MAY THUY LUC

CHUONG 2
KHÁI NIỆM CHUNG VÀ PHƯƠNG TRÌNH CƠ BẢN CỦA
MÁY THỦY LỰC CÁNH DẪN (MTLCD)

• 2.1 Khái niệm chung về máy thủy lực cánh dẫn (MTLCD
• 2.2, Chất lỏng chuyển động qua máng dẫn của máy thủy lực cánh dẫn (MTLCD)
• 2.3. Phương trình cơ bản của máy thủy lực cánh dẫn (MTLCD)
• 2.4. Côt áp và Đặc tính thủy lực cửa máy thủy lực cánh dấn (MTLCD)
• 2.5. Luật tương tự và số vòng quay đặc trưng của máy thủy lực cánh dẫn (MTLCD)
• 2.6. Bài Tập
 MAY THUY LUC
2.1 Khái niệm chung về máy thủy lực cánh dẫn (MTLCD
Vài hình ảnh về các loại máy cánh dẫn
 MAY THUY KHI
CHƯƠNG II
2.1 Khai niem chung ve may thuy luc canh dan (MTLCD
2.1.1.§Þnh nghÜa vµ ph©n lo¹i
a. §Þnh nghÜa.
b. Ph©n lo¹i.
- Theo hướng của dòng chảy
- Theo chất lởng làm viêc
- Theo lưu lượng
- Theo cột áp
H
èng ®Èy
H Trục
H= H = f(Q)
Buång xo¾n f( Q
)
èng hót
Cánh hướng Ống xả
Bánh công
tác
Ống hút
B¸nh c«ng t¸c

Q 0 Q
a/ b/
 MAY THUY KHI
2.1.1. Giới thiệu chung về MCD và ưu nhược điểm của MCD

Máy thủy lực c¸nh dÉn bao gåm c¸c lo¹i b¬m, qu¹t ly t©m, huíng trôc, huíng chÐo vµ b¬m
xo¸y.Tua bin hướng trục tua bin tâm trục, tua bin gáo. Tua bin gió trục đứng, tua bin gió trục
ngang, tua bin dòng chảy trục đứng, tua bin dòng chảy trục ngang, chong chóng cánh quatj máy
bay, các máy nén khí hướng trục, máy nén khí ly tâm.
Ngµy nay b¬m, qu¹t c¸nh dÉn, ®Æc biÖt lµ b¬m, qu¹t ly t©m cã øng dông rÊt phæ biÕn trong thùc
tÕ s¶n xuÊt vµ ®êi sèng.
B¬m, qu¹t c¸nh dÉn ®uîc sö dông phè biÕn nhu vËy vi chóng cã nhiÒu uu ®iÓm:
- Cã kÕt cÊu ®¬n gi¶n, ch¾c ch¾n, gän nhÑ, dÔ chÕ t¹o, gi¸ thµnh h¹, lµm viÖc tin cËy, cã hiÖu suÊt
cao vµ vËn hµnh thuËn tiÖn.
- Cã ph¹m vi sö dông réng, luu luîng vµ cét ¸p thay ®æi trong ph¹m vi lín (xem hinh 1.7).
- R«to cña m¸y cã thÓ quay víi vËn tèc lín, tõ 300 ®Õn 3.000 vßng/phót. Trong truêng hîp ®Æc
biÖt vËn tèc quay cña r« to cã thÓ ®¹t tíi 7.550 vßng/phót. Vi vËy r«to cã thÓ nèi trùc tiÕp víi c¸c
®éng c¬ cã vËn tèc quay lín nh ®éng c¬ ®iÖn, tua bin h¬i, tua bin khÝ v.v...
- Dßng chÊt láng chuyÓn ®éng qua m¸y lµ dßng liªn tôc nªn luu luîng vµ ¸p suÊt khi m¸y lµm
viÖc æn ®Þnh, kh«ng dao ®éng.
- Ýt nhËy c¶m víi bôi bÈn vµ c¸c h¹t cøng, vi vËy chóng cã thÓ dïng ®Ó vËn chuyÓn mäi lo¹i chÊt
láng kh¸c nhau kÓ c¶ c¸c hçn hîp nuíc víi chÊt r¾n, c¸c chÊt láng ®Æc, chÊt láng cã ®é nhít lín
vµ chÊt láng dÔ bay h¬i.
 MAY THUY KHI
• 2.1.2. Ph©n lo¹i b¸nh c«ng t¸c theo sè vßng quay ®Æc trung.
• 1. Ph©n lo¹i b¸nh c«ng t¸c cña b¬m.
• Dùa vµo sè vßng quay ®Æc trung nS, nguêi ta chia b¸nh c«ng t¸c cña b¬m ra lµm
c¸c lo¹i sau:
B¸nh c«ng t¸c ly t©m nS (vg/ph)
- Cã sè vßng quay nS nhá 50 - 80
- Cã sè vßng quay nS trung b×nh 80 -150
- Cã sè vßng quay nS lín 150 - 300
B¸nh c«ng t¸c huíng chÐo (hçn lu) 300 - 600
B¸nh c«ng t¸c huíng trôc 600 - 1800
Ta sẽ co một b¶ng giíi thiÖu c¸c d¹ng b¸nh c«ng t¸c cña b¬m c¸nh dÉn ph©n
lo¹i theo nS vµ c¸c d¹ng ®uêng ®Æc tÝnh lµm viÖc cña chóng.
2. Ph©n lo¹i b¸nh c«ng t¸c cña qu¹t.
B¸nh c«ng t¸c cña qu¹t c¸nh dÉn còng ®uîc chia theo sè vßng quay ®Æc trong thµnh
c¸c lo¹i:
B¸nh c«ng t¸c ly t©m nS = 20 - 80 vg/ph
B¸nh c«ng t¸c huíng chÐo (hçn luu) nS = 60 - 120 vg/ph
B¸nh c«ng t¸c huíng trôc nS = 100 - 200 vg/ph.
 MAY THUY KHI
Ph©n lo¹i b¸nh c«ng t¸c theo nS
 MAY THUY KHI
Sù thay ®æi ®êng ®Æc tÝnh lµm viÖc cña b¬m theo nS.

Nhin trªn b¶ng ph©n lo¹i b¸nh c«ng t¸c cña b¬m ta thÊy r»ng, hinh d¹ng vµ kÕt cÊu cña
b¸nh c«ng t¸c thay ®æi theo qui luËt phô thuéc vµo sè vßng quay ®Æc trung nS.
Khi sè vßng quay n vµ cét ¸p H cña b¬m kh«ng ®æi, ta tăng luu luîng cña b¬m sÏ dÉn tíi
tăng sè vßng quay ®Æc trng nS. Sè vßng quay ®Æc trung nS trung, dÉn tíi gi¶m kÝch thuíc huíng
kÝnh (tû sè D2/D0) cña m¸ng dÉn cña b¸nh c«ng t¸c vµ lµm tăng kÝch thuíc huíng trôc (b2) cña
nã.
Khi luu luîng vµ cét ¸p cña b¬m vµ qu¹t kh«ng ®æi, sè vßng quay ®Æc trng nS tû lÖ thuËn víi
sè vßng quay lµm viÖc n. Tăng sè vßng quay lµm viÖc n sÏ dÉn tíi lµm gi¶m kÝch thíc vµ träng
luîng cña m¸y. Vi vËy, tăng sè vßng quay ®Æc trung nS sÏ cã lîi vÒ mÆt kinh tÕ (tiÕt kiÖm ®îc vËt
liÖu vµ c«ng chÕ t¹o).
 MAY THUY KHI
Vùng ứng dụng của máy Thủy lực
H,m
10.000

