Ünite

4
Sıvı Çözeltiler

ÇÖZÜCÜ – ÇÖZÜNEN ETKİLEŞİMLERİ 155

ÇÖZELTİLERİN KOLİGATİF ÖZELLİKLERİ 171
 ÇÖZÜCÜ - ÇÖZÜNEN ETKİLEŞİMLERİ
İki ya da daha fazla sayıda maddenin oluşturduğu homojen karı-

ÜNİTE - 4
şımlara çözelti adı verilir. Bir çözeltiden saf olarak elde edilebilen her
madde o çözeltinin bileşenidir. Çözeltiyi oluşturan bu bileşenlerden
miktarca fazla olanı ve çözünme işleminde aktif rol alanı çözücü, diğer
bileşenler ise çözünen olarak isimlendirilir.
Çözeltiyi oluşturan çözücü ve çözünen tanecikleri karışırken çözü-

SIVI ÇÖZELTİLER
Hava bir çözeltidir
cü tanecikleri, çözünen taneciklerinin etrafını kuşatır. Dolayısıyla, her iki
tür tanecik arasında bir etkileşim oluşur. Bu olaya çözünme denir.
Bir maddenin başka bir maddeyi çözebilmesi için, her iki maddenin moleküller arası
çekim kuvvetlerinin birbirine yakın olması gerekir. Genellikle, benzer türdeki maddeler birbiri
Suda çözünmeyen I2 benzer yapıdaki
içerisinde çözünür. Yani, polar çözücüler polar yapılı maddeleri çözerken, apolar çözü-
yani apolar olan CCl4 te iyi derecede
cüler de apolar yapılı maddeleri çözerler. çözünür.
CH4, CO2, I2, CCI4 ve C2H6 gibi moleküller apolardır ve birbirinde çözünür. Bu tür mo-
leküller arasındaki etkileşim London kuvvetleridir.
H2O, CH3CI, HF, H2S gibi sıvılar ise polardır. Bu tür maddeler dipol – dipol etkileşimi
oluşturarak birbiri içerisinde çözünür. Güçlü dipol – dipol etkileşimlere ilave olarak bazı
moleküllerde hidrojen bağlarından dolayı moleküller arası güçlü çekim kuvvetleri görülebilir.
� Su, polar moleküller için
Polar moleküllerin '+' ve '–' kutuplu uçları vardır. Farklı moleküllerin zıt yüklü uçları ara-
çok iyi bir çözücüdür.
sında moleküller arası uzaklığa bağlı olarak etkileşimler iki biçimde görülür.
Örneğin metanol su ile
+ – her oranda rahatlıkla ka-
r r rışabilir. Her iki bileşikte
+ – + – – + de moleküller arası çekim
(a) (b) kuvvetleri hidrojen bağı-
(a) Aynı, (b) paralel eksenli dipol moleküllerin etkileşimi dır. Çözünme sırasında

Palme Yayıncılık
metanol ve su molekülleri
Apolar molekül olan CCI4'ün polar molekül olan suda çözünmesi beklenmez. Bunun ne- arasında hidrojen bağı ku-
deni H2O(su)- H2O(su) arasındaki dipol-dipol etkileşimlerinin, CCI4–H2O arasında oluşacak rulur ve homojen karışım
dipol-indüklenmiş dipol bağından daha kuvvetli olmasıdır. oluşur.
Apolar molekül olan I2 katısı, apolar molekül olan CCI4 sıvısında iyi çözünür. Çünkü
I2 – CCI4 arasındaki London kuvvetleri, I2 – I2 moleküllerini ayıracak kadar kuvvetlidir.
Elmas gibi ağ örgüsü sağlam kristaller ise hiçbir çözücüde çözünmez. Çünkü bu tür
kristallerin yapısını bozacak nitelikte bir çözücü – çözünen etkileşimi yoktur.
Çoğu iyonik ve polar kovalent bileşikler için su ideal bir çözücüdür. Çözünme sırasında
iyonik maddelerin (+) ve (-) iyonları, polar kovalent maddenin ise dipolleri, polar su molekül-
leri tarafından elektrostatik olarak çekilirler.
KCI iyonik ve H2O polar yapılıdır. KCI’nin iyonları su molekülleri tarafından sarılarak çö-
zelti içerisinde tutulurlar. Burada, tuzun pozitif iyonunun (K+) etrafını suyun negatif kısmı
sararken, tuzun negatif iyonunun (CI-) etrafını da suyun pozitif kısmı sarar.
Bu etkileşime iyon – dipol etkileşimi denir. Su molekülleri K+ ve CI- iyonlarını taşıyarak
suda dağıtır. Böylece çözelti meydana gelir.

Suyun negatif iyon dipolü (oksijen) Suyun pozitif iyon dipolü

pozitif iyonları çeker. negatif iyonu sarar.
+ +
+ – + – +
+
– + – + –
Madde taneciklerinin H2O molekülleri
Pozitif iyon ile çevrilerek suda çözünmesi hidra-
su molekülleri Negatif iyon su tasyondur.
İyonik yapı
tarafından sarılır. İyonik kristallerin suda çözünmesi molekülleriyle sarılır.
Çözünen iyonların su molekülleri ile çevrilmesi sonucunda oluşan çözünmeye hidrat-
laşma (hidratasyon) denir.

155
 Çözünme sırasında su yerine başka bir çözücü kullanılırsa hidratlaşma yerine solva-
tasyon (solvatize olma) kelimesi kullanılır.
ÜNİTE - 4

δ+ δ+
H H
Madde Çözücü
Yine polar molekül – su etkileşiminde di- O
I. CH4 C6H6 polün pozitif ucu, çözücü molekülünün negatif
ucu ile dipolün negatif ucu ise çözücü mole- M+ δ-
II. CH3Cl H2O
küllerinin pozitif ucu ile etkileşir. Polar kovalent
SIVI ÇÖZELTİLER

III. H2S H2O kristallerin su içerisinde çözünmesi gerçekleşir.

Yukarıdaki maddelerden ikin- Hidratlanmış bir metal katyonu

ci ve üçüncünün karşılarında
ÇÖZÜNME ENTALPİSİ
Çözünme sırasında üç temel etkileşim gözlenmektedir.
verilen çözücüde çözünmesi
hidratasyona örnek verilirken, � Çözücü-çözücü etkileşimi
birincinin karşısında verilen � Çözünen-çözünen etkileşimi
çözücüde çözünmesi solva-
� Çözücü-çözünen etkileşimi
Çözücü-çözücü etkileşiminde çözücü molekülleri ayrılırken (∆H1), çözünen-çözünen et-
tasyona örnektir.
kileşiminde çözünen moleküller birbirinden ayrılırlar (∆H2). Bu ayrılmaların gerçekleşebilme-
si için enerji gerekir. Bu nedenle ayrılmalar endotermiktir.
Çözücü-çözünen etkileşiminde moleküller veya iyonlar karışırlar. Bu etkileşim endoter-
mik veya ekzotermik olabilir (∆H3). Çözünme olayının tamamında meydana gelen ısı deği-
şimi çözünme entalpisi (∆Hçözelti) olarak adlandırılır. Çözünme entalpisi bu üç etkileşimin
ısıları toplamına eşittir.
∆Hçözelti= ∆H1 + ∆H2 + ∆H3

Çözünme sırasında ısı alışverişi gözlenebilir. 1 mol maddenin çözünme esnasında or-
tamla gerçekleştirdiği ısı alışverişine çözünme entalpisi (∆Hçöz) denir.
Bütün sistemler kararlı hale gelmek için en düşük enerji seviyesinde bulunmak ve en dü-
zensiz yapıya ulaşmak ister. Kendiliğinden olan (istemli) çözünmelerde genellikle enerji açı-
Palme Yayıncılık

ğa çıkar. Yani enerji toplamı negatiftir. Genellikle iyonik katıların suda çözünmesi istemlidir.
Çözünme olayı ekzotermik ya da endotermik olabilir. Eğer çözücü – çözünen bağı olu-
şurken açığa çıkan enerji, çözücü ve çözünenin taneciklerini ayırmak için harcanan enerji-
den büyükse çözünme ekzotermiktir. Ekzotermik çözünme olayları kendiliğinden gerçekle-
şir (istemlidir). Açığa çıkan enerji harcanandan az ise çözünme endotermiktir.
İyonik bağlı bileşikler kristalli yapıdadır. Eğer AX iyonik katısı su içine atılırsa;

AX(k) + Enerji → A+(g) + X-(g)

tepkimesindeki gibi iyonlaşır ve kristal enerjisi kadar enerji alması gerekir. Bir iyonik kristalin
iyonlardan oluşması sırasında açığa çıkan enerjiye kristal enerjisi denir.
Kristalin iyonlarının su tarafından çevrilmesi (hidratasyon) sırasında açığa çıkan enerjiye
hidratlaşma entalpisi denir. Hidratlaşma enerjisinin büyüklüğü iyonik kristalde iyonları ayır-
mak için gerekli enerjiden daha büyükse iyonik katı suda çözünür.
İyonik katının suda çözünmesi sırasındaki çözünme entalpisi (∆Hçöz)

∆Hçöz = - Kristal enerjisi + Hidratlaşma ısısı

bağıntısına göre hesaplanır. Çözünme sırasında kristal katılar ayrıştığından ısı değişiminin işareti
zıt yönlü olur. Bunu da belirtmek için bağıntıda kristal enerjinin başına '-' işareti konulur.

Bazı Çözünen Maddelerin Kristal Enerjisi, Hidratlaşma ve Çözünme Isıları

Çözünen Kristal enerjisi Hidratlaşma ısısı Çözünme ısısı
madde (kj.mol-1) (kj.mol-1) (kj.mol-1)
HCl gazı suda çözünürken
AgF -910,1 -930,5 -20,4
enerji açığa çıkar. Açığa çıkan
bu enerji HCl molekülünün LiCl +833 -883 -50
iyonlaşma enerjisi ile H+ ve Cl–
iyonlarının hidratlaşma entalpi- Gazların sudaki çözünürlükleri ekzotermiktir. Yani gaz moleküllerini birbirinden ayırmak
lerinin toplamına eşittir. için fazladan enerji gerekmez ve gaz moleküllerinin solvatasyon ısısı yeterli olmaktadır. Bu-
nun sonucu olarak gazların sıvılardaki çözünürlüğü daima ısı verir.
Soru
156
 ÜNİTE - 4
SIVI ÇÖZELTİLER
NH3 ve aşağıdaki maddelerden hangisi ile bir çözelti NH3 polar moleküldür. H2S bileşiği de polar moleküldür.
elde edilebilir? (1H, 6C, 7N, 8O, 16S) Benzer benzeri daha iyi çözebildiğinden bir çözelti oluştur-
A) H2S B) H2 C) CO2 D) C2H6 E) CH4 maları beklenir.
Yanıt A

NaCl, iyonik bağlı bir bileşiktir. Suda,

I. NaCl – H2O
NaCl(k) → Na+(suda) + Cl–(suda) şeklinde çözünür.
II. HCI – H2O
Oluşan madde bir çözeltidir.
III. I2 – CCI4 HCI (+) ve (-) dipol uçlara sahip polar moleküller içerir. Po-
lar bir bileşik olan H2O’da çözünür.
IV. CH3OH – CH4
Hem I2 hem de CCI4 molekülleri apolardır. Bu nedenle I2
V. C2H5OH – H2O katısı CCI4 çözücüsünde çözünür.
CH3OH(metil alkol) polar, CH4(metan) apolar moleküller içeren
Yukarıdaki madde çiftlerinden kaç tanesinin karışması
bileşiklerdir. Bu nedenle aralarında çözünme gerçekleşmez.
sonucu bir çözelti elde edilir? (1H, 6C, 8O, 17CI, 11Na)
C2H5OH (etil alkol) polar moleküller içerir. Bu nedenle
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 suda çözünür. Oluşan etil alkol – su karışımı bir çözeltidir.
Yanıt D

Aşağıdaki çözünmelerden hangisi hidratasyona örnek Çözünen maddelerin su molekülleri ile çevrilmesi sonu-
değildir? cunda oluşan çözünmeye hidratasyon denir.
A) Etil alkolün suda çözünmesi
İyot katısının karbontetraklorürde çözünmesi solvatasyona
B) HCI asidinin suda çözünmesi örnektir.
C) İyot katısının karbon tetraklorürde çözünmesi
D) Tuzun suda çözünmesi
E) KCI’nin suda çözünmesi
Yanıt C

I. Amonyağın suda çözünmesi

II. Ojenin asetonla çözünmesi
III. Toluenin benzen sıvısında çözünmesi

Yukarıda verilen çözünmelerden hangileri solvatasyo-

na örnektir?

A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve III

D) I ve II E) II ve III Yanıt E

157
 DERİŞİM BİRİMLERİ
ÜNİTE - 4

25°C de X katısının suda çö-

Bir miktar çözeltide çözünmüş olarak bulunan madde miktarına derişim (konsantras-
zünmesiyle hazırlanan doygun
yon) denir. Çözeltinin çözünen madde miktarını bulabilmek için kullanılan yöntemler kütlece
çözelti kütlece %20'lik oldu-
yüzde derişim, hacimce yüzde derişim, milyonda bir kısım (ppm), milyarda bir kısım (ppb),
ğuna göre, aynı sıcaklıkta 80
gram X katısı ve 200 gram su ile mol kesri, molarite, molalite şeklinde sıralanabilir.
SIVI ÇÖZELTİLER

hazırlanan çözeltinin kütlesini

A. Kütlece Yüzde Derişim
bulmak için şu işlemler yapılır.
100 gram çözeltideki çözünen maddenin gram cinsinden değerine kütlece yüzde de-
� Doygun çözelti kütlece %20'lik rişim denir. 60 gram su içerisinde 40 gram şeker çözündüğünde oluşan 100 gram çözelti
olduğundan 20 gram X katısı
kütlece %40'lıktır. Kütlece yüzde derişim aşağıdaki gibi formülleştirilir.
ve 80 gram su içerebilir.

80 g su 20 g X Çözünenin kütlesi
200 g su ? Kütlece yüzde derişim = x 100

Çözeltinin kütlesi
? = 50 g X katısı çözebilir.

