THE LIBRAKY

THE IXSTITUTE OF MEDIAEVAL STUDIES

TORONTO
PRESENTED BY

3t. Dunstan'3 College

/
 Digitized by the Internet Archive
in 2011 with funding from
University of Toronto

http://www.archive.org/details/operaomnia02isid
 & ISIDORI
HISPALENSIS EPISCOPI
OPERA OMNIA-
T MVS II.

I S I D OR A NAI

PARS III. ,ET IV.

 . .

S.ISIDORI
HISPALENSIS EPISCOPI
HISPANIARVM DOGTORIS
O P E R A OMJNJA
DE5TTO COERECTA ET AVCTA
RECENSENTE FAV^T^NO AREVALO
Qui Isiuoruma praernisit.variorumpraefauoiies^notas^collatioiies,
q ua editas,ffua nunc primtuiLeueudas^coilegitveteres editiones,
et vodices mss. Roruanos eontulit

AVCTOBITATE ET IMPEXSA
EMINENTISS. PRINCIPIS D. BOMINI
FRANCISCI LORENZANAE
S.R.E. PRESRYT. CARDINAL. ARCHIEP. TOLET.
&IS,PA3TIAR.r]U3LATIS ET GE3TERALIS I2TQ1TISIT0RIS

ROMAE ANJVO MDCCXCVJI.

TYPIS A^TONH FVL&ONH.
Fa >//////// vi/iej/'///
 31 W in

V
14768
JAN 1 & 1949
 (V)
EMINENTISS. ET REfERENDISS. PRINCIPI , £T D. D.

FRANCISCO ANTONIO
DE LORENZANA ET BVTRON
S. R. E. PRESBYTERO CARDINALI , ARCHIEPISCOPO TOLETANO , HISPANIARVM

PRIMATI , ET CENERALI INQVISITORI , CANCELLARIO MAIORI CASTELLAE ,

REGI A CONSILIIS STATVS , PRAECLARI RECII ORDINIS HISPANICI

CAROLI III. MACNA CKVCE INSIGNITO , ETC.

FAVSTINVS ARHVALVS.

uod huius ipsius anni initio prinium Isido-

rianae editionis volumen tibi inscriptum ad Te,

Pringeps Eminsntissime , miserim, satis id quidem
esse arbitrabar, vtreliqua, quae consecuturaessent,
volumina eadem via etiam sine noua epistola ad Te
mittenda esse intelligeres. Qui enim diuinare po-
tuissem, fore , vt hoc ipso anno legatione perhono-
riflca a CAROLO IV. rege Catholico , ac piissimo
ad SS. D. N. PIVM VI. tibi demandata Romam ipse
" 3
 ( VI )

venires,mihique adoptatissimum conspectum tuum

accedere , colloquio suauissimo frui , et in sacratis-

simas tuas manus alterum hoc volumen veluti ad-

uentorii muneris loco deponere liceret Iam vero ?

inter faustas populi Romani omniumque ordinum ,

acclamationes quibus Te fama ,etsi satis quidem,

, ,

ilJa per se magna longe tamen maiorem vno ore

, ,

praedicant, nihil aliud reliquum erat,quo tibi ego

gratularer , nisi vt opus tua auctoritate susceptum,
omnibusque nominibus tibi debitum vrgerem ,

et Doctoris Hispaniarum Isidori opera , atque do-

ctrinam , quoad eius facere possem ,in bono lumine
collocare pergerem Factum . e-st autem perquam
commode , quod vehementer laetor , vt ex prc-
posita mihi totius operis ratione, et scopo multa
in hoc maxime volumine occurrant quae ad Te ,
pe-
culiari iure pertinent, tibique adeo,vt et auguror,
et opto , non ingrata sint futura . Quippe et de Bi-
bliis Gothicis , quae in sancta ecclesia Toletana re-

ligiose asseruantur, agendum mihi est , et de Offi-

cio Lidoriano, siue veteriToletano,deque antiquis
Hispaniae legibus , quas Toleti praecipue conditas
fuisse constat : Concilium quoque Toletanum IV. ,

omnium quotquot, in Hispania habita sunt ,cele-

berrimum, cui Isidorus praefuit,et cuius canones,
 ( VII )

vt doctissimorum hominum opinio est,digessit , no-

ua recensione illustrandum. Quid ilia commemo-
rem quae ad nobilissimam patriam tuam, veterem
,

illam , regiamque vrbem Legionem spectant ; qua

in vrbe familia tua ab vltima vsque antiquitate
non interrupta serie per certamonumenta ,memo-
resque fastos primae nobilitatis splendorem, ac di-

gnitatem prisca fide ,et auita continentia conser-

uat , tuetur, promouet? Nam praeter Isidori vitam,
auctore Canonico quodam Legionensi , in promptu
est celebrata iam olim translatio corporis beatissi-
mi nostri Doctoris ex Hispalensi in Legionensem
vrbem , et gloria posthuma innumerabilibus prodi-
giis ad sepuicrum , in quo sacra eiusdem pignora
sub agustissimo Eucharistiae sacramento interdiu ,

ac noctu perenni venerationi exposito , requiescunt,

ab Omnipotente Deo patratis, mirandum in modum
ampliflcata . De cetero ( claudam enim epistolam
verbis Braulionis ad ipsum Isidorum , quibus nulla
inuenio neque votis meis,neque merito tuo aptio-
ra ) Creatoris altissimi pietatem efflagito , vt coronatn
beatitudinis vestrae pro integritate Fidei , et statu Ec-
clesiae suae loncjo tempore praecipiat couseruare .

BQ
6090
 . 9
.

( VIII )

INDEX EORVM
QVAE HOC VOLVMINE CONTINENTVR
I S I D O R I A N A.
PARS III.

De operibus dubiis S-Isidori, dcque aliis eidem suppositis.

CAPVT LXXXI. Versus in bibliotheca S. Isidori . Alia carmina Isi-

doro ascripta , Hymni S. Agathae , et SS. rnarty-
ru?n Iusti , et Pastoris . Exhortatio poenitendi : La-
mentum poenitentiae . Plura Alphabeta Isidoro tri-
buta . Oratio pro correctione -vitae , et alia contra
insidias diaboli , Lamento poenitentiae subiunctae •
Confessio S- Isidori a Constantino Caietano edita
quid sit l Aliae orationes S. Isidori ex Alcuino • pag- i

CAP. LXXXII- Opera quaedam Isidori nornine edita , de quibus , an

eius sint , dubitatur Nonnulla ex Isidori Synony-
.

mis contexta . Libri de norma i<iuendi , et de con-

temptu mundi Collectum de lacrymis , siue opuscu-
.

lum de institutione bonae litae . Speculum huma-

nitatis , siue Mudus recte -viuendi 1

CAP. LXXXIII. Alia opera

, Isidori nomine edita
, dubia , aut suppo-

sititia Testimonia sacrae scripturae • Liber De or-

.

dine creaturarum . Dacherii praefatio Liber Fidei .

Catholicae Professio fidei • De ecclesiasticis dogma-

.

tibus . Vezzosii praefatio in hunc librum Petri Em- .

mauuelis Hernandezii Obseruationes de Brachario

episcopo Hispalensi auctore eiusdem libri . 27
CAP. LXXXIV. Exegesis , siue Expositio Missae an sit Isidori ? Opus
de canone mystici libaminis Isidoro recentius vi-
detur. Plura, ac varia exemplaria Expositionis Alis-
sae . Exhortatio humilitatis S. Martini Dumiensis
alicubi Isidoro ascripta Conflictus vitiorum , at-
.

que virtutum multis auctoribus tributus Compen- .

dium metricum huius operis Versio Gallica • .

44
CAP. LXXXV. Plura Isidoro in mss. codicibus afficta opuscula , par-
tim ex eius operibus excerpta , partim dubia , partim
ad eius imitationem contexta ypartim aiibfum cer-
 . .

( ix )

te auctorum • Liber de duodecim abusiuis . De ge-

tiealogiis .De ecclesia De vita actiua et •
, contem-
platiua . De statu perfectionis De quodam
. Filentu-
lo , qui substantiam suam erogauit pauperibus . 64
CAP. JLXXXVI. AUi Hbri Isidoro ascripti , aut suppositi . Imago mun-
di . De harmonia , et musica caelesti De Astrono- .

rnia De caelo hiuenticula de pedibus

. . Secunda .

orthographia Breuiculum Isidori. Itinerarium An-

•

tonini nomine vulgatum . Liber de natura auium .

Formulae Spiritualis intelligentiae . De septem gra-
dibus consanguinitatis . Plura Isidori opera eoderh
titulo : plures tituli eiusdem operis . Fragmenta ope-
rum distinctis titulis omata Isidori liber de . An
haeresibus interciderit l Isidoro opera quaedam falso
• Liber de aduersa fortuna . Catalogus ab-
ascripta
batum Casinensium 69
CAP. LXXXVII. A» Isidoria partem aliquam in Bibliis gothicis ordi-
nandis , aut in noua Vsalterii editione curanda ha-
buerit*. quanam bibliorum versione <vsus 8j f
.

CAP. LXXXVIII. ^uamnam S. Isidorus habuerit partem in officio gothi-

co , Isidorianum , et Mozarabicum dicitur i
quod
Summa eorum , quae Bollandiani hac de re disse-
ruerunt . Animaduersiones Marchionis Scipionis
Majfei de Orationali gothico , apud Veronenses ex-
tante •
97
CAP. LXXXIX. De Alexandri ad nouam editio-
Leslei praefatione
nem Missalis Mixti secundum regulam Beati Isi-
dori 142
CAPVT XC. Excerpta ex Praefatione Eminentiss. D. D- Francisci
Antenii Lorenzana ad Breuiarium Gothicum se-
cundum regulam beatissimi Isidori . i j 1

CAPVT XCI« Collectio Hispana genuina Canonum quaenam sit ?

An Isidorus eius auctor } Spuria Cauonum colle- .

ctio Isidori Peccatoris , seu Mercatoris nomine ne-

que in Hispania , neque ab Hispano conficta . Bal-
leriniorum fratrum doctae de his collectionibus lu-
cubrationes .
155
CAPVT XCII. Jsidorus an attctor codicis legum Wisigothorum i 219
 . . .

( x )

ISIDORIANA.
P A R S IV. .

Descriptio Codicum Mss. Romanorum,

qui Isidoriana opera cxhibcnt .

CAPVT XCIII. Codices mss. bibliothecae Vaticauae , quibus Isidori

opera aut geuuiua', autdubia, aat supposititia con-
tiueutur . £',v bibliotheca veteri Vaticana sex eius-
modi codices describuntur . Fragmentum Isidoriani
cornmentarii in Geuesiu , fortasse literalis , quod
iutercidit . De notis iuridicis , et musicis , quae in
nonnullis mss* Etymologiarum reperiuntur • Isidori
Etymologiae in multis exemplaribus interpolatae .
Exemplum insigue interpolatjonls . 226
CAPVT XCIV» Recensio xi. codicum mss. bibliothecae veteris Vati-
canae Summa Alphabeti secundum Isidorum quid
•

sit Exemplar Expositionis in vetus testamentum

i

editis nonnihil auctius Fragmentum chronologiae

.

de anno natiuitatis Saluatoris Huidam scriptores , •

et opera non vulgo nota indicantur 238

CAPVT XCV> Alii $• codices mss- veteris bibliothecae
Vaticanae
describuntur . Rodericus Sanctius
de Areualo ,
et Aifonsus de S- Maria episcopus Burgensis lau-
dati . Veteres expositiones missae Curiosa quaedam •

ds Leucio Apocryphorum auctore Homiliaria , •

et Lectionaria antiqua describuntur 252

CAPVT XCVI* Recensio \6- codicum veteris bibiiothecae Vaticanae^
Aliscellanea ex Patribus. Curtii de Alexandro Histo-
ria. Collectiones canonum . Flura opera veterum
grammaticorum , glossaria , vocabularia , synony-
ma , et differeutiae verborum ia mss. mirae auti-
quitatis 250
CAPVT XCVII. Describuntur alia 1
9» mss- exemplaria veteris biblio-
thecae Vaticanae . Collectio canonum veterum •
Howiliaria copiosa- Fseudo-Isidoriana collectio cano-
num • Flura Differeutiarum verborum exempla per
ordinem literarum, et sine eo> tacito Isidori nomiue 272 .

CAPVT XCVIII. Veteris bibliothecae Vaticanae alii 10. codices de-

scribuutur • Opera quaedam contra iudaeos • Poeui-
tentialia vetera Antiquissimi nonnulli codices olim
•

monasterii Bobiensis • Collectio chrouicorum veterum

Hispaniae , auctore , seu collectore Luca Tudensi • 286
CAPVT XCIX. Bibliothecae Reginae Suecorum Christinae , ad Vati-
 . 1

(XI )

canam multl codices opera Isidori con-

translatae ,

tinent . NonnuUi horum codicum olim ad biblio-

thecam Floriacensem spectabant Eiusmodi codices •

Regio-Vaticani 16. recensentur . Plura Etymologia-

rum exempla • Specimen plossarii Isidoriani Liber •

SPERMOLOGON Isidori quid sit i 296

CAPVT C. Aiia 13« exemplaria mss- bibliothecae Regio-Vatica-
nae commemorantur • Plura opuscula varii argu-
tnenti . Isidorus noster saepius lunior in antiquissi-
rnis membranis appellatus Vetus Gothorum historia •

nondum edita • ^uaedam Isidori fragmenta notis

Tironis exarata • 3 1

CAPVT CI. Reliqua mss> exemplaria 14. bibliothecae Reginae Sue-

corurn percensentur Opera quaedam •vetera de an- •

nis , cyclis , computo etc- Liber Ethici a S- Hierony-

mo translatus in latinum • Scriptores antiqui demu-
sica . Etywologiae diuerso ordine ab impressis $2*5 •

CAPVT CII. Bibliothecae Vaticanae Falatinae codices mss. 13«,

qtiibus Isidori opera continentur • Homiliae veterum
Patrum • De Isidori commentariis literalibus • Liber
de ortu,et obitu Patrum , et quaestiones in vetus ,
et nouum testamentum nondum editae in codice
antiquissimo romanis literis maiusculis exarato •
Pltira Etymologiartm exempla . 340
CAPVT CIII. Recensio codicum xi. bibliothecae Vaticano - Palati-
nae • Sacramentarium antiquissimum • Opera vetera
de epactis , de computo etc- Compendium libri de
ortu , et obitu Patrum • De grammatica , et rhetori-
ca libri Dynamii , et S- luliani Toletaui anecdoti . 356
CAPVT CIV. Exemplaria mss. 1 $. bibliothecae Vaticano-Vrbi aatis
describuntur , Versio gallica Catenae Patrum •

Opusculum Isidori De caelo nondum editum So-

•

liloquia et Chronica interpolata

, • Opera varia de
epactis, computo , calculo etc- Grammatici veteres .

Chronica Isidori extra Hispaniam interpolata . 376

CAPVT CV. Codices mss. 1 3- bibliothecae Vaticanae Ottobonianae
describuntur Fragmeutum Isidori de numeris. Co;:-
.

cilium de Paschate celebrando . Isidori Differeutiae

catholicae fidei • Fabttla de Carolo Magno , eccle-
siam S. lacobi in Hispauia iustauraute . Etymolo-
giae in nonnullis exemplaribus Sisebuto nuncupa-
tae . Imagines Scriptorum iu primis operum lite-
ris appingi solitae 392
CAPVT CVI. Descriptio alicrum 15- exemplarium veterum biblio-
thecae Ottoboniauae Centum codices mss- olim ma- .

nu regia ex bib/i&theca /lltempsiana excerpti ftte-

 . »

( XII )

runt . Chronica Isidori interpolata , et continuata •

Historia Miscella- Geuealogia regum Hispatiorum •
Opusculum de septem gradibus cousanguinitatis •
Plura exempla Syuouymorum Cicerouis Liber de .

haeresious graece scriptus falso sub Isidori nomi-

ne indicatus .
407
CAPVT CVII- Alii codices mss- Romaii , qui hiioriana opera ex-
hibent , sci/icet Archiuii Vaticaui, Bibliothecae Col-
legii Romani, Augelicae , Casa latensis , Albaniae ,
Borgiauae . De variis lectionibus codicum mss. To-
letanorum Romam trausmissis • 414
CAPVT CVIII. De codicu>u veterum mss. librariis , collatoribus , et
correctoribus Nomiua eorum i>i catalogum referre
•

oporteret Specimei huius catalogi-

•
426
CAPVT CIX- Meth.jdus ih praeseuti operum S-Isidori editioue ob-
seruanda 439
APPENDIX I. De &• Isidoro episcopo Hispalensi Bollandianorum
commentarius praeuius •
44
APPENDIX II. Vita S. Isidori , auctore Canonico Regulari coenobii
Legioueusis S- Isidori , forte Luca , postea episcopo
Tudeusi • Ex ms. cvdice Toletano a V- Cl-Nicolao
Autonio submissa .
4S*
APPENDIX III,Historia Trauslatiouis corporis $• Isidori Ex eodem •

ms. ToletanO' 492

APPENDIX IV- Concilium Hispaleuse II- siue Synodus habita iu Ciui-
tate Spali , sub die Iduum Nouembrium , anno nono
regnaute Sisebuto gloriosissimo Principe Era dclvii. •

id est, anno Christi dcxix. Praeside S-lsidoro Ar-

chiepiscopo Hispaleusi •
sri8
APPENDIX V- Coucilium Toletanum IV. Episcoporum LXIL Pro-
uinciarum Hispaniae , et galliae , celebratum
Era dclxxi. auuo Christi dcxxxiii» 5'47
APPENDIX VI- Praefatio Collectionis Canonum • ln nomine Domini
nostri lesu Christi iucipit praefatio Saucti Isidori
Episcopi •
607

fSI-
 I S I DOR I A N A
S I V E
PROLEGOMENA
EDITIONEM OPERVM
IN

S.ISIDORI HISPALENSIS
P ARS III.

DE OPERIBVS DVEIIS S. ISIDORI , DEQVE ALIIS

EIDEM SVPPOSITIS .

C A P V T LXXXI.

Versus in bibliotheca S. Isidori . Alia carmina Isidoro a-scripta .

Hytnni S. Agathae , et SS. martyrum lusti , et Pastoris . Exhortatio

poenitendi : Lamentum poenitentiae . Plura Alphabeta Isidoro tri~

buta . Oratio pro correctione <vitae , et alia contra insidias diaboli,

Lamento poenitentiae subiunctae . Confessio S. Isidori a Constanti-

no Caietano edita quid sit . Aliae orationes S. Isidori ex Alcnino .

Io piimo volumine qiuim de certis S. Isidori operihus sermo Edltores

minnrn
car-

incidit , saepe , occasione data , de aliis non ita certis disserere op-
portunum visum fuit Nunc tota nostra . disputatio ad eorum ope-
rum examen conuertitur,quae aut non certo sunt Isidori,aut ei-
dem afficta Primus Ioannes Tamayus de Salazar
videri possunt .

in Martyrologio Hispano ad diem 4. aprilis carmina bibliothecae

S. Isidori e mss. edidit cuius liberalitati , aiebat Nic. Antonius ,

:

c
occinere libet Virgiiianum illud , timeo Danaos et dona ferentes .
Non enim tales sunt , quales videri volunt mss. 'Tamayi codices .

Ita solet vsu euenire , vt mendaci, etiam quum aliquando vera affert,
fides miniine adhibeatur Eadem carmina postmodum Muratorius ,
.

ignorans iam edita , inter sua anecdcta euulgauit tom. 2. hoc titulo:
Tom. II. A
 2 ISIDORIANA
Vetustissimi versus ->qui olim in bibliotheca Sancti Isidori Hispalensis
episcopi legebantur . Ex Muratorio ea accepit , et recudit Fabricius
in fine tomi 5. bibliothecae medii aeui . Sed quamuis in Murato-
rio le°issem , eos versus productos esse ex codice vetustisumo , ta-

men in Prolegomenis ad Prudentium pag. 207. dubitauenm non-

nihil,an vere codex esset vetustissimus .

;. Deinde alia argumenta nactus, quibus vere antiquis--imos eos

r,uctor anti- versus crederem Prolegomenis Iuuenci , et Sedulii hoc innui ,
, in
<3 lius -
ac nunc demum aperte confirmo , nullum superesse dubium iam
posscquin eiusmodi versus vetustissimum auctorem habeant,et , vt
credere possumus, ipsum Isidorum , quamuis id non ita perspicuum
sit Prodierunt iidem versus tom. 9. Hisp. sacr. a Fiorezio collati
.

cum editione Muratorii,et ms. codice regiae bibliothecae Matri-

tensis . Inter appendices recentis editionis operum S. Isidori bis ex
eodem codice bibliothecae regiae excusi sunt ,
primum pag. 47.
subiectis variis lectionibus , atque etiam mendis codicis,et nonnul-
lis discrepantiis ex editione Tamayi j rursus pag. 67. , vt a Florezio
editi fuerunt, notis Florezii hispanicis subiunctis, quae deinde in fine
in sermonem raale htinum conuersae sunt . Inscriptio in codice
biblioithecae regiae hiec est : Incipit titulus bibliothecae a Domno
Isidoro editus . Notat Florezius, Muratorium permittere , hos versus
Isidoro- ascribi : titulum vero ms. codicis aperte id statuere .

3. De vetustate, quod dicebam horum versuum nemo ambi-

,

cxemplariave-geredebet,quum praeter codices bibliothecae Mediolanensis, et Ma-

tritensis in aliis etiam vetustissimis a me reperti fuerint . An autem
Isidorus auctor sit. non perinde ccrtum . Sine certo auctoris nomi-
ne vnum versum ex hi.s Iulianus Toletanus in opere nondum vul-
gato De arte grammatica num. 355. UleOrigenis ego doctor
laudat
verissimus olim >qui in nonnullis editis perperam legitur, ///? ergo
Origenes doctor verissimus o//V/z Alium , non expresso auctore ,
.

Notkerus Balbulus excerpsit De vir. illustr. cap. 5. Sicut ante nos

dictum est ,Si Augustinus adest , sufficit ipse tibi In codice bibliothe- .

cae Reginae Suecorum 421. pag. 31. expressa est haec inscriptio :

Llogia quorumdam Patrum , incerto auctore . Sunt elogia Hilarii , Am-

brosii, Augustini, Hieronymi ex versibus bibliothecae Isidori .

quisnam au- ^; Neque id multum mouere posset quoque essent co-

, nisi alii

dices,in quibus alius ab Isidoro auctor indicaretur Codex mem- .

 . ,

C A P, V T LXXXI. 3

branaceus Reginae 571. pag. 6. terg. profert elogium S. Augustini

hoc titulo Versus Hieronymi ad beatnm Augustinum Mentitur etc.
: :

Et iilico elogium S. Hieronvmi , veluti ab Augustino compositum :

Augustinus ad Hieronyrnum Te Bethleem ceiebrat etc. Difricile au- :

tem id viris doctis persuaderi poterit : nam et hi versus sequiori

latinitatis aeuo exarati videntur , et inter auctores,qui laudantur
Augustino, et Hieronymo nonnulli sunt recentiores vt Sedulius, ,

Gregorius Magnus, Leander Grauiorem dirhcultatem creare potest .

codex 1. Archiuii Vaticani seculi x. circiter,in quo sunt Etymo-

logiae Isidori,et post epistolam dedicatoriam Isidori ad Braulio-
nem En , tibi^sicut pollicitus sum etc. , sequitur : Incipit liber Tsidori
Etymologiarum .etc. Hi sunt primi
Prologus . Sunt hic plura sacra
sex versus apud Muratorium. Succedunt Patrum elogia hoc
, vti

ordine, Hilarii Ambrosii, Augustini, Hieronymi , Ioannis Chryso-

,

stomi Cypriani Prudentii , Auiti Iuuenci , Sedulii , Eusebii, Oro-

, , ,

sii,et Gregorii . Tum pro Leandri titulo exhibetur Isidorus , et di-

stichum : Non satis antiquis doctoribus impar haberis , - Isidore an-
tistcs . Hoc tua dicta docent
5. Controuersia nonnulla esse potest , an istiusmodi versus in an versus H-
us inscri P n -

codicibus ipsis exarati fuerint, an statuis, vel imaginibus auctorum

suppositi , quae pluteis , opera eorum continentibus , imponi sole-
bant : de quo ritu plura arfert Claudius Clemens in opere de Mu-
sei , siue bibiiothecae instructione cap. 3. lib. 1. sect. 8. Huc re-
ferri potest , quod in titulo , Cosmas, Damianus , Hippocrates , Ga-
/enus , pro distic ho dicitur: (Juos claros orbe celebrat medicina ma-
gistros Hos praesens pictos signat imago.viros Sed , vt ego puto,
, - .

sermo in hoc disticho potius est de imagine auctorum , quae initio

codicum appingi consueuerat, vt multis exemplis ostendam cap.icj.
num.32. et seqq. Rusticus in epistola ad Eucherium Lugdunen-
sem , a Sirmondo ad Sidonium tom. 1. operum edita , sermonem
habet de quadam bibliotheca , in qua inter variorum oratorum ,
et poetarum imagines epigrammatis ornatas Virgilio quidam ver-
, ,

stis erant subiecti lirgilium vatem etc. Originem collocandi aucto-

:

rum imagines in bibliothecis a Pollione repetit noster Isidorus lib. 5.

cap. 5. Etymol. Nonnulli versus armariis ipsis librorum inscribebant,

vt arguitur ex carrn. 3. Ennodii Ticinensis , De epigrammatis per
armaria domni Fausti iactis : Consona diuersis finxisti carmina li-

A 2
 4 ISIDORIANA
bris : - Suscipiat gaudens liter.i ,
quod iribuit . Quo fortasse respicit
aliud eiusdem Ennodii carmen nuin. 123. hoc titulo : In cubiculo
super codices in ordine positos . Post Isidod elogium additur hic ti-

tulus Omnibus lectoribus codicis istius Conditur hic iuris series am-
: :

plissima legum Id est elogium Theodosii , Pauli , et Gaii, omissis

.

his nominibus, quae in editis pro titulo apparent Ex quo colligi .

licet , istiusmodi versus vel ab Isidoro,vel ab alio auctore codici

legum fuisse appositosj quod idem crediderim de ceteris , quos li-
bris eorum auctorum , qui laudantur, affixos fuisse suspicor, aBrau-
lione, vel ab alio inde in vnum veluti corpus collectos, ac titulo
bibliothecae Isidori insignitos Ac fortasse hi crant codices , quos
.

Isidorus ad Braulionem cum Etymologiarum opere misit,de qui-

bus Isidorus in epistola , 1'uae sanctitatis etc. sic ait : Codicem ety-

moloqiarum cu?n aliis codicibus de itinere transmisi . Haec si itasunt,

satis est simile vero , Isidorum ea carmina in auctorum laudem com-
posuisse : quibus Branlio eloginm Isidori addiderit , alius vero,qui
omnes eos versus Isidori esse putauerit, pro Isidore antistes substi-
tutrit Leander vatcs cum titulo Leandri Potuit etiam accidere, quod
.

Isidorus eo disticho Leandrum laudauerit , et alius idem elogium

in Isidorum conuerterit.
bibnothecalsi-
^ n oc interim certum , in vetustissimo codice Mcdioianensi
asseri , eos versus olim lectos fuisse in bibliotheca Isidorijin alio
Matritensi, eum titulum bibliothecae ab Isidoro editum,vt de Ta-
mayi ms. exemplari nihil dicam . Praeterea codex Regio-vaticanus
215. secuii ix. circiter inter alios versus ad rationem prosodiae com-
probandam pag. 1 25. ex Isidoro , vt ibi exprimitur , laudat hunc
versum Te quoque nostra tuis promit bibliotheca libr.is , qui extat
:

in elogio Hieronymi Antiquissimus est etiam codex Vaticano-pa-

.

latinus 276., in quo pag. 39. terg. post Isidori expositionem in li-
bros Regum, et Machabaeorum haec est inscriptio : Isidorus Pala-
nensis ( lege Isidori Hispalensis ) episcopi hi extant versus . Titiilus
bibliothecae : Sunt hic plura sacra etc.
auctor eonim 7. Verum obstabitne his , quod alicubi hi primi sex versus
U m n °" S. Damaso ascripti legantur ? Minime
fMi?
ftiit
n
Damasus.
Non enim stilum Damasi .

. . .

redolent qui nunquam in suis versibus a ablatiui singularis primae

,

declinationis breue protulit , vt poetae sequentium temporum con-

sueuerunt, et Isidorus v. 4. Prata vides plena spinis , et copia fio-
 . . :,
.

•
C A P V T LXXXI. j

rum . Caue ab Eugenio de Leuis, qui inter sua Anecdota

igitur
Taurini edita sex primos versus bibliothecae Isidori 5 Sunt hic plura
sacra etc. , quos pridem vulgatos nesciebat , pag. 17. seq. sub Da-
masi nomine vulgauit , quia eos aliis Damasi carminibus stilo simil-

limos credidit , et Damaso ascriptos reperit in quodam codice mem-

branaceo bibliothecae Noualiciensis, seculi, vt ait, forsan ix. aut x.

in quo epistolae S. Pauli erant cum praefationibus S. Hieronymi

Duo alia carmina idem Leuisius Damaso affingit , quae neque Da-
masi stilo, neque aetati congruunt.
8. Quum autem in codice ,quem dixi , Palatino-vaticano in- bibliotheca

scriptio , Titulus bibliothecae , tamquam peculiaris his sex versibus

praefigatur , et in codice modo laudato Noualiciensi dicatur id Car-
me:i in eoistolas D. Pauli apostoli , merito aliquis dubitet,an biblio-
thecae nomen accipieudum sit pro sacris bibliis, significatione an-
tiquistemporibus frequentissima , etiam apud Isidorum lib. 5 Ety- .

mol. cap. 5. Apertisoime hanc interpretationem innuunt duo postre-

mi versus :

Hic geminae radiant 'veneranda "jolumina legis ,

Condita sunt pariter hic noua cum veteri .

Ybi Muratorius Fabricius, Florezius aliique ediderunt gemmae pro

, ,

geminae ac solet quidem in mss. confundi m cum in sed sensus

: :

clare exigit geminae , vti sine vlla dubitatione legitur in mss. nostris
Archiuii Vaticani , et bibliothecae Vaticano-palatinae , cui accedit
codex Noualiciensis apud Leuisium .

9. Haec etiam erat consuetudo veterum , vt similes versiciilos versus bibhis

Bibliis praefigerent , vel subiungerent . In parte secunda carminum r raefixK

S. Eugenii Toletani carm. 59. titulus est : Versus in bibliotheca .

Regula quos fidei commendat noscere libros ,

Hos nostra praesens bibliotheca tenet

Quinque priora gerit 'ueneranda volumina legis
Atque ita pergit de libris noui , ac veteris testamenti : vbi , vt vi-
des, Isidorum expressit in eis verbis veneranda voiumina legis . Cla-
rius Isidorum imitatur Aluarus Cordubensis , cuius extat carmen
tom. Hisp. sacr. p. 281. Aluari versus in bibliotheca Leouigildi
xi.

Sunt hic plura sacra , sunt <vero dogmatc clara et v. 3 . Hic noua :

cum -vetera pariter sunt chre decora . Iam eo seculo ix. vsus inua-
lescere coeperat , vt nominatiuus pro ablatiuo adhiberetur , vt ve-
 : . ,
.

6 ISIDORIANA
tera pro veteribus : quod ab Aluaro , et eius aequalibus obseruatum
passim fuit.Non ergo verba abbatis Speraindeo ad Aluarum Flo-
rezius soiicitare debuit, qui sic edidit Sanctarum scripturarum te- :

stimotiia producam , et cum doctorum dicta -vt qui -vero conectam,

quae respondendo conscribam Annotauit Lege . : : Cum doctorum dictis

atque vero Imrao retinendura connexis verbis

. : cum doctorum dicta t

vt quiuero , connectam , vt potero cum docto-

connectam, scilicet ,

rum dictis Sic in responsione ad secundam partem interrogationis

.

Aluari Hanc enim quaestionem dum ex scripturarum dicta personas etc.

:

alii similes. IO In versibus autem Aluari Florezius coniicit legendura Se-

,

ptuaginta duos mittens sub vagina biblos in ms. est sub vargina :, :

malim ergo , sub margine F.odem tom. xi. Hisp. sacr. pag. 525. sunt
.

Versus Cypriani .irchipresbyteri Cordubensis ad petitionem Zoiii ^filii

sui 3
finem bib/iothecae , quam scripserat Saturnino archidiacono .
in
Zoilus bibliorum excriptor ita loquitur: Laudum -vota tibi Zvilus
gratus persoluere nitor s - Christo redemptori etc. Primus versus re-
cto stabit talo , si demas vocem Zoilus, quae fortasse ex inscriptio-

ne irrepsit , vel vocem gratus .In his versibus biblia dicuntur the-
ca sine alio additamento : in aliis autera eiusdem Cypriani, qui prae-
cedunt pag. 522. ad petitioncm Adulfi pro alio exemplari biblio-
rum , vocantur librorum theca Quaedam alia huius generis carmina .

legere poteris apud Blanchinum tom. 2. Euangeliarii Quadrupl.

pag. 593. seq. , vbi occurrit bibliothcca eadem quantitate syllabarum
qua apud Isidorum
Rex benedicte , tibi placeat bibliotheca , Carle ,

Testamenta duo quae relegenda gerit

{'.iuersi versus XI> Neque tamen dici potest , primos omnes illos sex versus
rro bibliothe- .,.,.,,., T ., L L ,.. r rr . . .

ca i«.idori . tituh bibliothecae lsidori sacns biblns iuisse arhxos,quum assera-

tur , multa illic esse sacra , muita mundiaiia : esse rosas , esse spinas

Existimo igitur , vltimum distichum , Uic geminae radiant eic. com-

positum fuisse pro codice aliqno veteris , ac noui testamenti duo :

alia,quae praecedunt , vel pro bibliotheca, id est,loco,quo libri

reponuntur , vel fortasse pro aliquo codice , in quo plura essent
miscellanea sacra, et profana, et quidem carmina nam v. 1. legi- :

tur:£x his siqua placent carmina , toile , lege qui tamen in codice :

archiuii vaticani desideratur . Codex etiam Matritensis re^iae biblio-

thecae in primo titulo a ceteris discrepat: nam prknum bibliothe-
 . . ,
:

C A P V T LXXXI. 7
cae titulum applicat illis versibus,qui in aliis codicibus de volumi-
ne Ies;um intelliguntur tum addit Item alius titulus Sunt hic plu-
: : :

ra sacra etc. , vbi omittit duos postremos versus , qui sunt de no-
uo, et vcteri testamento Hic geminae radiant etc. Quod autem an-
:

tiquissima fuerit opinio , versus , de quibus agimus , ab ipso Isidoro

fuisse compositos,"vt suae bibliothecae , hoc est , armario librorum
affigerentur,exvetustissimo catalogo bibliothecae Laurissanae , quem
cap. 46. recensui , demonstratur , vbi inter opera Isidori refertur
Breuiarium eiusdem super diuinae historiae libros , et versus , qui scri-
pti sunt in armaria sua ab ipso compositi
12. In editione noua operum S. Isidori Matritensi pag. 50. Ap- versus in( an *
r
'

pend. adduntur octo versus hexametri , qui , vt dicitur , extabant

in codice 4. 6. 17. bibliothecae , opinor , regiae post expositionem
B. Isidori in Cantica canticorum : Hunc cecinit Salomon etc. Vidi
etiam ego hos ipsos versus in codice Vaticano 650., de quocap.94.,
post expositionem in Cantica quae Gregorio Magno ascribi solet,
,

et in alio Casanatensi G. 11I. 1. , de quo cap. 107. , ante expositio-

nem Brunonis Astensis in Cantica, ex quibus correctiores eos ex-
hibebo Nunc satis sit monere , post primum versum illico sequi,
.

Qui tenet egregias e tc. nullo interiecto vacuo spatio pro alio ver-
,

su,quod editio Matritensis indicat.Ac recte procedit sensus, etiam

jsi nullus superaddatur versus Confer , quae de his versibus dixi
.

cap. <55-,vbi de expositione in Cantica verba feci

ij. Alia sunt carmina,quaenomine circumferuntur aln versus nq- Isidori .

Montfauconius in Bibl. Mss. laudat codicem 1 5 1 2. bibliothecae Col- mine IsicIori *

bertinae Regiae Parisiensis , in quo sunt poemata Sedulii, Isidori

Minoris, Eugenii Toletani Hic,vt opinor, est codex indicatus in
.

catalogo bibliothecae Regiae Parisiensis iop^.partim ix. partim x. ,

partim xiv. seculi,in quo praeter Sedulium , et Dracontium sunt

Sancti Isidori episcopi Hispalensis carmina nonnulla Tamayus Sa- .

lazar in Martyrologio Hisp. ad diem 20. martii Isidoro tribuit epi-

taphium S. Martini Dumiensis, Pannoniis genitus etc. , quod Sirmon-
dus edidit post Eugenii Toletani carmina pag. 58. atque ipsi Mar- ,

tino,vt videtur, adiudicat. Ac sane Martinus ipse de se loquitur:

Teque , patrone , sequens famulus Martinus eodem - Nomine , non me-
rito , hic in Christi pace quiesco : quod de sanctissimo viro Martino
Isidorus minime dixisset . Bayerius in not. ad bibl. vet. Hisp. lib.5.
 S ISIDORIANA
num. 1S1. aduertit , in Escurialensi codice seculi xi. ineuntis inscri-
$to ^Forum iudicum , seu Wisigothorum leges , post librum tertium
esse poemation De gradibus consanguinitatis sub hac rubrica Ver- :

siculi Domini Isidori de adjinitate , vel gradus hominum incipit ; :

Aspice pendentes ex iuris arbore natos Hi versus , vt puto , exhibent.

Isidori doctrinam de consanguineis , et affinibus libr. 9. Etymol.

cap. 6. seq. similes aliis versibus , quos ego producam ex codicibus
,

bibliothecae Palatinae num. 282., et 285. Existimo autem , alium

potius,quam Isidorum anctorem esse .

hyrani. 14. Fabricius cum Bollandianis ad diem 5. februarii pag.596.

Isidoro tribuit duos hymnosin honorem S. Agathae, quorum vnus
incipit Adesto plebs Jidissima , alter , Festum insigne prodit coru-
,

scum . Extant quidem duo hi hymni in breuiario Isidoriano , vt vo-

cant , sed non propterea ab Isidoro eos esse compositos dicendum
est , nisi aliunde constet , quum multi alii aliorum hymni in eo-
dem breuiario mozarabico sint.Hac de causa cap. 3. num.6.dixi,
hymnum Vrbis Romuleae in die festo septem Apostolicorum teme-
re S. Isidoro a Constantino Caietano adiudicari Et, vt aperte di- .

cam,quod duo
Agathae hyinni neque Isidori sunt,
sentio,isti S.

neque eius temporis. Hernandezius in notis ad conspectum editio-

nis Zaccarianae eos Isidoro abiudicandos pronunciat. Vterque rhyth-
micus tantum est:secundus omnino metri leges respuit:et quam-
uis nonnulli versus primi metrici sint •, quippe versum iambicum
dimetrum facile est etir.m sine studio cffundere ; alii etiam fortasse
correctione adiuuari possint: tamen auctor metri curain habuisse non
videtur . Illud vcro magis vrget, quod in primo hymno mentio flt,

vt ego quidem puto , mahometici iniperili strcpha 12. (Juae oiim

conciues tuos - Magno ab igne eruis - 1u rcdde nos iam liberos - lugo
,

remoto pessimo Quodnam hoc est iugum pessiwuml Respondebunt

.

fortasse , qui post euersionem imperii gothici officia propria in bre-

uiarium,et missale mozarabicum non irrepsisse contendunt , ser-
monem esse de imperio gothico, antequam gothi ad fidem catho-
licam .conuerterentur Sed praeterquam qucd iugum pessimum po-
.

tius Mahometanorum tyrannidem innuit j quum ante conuersicnem

gothorum gustus aliquis bonae latinitatis in Hispania remaneret,
difficile est credere , eo tempore tam inscitos hymnos ccmpositos

fuisse Aliae nnhi sunt rationes , quibus censeo, officia propria go-
.

thica
 . .

C A P V T LXXXI. 9
thica Mozarabum tempore nonnulhnn accepisse incrementum quas ,

meliori loco exponam Festum S. Agathae indicatur in Kalendario

.

Gotho-Hispano Francisci de Pisa , praeteritur vero inOrationali go-

thico Veronensi
i). Hymnis S. Agathae antiquior , elegantiorque est hymnus alius hyir.nu».

in festo SS. Iusti , et Pastoris martyrum die 6. augusti : dei pe-

renne •verbum Patris ore proditum - Organum qui imbecille adme-
ues infantium etc. Hunc, siue latinitatem , siue metri regulas spectes,
iam Isidoriano aeuo,aut paulo antiquiori ascribere poteris B!an- .

chinus in not. ad Orationale gothicum cum Tamayo in Martyrol.

Hisp. hunc hymnum A^turio episcopo Toletano,et primo Complu-
tensi , cui corpora Sanctorum martyrum diuinitus reuelata fueranr,
adiudicat : idque satis veri simile Florezius censet tom. 7. Hisp. sacr.
pag. 177. In oifkiis propriis Hispanicis nouem strophae eiusdem
hymni recitantur ad vesperas a tertia stropha Ecce lustus^ ecce Pa- :

stor ambo iuncti sanguine , praemissa rubrica Hymnus B. Isidori : :

quod in aliis non accidit, etiamsi petiti sint ex breuiario Isidoria-

no,siue mozarabico Dixi etiam cap. superiori, lectiones eorum-
.

dem martyrum pro secundo nocturno extractas dici ex lib. S. Isi-

dori , et lib. S. Ildefonsi de -vir. illustr. Certe non magnam aucto-
ritatem in istiusmodi rubricis constituo ; sed neque vllam video ra-
tionem,cur alteri potius,quam Isidoro hymnum adiudicem qui, :

vt dixi, aetatem Isidori redolere mihi videtur . Primus versus , dei

perenne Verbum Patris ore proditum
, initium est etiam hymni in
laudem S. Iacobi apostoli , qui in breuiario Isidoriano reperitur .

Nonnullos versus hvmni SS. Iusti, et Pastoris ad rationem cantus,

et metri in Hymnodia hispanica reformaui
16. Carmen quoddam astrologicum quod , incipit, Tu forte itt alia cirmir.a .

luco etc. , quale sit,et an sit Isidori , satis pro rei dignitate cap.76.
disserui . Eodem loco dixi de quodam compendio metrico libri de
natura rerum , quod S. Eugenio Toletano malim ascribere Sane .

primi poematis versus de septem diebus Eugenii sunt , vt ex eius

operibus, et ex nonnullis mss. codicibus Vaticanis constat . In co-
dice tamen Palatino 930. titulus deletus est Continet hic codex .

plures virorum illustrium epistolas nondum editas ; et quamuis ru-

brica recentiori notatum sit pauca esse bona, pleraque inutilia, non
,

inutiliter tamen excuderentur adeoque nonnullis gratum,vt opi- :

Tom. II. B
 :

io I S I D O R I A N A
nor, faciam ,si paulo diligentius codicem descripsero . Est membra-
naceus in 4. charactere minusculo seculi x. circiter mutilus initio: :

epistolae sunt principuin , episcoporum , abbatum etc. Permiscentur

versiculi , quorum aliqui videntur esse auctorum epistolarum , vt
in prima
Jlllus ob nomen ,
quem summum credimus omnes ,

Da mihi , quod petii , teneas quo gaudia caeli .

Pas. 4. terg. ad imperatricem C scribit Humberdus abbas . Pag. 5.

epistola Bobbonis archiepiscopi Wormatiensis, vt ex aliis epistolis
colligitur. Pag. 9. sine auctoris nomine profertur Iuuenci versus :

Sed ille , In cuius manibus ruralis pala tenetur . Iuuencus lib. 1.

v. 5 7 S. ait : lllius et manibus ruralis pala tenetur .

descriptio ve- j^, Succedunt pag. 1 4. seqq. literae conuiciosae ad Karolum ,

et Karoli ad Diethericum etc. Agitur de Lothario, cui Carolus suc-

cessit. Pag. 20. inseruntur quidam versiculi aenigmatici, quibus do-
cetur, adhibita postmodum explicatione quo pacto campanis so- ,

nitus clarior reddi potest Sermo instituitur de quinque campanis

.

Coloniensibus , pro quibus certa batelli mensura praescribitur .

Pag. 41. cpistola cleri Wormatiensis , et Moguntini ad ( Hludo- H

uicum ) imperatorem tam pium 3 quam sapientem contra Fridericum
Wltdensem Pag. _ versiculi Eugenii Toletani de plagis Aegypti
.
,
.

sine auctoris nomine Prima plaga Aegypti etc. lib. 1. carminum n.20.
:

Pag. 48. terg. inscriptio : Incipiunt scntentiae philosophorum de omni-

bus rebus contra querulos .inandi.Qu3.edj.rn proferam Cicero-
nis verba,quae in eius operibus mihi non occurrunt . Diffinitio C/*
ceronis . Nullae sunt occu. insidiae , quam hae,quae latent in
simulatione ojficii , 1// in aiiquo necessitudinis nomine . Nam eum ,
qui palam est aduersarius , facile cauendo "jitare potes \ et Troianus
formam Mineruae mentitus est Omnium
equus iccirco fefellit , quia .

communis est inimicus , qui est hostis suorum. In fine sunt versus,
quos iam indicaui Eugenii Toletani de vn. diebus,vbi v. 2. le-
,

gitur splendifluus , ct 6. reptans , hominesque sagaces; cetera respon-

dent editis .

carmeninDei- 1 s. Quod quae in vetustis Isidori co-

si nonnullis carminibus ,
"
dicibus reperiuntur , locum inter appendices dare velimus, fortasse
non indignum videbitur poemation , quod libros Etymologiarum
praecedit in antiquissimo Regio-vaticano codice 1953. seculi vui.,
 . : , -

CAPVTLXXXI. ii

vel post epistolas Isidori ad Braulionem, et Braulionis ad Isido-

ix.

rum Sunt
. versus in Deiparae laudem , quique videri possint inuo-
catio ad opus perficiendum , nisi si fbrte aliquantulum obstet , quod
diuerso, quamuis veteri, charactere sintexarati Potius autem, quam .

Isidoro , eiusmodi versus Ildefonso adiudicauerim , cuius celeberri-

ma est in Beatam Virginem pietas,et cuius operum librum quar-
tum versibus, prosaque concretum fuisse , Iulianus Toletanus in eius
vita tradidit Exemplar hoc Etymologiarum collatum videtur cum
.

alio,in quo Ildefonsus post breue chronicon libro 5. in fine ali-

quid addiderit : nam charactere antiquo,non tamen primae manus,
legitur: Colligitur omne tempus ab exordio mundi vsque in praesen-
tem gloriosi Reccesuinthi annum x. , qui est era dclxvi. , anni v dccclvii.
Residuum sextae aetatis deo soli cognitum est Hoc tempore Ildefon- .

sus Toletanae sedi praeerat, qui sicut librum Isidori de vir. illustr.
auxit , et ad sua tempora perduxit, ita etiam historiam Regum go-
thorum continuasse dicitur
19. animaduersionibus V. C. Hernandezii ad conspectum
In Exhortatlo

editionis a Zaccaria adumbratae, qms cap. 42. protuli , obseruatur,

rhythmica.
Exhortationem poenitendi , a Breuiio inter Isidori opera relatam ,
fere totam metricam esse. Recte id vir doctus animaduertit , si ta-
men metrurn non propria significatione accipiamus , sed latiori , sci-

licet pro versibus politicis , in quibus prosodiae ratio non seruatur.

Nam in ea Exhortatione, quae hactenus more solutae orationis edi-
ta fuit , nullus est versus proprie metricus , siue recta syllabarum
quantitate constans . Versus contemnitur
, in quibus inetri lex
rhythmici vocantur, non vulgari sensu , quo rhythmus pro vocum
consonantia accipitur sed quatenus rhythmus numerum sonat et-
•-,
:

enim syllabarum numerus, non quantitas atrenditur Politici etiam .

a graecis dicuntur Versus Exhortationis poenitendi •numerum syl-

.

Iabarum versus hexametri seruant , ac similes suntillis, quibus Com-

modianus in suis instructionibus vsus est, qui ita incipit:
nostra viam erranti demonstrat ,
Praefatio
Respectumque bonum j quum venerit scculi meta .
Simili modo Exhortatio poenitendi distribuenda cst
Cur fluctuas , anima moeroru?n quassata procellis ?
Vsquequo multimoda cogitatione turbarisl
Mens confusa taediis , itineris deuia carpens .

B 2
 . ,,

12 ISIDORIANA
Atque porro opus excribendum est, non, vt Breulius edidit
ita

continuato textu veluti soluti sermonis .

:-.:i sit Isidori 2 o. Ex ms. codice bibliothecae S. Mauri Fossatensis, quondam

regularis, hoc opusculum Nic. Faber transcribi curauit, inde Breu-
lius acceptum edidit Omissum fuit in editione recenti Matritensi
.

operum S. Isidori, vti plura alia a Breulio editioni regiae Matritensi

superaddita. Inscriptio apud Breulium est : S. Isidori archiepiscopi
Exhurtatio poenitendi cum consolatione , et misericordia dei ad ani-
mam futura iudicia formidantem Nic. Antonius suspicatur ex mi- .

sericordia Exemplar ms. nescio an aliud inueniatur, et an sit di-

.

uersum ab eo , quod in bibliotheca Tigurina suo tempore extare

Conradus Gesnerus in Bibliotheca sua atnrmabat ; nam hoc etiam
Tigurino codice tria vel quatuor haec opuscula a Breulio simul
,

edita comprehendebantur Neminem video,qui ante Hernandezium

.

dubitauerit an hoc opus, triaque alia, quae Breulius subiecit scili-

, ,

cet Lamentum ppenitentiae , Oratio pro correptione -vitae , Oratio con-

tra insidias diaboli , genuini foetus sint Isidori . Nihil in his esse
ait Oudinus,quo Isidoro abiudicentur Cellierius nihil ea quatuor .

opuscula continere affirmat, quod Isidoro indignum sit Nic. Anto- .

nius de Exhortatione poenitcndi Nec ahhorret , inquit , ab stilo , :

et instituto^ac ?nore nostri piissimi scriptoris . Quod autem addit

auctorem vernaculum libri, Valerio de las historias , inscripti , me-
minisse inter alia Isidori opera lib. 6. De consolatione animarum 3
id non ad Exhortationem poenitendi ego refero , sed ad Synonyma.
editio ar.ni 2i. Theophilus Spizelius huic,atque aliis duobus sequentibus
opusculis ex editione Breuliana locum dedit in systemate operum
quod inscripsit: SelectaDoctorum veterum , scriptorumque ecclesiasti-
corum de 'oera , sinceraque ad deum conuersione monumenta , et do-
cumenta. Augustae Vindelicorum i 685. Praemisit autem Exhortatio-
nem ad poeniteniiam , siue orationem , Deus omnium mirabilium etc,
tum Alvhabetum poenitentis subiunxit, ac denique Exhortationem ,
quam dicitsecundam, ad poenitentiam cum consolatione ad animam
futur.% iudicia formidantem , quae primo loco a Breulio statuitur .

Praefatio Spizelii ad haec tria Isidori opuscula ita se habet

SPIZELII 22. Quem post impensam profanis stuJiis phirimam operam illustrem
TRAEFATIO. valde sacrae metanoeae proselytum egisse , atque a vanis ad sana studia
conuersum facem quasi literatis sincere poenitentibus praetulisse , decima
institutionis nostrae scctione ostendimus, eundem nunc sistemus Isido-
 , S
C A P V T LXXXI. 17

i*um, insigni , praeclaroque poenitentiae praeconio maxime conspicuum j^

percepturi , quanto pietatis feruore deuios a virtutis christianae semita
mortales ad poenitentiae studia proprio suo excmplo sit exhortatus,
atque ad vitae, morumque corruptissimorum emendationem excitarit .
Singularjm autem ohseruationem meretur , quod morti vicinus Isidorus
Hispalensis ad Doctoris Hipponensis exemplum antiquam illam suam
contubernalem poenitentiam aduocauerit , in cuius veluti manu,sinuque
moreretur testem laudabimus Redemptum clericum , qui obitum beati
•

Isidori recensendum duxit , atque nouissima eius acta , dictaqne comme-

moranda Expandens etc« Confer Constantini Caietani trigam SS. Episco-
:

porum etc.
Vana studia quod vocat Spizeliusquae olim Isidorus in Hernandezu
23. ,

incubuerat , probare nolim , nisi intelligat profana-> ex quibus tamen

non leuis vtilitas in sacras disciplinas redundat In Exhortatione .

poenitendi Hernandezius alienam ab Isidoro existimat mentionem

riani magi^postea sacerdotis , et m.irtyris , quem non commemo'
rant vlla Hispaniae Sanctoralia . Verba Exhortationis sunt : Sicque
Surius ^Cyprianus ex , mi^o
mirtyr Suspicatur Hernan-
sacerdos et .

dezius legendum , Sicque Syrus Cyprianus , et cur Surius , vel Syrus

ab auctore Cyprianus credatur, ad Bollandianos die 26. septembris
lectorem delegat. Eo
loco Bollandiani num. 75. et seqq. ostendunt,
S. Cyprianum, qui prius magus fuit, non ex patria vrbe Antiochia
Syriae fuisse , sed altera synonyma ciuitate , et forte Antiochia Pi-
sidiae metropoli Sane rhythmus non constaret,si legeretur Surius:
.

cum Syrus stare poterit Sed ego censeo,legendum, Sicque Cypria-

.

nus ex mago sacerdos, et martyr reiecto nomine Surius ad margi-

,

nem,vbi haec nota nunc legitur,D<? eo tomo 5. de Sanctis diei6.

septembris , sine nomine auctoris , qui de Cypriano agit eo tomo 5.
Breulius igitur ad marginem scripsit Surius de eo tom. 5. de Sanctis
die 16. septembris., et ex margine literarum compositor nomen Su-
rius imprudenter textum intrusit Omnia mirum in modum re-
in .

spondent : Surius ad diem 26. septembris tom. 5. De probatis San-

ctorum historiis ex Metaphraste profert vitam , et martyrium SS. Cy-
priani et Iustinae vbi aduertit in eo lapsum videri Metaphrastem
, : ,

quod hunc Cyprianum Carthaginis episcopum dicit.

24. Nihil vero est causae , cur mentionem Cypriani primum S. Cyprianns
n
magi , deinde episcopi , et martyris Isidoro indignam existimemus .
JJJJJ usJ
Cur non potuit, quod viri doctissimi, antiquiores
Isidorus credere
eo, Gregorius Nazianzenus, et Prudentius,quem ab Isidoro lectum
 . . • .

i
4 I S I D O R I A N A
constat, aperte affirmarunt, et Metaphrastes , aliique deinde tradide-
rurit?Plura dixi in comment. ad hymn. 13. Perist.,quae nunc re-
petere non vacat , cur potius grauissimis auctoribus magicas ante
conuersionem Cypriani episcopi artes asserentihus credendum sit,
quam recentioribus aliis , quantumuis criticis, argumento neganti in
hac quaestione vtentibus
Lamentum 25. Ex codice etiam ms. bibliothecae S. Mauri FossatensisBreu-
poenitcntiae
jj us vu l{»auit, Lamentum poenitentiae duplici alphabcio editum , ex-
rhythmicum . °.. .. . ., n ,, •, ,

ceptis tnbus htens, id est, J,5,et

,
iv, 111 quibus ahquantis versi-

bus multiplicatur, vbi exorat pro indulgentia peccatorum . Metricum

opus , ait Nic. Antonius , ( rhythmicum mallem ) more aetatis , quae

sonum tantum , non strictas prosodiae leges obseruabat Vefsus reti- .

nent syllabarum numerum , qui trochaicis proprius est , neglecta

quantitate
Audi Christe , tristem fletum amarumque canticum^
, ,

Ouod perculsus , et contritus modulatur spiritus .

Ccrne lacrymarum fluxus et ausculta gemitus , .

Haec est prima stropha, atque ita procedunt aliae numero 110.
aliaalphabeta. 2 ^- ^ 00 ipsum carmen , sed mutilum , et sexaginta duas tan-
tum strophas continens , extat in vita Isidori , auctore Canonico
quodam Legionensi , vulgo Luca Tudensi existimato , a Bollandia-
nis editum Auctor vitae ita praefatur
. vt Nic. Antonius , qui ad ,

Bollandianos exeniplum eius vitae misit , refert in bibliotheca : Scripsit

postquam edidit alphabetum rudium , aiphabetum verbalium , alpha~
betum theologicarum distinctionum , atque alphabetum librorum , ora»
tione finem faciens , orationis scripsit alphabetum futuros plangens :

gothicae gentis errores , simul eucrsionem , in quo quotidie Domino^

psallebat quod in hoc opere duximus annotandum Incipit aiphabc-
: .

tum orationis ad tentamenta repellenda aduersarii et dei gratiam ,

promerendam 5 editum a sanctae recordationis Isidoro Hispalensis ec-

clesiae archiepiscopo Ex quo tituio fortasse emendari poterunt ver-
.

ba superiora oratione finem faciens , scripsit orationis alphabetum ,

:

vel , vt interpungunt Bollandiani , oratione finem faciens 3 orationis

scripsit Ambrosius Morales lib. 12. cap. 2
alphabetum . in libro 1 .

ms. Collegii Complutensis se hoc carmen legisse testatur Bayerius :

duplici exemplo in bibliotheca Escurialensi illud reperiri affirmat

Miratur Nic. Antonius , eiusmodi alphabetum desiderari in editio-
 : .

C A P V T LXXXI. 15
ne regia Matritensi Mirandum nunc magis est desiderari in edi-
. ,

tione recenti MatritensiMonet Editor in prologo non fuisse suae. ,

editioni insertum quod sero admonitus fuerit, extare in Actis San-

,

ctorum ? Sed cuius negligentiae fuisse dicam quod neque ipsum ,

Nic. Antonium legerit neque editionem Breulianam , minime qui-

,

dem raram, prae oculis habuerit?

27. Contra hoc alphabetum Hernandezius nihil obiicit : nihilo- alp&abetum

minus cum Exhortatione poenitendi et duabus sequentibus oratio- ,

"isidori?
nibus ad apocrypha illud reiicit Est tamen peculiaris ratio cur hoc . ,

alphabetum Isidoro adiudicetur nam in multis mss. illud extare con- :

stat Auctor vitae Isidoro ascribit et longe ante Sigebertus inter

: :

alia Isidori opera recensuit : Lamentum poenitentis ^distinctum alpha-

beto , addita oratione : ex quo
vt puto, Trithemius designauit , La- ,

mentum Auctor
poenitentis vitae S. Isidori asserit
lib. 1. in hoc al- ,

phabeto orationis Isidorum planxisse futuros gentis gothicae erro-

res, euersionemque Fortasse respexit ad haec verba:
.

Aggrauasti manum plagae super me validius ,

Carnem dira fiagellorum vltione conterens ,

Caede ^ferro , sorde , peste , tenebrarum carcere .

Verum eiusmodi orationes siue carmine,siue prosa pro poeniten-
tium vsu confectae , plerumque et peccata omnia , quae homines
solent committere poenas , quas deus solet infligere , comprehen-
, et
debantjVt ab omnibus promiscue recitarentur quin necesse sit ad •>

prophetiam aliquam de gentis gothicae euersione confugere Auctor .

certe antiquus, doctus neque video , cur ab Isidoro re-

, et pius est :

cedendum sit . In vltima stropha ipse auctor carmen Alphabetum

nominauit
Gloriam iam njigil canam Alphabetum finiens
28. De autem Alphabetis, quae auctor Vitae comme-
reliquis rcliqua aipha-

morat, nihil aliunde expiscari potuimus. Nic. Antonius in bibliothe- beta#

ca veteri primum vocat Alphabetum rudium sed quum opus id :

posthumum fuerit , fortasse aliquando accidit,vt eius verba minus

bene ab editore fuerint intellecta Nam Bollandiani ex exemplo , .

quod Nic. Antonius ad eos misit, ita referunt Scriptis postquam edi- :

dit Alphabetum Papiae iudicum , Alphabetum verbalium etc. , et in

nota subiiciunt: An PatriaelNicolaus Antonius annotat^ mendum hoc
emendari non posse , quod indicati Alphabeti nullus meminerit . Fa-
 i6 I S I D O R I A N A
bricius in bibl. med. coniicit, legendum , Alphabetum patronymico-
rum. Quum coniungat haec Alphabeta, innuere vide-
auctor vitae
tur , omnia simiiiter carmine , aut rhvthmo fuisse composita Alioquin .

possemus suspicari , sub his titulis latere vocabula nominum per Al-
phabetum distincta, quae libro 10. Etymologiarum comprehendun-
tur , et librum dtfferentiarum verborum alphabetico
, quo dirferentia
ordine explicatur, aut glossarium Isidori nomine iam olim insigne.
Et decimus quidem liber Etymologiarum fortasse seorsum etiam
prodiit: quod de aliis pariter siue libris, siue titulis iudico, ex qui-
bus vel in compendium redactis , vel nihil omnino mutatis opus
Etymologiarum magna ex parte coaluit Alphabeti titulo opus ano- .

nymum extat in codicc Regio-vaticano 164. membr. in 8. Alpha-

betum narrationum ad %/itam recte informandam conducentium Pe- .

zius praef. ad tom. 1. Thesaur. Anecd. num. 1 2. recenset ex biblio-

theca Mellicensi Alphabetarium diuini amoris Nicolai Kempli de
Araentina , Carthusiani .

Orauo pro ^b
Alphabeto poenitentis seiungere non licet orationem ,
2g>
corrcptione .. V. i- ...... , •. . •

vitae. quam ex praedicto ms. Breuhus edidit,sic inscnptam Incipit ora- :

tio Sancti lsidvri archiepiscopi pro correptione vitae ad fienda sem-

per peccata . Eam cum Lamento poenitentis Sigebertus coniunxit:

Lamentum poenitentis , distinctum alphabeto , addita oratione . Immo
auctor ipse initio sic refert : lcclrco consurgens ad te lamentationum
clamoribus , prece multifaria pietatis tuae pulsans auditus, per alpha-
betum , quod praemisi , singulas eius literas rigans ( forte rigaui )

flumine lacrytnarum Duo argumenta Hernandezius profert vt haec

. ,

oratio Isidoro non ascribatur , primum quod. auctor vulgata versio-

ne sacrae scripturae vtitur, quam seculo vn. non versabant nec San-
ctiPatres, neque interpretes hispani. Alterum quod ex Isidori lib.6.
Etymologiarum cap. vlt., etlibr. 2. Sentent. cap. 13. desumpta sunt,
quae de poenitentia, et satisfactione in ea oratione dicuntur.
an sit Jsirfori? ^o. Ad versionem latinam bibliorum quod attinet, minime est
mirandum, siquando Isidorus aliter verba sacrae scripturae proferat,
quam in gothicis bibliis leguntur quum enim in aiiorum Patrum :

scriptis in primis versatus esset, et plerumque aliorum verbis ma-

gis,quamsuis loqueretur, consequens est,vt loca sacrae scripturae,
quae ab eo allegantur, non debeant semper ad versionem , quae in
bibliis gothicis extat , referri . Rem acu tetigit vir doctus Mariana
in not.
 . .

C A P V T LXXXL r 7
in not. ad lib. i. contra iudaeos cap. 2. Hoc Isidorl Psalteriumt

quo Alozarabes vtuntur , ?/<?.f deinde Hispanicum Romani , f/ Gallici

comparatione vocabimus . Ex his omnibus Psalteriis tuto hoc opere
ab Isidoro testimonia adducuntur prcut commodius erat , aut prom- :

ptius memoria suggerebat Sed et reliquis diuinarum scripturarum

.

libris promiscue Hieronymi versione , et antiqua vulgata latina edi-

tione tftitur -utraque enim eius aetate circumferebatur , vt Gregorius
:

docet initio Moralium : et ipsemet Isidorus indicat lib. 6. Etymol.

cap. 4 Saepe etiam -, <v t hoc loco fecit , ex variis interpretationibas
vnum testimonium contextt .

31. Imbeciilum ereo argumentum est, quod e:< verbis sacrae Verslo vulgata
yv " j bibhorum
scnpturae^ m
. 11
Oranone allegatis
j t
petitur ad ostendendum , eam Isi-
•
1 :

dori non esse Neque tamen intelligo , cur Hernandezius neget,

.

seculo vii. in vsu fuisse apud hispanos versionem bibliorum vul-

gatam Quam- enim aliam versionem bibiia gothica exhibent, exce-
.

pto psalterio, quod cum psaJterio basiiicae S. Petri congruit , nisi

versionem ipsam S. Hieronymi , quae in nostra vulgata agnoscitur?
Sunt quidem nonnullae discrepantiae inter biblia gothica, et ver-
sionem j qualem nunc habemus, Vulgatam sed ex exemplarium di- :

uersitate hoc discrimen petendum est, vel etiam ex eo , quod Isi-

dorus, vt nonnullis placet, versionem , quae in bibliis gothicis ex-
tat , recognouit quod tamen minus certum puto Sed de Bibliis
: .

gothicis alibi vberius erit a^endum Nunc tantum aduerto, in Ora- .

tione pro correptione. vitae nonnulla esse scripturae sacrae loca,

quae ex bibliis gothicis desumpta sunt, vt ex Hierem. cap.2. v.23.
cursor leuis explicans vias tuas Ita Oratio , et Biblia gothica Vul-
. :

gata vias suas . Neque Sabatierius ex veteri Italica,aut ex Patribits

profert lectionem , quae in Bibliis gothicis , et in Oratione extat .

Non dubito,quin plura huiusmodi occurrent bibiia ipsa gothica ,

quaeToleti asseruantur, cumOratione conferenti. Multa enim sunt

in Oratione quae a nostrae Vulgatae lectione aperte discrepant
,

3 2. Quod autem in Oratione quaedam sint , quae ex libris Ety- Islcfcrus multa
repel
mologiarum , et Sententiarum petita possint videri, ( idenim alte-
rum erat Hernandezii argumentum ) parum obesse debet: nam iam
saepe monui , neque monere saepius me pigebit, Isidoro hanc tuisse
scribendi rationem, vt non minus ex suis , quam ex aliorum scriptis
compilaret , quae ad rem opportuna essent Jd et alios plerosque .

Tom. II. C
 iS I S I D O R I A N A
Patres praesertim sequioris aetatis fecisse, constat, et nisi in Isidoro
pro certo ponimus , fere omnia eius opera lacile in dubium re-

uocare poterimus.
Oratio contra ?*, Subdidit Breulius Orationem Diui Isidori contra insidias
ias diaDo- £'ia \j ii
^ yUae breuis est, et vel pro ipso alphabeto poenitentis com-
posita FuitjVel pro alio alphabeto ex iis , quae interciderunt , vel
fortasse pro Exhortatione poenitendi, quae versibus etiam rhythmi-
cisjseu politicis constat,vt vidimus Hernandezius nihil peculiare
.

contra hanc orationem profert : sed inculcat, eiusdem incerti aucto-

ris esse , atque orationem de correptione vitae. Rectius pronunciat,
orationem a Constantino Caietano diuulgatam non differre a capi-

te, siue sectione vltima libri i. Synonymorum . Caietanus inscripsit:

Oratio , vel confessio B. Isidori episcopi , et Doctoris . Notam hanc
subiecit : Hanc a S. Isidoro Hispalensi episcopo confectam orationem
praeterquam quod ex ms. perantiquo codice bibliuthecae nostri coeno-
bii Sublacensis nos excripsisse meminimus , habemus
nihil aiiud de ea
animaduersione dignum . At quum ipse Canisium ,Posseuinumque
reprehendat, quod librum De conuersis in libris Sententiarum Isi-

dori continerinon aduerterint, excusatione caret quod hanc suam ,

Orationem in libris Synonymorum non detexerit Edita postea fuit .

a Tamayo de Salazar in Martyr. Hisp. ad diem 4. aprilis et ex bi- :

bliotheca Florentina S. Marci indicatur a Bandinio tom. 4. cod. la-

tin. plut. 19. codice 10. menibr. in S. seculi xni. , qui olim iuit ad
vsum Fr. Antonii Bindi Ordinis Minorum , in quo sunt Gregorii
Magni,et aliorum quaedam,et pag. 361. B. Isidori oratio : Incipit,
Succurre w/A/,et desinit, Trinitas sancta etc.^vt apud Caietanum .

alise omtiones 34. Quasdam Isidori orationes, quarum aiii non meminerunt,
CU1"
Alcuinus descripsit in operc, cui titulus OJjicia per ferias, seu psal- :
num
mi secundum dies hebdomadae singulos , quibus in ecclesia cantan-
tur , dispositi , cum orationibus , hymnis , confessionibus , et litaniis .

Ferta 5. est Oratio Isidori pro omnibus christianis : Pie exaudibilis ,

Domine deus Sabbato Oratio Sancti Isidori Beatissimi serui il-

etc. : :

li, quos, quum •uenerit Dominus, inuenerit <vis;ilantes. Beata •vigilia etc.
Post litanias inter alias orationes Oratio Sancti Isidori :Tu, Domine ,
verus doctor , et praestitor , aduocatus , et iudex etc. Item eiusdem :

Quo fletu mala mea flere incipiam , quibus lacrymis facinora rnea
lugeam etc. lilico , Oratio Sancti Isidori : Succurre mihi , Deus meus ,
 . .

C A P V T LXXXI. 19
antequam mors veniat ctc. Hae duae orationes ex Synonymorum
libris excerptae sunt, sed non omnino iisdem continentibus verbis;
ac fortasse Isidorus ipse eas in officia ecclesiastica retulit . Aliocjuin
Alcuinus orationes profert ex aliis etiam Patrum operibus a se col-
lectas atque hac ratione ex Isidoro quoque potuit orationes con-
:

ficere, quamuis libros ecclesiasticos Hispaniae non viderit Oratio .

Succurre mihi , antequam mors veniat?ex lib. 1. Syno-

deus meus ,

nymorum versus finem deprompta , breuior est apud Alcuinum,

quam apud Constantinum Caietanum , qui eam edidit nomine Ora-
tionis , vel Confessionis beati Isidori^vt modo dicebam .

C A P V T LXXXII.

Opera quaedam Isidori nomine edita , de quibus , an eius sint , dubi-

tatur . Nonnulla ex Isidori Synojiymis contexta . Libri de nor-
ma viuendi , et de contemptu mundi CAlectum de
. lacry-
mis-f siue opusculum de institutione bonae vitae. Spe-
culum humanitatis jSiue Modus rectc viuendi

1. V_/ -fe-,^ ......

uiim multa opera
hominum
ghgentia, sme
aiiis etiam Patribus siue cxcriptorum ne-
peruersitate
.

,
...
suie pio quorum-
Excer P ta ex
Isidorihbns .

dam scriptorum, qui ipsi latere voluerunt,studio , siue denique ca-

su imputata sint, quae vere eorum non sunt, nihil mirum esse de-
bet,si Isidori quoque nomine cuius fama medio aeuo la:e percre- ,

brescebat, plura opuscula in vulgus sparsa fuerint In hoc numero .

reponi possunt excerpta quaedam siue opuscula ex Isidori libris ,

consarcinata, quamuis vt saepe innui, nequaquam ab Isidori inge-

,

nio,et more alienum puto quod suas ipse scriptiones pro tempo-
,

rum ratione vario modo contexerct ac diuersis titulis reformaret ,

De Synonymis cap. 70. disputatum luit ex eo veluti fonte multi :

riuuli emanarunt .

2. Marearinus de opusculum De norma vi- De norma

la Bi^ne edidit vi-
ucn '
uendi ex ms. codice bibliothecae S. Victoris ad muros Parisienses .

In exemplari meo editionis Bignaeanae nota ms. est,hunc Iibrum

De norma viuendi videri esse partem posteriorem , siue secundum
librum operis Synonymorum Verum Synonyma, quamuis in edi- .

tione Bignaeana in duos libros distincta non sint,tamen etiam \\\

C 2
 . ,

2 o I S I D O R I A N A
ea editione duos, quos alii distinguunt , libros sub vno titulo com-
plectuntur : et Norma -viuendi ex ipso Svnonymorum opere excer-
pta est,non ita disposita , vt distinctus eiusdem operis liber censeri
possit . Putabat Bignaeus,se primum hoc opusculum edere : sed lon-
ge ante prodierat
Deyitaeprae- ^. \n volumine vaticano Editorum 6965. in 4. plura sunt
nc _
s
opuscula simul compacta, et quae eodem circiter tempore mipressa-
typis videntur. Primum est Francisci Mataratii Peru.sini De compo-
dis versibus hexametro , et pentametro opusculum Venetiis 1468. :

Deinde IacobiPublicii De arte oratoria . Item ars memoriae cum fi-

guris . Sequitur traditio morum , "venustatcm complectens : Moribus ,

et vita quisquis vult esse facetus ,

- Intente videatque legat prae-
se.itia laetus . Subiicitur interpretatio germanica . Hoc exordium, nisi

ialior, aiicubi quod Faceto tribuitur

appositum poemati leonino ,

ansauf praestitit fingendi poetam Facetum nuncupatum quia scili- :

cet a nonnullis poema ipsum Facetus dicitur ab vltimo verbo pri-

mi versus Succedit Tractatulus Synonymorum Isidori de i>itae prae-
.

sentis regimine non tam iucundus quam %'tilis Capitulum I. De ?ior- > .

ma viuendi Age ^fili vt oportet

. etc. Desinit ne bonum y quod ac-
, ,

cepisti y
despicias . Suntcapita 16. totidem , atque in editione Bignaea-
na : sed in hac aliter sunt diuisa,et desunt tituli . Caput xi. in ve-

teri editione est de doctrinatione . Haec antiqua editio iisdem chara-

cteribus, et simili charta est , atque alia, quae in eodem volumine
sequuntur , scilicet Historia de spiritu quodam coniurato per Prio-
rem Fratrum Praedicatorum , ( anno 1423. in ciuitate Allecti ) etLu-
cius Florus,quem Conradus Gallicus in
in fine impressisse dicitur
oppido Liptzensi 14S7. Eodem volumine compacta est curiosa Epi-
stola de miseria curatorum , siue plebanorum . Incipit : Secutum est
semper amantissime loannes etc. Recensentur diaboli , qui pa-
etc.

rochos vexare solent Primus diabolus inter omnes est ipse collator etc.
:

Tertius diabolus est Coca tua domina etc, quae nisi ab omnibus esset
domus tuae fuisset facta dispensatrix etc.
despecta meretrix ^nullatenus
Breulii obser- 4. opusculum De nor-
Breulius ex Bignaeana editione sumpsit
t....
ma viuendi^ cui hoc breue monitum praemisit: Isidorus de norma
•viucndi Haec norma •viuendi ex Isidori Synonymis , ac libro de con-
.

temptu mundi hinc inde maiore ex parte excerpta , potius quemdam

ansarcinatorem habet auctorem , quam Isidorum Neque enirn credi- .
 ... .

C A P V T LXXXII. 21
bile est , tantum vlrum crambem bis coctam nobis opponere vnquam
statuisse Vbi fortasse legendum erit apponere Sed , vt dixi , non
. .

ita efficax est haec ratio , vt quibusdam fortasse videtur Etsi enim .

verum est, normam viuendi excerptam essc ex Synonymis, vt con-

sentiunt Cellierius , Bellarminus , Dupinius , Caueus Placcius , et alii, ,

tamen dubitari adhuc potest, an ab rpso Isidoro excerpta fuerit

Eam extare in bibliotheca Escurialensi lit. m. plut. 3. n. 3. testatu-r

BayeriusOmissa nihilominus fuit in vtraque Matritensi editione

.

Diuersum quoddam exemplar ego edam ex codice Borgiano , de

quo cap. 107. num. 3 1.

5. Plura eodem,aut simili titulo sunt opuscula, quae aliis au-Formuhe ho«
nestae Vltae '

ctoribus ascribuntur In codice vaticano Palatino 327. est S. Ber-

.

nardi formula honestae vhaeiPetis a me ,/rater Ibidem alia ano- .

nyma : Dilectionem tuam •, quae rursus recurrit in codice Palatino

399. In codice vero Palatino 386. extat S. Augustini tractatus

breuis De honestate <vitae religiosae , Petis a me ^frater . \\\ codice
Regio-vaticano 444. S. Bernardi formula honeste viuendi : Siquis
In codice vaticano Ottoboniano 5 6. Sermo S. Bernardi , De mori-
bus , et honestate ruitae Petisti a me In codice Chisiano Sententia-
. .

rum I.sidori est etiam Bernardi formula honestae vitae : sed notatum
est, auctorem esse Bernardum Siluestrum , cuius pariter est episto-
la de re familiari bene administranda inter opera S. Bernardi Ber- .

nardus co^nomento Siluester idem est , ac Bernardus Carnotensis

seculi xii. scriptoijCui Fabricius tribuit quidem epistolam ad Rai-
mundum Castri Ambrosii de modo rei familiaris vtilius gubernan-
dae , non vero formulam honestae vitae Nonnulli etiam hoc titu- .

lo donant excerptum ex epistola S. Hieronymi ad Nepotianum

6. Alia est formula honestae vitae,quae Senecae tribuitur in alia s< Mart ; n;
codice vaticano 993., et in alio pariter vaticano 1783. Sed re vera Bracarensis
est S. Martini Dumiensis, siue Bracarensis , cui ascribitur in codice

vaticano pergam. 634. Martini episcopi de quatuor <virtutibus cardi'

nalibus liber 'unus , qui formula <vitae honestae inscribitur deque ca- ,

rum excessibus ^id est , •vitiis , cuius prologus ad Mironem regem :

Gloriosissimo etc. Non ijrnoro etc. Consonat codex vaticanus char-

taceus 5370., et Ottobonianus 1 3 5 4. in quibus etiam est prolo- ,

gus ad Mironem regem Edita fuit post alios a Florezio tom. 15.
.

Hisp. sacr. Non dissimiiis est inscriptio, De institutione bonae^ siue,

 . .,

22 ISIDORIANA
vt alii quae alteri opusctilo ex Isidorlanis ex-
habent, nouae <vitae ,

cerpto tribuitur , vt paulo post dicam .

liber de con- Prodiit etiam in editione Bignaeana Sancti Isidori de con-

7 .

tempm mun ~
temp tu mun di libcllus aureus; recognitore , vt in Operiun indice no-
tatur, Huberto Schutteputeo, Canonico Louaniensi Opusculum in .

sna editione Breulius admisit , hoc praefixo monito bi hoc libello :

multa repetuntur ,
Synonymorum , seu Soliloquio*
quae prius in libris

rum iisdem fere 'verbis praedicta sunt quorum quidem nonnuila , :

vt per otium licuit , annotabimus Denique eosdem habet interlocuto-

.

res hominem et rationem , vt addubitem , num ab alio collectus fue-

, ,

rit Praehnio est, Venit ad manus meas quidam liber Ciceronis , cu-
.

ius forma etc, quae verbis nonnihil mutatis ante Synonyma in edi-
tione Matritensi legitur, vt capite 70. dixi , vbi de opinione etiam
Consolationem Ciceronis indicari existimat.
Breulii vcrba reci,qui
Hic de contemptu mundi libellus in vtraque editione Matritensi
praetermissus fuit

eJitio Vencta. 8. Vidi Venetam huius libelli editionem cum aliis opusculis
1. loannis Gersonis , Cancellarii Parisiensis , Doctorisque ccleberrimi ,

De imitatione Christi , et de Sacramento altaris Venetiis

1555. iti
\6. Quod a plerisque aliis Thomae a Kempis adiudicatur. 2. D. Leo-
nis Papae de confiictu •vitiorum , atque virtutum libellus Apostolica :

vox clamat etc, qui Isidoro quoque nostro a nonnullis tribuitur,

vt cap. 84. dicam . 3. S. Isidori de contemptu mundi libellus au-
rcus : Vcv.it ad manus meas quidam libcr cuius forma etc. Deest
,

Ciceronis'. Desinit cum Breulio donum sanctum acceptum retine

:

Sequitur aliud opus De contemptu mundi , siue ds miseria conditio-

nis humanae Innocentio Papa
, ul. auctore . Aliam editionem libelli

Isidoriani Venetam anni 152?. in 8. laudat Fabricius in bibl. med.

qui Breulii sententiam de Consolatione Ciceronis in prologo indi-
catam sequitur .

compendium 9. Nic. Antonius censet,opus Isidorianum De conUmptu mun-

Synonymoru . j* -j c i« i- •
c
di ldem esse cum Synonymis, ahquantulum hcet
1

vanans,vt tere
sunt quaecumque ex antiquis ad nos peruenerunt . Sed potius est
compendium , aut excerptum ex Svnonymis, ita tamen,vt nonnun-
quam quaedam nouae sententiae interserantur aliquando eadem Sy- ,

nonymorum verba longo coniextu repetantur.

ic. Inscriptio De contemptu mundi in aliis etiam operibus ve-
 . .

C A P V T LXXXII. 23
41. de .vir. illustr. fratrein
et a multis vsurpata. Isidorus cap. alii libri de
tus est ,
contemptu
suum Leandrum edidisse refert •unttm ad Florentinam surorem dein- mundi .

stitutione •virginum , et contemptu mundi libellum In codice vatica- .

no 3499. opus Eucherii Lugdunensis episcopi De contemptu

est

mundi , et secularis philosophiae ad Valerianum propinquum suum :

Bene allegantur etc. In alio vaticano 4257. Bernardus , De contem-

ptu mundi Mundus : etc. In alio vaticano 1 699. indicatur fragmen-
tum Senecae De contemptu mundi quod : Licet gremium tuum etc. ,

fortasse spectat ad forrnulam honestae vitae Martini Dumiensis. Co-

dex Palatinus 193. exhibet sermonem S. Augustini De contemptu
mundi Atidite ^fratres etc. Alius est sermo De contemptu mundi si-
:

ne auctoris nomine in codice Regio-vaticano 261. Videte , quomo-

do caute ambuletis etc. Liber Augustini spurius de contemptu muti-
di tom. 9. editionis Louaniensis est Sermo laudatus, Audite 3 Jra-
tres etc. , Maurinorum
qui in editione inter appendices voluminis
6. relatus fuit. Barthius lib. 55. Aduers. cap. 5. verbaquaedam pro-
fert ex Rogerii nomine inscripto libro De contemptu mundi , .

11. Poemata etiam hoc titulo insienita extant Codex Ottobo- . Carmlna ec-
iam
nianus 3325. refert Carmen De coniemptu mundi , Vtilis est etc. ,
.

auctore Fr. Bernardo ordinis Minorum Codex chartaceus est secu- .

.li xv. ,in quo sunt etiam Ouidii nomine carmen De speculo me-
dicinae : Nil ccmoedia Plauti , siue liber Birriae , ( forte Byrrhiae^
tibi \

quod est Serui nomen in Terentii Andria , ) Graecorum studia^

et Aesopicae fabulae versibus, Vt iuuet 3 et prosit etc. ,quas in codi-
ce etiam Vrbinate 352. extare monui in Prolegom. ad Dracontium
num. 7o.,vbi obseruaui, Labbeum has fabulas, quas nondum edi-
tas existimabat animo habuisse typis vulgare Sed multo ante
, in .

prodierant, ac plures earum editiones Fabricius indicat in biblioth.

lat. vet. lib.2.cap. 3. num.i. in not. , vbi aduertit, auctorem ab aliis

Accium , ab aliis Salonem , ab aliis Romulum, seu Romalium , ab aliis

Bernardum vocari
12.Bernardus Ordinis Minorum auctor carminis De contemptu alla carmina

mundi diuersus est a Bernardo Morlanensi , seu Morlacensi , autMor-

lauensi Cluniacensi, qui anno circiter ii^o.libros tres De contem-
ptu mundi carmine dactylico leonino scripsit , saepius typis recu-
sos. In codicibus Vat. 5158. et 5161. est carmen Contemptus mun-
di inscriptum : Chartula nostra tibi etc. sine auctoris nomine
 ,

24 ISIDORIANA
controuersia13. Auctores , qui in celebri controuersia de auctore libri de
de De contenl tu mU ndi , et imitatione Christi aut pro Thoma a Kempis,
libro
p _ „
contemrtu * _ _ .. T .

mundi. aut pro Ioanne Gersen Benedictino , aut pro loanne Gerson, aut
pro aliis scripserunt, accurate Fabricius in bibl. med. verbo Kem-
pis Thomas recensuit In codice Palatino 414. papyraceo inscribi-
.

tur: Thomas de Kempis De imitatione Christi , et contemptu vanita-

tum mundi In Palatino 719- Anonymi , De imitatione ( Christi )
.

et contemptu omniuth •vanitatum mundi {Jui sequitur me , imperre- :

ctum opus in fine . Codex Ottobonianus 530. continet Excerpta

ex loanne Gerson , aiiisque in pr.iuatum vsuin Qui sequitur me etc, :

quod estinitium eiusdcm libelii Codex estetiam chartaceus. In alio

.

Ottoboniano recentioris aetatis num. 3155. est Anonymi Coniectu-

ra de libris de imitatione Christi , eorumque auctoribus s etin alio pa-
riter Ottoboniano 3 1 64. Constantini Caietani Apologia pro loanne

Gersen ahbate ]'ercellense aduersus Ros-weydum : quae nescio an ali-

quantulum ab edita discrepet.In Conatu Chronico-historico Pape-

brochii ad seriem Romanor. Pontirlc. dissertatio 45:. est , An Petrus
de Corbaria credi possit habere partem in libris de imitatione Christi
controuersis inter loannem Gersen , et Thomam a Kempis ,
Hber de insti- - * Libellum de contemptu mundi Isidori nomine vulgatum
tutione bonac . . _ . _
inter genuina eius opera Zaccaria reponeoat quum tamen opuscula
1 ,

:
^ irac>
de norma viuendi, et de institutione bonae vitae, quae perinde ex
Synonymis prodeunt,ad spuria reiicer e t. Ex codice Veronensi secu-
li xv. quem cap. 43. n. 3 5. descripsi, typis committere constituerat
,

libellum de institutione bonae vitae,quem nondum editum putabat.

Sed iam eum magna ex parte publici iuris fecerat Tamayus de Sa-
lazar in Martyr. Hisp. die 25. februarii pag. 252., qui inscripsit
Collectum de lacrymis , siue de institutione nouae vitae Existimat .

fragmentum esse epistolae, et S. Isidoro Hispalensi falso tribui . ///

meo, inquit, ms. , •vbi haec recitatur epistola , literis gothicis exara^
t.t , hoc inuenitur titulo : Tractatus S. isidori Hispalensis de institu-
tione nouae %iitae\et in margine eisdem literis iste: Alii hanc epi-
stolam tribuunt S.Valerio abbati Virgitensi , quam ad lustum presby-
terum scriptam autumant , quod est verius Desinit , adimpletisque .

legis verbis •vitam aeternam assequeris . Omittit alia , quae in mss.

nostris adduntur, quaedam ex superioribus, et in multis nonni-
et
hil discrepat . Opinionem Tamayi , S. Valerio Institutionem nouae
vitae
 .

C A P V T LXXXII. 25
adiudicantis secutus est Guilielmus Caue ad annum 6So. m»S. Valerii
vitae ,

^ 1

15. In codicibus mss. ,in quibus alia Valerii Bergidensis, siue,

vt Tamayus opera extant, Florezius, qui ea tom.
scribit, Virgitensis
16. Hisp. sacr. edidit, epistolam de institutione nouae vitae , Vale-
rio a Tamayo ascriptam, non reperit, eamque aValerii stilo abhor-
rerecenset . Sane quum ex Isidori Synonymis opusculum excerptum
sit, non aliter Valerio tribui potest , nisi tamquam excerptori , aut
consarcinatori . Bayerius in not. ad bibl. vet. anceps hac in re est
In not. ad num. 2 16. lib. 5. primum ait, in duobus codicibus Escu-
rialensibus reperiri Isidori Collectum de lacrymis , diuersum , vt ipsi
videtur , ab aliis affinis argumenti opusculis ; quod incipit : Dilecte
fili , dilige lacrymas , noli differre eas . Desinit : Vide , quisquis haec
lecreris , ne quod legendo respicis , viuendo contemnas : quod et ipsum
eodem initio , ac flne , ac sub titulo , Collectum S. Isidori , extare mc-
net in bibliotheca monasterii Alcobacensis, vt apparet ex Catalogo
OHsipone 1775. edito, a Tamayo S. Valerio tfibutum . Rursus in
eadem nota addit, nonnullos Isidoro ascribere epistolam , siue tra-
ctatum , De institutione nouae vitae quae potius S. Valerii Monten- :

sis,seu Bergidensis creditur Idem argumentum in not. adn.370. .

lib. 5. retractat, vbi aduertit, idem esse initium Institutionis nouae

vitae apud Tamayum,et Colleeti de lacrymis,sed fortasse diuersa

esse opuscula , quamuis ab eodem fonte descendant tandem ex :

•vtriusque collatione colligit , Collectum de lacrymis, in duobus mss.

Escurialensibus extans, longe vberius esse , ac duplo minimum au-
ctius prae tractatu De nouae vitae institutione , a Tamayo edito.
1 6. Res ita se habet siue opusculum inscribatur Collectum de
: c.vccrptnm ex
ynonyrnis
lacrymis ,siue de institutione nouae vitae. 3 aut 3 vt in codice Vero-
nensi, bonae, siue alio modo, vt de Vaticanis codicibus mox dicam,
idem est excerptum ex libris Synonymorum, partim etiam ex libris
de norma viuendi, et de contemptu mundi. Collectum de lacrymis
dicitur ex initio , quo mentio flt de lacrymis Dilecte fili dilige lacry- : ,

tnas . Hoc initium petitum est ex capite, De lngendis semper peccatis ,

aut in aliis editionibus, De humilitate . De institutio-

Alius titulus est,
nebonaevitae^fx ratione, quasimile aliud opuscalum De norma vi-
uendi inscribitur Cap.44. n. 29. codicem Florent. S. Marci De or-
.

tu,et obitu Patrum receusui, quo extat epistola beati Ambrosii episco-
Tom.ll. D
 ,,

26 ISIDGRIANA
pi ad quemdam suum discipulum de moribus , et honestate vitae
eodem initio : Dilecte fiii , dilige lacrymas: quod non dubito, quin
idem sit, atque opusculum nostrum De bonae vitae
institutione :

nam et alibi etiam aliquem Isidori librum in mss. Ambrosio ascri-

ptum reperi et in codice Palatino Vaticano 832. sub epistolae 11-
,

tulo De moribus ^et honesta vita libellus hic de institutione bonae

vitae aliquantulum contractus beato Ambrosio archiepiscopo ascri-

bitur eodem initio : Dilecte Jiii , dilige lacrymas etc. Desinit: vide >

quisquis hic ( forte haec ) legis , ne quod legendo respicis , •viuendo

contemnas . Codex Vaticanus 351. seculi xiv. circiter pergam. p.2 1 7.
sine titulo exhibet hunc libelhim Dile cte fiii > dilige lacrymas etc.
:

Desinit Ex reuerentia enim amor procedit In indice operum manu .

eadem , siue eiusdem temporis exprimitur haec inscriptio : Synony-

ma beati Isidori Hispalensis episcopi . Congruentior est inscriptio
in codice Vaticano Palatino 327. chartaceo , de quo cap. 103.,
pag. 148. Incipiunt Jiores beati Tsiduri : Dilecte fili , dilige lacrymas^

?ioli dijferre eas etc. Desinit aut iustificatur , aut damnatur . Expli-
ciunt quaedam Excerpta siue flores beati Tsidori , .

variant exem- x Haec est causa, cur etiamsi idem sit vbique initium opuscuii,
y.
nnis tamen dutersus est m exemplanbus tere omnibus qiua m ex- :

cerpto transcribendo facile alius plura , alius pauciora seligit . Quum

nutem idem sit initium in omnibus, consentaneum est suspicari
antiquum, ac fortasse Isidoriani temporis esse hoc opusculum , quod
per manus librariorum eas varietates acceperit, quas in mss. codi-
cibus obseruamus. \'erba,quae ex mss. Escurialensibus Bayerius al-
legat , vehiti postrema Collecti de lacrymis , extant fere eadem ver-
sus finem libri De norma viuendi In exemplari Veronensi quae- .

dam sunt,quae desumpta videntur ex cap. 2., et 1 7. lib. 2.de offic.

eccles. Sed quum communia haec ipsa sint Synonymis , excerptor
haec tantum fortasse prae oculis habuit Aliud est opusculum ex .

Synonymis pariter desumptum , titulo Sermonis insignitum , de quo

cap. 70. dixi.
Specuium hu- 18. Excerptum quoque Speculum est ex Synonymorum libris

humanitatis editum seculo xv. , vt ex vetustissimi characteris genere

,

colligo Exemplar, quod penes V. C. Petrum Emmanuelem Her-

.

nandezium extabat Eminentiss. meus Patronus Cardinalis Loren-

,

zana ad me transmitti curauit Editum opusculum puto sine au- .

 . .

CAPVTLXXXIL 27
ctoris nomine certe nomen
auctoris in hoc exemplari non com-
:

paret ,neque anni nota, aut editionis locus.Prima haec occur-

vti

runt verba Speculum humanitatis Hic introducuntur personae duc-

: .

rum scilicet defientis huminis , et amonentis rationem ( corri?o ratio-

nis) .Homo Anima mea in angustiis es etc. Legendum est non es
. > :

sic alia passim menda interseruntur .Finis lam scis quid scit ( sit) :
,

recte viuere : quod audisti mo-

deinceps vide , ne contemnas viuendo ,

dis monendo fiat , jiat amen Explicit Speculum

: humanitatis , vel
. .

modus recte viuendi Corrupta sunt extrema verba simili tamen mo-
. :

do libri De contemptu mundi, et de norma recte viuendi desinunt.

Eiusdem ferme tituli celeberrimum , olim praesertim , opus est Ro-
derici Sanctii de Areualo , Speculum vitae humanae .

C A P V T LXXXIII.

Alia opera , Isidori nomhie edita , dubia , aut supposititia . Testimonia

sacrae scripturae . Liber De ordine creaturarum . Dacherii prae-
fatio . Liber Fidei Catholicae . Professio fidei . De ecclesiasticis dog'
matibus . Vezzosii praefatio in hunc librum . Petri Emmanuelis
Hernandezii Obseruationes de Brachario episcopo Hispaknsi aucto-
re eiusdem libri

,.P.erantiquus codex Veronensis , quem Maffen verbis cap. 44. Testimoma

• • i-i -r. - t. A 1 1 • sacrae scriptu-
descnpsi , post Prooemia, hbrum de ortu , et obitu Patrum, et Al- rae
legorias Isidori exhibet Testimonia diuinae scripturae : quam Isido-
rianam collectionem esse Maffeius existiinabat , et edere ccgitabat.
Ac hoc opus indicabatur in catalogo Gotwicensi seculi xii.,
fortasse
de quo cap. 46. num. 8. , hoc expresso titulo Sententiae Isidori :

de vtroque testamento.Qnamquam collectio illa sententiarum non so-

lum testimonia diuinae verum etiam post haec
scripturae continet,
veluti altera parte testimonia quorumdam Patrum exhibet Post .

Maffeii obitum Zaccaria inter alia Isidori opera ,edenda Te-

a se ,

stimonia diuinae scripturae reposuerat , vt dixi cap. 41.5 quae tamen

in Conspectu edito editionis Isidorianae silentio praeteriit , quod
iam in Itinere literario per Italiam pag. 1 89. publici iuris fecisset, Isi-

doriverum opus esse negans . Praemisit Monitum,quod hic sisto

D 2
 , .

28 I S I D O R I A N A
MONITVM 2- Veteribus Patribus fuit in more positum Scripturarum , Patrumque
ZACCARIAE. testimonia colligere ad aliquid comprobandum , nulla addita explanatio-
ne, aut ex illis argumentatione • Celeberrimi hac in re sunt Cypriani
Testimoniorum aduersus ludaeos libri tres, quibus nuper adcessit exhor-
tatlo S.Cypriani de poenitenlia an- 75 a CL- P- lohanne Chrysostomo
1 1 .

Trombellio edita ( 7W. il- Anecdotorum a Canonicis Regularibus S. Sal-

uatoris euulgatorum pqrt.i.pag.i. seqq.~) Ad eamdem fere formam con-
scriptus est,qui vulgo tribuitur Prospero , de promissionibus , et praedi-
ctionibus Dei Leo qtioque Magnus post Ephesinum latrocinium testimonia
•

quaedam Patrum contra I utychianam haeresim a se coHecta in Orientem

misit,quac Vossius in editione S'Gregorii Thaumaturgi Graece diuulga-
uit; tiun multo auctiora , atque oidine immutato ad Leonem Augustum
perscripsit , atque epistolae suae subiecit "clxv. Ballerinianae editionis,
Cacciarianae cxxxvm» Quid ! quod Pelagius ipse, vti ex S.Hieronymo
accepimus in primo aduersus Pelagianos libro (cap. ix«), testimoniorum
tibros scribt is, st imhatorem , immo expletorem operis B.Martyris Cypriani
scribentis ad Quirinum fatcbatur
cescriprio co- 3. Haec exempla sequutus est Auctor Testimoniorum , qucm primus
dicis. e tenebris eruo Veronensit Codicis beneficio • Cb Maffeius Biblioth.Vero-
nensis Ms.parte prima pag. 83. ita Codicem hunc describit . Eiusdem for-
raae Iibro , mixto itidem , vetustoque , ac ad typographicum vt plurimum
accedente charactere , coHtinentur haec 1. Orditur liber Praemiorum , Dia-
.

logus S. Hieronymi presbyteri. A

fec praemia memorat
, nec dialogus est,
aut D. Hieronymi opus , sed illitd Isidori , de quo Braulio Prooemiorum
librum vnum 11. Vita, ve! obitus Sanctorum , qui in Domino praecesserunt
.
•

111. Incipit opuscula S. Isidori , ac si quae anteccdunt , ad alium pertine-

rent . Liber sequitur , a supposititio Pseudo-Dextri Chronico alteri Isidoro
perpcram tributus,de nominibus Legis,e£ Euangeliorum , que m titulum
a Braulione , iit videtur ,accepit . Eum Guil* Caue inter deperditos recen-
set, immo <. exstitisse suspicatur , cum ambigat, an idem sit cum libro
Prooemiorum ; at vulgatus non semel est AUegoriarum tituio iv. Incipiunt .

testimonia diuinae Scripturae collectio cst Sententiarum primo ex *vetere ,

:

et nouo Foedere ; deinde ex libro conlationum, et de sententiis Euagri

ad fratres procul dubio Eusgrii Pontici decerpitur etiam de libris Ambro-
:

sii, et Prospcri , et afferuntur Testimonia de libro S. Martini, non illius

Turonici Episcopi , scd iste pater fuit Monachorum Martinum Bracaren- .

scm intelligo, qui in Gallaecia plnra Monasteria condidit, Patrumque Aegy-

ptiorum sententias a Graeco sermone transtulit • Argumentum est , ex Hispa-
nia allatum codicem , vel ex Hispano saltem transcriptum , non enim in aiia
frouincia Martinus Bracarensis pater vocaretur Monachorum . Abrumpitur
denique simul cum dimidiato libro collectio haec , quam , cum eiusmodi plu-
res inspexerim , ineditam reputo , et a S. Isidoro , quamuis hucusque tion
innotuerit, profectam plura videntur suadere . Nam in codice reperitur ,
Jsidori tantum scripta retinente titulus anteriori libello praefixus , Opuscula
:

$• Isidori , innuit , non vnum tantummodo eius vpusculum sequi ex Hispano :

conterraneo praecipue exarpit ; labor demum Isidori genium apprime refe-

 C A P V T LXXXIII. 29
, qnem
rens optime Sixtus Senensis dicit , in legendis, coliigendis, cooptan-
disque dictis, ac sententiis , et rapsodiis veterum Patrum desiderium ha-
buisse iaexplebile . Eodem, quo congeries ista, nomine Isidori liber de Fide
Catholica appellatur in chronico Fontanellensi ex Dacherio ( Spicil. t. J«
«.241*) nerape Testimoniorum de Christo, et Ecclesia Mirum quidem
.

esset , ex Gregorio M. , et Augustino nihil huc Isidorum contuiisse ; sed

tnutilus liber est , vt dixi , et compilatio abrupta
. Ea quoque incidit mihi
cogitatio , opus istud indicari , cum Isidori Sententiae ab avtiquis Scripto-
ribus laudantur ; huic enim wulto magis quadrat denominatio , quam libris
de summo Bono,g«/ etiam ttes sunt , cum Idelphonsus Sententiarum li-
brum vnum numeret Ceterum capitulis moralia prae/iguntur argumenta^
.

primis exceptis , qui de vno Deo , et de distinctione Personarum . In hoc

argumentum versiculi a< ttur hi ex lohannis Epistela :Quoniam tres
su.it, qui testimonium J .- in terra , Spiritus, aqua, et Sanguis ; et tres
vnum sunt in Christo Iesu et tres sunt , qui testimonium dicunt in
:

Coelo, Pater , Verbum , et Spiritus , et tres vnum sunt •

4. Hactenus Maffeius . Et doctissimo quidem Viro facilis adsentior, auctor hispa-

Hispa::i hominis esse , quos damus , Testimoniorum libros , Isidori Hispa- mis •

lensh esse, nunquam adducar, \t credam . Nam fde Ip bonso , qui librum
•vnum sententiarum Isidoro tribuit , Braulionem Caesaraugustanum oppo-
nimus, qui tres omnino sententiarum libros , eosque S.Gregorii Magni
floribus respersos a S.Isidoro prodiisse commemorat ; quales ii sunt , qui
etiam de summo bono praenotantur. Et vero perridiculum foret,vt haec
testimonia Isidoro adiudicemus , libros de summo bono contra omnium Ma-
nuscriptorum Codicum fidem illi eripere Atqui si Idelphonsum velimus
.

libri vnius sententiarum nomine non libros de summo bono , sed haec te-
stimonia indicasse, facile criticus quispiam animaduertens , libros de sum-
mo bono ab Idelphonso fuisse minime commemoratos , eius silentium
vrgebit ad illos Isidoro abiudicandos . Qiiis enim credat, Idelphonsum li-
bros illos silentio praeteriisse , qui et doctissimi sunt, et ad Ecclesiae
confirmandam doctrinam maxime faciunt,dum testimoniorum , quae mo-
ralis tantummodo sunt argunenti, libellum hinc illinc nullo ordine con-
rasum non silet f Neque etiam Scripturarum versio eadem est Isidoro y
quac auctori huic nostro ; sed vtraque inter se maxime discrepat • Quod
vero aiebat Maffeius , haec testimonia in eo codice reperiri , qui nonnisi
Isidoriana contineat, nullius est roboris ad rem praesentem Norunt .

cnim , qui Mss- Codices peruolutarunt , nec librorum inscriptionibus, nec

ordini, quo cxarati sunt, fiJendum satis. Ipsum hunc Codicem inspicia-
mus Priora opuscula duo , qui Co licem exarauit y videtur omnino Isidoro
.

abiudicasse ; alterum quidem prooemiorum omnino , quum S. Hieronymo

tribuat ; alterum minus quiJem aperte , sed quantum coniectando adsequi
possumus , non obscure , quum post illud opusculum primo occurrat in-
scriptio : incipit Opuscula Isidori'. Quis ergo opusculi anctor ? Hispautts
fuit ; itcrum aio ; fortassis etiam Isidoro paullo antiquior Nam etsi liber
•

mutilus est , tamen suspicari facilc possumus , eum , qui Martini Bracca-
rensis testimonia paullo post Scripturarum tcstimonia collegit , Jsidori
 ,

5o I S I D O R I A N A
sentcntias ante aliorum omnium dicta in medium fuisse adlaturum , quum
hidori nomen apud Hhpanos tanta semper fuerit celebritate .

t)f us vtilc . ?• Vt vt est de auctore , vtilissimum opusculum hocce negauerit ne-

mo . Nam et multa hinc iicebit expiscari , quae ad versionem Scriptu-
rarum Hieronymianom cum ceteris comparandam faciunt et nouum ex ,

Hhpaniit testem suppeditat pro lohannaeo de sanctissima Trinitate testi-

monio Nec inutile fortassis fuerit Patrum , qui hcic recitantur , locos
•

cum editis exemplis conferre ; quod mihi non Iicuit.

ratio ciitionis. 6. De cditionis porro ratione haec habe Nulla in Codice exstat li- .

brorum diuisio Qiium tamen , si vnum Deuteronomii locum excipias

.

cumque misere corruptum , qui post Cassiani sententias in Codice de-

scriptus fuit , Patrum dicta continenti oratione post Scripturarum testi-
monia reddantur , atque hoc titulo Incipiunt Testimonia diuinae Scriptu-
praenotetur operis initium ; mihi in mentcm venit,totum opus in
duos libellos tribuere , quonim aiterum Scripturarum , alterum collecta
/••' timonia exhiberet. Qttare necesse fnit , vt ad imitationem ti-
tuli illius, quo inscribi librum in codice dixi, alterum confingerem , quo
secundum libcllum praenotarem Ceterum religiose Codicem ipsum de- .

curaui , non orthographia tantum vctere diligenter seruata , sed

scrihi
sphalmatis ipsis fere retentis* K re Lectorum fortasse fuit, vt singulis
sententiis loca adscriberem , vbi in Scripturis , aut apud Patrcs haben-
tur ; vcrum al i.I tantum mihi otii non fuit lnitio quidem aduotata .

sunt ; sed quod in ipso codice adscripta repererim Haec hactenus. .

argumcnta 7. Vnica t.uittim ratione permotus est Zaccaria 9 vt opuscuhim

hoc Isidori csse neget, quod scripturarum versio non eadem est
Isidoro, quae auctori testimoniorum , sed vtraque inter se maxime
discrepat . Dirhcile tamen est id persuadere , praesertim quum Zac-
caria hispani hominis , Isidoro etiam fortasse p:-ulo antiquioris , opus
fateatur: et quuin aliuhde Isidorus plerumque scripturae verba
desumeret, vt apud alios Patres , quos transcribebac , exposita repe-
riebat. Non
igitur absurda est ,
opinio Warleii qui ab Isidoro opus
profectum arbitrabatur Ac potuit accidere , vt Isidorus post tres
.

Sententiarum libros , ex Gregorio , et .Augustino potissimum colle-

ctos,nouam hanc collectionem ex sacris literis , et aliorum Patrum
Iectione ordinaret et haec esset idonea causa , cur nihil huc ex
:

Gregorio , et Augustino contulisset , quod Maffeio mirum videba-

turjetiamsi aliunde liber mutilus noncsset,et compiiatio abrupta.
Quaeri illud potest , quisnam sit liber ille Sententiarum , ex quo
postremae sententiae excerptae dicuntur.Non dubito,quin liber sit
Prosperi qui Sententias ex operibus Augustini collegit seorsum etiam
,

editas Helmstadii pef Ioannem a Fuchte anno 161 3. in 8. Inter

 . .

C A P V T LXXXIII. 31
omnia Prosperi opera tom. 1. pag.316. edition. Venet. 1744. Titu-

lus est: Sententiarum ex operibus S. Augustini Hipponensis episcopi

delibatarum liber %>nus Singula capita singulis sententiis nullo inter

.

se ordine connexis absoluuntur adeoque multo vtilior fuit Isidori

:

industria, qui tribus Sententiarum libris ex Gregorio , Augustino ,

aliisque Patribus systema quoddam theologicum instituit, vt superius

cap. 67. dictum

8. Liber De ordine creaturarum Isidoro ascribendus videtur , liber de ordi-
necreauiraru *
vt pluribus confirmaui cap. 23.,vbi etiam monui,a me edendum
cum variis lectionibus, a V. C. Thoma Dendrade diligentissime col-
lectis ex ms. codice Florentino Nunc solum apponam ea , quae
.

Dacherius in prologo ad tom. 1. de hoc opere praeratus est

9. Tertium occupat Jocum S. Isidori Hispalensis episcopi Ds ordine PROLOGVS
creaturarum liber,quem Braulii Caesaraugustae ciuitatis Episcopi rogatu DACHERII .

edidit Eius quamquam scriptorum ecclesiasticorum nomenclatores tam

.

veteres , quam neoterici haud meminerint , stiktm nihilosecius Isidori,

ac mentem adeo in prompttt mihi visus est prae se ferre , vt germanum
iJliusfoetum existimauerim in dubium reuocare posse neminem • Codicem Reperihocan-
non procul ab auctoris aeuo exaratum , e nobili nostro S. Remigii Re-no 1665. cita-
mensis monasterio depromptum , euulgamus • Celebrior est Isidorns, per- tum hunc li-
fectissimum sanctitatis, et omnigenae eruditionis exemplar, quam vt de- bruna ab Enea
beat penicilli mei rudibus lineis adumbrari . lamdudum multis illtim e P lsc °poParis. _

ni tract con
encomiis celebrarnnt Isidorus Pacensis in Chronico, Braulitts ille , siue T
"

S
Braulio in Praenotatione librorum S. IsiJori, Ildefonsus Toletanus , ac Si-
s ^Ho t't' l

gibertus de Scriptoribus ecclesiasticis Plorebat Heraclii temporibus At nem ne Isido-

. •

enim verba, titulo apposita, silentio minime sunt praetereunda Braullo rusinFideCa-:

episcopo vrbis Romae qtiorum gratia elucidandorum addidi , Hoc est , tholica .
:

Cassaraugustae- Haesi , fateor siquidem apud scriptores Caesaraugustam

:

Romat/i aliquando fuisse nuncupatam , nusquam licuit aduertere : ni forte

dixeris , quod olim Romanorum coloniae vrbem praecipuam vocitari Ro-
mam , qujmadmodum Constantinopolim, etsi ratione dissimili , imperato-
res,quadam praerogatiua appetiuerint Hispani Nolim tamen hac in re
•

coniecturis indulgere, sed perspicacioribus relinquens arbitrium , ad alia

propero .
ic. Librum de dogmatibus ecclesiasticis, multis aliis tributum, liber de dog-
primus, et vnus Margarinus de la Bigne inter opera Isidori edidit mat * ecclesia$t '

ex bibliotheca V. C. Petri Danielis Aurelianensis, inscripsitque , Isi-

dori Hispalensis episcopi de doctrina^ et jide ecclesiasticorum dogtna-
tum libellus Breulius non solum ab operibus Isidori eiusmodi
.

opusculum reiecit, sed etiam hoc de eo monitum post libros de ec-

clesiasticis oflEciis apposuit In operibus S. Isidori , anno Christi 1580.
:
 . . ,

33 ISIDORIANA
Lutetiae impressis , sequebatur libellus de ecclesiasticis dogmatibus ,

quem nos integrum inter cpera D. Augustini repertum sustulimus .

Quamquam nec Augustini >nec Isidori est , sed Gennadii Alassiiiensis

presbyteri non satis catholici : eiusque nomine citatur a multis, vt a
S. Thoma quodlibeto 12. articulo 10. , a Alagistro Sententiarum
lib.z. distinct.%. ^ab Walafrido Strabone lib. de rebus ecclesiasticis
cap. 20. Propterea hunc iibeilum Louanienses reiecerunt in appendi-
cem tom. 5. Diui Augustini cum antidoto .

roultis ascn- LI> Inter opera, quae Trithemius Isidoro adiudicat , aliis igno-
ptus
ta, Nic.Antonius recenset Ecclesiasticorum dogmatum librum 1. ,
quem ex Placcio obseruat et Augustino , et Alcuino , et Fulgentio
et Gregorio Papae praeter Isidorum tribui solitum Sed praeter- .

quamquod a B'gn.ieo ex ms. codice Petri Danielis nomine Isidori

liber edkus tuit, Trithemius ex Sigeberto hoc opus Isidoro tribuere
videtur.Nam Sigebertus inter alios Isidori libros commemorat //-

brum ecclesiasticorum dogmaturii . Et qu.imuis Fabricius in bibl. mcd.

suspicetur, Sigebertum loqui de tribus libris Sententiarum , qui cer-
te a Sigeberto alio titulo non sunt nominati , tamen Trithemius
dluersum aliud opus intellexit , et, vt videtur , illud ipsum quod ,

multis aliis tribuitur . Monui iam cap. 67.,Bayeriuin nulla idonea

, num
causa dubitasse Robertus Coccus,qui librum de ecclesiae
dogmatibus male Isidoro tribui asserit,ad libros Sententiarum id
retulerit. Neque enim dubium,quin librum de ecclesiasticis dog-
matibus vulgo ita appellatum Coccus intellexerit
ExemplarFi- Nescio , an ad hunc librum De ecclesiasticis dogmatibus
I2>
referendum sit,quod in catalogo veteri bibliothecae Fuldensis se-
culi x. circiter cod. Palat. 1877. indicatur Exemplar fidei S. hfierony- :

mi , et symbolum , quod composuit Theodorus archiepiscopus Britanniae^

et symbolum xn. Apostolorum ^et in idem symbolum tractatus cuius-

dam, EXEMPLAR TlDEl S. ISIDORI , et scriptum Papae Damasi

ad Paulinum Antiochenum Fortasse Fides sancti Isidori dicitur quae-
.

dam professio fidei , quae in codice 2. archiuii Vaticani,de quo

cap. 107., Etymologiis inserta est, tamquam aliquid ad eas pertinens:
quae proinde locum inter appendices obtinebit
De ride catbo- 13. Quod autem ab Aenea Parisiensi contra Graecos Isidorus
in Fide catholica laudatur Fabricius in Bibl. med. num. 12. id ex-
,

ponit de duobus libris contra Iudaeos,qui etiam de Fide catholica

inscri-
 . »

C A P V T LXXXIII. 3 ;

inscribuntur. . Quaedam sententiae libelli de ecclesiasticis dogmati-

bus reperiuntur apud Isidorum lib, 2. de offic. eccles. cap. 24., siue
Isidorus ex antiquiori libro eas sumpserit , siue potius recentior alius
auctor ex Isidoro . Neque enim tam certum est,vt multi putant
Gennadii opus esse . Quum vetera exemplaria, et antiqui scriptores
de auctore huius libelli tantopere discrepent, ex vno codice,quem
Bignaeus alles;at,et ex testimonio dubio Sioeberti, aut etiam cia-
riori Trithemii Isidoro illum ascribere non ausim In inuentario , .

et in indice bibliothecae Vaticano-Vrbinatis cod. 1504. pag. 62. in-

dicatur Isidori liber De ecclesiasticis dogmatibus : Diuinae etc. Sed
in eo chartaceo codice Isidori tantum sunt tres libri Sententiarum,
et liber Ditferentiarum rerum : pagina vero 62. occurrit tabula ca-
pititm , et initium libri tertii Sententiarum, qui incipit , Diuinae sa-

pientiae ctc.

14. In bibliotheca veteri Vaticana codex 45S. pergam. in fol. varietas codi-

paruo inter alia Augustini opera fol. 113. refert : Eiusdem De ec- cnm '

clesiasticis dogmatibus ac rursus codice 466. Augustino tribuitur.

:

Sed in inuentarii margine haec est nota": In hoc etiam libello non
habentur , quae in impressis ponuntur post caput 21., et 24., et est
Gennadii Massiliensis Nihilominus Augustino ascribitur in codi-
.

cibus 473. 514. vaticanis, et codice 49S2. pariter vaticano sub hoc
titulo Libellus contra omnes haereses de fide catholica
: Credimus in :

vnum Codicem 473. cap. 93. describam Codex etiam Otto-

etc. .

bonianus459« sic refert Aurelii Augustini Diffinitiones de ecclesia-

:

sticis dogmatibus Credimus vnum etc. Eiusdem confutatio catholica

:

quorurndam capitulorum Quoniam christianae etc. Est membr. in fol.

:

Alius Ottobonianus 612. membr. in fol. Augustini Exemplar <verae

fidci Credimus etc. Codex Palatinus 191. papyrac. Augustini de de-
:

finitione dogmatum ecclesiasticorum Credimus vnum etc. Consonat :

alius Palatinus pergam. num. 213. At codex Regio-vaticanus $3. pa-

pyr. sic in inuentario enunciatur : i'. Augustini , seu potius Gennadii
Massiliensis liber de ecclcsiasticis dogmatibus
15. Gennadio aperte
codex Vaticanus 655. perpam. in tribuit alli codices

fol. p. 170. Gennadius de dogmatibus ecclesiasticis Credimus •vnum :

deum Nota haec in inuentario adiicitur Est "oere Gennadii: rcpe-

. :

ries et in Alcuino Eadem inscriptio nomine Concilii Nicacni Vatic.

.

codice 4152. profertur Definitio dogmatum ecclesiasticorum Credi-

: :

Tom. II. E
 . . :

54 I S I D O R I A K A
mns i/num deum etc. In codice Re^io-vaticano membr. in 8. sine

auctoris nomine : Definitio dogm.xtum ecclesiasiicorum^ capitulis con-

stans nouem,in fine mutila. Codex vaticanus 1348. membr. secu-
lixi.,aut seq. continet peculiarem quamdam collectionem cano-
num , cui praemittitur tractatus De fide sanctae, et indiuiduae Tri-
nitatis: Credimus^vnum esse deum opus ex initio libelii de dogma-
:

tibus ecclesiasticis, aliisque auctoribus collectum . Desinit : rationem-

que coniungere
exterl codi- Haec ex mss. codicibus vaticanis Supra cap. 43. dixi , hunc
x £ # .

ces
de ecclesiasticis dogmatibus libellum in codice veteri Barberinio se-
culi viii. aut sequentis, nomine Augustini inscriptum extare.Con-
,

tra cap. 44. monui, in antiquo codice Lucensi, quem Mansius de-
scripsit, Gennadio ascribi qui tamen codex multum ab editis discre- -,

pat, vt Mansius testatur, nonnullis variis lectionibus in medium al-

latis . supplemento ad biblioth. med. Fabricii ver-

Idem Mansius in
bo Gennadius eiusdem Lucensis codicis meminit , in quo ait reprae-
sentari librum de ecclesiasticis dogmatibus sub hoc titulo Incipit :

de dogmatibus ecclesiasticis sedis episcopi Aiaxiliensis Hoc loco .

omissum est nomen Gennadii 3 fortasse errore typographi . Suspica-

tur vero Mansius , legendum ecclesiasticae sedis : sed melius traiicie-

tur de dogmatibus ecclesiasticis Gennadii episcopi sedis Alassiliensis ,

qui error Gennadins episcopus Alassiliensis diceretur, apud mul-

, vt
tos veteres irrepsit Etsi autem recentiorum commnnis est haec opi-
.

nio , Gennadium presbyterum Massiliensem auctorem esse libelli

de ecclesiasticis dogmatibus, antiquiores. tamen hac de re plurimum
inter se dissentiebant
varlac opinlo- 17. Nam praeter varietatem codicurn Fabricius in bibl. med.
nes
pro Augustino stare ait Abonem abbatem, Ioannem Scotum, Ra- et
banum : Petruin vero Abailardum, et Gratianum iam sub Augusti-
ni, iam sub Gennadii nomine hunc librum laudare , nomen S. Fau-
sti episcopi Massiliensis eidem libello in quodam codice praeferri
Ratramnum auctorem dic*re Gennadium Constantinopolitanum epi-
scopum Longe plures recenset pro Gennadio Massiliensi, scilicet
.

Hadrianum I. Papam Alcuinum Florum ecclesiam Lugdunensem , , ,

contra Gotheschalcum yValafridum Strabonem Algerum Petrum , , ,

Lombardum Thomam Aquinatem Trithemium In epistola Sy-

, , et .

nodica Concilii Francofordiensis anno 794. idem opus Augustino

 :

C A P V T LXXXIII. 3f
adiudicaii videtur Conc.c. 1039., nam post S.Am-
apud Labbeum t.j.

brosii quaedam verba laudatur Augustinus Item Sanctus Augustinus :

in libro Enchiridion etc. Item in Expositione catholicae Jidei Non :

erpo duos Christos , deum^et hominem vnum

neque duos filios , sed
filium •, quem propterea vnigenitum dicimus , manentem in dujbus
substantiis , sicut ei naturae veritas contulit : quae sunt verba capi-

tis 2. libri dogmatibus Placcius verb. Aurel. Augu-

de ecclesiasticis .

stinus ait male hunc librum tribui Fulgentio , Gregorio , et Ter-

,

tulliano Elmenhorstium ad Tertullianum probare , Gennadii esse ,

:

sed capita quaedam ex epistolis Caelestini, et Conciliorum esse de-

sumpta,quum desint in ms. codice , vbi Gennadio tribuitur : Ber-
nardum_Vindingium Augustinianum Hispanum in suo Critico Au-
gustiniano castigato pag. 58. obseruare , caput 53. de quotidiana
communione a sententia Augustini alienum esse .

Hernan Q ezu
18. In hac opinionum varietate erudiussimus vir Hernandezius
r
, . ., „ „ sententia,
in suis ammaduersionibus ad Conspectum Zaccanae cap. 42. pro-
ductis diuersam a ceteris omnibus viam tenuit. Censet quippe , au-
ctorem libelli de ecclesiasticis dogmatibus essc Bracharium , antisti-
tem Hispalensem ab Isidoro quartum quo de argumento disserta- :

tiunculam a se edendam pollicetur Interea mihi Hispaniam sacram .

relegenti haec de Brachario occurrunt tom. <?.pag. 24. seqq. Braca-

rius,siue Bracharius diuersus a Bachiario, cuius opera a Muratorio,
a Florio, et demum
tom. 15. Hisp. sacr. edita sunt, in
a Florezio
catalogo Emilianensi episcoporum Hispalensium, quem cap.24. ex-
hibui, recensetur quarto loco post Isidorum . Hunc Bracharium ali-

quod opus edidisse colligit Florezius ex epistola 2. Ioannis Hispa-

,

lensis ad Aluarum Cordubensem, quae est 6. inter epistolas Aluari

editas tom. xi. Hisp.sacr. Ita enim ait Ioannes Hispalensis: Sed et ea>
quae Bracharius episcopus in suis dvgmatibus per omnem suam eccle-
siam dicit agnoscenda^ inter cetera ita instituit : Animas hominum non
esse ab initio inter ceteras intellectuales naturas , nec in semel crea-
tas etc. Esseautem Bracharium hunc scriptorem eundem, atque Bra-
charium Hispalensem episcopum , inde comprobatur , quod quum
Ioannes Hispalensis eum rursum nominat, noster , dicit Hierony mus
quintam opinionem veriorem esse dicit^quam et NOSTER ERACHA-
RIVS ajfirmauit . PIoc fere sensu Aluarus Cordubensis, Ioanni Hispa-
lensi scribens 5 aic p. 1
1
4. Audi tuum Isidorum inquientem : et p. 1 40.
E 2
 . ,

3 6 ISIDORIANA
Nam et egregius vester , immo communis noster Isidorus quid in Dijfe-
rentiarum de beato dicat Ruspensi Yulgentio etc. Nam Isidorus com-
munis Hispaniae doctor habebatur.
quod Bracha- X p. Quid autem Bracharius scripsisset, Florezio non constabat.
mssitauctor
' Ioannem autem Hispalensem libellum de ecclesiasticis dogmatibus
innuere, certum est non quia opus dogmata inscribere videtnr
: :

nam hoc communi verbo-veteres libros quosuis dogmaticos intelli-

gebant; sed quia verba Bracharii exhibent totum cap. 14. libelli de
ecclesiasticis dogmatibus Vbi autem apud Ioannem Hispalensem
.

legitur nec in semel , Florezius corrigit, nec simul : atque ita quidem
legiturin editione Institutionum theologicarum Ven. Thomasii. Sed
genuina lectio est nec insimul , vt innuitur etiam in editione Bi-
gnaeana, vbi est in simul In mss. saepe e pro occurrit, vt inse-
.
/'

mel pro insimul Neque ignotum hoc aduerbium est antiquis etiam
.

non malis latinitatis auctoribus. Simile verbum occurrit apud Al-

uarum pag. 137. ex S. Hieronymo: Neque eas in semel ( lego in-
simnl ) creatas in principio . Constat igitur auctoritate Ioannis Hispa-
lensis,qui seculo ix. floruit, Bracharium, qui seculo vn. post annum
66o.sedem Hispalensem tenuisse videtur, opus de ecclesiasticis dog-
matibus conscripsisse, vt ecclesiam suam instrueret
confirm.itur. 20. Ditficile sane est tam efficax aliud testimoninm pro Genna-

dio , aut Augustino , aut aliis reperire Ac fortasse Hispalensis ti-

.

tulus,in ms. aliquo codice perperam exaratus, ansam praebuit su-

spicandii opus esse Augustini : et potuit aliquis ex Hispalensi facere
Hip^onensem, vt contra in inuentario bibliothecae vaticanae codice
Palatino 286. Augustinus dicitur Hispalensis Incipiunt omeliae bea* :

ti Augustini episcopi Ispalensis in epistolam canonicam primam beati

loannis apostoli de charitate in nomine Domini amen . Praefatio : Ec-

ce nunc sanctitas vestra etc. Homilia : {)uod erat ab initio etc. Quis
est , qui manibus tractet etc. De vocis Hispalensis magna perturba-
tione in mss. codicibus dixi cap. 24. Idem quoque Hispalensis no-
men opus Isidoro potius, quam Brachario
fortasse effecit, vt alicubi
ignoto plerisque episcopo , ascriberetur Nolim tamen dissimulare, .

diificultatem nonnullam mihi suboriri, ne Bracharium auctorem cre-

dam , qnod quum in Hispania vnum tantum videamus Ioannem
Hispalensem, qui opus commemorauerit, Bracharioque tribuerit; ex-
tra Hispaniam idem opus multorum manibus etiam seculo vm. te-
 .

C A P V T LXXXIII. 37
rebatur, atque aliorum nomine inscriptum vulgo erat. Quid ergo,
si Ioannes Hispalensis inter aliquas schedas Bracharii libellum offen-

dens, Bracharium auctorem credidit, quod alium ignoraret Verum

?

iudicium cohibendum, donec Hernandezii dissertatio , quam dixi,

in lucem prodeat
21. Quum tantus hic vir inter appendices Isidorianas libellum editioVezzo-

de ecclesiasticis dogmatibus referri posse eum recudere

credideiit,
cogitaui non ex editione Bignaeana, sed ex alia, quam Vezzosius cu-
rauit tom. 3. Institution. Theologic. Ven. Thomasii cum nonnullis
notis,ac variis lectionibus qui ita de opere ipso praefatur.
:

22. Gennadio presbytero Massiliensi , quem floruisse constat quinto VEZZOSII

exeunte Ecclesiae seculo,opus praesens iis verbis in indiculo suo Insti- PRAEFATIO
tutionum Theologicarum tribuit Thomasius , quibus denotare videtur,
nullum ipsi fuiss^ dubium , quin ei sit tribuendum Quae vero esse pos- .

sint aliis ea de re dubitandi rationes , deteguntur /"// Admonhioite , quam

clarissimi Maurini Eiitores operum S. Augustini eidem praemisere pag-7J.
Appendicis ad tomum viii» editionisanni 1688. Dissentiunt
Parisiensis
eni n veteru.n chartae inter se dum auctorem
designant illius, et aliae
,

Hipponensi Augustino tribuunt , Patero Episcopo aliae , aliae Alcuino,

aliae Gennaiio • Maurinorum hanc laudat editionem eodem in Indiculo
Thomasius, ei tamen praeponere visus est illam , quae legitur in tomo
secundo Antuerpiensis editionis operum S. Augustini anni 1 577« , quaeque
occurrit et in tomo primo Opusculorum eiusdem S> Augustini Venetiis
editorum anno 1547« ob necessariam , vt ipse Thomasius ait , additionem
complurium capitulorum , quam fortasse ob causam, et rationem permoti
Maurini suum exemplum huic alteri praetulere . Nobis Thomasium sequi
religio sit , oportet : AntuerpL-nsem in praesentia exhibemus, conlatam
tamen , atque comparatam ad Maurinam; huius enim variantiis in adno-
tationibus iniicatis, perinde nobis esse videtur,acsi vtramque dareraus*
23. Quibusdam locis Vezzosius in notis sensum catholicum ex- an pu> se-
mipelagianis-
? -i-
plicat, quo nonnullae propositiones huius libelli excipi debent. Esse
••
autem m hoc opusculo seuupelagiani erroris vestigium ahquod,
1 1 j • • mumredoleat.

negat Natalis Alexander dissert. 4. seculi v. versus finem , quamuis

Gennadium auctorem agnoscat.
24. Refpondeo secundo , inquit,^/ , x>;mihi quidzm vtdetur, pro- Natalis Ale-
babilius , librum illum de ecclestiasticis dogmatibus a Gennadio , iam x andn * enten
"

tx haeresi semipelagiana resipiscente ,/uisse editum Misit enim ille .

librum de fide sua ad Gelasium Romanum Pontifieem , vt ipsemet as-

serit , quem illum esse verisimile est , quem de ecclesiasticis dogma-
tibus inscripsit . An vero semipelagianis erroribus male olentem li-
brum ad Gelasium misisset, quem nouerat Fausti, et Cassiani libros
 . . . ,

58 ISIDORIANA
censoris stigmate inusisse , quod initium s.tlutis humanis viribus tri-
buissent ? Ex hoc igitur Gennadii libro colligi non potest , quaenam
fuerit semipelagianorum sententia , quum in eo nequaquam semipela-
gianus sit .

Hemandezii 25. Haec ego de libro De ecclesiasticis dogmatibus , ehisque

dissemtio .
auctore ita collegeram quum ex Hispania ad me delata est Disser-
,

tatio , quam indicaueram , V. C. Petri Emmanuelis Hernandezii

quam ex hispanico sermone in latinum conuertendam, et huicloco
inserendam censui

De auctore libri , De ecclesiasticis dogmatibus , Petri Emmanuelis

Hernandezii Obseruationes

scopus aucto- -^' Quum nonnullum stiulium

, ac laborem in his obsernationibns di-
ris. gcrendis insiimpserim huius operae pretium me fecisse existimabo , si
,

tandem id , quod mihi proposituin fuit , obtinuero , scilicet librum , De

ecclesiasticis dogmutibus , inscriptum , qui ab aliis perperam Augustino
affingitur , ab aliis probabilius Gennadio Massiliensi, genuinum opus csse
cuiusdam episcopi Hispani , qui seculo vn. exeunte viuebat • Verum
quo pacto in hanc cgo cogitationem inciderim , primo loco exponam
Bracharii ver- 27. Legenti mihi tom» xi. Hisp- sacr. epistolam inter alias Aluari Cor-
ba •
dubensis scxtam , ab Ioanne Hispalensi ad Aluarum data , haec notanda
verba occurrerunt Sed et ea , qttae Bracharius episcopus in suis dtgi/.a-
:

tibtts per omnem sttam ecclesiam dicit agnoscenda , ititer cetera ita insti-
tttit : Animas hcminum non esse ab initio inter ceteras intellectuales na-
turas , ttec in semel ( forte nec insimuD) creatas , sicut Origenes » fingit ,
que cum corporibus per coitum seminantur s sicttt Luciferiani , et Cyrillus ,
et multi latinorum praesumptores dffirmast , quasi naturae consequentia
seruiente sed dicimus , corpus tantum per coniugii copulam germinari :
:

Dei vero iudicio coagulari in vulua t .et configi (forte et confingi,) atque
formari: et formato iam corpore , animam creari , et infundi ,vt viuat in
vtero homo ex anima constans , et corpore , e t egrediatttr viuus ex vtero
plenus humana substantia . . . Hieronymus opinionem veriorem esse dicit ,
quam et ttoster Bracharius affirmauit •

extant in li- 25. Haec , vt aiebam , perlegcnti subiit mihi in mentem, paucis ante
bro de eccles. Jiebus me tom. i.S. Martini
Legionensis cdit- Segouiae I782.eandem sen-
°6 m *
tentiam , Animas hominum non esse ab ixitio etc- legisse , S. Augustino
ascriptam Quum locum relegissem , et obseruassem , sententiam desum-
.

ptam ex cap* 14. libri De ecclesiast. dogmatib. , vt in nota marginis

P a g« 577* expressum est , diuino beneficio acceptum retuli , quod hac via
verum auctorem celebrati illius libri reperissem Ita enim tunc arbitra- •

bar, rcm euidenter a me compertam teneri,ac sine vlla mora annunciari

deberc , eiusmodi operis auctortm Bracharium antistitem fuisse •
 . .

C A P V T LXXXIII. 39
29. Verum quum animum aduertissem ad expendenda rationum mo- an Gennadios
menta, quibus idem opus Gennadio tribuitur, hanc opinionem satis pro- auctor •

babilem esse comperi , cuius argumenta ante sunt euertenda , quam iudi-
cium nostrum , siue p©tius loannis Hispalensis, seculi ix. scriptoris , sta-
tuatur Praetereo igitur eorum sententiam , qui Jibrum De ecclesiasticis
•

dogmatibus S- Augustini foetum esse censent , quorum e numero est

laudatus S.Martinus Legionensis, qui seculo xu- floruit , et Magister sen-
tentiarum in nonnullis editionibus parum correctis , ac fortasse alii re-
centiores. Nihil etiam dicam de Gratiano , qui eundem Iibrum Paterio
adiudicat , nihil de Trithemio, aliisque, qui Alcuino ascribunt Mihi enim .

vnice propositum est , eorum rationes impugnare , qui Gennadii Massi-

liensis nomine Iibellum de ecclesiasticis dogmatibus enunciarunt
50. Iuuerit tamen ante scire,quinam hi fuerint , praesertim antiquio- Hadrlani Pa«
res : nam qui recentiori tempore a seculo xn.scripserunt, ex illis hanc P ae testimo-
qpinionem hauserunt Praeit omnibus Hadrianns Pontifex I. , qui cap. 59. niurn
.
•

epistolae ad Carolum Magnum anno 787. datae , ita refert /// sacris :

praedicth conciliis praedecessorum meorum sanctissimorum Pontificam haec

oblata sunt testimonia, id est , Sancti Gennadii Massiliensis episcopi , qua-
liter "jeneranda sint corpora , vel reliquiae Sanctorum , copit.4.0. Sacrorum
corpora, et praecipue beatorum reiiquias, ac si Christi membra sincerissime
honoranda , et basilicas eorum nomine appellatas , velut loca diuino cultui
mancipata , affectu piissimo , et deuotione fidelissima adeundas . Siquis con-
tra hanc sententiam veait , non christianus credatur , sed Eunomiauus
31. Hoc Hadriani testimonium , quod validissimum omnium est, ne- Gennad. non •

que theologi Louanienses , neque Maurini Editores operum S» Augustini fuit Sanctns.
pro Gennadio allegarunt Solum debilitari poterit Hadriani auctoritas,
.

si dicatur , inter alios errores historicos, qui paucis his verbis continen-

tur, rccensendum esse , quod Gennadio liber De ecclesiasticis dogmatibus

attribuatur • Nisi verba haec essent Pontificis Romani , Baronius aperte
improbasset , quod Gennadius Sanctus appelletur; qui etsi a Pelagianismi
macula apud S. Gelasium se purgauit, tamen apud multos a semipelagia-
nismi labe purus non est«
32- Baronii de Gennadio iudicium ad annum 490- nunvxLv. hoc est Baronii iudi- :

Quod ad Gennadii doctrinam spectat , ipsum aliquando . iwpugnando cium . . .

Pelagium ,fauisse Pelagianis erroribus , qui eius scripta accurate perlegeriti

intelliget. Videas ipsum .in illam ... Pelagianorum classem reiiciendum,
. .

qui intrinsecus fauentes pelagianis erroribus , exterius visi sunt impugnare

Pelagium Praecedenti numero ascripserat verba ipsius Gennadii
. Ego :

Gennadius Massiliae presbyter opus de fide mea misi ( qua ab eo er-

. . .

rore s.e purgabat ) ad B. Gelasium vrbis Romae episcopum .

33. De Semipelagianismo vero Gennadii haec Norisius lib. 2. Hist. Norisii opinip.
Pelag. cap. 16. Ex Semipelagianorum laude , ac Prosperi reprehensione fuisse
illitm ( Gcnnadium ) Semipelagianum , nullus iure inficias ibit Quod si .

postmodum Gennadium Norisius ab hoc errore liberat , non id simpli-

citer facit , sed tantum quod ad Iibrum attinet De ecclesiasticis dogma-
tibus , quem Gennadii esse credidit .
 .. . :

4o ISIDORIANA
Gennad. non 34. Quidquid id est, immo etiamsi Gennadius in fide catholica obi-
fuit cpiscopus, crit, vt laudatus Annalium scriptor arbitratur , tamen nunquam sustineri
pctest j illum fuisse Sanctum -Atque hic est primus in re mere historica
.

Japsus Hadriani, quod Gennadium obiter Sanctum appellauerit. Alter sub-

inJe similis error est , quod episcopum Massiliensem Gennadium dixerit
id enim omnino falsum est , quum liquido constet , tantum fuisse presby-
terum , Pagius in Baronium num. xxi« eodem anno Gennadii
vt tradit :

episcopatus prorsus commentitius • presbyter enim tantum fuit Massiliensis .

• •

quod confir- 55. Hoc ipsum contra Platinam tuentur theologi Louanienses, et Mau-
matur r nj ^ditores
j operum S. Augustini Auctores quoque Galliae christianae :

col. 636- tom.i. edit. Paris 1751., et alii , qui Sigebertum Gemblacen-
.

sem reiiciunt , quod Gennadium episcopum nuncupauerit quo in errorc :

versatus etiam fuit Baronius , Hadriani Pontificis auctoritate permotus .

B- Notkerus Balbulus,qui anno circiter 890. JVotitiam suam de illustribus
viris^qui ex intentione sacras scripturas exponebant etc- scribebat ( tonw.
Anecdotor- Pezii pag. 1. Fabric* tom- v« biblioth* med., et infimae latinit»
pag. 143., et 308. edit« Patau- 1754« Gallia Christiana tom. v- col. 900.
ct seqq. cit- edit. ) Gennadium semel , atque iterum episcopum Toletanum
vocat , prae ceteris hallucinatur : si tamcn is error Notkeri est, et non
illorum , qui eius opus ediderunt
Hadrianus ie- 36. Iam quuin Hadrianus in vno tantum versu bis offcnderit , haud
ccptus temere affirmari poterit, eum in nominando auctore libri de ecclesiasticis
dogmatibus deceptum ex aliquo tcstimonio illi simili , quo inductus
fuit , vt priora illa duo asscrcrct •

loannis Hisna- 37* Facile esset sustinere , ccteros patronos eiusdem sententiae ex
lensis testimo- Hadriano , quo certe posteriores sunt, eam excripsisse, atque illius aucto-
nium , ritatc permotos omnes ernisse Verum nostram opinionem
. alia via de-
fendere placitum cst • Pontificis Hadriani testimonio ob
Scilicet reiecto
cas rationes, qnae expositae sunt, loannis Hispalensis pro Brachario te-
stimonium ceteris omnibus antiquius est . Walafridus quidem Strabo,qui
codem tempore,quo in Hispania loannes Hispalensis, viuebat in Germa-
nia, in epere de exordiis , et incrementis rerum ccclesiasticarum cap. 20.
torem libri De ecclesiasticis dogmatibus Gennadium laudat Verum •

aduertere oportet , testimonium Strabonis testimonio Ioannis Hispalensis

recentius esse .

Strsbone anti- 38« Strabonis opus non nisi post annum 840. scriptum fuit,vt osten-
1 ums '
dit Cellierius ( Hist. General des Auteurs sacres , et ecclesiastiq. tom- 18.
pag. 673. ) Ce qu U Walafride dit de la mort de Louis le Dibonnaire
est vnc preuue , qtfil ne composa ce traiti ( De exordiis etc- ) qifapris
Fax 84^. At epistolae amoebaeae Aluari Cordubensis , et loannis Hispa-
lensis ab anno 820- ad 830- a Gomezio Brauo collocantur, ( Catal. episcop.
Cordub. cap. 2. pag. 115. edit- postrem.) nec dissentit Flcrezius
lib- 2.

( Hisp> sacr. tom» xi- tract- 34. cap. 2« num. 43. pag. 37. )
Bracharii %9' ' I t:,cl lie decem minimum anni maioris antiquitatis pro Hispano
aeta$ t
stant , qui Germanorum hac de re opinionem penitus ignorabat, quum
Germani vnica fortasse Hadriani auctoritate inducti Iibrum,de quo agi-
nnts
 ) . . .

C A P V T LXXXIII. 4*
mus Gennadio Massiliensi presbytero adiudicarent . Contra in Hispania
grauiora testimonia esse debuerunt,vt liber Brachario ascriberetur : ne-
que enini credendum est , id a loanne confictum Bracharius ab anno 656. .

ad 68 1. episcopatum tenuit nam mense decembri anni 656. adhuc epi-

:

scopus Hispalensis erat Fugitiuus et mense ianuario anni 681. iam sedem
:

Hispalensem regebat lulianus , siue quicumque alius episcopus , qut

xii. Concilio Toletano interfuit • ( Hisp. sacr* tom. ix. tract- 29. cap. 6.
num. 19« ad 34. , et tom. 6. tract. 6. cap. 14. n- 1. etc- v et in dissertat*
De primatu §. vi.) Inter hos duos episcopos Bracharius yixit. ( tom« ik.
ib. n- 2 2» etc«

40. Centum post annis,aut paulo amplius viuebat loannes scriptor Ib. Hfspil. su-
seculi noni ineuntis siquidem anno circiter 820. ,vt ante exposui- ctoma$
:

mus, Aluarus epist. $. n. 2. sic Ioannem alloquebatur Crede mihi , Jra- :

ter , immo aetate pater Vt eo anno loannes Hispalensis pater Aluari Cor-
.

dubensis dici poss^t, necesse est ortum loannis anno circiter 750. affi-
gere : siquiJem Aluarus, excunte seculo octauo, aut ineunte ix. , natus
est. Igitur loannes, grauj aliquo fundamento nisus,opus De ecclesiasticis
dogmatibus Brachario ascripsit, eoque etiam magis quia ad virum nobi-
le.n in primis eruditum Aluaram scribebat, quem non constat loannis
opinionem reiecisse quandoquidem epistola loannis , in qua Bracharii fit
:

mentio, posterior alia alterius ad alterum non extat Alioquin Aluarus •

verum operis auctorem ignorasse videtur nam nun> 7. epistolae 5. idem :

opus Hieronymo , nisi fallor, adiudicat quamquam magis puto, eum lo- :

cum confusum esse .

41. Expensis igitur Ioannis, et Walafridi assertionum fundamentis, pracferenda.

opinionem loannis praeferendam censeo quae quum latuerit , donec eam :

P. Florezius in lucem protuiit , mirum non est , si a nemine adoptata

fuerit Mirandum tamen , Florezium , quum primum eam tom.ix. tract.29.
•

cap* 6. pag. 220. produxit, non animaduertisse, de quo opere sermo esset
Postquam enim fragmentum epistolae , Sed et ea 3 quae Bracharius etc. t
edidit, pag« 225. adiunxit Ignotum nobis, an id opus (Bracharii, de quo
:

Ioannes Hispale.isis ) existat sed allatum fragmentum ad indicandum

:

auctorem deseruire potest , si opus comparuerit

42« Itaque ex Florezii sententia Bracharius auctor est operis , in Bracharii
quo fragmentum reperiatur , vidimus,id non tain est euidens ,
« Sed vt aetas

quam ipse existimabat Ex eius quidem rationibus perspicuum est , Bra-

•

eharium antistitem Hispalensem fuisse Quare laudi ecclesiae Hispalensis .

verti potest, quod, vt nos certe opinamur, opus produxerit spatio decem
seculorum ad nostram aetatem vbique celebratum : nam et in Germania,
e; in ltalia,et in Gallia prope finem seculi vin. iam cum plausu legebatur.
4J. Seculo ix. Florus Presbyter , siue quis alius nomine ecclesiae Fi orus presbv-
Lugdunensis contra errores Ioannis Erigenae scribens , Pelagiano errore tcr .

opus eiusmodi foedatum pronunciauit In Biblioth. Patrum tom.IV. part.2. .

col. 257. edit. Paris . 1 624- , ct tom.xv pag. 611. edit. Lugdun- 677. extat . 1

libcr nomine ecclesiae Lugdunensis contra loannem Erigenam scriptus

anno circiter 8jo> , cuius auctor Florus creditur, vbi cap. 2- hacc haben-
Tom-Il. F
 . . :

42 I S I D O R I A N A
tur §>uod autem sentire .
: . . homioem absque laborts sul studlo ad deum
perueuire non posse , nou est catholicum ssd peiagiauum . lnuenitur i>:
,

iibelio y cuius titulus est Dogmatum ecciesiasticorum, quaedam talis defui-

tio . Sed omnino , W . . . et alia nonnulla in eodem libello , pelagiani
erroris est .

eensura theo- 44« IJem censuerunt theologi Louanienses, qui editionem operum S-Au-
logorum Lo- gustini emenJarunt, e quibus Henricus Cuvckius , qui tomum J. corre-
uaniensium. xit , in appendice pag* 380« eJit- Antuerp. , approbantibus ceteris illius
acaJemiae theologis, hac censura librum De dogmatibus notauit Liber :

hic non est catholici scriptoris , sed Gennadii Massiliensis in Gaiiia pre-
:ri . de factione Gaiiorum , contra quam congregatum fait Coneilium
. .

Arausicanum sectt tdum • Porro vt saepius in Catalogo virorum Ulustrium

graues habet errores : sic et in bis Dogmatibus ecclesiasticis quaedam habet
a lectore cauenda . Nusquam in hoc libro meminit peccati ortgiaalis ,
. .

aut baptismatis infautium iu remissiouem peccatorum . Quumqne multos

nominet k.iereticos , nusquam meminit Pelagii , aut catholici dogmatis con-
tra eum prolati Sed cutitra diligenter iuculcat , animas non esse ex tra-
•

duce,eo quod sciret , Pelagium inde suum dogma statuere Hanc censuram .

Maurini in sua eJitione transcripserunt , neque ab ea dissenserunt •

3 Norisio reie- 4J. At eruJitus CarJinalis Norisius loc. cit. , has opiniones perpen-
cta. dens, opus De ecclesiasticis dogmatibus tam pulchre vindicat,vt nihil
supra. Mihi , inquit, hoTum iudicia uou probautur . Et in primis minim»
Pelagiauum est dicere , komini ad salutem obtinendam necessarium esse
laborem , si labor non ex so/is naturae viribus , sed ex gratiae praemouen-
tis virtute proiat gjtuam sententiam • • • tradit Arausicana syuodus pcst
. . .

eaoon. 25. . Neque Semipelagianus vocari potest , quod dixit : Vt

. .

acquiescamns salutiferae iuspiratioui , nostrae potestatis est Nam etiam .

quum eiigimus bonum , praeparatur voiuntas a Demino . Hiuc S- Augu-

rtinus ait hr-on aliis praeparetur , aliis non praeparetur voiuntas a
: . . .

Dowiuo , disceruenJum est . . quid veniat de miserieordia eius , quid de

rudicio • Cui sententiae Gennadius totus inhaeret . Eteuim cap. 56. paucis
\.. <;s initium salutis , ac consummjtiouis in diuinae gratiae virtutem
. . .

refundit . . . §^uum de opere

pratto disserit, id iu solius arbitrii electionem
reiicit : at dum
de opere recto , et sancto , nov iam solam electiouem ob
oculos po;tit,sed deu.n auxiliantem , et praeparautem •eoluntatem ,vt bo-
num eligat
lib. ie eccies. 46. , hanc Norisii apologiam ad librum potius De eccle-
Monueram
dogiu. immu- siasticisdogmatibns, qua.n ad Gennadium ipsum vinJicanJum pertincre
nis ab errorc . atque , vt puto , iam J co.ifTrmatum est Obseruan lum enim , omnia i .

loca,quae proferuntur , ex eo libro excerpta esse Apologia antem his •

Vossii verbis absoluitur Speramus • non improbaturos iudicium hoc no- : • •

strum y qui ilium auimi candorem praestare antiquorum rnontmentis sciunt ,

quem ad labores suos censendos a posteritate . . cptant afferri Immune . .

ergo est ab omni errore opus De ecclesiasticis dogmatibus, immunis eiu»

auctor , Bracharius scilicet, vt nostra fert opinio Gennadius quoque , :
 • . .

C A P V T L XXXI II. 43
quamuis illud non scripserit, immunis sit etiam , per nos licet , vt Ba-
ronius censuit •

47. Habes omnium rationum momenta

, quibus liber iste Brachario Brachario re-
nostro restitui debet • Viri docti , quorum iudicio eas committo , quam stituendut.
sint probabiles , iudicabunt • Sed certe minime negabunt, vt arbitror ,
saltem tam esse probabiles , quam quae pro Genaadio Massiliensi pro-
ducuntur
48. Ratramni monachi Corbeiensis sententiam tacitus praeterii , qui Ratramni sen-
cap. 5» libri contra Graecorum opposita opus De ecclesiasticis dogmatibus tentia.
Gennadio Patriarchae Constantinopolitano , anno 471. e viuis sublato,
adiudicauit Eam enim neminem secutum video praeter EJitorem vitimum
.

Spicilegii Acheriani , qui tom. I. edition. Paris. in fol» anni 1725. in iina
pagina haec notauit <Hui hunc Gennadii librum edidsre , quum ttullum
:

eius Hominis scriptorem nossent praeter Massiliensem presbyterum , alienum

fostum ei supposuerunt ^jtorum ignorantiam Ratramnus hoc loco ( modo
.

citato ) redarguit Sed quum Ratransnus anno circiter 867. opinionem

.

hanc suam protulerit , antiquiores profecto sunt duae iJlae , de quibus

disseruimus Neque alios,qui Ratramni opus legerunt , eius sententiae
.

subscripsisse scimus neque eain EJitor noua aliqua ratione confirmat

: •

49. Atque vt finem faciam , obseruatione dignum est , tres eiusdem diuersa iudi-
seculi scriptores , Ioannem Hispalensem , Walafridum , et Ratramnum, cia .
in Hispania primum , alterum in Germania, tertium in Gallia, de auctore
eiusdem libri, quem omnes manibus versabant , tam diuersa iudicia
protulisse .

50. Absolutis iam his meis obseruationibus , duo de eodem libro alia notanda
notanda mihi occurrerunt tom. 5. operum S- Leonis a presbyteris Balle-
riniis Veronensibus editorum Venetiis 1757.; sed quae ad verum aucto-
rem indagandum non faciunt • Eruditi illi viri pag. clxxxix» seq. codi-
cem seculi ix« memorant , vbi id opus S«Augustino tribuitur : pagina ve-
ro cclxi. alium quidem videbatur , octaui , vbi is , qui
seculi , vt ipsis
opus i:i compendium redegit , siue Iibrarius quasdam sententias excerpsit
hoc titulo Ex epistola Felicts Japae ad Sicilienses episcopos Editorum iudi-
: .

cium vkro sequimur,qui ita censent Forte abbreuiator iccirco Feii-

: * • •

cem Papam eidsm ( libro De dogmatibus) praefixit 3 quia hoc opusculum

iit aliqua collectione reperit post epistolam Felicis ad episcopos Siculos

F 2
 . ,

44 I S I D O R I A N A

C A P V T LXXXIV.
Exegesis, sine Expositio Missae an sit hidori % Optis de canone
mystici libaminis Isidoro recentius •videtur . Plura , ac varia
exemplaria Expositionis Missae Exhortatio humilitatis S. Mar- .

tini Dumiensis alicubi Isidoro ascripta Confiictus vitiorum , at- .

que virtutum multis auctoribus tributus . Compendium metricum

hitius operis . Versio Gallica .

Exposiuo MIs- i. JL n noua Matritensi editione operum S. Isidori inter appendi-

ces pag. 54. edita est Expositio in Missa , subiecta hac parum
eleganti nota : Videtur repugnare , hanc Expositionem esse S. Isi-
dori , quia haec liturgia suo tempore non erat in vsu . In margine
indicatur Expositionem desumptam esse ex codice seculi ix. In-
,

cipit Dominus vobiscum Salutat populum etc. Desinit:?/ omnes

: :

respondeant Deo gratias Prodierat iam hoc opusculum , vt ex

: .

Nic. Antonio tolligitur Exegesin , inquit , in Missae canonem :

Parisiis editam per Carolum Guillard mdxlviii. in 8. vidimus in

bibliotheca Sapientiae Romanae . Et catalogus quidem vetus Sa-
pientiae hunc librum indicat : sed nunc desideratur , siue furto
surreptus, siue extra ordinem in alieno aliquo pluteo collocatus.
Bayerius in nota ait,Exegesin primum Parisiis seorsim prodiisse
anno mdcxlvhi. ; sed , vt arbitror, error numeri incidit, 1648.
pro i543.,quem annum Nic. Antonius designat Fabricium , et .