Bơm pittông
1000

Bơm ly tâm
100

10

Bơm hướng trục

0 10 100 1000 10.000 100.000 Q,m3/h

 MAY THUY KHI

2.2. S¬ ®å kÕt cÊu vµ nguyªn lý t¸c dông cña b¬m qu¹t c¸nh dÉn.
2.2.1. S¬ ®å kÕt cÊu cña b¬m qu¹t c¸nh dÉn.
 MAY THUY KHI
2.2. Chất lỏng chuyển động trong máy thủy lực cánh dẫn.
Khi b¬m, qu¹t c¸nh dÉn lµm viÖc æn ®Þnh, b¸nh c«ng t¸c cña chóng cã vËn tèc
quay kh«ng ®æi, dßng chÊt láng trong m¸ng dÉn cña b¸nh c«ng t¸c còng nhu
trong buång lưu th«ng cã chuyÓn ®éng æn ®Þnh. V× vËy vËn tèc quay cña b¸nh
c«ng t¸c cã thÓ t¨ng tíi gi¸ trÞ rÊt lín (tíi hµng ngµn vßng/phót).
• C¸c lý thuyÕt c¬ b¶n vÒ b¬m, qu¹t c¸nh dÉn.
• HiÖn nay tån t¹i hai lý thuyÕt c¬ b¶n vÒ m¸y c¸nh dÉn, ®ã lµ lý thuyÕt dßng
xo¸y vµ lý thuyÕt dßng tia.
• Dùa trªn c¬ së hai lý thuyÕt ®ã, ngưêi ta ®· lËp ra c¸c phư¬ng ph¸p ®Ó tÝnh to¸n
thiÕt kÕ c¸c c¸nh dÉn cña b¸nh c«ng t¸c.
• Lý thuyÕt dßng xo¸y do Giu-cèp-ski x©y dùng vµo n¨m 1906 lµ c¬ së cña
ngµnh khÝ ®éng lùc häc, nã cho kh¶ n¨ng tÝnh to¸n b»ng to¸n häc lùc n©ng t¸c
dông lªn pr«phin c¸nh.
Dùa trªn c¬ së lý thuyÕt dßng xo¸y cña Giu-cèp-ski, c¸c nhµ b¸c häc Pr«-
skua-ra, V«-z¬-nhe-xen-ski, Lª-x«-khin v.v... ®· x©y dùng c¸c phư¬ng ph¸p
tÝnh to¸n thiÕt kÕ b¸nh c«ng t¸c cña b¬m, qu¹t c¸nh dÉn.

b/
a/ b/ c/ a/ c/
 MAY THUY KHI
2.3. Phư¬ng tr×nh c¬ b¶n cña m¸y c¸nh dÉn.
Phư¬ng tr×nh c¬ b¶n cña m¸y c¸nh dÉn ®uîc x©y
dùng trªn c¬ së lý thuyÕt dßng tia.

  
V = U+W
2

Vu = Vcos , Vm = Vsin.

1
 MAY THUY KHI
- §èi víi m¸y c¸nh dÉn ly t©m:
Q
Vm =
Db
.
- §èi víi m¸y c¸nh dÉn hưíng trôc (Vm = VZ):
4.Q
VZ =
(D 2 − d 2 )
ĐÞnh luËt ph¸t biÓu nhu sau:
BiÕn thiªn m« men ®éng lưîng cña khèi chÊt láng chuyÓn ®éng qua
m¸ng dÉn cña b¸nh c«ng t¸c trong mét ®¬n vÞ thêi gian øng víi trôc quay
b»ng tæng m« men cña c¸c ngo¹i lùc t¸c dông lªn khèi chÊt láng chuyÓn
®éng øng víi còng trôc ®ã.
 MAY THUY KHI
Trong thêi gian dt khèi luîng cña dßng nguyªn tè ch¶yvµo
vµ ra khái m¸ng dÉn lµ dq = dm.
M« men ®éng luîng cña khèi chÊt láng nguyªn tè ®ã khi
ch¶y vµo b¸nh c«ng t¸c lµ
dK1 = dqV1R1cos1,
vµ khi ra khái b¸nh c«ng t¸c lµ
dK2 = dqV2R2cos2.
BiÕn thiªn m« men ®éng lưîng cña khèi chÊt láng dm lµ:
dK2 – dK1 = dq(V2R2cos2 - V1R1cos1)
 MAY THUY KHI
• M« men cña ngo¹i lùc t¸c dông lªn khèi chÊt láng nguyªn tè lµ M.
• Theo ®Þnh luËt biÕn thiªn m« men ®éng luîng ta cã ®¼ng thøc:
dK 2 − dK1 dq
M = =  (V2 R 2 cos  2 − V1R 1 cos 1 )
dt dt
• §èi víi toµn bé dßng chÊt láng ta cã;
dq
 M =  dt (V2R 2 cos 2 − V1R1 cos 1)

• Trong ®ã:
•  M = M m« men cña ngo¹i lùc t¸c dông lªn toµn bé khèi chÊt láng,
dq
•  = Q lt luu luîng lý thuyÕt cña dßng chÊt láng chuyÓn ®éng qua
dt c«ng t¸c,
b¸nh
• V1R1 cos 1 vµ V2 R 2 cos  2 lµ m« men vËn tèc cña dßng chÊt láng ë
lèi vµo vµ lèi ra cña b¸nh c«ng t¸c, xem nhu cã gi¸ trÞ kh«ng ®æi
theo tiÕt diÖn.
 MAY THUY KHI
M = Qlt (V2 R 2 cos  2 − V1R1 cos 1 )

N = Q lt H lt N = M
Qlt H lt
N
M= =
 

Q lt H lt = Q lt (V2 R 2 cos  2 − V1R 1 cos 1 )
g

U 2 V2 cos  2 − U1V1 cos 1 U 2 V2 u − U1V1u

H lt = H lt =
g g
 MAY THUY KHI
W12 = V12 + U12 − 2U1V1 cos 1
V12 + U12 − W12
U1V1 cos 1 = U1V1u =
2

V22 + U 22 − W22
U 2 V2 cos  2 = U 2 V2 u =
2

U 22 − U12 W12 − W22 V22 − V12

H lt = + +
2g 2g 2g

H lt = H ltt + H ltd

p 2lt − p1lt U 22 − U12 W12 − W22

H ltt = = +
 2g 2g
 MAY THUY KHI
• Trong thùc tÕ, ®Ó ®¶m b¶o hiÖu suÊt lµm viÖc tèi ưu cña b¬m,
qu¹t c¸nh dÉn, ngưêi ta thưêng thiÕt kÕ chóng sao cho b¶o
®¶m ®ưîc tû lÖ:
H ltt = (0,7  0,8) H lt Hltd = (0,2  0,3)Hlt

2.5. ¶nh hưëng cña sè c¸nh dÉn hữu h¹n tíi cét ¸p cña m¸y.
B D
t
cons
w W=
r R2
A E R2
v
1

R1
R

r
 MAY THUY KHI

V2m=V’2m
V1m=V’1m

W
W

2
W’

V
2
1

W
V1

V’
V’

2
1

’1
2

V’1u U1 V’2u U2
V2u

Tam gi¸c vËn tèc cña dßng chÊt láng Tam gi¸c vËn tèc cña dßng chÊt láng ë
ë lèi vµo cña b¸nh c«ng t¸c, kÓ ®Õn lèi ra cña b¸nh c«ng t¸c, kÓ ®Õn ¶nh
¶nh hưëng sè c¸nh dÉn huu h¹n. hưëng cña sè c¸nh dÉn h÷u h¹n.

U2V ' H lt V2'u 1 H lt

H lt = 2u = = = Kp H lt = K p H lt =
g H lt V2u 1 + p 1+ p
 MAY THUY KHI
• HÖ sè Kp (hay p) phô thuéc vµo kÕt cÊu cña b¸nh c«ng t¸c vµ
vµo tÝnh chÊt vËt lý cña chÊt láng vËn chuyÓn. HÖ sè Kp ®îc
tÝnh gÇn ®óng theo c¸c c«ng thøc thùc nghiÖm kh¸c nhau cña
Pr«-skua-ra, Mai-zel, Sta-®«-la, Ph¬-l©y-®e-re-r¬, Nhµ m¸y chÕ
t¹o c¬ khÝ Matsc¬va mang tªn Ka-li-nin...
• Ta cã thÓ x¸c ®Þnh hÖ sè p theo c¸c c«ng thøc sau :
• §èi víi c¸c b¸nh c«ng t¸c ly t©m d¹ng trô cã nS = 60 ÷ 80:
2 1
p=
Z 1 − (R1 / R 2 )2

Với ψ = (0,55 ÷ 0,65) + 0,65sinβ2

p1lt

MAY THUY KHI

§èi víi c¸c b¸nh c«ng t¸c cã nS > 80:

 R 22
p=
Z S
S – m« men tÜnh cña ®uêng trung b×nh cña c¸nh trong tiÕt diÖn
kinh tuyÕn: 2 i=2
S =  rdStb =  ri Stb
1 i =1
HÖ sè ψ x¸c ®Þnh phô thuéc vµo sè vßng quay ®Æc trưng nh sau:
Đèi víi b¸nh c«ng t¸c cã 80 < nS < 100 hÖ sè ψ x¸c ®Þnh theo (2.10,a).
Đèi víi c¸c b¸nh c«ng t¸c cã nS = 100 ÷ 200 hÖ sè ψ x¸c ®Þnh b»ng:

  R12 
 = sin 2 + 2 sin 1 
2  R2 

 MAY THUY KHI
• §èi víi c¸c b¸nh c«ng t¸c cã nS > 200 hÖ sè ψ x¸c
®Þnh b»ng:   Vm 2  
2

 = 1,7 + 13,3   sin  2

  U 2tg 2  

ĐÓ x¸c ®Þnh hÖ sè Kp ta cã thÓ sö dông c«ng thøc cña Sta-®«-la,

«ng ®· ®a ra c«ng thøc x¸c ®Þnh gia sè vËn tèc xo¸y nh sau:

V2 u = V2 u − V2' u = U 2 sin  2
Z
Qua ®ã x¸c ®Þnh vËn tèc V'2u vµ hÖ sè Kp (theo
c«ng thøc 2.8):
 U2
K p = 1− sin  2
Z V2u
.