200 + 50 = 250 gram çözeltidir. SORU

45 gram su ile kütlece %10'luk tuzlu su m . m .
%= 100 ⇒ 10 = 100
mT m + 45
çözeltisi hazırlayabilmek için kaç gram
10m = m + 45
tuz gereklidir?
m = 5 g tuz gereklidir.
A) 5 B) 6 C) 8 D) 12 E) 15 Yanıt A

SORU
Kütlece %10'luk 50 gram alkol çözelti- Çözeltideki 10
= 50 x = 5 gram alkol
sine 20 gram alkol ve 30 gram su eklen- alkol miktarı 100
Palme Yayıncılık

diğinde oluşan çözeltide kütlece alkol 5 + 20

%= x 100
yüzdesi kaç olur? 50 + 20 + 30
%25'lik alkol çözeltisi oluşur.
A) 10 B) 20 C) 25 D) 40 E) 45 Yanıt C

� Çözeltinin birim hacmindeki

B. Hacimce Yüzde Derişim
kütlesine çözelti yoğunluğu
denir. Sıvı - sıvı çözeltiler hacim olarak ölçülebildiğinden, bazı çözeltilerin derişimleri hacim
mç yüzdesine göre hazırlanır. Hacimce yüzde derişim, çözeltide çözünen sıvının hacminin, çö-
dç =
Vç zelti hacmine oranının 100 ile çarpılmasıyla bulunur. Örneğin, %20'lik etil alkol çözeltisi
hazırlamak için 20 mililitre etil alkol ölçülüp, üzerine 80 mililitre su ilave edilmelidir.
dç = çözelti yoğunluğu (g/cm3)
mç = çözelti kütlesi (g)
Vç = çözelti hacmi (Vç )
Çözünenin hacmi
Hacimce yüzde derişim = x 100
Örneğin; yoğunluğu 1,2 g/mL Çözeltinin hacmi
olan %40'lık 150 mililitre NaOH
çözeltisinde kaç gram NaOH
çözündüğü;
SORU
mç
Şekildeki kapta V mililitre V mL Vçözünen
1, 2 = & m ç = 180 gram
150 X(s) Hacimce % = . 100
X sıvısı ile 150 mililitre Y Vçözelti
Çözelti kütlece %40'lık oldu-
sıvısı karıştırılarak bir çö- V
ğuna göre; 70 = . 100
zelti hazırlanıyor. 150 mL (V + 150)
100 g 40 g NaOH
Y(s)
180 g ? Çözeltinin %(V/V) si 70 V = 350 mL

? = 72 gram NaOH çözünür. ise çözünen X'in hacmi
şeklinde bulunur. kaç mililitredir?
Yanıt E
A) 150 B) 200 C) 250 D) 300 E) 350

Soru
158
 C. Milyonda Bir Kısım (ppm) ve Milyarda Bir Kısım (ppb)

ÜNİTE - 4
Herhangi bir karışımdaki toplam madde miktarının milyonda 1 birimlik kısmına 1 ppm
denir. 2 ppm Pb2+ demek 1 litre suda 2 mg Pb2+ var demektir. Bir karışımdaki maddenin
� İngilizcede ppm ''parts
ppm olarak derişimi,
per million'' ifadesinin,
ppb ise ''parts per billion''

SIVI ÇÖZELTİLER
Çözünen madde kütlesi
ppm = . 10 6 bağıntısı ile hesaplanır. ifadesinin kısaltmasıdır.
Çözelti kütlesi
1 ppm = 1 mg/L

Herhangi bir karışımdaki toplam madde miktarının milyarda 1 birimlik kısmına 1 ppb 1 ppb = 1 ng/L
denir. 5 ppb Pb2+ demek 1 litre suda 5 ng (5 . 10–3 mg) Pb2+ var demektir. Bir karışımdaki
maddenin ppb olarak derişimi

Çözünen madde kütlesi

ppb = . 10 9 bağıntısı ile hesaplanabilir.
Çözelti kütlesi

SORU
6 kg'lık eter + su karışımında eterin derişi- 6 kg = 6000 g = 6 .106 mg
mi 3 ppm'dir. formülde yerine konursa;
x
Buna göre, çözeltideki eterin kütlesi 3= . 10 6
6 . 10 6
kaç mg'dır?
x = 18 mg
A) 12 B) 15 C) 18 D) 24 E) 30 Yanıt C

SORU

Palme Yayıncılık
Sabit sıcaklıkta 10 kg sulu çözelti 0,002 10 kg su = 1.104 gram su
miligram Pb2+ iyonu içermektedir. 0,002 mg Pb2+ = 2.10–6 g Pb2+
2+
Buna göre çözeltideki Pb iyonu deri- 2.10 –6
ppb = .10 9 & 0,2
şimi kaç ppb'dir? 1.10 4
A) 0,1 B) 0,2 C) 0,4 D) 0,8 E) 0,08 Yanıt B

D. Mol Kesri
Bir çözeltideki herhangi bir bileşenin mol sayısının toplam mol sayısına oranına bileşe-
nin mol kesri denir. Mol kesri ''X'' ile ifade edilir ve
n çözünen nA
X=
n toplam ⇒ X A = n + n + ... bağıntısı ile hesaplanır.
A B

� Çözeltide mol kesri büyük olan bileşen çözücüdür.

� Bir çözeltideki bütün bileşenlerin mol kesri toplamı daima 1'e eşittir. (XA + XB + ... = 1)
SORU
46 gram etil alkol (C2H5OH) ve 36 gram Önce çözeltide yer alan C2H5OH ve
H2O'nun karıştırılması ile oluşan çözel- H2O'nun mol sayılarını bulalım.
tideki suyun mol kesri kaçtır? 46
nC H OH = = 1 mol
(C2H5OH : 46, H2O : 18) 2 5 46
36
2 1 1 3 2 nH O = = 2 mol
A) B) C) D) E) 2 18
3 3 4 4 5
H2O'nun mol kesri;
n H2O 2
X H2 O = & Yanıt A
nT 3

159
 E. Molarite (M)
ÜNİTE - 4

1 litre çözeltide çözünen maddenin mol sayısına molarite veya molar derişim adı verilir.
İyon derişimi (M) Çözünenin mol sayısı n
Molarite (M) = ⇒ M=
Çözeltinin hacmi (L) V
0,4
SIVI ÇÖZELTİLER

SORU
CaBr2 ile hazırlanan 600 mililitre çözeltinin 600 mL = 0,6 L
0,1 Na3PO4’ün n n
mol sayısı
derişiminin 0,5 molar olduğu biliniyor. M= & 0, 5 = & n = 0, 3 mol
V 0, 6
Buna göre, çözelti hazırlamak için kul-
Şekildeki iyon derişimi mol sa-
lanılan CaBr2 kütlesi kaç gramdır? 1 mol CaBr2 200 g
yısı grafiği çizilen bu çözeltinin
(Ca : 40, Br : 80) 0,3 mol ?
hacmi
A) 90 B) 80 C) 70 D) 60 E) 50 ? = 60 g Yanıt D
3–
Na3PO4 $ 3Na+ + PO
4
aM 3a M aM İyon Derişimi
144424443
0,4 Bazı bileşikler suda çözüldüklerinde pozitif ve negatif yüklü iyonlarına ayrışırlar. Suda
4a = 0,4 ise a = 0,1 M'dır. bir iyon yapılı bileşik çözüldüğünde bileşiği oluşturan iyonlar serbest kalır. Örneğin Na3PO4
3–
n 0, 1 tuzu suda çözündüğünde Na+ ve PO iyonlarına ayrışır.
M= & 0, 1 = 4 3–
V V Na3PO4(suda) $ 3Na+(suda) + PO (suda)
4 3–
V = 1 L ⇒ 1000 mL denklemine göre 1 molar Na3PO4 iyonlaştığında 3 molar Na+ iyonu ve 1 molar PO iyonu
4
şeklinde bulunur. oluşur.
SORU
32,8 gram X(NO3)2 tuzu ile 500 mililitre nNO – = M . V ⇒ 0,8 . 0,5 = 0,4 mol
– 3 –
sulu çözeltisi hazırlandığında NO3 iyon-
Palme Yayıncılık

X(NO3)2 $ X2+ + 2NO

3
ları derişimi 0,8 molar olduğuna göre, –
denklemine göre 0,4 mol NO iyonu oluş-
3
X'in atom kütlesi kaçtır? (N : 14, O : 16)
ması için 0,2 mol X(NO3)2 çözünmesi ge-
A) 40 B) 52 C) 56 D) 64 E) 72
rekir. 0,2 mol 32,8 gram
1 mol ?

? = 164
X(NO3)2 = 164
X + 2 . 14 + 6 . 16 = 164 ⇒ X = 40
Yanıt A

Deriştirme - Seyreltme
Herhangi bir çözeltide suyun bir kısmının buharlaştırılarak ya da bir miktar daha madde
çözülerek çözeltinin molar derişiminin artırılması işlemine deriştirme denir. Hazırlanmış bir
0,2 molar 600 mililitre Fe(NO3)3
– çözeltiye çözücü ilave edilerek derişiminin azaltılmasına seyreltme denir.
çözeltisindeki NO iyonlarının
3 Madde miktarı değiştirilmeden çözeltinin hacmi değiştirildiğinde, mol sayısı değişme-
derişimini 1,2 molar yapabil-
yeceğinden nilk = nson olur.
mek için
n
– M= & n = M . V olduğundan M1 . V1 = M2 . V2 bağıntısı elde edilir.
Fe(NO3)3 $ Fe 3+
+ 3NO V
3
0,2 M 0,6 M SORU
M1 . V1 = M2 . V2 500 mililitre suda 2 mol Ca(NO3)2 çözülü- n 2
M= = & 4 molar
0,6 . 0,6 = 1,2 . V2 yor. Daha sonra aynı sıcaklıkta su eklene- V 0, 5
V2 = 0,3 L = 300 mL rek toplam hacim 2 litreye tamamlanıyor. M1 . V1 = M2 . V2
600 – 300 = 300 mL su buhar- Buna göre elde edilen çözeltinin derişi- 4 . 0,5 = M2 . 2
laştırılmalıdır. mi kaç molardır? M2 = 1 molar
Yanıt A
A) 1 B) 0,6 C) 0,5 D) 0,4 E) 0,25

Soru
160
 ÜNİTE - 4
SIVI ÇÖZELTİLER
7,1 gram Na2SO4 ile 0,2 molar çözeltiden kaç mililitre n m
M= &M=
V MA . V
hazırlanabilir? (Na2SO4 : 142)
7, 1
A) 50 B) 100 C) 150 D) 200 E) 250 0, 2 =
142 . V
V = 0,25 L ⇒ 250 mL
Yanıt E

2–
SO iyon derişimi 1,2 molar olan Al2(SO4)3 çözelti-
4
sinde 0,4 mol Al3+ iyonu bulunduğuna göre, çözeltinin
hacmi kaç mililitredir?

A) 200 B) 400 C) 500 D) 600 E) 1000

Yanıt C

4,5 gram X2Y3 tuzunun oluşturduğu 300 mililitre çö-

zeltideki Y2– iyonları derişimi 0,3 molar olduğuna göre

X2Y3 tuzunun mol kütlesi kaç gramdır?

A) 76 B) 92 C) 150 D) 162 E) 196

Yanıt C

0,4 mol K2SO4 iyonik bileşiğinin suda çözünmesiyle

hazırlanan 400 mililitre çözeltiye kaç mililitre saf su ek-
lenirse K+ iyonu derişimi 0,5 molar olur?

A) 200 B) 400 C) 600 D) 800 E) 1200

Yanıt E

0,4 molar CaSO4 çözeltisine 200 mililitre su eklendiğinde,

derişim 0,3 molar oluyor.

Buna göre, başlangıçtaki çözeltide kaç mol CaSO4

vardır?

A) 0,08 B) 0,16 C) 0,24 D) 0,32 E) 0,56

Yanıt C

161
 N ot
ÜNİTE - 4

4 molar 100 mililitre Al(NO3)3 Aynı çözen ve çözünenin oluşturduğu ya da ortak iyonları içeren belirli mo-
ile 6 molar 100 mililitre lar derişimli çözeltiler birbiri üzerine ilave edilirse, oluşan çözeltide çözünen
Mg(NO3)2 çözeltileri karıştırıl- maddenin mol sayısı karışan çözeltilerdeki mol sayılarının toplamına eşittir.
–
dığında karışımdaki NO iyo-
SIVI ÇÖZELTİLER

3 nT = n1 + n2 + n3 + ...
nu derişimi;
n = M . V eşitliğinde n'ler yerine M . V yazıldığında
M1 . V1 + M2 . V2 = MT . VT
MT . VT = M1 . V1 + M2 . V2 + M3 . V3 + ...
3.4 . 0,1 + 6 . 2 . 0,1 = MT . 0,2

1,2 + 1,2 = MT . 0,2 bağıntısı elde edilir.

MT = 12 molar
SORU
şeklinde bulunur.
0,4 molar NaCl çözeltisi ile 0,8 molar NaCl Eşit hacimlerde 1'er litre olsunlar.
çözeltisi eşit hacimde karıştırılmaktadır.
M1 . V1 + M2 . V2 = MT . VT
Buna göre, son çözeltinin derişimi kaç
0,4 . 1 + 0,8 . 1 = MT . 2
molar olur?
MT = 0,6 molar
A) 0,4 B) 0,6 C) 1,2 D) 2,4 E) 3,8
Yanıt B

SORU
200 mililitre 0,3 molar FeCl3 çözeltisi ile 0,3 molar FeCl3'te 3 . 0,3 = 0,9 molar Cl–
300 mililitre CuCl2 çözeltisi karıştırılıyor. iyonu bulunur.
Palme Yayıncılık

Karışımda Cl– iyon derişimi 1,08 molar x molar CuCl2'de x . 2 = 2x molar Cl– iyonu

olduğuna göre CuCl2 çözeltisinin baş- bulunur.

langıçtaki derişimi kaç molardır? M1 . V1 + M2 . V2 = MT . VT

0,9 . 0,2 + 2x . 0,3 = 0,5 . 1,08
A) 0,06 B) 0,08 C) 0,2 D) 0,4 E) 0,6
x = 0,6 molar
Yanıt E

Molar Derişim ile Kütlece Yüzde Derişim Arasındaki İlişki

Kütlece yüzdesi ve öz kütlesi bilinen bir çözeltinin molar derişimi

10 . d .% % : Kütlece yüzde derişim, M : Molarite (mol/L)

M=
MA
MA : Çözünenin mol kütlesi (g/mol), d : Öz kütle (g/cm3)
Yoğunluğu 0,49 g/mL olan
kütlece %20'lik 200 mililitrelik bağıntısıyla hesaplanır.
H2SO4 çözeltisine 200 mililitre
SORU
su eklendiğinde çözeltinin de-
Yoğunluğu 1,2 g/mL olan XBr çözeltisinin 10 . d .%
rişimi; (H2SO4 : 98) 2 M=
derişimi 1,2 molardır. MA
10 . d .% 10 . 0, 49 . 20
M= = 10 . 1, 2 . 18, 4
MA 98 Çözelti kütlece %18,4 lük olduğuna 1, 2 =
MA
M = 1 molar göre X'in mol kütlesi kaç gramdır?
MA = 184
Hacim iki katına çıktığından
(Br : 80)
derişim yarıya iner. Yani 0,5
XBr2 = 184 ⇒ X + 2 . 80 = 184

molar olarak bulunur. A) 24 B) 40 C) 56 D) 64 E) 137 X = 24

Yanıt A

Soru
162
 İyonlar Arası Tepkimeler

ÜNİTE - 4
Kimyasal olaylarda maddeler genellikle çözelti haline getirildikten sonra tepkimeye so-
kulur. Çözeltilerde gerçekleşen tepkimelere ilişkin hesaplamalarda, çözünen maddenin mol Asit çözeltileri ile baz çözeltileri ara-
sayısı dikkate alınarak gerekli hesaplamalar yapılır. sında nötrleşme tepkimesi gerçek-
leşir. Asit hidrojenleri, baz hidroksit-
SORU leri ile birleşerek, su oluşturur.

