcs Ilippolyto.

HYiMNLS XII
PASSIO BEITORUM APOSTOLORU.M PETRI ET PAULI.

Plus solllo coeunt ad gandla : dic, amice, quid sit.

Romam per omneui cnrsilant ovantqne.

Festus apostolici nobis redit hlc dies triumphi
Pauli atquB Petri nobills cruorc.

M est, magnam liominmn copiam , nt viris (IjcIis animaJversum.

Eodem sensu Vir^iliu^ Gcor^-., lib. ii, v.-:>. /|Ci-

Foribus (loiniis a!ta siipiiliis

Mune sjlulantani to',ii vorail sjJibns tiiil mi.

El Apukiiis Mitain. !ib. vi, p. m. )8>. Riiiiat aUte nlqnf. alue sepeiiiim
popuhrum iindtB.
 PEni iTEi>nAi\o:(. 4^5
Umis nlriimqtic dics, plcno lamcn Innovatiis anno,
\idit superba morlo lanrcatum.
Scil Tibcrina palus, qnae flnminc labitur propini|uo ,

Binis dicatum coespitcm tropncis ;

Et crucis et gladii testis, quibus irrigans easdem

Bis fluxit imbor oDnguinis pcr i)crhas.
Prima Petrumrapuit senlcnlia legibus Neronis,
Pendere jussum pra3mincnle ligno.

Ille tamen veritus ccIs.tc decus cemubindo mortls

Ambire tanti gloriam Magislri,
Exiglt ut pedibus mersum caput imprimant supinis,
Quo spectet imum stlpilem cerebro.
Figiturergo manus subler,soIa versus in cacuQien :

Hoc mente major ,

quo minor figura.

Noverat ex humili ccelum cllius solerc adlri :

Dejecit ora, spirilum daturus.

Ut tercs orbis iter flexi rota percucurrit anni,
Diemque enmdem sol rcduxit ortus ,

'
Evomitin ingulumPauli Ncro fcrvidum furorem :

Jubet fcriri gentium myglstrum.

Ipse prius sibimet finem cilo dixerat fiUurum :

Ad Christum eundum est, jam rcsolvor, inquit.

Nec mora prolrahitur poenoe datur
: , , immolatur ense :

Non hora vatem, non dies fefellit.

Divldit ossa duuni Tibris, sacer ex utraque ripa ,

Inter sacrata dum fluit sepulcra,

Dextra Pctrum reglo teclis tenet aurels receptum ,

Ganens oliva , murmurans fluenlo.

Namquc supcrciho saxl Hquor ortus excilavit
Fonlem perennem chrismalis feracem.
Nnnc pretlosa ruit per marmora hibricatque clivum, ,

Donec virenli fluclnet colymbo.

Inlerior tumnli parsesl, ubi lapsihus sonoris
Slagnum nivali volvitur profundo,
 :

/{SG A. PRUDRNTII

Omnicolor vilrcas plclnra stijicrnc llnglt undas ,

Mtisci nl.iccnt, vl vlrcscil annim :

Cyancnsfjnc lalcx nmbrani Irahit imLnincnlis oslri.

Crcdas moveri flnclibns lacnnar.

Paslor oves alit ipsc illic gclidi rlgore fonlis,

Vidct sitire quas flncnla Chrlsli.

Parle alia tilnlnm Panli via scrval Ostlensis,
Qua slringit amnis cacsj)ilem sinislrum.

Rcgia pompa loci cst : princops bonns has sacravit arces,

Lnsllc]nc magnls ambiUim lalcnlis.

Bracteolas Irabibns snblcvlt, iit omnls aurulcnta

Lux esset inlus, ceu jubar snb ortu.
Subdldlt et Parias fulvis laqnearibus columnas,
Dislinguit illic quas qualernus ordo.
Tum camuros hyalo insignl varic cucnrrit arcus :

Sic prata vcrnis floribns renldcnt.

Ecce duas fidei summo Palrc conferentc dolcs,
Urbi colcndas quas dedlt logalac.
Aspice ,
per bifidas plcbsPiomula fnnditur platcas :

Lux in duobus fcrvct una fcslis.

Nos ad utrumqne tamen grcssu properemus incllato,

Et his et ilHs perfruamur hymnis.
Ibimus ulterins, qna fcrt via ponlis Iladrlani;

L?evam dcinde fluminis pclcmus.

Transliberina prius solvit sacra pcrvlgll sacerdos :

Mox huc recurrit, dupllcalqnc vola.

Hacc didlclsse sat cst Piomae tibi : lu domum rcversus,
Diem bis fcstum sic colas, memenlo.

HTMJNLS XIIL
IN PASSIONEM B. CYPRIAM MARTYRIS.

PoNiCA tcrra lulit, quo splendeat omnequidquid usquatn cst

 PEni STEPHANON. 4^7
Inde clomo Cyprinnum , scd docus orbis et maglslrum.
Est proprlus palruc mariyr, scd amorc cl orc nosler.
Incubatin Libya sangiils, scd ubi(|ne lin^ua pollet:

Sola supersles oglt dc corporc, sola ol)Ire ncsclt.

DumgcniJscssehomInumChrislnssInct,ct vlgeremundum,
Dum liber ulhis erit, dum scriula sacra llllcrarum;

Te Icget omnis amans Chrlstum : lua , Cyprlane, discet.

Spirllus ille Del, qul fluxcrat auclor in Prophelas,
Fonlibus eloquli lc cceIIIus ocltis Irrlgavlt.

O nivc candidius linguoc genus! o novum saporeml

Lt liquor ambrosius cor mllignt, iinbuit palalum,
Sedein aulmnc penclral, mcntcm fovct, et pcrerrat arlus;

Sic Deus intcrius senlllur, et IndlUu* mcduUIs.

Lnde bonum subilum Terris dcdcris, Pater, revela.

Deerat aposlolicis scrlplls opulenlus excculor :

Eligitur iocuj)lcs facundia , quae doccrct orbcm,

Quaequc voluminibus Pauli faiuulota disputaret,
Quo magc cruda homlnum pra^cordia perpolita nossent
Sive llmorls opus , seu mysllca vel profunda Cbristi.
Unus eratjuvenum doctissimus artibus sinislris,
Fraude pudlciliam pcrfringere, nll sacrum putare :
Sonpe ellam magicum cantamcn inire pcr sepulcra,
Quo geniale tori jus solvcret, oGStuante nupta.
Luxurice rabiem lantac cohlbet repenlc Christus,
Dlsculit et lcnebras dc peclore, pellitct furorem ,

Implct amorcsui , datcrcdorc, dat puderc facli.

Jamque figura allaest, quam qncc fuit , oris ct nltoris :

Exultur tenui vultus cute, transit in severam :

Dcflua cacsaries compescilur ad breves capillos :

Ipse modcsta loqui spem quajrerc, rcgulom lcncre,

,

Vivere justiliam Chrisli, penetrare dogma nostrum.

His igitur mcrilis dignissimus usque cplscopalc
Provehitur solium doclor, capit et sedilo summum.
 : , : , :

458 A. PRUDKMII
Aalerlamis opuin princcjis crat, alquc Giilllcnusi
Conslllucre simul pocnam capilis Dcum falcnii.

Alillia lcrrlgcnum spurcissima jusserant sacrari.

Conlra animos populi doclor Cyprianus incilabat,
Nc quis ab egreglae virtulls honorc discreparet,
Neu ficlei prctium quis sumere degencr llmeret
Esse lcvem cruclalum , si modo conferaus futura ,

Quas Deus ipsc virls inlcrinina fortibus spopondlt :

Merce doloris cmi spem luminls et diem perenncm ,

Omne malum volucri cum lempore transvolarc GUfsim :

Ni! grave , quod peragl finls faclt, ct quicle donat :

Se fore prlncipium pulchrac necis , et duceui cruoris :

Seque caput gladio summittere sanguinem dicarc , :

Qui sociareanimam Chrislo velit, ut comes sequatur.

HIs ubi corda virum Christo calefacta praeparavit,
Ducitur an|,e ah"os ,
proconsulo pcrfurenle , vinclus ,

Antra latentTyria^ Carlhaginls, alliqs reposta,

Conscla tarlarcae caliginis, abdlcala soli

Clausus in his spccubus sanclus Cyprlanus, et catena

Nexus utramque manum, nomcn Patris invocal supremi
Omnipotens genitor Chrlsll Dcus, et creaior orbls;
Chrlsle parens hoDHnis, quem dillgis et velas perire :

Ille ego, vipereis quem tu bonus oblllum venenis ,

Criminibus variis tinctum, miscralus abluisli

Jamque tuum fieri mandas, fio Cyprianus allcr,
Et novus ex veteri, nec jam reus aul nocens, ut anle,
Si luteum facili charismate pectus expiasli :

Vise libens tenebris ergastula ceca dissipalls,

Eripe corporeo de carcere vinculisque mundi

Hanc animam liceat fuso libi sangulne immolari
:

Ne qua fcrum reprinuit cleuicnlia judicem, tyranui

Ncu sciat invidia miicsccrc, gloriam ncgare.
Da qupque ne quig iners sit de grcge, quem luum rQg^bam,
 ,,

PERI STEPIIAKON. 4^9

Nc cadat impallons pccn.x, llliibelve fjiils liioruin ,

Incolumcm ut nnmcrumrcddaui tibi, dcbilumquesolvam.

Voclbus his Dominum permovcrat : influebat inde
Spirllus in populum Carlhaginls, auclor acrioris
Ingcnii, slimulis ul peclora subdllis calcrcnt
Ad dccus cgrcglum discrimine sanguinis pclcndum;
Non trepldare doccns, ncc ccdcre, ncc dolorc vlnci,
Laudis amore rapi, Clirl^lum sapcre, ct fidcm lueri.
Fama re|"crt, fovcam campi in medio palcre jussam ,

Calce vaporifera summos prope marglnes refertam :

Saxa recocta vomunt ignem , niveusquc pulvis ardet,

Lrere tacta polens, elmortifercx odore flatus.

Appositam mcmorant arain fovca stctisse siimma,

Lege sub hac «alls aut micam, jecur et suis litarent

Chrlsticolae, aut medloe sponte irruerent in ima fossae.

Prosilucre alacres cursu rapldo slmul trecenti

Gurgite pulvereo mersos liquor aridus voravit
Praecipitemque globum fundo teniis implicavlt imo.
Corpora candor habet, candor vchit ad superna mentes,
Candida massa dehinc dlci mcruit per omnc saeclum.
Lsetior interea jam Thascius ob diem suorum,
Sistilur indomlti proconsulls emlnus furori.

Edere jussus erat, quld viveret : Lnicullor, inquit,

Servo saUitiferi raysteria consecrata Christi.
Ille sub haec : Satis cst jam criminis, ipse confitetur

Thascius; ip>"c Jovis fulmcn nci:ut ; rxpcdilc fcrrum,

Carnifices : gladio pcenam lual hoslis idoiorum.

Ille Deo merilas grates agit, el cauit triumphans.

Flevit obire virum mocsla Afrlc;i, quo docente facta cst

Cultior, eloquio ciijus sibi doclii gloriatur.

Mox lumulum Jacrymans sliuxit, clnercsque consecravit.

Desinc flerc bonum tanluin lcnct iilc rcgna : cocli :

Nec minus involital terris, nec ab hoc recedit orbe:

46o A. PnUDENTn
Dissprit, cloq\iIlnr, trnctol, docct, instniit, propliclat.

Nec Liby.T populos loiUmn rcgil; oxit usrpio in ortum

Solis, cl usque obilinn : Gallos fovct, iinbuit Britimnos,
Prxsidel Hcsperi.t, Chrislnai scril ultiniis llibcris.

Dcni(jne doctor hnnii cst, idom qnoquc marlyr in supernis;

Insiruit hic homines, illinc pia dona dat patronus.

HYMMS XIV.

IN PASSIONEM AGNETIS VIRGINIS.

Agnes scpnlcrnm csl Romnlca in domo

Forlis puollac, marlyrls ioclytna.
Conspcctu in ipso condila Inrrium
Scrvat sahilcm virgo Qniritium :

Necnon ct ipsos protcj^it advcnas,

Puro ac fidcli pcclorc suppliccs.

Dnplcx corona cst pr.Tslila rnarlyri,

Inlaclnm ab omni crimine virginal,

Morlis dcinde gloria libcrnc.
Alunt jngali vix habllcm loro,
Primis in annis forte pnelhilam
Chrislo calcntem , fortltcr impiis

Jnssis rcnlsam, qiio miiins idolis

Addicta, sacram dcscrcrct fidcm.
Tcnlata mullls nam prlus artibus,
Nunc ore blandi judicis illicc,
Nunc saevienlls carniricls minis,

Stabat feroci robore pertinax,

Corpusquc durls excruciatibus
Cltro ofierebat, non renuons mori.
Tum trux tyronnus : Si facile cst , ait.
 , :

PERl STIiPHAi>ON. 46l

Poenam subactis lerre doloribus
Et vita vilis spernilur, at pndor
Chariis dical.c virginilalis cst.
Ilanc in liipanar Irudorc publicum
Ccrlum cst, ad aram ni captit applicat,
Ac de Minerva jam veniam rogat,
Qnam virgo pcrgit tcmnere virginem.
Omais juvcnlus irruet, et novum
Ludibriornm mancipium petct.
Ilaud, inqult Agnes, immcmor est ila
Christus suorum, perdat ut aureum
Nobis pudorem, nos quoque descrat.
Praesto cst pudicis, nec palilur sacrae
mnnera pollni.
Intcgritalis
Ferrum impiabis sanguine, si voles :

iNon inquinabis mcmbra libidinc.

Sic cloculam, publicilus jubet

Flexu in plaleac sistere virginem.
Stantem refugit moesta frcquentia ,

Aversa vultus, ne petulantius

Quisquam verendum conspiceret locum.
Inlcndit unus forte procaciter
Os in puellam, nec trepidat sacrara
Spcctare formam luminc lubrico.
En alcs ignis fulminis in modum
Vibratur ardcns, alque oculos ferit

Caesus corusco lumine corruit,

Atque in plateae pulvere palpitat.
Tollunl sodales seminecem solo,
\erbisque deflent exequialibus.
Ibat Iriumphans virgo, Deum Patrem
Christumque sacro carmine concinens,
Quod sub profani labe periculi
 : :

4^!^ A. PRlDKMli

Caslnm lupanar ncc violabile

Experla viclrix vir^Inilas rorcl.

Sunt (jui rogalaui rclnicriiil prcces

Fudisse Chrislo, rcdderet ut reo
Lucem jaccnli : tum juveni halitum
Viiac innovaluni visibus inlegris.

Primum sed Agnes hunc habuit gradum

Coeleslis aul;e , mox alius datur.
Acceosus iram nam furorincilat
Hoslls cruenli : Vincor, ait gemens.
I^ slringe ferrum miles, ct exere

Praccepta summi regia principis.

Ut vidit Agnes stare trucemvirum
Mucrone nudo, laelior haec nit
Exulto, talis quod polius venit
Vesanus, alrox, lurbidus, armiger,
Quam si veniret languidus ac lener,
MoUisque ephcbus, linclus aromale,
Qui me pudoris funerc perderet.
Hic hic amalor jam, falcop, placet
Ibo irruenlis gressibus obviam,
Nec demorabor vota calcnlia :

omne recepcro,
Ferrura in papillas
Pectusque ad imum vlm gladii Iraham.
Sic nupla Chrislo transihaui poli
Omnes lenebras, aslherc celsior.
^Etcrne Rector, divide januas
Coeli , obseratas tcrrlgcnis prius,
Ac te sequentem, Christe, animam voca ,

Cum virginalem , tum Patris hosliam.

Sic fata, Chrislum vcrtice cernuo

Supplex adorat, vuhnis ul imminens
Cervix subirel prona paratius.
 ; ,

P£hJ SiEPHANOW. 468

Ast ille lantam spcm peragit manu;
Uno snl) ictn nani caput ampnlaf.
Sensuu) d(»loris niors cita praevenit.

Exutus indc spiritus cmlcat,

Liberqne in anras exilit. Angcli
Sepsere eunlem tramite candido.
Miralur orbem sub pedibns silurn' :

Spcclat tcnebras ardua subdilas ,

Ridelque solis quod rota circuit,

Quod mundus omnls volvit ct implicat
Rorum quod atro tnrbinc vivilur,
Qnod vana saecli mobiliias ropit
Reges, tyrannos, imperia, et gradilS,
Pompasque honorum sfulta tumentium,
Argenli et auri vim rabida siti

Cunctis petilam per varium nefas,

Splendore multo slructa habitacula ,

lllusa picla) veslis inania ,

Iram, timorem, vola, pericula :

Nunc triste longum, nunc breve gaudium,

Livoris alrl fumificas faces ,

Nigrescit unde spes hominnm et decus,

Et qnod malornm telrius omnium est,
Genlililatis sordida nubila.

Hoec calcat Agncs, ac pedc proterit,

Stans et draconis calco premens caput,
Tcrrcna mundi qui fcrus omnia
Spargit vencnis, mcrgit el inferis.
]\nnc virginali pcrdomilns solo ,

Cristas cerebri deprimit ignei ,

Similia lefjunlur apiid Virgiruim, Egiog. . veis. 5G.

CaihiiJus insuelum^miralur iumcn 0,ym|ii ,

Sub pe iibusque viili-l nubes el siJera Da[.hiiis.

464 A. 1'R11DENTI1 l'Iini feTEPUANOH.

Nec viclus aiulet loUcre vcrliccm.

Cingil coronis intcrca Deus
Fronlcm duabus Marlyris innubac :

Unam dcceniplcx cdila scxics

Merccs pcrenni luniine conficit:
Ccnlcnus extat fruclus in ullera.

virgo felix , o nova gloria ,

Coelesiis arcis nobilis incolu ,

Intende noslris colluvionibus

Vullum gemello cum diadematc,
Cui [ossc soli Cunctiparcns dcdit
Casluni vcl ipsuui reddcrc fornicem.
Purgabor oris propitiabilis

Fulgore, noslrum si jcctu' impleas.

ISil non pudlcum cst, quod pia visere

Dignaris, aluio vcl pede tungerc.

PERI STfiPnANON UBRI FINIS.

 CLEMENTIS V. G
APOTHEOSIS,
ID EST, LIBER DE DIVINITATE.

PR/EFATIO.

Est trla surnrna Deus, trinum specimen , vigor unus.

Corde Palris genita est Sapienlia : Fiiius ipse est :

Sanctus ab ceterno subsistit Spirilus orc.

Tempore nec senior Pater est , nec numine major :

Nam sapiens relro semper Deus edidit ex se,

Per quod semper erat gignenda ad sajcula, Verbum.
Edere sed Verbum Patris esl; at caelera Verbi :

Assumplum geslare hominem , reparare peremptum,

Conciliare Patri, dextraque in scdc locare.
Spirilus ista Dei complet : Deus ipse fideles
In populos charisma suum diffundere promptus,
Et Palris et Ghristi virtULem in corpora transfert.

ALIA PR/EFATiO
SIVE

11 YMNU S I N I N !• I D E LE S.

EsT vera sccla? Ir, magislor, consulo.

ricclam-no servamns fidem i'

h\u. 3o
 ! :; ,

466 1. PUllDENTll

Aii vlperina non cavemus dogniala?

Et nescicnlcs labiiimr ?

Arclam salulis vix viam disccrnere est

Inter rcflexas scmitas.
Tam multa surgunt perfidorum compita,
Tortis polita erroribus
Obliqua sese conferunt divortia,
Hinc inde texlis orbitis :

Quas si quis errans ac vagus sectabitur,

Rectum relinquens tramitem ,

Scrobis latentis pronus in foveam ruet,

Quam fodit hostilis manus :

Manus latronum , qune viantes obsidet ,

•

Iter sequentes devium.

Quid non libido menlis humanae struat ?
Qnid non malorum prnriat ?
Statum lacessunt omnipollenlis Dei
Calumniosis litibus,
Fidem minulis dissecant ambagibus ,

Lt qiiisqne lingua est nequior :

Solvunt ligantque qnaestionura vincula

Per syllogismos plectiles.

Vaj captiosis sycophantarum strophis !

Vae versipelli astuliae

Nodos tenaces recta rumpit regula ,

Infesta dissertantibns.
Idcirco mundi stulta delegit Deus,
Ut concidant sophislica
Deque imbecillis subjiigavit fortia ,

Simplex ut esset credere.

Lapis ecce nostro fixus offcnsaculo est
In)pingat in qucmvanitas,
Signum caventi , non caventi scandalum :
 ,

APOTBEOSIS. 4^7
Hunc stcrnit illum , dirigit.

Duui plura lentat cassus incerto gradu,

Incurrit id, quod obvium est.

Fax sola fidei est proeferenda gressibus ,

Ut recta sint vestigia :

•
Qufs in ten^bris hostis errantes tamen
Pulsat , trahitque, et proterit.
Qui sparsa ad ipsum commeantum Irausitum
Frumenta saevus devorat :

Qui laeta Ghristi culta fur interpolat,

Addens avenas aemulas
Quas dc veneni lacie in herbam fertiles

Patitur colonus crescere :

Ne forte culmum fibra inanis spiceum

Simul revulsa internecet.
Expectat ergo , dum dolosa et farrea
Fervens coquat maturitas,
Det veutilabro lecta quceque ut horreis ,

Urat recremenlum focis.

Refert sed ipsa nosse, quae messem necant,

Zizaniorum semina.

POEMA I.

CONTRA lliERESIM ,
QU^ TATREM
PASSUM AFFIRMAT.

Plurima sunt, sed pauca loquar, ne dira relalu

Dogmata calholicam maculent male prodila linguam.
Ille Patrem pellens sofio detrudit in arctum
Corporis humani gestameh , nec pavet ipsum
Objectare neci, duroque affigere ligno.
3o.
 , ,

46<S .A. PnUDP.NTJI

Passil>ilis-no Dciis ? ciijus spccies el iniogo

Nulii visa uiiquani : r,cc enim comprendicr ilia

Majcstas facilis scnsuve, ocnlisve, nianuve.

Joannis magni cclebris senlenlia prasslo est

Uaud unquam lcstala Deum potuisse videri.

Ille Pater, queni nulla acies violenta tuendo
Eminns ardentis penetravit acumine visus,
Qui se forma hominis non induit, et Deitatis
Immensum assumplo non leniperat orc, modove.
Aul Evangelici pielas spernanda-Iihelli
Jam, Llasphemc, tihi esl; aul nunquam visa hcati
\ is intacta Patris, non admiscenda cadncis.
Sed tamen et Patris esl specimen, quod cerncre fas sit.

Ilunianis aliquando oculis concurrerc promptum.

(}uod qaamvis hebes intuitus speculaminc glanco,
llumentique acie potuit nebulosus adirc.
Quisque hominum vidisse Dcum memoralnr, ab ipso
Inrusum vidit Gnatura : nam Filius hoc est,
Quod de Patrc micans sc pr;eslit!t inspiciendum
Pcr spccies, quas possit honio comprendere visu.

Nam mera majestas est infinita, ncc intrat

Obtulus, aliquo ni sc moderamine formcl.
IIoc vidit princcps generosi seminis Abram ,

Jam tunc dignali tcrras invisere Chrisli

Ilospcs homo, in triplicem Numen radiassc fignram :

IIoc colluctanlis traclarunt brachia Jacob.

Ipse dator lcgis divinae accedere coram
»Iussus, amicili.e collato qui sletit ore

Comminus, et sacris conjunxit verba loquellis

Carnis in cffigie Christum se cernere sensit.

Sed majora petens, animum per vota tetendit

Inconcessa homini, plus quam mortale laborans,
Ipsam, quanlus erat, sin(> corporc visero Chrislura.
 ,

A1'0TUE0SIS. 4^^9

Doniqno post niulli scrnionis mulua, postquc

Conspcetuni prnesentis heri, et consortia longa
Quaeso, ait, ut liccat le nunc, Deus optinie, nossc.
Picspondit Dominus: Mea, non me, cernere justis
Posteriora dabo : quid aperlius, absquc aliena
Qnam sumat Verbum non possc videri ?
facie

Posse tamen, cum malit idem, nunquam Patrc viso

Terrenis oculis, habitu se oslendere nostro :

Saepe et in Angelicas vel mortales moderatum

Induci spccies, queat ut sub imagine cerni.
Hoc Yerbum est, quod vibralum Patris ore benigno
Sumpsit virgineo fragilem de corpore formam.
Inde figura hominis nondum sub carne, Moysi
Objecta, eirigiem nostri signaverat oris :

Quod quandoque Deus Verbi virtute coactum

Sumplnrus corpus, faciem referebat eadcm.
Sed tamen et sentam visa cst excita cremare
Flamma rubum. Deus in spinis volitabat acutis,
Vulnificasque comas innoxius ignis agebat,
Essct ut exemplo Deus illapsurus in artus
Spinifcros, sudibus quos tcxunt crimina densis ,

Et pcccala maiis hirsula doloribus implent.

Inculto nam slirpe frutex vitiosus iniquis
Luxuriau) virgis inhonesto ellundere succo
Goeperat, et nodos per acumina crebra ligabat.
Ceruere crat steriles subito splendescere frondes,
Accensisque citum foliis magno impete late
Colluccrc Dcum, nec spiuea la^dere texta,
Lambere sanguineos fructus, et poma crucnta,
Slrint^ere morliferi vitaiia a;ermina hirni.
Quandoquidem tristcs purgantur sanguinc culpa?,
Quem contorta rubus densis cruciatibus cdit.
I'>go nihil visuu), nisi quod sub carnc vidcndum
 : ,

47® A. PRUDENTU
Lumcn, imago Dei, Verbum Deu;?, et Deus ignis ,

Qui senlum nostri peGcamen corporis implet.

Nam lucis Genilor, Verbi salor, auclor et ignis
Creditur extra oculos, ut Aposlolus cdocet auclor,
Qui negat intuitu fontem Deitatis adiri
Credilc, nemo Deum vidit, mihi credite, nemo.
Visibilis de fonte Deus, non ipse Dei fons
Visibilis : cerni polis est, qui nascitur, at non
Innalus cerni polis est : lalet os Patris illud,
Lnde Deus, qui visibilem se prreslitit oHm ,

Tale aliquid formans in scse, quale secuta pst

Passio, quae corpus sibi vindicat : ardua nam vis
Lst impassibilis, quoniam natura superni
Ignis ad horrificas nescit descendere posnas,
Nec capithumanis angoribus excruciari,
Pura , serena, micans, hquido praehbera motu ,

Subdita nec cuiquam, dominalrix utpote rerum :

Cni non principium detempore, sed super omne

Tempus, et ante diemmajestas cum Patre summo,
Imo animus Patris, et ratio, et via consiliorum
Ouae non facta manu, nec voce creata jubenlis,
Protulit imperium patrio ructata profundo.
Hanc igitur non flagra secanl, non stupa salivis

Aspergunt, alapis non vexat palma rehsis :

Nec perfossa cruci clavorum vuhiera ligunt. ,

llis afiecta caro est hominis, quem fcemina praegnans

Enixa est sub lcge uteri, sine lege marili.
Illefamem patilur, fel potat, et haurit acetum :

Ille pavet mortis faciem, tremit ille dolorem.

DicilG, sacrilcgi doclores, qui Patre summo
Deserlum jacuisse thronum contendilis, iilo
Tempore, quo fragiles Deus cst illapsus in arlus :

Ergo PalerpassnsPquidnon malus audeaterror?

 , ,

AFOTHEOSIS. 4?*
Ipse pnellariconceplus sangiiinc crevil?
Ipse verecundae dislendit virginis alvum ?

Etjam falsiloqua est divini pagina libri,

Quoe Verbum in carnis loquitur fluxisse figuram ?

At non, qui \ erbi Pater est, caro factus hubetnr.

Fige graduni Scriptura tuum : nil mobileet anceps
Aflirmasse decet : Pater est, quem cernere nulli
Est licitum : Pater est, qui nunquam visus in orbe est
INcc mundana inter radiavit lumina coram.
Verbum conspicuum misit, missumque recepit,
Cum voluit : Verbo praestrinxit viscera purae
Virginis, et Verbo struxit puerilia membra.
Ipse quidem in terris virtuteet numine prajsens
Semper adest quocumque loci nec pars vacat ulla :

Majestate Palris nusquam est genitor Deus absens

:
,

Per Verbum sed semper adest : atque inde Philippo

Christus ait : Tanto tecum jam tempore versor ,

Et Palrem le nosse negas, queni perspicisin me ?

Est invisibilis donum Palris, edere natum

Visibilem, perquem valcat Paler ipse videri
Nec Sanctorum ocuHs, sed lumine cassis
solis :

Caecorum caecos loquor, atra socordia quorum

Corde tenebroso verum perpendere ncscit.
Quem si perspicunm mortalibus inficiaris,
Fare age, quem videatBabylonis ab arce tyrannus
Innocuas inter flammas procul exspaliantem,
Calcanlem rapidos inadustis fratribus ignes.

INempe ait : proceres, Ires ?asta incendia anhclis

Accepere viros fornacibus additus unus :

Ecce vaporiferos ridens intersecat ignes :

Filius ille Dei est : fateorque et.victus adoro.

Irrisas removele faces, laedasque tepentes
Subtrahite : frigei succensi sulphuris ardor.
 , ,

4^2 A. PRUDliNTlI

Filius ( hauj dubium csl) agit hasc miracula rerum ,

Quem vidro: Deus ij)sc, Dci cerlissima proles.

Imperal imuiensis ardorihus, et domat iras,
Insullans famulanlc rojio, piccosque furores
Comprimit, cl rabiem flammarum algescere cogit :

Barharicos cahda uura sinus non tangere jussa

Pra^teril, ct lenues stridens transcurrit amictus.
Ipse per Assyrios metuit vapor ire liaras;
]Ne coma fusa humeris fumo obsordescat amaro,
Ilaec^it, ot varios jubet obniulescere cantus
Organa, sambucas, cilharas, calamosque, tubasqne.
Slulla superstilio tacuit : vox festa quievit,
Oune uialc conspicuac celebrabat imaginis aurum.
Garmina sanctorum resonant jam sola virorum ,

Triplice concentu regem laudantia coeli,

Qui marc, qui lerras, qui lucida sidera fecit,
Ignibus et mediis securos texit alumnos.
Semper in auxilium Sermo Patris omnipolentis
Descendit s(M'vando homini : morlalia semper
Admisccnda sibi proprio curavit amore :

Ut socianda caro, Dominoqae implcnda perenni

Degcnercni vitam, quae tunc animalis agebat,
Excmplo mutarct heri, similesqne per artus
Gcrncre consorlem terrcni assuesceret oris,
Participemque suum visu velut obside nosse ,

Et consangnineo panlalim acccderc Ghristo.

Ergn animalis homo quondam : nunc Spiritus illum
Transtnlit ad superi naturam. seminis, ipsum
Infnndcndo Deum, mortalia vivificantem.
Nunc nova materies, solidata intercute llatu :

Materies, sed nostra tamen; dc Virgine tracta,

Exuit anliquoc corrupla exordia vitre,

Imu.orlalc bonum proprlo spiriiminc sum^ns.

 ,

Al'OTIIKOSIS. /|7 5

Filiiis illc hominis, secl Filius ille Tonantis,

Jaui soliis Yullum Palris aspicit, et videt ipsiim.

Ncmo Palrcm novil, nisi FiHus, et cui monslrat

Filius, ct noslri mediator et Omnipotcntis.
Denicjuc concludain brevis ut compendia snmmae,
Non Patcr in carnem desccndit, sed Patris arcem
Snmpta caro ascendit: Nalus per ulrumque cucurrit.

POEMA II.

CONTRA UNIONITAS.
id cst,

SA15ELL1AN0S 1!.«RETIC0S.

Ckde , profanator Ghrlsti, jarn cedc, Sabclli,

Depositorque Patris, Nalique insane negator.
Nonne Patrem violas, duniNatum scirc recusas?
Quandoquidcm non cst gonitor, nisi lilias extet :

Ncc vocitare patrcm polis os, quem germine iVaudas.

Sed fortassc veiis patriic pielatis honore
Dcspoliare Deum, contenlus nomine nudo ,

Quod Deus est,adimasque decus Patris, et gcneris viin.

Ecquis in idolio recubans, inter sacra mille,
Ridiculosque Deos venerans sale, Cicspile, thure ,

Non pulat cssc Dcum summum,ct super omnia sohim ?

Quamvis Saiurnis, Junonibus, et Cythcreis,

Portcntisque aliis fumantes consecrct aras ;

Attamcn in cadum quolies suspexit, in uno

Conslituit jns omne Deo, cui serviat ingens
Virtulnm ratio, variis instructa minislris.

Qiiaegens tam stoHda est auimis, lain barbara lingnis

CUioeve supcrslilio tam sordida, qfiic canirormcm
4^4 A- PAVDIiNTII

Lalrantemqnc ihrono coeli pracponat Anubem?

Ncmo Cloacinne aut Eponic supcr aslra Deabus
Dal solium, quamvis oliclam pcrsolvat acorram,
Sacrilegisque molam manibus rimctur cl exia.
Consule barbali dcliramenta Platonis,
Consule ct hircosus Cynicus quos somniat, ct quos
Texit Aristotclcs torta vertigincnervos :

Hos omnes quamvls anceps labyrinlhus ct error

Circumflexus agat, quamvis promillere ct ipsi

Gallinam solcant, aut gallum, clinicus ut sc

Dignetur praeslare Deus morienlibus a^quum :

Cum vcnlum tamen ad normam rationis el arlis ,

Turhidulos scnsus, et litigiosa IVagosis

Argumenta modis conchidunt Numen in unum ,

Cujus ad arbitrium sphaera mobihs atque rotunda

Yolvalur, servenlque suos vaga sidera cursus.
Non recipit natura hominis, (modo quadrupes ille
Non sit, et erecto spectet coeleslia vullu)
Non recipit, ueget ut regimen pollere supremum.
Islud et ipse Numee tacilus sibi sensit aruspex,
Semifer et Scotus sentit, cane milite pejor.
Sed nos, qui Dominum libris et corpore jam bis

Vidimus, anle fide, mox carne et sanguine coram,

Quique voluminibus Vatum, cruce teste, probatis ,

Rimanles digilos costarum in vulnera cruda

Mersimus, et manuum visu dubilante lacunas
Scrutati, aeternumregem cognovimus Jesum ;

Abjurare Deo titalum nomenque pateroum

Credimus essenefas, qui regem protuHl exse :

Non regem popuh Parlhorum aut Piomnhdarum,

Sed regem summae, et medias stalionis ', et imae,

'
lla s!a(ionrin pro imperio teirariim Liiranus videlur posuiss? apud
lu nhillone peracla n.^lro pttet serin. Sir et Til>erio
Vellein»
Neronem : Cmyi
 AroTUF.osis. /J75

Alqueideo rcrum doniimim, et super omnia regcm.

Carnis habet medium, suramum Patris, el Slygis imum :

Defluit his gradibus, rursusque revolvilur in se :

Ksl Deus, est et homo : fit inorluus, et Deus idcm est.

Omnia percurritnaturae munia prona3,

Ut sursum Patris in gremium replicata reportct
Mortua quac fuerant, ipsos quoque subvchat artus.

H.cc forc cum veterum cecinissent organa Yalum,

Nos oculis, manibus, congressu, voce,loquela
Experti, Heroum tandem intelleximus orsa
Priscorum, et viso palefacta oracula Christo.
Haec est nostra salus : hinc viviraus, hinc animamur :

Iloc sequimur, nunquam detracto nomine Nati

Appellare Patrem, Palris et siuc nomine nunquam
Nalum nosse Deum, nunquam, nisi sanctus et unus
Spiritus intersit, Natumque Patremque vocare :

Sic tamea hoec constare tria, ut ne separe ductu

Tres faciam, tribus his subsistat sed Deus unus.
Nec Pater ipse autem, qui Filius : ut.quia Natum
Scimus ab Innato, vere Pater, et sata vere
Sit soboles, necsit genilor sibi Filius ipse.

Perquam ridiculum est et futile, natus utex sc;

Sive Pater natus fuerit, sive ipse repente ,

Nascendi nova materies, ac se Deus ullro

Ediderit;natumque sibi se fecerit ipsum.
Nil falsum aut mendax divina vocabula finguut.
Qui Pater est, gignendo Pater tum Filius, ex hoc :

Fiiius, auctore genitusquod silPatre summo :

Summus et ipse tamen ; necenira minor, aut Patre dispar.

Lnde in utroque operis forma iudiscrela, nisi omnem
Vim majeslatis palrias generosus haberet
Paterculus arlpreralur, ut lonf^issima stalione nwrlali fungatur. Ergo iion
legciidum esse , rationis, cer.sui, ut li;ibcnl edil.
47^' ''• IMlUDiiSTIl

Filius, idque Dcus gonilor, quoclFilius, cssel?

Perj;unl ullerius serulantes, quid sit idipsuin
Gignore, si las est huiiuinos lendere sonsus

Usque ad secrelum, quod lcmpora cuncta diesque

Prae/enit anliquos, et principium supcr ipsum
Emluet, et, quodcumque polesthomo qurercre, transil.
Cum sil difficilis via, noscerc principiorum
Semina, cui dahitur mortali exquirere, quidnam
l llra principium Dcusegerit? aut quo pacto
EdidcritYcrbum, quod principio caret omni?
*
Hoc solum scimus, quod Iradilur cssc Deus, quem
Non genilus genitor generavcrit, unus ctunum,
Inleger integrum : non cccptum, scd lamen orlum,
Et comperpetuum retro Patris, ct Patre natum.
Scd nec decisus Patcr cst, ut pars Patris esset

Filius, exlendens nec se snbstantia Iractim

Produxit, minuitve aliquid de Nuniine pleno;
Dum mutata novum procudit portio Natum.
Non converlibiiis, nec demutabilis unquam
Est Deus, aiit gignendo aliquid sibi delrahit: atqui

Totus ct cx toto Deusest, dc hunine kimen,

Quando autem lumen sinc lumine? quando rcfulgens
Lux fulgore caret? quando est, ut proditusignis
Ignem diminuat? quando Palcr et Dcns et lux,
Non lucis Deus et Pater est ? qui, si Paler olim
Non fuit, et serum genuit post tempora natum ,

Fit novus, inque novum jus proficil : absit ut iinquam

Plenus proficiat, qui non cget incremenlo.
Et Dcus, ct gcnitor, hjnienque et gloria sempcr
lilc fuit : nec post sibi contulit, ut palcr esset.
Sic fit, ul 3eternu:n crcdamus cum Piilre Chrislum,
Illo auctore salu;n, cui nulhis projruil auclor.
IIxc lu si dubilas nali niystcria Clui^ii ,
 AP0T1I110SI5.
4^7
Pcrdilc, cilhollca non cs dc plobc, scd nnus
Dc grege ihurifcio vencrator, Dcncalionum
Ucvolus cippo, ficulni ct sllpilis unclor.

Quin potius scrulare Dci signacula in ipso

Fonlc vclustatis, pcrcurre scrinia primi

Scriptorls, qucm non Bardus pater, aut avus augur,

Fabula nec veteris famae, nec garrula nulrix ,

Ncc sogo clangorc loquax ct slridulo cornix,

Rem docucre Dei scd coram prodilus ipsc,
:

Ipse Deus trcpidum mortalem milis amico

Imbuit alloquio, seque ac sua sumnia relexil.

^imirum mcmlnit scriplor doclissimus illo

Orbis principio non solum, ncc sine Chrislo
Informasse Patrem fticlurae plasma novcllae.

condcnshomincm Dcus, et dcdit

Feclt, ait, olli

Ora Dei; quidnam est aliud, quam diccrc : solus

Non cral, alqueDeoDeus assistebat agenli,
Cum Doiiiinus facerct Domini sub imagine plasma ?

Chrislus forma Pulris, nos Chrisli ibrma etimago/

Condimur in faciem Domini bonitalepaterna ,

Venluro in nostram facicm post ssecula Chrislo.

Possum multa sacris exempla excerperc libris,

Ni refugls, quae tc dcccant, non iu Patrc solo

Vim majestatis positam, scd cum Patre Chrislum
Deum; vclut illud ait gencalogus idem
Etisc ;

A Domino Domiuus llammam pluit in Sodomilas.

Quis Dorainus ? do quo Domino ? si solus ab arcc
Siderea spcctal Paler, aui ardcscit in iras.

Filiusarmalam Doujini Palris ignibus iram

SpargcbatDominus sunt unum fuhncn utraquc.
;
 : !

4-y A. PRUDENTII

POEMA iir.

ADVERSUS JUD^OS.

H-*:c si Judaicos slc inlellecta rigassent

Aiidilus, stupidas ut possint tangere libras,
Audissent Dominum virtutum, qui pereunles
Vcncrat ut servaret oves : sed ab auribusomnis
Flux^ral ornatus, caput et jara coctile Baal
Finxcrat, auriculasquc suo spoliatat honore.
Duxpopuli peccantis adest de monte corusci
Luminis, alloquioque Dci, tabulasque tremendo
Incisas digito caeca ad tcntoria defert.
Sed cadit in faciem plebs, non visura profundae
Legis ineffigie scriptum per aenigmata Christum.
Infelix, quae luce oculos praestricta pavenles
Texerit.et presso faciem velarit amictu !

At nos rejecto Christum velamine coram

Ccrnimus, atque Deum vultu speculamur aperto :

Ncc sub lege gravi depressa fronte jacemus;

Sed legis radium sublimi agnoscimusore.
Heu, frondosa prius ramis felicibus arbor*

Pinguibus heu quondam radix oleagina baccis !

Ecce libi incerto revirescit nunc oleastro

Truncus, et externi vestitur corlice libri.

Jara raiserere tui. Non se sylvestris olivi

Surculus, exultans alieno stipite, jactat

Sed monet, ut geueris proprii memor, unguine amaro
Gontristare coraas desuescas, stirpe nec imo
Invjdeas missis in celsa cacumina virgis.
Blasphemas Dominura, gens ingratissima, Christum.
• Viigllius, Geori;,, lib. ii, vcrs. 8i,sic habel:
Exiit ad coelum ramis felicibus arbos.
 ,: ;

&P0T1IG0S13. 479
Piischa luum tlic, dic cujus de sanguine iestum

Tam solemne libi est? duis tandem cpcdilur agnus

Anniculus ? sacer ille libi redeunlibus annis

Sed sacer in pecude: slullum est sic credere sacrum
Sanguinebalantis summos conlingere postes,
Lascivire choris, similaginis azymon esse,

Cum fermcnlati turgcscant crimina mores.

INon sapis, imprudens, noslrum te efllngerc Pascha ?

Legis et antiquoB praeductis pingere sulcis

Omnc sacramenlum, retinet quod passio vera :

Passio, quaj noslram defendit sanguine frontem ,

Corporeamque domum signato collinit ore ?

Uanc fugit exclusis /Egyplia ploga flagellis :

Htec regis Pharii regnum feraleresolvit :

Dcque polestalis mundanae grandine densa

Eripit Abraham cum stirpe et genle fideli.
Abrahffi genus est verum , cui sanguis in ore
Creditus, inscriptusque rubet : cui visus in orbe ,

Haud debilanle fide, Deus est, Deus exPatre verus.

Ille Deum vidit,visum mox credidit: at tu
Posterilas carnis, carnaliter omnia cernens ,

Carnis opus sub legegeris, quam spiritus implet

Interior: nec enim coelo lex carnea fluxit,
Quam sed Christo fteta, meamque
tu carne colis :

Spem paritura utero quam spem? nisi Numinis almum

:

Lumen, et iidventum Domini, quem viderat Abrae

Prima fides, noslrisque pater promiserat olim
Perspiciendum oculis, et legis voce probandum :

]Nec solum legis : nam quae jam littera Christum

Non habct, aut quae non scriplorum armaria Chrlsti
Laude referta, novis celebrant miracula librls ?

Hebrajus pangit slylus, Altica copia pangit

Pangit et Ausoniae facundia tertia lingua}.
 , , ; , ,

48o A. PRUDKNTII

Pilalus jnbel ignoraiis : I, scriba, Iripidis

Digere versiculis, <[nx sit suflixJi poteslas,
Fronlecrucis : tilulus sit triplcx, triplice lingua.

Agnoscat Jutkea lcgcns, et Graecia norit

Et venerata Deum perceiiseal aurea Pioma.

Quidquid in aere cavo reboans tuba curva remugit
Quidquid ab arcano vomit ingens spirilus haustu ,

Quidquid casta chclys, quidquid teslado rcsu!lat,

Orgaua disparibus cahimis quod consona miscent
yEmula pastorum quod reddunt vocibus antra ;
Ghristum concclebrat, Christum sonat, omnia Ghristum.
Muta etiam, fidibus sanctis animata, lcquuntur,
nomen prnedulcc mihi ! hix, et decus, et spes,

Prcesidiumque mcum ! requies o cerla laborum !

Blandns in ore sapor, fragrans odor, irriguus fons ,

Castus araor, pulchra species, sincera voluptas !

Si gens surda negal sibi tot prfficouia de le ,

Tam multam rerum voces, eiemeiilaquc lanlai

Nunlialaetitias, slolidas intrare per aurcs;
Audiat insanum bacchantis energlma monstri
Quod rabidus chtmat capla inlcr viscera Dajmon,
Et credat miseranda suis. Torquetur Apollo
Nomine percussus Ghrisli, nec fuhiiina vcrbi
Ferrc potest agltant miserum tot vcrbera iingmc
: ,

Quot laudala Dei resonant mlracuhi Gbrisli.

Intonat antistes Domini Fugc, caUide serpcns; :

Exue le membris, et spiras solve lalentes.

Mancipium Christi fur corruplissime, vcxas ?
,

Dcsine Ghristus adest, humani corporis ultor

:

Non licet ut spolium rapias, cui Ghrislus inhoesit.

Pidsus abi, vcntosc liquor : Ghrislus jubet, exi.

Ifas inler voccs medias Gyllenius ardcns
I'".juhil, etnolos suspiral Juppitcr igncs.
 , ,

APOTHEOSl». 481
Ecce Gerasenos legio ruit effera porcos
Et post mnlliplices busli sub rupe catenas ,

Poenarum gemitns longis grunnitibus edit.

Clamarat, sed ab ore hominis : Cognosclmus, Jesu

Nate Deo, nate sceptris et germine David,
Qui sis, quid venias : qua nos virtule repejlas
Novimus, adventusque tui lerrore jacemus.
non pervenit ad aures ?
Haec, Judasa, tuas vox
Pervenit: mentem scd non penetravit egenam
Lucis, et a primis foribus disclusa refugit.
A.udiit adventum Domini, quem solis Iliberi

Vesper habet,roseos et qui novus excipit ortus.

LaxavJt Scythicas verbo pcnelranle pruinas
Yox Evangelica, Ilyrcanas quoque fervida brumas
Solvit, ut exutus glacie jam moliior amnis
Caucasea de cote fluat Pihodopeius Hebrus.
Mansuevere Getoe, ferilasque cruenta Geloni
Lacte mero siliens exsanguia pocula miscet
Libatura sacros Chrisli de sanguinc potus.
Novitet Allanlis pridcm plaga pcrfida Mauri,
Dedore crinilos ad Chrisli altaria rcgcs.
Ex quo morlalem praeslrinxit Spiritus alvum ,

Spiritus ille Deus, Deus et se corpore matris

Induit, atque hominem de virgluitate creavit;

Delpliica damnalis tacuerunt sorlibus anlra ,

Non irii^odas corlitia tegit, nonspumat anhelus

Fata SibylHnis fanalicus edita libris;
Perdidil insanos mcndaxDodona vapores ,

Morlua jam mutoe lugent oracula Cumae,

Ncc responsa refert Libycis in Syrtibus Ammon :

Ipsa suis Chrislum Capiloh'a Piouuila moerent

Principibus luccre Deum, destructaque temj)!a
Imperio cecidlsse ducum. Jam purpura supplex
LXU. 61
 , , , ,

48? A. naiDRWTH

Slernitur /Eneadai rccLoris ad alria Chrisli

Vexillumqno crncis summus uominalor adorat.
Priuclpibus tamcn e cunclis non defuit unus
Me puero, ul niemini, ductor fortissimus armis,
Condilor et lcgimi, celeberrimus ore manuquc,
Consultor patria3, sed non consullor hahendae
RcUigionis, amans tercentum miilia Divum.
Pcrfidus ille Dpo, quamvis non perfidus orbi
Auguslum caput anle prdes curvarc Minervae
Fictihs, et soleas Junonis lambere, plantis
Ilerculis advolvi, gcnua incerare Dianie :

Quin ct ApoUinco frontcm summittere gypso,

Aut PoHucis cquum suffirc ardentibus extis.
Forlc litans HecalfMi placabat sanguine muUo :

Pontlficum fcsfis feiicnda securibus illic

Agmina vaccarum stctcranl, vitulasque revincta

Fronle coronalas umbr.ibat (orta cuprcssus.