MAY THUY KHI

Qlt = 2
2.3.1.¶nh hưëng cña chiÒu dÇy c¸nh dÉn tíi sù ph©n bè vËn
tèc cña dßng chÊt láng
Trong lËp luËn ë nh÷ng phÇn trªn, chóng ta gi¶ thiÕt c¸nh máng v« cïng. Nhưng trong
thùc tÕ mÉu c¸nh cã chiÒu dÇy nhÊt ®Þnh (3mm - 6mm), v× vËy, ë tiÕt diÖn vµo cña
m¸ng dÉn, dßng ch¶y bÞ co hÑp, vËn tèc cña dßng ch¶y t¨ng lªn vµ ¶nh hưëng tíi sù
ph©n bè vËn tèc theo tiÕt diÖn.

ChiÒu dÇy cña c¸nh dÉn trªn vßng trßn b¸n

kÝnh R1 cµng lín thi ë tiÕt diÖn vµo vËn tèc

R1
ph©n bè cµng kh«ng ®Òu vµ møc ®é më réng

R2
cña dßng ch¶y khi ra khái m¸ng dÉn cµng
lín, g©y nªn tæn thÊt cña dßng chÊt láng khi ch¶y qua m¸ng dÉn vµ lµm gi¶m
hiÖu suÊt cña b¸nh c«ng t¸c.
ĐÓ tăng hiÖu suÊt cña b¸nh c«ng t¸c cÇn ph¶i lµm gi¶m møc ®é ph©n bè kh«ng
®Òu vËn tèc cña dßng chÊt láng c¶ ë lèi vµo vµ lèi ra cña b¸nh c«ng t¸c.
Víi môc ®Ých ®ã, ngưêi ta thuêng chÕ t¹o mÐp vµo cña c¸nh dÉn cã chiÒu dµy
nhá vµ tiÖn trßn, cßn mÐp ra cña c¸nh dÉn ®ưîc v¸t nhän
 MAY THUY KHI
Đèi víi tiÕt diÖn ngay truíc mÐp vµo cña c¸nh, phu¬ng trinh cã d¹ng:

Qlt = 2 R1b1V0m.

b2 t2
rtr s2

a
bi

 2

d
b1
rs R2 1
R2 s1
ri

Vo t1
Do

ri
R1
dmo

Ro
dtr

a/ b/
Đèi víi tiÕt diÖn chøa mÐp vµo cña c¸nh, ta cã ph¬ng trinh:
Qlt = Z(t1- S1)b1V1m ;
 MAY THUY KHI
So s¸nh 2 phư¬ng tr×nh (2.17) vµ (2.18) ta cã:
Zt1b1Vom = Z(t1-S1)b1V1m,
Rót ra
t1
V1m = Vom = VomK1; (2.19)
t1 − S1
Trong ®ã
t1
K1 = gäi lµ hÖ sè co hÑp dßng ë lèi vµo cña m¸ng dÉn.
t1 − S1
d1 d1 lµ chiÒu dÇy cña c¸nh dÉn ®o theo chiÒu vu«ng
S1 =
sin 1
gãc víi tiÕp tuyÕn cña pr«phin c¸nh.
 MAY THUY KHI
Thay S1 b»ng biÓu thøc cña nã, ta cã hÖ sè K1 b»ng:
t1
K1 =
d1
t1 −
sin 1
§èi víi c¸c b¬m, qu¹t ly t©m hiÖn cã, hÖ sè K1 thưêng cã gi¸ trÞ b»ng 1,1  1,25

W’
V1m = V1

W W W

V’2m

3
V’
V
1 2
Vom = Vo

1,o 3

U1 V3m V’2u U2

Tam gi¸c vËn tèc cña dßng chÊt láng ë lèi Tam gi¸c vËn tèc cña dßng chÊt láng ë lèi
vµo cña b¸nh c«ng t¸c, kÓ ®Õn ¶nh hưëng ra cña b¸nh c«ng t¸c kÓ ®Õn ¶nh hưëng
cña chiÒu dµy c¸nh dÉn cña chiÒu dµy c¸nh dÉn
 MAY THUY KHI
• Tư¬ng tù ta cã vËn tèc kinh tuyÕn cña dßng chÊt láng ë lèi ra
cña m¸ng dÉn ®uîc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc sau:
, t2 t2
V2 m = V3m = V3m = V3m K 2
t2 − S2 d
t2 − 2
sin  2
t2
K2 =
t 2 − d2 / sin 2
2.3. 2.¶nh hưëng cña kÕt cÊu c¸nh dÉn tíi cét ¸p cña b¬m vµ qu¹t.
KÕt cÊu cña b¸nh c«ng t¸c nãi chung vµ cña c¸nh dÉn nãi riªng cã ¶nh hưëng quyÕt
®Þnh tíi cét ¸p cña b¬m, qu¹t c¸nh dÉn. Trong ®ã c¸c gãc ®Æt (
Trong ®ã c¸c gãc ®Æt ( 1 và  2 ) cña pr«phin c¸nh cã ¶nh hưëng rÊt lín tíi cét ¸p.
 MAY THUY KHI
2.4. Côt áp và Đặc tính thủy lực của máy thủy lực cánh dấn
U 2 V2 u − U1V1u U 22 − U12 W12 − W22 V22 − V12
H lt = H lt = + +
g 2g 2g 2g

2.4.1. ¶nh hưëng cña gãc 1.

• Gãc 1 lµ gãc ®Æt cña pr«phin c¸nh ë lèi vµo cña b¸nh c«ng t¸c,
nã biÓu thÞ phư¬ng cña vËn tèc tư¬ng ®èi cña dßng ch¶y khi
vµo m¸ng dÉn. Ta sÏ xÐt trưêng hîp dßng ch¶y khi vµo b¸nh
c«ng t¸c kh«ng xo¸y ( V1u = 0). Khi ®ã gãc1 chØ phô thuéc
vµo vËn tèc U 1 vµ V1 vµ ®ưîc x¸c ®Þnh b»ng tû sè:
V1
tg1 =
U1
Trong trưêng hîp nµy gãc  kh«ng ¶nh hưëng trùc tiÕp tíi cét
1

¸p cña m¸y. Nhưng nÕu gãc 1 cã trÞ sè kh«ng thÝch hîp th× sÏ
g©y ra va ®Ëp dßng ch¶y víi c¸nh dÉn ë lèi vµo cña b¸nh c«ng
t¸c, ¶nh hưëng xÊu tíi hiÖu suÊt vµ cét ¸p cña b¬m vµ qu¹t.
 MAY THUY KHI
2.4.2. ¶nh hưëng cña gãc 2
 2 lµ gãc ®Æt cña pr«phin c¸nh ë lèi ra cña b¸nh c«ng t¸c. Nã biÓu thÞ
2
phư¬ng cña vËn tèc tư¬ng ®èi cña dßng ch¶y ë lèi ra cña m¸ng dÉn.

Lý thuyÕt vµ thùc nghiÖm chøng tá r»ng gãc  2 cã ¶nh hưëng lín tíi
hinh d¹ng cña m¸ng dÉn giữa c¸c l¸ c¸nh, tíi quan hÖ giữa c¸c thµnh
phÇn vËn tèc ë lèi vµo vµ lèi ra vµ quan hÖ giữa c¸c thµnh phÇn cét ¸p
®éng vµ tÜnh.
§Ó cã ®ưîc c¸c b¸nh c«ng t¸c cã hiÖu suÊt cao cÇn ph¶i chän gãc  2cã
gi¸ trÞ tèi u.
- C¸nh cong vÒ phÝa sau khi 0
 2 < 90 ,
- C¸nh dÉn cã lèi ra hưíng kÝnh:  = 900,
2
- C¸nh cong vÒ phÝa trưíc: > 90 0.
2
-Trong thùc tÕ chÕ t¹o b¬m ly t©m, b¸nh c«ng t¸c cã c¸nh dÉn cong sau
®ưîc sö dông réng r·i. Hai lo¹i c¸nh dÉn cßn l¹i chØ ®ưîc sö dông trong
qu¹t.
 MAY THUY KHI

W2 V2m V2 W2 =V2m V2 V2m W2 V2

V2u U2 U2=V2u U2 V2u

C¸c d¹ng c¸nh dÉn cña b¸nh c«ng t¸c trong b¬m, qu¹t ly t©m
vµ tam gi¸c vËn tèc cña dßng chÊt láng ë lèi ra cña m¸ng dÉn
Tõ c¸c tam gi¸c vËn tèc ta cã:
V2u = U 2 − V2m ctg 2
 MAY THUY KHI
Thay biÓu thøc tren vµo phư¬ng tr×nh cột áp ta ®uîc:
U 22 U 2 V2 m
H lt = − ctg 2
g g