SIVI ÇÖZELTİLER
2Al(k) + 3H2SO4(suda) nH SO = M . V ⇒ 4 . 0,25 = 1 mol Hidroklorik asit (HCI) ile sodyum
2 4
$ Al2(SO4)3(suda) + 3H2(g) Tepkimeye göre 1 mol H2SO4 harcandı- hidroksit (NaOH) arasındaki tepki-
denklemine göre, 250 mililitre 4 molar menin iyon denklemi
ğında 1 mol H2 gazı oluşur. Bu da 22,4 + +
H2SO4 çözeltisi ile yeterince Al etkileşiyor. Na (suda) +OH-(suda)+ H (suda) +CI-(suda)
litre yapar.
Buna göre, normal koşullarda kaç litre
H2 gazı oluşur? Yanıt B Baz Asit
+
A) 44,8 B) 22,4 C) 11,2 D) 5,6 E) 2,24 $ Na (suda) + CI-(suda)+ H2O(s)

İyon içeren iki çözelti karıştırıldığında, bazen bir tepkime gerçekleşmezken bazen de
gerçekleşen tepkimeler sonucu suda çözünürlüğü az olan yeni tuzlar oluşabilir. Bu tür tep- Net iyon denklemi,
kimelerde çökelme gözlenir. H+(suda) + OH–(suda) $ H2O(s)
Örneğin AgCl suda az çözünen bir katıdır. AgNO3 ve NaCl çözeltileri karıştırıldığında şeklindedir. Yani asit-baz nötrleşme
AgCl katısının çökme denklemi AgNO3(suda) + NaCl(suda) $ AgCl(k) + NaNO3(suda) şek- tepkimelerinde H+ ve OH- birbirini
lindedir. Bu tepkimenin net iyon denklemi Ag+(suda) + CI – (suda) $ AgCI(k) olarak yazılır. yok ederek suya dönüşür. Asit-baz
SORU tepkimesinde, asit hidrojenlerinin
veya baz hidroksitlerinin %100 iyon
2 litre 0,6 molar Cr(NO3)2 çözeltisi ile 8 litre nCr(NO ) = 2 . 0,6 ⇒ 1,2 mol halinde bulunmaları da gerekmez.
32
0,4 molar Na3PO4 çözeltisi karıştırıldığın- nNa PO = 8 . 0,4 ⇒ 3,2 mol Yani,
3 4
da Cr3(PO4)2 katısı çökmektedir. –
HF (suda) + KOH (suda)
Cr(NO3)2 $ Cr2+ + 2NO3 Zayıf asit Kuvvetli baz
Çökme işlemi tamamlandıktan sonra
3– 1,2 mol 1,2 mol $ K (suda) + F-(suda) + H2O(s)
+

Palme Yayıncılık
çözeltideki PO iyon derişimi kaç mo- + 3–
4 Na3PO4 $ 3Na + PO
4 tepkimesine göre su oluşur.
lar olur? 3,2 mol 3,2 mol
A) 0,12 B) 0,16 C) 0,2 D) 0,24 E) 0,34 Çözeltiler karıştırıldığında Cr3(PO4)2 katısı
aşağıdaki denkleme göre çöker.
3–
3Cr2+ + 2PO $ Cr3(PO4)2
4
1,2 mol 3,2 mol
–1,2 mol –0,8 mol +0,4 mol
0 2,4 mol 0,4 mol
3– 2, 4
[PO ] = = 0, 24 M Yanıt D
4 10

F. Molalite (m)
Bir kilogram çözücü içerisinde çözünmüş maddenin mol sayısına molalite denir. Molalite
terimi yerine sorularda kısaltma olarak ''molal'' kelimesi kullanılır. Örneğin 1 molal sodyum klorür
(NaCl) çözeltisi hazırlamak için 1000 gram (1 kg) su içerisinde 1 mol madde çözünmesi gerekir.

Çözünen maddenin mol sayısı (nçözünen) (mol)

Molalite (m) = =
Çözücünün kilogram olarak ağırlığı (kg)

SORU
200 gram suda 24,5 gram H2SO4 çözüle- İlk olarak çözünen H2SO4 maddesinin kaç
rek bir çözelti hazırlanıyor. mol olduğu bulunur.
Buna göre, çözelti derişimi kaç molal- m 24, 5
n= = = 0, 25 mol
dır? (H : 1, O : 16, S : 32) MA 98
A) 1,2 B) 1,25 C) 2,5 D) 3 E) 3,5 n çözünen 0, 25
m= = = 1, 25 molal
m çözücü (kg) 0, 2
Yanıt B

163
ÜNİTE - 4
SIVI ÇÖZELTİLER

0,2 molal C2H5OH sulu çözeltisi hazırlamak için 500 500 gram = 0,5 kg
gram suda kaç gram C2H5OH sıvısı çözünmelidir? n çözünen
0, 2 = & n çözünen = 0, 1 mol
0, 5
(C2H5OH : 46)
1 mol C2H5OH 46 g
A) 2,3 B) 3,2 C) 3,8 D) 4,6 E) 9,2
0,1 mol ?

? = 4,6 g
Yanıt D

400 mililitre HCl sulu çözeltisine yeterli miktarda Mg par-

çaları atılıyor.
Mg(k) + 2HCl(suda) $ MgCl2(suda) + H2(g)
tepkimesi artansız gerçekleşiyor.
Elde edilen H2 gazının hacmi normal koşullarda 22,4
litre olduğuna göre, HCl çözeltisinin derişimi kaç mo-
lardır?

A) 5 B) 4 C) 3 D) 2 E) 1

Yanıt A

2 litre 0,1 molar CaCl2 çözeltisi ile 8 litre 0,15 molar AgNO3
çözeltisi karıştırıldığında AgCl katısı çökmektedir.

Çökme işlemi tamamlandıktan sonra çözeltideki Ag+

iyon derişimi kaç molar olur?

A) 0,8 B) 0,4 C) 0,2 D) 0,08 E) 0,04

Yanıt D

Derişimi 4,6 molar olan 500 mililitre çözelti hazırlayabil-

mek için öz kütlesi 1,84 g/mL olan kütlece %98'lik H2SO4
çözeltisinden kaç mililitre alınmalıdır? (H2SO4 : 98)

A) 50 B) 125 C) 250 D) 300 E) 400 Yanıt B

Soru
164
 ÇÖZÜMLÜ SORULAR

ÜNİTE - 4
1. Derişimi 0,3 molar olan glikoz (C6H12O6) çözeltisinde 5,4 5. 28,4 gram Na2SO4 yeterince saf suda çözülerek 400 mililitre
gram glikoz bulunduğuna göre, bu çözeltinin hacmi kaç çözelti hazırlanıyor.

SIVI ÇÖZELTİLER
mililitredir? (C6H12O6 : 180)
Buna göre, çözeltiye ilişkin aşağıdaki ifadelerden hangisi
A) 3 B) 10 C) 30 D) 50 E) 100 yanlıştır? (Na : 23, O : 16, S : 32)
A) Çözünen Na2SO4 0,2 mol'dür.
B) Çözeltinin derişimi 0,5 molardır.
2–
C) SO iyonunun mol sayısı 0,2 mol'dür.
4
D) Saf su ile hacmi iki katına çıkarılırsa Na+ derişimi 0,25
molar olur.
2–
E) Saf su ile hacmi 500 mililitreye çıkarılırsa SO derişimi
4
0,4 molar olur.
2. 0,04 mol XCln katısı ile hazırlanan 200 mililitrelik çözeltideki
Cl– iyonu derişimi 1 molardır.

Buna göre, bileşik formülündeki ''n'' sayısı kaçtır?

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

6. Öz kütlesi 1,4 g/mL olan kütlece %50'lik H2SO4 çözeltisi 140

gram saf H2SO4 içermektedir.
Palme Yayıncılık

Buna göre, H2SO4 çözeltisinin hacmi kaç mililitredir?

(H2SO4 : 98)

A) 50 B) 100 C) 150 D) 200 E) 250

3. Hacmi bilinmeyen 0,4 molar AlCl3 çözeltisi ile 0,8 molar 2

litre CaCl2 çözeltisi karıştırıldığında kaptaki Cl– iyonu derişimi
1,4 molar oluyor.

Buna göre, başlangıçtaki AlCl3 çözeltisinin hacmi kaç lit-

redir?
Mol sayısı
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
7. XaYb tuzu ile 0,5 litre sulu çö- 0,3 Y
a

zelti hazırlanırken iyonların

b+
mol sayısının zamanla deği- 0,1 X

şimi grafiği şekildeki gibidir.

0 t Zaman

Buna göre aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır?

4. Saf X sıvısının mol kütlesi 62 gram olup, oda sıcaklığındaki A) Tuzun formülü XY3 tür.
yoğunluğu 2,2 g/mL'dir. Aynı sıcaklıkta bu sıvının 310 mililit- B) Toplam iyon derişimi 0,8 molardır.
resi ile 2500 mililitre sulu çözelti hazırlanıyor.
C) Xb+ iyonunun derişimi 0,2 molardır.
Buna göre, bu çözeltide X'in derişimi kaç molardır? D) a nın sayısal değeri 3 tür.
A) 4,4 B) 2,2 C) 1,1 D) 0,8 E) 0,5 E) Ya– iyonunun molar derişimi Xb+ nınkinden büyüktür.

165
 ÇÖZÜMLER
ÜNİTE - 4

m 5, 4 n m 28, 4
1. n= & = 0, 03 mol 5. M= = & = 0, 5 molar
MA 180 V MA . V 142 . 0, 4
SIVI ÇÖZELTİLER

n 0, 03 Na2SO4 $ 2Na+ + SO
2–
M= & 0, 3 = 4
V V
0,5 M 1M 0,5 M
0, 03
V= & 0, 1 litre = 100 mL Hacim iki katına çıkarılırsa Na+ iyonu derişimi yarıya iner.
0, 3
Yanıt E Yani 0,5 molar olur.

Yanıt D

n 0, 04
2. M= = = 0, 2 molar
V 0, 2

0,2 molarlık XCln'deki Cl– iyonu derişimi 1 molar olması için

n = 5 olmalıdır.
Yanıt E
10 . d .% 10 . 1, 4 . 50 50
6. M= = = M
MA 98 7
n m
M= &M=
V MA . V
Palme Yayıncılık

50 140
=
3. AlCl3 $ Al3+ + 3Cl– 7 98 . V
0,4 M 1,2 M
V = 0,2 L ⇒ 200 mL
2+ –
CaCl2 $ Ca + 2Cl
Yanıt D
0,8 M 1,6 M

M1 . V1 + M2 . V2 = MT . VT

1,2 . V + 1,6 . 2 = 1,4 . (V + 2)

1,2V + 3,2 = 1,4V + 2,8

0,4 = 0,2V

V = 2 litre
Yanıt B 7. XaYb(k) $ aXb+ + bYa–
0,1 0,3
1 3
a = 1 ve b = 3 tür. Tuzun formülü XY3 olur.
n 0, 1
m m M = = & 0, 2 molar
4. d= & 2, 2 = & m = 682 gram Xb + V 0, 5
V 310

m 682 n 0, 3
n= &n= & 11 mol M = = & 0, 6 molar
MA 62 Ya– V 0, 5
n 11 Toplam iyon derişimi 0,2 + 0,6 = 0,8 molardır.
M= = & 4, 4 molar
V 2, 5 L
Yanıt A Yanıt D