Zaccariam , qui Exegesin Missae , Parisiis editam , ex libris Isidori

de oinciis ecclesiasticis esse decerptam putant ,
parum vidisse
cap. 69. num. xi. obseruaui
nn sit Isidori ? 2. Bayerius plura congerit pro Exesesi Isidoro vindicanda
contra notam Editoris, quam protulif, quae , vt ait , longe latinior ,
neque tamen propterea verior legitur quoque in eiusdem editionis
prologo . Testatur, duos codices huius Exegeseos extare in biblio-
theca Escurialensi , alterum anno 954. exaratum , vt in eodem ma-
bu coaeua legitur, sub hac epigraphe , Expositio in Missa , indesi-
gnato auctore , ex qno
noua Matritensi editione recusa fuit in :

alterum seculi, vt videtur , xm. inclinantis , aut exeuntis cum ex-

presso Isidori nomine Existimat ergo , non immerito a Trithemio ,
.
 . ,,
^

C A P V T LXXXIV. -
4)
Eisengreinio , Gesnero , Fabricio , et aliis eam Isidoro ascribi, prae-
sertim quum doctrina,et stilus ab Isidorianis non abhorreant : vt
mirum sit , eam non extare in Matritensi Grialii editione

3. Diuersus a duobus codicibus a Bayerio allegatis est,vt vi- codicesmssi

detur , codex Escurialensis iv. f. 9., descriptus a Rodriguezio de
Castro tom. 2. Biblioth. Hisp. p. 324.5111 8. membran. seculi x.
aut ineuntis xi. characteribus obscuris , multis compendiis , titulis,
et literis rubris qui olim fuit ecclesiae principis Hi-
initialibus :

spalensis, aliquando penes P. Marianam extitit,ab hoc remissus

1583. Titulus in operculo Tractatus Missae B. Isidori Eiusdem: .

liber Dijferentiarum . Item liber Prooemiorum . In primo folio : ln-

cipit tractatus missae a principio vsque ad finem editus a beatissimo
Isidoro : Rodriguezius asserit , hunc tractatum eundem omnino
esse , atque opus De canone mystici libaminis in flne collectionis
Hittorpianae De officiis eccles. Romae 1591. Hugoni a S. Victo-
re e< coniectura ascriptum . Si codex eius aetatis est , quam Ro-
driguezius indicat , Hugo auctor operis De canone mystici liba-
miais esse nequit . Ego putarem librum eiusmodi recentioris tem*
,

poris esse , et per aetatem quidem Hugoni

tribui posse Canon .

Missae Romanae in eo explicatur , sed diuerso modo,atque in

Exegesi Missae , quae in noua editione Matritensi prodiit , sed tam-
quam , repugnante, vt
Isidoro supposita dixi,Bayerio.
4. Contrario Editoris recentis argumento Bayerius respondet, lkurgia ro-

post alias incertae auctoritatis , quae circumferuntur , lituroiasGe- mana

lasium I. seculo v. Sacramentorum praefationes composuisse, dein-

de seculo vi. Gregorium Magnum codicem Gelasianuin reformas-

se qui ritus in Hispania ad eius vsque cladem perseuerauit , dein
:

vero Mozarabum tempore nonnihil immutatus, et seculo xi.S. Gre-

gorii VII. auctoritate restitutus perpetuo in Hispania obtinuit , et
vsque obtinet , vt conferenti hodiernum Missae ordinem cum hac
Exegesi , et cum Sacramentarii Gregoriani exemplo e vaticano 900.
et amplius annorum codice a Muratorio tom. 2. Litur^iae roma-
nae edito Habebat etiam Bayerius penes se in
manifestum fiet .

vetere 500. annorum codice Gre^orianam litnrsiam «raece ver-

sam eodem ordine , quo Exegesis nostra, procedentem quae la-
, :

tine extat in bibliotheca Laurentiana Medicea tom. 2. Catalooi

O
plut. 29. n. ^. col. 57. descripta sub titulo De ordine Missae :
 .

4$ ISIDORIANA
et expositione •verbomm eius Addit Bayerius , non solum liturgiae,
.

sed et psaltcrii romani vsum gothorum tempore in Kispania ob-

tinuisse Ac tandem concludit , potuisse Isidorum in priuatum
.
,

siue aliorum vsum romanae liturgiae exegesin conscribere , etiamsi

ea liturgia Isidori aeuo in Hispania recepta , atque vsitata non tuisset
an in Hispania 5. His rationibus Bayerius Exegesin Missae Isidoro laborat vin-
chm viguent? dicare At qua parte contendit, ordinem Missae,qui nunc ex ro-
.

mano ritu fere vbique in ecclesiis latinis viget, Isidori quoque tem-
pore in Hispania obtinuisse , prorsus irritus eius conatus est
Nam liturgia gothica non romano , sed in mozarabico,
in missali
quod etiamnum extat, quaerenda est Ac nemo negauerit, inter .

mozarabicam, et romanam missam ingens esse discrimen ,quantum

quidem ad quosdam peculiares ritus , et preces attinet . Isidorus ipse
in libris de officiis , quae
nunc est ro-
ecclesiasticis non missae
mana partes, sed gothicae , quae nunc mozarabica dicitur , singil-
,

latim exponit. Neque enim mozarabes a ritu gothico recesserunt ,

aut eum immutarunt sed quum sancte retinuissent, tandem S. Gre-
:

gorius VII. obtinuit,vt ritus romanus gothico , siue mozarabico

in ecclcsiis Hispaniae , paucis exceptis , substitueretur . Hac in re
longe Bayerio dissidet Plorezius, qui tom. 3. Hisp. sacr. pag. 212.
a
seqq. probare conatur, hispanos missae ordinem a romanis Ponti-
ficibus olim acceptum semper conseruasse : deinde diuersum a ro-
mano apparuisse, quia Pontifices ipsi Romae iustis de causis quas-
dam mutationes inuexerunt Gallaeciam seculo vi.,et vsque ad an-
:

num 655., quo a Concilio iv. Toletano idem ritus pro omnibus
Hispaniae ecclesiis praescriptus ruit , missam romanam diuersam ab
antiqua hispana, siue gothica habuisse Sed quamuis in ipso ec-
.

clesiae exordio idem modus generalis celebrandi eucharistiam Ro-

mae , et in Hispania obseruatus fuerit , quod verum puto , tamen
paulatim et Romae summi Pontifices , et in Hispania Patres eccle-
siae gothicae seorsum quasdam orationes , et precandi formulas
addiderunt : inde magna ea diuersitas nata .

canon missae . <5. Quod si in Gallaecia,ac fortasse in nonnullis aliis Hispa-

niae partibus ordo romanus missae vsque ad annum 633. in vsu
erat,vt vult Florezius , altera Bayerii ratio probabilior videbitur,
potuisse IsidorumExegesin missae romanae ad priuatum , vel ad
aliorum vsum conscribere quae scilicet multis hispanis vtilis esse
:
 . :

C A P V T LXXXI V. 47
posset . Quaerendi hic locus est,an Isidori tempore canon missae
romanae esset ,
qualis in Exegesi repraesentatur . Codex Muratorii,
quem Bayerius eo tempore distat.In
allegat, non multum ab
multos ego etiam incidi veteres codices, quibus canon missae ro-
manae,qui nunc Codex Ot-
extat, paucis verbis mutatis reperitur .

tobonianus Vaticanus 576. exhibet missale monasticum antiquum

membran. in 4. charactere Longobardico , siue, vt vocant Bene-
uentano,cum notis musicis Petro Aretino antiquioribus .Incipit
Ad te leuaui animam meam , deus etc. Excita , quaesumus , Domine
potentiam tuam etc. Sequitur Dominica il. aduentus etc. fere vt
in nostris missalibus Sunt missae S. Nicolai , S. Ambrosii,S. Sil-
.

uestri , et post epiphaniam S. Mauri abbatis etc.

7. In quadragesima officia de feriis, et dominicis In sabbato . descriptlo co»
sancto plura de benedictionibus olei , salis etc. , et haec peculiaria Alcii •

de baptismo per trinam immersionem Et sic accipiens illum de :

manibus eius , baptizet eum sub trina mersione , dicens Et ego te :

baptizo in nomine Patris semel et mergat Et Filii et mergat ite~ : . :

rum Et Spiritus sancti et mergat tertium in modum crucis pri-

. : :

mum ad orientem verso capite infantis^et pedibus ad occidentem :

secundo ad meridiem , et tertio ad septemtrionem Quum surrexerit .

bifans a fonte sacro ^facit crucem de chrisma in vertice eius cum

pollice , dicens orationem etc. Postea est explicatio orationis domi-
nicae, a presbytero fieri. solita : Pater noster, qui es in caelis :Haec
libertatis vox
Deinde expositio symboli litaniae praepara-
est etc. : :

tio ad missam etc. Succedit Canon missae , TV igitur etc. , vt in

missalibus hodiernis Ibi vna cum famulo tuo Papa nostro ill. , et
.

abbate nostro ill. Est etiam Memento , vt dicunt , defunctorum In .

oratione, Libera nos etc. quidam Sancti adduntnr , Dei genitrice

Maria , et beato Michaele archangelo , et sanctis apostolis tuis Pe-
tro , et Paulo , Andrea , et beatis confessoribus tuis Martino , Greeo-
rio , Benedicto , Mauro , atque beata Scholastica cum omnibus San*
ctis etc. Post festa Sanctorum est Ordo sponsalium cum rubrica ,
benedictione annuli , missa etc. Commune Apostolorum , Marty-
rum etc. Desunt in fine nonnulla folia . Codex ad seculum x. for-
tasse pertinet
8. Occurrit etiam Canon missae in codice Regio-vaticano 191. almscodcx,
seculi x. circiter posf Isidori libros de officiis ecdesiasticis , et
 . .

4S I S I D O R I A N A
quaedam alia. Yere dignum,et iustum
vsque ad Sanctus , est ctc.

Sanctus , Sanctus Te igitur , clementissime Pater etc. Papa nostro il-

.

lo , et omnibus etc. Post Damiani nomen in margine notatur in-

serendum necnon iliorum ,quorum hodie solemnitatis in conspectu

gloriae tuae celebratur triumphus . Postea bis dedit discipulis suis ,

non deditque .Jityvndc et memores sumus , Domine ,nos tui ser-

ui etc. gratia repleamur per Christum Dominum nostrum Nobis quo-

.

Deest Memcnto defunctorum quod etiam omit-

que peccatoribus . :

titur in nostra Exegesi , quae cum canone missae huius codicis ap-
prime congruit .

vetuscodex. 9. Antiquissimus etiam est codex Vaticanus 1146. ,in quo est
Canon missae fere,vt nunc recitatur « Ibi : wra cum famulo tuo Pa-
pa nostro illo etc. Cosmae , et Damiani ( si fuerit natale Sanctorum
dicatur , sed et diem natalitii Beati illius , vel Beatorum illorum ce~

lebrantes ) . . . Memento etiam Domine e t eorum nomina , qui

, , nos
praecesserunt cum signo fidei et dormiunt in somno paeis ( Et
, re-
citantur ^et postquam recitata fuerint , dicit ) Ipsis etc. In fine ril-

brica estHaec a coenobio Dionysii <venit Incipit Expositio tnissae

: .

Primum in ordine etc. Intelli^o coenobium Parisiense S. Dionysii .

Codicem hunc describam cap. 95. In recensendis aliis mss. codi-

cibus plura huius generis occurrent
rontTcx Apo- 10. Constat igitur ex mss. antiquis exemplaribus, canonem
stolicus. missae, qui nunc habetur , vetustissirnum esse,paucis quibusdam
vtrbis, fortasse pro diuersitate ecclesiarum, aut additis , aut mu-
adeoque hac ex parte non facile reuinceretur , qui Exegesin
tatis :

opus esse contcnderet Nihilominus res mihi valde dubia

Isidori .

est neque puto , Isidori tempore , in Hispania praesertim Apostolici

: ,

nomine Pontifkem Romanum veluti per excellentiam fuisse appel-

latum , vt in Exegesi appellatur ad ea verba ; Memento , Domine ,
famulorum ^famularumque tuarum , et omnium circumstantium per- :

gjtenim auctor Sacerdos antea orauit pro Apostolico , et episcopo suo

: .

ir.'s. exempla-
II# ^ nuem nanc ipsam expositionem missae in mss. codicibus
ria. vaticanis, sed nomine scilicet in Vaticano 1146.
sine auctoris ,

membr. in fol. , vbi post anonymas alias expositiones missae pag. 20.
est Expositio missae Dominus •vobiscum Salutat Sacerdos populum,
: .

et orat , vt Dominus sit cum illo Desinit nunciatum sit de mini- . :

stro, et omnes respondeant 3 Deo gratias , amen Nota recens initio .

est :
 . .

C A P V T L XXX IV. 49
est LTaec excerptx videntur ex Alcuino 3 vel ex alio auctore
: Co- .

dex esz seculi x. circiter , in quo multa sunt ad ecclesiasticos ri-

tus pertinentia , suo loco describendus Eandem missae expositio- .

nem inueni 485. eiusdem aetatis , vbi

in codice vat . Palatino
pag. 16. terg. oratio Deus omnipo-
est alia expositio . Primum ,

tens ^miserere etc^ tum Primum in ordine missae antiphona ad in- :

troitum canitur etc. , Pag. 18. terg. Deinde post orationem secretae
dicitur a sacerdote Dominus vobiscum sacerdos orat , salui.iKdo : :

populum pro clero,et plebe etc. Desinit pag. 27. terg. commenda-
uit apostolos . Illico rubrica , Item incipit alia expositio miss.ie , Do-
minus vobiscum j salutat sacerdos etc. Desinit et omnes respondeant ,

amen Finitum . est expositio . Iterum incipit expositio de competenti .

Expositio , quae incipit, "Dominut vobiscum , saiui.it etc. est ea ,

quae alicubi Isidoro ascribitur

12. Isidori nomen inuenio Ottoboniano seculi in codice x. recensetur.
circiter opusculo De ordine missae inscriptum sed hoc aiiud : est
ab Exegesi missae , vt ex ipsa rubrica patet De ordine missae , :

vel orationibus
, quae in ea coniinentur in libro off.ciorum Isidori
capitulo xv. , scilicet libri 1. Ordo autem missae eic. peragit orbis
Sequitur , Caelestinus vere natione Campanus Pontifex Romae xlv.
constituit , vt antiphona , Dauid ant;
id est , introitus , ct psalmus
sacrificium psallereiur , quod ante non fiebat ^nisi tantum epistola
Pauli recitabaiur ,et ranctum euangelium huiusmodi ad-
. Ita alia
duntur . Rursus citatur Isidorus , et interseruntur ea , quae romani
Pontirtces diuersis temporibus praescripserunt, vt Damasus xxxvml.
( Pontifex hoc ordine ) natione Spanus constiiuit , vt psalmi die,
noctuque canerentur per omnes ecclesias , qui hoc praecepit presbyte-
ris , vel episcopis , aut monasteriis .

13. Plura alia sunt exempla Expositionis missae ab Exegesi , dmemeEx: o

quae Isidoro ascribitur ski °^s mis-
, diuersa , alia edita , alia inedita , alia cum
nomine , alia sine ncmine auctoris
Vaticanis codicibus 1145. . In
1 146. anonyma missae expositio Primum etc. In alio Vaticano 1 1 2 1.
Alberti Magni super Canonem missae ex libro eius De ofiicio mis-
sae In corpore natur.ili etc. In Vat. 4862. Alberti Magni Expo-
:

sitio missae Ecce ego declarabo In codice vaticano 4074. est /;;-
: .

nocentii Expositio missae , et canonis: Not.i causas ,

quare etc. In
Yat. 4578. pergam. in i'ol. Remigii Antisiodorensis Expositio mis-
Tom. II. G
 . .

50 ISIDORIANA
sae -.Celebratio missaeIn Vat. 4396. Expositio oblationis missae
: :

7V igitur .In Vat. 7 i^o.Expositio missae romanae Quoties contra . :

codices mss. 14. Bibliothecae Regio-vaticanae codex 2 14. membr. in 4. ex-

hibet Flori Magistri expositionem in canonem missae /« myste- :

rio etc. Codex43?. expositionem missae antiqui scriptoris : Pri-

mo Codex 446. Missae romanae expositionem Quoties etc. , quae
. :

mntila est in fine Codex 524. Canonis missae expositionem no-

.

mine Petri Damiani, Qui pridie Codex 612. membran. in 3. Mis- .

sae expositionem , Masculi etc.

alia exempla 15. Fratris Bcrnardi de Parentinis Ord. Praedic. expositio mis-
sae ,
Quoniam etc. , extat in codice Palatino vaticano
345. Henrici
de Hassia Expositio missae in alio vat. Palatino 717. Anonyma
alia Expositio missae in cod. Palatino 1578. seculi x. circiter in- :

cipit Celebratio missae in commemoratione passionis Christi per-

:

agitur etc. Finis vt sunt animalia , et bestiae Expositio missae , .

atque symboli finit quae videtur esse expositio missae iam descri-
:

pta ex codice Florentino S. Marci cap. 44. , vbi Isidorum citari dixi
inJicanmr. 16. Codex 6. bibliothecae vat. Ottobonianae seculi x. circiter
in 8. continens plura miscellanea pag 9. refert : Incipit ordo ^qua-
liter episcopus , vel presbyter praeparare se debeant ad diuina officia .

In primis psalmus, Quam dilecta etc. Oratio pro statu ecclesiae,et

pro omnibus viuis , quibus debitores sumus Suscipe , sancta Trini- :

tas,hanc oblationem pro imperatore nostro illo, et sua 'venerabili

prole etc.-t et nostrae congregationis salute etc. Ioseritur etiam oratio
pro defunctis Sequitur pag. xi. terg. /;; Christi nomine incipit
.

Expositio missae : Missa , -v/ beatus Isidorus dicit , dicta est ab emit-
tendo . Est breuis expositio missae romanae mutila in fine . In alio
Ottoboniano 257. est Paschasii Ratberti de corpore, et sanguine
Domini opus cum prologo metrico : Regis adire sacra etc. Eius-
dem , vt videtur, Expositio missae, Missa^vt beatus Isidorus etc.

In Ottoboniano 567. Expositio missae , Dicit Apostolus : in alio

etiam Ottoboniano 943. Expositio missae edita in coenobio S. Dio-
nysii . Primum ordine .

:
;i. tione$ 17. Ioannes Cochleus Moguntiae 1559. edidit speculum de-
uotionis circa missam , vbi est Expositio missae ex mss. Eystaten-
si , et Misnensi, recusa ab Hittorpio ex alio ms. Incipit Missa pro

multis causis celebratur : quae fortasse est Hildeberti Cenomanen-

 .,

C A P V T LXXXIV. 51
sis episcopi , inter cuius opera est Expositio missae a
Fugienda est

sacerdotibus etc. , et mox Missa , pro multis causis celebratur etc.

Prodiit deinde Speculum missae ex antiquissimis quibusdam , ac %>e-

tustissimis cathulicae ecclesiae Patribus , a Ioanne Cochleo primum

laboriose collectum , nunc vero a F. Nicolao Aurifico Senensi Car-
meiita recognitum , auctum
, Venetiis apud Franci- , et locupletatum
scum Ziletum Opera sunt
mdlxxii. Amalarii De officio
in 8.

missae , Walafridi De rebus ecclesiasticis Expositio Missae ex duo- ,

bus venerandae vetustatis codicibus Misnensi,et Eystatensi Mis- :

sa pro multis causis celebratur f/r.,Petri Damiani liber inscriptus s

Dominus njobiscum , Honorii Augustodunensis Gemma animae, Mi-
crologus , Petri abbatis Cluniacensis Nucleus de sacrifTcio missae
Bernonis iibellus de quibusdam rebus ad missam spectantibus,
Hildeberti versus de mysterio missae , Ordo missae , auctore Ioan-
ne Burchardo, Nicolai Aurifici opusculum de antiquitate , verita-
te,ac caeremoniis missae In Spicilegio Dacherii tom. 1. opusc. 6.
.

protertur epistola Isaaci Lingonensis episcopi in canonem missae :

Ecce quod diu etc. Odonis
Cameracensis episcopi Expositio Ca-
nonis missae prodiit Venetiis 1569. in forma minori incipit T'e : :

igitur etc. Quia dignum , et iustum est etc. Ioannis Burchardi de

Ar°entina italice fordine della messa Venetiis 1566.
18. Quum tot , tamque variae prodierint expositiones missae , codices rio-
rentmi
et quum Isidori doctrina in ofrkiis ecclesiasticis , et in liturgia e x-
"

plicanda insignis fuerit , non est mirandum quod anonyma , aliqua

expositio alicubi ipsi ascripta fuerit , quamuis fortasse eius nonsit.
Bandinius toin. 2. cod. latin. biblioth. Medic. Florent. plut. 29.
describit codicem 39. membr. in 4. seculi xni. , in quo reperiri ait
S. Isidoruet aliorum opera , et num. 9. refert, Anonymi de ordine
missae^et expositione -verborum eius incipit Missam beatus Pe- : :

trus . Desinit Item num. 22. Compendiosa expo-

: operatur ejfcctum .

sitio canonis rnissaeDominus njobiscum salutat sacerdos

: incipit : : .

Desinit a sacerdote dotnum iubetur ^adiuuante Domino etc. Initium

,

idem est atque in Exegesi,quae Isidori nomine vulgata est , sed

,

postrema verba non consentiunt: neque Florentinus codex,vt vi-

detur,hanc secundam Expositionem Isidoro vllo modo adiudicat
19. Inter appendices editionis nouae Matritcnsis pag. 42. ex Exhomtiolnt-
codice ins. , in quo Isidori nonien praefercbat , edta est Exhorta~m'^^-
G z
 ,,

52 ISIDORIANA
tio humilitatis ': Quisquis nutu dei etc. Sed obseruat Editor, hanc
Exhortationem esse S. Martini Bracarensis , vt liquet ex tom. 15.
Hisp. sacr. Scilicet Florezius inter alia S. Martini Exhortationem
humilitatis edidit,et recensuit ad duos mss. codices , alterum tole-
tanum, alterum bibliothecae regiae Matritensis , et ad editionem
Tamayi Opnsculum a me collatum cum editione Florezii,et cum
.

editione noua Matritensi operum S. Isidori multo magis correctum

prodibit, nimirum inter opera Isidori dubia , aut supposita .

liber de con- 2 Libellum de conflictu vitiorum ,atque virtutum Cyprianus

o.
C ' Ct
vkioV ^ uarez ac* editionem regiam Matritensem emendauit, Isidorique
opus esse ex mss. codicibus,ex stilo, et Sigeberti testimonio col-
legit . Ioannes Grialius potius credidit, esse opus Ioannis Chrysosto-
mi de compugnantia virtutum , et vitiorum, quod Isidorus ipse in
libro de vir. illustr. commemorat, posteriori tamen tempore auctum
et interpolatum, et pro vario interpretum ingenio non vno modo
expositum . Nic. Antonius quum contrarias hinc inde sententias re-
tulisset , et in his Mabillonii , qui auctorem asserit Ambrosium
Antpertum Vulturnum Beneuenti,et
, abbatem S. Vincentii ad
Constantini Caietani qui Mediolanensem aliqnem Benedictinum ,

auctorem censet , ampliandum sibi edixit Bayerius notat vnum . ,

Caueum e recenrioribus hoc opusculum Isidoro ascribere ex Sige-

berto et aliunde vt ipse ait Du-Pinium , Placcium , Cellierium
, , :

Oudinum,et Fabricium Ambrosio Autperto tribuere Bellarminum :

inter apposita Isidoro recensere : in bibliotheca Escurialensi opus

id non extare Sed Labbeus quoque ex Sigeberto,et mss. codici-
.

bus Isidoro opus hoc ascribit,in quo aduertit mentionem fieri re»
gulae S. Benedicti Et quamuis Ildefonsus, et Braulio eius libelli
.

non meminerint, obseruat,scite Braulionem admonuisse , alia esse

Isidori opera praeter a se reccnsita Longam de hoc libello oratio- .

nem Constantinus Caietanus pag. 29. ccntexuit, quam hic appo-

nere iuuat.
CAIETANI 2I Librum denique iUumy.De conflictu vlttorum > et v/rtututn 3 qui
*

MOMIVai. variis auctoribus tribuitur , nos ex Isidori scriptorum catalogo reiecimus .

Nam inter opera Magni Leonis, Lutetiae an- Dom» , et Venetiis 1 <^ 1 1 •

1555- impressus legitur , non autem in nouis editionibus Apud S. Au- •

gustinum quoque tomo nono extat Sed neutrius esse , bene iudicarunt .

Louanienses Theologi maxime propter assutam ei quamdam narrationem

:

de monucho a daemone vexato,et epilogum, commemorantem S. Bene-

 ,

C A P V T LXXXIV. 53
dictum , hisce Doctoribus longe posteriorcm . Operibus S. Ambrosii
In
Romae anno Christi isSj- impressis , liber hic ad Simplicianum directus
habetur sed ad tomi quinti partem posteriorem cum aiiis iibris,de
:

quorum auctoritatibus non certo constat , relegatus et quidem ea nar- forte auctori- :

ratione , et epilngo suo decurtatus • Arnoldus Wion eumdem librum Ma- bus.
gno Gregorio adscribendum censuit etenim ita ille : Scripshse fertur et Arn. Wion. :

libirum Conflictu vitiorum y et virtutum , qui sub eius nomine ms. Lign. Vit.
vnum De ,
lib.

c I2
reperitur in Bibliotheca nostra S. Benedicti Mantuani : citaturque a mul- >'
" '

era *
tis , vt Domno loanne Bertels , Abbate Luxemburgensi , Eiaiogo vnl. '

in Regulam S. , P. pro parte eiusdem Sancti • Postremo

Benedicti et aliis
Io n GriaI *
etiam stilus ipse indicat , alterius non esse , quam S- Grezorii Ioannes ? . ',

/> • c , !_• •? r i » • praet.ati Oper»

r • i •

vero Grialus pro S. Isi.ioro his rationibus certat Isidort autem esse opu- •_ : , •

sculum ( vt ipsi scrtptum reltqutt ) et coatces ttltus nomen praeferentes ,

et stilus ( haud multum fortasse a Synonymis abludens ) et Sigeberti te-
stimonium optimo viro perstiaserant JSIos ( ne qtiid dissimulemus ) hocfuis- .

se opus iliud credimus , quod Isidori ipsius aetate loanriis Chrysostomi no-
mine ferebatur Sic enim ille de Chrysostomo , in libro de Viris illustri-
.

bus Ad personam quoque cuiusddm nobilissimae matronae Gregoriae repe-

.

ritur opus eius i , de Conuer-satione vitae,et institutime moruirt ,

.•

siue de Compugnantia virtutum^et vitiorum . Ergo scripturarum varieta-

tes tam multas interpretibus potius , quam librariis adscribemus •

22. Caeterum nos varias hasce , ac irrter se pug.iantes Scriptorum auctor operis.
opiniones veritatis vnius nitori restituendas vtcumque voluimus . Ac in
primis Griali, et Wibnis pace dixerim , librum, de quo disserimus , si-
cut neque Ambrosii , Augustini , seu Leonis esse,ita neque Gregorii
aut Isidori • Qiiod vero ex illius stilo argumentum sumitur , inualidum
plane est , ac prorsus inanercum is non solum Isidori Synonymorum li-
bris , vt dicebat Grialus , sed , vt Wion volebat , Gregorii etiam scriptis
consi.nilis sit Et eo maxime,quod ratiocinatio omnis a Scriptorum di-
.

ctionc , seu stiIo,qui pro rei, temporisue inconstanti sensuum facultate

solet esse diucrsus , desumpta , vt plurimum hallucinari credatur Argui- .

tur secundo a mss. codicum titulis quod si hoc argumentum profecto

:

vaieret , vnus et idem libcr non vni auctori aliquoties concedi deberet
quando Doctoribus in manu exaratis volu-
diuersis inscriptus reperiatur
minibus variis • Quamobrem et Sigebertum- , virum alioqui doctissimum,
post quingentesimum ab lsidori aetate , et in Gormania scribentem , fuis-
se deceptum , absque iniuria dici potest • Qiiid quod Griahis ipse nec :

eonstans esse videtur in sua opinione quandoquidem et hoc de Virtu- :

tibus , et Vitiis opusculum , quod Isidoro primum tribuerat , illud idem

esse postea affirmarit , quod de Conuersatione vitae, et institutione morum

Chrysostomus scripsit Qnam vt assequatur sententiam , illum

. omnino
negat epilogum , qui supponitur iam dicto Iibro de Virtutibus, et Vitiis.
Verum cum isthaec ambo opuscula toto caelo inter se differant , non
est cur Grialus istius rei culpam , et gratis qiridern , in-terpretibus infe-
,

rat neque certe est , cur Breulius assutam, epistolam vocot eiusdem libri
:

cpilogum , cum peroratio illa libro ipsi vtpote germana , longe ab cpisto-
 54 ISIDORIANA
lae scopo aberret
Et quia solidiora pro veritate argumenta , quibns res
.

omnis absoluatur ex ipsius Jibri epilogo colligere possumus: ea de causa

,

rios illum ex perantiquis exemplaribus petitum , in hunc iocum referre

operae pretium duximus: ita oiiim se habet .
Epilogus libri, 2 S' ?* autem j Tiotno Dei , vigitanti studlo attende , quae dico et mihi :

De ronflictu adbuc magis stupenda narranti fidem praebeto . Cuiusdam relatione nuper
Vitiorum , at- cognoui , quod dico . Vir quidam religiosus , atque in monastico habitu con-
queVirtutum. stitutus s nostro nunc tempore antiqui hostis est inaudita tentatione pulsa-
tus ita vt idem malignus spiritus vestimeutorum eius particulas extra il-
:

lum etiam incompositas immunda colluuione crebrius foedaret • ^ttae i)i

tantum erat horrenda 3 foetida , et noxia 3 i't pars vestium 3 quam tetigisset ,
nttlti deinceps esset rosui apta , quamqttam fuisset abluta . De quo cum iu-
terrogatus fuissem , cur omnipotens Deus talem versuto serpenti potestatem
in eum dederit ; respondi , vt cordis eius immunditiam foris ostenderet quod :

nunquam in exteriori habitu jecisset , nisi interiorem omnino corrupisset ,

aut infidelitate , e t blasphemia , aut certe inani , et vana gloria Sanies .

quippe intus in corde 3 foras per vestimenta fiuit . ^ttem , quia longe posi-
ttts , ego quidem non vidi , sed tamen , Vt aroitror , haec in illo vere prac-

uidi . ^uod si non est ita , uumquid tamen factum putatur sine causa i Est
praeterea gestum , vt in eo munditiam cordis foeditas illa ssruaret , ne hanc
2. Cor. 12.
cattidtts hostis inanis gloriae macula foedaret , sicuti Paulus , ne de ma-
gnitudine reuelationum tumeret 3 stimulum camis accepit . Sit itaque horum
quodtibet , numquid tamen extremum si positurtts
attt certe si non ftterit ,

,sum verum non omnino

erit i Verum
, verum est , quod dico , non esse
est
ooUuuionem illam extrinsecus animae noxiam, si ipsa seruars studuerit iu-

tus cordis munditiam .

Ad monach. 24- Inttrea , sieut tu ipse indicare curasti , attdio , quosdam apttd vos
quempiam di- dicere , non posss aliqttem in patria sttas natiuitatis perfectum esse , iltud
rectum fmsse;^ argumentum assunientes quod Dominus dixit: Nemo Propheta acceptus
,
ib. hunc, fa-
est n p i;t a sua. . §>uos primum oportet ratione veritatis refelli , et sic
j , ;

potest. LUC. d. . .
'
.

tter , qut haec

•;;•-/
demum aualiter tntellizeuda s;t prolata sententia , demonstrari . Audiaut
r- •_..
qttta aum sensum sacrae Scrtpturae pru-
. ,

dsnter non consi ,pene omnes Sanctos contemnunt . Si enim ita cst ,

vt asserunt , ergoquotquot ex Romanis conuersi apttd Romanos degttnt ,

tquot ex Graecis apttd Graecos 3 quotquot ex ltalis apud Jtalos , quot-
quot ex Gatlis apud Gattos , quotquot ex Hiberis apud Hiberos 3 quotquot
ex Germanis apud Germanos , quotquot cx Aquitanicis apud Aquitanicos ,
quotquot ex '.cis apud Britannicos , quotquat ex Angticis apud An-
.

glicos , religiose viuunt , imperfeeti erunt Ecce Paulus , et Antonius ex .

Thebaeis apud Thebaeos perfecti suut : ecce Hilarion ex Pataestinis apud Pa-
laestinos perfectus esf.ecce Macarius ex Aegyptiis apud Aegypfios perfe-
Ctus est : ecce Oxirinchus ciuitas ex propriis ciuibus tota perfecta esf.ecce
AuctorhuiusO'* ad vicinos nostros veuiamus ) Protasius 3 et Geruasius in propria hac
lib. Mediolani Mediolanensi ciuitate , prepriaque domo manentes , ac per decem aunos mo-
«e scribere os- nachorum vitam exercentes , ita. perfecti fuerunt , vt martyres fierent An .

tendit
fortc nostra sola prouincia extra hanc regutam erit excepta , yt non de
.
 C A P V T LXXXIV. 55
propriis sed taatutn de exteris habsat mouachos ? Satagendum igitur magis
,

est , vt vbi quis fuerit , iuxta perfectorum regulam viuat , non parentum ,
non propiuquorum , non affiuium illecebris a via perfectionis declinet . Sic Luc. 14.
certs , iuxta Saluatoris sententiam ,patri , matrique, fratribus , sororibus ,
vxoribus , jiliis , domibus
quae possidet , renunciare va-
, agris , et cunctis ,

lebit • Huc atitem dico , non quo

, qui de regno ad regnum , de sttccessores
publico ad eremum transeunt , summa laude non ducam sed qtto itlss etiam , :

qui magis ajfectibus patriam fugiunt , quam gressibus , felices , atque per-
fectos ostendam • Obsecro itaque illos , qui hoc apud <vos fieri posse dene-
gant , Z't "uigilanti studio considerent ,cur uou dixcrit Domiuus Nemo :

propheta perfectus est in patria sua ' Sed ibi quid aliud iuteUigeudum
est ttisi quia acceptum dixit , nequaquam receptum ? ^uodque de Prophey
:

tis autiquis , et seipso intelligi voluit, qui apud incredulus ludaeos uou
fusrttnt accepti Stephano ad eos dicente Quem Prophe-
, sed magis spreti , : Act. 7.
tarum non sunt persecuti Patrcs vestri , qui praenunciabant de aduentu
Iusti,cuius vos nunc homicidae,et proditores fuistis ? Quis autem uou .

vidsat , quantae tsmeritaiis ,quantaequs sit praesumptionis aliquem sibi

prophctae nomen assumere Tu igitur cum charitatis affectioue ta/es redar-
'.

gue s et iuxta Regulam Patrum viuere semper stude , maxime autem Sau-
cti Coufessoris Beuedicti . Non decliues ab ea quoque , nec illi addas quip- Commendatur
piam , nec miuuas • Totum euim , quod sufficit , habet et nusquam miuus : Regula S. P.
habet .Cuius verba , atque imperia , sectatores suos perducaut ad caeli pa- Ben ed.
latia .

25. Ecce ,frater charissime', iater caeteras meas occupationes hunc tibi Auctor huius
sermonem nocturnis horis licet inculta venustate dictaui ,atque couscripsi Epilogi ec li- :

quem quia epistolarem modutn transire cognovi , Ubellum potius ( De Con- >ellutn T sum »
l111 annexu m »
|

flictu Vitiorum , atque Virtutum ) nuncupare malui : iu quo si aedijicatio- .

se scri P sl
nis aliquid repereris , httnc leoeudum et aliis tradere debes .
'
• tcstJtur •
26. Superiora haec, quae iam retulimus , non modo habentur in edi-
varia exempla-
tis Augustini,vel Leonis nomfne exemplaribus omnibus , verum etiam r a ; .

mss» perantiquis, vt pote Bibliothecarum Casinensis, et S. Benedicti

aliis
Mantuae . Sed et hunc Epilogi contextum ad librum ipsum necessariam
connexionem habere , cuilibet ex industria rem perscrutanti , patere pote-
rit Vnde ea exemplaria , quae Isidori nomine impressa Ieguntur, muti-
.

Jata prorsus iudicari debcnt . Primum , quia libri conclusio adeo frigida
est , vt Iectoris animus ex ca dictione suspensus remaneat,et quidpiam
aliud in ea dcsiderare videatur ita enim habet Tu atitem , homo Dei,
: :

vigilanti studio attende quas dico : ipso adiuuaute , qui viuit , et regnat
,
in saecula saeculorum , Amen . Indignus esset prorsus Isidoro
( quod mi-
nime credam ) in librum suum tam impcrfcctus perorationis terminus-
Secundo , quia vltima eius libri sententia, quae alias diminuta est,vtin-
tegra sit,cum ea,quae in nostris exemplaribus extat , necessario conne-
cti debet • Cuiusdam enim monachi exemplum , quod ibi narratur , illu-
sionum nonnisi praxis est aduersnm nos malignorum spirituum , quorum
fraudulentae tentationes ante ipsum eiusdem Hpilogi principium imme-
diate iam descriptae fuerant Tertio , quia opusculum ipsum a monacho
•
 ,:

56 ISIDORIANA
{ dicam ct Benedictino ) ad eiusdem professionis virum scriptum esse
dignoscitur vt clarum fit ex eius praesertim capitibus xi. xn. et xm.
:

in quibus agitur de vigiliis , psalmodia, manuum labore , loci stabilitate,

et similibus monacbo Benedictino familiaribus exercitamentrs . Sed baec
in cuius gratiam pcrtractentur , cap. \v- insinuatur, dum dicitur , ^i igi-
tur saecuiaribus viris ita est periculosa cupiditatis industria , qttanto magis
periculosior illis est , qui habitu , et conuersatione iam saeculares esse de-
sierunt , qui totum ,qtiod viuunt ,Domino esse deuouerunt ? Quae omnia ,
cum optimam habeant, irnmo necessariam fere connexionem cum iis re-
bus,quae in fine nostrorum exemplarium discutiuntur, verissima quidcm,
non assuta,vel conficta, debet iudicari eorum Epilogi enarratio Postre- .

mo , illud in eodem Epilogo satis superque existimandum est,quod eius

auctor vniuersum quoque librum exarasse fatetur:ait enim i Ecce 3 frater
charissime , ittter ceteras ?neas occupationes httnc tit>i sermonem nocturnis
horii licet inculta venustate dictaui ,atque conscripsi quem quia epistula-
:

rem modum transire ccgnoui , libeilum potius ( De Confiictu vitiorum , at-

n, Grial. q:>e cupare malui . Quare Loannes Grialus gratis certe as-
iraefat.ad Or.
seuerabat : Ite Epilogo vero non est quod laboremus: nam constat esse aiie-
num.JNeque ex additamento coniecturam de auctore facere Louanienses
Gnal. vbi su- Theologi debuerunt . Sed dicant mihi Griali defensores, cum ille in re-
£ ra• censendis, aut corrigendis Isidori scriptis multos afiirmet tam sibi,quam
doctis viris aliis vsui fuisse codices vetustissimos, eosdemque vel Gottho-
rum,vel Langobardorum , vel Romanorum manu exaratos,cur ad Iibrttm
istum,De Conflictu vitiorum , et virtutum , deueniens , tantum asseruit
Neque item constare potuit , quot veteres codices acceperit i Viris tamen
prudentibus hoc diiudicandum rclinquo .
Auctorhuius 27. Validissimis itaque rationibus huius libri integritate comprobata,
Hb. non cst iam non lsidorus , vcl Grcgorius eiusdem auctores censeri debebunt lis .

Hisp. , neque naniquc etsi monastica Benedktinorum professio quae de ipso libri au-
,
"• ctoic asseritnr , rite conueniat, alia tamen in eodem libro contenta pa-
lam contradicunt» Cum enim obiectioni illi,qua dicitur : Nemo prophe~
ta acceptus est , :a sua, ibi responderetur ; statim subiunxit
-.
Si enim
ita est-+vt asserunt , ergo quotquot ex Romanis conuersi apud Romanos de-
gunt , quoiquot cx Graecis apud Graecos , quotquot ex Italis apud Italas ,
quotquot ex Gallis apttd Gaiios ,quvtquot ex Hiberis apud Hiberos reli-
giose viuunt , imperfecti erunt.et paucissimis interiectis Ecce , vt ad vi-
:

cinos nostros veniamus , Protasius , et Geruasius 1N PROPRIA HAC Me-

diolanensi Ciuitate , propriaque Domo manentes , ac per decem annos Mo-
nachorum Vitam exercentes ita perfecti fuerunt 3 vt martyres fierent - An
jorte Nostra Sola Prouincia extra hanc Regniam erit excepta , vt non de
propriis, sed tantum de exteris habeat Monachos Istius ergo libri compi-
'.

lator Italo-benedictinus cum fuerit , etsi humilitatis causa proprium nomen

praetermiserit , doctrinam tamen animarum saiuti proficuam occultandam
neiuiquam voluit .

*ch':io Venets. *S« Vidi editionem Venetam eiusdem opusculi anui 1555«
post
 ,

C A P V T LXXXIV. 57
post librum de imitatione Christi Ioannis Gersonis Cancellarii
Parisiensis falso titulo insignitum, cui subiungitur D. Leonis Pa-
pae de conflictu vitiorum , atque virtutum libellus : Apostolica vox
clamat etc. Clauditur epilogo,quo de Mediolanensi ciuitate , et
S. Benedicto fit mentio : qui deest in quibusdam mss. codicibus,
et in editionibus S. Ambrosii , S. Isidori , et in Erasmiana S.Au-
gustini . Vincentius Bellouacensis lib. 22. Spec. Histor. cap. 27.
inter Gregorii Magni opera reponit Commentariolum super cantica,
et librum de conflictu 'virtutum , et i'itioru?n : quern tarnen , addit,
plerique ascribunt Augustino Bandinius tom. . 1. cod. latin. bibl.
Medic. plut. 19. ex codice 29. chart. partim seculi xiv., partim se-
culi xv. profert num. 45. Augustini libcr de conflictu 'vitiorum ,

et machina virtutum . Incipit : Apostoiica vox clamat per orbem etc.

Desinit et propitio Christo -victor existas . Diuersus est finis in aliis

exemplaribus huius libelii . Pro machina 'virtutum fortasse legen-

dum machia , hoc , pugna
virtutum e.st .

29. Editores Maurini operum S. Au^ustini tom. 6. inter spu- Maariaorum

11 n- • • •! opinio.
na collocant opus de confljctu virtutum et vitiorum cum epilo-
1

go in quo sunt verba in propria hac Mediolanensi ciuitate etc^

, :

et Beneueiitum , vbi scribebat Ambrosius Autper-

interpretantur ,

tus cui librum ascribunt, vicinum esse Mediolano comparatione

, ,

instituta cum Oxirincho ciuitate , cuius praecessit mentio Aiunt, .

opus sub Augustini nomine citari a Gratiano 2. 9. 22. c. Nec

artiftcioso : codices a se visos tribuere vel Ambrosio , vel Leoni
vel Augustino : sed verba cap. 16. Si igitur secularibus etc.^et
cap. 18.J7 praelatus etc. sapere stilum monachi •, opus affinitatem ha-
bere cum commentario Ambrosii Autperti in Apocalypsin. Edi-
tores pariter Maurini operum Ambrosii codicem vnum allegant
S.

abbatiae S. Ebruphi ,
qui idem opus exhibet Ambrosii Autperti no-
mine insignitum .

30. Ambrosium Autpertum,siue Autbertuin librum de pugna Ambrosius

ut P cnus -
virtutum , et vitiorum scripsisse , constat ex Anonymo Mellicensi
De vir. illustr. cap. 51. Ambrqsius 5 qui et Autpertus , Agaunensis
coenobii etc. scribit etiam in modum Prudentii Psychomachiae ,
quod
intcrpretatur Pugna animae librum de conflictu •virtutum , et viti.o-
,

rum , que?n et misit ad Lantfridum abbatem , ac prcsbyterum in Ba-

uaria constitutum . Pezius in thesauro Anecdot. tom. 1. praef.
Tom. II. H
 .

58 ISIDORIANA
pag. 41. num. 65. in monasterio Emmeramensi Ratisbone extare
ait codicem octingentorum annorum \Libellus de confiictu njitio- 3

rum et "virtutum missus ad Lantfredum presbyterum et abbatem

, ,

in Baioaria constitutum Hoc certe est opus, quod Anonvmus Me!-

.

licensis indicat sed quum initium libelli non apponatur immo

: :

quum Anonymus Mellicensis dicat Autpertum in modum Psycho- ,

machiae Prudentii scripsisse, dubitare quis possit, an Autperti opus

metricum sit, atque adeo diuersum ab eo , cuius auctorem nunc
quaerimus Auctor Chronici monasrerii S. Vincentii ad Vultur-
.

num inter scriptores rerum Gallicarum Duchesnii,et in Actis

SS. Ord. S. Benedicti seculo 263., et in notis Ma- 11I. part. 2. pag.
billonii ad vitam S. Ambrosii Autperti librum de conflictu vitio-
rum huic eidem Ambrosio Autperto abbati S. Vincentii tribuit .

Mabillonius Annalibus Benedictinis tom. 2. pag. 297. ad annum

776. de Ambrosio Autperto, seu Autberto agit,abbate S. Vin-
centii ad Vulturnum et auctore commentarii in Apocalypsin sed
, :

de libro conflictus silet

duo .Ambrosii 31. Fabricius in Bibl. med. duos distinguit Autbertos, alte-
utpem.
rum a bb atem s^ Vincentii ad fontes Vulturni , Ambrosium quoque
dictum,qui anno 77S. diem obiit supremum alterum abbatem ,

Casinensem ab anno S34. ad 837., de quo Petrus Diaconus

cap. r^., et ad eum Io: Baptista Marus in notis Antiquiorem Aut- .

pertum auctorem commentarii in Apocalypsin dicit,de quo satis

aliunde constat ad alterum Autpertum abbatem Casinensem re-
:

ferri ait tum alia opera tum librum de conflictu vitiorum,et,

virtutum inter S. Ambrosii et Augustini opera saepius editum , :

quod tamen apud Petrum Diaconum, et Io. Bapt. Marum non le-
gitur . Plerique eundem putant esse auctorem et commentarii in
Apocalypsin, et libri de conftictu vitiorum , et Ambro-
virtutum ,

sium Autpertum abbatem S.

scilicet Vincentii ad VuJturnum ;

colligunt etiam ex Ambrosii nomine factum vt in nonnullis codi- ,

cibus S. Ambrosii Mediohnensis nomen operi praescribatur sti- :

lum etiam , vt dixi, in hoc opusculo , et in commentariis Apocaly-

psis similem esse arbitrantur. Subscriptio quidem in vtroque ope-
re non dissimilis est : nam
vtroque loquitur auctor , et titulum
in
libri expromit . Subscriptionem commentarii in Apocalypsin ex
codice Regio Vaticano autograpko , vt videtur , Blanchinus descri-
 .

C A P V T LXXXIV. 59
psit tom. 2. Euangel. quadrupl. pag. 603., cuius specimen cha-
racterum praemiserat post pag. 600. Incipit:/« nomine S. Trini-
tatis expositio Autperti presbyteri in expositione Apocalypsis partis
secundae .In calce libri literis vncialibus : Ambrosius 3 qui et Aut-

pertus , ex Galliarum prouincia ortus etc. hoc opus confeci , atque

compleui , quodque propter facilitatem eum intel/igendi SPECVLVM
PARWLORVM vocaui . Sed quum Blanchinus autographum vide-
ricodicem dicat , cur in specimine characterum tabula 5. n. 3.
codicem seculi x. esse pronunciat ? Nam Autpertus commentarii in
Apocalipsin auctor seculo vih. ex ipsa inscriptione constat
floruit, vt

32. Codices bihliothecae vaticanae , qui librum de conflictu codices mss.

virtutum , et vitiorum exhibent,in designando auctore inter se dis-
crepant Augustini nomen praeferunt codices Vaticani 464. 46S.
.

45 78.,Palatini vaticani 20S. 314. Vrbinas vaticanus 84. , Ottobo-

nianus Vaticanus 612. S. Ambrosio vero ascribunt codex Vatica-
nus 284., et Palatinus 171.; B. Leoni Papae codex Vaticanus 5077.,
describendus cap. 97., et codex Chisianus cap. 43. num. 37. recen-
situs ex Cardinali Bona,qui addif.Verus auctor creditur esseS.Isi-
dorus Hispalensis .In codice Vaticano 4314. membr. in 4. ita in-
dicatur : Autbe rti Ambrosii episcopi De conflictu vitiorum , et vir*
tutum Apostolica vox clamat etc. vbi episcopi nomen irrepsisse
: ,

per errorem videtur . In codice Regio-vaticano 17. meinbr. in 4.

Ansnymi libellus de conflictu vitiorum atque virtutum Apostolica , :

vox clamat Alii libri eiusdem argumenti,et tituii in bibliotheca

.

vaticana extant , diuersi tamen ab hoc , de quo agimus.In codice

Vaticano 504. est Dialogus de conflictu vitiorum,et virtutum in-
ter Petrum-et Theodorum sine auctoris nomine Necessarium iam :

videtur etc. In codice Palatino 1729. Anonymi Ethimachia , id est^

pugna msralium virtutum^et vitiorum Misit rex Saul etc.ln co- :

dice membr. 4347. Vaticano Tractatus de conflictu vitiorum-> et

virtutum , et de armata eorum congressione per capita diuisus\Mi-
sit rex Saul S. Augustino tribuitur hoc opus in codice Palatino
.

r 19. B. Augustini De vitiis , et virtutibus xMisit rex Saul etc.

33. Non praetereunda

Lucae Holstenii ms. nota in Inuen-
est Euagrius mo-
tario bibliothccae veteris vaticanae nachlis
ad codicem 2 8i.,et 464. Ob- •

seruat j libellum de conrlictu vi:iorum,et virtutum qui non solum ,

inrer S. Ambrosii , et Augustini , sed ctiam inter S. Gregorii ope-

H 2 ,
 ,

6o ISIDORIANA
ra reperitur codice 5<o4.,vere esse opus Euagrii monachi qui Art-
,
tirrheticum inscripsit, latine reddiruin a Gennadio, vt is testatur
in catalogo scriptorum . Eodem pertinet,quod in Inuentario bi-
bliothecae vat. Palatinae cod. 973. post indicatam Isidori episto-
lam ad Massonam illico notatur , Anonymi contradictio ^siue confii-
ctus castitatis , et immunditiei : Non est grande etc. J idetur esse
fragmentum ex antirrheticis Euagrii . Est sane fragmentum libri de
conflictu vitiorum virtutum prope hnem sub titulo , Sententia
, et
cuiusdam Docturis hnmunditia dicit Non est grande facinus etc.
. :

Desinit , occulta hominum secundum euangelium Verba Gennadii .

de Euagrio sunt Praeter Vitas Patrum scripsit multa monachis

:

necessaria ex quihus ista sunt Aduersus octo principalium vitiorum

: .

suggestiones quas aut primus aduertit aut inter primos didicit y octo
, ,

ex sanctaru <n scripturarum testimoniis composuit lihros quod . . .

tamen opus eadem simplicitate , qua in graeco inueni , iussus in la-

tinum transtuIi.Ex his Holstenius agnoscere potuisset, Euagrii
opus a Gennadio Iaudatum,in octo libros diuisum,et contra octo
principalium vitiorum suggestiones contextum , magnopere difterre
a libello, Apostolica vox clamat
etc.,qui vnus tantum est , et vi-
ginti quatuor,aut etiam plura vitia recenset, quibus contiarias vir-
rutes subiicit. Euagrii opus De octo vitiositatibus editum fuit in 4.
ab Emerico Bigotio post vitam S. Ioannis Chrysostomi a Palladio
conscriptam .

qMlogus opc- 34« Si epilogus libri de conflictu vitiorum , et virtutum , m

VIS quo Mediolani,et S. Benedicti fit expressa mentio , non est ab alio
auctoie additus,vt Constantinus C.uet;inus contendit , illico patet
ratio , cur neque Euagrius , neque Augustinus , neque S. Ambrosius
neque S. Leo, neque S.Io. Cb.rysostomus auctores censeri debeant .

Ego etiam existimo, neque Gregorium Magnum,neque Isidorum,

immo neque Ambrosium Autpertum , abbatem S. Vincentii ad Vul-
turnum epilogum operis composuisse Ac de aliis res clara est de . :

Ambrosio Autperto mihi non obscura, quamuis Maurini in con-

trariam sententiam eant Neque enim Ambrosio Autperto congrue-
.

re censeo , quod dicat in propria hac Mediolanensi ciuitate , et

,

rursus,An forte nostra sola prouincia extra hanc regula?n erit ex-
cepta^vt non de propriis ^sed tantum de exteris habeat monachos ?
Nam Ambrosius Autpertus in subscriptione commentarii ad Apo-
 .

C A P V T LXXXIV. 61

calypsin se ex Galliarum prouincia ortum dicit , prouinciam ,

et

in qua versabatur , ita commemorat , Arochisi ducis eiusdem pro~

uinciae ,
quam incolo . Atictor igitur epilogi Benedictinus aliquis non
Mediohnensis, sed Mediolani existens, fuisse videtur,qui tbrtasse
vecerem librum nouo epilogo ornatum ad aliorum disciplinam exa-
rauit , et ad aliquem conterraneum suum direxit Coniici etiam .

potest,legendum esse in propria^ac Mediolanensi , vel omnino de-

lendum hac .

Separato autem epilogo a reliquo libelli corpore,incertum auctoriace»

35.
tus
adhuc remanebit, cuinam ex nominatis antiquis Patribus opus erit
ascribendum Neque vero est, cur opinio Constantini Caietani obes-
.

se possit,qui librum sine epilogo imperfectum esse contendit, sci-

licet , Tu autem , homo dei , vigilanti studio attende , quae dico , ipso

adiuuante ,
qui viuit, et regnat in secula seculorum , amen : qui pero-
rationis exitus indignus, vt ait, prorsus esset Isidoro . Ita quidem
conciusio libri Sed statim intelligitur, ver-
habet apud Grialium .

addita,quum ea,aut similia

ba,/,5j-0 adiuuante etc.^a librariis esse
passim in fine quorumlibet aliorum operum codices mss. exhibeant.
Non er?o ineptus esset flnis Tu autem homo dei\ vigilanti studio : ,

attende , quae dico intelligitur enim quae dixi , qui idem sensus
: :

colligitur etiam cum epilogo addito : attende , quae dico , et mihi

ADH>'C magis stupenda narranti jidem praeheto . Sed congruentior
erit conclusio, si verba retineantur codicis vaticani 5077., vbi p.65.
est rubrica : Incipit lihellus de conflictu virtutum , atque vitiorum
beati Leonis Papae : Apostolica vox etc. In fine : attende , quae dico,
et tam fallacis hostis insidiis viriliter resiste . Explicit liber beati
Leonis Papae de conflictu virtutum ,atque vitiorum . Nonnulli tituli

verbis discrepant a titulis Grialii , vt Simulatio suggerit in ms. pro

Hypocrisis dicit in edito : qnaedam etiam capita praetermittuntur ,

Vt suspicari possimus, opus vel Leonis, vel Isidori,vel alicuius ex

antiquioribus Patribus non solum epilogo , sed etiam quibusdam
capitibus ab aliquo monacho,vt fieri tunc solebat, auctum, et in-

terpolatum fuisse, vnde varietas opinionum de auctore permanaueiit.

Natalis Aiexander seculo v. cap.4. art. 8. quaedam indicat ex cap. 14.
\6. 18. 22., quae monasticae vitae professorem redolent,et ex S. Be-
nedieti regulis videntur vsurpata, quae tamen^vt dixi,ab interpo-
latoris manu esse possunt
 . ,,
:,
:

6i I S I D O R I A N A
vana mdicia .
* Vt autem opusculum inter alia Isidori dubia reponamus
^,

facit non soluin Cypriani Suarez, Grialii, et Cauei iudicium,sed

etiam Breulii, et Cardinalis Bonae Doctissimus hic Cardinalis vt . ,

innui,librum de conflictu vitiorum , atque virtutum, in codice Chi-

siano S. Augustino ascriptum , videri dixit esse S. Isidori , inter cu-
ius opera reperitur . Breulius in praefatione quaedam affert a Caie-
tano etiam descripta,sed ita vt quod Breulius epistolam vocat, Ca-
ietanus narrationem dicat : haec igitur est Breulii praeratio
*RALFATIO 11- auctoribus tributum Iegimus • Nam inter
Hunc librum variis
BREVLII . opcra Sancti Leonis Papae Lutetiae anno Domini 5 1. impressa legi- 1 1

tur, non autem in nouis editionihus Apud D. Augustinum quoque tomo .

nono extat Sed neutrius esse , bene iudicarunt Louanienses Teologi

.

maxime propter assutam ei quamdam epistolam de Monacho a Daemone

vexato , et epiiogum , commemorantem Sanctum Benedictum , his Docto-
ribus Ionge posuriorem- In operibus Sancti Ambrosii Romae anno Chri-
sti ijSj. impressis hic Hber ad Simplicianum directus habetur, sed ad
tomi quinti partem posteriorem cum aliis libris,de quorum auctoribus
non certo constat , relegatus , et quidem absque epistola , et epilogo prae-
Nos autem, optimi viri Sigeberti Gemblucensis tescimonium seqmui
fatis . ,

credimus , eum csse Sancti Isidori , ob stilum , modumque dialogi, cum

synonymis congruentcm , et quoJ ipsis etiam Hispanis referentibus ,

multi codices mss- nomen eius praeferant Vnde et hunc librum inter .

eius opera, Madriti anno Domini £99. impressa, ponere non dubitarunt. 1

carmina de 3 S. Carniina quoque de conflictu vitiorum, atque virtutum con-

c: vitior' ^
*'
^ ta merunt • Nam, vt omittam Psychomachiam Prudentii , Trithemius
cap. 947. de scriptor. eccles. refert , Henricum Northeymensem
qui anno 1494. viuebat, metro , et prosa scripsisse Dimetromachiam
De iirtutum , et vitiorum confiictu Tu tnea lauriperos etc. :

aiia . 39. Wipo , seu Wippo presbyter, Conradi Salici , et Henrici nl.
imperatoris sacellanus, seculo xi. scripsit partim rhythmo, partim me-
tro leonino quaedam Prouerbia ad Henricum Conradi imperatoris
fiJium, quorum initium est Incipit inuentum , referens prouerbia ceti-
:

tum Post multa prouerbia sequitur conflictus vitiorum et virtutum,

.
,

siue compcndium libri,de quo agimus, hcc initio Superbia dicit :

In cunctis opibus tibi non aequabitur <v'llus . Humilitas : Vutridus es

•vermis , quid , homo moriture , superbis? Editi sunt hi vcrsus in col-
lectione amplissima Martenii tomo 9. pag. 1095., et post in bi-
bliotheca med. Fabricii in flne 1. tomi . Legitur autem apud Fabri-
cium /;; cunctis operibus : sed metrum, et. sententia poscit opibus .

Edkuin etiam est Humiiis pro Humilitas,vt in sequentibus nomen

 ..

C A P V T LXXXIV. 6x
vitiorum , ec vimitum semper exprimitur . Hoc poemation tamquam ,

epitome iibri de conflictu vitiorum,et virtutum , inter appendices

a nobis exhibebitur .

40. Versionem Gallicam libelii De conflictu vidi in biblio- vcr - io salllca

theca Casanatensi in Le Combat des Chretiens

12. sic inscriptam :

traduit du latin de S. Isidore Archeueque de Seuille auec la vie du

mcme Saint . A Paris chez Lambert Roulland, m. dc.lxxvi. Praecedit
praefatio gallica de conflictu christianorum contra daemones dein- :

de sequitur liber De conflictu vitiorum ^et •virtutum , qui a duobus

doctoribus Sorbonicis, versionis censoribus , dicitur excellentissi-
mum opus eloquentis Isidori archiepiscopi Hispalensis, et inter ec-
clesiae doctores , Succedunt quaedam
ac defensores ingenio clari .

epistolae Isidori Pelusiotae siue vt hic dicitur, dV Damiette tum

, , :

Vita S. Isidori Hispalensis , subiecta nota hispanica La vida de este :

Sancto Doctor colejida de lo que de el escriuieron S. Braulio Obispo

de Zaragoza , Vsuardo y otros auctores , y de los breuiarios antiguos
,

de Espana en esta manera Plura narrantur ex sequioris aeui mo-

.

numentis , aut etiam ex supposititiis chronicis collecta, quae iam

a nobis refutata sunt:Isidoro tres fuisse sorores Theodosiam y Flo-
rentinam, et Iustinam j sed postmodum innuitur, Florentinam , et Iu-
stinamvnam, eandemque esse, quaevtroque nomine fuerit appellata.

41. Refert auctor vitae ex quodam historico hispano, Isidorum quaedam Isi-
dort Vlta
puerum ingenio va'uisse,sed memoriae vitio laborasse Addit, Aria- .
-

nos necem Isidoro iuueni intentasse Isidorum monachum effectum: :

e monasterio ad episcopatum euectum Patres Concilii iv. Toletani :

negotium Isidoro dedisse componendi libros de offkiis ecclesiasti-

cis,vt idem ordo in orficiis diuinis apud hispanos seruaretur For- .

tasse libros liturgicos voluit dicere nam duos de ecclesiasticis offi-

:

ciis libros multo ante Concilium iv. Toletanum Isidorus compo-

suerat , fratrique Fulgentio nuncupauerat Illud vero quam absur- .

dum est,quod idem vitae auctor Concilio iv. ToIetano,cui Isi-

dorus praefuit, magnificum elogium affingit , quo Concilium vin.
Toletanum Isidori,iamdudum e viuis ercpti, laudes celebrauit: No-
stri seculi doctor egregius etc. ?

42. Versio gallica incipit : Ce seroit en vain etc. Post prolo- vcrsio libera

gum : V Orgueil , cette passion etc. Caput 25. vltimum est de amo-
re caelesti , et terreno : desinit : Caduca contemnite , et amate caele-
 . . .

C:: I S I D O R I A N A
sti.i ,
quae sunt Augustini verba , quae in editionibus libelli latini
vulgo non apparent . Subiungitur operis conclusio , quae ita inci-
pit Quoy que nous ayons omis plusieurs choses , que nous aurions
:

pil placer en ce lieu etc. Ex quo satis intelligitur, versionem libe-

ram esse,et extraneis quibusdam intermixtam .

C A P V T LXXXV.
Plura Isidoro in mss. cvdicibus afficta opuscula , partim ex eius ope-

ribus excerpta , partim dubia , partim ad eius imitationem contexta ,

partim aliorum certe auctorum. Liber de duodecim abusiuis De ge- .

nealogiis De ecclesia De -vita actiua

. . , et contemplatiua . De statu
perfectionis De quodam Yilentulo qui
.
,
substantiam suam erogauit
iperibus

Libcr de cUio- i. X
sidoro librum de ordine creaturarum tribui in codice seculixn.
:im abusi- bibliothecae Gaddianae tom.j.cod. latin. bibliothecae Medic. Tlo-
u:s
rent. plut. 89. cod. 31., dixi cap. 23. In eodem codice post alia
num. io.pag. 1 14. sunt Dkta S. IsiAori de duodecim abusiuis Pri- :

mus abusionis gradus est sapiens etc. Desinit : incipiat in futuro

Obseruat Bandinius, hoc opus extare in appendicibus operum S.Au-
gustini tom. 6. editionis Maurinorum , et in appendicibus operum
S. Cypriani , curante Baluzio anno 1727.3 et in editione Oxoniensi
versus finem In codice Palatino 309. indicatur sub Augustini no-
.

mine Liber de duodecim ahusionibus seculi , in alio vero Palatino

S. Cypriani de duodecim abusiuis Index bibliothecae Lauris- secitli .

sanae seculi x. circiter in codice Palatino 1877., aliusque Index

bibliothecae Fuldensis in eodem codice eiusdem ferme temporis Au-
gustino tribuunt De duodecim abusiuis seculi lib. 1. In codice Re-
gio-vaticano 261. extat eodem argumento opus Hugonis de Ful-
leio Canonici,et Gallia tempore S. Grego-
Prioris S. Laurentii in
rii VII. Dc animae , de duodecim abusionibus seculi et de
claustro ,

claustro materiali animae quod editum fuit inter Hugonis de S. Vi-

:

ctore opera,quum re vera sit Hugonis de Folieto , siue Fulleio 3

de quo Labbeus, Fabricius, et alii Hugo autem solum agit De duo- .

decim claustri abusibus , de praelato negligenti , de discipuh inobe-

dienti etc ad imitationem libri De duodecim abusiuis seculi
2. Con-
 . .

CAPVTLXXXV. 65
Consentiunt viri docti, librurn de duodecim abusionibus se- quisnam au-
2.

culi neque Cypriani esse,neque Augustini.In editione Oxoniensi

operum Cypriani post opera Bernardi abbatis Bonae vallis pag.46.
recusum esc opusculum ita inscriptum De duodecim abusionibus se- :

culi tractatus perperam Cypriano,et Augustina ascriptus , vbi quae-

dam variae lectiones subiiciunt ir, praesertim Pameliicura collectae .
Auctorem Pamelius suspicatur esse Ebrardum , aut Ioannem Cli-
macum Goldastus in not. ad librum , siue fragmentum S. Isidori
.

de Praelatis stat pro Ebrardo , et Pamelium reprehendit, quasi non

le^erit Ioannis Climaci sfadus , cui hos alios ascribere non satis

considerauic . Tacet vero Goldastus, de quo ipse Ebrardo loquatur,

quum multi diuerso tempore Ebrardi, siue Eberhardi floruerint
Fabricius in Bibl. med. verbo Eberhardus Bethuniensis Goldasti opi-
nionem indicat sed Eberhardus iste seculo xn. vixit, opus vero de
:

duodecim abusionibus seculi iam seculo ix. a Iona AurelianensiCy-

priano ascribebatur in lib. de instit. reg. cap. 3.,quod Gratianus,
Ilio , et alii secuti sunt
3. Alexander seculo nl. cap. 4. art. 4. ex omnium eru-
Natalis snlsiioros?

ditorum iudicio Cypriani genuinum foetum esse negat , quod pro~

bat > inqiut -,
stili immensa diuersitas , et scripturae sacrae iuxta <ver-
sionem S. Hieronymi citatio Rursus seculo v. cap. 4. art. S. librum
.

de duodecim abusionum gradibus tam S.Augustini non esse ait,

quam S. Cypriani additque , duos postremos gradus coincidere
: :

idem namque est, Plebs sine disciplina , et Populus sine lege . Quum
ergo libellus hic neque S. Augustini neque S. Cypriani sit et nul-
, ,

lum ostendatur argumentum , cur Ebrardo nescio cui ascribatur ,

eritne probabilis aliqua ratio , cur eum ex codice Gaddiano Isidoro
adiudicemus? Nihil equidem video , quod aduersari possit Quod .

enim putat Natalis Alexander, duos postremos gradus non recte dis-
tingui, non satis id ille mihi persuadet : nam primum differentia
esx.inx.ev plebem > et populum>qma, vt ait Isidorus de different. verb.
num. 445. Plebs a populo eo distat^ qucd populus cst generalis vni-
cum senioribus ,
uersitas ciuium plebs autem p.rrs humilis , et abiecta :

atque iterum num. 472. Populns est vniuersus cum senatu > et ciui-

bus romanis , plebs autem •uilior numerus .

4. Ita etiam diuersa abusio est , quod plebs sit sine disciplina, non abhorrcr.
et populus sine lege,quia disciplina, vt auctor libri explicat, est
Tom. II. I
 :

66 I S I D O R I A N A
morum ordinata correctio , et maiorum praecedentium regularum ob-
seruatio . Populum vero sine lege idem auctor eum intelligit, qui,
dum legum scita contemnit , per diuersas errorum vias
dei dicta , et

eundem perditionis laqueum incurrit s scilicet qui Iegem dei deserit,

et erroris vias amplectitur. Itaque inter alia Isidori dubia opera non
immerito liber de duodecim seculi abusionibus locum obtinebit
praeserrim quia in nonnullis antiquis exemplaribus post genuina Isi-
dori opera tituli illarum duodecim abusionum indicantur, vt in co-
dicibus Lucensi,et Pistoriensi, de quibus dixi tom. i. pag. 363.
cap. 45. num. 48.
liber Geaealo» 5. Refert Bayerius in not. ad biblioth. hisp. num. 216. lib. 5.,
ricus,
j n bibliotheca Escurialensi
lit. f. plut. iv. n. 9. post librum Differen-

continuo legi Eiusdem liber Genealogicus dictus , siue

ti.irum Isidori :

De cognominibus Incipit: Duo sunt Adam , vnus protoplastus , alius

.

JMus Bardae Duo sunt Enos vnus de Cain alter de Seth Duo sunt
. , , .

Cainam 5 alter de Cham, alter dc Seth etc. pergitque vsque ad Ma- ,

rias , quas decem fuisse ait . Florezius tom.xi. Hisp. sacr. pag. 47. seqq.
describit veterem quemdam codicem Cordubensem, in quo plura
extant Pauli Aluari Cordubensis opera,et nonnulla alia , quae ipse
Aluaro abiudicat, in quibus est libellus De genealogiis eodem argu-
mento , sed initio nonnihil diuerso Duo sunt Adam , vnus est pro- :

toplastus , alius est secundus Adam Christus .

seu de genea- Continuator Hispaniae sacrae V. C. Emmanuel Riscus tom.34.

6.
pag. 165. refertj PP. Benedictinos Rodriguez, et Ibarreta in archiuio
ecclesiae Legionensis reperisse biblia gothica, in quorum fine legi-
tur : Sub Christi nomine completus fuit iste liber suh vmbraculo San-
ctae Mariae , et S. Martini in monasterio vocahulo Alb : : : Notum
die vni. Kal era dcccclviii. anno feliciter gloriae suae rege no-
stro Hordonius sexto anno regnante . Post Euangelia est tractatus
exiguus: Incipit de genealogiis: Duo sunt Adam etc. Illico loannes :

diaconus scripsit.ln hoc codice seculi x. liber De genealogiis ano-

nymus est : nam Ioannes diaconus, qui subscribit, non auctor, sed
ille ipse, qui Regio-vaticanum 1823.,
libri excriptor, et, vt opinor,

de quo cap. ioi.n. 21., exarauit. Certe distinguendus non videtur

a Ioanne, qui librum S. Ildefonsi De virginitate Deiparae descripsit,
in cuius fine Iegitur,vt refert Bayerius in not. ad lib. 5. biblioth.

vet. Hisp. num. 289. In Iesu Christi nomine explicitus est codex iste
 P.

C A P V T LXXXV. ej
a notario loannes indigno in era dcccc. et nonagessima secunda ( an-
no Christi 954. ) vni. idus martius 3 regnante rex Ordoniu in Legio-
ne , Comilem vero fredenando Gundisaluiz, in Castella . Deo gratias
Ioannes etiam diaconus vocabatur , qui seculo x. celebrem codicem
Hispalensem conciliorum, de quo cap. ic8. num. 8., descripsit. Di-
uersus ab his est Ioannes diaconus,de quo Blasius Nasarre in pro-
logo ad Polygraphiam Hispanicam Christophori Rodrignez pag.2 1.,
vbi refert, in ecclesia Matritensi S. Andreae asseruari Vitam S. Isi-

dori Agricolae scriptam a Ioanne diacono , quae autographa cre-

ditur Decessit autem
. S. Isidorus Agricola anno 1130.
7. Opusculum quoddam De ecclesia in dialogi morem Isidori opusculum de
nomine inscriptum mihi suppeditauit vetustissimus codex vatic.Pa- ecclesia *

latinus 485. pag. 44. terg. hoc titulo : De ecclesia Isidorus: Interro-
gatio : Ecclesia cuius lingua etc. Desinit : nomen habet . Finit . Sequi-
tur alius titulus : Item de ecclesiae ministerio : Ecclesiam licet pone-
re etc.\ quod opusculi pars videtur,ac fortasse aduerbio Item indi-
catur,Isidorum quoque esse auctorem Crediderim , non tam Isi- .

dorum esse auctorem , quam alium , qui ex libris Isidori , qui extant,
ac fortasse aliis,qui ad nos non peruenerunt, profecerit , praesertim
in prima parte,qua dialogus continetur .

8. Libri tres de vita contemplatiua, quos viri crkici iamdudum Diffcrentiae de

Iuliano Pomerio cum S. Isidoro in libro de vir. iilustr. ascribunt, actiua vita ,
contempla "
in antiquissimis etiam membranis S. Prosperi nomen praeferunt , vt ^
in codice Regio-vaticano seculi ix. circitern.28i.,de quo cap.ioo.
dicam His tribus libris in eodem codice praemittitur opusculum
.

hoc titulo Incipiunt Sententiae dijferentiarum beati Isidori de acti-

:

ua vita , atque contemplatiua Duae sunt t'itae,per quas omnes ele-

:

cti etc. Multa sunt in hoc opusculo ex Isidori libro de Diflferen-

tiis rerum sed multa alia aliunde ascita neque indigna omnia, quae
: :

dubiis Isidori operibus accenseantur , praesertim quum nondum edi*

tum credam Taio Caesaraugustanus in libris suis Senten*
libellum .

tiarum ex Gregorio Magno potissimum collectarum caput zi.libri

3. inscripsit, De vita actiua , et contemplatiua , vbi nonnulla eti;;m
sunt,quae pariter in nostro opusculo referuntur.
9. Edendum etiam a nobis est aliud opusculum, nondum , vtopusculutn de
arbitror , excusum , quod Bandinius tom. 1. cod. latin. biblioth. Flo- erfcctione

rent. Medic. plut. 19. cod. 29. sic describit : Num. 47. S. Isidori tra-

I 2
 ,

68 I S I D O R I A N A
ctatus quidam , in quo in breui comprehenditur , quidquid pertinet
ad st.itum perfectionis cuiuslibet fidelis personae Incipit Oportet , . :

monachum , et quemlibet domini nostri lesu Christi discipulum ante

omnia pauperem , et sine proprio vitam possidere Desinit, c««>z qui- .

bus viuere satagamus gratia domini nostri Iesu Christi etc. Codex
est chartaceus seculi partim xiv. , partim xv. Amicus meus Rochus
Menchaca , dum Fiorentiae mss. codices in alia sua studia , quae
dudum molicur, excuteret, rogatus a me perhumaniter,
, et diligen-
tk-ime opusculum transcripsit , dimcillimo quamuis charactere exa-
rarum. Multae in eo apparent sententiae ex Isidorianis Synonymis,
aliisque libris excerptae, et ab aliquo fortasse monacho consarcinatae.
M'ocfeFi- IO# Ex Montfauconio indicat Bayerius inter alia Isidori opera ,
lentulo
I in quodam codice Mediceo , De quodam Filentulo
: qui omnem ,

stibstantiam suam erogauit pauperibus neque tamen a fornicatione ,

cessauit -vsque ad mortem : atque addit, extare in nouissima editio-

ne catalogi tom. 2. plut. 29. cod. 39. At Bandinius in hoc catalo-

go codicem describit, vt nullo modo arguere possimus,

loc. cit. ita
esse Isidori opus eam de Filentulo narrationem Codex est mem- .

branaceus seculi xm. in 4. , continet Isidori et aliorum opera Pri- , .

mo num. est S. Isidorus de astris , hoc est , de natura rerum Num.2., .

3., 4. , 5. anop.yma opera Num. 6. , et 7. non exprimitur, esse

.

anonyma opera,sed neque additur nomen, et vere sunt anonyma.

Ita num. 8. nullius auctoris expresso nomine, De quodam Filentulo,
qui omnem substantiam suam erogauit pauperibus, neque tamen a for-
nicatione cessauit njsque ad mortem Incipit In diebus sanctissimi Ar-
. :

cadii archiepiscopi fuit quidam Filentulus in Constantia , qui diceba-

tur de Olympii Desinit , sine qua ( munditia corpcris ) nemo vi-
.

debit deum Hoc ipsum opus deFilentulo in indice Catalogi col.488.

.

recensetur inter Anonymorum scripta Non . est vlla ratio, curlsidori

foetum vtl dubium censeamus opus, quod neque in codice,neque
,

ab auctore catalogi ipsi vllo modo adiudicatur , et cuius initium

auctorem alium aperte indicat.
 ISIDORIANA 69

C A P V T LXXXVI.

Alii libri Isidoro ascripti , aut suppositi . Imago mundi De harmo- .

nia, musica caelesti

et De De . Astronomia
Inuenticula . caelo .

de pedibus Secunda orthographia Breuiculum Isidori. Itinerarium

. .

Antonini nomine <vulgatum Liber de natura auium Formulae

. .

Spiritualis intelligentiae . De septem gradibus consanguinitatis .

Plura Isidori opera eodem titulo plures tituli eiusdem operis . Frag-
:

menta overum distinctis titulis ornata.An Isidori liber de haeresi-

bus interciderit% Isidoro opera quaedam falso ascripta . Liber de ad-
uersa fortuna . Catalogus abbatum Casinensium .

1. JLJ.onorius Augustodunensis certus auctor est operis inscripti, Imsgomundi.

lmago mundi de dispositione orbis,saepe typisediti, in quo de glo-
bo totius de temporum differentia , ac rerum successione
mundi ,

agitur Nihilominus Zaccaria in primo conspectu editionis Isidoria-

.

nae promiserat , se id opus inter Isidori spuria relaturum , quia in

aliquo codice sub Isidori nomine reperiebatur , et ab edito non
partim differebat . Abiecit tamen penittis hoc consilium , vt ex se-
cundo Conspectu coliigitur: neque in eius schedis vestigium Ima-
ginis mundi ex ms. codice P. Gabrielis Laget,vt ante pollicitus ftie-
rat,edendae reperio . In supplemento ad Histor. eccles. Natalis Ale-
xandri Venetiis 1777. edito idem Zaccaria Honorium Augustodu-
nensem recensuit, nulla mentione Imaginis mundi iniecta, ac de alio
illius opere ait Gemma animae in quibusdam mss. codicibus copio-
:

sior est ,quam in editis exemplis Codex Vaticanus 4088., de quo

.

cap. 97., Isidori nomine refert opus De forma mundi , seu de map-
pa mundi , quod in margine dicitur Imago mundi et parum , aut ,

nihil ab Imagine mundi Honorii Augustodunensis videtur differre .

Tomasinus in Biblioth. mss. Patauin. pag. 73. indicat codicem inscri-

ptum , Isidorus de imagine mttndi Codex Vaticanus 6015. perg. in S.
.

exhibetopusHonorii Augustodunensis, De imagine mundi Mundus :

itaque dicitur , quod est initium post prologum Ita etiam codex .

Vat. Ottobonianus 1245. membr. in fol. Flonorii Augustodunensis:

lmago mundi\ Septiformi etc.
2. Nullum locum habere potest Imago mundi inter Isidoriana noatstisidori.
 ,

70 I S I D O R I A N A
opera , nisi forte boc nomine chronicon ipsum Isidori intelligas .

Ita enim in quodam ms. codice Vossiano appellatur , vt cap. 7S.

prope finem dixi. Ac coniici potest, hanc fuisse causam , cur aliquis
Imasinem mundi Honorii Au°ustodunensis Isidoro affingeret vel :

etiam quia ex Isidoro Honorium multa sumpsisse constatrac for-

tasse sumpsit fragmentum De musica eaelesti , Isidori nomine alicubi
inscriptum ,de quo num. seq. dicam , et Imagini mundi insertum .

Eadem inscriptio Imaginis mundi aliis quoque chrouicis reperitur

apposita . In codice Vaticano 5732. extat Peiri de Alliaco Imago
mundi In primis etc.
:
, quae edita fuit in fol. sine loco, et anno cum
aliis eius opusculis, Epilogus mappae mundi , De correctione calen-
darii etc. In codice latino Taurinensi 589. seculi xiv. Secunda pars
chronicae libri Imaginis mundi ,quam compilauit F. Iacobus de Aquis
Ordinis 7T. Praedicatorum Confer de hoc auctore Mansium in
ctc.

supplemento ad bibl. mcd. Fabricii et Muratorium tom. 3. Antiq.,

medii aeui col. 917. Eodem titulo, sed alterius argumenti est Ima-
go mundi instituta a dilecto Christi discipulo loanne spectata in thea-
tro Lucernae Edita anno circiter , vt puto , 1650.
.

liber dc- cacie- 3. In collcctione quadam operum diuersorum de musica , quae

musica ,
extat j n codice Regio-vaticano 13 15. membr. in fol. j de quo cap.
i

ioi.,post alias Isidori sententias de musica,et de pedibus metro-

rum, ex libris Etymologiarum depromptas , pag. 86. terg. est rubri-
: ca Incipit tractatus Ysidori de armonia , et caelesti musica , et vn.
consonantiis planetarum Luna est primus planetarum etc. Desinit
:

ignem per globos planetarum transcendimus nunc caelestia penetre- :

mus Expliciunt sententiae Tsidori de musica .Vltima verba innuunt,

.

fragmentum id esse longioris operis ac reuera in Imagine mundi ,

Honorii Augustodunensis insertum reperitur In eo doctrina Isi- .

dori ex libris Etymologiarum , et de natura rerum satis aperte in

multis exprimitur 5ed plura alia sunt,quae in eiusdem operibus
:

adhuc extantibus frustra quaeras Opusculutn igitur , quod in hoc

.

codice Isidoro cum aliis genuinis operibus adiudicatur , neque eius

ingenio indignum est , iure saltem inter opera eius dubia a nobis
computabitur.
siue de astro- 4. Hoc idem opusculum in codice Vaticano 6878. , de quo
nomia
cap. 98. agam , inscribitur Tractatus Isidori De astronomia : quod
suspicionem rneam comprobat, potuisse Honorium in suam Imagi-
 . . . .

C A P V T LXXXVI. 7 i

nem mundi opusculuin inserere , quod Isidcrus seorsum ab aliis ope-

ribus edidisset . Titulus hic De astronomia ab aliis lrbro De natura
rerum tribuitur, vt paulo post dicam .

5. Diuersum est opusculum De caelo^ quod in codice Vrbina- °F usculum dei

; • „ caelo
te ioc, de quo cap. 104., repentur post librum De natura rerum;
1

siue malis dicere,esse additamentum ad eum librum Post vltimum .

huius libri caput est rubrica De caelo Quaeritur ^vtrum •vnum sit
"

caelum etc. Desinit omnis humani ingenii capacitas Liber Tsidori

: .

de astronomia , et de caelo exit feliciter . Fortasse Isidorianus foetus

est : certe inter opera dubia suum obtinebit locum
6. Dubium mihi pariter est opusculum , quod initio codicis
Inuenticula ^
_ .
, . .
*
. pedibus
Regio-vaticani 112., de quo cap. 99. , anno 1012. exarati , vt ex
subscriptione patet , hoc titulo praenotatur : Isidorus : sequitur ru-
brica : Incipiunt inuenticula de pedibus nobis necessaria . Pedes sunt
•viginti octo . Incipit charaetere nigro : Compositio est pedum etc. ,
desinit, parilibus vocibus continenturSuccedunt in . eodem pulchro
codice Isidori Etvmologiae Agit quidem Isidorus de pedibus lib. 1. .

cap. 1 7. Etymologiarum sed hoc opusculum ab eo capite in mul- :

tis dirfert. Decerptum videtur ex vberiori aliquo opere ita enim :

prima verba referunt Compositio est pedum, de quibus aliquam iam

:

mentionem fecimus Vt autem Isidori foetuin esse non penitus ne-

.

gemus, tum vetustas codicis suadet , tum etiam quod plures Ety-
mologiarum seorsum editos scimus, antequam
libros , siue titulos
in vnnm corpus collectae ad Braulionem missae fuerint.Ac fortasse
haec,ac similia opuseula, quae Isidori nomen praeferunt, ex primis
Etymologiarum disseminatis titulis , vel fragmentis constant, quae
postea Isidorus ipse aliquantulum immutauerit, vel alio ordine col-
locata digesserit
7. Hoc ipsum iudicium profero de secunda Isidori Orthogra- Orthographl.!
Isillori
phia . In codice Albanio Etymologiarum satis antiquo post medium •

caput 54. libri 1. charactere eiusdem manus , quo libri Etymolooia-

rum exaratisunt, aut fortasse antiquiori, inseritur fragmentum quod-
dam hac rubrica De indictione Indictio dicta est etc. , desinit vrbs
: : ,

Roma illustrabatur quod ex libro de natura rerum cap. 6. magna

:

ex parte , Iaudato etiam Isidoro, desumptum est,et referri potest

ad libr. 6. Etymol. cap. 15., vbi doctrina de era exponitur Post frag- .

mentum de indictione eodem charactere sequitur rubrica Incipit :

 . s

72 I S I D O R I A N A
secunda orthographia : Ara per a solam scribitur etc. Desinit, Z#&#-
/ n , Zoticus , Zenon , et reliqua . Continuatur deinde caput 34. li-
bri 1. Etymologiarum . Quum capite 27. praecesserit iam Isidori
orthographia, videtur haec secunda dici quasi altera orthographia
eiusdem Isidori
Breuiculum S. Petrus Pithoeus lib. 2. Aduersar. cap. 1. librum qiiemdam
Isidori ita indicat : Notitia imperii romani>vt et Isidori Breuiculum,
quatuor prouincias Lugdunenses facit . Non inuenio id apud Isido-
rum neque lib.14. cap. 4. Etymol. , vbi de Eurcpa agit , neque
lib. 1 5.cap. 1., vbi de vrbibus, neque alio in loco Titulus Breui- .

culi inter Isidori opera nullus apparet Fabricius in indice biblio- .

thecae veteris latinae verbo , Auctor Itinerarii , quod suh Antonini

ambulat nomiv.e , fuse de hoc Itinerario agit, quod Antonini impe-
ratoris essenon potest, quum commemoret ncmina vrbium , nata
demum post extinctos imperatores omnes Antoninos qua de re :

videri possunt Memoriae Treuoltinae anno 171 1. p. 1258. Ob-

seruat Fabricius, in nonnullis codicibus, vt Tho. Galei,aucto- illo
rem vocari Antonium in aliis quaedam eadem sub Bedae,vel Ma-
:

riani Sccti, veJ i. Isiduri nomine legi , ex (3oldasto ad Eginhardum,

de vita Caroli Magni pag. 215. Addit ex Nic. Bergierio in epistola
ad Cabdenum inter Cabdenianas pag. 368., Hieronymum Suritam
Itinerario huic sub emendationum specie multos errores intulisse.
OHiod tamcn refellitur testimonio Cerardi Ioannis Vossii cap. 70.
§.24. de scient. mathemat. , qui Suritae commentarium in Antoni-
ni Itinerariumlonge doctissimum censet: quamquam in opus posthu-
mum, quale illud est commentarium Suritae , non mirum est,siqui
nacui irrepserint.
<ic aui- 9. Cur
Isidoro abiudicandns videatur liber de natura auium,
siue de quibusdam animaiibus, qui in codice Florentino S. Crucis
plut. 27. num. 9. Isidoro videtur ascribi , dixi cap. 55., vbi codices
mologiarum reccnsui In eo codice primum post indicem libri
.

Isidori de nattira rerum indicatur Quid.im tractjtus de natura auium:

deinde pag. 69. libcr anepigrjphus dc quibusdam an i mal 1 bu , quem
auctor catalogi suspicatur esse Isidori Opus est illud ipsum, quod .

prius de natura auium dicitur , et incipit In psalmo ci. dicit Dauid'- :

Factus sum, Caput vltimum est de pelicano .

sicut nocticorax etc.
10. Eucherii Lugdunensis liber vulgatus exzatFormuJarum spi-
ritua-'
 C A P V T LXXXVI. 73
ritualis intelligentiae . Vel hunc ipsum librum vel alium eiusdem Formulae spl-

Nam in ie- ™
,
ll nte l~
tituli nonnullos video Isidoro nostro ascribere voluisse. f. "l
ctionibus S. Florentinae omcii proprii hispanici ad diem 14. mar-
tii sic legimus : Nec minor fuit opinio , quam de eius sanctitate ,
et doctrina S. Isidorus merito habuit : eam etenim ex suimet educa-
tione , et prima insiitutione optime recognoscens , volensque aliquem
fructum retribuere pro eo , quod ab ipsa receperat ^duos ei libros de-

dicauit, vnum de natiuitate Domini , passiune , et resurrectione , re-

gno , atque iudicio , quem , ipsa Vlorentina petente , se confecisse testa-

tur , alterum de vocatione gentium Cui etiam pollicetur , se missu-
.

rum formulas spiritualis inteUigentiae , quibus in omni scriptura di-

uina instrueretur .

11. Ita fortasse aliquis collegit ex iis, quae in editione Bignaea- fbrtasse sunt

na,et Breuliana epilogo libri 2 contra Iudaeos adiiciuntur Dicis,

. :
Allegoriae .

formulas spiritalis intelligentiae componendas tibique mittendas pro •>

studio paternae erga te solicitudinis aestimaui : quibus perceptis in

omni scriptura diuina facile se ad intellectum sensus intenderet Ve- .

rum haec , et alia , quae sequuntur , ab editione regia Matritensi

absunt neque a nobis in mss. exemplaribus reperta sunt

, Ne .

satis quidem sensus eius additamenti constat , quum primum Flo-

rentinae nomine Formulae petantur deinde innuatur, Isidorum pro :

studio solicitudinis paternae etiam non rogatum existimasse formu-

las mittere . Quod si aliquo modo velis concludere , Isidorum Flo-
rentinae misisse Formulas spiritalis intelligentiae, id adhuc intelligi
poterit aut de Allegoriis vtriusque testamenti , aut de cominentariis
allegoricis, quorum partem habemus .

Opusculum,siue fragrnentum de septem gradibus consan-

12. r> septem

,
nomine inscribitur in codice Ottoboniano 1 968., g radlbu s con-
guinitatis Isidori
, r T ,
de quo cap. 106. Lst quaedam expositio doctnnae Isidonanae m-
sanc;uinitatis
. ..." ..." . .

ter appendices referenda.

In operibus Isidori discernendis non exigua ambiguitas in- i<j em opus ^.
13.
de soJet,quod diuersis titulis nonnulla soleant appellari Li- uersis titulis
oriri .

ber de natura rerum in quibusdam mss. liber rotarum vocatur Opus notatum .

Dijferentiarum, siue De proprietate sermonis alicubi Dijferentiae car-

nales,et spirituales nuncupantur. Libriduo contra Iudaeos,vtcap.66.
obseruatum , aliquando testimonia de Christo ,aliquando de fide ca-
tholica dicuntur : atque idem fortasse est opus,quod de miraculis
Tom. II. K
 » . . ,..

74 1 S I D O R I A N A
Christi in Monasrico Anglicano inscribirur , et de mysteriis Salua-
apud Sigebertum , et Mysteria sacrae scripturae apud Trithe-
toris

mium ; nisi hoc postremum malis cie Allcgoriis veteris , et noui te-
stamenti accipere
exempla T 4- Allegoriae certe sunt opus De nominibus legum quod Au- ,

ctor hispanus Valerii Historiarum Isidoro tribuit , scilicet ex initio:

Quaedam notissima nomina leguntur legis etc. Atque ita etiam Brau-
lio ipse Allegorias inscripsit . Fabricius recensens scripta-, cjuae in
editionibus Isidori desiderantur , librum De nominibus legis , et euan-
geliorum , et librum de mystcriis Saluatoris latere putat in Prooe-
miis , in Commentariis allegoricis , et in Allegorjis . Sed liber de no-
minibus legis 3 et euangeliorum extra controuersiam , vt dixi,ad Al-
legorias retertur
alia cxempla. 15« Liber De corpore, et sanguine Domini memoratus a Tri-
themio, et Pastrengo diuersus non videtur esse a sermone de cor-
pore Domini de quo cap.72. Libcr de cosmographia apud Trithe-
i

mium est idem,ac liber de natura rerum , quamuis Trithemius sub

duobus eundem librum commemoret, De Astronomia\
aliis titulis

Domino et flio charissimo

, quod est initinm epistolae Isidori ad,

Sisebutum et De computo et natura rerum Neque enim opinor,

, , .

librum de computo } qui Isidoro ascribitur , esse opus de computo ,

siue lcquela pcr gestum digitorum 3 quale Beda, Rabanus, et alii scri-
pserunt,vt fuse Fabricius persequitur lib. 4. bibl. vet. lat. cap. 6.
num. 12. seq. ^de quo argumento Isidorus breuiter disseruit lib.i.
Etymol. cap. 26.
1 argu- 16. 29C. cap. 104. cst fragmentum Ety-
In codice Vrbinate
tnologiarum lib. 3. cap. 4. hoc titulo Tsidorus in laude computi :

Apud Fabricium in Bibl. med. Guilelmus de Ramesey , qui obiit

anno 1 180. , scripsit super Eedam de temporibus , et super Isidorum
de computo , quod accipio de aliquo fragmento aut genuino, aut in-
serto in Etymologiis. In codice Florentiro S. Crucis, de quo cap.5 5.,
clare liber de natura rerum inscribitur De computo , et mimdo .

In ccdice tamen Vaticano 623., describendo cap. 93., Etymologiis

inseritur opusculum De computo per digitos etc. Liber De officio mis-
sae inter Isidori cpera a Trithemio recensitus idem fortasse est
atque Exegesis missae , quam cap. 84. inter opera dubia collocaui
comprobatar. xq. Liber de proprittate rerum ,
qui a Sigeberto , et exinde
 , .

CAPVT LXXXVI. 75
a Trithemio refertur, non videtur diuersus a libro Differentiarum
rerum y Mt etiam a libro de natura rerum.ln bibliotheca mss. Mont-
fauconii indicatur Isidorus de diuersis Patrum opusculis , quod est

Commentarium in Genesin etc.

18. Alia Isidori opera passim allegantur quae ab editis diuer- fragmenta ti«
,
. i m •! !• j • - j r x.u\o operum
i

sa videntur,sed nihil ahud sunt, nisi quaedam fragmenta operum ^5^;^.

distinctis titulis insignita Librum Isidori Dc honestate clcricorum
.

distinctum non esse a libro secundo de orfic. eccles. , dixi cap.31.

num. 2. Opus de distantia, seu consonantia noui , et veteris testamen-

ti quid sit,vide cap. 32. num. 7., et caput 64. Trithemius recen-
set librum Isidori De Trinitate . In codice Vaticano 4250. seculixn.
circiter, de quo cap. 97. , extat opus,quod catalogus indicat , Col-
lecta ex librisTrinitate sed solum sunt quaedam ex-
Isidori de :

cerpta ex Etymol. cap. 4. ascripto ad marginem Isidori no-

lib. 7.

mine Incipit Trinitas est trium vnitas dicitur autem Trinitas eo y

. : :

quod totum vnum ex quibusdam tribus fiat etc. Sequitur : Beatissi-

mus Hieronymus , uir eruditissimus , multarum linguarum peritus etc. ,
r

quod desumptum est ex cap. 1. Iibri 7. Etymol. Neque tamen haec

ad verbum ex Isidoro sunt excripta,sed quaedam in compendium
redacta, nonnulla alia intermixta .

19. In codice Vaticano 2902., de quo cap.96.jest fragmen- exempla

tum ex lib. 2. Etym. cap. 28. 29. 50., quod in Inuentario biblio-
thecae Vaticanae inscribitur, De Topicis , et definitione Logica. In co-
dice Palatino 216. de quo cap. 102., laudantur Isidori libri De
,

fiagellis dei\de desperatione peccantium , de die iudicii , scilicet frag-

menta,siue capita quaedam Sententiarum , et Synonymorum .

20. Epistola Isidori de nominibus haereticorum in nonnullis co- idem argu-

dicibus inuenitur, vt retuli cap. 75. Eam simili titulo refert Ca-
memum •

talogus bibliothecae Regiae Parisiensis cod. 1557. Bandinius tom.i.

codic. latin. biblioth. Medic. Laurent. plut. 20. cod. ^S.^vbi sunt
Sententiae de libro Prognosticorum , vt ex speciiuine colligitur
S. IulianiToletani,pag. 36. extare ait S.lsidori epistolam de nomi-
nibus haereticorum {Juidam haeretici etc. Notat , hanc epistolam
:

a Fabricio non memorari Sed aduertere potuit , epistolae titulo

.

in hoc codice donari caput 5. libri S. Etymologiarum quod in co~ :

dice Vaticano 1346. pag. 15- terg. hac rubrica praemissa inseritur:
Ex libro vmi. ( al. vm. ) Etymologiarum Isidori episcopi ad Brau-
K 2
 . ,

76 ISIDORIANA
lionem episcopum de haeresibur christianorum . Ex Fabricio etiam
cap. 55. ostendi 5 hunc catalogum haereticorum saepius seorsum
fuisse excusum .

liber de haere- 2I Quaeri autem hic potest,an liber Isidori de haeresibus in-
.

terciderit Edidit , inquit Braulio , de haeresibus librum •vnum , in quo

.

maiorum secutus exempla , breuitate, qua potuit , dilfusa collegit. Pote-

rat id accommodari catalogo haereticorum , quem Etymologiis in-
seruit, nisi Braulio tamquam opus diuersum commemorasset. Cen-
seo igitur, Isidorum librum de haeresibus conscripsisse , quem in
compendium redactum in Etymologiarum opus retulerit . QuidnJ
autem , dicat aliquis, existimemus,librum de haeresibus, qui in non-
nullis codicibus Etymologiarum nomine S. Hieronymi inscriptus re-

peritur,et breuiori Isidori catalogo annectitur , illum ipsum esse 5

quem Braulio laudat '?

anexiuat? 22- Obstare tamen potest, quod Augustinus in capite De Lu-

r
ci eria7iis iafn ex hoc opere verba quaedam protulit Apud quem- :

dam tamen , inquit , nomen

eodem eius opusculo non inueni ,
cuius in
r
in haereticis Luci, erianos positos legi per haec verba Luciferiani etc. 3 :

nisi dicamus, Isidorum more suo ex antiquiori haereticorum cata-

logo profecisse, et multa transcripsisse Sed multa sunt, in quibus .

Catalogus Isidorianus ab altero anonymo , seu Hieronymiano discre-

pat Prodiit hoc opusculum Parisiis 1 6ij. curante Claudio Me-
. ,

nardo S. Augustinus de haeresibus prope flnem Audiui , inquit

. :

scripsisse de haeresibus sanctum Hieronymum , sed ipsum eius

opusculum nec in nostra bibliotheca inuenire potuimus^nec^vnde possit
accipt\ scimus Quod si tu scieris ^perueni ad illud , et forte habebis
.

melius aliquid , quxm hoc nostrum quamuis nec ipsum , licet homi' :

nem doctissimum , omnes h.iereses arbitrer indxgare potuisse .

JivJiaihis 23. Existimant viri critici, opus de haeresibus a Menardo vul-

Hieronyminc-
atum S. Hieronvmi non esse , adeo vt miretur Gallandius literis ad
resibus Zaccariam datis 2 3 scptembris anni 1 7 5 8. , in tanta farragine opuscu-
.

lorum dubiorum , et spuriorum , quae in vltimis editionibus Pari-

sina, et Hieronymi extant , eum haereticorum indicem
Veronensi S.
nullum obtinuisse locum , ac ne memorari quidem ab auctoribus
Historiae literariae gallicae tom. z. , vbi de Gennadio agitur,cui
postremam Indiculi partem multi adiudicant In codice Etymolo- .

giarnm Albanio lib. 10. ( in edit. 8. , cap. 4. ) post Isidori verba

1
 . ,

C A P V T LXXXVI. 77
errores relinquant titulus esz^Incipit Indiculus Hieronymi de haere-
sibus iudaeorum Prima^ Efnei dicuntetc. In fine Explicit Indiculus
: :

Hieronymi Item vnde supra Isidori. Idem

. indiculus extat in codi-
ce i. archiuii vaticani. Confer dicenda cap. 93. de codice vatic. 623.
24. Mucciolus tom. 1. Catalogi codicum mss. bibliothecae Ma- inter isidor!
ora
latestiae pag. 173. edidit inter anecdota Itidiculum Hieronymi de °P
-

Haeresibus ludaeorum , qui inter opera Isidoriana codicis I. plutei

24. reperitur . Quidnam aucem egerit, et quodnam iudicium de hoc

Indiculo tulerit, e.< tribus his eius notationibus patet
25« In hoc indice scripturam ipsius codicis exacte in omnibus imi- MVCCIOLI
imperfe- A N I M A D-
7
tati sumus, etsi puncta praepostere in eo locata sint , quae
ctum, ac confusum sermonis sensum reddunt, neque proprias , vt opus VLRSIONLs.
est , lineolas habeat , quae lectioni claritatem afferunt , neque ortho-
graphiae leges seruet Ne tamen nimii simus , historiam tantum haere-
.

sum ludaeorum ex ,eo damus deinde priora , et posteriora tantum ca-

:

pita , et haeresum christianorum historiam cum indicatione compendiosa

aliorum haereticorum •

26. Hoc opusculu.n tam in veteribus , quam in recentioribus Hiero- Hieronymi

nymianorum operum eJitionibus , et in iJla praesertim , quam nuper non VK etuir .
'

lcu us '
cl» studio, et solertia curauit , diu, multumque quae-
Vallarsius ingenti
siui , sed frustra • Id mihi in causa fuit, vt Hieronymo accensere non
ausim nec putem, aliter quempiam posse opinari , cui sana mens sit .
:

Si tamen quid ipse sentiam , expostules , accipe • Hieronymus in DiaJogo

aduersus Luciferianos memoratae Vallarsianae editionis tom. 2. pag. 197.
§. 23- haec habet . Taceo de hidahml haereticis , qjti ante aduentum Christi
legem traciitam dissiparunt: quod Dosithetis Samaritanorum princeps pro-
phetas repudiarit quod Sadducaei t ex illius radice nascentes , etiam resur-
:

rectionem carnis negauerunt quod Pharisaei a luJaeis diuisi propter quas-

:

dam obseruatioues superflaas , nomea quoque a dissidio tusceperunt : quod

Herodiatii Herodem regem suscepere pro Christo • Nunc inuice.n confer,
quae prima huiusce nostri Indiculi parte leguntur de haeresibus Iu-
in
daeorum et comperies, si minus omnes , permultos illarum haeresum
,

auctores eosdem esse, easdemque penitus haereses, et quidem eisdem

pene verbis vtrobique descriptas, nempe et in Dialogo aduersus Lucife-
rianos, et in Indiculo hoc nostro • Quamobrem quum res sic se habeat
prono alueo fluere videtur opus, si non Hieronymo , alicui tamen tri-
buendum , qui ex Hieronymi fonte combiberit et quoniam magna ex :

parte familiarem Hieronymi stilum , quisquis sit auctor , assecutus vide-

tur , fortc ob hanc causam opusculo inscriptum est nomen Doctoris M.i-
ximi Haud nesciunt critici , non tantum Hieronymo , sed et aliisSS»Pa-
.

tribus non semel contigisse , ac praecipue Augustino , cui inter cetera

opus De spiritUy et litera assutum fuerat, Sane non aliam ob causam ,
vti dilucide ostendunt PP. Benedictini in AppenJice ad tom. vi. Parisiens.
editionis operum S. Doctoris •
 7S ISIDORIANA
ex Hieronymi 27« Non praeter rem nos scntire ea conducunt, quae etiam ad chri-
senteiuiis con- stianorum haereses pertinent , si , quae sunt in codice , conferamus cum
A atus • iis , cjiiae in praedicto Dialogo aduersus Lnciferianos scribit Hieronymus,

et multa Indici,quo de agimus, consimilia reperiemus • Consideremus,

obsecro, ea, quae dc secunda Basilidis haeresi sunt modo a nobis edita,
et ferme cadem reperiemus ab Hieronymo eodem laudato in loco scri-
pta: ait namque : Tutic Manav.der ( lcge Menander )
Simon Magus , et
discipulus eius Dci se asseruere
virtutes tum Basi/ides summum Deum
:

ABRAXAS cura trecentis sexaginta quinque editionibus commentatus est.

lam vero editiones sunt Virtutes, Princeps, et Angeli, quos in 365. iuxta
caclorum mimerum Basilides distribuebat caelos enim 565. fmgebat esse;
:

sicquc appellare illi placuit orbes , quos motu diurno sol percurrit Sum- -

mus horum Deus, et princeps crat Abraxas , quod nomen hunc ipsum
numerum suis literis exhibet Haec autem quis non videt in contextu
.

nostri Indicis ca esse clare explicata, et ex Hieronymo excerptafln eo

leguntur barbara quaedam nomina , atque ex iis,quae sunt in sacris scri-
pturis, hostes christianae , et catholicae fidei chimericc exhausisse impia
deliria sua Index ostendit. Hoc et indicauit idem S. Pater, dum in fine
eiusdem Dialogi scribit Sicubi audieris eos, qui dicuntur Christi , non
:

Domino lestt Christo , sed a quoquam alio nuncupari , i)t puta , Marcio~
nitas, Walentinianos 3 Montenses , siue Campitas, scito , non ecclesiam Chri~
sti,sed Antichristi esse synagOgam. Ex hoc enim ipso , quod postea insti-
tttti sunt, eos se esse iudicant, quos futuros Apostolus praenuneiauit Nec .

sibi blandiantur , si de Scripturarum appellationibus itidentur sibi ajjirma-

re 3 qtiae dicunt , quum tt diabolus de scripturis aliqua sit locutus , et scri-
pturae non in legendo consistant, sed in intelligendo . Ne plura persequor;
legesis librum eiusdem S. Hieronymi de viris illustribus, et inuenies, huius
linlicis auctorcm non scnsu tantum,scd iisdcm verbis idcntidem , quibus
Hieronymus, vsum fuissc in recensendis haereticorum nominibus, eorum-
que erroribus. Vtinam apud me haberem,vel in bibliothecis inuenirem
huius libclli editionem , a Claudio Menardo Parisiis 1617. factam ; cui
Claudio cxcmplar aliud eiusdem opusculi , nostra in bibliotheca existens,
non innotuerat. Sane editionem cum codice nostro conferrem, vt siqua
essct lcctionum diucrsitas, aperte dignosceretur • Miror admodum , Edi-
tores opcrum omnium S. Doctoris, qui et germana S- Hieronymi opera,
ct apocrypha, sub ipsius nomine vulgata, collegerunt, de hoc Indice
nullam facere mentioncm • Hacc etiam in causa fuere, vt compendiosam
multorum haereticorum indicationcm dederim *
editio Menar- 28. Menardus opusculum edidit e cariosis, putribusque mem-
d
branis post Isidori capita aliquot 1.8. Editio hunc exhibet titulum :

S. Hleronyml Strtdonensis Indiculus de haeresibus iudaeorum , nunc

primum lucem editus cura Cl. Menardi luliomagi Andium pro-
in
praetoris Lutetiae Parisiorum apud Sebastianum Chappclet cIoIoexviL
in S. Menardi praefatio ita se habet .
 .

C A P V T L XXXVI. 79
29. Consulebat Augustinum Quoduultdeus , et hereseon petebat in- PRAEFATIO.
dices , quod variis scriptionum vigiliis occupatus senex, distuht diu , et
ad Hieronvmi tractatum similis argumenti voluit remisisse , licet quae-
situm per chartas suas haUd potuerit inuenire . Hoc testimonio docta
posteritas iacturam doluit semper , et questa est.Cum igitur inter ca-
riosas , putres.pue membranas post
Isidori capita aiiquot lib. 8. de Phi-
losophh gentium , ad etvsque libri huius
ceteris finem opusculum sub
Hieronymi nomine legissemtis , hoc titulo , bicipit ludiculus Hieronymi
de haeresibus , nihil iudignum visum est tanti patris stilo, curaque ; sed
aliqua tot pene verbis catalogus Scriptorum habet . Haesimus tamen ali-
quantulum , eum' in Lttciferianis habet hoc vsqae ; apud quemdam tamen ,
cititis nomen in eodem eiits opusculo npn inueni , in haereticis Luciferianos

positos lcgi per haec verba , quae hic habes totidem syl!abis,vt necesse
fuerit , ignoratum Sanctissimo viro Jibri Hieronymiani titulum Quidquid •

sit, hoc venerandae antiquitatis monumentum non perire tanti fuit Vale . .

30. In schedis Zaccarianis hanc coniecturam inueni notatam nota Zacca-

ad verba hoc vsque apud quemdam tamen , scilicet Iegendum,^«- nae •

gustinus , non hoc vsque Sane sensu carent verba illa vt apud
. ,

Menardum edita conspiciuritur sine vlla distinctione , hoc vsque

apud quemdam tamen.Sed sensus aliquis erui potest adhibita ea
distinctione, quam posui quum ( intelligitur Augustinus ) in Lu-
:

ciferianis habet hoc vsque Apud quemdam etc. Sensus erit habet : ,

etiam hoc .

51. Ex Ambrosiana Mediolanensi bibliotheca Nic. Antonius liber He sa-

refert opus ita inscriptum De sapientia

, : liber secundus . Minime du- P ientia •

bito,quin is sit liber secundus sententiarum , ita etiam in editis

relatus : Sententiarum liber secundus . De sapientia caput primum
Opus, quod in eadem bibliotheca extat , soliloquia de institutione
bonae vitae-^vel sunt synonyma , vel opusculum de norma vitae ,

vel aliud de institutione bonae vitae,quod etiam Collectum de la-

crymis nuncupatur s vel aliquod aliud simile fragmentum Synony
morum . Liber De regulis canonicorum , qui ex eadem bibliotheca
citatur , vel est fragmentum aliquod libri secundi de officiis eccle-
siasticis , vt Nic. Antonius coniicit, vel potins vetus re°dla cano-
nicorum ex Isidori sententiis
contexta, vt cap. 3 1. magnam partem
et 71. demonstraui Quid antem sit Dialogus de conscientia su-
.

mentis corpus Christi , qui ex bibliotheca eadem Mediolanensi in-

dicatur,non ita in prcmptu est inuenire . Existimo tamen , fra-4-
mentum id esse ex lib. 1. cap. 18. de ecclesiast. offic Dicunt ali-
qui , nisi aliquo intercedente peccato eucharistiam quotidie accipien-
 8o ISIDORIANA
* dam etc. Quod quidem bene dicunt etc. Quod fragmeritum seorsum
editum est , vt cap. 69. dixi , et fortasse dialogi nomen accepit
propter illa verba , £)/V«»r aliqui , bene dicunt etc.
6e mstitutio- ^ 2 . Liber De institutione ieiunii quadravesimalis Isidori no- ,
ne qua-
ieiunii .

mine a
„
^ueno „
. , . ,.,,
Boxhormo alicubi repertus vel est sermo de noc
. . ,

draaesimaiis . ,

argumento, qui extat in breuiario Mozarabico , vel fragmentum ex

lib. 1. Ofticiorum, vt cap. 72. vberius exposui . In codice Regio-va-
ticano quo sunt Isidori quaedam opera , est dpusculum de ob~
, in
seruatione quatuor temporum Incipit Primi igitur mensis ieiunil . :

est etc. Desinit 3 gaudia possidebit Haec quidem in libris de offi- .

ciis non continentur sed opusculum sine auctoris nomine profer-

•,

tur,neque aliunde ratio suppetit,cur Isidoro illud affingamus .

pluralragmen- 33. In catalogo vaticano indicantur pag. 244. codicis Vatica-

ni 1557. Excerpta ex Isidori libro de regibus bene regentibus . Sed
liber hic De regibus nihil est aliud, nisi caput 48., et 49. libri 3.
Sententiarum, De praelatis , et De iustitia principum>exc\uibusli'
bro 17. Decreti Iuonis eo codice contenti rubrica excerpitur De :

regibus bene regentibus ex dictis Isidori Rursus alia De eadem re . :

ex dictis eiusdern Huic simile est,quod in codice Sententiarum

.

Collegii Romani post librum secundtim , et excerpta quaedam Ety-

mologiarum titulus hic est , De regibus , et ducibus Audite ergo , :

reges^et intelligite ctc. ex Salomone . Apud Monfauconium in bi-

bliotheca mss. Isidori sententiae de sacerdote magno , et eius cultu
indicant fragmentum ex libris de officiis ecclesiasticis : Isidori Rhe-
torica , Grammatica y de schematibus ^de bellis fragmenta ex libris

EtymoIogiarum.Eodem pertinet , quod Trithemius refert Isidori

lib. 1. De grammatica , et vocabulis , vti etiam liber artium a Tri-
themio , et Haec enim non aliunde viden-
Pastrengo memoratus .

tur desumpta , ex Etymologiarnm

nisi in quibus de gram-
Iibris ,

matica,rhetorica, poesi, philosophia, vocabulis per alphabetum dis-

tinctis , aliisque similibus agitur. Suspicatur tamen Nic. Antonius,

librum de grammatica , et -uocabulis vel ad libros Differentiarum,

vel ad glossaria spectare.
rro libris ha- 34. Inter Excerpta libens refero quaedam opuscula in Cata-
louo bibliothecae Re^iae Parisiensis sic enunciata cod. 2320. sec.xni. :

membr. Isidori Hispalensis episcopi quaestiones de die iudicii , et

<vita Sanctorum . Cod. 3607. membr. seculi xv. Commentum beati
Isidori
 :. .

C A P V T LXXXVI. 8t
Isidori ad inueniendam vitam heatam Cod. 2994. A. Isidori art^ .

institutionum disciplinae membr. partim vm. , partim xi. seculi Cod. .

2825. Isidori Hispalensis episcopi Physiulogus de natura bestiarum

Cod. 5014. Df sibyllis . Cod. 7369. Zte musica Cod. 2831. ^<?-
.

#/ta ^if verbis beati Isidori episcopi Hispalensis extracta ad in-

struendum hominem , qualiter •vitla valeat euitare etc. Cod. 7530.
!D? particulis orationis .

35. In codice Varicano 2951. chart. seculi xvi. in 8. hic est exempla
titulus : Isidorus . Incipit liber de machina mundi , et de contractis

eius . In catalogo vaticano indicatur : De situ orbis . Est liber xiv.

Etymologiarum in compendium redactus , ac multis omissis . Desi-

nit , loca exusta solis ardoribus , scilicet cap. 5. libri xiv. In codice
vaticano 1348. indicatur Isidorus De interpretatione canonis , quod
est fragmentum ex cap. 1 6. lib. 6. Etymologiarum . De quibusdam
Excerptis sententiarum , vt de libro De Conuersis , et de alio De
Praelatis , et de Floribus sententiarum etc. sermonem institui cap. 68.,

de aliis ex libris de eccles. omc. , scilicet De vitae monasticae va-

riis generibus , De percipienda Eucharistia etc. cap. 69. Excerpti
etiam sunt ex libris sententiarum , et ex regula monachorum Com-
mentarii quos Constantinus Caietanus falso vocat, in regulam
,

S. Benedicti , de quibus dixi cap. 71. Excerpta etiam puto , quae

a Tomasino in Biblioth. Patauin. mss. pag. 71. memorantur , Quae-

dam dict* Ijidori de confessione in 8.m., ex libris sententiarum , vel
Etymologiarum .

36. Quaedam sunt opera per errorem Isidoro afficta . De ope- opera isUor»
afhcta
ribus medicis confer caput 75., de libro quarto Sententiarum ca- •

put 67. In indice bibliothecae mss. Montfauconii refertur Marty-

rologium Isidori sed in corpore enunciatur quidam codex Cardi-
:

nalis Ottoboni hoc titulo Isidorus , et Martyrologium seculo x. scri-

:

ptum :,c[\.\od Isidoro ascribi non debet . In quodam catalogo Isidoro

nostro tribuebantur De imperio militantis
ecclesiae libri quatuor
quod opus varium , et eruditumlsidori de Isolanis Ordinis Prae-
est

dicatorum editum Mediolani 15 17.

37. Eisengreinius Trithemii catalogo addidic interlsidori opera Historia Lon-
Hiftoriam Longobardorum-,'mc\Q deceptus,vt Nic. Antonius conii- gobanlorum .

cit , quod Lucius Marinaeus Siculus gothorum , aut vandalorum hi-

storias eo nomine per enorem appellauerit . Didacus Lopez de Al-

Tom. II. L
 ,

82 I S I D O R I A N A
mella , auctor Valerii Historiarum , Isidoro affingit librum De propo-
sito perfectio?iis virginitatis ad Vhtentinam, sororem qui alius non :

est , vt videtur , a libro De institutione virginum quem Leander ad ,

sororem Florentinam direxit . Padilla quoque Centur. 7. cap. 22.

recenset inter alios Isidori libros De la perfeccion de la virginidad
dos libros dedicados a Santa Florentina , et ad marg. verbis latinis
De irirginitatis perfect. 2.
alia opera In- 38. Fabricius in Bibl. med. commemorat scripta,quae in no-
uissima,vt ait,scilicet Breuliana operum Isidori editione desideran-
tur : de quorum plerisque iam verba fecimus . De Chronico breui
Wisigothorum , cuius auctorem nonnulli Wulsam dixerunt, vide
cap. 79. Sententia de Regula Deuotarum est caput additum Regu-
lae monachorum ex Martenio de quo , Opus ms. De par-
cap. 71.
tibus orationis in bibliotheca Caroli de Montchal cod. <)<). non vi-
detur diuersum a capitibus libri primi Etymologiarum et a frag- ,

mentis illis,quae etiam seorsum excusa diximus cap. 55. Huius

quoque mentio extat apud Nic. Antonium ex Labbeo in
libelli

specimine antiq. lection. , siue Bibliotheca noua mss. pag. 198.

Pseudo-Luitpiandus pag. 4S6. Aduersar. refert,se vidisse librum
prophetiarum Isidori , scriptum lingua latina , gothica, vulgari hispa-
na , et arabica Sed id totum confictum est , vt iam omnes norunt
.

et fortasse architectus Aduersariorum Luitprandi ad prophetiam

de futuro Hispaniae excidio respexit, quae Isidoro in Vita eius
apud Bollandianos cap. 9. , et in aliis historicis monumentis secu-
li xin. tribuitur.
OratiosynoJa- Addit Fabricius orationem synodalem , in synodo Hispalen-
39.
si anno 636. paulo ante obitum habitam , in qua Arii haeresin ,
et Acephalitarum superstitionem condemnauit, de qua, vt ait, men-
tionem facit Braulio, et scriptor vitae cit. cap. 9. At vero Braulio
solum commemorat Isidori disputmionem contra Acephalitas , et
Gregorium huius haeresis antistitem,quae extat in secundo con-
cilio Hispalensi habito anno 619. Auctor vitae cap. cit. 9. d.escri-
bit , et interpolat Isidori orationem paulo ante obitum ex Red-
empti narratione , quam cap. 6. protuli quae oratio synodalis non :

est,neque in ea Acephalitarum , aut Arianorum haeresis refutatur.

Praemiserat autem idem auctor cit. cap. 9. Isidori professionem
fidei in synodo iv. Toletana,cui ipse anno 635. praefuit j et illi-
 , .

C A P V T LXXXVI. S3
co subiungit, Isidorum haeresim Arianam , et superstitionem Ace-
phalitarum vehementer profh'gasse .Nic. Antonius lib. 5.num. 193.
meminit quoque Qrationis synodalis , in concilio Hispalensi secundo
dictae , de qua Braulio Et subnotat Bayerius , nulhim ex opuscu-
.

lis,quae a num. 182. Nic. Antonius lntmorat , extare in biblio-

theca Escurialensi sub Isidori nomine , neque alibi se in ea incidis-
se.SedjVt iam monui , synodalis haec oratio extra concilium se-
cundum Hispalense ncn est quaerenda quod ipse Nic. Ar.tonius :

agnoscere videtur Huius generis est,quod Ordo conciliorum Isi-

. .

dori nomine solet allegari, ille scilicet,qui ab Isidoro Mercatore

ex iv. Concilio Toletano, cui Isidorus praefuit , aliisque documen-
tis consarcinatus tuit de quo vide Concilia Labbei tom. i.col.7.
:

40. De Alphabeto Papiae Iudicum , alphabeto •verbalium .theolo- Alphabeta .

gicarum dlstinctionum , alphabeto librorum , oraiionis , quae deside-

rari ait Fabricius , cap. 81. disputatum fuit , quum de lamento poe-
nitentiae per alphabetum distincto sermo habitus est . In Braulionis
interpolata praenotatione quaedam indicantur Isidori opera aliis

ignota,scilicet praeter duos libros aduersus Iudaeos , De natiuitate

Christi sempitcma ex Patre, et temporali ex matre Isaiae testimo-
niis librum vnuni Moralium libros B. Gregorii Papae raoatu com-
.

pendiose abbreuiauit ... /;; canonico quoque^et ciuili iv.re perma- .

xima composuit instrumenta . De commentariis in cantica , Psalte-

rium , Euangelia,de Bibliorum compilatione , et psalterii trans-
et
latione alibi sermo occurrit. Post catalo^um aliorum omnium ope-
rum additur Ad vltimum vero sedium , locorum , regionum^ omnium
:

diuinarum , humanarumque rerum nomina , genera , officia causas , .

et quaeque obscura, atque ab humanis mentibus fere iam remota ,

scribendo patefecit Quibus verbis interpolator peculiare aliquod

.

opus indicare videtur sed ea , ex genuina praenotatione magna ex

:

parte desumpta , de Isidori doctrina, quae in cunctis eius operibus

elucet , exponi debent .

41. Quaedam opera ab aliis praetermissa Bayerius indicat in ratio nme

not. ad num. 2 1 6. bibl. veter. Hisp. , quae , inquit , sintne re ipsa , obimni
aut titulo tenus a superioribus diuersa , iureque % an iniuria Isidoro
ascripta , lectorum iudicium esto . In his est Isidori oratio , quam
sacrum Viaticum ante obitum suscepturus , in templo beati Vincen-
tii martyris habuit,ex codice Escurialcnsi Hanc recte,vt puto , .

L 2
 84 ISIDORIANA
coniicit illam eandem orationem esse , quam Redemptus in recen-
sione obitus Isidori expressit 3 et inseruit, quae orationis pariter ti-

tulo ab aliis indicatur .

a'.!afragment2. 42. Opusculum De baptismi ojficio , ac de ordine venientium ad

fidem quod in codice seculi ix. post Missae exegesin Isidoro a-
,

scribitur in quo agitur de qtiatuor gradibus , sciiicet Competentium ,

,

Catcchumenorum , Baptizatorum , et sacro chrismate inunctorum, nec-

non de Poenitcntium vrdine , in quo Tlentes , Audientes , Substrati , et
Consistentes numeranfur ,Bayerh\s ait, desumptum videri ex Isidori
Jibris de officiis, praecipue ex libro 2. cap. 21. et seqq.,»/j/ is

ftterit ,addk isingnlaris libellus de conuersis , quem Isidoro tribuit

Barthius Jduersar.lib.2S. cap. 1. Sed prior illa coniectura omni-
no retinenda : nam de conuersis est fragmentum libri 2.
iibellus
sententiarum , vt Nic. Antonius iam monuerat num. 186. ,vbimen-
dose editum libri 1. sententiarum pro libri 2. Quae adduntur de
poenitentibus, fortasse alterius sunt auctoris.
:ber deaduer-
^j. In veteri catalogo Escurialensi Bayerius indicatum repe-
rit , Isidorus , de aduersa jorttina : quem tituhim nusquam alibi se

legisse meminerat . Ne
quidem occurrit , quid sub hoc ti-
mihi
tulo lateat , cuiquam ita inscribere placuerit quaedam ca-
nisi forte

pita libri 3. Sententiarum ,De oppressoribus pattperum , de tribula-

tione iustorum , et similia.
opera ignota 44. Lucas Tudensis in libris adnersus Albigenses aliquandolsi-
dori verba allegat , quorum Ioca Mariana in margine non indica-
uitjVt alias solet.Lib. 1. cap. 7. ex Isidoro profert : Est ignis pur-
gatorius incendii locus , vbi post mortem fidelium quaedam peccata
leuia puniuntur , aut eorum , qui
post detestaticnem peccati , et con-
fessionem legitimam
condignam poenitentiae satisfactionem plenarie
,

minime peregerunt Doctrina haec aliis verbis extat cap. 14. De

.

ordine creaturarum , et conscntanea est iis, quae Isidorus tradit in

fine Jilrorum Sententiarum , et De officiis ecclesiasticis sed verba :

petita sunt vel ex aliquo Isidori opere qucd intercidit, vel, quod
,

magis credo,ex opere Isidoro supposito Quod idem meum iudi- .

cium est de , quae ibidem cap. 8. lib. 1. Lucas tam-

aliis verbis
quam ex Isidoro exprcmit Indulgentiae dierum ,quae a pastoribus :

ecclesiae in Sanctorum festiuitatibus , i<e l alias ob charitatis opera

fiunt , non solum viuis , verum etiam mortuis fidelibus prosunt , et

 . ,.

C A P V T LXXXVI. 85
gratiam sibi indultae solutionis percipiunt , si tales sint , qui viuo-
rurn benejiciis a poenarum suppliciis -valeant liberari .

45. Codex Vaticanus Vrbinas 5 8 5.,dequo cap. 104. , exhibet catalogus ab-
Isidori chronicon de seculi aetatibus : et pag. 6. catalogum abbatum ^u Casinen-
slum
Casinensium , qui in inuentario dicitur E , hoc est, eiusdem Isidori,
*

cuius chronicon praecesserat Sed praeterquam quod in codice

.

ipso ms. Isidori nomen non praefigitur , catalogus eodem ductu a

S. Benedicto continuatur ad seculum vsque xi. Neque vero vlla est
causa,cur putemus, Isidorum,qui nusquam in suis genuinis ope«

ribus aut S.Benedictum, aut monachos Benedictinos nominauit

catalogum abbatum Casinensium inchoasse, et ad suam aetatem per>
duxisse

C A P V T LXXXVII.

An Isidorus partem aliquam in Bibliis gothicis ordinandis ,

aut in noua Psalterii editione curanda habuerit ?

quanam bibliorum ijersione vsus?

1. Jt litat Burrielius in epistola ad V. C. Petrum de Castro , Burrielii opi-

nio
quam cap. 40. latinam feci , et in fragmento alterius epistolae ad .

P. Rabagum,quod ibidem praemisi , biblia gothica , quorum exem-

plar adhuc in tabulario ecclesiae Toletanae asseruatur , ita a S. Isi-
doro fuisse digesta , vt versionem S. Hieronymi recognouerit,sin-
gulis libris prooemium ex quo Prooemiorum liber coa-
adiecerit,
luit, Prophetarum gesta descripserit , ex quo liber de ortu ,"et obi-
tu Patrum permanauit, libris Regum chronologiam regum Iuda ,

et Israel praefixerit, quaelsidoriano chronico respondet, aliaque or-

namenta inseruerit , de quibus loc. cit. fusius dictum Suspicatur .

etiam Burrielius, nouam editionem adornasse , eam scilicet

Psalterii
ipsam , qua Mozarabes in breuiario suo vtuntur , quaeque diuersa
est ab editione Hieronymiana in bibliis gothicis Toletanis extante
Haec seculo mi. iam vigebat opinio nam : in Braulionis praenota-
tione eo seculo , aut ante potius interpolata id de Isidoro refertun
Bibliothecam quartam psalterii translationem edidit
compilauit : .

Biblia sacra bibliothecae nomine hic intelliguntur Burrielius pecu- .

liarem dissertationem anno 1759. de sacrorum bibliorum versione,

 26 ISIDORIANA
quae aetate S. Isidori in vsu erat apud hispanos, conscripsit ex :

qua melius quid ipse hoc de argumento excogitasset, perspici pos-

set.Sed ea vbinam latear,incertum.
biblia gothica 2> Exhibenda a nobis primo loco est vberior aliqua notitia bi-
bliorum ,quibus olim ecclesia gothica vtebatur et quorum non- ,

nulla in Hispania asseruantur exemplaria. Ioannis Marianae,qui

biblia gothica Toletana saepe manu versauit , audienda sententia est
ex dissert. pro edit. Vulg. cap. i S. Verum ad extrcmum aduersus
ea , quae hactenus confrmata sunt , non parum ambiguitatis diebus
superioribus attulerunt biblia ante sexcentos amplius annos gothicis
literis descripta , quae in templo Toletano seruantur ,
quibits Hiero-
fiymi -versionem integram contineri diuersam a -veteri editione vul-
gata , multa indicabant . Psalmi ex hebraico conuersi , <vti inter eius
oper.t extant : qucd fortasse in paucis bibliorum codicibus inuenitur .

Baruch praetermissus ^vti Hieronymus se praetermisisse ait , tum

Esdrae duo libri tertins , et quartus , qucs Hieronymus scmnia vocat j
praeterea Regum libri diuisi eo tnodo , quo diuiduntur ab hebraeis
inprimum , et secundum Samuelis , et rursus in primum , et secun'

dum Rcgum , quos nos

libros Regum tertium et quartum •vocamus In , .

his omnes
bibliis lihri praeter psalmos extant , •vti in editione nostra
vulgata, paucis tantummodo 'verbis ccmtr.utatis pro i^rictate regionum
scilicct sed 'vt manifestum sit , non alium interpretem extitisse Ea res
: .

in eatn cogitationem inducebat *vt praeter psalmos cmnes lihros edi' ,

tionis nostrae putarem Hieronymi esse Sed certs quum non omnes .

ipsc fuerit interpretatus , i<erisimile est proxime eius aetatem ne ,

in bibliis Hieronymi aliquid deesset , ex irteri editione cos lihros

fuisse adiunctos Fraeterea paucos alios , quibus eius interpretatio von
.

satis 'vulgo prvbabatur . Ergo ea nostra sententia est , plurimos lihros

nostrae editi^nis ex Hieronymi interpretatione esse ,
paucos quosdam
ex altera^quae olim apud latinos editio -vulgata 'vocabatur , neutros
omni ex parte sinceros , sed quibusdam locis , aut verbis ex diuersa
eaiiione commutatis .

cor.ucniunt 3' ^x his colligo , biblia gothica conuenire magna ex parte

cum versione cum editione nostra vulgata , cuius auctor a plerisque Hieronymns
vuigata.
creditur , excepto psalterio, quod ex tertia Hieronymi editione de-
sumptum fuit,vt idem Mariana clarius explicat cap. 19. Quum
enim praemisisset , Hieronymum triplicem psalterii editionem adcr-
 . .

CAPVf LXXXVII. 87
nasse ,
primum septuaginta interpretum editione leuiter correcta ,

qua olim ecclesia Romana,et nunc basilica vaticana,et Mozarabes

vtuntur deinde eadem editione diligentius emendata , et digesra ,
•,

quae in editione bibliorum vulgata admissa est,et ab ecclesiaRo-

mana suscepta postremo psalmis ex hebraica veritate translatis ad-
: :

didit •,
, quae quum omni fcrme ex parte Hieronymi
Biblia gothica
essent , ab antiquis diuersa , ceteris diuinis libris adiunctos habent
psahnos , qui hoc tempore inter alia eius opera sun? reiecti nimirum :

antiquis illis temporibus nondum inoleuerat , %it pro illis •uulgati

psalmi ,
quorum vsus retinebatur in ecclesiis , in libris substituerentur

4. Sed alia reddi potest ratio , cur in Hispania maxime biblia hispani obti-
ex ipsius Hieronvmi sententia in ordinem fuerint redacta nam hi- :
nuerunt a s -

eron5rmo
spani ea ab Hieronymo enixo studio rogauerant , et accurate de-
scripta acceperant . Non vulgare hispanae pietatis exemplum ex eius
epistolis discimus noua Vallarsii editione epistolaHieronvmi 71.,
. In
olim 28. scripta anno 39S. est ad Lucinium,^/. ad Lucinianum,
al. ad Licinium apud Cassiodorium ad Lucium-.in nonnullis mss.
-,

additur Baeticum Hieronymus, Lucinii laudes multis prosequens,

.

sic ait Abundantia tua multorum inopiam sustentauit etc. Opuscula

:

mea ,
quae non sui merito , sed bonitate tua desiderare te dicis , ad
describendum hominibus tuis dedi , et descripta -vidi in chartaceis
codicibus , ac frequcnter admonui , <ut conferrent diligentius , et emen-
darent . . . Canonem hebraicae 'ueritatis , excepto octateucho , quem
nunc in manibus habeo , pueris tuis , et notariis dedi transcriben-
dum . Septuaginta interpretum editionem et te habere non dubito ,

et emendatam studiosis tradidi etc.

ante annos plurimos diligentissime
Ad eam diligentiam qua Hieronymus codices describi curabat , ,

fortasse spectat adiuratio Hieronymi nomine ad librarios, quam

ex codice Vrbinate 386. cap. 104. proferam
5. Iterum Hieronymus de eodem argumento agit ia epistola 75., exempiar ver-
al.29.,scripta anno 399. ad Theodoram Lucinii viduam Quod s[onis :
0UI0-
quum multi mirentur , et praedicent , ego in illo magis laudabo feruo- Trum
'

rem , et studium scripturarum Quo ille desiderio opuscula nostraflapi- .

tauit, etmissis sex notariis, quia in hac prouincia latini sermonis scri-

ptorum penuria est , describi sibi fecit , quaecumque ab adolescentia

•usque in praesens tempus dictauimus ? Sermo est de Lucinio Bae-
tico , Theodorae viro iam defuncto . Vides igitur ori^inem versio-
 ..

88 ISIDORIANA
nis bibliorum,quae in bibliis gothicis Toletanis conspicitur : nam
illa Biblia , in Baetica exarata , non aliunde videntur desumpta ,

nisi ex exemplaribus , quae Lucinius sibi describi curauit Obiter .

aduertam , contemnendas esse ieues suspiciones, quibus Molken-

burhus suadere conatur,has duas epistolas , vti plura alia opera
Hieronymi quae omnes pro genuinis suscipiunt, esse supposititia
,

Vide eius dissertat. critic. 18. pag. 58. 59.

aetasbiblio- 6. Quo tempore , et quo in loco ea biblia gothica descripta
ramToletano- f erint,ex eodem exemplari toletano colligitur quod membrana-
L1 ,

ceum est in fol. maiori tribus columnis exaratum crasso volumine.

ob literarum inter se maximam similitudi-
Difficillimum lectu est
nem compendia dictionum , connexionem verborum , raram perio-
,

dorum distinctionem, nullam ferme orthographiae , nec punctorum

rationem. Florezius tom. 7. Hisp. sacr. pag. 93. profert subscriptio-
nem , ita versiculis distinctam : In tiomine Domhii Saluatoris - No-
stri lesu Christi auctor - Possessorque huius libri , - In quo vetus ,

nouumque - Omne sacrum testamentum - Continetur , Seruandus - Di-

uae memoriae fuit - Oui enim njero natus - Eruditusque in beata
. ,

- Spalensis sede postea- Cathedram Bastigitanae - Meruit tenere. - A quo

hiclyto viro , cvn-Cessus est hic codex - lohanni sodali intimoque-Suo ,

qui etiam post - Ouam in hanc eximioretn - Sedetn Spalensis nutri-

tus - Et a patruo suo beatae Memoriae Stephano sapien-Tissimo , lu-

-

culcntissimoque - onensis episcopo eruditus - Ac sacerdotii ordi-

ne dedi-Catus ad Carthaginem-Sedem missus est episcopus - Et item
inde translatus-Cordubae magnae regiaeque - Sedis praesul electus
- Ex qua sede egregie - Incolomis corpore , - Ac mente decreuit - Hunc
ctdicem compte - Perfectum Domino deo - Ojferre in suprajata - Spa-
Itnsis sede penes - Memoriam sanctaesemperque - Virginis Mariae
- Decimo Kalendas lanuarias - Era millesima xxvi.
e\ subscriptio- 7. Io. Baptista Perez ad marginem codicis scripsit , Forte Asti-
ne expos:ta. '

e ttafjae p r0 V erbo illo Eastiqitanae . Salazarius de Mendoza retinet

Bastagitanae sedem , et intelligit
, Bastitanam oppidi quod nunc
Baza diciturSeruandum Bastitanum episcopum fuisse
: ac colligit ,

era 1026., siue anno 988. Sed, vt notat Florezius , hoc anno bi-
blia a Ioanne donata fuerunt,et ex temporum ratione argui potest,
Seruandum obiisse anno circiter 980. Putat Florezius , Astigitanam
sedem magis, quam Bastitanam verbo iilo Bastigitanae indicari. Ob-
seruat
 .

C A P V T LXXXVII. 8<?

seruat praeterea,male Salazarium ex hac subscriptione collegisse ,

eo tempore Felicem archiepiscopum Toletanum fuisse, etStephanum

Hispalensem, quum Felicis nulla mentio occurrat, Stephanus vero
dicatur onensis episcopus , hoc est, Asidonensis ( oppidi nunc di-
. . .

cti Medina Sidonia .

)

Existimabat Florezius hoc esse monumentum , ineditum Pa omar ' ; co '-

8. , |

quum scnbebat , anno scihcet i75i.,aut sequenti:sed lam ab an-

no 1740- Romae a Blanchino vulgatum fuerat in Vindiciis Cano-
nicissacrarum scripturarum, vbi inserit praefationem Christophori
Palomares ad varias lectiones eiusdem exemplaris gothici Toletani
collectas , vt correctioni bibliorum , quam Xystus Pontifex Maxi-
mus parabat , vsui esse possent . Praeratur Toleti 1 5 . Kal. nouem-
bris 1588. Palomarius in hac praefatione subscriptionem bibliorum
gothicorum protulit , quidem auctiorem , quam et aliquantulum
Florezius , Leuis quaedam est
fortasse quia magis integra tunc erat .

discrepantia in verbis Quum enim vero pro Qui enim vero et ma- ,

gnaeque pro magnae^et et mente pro ac mente Illud vero discrimen .

notandum quod vbi Florezius Jegit luculentissimoque

, onensis . . .

episcopo , ex quo rursus tom. 10. pag. 6i. Stephanum Asidonensem

episcopum sine vllo alio documento constituit , Palomarius habet
luculentissimoque Spalensis episcopo quo Salazarii opinio a Flore- :

zio reiecta spectat . Ii , qui exemplar ipsum diligenter inspicient ,

iudicare poterunt, vtra lectio . tamen iam fortasse

praeferenda : si

literae non euanuerunt . Eram etiam Palomarius mutat, et aliasub-

iicit : era millessima sexta cum taii ditione , vt nuilus clericorum
hunc codicem .... aut mutare a. ( forte audeat ) e suprafata sede .

Et siquis , quod absit ^fecerit , /// a deo , et angelis suis condemnatus .

9. Palomarius testatur , exemplar Toletanum ad alia exemplaria Semandus au-
collatum ,emendatumque esse; atque emendatorem fuisse Ioannem,
ctor r oss "- '
J
, ,.
*. _ . sorque codi- .

donatorem codicis , arguit ex verbis compte perjectum quae cgo c is :

malim de exteriori codicis ornatu intelligere . Hic enim erat mos,

vt codices praesertim ,
qui ecclesiae alicui dedicarentur , pretioso ,

aut puichro essent tegumento compti , et ornati . Ignotum esse ait

Palomarius ,
qua aetate scriptus fuerit codex.Sed quum Seruandus
auctor, possessorque iibri dicatur , cur negabimus Seruandum aut ,

codicis excriptorem fuisse,aut saltem curasse sibi describi , ac for-

tasse etiam nonnullam partera in iis,quae bibliis aliunde immixta
Tom. II. M
 . : .

9o I S I D O R I A N A
sunt 3 habuisse ? Viuebat autem Seruandus cum amico suo Ioanne
scculo x. declinante . Et huc recidit , quod in Dissertat. pro edi-
tione vulgata Mariana ait,haec biblia ante sexcentos annos fuisse
exarata: nam Mariana anno eam dissertationem edidit. Burrie-
idoc;.
lius vero in epistola ad Franciscum Rabagum, de qua cap. 40., ex
epistolis dedicatoriis commentariorum ad vetus,et nouum testa-
mentnm iudicium Marianae profert , quasi is censuerit , biblia ea
ante Maurorum irruptionem in Hispaniam fuisse descripta Nimi- .

rum in epistola dedicatoria ad Cardinalem Bellarminum Mariana ait:

Gothicis nostrorum libris sumus in quibus ma-
antiquissimis adiuti :

gis sincera sacrorum librorum versio ab Hieronymo facta conserua-

tur argumento praeter alia , eius etiam in Psalmis interpretationem
iis libris contincri ,
pro qua nostri codices septuaginta i?iterpretum
'versionem in illos mutarunt . Clarius in epistola nuncupatoria ad
Andream Schottum: Gothicus apud nos codex in membranis magnae
fidei , et antiquitatis fortasse ante octingentos amplius annos descri-
ptus, rerum, credo ,
potientibus gothis ante euersam Hispaniam a Mau-
ris : certe ante sexcentos triginta annos ecclesiae Hispalensi dona-
tum , ad eius calcem scriptum est
ordo biblio- Vt autem ordinem, quo biblia gothica scribi solerent, ple-
10.
eta
"nius cognoscere possemus plura , quae adhuc extant exemplaria
, ,

inter se conferri deberent, tum veteribus aliis monumentis compa-

rari . Praeter catalogoslibrorum sacrae scripturae ,
qui in Isidori ope-
ribus leguntur, sunt alii metrici ab antiquis nostris scriptoribuscom-
posithqui plerumque exemplaribus bibliorum , siue,vt tunc loque-
bantur, bibliothecisapponi consueuerunt. Marianacap. 4. dissert. pro
editione vulgata protulit versus Eugenii,qui ita incipiunt
Regula quos fidei commendat noscere libros ,

Hos nostra praesens bibliotheca tenet .

Reliqui plerique sunt hexametri carmen 59. part. 2. p. 68. . Hoc est
ih editione Patrum Toletanorum , vt cap. 81. iam aduerti sed quae- :

dam sunt variae lectiones anud Marianam non contemnendae Pro- .

phetae ab Eugenio bis octoni , siue sedecim numerantur ac proinde :

Baruch praetermissus ab eo videtur qui etiam in bibliis gothicis ,

Sed in his libri Regum ita diuiduntur, vt

Toletanis praetermittitur .

duo primi dicantur primus et secundus Samuelis > reliqui duo pri-
,

mus , et secundus Regum At in Eugenii carmine ita exprimuntur

.
 .

C A P V T LXXXVIT. 91
Bis bini Regum nectuntur in ordine libri
De similibus quos Aluarus Cordubensis pro
versibus versus proti-
11. aliis ,

bibliorum Leouigildi, Cyprianus archipresbyter Corduben-

titulo et
^^
sis pro titulis bibliorum Saturnini , et Adulh" composuit , dixi cit.

cap. 81. Sed Cyprianus nihil peculiare explicat de numero, et or-

dine sacrorum librorum Aluarus satis aperte bibliis gothicis Tole-
:

tanis concinit: nam de libris Regum sic profert, Ruth quoque , quem
Regum seguitant Samuelqiie , Malacim Prophetain Baruch omittit, .

et duos tantum Machabaeorum libros recenset duos etiam tantum , :

Vt videtur, libros Esdrae nam vbi ait: Quem bhu Dierum verba,
:

biblique corusci - Consequitant Hesdras pulchre legemque reformans^

reponendum arbitror binique corusci - Consequitant Hesdrae pulchre,
legemque reformant .
12. In monasterio S. Petri Caradignensis, siue de Cardena as- plura exem-
seruatur Psalterium charactere gothico exaratum, de quo agunt Ye- P la biblicrum

pes tom. 1. rol. 92., Berganza tom. 1. p. 2 22., et Horezius tom.26.

p. 16., in cuius fine haec excriptor notauit Explicitus est liber iste :

a notario Sebastiano diacono era dcccclxxxvii. ( anno Christi 949. )

regnante serenissimo rege Ramiro in Legione etc. In monasterio Ae-
milianensi extant biblia gothica , quae Fiorezius tom. eod. 26. p. j6.
post Berganzam recenset, quorum scriptio absoluta fuit anno 825.,
sed ex exemplari aatiquiori anni 662., vt colligitur ex fine libri 2.
Machabaeorum Explicit Machabaeorum liber secundus . Tandem fi-
:

nitis veteris instrumenti libris , quos ecclesia catholica in canone di-

uinarum ad euangelia , nouumque testarnentum ,
recipit scripturarum ,

Christo iuuante peruenimus AM. Per Quisum monachum S. Aemi-

.

liani sub era dcc. qui est annus 662. Quaedam hic ex prologo Isi-
•,

dori in librum Prooemiornm repetita sunt , scilicet ,

quos ecclesia etc.

13. Exemplar bibliorum gothicorum seculi x. , in quo post E- recenscntur.

uangelia est libellus De genealogiis , asseruatur in archiuio ecclesiae
Legionensis , vt cap. 85. indicaui. De alio exemplari Complutensi,
in quo prologus est communis , qui in bibliis Toletanis desidera-
batur, Burrielius nos certos reddidit in epistola ad P. Franciscum
Rabaguin, ex qua nonnulla excerpsi cap. 40. Haec, vt dixi , aliaque,
siqua sint, biblia gothica, aut a gothicis originem ducentia curiose
inspicienda, et conierenda sunt , vt bibliorum , quibus Isidorus , alii-

que Patres gothici vsi sunt, perspectam habeamus rationem .

M 2
 . .

s ;2 I'SIDORIANA
Burrlelii seu- 14. Quod autem Burrielius censet , librum Lsidori De ortu,
et obitu Patrum coaluisse ex elogiis prophetarum, quae bibliis go-
thicis Isidorus inseruit , mihi eam opinionem minime placere , dixi
cap.61. Kon ita absurda est altera eiusdem sententia, ex prooemiis,
quae Isidorus singulis sacris libris praefixit, librum Prooemiorum

compositum, vt cap. 62. ostendi, et ipse Prooemiorum titulus indi-

cat Omnino autem tenendum est
. , Isidorum ipsum tam librum
Prooemiorum quam alterum De ortu , , et obitu Patrum edidisse :

id enim Braulio diserte refert Probabile . est , Isidorum sacra biblia

suo vsui describi curasse quam adsententiam nonnulli trahunt ver-
•,

ba praeiationis ad mysticorum expositiones Sacramentorum , Et quia

i.un pridem iuxta literam a nubis sermo totus contextus est etc. ,
quae melius alii ad literales commentarios referunt, vt cap. 65. de-
monstraui. Probabile itidem est , Isidorum eiusmodi bibliis sibi de-
scriptis quaedam prooemia, et elogia prophetarum inseruisse Sed .

minime constat , biblia gothica qualia nunc extant ita omnino , ,

fuisse ab Isidoro digesta, et ordinata . Et similius vero est , Seruan-

dum ex operibus Isidori plura selegisse, quae bibliis suis insereret.
Multo vero minus constat, Isidorum versionem vulgatam, siue Hiero-
nymianam recognouisse Nam variae lectiones quae in bibliis go-
.
,

thicis obseruantur, ex varietate ipsa exemplarium sine vlla noua re-

cognitione oriri potuerunt . Mariana cap. 21. dissert. pro editione

Vulgata plura profert ex bibliis gothicis loca,quae aliter in Vul-
gata legunturjsed ita vt a prima interpretis manu scriptura biblio-
rum gothicornm orta esse videatur, Vulgatae contra posteriori tem-
pore inuecta . Etiamsi vero recognitor aliquis affuerit, certa ratio
non suppetit,cur Isidorum potius , quam alium quemuis recognito-
rem fuisse statuamus
p e quarta autem editione psalterii , ab Isidoro peracta ,
isidorus an au-
ctor
cditionis
quartae
psal-
j^.
• 1 .

non ommno cleest auctontas quamuis emm vberior Brauhonis prae- :

..,._,..
terii notatio qua id narratur, interpolata sit, vt reuera est, tamen iam se-
,

culo xiii. , aut etiam ante ea praenotatio ita aucta circumfereba-

tur.Iterum audiendus noster Mariana est cap. 19. pro edit. vulg.
Nec praetermittendum est , quod de Isidoro Braulio Caesarauvustanus
in eius vita ait , aut potius Lucas Tudensis in quae de suo ad vi~
iis ,

tam Isidori a Braulione descripta ipse adiecit non pauca , quartam

psalterii translationem edidisse . Eius editionis in Hispania gothorum
 . ,
.

C A P V T LXXXVII. n
tempore vsus fuit , vt indicant scripta eius aetatis Isidori , luliani ,
aliorum retineturque locis omnibus , vbi gothico more sacrificatur ,
•,

ab iis , quos Mozarabes vulgus vocat , quod ea ratione psalterium Go-

thicum nominare licet , siue Hispanicum . Conuenit autem frcquenter
cum psalterio Romano , quamuis multis etiam locis discrepet , cuius
rei pauca exempla proferre placet Psalm. 5. vers. 5. Ego dormiui, .

et soporatus sum , et exurrexi :quia Dominus suscepit me Gothici .

legunt^ Ego dormiui, et quieui,et resurrexi, quoniam Dominus sus-

citauit mej atque ita citat eum locum Isidorus Libr. 1. contra lu-
daeos . Ps. 6. v. 10. Conuertantur, et erubescant valde velociter. Go-
thici codices habent , Conuertantur , et confundantur valde veloci-
ter . Ps. 7. v. 12. Fortis, et patiens numquid irascitur per singulos
dies ?////, Fortis, et longanimis, et non iram adducens per singulos
dies . Ps. 9. Inimici defecerunt frameae in finem i gothici, Inimici de-
fecerunt framea in finem . Psal. \6. v. xi. Adipe suo concluserunt
et v. 16. Saturati sunt desideriis , vbi nos Saturati sunt filiis, et psal-
terium Romanorum , Saturati sunt porcina . Mitto innumeros alios la-

cos ,
quibus Gothicum psalterium a Romano discrepat
16. Haec curiose,et diligenter Mariana, nisi quod in his Ma- Mamna illts-

stratur -
rianae opusculis, quippe Coloniae Agrippinae, absente auctore edi-
tisjplura occurrunt menda , vt interdum vix sensus percipiatur
Extrema verba ita ego legam, vel intelligam Ps. 16. v. 10. gothici :

habent Adipe suo concluserunt 5 vbi nos , et psalterium Romanum,

,

Adipem suum concluserunt j et v. 14., Saturati sunt desideriis, vbi

nos , Saturati sunt filiis , et psalterium Romanorum , Saturati sunt
porcina.In noua editione breuiarii gothici, cura, et expensis Emi-
nentissimi Cardinalis Lorenzanae editi,Psalterium gothicum recu-
sum fuit eK peruetusto codice, in quo erant psalmi, eantica , et hy»

mni . Alicubi tamen a Marianae indicatis lectionibus discrepat : nam

vbi Mariana \Qgit conuertantur, et confundantur ^ psalterium gothi-
cum habet, auertantur retrorsum, et confundantur : vbi Mariana, For-
tis , et longanimis , et non iram adducens , psalterium gothicum , For-
tis , et patiens numquid irascitur %

17. Psalterium Romanum quo , scilicet olim ecclesia Romana PsalterinmRo-

vtebatur, et etiamnum basihca vaticana vtitur, editum tuit tom. 2.

operum Ven. Cardinalis Thomasii, curante Vezzosio Romae 1747.

post plures alias editiones, de quibus videri potest ipsius Vezzosii
 94 I S I D O R I A N A
praefatio Ven. Thomasius in praefatione ad Psalterium iuxta dupVi-
.

cem eaitionem^quam ROMANAAJ >et GALLICAM dicunt , haec fe-

re tradit vtramque hanc editionem esse iuxta lxx. interpretes':
:

vtramque a S. Hieronymo correctam Romanam editionem , quae for-

:

tasse ad veterem illam versionem, quae Itala dicitur ,pertinet, vsur-

patam olim Romae , in Italia , Gallia , Hispania etc. primos ab ea •,

recessisse Gallos,qui altcram Hieronymi editionem , obelis, asteri-

scis , additionibusque ex Theodotione desumptis distinctam, praetu-

lerunt quae inde ad alios transiit, et communis euasit. Romana edi-

:

tio permansit apud Mozarabes , et Romae , donec , iubente S. Pio V. ,

romanum breuiarium ad communem omnium ecclesiarum vsum re-

stitutum fuit, quod etiam Romae receptum est, excepta basilica va-
ticana , quae ob venerandae antiquitatis auctoritatem Romanam edi-
tionem Psalterii retinuit.
18. Et haec antiquior est,quam plerique vete-
psalterii editio
posirur» .

rum suis expositionibus illustrandam susceperunt quo Bruno Asten- :

sis in praef. ad Psalmos respexit: Quum adhuc adolescentulus essem,

secundum aliam translationem , quae 'videlicet
exposui psalterium
translatio pluribus in locis tantum dijfcrt ab hac translatione , qua
romana ecclesia vtitur^ vt nullo modo secundum illius expositionem-
h.iec translatio intclligi possit Et illa quidem multos habet exposi-
.

tores ; hanc autem , si aliquis exposuerit, nescio Bruno Brunus, eru- .

ditus editor,lib. i.Prolegom. cap. 2. censet, S. Brunonem veterem

editionem, quam etiamnum basilica vaticana adhibet ,suo commen-
tario illustrasse sed quamuis S. Brunonis verba id innuere videan-
:

tur,res ipsa obstat,quum psalmi ab eo exponantur, vti in nostris

bibiiis leguntur. Puto,scripsisse S. Brunonem, secundum aliam trans-

lationem , qua romana ecclesia <utitur , quae videlicet translatio etc-.

itcum 19. Consentiunt plerique , eandem editionem psalterii esse,
Mozarabico .
quae in basilica vaticana, et in officio Mozarabico adhibetur quae :

quum a S. Hieronymo correcta fucrit, nulla est causa cur Isidorum ,

quartae editionis auctorem credamus. Nam etsi quaedam variae le-

cticnes inter exemplaria vaticana , et mozarabica obseruantur, ta-
men haec varietas diuersam editionem induccre nequit : alioquin
tot fere editiones deberent admitti , quot varia suntpro regionum 5

ettemporum varietate exemplaria Card. Bona lib.2. . Rer. liturg. c.4.

num. j.,.postquam versionem psalterii, qua basilica vaticana vtitur,
 . .