V2u = U 2 − V2m ctg 2

V22 − V12 V22 − V22m V22u
H ltd = = =
2g 2g 2g
( U 2 − V2 m ctg 2 ) 2
H ltd =
2g
U 2 V2 u V22u 2U 2 V2 u − V22u
H ltt = H lt − H ltd = − =
g 2g 2g

2U 2 ( U 2 − V2 m ctg2 ) − ( U 2 − V2 m ctg2 ) 2 U 22 − (V2 m ctg 2 ) 2

H ltt = =
2g 2g
 MAY THUY KHI
- øng víi gãc  2= 0 ta cã:
H lt = − H ltt = − H ltd = H lt − H ltt
- øng víi gãc  2 = 900 ta cã:
U 22 U 22 U 22
H lt = H ltt = H ltd = H lt − H ltt =
g 2g 2g
Hlt
Hlt t
2U 22 / g

Hlt
đ

đ=
Hlt
Hlt
U 22 / g

Hlt
U 22 / 2g

t
Hlt
2 min 2=90o 2 max 2

Nh vËy khi gãc 2 = 900 ta cã: H ltd

1
= H ltt = H lt
2
 MAY THUY KHI
- Ứng với góc  2 = 1800 ta có:

H lt = + H ltt = −

H ltd = H lt − H ltt

U 22 U 2V2 m U U2
H lt = − ctg  2 min = 0 ctg  2 min = 2  2 min = arc cot g
g g V2 m
V2 m

U 22 − (V2 m ctg 2 max ) 2 U2

H ltt = =0  2 max = arc cot g ( − )
2g V2 m
 MAY THUY KHI
Trong b¬m, qu¹t hưíng trôc gãc 2 còng cã ¶nh hưëng lín tíi cét ¸p
Hlt∞, Hlt∞t, vµ Hlt∞® cña m¸y. Trong c¸c phư¬ng tr×nh (2.23), (2.25) vµ
(2.26) thay U2 = U, V2m = Vz ta ®îc c¸c phư¬ng tr×nh x¸c ®Þnh cét ¸p
cña b¬m qu¹t hưíng trôc:
U 2 UVz
= − ctg  2 H lt = (U − Vz ctg  2 )
H lt U
g g g
(U − Vz ctg 2 ) U 2 − (Vz ctg  2 )
2 2 4.Qlt
Vz =
H ltd =
2g
H ltt =
2g (
D 2 1 − d 2 )
Khi b¸nh c«ng t¸c cã kÝch thưíc, lưu lưîng Q vµ sè vßng quay n
kh«ng ®æi, khi ®ã Hlt∞, Hlt∞t, vµ Hlt∞® cña b¬m vµ qu¹t chØ cßn phô thuéc
vµo gãc 2. Gãc 2 cµng tăng thi Hlt∞ cµng tăng vµ nguîc l¹i. Hlt∞t, vµ
Hlt∞® còng thay ®æi tư¬ng tù nhu trong b¬m, qu¹t ly t©m.
 MAY THUY KHI
2.4.3. HÖ sè ph¶n lùc cña c¸nh dÉn
Hltt Hlt − Hltd H
= = = 1 − ltd
Hlt Hlt Hlt

V22 − V12
 = 1−
2gH lt

V22 = V22m + V22u V12 = V12m + V12u

V −V
2 2
V22u − V12u V22u 1
 = 1− 2m 1m
−  = 1− = 1 − V2 u
2gH lt 2gH lt 2gH lt 2

V2 u U V
V2 u = H ltt = H lt =  2 2u
U2 g
 MAY THUY KHI

2.5. LuËt tư¬ng tù trong b¬m, qu¹t c¸nh dÉn,

ChuyÓn ®éng cña chÊt láng trong c¸c m¸ng dÉn dßng cña m¸y thuû lùc c¸nh dÉn
cã ®Æc trưng rÊt phøc t¹p, phuư¬ng trinh chuyÓn ®éng cña chÊt láng chØ cã thÓ gi¶i
®îc víi mét sè c¸c gi¶ thiÕt lµm ®¬n gi¶n ho¸ bµi to¸n, vÝ dô: chÊt láng lý tưëng
kh«ng nhít, chuyÓn ®éng thÕ, dõng... Vi vËy ®ång thêi víi viÖc nghiªn cøu tÝnh
to¸n lý thuyÕt thi viÖc nghiªn cøu thùc nghiÖm cã ý nghÜa rÊt quan träng.
Trong thùc tÕ nhiÒu khi ngưêi ta kh«ng thÓ tiÕn hµnh nghiªn cøu thùc nghiÖm
trªn b¬m thùc, vi nhiÒu b¬m cã kÝch thưíc vµ c«ng suÊt rÊt lín. Vi vËy cÇn ph¶i
chÕ t¹o vµ nghiªn cøu thùc nghiÖm trªn c¸c b¬m cã kÝch thưíc nhá h¬n (b¬m m«
hinh), tiªu thô c«ng suÊt Ýt h¬n, tư¬ng tù víi b¬m thùc.
B»ng viÖc chÕ t¹o vµ lµm thÝ nghiÖm c¸c m¸y m« hinh tư¬ng tù thuû lùc víi m¸y
thiÕt kÕ, ngưêi ta cã thÓ kiÓm tra vµ ®¸nh gi¸ ®uîc chÊt lượng cña m¸y thiÕt kÕ
míi th«ng qua m¸y m« hinh vµ qua ®ã tiÕn hµnh hiÖu chØnh m¸y.
B©y giê chóng ta sÏ xÐt c¸c tiªu chuÈn tu¬ng tù cña 2 m¸y (b¬m, qu¹t) c¸nh dÉn.
 MAY THUY KHI
ĐiÒu kiÖn tư¬ng tù.
• Hai m¸y thuû lùc (b¬m, qu¹t) c¸nh dÉn sÏ tư¬ng tù víi nhau
nÕu chóng ®¶m b¶o c¸c ®iÒu kiÖn tư¬ng tù vÒ mÆt hinh häc,
®éng häc vµ ®éng lùc häc cña dßng ch¶y trong hai m¸y.
• 2.5.1. §iÒu kiÖn tư¬ng tù h×nh häc:
Hai m¸y thùc vµ mÉu sÏ tư¬ng tù (hay ®ång d¹ng) h×nh häc víi
nhau nÕu nhu chóng cã c¸c kÝch thuíc tư¬ng øng tû lÖ víi
nhau theo mét tû sè nhÊt ®Þnh vµ cã c¸c gãc tư¬ng øng b»ng
nhau. D1T D2T b1T lT
= = = ... = = l = const
D1M D2 M b2 M lM
1T = 1M , 2T = 2M , v.v...
 MAY THUY KHI
• 2.5.2. §iÒu kiÖn tư¬ng tù ®éng häc:
Hai m¸y tư¬ng tù ®éng häc lµ hai m¸y ®ång d¹ng h×nh häc víi
nhau vµ cã c¸c tû lÖ vËn tèc tư¬ng øng cña dßng ch¶y ë nh÷ng
®iÓm tư¬ng tù cña m¸y kh«ng ®æi, tøc lµ:
U1T W1T V1T V
= = = ... = T =  v = const
U1M W1M V1M VM

2.5.3. ĐiÒu kiÖn tư¬ng tù ®éng lùc:

1. C¸c ®iÒu kiÖn tư¬ng tù ®éng lùc cña hai m¸y.
Hai m¸y tư¬ng tù ®éng lùc lµ hai m¸y tư¬ng tù hinh häc vµ ®éng
häc vµ cã tû lÖ cña c¸c lùc t¸c dông tư¬ng øng ë c¸c ®iÓm tư¬ng tù
cña m¸y b»ng nhau, tøc lµ:
P1T P2T PT
= = ... = =  P = const
P1M P2 M PM
 MAY THUY KHI
• Hai m¸y tư¬ng tù (hay ®ång d¹ng) thuû lùc th× ®Æc tÝnh bÒ mÆt cña buång lui
th«ng (b¸nh c«ng t¸c vµ bé phËn dÉn dßng) cña chóng sÏ tu¬ng tù vµ do ®ã tr¹ng
th¸i dßng ch¶y trong buång lưu th«ng cña hai m¸y còng tu¬ng tu, cã nghÜa lµ sè
R©y n«n biÓu thÞ tr¹ng th¸i dßng ch¶y trong hai m¸y b»ng nhau: ReT = ReM. Với
U .D
Re =