Jamque insertato reserabat viscera cultro
Vitlatus de more senex, manibusque cruentis
Traclabat trepidas lelhali frigore fibras,
Postremosque animrepulsus in corde tepenti
Callidus interprcs numeris et fine notabat;
Cum subito excbTmat media inler sacra sacerdos
Pallidus : En quid ngo ? majus, rex optime, majus
Numen nescio quod nostris intervenit aris ,

Quam sufferre queant spumantia cymbia lacte

Caesarum sanguis pecudum, verbena, coronae.
Accitas video longe dispergier umbras ,

Territa Persophone vertit vesligia retro

Extinctis faclbus, fracto fu2:itiva fla":ello.
Nil agil arcanum niurmur: nil Thessala prosunt
Carmina : lurbalos rcvocat nulla hoslla manes.
No:inc vidcs ul thuribulis frigenlibus ignis
 APOTnEOSIS. 4^^

Marceat? ut canis pigrescat pruna favillis?

Ecce Palatinus pateraui retinere minister

Nonvalet: elisa dislillant balsarna dexlra :

Flamen et ipse suas miratur vertice laurus

Cedere,et incertum frustratur victima ferrum.
INescio quis certe subrepsit Christicolarum

Hic juvenum, genus hoc hominum tremit infula, et omne

Pulvinar Dlvum : lotus procul absit, ct unctus.
Pulchra reformalis redcat Proserpina sacris.
Dixit, et exsanguis collabitur : ac velut ipsura
Cerneret cxerto minitantem fulmine Christum ,

Ipse quoque exanimis, posito diademate, princeps

Pallet, et astantes circuminspicit : ecquis alumnus
Chrismatis inscripto signarit tempora ligno,
Qui Zoroastreos turbasset fronte susurros.
Armiger e cuneo puerorum flavicomantum
Purpurei custos lateris deprenditurunus:
Nec negat, et gemino gemmata hastilla ferro

Projicit, ac signum Christi se ferre fatetur.

Prosiluit pavidus, dejecto antistite, princeps
Marmoreum fugiens nullo comitante sacellum :

Tum tremefacta cohors, dominique oblita, supinas

Eriglt adcoelum facics, atque invocat Jesum.
Jamnepiget facti? jam poenitet? en tibi Christum,
Infelix Judnea, Deuni, qui sabbala solvens

Terrea, mortales Kterna in sabbata sumpsit,

Gentibus emlcuit. pracfulsit regibus, orbem
Possidet, imperli dominam sibi cedere Pvomam
Compulit, et simulacra Deum Tarpeia subegit.
Disce tuis miseranda malis, quo vindlce tandem
Yana superstllio, lex et carnaliter acta

Pleclatur; cujus virlus te proterat ullrix.

Deslructo-ne jacent Salomonia saxa metallo,
3i.
 : : : ,

484 A. PRUDENTU

^dificata manu? jacet illud nobile templuni.

Cur jacet? arlificis quia dexlra solubilis illud

Caementum slruxit rcsolubilc, jure solulum cst,
Et jacet, in nihilum quoniam redil omne politum.
Quod fieri recipit, recipit quandnque perire.
Si Doslrum conlra quod sit, vis discere, templum
Est illud, quod nemo opifex fabriliter aptans
Composuit; quod nulla abies pinusve dolata
Texuit; exciso quod nunquam marmorc crevit
Cujus onus nnllis fullum sublime columnis
Fornice curvato tenui super arle pependit
Sed Verbo faclum Domini, non voce sonora
SedVerbo, quodsemper erat, Verbum caro factum est.
Hoc templum aeternam est, hoc fmem non habet, hoc tu
Expugnare volens , flagris, cruce, felic pelisli.

Deslructum jacuit poenis vexanlibus eslo. :

MaUis enim ex utcro, quod dcsirneretur, habcbat.

Sed quod morte brcvi materna ex parle solutum est

Majestate Patris vivum hix tertia reddit.

Vidisti Angelicis comitatum coetibus alte

Iremeum, cujus servor munimine, tcmphim.

Illius aeterna3 suspeudunt cuhnina portae,
Ac per inaccessas scalarum gloria lurres
ToUitur, et gradibus lucct via candida summls.
At tua congestaj tumuhnnt holocausta ruinai :

Quid mereare Titus docuil : docuero rapinis

Pompeiana; acies, quibus extirpata per onmcs
Terrarura pelagique phigas tna membra fcrunlur.
Exihis vagus huc iihic iluitanlibus errat
Judaeus, postquam patria de sedc rcvulsus ,

Supplicium pro ciede luit, Chrisliquc negnti

Sanguine rcspersus commissa piacula solvit.

En qno priscorum virlus delluxit avorum I

 APOTHEOSIS. 485
Servltab aiiliquis diiapsa ridclibns haeres

Nobililas, scd jain noii nobilis : illa recentem

Susiicctat captiva fidem : vis lanta novellae

Credulitalis inest. Chrislnm confessa trinmphat

Gens infida prius; Chrisli sed victa negatrix

Subdilur imperio, domjnos soitita fideles.

POEMA IV.

CONTRA HOMUNCIONITAS*.

SuNT qui Judaico cognatum dogma farori

Instituunt, media Ghristum ratione secuti,
IIoc lantum, quod verus homo est, at cnelitus illum
Afllrmant non esse Deum pietale fatentur,
iMajestale ncgant : raorum pro laude sacratum
Goncclebrant , adimunt natuise summa supernae.
Omne opus cgregium, per quod solcrtia pollens
Emicat, ingenii est , aut roboris : illud acuto
Corde vigct : duris excellit viribus istud.
Morlale est sed utrumque homini : nam cana senescunt
Ingenia, et vaiidos consumunt saecla lacertos.
Ila!;c nos in Domini virtnle et laude perenni
Non sequimur : sequimnr, nullo quod semine lerrae

Gcrminat immundum quod non de labe virili

:

Sumit principium, tener illum seminat ignls :

INon caro , nec sanguis patrius , nec focda voluptas.

Inlactam thalami virlus divma puellam

' nomiincionilas. Al. Iiomoiisionilas. Qiietn in locuin Ghamillardus : IIo-

muncionit'irinn iiompn, inquil, nori esse foUirilandum non docet audor an-
tiquiis ele hanedbiis, quein suIj prcBclestinali nomine Jacobus SirmoDdus
tmisii in lucem : Iloiiiiincia.-itw <jiti dicunt in corpore Iwmincm esse imngi~
ncm Dei, non in aninij.
486 A. PRUDENTII

Sincero alllalu pcr viscera casta marilal.

Incomperta ortus novilas jubel ut Deus esse
Credalur Chrislns sic couditus. Innuba virgo
Nubil Spiritui, vitium nec scnlit amoris.

Pubertas signala raanet ,

gravis inlus , et exlra

Incolumis, florens de ferlilitate pudica.

Jam mater, sed virgo tamen , maris inscia mater.
Quid renuisPquid inane caput, non credule , quassas!
Angelus hoc sanclo fore nuntiat ore : placet-ne
Credere, et Angelicis aurem reserarc loquelis ?

Ipsa coruscantis monitum sacra Yirgo minislri

Crcdidit, atque ideo conccpit credula Chrislum.
Credentes nam Christus adit : dubitabile pectus
Sub titubanle fide, refugo contcmnit honore.
Virginitas et prompta fides Christum bibit alvo
Cordis , et intactis condit parilura late.bris.

Crede quod emissus solio Patris Angelus infit.

\ el , si concrctus liquidam de siderc vocem

Non capit auditus , mulicr quid conjnge proegnans
Clamet anus , crcdens et tandem sobrius audi.
Mira fides ! utero puer interceplus anili,
\ irgineum Dominum malerno cx ore sahitat
Primus, et infantem non natus nuntiat infans
Jam nostrum vagire sibi : nam pusio nondum
IVorat, et ora Deo reserabat garrula Chrislo.
Promile secretos falus : date, pandite librnm ,

Evomuit, spirante Deo, quem sanctu^ Esaias,

Percensere libet, calamique revolvcre sulcos ,

Sidereis quos illa nolis rnanus aurca duxit.

Ilehinc, dum rutilos apices summissus adoro,
Dum lacryraans veneror, dumque oscula dulcia figo.
Gaudia concipiunt lacrymas , dant gaudia fli tum.
Advenit promissa dies, quam dixerat isle
 AfOTUEOSlS. 1^'^^

Affore versiculiis, cuiii Virgo puerpera , lcslo

Haud dubie sponso pacti cai cura pudoris , ,

Edidit, Emmanuelquc meum me ccrnere feclt.

Est-ne Deus jam noster houio? versalur et astat
NoJjiscum , nomenque prohat, versumque vetuslis
Obscurum saeclis proesenli illuminat ore.
Est-ne Deus, cujus cimas veneratus Eous
Lancibus auralis regalia fercuia supplex
Virginis ad gremium pannis pueriiibus offerl?
Quis tam pinnatus rapidoque simillimus auslro
Nuntius, aurone populos , atqueultima Bactra
Altigit, illuxisse diem lactantibus horis*,
Qua tener innupto pendcret ab ubere Christus?
Vidimus hunc, aiunt, puerum per sidera ferri,

Et super antiquos signorum ardescere tractus.

Diriguit trepidans Chaldaeo in vertice pernox
Aslrologus , cessisse Anguem
fugisse Lconem;
,

Conlraxissc pedes lateris manco ordine Cancrum;

Cornibus infractis domitum mugire Juvencum :

•Sidus et Hircinum laceris marcescere villis.

Labitur hinc pulsus Puer Hydrius; inde Sagitta :

Palantes Oeminos fuga separat : improba Virgo

Prodit amatores tacitos in fornice mundi.
Quique alii horrificis pendent in nubibus ignes,
Luciferum timuere novum rota lurida Solis :

Viii (locli suspicali sunl non lactaittibus lioris, ni nniltis placuil, sed
luclantibus horis , esse Ipgeuduin. Qiiipi)e quod a naliviUile Cliristi lioia;
(lici cum horis noelis quodain medo Uicianlur. .Sed , laclautlhus Iwris , \e-
rum est, hoc est, foveulibus et quasi niitrientibus, quomodo nutriii ac al i

spe et ^iiudlo. — Quid sl legamus cuin Aldo, lactanlibus oris? ut innual

Pi;id.'nli'isextimas Orientis plugas, unde M.jf;i jirimitiae i,'ei)lium, vtlul in-
fuutcs iii fide, ad Christum adoraudum venerunt. Hanc sfuie leclionem con-
textus comprobare videtur;nam vers. seq. Vidimus hunc,aiunt, pucrum per
sidera ferri.
 ;

/,88 ». PniDENTII

Haerct, ot cxcldium scnllt jam janiqnc fntiirum ;

Secjnc dic mcdio vclandam lcj:;iuiiic glaiico,

SplendorcnK|iic poli peritiinun noclc diurn'a,

Orbe repenlinis caput obnubenlc lcncbris.
Ilunc ego non cumulem myrrbaeque ct iburis et auri
Muncribus ? scio qucm videam quae dona rependam.
,

Hunc ego non venerer? qui coelo visus, humique

Inventus Rex atque Deus moderalur utrumque
Naturae spccimen, lumuloquc iurcrna rcfrlngcns
Regna , resurgcnles sccum jiibet irc; sc|)ullos?

Ccelum habitat, terris inlervenit, abdila rumplt

Tarlara : vcra fidcsi Deus esl, qui tolus ubique est.
NumquiJ vana viros aut mcns aut lingua rcfellit? ,

Numquid forluilis fruslranlia dona dcdcrunt

Casibus, aut caeco votum sub honorc dicarunt?
Quae porro causa aut ratio, summillcrc colla
Ante pedcs Marias , puerique crepundia parvi
Si tantum u)ortalis erat, nec summa potestas
Implebat tcncros divinis flalibus arlus?

Sed jam tolle Magos , thus, aurum , myrrhea dona,

Quae verum docuere Dcum; prnesepla, pannos,
Matris adoratum gremium ; face sideris ardcns
Ipsa Deum vlrtus , faclorum el mira loquantur
Insanos vidco subilo mltescere venlos,
Cum jubeat Christus; vldeo luclantla magnis
/Equora turblnlbus IranquIUo marmore teodi
Imperio Chrlsti ; vldeo, calcatus eumdem
Cum patitur gurges, leigum solidanle liquorc ,

Ipsesuper fluidas plantis nltentibus undas

Ambulat, ac presso firmat vestigla fluclu :

Increpat ipse Notos, ct flatlbus otia mandat.

Quis jubeat sacvis Aquilonibus : Ile , sllcte ,

Carceribus veslris ,*amploquefacessile ponto :

 , :

APOTHEOSIS. 489
Slt nisi coclipolens, Aquilonnni condllor itlcm ?

Nlngnidns o^noscil Borcas aU|ue hnbrircr Eurus

Niniboruni' donunum, lcnijjcslaluuique polenteni :

Excilamf|ue.hycuieni verrunl ridenlc screno.

Quis pclagi calcarit arjuas ? quis per vada gKTUca
Gressibus iuipressis spaliatus triverit udum
Non snbmersus itcr, sola penduhis, et pede sicco;
yEquorex nisi faclor aqua; ? qui spiritus olim
Ore superfusus patrio volilabat in undis
Nondum discrelis , ncc cerlo litlore clansis.
Suslinnit gressum domini famnlus liquor, ac se,
Mobilitalc carens , solidos substrinxit ad nsus.
Quid diversa Dei memorem facta inclita Gbristl;
Altius inspecta quem majestate negator,
Haud dubitans liominem, tute ipse fatebere Numen?
Illevit caecos oculos, et lumina limo
Reddidit, humectam sacro spulamine lerram
Gontrectans digitis; luleum medlcamcn operta
Nox habuit; tenebras obducta nligo rcmovit.
Insuper ostendit quonam cahgo hivacro
Expurganda foret, varlis Siloa refundit
Momentis hitices , nec fluctum semper anhelat
Sed vicc distlncta largos lacus acclpit hauslus.
Agmina h^nguentum sitiunt spem fontls avari

Membrorum maculas puro ablutura natatu,

- Gerlalim interea roranti pumice raucas
Exj)cctant scatebras, ct sicco margine pendent.
lloc hmum jubet linposilum dc fontc lavari
Chrlslus, et infusa vultam splendcscere luce.
Norat enlm limo sese injormassc figuram

' Viigiliuin, lib. I ,'Eoei !. vers. S3, iinil;ilurPiU(lenlius._

.... Tu flas epulis ;iccurni)i're divuni

Nimljurumque latis leuipeslaluuique polenlem.
 :

4{jO S. PniDEMII

Anletcnebrosam, proprii medicamen el oris

Adjecissc novo, cjucm primum finxcrat, Ada^.

Nam siiic divino Domini perflamine summi

Arida terra fuit, nuUi prius apta mcdclae :

Sed postquam liquidus ccclesti spiritus ore

Virgincam respersit humum, medicabilis illa cst

Indc Irahit succum, lentoque humore salutem

lllinit, infuuditque dicmbaptismate lota.
Ciccus adest, oculis jam Christi cx ore releclis ,

Seque kilo et nitidis luccm sumpsisse fluenlis

Clamat, et auctorem stupefacta per oppida monstrat :

Auctorem hicis, largiloremque dierum,

Non dedignatum medicac purgamen aquai
'

Corpore sub proprio monstrare errantibus aegris.

IMiflibus ex multis paucissima quaBque retexam,

Summalim relegcns, totus quae Don capil orbis.
Quinquc in deserto panes jubet et duo pisces
Apponi in pastum popuhs qui forte Magistrum :
,

Non rcvocante fame, stipabant undique septura;

Imnr.cmoresque cibi, vicos, castefla, maceflum ,

Oppida, mercatus, et conciflabula, et urbcs

Respuerant, largo contenti dogmate vesci.
Mufla virum strato fervent convivia foeno.
Centenos simul accubitus inicre sodalcs,
Scque per innumeras infundunt agmina mensas ,

(jam crede Deum) saturanda duobns,

Pisciculis

Et paucis crescente cibo per fragmina cruslis.

Ambesis dapibus cumulalim aggesta redundant

Fercula, bissenos micarum molibus implent
Post ccenam cophinos : crudus conviva resudat

• .4qiiai pro aqiur ; (li5S)lutio m.)re ve!eiiiin (iipiilhongi cb, qiiae Graecis

est ai, in vorales a, el i. Ibi quidiiin lcgunt purgamina aqual et Aldus, piir-

gamina hmplt(t.
 :

APOTHEOSiS. 491
Congeriem ventris, gcmit et sub fasce minister.
Quis cumulare polest epulas in grandia parvas?
Quis, nisi qui corpus, pastumquc, et corporis omnem
Condens ex nuUa existenle creavit
niliilo

Mundum materia ? non sicut sciilptor ab aeris

Rudere decoctam consuescit vivere massam *.
Scd Deus omnipotens orbem sine semine finxit.
INilerat, omnequodest: nil id, proccdere et esse
Alque novum fieri, mox et grandescere, jussum esl.

Parvum de nihiio primiTm fuit; addita parvo

Increnienta modis auxerunt omnia plenis,
Ergo ego cum videam manibussic crescere Christi
Parva alimenla hominum, possum dubitare per ipsum
Exiguas rcrum species, elemenlaquemundi
Ex nihilo primum modica, et mox grandia sensim
Crevisse exmodicis quae consummata videraus ?

Ac ne post hominum pastus calcata perirent ,

INeverehcta lupis, aut vulpibus, exiguisve

Muribus in praedam nuUo custode jacerent
Bis sex appositi, cumulalim qui bona Christi
Servarent gravidis procul ostentata canislris.
Sed quid ego haec autem litubanli voce retexo ,

Indignus qui sancta canam? procede sepulcro,

Lazare, dic, cujus voccm tellure sub ima
Audieris : quoe vis penetraverit abdila lethi

t3"3s'sclio haclenusfiiit contempta, Ucet elegantisvjma tit el vciissima;

non vero fingere massatiu S\c spirdntla (era apiid Viigilium et Glauilianum :

liim vivi vitllus, ^neid. vi, vers. 847.

Excudent alii spiranlia moilius sera,
Credo equidem; vivos ducenl de marmore vuilus.

Apud Juvenal. Sat. vni , vers. 102.

El cuin Parrhasii tabulis, signisque Mjronis

Phidiaoum vivebat ebur.
 ,

49^ A. rniDENTII

Qiiod, ciim lc Clirlslns pcniUis nigranlcprofundo

Iinmcrsum vocat, nl rcdcas, ceu proxinius, audis;
iNec remoralus adcs? quae tam viclna Charybdis
Rcgna lenebrarum lcnui dislanlia fine
Coujungit suporis? nbi T.tiiara trislia vaslo
In pra3ceps dejecta Cliao, latcbrosus et ille

Amnis inexplelis volvens incendla ripls?

Ante forcs tumuli, quas saxa immania duro
Obice damnarant, scopnlis substrucla cavatis,
Stat Dominus, nomenque ciet frigentis amici.

Nec mora .'

funereus revolutis ruplbus horror
Evomlt excquias gradicnte cadavere vivas.
Solvite jam laelre rcdolenlia vincla sororcs,
Solus odor sparsi spiramen aromalis efllat ,

Nec de corporeo nldorem sordida labo

Aura refert, oculos sanie slillante solutos
Prlslinus in speculum decor excitat, et putrefactas
Tincta rubore genas paulatim pnrpura veslit.

Quls potult fluidis animam sufTundere membrls?

Nimirum qui membra dedit : qui ficlilis ulvae

Perflavit venam madidam : cui tabida glcba

Traxit sanguineos infeclo humore colores.
mors, auritls jam mitis legibus! o mors
Surda prius, jam docta sequi quodcumque jubetur,
Cui tanlum de te llcult? convicta fatere
EsseDcum, solus qui me llbi praeripit, Jesnm.
Abde negiitores Chrisli nemo invidet, abde:
;

Litere sorte lua; blasphemis nocte lcncndis

Perpelua, plebcin jnsloriun capta rcsolve :

Qui norunl hominem atquc Deum sic dicere Chrislnm

Lt verus snmmusque Dens mortalia geslet.
Ipse gcrit, quodslrnxlt opus, nec ferrc pudescit
Eaclor, quod peperlt : corpus loqnor, atque anlmae vim.
 :

APOTIIKOSIS. 49^
Finxerat hoc (ligjtls, animam sufllavcrat cre :

Tolum homincni Deus assuniit, quia tolus ab ipsoest,

Et tolum redimit. quem sumpscrat; omne reducens,
Quidquidhomo est istud lumulis, asl ilhid abysso.
:

POEMA V.

DE NATURA ANIM^.

OccuRRiT dubitans hic disscrlator, et illud

Objicit : Anne fides capit, ut subslantia flante

Inspirala Deo crucialum senliat, utque

Infernl petat ima poli, baralhroque coquatur?
Crede animam non esse Deum, sed credc creatis
Majorem cunctls Ipsam quoque crede creatam.
:

Formala cst namquc ore Del, qune non crat ante :

Sed 1'ormala habllu pulcherrima, pictaque rebus

Dlvlnls, el plena Deo , siu)illsque creanli :

I\on tamen ipsa Dous, quoniam generallo non est,

Sed fcctura Dei est: solus dc corde parentls

Fdius emicuit : verus, verus Deus illo.

Collatum est anlm.T, subilo ut, qu.ne non erat, csset.

Ille coa.'lcrnus Palris est, ct senipcr In Ipso;

Nec faclus, sed nalus, habet quodcunique piilernum est.

Ihec similis, velut umbra, Dei est : sic i|)sc loculus

Factor, utroqnc hominen) mcdlt;uis dc figmlne junclim
yEdificare sui slmllem ; sed non habct umbra
Quod corpus sohdum, cujus imilalio In umbra est

Alque aliud verum ohud simulatio veri.

cst,

Est similis, sa3clis quod uon consumltiir ullis :

Ouod sapicns, jiisliijuc Ciipax, reglnarjue rcnim

Iiupcrai; anlevidct, perjioudil, praecavcl, Iiifil,

Ycrborum, rcrumque oplfex, iaslruclaque mille

 4^4 A« PRUOKNTII

Arlibus, ct ccelum sensu percurrore docla.

Ilis aniuiani siuiilem sibi condilor effigiavit,
Cajlera dissiuiilem : quippe hanc comprendcrepromplum
[est,]
Quam modus ct species delcrminat : at Deus ingcns,
Alque superfusus Irans omnia, nil habet in se
Extremum, ut claudi valeat, sensuvc leneri.
Incomprensa manet virtus, cui linea desit

Utima,quam spatium non mensurabile tendit.

Ergo animam factam, magno et factore minorem,
Majoremque aliis, atque omnibus imperitantem,
Corruptela pulris nasccntem lurbida carnis
Concipit, ac inembris labentibus interfusara
Parlicipat de fncce sua : fit mixta dcindc
Peccandi natura luto, cum simplice flalu.
Sed fortasse animam, Domini quia fluxit ab orc,
Compositam, factamque neges, vehit ipsa Dei pors,
(Quoddictu scelus est) tetras trahat oblita culpas ,

Et pessum damnala ruens chaos intret opertum.

Sit rcs illa Dei; non abnuo : pars tamen illa

Ilaudquaquam diccnda Dei est, quoe tcmpore coepit,

Nec prior, autsenior, quam prlmum plasma, putanda est.

Tunc etenim factam video, cum cordis amici

Intravit germana domum, limique recentis
Hospila, et ipsa recens fraterna sedit in aula.
IUa quidem flalus Domini est : sed spiritus et vis

Non estplena Dei, tanto moderamine missa.

Quanto flans vokiit flandi servare tenorcm.
Est impossibile spectare profunda Sabaoth :

Sed speculum deitatis homo est; in corpore discas

Rem non corporcam solers, inlerprete Christo ,

Qui palrem proprium mortali in corpore monstrat.

Perspice quam varios fundaraus ab ore vapores.
 ,

AP0TIIK05IS. 4i/
Spiramus qiiolics anim.c sulllabilis auras.
Nunc flalum lepidum calor exhalalus anhelat,
riorantcs nebulas udis de faucibus cfllans :

Cum libet, in gelidum flabrali frigore vcntum

Spirilus existit tennis, et sibilat aer.
Adde et distinctum, quem musica tibia flatum

Concipil : aut illc est presso modulamine parcus,

Aut tumidum largo sublimat flamine bombum,
Aut raucos frangit modulos, aut lene susurrat
Aut exilc trahens souilus produciL aculos,
Aul murmur lenerum sublidit voce minuta.
Ilnec cnni te vidsas mortali in corpore posse;
Cur non /Etcjnum potuisse infundere credas,
Qnalem animam voluit ? prajscriptis qnam quia condens
Efllavit fuditque*modis, sit facta necesse est.
Denique multa sapit, sed non sapit omnia, nostroe
Vis animrc, certum sapere ac prrenoscere jussa.
Jam, cni ccrlus inest modus, et cui nosse negatum est
Omnia, factura est : nam condila et aucta probatur.
Collige desimili, siL-ne etfactura; crcavit
Nempe manus Domini corjHis mortale, lutumque
Composuit numquid manus articulatim
dlgilis,

Esl digesta Dei ? numquid vola? numquid et ungucs

Claudere flexlbiles? patulam seu tendere palmam ?
Ista figura manus nostroe est, quam non habet in sc

Incircumscriptus Dominus sed traditaforma est,

:

Ilumanis quai nota animls daret intellectum.

Ut per corpoream speciem plasmasse feratur
Corporls efiiglem : sic est plasmala viclssim
Flalu incorporeo res flabilis, oris et esse

Fertur opus, lenuis per quod constructa refulsit

Forraa animoe, atque rudi factam se munere sensit.

Si non est factura manus caro nostra ; nec oris

 : ; ,

4g6 A. FftLDENTlI

Estjactuia anima, flatu ct splraminecoepta

Inque locum dcducta aliquem : namque omne, quodhora
^aialis profcrt, locus accipit : et locus ullus

Quod cohibere potest, modicum est, ncc in omnia fusum.

Et quod tam modicum est, ut certa sede locelur,
Jam tilubare potest et quod titubavcrit, inlra
:

Naturam vitii est vitiosum denique trislem

:

Piccidit in pcenam : Deus hoc, mihi credite, non est.

Aut, si majestas animae est, oslendite quid sit,

Quodlapsam Christique inopem nova gralia inundat,

Spirilus et sanctus baptismatc justificatam
INobllitat, famulaeque decus, quod defuit, addit.
Quod quia praestatur meritis, meritisque negatur ,

Absurdc fertur Deus, aut pars esscDei, qu:e

Divinum summumque bonum dc fonte* percnni
Nunc bibit obsequio, nunc cnlpo aul crimineperdit;
Et modo supplicinm rccipil, modo libcra calcat.
Miraris peccare anitfjam, quoe carne coactam
Sortila cst habilare domum, cum pcccel et ipse
Angelus, hospilium qui ncscit adire caducum
Cralis tabi(lua3 ; peccal quia fiiclus ct ipse est

INon genitus: quocumque modo sir faclus, id unus

Scit factor Dominus faclum mihi credcre sat sit.
;

Sohis labe carel })eccati condilor orbis,

Ingenilus, genilusque Dcus, Palcr cl Pulre natus ,

Solus ct exccplus lormentum admiltcrc Irisle,

Inviohitus agit, ncc quidcjuam scnlil acerbi.
Exsortcm dic cssc animam crucis alque doloris,
Si culpa) immiinem, vacuamqne a crimine nosti,
Quffi pcccarc valet, valct ct succumhere poenas.
Ii)sa
I
cuiidem sincera
I
fult,' dum condllur ohm, '

Quae collula rudcm fL"cIt vlvcsccre liuiimi

Ltpolc de liquido naturac semine primos
 ,

APOTIIEOSIS. 497
Accipicns habitus, supcroque cxpressa sereno.
Sed mox, ut gravido jussa est innectier arvo ,

Suavibus illeccbris nimium blandita refrixit

Deque voluiabris pretiosum polluit Ignem ,

Dum transgressa Dei positum fas improba calcat,

Haec prima csl nalura animac : sic condita simplex
Deciditin vilium per sordida fosdera carnis.
Exin tincta malo peccamine principis Adae
Infecit genus omne hominum, quod j)ullulat inde :

Et lenet ingenitas auimarum infanlia in orlu

Prlmi hominis maculas, ncc quisquam nascitur insons.
Vitandus lamen error erit, ne traduce carnis
Transfundi in sobolem credatur fons animarnm
Sanguinis exemplo, cui texta propagine vena est.

Mon animas animaj pariunt, sed lege lalenli

Fundit opus natura suum, quod parvula anhelent
Vascula, vitalisque adsit scintilla coactis :

QujE quamvis infusa novum penelret nova semper

Figmentum, vetus illa tamen de crimine avorum
Ducitur: illoto qnoniam concreta velerno est.

Inde secunda redit generatio, et inde lavalur

Naturac illuvies, iterumque renascimur intus
Perfusi, ut veterem splendens anima exuat Adam.
Quffi quiamateriam peccati ex fomite carnis
Consociata trahit, ncc non simnl ipsa sodali
Est incentivum peccaminis, implicat ambas
Yindex poena reas, peccantes mente sub una ,

Peccandique cremat socias crucialibus aequis.

llis crucibus Ghristus nos liberat, incorruplae

Matris, et innocui gestator corporis, unus
Naturam pcenc expositam, sed non vitiorum
Naturnm expositam contactibus induit Jesus.
Alque ideo pcenae nil debuit intemeratus
: ,

LXII. 32
49? A. PRllDliAfll

Froiide carens, ouini culparnm asperglnc liber.

Quid peccaloruin prosiipia corporc in illo ,

Quid Chrisli in membris peccali saeva salelles

Pcena ageret? quid mors hominis sine crimine posset ?

INimirum cassis conalibus, et sine nervis

Consideret slerilis pcccali fomile nullo.

Mors ahlur culpa : culpam qui non habel, ipso
Pastus dcfeclu morlem consumit inanem.
Sic mors in Domini consumpla cst corpore Chrisli :

Sic periit, solitum dum non habct arida pastuin.

Suspice quapropter sohim inculpabile Numen ,

Virtutem Palris jam desine nostrae

el Ghristi : et

Invidiam conflare animse, quod sit Deus, aut quod

Portio parva Dei, cum Christo abscidere quidquam,
Et resecare Deo partem, vel carpere tantum
Numen non hceat, plenum sibi scmper, et in se.

POEMA VI.

ADVERSUS PHANTASMATICOS ,

QUI CIIRISTUM NEGANT VKRUM CORPUS UABUISSE.

EsT operae pretium nebulosi dogmatis umbram

Prodere, quam lenues atomi compage minuta
Instituunt, sed cassa cadit, ventoque liquescit
Assimilis, fluxu nec se sustentat inani.
Aerium, Manichaeus ait, sine corporc vero
Pervolitasse Deum, mendax phanlasma, cavamque
Corporis eflTigiem ; nil contrectabile habenlem.
Ac primum specla, an deceat quidquam simulatum
Assignare Deo, cujus mera gloria falsi

Nil recipit, raembris hic se fallacibus aptans

Fingeret esse horainem ventosa subdolus arte.'*
 : ,

APOTHEOSIS. 4^0
Menlllus tolles, ciini diceret : Invclcralis
Do veniam morbis, simulet peccata remitto.
Filius est hominis, peslem qni pellere carnis ,

Et scelerum nexus laxare ac solvere possit.

Surge valens, surge innocuus, jam lolle grabatum :

Filius hoc hominls jubeo. Dignus-ne videtur

Qui leslis sibi sit, seque ac sua carnea norit ?

Quid? cum Discipulos, hominis quod Filiusesset .

Passurus, fido jam priEscius ore monebat ?

Nonne fatebatur, se cum virtute paterna
Essehominem verum ? quod si nou credo, fefellit.

Si natura Dei quae sit, Manichaee, requiris,

Onine quod est, verum est : nam si mendosus agit quid ,

Nec Deus est : mendum divinus non capit usus.

Objicis cTeternoDomino, quod Kibricus ad nos
Venerit, assimulans aliud, quam verus habebat.
Obmutesce, furor: linguam, canis improbe, morde
Ipse tuam, lacero consumens verba palato.
Latranli obsistit Mattheus, rabiemque refellit
Quinotatomne genus carnalis stirpis, ad usque
Corporeum Christum, per sex septena virorum
Nomina descendens, et venam sanguinis alti
Ex atavis longo texens per stemmata filo
Septimus hebdomadi venit superadderesexlne
Hunc numerum Christus placidum qui conficit annnm
, ,

Cuncta remittentem contractibus illaqueata

Multimodis, hominemque hominis de morte levantem :

Imperfectus enim limus mortaliserat tunc :

Yir solus perfectus adest, atque integer Jesus :

Cui nihil ex septem septenis defuit, ex quo

Perficeret mortale genus virtuteperenni.
Hic ille est, nobis qui septima sabbata complet
Ut caronostra Peo taDdem sociata quiescat,
32.
5oO A. PRUDEATII

Quam bis terna malis vexaiianl sabbaUi noxis.

Currauuis notis ^radibus, regumquc sequamur

Progeniem : Christum invenies de carne parentum
Efiluxisse homiuum, qui sil de semine David ,

Slirpe recensila numerandus sanguinis haeres.

Quid, cum sancliloquus revolulo germine Lucas
Sursum versus agilseriem, scandente nepotis
Corpore, perque alavos cursum relegente vetustos ,

Septenos decies conscendit Christus in ortus

Et duo : nam totidem doctores misit in orbem :

Desccnsosnascendo gradus, redeundo relexit

Actus ad usque apicem terreni corporis Adam.
Inde parens dcitas recipit sua, nostraque mixtim,
Fitque Dei summi per Christum filius Adam.
Restat, ut aeriam fmgas ab origine gentem,
Aerios proceres, Levin, Judam, Simeonem ,

Aerium David, magnorum corporaregum

Aeria, atquc ipsaoi rcecundae Virginis alvum
Aere fallaci, nebulisque et nube tumentem.
Vanescat sanguis perflabilis, ossa liquescanl

MoUia, nervorum pereat textura volantum.

Omne quod est gestum, JNotus auferat irrilus, aurje
Dispergant lenues, sit fabula quod sumus omnes.
Et quid agil Christus, si me non suscipit? aul quem
Liberat infirmum, si dedignalur adire
Carnis onus, manuumque horret monumenta snarum ?

Indignum-ne pulat luleum consciscere corpus?

Qui non indignum quondam sibi credidit ipsum ,

Pertrectare lutum, cum vas componeret arvo

Nondum viscereo ; sed inertis glutine limi,
Impressoque putres sub pollice duceret artus ?

Tantus amor terrcC ', tanta est dileclio nostri.

» Apud Virgilium Geoig. u, vers. 299 hoec legunlur verba:

 : , : ;

APOTHEOSIS. 5oi

Dignatnr praepinguis hnmi comprendere mollem

Divinis glebam digitis, nec sordida censet
Haerentis masstne contagia ; jusserat ut lux
Confleret; facta est ut jusserat : omnia jussu
Imperitante novas traxerunt edita formas.
Solus homo emeruit Domini forma])ile dextra
Os capere, et fabro deitatis figminc nasci.
Quorsum igitur limo lanta indulgentia nostro
Contigit, ut Domini manibus tractatus, honora
Arte sacer fieret, lactu jam nobilis ipso ?

Decrerat quoniam Christum Deus incorrupto

Admiscere solo, sanctis quod fingere vellet
Dignum dlgills, el charum condere pignus.
habuil,
Deslituit naturaquidem destructa coactae
Telluris formam, mortique obnoxia cessit
Sed natura Del nunquam solvenda, caducam
Tellurem nostro vitiatam primitus usu
Esse suam voluit, ne jam vitiabilis essel.

Christus nostra caro est : mihl solvitur, et mihi surgit :

Solvor morle mea, Chrlstl virtute resurgo.

Cum morilur Christus, cum ftebiiiter tumulatur,
Me video : e tumulo cum jam remeabllis astat,

Cerno Deum : si membrorum phantasma meorum est,

Et phantasmaDei est: mendax in utroque necesse est
Sit Christus species, si Ciiristus fallere novit
Si non verus homo est, quem mors hominem probat ipsa,

Nec verus Deus est, operls quem gloria prodit

Esse Deum; vel crede mori, vel adesse refelle;
Et gemlna verum Christum ratione negato.

Neve flagella
Siiaima pele , aul summas defrini^e ex arbore planlas
Tanlus amor lerrae, neu ferro laede reUiso
Semina.
 : ,

502 A. PRUDENTII APOTHEOSIS.

Nam quid magnificuni, si non est niortuus Jesus,

El redil ? Illa Dci virlus memorabilis csl, ut

Occisus redeat superis, surgatque sepultus.

Quisque Deum Christum vult dicere, dicat eumdem
Esse homincm, ne majestas sua Ibrlia perdat.

POEMA VII.

DE RESURllECTIONE CARNIS lIUMANjE.

Nosco raeum in Christo corpus consurgere; quid me

Desperare jubes? veniam, quibus ille revenit
Calcata de morte viis, quod credimus, hoc est

Et totus veniam ; nec enim minor, ant alius quam

Nunc sum restituar ; vultus, vigor et color idem,
Qui modo vivil. erit : nec me vel denle vel ungue
Fraudalum revomet patefacti lossa sepulcri.
Qui jubet ut redeam, non reddet debile quidqum :a
Nam si debilitas redit, instauratio non est.
Quod casus rapuit, quod morbus, quod dolor hausit
Qaod truncavit edax senium populantc veterno ,

Omne reverlenli reparata in membra redibit.

Debet enim mors victa fidem, ne iVaude sepulcri,

Reddat curtum aliquid, quamvis jam curta voravit
Corpora : dcbilitas tamen et violentia morbi
Virtus morlis eral : reddet quod particulalim
Sorbuerat, quocumque modo : ne mortuus omnis
Non redeat, si quid pleno de corpore desit.

Pellite mclum mea membra, ct credite vosmet

corde
Cum Chrislo reditura Dco nam vos gerit illc, ;

Et secum revocat, morbos ridete minaces :

Inflictos casus contemnite : et atra sepulcra

Despuite : exurgens quo Christus provocat, ite.

APOTHEOSIS LIBRI FINIS.

 , ,,

AURELll PRUDENTII
GLEBIENTIS V. C.
IN HAMARTIGENIAM
id est

LIBER DE ORIGINE PECGATOBUM.

PR^FATIO.

Fratres ephebi, fossor et pastor, duo

Quos fceminarum prima primos procreat,
Sistuntad aram de laborum fructibus
Deosacranda munerum primordia :

Hic terrulenlis, ille vivis fungitur.

Certante voto discrepantes immoiant,

Fcetum bidenlis alter, ast alter scrobis.

Deus minoris comprobavit hostlam,

Rejecit illam,quam paravit grandior.
Vox ecce summo missa persullat throno :

Cain, quiesce namque si recte offeras

'
;

Oblata nec tu lege recta dividas

Perversa nigram vola culpam Iraxerint.
Armatdeiude parricidalem manum
Frater, probatae sanctitatis «mulus :

Germana curvo coUafrangit sarculo ,

Mundum recentem caede tingit impia ,

Sero expiandura, jam senescentem, sacro

Cruore Chrlsti, quo percmptor concidit.
Mors prima ccepit innocentis vuloere,
Sequitur Prudentius versionetn LXX, Genes. iv, 17. Nonnesi rec(e of-

feras, nonautem recte ellvidas, pcccasti? Qidesce.

 , ,

5o4 A. PRUDENTII

Cessit deinde valnerato innoxio.

Pcr crimen orla, dissoliila cst crimine :

Abel quod ante perculit, Christnra dehinc ,

Finita et ipsa est, fmis exsortem petens.

Ergo ex fuluris prisca coepit fabula ,

Facloquc primo res notala est ultima,

Ut illc mortis inchoator rusticus
Insulsa lerrae defercns libamina,
Deumque rerum mortuarum deputans
Rastris redacta digna sacris crederet ,

Viventis atrox aemuhilor hostiaB.

Agnosconempe quem figura haec denotet,
Quis fratricida, quis peremptor invidus
Prave sacrorum disciphnam dividat,
Mactare dum se vota censet reclius.
Marcion, arvi forma corruptissimi
Docet duilas discrepare a Splritu,

Contaminalae dona carnis offercns ,

Et segregatim Numen aeternum colens.

Qui si quiescat, nec monentem neghgat,
Pacem quieta dih*gat germanitas,
Lnum atque vivum fassa vivorum Deum.
Hic se caduco dedicans mysterio ,

Summam profanus dividit substantiam

Malum bonunique ccu duorum separans
Rcgnum Deorum, sceptra commillit duo :

Deum esse credens, quem fatetur pessimum ,

Cain cruentus, unilalis iovidns,

Mundi colonus, immolator squahdus :

Cujus htamen sordet et terram sapit,

,

Terram caduci corporis, venam pulrem,

Humore denso conglobatam et pulvere :

Natura cujus fraude floret fertih.

 , ,

HAMARTIGENIA. 5o5

FcBcunda fnndens noxiorum criraina,

Animaeque vitam labe carnis enecat.
Caro in sororem tcla mentem dirlgit
Mens in cerebro ventilatur ebrio,
Ex quo furores succulentos coUigit
Madens vencno corporis lymphalico.
Deum perennem findit in duos Dcos :

Audet secare Numen insecabile.

Cadit perempta denegans unum Deum
Cain triumphat, morte fratris oblitus.

ADVERSCS MARCIONITAS ,

QIJI DUOS DEOj ESSli AFFIRMANT.

Quo te praecipitat rabies tua, perfide Cain

Divisor blaspheme Dei ? tibi conditor unus
Non liquet, et bifidae caligant nubila lucis.
Insincera acies duo per divorlia semper
Spargitur, in geminis visum frustrala figuris.
Terrarum tibi forma duplex obludit, ut excors
Dividuum regnare Deum super aelhera credas.
Bina boni alque mali glomerat discrimina sordens
Hic mundus ; Domino sed cceUuii oblemperat uni.
Non idcirco duos retinent coelestia Reges,
Quod duo sunt opera humanas agilantia curas.
Exterior terrenus homo est qui talia cernens
,

Conjicit esse duo variarum numina rerum ,

Dum putat esse Deum, qui prava cffinxerit olim,

Et qui recta itidem condens induxerit, ambos
Autumat esse Deos natura dispare summos.
Quae tandem nalura polest consistere duplcx,
Aut regnare diu quam fons divisus ab arce
:
 ,

5o6 A. PRUDENTII

Separat, alternaque apiciim ditione recidit?

Aiit nnus Deus est, rernm cni summa potestas :

Aut qnae jam duo sunt, minuuntur dispare summa.

Porro nihil summum, nisi plenis viribus unum :

Distantes quoniam, proprium dum quisque revulso

Vindicat imperio, nec summa, nec omnia possunt.
Jus varium non est plenum, quia non habet alter
Quidquid dispar habet; cumuhim discretio carpit.
Nos plenum sineparte Deum testamur et unum;
In quo Christus inest, idem quoque plenus et unus :

Qui viget, ac viguit super omnia, quique vigebit,

Participem nulhim collato loedere passus ;

Summa potestatum, simplex dominalio rerum ,

Virlutum sublime caput, fons unicus orbis,

Naturalis apex, generisquc et originis auctor;
Ex quo cuncla fluunt, et lux, et tempora, et anni
Et numerus , secundum
qui post ahquid dedit esse :

Unus enim princeps numeri est, nec dinumerari

Tantum unus potis est; sic, cumPater ac Deus aller
Non sit, item Christus non sit genitore secundus,
Anterior numero est, cui Filius unicus uni est.
Ille Deus, meritoque Deus; quia primus et unus :

In virtute sua primus tum primus in illo

; ,

Quem genuit; quid enim diflert generatio simplex ?

IJnum semper erit gignens, alque unus ab uno

Ante Ghaos genitus, numeroque et tcmpore liber.
Quis dixisse duos rem majestate sub una
Regnantem, propriamque sibi, retroque perennem
Auslt, et unius naturas scinderc vires?
Numquid adoptivum genitor sibi sumpsit, ut aller
Externi generis numerum praestare duorura
DebeaJ, et geminum distans inducere Numen?
Forma Palris veri verus stat Filius, ac se
 HAMARTIG£NU. 50^
Lnum rile probat, diim formam servat eamdem :

Non amor ascitus sociat, nec jungil utrumque

Conjnrata fides; pietas sed cerla, genusque
llnum, quod Deus est, summam revocatur ad unam.
Haec tibi, Marcion, via displicet; banc tua damnat
Secta fidem, dominis ccelum parlita duobus.
Qua3 te confundunt nebulae? quis summus inerti

Incubat ingenio? cui per phantasmata duplex

Occurrit species, bivio dispersa superno.
Sivim mentis hebes slupor obsidet, aspice saltem
Obvia terrenis oculis elementa, quibus se
Res occulla Dei dignata est proderc signis.

Hanc haeresim priEsaga Patris prasviderat olim

3Ia]estas fore : quaj reclorcm lucls et orbis
Scinderet in partes geminalum scgrege regno.
Idcirco specimen posuit spectabile nostris
Exemplumque ne quis duo Numina credat
oculis,
Impcrilare vagis mundi per inania forniis.
Una per immensam coeli cavcam revolutos
Praebet flamma dies texit sol unicus annum.
:

Triplex ille tamen nuUo discrimine Irina

Subnixus ralione viget, splendet, vohit, ardet,

. Motu agitur, fervore cremat, tum lumine fulget.

Sunt nempe simul, lux et calor et vegetamen

Iria ;

Lna eademque lamen rota sideris indiscretis

Fungilur his, uno servat tot munera ductu :

El tribus una subest mixlim substantia rebus.

Non conferre Deo, velut aequiparabile, quidquam
Ausim, nec Domino famuhim componere signum :

Ex minimis sed grando suum voluit Pater ipse

Conjectare homines, qiiil)us ardua visere non est.

Parvorum speculo non inleliecta notamus ,

Et datur occultum per proxima quterere verum.

 ,

5o8 A. PnUDENTII

Nemo diios soles, nisi sub glancomatc, vidit :

Aut si fusca polum suffudit palla snrentim

Oppositus quoties radiornni spicnla nimhus
Igne repercusso mentitos spargit in orbes.
Snnt animis etiam sua nnbila, crassus et aer :

Est glaucoma, aciem quod tegmine velet aquoso,

Libera ne lenerum penetret meditalio ccelum ,

Neve Deum rapidis comprendat sensibus unum.

Spargilur in bifidas malcsana intentio luces,
Et duplices geminis auctoribus extruit aras.
Si duo sunt igitur, cur non sint multa Deornm
Millia ? cur numero deitas contenta gemello est ?

An non in populos dispersa examina Divum

Fundere erat melius, mundnmque implere capacem
Semideis passim nullo discrimine monstris?
Quls fera barbaries periluros mactat honores,
Dissona discretum retinent si Numina coelum;
Gonvenit et nebulis, et fontibns, et reboanti
Oceano, et sylvis, et collibus, et speluncis,

Fluminibus, ventis, fornacibus, atque metallis

Assignare Deos proprios : sua cuique jura :

Vel, si genliles sordet venerarier umbras ,

Et placet esse duos sceptris socialibus aequos ,

Dic age, quis terras ditionis sorte retentet?

Quis regat aequoreas aeterna lcge procellas?
Ede cohaeredum distinctum jus dominorum,
Unns, ais, tristi residet sublimis in arce,
Auctor nequitiae, scelerum Deus, asper, iniquus:
Qui, quodcumqne malum vitioso fervet in orbe,

Sevit, et anguino medicans nova semina succo,

Rerum principium mortis de fomite traxit.

Ipse opifex mnndi, terram, mare, sidera fecit;

Condidit ipse hominem, lutulenta ct membra coegit,
 : :

iiAM.inTiGiiMi. 5oa
Efilgians qnod niorbus cdal, qnod criminc mullo
Sordeat, inforaii luinulus quod tabe resolvat.
Ast alii pictalis amor, placiduuiquc inedendi
Ingcnium, recreans homincs, morlaliaservans.
Teslamenta duo fluxerunt principe utroque:
Tradidit iste novum melior, velus illud acerbus.
Ha3C tua, Marcion, gravis et dialeclica vox est
Imo hwc altonili phrenesis manifesta cercbri.
Novimus essopatrem scelerum: sed novimus ipsum
Haudquaquam tamen esse Deum quin iino gehennte ;

Mancipium, Stygio qui sit damnandus Averno.

Marcionita Dcus, tristis, ferus, insidiator
Vertice sublimi cinctum cui nubibusatris
Anguiforum caput ct fumo stipatur et igni :

Liventes oculos suffundit felle perusto

Invidia, impatiens justorum gaudia ferre :

Hirsutos juba densa humeros errantibus hydris

Obtegit, et virides allambunt ora ceraslae.
Ipse manu laqueos per lubrica fihT reflexos
In nodum revocat, facilique ligamine tortas
Inneclit pedicas, nervosquein vincula tcudit.
Ars olli caplarc feras, animalia brula
Irretire plagis; retinacula denique caccis

Indeprensa locis erranti opponere praeda?.