Soru
166

1. 0,1 mol Na2SO4 çözünerek hazırlanan çözeltide SO
iyon derişimi 0,5 molar olduğuna göre, çözeltinin hac-
mi 200 mililitredir.
2. 0,5 mol alkol ve 4,5 mol sudan oluşan bir çözeltide
alkolün mol kesri 0,1'dir.
3. 4 molar 100 mililitrelik NaBr sulu çözeltisine sabit sı-
caklıkta 900 mililitre su eklendiğinde son çözeltinin
derişimi 40 molar olur.
4. Tuzun suda çözünmesinde iyon - dipol etkileşimi var-
dır.
5. Apolar yapıya sahip I2 molekülünün apolar CCl4'de
çözünmesi beklenir.
6. 500 gram suda 98 gram H2SO4 çözünmesi ile elde
edilen çözeltinin molalitesi 2 molal'dır. (H2SO4 : 98)
7. NaCl katısının suda çözünmesi solvatasyondur.
8. 0,25 mol X çözülerek hazırlanan 400 mililitre çözelti-
nin öz kütlesi 1,25 g/mL olduğuna göre, bu çözeltide
X'in kütlece yüzde derişimi %2'dir. (X : 40)
9. Mg(k) + 2HCl(suda) $ MgCl2(suda) + H2(g)
tepkimesine göre yeterince Mg parçası üzerine 500
mililitre HCl çözeltisi eklendiğinde normal koşullarda
33,6 litre H2 gazı açığa çıkıyor. Buna göre, HCl çözel-
tisinin derişimi 1 molardır.
10. 0,1 molar 400 mililitre KCl ve 0,2 molar 300 mililitre
KNO3 çözeltileri ile 300 mililitre arı su karıştırıldığında
+
oluşturulan son çözeltide K iyonu derişimi 0,1 molardır.
1. D 2. D 3. Y 4. D 5. D 6. D 7. Y 8. D 9. Y
ÜNİTE - 4
2–
1. 200 gram su ile hazırlanmış C6H12O6 çözeltisinin mola-
4
litesi 0,5 olduğuna göre, çözeltide ......................... gram
SIVI ÇÖZELTİLER
C6H12O6 çözünmüş olarak bulunur. (C6H12O6 : 180)
2. 0,75 molar 200 mililitre tuz çözeltisinin derişimini 0,15 mo-
lar yapmak için ......................... mililitre su eklenmelidir.
3. 2 molal NaCl sulu çözeltisi hazırlamak için 300 gram suda
......................... gram NaCl katısı çözünmelidir.
(Na : 23, Cl : 35)
4. 300 mililitre 0,1 molar XOH ile 500 mililitre 0,02 molar XOH
çözeltilerinin karışımında toplam 1,6 gram XOH bulun-
maktadır.
Buna göre, X'in atom kütlesi .........................'tür.
(H : 1, O : 16)
5. 46 gram C2H5OH ile 90 gram su kullanılarak çözelti hazır-
lanıyor.
Palme Yayıncılık
Buna göre, elde edilen çözeltide C2H5OH'ın mol kesri
.........................'dır. (C2H5OH : 46, H2O : 18)
6. Çözünen iyonların su molekülleri ile çevrilmesi sonucunda
oluşan çözünmeye ......................... denir.
7. Kütlece %20'lik NaOH çözeltisinin öz kütlesi 1,2 g/mL ol-
duğuna göre, bu çözeltinin derişimi ......................... mo-
lardır. (NaOH : 40)
8. 0,06 mol XBrn katısı ile hazırlanan 200 mililitre çözel-
tideki toplam iyon derişimi 1,2 molar ise ''n'' sayısı
......................... tür.
9. X(CN)2 tuzundan 18,4 gram alınarak hazırlanan 200 mililit-
relik çözeltideki iyonların toplam derişimi 3 molar olduğu-
na göre, X'in atom kütlesi ......................... 'tır.
(C : 12, N : 14)
10. Derişimi 0,5 molar olan NaOH çözeltisinin .........................
mililitresinde 4 gram NaOH çözünmüştür.
(H : 1, O : 16, Na : 23)
10. D 1. 18 2. 800 3. 34,8 4. 23 5. 1 6. hidratasyon 7. 6 8. 3 9. 40 10. 200 167
6
 AÇIK UÇLU SORULAR
ÜNİTE - 4

1. Toplam iyon derişimi 6 molar olan CaBr2 çözeltisi 200 mililit- 4. 400 mililitre 0,1 molar Ca(NO3)2 çözeltisinin yarısı boşaltıla-
redir. rak yerine 200 mililitre 0,2 molar KNO3 çözeltisi ekleniyor.
SIVI ÇÖZELTİLER

–
Buna göre, çözeltide kaç gram CaBr2 çözünmüştür? Buna göre, yeni çözeltideki NO iyonlarının derişimi kaç mo-
3
lar olur?
(Ca : 40, Br : 80)

80
0,2
2. 7,02 gram X2(CO3)3 tuzu kullanılarak 300 mililitre 0,1 molar
X2(CO3)3 sulu çözeltisi hazırlanıyor. 5. 0,5 molar 200 mililitre NaNO3 çözeltisi ile 0,1 molar Na2SO4
çözeltisi eşit molde Na+ iyonu içerdiğine göre, Na2SO4 çö-
Buna göre, X elementinin atom kütlesi kaçtır?
zeltisinin hacmi kaç mililitredir?
(C : 12, O : 16)
Palme Yayıncılık

27 500

3. 8 litrelik bir çözeltide 0,2 mol AlCl3 ile bir miktar MgCl2 bile-
6. 600 mililitre 3 molar HCl çözeltisi hazırlamak için öz kütlesi
şikleri çözülerek Cl– iyonu derişimi 0,1 molar olan bir çözelti
1,2 g/mL olan kütlece %36,5'luk HCl çözeltisinden kaç mili-
elde ediliyor.
litre gerekir? (HCl : 36,5)
Buna göre, karışımdaki MgCl2 kaç moldür?

0,1 150

Soru
168
 TEST – 1

ÜNİTE - 4
1. 37 gram Ca(OH)2 katısı, su ile karıştırılıp 500 mililitre çözelti 5. 0,3 molar CaCl2 ve x molar FeCl3 çözeltileri eşit hacimde
hazırlanıyor. karıştırılıyor.

SIVI ÇÖZELTİLER
Buna göre, bu çözeltide OH– iyonu derişimi kaç molar- Oluşan çözeltide Cl– iyonlarının derişimi 0,9 molar oldu-
dır? (Ca(OH)2 : 74) ğuna göre, "x" kaçtır?

A) 0,5 B) 1 C) 1,5 D) 2 E) 3 A) 0,1 B) 0,2 C) 0,3 D) 0,4 E) 0,5

2. 16 gram CuSO4 yeterince saf suda çözülerek 100 mililitre

6. I. KNO3(suda)
çözelti hazırlanıyor.
II. K2CO3(suda)
Bu çözeltiye aynı sıcaklıkta 300 mililitre saf su ilave
III. K3PO4(suda)
edildiğinde çözeltideki Cu2+ iyonları derişimi kaç molar
olur? (Cu : 64, S : 32, O : 16) Yukarıda verilen çözeltilerin K + iyonu derişimleri eşittir.

A) 1 B) 0,75 C) 0,5 D) 0,25 E) 0,125 Buna göre, bu çözeltilerin toplam iyon derişimleri arasın-
daki ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?
Palme Yayıncılık

A) I > II > III B) I = II = III C) III > II > I

D) II > I > III E) III > I > II

3. Bir çözeltinin 900 mililitresinde 0,3 mol Na2SO4 ve 0,5 mol

Al2(SO4)3 çözünmüştür.
2–
Buna göre, bu çözeltide SO iyon derişimi kaç molar-
4
dır? 7. 0,4 molal NaOH çözeltisi hazırlayabilmek için 200 gram
suda kaç gram NaOH çözünmelidir? (NaOH : 40)
A) 1 B) 2 C) 4 D) 5 E) 6
A) 0,8 B) 3,2 C) 4,6 D) 16 E) 32

4. 20 gram XBr2 nin suda çözünmesiyle hazırlanan 100 mililitre

çözeltideki Br – iyonları derişimi 2 molardır.
8. 0,7 molar ve 0,3 molar NaCl çözeltileri sırasıyla hangi ha-
Buna göre, XBr2 bileşiğindeki X in atom kütlesi kaçtır? cim oranında karıştırılırsa, karışımın derişimi 0,4 molar
(Br : 80) olur?
1 2 1 1 3
A) 20 B) 30 C) 40 D) 50 E) 60 A) B) C) D) E)
3 3 4 2 4

1. D 2. D 3. B 4. C 5. D 6. A 7. B 8. A 169
 Kütle (gram)
ÜNİTE - 4

9. Ca(k) + 2HCl(suda) $ CaCl2(suda) + H2(g) 12.

tepkime denklemine göre, normal koşullarda 6,72 litre a

H2 gazı elde etmek için 1 molar HCl çözeltisinden kaç

mililitre kullanmak gerekir?
SIVI ÇÖZELTİLER

b
A) 120 B) 600 C) 1200 D) 1400 E) 1600

0 Zaman

Yukarıdaki grafik XY2 katısı ve saf su ile hazırlanan 500 mili-

litre çözeltide katının kütlesindeki değişimi göstermektedir.

Buna göre, çözeltinin derişimindeki değişimi gösteren

10.
grafik aşağıdakilerden hangisidir? (XY2 : 80)
1 M CaCl2
çözeltisi A) Derişim (mol/L) B) Derişim (mol/L)
500 mL
Saf su
100 mL a
4(a–b)

I II a–b
——
4
Kaplardaki sıvıların sıcaklıkları eşit olup birinci kaptaki çözel-
0 Zaman 0 Zaman
tinin 100 mililitresi ikinci kaba aktarılıyor. C) Derişim (mol/L) D) Derişim (mol/L)

Buna göre, son durumda birinci ve ikinci kaplardaki Cl–

iyonları molar derişimleri aşağıdakilerden hangisidir? 40(a–b)
a–b
——
Palme Yayıncılık

40
I II
A) 2M 1M 0 0
Zaman Zaman
B) 1M 1M
E) Derişim (mol/L)
C) 1M 2M
a–b
D) 2M 2M ——
40
E) 4M 0,5 M
Zaman
0

11. [Mg2+] X mol Y mol Z mol

13.
FeCl (suda) MgCl (suda) NaCl(suda)
3 2

0,4

Eklenen
0 0,1 0,2 0,3
MgCl2 katısının
mol say›s›
2V 2V V
Yukarıdaki grafik MgCl2 katısının suda çözünürken, Mg2+
Yukarıda verilen kaplarda bulunan çözeltilerin Cl– iyonu
iyonlarının molar derişimi ile eklenen MgCl2 katısının mol sa-
derişimleri eşit olduğuna göre, mol sayıları arasındaki
yısına bağlı değişimini göstermektedir.
ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?
Buna göre, oluşan doygun çözeltinin hacmi kaç litredir? A) Y = Z > X B) Y > Z > X C) Y > Z = X
A) 250 B) 125 C) 2,5 D) 1,25 E) 0,25 D) Z > Y > X E) Y = X > Z

9. B 10. A 11. E 12. E 13. A

Soru
170
 ÇÖZELTİLERİN KOLİGATİF ÖZELLİKLERİ
Çözeltilerin Derişime Bağlı Özellikleri

ÜNİTE - 4
Bir çözeltide çözünen maddenin niteliğine bağlı olmayan fakat sayılarına (derişime) bağlı olan
özelliklere koligatif özellikler denir. Koligatif özellikler; çözücünün buhar basıncının düşmesi, kay-
nama sıcaklığının yükselmesi, donma sıcaklığının alçalması ve ozmotik basınç olaylarını etkiler.

A. Buhar Basıncının Düşmesi

SIVI ÇÖZELTİLER
Çözünen derişimi ile çözeltinin buhar basıncı arasındaki ilişki Fransız kimyacı F.M.Raoult ta-
rafından bulunmuştur. Raoult Kanunu olarak ifade edilen bu ilişkiye göre, bir ideal çözeltinin buhar
basıncı, uçucu bileşenlerin buhar basınçlarına ve bu bileşenlerin çözeltideki mol kesrine bağlıdır.

UYARI François Marie Raoult (1830 - 1901)

Raoult Kanunu : Bir çözeltiyi oluşturan çözücünün kısmi basıncı (PA), saf çözücünün bu- Çözeltinin buhar basıncı ile çözücünün
0
har basıncı (P0) ile çözücünün mol kesrinin (XA) çarpımına eşittir. PA = PA . XA buhar basıncı arasındaki ilişkinin
A çözünen madde derişimine bağlı
Saf suda uçucu olmayan bir katı çözünmesi (şeker, tuz... vb) sonucunda oluşan çö- olduğunu söylemiştir. Bu ilişki Raoult
Kanunu olarak ifade edilir.
zeltide sadece suyun buhar basıncından söz edilebilir. Yani çözeltinin buhar basıncı, suyun
çözeltideki buhar basıncına eşittir.
0
Pçözelti = P . Xsu
su

SORU
1125 gram glikozun (C6H12O6) 25°C 450
n su = = 25 mol
deki 450 gram suda çözünmesiyle ha- 18
1125
zırlanan çözeltinin buhar basıncı kaç n glikoz = = 6, 25 mol 20°C de 144 gram suda 600 gram
180
mm Hg'dir? (H2O : 18, C6H12O6 : 180, Çözeltideki tek uçucu madde olan suyun CoBr3 katısının çözünmesiyle olu-
0
25°C de Psu : 24 mm Hg) dolayısıyla çözeltinin buhar basıncı şan çözeltinin buhar basıncı

Palme Yayıncılık
0 25 H2O : 18, CoBr3 : 300
A) 12,6 B) 14,8 C) 16,2 D) 19,2 E) 20,4 Pçöz. = Psu . Xsu ⇒ 24 .
25 + 6, 25 0
20°C de P su : 18 mm Hg
Pçöz. = 19, 2 mm Hg olarak bulunur.
144
Yanıt D n su = = 8 mol
18
N ot n CoBr =
600
= 2 mol
3 300
İyonik bileşiklerin sulu çözeltilerindeki toplam mol sayısı hesaplanırken iyo-
CoBr3 $ Co3+ + 3Br –
nik bileşiğin değil suda oluşan iyonların mol sayıları kullanılır.
2 mol 2 mol 6 mol
14444244443
Eğer çözeltiyi oluşturan çözücü ve çözünenin her ikisi de uçucu ise çözeltinin buhar 8 mol iyon
basıncı (PT), bileşenlerinin kısmi basınçlarının (PA, PB, ...) toplamına eşittir.
nT = nsu + n +n
Co3+ Br –
PT = PA + PB nT = 8 + 2 + 6

Çözücüsü A ve çözüneni B olan uçucu bileşenlerin oluşturduğu çözeltide, PA çözücünün nT = 16 mol

0
kısmi buhar basıncı, PB çözünenin kısmi buhar basıncıdır. Bu değerleri hesaplamak için saf hal- Pçöz. = P su . Xsu
deki A ve B maddelerinin belirli sıcaklıktaki buhar basınçları ile çözeltideki mol kesirleri çarpılır. 8
Pçöz. = 18 .
16
0 0
PA = PA . XA PB = PB . XB Pçöz. = 9 mm Hg olarak bulunur.
0 0
Bu durumda çözeltinin buhar basıncı PT = PA . XA + PB . XB bağıntısı ile hesaplanır.
SORU
40°C deki saf metanol(CH3OH) ile saf su- Xmetanol = 0,4 ise Xsu = 0,6'dır.
yun buhar basınçları sırasıyla 55 mm Hg PT = P0metanol . Xmetanol + P0su . Xsu
ve 270 mm Hg'dır. PT = 55 . 0,4 + 270 . 0,6
Saf metanolün mol kesri 0,4 olduğuna
PT = 184 mm Hg
göre, çözeltinin toplam buhar basıncı
kaç mm Hg'dır?
A) 46 B) 92 C) 184 D) 196 E) 208 Yanıt C

171
 B. Kaynama Noktası Yükselmesi
ÜNİTE - 4

Kaynama, saf suyun veya çözeltinin buhar basıncının atmosfer basıncına eşit olduğunda
gerçekleşir. Saf sıvıların belirli basınçta sabit kaynama noktaları vardır. Çözeltilerin kaynama
Sıcaklık (°C) noktaları saf çözücününkinden daha yüksektir ve kaynama sırasında sürekli artar. Çözelti doy-
Doymuş çözelti gunluğa ulaşana kadar bu artış devam eder. Doygunluğa ulaşıldığında sıcaklık sabit kalır.
103
Çözeltilerin derişimi ne kadar yüksek olursa, çözeltinin kaynamaya başlama sıcaklığı o
SIVI ÇÖZELTİLER

102 Doymamış çözelti

kadar yüksek olur. Çözeltinin kaynama noktasının yükselmesi seyreltik çözeltiler için geçerlidir
100
Çözücü(su) ve seyreltik çözeltilerde derişim, molalite cinsinden hesaplanır.