Các chuẩn số tương tự động lực.
• §Ó ®¶m b¶o tu¬ng tù ®éng lùc hoµn toµn cña hai m¸y th× ph¶i b¶o ®¶m c¸c chuÈn
sè tu¬ng tù sau ®©y kh«ng ®æi.
• - ChuÈn sè R©y n«n Re.
• ChuÈn sè R©y n«n Re ®Æc trung cho mèi quan hÖ gi÷a lùc qu¸n tÝnh vµ lùc ma s¸t :
 VD   VD 
Re =   =   = idem.
  T   M
 V2   V2 
- ChuÈn sè Frud Fr. Fr =   =  = idem.
 gD   gD 
 T  M
 p−p   p−p 
Eu =  2   =  2   = idem.
- ChuÈn sè ¥ le Eu.  V / 2   
  T  V / 2 M
 MAY THUY KHI
• 2.5.3. C¸c phư¬ng tr×nh tư¬ng tù cña b¬m, qu¹t c¸nh dÉn.
• C¸c phư¬ng tr×nh tư¬ng tù cña b¬m, qu¹t c¸nh dÉn thiÕt lËp mèi quan hÖ
phô thuéc gi÷a luu luîng, cét ¸p vµ c«ng suÊt cña m¸y thùc víi luu luîng, cét ¸p
vµ c«ng suÊt cña m¸y mÉu ®ång d¹ng thuû lùc víi m¸y thùc vµ lµm viÖc ë c¸c
chÕ ®é tu¬ng tù víi m¸y thùc.
2.5.3.1. Phư¬ng trinh tư¬ng tù lưu lưîng
Lưu lưîng lý thuyÕt cña dßng ch¶y qua m¸y ®uîc x¸c ®Þnh b»ng c«ng thøc
chung sau:
Qlt = F.Vm.

VT U R n Q ltT FV FT D T2 l T2
= T = T T = l T = T mT = 2 = 2 = 2l
VM U M RM M nM Q ltM FM VmM FM D M l M
Q
BiÕt r»ng, lu lîng thùc cña m¸y Q = Qlt.Q. Thay Qlt =
Q
QltT D3T n T n QT n 
= 3 = 3l T = 3l T QT
QltM D M n M nM QM n M QM
 MAY THUY KHI
• Tõ phu¬ng tr×nh (3.5) khi QT = QM ta cã:
QT QM
3
= 3
= KQ
DT n T D M n M
KQ gäi lµ hÖ sè tû lÖ luu luîng,
2.4.3.2. Phuư¬ng trinh tư¬ng tù cét ¸p.
Cét ¸p lý thuyÕt cña m¸y c¸nh dÉn ®uîc x¸c ®Þnh theo phư¬ng trinh cét ¸p:
U V − U1V1U H lt = K p
U 2V2U
Hlt = K p Hlt = K p 2 2U Hay
g g
2
2 nT 
2 2 2 H
H ltT V D n H lt =
= T
2
= T
2
=  l 
T
2
 Thay tl
H ltM VM D nM M  nM 
2
HT n   HT HM
= 2l  T  tlT = = KH
 n M  tlM
2 2 2 2
HM DT n T D M n M

Đèi víi c¸c b¬m tư¬ng tù (khi kh«ng tÝnh tíi hiÖu suÊt) th× c¸c ®ưêng ®Æc tÝnh KH =
f(KQ) sÏ như nhau.
 MAY THUY KHI
2.4.3.3. Phư¬ng tr×nh tư¬ng tù c«ng suÊt.
C«ng suÊt trªn trôc (hay c«ng suÊt yªu cÇu) cña m¸y ®uîc x¸c ®Þnh b»ng c«ng thøc:

QH Q lt H lt N trT  Q H  n  
N tr = N tr = = T ltT ltT ckM = 5l ( T )3 T ckM
 ck N trM  M QltM H ltM ckT n M  M ckT

N trT n  N trT n N trT N trM

= 5l ( T )3 ckM = 5l ( T )3 = = KN
N trM n M ckT N trM nM 5 3 5 3
DT n T D M n M

Q lt H lt
3 2 2
= KQK H = K N
DnDn
 MAY THUY KHI
• 2.43.4. Sè vßng quay ®Æc trong cña b¬m, qu¹t c¸nh dÉn vµ ph©n lo¹i.
Ngµy nay, b¬m, qu¹t c¸nh dÉn ®uîc sö dông rÊt réng r·i trong thùc tÕ, chóng
cã rÊt nhiÒu lo¹i kh¸c nhau. B¸nh c«ng t¸c cña b¬m, qu¹t c¸nh dÉn cã rÊt
nhiÒu d¹ng. §Ó lËp quan hÖ tu¬ng tù gi÷a c¸c d¹ng kh¸c nhau cña b¸nh
c«ng t¸c vµ ph©n lo¹i chóng, ngêi ta sö dông kh¸i niÖm sè vßng quay ®Æc
trung.
a. Sè vßng quay ®Æc trung cña b¸nh c«ng t¸c cña b¬m.
• §ã lµ sè vßng quay cña b¸nh c«ng t¸c cña mét b¬m mÉu ®ång d¹ng h×nh
häc víi b¬m thùc, trong chÕ ®é lµm viÖc tu¬ng tù cã hiÖu suÊt thuû lùc vµ
hiÖu suÊt thÓ tÝch nh b¬m thùc (tlM = tlT; QM = QT), ®ång thêi t¹o ra ®îc
cét ¸p HM = lm cã c«ng suÊt h÷u Ých NhiM = l m.l vµ vËn chuyÓn chÊt láng
cã träng luîng riªng M = 1000kG/m3.
• Ta dïng ký hiÖu "s" ®Ó chØ c¸c th«ng sè cña b¬m mÉu, nhu vËy ta sÏ cã c¸c
th«ng sè lµm viÖc cña b¬m mÉu b»ng:
• HS = HM = 1m ; NS = NhiM = 1m.l ,
• S = M = 1000kG/m3 , suy ra QS = 0,075m3/s.
Q 3 n
= 3 n H 2 n 2 2 n 2
Qs ns Q = 0,075  =  ( ) H =  ( )
ns Hs ns ns
 MAY THUY KHI
n s2 Q Q
Q = 0,075 2 H3 / 2 ns = n = 3,65n
n 0,075H 3 / 2 H 3/ 4
b. Sè vßng quay ®Æc trung cña b¸nh c«ng t¸c cña qu¹t
Đã lµ sè vßng quay cña b¸nh c«ng t¸c cña mét qu¹t mÉu ®ång d¹ng hinh häc
víi qu¹t thùc, trong chÕ ®é lµm viÖc tu¬ng tù cã hiÖu suÊt thuû lùc vµ hiÖu suÊt luu
lưîng
Nhu qu¹t thùc, ®ång thêi t¹o ®uîc ¸p suÊt toµn phÇn pS = 1mm cét nuíc (pS
= 1kG/m2) vµ luu lîng QS = 1m3/s kh«ng khÝ, khèi luîng riªng cña nã S = 0; 0 lµ
khèi luîng riªng cña kh«ng khÝ trong ®iÒu kiÖn thuêng (t = 20oC, p = 760 mm cét
thuû ng©n vµ ®é Èm = 50%).
0 = 0,1224 kG s2/m4
Trªn c¬ së c¸c phu¬ng trinh tu¬ng tù (3.4) vµ (3.7) ta cã:
n 2 n 2  n Q
3/ 4

Q = 3 p =  ( ) =  
n Q
n s s n n =
p 3 / 4   s 
ns s
p 3 / 4
S

n Q Q / 2 ns Q
ns = 20 nsi = 3,65n = n sj = 3,65n = n s j3 / 4
(p /  )
3/ 4
H 3/ 4
2 (H / j)3 / 4
 MAY THUY KHI
Bài tập số 1:
Cho một bánh công tác bơm cánh dẫn làm việc với chất lỏng là nước có D1 =300
mm, D2 =500 mm, bề rộng ở mép vào b1=60 mm, b2=30 mm. n= 980 vòng/phút
Cho góc giữa V1 và U1 alpha =90 độ và góc đặt cánh nối ra: 2 = 30 độ
Xác định cột áp của bơm biết Vm = 12 m/s
Xác định lưu lượng của bơm
Xác định công suất của bơm
Bài tập số 2:
Cho một bơm cánh dẫn có các thông số:
Lưu lượng Q =20 m3/h; Cột áp H =30 m H20, số vòng quay n = 980 v/p. N = 5kW
Xác định lưu lượng Q, cột áp H và công suất N của bơm khi cho bơm làm việc với
số vòng quay n =1450 v/p
 MAY THUY KHI
• Vs – h×nh chiÕu cña vËn tèc V2 trªn phu¬ng vu«ng gãc víi vËn tèc W2.