Hic ille est venalor alrox, qui caede frequcnti

Incautas animas non cessat peclere Nembroth :

Qui mundumcurvis anfraclibus ct sylvosis

Horrentem scopulis, versuto circuit astu ,

Fraude alios tectisque dolis innectere adortus;

Porro giganteis alios luctando lacerlis
Frangere, funereos late exercere triumphos.
Improba mors, quid non morlalia pcctora cogis *
?

' Illud habesVirgilianum, /Eueid. ui, \ers. 56.

 : ,

5lO A. PRUUENTII

Ipse suam, pudet hcu ! conlemplo principe vilse,

Pcrnicicm veneralur homo : colit ipse crueulum

Carnificem, gladiicpie aciem jugulandus adorat.
In tanlum miseris peccali nectare captis
Dulce mori est : lanla in lenebris de peste voluplas

Qui mala principio gcnuit, Deus esse pulatur ,

Quique bona inlecit viliis, et candida nigris.

Par turor illorum, quos Iradit fama dicatis
Consecrasse Dcas Febrem Scabiemque sacellis.
Inventor vilii non esl Deus angelus illud :

Degener infami conceptum mente creavit

Qui prius augustum radiabat sidus, et ingens
Ex nihilo splendor nutrito ardebat honore.
Exnihilo nam cuncla relro, factumque quod usquamest.
At non ex nihilo Deus, et sapienlia vera ,

Spiritus et sauclus : res semperviva, nec unquam

Ccepta, sed aerios eliam molita ministros.
Horum de numero quidam pulcherrimus ore,
Majestate ferox, nimiis dum viribus auctus

Inflatur, dum grande lumens sese altius effert

Ostentatque suoslicito jactanlius ignes;

Persuasit, propriis genitum se viribus, ex se
Materiam sumpsisse sibi, qua primitns esse
Inciperet, nascique suum sine principe cneptum.

Ilinc schola sublacitam meditalur gignere sectam ,

Quae docet e teuebris subilum micuisse tyranuum;

Qui, velut rcterna lalilans sub nocle, relrorsum
Yixerit, el leclo sempcr reguaverit aevo.

.Emulus, ut memorant, opera ad divina repente

Corrumpenda, caput caligine protulit atra.
Hoc ratio sed nostra negat, cui non licet unam
Quid non mortalia pectora cogis

Aurt sacra fames ?

 , , ,

IIAMARTlGliNlA. 5ll
Infirmare fideu}, sacro quae tradila libro cst.

absque Deo faclum, sed cuncta per ipsum,

Nil, ait,
Cuncta nec est alius quisf[uam nisi factus ab ipso.
:

Sed factus de stirpe bonus, bonilatis in usum

Proditus, et primo gcneris de fonte serenus :

Deterior mox sponle sua, dum decolor illum

Inficit invidia, stimulisque instigat amaris :

Arsit enim scintilia odii de fomite zeli

Et dolor ingenium subitus conflavit iniqnum.

Viderat argillam, simulacrum et struclile, flatu
Concaluisse Dei : dominum quoque conditioni
Impositum : natura soh*, pelagique, polique,
Ut famulans homini locuplelem fundere partum
Nosset, et efl^usum terreno addicere regi
Qui cunctum regeret proprio moderamine mundum.
Inflavit fermento animi slomachante lumorem
Beslia, deque acidis vim traxit acerba medullls :

Bestia sorde carens, coi tunc sapientia longi

enodem servabat recta juventam,
Corporis
Comphcat ecce novos sinuoso pectore nexus,
Involvens nitidam spiris torquentibus alvum.
Simplex lingua prius, varia micat arte loquendi,
Et discissa dolis resonat sermone Irisulco.

Hinc natale caput vitiorum : principe ab illo

Fluxit origo mali, qui se corrumpere primum

Mox hominem didicit, nullo informante magistro,
IJltimus exitium subverso prceside mundus
Sortilur, mundique omnis labefiicta supellex.

Non aliler quara cum incautum spoliare viantem

Forte latro aggressus, praedoe prius immemor, ipsum
Ense ferit domiiuim, pugnac nodumque, moramque

Quo pereunte trahat caplivos victor amictus,

Jam non obstanti locuples de corpore praedo.
 ,

5l2 A. PRUDEINTII

Sic houiiai subjccla domus,dilissimns orbis

Scilicct la fiicilem doaiiuo peccantc ruinam
Lapsus, herilc lualum jam tunc vitiabihs hausit,
Tunclolium hippasfjue levcs per adullcra culta
Fcrrc maliguus ager glebis male pinguibus ausus ,

Triticeam vacuis segelem violavit avcnis.

Tunc eli.im innocuo vitulorum sanguine pasci
Jamque jugo edomitos rictu Janiare juvencos
Occiso paslore truces didicere leones.
Necnon ct querulis balalibus irrilatus

Plenas nocte lupus studuit perrumpere caulas.

Omne animal diri callens solertia turli

Imbuit, et lortos acuit fallacia sensus.

Quamvis maceries florentes ambiat horlos,
Sepibus et densis vallcntur vilea rura;
Aut populator edel gemmantia gerrnina bruchus ,

Aut avibus discerpta feris hicerabitur uva.

Quid loquar herbarum fibras, medicante veneno
Tinctas, lethiferi fudisse pericula succi?
Noxius in lenerissapor iestuat ecce frutetis,
Cum prius innocuas tulerit natura cicutas ,

Roscidus et viridem qui vestit flos rhododaphnen

Pabula lascivis dederit sincera capelHs.

Ipsa quoque opposilum destructo fcedere certo

Transcendunt elemenla modum, rapiuntque, ruuntque
Omnia, legirupis quassantia viribus orbem.
Frangunt umbrileros Aquilonum prsehalucos,
Et cadit immodicis sylva extirpata proceliis.

Parte alia violentus aquis torrentibus amnis

Transilit objectas praescripta repagula ripas,
Et vagus eversis late dominatur in agris.

Mec lamen his tantam rabiem nascentihus ipse

Gonditor inslituit : sed laxa licentia rerum
 :

nA.MARTIGENIA. 5l3
Turbavit placidas ruplo moderainine leges.
Nec inirimi, si membra orbis concussa rolanlur,
Si viliis agitala suis mundana laborat
Machina, si lcrras luis incentiva fatigat.
Exemplum dat viia iiomluum, quo caetera peccent
\ila hominum, cui quidquid agit, vesania et error
Suppeditaut, ul bella fremant, ut lluxa voluptas
DiflUiat, impuro fervescat ut igne libido ,

Sorbeat ut cumulos nummorum fuucibus amplis

Gurges avaritiae, finis quam nullus habendi
Temperat, aggestis addenlem vota lalentis.

Auri namque fames parto fit major ab auro.

Inde seges scelerum, radix et sola malorum :

Dum scalebras fluviorum omnes el operta matalla

Eiiquat ornatus solvendi leno pudoris :

Dum venas squalentis humi scrutatur inepla

Ambilio, scalpens naturae occulla latenlis,
Si quibus in foveis radiantes iorte hipillos
Rimata inveniet : nec enimcontenla decore
Ingenito, externam mentitur foemina formam.
Ac velut arlificis domini manus imperfectum
Os dederit, quod adhuc res exigat, aut hyacinlhis
Pingere sulllibus redimitte frontis in arce,
Colla vel ignilis sincera incingere sertis,
Auribus aut gravidis virides suspendere baccas :

concharum calculus albens

INectitur et nitidis
Crinibus, aurcolisque riget coma texta catenis.
Taedet sacriiegas malrum percurrere curas ,

Muneribus dotata Dei quae plasmata fuco

Inficiunt, ut pigmentis cutis ilhta perdat
Quodfuerat, falso non aguoscenda colore.

Haec sexus male fortis agit, cur pectore in arcto

Mens fragifis, facili vitiorum fluctuat jeslu.
Lxii. 33
 ! ,

5l4 A. PRUDENTll

Qnid, quod el ipsc capnl muHebris ccrporis el rex ,

Qui re^il invalidaui propria de carne resectam

Parliculam, qui vas lenerum ditione gubernat
Solvilur in luxum? cernas mollescere cullu
Ileroas velulos, opifex quibus aspera membra
Finxerat, et rigidos duraverat ossibus arlus.
Sed pudct esse viros : quaerunt vanissima qnaeque ,

Queis nileant : genuina leves, ut robora solvant,

Vellere non ovium, sedEoo ex orbe pelitis
Ramorum spoliis fluitanles sumere amiclns

Gaudent, et durnm scutulis perfundere corpus.

Addilur ars, ul fila herbis salurala recoctis

IUudant varias distincto stamine formas.

Lt quoeque est lanugo ferae mollissima tactu,
Pectitur; hunc videas lascivas praepete cursn
Venantem tunicas, avium quoque versicolorum
Indumenta novis texentem plumea lelis:
Illum pigmentis redolentibus, et peregrino
Pulvere foemineas spargentem turpiterauras.
Omnia luxus habet noslrae vegetamina vitae ,

Sensibus in quinque slatnens qute condidit auctor.

Auribus alque oculis, tum naribus, alque palalo
Quceritur infectus vitiosis artibus usus.
Ipse etiam, toto pollet qui corpore, taclus
Palpamen tenerum blandis e fotibus ambit.
Proh dolor, ingenuas naturae occumbere leges,
Captivasque trahi regnante libidine dotes
Perversum jus omnc vigct, dum quidquid habendum
Omnipotens dederat, studia in conlraria vertunt.
Idcirco-nc, rogo, speculatrix pupula molli
Subdila palpebrac est, ut turpia semivirorum
Membra theatrali speclet verligine ferri,
Incestans miseros fcedo oblectamine visus?
 ; ,

HAMAKTIGKMA. 5l5

Aiit ideo spirant, mediaque ox urce cerehi i

Ucmillunl gcminas sociala foramina nares ,

Ul bibat illecebras male conciliala volnplas,

Quas pigmentalo merelrix jacil iuiproba criuc?
Num propler lyricae modulamiua vana puelhc ,

Nervorumque sonos, et convivale calenlis

Carmen nequiliae, palulas Deus addidil aures ?
Perque cavernosos jussit penelrarc mealus
Vocis iter? numquid madido sapor indilus ori
Vivit ob hanc causam, medicata ut fercula pigram
Ingluviem, vegetamque gulam ganeonis inesccnt?
Per varios guslus instructa iit prandia ducat
In noctem, lasselque gravem sua crapula venlrcm ?

Quid durum, quid moUe foret, quid lene, quid horrcns

Quid calidum gelidumve, Deus cognoscerenosmet
Atlactu voluit, palpandi interprete sensu.
At nos delicias phimarum, ct linea lexta

Sternimus, alque cutem fulcro attenuantc polimus.

FeHx, qui indultis potuit mediocriter uti

Muneribus, parcumque modum servare fruendi.

Quem locuples mundi species, et amoena venuslas ,

Et nitidis fallens circumflua copia rebus

Non capit, ut puerum, nec ineplo addicit amori
Qui sub adumbrata dulcedine triste venenum
Deprendit latilare boni mendacis operto.
Sed fuit id quondamnobis sanclumque bonumque
Principio rerum, Christus cura conderet orbem.
Vidit enim Deus esse bonum vehit ipse Moyses
:

liistoricus mundi nascentis testificatur.

Vidit, ait, Deus esse bonum quodcumqne creavit.
Hoc sequar, hoc stabili conceptum menle tenebo;
Inspirante Deo quod sanctus vaticinator
Prodidit, antiquae recolens primordia lucis,
33.
5l6 A. PRUDENTII

Esse bonum quiclqiiidDens et Sapicnlia feclt.

Condilor ergo boni Paler esl, cl cum Palre Chrlslus.

Nam Deus, alque Deus Pater, esl et Filius unum :

Quippc unum nalura racil, quae conslat utrlque

Una volunlatis, juris, virtutis, amoris.
Non tamen idcirco duo Numina, nec duo rerum
Artifices quoniam generls dissensio nulla est.
:

Atque ideo nulla est operis dlslantia, nuUa

Ingenii; peperit bona omnia condilor unus.
iNilluteum de fonle lluit, nec turbldus humor
Nascltur, aut primre violatur orlglne venas :

Sed dum livenles liquor incorruptus areuas

Prielambit, pulrcracta inter contagia sordet.
Numquld equus, fcrrum, taurus, leo, funls, ollvum ,

In se vlm sceleris, cum formarentur, habebant?

Quod jugulalur liomo, non ferrum causa furoris,
Sed manus est nec equum vesania fcrvida Circl
:

Auclorem levilatis Iiabet, rabidive fragoris.

Mens vulgi ratlonls inops, non cursus equorum,

Perfurlt : Infami studlo perit utile donum.
SIc Lacedaemonias oleo madulsse palaistras
Novimus, et placidum servire ad crimlna succum.
Indc per aerium pendens audacia funem,
Ardua securls scandit proscenia plantis.
Inde feras volucri temeraria corpora saltu
Transillunt, mortlsque Inter dlscrlmlna ludunt.
Sanguinls humani spectacula publicus edit
Gonsensus, legesque jubent venale pararl
Supplicium , quo membra hominum discerpta cruentis
Morsibus oblectent hilaram de funere plcbem.
Mille alla stolidi bacchanlia gaudia mundi
Percensere piget, quaj veri oblita Tonautls
liumanum mlseris volvunt erroribus ajvum.
 : , ! ,

IIAMARTIGKMA. SlJ

Nemo anlmuui surnmi memoreiu geniloris in allum

Excitat : ad cceUim mittit suspiria nemo
Nec, rccolens apicem solii natalis, ad ipsum
Respicit auctorem j nec spem super aera librat :

Sed mentem gravidis contentam sterlerc curis,

Indigno subdit domino, perlturaque pronus
Diligit, et curvo quccrlt terrestrla sensu.
Hoc pulchrum, quod terra parlt, quod glorla confert
Lubrlca; commendat quod perniciosa voluptas ;

Quod, velut excltus dlfllato pulvere venlus

Praeterlt, exemplo tenuis quod transvolat umbra3.
Jlisaegrasanlmasmorborum pestlbus urget
Prcedo potens, tacitls quem virlbus Inlerfusum
Corda bibunt hominum; serlt Ille medullitus omnes
Nequliias, spargitque suos per membra mlnlstros.
Namquc illic numerosa cohors sub prlncipe tali

Miiilat, horrendisquc animas circumsidet armls

Ir;i, superslllio, mceror, dlscordla, luxus,

Sangulnis alra sltis, vlni sllls, etsltis auri ,

Llvor, adullerlum, dolus, obtrectatio, furlum.

Informes horrent facies habituque minaces :

Ambitio venlosa lumet : doctrlna superbll :

Pcrsonat eloquium : nodos fraus ahdita nectit.

liulecanina furo latrat fiicundla tolo,
Jlinc gerlt Herculeam vllis sapieulia chivam ,

Ostentalque suos vlcalim Gymnosophislas.

Incerat lapides fumosos Idololatrix
llelligio.et surdis pallens advolvitur arls,
Heu quantis mortalc prcmil; genus improbus hostis
Armigerls! quanto fcrrata salellile duclor
Bella gerit : quanla viclos dllione Irlumphat
Surgit iu auxilium Chananeus, alque agmina denset
Casslde lerribiiis; sclarum pondera menlo
 :

5l8 A. PBUDEi>TlI

ConciilitMis, dexlramquc gravi ciim cuspidc quassans.

Ast alia dr parlc fiuens exorcilus ardet
u<'gis Ainorrhoci : luui millia Gergescorum
l''(rundunt acieni loto volitanlia campo :

Eininus hi leriunt, confligunt comminus illi.

Ecce Jebusaicre lervent ad prcelia turmsc :

Aurea tela (|iiilius de sanguine lincta draconis

Mortifero splendore micaut, radiantquc, necanlquc:
N( cnon terrificas pilis armare catervas
Te, Chcllacc, juval : s^^d gens Pherezasa sagittis

Insultat virlutc pari, sed dispare ferro.

Postremum cuncum rex promovet EvtTorum ,

Sf|uamosiim thoraca gercns de pelle colubri.

Ilis subnixa viris scclerum pcrversa potestas
Edomat invahdas inentes, quje simplicilate
Indocilcs, bellique rudes sub fcedere falso
Tristis amicitiae primum socia agraina credunt,
iMammonearaque fidem pacis sub amore sequunlur.
]\Iox faciles ad vincla rapi, juga dura volentes
Addiclis subeunt cervicibus, et nebulonum
Spirituum jiissis servire ferocibus optant.
Ille, supervacuis augens patrimonia fundis ,

Einitimisque inhians conlempto liminc agollis ,

Diicitnr inncxus manicis, et mille catenis

Aiilc triumphales currus post terga revinctus ,

Nec sc barbaricis addiclum sentit habenis

llic, qui venlosnc scandil f.istigia farase ,

Inflalurqiic cavo pompae popularis honorc ,

Oiii summum solidumque bonum putat, ambilionis

Croscerc succcssu, prasconum vocc Ircmentcs
lixanimare reos, miserorum in corpora fasces
Fiangcrc, tcrribiles legum cxcrccre socures;
lu lafjuouiii jam colla dodif, |am compede dura
 , ,

HAMARTIGENIA. 5\(J

Neclltur, et pcdibus servilia vincula limat.

Gredite captivi mortales, hostica qaos jain

Damnatos cohibent crgastula, quos famulatu
Pcenaruin virtus non inlellecta cocrcet.
lliBC illa est Babylon, haec transmigralio nostriu
Gentis, ct horribilis victoria principis Assur :

Carmine luctifico quam deflcns Hieremias ,

Orbatam propriis ululavit civibus urbcm.

Num latet,aut dubium est, nnimas de semine Jacob
Exilium gcntile pati : quas Pcrsica rcgna
Captivas retinent, atque in sua fojdera cogunt ?

Uhc nalali desuescunt vivere ritu ,

Moribus et patriis exutae in barbara jura

Degenerant, hnguamqne novam vestemque sequuntur
Deque profanato discunt sordesccre cullu,
Nutricemque abolent petulanli e pectore Sion.
Jampatria3 meminisse piget; jam mystica frangunt
Organa, et externi laudant anathemata regni.
INonne fuit melius saevumMemphitldis aulae
Imperium tolerasse patres, penitusque slnistris
Assedisse focis ? posltos Pharaonis iniqui
Sub pedibus, limo et paleis servire paralos,

Garnis et immodicae spurco ructamine crudos ?

Quo tantum auxilli per prodiglalia signa

Efludit Dominus, populum dum forte rebellem
Servat ope Immerlta, vinclis dum subdita colla
/Egyptum virga serpente coercet?
Solvit, et
Quid juvat aequoreum pelago cedente profundum
Pulverea calcasse via : cum conscia ponti
Saxa sub ignoto patuerunt prodita coelo?
Aruit et medio sitlens in gurgite limus?
SI victor virtute Dei, mediasqtie lenebras

Luce columnari sclndens exercitus olini

520 A. PRUDENTII

Pordidil invenli vallem bolryonis opimam?

Si nescit versarc solum, cuimelle perenni
Gleba fluens niveos permiscet lactea rivos?
Si domitam Jerichon lituis atqae aere canoro
Rursus in antiquos patitur consurgerc muros?
Si ripis reflui Jordanis pcllitur, et jam
Deserit ascriptam dimensa in jugera sorlem ?

Denique si slructam tantis sudoribus urbem,

Et quce nubigenas transcendunt culmina nimbos ,

Defensare nequit? si nescit, quis lapis ille est

Hostibus obsislens, ut inexpugnabile turris

Pficsldium, quem non .-Eralo machina rostro
Arietat insiliens, nec ferrea verbera quassant?
Angulus hic porlae in capite est; hic continet omnem
Saxorum seriem, constructaque limina firmat:
Quem qui rilc suis per propugnacula muris
Noverit inserlum, seque ac sua moenia vallo
Praecingat triplici, celsa stans eminus arce
Fretus amore pelrie, castis et pervigil armis;
Non illum regina Tyri, non accola magni
Euphralis Parlhus rapiet, non docolor Indus
Tempora pennalis redimitus nigra sagittis.
Quin, si fulmineos cogens ad bclla Gigantas
AUophylus tua castra velit delere tyrannus ,

Tutus eris, nec te firma statione movebit

Ipse Gharon mundi, Numen Marcionis ipse, :

Qui regit aerio vanas sub sole tenebras.

Nam vanum, quidquid sol aspicit : ex elementis

Cuncta solubilibus fluxoquc creamine constant.
Fallo, creaturam nisi doctor Apostolus omnem
Subjectam vanis non sponte laboribus orsus,
Perjuro ingemuit miserans servire hTtroni :

Errat,ait, qui luctamen cum sanguine nobis,

 ,

IIAMAUTIGENIA. 521

YA carne, et venis fervenlibus, et vitioso

animam peccare mcdullis.
Fellc pnlat: calidisqne
^on mentem sua raembra premunt, nec terrea virtus,
Oppugnat sensus liquidos, bellove lacessit:
Sed cum spirilibus tenebrosis nocte dieque
Congredimur : quorum dominatibus humidus iste

El pigris densus nebulis obtemperat aer.

Scilicet hocmedium, crchim inler el inflma lerras
Quod patct, et vacuo nnbes suspendit hiatu,
Frena poteslatnm variarum sustinet, ac sub
Principe Beha rectoribus horret iniquis.
llis colhictamur praedonibus, ut sacra nobis
Oris Apostohci testis senlentia prodit.
Nemo habilum nalurae, aut irrilamina peccans
(iOrporis accnset: facile est frenare rebelles
Aircctvis carnis, nimiosque retundere pulsus
Materiae fragilis, et viscera victa domare.
Quippe animus longe pr;rstantior, utpote summo
/Ethere demissus, subjectos si veHt artus
Imperio quassare gravi, jussisque severis
Pedere, rcgnanti domino vis nuUa resistet.

Major inest vis illa homini, quae flatile virus

Ingerit, ettenuem tenui ferit aere mentem.
Parthica non aetjue ventos transcurrit arundo ,

Cnjus nuHus polls est comprendere visus

itcr :

Praepes enim volucres dum pennis transvolat auras

Improvisa venit; nec stridor nunliat antc
Advenlum lelhi, qiiam pectoris abdita rumpat,
Sccuram penetrans niedicato vuhiere vitam.
Sed magis aUgera cst, rnagis et tnedicata sagitta ,

(Juam jacitumbrosi dominatio lubrica mundi,

Ehidens cxcussa oculos, calamique volantis
Pracpelc transcursu cordis penelraiia figens.
 ,

522 A. PnUDlilNTH

Nec segnis natura animac est, aut larda cavendi

Vulncris : ignitum quoniam Deus iudidit oUi
Ingenium purum, sapiens, subtile. serenum ,

Mobile, sollicitum, velox, agilabilc, acutura :

Faclerem modo casta suum veneretur, et ipsi

Militet, ac viclum proculcet sobria mundum :

INil de pcstiferis opibus, aut falsificatis

Terrarnm spoliis slulto oblectamine libans,

Nec sub fasce jacens, alieno ct dedita regno,
Non qneat argutas hostis vitare sagitlas.
Sed quid egoomnemalum mundique hominumque ma-
[ligni]

Hostis ad invidiam detorqueo ? cum mala nostra

Ex nostris concrela animis, genus et caput et vim,
Quid sint, quid valeant, sumant de corde parenti ?
Ille quidem fomes nostrorum et causa malorum est.

Sed tantum turbare potest aut fallere, quantum

Nos volumus, qui decrepito suggesta leoni
Armamenta damus, friget fera futilc frendens,
Ilumani generis oi per suffragia gliscat.

Gignimus omne malum proprio de corpore nostrum :

Lt genuitDavid, alias pater optimus, unum

Crimen Abessalon : tetrum pater ille, sed unum

Innocuas inter soboles genuit patricidam :

Ausus in auclorem generis qui stringere ferrum.

Ah pietas ! signis contraria signa paternis

Egit, et unius commisit sanguinis arma.

Nostra itidem diros urente propagine natos
Pectora parturiunt : versis qui protinus in nos
Morsibns insuescunt gignentum vivere poenis :

Depopulantur enim nimium fcecunda parentum

V iscera, et interitu genitalis stirpis alunlur.
Progeniem verum iile suam, rex utpote summus,
Atque Dei Vates, pariturjfi et virginis auctor
 ; ,

HAMARTIGENIA. ^2.^

Tristibus atqne piis vnriaverot, ul Salomonis

Frater Abessalon sereret sua crimina juslis
Pignoribus, dulcenique domuui lurbarel amaris.
Nos dignum Salomone nihil : nos degener implet
Solus Abessalon, lacerans pia viscera fcrro.
Si licet ex elhicis quidquam praesumere, vel si

De physlcis exempli ahquid : sic vipera, ut aiunt,

Denlibus emoritur fusoe per visccra prolis
Mater morte sua, non sexu fertiUs, aut de
Concubitu distenta uterum scd cum calet igni:

Percita fcEmineo, morilurum obscena maritum

Ore sitit patulo : caput iuserlt ille trilingue
Conjugls In fauces, atque oscula fervldus intrat
Insinuans oris coitu genitale venenum.
Nupta, voluptatis vi saticla, mordicus haustum
Franglt amatoris blonda inter fcedera gultur
Infusasque bibit, caro pereunle, salivas.
Ilis paterillecebris consumitur, at genitricem
Clausa necat soboles : nam postquam semlne adulto
Incipiunt calidis corpuscula parva latebris
Serpere, motatumque uterum vibrata ferire;
yEstuat interno pielatis crimlne mater ,

Carnificemque gemit damnati conscia sexus,

Progcnlem, septi rumpcntcm obstacula partus.
Nam, quia nascendi nuHus patet exitus, alvus
Fcelibus in lucem nitentibus excruciata
Carpitur, atque.viam lacerata per ilia pandit.
Tandem obitu altricis prodit grcx lUe dolorum ,

Ingressum vitae vlx ehictatus, ct orlum

Per scehis exculpens ; lambunt natale cadaver
Pieptantes catuU, proles dum nascitur, orba ,

Ilaud expcrta diem, miscraenisi posthuma matris.

Non dispar nostne conceptus mentis : ab orc
 , ,:

521 A. PRUUICNTII

Vipereo inrusuin sic cumbibit illa venennm

Conjuge Beliadc: sic oscula devorat hauslu ,

Inleriusqne rapit : sic felle libidinis ardens

luipletur vitiis, pcrituro mixla marilo.
Tunc praegnans lelbale genus, conccpla nialigni
Fert opera ingenii, de semine complicis hydri;
Quem poenis pensare prius sua facla ncccsse est
Corruplie pro stupro animaj, proque orbc perempto.
Ipsam porro animam crudelia vuhicra carpuut
Miile puerperiis, soboles dum parturit cx se
Conlra naluram genitas, peccamina crcbra
Scilicet, et pastos malerno funere natos,
Hinc illa est domini justa objurgatio Christi
Nonne pater Daemon, vosincrepo pcccatores ,

Concubilu carnis, semen silienlis iniquuin ,

Vosgenuit? sanctum, leclor, percensevolnmen :

Quodloquor, invenies Dominum dixisse profaois

Vera objectantem mortalibus : expatre nam vos
Essc meo gcnilos , piclas, ait, ipsa probaret
Ac pictatis opus; proh cteca libido quid hoc ! est ?

Quod, cum se thalamis desponsam mcns bona jtistis

Moverit, inque thorum regis nupturn vocflur ,

Et regis semper juvenis, scnioqne rcpnlso

Divinum decus acterno servanlis in ore ,

IMalil adulterium ; fulvo ct sc inuncre viicui

Vendat nocticolae spurcis complexiinis Indi
Aspernata Dei fusam per virginis artiis

Progenicm, dulcesque vocans in fornice natos?

Senlio quam conlra movcat pellacia lilcm :

Quo dciite obnitens spinosa caiumnia pugnet,

Nosque laccssito vocet ad lnclamina vcro.
Si non vult Dous csse makun, cur non vctat? inquit.
ISil refcrt auctur fucrit faclcrque malorum :
 ,

HAMARTIGENIA. 626
Anne opera in villuui sceleris pulcherrima verli
Cum possil prcliibere, sinat ? quod si velit omnes
Innocuos ajj;erc Ou)nipolens, nec sancta volunlas
Degencret, iaclo nec se nianus inquinet uUo.
Condidit ergo uialum Dominus, quod spcclal ab allo,
Et palitur, (lcritjne probat, lanquam ipse crearit.
Ipsc crcavit eniu!, (juod, ciini discludere possit,
i\on abolet, longoquesinit grassarier usu.
Damna aures, Palcr alme, meas, et chiudc nieatus
Obbrutesccnlis capilis *
, nc pervia tales
Concipiat flexura sonos ; est perdere tanli
Extinctum vilae olficium de parte cerebri.
Immuncmmodo scse aninia, experlcmquc nofandi
Auditus, lclix? slolida conscrvetab aurc.
Quis ferathaec injecta Deo convicia, qui se
Divinis meminit pra?ccllerc nobilitalum
Muueribus? mullu ut taccam, vel sola beuignura
Res probat cssc Deum, vcliti quod amorc peremptos
Excilat e tumulis bomines, regniqueper aivum
Parlicipcs jubetesse sui: qui si foret auctor,
Servatorque mali, nunquam damna salutis,
post
Peccantumque obitus, redivivani ferre medelam
Vellet, et amissos ope reslaurarc secunda.
Labi hominis, scrvareDei est : meritis peritisle :

llle abolet pereuntis opus, meritumque resolvit.

Argumentum ingens, Dominum, qui lalia praestet,

Nollc maluni, nec, qucd post abluit, ante probare.

Invilo ne allquis polis est peccare Tonaute :

Cui facile est in corde hominls componere sensus,

Quos Ilbeat, fibrasque omncs anlmare pudicls

' lloc vocubulo usus est Lucretius, lib. 111, vers. 543.

Ncc refeit ulrum pereat dispersa per auras,

An coiilraclis in se partibu.s obbrulescat.
 , ,

5&6 A. l-nUDl.KTlI

Pulsibus, cl lolum venis infundere honcsliini P

Nescis, slulte, lua3 vim liberlalis ab ipso

Formatore datani ? nescis, ab origine quanla
Sit concessa libi lamulo super orbe poleslas,
Et super ingenio proprio, laxaGque soluto
Jnre volunlatis : liccat cni velle, seqnicjue

Quod placitum, nullique animnm sub)iingcre vinclo?

An cnm le dominum cnnclis, quaccumqne crearat,
Praeficerel; mnndumque luis servire juberet
Imperiis; cumqne arva, polum, mare, flumina, venlos
Dcderct, arbilrium de te tibi credere avarus
MoUct, ut indigno, libcrtatemque negaret?
Quale erat, clectns magni rex orbis ut esset,
INon rex ipse sui, curto IVEdatus honore ?

Nam quis honos dominiest, cujus mens libera non est,

Lna sed impositae servit sententialegi?

Quffi laus porro hominis, vel quod merilnm, sine cerlo
Inter utramque viam discrimine vivere juste?
Non sponte bonus cui non est prompta potcstas
fit :

Velle ahud, flexosque animi convertere sensns.

Atqui nec bonus est, nec collaudabilis ille

Qui non sponte bonus : quoniam probitate coacta

Gloria nulla venit, sordetque ingloria virtus.
INec tamen est virtus, ni deteriora refutans

Emicet, et meliore viam petat indolc rectam.

Vade, ait ipse parens, opifexque cl condilor Adae;
Vade, homo, et afllatu nostri pracnobihs oris ,

Insubjecte, polens, rerum arbiler, arbiter idem

Et judex menlis propriae mihi subdere soli :

Sponte tua, quo sit subjectio et ipsa solulo

Libera judicio non cogo, nec exigo per vim
; ,

Sed moneo injustum fugias justumque sequaris. ,

Lux comes est justi comes est mors horrida iniqui

:
 , : ,

IIAMAUTIGENIA. 5.>7

Elige rem vilne, lua virtus temet in aevum

Provehat, .'clernnin lua damnet culpa vicissim ,

Praeslel et allerutram permissa licentia sortem.

Hac pietate vagus, et tanto muncre abundans ,

Transit proposilum fas, etlethalia prudens

Eh"git : atque volens illud magis utile retur,
Quod, prohibente Deo, persuasit callidus anguis.
Persuasit certe hortalu, non impulit acri
Imperio ; hoc mulier rca criminis exprobranli
Respondit Domino : suadelis se malefabris
lllcctam, suasisse viro : vir ct ipse libenler

Consensit; licuit-ne hortantem spernere recti

Libertalc animi ? licuit : namque et Deus ante
Suaserat, ut meliora volens sequerelur : at ille

Spernens consiliura, saevo plus credidit hosti.

INunc inter vilae dominum, mortisque magislrnm
Consistit medius : vocat hinc Deus, inde tyrannus
Ambiguum, atque suis se motibus alternantem.
Accipe gestarum monumenta insignia rerum :

Praelusit quibus historia spectabile signum.

Loth fugiens Sodomis ardentibus, omnia secum
Pignora chara domus propcrabat, sede relicta
JNubibus urbicremis subducere, sulphure cum jam
INimboso ignitns ccelum subtexeret aer
Flagrantemque dicm crepitans incenderet imber.
Angelus hanc hospes legem prcTescripserat ollis,
Emissus virtute Dei, sub imagine dupla
Omnis ut e portis iret domus, atque in aperlum
Dirigeret constans oculos, nec pone reflexo
Lumine regnantes per raoenia cerneret ignes.
Nemo memor Sodoma3, mundi forma cremandicst, quae
LU semelemuris gressum promoverit, ore
Post tergum vcrso, respectet funera rerum.
 ; ,

528 A. PRUDENTir

Lolh monilis sapiens obtcmperat : al levis uxor

Mobilitate animi torsit miiliebre rctrorsus
Ingenium, Sodomisquc suis revocabilis hnesll.
Traxerat Eva virum dira^ ad consortia culpa'
Hacc peccans sibi sola perit, solidala mclallo
Diriguit fragili; saxuuique liqiiabile racta :

Slat mulier, sicut stcleral prius, ouuiia servans,

Caulc sigillati longum salis cHiglala ,

Et decus, et cullum, frontemquf, oculosque, comamque,

Etflexam in tergum faciem, paulumque relala
Meutarelro, anliquae monumcnta rigenlia noxae.
Liquitur illa quidem salsis sudoribus uda ,

Scd nuUa cx fluido plensedispendia formae

Sentit deliquio : quantumque armenta saporum
Altenuant saxum, tantum lambentibus humor
Suflicit, atlrilamque cutem per damna reformat.
Hoc mcrnit tilulo peccatrix fffimina sisti,

Infirmum fluidumque animum per lubrica solvens

Consilla, et fragihs jussa ad ccelcslla voti.
Propositum contra non commutabile servat
Lolh Ingressus Itcr, nec mcenia respicit, allo
In cinerem collapsa rogo, populumque peruslum ,

Et mores popull, tabularla, jura, forumque,

Balnea, propolas, mcritorla, lempla, iheatra,
Et circum cum plebe sua, madidasque popinas.
Quldquld agunt homines, Sodomorum iucendia justis
Ignibus involvunt, et Chrislo judlce damnanl.
lia3C fuglsse semel satis est; non resplcit ultra

Loth noslcr : fragilis sed conjux respicit, et, quae

Fugerat, Inverso mutabllis orc revisit,
Atquc inter patrlas perslat durata favillas.
En tibi signalum llbertatis documcntutn :

Quo volult nosscirc Dcus, quodcumque sequendum esl

 HAMARTIGSNIA. 5^9
Sub nostra ditione sitnm, passimque remissum,
Alterulram calcare viam : duo cedere jussi
De Sodomis, aller se proripit, allera mussat:
Ille gradum celerat fugiens conlra illa renulat.
;

Liber utrique animus, sed dispar ulrique voluntas;

Dividit huc rapienssua quemque libido
illuc

Talem muha sacris speciem notat orbita libris.

Aspice Rulh gentis Moabilidis, ct simul Orphan :

Illa socrum Moemin fidocomitatur amore,

Deserit haec; atquin ihalamis et lege jugali

Exutae^ Hebraeisque thoris sacrisque vacanles,
Jure fruebantur proprio; sed pristinus Orphre
Fanorum ritus praeputia barbara suasit
Malle, et semiferi stirpem nulrire Goli.e :

Ruth dum per slipulas agresti amburitnr aestu ,

Fulcra Booz meruit, casluque ascita cubili

Christlgenam fcecunda domum Davidica regna
Edidit, alque Deo morlales miscuit ortus.
Saepe egomet memini fratres geminos ad liiulcum
Pervenisse simul bivium, nutante juventa ;

Et dubitasse diu, bifido sub tramite, quodnam

Esset iter melius : cum dextrum spinea sylva
Sentibus arctaret, scopulosaque semita longe
Duceret aerium chvoso margine callera :

Atlaevum, nemus umbriferum per amoena virela

Dilibus ornaret pomis, et lene jacentem
Planlties daret ampla viam : squalentibus unum
Contentum spinis reptasse per ardua saxa;
Porro ahum campo sese indulsisse slnistro :

Illum sideribus caput immiscere propinquis ,

Hunc in cocnosas subito cecidisse paludes.

Omnibus una subest natura sed exitus omnes:

Non unus pcragit, placitorum segrege forma.

LXII. 34
 :,

53q A. PRUPENTII

si olim per sudum

Ilaud secus, ac '
lactea forle
Lapsa columbarum nubes descendat in arvum
Ruris frngiferi, laqueos ubi callidus auceps
Practendit, lentoque illevit viminavisco,
Sparsit et insidias siliquis vel farre doloso
Illiciunl alias fallenlia grana, gulamque
Innectunl avidam tortae retinacula setae,

MoUe vel implicitas gluten circumligat alas :

Ast aliae, quas nuUus amor prolectat edendi,

Gressibus innocuis slerili spatiantur in herba,
Suspectamque cavent oculos converterc ad escam.
Mox ubi jam coelo revolandum, pars petit aethram
Libera sideream, plaudens super aera pennis :

Pars capliva jacet, laceriset saucia plumis

Pugnat humi, et volucres nequidqaam suspicit auras.
Sic animas cccM de fontibus unicoloras
Infundit nalurasolo : sed suavibus istic

Devinctae iilecebris retiucntur, et aethera paucae

Conscendunt reduces : multas viscosus inescat
Paslus, et ad superas pcrcurrere non sinit auras.

Praescius inde Pater liventia Tartara phimbo

Incendil liqnido, piceasque bitumine fossas
Infernalis aquoe furvo suffodit Averno ,

£t Phlegelhonteo sub gurgite sanxit edaces

Perpetuis scelerum pcenis inolescere vermes.
Norat enim flatu ex proprio vegetamcn inesse
Corporibus nostris, animamque ex ore perenni
Formatam non posse mori : non posse vicissim
Pollutam vitiis sursum ad couvexa reverti

' S uduin proprie pars esl coeli seiena inter nubes. Virgilius ^neid. vin,
ver?. 5zS, sic liabet :

Arma inter nubem , coeli in regione serena,

Fer sudum rulilare vicknt, et pulsa lonare.
 , ,

HAMARTIGENU. SSl
Mersandam penltus puteo ferventis abyssi.
Vermibus et flammis el discrucialibus aevum
Immortale dedit, senio ne pcena periret
Non pereunte anima : carpunt tormenta, foventque
Materiem sine fine datam : mors deserit ipsa
/Eternos gemitus, et flentes vivere cogit.
At diversa procul reglonibus in paradisi

Praemia constituit majestas gnara futuri

omni labe remotis
Splritibus puris, et ab ;

Qulqne Gomorrhaeas non respexere ruinas;

Aversis sed rlle oculls post terga tenebras
Liquerunt miseri properanda pericula mundi,
Ac primum facili referunlur ad astra volatu ;

Unde fluens anima structum vegetaverat Adam.

Nam, qnia naturam tenuem declivia vilae
Pondera non reprimunt, nec tardat ferrea compes
Concretum celeri relegens secat aera lapsu,
Exsuperatque polum fervens scintilla remensum
Carcereos exosa situs, quibus haeserat exul.
Tunc postllminio redeuntem susclpit allo
Cana fides gremio, tenerlsque oblectat ahimnam
Deliciis, multos post diversoria caruis
Ore renarrantem querulo, quos passa, labores.
IUIc purpureo latus exporrecta cubili
Floribus aeternis spiranles libat odores ,

Ambrosiumque blbit roseo de stramine rorem.

Ditibus, el longo fumantibus inlervallo ,

Fluminaque ct totos cneli sltientlbus imbres,

Implorala negat digltum inserlare palato ,

Flammarumque apices humenti extlnguere tactu.

Nec mirere locis longe distanlibus inter
Damnatas justasque animas concurrere visus

84.
 ,

53a A. PRUDBNTII

Conspicnos, meritasque vices per magna notari

Intervalla, polusmedio qnac dividit orbe.

DE INTEGRITATE YISIOMS ANIM^.

Errat qiiisque animas noslrorum fitic oculorum

/Eslimal; involvit vitreo quos lucida palla
Obice: quis speculum concrela coagula texunt
Impediuulque vagas obducio humore fenestras.

Num-ue animarum oculis denso vegelamine gutlae

Volvuntur teretesPaut palpebralibus extra
Horrescunt setis, ciliove umbrante leguntur?
Ilf viva acies, nec pupula parva, sedignis
Trajeclor nebulae, vasli et penetralor operti est.

Mil fcrrugineum solidumve luentibus obstat,

Nocturnoe cedunt nebul.-e : nigrantia cedunt
Nubila : practeuti ccdit teres area mundi.
Nec lantum aerios visu transmittit hialus
Spiritus : oppositos sed transit lumine mpntes ,

Oceani fines, atque ultima HttoraThulae

Transadigit, volucresque oculos in Tartara miltit.
Nostris nempe omnes pereunt sub nocte colores
Visibus, et caeco delentur tempore formae.
Numquid et exuti membris ac viscere perdunt
Agnitione notas rerum, vel gressibus errant ?

L'na animas scmper facies habet, et color unus

Aeris, ut cuique est merltorum summa, sinistri

Seu dextri : alternas nec commulabile tempus

Converlit variatque vices : longum atque perenne est

Quidquid id est : unus volvit sua saecula cursus.

Expertus dubitas animas percurrere visu
Abdita corporeis oculis; cum saepe quietis
 ,,

HAMARTIGENIA. 533
Rore soporatis cernat mens viva remotos
Distantesquelocos: aciem per rura, per astra
Per maria intendens : nec enim se segregat ipsa
Ante obitum vivis ex artubus, aut fugitexul
Sanguinis et carnis penetralia, seque medullis
Exuit, abductamve abigit de pectore vitam :

\iscera sed sede manens, speculatur acutis

Omnia luminibus : et qua circumtulit acrera
Naturee levis intuitum, nullo obice rerum
Disclusa, ante oculos subjectum prospicil orbem,
Atque orbis sub mole situm sordens elementum.
Objacet interea tellus, nec visibus obslat.
Quin si stelligerum vultus convertat ad axem
Nil intercurrens obtutibus, impedit ignem
Pervigilis animae : quamvis densata graventur
INubila, et opposito nigrescat vellere coelum.

Sic arcana videl tacilis cooperta futuris,

Corporeus Joannis adhuc nec carne solutus
:
,

Munere sed somni, paulisper carne sequestra

Liber ad intuitum, sensuque oculisque peragrans
Ordine dispositos venturis solibus annos,
Procinclum videt angelicum, jam jamquc cremandi
Orbi? in excidium, raucos et percipit aure
Mugilus gravium mundi snb fine tubarum.
Ha?c iile ante obitum, mcmbrorum carcere srptus ,

Secedenle anima, non discedenle videbat,

Nonne maji;is flalus sine corpore cuncta nolabit,
Corporis involucris lumulo frigenle repostis ?

Ccrta fides, rapidos subterna nocte caminos ,

Qui pollutam animam per saecula longa perenni

Igne coquunl, oculis longum per inane remoti
Pauperis expositos : nec secius aurea dona
Justorum dirimenle Chao, rulilasque coronas
 ::

534 *• PRUDENTII

Eniinus ostendi pccnarum carcere mersis.

llinc Paradisicolae postulcera dira beato
Prodilur infelix, ululans in pesle reatns ,

Spiritus : inque vicem merilorum mutua cernunl.

PERORATIO POETjE.

Dee cunctiparens, animoB dator, o Dee Christe ,

Cnjus ab ore Deus subsistit spiritus unus

Te moderante regor, te vitam principe duco ,

Judice te pallens trepido, te judice eodem

Spem capio, fore, quidquid ago, veniabile apud te ,

Quamlibet indignum venia faciamque loquarque;

Confiteor, dimitte libens, ct parce fatenti
Omnemalum merui; sed tu bonus arbiter aufer
Quod merui, meliora favens largire precanti.
Dona animtB quandoque mecc, cum corporis hujus
Liquerit hospitium, nervis. cute, sanguine, felle ,

Ossibus extructum. corrupta quod incola hixu

Hcu nimium complexa fovet : cum flebilis hora
Clanserit hos orbes, et conclamata jacebit
Materies, oculisquesuis mens nuda fruetur :

Ne cernat trncnlentum aliquem de gente latronum ,

Immitem, rabidum, vultuque et voce minaci

Terribilem qui me maculosum aspergine morum
;

In prneceps, ut prredo; trahat, nigrisque ruentem

Immergat specubus, cuncta exacturus, adusque
Qiiadrantem minimum, damnosae debila vitse.

Mulla in ihesauris patris est habitatio, Christe ,

Disparibus discrela locis ; non posco beata

In regione domum : sint illic casta virorum
Agmina, pulvereum quae dedignantia censum
 UAMARTIGEMA. 535

Divilias petiere tnas : slt flore perenni

Candida virginitas, animum caslrata recisum.
Atmihi Tartarei satis est si nulla minislri

Occurral facies, avidre nec flamma Gehennae

Devoret hanc animam, mersam fornacibns imis.
Esto : cavernoso, qnia sic pro labe necesse est
Corporea; Iristis me sorbeat ignis Averno:
Saltem mitificos incendia lenta vapores
Exhalent, aestuque calor languente tcpescat :

Lux immensa alios, et tempora vincla coronis

Glorificenl; me poena levis clementer adurat.
 ,

AURELll PRUDENTIl
CLEMENTIS V. C.
IN PSyCHOMACHlAM

Senex fidelis, prima credendi via

Abram, beali seminis serus pater :

Adjecla cujus nomen auxit syllaba ,

Abram parcnti diclus, Abraham Deo.

Senile pignus qui dicavit victimte ,

Uocens, ad aram cum litare quis velit,

Quod dulce cordi, quod pium, quodunicura,

Deo libenter ofTerendum crcdito ;

Pugnare nosmet cum profanis gentibus

Suasil, suumque suasor exeraplum dedit :

Nec ante prolem conjugalem gignere

Deo placentom, matre virtute editam ,

Quam strage multa bellicosus spiritus

Portenta cordis servientis vicerit.

Victum feroces forte reges ceperant

Loth, immorantem criminosis urbibus
Sodomae et Gomorrhae quas fovebat advena
:

Pollens honore patruelis gloriae.

Abram, sinistris excitatus nuntiis,
Audit propinquum sorte captum belUca
Servire duris barbarorum vinculis :
 ,

A. PBUDliNTlI PSYCHOMACHIA. SSy

Armat trecentGs lcrque senos vernulas,

Pergant ut hostis terga euntis caedere;
Quem gaza dives ac triumphus nobih's
Gaptis tenebant impeditum copiis.
Quin ipse ferrum stringlt, et plenus Deo
Reges soperbos mole prsedarum graves
Pellit fugatos, sauciatos proterit,

Frangit catenas, et rapinam liberat:

Aurum, puellas, parvulos, monilia,
Greges equarum, vasa, vestem, buculas ;

Loth ipse ruptis expeditus nexibus

Attritabaccls colla Hber erigit.
Abram triumphi dissipator hostici
Redit, recepta prole fratris inclitus,
Nequam fidelis sanguinis prosapiam
Vis pessimorum possideret principum.
Adhuc recentem caede de tanta virum
Donat sacerdos ferculis cwlestibus :

Dei sacerdos, rex el idcm praepotens ,

Origo cujus fonte inenarrabili

Secreta, nulhim prodit auctorem sui
Melchisedech, qua stlrpe, quis majoribus ,

Ignotus, uni cognltus tantum Deo.

Mox et triformls Angelorum trinitas

Senis revisit hospitis mapalia.

Et jam vietam Sarra in alvum fertilis

Munus juvcntae mater exsanguls stupet,

Haerede gaudcns, etcachlnni poenitens.
Haec ad figuram pr:enolata est linea,
Quam noslra recto vita resculpat pede :

Vigilandum in armls pectorum fidelium,

Omnemque nostri portlonem corporis ,

Quae capta foedae serviat libidini.

 , , ,

538 A. PRUDENTII

Domi coaclis liberandam vlribus.