Zaman Kaynama noktası değişimi DTK = Kk . m . n formülü ile hesaplanır. (DTK = Kaynama

noktası yükselme miktarı, Kk = Molal kaynama noktası yükselme sabiti, m = molalite, n = for-
Bir saf çözücü ile bir çözeltinin
müldeki iyon sayısı)
ısınmasına ve kaynamasına ait sıcaklık
- zaman grafiği
UYARI

Kaynama noktası yükselmesi ölçülerek mol kütlesi belirleme yöntemine ebülyoskopi denir.

SORU
80,8 gram KNO3 katısının 400 gram 80, 8
n KNO3 = & 0, 8 mol
suda çözülmesiyle oluşan çözeltinin 1 101
atmosfer basınçta kaynamaya başlama mçözücü = 400 g ⇒ 0,4 kg
sıcaklığı kaç °C olur? 0, 8
DTK = Kk . m . n ⇒ 0,52 . .2
0, 4
(K : 39, N : 14, O : 16, Kk : 0,52°C/m)
DTK = 2,08 °C
Uçucu olmayan bir katının çözündüğü
A) 100,52 B) 101,04 C) 102,08
Palme Yayıncılık

bir çözeltide (örneğin, su içinde tuz D) 101,52 E) 102,60 100 + 2,08 = 102, 08°C Yanıt C
çözünürse) çözücü tamamen buhar-
laşmaya çalışırken taneciklerinin buhar
SORU
fazına geçişi, çözünen tanecikleri tara-
fından engellenir. Çözeltideki çözücü Saf suyun 100°C de kaynadığı koşullarda 3 iyonlu CaCl2 nin 0,2 molar çözeltisinde
taneciklerinin buhar fazına geçişi, saf 0,2 molar CaCl2 çözeltisi (100 + 3t)°C de 3.0,2 = 0,6 molar iyon vardır.
çözücüye göre daha fazla enerji gerekti-
kaynamaya başlamaktadır. Sıcaklığı da 3t°C artmıştır.
rir. Dolayısıyla çözeltilerin kaynama nok-
tası daha yüksek sıcaklıkta gerçekleşir. 0,6 M iyon 3t°C
Aynı koşullarda kaynamaya başlama sı-
? 2t°C
caklığı (100 + 2t)°C olan KCl çözeltisinin
derişimi kaç molardır? ? = 0,4 M iyon
2 iyonlu KCl çözeltisinde 0,4 molar iyon
A) 0,1 B) 0,2 C) 0,4 D) 0,6 E) 0,8
bulunduğundan KCl çözeltisinin derişim
0, 4
= 0, 2 molardır. Yanıt B
2

Buhar bas›nc› (atm) SORU

Şekerli NaCl I. 1 molal 100 gram NaCl(suda) I. 2 iyonlu NaCl'nin 1 molal çözeltisinde
Su su çözeltisi
1
II. 2 molal 50 gram C6H12O6(suda) 2.1 = 2 molal iyon vardır.

III. 0,5 molal 300 gram AlCl3(suda)
Yukarıda verilen çözeltilerin aynı or-
100 100+a 100+2a S›cakl›k (°C ) tamda kaynamaya başlama sıcaklıkları
arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangi-
Su, 1 molar şeker çözeltisi ve 1 mo-
sinde doğru verilmiştir?
lar NaCl çözeltisine ait buhar basın-
A) II > I > III B) I = II > III
cı – sıcaklık grafiği
D) III > I = II
II. 1 iyonlu C6H12O6'nın 2 molal çözelti-
sinde 1 . 2 = 2 molal iyon vardır.
III. 4 iyonlu AlCl3'ün 0,5 molal çözeltisinde
0,5 . 4 = 2 molal iyon vardır.
Üçünde de iyon derişimleri aynı olduğundan
C) III > I > II kaynamaya başlama sıcaklıkları eşit olur.
E) I = II = III Yanıt E

Soru
172
 ÜNİTE - 4
SIVI ÇÖZELTİLER
19 gram MgCl2 katısının 300 gram suda çözünmesiyle m 19
n MgCl = & = 0, 2 mol
oluşan çözeltinin 1 atmosfer basınçta kaynamaya baş- 2 MA 95
lama sıcaklığı kaç °C'dir? (MgCl2 : 95, Kk : 0,52°C/m) m çözücü = 300 gram & 0, 3 kg
A) 100,52 B) 100,72 C) 100,88 0, 2
3TK = K k . m . n & 3TK = 0, 52 . . 3 & 3TK = 1, 04°C
D) 101,04 E) 101,56 0, 3

100 + 1,04 = 101,04 °C

Yanıt D

80°C'ta 72 gram suda 3 iyona ayrışabilen iyonik bir katı-

dan 23,4 gram çözülerek bir çözelti hazırlanıyor. 72
nH = = 4 mol
2O 18
Oluşan bu çözeltinin buhar basıncı 286 mm Hg olarak
ölçüldüğüne göre, bu çözeltide çözünen iyonik katının 3 iyonlu katı XY2, mol sayısı ise a olsun.
mol kütlesi kaç gramdır? XY2 $ X2+ + 2Y –
(80°C ta suyun buhar basıncı: 350 mm Hg, H2O: 18) a mol a mol 2a mol
14444244443
A) 112 B) 95 C) 86 D) 78 E) 60 3a mol
0
P1 = P1 . X1
4
286 = 350 . ⇒ a = 0,3 mol 0,3 mol 23,4
4 + 3a
1 mol ?
Çözünen madde Çözeltinin kaynamaya
Su kütlesi ? = 78
ve mol sayısı başlama sıcaklığı (°C)
Yanıt D
2 kg 1 mol NaCl t1
2 kg 1 mol KNO3 t2
1 kg 1 mol C6H12O6 t3

Yukarıdaki tabloda verilen saf su ve çözünen madde

miktarları ile hazırlanan çözeltilerin, aynı basınçta kay-
namaya başlama sıcaklıkları arasındaki ilişki aşağıda-
kilerden hangisinde doğru verilmiştir?
A) t2 > t1 > t3 B) t1 = t2 = t3 C) t3 > t2 > t1
D) t1 > t2 > t3 E) t3 > t1 = t2
Yanıt B

Buhar bas›nc› (cm Hg )

Grafikte saf su ile
su NaNO 3 X
molar derişimleri eşit 76

NaNO3 ve X tuzu çö-

zeltilerinin buhar ba-
sınçlarının sıcaklıkla
0 100 101,04 102,08 S›cakl›k(°C )
değişimi gösterilmiştir.
Buna göre, X tuzu aşağıdakilerden hangisi olabilir?
A) FeCl3 B) CaCl2 C) NaCl
D) Al2(SO4)3 E) Mg(NO3)2 Yanıt A

173
 C. Donma Noktası Alçalması
ÜNİTE - 4

Saf sıvıların sabit basınçta belli bir donma sıcaklıkları olmasına rağmen çözeltilerin belli
bir donma sıcaklıkları yoktur. Çözeltiler saf çözücülerden daha düşük sıcaklıklarda donar.
Sıcaklık (°C)
İyon ya da tanecik derişimi arttıkça çözeltinin donma noktası daha da düşer.
2
1
Çözücü(su)
Donma noktasındaki bir çözelti soğutulduğunda çözelti doygunluğa ulaşana kadar sı-
SIVI ÇÖZELTİLER

0
caklık düşmeye devam eder. Doygunluğa ulaşıldığında sıcaklık sabit kalır.
1 Doymamış çözelti
2 Donma noktası alçalması çözünenin cinsine bağlı olmayıp, derişimine bağlıdır. Donma
Doymuş çözelti
noktası değişimi DT = –K . m . n formülü ile hesaplanır. (DTd = Donma noktası alçalma
Zaman d d
miktarı, Kd = molal donma noktası alçalma sabiti, m = molalite, n = formüldeki iyon sayısı)
Saf bir çözücü ile bir çözeltinin
soğumasına ve donmasına ait sıcaklık
- zaman grafiği
UYARI

Donma noktası alçalması ölçülerek mol kütlesi belirlenmesi yöntemine kriyoskopi denir.

SORU
m gram Al2(SO4)3 katısının 500 gram suda mçözücü = 500 gram
çözünmesiyle oluşan çözeltinin 1 atmosfer- = 0,5 kg
deki donmaya başlama sıcaklığı –9,3°C dir.
DTd = –Kd . m . n
Buna göre, çözünen Al2(SO4)3 kütlesi n çözünen
–9,3 = –1,86 . .5
(m) kaçtır? 0, 5
nçözünen = 0,5 mol
(Al2(SO4)3 : 342, Kd : 1,86 °C/m)
1 mol Al2(SO4)3 342 g
Palme Yayıncılık

A) 151 B) 171 C) 176 D) 246 E) 342

0,5 mol ?
? = 171 gram Yanıt B
Tu­runç­gil­ler üze­ri­ne püs­kür­tü­len su, don­ma
SORU
sı­ra­sın­da ısı ve­rir ve sı­cak­lı­ğın sa­bit kal­ma­sı­nı
sağ­lar. Bir sü­re için sı­cak­lık 0°C de sa­bit ka­lır. 1 kg saf suda 1 mol NaCl katısı çözülerek Molaliteleri bulunduğunda
0°C nin al­tın­da bir don­ma nok­ta­sı olan tu­runç­ hazırlanan çözeltinin donmaya başlama 1
gi­lin su­yu böy­le­ce don­mak­tan ko­run­muş olur.
m= & 1 molal NaCl
sıcaklığı saf sudan x°C düşüktür. 1
1
Buna göre, 0,5 kg saf suda 1 mol şeker m= & 2 molal şeker
0, 5
(C12H22O11) çözülerek hazırlanan çö- 1 molal NaCl 2 iyonlu olduğunda 2 molal
zeltinin donmaya başlama sıcaklığı kaç iyon olur.
°C'dir? 2 molal iyon x°C düşürdüğünden
x x 2 molal şeker ?
A) x B) C) – D) –x E) –2x
2 2
? = x°C düşürür.
0 – x = –x°C Yanıt D
Elektrolit (elektrik akımını ileten) çözelti-
lerin donma noktası düşmeleri, aynı de-
SORU
rişimli elektrolit olmayan (elektrik akımını
1 atmosfer basınçta 50,5 gram KNO3 50, 5
iletmeyen) çözeltilere göre daha fazladır. nKNO = & 0, 5 mol
– katısının 100 gram suda çözünmesiyle 3 101
a. AgNO3(k) $ Ag+(suda) + NO3 (suda)
oluşan çözeltinin donmaya başlama sı- mçözücü = 100 g ⇒ 0,1 kg
1 molal 1 molal 1 molal
caklığı kaç °C'dir? DTd = –Kd . m . n
b. C6H12O6(k) $ C6H12O6(suda)
(KNO3: 101, Kd = 1,86°C/m) 0, 5
1 molal 1 molal DTd = –1,86 . .2
0, 1
Donmaya başlama sıcaklıkları arasındaki A) –18,6 B) –16,4 C) –12,8
DTd = –18,6 ⇒ 0 – 18,6 = –18,6 °C
ilişki b > a'dır.
D) –9,8 E) –4,9 Yanıt A

Soru
174
 D. Ozmotik Basınç

ÜNİTE - 4
Suyun yarı geçirgen zar (membran) aracılığı ile derişimin düşük (az yoğun) olduğu or-
tamdan, yüksek (çok yoğun) olduğu ortama doğru geçişine ozmos denir.

SIVI ÇÖZELTİLER
h
Saf su Tuzlu su

Saf su Tuzlu su

Ozmotik basınç bitkilerde suyun

Membran Membran köklerden yukarı doğru taşınmasını

Saf su ile tuzlu su yarı geçirgen Tuzlu su saf suya uyguladığı emme da sağlar. Yapraklar sürekli havaya

bir zarla ayrılmış durumdadır. kuvveti ile suyu kendisine çekerek doğru su kaybettiklerinden, yaprak
derişimini azaltma yoluna gider. sıvısındaki çözünen madde derişimi
artar. Böylece su ağacın gövde, dal ve
Ozmosda, derişimi yüksek olan ortam derişimi düşük olan ortamdaki çözücüye bir emme saplarından ozmotik basınç ile iletilir.
kuvveti uygular. Bu emme kuvveti ozmotik basınç olarak adlandırılır. Çok yoğun ortamın derişi-
mi ne kadar fazla ise oluşan emme kuvveti yani ozmotik basınç o kadar yüksek olur.
Ozmos olayı sonucunda çok yoğun ortamda sıvı seviyesi yukarıdaki şekilde görüldüğü
gibi h kadar yükselir. İşte bu yükselen sıvının bir başka deyişle sulu çözelti ya da su dolu
kolonun, kabın çeperlerine uygulayacağı basınca hidrostatik basınç denir. Çözücü geçişi-
nin dengeye ulaştığı anda yükselen çözelti tarafının basıncı, kaba girecek su moleküllerinin
zardan geçmesine engel olur. Bu durumda ozmotik basınç hidrostatik basınca eşit olur.
Ozmosa en iyi örnekler yaşayan organizmalarda görülür. Hücre zarı yarı geçirgen bir Derişim köşeli parantez ile gösteri-
zardır. Bu zar, hücre içindeki büyük moleküllerin hücre dışına çıkmasına izin vermez. An- lir. Örneğin [X], X çözeltisinin derişi-

Palme Yayıncılık
cak küçük moleküllerin veya hidratlaşmış iyonların hücreye girişine veya hücreden çıkışına mini ifade eder.
izin verir. Bu nedenle hücre içindeki ve dışındaki çözünen maddelerin derişim farklarından
dolayı ozmotik basınç oluşur. Hücrenin içindeki çözelti dış ortama göre daha derişik oldu-
ğundan su bu ortama geçer. Böylelikle hücrede denge sağlanmış olur.