U 2 V2 u U 2 V2 cos  2 VS U sin  2
H lt = = V2 = = 2
g g sin  2 sin  2

U 22 sin  2 cos  2 sin  2

H lt = U 2 = 2gH lt = K u 2 2gH lt
g sin  2 2 sin  2 cos  2

U2 sin  2
K u2 = =
2gH lt 2 sin  2 cos  2

Nhu vËy ta thÊy hÖ sè vËn tèc Ku2 chØ phô thuéc vµo c¸c gãc kÕt cÊu cña c¸nh
dÉn. Víi mét luíi c¸nh cè ®Þnh sÏ cã mét hÖ sè vËn tèc Ku2 x¸c ®Þnh.
VËn tèc dßng ch¶y ë lèi vµo b¬m ®uîc x¸c ®Þnh theo biÓu thøc:
2/3
Vo = K vo 2gH lt K v o = 0,06 n S
 MAY THUY KHI
• 2.9.4. HiÖn tuîng x©m thùc trong b¬m
9.4.1. B¶n chÊt vËt lý cña hiÖn tuîng x©m thùc.
- ë trong b¬m còng nhu trong c¸c m¸y thuû lùc kh¸c, trong ®iÒu kiÖn lµm viÖc
nhÊt ®Þnh cã thÓ x¶y ra x©m thùc. HiÖn tuîng x©m thùc lµ mét hiÖn tuîng vËt lý
phøc t¹p.
- Cho ®Õn nay, hiÖn tuîng ®ã vÉn chua ®uîc nghiªn cøu mét c¸ch ®Çy ®ñ. Song
nguêi ta ®· x¸c nhËn ®uîc r»ng qu¸ tr×nh x¶y ra x©m thùc trong m¸y thuû lùc
bao gåm hai giai ®o¹n:
- Giai ®o¹n ®Çu lµ giai ®o¹n t¹o thµnh c¸c bät khÝ vµ h¬i do kh«ng khÝ t¸ch ra tõ
m«i truêng chÊt láng vµ sù bèc h¬i cña chÊt láng khi ¸p suÊt m«i truêng gi¶m tíi
¸p suÊt h¬i b·o hoµ.
- Giai ®o¹n hai lµ giai ®o¹n c¸c bät khÝ vµ h¬i ngung tô ®ét ngét trong vïng m«i
truêng cã ¸p suÊt cao.
- ¸p suÊt h¬i b·o hoµ cña chÊt láng phô thuéc vµo nhiÖt ®é. ChÊt láng ë nhiÖt ®é
kh¸c nhau cã ¸p suÊt h¬i b·o hoµ kh¸c nhau. Nuíc cã nhiÖt ®é vµ ¸p suÊt h¬i b·o
hoµ nhu trong b¶ng 3.2.
 MAY THUY KHI
NÕu ë mét chç nµo ®ã trong vïng lµm viÖc cña b¸nh c«ng t¸c hay trong buång luu
th«ng ¸p suÊt gi¶m tíi ¸p suÊt h¬i b·o hoµ cña chÊt láng, c¸c phÇn tö khÝ sÏ t¸ch khái
chÊt láng, ®ång thêi chÊt láng bèc h¬i t¹o thµnh c¸c bät khÝ vµ bät h¬i hoµ vµo trong
chÊt láng.
ë giai ®o¹n ®Çu chua t¹o thµnh c¸c bäng h¬i vµ khÝ. ë giai ®o¹n x©m thùc ph¸t
triÓn sÏ t¹o thµnh c¸c bäng h¬i vµ khÝ trªn bÒ mÆt ch¶y bao. Cßn trong giai ®o¹n x©m
thùc toµn phÇn, toµn bé vËt thÓ ch¶y bao sÏ n»m trong bäng h¬i vµ khÝ.
B¶ng 3.2. ¸p suÊt h¬i b·o hßa cña níc t¬ng øng nhiÖt ®é
 MAY THUY KHI
• C¸c bät h¬i vµ khÝ chuyÓn ®éng theo dßng ch¶y tíi vïng ¸p suÊt cao sÏ bÞ
nÐn vµ ngung tô ®ét ngét. C¸c phÇn tö chÊt láng kh¸c ë xung quanh x« tíi
chiÕm chç víi vËn tèc rÊt lín, chóng va ch¹m lÉn nhau vµ g©y nªn hiÖn
tuîng va ®Ëp thuû lùc.
• Sau khi va ®Ëp, vËn tèc c¸c phÇn tö chÊt láng b»ng kh«ng, ®éng n¨ng
cña chóng biÕn thµnh ¸p n¨ng, do ®ã ¸p suÊt t¹i chç va ®Ëp t¨ng rÊt lín, cã
thÓ lªn tíi hµng ngµn at.
• Khi c¸c bät h¬i vµ khÝ ngung tô, kh«ng nh÷ng chØ cã ¸p suÊt ë trung
t©m bät h¬i vµ khÝ t¨ng rÊt lín mµ nhiÖt ®é còng t¨ng. Thùc nghiÖm cho
thÊy r»ng nhiÖt ®é cña bät h¬i vµ khÝ khi ngung tô cã thÓ ®¹t tíi 2300C.
• ¸p suÊt t¨ng ®ét ngét ë thêi ®iÓm x¶y ra va ®Ëp thuû lùc vµ d·n në tiÕp
theo cña c¸c bät h¬i vµ khÝ g©y nªn dao ®éng ®µn håi c¸c phÇn tö chÊt láng
xung quanh víi tÇn sè dao ®éng ©m. C¸c dao ®éng nµy truyÒn vµo kim lo¹i
g©y nªn sù ph¸ huû nhanh chãng bÒ mÆt cña nã.
• Sù ph¸ huû ®Æc biÖt nhanh nÕu nhu kim lo¹i dßn. BÒ mÆt ph¼ng nh½n,
bãng, ph¶n x¹ l¹i dao ®éng nªn bÞ ph¸ huû x©m thùc Ýt h¬n. C¸c bÒ mÆt
kh«ng ph¼ng nh½n hÊp thô phÇn lín n¨ng luîng cña dao ®éng ®µn håi, v×
vËy sÏ bÞ ph¸ huû nhanh.
 MAY THUY KHI
• Nhu vËy, nÕu bÒ mÆt kim lo¹i ®· b¾t ®Çu bÞ ph¸ huû th× nã cã cÊu tróc xèp mÞn vµ sÏ tiÕp
tôc bÞ ph¸ huû víi tèc ®é nhanh.
• Kim lo¹i bÞ ph¸ huû kh«ng nh÷ng chØ do t¸c dông c¬ häc mµ cßn do t¸c dông ho¸ häc.
T¸c dông ho¸ häc g©y nªn bëi «xy cña kh«ng khÝ t¸ch ra tõ chÊt láng vµ do hiÖn tuîng cã
tÝnh chÊt ®iÖn ph©n.
• Nhung nguyªn nh©n chÝnh g©y nªn sù ph¸ huû kim lo¹i vÉn lµ t¸c ®éng c¬ häc cña c¸c
dao ®éng vµ va ®Ëp thuû lùc lªn bÒ mÆt cña vËt n»m trong vïng x¶y ra x©m thùc. §iÒu ®ã
®· ®uîc x¸c nhËn b»ng thùc nghiÖm, nh÷ng vËt liÖu bÒn ho¸ häc nhu thuû tinh, vµng còng
bÞ x©m thùc ph¸ huû.
• HiÖn tuîng x©m thùc thuêng x¶y ra ë lèi vµo cña b¸nh c«ng t¸c (v× ë ®ã ¸p suÊt ch©n
kh«ng cã gi¸ trÞ lín nhÊt). X©m thùc còng cã thÓ x¶y ra trong èng hót hay trong buång
hót cña b¬m (®èi víi b¬m nhiÒu cÊp).
• Khi b¾t ®Çu x¶y ra x©m thùc, trong b¬m nghe thÊy tiÕng ®éng bÊt thuêng, m¸y bÞ rung,
luu luîng, cét ¸p vµ hiÖu suÊt cña b¬m gi¶m. Khi trong b¬m x¶y ra x©m thùc toµn phÇn,
dßng chÊt láng bÞ gi¸n ®o¹n, luu luîng vµ cét ¸p cña b¬m gi¶m tíi kh«ng.
• §Ó cho b¬m lµm viÖc an toµn (kh«ng x¶y ra x©m thùc), ¸p suÊt lµm viÖc cña chÊt láng
trong b¬m ph¶i lín h¬n ¸p suÊt h¬i b·o hoµ cña chÊt láng:
.
p p bh

 
 MAY THUY KHI
9.4.2. cét ¸p hót vµ chiÒu cao hót cña b¬m
1. Cét ¸p hót
§èi víi bÊt kú mét lo¹i b¬m nµo khi lµm viÖc còng cã hai qu¸ tr×nh: qu¸ tr×nh
hót vµ qu¸ tr×nh ®Èy. Trong qu¸ tr×nh hót, b¬m ph¶i t¹o ra ®é chªnh ¸p nhÊt
®Þnh gi÷a miÖng hót cña b¬m vµ trªn mÆt tho¸ng bÓ hót .
po _ pl
§é chªnh ¸p: = Hh

I
pa _ pl X(p,v)
NÕu p0 = pa thi : = H ck

p o p1 V12
= + + Z1 +  h h
  2g I

Zx
Z1
Trong trêng hîp kho¶ng c¸ch tõ ®iÓm X
(®iÓm cao nhÊt cña mÐp vµo cña c¸nh) so víi
trôc (Z = ZX – Z1) nhá, ta cã thÓ coi nh 0 0

Z1 = Zh. Khi ®ã ta cã:

po p1 V12
= + + Zh +  h h
  2g Cét ¸p cña b¬m dïng ®Ó kh¾c phôc:
Ta suy ra: po _ pl V12 - ChiÒu cao Zh cña èng hót,
Hh = = + Zh +  h h
2  2g - Tæn thÊt hh trªn ®êng èng hót,
V1
- T¹o ®éng n¨ng cÇn thiÕt cho dßng ch¶y ë lèi vµo b¬m.
2g
 MAY THUY KHI
• Ta thÊy r»ng nÕu p0 cã giíi h¹n th× Hh cã giíi h¹n.
p _p
NÕu p0 = pa th× H h = H ck = a 1

pa
NÕu p1 = 0 th× H h max = = 10m cét níc.