C A P V T LXXXVII. 95
explicuit, Eadetn-, inquit, versione vtuntur hudie vetusto more Am-
brosiani , licet alicubi discrepet a romana . In breitiario quoque ve-
teri Hispanico secundum regulam quod Mozarabicum di- S. Isidori , .

citur ^extat idem psalterium etc. Confer dissertationem Antonii Mar-

tinetti de Psalterio Romano editam Romae anno 1745.
Quamuis autem in otficio gothico,quod nunc extat,psal- duae psalteril
20.
terium Romanum,siue prima editio Hieronymi conseruetur, tamen Hisoania.
olim vtraque editio, prima, et secunda, Romana, et quae nunc di-
citur Gallica , apud gothos inter officia diuina in vsu videtur fuis-
se: siquidem Isidorus cap. 41. de vir. illustr. Leandrum fratrem hac
laude ornat:/» ecclesiasticis officiis idem non paruo laborauit studio :

in toto enim psalterio duplici editione orationes conscripsit . Duas er-

go psalterii quarum in officiis ecclesiasticis vsus esset,Isi-

editiones,
dorus agnoscebat Quasnam alias, nisi primam, et secundam Hiero-
.

nymi? Nam tertiam Hieronvmi versionem ad fidem hebraicam nul-

lam ecclesiam recepisse , testis est Mariana cap. 19. dissert. pro edi-
tione vulgata
21. Quod si veterem ecclesiam gothicam excipere velis , quia orationes ex

in bibliis gothicis Toletanis psalmi ex hac tertia Hieronymi editio- P salteno •

ne exprimuntur,adhuc constare semper debebit, in ecclesia gothi-

ca non semper psakerium romanum inter officia ecclesiastica vi-

guisse , vt ex orationibus S. Leandri pro duplici psalterii editione

euincitur.Et Sigebertus quidem cap. 83. De vir. illustr. de Einardo

sic habet Hic imitatus Bedam , qui abbreuiauit hebraicum psalte-
:

rium , excerpendo de illo omnes versus , verba orationis habentes ,

abbreuiauit et ipse gallicanum psalterium , quo nos Galli vtimur ,

excerpens de illo omnes versus^verba orationis continentes. At Ven.

Thomasius in praefat. ad Psalterium iuxta duplkem editionem Ve- ,

rius , inquit,/&r/^ dixisset Sigebertus-, Bedam ex romana antiqua edi-

tione hoc opusculum compilasse , quam tum temporis vsurpatam au-
tumamus in Britannia
22. Solemnis fuit vsus apud antiquos,vt psalmis orationes fe- olIm vsitatae.

re ex psalmorum , qui praecesserant, verbis subiungerent, vt obser-

uat idem Ven. Thomasius in praefat. ad psalterium iuxta duplicem
editionem, vbi minus bene locum Isidori de Leandro expressit,/»
toto psalterio duplici oratione editiones conscripsit : scribendum , vt
ante posui, duplici editione orationes conscripsit . Varius autem hic
 . . ,

96 I S I D O R I A N A
vsuSjVt non idem psakerium in ecclesiis gothicis recitaretur , abo-
litus demum fuit a Concilio iv. Toletano anno 633. can. 2. Vnus

igitur ordo orandi , atque psallendi nobis per omncm Hispaniam ,

et Galliam ccnseruetv.r
Lidorus nulli 2 $. Quanam autem versione psalterii , et reliquorum sacrae scri-
certae veriio- • •« .. c
i alliEatus.
pturac hbrorum
.
openbus
Isidorus potissnnum vsus
. .

m .

suis
. .
T
iuerit,
libere dicam , vix poterit omittam , quae ce- definiri . Nam vt alia
teris communia sunt, Isidorus saepe non tam suis,quam aliorum

Patrum verbis vtitur itaque scripturae loca plerumque exprimit

:

qualia apud antiquiores legebat. Versionem ille tamen S. Hierony-

mi praeferendam censebat, quae nostra vulgata esse creditur Presby- .

ter quoque Hieronymus , ait lib. 6. Etym. cap. 4. , trium livguarum

peritus ex hebraeo in latinum eloquium easdem scripturas conuertit ,

eloquenterque transfudit , cuius interpretatio merito ceteris antefertur .

Nam est et verborum tenacior , et perspicuitate sententiae clarior^

atque , vtpote a christiano interprete-^verior Rursus lib. 2. de ofiic. .

cap. 12. De hcbraeo autem in latinum eloquium tantummodo Hiero-

nymus presbyter sacras scripturas conuertit cuius editione generali- :

ter omnes ccclesiae vsquequaque vtuntur pro eo quod veracior sit ,

in sententiis, et clarior in verbis Quod elogium ab Augustino de .

veteri versione Itala dictum in versionem Hieronymianam Isidorus

transtulit. Et haec Hieronyrniana versio est,quam in bibliis gothi-
cis Toletanis extare monuimus
vti s. Grego- 24. Hac eadem agendi ratione S. Gregorius nouam hanc trans-
nus Mjjrnus.
i ar j onem hoc est,Italae praeferebat , quia scilicet illa cuncta
veteri ,

•verius transfudissc perhibetur , credendum est , quidquid in ea dici-

tur j vt ait lib. 20. Moral. cap. 32. Nihilominus ipse ex vtraque ve-
teri noua testimonia proferebat , vt profitetur in epistola,qua
, et
Moralium lihros ad Leandrum misit Nouam vero translationem dis- :

seroised quum probationis causa exigit , nunc nouam , nunc veterem

per testimonia assumo : vt quia Sedes Apostolica , cui , deo auctore ,

praesideo , vtraque vtitur , mei quoque iabor studii ex vtraque ful-

ciatur .

exempla ver- 25. Nic. Antonius Marianae diligentiam laudat , qui in notis
tls "

pania vsitatae.
ad libros contra Iudaeos animaduertit,' Isidorum in psahnorum
*
lo-
.

cis referendis quaedam ex psalterio Romano,et gothici ofhcii pro-

prio desumpsisse: et in ahis libris aliam , quam vulgarem nunc in
eccle-
 . .

C A P V T LXXXVII. 97
ecclesiae vsu versionem , ante oculos habuisse . Exemplum profert
ex lib. i. cap. 19. Vnde et alius propheta de his ita dicit : Facti sunt
mihi in sagittam reciprocam Haec verba pertinuisse putat Mariana
.

ad aliquam ex innumeris antiquis versionibus, quae interciderunt,

fortasse ex Osee cap. 7. v. 16. Reuersi sunt^vt essent absque iugo >
facti sunt , Arcus enim dolosus respondet sagit-
quasi arcus dolosus .

tae reciprocae , quae in proiicientem conuertitur Nic. Antoniusad- .

dit, simile quasi prouerbium extare psalm. 77. v. 57. Quemadmodum

patres eorum conuersi sunt in arcum prauum Hic enim est sensus .

verborum hebraeorum , atque graecorum etiam , quae Isidorus Clarius

( male editum apud Nic. Antonium lsidorus clarius aduerbii more)

interpretatur , in arcum prauum ,vel dolosum ,qui scopum non petit ,

ssd fractus percutit eum qui , tctendit
26. Vsus psalterii gothici , etiam abrogato officio gothico, man- psaiteritmi go-
um 11
in Hispania,vti obseruare
1 '

sit licet in S. Martino Le^ionensi «ecu- 5

. . 1 1 ,, ?
•• • •
mansit m
.

Hi-
li xii. , qui versionem psaltcni mozarabici passim adhibet , vt tom.i. spania .

pag. 175. 322. 361. 368. 375. tom. 3. pag. 103. , quamuis hymnos ,
et plura alia ex breuiario romano vsurpet, vt t. 1. p. 408. t. 2.p. 56.

67. 160. 163. Rodericus Toletanus lib. 6. de reb. Hispan. cap. 5.

Translatio psalterii (
gcthici ) /';; plurimis ecclesiis cathedralibus ,

el monasteriis adhuc hodie recitatur

C A P V T . L XXX V1 1 1.

Ouamnam S. Isidorus habuerit partem in ojficio gothico , quod Isido-

rianum, et Mozarabicum diciturl Summa corum ^qnae Bollandiani
hac de re disseruerunt Animaduersiones Alarchionis Scipionis
. Mafei
de Orationali gothico , apud Veronenses extante «.

M„.* ltis seculis per vninersam Hispaniam viguit certa precan- Pinii
Uo
disserta-
c offici °
di deum in officiis ecclesiasticis ratio,quae iuxta Eeati Isidori re-
^
gulam esse dicebatur . Apud exteros quoque haec de S. Isidoro officii

gothici auctore opinio inualuit, praesertim postquam breuiarinm ,

et missale eius ritns iussu Cardinalis Ximenii typis

commissa fue-
runt. Canonici Lateranenses in suis Officiis propriis ad diem 4.
aprilis lect. 2. nocturni 2. id testatum voluerunt In qua ( syno- .

do iv. Toletana ) quum sancitum fuisset^vt vnus vbique in isniuer-

Tom. II. N
 .

?3 ISIDORIANA
sa Hispania sacer ritus in cunctis ministeriis ecclesiasticis seruaretur ,

a Patribus eidem Sancto Isiduro earum rerum peritia , et scien-

, <vtpote
tia ceteros excellenti onus iniunctum est,i/t volumen elucubraret ec-
,

clesiasticorum ofjiciorum quibus tam in missis quam in horis psal-

, ,

lendis vti deberent Quod et praestitit nam adhuc et missale , et bre-

. :

uiarium extant , sacram redolentia antiquitatem , quae sub eiusdem

lsidori titulo typis m.vidata fuere Plenam eiusmodi ritus historiam ,
.

qui prima repetens ab origine, scire voluerit, inueniet in Liturgia

Mozarabica , siue Tractatu historico chronologico de Liturgia antiqua
hispanica-y gothica , Isidoriana, Mozarabica, Toletana , Mixta, quam
ex Hispaniae conciliis , Romanorum Pontificutn gestis , Regum Hispa-
norum diplomatibus , aliisque ad praesens institutum repertis docu-
mentis collegit ,digessit , et illustrauit loanncs Pinius Societatis lesu
theologus . Extat hic cractatus in Actis Sanctorum tom. 6. iulii, re-

cusus in Collectione Praetationum Tractatuum Diatribarum etc. , ,

Bollandianorum Antuerpiae, et Venetiis Productus quoque fuit hic .

tractatus tom. i.part. i. Operum Vea. Cardinalis Thomasii , studio,

curaque Ioscphi Blanchini, Romae 1741.5 ex quo hallucinatus est
auctor operis inscripti, Real Academia de buenas letras de Barcelona,
qui pag. 392. Ven. Cardinalem Thomasium auctorem tractatus de
liturgia hispanica credidit vbi etiam Caietano Cennio tribuit , quae
:

ad Blanchinum proprie spectant.

praecJpua eius 2 . Pinius ergo post Franciscum Pisam Eugenium Robles , Emi- ,

nentissimos Bonam , et Aguirrium,Ioannem Mabillonium, Edmun-

dum Martenium,Petrum Brunum aliosque liturgiam veterem Hispa- ,

nicam illustrare in se recepit cuius opiniones per summa capita

:

delibabimus . Liturgia sacra a S. Petro , aiiisque apostolis propagata

in rei substantia eadcm vbique fuit, et in ecclesia catholica immo-
ta persistit. Primae substantiali institutioni quidam externi ritus , alii
alibi, accesserunt. Prima origo liturgiae in Hispania a S. Petro re-
petenda est,vt ca-a Isidorus repetit,siue S. Petrus in Hispania fi-
dem praedicauerit, vt vult Gaspar Sanctius , siue alii viri apostolici,
a S. Petro in Hispaniam missi, Ordinem missae ab apostolorum prin-
cipe acceptum inuexerunt , vt Innocentius I. , et Gregorius VII. in-
nuunt Operam quoque suam fortasse eo contulit Paulus Sacros
. .

quoque liturgiae ritus in Hispania, quantum per commorationistem-

pus licuit, Iacobus apostolus desig-nauit
 C A P V T LXXXVIIl. 99
3. Qualis autem fuerit hispanica liturgia quatuor primis secu- Uturgia hispa?
na! uatu rpri "
Iis,quaestio perobscura est,et difficilis Ex Patribus, qui eo tem-
'

. ?
pore scnpserunt, certum eruitur:nnmo neque erui potest,
nihil

si vera sit opinioquorumdam , quatuor primis ecclesiae seculis nul-

lam liturgiam scripto exaratam fuisse , sed sola viua voce traditam:
quam sententiam Pinius fuse tuetur . Omissis autem commentis pseu-
dochronicorum , prima liturgiae antiquae Hispanicae vestigia appa-
rent in primo Concilio Toletano anno 400. j cuius tamen multi
canones hierarchiam ecclesiasticam proprie indicant, non liturgiam:
alii liturgiam supponunt,sed non exprimunt, qualis ea fuerit.

4. Ineunte seculo v. , barbari Hispaniam occuparunt, vandali, seculov.

sueui, gothi . Ex Orientis ecclesiis gothi liturgiam suam acceperant:
duplex igitur tunc fuit in Hispania liturgia, altera antiqua hispani-
ca, altera orientalis , a gothis aduecta , quae fortasse labem aliquam
ab haeresi ariana contraxit Turbulentis his . temporibus rerum litur-
gicarum in Hispania notitia obscura est ac vix quaedam percipiun* :

tur ex Concilio Hispanico generali suasu Leonis Papae anno 447.,

ex epistola eiusdem Leonis 95., alias 109., ex epistola episcoporum
Tarraconensium ad Hilarum Papam anno 465. , ex epistola Simpli-
cii Papae ad Zenonem Hispalensem episcopum nam ConciliumBra- :

carense anni 41 1.,quod Aguirrius genuinum putabat, nunc passim

tamquam apocryphum exploditur.
5. Seculo vi. luculentiora sunt ritus litur2:ici monumenta in seculo vi.

Concilio Tarraconensi anni 516. ,et Gerundensi 517., quo prae-

scribitur, <vt quomodo in metropolitana ecclesia fuerit ^ita in omni
Tarraconensi prouincia tam ipsius missae ordo , quam psallendi , i>el

ministrandi consuetudo conseruetur praeter alia de litaniis

: etc. Va-
rietas ergo aliqua erat in ecclesiis prouinciae Tarraconensis, quam
Parres Concilii Gerundensis de medio tollere voluerunt. Ac facile
quidem erat,vt etiam eiusdem ecclesiae prouinciae in officiis eccle-
siasticis inter se nonnihil dissentirent , quum facultas ea ordinandi
penes episcopos esset . Et quum orientalis liturgia a gothis in Hispa-
nianrimmissa fuerit , fortasse ea nonnullis hispanis placuit , aut etiam
tertia ex hispanica,et orientali mixta .

6. Eodem videtur pertinere, quod prouinciae Bracarensis me- Profuturus

Bracarcnsis •
tropolitanusProfuturusRomanum Pontiflcem de paschae festiuitate,
precum ordine, et missarum solemniis consuluit quia scilicet litur- :

N 2
 ioo I S I D O R I A N A
gia Bracarensis a Romanae liturgiae ordine ad orientalem liturgiam
deflexerat , vt Pinius coniicit . Potuit tamen aliis de causis diuersus
esseordo liturgiae in prouincia Bracarensi, et in ecclesia Romana:
nam ab apostolorum tempore quum libere episcopi quique sacros
ritus, retenta liturgiae substantia , disponerent , vix fieri poterat, vt
iidem in diuersis regionibus ritus immoti permanerent , aut stabili-
rentur, praesertim si primis quatuor ecclesiae seculis nulla erat lite-
ris tradita liturgia .

condlk scculi 7. Alia decreta de ordine precum ediderunt Concilium Barci-

V1 -
nonense anno circiter 540. , Valentinum anno 546. et Bracarense ,

561., qua vnus , atque idem psallendi ordo , et textus canonicae

prech j quem Profuturus ab ipsa apostolicae sedis auctoritate scri-
ptum acceperat,ab omnibus retinendus praescribitur , quum officia
diuina apud vnumquemque episcoporum varia , et inordinata con-
suetudine antea retinerentur . Alia etiam traduntur ad orientalis ec-
clesiae ritus accommodata Constat ergo
textum canonicae precis ,
. ,

a romano Pontifice ad Profuturum directum , non illico ab omnibus

episcopis prouinciae Bracarensis fuisse admissum Constat item , li- .

benter seculo vi. ab hispanis fuisse plura suae liturgiae inserta ex

tum quia id gothis, et sueuis gratum esse intelli-
liturgia orientali,
gebant, tum quia Martinus Dumiensis, antistes Bracarensis, in Panno»
nia quidem ortus sed in Graecia literis imbutus collectionem ca-
,

nonum ex orientalibus synodis hispanis tradidit Addo versum ex .

eius epitaphio apud Sirmondum Antistes cultum instituit , ritumque

:

sacrorum quod non de prima institutione cultus sacrorumque ri-

: ,

tuum intelligere debemus,sed de illustratione quadam, siue instau-

ratione, et additionibus ex graecorum consuetudine petitis . Flore-
zius tom. 15. Hisp. sacr. nag. 125. versum S. Martini referendum
putat ad re^uLim fidei, et sanctae religionis, de qua S. Isidorus De
vir. illustr.) sed melius accipieturde cultu officii ecclesiastici, ab ipso
Martino aliqua ex parte instaurato : cui etiam missam S. Martini Tu-
ronensis cum celebri apud liturgicos oratione tribuere velim .

loafliies Bi- 8. Ritas quoque graecos hispanicis admiscuisse creditur Ioannes

^iireusis ,

Biclarensis , origine gothus , qui quum esset adolescens, Constanti-

nopolim perrexit, ibique graeca , et latina eruditione munitus, in
Hispanias reuersus est . Neque aliter sentiendum de S. Leandro , qui
Constantinopoh arctissimam cu... S. Gregorio Magno amicitiam con-

jH AEL'e \ ,-. \
 .

C A P V T LXXXVIII. io!
traxit , cuius proinde exemplum facile secutus fuerit : nam S. Gre-
gorius nouas , graecorum consuetudines vltro recipiebat,
et vtiles

vt ex eius epistola 63. lib. 7. ad episcopum Siracusanum euincitur.

Profecto in Concilio nl. Toletano , cuius pars magna fuit Leander,
hispani primi inter latinos morem recitandi symbolum in missa se-
cundum formam orientalium ecclesiarum receperunt . Alia eodem
seculo vi. de Concilio Narbonensi anno 589.
oificiis ecclesiasticis in

decreta suntrquo tempore et Hispania,et Gallia Narbonensis go-

thorum Recaredo suberant
regi
9. Seculo vn.potissimum res liturgica Hispaniae floruit, et quo- lltlir
S ia in H*-

dammodo stabilita est ex decretis Concilii Toletani iv. , cui Isidorus flo riu-t ^ *'

praefuit , coactis Toleti 62. episcopis Hispaniae , et Galliae gothicae .

Praescriptum in primis fuit , vt vnus ordo orandi , atque psallendi

per omnern Hispaniam , atque Galliam conseruaretur , vnus modus in
missaru-n solemnitatibus , vnus in matutinis , vespertinisque officiis ,

Diuersae ergo erant tunc in Hispania sacri ritus consuetudines :

et quidem varietas, quae erat in multis peculiaribusritibus , in Con-

cilio ipso indicatur, et singillatim prohibetur scilicet de die solemni
:

paschatis,de celebratione de benedictione

officii feria 6. passionis ,

cerei paschalis , de quotidiana orationis dominicae recitatione, de

alleluia non canendo in quadragesima, de laudibus ante euangelium
non cantandis,de vsu hymnorum retinendo,de vsu hymni trium
puerorum,de clausula psalmorum de Gloria in fine responsorio- ,

rum, de libro Apocalypsis a paschate vsque ad pentecosten missa-

rum tempore praedicando etc. Scopus praecipuus concilii fuit,vt
nulla deinde in officio sacro existeret diuersitas, sed ex multis,ac
diuersis ritibus , qui per Hispaniam , ac Galliam Narbonensem fre-
quentabantur, optimi seligerentur , et vnus esset ordo- liturgiae ,
vnus modus , par consuetudo Quod autem obiter addit Pinius de
.

terminis Galliae Narbonensis ex diuisione dioeceseon tempore Wam-

bae,ab Aguirrio indicata, monendum censeo, eiuscemodi diuisio-
nem a doctis viris iam nunc spuriam censeri, et a Pelagio episcopo
Ouetensi confictam .

10. Quum autem S. Isidorus Concilio Toletano iv. praefueric, isidorus an au-

et canones, vt creditur condiderit hic locus est ctor nouioffi

, , , vt disputetur ,

an officii noui gothici auctor Describam ergo ex Pinio pa-

fuerit .

ragraphum 3-,et 4. cap. 3-,vbi hanc quaestionem exagitat.

 102 I S I D O R I A N A
S. lsidorus , archiepiscopus Hispalensis de ojficio gothico hispdno
optime meritus: an noui fuerit conditor%

Sanctus iste \\. Nemo

sane cst , qui dubitare possit , quin S. Isidorus optime me-
laudatissimus rer i potueritde rebus liturgicis, si raras sapientissimi viri dotes norit ,
pari eruditionis , et sanctitatis nexu coniunctas Acta ipsius illustrata .

sunt apud nos die iv. Aprilis vbi pag. 529. proferuntur excellentis eius
:

doctrinae testimonia Breue est ilhid conciiii Toletani vni» , anno 655.,
•

post sancti obitum x\ 11. , habitl Nostri quoque seculi doctor egregitts ,
:

Ecclesiae Cathclicae uouissimum decus , praecedeutibus aetate postremus ,

doctrinae comparatioue uou iufimus , et quod maius est , iu seculorum fine
doctissimus , atque cum reuerentia nominandus hidorus Fuit itaque tum .

in aliis scientiis versatissimus , vti ex Iibris eius constat, tum in officiis

ccclesiasticis instructissimus , sicut liquet ex iis , quae super isto argu-
mento erudite conscripsit Omnia igitur in co ita erant comparata , vt
.

ipse , siquis alius in toto Hispaniae regno , lucem longe maximam my-
steriis liturgiae reconditis , ct arcanis aftundcre posset • At quod in hoc
genere potuit efficere , efiectum re ipsa dedit in conciiio Toletano iv. ;
cui quoniam tanta cum Iaude , tantaque cum gratia praesedit , minime
aberrauero a vero , si a tanto praeside,seu viua potius eiusdem concilii
voce , et oraculo, prefluxisse dixero velomnes,vel plerosque saltem circa
oeconomiam liturgicam canones , in isto concilio praescriptos , et a me
superius recensitos cui enim melius,et vcrisimilius canones isti attri-
:

bui possint ?
creditus est 2' Quidquid sit,adeo magnam rebus ibi gestis sanctus Doctor sui
'

a variis aucto- apud auctorcs concitauit acstimationcm circa Officium ecclesiasticum , vt

ribus crediderint , ac tradiderint , nouum ab illo tunc temporis conditum fuis-
se.Baronius ad annum 633., quo concilium illud celebratum dixi : Fuit 3
inquit , sententia plurimerum , c:>i volens , lubensque subscribo , in hoc con-
ci/soa patribus iniunctum S. Isidoro , rerum ecclesiasticarum peritia , et
scientia ceteris excellenti, vt
. ex praescripto sacri conciii: volumina elucu-
braret ecclesiasticorum Officiorum , quibus tum in sacris Missis , tum in horis
psallendis canonicis atque diurnis vti deberent ornnes Hispania-
nocturnis ,

rum ecclesiae . Quod quidem

eo quam felicissime praestitnm est , ita vt
a'o

et Missale , atque Breuiarium ederet Longior essem , si producerem an- .

ctores Hispanos , et ex eorum verbis conflcerem , quidnam , et quantum ia

hoc , quo de agitur , argumento tribuant S. Isidoro neque enim eodem :

modo loquuntur omnes ; et sunt , qui ipsi adiungunt praeterea S. Lean-

drum ; quem alii dicunt auctorem fuiss^ Officii sacri • Quae videri pote-
runt apud scriptores , quos assigno , videlicet nostrum loannem Maria-
nam De rebus Hisp. Iib« 6., cap. 5. ; Franciscum de Padilla Historiae eccl.
Hispan. centuria i>, cap. 10. , et centuria 7. , cap. 20. ; Vasaeum ad an-
num 717-; Ambrosium Moralem lib. 12», cap« ly. ; Aluarum Gomezium De
rebus gestis Cardinalis Ximenii lib. 2. , pag. 969. ; Marchionem Mondexa-
rcnsem fol> 136. , quibus addi potest obseruatio ad concilia celebrata iu
 : ,

C A P V T LXXXVIII. 103
Hispania citeriore apud Labbeum tom-o-jcol. 1198. Verba producam in-
ferius alia opportunitate Nunc iuuerit rem alibi expositam atulire
. .

13- Nicolaus Antonius in Bibliotheca Hispana veteri Iib. J. , cap* 4. , nouam con-
pag- 269. S. Isidori opera recensens, Tribuhter ei quoqite , inquit , Missale, didisse litur-

et Breuiarium , quibus ecclssiae Hispaniarum . vsae fuere ex concilii . .

g'
1 -™
Toletaui iv. decreto illo , ( vt creditur , ) quod cauou secundus continet :

De vuo ordine etc Cum enim hasrssis Arianorum uon potuisset uon or-
dinem omnem rectum ,in ecclesiastica discipliua obseruandttm , tttrbare ,va-
rietatsmque , erroris sequelam , vbiqtte inducere , nihil magis curandum fuit
Catholicis praesulijtts , quam sacrum
, caersmonias , tum omuem ritum et

fidei rectae conformss , tum vuiuersis Gotthicae ditiouis , tam iu Hispauia,

quam in Gallia prouiuciis vuiformiter obseruaudas prasscribsre ht quo .

vix dubitari potsst , qttiu Lea'tder , dum vixit , Arianismi exturbator , mu-
nsri suo satisfecerit . Sed cu.n Isidorianum communiter hocce audiat Mis-
salis , et Breuiarii Gotthici Offcium , denegare non possumus Isidoro nostro
praecipuum aliquem huius fabricae , doctissimaeque , atque grauissimae ,
simul et piissimas compositiouis hortorem ,et laudem . Id quod laudatus au-
ctor confirmat ex Guitmundo , et Elipando; de quibus dicam paullo post •
Deinde ita pergit
1 4. ghtamquam verum fatsar , uollem ex coucilii decreto isto ... An et quo
, <vt
vs-
factum admittere ue haud exigui laboris , et conteutionis opus intra que
. . . . .

sic breue tempus , quod a celebrato concilio vsque ad sancti Praesulis iu-
tercessit obitum , nscessario restringamus Vero etenhn mihi similius est , .

pridem iam eum , post autiqniorem aiiorum operam , iucubuisse huic rei
conficiendae , cum concilium celebraretur ; sitte iu vsum iam tempore cou-
cilii huuc ritum venisse Isidoriauum , eo autem direxisse sauctiouem suam

Toletanos Patres , vt per vniuersam Gotthici nomiuis ditionem , eumdem

oraudi ordinem , atque psallendi ; ( Breuiarium iudicatur ) ettmdem iu Mis-
sarum solemuitatibtts modum ( Missalis significatur libsr ) obseruari prae-
ciperent . Nisi euim iam promulgatus , aut in vsu esset ritus aliquis appro-
batus , quo vti debersnt sacri homiues , frustra fuisset de euitanda diuersi-
tate , atque ex ea scaudalo , legsm dicere Deinde nonuullis interiectis , .

quae difficultatem mouent quo minus confectio hic agitata S. Isidoro

,

tamquam auctori conueniat , mentem suam ita praesenti quaestioni at-

temperat , vt mediam quamdam sententiae viam tenens , nec totum illud
negotium ipsi arroget , nec totum etiam abroget,sed partim concedat ,
partim neget ; id quod his verbis exprimit :

l
S' Qttae omnia sane cum iudicio excogitata , quautumcumque solidam iJ dici possic?
iucepti , et absoluti Ojficii laudern Isidoro uostro denegent , Isidorianum
vulgo datttm iis libris , et ab vltima antiquitate deriuatum nomen , id
saltem conficere apttd omues recta ratioue vtentes debet , vt inter alios
httic negotio dedltos non vltima Isidori latts habeatttr . Sed praeterquam
quod illud proprie non disputatur , satis etiam insupcr hoc conuenit cum
dictis meis sub exordium huius paragraphi , vbi , quid in hoc genere tri-
buendum S. Isidoro censerem , non obscure exposui At plus nonnulli .

exigunt scriptorcs , non illi dumtaxat , qui nullam sibi ex antiquitate au-
 ;

ro 4 . I S I D O R I A N A
ctoritatem conciliare possint,sed alii praeterea satis antiqui • Guitmun-
d'as , Auersanus in ltalia episconus
, qui floruit scculo xi. , et de quo Vghel-
Jus inter istius Cathedrue episcopos tom- i- ltaliae sacraejC0l.4S8.no-
uissimae editionis , Guitmnndus , inquam , ille De corporis et sanguinis
Christi veritate in Euch..ristia lib- 5. ( qui habetur in Bibliotheca Pa-
truin editionis Colonicnsis , anni j 618. , tom. xi« ) pag.j6y.haec profa-
tur :quodam Mhsali Hispano , quod dicuut sauctum dictasse Isidorum,
/;;

ln hebdomada aute Fascha , in quadam Missa sic iuueni etc^-lntcr opera

Alcuini, seu Albini, qui Caroli Magni magister exstitit , ac exeunte se-
culo viii. claruit , habetur epistola Elipandi Toletani episcopi ad ipsum
Alcuinum data,in qua sic dicit col* 9 17- , editionis dictorum opcrum
Parisiuae, quae anno 161 7. typis excusa notatur vNam et ipsi canimus
in figilia Paschae , beato Isidoro dicente : Induit carnem , sed non exuit
statem: ntstram substantiam expetens , sed propriam non relinquens «
variis rationi- 16. Audisti 9 quidnam in praesenti controuersia pro S. Isidoro dici
possit ; nunc aiitem , quaenam conti-a faciant rationes , intellige cx Eini-
nentissimo Cardinale Bona Jib. 1., cap-xi. ; vbi postquam retulisset Ba-
ronium , nec non librorum , haec Officia continentium , inscriptionem ,
quae assertionem Baronianam confirmat , soletque esse talis : Officium Go-
thicum,siue mixtum , secundum reguiam Isidori , dictum Mozarabes : .*-.

statim haec proponit incommoda , his verbis vsus : Mihi outem , nit 3 ae
ttatim adhaeream , quaeJam sunt, quae grauem ingerunt
..'./.

difficultatem : nam primo in Missa Sancti Martini in oratione post nomi-

m,haei ' r Hunx virum , quem aetatis nostrae tempora pro-
:

tulerunt , iubeat auxiiium vostris ferre temporibus . Martinus autem obiit

anno Domini ccccu. , et primus ex confessoribus paulo post obitum publi-
co cultu coepit honorari Ergo multo ante Isidorum haec Missa scripta
•

fv.it . Deinde si Isidorus huiss Officii auctor fuit cur nec Brauiio Caesar-
,

augustanus , nec lldefonsus Toletanut , viri s xncti et Isidoro familiares ,

,

ilie iu eJogio ipsius IsiJori ; hic in libro De scriptoribus ecclesiasticis , nul-

lani operis adeo excellextis mentionem faciuntl
.. vtramque 17* H'ts occedit , quod conciliurn iv. Toletanum aliquot huius' Officii
.cm ritus canone x\-,et sequentibus tamquam iam antea vsitatos commemorat
et tertium item Toletamtm annis xuv. ante quartum can. 1. statuit 3 in sin-
gulis ecclesiis Symbolum
recitari , priusquam dicatur oratio Dominicalis ,
qui mos Missae Mozarabicae Ipse quoque Isidorus libro De
est peculiaris .

Scriptoribus ecclesiasticis , Leandri fratris sui,et in Sede Hhpalensi au-

tecessoris , scripta recensens , testatur', ipsum in ecclesiasticis OJfciis non

j aruo studio laborasse , et in Sacrifcii laudibus , atque Psalmis mttlta dul-

cisone composuisse . loanxes Mariana Jib.vi. De rebus Hispaniae cap-x.,
••jsum inquit obtinuisse , <vt lsido.ro ritus Aiozarabicus tribuatur , nonnulla
tamen Leandrum inuenisse §>uod si Lsander dumtaxat inuenit , credide-
.

rim , hoc Officium concilio 111. Toletano , cui Leander interfuit , aniiquius
esse ,et seculo x. iam in i/su fuisse ,i<t ex Missa Saucti Martini modo
ostendimus ; sed de primo eius auctore non ccnstare ; ab ipso tamen Lean-
dro iUustratum , qb Isidoro auctum _, ab aiiis prqgressu tewporis.am.plif.ca-
tum ,
 C A P V T LX XX VIII. 105
tum ,nominatim ab Ildefonsn , cuius opera lulianusToleianus In Appendi-
ce ad librum eins de Scriptoribus ecclesiasticis in quatttor partes diuisit ,
et teriia-u fnisse ait Missarum , hymnorum , atqtte sermonum .

18. Ipse item lulianus > qui diem clausit extremum aera Hi sp a n t ca prohtis
bcgxxviii. , anno scilicet Christi ocxc. , scr/psisse dicitur , vt in eadem ap-
pendice Felix episcopus refert , Ubrum Miszarum de toto circulo anni im
quatuor partes diuisum , in quibtis aliquas vetustatis incuria vitiatas 3 ac
semiplenas emendauit ,atque corapleuit aliquas vero ex toto composuit <
•

Item librum orationum de festinitatibus ,quas Toletana ecclesia per tofum

circulum anni est solita celebrare , partim stilo sui ingenii depromptum ,
partim etiam inolita antiquitate vitiatum, studiose correctum , in vnum con-
gessit, atqne Ecclesiae Dei vsibus ob amorem reViquit sanctae religionis .
Petrus quoque Uerdensis episcopus orationes , et Missas edidit eleganti ser-
mone , diuersis solemnitatibus congruentes . Et Saluus , abbas /Ibaildensis
monasterii , Missas etiam , et orationes , atque hymnos composuisse dicitur ,
cordis compunctionem legentibus , et audientibus tribuentes.
•..'

19. Atqae haec sunt , quae iste Cardinaiis , rerura liturgicarurn scien- exatniuatur*
tissimus , circa praesentem controuersiam congerit agumenta, quae lauda-
to Nicolao Antonio tam neruosa , et solida sunt visa , vt non tantum ea
cum iudicio excogitata candide,vt vidimus , et aperte profiteatur ; sed
etiam nihil opponat,quo eorum vim elidat Hinc illam subiunxit iis
.

clausulam , qua nouam ab Isidoro non esse confectam liturgiam tacite ad-
mittit , prout conficitur ex eius verbis superius productis Ad argumen-
•

tum vero , quod desumit Cardinalis Bona ex additamentis , quae per vi-
ros, S. Isidorum subsecutos, sacrae liturgiae sint adiecta , satis apte re-
spondet Antonius , sic dicens £>>uod autem post praescriptum semel ordi-
:

nem sacramentorum , orandi , atqtte psallendi , nec non et Missarttm , et

qnotidianarum precum per Horas recitandarum ex concilio sanctionem , ad-
huc sancii , doctique antistites formandis orationibus , atque Missis <vaca-
rent , . .ita interpretari possumus ,vt id ipsum , qttod ntsnc solet,eotem-
.

pore acciderit Romana enim hodiema Ecclesia nihil turbato in substan-

.

tialibus regulis ordine , tandem a Beato ( nunc sancto ) Pio V* , sanctissi-

mo Pontifice stabilito , plures Missas , Officiaqne integra , aut eorum par-
tes , pro diuersis ecclesiis , aut pro vniuerso fidelium coetu , frequenter ,post-
quam approbata sunt,vel permittit recitare , vel praecipit Ad rationem
.

itaque Eminentissimi Cardinalis ab amplificatoribus liturgiae Hispanicae

desumptam ita respondet Antonius , secl ad alias non item ; ob quas ma-
gis ad verum mihi accedere apparet illa sententia , quae noui liturgici
Ordihis confectionem Sancto Lsidoro abiudicat .

20> In eadcm quoque sententia fuit Eminentissimus Aguirrius ; id <eJ. nonvides-

quod tom. pag. 14?« agens de decretis conciJii iv. ToJetani , scribit ; Ex tur nouam li-
1 .

illis orta fuisse creditur ordinatio iliius antiquissimi Missaiis, et Breuia- turgiam S.m-
rii iuxta ritum Gotthicum , quod Isidorianum appeliari svlet , denominatio- cuib ste con '
"

cinn
ne sumpta a S. Isidoro , qui eidem synodo praefuit s et illud ordina >

curauit meliori forma : licet iam antea illud ipsum fere in aliis,.; aliis
Hispaniae ecclesiis cum varietate ah receptum 3 et vulgatum fuisset
.

Tom. II. O
 io6 I S I D O R I A N A
a tempore discipulorum S. lacobi , artt circiter , vt late probat D. Marchio
Mondexarensis cap.xxw. ; vbi tarnen fatetur, definire se non posse in in-
diuiJuo formam , quam habuerit ista Missa in suis principiis , deficienti-
bus monumentis istorum seculorum , quae illud euincant • Atque haec
quidem valde conformia sunt sententiae circa obscuritatem liturgiae Hi-
«panicae primis scculis , a me superius propositae • Argumentum , quod
supra depromitur ex Elipando ,. parum, aut nihil probat nam reponi
:

potest, quod ita locutus sit , vt maiorem, apponendo nomen S. Isidori ,

illis vcrbis auctoritatem sibi conciliaret ; sciebat enim,nomcn illud Al-
cuino, ad quem scribebat , debere esse venerabile prae reliquis Patribus
Toleti cum illo congregatis et tamen in cadem illa epistola paullo an-
:

te sic pracmiscr.it Elipandus Iterum testimonia satictorum Patrum vene-

:

rabilium Tolcto desertiientium in Missar tm oraculis edita sic dicuttt etc.

quid dicen- 21. Hic itaque Missas tribuit Patribus Toletanis, illic S. Isidoro ali-
dum ad va- quid tribuit, quod canebatur in vigilia Paschae , non eodem modo locu-
rias obiectio- tus
. Sed fac,Sanctum vere ista verba tunc cantanda praescripsisse an :

nfS •
inde extundes , nouam liturgiam ab illo compositam fuisse ? Ad Guitmun-
dum superius obicctum respondeo , vix aliquid confici inde posse contra
sententiam Cardinalis Bonae nam per ro dicttnt, intelligitur quidem ,
:

quod tunc temporis fama fucrit,quoJ Missale aliquod S- lsidorus dictas-

set ; sed ae i J , quod tunc dicebatur, reipsa antea contigcrit, videntur sua-
dere argumenta in contrarium proposita. Adde ,quod Guitmundus nimium
remotus fuerit a temporibus S. Isidori, qtiam vt per suum dicunt fidem
certam facere possit • Vide Iaudatum comitem Mondexarensem fol. i$6.
verso;vbi obseruat , hactenus non esse repertum testimonium, inuasioni
Maurorum in Hispaniam praeuium , quo persuaderi secure possit commu-
nis ista opinio , quae creJit,S. Isidorum Officii auctorem extitisse ; quam
scntcntiam ct ipse reiicit fol. 158. lam vero quia argumentum e Missa
S- Martini Turonensis deprorriptum maxirhe incommodat opinioni contra-
riae,addi hic possent nonnulla de tempore , quo Missa ista composita
fuerit,vti et de aliis quibusdam circumstantiis ; sed cum alibi sese sit
oblaturus de illis rebus Jicendi locus, lectorem eo remitto ; dum inter-
ea temporis quacdam spccimina delibo cx S. Isidoro , vnde planum fiat,
qualis hoc seculo septimo viguerit Ordo sacrorum mysteriorum , saltem
quod ad eorum orationes spectat ; et confirmetur sententia , quae nouara
Jiturgiae pro Hispania confectionem isti Sancto abiudicat •
Orationes in sacrificio Missae tempore S.fsidtri; nonnulla circa
liturgiam sacram ex variis Hispaniae conciliis eruta .
S.Isidorusora- 22. Sanctus Isidorus De Officiis ecclesiasticis lib» i« cap. s*. agit de1

tiones Missae Missa , et orationibus , ac definit

, quot , quales , et quem in finem illae
tunc adhibitae fuerint* Prima , inquit , oratio ammonitionis est erga popu-
lum,vt excitetur ad impetrandtnn Deum • Secunda inuocationis adest 3 <vt
clementer suscipiat prcces Jidelium , oblationemque eorum • Tertia autem ef-
funditur pro offerentibus , siue pro defunctis fidelibus , vt per idem sacri-
ficium veniam consequantur . Quarta post haec infertur pro osculo pacis ,
i't charitate omties reconciliati inuicem , digni Sacramento corporis , et
 ,

CAPVT LXXXVIII. 107

sartguinis Christi consocientur . §£uia non recipit dissensionem cuius, 'tam
Christi indiuisibile corpus • ^uinta infertur illatio in sanctificatione ojbla-
tionis ; in qua etiam ad Dei laudem terrestrium creatura , virtutumque cae-
lestium vniuersitas prouocatur t et OSANNA in excelsis cantatu, iquod
Salttatore de genere Dauid nascente , salus mundi vsque ad excelsa pcr-
uenerit Porro exhinc sexta succedit confirmatio Sacramenti i't olnatio, quae
. :

Domino offertur , sanct.fi cata per Spiritum sanctum , corpori Christi , etsan-
guini confirmetur • Harum vltima est oratio , quam Dominus noster orare disci-
pulos suos instituit , dicens : PATER NOSTER
, QVl ES IN COELIS •
2$. In cuius orationis petitioaes postquam breuiter esset commenta- suo tempore
tus S- Isi.Iorus, mox ita concludit : Hae sunt itaque septem Sacrificii vsitatas com-
orationes , commendatae Apostolica , euaugelicaque doctrina: cuius numsri raemorat}
ratio instituta videtur vel propter septenariam sanctae Ecclesiae vniusrsi-
tatem , vel propter septiformem gratiae spiritum , cuius dono ea , quae offe-
runtur , santtificantur » De symbolo Nicaeno
sanctus idem Hispalensis Prae-
sul tractat cap. 16. : Symbolum 3 inquit , quod tempore Sacrificii populo
praedicatur , . trecentorum dscem , et octo collatione apud
synodum Nica est editum ; cuius verae fidei regula tantis doctrinae
sriis praeceilit , vt de omni parte fideli loquatur , nullaque pene sit
haeresis, cui per singula verba , vel sententias non eespondeat . Omnes enim
rum impietates , perfidiaeque blasphemias calcat , et per hoc vniuersis
ecclesiis pari coafessione a populo prdclamatur •
24- Capite 17. agit De Benedictionibus in populo ; sed nihil inde ex- hodiernus
cerpo ; quia solam continet analogiam benedictionis , a Moyse datae in tamen Missae
antiqua lege . Diuersum esse Mixtarabici Missalis , inquit Nicolaus Anto- Mozarabicae
nius pag. 269., quod idem vulgo cum Isidoriano creditur , Ordinem ab eo , orcio diuersus
n libro 1. De
Offic.cap.xv~ Isidorus seruari tempore suo apud
eccles- eit •

vniuersum orbem prodidit . ^uod cum lacobus Pametius ,indicatis iis,in

quibus dijferrent , partibus in Latinis suis liturgiis tom. \. pag. 642., tum
loannes Grialius in notis ad istud Isidori testimonium , annotauerunt At .

de Missa Mozarabica suo Joco recurret sermo . Sed nunc tempus monet
vt controuersiae satis, superque hic agitatae finis imponatur,et dispicia-
tur , quidnam per decursum huius seculi vn. in re liturgica gestum fuerit*
25. In concilio Toletano v. quod celcbratum notatur apud Aeuirrium »t • ,•
1-1 s / j >• 1 •
t^
b ; , .
Varia p.hacon-
anno Chnsti 636., canone i» decernitur , vt a dte Iduum Decembrtum gC runtur
Litaniae triduo vsque annua successione peragantur : quod si dies Domini-
ca intercesserit , in sequenti hebdomada cel rt r In concilio Toleta-
..' •

no vi. , quod coactum notaturapud Aguirrium n.^g- 512. anno Christi 638,
can- 2- sancitur, vt hi dies Litaniarum , qui in syuodo praemissa sunt in-
stituti , eodem in tempore^quo iussi sunt excoli, annuorecursu, omni obser-
uations habeantur cekberrimi • Ne vero ordinem his, et sequentibus bu-
ius seculi temporibus continuatum interrumpam prosequar ipsa concilia, ,

postque illa recensebo viros , hoc aeuo de rebus liturgicis bene meritos •

In concilio igitur Toletano vu. anni 646', vii signatur apud Aguirrium
pag. 523« can« 2. Censemus , inquiunt Patres, conuenire, vt cum a sacer-
dotibus Missarum tempore sancta mysteria consecrantur ,si aegritudinis ac-
O 2
 . . ,
;
.

xoS T S I D R I A N A
.: cuiuslibet quo coeptum nequeat consecrationis expleri m':m-
e:>.e>:t;!s ,

sterjum ,sir liberum episcopo , : ytero alteri consecrationem exsequi

Officii coepti . . . Ne tamen,quod guoris causa consulitur ,in
esumptionis perniciem co lus post cibi,potusue quer/, -

m sumpt. tissas facere pati iti prouentu molestiae

er,vel sacerdos , cum coeperit s i ta Off.cia praesumat omnino
relinquere . S't quis haec tentare praest it , excommunicationis senten-
tiam . De ieiunio sacerdotis antequam Sacrificium offcrat , in-
spici Loaisae apud Aguirrium p;g. 526«
potest notatio
ex conciliis 26. Toletanum viii- anno 6jg- celebratum , quod habetur apud syno-
Hispauiac . dographum , saepius iam assignatum , pag. 540. : /» sacris Missarum soien-
s concordi vuce profitemur , ac dicimus Credimus in vnum Deum :

Patrem omnipotentem etc- Videri in hoc symbolum possunt notae apud

lirrium pag. j6j. Pag. 545. can.vm. sio cauetur : Octauae disceptatio-
nss . . !s quosdam , diuinis Officiis mancipatos , tanta nesciente
socordia plenos,vt nec in illis prc instructi cempetenter ordinibus,
qui quotidianos vsus.Proinde solicite constituitur, atque de-
-

Uus cuiuscumque dig.it itis ecciesiasticae deinceps percipiat

g> 1 non totum psait
1 ,vei ca \ticorum vsualium , et hymno-
i

ii perfecte nouerit supplementum etc. in

. . . 1 synodo Tole-
tana ix.,habita anno Christi 6jJ-,nihil inuenio , quod sit nostri insti-
tuti, quantiim cx titulis eidem praefixis obseruare potui . Concilium To-
letanum x«,anno Christi S$G. celebratum , et notatum apud Aguirrium
* a!. Amttin-^ pag- 579.,titulo 1. agit De celebritate festiuitatis dominicae Matris *
:is Do-ct mox capitulo 1. testatum faciunt Patres suum erga Virginem Matrem
-'* • religionis , ac venerationis affectum plane singularem , qui apud piissimam
gentem ad hunc vsque diem constantissime perseuarat Dicto itaque ca- .

pitulo ita sancitur .

Ratio singu- 2 7' ^' ' ' Natiuitatis ,et Mortis incarnati Verbi dies absque immu-
lari quodam tations ita cert.is habetur ,vt absque diuersitate in orbs toto terrarum ab
anectu h3bita omni cc r Ecclesi.i celebretur , cur non festiuitas gloriosae matris
in Tolet. 10. eius eadem obseruantia }
, vno simul vbique die , similique habeatur honore .

circa sanctis- Inuenitur enim

Hispaniae partibus huius sanctae Virginis festuta
in multis
ir£'~
non vno die pcr omnes annorum circulos agi... §>ua de re ,quoniam die
qua inuenitur Angelus Virgini Verbi conceptum et nunciasse verbis , et
indidisse miraculis , eedem festiuitas non potest celebrari condigne , cum in-
terdum Quadragesimae dies,vel Paschale festum videtur incumbere . . .

Ideo speciali constitutione sancitur ,vt ante octauum ctiem , quo natus est
Dominus , Genitricis quoque eius dies habeatur celeberrimus ,et praeciarus
Ex pari enim honore constat,vt sicut Natiuitatem Fitii sequentium die-
rum insequitur dignitas , ita festiuitatem Matris tot dierum sequatur sacra
solemnitas nam quod festum est Matris , ntsi incarnatio Verbi : Cuius ita-
:

* al. Natiui- que ita debet esse soiemne , sicut est et eiusdcm Natiuitas * Verbi . fguod
tatis tamen nec sine exemplo decedentis moris , qui per diuersas mundi partes
dignoscitur obseruari , vidstur institui . In muitis namque ecclesiis , a nobis
et spatio remotis , et terris , hic mes agnoscitur retineri . Proinde , vt de ce-
 ;

C A P V T LXXXVIII. IOO
t ;ro quldquld est dubium , sit remotum , soiemnitas dominicae Matris die
dscimo quinto Kahndarum lanuariarun omnirto eehbretur •

2$. Synodus Emeriteusis in Lusitania, anno Christi 666. , can. 2« de- Synodus Eme-
cemit,^* sicut in aiiis sccissiis vespertino tempore post lumen oblatum ritensis prae-
prius dlcitur Vespettinum , quam Sonum in dtsbus festis , ita et a nobis cipft vnum in
custodiatur in ecchsiis nostris , inquiant istius synodi episcopi'. In conci- psallendo mo-
Jio Toletano xi- anni 675- apud Aguirriu.n pag» 664- capitulo 1 1 ha-
um > 1 •

be.itur sequentia Placuit huic <S-

: concilio ,vt metropolitanae sedis attcto-
ritate coacti vniuscuiusque prouinciae Pontifices , rectoresque ecclesiarum
vnum ^eumdemque in psallendo teneant nmdum,quem in metropolitana se-
de cog touerint institutum ; nec aliqua diuersitate cuiusque ordinis , vel of-
ficii a metropolitana ss patiantur sede disiungi • • • Abbatibus sane in-
dultis 'Jjiciis ,quae iuxt.i voluntatem sui episcopi regulariter illis implen-
da sunt , cetera Ojficia publica ,id est , Vesperam * , Matutinum , siue Mis- * al. Vesperas.
sa n , aliter quam in principali ecclesia celebrare non liceat • Quisquis au-
tem harum decretorum violator exstiterit ,sex mensibus communione priua-
tus , .1 ''. ! Metropolita tum sub paeniteatiae censura permaneat corrigendus etc.
Can« xiv. Listituitur , vt , vbi temporis , vel loci , siue clsri copia suffra-
gatur ^habeat semper quisquis iile canens Deo,atque sacrificans , post se
vicini solaminis adiutorem , vt si aliquo casu ille , qui offitia impleturus
aecedit , turbattts fuerit , vel ai terram elisus,a tergo semper habeat , qui
eius vicem sxseq tatur intrepidus •

29. An;io ChrLti 67J. h.ibitum in praedicta Lusitania fuit concilium Bracarensis
Bracarense; de quo Aguirrius pag- 67^. , vbi iclem auctor tertium istius praescribitma-
noniiis illud exstitisse memorat; alibi autem est quartum , prout colli- teriem Eucha-
gitur ex nota marginali apud Iaudatum Aguirrium . In isto concilio capi- nst) ae >
vasa »
hal> ' tum sacn *
tulo [•obuiam itiir erroribus, circa sacrosanctam Eucharistiam cosnmis-
sis,hoc verborum tenore Rslatus est in concione nostrorum omnium er-
:

ror manifestus paritsr , et diuersus §£uidam enim in Sacrificiis Domini

. . .

reiati sunt iac pro vino ,pro vino botrum offerre : Eucharistiam quoqite i/i-
no madidam ,pro complemento communionis credunt popuiis porrigsndam ;
et,q.'ioJ peias his omnibus est ,quidatn sacerdotum iu vasis Domini epulas
sibi apponunt , et manducare in eis praesumunt Quidam etiam ex sacer- •

dotibus reiati sunt , quod ecclesiasticas consuetudinis ordine praetermisso

,
Missam sins orariis audeant dicere , et quod in solemnitatibus Martyrum
reiiquias suo coilo imponant ad fastum etc. Quibus crroribus opponuntur
capitula sequentia , quorum titulos huc transcripsisse suffecem breuitatis
causa • Vt repulsis omnibus opinionibus superstitionum , panly tantum,et
2.
vinum aqtta permistum in Sacrificio offeratur 11I. A'e vasa Deo sacrata .

humanis vsibus seruiant iv. Ae sacerdos sine orario Missam audeat cele-
.

brare vi. De damnata praesumptione quorumdam etc.

.

go. Supersunt huic septimo , quo de sermo est, seculo concilia duo Toletanum
Toletana in rem nostram , \ idelicet duodecimum , ac decimum septimunr concilium ij
Pri mu n anno 63 collectum can. v« apud Aguirrium pag- 63j. , agit con- Communio-
1 - ,

tra sac.r lotes , qui toties non communicant , quoties sacrificant . quod nem '" Missa
LI ,
ex canonis titulo, pag. 68 i- intclligitur ; sic enim sonat ; De quorumdam F™"'?' 1
 ,,
:

ii9 I S I D O R I A N A
cotfsuetndfae sacerdotum foedisshna , qui oblath Deo per se Sacrificiis non
t ; nam , sicut dicit textus canonis, vno die , si plurima per
/'/./

se Deo . 8i se oblationibus a tonakunicando sus-

tantum extremi sacrificii oblatione , communionis sanctae
.:a:t;et in sola
gratiam tutnunt- Rem
ilJustrant notae apud Aguirrium pag. 692.
Toletanum 17 ?'• Alterum , quod modo dicebam, erat concilium Toletanum xvn.
agit de Missis anno 694. celebratum cuitis canon iv» , prout ex titulo eius constat , est
:

defunctorum Dc sacrh minhterm , Qel cmameuth ecclesiannn Canonis v. titulussic se .

non celebran- hafoet De his , qui Missam defunctorum pro viuis audent maleuole cele-
:

dis pro vnnsj

frare .Titulo autem canonis vi. agitur De diebus Litsniarum per totos duo-
lta"
,
decim menses cehbrandis . Canones ipsos profert Aguirrius a pag. ySS'i
lectorem , cuius intcrest eos inspicere , illuc mitto . Nunc , quos huc dis-
tulimus , viros, elucubrationibus liturgicis hoc seculo septimc claros ,
commemoremus ; quibus lux aliqua noua accedet ad ea , quae hactenus ex
conciliis hoc aeuo habitis colligere conatus sum • Nam praeter notitias,
oblata aliunde opportunitate , circa huiusmodi viros paragrapho superiore
subministrat.-.s, supersunt aliae nonnullae in hoc genere, quas praetermit-
tere non licet •

liturgiaquo 32. Ex his quae Pinius hactenus collegit, disseruitque, argui

,
1

potest , litureiam
° veterem hispanicam
t
aconciliiiv. toletani tempore
donana? ,
in nouum quemdam splendorem redactam , multis capitibus con-
stitutis quae per vniuersam Hispaniam obseruarentur , Quum er-
,

go canones liturgici concilii iv. Toletani Isidoro tribuantur, etquum

multa alia Isidorus de officiis ecclesiasticis scripserit,post id tem-
poris non sine idonea ratione liturgia hispanica Isidoriatia dici
potuit, hoc est , iuxta canones, doctrinamque Isidori ordinata, quam-
uis multa ex antiquis retinuerit , ( id enim canones ipsi Concilii iv.
Toletani praecipiebant , ) ct multa etiam a posteris addita,etil-
lustrata fuerint Quamuis enim Concilium iv. Toletanum iusserit
.

•vnum debere esse sacrorum modutn , atque ordinem , tamen id ita

Patres intellexisse videntur , vt retento eodem ordine in praecipuis
quihusdum capitibus , licere episcopis adhuc existimauerint nouas
missasj preces hymnos , , aliaque huiusmodi addere , et in quibus-
dam aiiis ncn magni momenti a ceteris discrepare .

alii post Isido- 33. Inde oitam credo eam liturgiae diuersitatem quam cano- ,
urg.am
mustrarunt
nes se ~
q Uent um synodorum 3, a Pinio relati ', abolere allaborarunt
]
/ ,

inde corruptelas ln sacro officio peragendo ahcubi permanasse ,

quas alii canones proscribunt . Sed certe constat, etiam post Isido-
rum viros illustres in amplificanda, et illustranda liturgia Hispanica
vtiliter operam suam impendisse , Conantium Palentinum 5
qui ad
 ,
.

C A P V T LXXXVIII. m
annum 639. vixit, Eugenlum Iuniorem, antistitem Toletanum , Ilde-

fonsum , et Iulianum itidem Toletanos praesules . Ab his , aliisque

Patribus gothicis liturgia hispanica , quae Isidoriana quoque dicta
est,nomen gothicae accepit . Sed illud quaerenduin mihi videtur
an in breuiario , et missali gothico quaedam sint partes ab Isido-
ro compositae, vt plures esse a Leandro , ab Ildefonso , et a Iulia-
no sinsillatim scimus.
34. Haud temere coniicere possumus , plura esse in officio go- multa suntin
CI
thico quorum auctor fuerit S. Isidorus : sed non ita in promptu ° f %°,
,

est id ostendere.De eo Isidori labore veteres tacuerunt , qui in non compo-

multis , ac grauissimis eius operibus enarrandis occupati , leuiora 5lU «
haec persequi contempserunt , quod missas , aut orationesquasdam,
aut hymnos , aut eiusmodi alia officiis gothicis inserta composuerit
At recentiores contra nimium sunt liberales : quum enim certum
sit,multos alios Patres in liturgia gothica non exiguam partem
habuisse , quidquid in missali , aut breuiario gothico legunt,Isi-
dorum auctorem laudant , nomine ojficii Isidoriani decepti . Non-
nulli tamen quaedam ex officio gothico peculiari ratione Isidoro
ascribere videntur . Tamayus in Martyrologio Hisp. ,qui non o-
mnia, in officio gothico contenta,Isidoroattribuit, orationem S.Vin-
centii martyris eius officii a S. Isidoro compositam refert .

35. In officiis propriis Sanctorum Hispanorum ad diem 17. quaedam ipsl

iulii tert. lect. nocturni secundi sic traditur Rujjina quoque ad wcripta.
:

alia certamina sanctissitnae sorori superstes ,

praesidis iussu , in are-
nam producta , vt S. Isidorus refert ,/erocissimo leoni obiecta est
Quod non aliunde desumptum videtur,nisi ex capitulo breuiarii
gothici . Simile est,quod in festo SS. Seruandi
Germani refer- , et
tur ad diem 23. Octobris tert. lect. noct. sec. Germani corpus vt -,

refert S. Isidorus , Gadibus sepultum ^postea Emeritam transportatum

est scilicet ex gothico officio
: Hymnos quosdam breuiarii gothi- .

ci in Officiis propriis Sanct. Hisp. Isidoro ascribi,dixi cap. 8i. 5

quum tamen eiusdem alii officii gothici hymni sine auctoris no-
mine expromantur Quid . ergo hoc discrimen est ? Haec quidem
monumenta recentia sunt, ac quum diuersi fuerint officiorum pro-
priorum Hispaniae auctores , quod alius Isidoro affinxit , quia in
liturgia Isidoriana reperit, alius , maturiori consilio rem expendens ,

anonymum protulit .
 ii2 ISIDORIANA
Elipandi testi-
3 £.At certe in breuiario ipso Isidoriano sermo extat expresso
Isidori nomine inscriptus , vt cap. 72. exposui Huc iacit etiam , .

quod Elipandus in epistola ad Alcuinum ait Nam et ipsi cani- :

mus in •vigiiia paschae , beato Isidoro dicente Induit carnem etc. :

Reponit Pinius , id ab Elipando ita dictum,vt maiorem auctorita-

tem verbis illis conciliaret Sed quum Elipandus alia testimonia
.

proferat nomine Eugenii , Hdefonsi , et Iuliani, aut Patrum venera-

bilium Toleto deseruientium in officio vigiliae paschae quiddam pe-
3

culiare inuenisse videtur, cur Isidorum auctorem nominaret . Flo-

rezius tom. 3. Hisp.sacr. pag. 266. putat , Elipandum missale suae
ecclesiae corrupisse , et ideo aliquando allegare suos tantum prae-
decessores Eugenium, Ildefonsum, Iulianum, quin Isidorum nomi-
net . Corruperit sane Elipandus libros liturgicos : sed vt ego qui-
dem puto,eo tempore vel in libris ipsis ecclesiasticis apposita ap-
rebant nomina auctorum , quibus singulae partes debebantur , vel
ex aliis documentis notum
quamuis fortasse antiquiores quae-
id erat^,

dam preces a quo essent compositae , ignoraretur .

r.ii !
ianusTc- 37- Accipe huius rei non leue argumentum Samson abbas .

letanus . Cordubensis, qui seculo ix. Apologcticum suum a Florezio tom. xi. ,

Hisp. sacr. editum, conscripsit , lib. 2. cap. 13. sic ait ()uod sequens :

venerabilis doctcr lulianus in missa quotidiana dicit : Accepturi ,

fratres charissimi , intra mortalia "viscera caeleste sacrificium etc.

Verba sunt ex missali gothico in oratione, quae extat ante oratio-

nem dominicam missae Dominicae ante ieiunium kalendarum no-
uembrium Rursus idem Samson lib. 2. cap. 23. Quod etiam his
.

verbis sanctus lulianus in miss.i quotidiar.a nobis insinuat , quum

dicit : Dignum , et iustum est^ nos tibi gratias agere ^ojnnipotens dcus:
cuius diuinitatis immensitas ctc. Extant haec in eadem missa mis-
salis gothici in illatione, quae nostri missalis praefationi respon-
det Quid quotidianae missae nomine Samson intelligat , quaeritur
.

in Monito ad has orationes tom. 2. Patrum Toletan. pag. 325.,

neque causa satis idonea reperitur,vt auctor Moniti ingenue fa-
tetur.Illa tortassis magis arridebit coniectura , eas orationes con-
tentas olim fuisse in missa aliqua multis feriis communi,quae eo
sensu quotidiana dicta fuerit,cui coniecturae fauet Missale gothi-
cum , siue Gallicanum vetus,a V. Thomasio editum,in quo post
plures missas de communi martyrum , ct confessorum , et missam
pro-
 C A P V T LXXXVIII. n3
propriam S. Martini episcopi sunt sex missae Dominicaies , et ini-

tium missae quotidianae hoc tituloMissa Cotidiana Romensis

: :

Deus^qui culpa offenderis etc. Annotat Vezzosius , extare eandem

hanc missam Cottidianam Romensem in Sacramentario codicis Bo-
biensis, licet ab eadem oratione non incipiat ex eo codice lique- :

re , ad gallicanum ritum accommodatam fuisse eam missam , quam-

uis Mabillonii opinione ex ordine Romano,seu Gregoriano de-
sumptam . In Sacramentario veteri Gallicano laudati codicis Bobien-
sis missam quotidianam Romensem sunt aliae missae quoti-
praeter
dianae , et missae Dominicales quotidianae Quid, quod in codici- .

bus antiquis adhuc Toleti asseruatis, vt infra dicam missae quoque ,

extant quotidianae?Nec[UQ dubito , quin hae missae quotidianae

respondeant hymnis quotidianis, qui in breuiario Mozarabico re-
centis editionis post psalterium describuntur .

38. Iilud interim exploratum i?norasse , quis- ant, l^ ona in

, Samsonem non
r ? ; festo Annun-
m
. . .

nam tuent auctor earum orationum, quae ea missa recitaban* cut on s i i

tur,siue in nonnullis missis appictum fuerit auctoris nomen, siue

ex documentis id tunc constiterit .Idem tamen Samson ne-
aliis

sciebat, quisnam esset auctor antiphonae cuiusdam in festo annun-

ciationis Deiparae , et compositam suspicabatur quo tempore aria- ,

na haeresis in Hispania grassabatur . Hostegesis episcopus Malacita-

nus docuerat , deum , quum incarnatus est , in corde Virginis in-
clusum deinde a Samsone ex parte conuictus , Verbum car-
fuisse :

nem factum in vtero Virginis concessit , sed ita vt dici debeat/»-

clusum in vtero Virginis Verba male latina Hostegesis haec sunt
.

lib. 2. Apolog. Samsonis cap. xi. Psalmodiam , quam ab anterioribus

Patribus hactenus inter ecclesiasticis regulis canuerunt , hi incaute ,

immatureque damnauerunt Nec praetereundum est huius antiphonae.

textum exprimerg , %>t illico ex ea ostendatur fidei meritum quae ,

tunc recte expressa est contra Nestorium quam magnum , inquit , :

miraculum inauditum ! Virtus de caelo prospexit , obumbrauit vtcrum

Virginis : potens est maiestas includi intra cuhiculum cordis , ianuis
clausis . CredimusVerbum dei omnipotentis iilapsum in
, credimus ,

•vterum Virginis ,et iuxta vniunem personae fuisse ianuis clausis , .

Et vt cedat Nestorii dogma non ambigimus esse inclusum etc. ,

39. Merito Samson soloecismos Hostogesis irridebat,et me- "» controuer-

liora Hispaniae tempora augurabatur lib. 2. cap. 7. Nam crede mi-
smn vocata •

Tom. II. P
 . .

ii 4 ISIDORIANA
ht\quia hae ignorantiae tenebras abolebuutur quandoque adhuc .
, et

reddetur Hispaniae notitia artis grammaticae , et tunc omnibus ap-

parebit , quantis erroribus subiaces ipse , qui hodie a brutis homini-
hus putaris literas nosse . In prima editione Hisp. sacr. recte edi-
tum est abolebuntur, quod in altera male mutatum in adolebuntur
De antiphona respondet Samson Jib. 2. cap. 12. Dicito mihi ,

amice , qui vna mecum dicis hodie Christum dei , et hominis Jiiium
in vtero Virginis incarnatum , ac per hoc etiam ibi ad vnionem per-
sonae fttisse inclusum , cur non id canis , quod te credere dicis ? Et
ad instar illorum exemplarium , vbi intra cubiculum re^ni , -vel vte'
ri habet , ceteros corrigis iVrobe
prima editione Hisp. sacr. id in
canis mendosissime postea factum id carnis Variabant ergo exempla-
: .

ria Cordubensia missalis gothici in ea antiphona Addit Samson , .

se iam olim in exemplari quo intra cubiculum cordis scriptum erat,

,

malam antiphonam esse an 110 tasse :Nam quttm ante aliquos annos s

attdita ego hac antiphona quemdam prcsbyterum , qui sciolus <vide-

batur , interrogassem etc. victo rationabiliter antiphonam
eo hanc
signans , superscripsi ei , MALA . Et reuera iuxta hunc sensum val~
de est mala
discrepanria 4°« ApertiusSamsoncap.15.de discrepantia codicum , et de
codicimi . antiphonae sensw Vnde iustum est,vt amici mei noti mihi,sed
:

illis codtcihus consentiant , vbi scriptum est^intra cubiculum regni 5

aut ccrte illis^vbi habetur , intra cubiculum vteri . . . quod vtique

in eorum exemplaribus non ego conscripsi sed auctor forte , aut , cor-
rector ipsius antiphonae . Quod si auctor sic edidit , vt aut cubiculum
regni , aut vteri , quod vtrumque rem vnam designat , poneret , no-
tarius est culpandus^a quo constat inuitiata fuisse . Sin forte ab an~
tiquis edita , qui sub arriano errore positi pridem occupabant Hispa-
niam , asserentes , diuinitatem filii dei creatam , ac proinde localem ,
et circumscriptam , et iccirco non inconclusibilem aestimantes , dixe-
re eam in corde Virginis matris fuisse inclusam : postquam vero ,

deo trihuente , pax est largita ecclesiae etc. sanctifcata canitur ibi ,
dum dicit Potest maiestas includi intra cubiculum vteri
:
, vel regni .

Ab aliis vero paruipendentibus vt fuerat ab Arrianis , edita , sine

vlla correctione hactenus vtitur vitiata .... Quod si ( quod non pu-
to ) latinus sermo aut INCLVDI esse , aut vterum COR permiserit
appellare-ypoterit ipsa antiphona irreprehensibilis forsitan credi .
 .

C A P V T LXXXVIII. 115
41. Ex hac respondendi ratione colligo exemplaria liturgiae , eadem anti-

eothicae sub Maurorum iu^o correctionibus quorumdam fuisse P nona aiiuic

obnoxia , qui tamen fortasse veram , et genuinam lectionem corrum-

pebant persuasum tunc nonnullis hispanis fuisse , quasdam partes
:

officii gothici tempore arianae haeresis fuisse compositas , ac fbrtas-

se ab arianis, quae tamen a catholicis doctoribus retentae fuerunt,

vel correctae, vel sine vlla correctione, quia sensu catholico accipi
poterant Antiphona vero , quam Samson tantopere reprehende-
.

bat, restat adhuc in breuiario Isidoriano , siue Mozarabico in festo

Annunciationis Sanctae Mariae Virginis die iS.decembris in exe-
tinte vespera pag. ccclv. recentis editionis:0 quam magnum mi~
raculum inauditum Virtus de caelo prospexit , obumbrauit njterum
!

Virginis . Potens est maiestas includi injra cubiculum cordis ianuis

clausis . Vbi injra pro intra vel mendum est typographicum , vel
correctio alicuius librarii , qui intra cubiculum cordis reiiciendum
cum Samsone crederet
42. Minime tamen probo Samsonis coniecturarn qui ab , ariar defenditur ab

nis haereticis compositam suspicabatur Duo in ea

antiphonam .
arianremi sa-
p '

Samson reprehendebat, quod Virginem in corde concepisse ex ea

colligi possit quod deus qui incircumscriptus est, dicatur
, alterum , ,

inclusus Primus error,quod Virgo corde, non vtero conceperit,

.

communis arianis, et non arianis, esse potest. Alter, quod filius dei
creatus 9 ac proinde iocalis , et circumscriptus crederetur ,
proprius
quidem arianorum est . Quo ergo pacto Samson sanctifkatam dicit
antiphonam codicibus,in quibus canitur, Potest maiestas inclu-
in
di intra cubiculum 'uteri , -vel regni? Nam adhuc ita permanet ver-
bum includi , quod vnum arianam haeresim posset redolere Nam .

si maiestas includi potest, nihil ad rem dirfert,siue includatur in-

tra cubiculnm cordis, siue vteri,siue regni : pro quo vltimo verbo
fortasse Samson scripserit ventris , vel renum , vel in singulari ca-
su renis : nam de his verbis •vteri , regni praemiserat : quod -vtrum-
que pro vulua facite potest intelligi . At cubiculum regni non fa-

cile ad hanc significationem trahi potest.

43. Quum ergOj etiam fatente Samsone, consentiant codices Deus qil0 sen .
in verbo includi ,ex hac parte antiphona catholica censenda est, su inclusus in
vtero ^ H '3 inis?
neque arianis imputanda Deus quidem incircumscriptus , immen-
.

susque *\r/,neque loco claudi potest , sed propter communicatio-

P 2
 .

1 16 I S I D O R I A N A
nem idiomatum dicitur inclusus in vtero Virginis , vt passibilis ,

mortalis etc. Ita etiam in hymno Venantii Fortunati ad matuti-

num officii Mariae in sabbato canimus:
S.
Beata mater munere ,
Cuius supemus Artifex
Mundum pugillo continens ,

Ventris sub arca clausus est .

Vt innumera alia praeteream ex officiis nostris ecclesiasticis , et ex

Patribus , quos Petauius lib. 10. de incarnat. cap. 8., et 9. recenset.
Neque dissentit Samson,qui lib. 2. cap. 15. sic prosequitur : Nam
nullum est in tota antiphona miraculum inauditum , nisi Verbum
dei in 'uterum Virginis humanatum propter 'unionem personae dica-
tur inclusum .

quo sensu 44- Etsi autem minus antiphona errori esset obnoxium , si in
Deipara
p ro verbis intra cubiculum cordis legeretur injra cubiculum , tamen
//; cor-

c» r^^fF^' eenuinam auctoris catholici lectionem,ac sauo sensu excipiendam

credo , intra cubiculum cordis Nam simili modo nonnullos vete- .

res locutos constat,et in responsoiio v. Circumcisionis Domini

haec occurrunt : Co?ifirmatum est cor Virginis , IN QVO
diuina my-
steria , angelo nunciante , CONCEPlT : tunc speciosum forma prae
fliis hominum castis suscepit visceribus . Confer Benedictum XIV.
lib. ;. De Beatif. cap. 5 2. num.
quae e^o contra errorem Pe- 8., et
tri Lucensis
, , B. Virginem , non vte-
qui reuelatione feminae delusus
ro , sed corde concepisse tradidit , annotaui in commentario ad
Apoth. Prudentii v. 583. Virgimtas , et prompta fides Christum bibit
aluo - Cordis , et intactis condit paritura latebris . Ac fortasse anti-
phon.ie breuiarii gothici auctor est S. Ildefonsus , cuius est missa
missalis pothici jn eodem festo Annunciationis B. Mariae Virginis :

vbi quaedam non dissimilia leguntur : In recessu pectoris sermoncm

credulitas patefecit etc. ; quam ad orationem quae , missa dicitur ,

Lesleus ex S. Petro Chrysologo homil. 42. haec de Virgine verba

profert : Beata , qttae diuinum pignus sic suo suscepit 3 et seruauit in
pectore , njt illud tota corporis externa nescirent
Quiricus Bar- 45. Inter Patres gothicos , qui post Isidorum liturgiam , siue
cmonensis. officia ecclesiastica illustrarunt , et auxerunt, non immerito refere-
mus Quiricum Barcinonensem episcopum ante annum 656. ad an-
num circiter 666. , cuius est hymnus in honorem S. Eulaliae Bar-
 C A P V T LXXXVIII. lI7
cinonensis fol. ccxxvu. breuiarii Isidoriani, vt ex his verbis colligro :

lnter haec admixtus ipse - Cenquirat et Quiricus etc. , vel , vt legit

Florezias tom. 29. Hisp. sacr. pag. 138. Inter haec admissus ipse
- Conquiescat Quiricus . Quae Quirici auctoris verba sunt,Pruden-
tium,qui iii suis hymnis ita precari solet, imitantis .

46. Neque praetermittendus est Braulio qui in epistolis suis , Brauiio

tom. 30. Hisp. sacr. primum editis,de ofhciis ecclesiasticis quaedam

edisserit scilicet epist. 14. ad Fruminianum , cui mittit Apostoli
,

commentarium quetn inquit diligenter legite prius et in ordine

, , , ,

constituite , et quia diuersorum opiniones etiam ad aurem habet con-

scriptas , vnumquodque , vt fidei catholicae congruum esse perspicitis ,

et ordo se ajferet , in corpore contexite : vbi aperte legendum ad

oram habet conscriptas , et fortasse se ojferet pro se ajferet . Addit
in rem nostram Braulio Consulis enim , vtrum sexta feria : pasch.-.s

per ( fortasse post ) iectiones singulas Amen responderi debeat , vel

consuetu modo decantari CLORIA ,quod neque apud nos jit ^neque
vbicumque fieri •vidimus , nec apud praestantissimae memoriae Do-
mnum tneum Isidorum^ denique nec Toleto quidem ^vel Gerunda Rg- .

mae autem , vt aiunt , nullum eo die celebratur ojfjicium credo equi~ :

detn , quod non alia causa , nisi "Vt passionis Domini semper inno-
uetur metnoria etc. . . . Sed et ob hoc mihi videtur illius noctis in-
stituta maestitia ^et .•vt ab ecclesia, quae adhuc in hoc tnundo visi-
bilis , est, quae corporaliter
ea in Christo gesta sunt , 'visibiliter im-
pleantur Confer de his Lesleum pag. 516. in not. adMissal. Moz.
.

47. Post alia in hanc sententiam ita pergit De vestiendo au- : linirglam illu-
strat
tem altari , seu njela mittenda ( fortasse •velo mittendo ) hoc %>sus ha- '

bet ecclesiarum vt iam declinante in -vesperam die ornetur ecclesia ,

,

et lumen verum , ab inferis resurgens , cum apparatu suscipiatur

,

quia et illae virgines , quae lampades suas coaptauerunt , in resurre-

aduentum vnde ipsa nocte eo
ctionis claritate sponsi praestolarunt :

vsque celebrantur festa; quoadusque nox transeat tnedia^ qua hora

et nos credimus resurrecturos , et Dominum viuos , et mortuos iudi-
caturum etc.

48. Memoriam defunctorum in sacrificio missae gothicae fieri memorla de-

consueuisse ,Braulio osteiuht epist. 20. ad Hoionem , et Eutrociam, functorum •

quos in funere H:ignanis consolatur latn enim , ait, et nos nomi- :

nis eius tnemoriam in oblationem ( fortasse in eblatione) ad alta-

 . . ,

ii8 I S I D O R I A N A
rium Domini feeimus , et Christo omnipotenti animam eius com~
mendauimus
liturgk hispa- 49. Postquam Pinius veteres Patres gothicos recensuit , qui li-
na
ccnis
sub sara-
turgiam gothico-hispanam amplificarunt , rationes Mabillonii , qui
,.
° ° ...
. ", .
r
htiugiam gallicanam hispanica antiquiorem esse , et hispamcae ror-
... , . .
l

mam, et originem quodammodo praebuisse contendit, non perfun-

ctorie euertit . Historiam deinde explicat liturgiae hispanicae secu-
lo vni. , et sequentibus sub Saracenis, quo tempore Mozarabica di-

ci coepit . Illud ad seculum vni. a nobis refertur, quod Alfonsus,

(
". > tus dictus,/;/ Oueto templum Sancti Saluatoris xn. Apostolis ex
silice , et calce mire fabricanit omnemque gothorum ordinem , si-
... .

cuti Toleto fuerat , tam in ecclesia , quam Palatio in Oueto cuncta

statuit . Chronico Albeldensi pag. 45 2. tom.i 3.
Res narratur in veteri
Hisp. sacr. Auctor Chronici floruit seculo ix. Nominis liturgiae
Mozarabicae etymon alii cum Roderico Toletano seculi xni. scri-
ptore inde repetunt , quod christiani, qui ea liturgia vterentur , mix?
ti arabibus essent alii a Aluza , arabum celebri
: duce alii probabi- :

lius cum Pagio , et Comite Mondexarensi a voce arabica Mustarar

bes, qua vocabantur arabes veluti insititii , non origine,et natura

arabes, sed inter arabes degentes Aliorum opinio minus vcra est .

quod Muzarabes dicti sint a Aluza , quia haec vox apud arabes
christianum significat , quasj christiani arabes : nam periti linguae
arabicae in verbo muza eam significationem non inueniunt, quam-
uis Florezius 191. ex Vocabulista Patris Alcala proferat
tom. 3. p.
verbum arabicum Macih pro Christo Reiiciendum quoque est .

nonnullorum etymon, mozarabes dictos, qui modos christianorum

in Arabia existenthun quibusdam ritibus tenerent. in

cur toletana S °*
Cur autem idem oflficium Toletanum vocetur , ratio reddi
dicta? potest vel ex concilio iv. Toletano , quo magnum splendorem ac-
cepit , vel quia Toleti inter arabas per quatuor fere secula frequen-
tatum fuit , vel quia in ecclesia Toletana prae ceteris ritus ille

peculiaii decore cultus, obseruatusque fuit , vt ex Alfonsi Casti,

ouod num. exemplo satis arguitur Postquam autem li-
praec. dixi , .

turgia mozarabica Toleti tantum super.stes fuit potiori iure Tole- ,

cur mixtum tana dici potuit .Mixtum autem vocatum Pinius cum Cardinali
Bona refert , quia Cardinalis Ximenius ex othcio romano quaedam
addidit,et immiscuit Cui opinioni passim alii acccedunt sed me-
. ,
 ,

C A P V T LXXXVIII. 1I9
rito refragatur Lesleus , qui Mlssale mixtum idem esse , ac plena-
rium , tradit : nam quum missalis partes seorsum scribi , et compin-
gi solerent, quum ex omnibus partibus vnum corpus coalescebat
et suo quaeque loco singulae partes inserebantur , missale plena-
rium, siue mixtum dicebatur Pinius , vt postmodum dicam ex .
,

Camino refert, quinque libros missales gothicos Toleti asseruari

in quorum singulis quaedam missarum partes continentur. His par-
tibus inter se suo loco mixtis plenarium , siue mixtum missale con-
fectum fuit, ac fortasse etiam ante Ximenii tempora Ducan"ius .

verbo Missale mixtum ex testamento Comitis Ruthenensis anno

1291. profert Donamus fratribus Minoribus •vnum Missale MIX-
:

TVM ad epus dictae capellae sed coniicit , esse missale in quo :

,

praeter ea , quae ad missam spectant , alia occurrunt Rectius idem .

Ducangius Mixtum 3. ait: Liber , ni fallor , ecclesiasticus Histor. .

Abbat. Condomens. pag. 507. Scripsit manu propria libros ecclesia*

sticos , videlicet duo missalia , duos graduales , siue lornaria , duo
prosaria-, et vnum MIXTVM additque expositionem scilicet ex
:

aliis . Excriptor hic fuit Andreas de Chica bonus^et vtilis

frater
rnonachus claustralis , seculo xiv., qui scripsit etc. duo missalia beati
Petri , et Dominae nostrae ; item Euangelistarium >et Epistolarium 3

item duos graduales etc. ,apud Cangium

vt .

51. An seculo vni. liturgia Mozarabica Felicis Vrgelitani , et crro fes Eli-
Itur"
Elipandi Toletani erroribus de Christo filio dei adoptiuo corru-f;!" V,-"

pta fuerit , magna est controuersia . Sed quum plerique hispani non irrepse-

eiusmodi Adoptianorum haeresi acriter mnt

, pro
'
restiterint certo sta-
. tuendum est,libros liturgicos Hispaniae ab eo errore immunes
fuisse, nisi fortasse Felix , et Elipandus aliqua exemplaria corrupe-
rint. Alioquin potuerunt hi haeretici e libris ecclesiasticis mozara-
bicis incorruptis suo verba aliqua pro errore allegare , vel quod
verba sensu catholico prolata ad suam haeresim retorquerent, vel
quod parum fideliter loca liturgiae mozarabicae in suis scriptis
exponerent, quin manus in veteres membranas iniicerent Alcui- .

nus , dum Elipando respondet , libros ecclesiasticos hispanorum se

non vidisse innuit.Sed quum alibi orationes Isidori nomine descri-
bat,de quibus cap. 81. dixi,quae ex oiriciis ecclesiasticis videntur
depromptae, oportet ciedere , aut in eas orationes seorsum editas
incurrisse , aut opus de officiis per ferias post controuersiam contra
 . . ,

iio I S I D O R I A N A
Elipandum ab eo fuisse compositum Quod autem Pinius origi- .

nem corruptorum exemplarium repeti posse existimat ex Theodi-

sco, successore S. Isidori , ea fabula explosa iamdudum erat in no-
tis ad vitam S. Isidori die 4. aprilis

liturgia Hispa- 52. Monumenta ritus mozarabici seculo rx. non alia Pinius
nasecuioix. quod coram Carolo Caluo sacerdotes Toletani diuina
r efert,nisi

celebrarunt ofHcia,eo ritu iam in Gallia abolito et quod de statu •,

christianorum Cordubensium Ambrosius Morales notis ad vitam m

et opera S. Eulogii Cordubensis perscripsit: qui tamen bibliothecae
vocabnlum, quo scriptores Cordubenses eius aeui pro sacris bi-
bliis vtebantur , pro armario librorum videtur accepisse . Addi pot-
est controuersia , quam nuper narraui , Samsonis cum Hostegesi
de antiphona in Festo Annunciationis S. Mariae Virginis, et Con-
cilium Cordubense anno S39. celebratum , et a Florezio primum
editum initio tomi 15. Hisp. sacr. , repetitum in secunda editione
tom. 10., quo agitur contra acephalos , et asseritur conceptis ver-
bis , esse institutum a SS. Patribus , vt nullus ordinetur clericus ab-
solutus Non habeatur episcopus , quetn nec clcrus , nec populus pro-
.

priae ciuitatis txquisiuit . Redarguuntur quidam s proponentes se a

Roma missos , qui tamen multos errores docebant
missa s.Sc- 53. Seculo ix. ineunte creditur composita missa,quae in mis-
sali veteri Barcinonensi legitur die 6. nouembris S. Seueri episco-
pi , et martyris , a Ioanne episcopo composita^vz in titulo dicitur :

de qua videri potest Florez.ius Hisp. sncr. tom. 29. pag. 76., qui
etiam pag. 54. piofert ex rituali libro membranaceo seculi x. , aut
xi. orationem in festo S. Seueri Propiti.ire qn.iesumus etc. , et hy- : ,

mnum ex breuiario veteri Barcinonensi , edito anno ij^o.Sed of-

ficium huius breuiarii iam ad ritum romanum pertinet: missa vero

seculi ix. ad officium mozarabicum quae tamen a mozarabibus
,

Toletanis non videtur recepta , siquidem in eorum codicibus an-

tiquis non reperitur .

Vincentlns 5 4- Vigebat eodem sectilo doctus quidam vir Vincentius , cu-

Cordubensis j us adhuc viuentis auctoritatem Aluarus Cordubensis epist. 1. al-

ab eodem Vincentio compo-

legauit ex aliquo officio ecclesiastico
sito,vt videtur,pro festo aliquo Domini Nostri Iesu Christi Ver- .

ba Aluari sunt Vnde et noster nunc Doctor Vincentius implorando

:

taliter dicit : Ipre Verbum Patris ,

per quetn condidit secula Pater ,

qui
 . .

C A P V T LXXXVIII. izi
qui postea pro nobis siluit ante iudicem , ad aetemam remuneratic*
nem Sanctorum coronandum ( forte coronandos) exsuscitet
in sorte
llla dextera , quae caelum fecit , e t terram , et post a Pilato male
iudicata •vinculis est vincta, ipsa vos tempore iudicii in conspectu
Sanctorum amplexu proprio iubeat copulari Illa facies , quam post .

meridiem colonus paradisi ferre non sustinens fugiit , ( forte fugit )

et post illius , et stirpis eius transgressionem sputis ab infidelibus
sordidata est , ipsa -vobis ,dum in igne -venerit iudicare seculum , in
tranquillitatis, et pacis specie sese iubeat demonstrare Obseruat Flo- .

rezius tom. xi. Hisp. sacr. pag.6. , haec verba speciem prae se ferre
orationis, quae in breuiario,et missali mozarabico benedictio dici-
tur, et tribus similibus partibus constat
quoque ad historiam officii mozarabici seculi ix. ,
Pertinet S. Eulo^
55.
,r r /-. , •i-i »» c 1 1 Cordubeasis .

quod S. bulogius Cordubensis lib. 1. Memor. Sanctor. num. 21.

profert haec Tobiae verba,quae in vulgata desiderantur, et extant
in breuiario Mozarabico Maledicti omnes ,qui spemunt te ,Hieru-
:

salem,et omnes , qui blasphemant te maledicti omnes , qui oderunt :

te , et omnes qui dixernnt in te verbum durum etc. Quod dictum

,

esse pro ecclesia,nemo dubitat Obseruat Eminentissimus editor Lo- .

renzana in not. t. 2.Patrum Toletan. pag. 442. , et 561. , haec ver-

ba ex Tobiae 13. 16. ita legi in breuiario mozarabico in vigiiia
epiphaniae ad Cantic. in laudib. , et pag. lxxxii. editionis nouissimae
cantic. lii. Addit, has ipsas maledtctiones ab Aluaro in Indiculo lu-
minoso n. 7. referri,qui ita pergit : Et estne adhuc aliquis , qui hos
dignos maledictione noyi proferat , quos tnaledictos tanto te?npore cum
ecclesia docente percantat ? Hanc enim maledictionem annue ecclesia
super odientes se non occulte , sed patenter , ac luminositer clamat .

Hinc doctissimus Cardinalis repeti posse existimat vsum ecclesiae

romanae in anniuersaria publicatione Bullae in Coena Domini
contra haereticos, aliosque hostes ecclesiae qui ab anno 1770. iam ,

cessauit . Historiam eius Bullae Zaecaria ms. reliquit, nunquam for-

usse edendam .

56. Integritas officii mozarabici seculo x. comprobatur ex quo- seculum x.

dam veteri docuinento , ab Aguirrio primum edito , deinde corre-

ctius a Florezio tom. 3. Hisp. sacr. , qui collatis inter se mss. codi-
cibus eram,qua officium hispanae ecolesiae Romae laudatum ap- ,

probatumque fuit , statuit esse cmlxii. , siue annum Christi 924.

Tom. II. Q
 i22 ISIDORIANA
Hoc tempore Zanellus presbyter , legatus Potitificius , Hispanias
adiens , omnem ordinetn ecclesiastici ojficii , et regulam consecrationis
corpotis^et sanguinis domini tiostri Iesu Christi perspicaciter perscru-
tatus requisiuit : canonesque , et libros sacramentorum perlegit : quae
cuncta catholica fide munita inueniens exultauit ,et domno papae lo-
anni^et omni conuentui romanae ecclesiae , vt inuenerat, retulit Au- .

diens hoc domnus Papa , et omnis romana ecclesia , gratias deo retu-
lerunt) et hoc solutn placuit addere , vt more apostolicae ecclesiae
celebrarent SECRETA MISSAE .

tecreta missac Haec secreta missae Baronius Pinius, Florezius aliique de

57. , ,
quid sit . . . . . • 1 a
verbis consecrationis exponunt, vnum, vt opinor , ducem Ambro- 1

sium Moralesium secuti Fundamentum huius expositionis videtur .

esse,t]uod in missali mozarabico Ximenio haec forma consecra-

tionis exhibetur Hoc est corpus meum , quod pro vobis tradetur .
:

- Hic est calis noui testamenti in meo sanguine , qui pro <vobis ,

et pro multis ejfundetur in remissionem peccatorum . Ad marginem

vero ita notatur : Forma ista consecrationis ponitur , ne antiquitas
ignoretur : sed hodie seruetur ecclesiae traditio . Vide itifra . Scilicet
infra apponitur forma consecrationis iisdem verbis quibus nunc ,

romana ecclesia vtitur At possumusne certo . asserere , hanc muta-

tionem iam ab anno 9:4. factam ? Constatne aliquo veterum te-
stimonio , verba consecrationis apud hispanos , aut alios secreta
missae appellata? Ita quidem solent vocari aut ea omnia , quaesub-
missa voce in missa dicuntur, aut canon totus missae, aut ex vsu
recentiori orationes , quae
praeiationem praecedunt , et vulgo se-
cretae , et olim secretellae nuncupabantur sed consecrationis for- :

mam nemo , vt arbitror, secretorum missae vocabulo designauit .

Multo id minus ineunte seculo x. acciderit nam , vt Cardinalis :

Bona probat rer. liturg. lib. 2. cap. 13., olim verba consecrationis
elata voceetiamin ecclesia occidentali pronunciabantur cuius con- :

suetudinis, adhuc vigentis seculo ix. exeunte , Florus Magister me-

minit Non ergo facile intelligere possumus , quid in laudato in-
.

strumento secreta missae signifkent , nisi exemplaria mss. , quae il-

lud tempus praecesserint, cum recentioribus conferamus.
v-erba conse- 58. Pinius in suo exemplari missalis offerentium , in quo est
mr "
canon missae mozarabicae solum reperit verba , quibus ecclesia ,

romana vtitur Roblesius haec animaduertit Quamuis verum sit ,

. .
 C A P V T LXXXVIII. i2 3
potulsse sacerdotes Muzarabes sese addicere verbis ^quae apud euan-
gelistas habentur , et cum iis consecrare , quia sunt propria ofjicii

gothici verba , quamuis aliqua ex parte ab iis quibus vtitur eccle- ,

sia romana , dijferant , tamen ad idem recidunt eundemque sensum ,

habent Verum hodierna die attexitur margini missalis charta ag-

.

glutinata , in qua <verba ojficii romani , quibus nunc muzarabes sem-

per <vti solent , continentur Haec recentissimum vsum indicant , .

non legem auctoritate apostolica seculo x. constitutam .

59. Hoc seculo x. anno circiter 930. composita fuit missa m ssa .'
s Pcla -
-

s '

S. Pelagii, qui martyrium Cordubae passus est,dum Saraceni do- "

minabantur , a Sandoualio episcopo Tudensi in libro De antiquit.
ciuitatis , et ecclesiae Tudensis ex ecclesiae suae vetusto codice
edita , et a Lesleo in append. ad missal. Mozar. notis illustrata .

60. Saluus abbas Albeldensis , qui anno 962. decessit, orficia Saluus Albel-
densis *
mozarabica a multis dicitur amplificasse Florezius tom.3. Hisp. sacr. .

disputat contra Cennium,qui Saluo isti maximam partem liturgiae

mozarabicae adiudicabat Profecto quum tot antea viri illustres in .

hoc eodem opere versati fuerint,cur ea,quae nunc extant , Saluo

potius , quam antiquis illis patribus tribuemus ? Laudat quidem Sal-
uum auctor antiquus eius vitae his verbis Cuius oratio nempe in
:

hymnis , orationibus , versibus , ac missis , quas iliustri ipse sermone

composuit , plurimam cordis compunctionem , et magnam suauiloquen-
tiam legentibus , Quae verba clare innuunt,
audientibusque tribuit .

officia Saluo non tantum composita fuisse, sed ad <vsum quoque

a
ecclesiasticum deducta Huc enim legentium , audientiumque com-
.

punctio spectat Sed neque multa ea esseiiquet, et fortasse in non-

.

nuliis tantum ecclesiis ea fuerunt admissa , rem promouente episco-

po aliquo eius amico , aut discipulo . Nam extrema Vitae verba
haec sunt Ad cuins pedes discipulus Velasco episcopus
: quiescit in
pace Exemplum Salui,et Vincentii Cordubensis, cuius
. paulo ante
memini satis probat, hispanos etiam sub Arabum iugo
, constitutos
licitum sibi existimasse, noua orncia,aut nouas officii alicuius par-
tes, seruato ritu veteri , addere .

61. Varias mozarabici vicis.situdines seculo xi. fuse Pinius seculumxi.

officii

persequitur . Monasterio Riuipullensi priuilegium quoddam in re li-

turgica concessum fuit . Concilium Coiaccnse in dioecesi Ouetensi
anno 1050. celebratum plura praescripsit , quibus liturgici olflcii

Q -
 . ,

i2 4 ISIDORIANA
apparatui consulebatur . Concilium Compostellanum anno 1056.
nonnulla dccreuit ad decorum sacrae liturgiae ordinem perquam
accommodata . In Concilio vero Iaccensi statum ecclesiasticum re-
stauratum fuisse constat : an autem id euincat, liturgiam mozarabi-
cam abrogatam fuisse , Pinius dubitat . Surita opinatur , quod Rami-
rus I. jtunc rex Aragonum , ritum Romanum admiserit, gothicum-
que officium dimiserit . Pinius hispanica verba Suritae vertit et re~
liquerit breuiarium gothicum : et ambigua significatione verbi dejar,
relinquo , missum facio ,dimitto , quod aliquando accipitur pro non
aufero , delusus censuit , ex Suritae opinione in celebratione missa-
rum admissum quidem esse romanum morem,sed vsum breuiarii
j quem
gothici relictum,hoc est, non sublatum tamen ait Pinius, ,

etiam abrogatum indicat alibi Surita . Sed , vt dixi , Surita vsum bre-
uiarii gothicinon asserit permansisse , sed sublatum fuisse
abrogatlo offi- 6 Ceterum Florezius Suritae opinionem omnino reiicit, ni-
--
cii mozarabi- hilque in Concilio Iaccensi anno 1063. celebrato contra ritus mo-
zarabicos decretum contendit.In abro^atione vero officii mozara-
bici, eo seculo peracta , ita rationcm temporum disponit . Cardina-
lis Hugo Candidus Legatus Pontificius anno 1064. Hispaniam
, ,

adiens quum officium mozarabicum a Pontificibus romanis confir-

,

matum reperisset, nihil innouandum censuit Anno 1066. aut se- . ,

quenti nonnulli episcopi hispani Concilio Mantuano interfuerunt

et exhibitis libris ritus gothici hispani denuo approbationem a Ro-
mano Pontifice obtinuerunt . Florezius instrumentum iam a Bollan-
dianis adductum,quo officinm gothicum ab Alexandro II. appro-
batum hiisse constat, profert, et obseruat, ante annum 1078., quo
abrogatum fuit , scriptum videri , quia abrogationis
idein officium
non meminit.Anno 1067. Hugo Cardinalis in Hispaniam rediit,
sed in Aragonia substitit . Anno 1068. Comitia regni Barcinone ha-
bita fuerunt, quibus de legibus gothicis abrogandis actum est: sed
neque concilium episcoporum fuit , neque tunc abrogatio officii
id
gothici tentata est Eodem anno Concilium Leirense de eadem re
.

celebratum quidam asserunt , sed non demonstrant.

officii romani 6 S' Demum
anno 1071. officium romanum in Aragoniam in-
rcceptio. uectum fuit quod itidem eodem anno Barcinone accidit Anno
: .

1072. LegatiPontificii, Giraldus, etRembaldus, ritum mozarabicum

mutare tentarunt,sed nihil obtinuerunt Anno 1074. nonnulli epi- .
 . ,

C A P V T LXXXVIII. i2 5
scopi hispani romano concilio interfnerunt, suamque operam pol-
licitisunt,vt Hispania Eodem an-
liturgia gothica dimitteretur in .

no S. Gregorius VII. reges Castellae et Nauarrae per literas monuir ,

de abrogando officio Toletano qui etiam anno 1076. ad Simonem :

episcopum Aucensem , hoc est ,Burgensem , non Oscensem , vt in

editis perperam legitur, literas dedit, vt officium romanum in Hispa-

niam inuehi curaret Anno 1077. controuersia haec duello com-

.

missaest,sed non dirempta Anno 1078., Ricardo Legato Pontifi-

.

cio agente , officium romanum in regnum Alfonsi VI. Castellae,

et Legionis re°is inuectum fuit Anno 1085. in concilio Burgensi
confirmata fuit abolitio officii gothici ,
quo tempore Toleti etiam
officium romanum admissum tuit , sed retento simul veteri gothico
in nonnullis ecclesiis Toletanae vrbis, quum examen ignis,de quo
plura Pinius ,
praecessisset . Aliud simile examen de officio Ambro-
siano refertur a Mabillonio tom. 1. Mus. Ital. part. 2., et a Landul-
pho Seniore lib. 2. Histor. cap. 4. , et 10. apud Muratorium tom.4.
De rerum Italic. Anno 1090.
in Concilio Legionensi abo-
scriptor.
liti fuerunt characteres gothici, quibus ecclesiastica officia ex ve-
teri more scribi consueuerant Florezius tom. 3. pag. 188. aduer-
.

tit, officium romanum etiam in Hispania vocatum fuisse Gallicanum,

quia in Gallia prius receptum fuerat,et,vt in Hispania recipere-

tur,reginae regum hispanorum vxores quae e Gallia venerant
,

Almodis, Ermissenda, Agnes, et Constantia contenderant

64. Retento , vt dixi, in nonnullis vrbis Toletanae ecclesiis offi- officlum mo-
z im / '"
cio mozarabico, Mozarabibus, quin suo veteri ritu viuebant , r plura 'l
. r .... ,.
cubi reten-
jndulta tuerunt primlegia secuhs xn., xm., xiv. ,xv. , quae Pinius la- tum .

te recenset quamuis seculo xn. Eugenius Pontifex III. Mozarabes

:

ad officium romanum pellicere frustra tentauerit. Procedente autem

tempore ritus ecclesiasticus Mozarabum etiam in illis ecclesiis , in
quibus conseruatus fuit , languere coepit,ac solum paucis quibus-
dam statis, festisque diebus adhibebatur , ac ceteris romanus ritus,
qui paulatim irrepserat, frequentabatur . Primus Ioannes de Torde-
sillas , episcopus Segouiensis , anno 143 6., vt Florezius refert,offi-
cium gothicum stabilire conatus est,erecto in ecclesia S. Mariae
de Aniago collegio,quo sacra ritus mozarabici instaurata celebra-
rentur Sed non diu id consilium viguit, eo collegio ad Carthu-
.

sienses anno 1441. translato Gloria igitur tota litur?iae mozarabi-

.
 .

126 I S I D O R I A N A
cae quae iam pene collapsa erat, instauratae Cardinali Francisco
,

Ximcnez de Cisneros debetur,vt notum est cuius exemplum non- •,

nulli postea Salmanticae , et Vallisoleti iinitati sunt,summis Ponti-

ficibus, Regibusque Hispaniae summopere fauentibus Recensentur .

a Pinio personae illustres, quae missam mozarabicam Toletisua prae-

sentia honorarunt vsque ad annum 1723., et Viri virtute, ac lite-
ris insignes,quos congregatio pastorum,ac beneficiatorum Mozara-

bum Toletana habuit , vsque ad annum 1706.

descriptiooffi- 5^ Exhibetur deinde a Pinio officii mozarabici , et singularum
cii mozarabi- .. ., *-* j- a -
ems partmm notitia ex Eugenio r»
.
1 1 • 1 1
Roblesio apud Cardmalem Aguir-
rium Liber hispanicns Roblesii ad manum mihi est hoc titulo
. :

Compendio de la vida 3 y hazauas del Cardenal Don Fray Irancisco

Ximenez de Cisneros y del ojicio , y misa muzarabe Por el Maestro
•, .

\enio de Robles , Cura proprio de S.Marcos , j Capeilan en la ca--

pilla de los Muzarabes c;i la santa Iglesia deToledo mdciiii. In fine: .

En Toledo por Pedra Rodriguez impressor del Rey liber in 4. , di- :

catus D. Bernardo de Sandoual y Rojas Cardinali, Archiepiscopo

Toletano Praecedit quaedam elegia P. Hieronymi Romani Higue-
.

rae,sic satis elegans , in qua homo minime quidem indoctus,sed

commcntis ad aeternam infamiam maxime deditus, opinionem suam
de offizio mozarabico his verbis expressit Muzarabumque liber per :

te velut altera phoenix - Damna senectutis ponit in orbe volans

- Est opus hoc tuum , manus aurea tantum - Hoc tua vicfu-
, Isidore ,

rum secla peregit opus Ea quae Roble^ius de officio mozarabico

.
,

disseruit excerpta et in latinum sermonem conuersa extant in Bi-

, ,

bliothecae Patrum Bignaeanae supplemento , inde recusa a Blanchi-

no post tractatum Pinii historico - chronologicum de re liturgica.
fragmemum 66. Calendarii antiqui fragmentumj quod Franciscus de Pisa
g0 ~
1
Toleti anno 1595. typis vulgauit, ad examen Pinius reuocat, et ca-i
lendario Bucheriano,quod vocant, excepto, antiquissimum aliorum
omnium , quae extant , esse concludit , vel certe nulli antiquitate
cedere.Coniicit exaratum seculo v. exeunte,aut vi. ineunte . Ha-
beo tamen,quod moneam , iam nunc viros doctos dubitare, num
genutnum monumentum eiusmodi calendarii fragmentum, aPisa
sit

editum . Illud mihi ctrtum, non pctuisse huiuscemodi calendarium

scribi ante seculum vn.jnam festum Circumcisionis in libris offl-
ciorum S. Isidori qui anno 656. decessit, non recensetur neque
,
:
 . . ..

C A P V T LXXXVIII. 127
celebrari coepit in Hispania nisi post obitum Isidori , aut solum paulo

ante obitum 9 vt cap. 71. animaduerti . De Calendario Pisae confer

praefationem Eminentissimi D. D. Cardinalis Lorenzana ad breuia-
rium mozarabicum
67. Plura alia addit Pinius de calendario , quo hodierni Mo- plures contro-
.'
. • 1 uerslae indica-
zarabes vtuntur,de praeparatione proxima sacerdotis ante missam,
de missae idea , ac caeremoniarum descriptione : de missali orferen-
tium,quod est veluti Ordinarium istius sacrae liturgiae Denique .

post exemplum horarum et missae mozarabicae ex festo S. Iacobi

,

missale mozarabicum iussu Cardinalis Ximenii editum cum °;allicano

confertur,liturgiae mozarabicae cum gallicana antiqua consensus,
ac dissensus exponitur j ac Bruni opinio reiicitur, qui liturgiam mo-
zarabicam a gallicana exemplar , seu formam accepisse contendit
Accedit notitia,et descriptio tomorum mss. mozarabicorum qui ,

Toleti asseruantur, ex Petro Camino Vclasco ecclesiae parochialis ,

S. Sebastiani Mozarabum in eadem vrbe rectore , vna cum variis

obseruationibus
Tomi octo mozarabici a Camino recensentur.
68. .1. Missale descriptio co-

Muzarabum pars 1. gothic. ( fortasse gothico charactere co?itinens

IC
^°. ° iCU
)

missas a paschate vsque ad Pentecostem . 2. Missale Muzarab. pars

altera gothica^ continens missas de tempore , et Sanct. 3. Missale Mu-
zarabum pars continens varias missas Sanctorum ,
altera guthic.
et quotidianas
4. Missale. Muzarab. pars altera gothic. continens
missas Sanctorum , et officia 5. Missale Muzarab. pars altera go-
.

thic. Mariae Virginis a Sancto Ildefonso com-

continens missas beatae
positas Breuiarium Muzarab. pars i.gothic. continens part.psalter.
. 6.
cantic.^et hymn.j. Breuiarium Muzarab. pars altera gothic. conti-
nens part. psalter. , ojjicia propr. Sanctor. , et hymn. 8. Breuiarium
Muzarab. pars altera gothic. quadragesim.
69. In secundo codice extat missa de Cathedra S. Petri Antio- Elenus abbas.
chiae,et in eiusdem missae oratione prima,quae vocatur missa ,
et incipit , Diem , in quo beatissimo Petro etc. , litera prima D singu-

lari iorma exarata est, in cuius circulo superiori inscriptio haec cha- alia peculiarla.

racteribus gothicis exprimitur : Elenus abbas etsi indignus scripsit

De hoc Eleno abbate nihil certum scitur Equidem dubitabam,an
.

ita oporteret legi, Telenus abbas etsi indignus scripsi^ nam quum
literae omnes circulo comprehendantur , potest initium duci vel
 . ,

1*8 ISIDORIANA
a T", vel a£ Aeque autem obscurum
. est Teleni^ atque Eleni nomen.
Ex hoc eodem codice exhibetur specimen characterum desumptum
ex celebri missa S.Martini, de qua agit etiam Benedictus XIV. lib.i.
De beatif. cap. 5. n. 5. In missali vero mozarabico , inquit, edito
per Cardinalem Ximenium , cuius vsus , si additamenta posteriora
dempseris , ante aetatem quoque S. Isidori Hispalensis •viguit non in
Hispania modo , sed in aliis etiam regnis , extat antiquissima missa
S. Alartini Turonensisqu.im inde ntagna ex parte excripsit Cardi-
,

nalis Bona etc. \\\ 5. codice sunt missae de beata Virgine, a S. II-
defonso compositae , de quibus Nic. Antonius, et alii Animaduer- .

tit Caminus , missas de Annunciatione , Natiuitate et Assumptione ,

Deiparae, quae inueniuntur in hoc codice insertas esse missali mo- ,

zarabico Ximenio,sed non eo ordine , ac forma , qna cxtant in co-

dice gothico , ;:equc ita vberes . Characteres codicis sunt maiores,
ac rudi modo ioimati,vt sine magno labore legi non possint : scri-
ptura ductu continuo constat neque occurrunt lusus quidam ca- ,

lami,qui in aliis codicibus gothicis descriptis obseruantur Censet .

Caminus exemplar hoc esse transcriptum ipsis proxime Sancti II-

3

defonsi temporibus . Codex 8. recentioris temporis est,colore ni-

gro , ac rubro exaratus, perfectiori charactere , membrana nitida Ru-

.

brica haec apponitur sine anno :Finit hic iiber y Deo gratias , regnan-
tedomino Adefonso , per manus Ferrand loanniz presbyteri ecclesiae
Sanctarum lustae et Rufnae ciuitatis Toleti in mense aprilis Suspi-
, .

cor,exaratum codiccm regnante Alfonso VI. , postquam Toletum

a mauris recepit , scilicet exeunte seculo xi.,certe non ante expu-
gnationem Toleti
vota Eurrielii. 70. Quam optandnm,vt omnes eiusmodi codices eo or-
esset
dine,quo minima re praetermissa typis ex-
exarati sunt, nulla vel
cnderentur? In Prudentianis num. 104. monui , praefectum biblio-
thecae S. Genouefae Parisiis, Abbatem S. Leodegarii ( S. Leger) ex
cpistolis Burrielii, non satis bene intellectis, asserere , officium go-
tiixuni , a CardinaliXimenio editum , in re ipsa , et substantia differ-

re a codicibus gothicis mss. Toletanis . Id enim innuere videtur

Cardinalem Ximenium nouum quoddam otficium concinnasse, quod
pro gothico venditauerit: quum contra certum sit,formam , ac sub-
stantiam antiquissimi officii gothici in breuiario Ximenio conserua-
tam,neque magis breuiarium Ximenium ab antiquo gothico difler-

re ,
 . .

C A P V T LXXXVni. 129
re,quam romanum hodiernum breuiarium a veteri differat Cete- .

rum quura in hoc genere olficiorum noua quaedam subinde inue-

cta fuerint , alia meliorem formam redacta,
omissa , nonnulla iri

et Cardinalis Ximenius non sibi proposuerit , totam antiquitatem otfi-

cii gothici veluti ordine chronologico nobis repraesentare sed ex :

variis quae aderant , voluminibus partim antiquissimis , partim re-

,

centioribus ea seligere, quae officio mozarabico ordinando , atque

in vnum corpus compingendo magis accommodata viderentur , id
quidem effecit , quod conatus est , vt sacerdotes mozarabes leuiori,
quam ante , labore ritus suos peragere valerent: at viris criticis , qui
non solum antiqua a recentibus discernere amant , sed antiquiora
cum minus antiquis cor.ferre , nihilque prorsus antiquitatis ecclesia-
sticae ignorare,adhuc desiderandum reliquit, omnes huiusmodi co-
dices in publicam lucem prodire , vt Orationale gothicum a Blan-
chino,et plura alia rnissaiia, antiphonaria, et hymnaria a Mabillo-
nio , Ven. Cardinale Thomasio , Muratorio et aliis edita sunt ,

Cur enim tamdiu latent missae de Beata Virgine , quas S. II- de puMkandis
71.
, r _
deronsus composuit? htsi enim magna earum pars m breuiano Xx-
. . . ?,..__. mss. sothicis,
;-<r
vt ent .

menio extat , at, vt ex Camino discimus , diuerso ordine , ac forma

in hoc breuiario sunt 3 ac breuiores , quam in codice vetustissimo
seculi vm. , aut ix. Iuuaret etiam certo scire , quaenam sunt ipsa ver-
ba S. Ildefonsi , ex iis , quae missaii inserta sunt.Codex 2. gothi-
cus continet, vt Caminus aiebat varias missas Sanctorum et quo- , .

tidianas In missali Ximenio nulla est missa quotidiana , hoc saltern

.

nomine expressa ex quo suborta difficultas est, quam supraattigi,

:

quid Samson abbas Cordubensis nomine missae quotidianae intelli-

geret . Eminentiss. Cardinalis Lorenzana in noua editione breuiarii
mozarabici, quantum quidem eius instituti ratio permittebat , qua
praecipue commodo sacerdotum Mozarabum , diuinas laudes persol-
uentium , , maius quoddam lumen antiquitati donauit
prospexit
Nam psalterium gothicum cum canticis , et hymnis edidit, prout in
veteribus membranis reperitur,ex codice, quem Caminus nota nu-
meri 6. indicauit, et fortasse etiam ex seq. 7.
72. Haec est inscriptio Psalterii /;; nomine Domini incipit li- : Psalterlum go-
thicurn
ber psalmorum secundum Dauid prophetam
'

Prophetia de Domino .

lesu Ckristo , siue fructu iitstorum , et interitu impiorum Incipit .

primus psalmus Antiphon.i In leve Domini fuit voluntas eitts die ,

. .

tom.J. R
 ,

ijo I S I D O R I A N A
ac noctezin lege eius meditabitur . Beatus vir s qui non dbiit in con~
silio impiorum etc. Finito Psalmo 40. Expiicit liber primus . Incipit
liber secundus . psalmum 7 Liber quartus post
Sic liber tertius post 1 .

psalmum 88. Liber quintus post psalmum 105. Post psalmum 151.
Explicit liber psalmorum Incipiunt cantici Canticum 51. Salomo-
. .

nis est In sacratione basiiicae Canticum Tobiae est De restaura-

.

tione basilicae . Num. 55. Incipiunt cantici in Cotidiano Caniicum .

Moysi etc. Yltimum canticum est 77. Canticum Angelorum de na-

tiuitate Christi . Gloria in excelsis deo , et in terra pax hominibus
bonae voluntatis etc. Finiunt cantici . Incipit prologus hymnorum .

Sunt 30. versus male latini, mendose exarati, ametri instar hexa-
metrorum,et acrostichi , ex quorum primis syllabis elicitur: Mau-
ricus obtante Veraniano edidyt eorum ex iv. Concilio To-
. Sententia
letano can. 15. et ex S. Isidoro deprompta est. Ita ergo habet
, .

Miracula primaeua ymnorum modula ciira

Angelica promserunt nascente Domino ora , ,

}'idelicet paucis infusa cclitus dona

Resumeret terrestri pastorum acie visa .

* Jorte rcful- j n irteri iam quidem ymnorum reculserant * orda

serat
Cum trium ora iubenum fornacis igne deuicto
Veterique Patri , Filio iam tunc et ipsis adiuncto
Sumserunt ymnum laudium cunctorum vite qtiod alto
Olimpiadis ambitu quodque terreni circuitus giro
Beato tamen cetui quam cuncto elemento creato
Toth sacra toth rura ymnisabere arte camena .

Ad nunc quod^celebrat per tot pie orbe difusa

Nitens Ecclesia diuino Sacramento locata
Tandenque et Redemtor sacrum cene tempus adimplens
Eterno sit Patri ymnum concentum Apostolico soluens
Vestigia beata orationis causa conttertens
Exiit in montem quoeuum exorare Parentem
Rector quoque fidei et cunctis per secla Magister
Admonet et Paulus vt psahnis loquamur et ymnis :

Nam ex hoc surrexit sacrata dogma ymnorum

Jlario Papa Ambrosio ceterisque more istorum
Ad laudem diuinam ymnorum sic condere modos
Nunc laudes Domini nunc martyrum narrare triumphos
 . . .

C A P V T L XXXVIII. 13.1

Omnemque celibem diriuare vocibus sonos

Et dulces reddere factori omnium melos .

Dei summa glcria laus et letitia constat

In his et Trinitas laudatur et Ecclesia fraglat
Dum ymnum dicimus honorem et gloriam damus
Tmnum dttm canimus Ecclesia vota monstramus .

Tandem et omnium frtem noxiarum obtamus

73. Titulus Hymnarii est Incipiunt ymni de toto
, circulo anni. bymnarium
g
Tmnus de aduentu Domini , et Sanctorum festiuitatc ter mixtus , qui
in matutinum diccndus est quando Aduentu Domini incipitur Gau-
, .

dete flores martyrum , - Saiuete plebes gentium etc. Fortasse legen-

dum Aduentus pro Aduentu Mendum quoque videtur ter mixtus .

Post hymnos sunt horae Incipit Aurora , quae ante primam reci-
:

tatur in diebus feriis per totum annum Succedunt Prima, Tertia, .

Sexta , Nona , Completoria et post Completoria quaedam preces ,

:

miserationes , benedictiones , aspersio aquae benedictae etc. Quae

omnia eodem codice cum hymnis contineri, non obscure collisitur
ex praefatione Eminentiss. Cardinalis Lorenzana ad Breuiarium
Isidorianum pag. 18.
74. Quo tempore hic codex exaratus fuerit, non constat Mau- :
aetas co^ 015 »
mV/j qui scripsit , et Veraniani 3 qui scribi voluit, nomina aliunde
ignota sunt. Character seculum xi. circiter arguit, neque ab ea ae-
tate versus , hymnano praemissi , abhorrent . Sed dubitari adhuc
potest , an codex ex alio antiquiori gothici imperii descriptus fue-
rit. Quod attinet ad psalterium , certa negandi haud occurrit ratio.
Sed hymnarium quidem , et alia , quae accedunt , posterioris sunt
temporis . Doctissimus Editor aduertit , in hymno S. Tyrsi deesse
quatuor versus Ximenio admissos, quibus mentio flt
, in breuiario
Cixilae , scilicet, Templum hoc Domine Cixila condidit - Dignam hic
habeat sortem in aethera - Cum summis ciuibus cantica praecinat ,
- Gaudens perpetuis seculis omnibits . Tlorezius , qui hos versus in an-
tiquissimis mss. Toletanis extare credebat,et aliunde nulla officia
propria in breuiarium gothicum post arabum in Hispaniam aduen-
tum admissa fuisse contendit , multus est tom. 5. pag.345. in ex-
ponendis versibus, ne Cixila nominatus intelligatur esse episco-
his

pus Toletanus, qui vitam S. Ildefonsi seculo vni. scripsit

75. Fortasse in breuiario Ximenio hi versus recepti sunt ex
R 2
 i;2 I S I D R I A N A
aMqul hymni codice gothico n. 7., in quo hymnos quoque reperiri , ex Camino
discimus Verum etiam si eos versus in aliis codicibus ab alicuius
.

interpolatoris manu esse credamus, tamen in hymnario, quod Mau-

ricus exarauit , quae temporibus gothicis
multa sunt monuinenta ,

recentiora videntur. Nam , vt omittam eos hyinnos , in quibus satis

clare iugi saracenici fit mentio , quod Florezius inficiari laborat,
iuuat aduertere, pag.cv. primum hymnum de Sanctis esse Saucto-
rum meritls inclyte gaudia etc. , vbi legendum inclyta gauclia hic :

enim est ille hymnus, quem Hincmarus in Jibro de non trina deita-
te recentem dicit, et de cuius clausula Te trina deitas , vnaque po-

scimus j quae ita etiam in breuiario mozarabico legitur, litem Go-

thescalco intentauit. Scribebat autem Hincmarus seculo ix. progre-
diente.Plura de tota hac controuersia dixi in Hymnodia Hispanica
num. 234. dissertat. pag. 205. Nunc addendum , Hincmarum dece-
ptum ruisse,quod hymnum Sanetorum meritis , recentem credide-
,

rit, non quia

hymnario mozarabico reperitur, sed quia primus
in
hic versus a Iuliano Toletano allegatur in opere De arte gramma-
tica nondum publici iuris facto , de quo agam , quum cap. 103.

codicem Palatinum 1746. describam .

lam addl- 76. Post cdmpletoriam haec est rubrica In diebus vero sabba- :

ta in bieuiano
icniano ...
t orum , "vel praecipuaruvi festiuitatum ^finitis in ordinem psalmis com-
,

pletorii secundum vsum modernorum , -vt dictum est , dicitur istud

.....
responsorium et alia, quae sequuntur .Vides iam, in hoc codice men-
,

tionem fieri -vsus modernorum At quinam sunt hi moderni ? For- .

tasse Mozarabes aliqui vsus eiusmodi auctores.Sed verius credo in-

dicari vsum eorum , qui ritum romanum sequerentur Nam, vt ego .

coniicio, codex hic cxaratus fuit post recuperatam a christianis vr-

bem Toletanam Huc enim pertinent hymni in ordinatione regis ,
.

in natalitio rfig/V, hymnus de profectione exercitus ,qui vsque in re-

uersione dicendus est diebus litaniarum : in quo haec inter alias est

stropha : Vt tamquam 'vituli plebs tua commeans , - Ex grege fidei

ausibus liberis - Gentes bxrbaricas cornibus ventilet, - Ac planta terat
impios . Quae certe Toleti cani non poterant , nisi quum reges chri-
stiani iam ibi imperabant , et contra aliarum prouinciarum mauros
arma,et cxercitus mouebant.
Jam o- 77. Vt autem in hoc codice multa sunt, quae, gothis in Hispa-
MCC1
niissa , m -
nia rerum potientibus , nondum in ofncia ecclesiastica immissa fuisse
 :

C A P V T L XXXVIII. I?3
, ita alia sunt, quae m breuiario Ximenio desiderantur
videntur Sunt .

enim hymni quotidiani dominicales , quotidiani vespertini , De duode-

cima Ante completa. De prima vigitia-, Ad quietem , Ad medium
.

noctis-, Ad nocturnos , Ad galli cantum^ Ad pullorum canium, Matuti-

narii quotidiani , De
De quinta. De Septima De octaua De
quarta , , ,

decima-, De vndecima iterum De duodechn.i et vltimus hymnusest

, ;

]dd vesperum Plerique . hi hymni in breuiario Ximenio praetermissi

sunt . Florezius tom. 3. Hisp. sacr. pag. 247. aduertit,sextam oratio

nem in missa Post pridie supponere , praecessisse Pridie nullum au- :

tem a se Toleti inuentum exemplar vetus missalis Offerentium , siue

or-dinarii , ex quo agnoscere potuisset,an olim Pridie praecesserit
in tituio vero Post pridie omnes mss. codices , quos vidit, conseiv
tire . Asserit, breuiarium , et missale Ximenianum multis scatere er-
roribus partim incuria typographi , partim codicum deprauatione .

Neque tamen Ximenius fucum facere voluit , quasi officium gothi-

cum eo omnino ordine, quo a veteribus obseruabatur , repraesentaret.
78. Perspicua est prima breuiarii rubrica Regula Incipiunt breuianum . .

horae canendae , -vel recitandae secundum regulam maximi doctoris mozarabicum

Hispaniae beatissimi Isidori , ac egregii confessoris lldefonsi Toletani
coo ™ lliatlirn »

praesulismagistri.mn fROVT ANTIQVI EA REGVLA FRVEBAN-

TVR SIMPLtClTER,SED SECVNDVM QVID nam : antiquitus duo-
decim erant horae assuetae in die , vt in libris antiquis ostenditur ,

praeter quaedam aiia, quibus ipsi antiqui -vtebantur in nocte , sci-

licet in principio noctis , et ante lectum , et in aequinoctio , siue in

medio noctis , et in surrectione lecti y quae quidem apud modernos ab-

iecta , et rcsecta sunt : sed eo modo , quo moderni eam prosequuntur ,

et exercent ,
prout in processu patebit
Et quia pauci sunt qui ordi- .
,

nem ipsarum horarum custodire , et ordinare sciant propter negligen-

tiam , et multorum incuriam , eo quod non curant nisi de redditibus

ecclesiae recipiendis , et quia plura bona aedificia de facili corruunt
post multum temporis lapsum^nisi sibi remedium adhibeatur; iccir-
co quidam imperitus clericus , et indignus, considerans istud opus san-
ctum , ac plenissime deuotum , et a tanto praesule diuina mente gra-
tia editum , ne euanescat , sed in memoriam hominum redeat , tactus
motu , et ad laudem, et gloriam Trinitatis , et Iesu>
instinctu pietatis,
et Mariae Matris , honorem summi praedicti confessoris , et ad il~
et

luminationem praesentium clericornm >et futurorum,iuxta suae scien-

 . . .

i 34 I S I D O R I A N A
tiae paupertatem , et sui intellectus imbecillitatem , diuino auxilio
inuocato ^eoque praefulgenti , hanc normam prout , sequitur , condere
laborauit 9 et de litera gothica hunc codicem transtulit , et transpor-
tauit
et in nouam 79. Hinc discimus , clericum , qui breuiarium mozarabicum la-
formam reda-
tj njs characteribus exarauit , ordinemque recitandi praemisit , offi-
cium ea forma exhibuisse , quam tunc mozarabes adhibebant sed ,

aliam tamen antiquiorem in vetustis libris extantem agnonisse . Coi-

ligitur etiam , eum clericum non iussu CardinaKs Ximenii , sed pri-
uato consilio e characteribus gothicis breuiarium ad characteres
latinos transtulisse , vt commodo mozarabum sacerdotum consule-
ret.Ac huiusmodi exemplar Ortizio , qui missale et bre-
tortasse ,

uiarium tvpis excudenda curauit, normam quamdam praebuit , vt

collatis membranis antiquis opus exactius redderet
colkctlo lltur- 80. Quoniam vero constat,in officio mozarabico , quale nunc
guc g° thicae lia l) einus vetercm ordinem non nlene seruari, multa ex mss. anti-
vtilissmja es- •• « i- •
1

$ct) quis praetermissa , aha addita , vtihssimum esset , quod Burriehus

optabat collectionem omnium, quotquot extant , codicum vetu-
,

stioris liturgiae gothicae notis illustratam exhibere rsiquidem, vt ad-

uertit praeter octo illos codices , quos Caminus descripsit, tres alii
,

sunt in ecclesia Toletana , ac quaedam aliorum fragmenta , alii exi-

stunt in monasterio Caradignae, siue de Cardena , e quibus Bergan-
za nonnulla selegit,et excerpsit .'
Alios in aliis monasteriis seruari
quis dubitet ? Huc etiam pertinere putat Burrielius, quidquid sub
gallicani ritus veteris titulo hactenus editum fuit: nam Orationale
gothico-hispanum a Blancliino vulgatum certissime nostrum est
Montfauconius in Biblioth. Mss. e bibliotheca Coisliniana San-Ger-
manensi indicat codicem 1297. Breuiarium S. Isidcri llispalcnsis ,
quod Mozarabicum dicitur . Florezius toin. 10. exhibet inter appen-
dices hymnum gothicum S. Crispini , magis correctum , quam in
breuiario mozarabico ,
Martino de Roa
quia, vt ait pag. S5. , a P.
collatus fuit cum mss. codicibus Cordubensibus. Et Cordubae qui-
dem adhuc aliqua huiusmodi officii mozarabici monumenta asser-
uari persuasum habeo Vtinam quatuor illi codices,qui in Conci-
.

lio Mantuano exhibid, ac probati sunt, alicubi inueniri possent.Hi

libri ita in veteri instrumento recensentur , Vnum fuit ordinum ma-

ioris Albaidensis coenobii s vbi continetur baptismum , et sepultura,

 .

C A P V T L XXX VIII. 135

alium librum orationum de monasterio Iraze 3 et librum missale fuit
de Sancta Gemma , et librum antiphonarum de Iraze
lllustra ~
Si. Conferenda praeterea ernnt quaeuis alia etiam externa mo- eius
numenta, quibus mozarabicum omcium ahquomodo lllustran possit.
Quaedam e^o hic proferam apud auctores, qui de Isidoriana litur-
gia agunt , non obuia Primum petitur ex historia monasterii S. Ioan-
.

nis Reomaensis, Petro Rouerio Soc. Iesu illustrata, vbi pag. 177.
a
quaedam visio narratur , ex qua colligitur,iam ab anno 10 iS. non-
nullum vsum viguisse in Hispania celebrandi festum SS. Trinitatis
dominica prima post Pentecosten , quod vniuersa ecclesia postmo-
dum probauit Addit Rouerius pag. 587. Quae res sanctorum Hispa-
.

niae sacerdotum , qui illud tanto ante mirifice probarunt , iudicium

vehementer commendat . Visio haec erat : Subito repletus est totius eius-
dem ecclesiae ambitus viris scilicet vestibus albis indutis , ac purpu-
reis stolis insigniter etc. Erat autem dominica dies octaua penteco-
stes etc. Coepit interea qui praeerat episcopus , super altare S. Mau-
ritii martyris missarum solemnia , eiusdem Trinitatis antiphonam in-

tonans , celebrare . Interim vero percunctatus est supradictus frater

( Vulferius monachus , cui visio repraesentabatur ) qui , aut vnde
essent , pro quaue causa illuc deuenissent , cui satis leniter tale dede-
runt responsum . Professionem , inquiunt, christianitatis gestamus 3 sed
ob tutelam patriae, catholicaeque plebis defensionem gladius nos in
bellosaracenorum separauit ab humanorum corporum habitatione etc.
Vraetereais , qui missarum explebat ojficium -,finita oratione domini-

ca,pacem omnibus dans , misit vnum , qui ipsi fratri pacis osculum
daret Ceterum in missali , et breuiario Mozarabum missa SS. Tri-
.

nitatis locum non habuit,vt notat Lesleus pag. 554., neque ritus

dandi osculum pacis post orationem dominicam proprius est Mo-

zarabum , qui ante consecrationem munerum pacem faciebant , vt
idem Lesleus docet pag. 540.
82. Alterum Abbas S. Leodegarii anno
: circiter 1787. edidit notitiae moza-
folium quoddam inscriptum, Particularites litteraries sur la litur-
um '

gie Mozarabe etc. Scilicet ex Burrielii epistolis iam editis, quod ipse
ignorabat, altera ad P. Franciscum Rabagum , altera ad D. Petrum
de Castro In fine autem quaedam ipse addit ex opusculo latino,
.

Diuisiones decem nationum totius christianitatis Romae per loannem

Besicken,et Sigismundum Mayer 1494. iunii 16. m 8. quod Pa- ,
 . ,

i:6 I S I D O R I A N A
triAudifrYeddo, auctori Catalogi editionum romanarum seculi xv.
ignotum fuerat In eo opusculo haec sunt de Mozarabibus , qui
.

decimam nationem constituunt : Mozarabes hi olim fuerunt multi

numeru in partibus Africae , et Hispaniae , sed modo sunt pauci: sunt
enim dicti mozxrabes , quod modos christianorum de Arabia in mul-
tis tenebant . Isti vtuntur in diuinis officiis lingua latina, et obediimt
romanae ecclesiae , et praelatis latinorum, et conficiunt in azymo ^vt
latini^sed in multis discrepant a latinis; quod in diuinis ojficiis-ha-
bent horas valde prolixas •, quod quurn dies naturalis diuiditur in
•uigintiquatuor horas diei , et noctis , tot officia habent , siue horas ,

et psalmos hymnos^ac certas Orationes habent^et nimis proli-

, ac
xas quas non dicunt more latinorum nam illud quod latini dicunt
> :
,

in principio ^ipsi dicunt in fine >vel in mcdio Sacramentum euchari- .

stiae diuidunt aliqui in septem partes , aliqui in decem . Est natio

valde deuota matrimonio non coniunguntur nisi personis suae gen-
: in
tis , sit/e nationis , inter quas femina amisso primo marito , nunquam ,

coniungitur alteri , sed permanet in castitate perpetua .

S 3. Alii etiani auctores de Mozarabibus Africae loquuntur , qua-

si eosdem.ac Mozarabes hispani, seruarent. Iacobus de Vitriaco
ritus

in Historia Orientali cap. 81. edition. Duacensis 1597. De Mosara-

bibus llli <vero christiani , qui in Africa , et Hispania inter occiden-

.

tales Saracenos com nbrant tr , MOSARABES nuncupati , latinam ha-

bent literam , et latino sermone in scripturis vtuntur , et sanctae ro-
ae ecclesiae , sicut alii latini 3 cum omni humilitate , et deuotiune
obediunt ab articulis fidei ,vel sacramenlis in nullo deuiantes Con-
, .

stituunt auiem sacramentum altaris de pane azymo , quemadmodum

latini Sanctam autem eucharistiae formam quidam eorum in septem
.

partes diuidunt alii vero in nouem\ quum tamen romana ecclesia^

:

et aiii eidem subiecti , ipsam eucharistiam in tres tantum portiones

pjrtiantur Huiusmodi autem partitio quum non sit de substantia

.

sacramenti } non "oariat , vel impedit virtutem sacramenti

84. Breuius luec Sanutuslib. 3-part. 8. cap. 4. Sunt et alii chri-

stiani , qui in Africa , et Hispania inter occidentales saracenos com-

tnorantur , Musarabes vocitati 3 qui latina litera^ et sermone in scri-
pturis vtuntur diuinis , sanctaeque romanae ecclesiae , sicut ceteri la-
tini , cum omni deuotione , et humilitate obediunt ,ab articulis fidei-,
vel sacramentis ecclesiae in nihilo deuiantes : eucharistiam tamen
ditti-
 ..

C A P V T LXXXVIII. 137
diuidunt in partes septem nonnulli <vero in nouem , quod quum ac-
:

cidat sacramento , veritatem , et virtutem non impedit sacramenti .

85. Ab hispanis ipsis , qui a saracenorum iugo liberi erant , et ex hispanis

Mozarabes tamquam natio quaedam separata censebantur Auctor .

coaeuusvitae S. Theotonii, Priorismonasterii Conimbricensis S.Cru-

cis , seculo xii. apud Bolland. 18. februarii cap. 2. part. 2. ita nar-
rat : Quum ergo Alphonsus , nobilis Infans Portugalliae , versus remo-
tiorem Hispaniae partem ^quae Hispalis dicitur ^ducto exercitu , pe-
ne totam saracenorum prouinciam depraedatus fuisset , viri bellato-
res eius inter infinitam praedam , quamdam christianorum gentem ,

quos vulgo Muzarabes vocant , inibi sub ditione paganorum deten-

tos , sed tamen vtcumque christiani Numinis vsum obseruantes 3 pa-
riter captiuarunt , atque iure bellantium subiugarunt .

S6. Aliud lituroiae gothicae documentum extat in epitome Hi- .

nota n^ m
. .
missa ^othica
storiae vniuersalis Ioannis Laziardi Caelestini vsque ad obitum PiillL,
edita Parisiis in fol. } cuius scriptoris Fabricius in bibl. med. me-
minit . Vossius p. 666. obseruat, magnam huius operis partem ad ver-
bum descriptam ex breuiario historiali^ quod Anonymus Gallus an-
no circiter1428. se exLandulpho Sagace , aliisque contraxisse pro-
fitetur, typis excriptum Pictauis 1479. Laziardus ergo cap. 53. haec
habet Huius pontificis ( Deusdedit ) tempore duo doctores ecclesiae
:

de prouincia Hispaniae floruerunt vnus fuit Braulio Caesaraugusta- :

nus , alius fuit Isidorus Hispalensis episcopus , de quo quaedam histo-

riae narrant , ipsum fecisse ojficium missae in dicta ecclesia Hispa-
lensi in qua plura dicunt , et legunt diaconi , et sacerdotes €t sunt
, •,

in ojficio dictae missae duo miranda Vnum est , quod quum leuatur .

eucharistia-, diaconus cantat alta voce versus ad populum , dicens ,

Videte , in quem creditis Quando autem cantatur Pater noster in
.

missa , quot sunt ibi clausulae , tot sunt responsiones a clero vnde :

quum cantatur Pater noster qui es in caelis, sanctificetur nomen

, ,

tuum /0/».r chorus respondet^ Amen Quum autem additur^ Adueniat

s
.

regnum tuum, fiat voluntas tua,sicut in caelo, et in terra, chorus

similiter respondet Amen Sed quum subiungitur Panem nostrum
, . ,

quotidianum da nobis hodie responde t chorus cum modico cantu , ,

Qui est deus . In omnibus autem sequentibus clausulis respondet cho-

rus , Am«n Multaque alia sunt in dicto ojficio aliena a nostro vsu.
.

87. De collectionibus duabus rerum liturgicarum 3 quarum al- Assemani ,

Tom.H. S
 .

153 ISIDORIANA
et Azeuedi tenl Iosephi Aloysii Assemani edi coepta fuit,sed abrupta atque ,
eollectiones . . .- . , r> r- i- j a •

nnpertecta mansit, altera tantura promissa P. hmmanuehs de Aze-

uedo,agit Zaccaria tom. i. bibl. liturg. cap. 2. lib. 1. Assemanus in
praemissa epistola ad Clementem Argenuilliers, postea Cardinalem ,
sic ait Occid.e7it.%1es porro ecclesiae
: quarum liturgias damus , sunt ,

Romana omniu?n mater capnt et magistra GaUicana vetus Hispa-

, , , ,

nica 3 seu Mozarabum Mediolanensis seu Ambrosiana^ singulares-

, ,

que aliae . Azeuedus prospectum suae collectionis hoc titulo edidit:

Synopsis thesauri liturgici antiquioramonumenta complectentis , ad
sacros ritus pertinentia Tertio tomo liturgias praecipuas a romana
.

diuersas inserere parabat,et in his Hispanam , Gothicam 3 Isidoria-

nam Alozarabicam Ipsum
, vero , ait, missale moz.zrabum , vt mul-
.

torum votis obsecundemus , quod rarissimum est,et liturgiam anti-

quissimam continet, dabimus integrum Quam occasionem nacti , hi- .

spanorum hominum pietatem , doctrinam , studiumque diuini cultus

estendemus Liturgiae mozarabicae psalmodiam , etbreuiarium adiun-
.

gemus , quale editum olim est a Cardinali Ximenes indicabimus ta- :

men in libri margine orationes , quae S. Isidori aetatem vel proxime

attingunt ^vel sunt fortasse antiquiores . Curam etiam , diligentiam-
que nostram profitemur emendandis non typographi qui-
in crratis

dem vitio , sed exemplorum Ximenianae editionis ad quod praestan- :

dum maximum nobis suhsidium positum est in Veronensi Orationa-

rio gothico hispano,a cl. Blanchino edito torn. 1. in fine part. 1. in
comment. ad opera Ven. Card. Thtmasii Accedent etiam ea , quae .

r.obis viros eruditissimos ex Hispania allaturos speramus Subscri- .

bit Azeuedus Ex Collegio 1748. Quod

Romano kalendis ianuarii
Azeuedus de missali mozarabico edendo cogitauerat , perfecit Les-
leus Romae 1755.
.•i^„„ SS. Orationarium ritus ^othici tvspani >, quod idem Azeuedus
/^
Orationale go- o 1 t
_

thicum Blan- commemorat, Blanchiiius notis suis illustrauit, quas alicubi corrigi
chmi oportere , Hernandezius in suis obseruationibus ad prospectum ms.
editionis Isidorianae, a Zaccaria promissae, monuit . Praemisit autem
Blanchinus non solum Pinii tractatum de liturgia antiqua hispani-
ca,sed etiam ordinem diuini officii oothici Mozarabum ex Roblesii
libro De vita Cardinalis Ximenii
specimen characterum codicis an- ,

tiquissimi Veronensis, quo orationes gothicae continentur , et Ca-

ietani Cenniiiudicium de hoc libello orationum ex tom. 1. Antiquit.
 . . .

C A P V T LXXXVIII. i 39
eccles. Hisp. pag. 28. , et seqq. , quoda Florezio iure reprehensum ,

castigatumque fuit t. ^.Hisp. sacr. , vbi hymnum officii mozarabici

in laudemS. Iacobi inuasione maurorum antiquiorem esse tradit
89. Habeo in schedis Zaccarianis iudicium ms. Marchionis Maf- Maffei iudU
fei de eodem codice Veronensi orationum oificii gothici quod cum ,
cium.
aliis communicare placet Descripturus Maifeius codlcem 184. Ca-
.

pituli Veronensis haec annotauit

90« Christianorum sacerdotum erga omnipotentem Deum religionis codex Vero-
testificatio , ct cultus duobus praecipue constat, Liturgia , et Ofncio qui- nensis Oratio- :

bus a.lministrandis a vetustissimis vsque temporibus duo praesertim Jibri n

" gothici

adhibiti sunt , quos nunc Mhsale , et Breuiarium nuncupamus Quam re- .

motae aetatis in hac Bibliotheca missalis liber supersit , vidimus ; videa-

mus modo,aut aequali,aut maiori vetustate praestans in eadem Breuia-
rium superesse . llle quidem vncialibus litteris conspicuas est ; hic autem
forma pene quadrata , vbi lemmata excipias , cursoriis characteribus con-
stat , minusculis paucis admixtis; uihilominus sexto, vel septimo elabora-
tum seculo argumenta comprobant omnia Hunc o!im cum percurrerem •

codicem, magnaque ex parte exscriberem , in celeri scriptura inteiligenda

tirocinium me ponere memini Ecclesiasticum officium exhibet non in Ve-
.

ronae , nec in Italiae vsum coucinnatum , sed Hispanicum Illud ipsum •

est , cui mozarabici adhaesit nomen . Codicis antea ignotissimi notitiam

communicaui anno 1732« in Veronae iliustratae Parte 11I- pag«2$o.,vbi
haec inter alia Coptiene il Breuiario Mozarabico , quale per Is notizie ,
•

che si hanno , non si vede altroue nella sua antipa purita essendone piu
"jolte stati ricercati indarno dai dotti in ogni parte esemplari Lo stampa- .

to per ordine dsl Cardinal Ximenes e pieno d^aggiunte , ed accommodato

a diuini vfficj posteriori . Quae deinde inter qpuscula Ecclesiastica Histo-
riae Theologicae adiecta protuli , ostendere non piget . In hoc libro etc.
91» ln eodem volumine scripturae specimen repraesentaui tab^ rv. eiusdescri-
num» xviii. B. pro Vcpnsonante in hoc ms- fere semper , vt in aliis ptio .

ab Hispania profectis Post annos aliquot a vulgata per me co-

.

dicis notitia eius exemplum ad Cl> Patrem Blanchinium Romam trans-

missum fuit, qui integrum diligenter edidit , Cardinalis Thomasii operi-
bus adnectens , et amplum Pinii de Liturgia Hispanica Tractatum ibidem
recudens,in quo tamcn de missa , non de Breuiario erudite disseritur .
Collectioncm hanc libsllum editio denominat , cum tamen orationes plus
mille contineat,- quarum trecentae circiter in vulgato Mozarabico deside-
rantur.Has tantummodo emittere constitueram , sed omnes P. Blanchi-
nium emisisse, magis approbo , praccipiu ob summam Iibrorum , Ximenii
Cardinalis iussu cusorum , paucitatem , et infrequentiam in editionc diph- .

thongus ae pcrpctuo repraesentatur, at in codice exulat , et e semperscri-

bitur . Quomodo ab Hispanis hae membranae multis ab hinc secuJis Ve-
rouam accesserint , qiis diuinet Ad Tarraconenses pertinuisse, S. Fructuo-
'.

si, quae memoratur, Ecclesia videtur innuere , sed ad Sanctam Leocadiam

S 2
 i 4o I S I D O R I A N A
oratio, quae cum aliis xxx. afFertur, Toletum indicat ; dicitur enim quam-
uis incorrecte , Honor sepulcri eius humanis obtatibus praestatur obsequen-
dtts honori/ice aperiturOfficiu.n totum breuius peragebatur
. orationum :

clausula per nostrum adest nunqua n Rogationes non memo-

Dominum .

rantur, nec quatuor temporum ieiunia Do.ninica ante quadragesimam .

/// carnes tollendas vocatur . Sab cuiusuis matutini fiiem oratio habetur
Completoria , et in Populum benedictio Rubrica cst, Item completoria post .

explicitas Iaudes , qnas psaliend vadu 't vsque ad sauctam lerusalem^ quae in
S. Fructueso dicenda m.Cantus pluries memoratur.
ritus officii in 92. Ceteru n , vt in regionibus aliis , et circa alias ros , euenit in Hi-
Hispania. sp .'.. ;. j'ae,\*t a gentibus, quae inuaserant , et in ea dominabantur ,
eius Iiturgiae , et ecclesiasticis officiis tribueretur nomen A Gothis pro- •

pterea j deinde ab Arabibus dcnominata sunt ; quamuis nec Gothi , nec

aceni , sed illa Hispanorum veterum pictas , ct doctrina concinnarint .
Gothi , et Arab-cs tu.ic solum in eundam sensum conspirarunt , cum reli-
gione , et moribus , et sanguine commixto molliti , Hispani euaserant,et
iam sanctitate praestabant • Anno dlxi. sic statuit Synodus Bracarensis ;
flacnit omni >:/s communi consenstt vt vnus, atque idem psallendi ordo
,

matutinis yVei vespertinis officiis teneatttr . Anno dcxxxiii. celeberriiiium

concilium Toletanum iv. sic decreuit : Vnus igitur ordo orandi , atque
psallendi n omnem Hispiviam atque (Jalliam conseruetur • Vuus
,

modus in missarum solemnitatibus ; vnus in matutinis , vespertinisque ojji-

ciis. S.mcto IsiJoro, qui hnic concilio praesedit, tribuitur propterea Mis-
sale , et Breuiarium , quibus ecclesiae Hispauiarum exiude vsae sunt , vt
Nicolaus Antonius adnotat( Bibl. Hisp. l'S-c-4-) Ante concilium illud
anno dcxxxiii. coactum orationes has, matutinum vespertinumque offi- ,

cium continentes , colIectas,et praescriptas fuisse, plura ostendunt , quae

tum olim adnotaui,tum nuper IlluJ addas , nnllum hcic recenseri offi-
•

cium pro fcria sexta sanctae Hebdomadae, qui mos nonnullis Hispaniae
ecclesiis ante celebre iJ concilium in vsu erat , seJ ab eo improbatus est
canone sexto , et abolitus •

srnrtura co-
05.
-°
\'t autem .ilco vetusti , eximiique coJicis integra
°
demum profe-
' „ ' '

d\ c St
\
ratur notitia ,
. .

quaedam
.

addere par est .

. .

Antequam m eo Breuianum m-
. . . .

cipiat , tres chartae habentur eodem scripturae genere coopertae , septima

item , quae consequitur , pagina Quamuis autem idem sit in his littera-
.

rum genus , obscurior tamen, et difficilior scriptura est Kius specimen •

habes in tab- iv. nam. 18. Praeposita videntur fiiisse folia ista , et cum
vacua essent,ab alia exinde manu inordinatc, et sine vlla titulorum ma-
iestate i npleta Orationes et heic multae,sed aJ liturgiam , non ad of-
.

ficium spectantes ; inter has xii. ventorum orbis nominibus Latinis , et

Graecis circum dispositis Graeca tamen litteris Latinis
• Carmina etiam •

in ventum quemlibet sic exordientia :

^uatuor a quadro consurgunt limite venti •

nota codici 94. Reliqua oli n exculpseram , sed cum apographum amiserim , ocu-
adiccca .
]j s nunc fatiscentibus parco"» In i.ifera nriori pagina alia manu , antiqua
tamen , Servius Vicidominus sanctcel ..... subnotatur Jitterae aliae ante. :
 .

CAPVT L XXXVIII. I41

et post visuntur , quarum certam significutionem eruere non est.In sexta
pagina Hymnus legitnr Paige lingua gloriosi proelium csrtaminis Sub .

eo diuersa,et posteriori manu : Maurizio Caneuarius , et fidilocor de

amphorauino . De bonello tn xx. anno Liuprandi Rigis . Legendum puto
de qnfor Auino de Bonelio • Vigesi.nus annus Liutprandi in Dtcxicrfi» incuc-
rit Haec libro,iam vsu trito , adiecta sunt , et ab Hispania aJ Veronen-
.

ses Canonicos iam traducto , neque enim Liutprandi annus extra Ita-
liam adnotaretur Ex. oratio.iibus in his foliis pexscriptis priores exbibe-
re non pigeat , nulla emendati »ne immutatas-
Missa quarte ferie Pasce • Accessuri in Crastinum .
Fratres ad dominicam caenam a ite faciem lesu Do- P ecimen ora
s -
95;. Dilectissimi :

10iimn '

mini,ac redemptoris nostri pra 'amtts in Confcssions cum omni fidu-

cia , et petentes ab itto citm lacrymis,vt expiatos nos ab omnibus crimini-
bus nostris faciat , in crastinum accedere aJ calicem suae sacratissimae
passionis .Et alia . Non nos abiicias , Iesu vone ,in crastinum inbeteratae
bestis abfectionem a conuibio mense suae-Odie DO
nobis nubtialis dig ni- Pluries ita scri-
tatis vestibulum , cum quo cras laeti accedamus aJ tuae passionis epulum bitur putaue-
:

praeparatum OJie sil in n>:>.':svsra confessio ,et cras psccatbrum celerri- ram proDomi-
•

ma subssquatur remissio . OJie accipe bota , crjs botorum tribue praemia . n* c* *le se<* ''

scr Ioerms cr
Odie nos propina gustu tuae dilsctionis , et in crastinum aitribue pleni- ;
es
tudinem caritatis , conditor , et redemptor humani generis , Christe ,filius ° '
f, .

Dei PatrisyCdncede famulis tuis,i-t hodis tam bibentibus , quam Defunctis 2e nQum enim
criminum donetur remissio , qualiter cras in commune sit exultationis omnh cstHedie dona
mode plenitudo • AD PACEM • Praepara nobis tibi , salba cor nostrumr,
Domine , per Pacis bonum hostiam bibam , vt qui in crastinum sumturi
sumus Dominicam caenam , nulla ab inuicem conbellamur discordia , set
fructu pleni tuae dilectionis summamus in crastinum flumina caritatis , quas
profluentia decurrunt he visceribus tuis • INLATIO • Dignnm , et iustum
est , nos tibi semper gratias agere , domine sancte , pater omnipotens Dens,
per lesum Christum ,fii':um tuum Dominum nostrum , qui pati pro impiis
voluit ,et pro sceleratis indebite condemnari . Omnium postrema oratio haec
est Omnipotens Deus , qui martirem tuum passionis sanguine decurso ad
:

palmam i-ictoriae perduxisti ,presta nobis , vt proceritatis eius vmbraculis

protegamur , ne humanae auiditatis incendiis escruciemur
96. Qaod Mafteius num. 91. obseruat } ,orationale gOthicum codex olim
codicis Veronensis ad Tarraconenses pertinuisse, quia in oratione Tarraconensi '*
Dominicae ante quadragesimam,siue in cames tollendas mentio
fit ecclesiae S. Fructuosi, verum esse videtur quin obstet, quod :

addit, Toletanos indicari in oratione S. Leocadiae . Nam quum

officia propria Sanctorum agebantur , gothi , vt in aliis etiam San-
ctis patet,eas orationes, seu sumebant , quae ab iis qui
preces ,

praesentes erant, ad sepulcra Sanctorum honoranda compositae fue-

rant Sic enim in oificio septem apostolicorum quod Toleti quo-
.
,
 ,

142 I S I D O R I A N A
que recitabatur , legitur , quod
, de in huius -urbis conuicinitatem
vrbe Accitana , rion de Toleto intelligendum Mentio vero ec- est .

clesiae S. Fructuosi in Dominica ante quadragesimam omnino ar«

guit,codicem Veronensem pro vsu Tarraconensium olim exara-
tum fuisse. Florezius tom. 8. Hisp.sacr. pag. 184., et in append. 1.
num. 4. disserit de sermone S. Leandri,vt nunc quidem creditur
in honorem S. Vincentii qui inter sermones S. Leonis reperitur, et
,

multa ex gothico S. Vincentii ait esse desumpta Obseruat Flo-

officio .

rezius, eiusmodi officium S. Vincentii a S. Leandro videri compo-

situm pro ecclesia principe Hispalensi , quae titulo S. Vincentii
insignita erat : nam in flne orationis Post sanctus dicitur : Vnde pre*
c.imur , -vt istic , -vhi nohis reposita est eius reliquiarum portio ,

erecta sit patrociniis plenitudo . quadam ecclesia

Certe pro vna
haec oratio coinposita ruit : neque enim credendum est in omni- ,

bus gothicis portionem asseruatam

ecclesiis fuisse reliquiarum
S. Vincentii . Sed procedente tempore vt dixi , , officia ,
quae pro
certa aliqua ecclesia digesta fuerant,ab aliis acceptata sunt, quin
verborum mutatio aliqua fieret : quod praesertim accidisse puto ,

quum iam hispani maurorum iugo premerentur.

C A P V T L XX XIX.
De Alexandri ad nouam editionem Missalis
Leslei praefatione
Mixti secundum regulam Beaii Isidori .

Lesleus missa- l -
M.
L^X issale , et breuiarium mozarabicum , iussu Cardinalis Xi-
le mozarabi- menii olim typis excusa Kostro
, inter Jibros rariores censebantur .

tempore vtriusque noua editio procurata est , missalis quidem ab

Alexandro Lesleo, breuiarii deinde ab Eminentiss. Cardinale Lo-
renzana Vterque eruditam praefationem praemisit , qua non solum
.

liturgiam gothicam illustrat,sed insis etiam Isidori operibus prae-

clarissiiriumlumen affert.Haec mihi causa est,cur Isidorianis meis
nonnulla ex doctissimis his duabus praefationibus inseram Lesleus .

missale tvpis commisit hoc titulo Alissale Mixtum secundum regu- :

iam Beati Isidori dictutn AiOZARABES , praefatione , notis , et ap~

pendice ab Alexandro Lesleo S. I. sacerdote ornatum Romae mdcclv. .

sumptibus Venantii Monaldini , typis Ioannis Generosi Salomoni '-

 . .

