1

Анализа 2 (Физика) Функции со повеќе променливи

Изводи од сложена функција, имплицитно зададени функции и смена на
променливи
1. Нека f е диференцијабилна функција со една променлива. Провери дали

 y
1) z = f ( x + y ) , 2) z = f ( x − y ) , 3) z = yf 
2 2 2 2

x
Ги задоволуваат равенствата, соодветно

z z 1 z 1 z z z
а) y − x = 0, б) + = 0, в) x + y = z.
x y x x y y x y
Решеније:

1) Ако заменуваме t = x 2 + y 2 имаме z = f (t ) .

z 
=
x x
( ) 
f ( x 2 + y 2 ) = f '( x 2 + y 2 ) ( x 2 + y 2 ) = f '( x 2 + y 2 )
x
2x
2 x2 + y 2
=

x x
= f '( x 2 + y 2 ) = f '(t )
x +y
2 2
x + y2
2

z 
=
y y
( ) 
f ( x 2 + y 2 ) = f '( x 2 + y 2 ) ( x 2 + y 2 ) = f '( x 2 + y 2 )
y
2y
2 x2 + y 2
=

y y
= f '( x 2 + y 2 ) = f '(t )
x2 + y 2 x2 + y 2

z z x y
а) y − x = yf '(t ) − xf '(t ) =0
x y x2 + y 2 x2 + y 2

1 z 1 z 1 x 1 y f '(t )
б) + = f '(t ) + f '(t ) =2
x x y y x x2 + y 2 y x2 + y 2 x2 + y 2

x y f '(t )
в) xf '(t ) + yf '(t ) =  x 2 + y 2  = f '(t ) x 2 + y 2
 
x2 + y 2 x2 + y 2 x2 + y 2
 2

2) Ако заменуваме t = x − y имаме z = f (t ) .

2 2

z  
=
x x
( )
f ( x 2 − y 2 ) = f '( x 2 − y 2 ) ( x 2 − y 2 ) = f '( x 2 − y 2 )2 x
x
z  
=
y y
( )
f ( x 2 − y 2 ) = f '( x 2 − y 2 ) ( x 2 − y 2 ) = − f '( x 2 − y 2 )2 y
y

z z
а) y
x y
( )
− x = yf '( x 2 − y 2 )2 x − x − f '( x 2 − y 2 )2 y = 2 xyf '(t ) + 2 xyf '(t ) = 4 xyf '(t )

1 z 1 z 1
б) + =
x x y y x
( 1
) ( )
f '( x 2 − y 2 )2 x + − f '( x 2 − y 2 )2 y = 2 f '(t ) − 2 f '(t ) = 0
y
в)
z z
x
x y
( )
+ y = xf '( x 2 − y 2 )2 x + y − f '( x 2 − y 2 )2 y = 2 x 2 f '(t ) − 2 y 2 f '(t ) = 2 f '(t )( x 2 − y 2 )

y
2) Ако заменуваме t = имаме z = f (t ) .
x

z    y      y   y   y  y  y2
=  yf    = y  f    = yf '     = yf ' ( t )  − 2  = − 2 f ' ( t )
x x   x   x   x   x  x  x   x  x

z    y      y   y  y   y  y 1
=  yf    = y  f   + f   = yf '     + f   = yf ' ( t ) + f ( t )
y y   x   y   x  x  x  y  x  x x

z z  y2   1  y3
а) y − x = y  − 2 f ' ( t )  − x  yf ' ( t ) + f ( t )  = − 2 f ' ( t ) − yf ' ( t ) + xf ( t )
x y  x   x  x

1 z 1 z 1  y 2  1 1  y2 1 1
б) + =  − 2 f ' ( t )  +  yf ' ( t ) + f ( t )  = − 3 f ' ( t ) + f ' ( t ) + f ( t )
x x y y x  x  y x  x x y

z z  y2   1 
x + y = x  − 2 f ' ( t )  + y  yf ' ( t ) + f ( t )  =
x y  x   x 
в)
y2 1
=− f ' ( t ) + y 2 f ' ( t ) + yf ( t ) = yf ( t ) = z
x x
 3

−y
2. Нека z = z (u , v) и u = xe , v = xe
y
. Докажи дека важи:

2 z z  2 z  2 2 z 2  z
2
x2 − x + = 2  u + v 
x 2 x y 2  u
2
v 2 
Решение:

Да ги најдеме првите парцијални изводи:

z z u z v z  z  z y z − y
= + =
x u x v x u x
xe y +
v x
( )
xe − y =
u
e + e
v
( )
z z u z v z  z  z y z − y
= + =
y u y v y u y
xe y +
v y
( )
xe − y =
u
(
xe − xe
v
)
За парцијалните изводи од втор ред имаме:

 2 z   z y z − y    z    z 
=  e + e  = e y   + e− y   =
x 2
x  u v  x  u  x  v 
  2 z u  2 z v  − y   2 z u  2 z v 
= ey  2 + +e  + 2 =
 u x u v x   v u x v x 
 2 z 2 z − y  − y  2 z y 2 z − y 
= ey  2 ey + e +e  e + 2e =
 u u  v   vu v 
2 z 2 z 2 z −2 y  z
2
2 z 2 z 2y  z
2
2 z −2 y  z
2
=e 2y
+ + +e =[ = ]=e +2 +e
u 2 uv vu v 2 uv vu u 2 vu v 2
 4

 2 z   z y z − y    z y    z − y 
=  xe − xe  = x  e  − x  e =
y 2 y  u v  y  u  y  v 
   z  z     z  z 
= x    e y + e y  − x    e− y − e− y  =
 y  u  u   y  v  v 
   2 z u  2 z v  y z y     2 z u  2 z v  − y z − y 
= x 2 + +  −   + 2  e − e  =
 u y uv y 
e e x
  u   vu y v y  v 
   2 z y  2 z − y  y z y    2 z  2 z − y  − y z − y 
= x   2 xe − xe  e + e  − x   xe − 2 xe  e − e  =
y
 u uv u   vu v v 
    
 2 z 2 2 y  2 z 2 z y  2 z 2  2 z 2 −2 y z − y 2 z 2 z
= x e − x + xe − x + x e + e x = [ = ]=
u 2 uv u vu v 2 v uv vu
2 z 2 2 y  2 z 2 z y  2 z 2 −2 y z − y
= 2 x e −2 x + xe + 2 x e + e x
u uv u v v

2 z z  2 z
Ако ги заменуваме овие резултати во x
2
− x + :
x 2 x y 2

 2 z 2 z 2 z  z
x 2  e2 y 2 + 2 + e −2 y 2  − x +
 u uv v  x
 2 z  2 z 2 z 2 y  2 z 2 −2 y z − y 
+  2 x 2e 2 y − 2 x + xe + 2 x e + e x  =
 u u  v u v v 
2 z 2 2  z
2
−2 y  z 2
2
 z z 
=e 2y
x + 2x +e x − x  e y + e− y  +
u 2
uv v 2
 u v 
2 z 2 2 y  2 z 2 z y  2 z 2 −2 y z − y
+ x e − 2 x + xe + 2 x e + e x =
u 2 uv u v v
 2 z 2 z   2 z 2 z 
= 2  e 2 y 2 x 2 + v 2 x 2e −2 y  = 2  u 2 2 + v 2 2 
 u v   u v 
 5

z z
3. Да се вовед новите независни променливи u , v и да се реши равенката = ако
x y
u = x+ y и v= x− y.
Решение.

За парцијалните изводи имаме:

z z u z v z  z  z z
= + = ( x + y) + ( x − y) = +
x u x v x u x v x u v
z z u z v z  z  z z
= + = ( x + y) + ( x − y) = −
y u y v y u y v y u v

z z
Сега ако овие ги заменуваме во = , добиваме:
x y

z z z z z z z z
+ = −  =−  2 =0 =0
u v u v v v v v
z
Ако ја интегрираме равенката = 0 по променливата v имаме:
v

z =  0dv +  (u )  z =  (u )  z =  ( x + y ) .

4. Да се воведат новите независни променливи u , v и да се реши парцијалната диференцијална

z z
=x ако u = x, v = x + y .
2 2
равенка y
x y
Дома!