Hücre içi Hücre dışı Hücre içi Hücre dışı

X Y X Y

[X] < [Y] [X] > [Y]

hücre zarı hücre zarı

Hücre dışı, hücre içinden daha yoğun ise ozmos Hücre içi, hücre dışından daha yoğun ise
Tuzdan Tuzlu
olayı hücre dışına olur. Bu durumda hücre büzülür. ozmos olayı hücre içine olur. Bu durumda
arındırılmış su
Hücrenin büzülmesine plazmoliz denir. Bu durum- hücre şişer. Böyle bir çözeltiye hipotonik
su
da hücre dışı, hücre içine göre hipertonik çözeltidir. denir.

Hücre içi Hücre dışı

X Y Suyun yarı geçirgen bir membran yar-
dımıyla daha yoğun bir ortamdan daha
az yoğun olan bir ortama geçmesine
ters ozmos denir. Ters ozmosda yük-
hücre zarı sek basınç kullanılır. Örneğin; deniz
suyunun ozmotik basıncı 30 atmosfer-
Hücre içi derişimi, hücre dışı derişimine eşit ise çözelti izo-
dir. Tuz çözeltisi üzerindeki basınç 30
tonik adını alır. Ozmos olayı gerçekleşmez. Ancak yoğunluk
atmosferin üzerine çıkarılacak olursa
değişmeyecek şekilde madde giriş çıkışı olur.
ozmotik akış tersine döner ve su zar-
dan geçerek tuzdan arındırılmış olur.
UYARI Böylece tuzlu deniz suyundan içme
suyu elde edilmiş olur.
Hastalara verilen serumların izotonik çözeltiler olması hastanın sağlığı için önemlidir.

175
ÜNİTE - 4
SIVI ÇÖZELTİLER

Şekildeki sistemde seyreltik

Verilen sistemde az yoğun ve çok yoğun ortam bulundu-
ve derişik X çözeltileri yarı
ğundan ozmos olayı gerçekleşir. Derişik X çözeltisi suyu
geçirgen bir zarla ayrılmıştır.
Derişik Seyreltik emer ve çözelti yüksekliği zamanla artar. Derişim azalır.
Bir süre sonra gözlenen X sulu X sulu
çözeltisi çözeltisi Çözelti derişimleri eşit oluncaya kadar birinci bölmeye çö-
olaylar ile ilgili;
I. İkinci bölmeden birinci zücü geçişi devam eder.
I II
bölmeye su geçişi olur.
Yarı geçirgen zar
II. Bölmelerdeki çözelti deri-
şimleri eşit oluncaya kadar çözücü geçişi devam eder.
III. Birinci bölmede derişim artar.

yargılarından hangileri yanlıştır?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve III E) II ve III
Yanıt C

Aynı ortamda bulunan 1 er litre suda 1 mol KCl ve 0,5 mol X

çözününce donmaya başlama sıcaklıkları aynı olmaktadır.
Buna göre, X'in formülü aşağıdakilerden hangisi olabilir?
A) BaCl2 B) K2SO4 C) C6H12O6
D) Ca(NO3)2 E) AlCl3 Yanıt E

Şekildeki sistemde şekerli Geçirgen zar

su çözeltileri ince bir

membran (geçirgen zar) ile
ayrılmıştır.

Bir süre beklenildiğinde Şekerli 1 Şekerli

ozmos birinci çözeltiden su 2 su
ikinci çözeltiye doğru ol- I II
duğuna göre, aşağıdaki Ozmos

yargılardan hangisi yanlıştır?

A) İkinci bölmenin olduğu tarafta çözelti yüksekliği za-
manla artar.
B) 2 nolu ok yönünde oluşan geçiş olayına ters ozmos denir.
C) Birinci çözeltinin kütlesi zamanla azalır.
D) İkinci çözelti başlangıçta daha seyreltiktir.
E) Birinci çözeltide öz kütle zamanla artar. Yanıt D

Soru
176
 ÇÖZÜNÜRLÜK

ÜNİTE - 4
Belli bir sıcaklık ve basınçta belirli miktardaki çözücüde (100 gram suda) çözünebi-
len maksimum madde miktarına çözünürlük denir. Çözeltiler, bir çözücü içinde çözünen
madde miktarının az veya çok olmasına göre ikiye ayrılır.
1. Seyreltik çözelti : Aynı koşullarda eşit miktardaki çözücü içerisinde çözünen oranı

SIVI ÇÖZELTİLER
daha az olan çözeltilere denir.
2. Derişik çözelti : Aynı koşullarda eşit miktardaki çözücü içerisinde çözünen oranı daha
fazla olan çözeltilere denir.
N ot

Bu iki kavram aynı madde ile hazırlanmış iki ayrı çözeltinin karşılaştırılma-
sında kullanılmaktadır. Örneğin, bir şekerli ve iki şekerli çay denildiğinde, bir
şekerli çay iki şekerli çaya göre daha seyreltiktir.

Çözeltiler, bir çözücü içinde çözünen madde miktarına göre de üçe ayrılır;
Doymamış çözeltiyi doymuş hale
1. Doymamış çözelti : Belirli sıcaklık ve basınçta çözebilece- Çözünürlük (g/100 g su) getirmek için;
ğinden daha az miktarda çözünen içeren çözeltilere denir. � Sabit sıcaklıkta çözünen ilave
edilebilir.
2. Doygun çözelti : Belirli sıcaklık ve basınçta çözebileceği
� Sabit sıcaklıkta çözücü buhar-
maksimum miktar kadar çözünen içeren çözeltilere denir.
laştırılabilir.
3. Aşırı doygun çözelti : Belirli bir sıcaklık ve basınçta, bir çö- � Çözünürlüğü azaltılabilir.
Sıcaklık (°C)
zeltide doygunluk miktarının üstünde madde çözündüğünde
Çözünürlüğün sıcaklıkla
oluşan çözeltidir. Aşırı doygun çözeltiler çok kararsızdır. Kü-
değiştiğini gösteren eğrilere
çük bir çözünen kristalinin eklenmesiyle süratle çökerler ve

Palme Yayıncılık
çözünürlük eğrisi denir.
hemen doygun çözelti haline gelirler.
Eğrinin geçtiği noktalarda
Çözünürlük X g/100 g su veya X g/100 cm3 su olarak gösteri- çözelti doygundur.
lebilir. Bir maddenin çözünürlüğü ifade edilirken sıcaklık ve çözücü
türü mutlaka belirtilmelidir. Ayrıca gazların çözünürlüğünde çok etkin olduğu için basınçta
verilmelidir.

SORU
Kütlece %20'lik 1000 gram KNO3 çözel- 100 20
tisini aynı sıcaklıkta doygun yapmak için 1000 ?
200 gram daha KNO3 katısı çözünmesi ? = 200 gram çözünen
gerekmektedir.
1000 - 200 = 800 g su vardır.
Buna göre, bu sıcaklıkta KNO3'ün çözü- Doygun yapmak için 200 gram daha çözünen
nürlüğü kaç g/100 g sudur? eklendiğinden toplam çözünen 400 gram olur.

A) 25 B) 45 C) 50 D) 60 E) 75 800 g su 400 g çözünen

100 g su ? Çözeltiler elektrik akımını iletiyorsa
elektrolit çözeltiler, elektrik akımı-
? = 50 gram Yanıt C
nı iletmiyorsa elektrolit olmayan
çözeltiler adını alır. Tuz çözeltileri,
SORU
asit / baz çözeltileri ve bazı gazların
X tuzunun 20°C de çözünürlüğü 30 g/100 100 g su 30 g
su ile oluşturdukları çözeltiler elektriği
g sudur. 20°C de 300 gram suya 50 gram 300 g su ?
iletirken, şeker, alkol gibi bazı mad-
X tuzu atılarak bir çözelti hazırlanıyor.
? = 90 gram çözebilir. deler suda moleküler olarak çözün-
Çözeltinin doygun olabilmesi için kaç
90 – 50 = 40 gram daha tuz ilave edilme- düklerinden elektriği iletmezler.
gram daha tuz ilave edilmelidir?
lidir.
A) 20 B) 30 C) 40 D) 60 E) 80 Yanıt C

177
 ÇÖZÜNÜRLÜĞE ETKİ EDEN FAKTÖRLER
ÜNİTE - 4

Saf X katısının sıcaklığa bağlı çözü- Maddelerin çözünürlüklerini maddenin türü, sıcaklık, ortak iyon ve basınç etkiler.
nürlük grafiği ile ilgili;
Çözünürlük (g/100 g su) a. Çözünürlüğe Madde Türünün Etkisi
X Z Aynı koşullarda aynı miktar çözücüde her maddenin çözünürlüğü genellikle farklıdır.
• • Örneğin 60°C de KClO3 katısının sudaki çözünürlüğü 28 g/100 g su iken, KNO3 katısının
SIVI ÇÖZELTİLER

sudaki çözünürlüğü 110 g/100 g sudur. Öte yandan bir maddenin belirli miktarının farklı
• •
Y T çözücülerin eşit miktarlarında çözünen miktarları da farklıdır.

b. Çözünürlüğe Sıcaklığın Etkisi

Sıcaklık (°C)
Katı ve sıvıların çözünürlüğü sıcaklık arttıkça genellikle artar. Gazların çözünürlüğü ise
� Y ve Z noktalarında çözelti doy-
sıcaklık arttıkça daima azalır.
gundur. Y'de 100 gram suda çö-
zünen madde miktarı Z'ye göre Tüm gazlar ile bazı katı ve sıvılar çözünürken dışarı ısı verir. Bu tür bir çözünme
daha azdır. su
X(g) X(suda) + ısı
� Çözelti X noktasında Y'ye göre
daha derişiktir. Y(k) Y(suda) + ısı
� X noktasında çözelti aşırı doy-
muş, T noktasında çözelti doy- şeklinde ifade edilir. Gazlı içeceklerin soğuk içilmesi ve balıkların sıcak sulara oranla soğuk
mamıştır. sularda daha yoğun bulunmaları gazların çözünürlüğüne sıcaklığın etkisini açıklayan olaylardır.
� X noktasındaki çözeltinin sıcaklığı Çözünürlük (g/100 g su)
arttırılırsa doygun hale getirilebilir. Suda çözündüğünde ortama ısı veren (ekzotermik çözü-
� T noktasındaki çözeltinin sıcaklı- nen) katıların doygun çözeltileri ısıtıldığında;
ğı düşürülürse doygun hale geti-
y
rilebilir. � Çözünürlük azalır, çökme ve çözünme hızı artar.
x X
� Bir miktar X katısı çöker.
Palme Yayıncılık

� Derişimi düşük yeni doygun çözelti oluşur. t1 t2 Sıcaklık (°C)

Katı ve sıvı haldeki maddelerin çoğu sıvıda çözünürken dışarıdan ısı alır. Bu tür bir
su
çözünme X(k) + ısı X(suda) şeklinde ifade edilir. Çözünürlük (g/100 g su)

De­rin de­niz dalgıçlarının tüp­le­rin­de

Suda çözündüğünde ortamdan ısı alan (endotermik çö-
azot-oksijen ye­ri­ne hel­yum-ok­si­jen ka- zünen) maddelerin doygun sulu çözeltileri ısıtıldığında;
y
rışımlarının kullanılması, azot­tan ile­ri
� Çözünürlük ve çözünme hızı artar. x
ge­len “vur­gu­nu” önlemek­te­dir. Ayrıca,
hel­yum kan­dan da­ha hızlı ve dü­zen­li bir � Doymamış çözelti elde edilir.
şekilde uzaklaştığından, hel­yum-ok­si­jen
t1 t2 Sıcaklık (°C)
karışımları dal­ma hastalıklarını da ön­ler. SORU
Çözünürlüğü sıcaklık ile artan X tuzu- I. Su ilave edildiğinde daha da seyreltilmiş
nun doymamış çözeltisini doygun hale olur. Doygun olmaz.
getirmek için;
II. Tuz ilave edilirse doygun hale getirilebilir.
I. Aynı sıcaklıkta su ilave etmek
II. Aynı sıcaklıkta X tuzu ilave etmek III. Sıcaklığı düşürüldüğünde çözünürlük
III. Sıcaklığı düşürmek azalacağından doygun hale getirilebilir.
işlemlerinden hangileri yapılabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II Yanıt D
D) II ve III E) I, II ve III

Vurgun Nedir? c. Çözünürlüğe Basıncın Etkisi Çözünürlük (g/100 g su)

Denizin derinliklerinde yüksek basınçta
kanda daha fazla azot gazı çözünür.
Aniden yüzeye çıkılırsa, basınç
düşmesiyle çözünmüş azot gazları
açığa çıkar ve oluşan kabarcıklar kan
damarlarını tıkarlar. Bu durum ölümle
sonuçlanabilir.
Katıların ve sıvıların sudaki çözünürlükleri basıncı azaltmak
Gaz
veya artırmak ile değişmez. Gazların sudaki çözünürlüğü ise gazın
Katı, Sıvı
basıncı arttıkça artar. Gazoz şişesinin kapağı açıldığında gaz çıkı-
şının gözlenmesi ve vurgun olayı gazların çözünürlüğüne basıncın
etkisini açıklayan olaylardandır.
Basınç

Soru
178
 ÜNİTE - 4
SIVI ÇÖZELTİLER
X katısının çözünürlü- Çözünürlük 30 gram X içeriyorsa 150 - 30 = 120 gram su içerir.
ğünün sıcaklıkla değişi- (g/100 g su)
120 g su 30 g X
60
mi grafikteki gibidir. 100 g su ?

30 gram X kullanılarak 40 ? = 25 g X
hazırlanan 150 gram 25 100 gram suda 25 gram X çözündüğü sıcaklık 30°C'dir.
10
çözelti kaç °C de doy-
5
gun hale gelir? S›cakl›k(°C)
0 20 30 40 50

A) 0 B) 20 C) 30 D) 40 E) 50 Yanıt C

Çözünürlük
(g/100 g su)
X tuzunun çözünürlüğü-
nün sıcaklıkla değişim gra- 25

fiği yanda verilmiştir.

10

0 25 60
S›cakl›k (°C)
Buna göre;
I. 60°C de doymuş çözelti kütlece %40'lıktır.
II. 25°C de 300 gram suda 20 gram X katısı çözündüğün-
de çözelti doygun hale gelmesi için aynı sıcaklıkta 100
gram su buharlaştırılmalıdır.
III. 25°C'de 220 gram doygun çözelti 60°C'ye ısıtılırsa en
fazla 30 gram daha X çözünür.

yargılarından hangileri doğrudur?