C A P V T LXXXIX. 43 r

in 4. magno . Post epistolam dedicatoriam ad Benedictum Ponti-

ficem XIV. longa est Leslei praefatio , qua erudite de liturgia
gothica edisserit
2. Laudes liturgiae veteris hispanae praemittit Lesleus, eam- s
.
umma r,rae ~

que in Ximenio seu Mozarabico , a Ximenio edito , con-

Missali 3

tineri asserit Missale deinde, et ordinem missarum describit. Dis-

.

putat an missale mozarabum vetustum sit sacramentarium? ac pro-

,

bat , sacramentarium 'vetustum esse , quod liturgiam complectitur,

a missa Romana, et Ambrosiana,
graecorum quoque , et orienta- a

libus anaphoris plane diuersam , atque eam ipsam , quae apud go-
tho-hispanos , et antiquiores mozarabes olim obtinuit , similemque
veteri Gallicanae Contendit , ea , quae posterioribus seculis addita
.

fuere, non efficere , vt liturgia missalis Ximenii vitiata dici queat.

Missale Mozarabum ab erroribus Felicis, et Elipandi immunesem-
per fuisse ostendit
3. Vt antiquitatem Lesleus demonstret, a-
liturgiae gothicae distinctio 11-

n,r ? ,ae ' m,ssa "

...
struit, distinguendam esse liturgiam gotho-hispanam a missali . et
11-
breutario gotho-mspano Pnmum emm mstituta fuit htur?ia,tum
r.
.
• •••/-.,. ,
lis,et breuiani,

missale ordinatum, ac simili modo breuiarium digestum . Nimirum

liturgia est certa forma , ac methodus precum in missa,et officio
ecclesiastico seruata : missale est collectio omnium missarum , et
breuiarium collectioomnium olficiorum eiusdem litursiae . Ne°-at,
S. Leandrum habendum esse auctorem liturgiae gotho-hispanae :

tum §. 12. quaerit,.//?; S.

liturgiae gotho- Isidorus auctor fuerit
hispanae respondet in hanc sententiam
? et .

4. Alia opinio,quae S. Isidorum Liturgiae Gotho-Hispanae auctorem Guitmundus

agnoscit, apud recentiores magis accepta , et peruulgata est (i).Ea du- missale Isido-
pTici argumento fuicitur Primum est recepta hominum persuasio, Litur-
• ro tribui: •

giae appellatione , quae hidoriana nominatur , confirmata Aliud est,Pa- .

tres Concilii quarti Toletani hanc prouinciam S- Isidoro dedisse , vt for-

mam Liturgiae componeret , quam , amota varietate rituum , Ecclesiae
omnes Hispaniae, et Galliae Gothicae in posterum obseruarent-At haec etiam
opinio antiquorum auctoritate caret , et meris coniecturis nititur . Nemi-

(1) Card. Baronius in Annal. ad bene tnulti , quos omnes nominatim

an. 633. Mabillonius , de Liturg. Gallic. recensere nimis longum foret , quorum
lib. 1. cap.4. num.8. Nicolaus Antonius plerique Auctorem Liturgiae ab Au-
Bibl. vet. Hisp. part.i. pag.269. n.194. ctore Missalis Mozarabici non distin-
Iohanncs Mariana de rebus Hispaniae guunt .

lib. 6. cap. 5. et alii Auctores Hispani

 i
44 I S I D O R I A N A
nem enim antiquorum hactenus laudare potuerunt , qui Liturgiam Gotho-
nominauerit - Guitmundus Episcopus Auersanus
Hispanam Isidorianam , qui

anno octogesimo supra millesimum aerae christianae defunctus traditur,

omnium antiquissimus citatur, qui S. Isidorum Missale quod lam Hispa-
num , vt
scripsisse dixerit (i) mirum sit, Nicolaum Antonium , virum do-
ctum , et accuratum scripsisse (2) , Isidorianum nomen , Breuiario, et Mis-
sali Mozarabico ab vltima antiqttitate attributum esse . Neque aliud , quo
vtuntur, argumentum maioris momenti est Vulgo quidem iactatur , Con-
•

cilium Toletanum qtiartum curam condendi nouam liturgiam S« Isidoro

imposuisse at h.iec assertio
: antiquorum auctoritate minime fulcitur, de
ea silet Concilium Toletanum quartum , quod , si id muneris S. Isidoro
tribuisset , cunonem de
ea re , vt fieri solet,vtique constituisset . Canon
autcm eiusmodi nullus extat . Braulio quoque,et Hildefonsus, qui de ope-
ribus S« Isidori scripserunt , de cura condendae Liturgiae , ilii i.nposita ,
et de conscripta ab co Liturgia, mentionem facere debuissc-nt , de vtra-
que tamen altum siluerunt •

lituraia Isido- $• Ncque causa erat, cur Patres Concilii quarti Toletani munus com-
ro antiquior . ponendi nouam liturgiae formam S« Isidoro, vlliue committerent . Illis
sane maxime cordi erat , vt vna , et eadem forma celebrandi mysteria , et
ecclesLstica obeundi officia , in omni Visigothorum regno aequalitef ob-
seruaretur , eamque introduxerunt , quam postea ecclesia Gotho-Hispana
constanter retinuit Sed forma liturgica noua non erat , neque ecclesiis
.

Hispaniae, ct Galliaf ignota,sed ea ipsa,cui immemorabili consuetudi-

ne assueuerant • Cnm igitur Patres Toletani id vnum assequi vellent,vt
antiquum Hispanorum ordinem , sublatis innouationibus , omnes ecclesiae
regni Visigothorum retinerent , nulla illis causa supererat , cur Prouin-
ciam S- Isidoro imponerent nouum aliquem rituum , et caeremoniarum
ordincm componendi Praeterea satis manifestum est , Liturgiam illam ,
.

quam S- Isidorus in libris suis de ecclesiasticis officiis illustrat , et expli-

cat,non aliam , quam Gotho-Hispanam esse, illam scilicet , quam Conci-
lium Toletanum quartum sua auctoritate confirmauit , et stabiliuit , et
etiam satis certo constat,S« Isidorum libros de ecclesiasticis officiis scri-
psisse, antequam concilium Toletanum quartum celebraretur , eos enim li-

bros Fulgentio Astigitano episcopo , fratri suo , inscripserat , qui prius ,

quam Concilium hoc conueniret , pie obierat , sedemque Abentio cesse-
rat , vti ex subscriptionibus episcoporum apparet .

6- lam vero planum est , Patres huius Concilii non demandasse S- Isi-
emendatio 11-
j oro cura m componendi Liturgiam , quam optime nouerant diu antea
..
t 1 t compositam ruisse, et vsu trequentata.n , neque credibile est , vt Cassan-
no tri'buenda.^ cr » :u Pamelium scribens , animaduerterat , S. Isidorum libris illis de of-
'

ficiis ecclesiasticis eam explicasse , et illustrasse liturgiam , quam ipse con-

(1) Guitmundus de Corporis , et Snn- (2) Bibliothec. vet. Hisp. lib.5. cap.4.
guinis Christi in Eucharistia verita- num.195. pag. 269.
te , vbi de Missali Hispano , non aiuein
de Liturgia loquitur .

dide-
 ,

C A P V T LXXXIX. r
4*
diderat . DemumIsidorus in breui prologo, quem libris de officiis ec-
S-

clesiasticis praemisit , professus , dicturum se , quibus auctoribus orta fuerint

ea ,
quae in
Officiis Ecclesiasticis celebrantur , non semetipsum , non Lean-
drum nec alios Liturgiae Gotho-Hispanae auctores agnoscit , quam Scri-
,

pturam Sacram , Apostoloruin traditionem , eorum nimirum , qui in Hispa-

nia ecclesias constituerunt , et ecclesiae consuetudinem Nihil igitur au- •

ctoritatis hisce opinionibus tribuendum est , quae S. Leandrum , aut S» Isi-

dorum Liturgiae Gotho-Hispanae auctores , et conditores praedicant Sunt .

enim mera recentiorum ngmenta , post decimum,et vndecimum saeculum,

nullo certo auctore, orta,ab iis deinde propagata , qui ritus patrios , ce-
leberrimis SS- Leandri , et lsidori nominibus , tanquam scuto quodam ,
contra impugnatores protegere , atque tutari nitebantur At , inquiunt , .

saltem concedendum est , datam fuisse S> Isidoro curam expurgandi vete-
rem Liturgiam ab innouationibus , quae, episcoporum incuria,in eam ir-
repserant , eamque ob causam iiturgiam Gotho-Hispanam , haud immeri-
to, hidorianam esse appellatam • Equidem opinor , non modo in iis,quae
ad liturgiam pertinent , sed in ceteris quoque huius Concilii canonibus
condendis praecipuas partes S. Isidori fuisse ; is enim Synodo praefuit ,
et magna doctrinae , et sanctitatis fama vigebat nihilomiiuis, cum litur-
;

gia Gotho-Hispana apud antiquos Scriptores Isidoriana non appelletur

et canones omnes concilii quarti Toletani communi Fatrum nomine editi
sint , emendatio liturgiae videtur potius toti Concilio , quam S- Isidoro
tribuenda •

al 'ae contro-
7. Alias quaestiones Lesleus exagitat. An liturgia gotho-hispana
ab apostolorum aeuo ad excidium regni Visigothorum in Hispania con- caue ,

stanter obtinuerit ? Obtinuisse contendit et praeter alia obseruat,

,

phires in liturgia gotho-hispana esse orationes, eo temporecompo-

sitas,quo idola colebantur , quae in breuiario
et inter alias hanc ,

mozarabico legitur ad tertiam ( male apud Lesleum ad primam )

in die primo ieiuniorum kalendarum ianuarii Domine da : . . . . . .

•ut misericordia tua de ecclesiae coetu simulacra excludat , et veri-

tas ad cultus tui cognitionem dubia corda conuertat . Quae verba mihi
in memoriam reuocant interpretationem celeberrimi canonis 30.
Concilii Eliberitani, a Balthasare de Bastero , episcopo Gerundensi
exhibitam in Ephemerid. Triuultinis anno 1750. art. 43., et in col-
lectione dissertat. ital. Zaccariana tom. io.p. 107. Canon itahabet:
Placuit , picturas in ecclesia esse non debere , ne^ quod colitur , et ado~
ratur^in parietibus depingatur Prima pars canonis , ait Basterus ,
.

picturas in genere nominat, quas in ecclesia esse prohibet. Secunda

pars , ne^quod colitur ^ et adoratur , rntelligenda est de idolis , quae
vsu communi a gentilibus etiam in domuum suarum parietibus de-
Tom. II. T
 . .

i 46 I S I D O R I A N A
pingebantur. Mens ergo concilii erat, ea loca, in quibus fideles con-
gregabanttir , sine vlla pictura esse debere , vt ita omnino cauere-
tur,ne simulacra , quae a gentibus colebantur , et adorabantur , in
parietibus ecclesiae, hoc est , loci illius, in quo fideles conuenie-
bant ,depingerentur . Ad hanc,vt
aiebam , interpretationem referri
possunt verba breuiarii mozarabici vt misericordia tua de ecclesiae :

coetu simulacra excludat Quod enim recenti tempore nonnemo pro-

.

bare voluit, concilium Eliberitanum supposistitium esse, id certe eo

tendit, vt nihil tam sanctum sit in antiquitate, quod in dubium
reuocari non possit
textus ca.no- 8. Liturgiam romanam ab ecclesiis prouinciae Bracarensis in con-
nicae precit . cilio primo Bracarensi susceptam fuisse, nonnulli existimant . Lesleus
texturn canonicae precis , quem Vigilius Pontifex Romanus ad Profu-
turum Bracarensem Antistitem misit , deinde in i. concilio Braca-
rensi receptum,^ canone missae , non reliquis liturgiae partibus ,

exponit.An Galliam,an ex Galliain Hispa-

liturgia ex Hispania in
niam propagata fuerit controuersia celebris est Id certum Lesleus
, .

statuit, liturgiam veterem e Gallia in Hispaniam propagatam non

fuisse addit, liturgiam gotho-hispanam, etgallicanam veterem , quae
:

eadem est,si fides adhibeatur Anonymo Spelmani in Asia initium ,

cepisse , vnde in Galliam Irenaei opere deuenerit, et, vt credibile

est, aliquanto citius in Hispaniam ab iis episcopis delata, quosRo-
maeordinatosPetrus , et Paulus praedicatum in Hispaniam miserunt.
His ita constitutis, Lesleusquaerit §. 16. , an S. Leander , aut S. Isi-
dor:ts->aut S. Iulianus auctor fuerit missalis moz,arabici% ac respon-
det in haec verba
variae senten- 9- ApuJ Hispanos , aliasque gentes passim admissa , atque vulgata
tiae de missali opinio est , quae Missale Mozarabum , hoc est , Gotho-Hispanum , aut
gothico :eius a S. Leandro , aut a S. Isidoro , aut ab vtroque editum fuisse tenet •
auctornonfuitEt alii quidcm in hoc insigni opere primas partes S. Leandro, secundas
S. Leander , S- Isidoro tribuunt, alii contra Leandrum opus inchoasse , IsiJorum per-
fecisse volunt Sed hae opiniones antiquis ignotae erant, nec enim pro
•

iis vllus citatur Auctor , qui ante excidium Regni Visigothorum scripse-

rit Qiia vnica ratione argumentationes omnes,et coniecturae recentio-

•

rum falsi conuincuntur Quomodo enim , sine antiquorum testimonio ,

.

innotescere potuit recentioris aeui Scriptoribus , Sanctos Leandrum , et Isi-

dorum Missalis Gotho-Hispani Auctores extitisse \ S- Isidorus in libro
de viris illustribus (1) opera S. Leandri recenset , quin de Missali men-

(i) Cap. 41.

 • , . . , .

C A P V T L XXXIX. 147
tionem faciat bl Fcclesiasticis Qjfciis non paruo laborauit studio , in toto
:

enim Psalterio , dup/ici editione , orationes conscripsit ,in Sacrificio quoque,

laudibus , atqus psalmis , multa dulci sono composuit Nimirum S.Leander •

Orationale scripsit , quod

librum quoque Sacrificiorum , Anti-
bis edidit ,

phonarum scilicet , quae canebautur, dum populus offcrebat • Librum

Laadum , quae lecto Euangelio canebantur , et Fsalmorum librum , eorum
scilicet , qui in Missa canebantur (1), composuit • In his autem nullus
est liber Missalis , quem profecto S- Isidorus non omisisset
io« Eodem argumento conficitur
, Isidorum Auctorem non esse Mis- neque S. S.Isido-
salis Gotho-Hispani , seu Mozarabici Operum eius catalogum texuere rus • •

S- Braulio Caesaraugustanus Episcopus (2) , qui S- Isidoro annis ferme

decem superstes vixit , et S> Hildefonsus (}) Episcopus Toletanus , qui nul-
lum eius commemorant librum liturgicum , praeter duos de Officiis Ec-
lesiasticis Hi igitur cum Missale a S« Isidoro conscriptum non agnoue-
•

rint , recentiores , qui post vndecimum seculum vixere , audiendi non

sunt , quando nobis pcrsuadere conantur, Missale Mozarabum a Sancto
Doctore coinpositum fuisse • Horum e primis fuit Guitmundus Auersa-
nus Episcopus , qui in opere,quod contra Berengarium scripsit , (4) Mis-
sale Mozarabum citans , illud S. Isidoro attribuit- Guitmundus autem an-
no octogesimo supra millesimum obiisse traditur At haec opinio vide- •

tur in Hispania seculo vndecimo nata , et in vicinam Galliam , et etiam

in Italiam ab iis propagata , qui ritus Mozarabicos contra Impugnato-
res auctoritate S. Isidori tueri satagebant Liturgia enim Gotho-Hispa- •

na qua Mozarabes vtebantur, cum apud Romanum Pontificem accusata

,

fuisset , Hispani in Italiam Episcopos aliquot miserunt , qui causam rituum

Mozarabicorum agerent ; eorumque normam consecrandi Eucharistiam le-
gitimam esse demonstrarent • li anno millesimo sexagesimo in Concilio
Mantuano coram Alexandro II. Pontifice , et Episcopis congregatis libros
suos liturgicos examinandos exhibuere , omnemque causam ita egerunt
vt a Pontifice , et vniuerso Concilio Liturgia Mozarabica approbata fue-
rit (5) • Exinde in Italia quoque compositio Missalis Mozarabici S- Isido-

ro tribui coepta est

1 1- Nonnulli putarunt , Concilium Toletanum quartum praccepisse, vt concuium
in omni Visigothorum Regno vnum esset Missale , et vnum Breuiarium , °,.'
. . im litur-
corduu' . .

eorumque librorum componendi curam Sancto Isidoro mandatam fuisse (6) gicam prae-
(1) De Sacrificio , siue Offcrtoriis , de de Missali Mozarabico , non tamen as- scripsit
Laiidibus , et de Psalmis egit S. Isidorus seueranter dicuntor , sed tanquam opi-
oll. 1. 1. c. 14. 13. et 5. nio , nullo certo auctore vulgata , re-
(z) In elogio , operibus S. Isidori feruntur
praemisso. (5) Baronius Annal. ad ann. 10154.
(5) De Viris illustribus cap. 9. de Aguirre Conc. Hisp. T0.3. a pag.174.
(4) GuitmunJus lib. 3. de corporis (6) Mariana De rebus Hisp. lib. 6.
et sanguinis Christi veritate in Euch.ari- cap. 5. inter decreta Concilii IV. Tole-
stia, haec habet , 7« quodam Missali tani hoc etiam refert Missale , et Bre-
.

Hispano , quod dicvnt dictasse Sanctum uiarium vnum esto in Hispania Eius rei .

hidorum , quae vcrba dicta quidem sunt peificiendae cttra , quoniam lsidoro cre-
T 2
 . ,

M S I S I D O R I A N A
Scd hacc opinio antiquorum suffragio minime fulcitur , qui Breuiarii, aut
Missalis, a S» Isidoro compositi, mentionem non fccerunt . Praeterea , qui
in ea sunt opinione , putant , varietatem Missalium , et Breuiariorum , a
Liturgiae discrepantia seiungi non posse ; Patresque Toletanos statuentes,
vt i/nut modus in Missarum solemnitatibus , vnus in Matutlnis , Vesperti-
visque Ofpciis tcneatur, consequenter Missalium, Icctionariorum , oratio-
nalium, antiphonariorum , aliorumque librorum Iiturgicorum varietatem
omnem sustulisse At plane constat , concordiam liturgicam vna cum
•

varietate librorum liturgicorum consistcre posse (i) ; idque Patribus Con-

ciliiquarti Toletani cxperientia notum erat • Hispani enim , quamuis vna ,
eademqne liturgia omnes vtercntur , tamen iisdem Jibris liturgicis vbique
non vtebantur . Imo singulac Prouinciac videntur suos habuisse proprios
lectionarios, et missales libros (2).Hanc autem qualemcumque librorum ,

Jiturgicorum discrepantiam concilium Toletanum quartum non abstulit

scd singulis Prouinciis suas in hac re consuetudines retinere intactas.
pcrmisit • Et hinc aliuJ argumentum desumitur ad probandum , neque
S» Leandrum, neque S> Isidorum auctores essc missalis Mozarabici • Hoc
enim missale non erat commune toti Hispaniae , neque proprium Pro-
uinciac Baeticae,sed Toletanae , hoc est , Carthaginensis Prouinciae pe-
culiare Nuila• autem erat ratio , cur Metropolitanus Baeticae curam as-
sumeret conscribendi missale , vsibus Prouinciae Toletanae singuJariter de-
stinatum . Demum Elipandus , cum missale hoc citaret,eius Auctores non
Leandrum , non Isidorum nominauit , sed pracdecessores suos episcopos
Toletanos, Eugenium, Hildefonsum et lulianum(j). lisque potius , quam
S^ Isidoro tribuenda cst Breuiarii , et Missalis Mozarabici compositio-

missale moza- 12- Attamcn si nomine auctoris huius missalis is intelligatur , qui
rabicum mul- missas , quae i.i eo continentur , conscripserat , ncc S- IsiJorus, neque
torum opus . s. Hildefonsus, neque S« lulianus, neque vnus aliquis cius Auctor dicen-
dus est • Quicumque enim Missale Mozarabicum paulo attentius euolue-
rit , inueniet , illud neque vnius Scriptoris, nequc vnius aeui opus esse •
Nam praeter styli varietatem , quae in eadem missa nonnunquam depre-
henditur, plures sunt missae , quae ante aetatem S. Isidori compositae
ditur demandata , vsus obtinv.it , vt lectiones legere , atque adeo non modo
Breuiarium , et Missale Moijirabum illi iucliuersis,sedin eadem Prouincia quando-
tribuantur . At huiusmodi canon nullus que extitisse Lectionaria diuersa Et si-
.

vnquam a Concilio quarto Toletano quidem fas erat habere diuersa Lectio-
conditus fuit naria , cur non etiam Missalia, et An-
(i) De hac re n.88. quaedam dicta tiphonaria, etc.
sunt .
(3) Elipandus , in epistola ad Albi-
(2) Huc can. 20. , vcl , vt
spectat num Testimonia Sanctorum Patrum Ve-
,

alii habent , cap. 2. Concilii primi Brac- nerabilium , Toleto disseruientium, in MiS'
carensis , relatus in codicem cano- sarum oraculis edita sic dicunt , et Con-
num Lcclesiae Gotho - Hispanae lib. 4. ciliam Francofurdense , verba Llipandi
tit. 1 y de non legendis diuersis lectio- ex hbello cius refert , Item praedecesso-
nibus per solemnium dierum Missas , et res nostri Eugenius , Hildefonsus , Julia-
Vigilias . Vnde consequitur , diebus non nus Toletanae Sedis Antistites , in suis
solemnibus , permissum fuisse diuersas dogmatibus dixerunt , etc.
 ,

C A P V T LXXXIX. ja 9
fuerunt Plures etiam sunt,quae post mortem S« Doctoris conscriptae
•

sunt . Harum vero omnium missarum eunclem hominem auctorem essc

nemo dixerit-Sed si nomine auctoris missaJis Mozarabici is intelliga-
tur, qui missale Toletanum emendauerit , aut qui vna , aut altera missa
a se cbmposita auxerit , plures huiusmodi auctores inter episcopos To-
letanos inueniuntur • Elipandus Eugenium, Hildefonsum , et lulianum no-
minauit , et lulianus, opera S« Hildefonsi enumerans (i) , eorum partem ter-
tiam missarum , hymnorumque , atque ssrmonum esse ait Nemo tamen,vt .

mihi quidem videtur , auctor missalis,et breuiarii Mozarabici , meliore

iure , quam S« lulianus nominatur, de quo Felix,et ipse episcopus Tole-
tanus, praedecessoris sui opera recensens , scripsit (2) Item librurn mis- .

sarum , de toto, circulo anni

quatuor partes diuisum , in quibus aliquas
in
vetustatis incuria "vitiatas , et semiplenas emendauit , atque cumpleuit, itern
librum orationum de festiuitatibus anni , quas Toletana Ecclesia per to-
tum circulum anni est solita celebrare , partim stylo sui ingenii deprom-
ptum 3 partim correctum , iu vnum congessit , atque ecclesiae Dei vsibus
ob amorem reliquit Sanctae Religionis .
'.?• Quibus apparet , S- Iulianum libros liturgicos Ecclesiae suae di- S.Iulianus To-
ligenter recognouisse , atque emendasse • Duo enim opera commemorat letanus litur-
Felix , quorum primum missarum , siue missale , quod in partes gicos libros
erat liber e-

quatuor diuisit , et in quibusdam missis Amanuensium incuria vitiatum mcn « au it •

emendauit , et in aliis missis , quae semiplenae erant , compleuit ,

eas orationes addendo , quae defecerant Integras tamen missas nouas •

Iulianum adiecisse, Felix minime tradidit Aliud vero eius opus liber erat .

orationum , de festiuilatibus anni , siue sanctorale breuiarii Toletani , quem

librum non modo emendauit , sed etiam auxit , adiectis orationibus quo-
rumdam Sanctorum , quae deerant (5) Missale hoc Sancti luliani idem .

fuisse,atque illud,quod missale mozarabum postea dictum est , asserere

non audeo Nam missale mozarabum esc perfecte mixtum , siue plcna-
.

rium , qualis, vt puto,nonfuit liber missarum S» Iuliani (4) et praetcr- :

ea missas habet nonnullas , post excidium regni Gothorum compositas .

Attamen puto , Mozarabes antiquiores libro missarum S. Iuliani vsos es-

(1) Ad finera operis S. Hildefonsi ria erant . Quare , cum apud Gotho-
de Viris illustribus , inter opera S.Isido- Hispanos , sacra priuatim facere solitum
ri editi . fuerit , credibile est Missalia mixta apiul
(2) Ibid. eos in vsu fuisse . Tamen non puto
(3) De hoc Volumine an adhuc , librum Missarum , a S. Iuli3no emenda-
supersit in Bibliotheca Ecclesiae Tole- tum , mixtum fuisse , tum quia Felix
tanae, consule Nicolaum Antonium Bib. hanc qualitatem non praetermisisset ,

vet. Hisp. 1. 5. c. 7. n. 415. pag. 309. tum etiam quia S. Iuliamis lrbrum Mis-
(4) Missalia mixta , siue plenaria , an- sarum ad vsum Ecclesiae Toletanae
te seculum octauum in vsu fuisse pro- , emendauerat In splendidioribus veroEc-
.

bat sacramentarium Bobiense y-quod eius clesiis , in quibus erat sacrorum libro-
generis est Eiusmodi Missalia Sacerdo-
. rum , et Ministrorum copia , inhonestum
tibus priuatim , sine Ministrorum con- habebatur , et sordidum Missale mixtum
cursu , sacra facientibus , non modo com- altari admouisse , dum Missa solemniter'
moda , atque vtilia , sed ferme necessa- canebatur .
 150 I S I D R I A N A
se (i) in solemni missarum celebratione , et ex eo compositum fuisse
missale hoc mixtum,quod Mozarabicum audit •

nussale moza- 1 4. Quinam autem eius compositores fuerint

,
pro certo dicere nc-
rabicum au- Sed quicumque fuerint, videntur , de suo , operam tantirmmodo , et
q U eo •

ctum non se-

industriam contulissc , missasque , ab aliis antea compositas , ita disposuis-
ulsse V1 "
se, vt Sacerdotes , sacra priuatim facientes, et qui in Ecclesiis ruralibus ,
et minime opulentis, deseruiebant , quibus librorum, et ministrorum co-
pia deerat , in hoc vno libro lectionarium , antiphonarium , benedictiona-
le,librosque ordinum , orationum , et precum haberent , apte , ordinatim-
que in singulis missis ita dispositos , vt nihil ad expeditam mysteriorum
celebrationem deficeret Missale Mozarabicum non semel auctum fuisse
•

credibile est , nouis quibusdam missis receptis Rubricas quoque nonnul- •

las recentiores Mozarabes adiecisse apparet , vt negandum non videatur ,

plures extitisse, qui iliius compositioni manus adhibuerint .

breuiariu xi- sermo sit de breuiario, et missali , qualia Cardinalis

15. Si
umquan- xiinenius
do digestum
excudenda curauit , tempore
l
ipso
r
editionis , vel paulo
? .. . ; r 1
ante vixisse eum existimo , qui partes omnes ad eam formam red-
egit , et commiscuit , quam nunc videmus, vt colligitur ex prima
rubrica breuiarii mozarabici , descripta cap. praec. num. 78.Neque
probo , quod Lesleus verba Isidori de Leandro,/;/ toto cnim Psal-
terio duplici editio?ie orationes conscripsit , ita exponit , Oratio?iale
scripsit, quod bis edidit •-
nam Isidorus aperte loquitur de duplici
editione psalterii , vt cap. 87. num. 20. et 21. explicui .

liturgiae galii- 1 6. Demum instituta comparatione missalis Mozarabici cum

rr-aestat
^^ iitiVls liturgicis gallicanis , Lesleus hoc iudicium proferc Quare siue :

integritas antiqui ritus spectetur , siue spectetur ijsus , cuius in hu-

iusmcdi libris ratio praecipua habetur,fateri debemus , missale Xi~
menii libris omnibus gallicanis , hactenus editis , longe pracstare . Iis

(1) Mozarabes Prouinciae Toletanae Doynini sioite , cv.m Clerici festiuo more
libro Missarum S. Iuliani , aliisquc eius- natalitium matutinum cancrcnt , affiiit in-
dem Ecclesiae libris liturgicis vsos es- ter eos Dominus Rex . aduenit nobis . .

se , certum videtur . Mozarabes vero , versus , quem tunc temporis more TO-
siue Hispanos , qui Christianis Principi- LtTANO canebant , Succentoribus respon-
bus subditi er.int , in sacris Ofticiis li- dentibv.s , Erudimini omnes , qui iudica-
bros liturgicos Ecclesiae Toletanae ad- tisterrim In Breuiario Mozariibum
.

hibuisse habemus ex Luca Tudensi ,.qui ad matutinas laudes die Natalis Domini
era 828. , anno scilicet Christi 790. scri- post Canticum Benedictus , adhuc idem
bit, Adefonsus castv.s omnem Gotho- . . . versus in sono canitur , quae ostendunt,
rum ordinem , sicut Toleto fuerat , tam Hispanos tam sub Imperio Saraceno-
in Ecclesia , quam in Palatio , Oucto fie- rum , quam sub Principibus Christianis
ri ordinauit Et rursus agens de morte
. degentes , libris liturgicis Toletanis , in
Ferdinandi , cognomento Magni , Castel- Missa , et in Officiis Ecclesiasticis vsos
lae , et Legionis Regis , qui anno circiter esse .

1065. obiit, ln ipsa celebri Natiuitatis

 : . .

C A P V T LXXXIX. 151
enim tam multa adhuc deficiunt ad expeditam missarum celebratio-
nem necessaria , vt nemo istis libris , quantumuis bene instructus ,
sine missalis Ximenii auxilio vel vnicam missam gallicanam reci-
tare poterit sacerdos vero mozarabicus , cui vnicum adest missale
:

Ximenii , missas mozarabicas , atque adeo gotho-hispanas , et gallica-

nas quotidie , si libuerit , expedite facere potest . Vnde quod ab initio

dicebam , plane conficitur , optimum Cardinalem Ximenium , missali
mozarabico typis edito^non modo hispanorutn , sed gallorum etiam
prisco sacrificandi ritui splendide consuluisse

C A P V T X C.

Excerpta ex Praefatione Eminentiss. D. D. Francisci Antonii

Lorenzana ad Breuiarium Gothicum secundum regulam
beatissimi lsidori

1. 1 Je liturgia Mozarabica iamtum optime meritus Eminentiss. Laus Em!n ? n "

T A .
\4 . • • • tiss. Lorenza-
Lorenzana, quum
, 1

Archiepiscopus Mexicanus missae gothicae exem- nae _

plarabsolutum,et explicationem typis Angelopolitanis edidit,'post-

quam in Archiepiscopatu Toletano magni illius herois Cardinalis
Ximenez Cisneros successor constitutus est , magnificentissimam bre-
uiarii gothici editionem , quae Ximenianam non solum nitore,sed

etiam correctione longe superaret , ad nominis sui non minus ,

quam ad Isidoriani ritus immortalitatem apparauit Haec est inscri- .

ptio : Breuiarium Gothicum secundum regulam beatissimi Isidori

Archiepiscopi. Hispalensis iussu Cardinalis Francisci Ximenii de
Cisneros prius editum , nunc opera Excellentissimi D. Francisci
Antonii Lorenzana sanctae ecclesiae T~otetanae Hispaniarum Prima-
tis Archiepiscopi recognitum ad vsum sacelli Mozarabum Matriti .

anno mdcclxxv. apud Ioachimum Ibarra S. C. R. M. , et Dignit.

Archiep. typogr. in fol.
2. Praefatio Eminentiss. Cardinalis multiiugi eruditione referta e!us ^"
iraeratl °
est, qua plurimum illustrari potest Quaedam,
tota liturgia gothica .
I
'

quae ad Isidorum remque nostram maxime spectant , decerpam

, .

Post laudatum Cardinalem Ximenium, ritusque gothici etymon ex-

positum , ita pergit
 .

152 ISIDORIANA
Ordinatorcs, 5, Qtnim Leander,et eius frater Isidorus multa in sacra liturgia, et
et Corectores officio deprauata , corrupta , etArianorum perfidia inuersa comperissent
Gothici Ritus namque
^ iucredibile est , a tempore Athaulfi vsque ad Reccaredum vi-
S1 orus e
5" '
gentibus Arianis erroribus
exulibus Episcopis Catholicis,> plurima in sa-
Leander: r-rae- ° . . . r l
,
t
,
*
cra aut-°g™P n a non trrepsisse vitia ), ea a mendis expurgarc , puriora
cipue vero
Concil.1v.T0- reddere , et in meliorem ordinem redigere cogitarunt , cuius causa Lean-
letan.normam der , et Isidorus de diuinis officiis scripserunt , et totus fere scopus Con-
in Diuinis of- cilii iv- Tolet« , praeside S. Isidoro, fuit, ordincm in sacrificio missae , et
ficiis pracbcri- in vniuersam Hispaniam , et Galliam exten-
diuinis officiis stabilire, per
r s:t • dere, deturpatamque faciem ad pristinum statum restituere •
Isidorus Vica- 4. Ob tantos exantlatos
labores, et diuturnas elucubrationes S. Isido-
rius Apostoh- merito Kitus nuncupari hiSorianus breuiarium , et officium
ri coepit :

cus:ctRitu«iIsi-
secu!jd ur!; regulam Beatitsimi Isidori ; hoc est , sccundum canones Conci-
donanus nun- ]j-
JV> Tolet»,ab ipso praecipue elaboratos , vtpote Pracside Concilii , et
1
Sedis Apostolicae Vicario , Ritus,et disciplinae ecclesiasticae moderatore,
et totius orbis fulgcntissimo sidere •

vcrsio bibho-
j m Hispariia maurorum armis subacta , nihilominus ritus go-
thicus pennansit Mozarabicus , atque Toletanus appellari coepit.
, et

Multa disseruntur de bibliorum versione, cuius in breuiario moza-

rabico , et in psalterio praesertim fit vsus . Subiicitur descriptio co-
dicum gothicorum , qui asseruantur in bibliotheca Toletana
Gothici Co- g. i n ea octo Codices Gothici mss- reperiuntur, quortim in vno prae-
dices MSS. , ter se p tern rnissas, a S» Ildephonso , vt creditur , cum cantus notis com-
" ass ru an ~
!; positas, continentur officia Natiuitatis , Circumcisionis , ct Apparitionis
•»,...
.

tur in Bibho- L. .
omini
l

^
.
, . •

Assumptionis B- Manae, ct officmm loannis Apostoli , et huan-

^ • . . ,- n
»
theca Toleta-
na, describun- gelistae , in alio officium integrum quadragesimac vsque ad Dominicam
tur, vt cxtant. Palmarum exclusiue , in altero, praeter nonnullas missas , officium Heb-
domadae maioris vsque ad Pascha inclusiue , et aliqua Sanctorum officia ,
in alio officia Sanctorurn per annum,in alio cpistolae,et Euangelia per
annum , in alio missae Sanctorum per annum , in alio denique intcgrum
psalterium cum canticis , et hymnis . Praeter hbs codices asseruantur in
pracfata Bibliotheca Gothica Biblia , quae tempore Mahumeticae captiui-
tatis fuerunt propria Seruandi episcopi Astigitani , postea Ioannis episcopi
Carthaginensis, et Cordubensis, qui ea donauit ecclesiac Hispalensi Era
MXXVI- anno Christi dcccclxxxx i- i i

Card. xime- y. Ostenditur praeterea, Cardinalem Ximenium addidisse qui-

nius ritum no , .,.....,.
" em uonnuna breuiano lsidonano, non tamen tccirco ntum go-
. .

immutauit .

thicum immutasse.In breuiario mozarabico veterem ritum eothicum

permanere , peculiaribus hisce rationibus confirmatur .

Kitus Gothi- 8. Cum igitur in Psalterio commendatissimam versionem veterem Ita-

cus Isidoria- licam habeamus , et aliunde in fine cuiuslibet psalmi dicatur Ghria , et
:

nus integer honor Patri , et Filio , et Spiritui Sancto iuxta articulum xiv- Concilii 11I-
mansit vsque Toletani in fidei professicne , et canone 15. Concil» iv. praeside S. Isido-

ro :
 .

C A P V T XC 155
ro dubitandi Iocus non est , vsque ad tempora Card- Ximenii integrum ,
: ad Card. xi-
et absque vlla substantiali mutaticne perdurasse , nec eam inducere pos- menium .

se festiuitates desumptas a Cardinali Ximenio ex Ritu antiquo Toletano,

cuius Missale postea typis ediderunt Cardinales Ioannes de Tauera , et
Martinez Siliceo ante correctionem Pii V".
9. Psalmorum vsum cum cantu in principio,et quando illi sunt lon- Comprobatur
giores, cum pansa aliquoties circa medietatem (quod Diapsalma vocabant, ex Psalteri»

vt dictum est), aetate S. Isidori fuisse , sicut apparebit in Psalterio ,

Got" lco •

prout in autographo a nobis edito extat, ipsemet S. Doctor demonstrat

lib. 1. de Dluin. offic. cap- i:paragr. 1. de Psalmis, his verbis ; Propter car-
nales autem itt ecclesla , non propter spirltuales consuetudo est inttituta
canendi , vt quia verbis non compunguntur , suauitate modulaminis mouean-
tur . . . . nam in ipsis ( iuxta Augustinum ) dictis sanctis religiosius , et
ardentitis mouentur animi nostri ad flammam pietatis , cum cantatur , quam
si non cantetur Omnes enim affectus nostri ( rursus Isidorus ) pro sono-
.

rum diusrsitate , vel nouitate , nescio qua occulta familiaritate excitantur

magis , c:im suaui , et artificiosa voce cantatur •
io« Hymnorum mentionem facit S. Doctor in sequenti paragrapho , Ex Hymnis ,

primos eorum compositores recensens , Hilarium scilicet episcopum Picta-

uiensem, eloquentia conspicuum , et Ambrosium Mediolanensem , quem
virum magnae gloriae in Christo vocat , clarissimum Doctorem in eccle-
sia , et in huiusmodi 'carminum compositione copiosum ; atque inde ex
e::ts nomine hymni Ambrosiani appellantur , et eius celebritatis deuotio
primum in ecclesia Mediolanensi ,postea per totius occidentis ecclesias ob-
seruatur Nunc igitur lectorem exoramus, vt oculos ad hymnos praesen-
•

tis Ritus Isidoriani conuertat , et eosdem , quos S. Isidorus refert , reci-

tari comperiet ; et , si alii inueniuntur, a Prudeutio Hispano , qui floruit
seculo iv. , fuerunt compositi •

11. Versati in lectione operum S. Isidori , ibi testimonium eius sa- Laudatur S. I-
pientiae inuenient , et omne dubium erga nostrum Ritum , et omnige- sidorus
nam eius eruditionem euanescet:de artibus liberalibus, vt sapientior neo-
tericus cgit,et de officiis ecclesiasticis iuxta aurea prima Romanorum
secula , idemmet , vt Vicarius Apostoiicus Concilio Nationali Toletano iv.
praesedit : et his egregiis factis incredibile est eloquentiae flumen in omnes
non diffudisse, praesertim circa sacram liturgiam,ct Diuina officia ordinanda.
12» In autographo manuscripto , quod prae oculis habemus ad editio- Ex ejus operi-

nem huius Breuiarii , signa non obscura huius rei apparent; indigitabi- ^ us P'ura in
nostro Rlta
mus aliqua,vt ceterorum similitudo cum Ritu vere , et merito Isidoria-
esse com r r<
no nuncupato possit cognosci- Sit primum ad denotandum paragraphum, ;
'

vt res a rebus, quae in connexo concurrunt , separentur , haec nota r ap-

ponitur a S« Isidoro cap. 20- ( al. 2 1. lib.i. Etymol. ) ; denotat cnim diuer-
sitatem sermonis,et eandemmet in nostro autographo ms. ad diuisionem
tractatus seu ante initium numeri Psalmorum iuuenies •
,

13. Alia conspicitur nota huiuscemodi figurae <$ , quam denominat Idcm exnotis,
Phietro , quae ponitur ad denotandam solicitudinem , vbi aliquid obscuri- et signis inex-
Tom. II. V
 154 I S I D O R I A N A
scrlptura ; et eadem
ap- tatis est ipsa aliquando modica mutatione in nostro autogra-
positis, no ms> ponitur»
p
Et cantu me- J 4* Cantus absqne claue , et lineis hodierno tempore inusitatus , sic
lodico . in nostro autographo apparet solis constans musicae punctis , quae distin-
ctim , et aperte iuxta Isidorum dignoscebantur in tribus partibus musi-
cae , scilicet harmonica , rhythmica, et metrica • Qiiod ad harmonicam per-
tinet , haec ad omnes,qui voce propria canunt,ex animo, et ardore mo-
tum facit, et ex motu sonum: Tonus autem , secundum lsidorum Jib« 5»
Etymol» cap* 2 2» est acuta euunciatio vocis , harmoniae diff'erentia,et quan-
titas , quae in vocis accentu , vel tenore consistit , cnius genera in qainde-
cim partes musici dhtisetunt ex quibus Hyperlyditis nouissimus , et acu- :

tissii/ius Hypodrius omnium grauissimut est Cantus igitur est inflexio vo-
: .

cis iuxta regulas,a S« Isidoro positas, nam sonus directus est , et sonus
praccedit cantum .

<U~ Jorus mi- l S' ^ on ^ atc bat S- Doctorem inter voccs suaues , et pingnes differen-
rifice voces tja » mirifice enim dcfinit vocem acutam , tenuem , altam , duram , asperam ,
distinguit . caecam , vinnolatum
, et perfectam , quae est alta , suauis , et ckira alta J :

sublime sufliciat , clara , vt aurcs impleat, et suauis , vt audientium

vt in
animis blandiatur.
Regulas can- 16. y\J dignoscendos musicos numeros quasdam regulas Arithmeticas
tusoptimeex- ffert s. Isidorus
a , quae peritissimo in Musices arte hodie arridebunt .
Numeros ( ait lib- cit. cap. 23. ) secundum musicam ita quaeres Fositis ex- .

tremis , i-t puta 6- , et i2.;vides , quot monadibus superetur 6. a 12. ; et

est 6. monadibus ducis per quadratttm , sexies seni faciunt 36. Coniungis ex-
:

trema illa prima: 6- ac vz- simul efficiniit 18. Partiris 36. per 18« Effici-
tur dipondius Hos iungis eum summa minore , scilicet 6. Erunt 8. , et erit
.

medium inter 6. et 12- Propterea quod 8. suptrant 6- duabus monadibus,

id est ,tertia de sex , et superantur 8. a 12« 4- monadibus tertia portio-
ne>§lua parte ergo superat , eadem superatur . Quid vltra fatescimus , si
lectoribus patet via , vt rimentur sententias Isidori l
Concordia 17. Concordia operum S. Isidori cum hoc nostro breuiario maxime
operumS.Isi- elucet in iscriptione Icctionis Ecclesiastici, quae in breuiario hanc epi-
dori cumRitu graphem habet Lectio lib. Ecclesiastici Salomonis s et cum apud omnes con-
:

Muzarabico
s tet,librum Ecelesiastici a lesu filio
.
Sirach Hierosolymita , non vero a
Salcmone fuisse compositum , statim diffkultas insurgit Quomodo sic in .

breuiario indigitatur i Ad quod respondet S- Isidorus lib» Prooemiorum Ve-

teris Tcstamenti paragr- De Ecclesiastico Fropter nimiam sensus timilitu- :

dinem , et eloquii parilitatem Sahmonis titulo praenotatur .

cantus Euge- 18. His , aliisque mukis in medium adductis concludit Emi-
nentiss. Editor, breuiarium mozarabicum , quod a Cardinali Xi-
menio editum fuit , recte Isidorianum , siue secundum regulam
B. Isidori inscribi, quia licet auctor ritus non fuerit.eum tamen
oidinauit , et correxit^vt cantus Gregorianus dicitur a S. Gregorio
Magno quamuis , S. Gregorius auctor eius cantus non fuerit . Prae-
 . . ,

C A P V T X C. : 5 5

fationi subiungitur Cantus Eugeniani melodici Explanatio, auctore

D. Hieronymo Romero, S. Ecclesiae Toletanae Portionario,et can-
tus melodici magistro Qui cantus Eugenianus a S. Eugenio iil.
.

institutus, seu ordinatus, a gothorum tempore constanter in eccle*

«ia Toletana viguit et etiamnum viget.
,

CAPVT XCI.

Collectio Hispana genuina Canonum quaenam sit ? An Isidorus cius

auctor ? Spuria Canonum collectio Isidori Peccatoris , seu Mercato-
ris nomine neque Hispania, neque ab Hispano conficta Balleri-
in .

niorum fratrum doctae de his collectionibus lucubrationes

jL imae,et
lurii eruditae extant de antiquis canonum collectio- Collectio ro-

nibus dissertationes^ neque exisuam in his partem habet collectio mana can °-
i • • ...... num .

hispanica canonum tum vetus genuma , tum spuria Isidonana.

Petrus de Marca in sua de veteribus collectionibus canonum disser-
tatione agit de vetustissima, vt putat, collectione canonum ecclesiae
romanae ante Concilium Chalcedonense, de collectione canonum
post Concilium Chalcedonense, et de discrimine collectionis istius
et Dionysianae At Caietanus Cennius dissertationem edidit Dclla
.

prima collezione de canoni della S. R. C. , e del di lei archiuio ,

e bibliotheca sotto San Leone Magno insertam tom. 14. Coliectionis ,

Zaccarianae Dissertationum italicarum historiae ecclesiasticae qua :

contendit, ante vra. seculum Romanos Pontifices nulla propria vsos

fuisse canonum collectione : de quo argumento volumen etiam ms.
reliquit . Censuerat Marca , collectionem quae sola in Oriente vi-
,

guerat ante Dionysianam , esse illam ,

qna Galli vsque ad tem-
ipsam
pora Hadriani Pontificis , et hispani vsque ad Saracenorum impe-
rium vsi sunt ,
quam
duobus codicibus mss. monasterii Riuipul-
e
lensis in Catalonia erutam explicat , descripta praefatione Haec .

ipsa profecto est hispana genuina vetus collectio , in multis prae-

terea mss. quum
Hispania,tum extra Hispaniam reperta
in
2. De collectione vero Isidoriana spuria agit idem Marca lib.3. Decretales
De concord. imperii , et sacerdotii cap. 5. , Natalis Alexander dis- suppositne or-
.. .... • _ . dinem disci-
sert. 2 1 secuh 1. , et mnuinen aln post antiquiores Tiirnanum ,
.
linae noll
Blondellum etc. Cardinalis A^uirrii conatus , qui post vnanimem perturbarunt.
V 2
 ,,

i56 I S I D O R I A N A
doctorum consensum in reiiciendis tamquam apocryphis mukis epi-
stolis decretalibus huius collectionis,genuinum foetum Isidori nostri
Hispalensis eam collectionem probare voluit,viri eruditi rae-
esse
rito mirantur , atque etiam stupent Eandem causam contra Blon-.

dellum defendendam suscepit Bonauentura MaluasiaBononiensis Or-

dinis S. Francisci , edito Romae anno 1635. opusculo in 8. inscri-
pto Nuncius veritatis Dauid Blondello missus Meliori consilio cl.
: .

Zaccaria in suo Antifebronio tom. 2. cap. 1. seqq. Isidorianas decre-

talessupposititiasquidem esse agnoscit,sed contra Dupinium, Fleu-
ryum, et Febronium demonstrat, ex istiusmodi decretalibus ordinem
disciplinae ecclesiasticae miniine perturbatum fuisse Vehementer igi- .

tur fillitur Fabricius, qui in Bibl. med. verbo Isidorus Mercator ,

asserit, catholicos vsurpationes Pontifkum, falsis fultas decretalibus,
cogi probare Vt enim obseruat ibi Mansius , Blancus Minorita
.

qui contra Giannonem calamum acuit , Vrsius , et Mamachius Do-

minicani doctissimi , aliunde profecto, quam ex Isidoriana officina,
arma sibi prouiderunt ad iura pontificia propugnanda Digna de .

hoc argumento est,quae legatur, censura italice scripta cl. Marchet-

ti contra Fleuryi historiam ecclesiasticam . Fabricius plura de hac
aliisque canonum antiquis collectionibus disserit tom. xi. biblioth.
graecae p. ij.seq. ,et tom. 2. biblioth. vet. lat. cap. 10. libri 4. n. 4.
Eaiierlniis 3- Aliorum vero omnium industriam longe superarunt Balle-
qtiaeJamaddi- rinii fratres in tractatu De antiquis collectionibus, et collectoribus
ta 3 Zaccaria c 1 ^i t • •

canonum, quem tomo 3. operum S. Leonis praemiserunt . Cl. Zac-

caria tom. suarum dissertationum italicarum de historia ecclesia-
2.

stica dissertationem quartam inscripsit Sopra due antiche inedite rac- :

colte di canoni ita exorsus Parrd strano, che dopo il famoso trattato
: :

delle antiche raccolte de Canoni da Bailerini premesso al terzo tomo

deli opere di S. Leone M. , // possa ancora parlare di tali raccolte
senza ripetere il detto due raccolte , delle qua-
da loro . Nondimeno le

li sono per dire nella presente dissertazione , mostreranno , che non

e questa materia da esaurirsi si facilmente Vero e , che sard questo .

•on racimolare dopo vna

vendemmia fatta da que njalcntuo-
copiosa
mini \ md non percio inutil sard ne il pubblicarne vna , ne il metter
f altra in piit chiaro lume che non e stato fatto finora Haec Zac-
, .

caria de collectione canonum codicis Mutinensis seculi vn., aut vin.,

quam euulgat et de collectione canonum Cardinalis Deusdedit
,
 . . .

CAPVT XCI. 157

codicis Vaticani 3833., de qua breuius , neque ita accurate Balle-
rinii egerant ,,
enni° raa*
4. Ea ccrte, quae Ballerinii de canonum collectionibus hispanis ia uS
scripsemiit , egregia sunt , neque a nobis praetermitti debent, prae-
sertim quum homines
et doctissimi, et ab studio partium maxime

alieni , magnopere
causae nostrae iaueant Sed quum nonnulla etiam .

mihi occurrerint, quibus eorum sententiae illustrari possint, codices

etiam veteres euoluerim, quibus quaedam , ab eis allata monumen-
ta, correctiora exhiberi valent, dabo operam, quantum in me est,
vt nonnullum a meis obseruationibus lumen eorum laboribus accedat.
5. Ac primum animaduertendum est , etiam post Ballerinios Caroii Blasd
opus
eruditum onus de collectione canonum Isidori Mercatoris in pu- '

blicam lucem venisse, auctore Carolo Blasco , qui tamen vetera exem-
plaria collectionis huiusmodi non videtur prae manibus habuisse,
ac studii Balleriniorum in hoc genere vix in Addendis meminit
Hoc quod ex supposita collectione Isidori Mer-
Blasco peculiare est,
catorisoccasionem fingendi fabulam de Ioanna Papissa natam fuisse
opinatur Scilicet existimat, aliquem fraudis conscium aenigma ali-
.

quod adornasse, quasi Papa aliquis,vel potius Papissa spurium foe-

tum edidisset Et quum nomen Papissae Ioannae dicatur fuisse Ioan-
.

nes Anglus , coniicit , auctorem collectionis supposititiae canonum

Isidori Mercatoris iuisse quemdam Ioannem natione An<jlum,qui
Alcuini aequalis fuerit , et Moguntiae fraudem texuerit . Quidnam
aliud in toto suo opere Blascus egerit, ex titulo ipso,et elencho
capitum,quem subiicio , satis intelligitur .

6- DeCollectione Canonum Isidori Mercatoris Commentarius • In quo ftulus,

de collectionis origine , et fortuna disseritur, deque persona , ac praeci-

puo collectoris proposito inquiritur : fraiules item Impostoris deteguntur,
ex eoque ortam occasionem fingendae fabulae de Ioanna Papissa solidis
indiciis suadetur , vnde verum eiusdem Impostoris nomen etiam patescit.
Adnectitur in calce operis appendix de Psjudo-Cyriaco Papa comite S. Vr-
sulae etc. itemque Diatriba de capitulis Hadriano I. Papae tributis .

7. CAP« I. Synopsis collcctionum , quae Mcrcatorem praecesserunt .

elenchus ca-

CAP. II Aspectns collectionis Mercatoris •

pitum .

CAP- 111 Mercatoris collectio quomodo emerserit, eiusque progressus .

CAP- IV Romani Pontifices sine fraude, atque adeo sine culpa,et qui-
dem moderate Mercatoris monumentis vsi
CAP. V. De detectione falsitatis Mercatoris monumentorum •

CAP. VI, Cuias fucrit Isidorus Mercator , et quo tcmpore , Iocoque

?
floruerit .

CAP. VII. De Mercatoris scopo .

 . .

158 I S I D O R I A N A
CAP. VIII- Mercatoris propositum episcoporum indcmnitati consulendi
plurimis capitibus ex ipsis falsis decretalibus demonstratur.
I. Ex damnata vsurpationc bonorum ecclesiae.
II» Ex fraenata Chorepiscoporum potestate •
III» Ex ezaggerato spirituali coniugio inter episcopum , et ecclesiam»
IV» Ex honorc sacerdotibus , maxime episcopis praestando •
V. Ex restitutione episcopis spoliatis ante omnia facienda , et in-
duciis eis dandis •
VI. Ex fracnata accusandi clericos,et maxime episcopos licentia.
VII» r.\' accusatione , nisi praemissa correctione , non facienda •
VIII» Ex accusatione item non facienda sine praeuia inscriptione
IX« Ex non damnandis , vel accusandis absentibus .
X. Ex testium qualitatibus , eorumque numero requisito in da-
mnatione episcoporum .

XI» Ex irritationc extortae confcssionis •

XII. Ex modo iudiciis imposito »

XIII» Ex poenitcntibus in honores redintegrandis •
XIV. Ex libera appellandi facultate , et episcopis inconsulta Sancta
Scde non iudicandis.
CAP. IX. De inribus , quae Mercator Romano Pontifici tribuit-
Parag» 1« De episcoporum criminalibus causis •

Parag- II. De Romani Pontificis in cpiscoporum Synodis auctoritate •

CAP. X» Romani Pontificis iura,quae ad criminales causas , maxime

episcoporum , non attincnt , Mercatorem minime curasse,
nuiltis demonstratur .

I. Ex non reseruata potestatc transferendi episcopos .

II. Ex non reseruata potestate admittendi eorum rcnunciationes •

III» Ex non tributa ordinandi eosdem per orbem potestate .

IV. Ex non data facultate ordinandi Clericos aliarum ecclesiarum .

\'. Ex non memorata potestatc ordinandi qiioscumque , saltem

ex causa deuolutionis .

VI» Ex non reseruata facultate ordinandi episcopos sui Patriar-

chatus,nec etiam suae Prouinciac •

VII. Ex non memorato iureiurando obedientiae , et subiectionis .

VIII. Ex non data facultatc permittendi ordinationem episcoporum

per vnum cpiscopum •

IX. E\ data potestate delegandi Presbytero adininistratio-

non
nem Confirmationis .

X. Ex non reseruatis dedicationibus ccclesiarum .

XI» Ex neglecta commemoratione nominis Papae in missis fa-
cienda .
XII* Ex non reseruatis absolutione , et poenitentiae impositione
grauioruin criminum .
XIII* Ex non tributa potestate concedendi Priuilegia
XIV' Ex non memorata potestate dispensandi •
 . . .

C A P V T XCI. i 59
CAP- XI. Occurritur obiectionibus, ac ostenditur Mercatbr aliquando
• adeo episcopis tribuisse,vt Romano Pontifici videatur in-
iurius
CAP. Detegitur alter Mercatoris scopus stabiliendi Primates , quos
XII.
Patriarchis exaequat .
CAP- XIII* De loco , vbi Primatem Mcrcator praecipue constitutum vole-
bat ; eum Moguntiam fuisse variis indiciis probatur •
CAP- XIV. Coniectura de Moguntina Primatia a Mercatore intenta ex
iis, quae subinde obuenerunt , confirmatur , ac refelluntur
obiectiones
CAP« XV. Quae Mercator praeter suum propositum habet , ea in speciem
veritatis ex gcnuinis monumentis affert , et praesertim ex
libro Pontificali .

CAP.vltim. Ex collectione canonum Mercatoris nata fabula Ioannae Pa-

pissae,seu data occasio illius fingendae.
Parag. I* Referuntur aliorum opinioncs , et reiiciuntur •
Parag. II. Exponitur , et probatur coniectura ex collectione canonum
Mercatoris petita
Parag- III. De Ioanne Anglo sub Isidori Mercatoris larua Jatente .
Appendix • De Pseudo-Cyriaco Papa, comite S. Vrsulae, ac xi* miUium
Virginum,et cum eis martyrium passo .

Diatriba • De capitulis ad Angilramnum , Hadriano I* Papae tribntis .

S. Extat De vetustis canonum collectionibus dissertationum syl- sylloge disser-

loge ^cuvi V. C. Andreae Gallandii Venetiis 1778. in fol. > nimi- tationam
rum 1. Dissertatio de antiquis canonum collectionibus , deque va-
riis epistolarum Pontificum Romanorum editionibus , auctore Petro
Coustant. il. Petri de Marca dissertatio
de veteribus collectioni-
bus canonum 11I. De antiquis tum editis,tum ineditis collectioni-
.

bus, et collectoribus canonum ad Gratianum vsque tractatus in

quatuor partes distributus , auctoribus Petro, et Hieronymo fratri-
bus Balleriniis . iv. Caroli Sebastiani Berardi dissertatio de variis sa-
crorum canonum collectionibus ante Gratianum v. Paschasii Ques- .

nelli dissertationes tres prima de codice canonum romanae eccle-

:

siae-, secunda de variis fidei libellis in antiquo romanae ecclesiae

codice contentis tertia de primo vsu codicis canonum Dionysii
:

Exigui in Gallicanis regionibus , cum Ballerinianis annotationibus

in easdem Quesnellianas dissertationes. vm. De collectionibus ca-
nonum Isidori Mercatoris coinmentarius de quo supra dixi , au- ,

ctore Carolo Blasco ix. Dissertatio de methodo , atque auctorita-

.

te collectionis Gratiani, et reliquarum omnium collectionum de-

cretalium post Gratianum Accessit oratio de. recta iuris canonici
 . :, . ,

i6o I S I D O R I A N A
discendi ratione , auctore Francisco Florente . x. Antonii Augustini
de emendatione Gratiani dialogorum libri duo .

9. Ex his omnibus ea
quae propius collectionem Hispanicam ,
obscruationcs. . « . ... • 1 • • •
tangunt,et clanus lllustrant , petenda a nobis sunt , vt dixi,ex
Balleriniorum tractatu . Describam igitur nonnulla capita partis se-
cundae , scilicet a capite 4. , notationesque meas,vbi opportunum
videbitur, subiungam.

De collectione Hispanica .

§. I.

Fraecipui auctores , qui de hac collectione egerunt • Quomodo campacta

De eiusdem codicibus .

Codices cano- io./jL liquot perantiquas, nunc autem deperditas collectiones ab ea di-
num antiquio- uersas , quae vocari solet Hispanica , apud Hispanos olim extitisse pate-
re> apud Hi- bit ex dicendis part. 4- c> 4. vbi de abbreuiatione vetustissima canonum ,
spanos quae continetur in ms. 59. Capituli Veronensis erit sermo Idem etiam .

comprobant diiae Synodi antiquiores collectione Hispanica , in quibus

canonum codices producti , et lecti traduntur In Bracarensi I. anni 563. •

habetur Relecti ex codice coram Couciiio tam generalium Syxodorum ca-

:

noues , quam locaiium: et in Hispalensi il. anni 619. c. 2» Prolatis cano-

nibus synodalia decreta perlecta suut Nunc vero de collectione Hispani- .

ca, cuius aliquot sapersunt mss« exemplaria , dicendum . Haec post Dio-
nysianam est ceteris or li aatior , et locupletior • Primus, qui huius colle-
ctionis breuem quidem,sed satis distinctam notitiam praebuit , fuit An-
tonius Augustinus Archiepiscopus Tarraconensis in opusculo de quibusdam
veleribus canonum collectoribus cap- 17« Non pauca de eadem prodidit

\OTAE 10. Tittilus abbreuiationis canonum synodos quas abbreuiator profert , re-
,

ant 'q iliss mrie n Veronensi codice est centior anni 598. Haec
est Oscensis
AD B4LLE- ' '

Incipiunt capitula sanctorum omnium aliaque arguunt , abbreuiatorem prae

RIVIOS
conciliorum , quae a beatis Patribus sta- oculis non habuisse collectionem , quac
f.'ta sunt , siue epistolarum decretalium , dicitur primigenia hispanica , et ex an-
quae a Pontificibus , siue apostolicis vi- tiquioribus iibris profecisse Laudat au- .

ris decreta sunt , breuiter collecta , at- tem librum Bracarensem , Compluten-
que conscripta Quaedam concilia exhi-
. scm , Agabrensem . Simiiis est canonum
bet , quae in collectione veteri hispa- abbreuiatio in codice Lucensi , de quo
nica desiderantur , scilicet concilium Au- ex Mansio egi supra cap. 44. tom. I.
relianense v. , quod postea coliectioni De vrbe Agabrensi , siue , vt in codice
hispanae additum fuit , et quatuor syno- Lucensi legitur , Cabrensi , omissa pri-
dos ex ms. codice Aemilianensi editas ma litera coniecturae Mansii extant
,

Caesarangustanam il. , Xarbonensem , tom. 2. supplem. Concil. praefai. ad

Oscensem 5 et Earcinonensero . Inter append.
Pe-
 C A P V T XCI. 161
Petrus deMarcain Opusculis,vbi tamen eius originem et vsuna
minuscognitos
habuit • Stephanus Baiuzius , aliique post ipsum eiusdem collectionis exem-
pla adhibuere at :de iisdem ita pauca indicarunt , vt ex ipsis fere nihit
distinctum elici possit Cum vero Antonii Augustini opera rarissima ,
.

et a plerisque inobseruata sint;haec praeclara collectio minus nota fuit,

antequam P. Coustantius in praefatione ad tomum i. Epistolarum Roma-
norum Pontificum de eadem latius dissereret §. x« a num. 152. vsque ad
1J2. Etsi vero hic accuratam eius descriptionem dedit ; cum tamen plu-
res codices inuenire et conferre nobis licuerit , aliquid amplius , quo haec
collectio plenius illustretur, nos proferre posse confidimus •

11. Haec aeque ac Dionysiana diuisa est in partes duas , quarum al- Diuisio ejus-
tera Conciliorum canones, altera Romanorum Pontificum epistolas exhi- dem Vnde .

bet • In secunda parte collector ex Dionysio profecit : omnes enim , quas collector do-
in ipso epistolas reperit , cum iisdem titulis ex eodem descripsit , ac suae
cumenta SUH»"
S1
coliectioni inseruit . Alias vero pontificias epistolas, quas alrbi inuenit ,
suis Iocis in eamdem Dionysii rationem cum titulis ab se conditis ad-
didit At quantum ad canones , qui in prima parte continentur , nihil a
.

Dionysio accepit-Cum enim quantum ad Graecos canones obtineret in Versio Isidor.

Hispaniis alia antiquior versio , quae ex hac collectione ab Isidoro Mer- apud Hispanos
catore suscepta , et ex Isidori codicibus edita , Isidoriana vocari solet ; recepta.
noluit nouam Dionysianam translationem tametsi meliorem et castiga-
tiorem recipere , metuens , ne Hispanis antiquae illi versioni assuetis hac
nouitate offensionem pareret Vsum quidem inolitum veteris eius versio-
.

nis apud Ecclesias Hispanicas satis probat Concilium Toletanum nl. an-
ni 5S9. in quo tres eiusdsm versionis particulae referuntur Simili dc .

caussa dicendus est noluisse canones Africanos , etsi apud Dionysium ac-
curatius descriptos , ex eodem mutuari quia nimirum ita in Hispanis re-
:

gionibus inualescebat alia pcculiaris canonum Africanorum collectio , quae

ex Hispaniis in Gallias videtur transisse,et idcirco laudatur iu Concilio
Turonensi il« anni 567. vti probauimus part. 2» c- 3. §• 2- 11.4. qua ex re
etiam collegimus , errores aliquot , quos in recensione Africanorum cano-
num huius collectionis eodem paragrapho diligenter notauimus , non coi-
lectori Hispanico, sed antiquiori eiusdem Africanae collectionis auctori
esse adscribendos • Id autem saltem in Graecis canonibus beneficii praesti-
tit collector Hispanicns , quod in Dionysii methodum decretis singulis ti-
tulos addidit,quos in antiqua versione initio defuisse ex ms. 58. Capi-
tuli Veronensis manifcstum est • Neque vero solos canones Conciliorum
Graeciae et Africae , qui tantum leguntur apud Dionysium , Hispanicus
collector protu!it;sed Gailicanos et Hispanicos adiecit Magna apud III-
.

spanos fuit Gallicanarum Synodorum auctoritas- Hinc vulgatae crant apud

c u- .

ipsos eiusmodi Synodi , quarum saepe verbh et sententih , etlatn vbi e os

nodi^apud liV
nou nomiuant.i caiHjnes stios insiituunt , et saepe etiam non dissimulauter spanos quarlti
et nominatim earurn sibi exemplum et auctoritatem sequendam proponuut , fierent .

vti obseruauit Sirmondus in praefatione ad Concilia Galliae, et indicatis

tcstimoniis confirmat His ergo peniulgatis Gallicanarum Synodorum
•

exemplis Hispanicus collcctor suum codicem locupletauit Duos errores .

Tom. II. X
 . ,

i6i I S I D O R I A N A
apud eumdem in Concilio Toletano i. deteximus tom- 2- col. 1379» ac
13S0. not» J. quornm alterum quatenus collectori obrepserit , congruen-
tiori ratione explicabimus in Obseruationibus ad Dissert. xiv. Quesnelli
§• 2- n- i' Alium erroremin eo episcoporum catalogo , qui perperam
attributus est Concilio Arelatensi il« , cum ad Arelatense i- pertineat ,
indicauimus in obscruationibus ad dissert. v. QuesnclJi tom. 2- col- 1018-
et 1019. not» 14. Concilia autcm Hispanica ex codicibus Ecclesiarum Hi-
spaniae colligere perfacile fuit •
Codices huius , 2 Antequam vero ipsam collectionem describamus , codicum , ex
.

lonis.
quibus eius dcscriptio pendet , breuis notitia praemittenda est • In Italia
rara sunt huius collectionis exempla Vnum reperimus in bibliotheca Va-
•

ticana signatum num. 1341« quod ex Heduensi , seu Augustodunensi Gal-

licana Ecclesia traductum manifestat haec professio Theotardi Abbatis
S. Martini , quae paullo post initium recentiori charactere scripta legitur.
Theotardi Ab.
£g Theotardus S. Martini cosnobii nunc ordinandus Abbas subiectionem
protessio
. et reuerentiam a SS' Patribus constitutam ,et obsdientiam secundum prae-
ceptum S. Bsnsdicti S- Dei Hsdue:tsis Ecclesiae i;i praeseniia D> Episco-
Agano Episc.^,; /Iganonis
( qui floruit sub medium saeculum xi. ) perpettto me exhi-
Heduensis . biturum promitto , et propria tnanu Jirmo Et dein Istud legat super al-
• :

tare Duos alios codices videre licuit, altcrum Vat« Palat. 575"- confusum
.

ct mutilum , qui quoiulam pertinuit ad coenobinm S« MartiniMoguntiae,

alterum in bibliotheca E:iiincntissimi Card« Passionei , qui pariter muti-
lus saeculo x. et fort;,ssis etiam ix. scriptns videtur Omnium vero prae- .

stantissimum et vetustissimuin cxcmplum , quod in Leonis epistolis con-

fercndum curauimus , est Caesareum Vindcbonense signatum num. xli.
quod Lambecius lib. 2- Comment. Biblioth. Caesar. c- 8. pag. 952. 11. 281«
appellat wolumen membranaceum admirandae vetustatis in foiio, totum an-
tiquis litteris Gotticis , siue Toletanis anno dcc.vxwi. exaratum PJura sunt .

ciusmodi mainiscripta in Galliis et in Hispania Ioannes Baptista Perezius .

inter multa Hispanica quatuor praesertim describit , Lucense , Hispalen-

se, Alueldense, et S« Aemiliani , de quibus inferius plura . Garsias Loaisa
in pracfatione ad ConciJia Hispaniae duos alios Tolctanos codices lau-
dat ; Vigilanum autem vocat eum , qui Alucldcnsis a Perezio appellatur ,
eo quod a Vigila Presbytero scriptus fuerit . Qiiem vero Hispalenscm no-
minat , ex notatione anni 962. ac ex documentis in eo contentis eumdem
esse cognouimus ac illum , quem Perezius S. Aemiiiani codicem nuncu-
pauit . Petrus de Marca et Stephanus Baluzius mss> libros Riuipullenses
duos,et Vrgellensem memorant,nec non Colbertinos, et Lugdunensem,
NOTAE 12. Plurima mss. exemplaria colle- Patrum , seu dccreta praesulum romano-
AD BALLE-ctionis canonum gothicae recenser Bur- rum . Deo gratias Iulianus in-
fcliciter .

RINIOS . supra cap. 40.

rielius num. 19. Florezius dignus presbyter scripsit cuius est :

tom. 7. Hisp. sacr. pag. 163. ex codi- adiuuante deo , habitans in Alkalaga
ce Toletano correctius , quam apud Nic. quae sita est super campum laudabilem ,
Antonium , Moralesium , et Comitem de uil. feria , xvn. Kal. iun., era MCXXXIH.

Mora , profcrt hanc subscriptionem : Scilicet anno 1095. Codex Card. Passio-
Finit liber canonum conciliis sanctorum nei nunc extat in bibliothec a Angelica
 ,

C A P V T XC I. 163
qui cum iisdem Hispanicis exemplis conueniunt . P« Coustantius laudat
Hispanicum exemplum Gerundense, et quatuor Gallicana Laudunense 3
Nouiomcnse , Bellouacense, et Suessionense Indicat etiam Coislinianum .
,
atque vnum Colbertinum , qiiae ad huius collectionis codices Hispanicae
magis, quam Gallicanae originis videntur accedere de quorum discrimi- :

ne §• 5« dicetur .

§• II.

De primigenia huius collectionis editione . Tabula eorum , quae in ea

continebantttr • Epistola Jnnocentii h ad Aurelium a nota tup-

positionis Isidorianae eximitur •

!?•
ij. Vjum
V_J alii aliis locupletiores sunt ; tum vero nullus
inter tot codices PrimiVeniae
primigeniae collectionis exemplum posterioribus additamentis expers re- collectionis
praesentat • Primigenia autem ccllectio ex indice seu tabuJa capitulorum nulli codices
colligi sclet , ita vt si quae capitula praeter eamdem tabulam in corpo- supersunt.Vn-
re inueniantur descripta,ea posteriori additamento accessisse noscantur. ^ e colligatur
Quod si inter tabulas diuersorum codicum eiusdem coJlectionis aJiae pau- <I uaenarn ' ue "
nt '
ciora,aliae plura capituJa praeferant ; tabula quae ex paucioribus capitu-
lis constat , primigeniae collectionis indicium exhibet • Inter memoratos
autem codices collectionis Hispanicae pauciora capitula Jeguntur in tabu-
lacodicum Vindebonensis , Hispalensis Perezii , Riuipullensium , Vat. 1341.
aliorumque GalJicanorum , qui etsi aJiqua capita corpori habeant inserta,
nullam tamen additionem in praemissa capitulorum tabula receperunt ,
vt quibusdam aliis Hispanicis cxemplaribus accidit Hinc iJlorum intacti •

indices,seu tabulae ad primigeniam huius collectionis editionem pertine-

re iure creduntur» Primam igitur ipsius collectionis editionem in primis
descripturi, harum breuiorum tabularum indicio vtemur de additamentis :

autem , quae postea accessere , deinceps dicctur .

14. Primae partis tabula in xlv. capituJa distinguitur Praefationem •

huius partis integram praemittimus •

14. In codice Vaticano I34i.,quem quaeest praefatio a Balleriniis descripta, NOTAE

Ballerinii memorant, tabula indicat sex cum hisce variis lectionibus : facultas . AD BALLE-
concilia generalia , 44. synodcs non ge- Deinde .... tenet ecclesiae .... quam RINIOS .

nerales . Additur titulus 45. Setitentiae, praedicti . . . . asserebat . Consubstantia-

quae in veteribus exemplaribus non ha- lem ..... tertia synodus est Ephesiana
beittur etc. ; et titulus 46. Decreta Ro- prima cc vt in vna substantia
tnanorum praesulum ; et titulus 47. Sy- et diuinae , et humanae confiteamur r.a-
nodus Toletana episcoporum LxVm. Post turae Fortas-e , vt in vna substantia
.

tabulam Situs diuersarum prouinciarum .

( hoc est , ) et diuina , et hu-
subistentia
Tum in nomine Domini Nostri Iesti Chri- mana natura .... synodi
cpnfi-Hatur
sti incipit ordo de celebrando concilio : fidem catholicam complentes . propter . .

Hora diei prima etc. vahamus vnbum auctcritatem Varias lcctiones extremac
.

cum omni fiducia loqui . Explicit: jiiico partis praefationis proleram ad lib. 6.
sine titulo ^ Canones generalium etc. Etymologiar. cap. 16. num. 12. Post
X 2
 :

i6a i
I S I D O R I A N A
Practat. pri- Cavoues generalium Conciliorum a temporibus Covstavtivi coeperuvt .
mae partis . j„ praecedentibus namque anvis , persecutiotte feruente 3 docevdaruiv plebium
mitiime dabatttr facttkas Jttde Christiattitas in diuersas haereses scissa est
.

quia vov erat licevtia episccpis iu vuum cottuenire , nisi tempcre svpradi-
cti Imperatoris . lpse ettim dedit facultatem Chiis:ia>:is libere covgregari .
Sub hoc e:iam SS. Patres itt Covcilio Nicaeno de omni orbe terrarum
conuenientes , iuxta fidem euangelicam et apost: licam secundum post /Ipo-
stolos symbolum tradiderunt ^_ xtuor autem privcipalia esse Concilia , ex
plenissimam fidei doctrinam tevet Ecclesia tam de Patris et Filii
us
et Spiritus Saucti Diuiuitate , quam de praedicti Filii et Saluatoris vo-
stri ittcA ta Synodus est cccxvm. Fpiscopc- •

rum C Augusto imperavte peracta , in qua Arianae perjidiae

o

blasphemia cotidemttata , qua inaequaliiatem (aUde ivaequa/itate ) Savctae

Trittitatis idem Arius asserebat Ita consubstantialem Deo Patri Deum Fi- •

lium eadem savcta Syvodus pei symbolum defittiuit» Secunda est cl» Pa-
sub Theodosio
. seniore Cons polim congregata , quae Alacedovium,
Sanctum Spiritum Deum esse negavtem , condemnans , consubstantialem Pa-

tii et Fiiio eumdem Paraclitum demonstrauit : quam tota Graecia et Lati-

ttitas itt Syvodus Ephesi :a cc» Episcoporum sub
Pcclesiis praedicat . Tertia :

iuniore Theodosio Augusto edita , quae Nestorium duas persovas in Chri-

sto asserevtem iusto attathemate cottdemttauit , ostendens manere iv duabus
naturis lesu Christi personam
\ §£uarta est Syvodus Calche- •

dovevsis dc\xx> Sacerdotum sub Marciano Principe habita , in qua Euty-

chem Cp' /Ibbatem , Verbi Dei et carvis vnam naturam provuvtiavtem ,
et eius defensorem Dioscorum quovdam Alexandrinum Episcopum , et ipsum
rursum Nestorium cum reliquis haereticis vtta Patrum sevtevtia praeda-
mvauit , praedicans eadem Synodus Christum Deum sic natum de Virgive ,
vt vttam persovam et diuinae et humavae confiteamur vaturae Hae suvt, .

Vt praedixiwus , quatuor privcipales et veverabiles Syvodi totam fidem ca-

tholicam complectentes Sed et si qua suvt Covcilia , quae SS> Patres Spi-
.

ritu Dei plevi savxeruvt, post istorum quatuor auctoritatem omni mavevt
stabilita vigore , quorum ttiam gesta in boc corpore covdita cotttinentur •

ln pii :cipio outem huius voluminis Nicaenam Syvodum constituimus pro

eh sdem magtti Concilii Deivceps diuersorum Covciliorum Grae-
..'. .

corum ac Latinorum , siue quae antea , siue quae postmodum facta sttnt ,
sub ordive vuiverorum ac temporum capitulis sttis distincta sub huius rJ0-
lumiais adspectu locauimus Subiicientes etiam decreta Praesulum Romano-
•

rum , iv quibus pro cuimine Sedis Apostolicae non impar Conciliorum

Nota testlnio- ^xstat auctoritas quatenus ecclesiastici ordinis discipliva iv vnum a vobis
:

nium Hispan. coacta atque digesia , et savcti Praesules patervis covstrivgavtur ( al. in-
de auctoritate stituantur ) regulis , et obedievtes Ecclesiae mivistri vel populi spirituali-
Rom. Pontif. bus imbuantur exemptis . Cavoves autem , qui dicuvtur Apostolorum , sett

verba , Explicit praefatio , iteri'm tabu- cantur 102., sequuntur 50. canones Apo-
la : Incipiunt capitula ete. Deinde tabula stolorum , tum Concilium Nicaenum etc.
Romanorum Pontincum : decreta indi-
 . . .,

C A P V T XCI. 16$
qttla eosdsnt uec Sedes Apostolica recipit , uec Saucti Patres illis consen-
switi praebuerunt, pro eo quod ab haercticis sub nomine Apostolorum com-
positi dignoscuntur , quamuis in eis quaedam inueniantur vtilia , auctorita-
te tamen canonica atque apostolica eorum gesta coustat esse rernota , et
inter apocrypha deputata •
Post haec subditur Canon autem graece , latine regula nuncupatur •
:

Regula autem dicta etc» vt apud Gratianum dist» nl. c» i. et 2. et post

illa in fine capitis secundi prauumque corrigat , sequitur Synodum autem :

ex Graeco interpretari etc- vti apud eumdem Gratianum dist. xv. c. 1. in

fine Post vltima autem verba a societate multorum in vnum , subditur
. :

Explicit praefatio •

Tabula porro capitulorum huius primae partis haec est •

INCIPIVNT CAFITVLA C0NCIL10RVM GRAECIAE.

I» Canones Nicaeui Concilii cccxvin. Episcoporum In corpore post •

canones , symbolum , et catalogum Episcoporum Nicaenorum antiquae

versionis, seu , vti vocant , Isidorianae , a collectore addita fuit Fides
S- Gregorii Maioris , cuius initium Vnus Deus principium • Est autem ve-
tusta interpretatio fidei scriptae a S» Gregorio Neocaesariensi , quae post
Graecum textum edita est ton> !• Concil. col« 86j.
II» Canones Anchyritani Concilii xn» Episcoporum •

III. Canoues Neocaesariensis Concilii xix» Episcoporum •

IV. Canones Gangrensis Concilii xiv. ( al. xv» ) Episcoporum
V. Cauoues Sardicensis Coucilii .

VI. Cauoues Autiocheui Concilii xxxi» Episcoporum

1. In laudato codice Vaticano 1341. minct iuris - Condidit, et nobis congrua NOTAE
Concilio Nicacno praemittitur quoddam frtnct dedit -
bene fundatus iusto
. Vt AD BALLE-
epigramma hoc titulo Incipit praefatio : moderamine possit - Intemerata gerens RINIOS .

sancti cortcilii Simili modo in codice

. clericus ordo regi - Pontijices summi .

Yaticano 1342. pag. iS\ , et iterum veterum praecepta sequentes - Planius

pag.21. idem legitur epigramma inscri- haec monitis exposuere suis - Hinc
fi- .

ptum lncipit praefatio ciusdem ( Con-

: dei nostrae se pandit semita , et om-
cilii Nicaeni ) Mansius ex codice Lu-
. nes - Errorum damnant dogmata sancta
censi , de quo ante dixi , hunc prolo- vias . - Quisque Dci famulus ftterit
gum metricum protulit , nondum edi- Christique sacerdos , - Hoc sale conditus
tum putans : sed iam illum ediderat dulcia mella fluet . Pro sacrum al. .c.t-
Labbeus initio tom.i. Concilior. pag.15., cri pro gerens al. regens pro clericus
: :

qui ex titulo codicum mss. existima- ordo al. clerus , et ordo; pro planius
uit, praefationem esse concilii Nicaeni . al. plenius pro fluet al. ftuit
: Editi , .

Ccnseo tamen , librarios deceptos , qui , et mss. omnes habent Pontificis summi
quum epigramma Concilio Nicaeno prae- restituo Pontifices summi : nam sensus
missum viderent , illud pro eiusdem id exigit , et nihil frequentius in mss. ,
concilii prologo acceperunt , quum po- quam vt e , et i inter se commuten-
tius sit pracfatio ad collectionem con- tur . Quod autem primo
versu dicitur
ciliorum , et decretalium Versus ita . Concilium sacrum , intelli^endum c«t de
habent Concilium sacrum vencrandi cul-
: omnibuJ conciliis , non de solo Nicaeno
 .

i66 I S I D R I A N A
VII. Canones Iaodiciae Frygiae.
VIII* Caftonei Coustautiuopo/itaui Coucilii cl« Fpiscoporum
IX. Syuodus Ephesiua /• co Episcoporum • In corpore hoc titulo pro-
feruutur duae celehres epistolae S. Cyrilli ad Nestorium ante Ephesinum
Concilium scriptae , at in eo lcctae atquc insertae , quarum altera duo-
decim anathematismis clauditur Adnotatio collectoris Hispanici his litte-
.

ris praemissa in obseruatione P- Labbei exhibetur tom. J* Concil. coh 959*

prima autem epistola col. 960. e. , quae cum sit versionis a Dionysio
Exiguo separatim vulgatae, hanc ex ipso sumtam Jiquet Altera vero epi- •

stola , seu potius fragmentum cpistolae incipiens a verbis : Ait igitur satf-
cta et magna Synodus Ipsum qui est ex Deo Pater naturaliter natus etc
:

sumtum est ex vetustiori interpretatione , ex qua S- Leo Jongum testi-

monium iisdem verbis inchoans subiecit epist- 165. tom. 1. nostrae edi-
tionis col- 1597- ct hoc tomo col>29i. Haec est antiquior collectio , in
Duaeepist.Cy- qua hae duae CyriUi cpistolae Concilii Ephesini nomine inscribuntur ld .

rylli Concihi tameir vetustius esse collectione Hispanica Jiquet ex ms. cod. 59. Capi-
m titulo tu ]j Veronensis qui excerpta continct antiquiorum exemplarium Hispa-
,
unscmp • • •

niensium , in quibus eodem Ephesini Concilii titulo illae epistolae inter

Concilia Graeciae describebantur \"ide quae adnotabimus part« 4» c. 4.
.

X' Sysodus Calchedonensis Concilii dcxxx. Episcoporum ln corpore •

praetcr canones additur versio actionis vi. ex qua alloquutio Jmperatoris

Marciani,et definitio fidei producuntur, vti tom. 4« Concil. col. 2051« d.
Subduntur etiam subscriptiones Patrum , ac tres impcriales leges , I* vni-
uersis populis , quae incipit : Tandetn aliquando , et Jegitur etiam in col-
Icctione hoc tomo edita cap. 26. il. ad Palladium Praef* Praetorio , cuius
initium Diuinae seniper potentiae . Vide tom. 4. Concil- col^ 181 1. not« e •
:

lil* ad eumdem Palladium inchoans : Licet iam sacratisshnani constittttio-

neir. etC' vti in nostra collectione inucnietur cap- 28.
XI* Epistola formata Attici Cp . Episcopi • Est ea,quae in nostra colle-
ctione inuenietur cap. 63- Vide not* 1. col* 45 1.

CONCILIA AFRICAE.
XII. Syuodus Carthaginis Africae I. Est Concilium sub Grato editum
t« 2.Conc. col. 745- de quo vide part. 2. c. 3« §• 1. n. "]-
XIII. Synodus Carthaginis Aficae II. Est Concilium sub Genethlio,
eodem t» 2- Conc» col. 389- Vide ibidem n. 8.
1

XIV. Synodus Carthagiuis Africae III. 48. Episcoporum Est Concilium •

sub Aurelio anni 397. eodem t> 2. col« 1397. Vide ibidem §• 3. n> i*
XV. Synodus Carthaginis Africae IV. 210. Episcoporum eodem t- 2» :

col- 45 3- Hoc titulo proferuntur Statuta antiqua • Confer quae diximus

1

eadem part- 2» cap. 3. §• 4.

XVI. Synodus Carthaginis .Africae V. 33« Episcoporum tom» 2. Conc- :

col- 145?- Vide part- 2. c. :. §. 5;. n. 2*

XVII. Synodus Carthaghth Africae VI. 21 7» Episcoporum tom. 3- Conc« :

col- 44i'Confer eamdem part* 2-c« $• §• S. n- 4.

 . . . .

CAPVTXCI. j6 7
XVIII. SynodusCarthaginh Africae VII. 19. Ephcopcrum tom- ?• :

Conc» col. 459. Consule laudatum c- 3- §-8-^.7.

XIX. Synodus Africae in Mileuitana vrbe habita 214. Episcoporum :
tom- 3. Conc. col. 379« Vide part. 2« c- 3. §• 6.

CONCILIA GALLIAE.
XX- Concilium Arelatense /•
XXI. Concilium Arelatense II. iij. Episcoporum Dao in> hoc notan- .

da I. post tabulam capitulorum describi Episcoporum catalogum , qui ad

.

Arelatense !• pertinet et numerum quoque Episcoporum 113. in titulo

:

notatum ad idem Arelatense I. referendum esse,vti colligimus ex per-

uetusto ms- 5:4. Nouariensis Ecclesiae, in quo Arelatensi !• hic titulus
praemittitur lncipit Cottcilium Arelatense tempore Marini actum a cxxni.
:

Ephcopis , qui et Papas Silusstro scripserunt II» viginti quinque tantum

.

canones exhiberi , non vero $7. vti in vulgatis Conciliorum ante Sir-
mondum , nec $6. vti Sirmondus edidit . Vide part. 2. c. io« §.2. n. xix.
XXII. Concilium Arelatsnse III. 14. Episcoporum .

XXIII- Concilium Vslentinum 20- Episcoporum .

XXIV. Concilium Taurinantium •

XXV. Concilium Regiense ig. Episcoporum

XXVI. Concilium Arausicum 16. Episcoporum •
XXVII. Concilium Vasense
XXVIII. Concilium Agathense 2J. Episcoporum
XXIX. Concilium Aurelianense 20. Episcoporum •
CONCILIA SPANIAE-
XXX- Concilium Eliberinum i3. Ephcoporum .

XXXI* Concilium Tarraconense Episcoporum .

io«
XXXI I. Concilium Gerundense 7. Episcoporum •
XXXIII. Concilium Caesaraugustaaum 12. Episcoporum .
XXXIV. Conciiium Ilerdense 9. Episcoporum
XXXV» Concilium Valentinum 6- Episcoporum •
XXXVI- Synodus I. Toletana 18- Episcoporum •
XXXVII. Synodus II. Toletana 9« Episcoporum •
XXXVIII- Synodus III- Toletana 62- Episcoporum •
XXXIX- Synodus IV. Toletana 46. Episcoporum .
XL. Synodus Bracarensis I. 9- ( al. 8- ) Episcoporum •
XLI. Synodus Bracarensis 11- 12. Episcoponrm aera dcx.
XLII- Capitula ex Orientalium Patrum Synodis a Martino Episcopo
Galliciae ordinata atque collecta •

XLII. Dominicus Lopez de Barrera in tionem S. Martini Bracarensis dtsposi— XOTAE

peculiari dissertatione Romae edita an- tum . De collcctione canonum S. Mar— ^rj BALLE-
no 1757. ostendere conatus est , codi- tiniBracarensis fuse agit Florezius tom.4. rjnjioS .

cem antiquum canontim , quena ipse pro- Hisp. sacr. pag. iyi.,et seqq. In codi-
ducit esse ipsum verum veteris eccle-
, cibus gothicis titulus erat Capitula cx :

siae hispanicae codicem iuxta reforma- oricntalium Patrum synodis a Martino

 , ,

i63 I S I D O R I A N A
XLIIT. Sy/fodus Spalensis Episcoporum
I- 8. .

XLIV. Synodus Spaiensis Ib Episcoporum •

8«
XLV. Sententiae , qtiae Conciliorttm non ha
in veteribus exemplaribus
bentur , sed a quibusdam insertae *?//?. Hae autem sententiae sunt cano-
nes 23. in vulgatis subiecti Concilio Agathensi a can. 48« vsque ad 70.
Qyo loco monendum est has sententias omitti in corpore codicum Vin-
debonensis, Vaticani 1 541* et aliorum similium , licet in praemissa tabula.
capitulorum notentur num. xlv. quo ex defectu capitula huius primae
partis esse deberent ^olum xliv. Cum vero eaedem scntentiae in iisdem
mss. subnectantur canonibus Agathensibus 47. , forte ne superflue repete-
rentur capitulo xlv. , in corpore omissae fuerunt At cum in tabula, pri- •

mig.njae collectionis indice , hae sententiae affigantur eidem capitulo xlv.

nihil ambigimus, quin in primigeniis exemplis ita hoc loco fuerint de-
scriptae,vti eas separatim descriptas inuenimus in ms- auctioris collectio-
nis 1'ispanicae Cardinalis Passionei , nec non in ms. Vat. 4587. loannis
Baptistae Pereziiqui notat eas Iegi in fi.ie omnium Conciliorum in co-
,

Lucensi item Hispanicis coJicibus ipsas post Concilium

: ac ex aliis
Toletanum x\n- typis dedit Garsias Loaisa , ac ex ipso recusae sunt
tom- 8- Conciliorum cdit- Vrenetae coN 91. Confer quae de canonum
Agathensium numcro dicemus part>4< c- 4. n- xxi-
Post pracmissam primae partis tabulam ipsa documenta subiiciuntur •

15. Tum profertur tabula partis secundae cum capitulis cn- in quam
haec breuior praefatio legitur-
Praefatio par- Hactenus digestis ConcUiis SS. Patrum , sequenttir decreta Prassulum
ti> sec.indae. Romanorum Prjcjatae Sedis /Ipostolicae Praesulum constituta , quae ad
.

fidei regulam , vei ai ecclesiasticam pertinent disciplinam , ;";/ hoc libro

diligenti cura collecta sunt ita <vt singulorum Pontificttm , quot quot de-
:

creta a nobis reperta sttnt , sub tniuscuiusque epistolae seriem propri/s titttlis
praenotareutttr eo modo , qtto superius priscorum Patrttm canones nostro
studio ordlnati snnt : quatentts lectoris industria facilius intelligere possit ,

dum capitttlis propriis distincta intendit .

NOTAE Bracarensi cpiscopo collccta ad ( al. tipud)

' cilii ix. Toletani in exord. Decreuimus

AD BALLE- Lucen.e concilium Recte capitula, si-

. vt capitula , quae in priscis canonibus
RINIOS .
ue , vt antiqui Patres nostri vocabant tninimt habebantur inserta , pa;i pro—
Excerpta Martini neque nomen colle-: mulgarentur sententia , et antiquis iun-
ctioniscanonum aptum videri debet . gerentur regulis perenni iugitate mansu-
Ante h.mc ipsam capitulorum collcctio- ra,et omni reuercntia conseruanda .

ncm luisse aliam Hispania

in canonum 15. In antiquo codice Palnrino 575.
collectionem arguitur ex i. concilio praefatio ad epistolas decretales hoc
Bracarensi : Relecti coram e.x codice modo exaratur HACTFNVS DIGESTIS :

concilio tam generalium synodorum ca- CONCILIISSANCTORVM PATRVM

nones , quam localium Huiusmodi ve- . SEQVVNTVR DECRETA PRAESVLVM
tus collectio aucta postmodum fuit ad- ROMANORVM PRAEFATIO . . Sedis a-
ditis quum aliis , tum capitulis , siue postolicae praesulum constituta , quae etc.
excerptis S. Martini Bracarensis . Melius ita , quam sequentur , etpraefatae
XLV. Hae sententiae veteri collectio- sedis , vt apud Ballerinios .

ru additae fuerunt ex praescripto con-

DECRE-
 .

CAPVTXCI. 169

DECRETA §>VORVMDAM PRAESVLVM ROMANORVM

Ad fidei regulam et disciplinam ecclesiasticam constituta

I. Ephtola Papae Damasi ad Paullinum Autiocheuum Episcopum •

II. Coufcssio fidei eiusdem Papae ad eumdem Paullinum Haec du» •

Gapitula sunt in collectione hoc tomo impressa cap. SJ.

III. Epistola Siricii Papae ad Himeriura Episcopum Tarraconensem .
Est in editione Conciliorum epist- i- eiusdem Pontificis •
IV. Eiusdem Siricii per diuersos Episcopos missa . Ibi ep. J«
V. Eiusdem Siricii per diuersos Episcopos directa epist. 2« :

VI. Epistvla lnuoceutii Papae ad Decentium Episcopum Eugubinum •

In Conciliorum editione est Innocentii epist- 1.

VII. Cuius supra ad Victoricum Rothomagensem ep. 2. :

VIII. Cnius supra ad Exsuperium Tolosauum Episcopum ep. 3. :

IX» Cuius supra ad Feiicem Episcopum ep- 4. :

X- Ad Maximum , et Seuerum Episcopos ep. g;. :

XI. Ad Agapitum , Macedouium , et Marinura Episcopos ep. 6» :

XII. Ad Rufum et ceteros per Macedoniam constitutos ep. 7. :

XIII. Ad Floreutinum Tiburtinensem Episcopum ep- 3. :

XIV. Ad Probum ep. 9. :

XV. Ad Auretium et Augustiuum Africanos Episcopos : ep. 10.

XVI. Ad Aurelium Carthaginensem ep. 11. :

XVII. Ad eumdem: ep. 12«

XVIII. Ad luiiauam nobiiem exhortatoria ep« 13. :

XIX. Ad Bonifacium Presbyterum ep. 14. :

XX. Ad Alexaudrum Autiocheuum Episcopum ep. 15". :

XXI. Ad Maximiauum Episcopum ep. 16. :

XXII. Ad Alexandrum Autiocher.um ep. 17. :

XXIII. Ad eumdem ep. 1S. :

XXIV. Ad Acacium Beroeae Episcopum ep> 19. :

XXV. Ad Laurentium Seuiensem Episcopum ep. 20. •

Supplenda esset in hac tabula alia epistola Innocentii ad Marcianum

Naissitanum Episcopum , quae in corpore omnium codicum huius colle-
ctionis legitur 3 et -in Conciliis est epist. 21. At cum index eorumdem
codicum illam non notet , satis sit id monuisse,vt ne numeros cetera-
rum epistolarum immutare cogamur •
XXVI. Ad Rufum , Eusebium , ceterosque Episcopos: ep« 22.
XXVII. Ad vniuersos Toletauos Episcopos ep. 23. :

XXVIII. Epistola Zosimi ad Hesychium Episcopum Salonitauum . lu

edit. Concil. epist.eiusdem Pontilicis •
i«

XXIX. Eiusdetn Papae ad Clerum Rauennensem: ep. 2-

XXX- Epistola Bonifacii Papae ad Houorium Augustum in Conciliis ep.i. :

XXXI- Rescriptum Honorii ad eumdem Bonifacium : ibidem post prac-

dictam epistolam •

Tom. II. Y
x
7o I S I D O
R I A A N
XXXII* Item epistola Banifacii ad Episcopos Galliae ep« 2. :

XXXIII' Einsdem Papae ad Hilarium Narbonensem Episcopttm ep. 3. :

XXXIV. Epistola Caelestini Papae ad Episcopos per Galiias constitutos •

In Conciliorum editione ep- 1.

XXXV. Cuius supra ad Episcopos per Viennensem et Narbonensem pro-
uinciam constitutos: ep- 2.
XXXVI. Cttius supra ad Episcopos per Apuliam et Calabriam constitti-
tos : ep. i'
XXX VII.
Epistola Leonis Papae ad Eutycem Presbyterum : in nostra edi-
tione epist. 20-
XXXVIII- Cuius supra ad Flau.ianum Cp. Episcopurn ep. 23. :

XXXIX. Rescriptum Flauiani- ad supradictum Leonem Papam ep« 22. :

XL- Leonis rescriptum ad supradictum Flauianum ep- 28. :

XLI. Epistola Petri Episcopi Rauennensium ad Eutycem Presbyterum :

ep« 25.
XLII. Epistola Leonis ad Ephesinam Synodum ep« 33. :

XLIII. Cuius supra ad Theodosium Augustum ep. 44. :

XLIV. Cuius s:>.pra ad Pulcheriam Augustam ep. 4J. :

XLV. Cuius supra item ad Pulcheriam Augustam ep- 60. :

XLVl. Ad Martinum et Faustum Presbytcros ep- 61. :

XI. VII. Ad Theodosiu/n Augustum ep. 69. :

XLVIII. Ad Pulcheriam Augustam: ep. 70.

XLIX. Ad Faustum Martinum , Petrum , Manstem 3 et ceteros:
, ep« 71»
L- Ad Pulchersam August.a:-: ep. 79.
:

Ll- Ad Anatolium Cp> Episcopum ep. 80. :

LII" Ad Marcianum Imperatorem ep« S2. .:

Llll. Ad eumdem Marcianum Augustum ep. : 83«

LIV- Ad Anatolium Episcopum ep« 85. :

LV. /W Marcianum Augustum ep- 90» :

LVI« y^rf Synodum Chalcedonensem : ep. 93.

LVII- y/i Marcianum 1 mperatorem cp. 104. :

LVIII* ^W Anatolium Cp. Episcopum ep« 106« :

LIX- x/J Marcianum Augustum cp. $• : 1 1

LX. y^
eumdem Marcianum Augustum: ep- 130«
LXI. /fi eumdem Marcianum ep. 134«
:

LXIL yfd Leonem Imperatorem , subiunctis testimoniis per rescripta de

libris Patrum : ep. i6j.
LXIII. ^</ Turibium Asturicensem Episccpum ep. 15;. :

LXIV. Ad 'vniuersos episcopos per haliam prouinciam constitutos ep« 7- :

LXV. Ad Episcopos per Siciliam constitutos : ep. 16»

LXVI. y^/ Episcopos per Campaniam , Samnium , e£ Picenum constitu-
tos : ep. 4-
LXVII- y^/ lanuarium Aquilegensem Episcopum ep« 18. :

LXVIII. /&/ Rusticum Narbonenssm Episcopum ep. 167« :

LXIX- /4</ Anastasium Thessalonicensem Episcopum ep. 14. :

LXX- /f </ Nicstam Aquilegensem Episcopum ep« 59. : 1

 . . .

CAPVT XCI. i
7 i

LXXI» Ad Africanos Episcopos ep> 12- editionis decurtatae :

LXXII» Ad Theodorura Foroiulieasem Episcopum ep« io8» :

LXXIU» Ad Leoaem Raueaaeasem Episcopum ep» 166. :

LXXIV» Ad Dioscorum Alexandrinum Episcopum ep. 9. :

LXXV. Ad Episcopos per Campaniam 5 Samnium , et Picenum constitu-

tos • ep. 168.
LXXVI. Hilari Papae synodale decretum in eJit- Conciliorum epist. i« :

LXXVII- Cuius supra ad Ascaniura , et ad vniuersos Tarraconensis pro-

uinciae Episcopos : ep. 2»
LXXVIII. Cuius supra ad eumdem Ascanium Tarraconensem Episco-
pttm : ep. j.
LXXIX' Epistola Simplicii Papae ad Zenonem Spalensem Episcopum :

in Conciliis ep» 1.

LXXX. Acacii Cp- Episcopi ad praedictum Simplicittm Romanae vrbis

Episcopum : ibidem post epist» 8. Simplicii
LXXXI» Epistola Eelicis Papae ad Episcopos per Siciliam . Est Felicis III»
epist» 7»
LXXXII» Cuius sttpra ad Acacium Cp- Episcopum: ep. 6.
LXXXIII» Ad Zenonem Spaiensem. Episcopum ep- 8» :

LXXXIV. Decreta Gelasii Papae generalia in edit. ConciJ. : ep. 7»

LXXXV» Ad Siciiienses Episcopos : ep. 10.
LXXXVf» Epistola Anastasii Papae ad Anastasium hnperatorem dire-
cta . Est epist» 1. Anastasii II»
LXXXVII. Epistola Symmachi Papae ad Caesarium in edit> Conc. ep« $• :

LXXXVIII» Epistola Hormisdae Papae ad lustinum Augustum ibidem :

ep» 79. eiusdem Fontificis.

LXXXIX» Sacra Iustini Imperatoris ad Hormisdam Papam : ibi post
ep. 40.
XC« Epistola ( seu libelius ) loannis Cp. ad Hormisdam Papam dire-
cta : post eamdem ep. 40- tom- J. edit» Ven. col» 62 1.
XCI. Hormisda Papa ad loaanem Episcopum Iiiicitanae ( a!. MilicHa-
aae ) Ecclesiae : ep» 24.
XCU.
Item Hormisdae Papae ad euradem loannem Episcopum ep. 64. :

Ad Episcopos per Spaniam constitutos ep. 2J»

XCIII» :

XCIV. Item Hormisdae Papae ad eosdera Spaniae Episcopos subiunctis

exemplaribus libeiii Ioannis Cp. Episcop: ep.. <f : 1

XCV. Item Hormisdae Papae ad Salustium Spalensem Episcopum : ep«26«

XCVI. Ad Epiphanium Episcopum Cp- ep. 80.
XCVll. Itera Hormisdae Papae- ad vniuersos prottinciae Boeticae Episco-
pos : cp. 65.
Vigiiii Papae ad Profuturum Episcopum
XCVIII. in edit. Concil. ep-2» :

XCIX. Epistoia Gregorii Papae ad Leandrum Spaleasem Episcopum ia :

editione Maurina lib. 1« Regesti ep. 4^.

C. Cuius supra ad eumdem he aadrum lib» $• ep« 49« :

CI. Cuius supra ad praedictum Antistitem lib. 9. ep« 121« :

Y 2
 ,

172 ISIDORIANA
supra ad Recarednm Regem Gotthorum : ibidem ep. 122«
CII» Cttitts
Notandum
, lianc tabulam capitulorum partis secundae in mss« ex
est
quibus illam vuJgauit P- Coustantius , sicut etiam in a!io simili codice
fnnocent. I,
Vat« IJ4I* duplici vitio laborare.Nam num- xvn» post duas epistolas In-
nocent " ac* Aurelium per saltum transilit aliam eiusdem Pontificis ad
rositionis no-
ta eximitur cumdem Episcopum , quae in corpore eorumdem codicum Icgitur
.
Hanc .•

epistolam , quae in editione Conciliorum est duodecima, laudatus P« Cou-

stantius in notitia epistolarum Innocentii num. 4i.coI> 932« refert intcr
suppositas ab Isidoro Mercatore • At eam reperiri in sincera collectione
Hispanica , quae anterior est Isidoro , et nullum spurium documentum
continet , nobis certissimum est Non solum enim exstat in codicibus .

eius collectionis originis GalJicanae , quos pauca quaedam supposititia

ex Isidoro recepisse monebimus num. 26. verum etiam in excmplaribus
originis Hispanicae , quae hanc collectionem sine vllo spurio Isidoriano
additamento repraesentant , qualia sunt ms. Vindebonense , et alia, quae
loannes Buptisia Perezius adhibuit , ac ex iis quidem illam in tabula
'
eiusdern collectionis descripsit num. xvn. vti didicimus ex cod. Vat« 4587.
Id vel maxime confirmat antiqua abbreuiatio (j) collectionis Hispanicae edi-
ta a Cardinali de Aguirre , quae e genuinis exemplis originis Hispanicae
VHe rart
excerpta fuit In ea enim eadem epistola allegatur Iit>- i« tit- 34« his
•
c 5
verbis Vt nullus contra ordinem canonum elficiatur Episcoptts . Epi-
:

stola Innocentii ex integro 16. sed corrigendum 17- nam epistola adiu-

NOTAE (ii) De antiqua abbreuiatione colle- anno 948. Hernandezius , vt ipse qui-
AT> BALLE- ctionis Hispanicae quam hoc loco Bal- , dem protessus fuerat stipra cap. 42.
KINIOS . lerinii indicant illud monere operae
, niii». 39. animum induxerat , istius-
, in
pretium est , esse illam ipsam quam , modi excerpta canonum siue institu- ,

Cennius quoque eciidit , praemisso titu- tionem canonicam correctiorem recu-

lo , Codex •veterum canomim ecclcsiae dere tom. 2. Patrum Toletanorum ; sed
hispavtie , de quo vide Burrielium su- vtilissimum hoc consilitim nescio qua
pra cap. 40.11. 16. et 20. Est quaedam de causa exequutus non fuit In in- .

institutio canonica in communes titulos strumento Ferdinandi I. anno 1046.

distributa . Cennius auctorem lsidorum tom. 16. Hisp. sacr. pag. 458. mentio
nostrum inepte credidit : Io. Baptista fit codicis canonum in haec verba :

Perez Iulianum Toleta-

probabilius S. Elegimus etiam ex eis quidquid in san-
num Ballennii paulo post obitum S.Iu-
. ctissimum canonem , et gothicam legem
liani confectam idoneis rationibus osten- inuenitur de rebellionibits , vel contradi-
dunt Praemissa erat collectioni codi-
. ctoribus regis , siue de facultatibus
cis Luconsis , vnde eam Io. Baptista eorum , sicut in libro secundo , et

Perez descripsit Reperitur in aliis co-

. in eius constitutum , vel exa-
titulis

dicibus gothicis hispanicae collectionis ratum a prioribus sanctis patribus scri-

canonum . Duos huiusmodi codices in ptum esse decernitur Fortasse legen- .

ecclesia Toletana asseruari , colligitur dum in libro septimo , qui in indice ve-
cx Palaeographia hispana tom. 13. Spe- terum canonum ecclesiae Hispanae est
ctaculi Naturae pag. 316. , quorum an- De honestate , et negotiis Principum :

tiquior initio hac nota insignitur /«-: vel intelligendum potius id est de li-
choattis est liber iste XIIII. kalendas bro secundo Fori iudicum , et legis go-

fcbruarias era DCCCC. ixxxvi. hoc est, thicae , siue Wisigothorum ,

 CAPVTXCI. i 73
lianam nobilem , quae
post ipsam ad Aureliu.n snbiicitur, in eadem ab-
breuiatione Jib« io- tit. 6- notatur num- 8. Est autem ille ipsemet titu- 1

lus epistolae xu. ad Aurelium Adde quod similiter laudatur in alia an-
.

tiquiore abbreuiatione contenta in ms- $9. Capittili Veronensis , quam ex

codicibus Hispanica collectione vetustioribus excerptam videbimus part. 4.
cap. 4. Haec eni.n ibidem leguntur Item Innocentii ad Aurelium Epi-
:

icopum Facile non imponatur manus . Episcopus ex laico non ordinetur

• :

quae sententiae in ea sola ad Aurelium epistola 12. coiitinentur Neque .

ad suppositionis suspicionem moueat mendosa consularis nota in vulgatis

sic expressa lulio quarto : et Palladio viris clarissimis Consulibus corri- Consulatus :

genda enim est : lunio ^uarto Falladio V.C. Constde , qui fuit Consul emendatus .

Occidentalis anni 416- E contra vero idem P. Coustantius in sua tabu-

la inter Leonis epistolas ad Marcianum vnam addit , quae in collectione
deest nam a num. lviii. ad lxi. quatuor eiusdem Pontificis ad Marcia-
:

num epistolas refert,cum in corpore sint tantum tres, et praetermittit

vnam ad Anatolium affigendam numero lviii. Qiios errores nos in prae-
missa tabula emendantes, numeros capitulorum ad seriem epistolarum ,
quae in collectione leguntur , reuocauimus • Haec interim documenta nec
plura, nec pauciora in primigenia collectione fuere descripta .

§• III-

De tsmpors , loco , st auctore eiusdem collectionis •

16. vjum recentius descriptae primigeniae collectionis Hispanicae docu- Tempus , quo
mentum sit Concilium Toletanum iv. celebratum anno 635- haec colle- collectio dige-
16. Qua ratione Isidorus potuerit in re deduci aiunt inter annum 633., quo
Etymologiis verba praefationis collectio- habita fuit Synodus Toletana , et
iv.
nis , quoriim gssta in hoc opere coniita annum 6$6. , quo Isidorus obiit Nam NOTAE .

continentur, vsurpare, explicui c.5i.n-i6. Isidorus , vc cap. 21., et 27. demonstra- AD BALLE-
Existimo enim , tum hoc loco , tum ui , anno circiter 630. codicem Etymo- RINIOS .

aliis Isidorum vel ad marginem , vel in logiarum ad Braulionem inisit , ac pro-

contextu compendiis literarum indicasse inde ante id tempus iam extabar prae-
scripta , ex quibus proficiebat quae com- : fatio collectionis , quam Isidorus Ety-
pendia librarii vel incuria , vel ignoran- mologiis inseruit Sane quamuis con-
.

tia neglexerunt Suspicor etiam , vete-

. cedere velimus , ( quod liquido non con-
rem praefationem collectionis canonum, stat ) Isidorum partem aliquam in col-
quae ante Etymologiarum opus absolu- lectione canonum habpisse , quum aliun-
tum extabat
, solum contentam fuisse de perspecturu habeamus , ante ipsum
iliis quae Ballerinii supra pro-
verbis , Isidorum collectionem quamdam exti-
tulerunt , Canenes generaliutn concilio- tisse , hanc , quam nunc in mss. habe-
rum ... apocrypha deputata. Reliqua, quae mus , praefationem ad veterem colle-
In mss. reperiuntur, Canon autem grae- ctionem pertinuisse , non est, cur ne-
ce a societate multorum in vnum , gemus Ballerinii ad illa verba praefa-
.

addita arbitror ex ipsis Etymologiis ab tionis , subiicientes etiam decreta roma-

aliquo , qui post Isidorum collectionem norum praesulum , in quibus pro culmine
auxerit . Neque assentior Balleriniis , qui sedis apostolicae non impar conciliorum
praefationis , et collectionis tempus cla- extat auctoritas , notandum esse dicunt
 , .

*74 I S I D O R I A N A
ccio post lmnc annum digesta perspicitur Cnm porro praefatio primae .

partis inueniatur in libro yi. Originum S. Isidori Hispalensis

fere tota
cup. 16. , dubium esse potest , num praefationis auctor ex S- Isidoro sum-
serit, an potius S. Isidorus ex praefatione ita profecerit , sicut idem ex
aliis auctoribus , tacitis identidem nominibus , alia atque alia deriuare
consueuit Hoc autem posterius omniao dicendum suadent illa praefatio-
.

nis aeque ac Isidoriani excerpti vcrba ^uorum (Conciliorum ) etiaui ge- :

sta in hoc opere continentur . Haec enim, vt post Antonium Augustinum

recte animaduertit P- Coustantius , congruunt quidem praefationi colle-
ctionis gestis Conciliorum praemissae, non vcro Originum libris , qui
nulla Synodorum gesta repraesentant ac propterea certum esse debet ,
:

S- Isidorum illud praefationis fragmentum traduxisse in suos Originum

Jibros, et dum illud exscriberet , ea quoque verba , quae in Originum

opere erant omittenda , inaduertenter recepisse Haec ergo praefatio cum .

sxa collectione lucubrata fuit ante aliquanto , quam S. Isidorus libios

Originum scriberet . Porro Originnm , seu Etymologiarum libros postre-
mum S. opus fuissc, quod moriens imperfectum reliquit , S- Brau-
Isidori
iio in Praenotatione ad eosdem libros testatur . llle autem obiit anno 636.
Hinc collectionis tcmpus clare deducitur , nimirum inter annum 6jj-
quo h.ibita fiiit Synodus tv. Tofetana , et annum 636-
In Hispaniis 17- Hanc autem collectionem , ex cuius praefatione S- Isidorus Hispa-
lucubrata . lensis Episcopus memoratum fragmentum decerpsit , in Hispaniis lucubra-
NOTAE (estimoniiim hispanorum de auctoritate ncnnullis additamentis antiquam suam
.
Ij ^^LK- g oman Pontificis
i Sed iam in conci- . collectionem augere, et reformare .

MOS. !io nl. Toletano anno 589. cap.i. haec 17. Omissa est in collectione veteri
eadcm auctoritas praedicabatur Mancant
: hispanica epistola S. Gregorii Magni ad
in sho vigore conciliorum omnium con- Claudiura Ducem Hispanum . Verba
stituta , synodicae praesulum
simul et praefationis , quatn ( synodum Constanti-
romanorum epistolae quac fortasse re- : nopolitanam ) tota Craecia , et Latinitas
spiciunt praefatior.em collectionis hispa- in ecclesiis praedicant , non necessario
nicie . Ante id tempus S.Martinus bu- arguunt ,
praefationem factam fuisse post
miensis in cpist. ad Bonifacium De tri- tertiam synodum Toletanam:possunt tnim
na mersione : Nam et ' manifestius intelligi non de symbolo , quod ex prae-

hic cooiioui , quod de institutione baptis- scripto huius synodi in ecclesiis Hispa-
matis Metropolitanus huius prouinciae niae , priusquam oratio dominica dicere-
hos aliqucs annos ab ipsa beatissi- tur , populo voce clara decantabatur,
a

mi Petri catb.edra certissimae auctorita- seu praedicabatur , sed de ipsa synodo

tis formulam pcstulauit cuius etiam : Constar.tinopolitana , quam tota eccle-
exempiar curiosius legens i:a reperi scri- sia vcnerabatur , vt can. xl. eiusdem
pt,ir;ie:c. Quae e.t rcmani antistitis au- concilii Toletani 11I. exprimitur Qui- :

ctoritate sacerdotes huius prouinciae re- cumque aliatn fidcm , et communionem

tinentes scripta etc. Et versus finem : catholicam , praeter ecclesiasticam vni-
Teneant a nobis fiducialitcr , quod et pcr uersalem , esse crediderit ( illam dicimus
auctoritatem romanae sedis est tradi- ecclcsiatn , quae Nicaeni , Constantinopc-
tum etc. Itaque crediderim , hispanos litani , et primi Ephesini , et Calchedo-
postquam ad eorum manus collectio nensis concilii decreta tenet paritcr , et
canonum Dionysii Exigui deuenit , non honcrat) anathetna sit

multum distulisse simili praetatione , et

 , .

C A P V T XCI. I75
tam fuisse dubitare non licet
Vetustiores quidem huius collectionis co-
.

dices ,
qui ad originem magis acccdunt
, Hispani sunt, et antiquo characte-

re Gotthico Hispanorum proprio scripti . Aerae notatio Hispanorum pe-

culiaris, quae in pluribus etiam non Hispanis documsntis post consula-
res notas signatur , Hispanicam originem palam declarat Quid dicendum •

de Synodis Hispanis , quibus haec collectio abundat l Quid de decretali-

bus Romanorum Pontificum epistolis in eadem exhibitis , quae ad Hispa-
nos datae fuere ? Qua in re omittenda non est praeclara animaduersio
P. Coustantii in praefatione tom« i. epistolar- Roman. Pontif. num.J47»
§luod autem e veteribus hisce litteris nullam omisit , quam ad Hispanos
datam norimus , id sane vel ipso etiam tacente , Hispanum illum fuisse do-
cet . Primus omnium in lucem edidit epistolas Hilari ad Ascanium Tar-
raconensem , Simplicii et Felicis ad Zenonem Hispalensem , Hormisdae
duas ad loannem lllicitanum , eiusdem Papae vnam ad Salustium Hispa-
lensem , alteram ad Episcopos Boeticae , alias itidem duas ad Episcopos
Hispaniae cum Ioannis CP. libello missas, Vigilii denique ad Profuturum
Bracarensem • An non et Hispanum se prodit , cum • • • e Gregorii lit-
teris , quas fere innumeras habemus , quatuor demum exhibet , tres videlicet
ad Leandrum Hispalensem ,vnam ad Gothorum Regem Recaredum ^relictis
aliis ,vtpote ad Hispanos non datis i Ula tandem praefationis, vbi tradi-
tur symboli Constantinopolitani fides a tota Graecia , et Latinitate in
ECCLESIIS praedicari , palam faciunt eius praefationis et collectionis
subnexae auctorcni Hispanum esse , qui quod Toletana Synodus iii. per
omnes ECCLESIAS Hispaniae fieri iusserat canone primo , id apud eas
sua aetate iam receptum videns , omnibus Latinis Ecclesiis aeque vsitatum
credidit Certe cum eiusmodi vsus non nisi serius a ceteris Occidentali-
•

bus admissus fuerit , quemadmodum idem P. Coustantius probauit n.i 59.

nemo nisi Hispanus eam sententiam praefationi inserere potuit Ex his •

autem corruit opinio Petri de Marca , qui in Opusculis pag- 201. hanc
collectionem post Chalcedonense Leonis auctoritate editam et Occidenta-
communem putauit .
]ibus Ecclesiis
-Auctore
18- Nunc
de Hispano auctore coniicere liceat Nonnullos in Hispania .

H
P e ano
ls con -
hunc codicem canonum attribuisse S.IsiJoro Hispalensi testatur Antonius P
lectura .

18. Nulla profecto in eo est difficultas, ab Isidoro , siue ab alio auctae cum NOTAE
quod S. Isidorus praefationem codicis aliis communicatum fuisse , ex quo AD BALLE-
canonum suis Etymologits inseruerit proinde tabula capitum in alia exem- RINIOS
quamuis auctor praefationis ipse creda- plaria etiam auctiora transiit . Pseudo-
tur. Sed aliunde nullum est argumen- Isidorus autera nomen Isidori Hispalen-
tum , ex quo colligere possimus , prae- tis sibi assumpsit vel quod celeberri-
fationem ab ipso f.ictam , aut ab alio mum hoc erat inter hispanos , vel quod
eius iussu . Nam quum codex canonum quum collectionem vetcrem hispanam
iam ante existeret , hac ipsa praefatione veluti pro solo , ac fundamento suae fi-
potuit esse ornatus ()uod postrema . ctionis statuisset , in ea reperit vltimam
monumenta eiusmodi collectionis sint synodum esse Hispalensem il. , cui
concilium il. Hispalense , et iv. Toleta- praefuit , et primo loco subscripsit Isi-
num , arguit quidem , exemplar colle- dorus qua absoluta synodo , illico se-
,

ctionis antiquae post annum 633. tiue quitur praefatio breuis ad epistolas de-
 .

i~6 I S I D O R I A N A
Augustinus in ladkio ac censura de quibusdam veteribus canonttm eccle-
siasticorum collectoribus Duo autem hac in re difficultatem facessere
.

qucunt I- quod S-Brau!io in pracnotatione ad libros Originum , et S.Il-

•

defonsus de Viris iUustribus cap. 9- qui catalogum opcrtun S-isidori con-

cexunt , millam huius collectionis mentionem faciunt il« quod cum in •

libros Originum traducta fuerit pars non exigua praefationis eidem col-
Iectioni praefixae , incredibile sit S. Isidorum , qui ex aliis Scriptoribus
non pauca exccrpsit , ex sua quoque praefatione quaedam trunscripsisse
Cum vero S-Isidori aetati maxime conueniant recentiora eiusdem colle-
ctionis documenta , nimirum Synodus Hispalensis il. anni 619- ac Tole-
tana iv. anni 63$. quibus ipsc pracfuit; non incongrue eius auctor iam-
diu creditus est idera S- Isidorus , vt ex Gratiano colligitur , qui frag-
mentum praefationis in primam partem proprium eiusdem collcctionis
IsiJoro tribuit dist. 6. c« [• Certe vero si non ipse Isidorus, aiius sal-
1

tem iussu eiusdem colJectionem concinnasse videtur; et hac de caussa acci-

dit vt Pseudoisidorus , qui hanc collectionem in suam traduxit, vsurpauit
Isidorinomcn , pracfationique suae titulum affixerit S- lsidcri Episcopi ',

co quod eam collcctionem vel a S. Isidoro Episcopo Hispalensi , vel eius

consilio digestam fama tradiderat • Fuisse quid m antiquiores codices ca-
nonum eosque lectos in anterioribus Hispanis Conciliis Jiquet ex §. i«
,

n. io. Cum por.ro nonnulla in ipsis deessent , et fortc etiam quae in eis-
dem continebantur , non omnino essent ordinata , sed confusa ; veteres
codiccs recognoscendi et augendi ac in meliorem formam redigendi con-
silium S. Isidcro in mentcm venit cui fortassis occasionem et stimuJum :

buit canon quartus Concilii Tol tani iv. in quo ea generalis Conci-
Jiorum celebrandorum regtila praescripta fuit,vt omnibus in suis locis
iu siltntio considentibus , Diaconus alba indutus , codicem canonum in me-
dic proferens , capitula de Couciliis agendis pronuntiet •

cretales romanorum pontlficutn Hacte- : imperio Franco-Gallico existens crede-

nus digestis conciliis SS.Patrum sequen- ret , Patres Concilii il. ,Hispalensis
ac
tur (zl.sequuntur) decreta praesuluv, ro- potissitnum Isidorum , qui praefuit , ve-
manorum .... quotquot decreta a no- terem collectionem hispanam , quam
bis reperta sunt , sub vniuscuiusque epi- ipse interpolare decreuerat , ordinasse .

stolae seriem propriis tithlis praenota- An autem fama olim fuerit ante ronfi-
rentur eo modo , quo superius priscorum ctam pseudo Isidorianam collectionem ,
Patrum canones nostro studii ordinati quod Isidorus canonibus ordinandis ope-
sunt . Nihil facilius , quam vt archite- ram suam adhibuerit , ex nullis antiquis
ctus collectionis pseudo-Isidorianae in tnonumentis colligitur .

§• I V.
 . . ,. . .

C A P V T XCL 177

§. IV.

De additamentis quae primigeniae

, collectioni Hispanicae subinde accesserunt.
Vindicantur documenta in auctiore collectione Hispanica stuiecta
Conciiio Cp. il« alias generali sexto

19. JljL is de primigenia Hispanica collectione perscriptis , additamenta , p r mse a j.- ;

quae eidem deinceps fuerunt inserta , explicanda sunt • Antiquiores addi- tiones qirae
tiones leguntur in vetustissimo codice Vindebonensi xli- aliisque simili-
bus Hi post Bracarensis primae Synodi initium , quae in praemissa ta-
•

bu!a notatur num- xl> insernnt sine vllo numero ac extra locum proprium
nouem Synodos Toletanas, nimirum quiutam et cetcras vsque ad deci-
mam tertiam anui 63^«, ac postea repetunt Bracarensem 1. et integram
afferunt ; et post Martini Bracarensis capitula addunt aliam Synodum Bra-
carensem anni 675; • et reliqua subiiciunt , quae in laudata tabula primae-
uae collectionis indicantur Cum eiusmcdi codices, qui Toletanas Syno-
•

dos diligentiori cura collectas receperunt , recentiorem praeferant Tole-

tanam xm. anni 63$«, careant autem Toletana xiv. celebrata anno sequen-
ti 684. , exploratum videtur,haec additamenta in primo einsmodi addi- Ouando inser-

tionum exemplo accessisse paullo post ipsam Synodum Toletanam xin« tae
antequam decima quarta haberetur .
' •

20» Nouas additiones deinde suscepit haec collectio , quas exhibent Aliae additio-
codices , quos Antonius Augustinus prae oculis habuit , exemplum Lucen- nes .

se quod Perezius laudat , codex Vrgellensis Ecclesiae , aliique nonnulJi

ita tamen vt in his Synodi omnes cuiusque vrbis simul ex ordine,con-
tinua numerorum Graecis enim Conciliis post Con-
serie describantur
• In

Stantinopolitanum Constantinopolitanum il. aera 720. cum

I. additur
quinoue epistolis ad ipsum pertinentibus , videlicet vna Leonis il. ad
Episcopos Hispanos, alia eiusdem ad Quiricum , tertia ciusdem ad Simpli-
cium Comitem , quarta Benedicti Presbyteri post Leonem electi ad Pe-
trum notarium regionarium , et quinta praedicti Leonis II- adEruigium
Regem • In Gallicanis Synodo Vasensi I» subiicitur Vasensis il- anni 529«
et post Aurelianensem !• describitur altera anni 555- nec non quinque

19. Huiusmodi additiones factas pu- insererentur alia monumenta antiquiora, NOTAE
to in antiquis ipsis exemplaribus , et in- quae ab antiquis coilectoribus neglecta AD BALLE-
terduin priuato quorumdam studio : ex fuerant , aut eorum diligentiaoi effuge- RIMOS .

quo accidit , vt vetus tabula semper re- rant ; fere vt nunc accidit , vt colle-
manserit , quum posteriores librarii co- ctiones conciliorum , quae typis vulgan-
dices veteres , vt repenebant, describe- tur , tractu temporis auctiores euadant
rent,et vt alia exemplaria aliis sint au- Exemplum collectionis hispanicae cano-
ctiora , et diuersum ordinem praeferant num , quod olim fuic Cardinalis Passio-
20. Exemplaria veteris bispanicae- nei , vt iam indicaui , nunc cunV aliis eius
collectionis ita aucta fuerunt, vt non mss. codicibus in bibiiotheca Angelica
solum adiicerentur concilia , quae
post Romae asseruatur .

S. Isidorum celebrata fuerunt , sed et

Tom.ll. Z
 . :

178 TSIDORIANA
alia Gallicana documenta
Concilium Epaunense anni j 7- Carpen-
, id est 1

toratense anni 527. Aruernense

anni J$J. eiusdem Aruernensis episto-
I.

]a aJ Theodebertum Regem , et Aruernense ii. anni 549« quod tamen

cum c.inulem praefationem , eosdemque canones habeat ac Aurelianense v.
recte monuit Perezius potius dicendum esse quintum Aurelianense ln .

Hispanicis post Toletanum iv. subduntur ordinatim propriis item nume-

ris distincta tre.Iecim alia eiusdem vrbis Concilia a v« ad xvn- quod
coactum fnit anno 694- et post duas Synodos Hispalenses additur Eme-
ritjnsis anni 666. nec omittuntur Sententiae quae in veteribus exempla-
; us (
. tciliorum nou habentur adeo vt capitula huius partis in his co-
dicibus sint lxvhi* quorum seriem vid^sis part«4- c> >• n. 3. Cum his mss.
concinunt cod- Vat. Palat» 575". etsi imperfectus sit et or.line perturba-
tus, exemplum ms- Cardinalis Passionei , quod tamei cun sitmutilum ,
caret Conciliis Graeciae et Africae, ac in Gallicanis post duo Vasensia
et Agathense deficit-Hi quoque codices Synodo Toletanae il. subnectunt
duas epistolas Montani Bpiscopi Toletani , vnam ad fratres et filios ter-
ritorii PJe itini , alteram ad Turribium ct SynoJo Tolctanae nl» adiiciunt
:

homiliam S. Leandri Episcopi ob conuersionem gentis post constitutos ca-

nones habitam, et alia nonnulla » In secunda vero parte post S. Gregorii
epistolas, quae primigeniam coilectionem clau.lir.it , num« ciii. adduntur
Dec/cta A' lavai Sedis ds recipiendis et non rccipiendis libris ab Hor-
misda Papa edita • Est decretum de apocryphis, quod in vulgatis Conci-
lioru.n Gelasio tribuitur, de quo vide part. 2- c» u» §. J.
Breniartove- 2i« Haec aucrior collectio, cuius recentius documentum est Synodus
tus huius col- Toletana anni
694. vsui fuit auctori eius Breuiationis, seu indicis
xvii-
lectioms au- canonum collectionis Hispanicae, de quo plura dicemus parte 4. c. 5. Nu-
ctio ris. Ladem mcr j ca { IT1 capitulorum , quibus documenta fciusdem collectionis ibidem
Corpus cano- ,,
• • '• ,
allc ailtur CU111 ns numens plane congruunt , qui ln hac auctiori colle-
... ....
•
the t' g :>

ct i° ne inueniuntur . Ilaec est illud Corpus Canonum , quod Alexander III.

emmpptWiU.
authenticum appellauit , vt patet ex his verbis Innocentii III» in ep. 121.
ad Petrum Compostellanum lib. 2« Emeritense vero Concilium authenti-
cum esse multis rationibus adstruebat : tuni quia cum aliis Couciliis conti-
netur in libro y qui Corpus canonum appellatur , quem Alexander Papaper
interloquutionem authenticutn appellauit tum quia etc. Concilium Emeri-
:

memorata tantum auctiori collectione describitur . Omnia quidem

tense in
cius documenta sincera sunt,et nothis quibusque eadem collectio est ex-
Syn.Cp. II. et pers Difficulutem quispiam ingeret ex Constantinopolitano il. , quod, vt
•

epistolaceiad- ibidem profertur , nonnulli post magnum Baronium in suspicionem ad-

nexae vindi- duxerunt ob eas praesertim epistoLs , quae ipsi subiectae leguntur Con- .

camur stantinopolitana Synodus, quae in h;.c collectione inscribitur secuuda,

est Concilium sextum gcnerale Constantinopoli contra Monothelitas ce-
lebratum secundum autem Constantinopolitanum dicitur ex ordine ipsius
:

collectionis , in qua Constantinopolitano I. statim subiicitur ; vel etiam

"

t 7 Conc'I 1 u, a
Svnodus v« Hispanis er:it ignota ; ac propterea in Concilio Toleta-
col. 1491. c. no XIV naec Synodus Cp-(sexta generalis ) post Calchedonensem reci-
*

pienda et CoJici cx or Jine inserenda decernitur Non omnia eiusdem Sy- .

 ,

C A P V T XCI. I79
nodi gesta ad Hispanos missa , sed definitio fidei, acclamationes Episcopo-
rnm , quae et prosphonvtiais dicuntur , et edictum fidei ab Imperatore
directum tantummodo transmissa fuerunt Neque enim initio cuncta ge- .

sta, sed praecipua capita ( idipsum CalcheJonensi pariter acci ss vidi- I

;
:

mus tom. 2. col. 2 8- ) latine reddita , et in Hispanias directa , vt Leo II.

1 1

111 epistola ad Hispanos Episcopos tradit • Ex hac autem epistola , non

vero ex interpretatione totius Synodi , se omnem ordinem gestorum , ge-
staque ordinum cognouisse iidem Episcopi in laudato Toletano Concilio
pronuntiant • Sola vero definitio , quae ad actionem xvii» sextae generalis
Synodi pertinet , Codici canonum auctiori inserta fuit . Quod si huic
Cp. Conciiio habito an» 6S 1. et 681. in eodem Codice affigitur aera 720«
quae respondet anno 682- id errori coilectoris tribuendum, qui ex trans-
missa eiusdem Concilii definitione notis chronicis experte verum annum
co.lligere nequaquam pocuit . Opponunt in Leonis II. Iitteris tradi Con-
cilium celebratum indictione ix. cum tamen acta nouijsimarum actio-
num xvii- et xvni. inJictionem x«, praeferant • Verum etsi apu I Gra cos
mense Septembris anni 681. inchoaret LiJictio x«, Leo tamen vti voluit
nona indictione , quae apud Romanos aJhuc decurrebat . Neque tnoueat
in epistola eiusdem Pontificis ad Regem Eruigium ( qua n Benedicti epi-
stolae in codicibus subiectam , Loaisa eiJem Benedicto tribuen lam prae-
ter nostrorum codicum fidem perperam creJiJit ) scribi , Imperatorem
de congreganJa SynoJo deJi^se litteras aJ Agathonem , cum ad Domnum
dederit Cum enim eaedem litterae ad Domn.im scriptae , post eius
.

mortem Romam allatae , Agathoni eius successori traditae fuerint ; L*o

has ad Agathonem directas scribere potuit Nihil igitur graue opponi- .

tur , quominus haec documenta septimi saeculi aJ Hispanos data , et ab

Hispanis huic vetustissimae Hispanicae collectioni sub finem eiusJem
septimi saeculi , aut sub octaui initium adiecta sincera credantur :adeo vt
hoc canonum corpus his aliisque additamentis auctum AlexanJer III. au-
thenticum iure affirmauerit •
22. Codex S. Aemiliani , cuius Perezius meminit , alia peculiaria do- De ms. S. Ae-
cumenta in Hispaniensibus Conciliis praebuit , nimirum Caesaraugusta- miliani , cius-
num il« anni 592. et nl« anni 691. Barcinonensia duo, vnum circa an- q ue additioni-
num J40. alterum anni 599. Oscense anni $98. Egarcnse anni 614. duo ^ us •

Toletana a decem et septem iam memoratis distincta , vntim anni xn«

22. Ratio , cur quaedam monumen- nis vestri igni etsi non purificatus , in~ NOTAE
ta in exemplaribus appareant, in
aliis uenitur tamen decoctus , quaeso , vt nf AD BALLE-
aliis desiderentur , ex eo petenda est stro instinctu a filio vestro domino rtge RI^IOS .

quod , vt dixi , augmenta collectionis nobis dirigantur cito Nai» ct nostra

.

a priuatis codicibus ik-ri sole-

in suis gloriam suggestio ,n;iia
eius sic fi.igitauit
bant,et alius alio plura concUia nan- multum in concilio pro inuestiganda opus
cisci poterat neque enim acta conci-
: est veritate Sane schnus , habita multa
.

liorum ad omncs episcopos mitteban- olim concilia , quorum gesta ad nos 11011
tur Braulio in epistola ad Isidorum ,
. deuenerunt cur crgo miremur , quod
:

O pie Domine , sic eum rogat Gesta : quorumdam gesta in aliis codicibus in-
etiitm synodi, in qua Sintharius exami- ueniantur , in aliis non inueniantur?
Z 2
 .

*8o I S I D O R I A N A
Recaredi Regis, idcst anni 597. aliud sub Gundemaro anni 6io« et Ie-
qcm Regis Chintillae , quae
Toletanam v« Synodum confirmauit , ac Sv-
nodum Narbonensem anni 589. quae idcirco inter Hispanica Concilia
inserta fuit , quia tunc prouincia Narbonensis I- Gotthis Principibus in
Hispania rcgnantibus suberat , et vna erat ex sex prouinciis Hispaniae ,
ac Narbonensis Metropolita cum suis suffraganeis , Hispanis Conciliis
intercrat ac subscribebat Stephanus Baluzius in praefatione ad nouam
.

Conciltorum collectionem num. j» scribit loannes Baptista Perezius su-

1 :

spichnsm fncit de falsitate duorttm Conciliorum Toletavorum , eius nimi'

rum, qttod sub Gundemaro Rege celebratum dicitur et.alterius , quod sub .,

Recaredo, vt patet ex secunda praefatione eius ad Concilia Romam missa .

Duae Syn.To- At Perezii verba nullam falsitatis suspicione.n iniiciu.it Solum ea proprio
letmiae vindi- numero et Ioco vna cum ceteris nequaquam notata admiratur , et cur id
catae acciderit , coniicere studet Jllud porro ( inquit in laudata praefatione se-
•

cunda edita in Apparatu !• Conciliorum editionis Venetae col- 50. ) mihi

magis est dubium , cur hoc Concilium sub Gundemaro , et alterum Toleta-
num anno xii« Recaredi , hic etiam a nobis descriptum , non sint relata in
numerum Toletanorum cum ex ordine temporum quartum et quintum in-
,

scribi debuissent : qui numerus sequentibus Conciliis coustanter tribui solet •

JVeque fero additum nostra aetate numerum Conciliis Toletanis^ afftrmare

quispiam potest ; cum G >tthos eodem numero vscs ex cap.y. Concilii xm.
Toletani discamus 3 vbi quod nobis est duodecimum , plane etiam vocatur
duodecimum Neque rursus ignorata fuisse haec duo Concilia a pcsterio-
•

ribus Gotthis in tam recenti memoria fit verisimile Itaque rnihi nondum .

caussa liqust , nisi forte horum duorum breuitas et exiguitas impediuit ,

quominus in maiorum Conciliorum numerum referrentur . His autem do-
cumentis Iaudati coJicis Aemiliani fidem adiicit alia multo vetustior
S.

collectio, seu abbreuiatio antiquioris collcctionis in ms« Veronensi con-

tenta , de qua dicemus part« 4. c. 4. vbi ex Conciliis memoratis quatuor
recensentur , nimirum Caesaugustanum 1« Oscense , et il« Barcinonense
Narbonensc . inucntum
Similiter Caesaraugustanumfuit in alio ms« co-il«

dice Alueldensi , quem Vigila Presbyter sciipsit et Toletanum sub Gun- ;

demaro Rcge repertum fuit ctiam tum in eodem cod. Alueldensi , tum
in alio Soriensi , vti Perezius in secunda praefatione testatur Addemus •

tandem in eodem exemplo S- Aemiliani inueniri epistolam Turribii postea

Asturicensis Bpiscopi ad Idacium et Ceponium , abiurationem haeresis

Priscillianae factam ab Episcopis Dictinio et Symposio,et ConciJii To-
letani 1. sententiam de commanione quibusdam Episcopis reddenda , vel
neganda . Haec locumenta , quae Ambrosius Morales ex eodem S. Aemi-
liani codice ediderat, a Bahizio aliisque in dubium vocata , defendimus
tom« 1. col. 1475« et plenius tom« 2. coh 1376. et seqq»
 . , .

C A P V T XCL i3i

§. v.

Notabilh dhtlncth codicum originh Hispatticae

et originis Gallicanae

2J.1—/uas species codicum huius coliectionis distinguere permagni inter- CodJ. Hispa-
est quoriim alii sunt Hispanicae originis , alii Gallicanae • Hispaoicae ori- nae
,
originis
ginis appellamus codices, qui in Hispania frequentiores , vel ex Hispania qui
in alias regiones traducti puram repraesentant collectionem Hispanicam •

Sunt autem quidam alii codices , qui etsi eamdem collectionem contineant , Qui originis
duobus tamen ab ea,quam puri illi codices cxhibent, non minimuiii dis- Galhcanae .
crepant , nimirum tum ob non paucas lectiones ex ingenio emendatas,
quae a vera lectione maxime absunt , tum ob quaedam addita capita ,
vel etiam integra documenta , quae in puris eiusdem collectionis exem-
plaribus non inueniuntur Hos autem codices Gallicanae originis idcirco
.

vocamus , quia omnes, quos huius generis esse deprehendimus, in Galliis

freqaentiores sunt, et qui alibi exstant, e Galliis prouenerunt ; adeo vt
horn.n origo Galiiis tribuenda videatur Tales sunt codex Vatican. 1341.
.

quem ad Augustodunensem Ecclesiam pertinuisse vidimus , ac tres Galli-

cani memorati a P. Coustantio , Laudunensis , Bellouacensis , et Nouio-
mensis , quos cum lauiato Vaticano omnino concordare , ex iis quae
idem Coustantius notauit , plane perspeximus . Hi vero codices nec pri-
migeniam breuiorem, nec illam auctiorem collectionem Hispanicam con-
tinent, quam num. 20. explicauimus , sed illam , quae additamenrt prae-
fert recensita num. 19. qualem in Vindebonensi originis Hispanicae inue-
ni m us
24. Quantum ad arbitrarias emendationes ,
quibus codices Gallicanae Emendationes
originis ab exemplaribus originis Hispanicae potissimum differunt , dum arbitrariae in
nos in paranda editione epistolarum S- Leonis conferendos curauimus tum mss originis -

codicem Vindebonensem originis Hispanicae, tum Vaticanum 1541« ori- Gallicanae •

ginis Gallicanae , deteximus in Vindebonensi plures lectiones erroneas esse

atque corruptas , quae in Iau.lato Vaticano emendatae , idoneum sensum
reddunt . Nisi quid nobis aliunde praesto fuisset , has ita emendatas ger-
manas S. Leonis lectiones creiidissemus
esse At cum earumdem episto- .

larum diuersarum et vetustiorum etiam collectionum exempla nobis

alia
suppetere.it , quae veras Lconinas lectiones concorditer conseruarunt ; cog-
nouimus ad has frequentius accedere ipsas erroneas lectiones codicis Vin-
dcboncnsis originis Hispanicae, multum autem abesse ab iisdem emenda-

23. Maxima
hinc perspicitur vtilitas, quoque concilia Hispana , quae Loaisa NOTAE
quae oriretur collcctio hispanica , in
, si correxit , plurimum adhuc iuuari pos- AD BALLE-
exe:np',aribus gothicis Hispaniae asserua- sent vel ex solis variis lectionibus , quas RINIOS .

ta, typis ederetur: nam arbitrariae emen- Io. Baptista Perezius Romam misit, et
dationes collectionis originis gallicae, ab Aguirrio quoque neglectae fuisse vi-
collatis inter se mss. codicibus , ad ve- dentiy .

ram lectionem reuocari possent Ipsa .

 i8a I S I D O R I A N A
tiones, quae in Vaticuno exemplo proferuntur . Hinc manifestum fit , ali-
quem antiquum Gallicanum studiosum virum , qui collectionem Hispani-
cam ex codice originis Hispanae ita mendoso , vti est Vindebonensis , ex-
scribendam susccperat , erroneas illas leetiones libeiiori licentia correxisse
ex ingenio, nouasque illas omnibus aliis codicibus discrcpan-
lectiones ab
tes induxissePlura hic possemus afferre Leonina eiusmodi exempJa : sed
.

cum ea suis locis notarimus tomo primo,quae simul indicantur in eius-

dem tomi indice col- 1JJ9. verbo Cvl/ectio Hispanica ; eo lectores remit-
timus.Qua autem Jibertate vsus est studiosus ille vir in Leonis episto-
lis, vsum quoque fuisse in ceteris documentis, quae in mss. originis Hi-
spanicae Vindebonensi similibus Frequentia menda praeferunt, nihil est du-
bitandum . Id perspicuum fit ex editione Conciliorum Seuerini Binii , in
qua Hispanica Concilia duplici editione producuntur , nimirum ex editio-
ne antea vulgata, et ex editione Garsiae Loaisae Vulgata editio ex Isi- .

doro dimanat , qui c codicibus Gallicanae originis Hispanicam collectionem

in suam deriuauit Loaisae vcro editio ad codices Hispanicae originis exa-
•

cta fuic. Insignis lectionnm varietas, quae in vulgata illa editione perspi-
citur ad arbitrarias correctiones referenda est veteris eius antiquarii, qui
,

mendosum Hispanicum exemplum describens , marte suo emendandum cre-

didit Loaisae vero coutigit puriora et emendatiora Hispanica exemplaria
.

inucnirc , ex quibus cius editio iis mendis caret , quae in Vindebonensi

aliisque similibus occurrunt Exemplum ai;tem,quod adhibuit primus illc
.

Gallicanus Jibrarius , qui collectionem Hispanicam emendauit , vcl ipsum (a)

Vindebonense fuit , vcl aliud similc Vindebonensi , cuius frequcntiora sphal-
mata tbt arbitrariis emendationibus occasionem dedere . Has vero emen-
dationes Jiberiorcs a studioso viro in aliquem codicem ante Isidorianae
collectionis editionem fuisse inductas duo nobis indicio sunt 1. quia ipsas .

receptas inucnimus in collcctione Heroualliana , quam Isidoriana anterio-

rem videbimus part. 4« c. 7- il. quia ipse Isidorus dum Hispanicam col-
lectionem in suam transtulit , documenta ciusdem cum iisdem emendatio-
nibus descripsit •

25;. Hac porro in re illud animaduertere libct, Isidoro Mcrcatori tri-

bui corrupisse epigraphen epistolae Vigilii Papae ad Profuturum , quae
apud ipsum et in memcratis Gallicanis cxempiis collectionis Hispanicae
Eutherio inscribitur , etsi iit pn cmissa eorumdem codicum tabula ad Fro-
futurum data dicatur. Verura lectionem Eutherio induxit ille antiquior
Jibrarius, qui erroneas lectiones codicis Hispanicae originis emendauit In •

Vindcbo-iensi enim hic mendosus tituJus in corpore Jegitur Ephiula Vi~ :

giliihipae aJ Futurum Episcopum ; et n epigraphe: DUectissimc Jratri Fu-

:

turo Vtgibus . Pro voce autem Futttro , quae insuetum nomen referebat ,
Euturo legere, et Eutherio corrigere faciie fuit . Isidorus ergo cum codi-
cem exscripserit originis Gallicanae , Frojuturi nomen non mutauit sed
NOTA EAL-
Lt.-UNIO-
. .

\'1 )
...v
Hinc sicut ln 'ndebonensi , ita Concilia Toletana a v. ad xm. ac dcin
,

RVM etiam in laudatis codicibus originis Gal» iterum Bracarense I. sed integrum subii-
.

licanae Bracarensi I. Concilio vixince- citur .

pto et statim abrupto assuuntur nouem
 . . .

C A P V T XCI. 185
Iectionem ,
quam in eodem codice emendatam inuenit, in suam collectio-
nem tradu.vit
26. Rursum vero post Isidorum ia eamdem collectionem Hispanicam
originis Gallicanae manus immissae sunt Nam praeter lectiones cx arbi- . Addit-.menta
trio emendatas 3 quas Isidoriana collectione anteriores vidimus , laudati in mss. origi-
nis Gallicanae.
codices .quaedam additamenta receperuat partim sincera , partim apocry-
x sum "
pha , quae ex collectione lsidori sumpta dignoscuntur Primo ante praefa- .

tionem non solum praemittuntur annotationes de Synodis , libellus pro-

uinciarum , et notitia Galliarum> quae Item io Isidoro praecedunt ; sed et-
iam describitur Ordo de celebrando Conclllo , quem lsidorus suo codici
se inseruisse in praefatione testatur . Dein post tabulam primae partis in-
trusi sunt canones apostolici , quos collectionis Hispanicae auctor in prae-
fatione vti apocryphos reiecit In codice Vat. 54 iidem canones indican-
. 1 1

tur initio praemissae tabulae, sed sine numero ( nam numerus capitulo-
rum a Nicaenis canonibus incipit ) quod eosdem canones in hisce codi- :

cibus addititios confirmat . Additi autem videntur ex mss- lsidori Merca-

toris , qui ipsos canones cum cetcris documentis collectionis Hispanicae
prinius coniunxit . In secunda autem parte , quae inchoat a duabus epi- Quaedam apo-
stoiis Damasi, alteri huins Pontificis epistolae ex spuriis Isidori mercibus crypha
intennixtae sunt epistolae tres , vna Stephani Archiepiscopi et trium Con-
ciliorum ad Damasum Papam,alia Damasi ad eumdem Stephanum et ad
Concilia Africae , terti.i eiusdem ad Episcopos Numidiae et hae quidem :

epistolae iisdem Damasi genuinis litteris in partes disectis ita sunt inter-
mixtae , vt in lsidoriana collectione cap. 6. §. 5. distinctius notabimus •
Mirum porro accidit,eum, qui has tres epistolas spurias in Damaso ad-
didit,ab aliis pluribus, quae in sequentibus Pontificibus ex eodem Isidori
fonte suppetebant , abstinuisse Solum in litteris Vigilii ad Profuturum ex
.

Isidoro adtexuit duo capitula sextum et septimum , quae in puris Hispa-

nicis codicibus desunt Tandem ex genuinis vnum in fine subiecit prae-
•

ter fidem tabulae omniumque codicum originis Hispanicae , Gregorii sci-

licet iunioris decretum , seu Concilium Romanum cum xvn. anathema-
tismis et subscriptionibus Episcoporum , quod ex eodem Isidoro sumtum
videtur His autem paucis partim supposititiis, partim genuinis additamen-
.

tisexceptis, laudati codices originis Gallicanae eam in ceteris collectionis

Hispanicae auctiorem formam exhibent , quae in ms. Vin.lebonensi origi-
nis Hispanae nouem Toletana Concilia , ct Bracarense anni 675".
primigeniae collectioni adJita recipit . Hinc librarius primi eius exempli ,
ex quo memorati quatuor codices originis Gallicanae , id est Vat. 1341*

26". Minime necessariurn est , vt in menta vel a se conficta , vel aliunde ar- NOTAE
vno aliquo pseudo-Isidoro sistamus , tam- repta adiungere potuit . Pseudo-Isidorus, AD BALLE-
quam auctore omnium monumentorum vt ego puto , collectionem hispanam ori- RINIOS .

apocryphorum , quae in pseuio-Isidoria- ginis gallicanae iam ita auctam , vt nunc

na collectione reperiuntur Vt gallica- . in mss. reperitur , inueuit , quam ipse
nus aliquis in collectione hispana galli- amplius augere , intcrpolare , et praefa-
canae originis arbitrarias ecnendationes tione , indicibusque opportunis quodam-
adiecit, ita hic , vel alius falsa inonu- modo digerere studuit
 I?.; I S I D R I A N A
LauJuncnsis,Bellouncensis , ct Nouiomensis prorkiscuntur, cluo praeocu-
Ifsh„buit exemplaria, vnum collectionis Hispanicae liberius emendatae,
cx quo ipsam perinde emendatam descripsit , alterum Isidori , ex quo il-
Omittitur vna ]a additamenta d.c^rpsit. QuoJ si e tribus epistolis S. Gregorii Magni ad
epist. 5. Gre- Leandrum
, quac in praemissa tabula indicantur , Juas tantum exhibent lau-

Iorn •
dati codices origi nis Gallicanae ( secunJam enim ignorant ; ) id vel saltui
tribuendum cst primi eius librarii , ex quo eiusmodi codices prodeunt ,
vel certe ille librarius codicem Hispanicae originis adhibuit , iu quo si-
milis saltus amanuensis oscitantia inciderat • Hic autcm defectus codicum
Gailicanae originis memoria retiaendus est ob ea,quae de Isidoro dicturj
su.nas cap. 6-
27. Vnum vero hic animaduertendum credimus. Si omnes codices col-
lectionis Hispanioae originis Gallicana lem rationis essent , ac Vati-
canus 1341. et alii tres recensiti ct allegatra P. Coustantio, ita vt prae-
tcr emen lationes liberiores indicata quoque adJicamenta cx Isidoro ex-
cerpta omnjs exhiberent , nec vnu.n hisce a lita expertem , solis- !

quc emendationibus liberioribus distfnctum liceret reperire ( quod illis

inquirenJum relinquimus, qui in Galliis plun eiusmodi exemplaria inue-
nire et conferre queunt ; ) tunc vehemens suspicio ingereretur , ipsum for-
tassis Isidorum Mercatorem , quem Gallicanum fuisse bimus eorum- 1 1 ,

ilem exemplarium Gallicanae originis fuisse auctorera , qui scilicet codicera

Hispanae-originis exscribens , suo arbitrio emendauit simul , et indicatis
tumsinceris, tum supposititMs-additionibus auxit , antequam iigereret >uam
collectionem pluribus imposturis refertam , cui ipsam Hispanicam colle-
ctionem abs se se iam emendatam inseruit. Qua taraen ia re caute dcli-
bcrandum erit si praesertim quaedam collectiones Isidoriana anterirres ,
;

vti estHeroualliana , cx codicibus Hispanicis Gallicanae o.riginis aliquot

quidem emendationcs arbitrarias , nihil autem ex recehsitis additamenti.s
receperint .

§. VI.