Nos esse large vernularum divites,
Si quid trecenli *, bis novenis addilis,
Possint, figura noverimus mystica.
Mox ipse Christus, qui sacerdos verusest,
Parente natus alto et ineffabili,
Cibum bealis offerens victoribus ,

Parvampudici cordis intrabit casam ,

Monstrans honorem trinitatis hospitse.

Animam deinde spiritus complexibus

Pie maritam, prolis expertem diu,
Faciet perenni fertilem de seraine.
Tunc sera dotem possidens puerpera ,

Haerede digno patris implebit domum.

SECT. I.

Christb, graves hominum semper miserate labores ^,

Qui patria virtute cluis propriaque, sed una :

Unum namque Deum colimus de nomine utroque :

Non tamen et solum, quia tu Deus ex patre, Christe.

Dissere rex noster, quo milite pellere culpas
Mens armata queat nostri de pectoris antro :

Exoritur quoties turbatis sensibus intus

Seditio, atque animam morborum rixa fatigat

Quod tunc praesidium pro libertate tuenda

Quaeve acies furiis inter praecordia mixtis

Ouo bsec carmina nihil aliud quam concilium Nicsenum explicanl, in

quo auctoritate cccxviii episcoporum fides firmata fuit, omnesque haereses
destructae.

* iGmulatus est Prudentius illud Virgilianum > ^neid. vi, ven. S6.
Phcebe, graycs Trojae semper miseratc laborcs.
 ,

PSYCHOMACHIA. 5'ig

Obsistat meliore manu : nec enim, bone dnclor ,

Magnarum virtutum inopes, nervlsque carenles

Christicolas vitiis populantibus exposnisti.
Ipse salutiferas obsesso in corpore turmas
Depugnare jubes : ipse excellenlibus armas
Artibus ingeniuro, quibus ad ludibria cordis
Oppugnanda polens tlbi dimicet, et tibi vincat.

Vincendi praesens ratio est, si cominus ipsas

Yirtutum facies, et colluctantia contra
Viribus infestis liceat portenta notare.

FIDEI ET IDOLOLATRI/E PLGNA.

SECT. II.

Prima petit campum dubia sub sorte duelli

Pugnatura Fides, agresti turbida cultu,
Nuda humeros, intonsa comas, exerta lacertos.
Namque repentinus landis calor ad nov^a fervens
Praelia, nec telis meminit, nec tegmine cingi :

Pectore sed fidens valido, membrisque retectis

Provocat insani frangenda pericula belli.

Ecce lacessentem collatis viribus audet

Prima ferire Fidemveterum cultura Deorum.
Illa hostile caput, phaleralaque tempora vittis

Altior insurgens labefactat, et ora cruore

De pecudum satiata solo applicat, et pede calcat
Elisos in mortem oculos, animamque malignam
Fracta intercepti commercia gutturis arctant
Difficilemque obitum suspiria longa faligant.
Exoltat victrix legio, quam mille coactam
 ,

540 A. PRUDENTII

Martyribas regiua Fides animarat in hostem :

Tunc fortes saucios parta pro laude coronat

Floribns, ardenlique jubet vestirier ostro.

PUDICITIiE ET LIBIDINIS PUGNA.

SECT. III.

ExiN graminco in campo concurrere prompta

Virgo Pudicitia speciosis fulget in armis :

Quam patrias succiucta faces Sodomita Libido

Aggreditur, piceamque ardenti sulphure pinum
Ingerit in faciem, pndibundaque lumina flammis
Appetit, et letro tentat suffundere fumo :

Sed dextram furiae flagrantis, et ignea dirae

Tela lupje saxo ferit imperterrita virgo
Excussasque sacro taedas depellit ab ore.
Tunc exarmalae jugulum meretricis adacto
Transfigit gladio, calidos vomit illa vapores ,

Sanguine concretos coenoso : spiritus inde

Sordidus exhalans vicinas poUuit auras.
Hoc habet *, exclaraat viclrix regina: Supremus
Hic semper prostrata jacebis
tibi flnis erit : :

Nec jam mortiferas audebis spargere llammas

In famulos famulasve Dei : quibus intima casti
Vena animi sola fervet de lampade Chrisli.

Tene, o vexatrix hominum, potuisse resumptis

« Virgilius sic habet, ^Eneid. xii, vers. agS.

Desuper allus equo graviler ferit, atque ita fatur :

Hoc habet, haec melior magnis data viclima divis.

Vox illa est e gladialoriis ludis repelila , ubi victor vulneralo a se adrer-
sario sic insultabat.
 : , , , , ,
, 1

P5YCH0MACHIA. 54
Viribus extineti capitis recalescere flatu ?

Assyrium postquam thalamum cervix Holophernis

Caesa, cupidineo madefactum sanguine lavit,
Gemmantemque thorum mcechi ducis aspera Judith
Sprevit, et inceslos compescuit ense furores ;

Famosum mulier refercns ex hoste tropreum

Non trepidante manu vindex mea ccelitus audax,
At fortasse parum forlis malrona sub umbra
Legis adhuc pugnans, duni tempora nostra figurat
Vera quibus virtus terrena in corpora fluxit

Grande per infirmos caput excisura ministros.

Numquid et intaclue post partum virginis ullum
Fas tibi jam superest ? post partum virginis, ex quo
Corporis humani naturam pristina origo
Deseruit, carnemque novam vis arduasevit,
Atque innupla Deum concepit foemina Ciiristum ,

Mortali de malre hominem, sed cum patreNumen.

Inde omnis ]am diva caro est ,
qua; concipit iUura
Naturamque Dei consorti foedere sumit
Verbum quippe caro factum, non deslilit esse

Quod fuerat, Verbum, carnis dum ghitinatusum

Majestate quidem non degenerante per usum
Carnis, sed miseros ad nobihora trahente.
Illemanet quod semper erat, quod non erat esse
Incipiens; nos,quod fulmus, jam non sumus, aucti
Nascendo in melius mihi conlulit, et sibi mansit.
:

Nec Deus ex nostris minuit sua sed sua nostris:

Dum Iribuit, nosmet dona ad ccelestia vexit.

Dona haecsunt, quod victa jaces, lutulenta Libido,
Nec mea post Mariam potis es perfringere jura.
Tu princeps ad morlis iter, tu janua lethi
Corpora cummaculans, animas in Tartara mergis.
Abde caput iristi jam frigida peslis abysso :
 , ,

54-2 A. PRUDENTII

Occide prostlbulum : manes pete, claudere Averno

Inque tenebrosum noctis detrudere fundum.
Te volvant subter vada flamraea, te vadanigra,
Sulphureusque rotet per stagna sonantia vortex.
Nec jam Ghristicolas, furiarum maxima, tcntes :

Ut purgata suo serventur corpora regi.

Dlxerat hoec, et laeta Libidinis interfeclae

Morte Pudicilia gladium Jordanis in undis
Abhiit infectum : sanies cui rorc rubenti
Haeserat, et nitidum macularat vuhiere ferrum,
Expiat ergo aciem fluviaH docta lavacro
Vitricem victrix, abolens baptismate labem
HosliUs juguh : ncc jam contenta piatum
Condere vaginae gladium, ne tecta rubigo
Occupet ablutum scabrosa sorde nitorem,
Catholico in templo divini fontis ad aram
Gonsecrat, aeterna splendens ubi hice coruscet.

PATIENTLE ET IR/E CONGRESSUS.

SECT. IV.

EccE raodesta gravi stabal Patientla vultu ,

Per medias immota acies variosque tumultus ,

Vulneraque et rigidis vitalia pervia pilis

Spectabat defixa oculos, et lenla manobat.

Hanc procul Ira tumens spumanti fervida rictu ,

Sanguinea intorquens sufl\iso himlna fclle ,

Ut belli exsortem, teloque et voce lacessit,

Impatiensque morae conto petit, increpat ore ,

Hirsutas qnatiens galeato in vertice cristas.

En tibi Martis, ait, spectatrixlibera nostri
 ,

PSYCHOMACHIA. 543
Exclpe mortiferum securo pectore ferrum :

Nec doleas, quia turpe tibi gemuisse dolorem.

Sic ait, et stridens sequitur convicia piuus
Per teneros crispata Notos, et certa sub ipsum
Defertur slomachum, rectoque illiditur ictu :

Sed resilit duro loricae excussa repulsu,

Provida nam Virtus conserlo adamante trilicem
Induerat thauraca humerls, squamosaque ferri

Texta per inlortos commiserat undique nervos

Inde quieta manet Palienlia,forlis ad omnes

Telorum nimbos, et non penetrabile durans.

Nec mota est jaculo monstri sine morefurentis ,

Opperlens propriis perlluram viribus Iram.

postquam stomachando lacertos
Scillcet IndoQiitos
et jaculorum
Barbara bellatrix inpenderat;
Nube supervacuam lassaverat irrlta dextram,
Cum ventosa levi cecidissent tela volatu ,

Jactibus et vacuis hastllia fracta jacerent :

Vertitur ad capulum manus improba, et ense corusco

Connixa in plagam, dextra subllmls ab aure
Erigitur, mediumque ferit Ilbrata cerebrum.
/Erea sed cassis cocto formata metallo
Tinnltum percussa rcfert, aciemque retundit
Dura resultantem : frangit quoque vena rebellis
Illisum chalybem, dum cedere nescia cassos,
Excipit assultus, ferienti et tuta resistlt.

Ira, ubi truncati mucronls fragmina vidit

£t procul in parles ensem crepuisse minutas ,

Jam capulum retinente manu sine pondercferri ,

Mentis inops, ebur infellx, decorlsque pudendi

Perfida signa abicit, monumentaque tristia longe
Spernit, et ad proprium succenditur efTera lethum,
Mlssile de multis, quae frustra sparserat, unuia
 544 ^* PRUDENTII

Pulvere de campi perversos sumit in usus :

Rasile fugit humi lignum, ac se cuspida versa

Perfodit , et calido pulmonem vulnere transit.
Quam super assistens Paticntia : Vicimus, inquit
Exultans, vitium, solita virtutc, sine ullo
Sanguinis ac vitnc discrimine : lex habct islud
Nostra genus belli, Furlas omnemque malorum
Militiam, et rabidas tolerando exlinguere vires.
Ipsa slbi est hostis vesania, seque furendo
Tnlerimit, moriturque suis Ira ignea telis.

Heec effata secat medias impune cohortes

Egregio comitata viro : nam proximus Job
Haeserat invictae dura inlerbella inagistraD,
Fronte severus adhuc, et mullo vulnere anhehis :

Scd jam clausa truci subridens ulcera vultu ,

Perque cicatricum numerum sudata recensens
Millia pugnarum, sua praemia, dedecus hostis.

IUum Diva jubet tandem requiescere ab omni

Armorum strepilu, captis et perdila quaeque
Multiphcare opibus, nec jam peritura referre.
Ipsa globos legionum et concurrentia rumpit
Agmina, vulniferos gradiens intacta per imbres ,

Omnibus una comes virtullbus associatur,

Auxiliumque suum fortis Patientia niiscet.
Nulla anceps luctamen init virtute sine isla

Yirtus : et vidua est, quam non Patientia firmat.

SUPERBI/E ET HUMILITATIS PUGNA.

SECT. V.

FoRTEper effusas inflata Superbia turmas,

Effreni volitabat equo, quem pelle leonis
 :

PSTCHOMACIUA. 545
Texerat, et valldos vlllis oneravcrnl armos
Qiio se inUa jiibis jactanlius illa ferlnis

Inferret, tnmido despectans a2;mlna fasln.

Turrilum torlls caput accnmularat in allum

Crioibus, extrnctos augcret ut addita cirros
Congerles, celsumque apicem frons ardua fcrref.
Carbasea ex humeris summo collecta coibat
Pallasinu, teretem nectens a pcclorc nodum.
A cervice fiuens tenui velamine limbus
Concipit ingestas texis turgentibus auras.
Nec minus instabili sonipes fcritatc superbit,

Impatiens madidls frenarier ora lupalis.

IIuc illuc frendens obvertit tcrga, ncgata
Libertale fugac, prcssisque lumcscit habenis.
IIoc sese ostentans habitu ventosa virago ,

Inter utramque aciem supereminct, et phalcratnm

Circumflectit equum, vulluquc et vocc minalur ,

Adversum spectans cuncum : quem milite raro,

Et pauperliuis ad bella coegerat armis

Mens humilis : regina quidem, sed egens alieni
Auxilii, proprio nec sal confisa paralu.

Spem sibi coUegam conjunxerat, edita cujus

Et suspensa ab humo esl Opnlenlia divite regno.
Ergo humilem poslquam malesana Superbia mcnlem
Vilibus inslrnctam nnllo ostenlamine telis

Aspicit, in vocem dictis se efi^undit amaris:

Non pudct, o miseri, plebcio milileclaros
Altentare duces, ferroqne lacessere gcntem
Insignem litnlis : veteres cui bellica virlus
Divitias peperit, IjEtos et gramine colles

Iraperio calcare dedit? nunc advena nudus

Nititur antiquos, si fas est, pellere reges.
En, qui nostra suis in praedam cedere dextris
Lxii. 3S
 ,

64^ A. PRUDENTII

Sceplra voliiiU ! en, qui noslras sulcare novales,

Arvaqne capta manu popularier hospile aralro
Conlenilunl; duros el pellere Marlc colonos!
INempe, o ridiculum vulgus, nalalibus horis
Tolum hominem et calidos a malre amplectimur arlus
Vimquc poleslatum per membra recenlis alumni
Spargimus, el rudibus dominatur in ossibus omnes.
Quislocus in noslra tunc vobis sede dabatur ,

Congcnilis cum regna simul ditionibus aequo

liobore crcsccbanl ? nati nam luce sub una
Ya domiis ct domini paribus adolevimus annis.
Ex quo plasma novum, de conseplo paradisi
Limile progrcdiens nmplum Iransfugil in orbeni
Pellllosque habitus sumpsit vcnerabilis Adam;
Nudus adhuc, ni nostra forel pra^ccpla secutus.

Quisnam isle ignotis nunc hostis surgit ab oris

Imporlunus, iners, infolix, degcncr, amens :

Qui sibi lam scrum jus vindicat, hactenus exu 1?

Mimirum vacune credentur iVivola famae,

Quae miseros oplare jubet quandoque fuluri
Spem forlasse boni, lenta ut solalia mollem
Desidiam pigro reriira medilamine palpcnt.
Quid ni illos spcs palpet incrs, quos pulvere in islo
Tirones Bellona Iruci non excilat a:re,
Imbellesque animos virius tcpefacta rcsolvit ?

Anne Pudicili.-e gclidum jecur ulilc bello cst ?

An tencrum Pielalis opus sudalur in armis ?

Quam pudel, o Mavors, cl virtus conscia, talem

Conlra slare aciem, ferroque lacessere nugas ,

El cum virglncis dextram conferre chorcis :

Justilia est ubi sempcr egens, ct pauper Honestas :

Arida Sobrielas, albo Jejunia vultu ,

Sanguine vix lenui Pudor interfusus, apcrta

 FSYCHOMACHIA. 54?
Slmpllcltas, et adomne patens sine tegmine vulnus,
£t prostrata In humum, nec llbera judice sese
Mens humills, quam degenerem trepidatlo prodit.
Faxo ego, snb pedibus stlpularum more teralur
Invalida ista manus neque enim perfringere duris
:

Dlgnamur sangulne ferrum

gladlis, algenti et

Imbuere, fragilique vlrosfnedare trlumpho.

Talla voclferans rapidum calcarlbus urget
Cornipcdem, laxisque volat temeraria frenis ,

Hostem humllem cupiens Impulsu umbonls equini

Sternere, dejectamque supercalcare ruinam.
Sed cadit in foveam praeceps, quam callida forle
Fraus interclso suffoderat aequorc furllm :

Fraus delcstandis vlliorum e pesllbus una,

Fallendl versuta oplfex, qure praescia belli
Planltlcm scroblbus villaverat insldlosis,
Ilostili de partc latens, ut fossa rnentes
Exclperet cuneos, atque agmlna mersa voraret.
Ac ne fallacem puteum deprendere posset
Caula acles, virgis adopertas lexerat oras ,

Et superimposlto simularat cespite campum.

At regina humilis, quamvis Ignara manebat
Llterlore loco, nec adhuc ad fraudls opertum
Vencrat, ant foveae calcarat furta malignae
Hunc eques illa dolum, dum fcrtur praepete cureu ,

Incldit, et cnecum subllo patefecit hiatum :

Prona ruentis equl cervice involvilur, ac sub

Pcctoris impressu fracta Inter crura rotatur.
At moderamlnis, ut levilatem
vlrtus placidi

Pro?p;cit obtritam monslrisub morte jacenlis,

Intcn l:t gressum mediocriter, os quoque parce
Erigil, ct comi moderatur gaudla vultu.

Cunctanli spes fida comes succurrlt, et offert

35.
 , ,,

548 A. PRUDENTII

ritorem gladinm, laudisqne inspirat amorem.

crnentatam correptis crinibns hoslem
Illa

Protrahit, et faciem la'va revocanle snpinnt.

Tnnc capnt oranlis flexa cervice resectum
Eripit, ac madido snspcndil coUa capillo.

Extinctnm vitinm sancto spes increpat ore :

Desine grande loqui : frangit Dens omne snperbnm,

Magna cadnnt, inflala crepant, Inmefacta promnnlur.
Disce snpercllium deponerc, disce cavere
Anle pedes foveam, quisqnis sublimeminarls.
Pervulgata viget nostri sententia Christi :

Scandere celsa humiles, ct ad ima rcdire feroces.

Vidimus horrendum membris anlmisqnc Golian
iDvalida cecidisse manu : pnerilis in ilhim
Dextera fundali torsit stridore lapilhim ,

Trajectamquc cavo penelravit vnhiere frontero..

Illeminax, rigidus, jactans, Iruculentus, amarns,

Dum tumet indomitum, dnm formidabile fervet
Dum sese ostentat clypeo, dum terrilat auras ,

Expertus pueri quid possinl ludicra parvi,

Snccubuit tcneris bellator turbidus annis.
Me tunc ille puer virtntis pube sccutus ,

Florcntes animos snrsum in mea regna telendit

Servalur qna cerla mihi domus omnipotenlis
Sub pedibns Domini, meqne ad sublime vocantem
Yictores caesa culparum labe capessunt.
Dixil, ct auratis praeslringens aera pennis
In ccelum se virgo rapit : mirantur eunlem
Yirtutes, tonnntque animos in vota, volentes
Ire simul, ni bella duces terrena relardent.
Confligunt vitiis, seque ad sua praemia servant.
 , ,

PSiCHOMACUlA. .
5/|9

LUXURLE ET SOBRIETATIS PUGNA.

SECT. VI.

ViiNERAT occiduis mundi de finibus hoslis

Luxuria, extincta? jam dudum prodiga famne ,

Delibuta comas, oculcs vaga, languida vocem,

Perdita deliciis : vitae cui causa voluplas ,

Elumbem mollire animum, petulanter amcenas

Haurire illecebras, et fractos solvere sensus.
Ac tunc pervigilem ructabat marcida ccenam.
Sub lucem quia forte jacens ad fercula raucos
Audierat lituos, atque inde tepentia linquens.
Pocula, lapsanti per vina et balsama gressu,
Ebria calcatis ad bellum floribus ibat.
ISon tamen illa pedes, sed curru invecta venusto
Sancia mirantum capiebat corda virorum.
nova pugnandi speciesl non ales arundo
Nervo pulsa fugit, nec stridula lancea torto
Emicat amento, frameam nec dexlra minatur :

Sed violas lasciva jacit, foliisque rosarum

Dimical, el calathos inimica per agmina fundit.
Inde, eblanditis virtutibus, halitus illex
Inspirat tenerum labcfacta per ossa venenum ,

Et male dulcis odor domat ora, et pectora , et arma

Ferratosque loros obliso robore mulcet.
Dcjiciunt animos, ceu victi, et spicula ponunt
Turpiter : heu, dextris languentibus obstupefacti ;

Dum currum varia gemmarum luce micantem

Mirantur, dura bracteolis crepitantia lora
Et solido ex anro pretiosi ponderis axem
Defixis iohiant obtutibus , et radiorum
Argeato albentem seriem; quam summa rotarum
 , , ;

65o •
A. PRUDE^TII

Flexura eleclri pallenlis continetorbe.

Et jam ciincla acies indedilionis amorem
Sponle sua versis transibat perfida signis ,

Luxnrioe servire volens, dominnDqae fluentis

Jnrapati, et laxa ganearum lege teneri.
Ingemuit tam trisle nefas forlissima virtus

Sobrietas , dextro socios decedcre cornu ,

Invictamque raanum quondam sine caede perire.

Vexillum sublime Crucis , quod in agmine primo
Dux bona praetulerat, defixa cuspide sistit ,

Instaiiratque levem dictis mordacibns alam,

Exlimulans animos, nunc probris, nunc prece mixta :

Quis furor insanas ajritat caligine mentes ?

Quo ruitis ? cui colla datis ? quae vincula tandem ,

Proh pudor I armigeris amor est perferre lacertis

Lilia luteolis interlucentia serlis,

Et ferrugineo vernantes flore coronas ?

liisplacet assuetas bello jam tradere palmas

Nexibus? his rigidas nodis innectier ulnas?

Lt juilra caesariem cohibens aurata virilem

Combibat infusumcroceo religamine naidum.
Post inscriptaoleo fronlis signacula ,
perquae
Lngucntum regale datum est , et chrisraa perenne :

Lt tencr incessus vestigia syrmate verrat,

Sericaque in fractis fluitent ut pallia membris,
Post immortalem tunicam ,
quam poMice docto
Texuit alma Fides, dans impenetrabile tegmen
Pcctoribus lotis , dederat quibus ipsa renasci.
Inde ad nocturnas epulas, ubi cantharus ingens
Despuit efl^usi spumantia damna Falerni
In mensam cyathis stillantibus; uda ubi multo
Fulcra mcro , veteriquetoreumata rore rigantur.
Excidil ergo animis ercmi sitis, excidit ille
 PSYCHOMACHIA. 551

Fonspatribus de rnpedatus, quem myslica virga

Elicuit, scissi salientem vertice saxi?
Angelicusve cibus prima in lenloria veslris

Flnxilavis, quem nnnc sero relicioraevo

Vesperlinus editpopulus de corpore Christi ?

His vos imbutos dapibus jam crapnla Inrpis

Lnxuriac ad madidum rapit imporluna lupanar?
Quosque viros non ira fremens, non idola bello
Ccdere compulerant, saltatrix ebria flexil?

Slate, precor, veslri memorcs memores quoque Chrisli , ,

Quae sit veslra tribus, quoc gloria, quis Deus el rex,

Quis Dominus , meminisse decet. \ os nobile Jud;e
Germen ad usque Dei gonitricem, qua Deus ipse
Esset homo procerum venislis sanguine longo.
,

Excitet egregias mentes celeberrima David

Gloria , conlinuis bellorum exercita curis.
Excilet et Samuel , spolium qui divile ab hosle
Attrectare vetat : nec victura vivere regem
Incircumcisum palitur ne praeda superstes ;

Viclorcm placidum recidiva in praelia poscat,

Parcere jam caplo criinen putat illetyranno :

Al vobis conlra vinci et succumbere volum esl.

Poeniteat per si qua movet reverentia summi
,

Numinis* , hoc tam dulce malum voluisse nefanda

Proditione sequi, si pcenitet, haud nocet error.

Poenituit Jonathan jejunia sobria dulci

Conviolassc favo sceptri , mellisque sapore
Heu male gustato , regni dum blanda voluptas
Oblectat juvenem, jurataqae sacra resolvit.

> Sic habel Virgilius iEneid. lib. ii, vers. i4 t el seqq.

Qaod tc, per superos el conscia numina veri;

Per si qua est quae restat adliuc inorlalibus usquam
Inlemerata fides , oro.
 ,

Scd <|iiia pttMiiUiil ; ncc sors lacryuiabilis illa csl,

Ncc linxit patrias scnlcnlia saeva secures.

En ej;o SobrieUis, si conspirare paralis ,

Pando viaui cunctis virlulibus, ul malesuada

Luxurics, mullo slipala salcUilc, poenas
Cum legione sua Chri>to sub judice pendal.
Sic efFata, cruccm Domini lervcnlibus ollert

Obvia quadrijugis , Ilgnum vencrabilc in ipsos

lulentans frenos : quod ul cxpavere feroces

Cornibus oppansis et sumina fronle coruscum ,

\ erlunt priccipilem cacca lorujidine fusi

Pcr praerupta fugam : ferlur resupina reduclis
Mequidquam loris auriga , comamque madentem
Pulvere fcedat , luimi; lunc et verligo rotarum
Iniplicat excussam dominam : nam prona sub axem
Labitur, et laccro lardatsulllamine currum.
Addil Sobrielas vulnus lclbale jacenti
Coujiciens t,ilicem rupis de parle molarem.
liunc vexilliferae ,
quoniam fors obtulit , ictuai
Spicula nulla manu , sed belli insigne gerenli,
Casus agit saxum , medii spiramen ut oris

Frangeret, et recavo misceret labra palato.

Dentibus introrsum resolutis, lingua reseclam
Dilaniata gulam frustis cum sanguinis implct.
Insolutis dapibus crudescit gultur, el ossa

CoIIiquefacta vorans revomit, quas hauserat, oflas.

Ebibe jam proprium post pocula multa cruorem,
Virgo jrit increpilans sint hoec tibi ferculalandem
:

Tristia praeteriti nimiis pro dulcibus aevi.

Lascivas vitae illecebras gustatus amarce

Mortis , et horrifico sapor ultimus asperat hauslu.

Caede ducis dispersa fugit Irepidante pavore
Nugatrix acies; Jocus et Petulantia primi
 ,

1'»VC110M/VCI11A. 553
Cyuihala projicliint : bclliim nam lalibiis armis
Ludebant, resono meditantes vulncra sistro.

I)at lerjijum lugitivus Amor : lita tela veneno ,

Et lapsum cx humeris arcum ,

pharetramquc cadenlem
Pallidus ipsc metu sua post vestigia linquit.
Pompa ostentalrix vani splendoris inani
Exuilur nudiila peplo : discissa trahuntur
Serta venustatis, colliquc ac verticis aurum
Solvitur, et gemmas Discordia dissona lurbal.
Non piget atlritis pedibus per acuta fruleta
Irc voliiplatem : quoniamvis major acerbam
Compellit tolerare fugam : formido pericli
Pra^durat leneras iter ad cruciabile planlas.
Qua se cumque fugax trepidis fert cursibus agmen ,

Damna jacent, crinalis acus, redimicula, vitlae,

Fibula, flammcolum , strophium, diadema, monile.
His se Sobrietas , et totus Sobrietatis

Abstinet exuviis miles, damnataque castis

Scandala proculcat pedibus, nec froute severos
Connivente oculos praedarum ad gaudia flectit.

AVARITI^ ET LARGITATIS PUGNA.

SECT. vir.

Fertur Avarilia gremio praecincta capaci

Quidquid luxus edax prctiosum liquerat, unca
Corripuisse manu, pulchra in ludibria vasto

Ore inhians, aurique legens fragmenta caduci

Inter arenarum cumulos : nec sufUcit amplos
Implevisse sinus, juvat infarcire crumenis
Turpe lucrum, et gravidos furlis dislendere fiscos;
 ,

554 A- PRUDENTII

Quos laeva celantc leglt , laterisque sinistri

^ elat opermento ; velox nam dextra rapinas
Abradit, spolilsque ungues excrcet aiienos.
Cura, fames, mctus, anxietas, pcrjuria, pallor,
Corruptela, dolus, commenta, insomnla, sordes,
Eumenldes varlaB monslri comltatus aguutur.
Ncc mlnus interea rabldorum more luporum
Crimina persultant tolo grassantia campo,
Matris Avaritiae nlgro de lacte creata.
Si fralris galeam fulvls radiare ceraunis
Germanus vidit commilito ; non timet ensem
exerere, atque caput socio mucrone ferire,
De consanguineo rapturus vertlce gemmas.
Filius extlnctum belli sub.sorte cadaver
Aspexit si forte patris , fulgentia bullis
Cingula , et exuvlas gaudet rapulsse cruenlas :

Cognatam civills agit dlscordla praedam,

Nec parcit propriis amor insatlatus habendi
plgnorlbus, spollatque suos fames Impia nalos.
Talia per populos edebat funera victrix
Orbis Avarilia , sternens cenlena virorum
MUlia vulneribus variis : hunc lumine ademplo
EfTossIsque oculis vehil In cah'gine noctis
Caecum errare sinit, perque olfunsacula mulla
Ire, nec opposituin baculo tentare periclum.
Porro allum capit Intuilu , falhtque videntem,
Insigneostentans aliquid, quod dum petitille,

Excipitur telo incautus, cordisque sub ipso

Saucius occulto ferrura susplrat adactum.
Multos proecipitans in aperta incendia coglt,
Nec patitur vltarefocos, quibus aistuat aurum ,

Quod petit arsurus pariter speculator avarus.

Omne bominum rapit illa genus , mortalia cuncta

 PSYCHOMACHU. 555
Occupat Interitu neque est violenllusullum
:

Terrarum vitium, quod lantis cladibus aivum

Mundani involvat populi, damnetque Gelicnnae.
Quin ipsos tenlare raanu, si credere dignnm esl,
Ausa sacerdotes Domini, qui prc-elia ibrle
Ductores priniam ante aciem pro laude gerebant
Virlutum, magnoque implebant classica flatu.
Et fors innocuo linxisset sanguine fcrrum ,

Ni Ratio armipotens , gentis Lcvitidis una

Semper fida comes , clypeum objectasset , et alrac
Hoslis ab incursu claros tcxisset alumnos.
Stant tuli Ralionis ope , stantturbine ab omni
Immunes, forlesque animi : vix in cute summa
Proestringens paucos tenui de vulnere laedit
Cuspis Avaritiae ; slupuit lues improba castis
Ileroum jugulis longe sua lela rcpelli:

Ingemit,et dictis ardens furialibus infit :

\ incimur, heu ! scgnes, nec noslr potentia perfert

Vim solitam, languet violenlia saeva nocendi,
Sueverat inviclis quae viribus omnia ubique
Rumpere corda hominum nec enim tam ferrea quemquani
:

Formavit nalura virum , cnjus rigor acra

Sperneret , autnoslro forcl impenetrabilis auro.
Ingcnium omue ueci dcdimus : tenera, aspera, dura,
docla, indocta simul, brula et sapicnlia, necnoa
Casla, incesta meae patuerunt pectora dextrae.
Sola igitur rapui qnidquidStyx abdit avaris
Gurgitibus; nobis ditissima Tartara debent,
Quosretinent, populos; quod volvuntsiecula, nostrum est:
Quod miscet mundus vcsana ncgolia, nostrum.
Qui fit, praevalidas quod pollens gloria vires
Deserit, et cassos ludit fortuna lacerlos?
SordetChristicolis rutilantis fulva monetae
 ; ,

556 A. PttUUEMll

Elfigies; sordenl argeuli emblemala : et omnis

Thcsaurus nigranlc oculis vilescit honore.
Quid sibi docta volunt fastidia? nonae triumphum
Egimus e Scarioth ? magnus qui discipulorum ,

Et conviva Dei, dum lallit fa-dere mensae

Ilaudquaquam ignarum dextramque paropside jungit
,

nostrum flammanle cupidine telum,

Incidit in
Infamem mercatus agrum de sanguine amici
Numinis, obliso hiilurus jugera collo.
\ iderat et Jericho propria inler funera , quantum
Possetnostramanus, cum victor concidit Achar,
Ccedlbus insignis , murah et slragc snperbus,
Succubuit caplo viclis ex hostibus auro :

Dum velitis insigne legens analhema favillis,

Mocsla ruinarum spolia insatiabilis haurit.
Non illum generosa tribus , non plebis avilae

Juv il Juda parens , Christo quandoque propinquo

Nobihs , et lali felix patriarcha nepote.
Quis placet exemplum generis ,
placeat quoque forma
Exilii : sit poena eadem, quibus et gcnus unum est.

Quid moror aut Judae populares, aut populares

Sacricoloe summi (summus nam fertur Aaron)
Fullere fraude aliqua, Marlis congressibus impar?
Nil refert, armis contingat pahna dolisve.
Dixerat, et lorvam faciem furialiaque arma
Exuit, inque habitura sese transformat honestum.
Fit Virtus specie vultuque et veste severa :

Quam memorant frugi, parce cui vivere cordi est,

Et servare suum ; tanquam nil raptet avare ,

Arlis adumbralae meruit, ceu sedula, laudem,

IIujus se specie mendax Bellona coaptat
Non ut avara lues, sed virtus parca puletur :

Necnon et tcnero pietatis tegmiae crines

 , ,:

PSYCnOMACHU. 557
Oblegil angnlnos, ut candida palla latenlem
Dissimulet rabicm, diroque obtenta furori
Quod rapere el clcpere est, avidequc abscondere parla ,

Natorum curani diilci sub nomine jactet.

Taiibus illudens, male credula corda vivorum
Fallit imaginibus, monstrumque ferale sequuntur;
Dum credunt virlulis opus, capit impia Erinnys
Consensu faciies, manicisque tenacibus arctat.
Attonitis ducibus, perturbatisque maniplis,
Nutabat virtutum acies errore biformis
Porlenti, ignorans, quid amicum credat in illo,

Quidve hostile notet, lethum versatile et anceps

Lubricat inccrlos dubia snb imaglne visus.
Cum subilo in medlum frendcns Operatio campum
Prosilit auxllio socils, pugnamque capessit
Milillrc postrema gradu, scd sola duello
Impositura manum, nc quld jam triste supcrsil.

Omnc onus ex humerls rcjccerat ; omnibus ibat

Nudata induviis; multo et se fasce levarat

Olim diviliis gravlbusque oppressa talentis,

Libcra nunc mis?rando inopum, quos larga benlgne
Foverat, effundens patrlum bene prodiga censum.
Jam loculos dilata Fide spectabat inanes.
iEternam numerans redlturo fenore summam.
Horruit inviclae Virtutls fulmen, et impos
Mentis Avaritla stupefaclls sensibus h.nesit

Certa tnori : nam quae fraudls via restel, ut ipsa

Calcatrix mundl mundanls victa fatiscat
Illecebris, spretoque iterum sese implicet auro ?

Invadit trepidam Virtus fortissima duris

Ulnarum nodis obliso et gutlure frangit
:

Exsanguem siccamque gulam compressa : ligantur

Vincla iacertorum sub mentum, et faucibus arctis
 ,,

658 A. PBUDEiyTII

Exlorqncnt animam, nullo qua3 vulnere rapla

Palpital, alque aditu spiraminis inlerccplo
Inclusam palilur venarum carcere mortem.
llla reluctanti genihusque ct calcibus Instans
Pcrrodit et coslas, atque ilia rumpit anhcla :

Mox spolia exlincto de corpore diripit, aurij

Sordida IVustra rudis, nec adhuc iornace recoclaQi
Maleriem : lincis etiam marsupia crebris
Exesa, et virides obducla icruginc nummos
Disperglt servata diu, viclrix etegenis
Dissipat, ac tenues caplivo muncrc donat.
Tunc circumfusam vultu exultante coronam
Respiciens, alacris media inter millia clamat.
Solvitc procincturn, jusli, et disccdile ab armls;
Causa mali tanti jacet interfecta : lucrandi
Ingluvie pereunte licet requiesccre sanctis.
Summa quies, nil velle super, quam poslulet usus
Debitus, ut simplex alimonia, veslis et una
Infirmos tegat ac recrect mcdiocriler artus ;

ExpletuDique modum naturae non Irahat exlra.

Ingressurus iter peram ne tollito, ncve
De tunicoe allerius gestamine providus ito :

Nec te sollicitet res crastina ; ne cibus alvo

Defucrit : redeunt escae cum solc diurnae.
ISonne vides ut nulla avium cras cogitctP ac sr
Pascendam, praeslante Deo, non anxia credal?
Confidunt volucres victum non defore viles

Passeribusque subesl modico venalibus asse

Indubitata fides, Dominum curare polcnlem ,

Ne pereant : tu cura Del, facies quoquc Chrisli,

Addubitas, ne te tuus unquam descrat auctor ?
Ne trepidate homines : vit^c dalor, et dator escae est.
Quaerite luciferum ccelesti dogmate paslum
 PSYCnOMACHIA. 55q
Qui spem multlplicans alat inviolabilis a;vi,

Corporis iQimcuiores : memor est, qui condidit illud ,

Suppedilare cibos, atquc indlga membra fovere.

His diclls curae emotae, mclus, el labor, et vis ,

Et scelus, et placitae Fidei fraus inficlalrix

Depulsffi vertcre solum. Pax indc fugatis
Hoslibus alma abigit bellum, dlscingltur omnis
Tcrror, et avuJsis exfibulat ilia zonis.
Yestis ad usque pedes descendcns defluil imos,
Temperat ct rapidum privata modestia grcssum ;

Cornicinum curva (cra silcnl; placabilis Implet

Vaginam gladius; scdato ct pulverc campi
Suda redit faclcs liquidae sine nube diei :

Purpurcam vicJcas cffiii claresccre lucem.

Agmina casla super vultuai senserc Tonantls
Arriderc hilares pulso certauiine lurma',
Et Christum gauderc snis vlclorlbus, arccm
i^theris, ac palrium famulis apcrlre profundum.
Dat slgnum fclix Concordia, reddere castris
Victrlces aquilas, atque in tcntoria cogl.
Nunquam tantn fuit specles, ncc par decus ulli

cum dispositls blfida agmina longe

^lilituc,

Duccret ordlnibus, pedituui psallente calerva;

Ast alla dc partc cquitum resonantibus hymnis.
Non alitcr cecinit respcclans victor hiantem
Israel rabiem ponli post tcrga minacis,
Cum jam progrediens calcaret liltora sicco
Lltcriora pede, stridensque per extima calcis
Mons rueret pendentis aquffi, nlgrosque relapso
Gurglle Nillcolas fundo deprenderet imo ,

Ac refluenle slnu jam redderet unda natatum

Piscibus, ct nudas praeceps operiret arenas.
Pulsavit resoRO modulanlia tympanaplectro
560 A. PRUDRNTII

Tnrba Del, celebrans mlrum ac memorabile saeclis

Omnipotenlis opns, liqnidas inlcr freta ripas

Fluctibus incisis et subsistente procclla

Crescere, suspensosque globos potuisse teneri.
Sic expugnata vltlornm gente; resullant
Mystica dulcimoclls virtulum carniina psalmls.
Ventum erat ad fauces porlae castrensls, ubi arctum
Liminis introitum blfori dant cardine claustra.
Nascitur hic inopina mall lacymabills aslu
Tempestas, placidoe turbatrix invida Pacis ,

Qua5 tantum subita vcxaretclade triumphum.

CONCORDLE ET DISCORDLE PUGNA.

SECT. VIII.

Inter conferlos cuneos Concordia forte,

Dum stipata pedem jam tulis mfjenibus infert,

Exclpit occultum vitii latitantis ab ictu

Mucronem laevo in latere, squalenlia quamvls
Sexta catenato ferri subtemine corpus
Amblrent, sutls et acumcn vulneris hamls
Respuerent, rlgldls nec fila tenacia nodis
Impactum sinerent pcnelrare in vlscera lcliim.
Rara tamen chalybcm tenui transmitlere puncto
Commissura dedit, qua sese cxtrema politae

Squama llgat tunicae, sinus et sibi conserit oras.

Intullt hoc vulnus pugnatrix subdola viclaE;

Partis, et lacautls victoribus insldlata est.

Nam, pulsa culparum acie, Dlscordia noslros
Intrarat cuneos, soclam mentlta figuram.
Scissa procul palla, struclum et serpente llagellum
 , :

PSYCHOMACniA. 56i
Multiplici, media caDiporuui in slrage jacebant.

Ipsa redimilos olea frondenle copillos

Ostenlans, festis respondet loela choreis.
Scd sicam sub vesle legit, le, maxima virtus ,

Te solam numero, Concordia, tristi

tanto c
Fraude petens; sed non vilalia rumpere sacri
Corporis esl licitum : summo tenuscxtima lactu
tenuem signavit sanguine rivum.
Laesa cutis
Exclamat \ irtus subito tnrbata Quidhoc est? :

Quae manus hic iniraica latet? quae prospera nostra

Vuhierat, et ferrum tanta inter gaudia vibrat?
Quidjuvat indomitos bello sedasse furorcs,
Et sanctum viliis pereunlibus omne receptum ,

SiVirtus sub pace cadil ? Trepida agaiiua moestos

Convertere oculos : stillabat vulneris index
Ferrala de veste cruor, mox et pavor hosteoi
Cominus astantem prodit nam : pallor iii ore,
Conscius audacis facti, dat signa reatus :

Et deprensa tremunt languons manus el color albens.

Circumstat propere striclis mucronibus oranis

Virtutumlegio, exquircns fervente tumultu
Et genus et noraen , patriara, sectamque, Deumque
Quem cohTt, et missu cujatis venerit; illa

Exsauguis, turbante metu : Discordia dicor,

Cognomenlo Haeresis Deus est mihi discolor, inquit
;

Nunc minor, aut major modo duplex, et modo simplex

:

Cum placet, aerius, et de phantasmate visus,

Aut innata anima est : quoties volo ludere Numen,
Prfficeptor Belia mihi; domns et plaga mundus.
Non tuHtultcrius capti blasphemia monslri
Virtutura regina Fides : sed verba loquentls
Impcdit, ct vocis claudit spiramina pilo ,

Polhitam rigida transfigens cuspide linguam.

Lxii. 36
562 A. PRUDENTII

Carpitnr innumcrls feralis beslia dextris :

Fruslalim sibi qnisque rapit quod spargat in auras ,

Quod canibus donet, corvis quod edacibus ultro

immundis cceno exhalanle cloacis
Ofierat,
Quod tradat, monstris quod mandet habere mariiiis.

Discissum fcedis animalibus omne cadaver

Dividitur : ruplis Ilaeresis perit horrida membris.
Compositis igitur rerum morumque secundis
In communebonis, postquam inlra tuta morari

Conligit, ac stalione IVui, valloque foveri

Pacificos sensus, cl in olia solvere curas ;

Exlruitur media castrorum sede tribunal

Editiore loco, tumuhis quem verlice acuto

Excitat in speculam : subjecla unde omnia lale

Libcr inoffenso circuminspicit aere visus.
Hunc sinceraFides, simul et Concordia, sacro
Foedere juralae Christi sub amore sorores ,

Conscendunt apicem mox et sublime Iribunal

:

Par sanctum charumque sibi supereminet aequo

Jure poteslatis : consistunt aggere summo
Conspicu.T, populosque jubent aslare frequenles.
Concurrunt alacres caslris ex omnibus omnes,
Nullalalct pars mentis iners, qnae corporis ullo
Intercepla sinu per conceptacula sese
Degeneri languore tegat : tcntoria apcrlis
Cuncta patent vehs : reserantur carbasa, ne quis
Marceat obscuro stertens habitator opei to.
Auribus intenlis expcctat concio, quidnam
Victores post bella vocet Concordia princeps ,

Quam velit atque Fides virtutibus adderelegem.

Erumpit prima invocem Concordia, lali

Alloquio: Cumulata quidem jam gloria vobis,

patris, oDomini fidissima pigdora Christi,
 PSYCHOMACHIA. 563
Contigit : extlncta est multo certamine saeva
Barbaiies, sancUne qiiae clrcumsepserat urbis
Indlgenas, ferroque viros flammacjue premebal.
Publica sed requies privalis rure foroque
Constat amicitils : scissura domeslica turbat
Rem populi, titubatque foris, quod dissidcl inlus.
Ergo cavete, viri, ne sit sententia discors
Sensibusia noslrls, ne secta exotica lectis

Nascatur conflata odiis ; quia fissa voluntas

Confundit variis arcana biformia fibris,

Quod sapimus, conjungat amor : quod vivimus, uno

Conspiret studio : nil dlssoclablle firmum est.
Ltque homini atque Deo medius intervenit Jesus ,

Qui sociat mortale Patri, ne carnea distent

Spiritui aeterno, silque ut Deus unus utrumque :

Sic, quidquid geriraus mentlsque el corporis actu,

Spiritus unimodis texat compagibus unus.
Pax plenum virtutis opus : pax summa laborum :

Pax belii exacti pretium est, prellumque pericli :

Sidera pace vigent : consistunt terrea pace :

NIl placilum sine pace Deo : non munus, ad aram

Cum cupias offerre, probet, si turbida fratrem
Mens iuipacati sub pectoris oderit anlro :

Nec, si flammicolls Christi pro nomine martyr

Ignlbus insillas, servans inamablle votum
Bile sub obhqna,pretiosam proderit Jesu
Impendisse anlmam meiiti quia clausula pax est.
;

non invidet aemula fratri

ISon inflala tumet, :

Omnia perpetilur patiens, atque omnia credit.

Nunquam hesa dolet, cuncta oftensacula donat.
Occasuin lucis venia praecurrere gestit;
Anxia, se stabilem linquat sol conscius iram.

Quisquo litare Deo mactalis vult holocaustis,

36,
 ,

564 A. PRUDENTII

Ofleral Impriinis pacem : niilla lioslia Christo

Dulcior : hoc solo sancla acl donaria vullum
Munere convertens, liquido obleclalur odoro.
Sed lamen et niveis tradil Deus ipse columbis
Pinnalum tenera plumarum veste cohibrum
Rimanle ingenio docte internoscere, mixlum
Innocuis avibus : latet et lupus ore cruo^nto
Lacteolam mentitus ovem sub vellere molli,
Cruda per agninos exercens funera rictus.
Hac sese occuUant Photinus et Arrius arle ,

Immanes ferilale lupi ; discrimina produnt

Nostra, recensque cruor ,
quamvis de corpore summo,
Quid possit furtiva manus : gemitum dedit omnis
Virtutum populus, casu concussus acerbo.
Tum generosa Fides haec subdidil : Imo secundis
In rebus cesset gemitus; Concordia laesa est,

Sed defensa Fidc : quin et Concordia sospcs

Germanam comitala Fidem, sua vulnera ridet.
Haecmea sola salus nihil hac mihi triste recepta.
,

Lnum opus egregio reslat post bella labori

O proccres , regni quod tandem pacifer haeres
Belligeri , armalae succcssor inermus et aulae
Salomon quoniam genitoris anheH
Instituit :

Fumarat calido regum de sanguine dextra.

Sangulnc nam tcrso templum fundalur, et ara
Ponitur auratis Christi domus ardua tectis.

Tunc Hierusalem templo illustrata ,

quietum
Suscepit jam Diva Deum ; circumvaga postquam
Sedit marmoreis fundata altaribus Arca.
Surgatet in nostris templum venerabile castris :

Omnipotens cujus sanctornm sancta rcvisat.

Nam quid terrigenas ferro ])epuhsse phalangas
Culparum prodest : hominis si Filius arce
 ;

PSYCHOMACIIIA. 565

ylilheris illapsus, purgati corporis urbeni

Inlret inornatam , templi splendenlis cgenus?
Hactenus alternis sndalum est comiuus arrais :

Munia nunc agitet lacit;c loga candida Pacis ;

Alque sacris sedem properet discincta juventus.

Haec ubi dicta dedit, gradibus regina superbis
Desiliit, tantique operis Concordia consors
Metalura novum fundamine templum
jacto :

Aurea planitiem spatiis percurrit arundo

Dimensis quadrent ut quatuor undique frontes,
,

ISe commissuris distantibus angulus impar

Argulam mutilet per dissona semetra normam.
Aurorac de parte , tribus plaga lucida portis
Illustrata patet : triplex operitur ad Austrum
Porlarum numerus : Ires Occidualibus ofTert
Janua trina fores , toties Aquilonis ad axem
Panditur alta domus : nullum illic slructile saxum.
Sed cava per solidum, multoque forala dolalu
Gcmma relucenti liraen coraplecitur arcu ,

Vestibulumque lapis penetrabile concipit unus.

Portarum summis inscrlpta in frontibus auro

Nomina apostolici fulgent bis sena senatus.
Spirltus his titulis arcana recondita mentis
Ambit, et electos vocat in praecordia sensus
Quaque hominis natura viget quam corpore , loto
Quadrua vis animat, trinis ingressibus aram
Cordis adit , caslique colit sacraria votis.
Seu pueros sol primus agat , seu fervor ephebos
Incendat nimius, seu consumraabih's aevi

Perficiat lux plena viros , sive algida Borras

/Etas decrepitam vocet ad pia sacra sencctam :

Occurrit trinum quadrina ad compita Numen ,

Quod bene Discipulis disponit rex duodenis.