Nhng thùc tÕ kh«ng thÓ cã p1 = 0, vi khi ¸p suÊt gi¶m tíi møc nµo ®ã, p1= pbh ch¼ng h¹n
thi chÊt láng sÏ bèc h¬i vµ g©y ra hiÖn tuîng x©m thùc trong b¬m. Vi vËy:
pa
H h max  = 10m

Trong thùc tÕ nguêi ta thêng qui ®Þnh Hh < [Hck] ®Ó ®¶m b¶o cho b¬m lµm viÖc kh«ng x¶y
ra x©m thùc. [Hck] gäi lµ cét ¸p ch©n kh«ng cho phÐp cña b¬m.
2. Cét ¸p hót d vµ chiÒu cao hót cho phÐp.
Cét ¸p hót d cña b¬m lµ ®é chªnh nang luîng cña dßng ch¶y ë lèi vµo b¬m vµ nang luîng
cña dßng ch¶y øng víi ¸p suÊt h¬i b·o hoµ cña chÊt láng.
Theo ®Þnh nghÜa ta cã:
p bh p1 _ p bh V12
H hd = E1 − = +
  2g
 MAY THUY KHI
p1 V12 p o
• Tõ phu¬ng tr×nh (3.24) ta cã: + = − Zh −  h h
 2g 
p1 V12 p
Tõ phu¬ng tr×nh (3.26) ta cã: + = H hd + bh
 2g 
p o _ p bh
Gi¶i ®ång thêi hai phu¬ng tr×nh nµy ta ®uîc: H hd = − Zh −  h h

po _ pbh
Rót ra: Zh = − H hd −  hh

p _p
øng víi Hhdmin ta sÏ cã Zh cùc ®¹i: Zh max = o bh − H hd min −  h h

ChiÒu cao hót cho phÐp cña b¬m ph¶i nhá h¬n p o _ p bh
chiÒu cao hót cùc ®¹i cña nã mét luîng dù trư cÇn [ Z ] = − H hd min −  h h

h

thiÕt ®Ó cho b¬m lµm viÖc kh«ng x¶y ra x©m thùc:

 - HÖ sè dù tru phô thuéc vµo ®iÒu kiÖn x©m thùc cña b¬m,  cã gi¸ trÞ b»ng 1,2 
1,3.
Cét ¸p hót d cùc tiÓu Hhdmin ®uîc x¸c ®Þnh b»ng thùc nghiÖm, nã phô thuéc vµo ¸p
suÊt trªn mÆt tho¸ng cña chÊt láng chøa trong bÓ hót (p0), vµ ¸p suÊt h¬i b·o hoµ cña
chÊt láng (pbh), vµo chiÒu cao hót (Zh), vµo tæn thÊt cét ¸p trªn ®uêng èng hót (hh) -
tøc lµ chØ phô thuéc vµo ®iÒu kiÖn hót cña b¬m.
Cét ¸p hót d cùc tiÓu cßn cã ý nghÜa lµ cét ¸p dù tru chèng x©m thùc cña b¬m.
 MAY THUY KHI
3. Cét ¸p hót ch©n kh«ng cho phÐp vµ chiÒu cao hót cho phÐp cña b¬m
Trong phÇn 1 ë trªn, ta cã cét ¸p hót ch©n kh«ng cña b¬m:
pa _ pl
H ck =

Dùa vµo phu¬ng tr×nh (3.24) khi p0 = pa, Ta cã
V12
H ck = Zh + +  hh
2g
Thay Zh tõ phu¬ng trinh (3.28) vµo phu¬ng trinh (3.30) vµ coi p0 = pa, ta cã:
pa _ p bh V12
H ck = − H hd +
 2g
Hhdmin sÏ øng víi Hckmax vµ Hck < Hckmax. Tu¬ng tù nhu phu¬ng trinh (3.29) ta cã:
pa _ p bh V12
[H ck ] = − H hd min +
 2g
BiÕt Hck ta x¸c ®Þnh ®uîc chiÒu cao hót cho phÐp cña b¬m tõ phu¬ng tr×nh
 V12 
[ Zh ] = [Hck ] −  +  hh 
 2g 
 
[Hck] ®uîc x¸c ®Þnh b»ng thùc nghiÖm vµ cho trong c¸c tµi liÖu kü thuËt(cÈm nang)vÒ b¬m.
 MAY THUY KHI
 V12 
[ Z h ] = [ H ck ] −  +  hh 
 2g 
• Tõ biÓu thøc tÝnh [Zh] ta thÊy r»ng: muèn t¨ng chiÒu cao hót cho phÐp cña b¬m th× ph¶i
gi¶m vËn tèc V1 vµ tæn thÊt hh, do ®ã ph¶i t¨ng ®uêng kÝnh vµ gi¶m chiÒu dµi èng hót.
• Trong cÈm nang kü thuËt vÒ b¬m, cét ¸p hót ch©n kh«ng cho phÐp cña b¬m thuêng ®uîc
cho ®èi víi chÊt láng lµm viÖc lµ nuíc ë nhiÖt ®é 200C vµ ¸p suÊt khÝ quyÓn pa = 1 at.
• Trong truêng hîp chÊt láng lµm viÖc cña b¬m lµ x¨ng, dÇu, nuíc nãng vµ c¸c lo¹i chÊt
láng kh¸c vµ b¬m ®Æt ë vÞ trÝ cã ¸p suÊt khÝ quyÓn kh¸c víi ¸p suÊt b×nh thuêng th× cÇn
ph¶i tÝnh l¹i cét ¸p hót ch©n kh«ng cho phÐp cña b¬m:

' p,a p bhl

[Hck ] = [Hck ]k − 10 + − + 0,24
l l

[Hck]' - cét ¸p hót ch©n kh«ng cho phÐp cña b¬m vËn chuyÓn chÊt láng kh¸c víi nuíc
(ë t0 = 200C) vµ trong ®iÒu kiÖn kh¸c víi ®iÒu kiÖn binh thuêng,
[Hck]k - cét ¸p hót ch©n kh«ng cho phÐp cña b¬m cho trong cÈm nang kü thuËt,
p'a - ¸p suÊt khÝ quyÓn trong ®iÒu kiÖn lµm viÖc,
1, pbh1 - träng luîng riªng vµ ¸p suÊt h¬i b·o hoµ cña chÊt láng.
(¸p suÊt khÝ quyÓn biÓu thÞ theo chiÒu cao cét níc b»ng 10m, ¸p suÊt h¬i b·o hoµ
cña nuíc ë nhiÖt ®é t0 = 200C b»ng 0,24m).
 MAY THUY KHI
• 3.4.3. §iÒu kiÖn tu¬ng tù x©m thùc vµ hÖ sè x©m thùc.
• §Ó rót ra c¸c ®iÒu kiÖn tu¬ng tù x©m thùc vµ hÖ sè x©m thùc cña b¬m ta ®a vµo
th«ng sè chiÒu cao hót quy dÉn Zqd cña b¬m.
• ChiÒu cao hót quy dÉn cña b¬m cã thÓ rót ra tõ biÓu thøc x¸c ®Þnh ¸p suÊt p1 ë lèi
vµo b¬m: p a p1 V12
p1 p a V12
= − − Z h −  h wh Ta cã: Zqd = − − = Z h +  h wh
  2g   2g