De his , qui ex codicibus collectionh Hispanicae -documeuta edideruut ,

leudaruut , ac praesertim de loanne Baptista Ferezio •

2'j.Jl riiima cditio documentorum collectionis Hispanicae est illa Merli-

ni,quae cum ex Isidori codice prodeat, eadem documenta ab Isidoro re-
cepta exhibet cum lectionibus codicum originis Gallicanae, quibus Isido-
rus vsus est -Hinc lectiones huius editionis, quae iu vulgatis Conciliorum
repetita fuit , suspectae esse debent , eo quod liberiores emendationes n.24.
in iicatas contineant Ad distinguendas ac restituendas germanas lectioncs
.

collectionis Hispanicae , opus esset conferre codiccs,qui Hispanicam ori-

i-Qj.p 27. Celeberrimus iste codex Lucen- rezio collectae m bibliotheca vaticana,
a ^ bibliothecam Escurialensem de- et accurata eiusdem codicis descriptio
AD BaILE- s's '

Rl ^IOS latus , combustus fuisse creditur anao cum indice a Ioanne Vazquez del Mar-
1671. Permanent variae ex eo lectiones , mol confecta Vide Fiorezium tom. 4.
.

quod attinec ai concilia Hispaniae, a Pe- Hisp. sacr. pag. jj2.

ginem
 C A P V T XCI. 185
ginem praeferunt . Primus , qui hac in re perutilem operam posuit , est
Ioannes Baptista Perezius . Gregorius XIII» cum in editionem ac emenda- DeTo.Eapt.Pe-
tionem librorum Gratiani vetera exemplaria canonum et decretalium de- rezi ° ac ^uo-
eilw °P e "

scribenda vel conferenda vndique conquireret, iutelligens in Hispania prae- ''

stantissimos huius generis codices inueniri, Gaspari Quirogae tunc Epi-

scopo Conchensi , postea Archiepiscopo Toletano et Cardinali id nego-
tii dedit , vt eosdem codices quantum ad Concilia praecipue Hispanica

cum vulgatis conferendos, et inedita ex iisdem transcribenda curarct . ls

vero hanc curam com nisit viro doctissimo familiari suo loanni Baptistae
Perezio,qui postea fuit Canonicus et a bibliotheca Ecclesiae Toletanae,
ac dein Episcopus Segobricensis Hic autem ob temporis angustias vno
.

ms. Lucensi vsus,qui omnium antiquissimus et locupletissimus videbatur,

et interdum duobus aliis , quingenta loca insignia in laudatis Conciliis
emendauit , ac sex ineditas Synodos , et fragmenta item in aliis multa de-
scripsit , ncc non abbreuiationem seu indicem canonum collectionis Hi-
spanicae, de quo dicemus part. 4. c. 5. Haec omnia anno 1575- ad Ponti-
ficem niissa fuere scripta in libro , qui est intermss.Vaticananum.4SS7.
Ex hoc ms. Quirogae epistolam ad Gregorium XIII. , Perezii praefationem,
et aliam peculiarem eiusdem Perezii notationem , quae rebus nluribus vti-
les futurae sunt, in calce huius capitis subiiciemus Cum hoc primum .

opus Romano Antistiti placuisset , et Perezius ob hunc egregium laborem

mu.iificentissime remuneratus, ad alia,quae pollicitus fuerat , impendenda
fuisset impulsus; anno sequenti 1J76. alias Synodos Hispanas nondum im-
pressas ex codice potissimum S. Aemiliani transcripsit , et chronologiam
Conciliorum Hispaniae a Cardinali de Aguirre postea typis impressam exa-
ctissime digessit in altero libro, ex quo alia tum Quirogae epistola ad Pon-
tificem , tum Perezii praefatio ad lectorem editae inuenientur post Ste«
phani Baluzii praefationem ad Nouara Conciliorum editionem, ac exinde
in Apparatu I. ad Concilia Labbeana editionis Venetae col. 48. et 49. Aliud
horum duorum librorum exemplum idem Perezius missrat etiam ad An-
tonium Augustinum tunc Episcopum Ilcrdenscm, et electum Tarraconen-
sem , vti discimus ex duabus eiusdem Augustini epistolis ad ipsum Pere- "
zium,quae a Cardinali de Aguirre editae sunt tomo 4. Conciliorum Hi- V lm ( onc 'l-
His i1- r a §- r 3-
spaniae pag.650. et 6ji. Romanae editionis anni 1692. Hi libri deinde
transierunt in bibliothecam nobilissimi Gasparis Mendozae Ibannez Mar-
chionis Mondexarensis et Tendillae Comitis, qui eosdem postea communi-
cauit Stephano Baluzio, dein vcro dono dedit laudato Cardinali de Aguirre.
29. His praeclaris Perezii laboribus vsi sunt Romani correctores Gra-
tiani, cum plura Ioca auctoritate codicis Lucensis emendurunt Cardina- .

Jis Baronius et ex co Binius Narbonensem Synodum anni 589. ediderunt , De Garsia

vti in secundo Perezii tomo ex S. Aemiliani codice descripta fuerat An- Loaisa •
.

ao. Obrepsit viris eruditissimis Bal- rias lectiones a Perezio notatas , minime NOTAE
leriniis , quod Garsiam Loaisam Ordinis quidem contemnendas , auc etiaru neces- ^D BALLF-
Praedicaiorum falso appellauerint . Loai- sario in contextum immittendas , omni- RINIOS .

snm ex libris Perezii non profecisse , no i^norasse videtur .

iliud maxime euincit , quod mulus va-

Toi/2. II. A a
i86 I S I D O R I A N A
no 1 5"9?. Loaisa Ordinis Praedicatornm tum Philippi III. Hispa-
Garsias
niarum Regis praeceptor, postea vero Archiepiscopus Toletanus in Hispa-
niensium Coneiliorum editione eosdem fere codices , quos Perezius , ad-
hibuit Sunt qui suspicantur , Loaisam ex Perezii libris profecisse At eum
. .

non vidisse hos libros , quaedam indieia nobis satis aperte manifestant .
Si enim illos euoluisset , haud affirmasset in praefatione Lucensem codi-
cem fuisse descriptum ac missum Romam,cum Perezius non totum eum
codicem , sed solas variantes , et quae erant inedita Conciliorum Hispaniae
in suis libris Romam missis expresserit . Praeterea ex quatuor praecipuis
codicibus , quos Perezius laudat , tres tantum Loaisa agnouit , et in his
Hispalensem vocat,quem rectius S. Aemiliani appellasset, si Perezium le-
gisset . Alias animaduersiones praetermittimus , cum hac duae Loaisam a
pkigii nota Satis purgent . Qiiodsi i.i multis huius editio cum Perezii li-
bris conuenit , nihil mirum , quippe iisdem codicibus Hispanicis vterque
vsus est . Hinc autem sola Concilia Hispaniae ad codices Hispanae origi-
nis emendata,vel edita dici possunt . Reliqua vero sunt alia tum Grae-
ciae, tuni Africae, tum Galliarum Concilia , qnae ex Isidoro , seu ex co-
dicibus originis Gallicanae vulgata , lectionibus exemplarium Hispanicae
originis carent ac praeterea eamdem opem expectant pleraque deercta-
:

lia Pontificum , quae in secunda collectionisHispanicae parte continentur*

Nos in Leonis epistolis hanc diligentiam adhibuimus Alii germanas le-
.

ctiones tum ia c teris Conciliis , tum in epistolis Pontificum ex aliis opti-

mae uotae collectionibus et exemplaribus edidere At quae sint lectiones
.

codicum originis llispanicae , ex quibus patefiat sincerus textus eiusdem

collectionis , in plerisque adhuc desidcratur .

30. Nunc ex ms. Vat.48.87> appendenda sunt quae antea recepimus.

Gasparis Quirogae Episcopi Conchensis epistola ad Gregorium XIII»

Sattctissimo Domino nostro Gregorio XIII. Po;;'ifici Maximo Gaspar §>ui-

roga Episcopus Conchc-i. post humillima pedum oscula S. P- D-
Cttm multa quotidie beneficia a Vestrae Sanctitatis sollicitudine Eccle-
sia catholica accipiat , quae vestrae Beatitudinis nomen immortalitati con-
secrabunt ; tum nihil , vt puto , erit apud omnern posteritatem illustrius ,
quam quod iuris c>:.>o>;icifontes 3 hoc est Gratiani collectionem et Romano-
rum Pontijicum epistolas repurgandas curet . Cum enim eorum librorum
auctoritate omnis pene ecclesiasticae gubemationis disciplina nitatur ; cum
nulli hiagis libri omnium manibus terantur , nulli frequentius in scholis
citentur ; non sine magno nostro pudore audiebamus , infinitis mendis esse
refertissimos , quae vel ex rudis aetatis vitio , vd impressontm negiigentia
eontraxerant ^uanta porro sollicitudine eorum librorum emendationem ve-
.

ttra Sanctitas faciendam curet , sat'.s magno testimonio illa sunt, quod do-
ctissimorum hominum Congregationem ad hoc ipsum Romae institutam ha-
bet ; quod exemplaria vetera vndique conqutrat , vel illorum exempla de-
scripta dd se perferri iubeat • Cuw vero audisset exstare in Hispania ali-
quot vetustos Conciliorim codices in S. Lcuerentii bibliotheca 3 quam Phi-
 . . ,

CAPVT XCI. 187

lippus Rex Catholicus non minori studio , quam Ptoiemaeus llle Philadel-
fhus 3 omiii librorum geuere in magiscue iustruit;iiiico mihi
dics rnagis
Vestra Sauctitas , Breui /Ipostoiico de ta re misso , mandauit , vt ex :is
codicibus librum qmmdam canonum exscribendum , et Concilia cum im*
pressis conferenda curarem , ad Vestramque Beatitudinem mitterem . 'Qhtod
statim est a me pro mea erga Vestram Sanctitatem Sedemque Apostoticam
obseruantia fieri coeptum , et iam tandem Dso iuuante ad finem perdu-
ctum . In quo propter summas meas occupationes magna ex parte vsus sum
opera domestici ministri mei loannis Baptistae Perezii iuuenis docti , et in
hoc genere litterarum vaide exercitati qui ( ni fallor ) sua 1 in hoc ope-
:

re fidem et diligentiam egregie praestitit . Nunc Sanctitatem Vestram sup-

plex oro , vt hanc meam in se obseruantiam summumque obsequendi studium
beuigue accipiat ; et quaecumque a me praestari posse viderit , mihi fre-
quenter pro suo iure imperet . Deus Opt. Max. Beatitudinem Vestram Ec-
clesiae suae quam diutissime incoiumem conserttet
Madriti xv. Kai- /Ipriiis mdlxxv.

Ioannis Baptistae Perezii Praefatio in tomum I. Collationum ,

quas in laudato ms. Vat- 4887- descnptas Romam misit .

Descriptor harum Coilationum Lectori

Reuerendissimus Domiuus meus Gaspar Quiroga Episcopus Conchexsis ,
Generaiis per Hispaniam Inquisitor , iussus a SS.Domiuo Nostro Grevo-
rio XIII' coiiationes Conciliorum Haspaniensium faciendas curare , me in-
ter ceteros suos ministros eiegit, cui id opus committeret. ^uod munus etsi
scio me non satis pro dignitate impiesse ; ssd fidem tamcn et diligentiam
in eo meam , quisquis haec lege ris , non omnim improbabis Vt vero quac .

hoc volumine contineantur , vel a me praestita sint , cognoscas ; nccesse est

?ne hoc ioco paucis praefari . ^uantum vtilitatis afferant' vetusti codices
manu ad puros fontes omnium disciplinarum retinendos ,frustra nunc
scripti
fersequar ,cum id tam multi castigationum libri a viris doctis nostrae aeta-
tis in iucem editi , cum magno litterarum fructu persuaserint Neque ve- •

ro eius laboris summas , nisi qui <vel ita fuerint cae-

vtiiitates diffitebuntnr
ci,vt non videant semper in deterius abire posteriora quaequae ab vno
exempiari saspe descripta , vel ita excordes , vt nihiio plus ament lucem ,
quam tenebras ; nihii interesse putent , affirmetnme aliquid , an negetur .

§>uae diiigentia si in restituendo Cicerone , Galeno ,vd Aristotele lauda-

tur;multo quidem iaudabiiius in ecclesiasticos iibros couferetur , et (
liorum atque Romanorum Poutificum canonicas sanctiones ,qnar:on s:o,rma
est post Scripturae sacrae iibros auctoritas. Multi quidem per Hispa,
tunt Conciiiorum codices vetustissimi , omues iitteris Gotthicis descripti , qui
magnum in prhnis adiumentum ajferre posseut ad hanc Conciiiorum ch.cn-
datiouem . Nam praeter quatuor codices veteres , qui in bibliotheca Regia
S' Laurentii studio Regis Cathoiici Philippi constructa asseruantur ( de
quibus ante Concilium Eiiberitauum dicam)et duos iu Ecclesia Toletan :
multi praeterea alii in antiqujs Ecclesiis adhuc exstaut ,vt in O.v
A a 2
 iS3 ISIDORIANA
et Vrgellensi ,atque in Monasteriis S> Facundi ,S. Zoiii , S.Pttri Mou-
teusis, Oniae , et aliis fortasse , quae mih: noudum cognita sunt . Quos
omnes codices s: quis consuleret , mirabils est quantum lucis Couciiiis ajfer-
retur.Ego qttidem in his C rum collationibus vno fere Lucensi co-
dice vsus sum , tum quod aJ fettinationem vrgebar , tum quod hic codex
antiquissimus et copiosissimus Domino meo Episcopo est visus Quamquam et .

interdum alios duos adhibui , scd id quidem paucis locis , vt in ipus casti-
gationibus testor ^uod si ex vno iibro quingsnta loca iusignia in Cou-
.

ciliis Hispaniensibus emendaui ; quid futurum quis puttt,si reliquos adhi-

bjtitsem eodices y si uou modo Hispaniensia Conciiia , sed Graeca , Africa-

na , et Gallica eontulissem i lam vero si ex hoc codice sex addidi Coucilia
ttondum impressa , nempe quinqtte posteriora Totetana,et vnum Emcriten-
se,et fragMcu:.! item in aliis multa ; quaenam -fieret accessio , si ex codi~
ce S. Aemiliani addidissem quac in eo sunt , tria Toletaua , vuum sub
G:t ,'demaro , alterum auuo duodecimo Recaredi , aliud vero anno primo
Chiutillae ; et Caesaraugustaua item secundum et tertium , Barciuoueusia
duo, Oscense , et Egareuse , omuia haec Hispauiensial Mitto euim illaHi-
spaniae exciJio posteriora , sed antiqua tamen , Composteltauum , Legionen-
se , Valiisoletauam , Coianceuse , et multa eiusmodi , quae apud nos habe-
mus Sed de his omnibus alteri et tempori et volumini reseruatis , nuuc
.

de hoc uostro volumhte , quod est iu manibus , agmnus , iu quo haec a uo-
bis sunt descripta Iu primis iibrum , cui titulus est Excerpta canonum
.

( hoc euim nomen singulae paginae praeferebant ) ex codice lucensi tran-

scripsimus : quamquam et is in aliis vetustisCouciiiorum codicibus legitur ,

ViJ. part. 4.
rjt Vigitauo
,n et Ouetensi Id opus coitectio quaedam est , siue index ca-
.

:. 5. uonum omniitiii , qui in Coucitiis vel epistolis Romanorum Pontificum ad

ea vsque tempora continebantunt digestus non quidem ordiue atphabetico 1
:

sed per locos communes distributis rerum generibus , de cuius auctore ni-
hil,quod sciam , hactenus coustat .Certe antiquior est Burchardo , luone ,
et Gratiano , qui lus canonicum iu locos communes digesserunt • N.on ve-
vo esse hoc Isidori vel ittud argumento est , quod hic Coucilia Toletaua
ad duodecimuu vsque passim citentur ; cum coustet Isidorum ante sextum
Toletauum obiisse . At mihi quidem si ex coniecturis loqui fas est , illud
potius Iniiauo Archiepiscopo Toletano tribueudum videtur , qui iilis tem-
poribus floruit , et quatuor Couciliis Toletauis praefuit magna doctrinae
celeJiitate .^uod indicant eius tria opera iam hactenus typis mandata, ,
nempe Froguostica , coutra Iudaeos , et Antikimena , praeter alia , quae ab
eius successore Ftlice enumerantur qui ctiam prodit huuc versibus iusis-
:

se vt vel ex eo suspicari liceat , ab eodem conscripta ea carmina , quae

,

aiiquibus iibris huius operis prasponuntur . Nam

quod itla iuania et
boatu tantum contsxta sint,id vitium rudi iiii aetati coudouandum mer'f
to videatur.In eo libro admonendtts est lector , quod passim ibi scribituv
a cap* xx. aut xxx. hoc significare , illud nempe Concitium , cuius pars
aliqua tum citatur ,esse a capite 3 vel ab initio Couciiiorum vigesimum ,
aut trigesimum in ordine eorum , quas in Luceusi codice continebantur :

tt eodem modo in Pontif.cum epistoiis ,quas. ex ordine quoque emtmerat -

 . .

C A P V T XCI. 1S9
Id qttod ex iudice Cenciliorum et epistolarum pontificiarum intelliges , quem
r/iox ipsi operi praeponemus • Sequuntur Concilia Hispauiensia , qttae ex
codice Lucensi cum impressis anni 1567. contulimus • In his breuitatis
cattssa sumus , vt his L- H- A. Ae. de quibus ante Con-
aliqttibus notis vsi
cilium Eiiberitanum mox dicemus ^uamquam vero omnia loca > quibus im-
•

pressa a manuscripth distabant , obseruauerimus : ea tamen solum , qttae

pla^ie et omnino in impressis emendari debere iudicabamus , asterisco in
margine notauimus , vt festinus lector cetera si vellet praeteriret . Nam il-
lud mirari nemo debet^quod non modo loca melius in mss. habentia de-
scripserimus , sed ea eiiam , quae plane in his deprauata esse videbamus •
§luis enim neget , multis locis mendosos quoqtte esse manusc/iptos , et ve-
rant lectionem ex multis inter se collatis eruendam Nos tamen in eo sum-
}
.

mam Jidem adhibere maluimus , et in partem peccare tutiorem quod vstt :

edocti speremus non defutitros , qtti vel in a.yrauata scriptura plerumque

vestigia alicuius verae lectionis peruestigando reperiaut • Itaqtte et in ce-
teris Conciliis Toleta-iis et Emeriteusi ,quae integra hinc descripsimus, re-
licta in ipso contextu saepe deprauata {vt erat in ipso codice) scriptura,
adhibito tantum verae interpunctionis tabore (quae nulla omnino in codi-
ce erat ) coniecturas nostras in margine adscripsimus ; et fortasse multis
locis desperatissimis medicinam fecimtts • Reliquum illud est , vt siquid
in nostra sententia exponenda alicubi peccatum sit,id tottrm correctioni ca-
tholicae Romanae Ecclesiae ( quod obsequentissimo facimus animo ) subdamus.

Eiusdem Perezii adnotatio ante variantes Concilii Eliberitani , vbi agit

de quatuor insignioribus codicibus collectionis Hispanicae •

Tnter aliquot egregias adnotationes , quas Perezius in memorato Vati-

cano codice scripsit , illam praecipue hic subnectimus , qua codicum notas
L. H. A. Ae. se se explicaturum in antecedenti praefatione spopondit .
Cum nota L. codicem Lucensem, H- HispaJensem , A. Alueldensem, et Ae.
S. Aemiliani exemplum indicet , de singulis haec habet •
^uatuor hi codices suut in membranis manu scripti Utteris Gotthicis ,
seruanturque in Mouasterio D> Laurentii Regii apud Escurlaiium , quod
nuper cxstruxit Philippus //• Rex Hispaniarum Catholicus.
Lucensis est allatus ex Ecclesia Lucensi Non habet annum , quo scri-
.

ptus sit ; sed certe aute sexceutos , vel septingentas annos • /;/ eo suut prae-
ter impressa haec Concilia , quae nondum prodierunt , Emeritense , et quin-
que Toletana ( ) a decimo tertio ad decimum septimum •
1

Hispaleusis coepit ita a uostris appellari , quod ex coniecturis credatur * $.

hldorusn
scriptus Hispali • Fuit Martini Aialae Archiepiscopi Valentini , scriptus EpiscopumHi-
aera 949. vt in eo dicitur , id est anno Christi 911. Iu hoc sttut Coucilia, spalensem in-
qttae vulgo habentur etiam iu veteribus impressiouibus , sub recepta illa telligic
iu omnibus mss. diuisioue , ab * lsidoro,vt puto , primttm vsurpata , nem-

(1) Concilium Toletanum xlll. ex ita mutilum , vt noudum editum dici NOTA
editione Merlini Perezii tempore erat potuerit BALLERI-
NIOKVM .
 . .

i 9o I S I D O R I A N A
pe in Orsentalia , Africana , Gallica , f/ Hispaniensia . lu hoc autem codi-
ce j
gwc^ quidetn aon eecstet ytantttm est decimum tertiam Toletanum •

Alueldensis fait scriptus a Vigila Presbytero in Monasterio S. Martini

de Aiuelda aera 1014. vt in eo dicitur ,idest anno Christi 976. In hcc
fraeter impressa sunt Toleta num xv« et xvi. et Cae saraugustanum il.
,S« Aemiliani codex aliatus es Monasterio S. Aemiliani de la Cogolla
prope Naiaram, scriptus anno Domini 962« i'r ibi dicitur . Est vero omnium
locupletissimus . Nam
praeter communia habet haec nondnm impres-
sa , Caesara: :m il. et uL 9 Barcinoaensia duo , Oscense , Egarense ,
Totetanum sub Gundemaro Toletanum anno duodecimo Recaredi ,
.

fr ;.'f//; Toletanum anno primo Chintillae

aliud
Alia porro , quac in hoc eodem ms- legebantur nondum impressa, quac-
que ad Priscillianistarum caussam pertinent , non solum indicat in alia
notationc , ex qu:i excerptura dedimus tom. iI.'col« 1576. verum etiam ia
eodem tomo descripsit-

De collectione Hadriano-Hispanica , quae exstat

'
1 J 3S.

CAPVT V. '• ^—J um aictor vetustae collcctionis a Luca d'Acheri editac et Raba-
3 ,

AVVD BAL- nus Maurus, de quibus parte quarta erit sermo , Graecarum Synodorum
LERINIOS. canones et Africanos, constitntionesque apostolicas cum iisdem titulis ac
,

numeris Hadrianae collectionis recitent ; ac praeterea inter Conciiiorum

canones non paucos afferant Africanos, Gallicos,et Hispanienses , qui nori
in Hadriana , sed i:i Hispanica collectione continentur ; eos vel vtraque illa
collectione vsos liquet, vel saltcm a!ia , quae Hadrianae collectioni me-
moratos canones collectionis Hispanicae insertos praeferret . ld postfemum
quidem nobis probabilius creditur. Si enim illi integram et separatam col-
lectionem Hispanicam adhibuissent ; non solos canones Conciliorum in ea
inuentos, sed decretalcs etiam eiusdcm, quae in Hadriana desunt , aliquan-
do saltem allegasse.it N"e vero id somnio simile videatur, codicem Vat»
.

1338. nactisumus, in quo eiusmodi collectio Hadriano-Hispanica exhibetur.

32. Lst codex pergamenus in folio,qui sacculoxi. vel xi 1« scriptus sin-
gulas paginas duabus columnis distinctas repraesentat. Praecedit tabula pri-
m;ie partis,quae Conciliorum canoncs respicit Quadruplex Conciliorum .

diuisio ex colicctione Hispanica suniitur Primum enim referuntur capi-

.

tula Conciliorum Graeciac, dein Africae, postea Galliae, tandem Hispa-

niae.Tabulam haec adnotatio excipit ; Iste codex est scriptus de illo au-
thentico ^ qui \ tinuj Hadrianus Apostolicus d riosissimo Carolo
Regi Francorum et hongobardorum et Patricio Romanorum .

In prima serie,quae ad Concilia Graeciae pertinet,non solum pro-

feruntur canones Synodorum Graecarum interpretationis Dionysianae , ve-
rum etiam Latini canones Africani , quos Dionvsius produxit , ita vt to-
tam primam partem Hadrianae coilectionis haec prima series contineat,
paucis inscrtis praesertim ex Hispanica , vt ex sequenti ordine patcbit
Diuiditur haec prima series in duodecim capita.
 . • . ,

C A P V T XCI. 191
I. Canones Apostolici num. 50.
11« Nicaeni num. 20. quibus praemittuntur notatio chronica , et sytn-
bolum, subiicitur autem catalogusEpiscoporum , vt in Hadriana vidimus.
Illud autem peculiare est,quodpost symbolum Nicaenum , et ante ca-
nones sine vllo titulo adiicitur : Post Concilhim Nicaenum in rjrbe Roma
Concilium congregatum est a catholicis Episcopis , et addidertint de Spirit.i
Sancto etc. quod in alio ms. Vat. 1357. collectionis Hadrianae similiter
insertum vidimus cap. 2. num. 6.
III. Ancyrani canones num. 24.
IV. Ephesini Concilii nomine ex Hispanica collectione insertae duae
epistolae S. Cyrilli ad Nestorium .
V. Canones Neocaesarienses num. 14.
VI. Gangrenses num. zc. cum epistola ad Episcopos Armeniae et ca-
talogo Episcoporum , vt in Hadriana .

VII- Antiocheni num- 25« cum Episcoporum nominibus ex Hadriana

descriptis
VIII. Laodiceni num« S9*
cum symbolo et subscriptionibus
IX. Constantinopolitani num- }•
X. Calchedonenses num. 27. cum definitione fidei , et Episcoporum ca-
talogo .
XI. Sardicenses num. 21. cum eadem clausula quam in Hadrianis mss.
notanimus .

XII. Tandem Carthaginenses canones m

duas partes diuisi quod Ha-
:

drianae collectionis proprium animaduertimus Primum enim afferuntur ca-

.

nones 33. cum praemissis Dionysianis in Hadriana pariter receptis ; vlti-

mum vero canonem $$. subscriptiones excipiunt . Tum inseritur ex Hispa-
nica collectione Formata Attici CF. Postea adduntur ceteri canones 10J.
ex diuersis Conciliis Africae , qui primam partem collectionis Hadrianae
concludunt
33. Quae porro afferuntur sub titulo Conciliorum Africae, Galliae ,
et Hispaniae , prorsus excerpta fuere ex illa collectione Hispanica, quae
Toletanas Synodos ad decimam tertiam vsque , et Bracarensem anni 675.
recepit Africani autem canones etsi sub titulo Conciliorum Graeciae ex
.

Hadriana antca descripti fuerint;cum tamen in collectione Hispanica alia

diuisione , ac numero proferantur , hic sub titulo Conciliorum Africae ex
eadem Hispanica eadem ratione exhibentur . Vide quae notauimus capite
praecedenti num. 19. ac ex his omnium Synodorum tum Africae, tum Gal-
liae , tum Hispaniae seriem hoc loco rcceptam cognosces . Has vero Syno-
dos non ex Isidoriana , sed ex Hispanica collectione fuisse descriptas
lectiones explorate docuerunt . Vnum praecipuum et euidens exemplum
proferre sufficut Omnes codiccs Isidoriani , quos attente inspcximus,
•

in Hispalensi secunda Synodo canonem septimum interpolatum praefe-

runt Intrusam enim habent bis vocem Chorepiscopos , ct ia fine eiusJem
.

canonis addititium pannum exhibent : quae omnia eis a Sede Apostolica Interpolatioin
prohibita esse noscuntur autem respicit supposititiam pseudoisidoria- mss. IsiJ.
. I 1

nam epistolam Damasi ad Episcopos Numidiae. Hae vero intcrpolationes

 . . . ,

192 I S I D O R I A N A
in Hispanicne collectionis mss. libris desunt, vt palam fit ex editione Loai-
sae, quae ex puris Hispanicis exemplaribus sumta fuit qua de re vide :

tom-2- huius editionis col- 1270. et ibiJem nostram notam $• Cum porro
hae interpolationes non inueniantur in praesenti collectione Vat. 3 3
S* 1

hanc ex Hispanicis, non vero ex Isidorianis codicibus canones Concilio-

rum Africae, Galliae, et Hispaniae recepisse manifestum est
34. ln secunda parte, quae apostolicas constitutiones continet , hae ex
sola Hadriana collectione transcriptae fuerunt . vero codex Cum in fine
sit mutilus, desinit in Leonis epistola ad Anastasium Thessalonicensem

De collcctione Isidori Mercatorh ,

§ I-

De spuriis huius colhctionis documentis- Quam sero mpostura detecta .

Num Nicolaus I. eiusmodi collectionem approbarit .

Potiora suppositionis argumenta proponuntur

C APVT VI.
5j. v^ollectio Isidori Mercatoris praeccdentium locupletior eo praesertim
A"?\D BAL- t j tu distinguitur quod pluribus supposititiis documentis rcferta est •
]
,
* Vctustissimoruni Romanorum Pontificum a S- Clemente ad S> Siluestrum
vsque, quorum nulla cxstant decreta , plures epistolas praefert : aliisque
Pontificibus vsquc ad Gregorium Magnum aiiquas itcm imponit , ac ge-
nuinis interserit • Mirum est tam insignem imposturam , quae hon sensim ,
ncc per partes , sed vno in libro tota simul prodiit , non statim fuisse de-
tectam • AHquid suspicionis suboluisse creditur Hincmaro Remensi aliisque
Gallicanis Episcopis , qui ad Nicolaum I. scripserunt • Verum hi nullam
falsitatis dubitationcm in animum induxisse videntur ; sed eo tantuin no-
mine ipsis epistolis auctoritatem adimendam putarunt, quia, inquiebant,
Nicolaus I. ep. in codice ztnonum xon haberentur adtcriptae : nimirum quia non erant
12. ad Lpisc. in collectione Hadriana , quam hoc tcmpore Ecclesiarum vsu receptam Co-
Gall. Ibidem . Jicem canonum appellabant . lure autem Nicolaus ad eosdem rescribens
hanc solam rationem nihili facicndam credidit , cum non omnes Romano-
rum Pontificum sincerissimac ccteroquin constitutiones , sed admodum pau-
cae in ea collcctione lcgantur; iidemque Gallicani Episcopi , <ubi suae i;i-
tentioni haec ( priorum Pontificum decretalia ) suffragari conspiciunt , illis
indifferenter 1 tantur . Cum vcro illi easdem decretales epistolas , etsi in
canonum codicc non descriptas, ac minus acceptas traderent , non tamen
spurias,sed genuinas haberent , adeo vt ipsis , cum libebat , vterentnr ;
idem Pontifex , qui illas ex sola Gallicanorum i-elatione cognouerat , ni-
hil de impostura suspicatus , ( quamdin nihil aliunde aftulgeret ) repudiare

NOTAE 35- Aduertendum , quod iam monui, statim patuerit , quum collectio ab eo

AD BALLE- ante pseudo-Isidorum fuisse alios, qui confecta multis documentis constaret
RINIOS .
vetera monumenta confingerent , et col- quae , etiamsi sapposititia essent , tainen
lectionibus canonum insererent Non . iam ante ipsum in aliis collectionibus
ergo valde mirandum , si fraus eius non reperiebantur .

non
 . ;

C A P V T XCI. i 93
non potuit ; nec eius verba, quibus eas quoJammo Jo vi.Ietur approbasse,
ei praesumtioni subnixa , quam Gallicani Episcopi ingesserant , pro vera
ac legitima approbatione accipi queunt,quae sine ipsarum epistolarum,
quibus carebat , lectione praestari non poterat • Illis autem Nicolaum ca-
ruisse euidens ex eo fit, quod in suis epistolis, vbi eas alleganJi multi-
plex fuit occasio , alia documenta soilicitius exquisita lauJet,quae ia ca-
nonum coJice non inueniuntur ; et laudet etiam quaeJam apocrypha , quae
oli m conficta atque vulgata in antiquiores collectiones irrepserant , vti sunt
Sy.iodus S* Siluestri, alia Sinuessana, gesta de purgatione Xysti III. et de
Polychronio ; numquam vero pseuJoisiJorianis Jecretalibus vsus sit . Has
sane Leoni IV. immediato eius praeJecessori cognitas non fuisse patet ex
eius epistola aJ Britannos, in qua decretalia in cojice canonum conten-
ta recensens , a Siluestro exorditur , et cetera Hadrianae collectionis ita
commemorat , vt siquid negotii incurrat , quod illis dirimi nequeat , ad
Sanctorum Patrum Hijronymi, Augustini etc- scripta confugienJum tra-
dat ; nec de aliis vulgatis decretalibus indicium praebeat .

$6. Piures quidem imposturae characteres in his decretalibus, aliisque

Isidorianis mercibuscontinentur , quae ad earum falsitatem in ipso ortu de-
tegendam attentos et peritos homines facile inducerent At ea erat illo-
.

rum temporum et sequiorum conditio , vt pauci essent , qui puram remo-

tioris antiquitatis haberent notitiam , et sanioris critices vsum facere vel-
(ent,aut possent • Primus, qui earum suppositionem praesensit et indica-
uit , fr.it Cardinalis de Cusa in opere Concordantia cathollca lib- 3. c> 2-
Wiclefus enim , qui ante ipsum effutiuit Decretales ephtolae sunt apocry-
:

phae , et seducant a Christl fide , et Clerici su;;t stulti , qui student eas :

non sohis decretales ab Isidoro confictas in suspicionem adducere , sed

omnium decretalium auctoritatem euertere nitebatur. Post Cusanum ve-
ro sensim alii plures excitati, adeo multa et firma ad suppositionem pro-
bandam attulerunt in meJium , vt nemo iam Je imposturis eiusmoJi iu-
re possit ambigere
37. Nonnulla imposturae argumenta satis sit hic delibare Non Ieue
.
$• Isidoro Epi-

est illud ; quod ex ipsa praefationc proditur SCCT° Hispal.

.Haec in titulo inscribitur
a "' cta
Sancto Isidoro Episcopo, quem quidem Episcopum etiam declarat illa ipsa '

formula praefationi inserta,qua Episcopos fratres nostros appellat • Hispa-

num vero praeferunt illa eiusJem praefationis verba : l:t principio vero
•voluminis huius qualiter Concilium APVD NQS celebretar , posuhntts :

subJitur autem post praefationem ordo celebrandi Coneitii sumtus ex Sy-

noJo Toletana iv« c. 4. Quis autem alius Isidorus Hispanus , et Episcopus ,
et Sanctus nisi celebris ille S- lsiJorus Episcopus Hispalensis \ cui quidem
eamJem collectionem vix eJitam , iJ est nono sacculo , ex eaJem vtique
praefatione vulgo fuisse adscriptam satis cognoscitur ex Ilincmari Remen-
sis epist. 7. c- 12.Qj.1ae autem maior impostura
, quam S. Isidoro Hispa-
lensi Episcopo collectioncm tribuere octo Toletana Concilia continentem
a v. ad xiii* ct vnum Bracarense , quae post ipsius mortem celebrata fue-
runt ; et eodem anachronismo in ipsa piaefatione mentionem facere Con-
cilii vi. oecumenici
, quod S- Isidoro viuente nondum habitum fuerat
Tom. II. B b
 . .

i$>4 I S I D O R I A N A
Quid qnod in epistolis , quae affiguntur priscis trium priorum saeculorum
Pontificibus, plurasacrae Scripturae testimonia Ieguntur ex versione S« Hier-
onymi,quae posterius cdita fuit ? Quid qnod pleraeque consulares notae
iisdem epistolis appensae vel Consules referunt,qui in fastis consularibus
numquam fuerunt,vel si inueniuntur in fastis , cum Pontificis epistolae
auctoris aetate nequaquam concordant l Adde magistratuum conficta no-
mina , archiflaminum , primorum flamitiutn etc. et voces Primatuum , Ar-
chiepiscoporum , Apocrysariorum, quae ab aetate ac vsu veterum illorum
Pontificum omnino aliena quisque vel leuiter in antiqua historia et di-
sciplina ecclesiastica versatus facilc intelliget Adde quod nullum prisco- •

rum morum indicium , plurima autem posterioris disciplinae in iisdem lit-

teris continentur . Alia non pauca argumenta alii vberius notarunt , quae
referre nec vacat , nec opus est
38. Duo tantum omittenda non credimus , quae licet seorsim aliquam
responsioncm possint recipere , simul tamen iuncta euidentem imposturae
demonstrationcm prae se ferunt Primo aliae ex his epistolis datae tradun-
•

tur ad omnes Episcopos, aliae ad orthodoxos omnes, ad omnes Ecclesias,

ad Episcopos Italiae, Galliae, Hispaniae , Afrioae, Germaniae etc. Plura
ergo earum exemplaria per orbem disseminata esse debueruut Qui autem .

fieri potuit , vt e tot epistolis toto orbe diuulgatis nc vna quidem ante

nonum sacculum a quopiam inuenta et Iaudata fuerit i Secundo eaedem

epistolae posteriorum quarti, quinti, sexti, septimi, et octaui etiam saecu-
li auctorum non sentcntias solum , sed voces , et integras identidem pe-
riodos satis prolixas et multas exscriptas exhibent, vti accuratc post Blon-
dellum P. Philippus Labbcus in margine earumdem epistolarum notauit
Primo argumento responderi potest , eas epistolas vsque ad nonum sae-
culum latuisse , et idcirco a n^mine fuisse laudatas • Secundo autem non
nemo respondit, eos posteriores auctores , qui indicatas sententias iisdem
verbis praefcrunt , eas ex ipsis epistolis ad verbum exscripsisse . Neutra
vero responsio probabilis cst : immo altera cum altera pugnat • Si enim
epistolae statim post earum ortum vsque ad nonum saeculum ita deli-
tuissent , vt nemo
idcirco eas allegare potuerit; posterioribus ergo scripto-
ribus non patuerunt,vt ex iisdem possent periodos exscribere • Quod si
cx ipsis periodi integrae a pluribus multo et temporis et locorum inter-
uallo dissitis fuerunt excerptae ; in tenebris ergo diutius fuisse sepultae
dici nequeunt Alterutrum malis , semper impostura conuincitur , ac ex
•

ipso responsionum conflictu magis multo elucescit Si enim plures anti- •

qui scriptores ex ipsis epistolis sumsissent sententias, verba , atque perio-

dos ; notae igitur fuissent, et frequenti vsu tritae, rebusque pluribus vti-
les , ita vt laudari possent a multis, et ab iis praesertim , qui ex ipsis
profecissent inter quos sane summi Pontifices , et Synodi, et Patres,qui
:

eadem verba , et easdem periodos praeferunt , ita has vetustissimorum Pon-

tificum epistolas allegassent , vti alias a!iorum,quae genuinae sunt,lau-
dasse inucniuntur Si vero inter tam multos nono saeculo anteriores viros
•

et sanctissimos , et doctrina celebres , qui eas lem sententias iisdem ver-

bis in suis operibus afferunt , ne vnus quidem inuentus est , qui iilarum
 ,

C A P V T CXCI. 195
mentionem sumserunt ; sententiae ergo
fecerit, quia ex ipsis re ipsa nihil
et periodi pares, quae in epistolis quoque inueniuntur , ex iisdem pn>

culdubio Scriptoribus deriuatae fuerunt ab epistolarum artifice ; quod spu-

riam earum originem clare demonstrat • Hinc etiam a nullo alio auctore
ante nonum saeculum fuerunt laudatae , non quia latuerunt , aut earum
allegandarum materies et occasio non esset; sed quia nondum natus erat,
qui easdem confingeret : alias sicut illas post hoc tempus, quo suppositae
et vulgatae fuerunt , passim laudatas,et in collectiones etiam non pauca
ex iisdem traducta reperimus;ita id ipsum antiquis etiam temporibus fa-
ctum deprehenderemus, si a priscis illis Pontificibus , quibus affictae sunt 3
verc scriptae et editae fuissent»

§. 1 r.

Alia documenta sincera ,eidem collectioni Jnserta , quibus e fontibus hausta

fuerint . Quanti intersit hos foutes detegere ad ea discermnda , quae Fseu-
doisidorus confinxit ^uaedam sincera documenta ab eodem interpolata.
.

Duae vltimae Synodi Symmacho attributae , et Capitula Hadriano I. as-

serta , quae genuina a multis creduntur , ab eodem Pseudoisidoro suppo-
sita demonstrantur .

J9- JL\ eqiu

le vero ex solis documentis spuriis abs se consarcinatis Pseudo-
Isidorus suam collectionem condidit . Plura scilicet sincerissima , et aliun-
de nota monumenta falsis intermiscnitFontes autem , e quibus haec sin-
.

cera documenta deriuauit , detegendi sunt : id enim non modicum iuuerit

ad ea- ipsa secernenda, quae ille e suo cerebro commentus est Praecipuus Collect. Hlsp.
.

fons est collectio Hispanica, quam totam suae collectioni inscruit Cum- traducta in Isi-
.

que vulgata esset opinio S. Isidorum Hispalensem fuisse auctorem colle- dor.
ctionis Hispanicae , hinc Isidori nomen , quod omnibus venerationi erat
libenter arripuit, et praefationi inscripsit . Illam vero collectionem Hispa-
nicam sumsit , non quae primitus prodiit , ac vltra Toletanam iv. Svno-
dum non progrediebatur , sed illam paullo auctiorcm , quae nouem To-
letanas Synodos , et Bracarensem anni 67 j. receperat Neque iis huius col-
.

lectionis exemplaribus vsus est , quae Hispanicam originem habent , sed

illis quae sunt originis Gallicanae , vti pluribus statuemus num. 48. Alter

fons est collectio Hadriana,ex qua a Pseudoisidoro excerpta fuerunt non-

nulla,quae in Hispana collectione desunt Fons tertius est vetus collectio
.

a Quesnello edita , et a nobis hoc tomo recusa Non pauca cnim docu-
.

menta,quae sunt in Isidoriana collectione, ncc Jeguntur in Hadriana,

nec in Hispanica, ex eo fonte eodem quandoque ordine deriuata fuere .

Alia pauca auctor delibauit ex Historia Tripartita , aliisquc ex fontibus,

quos in catalogo infcrius suo cuiusque loco indicabimus .
40. Adeo vcro vtile cst hos fontes cognouisse, vt quaecumque in his
non inucnientur, ea a Pseudoisidoro supposita certissime dicenda sint.
(^uod si quae documenta per se genuina in illis fontibus breuiora sint,
apud Pseudoisidorum vero auctiora; quidquid additamcnti accessit , quod
Bb 2
 i 96 I S I D O R I A N A
in illis fontibus non reperiatur , id ciusdem impostoris opera suppositum
Quaedam °e- affirmare liccbit • lta suppOsititia sunt duo postrema capitula sextum et se-
nuina mterpo- ptimum absunt a sinceris Hispani-
, quae
epistolae Vigilii ad Profuturum
ta •
codicibus, in Isidoriana autem collectione leguntur Im-
cae collectionis •

mo cum in hac eadem collectione auctiora pariter siiit quaedam vetusta

Item et quae- documenta ceteroquin apocrypha quae in aliquibus antiquioribus .colle-
,
cknn antiqua
ct j omD us recepta , sed breuiora sunt; horum quoque additamenta ipsi im-
cry P
" postori adscribenda . Sic nemo iam dubitare potest , quin ab hoc suppo-
sita fuerint aJiquot fusiora S« Clementis ad
capitula duarum epistolarum
lacobum , quae oiim apud Graecos confictae,
Rufino latine redditae, et a
in nonnullas veteres collectiones irrepsere , sed in his breuiores sunt mul-
to , apud Pseudoisidorum autem tantummodo cum illis additamentis
inueniuotur auctiores . Neque omittenda hoc loco est ea breuis interpo-
Jatio, quae io sinc ra Sy icdo Hispalensi il. canoni septimo nonnulla in-
seruit, de quibus diximus capite praecedenti nunvzj. Hic porro animaduer-
te , quaesumus , impostoris indolem,qui adeo ad fingendum erat propen-
sus,vt ne ipsis quidem siue sinceris , siue apocrvphis documentis parce-
ret , in quibus sua commenta ex collatione vetustiorum codicum detegi
facilc poterant Quanto ergo audentius is confingcret integras epistoLs ,
.

quae nullam antiquiorum exetnplarium coliationem , qua fraus detegere-

tur metuebant?
,

Ea porro gencrali regula, quam proposuimus, deteguntur apocryphae

41.
duae Synodi, quinta , vti appellant,et sexta sub Symmacho, nec non Ca-
pitula Iladrii.no Papae in vulgatis,et in plerisque mss- attributa , quae in
lsidoriana collectione reperiuntur . Mirum nobis accidit , plerosque
sola
etiam acerrimos ceteroquin criticos, qui singula eiusdem collectionis do-
cumenta ad calculos reuocarunt , de duabus memoratisSynodis, atquc Ca-
pitulis nihil dubii mouisse Immo Blondellus , qui omnium maxime Isi-
.

doriana figmenta perstiinxit , adco de illis nihil dubitauit,vt inter ea ve-

tustiora monumenta , ex quibus Pseudoisidorus apocryphas epistolas con-
flauit , laudatas Synodos atque Hadriani Capituia identidem referat, perin-
de ac si haec geuuina ac vetustiorasint, nec ipsum Pseudoisidorum habeant
auctorem Et primo quantum ad duas Synodos sub Symmacho , non so-
•

lum Hadriana collectio istas ignorat , veriim etiam vetustissima omnium

JTJuae Synodi contenta in ms. Vaticano Reginae 1997« quae paullo post eiusdem Pon-
bubSymmarho tificis aetatem omnes genuinas ipsius Synodos , et documenta cetera ad
apocryphae easdem pertinentia accuratissime protulit • Quod si tres Synodi tantutn
.

ibidem afferuntur , non quatuor ; qnartam sinceram in eo codice omissam

nemo suspicetur: quatuor enim Synodorum opinio ex quadam notula di-
manat , quae in antiquioribus et praestantioribus codicibus abest , vti ani-
maduertimus part. 2. c. 4. n. $. Praeterea si tres , quae tantum editae sunt
sincerae Synodi , conferantur cum duabus in solo Isidoro descriptis ; ma-
nifcstum introductionis, stili, ac totius orationis discrimen quisque de-
prehendet quod diuersum auctorem satis demonstrat . Adde quod in sexta,
:

Vid.part2ci. c uam vocant , Synodo Gangrenses canones apostolica auctoritate conditi

l

jium. 10. dicuntur ; quod falsissimum est . Referuntur autem duo eiusmodi canones
 .

C A P V T XCl. 197
ex interpretatione Dionysii , cum tamen Romani Pontifices per id tem-
pns praeter Nicaenos et Sardicenses nullos Graecarum Synodorum cano-
nes rocepissent • Vide part* 2. c. i. Accedit tande.n quod ia Synodo , vti
appellant, quinta legantur quaedam decreta , quae ab antecessoribus suis
cpnstituta idem Symmachus pronuntiat Est eulm , inquit , a multis ante-
:

cessoribus nostris synodaliter decretnm atque firmatam Producuntur autem .

decreta , quae totidem verbis recitantur in pseudoepistolis Zephirini, Ste-

phutii , Hasebii , et lulii Idem ergo et istarum epistolarum , et eius Sy-
.

no.li fabricator agnoscitur • Svmmachus enim laudare non poterat episto-

las,quae tanto post confictae fuerunt . Neque vero cuipiam incredibile .

videatur , Pseudoisidorum in ea Synodo compingenda ex epistolis abs se

confictis verba exscripsisse , ac Pontificutn , quibus eas affixit , auctoritatem
allegasse Id enim vsitatum ipsi fuit, in epistolis , quas posterioribus Pon-
.

tificibus attribuit,ex antecessorum nomine inscriptis de-

litteris fictitiis

creta iisJem quandoque verbis repetere , eorumdemque decessorum aucto-

ritatem ingerere His argumentis suppositione eiusmodi Synodorum de-

.

tecta, nihil erit ambigendum , quin sibscriptiones ipsis pseudosynodis ap-

pensae , et partim ex sinceris Symmachi Conciliis, partim ex Calchedo-
nensi sumtae ( quae imposturam maxime declarant , ) ex eodem imposto-
re prouenerint
42. Nunc de Capitulis , quae Hadriano Papae I. in vulgatis inscribun- tom.8.Concil.
tur Vidimus in bibliotheca Vaticana codicem signutum num. 631. in quo Ven. edit. col.
.

ea Capitula non Hadriano Pontifici,sed Ingelramno, seu Angilranno Me- 597.

tensi adscripta sunt Incipiunt Capitula collecta ex diuersis Conciliis , seu
.

decretis Romanorum Pontificum ab Angilranno Metensi Episcopo , et Adria- Capitula Ha-

no Fapae oblata Eanviem plane inscriptionem praefert alius codex biblio- driano I. affi-
.

thecae S. Victoris Parisiensis , vti testatur Baluzius in praefatione ad H- cta , et suppo-

Sltltia
bros Antonii Augustini de emendatione Gratiani qui dein in notis ad
:
•

eosdem libros pag. 402. aliud ms. exemplum laudat monasterii Laetien-
sis, vbi similis epigraphes his verbis exprimitur Liber Capitulorum ex di-
:

uersis Conciliis , siue decretis Romanorum Pontificum collectorum ab Anil-

ramno Metensi Episcopo . At plerique et praestantiorcs codices Vat. 630.
1340. 1344. 3791, etc. vulgatam lectionem tuentur; Ex Graecis et Latinis
canonibus , et Synodis Romanis , atque decretis Praesulusn , ac Principum
Romanorum haec Capitula sparsim collecta , et Agilramno Mediomatriciae
vrbis Episcopv Romae a B. Papa Adriano tradita sub die xiii. Kalenda-
rum Octobrium Indictione ix. quando pro sui negotii caussa agebatur . Qucm
titulum omnino praeferendum demonstrat Hincmarus Remensis Pseudoisi-
doro suppar , qui similiter in suo coJice legit Scribit enim in opusculo
.

contra Hincmarum Laudunensem cap. 24. De sententiis iiero , quae dicun-

tur ex Graecis et Latinis canonibus atque decretis Praesulum et Ducum
Romanorum collectae ab Adriano Papa , et Engelramno Metensium Epi-
scopo datae , quando pro stii negotii caussa agebatur etc. Ipsa plenior in-
scriptio , quu Capitulorum tempus et occasio notatur , et non ex solis
decretis Poutificum ,atque cano.nbus Conciliorum , sed ex Principum ct-
iam Romanorum legibus Capitula collecta truduntur, verior agnoscitur :
 :

i 9S I S I D O R I A N A
ac propterea ambigendum non est, quin haec Capitulorum collectio Ha-
driano adscripta fuerit . Porro hLdrianus Papa nullam aliam collectionem
suo nomine ornauit nisi eam , quae Carolo Magno ab ipso tradita Ha-
driana vocatur.Hinc Leo IV. in epistola ad Episcopos Britanniae eccle-
siasticos canones referens, eos praesertim , per quos et Episcopi iudicant ,
et Episcopi iudicantur , canones in Hadriana contentos recenset ; de istis
autem Capitulis Hadriano attributis ( quae cum nihil fere aliud exhibeant
quam quae ad Episcoporum iudiciapertinent, maxime commemoranda fue-
rant ) ne verbum quidem Quaedam praeterea in ipsis Capitulis insunt,
.

quae Komanus Pontifex nequaquam proposuisset ;vt illud c. 6. quo appel-

Jationum caussae ad Constantinopolitanam , et non potius ad Apostolicam
Sedem dcferendae traduntur ; nec non illud c. 49. ex lib. 10. CodicisTheo-
dosiani tit. o. n. 2. seu ex Breuiario Aniani sumtum Delatoris aut Ungua
1 :

capuletur , atit conuicto caput amputetur quod quam a lenitate ecclesiasti-

:

ca sit alienum, nemo cst qui non videat Angilramnus quoque Metensis
.

rpiscopus, qui vir mitissimus et pietate praeeipuus a coaeuo auctore Paul-

lo Diacono vccatur lib. 4. de gestis Longobardorum c. 6. ab hac sanctio-
ne collectioni canonum inserenda quam maxime abhorruisset • Illud adde-
mus ad pleniorem imposturac probationcm , quod Pontificum decreta , ex
quibus praesertim ea Capitula dicuntur collecta, non alia fere sunt nisi
decretales apocryphae Isidorianae , in quibus eaedem sententiae , et eadem
identidem verba recitantur , vt cx Antonii Augustini notis in eadem Ca-
pitula colligere licet Quem earum epistolarum et Capitulorum consen-
•

sum quicumque perpenderit , eumdem tum illarum , tum istorum archi-

tectum facile perspiciet Huius argumenti vim plerique hactenus non per-
.

ceperunt , eo quod crediderint pseudoepistolarum auctorem ex Capitulis,

vti videbantur, sinceris profecisse At nos e contra CapituJa post pseudo-
.

epistolas condita, et vbi cum ipsis pseudoepistolis totidem sententiis aut

verbis conueniunt , ex iisJem deriuata manifestissimum facere possumus.
Plura in id afferri queunt Vnum autem maxime euidens breuitatis gra-
.

tia sufficiet . Idem prolixum Synodi Romanae decretum , quod in Capitu-

Jis legitur c.J., totidem verbis continetur etiam in epistola supposititia Fe-

Jicis I. ad Episcopos Galliae . Hoc vero decretum cx hac epistola tradu-

ctum in Capitula,non autem ex Capitulis in eam epistolam transisse ex
eo liquet ,quia Romana Synodus , cui idem decretum in Capitulis tri-
buitur, alia vere non est nisi supposititia Svnodus sub eodem Felice I.
descripta in eadcm epistola , quae ipsius Synodi relationem continet Id .

tom.i.Concil. manifestum
fit ex his eiusdem epistolae verbis
7
: A
os vero ( ait Pseudo-Felix )

col. 024. od supplementum vestrum fratres et Coepiscopos nostros vocauimus amplius

quarn septuaginta , cum quibus haec quas subter habentur inssrta 3 regula-
riter tractanda decreuimus Vestris enim epistolis in omnium audientia per-
.

iectis , quae muttas , vt nostis, querimonias et oppressiones in se continebant

vestras , decretisque quae sunt de accusationibus Episcoporum , Sancta Sy-
nodus dixit Haec sunt quae deinceps propter malortm hominum insidias etc.
:

Quo decreto relato Pseudo-Felix Synodi habitae relationem concludens ait

Haec , fratres , ad vestram et omnium Coepiscoporum opem in Synodo vna^
 . ,;

C A P V T XCI. 199
nhniter tunt decreta, vt siforte aliqui stultoritm tos accusare etc. Itaque
haec Romana Synodus eiusque decretum in Capitulis recitatum aliunde
peti non potuit quam ex hac Felicis I. pseudoepistola, ex qua tantum in
lucem prodiit Si vero auctor Capitulorum ex hac pseudoepistola idem
.

decretum hausit, posteriora ergo sunt illa Capitula iisdem litteris,et si-
militer posteriora sunt ceteris decrctalibus apocryphis, ex quibus aliabe-
ne multa loca similiter decerpta fuerunt Non igitur Hadriano I. immo
.

nec Angilramno Metensi Episcopo eadem Capitula adscribi possunt , quo-

rum aetate sicut nondum illae pseudodecretales, ita nec Capitula exinde
deriuata prodierant Hinc nemo assentiri poterit Stephano BaIuzio,qui
.

in laudata praefatione ad Antonii Augustini libros de emendatione Gratia-

ni ea Capitula Angilramno Metensi tribuens scripsit Ea ex nouitiis Tete~
:

rttraPontificum epistolis vt plnrimum collegit , et Adriano obtulit , Tt suae

caassae prassidium quaereret . Eorum artifex ille idem Pseudoisidorus est
qui ipsas epistolas finxit ; ac proinde in sola eius collectione inueniun-
tur. Enimuero in codice Vat. 630. omnium vetustissimo inueniuntur qui-
dem in appendice collectionis Isidorianae, eo quod ea ex documentis apo-
cryphis in primo collectionis fetu contentis expressa, posterioribus Pseu-
doisidori curis condita fuerint , et veluti appendix in prioribus exemplis
accesscrint , vt ex adnotandis §.5". patebit . In primo quidem fetu,quem
vsque ad Sanctum Gregorium se perduxisse idem impostor in praefatione
testatur; haec Capitula Hadriano I. attributa Iocum habere non poterant
ac propterea posterius tantum conficta et addita confirmantur»
43. Illud autem ad impostoris indolem apertius dignoscendam hoc lo-
co animaduertendum credimus, nimirum eum in exscribendo ex pseudo-
epistola Felicis eo Synodi Romanae decreto, quod paullo ante memoraui-
mus , nonnulla eiusdem decreti verba Iicentius immutasse. Cum enim in
pseudoepistola legatur, Tempore congruo , idest autumnali , rjel aestiuo Con-
cilium regulariter conuocare debebunt; in Capitulis scripsit c. 5. Tempore
a canonibtts praefixo Nicaenis Concilium canonice conuocare debebunt .
Viderat impostor Nicaenam Synodum allegari non posse in epistola et Sy-
nodo Felicis I. qui Nicaenum Concilium praecessit . Cum vero hoc decre-
tum ei Synodo tributum hac in particula, quae Concilia congreganda prae-
scribit , reipsa sumserit ex Concilio Nicaeno ; hoc Concilium in Capitulis
adscriptis Hadriano, qui postea floruit, indicare non timuit Sicduplicem
.

imposturam proJit, vnam cum Romanae Synodo affixit , quod Nicaenae

conuenit; alteram cum allatum cx ea Romana pseudosynodo decretum ,
mutatis nonnullis , interpolauit
2oo ISI0ORIANA
§. lll.

$%uo fine Pseudoisidorus tot docttmenta spuria supposuerit • A7um his doctime;;-
tis supposititiis disciplina ecciesiastica immutata sit •

4.4- V/ uo autem spirita , quo consilio Pseudoisidorus tot documenta

confinxvrit , omittendum non est Non. desunt ,
qui eum amplificandae, vel
defendeadac auctoritatis Romanorum
Poiitificum studio iluctum ad ea
procuJenda excitatum fuisse arbitrentur. At falluntur manifeste • Licet
e;iiai i 1 iis Apostolicae Sedis ampiitudo et auctoritas pluribus commen-
detur;non tamen hic impostoris scopus fuit , nec eadem Sedes , cuius pri-
uilegia et iura quam plurimis sinceris ct vetustis documentis nituntur,
illis apocryphis indigebat,vt Cardinalis Baronius ad annum 86$. n« 8.
notauit PseudoisiJori autem consilium longe aliud fuisse ex ipsa colle-
.

ctionis praefatione satis dignoscitur . Postquam enim indicauit documen-

ta, qua
ctioni erant inserenda, hanc eorum colIigenJorum ra-
tionem subiicit : ^uate/tus ecclesiastici ordiitis disciplina in vnum a no-
bis coacta atqtte digesta et sancti Praesules paternis instituantur regulis ,

et obedientes Ecclesiae ministri ,vel populi spiritualibus imbuantur exem-

plis , et nori malorum hominum prauitatibus decipiantur* Multi enim pra-
uitate ct ct depressi^ACCVS/iNTESSACEKDOTES OPPRES-
SERVA/T' Et multis prosequitur in eos acriter inuehens, qui Episcopos
accusare audent,^ se per illos excusent , vel eorum bonis ditentur ac :

plura ciusmodi iudiciorum incommoda referens, illud vrget , non posse

cogi Episcopos ad dicendam caussam , si fuerint accusati , et rebus suis
exspoliati , aut gradu deiecti , et a sede pulsi , nisi prius fuerint resti-
tuti additque nonnulla de accusatoribus et accusationibus reiiciendis :
:

quibus omnibus palam significat , se ea potissimum mente coilectionem

confecisse , vt Episcopis , qui accusabantur , prospicerct Id quidem in •

apocryphis, quae conflauit , documcntis multo clafius eiucet • Eamdem

enim semper de accusatis Episcopis curam ac sollicitudinem praefert ;
cumque Apostolicae Sedis auctoritatem praedicat, eo semper omnia re-
fert , vt Episcopi accusationibus impetiti et condemnati , si se grauatos
sentiant , ad illam confugiant , quae Synodorum sententias retractare , et
si iustum putauerit , irritas reddere potest • Idem quoque consilium ma-
xime perspicitur in Capitulis Hadriano tributis, quae ex apocryphis prae-
sertim epistoiis decerpta, apocryphorum documentorum velut compendium
ct compilatio vocari queunt • Pleraque enim illorum Capitulorum eo spe-
ctant , vt ne Episcopi accusari a quibuslibet possint , nec, si accusentur,
accusatoribus facile deferatur,sed ex multis caussis tum accusatores re-
pellere , tum iudices Iiceat recusare ; vt Synodorum retractentur iudicia,
et alia eiusdem generis in apocryphis similiter ingesta, ex quibus si omnia
ad Episcoporum , qui accusantur , exspoliantur, deponuntur , patroci-
nium, defensionem, atque praesidium conlata et conficta credantur, ne-
mo iure possit reuincere •
45. Non
 . : .

C A P V T XCI. 2oi
4£. Non pauci de Pseudoisidoro seuerius conquer untur , perinde ac si
eius imposturis disciplina vetus abolita, et noua fuerit introducta , adeo
vt hinc desertos antiquos canones, fractos disciplinae neruos, perturbata
Episcoporum et prouincialium Conciliorum iura , sublatas iudiciorum le-
ges , aliaque rei ecclesiasticae damna illata fuerint • Haec autem nouae et
im nutatae disciplinae reprehensio quam minus aequa sit , quisque faciie
intelliget, si duo animaduertat , nimirum pleraque pseudoepistolarum Isi-
dori excerpta esse ex sententiis Sanctorum Patrum,ex sinceris consti-
tutionibus Romanornm Pontificum post Siricium , ex canonibus Concilio-
rum , ac ex Romanis legibus quae sane noui iuris , nouaeque disciplinae
:

non sunt cetera vero eam discipiinam plerumque cxhibere , quae vel
:

iamliu inoleuerat , vel iam ante aliquanto induci coeperat. Imposturaau-

tem in eo sita est, quod Pseodoisidorus eas sententias iis auctoribus im-
posuerit , quorum non sunt , et posterioris aeui disciplinam antiquioribus
Pontificibus affixerit , quasi prioribus Ecclesiae saeculis aeque viguisset .
Ceterum quod de nouae disciplinae introductione ingeritur , stultus qui-
dem plane fuisset impostor, si sperasset suam collectjonem acceptum iri
ab hominibus quae nouam onmino disciplinam a sui quoque saeculi mo-
ribus et consuctudinibus abhorrentem contineret . Quod si quaecumque
contra consuetudinem ingeruntur , etiamsi bona et vtiiia sint , ipsa no-
uitate p^rturbare solent ; multo magis de iis timendum est , quibus disci-
plinam per se optimam et sanctioribus fultam legibus,Iongoque vsu ab
omnibus receptam quispiam euertere et immutare contenderet Nulli au- .

tem tumultus, clamores nulli auditi sunt ob inductas decretales apocry-

phas , nisi in ea parte,quae ad Episcoporum caussas et iudicia pertinet
de quibus aliqua apud Hincmarum Ieguntur,et in epistolis Nicolai 1« At
in his ipsis caussis atque iudiciis quod in pseudoepistolis ac Synodis Isi-
dorianis traditur,non erat omnino nouum • Nonne caussae maiores , quae
circa accusationes Episcoporum versantur , certis antiquorum Pontificum
decretis Apostolicae Sedi reseruatae , sine eius assensu definiri non pote-
rant i Vide inter cetera Leonis epistolas 6. i}> et 14. et Gregorii IV»
epistolam primam ad vniuersos Episcopos . Nonne Episcoporum appella-
tiones ad eamdem sedem antiquis canonibus et consuetudini , ac prima-
tus etiam iuri innixas probauimus in Obseruationibus ad Dissert» v«
Quesnelli part. i» c. 5. 6. et 7. i Ne omnes promiscue admittantur ad ac-

cusandum Episcopum, cautum fuerat in canonibus CoJicis Africani 123«

129. 130. et 131« nec non ctiam canone sexto Conciiii Cp« quem cx
Graeco codicc Nicolaus I. IauJat epistola octaua • Episcopos eiectos et
suis rebus cxspoliatos non cogenJos aJ iuJicium , nisi prius in suum gra-
dum restituantur , et omnia eisdem ablata redintegrcntur , colligitur ex
Codice Ecclesiae Africanae c. 87. Haec et alia eiusJem generis, quae no-
uae Jiscipiinae a pseuJoisiJorianis decretalibus inductae tribuuutur, iege-

45. Plurimi recentiores , Zlaccaria, pseucio-Isidoriana veterem disciplinam NOTAE

Marchettius , aliique hanc causam per- ecclesiasticam perturbatam non fuissc AD BALLE-
orarunt , vt ex collectione caoonum ostenderent RINIOS
Tom. II. C c
 . .

202 I S I D O R I A N A
3 3- Nicolai 1« qui tamen ea non ex illis
re licebit in epistolis S- 9» et
apocryphis, quibus carebat,sed ex antiquioribus documentis confirmat :
quemadmodum ante ipsum fccerat etiam Gregorius IV. in epist. 1. ad
vniuersos Episcopos , in qua Venilonis Episcopi iudtcium sibi reseruat .

Fieri quidcm potuit , vt haec disciplina , antiquis licet iuribus ac decretis

constituta , non multum , seu rarius obtinuerit ifl quibusdam locis ,
quae aiiis consuetudinibus et canonibus vterentur . Fieri etiam potuit , vt
eadem disciplina in fauorcm proborum ad fraudes praecauendas institu-
ta , a quibusdam traheretur in abusum,et malorum impunitati seruiret
Pseudoisidori vero consiliuin ab hac improbitate alienum , non aliud fuis-
se nisi vt Episcopis iniuste oppressis subueniret, ex eius praefatione in-
telleximus Forte etiam in ea Galliarum parte,in qua est Moguntia,vbi
.

hac PseudoisiJori merces, vt mox dicemus , fabricatae fuerunt , disciplina

ia ipsis proposita iamdiu ante inualuerat S. Bonifacii Episcopi Mogunti-
ni opera,qui apostolica legatione functus, quantum apostolicae auctori-
tati deferret , eamd mque obseruantiam
in ea Ioca inducere stuJuerit , ex
eius epistolis Vide inter ceteras eius epistolam ioj. ad Gudber-
liquet •

thum Archiepiscopum Cantuariensem , in qua aliquot praecipua discipli-

nae capita ab eodem sancto Martyre et Germaniarum Apostolo iis in
regionibus instituta,ac in pseudoepistolis Isidorianis postea repetita ex-
hibentur Idem quoque spiritus in succjssores cius LuIIinn , Riculfum ,
•

Autgarium transiit,vt ex aliis monumentis constat QuoJsi Pseudoisi- .

dorianae decretales eam disciplinam praeferunt , quae et antiquioribus de-

cretis atque canonibus fulciebatur , et iamdiu ante saltem iis in regioni-
bus vigebat,vbi Pseudoisidorus illas condidit ; num aequ.a sit illa repre-
hensio, quae nouae disciplinae introductio ipsis decretalibus attribuitur,
quisque intelliget . Negari tamen non posse videtur, quin eadem discipli-
na latius propagata magis muko , postquam
inoleuerit eaedem decrctales
editae et diuulgatae fuerunt, ac mox quibusdam Conciiiis Iaudatae ,
in
atque subinde insertae in collectiones Reginonis , Burcardi , et aliorum ,
quae ob suam breuitatcm ac methodum magno vsui fuere •

§. IV.

De auctore et tempore eiusdem collectlotiis

46. X sidori nomen praefationi ab impostore fuisse inscriptum eo consi-

lio , Episcopo opus tribueretur, innuimus num»J7.
vt S. Isidoro Hispalensi
vbi etiam probauimus hanc collectionem eid :m Sancto adscribi non posse •
Plerique eam adiudicant Riculfo Episcopo Moguntino, quem collectionem,

NOTAE 4^' Quum collectio pseudo Isidorja- facum ficeret , Isidori Hispalensis no-
AD BALLE- na n imperio Germano-Franco , ct nro
' mine eam collectionem vulgauit ita
:

RINIOS .
eo conficta fuerit , absurdum profecto enim ii , qui fabulas disseminant , nomen
est de aliquo hispano auctore siue Isi- iliquod iain notum , suis commentis
doro , siue alio nomine appellaro cogi- praerigere solent , et in exteris regioni-
tare . Architectus quideiu , vt facilius bus compositum opus plerumque iactant.
 C A P V T XCI. 3o 3
vti putabatur Isidori Hispalensis , ex Hispaoia allatam Moguntiae edidis- -

se , et in vicinas Galliarum regiones euulgasse Hincmarus Remensis tra-

didit in opusculo contra Hincmarum Lauduneosem cap. 24. Si vero ideo
talia
i , quae
inquit tioi visa sunt,de praefatis sententUs ( Angilramni )
ac saepe memoratis epistolis detruncando , et praeposterando , atque disordi-
nando collegisti , qttia forte ptitasti neminem aliam tasdem
sententias s veJ
ipsas epistolas praeter tehabere ,et idcirco talia libere te existimasti posse
colligere ;res mira est,cum de ipsis sententiis plena sit ist.i terra , sic.it
et de libro coilectarum epistoiarum ab Isidoro , quern de Hispania allatum
Riculfus Moguntinus Fpiscopus in huiusmodi , sicut et in Cjpituiis regiis
stndiosus , obtinuit , et istas regiones ex ilio repleri fecit . Cum vero Ri- Riculfo Mo-
Culfus Moguntinus, qui Lullo successit anno 7S6. vel 787«, e viuis ex-guntino tribui
cesserit anno 814. in collectione autem IsiJoriana epistolae quaedam con- ne q uit •

tineantur , ex. gr. Urbani !• et loannis lll. quibus ab impostore insertae

fuerunt ad verbum aliquot sententiae Concilii Parisiensis celebrati anno
829. hasce imposturas (1) Riculfo attribui non posse liquet Hincmarus •

vero excusandus est , quippe quem haec bona fide sumsisse credimus ex
Benedicto Leuita Is enim in pracfatione ad tres libros Capitularium v.
.

vi. et vii. ab ipso digjstos et editos circa annum 845". scripserat Haec :

vero Capituia , quae in subsequentibns tribus iibeiiis coadunare studuimtts ,

in diuersis tocis , et in dittersis schedulis , sicut in diuersis Synodis ac pla-
citis generaliuts edita erant ,sparsim inuenimtis^et maxime in sanctae Mo-
gontiacensis Metropolis Ecctesiae scrinio a Riculfo eiusdem sauctae sedis
Metropolitano recondita ,et demttm ab Atttcario secundo eitts successore at-
que consanguineo inuerta reperimtts , qttae in hoc opuscttio tenore sttpra-
scripto inserere maltthnus • Inter Capitula vero ab hoc inserta libris lau-
datis nonnulla occurrunt ex epistolis apocryphis priscorum Pontificum ,
quaedam ex pseudo-synodis Symmachi , et fere omnia Capitula ad Angil-
ramnum Hadriano Papae afficta quae tamen sine vllo auctoris nomine
:

recitantur Neque vero haec Benedictum Leuitam sumsisse existimes ex

•

aliquo Capitulari Regum Francorum , ex quo item eadem Pseudoisidorus

cxcerpens, priscis illis Pontificibus , Synodis Symmachi , ac Hadriano I.
attribuerit Si enim ea decreta in sinceris Capitularibus fuissent consti-
•

tuta ; inuenta sane fuissent , si non omnia , saltem aliqua eiusmodi Capi-
tularia, in quibus illa legerentur . Sic quidem cum Ansegisus ex veris Ca-

pitularibus suos libros quatuor compegerit ; studiosi Iiomiius eadem Capi-

tularia nacti sunt , in quibus fere omnia Ansegisi capitula continentur ,
nec non illa, quae ab Ansegiso praetermissa idem Benedictus Leuita ex
veris Capitularibus in suis libris adiecit Quid vcro caussae est , cur ne
•

vnum quidem capitulum ex apocryphis illis documentis in vllo antiquio-

(1) . Riculfum aliquid noui attulisse ante , nec post memoria exstitit Veruni
. NOTA
Rlondellus colligit ex libro 7. Capitula- haec non supposiritia , sed sincera est BALLEKI-
rium c. 205. nunc 281. vbi ille in Wor- epistol.i Gregorii II. ad Bonifacium Mo- NIORVM.
matiensi conuentu 'Jregorii Papae epi- guntinum , quae legitur tom. %. Concil.
stolam attulisse traditur , cuius nulla nec Venetae editionis col. 17S.

Cc 2
 . .

2o 4 I S I D O R I A N A
Capitulari reperitur ; nisi quia ea Bened ictus non ex veris Capitulari-
ri

bus,sed ex pseuJoisidorianis mercibus , in quibus dumtaxat inueniuntur,

deriuauit Haec ergo pseudoisidorianae collectionis capitula inter illa esse
;

videntur , quae in Moguntinae Ecclcsiae scrinio a Riculfo recondita tra-

diJit Cum porro haec collectio ab ipso Benedicto tribuatur, seu saltem
.

inuoluatur cum aetate Riculfi , quem obiisse iam vidimus antcquam ea

conderetur et ederetur;non alia de caussa id videtur fecisse , nisi vt iis-
dem documentis auctoritatem crearet, et imposturae,quae ipsi ignota non
esset, suspicionem remoueret Hinc cum eiusmodi imposturis ipse pri-
.

mus , aut fere primus vsus sit , et Leuita fuerit Ecclesiae Moguntinae ,
ex qua ea collectio prodiit ; nonnulli suspicantur cum Blondello, ipsum
fortassis earumJem imposturarum fuisse architectum •

Auctor Ger- 47* H° c certe tempore collectio condita , et in Germania quidem ,

i.iano-Francus. quae in Galliis veteri dispositione censita , Francorum Regibus suberat ,
non vero in Hispania ; ac proinde aliquem Germano-Francum habet au-
Tempus colle- ctorem Cum recentius documentum , ex quo impostor integras senten-
.

ctionis . tias in apocryphis compingendis decerpsit, sit Concilium Parisiense anni

829. antc hunc annum editio eiusdcm collectionis collocari nequit Por- .

ro Concilium Aquisgranense anni 836. cap. 2« n. 8. decernens, vt per sin-

gulos annos sanctum oleum in coena Domini ittxta traditiortem aposto-
licam ac statntj decretalium , i» quo de eadetn re praecipitur , ab Episco-
pis conficiatur ; secundam Fabiani pseuJo-epistohim indicare creditur Hinc .

ea eJicio post annum S29. et ante annum 856. statuenJa videtur Mi- .

rum vero est , Rabanum , qui paullo post annum 841. Otgario , seu Aut-
cario Moguntino Episcopo Poenitentiale nuncupauit , nihil ex apocryphis
lsiJorianis proJuxisse . Num iJ fecerit, quia ipsis nihil fiJebat ; an vero
quia non Jum proJiissent , ita vt Aquisgranensis Concilii decretum ad Fa-
biani pseuJo-epistolam perpqram referatur , alii iudicent . Quod si hoc
secundum probabilius iudicetur , et multo magis si cum Blondello cre-
d.-.tur impostor quasdam formulas et phrases excerpsisse ex epistola lonae
Aurelianensis ad Carolum Caluum , qui regnum obtinuit anno 839« Isi-
doriana collectio vulgata dicenda esset circa tempus, quo Benedictus Le-
uita libros Capitularium eJiJit , nimirum circa annum 845- vnde prima
apocryphorum expressa mentio Iegitur in epistola Caroli Calui ad Epi-
De collect. scopos in conuentu Carisiaco scripta anno 857- Neque vero moueat col-
,\c nedii
; Cu- lectio Remedio Curiensi attributa , et a Goldasto edita cum hac epigra-
riensis phe : Alamannicae Ecclesiae veteris cafioaes ex Poatificum epistolis excer-
1. 2. Rer. Ala- pti a Remedio Curiensi Episcopo iussu Karoli Magni Regis Francorum
man. part. 2. et Alamannorum . Hic Rex cum obierit anno 814. Goldastus ipsam col-
,

edit.
p. 134. cct ionem conditam putat circa annum 813. Amplior erat haec collectio,
]

eique additamenta accesserunt Notingi Constantiensis Episcopi , qui vita

functus est anno 934- At hae Notingi additiones cum non exigua parte
canonum a RemeJio collectorum ex suo codice excisa atque sublata idem
Goldastus tradit Capita ab eodem edita , quae supersunt , sunt tantum
.

quadraginta nouem ; eaque ex ordine exhibent excerpta ex solis pseudo-

cpistolis priscorum Pontificum a S. Clemente ad S. Vrbanum vsque.Haec
 »

CAPVTXCI. 205
vero ipsa excerpta, qnae auctor ex Pseadoisidori collectione post Caro-
lum Magnum , vc vidimus , compacta deriuauit , palam faciunt , errorem
esse in titulo, vel in explicatione tituli Karoli Magni , et Remedium , qui
horu.n excerptorum auctor traditur, ad posteriorem aetatem referriopor-
tere . Forte pro Carlo Magno intelligendus est Carolus Crassus , qui ita
Carolus Magnus fuerit nuncupatus , vti Lodouicus Magnus dictus inueni-
tur Imperator Ludouicus II. Carolus nimirum Crassus vulgata iam Pseu-
doisidori collectione primo Alemannorum Rex fuit , et postea imperium
obtinuit .

48.PseudoisiJorum vero non fuisse Hispanum , sed Germano-Francum Auctor non

multa conuincunt Ex Moguntia quidem collectionem prodisse , ec per faic Hispanus
.

Gallias disseminata fuisse exemplaria Hincmaro teste accepimus qui licet :

in eo falsus sit , quod praesumens auctorem S. IsiJorum Hispalensem ,

eam ex Hispania allatam tradidit;in eo tamen quod e Moguntia eadem
collectio vulgata fuerit , conlato Benedicti Leuitae testimonio maxime
confirmatur . Hac de caussa , qui apocrypha illa nono saeculo primum Iau-
darunt , Germano-Galli sunt,nulli autem Hispani , aut aliarum regionum
Scriptores Hispanos quiJem hanc collectionem diutius ignorasse , vel
•

non suscepisse colligere licet ex epist. 121. Innocentii III. lib. 2« Hinc
enim discimus, eos in quadam caussa Alexandro III. obtulisse suum co-
dicem canonum.in quo cum aliis Conciliis describebatur Emeritense .
Hoc autem Concilium cum aliis non in Isidoriana collectione , sed in
auctiori Hispanica Jescribitur ac proinde corpus canonum per id quoque
:

tempus apiul Hispanos receptum erat collectio Hispanica. Vetustiores co-

dices lsiJoriani sunt Germano-Franci , adeo vt ii quoque , qui in alias
regiones traducti nonum saeculum attingunt , e Galliis prouenerint , vt
de duobus Vaticanis nono saectilo scriptis paragrapho sequenti patebit .
AJJe quod in pseuJo-epistolis plures Germano-Francorum idiotismi in-
ueniuntur , ead^m quae in aliis eiusdem aetatis Scripto-
stili barbaries ,

ribas Gallicanis et Germanis deprehenditur idiotismi autem Hispanorum :

proprii,qui in Ethirio et Eulogio notari queunt, nulli Euidentius est .

illuJ , quia impostor non pauca transcripsit ex epistolis S. Bonifacii Epi-

scopi Moguntini , et ex litteris Cangitli Abbatissae ad eumdem Bonifacium,
quae non in Hispania , sed Moguntiae, et in Germania , vbi illi versati
sunt , inueniri potuerunt Accedit tandem argumentum omnium , vt no-
.

bis quidem videtur , grauissimum Dum impostor Hispanicam collectionem

.

suae inseruit , non vsus est coJicibus Hispanae originis , seJ illis origi-
nis Gallicanae . Id nobis innotuit in conferendis epistolis S. Leonis . Duos

48. In Hispania nullum vnquam re- octoginta episcopos , qui hoc opus me in- NOTAE
pertum fuit exemplar collectionis pseu- cipere , et perficere coegistis , et cunctos y\D BALLE»
do-Isidorianae Et quamnam , rogo , fi-
. reliquos domini sacerJotes oportet , RINIOS .
dcm ea apui hispanos mereri potuis- quod etc. Quis hispanus , quaeso , secu-
set , quum verae eorum collectioni mul- lo ix. hispanos ita alloqui ausus fuisset,
tis in locis contraria esset ? Ealsarius in- aut etiam Isidoro Hispalensi eiusmodi
ter alia ita praefatur : Scire autsm vos praefationem , et collectionem arHngere ?
 . . ,
.

2 c6 I S I D O R I A N A
collectionis Hispanicae adhibuimus , Vindeboncnsem 41. ori-
enim codices
Hispanae , ac Vaticanum 1341. Gallicanae originis . Insignem ho-
ginis
ruin codicum varietatem in lectionibus iam notauimus cap. 4. n. 23. ita
vt in Vindeboncnsi corruptae quidem sint,sed ad veram lectionem ipsi
errores accedant;in Vaticano autem manifestae sint emendationes arbi-
trariae, quae a germano textu recedunt Huic autem Vaticano codici, qui .

cx Gallia in bibliothecam Vaticanam peruenit , similes plane in lectioni-

bus seu emendationibus agnouimus tres alios codices Gallicanos lauda-
tos- a P« Coustantio, ex quibus eiusmodi codices in Galliis inuenti ac
disseminati , a studioso aliquo Gallicano antiquario Hispanicum corruptum
codicem olim exscribente et emendante prouenire nemo dubitare potest
Vide quae in hanc rem adnotauimus loco laudato . Porro easdem Leonis
Collect. Isid. cpistolas contulimus cum editione Merlini , quae e ms. Isidoriano prodiit
praefert lectio- ncc non cum aliis codicibus Isidorianis, ac praesertim cum Vat. 630. qui
nes collectio- inter Isidorianos omnium vetustissimus et Pseudo-isidoro suppar purio-
nis HispaDae r em eius collcctionem continet Horum autem lectiones cum "plurimum
.

onginis Gnlli-
absunt a lectionibus Vindeboncnsis exempli originis Hispanae ; tum eas-
canae
j em omu j no Jectiones et emendationes rcpraesentant , quae sunt in codi-
.

ce Vat. 1,41. originis Gallicanae idque adco euidenter patuit , vt confe-

:

rentibus codicem Isidorianum Vat. 630. cum Hispanico Vat. 1 341 in eis- .

dem Leoninis epistolis, altcr cx altero ad verbum exscriptus visus sit •

Nihil ergo dubitandum est,quin Pseudo-Isidorus in inserendis suae col-

lectioni documentis collectionis Ilispanicac codiccm adhibuerit non His-
panac originis , sed Gallicanae Quid ita f nisi quia in Galliis, vbi erant
.

huiusmodi codices,non autem in Hispania suam collectionem digessit .

Quis crgo post tot ac tam manifesta indicia de auctorc Gallicano , seu
Germano-Franco adhuc ambigendum putet i

§. V-

De codicibus Isidorianis . Ordo et catalogus decumentorim fiuius

coltectionis snmttis ex antiquissimo omnittm ms. Vat. 630.
Spuria , sii/cera , et ii/terpolatata accurate discernuntur

Codices Isid. 49. V^ um mss. codices Isidorianae collectionis in bibliothecis frequen-

quantum dis- tiores sunt;tum vero plerique ita inter se discrepant , vt quid contine-
crepent re t primitiua collectio, plures dubitent Multi enim codices solas decre- .

tales epistolas praeferunt, carent vero canonibus Conciliorum , quos ta-

men Psciuio-Isidorum suae collectioni inseruisse ex eius praefatione li-
quet In his alii plures, alii pauciorcs epistolas continent , alii etiam -or-
.

dine ipsarum nonnumquam discrepant Qui autem canones cum epistolis .

exhibent ,non semper conueniunt . Qiiidam enim auctiores sunt in episto-

lis,
quas vel Isidorianis inserunt , vel in fine adiiciunt Nobis tredecim .

exemplaria inuenire licuit, e quibus quinque Conciliorum canonibus ex-

pertes tum numero, ttim ordine epistolarum plerumque dissentiunt Hu- .
 . .

C A P V T XCI. 207
iusmodi sunt codices Vat. 629. 3788. 3791. 3873. et Vallicellanus D. 3S.
Codices autem cum epistolis atque canonibus, e quibus ne vnum qui-
dem repjrire contigit P. Coustantio, nobis hi octo praesto fuere , Vat>6go, Praefat. t. 1.

93 i- et 1^40- Vat» Ottobonianus 93« Casanatensis A- II- 14. Florentinus epist. R. P. n.

PP. Praedicatorum S. Marci 182. Patauinus 100. Canonicorum Lateranen- x 55-

sium S. loannis in Viridario , et Venetus bibiiothecae Ducalis S. Marci in

duos tomos diuisus, quoriim alter signatur n. i63. alter 169. Ex his ta-
men nonnulli mutili, aliquibus epistolis initio, vel in fine carent
Vt ia tanta manuscriptorum varietate discerni tute possit, quae- uae vera
5 :>.
.9 ,

co ecno "
nam vere fuerit Pseudo-lsidori collectio , seu quae documenta in primae-
uo eius fetu indita fuerint, lucem praeferent haec praefationis eius verba,
quibus suae collectionis imaginem ac documentorum summam atque or-
dinem exprimit In priacipio vero , inquit , voluminis huius , qualiter Con-
•

cilium apud nos celebretur , posuimus y vt qui nostrum ordinem sequi voiue-
rint , sciant qualiter hoc agere debeant Qui autem hoc agere melius ele-
.

gerint , faciant quod iusto canonicoque atque sapientissimo consilio iudica-

uei int Denique propter eorum auctoritatem ceteris Conciliis praeposuimus
•

canones , qui dicuntur Apostolorum , licet a quibusdam apocryphi dicantur,

quoniam plures eos recipiunt ,et sancti Patres eorum sententias synodali a:i-
ctoritate roborauerunt , et inter canonicas posuerunt constitutiones Deinde .

quarumdam epistolarum decreta Apostolicorum interseruimus , id est Cle-

mentis , Anacleti , Euaristi, et ceterorum Apostolicorum ,quas potuimus ha-
ct;>::is reperire epistolas , vsque ad Siluestrum Papam Postmodum vero A/i-
.

caeiam Synodum constituimus propter auctoritatem eiusdem magni Conci-

lii. Deinceps diuersa Concilia Graecorum et Latinorum , siue quae antea ,
seu quae postmodum facta sunt , sub ordine numerurum ac temporum ca-
pitulis suis distincta , sub huius voluminis aspectu locauimus subiicientes :

etiam reliqua decreta Praesulum Romanorum vsque ad S. Gregorium , et

quasdam epistolas ipsius,in quibus pro culrnine Sedis Apostolicae nonim-
par Conciliorum exstat auctoritas Illi igitur codices , qui primo post prae- Qui puri codi»
.

fationem exhibent ordinem celebrandi Concilii , dein canones proferunt ces

Apostolorum , postea epistolas Apostolicorum , seu priscorum Pontificum
a S. Clemente ad S. Siluestrum, deinde Nicaenum cum ceteris Greco-
rum et Latinorum ConciIiis,ac tandem epistolas alias consequentium Pon-
tificum vsque ad S. Gregorium ; hi , inquam , codices veram et integram
Jsidorianam collectionem continere dicendi sunt . Tales autem omnino

50. Inter disputationes ecclesiasticas, qui antiquissimus omnium habetur,cha- NOTAE

quas Michael Thomasius Taxaquet edi- ractere recentiori haec est inscriptio :
AD BALLE-
dit Romae in domo sua anno 1565. Isidori Hispalensis de synodis , et decre- RINIOS .

cxtat disputatio de ratione habendi con- tis liber perutilis

In fine est haec no-
.

cilia prouincialia , ac dioecesana , ac de ta Petrus de Pareia familiaris Cardina-

:

iis , quae in ipsis praecipue sunt tractan- lis S. Crucis restituit nomine Cardinalis
da cui adiungitur Isidori ordo de cele-
: hunc librum Lav.rentio Parmenio custodi
bra>ido concilio .Hic ipse est ordo de , bibliotkecae Palatinae , et hic restituit
quo agunt Ballerinii In codice vatica-
. crateram argenteam die 8. ianuarii ijii.
no 630 . collectionis pseudo-Isidorianae,
 . .

2o3 I S I D O R I A N A
esse deprehendimus duos codices Vat. 6$o. et 63 • qui sunt plane inte- 1

gri Tres autem Vat« Ottobon. 95« Florentinus S- Marci , et Casanatensis,

•

licet tum decretales epistolas, tum Concilionim canones praeferant ; cum

tamen mutili sint , integrae collectionis notitiam praestare non possunt
AJius autem Vat- 1340» ac duo Veneti S. Marci plura documenta addunt
post S. Gregorium , quae cum Pseudo Isidoro attribui non possint , ad
adJitamenta referenda sunt , de quibus capite sequenti erit sermo • Co-
dicem Patauinum ioo> S« loannis in Viridario etsi integrum , at poste-
rioris aetatis, diligenter euoluere per tempus non licuit Itaque ex illis •

duobus integris et puris Isidori codicibus Vat. 630. et 63 1. quos diligen-

tius expendimus, totius collectionis Isidorianae descriptionem subiiciemus :
De ms. Vat.de aliis autem aliqua addemus postea Inter hos autem duos Vaticanos in-
.

jo. {>uro Im-

tcgros codices in serie et ordine praecipue sequemur coJiccm 6?o« ls enim
oonano.et om- r j • • £ n-
•

...
omnino est omnibus ,' quippc .

_;„„ praeterenJus qiu non solum est Galhcanus,

mum vetustis- •
r
. _ ' .
' . ' . . .

£ mo
j
iu est eius regionis,in qua haec collectio concinnata nut ; verum etiam
§

vti antiquissimus omnium laudatur a Montfauconio , et Cardinali de

Agairre Gallicanum duo probant !• notatio recentiori charactcrc initio
• :

scripta : Hic 1'uer spectat ad <vsum Ioannis Episcopi Atrebatensis il. epi- :

stola Luitardi Venciensis ad Wenilonem Rothomagensem . Antiquissimum

vero ct ipsi Pseudo-IsiMoro suppafem declarat catalogus Romanorum Pon-
tificum qui in Leoie IV. BencJicto III- et Nicolao I. desinit ex quo :

hic codex sub Nicolao !• exaratus agnoscitur , id est inter annum 8jS- et
S6j- quo quidcm tcmpore documenta huius collectionis ab Hincmaro et
aliis Gallis Episcopis allegari coeperunt Hinc idem codex vnum e primis •

ciusdem colJectionis exemplaribus habendus quod ipsum etiam atque etiam :

confirmant duae appendiculae quorumdam documentorum , quae cum po-

stcrioribus curis Pseudoisidorus addidisset , in hoc primigeniae collectio-
nis exemplo adiectae sunt in fine ; cum in aliis codicibus suo loco inser-
tae inucniantur Huic ergo codici in constituenda ac describenda eadem
•

collectione quantum prae ceteris sit deferendum, nemo non videt

Quaeineoms. 51. Ante collccflonem praeter cataJogum Romanorum Pontificum,
praeimssa sunt quem in Nicolao I- dcsinerc monuimus
, affertur adnotatio de quatuor
co.ectiom I- Conciliis
generaJibus Haec legitur apud Gratianum dist. 15". c 1. ac ex
•

S- Isidoro Hispalensi lib. 6. Originum c. 16. sumta est Dein sequitur ad- •

notatio de sex Conciliis , vti apud cumdem Gratianum dist- 6- c. 10. 1

tum alia adnotatio de aliis Conciliis vno et viginti , quorum octo priora
sunt Ancyranum , Neocaesariense , Gangrense , Sardicense , Antiochenum ,
Laodicenum , Carthaginense , et Africanum , quae Hadrianae collectionis
seriem referunt : cctera vero tredecim sunt Gallicana, nullum Hispani-
cum quod hanc adnotationem in Galliis conditam indicat
: Eadem apud •

Gratianum exstat dist- 1 6. c. 1 1 • vbi tamen tria alia Gallicana Concilia

ad luntur quae idcirco complcnt numerum xxiv. Tum in codice post
,

mentionem Concilii Maticensis propositam numero xxi* subiiciuntur alii

oco numjri a xxu. vsque ad xxix- qui tamen vacui relinquuntur • Se-
quiritur porro alii lecem et octo numeri a xxx. ad xlvii. in quibus in-
dicantur Concilia Hispanica,et reliqua quae in tabuJa Conciliorum dein
reco-
 ,. ,

C A P V T XCI. 209
recolenda iisdem numeris referuntur Subiicitui* Notitia prouinciarum
,
.

quam Andreas Scotus, Petrus Bertius,et E.nanuel Schelestratius publicr

iuris fecerunt; ac postea Notitia Galliarmn, quae a pluribus vulgata est.
Hae omnes adnotationes atque Notitiae non solum exstant similiter in
ms. Vat- 63 '• aliisque exemplis, quae Isidorianam integram collectionem
continent, venm etiam in codice Vat. 134X. collectionis Hispanicae, ori-
ginis Gallicanae, ita vt dubitandum non sit , quin vel ex aliquo eiusmo-
i\i exemplo collectionis Hispanicae traductae fuerint in manuscripta Isido-
ri, vel ex Mss. lsidorianis in eos codices collectionis Hispanicae transie-
rint Haec autem omnia , quae praecedunt , et non pertinent ad collectio-
•

nem Isidori , claudit memorata epistola Luitardi Episcopi Vencieasis ad

Wenilonem Rothomagensem scripta an. 868- quae solius manuscripti
Vat. 630. propria, ex eodem edita est tom. 10. Concilioru.n edit« Ven-
col- 1405.
52«Post haec collectio IsiJoriana e.vorditur a praefatione hoc titulo : Descriptio
lncipit praefatio S- Isidori Episcopi' Uidorm Mercator seruns Christi le- <*°Hectionis I-
sid.
52. Iuscriptio vetus codicis Vaticani inciplt, Isidorus Mercatus seruus , siue NOTAE
630- est : Incipit praefatio Isidori epi- intelligere malis Isidorus mcrcatus seruus AD BALLE-
scopi libri huius Isidorus Mercator est Christi . In quodam codice nomen pec-
RINIOS .
In codice Vaticano veteri 4160. pag.48. cator, zut mercator dubio modo exara-
terg. est compendium praefationis pseu- tum reperi Controuersia nonnulla
.

do-Isidorianae hoc titulo //; nomine : est , veriome

sit lectio Isidorus pecca-
Domini Nostri Iesu Christi incipit prae- tor an Isidorus Mercator? Hoc vltimum
,

fatio Sancti Isidori episcopi Isidorus . suadere possunt mss. exemplaria , quae
seruus Christi Hectori conseruo suo , et ita habent tum etiam quod seculo ix.
:

parenti in Domino salutem Compellor . Isidorus mercator S. Eulogii Corduben-

a multis etc. Desinit , seculi leges prae- sis frater vixit cui
nonnulli collectio-
,

cipiunt . Fortasse breuis haec praefatio nem supposititiam ascribunt . Verum re-
vberiorem aliam praecessit , quae nunc clamant codices , et auctorem episco-
in collectione pseudo-Isidoriana iam edi- pum fuisse dicunt qui etiam nomine :

ta conspicitur . Sequitur Ex dictis S.Bo-

: Mercator vocari potuerit , vt Marius
ttifacii caput 1. De eo quod laicus , vel Mercttor . Vrobabilius tamen est , fa!sa-
adulter etc. Pro Hectori ceteri exhibent rium collecdonis artiticem , quum vide-
lectori , sed fortasse auctor voluit He- ret , episcopos , aliosque viros pios pas-
ctori •, congruit , quod
non enim satis sim sese pcccatores nuncupare , hunc
Isidorus quemuis lectorem
episcopus titulum Isidoro suo afHnxisse Elipandus .

vocet parentem in Domino Et concilio . in epistola ad Migetium tom. 5. Hisp.

cjuidem Tarraconensi anno 516. sub- sacr. pag. T50. cauillum haeretici huius
scripsit Hector Carthagiiuen-
episcopus refellit De sacerdotibus vcro quod as-
:

sis : sed episcopus

antiqtuor hic est seris , cur se pronuncient peccatores , si
quam vt suspicari possimus , ab archi- vcrc sancti runt attt si certe se pecca-
:

tec;o collectionis eum in inente habi- tores esse fatentur , quare ad minUterium
tum , cui Isidori Hispalcnsis nomine opus accedere praesumunt etc. (^uod satis ar-
dcdicaret In codice Vaticano 631. hic
. «uit , communem quodammodo vsum
cst titulus Incipit praefatio Isidori in
: tuisse, vt sacerdotes se peccatores no-
sequenti opere Seruus Christi lectori . minarent Exempla congerere non va-
.

conseruo suo , et parenti in Domino fide- cat Nonnulla indicauit Nic. Antonius,
.

li salutem In codice Vaticano 629. , de

. qui de collectione pseudoisidoriana agit
quo infra cap. 94. , titulus praefationis et in not. Bayerius .

Tom. II. D d
 . . . :

210 ISIDORIANA
ctori conseruo suo et parenti in Domin o fidsi salutem • Compellor a mul-
tis etC'Edita est ex codice Vat- 630. a Cardinali de Aguirre • Vide to-
mum 1. Concil» pag. 4« Merlinus omittit Mercator , ct pro fidei habet
fideli .Vulgati Conciliorum pro Mercator substituunt peccator y quod nul-
li nostri codices praeferunt • M
ercator quoque Iegitur in codice Parisien-
si , quem vidit Harduinus, nec non apud luonem in decreto ; et solum in

huius margine peccator •

Pracfationi subiicitur epistola supposititia Aurelii ad Damasum , cuius
initium est Gloriam Apostolicae Sedis , nec non apocrypha Damasi re-
:

spoasio y Scripta sanctitath tuae etc. quas videsis tonv 2« Concil. col. 101 1»
et ioi2> ln ms- Vat- 631. hae describuntur ante praefationem , sed per-
peram ; nam Hincmarus Remensis in opusculo aduersus Hincmarum Lau-
dunensem c» 2.4« Damasi responsionem ad Aurelium laudans , quam , in-
quit , IsiJorus suae praefationi supposuit y et collectioni praeposuit
Postea sequitur OrJo de celebranJo Concilio . Hora diei prima etc- vti
tom. 1. Concil. a col» 8. vsque ad col» 12. Hunc quidem ordinem , qui
sumtus est ex Concilio Toletano iv. iaitio collectionis praemittendum au-
ctor in praefatione recoperat
Dein aftertur tabula Conciliorum cum titulis 47- quorum primi 45« illi

"siint,quos in Hispanica exhibuimus c- 4« n« 1 autem duo sunt hi

4« alii
xlvi. Decreta quorumdam Praesulum Romanorum ad fidei regulam y et di-
sciplitiam ecclesiasticam constituta . xlvii« Synodus Toletana xlviii. Epi-
scoporum Haec eadem tabula cum iisdem titulis 47. exstat etiam in co-
.

dice Casanatensi A 1. nec non ia Vat.

1
154 1 continente collectionem -

Hispanicam originis GaUicanae ; ac propterea ex alterutro fonte in alte-

ruin irrepsit.C.Tte duo tituli 46. et 47» qui acc cum Hispanicae, nec
cum Isidorianae collectionis corpore concordant , addititii noscuntur .
Error qui.lem inest ia titnlo 46- qui non exprim it vllum Concilium ,
sed est ille ipse titulus in Hispanica collectione praefixus parti secundae,
quae decretales Sedis Apostolicae continet .
Subduntur aliae duae epistolae supposititiae , alter a S. Hieronymi ad
Damasum , cuius initium lloriam sanctitatis tuae etc. altera Damasi ad
:

Hieronymum, quae incipit Gaudet Fcciesia tuo fonte etc. Editae sunt ab
:

Henschenio , Schclestratio , et aliis nouissime autem insertae sunt Appen-

:

dici operum S- Hieronymi tom. 11. editionis Veronensis pag. 275. Cum
hae inueniantur etiam in quibusdam mss. Pontificalis Romani Damaso in-
scripti , quod Pseudoisidorus adhibuit , num harum suppositio ipsum Pseu-
doisidorum , an alium antiquiorem hab.'at auctorem , ex quo ipse ilJas
receperit , definire non licet .

Mox ex collectione Hadriana describuntur quinquaginta canones Apo-

stolorum versionis Dionysianae •
Epistolae pri- Tum sequuntur epistolae priscorum Pontificum a S. Clemente ad Mel-
scorum Ponti- chiadem vsque,omnes supposjtitiae , et omnes a Pseu loisidoro confictae ,
iicuin supposi- duabus tantummodo S. Clementis exceptis , qnas tamen ille interpolauit •
tmae £ n ip S a U m seriem , quas in editis Coaciliorum inuenire licebit .
t
-

Epistolae quinque S. Clemcntis, duae ad lacobum , tertia adomnesEpi-

 . . .

CAPVTXCI. iti
scopos Presbyteros etc. quarta ad Uilium et Iulianum , quinta ad Hic-
,

rosolymis habitantes cum lacobo Episcopo • Duae primae iam a Graeco

aliquo confictae fuerunt , et a Rufino latinitate don itae , in vetustiores
collectiones tum Italicas,tum Gallicanas transierant Solum epistola se-
.

cunda in collectionibus Italicis inscribitur : Praecepta S. Petri .juo utu- :

]o illam ex iisdem collectionibus hoc tomo ede-mus inter loeumenta Iu-

ris canonici veteris : at in Gallicanis codicibus ab Harduino et Coustan-
tio indicatis inscribitur : Epistola praeceptonrm S' Clementh Fapae mtssa
lacobo Fratri Domini , vel Epistola S- Clemetitis Romani ad lacohum de
sacramentis Ecclesiae • Has duas epistolas Pseudoisi lorus ex Gallicanis col-
lectionibus excerpsit , vnde in secunda epistolae inscriptionem retinuit •
Tres vero alias epistolas ipse supposuit Illis autem duabus spuriis cpisto-
•
Duae ep'st.
Jis , quas aliunde accepit, nouas imposturas addidit , cum eas prolixis Li- S. (Jerr.entis
terpolationibus auxit • Has interpolationes quisque dignoscet , si easdem spuriaeablsid.
epistolas ex Isidoriana collectione in Conciliis editas conferat cum illis internolatae
multo breuioribus, quae ex versione Rufiniana,et ex antiquioribus col-
lectionibus hoc ipso tomo proferuntur , prima in collectione subiicienda
cap- 64« col. 454* altera inter documenta paullo ante laudata num. 5-
cob 674.
S. Anacleti epistolae tres , prima ad omnes Orientales, secunda ad Epi-
scopos Italiae , tertia ad Episcopos omnes •
S. Euaristi duae , vna ad Africanos Episcopos,aItera ad Aegyptios .

S. Alexandri I. epistolae tres , prior ad omnes Orthodoxos, aliae duae

ad Episcopos omnes .
S. Xvsti 1. epistolae duae, prima adomnes Christianos, altera ad omnes
Episcopos .

S. Thelesphori vna ad omnes Christianos .

S. Hygini epistolae duae , vna ad omnes Christianos, altera ad Athenienses.

S. Pii I. item duae, prima ad omnes Christianos, ad Italos altera .

S. Anitii ( pro Aniceti ) vna ad Episcopos Galliae •

S. Soteris duae , prior ad Campaniae, secunda ad Italiae Episcopos .

S. Eieutherii vna ad Galliae prouincias.

S. Victoris 1. epistclae duae, vna ad Theophilum Episcopum Alexandri-
num,alia ad Africanos .
S. Zephirini duae , prima ad Siciliae, altera ad Aegypti Episcopos .

S. Callisti I. duae , vna ad Benedictum Episcopum , alia ad Episcopos

Gallos
S. Vrbani vna ad omnes Christianos.
I.

S. Pontiani duae , prior ad Eeliccm Succribonum , altera ad Christianos

omnes .

S. Anteri vna ad Episcopos prouinciarum Boeticae et Toletanae

S. Fabiani tres , prima ad omnes Episcopos , secunda ad Orientales , ter-

tia ad Hilarium Episcopum .

S. Cornelii duae , vna ad omnes Episcopos , ad Rusticum Episcopum

altera .

S. Lucii I. v na ad Episcopos Galliae et Hispaniae

D d 2
 . . . .

2i2 I S I D O R I A N A
S. Stephani I. duae , prior ad Hilarium Episcopum , secunda ad Episco-
pos omnes
S. Aysti 11« duae , prior ad Gratum Episcopum , secunda ad Episcopos
Hispaniae .

S. Dionysii duae, vna ad Vrbanum Praefcctum , altera ad Seuerum Epi-

scopu n .

S. Felicis I. cpistolae tres,prima ad Paternum Episcopum , secunda ad

Episcopos Galiiae, tertia a! Benignum Episcopum
S. Eutychiani duae , prior ad Boeticae, secunda ad Siciliae Episcopos .
S-Gaii vaa ad Felicem E.-nscopum .
S« Marcellini duae, aJ Sulomoncm Episcopum vna,altera ad Episcopos
Orientis.
S. Marcelli duae , prima ad Episcopos Antiochenae prouinciae, secunda
ad Maxentium tyrannum.
S. Eusebii trcs , prior ad Galliae , altera ad Aegypti, tertia ad Tusciae
et Campaniae Episcopos.
S. Melchiadis vna aJ Episcopos Hispaniae.
ln h;.c prima parte , qnae aJ priscos Pontifices pertinet a S. Clemente
vsque ad Melchiadem inclusiue , scu exclusiue vsque ad S, Siluestru.n ,
P eudoisidorus quinquaginta nouem epistolas finxit , et duas S. Clementi
oiim affictas retulit , ac interpolauit
51. Sequitur ea pars,quae Concilia exhibet . Praemittitur opusculum
inscriptum de pri itiua 1 cclssio et Synodo Nicaena Hoc opusculum cum .

subiici;.'.;r litteris Melchiadis, eiusdem Pontificis nomine inscriptum a Gra-

tiano . liisque allegatur . Se I incodicibus nomine caret . Est autem veluti
prooemium ipsius Pseud isidori in constitutionem sequentem . Incipit :
/Vemo y qui diuinas Sc>' ;
ras legit etc. vti tom. i. Concih Ven. eJit. col.
1562.
Subiicitur Constitutic Constantini ad Slluestrum . In nomine etc. Ea quae
5 uator et Redetnptor noiter Ibidem etc. est hoc col. 1564. Apocrvphum
documentum Quidam istud Pseudoisidoro tribuunt Balsamon quaedam
• •

Graeca eius fragmenta recitat . tntegrum autem documentum graeee scri-

ptum inucnit P. Possinus in Vaticanis codicibus Graecis 614. fol- 76. 789«
foi- 185.973« fol- 39- et 141 6. fol- 27- vti P- I.abbeus notauit • Hinc non
1

improbabiliter suspicati sunt Baronius et Binius,hoc constitutum a Grae-

cis fuissc confictum , et postca latine reJditum , atque a Pseudoisidoro ex-
ceptum-IJlud quidcm Icgitur latiie i;i coIJectione Gallicana , quam pri-
mo loco exhibct vetustus codcx Coibertinus 3368. Vide quae diximus
part» 2*0 8-n» g.Etsi vero hoc docu.nentum ibidera .addititium videatur;
cum tamen eadem collectio Colbertina sit Pscudoisidoro antiquior, nec
quidquam Isidorianum receperit ; ipsum ex hac , vei ex alia fortassis ve-
tustiore Gallicana collectione hoc mo.m.nentum cbibisse satis cre.iibile est
Sequitur: £uo tempore Nicaenutn Concilium habitum sit . Canones gene-
ralium Cottciliorum a temporibus Constantini cveperunt s etc. ac desinit in
verbis secundum post /Ipostolos symbolum tradiderunt . Est initium praefa-
tionis collcctionis Hispanicae , quam integram dedimus cap.4. n. 14«
 CAPVTXCI. 213
, vsl praefatio
Jr.cipit epistola Nicaeni Concilii , Beatissimo Siluestro in
•vrbe Ro?na Apostolicae Sedis Antistite etc. Est praefatio a PseuJoisidoro
su.nta ex collectioue hoc tomo edita- ViJe col- 22«
Postea describuntur canones Conciliorum Graeciae, Nicaeni, Ancyrani , Canones Con-
Neocaesariensis , Gangrensis , Sardicensis, Antiocheni, Laodiceni, Constan- C1}- ex Hispa-
tinopolitani, Eph:sini, et Calchedonensis, ac Formata Attici.Item cano- nica sutllU *
nes octo Conciiiorum Africae , septem Carthaginensium , et Mileuitani .
D.-in ca.io.iesConciliorum Galliae, trium Arelatensium , Valentini, Tauri-
tani , Regensis, Arausicani, Vasensis, Agathensis , Aurelianensis Tandem .

canones Conciliorurti Hispaniae , Eliberitani, Tarraconensis , Gerundensis ,

Caesaraugustani, llerdensis, Valentini , Toletanorum 1- il> nl« et iv. initium
Bracarensis 1« quo interrupto inseruntur ali;.e nouem Synodi Toletanae
a v. a xiii- qua: vitima apud Merlinum iu fine mutila, in Vat« 630. aliis-
I

qne Isidorianis incegra legitur « Postea iterum sub litur Synodus Bracaren-
sis 1« sed integra ; et mox Bracarensis il- Dein Capitula Martini Braca-
rensis,et Concilium Bracarense anni 675. ac tandem duae SyuoJi Hispa-
lenses. Haec ompia Pseudoisidorus sumsit ex auctiori colleccione Hispa-
nica o r iginis Gallicanae , qualis est in ms. Vat. 1541. cum eaJen repeti-
tione Bracarensis 1. et cum iis.len lectionibus liberius emendatis , vti an-
tea monuimus . Solum i.i Nicaeno post symbolum omittitur Episcoporum
catalogus , qui in eoJem codice collectionis Hispanicae legitur.
5:4. Tertia pars sequitur, quae cpistolas profert ceterorum Praesulum Epistolae Pon-
RomanoruTi a S. Siluestro aJ S. Gregorium vsque EaJem praefatio his tificum a S.Sit->
.

praemittitur, Hactenus digsstis Caaciiih etc- quam in Hispanica attuli- uestro P artirn
~, .„ „ 4. n- -
„ i<. spuriae , nar-
mus cap. ,- a .
f '.
'

n •
j ...v fm sincerae,
Pnmum autem documentum .

, quo j 1
proJucitur
supposititium est.Inc/-„ .
i , .
r •
•

j j ,
r r-i n o •
aut mterpola-
fiunt excerpta quaedam ex synoialuus gestis S. biluestr/ rapae . Tsmpors- tae ^
,

bus S> Siluestri Papae y etConstantini piissimi Augusti factum est magnum
Concilium in A
Ticasna etc. vti to n. 1 ConciU a col«
157$. vsque a.1 verba
.

columnae 1 ^yS. designatus sit chirographus . Cum vero in eJitione Con-

ciliorum his excerptis subiiciantur ipsa synodalia gesta S. Siluestri cum ti-
tulo : Canon , siue Constitutum Silusstri
ex quibus haec excrpta Pseudo-
,

isidorus decerpsit ; haec quoque gesta, quae aeque supposititia sunt , in

Isidoriana collectione intexta ibidem traduntur, Verum licet in ali^uo co-
dice IsiJoriano legantur ; absunt tamen a nostro codice et ceteris , quos
consuluimus. Inanem quiJem iaborem ilie assu.nsisset concinnando excer-
pta ex iislem gestis , si ipsamet gesta suae collectioni inserenda putasset.
Ha ;c tantum excerpta in suo quoque coJice iouenta me.norat Hincmarus
Remensis in saepe lau lato opusculo co.itra Hi tcmaru n Laudunensem c. 24.
vbi etiam gesta eiusmodi veluti apocrypha reiicit. Cum porro ea subSym-
nuichi aetatem vna cum aliis documentis apocryphis concinnata , inserta
fuerint quibns.lam collectionibus lt..licis,ac in Gallias c.iam jtransierint ,
vti leguntur ii vetusto ms. Colbertino 784. Je quo confer part. 2. c. 6.
n. 4. et %. Psju loisiJorus ex aliquo eiusmoJi Gallicano exemplo haec ex-
cerpta dL-Juxisse diccndus est.Ceterum prae oculis habuisse etiam Ponti-
ficale Romanum Damasi nomine inscrjpturn , cuius auctor eadem S.Siluc-
 .

2i 4 I S I D R I A N A
stri synodalia gesta compendio exhibet , nihil dubii est . Quaedam enim
particuiae excerptorum Pseudoisidori cum Pontificalis abbreuiatione ma-
gis,quam cum ipsis gestis conueniunt.
Epistola supposititia Athanasii et ceterorumAegyptiorum ad Marcum
Papam qua petunt exemplum canonum Nicaenorum ; et rescriptum Mar-
,

ci ad eosdem item supposititium Vide tom. 2. Conc. col. 488. et 490.

.

Fides in sacro Romano tractata Concilio a beatissimo Iulio Papa et re-

liquis vcrae fidei Episcopis ln nomine Domini Dei et Saluatoris etc. Ibi
.

col. 549. Haec quoque est pseudoisidoriana impostura.

Eiusdem lulii Papae epistola ad Orientales pro S. Athanasio • Decuerat
<vos , fratres , alios ecclesiasticis iustruere discipliuis etc. Ibi col. 497. Est
apocrypha
Responsio Orientalium pariter apocrypha . Licet circa omnes etc- Ibi
col. 502.
Rescriptum Iulii ad eosdem Orientales. Decuerat vos aduersus Sauctam
Romanam Apostolicam Ecclesiam stc. Ibi col. J06. Apocryphum.
et
Athanasii et Aegyptiorum Synodica ad Liberium Papam apocrvpha Ve- •

strae beatissimae paternitatis iura etc. Eodem tom. 2. Concil. col. 817-
Liberii rescriptum ad eosdem item supposititium Olim et ab initio etc. .

Ibi col. S 19«

Athanasii et Aegyptiorum ad Felicem Papam epistola apocrypha . Vestro
saucto suggerimus Apostolatui etc. Ibi col- 99$.
Felicis responsio . Sacram vestram Synodicam etc- Ibi col« 999. Alia eius-
dem ad eosdem . Gratia vobis ctc- col. 1005. Vtraque snpposititia .

Liberii epistola ad vniuersos Episcopos . Nibil est qu.od stare etc- Ibi
col. 815. Apocrvpha .

Damasus Paullino Per filium msum Vitalem etc. Ibi col. 1014« Haec
.

sinc>:ra Damasi epistola sumta est ex collectione Hispanica.

Postea Pseudoisidorus alteram genuinam eiusdem Damasi epistolam ad
eumdem PauIIinum ex Hispanica collectione sumtam , quae Confessio fidei
ad eumdem Paullinum alias inscribitur , in tres partes dissecuit , iisdem-
que tres apocryphas epistolas interseruit , tabula sex capitulorum praemis-
sa, cui eae partes tres genuinae epistolac, ac tres epistolae supposititiae
post tabulam subiectae respondent hoc modo .

I. Eiusdem Damasi ad PaUlIinum . Post Nicaeuum Concilinm aliud iu

<urbe Romana postea congregatum est etc. vti tom. 2. Concil. col. 1061.VS-
que ad illa, si quis de Patre et Pilio bene senserit , de Spiritu Sancto au-
tem non rects habuerit , haercticus est. Est prima pars laudatae epistolae,
seu confessionis fidei ad PauIIinum, nisi quod omittitur hoc loco decre-
tum aduersus eos , qui de Ecclesiis suis ad alias migrant quod infra subii- :

cir.ir tit. 6.

II. Epistola Steph;.ni ac trium Conciliorum Africae ad Damasum No- .

tum vestrae facimus Beatitudini etc. Ibi col. 1018. Est supposititia.
III. Qiiod omnes haeretici de Filio Dei et Spiritn Sancto male sentien-
tes in perfidia ludaeorum et gentilium inueninntur ^uod si quis patia- .

lur Deum Fatrem , et Deum tilium , et Spiritthn Sanctum Deos dici etct
 CAPVT XCI. 215
Est postrema pars laudatae genuinae epistolae ad Paullinum . lbi col.io6j.
B. Sed post vltima verba sine dublo credamui , in coJ. IsiJ. adJuntur alia
nonnulla, quae in puris Hispanicae collectionis exe nplaribus non Ieguntur.
IV. Epistola Damasi ad Prosperum Numidiae et alios A fros. Licst ,fra-
tres carissimi , nobis sint nota etc. Ibi col. 1025. Apocrypha .

Y\ De Sacerdotibus , qui de Ecclesiis suis ad alias migrant . Eos ait-

tem Sacerdotes , qv.i de Ecclesiis ad Ecclesias etc. Ibi col. 1062. C vsque
ad verba quiescat itt Domino . Est decretum memoratae genuinae epistolae
Damasi ad Paullinum , quod antea omissum fuerat .
Epistola synodica Damasi ad Illyrios Episcopos Credimus sanctam fi- .

dem vestram etc. Sumta est ex versione Epiphanii in historia tripartita

Hb. J. c. 29. cui Pseudoisidorus addidit chronicam notam spuriam, Dat.wu.
Kal. Nou. Siricio et Ardabure VV. CC. Consulibus . Vide tom. 2. Concil.
col. IO}I.
Damasi epistola apocrypha ad Episcopos Italiae . Optaueram dilectissi-
mi etc. Ibi col. 1053.
Siricii cpistolae tres , omnes sincerae ex collectionc Hispanica , vna ad
Himerium , altera ad diuersos contra Iouinianum , tertia ad Orthodoxos
per diuersas prouincfas Ibi col. 12 12. 1218. et 1225.
.

Anastasii duae supposititiae, prior ad Germaniae et Burgundiae Epi-

scopos , secunda ad Nerianum nobilissimum virum . Ibi. col- 1428« et 1430»
Innocentii epistolae tres et viginti , omnes sincerae ex Hispanica col-
lectione excerptae , quae Ieguntur tom. $• Conciliorum ab epist. i« eius-
dem Pontificis vsque ad 2J. col- 13- et seqq.
Carthaginensis Concilii epistola ad Innocentium , et rescriptum Inno-
centii • Dein epistola Concilii Mileuitani ad eum Jem Pontificem cum hu-
ius rescripto Item epistola familiaris quinque Episcoporum Africae ad
.

ipsum Innocentium , et huius responsio . TanJem epistola familiaris Inno-

centii ad Aurelium.Hae septem epistolae leguntur in collectione Galli-
cana hoc tomo impressa , ex qua PseuJoisidorus illas hausit . Vide infra
a col. 128. ad 164.
Zosimi epistolae duae ex collectione Hfspanica decerptae , vna a J Esy»
chium , altera ad clerum Rauennensem Exstant in epistolis Zosimi t. 3-
.

Concil. ep. i> ct 2>

Bonifacii Papae epistola ad Honorium Augustum cum huius responsio-
ne ; et alia eiusdem Pontificis ad Episcopos Galliae • Sunt sincerae , ex
Hispanica collectione sumtae . Exstant eodem tom» $• Concil- inter Boni-
facii epistolas .

Caelestini epistolae tres item ex Hispanica

, vna ad Venerium et alios
Episcopos Gallos , altera ad Episcopos per Viennensem et Narbonensem
prouinciam constitutos , tertia ad Episcopos Apuliae . In Conciliis sunt
epist- I- z. et l' huius Pontificis.
Xysti 111« vna apocrypha ad Episcopos Orientales • Est tom. 4- Concil.
cpist. 3.
Ex collectione Hispanica postca subduntur codem plane ordine cpisto-
 . .

2i45 I S I D O R I A N A
lae nouem et triginta S. Leonis,et aliorum , quas in descriptione colle-
ctionis Hispanicae recensuimus cap- 4. n« 15»
Hilari Papae tria documenta ex eadem collectione Hispanica , id est sy-
noJale decretum , et duae epistolae ad Ascanium Tarraconensem • Sunt in
Conciliis epist. 1. 2. et 3.
Simplicii Papae epistola ad Zenonem Spalensem , et Acacii epistola ad
Simplicium ex eadem collecrione. Prior est in Conciliis epist. i« eiusdcm
Pontificis , altera est post epist. 8.
F .*!ici^ II. (apud PseudoisiJorum III.) epistolae tres ex eaJem Hispa-
nica,vna ..J Siculos , altera ad Acacium ,tertia ad Zenonem Spalensem*
In Coiciliis epist- 7« 6. et 3-

Dccretum Gelasii Pap.te de libris recipiendis vel non recipiendis , quod

incipii :Fist propheticas et euangelicas Scripturas etc- vti tomo 5- Con-
cil- col- 3S6. Hoc decretum sincerum exscriptum fuit ex aliqua vetustiore
collectione, seu coJice GalHcano, cuiusmoJi sunt Colbertinus 784- Je quo
diximus part. 2-c«6. et alius Colbert- 3j68« de quo ibiJem cap. 8.
Aliud eiusdem decretum generale, quod alias inscribitur Fpistola ad :

Episcupos Lucaniae et Sici/iae• Item alia eiusJem epistola ad Sicilien-

ses . Haec Juo ex Hispanica collectione excerpta , leguntur tom- $' Con-
cil. epist» 7. et 10.
EiusJem Gelasii cpistolae quatuor, prior Fausto Magistro , secunJa Ana-
stasio Imperatori, tertia Dardaniae Episcopis, quarta aJ Orientales Hae •

sumtae ex Gallicana collectione Iioc tomo impressacap. 48. 49« S°' et S '•
Anastasii Papae epistola aJ Anastasium Augustum ex collectione Hi-
spanica Exstat tom. 5- Concil. epist- i« inter illas eiusdem Pontificis.
.

Symmachi Papae epistola ad Caesarium Arelatensem , item ex Hispani-

ca . Ibi epist. 5- inter Symmachi epistolas .

Subiiciuntur tria gcnuina Concilia sub eodem Symmacho ex Hadriana

collectione, quae tonv $• Concil. inscribuntur Synodus I- nl« et iv. In
plerisque codicibus Isidorianis ioseruntur hoc loco duae aliae Synodi sub
eocL-m Pontifice , quas fictitias probauimus, nec non alia sincera stimta
ex Ennodio . Verum haec in ms. Vat. 630. in finem collectionis reiiciun-
tur, de quibus inferius reJibit sermo
HormisJae epistolae octo , et duae ad HormisJam eodem orJine , quo
eas Jesignauimus in collectione Hispanica , ex qua Pseudoisidorus eas
deriuauit
Ioannis I. Papae epistolae duae , vna ad Zachariam Arc hiepiscopum ,
alia ad Episcopos Italos.Sunt supposititiae .
Felicis III. ( apud Pseudoisidorum IV. ) aliae duae epistolae item sup-
posititiae , prima ad omncs Episcopos, altera ad Sabinam.
Bonifacii II. cpistola aJ Eulalium apocrypha .

Ioannis II. apocrypha epistoia ad Valerium Episcopum .

Agapeti !• epistola aJ Antemium Episcopum Cp» item apocrvpha .

Amatoris Episcopi epistola aJ Siluerium Papam , et huius responsio :

ambae supposititiae •

Vigilii epistola sincera ad Profuturum, sumta ex collectione Hispani-

ca
 . . . . ,

C A P V T XCI. 217
ca ; sed apud Pseudoisidorum inscribitur ad Euterium ob mendosam le-
ctionem , de qua videsis cap. 4. n- 25- Huic porro epistolae ille ex suo
duo capita addidit sextum et septimum.
Pelagii I. epistola ad Vigilium Episcopum , in Vat. 631. ad Iulium ,
supposititia
loannis III» Papae decreta ad Germanos et Gallos, item supposititia .

Benedicti Papae apocrypha epistola ad Dauid Episcopum .

Pelagii II. epistolae tres,vnaad Episcopos Synodi Cp., secunda ad Beni-

gnum Archiepisconum , tertia ad vniuersos Episcopos praesertim Campa-
niae et Italiae omnes apocryphae
,

S. Gregorii Magni epistolae sex Tres priores genuinae ex collectione

.

Hispanica sumtae,prima et secunda ad Leandrum Episcopum Hispalen-

sem , tertia vero ad Recaredum Regem , quae leguntur lib. i« Registri
epist. 45. editionis Maurinae, et lib. 9« epist- 121. et 122. Postea subii-
ciuntur tres aliae eiusdem Gregorii epistoiae, quae vel ex Registro ipsius,
vel ex aliis coikctionibus Gallicanis sumi potuerunt vna ad Secundinum :

quae exstat lib. 9. epist- 52. sed apud Pseudoisidorum longo additameu-
to interpolata est , quod tamen ab alio antiquiori impostore confictum
videbimus part> 4. c- 8- altera ad T.eoctistam Patriciam , quae habetur
lib. 11.epist.4j. tertia ad Augustinirm , quae exhibet huius interrogatio-

nes et Gregorii responsa , vti leguntur eoJe.n lib- 1 1. epist- 64.

Synodus sub eodem Gregorio Magno cum sex canonibus vsque ad ver-
ba sublre appetit seruitutem , vti habetur tom- 6- Concil- coI« 13 10.
Decreta Papae Gregorii iunioris Est Synodus Ro.nana impressa tom. S.
.
Primaeua cot-
Concil* col« 185. In hac Synodo primaeua Pseudoisidori collectio desinit . lectio Isidor.
Porro in ms> Vat« 650« ex quo huius collectionis d.scriptionem expres- quae .

simus , folium album sequitur , quod confirm.it eamdem collectionem iu ....

, , c •• '
. 1 _ -,,
'

c ,. •
,
Additamenta
laudata Synodo desusse, aaeo vt quae post ldem rolium 111 eodem co- e ; je
dice subiiciuntur , posteriori additamento accensenda sint . cundis Isidori
Subduntur autem eodem charactere totius codicis sequentia documen- curis .

ta,quae ad Symmachi Papae caussam pertinent

Libellus apologeticus Ennodii pro Synodo Palmari Romana , et pro
Symmacho Vide tom« $- ConciN col- 479.
•

Synodus v- et vi- sub eodem Symmacho , quas n. 42. supposititias pro-

bauimus. Exstant ibidem col. 501. et 509.
Ennodii epistolae duae Symmacho attributae, vna ad Laurentium Me-
diolanensem,quae incipit Prodit religlosae motum conscisntiae
: In En- .

nodii opcribus legitur,sed cum titulo Dictio tertia Ennodii data Ste-
:

pbano V> S. Vicario dicenda Maximo Episcopo altera ad Liberium Pa- :

tricium,quae apud eumdem Ennodium est epist. 1. libri J.

Cum porro haec documenta , praesertim Synodi duae supposititiae ,
Pseudoisidoro tribuantur , et in aliis collectionis Isidorianae exempl.ri-
bus post tres sinceras Symmachi Synodos inueniantur inscrta; haec poste-
rioribus Pseudoisidori curis accessisse videntur et idcirco descripta in :

fine laudati codicis Vat. 6jo. qui in atecedentibus foliis primigeniam col-
lectionem his documentis expertem continet
Tor»' 11. E e
 2i3 I S I D O R I A N A
Post huiusmodi additamenta in eodcm codicc iterum pagina alba et
vacua relinquitur ; ac dein sequentia eodem charactere adiiciuntur •
Capitula Hadriano Papae adscripta , ct Angilramno Episcopo Medio-
matriciae tradita.Sunt capita 52« qnorum vltimo alia capita 19. imme-
diate adnectuntur . Haec , quae cdita sunt tom. 8- Concil» cob $99. suppo-
sititia , et ab impostore post primum fetum digesta demonstrauimus n-42-
Disputatio Constantii Imperatoris et Liberii Romani Pontificis • Con-
stantiut Tmperator dixit etc- vt in Hist. Tripartita lib» 5- c- 17.
Nonnullae sanctiones sparsim collectae cx actionibus Concilii Calche-
doncnsis j quas in aliis quoque collectionibus inuenimus.
De mutatione Episcoporum ex lib- 2« Hist. Tripartitaecap. 8« et n«
1

ltcm cx epistola Pclagii Papae . Quod non debeat Episcopus de ciuitate

ad ciuicatem r, a nire .

Hic est codicis finis . Capitula Hadriano I. afficta , in aliis Isidorianis

codicibus, qui pseudosynodos Symmachi suo loco inserunt , subduntur post
Grcgorii iunioris decreta, et ad Isidori collectionem ( in qua tantum in-
uenta sunt,nec non iis , quae ex Isidoriana proueniunt ) pertinere cre-
duntur Certe ipsorum Capitulorum suppositio Pseudoisidori indolem re-
.

fert , et ex. supposititiis quiilem epistolis ab eo conditis eadcm fuisse ex-

cerpta obseruauimus, aiJeo vt idem omnium artifex perspiciatur • Cum ve-
ro Pseudoisiclorus in pracfatione scripscrit , se subiecturum decreta Prde-
-

sulam Romanorum , non ad Hadiianum vsque , sed vsqueaiiS Gregorium ; -

ea Capitula ad primigenium eius fetum non pcrtinuisse dicenda sunt , sed

postca ab eodem fuisse conficta; ac propterea iure in nostro codice se-
paratim intcr additamenta referuntur.
ena*. \auc. ^-. Codex Vat. 651. qui quondam fuit Cardinalis Petri Episcopi Ro-
thomagensisj saeculo xii- scriptus, omnia continet quae sunt in Vat« 6^0'
exceptis duabus postremis ad.litionibus de mutatione Episcoporum , et ex
epistoia Pelagii Papae • Solum ordo alicubi mutatur ret cum' ea , quae ad
Symmachum pertfnent additamenta, suo loco descripta sunt post tres sin-
NOTAE 55. Hactenus ex Balleriniis ea de- et ordinanda S.lsldorus Hispalensis pro-
AD BALLE- sumpsi , quae ad veterem hispanicam babiliter nonnullam habuit partem(,in
EINIOS - canonum collectionem a pseudoisidoria- niss. exemplaribus gothicis apud hispa-
na s -posititia distinguenda satis esse de- nos asseruari , ab omni fraude immu-
bent Alia addunt viri hi doctissimi de
. nem eandem nonnihil adulteratam , et
:

quibusdam mss. codicibus , qui pseudo- interpolatam in mss. codicibus gallica-

isidorianam collectionem non omnino- nis reperiri : ex his codicibus , aliqua
puram , aut fntegram continent de qui- : iam ex parte comiptis , siue Benedictum
busdam epistclis apocryphis , quae pseu- Leuitam siue ,alium in imperio Germa-
do-Isidoro perperam attribuuntur de : no-Franco occasionem sumpsisse , vt
add.cionibus pseudoisidorianae ccllectio- ascito Isidori Hispalensis noiuine suppo-
nis a Merlino editis ac de diuersis co-
: sititiain suam collectionem superstrue-
dicibus, quibus eacfem coilectio alio, at- ret, multis additis monumentis veris ,
que alio or^.ine exhibetur , Summa ho- multis spuriis , sed quae ante ipsum iam
rum omnium est, collectioncm veterem vulgaca erant , pluribus aliis a se confi-
hispanicam genuinam , in qua. augenda, ctis . Haec autem ipsa supposititia col-
 . ,

C A P V T XCI. 219
ceras eiusd em Pontificis Synodos; tuin vero Hadriani Capitula cum reli-
quis post Gregorii iunioris decreta sine vllo additamenti indicio subii-
ciuntur . Iliud vero huius codicis peculiare cst , quod pcst Isidorianam
collectionem addit totam collectionem Hadrianam , et versionem Conci-
lii vi. sub Agathone Pontifice

CAPVT XCII.

Isidorus ati auctor codicis legum Wisigothorum^.

i.l^Jodiicem legum \\
;
isigothorum,seu Gothicam legem , aut Go- Corpus iuris
gothiciisidoro
thicum ius Isidoro nonnulli ascribunt , quasi iussu Sisenandi in Con-
... _ . .
x
r •
r 1 • postenus.
ciho Toktauo iv. , cums praeses,et pars magna hut Isidorus , eius-
modi codex ordinatus, promulgatus fuerit errorehausto, ait Nic.
et

Antonius, ab inscriptionibus veterum codicum , qui opus Sisenan-

do tribuunt Sed , vt idem animaduertit , quum duodecim libri ,
.

quibus codex gothicus continetur , maxima ex parte Cindasuinthi,

eiusque filii Reccesuinthi legibus constent, qui Sisenando, atque Isi-

doro aetate posteriores fuerunt , aut Egicanis tempore , quod Am-

brosius Morales existimat lib. 1 2. cap. 16., confectum volumen fuit,
aut eius filii Wittizae, cuius est lex 3. tit. 1. lib. 6. Nam quod non-
nulli ad Alfonsi Casti tempora seculo vni. exeunte,aut ix. ineunte
id referunt , omnino reiiciendum est In codice Conciliorum Aemi- .

lianensi , de quo Florezius tom. 3. Hisp. sacr. pag. 390. , expressae

sunt imagines Cindasuinthi, Reccesuinthi, et Egicae regumcum lem-
mate Hi : stmt reges ^qui aptauerunt librum iudicum . Adduntur alio-

rum regum imagines. Codex est seculi x.

2. Codex legum gothicarum ab hispanis liher ludicum dictus varia eius vo-

fuit: saepe etiam Forum iudicum , quasi tribunal , siue leges Iudicum, cabula,

vnde hispanicum verbum , Fuero Iudgo,scu Fuero Iuzga In conci- .

lio Coyacensi prope Ouetum anno 1050. sub Ferdinando Magno

rcge I. Castellae celebrato liber Iudicum , et lex gothica nominatur,

scilicet cap. 7. lllud suppliciwn accipiant , quod in libro ludicum
lectio aliorum falsariorum fraudibus pa- sentiunt Addam ex veteri codice Vati-
.

tuit qui eam nouis figmentis augere

,
cano 4160. breuem , de qua paulo ante
curarunt . Mihi in animo est inter ap- ad num. 52. dixi , praefationem 110-
pendices opportuno loco reponerc con- niine S. Isidori ad Hectorem conscri-
cilium Hispalense ll. , et Toletanum iv. , ptam : qu.ie nondum typis commissa est
quibus Isidorus praefuit , et quorum pars et fortasse pseudo-Isidoroexempjar prae-
maxima ipsi debetur,vt plerique con- buit ad vberiorem aliam conficiendam
E e 2
 .

i2o I S I D O R I A N A
de falsis testibus est cor.stitutum . Cap. g. Vnaquaeque ecclesia , sicut
canones praecipiunt ,mandat , omni tempore suas
et , sicut lex gothica
•veritates recuperet , ct possideat Rursus cap. 12. Faciai , quod lex .

gothica iubet Bayerius in not. ad num. 181. lib. 5. bibl. Hisp. re-
.

censet codicem Escurialensem anno 1014. exaratum, inscriptum,

Forum Iudicum , seu IVisigothorum leges .

eJitiones. 5. Codex veteruin legum populorum septemtrionalium Fran-

cofurti anno 1613. editus fuit, et in hoc legum systemate com-
prehensus est codex legum W isigothoruui 3 qui etiam prodiit in ter-
tio volumine Hispaniae illustratae pag, 841. Alfonsus de Villadie-
go Yascuriana, Toletanus iurisconsultus, edidit hispanice anno 1600.
Matriti in fol. Forum antiquum gothorum regum Hispaniae , olim
LIERVM IVDICVM, hodie FJ rFRO JVZGO nuncupatum , libris duo-
decim , adiunxitque breuem catalogum , et historiam eorumdem,
ceterorumque regum Hispaniae Haec editio versionis hispanicae .

Fori Iudicum doctis nostris hominibus parum arridet de locuple- :

tiori alia paranda Aldretus cogitabat , vt Diaristae Matritenses do-

cent tom. 5. art. 2. Immo ad D. Petrum de Ca-
Burrielius in epist.
stro nouam editionem latini textus , et hispanicae versionis ad exenr
plaria vetera , quae multa in Hispaniae tabulariis asseruantur , re-
censitam procurari iure desiderabat . In nunciis publicis Matritensi-
bus die 31. maii anni 1796. enunciabatur secunda editio corre-
ctior cum praefatione , per D. Ioannem Antonium Llorente .

4. An autem Isidorus aliquas leges praescripserit ex iis, quae

orus an in Foro Iudicum conspiciuntur, merito in dubium vocari potest
partem ali- t-. •

emm 1
de hoc eius
l • 1 1

tacent,tamen con-
l?.noie veteres
....
histonci
quam habue-
rit. sta^Isidorum magno in 'honore apud reges sui temporis fuisse :

qui etiam,vt ait Braulio in praenotatione, domesticam , publicam-

que disciplinam , omnium diuinarum , humanarumque rerutn nomina,
genera, officia , causas. aperuit . Porro quam esset Isidorus in iure ci-
uili versatus , liber v. Etymologiarum apertissime demonstrat . Potuit
sane, inquit Nic. Antonius , Isidorus auctor esse quarumdam eius co-
dicis legum quas aequales
, ei reges in publicum edidissent . Vnde Lu-
cas Tudensis potuerit Hispaniarum legislatorem njocare lib. 3 . Chron.
in principio . Atque hae fortasse illae sunt leges , quae sub antiqua-
rum epigraphe sine vlla promulgatoris mentione per totum vbique
opus sparsae conspiciuntur .
 .

C A P V T XCII. 221
5. Af Lucae Tudensis auctoritas non obiter praetereunda est: auctoritas Tu-
ensis
nain in eius chronicis quum
de Eruigio agitur , id notatur Hic :

synoda multa cum episcopis apud Tolctum egit , leges , quae a prae-
decessoribus suis editae fuerant , ex parte corrupit, et ex parte cor-
rexil , et ab Isidoro Hispalensi episcopo Hispaniarum primate tra-
ditas ex nomine suo annotare praecepit , vel ANTlQVAS vocauit ^
ne nomine ecclesiae forum iudiciale agi videretur Haec si vera est .

narratio , leges, quae in codice gothico aut antiquae dicuntur, aut

Eruigii nomine praenotantur , ab Isidoro traditae fuerunt , saltem
nonnullae ex iis neque enim credendum est, aut Eruigium nullas
:

leges proprias condidisse , aut non fuisse ante Isidorum quasdam

le?es , quae antiquae vocarentur . Immo ego existimo , Isidori nomi-
ne nullas vnquam fuisse in codice leges : sed ab eo fuisse partim
antiquas leges in ordinem redactas, partim nouas conditas, sed quae
regum aequalium titulo insignirentur
6. Hispaniarum legislatorem Isidorum fuisse , satis vetus fuit hi- rs '^ orus HJ "
n- spaniarum le-
spanorum persuasio, vt ex eodem TLuca t- m
1 1 • • •

Tudensi colhgitur, qm Xiatordictus,

chronico de Ferdinando I. Castellae rege ait Quia beatus confessor :

Isidorus doctor , e t legislator Hispaniarum extiterat , rex Femandus

statuit , vt in eius ecclesia leges gothicae a Legionensibus omnibus
discernerentur . Pro diuersa scriptura notatur , seruarentur : ac for-
tasse praestiterit legere discerentur . Huc refero,quod S. Martinus
Legionensis, Luca antiquior, inter Isidori laudes in sermone de eius
transitu supra cap.io. num. 7. etiam hoc posuit Sacerdotibus eccle- :

siastica officia , et gradus cunctorum ordinum exposuit : Regibus ,

et Principibus leges instituit : iudicibus auaritiam interdixit . Non-

nulli opinantur, leges gothicas ab Isidoro in concilio aliquo episco-
porum , siue Toletano iv. , siue alio , fuisse digestas quo fortasse rc- :

spexit auctor cuiusdam narrationis repertae in sepulcro S. Seueri

episcopi Barcinonensis anno 1405., de qua agit Florezius tom.29.
Hisp. sacr. pag. 57. Membrana postannum 1226. exarata , et in se-
pulcro S. Seueri inuenta inter alia id referebat : Iste Seuerus Bar~
shinonensis episcopus martyr sanctissimus fuit , atque martyrio
, et
coronatus est octauo idus nouembris anno Domini sexcentesimo octa-
uo cuius corpus requiescit octauo miliario ab vrbe Barchinonensi ia
,

loco, qui dicitur OCTAVIANI, in monasterio S. Cuctiphatis . Iste fuit

vnus ex illis septuaginta episcopis, qui legem gothicam in Hispaniam
 222 ISIDORIANA
condidcrunt . Alii exhibent sexcentesimo t*-:gesimo octauo : alii anni
notam abesse dicunt : quidam etiam legunt qui leges gothicas itt

Hispania condiderunt .

examcn cuius- y. Contendit Florezius , membranam sequiori aeuo ab aliquo

J>

membranae .
scriptam
t ,
>
qui
i ^othici imperii
v r o neque alium fuisse
statum isnoraret :
l

episcopum Barcinonensem , et martyrem nomine Seuerum , nisi eum,

qui, Diocletiano imperatore martyrii coronam adeptus fuit Sed cer-
, .

te auctor narrationis , quum 70. episcopos commemoret , innuere

videtur concilium Toletanumiv. , cui Isidorus praefuit , et62.epi-
scopi praeter septem episcoporum vicarios subscribunt : quod arguit,
in ea tunc opinione hispanos fuisse versatos, quod in eo concilio
lex gothica fuerit stabilita Sed quum acta concilii de legibus go«
.

thicis omnino taceant , nihil certum asserere possumus Aliunde an- .

te id temporis gothos legibus suis vsos, exploratum est.Isidorus in

Gothor. Histor. era 504. de Eurico Sub hoc rege gothi legum sta- :

tuta habere coeperunt nam antea tantum moribus , et consuetudinc

:

tenebantur Rursus era 606. de Leouigildo /;/ legibus quoque ea ,

. :

quae ab Eurico incondite constituta videbantur , correxit , plurimas

leges praetermissas adiicicns . plerasque superfluas auferens .

origo iuris go- j. Duo adhuc quaeienda sunt, prinuim, an ante Euricum nul-
thici,
lae omnino fuerint gothorum scriptae leges , alteruin , an etiamsi
Euricus primus leges in vnum corpus collegerit, aliique eandem
ccllectionem auxerint,ac formauerint , nihilominus Sisenandus no-
uum quoddam legum systema confecerit , quod Isidoro auctori ma-
gna lx parte ascribi possit . Quum in acadcmia regia Matritensi
Histariae propositum fuisset ingens opus pernciendum hoc titulo,
D/ccionario critico vniuersai de EspanaAntonio Fernandez Priego, ,

Aduocato in curia Matriiensi , commissum negotium fuit inquiren-

di in leges hispanas Ex his initiis natum fuit opus Historia del
. :

derecho real de Espana en que se comprehende la noticia de algunas

,

de las primitiuas leyes y antiquissimas costumbres de los Espaholes:

,

las del Fuero antiguo de los Godos^y las que se establecieron despues,
que comenzo la restauracion de esta monarquia hasta los tiempos del
rey D. Alonso el Sabio , en que se instituyeron el Fuero Real , y las
siete Partidas . Madrid 173S. por Antonio Sanz in 4. Pollicetur al-

'teram partem de legibus Ordinationis, Stvli , Tauri, Nouae Recopi-

lationis, et Sanctionum Pragmaticarum .
 C A P V T XCII. 223
9. Eruditi ephemeridum literariarum auctores, qui eo tempore ante Euricuoi
re § em
Matriti recentium scriptorum opera ad examen reuocabant, tom.5. •

Fernandezii opiniones exponunt, et nonnunquim reiiciunt. Ex lau-

datis Isidori verbis Fernandezius collegerat , Euricum primum
omnium gothis leges dedisse . Ast Ephemeridistae cum Sirmondoin
Sidonii epist. 1. libri 2. coniiciunt, ante Euricum leges aliquas go-
thicas fuisse, quamuis eas cum aliis 111 vnum corpus primus Euricus
redesrerit . Proferunt haec verba ex codice veteri ms. vulgato in
collectione Scriptorum Galliae tom. 1. pag. 8 18. Primum in gothis
Attanaricus regnauit annis xiv. etc. Sub isto legem guthi^et iiteras
habere coeperunt .

10. Neo-auerat Fernandezius, nouam legum eothicarum colle- sisenandi col-

ec 10 '

ctionem a Sisenando factam Contra Diaristae ad codices mss. Escu-

.

rialenses prouocant, quorum hi sunt tituli Fuero Juzgo ordenado :

por Sisenando Godo rey de Espa/ia, y los obispos de ella , charactere

antiquo , et charta primitiua . Alius Fuero llamado Juzgo ordenado por
Sisenando . Alius, Fuero del comunal
Juzgo , compuesto , y o^denado
por Sisenando , y los obispos de Espana en Toledo . el qual mando
copiar D. Alonso el Sabio Hablase en el de los denuestos ,y las pe-
.

nas ,que en ellos se imponen: son en esta forma etc. Hi tres codices
consentiunt, systema legum a Sisenando digestum , quorum etiam
duo concilium illud iv. Toletanum cui praefuit Isidorus innuere
, ,

videntur nam in eo concilio librum , seu Forum Iudicum ordi-

:

natum multi credunt.

11. Ceterum etsi trium horum codicum auctoritas non temere antlqultas co-

contemnenda est tamen non omnino ceitum argumentum inde

,
dicum •

confici potest siquidem longe post gothicum imperium eos exara-

:

tos esse constat, atque eo certe tempore , quo iam opinio inualue-
rat,Isidorum Hispaniarum legislatorem fuisse Neque vero coniici .

potest, eiusmodi codices ex antiquioribus, qui ad gothica tempora

accederent, esse descriptos. Nam quum hispanico sermone leges sint
expositae, exemplar primum eiusmodi codicum S. Ferdinandi aeta-
tem praecedere non potest Merito enim Pellizerius irridetur, qui
.

collectionem leeum gothicarum , quae ab Eurico rege coepta est

formari,eo sennone,quo nunc legitur , conscriptam censebat, in-
deque antiquitatem idiomatis hispani arguebat quo ille hispanos ,

a prima origine vsos arbitrabatur Erat igitur latine scriptus codex

.
 . ,,

224 I S I D O R I A N A
legis gothicae , cuius exemplar antiquissimum in bibliotheca Escuria-
lensi extare Diaristae asserunt,sic Codex gothicus vetu-* incUcatum :

stissimus , atque emendatissimus ludiciorum gothorum in Hispania

cum exorcismis , et benedictionibus ab illis ijsitatis gothico charactere
in membrana Vbi neque Sisenandi fit mentio,neque Isidori,aut
.

episcoporum Hispaniae , quamuis benedictiones, et exorcismi non

nisi ex episcoporum praescripto ordinari potuerint. Fortasse hic ille

est codex , quem,vt ante dixi -.Forum ludicum, seu Wisiguthorum

leges inscribi Bayerius tradit, in quo post librum tertium habetur
poematium de gradibus consanguinitatis sub hac rubrica Versiculi :

Domini Isidori de affinitate etc. Alios mss. codices Fori Iudicum Fer-
nandezius cap. 6.1ibri 2. in archiuio ecclesiae Toletanae extare affir-

mat: tres Burrielius in epistola ad D. Petrum de Castro recenset,

quorum vnus est gothice scriptus cum notis arabicis praeter duos ,

. _ .
alios, alterum in conuentu S. IoannisRegum
O J alterum in colle^io
,
^ S.I.
m
versioton iu-
l2m on
m

j\j igjtur in latinis exemplaribus, sed in inscriptionibus

ciicum seculo
et prologo
. .... ._.'_,.
versionis hispanicaeFon Iudicum
.

assentur
/ ...
eiusmodi le-
xm# ,

gum collectionem a Sisenando in Concilio iv. Toletano, praeside

Isidoro , Et Fernandezius quidem leges gothicas in ser-
confectam .

monem hispanicum conuersas ab anno 900. ad annum iooo.,quum

Comites Castellam regerent , asseruit Laurentius Heruas , foecun- .

dissimus scriptor
, Catalogo linguarum cap. 4. art. 5. num. 3 26.
in
codicem legum Fuero Juzgo seculo xi. credi compositum affirmat,
quo scilicet conditum Poema Cidi,cuius initium.: De los sos
fuit
ojos tan fuertemiente lorando Verum hispanica versio Fori Iudicum,
.

de qua sermo esse debet, ( natn textus latinus regum gothorum

opus fuit,) differenda esr ad seculum xm. Diaristae Matritenses re-
cte S. Ferdinando versionem ascribunt ex verbis eiusdem Fori an-

no 1 241. Cordubensibus dati , postquam S. Ferdinandus eorum vr-

bem cepit : Aun establezco , y mando que ,
el libro Juzgo , e l qual yo
dare a los de Cordoua , sea trasladado en romance etc. Conferenda
quoque est epistola laudata Burrielii .

Jussu S. Ferdi- 13. Addendum praeterea ex iisdem Diaristis tom. 6. art. 5.,
mnch. Iosephum Bermudez iudicem causarum criminalium in curia regia
egregium opus edidisse inscriptum , Regalia del aposentamiento de
corte ,
y progreso , leyes , ordenanzas , y reales decretos etc.
su origen ,

En Madrid por Antonio Sanz 1738. in 4. Bermudezius opinatur

Sise-
 .

C A P V T XCIL 225
Sisenandum collegisse leges in Foro Iudicum, quae irt Hispania vs-
que ad arabum tyrannidem obseruatae fuerunt Recuperata Hispa- .

nia, earumdem legum obseruantia continuata est, et eae leges qui-

busdam ciuitatibus nominatim datae sunt: in his S. Ferdinandus Cor-
dubensibus dedit Forum Iudicum , iubens idiomate hispano con-
scribi,vt apparet ex ipso autographo Foro existente in conuentu
Cordubensi S. Pauli , cuius exemplar Bermudezius habebat , aliud-
que Diaristae viderant
14. Burrielius, vt collectionem hispanicam canonum commen- Burrielii ope-
ra '
tariis , et dissertationibus illustratam in vulgus edere constituerat ,

ita etiam Forum Iudicum notis,et variis lectionibus exornatum ha-

bebat, quod typis mandari posset, vt in catalogo ms. operum eius,
quem manu Antonii fratris eiusdem scriptum habeo , legitur Hoc .

in genere erudita Burrielii hispanica epistola cum aliis eiusdem Ma-

triti superioribus annis excusa fuit Ad D. loannem de Amaia De le-
gibus Hispaniae . Quantum vero hac in facultate valeret , ostendit
etiam in egregio opere hispanico : Informe de Toledo sobre iguala-
cion de pesos^y msdidas en todos los reynos y senorios de su Mag. y
,

segun las leyes , quod prodiit in 4. anno 1758. sine auctoris no-
mine : sed praeterquamquod res aliunde explorata est, ipse Burrie-
lius in exemplari , quod Zaccariae donauit , et penes me seruo , vt
alibi monui , manu sua sese auctorem inscripsit.

'tom. II. p c
 .

ISIDORIANA
S I V E

PROLEGOMENA
IN EDITIONEM OPERVM

S.ISIDORI HISPALENSIS
PARS IV.
DESCRIPTIO CODICVM MSS. ROMANORW,
(^VI ISIDORIANA OPERA EXHIBENT .

C A P V T XCIIL
Codices mss. bibliothecae Vaticanae , quibus Isidori opera aut genuina,
aut dubia , aut supposititia continentur . Ex bibliotheca veteri Va-
ticana sex eiusmodi codices describuntur . Fragmentum Isidoriani
commentarii in Gentsin ,fortasse literalis , quod intercidit . De no-
tis iuridicis , et musicis , quae in nonnullis mss. Etymologiarum
reperiuntur . lsidori Etymologiae in multis exemplaribus interpo-
latae . Exemplum insigne interpolationis .

Copi* coui- Mwrfodicum manu exaratorum, quibus plura Isidori opera conti-
4" nentur > tam cUues est bibhotheca Vaticana , vt nesciam , an tanta
bibliotheca
ticana. eiuscemodi exemplarium copia in vlla alia regione reperiri possit
Quod,merito dubites, magisne in Isidori lauden, cedat, cuius tot
sunt exemplaria in vna bibliotheca Vaticana , an in bibliothecae Va-
ticanae commendationem, quae vnius Isidori tot libros manu exa-
ratos ncbis exhibet Eos omnes codices accurate, quantam quidem
.

in me est , recensere aggredior, morem, quem in aliis Patribus an-

uquis edendis tenui , secutus » tum. etiam vt specimen quoddam di-
 CAPVTXCIII. 22?
uitiarum huius geaeris , quibus bibiiotheca Vaticana affluit, reprae-

sentem. Aequum tamea est ante proftteri, multum me in hac parte

debere singuiari praeciarissimi Praesuiis Iosephi Reggii,Praefecti b]-
bliothecae Vaticanae , humanitati, qui , praeterquam quod omni°e-
na , qua pollet, doctrina conatus meos plurimum iuuit, vt omnes Isi-
dorianos codices excutere , ac per otium conferre mihi Jiceret, be-
nignissime indulsit.
2. Quinque autem sunt classes, in quas libri mss. bibliothecae classes qnin-
que othe *
Vaticanae distributi sunt . Prima est ea,«uae Vetus Vaticana biblio-
... !• • TT 1-1 ^^ VaC1C «
theca dicitur, et nonnunquam simpiici Vaticanae bibliothecae no-
mine denotatur Altera bibliotheca Regio-Vaticana siue Repinae
. ,

Suecorum, quae Alexandrina etiam vocatur, in quam libri illi mss.

magna ex parte illati sunt, qui olirn ad Christinam Sueeorum re-
ginam spectabant Tertia Palatina, quae libros mss. continet biblio-
.

thecae Hildebergensis, bibliothecae Vaticanae a Bauariae Duce Maxi-

miliano ,
postquam Hildebergam expugnauit donatos
, Quarta .
bl-
bliotheca Vrbinas, scilicet olim ducum Vrbinatium, cuius libri edi-
ti in bibliotheca Romana Sapientiae asseruantur, mss. in Vaticana.
Quinta Ottoboniana , nimirum ex codicibus olim Alexandri VIII.
Ottoboni coalescens , inter quos nonnulli etiam sunt, qui ad supel-
lectilem librariam reginae quondam pertinuerunt Pri-
Christinae .

mum ergo codices Isidorianos bibiiothecae antiquae Vaticanae, seu

simpliciter Vaticanae recensebo .

3. Codex Vaticanus 202. membranaceus In fol. min. rituKs ru- «ccerpta

bricatis Inuentarium indicat pag. 1 5 6. Excerpta ex Isidori libro su-
.

per Genesin Item quaedam illius dicta de virginitate Initio codicis

. .

recentiori manu sunt quaedam monosticha moralia Tum rubrica: .

In isto codice epistolae Caecilii Cypriani hae sunt

numero xvn., et ad
Quirinum de sacramento Christi libri nl. Prima epistoia est ad Do-
natum etc. Praeter alia est etiam Cypriani opus De oratione Domi-
tt/Y#,quod inutili labore nuper Florentiae excusum fuit tamquam
anecdotus S. Augustini foetus Pag. 130. epistola S. Augustini ad
.

Macedonium , Negotiosissimum est etc. Pag. 146. Sermo S. Aufui-

stini de poenitentia : Poenitentes
, poenitentes , poenitentes , si tamen
estis poenitentes eiusdem Augustini sermones epistola
. Post alios
Leonis Papae ad Theodorum Foroiuliensem , SoUicitudinis quidem
tuae , et pag. 154. epistola S. Augustini de arbore scientiae.
Ff 2
 .