 , ,

566 . PRUDBNTII

Qulnellam tolldem gemmarum Insignia textis

Parletlbus dlstlncta mlcant , animasque colorum
A iventes llquido lux cvomit alta profundo.
iDgens chrysolilhus nativo interlltus auro ,

Hinc slbi sapphlrum sociaveral, Inde bcrjUum,

Dlslanlesque nitor medius varlarat honores.
Hic chalcedon hebes perfundltur ex hyaclnlhi
Lumine vicino : nam forle cyanea propler
Stagna lapls cohlbens ostro fulgebat aquoso.
Sardonychen plngunt amelhystlna : pingit iaspls
Sardoum juxta apposltum , pulcherque topazon :

Has inter spccles smaragdlna gramine verno

Prata vlrent, volvilque vagos lux herbida fluctus.
Te quoque consplcuum structura Interserit ardens
Chrysoprase , et sldus saxis stellantibus addif.

Stridebat gravidis funalis machlna vlnchs

Immensas raplens alta ad fastlgia gcmmas.
At domus inlerior septem subnixa columnis
CryslalH algentis vltrea de rupe recisls
Constrjiitur : quadrum tegit edlta calcuhis albens

lo conum et sinuamine subter

caesus capita ,

Subductus concha? In speclem quod mllle talentls ,

Margarltum ingens, opibusqueet censibus hastae

Addlctis animosa Fides mercata pararat.
Hoc residet solio pollcns Saplentia , et omn3
Consillum regnl celsa disponlt ab aula ,

Tutandlquc homlnis legcs sub corde retractat.

Inmanlbus dominae sceptrum non arte politum, ,

Sed ligno vivnmvlridi est quod sllrpe recisum,

:

Quamvls nullus alal terrenl cespllls humor,

Fronde tamen viret Incohmii : tum sanguine tinctis

Intertexta rosis candenlia lilia mlscet

Nescla marcenli florem submittere collo.
 ,

PSYCnOMACUIA. 567
Aaron
Hiijus forma fuit sceplri gestameii
Floriferum quod germina cortice Irudens,
: sicco
Explicuit tcnerum spe pubesccnlc decorem ,

Inque novos subito tumuit virga arida fuetus.

Reddimus aeternas , indulgenlissimc doctor,

Grates , Christe , tibi; merilosque sacramus honores
Ore pio : nam cor vitiorum stercore sordel.
Tu nos corporei latebrosa pericula operti
Luctantisque animcTs voluisti agnoscere casus.
INovimus ancipites nebuloso in pectore sensus
Sudare allernis conflictibus , et varialo

Pugnarum eventu nunc indole crescerc

, dcxtra ,

Nunc inclinalis cervicibus ad juga vitre

Deteriora trahi, seseque addicere noxis
Turpibns, et propriaD jacturam ferre salutis.

O animam viliorum peste repu]sa

quolies ,

Sensimus incaluisse Dco quoties tepefaclum !

Cceleste ingenium post gaudia candida tetro

Cessisse slomacho! fervent bella horrida, fervenl
Ossibus inclusa : fremit et discordibus armis
Non simplex natura hpminis : nam yiscera limo
Eftigiata premunt animam ; conlra ille, sereno
Edilus alUatu , nigrantis carcere cordis
/Estuat, et sordes arcta inter vincia recusat.
Spiritibus pugnant variis lux atque tenebrae ,

Distantesque animat duplex substantia vires,

Donec prajsidio Christus Deus adsit, et omnes
Virtutum gemmas componatsede piata :

Atque,ubi peccatum regnaverat, aurea templi

Atria constituens , texat spectaraine morum
Ornamenta animas: quibus oblectata decoro
.Eternum solip dives Sapieuta regnet.
 ,

ALRELIl PRUDENTIl
CLEMENTIS V. C.

CONTRA SYMMACIll OllATlONEM

LIBRF DCO.

PR/EFATIO IN LIBRLM I.

Pali.us, praccoDei, qui fera genljum

Pritnus corda sacro perdoniuit slylo ,

Chrislum per populos, ritibus asperis

lumiancs , placido dogmate seminans,
Imniansuela suas ut c?eremonias
Gens pagana Deo sperneret agnilo ,

Aclus turbinibus forte nigerrimis

Hibernum pelagus, jam rale debili
Et vim navifragi pertulerat Noti.
Sed cum caerulei prjBlia gurgitis
Domini dextra quiescere
Jussisset :

Ad portum fluitans cymba relabitur,

Exponitque solo litloris uvidi
Contractos pluvio frigore remiges.
Tunc de littoreis sepibas algidi
Arentum properebrachia palmitum
Convectant; rapidos unde focos struant :

Fascem quisque suum congerit ignibus,

 ,

A. PRUDIiMU CdlSrUA .syMMAClII OU \T lOISliiM, Lin. I. 5Gy

Expectans calidi luxuriam rogi.

Paulus , diun fraglles cogere surculos,

Et densare foci congeriem sludel,
Incautam cumulis inseruit manum ;

Torpebat glacie pigra ubi vipera,

Sarmenlis laqueos corporis implicans :

Quae postquam intepuit fomite fumeo ,

Laxavitque feroxcolla rigentia ,

Jam flecti f;icilis , retulit ad manum

Vibratp capile spicula dentium.
Haerenlem digili vulnere mordicus,
Pendentemque gerens Paulus inhorruit.
Exclamant alii, quod cute livida
Virus mortiferum serpere crederent.
At non intrepidum terret Apostoluin
Tristis tam subiti forma periculi :

Atlollens oculos sidera suspicit,

Cbristum sub tacito pectore murmurans,
Excussumque procul decutit aspidem.
Abjectus coluber verberat aera,
Atque oris patuli solvit acumina.
Mox omnis sanies deserit et dolor,
Ceu nullo laceram vulnere , dexteram :

Siccatusque perit vipereus liquor.

Hydrum praecipitem dum rotatimpetus ,

Arsurum mediis intulit ignibus.

Sic nunc post byemem vimque trucis freti,
Quo jactata ratis tunc sapicntiae est
Cum sub sacricolls territa regibus,
Vix panso poterat currere carbaso ,

Aflllctosque suos turbine saeculi

Vectarat, rabldis fluclibus innatans ,

Morsum vulnificum lex pia pertulit :

 : , ,! ,

BjO A. PRUDENTII

Occultabat enim seprius abditum

Yirus , nec gravidum protulerat caput
Contentum involucris alquc cubilibus
Subter comprimere clausa silentia.
Scd, dum forte latens impietas riget,
Dextram justitiae pigra momorderat
Succensi stomacho fellis inaestuans.
Heu quam Catholicam nil prope profuit
!

Puppim nasse sacri remigio slyii,

Quem Paulus variis genlibus edidit
Vix portu placido tuta quieverat
Victrix edomitis mille furoribus :

Vix astricta suis jam retinaculis

Vectores stabili condiderat solo ;

Erumpit subito triste periculum.

Nam dum , praecalidos igniculos sibi
Solvendis adolent et senio ct gehi
Dum virgas steriles atque superfluas
Flammis de fidei palmite concremant;
Ut concreta vagis vinea crinibus
Sylvosi iliuviem poneret idoH,
Palpavit nimius pernicicm lepor :

Spes insueta subit serpere flcxibus,

Et vibrare sagax eloquii caput
Sed dextra impatiens vulneris irrilos

Oris rhetorici depuht hahtus :

EfFusum ingenii virus inauiter

Summa ChristicoUs incute substitit.
Salvator generis Piomulei , precor,
Qui cunctis veniam das pereuntibus,
Qui nuUum statuis non operis tui
Mortalem facili quem releves manu
, :

Hujus , si poii§ est, ja.iD| Q^iseresc^itp

 CONTRA SYMMACHI ORATIONEM, LIB. I. 67!
Praeriiptam in foveam prrecipitis viri.

Spirat sacrilegis flatibus inscius,

Erroresqne suos indocilis fovet.

Obtestor, jubeas, ne cilus impetus

Arsurum mediis inferat ignibus.

LIBER I.

I. Credebam vitils aegram genlilibus Urbem

Jamsatis antiqni pepulisse pericula morbi,
Nec quidquam reslare ma!i postquam medicina ,

Principis immodicos sedarat in arce dolores.

Sed quoniam renovata lues turbare salutem
,

Tentat Romulidum palris imploranda medela est,

,

Ne sinat antiquo Romam squalere veterno ,

Neve togas procerum fumoque et sanguine tingui.

Inclytus ergo parens palri.TB, moderatoret orbis ,

Nilegit prohibendo , vagas ne prislinus error

C^rederet esse deum nigrante sub aere formas?
Aut elementorum naluram ,
quoe patris ars est
Omnigeni, siimma pro majeslale sacraret?
y\r solus , cui cura fuit, ne publica morum
Plaga cicatricem summa leviter cute clausam
Duceret, et latebram tabentis vulneris alts

Impressam, penitusque putri de pure peresam ,

Juncta superficies medico fallente foveret.

Sed studuit, quo pars hoininis generosior iotus
Viveret , atque animam lethali peste piatam
Nosset ab interno tutam servareveneno.
Illa lyrannorum fuerat medicina, videre
Qui status ante oculos praesentibus ac perituris
Competeret rebus, nec curam adhibere futuris.
57'i ^- «'«liOliNTll

Ucu I male de populo niei iti , male palribus ipsis

Blandili ! quos praecipites in Tartara uiergi

Cuni Jove sivenuit, multa et ciim plebe dcorum.
Ast hic imperium proleudit latius aevo
Posteriore , suis cupiens sancire salutem :

INimirum pulchre quidam doctissimus : Esset

Publicares, inquit, tunc lortunata salis, si

\e\ reges saperent, vel regnarent sapientes.

Est-ne ille e numero paucorum qui diadema ,

Sortiti , a3lheria3 colucrnnt dogma sophiae?

Contigit ecce hominum generi, genlique togataj
Dux sapiens, felixnoslrae Respublica RomoG
Justitia reguante viget : paretc magistro
Sceplra gubernanti monet, ut deterrimus error,
:

Llque superstitio vetcrum procnl absitavorum ,

Nec putct esse Deum , nisi qui super omnia summns
Emineat, magnique immensa creaverit orbis.

DE SATURNO.

li. NuM melius Saturnus avos rexisse Latinos

Creditur? edictis qui talibus informavit
Agrestes animos, et barbara corda virorum ?

Sum Deus; advenio fugiens : prffibete latebras,

Occultate senem, nati feritale tyranni

Dejectum solio placet, hic fugitivus ct exul
;

Utlateam genti atque locoLatium dabo nonien.

,

Vitibus incurvum si qua est ca cura putandis

, ,

Procudam chalybem , necnon et mcenia vestri

Fluminis in ripa statuam Saturnia vobis.
Vosnemus, appositasque meo sub honore sacrantes
 CONTRA SYMMACHI ORATIONEM, LIB. I. 5^3
Sum quianam' cflDlo geultus celebrabitis aras.
Inde Deos, quorum palria speclata sepulcra
Scimus, in scre hebelcs inrormavere minores :

Advena quos profugus glgnens , et equina libido

Intulit Italiffi : Tuscis namque ille puellis
Primus adhinnivit simulalo numine moechus.

DE JOVE.

III. Mox patre deterlor sylvosi habitalor Olympl

Juppiter, incesta spurcavlt labe Lacaenas :

INunc bove subveclam rapicns ad crimcn amalam,

Nunc lencr ac pluma levior, blandosque susurros
In morem recinens suave immorientis oloris;
Capta quibus vohicrem vlrguncula ferret amorem,
Nunc foribus surdis, scra quas vel pessulus arlis
Firmarant cuneis , per teclum dives amalor
Imbriclbus ruptis , undanlls dcsuper auri
Infuudens pluviam gremio excipientls amicae :

Armlgero modo sordldulam curante raplnam ,

Compressu immundo miserum afficiens cataniitum ,

Pellicejam puero magis iudignantc sorore.

HaEC causa est et orlgo mali quod saecla vetusto ,

Hospite regnante crudus stupor aurea finxit :

Quodque novo ingenlo versutus Juppiter, astus

Mulllplices variosque dolos lexebat, ut illum,
\ erlere cum vellet pellcm faciemque , putarent
Esse bovem, praedari aquilam , concumbere cycnum ,

« Interrogative usurpalur apud veteres pro quare, Virgilius iEneid. x,

vers. 6. sic habet :

Coe!ico'x magni, quianam senlentia vobis

Versa relro?
574 ^* PRtJDENTir

Et nummos fierl, et gremlum penelrare puellae.

Nam quid rusticllas non crederet Indomltorum

Stulla virnm, pecudes Inler rllusquc fcrinos
Dedcrc suela animum Dioe* ralionis egcnuui?
In quamcumque fidem ncbulonls callida Iraxit
Nequitla infelix facilem gens proebult aurem.

DE MERCirilO.

IV. SuccESSiT Jovis Imperlo corruptior a;tas :

Quae docuit rigidos viliis servire colonos

Expertes furandl homlnes; hac Imbult arte
IMercurius Maia genilus : nunc magnus habetur
IlleDeus, cujus dedit expsrientla fures :

Necnon Thessalicic doctissimus ille magiac

Traditur exlinclas sumplaj moderamine virgse
In lucem revocasse animas, Cocylia lethi
Jura resignasse sursum revolantibus uuibris
, :

Ast ahas damnasse necl penilusque latcnti ,

Immersisse Chao facil hoc ad ulrumque perllus

:

Lt fucrit geminoque armarit crimine vitam

, :

Murmure nam magico tenues excire figuras,

Atque sepulcrales scite lucantare favillas ,

Yita itidem spohare alios , ars uoxia novit.

Artlficem scelerum slmplex mlrata vetuslas

Supra houiinem coluit, simuhuis per nubila ferrl,

Aligerisque leves pedibus Iranscurrere ventos.

» Eo adjeclivo usus est A^^irgilius ^neid. xi , vers. 657.

.... Quos ipsa decus sibi dia Camilla

Delcgit.
 , , ,

CONTRA SYMMACHl ORATIONEM, LIB. I. OjS

DE PRIAPO.
V. EccE Deum nnmero formatns* et reneus astat
in

Graius homo , augiislaqueNumae proerulgel in arce.

Slrenuus exculti dominus quidam fuit agri,
Hortorumqne opibus memorabilis; hic lamen idem
Scortalor nimius, mullaque libidine suelus
Rusticolas vexare iupas , inlerque salicta
Et densas sepes obscena cubilia inire ;

Indomitum intendens animum, semperque paratum

Ad facinua, nunquam cabdis dabat olia venis.
Hic deus e patrio prcxnobilis Hellcsponto
Venit ad usque Ilalos sacris cum turpibus hortos :

Sinum laclis^, et haec votorum liba quotannis

Accipit, ac ruris serval vineta Sabini

Turpiler affixo pudcat quem visere ramo.

DE HERCULE.
VI. Herculeus mollis pneri famosus amore
Ardor, et in transtris jactata cfferbuit Argo.

Heins'iis opiiirfUir scribemlnm esse toruatus , ut aeneus , et ligneus sive

saxeu* conjungantur. Tornari enim non iigna tanlum, sed snxa quoque
tesle Plinio, lib. xxxvi , cap. 22. neque aliter Lucrclius, lib. iv. vers 362.
Quod elegantissimum ulique cst et vfrissimum. Nam Priapus in tcmplis
stabat .^neus ; in lioitis ligneus aut saxeus. Unde Martialis, lib. vi. epigr. 72.

sic liabct:

Fur nolae nimium rapacitalis

Compilare Cilix volebat liorlum
Ingenti sed erat , FabuUe , in horto

Praeter marmoreum nibil Priapum.

» Tale illud Virgilii, Eglog. vn, vers. 33.

Sinum lactis el hac te liba, Priape ,

quolannis
Expeclare sat est : cuslos es pauperis horti.
 ,

576 A. PRUDENTII

Nec maris eriibuil Neinea sub pelle fovere

Concubilus, et Ilylan pereunlem quaerere caelebs.
Nunc Saliis , «anluque domus Pinaria lcmpluui
Collis Avenlini convexa in seJe rrequcnlal.

DE LIBERO , QUI ET BAGCHUS.

VII. Thebanus juvenls superalis fil Deus Indis ,

Successu dum viclor ovans lascivit, ct aurum

Captivpc gentis revehit, spoliisqiie superbus
Diflluit in luxum cum scmiviro comitatu ;

Atqueavidus vini multo se proluit haustu,

Gemmantis palerae spumis mustoque Falerno

Perfundens bijuguni rorantia terga ferarum.
His nunc pro meritis Baccho caper omnibus aris
Caiditur, el virides discindunt ore chelydros,
Qui Bromium placare volunt quod : et ebria jam lunc
Ante oculos regis Satyrorum insania fecit :

Et fecisse reor stimulis furialibns ipsas

Maenadas, inflammanle mero in scelus omne rotalas.

Hoc circum saltante choro , icmulentus adulter

Invenit expositum secreli in lilloris acta
Corporis egregii scortum ,
quod pcrfidus illic

Liquerat, incesto juvenis satiatus amore.

Hanc jubet assumptam, fervens post vina Neaeram ,

Secum in deliciis fluitantis slare triumphi,

Regalemque decus capitis gestarc coronam.
Mox Ariadnaeus stellis coelestibus ignis
Additur hoc pretium noctis persolvit honore
:

Liber, ul oetherium mcretrix illuminet axem.

Tantum posse omnes illo sub lempore reges,
Indocilis fatui ducebat ineptia vulgi
 CONTRA SYMMACni ORATIONKM, LID. I. 5 77

Ut Iranslre suis cnm sordlbus induperalor*

Posscl in aclernum coeli super ardua rcgnum.
Picgia lunc omnis vim omnis,
majesliitis, ct

Parva licct, cceli imperium rcliuere polestas

Credita : thure otiam ducibus , parvoqiie sacello
Impertitus honos ; qnem dum melus , aut amor, aiit spes
Accumulant, longum miseris proccssitin acvum
Mos patrius ; cccpit falsae pictalis im;igo

Ire per ignaros nebuloso erroie ncpotcs :

Tum qula ,
quae vivis veneralio regibus ante
Contigerat , functis eadem jam munere lucis
Cessit, et ad nigras altaria transtulit urnas.
Inde puellarum ludibria, pignora, parlus,
Et furlivus amor jiivenum, et dopreiisa jugalis

Corruplcla ihori : quoniam regalibus anla

Fervcre tunc viliis sob*ta est , nec perdita luxu
Divorum soboles sancti meminissc pudoris.

DE MARTE, VENERE, JUNONE , ET CYBELE.

Atque ut, Roma tnos coelesti ex sede parentes

VIII. , ,

Quis le semideam jactant auctoribus ortam ,

Praestringam breviler, Gradivum vel Cjthcrean.

IUe sacerdotem violat : contra illa marito
Snccumbit Phryglo; coitus fuit Impar utrique.
Nec terrestrc Deam decuit morlalis obire
Conjugium, nec coelicolam dcscendere ephebum
« Imperalor, per epenlhesim. Cicero lib. i. dc Div. ex F.nnio : Uter
essel indiiperalor , el Juvenalis, Snt. x, v. i3- :

ad lixc se
Romanus, Grajusque ac Barbaros induperalor
Erexit.

LXII. 37
 :

5-8 A. PRUDENTII

Mr;;lnis ad vitinm , furlivoqne igne calere.

Scd \ cnus augiislo de sanguine fcemina , vili

Privaloque viro velitum per dedecus haesit.

Et , si Rhca sacram lascivi Marlis amore

Lusa pudiciliam fluviali amisit in ulva ;

Crediderim generosae aliquem stirpis, sed eumdem

Moribus infamem, compressa virgine per vim,
Se dixisse Deum , ne stuprum numinis «IIus
Objicere auderct turpi miseroeque pnclla\
Haec Italos induxit avos velfamavel error,
]\IarliaRomuleo celebrarcntut sacra Campo :

l Ique Palalinis Capilolia condila saxis

Signarent tilulo proavi Jovis , atque Pelasgae
Palladis , et Libyca Junonem ex arce vocarenl.
Cognatos de Marte Deos, Veneris quoque nudum
Accirent proceres Erycino e verlicc signum
Llque Deum mater Phrygia veheretur ablda ,

Bacchica de viridi pelerentur ul orgia Naxo:

Facla est terrigenae domus unica majeslalis ,

Et lot temj)la Dcum Piomae , quot in urbe sepulcra

Ileroum numerare licet : quos fabula Manes
Nobilital, nosler populus veneratus adorat.
IIos habuere Deos Ancus, Numitor, Nuraa, Tullus:
Talia Pcrgameas fugerunt numina flammas.
Sic Vesta est, sic Palladium sic umbra Penatum,
,

Talis et antiquum servavit terror asylum.

LNDE ERROR INVALLERIT.

IX. Ut semel obsedit genlilia pectora patrum
Vana supcrstilio , Hon inlerrupta cucurrit
;Etalum pcr mille gradus , lener horruit haeres.
 CONTRA SYMMACIII ORATIONEM, LIB. I. 5y(}

Etcoluit, quid sibimet venerabile cani

Monstrarant atavi ; puerorum iufantia primo
Errorem cnm lacle bibit: gustaverat inter
Vagitus de larre molae : saxa illita ccris
Viderat, unguenloque Lares humescere nigros.
Formatum Fortunce habitum cura divile cornu,
Sacratumque domi lapidem consistere parvus
Spectarat,matremque illic pallere precanlem.
Mox, humeris positus nutricis, trivit et ipse
Impressis silicem labris , puerilia vota
Fudit , opesque sibi caeca de rupe poposcit :

Persuasumque habuit, quod quis velit, inde petendum.

Nunquam oculos animumque levans rationis adarcem
Retlulit : insulsum tenuit sed credulususum ,

Privalos celebransagnorum sanguine Divos.

DE SIMIJLACRO ROM/E.
X. Jamque domo egrediens, ut publica festa diesque

Et ludos stupuit, celsa et Capitolia vidlt,

Laurigerosque Deum lemplis astare ministros ,

Ac Sacram resonare viam mugitibus, anle

Delubrum Romae colitnr nam sanguine et ipsa
;

More Deae, nomenque loci, ceu numen, habetur :

Atque Lrbis Venerisque pari so culmine tollunt

Templa: simul geminis adolentur ihuradeabus;
Vera ratus, quaecumque fiant auctore Senalu ,
Contulit ad simnlacra fidem, dominosque putavit
/Elhcris, horrifico qui slant ex ordine vultu.
lilic Alcides, spolialis Gadibus, hospes
Arcadiae iulvo aere riget : gemini quoque fralres
CoiTupta de matre nothi, Ledeia proles,
37.
 ,

580 A. PRUDENTII

Noctiirniqnc eqnitos, celsce duo nnmina Piomne

Impendent rctincnte veru, magnique triumphi
Nnntia sufTuso figunt vcstigia plumbo.
Assistnnt ctiam priscorum insignia regum ,

Tros, Ilalus, Jannsque bifrons, genilorqnc Sabinus ,

Saturnusque senex, maculoso ct corpore Picus

Conjugis cpotnm sparsus per mcmbra vencniim.
Omnibus antc pedcs posila cst sna cnique sordens
Arula Jano etiam celebri de mensc litatur
:

Auspiciis cpulisqne sacris, quas inveteralo,

Ileu miscri, snb honorc agilanl, et gondia dncnnt
Fcsta Kalcndarum : sic observalio crevil,
Ex atavis quondam malc cccpta : dcinde secntis
Tradita temporibus, serisquc nepolibus aiicta,
Traxerunt longam corda inconsulta catcnam ,

Mosquc lenebrosns viliosa in saecula (luxil.

DE SIMLLACHRO ALIGUSTI.

XI. IIuxc morcm veterum docili jam aelate secnta

Posteritas, mense alqne adytis, et flamine, et aris

Angustum coluit; vitulo placavit et agno.

Strata ad pnlvinar jacnit; responsa poposcit.
TeslVntur tituli, produnt consulta Scnatus,
Caesarcum Jovis ad speciem statuentia templnm.

DE SIMLLACRO LIVI/E AUGUSTyE.

XII. Adjecere saerum, fierct quo Livia Juno,

Non minus infamis ihalami sortita cubile,
Quam cum fralerno caluit Saturnia lecto.
 , , , 1

CONTRA SVMMACUI ORATIO.NKM, LIB. I. 58

Nondum malernain parlu vacuaverat alvum,

Conceptamque viri sobolem parilura gerebat
Pronuba; jam gravidie fulcrum ganiale paralur :

Jam sponsus, saliente ulero nubenlls, amicos

Advocat, haud sterilem cerlus lore jam sibi pactam.
Vflricus antevenit lardum praefervidus orlum
Privigni nondum geniti : mox editur inter
Fescennina novo proles aliena marilo.
Idque Deum sortes, id Apollinis antra dederunt
Consilium nunquam melius nam cedere taedas
:

Piesponsum est, quam cum praegnans nova nupta jugalur.

Hanc tibi, Roma, Deam, titulis et honore sacratam
Pcrpetuo, Floras inter Veneresque creasti.
Nec mirum, quis enim sapiens dubitaverit illas

I\Iorlali de slirpe salas vixisse, et easdcm

Laude venuslalis claras, in amoribus, iisquc
Ad ramaj excidium, iormae nituisse decorc ?

DE CULTU ADRIANI ET CARAMITI EJUS.

XIII. QuiD loquar Antinoum ccelesti in sedc locatum ?

Illum delicias nunc Divi principis : illum

Purpureo in gremio spolialum sorle virili

Iladrianiquc Dei Ganymedem, noa cyathos Dis

Porgere, sed medio recubantem cum Jove fulcro
Nectaris ambrosii sacrum notare Lyaeum ,

Cumque suo in templis vota exaudire marito ?

Ergo his auspicibus, Trajanus, Nerva, Severus ,

EtTilus, et fortes gesserunt bella Nerones ?

Quos terrena viros illustres gloria fecit

Et virtus fragilis provexit in ardua famae
Ascitaj tcrris, sub relligione jaccnlis.
 58*2 A. PRUDENTII

Qnani pudel lioc illis persiiasum, lalibns nt se,

Kouianasquc acies ccnserent Marlis amorc
Posse regi, dum se Paphiae male blandus aduller
Ycndilal, .Encadasque suos succcssibus auget?
Felices, si cuncla Deo sua prospera Chrislo
Principc disposila scissent ! qui currere regna
Ccrlis ducla modis, Piomanorumque triumphos
Crescere, ct implclis voluit sc inlunderc sacclis.

Sed caligantes animas et luce carentes ,

In Jovis Augustiquc adytis, templisque duarum

JunoDum, Martisque etiam Venerisquc saccllis

Mactatas tctro lclhi immcrscre baralhro,

Siipremum regimen crassis in parlibus orbis
Esserali, mersoque poli consistcre fundo.

DE CULTU ELEMENTORUM
SUB SPECIE QUORUMDAM NON DEORUM, SED DiEMONUM.

XIV. QuiDQUiD humus, quidquid pelagus mirabile gi-

[gnunt,]
Id duxere Dcos ; colles, freta, flumina, flammas.
IIjec sibi per varias formata elemcnla figuras
Consliluerc patres, hominumque vocabula mutis
Scripscrunt statuis, vel Ncplunum vocitantes
Oceanum, vel cyancas cava flumina Nymphas,
Vcl sylvas Dryadas, vel devia rura Napoeas.
Ipsc ignis, nostrum faclus qui servit ad usum ,

Vulcanus pcrhibetur, et in virtute superna .

Fingilur, ac delubra Deus ct nominc ct ore

Assimulatus, habct : necnon regnare caminis
Fcrlur, et /Eoliae summus faber csse, vel /Etna3.
 , , ,

CONTRA SYMMACIII OR.VTIONEM, LIB. I. 583

DE CLLTU SOLIS QLEM CREDLiNT APOLLINEM.

,

XV. EsT, qiii conspicuis superos qu^sivil in nslris>

Ansus habcrc Deiini solem ; cui Iramitc cerlo
Condilio imposita cst, vigilcm tolcrarc laboreu)
Visibiis objectum morlalibus, orbc rnlundo
Proccipitcm, terctiqne globo per inane volantcin ;

Et, quod ncmo negat, mundo cceloque minorcm.

Arca majorcnim, quam qui percurrit in illa :

Et longe campi spatium diffnsius, in qno

Emicat, ac volucri fervens rola volvitur axe.
Quamvis nonnullis placeat, terram breviorem
Dicere circnitu, quam sit pulcherrimus iilc

Circnlns, et flammas immcnsi sidcris, ultra

Tflluris normam, porrocto extenderc gyro.
Num-ne etiam coeli minoret contractior orbis,
Cujus planitiem longo transmittere tractu
Circinus excurrens meta interiore laboral?
Ille Deus verus, quo non est grandior nlla

Materies, qui finecaret,'qui pransidet omni

Naturjc, qui cuncta simul concludit et implet.
Solem ccrta tenet regio, plaga cerla coercet
Temporibus variis distinguitur aut subit ortu, :

Aut ruitoccasu, latet aut sub nocte recurrens :

Ncc torquere lacem potis est ad signa Trionum

Orbe nec obliquo portas Aquilonis adire ,

Nec solitum conversus iter revocare retrorsum.

Hic erit ergo Deus, prrescriptis lege sub una
Deditus officiis ? libertas laxior ipsi
Concessa est homini : formam cui flectere vilae
Atque voluntatis licilum est, scu tramite dexlro
Scandere, seu laevo malit decurrere campo.
 ,, : ,

584 ^- i*i^iJDiiMTii

Siiiiierc scu rcqniem, scii conlinuarc laborcm

Scu parcrc Dco, sivc in conlraria vcrti.

Ista miuistranli rcgimcn solemnc dicrimi

llaudquaquani soli dalur a faclore poteslas :

Sed famulus subjeclus agit quodcumque neccsse csl.

lloc sidus currum, ropidasque agitarc quadrigas

Commcnti, et radios capitis, et verbera dcxlrae,

Et frcnos, phalerasquc, et equorum pectora anhela

/Eris inaurati, vcl marmoris, aut orichalci
Jusscrunt nitido fulgere polita metallo.
Post Irabcas, et eburnam aquilam, sellamque curulom ,

Cernuat ora senex barbatus, et oscula figit

Cruribus ieripedum, si fas est credere, cquorum ;

liumolasquc rotas, etflecti nescia lora

Aul ornat redimita rosis, aut thurc vaporal.

DE CULTL LLN/E, QUAM ET DIANAM CREDLNT.

XVI. IIoc lamen utcuraque et lolerabile. Quid.quod
[ct ipsac]
Dant tibi, Roma, Deos inferni gurgitis umbrac?
Eumeniduni domina Slygio caput exerit antro ,

Rapla ad Tartarci thalamum Proserpina regis;

Et, si quando suos dignalur adire Quirites ,

Placatur vacctc stcrilis cervice resecta *,

Et regnare simul cceloque Ereboque putatur

Nunc bigas frenare bovcs, nunc saeva sororum
Agmina vipereo Superis immittere flagro
« Virgilius^neid. lib. vi,vers. 249.

ipse alri velleris agnam

/Eneas maUi Eumenidum magnajque furori
Ense ferit , slerileuujue Ubi , Proserpina , vaccam.
 ,

CO^TUA SVMMACllI ORATIONEM, LIB. I. JO^

Nunc etlam volucres caprearum in lerga sagittas

Spargcrc, terque suas eadem variare figuras.
Denique cum luna est, sublustrl splendet amiclu :

Cum succincta jaclt calamos, Latonia virgo est:

Cum subnixa sedet sollo, Plutonia conjux
Imperitat Furils, et diclat jura Megera.
Si verum quicris : Triviae sub nomine Daemon
Tartareus colilur : qui te modo raplat ad aetliram
Sldereoque Deum venerandum suadet in astro :

Per sylvas modo mortiferi discurrere mundi,

Erroresque sequi subigit, nemorumque putare
Esse Deam, quae corda hominum pavilantia iigat,
Qutcque feras perimat lcthali vulnere menles :

Depressos modo subter humum formidine sensus

Obruit, implorent ul numina lucis egena,
Seque poteslati commiltant noctis opertae.

IN SPEGTAGULIS QLOS SINT VENERATI.

XVII. Respice terrlfici scelerata sacraria Dltis :

Cui cadil Infausta fusus gladiator arena ,

Ileu male lustralae Phlegethontia victima Romae.

Nam quid vesani slbi vult ars impia ludi?
Quld mortes juvenumPquid sanguine pasta voluptas?
Quid pulvis caveae semper funcbris, et illa
Amphltheatralis spectacula tristia pompne?
Nempc Charon, jugulis miserorum se dnce dignas
Accipit inferias, placatus crimine sacro.
Hae sunt deliclae Jovis infernalis : in istis

Arbiter obscuri placidus requiescit Averni.

 ;,

586 A. PRDDENTn
Nonne pudet regera populum * sceplrisque potentem
Talia pro palriae ccnscre litanda salutjc?
Relligionis opem subternis poscerc ab antris?
Evocat, heu, prenis tencbrosa ex sedo ministrum
Interitus, speciosa hominum cui funera solvat.
Incassum argucre jam Taurica sacra solemus :

Funditur humanus Latiari in munere sanguis ,

Consessusque ille spectantum solvit ad aram

Phitonis fera vota sui : quid sanctius ara,
Quae bibit egestum per mystica tela cruorem?
Anne fides dubia est tibi, sub cahgine cjcca
Esse Deum, quem tu tacitis rimeris in umbris ?

Ecce, Deos Mancs cur inficiaris haberi?

Ipsa patrum monumenta probant : Dis Manibus iUic
Marmora secta lego, quacumque Latina veluslos
Custodit cineres, densisque salaria bastis.

ROMAM ALLOQLITLR.
XVIII. Dic, quibus hunc scribis iitnlum : nisi quod
[trucis Orci]
Imperium, verae ceu majestatis, adoras?
En quibus implicita squalebat regia summi
Imperii, Iractis majorum ab origine sacris.
Cum princeps, gemini bis victor csede tyranui,
Pulchra trinmphali respexit moenia vultu
Nubibus obsessam nigrantibus asplcit urbem,
Noctis obumbrataj caligine ; turbidus aer

' Ferpoputum regem Romanos innuit, manifesla imitatione Virgilii, lib. i

Ters. 25.

Hinc populum late regem belioque superbum

Venlurum excidio Libya;.
 , ; :

CONTRA SYMMACHI ORATIONEM, LIB. I. D87

Arcebat liquidum scptena ex arcc serenum.

Ingemuit misorans, ct sic ait : Exue tristes ,

Fida parens, habltus; equidem proedivite cultu

Illustrata cluis, spoliisque insigne superbis

multo circumfluis auro.

AttolJis caput, et

Sed nebulis propter volitantibus obsitus alti

Verticis horret apex : ipsas quoque livida gemmas
Lux hebetat, spissusque dios :et fumus ab ora

SufTusus rutihim fronlis diadenia retundit.

Obscuras video tibi circumferrier umbras
Cacruleasque animas, atque idola nigra volare.
Censeo, subHmem tollas super aera vultum ;

Sub pedibusque tuis nimbosa elemenla relinquas.

Omne, quodex ranndo est, tibi subjacet hoc Deus : ipse
Constituit ; cujus nutu dominaris, et orbi
ImperitaS; et cuncta potens mortaha calcas.
Non decet, ut submissa oculos regina caducum
Contemplere solum, majestatemque rcquiras
Circa humiles rerum partes, quibus ipsa superstas.
Non patiar, veteres tencas ut me duce nugas
Lt cariosorum venereris monstra Deorum.
Si lapis est, senio dissolvitur, aut crepat ictu
Pcrcussus tenui : mollis si braclea gypsum
Texerat, infido rarescit glutine sensim.
Siformam statuoe lamnis commisit ahenis *

Lima terens aut in partem cava membra gravato

;

Pondere curvantur; scabra autaerugo peresam

Conficit effigiem, crcbroque foramine rumpit

• Fro laminis , ut apud Hoialium, carm. lib. 11 , Od. 11. vers. i. et seqq.

NuUus argento color est, avaris

AbditcX lerris inimicse lamnie ,

Crispe Sallusli , nisi temperalo

Splendedt usu.
 : ,

588 A. PnUDENTII

Nec libi terra Dens, coeli nec sit Deus astrnm.

Nec Deus Oceanus, nec vis, qua3 snbter opcrla est

Infernis triste ob meritnm damnala lcncbris.

Scd nec virtutes hominnm Deus, aut animarum,
Spirituumve, vagre lenni sub imagine formac.
Absit nt umbra Deus tibi sit, Geniusve, locusve,
Aut Deus aerias volitans phantasma per auras.
Sint haic barbaricis gcntilia numina pagis ,

Quos penes omne sacrnm est qnidquid formido trcmen-

,

[dum]
Suaserit; horrificos quos prodigialia cogimt
Credere monstra Deos, qnos sanguinolentus edendi
Mos Juvat, ut pinguis luco lanietur in allo
Victima, visceribns mnlta inter vina vorandis.
At le, qnae domitis leges ac jura dedisti
Gentibus, instituens, magnus qua tenditur orbis,
Armorum morumque feros mansnescere ritus,
Indignum miserum est, in reUigione tenenda
ac
Hoc sapere, immanes popuh demoreferino
Quod sapiunt, nuUaque rudes rationc seqnnntur.
Seu nos procinctus maneat, seu pace quietas
Dictemus leges, seu debellata duorum
Colla tyrannornm mcdiacalcemns in Urbe:
Agnoscas, regina, Hbens mca signa necesse est
In qnibus efligies Crucis aut gemmata rcfulget,
Aut longis solido ex auro praefertur in hastis.

DE POTEiMIA CRUCIS.
XIX. Hoc sigao invictus, transmissis Alpibus allor,
Servitium solvit miserabile Constantinus.
Cum te pestifera premeret Maxentius aula ,
 ,:

CONTHA SYMMACni ORATIONEM, LIB. I. 689

Lugebas longo damnatos carcere centum ,

Ut scis ipsa, palres; aut sponsus foedcra pactas

Inlercepta gemens, diroquc satellite rapta,
Immersus lcncbris, dura inter vincula flebat
Aut si nupta, ihorum regis conscendere jussa ,

Coeperat impurum domini obleclare furorem ,

Morte marilalis dabat indignatio poenas.

Plena puejlarum patribus ergastula soevi
Principis, abducla genitor si virgine mussans
Trislius ingemuil; non ille impune dolorem
Prodidit, aut confessa aniniis '
suspiria Iraxil;
Vim liberlalis nimiac, patriumque dolorem.
Teslis Chrislicoloe ducis advcnlantis ad Lrbem
Mulvius, cxceplum Tibcrina in stagna tyrannum
Pra:;cipitans, quanam victricia vidcrit arma
Majeslale rcgi, quod slgnum dexlera vindex
Praetulerit, quali radiarint stemmate pila.

Christus purpureum, gemmanti textus in auro ,

Signabat labarum : clypeorum insignia Christus

Scripserat ardebat summis Crux addita cristis.
:

Ipse Senatorum meminit clarissimus ordo :

Qui tunc concreto processit crine, catenls

Squalens carcereis , aut nexus compcde vasta ,

Complexusque pedes victoris , ad inclyta flendo

Procubuit vexilla jacens : tunc ille Senatus
Mililioe ultricis titulum , Christiquc verendum
Nomen adoravit, quod collucebat in armis.
Ergo cave, egregium caput orbis inania posthac ,

Prodlgia et larvas stolido tibi fingere cultu

Atque cxperta Dei virtutem spernere veri.

» Tale illud Lucaiii , lib. vm. de Cornelia :

Quod suhmissa animis , nulli gravis hospita lurba ,

Slanlis adi)uc fati vicit, quari conjuge victo.

 , ,

5^0 A. PBUDENTII

Deponas jani fesla vclim puerilia, rilns

Ridiculos , tantoque indigna Sjacraria regno.

Rliirmora labenti rcspergine tincla lavale,
O proceres : liceat slaluas consistcre puras,
Artificum magnoruni opera : hce pulcherrima nostrae
Ornamenta chiant patriae, nec decolor usus
In vilium versai monumenta coinquinet artis.

Tahbus cdiclis Urbs inrormata reliigit

Errores veleres , ct turbida ab orc vieto

Nubila discussit, jam nobihlate parata

/Elernas tentare vias , Chrislumquc vocante
Magnanimo ductore sequi, et spem mittere in aevum.
Tunc primum senio docihs sua saecula Roma
Erubuit pudet exacti jam temporis
: odit :

Praeteriles fredis cum rehigionibus annos.

Mox , ubi, contiguos fossis murahbus agros
Sanguioe justorum innocuo maduisse recordans
Invidiosa videt lumuloruui milha circum ,

Tristis judicii mage poenitet , ac ditionis

EfTrenis, nimi;eque sacris pro turpibus irae :

Compensare cupit tctcrrima vnlnera licsae

Jusliliae sero obsequia veuiaque petenda :

INe tanto imperio maneat, pictate repulsa ,

Crimen saevitiae , monslrata piacula quoerit,

Inque fidem Christi pleno transfertur amore.
Laurea victoris Marii minus ulihs Lrbi
Cum traheret Numidam populo plaudenle Jugurtham
Nec tantum Arpinas Cousul tibi , Roma medeUe,

Contulit , exlincto jusla inter vincia Celhego ,

Quanlum praecipuus noslro sub tcmpore princeps

Prospexit tribuitque boni : muUos Calihnas
IUe domo pepuht non saeva incendia tectis,
:

Aut sicaspatribus, sed Tartara nigra animabus,

 :,

CONTRA SYMMACHI ORATIONEM, LIB. I. 5q I

Internoqne hominum statui tormenta parantes.

Errabant hostes per templa , per atria passim ,

Romanumque forum, et Capilolia celsa tenebant,

Qui conjuratas ipsa ad vitaha plebis
Moh"ti insidias , inlus serpente veneno
Gonsuerant tacitis pestem miscere medullis.
Ergo Iriumphator latitante ex hoste togalus
Clara Iropaea refcrt sine sanguine , remque Quirini
Assuescit supero pollere in saecnla regno.
Denique nec metas slatuit , nec tempora ponit
Imperium sine fine docet , ne Romula virlus
Jam sit aflus, norit ne gloria parta senectam.

ROMANORLM SENATUM
CONVERSUM AD CHRISTUAI.

XX. ExuLTARE patres videas , pulcherrima mundi

Lumina, concihumque senum gestire Catonum,
Candidiore loga niveum pietatis amiclum
Suinere, et exuvias deponere pontificales,
Jamquc ruit, paucis Tarpeia in rupe relictis,

Ad sincera virum penetralia Nazareorum ,

Atque ad apos!oh'cos Evandria curia fontes ,

Anniadum soboles , et pignora clara Proborum

Fertur enim ante alios generosus Anicius Lrbis
IUustrasse caput : sic se Roma inclyta jactat.
Quin et Olybriaci generisque et nominis haeres
Adjectus fastis, palmata insignis abolla ,

Martyris ante fores, Bruli submitlere fasces

Ambit, et Ausoniam Christo incHnare securem.
Non Paulinorum non Bassorum dubitavit
,
 , , ,

592 A. PRUDENTII

Prompta fides dare se Chrlsto , slirpenique snporbam

Gentls patriciae venturo attollerc sajclo.

Jam quid plebicolas percurram carminc Gracchos,

Jure potestatis fullos , et in arce Senatus
Praecipuos, simulacra Deum jussisse revelll
Cumquc suls pariter lictoribus omnipotcnti
Suppliciter Christo se consecrasse rcgendos?
Sexcentas numerarc domos dc sanguinc prisco
Nobilium licet, ad Christl slgnacula versas,
Turpis ab IdoHI vasto emerslsse profuudo.
Si persona aliqua est , aut sl slalus Urbis in his csl :

Si formam palriac facil excellenlior ordo,

Ili faciunt , juncta est quolles scntentia plebis,
Atque unum sapiunt pUircs simul ac poliorcs.
Respice ad illustrem , lux est ubl publica , cellam ;

Vixpauca invenies gentilibus obstita nugis

Ingenia , obtrilos oegre relinentla cuHus,
Et quibus exaclas placeat servare lenebras -,

Splendentemque die medio non cernere solem.

PLEBEM ROMANAM IN CIIRISTIjM CREDIDISSE.

XXI. PosT hinc ad populum converte oculos, quola

pars est,
Quae Jovls Infectam sanle non despuat aram ?

Omnis qui celsa scandit coenacula vulgus

Qulque terit silicem varils discurslbus atram ,

Et quem panls alit gradlbus dispensus ab altls,

Aut Valicano tumulum sub montc frequentat

Quo cinis ille latet genitoris amabih's obses ;

Cnetlbus aut magnis Latcranas currit ad aedes,

Inde sacrum referat regall chrismate slgnum.
 , ; ,

CONTRA SYMMACHI ORATIONEM, LIB. I. 698

Et dubitamus adhuc , Rooiam tibi Christe dicatam
In leges transisse tuas? omnique volentem
Cum populo et summis cum civibus , ardua magni
Jam super astra poli terrenum exlendere regnum?
Nec moveor quod pars hominum rarissima clausos
,

Non aperit sub luce oculos , et gressibus errat.

Quamlibct illustres merilis, et sanguine clari
Praemia virtutum titulis et honoribus aucti
Ardua rettulerint, fastorumque arce politi
Annales proprio signarint nomine charlas,
Atque inler veteres cera numcrentur ettere :

Attamen in paucis jam deficiente calerva,

,

Nec persona sita est patrioe nec curia constai,

Et quodcumque fovet sludii privata voluntas,

Ac jam rara tenet : sed publlca vola reclamant,
Dissensu celebri trepidum damnantia murmur.
Sic consulta Patrum subsistere Conscriplorum ,

Non aliter licitum prisco sub lempore quam si ,

Tercentum seisisse senes legerenlur in nnum :

Servemus leges patrias infirma minoris

:

Vox cedat numeri parvaque ,

in parte silescat.

APOSTROPHE AD SYMMACHUM.
XXn. AspiCE, quam pleno subsellia noslra Senatii
Decernant infame Jovis pulvinar, et omne
Idolium , longe purgala ex Lrbe fugandum :

Qua vocategrcgii sententia principis , illuc

Libera lum pedibus , tum corde iVequentia transit.

Nec lociis invidlae est, nullnm vis aspera terret;
Ante oculos sic vellepatet, cunctique probatum
Non jussum , sola capti ratione sequuntur.
Lxii. 38
594 ^' PRllDENTII

Denlque pro meritis lerrestribus oequa rependens

Munera sacricolis summos imperlit honores

Dux bonus , et cerlare sinit cum laudc suorum :

Nec pago implicilos per debita culmina mundi

Ire viros prohibct : quoniam ccelestia nunquam
Terrenis solitum per iter gradicntlbus obslant.
Ipsc raagistratum tibi consulis, ip>e tribunal
Conlulit, auralumquc togae donavit amictum ,

Cujus relligio tibi displlcet , o pcreunlum

Assertor divum : solus qui reslituendos

Vulcani , Marlisque dolos , Venerisquc peroras ,

Saturnique senis lapidcs, Phaibique furores :

Hlacoe matris Megalesia Bacchica Nysi, ,

Isidis amlssum semper phingentls Oslrim

Mimica, ridendaque suis solcmnla calvls ,

Et ,
quascumque solcnt Capllolla claudere, larvas.
linguam mlro vcrborum fonte fluentem ,

Romani decus eloquii , cui cedat et Ipse

Tullius, has fundit dives facundla gemmas !

Os dignum , aeterno linctum quod fulgcat auro ,

Si mallet laudare Deum , cui sordlda monslra

PraetuHt, et liquldam temcravil crimlne vocem.

Ilaud aliter, quam sl rastris quis tcntet eburnis

Coenosum versare solum , limoque madentes

Excolere aureoHs si forte ligonlbus ulvas,

Splendorem dentis nltldi scrobls inquinat atra ,

Et pretiosa acies squalenli sordet in arvo.

Non vereor, ne me nimium confidere qulsqnam
Arguat, ingenilque putet luctamen inire.

Sum memor ipse mei salls et mea , frivola novi :

Non ausim confcrre pedem , nec spicula tanloB

Indocilis fandi conjecta lacessere llnguae
Illaesus maneat liber, excellensque volumen
 ,

CONTRA SYMMACIII ORATIONF.M, LIB. I. 5^5

Oblineat partam dlcendl fulmlnc famam.
Sed liceat teclum servare a vulnere pectns,
Oppositaque volans jaculum dcpcUerc parma.
Nam si nostra fides saeclo jam tula quieto,
Vlribus infeslis hoslilique arte petlta est,
Cur mlhl fas non sit» lateris slnuamine flexl

Ludere ventosas jactu pereunte sagiltas?

Sed jam tempus , iler longi cohibere libelli

Ne tractum slne fine ferat fastidia carmcn.

C-'
38.
 , , , , ; ,

AURELII PRUDENTII
CLEMENTIS V. C.

CONTRA SYMMACHI ORATIONEM

PRiEFATIO IN LIBRUM II.