A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve III

D) II ve III E) I ve II Yanıt D

Çözünürlüğünün sıcaklık- Çözünürlük 50°C de 100 gram suda 60 gram X tuzu çözündüğünden
(g/100 g su)
la değişimi grafikteki gibi 160 gram doygun çözelti olur.
60
olan X tuzunun, 50°C de 160 g 60 g çözünen 320 – 120 = 200 gram
320 gram doymuş çözelti- 320 g ? su vardır.

si hazırlanıyor. 30
? = 120 g çözünen vardır.
15
Buna göre, oluşan çö- S›cakl›k(°C) 10°C'de
0 10 50
zeltinin sıcaklığı 10°C ye
100 g suda 30 g çözünen 120 – 60 = 60 gram
düşürüldüğünde kaç gram X tuzu çöker?
200 g suda ? X tuzu çöker.

A) 20 B) 30 C) 40 D) 50 E) 60 ? = 60 g çözünebilir. Yanıt E

179
 Maddelerin Çeşitli Sıvılardaki Çözünürlükleri Farkından
ÜNİTE - 4

Yararlanarak Ayırma Teknikleri

a. Özütleme : Bir karışımdaki katı, sıvı veya gazın dışarıdan bir çözücü yardımı ile karı-
şımdan uzaklaştırılması işlemine ekstraksiyon (özütleme) denir. Şeker pancarından şeker
SIVI ÇÖZELTİLER

eldesi, meyve aromalarının eldesi, bitkilerden yağ eldesi, çayın demlenmesi, ilaç ve parfüm
Şeker pancarından şeker eldesi özüt-
üretimi, söğüt ağacından aspirin eldesi ve organik sıvılarla su ortamından metallerin çekil-
lemeye örnektir.
mesi de özütleme işlemine dayanır. Özütleme işleminde su yerine özütlenecek maddenin
özelliğine göre aseton, karbon tetraklorür, eter, alkol ve sıvı yağlar gibi organik maddeler
çözücü olarak kullanılır.

Ceviz, fındık, badem, çam ve yer fıstığı, susam gibi

yağlı tohumlardan uygun çözücüler kullanılarak sıvı yağ
üretimi gerçekleştirilebilir. Ayçiçek yağı kullanımı ol-
dukça yaygın olan yağ türlerindendir. Yağ oranı yüzde
39 - 45 arasında değişen ayçiçeği bitkisinin tohumun-
dan elde edilir. Tohumların preslenme ve özütlenme iş-
Sıvı yağ üretimi
lemlerinin ardından rafinasyona tabi tutulmasıyla elde
edilir. Ekstraksiyon, yağlı tohumun hekzan çözücüsü ile etkileştirilerek içerdiği yağın hemen
Palme Yayıncılık

hemen tamamının alındığı işlemdir.

Çayın demlenmesi sırasında çay

içerisindeki maddelerin suya geçerek
renk vermesi özütlemeye örnektir.
Altın, gümüş, bakır ve platin grubu metaller, oksitlerinin indirgenmesiyle üretilmiş bakır,
nikel ve kobalt metalleri özütleme işlemi ile su ortamından ayrıştırılabilir. Hidrometalurjide,
metalin özütleneceği cevher, su ve sulu çözeltilerle orta sıcaklıklarda etkileştirilir. Metal iyon-
ları su, asit, baz ya da tuz çözeltileri ile cevherden özütlenir.

b. Kristallendirme : Katı - sıvı homojen karışımlarda sıvının buharlaştırılarak katının dibe

çöktürülmesine kristallendirme denir. Katıların çoğunun çözünürlüğünün sıcaklıkla arttığını
biliyoruz. İşte sıcaklığın düşmesiyle çözünürlüğü azalan tuzlar, düzgün geometrik şekilli katı
parçalar halinde çöker.

Çözünürlükleri birbirinden çok farklı olan katı mad-

Çok tuzlu bir peynirin bir süre suda
bekletilerek tuzun bir kısmının suya
geçmesini sağlamak bir çeşit özütle-
medir.
delerden oluşan karışım, bileşenlerine kolayca ayrılabi-
lir. Aynı koşullarda çözünürlükleri birbirine çok yakın
olan maddelerden oluşan karışımların ayrılması ise çok
kolay değildir. İşte aynı çözeltide bulunan birden fazla
katının ayrı ayrı kristallendirilmesi işlemine ayrımsal
Kristal örneği
kristallendirme denir. Ayrımsal kristallendirme yapıla-
cak maddelerin sıcaklıkla çözünürlüklerinin değişimi çok farklı olmalıdır. Bu yöntem, çözü-
nürlükleri sıcaklıkla artan veya azalan iki tuzu ayırmak için kullanılabilir.

Soru
180
c. Kromatografi : Hareketli bir faz ile durgun bir fazın

ÜNİTE - 4
temas etmesi ile maddelerin yer değiştirme hızlarının
farklılığından yararlanılarak yapılan ayrıştırma işlemine
Aşağıda kağıt kromatografisi ile ilgili
kromatografi denir. Kullanılan fazların yapısına göre
bir deney verilmiştir.
dağılma, adsorpsiyon, gaz - gaz ve gaz - katı kroma-
Deney : Mor ve turuncu boya karışı-
tografisi olarak dörde ayrılır.

SIVI ÇÖZELTİLER
mının ayrılması
Kromatografide karışımı oluşturan bileşenler ha-
Kromatografi Malzemeler : Kromatografi tankı,
reketli ve durgun faz arasında dağılır. Farklı bileşenler,
kapiler boru, turuncu keçeli kalem,
hareketli faz tarafından karışımdan devamlı olarak çözülür ve durgun faz üzerinde farklı
mor keçeli kalem, %7'lik etil alkol,
bölgelerde toplanırlar.
kromatografi kağıdı.
Dağılma kromatografisinde maddeler iki sıvı faz arasında dağılır. Fazlardan biri sabit
tutulur. Bunun içerisinden hareketli faz geçirilir. Yani çözünen maddelerden az miktarda İşlemler :
numuneler alınarak kağıda damlatılır ve daha sonra kağıdımız çözücünün içerisine daldırılır. 1. 4 x 8 cm kromatografi kağıdının
alt tarafından yukarıya doğru
Çözücü kağıt içerisinde yükselmeye başlar ve numunelerin üzerinden geçmesi sonucunda çözü-
1 cm yükseklik bir çizgi ile hafif-
nen maddeler kağıt üzerinde farklı hızlarda yukarıya doğru hareket ederek ayrışırlar. Uygulanan
çe belirtilir.
bu yöntem bir dağılma kromatografisi türü olan kağıt kromatografisine örnektir.
Örneğin bir beher içerisine damlatılmış mürekkep önce alkolde çözülür. Daha sonra
alkole batırılan kağıt alkolü emer ve mü- Kahverengi mürekkep
sarı, kırmızı ve mavi
rekkep kağıdın üzerinde yükselir. Yanda
pigmentlerden oluşur. Uygulama noktası
verilen kahverengi mürekkep, çeşitli renk- Süzgeç kağıdı
1 cm
lerden oluşur ve her renklendiricinin kağıt Mavi pigment
yüzeyine yapışma eğilimleri farklıdır. Mad- Kağıt alkolü
işaretlenen çizgi üzerindeki iki
emer Kırmızı pigment
deler mürekkepte olduğu gibi renkli ise farklı noktaya mor ve turuncu

Alkollü mürekkep
kolaylıkla görülür. Renksiz bileşikler görü-
lemeyeceği için karışımdaki bileşiklerle
renk verecek özel ayıraçlar kağıda püs-
kürtülür ve UV lambası altına bırakılır.
SORU
I. Susam tohumundan susam yağı eldesi
II. Metal iyonlarının su, asit, baz ya da tuz
çözeltileri ile cevherden eldesi
III. Söğüt ağacından aspirin eldesi
Yukarıdaki eldelerden hangileri eks-
traksiyon yöntemi uygulanarak gerçek-
leştirilir?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III
SORU
I. Fazların hareket hızlarının farklılığına
dayanır.
II. Kağıt kromatografisinde hem hareketli
hem de durgun faz sıvı haldedir.
III. Mürekkebi bileşenlerine ayırmakta
kullanılabilir.
Yukarıda verilen yargılardan hangileri
kromatografi yöntemi için doğrudur?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III
Palme Yayıncılık
Sarı pigment kalemler ile birer nokta konu-
çözeltisi
lur. Uygulanan noktaların çapı
5 mm'yi geçmemelidir.
Kahverengi mürekkep 2. Kromatografi tankına 0,5 - 0,8
cm yükseklikte etil alkol çözelti-
si konulur. Kapağı kapatılarak 5
dakika beklenir.
Susam tohumundan susam yağı eldesi, 3.
söğüt ağacından aspirin eldesi ve metal
iyonlarından cevher eldesi uygun bir çözü-
cü kullanılarak karışımdan istenen madde-
yi özütleme yöntemi ile gerçekleşir. Etil alkol
çözeltisi
Kromatografi kağıdı tanka konu-
Yanıt E
lur. Çözücünün kağıt üzerinde
yukarı doğru ilerlemesi ile mor ve
turuncu karışımların içerisindeki
Kromatografi, karışımları iki ayrı faz ara- renklerin yavaş yavaş birbirinden
ayrılması gözlenir. Kağıdın üst
sında bu fazlardaki hareket hızlarının fark-
kısmına 0,5 cm kaldığında, kağıt
lılığından yararlanarak ayırma yöntemidir.
çözücüden çıkarılır.
Mürekkebi bileşenlerine ayırmak için kağıt
kromatografisi kullanılabilir. Hareketli faz 4. Mor ve turuncu renkli karışım-
olan su ile sabit faz olan mürekkebin ikisi lardan ayrılan renkler birer birer
kaydedilir. Her bir rengin sürük-
de sıvı haldedir.
lenme miktarı tespit edilir.
Yanıt E

181
ÜNİTE - 4

ÇÖZÜMLÜ SORULAR

1. Suda iyonlaşarak çözünen XY katısının 68 gramı 500 gram 4. 2 kg suda 1 mol MgCl2 ve 1 mol şeker çözülerek hazırlan-
suda çözülerek bir çözelti hazırlanıyor. mış çözelti normal basınçta kaç°C de donmaya başlar?
SIVI ÇÖZELTİLER

Bu çözeltinin 1 atmosfer basınçta kaynamaya başlama (Kd : 1,86 °C/m)

sıcaklığı 101,04°C olduğuna göre, bu katının mol kütlesi
A) –3,72 B) –1,86 C) –7,44 D) –0,33 E) –9,3
kaç gramdır? (Kk = 0,52°C/m)

A) 123 B) 136 C) 154 D) 186 E) 200

5. 18,5 gram Ca(OH)2 ile hazırlanan 250 mililitre çözeltinin nor-

mal kaynamaya başlama sıcaklığı (100 + a)°C dir.
2. 3 mol 1 mol
KCl çözeltisi CaCl çözeltisi Aynı şartlarda 33,6 gram KOH ile hazırlanmış 200 mililitre
2
çözeltinin kaynamaya başlama sıcaklığı a cinsinden kaç
°C dir? (Ca(OH)2 : 74, KOH : 56)

A) 100 + 2a B) 100 + 4a C) 100 + 5a

D) 100 + 6a E) 100 + 8a
I II
–
Yukarıdaki çözeltilerde Cl iyonlarının derişimleri eşittir.

Buna göre;
6. Saf X katısı suda endotermik olarak çözünmektedir.
I. Aynı dış basınçtaki kaynamaya başlama sıcaklıkları
Buna göre, X katısının sudaki çözünürlüğünü arttırmak
Palme Yayıncılık

farklıdır.
için;
II. Birinci kaptaki çözeltinin hacmi, ikinci kaptakinden daha
büyüktür. I. Çözeltiyi karıştırma

III. Elektrik iletkenlikleri farklıdır. II. X katısını toz haline getirme

III. Çözeltinin sıcaklığını artırma

yargılarından hangileri doğrudur?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) II ve III işlemlerinden hangileri uygulanmalıdır?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve II E) I, II ve III
D) I ve II E) II ve III

3. I. 100 mililitre 0,2 mol Ca(NO3)2 7. X tuzunun çözünürlüğünün sı- Çözünürlük (g/100 g su)
caklıkla değişimini gösteren
II. 200 mililitre 0,1 mol C6H12O6
grafik yanda verilmiştir. 25°C 25
III. 200 mililitre 0,1 mol NaNO3 de 400 gram suda yeteri kadar
15
Yukarıdaki maddeler ile farklı kaplarda çözeltiler hazırlan- X çözülerek doymuş çözelti
maktadır. hazırlanıyor.
25 40 Sıcaklık (°C)
Aynı sıcaklıkta çözeltilerin buhar basınçları arasındaki
ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? Sıcaklık 40°C ye yükseltildiğinde, çözeltinin doymuş ol-
ması için kaç gram daha X tuzu çözülmelidir?
A) II > III > I B) III > II > I C) I > II > III
A) 25 B) 30 C) 35 D) 40 E) 45
D) III > II = I E) II > III = I

Soru
182
 ÇÖZÜMLER

ÜNİTE - 4
1. mçözücü = 500 gram ⇒ 0,5 kg 4. MgCl2 $ Mg2+ + 2Cl–

SIVI ÇÖZELTİLER
DTK = Kk . m . n 1 mol 1 mol 2 mol
144424443
(101,04 – 100) = 0,52 . m . 2 3 mol iyon
m = 1 molal Şeker bir iyonlu olduğundan 1 mol iyon içerir.
n çözünen n çözünen
m= ⇒ 1= ⇒ nçözünen = 0,5 mol Toplam 4 mol iyon vardır.
kg su 0, 5
4
DTd = –Kd . m . n ⇒ DTd = –1,86 .
0,5 mol 68 gram 2
DTd = –3,72 ⇒ 0 – 3,72 = –3,72
1 mol ?
Yanıt A
? = 136 gram 18, 5
5. nCa(OH) = & 0, 25 mol
Yanıt B 2 74
n 0, 25
M= = & 1 molar Ca (OH) 2 çözeltisinde
V 0, 25
1.3 = 3 molar iyon bulunur.
2. Cl– iyonu derişimleri eşit olabilmesi için KCl çözeltisinin hac- 33, 6
mi 3V, CaCl2 çözeltisinin hacmi 2V olur. nKOH = & 0, 6 mol
56
KCl $ K+ + Cl– n 0, 6
M= = & 3 molar KOH çözeltisinde
V 0, 2
Cl– iyonu derişimi 1 molar alınırsa, K+ iyonu derişimi 1 molar
3 . 2 = 6 molar iyon bulunur.
olur. Toplam iyon derişimi 2 molar olur.
Palme Yayıncılık

3 M iyon a°C yükselttiğinden

CaCl2 $ Ca2+ + 2Cl–
6 M iyon ?
Cl– iyonu derişimi 1 molar alınırsa, Ca2+ iyonunun derişimi
0,5 molar olur. Toplam iyon derişimi 1,5 molar olur.
? = 2a °C yüksektir. 100 + 2a = 100 + 2a °C
İyon derişimleri farklı olduğundan kaynamaya başlama sı-
Yanıt A
caklıkları ve elektrik iletkenlikleri farklı olur.
Yanıt E 6. Saf X katısının suda çözünmesi ısı alandır. Sıcaklık artırıldı-
ğında çözünürlük artar.