228 ISIDORIANA
exhbroinGe- ^. Hlico pag. i 5Item dicta Domni Tsidori de libro Genesis
6.
ad literam . De ligno scientiae boni , et mali Hoc lignum vere visi- .

bile , et corporale fuit , cibo noxium ( forte innoxium ) quia deus ,

qui omnia bona fecit 3 aliquid ( vel aliquod ) malum in paradiso ,
instituere non potuit Sed propterea appellatum est scientiae boni ,
.

et mali , quia homo per experimentum ab ipso didicit , quod esset obe-

dientiae bonum-f inobedientiae malum . Nihil aliud additur: sed quum

haec verba in commentario Isidori in Genesin, quod nunc habemus,
non reperiantur , tortasse pertinent ad commentarium literale, quod
Isidorum in omnes sacrae scripturae libros composuisse cap. 6 5.
ostendi . Verbum Domni vetustatis nota est in mss. , in quibus etiam

Tsidorus pro Isidorus scribitur.

De vlrginltate. 5. Ibidem pag. 165. Tsidori Iunioris de virginitate Nunc au~ .

tem quae sit virginitatis sacrae integritas etc. gloriae in vertice prae-
ferat Est caput 18. integrum libri 2. de officiis, apud Breuliumca-
.

puti7.,vbi desinit gloriae praeferat in vertice . Grialiana editio

cum hoc codice tacit etiam in verbis Salomonis, Tempus longe fieri
,

ab amplexu, quum Breulius referat ab amplexibus Est autem ani- .

maduertendum, Isidorum auctorem librorum de officiis ecclesiasti-

cis in hoc codice,qui quidem satis antiquus est Iuniorem dici , :

quo tamen titulo non appeUatur, dum eius dicta de libro Genesis
ad literam referuntur . Character codicis est clarus, gallicus , vt non-
nulli vocant, qualis scilicet in Gallia maxime seculo ix. circiter adhi-
beri coepit . Puncta inter medias literas , faciles literarum nexus,
aliquando punctum, et virgula, diphthongi vnitae, scilicet subiecta
virgula literae e . Seculo x., aut sequenti in Gallia exaratus codex
videtur,quo scilicet tempore Galli Isidorum nostrum Hispalensem
iam Iuniorem nuncupabant Quemnam autem alium Isidorum Se- .

niorem fuisse intelligebant ? Id cap. 16. explicui

uasdam alio- 6. Sequuntur in eodem codice quaedam sententiae Ambrosii,
rum
et Augustini, et in fine paginae 157. terg. rubrica , Hunc librum
acquisiuit Dominus Damianus Sanctae Cruci Rursus pag. . 1 5 S. chara-
ctere nigriori, sed eiusdem formae, Cyprianus presbyter fratribus sa-
lutem : Quamquam sciam . Postea , Cyprianus presbyteris , et diaconi-
bus , et plebi Furnis consistentibus salutem . Grauiter etc.
S. Ambrosius. 7- Codex 287. Vaticanus membr. in fol. seculi xv. eleganter
scriptus: quo piura S. Ambrosii opera continentur, 1. De incarmv
 . ,

C A P V T XCfll. 22?
tioae, Debitum^fratres , cupio persoluendum . 2. De mysteriis, ac ini-

tiandis De moralibus quotidianum sermonem habuimus 3. Libri sex

: .

de sacramentis De Sacramentis , quae accepistis.q.. De poenitentia

:

libri duo, Si virtutum finis ille 5. De Trinitate, Nullus, qui sa- .

nurn sapit 6. De virginibus iibri tres, Si iuxta caelestis sententiam

.

veritatis . 7. De loco paradisi , Et plantauit

8.Sequitur pag. 84. terg. rubrica , Incipit liber de vita , or/«,
llber
'^ 601 ^'

et obitu Patrum , qui in Dotnino praecesserunt Quorumdam Sancto- trum :

.

rum etc. Desinit in Iudith, sed ita , vt opus mutilum videatur nam AUegonae
.„
iii-
:

1 •

extremum verbum est Machaoaei , quod ad vltimum caput pnmae

partisde patribus veteris testamenti pertinet. Vt nonnulla alia Isi-
dori opuscula Ambrosii nomine inscripta reperiuntur, ita hoc in ru-
brica subiecta Ambrosio affingitur Explicit liber beati Ambrosii •,

De vita , ortu , vel obitu sanctorum Patrum ,

qui in Domino praeces-
serutit . Incipit liber eiusdem ,De figuris veteris testamenti Adam fi- :

guram Christi gestauit etc. Hae sunt Allegoriae veteris testamenti,

verum pariter Isidori opus . Finit, gloriae caelestis coronam accepit.
Additur falsa rubrica , Explicit liber beati Ambrosii archiepiscopi
Mediolanensis De figuris veteris testamenti . Haec duo opera cum
editis Isidoriconsentiunt , nonnullis exceptis scripturae varietatibus,
quales in mss. reperiri solent. In Allegoriis deest vulgatus prologus
Isidori ad Orosium .

9. Post Allegorias pag. 94. est haec rubrica: Incipit prefatium Prooemia.
Tsidori episcopi in veteri iestamento Genesis iuxtafidem historiae etc. :

Finitcum romanorum ducibus , actaque legationum Est Isidori liber .

Prooemiorum veteris testamenti sine prologo In inuentario biblio- .

thecae vaticanae manu Holstenii notatum est, hos duos libros,D<f

figuris veteris , et noui testamenti , Prooemiorum in singulos libros
et

veteris testamenti , in hoc ms. adesse sub titulo S. Ambrosii, quod

est falsum , vt addit nota, nam sunt S. Isidori Verum nota appin-
.

gi debuit duobus primis libris, De ortu etc^ et De figuris nam ter- :

tius Prooemiorum clare Isidoro ascribitur. Neque allegoriae in hoc

ms. extenduntur ad nouum testamentum sed in veteri desinunt : .

10.Succedunt in eodem codice alia opera , Augustini in psal- Subscripcio .

mos, Hieronymi prologi in psalmos, Ambrosii plures sermones.In

fine notatur codicem esse transcriptum ad instantiam Cardinalis
,

Philippi episcopi Albanensis per Laurentium Spreuwe clericum Mo-

 . .

230 I S I D O R I A N A
rinensis ecclesiae de monte S. Winoci de Flandria anno mcccclxxxvh.
apud Laurentium in Lucina in palatio praefati Cardinalis , regnan-
S.

te Paulo II. Additur ineptus versiculus Et sic est finis sit laus , : :

et gloria trinis .

epistoiae Fa- ri> Codex 351. Vaticanus membr. in fol. min. seculi xiv. cir-
citer , charactere gothico germanico, qualis in nonnullis primis edi-
cxcerptalsido-
t j ori jbus cernitur . Liber inscribitur Epistolae Hieronymi , cuius ima-
go in prima litcra expressa exhibetur . Praecedit index , siue tabula
sub rubrica Tabula epistolarum in hoc codice descriptarum Indi-
: .

cantur epistolae Damasi, Hiej-onymi, Augustini, Theophili , Leonis

Papae , Cypriani , et pag. 2 17. Synonyma beati Isidori Hispalensis
episcopi At in ipso libro deest inscriptio, et opus incipit , Dilecte
.

fili^dilige lacrymas etc. Desinit,^ reuerentia enim amor procedit

In Inuentario bibliothecae vaticanae inscribitur Excerpta quaedam
ex Isidori libro Synonymorum cuin Holstenii nota,£/j-f Isidori ap-
paret ex tabula ipsius libri in principio. Hoc est Isidori opus in-
scriptum Collectum de lacrymis , et Institutio bunae vitae , vt c. 82.
aduerti . Codex Venetiis descriptus videtur : nam quaedam de hac
vrbe annotantur, vt ecclesiam S. Marci aedificatam fuisse anno 13 5 1.

senvioncs San- 12. Codex 473. Vaticanus membr. in fol. seculi xiv. , vel seq.
cti Augustini- Augustini rubrica notatis.In prima litera effigies
Sermones S. titulis

S. Augustini, ad populum e suggestu verba facientis, repraesentatur

auro,et variis coloribus depicta . Sermones sunt 93. de verbis Do-
mini 3 de •verbis Apostoli , et alii.

Soiiloquia. *3' Deinde pag. 109. rabrica : Incipit prologus Soliloquiorum

Isidori episcopi Venit nuper ad manus meas quaedam cedula ( pro
:

schedula ) Ciceronis etc. Incipit liber primus Capitulum primum . .

Homo dicit : Anima meaetc. Desinit, hic saluus erit Explicit liber . 1.

Incipit liber ll. Ratio . Quaeso te , anima . Desinit , super 'uitam mearn
places , in secula seculorum, amen . Explicit liber Soliloquiorum Tsi-
dori episcopi , deo gratias . Subiungitur Anonymi cuiusdam homilia
de lectione apostolica : Quod animalis homo non percipit ea,quae
sunt spiritus dei
lib. de eccles. 14« P a §- 1 1 6. rubrica : Incipiunt capitula in libro beati Augu-
<k>gmat. stitii episcopi De ecclesiasticis dogmztibus etc. Expliciunt capitula .

Jncipit liber beati Augustini episcopi De ecclesiasticis dogmatibus :

Credimus , vnum deum esse Patrem etc. Hic est liber ,

quem aliis Isi*
 .

CAPVTXCIII. 231
dori operibus Bignaeus addidit,vt dixi cap. 83. Conuenit fere cum
editione Bignaeana: cap. 2. sed aeternus deus homo etc. Cap.xi* Ex
eo autem corporeas esse credimus etc. Desinit etiam , vt Bignaeus, in

moribus inueniri . Sequitur rubrica Sermo S. Augustini episcopi do-

ctoris Gregorii , ( forte egregii ) Magna quaestio est de recenti euati-
gelica lectione .

15. Codex y 11. Vaticanus membr. fol. max. duabus columnis S. Augustinus.
A cuinus
scriptus seculo x. , aut sequenti . Rubrica : In nomine SS.Trinitatis •

Augustini de -vnitate Trinitatis ex disputatione ha-

incipit liber S.
bita cum Feliciano haeretico Extorsisti etc. Iu prima litera depin- :

gitur Augustinus contra Felicianum disputans, eumque coarguens.

Fol. 2. terg. epistola Augustini adDardanum : fol. 3. Altercatio S.A-
thanasii contra arianos : fol. 5. Liber Augustini de doctrina christia-
na : fol. 14. Liber Augustini cum eius imagine in prima litera £>e

w« religione : fol.18. terg. Soliloquia S. Augustini itidem cum eius

em°ie : Mihi multa,ac varia etc. Fol. 32. sine titulo , Cognoscam
te , cognitor meus , expressa in prima litera Augustini effigie . Fol.32.
Imago Alcuini initio eius epistolae ad imperatorem , quae est dedi-
catio libri de Trinitate Post epistolam tria disticha , O rex augu-
.

staeetc.--> iterum hnago Alcuini initio Iibri : fol. 3:7. epistolae Albini,

siue Alcuini : in epistola ad Eulaliam plures versus vario metro .

Fol. 38. terg. epistola diaconi Quoduukdeus ad Augustinum, et hu-

ius ad illum opusculum de 90. haeresibus Desinit, me orationibus .

adiuuetis :jinit. Adduntur alia de haereticis Nestorianis, Eutychia-

nis, et Timothianis .

1 6. Fol. 42. terg< margini nota haec apponitur , Dicta S. Isidori De haeresi

de haeresi , et schismate . Textus incipit, Haeresis graece etc. et per-

git a capite 3. lib. 8. Etymologiarum ad finem capitis 5. eiusdem

jdbri tamen fiaereticus appellari potest
, quo scilicet catalogus haere- :

ticorum absoluitur , de quo vide supra caput 55. Nulla peculiaris

scripturae discrepantia obseruatur .

1 Sequuntur libri S. Augustini De Tiinitate in quibus saepe S. Augustinus.

7. ,

Gez0,
eius imago expressa occurrit Fol. 72. opus sine titulo , et nomine .

auctoris qui estGezo abbas Derthonensis initio epistolae, siueprae-

, :

fationis ad fratres picta episcopi imago,quod arguere potest, Ge-

z.onem tandem alicubi episcopum renunciatum lncipit 5 Dilectissi- .-

mis fratribus , quibus ex diuina dispensatione , quantum propria per-

 . .

232 I S I D O R I A N A
mittit infirmitas paternam impendo solicitudinem , Gezo dei , et do-
,

tnini r.ostri lesu Christi seruus etc. Fit mentio Gisemundi episcopi
Derthonensis, qui monasterium S. Marciani fundauerat, eique Ge-
zonem praefecerat Ait Gezo, se scribere de Dominici corporis,
.

et sanguinis sacramento mellitum florulentum poculum ex catholico-

rum Patrum scriptis secutus , inquit , auctores , beatissimos scilicet
:

Domini sacerdotes Cyprianum , Hilarium , Ambrosium Augustinum , ,

Gregorium , loannem , ISIDORVM , Isitium , Hieronymum , et Bedam

Post indicem titulorum sunt versus hexametri , Conuiuas epuli mun-
dos decet esse superni etc. Effigies fortasse Gezonis in prima litera C.
Deinde alii versus , Regis adire sacrae qui vis solemnia mensae .

Malim Regis adire sacri

versusOdonu. ^g. 3 Anecdot. pag. 239. seqq. magna ex par-
Muratorius tom. .

te hoc Gezonis opus ex ms. codice bibliothecae Ambrosia-

edidit
nae Mabillonius, vt ex eius Museo Italico pag. 164. et 207. pa-
.

tet, duos eiusdem operis mss. codices offenderat, et praefationem,

atque indicem capitum part. 2. Musei Italici pag. 89. vulgauit Mu- .

multa ex iis,quaeGezo e libris Cypriani, aliorum-

ratorius omisit
que desumpserat , ac libellum Paschasii Ratberti , quem pene inte-
grum Gezo descripserat : edidit autem e suo ms. Mediolanensi ver-
sus, Conuiuas epuli etc. nomine Domni Odonis inscriptos , vbi in
primo legitur deus esse pro decet esse : et versus, Regis adire sa-
crae etc. , qui sunt Paschasii Ratberti ad Placidum discipulum : quo-
rum quindecim primi iam tvpis excusi erant tom. 14. Bibliothecae
Patrum Lugd. pag. 720. Reliquos 67. Disponit causam etc. , vsque
ad ludicium sumit qui non diiudicat , inquit , non ante Juci publi-
cae redditos Muratorius existimabat Versus Odonis abbatis Clu- .

niacensis extant etiam tom. 17. Bibl. Patr. pag. 313. Episcopus mo-
nasterii Derthonensis S. Marciani fundator in nostro ms. dicitur Gi-
semundus , a Muratorio Giseprandus, seu Ghelprandus : claruit secu-
lo x. anno circiter 950.
Etymologiae . 19. Codex 61 3. Vaticanus membran. in fol. , quo Etymologiae
continentur, seculi xi. circiter : apparent quidem virgulae aliquan-
do , initio praesertim , supra /', sed a secunda manu additae , vt in
aliis antiquioribus mss. cernitur . Primum librarium id moris non
habuisse, perspicuum est.Prima rubrica : Liber primus de gramma-
tica^et partibus eius . Capitula . Post tabulam capitum rubrica : In-
cipit
 .

C A 233 P V T XCIII.
cipit liber Tsidori EthimoLogiarum
plerumque in mss. scribitur : sic

pro Etymologiarum Sequuutur octo epistolae mutuae Isidori,et

.

Braulionis scilicet duae Isidori ad Braulionem archidiaconum , p-ri-

:

ma Dum a me literas editi , Dum amici literas secunda Ouia non

•, : :

valeo etc. Deinde sex aliae notae epistolae , sed epistola Tuae san- ,

ctitatis repetitur, et secundum eius exemplum in inuentario biblio-

thecae vaticanae auctius in fine dicitur:at re vera nihil addicur ,

nam quod illico subiungitur, sum etc, per- En tibi sicut pollicitus
* tinet ad breuem illam epistolam , quae praefationis locum obtinet.
20. Hoc Etymologiarum exemplar multa exhibet interpolata, interpoUtae
quae in plerisque aliis desunt Simile aliud reperitur in codice Ot- .

toboniano 477. In libro 1. post caput 23. de notis iuridicis est ca-
talogus earum notarum Aus. Augustinus ( legam Augustus ) Aa.
: ,

Augusta Bayerius in not. ad num. 103. lib-5 biblioth. veter. Hisp.

. .

quuin vltra quadraginta codices Etymologiarum se vidisse comme-

morasset, et in his nonnullos antemillenarios Escurialenses, et To-
letanos , addidit Veteres autem antemillenarii Etymologiarum codi-
.

ces sub libri primi titulo xxm. exhibent syllabum notarum iuridi-
earum , quas^vt ibidem Isidorus ait, nouitii imperatores acodicibus
legum abolendas sanxerunt quia multos per has caLlidi ingenio igno-
,

rantes decipiebant Sunt autem persimiles Valerii Probi compendiis ,

.

quae vulgo circumferuntur Intelligit, opinor, Bayerius codices Escu-

.

rialenses , aut Toletanos : nam in nostris codicibus antemillenariis

vix eiusmodi notas iuridicas, quae aperte sunt post Isidorum ad-
iectae, reperire licet
21. autem Bayerius specimen earum non exhibet , tamen
Etsi notne iuridi-
cr.c
existimo, non difterre ab iis , quae in hoc 'codice Vaticano , et in
Ottoboniano 477. leguntur Hae quidem notae non tam Valerii .

Probi compendiis persimiles sunt,quam notis iuris,<a Magnonecol-

lectis . Valerii Probi de notis Romanorum interpretandis libellus
post prologum incipit A. Augustus , vel Aulus^vel Aut,%>cL Ali-
:

quando ^<ueL Ager , vel Agrum , •vel Aiunt AA. Augusti > vel Augu- .

sta Magnonis notae iuridicae editae sunt in Dionysii Gothohedi

.

Auctoribus linguae latinae pag. r^Si.^et in Putschii Grammaticis

pag. 1544. 1676., vbi alterius auctoris extat explanatio notarum iu-
ridicarum p. 1666. 1683. Apud Gothotredum hic cst titulus: No-
tae iuris a Magnone coLLectae: Haec iuris <r«/*«a libens rex accipe ,
Tom.II. G CI
D
 ,

234 I S I D O R I A N A
Carle, - OJfert Aug. Augustus , AA.
deuotus quae tibi Magno tuus .

Augusti , etc. Incertum est, cuinam Carolo regi , Caluone, an Ma-

gno auctor hanc collectionem dicauerit. Ego suspicabar , legendum,
Ojfert deuotus quae tibi , Magne ,tuus ex quo fbrtasse aliquis kce- :

rit Magno , putans,hoc esse auctoris nomen De hoc eodem argu- .

mento conferendus est Petri diaconi de notis literarum more roma-

no liber ad Conradum Imper. Rom. primum . In eodem codice 623.
Vaticano post caput 21. in fine Synaeresis . . . dicere , ( Grialius
edidit Synchoresis adduntur tria capita, De schemate dyaneos , De
)

transitu, partium ( in nexu literarum partium )

siue trasmutatione
De lectione Libro 3. cap. 12. exprimuntur figurae geometricae
. :

post caput 13. in fine, tantumdem faciunt, subiungitur aliud caput,

De expositione quarumdam fgurarum : Alia ratio etc. , vbi plures
figurae geometricae pinguntur, et forsan nonnullae ad musicam ve-
terem spectantes : nam intus legitur tonus , diapason etc. In quodam
codiceToletano Burrielius affirmat, descriptas esse notas veteres mu-
sicas : sed fortasse illae sunt notae, quae ante Guidonem Aretinum
in vsu erant,quaeque in multis adhuc codicibus asseruantur Re- .

centiorum systema musicum Guidonianum cum veterum systemate

comparatur in tabella apud Meibomium in notis ad Euclidis intro-
ductionem harmonicam-pag. 51.
aliae interpo- 22 . Sequitur rubrica De prologis : melius in tabula librorum ,

et capitum, Prologus . Incipit, De natura rerum , et ratione tempo-

rum duos iam stricto sermone
vt rebar , necessa- libellos discentibus ,

rios composui etc. Opusculum hoc aliena manu Etymologiis immix-

tum eius auctor librum de ratione temporum se pleniorem edere
:

ait rogatus a fratribus. Subinde alia rubrica,D? computo per digi'

tos , et manus faciendo : De temiorum ratione Domino iuuante, di-

,

cturi etc. Desinit libellus hic ,

qui vel totus,veI magna ex parte
Bedae , de temporibus,indictionibns, numeris etc. faciunt neo-
est

ma Hinc fortasse natum est, quod Isidoro liber de computo ascri-

.

batur Vide caput %6. Neque in hoc tantum codice,sed etiam in

.

multis aliis animaduertere licet, Etymolo?>ias Isidori insigniter fuisse

interpolatas, dum multi in hoc volumen plura ab Isidoro praeter-
missa,et quae sibi , aut aliis vsui esse possent, libenter coniicerent,
non malo dolo, vt puto , sed certe malo exemplo Debuerant sal- .

tem distinguere ea , quae primigenio Isidori operi adiiciebantur ,

 . . .

C A P V T XCIII. "33-5

quod ab aliquibus factum iu quibusdam aliis operibus animaduerti

23. Capita de musica, vt in eiitis, proferuntur
nonnulla etiam eiusdem :
codi-
capita de astronomia: capite 53. diuersae formae lunae repraesen- C1S
tanturiquod in aliis etiam mss. obseruaui Post hoc caput alia in- .

terseruntur de axe solis, de luna^de eclipsi lunae etc. Post caput 69.
de statu stellarum sequitur aliud de signis eorum domiciliis , , et

et proprietatibus ,
quae diuerso modo exponuntur, atque in editis,
praemissa orbis figura , siue circulo . Incipit : Aries itaque domicilium
est Martis , regnum vero solis

24. Liber quartus de medicina, vt in editionibus : sed post vl- expcsitae.

timum caput, corpus curatur , adiiciuntur alia De causa , et exordio

medicinae , et a quibus habuit initium , et nomen : In diebus denique
illis etc. et sanus efficitur: vbi multa explicantur de rebus medicis,
et praecipuis inuentoribus medicinae . In libro 5. cap. 27. de poenis
in legibus constitutis multa aliena sunt inserta . Post caput 5. lib. 7.
de?nonstrant mysterium alia adduntur De ipsa factura , et massa , de
vigore angelorum : Qualis species prima etc. idem sophista narrat
25. Post caput 4. libri S. corpora laueni rubrica 3 Incipit in- Indiculus
lcro »ymi de
diculus Hieronymi de haeresibus iudaeorum : Hebraeis transitores di- J*
i 1
•
m- 1 • rr r,- naereticis •

cuntur etc. z/olunt esse Hucusque Hierony-

substantiam . Aha rubrica :

mus De haeresibus christianorum secundum Tsidorum Quidam etiam

. :

haeretici etc. Dixi cap. 86. ,in quibusdam Etymologiarum codici-

bus insertum reperiri indiculum Hieronvmi de haereticis sed ob- :

seruanduin, indiculum huius codicis diuersum esse ab edito, et pri-

ma illa verba Hebraeis ( lege Hebraei ) transitores dicuntur etc. per-
tinere ad caput 4. lib. 8. Etymologiarum quod est De haeresibus ,

iudaeorum .

z 6. Extremo capiti libri 8. lenis incedas additur aliud De no- aliae interpo-
latl011cs
minibus Parcarum in quo tamen multa nomina deorum minorum
:
•

gentium, iinmo et aliarum rerum explicantur Desinit, torridum di- .

citur siccum vel tostum Liber 9. De linguis gentium tabulae con-

, . :

sanguinitatis, et affinitatis diuersae ab editis : pag. 80. tabula cum

rubrica : Incipit horologium . Finis libri , vt editi : in tutela consiste-
rf.Pag. 84. rubrica , Incipiunt nomina graece y et latine interpretata:
Poeta , vates . Poeticus , liber Poema vnius libri opus
, , , etc. desip.it ,

tetracolon , quadrimembris . Sunt quaedam verba graeca latinis voca-

bulis explicata .

G g 2
 . .

25 6 I S I D O R I A N A
c.oena Cypria- 27. His succedit rubrica , Prosa de quibusdam proprietatibus .

Incipit j Quicumque cupitis saltantem me loannem cernere - Nunc

cantantis auditores locantem attendite . Fortasse cantantes > et iocan-
tem pro cantantis , et locantem . Auctor huius prosae initio Carolum
imperatorem laudat, de quo ait In miraculis gauisus , prodigus in :

'vestibus, - Quando -victor coronatus triumphat in gentibus Com- .

prehendit similibus versibus rhythmicis opus inscriptum Coena ,

quod falso Cvpriano ascribitur , etiam ab auctore huius Prosae ,
et inter Cypriani spuria opera collocari solet
versus Pauli 28. Alia rubrica, Versus beati Benedicti abbatis Ordiar -vnde :

tuos , sacer Benedicte , triumphos etc. Desinit, Benedicte pater ,

sint precor apta tibi . Sunt versus elegiaci repercussorii , siue recur-
rentes Pauli Warnefridi, iam editi . Sequitur explicatio quarumdam
vocum , Tramites etc.,ex capite vltimo libri 5. Etymologiarum .

Etjrmologiae 2 Pro libro x. rubrica, Incipit liber x. Origo quorumdam no~

in du-is p3rtcs
minum
•
.;.
.
etc.
, r
Amosi- •
r
hditi Aeros vir jortis etc.
<vir Jortis
*•
, et sapiens
•

.
• < /•.•*
Non tamen est reiicienda scriptura Amos: nam,vt notat Calmetus
in versione literali nominuin hebraeorum post dictionarium bibli-
cum, Amos pcr aleph, pater Isaiae prophetae , est fortis , robustus ex
amats . Et herus quidem minime scribi debet aeros . Vide tamen no-
tam ad cit. lib.x. n. 2. Desinit liber x. alatores , et pressores cum ru-
brica, Explicit liber primae partis Tsidori Ethimologiarum . Inci-
x.

pit secunda pars Et adduntur summaria librorum decem sequen-

.

tium In Ottoboniano 477. , qui , vt dixi , huic Vaticano persimi-

.

lis duarum partium distinctio non reperitur Fortasse quia

est, haec .

alicubi Etymologiae in duo volumina diuisae tuerunt duplex ea- ,

rum pars distincta fuit Et numeri quidem librorum eodem ordine .

continuantur .

intcrpolatio- 30. Libri xi.,et xn. , fere vt editi . In libro xm. ,et xiv. pin-
»es
guntur
B
circuli , siue rotae, aut sphaerae, vt in libro de natura re-
rum , quae tamen in Ottoboniano 477. desunt Cap. 5. lib. 14. .

post verba , paraditum putauerunt, in ima pagina diuerso characte-

re designantur nomina insularum Fortunatarum , quae ab Ottobo-
niano 477. absunt omnino Cap. 6. similiter post verba , bis fiori- .

bus vernare locum , adduntur quaedam de incolis Taprobanae, quam

nunc Ceildn dicimus
eiusdem cod. ^ I# p ost ca p U t M , li[j r i ^3, quasi murisculus alia capita sub-
 .

C A P V T XCIII. 237
iun<nintur : De bastarna , et trucurra : Trucurras , et bastarnas fa-

ciunt etc. In Ottoboniano 477. scribitur bastarlna . De arte trucur-

rjrum : Trucurrorum artificum etc. De his ,
qui terram fodiunt : De
se-nine laphet terra est inter oceanum , et tnontes Birtenos, populus
stultus etc. , Postea De clypeis etc. Verbum basterna satis notum la-

tinis est : at verbum trucurrus etiam in Ducan<iii sdossario mediae,

et infimae latinitatis desidero .

recensit3e
32. Eodem libro 18. post cap. 15. silentio tegunt , apud Gria- *

lium obtevunt , ad marginem haec est rubrica a prima manu: Hic

incipit liber xx. secundum aliquos . In Ottoboniano 477. hae , et aliae
sequentes diuisiones nullo modo indicantur Post caput 26. suppli- .

ciorum certa<nina,xw\*ncz ad marginem : Hie incipit liberxxi. secun-

dum alios^qui ponunt xxvm. libros in isto 'volumine Ita post ca- .

put 41. Hic incipit secundum quosdam post caput lii.

liber xxii. :

semicirculi habens figuram apud Gnalium semicirculi figuram ha-. ,

bens rubrica Hic incipit xxm. liber secundum quosdam Postcaput

, : .

lix. Incipit liber xxim. secundum aliquos

22. Initio libri xix. De nauibus etc. similis rubrica : Hic incipit
v * nz onvn
liber xxv.secundum alios Fost cap. < 1. 1. 19. adduntur alia : De na-
uibus columbinis Pemue n.iues quas :
,
colibas vocant etc. Ottobonia-
nus 477. Penipe n.iues etc. Sequitur , Ds • nauibus indigationum Phir
losophus : Grandi enim scrupulo idem philosophus etc. Fortasse intelli-

git Ethici Cosmographiam ,siue aliud opus eiusdem Post caput 7. .

De murinis , vbi barathrum est : Murinus itaque primum mentio-

nem fecit etc. De inferis , et lymph.i fuliginosa : Dicit enim infero etc.

De feruore maris : Rrfert enim idem Sapiens in aenigmatibus suis ,

mare in tam magno feruore turbulentum fore . De arbitrio Aetnae :

Nam quum feruente De . interpretatione Vulcani : De his enim Phi-

losophus ait , Pro <vano moerore exaestuare cogor . De Vulcano Et ma- :

re sulphurea . De Sardinia . De Corsica . Ibi de insulis, quas vulgo

Maioricam , et Minoricam vocant De monte Caucaso . . De ingressu
fluminis Gangis , %>el ardore solis . De India , et rege Teresim : ibi :

Et vale fecimus deos , deasque Indiae , ei aula regis Ferezis etc.

34. Sequitur caput 8. libri 19. De fabricis parietum\tx. rubri-Iuxta aliquos

ca, Incipit liber xxvi. secundum aliquos Caput 17. desinit, vt apud .

Breulium ad marginem : Calchantum dictum ,

quod calcis est thimum,
id est^flos, vnde et apud latinos aeris Jios appellatur , Grialius sine
 238 I S I D O R I A N A
interpretatione verbum Chalcantum praeterit Cap. 19. desinit Can-
.

terlum . Gubia . Illico Incipit liber xxvn. secundum aiiques Post ca- .

put 21. Item de vestibus sacerdotalibus de veste

alia adiecta sunt . :

sacerdotali moderna comparata ad antiquum habitum quid mystice

signifcet ,
persequamur . De superhumerali De . podere . De cingulo .

De mapula-, siue mantili De orario Quintum

. : appellatur orarium ,

quod ab aliquibus STOLA dicitur , et solum praedicatoribus est con-

cessum etc. De dalmatica . De casula . De sandaliis . De pallio . Super

haec autem omnia Summo Pontijici , et archiepiscopis per apostolicam
vicem pallii honor decernitur De diuersitate , et nominibus diuersa- .

rum vestium Diuersitas vestimentortan etc. Cap. 23. initio ms. hic
:

habet Gallis lineae , pro quo Grialius lenae , aiii linnae : et mox Hi-
spanis stringens, Grialius stringes . Cap. 25. Regillum est praelau-
tum cum Grialio : Breulius .praelatum .

vsque ad lib. 35. Initio libri 20. De mensis etc. rubrica: Incipit liberxxvm.
secundum illos, qui ponunt xxvni. iibrum in isto volumine . Caput
vltimum , vt editi . Ibi charactsr ferrum caloratum cum Grialio, pro
cjuo nonnulli coloratum . Desinit,vt editi, vt vis morbi ignis ardo-
re siccetur . Hoc specimen exhibere placuit codicis Etymologiarum
extra Hispaniam,et, vt ego arbitror , in Imperio Gallo-Germanico
interpolati . Alius plane similis cap. 105. describetur , scilicet Otto-
bonianus 477.

C A P V T XCIV.

Recensio xi. codicum mss. bibliothecae veteris Vaticanae . Summa Al-

phabeti secundum Isidorum quid Exemplar Expositionis in ve-
sit ?

tus testamentum editis nonnihil auctius Fragmentum chronologiae .

de anno natiuitatis Saiuatoris . Ouidam scriptores , et opera non

•vulgo nota indicantur .

Gdasu decre- 1. V_^odex 624. Vaticanus membran. in fol. duabus columnis exa-
ratus , seculi x. , aut xi. Tituli literis romanis maiusculis scripti sunt:
reliquus character gallicus , clarus , ac mediocris formae : puncta
plerumque inter medias literas : marginibus summaria reium addi-
ta: nullae fere diphthongi . Initio : Quos libros in ecclesia legere con-

ueniat : Nunc vero de diuinis scripturis agendum est etc. vsque ad

 : . , . .

CAPVTXCIV. 23?
credimus esse subdenda , ex Gelasii decreto de libris recipiendis
et non qnod inter appendices ad Sedulii opera edidi,
recipiendis,
ac recensui Sequitur De libro Apocalypsis sed post paucas lineas
. : :

desinit,ac fortasse haec duo prima folia ad alium codicem specta-

bant Recentiori manu descriptus est index alphabeticus copiosus
.

rerum, et verborum Etymologiarum Isidori per libros, et capita in-

dicata . Succedunt hi versiculi veteri manu :

Da vocem , lector j tecum vox picta loquetur :

Tuque loquens auditor eris, dum talia promet

Baptista antistes Regii bis quatuor aureis
Emit ab Hilario Anselmo , sibi meque dicauit
Verbum loquetur obscurum est,et poterit exprimi loquatur .

2. Inscriptio magnis literis romanis , quibusdam rubris : Incipit Etymologiae .

Ethimologiarum Tsidori Hispaniensis episcopi lib.xx. Epistola ad Brau-

lionem episcopum : Domino etc. Primum D in Domino floribus, et
canis, vel alterius animalis figura ornatum,vt in aliis eius aetatis
codicibus . Hispaniensis per errorem positum pro Hispalensis , nisi

malis nationem Isidori, non episcopatus sedem indicari. Adsuntquin"

que consuetae epistolae Isidori, et Braulionis , omissa breui episto-
la, siue praefatione , En tibi etc. In chronico lib. 5. fit mentio Rec-
cesuinthi regis Hispaniae, vt in aliis mss. , de quibus videri possunt
variae lectiones . Hiec autem omnia desumpta videntur ex aliquo
exemplari , quod S. Ildefonsus, aut aliquis alius eius aetate , regnan-
te Reccesuintho , describi curauerit . Est liber decimus per alpha.be'
tum : Origo etc. Omittit Aeros , -vir fortis etc. , et incipit, Auctor etc.

3. Etymologiarum eodem charactere Finit

In fine Differentiae : . Incipiunt
dijferentiae , siue verborum Inter metum etc. Recentiori verborum
nominum :

manu margini numeri romani appositi apparent sunt 300. differen- :

tiae : vltima , Inter mereo , et mereor etc. ruminor , et his similia .

Hic desinit codex. Extrema pagina quaedam de Eusebii Chronico

leguntur Ex hoc vno codice bibliothecae vaticanae varias quasdam
.

tectiones Differentiarum in schedis Zaccarianis, alterius manu descri-

ptas , inueni , vt dixi cap.45. in flne .

4. Codex 625. membran. in 8. seculi , vt viderur, xn. Rubfi" Alphabetum

In vocum
ex Ety-
ca : Incipit Summa Alfaheti secundum Tsidorum Etymolopiarum .
_
molo^iis
cipit : Abba , pater , Syrum nomen In fine Finiuit laete labor ingens^ . :

ergo valete.ln primo fol. literae iam euanescunt Est glossarium .

 . . ,,

2ao I S I D O R I A N A
vberrimum, plurima verba exhibens, quae etiam ab Isidori Etymo-
logiis, et aliis eius operibus , aut Isidorianis glossariis absunt . Eu
specimen ex litera M. Maceria^ sepis , vel murus sine caemento .

Macta , aucta Machinatur mala cogitat insidiatur etc. Meatim ,

, , , ,

meo more Meapte mea sponte

. Micto mingo , Migina , . . . , . . .

palea minuta ,vel trita Mycenae ciuitas Graeciae etc. Ordo . . . ,

alphabeticus satis accurate dispositus est. Constat foliis 73. minuto

charactere : supra i sunt puncta, sed recentiori manu addita . Pro
migina legendum videtur migma , quod verbum pro palea minuta
in glossario Cangiano ex antiquioribus aliis occurrit De hac Sum- .

ma Isidoriana alphabetica confer cap. 55. Initio notanda est expli-

catio verbi Abaso , scilicet Abaso infima domus absis Vide Glossa- .

rium Isidori
Expositlo io 5. Codex 626. Vaticanus membranaceus in fol. seculi xin.
vetus testam.
aut n v.,literis multis versicoloribus, nonnullis aureis ,
punctis su-
pra / posteriori manu adiectis . Rubrica Incipit praefatio : libri beati

Isidori Hispalensis episcopi : Historia sacrae legis etc. In hac prae-

fatione commentariorum inGenesin versus finem legitur: ab aucto-
ribus Origene , Victorino , Ambrosio , Hieronymo , Cassiano , Augusti-
no , Fulgentio , ac nostri temporis itisigniter eloquenti Gregorio . Com-
mentarii in Genesin index capitum 3 1. Commentarius incipit: Crea-
tura caeli etc. In fine : Explicit expositio in Genesin . Incipiunt capi-
tula il. Sunt capita 59. Incipit praefatio super Exodum Quae-
libri . :

dam mysteria etc. Index capitum 17. libri super Leuiticum: capi-
te 16. ordo paululum diuersus est ab editione Matritensi nam in :

ms. caput 16. desinit in ea verba, non suscipietis ea et caput 17. :

inchoatur illis, Primo reiicitur , ac desinit, ab ecclesia Catholica Ex- .

plicit liber super Leuiticum Index capitum 29. super Numeros. .

Numeri: Ideo hic liber etc. Ita index

Incipit praefatio super librum
capitum 22. super Deuteronomium, 17. super librum Iesu Naue
9. in librum Iudicum Caput 5-est De Ruth Moabitide quod eo. ,

loco in textu omittitur . In fine, triumphabit . Explicit expositio lu-

dicum . Videamus nunc de Ruth . Habet enim ista etc. in secula se-
cuhrum amen : .

dcscribltur 6. Sequitur quoddam caput,ad Exodum pertinens , scilicet ad

caput 20. Exodi, quod abest ab editis Sunt qui hoc quod in Exo- :
, ,

do scriptum est : Reddes ( reddens ) iniquitates Patrum etc. Id inter

appen-
 . ,

C A P V T XCIV. 24 r
appendices locum habebit Succedit index capitum libri i. . Re°-um,
et ita aliorum cum Esdra, et Machabaeis , vt in editionibus . Desi-
nit:Et haee omnia figurae nostrae fuerunt , in quos fines seculorum
deuenerunt suntque 'uniuersa mysteriis consummata per Dominum
:

nostrum Iesum Christum , cui est honor,et gloria , regnum , et pote-

stas cum Patre , et Spiritu Sancto in seculorum secula : amen .

y. Ita fere editi : sed in hoc

subiunguntur quaedam addl- ms. haec aliena :

Post Simonis Machabaei decessum computantur anni cxxvni. vsque ta * *

ad natiuitatem Christi siquidem filins eius loannes , qui alio nomi-

:

ne nuncupatus est Hircanus , post patrem xxvi. annis pontificatum te-

nuit Hinc Aristobulus ,filius Ioannis, anno i. postquam Alexander
.

lanecis ( lege lannaeus ) xxvi. annis rex , et pontifex extitit Hinc .

vxor Alexandri Alexandra , quae alio nomine SAVSSA 'vocatur , re*

gnum iudaeorum annis ix. Post hanc Hircanus,filius eius, annis xxxmi.,
post hunc alienigena Herode in regnum succedente , xxxn. amio regni
eius Christus nascitur Laus tibi sit Christe , quia conditus est liber
:

iste - Omnia mundana sunt^sicut somnia vana

. - Ornne tulit pun- .

ctum , qui miscuit <vtile dulci Conferenda haec sunt cum variis au- .

ctorum opinionibus de anno natiuitatis Christi , quam multi cum

Labbeo anno 37. Herodiani regni statuunt.
8. Idem codex nobis exhibet Etymologias sine titulo Praece- Erymoioglae . .

dunt sex notae epistolae : in epistola, Solet repleri, paucae quaedam

variae lectiones eadem manu indicantur esto
veteri , paruis panibus,
vel paucis : multitudinem panum vel magnitudinem , . Post epistolas
rubrica : Incipiunt capitula in numero viginti libros Ethymologia-
rum . Nihil peculiare occurrit . Cap. vltimo lib. 6. cum editis , Sa-
crificium dictum et sanguine Christi . . Sunt aatem sacra-
. . . .

menta baptismum et Chrisma , Corpus , e t sanguis quae ob id etc.

, ,

Ad librum 10. titulus posteriori manu Explicit liber nonus Inci* : .

pit liber decimus De quibusdam nominibus per alphabetum distin-

.

ctis.Origo quorumdam nominum etc. \\\ Jibro 19. plures fiunt di-
uisiones titulorum, et capitum, vt in multis
aliis codicibus. Cap.33.

lib.19. locus controuersus de annulis corruptus, vt in plerisque

Lugente etc. Percandida margareta quaero etc. Liber 20. vltimus de-
sink ^ardore siccatur . Finit . Codex in Hispania scriptus,vel exti-
tisse saltem videtur,quum saepe adiecta sit nota ojo , hoc est,ocu-
lus ,
pro qua alii habent nota bene . Multi sunt literarum nexus
Tom.II. h H
 ,

i-}2 ISIDORIANA
Tn vct. testam. 9. Codex 627. Vaticanus membranaceus in 4. seculi xin.,aut
xiv. Rubrica : Incipit praefatio Ysidori in explanatione historiae di-
ninae legis : Historia sacrae legis etc. Explicit praefatio . Incipiunt
capitula Numerantur £2.,quia primum caput secundum esse di-
.

citur. Finit, super omnem carnem Incipiunt capitula Exodi Sunt 60., . .

apud Grialium 59., apud Breulium 5i.,ex diuersa scilicet diuiden-

di ratione Tituli plerumque differunt ab editis Finit,
. se creden- .
/';;

tibus . Incipiunt capitula de libro Leuitico

Sunt tantum 14. indica- .

ta in tabnla capitum
sed in textu apparent 17., nonnihil tamen
•>

contusa Caput 17. apud Grialium, Sed neque panes etc^ in hoc
.

codice continuatur, vt in codice Bononiensi Incipit Sed neque pa- : :

nis alienigenae ofertur Dumino et aiiena computantur Ta- . . . . . .

les enim hostiae repu.liantur a Domino ab ecclesia catholica Sed . . . .

tamen etiam in his nostrae figurae fuerunt, quia nostra mundatio ,

et dei propitiatio nobis sine san^uine Christi nulla esf. Sed illarum
figurarum -veritas etc. , vt m codice Bononiensi , et in editione no-
ua "vlatritensi vsque ad verba possideat ea
inter appendices tom. x.
in aeternum sed cum aliquo discrimine, vt mox dicam
: .

varia diuisio . 10. Capitula libri Numerorum , siue , vt hic scribitur , Numeri>
indicantur 30. , sed i:i textu plura diuiduntur. Capita Deuterono-
mii 2 2.,libri Iudicum^., comprehenso scilicet capite De Ruth .

In libro 1. Regum sunt capita 2 1., in 2. capita 7. , in 3. capita 8.,

et totidem in 4. Capita Esdrae 4. capite De libri comprehenso
Michabaeis Dalah :J/gur.te nostrae fuerunt , in quos fines seculorum
.

deuenerunt , suntque vniucrsa mysteriis consummata per dominum no-

strum lesum Christum filium tuum^qui tecum viuit^et regnat deus
per omnia secula seculorum : amen . Penm, gradum siste , quoniam
liber explicit iste . - Detur scriptori non cito velle mori . Sequitur
in eodem codice,sed alio vt videtir, charactere commantarium , as-
sertum ii lob de quo satts , superque dixi cap. 65.
,

transpositio . ii- Etsi autem codex hic in Leirtico, vt dixi, cum Albornozia-
no Bononiensi consentit, tamen notanda est quaedam transpositio
sententiarum Post indicata verba, Sed illarum Jigurarum -veritas ,
.

pergit ms. Vat. Christus est cuius sanguine redempti sumus Quum .

azyma , sicut iudaei,ncn obseruet etc.,\'t in Albor-

quaeritur > cur
noziano vsque ad populis praedicatur .Illico in Vat. Quum quaeritur,
cur de sanguine agni christianus pascha etc. iam sic pascha cele-
 . . .

C A P V T XCIV. 243 .

brat vsque ad nunc non est peccatum Continenter addit , Nunc

etc. .

•vero de quibusdam caeremoniis etc. , vt initio capitis 17. in Albor-

noziano , vsque ad desideranter oblata. Subiungitur , In tabernacu-
lum autem dei^ quod est ecclesia^ non compaginare semper peccatum
est etc. vsque ad finem , ea in aeternum possideant . Incipiunt capi-

tula libri Numeri

12. Codex 628. Vaticanus chartaceus in 4. seculi xiv. , aut se- Synonyma
quentis Rubrica :
. Incipit liber Sancti Ysidori , qui •vocatur Synony-
ma , id est , multa verba Prologus Venit nuper ad manus meas qu.ie-
. .

dam scedula ( pro schedula ) quam Synonyma dicunt etc. Explicit prolo-
gus . argumentum In subsequenti hoc libro , qui nuncupatur Sy-
Incipit .

nonyma id est , in vna significatione coniuncta etc. Grialius in *vnam

, :

significationem coeuntia Post argumentum rubrica Hic homo rationi

. :

dicit Anima mea etc. Item aliaesimiles rubricae Homo dicit Ratio
: . :

respondet Post librum primum Explicit liber primus Incipit secun-

. : .

dus Consilium Quaeso te etc. Tituli frequentiores quam apud Breu-

. .
,

iium . Finis : stiper -vitam meam places . Explicit liber beati Tsidori ,
qui vocatur Synonyma . Interseruntur quaedam verba , quae ad re-
centioris alicuius epistolam videntur pertincre, Laetos nos excellcn-
tiae vestraevehementer fecit epistola .

13. Sequuntur epistolae Clementis Iacobo Notum tibi facio : . epistolae sup-

Iterum Iacobo Quoniam sicut a beato Petro Omnibus episcopis etc.

: .
F 0SltlU:ie •

Vrget nos . lulio, et Iuliano : Oportet ,fratres . Omnes has epistohs

supposititias essc, inter eruditos constat. Dubitari potest de ea , quae
in hoc codice sequitur, epistola beati Dionysii ad Timotheum de
morte S. Pauli apostoli , vti de aliis operibus,et epistolis S. Diony-
sii Areopagitae nomine inscriptis, quae in doctorum hominum in-

ter se dissentientium disceptatione versantur. Succedit opusculum

anonymum, et sine titulo, quo agitur de cultu Deiparae , et sacra-

rum imaginum more scholastico Pro , : parte negatiua primo argui-

tur Adiunguntur quaedam alia de religione.
etc.

14. Deinde epistola Iacobi Lulinei ad Ioannem Barocium epi- opus npocry-

scopum De Lulineo nihil nunc occurrit,3 quod

i
.
J
moneam Barocius
_

per me fuerit Ioannes ille Barrocius, de quo pauca Fabricius in bi-

.
f. ?
h
m
W
lesu (Jinsti
sacerdotio
:

blioth. med. Sequitur narratio de colloquio inter Philippum chri-

stianum,et Theodosium hebraeum tempore Iustiniani imperatoris
Opus apocryphum Hebraeus asserit, in quodam commentario he-
.

Hh 2
 244 I S I D O R I A N A
braeorum De sacerdotibus Iesum filium dei,et Mariae Virginis in-
ter sacerdptes Contra putidam hanc fabellam ex-
relatum inueniri .

tat tom. 1 9. Bibl. Patrum Lugd. pag. 728. Confutatio ludakae cu-

iusdam imposturae de leg.ili lesit Christi saccrdotio ex Suida de-

sumptae , per loamiem Hentenium Alechliniensem, Hieronymianum .

Alia in hanc rem congerit Fabricius tom. 1. Codic.Apocryph.no-

ui testamenti pag. 371.
a opuscu- 15. Postea hymni ad pluuiam petendam Squalent arua soli . :

la
Ad serenitatem poscendam Obduxere polum Tempore belli TW- : . :

stes nunc populi Alius Saeuus bella serit.Hi hymni extantin bre-
. :

uiario mozarabico , et Sancto Ambrosio in Hymnario Ven. Thoma-

sii ascribuntur : sed in nostro vaticano codice non eodem , atque
Synonyma, charactere descripti sunt . Recentioris quoque manus
est Oratio Leodrisii Cribelli coram Pio II. Duo Leodrisii Cribelli
in bibl. med. Fabr, cum notis Mansii commemorantur sed eorum •>

opera confusasunt, neque huius orationisfit mentio Adduntur alia: .

opusculum anonymum de diphthongis latinis: Diphthongi , quibus

%'eteres In fine Hos serues , cupio , diphthongos mille per annos ,
. :

r
- J t nostri possis rcminisci semper amoris Breuis tractatus de in- .

dulgentiis, auctore De Mayronis ordinl* Praedicatorum sed corri- :

gendum puto ordinis Minorum nam Franciscus de Mayronis insi- :

gnis theologus Minorita est , cuius Waddingus praeter alia opera

reiert tractatum de indulgentiis : Istum , inquit , habeo ms. , in quo
quidem egregie^et Sunt plura alia
clare hanc materiam pertractat .

miscellanea et in his versus ele7,iaci de simia, matronam defunctam

,

referente siue imitante alii de fabro ferrario compatre mortis

, : .

ib. De ortu,
Ct
trum.
obitu Pa- ...
x 6< Codex 629. Vaticanus membranaceus in fol. seculi xn. In-
.
scnptio sine auctons nomine bicipiunt vitae , ortus , vel obitus San-
.

:
... .

ctorum, qui in Domino praecesserunt . Praefatio . Quorumdam Sancto-

rum etc. Index capitum veteris testamenti 63. Apud Grialium sunt
54., sed in ms. praetermittitur Aggaeus capite 50. Ordo idein fere,
atque apud Grialium:sed ms. in textu sine explicatione historiae
praeterit Micheam , Naum Abbacuc , , Zachariam , Addo , Azariam,
rursus Zachariam , et Machabaeos .

recensio. \-j. In r.ouo testamento sunt 22. primus Zacharias, vltimus

,

Titus , vti apud Grialium . Cap. 70. , apud Grialium 7 1. ( nam ordo
numerorum continuatur ) de Iacobo Zebedaeij scripsit, atque Hispa-
 .

C A P V T XCIV. 24J
ni i: etc. et in occasum mitndi . . . sepultusque est in Achaia Mar-
marica . In fine veteris testamenti : Explicit eorum , qui sub -veteri
testamento fuerunt eorum Sanctorum , qui in nouo sunt In
. tncipit .

fine operis Explicit obitus , vel 'vita Sanctorum

: Qaoniam vero ih .

hoc ms. liber de ortu , et obitu Patrum sine Isidori nomine profer-
tui*> ii Inuentario nescio quis id notatum voluit Aduerte , quia hic :

tractatus circumfertur sub nomine Isidori in hoc autem ms. non adest :

auctoris nomen.ldeo scias ^quod nonnulli dubitant, an sit Isidori

Verum ex omisso Isidori nomine,quod in sexcentis aliis mss. cla-
re exprimitur , imbecillum argumentum eruitur contra seutentiam
nostram de Isidoro auctore libri : praesertim quia in hoc eodem co-
dice alia sequuntur eiusdem Isidori opera quidem Allegoriae quae
, et ,

subse jir.intur, sine vlla inscriptione sunt,quamuis Isidori nomen

epistolae nuncupatoriae de more praeponatur.
iS. Igitur post librum De ortu^ et obitu Patrum sine vllo titu- Allegoms ,

lo Allegoriae ita incipiunt: Domino Sancto , ae reuerentissimo ( ita

frequentissime in mss. inuenio pro reuerendissimo ) fratri Horosio
Isidorus : Quaedam notissima etc. Sunt allegoriae veteris, et noui te«
stamenti : in tfne : aeternae beathudinis resurrectione curabuntur . Ex-
plicit . Breulius : refectione saturabuntur . Grialius : aeterna beatitudi-
nis refectione saturabuntur , ad quam saturitatcm nos perducat Chri-
stus : amen Post Allegorias
. est opus Bedae De locis sacris Descri- :

psi breuiter finesque , situsque locorum .

ig. Pag. 14. rubrica : Incipit liber praefationum Isidori episcopi Prooemla .

noui , et veteris testamenti : Genesis iuxta fidem etc. Omissus est pro-
logus, Plenitudo etc. Opus in fine est mutilum : desinit, Ioannes tres
scripsit . . . Tertiam autem .

20. Pag. 17. terg. rubrica : Incipit epistola Iuliani Toletanae se- lulianusTolet.
dis episcopi ad Ydalium Earcillonensem episcopum in libro Protrno-
sticorum : Sanctissimo etc. Diem illum etc. supplicare sententiam .

Explicit . Index lib. 1. De-cap. 22., lib. 2. cap. 37. , lib. 3. cap. 62.
sinit : cuius nullus est finis Deo gratias , amen. . Explicit liber tertius :

De hoc opere , quod in Matritensi elegantissima editione Patrum

Toletanorum ad exemplar editionum Duacenae, et Lipsiensis, de-
ficientibus in Hispania mss. codicibus , recusum tuit, nonnulla me
scribere memini in not. ad Dracontium lib. 5. v. 5 2. In ms. Vat.
deest responsio Idalii Barcinonensis episcopi , et oratio Iuliani ad
 a46 I S I D O R I A N A
deumiquae in cditis librum i. praecedunt Alioquin dignus esthic .

codex quocum editio conferatur Iuliani operi in ms. succedit Hi-

, .

storia ecclesiastica Eusebii, Rufino interprete.

Chronicon. 2i. Pag. iio. terg. rubrica , Incipit Chronica Tsidori : Breuem
temporum expositionem etc. In praefatione dicitur Victor Toronensis
ecclesiae episcopus, pro quo Grialius recte Tunnensis. Ita Ereuem tem~
porum seriem pro generationem Chronicon ms. desinit anno quinto .

Eraclii , et quarto Sisebuti tunc illi consummatio sua est Re- . . . .

ponendum anno quarto Eraclii ,et quinto Sisebuti : sic annoruun nu-
meri saepe in hoc ms. commutati sunt . Annectitur chronologia re-

gum Longobardorum , et imperatorum occidentis ab Aldoloaldo ad

Hcihricum, qui post Curradum regnauit annos xvm., et imperato-
rum orientis ab Heraclona ad Alexium Commcnum, scilicet secu-
lo xi. cxcunte .Fortasse paulo post id tempus descriptus hic codex
fiiit in Germania .

collcctlo pseu- - : - canonum pseudo-Isidoriana. Prae-

Pag. 115. est collectio
do-isidoriana. niittitur catalogus Romanorum Pontificum, qui a prima manu per-

git vsque ad Honorium II. Callisti II. successorem ad pontifica- , ,

tum euectum anno 11 28. Secunda manu additur de Honorio Se- :

dit ann. \. m. il. dies 3. In inucntario bibliothecae vaticanae indica-

tur pag. 212. Damasus natione Romanus sed reuera in codice aper- :

te legitur , Damasus natione Spanus Post catalogum Romanorum .

Pontificum rubrica est : ln nomine dornini nostri lesu Christi incipit

praefatium Sancti Isidori libri huius , cuius hjcc sunt capitula : Isi-

dorus Mercatus scruus Christi Vltimo loco descripta est syno-

etc.

dus Vrbani II. Placentiae habita anno 1095. De hoc codice agunt
Ballerinii De antiq.235. Ex eodem paucas
Canon. collect. pag.
quasdam varictatesscripturae excerptas proferam ad Allegorias,Prooe-
mia Chronicon, ct praetationem
, collectionis canonum pseudo-Isi-
dorianae inter Appendices.
*lii cocices. 23. Alii sunt codices Vaticani collectionis canonum , concilio-
rum , et epistolarum decretalium sub Isidori nomine ,
quamuis in

rerum ordine, copia, et delectu multum inter sc varient, vt codi-

ces 630.63 1. 1340. 1349. codicem 630. haec aifixa
In inucntario ad
est nota : {)uod Isidorus collectionem canonum peregerit ait Gesne- ,

rus , in sua bibliotheca : referri tarnen a loanne Gersone . Tu 'vero ad-

das , hoc idem referri ab Hincmaro episcopo Remensi , quetn habes

 . . .

C A P V T XCIV. 247
injra inter concilia num. veteri 1891. sub cap. 32. de Hispanis con-
ciliis in fine
24. Codex 62 2. Vaticanus membranaceus in fol. seculi xin., Sententiarum
magno
'

aut xiv., charactere paucis,neque obscuris litera-

et claro ,

rum compendiis, nullis punctis supra / Rubrica Epistola Tsidori ad

. :

Masonem episcopum Domino : sancto , meritisque beato fratri Masoni

episcopo Hysidorus episcopus : Veniente etc. . . Nicetio . Desinit , aut
potior extat auctoritas . Data sub die pridie kal. martiarum anno
tertio regnante domno nostro gloriosissimo IVitterico rege . Eodem
charactere annectitur : Siquis, -vel siqua adulterium commiserit , se-

ptem annis oportet perfectionem consequi secundum pristinos gradus .

Subinde rubrica Incipit liber primus Sancti Tsidori , qui dicitur Sen~
:

tentiarum . Index libri 1. cap. 31., lib. 2. cap. 43., lib. 3. cap. 68.
Desinit , non quos caelestis aula laetificandos includit . Explicit liber
tertius Sancti Tsidori . Sequitur Diadema monachorum Smaragdi :

Hunc modicum etc. gaudium habere mereamur amen Quem libel-

. . : .

lum Smaragdus de diuersis virtutibus colle^it et ei nomen Diade- ,

ma monachorum imposuit quia sicut diadema gemmis ita et hic li- ,

bellus fulget virtutibus . Nihil aliud additur in hoc codice .

25. Codex 633. Vaticanus membranaceus in 4. seculi x. , lite- Sententiae.

ris mediocris formae, et claris, diphthongis coniunctis , quae alicu-

bi desiderantur, paucis nexibus , et qui tacile intelliguntur . Rubri-
ca , Incipit liber primus S. Tsidori : alia sequebantur , quae deleta
nunc sunt. In capite paginae recentiori manu , Isidorus de summo
bono Non est index capitum sed rubrica capitis vltimi libri primi
. :

exhibet numerum xxxi. Postea Incipit liber Sententiarum secundus

Sancti Tsidori Caput extremum 44. Incipit liber tertius Sancti Tsi-
.

dori . Caput vltimum 66. desinit, laetificandos concludit Explicit li- .

ber tertius , qui dicitur Sententiarum Sancti Tsidori

26. Codex 641. Vaticanus membranaceus in fol. seculi ix. , Albinus.Beda

aut x. In opus mutilum Albini Magistri De vita

primis paginis
S. Martini Finit pietates laetantium praestante domino nostro lesu
.
, ,

Christo etc. Pag. 3 Incipit praefatio domini Eedani super Apocalypsin

. .

Ita nomen Bedae in mss. nonnunquam occurrit: sed fortasse magis

ex consuetudine eorum temporum esset Bedanis, vt multa erant hu-

iusmo.li nomina apud hispanos , Cixita , Cixilae, vel Cixilanis , Suin-
tila , Suintilae , vel Suintilanis etc.
 . ,

:,;S I S I D O R I A N A
alii Patres 27. Sequuntur quaedam opuscula Fulgentii , Augustini , Ferfan-
di Diaconi, Victoris , Fastidiosi Ariani, cuius sermo extat inter edi-
immo libra- ta Fulgentii opera, et post Fulgentii epistolam , siue librum de re-
nus-
gula verae fidei ad Petrum,qui perperam ab aliis Augustino tribu-
tus est, pa". 93. sunt Versus cuiusdam de beato Fulgentio Quum :

studiis renitere sacer quum gliscere sacris etc. Videntur hi versus

esse Immonis excriptoris ex versu Bermundo famitlo manibus qtti :

tradidit Immo Quisnam autem est iste Immo ? Praestaret , catalo-

.

gum librariorum veterum , siue excriptorum , quorum nomina ad

nos peruenerunt, ab aliquo conficijVt de aetate plurimorum codi-
cum iudicium ferri posset Fortasse multa eiusmodi nomina,quae .

ego obiter notata habeo, postmodum proferam Interim animaduer- .

to,mentionem Immonis librarii fieri in thesauro Anecdotor. Pezii

praefat. tom. r. num. 64.9 vbi recensetur codex nongentorum anno-
rum, Homiliae Origcnis in cuius fine id expressum est Ego itaque
, :

in dei nomine IMMO scripsi librum istum, non mea dignitate , sed
dei gratia; sed tamen presbyter. Fratres vos , qui legitis in istis vo-
iuminibus , c t inuenietis , vbi opus est ad emendandum , non me ma-
lcdictis ( forte malcdicatis ) sed eum omni diligentia emendetis ,

et pro me indigno peccatore orare dignemini . Valete in Domino euis

( forte aeui , vel aeuiternis ) temporibus . Salutet vos Christus pius

vester diu . Ex his probabilis eruitur coniectura, Immonem hunc
ipsum excriptorem esse ccdicis nostri Vaticani , seculo scilicet ix.

aut seq. Mabillonius in Annalibus Benedictinis plures Immones

commemorat: sed quisnam, aut an aliquis eorum in exarandis libris
operam collocauerit ex eo non colligitur. ,

lib. Officio- 28. Pag. 98. eodem charactere In nomine Domini zncipit liber :

rum
Officiorum Sancti Isidori episcopi Domino meo etc. Quaeris a me : .

Index capitum 44. Explicit capitulatio Incipit liber primus

libri 1. .

officiorum Isidori Ea , quae in officiis Caput vltimum 44. inscribi-

: .

tiu^De esu carnium^vcl piscium apud Grialium , et Breulium, De :

camium vsu , vel piscium . Finit , nec apostoli vetuerunt , vt Gria-

lius, pro quo Breulius prohibuerunt . Succedit sine vllo titulo li-

beril. Ouoniam origines . Tabula capitum 26. Vltimum, quodapud

Grialium est 27., Di? manus ( alii manuum ) impositione vel con- ,

firmatione , desinit, vt apud Grialium Haec sunt parua ex multis

: . . .

percepisse doctrinis . . . sententiis firmaretur . Grialius addit, Ora pro

me 3
 .

CAPVTXCIV. 249
me pro parua habet pauca^ et praecepisse doctrinas pro percepissc
•-,
et
doctrinis Praeferenda tamen videtur scriptura codicis Alia inter
. .

varias lectiones annotabo .

29. Illico rubrica . Explicit liber il. In Christi nomine incipit li- Prooemia .

ber Isidori Senioris Primorum ( lege Prooemiorum ) de libris jioui ,

ac veteris testamenti . Plenitudo noui testamenti . . . parua prooemia

narrationum subiiciamus . Explicit praefatio . Incipit textus libri ter-
tii . Genesis iuxta fidem etc. Desinit, et flumen baptismi mundum ,

lignumque vitae domini nostri lesu Christi . Explicit liber tertius

Primorum . Patrum Adam proto-
Incipit nil. de ortu , vita , et obitu :

plastus , et colonus non procedit nisi ad caput de Ioseph ob inui-

: :

diam venditur factus humilis <vsque Hic deflcit liber de ortu , et obi- .

tu Patrura,qui sine vlla controuersia Isidoro tribuitur , quum post

duos Officiorum libros Prooemia liber nl. Isidori dicantur, et eo-
dem contextu opus de ortu^ et obitu Patrum liber ml. Ex Hbro Prooe-
miornm nonnullas variantes lectiones excerpsi,et caput integrum
de Esther,quod ab editis abest, descripsi Quid autem est,quod .

Prooemia, adeoque libri Omciorum et de ortu,et obitu Patrum Isi- ,

doro Seniori tribuuntur? In inuentario bibliothecae vaticanae haec

legitur notatio ln hoc ms. adest SENIORIS videas , an IVNIORIS.
: :

Id spectat ad controuersiam, cap. \6. expositam de diuersis Isido-

ris . Hispalensi nostro Isidoro Senioris magis, quam lunioris nomen
congruit,si cum altero hispano Isidoro comparetur . Hispani vete-
res nullum Isidorum Hispanum Hispalensi antiquiorem agnouerunt:
itaque postquam Isidorus Pacensis seculo
hunc vhi. florere coepit,
luniorem, illum Seniorem appellarunt
codicem . Propterea censeo ,

hunc Vaticanum ex exemplari aliquo hispano descriptum in quo ,

Isidorus Hispalensis dictus fuerit Senior , collatus cum Pacensi.

30. Post pauca quaedam, vt dixi, ex libro De ortu et obitu vam , opuscu-
la
Patrum,eodem charactere sequuntur haec opuscula Admirabile de .
*

nostri Saluatoris imagine miraculum : Apud Caesaream Cappadociae .

Tum miraculum in vita S. Hieronymi . Vita S. Hieronymi . Sermones

S. Ioannis Chrysostomi , qui indicantur 45«,sed in codice solum
excribuntur vndecim
31. Codex 650. Vaticanus membranaceus in fol. paruo,secu- niissae <le fe-
riiS
H xn. , mutilus initio.Post quasdam missas de feriis ritu romano ru-
'

brica : Sequuntur autem missae S. Augustini episcopi omnium feria-

Tom.II. 1 i
 . 2$o ISIDOR IANA
rum, quas quia non inter alias reperimus , seorsum posuimus . Feria
pnma . mecum
Domine , signum in bono
A. Fac P. Inclina Do~
, . . .

mine Etiam hae missae imperfectae sunt.

etc.

pluraopera. 32. Tabula operum indicat Alcuinum De Trinitate, quaedam

opuscula Augustini, Hieronymi ctc.,et nurn. 19. Incipit liber vnus
de conflictu vitiorum , atque virtutum : qui fortasse erat liber, hoc
titulo inter Isidori opera relatus, sed nunc a codice abest, quod ve-
teri manu suo loco notatur . Adduntur alia Collatio abbatis Sera- :

pionis de octo vitiis principalibus . Excerpta ex Gregorio Magno .

Item de actiua , et contemplatiua vita expositio beati Gregorii de lob :

quae diuersa est ab opusculo eiusdem fere arguinenti Isidoro ascri-

pto, de quo cap. 85.
InCantlca.. 33. Fol. 108. titulus , Super Cantica canticorum: Postquam a pa-
radisi etc. Post prologum , Osculetur me osculo oris sui . Angelos ad
eam Desinit,
. id est, electis meis similem te attendi . Deest in textu
nomen auctorisrsed in tabula operum initio sic indicatur: Gregorii
de canticis canticorum homiliae duae Ac re vera Gregorio Ma^no .

hic commentarius a Maurinis vindicatur , de quo dixi cap. 65. Post

commentarium suntversus, Has rogo etc. , qui in noua editione Ma-
tritensi versibus bibliothecae Isidori subiuncti sunt
sed hic repe- :

riuntur magis integri, et correcti, vt aduerti cap. 81.

operadiaersa. 34. Succedunt epistola Hieronymi ad Damasum \ Origenis etc,
Translatio tractatus Origenis in epithalamicis Ouomodo didicimus : .

Fol. 1 21. Sermo S. Augustini ad omnes, maxime monachos, et vi-

duas : Vrequenter semper diximus . Fol. 139. liber acephalus De com-
punctione cordis : desinit , insatiabilem pulchritudinem tuam Gloria.

Patri.qui saluauit nos etc. Numero 50. indicantur Basilii monita:

in textu titulus : Incipit Basilii ad monachos : Audi^fili , monitionem
patris tui . Fol. 98. terg. alio charactere recentiori : Incipit vita
S. Egiddi Confessoris Sanctorum quidem : .

Synonyma. 35. Haccodex est super;criptus,scilicet Vita S. Egid-

in parte
di superscripta est , deleto pnori scripto. Itaque operain tabula ini-
tio voluminis post monita S. Basilii indicata desiderantur, quia ab

nliquo erasae e membrana literae fuerunt,vt aliud super exeriberet.

Index num. 74. referebat In Christi nomine incipit Synonyme lib. :

primus S. Hysidorl Hispalensis e?iscopi\ et Sermones duos (sic .) Do-

lendum est, non tam Synonyma, quam duos hos sermones,qui Isi-
 . . , . .

CAPVT XCIV. 251

doro ascribi videntur, imperitia, vel auaritia librarii periisse , qui vi-

tam S. Egiddi scribere iussus , aut sua sponte aggressus, puras mem-
"branas coemere noluerit.
36. Codex 657. Vaticanus membranaceus in fol. charactere S. Ansclmus
scholastico siue in scholis vsitato, cum rubricis ac iiteris versico-
, ,

Ioribus seculi xv. circiter Libri Anselmi De veritate -,De libero ar-
, .

bilrio De conceptu Virginali Homlliae Bedae Menologium Ansel-

, . .

mi Liber pro insipiente De incarnatione Liber Anselmi De pro-

. . .

cessione Spiritus Sancti Eiusdem De sacrificio , Alia eiusdem Ansel-

.

mi, Cur Deus homo , Enchiridion etc. Libri 15. Augustini De Tri-
nitate , libri 4. De doctrina christiana : Libros de doctrina christia-
na etc.-, eiusdem Augustini, sed sine auctoris nomine . Libri 4. Da-
masceni De orthodoxa fide In flne , Explicit Damascenus . .

37. Subnectitur opus Sententiarum Isidori in hunc modura : Sententiae

lncipiunt capitula libri i.^il.^vel nl. , et recenti manu perperam

correctum et nl. Ad
rnarginem a /sc//7»»; capitula Tsidori De sum-
mo bono Libri 1. sunt capita 31., iibri 2.cap. 44. ,libri 3. cap. 65.
.

Desinit , laetificandos includit.Quamuh solum ad marginem opus

Isidoro ascribatur, tamen idem nomen occurrit,vt in ceteris edi-
tis, cap. 1. libri 3. Miserere , Domine , misero Tsidoro Titulum De .

summo bono recentioris aetatis esse , satis perspicuum est.Nihilpe-

culiari animaduersione dignum occurrit , nisi forte quod Iocus in
editis fere corruptus lib. 2. cap. 6. vt Tnfimis 3 et exterioribus dele-
ctentur , ita in ms. legitur , vt in 'wfima , et exteriora delectentur
38. Sequitur opus De spiritu , et litera , Quoniam dictum est S. Augnstimis.
tnihi . Aliud De gratia, et libero arbitrio hoc initio D. G. Abbati :

"Theodici Fr. S. ( forte pro S. est B. ) Opusculum de gratia , et libero

arbitrio , quod illa, quam scitis , occasione aggressus sum etc. Vltimo
loco sunt Retractationes S. Augustini . Codex totus miscellaneus
vt per se patet

Ii
 . .

252 I S I D O R I A N A

C A P V T XCV.

Alii 5. codices mss. veteris bibliothecae Vaticanae describuntur . Ro-

dericus Sanctius de Areualo , et Alfonsus de S. Maria episcopus Bur-
gensis laudati . Veteres expositiones missae . Curiosa quaedam de
Leucio Apocryphorum auctore . Homiliaria , et Lectionaria antiqua
describuntur

Lio. Denume- 1 • V-J odex 939. Vaticanus chartaceus in fol. seciili xvi. rubricis,
ris ac prima litera aurea versicolori ornatus Quaedam Augustini de .

Ancona Eiusdem Super facto Templariorum an liceat secularibus il-

.

los inuadere Libri Hieronymi et Gennadii De vir. illustr. Liber

. ,

Plinio in multis mss. afhctus,De vir. illustr. Proca rex Tractatus .

Rabani De numerorum commendatione , allegoria etc. Numerorum ra-

tio Finit Centum quadraginta quatuor milia
. : non est inuen- . . .

tum mendacium Isidori De numeris liber in hoc eodem argumento

.

versatur , vt exposui cap. 63. Succedunt haec in codice Liber De .

sapientia Sanctorum sine auctoris nomine, qui initio in tabula ope-

,

rum dicitur Bonauentura \ sed recentiori manu ad marginem no-

tatur, editum a Wadingo Romae fuisse anno 1655. nomine Ioannis
Gualensis Petrarchae opus , (Juot fuerint Hercules Sermo in die
. .

Veneris Sancti,qui B. Bernardi in indice dicitur : incipit, (Juis da-

bit capiti etc.
iixcerpta Ist- 2. Pag. 146. titulus Qnaedam dicta pulchra S.Tsidori contra
:

'' on "
iudaeos^et de passione Christi . Scilicet quaedam sententiae ex Isi-
dori libro adFlorentinam De passione Domini, hinc inde excerptae .

sriHtualia o- 3. Post haec ex Isidoro excerpta, alia Bernardi in iibro De con-

pastua.
temptu mundi contra malos ecclesiasticos , Speculum virginitatis , et

normula Hieronymi Bernardus De noua militia ad

-vitae apostolicae .

Hugonem Vita B. Siluestri Papae, auctore Eusebio Caesariensi, in-

.

terprete Rufino Alia spiritualia opuscula Epistola S. Catharinae de

. .

Senis ad queindam Fratrem Scribo -vobis etc. :

tfignitas curiae ^. Pag. 125. Dialogus super excellentia , et dignitate curiae Ro-
manae super , qui eam Complures
ceteras etc. contra eos dijfamant :

esse scio Panegyricus Latini Pacati Theodosio dictus Siquis vn-

. :

quam Liber Facetiarum Poggii Ruflfus Sextus Rerum gestarum .

. . :
 . . ,

C A P V T XCV. 253
5. Oratio episcopi Burgensis in concilio Basileensi : Quum in Episc. Burg,.
uecens •
publica: quae auctoris, vt mihi videtur, manu correcta est . Epistola
Francisci de Anoularia
o Comitis Auersi , detenti in Castro Sancti
Angeli, missa episcopo Ouetensi, Castellano : Quamquam ex hac tua
mixima pietate Gratias agit Castellano . Epistola Castellani respon-
isiua : Rcdditae sunt mihi : quae pulchra,et docta est . Castellanus
Comitem consolatur . Longum esset , et a meo instituto alienum
omnia scripta,quae occurrunt , singillatim explicare, certosque au-
ctores designare quamuis et id mihi interdum iucundum esset
,

et aliis fortasse non ingratum De scriptoribus tamen hispanis,qui .

se mihi oiferent , pauca indicare , quum alioquin illi exteris non

ita sint vulgo noti neque me pigebit, neque alii , vt opinor id
, ,

a me peculiari quadam ratione fieri grauate ferent Episcopus iste .

Ouetensis est Rodericus Sanctius de Areualo Praefectus arcis San- ,

cti Angeli,de quo praeter alios CardinalisQuiiinius in appendice

ad vitam Pauli II. pag. 169. erudite agit Marchantius quoque in .

suo Dictionario longum operum Roderici catalogum contexuit .

Siquis tamen collectionem omnium eiusdem operum edere in se
quod fortasse vtile esset , bibliothecam vaticanam , quae
susciperet,
multos,ac praeclaros eius libros mss. continet, consulere in primis
deberet Episcopus Burgensis, cuius paulo ante oratio laudata est,
.

insignis quoque scriptor est seculi xiv. Alfonsus de S. Maria,siue

de Carthagena , fiiius Pauli episcopi itidem Burgensis . Vterque me-
ritis laudibus celebratur in Hispan. sacr. , et in Biblioth. vet. Hisp.
Nic. Antonii, qui orationem eius in concilio Basileensi habitam in-
dicat ex ms. Vaticano 232.
6. Codex 1146. Vaticanus membranaceus in fol. seculi x. cir- OrJoecclesiae
citer . Rubrica Incipit liber Officiorum, qualiter missa Romana
: ce- r0ll)anae -

lebratur.Uotat\\r>editiun hoc opus in Ordine Romano Ferrarii 1 591.,

sed in quibusdara discrepare . Initium Primum omnium obseruan-
:

dum est, vn. esse regiones ecclesiastici ordinis %/rbis Romae Desinit, .

et intrant in secretarium . Ibi nota recens : Hucusque in editis . Ru-

brica : Incipit ordo ecclesiasticus Romanae ecclesiae qualiter missa ,

celebratur . Incipiunt eclogae de ordine Romano et de quatuor ora- ,

tionibus episcoporum , siue populi in missa : charactere nigro in mis-

Jtf,sed eadem veteri manu . Incipiunt capitula sequentis opusculi :

praenotamus
 .

254 I S I D O R I A N A
expositio mis- 7. Est quaedam expositio missae . Inter alia quaeritur :Cur ma-
sac *
ad australem partem ,feminae ad borealem
sculi stent . Respondc-
tur, fragiliorem sexum. constitui debere in aptiore loco, vt Ange-
lus Apocalypsis pedem dextrum super mare, sinistrum super terram
posuit. Fortiora etenim membra in maioribus periculis , alteora ( for-
te altera ) in competentibus sistuntur . Post alia : Cur sit diaconus in
ambone %/ersus In margine nota alterius manus sed
ad meridiem . ,

antiquae : Apud nos contra Aquilonem quia contra illum loquitur, :

qui dixit : Ponam sedem meam ad Aquilonem Haec ad veteres ritus .

illustrandos prodesse poterunt

canonmissae. g. Refertur canon missae fere , vt nunc est in vsu,de quo di-

xi cap. S^.^et alia Expositio Missae : Primum in ordine missae etc,

vt ibidem dixi.In hac missa notanda sunt haec Canonis verba :

l'na cutn famulo tuo Papa nostro ILL.^quia enim ipse %>ice aposto-
lica caput est ecclesiae , ideo primus noyninatur in hac prece . Et an-
tistite nostro etc. Desinit : commendauit Apostolus . Sequitur De sa-
cramentis ecclesiae . Sunt autem sacramenta ecclesiae baptismum ,

et chrisma , corpus , et sanguis : quae a SECRETlS 'uirtutibus , i>el

SACRIS sacramenta dicuntur . Petita haec sunt ex Isidoro lib. 6.

cap. 19. dequorum , explicatione contraBinghamum disseruicap.30.

alia expositio 9. Pag. 19. alia breuis expositio missae De ordine missae Pri- : :

mum autem in celebr.xtione missae desinit licentia eundi , peracta : :

missa . Rubrica: In Domini ( vel Dei ) nomine pauca ex auditorum

( sic ) "virorum volutninibus excerpta Incipiunt capitula de catholi- .

ca ecclesia, et eius ministris 3 et de baptismatis ojficio . Ista capitula

a Palatio Aquisgrani -venerunt graecum est Notatio recen- . Ecclesia .

tis manus , Haec excerpta sunt ex Hrabani Mauri institutione cle-

ricorum edita Sed cur non ex Isidoro lib. 8. Etymol. cap. 1.,
.

quod ita incipit, Ecclesia graecum estl Rabanum ipsum Isidori scri-
pta compilasse , constat ..

alia exrositio. IO - Pag* 20. terg. alia missae expositio : Dominus -vobiscum . Sa-
lutat etc. Haec est missae expositio in nonnullis mss. Isidoro ascri-
pta, vt exposui cap. 84.
plura de riti- ii- Sequuntur capitula Theodulfi episcopi edita apud Sirmon-
bus eccles. dum tom. 2. Conciliorum Galliae Quaedam Walafridi Anonymi . .

expositio orationis Dominicae: Quomodo <vocatur haec oratio Alia .

de sacramentis, de diuersis ritibus , de missa citatur Beda : .

 .. .

C A P V T XCV. 255
12. Pa^. 61. rubrica : Incipit de baptismo , et omni eius ordine exccrpta e\-
1S!aoro
///.y^j indaginem catholicorum : Baptismi sacramentum si prima re-
•

peiens ab origine pandam , baptizauit Moyses etc. Cap. 2. Baptizauit

et loannes , .r^ «0» fx fo/o . Cap. 3. Baptizauit Iesus primum in Spi-
ritu Samto. Ita alia capita . Cap. 10. rubrica : Dc catechumenis Tsi-
dorus Cap. 12. De salis acceptione Tsidorus Cap. 20. De abrentm-
. .

ciatione Tsidorus Haec tria postrema capita desumpta sunt ex lib. 2.

.

Olncior. cap. 2 1. illa autem priora de baptismo ex cap. 25. eius-

•,

dem libri secundi

13. Pag. 66. rubrica: De ordine ad jidem venientium , quorum alia similia.

primus gradus est catechumenorum , secundus competentium , tertius

baptizatorum . De catechumenis Tsidorus . Ita : De exorcismis Tsido-

rus . De salis acceptione Tsidorus . Haec omnia ex eodem Isidori li-

bro excerpta sunt

14. Succedit opus Amalarii De ordine^et causis ecclesiasticorum Ainalarius.
Officiorum, de cjuo plura Fabricius in biblioth. med. post Mabillo-
nium Hoc exemplar desinit, bibendo redimamur Explicit liber Offi-
. .

ciorum. Deo gratias : amen Amalarius, . vt hoc obiter notem , Isido-

rum nostrurn excitat lib. 3. cap. 2. Ipsa ( ecclesia ) vocatur Kyrica,
quia est dominicalis . . . ipsa vocatur basilica , vel regalis etc. Vn-
de Isidorus : regum habitacula
Basilicae prius vocabantur .

15. Codex 1267. Vaticanus membranaceus in fol. max. secu- Sermo s. isi-
on '

li xi. exeuntis, aut xn. incipientis Tituli rubricati: characteres ma- .

iusculi versicolores, et variis fiouris ornati A Greiiorio XIII. anno .

1577. hic codex bibliothecae Vaticanae fuit donatus Homiliae , .

et Sermones. Homilia Remigii episcopi, Nomine Orientis Aliae Au- .

gustini, Leonis, plurimae Bedae, nonnullae Fulgentii et Hilarii , .

Fol. 89. terg. rubrica Sermo Beati Tsodori ( sic ) episcopi de Natali
:

Domini Alius titulus charactere ni^ro , veteri etiam Sermo Beati

. :

Isodori ep. de Nat. Incipit Natalis Domini dies ea de causa etc. •,

Est caput 26. libri 1. Omciorum : desinit , natus est Christus . Apud
Breulium est caput 5-,vbi Iegitur, Cuius susceptae incarnationis ,
2

quum in ms. , et apud Grialium Iegatur, Cuius susceptae carnis

16. Pag. 117. Sermo S. Ioannis Chrysostomi : Prophetas etc. Leucius scri-

Pag. 121. Incipit prologus de vita et assumptione beati loannis apo- P tor apocry-
,

Melito seruus Christi episcopus Laodiceae vni- p

'

stoli , et euangelistae .

uersis episcopis catholicorum in Domino aeternam salutem Volo 3 />a- .

 .

25 6 ISIDORIANA
temitatem vestram esse solicitam de Leucio quodam , qui scripsit
Apostolorum actus , loannis Apostoli , et Euangelistae , S. Andreae ,

ff Thomae Apostoli qui de virtutibus quidem, quas ( ms. :

) ^tt^tf

^<f>* f^J Dominus fecit , t/m* dixit:de doctrina vero multa mentitus

est . Dixit enim , docuisse eos duo principia etc. Incipit Historia : Se-

cundam post Neronem persecutionem etc. Ad marg. Lectio I. Leucius

istc, de quo hic agitur ,, siue vocant, Seleucus , est scriptor
vt alii

ille apocryphorum , qui discipulus diaboli dicitur in decreto Gela-

siano de libris recipiendis, et non recipiendis quod append. 5. ad ,

Sedulium ad mss. codices recensitum notis illustraui Gerh. Ioan- .

nes Vossius De genealog. Christi p. 34. de hoc codice videtur lo-

qui Ceterum Seleucus iste etiam memoratur Melito Laodicensi epi-
:

scopo praefat. in vitam S. Ioannis Lu.ingclistae , quae necdvm edita ,

sed in Vaticana , atque aliis extat bibliothecis , siue Melitoni episco-
po Sardensi , ( neque enim alius is existimandus y ) libro de transitu
B. Virginis tom. 7. Biblioth. Patrum .

Sfuerianu6 17. Fol. 132. terg. rubrica : Incipit scrmo S. Seueriani episcopi
de Innocentum :
( sic .) Zelo^quo tendat etc. In bibl. med. Fabricii
haec Jeco : Seuerini abbatis sermones in natali SS. Innocentum in bibl.
Sangermanensi memorat Cangius In nostro ms. Seuerianus episcopus .

noniinatnr sed idem auctor esse videtur , cuius fortasse etiam est
:

opusculum saepe -editum inscriptum , Doctrina Seuerini episcopi , in-

certae scilicet sedis, et aetatis.

S. snnc?ter . 18. Pag- 139. Incipit vitaS. Siluestri : Siluester igitur vrbis Ro-
1S
mae episcopus quum esset infantulus f/c. Pag. 193. ad textum Euan-
gelii Ioannis est imago S. Ioannis Baptistae agnum manu tenentis.
Pag. 25 S. terg. finis homiliae S.. Gregorii Magni in Euanselium ,
Designauit Dominus , in haec verba : quod accepistis , parate . Sed
ista^quae dicimus , melius apud vos orando , quam loquendo obtine-
mus Deus qui nos pastores in populo vocare voluisti , praesta , quae-
.
,

sumuSyVt hoc^quod humatw ore dicimur, in tuis oculis esse valea-

mus Per Dominum nostrum
. .

Homiliarium . 19. Codex i 2 68. Vaticanus membran. in fol. max. eiusdem , ,

vt videtur , characteris , ac praecedens- Homiliarium, ac lectiona-

rium , vti in volumine praecedenti In nonnullis verbis signum pe-
.

uultimae syllabae corripiendae , aut producendae perinde , vt in no-

stris breuiariis apponitur, sed a recentiori manu . Puncta vero , in-
ter-
 . . .

C A P V T XCV. 257
terregationem indicantia , primae sunt manus . Incipit a doimnica
septuagesimae : Nescitis , quod hi , qui in stadio currunt etc. Volens ,

et desiderans egregius praedicator etc. , sine auctoris nomirie . Se-

quuntur sermones Ioannis Constantinopolitani Hieronymi , Be- ,

dae etc. Fol. 37. rubrica: Sermo de eode?n ieiunio beati , «y/ putatur y
Ambrosii Sanctae quadragesimae rationem, cuius hoiie initium ce-
:

lebramus
20. Fo!. 44. Sermo S. Fausti episcopi de ieiunio Rogo "jos ,
: describltur

et admoneo ,fratres charissimi Fol. 79. terg. . ad euangelium Mat-

thaei Ecce mulier Chananaea pictae «unt imagines Saluatoris, duo-
rum apostolorum , mulieris Chananaeae, et filiae huius, a daemonio
vexatae . Pag. 122. terg. Sermo S. Seueriani : Magnificentissimi prin«
cipis nostri nunc pagina loquebatur Fortasse legendum Seuerini 9 .

de quo ante dixi, et conferri potest Mansius ad bibl. med. Fabri-

cii Fol. 123. terg. Ex commentario Remigii
. Scriptum est , quod :

Abraham duos filios habuit Non sine causa Fol. 131. Vnde srtpra . .

sermo S. Seueriani episcopi Hedie beatus Euangelista filium vidttae

:

Fol. 167. Sermo S. Augustini episcopi in vigilia Osannae Postquam :

Dominus quatriduanum .
21. Fol. 185. terg. rubrica : Incipit praefatio Sancti Tsidori epi- exccrpta ci
Isidoro -
scopi testimoniorum scripturarum de passione Christi : Dominae san-
ctae sorori Florentinae Hysodorus ( correctum Hysidorus ) Quae-
dam etc. In ms. est praenunciata,pvo quo Breulius pronunciata . De-
sinit prologus, imperitiam reprobet : alia omittit Rubrica Incipiunt . :

testimonia scripturarum : Sic praedixerat Hieremias ex persona Do-

mini : PraeuaricatJone praeuaricata est . Ita incipit cap. 19. lib. 1.

contra iudaeos . Sunt testimonia hoc , et seqq. capitibus contenta

vsque ad flnem cap. 5 o. lib.i. Circumaedificant aduersum me , njt non
egrediar:sed quaedam Isidori verba praetermittuntur.
22. Fol. 225. in feria vi. parasceues rubrka: Vnde supra sermo homiliae.
S. Seueriani episcopi videtur : Conuenientes ad stationem ecclesiae ma-
tris . Fol. 235. rubrica Rom. De vespere sabba-
: Incipit sermo Beati
ti: Quomodo iuxta Matthaeum Ignotum mihi , an Romanus iste , si .

tamen Romanus legendum , aliquis sit ex Romanis illis , qui in bibl.

rned. Fabricii commemorantur Post hanc homiliam fol. 233. terg. .

rubrica Incipit vita beati Gregorii Papae Gregorius genere Roma-

: :

nus,arte philosophus Vbi haec occurrunt Nam ab eisdem frstri-

. :

Tom.II. K k
 , .

25S I S I D O R I A N A
bus enixe rogatus , maximeque a Leandro Hispaniensl ( forte Hispa-
lensi ) episcopo pro causis IVisigotharum ( sic ) legatus eodem tem-
pore Constantinopolim venerat ,vt librum lob multis
, compulsus est

inuolutum mysteriis enodaret Auctor vitae est Paulus Diaconus Ea

. .

extat edita tom. 4. operum S. Gregorii editionis Maurinae, vbi le-

gitur Leandro Hispalensi , et pro causis lYisigothorum .

S. Beneuictus. 23. Fol. 241. rubrica : Incipiunt capitula de vita,et miraculis

beati Benedicti abbatis : Fuit vir vitae venerabilis gratia Benedi-
ctus etc.Dialogus Sancti Gregorii etc. Vltimo loco est homilia
S. Ambrosii in Annunciatione Missus est angelus Gabriel etc. :

homiliarium 24. Codex 1269. Vaticanus membr. in fol. maior. Homilia-

rium,et Lectionarium, vt duo praecedentia, eodem,vel simili cha-
ractere Rubrica
. Sermo bcati Ambrosii de natali martyrum post
:

pascha Sequuntur alii sermones, in natali Sanctorum Cantianorum

.

S. Ambrosii , in natali S. Georgii S. Andreae , S. Barbarae , S. Nico- ,

lai Patarensis , maioribus literis : sed hic postremus imperfectus est.

Succedunt primo charactere homiliae S. Augustini
Sermones 25. Fol. 19. rubrica : Inuentio Sanctae Crucis : Perrexit autem
Helena Hierosolymam . Fol. 31. In die natali S. Ioannis Baptistae 3

cum pictura visitationis Deiparae ad Elisabeth , et alia natiuitatis

S. Ioannis Baptistae Sermo S. Leonis Papae de celebratione
. Fol. 47.
prouectionis suae Honorabilem mihi , dilectissimi , hodiernum diem ,
:

Fol. 53. Eiusdem sermo de natali Apostolorum Petri , et Pauli Bea- :

tissimorum Apostolorum Petri , et Pauli In prima litera sunt imagi- .

nes Petri supra, Pauli infra . Fol. 75. In Sancti Iacobi ( festo , vel
natali ) Accessit . Homilia Ven. Bedae presbyteri : Dominus conditor,
ac redemptor noster Fol. 77. In Sancti Petri a vinculis Expositio
. .

epistolae Bedae presbyteri de commentario super Actus apostolorum .

Fol. 84. In natali S. Laurentii : Martyrium coloribur graphice ex-

pressum . Fol. 9 1 . Sermo S. Ambrosii , vnde supra : vere beata hu-
militas , Mariae quae Dominum hominibus peperit
Recentiori ma- .

nu, Ambrosii Autperti Festum inscribitur, De Domina nostra Dei.

genitrice Maria Plura de hoc sermone retuli cap. 61., vbi aduer-
.

ti , Isidorum nostrum ab auctore laudari .

aetas codicis. 26. Fol. 106. Sermo

S.Ioannis Baptistae initio in decollatione :

pictura S. Ioannis decollati. Fol. 1 1 2. In natiuitate S. Mariae sermo

Petri Damiani. Obiit S. Petrus Damiani anno 1072., neque multo
 .

C A P V T XCV. 259
post codicem exaratum puto Fol. 117. bi exaltatione sanctae cru- .

cis ln tempore illo postquam Constantino Augusto contra Maxen-

:

tium propsranti ad helium signum sanctae crucis fuisset ostensum .

Adest pictura huius apparitionis

27. Fol. 127. ln Sancti Michaelis Archangeli sermo beati Gre~ Sermo s. hl-
gorii Papae Angelorum quippe , et homiaum naturam. Fol. 129. ru- don
:
*

brica Sermo Tsidori episcopi Angelorum nomen officii est non na-
: :
,

turae ex lih. 7. Etymol. cap. 5. Angelorum autem vocabulum offi-

:

cii nomen est^non naturae atque iisdem verbis ex lib. 1. Sentent.

:

cap. 1 2 Deest in ms. dicimus post gratia Desinit et angelis red-

. . ,

ditam qai est finis cap. 1 2. cit. Illico pag. 900. post redditam ru-
,

brica , S.Gregorii Papae vnde supra Nomiunquam etc. Qua de re

, :

conferenda sunt,quae dixi cap. 72., et rursus indicabo, quum ve-

tustissimum quantiuis pretii codicem Vaticanum 3 S3 6. seculi vn.,
vel viii. describam .

28. Fol. 137. KalendisNouembr. Festiuitas omnium Sanctorum: Pantheon Ro-

Legimus in ecclesiasticis historiis , quod Sanctus Bonifacius , qui quar- mae '

tus a beato Gregorio Romanae vrbis episcopatum tenebat , suis preci-

bus a Foca Caesare impetrasset donari ecclesiae . . . Pantheon etc.

Confer Baronium ad ann. 1. Bonifacii IV. cum not. Pa^ii ad an-

num 607. Deest commemoratio Defunctorum Extremo loco sunt .

sermones pro Communibus Sanctorum S. Ioannes Chrysostomus, .

cuius nonnulli sunt sermones , vocari solet Osaureus in hoc codi-

ce , in quo etiam inserta est Apparitio S. Michaelis Archangeli ad
montem Garganum .

C A P V T XCVI.

Recensio \6.codicum veteris bibliothecae Vaticanae . Miscellanea ex

Patribus . Curtii de Alexandro Historia canonum Plu-
. Collectiones .

ra opera veterum grammaticorum , glossaria , vocabularia ; syno-

tiyma , et dijfcrentiae verborum in mss. mirae antiquitatis .

1. V»Jodex 1290. Vaticanus membranaceus in 4. magno seculi xv. Miscelbnea.

circiter : plura, ac varia complectitur . Stemmata consanguinitatts :

versus argumenta bibliorum indicantes : Lex prohibet etc. Excerpta

cx Historiis scholasticis : Quadruplex est modus . Excerpta ex libris
Kk 2
 .

i6o I S I D O R I A N A
Sententiarum Petri Lombardi: Lib. i. De Trinitate etc. Sunt qua-
tuor libri Sententiarum in compendium redacti Summa casuum . ',

Simonia est . In fine : Explicit Summa casuttm prosaice . Summa Ma-

gistri Raimundi metrice:/« summis festis ad missam dicitur <vna
- Tantum collecta etc. Compendium Decretorum Gratiani Humanum :

gentts.ln indice dicitnr Fr. Raimundi Item Summa vitiorum , et .

•virtutum Item Dijficultates biblicae

. hoc est , verba quaedam bi- :

blica per alphabetum explanata Ibi lubile; m interpretatur remissio- .

nis annus etc. secundum Tsidorum scilicet ex lib. 5. Etymol. c. 37. ,

ixcerpta. 2. Fol. i 5 i. seqq. Dicta Sanciorum de Reata Virgine . Dicta San-

ctorum de diuersis . Dicia Bernardi ex Soliloquiis : /Ignoscam te >

Domine , meus Item liber Beati Bernardi 5 Multi multa

cognitor .

sciunt . Anselmi Prosologium Eia nunc , homuncio ,fuge Epistola : .

Fulgentii ad Reginum : Accipientes literas tuas . Quaedam ex S. Dio-

nysio . Liber Beati Hieronymi de nominibus Domini : Omnipotens
deus . Quaedam S. Ambrosii
Solibqui3. 3. Fol. 184. rubrica: In.ipit liber Soliloquiorum Beati Tsidori :

Cognosce homo etc. ex libro 2. Synonymorum cap. De humilitate

vsque ad verba , aufer a corde fraternam ojfensionem prope fmem
capitis De patientia . Quaedam omittit , quacdam addit , et mutat
atictor huius excerpti , fere vt in similibus accidit .

Scueca. 4. Sequuntur alia opuscula , siue excerpta Hilarii , Hugonis ds

S. Victore , et Ferrandi . Senecae nomine liber de virtutibus cardi-
nalibus : Omne peccatum actio est . Praemittitur : Lticius Annaeus Se*
neca de Getis fuit , et locus eius in regione Neronis etc. Alia huius
furfuris de Seneca,cui liber Martini Bracarensis , seu Dumiensis
De differentiis quatuor -virtutum cardinalium in aliis quoque mss.
codicibus falso ascribitur. Accedunt alia: Homilia Origenis , Maria
stabat ad monumentum foris plurans : in praesenti solemnitate etc.

Quaedam herbae medicae variis coloribus expressae .

Geiasii decre- 5. Codex 1344. Vaticanus membranaceus in fol. magno, cha-

tani ractere eleganti galJico exaratus seculo circiter x. Quaedam folia
extra suum locum et ordinem sunt compacta Rubrica Incipit Or-
, . :

dinationis ordo de prauitate Dioscori Alexandrini : Posteaquam Dior

scorum . Epistolae Simplicii , et Felicis . Fol. 6. terg. Incipiunt de^
creta de recipiendis libris , vel non recipiendis scripta Gelasio Papa
sum txx. eruditissimis episcopis in sede apostolica vrbis Romae :
 . . )
,.

CAPVTXCVI. 2S1
Post propheticas , et euangelicas . Desinit , conjjtemur esse damnata
De celebri hoc Gelasii decreto plura disserui in append. ad Sedu-
lium . Sequitur, Cuius supra, Fausto etc. Aliae epistolae Gelasii
Anastasii, Symmachi, sub quo plures episcoporum subscriptiones
Hormisdae, Ioannis Papae , Felicis, B.onitacii, Ioannis, Agapiti, Sil-
uerii , Vigilii , Pelagii , Ioannis, Benedicti, Pelagii , Gregorii ( Magni
sub quo subscriptiones episcoporum , Martini
6. Pa». 90. ter°;. rubrica: Incipiunt capitula quae ex graecis , Capitula En-
,
. ° ... °.
'

,- .
° , ,
eilramno
. ab
et latims canonibus , et synodis romanis , atque decretis praesulum , ^driano aata ^
ac principum Romanorum sparsim collecta sunt , et Engilramno Me-
diomatricae vrbis episcopo a Beato Papa Adriano tradita xm. KaL
octobr. indictione nona, quando pro sui negotii ( forte suo negotio )

causa agebatur : Dei ordinationem accusat

mul- etc. De his Capitulis

ta disserunt scriptores, qui de canonum collectionibus agunt In .

nonnullis codicibus Engilramnus, siue Angilramnus Adriano capi-

tula tradidisse dicitur, non Adrianus Engilramno , vt in hoc vatica-
no asseritur. Vtrolibet modo opus supposititium creditur
7. Post epistolam Vitaliani ad Georgium episcopum Syracusa- epistolaelsid-o
eU
num, quae desinit, cerneremus , haec est rubrica : Incipit epistola Tsi-
frecuim et
dori Spalensis vrbis episcopi Laudefredo Cordubensi episcopo data . Massonam -

Domino sancto , meritisque beato fratri Laudefredo episcopo Tsidorus

episcopus : Perlectis etc. Desinit : praeparatio sacrifcii . Bis scribitur
Landefredo pro Laudefredo Sequitur alia rubrica: Incipit epistola .

eiusdem Tsodori ( sic ) episcopi de restaurandis post poenitentiam ho-

noribus ^gradibus ( fbrte honorum gradibus ) clericis in corporali fa-

cinore lapsis : Domino sancto , meritisque beato fratri Masonio episco-

po Tsidorus episcopus : Veniente ad nos . . . Nicetio . Desinit : aucto-
ritas : Data sub die ll. Kal. m.irtias anno tertio domini nostri glo-
riosissimi Witerici regis . Finita epistola Tsidori episcopi . Habentur
etiam hae duae epistolae in veteri collectione canonum cod. Va-
tic.379 1. et in aliis , .

8. Codex 1346. Vaticanus membran. lrt fol. paruo In eo cst . s. Damasus" hi-
collectio canonum in septem libros distributa, ineunte seculo xn.,
,
s
P ailus •

de qua Ballerinii De antiq. Canon. collect. pait. 4. cap. 18. Prae-

mittitur catalogus Romanorum Pontificum , vbi dicitur , Damasus
natus Hispanus etc. Pag. 15. terg. est catalogus haeresinn e;< Ety
molo^iis Isidori, vt iam dictum cap. 86.
 . ,,

.62 I S I D O R I A N A
collectio ca- Codex 1348. Vaticanus membr.
9. in 8. seculi xi. , aut seq.
nonum .
exhibetcollectionem canonum in quinque libros distributam, cuius
nisi fallor , Ballerinii De antiq. canon. collect. non meminerunt .

Praecedit tractatus De Jide sanctae , et indiuiduae Trinitatis : Credi-

mus , vnum esse deum etc. Desinit , rationemque coniungere quod :

ex initiolibri Deeccles. dogmat. , aliisque collectum opnsculum est,

vt dixi cap. 85. Post aliud opusculum De camera Christi characte-

re recentiori subiungitur : Iste liber est monasterii S. Mariae de An-
gelis de Florentia .

describitur. 10. Sequitur rubrica : Incipit liber Excerptum ex sententiis ca-

nonum Sanctorum Patrum qui in v. diuisus est partibus 1 Liber , . .

de primatu Romanae ecclesiae etc. 2. de communi vita clericorum etc.

3 . de baptismate4. de matrimonio etc. 5
etc. de admonitione sa- .

cerdotum Multa sunt excerpta ex Decretalibus epistolis apocry-

etc.

phis Titulus vii. et vltimus libri v. est De essentia animae , et quo-

. ,

modo variatur prcpter diuersos actus vbi multa occurrunt ex Isi- :

dori non nominati libro De difter. rer.

Chroniconlsi 11. Post canonum collectionem haec est notanda rubrica :

dori
Chronica Isidori quod est verius Sanctorum Augustini , et Hier-
, siue , ,

onytni incipit Breuem temporum expositionem etc. Desinit anno 4.

, :

Sisebuti consummatio sua est^^xo quo alii consummatio seculi est

: .

Quaedam adduntur, quaedam desunt, quaedam permiscentur. Quum

sermo est de Adam,ad marginem eodem charactere adiungitur :

Tuerunt autem omnes dies vitae Adae anni dccccxxx. Sic alia similia
in aliis.De Constantino Magno sic habet Constantinus Magnus :

imperator regnauit annos xxxi. Iste primus imperator christianus ejfe-

ctus licentiam dedit christianis libere congregari etc. Nescio autem
vnde librarius hauserit, chronicon potius Augustini , et Hieronymi
esse , quam Cap. 77. , et seq. eiusmodi Chronicon auctori
Isidori .

suo vindicauimus: sed in hoc codice, vt in plerisque aliis interpo- ,

latum conspicitur.
Damasus hr- 12. haec est rubrica: Scquitur argumentum
Finito Chronico ,

ad indictionem per tempora regum inueniendam Anno 1. Alboini :

excerptum exregis haec in Italia erat indictio . Desinit anno 1027. Sequitur Chro-
Isidoro
nicon Romanorum quorum postremus est Paschalis se-
Pontificum ,

cundus. In hac quoque chronologia dicitur Damasus natus Hispa*

nus . In fine codicis haec est nota . Isidorus . Canon autem graece ,
 ., .

CAPVTXCVI. 263
latine regula etc. a societate multorum in vnum . Est fragmentum
ex cap. 1 6. lib. 6. Etymol. , quod in catalogo Vaticano appellatur
Fragmentum Isidori de interpretatione canonis .

13. 13 57. Vaticanus membr. in fol. } de quo vide

Codex c. 86. excerpta exl-
Sunt excerpta ex Isidori libris Sententiarum De regibus etc.
14. Codex 1471. Vaticanus , membran. in fol. seculi vm. , Glossaria

aut ix. cuius literae maiusculae sunt vel rubrae,vel croceae , vel
caeruleae , vel versicolores . Glossarium per alphabetum , initio mu-
tilum : incipit, Licenter , licite . Lingurrit , lingit . Desinit, zephyri ,

venti Zona , cingulum Sequitur aliud Glossarium hoc titulo Inci-

. . :

pit Hermineumata prisca , qua vetustissimi populi Italiae sub Lati-

no , et Saturno vsi sunt Alieno more , alieno genere vitae etc. Finit:
:

Vidubium , qui ( forte quae ) duos maritos amant Vulsum , quod .

euellitur . Vurat ( forte vorat ) consumit . Vestibulum , limen . Vollo ,

luit^fouet . Mendis codex scatet. Inter alia explicatur, Brudus, gurdus.

1 5 . Pag. Ethymologiarum , id est , de proprieta- Glossarium E-
1 6. Incipit liber

te sermonis , vel glossa , hoc est , hermineumata ab a A vox doleti- ^

111010 11111
.
^ 1
"

tis est etc. Desinit, Virgultum silua minuta, vel virgula Aliquid , .

deesse videtur Glossarium hoc copiosissimum est , in quo multa,

.

vt videtur,ex Etymologiis Isidori sunt petita,ac fortasse inde est

nomen inditum , Liber Etymologiarum. Succedit glossarium aliud ace-
phalum verborum sacrae scripturae Incipit , Encaenia,noua aedifi- .

catio , vel dedicatio . Desinit , Zozamin , praeparatio in acie .

Differentiae
16. Pa^. 98. rubrica : Incipit distantia verborum : Inter absco?i-
,. ? ,
,. . .
,
verborum .

ditum, et absconsum : absconditum rattoms est y

absconsum vero con-
suetudinis . Haec
nona in libro Dirferentiarum Isidori
est differentia
editionis regiae Matritensis In hoc ms. opus per alphabetum pro- .

cedit sed in fine est mutilum Desinit, Inter profugum , etexulem,

, .

et extorrem , et relegatum , et transfugam : prufugus est etc. Adiiciun-

tursynonyma quaedam sine principio : Ductus aquae , iter, cursus
Dubium pendens etc. Finis
, : Vultuosus , tristis . Tpotheca , vniuersa
substantia .

17. Pag. 127. Incipit Etimologie linguae communis ,qua poetae^* glossaria.

vsi sunt . Ambages , dubitationes . Ala, pars exercitus etc. Desinit

Vocis praeconio 3 laude . Pag. 130. Interpretatio fliorum Iacob de he-
braeo in latinum . Amen , vere . Ruben , Dei spiritus . Plura alia sunt
simili modo ex hebraeo idiomate in latinum conuersa . Pag. 137.
 . , . :

264 I S I D O R I A N A
Incipit iuterpretatio sermo?ium scholasticorum , id est , glossa Hierony-
mi presbyteri . Ab origine , a genere . Abstrusa , abscondita , occulta .

Finit, Zorobabel , magister Babylonis .

S. Hierony 18. Pag. 191. Incipit Nomina interpretata de hebraeo in latino

mus
sermone, quod exposuit beatus Hieronymus : Adonai\ Domine etc. Haec
etiam alphabetica methodo . Desinit, zizana , arseius , vel auscultan-
te Domino Item . Praefatio . Hanc priorem luculentac interpretationis
glossulam citius charaxans depinxeram etc. Item glossa , Abgrego ,

segrego etc. vsque ad Zizania Item glossa Auxiliari etc. ,

, lolium . .

quae paulo post initium Multa habet hic codex commu-

deficit .

nia Isidori Differentiis verborum , et Glossariis , de quibus dixi

cap. 56. , et 57.
grammatict 19. Codex 1491. Vaticanus, initio membranaceus, vbi est ca-
tena Patrum super Magnificat . Reliqua chartacea seculi xv. ,vt vi-

detur . Capri Grammatici ars : Quo ducit haec via , dicemus , non ,

J'hi.Cato descendit , non , Discendit . Desinit , stellionem dicito a si-

militudine stellarum Rubrica Agroetius . : . Agroetius et quum latine
scribas ,per diphthongum scribendum , non , njt quidam putant , per y,
Agritius . Triceni de trecentis dices etc. Desinit , supplicia de tormen-
tis dicimus , et de precibus .

alii grammati- 20. Rubrica : O. Rhemnius Palaemon : Omnia nomina etc. plenis-
ci
sime dicta . Rubrica Donatus
: : Barbarismus est etc. vexit ad vrbes .

Rubrica Seruius Nicomediensis Oratio dicitur etc. Contulit semen.

: :

Sequuntur Aemilius Aper Ars est comprehensio etc. vitiosus , et tur- :

pissimus Sergius Maurus Centimeter Ilarissimo Albino etc. Inten-

. :

de laborem Pompeius Barbarismus est etc. barbarolexis Metrorius:

. : .

Quamquam de literis etc. an Meliboei% Maximus Victurinus, ( forte

Victorinus ) Liquentes autem literae etc. vltra vna Sergius De ele-
: .

mentis : Litera dicta est etc. cano Troiae

rccensiti 2 1 . Donatus Iunior : Vox est aer etc. cola , et commata . Albinus
Principales partes etc. hos callidos homines , et similia . Focas Gram-
maticus R. R. R. ( sic ) Ars mea multorum es ,
quos secula prisca tu-
lere , - Seu noua te breuitas asserit esse meam etc. Credo nonnullos etc.

simplicitatis consecuturum . Q. Terentii Scauri de orthographia ad

Theseum : Scribendi autem ratio . Mutilum opus in fTne .

Agroetius 22. Hunc codicem recensui, vt Agroetii opus indicarem, quan-

doquidem liber inscriptus, De distantia verborum , Isidori nomine
eodem
 .

CAPVT XCVL z6y

eodem initio exorditur, eodemque in argumento versatur : de quo
dixi cap. 56.
23. Codex 155S. Vaticanus chartaceus in 4. seculi xiv. vel Nonius
, . Gtos
seq. Rubrica : Incipit liber de proprietate sermonis ex Nonio Mar- sac"ua •

celio iuxta seriem alphabeti : Auernus lacus etc. Desinit , Vulpinari

dictum est etc. Aliud glossarium anonymum Apud , iuxta: Sisen. :

histur. 1. 11I. Dtim pristinum vitium apud ignem per sudorem corpo-
re exhauserunt . Est glossarium ex rarioribus vocibus , et vocum si-

gnificationibus constans , allegatis auctorum praesertim veterum lo-

cis : sed non procedit , nisi ad verbum ineptitudo ex Caecilio .

24. Pag. 160. rubrica : Incipit liber de dijferentiis verborum : Differemiae

v oram °
Abducit ,
producit inter , et deducit hoc interest , abducitur quis ad
rem inhonestam etc. Non seruatur ordo alphabeticus . Desinit, Inter
deforme , et turpe : deforme ad corpus pertinet , turpe ad crimen , vel
ad animum .

25. Pag. 177. rubrica: Quaedam alia de differentiis dictionum , Diflferentfae

seu verborum : Inter polliceri , et promittere Sunc differentiae Isido-

.
Is "* on •

ri , vt extant in editione Bignaeana . Solum procedunt vsque ad ditfe-

rentiam 140. Inter commodare etc. In ditferentia 8. Bignaeus habet
niuibusque completur ms. addit , aestate torret , id : est , siccatur . Con-
fer supra cap. 5 6.

26. Pag. 199. Incipit Pauli epitome ex Festo : Augustus locus .p au i us Duco-
Desinit : vngulatros , vngues magnos , atque aspersos ( lege asperos ) nus
Cato dixit Auctor epitomes est Paulus Warnefridi de quo Fabri-
. ,

cius in Bibl. med.,et in Vet. latin. lib. 4. cap. 6. Pag. 263. Eius-
dem Pauli epistola Diuinae largitatis munere , sapientia , potentia-
:

que praefulgido D. Karolo regum sublimissimo Paulus vltimus ser-

uulus cupiens aliquid bibliothecis addere , quia ex proprio perparum

valeo , necessario ex alio mutuaui Festus denique Pompeius etc. de- .

sinit , ad potiora excitabit Hac epistola Paulus librum suum dica- .

uit de quo Anonymus Mellicensis De script. eccles. cap. 67. Pau-

:

lus vir doctus scribit inter alia librutn vtilissimum , qui inscribitur
De signijicatione verborum .

27. Codex 1869. Vaticanus in fol. membranaceus seculi xn., excerpu ex

vt videtur . Initio sunt quaedam ex Historia Alexandri Magni , au- Isidoro •

ctore Q. Curtio Rufo : Defuncto itaque Philippo etc. Pag. 5. Incipit

praefatio in libro Freculfi nobilissimi historiographi : Domino prae-
Tom.II. L I
 . .

266 I S D O R
I I A N A
ceptori desiderantissimo . Primum D affabre pictum variis coloribus,
auroque insignitum . Sic aliae literae initiales . Post praefationem
versus eiusdem Freculfi, Te duce, Christe , -via facilis est ire per
omties t
- Quos natura negat etc. Post librum vn. Freculfi quaedam
excerpta ex historicis , et inter alios ex libro Isidori Hispalensis epi-
scopi : Tiberius regnauit etc. Freculfus , siue Freculphus floruit sec.ix.
Chronicon Isi- 28. Pag. 9 i De descriptione temporum Prima aetas in exordio
. :

dori su 't continet creationem mundi etc. Est compendium chronici Isido-
riani,quod extat in Etymologiis. Desinit, Eraclius ann. xxvii. Huius
quinto , et quarto religiosissimi principis anno Sisebuti etc. Explicit
annotatio parua de discretione temporum Vide cap. 77. .

viiio angelica. 29. Sequuntur nonnulla carmina Ausonii , non expresso aucto-
ris nomine , et Definitiones philosophorum de omnibus rebus contra
querulos sermvcinandi , vbi illa est Definitio Ciceronis , Nullae sunt
occultiores insidiae f/c.,quam ex codice Palatino 930.cap.81. num.17.
protuli Pag. 95. Visio angelica > quam ostendit deus Guerino famu-
.

lo suo . Visio Guerini prius Canonici , postea monachi , quam ostendit

illi deus per angelum , et nos fratres eius ipso narrante scripsimus 3

serui S. Vincentii M etis . Finit 3 vitae clausit

c
horam . Quae visio an
sit typis edita , ignoro .

, 30. Rubrica : Miraculum leonis,et asini : Quadam namque die

mina aduesperascente quum
etc. Sermo de decollatio- beatus Hieronymus
ne S. Ioannis Baptistae Narrat Iosephus , •uinctum fuisse . Pag. 101. :

rubrica Incipiunt versus Tot tibi mala meis manibus lectissima car-
: :

psi - Hoc calamo siluas oculis gradiens sapientum . Vltimus

, Qui :

fratri ignoscit , ignoscit Christus et illi . Auctor est Alcuinus , vel Co-
lumbanus . Certe inter vtriusque poemata inuenitur carmen mono-
stichon, vt vocant,quod incipit , Haec praecepta legat: et inter alios
huius carminis versus extat haec eadem sententia : Qui fratri igno-
scit etc. , vti etiam aliae carminis , Tot tibi mala etc. Deinde Inci-
piunt irersus Fortunati episcopi in consolatione defunctorum : Aspera
conditio , et sors irreuocabilis horae .

Q. Curtius. 31. Succedunt

Q. Curtii Rufi .Liber de-
liber tertius, et seqq.
cimus explicit feliciter Incipit ortus eiusdem Alexandri , et quotno- .

do occidit Nectanabum , et Fhilippum patrem suum:Aegypti sapien-

tes etc. Conferenda haec sunt cum iis , quae Fabricius Bibl. Vet.

lat. lib. 2. cap. 17. de antiquitate historiae Alexandri Magni , aucto-

 . . ,

C A P V T CXCVI. 2 6j
re Curtio Sequuntur epistola Alexandri ad Aristotelem de
, disserit .

situ Indiae , et epistolae amoeboeae Alexandri et Didymi regis Brac- ,

manorum In editione Rotnana .Q. Curtii anni 1590. post decem

libros De rebus gestis Alexandri Magni additur Alexandri Magni
vita ex libris Historiarum in compendium redacta
Ioanne mona- ,

cho auctore , et Angelo Cospo Bononiensi interprete :sed diuersum

est initium ab opere,De ortu Alexandri etc, quod in cod. vatic.

Q. Curtio subiicitur Liber Ioannis monachi incipit Fhilippi Mace- . :

donias regis etc. Sequitur in eadem editione epistola Alexandri Ma-

gni ad Aristotelem De situ Indiae , in latinitatem versa , vt ibi di-
citur , a Cornelio Nepote .

Pag. 199. Incipit historia Apollonii regis In ciuitate A?i-

32. : fabulosa hisfo-
tiochia rex fiiit quondam Antiochus nomine etc. alterum in biblio- m -Apollonii.

theca sua posuit . Explicit historia Apollonii regis . Fabulosa est haec
historia,qua Apollonius suam in stupri consuetudinem
iste filiam

traxisse dicitur , ac mirabiles inde rerum ambases finsuntur Alio .

recentiori charactere in fine codicis sunt excerpta ex gestis Ale-

xandri , ex Claudiano , Valerio Maximo Trogo Pompeio ,
, Iuuenali
33. Codex 1974. Vaticanus membran. in fol. seculi xu. Paati Orosius
Orosii Storiarum Liber I. In fine : Explicit liber septimus Orosii
presbyteri ad Augustinum episcopum historiarum contra accusatores
tcmporum christianorum
34. Sequitur chronicon Isidori , hoc titulo a recentiori manu Chroniconisi-
Incipit liber chronicorum Isidori Hispalensis Breuem tem- '
addito : :

porum expositionem : alii habent seriem . Concluditur anno quarto

Sisebuti : tunc illi consummatio seculi est . Cohaeret fere cum edi-
tione Grialii quaedam omittit vt de Iulio Caesare Gaius lulius
: , :

Caesar ann. v. Hic primum Romanorum singulare obtinuit principa-

tum a quo etiam Caesares appellati sunt De Constantino ita re-
: .

fert : Constantinus regnat annis xxx. primus inter imperatores

Iste
imperator christianus effectus etc. Succedu nt Gesta Alexandri Ma-
gni , Aegypti sapientes , quod est initium operis in codice Varicano
1869. descripti . Tum epistola Alexandri ad Aristotelem de situ
Indiae . Epistola G. ( Gregorii VII. , vt arbitror ) ad Galliae epi-
scopos inuitantis ad concilium mense medio nouembri celebran-
dum,vt discordiae inter apostolicam sedem , et regnum finem im-
ponerent : Ouantas tribulationes etc. Via regia incedendo reuocare .

Ll 2
 . :

2 63 I S I D O R I A N A
Mentio fit Henrici regis , imperatoris , vtputo . Haec epistola inter
alias S. Gregorii VII. a Labbeo relatas non extat . In fine codicis
est initium historiae Sozomeni .

VitaOrosii. 35. Initio voluminis ad Historiam Orosii apponitur praefatiun-

cula de Orosii vita : Incipit praefatiuncula in Orosio . h\ inuenta-
rio bibliothecae Vaticanae ita indicatur : D? •uita Orosii quaedam
ex Isidoro de illustribus viris : sed reueia in codice auctoris no-
men non exprimitur : neque ea vita in libro Isidori de illustr. vir.
reperitur . Ad dubia ergo , vel supposititia Isidori opera eiusmodi
caput de Orosio referendum est

commentarius $6. Codex 243 9. Vaticanus quo est commentitium corrv

, in
cus - mentarium Beati Isidori in Aphorismos Ioannis Damasceni, quod
iam descriptum fuit cap. 75.
excerptaex Codex 2902. Vaticanus chartac. seculi xv. in M.Tul-
^7. 4.
lii Ciceronis topicorum ad 'Trebatium libellus incipit : Alaiores nos
res scribere ingressos . Pag. 25. rubrica : Isidorus : Topica est disci~

plina inueniendorum argumentorum . Ex cap. 30. lib. 2. Etymolo-

giaruin , pancis mutatis verbis , aut alio modo scriptis . Desinit,itf
ingenium cadat alii , vt cadat ingenium Alia rubrica, Item Isido*
: .

rus Hinc ad dialecticas species: est finis cap. 28. , et totum ca-
:

put 29. eiusdem libri. Sequitur Boetii opus in Topica Ciceronis

Exhortatione tua etc. Fragmenta Isidori in Inuentario Vaticano
inscribuntur De Topicis , et definitione Logica
, .

;n;5Ci-..ar.ea . 38. Codex 2930. Vaticanus chartac. in 4. seculi xv. , aut

ineuntis xvi. Palephati fragmenta : Haec de incredibilibus scripsi .

Desinit ^finis vitae . Finis Palephati de historiis incredibilibus . Con-

stantini Lascaris excerpta ex Suida . Corn. Seuerus de morte Ci-
ceronis Pedo de Germanico lam pridem post terga datum etc.
. :

Oratio M. Antonii in funere Caesaris ex Dione. Generapoetarum.

Poetae alii dithyrambici etc. Miscellanea de fabulis .

alia miscella-
^p. pa g. 6 2 . De vi fortunae incerti ode : Est fortuna potens
nea ,

inuida fortibus . Victorini opusculum de orthographia Nunc res

:

admonuit etc. Consonantes literas non geminabant etc. Quaedam ex

Cassiodorii epistolis . Vita Virgilii ex M. Valerio Probo Notae in
.

bucolica Virgilii,in Georgica desinunt in 4. libro

: de Pado ripae :

fiexuosae , <vt comua sunt , cum rubrica , qua notatur esse , imper-
fectum opus 3 et mutilum .
 . ,

C A P V T XCVI. 169
40. Pag. 113. sine titulo excusum typis opus Cicero Veturio Synony ma .
ci-

stto salutem Collegi ea verba etc. igitur per alphabetum initium

:

capiamus Abditum ^opertum etc. Ad marginem notatur per ordinem

.

literarum loco verborum per alphabetum . Haec sunt Synonyma ,

de quibiis plura cap. 56. Sequuntur Differentiae Ciceronis nomi-

ne , vt ibidem dixi Alia adduntur de psalmis , et versus finem
.

Leges a Romulo constitutae , ex Pomponio Nequid nisi augurato fa- :

ciunto etc. In fine rubris literis : Franciscus Petrarcha in pago Ar-

guada moritur anno Christi 1379. Haec scribebantur anno 1506.
ai. Codex 2951. Vaticanus chartaceus, in quo est Isidori li- excerpta ex I-
S1 oro
ber De machina mundi , et de contratis eius , hoc est , fragmenta '

ex libro xiv. Etymologiarum , vt cap. 86. explicui Sequitur in .

eodem codice Liber de origine iuris , et omnium magistratuum . Fa~

cturus legum 'vetustarum interpretationem etc. Tum pag. 15. Breue
Chronicon ab initio mundi vsque ad seculum vni. /;/ principio
deus ex nihiio creauit etc. Finit : Berengarius imperator fuit vltimus
imperator italicus etc.

42. Pag. 37. Liber Xenophontis de vita tyrannica , et priuata epistola .

Del-
3
Pag. 49. seqq. Quaedam miscellanea ex Cicerone,et aliis.Pag. 79. nasUim ."

plures epistolae nomine Platonis , Lepidi , Virgilii , Alexandri Ma-

gni etc. Aliae Francisci Philelphi, Francisci Petrarchae . Pag. 83. epi-
stola B. IVLuiae Virginisad Ginasium dilectum , rt condiscipulum .

Inter apocryphas Deiparae epistolas non video hanc commemora-

ri , ne a Fabricio quidem tom. 2. cod. Apocr. noui testamenti
pag. 8^3. seqq.
43. Pag. 135. sententiae multiplicis arsmmenti e diuersis au- sententiae ex
oro
ctoribus collectae , inter quos saepe Isidorus laudatur
'

Pag. 265. .

Vegii poetae carmina Laudate , et cuncti laetas ejfundite voces

: .

Alia aliorum carmina . Pag. 272. Sedulii versus ex eleoia , Cante-

mus , hoc titulo : Eleaspontica de Christo
Sibylla Gaudia magna :

dei etc. vsque ad , Crcdite iam , miseri , adueniet Dominus Le°endum .

vero Sibylla Hellespontica^siue Hellespontiaca

44.Codex 3320. Vaticanus membranaceus in fol. mao-no , Et y mol °g' ac

charactere gothico quem cordellato dicunt, subpallido siue parum

, ,

nigro , interdum rubris Initio charactere recenti , Lexicon an~

literis .

tico scritto in lettera Longobardica in perg. in fol. Fulu Vrs. quo . •-,

fortasse innuitur, codicem fuisse olim Fuluii Vrsini j titulus , in

 . ,

27c I S I D O R I A N A
Nomine Domini incipit liber Ethymologiarum id est de proprieta- , ,

te sermonum vel Glossa , hoc est hermineumata ab A vsque in Z

, , .

A vox dolentis est etc. Vocabularium copiosissimum , et vberius ,

quam aliud codicis i47i.,eodem modo incipiens Multa sunt .

clare ex Isidori Etvmologiis , et aliis operibus petita , vt Atomos

philosophi dixerunt huc , illucque volitare per totum mundum , sicut
tenuissimos pulueres in radiis solis apparent , et ex his dicunt oriri
fruges omnes, et herbas ,et arbores , atque ignem y et aquam,et vni-
uersa gigni ,atque constare etc. Plura adduntur de atomis ex Ety-
mologiis lib. 13. cap. 2. Legam tamen pulueres in radiis solis ap~
parentes . Ex his dicunt etc. , in vtroque dictionario legitur Beatus, :

sapiens , vel immortalis . In hoc cod. des Zema , olla Zizania , Lol-
. .

lium Zona , cingulum, id est cinctorium

. , . Zepher, venti etc. innuitur
essc casum singularem pro fauonio .

45* Sequitur aliud fragmentum vocabularii sine ordine alpha-

SynonymaCi-
ceronis betico a Vayeka , id est , Leuiticus ad zelus , aemulatio , inuidia . Fi-
nis . Illico epigraphe . Incipit Synonyma C/ceronis orditie literarum
composita , Amor , ardor , aestus etc. collectore aliquo imperito , Vt
ex multis erroribus patet.

Lcxicon vetu- ^6 ' Codex 3321. Vaticanus in 4. duobus columnis . Nota re-
stis^imum . centis manus Lexicon di voce sacre
: , e profane con alcune operette
di Isidoro Ispalense , ed altri , scritto di lettere maiuscule in 4. in
carta pergamena Panormita .Ful. Vrs. Initio sunt quaedam
, tocco dal
fragmenta alicuius homiliae de ieiunio , quibus Codex obuoluitur,
antiquissimis literis maiusculis, et charactere antiquo, sed recentio-
ri literis maiusculis inter duas columnas legitur: Stephanus Archi-
presbyter bibat , pro wV4f.Pag.--i. Vocabularium , olim a V. C.
Caietano Marinio magna ex parte descriptum . Monachus sedens
cum libro speciem docentis e cathedra exhibet . Desinit : Vberta ,

satiata . Vulgo , populi , passim quaedam rubrae , vel omnes Literae .

in titulis . Marinius suum exemplar mecum communicauit .

Differentiae 47* ^ a i' l ^4* Incp. Synonima , rubris literis , vti etiam prima
verborum Isi- verba , quibus synonymasubiiciuntur tribus columnis incipit.
alia : :

Acer intentus vehemens , atrox , concitatus , ardens Desinit , tem-

, , .

pus ,occasionem Pag. 17 6. Incipiunt differentiae verborum Hisidori

•

lunioris etc. descriptae a Marinio vsque ad inter fdum , et fdelem .

Hoc etiam opus literis maiusculis exaratum est , sed vna tantum
 . .

C A P V T XC VI. 271
columna , vel linea . Desinit : inter zelum 3 et inuidiam . . . . excru-
ciatque anirnum . Litera F. incipit cum Grialio , sed post n. 202.
inter forfices etc. rursus : inter fidum , et fidelem quid interest ? R.fi-
dus amicus ,fidelis seruus . Inter fornicationem etc. Ordo differentia-

rum alphabeticus , sed aliquatenus permutatus

48. Sequitur Incp. Cap. de nominibus hebraeis . Sunt 14. vocabularmm
Cap. 1. De nomibus Cap. 2. de variis voca- hebraeis : Adonai etc.

bulis : rerum expositione Man-

Alle luia etc. cap. 3. de diuersarum :

dragora etc. Sequitur titulus Haec omnia } quae subsequuntur , in :

Exodi , vel in Regum libris , reperiuntur nomina , vel vocabula quae •,

obscura sunt^in translatione veteri habentur 3 et quae lucidiora ap-

parent , nouae translationis textu continentur Calamisus . , calamus ,

Anconiscos , incastraturas . Aspidicas , <vncinos fimbriae , aut catelas

( rec. m. catenulas ) . Degrapide , caelatura . Petalis , lamminis . Peri-
metrum , lineam . Spiras , capita columnarum , aut facturam eorum
( sic . ) Elami , porticus , sed melius interpretatur ante fores , siue ve-
stibulum , in visione Ciuitatis : in veteri translatione habet pastoria^
vel gasophilacia . Trociscos , quasi in nauis modum formatos .Thee ,
thalamus Aileu ,fronte Elaumoth , vestibulum . Pultandrion , multi-
. .

tudinis Spitames , palmus Manaa , sacrificium in Regum . Caenota-

. .

ma , simulacra , quae graece opia dicuntur .

49. Sequitur caput 4. De Gentilibus, Gomor etc. cap. 5. de lo- describltur.

cis : Iebus 3 ipsa est Hierusalem etc. cap. 6. de fiuminibus Geon etc. :

cap. 7. de mensibus Misan etc. cap. 8. de solemnitatibus Annus . : etc.

cap. 9. de Idolis Idola etc. cap. 10. de vestibus : Caracallae : etc.

cap. II. de auibus , vel volatilibus : Pelicanus , auis parua etc.

cap. 12. de bestiis,vel reptilibus : Rhinoceron etc. cap. 13. de pon-

deribus : Obulus
etc. cap. 14. de mensuris Chorus etc. lege Corus . :

Cap. 15. de Nominibus graecis Accipe nunc etc. Theos. :

50. Pag. 220. Incipit orthographia Aper a sola scribitur ( for- . orthographla .

tasse fuit Arena per h , et a scribitur etc. , ordine alphabe-

asper )

tico Des Zoticus , Zenon , e t cetera , siue similia nomina Scriben-

. . .

dum est enim z , graeca litera duplex, quia breuis est Rubrica Item . :

alia ortographia Religio dicitur ideo , quod animas religit ad cul-

:

tum diuinum Scripsi propterea 3 per p.scribendum^quia apud Grae-

.

cos ps. litera est , quam vocant psi

51. Sequitur pag. 223. terg. rubrica:/to» de orthographia . F^£ mm ex

 .

t-jz I S I D O R I A N A
Orthographia gratte etc. est cap. 26. , vel 27. lib. i.Etymologiarum .

Desinir, esse iiteram . Ibi Xps , quia graecum est, per X scribi debet: ita
et Xchrisma .

regionesVrbis. 52. Sequitur descriptio de pon-

14. Regionum Romae, et alia

deribus , mensuris, diebus, mensibus, horis, annis, temporibus, bis-

sextis, quae magna ex partesunt ex Etym. Isidori lib. 5. cap. 29. etc.
in fine Ant. Panormitae , tortasse manu eiusdem
: .

CAPVT XCVII.

Describuntur alia 19. mss. exemplaria veteris bibliothecae Vatlcanae

Collectio canonum •veterum Homiliaria copiosa Pseudo-lsidoriana
. .

collectio canonum Plura Dijferentiarum verborum exempla per

.

ordinem literarum , et sine eo , tacito Isidori nomine .

vitaePontin- 1. V*_Jodex 3788. Vaticanus membranaceus in fol. seculi xi., vt

cum *
Ballerinii putant Opus initio mutilum, et fortasse etiam in
. fine de
vitis Romanorum Pontificum in modum lectionum pro officio ec-

clesiastico .Praecedit enim rubrica In Natali S. : Calisti P. R. , et

Martyris , et sic in aliis , et M.,Pontia-

Post Callistum Vrbanus
. P.
nus P. et M. , Antherus P. et M. Fabianus P. et M. ,Cornelius P. ,

ct M. , Lucius P. et M., Stephanus P. et M. , Xystus P. et M. , Dio-

nysius P. et M. , Felix P. , rec. manu Mart. (sub Claudio , et Au-
reliano),Euthychianus Caius , Marcellinus, Marcellus, Eusebius ,
,

Melchiades Hi omnes PP. , et MM. De Siluestro ibi

. Baptizauit :

Constantinum Augustum , quem curauit Dominus per baptismum a

lepra Scquitur S. Marcus, deinde in Natali Sancti Felicis Papae ,
. :

et Martyris: cuius elogium, quia multum de eo disputatur, aliqua

ex parte adiiciam Feiix natione Romanus ex patre Anastasio etc.

.

Qui etiam capite truncatus , cum multis Clericis fidelibus occulte

luxta muros Vrbis ad latus formae Traiani 11I. Idus Nouembris .

Exinde rapuerunt corpus eius Christiani cum Damaso presbytero ,

et sepelierunt in Basilica supradicta eius via Aurelia xvn. Kal.
Decembris in pace , et cessauit Episcopatus dies xxxvm.
aetas huius 2. Sequitur finis catalogi Roman. Pontificum cvn. Nicolaus
cata ogi
.
sg j^ annos IX> m ens. vi. , d. xx. cvm. Adrianus sed. ann Sub
hoc ergo confectus fuit hic Catalogus , hoc est , seculo ix. Illico

Cata-
 C A P V T XCVII. i
73
Catalogus alius : Pontijices Ecclesiae Constantinopolitanac . I. Alexan-
der Confessor , il. Paulus Martyr nl.
Macedonius haereticus etc.
.

Vltimus lii. Ignatius Orthodoxus, qui et primo depositus , postea

restitutus . Sequitur collectio Decretalium Pseudo-Isidori eo ordi-
ne,qui a Balleriniis de Canon. collect. part. 3. cap. 6. describitur.
3. Pag. xi. Ex dictis
ad Clementem Episco- excerjna
B. Petri Apostoli ey.

ptim etc. Ibi : Ex dictis

Beati Isidori ad Lanfredum Episcopum Isu,oro .
-

Fragmentum est epistolae ad Leudefredum sed interpolatum , vt ,

cap. 73. animaduerti Ante epistolas S. Siluestri pag. 153. sunt

.

Acta Magni Imperatoris Constantini , de primitiua Ecclesia,et Sy-

nodo Nicaena Nemo ^ qui scripturas diuinas legit , ignorat etc. Se-
:

quuntur excerpta ex gestis Synodalibus S. Siluestri Papae tempori- :

bus S. Siluestri etc. Epistola Athanasii ad Marcum P. , huius ad

Athanasium Decreta Iulii P. , Liberii P. , Felicis , Damasi Pag. 198.
. .

Incipiunt Canones Siluestri Papae Episcopi Domino Constantino Au- :

gusto eodem tempore , quum multi nobiles gauderent , quod Constan-

tinus esset baptizatus a Siluestroetc. Pag. 200. Incipiunt vi. gra-
dus Ecclesiastici BeatiHieronymi ad Rusticum Narbonensem Epi-
scopum alio charactere antiquo ad Patroclum Episcopum Sufficere
: :

quidem fidei tuae etc. Pag. 207. Incipit Decretum ( synodale) Bea-
ti Gregorii PP. Vrbis Romae Regnante etc. Mauricii anno xin. Epi- :

stola Gregorii Reuerentissimo fratri Augustino etc. interrogationes,

et responsiones Augustini , et Gregorii de Ecclesia Britannica .

Pag. 2 1 4. rubrica : EpistoLi eiusdem Gregorii PP. ad Aleandrum

( Leandrum ) Spalensem Episcopum de simpla mersione baptismatis : :

De trina . . . .triduani temporis exprimatur ( fuit exprimitur) Est .

tantum fragmentum Sequitur Concilium Romanum anno vi. Leo-.

nis Imperatoris sub Gregorio Capitula Gregorii Septimi Papae . .

Quicumque militum etc. Desinit , periculum subeat Nihil aliud iit .

hoc pulchro codice .

4. Codex 3836. Vaticanus in folio paruo , sed ad figuram antfqulssimus

C0(
quadratam accedit, literis vncialibus , duabus columnis scriptus .

Diphthongi aliquando connexae , aliquando solutae Literae ple- .

rumque sine verborum distinctione coniunctae periodi aliquando :

separantur per punctum inter medias literas , aliquando per pun-

ctum,et virgulam sed has interpunctiones nonnunquam recentior
:

manus apposuit In Inuentario codex dicitur esse in folio quadro

.

Tom. II. m M
 . .

2 74 I S I D O R I A N A
charactere Longobardico maitisculo . Creditur pertinere ad secu-
lum vn. vel vin. Isidoro nemineni recentiorem in hoc codice no-
minari puto.Prinu rubrica : Incipit sermo. Sancti Augustini de San-
ctorum Maccaheorum Kalendas augustas : Gratias , dilectissimi , do-
mino deo nostro etc.

<ermon« 5 . Fol. i 2 . Item sermo S. Augustini de natali Alartyrum . Le-

gitur ix. lectione de Euangel. fol. i 8. terg. , et seq. est viu tantum
columna, complectens totam paginam Fol. 21. iterum diue co- .

lumnae fol. 23. Incipit sermo S. Laurentii vni. ( scilicet octauus

-, .

serino codicis ) Beatissimi Laurentii Martyris , cuius Natalem ho-

die celebramus -ypassione (sic) nosse vos credo etc, nomine Au«
, sine
ctoris . Item vnde supra ix. lectio 1. etc. Dicit Dominus in Euan-
gelio Cui simile est Regnum Dei etc. In Natali , cuius supra x.
.

Ouum omnes Beatos Martyres Item sermo alius xi. Cui simile est .

regnum Caelorum , et cui illud aestimabo etc. Incipit sermo S. Leo-

nis Papae tn Natale S. Laurentii xii. Quum omnium , : dilectissi-

mi , summa virtutum , et totius plenitudo iustitiae etc. Ita alii tituli

Item Sermo S. Augustini in Natal. S. Laurentii Martyris xiii.

Beati Laurentii triumphalem diem . Item Sermo S. Augustini de
Natale S. Laurcntii xiiii. Beati Alartyris Laurentii dies sole-

mnis etc. Lectio xii. sine titnlo Agvoscit fides vestra granum etc. .

Item Sermo S. Augustini de Natale S. Laurentii Martyris xvi. In-

ter laurigeros Conjessores Item Sermo S. Augustini de Natale .

S. Xystixvii. Omnium quidem honorum etc. Hic sermo est le«

ctio xiv. pro festo Sancti Laurentii.
f:: iectionss di
-.
6. Nonnulli sermones in plures lectiones sunt diuisi : pag. 55.
seqq. alius recentior character : Lncipit sermo S. Ioh. Crisostomi:
Omnium quidem Martyrum solemnitatem indicatur recenti manu, :

extare tom. 7. Operum fol. 61. Sermo S.Antipatri incipit. Iterum •,

nos sancta, et semper laudabilis Dei genitrix in spirituale conui-

uium <vocat fol. 64. in lect.: 3. Assumptionis prima litera exhibet
imaginem feminae , Deiparae , vt videtur j fol. 70. terg. Homilia
Procli Episcopi Constantinopolitani , quae ita incipit : Virginalis
hodie solemnitas
noS.lsido- 7. Hinc iam character primus codicis iterum redit pag. 80. :

r
terg. Item Hcmilia S. Gregorii in S. Archangeli Angelorum quippe , :

et hominum tiaturam :foI. 87. pro lectione 2. rubrica eodem cha-

 .

C A P V T XOVII. 275
ractere primo Incipit sermo Sancti Hisydori in Sancti Afchangeli
:
:

Angelorum nomen ofjicii cst etc. et Angelis redditam Rubrica . . . . :

Item vnd-e supra 11I. Nonntmquam vero etiam per Angelum huma-
nis cordibus loquitur deus Haec iam Isidori non sunt . .

8. Fol.95. Incipiunt homiliae in Natals S. Andreae Apostoli ; aliae homiliae

fol. 174. terg. rubrica Incipit Omelia de Natalicia Sanctorum Con-
:

fessorum Scriptum est enim in lectione Euangelica , quia homo qui-

.

dam peregre proficiscens etc. ; fol. 183. Ltem Sermo de Natalicia

Virginum Audistis ^fratres charissimi , dum Euangelica lectio lege-
:

retur^ vbi Dominus in parabolis de decem Virginibus etc.Vol. 190.

in dedicatione Ecclesiae : fol. 198. terg. rubrica . Incipit instrumen-
tum magnum bonorum operum ad aedificationem animae Ln pri- :

mis Dominum Deum tuum dilige etc. Ex Benedicti regula cap. 4.

Sequuntur plures alii sermones ad aedificationem aniraae; fol. 233.
Sermo S. Augustini de Natali S. Vincentii Fratres charissimi , :

tnagnum spectaculum S. Vincentii speciauimus .

9. Fol. 248. charactere primo, vt videtur, Lncipit Omel. San- S S. Patrum

cti quando de Asia regressus est Constantino-
Iohan. Chrysostomi ,

polin: Moyses magnus ille Dei famulus etc.\ fol. 176. post quem-
dam S. Augustini sermonem Expliciunt Sermones Sancti Augusti- :

ni de Solemnitatibus diuersorum Sanctorum numero centum Sequun- .

tur charactere etiam maiusculo,sed recentiori , Homiliae ad Statio-

nes Quadragesimae Sabbato de ebdomada il. Ad S. Petrum , et Mar~
:

cellinum : Homo quidam habuit duos filios etc. LLodie nobis Dominus
patrem cum filiis etc. Ebdomada 11I. Feria vi. ad S. Laurentium Lu-
cina ( sic ) . Non rude est auribus etc. Ebdomada iv. in Ouadragesi-
ma Feria iv. LLomelia eiusdem in Basilica ad S.Paulum in Media-
na Prolixa lectio recitata est . In sermone de Angelis , qui a Const.
:

Caietano Isidoro tribuitur , secunda pars est anonyma in hoc co-

dice,et exhibet locum illum Danielis,qui S. Gregorio Magno m
desideratur Ante homiliam sub Isidori nomine est alia Gre^orii
.

Magni de Angelis Confer iam dicta de hoc codicc cap. 72.

.

10. Codex 4088. Vaticanus papyrac. in fol. ordin. seculi xvi. excerptaex
s"
charactere Germanico de quo confer cap. 8 6. De impressionibus
:

meteorologicis : Sicut dicit Aristoieles in principio Metaphysicae .

Pag. 8. De forma mundi secundum Lsidorum : Sapientiae alumno ab-

dita diligenter scrutanti in scientiae profundo ctc. Ad marginem :

Mm 2
 . . ,

27* I S I D O R I A N A
Imago mundi : In fine : Explicit mappa mundi a Sanclo Isidoro com-
posita imago raundi Honorii Augustodunensis, qui prologum
. Est
finit : nisi quod maiorum commendat tradi-
Nihil autem in co pono ,

tio Opus incipit Mundus dicitur,quia -vndique motus Est enim

. : .

semper in motu etc. Plura desumuntur ex lib. 3 Etym. cap. 2 S. seqq. .

praescrtim ex lib. i^.cap. 1. seqq. , et lib. 14. cap. i.seqq.

codex Hispa- II. Pag. 24. De
Lunae secundumelect/vnibus , et aspectibus
Albumasar Dixit Albumasar j Placuit mibi ctc. Nominantur Ar-
:

rendadores , verbuin hispanicum Alicubi nota ojo , hoc est ocu- . ,

lus vt attentio e citetur Sequuntur alia opuscula astrologica iu»

, .

diciaria, et astronomica
pseudo-isiJo- 12. Codex 4160. Vaticanus membranaceus in 8. seculi x.,
aut xi. Imipiunt ecclesiasticae regulae sententiarum SS. Patrum de-
floratae a Legatis ipsius scdis apostolicae , tn Gallia pro ecclesiasti-
carum diipositione causarum Pag. 48. tergo . : In nomine domini no~
stri lesu Christi incipit praefatio S. Isidori episcopi . Isidorus seruus
Christi Hectori conseruo suo , et parenti in Domino salutem In co- .

dice clarum est Hectori , et ita exprimitur in Inuentario bibliothecae

Vaticanae . Dubitabam
legendum sit Lectori , vt in praefatione
, m
adlibrum Dirferentiarum verborum , seu de proprietate sermonum ,
Isidorus Lectori salutem : sed quod sequitur parenti in Domino ar-
guere potest nomen
alicuius proprium ab auctore expressum . In
,

hoc codice epitome collectionis Isidorianae suppositarum De-

est
cretalium per classes, continens 317. capita. Primum est ex Deu«
reronomio , cap. 14. Si difficile , et ambiguum apud te iudicium
esse perspexeris etc. Sequitur,Df lxx. capitulis concilii Nicaeni ,

quae non inueniuntur in libris canonicis ,

quae 'uulgo habentur .

Est etiain Athanasii epistola ad Romanum Pontiflcem Marcum .

Post epistolam I;idori , quae desinit , seculi Ieges praecipiunt , est

inscriptio , Ex dictis S. Bonifacii cap. 1 De eo , quod laicus Desi-
. . .

nit,^«/ conse ntiunt fncientibus . A2,uirrius tom. 1. Concil. Hisp.

pag. 27. praefationem , Isidoro aifictam quam ipse ,
genuinam cre-
dit , edidit : eandem nos inter appendices cum variis lectionibus
repcaesentabimus
/Mdori colle- 13* Codex 42 5 o. Vaticanus membr. in 12. seculi xn. circi-
c« •
ter . Isidori collecta ex libris De Trinitate , scilicet excerpta ex Ety-
mologiis , vt cap. 86. explicui . Sequitur liberBoetii De Trinitate,
 . .

CAPVT XCVII. 2 77
et pa CT . 5 7 . Incipit sente?itia de Trinitate : Deus omnium causa etc.
Sunt sententiae ex Patribus , Augustino , Ambrosio , Hieronymo ,
et Isidoro collectae .

14. Codex 43 Vaticanus papyrac. in fol. seculi xvi.

2 Ru-lib. contra iu-
7 .

brica : Incipit iiber Sancti Ysidori de Christo contra iudaeos . Do-

rninae sanctae sorori Florentinae Tsidorus . Quaedam etc. Explicit
proloqus . Incipit liber S. Tsidori lunioris de Christo contra iudaeos
Explicit liber primus . Na-
Incipit textus libri secundi . Vincentius
uarra scriptor biblioihecae SS. D. N. Papae scribebat anno Domini
mdlxi. Codex hic videtur descriptus ex codice Vaticano 4918.
antiquiori , mox referendo .

15. Codex 441 1. Vaticanus membran. in 12. seculi xiv. cir- excerpta ex I-

citer In inuentario indicatur

. Rabi Moyses expositio diuersorum :

locorum sacrae scripturae in <varia capita^ quibus nomina SS. Pa-

trum apposita sunt In Indice Vaticano dicitur R. Moyses Maimo-
.

nides Hispanus.Yovr.asse est Petrus Alfonsi.In

codice primus ti-
tulus Dionysius
: Rabi Moyses: Adaperiat.Dominus cor vestrum etc.
Videntur esse excerpta ex Dionysio , Hilario,Beda quorum nomi- •>

na initio paginarum scribi solent Pag. 13. ad marginem citatur .

Tsidorus , et in textu : Tsidorus in tractatu de summo bono : Non

debet aiiena i/itia corripere etc. Chrysostomus in principio huius
paginae . In principio paginae 36. a terg. Hysidorus^et deinceps
ita , , vel Tsidorus vsque
vel Hisidorus ad paginam 42. Sunt veluti
x. capita,in quibus praecipue agitur de resurrectione In principio .

aliarum paginarum citantur etiam Symmachus, Haymo , Augusti-

nus, Rabanus, Rabi Moyses . Pag. jc,. est index rerum cum nomi-
nibus Auctorum, quorum auctoritas de his rebus alle?atur
16. Sequitur pag. 81. opus : Diffusa est gratia in labiis tuis : et alns Patri-
Duplex cst Damascenus, Ambrosius, Origenes,
status etc. Citantur blis -

Gregorius, Bernardus, Hieronymus, Adamantius, Hesicius.Pap.i 59.

desinit -atque in dextera Dei sedet Sequuntur sermones, et quae- .

dam alia miscellanea Denique index rerum memorabilium . In .

primo opere videntur exponi quaedam loca S. Scripturae ex SS. Pa-

tribus , praecipue de Christo .

i
7 . Codex 4418. membranaceus seculi xn. in 4., vel in fol. eplstola mcdi-

paruo oblongo,in quo sunt Galeni , et Hippocratis multa Post ca l dori n0 "
.
inine f
Galeni (in ms. Galieni ) librum de podagra pag. 108. est rubri-
 .

:?S I S I D O K I A N A
ca : Incipit epistola Ysidori Spaniensi ( sic : ) Quatuor sunt venti etc.

De hac epistola, exlsidori operibus conficta, verba feci cap. 75.,

quam inter opera dubia,aut spuria collocare est animus.Post sup-
positam hanc epistolam aliud est opus medicum hoc initio Vin- :

dicianus Pentandio nepoti suo salutem . Licet scire te etc. Eodem

cap. 75. monui, in bibliotheca Angelica extare cjuoddam aliud opus
Isidori nomine ad Nepotem suum sed diuersum initium est : .

Pag. 145. est vocibularium medicum , quo voces, praecipue grae-

cae , ad medicinam spectantes , explicantur Plura alia in eodem co- .

dice occurrunt de hoc ipso mcdicinae argumento .

. opcra . i3. Codex 449S. Vaticanus membranac. in 4. seculi xiv. cir-

citer.Opus de aquaeductibus sine titulo iussu Neruae Imperato- ,

ris Quu>?2 omnis res ab Imperatore delegata etc. Auctor est Sextus
:

Iulius Frontinus . Succedit Rufus de prouinciis : Quum frequenter

vie dign.i moueat postulatio . Aliud opusculum sine tituloBreuem :

Jieri Clementia tu.t libellutn praecipit . Desinit , Valentinianc Au-

guste.lnde Suetonius de grammaticis Idem de rhetoricis Plinii . .

nomine liber virorum illustrium De Proca etc. Tacitus de vita :

Iulii Agficolae C. Cornelii Taciti dialogm de oratoribus 3 mutilus

.

Tacitus de origine Germanorum Pag. 109. terg. rubrica M.lunii Ny- . :

psi de mensuris Notum est omnibus , Celse , penes te studiorum no-

.

strorum manere summam opus imperfectum" , desinit, Nam ante :

louem limites non pa. Pag. 11I. recenti manu titulus hic Incer-
. . . :

ti auctoris , ckristiani tamen alicuius videtur . Incipit opusculum :

Ponderum pars minima calculus qui constat ex granis ciceris duobus ,

.

evcerpta cx I- J 9- Pag. ii2. recenti manu Isidorus . Post hunc titulum Pon-
sidoro . derum signa etc. initium capitis 26. lib. 16. Etymol.Subinde lu-

dus Senecae contra Claudium . Censorinus de die natali Alia de .

annis , diebus, mensibus, caeli positione , musica, gcometria, metris,

rhythmis , de quibus haec notanda Rhythmus creditur dictus a
:

Rhythmone Orphei jilio , et Iduomeae nymphac Maricae vt tradit ,

Nicrotates libro ,
quem composuit de Museo fratre Rythionis . Desi-
nit syliabam surripias ^fieri heroicum
^item Priapeium , si Nympha .

Iduomee fortasse confunditur cum Timothoe , seu Cymothoe apud

Isidorum lib. 1. Etymol. cap. 39.
inte-pretatio 20. Codex 47 12. chartaceus in folio seculi xvi. In inuentario
isiJoro afficta
i n(ji catur y [nterpretatio Apologetici S. Gregorii Ndzianzeni , Isidoro
 . . :

C A P V T XCVII. 279
interprete quae propterea interpretatio nostro Isidoro a
: nonnemine
tributa est. At in codice desunt ea verba, Isldoro interprete , ac so-
lum nunc apparet hic titulus : Beati Gregorii Nazianzeni theologi
Apologeticus ob eius fugam in Pontum , et rursus inde reditum ,

postquam electus fuerat sacerdos , in quo , quae sit sacerdotii professio>

disseritur , et qualem esse oporteat episcopum : Superatus sum , idque

plane confiteor etc. Quod si auctori Inuentarii constiterit, vt vide-
tur , interpretem esse Isidorum , inteiligendum id est de Isidoro Cla-
rio,quem in hoc studiorum,et interpretationum genere excelluis-
se notum est Adduntur in eodem codice quaedam ad philoso-
.

phiam Aristotelicam spectantia, suppresso auctoris nomine .

21. Codex 4S77. Vaticanus chartaceus in fol. seculi xvi. Quae- V ana opuscu-
dam de imperatoribus graecis christianis Inscriptivnes veteres An- la . •

cyrae in suburbio Series 1. Carmina latina ad Bonettum , et alios

:

de variis rebus Sermo est de Cremona, Mediolano, Ferraria De

. .

Reformatione Kalendarii, Breue Leonis X. Vniuersis ,et singulis CoU

legiis , doctoribus etc. 24. 15 14. subscribit lac. Sadoletus .
Iulii

Calendarium Gentilium : Ianuarius Agon , Agonalia etc. Fol. 51.