SiMON, qiiera vocitant Pelrum ,

Summus disclpulus Dei

Lucis forte sub exitu ,

Cum vespcr croceiis rubet,

Curvam vulserat ancoram
Captans flamina linteis,
Et transnare volens fretum :

Nox ventum movet obvium ,

Fundo qui mare misceat

Jactatam quatiat ratem.
Clamor nauticus aethera
Plangens atque ululans ferit,

Cum slridore rudentium :

Nec quidquam suberat spei

Mergendis prope naufragis
Cum Christum procul aspicit
Pallens turba periculis,
Calcantem pedibus mare
Ac si per solidam viam
Siccum littus obambulet.
Haec miracula caeteri
 , ,
:,,

CONTRA. SYMMACHI ORATIONEM, LIB. II. 697

Vectores pavidi stupent.
Solus non trepidus Petrus
Agnoscit Dominum poli,
Terrseque , et maris invii :

Gujus omnipotenliae est

Plantis aequora subdere.

Tendit suppliciter manus ,

Notum subsidium rogat.

Ast ille placide annuens,
Puppi ut desiliat ,
jubet.
Jussis obsequitur Petrus
Sed vestigia fluctibus
Summis tingere coBperat
Et lapsante gradu pedes
Pessum mergere lubricos.
Mortalem Deus increpat
Quod sit non stabili fide
Nec calcare fluentia,
Nec Christum valeat sequi.
Tum dextra famulum levat,
Sistitque , et docet ingredi
Tergum per tumidum freti.

Sic me , tuta silentia

Egressum , dubiis loquax
Infert liogua periculis :

Non ut discipulum Petrum

Fidentem et merito et fide ;

Sed queoQ culpa frequens levem

Volvat per freta naufragum.
Sum plane temerarius
Qui Hoctis mihi eotiscius»
Quam vitse in tenebris ago ,

Puppem credere fluctibus

 ; ,: : , ,

5<)8 A. PRUDENTII

Tanti non limeam viri

Quo nunc nemo disertior

Exultat, fremit, intonat,
Yenlisque eloquii tumet
Cui mersare facillimum cst

Tractandae indocilem ratis :

Ni tu, Chrisle polens , mannm

Dextro numine porrigas
Facundi oris ut impetus
Non me fluctibus obruat
Sed , sensim gradiens , vadis
Insistam fluitantibus.

LIBER II.

PRUDENTIUS.
SECT. I.

Hactenus et veterum cunabula prima Deorum ,

Et causas , quibus error hebes conflatus in orbe est

Diximus , et noslro Romam jam credere Christo :

Nunc objecla legam , nunc dictis dicla refellam.

Undo igitur cajpisse ferunt , aul ex quibus orsum

Quo niage sancta ducum corda illice fleclerel arte?

SYMMACHUS.
Quis Ita familiaris est barbaris, ut aram J^iclorice non
requirat? Cauti in posterum sumus , et talium rerum
ostenta vitamus. Reddatur saltem nomini honor, qui
Numini denegatus est. Multa Victorice debet (Bternilas
vestra , et adhuc plura debebit. Adversentur hanc
polestatem^ quibus nihil profuit : vos amicum trium-
phis patrocinium noLite deserere. Cunctis potentia ista
votiva est : nemo colendam neget, quam profltetur
optandam.
 , :

CONTKA SYMMACHI ORATIONEM, LIB. II. oyg

PRUDEATIUS.

SEGT. II.

Armobum dominos , vernantes flore juventae ,

Inter castra patrls genitos , sub imagine avita

Eductos,exempla domi congesta calentes ,

Orator catus istigat , ceu classica belli

Ciangeret ; exacuitque animos, et talia jactat

Si vobis vel parta , viri , victoria cordi est

Vel parienda dehinc : templum Dea virgo sacratum
Obtineat, vobis regnanlibus : ecquis amicus
Hostibus , hanc vestro sancte negat esse colendam
Imperio , cui semper adest, quod laudibus implet ?

Hasc ubi legatus: reddunt placidissima fralrum

Ora ducum : Scimus, quam sit Victorla dulcis
Fortibus Ausoniffi vir facundissime lingu.T :

Sed quibus illa modis, qua sit ratione vocanda

Novimus hac prioium pueros paler imbuit arte
: :

Hanc genilore suo didicit puer ipse mgistro.

Non aris non farre molae Victoria felix
,

Exorata venit : labor impiger, aspera virlus,

Vis animi, excellens ardor, violcnlia, cura,
Hanc tribuunt, durum traclandis robur in armis.
Quae si dcfuerint bellantibus , aurea quamvis
Marmoreo in templo rulihis Vicloria pennas
Explicct, et multis surgat formala talentis;
Non adcrit, versisque oflensa vldebitur hastis.
Quid, miles , propriis diffisus viribus, aptas
Irrita foemineae tibimet solatia fornias ?

Nunquam pennigeram legio ferrata puellara

Vidit, anhelanlum regeret quae tela virorum.
Vincendi quicris dominam? sua cuiquc dextra est,
 ,

600 A. PRUDENTII

EtDeus omnipotens non pexo crine virogo,

:

Nec niido snspensa pede, strophioqiie recincta,

ISec tumidas fluitante sinu veslita papillas.
Aut vos pictorum docuit manus, assimulatis
Jure poelarum numen componere raonstris :

Aut lepida ex vestro sumpsit pictura sacello ,

Quod variis imitata notis ceraque liquenti

Duceret in faciem, sociique poematis arte
Aucta, coloratis auderet ludere fucis.
Sic unum sectantur iter, sic cassa figuris
Somnia concipiunt et Homerus et acer Apelles,
EtNuma; cognatumque malum pigmenta, Camcnas,
Idola conflavit fallendi trina potestas.
Haec si non ita sunt , edatur, cur sacra vobis
Ex tabulis cerisqne poetica fabula praestat?
Cur Berecynthiacus perdit truncata sacerdos
Inguina, cum pulchrum poesis caslraverit Atyn?
Cur etiam templo Triviae lucisque sacratis
Cornipedes arcentur equi, cum Musa pudicum
Raplarit juvenem volucri per litlora curru,
Idque etiam paries tibi vesicolorus adumbret?
Desine, si pudor esl, gentilis ineplia tandem ,

Res incorporeas simulatis fingere membris;

Desine, terga hominis plumis obducere : fruslra
Fertur avis mulier, uiagnusque eadem Dea vultur.
\ is dccorarc tuum , ditissima Roma, Senalum?
Suspende cxuvias armis el sanguine captas :

Congere cacsorum victrix diademata regum

Frange repulsorum foeda ornamenta deorum :

Tunc tibi non terris tantum victoria parla,

Sed super astra etiam mcdia serval)ilur aede.

Talia principibus dicta interfantibus , ille

Persequitur, magnisque tubam concentibus inflat :

 , ,

CONTRA SYMMACei ORATIONEM, LIB. II. 6oi

Allegat morem veterem : nll dulcius esse

Ailirmat solitis ; populosque hominesque teneri

Lege sua : sicutvariae nascenlibus, inquit
Contingunt pueris animoe : sic urbibus aflei t

Hora diesque suum , cum primum moenia surgunt,

Aut fatum, aut Genium , cujus moderaminc regnent.
Addit et Arcanum rerum, verique latebras
Prosperitate aliqua deprendi posse, secundi
Per documenta boni, si sint felicia , quae quis
Experiendo probet , cessisse parentibus omne
Idolium semper feliciler, et pede dextro.
Euumerat longi vim temporis : excitat ipsam
Crinibus albentem niveis et fronle vletam,
Ore reposcenlem querulo sua numina, Piomam.
Libera sum ; liceat proprio mihi vivere more.
Ecquiserit, qui mille meos reprehenderit annos ?

Uno omnes sub sole siti, vegctamur eodem

Aere, communis cunctis viventibus aura.
Sed, qui sit, qualisque Deus , diversa secuti;
Quaerimus, alque viis longe distantibus unum
Imus ad occultum suus est mos cuique genti
; ;

Per quod iter properans eat ad tam grande profundum.

His tam magnificis, tantaque flnenlibus arte,
Respondet vel sola Fides , doctissima priauim
Pandere vestibulum verae ad penelralia sectae.

Nam cura divinis agimus de rebus, et illum,

Qui vel principio caruit, vel fine carebit,
Quique Chao anlerior fuerit, mundumque crearit,
Conjectare animo contendimus , exigua est vis

Humani ingenii , tantoque angusta labori :

Quique minor natura, aciera si intendere tenlet

Acrius, ac penetrareDei secreta siipremi.
Quis dubitet, victo fragilem lacessere visu
 , ,

602 A. PRUDENTII

Vimque faligalae mentis sub peclore parvo

Turbari , invalidisque hebetem succumbere curis ?
Scd facilis fidei via provocat, Omuipolentem
Credere, qui bona non tantum prajsentia donal,
Sed vcntura etiam, longisque intermina saeclis

Promittil; ne totus eam resolutus inanc

In nihilum , pereamque brevem post luminis usum.
Muneris auctores ipso de munere pendas.
/Eterna aeternus tribuit, raortalia confert
Mortalis ; divina Deus, peritura caducus.
Omnia quae tempus peragit ,
quacque exitus aufert,
Yiha sunt brevitate sui , nec digna perenni
Largilorc, cui propria est opulentia, nunquam
Desinere, idque homlni dare, quod non desinat unquam.
Nam si corruptum , corrumpendumve Deus quid
Praestat, habetque quod sit pretiosius istis
nihil, :

Pauper et infirmus, et summo indignus honore,

Et non omnipotens, sed inanis numinis umbra est.

Hac imo
ratione Fides sapicnler conjicit,
]\on dubitat,verum esse Dcum, qui, quod sumus et quod
Vivimus, illaesum semper fore, si mereamur,
Nos sperare jubet Coelestia si placet, inqnit,
:

Scandere terrenas animo dopellite curas.

,

Nam quantum subjectasitu tellus jacet infra

Dividiturque ab humo convexi regia cceli

Tantum vestra meis distant muudana fuluris ,

Dira bonis, scelerata piis, tenebrosa serenis.

Quidquid obire potest , fugiatis censeo : quidquid
Naturaj ratione capit vitium , alque senescit,
Pro nihilo, in nihilum quia suntreditura ,
putetis.

Cuncta equidem, quae gignithumus, quae conlinet, ipsa

Principio institui , nitidoque insignia mundo
Ornamenta dedi, speciosaque semina finxi.
 ;

CONTRA SVMMACUl ORATIONEM, LIB. II. 6o3

Scd lamen esse modutn volui, parcisque fruenda

Moribus indulsi quantum moribundus et aeger
,

Corporis ac vitoe volucris sibi posceret usus :

Non homo studiis, et inaniter ardens,

ut captus
Duceret omne bonum positum in dulcedine rerum,
Et specie tenui, quas currere tempore jussi;
Atque aevum statui, sub quo generosa probarem
Pectora : ne torpens et non exercita virtus
Robur enervatum gereret sine laude palaestrae.
Illecebrosus enini sapor est et pestifer horum;
QujE , dum proetereunt, miro oblectamine mentes
Implicitas vinclasque lenent : vincenda vokiptas,
Elaqueanda animi constantia, ne retinaclis

Mollibus ac lentis nexa et captiva premalur.

Luctandum summis conatibus inter acerba :

Sectandum virtutis iler, ne suavia fluxae

Conditionis amet nimium ne congerat aurum
; ;

Nec varios lapidum cupide spectare colores

Ambitiosa velit, nec se popularibns auris
Ostenlet , pnlchroque inflata tumescat honore :

Ne natale sokim ,
patrii ne jugera ruris
Tendat, et externos animum diff^undat in agros :

Et ne corporeis addicat sensibus omne

Quod vult, aut quod agit ne praeferat utile justo, :

Spemque in me omnem statuat; nunquam peritura

Quae dedero sunt aeternum mea dona manebunt.,

Haec igitur spondenle Deo, quis fortis et acer,

Virtutisque capax, breve quidque perennihus in se
Praetulerit ? vcl quis sapicns poliora putarit
Gaudia membrorum, quam vivae praemia mentis ?

Nonne hominem ac pecudem distantia separal una

Quod bona quadrupcdum ante oculos sita sunt ? ego contra
Spero quod extra aciem longum servatur in aevum»
, j
 : , ,

6o4 A. PRUDENTII

Nam, si tota mihi ciim corpore vita peribit,

Nec poterit superesse meum post funera quidquam
Quis mihi regnator coeli ? quis condilor orbis ?

Quis Deus? aut qiiae jam merilo metuenda potestas? I

Ibo per impuros fervente libidine luxus :

Inceslabo thoros; sacrum calcabo pudorem :

Inficiabor, habens aliquod sine teste propinqui

Depositum : tenues avidus spoliabo clientes :

Longaevam periraam magico cantamine matrem.

Tardal anus dominum dilata morte secundum :

Nec formido malum falluntur publica jura. ;

Lex armata sedet sed nescit crimen opertum

; :

Aut, si res pateat, judex corrumpitur auro.

Piara reos justa percellit pcena securi.
Sed quid ego haec meditor ? revocat Deus ecce severa
Majestate minax , negat inleritura meorum
Per mortem momenta opcrum : Non occidet , inquit
Interior qui spirat homo : luet ille perenne
Supplicium quod subjectos male rexerit artus
,

Nec mihi difficile cst, liquidam circumdare flammis

Naturam, quamvis perflabihs illa feratur
More Noti capiam tamen et tormenla adhibebo
: ,

Ipse incorporeus, ac spiritum salor unus.

Quin et corporibus parihs consortia pcenae
Decernam possum quoniam renovare favillas
:

Antiqiiam in faciem , nec desperanda potestas :

Qui potui formare novum, reparabo peremptum.

Non desunt exempla meae virtutis in ipsis

Seminibus ; natura docet revirescere cuncta

Post obitum; siccantur enim pereunte vigore
Quo vixere prius ; tunc sicca et mortua sulcis
Aut foveis mandata latent; et more sepulcri
Obruta , de turaulis redivivo germine surgunt.
 CONTRA. SYMMACHI ORATIONEM, LIB. II. 6o5
Numquid nosse potes , vel conjectare, quis istud
Tam solers opifex struat? aut quae vis agat intus?
Nil vos o miseri Physicorum dogmata fallant.
, ,

En, ego gignendi Dominus, ac restituendi,

Quod periit Iluxitque, potens : arentia quaeque
In veteres formas aut flore aut fronde rcduco.
Idque ipsum quandoque homini faclurus , inani
Surgat ut ex cinere, structuraque pristina constet,
Quae mihi pro meritis, vel per tormenta rependat
Crimina , vel summae virtulis in arce coruscet,
Non peritura dehinc quacumque in sorte manebit.
Interea, dum mixla viget substantia in unum «

Sit memor auctoris proprii, venerctur et oret

Arlificcm submissa suum : non condidit alter
Halantis animoe figmentum , et corporis alter :

Nec bona praesenlis vitae numerosa gubernant

Numina , non alius segetes et spicea farra

Suppeditat Dcus : aut alius dat musta racemis,

Purpureumque gravi fundit de palmite succum.
Ipse ego sum virides oleas pinguescere baccis
,

Qui facio, Graia quas Pallade fingitis ortas,

Et qui Lucinas tribuo nascentibus horas.
Duplex lcge mea permutua fcedera sexus
Gignere amat sobolem, generisque propagine gaudet;
Quem vos lascivis violatis armoribus ignem,
Et stupra veslra Deae Veneris prsetexitis umbra.
Unus ego elementa rego nec molc laboris , ,

Ut miser infirmusve aliquis fragifisve, fatigor.

Lux immensa mihi est, et non resolubilis aetas,

Sensibus et vestris haud intellecta vetuslas.

Inde ministeriis ad lot moderamina mundi
Non egeonec participes sociosve requiro.
Porro autem Angelicas legiones, quas oiea fecit
 , ,

6o6 ». PRUDENTII

Dextera , nosse tnenm est, et quae natura crealis

Subsistat, qualesque mihi servcntur ad usus.
Tu, me praeterito, meditaris numina mille,
Quae simules parcre meis virtutibus, ut me
Per varias parles minuas cui nulla recidi :

Pars aiit forma potest : quia sum substantia simplex,

Ncc pars esse queo ; solis divisio rcbus
Compositis factisque subest : me nemo creavit,
Ut scindi valeam, cunctorum conditor unus.
Crede quod ex nihilo formavi pars mea non
, , est.

Quare age, mortalis, soli mihi conslrue lemplum

Meque unum venerare Deum : ca;menla remitto,
Et quae saxa Paros secat, et quac Punica rupes
Qune viridis Lacedoemon habet, maculosaque Synnas.

Nativum nemo scopuli mihi dedicet ostrum :

Templum mentis amo non marmoris aurea in illo , :

Fundamenta manent fidei structura nivali :

Consurglt pietate nitens tegit ardua culmen :

Justitia : interius spargit sola picta rubenti

Flore pudicitioe pudor almus, et atria servat.
Haec domus apta mihi est : hacc me pulcherrima sedes
Accipit, aeterno ccelestique hospite digna.
Nec novus hic locus est : fluxitmea gloria in artus,

Et lux vera Dei. Deus illustravit ahminam

Materiem , corpusque parens habitabile fecit

Ipse sibi, placito ut possit requlescerc templo.

Condideram perfectum homincm spectare superna :

Mandaram totis conversum sensibus in me

:

Cccto habitu, celsoque situ , et sublime tuenlem :

Sed despexit humum , seque inchnavit ad orbis

Divitias, pepulitque meum de pectore numen.
Restituendus erat mihimet : submissus in illum
Spiritus ipsemeus descendit, et edita limo
 CONTRA SYMMACni ORATIONEM, LIB. II. 607
Viscera dlvinis virtulibus inforinavit ;

Jamque hominem assumptum summs Deus in Deilaleui

Translulit, ac nostro docuit recalescere cultu.
Scire velim, prsecepta patris quibus auribus haec tu
Accipias, Ilalae censor doctissime genlis.
An veterem tantum morem ratione rclicta
Eb*gis? cl dici palitur sapienlis acumen ,

Ingeniumque viri ? potior mihi pristinus est mos,

Quam via justilije , pietas quam prodita ccelo ,

Quamque fides veri, rectae quam regula secia).

SYMMACHUS.

Stius cuujuemos , suus cuique ritus est. Jam si lon^a

CBtas aucloritatem retigionibus faciat , servanda est
tot sa^culis fides, et sequendi su?it nobis parenles,
qui secuti sunt feliciler suos.

PUUDENTIUS.
SECT. III.

Si quidquid rudibus mundi nascentis in annis

Mos habuit sancte , colere ac servare necesse est:
Omne revolvaraus sua per vestigia saeclum
Usque ad principium : placeat damnare gradallm
Quidquid posterius successor repperit usus.
Orbe novo, nulli subigebant arva coloni*:
Quid sibi aratra volunt? quid cura superllua raslri ?

Ilignis^ melius saturatur glandibus alrus.

« Tale illud Virgilii , lib. i. Georg. vers. 126.

Ante Jovem nuUi subigebanl arva coloni,
» Hac voce veteres usi quos intcr Horatius, Satlr. lib.
,
11. Sal. iv, vcrs. 4o.

Umber et|iligiia nutrilu'; glande rolundas

Curvel aper lances carnem vitanlis inertem.
 ,,

6o8 A. PRUDENTII

Primi homines cuneis scindebant fissile lignum :

Decoquat in massaui fervens slrictura securcs

Rursus , et ad proprlum rcslillet vcna melallum.
luduvias ca^sae pccudes, et fVigida parvas
Praebebat spelunca domos : redeamus ad anlra ,

Pellibus insutis hirtos sumamus amiclus.

Immanes quondam popuH , ferltato subacta
Edomili, jam triste fremant, ilerumque ferinos
In mores redeant, atque ad sua prisca recurranl.
Praecipitet Scythica juvenis pietate vietum
Votivo de ponle patrem : sic mos fuit olim.

Caedibus infantum fument Saturnia sacra,

Flebihbusque truces resonent vagilibus arae.

Ipsa casas fragili tcxat gens Pvomula culmo :

Sic tradunt habitasse Remum ; regalia foeno

Fulcra supersternaut, aut pelle Libystidis ^ ursae
Composilam chlamydem villoso corpore geslent :

Talia Trinacrius ductor vel Tuscus habebant.

Roma antiqua sibi non constat, versa peraevum,
Ft mutata sacris, ornatu, lcgibus, armis :

Multa colit, quae non coluit sub rege Quirlno :

Instituit qucfidam melius, nonnulla refugit.

El morem variare suum non destltlt; et, quae

Pridem condiderat jura, in contraria vertit.

Quid mihi tu ritus sohtos, Pxomane Senator,
ObjectasPcum sclla patrum popullque frequenter
In tabulis placiti sentenlia flexa novarit?
Nunc eliam , quoties solitis decedere prodest
Praeteritosque habitus cultu damnare recenti

« Virgilius, lib. vm, iEoeid., vers. 366.

AugusU subter vesligia tecti

Ingentem JEneam duxil; slralisque locavit,
Effectum foliis , et pelle Libyslidis msx.
 ,

CO?(TR:V SYMMACIII OUATIONKM, LIB. II. 6og

Gaudeinus coiuperUun aliquid, tandeQique releclum,

Quod latuit : tardis semper processibus aucta
Crescit vila hominis, et lon|;o proficil usu.
Sic oevi niorlalis liabct rfe mobilis ordo;
Sic variat natura vices : inranlia repit
Infirmus titubal pneri gressnsquc aniinusque:
Sanguino praecalido lervet nervosa juvenla:
Moxslabifita venit mnturi roboris oclas :

Ultima consiliis melior, sed viribus aegra ,

Corpore succumbit, mcntcm purgata senectus.

llis genus liumanum perdissona tempora duxit
Gurriculis aevum mulabile : sic hebes inler
Primitias, mersumque solo, ceu quadrupes, egit.

Mox tenerum docili ingenio , jamque arlibus aptum

Noscendis, varia rerum novitate poliliim cst.

Inde lumens viliis calidos adolcvit in annos,

Donec decocto sohdaret robore vires.
Tempus adest, ut jam sapiat divina, seren aa

Mentis consilio, vivacius abdita solers

Quacrere, et leternae tandem invigilare saluti.
Quanquam, si tantus amor est et cura volusti

Moris, et a prisco placet haud discedere rilu ,

Extalin antiquis exemplum nobile libris,

Jam tunc diluvii sub tempore, vel prius, uni
Inservisse Deo gentem, quae prima recentes
Incoluil terras vacuoque habitavit in orbe.
Undegenus ducit nostrne porrecta propago
Stirpis, et indigeuae pielalis jura retbrinat

Sed quia Romanis loquiraur de cullibus, ipsnm

Sanguinis Heclorei popnlum probo, teuipore longo
Non mullos coluisse Deos, rarisque sacellis
Conlentum, paucas posuisse in coliibus aras.

lonumeros post deinde Deos, virtute subactis

LXII. 3g
 , ,

Irblbiis, el clarls pcperil sibi Roma trinuiphis,

Inter fnmanlcs templorum armala niinas
Dexlera viclorls simnlacra hoslilia cepit,
Et captiva domuni, venorans ceu nuniina, vexil-
Hoc signun^ rnpuit bimaris de slragc Corinlhi
lllud iib incensis in ])raedani sumpsit Athenis.
Qiuisdam vicla dc(Hl capitis Cleopatra canini

Edigics quasdam, domilis Ammonis arenis

:
,

Syrlica cornutas Tacies habuerc troptca.

Roma trinniphantis quolies ducis inclyta curnmi
Plausibus excepil; toties altaria Divum
Addidil, ct spoliis sibimet nova Numina fecit:
Nimiina, quae, palriis cum moeoibus cruta, nuUum
Prffisidium poluere snis aflcrrc saceHis.
Cernis, nt antiqui sempcr vcsligia moris
Grcssibus inccrlis varie tilubasse probentur,
Asciscendo Deos majoribus incouiperlos ,

Seque peregrina sub relHgionc dicassc.

Nec ritus servasse suos? quodcumque sacrorum est,
Exulat, externuinque inimicam vcnit in urbem.
Fruslra igitur sohtis,prava observatio, inhacres.
JNon est mos patrius, quem dihgis, improba: non est.

Sed solers orator ail : Falahtcr urbcm

Sorlitam, quonam Genio proprium exigat aevum.
Cunctis nam populis seu moenibus inditur, inquit
Aut fatun), aut Genins, nostrarum more animarum ,

Quaj sub disparih subcnnt nova corpora sorte.

SYMMACHUS.
yarios cuslodes urbibvs mens divlna dislribuit. Utatii-
ma natcentiius, ita populis falales Genii dividuntur.
PRUDENTIUS.
SJiCT. IV.

Jam primum, qui sit Genius, vel qui status illi

 ,

CONTRA. SYMMACIII ORATIONEM, LIB. II. 6l 1

Compelat, ignoro; quld possit, et unde oriatur

Splrilus informls, sine corpore ; formave,et ulla

Sit specles, et quid sapiat, qua; muneracuret:

Contra, animas homlnum venls vitalibus inlus
Sic Inlerfusas Intclligo, sanguis ut cx liis

Acciplat molumque levcm, tenerumque vaporeoi.

Lnde pererratis vegetet prnecordia membris,
Frlglda succendat, rlget arida, dura relaxet.
Sic hominls vllam sibi temperat alque gubernal
Vivida mens, quam componere tcntas
tu ficto
Murorum Genio, qui nusquam est, nec fult unquam.
Quid et corporibus versat raens viva regendls
Summum consilium, fida ut tulacula nudis
Invalidisque parcl, meluenda pericula vitet :

Utilc prospiciat, varias agitelurad artes ;

Consultet, cui sedomino submiltat, et orbis

Quem putet auclorem, quem rerum summa sequatur.
At luus hic UrbisGcnius, dicas volo, quando
Coepil adhuc parvas primum se infundere Romjc ,

Fluxit ab ubcrlbus nemorosa in valle lupinis ,

Infantesque aluit, dum nascltur ipse, gemellos ?

An cum vulturlbus volitans Ignola per auras

Lmbra, repenlinam traxit de nul)efiguram?
Culmlnibus summis sedet, an peneiralia servat ?

Institnit mores, et jura forensia condlt?

An castrorum etlam fossls Intervcnit ? acrcs

Cogit ad arma viros, lituis cicf, urget in hoslem?

Quae, quls non videat saplenlum dlgna cachinno?
Fingamus tamen esse aliquam, quae lalia curet
Uihbram sive aniuiam, per quam Respublica fatum
llauserlt; et calldis animctur tota medullis.

Cur non htec eadem de relligione colenda

Consultat ? cur non suspectat libera ccclum ?

^9-
6l2 A. PnUDEMll

Cur sibi praescriplum non coiniuutabile fatum ,

Ut captiva, pulat ? genesis cur vincula fin<^il?

Cur jam nolle licet, quod tunc voUiisse licebat,

Erroresqtie abolcrc suos, ac lleclere sensus ?

Sic seplingenlis erravit circiter annis,

Lubricaque et seuiper dubilans, quae lorma placeret
Imperii, quae reguandi foret aequa potestas.
Regius exortam jam tunc habuit status Urbem,
Non sine grandaevis curarum in parte locatis.

Mox proceres de stirpe senum tractasse videmus

Clavum consilii : plebeias inde calervas
Collatas patribus, mixlim ditionibus aequis,
Imperitasse diu, belloque et pace regendis.
Consule nobilitas viguit : plebs fisa tribuuo est.

Displicet hic subito status, et bis quina creantur

Summorum procerum fastigia, quos duodeni
Circumstant fasces, simul et sua quemque securis.

Rursus se geminis reddit ductoribus omnis

Publica res, et Consulibus dat condere fastos.
Ullima sanguineus turbavit saecla Triumvir.
Fluclibus his olim fatum, Geniusve, animusve
Publicus erravit : tandem deprendere rectum
Doctus iter, caput Augustum diademale cinxit,
Appellans patrem palrite, populi, atque Senatus
Rectorem, qui miiiliae sit duclor, et idem
Dictator, censorque bonus, morumque magister ,

Tulor opum, vindex scelerum, largitor honorum.

Quod si lot rerum gradibus tolies variatis

Consiliis, aegretdndem pervenil ad illud

Quod probet, ac sanclo reverentia publica servet

Fcedere : quid dubilat divina agnoscere jura,
Ignorata prius sibimet, tandemque relecla ?

Gratemur, jam non dubitat : nam subdita Christo

 CONTRi SYMMACHI ORATIONEM, LIB. II. 6l3
ServitRoma Deo, cultus exosa priores.
Romam dico viros, quos mentem credimus urbis,
NonGenium, cujus frnstra simulatur imago.
Quanquam cur Genium Roraae mihi fingitis unum?
Cum portis, doraibus, ihermis, stabulis soleatis

Assignare snos Genios ? perque omnia raerabra

Lrbis, pcrque locos, Geniorum millia multa
Fingere, ne propria vacet angulus ullus ab umbra ?

Restat , iit et fatum similisdementia cunctis,

/Edibus imponat, paries ut quisque sub astro
Fundatus structusqne suo, qua sorte raaneret,
Quando autera rueret, primis acceperit horis,
Ascribunl saxis, Lachesis male forlia fila ,

Tectorumque trabes fnsis pendere rotatis

Credunt, atque ipsis tribuunl decreta tigillis:

Ceu distet, cujus stellae sit fraxinus ortu

Eruta, qure summum conscenderet ardua cuhnen.
Denique nulla hominum res est, nulla aclio mundi,
Cui non fatalem memorent incumbere sortem.
Quas quia conslituunl, dicant, cur condita sit lex

Bis sex in tabulis : aut cur rubric". rainetur ,

Quae prohibet peccare reos, quos ferrea fata

Cogunt ad facinus, et inevitabile mergunt.

Quin et vellc adigunt, pravum insinuantia votum ,

Ne liceat miseris vetitum commilterc nolle.

Cedite^ si piidor est; gladinmque retundite vestrum :

Aspera nil meritos poenis plectentia jura :

Anlrura carcereum dissolvite, cqrpora sub quo

Agminis innocui fato peccante tenetis.

INemo nocens, si quod vivilur, ac fit

fata regunt, :

Imo nocens, quicnmquc volens, quod non licct, audet.

Alterulrutn quio velle suum est, noc facfa reatum
Imponunl homini, sed fit reus ipse suoplc
6l4 A. PRODENTII

Arbitrio, placitumque nel';is et iarla rependil

Impia suppliciis, merito, non sorlc peremptns.

Quisque pulat falo csse locum, scial, omniparentem
Esse Deum, nulli vctiliim falalibus aslris,

Nec mathesis praescriplo iiliquo pia vola repelli*.

Spirat enim majora animus, seque allius effert
Sideribus, Iransitque vias et nubila fati ,

Et momenta premit pedibus, ([uaecumque putantur

Fi^ere propoailam nalali lempore sorlem.
Huc ades, omne hominum genus, huc concurrite el
[uriies ,]

Lux immensa vocat, factorcm noscite vcstrum :

Libera secta palet; sunt fatalia *

nil : v-el si

Sunt aliqua, opposito vanescunl irrita Ghristo.

SYMMACHUS.
Acocdit inaxinw homini Deos asserit. Nam
utilitas, qiue

cum ratioomnis in operto sit, andt reclius quam dc

memoriaatque documGntis rcrumsecundarum, cogni-
tio venit nuniinum?

PRLDENTIUS.
SECT. V.

Sed multi duxfere Dei per prospera Romam :

Quos colit ob meritum magnis donata triumphis.

Ergo age, bellatrix, quae vis subjecerit, ede,
Europam Libyamque libi dic nomina DiVum.
:

Jnppiter, ut Cretae domineris; Pallas, ut Argis;

Cynthius, ut Oelphis, tribuerunl ominc dextro.
Isis Nilicolas, Pxhodios Cytherea reliquit.
VenatriX Ephesum Virgo, Mars dedidit Hebrum ;

Destituit Thebas Bromius, concessit et ipsa

'
Apud quosdam sic scribilur isle versus

Nec pracjcripto aliquo pellit pia \o\a malhesis.

 CONTRA SYMMACHI ORATIONEM, LIB. II. 6l5
Juno suos Phrygiis servire nepotibus Afros :

Et quam subjectis dominam Dea gentibus esse;

Si qua fala sinanl, jam tum tendilquc fovelque;
Jussit Romuleis addictam vivere fienis.

Perfidia-ne Deum indijjenum cecidere tot urbes?

Destructaeque jacent ipsis prodentibus arae?
pietas, sancta fides ! iraduxit alumnos
Majestas infida locos, et credilur istis

Numinibus, quaj transfugio meruere sacrari ?

An voluit servare suos, luctataque multum

Relligio infestas tentavit pellere turmas ,

Romanis obnixa globis ? sed forlior illam

Virtus luclifico camporum in pulvere fregit.

Imo ita est ; armis et viribus indlga veri

Victa superstitio est, et inanem gloria fugit.
Sed nec difficilis fuit, aut satis ardua genti
Natae ad procinctus victoria, frangcre inertes ,

Molliaque omnigenuin colla inclinare Deorum.

Nuc cuin Dictaeis bellum Corybantibus asper
Samnitis, Marsusque levi sudore gerebat.
Tum mastigophoris, eleoque et gymnadis arte
Lnctis pugilibus, miles pugnabat Etruscus :

Nec petaso insignis poterat Lacedajmone capta

Mercurius servare suas de ciade palaestras.
Apenninicolam peditem Cybeleius hoslis
Gongressu excipiens, Asiam defendere et Idam
Qul potuit, cogente acies in praelia Gallo?
Idalias nisi forle rosas, laurum citharcedi
Vatis, sylvicolae calamos arcumque puellae
Dedere servlio, calcataque sacra domare
Difficilis operis fuit immensique laboris.

Fluctibus Actiacis signum symphonia belli

/E pto dederat, clangebat buccina contra.
 ; ,

G.f) A. PRUDENTII

Inslitcrant lennes cymbae fragilesque phaseli

Tnlcr tiirrilas Memphilica rostra Lihurnas
Nil poluit Serapis Deus, et lalrator Anubis.
Slirpis Julcffi ductore, exercilus ardens
Praevahiit, Borcic quem miserat algidus axis.
Non arniala Venus, non tunc clypeata Minerva
Venere auxiho : non Divum degener ordo,
Et patria exlorris, Romanis adluit armis.
^ iclus etipse prius, ininiica nec agmina juvit:
Si tamcn antiquum norat retlnere dolorem.
Sed dicis, legissc Deos, ubi sanclior usus
Tem])lorum, cuUu celebri, sine fme maneret;
.'lM)eadumquc ultro viclricia signa virorum
Regis amore Numac, nnllo cogente, secutos.
Num Diomcdis ilem tenloria, et acris Ulyssis
Castra volens Pallas, cicsis custodibus arcis
Legit, ubi humenti sudaret mcesla sigillo ?

Autquolics duclor Macetum forlissimus aHos

Templorum cincrcs viclis cumulavil Amyclis :

Optarunt praedis domini numina capta

sc
Misceri, Assyriaeque vehi Babyionis ad arcem ?

Non fero Romanum nomen, sudataquc bella ,

Et litulos tanto quaesitos sanguine carpi.

Detrahit invictis legionibus, et sua Romae
Praemia deminuit; qui, quidquid fortiter actum est,
\scribit Veneri, palpam victoribus aufcrt.

Frustra igitur currus summo miralnr in arcu

Quadrijugos, stantesque duccs in curribus altis

Fabricios, Curios ; hinc Drusos, inde Camiilos :

Sub pedibusque ducum captivos popHte flexo

Ad juga depressos, manibusque in terga retortis,
Et suspensa gravi telorum fragmina trunco:
Si Brcnnum, Anliochum, Petscn, Pyrrhum,Mithridatem
 :

CONTRA. SYMMACHI ORATIONEM, LIB. II. 617

Flora, Matuta, Ceres, et Larentina subegit.
His tamen auspicibus succcssus dexlra dederunt
Omnia lajtificos, et felix adfuit ales.

Quid sibi vult virtus? quid gloria? si Corvinum

Corviis Apollineus penna vel gullure juvit?
Scd lamcn liic corvus cur defuit cxiliali

Forle die, infiustas tcgerent curn funera Cannas,

Oppelerctque super congesta cadavcra Consul?
Cur Cremcrse iu campis cornice vel oscineparrha , ',

Nemo Deum monuit perituros Marte sinislro

Tercentum Fabios, vix stirpe superstite inuno?
NuIIa-ne tristificis Tritonia noclua Carris
AdvoIItans, praeslo esse Deam praenuntia Crasso
Prodidit? aut Paphiam nivese vexere colurabae,
Cujus inauratum tremeret gens Persica limbum '.

Sed video, quae te movcant exempla vetustae

Virtutis : dicis domitura terraque marique
Orbem : res L-ctas et prospera quaeque retexis
Milletriumphorum memoras ex ordine pompas.
Ductaque per mediam spoliorum fercula Piomam.
Vis dicam, quae causa tuos, Piomane, labores
In tantum extulerit ? quis gloria fotibus aucta
Sic clual, impositis ut mundum frenet habenis ?
Discordes linguis populos, et dissona cultu
Regna volcns sociarcDeus, subjungier uni
Imperio, quidquid tractabile moribus essct,
Concordique jugo renitacula mollia ferre

' Avis inauspicalii. Ilijraliiis Cann. lih. iii. od. \xvii, vers. 1.

Impios parrhae recineniis omen

Ducat.
• Fabricius \eg'\t nlmbum , qiii splendor est circa divina corpora. Unde ,

iit Servius ait , I\imbiis cinn numinibits semper est ; et hoc modo nostri divi
eiim nimbo aurato pinffunliir.
 ,

6l8 A. PRUDENTII

Constituit, quo corda hominum conjuncta teneret

Rclligionis amor nec enim fit copula Chrislo
:

Digna, nisi implicitas sociot niens unica gcntes.

Sohi Demii novit concordia, sola benignum
Rite colit tranquilla patrem : placidissimus illum
Fcederis humani conscnsus prosperat orbi
Seditione fugat, saevis exasperat armis,
Munere pacis aht, relinet pielate quieta.
Omnibus in lerris, quas destinet occiduahs
Oceanus, roseoque Aurora iUuminat ortu ,

Miscebat Bellona furens morlalia cuncta,

Armaratque feras in vulnera mutua dextras
Hanc frenaturtis rabiem Deus, undique genles
Inclinare caput docuit, sub legibus isdem ,

Romanosque omnes fieri, quos Rbenus et Ister,

Quos Tagus aurifluus, quos magniis inundat Hiberas ,

Corniger Hcsperidum * quos interlabitur, et quos

Gangisalit, tepidique lavant septem oslia Nili.
Jus fecit commune pares, et nomine eodem
Nexuit, et domitos fraterna in vincla redegit.
Vivitur omnigenis in parlibus, haud secus ac si

Cives congenitos concludat moenibus unis

Urbs palria, alque omnes lare conciliemur avito.
Dislantes regione plagae, divisaque ponto
Litlora conveniunt nilnc per vadimonia ad unum
Et comraune forum, nunc per commercia et artes
Ad ccetum celebrem, nunc per genialia fulcra
Externi ad jus connubii : nam sanguine mixlo

' Tibris scilicet, qui ob ma^iiiUidinem Ramoequam praelerfluit, aVirgilio

^neid. iii, vers. 77 vocalur

Corniger Hesperidum fluvius legnator aquarum.
Corniger autem "lictus ,
quia flexuosos dividitur in alvcos, qui vocantur
cornua.
 , ,

CONTRA SYMMACni ORATIONEM, LIB. II. 6l(

Tcxitur allernis ex gcnliims iina propago,

Hoc aclum est tantis successibus atrjue triumphis
Romani imperii Chrislo jam lunc venienli
:
,

Crede, parata via est, quam duduni publica nostr^e

Pacis amicitia slruxit uioderamine Roinnc.
Nam locus esse I)eo quis possel in orbe feroci
Pectoribusque homiiium discordibus, et sua jura
Dissimili ratione tuenlibus, ut fuil olim ?

Sic incompositos humano in pectore sensus,

Disjunctasque animi lurbato foedere partes,
Nec liquida invisit sapientia, nec Deus intrat.

At si mentis apex, regnandi jure politus,

Pugnacis stomachi pulsus fibrasque rebelles
Frenet, et omne jccur ralione coerceat una :

Fit stabilis vilas status, et sententia cerla

Haurit corJc Deum, Domioo et subjungitur uni.
En adcs, Omnipoteus, concordibus influe lerris :

Jam mundus te Chrisle, capit; quem congrege nexu

,

Pax et Roma tenent capita hoec et culmina rerum

:

Esse jubes, nec Roma tibi sine pace probatur.

Et, pax ut placeat, facit excellentia Romee,
Quae motus varios simul et ditione coercet

Et terrore premit : nec enim spoliata prioris

Robore virtiitis senuit, nec saecula sensit,
Nec tremulis, cum bella vocant capit arma , lacerlis :

Nec tam degeneri venerandis supplical ore

Principlbus, quam vult pr.enobilis ille Senalor ,

Orandi arte potens, ct callida fmgere doctus >

Menlitumque gravis person.e inducere pondus :

Lt tragicus cantor llgno legit ora cavalo,

Grande aliquod cujus per hiatum crimen anhclet.
 , ,

GSO A. PRDDENTir

SYMMACIIUS.

Romam nunc putemus assistere , atque hts voblsoum

agere sermonibus : optiml princlpcs ,
patres patrice ,

reveremini annosmeos, mepius ritus addaxit,

in quos
Utar cwremoniis avitis; neque enim paniiict. Vivam
inore meo ; quia libera sum. Flic cultus in leges meas
orbem redcgit : lia^c sacra Ilannibalem a mcenibus, a
Capitalio Senonas repiderunt. Ad Iwc er^o servala
sum ut longwva reprckendar? videam quod insli-
,

tucndum putatur; sera tamen, cL contameliosa emen-

datio senectutis. Ergo Diis patriis Diis indigetibus ,

pacem rogamus.

PRUDENTIUS.
SECT. VI.

Si vocem simalare licet , nempe aptior ista

VoxRomae est, quam nnnc ejns sub nomine promam.
Quae, quia turpe putat templornm flere repulsam ,

/Egidaque in dubiis pro se ptignasse periclis

Dicere, seque gtavem senio incHnante fateri

Ductores complexa suos , sic laeta profalur :

O clari salvete duces, generosa propago

Principis invicti , sub quo senium omne renascens
Deposui , meam flavescere rursus
vidique
Canitiem : nam cum mortalia cnncta vetustas
luiminuat, mihi longa dies aliud parit aevum ,

Quae, vivendo diu , didici contemnere finem.

Nunc nimc jnsta meis reverenlia competit annis :

Nunc mcrilo dicor venerabilis et caput orbis ,

Cum galeam sub fronde oleae cristasque rubenles

Goncutio , viridi velans fera cingula serto;
 ,

COMUA SYMMACIll OUATlOiMiil, LIB. II. l2 1

Alquc ariiiala Dcum sinc criininc cacdis acloro.

Crimen enim, pigelheu! criuien persuaseral alrox
Juppiter, ut sacro justoruin sanguine lincla,
Assueltiin bellis scelcrareui lunere ferrum.
Illius instinctu primus Nero , malrc perempta ,

Sanguincm aj)Oslolicum bihit, ac mc stragc piorum

Polluit et proprium facinus mihissevus inussit.
,

Post hunc ct Deciiis , jugulis bacchalus aperlis ,

Insanam pavit rabiem : mox et sitis arsit

Muhorum simihs, per vuhiera Iristia flagrans,

Extraherc insigues animas, ac hidcre pop.nis
Undantesquo meum in grcmium defundere mortes;
Et sub jure fori non noxia coUa sccarc.
Hac mc ream modo lcmpora vcslra piaruul.
labc
Vivo pie vobis auctoribus impia pridcm ,

Arte Jovis, fateor quid cniui non ille cruenlum

:

Tradidil? aut quid mite sibi placidumve poposcit?

Qui, dum prsemeluit cullus inolescere Christi,
Sscviit, ac miserum foedavit sanguine sa^clum.

Et sunt, qui nobis beUa exprobrare sinistra

Non dubilent, postquam lcmplorum sprcvimus aras;
Allirmenlquc Lybin Colhuce a cardinc portic
Annibalem Jovis imperio Marlisqne repulsum :

A ictoresSenonas Capitoh ex arcelugalos,

Cum super e cclso pugnarent nuuiina saxo.
Qui mihi praetcritam cladein veteresque dolores ,

Inculcant ilerum videanl me lempore vestro

;

Jam nil lale pali; nulius mea barbarus hostis

Cuspide claustra quatit : non armis, vesle, comisque

Ignotus, capta passim vagus errat in urbe ,

Transalpina meam rapiens in vincula pubem.

Tentavit Geticus nuper delere lyrannus
Italiam ,
palrio veniens juralus ab Islro,
 :

G2 2 A. PRUDEMIl
Hasnrcrsncquarcsolo, tecla aurca flanmiis
Stilvere , maslrucis procercs vcslire logatos.
Jamque rucns \enclos turmis protriverat agros,
,

El Ligurum vaslaral opes ct auircna profnndi ,

Jlura Padi Tuscumquc solum viclo anine premebat.

,

Dcpnlil hos nimbos equilum non pervigil anscr,

Prodilor occulli tencbrosa noctc pericli :

Scd vis crnda virum, pcrfroctaqnc congredientnm

Pcctora, nec Irepidans animus succumbcre lclho
Pro patria , ct pulchram pcr vulncra quaerere laudem.
Numquidet ille dics Jove conlulit auspice tantnm
Virtulis prclium? duxagminis impcriique
Christipolens nobis juvenis fuit , et comcs ejus
Alque parens Slilico : Dcus unus Christus ulriquc.
llujus adoratis altaribus , ct Cruce fronli

Inscripta, cccincre tubrc : primahasla dracones

Praecurrit, qua? Chrisli apiccni sublimior effert.
lllic, terdenisgens cxiliabilis annis

Pannonia} , poenas tandem dclcla pcpendlt.

Corpora famosis olimdilala rapinis
In cumulos congesta jaccnt : mirabere seris,
Posterilas , saechsinhumata cadavera late,
QnaB Pollentinos texerunt ossibus agros.
manibus Gallorum cxcisa levarc
Si potui

Dc cincrum s((ualorc caput, redeunlc Camilb»

Signa rcnidenti famans si fronte recepi
Si potui miscras scrlis rcdimirc ruinas ,

Et male pendentes lanro praccingcrc lurrcs :

Quo te suscipiam grcmio , forlissimc princcps?

Qnos spargani florcs? quibus inscrtabo coronis
Atria? quae festis suspcndam p;iliia portis,

Immunis tanti beili, ac tc slanlc sub armis

Libera, et aurc tenus Gcticos experta tumullus?
 ,

COMT.A S\MMAC11I OIWHONKM, LI15. II. 6s3

Scandc Irluniphalcm ciirniin, spoliisquereceplis
IIuc Chrislo coniilanlc veni : dalc, vincula deinam
Caplivis gre<;ibns, luanicas drponile, longo
Tritas servilio, inalruni juvcnnmqne calervnc.

Dediscat scrvire sencx laris exul avili

Discat et ad palriumlimen genilrice reversa

Ingenuum senosse puer; limor omnis abesto.
Vicimus : exullare hbet; quid lale, repulso
Pcenorum quondam dnce, conllgit? ille petitae
Poslquam perculerat tremcfacla repaguhi portae,
Bajanls resolulus aquis durissima kixu
Robora destltuit, ferrumqne libldlne fregit.

At noslcr Slllico congressus comlnns ipsa

Ex acie ("errata vlrum dare tergacoegit.
Hic Christus nohis Deus afTnlt, el mera virtus :

IUic lascivum Campania fertilis hoslem

, ,

Delici.T vicerelnas non Juppiter acrem

:

Protexit Fablum, sed juvit amoena Tarentus,

Quffi dedit IUeceliris domitum calcare tyrannum.

His ego pro merilis quK j)raemia digna rependam ,

Non habeo; membra statuls effingere vile est.

Virtutem nil vile decet : nam vile , quod aelas

Eripit; aeracadunt, aut fnlvum defluit aurum;

Aut candorperit argenti , si defuit usns;
Etfuscatn silu corrumpit vena colorem.
A iva libi , prlnceps, debetnr gloria, vivum
Virtulis pretium . dccus immortale secuto.
Regnator mundi Christo sociabere in aevum,
Qno ductore meum Irahls ad c<elestla regnum.
Nil tepermoveat magni voxrhetorls, oro,
Qui snb legalispecie sacra mortua plorans ,

Ingenil telis ct fandi virlbus andet,

rieu ! noslram tentare ridcm : nec te videt , ac me
6^4 A. PftUDUNTlI

Devolos, yVugusle, Deo : cui sordida lempla

Clausimus, ct madidas sanie dejccinuis aras.

Lnus noslra regal servclque palalia Chrislus ,

Ne quis llomulcasDajmon janinovcrit arces ,

Sed soli pacis Domino mea serviat aula,

Sic allala pios Roma exoravit alumnos ,

Spernere legatum non admillcnda pclcnlem ,

Legatum Jovis ex ad) tis ab aruspice missum :

Al non a palria patriae nam gloria Christus.