5. Сметајќи ги u , v за нови независни променливи, да се трансформира парцијалната

диференцијална равенка x
z
x
+ 1 + y2
z
y
(
= xy ако u = ln x, v = ln y + 1 + y 2 . )
Решение.
 6

z z u z v z 
= + =
x u x v x u x
( ln x ) +
z 
v x ( (
ln y + 1 + y 2 )) =
z 1 z  1 z
= + 0 =
u x v x x u
z z u z v z 
= + =
y u y v y u y
( ln x ) +
z 
v y ( (
ln y + 1 + y 2 )) =
z z 1  2 y  z 1  1 + y2 + y 
= 0 + 1 + =  =
u v y + 1 + y 2  2 1 + y 2  v y + 1 + y 2  1 + y 
2
  
z 1
=
v 1 + y 2

Од друга страна,

u = ln x  x = eu и

( )
v = ln y + 1 + y 2  y + 1 + y 2 = ev  1 + y 2 = ev − y  1 + y 2 = e 2 v − 2 ye v + y 2 

e 2v − 1 ev − e − v
 1 = e 2v − 2 yev  y = = = shv
2ev 2
z z
Конечно, за x + 1 + y2 = xy имаме:
x y

1 z z 1
x + 1 + y2 = xy 
x u v 1 + y 2

z z
 + = xy 
u v
z z
 + = eu shv .
u v
 7

2
 z   z 
2
6. Да се трансформира изразот: A =   +   , со воведување на смената
 x   y 

x = uv, y =
2
(
1 2 2
u −v . )
Решение.

z z x z y z  z   1 2 2  z 2u z z z
= + =
u x u y u x u
( uv ) +  u −v  = v +
y u  2  x 2 y
= v +u
x y
( )
z z x z y z  z   1 2 2  z 2v z z z
= + =
v x v y v x v
( uv ) +  u −v  =u −
y v  2  x 2 y
=u −v
x y
( )
 z z z
 u = v + u
 x y z z
Го добиваме следниот систем:  . Ако го решаваме по , добиваме:
z
 =u −v z z x y
 v x y

Ако ги квадрираме двете страни и ги собираме добиваме:

2 2
 z   z   z z   z z 
2 2

  +   = v + u  + u − v 
 u   v   x y   x y 
2 2
2  z   z 
2 2 2 2
 z   z  2  z  z z  z  z z
  +   = v   + u   + 2uv + u 2   + v 2   − 2uv
 u   v   x   y  x y  x   y  x y
2 2
2  z  2  z 
2 2 2 2
 z   z  2  z  2  z 
  +  = v   +u   +u   +v  
 u   v   x   y   x   y 
2
2  z 
2 2 2
 z   z  2  z 
  +  = u +v   + u +v  
 u   v 
2

 x 
2
(
 y 
) ( )

Конечно за A :

 z   z  1
2 2
  z  2  z  2 
 A=  +  = 2 2   +    .
 x   y  u +v ( )   u   v  
 
 8

7. Дадена е равенката F ( x, y, z ) = 0 , каде x = x( y, z ) , y = y ( x, z ) , z = z ( x, z ) . Докажи дека

x y z
= −1.
y z x
Решени:

Со помош на формулата за барање парцијален извод во имплицитна функција имаме

F F F
x y y 
= − z , = − x
z
=− ,
y F z F x F
x y z
Сега, ако ги множеме овие равенки добиваме:

F  F   F 
x y z y   
=−  − z   − x  = −1 .
y z x F  F   F
 y   z 
x   

2 z 3z 2 + x
8. Ако z − xz − y = 0 , докажи дека
3
=− .
xy
( )
3
3z − x
2

Решение: Ако ја диференцираме равенката z − xz − y = 0 по променливата x добиваме:

3

z z z z
3z 2
x
−x −z =0
x x
(
3z 2 − x = z  = 2
z
)
x 3 z − x
(1)

Ако ја диференцираме равенката z − xz − y = 0 по променливата y добиваме:

3

z z z z
3z 2
y
− x −1 = 0 
y y
(
3z 2 − x = 1  )
= 2
1
y 3z − x
(2)

z 1
Ако сега, ја диференцираме равенката (2) = 2 по променливата x се добива:
x 3 z − x
 9

 z 
−  3  2 z − 1 −6 z z + 1
 z2
  1   x  x
=  2 = = (3)
xy x  3 z − x 
( ) ( )
2 2
3z 2 − x 3z 2 − x

z
Ако во последната равенка (3) наместо се заменува (1):
x

z −6 z 2 + 3 z 2 − x
−6 z + 1
2 z 3z 2 − x 3z 2 − x −3 z 2 − x 3z 2 + x
= = = = − .
xy
( ) ( ) ( ) ( )
2 2 3 3
3z − x
2
3z − x
2
3z − x
2
3z − x
2