:

Iacobi , Sancti Georgii ad velum aureum Diaconi Card.,De cente-

simo , seu Iubilaeo anno liber incipit Futurvrum aliquid etc. Ex :

bibl. Basilicae S. Petri'transcriptus .Eiusdem carmen de Iubilaeo

Aurea centeno consurgunt secula Fhoebo Alia de Iubilaeo . . De qua-
dragesima obseruationes (ex Patribus excerptae )
22. Ibi pag. 73. Ildefbnsi Toletani Archiepiscopi de Viris 2- IMefonsui De
lustribus . Virorum etc. Variae lectiones cohaerent cum Albanio '
UStr ' w '

codice , de quo alibi . Seqtiitur Historia Comitissae Mathildis .

Versio primi Ephesini Concilii . Quaedam alia sermone italico de

bello contra Turcas
23. Codex 4918. Vaticanus ex pergamen. in 8. seculi sn. ck-> 1!b * contra Iu "
*e ° $ '
citer , emptus ex Jibris Sirleti Cardinalis . Rubrica , Incipit liber
S. Tsidori de Christo etc.^xx. sunra cod. 441 1., qui ex hoc descri-
ptus est : Explicit prologus etc. Explic. lib. 1 . Incipit textus lib. se-
cundi : in flne vero haec omnia rubris maiusculis literis : Explicit
liber Sancti Tsidvri Iunivris, contra iudaeos Deo gratias Funde : .

preces Christo ^libro qui cernis in isto:Scriba sit vt iustus , castus

simul^atque venustus ,
- Qui Placidus vere Christum sibi captat ha-
bere :Aliud,^[ Placido scriptum librum qui videris istum> - Fac >
 .

2 8o I S I D O R I A N A
Placido placidum placide placida prece Christum Sequitur quae- .

stio de spiritu blasphemiae ex Augustino et alia ex eodem Augu- :

Ambrosio
stino , Pag. 127. terg. recenti manu titulus Liber
et . :

Senecae de formula vitae alius Liber Senecae de quatuor virtuti. : :

bus lnciph: Nihil peccare solius est Dei , opusculum Senecae sup-
.

positum,vt notum est.

Historia eccle- 24. Codex 4948. Vaticanus membran. vetustissimus in folio
tuitica .
oblongo ex libris Cardinalis Sirleti Recenti manu notatur initio >
, .

contineri hoc codice fragmentum Historiae Ecclesiasticae ,interpre-

te Kufino , et integrum librum S. Isidori , qui non reperitur impres-
sus ( immo iam erat impressus) . Addit annotator , librum longo-
bardis characteribus , et circiter ante septingentos annos scriptum : a
Tuluio Vrsino donatum Ascanio Cardinali Columnae anno 1588.
Itaque seculo vm. tunc credebatur scriptus Quaedam fragmenta .

sunt ex Theodoreto, Socrate, Sozomeno Fol. 25. Historiae Eccle- .

siasticae Sozcmeni liber primus explicit . Incipit eiusdem Historiae

liber secundus . Incip. tituli lib. 1. De praesulibus Ecclesiarum .

Fol. 43. terg. Historiae Ecclesiasticae liber il. explicit : incipit li-
ber 11I. , incipiunt tituli : 1. De conuersione gentis indorum etc.

Pag. 75. cap. 21. lib. 3. Epistola Consuntini pro Athanasio etc.
Incipit , Reuerendissimus Episcopus Athanasius etc. Fol. 99. post
lib. 4. charactere coaeuo : P. Contuli ^quod deest in prioribus in :

fine lib. 5.P. Contuli . Idem in fine lib. 6., et semper transuersa
est lineola in inferiori parte literae P. Tituli lib. 7. sunt 40. , sed
desinit liber in 24. capite .

Synonyma Isi- 2 5- Sequitur pag. 171. terg. , Incipit prologus libri , qui nun-
dori cupatur Synonima^id est , Domni Hisidori Hispalensis Episcopi . In
subsequente etc. Explicit prologus . Anima mea etc. Desinit , hic sal-
uus erit . Expiicit liber primus . Incipit liber secundus . Quaeso te

anima . Desin.it , tu mihi supra -vvta mea places Alii supra vitam .

meam . Ulico : Incipit ordo omnium mensuum Ianuarius etc. , scili- .

cet ad inueniendas Kalendas . Nulli sunt tituli , nisi alicubi in

margine , longobardico quidem , sed recentiori charactere .

Homiliaruim . 2<5. Codex 495 1. Vaticanus membranaceus in fol. seculi xn.

circiter,ex libris Sirleti .Obseruare in hoc codice licet puncta in-
terrogationum, et alias interpunctiones , diphthongos connexas ,
pauca, neque obscura literarum compendia Sunt Homiliae vete- .

rum
 .

C A P V T XCVII. 2 Sx
rum Patrum Auctores Leo, Fulgentius, Maximus
. Initio index .

Episcopus , Tsidorus , Augustinus , Eusebius Episcopus , Iohannes

Episc. , Faustinus Episc. , Laurentius Episcopus In iine indicis no~ .

ta eadem manu Et notandum ,

quod sermones , qui nocte leguntur
.

in Ecclesia , non solent legi in refectorio , scilicet in natiuitate Do'

mini etc. Videtur esse liber pro aliquo triclinio , siue refectorio
compositus . Fol. i. charactere recentiori in fine paginae : Liber de
Claustro Rojfens , ( obscurum R),quem qui alienauerit , alienatum
celauerit , vel hunc titulum in fraudem deleuerit , anathema sit :

Amen .Passim in mss. similia anathemata occurrunt.

27. Praeter alia sunt sermonesS.in rogationibus, 1. de S. Tri- quaedam pe-
ana *

nitate, 2. de ieiunio septimi mensis,^. de S. Vincentio , i.S. Au-

gustini de reddendis decimis,et vitandis maleficiis, quae fiunt in
festiuitate S. Iohannis Baptistae.3. in natali S. Laurentii , i.inAs-
sumptione Deiparae, 1. in ordinatione Episcopi, 1. in anniuersa-
rio ordinationis Episcopi,i. quales sint Christiani boni , et quales
mali\ 1. expetenda magis sanitate animae,quam corporis
de et ,

vitandis sortilegis, 1. adeos,qui in festiuitatibus Sanctorum per

ebrietatem multa inhonesta committunt , 1. ad eos , qui auguria
obseruant, et caragios , et sortilegos de qualibet causa requirunt .

1. ad eos, qui detectum lunae suis clamoribus ad-

S. Augustini
iuuare nituntur 1. de castitate etiam cum vxoribus seruanda die-
.

bus Dominicis, et reliquis festiuitatibus , et de mulieribus , quae

potiones accipiunt , ne concipiant, aut conceptos occidant . 1. De
Martyrio in tempore pacis de indigna familiaritate extranearum , et
mulierum Multi sunt anonymi
. Sequuntur Excerpta de Decretis .

Beati Gregorii Papae , quod vbique xum sacerdotali officio monachis

ministrare liceat
28. Fol. 7. rubrica . Sermo Beati Tsidori Episcopi in natiuita- Sermo s. Is!-
on
Domini
'

te Domini . Natalis dies ea de causa etc. , est cap. 25.

lib. 1. de oflic. eccles. Codex ncquius omnium cultibus idolorttm
> .

Breulius omittit omnium Desinit quod nattts est Christus qui cum
.
,

Deo Patre ^et Spiritu Sancto viuit, et regnat Deus per omnia secu-
la seculorum : Amen . Alicubi in margine notata est litera a trans-
uersa in medio lineola, fortasse pro ojo , siue oculus .

29. Fol. 31. terg. rubrica Sermo Beati Augustini Episcopi de

:
Je kalendis ia-

nuar " *
Kalendis lanuarii , et de 'vitandis sacrilegiis , quae fiunt in ipsis ha-
Tom. II. N n
 .

282 ISIDORIANA
lendls . In margine nota recens Confer notas ad cap. 40,
: Quaeratur .

lib. 1. offic. Sermo incipit D/Vx Kaiendarum istarum ^fratres Ka-

:

rissimi , quas lanuarias vocant , a quodam lano homine perdito , ac

sacrilego nomen accepit lanus autem iste dux quondam , et prin-
.

ceps hominum paganorum fuit quem imperiti homines et rustici ,

, ,

dum quasi regem metuunt , •vel deum colere coeperunt etc. Vide
Isidorum loc. cit. ,qui caput illud ex hoc sermone contexuit , et

ex sequenci.Nam sequitur rubrica . Cuius supra de eadem re . Nota

recens, quaeratur . Incipit, Quamquam non dubitem etc. Agitur de
non vocando dies Luiae, Veneris etc. , sed feria secunda etc.

Laurentlus e- .50. Fol. 58. Vnde supra ^sermo in quadragesima Nota recens . :

p:*copus . Quaeratur Incipit , Solemne tempus aduenit etc. y sigitttt de ieiunio

.
5

et eleemosvna . Ibi pulchra haec sententia . Quum corpus castiga-

tur , et seruituti subiicitur , restringendae sunt deliciae , non mutan>
dae . Fol. 66. rubrica : Sermo Lxurentii Episcopi de Muliere Chana-
naea: Multi quidem confiigunt •venti , et saeuiunt procellae : sed ve-
strum conuentum nvn dissoluit temptatio , nec studium violat . Nota
recens : Videndus . Interim videri potest Fabricius biblioth. med.
aeui verb. Laurentius Mellijiuus . Prologus finit : Nec enimfas est diu-

tius insultare inimicis ( ipsius Laurentii), et filios despicere scientcs .

Igitur hesterno die nobis Paulus Apostolus adornauit conuiuium : ho~

die autem Matheus etc.

Faustinus epi- 31. Fol. ioo. terg. rubrica Item sermo Beati Faustini Episcopi ,
-

scopus
^ j n Pas^ha ) Beneficia Dei nostri quum magna , atque mirifica
:

eationibus . Nota recens Quaeratur De hoc etiam Faustino consulen-

sint etc ' , .

dus idem Fabricius,et Martenius tom. 5. Anecdot. Fol. 148. terg.

rubrica Sermu in Kogatiunibus et quis hanc obseruationem insti-
: ,

tuit : Ecce^ Karissimi fratres , dies sanctificati\ ac venerabiles sunt etc.

Legimus autem quod a Sancto Mamerto Viennensium (obscure)r/-
,

primum initiata est etc. ( ob auer-

uitatis Episcopo haec consuetudo
tendam pestem) Pcrgit auctor, reprehendens eos , qui illis diebus
.

rogationum pretiosa vestimenta induebarit, et deliciosa sibi conui-

uia praeparabant etc. Notari hoc loco posset similis consuetudo
Bononiensium, quae fortasse ex tam vetusta origine dimanat Fol.i 69. .

Sermo de S. Trinitate Confitemur et credimus sanctam , atque inef

:
,

fabilem Trinitatem etc. Desinit per hanc fidem^qua illi inhaesimus ,

cum illo sine fine regnemus : Amen . Sequuntur Sermones S. Leonis
 . .

C A P V T XCVII. 2S3
Papae de ieiimio vii. mensis. Vide cap. 38., al. 39. libri i.de oflic.
Eccles. Tres S. Augustini Sermones in Natali S. Vincentii in ter- :

tio notatur : Est in Augustino , sed tam vitiatus , <?/ mutilus , vt ne-
cessario hic debeat transcribi .

32. Fol. 187. Sermo Beati Hieronymi presbyteri in Assum- philacteria

a[nsermonc *-
ptione B. Dei genitricis Mariae . Cogitis me > Paula, et Eusto-
chium etc. Pag. 210. De vitandis sortilegiis ; ibi , Philacteria sibi dia-
bolica^et chxracteres appendunt etc. Plura de his . Etiam si vobis
dicatur quod vere scripturas , et
,
lectiones diuinas philacteria ipsa
contineant ^non de illis sanitatem venturam esse confidant etc.
sibi

De huiusmodi philacteriis egi pag. 43S.ad Sedulii Append. 5. Ibid.

in Ecclesia Dei verbosantur , notandum verbum ab Augustino sae-
pius vsurpatum , pro loquuntur verbosius 211. Contra caragios, . Fol.
vel sortilegos etc. ibi , apud aliquos parum proficit admonitio mea .
-,

Ibi contra cultum arborum etc. Nam illud quale est-, quod quando
arbor illa , vbi vota redduntur , cecidit , nemo sibi ex illa arbore
lignum ad focum affert ? Loquitur contra christianos his cultibus ,

et sortilegiis eo tempore addictos. Fol. 213. seq. Sermo de Casti-

tate : Denique mulieres , quando maritos accipiunt per dies triginta
intrare in Ecclesiam non praesumunt . Quod etiam et viri similiter
facere deberent . Ibi : Rogo vos , Fratres , vt mihi indulgeatis ,
quia
pro salute animae vestrae cum grandi timore , vel tremore-, etiam
et cum verecundia de talibus saepe vos videor admonere : quia et

hoc mihi expedit facere , et vos oportet audire .Quae eadem excu-
sationis ratio adhiberi solet ab iis , qui in theologia morali simile
argumentum pertractant . Fol. 217/Decreta Gregorii Papae : Epi-
scopus debet missam celebrare in ordinatione presbyteri ^et Abbas in
ordinatione Monachi etc. In hoc codice sunt puncta interrogatoria,
et aliae interpunctiones , diphthongi connexae, pauci, et faciles ne-

xus literarum
33 . Codex 5002. Vaticanus membr. in fol. paruo , seculi xiv. expositio hi-
"°" ,n
circiter . Iuonis Carnotensis Panormia . Rubrica : Incipit liber sacro-
rum Canonum . Prima pars continet de fide etc. Citatur Isidorus de
offic. , lib. sententiarum etc. Fol. 84. rubrica : In nomine sanctae ,

et indiuiduae Trinitatis incipit libellus ,

quem Isidorus Episcopus
Itpalensis de diuersis Patrum opusculis collegit : De expositione Hi-
storiae : Historia sacrae legis etc. j ibi , ab Auctoribus Origene , Vi~

N n 2
 . .

2 84 I S I D O R I A N A
ctorino, Amhrosio > Hieronymo , Cassiano , Augustitw , Eulgentio , <?c

nostris insigniter temporihus eloquente Gregorio . Sequitur tabula

capitum 31. Ad cap. 23. in Genesin notatur Rabi Moyses pun- :

ctuat istum textum sic Ego sum Primogenitus tuus Esau Sed Do~: : .

etores nostri aliter exponunt Rabi Moyses diflficultatem mendacii .

in Iacob illa interpunctione eluere conatur . Desinit , super omnem

carnem.ln tabula Exodi capita 59. Desinit , in se credentihus
libri .

Capita Leuitici 17. Capitis 16. finis, et totum caput 17. omnino
cum Breulio . Capita Numerorum 35. Desinit, et vitia extingua-
mus . Capita Deuteronomii 22. Desinit , shie peccato inuenimur .

Capita Iosue 18. Desinit, maiora non suhiicit . Capita Iudicum $.••.

vltimum est de Ruth. Desinit pollicitus est per jilium etc. Lib. 1.
Reg. cap. 2i.,sed in fine Iudicum est rubrica Explicit de lihro :

ludicum incipiunt capitula in libro Regum huc vsque excerpta Isi'

: :

duri Episcopi quae autem sequuntur , excerpta sunt a Beda presby-

:

tero Commentarii sunt ipsi Isidoriani , in 4. libros Regum , Es-

.

dram,et Machabaeos , vbi ms. desinit, suntque vniuersa mysteriis

consummata per D. N. I. C. etc. cum Breulio , et nihil additur
S. BemarJus. 34. Codex 5077. Vaticanus ex pergam. in 8. seculi xv. circi-
ter . Summa moralis de poenitentia, de matrimonio etc. Pagina^i.
rubrica : Incipit liher S. Bernardi : Multi multa sciunt . Pag. 60. In-
cipitphilum , (sic ) de sancta Charitate sicut oculis carnalihus spon* :

si magis placet sponsa etc. Desinit , perducat nos sponsus animarum

fdelium lesus Christus etc.

lib. de confli- 35. Pag. 65. rubrica Incipit libellus de conflictu itirtutum , at-
:

ctn virt. et
^ ue vitiorum Beati Leonis Papae Apostolica vox clamat per or-
,
:

bem etc. Pro simulatio suggerit ms. Hypocrisis dicit : sic quidam
tituli verbis variant a Breulio : quidam praetermittuntur . In fine :

Explicit liber Beati Leonis Papae de conflictu virtutum , atque <ui-

tiorum . Desinit attende , quae dico , et tam fallacis hostis insidiis vi-
riliter resiste . De hoc opere dixi cap. 84.
Soliloquia Isi- 3^' ^ag' 6 5* rubrica lncipit liher 11. : Soliloquiorum Isidori
dori Episcopi Homo Quaeso te anima etc. Postea
: :
, : ratio respondet : Sci-

to homo etc. tituli plures quam in Breulio

, , Quaedam omittun-
.

tur,aut contrahuntur j exemplum sit in vltimo capite , quod ita

desinit : tu es dux vitae^tu magistra morum^atque virtutum : lu
inuentrix bonorirm ? sine qua vita hominis nihil esse potest.Per te
 . .

C A P V T XCVII. 285
tunctis viuendi regula datur formantur animae Si- : praeceptis tuis .

quid distortum est tu corrigis siquid corrigendum ^emendas Nihil

, : .

enim te charius tu super vitam meam mihi places Deo gratias sem-
: .

per , et Domino lesu Christo Haec lectio auro splendidior gemtnis .

,

julgentior , luce lucidior ,fauis suauior , melle dulcior : amen . Expli-

cit liber soliloquiorum Beati Tsidori Episcopi
37. Codex 5120. Vaticanus papyraceus in 4. seculi xv. Non- DifFerentiae

Ciceronis quaedam opera de erborum Isi -

nullae Phiiippicae : arte oratoria , et ^'

de grammatica . Pag. 64. sine titulo praefatio Isidori ad dirferen-

tias verborum : Plerique veterum etc. . . . tibique , lector , pro delecta-
tione appono : Breuiius,/>. d. subnotaui . Incipiunt difrerentiae illico :

lnter caeium , et aetherem, et aethera ita distinguitur , quod tioti

tantum ille astriferus locus,sed etiam iste aer caelum vocatur . De-
sinit : Lnter fiere ^et plorare : f.ere est vbertim lacrymas fundere ,

( vbertim obscure ) plorare cum voce fiere , plangere autem cum

lacrymis pectus , aut facietn tundere . Nihil videtur esse nouum quod ,

in nostris non cxtet, praeter quam quod nullus differentiarum or-

do hoc ms. seruatur
in .

38. Sequuntur quaedam exempla literarum , exercitationis cau- miscellanea.

sa:tum nonnuliae odae Horatii cum notis Deinde Omniboni Vin- .

centini ars metrica Desinit, dicitur , quod pedis fungirur officio etc.
:

Antonius Perusinus Rauennae exarauit . Auctor est Omnibonus Leo-

nicenus , de quo Fabricius Bibl. med. Sequitur Leonardi Aretini opus
de miiitia ad Renaldum AWiciwmYloxeniinwm-.Fateor^clarissime vir etc.
39. Codex 5134- Vaticanus chartaceus seculi xv. Aduersaria, Differentiae

scribendi copiam ver!jorum

ad dicendi , et latine comparandam instructa .
•

Pag. 64. sine vllo titulo : lnter polliceri , et promittere hoc interest ,

quod promittimus rogati\pollicemur vltro Procedunt, vtlib. 1. Breu- .

lii, sed postea variant Desinunt inter atramentale , et atramenta-. :

rium Atramentale vas , atramentarius homo , qui vendit Ulico In-

: . :

cipiunt dijferentiae Marci Tullii Ciceronis per alphabetum : Inter abun~

dare , et superjluere hoc interejt , abundat vnda , superfluit omnis hu-
mor: Desinit: Inter vesper , et vespera et vespere et vesperum hoc , ,

interest , quod vesper , et vespere nomina sunt tertiae declinationis ;

vespera autem femininum primae declinationis vesperum neutrum , :

item secundae declinationis . Hae sunt differentiae , quae sub Isidori

nomine in alio codice reperiuntur
 2 86 I S I D O R I A N A
De propricta-
^Q . Succedit opusculum sine tituLo de proprietate sermonis :

Sandapila dicitur locus^in quo ignobilium corpora sepeliuntur etc.

Desin. Sordiscum corium crudum . Opus diuersum a libello Fulgen-

tii Placiadis de prisco sermone .

Carmina. lm Sequuntnr versus hexametri Francisci contemnen-

Fiani pro
^
dis opibus, et diligenda paupertate : Ascendat quicumque velit fasti-
gia felix Deinde versus Lactantii de Plwenice Est locus etc. Ele-
. :

gia Sapphus ad Phaonem Liber Aeneidos xm. cum argumento . :

Turnus vt extremo vitam sub marte profudit Initium libri Tur- . :

nus vt extremo deuictus marte profudit .

Diffcrentiac 42. Codex 5203. Vaticanus papyraceus in 4. seculi xiv. , aut

verboruro .
sequentis . Glossarium , siue vocabularium per ordinem literarum ,

adductis auctorum verbis pro plerisque vocibus . Incipit : Abiurare

e<t rem creditam negare periurio . Desinit, Zephas vocant domos etc.

Pag. 1 19. sine titulo : Inter polliceri , et promittere etc. Desinit, In-
ter atrjmentale etc. , vt iri codice 5134. Vaticano •, de quo paulo ante.
aliae liiiTcren- 43. Pag. 1 3 1 terg. sine titulo difterentiae alphabeticae , Inter
.

t,ae "
abundare , et superfluere etc. Des. Inter vesper etc. y vt in cit. cod.
Vat. 5134. Seqnuntur aliae differentiae verborum sine ordine alpha-
betico , et mutilae .

varia opera . 44. Pag. 1 64. rubrica : Apuleii De aspirationis nota: Omnis aspi-
rationis nota etc. Subiungitur opusculum de diphthongis sine titu-
lo : Diphthongi ^ quibus veteres vtebantur etc. Quaedam regulae pro-
sodiacae sinc auctoris nomine . Pag. iSS.terg. Ars metrica incipit :

Prosaici dictaminis , et rhythmici superius regulis praelibatis , in hoc

libro metrorum rationes . Denique epigramma, quod incipit : Ac-
cipe , meque vide .

CAPVT XCVIII.

Veteris bibliothecae Vaticanae alii 1 o. codices describuntur . Opera

quaedam contra ludaeos . Poenitentialia vetera . Antiquissimi non-
nulli codices olim monasterii Bobiensis . Collectio chronicorum ve-
terum Hispaniae 3 auctore , seu collectore Luca Tudensi .

OpiM apocry- i.V^Jodex 5420. Vaticanus membranaceus in fol. paruo,secu-

li xiv. circiter charactere cJaro , ex libris Francisci Peniae, Rotae
 .

C A P V T XCVIII. 2 S 7
Decani Queste sono akune cose deuotissime de la passiw
. Rubrica :

ne del nostro Segnior messer Gesii Christo , cauate da la biblia he-

brea •, le quale non son scritte nella nostra biblia latina . E questa
tale operetta seguente fece vn -ualente doctore chiamato Isaac per nom-
me : prima fu giudeo doppoi christianissimo fatto : . Et prima incom-
rnincia el prologo del autore : Considerando io Isaac hebreo per %ene-
ratione carnale^et christiano per regeneratione spirituale etc. Opus

ineptiis , et fabulis refertissimum , et , vt opinor , pseudonymum .

Pag. 7. sic legitur : E queste cosse sopradette tutte son scritte nella
biblia hebrea secondo esso maestro Tsaac publicatte al popolo . Inter-
dum citantur reuelationes cuiusdam Sancti Nudi : Santo Nudo dice etc.

Pag. 3. terg. Comme predico esso maestro Tsaac in presentia defratti

di Santo Francesco .

2. Pasr. 14. rubrica : Santo Isidoro doctore , et Vescouo confonde compendium

giudei . Ad la sua sorella F. dilectissima Isidoro Ve- ( Florentina
judaeos "It )

scouo salute : Alcune cosse in diuersi tempi tra libri del vecchio te- ce .

stam;nto son prenunciate etc. Desinit , loel 11L Vengano tutti nella
valle de Iosaphat oue li iudicaro amen Deo gratias Est com-
, io : . ,

pendium libri 1. aduersus iudaeos italico veteri sermone qui mul- ,

tum de hispano refert Sequitur Disputatio Hieronymi aSanctafide .

contra iudaeos anno Christi i4i2.,anno 18. Pontificatus Benedi-

cti XIII. antipapae, italice . Incipit : Queste son le ragioni in presen-
tia del santissimo Padre etc. Eiusdem trjctatus contra magistrum
Talmuth : Questo e adunque etc. Plura de* iudaeorum contra chri-
stianos fraudibus, et iniuriis disserit
3. Codex 5751. Vaticanus membranaceus in fol. paruo,cor- Poenitenciale

mutilus In Inuentario notatur rcm anum

'
rosus, et . , esse in hoc codice Poe- •

nitentiale Romanum genuinum,

Morino editum Inscribitur Ana- a . :

stasius bibliothecae Pontificiae Initio Synodus Agathensis Ouum in . .

Dei nomine , et permissu Domini nostri etc. Pag. 2. initio Liber .

S. Columbani de Bobio charactere veteri , vt in Sedulio Taurinensi,

de quo cap.3 Proleg. Sedulii dixi Pag.3 terg. subscriptiones Ego
. . . . . .

in Christi nomine etc. subscripsi anno xxn. regni Domini r.o- . . .

stri Alarici Regis .Finit . Sequitur quoddam Poenitentiale : Quoties-

cumque christiani ad poenitentiam accedunt etc. non quia in i/ino est
luxuria , sed in ebrietate . Explicit prologus . Siquis forte non potue-
rit ieiunare etc. Pag. 8. Incipit Synodus Arelatensis : qui ad dedica-
 . . . . .

28S I S I D O R I A N A
tionem basilicae S. Mariae conuenerunt . . . Hoc inter se obseruan-
dum esse diffiniunt
De poeniten- 4. Pag. 9. rubrica : Incipit de vtilitate poenitentiae , et quomodo
tia .
credendum sit de remissione peccatorum per poenitentiam . Excepto
baptismatis munere etc. Desinit , censuram Canonum aestitnare . Ite-

rum de hoc opere num. 7.

Chrysosto- 5. Pag. 11. terg. In Christi nomine incipit de poenitentia loannis
mus .

Os aurei : Prouida mente , et profundo cogitatu cognoscere debent etc.

Des. et inuenies requiem in vitam aeternam : amen

miscellanea 6. Pag. 14. terg. Incipit de octo 'vitia capitalia: Octo sunt vitia
principalia , quae humanum genus infestant . Desinit, sentiendum est.
Pag. 1 5. Quomodo debent consilium christiani dare Insinuamus cha~ :

ritati vestrae ,
quoniam multi etc. Desinit , Duminum deprecantes .

Pag. 1 6. Incipit de Sacrifciis, et remissione fratrum Sed Jortasse di- :

cant auditores Ecclesiae etc. Desinit, a licitis coercere se debet

Alitgarias 7. Pag. 18. De poenitentis vtilitate exerptio ( forte excerptio )
Alitparii ( al. Alitgarii) Episcopi Quamuis originalia etc. in caelo
,

solutum promittitur . Sequitur fragmentum iam comprehensum in

opusculo pag. 9. De vtilitate poenitentiae etc. Pag. 19. terg. rubri-
ca : Incipit libellus de vitiis octo principalibus , eorumque remediis ,

quem de libris Gregorii , Augustini , necnon et Prosperi exccrpsimus:

A Paradisi gaudiis . Lib. 2. De virtutibus. Desinit , Nunc iam qua-
liter vnumquudque iudicio sacerdotali purgandum sit vitium , breui-
ter est in sequentis opcris libello inserendum. Rubrica Explicit liber :

secundus . Hoc capitulum de epistola S.

est Gregorii Papae ad Se-
cundinum Inclausum , siue Inciusum , Dilectissime etc. Dilectionis
tuae literas etc. . . redimere venit
epistola Isido- 8. Rubrica eodem charactere : Incipit epistola Hysidori ad Ma-
" sonem Episcopum Domino vero sancto meritisque beato Masoni Epi-
: ,
nam
scopo Hysidorus Episcopus in Domino salutem Veniente ad nos fa- :

mulo vestro , viro religioso Nicetio , literas etc. desinit , aut antiquior ,

aut potior extat auctoritas . Explicit epistola . Hae duae epistolae Gre-
gorii,et Isidori videntur esse tertius liber operis de vitiis, et virtu-

tibus . Character est clarus gallicus minutus seculi x. circiter . Se-

quitur simili charactere rubrica : In Nomine D. N. I. C. Incipit Ex-
ccrptum de Canonibus sententiae tantum ( forte sententiarum ) ex
libro Bracarensis Martini Episcopi Gallitiae de diuersis Conciliis .

Extat
 .

C A P V T XCVIII. 2S9
Extat in collectionibus Conciliorum Succedunt Excerpta Cano- .

num in pluribus Conciliis , etiam Barciilonensi Item ex epistola .

Clementis Papae : Episcopus irreprehensibilis sit . Siricii , Innocentii ,

Zosimi , Caelestini, Leonis , Gelasii .

9. Pag. 41. terg. rubrica Excerpta Theodori de Canonibus In excerptaThcc- : :

Ordinatione Episcopi ipse debet missam cantare Poenitentiale Theo- dori. .

dori dictum . Rubrica aliquando : Item vnde supra , iudicium Theo-

dori ArchiepiscopiItem iwde supra >iudicium Commeomi Desinit, . .

Euangelium legens super humeros ponat Sequitur epistola Clemen- .

tis Papae de Sacramentis Dominici corporis Quoniam sicut a Petro : .

Itein Ordo ad dandam poenitentiam Primum interrogas eum Syno- : .

dus Romana Boniiacii Papae II. Post Consulatum Lampadii etc.

Pag. 62. terg. ode sapphica Adelardo Episcopo Siderum fautor , .

dominusque caeli etc^ fortasse Alcuini.

10. Pag. 71. terg. charactere veteri,sed alterius manus elegia: elegfa

Lamentum R. . . cuiusdam ( fbrte Religiosi ,) literae fere iam eua-

nuerunt . Incipit : Nocte , dieque gemo , quia sum peregrinus , et egens ,

( forte aeger ) Distichum 3. ,

Attritus febribus nocte , dieque gemo .

et 4. Magne Columba , roga Dominnm , ne spernar ab ipso - Quo * .

reddar sibimet, magne Columba , roga - Sancte Zeno ,famulum mi- .

serum ne despice quaeso - R.edde Columbano , Sancte Zeno , famu-, .

lum . Intermiscentur in hoc codice quaedam Decretales Romano-

rum Pontifkum, et epistolae Imperatorum .
11. Codex 5763. Vaticanus membranaceus i\\ fol. charactere Etymologiae .

Longobardico , simillimo illi , qui in papyris antiquis obseruatur .

Initio , Liber Sancti Columbani de Bobio , vt in Sedulio Taurinensi:

titulus recentior Tsidori Ethimologiarum libri vi. Alius Tractatus
: :

Tsidori Ethimologiarum In ima pagina charactere gallico seculi xi. .

circiter \ Obtulit hunc librum Boniprandus mente libenti - Colum-

.

bae eximio Patri qui legeris ergo , - Dic , Veniam largire , Deus; me-
:,

ritumque rependc Epistolae Isidori, et Braulionis: 1. Omni deside-

.

rio : 2. pie etc. in titulo: Christique electo\ Bignaeus : Christoque

electo .qua Sinthaurius: Bignaeus, inqua Sintlurius 3. Quia
Ibi : in .

te incolumem 4. Solet repleri 5. Tuae sanctitatis Ibi et licet in-

. . . :

emendatum prae 'valetudine , tamen tibi modo ad emendandum stu-

dueram ojferre , si peruenissem Desinit: rcmittantur facinora. . . . .

Explicit epistola Tsidori ad Braulium Episcopum . Rubrica. Incipfunt

Tom.ll. O o
 ,

; 9o I S I D O R I A N A
libri Ysidori ^ charactere recentiori supra lunioris Spalensis Episcopi
ad Braulium Caesaraugustanum Episcopum , <ve l ad Sesibutum suum
scilicet Dominum , et filium En iiobis «Y«* pollicitus sum , »/«' o/w/ : ,

^f origine quarumdam rerum ex etc. vt Bignaeus Rubrica Haec . :

sunt capitula libri primi Sunt 24. Vltimum est de Storia . .

ordo eamm . 12. De notis militar. cap. 23., al. 24. T ta# «0/^ etc. Quum
autem imperitiam significare "jellent , lamda litera vsi sunt Des. li- .

ber , contra naturam sunt Etymologiarum liber primus explicii In- . .

cipit capitula libri secundi Numerantur capita 22. Desinit tertium .

nihil habet . Explicit liher secundus . Incipit liber tertius . Praefatio

de ml. sequentibus disciplinis Mathematica lati- . De Alathematica .

ne dicitur etc. Capita xi. Liber quartus de Musica capita 10. Non :

sunt notae musicae Liber 5. De Astronomia capita 44. Des. ab~

. ,

ducat^et in superna contemplatione attollat . Breulius abduceret . ..

collocaret . lib. v. De legibus capita 28. Des. concessum est: vt ca-

pite 27. lib. 5. Breulii . Rubrica . Explicit liber quintus . Incipit liber
sextus . De Medicina etc. capita 13. Desinit , corpus curetur :Ex-
plicit de medicina lib.vi. Incipit de 'Temporibus lib.vu. tabula ca-
pitum 12., quorum vltimum de discretione temporum : sed codex im-
perfectus est, auulsis foliis a cap. 2. huius libri Codex est rescri-
.

ptus : textus primum scriptus erat charactere romano quadrato ma-

ioris vna tantum linea,siue columna pauca verba intelligi
modi , :

possunt, vt capite 38. de Prosa terg. Ea misit nuncios ad Regem .

In fine lib. 1. tradiditque eum Dominus in manus Postea occurrit

.

et castrametatur . . . Et dixerunt eidem . . . Noluitque acquiesce-

re . Videtur esse aliquid e sacris literis . Verba textus primum scri-

pti inter se connexa sunt .

Etymologiae. 13. Codex 5764. Vaticanus membranaceus in 8. charactere

Longobardico In prima pagina notatum est veteri manu Hic li-
. :

ber Sancti Columbani est Postea in hoc •volumine ista continentur

. , .

Tsidori Ethimologiarum libri nl. ^videlicet octauus , nonus , et deci-

mus Deinde charactere antiquiori seculi fortasse noni Esidori Ae-
. :

thimologiarum libri octaui incipiunt capitula Post tabulam capitum .

charactere veteri,vt in Sedulio Taurinensi, liber Sancti Columbani

de Bobio Capita tabulae sunt 56., scilicet 15. prima capita com-
.

prehendunt librum , non 8.,sed 6. De nouo, et veteri Testamen-

to etc. cum aiiquibus interpolationibus , vt cap. 2. De historia
 . .

C A P V T XCVIII. 29 i
et scriptoribus , et vocabulis sacrorum librorum Incipit Historia . :

est narratio rei gestae ,

per quam ea, quae in praeterito gesta sunt,
dignoscuntur . Dicta autetn graece historia AlCaMCOH TCT/rPJN,^
est , audire , vel cognoscere . Historiae autem ideo MONVMENTA vo-
cantur co , quod memoriam tribuant rerum gestarum . Veteris Testa-
menti secundum hebraeos hi prohibentur Auctores etc. Cap. 7. in fine :

prius epistolae : Breulius prius epistolarum colloquia . Cap.xi. Carmi-

na , quas ignes nouimus aerios . Cap. 14. quorum gesta in hoc coe-
pta corpore condita continentur . Ibid. Vnde et concilium consilium ,
c in s litera transeunte Caput 15. codicis desinit
. in Amen signi-

ficat . . . in caelo resonant , quod pertinet ad caput 19. Breulii

14. Sequitur in cod. cap. 16. Cassiodori de titulis psalmorum :
Cissi °^as
ln primo libro Paralipomenon etc. jvsque ad cap. 27. de psalmis dis-
seritur , ex Cassiodoro ,vt videtur. Caput 26. est de psalmo cxvm.
Psalmus iste hebraeis est elementis etc.

15. Sequitur caput 27. Item de officiis: Osanna in alterius lin- excerpta ex I-
suoro
guae signijicatione in toto transire non potest etc. , vt cap. 19. Breu-
lii . Ibid. quod prece mysti-
Sacrificium dictum quasi sacrificatum ,

ca etc. et sanguine Christi \ vt Breulius ibid. Sunt autem Sacra-

. . :

tnenta baptismum , corpus,et sanguis Domini, quae ob id etc. Breu-

lius baptismum , et chrisma, corpus , et sanguis Sequitur caput 28. .

de Trinitate Trinitas appellata , quod sit totum njnum ex quibusdam

.

vsque ad Ego dixi: Dii estis

tribus etc. Est caput 4. lib. 7. Breulii , : .

16. Caput 29. De Angelis, apud Breulium est caput 5. lib. 7. alia excerpta.
In eo omittiturj Vriel praeceptum est. Wide codicem 58 13. . . .

Caput ^6. De homine Homo dictus^quia ex humo factus Haec . .

excerpta sunt ex capite 1. lib. xi. apud Breulium Cap. 31. De .

Apostolis : Apostoli missi interpretantur Excerptum ex cap. 9. lib. 7.

.

Sic alia capitibus sequentibus ex eodem libro 7.

17. Caput 37. De Ecclesia
synagoga Ecclesia graecum , et :
similia excer-
est etc. ex libro 8. cap. 1. Ira alia capita ex eodemlibro. Caput 40. P ta •

Expositio Symboli ex S. Augustino homil. 23. in Ioann.

18. Caput 41. exhibet rubricam De Cathecumcnis : Tsidori in cx i$idoro,et
libro Ojficiorum . Sic alia ex aliis Patribus caput 43. de pom-
: et allif •

pa ex Hieronymo , et Hysidoro . Capitibus 16., 47. 66. , quod est

vltimum, De impositione manus Pontificis , laudatur Tsidorus . Sequi-
tur pagina 71. sine titulo tabula capitum 84. De disciplina, et ar-
O o 2
 . )

2?-2 I S I D O R I A N A
te etc. Prana sex capita excerpta ex lib. i., et 2. Etymol. Alia sex
capita seqq. ex libris 5. 4. 5. Etymologiarum j et quaedam ex Be-
da nominatim . compendium Etymologiarum , sed
Sic fere procedit
non seruato ordine librorum. Caput 83. De triumphis Omne re- :

gnum seculi huius bellis quaeritur , victoriis comparatur . Victoria di-

cta , quod i'i , id est , virtute adipiscatur etc.

excerpta cx 19. Caput vltimum 84. Descriptio prouinciarum Italicarum :

Prima igitur Italiae prouincia Venecia est etc. Sequuntur alia excer-
pta ex Isidoro de homine,et eius partibus : de aetatibus etc. Alia,
lortasse ex aliis, De vitiis, et virtutibus . Pag. 191. De septem regu-
lis legis : Tsidori : Septemesse inter ceteras regulas etc. ex lib. i.sen-
tentiarum cap. 1 9.
lib. de ofHclis . 20. Codcx 5765. Vaticanus membranaceus in fol. paruo,cha-
ractere romano quadrato Aliquando pro rubrica titulus capitis co- .

lore viridi exprimitur . Interdum margini duae virgulae afnguntur,

quum scilicet verba aliqua aliorum describuntur , vt nunc rieri so-
let : sunt puncta duo puncta Scribitur oboedientia Ae-
, virgulae , . .

tas codicis ad seculum vm., aut nonum reuocari potest Initio , .

vt in aliis iam descriptis codicibus, nota haec , Libe r S. Columbani

de Bobio . Rubrica , Incipit liber secundus Sancti Ysidori : charactere
recentiori , De ministris ecclesiasticis : Quoniam originis causas offi-
ciorum , quae in commune ab ecclesia caelebrantur ( sic ) ... eorum ,

qui diuino cultui ministeria religionis impendunt , ordine persequimur .

Prologus libri 2. de offic. eccles. aliquantulum ab editis diuersus.

Subiungitur tabula capitum 26. eiusdem libri 2.,quorum vltimum
est De manus impositione , vel -confirmatione sed codex deficit ca- :

pite 19. de coniugatis ad vevba, quum etiam gentiles feminae viris

suis seruiant communi lege naturae . Ergo lex naturae
Etymologiae .
2 i. Codex 5 S i j. Vaticanus membranaceus in 8. ^eculi xin.
circiter . Etymologiae in fine mutilae : vltimum caput est De : vasis
repositoriis, lib. 20. Fortasse initio deest aliquod folium cum titu-

lo,et tabula capitum . Prima rubrica : Incipit liber 1. De Discipli-

na? et arte : Disciplina a discendo etc. Quaedam contrahuntur : quae-
dam augentur, De musica apud Breulium
et interpolantur, lib. 4. :

De medicina Eodem libro 4. De Astronomia Lib. 5. delegibus.

. .

Lib. 6. de Medicina Libery. De chronicae vocabulo etc.Ibi Chro-

.

nicon breue anno ml. religiosissimi Principis Siseuotis ( Sisebuti

:
 . . , .

C A P V T XCVIIL 293
iudaei in Spania christiani efficiuntur .Residuum sextae aetatis tem-
pus Deo soli cogtiitum .Explicit liber vn. incipit vm. De nouo et ve-
teri testamento etc. , apud Breulium lib. vi. Ibi capite vltiino , Sa-
crificium dictum \ fit sacramentum
etc. Sacramentum
vt Breulius : .

graeci eucharistiam dicunt^ quod dicimus corpus , et sanguinem Christi.

Sunt autem Sacramenta baptismum corpus > et sanguis Domini , quae ,

ob id sacramenta etc. Omittimtur alia

22. Liber 9. De Deo > ibi caput 5. De Angelis Vriel interpre- describuntor
tatur ignis Dei , sicut legimus apparuisse ignem in rubo . Throni etc.

Procedit liber 9- vsque ad caput 5. libri 7. Brenlii . Incipit liberx.

De philosophis gentium . Fhilosophi graeca appellatione appel-lantur .

Comprehendit omnia,quae sequuntur in Breulio , etiam librum x.,

siue vocabularium, cum praeratione . Ibi Aerus -virfortis et sapiens .

Aegistus dicitur , quia capite nutritur . Ega enim graece caput di-
citur . Auctor etc. Liber xi. De homine etc. Reliqui libri eo ordi-
ne procedunt , quo apud Breulium . Exemplurn interpolationis li-

'bri 18. cap. 58. non crimine , sed furore . Alartialis . Quidam iuue-
nis Carpophorus nomine temporibus Titi xx. "vrsos in spectaculo co?i-
tra se simul dimissos interfecit Item aduersus leouem , pardum , .

et tigrem , aprumque pariter dimicauit Haec quippe spectacula etc. .

23. Codex 5992. Vaticanus membranaceus in fol. paruo se- Sementlae Isl-

culi xv. I-nitio ascribitur : Ex conuentu SS. Apostolorum vrbis . Sunt dori.
quaedam Aduersaria, seu miscellanea biblica charactere scholastico
additis aliis diuerso charactere. Pag. 166. Tsidorus de summo bono .

Primus titulus erat Quaedam theologia : . Initium deletum est , et noa

multo post initium libri secundi opus deficit . Sequitur alio chara-
ctere : Intellectus Sententiarum metrice conscriptus : scilicet Petri Lom-
bardi Sententiae metro alligatae . Codex mihi nullius vsus
24. Codex 6265. Vaticanus chartac. in 4. paruo, seculi xv. Ad- miscellanea .-

uersaria , siue miscellanea ex epistolis , et orationibus . Liber Leo-

nardi Aretini in Hvpocritas . Elegia in obitu Leonardi Aretini : Nunc
sanctae Epitaphium Hoc Aretini Leonardi tecta sepulcro etc.
musae . :

Carme n sub imagine Leonardi Aretini Hic, Leonarde , tibi etc. Ano- .

nymum opus de Incipit , Qui per italiam homines exceL-

vir. illustr.

luerunt aetate mea Leonardi Aretini Oratio Heliosabali ad me-

etc.

retrices . In fine . Leonardus Aretinus recreandi ingenii causa ludens,

ridtnsque dictauit . Vnde seniores rogat^ne legant^ vrbaniores , m
 .

294 1 S I D O R I A N A
offerant Deo gratias Poggii
mutatione fortunae etc.Epitaphium,
. , De
seu versus in quadam Ecdesia prope S. Spiritum Romae Tu , qui :

secura procedis mente > parumper etc. Alii in S. Maria Maiori Romac
sub Christi Crucifixi imagine prope altare maius : lngr.it ae Veneri
spondebam munera supplex Priorum Florentiae
etc. Alii in palatio .

Oratio Archiepiscopi Cretensis habita coram Martino V. die 6.

decembris 141 8.
Synonyma :•- 25. Pag. 204. Cicero Victurio suo S. D. Collegi ea etc. per al-
ph.ibetum initium capiamus Abditum, opertum , absconditum etc. De- .

sinit Vox magna , plena , grandis , sordida , clara , canora , candida ,

:

suauis, iocunda-y dulcis, ingrata, copiosa, ajfabilis . Vitare , declinare ,

fugere . Explicit ,
quod repertum est de Synonymis Ciceronis a Serco-
lutio Codex videtur scriptus Ancone anno circiter 1460. De eius-
.

cemodi Synonymorum opere plura cap. 5 6.

>rus De 26. Codex 6878. Vaticanus in S. partim chartaceus , partim
astrcnoin:a membranaceus , partim bombycinus Extat in eo liber anonymus,
. .

alibi Plinio ascriptns , De vir. illustr. , Procas rex Albanorum .

Pag. 25. terg. Traetatus Isiduri de Astronomia Incipit , Luna est .

primus planetarum 9 minima stellarum Inuenitur hic tractatus in- .

sertus in Imagine MundJ Honorii Augustodunensis, vt dixi cap. 86.,

siue reuera sit Honorii,siue ex Isidoro desumptus Sed characrer .

huius opusculi in hoc codice ita implexus est vix vt legi possit. ,

Hieronymus . 27. Sequuntnr quaedam folia membran. charactere antiquo ,

forte seculi xi. Hieronymi caput de Iosepho in libro De viris illustr.
Ibi: In lib. ig.cap. 1. sic ait de Christo Erat enim mirabilium :

operum effector etc.

epistohe quae. 28. Ibid. Epistola Pilati ad Tiberium de Christo Ibid. Episto- .

daui apocry- ja Ignatii ad Ioannem , De tua mora dolemus Alia eiusdem ad .

eundem : Si licitum est mihi . Alia eiusdem Ignatii Christiferae Ma-

ri.ie : Me neophytum . Alia : Ignatio dilecto discipulo humilis ancilla
Christi : De lesu^quae a Ioanne etc. Epistola Lentuli , Apparuit ten%-
poribus nostris etc. De Christo . Videri de his potest Fabricius in

Cod. Apocryph. noui testamenti . Sequuntur folia chartacea : Petri

Pauli Veri2erii senioris liber: Eranciscus senior auus tuus etc.

miscellanea . 29. membr. , vt superiora illa

Pag. 70. folia Epigramma de :

Veruna sub prosopopveia Iam licet alma parens ,/estos tibi sparge-
: ,

re plausus . Scilicet post libertatem recnperatam . Versus hexametri

 C A P V T XCVIIL : 95
Ibid. Antonii Panormitae, Poetae Siculi, in Kyriacum Anconitanum:
Kyriace altiloquos etc. Eiusdem epitaphium Matris Kyriaci Anco- :

nis splendor iacet hoc Masiella sepulcro . - Vna 'vetustatis , Kyri.x-

cique parens . Diuerso haec charactere exarata . Sequuntur folia

chartacea Claudianus de balneis Aponi ruris Epistola Theodorici

. .

Regis Aloisio Architecto Si audita veterum miracula etc. Ra-

. . . .

uennae nl. Kal. lunii Aurelius Cassiodorus palatii praepositus scri-

psit . Haec folia videntur bombycina Sequuntur quaedam de her-

.

bis . Petri Pauli Vergerii comoedia: Hanc dum poeta mihi verecun-
dus fabulam etc. Ad iuuenum institutionem spectat ea comoedia.
30. Codex 7004. Vaticanus chartaceus . Epistola autographa codex Francl-
SC1 eniae -
Francisci Peniae Pegnae ad Cardina-
( ita se ipse nominat ) siue
lem Baronium, 26. martii 1597., qua probat, hunc codicem reue-
ra esse historiam quam scripsit Lucas Tudensis
, Putauerat Penia , .

historiam Tudensis esse opus Iuliani Pomerii , ( intelligit Toleta-

num,male Pomerium vocatum ) sed retractat hanc opinionem ,
.

Sequitur epistola autographa Alfonsi de Spinosa, Archidiaconi de

Tineo , Canonici Ouetensis , Matriti 25. Ianuarii 1597. Comme-
morat Spinosa , se ob Episcopi Ouetensis insectationes Oueto abes-
se in Ecclesia Ouetensi solum superesse diuisionem Dioeceseon
:

Ithacii : Historias Sampiri , Sebastiani , Pelagii extitisse olim in ea

Ecclesia •, sed existimari , eas a Didaco de Muros , Episcopo Oue-
tensi, delatas ad Collegium Salmantmum , quod fundauit Succedit .

epistola Magistri scholae Salazar 15. Iulii 1595. qua misit histo-
riam Tudensls ex vetusto codice transcriptam Hic in epistola Pe-
, .

niae dicitur Doctor Gascha de Salazar , Gymnasiarcha Salmanticensis .

2 1 . Chronicon Tudensis
Deinde Beatitudo poten- Chromca Tu-
sine titulo :

% '
tiae temporalis etc. Post prologum Breuem temporum annotatio- •,

nem etc. Chronicon Isidori,et historiae Gothomm, quae desinunt •

in Sesinando , arcana futurorum scienda seruauit Sequitur sine ti- .

tulo continuatio Ildefonsi Quoniam praeclarus Doctor Isidorus : .

Desinit continuatio sub Imperatore Constantino ; Hucusque Beatus

*,

lldephonsus Hispaniarum Primas etc.

-
32. Illico Era 704. post Recesuindum etc. Diuisio Episcopa- H;stor;aH;s r a
tuum :Wambae, et Pauli historia alii Reges Gothi, irruptio Mau- niae :

rorum.Reges Hfspani vsque ad S.Ferdinandum. Desinit Alhamge y :

Montor e t quaedam alia castra .

,
 .

2 9 6 I S I D O R I A N A
chronlconhi- 33- ^ 00 Chronicon autem Isidori de-
est distinctio librorum .

dori sinit in Scintilla , vel Suintila, Consummatio seculi est tum sine ti- :

tulo Licet viros virtntis prudentia etc. prologus Lucae , vbi ait ,
:

liberum ( lego , librum ) Tsydori Doctoris Hispaniarum tertium in

opere proponentes Fortasse sextam aetatem secundum librum nume-
.

rat Post prologum Lucae Antonino filio Bonienfisuando regi ( sic )

. :

Gothorum Isidorus Ouia de origine etc. Post prologum , Era 447.

:

Alani^ Sueui et Vandali Haec est Vandalorum historia

, .Desinit . :

ad intcritum Gilimeri Sequitnr , Era 446. Sueui Principe Ermerico

. :

Sueuorum historia .Desinit mansisse 177. annis scribitur. Subiun-

gitur , Gothorum antiquisrima origo etc. Desinit , vt dixi , in Sise-
nando Conferenda haec essent cum editis
. .

„ .. 34.
J
Post omnia Lucae Chronica et vltima verba , alia castra* ,
Turpiniopus . ^ ->•/».
.
, ~, , r^x. •
; t
•

fabulosum . sine Htulo Dei filius Iesus: Lhristus sub Augusto etc. Chronologia
Pontifkum Romanorum vsque ad Fabianum anno Domini 238. Se-
qiritur Carolus natione Romanus coepit anno Domini 252. Sedit.
.

ann. 3. mens. lo.etc. Lege Cornelius , qui tamen 1. ann. sedit. Ad-
ditur Turpini relatio , qualitcr Carolus M. Hispaniam , et Gallae-
ciafn a potestate Saracenorum liberauit etc. Explicit Chronica Beati
Ti/rpini Archiepiscopi . Opus fabulosum Caroli Magni . in Hispania
gesta Galli Historici exaggerant , Hispani despiciunt.

C A P V T XCIX.

Libliothecae Reginae Suecorum Christinae ^ad Vaticanum translatae ,

multi codices opera Isidori continent . Nonnulli horum codicum
olim ad bibliothecam Floriacensem spectabant . Eiusmodi codices
Regio-Vaticani 1 6. recensentur . Plura Etymo/ogiarum exempla .
Specimen glossarii Isidoriani . Liber SPERMOLOGON Isidori
quid sit ?

Eibliothecarc- 1- JLnter celebres bibliothecas, quae post varios casus m Vatica-

ginae Christi- nam tandem commigrarunt peculiarem quemdam locum ,
sibi ven-
nae
Christinae Alexandrae Suecorum Reginae , libro-
dicat bibliotheca
rum non tam numero , quam delectu insignis quamquam et mss. :

quidem codicum copia ^bundat, praesertim si illi annumerentur ,

quiprimum ad Ottobonianam bibliothecam delati sunt,deinde cum
tota
 . ,

C A P V T XCIX. 2 97
tota hac bibliotheca Ottobonianain Vaticanam deuenerunt . Verum
de his Ottobonianis alius erit dicendi locus. Tantum nunc mone-
bo Alexandrum
, VIII. Ottobonum 1900. codices mss. ex iis, quos
Christina vndique conquisiuerat, selectos, paucis quoque e sua do-
mestica bibliotheca adiectis Vaticanae attribuisse , Alexandrinae nun-
cupatione , propriaque aula distinxisse anno 1690. Haec est bi-
bliotheca, quae etiam vocari solet Regio-Vaticana seu Reginae Sue* ,

corum Bibliothecae Reginae

. Christinae tot pretiosis monumentis
ornandae quum alia auxilia vndique collecta praesto fuerunt ,tum
ma°na pars librorum celeberrimi monasterii Floriacensis ex incen-
dio , et ruinis ereptorum cum aliis Alexandri Petauii ab ipsa Regi-
na comparata
2. Monasterium Floriacense eruditorum hoininum , et libro- ex Ftoriacen-

rum copia olim claruit. Ioannes a Bosco Caelestinus tom.2.,siue

part. 3. Biblioth. Floriac. pag. 3 2.in not. ad Vitam S. Abbonis ,
auctore Avmoino Floriacensi, haec refert: Schalae quondam adeo in-
signes , atque celebres in monasterio Floriacensi habebantur , -ut scho-
lasticorum in eis numerus plus quinque milibus recenseretur . Hi di~
dascalis suis muneris honorarii gratia . . . bina manuscripta offere-
bantvolumina.Addh, tam copiosam bibliothecam anno 1561. 1562.
a Caluinistis direptam, dissipatam, laceratam Idem Ioannes a Bosco .

pag. 409. commemorat statutum Abbatis Floriacensis pro reficien-

dis veteribus libris, nouisque, praesertim choralibus, comparandis :

Videns bibliothecae nostrae codices vetustate nimia cariosos , et tere-

dine , et tinea rodente corruptos etc.

3. quidem fuit a Caluinistis tam insignis bibliotheca

Dissipata : historia bibiio-

sed tamen ma^na ex parte iterum erepta,et collecta post plures

thecae Flom "
censis •

annos,ac varia discrimina non sine peculiari quadam Dei proui-

dentia in Vaticanam Auctores Galliae Christianae tom. 8.
illata est .

col.1540. de bibliotheca Floriacensi sic narrant : Tota tamen dissi-

pata non est curis enim Petri Daniel %/tcumque collecta per manus
:

jn Vaticanum transiit.Et apertius col. 1566., vbi de Caluinistis

et Odeto de Coligni excardinali, exabbate Floriacensi agunt , et
asserunt, argenteos, aureosque Euangelioruin , et Epistolarum codi-
ces direptos etc. Omnia siquidem pene mss. diripientes quae non :

lacerarunt, Petrus Daniel apud Aurelianos forum celebrans , Floria-

tensisque Praetor , ab iis vilissimo emit pretio : <vnde in Petauii , et
Tom.II. P p
 . ,

: 9S . I S I D O R I A N A
rarsii\tum Electoris Pa.lj.tini , et Christin.ie Suecorum Regi n'ae ,

ac tandem Vaticani rem transiit . Scilicet vt bibliotheca Petauiana

bibliothecae Christinae vnita fuit , ita Bongarsiana Palatinae : quae
quidem Palatina, Hildeberga capta , dono data fuit Vaticanae . De
eadem bibliotheca Floriacensi ab Hugonottis direpta , et de , plu-
rimiseius libris , varia fortuna in Vaticanam translatis , videri pos-
sunt Mabillonius in praefat. ad Liturg. Gallic.sect. i2.,Lesleus in
praefat. ad missale Mozarabicum sect. 16. pag. 77. , Claudius Estien-
not in cpistola ad Mabillonium, quae tota est de hoc argumento
inter Mabillonii opera posthuma tom. 1. pag. 461.
>e libris 4. Facile Floriacenses monachi libros ex Hispania sibi petere
lispanios au-
poterant : nam eod. tom. 8. Galliae Christ. col. 1541. de Mummo-
ne , siue Mummoleno , abbate Fioriacensi sec ulo vn. dimidiato , haec
narrantur Hunc dum in Hispaniam voti causa tenderet , Burdigalae
:

mortitum tradunt in monasterio Sanctae Crucis Forte in illas partes .

profectus fuerat ad ordinandum proximu m Regulae monasterium ,

quod ante Normannorum tempora Floriacensibus subiectum fuisse
instrumentum eius restitutionis docet Re^ulense monasterium in .

Vasconia erat , de quo agitur in Vita S. Abbonis. Verum in his

diutius immorari non vacat codices potius ipsos Regio-Vaticanos :

recenseamus .

misctllanea . 5 Codex 6\. Regio-Vaticanus membranaceus in S. , alias 1 S9 0.

Primum opus initio mutilum agitur : in eo de mystica expositionc

arcae dilnuii : haec est pars secundi libri,qui finit: vnum desidere-
mus D. N. I. C. Liber tertius incipit . In prima ergo mansione est

cognitio . Hic plura de libro , et ligno vitae etc. Finit : quia , vt

verum fatear , saepius in hoc tractatu scribenda inuenimus , quam
inuenta scribemus (forte scribimus , ) neque enim vel in hoc meam in*

sipientiam fateri erubesco Explicit Sequitur rhythmus satis ion-

. .

gus : Angele ,
qui meus es custos ^pietate superna - Me tibi commis-
sum serua^ tutare,guberna etc. Finis : Subiungatque pium plebs omnis ,

Tiat , et amen . Sequitur : In gestis patrum veterum quoddam

( vel quiddam ) legi ridiculum ,

- Exemplo tamen habile, quod vobis
dico rhythmice - loannes abbas paruulus statura, non virtutibus etc.
Finis : Quum Angelus non potuit .^vir bonus esse didicit . Editum vi-
di hoc opusculum, ni fillor,apud Theophilum Raynaudum .Cha-
racter videtur vndecimi,aut duodecimi seculi
 . .

CAPVT XCIX. 299

6. Sequitur rubrica : Incipit liber Isidori Episcopi , De Deo «eceqpta ex I-

patre : videtur character diuersus , ac fortasse decimi tertii secuii .

Est liber 7. Etyraol. Beatissimus Hieronymus etc. vsque ad finem

capitis 4. intelligitur ^non natura Illico rubrica De natura. Na- . :

tura dicta ab eo , etc. quod

vsque ad est caput 1. libri vndecimi
finem capitis 1. ex parte dictum est Aliarubrica De mundo Mun- . : :

dus est caelum etc. cap. i.lib. 13. vsque ad finem cap. 18. huius
libri 1 3 . Inde rubrica De terra: Terra est in media etc. cap. 1.
:

lib. 14. , et quaedam alia capita . Sequitur De ciuitatibus cap. 1.

lib. 15., et totus hic liber . Item de pulueribus , et globis terrae^cmi

est liber 16. vsque ad finem . Deinde libri 17. 18. 19. 20. Finis :

lgnis ardore siccetur .

7. Illico rubrica. Incipit expositio sermonum antiquorum cum alia excerpta.

testimoniis Fabii Platiadis Fulgentii Virgilii: Ne de tuorum prae-
ceptorum Domine , , quidquam serenlssime
curtasse inobedientia pu-
taretur Quid sit sandapila etc. Finis tua verba tam delenifica
etc. : .

Expliciunt verba antiquorum cum testimoniis suis Opus Fulgentii .

inscriptum : De prisco sermone . Succedit rubrica : Augustinus De ex-

positione alphabeti : A congruo sono spiritum sub hiatu oris comme-
moramus Subinde liber 1 2. Etymol. imperfectus , a verbis , Hispa-
.

nis -,ac Numidis, prope finem capitis 1. vsque ad caput 6. de pi-

scibus non completum . Nihil aliud,quod recensione dignum sit
in hoc codice
Codex excei T ta ev
8. S4. Regio-Vaticanus membranaceus in 12. seculi xi.
. . , - ...... _ , . , .
,
iMdoro
circiter rubnca : Incipit liber quintus Etymologiarurn Isidori . Moy-
ses etc.vsque ad finem cap. 27. huius libri quinti , per naturam
concessum est Sed quaedam in compendium sunt redacta , vti
.

etiam quae sequuntur Rubrica: Ex libro ix. Etymologiarum Isido- .

ri , Ciues njocati etc. Ex cap. 4. Desinit germani , germanae , cap. 6.

,

Sequuntur quaedam epistolae sine titulo lustum cst, <vt aduersa :

communicent, qui prosperis coutuntur . Tum alia miscellanea .

q. Codex 112. Regio-Vaticanus in fol. seculi xi. Initio nota- inuenricu

tur : Alexander Petauius Pauli filius Senator Parisiensis . Ascriptum r ediljus>
etiam est distichum charact. rec. Cura , labor meritum ^gesti pro
,

munere honores ,- Ite procul ^alias solicitate animas ex Epitaphio

Senecae,quod in aliis codicibus extat , vt in codice 112. num. xi.

reierendo . Titulus, Isidorus, et rubrica . Incipiunt inuenticula de pe-

Pp 2
 .

5 oo I S I D O R I A N A
dibus , nobis necessariis . Pedes sunt viginti octo . Incipit : Compositio
pedum etc. , finit parilibus <vocibus continentur . Opusculum hoc dif-

fert a capite 17. libri 1. Etymologiarum De pedibus : sed multa

communia sunt .

Etymologiae . 10. Sequitur sine titulo Domino meo . . . Omni desiderio etc.

Epistola ad Braulionem Turn 2. huius ad Isidorum Domino

1. . . .

O pie Domine , et virorum praestantissime , sera est inquisitio etc.

3. Isidori ad Braulionem Ouia te incolumem. 4. Braulionis ad Isi- :

dorum Solet repleri

: laetitia etc. 5. Isidori ad Braulionem Tuae :

sanctitatis epistolae me in Vrbe Toletana 6. eiusdem ad eundem . :

En tibi, sicut pollicitus surn . Annectuntur tituli librorum 23., qui

tamen in textu sunt 20. Sequitur breuis praefatio ad Sisebutum :

En tibi etc. stilo maiorum vt in epistola ad Braulionem Deinde , .

tituli libri primi etc. vsque ad finem libri 20. Isidori finiunt libri

Etymologiarum Accedit alter index librorum viginti In fine cha-

. .

ractere diuerso Scriptusfuit hic liber anno a passione ChrJsti M. XII.

.

Character est magnus , lineae rectae , et artificio ita formatae . Di-

phthongi aliquando solutae, aliquando coniunctae , frequentia pun-
cta, non infra literas, sed inter literas in medio , literae clarae , et
distinctae , pauci nexus .

excerptum ex n. Codex 119. Regio-Vaticanus membr. in fol. seculi xm.

UiJoro.
Liber de Claustro animae Hugonis de S. Laurentio Hic est Hugo .

de Folieto , Prior Ambianensi , qui scripsit

S. Laurentii in agro
etiam De duodecim claustri abusibus Liber de claustro animae ex- .

tat impressus inter opera Hugonis de S. Victore, cui perperam

tribuitur. In hoc codice sunt libri quatuor praecedit epistola , et :

prologus Sequuntur epistolae supposititiae Senecae ad Paulum, et

.

Pauli ad Senecam Tum Epitaphium Senecae Cura, labor , quod

. :

extat inter carmina Philippi Abbatis Bonae-vallis , pag. 801.

Deinde
sententiae Senecae nec non diuersorum philosophorum , et Sancto-
:

rum . Succedit vita S. loannis Chrysostomi , a Leone Clerico , cogno-

mento loanne , latinitate donata , innumeris verbis aucta ,
plurimis-
que in locis castigata , ac Lupo presbytero , quondam luliano appel-
lato , dicata . Incipit prologus : Sacrae dignitatis summi presbytera-
/«j.Videtur haec vita ignota fuisse Bollandianis, qui de S. Ioanne
Chrysostorr.o agunt ad diem 14. septembris .In fine : Explicit vita
S. loannis Chrysostomi Episcopi^et Confessoris . ln nomine Domini
 . •

C A P V T XCIX. 301
Nostri Iesu Christi incipit -vita Beati Fulgentii Episcopi . Hic est
'

Fulgentius Afer : scriptor vitae, discipulus quidam eius . In fine rit-

brica : Explicit -vita S. Fulgentii Episcopi . Lsidorus De laude eius-

dem , cst caput 27. , al. 14. De script. eccles. Sequitur Passio S.Quin-
tini.De Assumptione B. Mariae Post Ascensionem etc. Finis Cele- . :

bratur autem Assumptio ipsius Dei genitricis, ac Virginis Mariae

wui.Kal. Septembris ^praestante D. N. I.C. In fine , Anno ab Incar-
natione Domini m. ccxi. Videtur annus, quo scriptus est codex,in
quo iam apparent duae lineolae supra duo ii. Character clarus,et
magnus nesus literarum frequentes , sed non difficiles diphthongi
: ,

connexae, puncta, duo puncta, punctum , et supra virgula .

12. Codex 125. Regio-Vaticanus membranaceus in fol. secu- Legendarium

li xiv. circiter Legendarium ecclesiae S. Marii Forcalqueriensis , vt
.

initio notatur Primus sermo est in festiuitate S. Eucharistiae Im-

. :

mensa anirnae etc. S. Thomae , cum officio Corporis Christi Se>

, .

quitur opus , siue Homilia de Trinitate Omnes quos legere potui etc. :

Lectiones, siue Homiliae Patrum quaedam S. Maximi Episcopi :

13. Ibi pag. 65. Sermo Beati Isidori Episcopi De Natali Domi. Sermo S. Isl-
ni :Natalis Domini dies .. reuocetur^ quod natus est Christus , ex
.
n *

lib. 1 De offic. eccles. cap. 2 5 Ibi pag. 69. Sermo Fulgentii Episcopi
. .

De natali Domini Cupientes aliquid charitate custodiat

. Alius . . . .

p. 82. Fulgentii Carthaginensis Episcopi de S. Stephano . Ibi in Ser-

mone S.Augustini De Natali Domini p. 76. Versus Sibyllae de iu-
dicio extremo : ludicii signum .

14. Pag. 88. In Natali S. Ioannis Euangelistae vi. Kal.Ianuarii a " sermo
1 ' 1

cmsclem
Sermo B. Isidori Episcopi : Ioannes Apostolus , et Euangelista filius
'

Zebedei . . . puluis ebulliat , est cap. 73. , al. 72. De obitu Patrum .

Ibid. pag. 98. v.Kal. ian. in Bethlem ludae natale Innocentum , Sermo
Beati Seueriani : Zelus quo tendet . . . muneris est diuini . Episcopus
fuit in Syria Seuerianus initio seculi v. Ibid. p. 100. Item sermo
Beati loannis Episcopi (intelligo Chrysostomum ) de eisdern Inno-
centibus : Dedicatur nouus . . .per interitum comparatur . In flne mu-
tilus est codex Videtur . seculi xiv. Sunt puncta , punctum , et su-
pra virgula, characteres clari, et distincti, nexus frequentes,sed non
obscuri puncta , siue lineolae supra duo ii: alibi deest punctum
,

siipra vnum /', diphthongi vnitae,ita vt virgula inferiori parti lite-

rae e coniungatur, vt in multis editis libris apparet . Legi alicubi,
 .

3
o: I S I D O R I A N A
codicem hunc ad seculum xii. pertinere sed constat scriptum post : ,

S. Thomam de Aquino,ct officium de sanctissimo Christi corpore

ab eo compositum .

Etymologiae . 15. Codex 137. Regio-Vaticanus membranac. in fol., volumen

Petauianum olim lxiii. , seculi xiv. , aut.seq. Initio charactere recen-
tiori ascriptum est nomen Bourdelot , qui fortasse est Ioannes Bourde-
lot,de quo agitur in supplemento Dictionarii Morerii.Pulcher hic co-
dex continet Etymologias eodem ordinelibrorum,quo editi . Suntsex
epistolae Isidori, et Braulionis . Epistola Beati lsidori Hispaniensis Ar-
chiepiscopiad Braulionem Caesaraugustanum Episcopum Index capi- .

tum libri primi Etymologiarum etc. vsque adfinem 20. libri Explicit
liber Etymologiarum B. Isidori Episcopi Sequitur tabula , siue index .

alphabeticus cum nota : Modus tabulac sequentis talis est etc. Capita
distinguuntur numeris arabicis , sed qui a modernis satis differunt .

lib. de officiis. 16. Codex 101. Regio-Vaticanus membranaceus in S. , secu-

Ji ix.,autx. Adololdus, qui excriptor videtur codicis , vt mox
Si

dicatn , distinctus non est ab Adalgaudo ,siue Adalcalo y siue Adal-

calco , de quo mcntio fit tom. S. Galliae Christ. col. 1 54:. , saltem
pars aliqua codicis exarata fuit seculo ix. ineunte:nam Adalgaudus
abbas erat monasterii Floriacensis anno SiS. Initio codicis est haec
rubrica /;; nomine trino diuino Dei ( vel Domini ) caeli cotifdo
: .

Sequitur praefatio Fulgentium , De officiis

Isidori Domino
ad :

meo etc. Isi-dorus . Tum tabula capitum 44. quae sequuntur In fine ,
.

primarum paginarum notatur: Liber S. Remigii studio fratrum Flo-

tuei , et Adaloldi Succedit liber secundus cum indice 26. capitum :

in ima pagina Liber S. Remigii studio fratris Adaloldi .Hic vide-

:

tur excriptor huius voluminis postremum . Indicantur capita 26. 5

est De manus impositione Desunt duo capita vl-

-,1'el confi rmaiione .

tima cditionis Breulii:sed in cap. 26. post verba, Sed quoniam post-
quam tradunt spiritum paraclitum , adduntur quaedam alia fere,
vt in cditione Matritensi Haec sunt ex multis parua, quae proba-
:

bilium 'virorum nouimus percepisse doctrinis quorumque eloquia ,

proinde quibusdam et locis a nobis interesse noscuntur , <v t sermo no-

ster sententiis confirmetur paternis . Sequitur breuis expositio Sym-
boli,cum nota ad marg. in Palmis (Juaeso vos fratres .non dubia
: .

mcnte praesumite donante : illo , qui regnat etc.

varia opuscu- 17. Deinde Ex libro S. Augustini : Credimus in Deum patrem

la.
 .

C A P V T XCIX. 305
omnipotentem . Cunctorum visibilium etc. ctnima const.it , et corpore .

Praeterea De ministris Remensium Ecclesiae , qttos inordinate Ebo Epi-

scopus inuenit , et per deprecationem ipsorum , inspirante Sancto Spi-
ritu,haec dictauit. In margine videtur notari, id editum aSirmon-
do . Incipit : Praepositum decet . Ebbo , vel Ebo , seculo ix. inclinan-
te, obiit.Sequuntur quatuor capitula Hincmari contra Praedesti-
natianos apud Carissiacum Deus omnipotens etc. Adiungitur prae- :

fatio Missae, siue Canon, vt dixi cap. 84. Adest libellus Albini ad
Freciegisum Diaconum Placuit prudentiae vestrae: . Scilicet opus De
Trinitate . Alia de poenitentia, et confessione, item Homilia vm.
S. Gregorii Papae : Quia sermo nobis de camis resurrectione . Item
Prudentius Tricassinus : De veteri , et nouo Testamento . Obiit hic se-
culo Haec postrema charactere diuerso notata sunt In libro
ix. .

S. Isidori sunt puncta, punctum , et virgula sic , et contra superne

virgula, inferne punctum, diphthongi vnitae , et separatae , chara-
cter exiguus cla:us,qui solet gallicus a multis appellari , ab aliis

romanus cursiuus .

18. Codex 199. Regio-Vaticanus membranaceus in 4. Innui- Sententiae \%V

tur, volumen hoc fuisse Petauianum . Titulus recentior : Diui Isidori '

Hispalensis Sente?itiarum liber Capita indicantur numeris arabicis

.

recentioribus : in textu numeris romanis Liber 1. continet capita 3 r. .

Liber 2. capita 84. Libei^. capita 66. Explicit Deo gratias Ad- .

ditur ex S. Hieronymo . Plumarum mollities iuuenilia membra non

foueat Balnearum calor ?iouum adolescentiae sangui?icm non ince?t-
.

dat Vidua , qttae i?i deliciis est , <viuens mortua est Sequitur alio
. .

charactere quaedam , vbi de exhortatio ad virtutern

poenis infero-
rum quidam Leonini inseruntur Quo qui clauduntur , nequeun-
versus :

do mori ^moriuntur Huius generis sunt alii .

Ilb " e ortu

19. Additur eodem charactere, vel paulo recentiori , quo libri '! »

sententiarum , De Sancto Abraham , qni juit prima via credendi .

trum .

Abraham filius Thare etc. Breuis vita Abrahae; sequuntur alii patres
veteris , et noui testamenti . Multum diuersae sunt hae vitae a libro
Isidori De Patrum , sed multis in locis omnino consentiunt.
obitu
Nonnihil iam de hoc opere cap. 61. dixi,quod inter appendices
referre est animus. Caput de S. Iacobo sic habet Iacobus , qui in- :

terpretatur supplantator ,filius Zebedei ^frater loannis Apostoli , arte

Petri piscator , posteafactus est Christi secutor . Relinquens rete , et na-
 . . . ,.

304 I S I D R I A N A
uem , secutus est Saluatorem: relicto patre Zebedeo , obediuit Deo \
relinquens mare , et pisces ,factus est in mari , /V/ ?//, *'» mundo pi-
scator caelestis , Hispaniae , f/ occidentalibus locis praedicator; et sub
Herode gladio caesus occubuit ,sepultusque est in Achaia Marmarica
vm. /Cr/. Augusti
lib. de nume- 20# Vltimus est Stephanus , qui in genuino Isidori libro deest.
«is. Sequuntur quaedam de Domino nostro I. C.;Vnde factus sit homo ,
Df ,De
pace ,et discordia , de poenitentia ; quod est my-
ebrietate
sticum opus Numeris vt cap. 63. monui. Pag. 84. sine titulo
<te ,

de lectione librorum Duobus sine dubio modis tota scriptura intel-

:

ligenda est Inseritur decretum Gelasii nonnihil immutatum quod

. :

inter appendices Sedulii recensui Hic codex reuocari potest ad .

seculum xi. Sunt puncta inter medias dictiones , character clarus

diphthongi coniunctae, orthographia, qualis fere nunc in vsu est
Pauci,et clari literarum nexus in vtroque opere .

Etymologlae . 2l - Codex 205. Regio-Vaticanus chartac. in 4. charactere go-

thico Germanico obscuro seculi xiv. Volumen Petauianum 65. Isi-
dori Hispalensis episcopi Etymologiarum libri xx. Epistolae amoe-
baeae Isidori , , et capitum ,
et Braulionis index librorum
: vt in edi-
tisEtymologiis succedit Cassiodorii liber De anima Incipit liber
. :

animae Secundum Isidorum Etymologiarum primo etc. Explicit li-

:

ber Cassiodori de anima Cassiodorius quidem scripsit librum Dc

.

anima, qui in editis incipit, Quum iam suscepti operis , et post prae-
fationem , Anima igitur hominis : sed quum seculo vi. floruerit , Ety-
mologias Isidori allegare non potuit adeoque additum posteriori :

mann cst initium libri de Anima in hoc ms. codice

multi ss. Pa- 22. Codex 21 5. Regio-Vaticanus membranac. in 4., alias no-
tres •
tatus numero 1587. Initio libri rubris literis : Sancti Mar ....
alia deleta sunt, sed indicari videtur S. Marii Eorcalquerknsis . Ae-
tas codicis sakem aliqua ex parte ad finem seculi vai. reuocari pot-
est . Primum opus hoc Excerpta quaedam ex Sy-
titulo profertur :

nodalibus gestis Siluestri Papae Temporibus Sancti Siluestri Postea ,

: .

lncipit Epistola Orientalium Episcoporum Iulio romano missa etc.

Epistcla Sanctissimi Iulii Romani Archiepiscopi rescripta Eusebio etc*

Pag. 12. In Concilio Bracharense ( sic ) De honestate bonorum , et di-

sciplina : Quum Beatus Apostolus arguere . . . sententiam sustine*

bh Prosper de vita
. actiua , et contemplatiua . Hic est Iulianus Po-
merius
 . . .

C A P V T XCIX. 30?
merias. Epistolaequaedam S. Hierony mi . Liber Augustini ad Hier-
onymum, De origine animae Tractatus Hieronymi De Seraphin . .

Inde synonyma Ciceronis, vt dixi cap. 56. Sequitur opus de ortho-

graphia et prosodia Nomina graeca
, haec Papiriarus ( sic )
: . . .

et Cassiodorus. Subinde Hieronymus

in Genesin Postea incipiunt glos- .

sae veteris,et noui Testamenti Prologus , id est, praefatio de qui- : :

bus vide caput 65. Pag. 106. inseritur hymnus S. Petri charactere,
vt videtur, diuerso Solue linguae mores , ( lege Solue linguae mo-
:

ras , vel lingua moras ) et Beato Iaudes refer Petro .

23. Pag. 122. quidam versus prosodiaci , inter quos hi : Dicit versus hibllo-
thecae lsi <-°"-
se vetulam , quum
pupa , - Pupam se dicit , Gall/a , quum
sit Cerellia

sit anus ( lege Gellia , ) rrigus enim magnum synthesis njna facit ;
:

Demque sccptra Patris et Paracletus agit Exempla sunt ad cogno- .

scendam quantitatem syllabarum , quibus nomen auctorum am^i so-

let : et in versibus quidem relatis indicatur Catal , vel Call \ e : qui-
bus literis nomen poetae non colligo , praesertim quum tres primi
versus sint Martialis , quartus poetae alicuius christiani . In aliis cla-

rum est auctoris nomen . Inter haec exempla ex Isidoro laudatur

p. 1TV quoque nostra tuis promit bibliotheca libris Sequitur si-
2 5 . .

ne nomine C*uem mea non totum bibliotheca capit Multa hic ex

: .

Prudentio , et Paulino .

24. Nomina feriarum Prima dies Phoebi etc. Versus

Pag. 127. .
versus alit

de Paimis: Rex tibi summe Christe Redemptor etc. .. Cuncta . . .

creator Pa«. ead. versa Versus S. Auoustini De anima vOmnia sunt

. :

bona-^sunt quia tu bonus omnia co?idis : vltimus : Si infelix , etiam

multo infelicior illuc

25. Pag. 128. versa : Versus Platonis De Deo : Omnipotens, an- alia «rmina.
nosa poli quem Ouidquid id est -vegetum ,
suspicit aetas : vltimus :

quod ( forte , quo ) percita corpora viuit ( forte viuunt ) Pag. 129. .

Quidam versus ex Alcimo Auito ad explorandam quantitatem syl-

Iabarum Item Iuuenci , et Fortunati
.

26. Pag. 131. Incipit liber Chronicon Isidori Spanensis Episco- Chronicon I-

sldon
pi Breuem etc. Quaedam adduntur de Regibus Galliae vsque ad
:
'

Carolum,et Carolomannum, et Ludouicum Codex charactere mi- .

nuto scriptus torte tempore Caroli , de quo dicitur. Cuius regni

annus nunc agitur xx.xvn. Sunt diphthongi vnitae^ puncta superne:
alia diuersa manus videtur primorum operum .

Tom.ll. Q q
 . . .

5 o6 I S I D R I A N A
glossarium 27. Codex 227. Regio-Vaticanus chartaceus in 4. seculi xv.
Liber glossarum ex variis glossariis collectus . Foris inscribitur , Isi-

dori glossae . Intus nihil dicitur . Incipit : Anger , Spartharius , qui

angit , id est , stringit spartam . - Albanae plurali numero , nuces Prae-
nestinae . - Astrosus, lunaticus . - Aularius, aulicus, palatinus . - Aga-
gola, lenocinator , pantomimus . - Angaria , arianus ,qui agrum labo-
rat , vt angarias accipiat . - Anteritas , antiquitas . Antela , antilena ,

sicut postela, postilena . Vocabula eadem fere occurrunt , atque in

vulgato glossario Isidoriano , sed diuerso modo Iocata,et niendo-
se interdum scripta , vt Spartharius , et spartam , quod positum
est pro Spatharius , et spatham .

vcteresPitrcs. 2S. Codex 231. Regio-Vaticanus membranaceus in 4., olim

signabatur 135 1. Character clarus gallicus . Rubrica : Inc ipiunt ca-
pitula libri Magni Aurelii Cassiodori Senatoris : De anima :sunt 16.
capita. Pag. 1 3. rubrica : Explicit liber Cassiodori de anima. Pax
legenti ,i>ita credenti , salus scribenti ,
gloria Deo largitori , regnanti
in secula seculorum : Amen . Incipit liber S. Prosperi pro praedica-
toribus gratiaeDei contra librum Cassiani presbyteri , qui praenota-
tur De protectiune Dei , Gratiam Dei , qua christiani sumus etc.
Pag. 40. ter^. Explicit liber S.Prosperi contra librum Abbatis quoti-
dam Cassiani , qui praenotatur de protectione Dei , siue aduersus dog-
ma Pelagii , et Caelestii , ( forte prius erat Caelestini; ) deleta sunt
quaedam verba, et sequitur, inimicorum gratiae Dei , et D. N. I. C.
Alcuinus. 29. Sequuntur Alcuini libri tres De Trinitate cum versibus :

rex Aupusto Credimus sanctam Trinita-

etc. Pap. 88. sine titulo :

tem-yid est , Patrem etc. Deinde Albini quaestiones de Trinitate ad

Fredegisum Placuit prudentiae vestrae etc. Epistola Albini ad Eula>
:

lium : Sanctae solicitudini -vestrae etc.

expositio e- 30. Pag. 105. terg. rubrica : Incipit expositio sancti Euange-
uangehi /;; . Matheus , sicut in ordine primus etc. Pag. 109. rubrica : Incipit
de serie generationis D. N. secundum carnem Quomodo etc.
I. C. :

Allcgoriae Isi- ji. Pag. 113. terg. rubrica Item de nouo testamento Quatuor : :

lon •
Euangelistae Domini lesu Christi sub quatuor animalium vultibus
fguraliter exprimunt etc. Sunt allegoriae Isidori de nouo testamen-
to Desinit: refectione saturabuntur
. Illico rubrica Item praefatio- . :

ttes librorum noui testamenti : Euangeliorum praedicatio etc. Isidori

Prooemia : sed desinunt in 1. num. eloquio ediderunt

 . . . .

C A P V T XCIX. 3 o7
32.Sequitur ibi.iem pag. 123. rubrica: Incipit liber de inter- Allegoriaein
pretatione quorumdam nominum veteris , nouique testamentix Domi- vet- tes:am -

no , et Dei seruo Orosio Episcopo Isidorus Qitaedam notissima nomi- :

n.i etc. Des. et gloriae caelestis coronam accepit 3 qui finis est allego-

riarum veteris testamenti . Sequitur sine citulo : Dominus , et Salua-

tor noster clementissimus suorwn eruditor , docturus discipulos , quid
orarent etc. De oratione in genere , et mox de oratione Dominica.
Des. et vnde ipsius misericordia liberamur
. fit mentio . amen Nuila
Isidori Cordubensif , neqne neque Orosio epithe-
Orosii presbyteri 3

thon reuerentissimi tribuitur . Plura de his cap. 60. Desunt allego-

riae noui testamenti , fortasse quod praemissae iam erant

33. Post expositionem orationis Dominicae pag. 138. terg.ru- expositiones

brica Incipiunt interpretationes nominum ex hehraeo in latinum
: .
sacrae '

Hel Dens 3 Heli Deus meus etc. Postea graeca nomina, theus 3 Deus
Des. Bibliotheca repositio librorum . Pag. 142. rubrica: Incipit ex-
planatio Symboli Apostolorum : Quando beatum legimus Paulum etc.

~Desinit.:fideliter credo , quae in symbolo contineniur , amen .

34.Sequitur sine titulo expositio symboli s Quicunque : /»/«»^ symbolum

A-
xistis mihi iilud fidei opusculum , quod passim in ecclesiis recita- thanaaii
tur etc. Ibi : traditur enim quod a Beato Athanasio 3 Aiexandrrnae
3

Ecclesiae Antistite 3
sit editum: ila namque semper eum vidi praeti- r

tulatum etiam in veteribus codicibus . Desinit,** Domino redduntur

Ad celebrem controuersiam de symbolo Athanasiano notandum ,

iam seculo x. circiter animaduersum fuisse , in veteribus codicibus
Athanasio ascribi
3.5. Codex 239. Regio-Vaticanus seculi xin. circiter, membr. Erymologiae.
in 4. charactere claro , sed minuto , et muitis compendiis literarum,
in duas columnas diuisus. Volumen Petauianum 62. In fine dici-
tur liber S. Andreae Sunt 20. libri Etvmolo!?iarum ordine vul<ya-
.

to in editis. Praecedunt quatuor epistolae ex sex iam vulgatis , et no-

tis, et index librorum .

$6. Codex 254. Regio-Vaticanus membranaceus in 4. , alias libri Sentcn-

1488. Rubrica, Incipiunt capitula libri primi sententiarum Isidori tiarum.

Archiepiscopi Liber 1. habet 31. capitula . Liber 2. cap. 44. Li-

.

ber 3. cap. 67. Explicit liber tertius sententiarum Isidori Archie-

Sequuntur homiliae Origenis super psalmum 35.37. 3S.Sunt
piscopi .

nouem Homiliae tituli capitum rubricati Deinde cpistola Euge-

: .

Qq *
 . .

3 oS ISIDORIANA
nii Papae ad Cistercienses , data Signiae nonis Augusti : Optarem >

filii dilectissimi , corporali praesentia sacro vestro interesse collegio .

In fine : Liber Sanctae Mariae de . Nihil aliud legi potest. Hactenus

codex eodem charactere claro,et aequali exaratus seculi xin. , aut
seq. Sunt duo virgulae supra duo /7, diphthongi vnitae , punctum,
punctum simul , et virgula superne , frequentes literarum nexus,
sed non obscuri
So.iioquia isi- 37. Succedit in eodem volumine alio charactere rubrica: /#-
cipit liber svliloquiorum eiusdem Episcvpi Isidori Quaeso te , anima , :

vbsecro te etc. Apud Breulium hic est liber secundus Synonymo-

rum Finis vtrobique Tu mihi supra vitam mcam places Non est
. : .

diuisio capitum Ex alio volumine, in quo praecessissent alia ope-

.

ra Isidori eodem charactere , haec assuta esse videntur .

excerptaexl- 3 8« Sequitur : Incipiunt sententiae de diuersis libris Sanctorum

iidorcctaliis. Doctorum exceptae Laudantur Isidorus , Iieda , Xystus^ Gregorius ,
.

Agustinus , Seneca 3 Hieronymus , vt cap. 33. dixi Postea Exceptum .

ex epistola Beati Gregorii ad Secundinum Dei inclusum de callidi

hostis insidiis Antiquus hostis etc. \\\ fine Explicit
: expliceat , /«- : :

dere scriptor eat Et rccentiori charactere Est iste liber ad vsum

. :

fratris Gerardi de Eleury Ordinis Minorum Sancti Francisci sacrae

Theologiae doctoris postrema verba non satis clara sunt Videtur
: .

tamen aliquando pertinuisse codex ad aliquem hispanum alicubi :

enim margini appingitur ojo , ocu/us, quo verbo hispani attento ani-
mo legendum aliquid esse indicant,vt in aliis codicibus iam no-
taui . Character huius extremae partis codicis est gothicus magna
ex parte : supra / addicur virgula, seu lineola , sed alia manu , vt
videtur : supra duo /7, et in rubricis videtur lineolas apposuisse ea-
dem prima manus : multa sunt compendia literarum : desunt sal-

tem plerumque diphthongi

lib. De naturs 39- Codex 255. Regio-Vaticanus membranaceus in 4. , alias
rcrum .
signatus numero 14S7. seculi vin. , aut ix. Titulus charactere re-

centiori : Isidorus de natura rerum . Prolo^us ad Sisebutum . Index

capitum 46. Deest caput 27.,quod habet Breulius, et omittit edi-

tio M.uritensis . Finis , finem nunquam est habiturus . Rubrica: Ex-

plicit liber primus Isidori . Sequitur sine titulo : Tu forte in lucu (le-
ge luco ) vaga carmina gignis , - Argutosque inter latices , e t mu-
lentus
sica jlabra etc. Luna meat fratrem rectis obiectibus vrgens In edit. .
 , ,
,

C A P V T XCIX. 309
recenti Matrit. mendose carmen id legitur , quod emendatum a no-
bis edetur Subiungitur antiphona nctis musicis antiquis Kal. Octo-
. :

bris athletam inuictissimum Germanu?n Episcopum Et antiphonae

: .

de vinculis S. Petri . Immisit Herodes rex manus .

40. Tum rubrica : Incipit liber Pronosticorum ( sic ) editus a luHanus Tole-
anus '

luliano Toletane ( lege Toletano ) ad Didalium ( iege Ida-

episcopo
lium ) episcopum Barcinonensem . Post prologum , et orationem ru-
brica : Explicit prologus , siue oratio luliani Calhedrae Toletanae ( vi-

detur Tolitanae ) Episcopi . Incipiunt capitula libri primi . Liberpri-

mus complectitur capita 22. Liber secundus cap. 37. Liber tertius
cap. 62. Post caput 6i.,cuius nullus est finis secpitur aliud caput
non antea indicatum , titulo nigro, sed antiquo , quod deest in Ma-
tritensi editione PP. Toletanorum : Tractatus S. Ambrosii de super-
bia carnis . Ad te manum meam extendo etc. ieiunium,et orationcm
Explicit liber Pronosticorum Ad huius capitis marginem apponitur .

num. Lxm. Succedit opus, siue homilia satis longa siue principio :

prima verba brachia decoraris llle -virtutum ornamenta animae suae

: !

a Christo decorem accipit } semper enim etc. atque in aeterna bea- . .

titudine -vna cum S-tnctis , et electis tuis aeternaliter regnire conce~

dis , quia est tibi cwn aeterno Patre , et Spiritu Sancto vna Deitas ,

gloria , virtus , imperium , et potestas in secula seculorum . Amen .

41. Annectitur Confessio ad Prima ( sic ) : Confiteor Domino , libri Senten-

et tibi ,
pater ~,quia peccaui in cogitationibns pessimis . . . perducat tl3rum •

ad vitam aeternam . Amen . Praeterea index capitum libri 1. sen-

tentiarum,et libri 3. Deest index libri secundi Postea titulus:/»- .

cipit liber Spermologon Isidori Scilicet lib. r. sententiarum cum^z. .

capitulis . In fiue : Explicit liber . Incipit liber . Omnis , qui secun-

dum.Hic est liber 2. cum 44. capitulis : Explicit liber secundus :

Incipit tertius cum 67. capitulis : finis : laetificandos includit . Titu-

lum Spermologon explicui cap. 67. Codex antiquus est, circiter ix.

seculi , character clarus, romanus, puncta aliquando infra literas

aliquando supra ,
pauci ne cus literarum . Literae /, D. H. longius
extra lineam excurrunt, punctum, et supra v rgula, :
alibi virgula,
et supra duo puncta : diphthongi modo vnitae,modo solutae.
42. Codex 256. Regio-Vaticanus membranaceus seculi xiv. , Gelasii decre-
tum
vt videtur Incipit summa magistri Beleth de ecclesiasticis ojficiis
.

pcr anni circulum : In primitiua Ecclesia etc. Pag. 7 2.sine titulo :

 3
io ISIDORIANA
Sancta romana Ecclesia post illas •ueteris , et noui testamenti etc.

Decrerum Gelasii de libris recipiendis , et non recipiendis.

iltus de missa. 43. Pag. 92. terg. rubrica : Decretalis Innocentii Papae ad cor-
recticnem -uniuersalis Ecclesiae : Quidam Sacerdotum in consuetudine
habent , -v t per singulos dies statim missafinita legatur Euangelium ,

ln principio erat Verbum quod quia neque a Romana Ecclesia ma-

:

nauit , neque aliqu.i ratione nititur ,omnino prohibemus . Item qui-

dam laicorum in consuetudine habent , vt neglecto diei officio mis-
sas peculiares , hoc est , de 5. Trinitate , de S. Maria , et de S. Ni-
colao , et huiusmodi sibi petant decantari . Et hoc quoque prohibemus ,
ne vlterius faciant , nisi congruo tempore sed siquis -velit audire
:

pia deuotione sacra Mysteria Missae eodem die missam audiat , de

pro salute viuorum , vel defunctorum Item alia Decretalis eiusdem .

Innocentli ad consulta cuiusdam Patriarchae Consilium nostrum etc. :

Apud nos in diebus profestis quum celebrantur Alissarum solemnia

in houore Beatae Virginis , neque hymnus angelicus , neque symbolum
canitur , licet in Missa praefatio propria decantetur > vt ir.ter com-
memorationem, et solemnitatem differentia ostendatur . Sermo est de
Missis votiuisNobis aliae nunc sunt in vsu rubricae post S. Pium
.

V. Lege,si placet, curiosum Scortiae opus De sacrosancto Missae

sacrificio lib. 4. cap. 31. num. 6., et tit. 41. De celebratione mis-
sarum cap. 2. et 4.
t-vccrpta ex ^ p a <^ IQ2 _ Epj st0 ] a Hieronvmi ad Nepotianum : De vita
Clericorum : Petis a me , Nepotiane . Aliae eiusdem epistolae .

Pag. 110. rubrica : Ysidorus de Clericis . Omnes quum ecclesiastici

ministri ordinandi sunt etc. Est 1. cap. lib. 2. de omc. Eccl.,non-
nullis mutatis Rubrica Ouae praeccpta specialiter monachis , quae
. :

generaliter communia sunt Christianis Propter quosdam simplicium . ,

qui religiosis , et eruditis >viris se admonentibus , ac redarguentibus

plerumque obiicere solent , solos Monachos scripturarum sanctarum
praecepta obseruare debere etc. Desinit : remuneralicnem percipiet .

Sequitur Pastoralis cura S. Gregorii , mutila paulo post fnitium .

 . . .

I S I D O R I A N A 311

C A P V T C.

Alia 13» exemplaria mss. bibliothecae Regio-Vaticanae commemoran-

tur . Plura opuscula varii argumenti Isidurus noster saepius lu- .

nior in antiquissimis membranis appellatus . Vetus Gothorum hi-

storia noncium edita . Quaedam Isidori fragmenta notis Tironis
exarata

I. V-J odex 261. Regio-Vaticanus chartaceus , qui oliin signaba- Boetlus .

tur 161 2. , charactere semigothico, siue gennanico Plura conti- .

net Primo loco occurrit liber de consolatione humanae naturae

.

cditus per Magiscrum Ioannem Iarsonium s vniuersitatis Parisiensis

Theologiae professorem , super librum Boetii de consolatione Quo- :

niam secundum Apostolum finis caelestis aula suscipiet quam etc. : : :

Prope finem citantur versus Qui non assuescit virtuti , dum iuue- :

nescit , - A vitiis nescit discedere , quando senescit

2. Secundo Meditationes Anselmi, sed sine titulo qui aliena Anselmus ,

manu additus est Incipit Anima deuota cupiens Tertio opus sine
. : .

titulo Quid est Deus etc. Quarto sermo de contemptu mundi sine
:

auctoris nomine Videte , quomodo caute ambuletis Quinto Incipit

: . :

tractatus psalmorum Beati Augustini Canticum psalmorum : .

3 . Sexto Incipit liber de miseria humanae condi- pJurima , et vtilitate orni-

tionis editus a Domino Lothario, Sanctorum Sergii^et Bacchi Dia- SCU A ^ '

cono Cardinali , qui postea Innocentius Papa tertius appellatus est »

Hic etiam dicitur de contemptu mundi . Septimo , Incipit prologus ,

super deuotissimo tractatu coronae mysticae Virginis Mariae : Coro-

na aurea etc. finis : Defensatrix pupillorum , quae in sede imperia-
li residens etc. (inter opera dubia S. Ildefonsi pag. 393. seqq. tom. 1.
PP. Toletan. ) Octauo : Octo quare Virgo Maria dicitur beatissima :

Virgo Maria dicitur beatissima propter octo . Primo , quia concepit

verho . Secundo , sine peccato . Tertio , peperit sine dolore . Quarto ,

portauit Deum , et Creatorem suum in vtero suo . Quinto , quia per

ipsam deletum fuit peccatum primi parentis Sexto , concessum . est
ei , quidquid petit a Deo Septimo , quia est in caelis in corpore .
, et
anima .Octauo , quia exaltata est super choros Angelorum Nonnul- .

la deinde opera simili titulo prodierunt, vt Petri Ribadeneyrae li-

 . .

3 i2 ISIDORIANA
ber inscriptus, El Porque de la Compania . Sequitur r ubrica: Quot
annis vixit Vi*go Maria . Virgo Dei -vixit sexaginta tribus annis
- Quatuor atque decem fuit in partu benedicta - Trigintaque tribus
cum nato -vixerat eius , - Sexque decem postquam natus conscendit •

ad astra
alia opera .
4. Nono : Incipit tractatus de <virtute orationis editus a Vene-
rabiliHugone de S. Victore quo studio et quo ajfectu etc. Decimo , : ,

Tractxtus ad conuertendum ludaeos de errore suo quem habent in ,

Messia adhuc wnturo^et de obseruantia legis Alronsus Bonihomi- .

nis Hispanus hunc librum diu occultatum , ex arabico in latinum

sermonem a se conuersum, mictit ad Hugonem Magistrum Ordinis
Praedicatorum Alfonsus scribebat Parisiis Auctor libri est Samuel
. .

catech"menus , oriundus de Feth Ciuitate Regis Morothitani (sic),

qui scribit ad Isaac magistrum synagogae in Subuilmetam in eo-
dem regno In fine Altonsus addit notam de pratsentis libri per
.

annos 236. occultatione, a Iudaeis procurata. Latine redditus est

liber anno 1339.
De evrrcitils ^ Vndecimo Incipit tractatus editus aDcmino Petro Cardina-
# . ,

s ^ ir
// Cameracensi De quatuor exercitiis spiritualibus Anima deucta
, .

cupiens etc. Duodecimo llos versus composuit Venerabilis Dcminus ,

Trater G. Tden qui fuit Qeneralis Ordinis Minorum Patriarcha

, ,

Antiochenus , et Episcopus Catansensis : lesu salutis hostia , - salutis

sacrifcium , - lesu salutis gratia , - salutis benefcium etc. Huius Ge-

neralis Eden Ordinis Minorum mentio apud Wadingum mihi
G.
quaerenti non occurrit
Scrmo hidori. 6. Decimotertio Admonitio S. Augustini ad Monachos de le* :

ctione euangelica , et igne purgatorii : ln lectione apostolica ,

quae no-

bis paulo ante recitata est ,fratres charissimi , audiuimus Apostolum

dicentemOuia fundamentum aliud etc. largitate redimere festine-
:

mus Decimoquarto Incipit sermo S. Ioannis Os aurei de supra

. :

scripta patientia , et gratiarum actione , et quod non oportet sic jor-

titer lugere mortuos , praesertim quum paruuli mundi de hac vita
separati sunt . Age maxime hodie praecedentium dierum solertius

ad sermonem , et doctrinam ingrediamur .... annumerati sumus per

I. C. etc. Decimoquinto Alii sermones S. Ioannis Os aurei , siue :

Chrysostomi Denique pag. ijj.Sermo S. Isidori De temptationi-

.

bus Diabcli . Est caput 5. lib. 3. Sententiarum , vt dixi cap. 72.

7. Co-
 ,
. . .

C A P V T C. 3 t3

7. Codex 281. Regio-Vaticanus iam cap. 8>. recensitus, for- Differemiac

tasse seculi Sunt diphthongi solutae,et connexae, virgula infra,
ix. de vitaactim,
et conte '"Pi> -
et supra punctum , aliquando sola virgula , et solum punctum .

Sunt Differentiae De vita actiua, et contemplatiua Isidoro ascriptae .

Sequitur rubrica characteribus magnis rubris, quibus minores alii

immiscentur bicipiunt capitula libri primi de vita contemplatiua
:

Nomen auctoris non~ exprimitur opus Prospero tribui solet sed : ,

est Iuliani Pomerii In fine Qui legis , ora pro ipso scriptore >si Do-
. :

minum habeas in omnihus protectorem Agambaldus indignus voca- .

tus monachus scripsit Deo gratias : .

8. Codex 287. Regio-Vaticanus

membr. seculi xn. aut in 4. Etymologiie
seq.volumen Petauianum 61. Libri decem postremi Etymologia-
,

rum Adduntur quaedam ex libro secundo de rhetorica Haec le-

. .

gitur nota : Liber S. Petri Gandensis ecclesiae . Seruanti benedictio :

tollenti maledictio folium abstulerit , vel curtauerit , anathema

: qtii

//V.Similes anathematismos in aliis quoqne libris mss. legas Hoc .

exemplar fortasse pertinet ad diuisionem,quam quidam astruebant,

Etymologiarum in duas partes .
9. Codex 293. Regio-Vaticanus in 4. membranaceus, al. 148?., „„051^0 ,'
n
voLumen Petauianum lvh. , seculi x. circiter . Incipit Praefatio Isi- vet. testam.

dori Episcopi in libro Geneseos . Isidorus lectori salutem . Historia

sacrae legis etc. 31. capita numerantur . In fine : Explicit tractatus
in libro Geneseos . Incipiunt capitula in libro Exodi
Capita sunt 59. .

tyuacdam mystica ex libro . Finis : in se credentibus Capitula 17. .

libri Leuitici : Hostiarum diuersitates

Incipit tractatus libri Leuitici : .

Finis Huiusmodi sacrifcium ab Ecclesia catholica non approbatnr

: :

sed non dicitur Explicit , et deesse videtur vnum folium poterat

: :

tamen aliquid addi huic paginae .

10. Incipiunt capitula libri Nu meri Sunt 30. Ideo hic liber . descrlbitur
vnus etc. Explicit liber Numeri Incipiunt capitula ( Deuterono- :

mii : )sunt 22. Incipit tractatus Deuteronomii : Liber Deuteronomii etc.

Explicit liber Deuteronomii . Incipiunt capitula in libro Iesu Naue .

Sunt iS. Explicit lesu Naue Iudicum capitula incipiunt Historia . \

Iudicum Caput 9. est de Ruth. Explicit de Ruth. Regum capitula

.

incipiunt . Post librum Iudicum , capita 2 1 . lib. 1 . , capita 6. lib. 2.

capita 9. lib. 3.Breulius habet capita 8., coniungit enim duo ex-
trema. Capita 8.1ib. 4. Regum . Libri Esdrae sunt capita 3.DeMa_
tom.ll. R r
 . . .

S i4 ISIDORIAN A
chabaeis caput vnicuin . Explicit opusculum Isidori Spalensis Episco-
pi in libris veteris testamenti .

Prosper 5 et alii 1 1 . Incipit liber primus Prosperi De zrocatione omnium gen-

Patres Explicit de vocatione
tium . Inter defensores liberi arbitrii etc. o-

ranium gentium Prosperi liber secundus Sequitur Epistola Leonis Pa- .

pae ad Iuuenalem Episcopum de haeresi Eutychiana . Eiusdem ad

luliamim Eiusdem ad Augustam Pulcheriam Ad Augustuiu Leo-
. .

nem Epistola, vel decretum Innocentii Papae ad Decentium epi-

.

scopum Hieronymi epistola ad Magnum oratorem vrbis Roniae

. .

In principio huius codicis notatur Liber Sancti Petri ,Sanctique Ro- :

doberti ( vel Crodoberti , seu potius Hrodo berti ) de cella . Sunt duo
puncta j punctum,et supra virgula, punctum vnum , nexus faciles,
et non multi , character clarus , aequalis , lineae artifkio rectae,de-
sunt puncta supra /,diphthongi partim vnitae , partim solutae
t.c>mologiae . 12. Codex 294. Regio-Vaticanus ex pergam. in fol. paruo ,

charactere minuto, sed claro. Volumen Petauianum lx. Sunt non-

nulli nexus sed taciles punctum virgula infra, supra punctum di-
, , , ,

phthongi vnitae , lineae arte directae , seculo fortasse xi. codex

exaratus Sunt Etymologiae mutilae
. in fine . Initio : Incipit epi-
stola Isidori lunivris Hispalensis : alia deleta sunt . Post sex notas
epistolas index librorum 20. , tum index capitum libri 1. Ordo
librorum , vt in editis.

iib. de ortu, 13. Codex 309. Regio-Vaticanus

membranaceus in fol. secu- ,

et obitu Pa- li x. , vt videtur , charactere gallico nitido Opus quoddam septem .

libns constans , quale n> codice Veronensi , m quo est compen-

dium libri , De ortu , et obitu Patrum quem cap. 44. recensui , .

Codex olim Monasterii S. Dionysii Parisiensis Nota recens initio . :

Arbitror , omnes tractatus in hoc codice contentos esse Venerabilis

Bedae , aut Isidori
uiiscelianea . 14. Praemittitur : Quomodo numerus a quolibet animo conceptus ,
quis sit Assumatur numerus quilibet Ad marg. manu
,
possit agnosci ? .

recenti citatur Beda tom. 2. col. 133. Pag. 4. terg. tabula omnium
operum contentorum in hoc volumine Liber 1. habet capita xi. .

Caput 1. Nota , quae continet natalitia Sanctorum etc. Caput 2.

De cursu Lunae etc. Caput 3. Alartyrologium-, pauci Sancti a pri-
ma manu Quaedam alia manu antiqua addita, vt v. Idus Decembr.
.

In Monasterio S. Medardi susceptio Sanctorum Sebastiani Marty-

 C A P V T C. 3 i 5

r/V, et Gregorii Papae^et S. Leocadiae Confer Florezium tom. 5. .

Hisp. sacr. pag. 308. de translatione corporis S. Leocadiae Hiemis .

initium vn. Idus Nouembris Caput 4. De Cyclis Caput 5. Ab- . '.

breuatio chrotiicae , scilicet pag. 59. est rubrica : Abbreuiatio chro-

nicae , %>bi mittenda sit Adam . qttum esset centum trighita anno-
rum etc. Nota recens Vide 3 num
opus istud sit lsidcri , aut Bedae
: .

Alia : Editum tom. 3. Histor. Trancorum Duchesnii , fag. 125. De-

sinit : Sunt autem totius summae ab origine mundi anni <vsque in
praesentem annum im. dcclxxi. ( sed forte fuit dccclxi. ) scilicet an-
num vmi. Caroli , qui post Carolomannum regnauit.
15. Cap. 6. fol. 60. terg. rubrica : Incipit de ortu,et obitu Pa- de omi, ct ebl-

trum , Adam etc.^vt in codice laudato Veronensi . Admarg. loco tu Pacrum •

numerorum literae graecae : opusculum hoc a me inter appendices

edetur, collatis variis lectionibus ex aliis mss. Sequuntur alia de
temporum notione,et fol. 65. De hebdomadibus lxx. propheticis .

Liber 2. continet capita 22. de cyclis,de annis inueniendis, et de

paschatis die etc. Liber 3. habet capita 14. De computo articula-
ri , seu per digitos,de annis, de ratione bissexti de Kalendis , etc.
Liber 4. cap. 27. De Luna,eius diebus, concordia cum mari etc.
Liber 5.cap. 1 2. Excerptum de astrologia , de srellis , de eclipsi s
de signis tempestatum Signa Zodiaci haud ineleganter depicta .
.

Liber 6. capita 7. , De ratione vnciarum , de probatione auri,et

argenti,de mensura cerae , et metalli in operibus fusilibus Macro- .

bii fragmentum , De mensura terrae etc. solis etc. Capellae , De

mensura lunae , et terrae .

16. Liber vn. Item liber cum capitulis suis Eedae presbytcri ,
p
continens de rerum naturis Respondet foi. 107. terg. rubrica: Ver~ .

sus Bedae presbyteri Naturas rerum 'varias etc. Index capitum 51.
:

fol. 19. Explicit liber de naturis rerum ( scilicet Bedae ) Illico ru- .

brica : De mensuris , et ponderibus : Mensura est iuxta Isidorum ,

quidquid etc. Post opusculum hoc de mensuris , et ponderibus sunt

quaedam de epactis : cum quaestionibus : Si vis scire etc. , vt in aliis
codicibus,et apud Muratorium inter Anecdota tom. 3»pag. 111.
seqq. Fol. 125. terg. Versus ad terminum septuagesimae reperien-
dum : Procedunt februae quinta sub sorte Kalendae etc. Accuratae
tabulae Epactarum cum versibus .

17. In libro 1. post caput 4. de cyclis fol. 37. seq. inseritur j e cyclis.
Rr 2
 . .

5i6 ISIDORIANA
in mcmbranis recentioribus tabula ordo annorum a primo an-
, et

no natiuitatis Christi ad annum 1566., et ad nonnullos annos

quaedam gesta annotantur , vt 1. Dominus N. I. C. nascitur annis
ab origine mundi pcractis v. dcc. , sed dcc. non ita clarum est.Pri-
ma manus quae numeros annorum appinxit gesta ita assignat vs-
, ,

que ad annum 75. circiter ac notat praecipue res Regum Fran-

1 1 :

corum,et monasticas Succedit . alia manus,qua multo plura enar-

rantur pariter de rebus Galliae,et monasticis . Deinde tertia ma-
nus , et quarta denique,qua anno 1374. indicatur Karolus V. (Gal-
liae ) regn.it . Anni sequentes omnes puri sunt ab huiusmodi histo-
ricis notationibus
res hbr-ankae. 18. A
manu ad annum 775. notatur Karolus perrexit
prinia :

in Hispaniam Ad annum 1154. Ludouicus Rex duxit vxorem ex

.

Hispania Regis fiiiam Ad annum 1 60. Obiit Regina Constantia . 1

ex Hispania Eodem anno Ludouicus Rex duxit filiam Comitis Ble-

.

sensis Ad annum 1238. notatur Lodem anno Alfonsus de Hispa-

. :

nia duxit in •vxorem Comitissam Boloniae. Auctores haruin nota-

rum vidyitur Monachi Monasterii Parisiensis S. Dionysii,de quo
plura interserunt peculiaria.
prooemia isi- 19. Ccdex 310. Regio-Vaticanus membranaceus in fol. secu-
^ or •
circiter nornine sanctae Trinitatis incipit liber prooemio-
'
li x. , . ///

rum de libris noui-, acveteris testamenti plenitudinem , quam in Ca*

none ( vel Canonem ) catholica recipit Ecclesia iuxta vetustam prio-
.

rutn traditionem . Incipit : In principio -videlicet etc. Item praefatio-

nes Euangeliorum praedicatio etc. Expli-
librorum noui testamenti :

cit liber prooemiorum. Sequitur . Incipiunt annotationes prouinciarum

Galliarum cum priuilegiis suis . Prouincia Lugdunensis etc. Sunt 17.

prouinciae ,115. ciuitates . Deinde : Incipit Rotarum liber Isidori \

Domino , et filio Sesibuto etc. Index capitum etc. Finit : nunquam est
habiturus . Deest cap. 47. De partibus terrae •> quod in aliis mss.
adest , in aliis deest
glossaeexEty- 20. Postea : Incipiunt glossae ex nouo ^et veteri testamcnto , seu
moloyis.
ex (tymologiarum ( forte etymologiis) spiritaliter compositae . Inci-
pit Auauus , pater proaui , id est,auus auaui Ahba , pater , Syrum
: .

nomen est Finit Zizania , lolium Est glossarium copiosissimum ,

. : .

vel index etvmologiarum Praeterea Incipiunt capitula libri dcci- . :

mi , id est^quaedam nomina per alphabetum distincta: De reliquis

 . .

C A P V T C. 7 3 i

nominibus iuxta ordinem elementorum literarum . Est liber io.Ety-

mologiarum Subiungitur. . Lncipit De proprietate sermonum , xW re-

rum . Lnter polliceri , <?/ promittere etc. Incipiunt dijferentiae spiri-

iuales Lsidori episcopi Lunioris Spaniensis : Lnter Deum ^et homi-
fiem etc. Finis : humilitatis Christi : expliciunt dijferentiae spiritua-
lium , siue carnalium Lsidori .

21. Consequitur : /// Nomine Domini charissimo , et dilectissi- epistola Isido-

n '
mo fratri Braulioni Archidiacono Lsidorus . Edita est haec epistola
a Breulio ex hoc ipso codice,quem prae manibus habeo , vt vi-

deturrlaudat enim codicem Petauianum , qualis hic est Extat . in-

ter alias Ividorianas .

22. Additur Lncipit soliloquiorum Lsidori lunioris SpalensisEpi-

:
Soliloquia.

scopi . Isidorus lectori salutem Venit nuper ad manus meas quae- .

dam schedula Ciceronis etc. Hunc prologum Breulius refert ad prooe-

mium libri De contemptu mindi Post hunc prologum Anima mea . :

in angustiis est etc. Explicit liber primus , incipit liber secundus :

Quaeso te , anima etc. Nulla in codice distinctio capitum . Desinit:

non purgat , sed ampliat Sed videtur deesse vnum folium Sequun- . .

tur duo sermones S. Augustini nomine, quorum primus, vt nota-

tum inuenio , tactus est ex sermone 13. De tempore , alter est scri-
ptoris alicuius, qui anno circiter 5 00. vixit . Secundus Au-
incipit,
diat in praesenti dilectio vestra , fratres charissimi , quemadmo-
dum etc. Confer Caesarii sermones.
Codex mutilus est in line character clarus in principio
25. :
^escriptio co-
,

maior In libro De nattira sunt puncta, aliquando infra literas, ali-

.

quando in medio non alia interpunctio diphthongi separatae aut

: :

semper,aut plerumque . In aliis sequentibus operibus diuersa est

scribendi ratio sunt punctum : et superne , virgula , punctum
vnum . Codex parum correctus est
24. Codex 345. Regio-Vaticanus in 4. chartaceus plura mi- miscellanea
scellanea continet. Primo loco sunt pauci quidam versus ante ima-
ginem Pietatis ( Crucifixi ) collocati Respice , peccator ^an non sim :

verus amator , et cap. secundo, Orationes , siue commemorationes

S.Hieronymi, et Augustini . Tertio lubilus S.Bernardi Lesus dulcis . :

memoria , Rhythmi eiusdem Salue mundi salutare , - Salue , salue le- :

su chare Quarto Modus ad conseruandum nos in amore Dei ex xiv.,

. :

itemque ex aliis iv. Patribus : Ego considero etc. . . in eius amore .

 . ,

3 iS I S I D R I A N A
Quinto Quinque regulae ad cognoscendum ^quando peccatum
: sit mor-
taie Prima regula
: deliberationem applicando . . . ,

dc rebus $a- 25. Rhythmus in S. Hieronymum ; salutatio S. Corporis

Sexto :

Domini Agni Dei etc. Septimo Liber Moralium Senecae;

, virtutes :

Omne peccatum est actio etc. Octauo Informatio S. Bernardi ad re- :

ligiorem Ad hoc studeat etc. Nono Speculum Monachorum S. Ber-

: :

nardi Siquis emendatioris vitae Decimo Versus alii , et plura alia

: . :

S. Bernardi j Petri Damiani, Augustini , Gregorii etc. Vndecimo , :

Confessio ordinata in Cartusia magna Duodecimo Supposititiae . :

Lentuli epistola ad Romanos De forma Iesu Christi,et Pilati epi c to-

la de Iesu Christo . Decimotertio : De tribus apparitionibus D.I. C.
quae in Euangelio non habentur ; de quibus dixi ad Sedulium lib. 5.

vers. 362. Decimoquarto : Epistola Francisci Petrarchae ad Gerar-

dum Cartusiensera , suum fratrem.
lib. dc viris 26. Excerptum ex libro 3. Prosperi ( Pome-
Deciinoquinto :

lllustr.
rii potius ) De vita contemplatiua Decimosexto Ex bibliotheca Va- : :

ticana Incipit Concilium Vrbis Romae sub Damaso Papa celebratum ,

:

De explanatione fidei Catholicae quod edidi post Sedulium inter •,

appendices Sequitur Ex Concilio Komano sub Martino Papa pri-

. :

mo in quo "j?rba quintae Synodi referantur s videlicet ex Decreto xvm.

,

Omnia autem quxe non consonant etc. infinem praedicauerunt De-

,
.

cimo septimo Plura graeca, etiam ex SS. Patribus Decimo octa-

: .

uo Auctoritates , quod Romae a S. Siluestro Constantinus baptiza-

:

tus est.Laudatur etiam Isidvrus Hispalensis , non indicato loco .

Vide cap. 33. Decimo nono Diuersa alia miscellanea In hoc ergo : .

volumine Miscellaneorum pag. 107. Isidorus Hispalensis Ecclesiae

Episcopus De <viris illustribus Incipit a Xysto , Macrobio etc. Vlti- .

mo cap. De Maximo Episcopo Succedit elogium Isidori a Brau- .

lione composituin In fine 5/ videbitur R. Fatri Sacri Palatii Ma-

. :

gistro imprimatur M. Antonius Archiepiscopus Vuasin ( obscure )

.

Vicesgerens Sunt 47. capita, comprehensis duobus de Sedulio sed

. ,

excepto capitc Braulionis de Isidoro Bis Sedulii meutiofit , videli- .

cet cap. xi. et cap. 2 1.

carmina -7- Codex 42

Regio-Vaticanus membranac. in 4. Pauca quae-
1 .

dam foha prope finem adiecta sunt papyracea Character membra- .

narum antiquus est , seculi fortasse xi. Est liber miscellaneus , in

quo primo loco reperitur carmen Elegiacum hoc titulo : Iheologia
 . :

C A P V T C. 3 i 9
synagogam alloquitur , dicens : Omnipotens in principio , quod nota-
tur esse Hildeberti Cenomanensis Episcopi. Secundo, Versus Isra-
,

helis De arte metrica super nomen , et verbum Rotbertum saluere :

iubent praeconia metri etc. Dicimus haud aliud quam quod Seruius, ,

et Beda dicunt Hic Israel videtur diuersus ab alio , de quo Fabri-

.

cius i:i biblioth. med. Tertio Metrum choriambicum Christe , qui . :

caput es sacrae etc. Tuque chara Deo nimis Hadeuuiga , et amabilis etc.
Haec virgo , forte Hegelwitha seculo 9. , carmen , vt videtur, con-
scribi iusserat,in elogium Mulieris Fortis , quod sequitur : Rex Sa-
lomon summa qui fulsit in orbe sophia etc.Sic pergit, literis mediis,
et vltimis sibi aliquatenus consonantibus.
28. Quarto . Nota quaedam de vltione Cain , et deinde ratio excerptum ex
repraesentans figuram longitudinis Christi , vt explicui in Sedulii Isidoro •

App. Ouot sunt linguae in mundo ? Sunt septuaginta

5, Quinto ,

duae etc. Sexto De singulis septimanae diebus . Sunt 7. Versus Eu»

genii Toletani. Ibi rcptantia^ hominesque sagaces et prius plumige- :

ros iwlucres Cetera , vt in alio codice Reginae 2078., de quo egi

.

in Prolegom. ad Dracontium Septimo Oratio Dominica , Symbo- . :

lum Catholicum graece , et Jatine Letania graecorum breuis, qua .

Christus, Deipara , Michael , Gabriel , Raphael , Petrus , Paulus no-

minatim rogantur Ibi pag. 16. Hysidori ad sororem suam .Fragmen-
.

tum lib. 1. contra Iudaeos . Esaias ( forte erat autem ) apertius fi-
lium a Deo genitum etc. vsque ad finem capitis 1. De natiuitate :

Character seculi ix. circiter . In ms. legitur vt eligat e duobus ,

sine sibi . Sequitur fol. seq. opus acephalum , vel excerptum : Cle-
ricus est, qui Christi seruit Ecclesiae De vestimentis Sacerdotali- :

bus , de auctoritate baptismi , de ieiunio Pag. 2 1. quidam versus an- .

tiqui: Te^Deus omnipotens , nostri miserere , precamur , - Da miseris

veniam contritis corde coronam . Item Haec : est pulchra domus : sic
sit ,
precor , aula salutis , - Laetificetque suos semper habitata colo-
nos . Item : Splendida quadratis decorata est aula fenestris , - Susce~

ptrix inopum hospita simplicium . Item : In mensa beati Augustini

Ouisquis amat dictis absentum rodere -uitam , - Hanc mensam indi-
gnam nouerit esse suam ( sic ) Item Viuere post obitum -jates vis
. :
,

nosse viator ? - Ouod legis , ecce loquor Vox tua nempe mea est :

2 9Deinde, De obseruatione quatuor temporum: Primi igitur men-

. sex episcopi
a iac
tis ieiunium etc. . . gaudia possidebit quod est opus diuersum a :
 . . ,

3 2o I S I D R I A N A
capitibus Isidori libri quibus de ieiunio agitur. Sequun»
i. Officior. ,

tur aliae sententiae ex Augustino , et Hieronymo , et nota sex Epi-

scoporum Isti sunt,quos Beaius Petrui princeps Apustolorum pari-
:

ter ad praedicandum euangeinim in Galliam transmisit Dionysium :

Parisiae Ciuitatis Episcopum Memmium Catalauniae Ciuitatis Epi- .

scopum . Xystum Remurum Episcopum, Eutherium Treuerensis ciui-

tatis Episcopum , Sabianum ( sic ) Senonensem Episcopum , Sinetium
Suessonis Episcupum cum ceteris sooiis iilorum Additur nota De . :

sex Synodis generalibus . Pag. 27. Elegia anonyma et fbrtasse ace-

,

phala : Hunc tua Iurdanis sacrata prutulit vnda nomine Caroli

:
,

et Hildigaldae in obitu filii Alytarii . Finis elegiae est : Adsociare

suis -vocibus illa sacris .

earmina. 3°- Subiungitur aenigma Prima sonat quartae , respondet quin- :

t.x secundae Finit Scandu polnm calidum , curro solum geiidum .

. :

Scribitur respondir--, nam / pro e trequens est in mss. codicibus . An-

nectitur fabula de leone : Aegrum fama fuit quondam iacuisse leo-

nem etc. Hic assuuntur folia papyracea, quibus fabula, et alia con-
tinuantur Versus auctoris incerti Rustice, lustriuage , capripes , cor-
. .

nute , bimembris etc. Abiecta in triuiis inhumati glabra iacebat - 7V-

sta hominis , nudum cum cute caluitium . ( Ausonii hoc est . ) Eclo-
ga incerti.Df cuculo,ad marg. notatur , esse Bedae Plangamus
: cu-

culum etc. Alia epigrammata, et Bedae Conflictus veris , et hiemis :

Conueniunt subito cuncti', sed montibus altis

versns blblio- 31- It>i pag. 3 i . Elogia quorumdam Patiurn incerto auctoie :

tljecaeisidori. Hilarii, Ambrosii, Augustini, Hieronymi ( ex bibliotheca Isidori

vt dixi cap. 81. ) Ibi Te quoque nostr.i tuis promit bibliotheca li-
:

bris . Sequuntur quaedam alia incertorum auctorum, et in fine ver-

sus Strabonis, qui extant apud Canisium Antiq. lection. tom. 6.

pag. 635. Succedit folium membranaceum characteris veteris secu-
U xi. circiter . Hvmnus acephalus abecedarius: incipit a C. Clav.gor
tubae per quaternas etc. Ibi pro X. nomen Christi , Xpm Regem
iam paterna claritate splendidum . Esc de iudicio vniuersali
plurimaopera. 32-Codex 551. Regio-Vaticanus membranaceus in fol. secu-
li xiv. ,vt videtur Volumen Petauianum 2ii.Adest etiam chara-
.

ctere recenti nomen Bourdelot, Aduocati Parisiensis , vt alibi ex Mo-

rerio conieci . Incipit prologus Rufini viri eloquentissimi in librutn
historiae ecclesiasticae . Post prologum est elogium Eusebii per
Hierony-
 . .

C A P V T C. 3.2 x

Hieronymum , et Gennadium .Fol. 119. Explicit liber Ecclesiasticae

historiae vndecimus . Incipit prologus in vita Sancti Siluestri Papae
Historiographus noster Eusebius etc. Explicit prologus . Incipiunt actus
Sancti Siluestri Papae . Siluester igitur vrbis Romae Episcopus quum
esset infantulus etc. baptizauit in pascha , et ex eo coepit ab omni
populo romano magnifcari nomen D. N. I. C. etc. Explicit actus San-
Ctl Siluestri . Incipit miraculum de Petro Igneo : Alexandro primae
Sedis reuerentissimo , ac vniuersali Episcopo cierus , et populus Flo-
rentinus sincerae deuotionis obsequium : lam diu taedium etc. ne pi-
gritemini clementer impendere . Seculo xi. Petrus Igneus floruit . Adi-
sis Baronium in annalib.

33. Fol. 127. Incipit prologus Sancti Hieronymi presbyteri in li- S. Hierony.
mus '
bro de illustribus viris : Hortaris Dexter etc. Capita 135. Explicit
,

virorum illustrium liber S. Hieronymi Sequitur Anonymi opus, sic

.

satis ineptum , quo capita continuantur vsque ad 147. Vls nunc

acriter ^mi frater Desideri etc. Scriptores recensentur Augrustinus,
Hilarius, Origenes , Eusebius, Heliodorus
Ambrosius , Dardanus, ,

Paulinus, Pelagius, Iouinianus, Iulius Africanus Fannonius Vide , .

Biblioth. Ecclesiast. Fabricii post librum Hieronymi Iudicium de his .

Scriptoribus in illo opusculo Rt sed iniquum plerumque , .

34. Fol. 141. Incipiunt capitula in libro Gennadii presbyteri de li!j - Jevir.il-
U5tr '
illustribus viris Sunt 9S. capita deest Sedulius,vt in plerisque
. :

aliis .In textu sunt tantum 97. capita ; comprehenso Gennadio .

Fol. 150. Explicit liber Qennadii presbyteri Massiliensis de illustri-

bus viris . bicipiunt capitula in libro Isidori Hispalensis Episcopl
De illustribus viris Sunt capita 33., vt apud Breulium pag. 526.
.

seq. , et eodem ordine Cap. 20. Breulius lustinianus Ecclesiae Va-

. :

lensis Episcopus \ ms. ecclesiae Valentinae ep. In fine Explicit liber

Jsidori Hispalensis Episcopi De illustribus viris . Incipit praefatio Cas-
siodori Senatoris in libris De institutione diuinarum Scripturarum .

In fine: Expiicit liber secundus Cassiodori Senatoris de institutione etc.

Nihil aliud hoc pulchro codice,qui ad

extat in xiv. seculum , vt
dixi, reuocari potest Desunt puncta supra vnum .
/'
, sed adsunt vir-
gulae , seu lineolae rectae supra duo ii

35. Codex 571. Regio-Vaticanus paruo membranaceus

in fol. episcopi Pari-
seculi x. In primo folio finis homiliae cuiusdam,seu libri,in quo sienses -

agitur de muliere in adulterio deprehensa : finis : corrigit gratia ,

Tom.JI. S s
 . . .

3 22 I S I D O R I A N A
quod poena non poterat . Explicit liber . Nomina Episcoporum Pari-
siensium incipiunt : Dionysius etc. , Petrus , Mauricius , Odo . Hic est

vlrimus, qui seculo x. floruit : additur charactere i-ecentiori : Petrus,

Guillermus . Mariani Antissiodorensis eo-
Notatur quoque E tnss. S.

dem rec. charact.

,
quaedam corriguntur
quo etiam in catalogo .

varia opuscu- 36. Sequitur quoddam instrumentum Gaufridi Abbatis S. Ger-

la •
mani Parisiensis charact. antiquo simili primo. Deinde sequitur opus ,

sine titulo Hae sunt causae , quas Dominus semper Augustus nobis
:

ad "vtilitatem semper sanctae Dei Ecclesiae per sacram suam man-

dauit epistolam Caput 1. Quomodo vel qualiter etc. Laudantur prae-
. ,

ter alios Ejfren , Cassianus , Cassiodorus Opus imperfectum No- . .

tandum verbum causae pro rebus , vt apud italos, et hispanos co-

se , cosas Aliud opus mutilum 5 /;/ praesepi iacuisti Ibi versus Si-
. .

byltae Audite quid dixerit ludicii etc. In capitibus versuum tam

:
,
:

latine,quam graece inuenitur: lesus Christos Tos , Theos Soter

versus bibHo- 3 7« P'l S- 6 e0<^ cm charactere Versus Hieronymi ad beatum Au-
- :

thecae hidori. gustinum Mentitur etc. Augustinus ad Hieronymum

'.
Te Bethleem :

celebrat te tutus ,personat orbis - Te quoque nostra tuis promit bi- ,

bliotheca libris Consule cap. 81. de versibus bibliothecae Isidori .

.

Subiungitur Prophetia Sibyllae de fine mundi Surget dux p. v. no- :

?nen de vna parte Salicus , et de altera parte Langobardus Sunt plu- .

res prophetiae de Saracenis etc. Finit Tunc veniet Dominus lesus :

Christus iudicare seculum per ignem Dicitur Sibylla vixisse ccc. lxh. .

annis a tempore Dauid vsque ad tempus Darii Regis Medorum

Nata fuit in Syria de Manase patre , et de matre Papilia, de gene-
re Alexandii Retiis Ma°ni Inde venit Cumas. Ita vetus liber
. .

De antichri- Descriptio cuiusdam sapientis , breuiter de Codicibus excer-

3 3-
« to > pta , ad Reginam Gerbergam Hainrici Saxonum nobilissimi Regis .

fliam^ De antichristo in omnibus malefico etc. In primo proferendum

nobis est etc. Ibi Quidam "uero Doctores nostri dicunt , quod -vnus
:

ex Regibus Francorum romjnum imperium ex integro tenebit qui :

in nouissimo tempore erit , et ipse erit maximus , et omnium regum

fltimus . Finit : iudicandum esse praefnxit , forte praefiniuit.Ne in
his ego immorer, vide Baron. ann. 939. n. 4.,etPagium, et S. Mar-
tinum Legionensem tom. 4. p. 378. seq. Sequitur sine titulo Non :

est putandum , quod aliquo tempore moratus fuerit diabolus in cae'

lo etc. Item quaedam excerpta ex Patribus
 ,,

C A P V T C. 323
3 g.
Ibi pag. 13. Isidori : De signis tempestatis vel serenitatis .
excerptum ex
Est caput 38. De natura rerum , incipiens a verbis , sigra tempti- Isi ^ oro •

statum nauigantibus etc. aestus erit.Post haec sequitur homilia sine

titulo , Vratres charissimi , in hac die , qua celebranus natale glorio-
sae dominae nostrae , mairis -viielicet Redemptoris nostri etc. recu-
perare , et h.ibere perpetuam graiiam filii eius D. N. I. C. , qui etc.

40. Succedit Modus liberandi eos , qui in vinculis detinentur notandasnper-

stlU0
cum Dei adiutorio, scilicet praescribuntur tredecim missae per tre- -

decim sacerdotes cantandae , quae dum singulae cantentur, Diaco-

nus,vel alius Clericus cantet centum vicibnis cum veniispsalmum,
Laudate Dominum omnes gentes etc 3 quae superstitiouem redoient.
Character huius partis codicis est seculi xm. Tricenarius numerus
missarum , quas dicunt, S Gregorii quo sensu prohibitus fuerit
docent Bollandiani ia Conat. Chron. Histor. vbi de S. Gregorio ,

agrunt. Corri°endum obiter Dictionarium Ducansui, vbi verba Pauli

Maffei, Missas ,quae vulgo S. Gregorii dicuntur incepimus , ex- . . .

ponuntur de missis, quae iuxta ritum Qregorianun celebrantur quum ,

debeant intelligi de 30. missis S. Gregorii nuncupatis Sequiturho- .

milia m festo S. Petri ad vincula. Narratur miraculum et inuentio ,

vinculorurn Hierosolymis tempore Alexandri Papae Notandum est , :

fratres charissimi qua de causa celebretur etc. plurima sanitatum

,

dona largiente etc.

,

41. Alio charactere non antiquiori , Vita Leufredi Abbatis , cum vita Leufredi
prologo Extat apud Acta Bollaud. 21. iunii . Vixit sub Hildeberto
.

et Hilperico Regibns etc. obiit xi. Kal. iulii Auctor scripsit vitam
: .

ex antiquariis mrnumentis , et traditione maiorum Nostris tempori- .

bus , ait, translatus est a Ioanne Episcopo Bolensi 3 et Abbate loci il-
lius etc.j scilicst seculo ix.
42. Vita S. Theobaldi Confessoris cum proloso ad Arnulfum, v >ta S. Theo-
patrem Theobaldi Floruit temporibus Enrici Caesaris , et Henrici
:
'

Trancorum Regis , et fiiii eius Philippi Auctor in fine Testem inuo- . :

co habitatorem eius Spiritum Sancturn , multa cognita me praetenni-

, et de magna
sisse silua vix paucos ramos perstrinxisse Theobal- .

dus seculo xi. vixit Vita S. Aniani Episcopi Aurelianensis lllo in

. :

SS.
tempore , quo fulgens in rota seculi nouella plantatio f.dei gallica dif-
fundebatur in tellure etc.

43. Sequitur alio characterc antiquiori Bcllum Catilinarium Sa- r !a edicatio

Iacobi .

S 2
 . .,

324 I S I D O R I A N A
lustii sine titulo : Omnis homines etc. gaudia agitabant . Ibidem bel-

lum Iugurthinum sine titulo : Falso queritur de natura sua : muti-

lum piope finem : ratam pacem vellet: vltima verba huius operis
In hac pagina 7 1 . vers. est charta geographica antiqua , fortasse
seculo ix., vel x. exarata, in qua, vt cap. 61. dixi,inter alia nota-
tur in vlteriori Hispania prope Minium flumen haec peculiaris
assertio : Hic praedicauit S. lacobus .

S. Dionysius. 44. Sequitur : Be ati Dionysii -uirtutes , siue miracula . Incipit 1

Geruasms . pl lt rima miracula : finit : huius requisitore Sancti . Character seculi xn.
aut xni. diuersus a praecedenti . Subinde recentiori eodem chara-
ctere : De obitu Geruasii , Remorum Archiepiscopi : Quorumdam re-
ligiosorum •uirorum etc. necessaria praeparauit , praestante etc.
Dagobcrtus . ^5. Praeterea Vita Dagoberti tratiis regis: Quartus ab Clodo-
ug iS cr a
-
ueu vitam cum regno jiniuit Eodem cluractere et titulo re-
eic% . ,

centiori Suggerius Abbas S. Dionysii de Ecclesia a se aedificata

: .

Diuinorum etc. choro Angelorum , et Sanctae Cruci Mutilum opus . .

Vide Baron. cum not. Pagii ad ann. 1140. num. 21.

Chronoiogia 46. Codex 667. Regio-Vaticanus in 8. chartaceus alius nu- :

gothorum .
nierus indicatur ioo9.,atque ita alicubi hic codex citatur, vt dixi
cap. 79. Volumen erat Petauianum 288. Titulus Chronologia , et or~ :

do Re^um Gothorum Item historia lYambae Regis Toletani , edita

.

a luliano , Toletanae sedis Antistite . Sequitur monitum eius , qui

iam tempore typographiae hos libellos excripsit ex veteri codice ,

fideliter , \ t ait , et ad veri instar prototypi

aetas codicis . 47. Pag. 2. Chronologia, et series gothicorum Regum . Primum
in Gothis regnauit Attanaricus etc. Desinit in Roderico , et irruptio-
ne Maurorum . In fine : in era mx. lxv. regnauit Carolus Tranco~
rum rex ac ,Romae Fortasse legcndum Era dcclxv. O-
patritius .

pusculum tempore Caroli Magni ab aliquo Gallo videtur compo-'

situm ex Chronicis, quae tunc extabant genuinis Gothorum quod , ,

propterea censui excribendum . Pag. xi. terg. Epistola Pauli perfidi ,

qui tyrannice rebellionem fecit lYambano principi Toletano Histo- .

ria Wambae Regis Toletani edita a Domino luliano , Toletanae Se-

dis Archiepiscopo , De expeditione , et qua rebellantem con-
victoria ,

tra se Galliae prouinciam celebri triumpho perdomuit Solet <virtutis :

esse praesidio etc. : Desinit : proscriptionibus recognoscat . Finis histo-

riae . ludicium promulgatum in tyrannorum perfidiam , eodem luliano

 .

C A P V T C. 325
auctore : Perfidorum denotata transgressio eo dehet acrius percuti etc.

Desinit : secutura secula imitari refugiat ( lege refugiant . ) Confe-

renda haec cum editis tom. 2. PP. Toletan. Additur subscriptio . An-
no ab iucamat. Dom. m. c. xxvii. Petrus Willelmus Armarius scripsit
hunc librum in honorem S. Aegidii sub Petro Abbate , et Ludouici
Regis Franc. anno xx. Hic anno 11 27. ex vetu-
est excriptor libri
stiori codice , quo chronologia continebatur-, quae subscriptio a
recentiore excriptore retenta est
48. Codex 846. Regio-Vaticanus in fol. membranaceus secu- CodexTheo-
dosianus
li fortasse vm. Initio ascribitur nota : Alexander , Pauli filius , Pe-
-

tauius Senator Parisiensis anno 647, tortasse charactere proprio ;

1

eodem exaratus est index contentorum in hoc volumine Inci- .

piunt capitula Theodosiani libri . Est codex Theodosianus, in epi-

tomen redactus ab Aniano iussu Alarici regis, vna cum nouellis
Valentiniani , Marciani , Maioriani , et Seueri . Deest liber 1. , et ini-
tium libri 2.Sequitur Gai liber 1. etc. nempe institutiones Caii, siue
Gaii . Sequuntur Pauli sententiae , et iiber Gregorianus vsque ad 7.
caput exclusiue . Plura auulsa sunt folia Pag. 68. Incipiunt
.

capitula Isidori lunioris , Spalensis Episcopi , ex libro Etymologia-

rum de legibus . In primis literis maiusculis aliae minores immixtae
sunt . Etymologiarum, 27. capitibus constans; quaedam
Est liber 5.
omittuntur Incipit Primus omnium etc. per naturam concessum
. :

est Pagina versa eodem charactere :Haec sunt nomina regum Fratt-
.

corum Chlotarius etc. Vltimus

. Pippinus regnauit annos xvi. , et :

dimedio ( sic ) Hoc igitur tempore post annum 768. exaratus vi-
.

detur codex, quod ex charactere etiam colligi potest Desunt quae- .

dam folia. Annectitur index,initio mutilus , legis Salicae cum^S.

capicibus .

49. Sequitur Decretum Childeberti Regis : Viri illustres quum childebert

in Domini nomine . . . conseruata fuissent ,In fine Anno •vndecimo .
decrctum .

Regni Domini Caroli gloriosissime ( sic ) regis in mensem martio :

iroms notae -

quod excriptoris codicis videtur esse,vt tempus scripti codicis in-

dicet idem enim est character sed literis maiusculis romanis, aliis
: ,

minoris formae intermixtis Pag. 39. quoddam opus initio mutilum, .

notis Tironis excriptum . Titulus cap. 3. ruber : De poenitentia .

Titulus cap. 4. in notis non intelligitur : cap. 5 . De secundo seculo ,

sed obscure secundv , cap. 6. De virginitate . 7. De iustitia . 8. De

 .

326 I S I D O R I A N A
inuidia • 9. De silentio . 10. De superbia . xi. De sapientia . Desunt
folia. Cap. 22. De cupiditate ^cwp. 23. De disciplina-> et increpatio-
ne , cap. 2 5 De doctoribus siue rectoribus , cap. 2 6. Defide cap. 2 7.
. , ,

D<? j/>f , cap. 28. De gratia, cap, 29. De discordia,cap. 30. Df /«-
ramento , cap. 3 De acceptatione personarum cap. 3 2. Df itinere
1 . , .

Desunt Cap. 40. D<f senibus ^ et iuuenibus , cap. 41. D<? c<?#-
folia .

tentionibus Cap. 42. D<? curiositate , cap. 43. vltimum notis titu-
.

lum habet exaratum Iisdem Tironis notis, Incipit epistola consvla- .

toria ad pergentes in bcllum Viri fratres Haec literis latinis expla- : .

nata:alia notis inuoluta .

sententine de 50. Additur : Incipiunt sententiae defloratae de diuersis causis .

diuersis. Legitur clare initio Homo^et post aliquot notas humum , et post
alias litno^ox. sic quaedam verba integre exarantur Pag. 103. iis- .

dem hoc prologo haec verba: Ouoniam^

notis Prologus\ leguntur in
crebra , spoponderam , Postea Incipit de nominibus ( forte celebriora .

hebraeorum , nam additur nota ) Adonai , Sabaoth , lesus etc. Rachel :

Postea Incipiunt nomina Patriarcharum . Ruben .... Aaron

: Pha- . . .

rao . Postea : De Ducibus . losue . . . Sirnon . . . obsidens . . . Postea No-

mina Apostolorum Petrus . . . Samaritae custodcs .

ortlioerauhia M* P-ig- io ^* versa iisdem notis : Incipit Orthographia . Ortho-

hidori. graphia . . . est caput 26., al. 27. libri 1. Etymologiarum , vt ex
multis verbis , quae plene exarantur , aperte colligitur : vltimum
verbum ita clare scriptum est siciticus . Sequitur iisdem notis Anti-
dotum Egiasy nempe remedia quaedam medica:pro Egias forte le>
gendum est Hygias , hoc est , Sanitatis Desanitate certe agitur in .

opere. Character codicis est antiquissimus, Diphthongi solutae,pun-

ctum vnum , plerumque in medio literae .

C A P V T CL
Reliqua mss. exemplaria 14. bibliothecae Reginae Suecorum percen-
sentur Opera quaedam vetera de annis , cyclis , computo etc. Li-
.

ber Ethici a S. Hieronymo translatus in latinum . Scriptores an-

tiqui de musica . Etymologiae diuerso ordine ab impressis .

Excerpta ex * • V^J odex

982. Regio-Vaticanus in 4. oblongo: notatur initio,
isidoro. ex hoc codice ablatos nonnullos quaterniones, continentes Bonifa-
 . .

C A P V T CI. 327
cii VIII. , et aliorum constitutiones . Primo est quidam dialogus ,

initio mutilusjde rebus biblicis . Vltima interrogatio : Cur Iesus

infans puer dicitur ,
qutim infantia septimo anno finiatur , pueritia
quartodecimo claudatur Responsio: Hoc nimirum constat .
, quia vt
ministraret , et esuriret , ( lege seruiret , ) venit Iesus quia filius :

hominis non venit ministrari ^sed ministrare etc. Etenim omnis mi-
nister , et omnis serutts puer vocatur etc. Prima interrogatio , quae
hic occurrit, ea est : Ouot modis intellexit loannes , quia a Christo
debet baptizari . Videtur esse dialogus inter magistrum, et discipu-
lum Sequitur , In nomine D. N.
. I. C. incipiunt vrbium nomina , quae
in tribus partibus sitae sunt orbis huius , id est , Asiae , Africae ,

Europae : Ne >no me primum ha~

inscium arbitretur etc. Lugdunensis
bet etc. In vrbibus g;allicis commemorandis auctor maxime immo-
ratur . Epistola Hierotiymi Qualiter clerici viuere debeant ad
:
,

Oceanum Deprecatus : es etc. Ibi pag. 12. versa : Incipiunt sententiae

de expositione S. Isidori super Leuitico , De Sacerdote magno , et cul-
tu eius. Est finis cap. 12. Comment. Leuitici a verbis: Dicit enim
de eo : Caput suum non discooperiet etc. Item sententia Sancti Isido-
ri Episcopi super Leuitico . Est caput 13. integrum Item Incipit . :

de libro Sancti Isidori Officiorum de clericis : Itaque omnes , qui in

ecclesiastiei ministerii gradibus etc. Cap. 1. 2. 3 . lit>. 2. De orHciis
Sequuntur tituli Codicis Theodosiani . Character huius codicis hac-
tenus est seculi vm. , aut ix. Sunt punctum, punctum et virgu- ,

la , virgula, et punctum Accedunt charactere recentiori quaedam

.

fragmenta instrumenti de S. Aniano , Decreto Pontificum etc. In

fine est linea mensurae longitudinis Christi , quam in Append. 5.
ad Sedulium expressi
colIectlocan °-
2. Codex Regio-Vaticanus 1026. ,in quo est collectio cano-
„ , , num Polucar-
num mscnpta Polycarpus, membranaceus ,
m . . .

4. Imtio est catalogusp,,

3KJ
,

Romanorum Pontificum .Vltimi sunt Calixtus, et Honorius, qui an-

no 11 24. pontificatum adeptus hoc quoque catalogo , vt
fuit. In
in aliis, habernus : Damasus natu Ispanus sedit etc. Subsequitur ru-
brica : Incipit prologus Gregorii Cardinalis presbyteri , tituli Sancti
Grisogoni . Ad Didacum ecclesiae Sancti Iacobi episcopum : Dilecto
Domino Diacono ( corrigendum Didaco ) Sancti lacobi ecclesiae pon-
r
tficali infula decorato g g* presbyterorum humillimus salutem . Peti-
stis iamdudum etc. Post prologum extat index : titulus Jibri 1. est
 3*3 I S I D O R I A N A
De primatu Romanae ecclesiae , vt ia alio codice Vaticano apud
17. de
Ballerinios part. 4. cap. antiq. collect. Canon. indicatur .

Accedunt Decreta conciliorum, et ad marg. notatur , ex Concilio

Romano anni 11 24. quaedam desidecari apud Labbeum , quae in
hoc codice reperiuntur.
epistolae Isl- 3« Post alia plura est rubrica : Incipit enistola Tsidori episcopi
d° ri «
Hispalensis ad Ludefredum Cordubemem episcopum directa : Perle-
ctis etc. mutila in fine, vt apud Gratianum et Breulium pag. 413.,
,

mendose etiam scripta,vt paulo post initium affectu superno pro

affectu paterno Io fine codicis juaedam sunt collectanea sententia-
.

rum^in quibus laudatur Isidorus Etymologiarum: In parte Lyriae ,

quae Phaenicis dicitur etc.

descriptio co- ^. Haec collectio canonum,

adhuc ms. latet, passim tamen etsi

ab iis celebratur qui iuris canoaici emendationi studuerunt. Bal-

,

lerinii hunc codicem Regio-Vaticanum no:i viderunt , vti neque

alium eiusdem bibliothecae Reginae Suecorum signatum num. 9S7.
membranaceum in 4. hoc titulo Discretiones an'iquorum Patrum :

distinctae per octo libros , et confirmatae in Sede Apostolica -vrbis

Romae , vt ponitur ( i:i compendio £ ) in principio et in fine 0- ,

mnium Incipiivit tituli primi libri 1. De principatu Romanae eccle-

. .

siae etc. Subiunguntur eriamhoc codice decreta Conciliorum

in :

sed,vt videtur, desunt folia Antiquior est hic codex alte-

in fine .

ro Regio-Vaticano 1026.-, et notanduin censeo , collectionem in

hoc codice 9S7. non tribui Gregorio Cardinali , neque Didaco
antistiti Compostellano ( scilicet Gelmirez nuncupato ) dedicari .

Cl. Bayerius in not. ad cap. 6. lib. 7. num. 109. biblioth. vet. hisp.
auctorem huius collectionis plane vocat Gregorium presbyterum
Hispanum Minime id constat Mihi videbatur fuisse vnus aliquis
. .

ex Cardinalibus Romanis,quos Didacus Gelmirezius , Romae olim

commoratus , sibi deuinxerat De his agere instituerat amicus meus
.

Menchaca , si per alias occupationes ei licuisset collectionem ipsam,

vt parabat, notis illustratam in vulgus emittere .

evcerptaexj- 5. Codex 1048. Regio-Vaticanus membranaceus secu- in fol.

li vni. ,aut ix. Titulusprimus totam paginam implet quinque lineis,

partim rubris, partim nigris , characteribus maioris formae , quibus
nonnulli minores immixti sunt scilicet : : lncipiunt quaedam excerpta
ex libro Etymologiarum . Fol. i.verso titulus ;
Quibus ex causis in
roma-
 . . . . ..

C A P V T CI. 529
romanis legibns vocabula originem , et nomina acceperunt D; : aucto-
ribus legum etc. Sunt quaedam capita lib. 5. Etymol., et libri 9.
cum stemmatibus afrinitatum : omissis multis.
6. Incipiunt capitula De libro legum Capitula de libro primo . leges ciuiks
Theodosii . Sunt 16. libri Expliciunt capituia ex libris Theodusia-
ni corporis . Nuuellarum Expliciunt capitu-
Incipiunt capitula tituli .

la Mouellarum Diui Theudosii Incipiunt capitula Nouellarum lib. 1.

Diui Valentiniani lib. ll. Incipit liber 11I. Diui Marciani .

Incipiunt capitula Diui Maioriani lib. ml. Incipit titulus Diui Se-
ueriani lib. v. Inci piunt capitula Gagi ( lege Gai , vt In fine ) ex
corpore Theudosiani lib. vi. In fine Expl. cap. Liber Gai liber 1 . :

Incipiunt capitula Pauli sententiarum lib. i.Lib.il. eiusdem . Lib.

11I. , iv , v. Incipiunt capitula ex corpore Gregoriani . Incipit De Er-
mogeniani . Expiicit Ermogefiiani . Incipit tapiani ( sic) . Expliciunt
capitula libri legum . Post titulum Papiani additur : Incipit condictio ,

obscure , forte edictio : Quum in praesentia inluster vir ille etc.

prius a iudice non audiatur .

7. Ulico eodem Rex regnauitveteri charactere : Theodoricus rcges GalHac

annus xvn. Clodoueus regnauit annus nl. Llildebertus Rex regnauit
annus xvn. Dagubertus Rex regnauit anr.os v. Hilperius Rex regna-
uit annos v. Item Teoduricus Rex regnauit annos xvn. Annum se-
ptimum interim alius rex non regnauii Hilpericus Rex regnauit .

annos vm. Sunt in summa anni lxxvhii. Pipinus Rex regnauit an-
nos xvm. Explicitfeliciter codex paulo post Pi- . Viiietur scriptus
pinum Secjuitur in nomine Sanctae Trinitatis immensae incipiunt
. :

glossae literarum trium Unguarum compositae , Latina , Hebraea ,

et Graeca Incipit Ajfectat captat, temptat Sunt in fine mutilae .
. : , .

Verba , quae apparent, tere omnia latina sunt Initio glossarum .

manu recentiori sed antiqua scriptum est Rotbertus Cumes dux*

, :
,

que Manasses Character ccdicis romanus , clarus , magnus, diph-

.

thongi vnitae, puncta inferne , superne , in medio > praeterea pun-

ctum , et virgula .

8. Codex 1260. Regio-Vaticanus in 4. membranaceus secu- Aenigmata

li ix.jVt videtur, charactere gallico nitido exaratus . Initio expres- BeJa
sum nomen Petr: Danielis Aurel. \\\ prima pag. charactere ve-
est
teri sunt duo aenigmata. Est dumus in terris , sed viuit semper in

vndis - Si caput abstuleris 5 apparet fortis in armis - Si medium

. .

Tom.II. Tt
 . o

33 I S I D O R I A N A
tollis , mucrone patescit - Si finem abstuleris , volucer petit
ictus .

aethera pe nnis Aliud . Non sata connubio, nascor de virgine virgo .

.

- Nascor per coitum , coitus et conscia non surn Rubrica Incipit li- . :

ber Bedae presbyteri , De natura rerum Naturas rerum varias etc. :

Sunt glossae inter lineas Explicit De natura rerum Sine titulo . . :

Tempora momentis , horis , mensibus etc. Plura de paschate etc. Pag. i o.

sine titulo Sex aetatibus mundi tempora distinguuntur etc. Breue
:

Chronicon. Ibi Tiberins ann. vim. Hermenegildus Rex Gothorum

martyrio coronatur . Desinit, Lfc/ ann. nl. Tiberius dehinc quintum
agit annum etc.

iib. De uacura 9. Epistola De aequinoctio quae Bedae est.Desinit

: : aequino-
ctium fuisse confirmet . Nota recens Hucusque concordat : cum edi-
tis y (
Bedae ) . Sequitur sine titulo:£jT enim ratio , qualiter termi-
nus paschalis inueniri possit . Plura de hoc argumento, vti in aliis

mss.Pag.i 7. sine titulo: Domino^etjilio Sisibuto Esidorus. Dum te prae-

stantem ingenio ^facundiaque , ac vario flore literarum non nesciam ,

impendis tamen amplius curam , et quaedam ex rerum natura , vel

causis a me tibi efflagitas suffraganda Nota recens Inueni citatum
. :

hunc librum Isidori in veteri glossario , seu lexico , cui titulum ,

De naturis rerum , tribuit . Deinde est Capitulatio . Vltimum ca-

put 46. De monte Aetna Sunt . notae , versus de ventis characte-
re veteri minutiori -, deest caput de nominibus m.iris fluminum
, ac .