:

Pcrsislitlamcn afllrmans, iler esse viandi

Multiiidum variumque Dcus cum qucrilur unus.

Hinc alios , asl inde alios properare seorsim
Quemque codcm
per anfractus proprios; sed compila
Fine coarctari et concurrcrcin
, nnum.
&imul
Quineliam coelum alquc solum vcnlos, mare, nubes ,

Omnibus in communc dari vel qni colimus te , ,

Christe, vel exla litant sculplis qui tabida saxis.

SYMMACIIUS.

/Equuni est quldquld omnes colunt, unuin putari. Ea-

dem spectamus aslra; commune cadwm est : idem nos
mundus involv it. Quid interest qua quisqueprudentia
verum requirat? Uno ilinere non potcst perveniri ad
tam grande secrelum.

PRUDENTIUS.
SECT. VII.

NoN nego communem cunctis viventibus usum

Aeris, astrorum, pelagi, lenuris et iuibris.
Imo etiam injustus pariter, justusque sub uno
Axe habitant, unas capit impius ct pius auras :

Caslus et incestus , meretrix et nupla : nec aller

 , ,

GONTKV !j\.\JMACiil tiUATiO.NLA), LIB. II. 0*25

Ore sacerdolis ,
quain myruiillcnis anliclut
Spiritus, acrio vitnin qui teoiperat hauslu.
JNubes verna |jluil Zcphyro impclionte , scdicque
Furis et innocui la-cundat rura coloni.
Gurgitis leslivi sic pura lluenla vialor,
Ut Latro lessus , adil : sic piratis mare servit,
L't mercalori : ncc fluctus secius hosti
Obsequilur, quam cum liciloc lcrl Iranstra carinae.
Ergo capax utriusque rei natura creandis
Se prajbet populis, ncc habel discernere dispar
\ ivcntum meritum quos tantum pascere jussa est.
,

Servit cnim mundus, non judicat hoc sibi summus :

Nalurae Dominus praescripla in tfmpora servat.

^uiic adsunt homini data muiicra legibus isdem
Quis concessa semel; lons labilur, ainnis inundal,
Vehvolum ratibus marc findilur, influit imber,
Aura vohtt tonuis ; vegelalur mobilis aer,
Et res naturae ut publica, promplaque cunctis,
Dum servant elementa suum famuiantia cursum :

Si(; probus atque reus capitalis criminis isdem

Sideribus, faciiisque poli bonilale fruuntur.
Vivere commune est, sed non coumiune mereri.
DeniqueRomanus, Daha*, Sarmata, Vandalus, Hunnus,
Gelulus, Garauias, Alamannus, Saxo, Galaulas,
Lna omnes gradiuntur humo, coelum omnibus uuum est,
Unus (!tOceanus, noslrum qui cojilinot orbem.

Addo aliud : nostros polant aninialia Conles :

Ipso rore mihi seges est, quo gramen onagris

Sordida sus noslro amne nalat, nostra inlratel ipsos
Aura canes animatque levi
, fera corpora flalu.

Sed lantum distant Piomana et barbara , quantum

' D.il x inler Oxum el Joxartem, iioii prooul ;i maiis Caspii littoribus
babilubant.

LXII. 4<>
 : : :

626 A. PRUDENTII

Qiiadrupcs abjuncta cst bipedi , vcl muta loquenti

Quanlum eliam qui rilc Dei pra^ccpta scqnunlur,
Cullibus a slolidis, el corum crroribus absunt.
Non facit ergo parcs in rclligione tucnda
Aeris et cccli commuuio : corpora tanlum
Gignit, alit, rcparat, rccidivaque semina scrvat.
Nec refert cujus gcneris cujiisve figurae, ,

Aut cujus merili u)odo sinl, ut corpora lerra

:

Edila: terrenis quibus cst vigor ex clemenlis :

Arlificis quia Palrisopus discriminc nullo

Influit in raedium , nec avaro munere currit
Ante dalum , quam primus homo sordesceret Adam,
Nec vilio ulenluni rcslriclum dcficit, aut se
Subtrahit indignis, nec fceda ct Uirpia vilat.

llaud aliter solis radius coUuminat onuies

DilTuso splendore locos; ferit aurea tecta :

Sed ferit et nigro sordentia cuhnina fcimo :

Intrat marmoribus Caj)ilolia clara : sed inlrat

Carccris ct rimas, et telra foramina clausi
Stcrcoris, et spurcam redolenti in fornice cellam.
Sed non illud erunt obscura crgaslula ,
quod sunt
Rcgia geramalo laquearia fnlva metallo :

Nempe magis non illud erunt, qni riumcn in urnis

Quacrunt ac tnmulis , et larvas sanguinc placant

Quod sunt qui summum cculi Dominum veneranlur,
Jusliliamque liiant, et templum pectoris ornant.
Secrelura sed grande nequit ralionis operlae
Quaeri aliler, quam si parsis via mullij)licetur
Tramilibus, et ccnlcnos loral orbila calles,
QuaesiUira Dcum variala indago l.ilenlcm.

Longe aliud verum c&t : nan) multa au)bago viarum,

Anfractus dubioshabet, cl j)erplcxiuserrat

Sola errore caret simplex via, ncscia flecli

 , ,

CONrRA. SYM.MACni OnA.TI^NEM, LIB. II. €57

In diverticulum , biviis nec pluribus anceps.
Non lamen inficior, duplex occurrere nobis
Semper iter, geminis morlalia parlibiis irc
Cum dubitant quonam ferat ignoranlia gressuni.
,

Altera multlfida est : at simplcx allera, et unum

Lna Deum seqnilur; Divos colit allera plures,
Et tot sunt ejus divortia, quot tcmplorum
Signa, quot aeriis volitant phantasmata morislris.
Aut hos ihyrslgeri rapit ad Dionysia Bacchi,
Illicit aut alios ad Saturnalia festa :

Aut docet occultus quas sacra Diespiter infans

Inler linnitus solvi sibi poscat ahenos
Jamque Lupercales ferulae, nudique petuntur
Discursus juvenum : Megalesius hinc spado, diris
Incensus furiis, caeca ad responsa vocalur.
Sunt qui quadrivlis brcvioribus ireparati
\iha Mliacis vcnernntur oluscula in horlis :

Porrum et cepe Deos imponere nubibus ausi

Alliaque et Serapin coeli super aslra lucare.
Isis enim, et Serapis, et graadi simia cauda,
Et crocodilus idem, quod Juno, Laverna, Priapus.
Hos tu, Nile, coh's; illos lu, Tibris, adoras*
Lna superstilio est, quamvis non concolor erroi*.

Hinc aha axoritur, lenebrosis tecla frulelis,

Semita, quam pecudes et mula animalla carpunt,
Quaeque lalens sylvis operilur, nescia ccefi

Mens hominum, scevo vivens capliva lyranno !

Haec pulat esse Deum nuihmi : namque omnia verli

Casibus, et nullo sub prxside saecla rotari.

Hoc iter haudquaquam magno discrimine distal
Hisce viis, quas vos lcrills, qui numina multn,
Et portenla, Deum summum, numerosa pulatis.

Simplicis ergo viae dax esl Deus, ille per unam

40.
528 J^- PftUUKNTlI

Ire jnbet mortale ji;enus, qiiam dirigit ipse

Siiblime dexlro cclsaui ad lasli^ia clivo.
Priiua viac facics inculla, subhorrida, Irislis,

Diflicilis, sed finc sui pulchcrrima, cl amplis

Pr.tdila diviliis, ct abundans hice percnni,
Et qnae praelcrilos possit pcnsare labores.
Mulliplici dux Da^mon adest, qui partc sinislra

Ccnlifidum confundit ilcr, Irahit inde sophistas

Barbatcs, trahil hinc opibus velhonorc potentes :

lUicit et volucrum linguis; et aruspice fallit,

Instigat bacchantis anus ambage Sybillae,

Involvit mathesi, magicas impellit in arles.
Omine sollicilat, capitaugere, lerritat extis.
Cernis, ut una via csl mullis anfractibus errans,
Talem passa ducem, qui non sinat irc salutis
AdDominum, sed mortih iter pcr devia monstretP
Devia, picla bonis brcvibus, sed fine sub ipso
Trislia, et in subilam proeceps immersa Gharybdim,
Ile procul, genles: consortia nulla viarum
Sunt vobis cum plcbe Dei : discedilc longe,
Et vcstrum penelrate Chaos, quo vos vocat ille

Prcevius ijfernaj perplexa per avia noclis.

At nobis vitac Donjinum quajrenlibus unum
Lux iter est, et clara dies,*ct gratia simplex.
Spe sequimur, gradimurque fide, fruimurque futuris :

Ad qunc non veniunt prajsenlis gaudia vilas,

Nec curruutpariler capla el caj)icnda vohiptas.

SYMMAGIIUS.

Ouanto commodo sacri ivrarll vcstri Vcslaliunivirai-

num prcprogativa delracla est? Sub largissimis lia-
pcraloriius denegatur, quod parcissimi prastiteruntP
Honor solus est in illo vclut slipendio castitalis. Vt
 rONTUA SYMMACHI ORATIONEM, HB. II. 629
vilta' earum caplli decus faciunt , ita insipic ducCtur,
sacerdoti vacarc muneribus. Ncmo me putet tueri so-
lam causam reUponum. Ex
hujusmodifncinoribus
orta sunt cuncia Romani generis incommoda. Hono'
raverat lex parentum Fcstales virgines, ac ministros
Deorum victu modico, Justisfjue privile^iis. Stetit
.,

muneris hujus integritas usque ad degcneres trapezi-

tas, qui ad mcrcedcm vilium bajulorum sacra' casti-
tatisalimenta verlerunt. Secuta est hocfames publica,
etspem provinciarum omnium messis a^gra decepit.
Non su?it ha^c vilia tcrrarum : nihil imputamas as-
tris. Nec rubigo scgelibus obfuit, nec avena fruges

necavit : sacrilegio annus exaruit. Necesse enim fuit

perire omnibus, quod reiigionibus ncgabatur. Quid
taleprovincio'. pertulerunt cum rcligionum ministros
honor pubiicus pasceret commcndabat enim tcrra-
?
rum prove7itus, victus Antistitum, et remedium ma-
gis, quara largitas erat. An dubium est semper pro

copia omnium daffini, quod nunc inopia omnium

vindicavit?

PRUDENTIUS.

SECT. VIII.

Lltima legati defleta dolore qnerela est,

Palladiis qnod farra focis, vel qnod stipis ipsis

Virginibns, castisque choris alimcnta negenlur :

Vestales solilis frandenlur snmptibus ignes.

Hinc ait et steriles frngesccre rarius agros,
Et trislem saevire famem, tolumqne pcr orbem
Mortales pallere inopes, ac panis egenos.
Quae lanla extiterit praBsenli tempore, tamquo
Invidiosa fames, qnam Triptolemi Cererisque
63o ^- PBUDENTII

Mov^rit ira, penn pro virginis ulcisccndo ,

Non tnemlni : ncc talc aliquid vcl lama snsnrrat.

Aiulio pcr Pharios Mlmn discurrcro campos
Rliiro suo, viritlisqiic sala jtagiiaro Canopi.

Ilaud veuit a sicco «ini fliiminc nnniius alTcrt

Jc)unam srinalorc sili sub pulvcrc Memphim ,

ISec PchisiaCiC limum sudarc pahidis.

ISum fons arcano naluraD leclus opcrto

Ar^iil, ct lenucm yixslillat vcna liquorem?

Num rcfugus noslras odit pr.xslringcrc ripas

Amnis, cl exuslos cursum dcfleclit ad ludos?
N^im Iractu in mcdio bibuhis vorat alveus undam
Fluminis, et subilo stagna absorbimlur hialu?
Nc sulcos operire vadis, neve arida possint
yEgypti per plana Irahi, glebasque rigentes
Infusis ad pingue lulum moUirc flucnlis :

Lndc seges lale crinilis flucluet agris,

Densius et gravidisse vcsliat apquoi" aristis?

Ivcspice, num Libyci doslstal ruris aralor

Frumeutls onerare rutcs, ct ad ostla Tibris

Millerc Iriticeos in paslum plcbis accrvos?

Numne Leoniiui sulcator solvere canipi
cymbas?
Cesset frugilcras Lilybaeo cx litlorc
Nec dct vela Irclis, Piomana ncc horrca rumpat
Sardornm congcsla vchrns granaria chissis ?
Krgo piiis niensas sylvcslribns implcl aralor
P(cui.s, el avulsas Siculusdej)ascilur hcrbas?
Jamquc liemi populo qucrnas Sardinia glandes
Suppcdilat, j.nn corna cihus laj)idosa Quirilum?
Quis vtjuit csuriens magui ad spcclacuhi Circi?
Quae regio graJibus vacuis jejunia dira
Sustiuet ? aut quo; Janiculi mola mula quiescit ?

Qaaiilos quaeque ferat fruclus proviacia, quamque

 , 1

CONTAA SYMMACni ORATIONEM, LIB. II. 63

Ubcre fcecundo large fliiat orbis opinuis,
Indicio esl annona, Ina qii.e pnblica plcbi ,

Roma, dalur, lanl.Tqne inonns longa olia j)ascit.

Sil forlassc alirjiiis panlo infoecundior iinnus-:

Nil miriim, ncc in orbe novum didicerc priores,
Perpessi plerumqiie laineni : si labidns aer
Siccavil lcnucis ardenli sidere nubcs,
Ncc vernas infudit aquas creberrimus imber
Fruge nova et viridi si messis adulla, priusquam
:

Conceptas lenero solidaret laclc nicdnUas ,

i^fllatuni calido sucuin conlraxit ab Euro,

J(^jnnosque tulilcalamos, alqne irrila vola
Agricolrc, slerilis slipulartim ^ylva fcfellit.

llis, ni fallor, ager viliis corrnplus, et ante

Subjacuit,quam Palladinin, qnain A csla, Penates
Sub Lare Pergameo servarcnl igne reposlo,
Quam priami genitor conduclis raoenia (abris
Exlrueret, quain virgo suas fundaret Alhenas
Pallas : quoniam Vestalis origo favillae
in his

mcmorant, primo dc fomile sumpta est,

Llrbibus, ut
Sacrarunlque focos, aulPhryx, aul Graiiis alumnos.
Anliquis elementa labanl erroribus, ac de
Legilimo discussa modo plernmque fcruntur
In casus alios, quam.lex iiabct, aut iler anni.
Nunc consumit cdax segetem rubigo maligni
Aerisex vilio, nunc culj)am vcre tepenti
Posl Zcj)hyros gelidi glacies Aquilonis inurit
Ambuslumque capiit culmi fidigine lingit.

Seminis aiit trnari tiirgens dum germinat herba,

Coniinuis niuiiiscjuo j)eril conslricla pruinis,
Ncc polis cst tenuem fibram
lclluri afligerc :

Moxejecta solo glacie sidente supcrfit,

Nudaque subducto radix avcllitur arvo.
 639 \- pnuniNTii

Ancipiles lril)nii snbcnnl, et cardnns horrons.

Hos hnnc ebrins educat hnmor.
lert sicca silis;

Temperies ednsa minns, vel phis, agilisios

Terrarum mnrbos, et mnndum vuhierat ccgrum.

Non aliler iioslri corrnptns corporis usns
In vilinm plernmqne cadit, nec in ordine reclo'
PersLat, et excessn modcrnininis alTicit artus :

Unns enim slalus esl mundiqne et corporis hnjus

Quodgerimns: nalura eadem snslenlat nlrumqne,
Edila de nihilo crescnnl, nihiinmqne lutnra.
Aut litubant morbis, aut tempore victa senescnnt.
INecnatura carpt vitio. cni terminus instat.

, Semper, crede, polns variis provenlibns annos

Texuit ; hos malla ditavit friige flnenles :

Quosdam infclices astris damnavit iniqnis,

Spe cassa et sterili curam fruslralus agreslem.
Sed, si Veslah's ulciscitnr isla pnellas
Pestis, ab infido qune gignitnr improba mundo ,

Cnr non Christicohim taninm poj)nlalnr agellos ,

Per quos virginibus veslris slala dona neganlnr ?

Utimur et ruris reditu, et ratione colendi :

Exercere manns non prenitet : et Lipis illic

Si stetit, antiqnns quem cingcre sneverat error
Fasciolis, et gallinae pulmone rogare,
Frangilnr, ct nullis violatnr Terminns extis :

Et quoe fnoiificas arbor vittata liicernas

Servabat, cadit nltrici snccisa bipenni.
Nec taraen idcirco minor est aut frnctns acelli,
Ant tempestalis clemcnlia lopta sereo.T,
Temperet ant plnvins qni cnlla novalia ventns.
Sed nec magno opus cst frugi viventibns, et cnm
Maxima proveninnt, non amplo in gaudla censu
Solvimur, inqnc Incrnm stndio fxiiltamns avaro.
 , , :

CONTRA SVM\I\f:ni 0R\T10i\i:\f, LIB. If. 6-3i^

Namqnihus netcrnum spes inCormatnr in a^viim,

Omne bonum lenue ost, qiiod prioseus ingeril .Ttas.

iVlix nimlnm sapienset ruslicus idem ,

Qni tcrriis animnmqne colens impendit ulrlsque

,

Curam pervi^ilem : quales, quos Imbuit auctor

Ghrislus, et nssumptis dedit haec praccepta colonis
Semina cum siilcis commiltitis, arva cavete
Dura lapiliorum macie, no decidat iilic ,

(^uod serilur primo quoniam jir;i'ferlile i^ermeu

:

Luxuriat; succo mox deficlente, sub acslu

Sideris igniferi siliens lorretur et aret.
Neve In spinosos incurrant semina vepres :

Aspera nam segetem surgentem vincula texunt,

Ac fraglles calamos nodis rubus arctat acutis.

Et ne jacla vlae spargantur in ajigere grann

Hxc avibus quia nuda patcnt, passimque voranlur,
Immundisque jacent fceda ad hidibria corvls.
HIsDeus agricolaf/i confirmat legibus; IUe
Jus cceleste Palrls non summa intelligit aure :

Sed slmul et cordis segetem disponlt et agrl

Nc minus interno nlleant praecordia cultu ,

Quam cum laeta suas ostentant jugera messes.

Exlirpamus enim sentos de pectore vepres,
Ne vitlosa necenl germen vltale flageUa ,

Ne frugem segetemque anlmae spinosa malorum

Impediat scntls scelerum peccamine crebro ,

Glarca ne lennis jejunis siccet arenis

Marceutem sub cord« fidem : ne pectoris aestus

Fiagret, et eiTectis urat charismata venis.

Denique ne jecorls detrila in parte relinquat
Vilis cura Deum : nespem, ([iia vescimur Intus ,

Deserat, obscenisque avibus permitlat edendam,

Etprojecla^fides hosti sit pr.eda volucrl.
 : ,

634 ^* PRUDENTII

Talis nostrorum solerlla ccnluplicalos

Agrorum redigit IVuclus (juibus acrius instat,

:

Ncc metuit, ne congeslum populclur acervum

Curculio, vcl nigra cavis forniica recondat.
Suntet virginibus pulcherrluia ijracniia nostris ,

Et pudor, et sanclo tectns velaminc vullus,

Et privalus honos, nec nola et publlca forma,
Et rarae tenuesqueepul.c, el mcns sobria semper
Lexque pudicllioe, vilie cuni fuie, pcracla.

Hinc decies deni redlgunlur in hcrrea fructus,

Horrea nocturno non unquam obnoxia furi.

Nam coehim fur nulhis adil; coelestia nunquam

Fraude resignantur fraus terrls volvilur imis.
:

Quac nunc Vcslahs sit virgiuitatls honestas ,

Disculiam ; qua lege regat decus omne pudoris.

Ac primum parvae tencrls capiuntur in annis ,

Anle volunlalls propriac quam libera secla,

Laudc pudicitiae fcrvens et amorcDeorum,
Jusla maritandi condemnet vincula sexus.
Caplivus pudor ingralis addicllur aris

Nec conlempta perit mlseris, sed adempta voluptas

Corporis inlactl : non mens intacla lenelur :

Nec requles dalur ulla ihoris, quibiis innuba caecum

Vuhms, et amissas susplrat fcemina laidas.

Tum, quia pon totum spes salva interficlt ignem :

Nam resldes quandoque faccs adolere hceblt,

Feslaque decrcpitis oblendere flammea canis,
Tempore proescripto membra inteme^rata requirens,
Tandem virgineam fastidit Vesta seneclam.
Dum lh;damls habllls luniuit vigor, irrila nullus
Fcecundavit s^mor materno viscera parlu.
Nubit anus veleraua, sacro perfuncta labore ,

Desertisque focls, quibus est famulata juventas.

 , ; :

CONTRA SYMMACni ORATIONEM, LIB. II. 635

Transfert emeritas ad fulcra jiigalia rugas ,

Discit ct in gclido nova nnpla tcpescere locto.

Inlerea dum lorla vagos ligat infula crines,

Falalesquc adolct prunas innupla sacerdos,

Ferlur per medias, ul puLlica pompa, j)laleas,

Pilenlo rcsidcns inolli, seque ore rclrclo

Imputat allonila3 virgo speclabilis urbi.

Inde adconsessum caveac, pudor ahnus, et expers

Sanguinis it pietas, hoiniuum visura cruentos
Congressus, morlesquc, ct vulnera vendila pastu
Spectattira sacris oculis : sedet illa verendis
Viltaruni insignis phalpris, fruiturque lanistis.
O tenerum milemque anlmum ! consurgit ad ictus :

Et, quolies viclor ferrum jugulo inserit, illa

Delicias ait esse suas, peclusque jacenlis

Virgo modesta jubet convcrso poliicerumpi :

Ne laleat pars ulla animae vilalibus imis

Allius impresso dum palpitat cnse sccutor.
Hoc illud merilum est, quod conlinuare feruntur
Excubias, Lalii pro majcstalc palali;
Quod rcdimunt vilam populi, proccrumque salutem :

Perfundunt quia coUa comis bene, vel bene cingunt

Tempora li^niolis, et licia crinibu^ addunt. -

Elquia sublerhumum histrales teslibus umbris

In flammam jugulant pecudcs, et murmura misccnt
An quoniam podii mehore in parle sedentes
Spectant, aeratam faciem quam crebra tridenti ,

Iinpacto quatiant haslilia, saucius et quam

V^ulneribus paluhs partem perfundat arenae,
Cum fugit, et quanto vestigia sanguine signet ?

Quod genus ut sceleris jam nesciat aurea Roma ,

Te precor, Ausonii dux augustissime regni

Ettamtriste sacrum, jubeas, ut caetera, tolli.
 :

63fi A. PRUDliiNTII CONTRA SYMMACin ORATION., LIB. "•

Perspice, nonne vacal nierill loctis isle palerni,

Onem lihi supplendnm Dens, ct geniloris amica
Servavit piotas? solns nc pr.-emia lanlnc
Virtnlis capcrct, parlem tibi, nale, reservo:
Dixit, ct inlegrnm decns inlactnmqne relic[nit.

Arripe dilatam tna, Dnx, in tempora ramam ,

Qiiodrpie patri snperest, sricccssor Jandis haheto.

llle urhem velnit tanrornm sangnine tingi

Tn morlcs miserornm hominnm prohiheto lilari.

iSnllus in Urhe cadat, cujns sit pcena vohiplas,

Ncc sna virginilas ohhjctet ca^dihus ora.
Jam solis contenta feris infamis arena ,

Nulla crnentatis homicidia ludat in armis.

Sit devota Deo, sittanto principe dlgna ,

Et virtnte potens, et crimlnis inscia Iloma ,

Quemque ducem hellis sequilur, pietale seqnatur.

 :

AURELll PRUDENTII
CLEMENTIS V. C,

UTR I U S QUE T EST A M E i\ T I

DIPTYCON.

'
TESTAME.NTUM VET(JS.
1. ADAM tT i:VA.

EvA coluinba fuit Uinc candida, nigra deinde

r^acla, per anguineum malesuada fraude venenum,
Tiuxit el innocuum uiaculis sordenlibus Adaui
Dat nudis ficulua draco mox tcginina victor.

II. AlJliL i;T CAIN.

Fralruni sacra Deus nulu distante duoruni

/Eslimat, accipiens viva, et lcrrena refulans.
Ruslicus invidia pastorem slernil. lu Abel
Fonna anima; cxprimilur: caro noslra iu munere Cain.

111. AUCA ^oi;,

Nunlia diluvii jam descrescentis ad arcam

Ore columba referl ramum viridantis olivae :

Corvus enim ingluvie per fceda cadavera caplus

Ilneserat : illa datae revehit nova gaudia pacis.

IV. ILliX M'.iMBR.li.

Hospituiuhoc Domini est, ilex ubi frondea MambrEC

G38 A. PRUDENTII

Atiricnlalc senls protexit culmcn : in ista

lilsit Sin-ra casa, sobolis sibi gandia scra

P'erri, et decrcpiUini sic crcd^rc possc iiTaritum.

V. MOKUMENTUM SAUR.E.

Abraham mercalus ngrum, qno conderet ossa

(lonjiigis, in lorris quouiaui prrcgrina moralur
Justilia atquc fides; hoc illud tuiliibus emplum
Spelaium, sanclae rcquics ubi parla ravillie est.

VI. SOMNIUM PHARAOMS.

Bis scptem spicoe, vaccae tolidcm Pharaoni

p3r sumnum visae, porlcndunt, dispare forma ,

Iberis alque fumis duo perseplcnnia lempus

lustare : hoc solvit Palriarcha, iulcrprele Chrislo.

VII. JOSliPH A FRATRIBUS AGXITUS.

Vcnditus insidiis fralrum pucr, ipse vicissim

Cratera in fralris sacco clam pra-cipil abdi.
Llqtie reos furli Joscph tcucl, auclio fallax
Proditur, agnoscunt fralrem, vcniaque pudescunl.

VIII. IGNIS IN RUBO.

Senlibus invoUtans Deus igneus ore conisco

Compellat juvenem, pecoris lunc forle magislrum.
II le capit jussus virgam fit vipera virga. ;

Solvit viucla pedum : properat Pharaonis ad arcem.

IX. ITER PER MARE.

Tutus agit vir justus ilcr, vel pcr marc magnum.

EcceDei famuhs scissim frcla rubra dchiscunt.
 :

DIPTYCON. '63*)

Ciim peccatores rabidos eadcm IVeta merganl.

Obruiliir Pharao : paluitvia libcralMosi.

X. MOSLS ACCIPIT LEGEM.

Fnmot monlis apcx divinisignibns, inquo

Scripla decem verbis saxorum pagina Mosi
Tradilur ; ille siios suscepta lcgo rcvisit
Forma sed his vituli sohis Deus, ct Deus aurum.

XI. MAISNA ET COTUHNICES.

Panibus angehcis albent tenlorla patrum.

Cerla lldcs facti ; tenet urceus aureus cxin
Servalum Manna ingralis venil altcra nubes,
:

Atque avidos carois saturat congesta coturuix.

XII. SERPENS AHENEUS IN EREMO.

Fervebat via sicca eremi serpentibus alris :

Jamque venenati per livida vuhiera morsus

Carj)ebant popnhim sed prudens acre poiitum
:

Dux cruce suspendit, qui virus temperet, anguem.

Xlll. LACUS MYRRH.E IN EREMO.

Aspera gustalu populo siliente lacuna

Tristificos latices stagiianli fclle tencbat.
Moses sanctusait : Lignum dale, gurgitcm in istum
Gonjicite : in dulcem verlentur amara saporem.

XIV. HELIM LUCUS IN F.REMO.

Devenerc viri Mose diicc, scx ubi fonles,

Et sex forle ahi vitreo de rore rigabant

 ,

G4o A.. PUUDEMll

Septecas decies palmas : c{ul myisticus Helim
Lucus apostolicum numcrum libris quorjue pinxit.

XV. DUODJiCIM LAl'IDiiS IIS JORDANE.

In fontera rcfluo Jordanis gurgilc rcrlur,

Dum calcauda Dei populis vada sicca rclinquit.
Tcsles bis seni lapidcs, quos fluminc in ipso
Conslituere patres, in iormam discipulorum.

XVI. IIAAB MERETRIX.

Procubuil Hiericho : bola stant alria Raab.

Hospila sanclorum merclrix (lanta esl fidei vis)

Incoluini secura domo spectabile coccum

Ignibus adversis in sigiuim sanguinis offerl.

XVII. SAMSON LEONEM NECAT.

Invictum virtute com?e leo frangere Samson

Aggreditur; necat ilie leram : sed ab ore leonis
Mella fluunt : maxilla asinaj Ibntem vomit ultro
Stultilia exundat lymphis, dulcedine virtus,

XVIII. SAMSOA VULPES CAPIT.

Ter centum vulpes Samson capit, ignibus armat,

Pone faces caudis circumligal, in sata miltit
Allophylum, segetesqao cremat : sic callida vulpis

INunc haeresis flaramas viliorum spargit in agros.

XIX. DAVID GOLIAM STERiMT.

David parvus erat, fratrum ullimus, et modo Jesse

Cura gregis, cilharam forinans ad ovile paternu m ,
 DIPTYCOJf. 64 1
Inde ad dellcias regis : mox horrida Lelia
Gonserit, et funda slernit stridcnlc Gollaui.

XX. Rlif.iNU.M DAVlI).

Regia mllifici fnlgcnt insigaia David;

Sceplrnm, olonm, cornn, diadema, el pnrpura, et ara.
Omnia conveninnt Christo : chlamys, atquc corona ;

Virga polestatis, corau crucis, allar olivum.

XXI. /EUIFICATIO TJ:MPLI.

yEdificat tem])Ium sapientia per Salomonis

Obseqnium, regina Austri grave congerit aurnm.
Tempus adest.qno templum hominis snl) pectore Chrislus
/Edificet, quod Graia colant, quod barhara dilenl.

XXII. FlLIl PROPHliTARUM.

Fortc Prophetarum nati dum ligna recidunt

Flumlnis in ripa, cecidit discussa hipennis.

Gurgite submer.sum est ferrum : sed mox lcvc lignum

Injectum stagnis, ferrum rcvocabile fecit.

XXIII. CAPTIVITAS ISRAEL.

Gens Ilebraeorum peccamine capla frcqucnti,

Fleverat exilium dira; Babylonis ad amncs :

Tnm patrlos cantare modos, prxcepla recusat,

Organaque in ramls salicis suspendit amara'.

XXIV. DE REGE EZECIIIA.

Hic bonns Ezechias mcrult ter qulnque per annos

Pra:'scriptum proferre diem, legemque obeundi
Tendere : tot gradibus, quot vespera texerat umbram,
Lumine perfusis, docuitsol versus in ortum.

LXII. 4*
 , ,

64i A. PRUDENTII

TESTAMENTUM NOVUM.
XXV. ANNUNTIATIO DOMINICA.
Adventante Deo descendit nunlins allo
Gabriel Patris ex sollo, sedemque repenle
Intrat virglneam : Sanctus te Spiritus, inquit,
Implevil, Maria; Christum paries, sacra Virgo.

XXVI. CIVITAS BETHLEEM.

Sancta Belhleem caput est orbis, quae protulit Jesiim

Orbls principluui, caput ipsum princlpiorum.
Lrbs hoQiinoni Ghrlstuui genuit; qui Chrlstus agcbat
Anle Dcus, quam sol fieret, quam hicifer Cjset.

XXVIII. MAGORUM MUNERA.

Hic pretlosa Magi. sub Virglnis uberc, Chrislo

Dona ferunt puero myrrh-cque et thuris cl auri.
Mlraturgenltrix tot casti ventris honores
Scque Deum genuisse Ilominem, Rpgem quoque summum

XXVIII. AB ANGELIS PASTORES ADMONITI.

Pervlgiles pastorum oculos vis kiminls implet

Angehci, natum cclebrans deVirglne Christum.
Invenlunt tectum pannis; praesepe jacenll
Cuna erat, exultant alacres , et Numen adorant.

XXIX. OCCIDUNTUR INFANTES IN BETHLEEM.

Impius innumeris infantum caedibus hostis

Perlurit Herodes , dum Christum quaerit in illis.

Fumant lacteolo parvorum sanguine cunae ,

Vulneribusque madent cahdis pia pectora matrum.
 , ,

DIPTYCON. 643

XXX. CHRISTUS BAPTIZATUR.

Perfundit fluvio, paslus Baptista locustis ,

Sylvarumque favis, et aniictus vestc cameli,

Tinxerat et Chrislum ; sed Spirilus pethere missus
Testalur tinctum , qui tinclis crimina donet.

XXXI. PINNA TEMPLI.

Excidio templi veteris stat pinna superstes :

Structus enim lapide ex illo manet angulus, usqiie

In saeclum saech*, quem spernunt aedificantes
Nunc capiit est templi, ct lapidum compaj^o duorum.

XXXII. VIXUM EX AQUA FACTUM.

Foedera conjugii celebrabant auspice coetu :

Forte Galilsei; jam deerant vina minislris :

Chrislus vasa jubet properanter aquaria lymphis

Impleri : iride raeri veteris defunditur unda.

XXXIII. PISCINA SILOA.

Morborum medicina latex, quem spiritus horis

Eructat variis , fusum ralione latenti

Siloam vocitant : sputis ubi collita caeci

Lumina Salvator jussit de fonte lavari.

XXXIV. PASSIO JOANNIS BAPTISTiE.

Praemia saltatrix poscit funebria virgo

Joannis caput , abscissum quod lance reportet
Incestae ad gremium matris : fert regia donum
Psallria , respersis manibus de sanguine juslo.

XXXV. PER MARE AMBULAT CHRISTUS.

It mare per medium Dominus , fluctusque liquenles

41.
644 A. PRUDUNTII

Calce lerens , jubel inslabili descendere cymba

Discipnlnm; sed morlalis Ircpidalio plantas
Mergit : at ille manum regit, et vesligia firmat.

XXXVI. D.EMON MISSUS IN PORCOS.

\ incla sepnlcrali snb carcere fcrrea D.Tmon

Fregerat : ernmpit, pedibusque advolvilur Jesu.
Ast hominem Dominus sibi vindicat ct jubet hoslcm
Porcorum raptare greges, ac per frcta mcrgi.

XXXVII. QUINQUK PANES, ET DUO PISCKS.

Quin(^U3 Dens panes fregit ,

pisccsf{uc gemellos ,

Ilis homiaum large satnravit millia quinqnc,

Implentur nimio micarum fragniinc cor])cs
Bis seni : aeternoe tanta est opulenlia menso^.

XXXVIII. LAZARUS SUSCITATUR A AIORTUIS.

Conscius insignis facti locus in Belliania ,

Vidit ab inferna te , Lazare , sede reversum.

Apparet scissum fractis foribns monumentum,
Unde putresccntis redlerunt membra sepulti.

XXXIX. AG£R SANGUINIS.

Campns Acheldemah sceleris mercede nefandi

Venditus , exequias recipit tumulosus humandas.
Sanguinis hoc pretium est Christi : Judae eminns arctat
Infelix colhim loqueo, pro crimine tanto.

XL. DOMUS CAIPHJS.

Impia blasphemi cecidit domus ecce Caiphoe,

In qna pnlsata est alapis facies sacra Christi.
 ;

DIPTYCON. 645
Hic peccalorcs uianct exilus, obrnla (juoruin
\ila ruinosis tumulis sine fine jacebit.

XLI. COLDMNA , AD QUAM FLAGELLATUS EST CIIRISTUS,

Vinclus in his Dominns stetit iedibus, otquc columna)

Adncxiis tergum dedit, ut servile, flagellis.

Pcrstat adhuc templumque gerit veneranda columna

, ,

Nosque docet cunctis immunes vivere flagris.

XLII. PASSIO SALVATORIS.

Trajcclus per utrumque latus, laticem atque crnorem

Christus agit; sangnis, vicloria : lympha, lavacrum est.

Tunc duo discordant crucibns hiuc inde iatrones

Contlgiiis : nrgat illc Deum , fert iste coronam.

XLIII. SEPULCRUM CURISTI.

Chrlstum non tenult saxum , non claustra sepulcri

Mors ilH dcvicla jacct : calcavit abyssum.
Sanclorum populus superas sinuil ivit ad oras ,

Scque dedil uiullis (actu<[uc oculisquc probandum.

XI, IV. MO.NS CMVLTI.

MoiUis olivircri Chrislus de verticc sursum

Ad patrem rediit, signans vestlgia pacis

Frondibus aetcrnis : praepinguis liquitur humor,

Qui probat infusum lerris de chrismatc donum.

XLV. PASSIO STtPHANI.

Primus init Stephanns mercedem sanguinis, imbri

Afflictus iapidum ; Ghristam lamen illecrucnlus
 !

646 A. PRUDENTII

Inter saxarogat, ne slt lapldalio frandi

Iloslibus. priinie pictas miranda coronae

XLVI. 1'ORTA SPECIOSA.

Porta manet tcmpli Speciosam cjuam vocitarunt,

,

Egrcgium Salomonis opus; sed majus io illa

Cirisli opus emjcuit : nam claudus surgere jussus
Orc Petri , slupuit laxalos currere gressus.

XLVII. VISIO PETRI.

Somniat illapsum Petrus allo ex aethere discum,

Couf(;rlum oinnigenis animalibus; ille recusat
IMandere : sed Doniinus jubetomnia munda putare.
Surgit, et immundas vocat ad mysteria gentes.

XLVUI, VAS ELECTIONIS.

Ilic Ifipus anle rapax vestilur vellere moUi :

Saulus qui fuorat, adempto lumine Paulus.

fit

Mox recipit visum fit apostolus ac populorum

, ,

Doctor, et ore potens corvos mutare columbis.

XLIX. APOCALYPSIS JOANNIS.

Bis duodena senum sedes , pateris cllharisque,

Tolquc coronarum fulgens inslgnibus, Agnum
CiaGde crueiilatum laudat : qui evolvereLibrum ,

Et septem potuil sigiiacula pandere solus.

FINIS OPERUM PRUDENTII.

 ANNOTATIONES.

ANNOTATIO (l) pag. 9.

Iiiiitatlo est Servii Sulpitii ad Ciceronem de obitix Tnl-

liac filiae : «Ex Asia rediens , cum ab /Egina Megaram ver-
sns navigarem , ccepi regiones circnm circa prospicere :

post me erat Egina , ante Megara , dextra Pyrens , sinistra

Corinlhus ,
quae oppida quodam terapore florentissima
fuerunt, nunc prostrata et dirula ante ocnlos jacent. Ccepi
egomet mecum cogilare, hem nos homuncnli indignamur,
si quis nostrnm Inleriit, aut occisns est; cum in uno loco

tot oppidorum cadavera projecta jaceant. »

ANNOTATIO (2) pag. l5.

Cedrenus in Hist. hunc magistratum appellat Honora-

tumprcBfectum, nimirnm Constantinopolis , nbi hanc ac-
tionem contigisse memorat. Sed in rei veritatcm tam
nuilta peccat, ut ejus haberi possit nnlla ralio. \ alesius

in Ammian. Marcellinum, pag. 4« de comite Orientis

agens Cwterum, inqult, cum hctc clvlUs poteslas fueyli,
:

miror sanetum Ambrosium in epistola ad Theodosium

hcec scribere : Relatum est a comite Orientis militarium
partium sed Jiunc nodum solvent peritiores. Fnit
sane ineosolvendofelicior Godorredus; hicenim Chronol.
Cod. Theod. et in Comment. in leg. ix. de Judceis docet
enm qui ab Ambrosio dicitur comes Orientis militarium
partium , quem lex citata titulo comitis et magistri utrius-
64^ a.\^(hatiom:>.

<jiH> niilili.T pcr OricnlcQi sij|;nal, ul dislingtialnr ah alloro

comilc Oricntis civiliuni |)arliMni, qncni dfvscribil Zozi-
mns lil). V. Bnllen^crns , lil), iv, dc imp. Hoin. cap. 9.5,

(|nanivis (3nas illas dignitatcs non vidcalnr salis dislin-

^ucrc , attamen ad coniilon) Orienlis mililiam quocjue

pcrlinuisse clare indical hisce vcrhis Quia Pcrs(c Jtrme :

iiiam ct Mcsoptamiain vaslabant^ comcs Orienlis vir

spcctabilis ei cum cxcrcitii impositus , vicarius prwfccti
prcvtorio. Et panlo post : Comcs et magisler millium pcr
Oricntem illustris L. VI II, dc Mctalis. Idcni vcro sc-
(jncnti cap. dnos comiles rci uiililarls rnlssc in Orlcnle
Iradil, qucm consulc. llaec porro aLMindc \ alcsii dihiunt
duhilalioncm.

ANKOT.VTIO C^) pag. 10.

O bcatnin mcndacium ! codcm scnsu hoc inlcHIgc, quo

ah Ecclosia canilur: O fclix cufpa ! propler circcluni sci-

liccl ; pcr sc cniin nicndacinm sempcr mahun cst.

ANNOTATIO (4) pHg. I 7.

Scnsus cst, ut ait Nannius : Non audisli, Impcralor,

cos qni ptirgahant arcnam , a pariclinis et caducam malc-
riam cruderahant, nl uhi novum tcmplum jtissu Julianl

coiisurgeret, coelcsll ignc comhustos cssc. Nam In Thco-

dorcti, lih. iii, Ecclcs. Ilist. cap. 20, Icgltur ignem cx fun-
damentis erupisse et concremasse opcrarios. Ilacc ille :

Quibus addcre potuisset lcstem hac parle omni cxceptionc

majorem Ammianum , lih. xxiii, cap. i, et auctorem
Ilist. Tripart. lih. vi , cap. 43.
 ANNOTATIONES. 649

ANNOTATIO (o) pa^^ 1 8.

Rom. ediL trlgitita /Eonas colant, Et re vera tolidem

agnoscunt Irenaeus, lib. i. Advers. IJcereses^ Terlullianus

Advers. Falent. EpiphaniusHaer. xxxj. Theodoretus.Pau-

linus in f^ilaAmbr. et Auguslinus delJceres. cap. 1 1. Sed
cuni ullimus hic proditum a Valentinianis asserat oranes
illos yEonas ex Bylho et Sige generalos, movet consensus
mss. et vct. edit. ut utrumque ab Ambrosio aliis 3o. an-
iiumeratum arbilremur. Certc ipsemet, lib. de Incarn,
Dom. cap. 4. n"™' 2, ubi eamdem horum haGreticoruin
insaniam tangit, yEonum numcrum non exprimit. Porro
pcr duodecim illos deos, qui superiori versu memorantur,
Nannius rccle intelligit Consentes deos, quod Jovis consi-
liis interesse crederentur, ita nominatos, ac suo quemque
mensi praefcctos. Ilorum nomina efleruntur hoc disticho
apud Ennium :

Jano, Ftsta, Minerva, Ceres, Diana, Venus, Mars,

MerciiriuSj Jovis^ Neptunus, Fulcanus, ApoUo.

Ilic multa occurrunt, quae perlinent ad Ecclesiaslicam

disciphnam : nimirum publicarum supplicationum anti-

quilas , celebritas monaslicie institutionis, ac denique

Machabscorum martyrum prisca veneratio, quam eliam
plurimi sermones Patrum Graecorum ac Latinorum in eo-
rumdem natalibus habiti contestantur.

ANNOTATIO (6) pag. I9.

Ilaires hic, ait Nannius, non qui in jus defuncti succes-

cessit, scd qui successurus esse sperabalur; ut inlelligas
filium anle jiatrem morlcm obiisse.

ANNOTATIO (7) pag. 20.

Intclligo, inquit Nannius , classem navarchl , quem

65o ANNOTATIONES.

Maximus bello maritimo praefecerat, tempestate disjeclam

fuisse. Sunt enim qui duas naturce partes appellent , ter-

ram aquam: aerem et ignem nonesse elementa, sedele-

et
mentata natanimirum aliunde, non autem primordia, aut
:

semina rerum naturaj. Ita Nannius. Cajterum hic multa

tangunlur historiae capita, quae cum narrationibus histori-
corum ejusdem aetatis conferrenonfuerit supervacaneum.

ANNOTATIO (8) pag. 4'^.

Symbolum a graeco aofi^aAXEtv dici non ambigltur. Sed

hujus verbi duplex significalio est, altcra quae ad ani-
mum, altera quae ad corpus refertur. Primo modo avixSaXXtiv

idem est , ac conjicere seu judicare; atque ila symbo-

lum nihil est aliud , quam indicium et quasi arrha
quaedam , qua se Christiani dignoscebant, et distingue-
bant ab haereticis, quemadmodum mihles se ab hosti-
bus tessera railitari solent distinguere. Secunda ejusdem
verbi significatio est, cum sumitur pro conferre ac con-
gerere; unde symbolum ex eo dictum vohint, quod singnli
Aposlolornm post ascensionem Domini ad conslituendam
fidei formulam convenientes quod sentiebant, in unum
,

contulerint, atqueita symbolum composuerint. Utramque

originem tradit Rufinus : sed in ullima acriter a recensio-
ribus impugnatur. Horum
prrecipua argumenta sunt ,

1° quod symboli mentio in Actis Aposl. nuUa occurrat,

2« quod priorum trium EcclesiaesaeculorumPalres de eo-
dem alte sileant, 3°Denique quodprima symbola in verbis
nonnihil dissideant. Unde colligunt non Aposlolos ipsos,
sed priscos episcopos symbolum e prsecipuis fidei capitibus
conflavisse. Hanc litem secare non est nostri officii sed :

non possumus quin hic dicamus et vocem symboli et sig-

 1

ANNOTATIONES. 65
niricationem antiquissimas esse in Ecclesia ; siquidem non
modo apud Augustinum, Serm. 69, 212 et 21 4- Hierony-
mum, cpist. ad Pammach. et Ambrosium non uno loco ,

ejus mentio llt ; verum etiam apudTertullianum , llb. dc

Veland. virg. ciciter iuitium, Ub. de Prcescript. cap. i3,
ct lib. Advers. Praxeam. Non porro dissimulandum ab
Hieronymo scribi de hoc symbolo qaod ab yipostoiis tra-
dilum 7ion scribitur tn charta et atramento sed in ta- ,

bulis cordis carnaiibus ; unde non leve ducitur argumen-

tum adversus eos, qui ab ipsis Apostolis compositum et
litleris mandatum esse contendunt. Caeterum qnod aik
Ambros. apostolicum symbolum ab Ecclesia Romana in-
temeratum custodiri, hoc ipsum eodem plane modo Ru-
finus asseverat. Quando vero sacra illa lessera olim tra-
deretur competentibus , atque ab eisdem repeleretur,
expUcatur in epist. ad MarceU. n. 4«

ANNOTATIO (9) pag. 47«

Vel allusum ad coronam Ariadnes, vel in geuere sidera

hic illic quasi flores sparsa coronas appeliat; nimirum
unde coronae stellantes fieri possunt.

ANNOTATIO (lo) pag. 48.

Exercitium idem quod palaeslra, inquit Nannius locus ;

nimirum ubi pugiles se se exercent. Aut alhisit ad iUud

Gen. 3. Emisit illum Dominus ut exerceret terram.
,

ANNOTATIO (ll) pag. 5o.

Metaphora est a lapide pumice, quo arlifices ad laevi-

gandum ac poliendum uti solent; quod adulatores blan-

diendo alque palpando ferme imitantur.
652 A>NOTAT10i\ES.

AKNOTATIO (12) pag. 55.

Cerlum esl Pylhagorajos, utobscrvavit Slob^eus, lib. i,

Eccl. Physic. cap. 11,omninm philosophorum addicllssi-
mos fuisse scienliacnumcrorum. Plalonici qnoquc magnam
eorumdem ralionem habuissc rsperiunlur; unde factuni
est , iit anliqui Palres , qui fcre seclam illam philosophix
ampleclebanlur, in explicandis numeris non perfmictorie
versari consuevcrint. Mullus in his est Ambrosius. IIoc
aulem unum libet adjiccre ipsum ei hac cpistola el aliis ,

locis non pauca imilalura e Philonis libro dc MundiOpific.

ct lib. I. Legis yiitcgor, circa initium.

ANNOTATIO ( 1
3) pag. 5G.

Agelhus lib. iii, cap. 16, agcns de temporis varietalo

in pucrperiis, cx medicis ac philosophis scribit gigni
kotninem seplimo rarenlcr nimquam octavo, seepe nono,
,

seepenumero dccimo mcnsc. Ipsum consulc, sicutetquac

dixcrunt Maurini in Psal. 1 18. Serm. i5, num. 16.

ANNOTATIO (l4) pag. <'>4.

AUusum hoc vcrbo an^ulalur ad clymon angiiis , quod

sc circumagat, ct vohiminibus implicct, qu;u a Prudentio
Ciceroneque Meandri appellanlur.

ANNOTATio (
1
5) pag. 6G.

KofffjtoTroXtTy;;, id cst , mundi civis, inquit NanDlus. Ita

nonnuili philosophi de sua patria responderunt, interro-

gali cujates essent; unde et illnd Poetae natum est :

Omnc soluni forti palria cst , ut piscibus aupior.