ĐÓ ®¸nh gi¸ chÊt luîng x©m thùc cña b¬m ngêi ta dïng hÖ sè x©m thùc:
p1V12 pbh
+ −
 2g 
1 =
V12
2g
NÕu b¬m m« h×nh vµ b¬m thùc cïng lµm viÖc ë chÕ ®é x©m thùc tu¬ng tù th× hÖ sè
1 cña chóng ph¶i b»ng nhau.
p1 V12 pa
Tõ biÓu thøc (3.34) ta cã: + = − Zqd
 2g 

p aM p bhM p aT p bhT
− − Z qdM − − Z qdT
   
ThÕ biÓu thøc nµy vµo (3.35) ta ®îc: 1 = =
V12M V12T
2g 2g
 MAY THUY KHI
p aM p bhM
Ta thay − = H aM cét ¸p khÝ quyÓn quy dÉn, vµo (3.36) víi lu ý:
  2
V 
HaM = HaT = Ha; Ta cã: Ha − ZqdT = (Ha − ZqdM ) 1T 
 V1M 
 
2
 V1T  n T2 D T2 H a − Z qd
Trong ®ã:   = 2 2 1 =
 1M 
V n M DM V12
2g
Nhµ B¸c häc Toma thay vËn tèc V1 b»ng biÓu thøc:
H a − Z qd
V1 = 2gH Khi ®ã cã: H =
H
C«ng thøc nµy thuËn tiÖn ®Ó tÝnh to¸n cho b¬m vµ tua bin huíng trôc, nhung kh«ng thuËn
tiÖn ®èi víi b¬m ly t©m. Vi vËy ®èi víi b¬m ly t©m, nguêi ta thay vËn tèc V1 b»ng vËn tèc
W1. Khi ®ã ta cã hÖ sè x©m thùc: H a − Z qd
w =
W12
2g
Đèi víi c¸c b¬m rÊt kh¸c nhau thi hÖ sè nµy còng thay ®æi Ýt. Song viÖc x¸c ®Þnh vËn tèc nµy khã
khan mµ nã cßn thay ®æi theo mÐp vµo. Nhµ B¸c häc Rót NhÐp dïng vËn tèc ®Æc trung ë lèi vµo
b¬m Vo = 3 Qn2 . Khi ®ã ta cã: H a − Z qd
q =
(Qn )
2 2/3

2g
 MAY THUY KHI

• Gi¸ trÞ giíi h¹n cña q kh«ng ®æi vµ 1,0
kh«ng phô thuéc vµo lo¹i b¬m. Trªn
®å thÞ (h×nh 3.2) H, q lµ c¸c gi¸ trÞ
giíi h¹n cña c¸c lo¹i b¬m. H
• §êng biÓu diÔn q phô thuéc vµo nS 0,1
lµ mét ®uêng th¼ng song song víi trôc
hoµnh (trôc nS). §èi víi b¬m cã chÊt q
lîng x©m thùc trung b×nh q  0,02.
BiÕn ®æi c«ng thøc tÝnh q, Rót NhÐp 0,01
100 250 400 550 nS
®· ®a ra hÖ sè C: Su phô thuéc cña c¸c hÖ sè H vµ q vµo nS.
3
 2g.10  5,62n Q
C=
4
C=  = 1000 víi q = 0,02.
   h 3 / 4
 q 
víi b¬m cã nS < 200 th× C = 800  1000. 4/3
n Q
BiÕt C ta x¸c ®Þnh ®îc h®max( = Hhdmin): h®max = 10 

 C 
p a − p bh
Zqd = H a − H hd min = − H hd min Zh  = Zqd −  h wh = p a − p bh − H hd min −  h wh
 
Trong ®ã  lµ hÖ sè dù tru chèng x©m thùc.
 MAY THUY KHI
• HiÖu suÊt thuû lùc tl còng cã ¶nh huëng tíi hÖ sè C. Khi tl gi¶m th× C gi¶m.
'tl
C =C
'

 tl
Trong thùc tÕ m« hinh ho¸, nÕu viÖc ®¶m b¶o chiÒu cao hót yªu cÇu lµ ®iÒu kiÖn chñ
chèt thi nguêi ta chän luu luîng tÝnh to¸n Qtt theo ®iÒu kiÖn hót tèi u hmin = f1(Q) hay
Cmax = f2(Q). Khi ®ã hÖ sè tÝnh to¸n  ®îc x¸c ®Þnh theo quan hÖ:
Q tt 3 n tt D3tt n tt Q tt n M
= = 3 Suy ra: =3
QM n M DM n M Q M n tt

Cét ¸p dù tru chèng x©m thùc ®uîc x¸c ®Þnh bëi ®éng häc dßng ch¶y trong b¬m. V× vËy
tu¬ng tù nhu cét ¸p, h cã thÓ x¸c ®Þnh b»ng c«ng thøc tu¬ng tù:

h M n 
2
V12 W12
= 2  M  Cét ¸p dù tru chèng x©m thùc h thuêng h = 1 + 2
h T  nT  ®uîc tÝnh theo c«ng thøc: 2g 2g
Đèi víi b¬m dßng vµo kh«ng va ®Ëp, c¸c gi¸ trÞ 1 vµ 2 ®uîc lÊy b»ng:
1 = 1,2; 2 = 0,3.
Đèi víi b¬m nS thÊp: 1 = 1,4 vµ 2 = 0,085.
 MAY THUY KHI
• ViÖn Nghiªn cøu Vnhigidromash (CHLB Nga) còng ®a ra biÓu thøc tÝnh h nh sau:
V12m U12 V1  V  d 
h = (1 +  ) + Trong ®ã:  = 1,2 +  0,07 + 0,42 1  o − 0,615 
2g 2g U1  U1  d max 
do – chiÒu dÇy mÐp vµo cña c¸nh;
dmax – chiÒu dÇy max cña pr«phin.
Trôc suèt trong b¬m ¶nh huëng xÊu tíi ®Æc tÝnh x©m thùc. Vi vËy trong biÓu thøc
Do = K o 3 Q / n , ngêi ta lÊy Ko = 4  4,5.
Đèi víi b¬m kh«ng ®ßi hái ®iÒu kiÖn x©m thùc tèt cã thÓ lÊy Ko  4,3. Dèi víi c¸c cÊp
sau cña b¬m nhiÒu cÊp cã thÓ lÊy Ko  3,7  3,8.
Đ èi víi b¬m huíng trôc, ViÖn sÜ L«makin ®· ®a ra biÓu thøc sau ®Ó x¸c ®Þnh cét ¸p dù
tru chèng x©m thùc:
 2 
1  C yl  4dmax   V2u  
2
 
1 + 1 +  (K1Vz1 ) +  U −
2 2
h1 = h d max =  −U 
2g    l    2   
  

C¸c gi¸ trÞ hI vµ hII ®îc x¸c ®Þnh theo ®Æc tÝnh x©m thùc thùc nghiÖm cña b¬m cho
trong cÈm nang kü thuËt
 MAY THUY KHI
9.4.4. BiÖn ph¸p ng¨n ngõa vµ gi¶m x©m thùc.
§Ó gi¶m ¶nh huëng cã h¹i cña x©m thùc, cã thÓ dïng c¸c biÖn ph¸p: dÉn kh«ng khÝ vµo
èng hót cña b¬m, lµm gi¶m ¸p suÊt ch©n kh«ng ë lèi vµo b¬m; t¨ng ®uêng kÝnh Dh vµ
gi¶m chiÒu dµi lh cña èng hót; gi¶m luu lîng vµ sè vßng quay lµm viÖc cña b¬m.
ChÊt luîng x©m thùc cña b¬m phô thuéc phÇn lín vµo c¸c th«ng sè kÕt cÊu. V× vËy, nÕu
chän c¸c th«ng sè kÕt cÊu kh«ng hîp lý sÏ lµm gi¶m chÊt luîng x©m thùc cña b¬m. Thùc
tÕ cho thÊy: T¨ng sè c¸nh c«ng t¸c ®èi víi b¬m cã nS cao hoÆc gi¶m sè c¸nh ®èi víi b¬m
cã nS thÊp sÏ dÉn tíi lµm gi¶m cét ¸p dù tr÷ chèng x©m thùc ë lèi vµo b¬m. T¨ng ®uêng
kÝnh Do ë lèi vµo b¬m sÏ dÉn tíi lµm gi¶m vËn tèc dßng vµo V1 vµ V1m, tøc lµ sÏ gi¶m
gãc vµo 1 cña dßng ch¶y, vËn tèc tu¬ng ®èi cña dßng vµo W1 gi¶m do ®ã lµm gi¶m ®é
ch©n kh«ng ë lèi vµo b¬m (hI gi¶m).
VÒ phu¬ng diÖn t¨ng cuêng chÊt luîng x©m thùc cña b¬m, gãc 1 tèi u cã gi¸ trÞ tõ 18
®Õn 20o. §Ó gi¶m hI ph¶i ®¶m b¶o ph©n bè vËn tèc ®Òu ë lèi vµo cña b¸nh c«ng t¸c.
§Ó t¨ng cuêng chÊt luîng x©m thùc, vÒ mÆt kÕt cÊu ë lèi vµo b¬m, ngêi ta cã thÓ thùc
hiÖn c¸c biÖn ph¸p sau (xem h×nh 3.3):