Çözeltiyi karıştırmak ve X katısını toz haline getirmek çözü-

nürlüğü değiştirmez.
n 0, 2
3. I.
M= & = 2 molar Ca (NO 3) 2 çözeltisinde Yanıt C
V 0, 1
2.3 $ 6 molar iyon bulunur.
7. 25°C de 100 g suda 15 g
0, 1
II.
M= = 0, 5 molar C6H12O6 çözeltisinde
0, 2 400 g suda ?

0,5.1 $ 0,5 molar iyon bulunur.
? = 60 g çözünür.
0, 1
III.
M= = 0, 5 molar NaNO3 çözeltisinde 40°C de 100 g suda 25 g
0, 2
0,5.2 $ 1 molar iyon bulunur. 400 g suda ?

İyon derişimleri I > III > II olur. İyon derişimleri fazla olanın ? = 100 g çözünür.
kaynamaya başlama sıcaklığı en yüksek, buhar basıncı en 100 - 60 = 40 gram daha X tuzu çözülmelidir.
düşüktür.
Yanıt A Yanıt D

183
ÜNİTE - 4

1. Suda çözünmesi endotermik olan bir X tuzunun doy- 1. I. 0,2 mol NaCl ile hazırlanan 500 gram çözelti
SIVI ÇÖZELTİLER

gun sulu çözeltisi bir miktar soğutulduğunda bir mik- II. 0,4 mol C6H12O6 ile hazırlanan 500 gram çözelti
tar X katısı çöker. III. 0,5 mol CaCl2 ile hazırlanan 1000 gram çözelti
Yukarıda belirtilen miktarlarda hazırlanan çözeltilerin aynı
ortamda donmaya başlama sıcaklıkları arasındaki ilişki
......................... şeklindedir.
2. Yandaki grafik X tuzu- Çözünürlük (g/100 g su) 2.
nun sudaki çözünür- 0,1 M 0,1 M
Saf su
lüğünün sıcaklıkla de- 100 NaCl(suda) MgCl2(suda)
ğişimini gösterdiğine
20
göre, kütlece %5'lik I II III
200 gram tuz çözelti- Aynı ortamda bulunan yukarıdaki kaplardaki sıvıla-
sini 20°C de doygun 20 40 Sıcaklık (°C)
rın aynı sıcaklıktaki buhar basınçları arasındaki ilişki
hale getirmek için 140 gram su buharlaştırılmalıdır. ......................... şeklindedir.
3. Kromatografi, fazların hareket hızlarının farklılığına 3. Oda sıcaklığında bulunan 50 gram kütlece %20'lik tuz
dayanır. çözeltisine 18 gram tuz eklendiğinde çözelti doygun hale
geldiğine göre, aynı sıcaklıkta tuz çözeltisinin çözünürlüğü
......................... g/100 g sudur.
4. 14,8 gram Ca(OH)2 300 gram suda çözünüyor. Olu- 4. Çözücü moleküllerinin yarı geçirgen bir zar boyunca saf
şan çözelti 1 atmosfer basınçta soğumaya bırakıldı- bir çözücüden daha yüksek derişimli bir çözeltiye doğru
Palme Yayıncılık

ğında –2,92°C'de donmaya başlar. geçişine ......................... denir.

(Kd = 1,86°C/m, Ca(OH)2 : 74)
5. 2 mol Ca(NO3)2 ve X mol KCl tuzlarının aynı miktar
suda çözündüğünde normal dış basınçta kaynamaya
başlama sıcaklıkları eşit olduğuna göre, KCl tuzunun
mol sayısı (X) 2'dir.
5. 1 kg suda 0,5 mol CaSO4 çözülerek hazırlanan çözeltinin
1 atmosfer basınç altında kaynamaya başlama sıcaklığı
......................... °C'dir. (Kk : 0,52 °C/m)

6. Basınç (atm) Sıcaklık (°C) Çözünürlük (mol/L)
1 20
3 20
1 40
Yukarıda X gazının belirtilen basınç ve sıcaklık de-
ğerlerindeki sudaki çözünürlükleri arasındaki ilişki
b > a > c şeklindedir.
7. I. 1 mol şeker ve 500 gram su içeren çözelti
II. 1 mol MgSO4 ve 2 kg su içeren çözelti
III. 0,5 mol FeCl3 ve 1 kg su içeren çözelti
Yukarıdaki çözeltilerin aynı şartlarda kaynamaya baş-
lama sıcaklıkları arasındaki ilişki I = III > II şeklindedir.
6. Aynı ortamdaki 0,3 molal KNO3 çözeltisinin kaynamaya
başlama sıcaklığı ile 0,2 molal XCln çözeltisinin kayna-
a
maya başlama sıcaklığı eşit olduğuna göre,''n'' değeri
b .........................'dir.
c
7. 0,5 molal MgCl2 çözeltisinin 1 atmosfer basınçta kayna-
maya başlama sıcaklığı (100 + t) °C dir.
0,1 molal Ca(NO3)2 çözeltisinin aynı ortamdaki kaynama-
ya başlama sıcaklığı ise ......................... °C olur.

8. 1 molal KNO3 çözeltisinin –a°C de donmaya başladığı 8. Suda çözündüğünde ortamın sıcaklığının artmasına ne-
koşullarda 1 molal Al(NO3)3 çözeltisi –4a°C de don- den olan katıların çözünürlüğü ......................... termiktir.
maya başlar.

Soru
184 1. D 2. D 3. D 4. Y 5. Y 6. D 7. D 8. Y 1. I = II > III 2. II > I > III 3. 70 4. ozmos 5. 100,52 6. 2 7. (100 + 0,2t) 8. ekzo
 AÇIK UÇLU SORULAR

ÜNİTE - 4
1. CaBr2 katısının X gramı 50 gram suda çözünerek sulu çözel- 4. 35°C de 400 gram CaBr2 katısının 36 gram suda çözünme-
tisi hazırlanıyor. siyle oluşan çözeltinin buhar basıncı kaç mm Hg'dır?

SIVI ÇÖZELTİLER
(35°C de suyun buhar basıncı : 40 mm Hg, CaBr2 : 200, H2O : 18)
Oluşan çözeltinin 1 atmosfer basınçta kaynamaya başlama
sıcaklığı 101,56°C olduğuna göre, ''X'' kaçtır?
(Kk : 0,52 °C/m, CaBr2 : 200)

10

5. Saf bir X maddesinin çözü- Çözünürlük

(g/100 g su)
nürlüğünün sıcaklıkla değişi-
mi grafikteki gibidir.
10 32
Buna göre, 60°C de 200
2. 0,4 mol K2SO4 katısı 1200 gram suda çözünüyor. Oluşan
gram suyla hazırlanan doy-
çözelti 1 atmosfer basınçta soğumaya bırakıldığında kaç °C 18
gun çözelti 40°C ye soğutu-
de donmaya başlar? (Kd : 1,86°C/m)
lunca kaç gram daha X çöze-
40 60 S›cakl›k(°C)
bilir?
Palme Yayıncılık

28
–1,86
Buhar bas›nc› (mm Hg )
3. 1 molal CaSO4 çözeltisi ile aynı şartlarda, 6.
I II
I. 1 molal CaBr2 760

II. 0,5 molal C6H12O6

III. 0,5 molal Al(NO3)3

çözeltileri ayrı ayrı karşılaştırıldığında kaç tanesinde CaSO4 çö- S›cakl›k(°C)

0 101,04 106,24
zeltisinin kaynamaya başlama sıcaklığının daha yüksek olduğu
Grafikteki eğrilerden birincisi 2 molar şekerli suya; ikincisi
görülür?
FeCl3 katısının sulu çözeltisine ait olduğuna göre, FeCl3 çö-
zeltisinin derişimi kaç molardır?

1 3

185
 TEST – 1
ÜNİTE - 4

1. I. 0,4 mol şeker 1 litre suda çözünüyor. 4. 32,8 gram Ca(NO3)2'nin 300 gram suda çözünmesiyle
oluşan çözeltinin 1 atmosfer basınçta kaynamaya baş-
SIVI ÇÖZELTİLER

II. 0,2 mol NaCl 1 litre suda çözünüyor.

lama sıcaklığı kaç °C'dir? (Ca(NO3)2 : 164, Kk : 0,52 °C/m)
III. 0,1 mol AlCl3 1 litre suda çözünüyor.
A) 102,04 B) 101,86 C) 101,52
Yukarıda hazırlanan çözeltilerin aynı sıcaklıkta buhar
D) 101,04 E) 100,52
basınçları arasındaki ilişki için aşağıdakilerden hangisi
doğrudur?

A) I = II = III B) I = II > III C) I = III > II

D) I > II > III E) III > II > I

5. 35°C de 135 gram suda 90 gram glikoz (C6H12O6) un

2. Şekildeki sistemde kütlece
çözünmesiyle oluşan çözeltinin buhar basıncı kaç mm
%5'lik KNO3 çözeltisi ile saf
Hg'dır?
su yarı geçirgen zar ile ayrıl-
Kütlece (35°C de suyun buhar basıncı : 40 mm Hg, C6H12O6 : 180,
mıştır. % 5 lik Saf su
KNO3 H2O : 18)
Buna göre, sistemde ger- çözeltisi
çekleşen olaylar ile ilgili; A) 37,5 B) 42,4 C) 48,2 D) 51,4 E) 52,6
I II
I. KNO3 çözeltisinin derişimi Yarı geçirgen zar
zamanla artar.
Palme Yayıncılık

II. İkinci bölmede saf su seviyesi zamanla yükselir.

III. Birinci bölmeye basınç uygulanırsa ters ozmos gerçek-

leşir.

yargılarından hangileri doğrudur?

6. 22,2 gram CaCl2 nin 600 gram suda çözünmesiyle olu-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III şan çözeltinin donmaya başlama sıcaklığı kaç °C'dir?
D) I ve III E) II ve III (CaCl2 : 111, Kd : 1,86 °C/m)

A) –3,82 B) –2,62 C) –1,82

D) –1,66 E) –1,86

3. Yandaki grafik, eşit küt- TK X

CaSO4
lede suda çözünmüş X, 4a
C6H12O6
CaSO4 ve C6H12O6 3a
maddelerinin mol sayı-
2a
larına karşı suyun kay-
a
nama noktalarını yük- 7. 2 litre suda 1 mol XY çözünerek hazırlanan çözeltinin kayna-
seltme (DTK) miktarlarını 0 1 2 3 Mol sayısı maya başlama sıcaklığı (100 + a)°C'dir.
göstermektedir.
Aynı ortamda 1 litre suda 2 mol XY2 çözülerek hazırla-
Buna göre, X bileşiği aşağıdakilerden hangisi olabilir? nan çözeltinin kaynamaya başlama sıcaklığı kaç °C'dir?

A) K3PO4 B) CaF2 C) KCl A) 100 + 8a B) 100 + 6a C) 100 + 4a

D) Ca(NO3)2 E) K2SO4 D) 100 + 3a E) 100 + 2a

1. A 2. C 3. A 4. D 5. A 6. E 7. B
Soru
186
 Çözünürlük (g/100 g su)

ÜNİTE - 4
12. X ve Y saf maddelerinin su- Çözünürlük (g/100 g su)
daki çözünürlüklerinin sı- X
44 caklıkla değişimi grafikte ve-
rilmiştir.
Y
30

SIVI ÇÖZELTİLER
Buna göre;
14
I. X in suda çözünmesi Sıcaklık (°C)
Sıcaklık (°C) endotermiktir.
20 40 50
II. Y nin doygun çözeltisi soğutulursa doymamış yapılabilir.
X tuzunun değişik sıcaklıklardaki çözünürlüğü şekildeki gra-
fikte verilmiştir. III. X katı, Y gaz olabilir.

Bu grafikten yararlanılarak 8, 9, 10 ve 11 numaralı soruları yargılarından hangileri doğrudur?

yanıtlayınız. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

D) II ve III E) I, II ve III
8. 40°C de 150 gram su kullanılarak hazırlanan doygun çö-
zelti 50°C ye ısıtılırsa kaç gram daha X tuzu çözebilir?

A) 21 B) 23 C) 32 D) 45 E) 56

13. Suda çözünme denklemi

X(k) + su $ X(suda) + ısı

olarak verilen X katısının doygun çözeltisi ısıtılırsa;

Palme Yayıncılık

I. Çözeltideki X'in derişimi azalır.

9. 50°C de 50 gram su ve yeteri miktarda tuz kullanılarak II. X'in çözünürlüğü artar.
hazırlanan çözelti 20°C ye soğutulursa kaç gram X tuzu
III. Çökelme olur.
çöker?
yargılarından hangileri yanlıştır?
A) 9 B) 7 C) 15 D) 13 E) 7,5
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

D) I ve III E) II ve III

14. X, bir karışımdaki çeşitli maddelerin hareketli bir faz yardımı

ile durgun bir faz üzerinden geçirilmesi ve bu geçiş esnasın-
10. 40°C de 65 gram doygun çözelti içinde kaç gram tuz çö-
da farklı hızlarla hareket edebilmeleri yöntemidir.
zünmüştür?
Yukarıda tanımlanan X yöntemi ile ilgili;
A) 5 B) 10 C) 15 D) 20 E) 23
I. Maddenin çözünürlük farklılıklarına dayanır.

II. Kromatografi olarak adlandırılır.

III. Şeker pancarından şeker eldesinde kullanılan yöntemdir.

yargılarından hangileri yanlıştır?

11. 20°C de hazırlanan 228 gram doygun çözelti 40°C ye ka-
dar ısıtılırsa kaç gram daha tuz çözebilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

A) 56 B) 28 C) 48 D) 32 E) 54 D) I ve III E) II ve III

8. A 9. C 10. C 11. D 12. E 13. B 14. C 187