 ANNOTATIONES. 653
Porro superioris rcsponsi non alium auclorem indicat
Nannius , nisi Socrateai , de quo Erasm. Chil. 2. Cent. 2.

Adag. 95.

ANKOTATIO ( 1 G) pag. 7^.

Hrcc salis conveniunt cuni illis Paulini verbis : Nec ope-

rain dcclinabal scribencU propria inana libros ^ nisl
cum atiqua inftrmitaie attenuaretur. Quod aulem niac-
ler curani excolendi styli, aliam causam cur ipse scribc-
ret , subjunglt, nimirum ut alienx iatigalioni parcerel;
id quidcm eximiam Viri sancti humanitatem pulchre dc-
clarat. Ilieronynuis aulem noctu se dictare sohtum non
uno loco tcstificalur. Nequc ignota resest, dictanlc Ori-
gene, plures simul anliquarios, quibus suniplum suppe-
ditabat alius Ambrosius, excipere consuevisse.

ANNOTATio (17) ibid.

De/Iarehoc loco idem est, ac subito impelu quidquid

in buccam venerit, cffundere.

ANNOTATIO (18) pag. 76.

Hncc verba huc translata sunt cx Eplst. ix, llb, iii.

Cicer. ubi sic habeturLongi subscUii ,

: ut noster Poni-
peius appellat judicatio et mora.
,

ANNOTATIO (19) pag. 92.

episcopalem auctoritatem officiosa indulgentla lem-

liic

perat beatus Ambrosius. Alibi vero illum severius egisse

anlmadvcrtimus cum Valentlniano juniore, duoi eum adltu
Ecclesiffi prohibendum ab episcopis ejusque dona reji- ,

cienda minilatus cst. Imo vero et Theodosium ipsum acer-

bO i ANNOTATIONES.

blns increpavlt, ciun eumdem in Ecclesiam per vim in-

gredi velle suspicatiis esset , ut narrat Paulinus in ipsius
Vita. Sed sanctis episcopls id moris erat , ut et advcrsus
humilcs ac rcsiplscenles indulgenllam proB sc ferrcnl, et
severitatem dlstrlngerent in contumaces. Unde Cyprianus
Si (/ui autem sanl, inqult, qutpu-
episl. LV, antiq. edlt.

tant sc ad Ecclesiam non precibus ^ sed minis regredi

posse... pro certo habeant contra tates ciausam stare Ec-
clesiam Domini.

ANNOTATIO (so) pag. 92.

Non omnia somnia slve nocturnas visiones rejlciebant

antiqui Palres, quin imo non modo Ambrosium de mullis

apparltlonibus tanquam divinilus immissis subinde loqui
animadvertimus, sed etiam Cyprianum pluribus locis,
Augustlnum in libris de Civit. Dei atque alibl Grogo- , ,

rlum in lib. iv. Dialog. et in llomlllis, allosque benemul-

tos quos pr«lermltliuius.

ANNOTATIO (21) pag. Q^.

Ambigl potesl cujusnam Gratianl hic fiat mentio. Et

certe vlr quldem eruditlssimus scripsit non pridem ex hoc
AmbrosII loco nec non ex verbis Gregoril Nyss. praeler

Honorium et Arcadium Theodosii filios par allcrum , de

qulbus auctores ferme slleant , se reperisse, Gratlanum
scIHcet et Pulcheriam. De Pulcheria quidem, quam Baro-
niusaliique multiagnoscunt,nulla controversiaest: verum
de Gratiano haud ita expeditum fuerit pronunliare. Etenim
locusGregorll, qui sub finem Orationis in funere Flaccillce
habetur , et quo ille auctor quatuor liberos , tres rnascu-

los scilicet ac fillam unam Theodtjsio diserte attribui sibi

,

pcrsuadet; ita explicari commode potest ut e tribus libe- ,

 ,

ANNOTATIONES. 655
ris, duos qui virilis sexus essent , marito Flaccilla relique-
rit, tanquam ad imperii defensionem idoncos , ipsa vero
solam filiam sibi relinucrit. Quod autcm Ambrosius hoc
loco dicit de Gratiano, non do Tcro et per sanguinis pro-
pagationem sato filio intcUigatur , necesse est : cum im-
peralores tctale provectiores juniorum quanquam alieno
semine prognalorum parentes, et juniores eorumdem sc-
niorum principiira filios dici consuevisse passim indicelur
ab Ambrosio. Sic epist. xvii, n. 12. Theodosium Valenti-
niani secundi patrem appellat, sic epist. xxiv, n. 7. Maxi-
mum lyrannum conqueslum refert, quod ad se Valenti-
nianus non venerit (juasi fillus acl patrem sed multo ,

clarins cplst. liii , num. 5, eumdem Valentinianum elsi

jam vita funclum vocitat filium Theodosii. Et hinc colligc
quomodo Gratiani pater hic dici possit Theodosius.

ANKOTATIO (22) pag. 9^.

Titianus ille, seu Tatianus (ita enim vocatum in Cod.

Theod. alque alibi reperimus) magni meriti ac auctoritatis
fuit, qui dignilaiem praefecti praetorii gessit sub Theodosio
imperatore, sub quo eliam filius ejus Proclus sive Procu-
his praefecti Constantinopolls munere ornatus est. Verum
cum uterque in odium Rufini incidisset, hic patrem in

exilium pelli , fih*um vero capitali supplicio affici curavit

ut narrat Zozimus, hb. iv.

ANNOTATIO (23) pag. 97.

Justa et Grata Valentiniani hujus sorores in virginitate

perseverarunt. Vide Tomum praecedentem, pag. 480, an-
not. 36.
 ,

656 ANNOTATIONF.S.

ANNOTATIO ('i^) pag. 97.

Eusebii Bononiensis episcopi nicmoria mMarljr. Rotn.

ponilurvi.Ral. Oclobris. Idem in Aquil. conc. raemoratur,

pag. 801, ubi no8 alium non vidcri ab eo , quem Anibro-

sius initio lib. dc Instit. Virs:^. laudal, submonuimus. Sed
illum , ad qucm .haec et subscquens epislola deslinanlur,
ab 60 cxislimamus esse diversum. Quod ergo in mss.
in lemmate scribilur Eusebio episcopo
aliquot, el edit.
id crrori eorum ascribimus, qui ex ulroque Eusebio unum
lecerunt. Certe in sequente epistola episcopus non salu-
tatur, nec in ambarum fine vocatur Irater, quo noniine
episcopos alloqui solet Ambrosius.

ANNOTATIO (2 5) ibid.

Apparllor, apparere, et apparitum quid sint, quamqne

varii hujus nominis officialcs, et ((uibus olim paruerint
magislratibus , dilegenter explical Bulcngerus, lib. vi, de
Imp. Bom., cap. 17. Idemque de apparitoribus prafecti
prelorio, e quibus erat is , de quo hic agilur, nonnulla
relert. Adverle porro quam lepide ludat Ambrosius noslcr
in proverbiis a portu dcrivatis , nimirum accommodando
reparandorum portuum redemplori has parcemias, inportu
7iavigare,et in portu impingere\e[ naufragiurn facere,
de quibus Erasm. Ghil. 1 , Ccnt. 1 , Adag. 4^^ > et ChiJ. x,

Cent. 5, Adag. 76.

ANNOTATIO {'^G) pag. 98.

Non est dubium quiii hic Eusebius idcm plane sit, ad

qnem inscribilur superior epislola, paterFaustini allerius,
ejus vero qui tussi laborare nunlialus est, avus. Ltrumque
autem hic designari nemo dubitet verum haud mediocriter :
 ANNOTATIONES. 667
erraylt P. Nannius, dnm A inbrnsium pi^nits ila exponit,
quasi ipscmcl Anihrosins noslcr cum alio Anihrosio, palrc
suo niniiruin, significclur. Attjui ccrluni c>.t non nisi dc
Ambrosio puero el Ambrosia virginc, cujus gralialibcr dc
Inslil. yir^: edilus fuit, hoc dicluin esse. Idcm cliam
non aliter hallucinalur, dum sequcntem scntcnliam pe-
rinde accipit, ac si Vir sanctus per voces in palrc palrcm
suum Ambrosium et per to i?i filio minore Parlhcnium
,

fratrem suum minorem intcUigerel. Scd qiiis somniel Am-

brosii noslri avum fuisse huncEusei)ium. ll;ec apinai sunt,
ac nierae nugae.

ANNOTATIO {iy) pag. 10 1.

De dissidio Ecclesine Antiochcnte ob Melelii atque Pau-

lini ordinationes molo ,deque pacto novum anlislilcm in
alterius deinortui locum non sufficiendi per Flaviani
consecrationem violato Ambrosius allquid jam delibavit
epist. xiii, num. 4>et epist. xiv,num. 3. Earumdem autem
lurbarum conliouatione faclum est, ulPauhnus, antcquam
morerctur Evagrium sibi successorem adoplaret, et nulio
,

alio adjulus cpiscopo inauguraret; qua ulraque re ciuii in

sacroscanones peccatumsit, non mirum cst ulrumqucsihi

diHidlsse, in oemuli auteni vitiosa ordinalione spem collo-
casse. Consuiendi porrodehoc schismate Socrates, lib. v,
cap. 5, ct i5; Sozomenus, hb. 11, cap. 3i, alque ahbi;
sed hic uitimus apcrlius Flaviani fautorem sc profitelur.

ANNOTATIO (2S) pag. lo3.

AdVerte quam antiquum sit majorcs causas ad ponlificis

Piomani judicium remittere, et consule super hoc Inno-
'
LXii. 42
 658 ANNOTATIONES.

cenlii primi, acLconis item primi epistolas.sicutclMarcae

Concordiam , atquc alios.

ANNOTATIO (29) pag. lO^.

Quaerendum igitur an haec eadem epistola vcre Ambrosii

sit, el ad quos dala. Et primo quidem proDleromnium cdit.

duorumque manuscriptorum consensum, doclrinae et ar-

gumenlorum quae hlc proponunlur, porfecla cum indu-
,

bilnlis quibusdam Ambrosii scriplis aflinitas eam sancto

Anlislili vidclur astruerc.Verumtamcn cummuUo phiriimi

inss. conseusus opponatur edit. auctorilati, cumque in his

lillcris Docloris nostri mentio verba,cMm Bo-

fiat in haic
nosus misisset ad fralrein noslrmn Amirosium, veri
mullo similius est ub alio quopiam scriptas fuisse. Qua-
propter non temcre fecerunt ii, qui iHas Ambrosio adjii-
dicarunl. Alqui non mediocriler iidem inler se dissenliunt
iu ipsarum auctore definiendo. Holslenius in Collalioiic
liomana illas ascribit Syricio : sed utrum mss. aliquorum
aiiclorilalem, an vcro Baronii conjccturara sccutus, ei

propriam quoque adjectam voluerit, incertum manet.

Easdem quasi a Damaso profeclas cilat Jac. Almainus in
lib. de yluctor. Eoctcsice , nec in hoc ab co Cajelanus in

Apolo<^ia libri de comparal. auctor. Papcc et Conc.

discrepat. Alqui ulrumque chronologia} ralio falsi con-
vincit; non secus deCusa, lib. ii de Concordia,
aclNic. ,

Cath., cap. 18, ubi multis ex cadem epistola proposilis ,

subjungit iFuit, eredo, ille papa [cu]us uomen in ms.

suo non reperiri supra testatur) S. Damasiis , qui kanc
rescripsit, quoniam ut ex immediatcsequenti epist. Lxxiii,
liabetur , tunc Damasus iilis temporibus fuit. At illa

verba, quae ibidem hic auclor laudat, cum petita sint ex

epist. xvii, n. lo, quam dalam constat an. circ, 384, ^jus
 ANNOTATIONIiS. 6^9
conjecluraj haudqnaquam favenl. Non ergo cllam andicn-
dus Rob. Cocus, qui lib. iii, cap. \l\, illam cidem ponlifici

addicit, et ita affirmatum in conc. Basil. ex /Eneae Silvii,

lib. I memorat. Quid vero si quis memoratam ej)istolani

alterius cujusdam ex Ilaliae melropolitanis esse voluerit?

Quid si ipsiusmet Ambrosii, sed scribentis nomine alicu-
jus synodi posl Gapuanam habil.-e, cui praefuerit? Nos sanc
in tam densis tenebris nihii definimus. Quod porro ad cos
qiiibus deslinata est eadeni epislola, quamvis Theopbihis
in omnibus edit. jungatur Anysio, et in duobus mss. sohis
ponalur ; cum tamen in cneleris , nec non a Cusano et Al-
maino reticealur, manifestum est iUius nomen non alia re

praemissum esse a librariis ,

quam quia superior inscripla
est ad Tlieophilum. Et cerle ejus dicecesis erat remolior,
quam ut commode Bonosi causam ipse decideret. Sed
neque ad Anysium solum dalam arbitramur illam episto-
lam, aUoqui quomodo ad eum de ipso scriberelur, qui cain
episcopo Thessalonicemi, elc. ? iNon male igitur inscrip-

lionem eidem fecit citatus Holslenius : Dileciissimis fra-

tribus Anysio et cfeleris episcopis per ILIjriam constilu-
tis : Cusanus vero et Almainus asscrunt responsionem essc
ad eorum scripta ,quibusBonosi judicium a Capuano con-
cilio fuerat demandatum. Postremo hasc epistola in edit.
omnibus ita incipit : ylccepi littcras vestras de Bonoso
cpiscopo : contra vero in cunclis mss. hoc illius inilium
est : de Bonoso direxistis, nimirum epistolas; plures ta-
men legunt, direxit, scd isti male.

ANKOTATIO (oo) pag. lOG.

Ambrosium, audito Eugenii adventu, Bononiam sc rc-

cepissc, indeque causas secessus sui eidem significassc

£iuclor est Paulinus in ejus Vita.

42.
66o ANNOTATIONES.

ANNOTATIO (3l) pag. I07.

Baulonemidolonmi cullui aJdicluiii fuisse hic non llquido

indicatS. Ambrosius; annotaviinus lamen ad epist. xxiv,
num. 4. laudes quibus eum Zozimus proscquilur, fcrme
suspicionem injicerc alicnum cum fuisse a cbrislianis sa-

cris. Quod vcrum non sil,

si ejiis virluiem singularem ex-
titisse dicendum crit, quoe a lanlo christianorum obtrec-
tatore fuerit approbala.

ANNOTATIO (3i) bls ibid,

Theodosio in Orionlcm regresso , novos libellos clrc.

an. 392. Valcntiniano, cujus adolescentiam tandein cx-

pugnaturos sese credcbant, obtulerunt,* sed casso conaln,
iit hic, et in ejusdem imperatoris fnnebri laudalionc tes-
latur Ambrosius. Et hinc agnoscimus diversissimos hoscc
libellos a Paulino in Ambrosii vila male confuudi.

ANNOTATIO (82) pog. 110.

Olympicos ludos inlellige olim in Graccia celeberrimos,

qui propterca quinquennales appeHabantur, quod celcbra-
rcnlur quinlo quoque anno.llos aulem iionsohm) iuElidc,
scd alibi cliam inslilutos cx Euscbio, Xipbilino alquc aliis

disccre est.

ANNOTATIO (33) pag. 111.

Paulinum Burdigalae in Aquilania natum pauci ambi-

gunt, nec Baronius ipse refragatur. Unde nihil erat , cur
hujus loci vcrba magnus Cardinahs a scriptoribus transpo-
sita fuisse suspicarelur , atque adeo sic ordinanda : Pau-
linum splendore generis iiulli sccundum , in partibus
Jquita7iice vendilis facullatibus. Scd sincerum csse lo-
 ,

ANNOTATIONES. G(j 1

cnm non modo consensus mss. alqne cdit. evincit, vcruni

cliam ipsamet verborum senlonlia. Non eniui islhic negaliir
eumdem Paulinnm lam palerno (}uam malerno genere ex
majorihus Romnnis orlum duxisse, cum senatorii ordinis
ulrinque essel : sed ei propriam palriam asslgnal Amhro-
sius. Silamen ex menle Baronii exponendus essel hic
idem locus, hyperbalon in eo admillercmus, figuram
scilicet Auctori nostro minime insolentem.

ANNOTATIO (34) pag. 1 1 X.

Paulinus natum sibi in Hispania filium, sed eumdcm

die oclavo e vivis raptum, Gompluti in Martyrum basilica
sepullum csse in Poem. 32, testificatnr.

ANNOTATio (3o) ibid.

Non levis augur hoc loco luit Amhrosius. Pauhni se-

cessum invidiosissime traduxerunt prophani honnncs
qurmadmodum vcl cx Ausonii cpislous ad Paulinuai hac
de re scriplis, ncc non ex hujus ad iHum responsis inlcl-
ligimus. \cnun e coiiliario gouerosuni Illud hujusce lanli
viri proposilum summis huidihus extulerunl Ambrosius,
Illeionymus , Augusliuus aU|ue ahl.

A>"NOTATIO (36') pag. I 1 i

Isidi» qiKc aliis lo alils Geres dlcllur, cullus olim in

, ,

TEgypto, maxime aulcm AlrxnndriaL: celel)rabalur. Ejus

sacra cum liomam inde Iranslala esscnt, Urbe tandem ob
cultus accarcmoniarum turpitudincm expulsa fueruntPi-
sone alqneGabinio Coss. sed postmodum iterum revocata,
ut discimus ex Jpohg. Terlulliani, cap. 6. Non solum
aulem capitis ac snpcrciliorum , sed eliuii] totius corpciris
 ,

662 ANNOTATIONES.

crines abradcbanl, ut Dcas Osiridis conjngis morlem lu-

fj^Mili ditlorcm tcslarenlnr snum : quae res in causa iiiitj

cur christiani imperalores, ne mulicres decalvarentur

nuillis logibns probihuerinl. Plura dc Iside habentur apnd
Diodornm Sicnhuii lib. i. Apnlcium Milesiar. cap. ultimo,
Plntarchum lib. delsideet Osiridc et aUos.

AANOTATIO (Sj) pag. Il5.

Id est , ut Nannins observat , filii maclationem; omnis

cnim caedcs in cognalos palricidinm dicitur, et in eos qui
lilnlimi patris patriae emeruerunl.

ANNOTATio (38) pag. 1 1 G.

Severi Nc;ipolilani episcopi nomen sanctorum albo

inscribilnr pridic Kal. ]\iaii , cnjns etiam perhonorifica
mcnlio ill apud Syuimachum cpiauivis elhnicum , lib. vi,

cpisl. Li. llnnc antcmipsnm esse adquem Ambrosiana huec

epislola dcslinalur, post Baroninm trudidit Ughcilus,
tom. 6. llalicesacrw, acBoUandistae admemoratam diem;
ubi ejnsdcm sancli episcopi vitam edidere.

ANNOTATIO (3^) pag 1 1 8.

ObsorvabalCasaubonus inSpartianuniYtas,. 6, nnm. i 2,

voccm ncfjlis al) Aml)rosio in hac epistola positam ct pro

niii filia vclcri slgnificalo, ct pro filia fralris recenti usnr-
palionc, qn;e taiulem sola invalnit apud Italos et Gallos.
Aidimns vcro Pr.T^sulem nostrnm , dnm nominnm consi-
dcralionc proposilnm conjnginm dissnadet, imilatnin vi-

vid«;ri Sophoclis ac Senecne tragoedias, in quibns OEdipi

cnm Jocasta malrc conjngimn, propositis afrinitalum qnne
hio conlimdcbantur, vocabnlis, exccrutione dignnm oslen-
 ANNOTATIONES. 663

ditiir. Priorera consule OEdipi Tyraiini ultimo Actii, pos-

leriorem aiilem Thebaidis primo.

ANNOTATIO (4©) pag. 11 9.

Qui ex dnobus fratribus nascunliir, IValres palriieles ,

sororesquepalrueles appellantur. Gicero2.Philip.Sedenim

si alter sit masculus altera sit foemina, qui ex duobus fra-
tribus, sive altero fratre, sive altera sorore nascuntur,
ieque fratres patrueles vocantur, a digniore Iransumpla
significatione; et sic etiam maritos vocamus , cum ct uxo
rem , virumque ejus inlclligimus. Gaeterum quoe lcx divina
hic indicetur ab Ambrosio, nobis non succurrit.

ANNOTATio (4i) ibid.

Piomanis olim moris fuisse, ut cognati cognalas suas, uisi

bi quaj lauiosie erant, osculo sahitarent, ex Gicerouc ub-

servat Adriunus Turnebus, hb. xxix, Advcrsar, cap. 27.

ANNOTATIO (^^) pag. 120.

Palernum hunc magnis dignltatibus ornatura fuisse

ish?ec Ambrosii verba declarant. Quapropter non absurde
conieclant ii, qui eumdemhunc esse pulant, ad quem cum
liiulo comitis Sacr. Largit. destinata est lex i^. Theodosii
de MctalUs , necnon epistolae quinque Symmachi in cjus
hbro V, inscribunlur. Excidit porro ,
quae hic indicalur,
Theodosii constitutio : sed ejus mentio fit in duabus fiho-
rum ejus legibus, quarum altera qua:! est 3, de inceslis
nuplils , ad Arcadio lala est ; altcra, Si nuptia' cx rcs-
cripto petantur, ab Ilonorio. Sed et ahi quoque ejusdom
prohibitionis memincrunt : nimirum Libanius Orat. dc
 GG/l .V.\>OTATIONES.

.
jin^ariis fdila a GocldVcclc» : Atignslimis, lib. xv, deCivit.
Dcij ciij). 1(5; Paulus Diac. , lib. xiii , cl alii.

ANNOTATIO (4'5) pag. lUD.

II;cc inscriplio abhorrero vidclnr ab Anibrosii cousue-

liulinc, queni alia simili nuscjuam alibi usnin r('|)erias. Et
hanc cjuidem iacilo Itibucremus audaci.T librariorum,nisi
in omnibus omnino cod. inveniretur. Quamobrom verius
cxislimamuseam idcirco a sanclo Pracsulc adliibilam, c{Uod.

Kcclesioesibi subdilrc paslorali modoscribcndum pulavcrit.

ANNOTAT)0 (44) \^^'£' '

'^^'''

Qui ex hls vcrbis epistolam hanc Ambrosio al)judicr.n

daincensent, nihil sanc vident; non enim illa do Voncliis

urbe, c{ua3 nondum construcla erat, inlolligenda : srcd dc
Vcneliis regione, f{uam non solum scri{)loribus muUo an-
liquioribus cognilain constat, verum cliam couimcmorat
ipscmcl Anibrosius epist. xviii, n. 2J.

-ANNOTATIO (45) ibid.

Inietitio, i\l Nannius observat, hic niliil aliud est({uam

contcnlio, idest, animorum in sua cujiisquc opinioneper-
linatia. Ihcc autcm Ambrosio impulabatur, quod ()ro sua
melropolilani aucloriiatc illam sopire et componcrc lenc-
relur.

ANNOTATio (^6) ibid.

Vercellensium episcoporum, qni quidem pcrvcnerintad

nostram memoriam, primnm esse hunc EuseJ>ium Ughel-
lus lib. IV. Ilal. sac. litleris prodit. Cujas fuerit non cli-

citur ab Ambrosio, scd Hieronymus Sardum fuissc lestifi-

calur in haec verba ; Eusebius, nalione Sardus, ct ex

 ,

ANNOTATIONES. 665
(cctore urbis Romancr- FtrccUtnsis Ecclesice episcopus
ob confessionem fidei a C onstanlio principe ScylliopoUin
cl indc in Cappadociamrclegatus, sub Juliano impera-
lore ad Ecclcsiam reversus. ..morluus . est Falenliniano
cL Valente regnantibus. Hunc ipsum obitum idem in
Chronico ponil anno G , eorumdem imperatorum , quem
inciderc in annum repar. sal. 071, docet Baronius.

ANNOTATIO (^j) pag. 12 6.

Hic eleclionem et poslulalionem aptedistinguitSanctus

noster; ul nimirum illam cleri , hanc populi fuisse signi^
ficel; quemadmodum num. i2,utramque li-
epist. xv ,

quido separavit, de sancto Acholio ita loquens a Mace- :

donibus obsccratas popuiis, electus a sacerdotibas.

ANNOTATIO (48) pag. 12 7.

Duos hosce apostatas monachos jam pesfrinxit saiicUis

Ambrosius Enarr. tn Psal. xxxvi num. 49 "1^' tacito , .

eorum nominc, quam simillima iis, quae hic dicunlur, in

illos scribit, Eornin aulcm bosresis ex tctro Joviniani Tonle
orlum ducebat, de ciijus erroribus agitur epist. xlu, ad
Syricium.

ANNOTATIO (4^) pag. l3l.

Habetur ista sentcnlia in Epicuri epist. ad Menwceum,

et adhuc liquidius in ejus Ratis sententiis ; unde hanc
ipsam rererlLacrlius. CcTlerum de opinione hujus phiio-
sophi circa mortahlatcrn anim.e idem plane quod Am- ,

brosius, tcslantur etiam Hieronymus lib. ii, Contra Jo-

vin. ct Augustinus lib. vi, Confess. cap. 16, atque alii

beaemulli.
 ,, ,

666 ANNOTATIONES.

ANNOTATIO (5o) pag. 1 45.

Episcopalem consecrationem non nisi a sacerdotibus

hoc est, ab episcopis fieri oportere expressis verbis osten-
dit sanclus Doctor, nec ambigae ctiam quam parum juris
populo in episcopali electione semper fuerit, dum nuUas
illius parles bic commemorat, salis innuit.

ANNOTATIO (5l) pag. l^/-

Rom. edit. et pauci mss. m conniiil ISicceni traclatu :

alii mss. aliquot, in concilio Nicceno tractatus : reliqui

et vet. edit. m concilio Nicceni tractatus ; sicut etiamle-
gitur in ant. edit. Gratiani, et aliorum. At vero quoquo
modo legamus hunc locum , difficultale sua non carebit.
Elenini cum canones concilii Nicaeni tanlum 20, babean-
lur , in quorum nullo de bigamis ad clericatum non ad-
millendis quidqiiam dicitur, quid his verbis indicet Am-
brosius, incertum est. Baronius et qui eum sequunlur,
cuneum sibi videntur huic nodo invenisse, dum praeter
hos 20, canones dicunt quosdam ab eadem Synodo
alios

condilos esse, qui ad actatem noslram non pervenerint.

Verumtamen,pace tantorum virorum, inquisitio Afrorum
antistitum qui temporibus Bonifacii ac Zozimi, missis
Alexandriam atque Antiochiam ad quserendos eosdem ca-
nones legatis, lantum 20, receperunt: vetera ejusdemSy-
nodi exemplaria , in quibus tolidem inveuiuntur, nam
quod 22, babet Rufinus , nihil est, cum ille 4> e duobus
divisis cflecerit ; postremo testimonia Tbeodorcti lib. i

cap. 8 , et Hincmari Rhemensis epist. ad Lauduncnsem

non phires quam 20 palam faciunt.
NiccTenos canones fuisse

Quarenonnulli quidemde numeroeorum non disscntiunt,

sed ii negant agi de cauoaibus a Doctore nostro quem ,
 ANNOTA.TIONES. 66y
tractatus tantum, hac de re in INicaeno coiicilio habilos,

non autem canones conditos teslari dicnnl. At vero cum

pramiserit Ambrosius quid Apostohis de episcopo et
,

presbytero slaluerit, nianifeslnm est eum quid in memo-

rata synodo de diacono et subdiacono decrclum fuerit,
subjecisse : neque hunc locum aho sensu possc inteliigi.

Nobis igitur nihil occurrit verisimihus, quam si dicamus

canonem illum ex aho conciho Nicaenis canonibus in eo
codice, quo utebatur sanctus Anlisles, additura esse, quo
ille in fraudem inductus fueril, sicut in simili re aUi non

pauci. Sed neque ullum movere debet, quod habetur,

neqnectericum quemquam, etc, vocem enim clericum,
ad diaconos et subdiaconos restringi constat, quemadmo-
dum verba quoque Leonis Magni ex epist. xii, ad Anast.,
cap. 4> ubi scribitur : Nam cum extra clericorum ordi-
nupliarum societati.... 7iec subdiaconis
iiein constitutis

quidem connubium carnale couceditur. Quibus verbis

iiubdiaconos ac superiores ordines intra clericorum clas-
sem inchidere vohjit sanclus Papa , non aulem inferiores;
cum his uxorum copula permitterentur.

ANNOTATIO (52) pag. ll\S.

PrcBscriptio idem hic sonat ac ecclesiastlca seu cano-

nica constitutio : impressio autem vis est atque impetus
popularis. Frequenler porro de electione sua conqueri so-
let Ambrosius , exemph causa lib. i, de Offic. cap. i,

num. 4> hb. num. 72, et alibi. Quod

n,de Pmnit. cap. 8,

autem adjungit ordinalionem suam ab orienlahbus epis-

copis exemplo fuisse comprobatam, Baronius et ahi post
cum inlelhgendum ccnsent de Neclario Conslantinopo-
htano.
668 ANNOTAlIOMiS.

ANNOTATIO (jSj pag. I^!^.

llanc inslitulioneiii Baroniiis ad an. 3a8, ab Eusebio

tiim faclam censct, cnm ab /Egypto ,
quo legalus a Ro-
mano Pontificc missus fucrat, ad suos rediil. Sed cum
Ambrosius non monachorum /Egyptiorum , ut Baronius
asserit, sed Eliae, Elisei ac Baptisloc exemplis Eusebium
duclum memorcl, ut monasticam vilam conjungerel cum
clericali, nihil prohibetquominusconjunclionem hanc ca
legalionc priorem arbitremur.

ANNOTATIO (54) pag. lS(.

Seplenarium remissionisnumerum proplcrSabbati diem

ac Jiibil.Ti anuum vocat S. Doclor : et mysticam hanc
ejiisdem numeri explicalionem tot locis Iractat, ul apud
cum vix quidquam aliudoccurrat frcquenlius.

ANNOTATio (55) pag. i6^.

Mallemus scr!ptnm,ft< emo(eretar; nAm sublililascom-

minuendopolius, qiiam emollicndoeiricilur.et subjectura
mulieris, quae bene moluerit, exemplumf;ivct : altamenre-
clauiant mss. el edit.

ANNOTATIO (56) pag. 182.

Adverte hic Ambrosium et sinceram animi conversio-

nem in consequendam veniam cxigere,
peccaloribiis ad
et veram auctoritatem in sacerdolibus ad remiltendum

benc disposilis pcccalum agnoscere.

ANNOTATIO (oj) pag. 186.

Multa Goncilia virilium vcitiuin usufcetninisinlerdicunt,

 ANNOTATIONES. 6^9
ut Gangrense can. i5, et alla. Qnod vero slnillls mutalio
viris non ilem prohibila repcrltur , illud inde est, (luod
rari qui sexus sui dignitatem hac infamia dehoneslarent,
futuri crcdlti sunt.

AKNOTATio (58) pag. Jg6.

Observa non dlccre sanctum Doclorem tcgi peccalapcr

extrinsecam, ul CalvinisUB volunt, jnstilia; Chrlsli iinpu-
lalioncni, scd pcr bona opera e graluila ipsius gralia j)ro-
mantia. Quam perpelnam Ambrosii doctrlnam csse facile
agnosces, huncce locum ct ea quae hb. dc NoS ct /Irca
si

cap. 01, num. 17, nec non Apol. David cap. i.5, num.
1

C2, alque alibi in cumdem scnsum disserunlur, inter sc

conferas.

ANNOTATIO (fig) Ibld.

Nonnulla in hnjns cpistolae calcem Ambroslus nosler

conjeclt, qnrc spectant Horontlani cognitionem. Primo
enim illum ab ipsa puerltia slgnificat cducatum atque In-
stilutum fuissc Inler clericos, quemadmodum olim pucros
ad ccclesiaslicam mililiam dcstinatos consuevissc adlib. 11,

dc Pocnit. cap. 8, num. 72, observare licet. Deindc cum

cum imposilione manuum suarum sacratum dlclt, Medlo-
lanensem clerlcum fuisse sntis declarat. Poslremo cum-
dem lidem suam demonslrasse iu diaconatu , indeque aJ
altlorem pervenisse gradum testificatur; quandoquidem
ut quam fidem prius in ministcrio sacro , id est , diaco-
natu, prae se tulcrat, eam quoque in hoc gradu quo lunc
cminebat, haud dnble saccrdotlo exhlbeat, al) eo exlgi-
tur. Et hlnc conjecluram non levem ducas , ipsum Eccle-
si.-e cujuspiam extra Mediolannm posilaj regimini ab Aui-

brosio noslrofuissepracfectum.
G^O ANNOTATIONES.

ANNOTATIO (6o) pag. lCjQ.

Nonniilll siint qui cum exverbis quibusdam exdralis in

llbro (le lapsu Flr^in. cap. 8, num. 36, lum ex hoc
ipso cpistolae istius loco eam Anibrosio afrmgereut opinio-
nem, cjua inter ccelestem bealitudinem inrernique snppli-
cia mcdius qiiidam slatns ab aliqnibus admillebatur. Sed
practerquam qnod ex citalo libro, cujns auclor non planc
comperlus est, deAmbrosii iiac in re sententia nihilcerli
coUigi potest qai attenlius proposita ejusdem libri ac
,

epistolae hnjns vcrba discusserit, ex cis non difficuller

sensum eruet commodiorcm. Elenim advertendum estillic

sermonem fieri de illa puella, quae amissjs conlinentiae ali-
quandiu servat.ne nec non ab*orum bonornm opernm meritis,
gravissimornm criminuni veniam perconlinuiepcenitentiae
labores dicitur esse impelralnra : hic vcro enm qni tan-
tnm sub iclu moviis conveviituv , cnm illo conjparari,
qni virtulum ac piornm operum meritis cnmulalus e vi- ,

vis excesserit. Unde nuUo negotio inlelHgetur illam poence

vacationcm, illam rcquiem, ilhim paradisum, quo per-

venturos hujnsmodi pcenitenles Ambrosins promittit, ni-
hil alind esse, nisi ultimam in domo Palris mansionem ,

hoc est, infimum beatiludinis gradum regnum veroquod :

sanctis et apostolici merili viris asscrit destinatum , de

summo gloriic coDlestis apice inlclligcndnm. Oplime igilur
ait : pcr paradisum ad rci^num pcrvcnitur ; qnia prius
est ut qnis admissornm veniam obtineat, quam nt ihro-
num mereatur subUmiorem. Idem cjnoque loges lib. dc
Fide Besurr. de quo nos ibi.

ANNOTATIO (G I
)
pag. 2o3.

J udaeospropter abscissuni pracputium a prophanis per

 ANNOTATIONES. G7I
luclibrluincurlos, verpos, ac recutitos appellari solitosde-
prehendimus.

ANNOTATIO (62) pag. 2o8.

Apud iEgyplios non solum mares, sed fceminas etiam

circumcidi solitasextestimonio quorumdam referlsanctus
Doctor lib. II, (Uylbrali. cap. 11, num. 78. Dc illis vero
coclerisque nalionibus.aquibususurpatam ciscumcisioncm
idem hic narrat, consuli possunt Josephus Antiq. lib. i,
cap. i5, etlib. VIII, cap. 4' Epiphanius//«Jre5t3o, num.3o,
etPolyclorus cap. 3, ubi inler alios auctores Cyprianum
citat, sed serinone cidemPatri in antiquis ejus editionibus
perperam altributo deceptus.

ANNOTATIO (G,^)) pag. 20 4«

Cum isti haeretici, ut jam a nobis observatum est, lo-

tum antiqui foederis instrumenlum rejicerent ; imo ctiam
Deum Legis auclorem, ut Augustinus Hb. da Hceres.
cap. 4> do ManichaMS lestificatur, non Deum bonum, sed
unum e principibus tcnebrarum esse crederent, conse-
quens erat ut circumcisionem proscriborent, ut pote in
Legevoleri constilutam. Sed cum haereticorum sit exces-
sus omnes non de-
sance doclrinoeoppositos sempertueri,

fuere, qui retinendam etiam sub Evangeho carnalem hanc

amputalionem profiterentur. Hujusmodi fuisse Ebionitas
ac Symmachianos htleris mandarunl Epiphanius Hccrcsi
3o, Auguslinus fib. de Hceresi cap. ^et 10, Ub, i. Contra
Crescon. cap. 01, et lib. xix, contra Faust. cap. 18,
Philastrius alque afii.

ANNOTATIO (6;) pag. 200.

Eodem sensu lib. dc Fidc liesurr. Morle ejus signa-

6^2 ANNOTATIONKS.

miw , inquit, mortem ejus orantcs annuntlamus , elc.

Tertullianus eliam de Corona Mlllt. cap. 5, hanc frontis

municndai expressa crucis imagine rcli^Ioncm, quam ex
apostolica Iraditione manassc docct, ad singulos quosque
actusffitate sua ilerali consuevisse auclor est. Qua de rc

adi simililcr Ilieronepisl. xxu,ad Eustoch. Cyrill, Hieros.

Catech. j3, et alios.

ANNOTATIO (G5) pag. 207.

Exanima etcorpore conslamus ct spirllu, inquit sanc-

tus Doctor lib. ii , de Cain et yJ bel cap. 2, num. 6.

Quam quidem hominis definitionem passim apud eum

adverlere est.

ANNOTATIO (6G) pag. 2 24«

Nannius in hocc verba sic annolabat : Cernere haeredi-

talem est adire haereditalem ; sic enini vulgopraeccptum :

sed ex fragmenlis Llpianietex Cod. Theod. quart. tit. i,

crelio id temporis est, quoddalur haeredi llberum adcer-

nendum, hoc est consullandimi , velil-ne adire hacredita-
tem. Sed hic cernere haereditalem idem esl quod aspi-
cere; quanquam non slalim qul asplclt, ccrnlt ille
, :

enim cernit qui rem agnoscit, nec minus anlmo quam visu
perlustrat, ut ex illo prophetlco: Ut audientes non au-
diant, et videntcs non cernant.

ANNOTATIO (Gy ) pag. 2.I7.

Hermannus his verbis doctus, Ilorontianum hunc c Ju-

daismo convcrsum exisllmat : ncque nos ab eo hac in re
dissidemus. Addimus vero non eumdem ilUim videri, ad
quem destlnatae sunt supcriores ad Iloronlianum epistolae.
 ,

ANNOTATIONES. 6-3
lliinc enira a tencris Ecclesla} oblalnm a parentibns cons-
tat, nec videlnr oa qnacstio a Diacono et a viro ecclesias-
licis disciplinis instilnlo proposila , ad quam cxolvemlam
has litteras direxil Ambrosins.

AMSOTATio (68) pag. 262.

Possessionem tributariam dici pulat Nannius, quod tri-

bnta dependat, quaesi suo die nonrcpraesententnr, magna
mulcta involvnnt proprietarium. Sed hinc etiam videlur
hujnsmodi possesslonis adralnistrallo vidnae difricilior, quod
ill;e soleant in Irlbntorura aHornmquc onerum dlstribu-
tione atqne exacllone magis vcxari ; quippe quae ab Injns-
titia defendere se mlnus valeant.

ANNOTATIO (69) pBg. 254-

Hoc est, inquit Nannins, hllaris id faciet, proprietatique

et etymologiae sui nominis, quod laetltiam sonat, res-

pondebit. Cnetcrum Ambrosio hujusmodi allnsiones non
disphcuisse ex epislolls ad Paternum , Iren.eum etPris-
cum inlelllgimus. Sed hoc ipsum coiumune estcum
Illl

allls mnltls auclorlbus quorum nonnullos Casaubonus

,

in Lampridlura, nnm. ^5, memorat, nbi haec ipsa Doc-

toris nostri verba duriuscula ipse forsitan hoc loci panlo
,

delicatior, exlstimat.

ANNOTATIO (70) pag. 255.

Utrnmnam matrlmoninm a liberis inilum insciis, nec

assentienlibus parentlbus, ratum ac firmum habcndnm sit,

dlsceptalur a thcologis. Qui negantcm partcm dcfcndunt,
auctoritatem Ambrosli proferunt, lib. i , dc Abrakam
cap. 9, num. 91, hujusmodi malrlmonia non in filils-fa-

i.xii. 43
0^4 ANNOTATJONIiS.

milias lanluin, sed eliani in jnnioribus viduis condem-

nanlis. Quod anlcm ad locos c lib. i, de Virgin., cap. lo,
nnm. 5, ncc non e lib. dc Firghiit, cap. 5, num. aS.qui
primo teslimonio vidcnlur contrarii cos iili hoc sensu ex- ,

plicanl, ut puellae ad nubcndura invilae cogi non possint,

si procos a parcnlibus proposilos illis displicere forte con-

tingal. Conlra vero quiconsensum parentum ad validita-

tem conjugii contendunt non esse necessarium ii Docto- ,

rem noslrum in libris de Plrginibus id aperle definire

aflirmant, in libro autem de Jbraham parentum volun-
talem requirere, non quod si absolutic nccessitatis scd ,

lantnm honestalis alquc decori. Advertendum est autem

Gratianum, P. Lombardum ac D. Thomam, qni hujus opi-
nionis duces luere, exaevi sui disciphna nicnlem Ambrosii
csse inlerprctatos. Conslat siquidem coruin teniporibiis
clandeslina matrimonia ab Ecclesia pro Ifgilimis habila
esse, ut aTridentinis quoqucPalribus definitum est. Verum
non ita oblincbat aerate Ambrosii. Etenim amblgere non
licct, quin Ecclesia disciplinam suam principum, quorum
estconditiones adlegilimum contractum necessarias cons-
tiluerc, legibus lunc temporis acconimodavcrit. Cum igi-

tur mullae leges imperiales, quas ct in Codice et apud Cl.

Spencaeum in Tractatu de hac materia edilo reperire est,
hujusmodi furtlva connubia proscripserint,hInc coliigimus
cadem illa a'lale ncc ab Ecclesia nec ab Ambrosio admissa
esse. Certe quidem mullis relro aonis filios sine parcnlum
consensu rtVc e^yM?'enuberenegaverat Tertulhanus, lib. ii.

y^dllxorem, c. 9. Quapropter locos lib. de Firgin. ila

cxponimus, ac si legalur : Quamobrcm fillas veslras a

servanda virginitale prohiberc tentatis, quae illas ad nuben-
dum non poleslis cogere, nisi eisdem non invisos , sed
ijuos amare velinl, procos olTcratis,
 ,

CONCORDANTIA
BIBLIOTHEC.E LATINiE CUM GALLTCA.

BIBLIOTHEC^ LATINA. BIBLIOTHECA GALLICA.

EPISTOLyE S. AMBROSM.

Epistola XXXIX ad Fauslinum, p. 8. Ejiisdtm analysis et fragmenla, tom.

IX. p. 376 et 377.
Epibtola XL ad Theodosium, p. 12. Ejusdem anahsis et fragmenta, tom.
IX, p. 36i-568.
Epistola XLiii ad Iloronlianum, p. Ejnsdem analysis, tom. ix, p. 377 et
46. 378.
Epistola XLV ad Sabiuum, p. 65. Ejusdem analysis, tom. ix, p. 379.
Epistola Lviii ad Sabinum, p. 1 10. Ejusdem analysis, ibid.

Epistola Lxi ad Theodosium, p. 122. Ejusdem analysis, lom. ix, p. 374.

Epistoia LX\ix ad Bellicium, p. 241. Ejusdem analysis, tom. ix, p. 080.

Epislola Lxxxii ad Marcellum , p. Ejusdem analysis, ibicl.

aSo.
IIYiMNl S. Ambrosii,p. »65. Eorumdem analysis et explanatio
tom. 445-447-
IX, p.

PauDEXTU omnia opera, p. 287. Eorumdemanalysis, tom, xx, p. 462-

473.

43.
1
 INDEX
TOMl SEXAGESIMI SECUNDI.

AMBROSII
S.

MEDIOLANENSIS EPISCOPI
EPISTOL^.
1'aoSECUTio Classis I.

P.>(;.

EpiSTOLA XXXVIIl. Ainbrosius Simpliciano. 3

— XXXIX. Ambiosius Fauslino. 8
— XL. Clemenlissimo principi, ac beatissimo imperatori Tlieo-
dosio auguslo Ambrosius episcopus. la
— XLI. Fraler sorori. »4
Episxola syricii papa; ad Mediolanunsem ecclesiam. 3y
Episiola XLII. Domino dilectissimo fralii Syricio papae, Ambrosius,
Sabinus , Bassianus , et caeleri. 4»
— XLllI. Anibrosius Horontiano. 46
— XLIV. Ambrosius Horontiano. 55
— XLV. Ambrosius Sabino. 65
— XLVI. Ambrosius Sabino. 67
— XLVII. Ambrosius Sabino. "4
— XLVIII. Ambrosius Sabino. 76
— XLIX. Ambrosius Sabmo. 78
— L. Ambrosius Ghromatio. 81
— LI. Augustissimo imperatori Theodosio Ambrosius episco
pus. 88
— LII. Ambrosius Tatiano, 94
— LIII. Ambrosius Theodosio impcratori .
y^ gS
— LIV. Ambrosius Eusebio. 97
— LV. Ambrosius Eusebio. 98
* — LVI. Ambrosius Theophilo. »01
 1

678 INDliX.

Epistola de causa bonosi ex Cnpuanae «ynocli (licrelo jiKlicinulu. io5

Epistola LVII. Clementissimo impcraloii Eiigonii) Ambrosius opisT
copus. 106
— L\lll. Aiiibrosius S;ibino cpiscopo. no
— LIX. Ambrosius Sevcro cpiscopo. 117
— LX. Ambrosius Paterno. 118
— LXL Ambrosius Thcodosio imperalori. 122
— LXll. Ambrosius Theodosio impcralori. is4
— LXIII. Ambrosius Vercellensi tcclesiic. ij6

Classis ir.

— LXIV. Ambrosius Irenceo. 166

— LXV. Ambrosius Simpliciano. 170
— LXVI. Ambrosius Romulo. 174
— LXVII. Ambrosius Simpliciano. 178
— LXVIII. Ambrosius Romulo. i85
— LXIX. Ambrosius Irenao. i85
— LXX. Ambrosius Horontiano. 187
— LXXI. Ambrosius Horonliano. 197
— LXXII. Ambrosius Coiistanlio. 201
— LXXIll. Ambrosiiis Ircnaeo. 212
— LXXIV. Ambrosius Irenaeo. 2i3
— LXXV. Ambrosius Clementiano. 222
— LXXVI. Ambrosius Irenaeo. 225
— LXXVII. Ambrosius Ilorontiano. 23
— LXXVIII. Ambrosius Horontiano. 258
— LXXIX. Ambrosius Bcllicio. 2ii
— LXXX. Ambrosius Bellicio. 245
— LXXXI. Ambrosius Cleiicis. 346
— LXXXII. Arobrosius Marcello. 25o
— LXXXIII. Ambrosius Sisinnio. 255
— LXXXIV. Ambrosius Cynegio. 258
— LXXXV. Ambrosius Syiicio. 2^9
— LXXXVI. Ambrosius Syricio. 2("o
— LXXXVII. Ambrosius Segatio et Delpiiino cpiscopis. ibi<I

— LXXXVIIl. Ambrosius Atlico. a6i

— LXXXIX. Ambrosius Aiypio. 262
— XC. Ambrosius Antonio. ibid
— XCl. Ambrosius Candidiaro fratri. s65
S. Ambrosii Mediolancnsis cpiscopi Hymni duodccim. ;!65

Ejusdem S. Ambrosii Mediolancnsis episcopi bymni Ires , qui desi-

 INDJiX. C79
dciiinlur in iioviss. edil. Paris. I5i'iicdiil. l)ii;uni|iti vt-io sunl f.\

codice Vdlicano. 267

Hyinnus I. In Asccnsione D(>inini. ihid
— il. In Ascensione Doniini. ?--
— Jll. In Penlecoste. '
j-s

FINIS OPERUM SANCTI AMBROSIt.

AURELII PRUDENTII
CLEMENTIS V. C.

OPERA OMNIA.
Prolegomen in \itn Prudentii. 285
Aurelii Prudeiilii Clemenlis V. C. Cathemerinon, id csl, liymnorum
per horas diei liber. 285
In librum pcri Slepiianon, id est, de coronis. 544
Apotbeosis , id est , liber de divinitate. 4^^
Hamartigenia, id est, liber de origine peccatorum. 5o5
Psyclioniacbia, id est, liber de pugna animi. 556
Contra Symmachi orationcm , libri duo. 566
Liber 1. 57i
Liber ii. 598
Utriusque Tcslamenli Diptycon. — Testamcnliim Vclus. 65^
Testamentum INovum. G4a

Anhotationks. , 647
CO.NCOBDAMTIA, GtS

EXI'LIC1T INDliX.
(3)
oo
12
o 4-3
I
3R Ambrosius, Saint, Bp. of
65 Milan
A3 cOraniae quae extant opera^
1836
t.9

PLEASE DO NOT REMOVE

CARDS OR SLIPS FROM THIS POCKET

UNIVERSITY OF TORONTO LIBRARY