In fine nunquam est kabiturus eadem mmu

: : notatur ad marginem
caput xlvii. quod tamea rursus eadem manu videtur deletum ali-
,

qua ex parte Scilicet eodem charactere sequitur Tu forte in lu-

. :

co lentus etc. ,quod carmen aliquis c.xout 47. inscripsit Sunt ali- .

quae notae recentes ad marginem.Ex hoc codice puto carmen

illud olim editum, de quo vide cap. 76.

Hyginus io. Pag. 44. terg. Incipit liber Hygini periti mxgistri de astro-
nomia . Hyginus M. Fabio plurimam salutem . Etsi te studio gram-
maticae artis inductum non solum versuum moderatione ( ead. m.
corr. modulatione) , quam pauci peruiderunt , sed historiarum quu-
que varietate ,
qua
rerum perspicitur, praestare video etc.
scientia
Videtur hoc exordiura Isidorus imitatus in libro De natura rerum .

Desinit opus Sol ab aestiuo circulo redit

: Nota recens Hic in . .

editis Hyginus desinit .

Decycli?. n. Pag. 84. sine titulo Sunt autem sui cuique planetarum :
 .

C A P V T C I. 3 3 i

elrculi etc. Pag. $6. terg. versus: Ad Boreae Partes arcti vertuntur,
et anguis . Nota recens Ausonio tribuuntur Pag. 87. rubrica ln Dei
: . :

nomine incipiunt pauca de ratione computandi secundum solem , et

lunam Me legat , annales vult qui cognoscere cyclos , - Tempora qui
:

varia qui simul astra poli Sciendum nobis etc. Saepe Isidorus cita-
, .

tur.Opus longum de cyclis cum tabulis etc, vt in Anecdotis Mu-

ratorii.Pag. 1 18. Argumenta de inuestigandis temporibus etc. ex
Dionysio : Si <vis scire,quot anni sunt ab incarnationc Domini etc.

Fiunt simul dcc. lxxxviii. Hoc anno opus scribebatur. Pag. 1 19. Alia
argumenta ex Victurio ( Victorio ) Massiliensi : Si vis scire ,
quot
horas luna in vnaquaque luceat nocte etc.
12. Pag. 1 25. rubrica. Incipit liber Ethici , Philosophico editus Ethicus , in-
oraculo , a Hieronymo presbytero translatus in latinum . Ex cosmo- ter F rete Hier-
n> "
graphia ,id est ^mundi scriptura edita Ethici philosophi cosmogra-
phi Philosophorum schedulas sagaci 'mdagatione inuestiqans etc.
:

Desinit :montem sacrum , arasque louis famosissimas .

properauit in
In aliis quoque mss. haec versio Hieronymo tribuitur Pag. 165. .

rubrica lncipiunt Hermeneumata

: De decem speciebus medicamen- ,

torum Hae sunt de animalibus terrenis e t marinis Herbis , njel se-

: , .

minibus . Lignis , vel lapidibus Floribus , vel lacrymis Sucibus ( for-

. .

te succis) , atque rnetallis .De graeco in latinum translata Asarum, .

id est , bacca-> siue vulgagine etc. Sunt plura lexica de eiusmodi

vocabulis . Secundum incipit -.Aarsicon , id est, baccus iuniperi . Ter-
tium de sola litera P. De anteboluminis : Proaganta >id est-^linea,
desinit : Proxilocasia , brateus . Expliciunt Antebolumina Galeni .

Quartum De ponderibus etc. sine ordine literarum alphabetico

, :

Calculus etc. Quintum De herbis vel pigmentis , Anefus herba etc. : ,

Sextum Antrix id est rubor in superficie cutis Septimum iterum

: , , .

Antebalumina Galeni , al. Antebolica , al. Antebolumina •, cum prolo-

go . Haec a praecedentibus diuersa sunt .

13. Codex 13 15. Regio-Vaticanus in fol. magno , seculi xv. Hbri iie nmsl-
ca
eleganti charactere exaratus, mutilus in fine : collectio quorumdam
operum de Musica . 1. Rubrica : Incipit liber primus Anitii Manlii
Seuerini Boetii de musica arte . Prooemium . Animum quidem etc.

Libri quinque cum figuris Pag. 7 2 Sententia Macrobii de musi- . .

ca ex Commento Somnii Scipionis Pag. 78. terg. Sententia Ful- .

gentii de musica in libro De fictitiis poetarum

Tt 2
 •>•>-,
;> :>
- I S I D O R I A N A
14. Pag. 81. rubrica : Incipit sententia Tsidori de musica in
Isidoro
libru Etymologiarum . Sunt capita nonem ex lib. 3. de musica
a cap. 14. ad caput 22. Sequitur pag. 84. rubrica:£><? pedibus me~
trorum secundum Tsidorum Pedes sunt^quietc. Desinit Dasian ,et . :

psilen facit Explicit de pedibus mctrorum secundum Tsidorum

. .

Sunt capita 16., et seq. libri 1. Etvmol.

tractatns Isi Pag. 86. terg. rubrica: Incipit tractatus Tsidori de armonia
15. ,
dori de har-
monia .
et caelesti tnusica , et vn. consonantiis planetarum •> de quo dixi
cap. 86. Expliciunt sententiae Tsidori dc musica . Incipit Enchiriadis
Oddonis Abbatis de arte tnusica : Sicut -vocis articulatae etc. cum
quae mutila sunt in fine
figuris, et scholiis, .

Martyrolo- 16. Codex 1573. Regio-Vaticanus in 4. membranaceus secu-

Ferra
"Ji xi. ineuntis. Charactere recentiori initio id notatur: Choisnyn Ca~

stn heraldus qui tortasse olim possessor libn erat Pruno loco est
•-, .

Mirtyrologium Ferrariense S. Petri ( nam totus liber videtur olim ,

fuisse Monasterii Ferrariensis) , etvi. idus octobr. celebratur Trans-

itus Sancti Aldrici Archiepiscopi Senon. , ct Abbatis huius loci .

Notantur quaedam ex veteri testamento , vt xvi. Kal. Aprilis : M u-

licr seduxit Adam vm. . Kal. Aprilis . Plasmatio Adae , Adnunciatio

Dominica^ immolatio Isaac , egressio filiorum Israel de Aegypto , ct
Crucifixio Dominica vm. Kal. martii Cathedra S. Petri Ver oritur
. : . .

x.Kal. Decemb. Caeciliae Virginis Hiems oritur'-et sic aestas , et .

autumnus Sequitur tabula computi ccclesiastici versus de hebdo-

. :

mada, Prima dies Phoebi^ alii versus de signis , ct mensibus Respi- :

cis Apriles aries Phrixee Kalendas etc. Plures aliae tabulae, et ex-
plicationes de computo ecclesiastico .

Herericuv 17. Post hoc opus est rubrica : Incipit Praefatio libri Here-
rici Cum quibusdtm fratribus nostris etc. Here-
de ratione compoti :

ricus grammaticam edocuerat citat Bedam

artem etiam Scribe- : .

bat anno 978. , vt ex cap. 24. patet Hic dicitur Helpericus a .

Pezio in Thes. Anecd. tom. 2. col. 183., qui obseruat in praefa-

tione , mss. variare de anno, quo scribebat: nam alii indicant 975.,
alii 9 S o. , alii 1005., alii 1020. alii 1090. Haec varietas librariis ,

tribuenda est qui annum compurabant quo ipsi scribebant

, Ad ,
.

inarginem codicis nostri recenti manu aduertitur initio , scriptum

anno 98i.,sed error hic est , quod non bene auctor notae ad
verba Hererici attenderit . Finis facilius assequamur Explicit . : .
 .

C A P V T CI. 333
Gaudeant, qui scripsit , et qui fecit , conscripti in libro perhemni .

Bpistola Abbonis Abbatis Floriacensis Monasterii . Amator Christi

amator Abbo , Floriacensium rector ,fratribus , et fliis G. et V. epe

( forte saepe) memini plus 'vobis voluissc prodesse, quam potuisse ,

quos 'viros desideriorum intueor . Idcirco magni cycli naturam , et

de eo obscurissimam quaestionem enodare gestiens etc. Nomina haec

indicantur in margine Gofridus , et Vmbertus Scribebat Abbo an- .

no 1005. Plures sunt tabulae , et flgurae de computo ecclesiasti-

co , epactis etc.
iS. Pag. 66. versa: Incipit liber Astronomiae . Astronomia est excerpta exl-
S1 oro
Astrorum lex etc. Caput 23 seqq. libri 3. Etymol. ad finem li- '

bri , contemplatione perduceret , Breulius contemplatione collocaret .

Codex mendose scriptus est . Deinde de praeparatione anni bis

sexti . trimo igitur anno praeparationis bis sexti etc. Tum , Incipit
Ubcr de xiv. diuisionibus temporum Diuisiones temporum quot sunt
. ?

xini. , id est , atomus , momentum , etc. Passim citatur Isidorus , Isi-

dorus dijfiniuit ^dicens , et similia .Opus non ita exiguum quod ,

Bedae tribuitur tom. 1. eius operum Pag. 89. Incipit liber

.

Astrorum caeli editus ab Isidoro Hispalensi Episcopo D. Fratri ( sic )

Sisebuto Fiisidorus Dum te etc. Adest cap. 47. De partibus ter-
:

rae Nunc terrae etc. centum octoginta millium stadiorum , et quin-

:

que existimauerunt Breulius aestimauerunt , et omittit et quinque

. .

19. Sequitur tabula geographica, qua supra est oriens , infra aetas operls
occidens , a manu dextra aspicientis meridies,a sinistra septemtrio,
fere vt in iam monui , praedicatio S. Iacobi nar-
alia,in qua , vt
ratur Succedit aliud opus, De luna,et computo ecclesiastico,scri-
.

ptum anno 826. Si vis scire^quot horis lucet luna etc. Deinceps
annus tunc praesens videtur indicari 834. Haec, aut similia extant
inter Anecdota Muntorii tom. 3. Sequitur Incipit expositio de :

literis , quo modo nominantur , et qualem sonum habent inter se .

Quaeritur, quis primus literas etc. Opus mutilum in fme deesse :

videntur folia .

20. Subiungitur : Incipit De libro 7:umerorum primum : Ideo exposkio in

'vnus liber de quinque etc.

lbr - Numer
compendium red- Est S. Isidori liber in
actus nempe Commentarius in Numeros Praeterea De computo,
, .

•vel loqueU digitorum De temporum ratione Deo adiuuante etc. :

,

Hoc etiam opus tribuitur Bedae,sed in edito toui. 1. alia praece-

 . .

334 I S 1 D O R I A N A
dunt . Post quacdam alia miscellanea rubrica literis longis, partim
Carolinis, partim latinis Explicit hic liber Sancti Petri :
, quem ad
honorem eius ego •videlicet Gotifridus , et Vnbertus scribere fecimus
in requiem nostris animabus Initio ergo seculi xi. scriptus libcr .

est Sequuntur charactere diuerso nomina Abbatum eiusdem Mo-

.

nasterii S. Petri sic Tempore Odonis Regis Abbas Engelelmus

: Tem- .

pore Caroli ( Martelli) , et Rodulfi regum Francorum extitit Abbas

Atto in hoc loco Hildemannus tempore Lotharii Christianus Abbas ,
. .

ct Archemboldus 3 et Rodidfus Abbates tempore Ludvuici .Walfaudus

Abbas tempore Chlotarii IVuido Abbas , et Wuitbaldus tempore Lo- .

tharii , et Ludouici . Primum nomen Engelelmus supra collocatur

veluti extraordinem Character codicis est clarus, romanus , ple-.

rumque diphthongi non vno modo vnitae, aliquando disiunctae ,

puncta superne , pauci nexus literarum , et clari
libri Senten- 21. Codex 8 23 Regio-Vaticanus in 4. membranaceus chara-
i .

uarum
ctere gothico hispano quem Cordellatum dicunt cuius specimen
.
:
,

exhibui in Prolegomenis ad Dracontium pag. 59. Ad seculum x.

reuocari potest.Sunt libri Sententiarum S. Isidori. Liber 1. initio

mutilus . Incipit a cap. 10. De Angelis : Ouorum creatori Spiritus

Sanctus opus , Lactificandos includit Explicit feiiciter li-
etc. Finit .

ber tertius Deo gratias . Amen Ego loannes , quamuis indlgnus Dia-
. .

conus , qui hoc ( sic ) codicem exarauit ( sic ) omnes^qui hunc li-
brum lecturi estis , orent pro me peccatorem ( sic ) si Deurn habea-
tis protectorem Similis subscriptio legitur in Palaeographia Hispana
.

tab. 14. num. 2.,et in aliis mss. loannes diaconus excriptor fortas-
se ille ipse est , qui codicem Legionensem descripsit , recensitum
cap. 85. n. 6. Ibi pag. 1 17. versa quaedam nota est De S. Ioanne
Baptista, immincnte jestiuitate paschali ^decolL-tus est loannes , et re-

uoluto anni circulo in eadem festiuitate passus est Dominus

quaestiones 22. Fol. i 1 8. De quacstionibus dijficilioribus -veteris , et noui te-
sacrac. tradita consumebatur Re-
stamenti , de quibns dixi cap. 64. Finit : .

cens manus aduertit, in editis pauca alia adhuc esse , sed desidera-
ri opus sequens, De veteris,et ncui Testamenti riguris.

Prooemia Isi- 2 3- P a g- x 5 ^" s'

- ne v ^° titulo,vel rubrica ,
quae quidem nunc
dori -
appareat , sequitur Quaedam notissima nomina
: leguntur ( corrige
legis ) et euangeliorum etc. Hoc est prooemium libri Isidori Alle-

goriarum vet. , et nou. test. Post finern proiogi , corrigenda iudicio ,

 . . ,. . .

C A P V T CI. 33 5

cum : Adam figuram

aliqua diuisione,sed sine rubrica Christi ge~
stauit etc. Post vetus testamentum
ima pagina, antiqua, sed alia in
manu; Sequuntur significationes y seu figurae nominum , et rerum ge-
starum in libris noui Testamenti Quatuor Euangelistae etc. Finit . :

resurrectione saturabuntur . Amen . Finis .

24. Ibidem fol. 175. verso rubrica : Inter natiuitatem Christi, Dlfferentiae

et nostram hoc interest . Pergit textus :Quod omnis homo etc. Et sic renim Isidori.

in aliis differentiis . Sunt differentiae rerum Isidori a differentia 6.

vsque ad 13. nunquam emolliat Breulius emolliatur . Sequitur n. 1 5
:

Inter infantiam etc. Prima hominis aetas Sic aliqua sumit , et finit .

in numero, vel cap. 3 1. Fides est Diuinitatis confessio . Nihil aliud

i\\ hoc codice, nisi quaedam notula, De Aduentus celebrandi tempore.
25. Codex 1S24. Regio-Vaticanus m 4. membranaceus secu- Etymologlae
li xiv. circiter charactere gothico germanico . Etymologiae Isidori
etsine titulo duae eius epistolae . Tuae Sanctitatis , et En tibi , quae
sunt duae postremae apud Breulium ante Etymologias. Tum Index
capitum primi libri, qui incipit Disciplina a discendo etc. , sic per-
:

git vsque ad finem capitis 4. Hoc loco inseritur rubrica In nomi- :

ne Domini Nostri Iesu Christi incipit tractatus libri Aethimologia-

rum facti a beato Ysidoro episcopo Liber 1. De Grammatica Gram- . :

matica est scientia etc. Caput 5. libri 1. Ita deinceps vsque ad ver-
ba Nos aliquid contra Rutulos nefandum est , capite 30. li-
iuuisse
bri 2. De Mathematica Mathematicd graece , latine dici-
liber iv.
tur etc. Capite vltimo libri 6. adduntur plura de anno solari, epa-
ctis etc.,hoc ducto initio , Annus solaris , vt maiorum constat soler-

tia etc. , desinit, deinceps facilius assequantur.Ha.ee a Beda , aliis-

que fuse pertractata sunt
26. Sic multa in hoc codice genuinis Isidori Etymologiis ad- fnterpolatlo-
nes
dita sunt: quaedam alia in compendium redacta , pleraque confusa, "

et diuerso ordine exposita , atque in editis reperiuntur . Pas. 70.

terg. ad marginem Ego sum , qui scripsi et bo-
ita lusit librarius . ,

nus homo sum An is est Alfonsus Bonihominis hispanus?In fine

. :

Expliciunt libri viginti Etymologiarum beatissimi Hysidori Spalen-

sis episcopi Deo gratias , amen Et recentiori charactere ascribitur,
. .

preces indictas fuisse a Romano Pontifice 15- Iulii 1524. occasione

cuiusdam contagii
27. Codex 1838. Regio-Vaticanus chart. in 8., vel in 4-par- mlscellanea
 33 6 I S I D O 11 I A N A
uo , seculi xv. Plura, ac varia opera . Priino Vita Scholastica Bonui-
cini De Ripa ( al. de Riua , vide Tiraboschiuin tom. 4. Hist. liter.

Ital. ) quae, vt hic notatum est , erat Bibliothecae S. Siluestri . Opus

Bonuicini carmen elegiacum quo pueri ad virtutem informan-
est ,

tur Secundo D. Sclaui de Barro , Consona dena a lacobo Beueuentano

•

per carmina ficta . Carmen etiam elegiacum , quo virtutis via tradi-

tur , Tiraboschius tom. 4. agitetiam de Iacobo Beneuentano Tertio

-
.

Opusculum super matrimonio , quod latine incipit , sed continua-

tur lingua veteri italica In nomine Sanctae , et indiuiduae Trinita'
:

tis:Pone Domine etc. Venerabili Signori etc. Quarto Indulgeniiae

.

concessae in festo Corporis Christi . Quinto . S. Anselmi Episcopi de

Venetiis liber De natiuitate passione et resurrectione Christi Pro-
, , .

sa leonina cum glossis Sexto De orthographia (Juaero quid sit

. . .
,

orthographia Admiscentur versus technici Scripsit quidam lo.vi-

etc. :

nes lacobus De Ferrariis discipulus Posini de Mombellis (qui proin- ,

de auctor videtur ) post anmtm 1470. Septimo Oratio de Missa: .

Grande onus etc. Octauo Prudentii Dittochaeum cum glossis et Com-

. ,

mento inscriptum Prudentii liber de Columba de quo dixi in Pru- ,

dentianis . Nono . Epitaphia Ioannis Vicecomitis Archiep.,et Simo-

nis Tridentini pueri martyris . Decimo , Aethiopum terras iam Jer-
uida torruit aestas , ecloga, et dialogus inter Pseustim, et Alethiam .

Auctor chrisrianus, sed opus ex veteri codice videtur devcriptum:

nam alicubi mutilum est fnterseruntur S. Cypriani versus Est lo-
.

cus etc. Posteacontinuatur ecloga. Finis Die 26. Mensis Octobr. 1474.
cdoca Theo- 2 8. Etsi in hoc codice eiusmodi ecloga est anonyma, tamen
Goldastus eam edidit in Manuali biblico Theodoli episcopi nomi-
ne inscriptam praemisso titulo , Pseustis Alithia Sed dubkat, an sit
, , .

Theodolus, de quo Gennadius, qui ftoruit anno 475. an Theodo- ,

lus episcopus S^dunensis , qui vixit anno 500. In Biblioth. med.

aeui Fabricii asseritur, Thedulum italum seculo x. auctorem fuisse
huius eclogae , qua scilicet comparantur miracula veteris testamenti
cum veterum poetarum commentis in quodam tamen ms. codice :

haberi , S. Ioannem Chrysostomum hoc carmen composuisse plu- :

res quoque recensentur editiones In multis ego mss. codicibus eam .

dem eclogam reperi , in Vaticano 5 161. membran.,vbi Theodolo

tribukur in Vaticanis 147^. 1 663. sub titulo Theodoli vdTheodori ,

ecio a Paradisus , siue de fide cum glossa in Regio-Vaticano 1386. :

hac
 . ,.

C A P V T CI. 337
hac inscriptione Carmen de Patribus veteris testamenti , auctore
:

Matthaeu Vindocinensi codex est membranaceus in 8. In Regio-

:

Vaticano 1556. ex Inuentario , Mattkaei Vindocinensis , vel Theoduli

carmen de Patribus veteris testamenti In Ottoboniano 279. char- .

taceo ex Inuentario , Liber exodaiis ( fortasse eclogalis , vel dialo-

gaiis ) carmine de creatione mundi , S. Ioanni Chrysostomo affictus .
In Ottobonianis 1502. 1961. 3145. Theodolo , vel Theodoro ascri-
bitur Eberhardus Bethuniensis seculi xn. poeta carmine tertio de
.

versificationeapud Polycarpum Leyserum in Historia poetarum me-

dii aeui inter alios poetas quos laudat,ita de hac ecloga refert:
,

Veri cum falso litem Theodulus arcet , - In metro ludit theclogia sibi
29. Codex 1850. Regio-Vaticanus in fol. paruo membranaceus
seculi xiv. circiter: olim bibliothecae S. Siluestri . Initio charactere Etymologiae.
recenti : S. Isidori Hispalensis Episcopi Originum , siue Etymologiarum
libri manuscripti , diuerso tamen ordine ab impressis . Incipit rubri-
ca : De hostiis , holocaustis , atque sacrificiis , et quid eorum species
singulae significent Videtur deletum caput x. nam sequitur caput xi.
. ,

De Sacramentis diuinis f/r. Praecedentia desiderantur Post caput 15. .

liber vi. De homine , et partibus eius In editis est liber xi. Libri 20. .

caput vltimum est 43. De fabrorum fornace Postea liber 21. De .

fabrica parietum Cap. 23. De ornamento Finit et argento caelestis

. . :

eloquii Sunt allegoricae expositiones, quaruin specimen in Appen-

.

dicibus exhibebo Desunt tolia, vt videtur Sunt numeri arabici

. .

3 o. Codex 185 2. Regio-Vaticanus in 4. , vel in fol. paruo mem- Chronicom

s Iildon
branaceus Charactere recentiori scriptum hoc est Chronicon Mo-
. :
' •

nasterii SS. Sergii , et Bacchi ad vrbem Andegauum Aiia manu no- .

tatum , nihil fere in hoc Chronico ad Andegauos spectare Puto .

dici Chronicum eius Monasterii quia ad eius vsum scriptum fue- ,

rat, et quaedam de eius Abbatibus et de rebus Andegauensibus ;

sunt inserta Prinio loco sine titulo Chronicon S. Isidori Breuem

. :

temporum expositionem Pag. 17. vers. ludaeos suo regno subditos

.

ad fidem Christi conuertit Hucusque Isidorus Hispanicnsis huius

.

Chronicae scriptor: vsque ad v. annum Eraclii claruit, et plurimos

libros alios edidit Continuatur Chronicon eodem charactere a quo-
.

dam Petro , vt recenti manu notatur . Incipit : Eraclius autem cru-

cem Domini a Cosdroe Rege Pergit eodem charactere vsque ad .

annum 1138. Ibi de Ludouico Rege Mortuo enim apud S. laco- :

Tom.II. V v
 1 .

55 S ISIDORIANA
bum Guillelmo Pictauiensi Comite ,/7'iam eius duxit : quumque in ce-
lebrandis vuptiis in Aquitania moraretur , pater eius mortuus est,
apud S. Dionysium sepultus Hic fmit primus character Sequitur
. .

alio charactere breue Chronicon ab anno 1138. ad 1158. Et alio

charactere ab anno
ad 1 65. , et alio diuerso ab anno 1 1 65
1 1 5 8.

ad 1180. Obiit Ludouicus Rex Francorum Sic finit. .

Damasushi- 31. Annectitur Catalogus Abbatum Monasterii S. Sergii, fere

vpanu*.
deletus.Pag. 27. alio charactere satis antiquo aliud Chronicon , in
quo res Andegauenses indicantur , ab anno 1067. Apparuit cometa
xcrribilis etc. vsque ad 1 1 5 7. Dcsinit : celebrandum esse decernenti-
bus . Quaedam adduntur charactere recentiori gothico de anno 1 180.
1 1 S 1. seq. Character codicis est romanus recens
clarus virgulae :

supra duo ii , literae intcr se arcte connexae Additur in eodem .

codice charactere antiquiori romano seculi x. circiter In nomine :

Patris , et F/7/7, et Spiritus Sancti . Amen . Incipit Episcopalis epistola

S. Hieronymi presbyteri Gloriam sanctitati tuae etc. Ibi Vel quis
: :

contra Canones Apostolorum excessisse cognoscatur ( Loquitur de .

Romanis Pontihcibus , vt liquet ex contextu ) . Epistola Damasi .

Gaudet Ecclesia Damasus Hieronyino mittit Vitas Pontiricum

etc. .

Ibi Felix natus Romanus ex Patre Anastasio etc. martyrio corona-

:

tur et capite truncatur

, Qui etiam capite truncatus cum mul-
. . .

tis clericis , et Jidelibus occulte iuxta muros i>rbis allatus forma Tra-

iana nl. Id. Nouembr. , et exinde christiani rapuerunt corpus eius

cum Damaso presbytero et sepelierunt eum in basilica supradicta
,

via aureiia xvn. Kal. Decembr. in pace Ibi Damasus natione Spa- .

nus ex patre Antonio etc. Vltimi sunt 96. Stephanus 97. Adrianus
,

ex patre Theodoro vm. Motandum, etc. seculo a Leone iuniore cir-

citer quasdam Antea etiam quaedam vberiores
vitas longiores esse .

apparent De Gelasio Afro etc. Huius temporibus inuenti sunt Ma-

.

nichaei in Vrbe Roma^quos exilio deportari praecepit quorum co- ,

dices ante fores basilicae S. Mariae incendio concremauit Labbeus />; .

exilio quorum quoque Auctor in num. 26. post .Xystum ,

. . . .

et ante Felicem , Dionysius ex monachis ^cuius generaiionem non po-

tuimus reperire etc. Nota diligentiam in quaerenda patria . Et vi-

detur quidem huius Catalogi auctor Anastasio Bibliothecario anti-

quior esse , quum desinat in Stephano , et Adriano ; quo magis com-
probatur , Damasum re vera hispanum fuisse .
 : . .

C A P V T CI. 5S9
32. Codex ipj^.Regio-Vaticanus in fol. magno , seculi viii. , Etymologiae
aut ix. Domino meo , et Dei seruo Braulioni Episcopo Isidorus lite- :

ris magnis quibus nonnulJae exiguae iinmiscentur

, Sex epistolae .

Isidori, et Brauiionis . Post .epistolas alio

charactere antiquo sunt
hi versus Virgo Dei genitrix, post partum virgo perhennis Sunt 32.
: .

vltiinus: Mille per ejfusos vincis quos luminis orbes Hos versus de- .

scriptos habeo,in appendice 1. ad Etymologias edendos . Succedit

index capitum libii 1. etc. Sunt libri omnes 20. Etymolopiarum
In fine : Explicit EJymologiarum , duas in . Liber scriptus eleganter
coluinnas diuisus :puncta inter medias literas
character romanus :
:

diphthongi disiunctae, etconiunctae aliquando sunt virgula, etpun- :

ctum,sed,vt videtur, a recentiori manu Pag. 102. recentiori ma- .

nu interseruntur hi versus Esse duum voces rerum sibi contrahit

:

omnis , - Ex quibus est primum substantia nomine scitum 3 - Cuius

morte suum mox occidlt esse secundum,- Quod si farte cadit , sub-
iecti formula stabit Videtur aenigma Libri sunt 20., sed aliqiun-
. .

do non solito ordine distincti sunt.

33. Codex 2034. Regio-Vaticanus chartaceos in fol. , olim c,3r onicon r-

bibiiothecae S. Siluestri, ( ia monte Quirinali,vt puto . ) Euse bii " "

Pamjhili Libsr de tcnporibus incipitur . Adiuratio Prosperi . Adiuro

te , quicwn.jue hos descripseris libros,per D. N. I. C. , et gloriosum
eius aduentum, in quo veniet iudicare viuys, et mortuos vt confe- ,

ras , quod scripseris , et emendes ad exemplaria ea^de quibus scri-

pseris, diligenter et hoc adiurationis genus similiter transcribas
:
,

et transferas in eum codicem quem , descripseris . Praefatio Hierony-

mi etc. Vetus ists disertorum etc. Eusebii praetatio : Aloysen gentis etc.
Eusebii Chronicon . Incipiunt tempora
vsque ad vicennaiia Con- etc.

stantini :.Hactenus Eusebius deinceps Hieronymus Vsque ad mortem

: .

Vaientis. Sequitur Prosper vsque ad Consulatum Valentiniani vi. , et

Nqnii' His absolutis , p. 90. est rubrica Incipit Chronica Eusebii Cae-
. :

sjriensis,de qua vide cap.61. Subinde rubrica, Chronica Beati Isidori

Ad.im vixit annis ccxxx. , et genuit Seth , a quo filii Dei etc. fere vt can.
39. lib.5. Etymol. Finit. Heraclius annis xxvn. Huius quarto , etquinto
religiosissimi Principis Sisebuti in Hispania iudaei baptizantur Resi- .

duum sextae aetatis te?npus soli Deo est cognitum Colligitur omne .

tempus ab exordio mundi vsque ad praesentem decimo nono ( sed

videtur correctum decimum annum ) gloriosi Recenst ( Reccesuin-
V v 2
 . .

54° I S I D O R I A N A
thi) principis , qui est era dcxvi. Amen Ad marginem v dcccxxxiiii.
. :

Rubrica . Explicit Chronica Beati Isidori . Deo gratias

Atnen . .

Palmerius 34. Matihei

Sequitur Pahierii Florentini
: De temporibus , Ad

Petrum Cosmae Jilium Mediccm Animis nostris etc. Extat in hoc co- :

dice integrum Chronicon Palmerii In fine praefationis: Rogo igitur .

illum^qui aliquando hunc librum transcribet , vt diligenter eodem

seruato ordine conscribat , et quod transcripserit , ad exemplaria con-
ferat et emendet Pergit vsque ad annum 1448. De auctore , et edi-
, .

tionibus operis consulendus Fabiicius in Biblioth. medii aeui

libri Senten- 3 5« Codex 2093. Regio-Yaticanus in fol. seculi xiv. circiter..
tiarum .
Initio charactere antiquo : Liber Sanctae Crucis de Vrbe Ordinis Car-
thusiensis : et alio charactere : Carihusiae Romanae primus . Pastora-
le Beati Gregorii Papae . Post Pastorale pag. 5 4. rubrica : In Nomi'
ne Domini . Incipiunt capitula de libro Sententiarum Domini Isidori
Spalensis Episcopi Sunt liber 1. , et 2. Sentcntiarum , et liber 3.
.

vsque ad caput De iustitia Principum , et verba Reges vitam sub- :

ditorum facile exemplis suis vel aedificant Desunt folia Character . .

semigothicus , multi nexus, literae arcte inter se connexae .

C A P V T CII.

Eiblicthecae Vaticanae Palatinae codices mss. 13., quihus Isidori opera

continentur . Elomiliae veterum Patrum . De Isidori commentariis
literalibus . Liber de ortu , et obitu Patrum , et quaestiones in ve-
tus , et nouum testamentum nondum editae in codice antiquissimo
romanis literis maiuscuiis exarato Plura Etymologiarum exempla .

v
.

EibliothecaPa- 1. V etustis , ac pretiosis mss. exemplaribus bibliotheca Palatina,

atmapretiosa.
a£| Vaticanam translata , referta est^ neque solum iis ,
quae ex Flo-
riacensi monasterio per Bongarsii manus ad Palatinam peruenisse
cap. 99. num. 3. dicebam , sed multis aliis praeterea , quae olim in
antiquissimis monasteriis Fuldensi , et S. Nazarii in Laurissa asser-
uabantur , ad bibliothecam vaticanam simul cum tota Palatina
et
dono Maximiliani Ducis Bauariae anno 1623. transierunt, vt re-
fert Leo Allatius ad Hexaemeron Eustathii Antiocheni pag. 151.,

et De synodo Photiana pag. 288., qui ipse ad eam auehendam mis-

sus fuerat ; quaruin etiam bibliothecarum index ? seculo xi. circiter
 . : .

CAPVT CIl. 341

confectus , in codice 1877. adhuc extat, a mealibi commemoratus .
Praetermissis codicibus Palatinis 59., et 60., de quibus satis
ig;itiir

iam cap.65. dictum , 226., et 233., de quibus cap. 46., ad alios

recensendos accedo
2. Codex. 67. Palatinus in fol. paruo membranaceus , quem homilia
•
Isido-

Blanchinus tom. 2. Euangel. Quadrupl. pag. 604. ita describit De- n :

scriptio codicis Palatino-Vaticani signati num. 67.-, qui scriptus vi-

detur ineunte seculo xi. Specimen characterum exhibetur num. 2. ta*

bulae vj. positae post paginam 60. In ipso autem haec continentur

Homelia Sancti Isidori^quae incipit ^Breuis est huius mundi felici-

tas etc. Item Sermo de falso amico Protector , e t nutritor etc. Dein- :

de haec oratio ad Deum , quae ante psalmos poenitentiales recitaba-

tur: Miserere ^Domine , miserere etc. Post haec extat imago Erem-
ierti , prostementis se ante S. Martinum episcopum cum hac epigra-
phe Pius Pontifex Sanctus Martinus dona indulgentiam humili
: ser-
uo tuo Eremberto te supplicanti . Mox sequuntur xvi. psalmi poeni~
tentiales , quorum postremus est , Domine exaudi orationem meam
, ,

auribus percipe obsecrationem meam etc. In Jine autem huius psal~

mi ita legitur : Christe audi nos etc. Demum codex explicit cum com*
mentario Psalterii imperfecto , cuius exordium hoc est , Domine , ne
in furore tuo arguas me , neque in ira tua corripias me .Ista vox
est poenitentium etc.

3. Haec Blanchinus , qui orationem ante psalmos poenitentia- Eremberms

lestotam transcribit, vti etiam preces post eosdem psalmos . Non
desunt,qui codicem antiquiorem putent,et ad seculum ix. refe-
rant Peritus ex specimine characterum , quod Blanchinus exhibet,
.

iudicium ferre poterit Character paginarum, quae psalmos praece-

.

dunt, minor est , sed aeque antiquus Auctorem commentarii cre-i .

diderim esse ipsum Erembertum, qui cum S. Martino depictusest:

nisi malis , non auctorem , sed excriptorem esse libri Commenta- .

rium desinit vsque praemium consequatur De homilia,vel homi-

, .

liis S. Isidori dixi cap. 72.

4. Codex 216. Palatinus membranaceus in fol. paruo oblon- s. Aagustinus.

go , seculi xi. circiter . Incipit Expositio Sancti Augustini in libro

Genesis contra Manicheos : Si eligerent Manichei , quos deciperent etc.
Liber secundus solum incipit , et post pauca verba deficit Homi- .

lia S. Augustini de aditentu Domini : Propitia diuinitate etc. Alia

 :

34 2 I S I D O R I A N A
eiusdem Ad Sanctam Incipit Laetam , et desiderabilem , gloriosam , . :

ac singularem soiemnitatem , hoc est , Natiuitatem Domini .

excerpmm ex 5* Sequitur rubrica Incipiunt Omilia de natali Domini Legi- : :

Isidoro . mus Sanctum Mcysem , populo Dei praecepta dantem Non apponi- .

tur auctoris nomen : nihilominus subiungitur, Itemalia homilia eius-

dem Audite fili
, lucis , adoptati in regnum Dei . Hic eiusdem fortas-

se est eiusdem jesti . Deinde duae homiliae anonymae in festo S. Ste-

phani : Llesterno die natalcm . Stephanus beatus , et primus Pag. $g.
.

terg. rubrica : Incipit homiiia in natali S. Iacobi , et S. Ioannis Euan-

gelistae : In illo tempore accessit ad Iesum mater etc. possumus ait :

illis : caliccm salutaris accipiam , et nomen Domini inuocabo Statim- .

que injert quis iste sit calix etc. ltem alia eiusdem Post haec ad-
: :

sumpsit lesus Petrum , ct lacobum , et loannem etc. Illud -vero quae-

rendum est , quare Petrus , et lacob ,et loannes hic , et in aliis Euan-
geliorum locis separentur a ceteris etc. \\\ hac homilia versus finem
sic procedit oratio : loannes Apostolus , et Euangelista -^flius Zebe-
dei etc. , ad marg. additur : Iste est loannes Apostolus etc. Desinit
puluis ebulliat : qui 'viuit Ex lib. Isidori De
, et regnat in secula .

ortu , et obitu Patrum Sequitur homilia anonyma De SS. Innocen-

.

tibus: Hodie ,fratres charissimi 3 natalem illorum infantium colimus,

quos ab Herode etc.
YitaS.Lande- 6. Pag. 5 2 . tcrg. seq. rubrica : In Christi nomine incipit vita ,

i/el obitus Sancti Landiberti Pontificis , qui passus est xv. Kal. Octobr.
in •uilla . . . curante Leodio , vbi et ipse Dominus Apostolicus requie-
scit in pace : Si paganorum figmenta saeua , et nefanda prolixa stit-

dent pompa , et plurima mendacia codicibus suis ccmmendare , <vt eo-

rum iwu gloria discurrat , cur nos Christiavi saluiiferi taceamus
miracula Christi , cum possumus ( sic ) vel tenui sermcne aedifica-
tiones de historia Sanctorum pandere hominibus % Ergo quamuis tan-
tae rei narrationem sancti viri Landeberti Pontificis etc. Exordium
petitum est ex Sedulio lib. 1. initio . Landebertus in villa Leodio
dicitur passus infra : sed in titulo inter villa 3 et curante Leodio quae-
dam literae sunt, quas non assequor . Vita haec Landeberti, seu Lan-
diberti, aut Lamberti tribuitur Godeschalco Diacono apud Bollan-
dianos. Vide Fabricium Bibl. med. verbo Godschalcus Pag. 76. Ho- .

milia S. Augustini Fratres dilectissimi ^faciamus bonum ad omnes etc.

:

7. Pag. 79. terg. rubrica Excarpsum cx libro S. Esidori de :

 .

CAPVT CII. 343

flagellis Dei Diuinae sapientiae
: subtilitas sicut interius vt testis

scrutatur conscientias , ita exterius etc. Desinit , et quum dies iu-

dicii venerit , non cum impiis , et peccatoribus puniantur , sed cum
iustis , et misericordibus peruenire ad aeterna praemia mereantur :

ipso adiuuante etc. Ex cap. i . libr. 3. Sententiarum , aliis adiunctis .

3. Pag. 83. homilia S. Augustini : Pius Dominus et misericors, al ' a excerpta

,

Fratres charissimi ,
per Prophetam nos exhortatur ad compunctio-
nem etc. Pag. 8 5 Excarpsum Sancti Hesidori
. terg. rubrica : Incipit
feliciter Dilectissimi , ( fbrte Dilectissime ) omni hora habeto mor-
:

tem prae oculis tuis De morte tua etc. Ex Synonymis S. Isidori, :

et aliis operibus . Desinit, grauius pertrahunt , ita vt sint nouissi-

ma illius peiora prioribus . Illico rubrica : Incipit liber Sancti de
disperatione peccantium non exprimitur nomen Sancti .) Non per , (

locorum spatia , sed affectu bono , •uel malo itur recediturue a Domi- ,

no Desinit , quales circa vitae finem erimus Haec sunt ex cap. 14.
. .

lib. 2. Sententiarum . Illico rubrica : Incipit liber de die ludicii^ de

disperatione peccantium , Sancti Esidori Rogo vos fratres charissi-
.
,

mi , et cum magna mortalitate (humilitate ) ad felicitatem hoc nul-

lus ex vobis succenseat . Desinit : meritis adquiramus De hoc li- :

bro infra dicam .

9. Pag. 96. terg. rubrica : hicipit admonitio S. Fausti . Modo ,
v-eteres homi-

fratres charissimi , quum diuina lectio legeretur , audiuimus Aposto-

lum terribiliter nos , et salubriter admonentem etc.Pag. 100. rubri- excer ta ex j.

ca : excarpsum de epistola Sancti Fratali ( sic videtur ) de

Incipit sidoro

vita Christianorum Rogo vos ,flli , et paterna pietate commoneo etc.

:

Pag. 1 04. rubrica : hicipit epistola S. Augustini de igne purgatorio:

hi lectione apostolica , quae nobis paulo ante recitata est , fratres
charissimi , audiuimus Apostolum dicentem quia fundamentum aliud :

nemo potest ponere etc. Pap. 109. rubrica Incipiunt dicta S. Hiero- :

nymi quam ( sic ) qui legerit^ et opere impleuerit , vitam aeternam

,

possidebit: Dilectissimi fratres , oportet nos humilitatem habere ,prae-

ceptum Dei custodire etc. B. Augustinus ait : Veritas mundat , vani-
tas coinquinat Hieronymus ait Non quaeras gloriam etc. Non
. . . :

sunt Hieronymi tantum sententiae Pag. 116. Homilia de Epipha- .

nia Sicut iam aliquando charitati vestrae suggerimus

. Pag. 121. .

terg. repetitur homilia S. Augustini de pnrgatorio igne , nonnihil

diuersa,in multis eadem . Sequitur initium vitae,siue visionis
 344 I S I D R I A N A
S. Pauli,qui regao Dei opera iustorum
vidit in et poenas im- ,

pioruin Pag. i 27. Homilia S. Augustini ad populum

. Charissimi , :

ad memoriam nostram reducimus etc. Nihil aliud in hoc codice ,

qui nonnullas literas Longobardicas habet,et plures nexus in ti-

tulis literarum inter se co.ine<arum,et immixtarum $ed quod at- .

tinet ad Isidori indicata opera , haec a nobis obseruanda sunt .

Pag. 47. terg. est caput 73. De ortu et obitu , al 72. Ibi recum- , ,

bens , euangelii sui fluenta . Breulius recumbens , et euangelii fluenta.

Quaedam in mss. adduntur, qiue in vberiori libro de ortu , de
quo cap. 61. dixi , extant, scilicet , derelictus est filius . Iste vero
Apostolus ^et Euxngelista a Domino nostro electus , atque dilectus est
in tanto amore dilectionis ^vt in coena super pectus eius recumbe-
ret, ad crucem astauti soli matrem propriam commendaret vt
et ,

quern nubere volentem ad amplexum virginitatis asciuerat ipsi etiam ,

custodiendam Virginem traderet Hic dum eu.ingelium Christi in .

AsJa praedicaret etc. Cetera fere cum Breulio . Omittit : Quieuit

autem apud Ephesum vi. Cal. lanuarii .

descripta. 10. Pag. 79. terg. de flagellis Dei etc. cap. 1. lib. 3. Sentent.
in modum homiliae } vt ex fine colligitur . In mss. /;; hac etenim
vita Deus parcet impiis , et tamen non parcet electis :
/';; illa parcel
eJectis ^non tamen parcet iniquis . Initio Miserere ^Domine , misero
Hysidoro (sic).Non procedit , nisi ad verba : Nam iniquius post
mortem . Pergit eo.iem contextu : Charitate splendidus , eleemosynis
candidus quae ad verbum non reperiumiir apud S. Isidorum,
etc. ,

sed videntur desumpta ex eius operibus , etiam ex iis fortasse ,

quae perierunt .Ibi pag. 85. terg. ex lib. 1. Svnonym. post med.
cap. Rclucta, et lib. 2. Sentent. cap. 13. de poenitentia, cuius finis

est : peiora prioribus , quaedam leuiter mutata . Mendose omnia scri-

pta . Subinde partim rubris , partim nigris literis : Incipit liber de

disperatione peccantium Sancti Esidori : correctum De die iudicii .

Verba Sancti Esidori rubra sunt, et a prima manu , vt videtur :

fortasse titulus primus fuit : ExpJJcit de disperatione peccantium . In-

cipit de die iudicii Sancti Esidori Sermo , qui sequitur, est, De die
.

iudicii , et de poenilenUa . Ibi quare vobis tam frequenter tremen-

dum, et diem iudicii insinuare contendo etc.
vtiliter extiauescendum
Extflt inter appendices S.. Augustini,vt dixi cap* 82.

carmma. ii« Codex 239. Palatinus membranaceus in fol. oblongo se-

culix.,
 C A P V T CII. 345
culi x. , aut xi., charactere claro gallico, siue cursiuo , diphthon-
gis solutis, punctis , virgulis ,paucis literarum compendiis. Incipit
Exhortatio Prosperi ad •vxorem , Age , precor , mearum etc. Desinit :

Vna sit^atque duos spiritus vnus alat Incipiunt sententiae genera-

.

les in singulis versibus : Vtiiibus monitis . Desinit : Aspera perpessu

fiunt iucunda relatu . Extant apud Hildebertum . Sine titulo aliae
sententiae per alphabetum : Aut atnat , aut odit mulier , nihil ter-
tium . Desinit initio literae L. Longum est ^quod fiagitat cupiditas .

12. Pag. 6. terg. rubrica :Chronicorum Sancti Esi- Chronicon

Incipit liber i-

dori Episcopi iunioris : Breuem temporum seriem etc. \\\ prolo^o : sldon •

vsque ad Augusti , Eraclii ->'uel Lotharii , ac Sisebuti regis principa-

tum Intrusum tuit nomen Lotharii Prima aetas seculi .Sex die-
etc. .

bus rerum omnium creaturam Deus formauit Quaedam omittit , .

quaedam addit , vel mutat In Enos post natura Dei omittit Per .

idem tempus impleuit Cainan addit genuit Mahuhiahel , cuius

. In
nomen interpretatur (^Juis est Dominus Deus vel ex vita Deus
: , .

In Enoch existimant Sciendum , quod vsque ad diluuium , vbi in

: .

nostris codicibus ducentorum , et quod excurrit , annorum genuisse

quis dicitur , in hebraeo habeat centum annos^et reliquos , qui se-
quuntur Ad marginem citatur Hieronymus Inseritur postea
. Fa- . :

mosa quaestio est etc. et ad marg. Hieronymus iterum Deinde pau-

, .

ca interseruntur , plura omittuntur Ad ann. 5621. Hac tempesta- .

te Pelagius Britto aduersus etc. Editi omittunt Britto . Ad ann. 5 8c r.

Ad fidem catholicam reuertuntur . Hoc tempore Sanctus Gregorius
Romae episcopus insignis celebratur . F.odem quoque tempore Abares
aduersus romanos dimicantes atiro magis , quam ferro pelluntur .

Phvcas etc. Alia Omittit.Ad annum 3814. conuertit . I iunt igitur ab

exordio mundi vsque ad eram praesentem anni v.dcccxiii., hoc est ,

in anno v. imperii Eraclii , et quarto religiosissimi Principis Sisebu-

ti Additi sunt iuxta quod post Eraclius regnauit , et Chlodoueus
.

Rex Francorum in anno vi. regnat Additi sunt ad eram snprascri- .

ptam anni >.\.\\ 1. , quod cutn ipsos ( sic ) debeant supputare Residuum .

seculi tempus
, consummatio seculi est rubiica Ex-
etc. vt Loaisa : : .

plicit liber Breuiarium temporum a Sancto Esidoro Episcopo dili-

genter collectum iuxta Historiae fidem Amen De Monasterio . .

S. Nazarii Chronicon primum interpolatum videturpost 36. illos

.

annos,ex quo hic codex descriptus videtur seculo x. , aut w.

Tom. II. X x
 34<S ISIDORIANA
s. Gregorius 13. Codex 267. Palatinus chartaceus in fol. Primum Pastora-
lia S. Gregurii : Pastoralis curae etc. Bonauenturae liber Deinde S.
meditationum , qui imago vitae aeternae nuncupatur :incipitj Flecto
genua mea etc.

libri Senten- ^j.. Pag. 60. terg. Incipit liber primus beati Tsidori Episcopi
de ecclesiastica institutione , et cetera , qui intitulatur alias de sum-
mo bono : Tsidorus de summo bono , sententiae Isidori : Summum bo-
num Cap. 19.
etc. etc. libri r. De septem regulis
Caput penulti-
mum est 3o.,caput vltimum inscribitur 32.,sed debet esse 31.
Libri 2. sunt capita 44. I.ibri tertii capita 39., vitimum de carnar
libus sacerdotibus . Sequitur liher quartus , caput 1. de iracundis
doctoribus . Ita deinceps numerantur capita : margini eodem chara-
ctere ascriptum est Liber quartus . Sunt capita 17. Desinit, Laeti-
ficandos conclusit .

De profecti- ^5. Pag. 109. Tractatus de septem profectibus religiosorum :

us e i£ioj -
proj-ectus religiosorum septem distinguuntur processibus . Anonymum
opus . Citatur ibi Bernardus . Desinit : aut gratias agimus pro acce-
ptis , %iel promissis ,
quae nobis Dominus concedat . Amen . Dein-
de : Meditatio super Miserere Ven. Anselmi Cantuar. Episc. F<?r-

tissime Deus .

spuriaeepisto- \6. Pag. 517. Epistola Beati Eusebii ad Damasium (sic)Por-

lac •
tuensem Episcopum , et ad Senatorem Romanum de morte gloriosi
leronymi Cardinalis , et Doctoris eximii Senator vocatur Theddo- .

nius . Epistola S. Augustini ad Cyrillum Hierosolym . Episc. De lau-

de S. Hieronymi Epistola Cyrilli . ad Augustinum de miraculis

S. Hieronymi Spuria haec omnia, et . iam edita In fine est Regi-
.

strum in libros Sententiarum , siue de summo bono, vbi capi-

ta 19., et 20. libri coniunguntur sub vno titulo
1. De septem :

reguiis . Post libri tertii cap. ig. additur Registrum quarti libri :

de summo bono .

monasterium 17. Codex 275 . Palatinus membranaceus in 4. seculi xm.,vt

m Franchcn-
v ij etur . Initio charactere satis antiquo : Iste liber pertinet Monaste-
rio Magdalenae in Franchentall inter Spiram , et
Beatae Mariae
Wormatiam Canonicorum Regularium Ordinis S. Augustini Episco-
pi et Doctoris De hoc monasterio quaedam monui in Prolegom.
, .

ad Sedulium pag. 37.

antiquarius 18. Pag. i. est versus quidam in quadrum positus literis ro-
correctus .
 C A P V T CII. 3 47
manis rubris nota intra q ladrum charactere veteri
, et Ista scri- :

ptura in quadrum posita est -versus , in quo vltima syllaba , scilicet

RVS superabundat , qui talis est : Bresit dictando patenter inhaesit
Isidorus . Fallitur Antiquarius Legendum quippe
. : Isidorus Bresit
dictando patenter inhaesit , cum rhythmo et tertia , breui in Isido-
rusjVt in continuatione Chronici Isidoriani nomine Ildefonsi , et
in versibus bibliothecae Isidori ex codiee Archiuii Vaticani . Titu-
lus manu non ita antiqua : Isidorus in %/etus testamentum a prin-
cipio Geneseos vsque transmigrationem .

19. Ante Isidori exposicionem a principio vsque ad fol. 33. ob?eruationes

sunt quaedam obseruationes biblicae , ex Patribus petitae , praeser- bibiicae •

tim ex Isidoro Laudantur etiam Augustinus ,

, qui passim citatur .

Hieronymus , Victor De illu autem

, Gregorius , Philippus Pag. xi. .

altero caelo , quod est corporaie Petrus dicit qua ( aqua , ) quae , :

erat intra mundum in medio iilius primi caeli , terraeque spatio ,

quasi gelu concreta , et crystallo solidata distenditur .

20. Initium huius operis est : tn principio creauit Deus caelum ,excerpta exl-
ct terram etc. vsque requieuit ab opere , quod patrarat . In Diuina siJoro •

Scriptura ml. sunt , quae requiruntur , persona scriptoris , tempus

scribendi , locus scriptionis , qualitas doctrinae . Fortasse in hoc ope-
re insertae sunt expositiones nonnullae literales Isidori . Pag. 2. post
verb a : Fecit Deus , additur, ecce habes Patrem : In principio : ecce
habes jilium . Spiritus Dei ferebatur : ecce habes Spiritum Sanctum ,

rubrica : Isidorus : Igitur iubet Pater ,facit Filius^ •uiuificat Spiritus

Sanctus : vna cooperatio semper in tribus . Quod enim dixit Pater ,

hoc et FiliuS) et Spiritus Sanctus dicit ( vel dicunt) . (Juod facit Fi-
lius , hoc et Pater etc.

21. Pag. 3. rubrica : Isidorus : Alii interpretati sunt hunclocum specimen.

non legitime : Dicunt enim
Spiritum Sanctum , sed de alte- , non esse

ro Spiritu Dei ,e quibus est Victorinus Qui-

dictum -,qui est Spiritus .

bus interrogandum est de illo spiritu , si est creatura , annon , etc.

22. Pag. 7. rubrica Isidorus /;; libro de natura rerum sic di- : . aliaspecimina.
citur Aegyptii autem ex initio noctis sequentis diei originem tra-
:

hunt ( Breulius tradunt minus bene ) Ibid. Isidorus dicit in libris .

Sententiarum , Ante omnem creaturam Angeli facti sunt , durn di-

ctum est Fiat lux Pag. 3 2. rubrica, Isidorus de eo , quod Rexfuit
: .

Christus Rex fuit Christus , vt Angelus praenunciabat , dicens

: Et :

Xx 2
 .

3 4s ISIDORIANA
regnabit in domo Iacob
Et fuit Sacerdos , sicut Psalmista dicit:
etc.

Tu es Sacerdos in aeternum
Ibidem rubrica Isidorus de nominibus . :

Mariae De nomine Sanctae Mariae , et de numero mulierum , quae

:

in Euangeliis Mariae nominantur Maria in hebraica lingua Do- .

viina-, seu illuminata sonat . Domina autem dicitur , quia Dominum

cacli , et terrae in vtero portauit . Inde meruit Domina nominari .

Et rursus iiluminata dicitur, quia fulgente sole iustitiae Virginis ex

vtero orto illa illuminata fuit^et totus mundus illuminatur .

evposino in 23. Expositio Isidori in Genesin incipit pag. 33. post rubri-
veu te»cam,
cam ^ i s ,'^ orus fe ver bo alleluia Sumpta itaque sunt ab auctoribus .

Origene , Victoriao , Ambrosio , Hieronymo , Cassiano , Augustino , Ful-

gentio ^ac nostris temporibus insigniter eloquenti Gregorio . Incipiunt
capitula libri Genesis etc. Creatura caeli , et terrae etc. Principium
Christtts est etc. Hic rubrica . Isidorus de caelo etc. Frequens est
c.ipitum diuisio . Pa^. 68. eodem contextu sine rubrica expositio
Exodi Ouaedam mysteria
: fastidium Rubrica De incremente . . . . .

fidelium Primo omnium

: etc. Pag. 82.terg. Explicit exodus Incip. .

Capitula in libro l.euitico non additur fragmentum codicis Colle- :

gii Bononiensis S. Clementis Deinde Numeri Deuteronomium . . .

Liber lesu Naue Desinit maiora non subigit Breulius maiora non
. :

subiicit : I.iber Iudicuin etc. Explicit expositio libri ludicum . Inct*

pit liber Ruth. Videamus nunc et Ruth etc. qui pollicitus est per fi-
lium suum etc. \\\ tria capita diuiditur. 1. De conuersione gentium
2. De S.Ioanne Baptista : Primo quidem etc. 3. Item de S. loanne ,

et Christo: Quod excalciat sc . Tum libri Regum : pag. 128. terg.

Explicit liber tertius .

descriptio. 24. Pag.129. rubrica : Donauit

Incipit liber 1. in lesu Naue :

Deus nomen etc. ( opus Rabani ) Pag. 154. terg. Explicit liber vn- .

decimus . Incipit libsr secundum Rabanum Episcopum duodecimus .

Pag. 178. rubrica . Incipit liber xxvi. , sed respondet xvi. Plura alia

hic extra librum Iosue adduntur De Iephthe, de Samsone etc. Et

pag. 182. rubrica : De Machabaeis fratribus . De Machabaeis quid
eloquar fratribus ? . . . suntque vniuersa consummata per D. N. I. C.
Est caput Isidori de Machabaeis. Quod praecedunt alia ex Esdra .

Apparet , codicem male compactum , atque Isidori expositionem cum

aliis permixtam Vltima rubrica codicis . est , Item de Regibus , et

Prophetis . In primo opere biblico pag. 6. citatur Isidorus de die-

 .

C A P V T CII. 349
bus mensis 3o.,aut 31. etc. Primus dies seculi est dies domini-
cus etc. Qui vult probare , consideret expositionetn S. Theophili de
ratione paschali •> qui fuit Archiepiscopus Caesareae Palaestinae : qui
rogatus a Victorino Papa vrbis Romae episcopo , vt ordinaret ratio-
nem de paschali die , vocauit episcopos Asiae etc. Quem credimus
seculi primum
domiuicum diem ? Respondit Teophilus
, nisi Probate :

hoc Illi responderunt Et factum est vespere , et mane dies vnus

. . .

Ex actis, quae sunt in exemplari Etymologiarum Archiuii Vatica-

ni , cie quo cap. 107. Hic codex seculo xin. exaratus videtur
25. Codex 276. Palatinus in 4. mapno fere quadro, membra- explanatlo isi-
, ,. , t u dori in lib. Rc-
. • •

naceus, charactere claro, cursmo , seculi x., aut seq. Initio chara- m _

ctere antiquo notatur Liber monasterii Laurissensis Qui furetur ,

: .

hic daemonis ense secetur rubrica lncipiunt capitula. i.De natiui- : :

tate Samuelis etc. Sunt 2 1. vt apud Breulium Expliciunt capitula. , .

Incip. explanatiuncula Sancti Isidori in lib. Regum . Post librum Iu-

dicum sequitur Regum etc. Deinde , Incipit interpretatio in lib.
Reg. secundum Capita sex.Libri 3. capita 9.:sed abestpostremum sic
.

indicatum: De Heliseo , et virtutibus eius-yCaput vnn. Lib. 4. capi-

ta 8. Post caput 8. altipeta superbia . . . confingendo requiescit ,

(Breulius confitendo ) sunt fragmenta, nondum edita Rubrica:

. De
vnitate fidei , et charitate , quae plenitudo legis est . Quid vir vnus etc.

De Elcana alia rubrica D^ proximi 3 vel defunctifra-

etc. Pag. 33. :

tris copula : Ex
proximo defuncti , corrige , proximi Pag. 3S.
lege .

Incip. capitula de libro Esdrae distinguuntur 4. ,quae apud Breu- :

lium sunt 3. Incipit interpretatio S. Isidori in lib. Esdrae Nam quod .

etiam post 70. annos , secundum eiusdem Ieremiae prophetiam Breu- .

lius eiusdem Esdrae in fin. c. 8. 1. 4. Reg. citatur Ieremias propheta

: .

Desinit non iteramus . Rubrica: Incipit de libro Machabeorum De Ma- :

autem quid fratribus eloquar .... vniuersa mysterii con-

chabeis
summata pcr D. N. etc. Amen Explicit feliciter Christo Deo gra-
,
. .

tias . Ysidori Spalensis Episcopi hi extant versus etc. scilicet versus

bibliothecae , de quibus cap. 81.
26. Pag. 41. Incipit praefatio : Dilectissimo fratri Nothelmo Zk-Beda.
da salutem . Quae de libro Regum etc. Sunt capita 30. lncipit ipse
liber quaestionum in Regum . Quod ait Propheta etc. Intrate in gau-
dium Domini vestri . Explicit liber quaestionum in Regum . Nihil
aliud in hoc pukhro codice.
 . .

35 o I S I D O R I A N A
Prooemia Isi-
2 y# Codex 277, membranaceus in 4., lirera romnna
Palatinus
quadrata exaratus seculo vm.,aut ix. , vnitis inter se verbis,atque
magnae antiquitatis ceteris argumentis, et indiciis bicipit liber pre- .

miorum ( sic ) siue prefjitionum veteris , nouique testamenti Cha- .

ractere recentiori additur:6. Isidori Hispalensis . Incipit prologus :

Plenitudo noiti , et <veteris testamenti ,quam in canone catholica reci-

pit ecclesia, iuxtavetustam priorum traditionem ista est . Desinunt
prooemia veteris testamenti -.factaque legationum . Explicit de vetere
storias pro historia .

Prooemia no- 28. Pag. 18. sine vllo titulo : Quamuis quadrifaria vna est
J7/,
ni testamenti. tamen etc. Deest Euangeliorumpraedicatio ante quamuis Haec sunt
.

prooemia noui testamenti In fine lignum vitae , Dominum nostrum . :

lesum Christum Explicit .

lib. de ortu, 29. Illico pag. 22. sine inscriptione prologus libri de ortu ,

et obitu Pa-
€t obituPatrum Quorumdam Sanctorum , nobilissimorumque etc. In-
:

dex capitum 83., sed in opere sunt capita 84.; nam in indice Mar-
cus praetermissus fuit .

Chroniconve- 3°* ^ ost ^ unc lit> rum pag. 5 6. Incipit auctoritas operis prae-
tus sentis: Christe faue votis bonis lam tempus est , vt se veritas etc. .

inscderit thalamo Expiicit Hic est prologus Sequitur rubrica /;;-

. . . .

cipit namque historia chronica^ quod ( sic ) etiam pari modo expli'
cuerunt Clemens , vel Theophilus , dilectissimi dei episcopi chronogra-
phi , autem dei chronogrjphus Eusebius Pamphiliensis
et dilectus .

Chronicon inciph Antio autem xlii. Octauiani Augusti Caesaris na-

:

tus est Dominus . Fuse enarratur, et exponitur historia euangelica:

et subiungitur breue chronicon imperatorum ab Augusto ad Iusti-
nianum , qui regnauit annos xxxix., et dimidium , et Iustinum ann.
vim. Explicit Chronica amen , deo gratias , .

quaestlonesbi- 3 * P n g- 2 ^- rubrica ln nomine Domini Nostri lesu Christi in- :

blicae Isidori . cipiunt quaestiones Sancti Hysidori tam de nouo , quam de vetere te-
stamento Dic mihi Quid est etc. Desinit per aquas diluuii Opus
: . .

Isidori nondum editum,vt dixi cap. 64.

miscellanea . 3 2 - Pag. 89. rubrica: /;;c//>/V epistola de supputatione dierum :

Anni cum mensibus etc. traditionum bissextum . Pag. 90. terg. Item
computus : Quum vmnes apostoli etc. ad pascha ceiebrandum Expli- .

cit . Hoc pertinet ad Concilium de paschate celebrando, a Theophi-

lo coactum , quod auctius , et correctius inter libros Etymologia-
 .

C A P V T CJA. S5 i

rum codicis archiuii Vaticani reperitur . quam in collectionibus edi-

tis Conciliorum . Pag. 92. Incipit sententia Papae Leonis de apocry-
phis scripturis: Curandum ergo est.etc. prout ordo poscit , leguntur

3 3. Pag. 94. rubrica Dei seruo 3 ac reuerentissimo fratri Orosio

:
Allegoriae Isi-

Isidorus : Quaedam notissima nomina etc. rejectione saturabuntur

Sunt Allegoriae, sed charactere diuerso , scilicet gallico scriptae .

34. Codex 278. Palatinus membranaceus in 8. seculi xr. cir- lib - contra Iu-

citer. Index capitum libri r. S. Isidori De vocatione gentium post :

titulum capitis 60. Quia ad iudicandum venturus est , additur, S«-

perdictio operis . Expliciunt capitula libri huius . Deo gratias , Amen .
In hoc volumine continentur abiectiones iudaeorum , et vocationes
gentium Incipit praefatio libri huius Dominae Sanctae Sorori Flo-
. :

Ouaedam etc. Prima folia

retttinae Isidorus . dilacerata, et mutila sunt.
Caput penultimum in tabula dicitur 60., in rubrica textus 61. Se-
quitur rubrica : Superdictio Operis anacephalaeosis : et literis nigris :

Caput lxii. Ecce noui etc. Breulius vocat Epilogum . Tabula capi-
tum libri 2. Vltimum 27. Recapitulatio operis . Expliciunt capitula .

Incipit textus Breuiarium praecedentis libelli Coniungendum prae-

. .

cedentis libelli cum Expliciunt capitula.Pra breuiarium forte le-

gendum , vel intelligendum .Praefatio . Incipit : Quadam ex parte etc.

Desinit : in quibus habitat in aeternum Amen. Rubrica : : Explicit Tsi-

dori , quem fecit ad opus Florentiane Reformandum Explicit Isido- . :

ri opus quod fecit ad Florentinam Breulius addit: Dicis ^formulas

, .

spiritalis intelligentiae componendas tibique mittendas etc. , quod in ,

aliis deest, et supposititium videtur.

3 5 . Sequitur Theodulfi Aurel. Episc. liber de Baptismo . Re- Theoduifus
Magno Aurelian - Epi-
uerentissimo , atque charissimo episcopo "Theodulfus etc. Eius-
dem capitula ad Clerum suum quae Baronius ad ann. 835.
, edidit:
Obsecro vos y dilectissimi vt erga subditarum plebiumprofectum etc.

Desinit in cap. 44. , opus imperfectum . Ibi cap. 8. Antiquus in his

regionibus in ecclesia sepeliendorum mortuorum <vsus fuit etc. Ita
etiam refert Capitulare,quod ms. vidi inter schedasv. c. Petri La-
zeri , nomine incerti Episcopi Vide Sirmondum . .

36. Character codicis cursiuus , siue gallicus, minutus : pun- descrlpt!» co-

ctum,et virgula, diphthongi ae coniunctae, aliquando punctum su- c 1CIS

perne duo puncta , punctum infra , et virgula supra, pauci , et fa-
:

ciles nexus , siue compendia literarum .

 . .

352 ISIDORIANA
llb.contra iu- 37. Codex 279. Palatinus in 4. fere quadrato, seculi xi. cir-
daeos
c j ter cn aractere claro gallico, siue typographico
Rubrica Incipit li- . :

ber sancti , ac beatissimi Isidori ad Florentinam sororem suam Ouae- :

dam 3 quae diuersis Duo noti libri ad FJorentinam Capita libri 1.

. .

sunt 62., vt apud Breulium,sine tabula . In fine : Anacephalaeosis :

Ecce noui etc Sequitur tabula capitum 26. libri secundi,et post
caput 26. Recapitulatio operis . Hic liber mutilus est : desinit cap. 14.
De ( apud Breulium cap. 15. )j in fine, Sic crgo
cessatione Sabbati
omnia quaecu?nque /7///:pro omnia videtur esse nam Liber secuu- .

dus incipit: Ouadam ex parte etc. Tituli capitum diuersi ab editis

sunt.Inhoc libro 2. post cap. xi. cruci/igeretur, iWico Cap. xu. De
perpctua namque ruina Caput in editione Breulii xi., Per Isaiam sic
.

Dominus loquitur Quis est A/V, est cap. 9. in codice

:

libriSententia- ^s. Codex 280. Palatinus chartaceus in tbl. literis semigothi-

cis obscuriSjSeculi xv. Inscriptio prima : Incipit Isidorus de summo
bo?;o . Rursus : titulus libri huius : Isidorus hispanus in Sententiis .

Innuitur deinde , ignaros veri tituli ex primis verbis librum inscri-

psisse : Incipit summum bonum etc. Capita libri 1. sunt 3 1. Libri 2.
capita 44. Libri 3 . capita 67. Capite 1 . lib.3 . Miserere , Domine , mi-
sero Isidoro, indigna agenti etc. Desinit lib. 3. laetijicandos includit.
Dicitur liber scriptus 1444. Additur alia manu : Indiget correctio-
ne liber . Sequitur breuis alphabeticus index rerum . Tum tractatus
S. Bernardi , De corpore Christi : Pater sanctissime Petre , audi etc.

Succedunt quaedam epistolae S. Hieronymi, Enchiridion S. Augu-

stini Sopholo^ium Iacobi Ordinis Eremitarum S. Augustini ad Mi-
.

chaelem episcopum Antisiodorensem Sunt tres libri: quilibet liber .

in plures tractatus diuiditur . Saepe citatur Isidorus •-, vtlib. i.tract. 2.

cap. 2. Teste Isidoro rhetorica est etc. Caput 4. De arithmetica se-

cundum Isidorum . Arith?netica est disciplina etc.

lacc^M«Magni 39- Lit>. 3. tract. 3. cap. 1 2. citatur Orosius lib. 2. De Ormesta

Tolotanus. mundi de quo : titulo celeberrima est quaestio . In fine rubrica : Ex-
plicit Sophologium Fratris Iacobi Ordinis Eremitarum S. Augustini
a?ino 1444. Scilicet scriptum, vt puto Auctor est Iacobus Magni .

Tolosanus, non Toletanus vt nonnulli putarunt. ,

Etymologir.e . 4°- Codex 28 1 membranaceus in fol. seculi viii. ,velix. dua-

.

bus columnis exaratus charactere nitido cursiuo , siue tvpographi-

co Etymologiae hoc titulo .In ?iom'we Dei summi Domino meo,
. :

et Dei
 . :

353CAPVT CII. '

et Dei seruo Braulioni Fpiscopo Tsidorus Omni desiclerio etc. Dein- :

de Domino- meo , et vere Domino , Christique ekcto Tsidoro , Episco-

porum sttmmo Braulio seruus inutiiis Sanctorum ( correctum Ser-
,

uorum ) Dci O pie Domine Sic aliae epistolae Quia te incolumem

: . .

Solet repleri .Tuae sanctitatis En tibi etc. Tabula capitum libri i. .

Sunt capita ip.Desin. contra naturam". Libri 2. capita 32. Desinit,

tertium nihil habet correctum tertium non habet Praetatio libri 3.
: .

desinit, possint ostendi Breulius, possint agnosci Sunt capita 70.,. .

desiuit, contemplatione conlocare Non sunt figurae musicae,quae .

in nonnullis mss. esse dicuntur, vt in quodam Toletano . Lib. 4.

capita 1 5. Desin. corpus curatur .

41. Libri 5 . capita 39. Caput 39. De descriptione temporum Pri- .

or ^° earum

ma aetas in exordio sui continet creationem mundi . In tine Eraci-us .

ann. xxni. Huius quinto , et quarto religiosissimi principis Sisebuti in

Hispafiia iudaei baptizantur . Residuum sextae aetatis tempus Deo
soli est cognitum . Explicit liber v. Incipiunt capitula libri vi. , id
est , de ordine Scripturarum , de cyclis , et canonibns , de festiuitatibus ,

et ojficiis . Sunt capita 20. Ibi cap. 17. quorum gesta in hoc opere
condita etc. Caput 22. Sacrificium dictum . . . sanguine Christi ?
vt Breulius,sed eo hoc iubente, . . . sanguine ^et corpore Christi%
Supra operante alia manu antiqua legitur cognominatione Ibi sunt . :

autem Sacramenta baptismum , et chrisma corpus , et sanguis , ,

quae ob id etc. Inter baptismum , et chrisma punctum, quod deest

inter corpus , et sanguinem Liber septimus habe: capita 14., vtBreu- .

lius . Lib. 8. capita xi. Lib. 9. capita 7. Breulius 8. Codex ms. vni-
cum tantum habet stemma cognationis in crucis formam .

42. Lib. 10. De quibusdam nominibus , per alphabetum distin* recensitus

ctisDe . reliquis nominibus iuxta ordinem elementorum : Origo quo-
rumdam etc. , vt Breulius . Huic operi intcriecimus . De quibusdam
vocabulis nominum per denomin.ctionem . Licet origo etc. posuimus .

Aeros vir fortis etc. In fine literae A. ms. codex vtitur^ Breulius
vtatur. Alfa fere , vt Breulius . Libri xi. capita 4. Lib. >.n. capita 8.
Lib. 13. capita 22. Lib. 14. cap. 8. Breulius 9.numerat sed nihil :

addit Ms. desinit hinc ibi inferuntur Breulius hinc illinc ferantur,
. .

minus bene Lib. 15. capita 16. Des. id est , agnoscantur Breulius
. .

id est, cognoscantur .Lib. 16. capita 26. Lib. 17. cap. xi. Lib. iS.
cap. 7 1 . Breulius 69. Vtrobique vltimum De pila . Lib. 1 9. cap* 53.,
Tom.ll. Y y
 .:

3 54 ISIDORIANA
Breulius 34. j cap. 31. al. 32. Z> annulis , vbi locus in plerisque

mendosus ita effertur vocabant Flaccus lugentem ea vita nec z.ma-

.

ragdus , - Berillusque mihi , Flacce , »fc nitentes - Percandidam mar-

garitam quaero - Nec quos tinica lima perpolibit - Annelios, nec iaspios
lapillos . Lib. 20. capita 15. Br. 1 6. Desinit : ignis ardore siccetur .

Explicit liber xx. D?o gratias ,amen Exemplar pulchrum

. rubris ti-

tulis,et initio librorum titulus cuiusque libri aliquantum diffusus ,

vt libro 20. Indpiunt capitula lib.xx. , id est , De mensis , ct escis ,

r/ /><//7j
( eorum De vasis vinariis , et olea-
forte />o/« ) et vasculis :

riis cocorum pistorum ^fluminariorum , de lectis , et sellis^et vehi-

,

culis rusticis ,et hortorum , siue de instrumentis equorum Distributio .

librorum,et capitum simillima editis a prima manu sine vlla secun-

dae manus varietate Quaedam variae scripturae margini ascribun-
.

tur sed plerumque incptae

, .

Etymologiae . 43. Codex 282. membranaceus in fol. seculi xiv. cir>

Palatinus
citer . Rubrica Incipiunt capitula in libro Etymologiarum Tsidori iu-
:

nioris Flispalensis Episcopi . Iuitio index librorum 20. Initio cuius-

que libri index capitum . Lib. 1. capita 28. Lib. 2. cap. 20. , vltimum
de figuris verborum , et sententiarum . Sequitur rubrica: Incipiunt ca~
pituli artis dialecticae , et est secunda pars : sunt 1 c. Lib. 3. capi-
ta 10. Deinde rubrica : Est secunda pars tertii libri . Incipiunt ca-
pitulx geometricae disciplinae . Sunt 4. Rubrica . [ncipiunt capitula
musicae artis , et est tertia pars tertii libri . Sunt capita nouem
lncipiunt caoitula astronomicae artir, et est quarta pars tertii libri
Sunt capita 19. L b. 4. cap. 12. Lib. 5. cap. 27. Incipit secunda pars
quinti V.bri .i.De Chronicae vocabulo etc. sunt capita 12. Sic desi-
nit Chronicon Eraclius xxvn. Huius quinto
: , et quarto religiosissi-
mi Principis Sisebuti in Hispania iudaei baptizantur . Residuum sextae
aetatis tempus Deo soli est cognitum . Colli^itur omne tempus ab exor-
dio mundi vsque ad annum decimum gloriosi Recesuinti Frincipis ,

qui est era dcxcvi. , v dccclvi.

cieicriptio . 44. Libri 6. capita 21. Capite vltimo : Sacrifi cium dictum , vt
editi . In fTne : melius sanguine , et corpore Christi . Mox : Sunt autem
Sacramenta baptismum , et chrismx -, corpus , et sanguis , quae ob id etc.

Libri 7. capita 1 6. Lib. 8. cap. xi. Lib. 9. cap. 8. In textu inseruntur

2 1 . versus de Affinitate : Sunt fratres primo , sunt cognatique secun-
do etc. , quos in Appendicibus exhibebo . Desinit hic liber , in tw
 , . .

C A P V T CII. 355
tela consistere Liber 10. De quibusdam vocabulis Oriqo quorum-
. :

dam vocabulorum , id est , vnde veniant huic operi etc. Herus . . .

vir fortis etc. Liber xi. habet capita 4. Lib. 1 2. cap.o. Lib.i 3. cap.2.
Lib. 14. cap. 7. Lib. 15. cap. 16. Lib. 16. cap. 21. Lib. 17. cap. 9.
Lib. 1 i. cap. 70. Lib. 19. cap. 37. Ioi de annulis locus , vt dixi
dirfieilis Lugente mea vita nec smaragdos , - Berillosque mi-
, Flaccus :

ft/, Flacce, nec nitentes , - Per candida margarita quaero - Nec quos etc.
Lib. zo.capita 16. Des. ignis ardore siccetur .Explicit liber Etymo-
logiarum Isidori Hyspalensis Episcopi 3unt quaedam notuiae vete- .

ri manu , et saepe versus, quibus textus exprimitur 3 aut aliquid ad-

ditur Exempla seorsum proferam in Appendicibus
. .

45. Codex 2S3. Palacinus membranaceus in 4. seculi xiv. cir- Etymologiae

citer . Inscriptio Rubricae libri primi Tsidori Etyrnoiogia-
prima :

rum etc. Est tabula omnium librorum , qui sun: 22. Primii2. li-
bri , vt apud Breulium . Libri 1 3 . De triundo capita xi. Libri 14.
De aquis caput vltimum De diluuiis . Lib. 15. De terra etc. cap.
vlt. De inferioribus locis . Lib. 1 6. De auctoribus conditarum vr-
bium etc. cap. vlt. De itineribus . Lib. 1 7. De puluere , et glebis ,

cap. vlt. De signis ponderum . Libri 18. De auctoribus rerum rustica-

rum cap. vlt. De odoratis oleribus . Lib. 19. De bellis etc. cap. vlt.
De pila. Lib. 20. De nauibus cap. vlt. De instrumentis aedificio-
rum in textu De lignariis Lib. 21. De inuentione lanijicii cap.
: , . :

vlt. De calciamentis Lib. 22. De mensis etc. capita continuantur

.

ad Etvmologiarum finem .

46. Post tabulam capitum, et librorum , initio voluminis posi- recenslo

tam , est epistola Isidori ad Braulionem Domino etc. Omni deside- :

rio etc. Prologus Braulionis ad Tsidorum . Domino etc. pie Domine .

Epistola Isidori ad Braulionem : Ouia te incolumem . Prolo^us Brau-

lionis ad Tsidorum : Solet impleri . Editi repleri . Isidorus Braulioili:
Tuae sanctitatis . . . Tsidorus Braulioni : En tibi etc. stilo maio-
rum Additur monitum
. : Vt valeas^ quod requiras , cito in hoc ope-
re inuenire ^haec tibi ,' lector , pagina monstrat, de quibus rebus in
singulis libris conditor huius codicis disputauit , De grammatica etc.
Indicantur argumenta librorum .Illico rubrica : Tsidorus Sesibuto :

Domino , et filio Sesibuto Tsidorus : En tibi etc. stilo maiorum . In-

cipiunt capitula etc. Notandum , Braulionis nomen aliquando indi-
cari sola prima litera B. Oiim simul cum Isidori Etymologiis in hoc
Yy 2
 .

35 6 I 5 I D O R I A N A
volumine quldam alii libri erant compacti,vt Boetius De discipli-
na scholastica , et quaedam anonyma quae veteri manu initio in- ,

dicantur . Nunc desinit volumen : ardore siccetur . Explicit Tsidorus

Etymologiarum in libris xxn. mirabiliter elaboratus Succedk Alpha- .

betum graecum Et quaedam nota de cruce

. Quatuor de causis :

tdoratur sancta crux etc. alia manu .

C A P V T CIII.

Recensio codicum xi. bibliothecae Vatica.no - Palatinae . Sacra-

mentarium ar.tiquissimum Opera vetera de epactis, de computo etc. .

Compendium libri de ortu , ct obitu Patrum De grammatica , .

et rhctorica libri Dynamiiy.et S. luliani Toletani anecdoti .

Mhceilanea. i. V_J odex 527. Palatinus chartaceus in fol. Liber tertius, et quar-
tus Magistri Sententiarum : exarati a quodam Leonardo de Mona-
co in Inspruk suburbano
1429. Pag. 135. rubrica Incipit formu- :

l.i honestae vitae beati Bernardi Abbatis ad jratrem suum Bernar-

dum tetis a me , mi jrater charissime , quod nunquam , et nusquam
: :

desinit impediat boni cperis ddigentiam Deinde Incipit alia jor-

: .

mnla honestae , ac spiritualis vitae : Da . . . tuam attentius . Des.

cantemus alteluia etc. Fortasse hic est prologus : sequuntur enim plu-
ra capita, De perfectione : Si ,vis esse perjectus etc. De horis diccndis etc.

Tctmt Clmila- 2.Pag. 140. terg. Epistola Petri Cluniacensis ad quemdam :

censis
pro ang U stiis cellae latitudinem Paradisi Sequitur De diuersis dae- . :

monum insidiis ,
quibus tentant specialiter solitarios : Habet hostes etc.
Explicit epistola Petri Cluniacensis; sed incipiunt optime ( obscure )
passus de 'uirtute etc. Sunt passus 22. Desinit opusculum, ad gau-
dia aeterna peruenire .

Flores B. Isi- 3- Pag- 148. rubrica : Incipiunt fiores beati Isidori . Dilecte fili ,

dor] •
dilige lacrymas : noli differre eas etc. Desinit , aut iustificatur , aut
damnatur Expliciunt quaedam excerpta siue fiores beati Tsidori
. , .

Deinde quaedam nota Qttotidie eucharistiae communionem accipe-

:

re non laudo , nec vitupero omnibus tamen dominicis diebus com- :

municandum hortor ete. Accedit opus De reditu Domini ex Aegy-

pto etc. Completis etc. Subiunguntur meditationes S. Bernardi Mul- :

ti multa sciunt etc. Pag. 187. Incipit prooemium super historiam Re-
 .

C A"P V T CIII. 557

gis Alexandri : Post Ahrahae legem etc. Incipit historia : Stellarum ete.

Libri tres . Sequitur Eusebius de morte Hieronymi ,Augustinus etc.

Gyrillus De miraculis Hieronymi etc.,vt in aliis mss. , de quibus
ram dixi. Pag. 251. terg. Incipiunt gesta Sancti Siluani cum haere-
ticis: In amoeno , et iucundissimo Postea miscellanea recentiora Vi- . .

tae Philosophorum Ibi num. 72. {Juintilianus poeta ab Hispania

.

Romam -venit et publicam ihi scholam tenuit etc.

,

4. Codex 391. Palatinus chartaceus in ibl. Manipulus florum Isidori opera

indicata
M. Thomae de Anglia Procedit ordine alphabetico , sed per distin- .
•

ctiones : in fine : Explicit liher distinctionum . Prologus incipit : Post-

quam locutus est . Deinde : Incipiunt quaestiones : Sex sunt causae

abstinendi a cibo Mampulus etc recentioris ma-
. Titulus primus :

nus est hoc volumine quaedam collectio per ordi-

. Sequitnr in
nem literarum , siue alphabetica, cum prologo , vbi numeranturPa-
tres Ajgustinus etc. Isidorus etc. aliique prokmi , Plinius etc. Inci-
pit : Abstinentia, bonum est etc. Succedit quidam catalogus libro-
rum , quantum ai principia , et jines , et partialium librorum nume-
rum . Ibi Isidorus De summo bono etc. Laetificandos includit . Etymo-
log. libri 20. prol. Domino meo etc. Desin. ardore siccetur De ojfic.

eccl. rivis : patriis sententiis firmaretur . Nihil aliud Isidori

5. Codex 485. Palatinus membranaceus in 4. seculi x. circi- expositiones
ter . Initio recentiori manu :i?o>/#.r liber Agenda Sacramentorutn , :
rmssae •

et expositio missae duplex . Opus primum mutilum quaedam ora- :

CU
tiones , lectiones epistolarum , et euangeliorum . Pag. 2. IncipitCon- '

fessio cuiuslibet sapientis : Quando volueris etc. Et Sacerdos hcnedi-

cat , et oret , et dicat illi : Omnipotens Deus qui -dicit qui me con- : :

fessus fuerit coram hominihus etc. ille benedicat , et custodiat , et det

tihi remissionem omnium peccatorum . Tum Confessio communis pec-
cato rum j lingua germanica,vt videtur . De epactis opusculum Ka- .

lendarium . lanuarius etc. xm. Kal. Febr. Passio S. Sebastiani AL,

et charactere recentiori : Obiit Hludouicus iunior Ibidem vm. Rex .

Kal. recenti manu , Conuersio S. Pauli . Iuliusv. Idus Aduentus

: :

S. Nazarii in Lauresham , et natale S. Benedicti Abbatis October . :

vm. idus charactere recentiori , Bella inter Carlo , et Hludouico .

December il. idus ( lege iv. idus ) Natale S. Eulaliae V. , e t M. Se-

:
,

quuntur quaedam obseruationes de luna morbis , scriptura occul- ,

ta etc. Pag. 13. terg. Missa in galli cantu: Deus qui hauc sacra-
?
 .

35« I S I D O R I A N A
tissimam noctem etc. Secreta : Accepta tibi sit ^Domine etc. Indicatur
etiam missa : Ln natali Sigismundi pro aegroto .

e?cerptaexl- (,, Pag. i 6. rubrica : Beatissimus Hieronymus hebraeorum nomi-

tium interpretationem primus in latinam linguam conuertit : In prin-
cipio autem . Pag. 17. terg. Expositio Missae : primum oratio : Deus
omnipotens , miserere etc. , vt dixi cap. 84. Iterum incipit expositio
de competenti : Sacris Sacerdotibus , et in Christo omiubus per dioe-
cesim nostram aigne militartibus lll. humilis Episcopus in Domir.o
salutem Quoniam quidem etc. Citatur Augustinus
: Agitur etiam .

de Catechumenis,symbolo etc. Diuersum opus ab Isidoriano .VI-

timus titulus De confirmatione corporis , et sanguinis Christi
: No- :

uissime autem corpore , et sanguine Christi confirmatur infans De- .

sinit, vt viuificetur Explicit . . Pag. 46. terg. titulus : De ecclesia Isi-

dorus . Interrogatio •, Ecclesia cuius lingua est , et quid interpretatur %

Responsio ; Graecum est^et interpretatur conuocatio . Ex lib. 8. Ety-

mol. cap. 1., et ex i.,sed diuersis verbis. Addun-
lib. 1. offic. cap.

tur alia de templis ex lib. 15. Etym. cap. 4. Opusculum ad Ap-

pendices reiiciendum Alius titulus: Item de ecclesiae ministerio. :

Ecclesiam licet poncre in alium locum etc. Non dicitur esse Isido-
ri:sed quaedam singularia continet , et inter Appendices repone-
tur . Sequuntur alia de baptismo,et de exorcismis, vbi ad margi-
nem citatur Isidorus .

slia similia 7. Pag. 46. terg. titulus : InDei nomine pauca ex eruditionum
voluminibus excerpta . Incipiunt de catholica Ecclesia , et eius mi-
nistris^et de baptismatis ofiicio graecum est^quod in lati- : Ecclesia
num vertitur conuocatio etc. ex lib. 8. cap. 1. Etvm. Alia de cleri-
cis, et de gradibus ecclesiasticis ex lib. 7. cap. 12., et 14. etymo-
lcgiarum.Pag.4S. orationes in Sabbato sancto Exultet iam ange* :

lica turba etc. Pag. 49. rubrica Ex authentico libro Sacramentorum :

S. Qregorii Papae vrbis Romae oratio ad Catechumenum faciendum :

Omnipotens sempiterne Deus , respicere dignare etc. Aliae orationes,

etiam pro infirmis Piures benedictiones, oratio ad aream
. , benedi-
ctio putei noui , oratio super -vasa in loco antiquo reperta , ad ca-

pillaturam ad barbas tondendas , super horreum

, etc. Pag. 5 5 . terg.

oratio in introitu visitationis infirmorum Deus : etc. Rubrica : lunc

detur locus secretior confitendi :inde post acceptam poenitentiam^ et
fidem explicitam redeant visitantes etc.
 . "

C A P V T CIII. 359
5. Pag. seq. alia rubrica : Po.rJ haec sancta adponatur vnctio dex- Extrema vn-
ctl °
tera Sacerdutis palma extensa primum in pectore , et cordis loco ;

inde et inter scapulas , indeque in modum crucis in loco maximi do~

loris , et sic dicendo incipiat: Vngueo te oleo diuinitus sanctificato ,

caelestimunere nobis attributo , in nomine sanctae , et indiuiduae

Trinitatis , vt ipsa te interius , exteriusque sanando viuificet , quae
vniuersam conditionem suam , ne pereat continet Recentiori manu , .

notatum In vnctione hic non dicitur quod per ea ( forte eam , vel
:
,

pro ea) peccata remittantur Sed obseruandum verbum interius con- .

tra haereticum , vt puto , huius notae auctorem Succedunt alia .

de Missa infirmorum Pas. 5 S. ter^. rubrica In.aqenda mortuorum : .

Alox "Vt eum viderit ad exitum propinquare , communicandus est

de sacrificio sancto , etiamsi comedisset ipsa die ( scilicet non ieiu-

nus) .Sequuntur prodefuncto etc. , et rubrica: Post-

aliae orationes

ea lauetur corpus , et ponatur in feretro Sequuntur exorcismi, be- .

nedictiones etc. benedictio palmarum, et frondium etc.

,

9. Pag. 64. rubrica : Incipit praefatio sancti Concilii : Concilium Poenitentialla.

sacrum etc. Epigramma Conciliorum collectioni praefTgi solitum

Inde zo.capita Concilii Nicaeni. Canones Apostolorum 50.Pag.73.
rubrica Incipit liber poenitentialis sumptus de Canonibus Patrum
:

catholicorum ad remedium animarum Domni Egberti Archiepiscopi .

Sunt capita 13. Incipit Institutio illa sancta^quae fiebat in die-
:

bus patrum nostrorum ^rectas vias nunquam deseruit Desinit: bo- .

num gradum sibi ad^uirit apud eum ,

qui est super omnia Deus
benedictus etc. Rubrica illico : Edidit Sanctus Eonifacius : Quomodo
possumus poenitentiam vn. annos etc. Pag. 80. titulus recentiori
manu : Theodulfi Aurelianensis episcopi Capitulare ad presbyteros pa~
rochiae suae : Obsecro vos etc. Des. claustris monasterii contineri ,
|ec. manu , Explicit Theodulfi Capitulare ; de quo alibi dixi . Pag. 91.
rubrica : Praedicatio : Audite ^fratres y et attentius cogitetis etc. Agi-
gitur de baptismo .

10.Pag. 92. rubrica: Incipiunt capitula: Sicut sancta Synodus de eodem ar-

Nicaena interdicit , Nullus vnquam presbyter in domo sua habitare g umemo •

secum permittat mulieres .Sunt 27. capitula Des. modo quia , Do- .

mino Deo auxiliante , et Domino nostro Imperatoris ( sic ) licenti*

praesentem me ostendo ad omnia emendanda-^et in his causis-, quxe
in praefatis capitulis denunciantur , et in ceteris , in quibus
 ~

360 I S I D O R I A M A
ante me ferferuntur . Item alia capituh : De ordine baptisterii etc,

Sunt iS.,quibus velutiquoddam examen presbyterorum contine-

t r . Rubrica: /;; nomine triplo simplo: De remediis peccatorum paw-
cissima haec , quae sequuntur ex priorum monumentis cxcerpsinuts:
i>: quibus tamen omnibus non auctoritate censoris , sed consiTw po-
tins compatientis vsi sumus . Est quoddam poenitcntiale . Pag. ioi.
Admonitio Bedae Siquis voluerit etc. :

Poenitentiale ri Pa g* Io:- terS* Trologus de medicina salutari animarum

* .

Theodori. De remediis vulnerum etc. Incipit regula Inebriati etc. Quoddam :

poenitentiale In fme rubrica Finitus est hic liber scriptus a Com-

. :

miniano . Incipit praefatio libelli \quem Pater Theodprus diuersis in-

terrogantibus ad retnedium temperauit poenitentiae . Discipulus Vm~
brensium vniuersis Anglorum Catholicis proprie animarum medicis
sanabilem in D. I. C. salutem : Primum quidem etc. Des. cum o-

mni diligentia conseruetnr . Explicit . Saepe editum . Codex videtur

ciusdem aetatis esse , ac collectio grammaticorum quae e\tat in
,

codice Palatino 1746. , infra recensendo : vtrobique pro enim est

ncxus //. ,et similes ductus literarum .

libri sentcn- • -• Codex 6c :. Palatinus chartaceus in fol. Quaedam ad Con-

tiarum .
cilium Basileense spectantia . Augustinus de Catechizandis rudibus;
Petisti , vt aliquid ad te . Pag. 5 2. sine titulo : Incipiunt capitula li-

bri 1. Oitod Detts summutn bonum etc. Recentiori manu : Tres li-

bri Sententiarum Tsidori ,

qui sunt veluti GENERALES CANONES ,

si perspicaciter intueantur . In lib. 5. cap. 1. Miserere , Domine , mi-

sero Tsidoro indigna agenti etc. Desinit -caelestis aula laetificandos
includit . Explicit liber tertius .

misccllanea 13. Sequitur , Bernardus super psalmum nonagesimum , Beatus

sacra
qui habitat : Confido laboretn vcstrum annus 1455« . In fine indicatur
Tum tractatus de Sacramentis visibilium templorum Quoniam ad :

dedicationem : desinit, non potuit , quod voluit Explicii Succedit . .

opus sine titulo : Corruptum peccatis originalibus- et actualibus mun-

dum etc. Desinit , vel humana cogitatio comprehendere . Exinde ,
Sermo de oratione dominica ~ cuius supra . Sed supra nullum est au-
ctoris nomen .Incipit :Duo sunt , charissimi ,qitae principaliter etc.
De poenitentia Guillclmi Parisiensis obscure Guilleimi Incipit, Se-
: .

tunda tabula post naufragium etc. In fine 1433., qui videtur an-
:

nus,quo exaratus esc ccdex .

ia. Co-
 .

C A P V T CIII. 3 6i

14. Codex 854. Palatinusex pergam. in fol. paruo,veI in 4. Martyrolo-

seculi x. circiter . Initio crucirixus Saluator, femoralibus , vel linteo g'"m Bedac .

coopertus , quatuor clauis . Distichum subiectum : Reddere Nazario

rne , lector ch.tre , memento - Alt-srius Domini ius quia nolo pati
, .

Rubrica Incipit : Martyrologium Bedani presbyteri Ibi inl. Id.Dec. .

Natale S. Eulaliae Virginis in Barchillona ciuitate Hispaniae etc.

Haec vere est Eulalia Emeritensis Ibi vmi. Kal. decembr. . : De

S. Clemente et inuenerunt corpus in arca saxca in templo marmo-
:

reo De quibusdam Saactis longior est oratio:non videtur genui-

.

num Bedae Martyrologium In line notatur -.Explicit martyroloqjum .

Bedani presbyteri .

i). Pag. 28. terg. sunt imagines trium Sanctorum quorum deepactis, de
,

is ,
qui a dextera est,hbrum manu tenet,alu duo volumen comph-
catum,seu conuolutum hi sint,non exprimitur: sed ca-
. Quinam
pita nimbo coronata sunt et desuper hi versiculi Haec -vulgo pi~ : :

ctura manet dignissima laude , - Et ma)ius eximia laude cluente

simul Pag. seq. Incipit supputatio Eusebii Hieronymi etc. Desinit
.

anno 814. Tum versiculi Te Pater , ac Fili necnon et Spiritus : ,

alme etc. recentiori manu.Tum tabulae epactarum etc. De com-

puto, vel loquela digitorum De temporum ratione , Domino iuuan- :

te , dicturi etc. Bedae tributum opus Alia adduntur de signis , .

luna , epactis etc.

16. Pag. 47. terg. rubrica: Incipit liber de ASTRA CAELI San- lib. den.itura
rerum
cti Hisidori Spalensis Episcopi Incipit prologus . : Domino , et fratri
Sisebuto Hisidorus . ( Correctum et filio ) . Dum te praestantem in-

genio ^facundiaque , ac vario flore literarum non nesciam, impendis

tamen amplius curam etc. Tabula capitum 48. Caput 44. est de nomi~
nibus maris , ac fluminum nondum editum Caput 48. De parti- , .

bus terrae .Desimt)Stadiorum et quinque aexistimauerunt Pag. 95. •

Incipiunt partes philosophiae . Philosophia trifarie primo diuiditur .

Sunt paradigmata diuisionis, et subdiuisionis partium philosophiae,

similia iis,quae ex Dynamio grammatico in codice Palatino 1746.
indicabo . Desinit , mortuus est pro peccatis nostris .

17. Codex 927. Palatinus membranaceus in fol. seculi xin. Orosius

circiter , quaedam vero opera seculo xi. videntur exarata In . pri-
nia pagina delineatum sepulchrum Petri Comestoris hoc elo-
est
gio : Petrus eram , quem petra tegit ^dictusque Comestor etc. Infra hi
Tom, II. Z 7.
 . .

3 62 I S I D O R I A N A
versiculi : Codex , in quo legis ista , lector venerande , - Sanctae Trini*

tatis esse scias sine fraude , - Cuius situm est ouile puicherrimum
valde , - Parum a Verona longe digna magna laude . Pag. seq. effi-

gies Augustini,et Orosii, confabulantium , quorum sedentium , et

vterque librum manu praefert Infra versiculi Istum qui librum . :

scripsit , saluet Deus illum , et alii plures similes Sequitur inscri- .

ptio : Opus excerptum ex libro Orosii secundo : Neminem iam esse

hominum arbitror .

Chronica. iS. Pag. 6. imagines duae : Pompeius Trogus , lustinus abbreuia-

tor eius . Rubrica : Historiarum Pompeii Trogi Epitoma : Liber pri-
mtts incipit : Principiu rerum etc. Desinit , simuiacris hastae addurt'
tur . Pag. i 8. tres imagines : Adam , Seth, Enos. Subiungitur Chro-
nicum ab initio mundi ad annum 842. Desinit in Theophilo ,

Michaelis filio , et in Michaele , filio Theophili . Ibi sub Iustino :

Bet/edictusAbbas virtutum gloria claruit, quas Gregorius in libro

Diaiogorum scripsit Diuersum est ab Isidoriano Chronico, ex quo .

tamen plura desumpta puto

excerpw . 19. Pag. 31. effigies trium virorum , qui sunt Ninus Rex , et
duo milites Natiuitas Abrahae Pag. 32. rubrica
. Excerptum ex . :

Chronica Eusebii Primus omnis Asiae , exceptis Indis , regnauit Ni'

.

?ius Pag. 57. Epitoma ex libro Orosii etc. Anno ab -urbe

. condita
ccclv. etc. Quaedam connectuntur de persecutionibus Ecclesiae,et
alia vsque ad Theodosium, et Leonem Leo annos xxnn. , menses :

tres ^dies xini. Ibi sub Gallo , et Volusiano Corneiius Romae Epi- :

scopus , rogatus a quadam Matrona Lucina , corpora Apostulorum

de catacumba ( supra catacumbas) leuauit noctu et posuit , Pauli ,

quidem , vbi decollutus est , via Ostiensi , Petri autem iuxta locum y
vbi crucijixus est 3 inter corpora Sanctorum Episcoporum in templum
Apoliinis in motite aureo in Vaiicano Paiatii Neroniani 11I. Kal.
Quaedam communia cum chronico, superius in hoc codi-
Ldias .

ce relato,vt mentio S. Benedicti

excerptum ex 2 °« P^g- 74- effigies Constantini , Cassiodori , Theodoreti , So-
Isidoro. zomeni , Socratis. Rubrica: Opus excerptum ex historia ecciesiastica
Cassiodori Senatoris etc. Crispo, et Constantino Caesaribus f/f.Pag. 1 2 2.

imagines Alarici , Radagaisi , Theodorici , Odoacri . De primo ad'

uentu Gothorum etc. ii,x Isidori Chron. Cothor. Anno Imperii Ho-
norii Lsidorus non nominatur , Varietas lectionis nonnulla occur^
:
 C A P V T CIII. 3 63
rit Pag. 123. terg. aliud fragmentum ex eodem Chronico
. Alia .

adduntur ex libro Iornandis de Attila Attiia Hunnorum etc. :

21. Pag. 134. etc. Longobardorum in Itaiiam aduentus depi- _

Warnefridi
15tona
ctus Warnefridi libri sex . Historia Longobardorum Warnefridi apud
•
.

Grotium desinit cap. 58. pacem custodiens in hoc ms. pergit Igi- : :

tur Hildeprandus ^quem praefatus Rex consortem regni fecerat etc.

Desinit : anno Dominicae Incarnationis dcclxxiii. Praefatum i/ero
Desiderium , et eius coniugem ad Franciam misit . Finitumque est
regnum Longobardorum ,
quod mansit per annos
, postquam ccvi.
ipsi Italiam intrauerunt Sequitur continuatio per annos
. Anno :

dcclxxvi. Rotchaus Dux Foroiuliensis occiditur etc. Ibi anno dccxciiii. :

ln Galliis in loco , qui Frankmisfurth dicitur aduersus Eiifandum

( Elipandum ) Hispaniarum Toletanae Sedis Episcopum , et Felicem
eius socium magna Synodus congregata est . Desinit haec continua-
tio anno 825. in Lothario , et iuramento , quod a Pontifke , et
Romano Clero exegit de fTdelitate erga Imperatorem , et canoni-
ca Pontificis electione In Duchesnio toin. 2. Annal. Francor. p. 206.
.

desinit anno 814.

22. Accedit aliud breue Chronicon ab anno 1117. ad 1181., excerptum «
merso charactere continuatuin ad 1223. pro monasteno Vero-
nensi S. Trinitatis, vt videtur . Incipit : Anno ab incarnatione D.
N. I. C. m. c. xvii. indictione decima , il. id. ian. consecratum est hoc
templum etc. Pag. 216. terg. tabula cycli , praemissis verbis Isido-
ri lib. 6. cap. 17. Paschalem cyclum Hippolytus etc. ibi ms. quota
kalendarum die , -uel luna
Incipit tabula Co.nu.id. apr.luna xxi.
.

Desinit Era xn. maii luna xvn.

kal.

23. Adduntur nonnulla de sepulcro Domini , et versus rhyth- versus rhyth-

mici de facinore, quod
anno 1187. Ea -uoce flebili cogor
accidit Qlici •

enarrare - Facinus , quod accidit nuper -vltra mare , - Ouando Sala-

dino concessum est vastare - Terram quam dignatus est Christus 3

sic amare etc. Agitur de bello , in quo captus est rex cum cruce,

occisi multi templarii etc. Haec posteriori charactere addita.Nam

prima opera codicis ad seculum xi. circiter pertinent.
Codex 973. Palatinus membranaccus in 4. seculi ix. vel
24. , Chroniconhi-
x. Rubrica De sex aetatibus mundi Prima ergo aetas continet etc. don '
: :

Breue Chronicum simile Isidoriano Etymologiarum Ibi Tiberius . :

annis vim. Hermencgildus Rex gothorum martyrio coronatur Desi- .

Z z 2
 , :

5<$4 I S I D O R I A N A
nir . Karlut , qui supra , ann. xlv., ^«/' xxx. #;;>;<? ^ Imperatorem a
Papa Leone coronatur . Paulo anre : Pippinus etc. huius anno ll. ito-
nijacius raartyr efjectus o/.Pag. 5 . rubrica : Incipit Chronica lulii
Caesaris : /«//'0
, e/ Caesare
( corrige , Antonio ) C&«- Alarco Antonino
suiibus omnis orbis peragratus est ctc. Opus imperfectum Acidi- .

tur ordo , -uf/" examinatio in ordine Ven. Fortunati ad Gregorium

(Turonensem ) . Hormisdae epistola per vniuersas pronineias . Ecce
manifestissime ctc. Pag. 18. Incipit de cibis: Non frustra mortalium
genus etc. Scilicet de cibis salubribus, noxiis etc. Pag. 19. terg. Ex
libru Prosperi Quantum remedii habeat confessio peccatorum ,
: et qua-
le mereatur occultatio dolosa supplicium Huc acccdit^ quod . et ipsa
peccata etc. Gregorii ad Secundinnm inclusum epistola hoc initio :

Nam tua sanctitas .

eprstola Isido- ,5. Pag. 2 8. rubrica : Incipit epistvla Hisidori Episcopi ad Mas-
sojiem de resurrectione sacerdotis : Domino sav.cto , mcritisque beato
jratri Masone Episcopo Isidorus Episcopus . Veniente etc. religiose Ni-
cenio , ( alii Nicetio) . Desinit cuius potius extat auctoriias . Data
sub die pridie Kal. mart. anno ml. regni Domni Witerici Regis .

Ulico rubrica Sententia cuiusdam doctoris

: Immunditia dicit etc. :

fll "
Est iracmentum libri De conilicta vitior. et virt. nrone finem:de
""*
ctu virt*
quo vide cap. S4. Sequiair sine titulo : Plurimi nequidquam pleni-
ter inteliigentes iudMorum sententias in regula S. Patris nostri Ee-
nedicti etc. Rubrica: Incipit Sancti Cypriani de duodecim abusiuis se-
culi Duodecim abusiua sunt scculi hoc est , sapiens siv.e operibus etc.
: :

Opusculum Isidoro alirtifll ascriptum , vt dixi cap. 85. Pag. 59.

sententiae , siue collectanea ex Patribus Siricio Augustino etc. De ,

coniugali etc. Ibi de colb.tione 3. Theonae Abbatis cap. 2 1 Nec .

tamen ex eo debemus nos a Dominica communione suspendere , quia

nos agnoscimus peccatores etc. De frequenti communione plura.
Cafltuhria. 26. Pag. 43. Capkulare Ansegisi Abbatis ; Praefatio Dominanr
tc etc. tabula capitum 162. Praefatio Domni Karoli : Regnante etc.

Cap. 1. Sunt enim aliqui etc. Libri 2. praefatioSupra : tabulacapi- :

tum 46. Lib. $.Superius etc. capita oo.Lib. 4. Quia Supra Capi- .

ta 74. Rnbrica: Capitula Domni Caroli Imperatoris ecclesiastica : Quae

ideo suprascriptis non coniunxi etc. Post titulos capitum . Item Ca-
pitula Domni Karoli Imperatoris mundana etc. Pag. 125. terg. De
ebseruatione quatuor temporum : Primi igitur mensis ieiunium etc.
 .

C A P V T CIII. 365
Ibi eodem mense primitiae frugum terrae coliiguntur , et hic ?nen-
:

sis a quibusdam mensis hodea ( f. hordeaceus) dicitur, eo quod hor-

deum iam tunc messuerunt maiorcs nostri etc. Pag. 125. Seimo
S. Augustini Episcopi de conscientia : Fraires estote fideles in omni-
bus . Desinit -.futura est in litore , hoc esfj in finem seculi . Quaedam
miscelianea ex Canonibus . Ibi p. 126. terg. In Synodo Toletana
cap. xxx 1 . Non licet presbytero sedere in iudicio illo , vhi homo ad
mortem traditur Pag. 1:9. Incipit Sermo S. Augustini de Decimis
.

Scriptum est yjratres ^Domini est terra etc. Desinit, redimere nolui-
sti . Explicit sermo S. Augustini de Decimis . Pag. 131. exponitiu"
Delineatio arcae Noae .

27. Codex 1050. Palatinus chartaceus in 4. paruo Quaedam .

excerpta ex

epis f olae Gpus scholasticum de anima.In Bncanao mcccclv.

. et ,

diuerso eharactere: Lipsi.ie per loanvem Nitkel , fortasse hic est au-
ctor . Pag. 93. De
humanis ex libro Etymologia*
legibus diuinis et

rion Tsidari Hispalensis libro 5. capitulum secundum \Omnes autem

leges etc. Desinit Instrumenttim est vnde aliquid construimus
: ,
.

( cap. 25.) Sequuntur quaedam philosophica de causa materiali ,

fcrmali etc. Quaedam miscellanea , nonnulla carmina latina germa-
norum seculi xv. ineuntis . Quaestiones de caelo etc. , de genera-
tione etc. , de sensu , et sensato . Videntur esse opera Petri Nit-
kel , cuius epistola autographa , vt puto , legitur prope flnem ad
Wimpertum Liitinistam E%o te,mi JVimperte-, plus solito amo etc. :

2S. Codex 1357. Palatinus membranaceus in fol. Imago mttn- Imago mundi.
di\ titulis rubricatis codex seculo fortas-
, et dihgenter exaratus est
se Iuitio duae sphaerae Praefatio Ad instructionem multorum,
xm. . :

quibus deest copia librorum , hic libellus edatur , nomen ei Imago

mundi induitur Cap. i.Mundus dicitur, quia sit vndique motus
. .

Pag. 20. Incipiunt nomina xi. regionum continentium infra se pro-

uincias cxm. Italia etc. Ad marg. recenti manu Libellus prouincia-
rum Romanaru?n paulo amplior vulgato Desinlt opusculum: ciui- .

tas : Gothia , Bosfoa .

29. Sequitur opus mutilum : tolerantiam hlinc imberbes senes, Historla Wisi-
.

r r eothomm •

jerro sulcata tempesttuam a

» • • . .

et sine venustate ephebi sunt

,

, qwm ,

Jac/es
1

pilorum gratiam cicatrice absumit etc. In sequenti dicemus , nunc

ad JVisigotharum historiam redeamus .Wisigothae itaque quum per
mortem Hermerici Desinit relicta Ualia^Gallias secessit .Vhua hic
. :
 .

$66 I S I D O R I A N A
auctor ex Iornande sumit , quem paulo ante finem laudat : pristi-

nae libertati restituitHaec lordanis quidam grammaticus ex eorun- .

dem stirpe gothorum progenitus , De getarum origine ,et Amulorum

( f. Alanorum ) nobilitate , non omnia , quae de eis scribuntur , et re~

feruntur , vt ipse dicit , conplexus exarauit etc. Pag. 41. sine titulo
Mundus iste sensibiiis constat ex quatuor ekmentis etc. Desinit , etiam
partibus caruit
liber pbilojo- 3°« P a g- 5 3 • Incipit prologus in librum phdosophiae Quoniam :
y
phiae. <vt ait , Tullius etc. Post tabulam capitum : Philosophia est eorum ,

quae sunt , quae non videntur Opus encyclopaedicum christiani ho« .

minis Desinit , sectantes compendia diximus, vt animus lectoris ala-

.

crior ad cetera discenda accedat Hic qu.irtae particulae longitudi- .

nem terminamus Explicit liber quartus philosophiae Commenta lu-

. .

lii Solini siue grammaiici , Polyhistor ab ipso editus , et recognitus ,

,

de situ orbis etc.Xidetur ergo opus de philosophia imperfectum etc.

Post Solinum Excerptum de Ethico Cosmographo , cata > id est , se-
cundum Ieronymum: Infernum in vna parte e tc. desinit , ncqua- ,

quam viuere possint Epistola Alexandri ad Aristotelem Sempcr me- . :

mor alia ad eundem Operae pretium est , mi magister: alia ad O-

: :

lympiadem m atxt m Super his quidem etc. Seqnitur sine titulo Ea-
: :

ma refert ,quod Reges parthorum nemo potest salutare sine munere .

Tibi autem , mi Domine etc. Inde Orosii presbyteri prouinciarum
descriptio Muiores nostri Orbem etc. :

Hlcronymi 31. Pag. i

5 7. leronymi presbyteri Demensuratio prouinciarum:
jmenstiratio
ab oriente oceano post Galliam Astodio
proumciaruu .
j„rfj a ^lterior finitur

(
.

rorte Asturia
.
•*

, ) et Gallicta
.,.._..,. ,.
Lusitama ab onente Cantabria
,
. Ibi
,
^,
:

, et Are-

tannia ab occidente oceano , cuius spatia habent in longo tndia pas-

suum dlxxx., in latitudine milia passuum dlxxxv. Spania vlterior ab
oriente Orentana , ab occidente oceano a septemtrione flumine Ana ,
,

a meridie mari Iberico , cuius spatia expanduntur in longitudine

miiia passuum cclxxxiii. Opusculum desinit : oceano britannico .

evrerpta cx 32. Pag. 138. rubrica : Tsidori iunioris episcopi de terra . Terra
est in tnedia mundi regione etc. Liber xiv. Etymologiarum , etcap.i.
lib. 15. De ciuitatibus, vbi ms. omittit, Caesaraugusta Tarraconen-
sis vsque ad , in desolationem redacta est Et postea omittit , Se~
, .

pta imminent freto Adduntur alia capita De oceano etc. ex

. . . .

lib. 13. inter se permixta Desinit, motibus incalescentem , qui est .

 . ,.

C A P V T CIII. 3 67

fiuis cap. 13. Succedit rubrica : In nomine Domini incipit diuisio

vniuersi Orbis terrarum a lulio Caesare Marco , et Antonino ( sic )

consulibus facta : Omnis orbis peragratus per sapientissimos , et ele-

Desinit,/» suum dominium constrinxerunt

ctos viros etc.

33. Pag. 154- ln nomine Domini Nostri lesu Christi incipit //« JB. Mcthadius

ber Bemethodii ( lege B. Methodii ) episcopi ecclesiae Patarensis ,

et martyris Christi , quem de hebraeo , et latino transferre curauit^
id est^de principio seculi gentium , et fine seculo- , et inter regna
rum , quem illustrem virum beatus Hieronymus in suis opusculis Com-
mendauit Sciendum namque est nobis , charissimi , quomodo in prin-
:

cipio creauit Deus caelum etc. Desinit virginum , et omnium San- :

ctorum Methodius seculo 11I.

. S. claruit: conferendus est hic liber
cum eius operibus iam editis.
34. Codex 1448. Palatinus membranaceus in fol. seculi x. cxcerpta e^
T * J
circiter, charactere gallico nitido , quem alii typognphicum , seu ° '

cursiuum italicum vocant. Initio Me legat , annales qui vult cog- :

no scere cyclos , - Tempora qui varia qui simul astra poli In Dei ,
.

nomine incipiunt pauca de temporibus , et de variis temporis spatiis

amen Tempcra vnde dicta sunt A temperamento etiam nomen ac-
. :

ceperunt , vt Isidorus in v. Ethimologiarum libro testatur hoc modo ,

dicens Tempora dicta sunt a communionis temperamento etc. Chara-

:

ctere recentiori pag. 2. legitur Hic liber pertinet ad librariam San- :

cti Martini Ecclesic.e Moguntinae Opus desinit , propter diem Do- .

minicum variata Finit Deo gratias^amen. Multa ex Isidoro sumpta.

. :

35. Sequitur Cursus Lunae per xn. signa Post tabulam lite- Kalendanum
: .

rarum , seu figurarum Omnis paschalis luna cuiuscumque aetatis

:

est etc. , quae est breuis nota Rubrica Incipit ordo solaris anni cum . .

literis , a S. Hieronymo super positis ad explorandam septimanae

diem^ et ad lunae aetatem inuestigandam in vnoquoque die per xvim.

annos Siquis itaque etiam calculandi minus idoneus etc. Deinde Ka-
.

lendarium , notatis nonnullisfestis. Kal. Ian. Octabas D. N. I. C. ( sic)

Febr. 2. Beata Maria Dommum nostrum ojferebat in templo vn, Id. .

Febr. Veris initium , habet xci. dies . vi. Id. iniiium quadragesimi
vm. Kal. Mart. Vernus critur : Natale S. Petri Apostoli . Martius : xv.
Kal. apr. Dies primus seculi . vni. Kal. apr. D. N. I. C crucifixus est .

Maius : vii. Id. Aestatis initium : hjbet dies jeci. ortus vim. Kal. iu-
nias : Aestas oritur . v. Kal. Dedicatio Eccl. S. Maximini Episcopi
 . . ::

368 I S I D O R I A M A
Treuirensis etc. Iunius : vin. Kal. iulias : Natale S. loannis Eaptistae,
et cvnceptio Ioannis Euangelistae . - nl. Kal. iul. Natale Apostolo-
rum Petri , et Pauli . Inlius id. iulii xn. Apostolorum diuisio ad prae-
dicandum xni. Kal. augusti Festiuitas S. Vulfmari Augustus vn. Id.
. : . :

Autumni initium habet dies xcn. - x. Kal. Septembr. Autumnus ori-

:

tur . - Nouembr. vn. Id. hiemis

Sept. xvi. Kal. Natale S. Lantberti .

initium habet dies xcn. vn. Kal. Decembr. hiems oritur Sequun-
: - .

tur alia de cyclis, epactis vsque ad annum Domini dcccxxxv. Mox

ab initio mundi vsque ad annum quo scribebat auctor colligit , ,

\7. xxii., ab incarnatione Christi anno dcccx.

lib. dc natura 3&- PaS« *9- rubrica : ln nomine Dei summi Domino . , et filio Si-
rcrum sibuto Isidorus : Dum
Tabula capitum 4S., titu- te praestantem etc.

lus Incipit liber Rotarum Sancti Isidori Episcopi Cap. 1 De die-

: . .

bus.Locus vacuus est pro rotis , seu sphaeris Cap. 46. est de ?io- .

minibus maris , ac fluminum , quod ab editis abest De nominibus :

maris , ac fiuminum in Pratis Tranquillus etc. Desinit liber , stadio-

rum aestimauerunt . Finit amen . Deo , quantum queo ,
gratias ago
meo vale :

misce'.;anca 37. Sequitur sine titulo Dies habet horas xxim. : etc. cum ra-

tione numerandi per digitos Alia de asse,et vnciis . etc. Pag. 41.
terg. Volusii Meciani distributio : item vocabula , ac notae partium
in rebus pecuniariis pondere Saepenumero , Cae- mensura , numero , •-,

sor ( editi Censor ) te , quod assis distri-

adimaduerti aegre ferentem
butionem etc. Desinit , dispensio , ac dimensio Alius exinde titulus .

De mensuris Chorus ( lege Corus ) dicitur a similitudine collis

: .

De Volusio videndus Fabricius Biblioth. med. aeui verbo Volusius ,

et biblioth. vet. lat. lib. 4. cap. 9. Pag. 45. Incipit computus Tem- :

pora igitur a temperamento nomen accipiunt , quod vnumquod-

siue
que etc. Forte deest aliquid post accipiunt . Auctor Anglus est , vt
ex contextu apparet . Inseruntur alia, initio voluminis iam descri-
pta, fortasse ex hoc opere excerpta . Confer Bedam
Kalendarium 38. Pag. 62. Versus de mensibus : Primus romanas . De diebus
Prima patet . Alii de mensibus Hic lani mensis : . De signis : Primus
adest aries . Pag. 64. Kalendarium , additis secunda , sed antiqua ma-
nu quibusdam festis primis mensibus . Ibi in Ianuario : vn. Idus :

Tsidori Episcopi, et Sanctorum Faustae ,et Euilasi . De hoc Isidoro

vide cap. 2 6. n. 5. Idibus , Hylarii . luliani . Martius vn. Kal. apr. De-
positio
 .

C A P V T CIII. 3 69

positio S. Lutgarii.Nou. Kal. Memoria omnium Sanctorum nl. Id. Tu- .

ronis depositio S. Martini Post alia sunt versus, quibus mentio fit .

Bedae Ouae quondam mirus perscripsit Beda magister Vltimus

:
. :

Posco^ tuurn ?nemorans Flaccum , sine fine <valeto Videtur ergo Al- .

binus operis esse auctor Pag. 74. in fine post quaedam alia de .

epactis Haec , dilecte comes , proprio argumenta labore - Descripsi

:

tibimet , tu dic ,
quo munere mecum - Certares hodie , do talia dum
tibi fessus .

Pag. 74. terg. sine titulo Plura sunt segmenta mundi , qttae excerpta cx
39. .

nostri circulos appellauere , graeci parallelos Principium habet Indiae .

pars versa ad austrum ,

patet vsque Arabiam etc. In libro Isidori de
natura rerum caput 10. incipit In definitione autem mundi circulos :

aiunt philosophi quinque , quos graeci parallelos , id est^ zonas vo-

cant etc. Desinit opusculum ms. adiecere circulis
ao.
1
Vae. 16. rubrica : Incipit de ortu^ et obitu Patrum . Adam pa- llber <* e ortu •

. . . ct obitu Pa-
ter generis humani
lacobus filius Zebedei euan- trum
dei manibus etc. Ibi .

gelizans Hispaniis ab herode rege gladio caesus est , sepultus in A-

chaia armarica . Des. in Tito : Ibidem requiescit in pace . Non dis-

tinguitur testamentum vetus a nouo . Numeri singulis capitibus

margini affiguntur literis graecis : vltimae hae graecae literae £,H.
obitu Patrum r est Ghronka cx
41. Post librum de ortu et ° 82. terg.
pa^.
r

opus de temponbus,
, .,
et
,.
hons, et
,

momentis
° Isidoro.
:
^
Tempora momentis
.

horis , diebus etc. In hoc opere pag. 89. sub titulo De mundi ae-
tatibus^ chronicon inseritur, in quo multa ex Isidori breui Chro-
nico Sex aetatibus mundi tempora distinguuntur etc. Ibi de
. Incipit :

sexta aetate Sexta aetas continet annos praeteritos dccvihi. Octauia-

:

nus ann. lvi. etc. Est Chronicon Bedae, cuius Schelstratus edidit
sextam aetatem tom. 1. Antiq. pag. 609. hoc titulo : Ex 900. an-
norum codice 511. bibliothecae Reginae Sueciae :
( olim , vt puto , Re-
ginae •, nam modo Palatinus est , ) continente libellum minorem
V. Bedae de temporibus . Sed in edito dicitur : continet annos prae-
teritos dccvii. Item editio Acephalorum haercsis ap-
: lustinus ann. ix.

pellatur . Ms. noster lustinus ann. vm. Acephalorum haeresis abdica-

tur Postea Armeni fidem Christi suscipiunt ^ ms. addit
. Tiberius .

ann. vn. Erminigildus Rex Gothorum martyrio coronatur Mauritius .

ann. xxi. Qregorius Romae floruit Episcopus. Focas ann. vm. Saxones
tn Britannia fidem Christi percipiunt . Eraclius annos xxxvn. ctc.

Tom. II Aaa
 . .

3 7o I S I D O R I A N A
Schelstratus omittit Tiberius ... percipiunt,et edidit Eraclius annos xxxvi.,
et mox Eradonas pro Eraclonas , quia in mss. aliqua est confusio
inter cl. , et d. Desinit : Deo soli patet . Finit . Rubrica : de circulo De-
cennouenali . Plura in Chronico sunt ex Isidoro , vt dixi.Ea,quae
sequuntur, sunt de cvclis, epactis , indictionibus Sermo in praefa- .

tione est de Eu^ebio , et de Proterio Alexandrino , qui de hoc ar-

gumento sub Marciano Imperatore scripsit , a Leone Papa laudatus.
Ibi pag. 95. terg. Sancta siquidem romana^ et apostolica Ecclesia
h.vic se Jidem tenere et ipsis testatur indiculis 3 quae suis in caereis
( sic ) annuatim scribere solet^<vbi tempus Dominicae passionis in
memoriam populis reuocans etc. Denique anno ab eius incarnatione
iuxta Dionyiium wamo primo indictione xmi. fratres nostri t qui tunc
fuere Romae , hoc modo se in natali Domini in caereis sanctae Alariae
scriptum 'vidisse , et D. N.
inde descripsisse referebant . A passione
I.C. anni sunt dclxmii. Auctor scribebat seculo vin. ineunte > ncque
multo tempore post videtur codex descriptus Character autem li- .

bri de ortu,et obitu Patrum eandem , vel maiorem antiquitatem

praesetert ac reliquus character huius voluminis Prima autem ope-
, .

ra charactere minus antiquo videntur exarata .

coliectio 4:. Codex 1746. Palatinus, seculi ix. , vel x. , membranaceus

grammitico-
in fol. Initio charactere antiquo Codex S. Nazarii in Laurissa Addi- : :
rum .

tur veteri manu hic index . Primo Artes S. Augustini . Repula Aupustini
de nomine , c t aliis Ars Donati, quam Paulus Diaco-
partibus orationis .

nus exponit . Sancti Tsidori episcopi de grammatica , et partibus eius , et

figurh Dynamius %ra?nmaticus ad discipulum suum
. Grammatica lu- .

iiani Tpiscopi Toletani. Grammatica, et ars Tacuini. Alia ars^ siue gram-
matica luliani Toletani Ars Asperi ds octo partibus orationis Ars Do-
. .

mni Bonifacii Archiepiscopi , et Martyris Character codicis est galli- .

cus. Pro est nexus H \ diphrhongi disiunctae et vario lr.odo coniunctae,

punctum duo puncta virgula , et punctum \ nora interrogationis , /
, ,

longum , terevt/, quod in charactere longobardico solet reperiri

Arres S. Au- 43- Primum opus , Artes Aupustini initio mutilum Occurrit , .

gustini statim legenti mentio de comparatiuo cum genitiuo, vt maior ho-

rum charitas etc. Postea est rubrica. Incipit de pronomine : Prono-
men est pars oratiorns etc. Desinit, i/tilis ciuibus ,aptus scenae . Ex-
plicit Artes Sancti Aupustini feliciter .

Isidoms , et ^. p a g, xi. rubrica : In nomine Domini incipit regula Augu-

 . ,. .

37 i C A P V T CIII.
stini Episcopi de nomine Omnia nomina xm. literis terminantur : . al" de gram-
maClca
Des. mitie indeclinabile est de qao opere moxplura dicain Pag.27.
-
, .

rubrica Incipit Ars Donati 3 quam Paulus Diaconus exposuit. D. Par-

:

tes orationis quot sunfiM. Octu.D. Ouael M. Homen etc. Ibid. Vt

luuencus : Dauidis inclyta proles . Desinit 3 f* ac , at , et siqua sunt
similia . Pag. 40. terg. rubrica Incipit Sancti Isidori Episcopi de gram- :

matica , et partibus eius Disciplina a discendo etc. Est liber 1 Ety-

: .

mologiarum Capite 7. ms. Virgilius scripsit bucolicam

. addimus :

pronumen ipse scripsit Georgicam Cap. 1 6. ms. Pedes sunt

, in- . . . .

sistunt Breulius , consistunt-,

: cap. 23. quum autem impueritiam . . .

labda litera etc. Cap. 2 5 datatim dat sese etc. A labris pro Et a .

labris Desinit , ^«/^ contra naturam sunt\ qui ess finis libri primi
.

45. Pag. 59. Inscriptio Dinamius grammaticus ad discipulum : Dynarnius

suum ait quatn dolenda conditio etc. Desin. praefatio in aeter-
: :

na tabemacula Interrogatio Ouis primus philosophi nomine nuncu-

. :

patus estl Responsio Pythagoras humilitatis gratia etc. Nexus,qui- .

bus interrogatio, et responsio exprimuntur recentioris manus sunt. ,

Auctor est christianus, vt constat ex epistola etiam siue prolo^o, ,

qui videtur iam editus, et explicantur artes per varia schemata, seu
paradigmata, et figuras , quibus partes diuisae demonstrantur Pag. .

62. terg. de literis : Legimusque , apud maiores nostros primum fuis-

se xi. post haec xvi.,et postea xxiii. inuentas, sicut hodie habentur:
sed insuper post regionem ( forte religionem ) christianae fidei in
sacris paginis vsi sumus literis xxvm. , id est>in Christi nomine X.
et P. ( scribitur et p ) in IHS i/, et in Apocalypsi A, et Oi • Scri-
bitur IHV pro IHS
46. Pag. 76. exempla ponuntur , Pone supercilium , // te cogno- excmpla .

scis amicum ( Sedulii in praef. ) Pone faces caudis circum ligat ,

in sata mittit ( Prudentii in Dittochaeo ) Aduertendum , non bene .

compacta esse folia : haec iam non pertinent ad Dynamium. Desinit

ibi pag. 71. terg. de interiectione : modo praeposita, modo postposita
coniungi . Sequitur alio charactere, vt videtur , sed aeque veteri,
pag. 72. Ouot Syllabas sibi vendicat arsis , et quot thesis etc. quod
pars est operis Iuliani Toletani mox referendi Pag. 76. terg. est
.

De posituris . Ibi : Quomodo puta , si dicam : Aspera conditio , et sors

irreuocabilis horae ,
- Quam generi humano tristis origo dedit . Ibi
nam et quod dicimus COMMICVM librum , non debemus dicere
A aa 2
 . .

372 I S I D O R I A N A
COMMICVM 3 sed COMMATVM 3 quia de multis libris obscurae
sententiae ibi sunt positue . Explicit tractatus primus : sciHcet Sancti
Iuliani Toletani
Iuiianas Tolc- 47. Pag. seq. 77. De barbarismo Barbarismus : est vna pars ora-
taims '
tionis •vitius.i in , id cummune scrmune
esi in soluta oratione Pag.8 5. , .

citauir Aueustinus de doctrina christiana De figuris re-

in libris .

thoricis fusius agitur , quatn apud Isidorum . Desinit in explicatione

parabolae Item in Euangelio Christus de Herode dixit Vulpi illi
: : .

Eiaec etiam pertinent ad opus Iuliani Illico pag. 87. rubrica Item . :

luliani Episcopi Toletani de litera : Partes grammaticae artis quot

sunt% forte decst, duo . Prima pars est etc. Hoc est initium prinii
tractatus Iulianaei operis . Paulo post initium profert versus Euge-
nii Toletani nomine, de inuentoribus literarum Moyses pri-
, tacito .

tnus etc. Gulfila prompsit getarum quas 'videmus 'ultimas Deinde , , .

eadem pagina terg. exemplum sumit ex Dracontio non nomina-

to : Nouerit <vt vultur ,
qua sit regione cadauer.
rjuibus aucto- 4.8. P.'.g. 8S. ex Etvinol. lib. 9. cap. r.tacito nomine : Graeca
lingua inter ceteras gentium etc. Latinas autem linguas quatuor etc.

Ibi terg. plures versus ex Dittochaeo Prudentii non nominati . Ibi

ex Sedulio non nominato : Christus erat panis 3 Christus petraetc.
Kon semel repetit : O mortalis homo , mortis reminiscere casus , qui
versus est Eugenii Toletani lib. 1. carm. 2. Pae. 89. ters. rubrica :

Incipit de syllaba . Quid

est syllaba ? comprehensio titerarum .

in. saa gram- ^g. Pag. 90. , vbi Da

au Auroram iam quarta dies praemise- :

rat vndis :
( ex Dracontio ) Da, vbi eu Eugeni miselle plora , lan-
. :

guor instat improbus :

( ex Eugenio lib. 1. carm. 13. ) Pag. 9 1 . De
nomine , de finialibus syllabis . A terminatur etc. , ira aliae rubricae
de aliis partibus orationis,et de metris .Desinit fol. 98. terg. gerens
arma , ruitquc laetus . Plura sunt ex Eugenio , vt versus Vae mihi etc.
cx lib. 1. carm. xi. Sequitur pag. 99. rubrica : Incipit Ars Taluini
( forte Alcuini grammaticae sunt vm. In princi-
. ) Partes orationis
pio voluminis videtur scriptum Tacuini et correctum Taluini, seu ,

Tatuini :in veteri catalogo scribitur Tatuini Auctor christianus est .

Citat Donatum . Pag. 101. terg. Alia getitis,vt graecus , hispanus :

qui auctores ,uerunt prouinciarum Graeciae , et Hispaniae Desinit in .

titulo Ccmmunia Inter commuma nomina

: : etc. ,
prout voluerint ,

data est , Deo gratias .

 : , .

C A P V T CIII. 373
50. Pa?. 12 6. terg. Ars luliani Tolotani (sic) Episcopi . Partes Ars eiusdem.
orationis quot suntlocto . Quae? nomen ,
pronomen , verbum etc. Ini-

tium hoc est tractatus 2. Iuliani. Ib. pag. 129. Est septimus casus i
si dico : Doctior Esidorus ,quam Antonius- .Pag. 134. Quare dicitur
minus , quam finitum Eo quod : de cognita , et absente persona loquor
<vt puta . Scis Domnum Eruigium? Ipse est princeps Spaniae ( supra
Hispaniae) . Saepe Esidori nomen exemplum adducitur , et non
in

semel Eruigii regis , vt num. 326. Domni Eruigii Regis Pag. 150. .

terg. Ac de re tacitus angit , ac corde rsquirit •, hic Dracontii ver-

sus ex correctione Eugenii in codice Azagrensi ita profertur : Hac
de re tacitus angit , et corde requirit . Exemplaria Eugenio anti-

quiora alio modo habebant , vt dixi ad Dracontium lib. i.v. 357.

Ibi, Ast hominem non terra parit, non pontus ab vndis, ( Dracon-
tii ) . Desinit 5 partis istius pertinent , qui est finis tractatus 2. Iuliani.

5 1. Pag. 157. rubrica : Incipit ars Asperi De octo partibus ora- Asper. s. Bo-
tionis : Partes orationis sunt octo etc. Desinit, Augustoduno , et his mfacms
similia . Pag. 162. Ars Domni Bonifacii Episcopi , et Martyris : Par-
tes orationis primus Aristoteles
et altrinsecus Sunt etc. Desinit , .

paradigmata coniugationum
nequeunt . Quaedam legi .

52. Post secundum Iuliani opus pag. 152. est hvmnus , qui hymnus excrl-
vix legi potest, literis euanescentibus , e quibus id« colligo Vita P tus : •

Sanctorum deus Angelorum , - Vita cunctorum pariter piorum ,

- Christe , qui mortis moriens ministrum - Exuperasti - Tu tuo le- .

ctos famulos trophaeo - Munc in his serua placidus diebus , - /;/ qui~
bus sanctum celsbratur omne - Pascha per aeuu?n - Pascha qui victor .

rsdiens ab imo - Atque cum muitis aliis resurgens

,
- Ipss susce- ,

ptam super alta carnem Astra leuasti

- - Nunc in excelsis Domitius
refulgens , - Et supra caelos deus eleuatur - Inde -venturus homo .

iudicantis - Dsnuo iudex - Corda tu sursum modo nostra tolle , .

- Quo Patri dexter residens in alto , - Ne residentes facias in ima

- Praecipitari^ - Hoc Pater tecum hoc idem sacratus - Praestet ambo-

rum , pie Christe , fiatus , - Cum quibus regnat deus vnus

omni - lugiter aeuo . Fortasse legendnm : Hoc Pater tecum , hoc et
idem sacratus . Pro residentes legerem renitentes , et regnas pro re^nat.
53. Maurini in editione operum S. Augustini primi opusculi Maurinomm
inscripti , Artes S. Augustini , non meminerunt Alterum , Regula .
sententia

Augustini etc. , supposititiuin iudicarunt, et ad appendices tom. 1.

 .

374 I S I D O R I A N A
reiecerunt, quia scriptum non est dialogi forma, neque ad incorpo-
ralia promouet animam : quod Augustini libro de grammatica , in
Retractationibus recensito , conuenire deberet . Dupinius hanc dein-
de tenuit sententiam , et in eam propendet Tillemontius in not. 6.
ad vitam S. Augustini qui Maurinorum admonitionem non intel-
:

lexit.Eos enim quodammodo reprehendit, quod dixerint, initium

huius libri de grammatica , quod in excusis reperitur,in mss. ve-
teribus , et recentibus deesse : quum aliunde asserant , nullum a se
repertum ms. codicem huius operis At Maurini minime dicunt, .

iv.itium operis editi abesse a mss.

, sermonem habent de clau- sed
sula assuta libro Retractationum ,in qua fit mentio eius initii.En
eorum verba Scrupulum iniiciebat clausula capitis 7. ( in eorum
:

editione est caput 6. ) lib. 1. Retractationum assuta scilicet Hoc , :

opus sic incipit Omnia nomina tredecim quod initium est libri se-
: :

quentis ( de grammatica ) At fraudem deteximus ex mss. ( intelli-

.

punt Retractationum ) tum •vetcribus , tum ctiam recentibus , qui

cam non habent .

degrammatica 54. Initium opcris in nostro codice idem est,atque in ea as-

s. Augusum. suta c la usula . Maurini in fine ediderunt mille declinabile est cod. :

Palat. habet mille indeclinabile est quod magis placet nam mille : :

in sintiiilari indeclinabile est^ milia in piurali declinabile . Videndum

etiam esset , an primum opus,Artes S.Augustini, potioriiure S. Do-
ctori ascribi posset . In Hispania, vt audio,viriquidam docti editionein
Maurinam operum S. Augustini parant. Optandum esset,vt non ty-
po^raphorum more ea tantum quae inueniunt recudere contenti , , es-

sent, quum plura addi possint, quae illustriorem editionem reddant

Propterea non omittam monere , in duobus codicibus Vaticanis
num. 499 4992- asseruari iam collectas Varias lectiones in S. Augu-
1 .

stinum ex mss. antiquis Vaticanis, vt ex Inuentario patet In Rdgio Va- .

ticana verocod. 299. aliaextantde editione , quae Romaeseculo xvi.

parabatur , ex Stapletonio , Hieronymo Torrensi S. I. , et Emmanuele

Sa. Alia videri possunt apud Petrum Morinum epist. 13-seqq.
Dynamius 55. Dynamius cuius opus , hoc codice excriptum est , for-
in
qnisnam fue-
Dvnamius,quem Ausonius inter profes-
est gurdiealensis ille

sores Burdigalenses celebrat carm. 24. , de quo praeter aha ait ':

Crimine adulterii quem sauciafama fugauit , - Paruula quem latebris

latentcm -
fouit llerda suis - Quem locupletauit coniux Hispana
. :
 . ,

C A P V T CIII. 375
Namque ibi mutato nomine rhttor eras .... Reddiderat quamuis
patriae te sera -voluptas ,
- Mox residem rursum traxit llerda do-
mus . Coniectura haec ex eo confirmari porerit , qnod Dynamii
opus in eodem volumine cum Isidori,et Iuliani Toletani operibus
de re grammatica coniungitur.
56. Quid autem existimandum de Iuliani Toletani opere ? A lul«»no Tole-
r .. r,
rehce quuiem in eius vita non commemoratur
c
tortasse quia de :
. , tano gramrna-
t i ca asseritur -

secularibus disciplinis agit . Nam Felix , de libris S. Iuliani sermo-

nem habiturus haec praemisit Summam librorum eius quos per
, : ,

eum deus ad vtilitatem ecclesiae suae deprompsit isthinc lector , , ,

agnosce Ceterum eam inscriptionem vetustissimi codicis veram

.

esse confirmat mentio Eruigii regis gothorum, cuius tempore lu-

lianus florebat Hoc ipsum suadent exempla passim repetita ex Eu-
.

genio Toletcmo , qui magister fuit Iuiiani,et ex Dracontio , ab eo-

dem Eugenio correcto , ex vrbibus Hispaniae , Emerita , Toleto , Cae-
saraugusta , vt Ifidori mentionem,et multa ex eo desumpta loca
praetermittam. Adde vsum psalterii gothici num. 1S9. Immisit in
eos muscam caninam ex psalm. 77. v. 45.
57. Antiquitas vero codicis comprobatur ex veteri catalogo bi- catalogusLau-
bliothecae Laurissanae seculi x. , aut seq. , membran. in 4. , qui ad- nssanus
huc asseruatur in bibliotheca Vaticano-Palatina num. i877.Titulus
maiusculis est Breuiarium librorum S. Nazarii In hoc cata-
literis : .

logo indicabatur iamtum codex noster his verbis Ars grammatica :

S. Augustini abbreuiata Item eiusdem Item Pauli diaconi ad Ka- . .

rolum regem Item S. Isidori episcopi . Item cuiusdam Sapientis ,

.

(Dynamium intelligi puto) . Item Tatuini (sic).Item luiiani To-

lotani ( sic ) episcopi . Item eiusdem de litera , de barbarismo , et ce-
teris 'vitiis Eiusdem de schematibus Ars Marii Victorini gramma-
. .

tici , et Althelmi de regula metrorum et aenigmata Symposii in •vno

eodice Videntur haec omnia olim vno codice fuisse comprehensa.
.

Operis S. Iuliani initium tunc fortasse sumebatur a pag. i2 6.terg.

vbi nunc legitur , Ars luliani Tolotani episcopi . Incipit: Partes ora-
tionis quot sunt etc. Sic pars secunda erit , quae nunc pag. 87. re-
peritur hoc titulo : Item luliani episcopi Toletani de litera . Res in
idem recidit
 .

5 7<5 I S I D R I A N A

C A P V T CIV.

Exemplaria mss. 13. bibliothecae Vaticano-Vrbinatis describuntur .

Versio gallica Catenae Patrum Opusculum Isidori De caelo non- .

dum editum. Soliloquia ^et Chronica interpolata Opera 'uaria de .

epactis , computo , calculo etc. Grammatici veteres Chronica Isidori .

extra Hispaniam interpolata .

Blbiiothcca 1 • J—J tsi mss. codices , qui olim erant Ducum Vrbinatium , nunc et
Vrbinas j , ab Alexandro
n bibliotheca Vaticana asseruantur VII. ad eam an-
no 65S.,
1 repenso cedentibus beneficio , translati, elegantia, artifi-

cio scriptionis, ac picturae ornatu notiores sunt,quam vetustate ,

tamen non desunt inter eos,qui vel antiquissimi sint,vel,si recen-
res quidem , nihilominus magno in pretio habendi , quippe ex ve-
tustioribus aliis bonae notae , aliquando etiam raris , magna cura ,
ac diligentia descripti Primum locum dabo versioni gallicae cu-
.

iusdam Catenae Patium exIsidoro,et aliis quamuis enim eiusmo- :

di Catenas,et collcctiones , quibus bibliotheca Vaticana in omni-

bus suis partibus plena est , praeterire mihi proposuerim , tamen
haec ob raritatem non videbatur praetermittenda.
Catenaexlsi- 2. Codex xi. Vrbinas , qui olim num. 42. signabatur , pergam.
doro, et aliis. ] n f ], magno . In Inuentario ita describitur. Gotefridi de Pinkegui
c.itena ex Patribus in quatuor Euangelia 5 Actus Apostolorum , et A-
pocalypsin , ab ipso contexta , irrsa in gallicam linguam . Codex
editus ab auctore anno 15 21., descriptus a Petro Cameracensi
1322. Patres , quibus vsus est compilator , indicantur Augusti-
nus etc. Isidorus etc. Exemplar elegans insignitum picturis , imagi-
nibus , circulo initio , minio , et auro depictis , vt Vrbinates codices
ornati esse solent.Dum Magi munera
offerunt depingitur Virgo , ,

puerum manibus tenens,iain vestibus indutum , et non vagien-

in

tem in cunis De simili imaeine Harduinus Comment. in nou.

.

testam. loquitur Diabolus tentans Dominum depingitur pedibus,

.

quales sunt gallorum .Isidori nomen raro occurrit , vt pag. 76.,

al. 77. terg. ad cap. 14. Matthaei, hoc sensu Si tu haberes sapien- :

tiam Salomonis , pulchritudinem Absalonis , vires Samsonis longam ,

vitam Adae etc. In Euangelio S. Ioannis crucifixio depingitur , et

qui-
 , .

CAPVT CIV. 377

quidem tribus tantum clauis : latus dextrum apemtm a milite Dei- :

para exanimis repraesentatur : vide not. Lazeri ad Brunon. tom. 2.

rec. edition. omnium operum
144. Post 4. Euangelia ActusApo- p.
stolorum, sed historice , et sine glossis Patrum Deinde Apocalypsis .

sine glossis Patrum Godofredus de Pinkegui opus absoluit an-

.

no i3 2i.,Petrus de Cambray scriptionem huius voluminis absob

uit anno 1322.
3. Codex 60. Vrbinas , olim signatus num.72. membran. in Gregor. Na-
zianz Chryso-
fol. ele^anter , et literis aureis , ac versicoloribus scriptus
r seculo xv. -

•
^ .. .
stomus . Da-
Eo continentur S. Gregorn Nazianzem , et S. Ioannis Chrysosto- masus

mi quaedam opera . In prima litera imago S. Gregorii depicta

conspicitur . Pag. 1 26. Chrysostomi tractatus super psalmum 50.
Post homilias in laudem Pauli versus Basilii , siue Chrysostomi in
eiusdem S. Pauli laudem , Polus terrae Paulus etc. Tum inscriptio
Illustrissimi viri Damasi Romanae ecclesiae Pontif.cis Summi in lau-
dem Apostoli Pauli egregii versus incipiunt . Nonnullas varias lectio-
nes excerpsi ex hoc codice , ad editionem S. Damasi , Merendae
studio procuratam , a me collato .

4. Pag. 178. terg. est elogium S. Ioannis Chrysostomi ex Isi- excerpuim ex

dicitur,De Is ' doro
doro, ex cap. 2 1. , vt ibi vir. illustr. ; sed apud Grialium •

est caput 19., apud alios caput 6. Desinit , in exilium retruserunt .

Succedit Versio Ambrosii Camaldulensis aduersus vituperatores vi-
tae monasticae,primitiae studiorum eius,vt ex prologo patet. In
hoc codice pag. 175. in hom. 7. Io. Chrys. De laud. Pauli, haec
legimus Quanta etiam cum libertate obstruit ora impiorum ? Verum
:

nec ibi stare contentus , etiam in Hispaniam praecueurrit Kotatur .

id -vacare , et additur Nota , quod id communiter non tenetur , sci-

:

licet quod Hispaniam adierit sed dixerat aliquando , quod ire in- :

tendebat illuc, %'t ad Romanos cap. xv. patet .

5. Codex 100. Vrbinas , olim 141. membranaceus in fol. , ni- Etymologiae .

tida scriptura , rubricis, literisque aureis ornatus, seculi xv. circiter.

Plura Isidori opera hoc codice continentur Rubrica Textus epi- . :

stolarum Tsidori ad Brauiionem ,et Rraulionis ad Tsidorum de pe~

titione libri etymologiarum incipiunt feliciter . Tabula capitum libro-
rum 22. Liber 1. De grammatica etc. capita sunt 29. - Lib. 2. Dc
rethorica : capita 21.- Lib. 3. De dialectica : capita 6. - Lib. 4. De
mathematica : capita 69. - Lib. 5. De medicina capita 12. - Lib. 6.
Tom. II. Bb b
 .

378 I S I D O R I A N A
de legibus etc. capita 28.-Lib. 7. De Chronicae vocabtilo : capi-
ta 12. - Lib. 8. de ordine scripturarum : capita 21.- Lib. 9. De
Deo et angelis capita
, : 1 4. - Lib. 1 o. De ecclesia Lib. il. : capita xi. -
De linguis gentium: capita 7. - Lib. 12.De quibusdam nominibns
per alphabetum . decem
Reliqui libri, vt decem postremi editionum .

lib. dc natura 6. In fine Etymologiarum : Liber xxn. Tsidori Etymoiogiarum

rerum explicit feliciter . Epistola Tsidori incipit feticiter . Quum te prae-

stantem ingenio ^facundiaque , ac <vario flore literarum non nesciam ,

impendis tamen etc. Post epistolam rubrica : Liber xxin. Tsidori de

astronomia incipit feliciter . De diebus : capitulum primum : Dies est

sulis etc. opus veluti separatum ab aliis Ety-

In tabula librorum id
mologiarum libris repraesentatur Sunt sphaerae , siue figurae cii> .

culares , et aliae varia forma:capita numerantur 49. Caput^^.est:

De nominibus maris t et ftuminum.ln annalibus libris PatrumTran-
quittus etc. Vltimum caput est:De partibus terrae Nunc terrae po- :

sitiunem etc.\ post verba vltima editorum stadiorum aestimauerunt ,

additur ccc. autem in longitudine cc tl in tatitudine in historiis ca- , ,

thoiicis hoc dicetur . Sequitur figura terrae cum tribus partibus,

Asia,Europa Africa. Rubrica De caelo Ouaeritur ^•utrum unum sit
5
.

caelum,an plures etc. quaedam quaestiones de caelo Desinit:e- .

mnis humani ingenii capacitas Rubrica Liber Tsidori de astrono- . :

mia et de caelo exitfe iciter De prima illa quaestione vtrum vnum

, . ,

sit caelum etc. agitur in hoc libro de natura rerum

~ cap. 13. di-
uersis verbis Vide supra cap. 86. num. 5.
.

Prooemia 7. Pag. 191. rubrica Liber primurum ( corrige prooemiorum)

:

incipit feiiciter .De librorum noui , ac iieteris testamenti pienitudi-

ne etc. Desin. actaque levationum . Rubrica : Item prae^ationes voui
testamenti Euan^eliorum praedicatio etc. Desinit lignum ziitae Do-
: :

minum lesum Christum Pag. 146. terg. rubrica Ortus , et vita njel
. : ,

obitus Sanctorum , qui in Domino praecesserunt j praejatiu incipit fe-

liciter.ln principio paginae rubrica Patrum : Tsidorus de obitu .

Praefatio quorumdam Sanctorum etc. Adam protoplastus etc. Capi-

:

ta omnia noui,ac veteris testamenti sunt 84., vltimnm de Tito .

Cap. 70. de Iacobo Maiori vt editi scripsit infudit sepul- , : . . . . .

tusque est in Achiia Marmaricha , vm. Kal. Auiusti De Petro . :

ad orientalem plagam. De Paulo :cuntra orientaiem pla^am De Mat- .

thaeo in montibus Persarum De Thoma in Calaminia. Capite 79.

: .
 . .

CAPVT CIV. i79

de Simone coniungitur diuisio Apostolorum : lacobus Elispaniam .

Philippus Galliam
8. Pa°". 204. tergo :Liber Tsidori ad Orosium incipit : Domino Allegoriae .

Sancto , ac reuerentissimo fratri Orosiu Tsidorus . Quaedam notissi-

ma. etc. Desinit : aeternae beatitudinis refectiune saturabuntur . Sunt Soliloqula .

AUegoriae . In flne rubrica : Liber primorum ( corrige allegoriarum )

Sancti Orosium expiicit feliciter

Tsidori ad Liber Soliloquiorum .

beati Isidori incipit ad Orosium Patrem Prologus Soliloquiorum in- .

cipit Isidorus lectori salutem Venit nuper ad manus meas quae-

: .

dam cedula quam sinonima dicunt cuius formula persuasit

, , ani-
mo etc. Fortasse pro ad Orosium Patrem legendum Ad , , , Oro-
sium presbyterum : sed totum hoc videtur a librario inepte repe-
titum ex opere praecedenti : nam Soliloquia Isidori Orosio non
sunt nuncupata .

9. In dialogo praecedunt rubricae suis locis : Homo deflens:ra- Interpolatio-

nes
tio admonens In fine rursus Liber soliloquiorum ad Orosium Pa-
. :

trem explicitfeliciter, et cetera -,finis Continuatur liber primus cum .

secundo prope finem libri 2. in editis:/« caelo ,non in terramer-

:

ces promittitur Sanctis m ms. iustis,et addit inter cetera quoque : :

tnonita mea scire debes , quod peccatum quatuor modis perpetratur etc.
fere vt cap. 17. lib. 2. Sententiarum sed fusius Alia adduntnr, . ,

quae in Isidori operibus desiderantur , de septem originalibus Adae

peccatis , Desinunt Soliloquia mentem
de disciplina christiana etc. :

bonam , pacatamque vitam , cum rubrica iam relata In opere .

plura praetermittuntur Liber i.,et 2. sic continuantur -.frequenter.

peccans , et lugens •veniam vix meretur Tunc erit perfectum opus .

tuum , finem
si r
jsque in perseuerauerit. ( forte perseueraueris ) .

Semper considera temetipsum , homo , et scito ,

quid sis , et ad quam
rem sis in seculo procreatus . Ita alia mutilata.
10. Pag. 217. rubrica : Liber diferentiarum Savcti Tsidori Epi- DiiTci-entiac

Quid inter Deum , et Dominum ? Inter Deum , rerum

scopi Tspalensis incipit :
.

et Dominum ita quidam definierunt etc. Desinit atque exemplum \\b. contra : ia-
tlacoi •
humilitatis Christi Sunt Differentiae rerum,quae cum editis sutis
.

consentiunt. Rubrica : Liber Differentiarum Sancti Tsidori Tspalensis

episcopi exit feiiciter . Pag. 227. rubrica : Praefatio , vel recapituLi-
tio fidei cathvlicae ,siue superdictio operis Tsidori Tspanensis Episco-

pi ad Elorentinam sororem suam . Sanctae Sorori Tlorentinae Tsido-

Bbb 2
 3
8o I S I D O R I A N A
rus Toletanus episcopus : Quaedam , quae diuersis elc. Ia aliis quo-
que mss. Isidorus Toletanus perperam inscribitur . Rubrica Praefa- :

tio , iiel recapitulatio Tsidori exit . Liber primus Tsidori contra lu-
daeos incipit feliciter etc. Caput vltimum 65. stc. Liber primus
Tsidori contra ludaeos explicit feliciter . Prologus secundi libri ,

vel breuiarium praeccdentis libri . Quadam ex parte etc. Liber se-

cundus Tsidori de gentium vocatione incipit feliciter Caput vltimum .

28. Recapitulatio operis etc. Liber secundus Tsidori de gentium vo-

catione contra ludaeos exit feliciter .

Chronicon. x l • ^ a o* 2 >3- rubrjca : Liber Chronicorum Sancti Tsidori Hispa-

lensis episcopi ab exordio mundi vsque ad Hcraclii imperium , et

Sisebuti regis Gothorum principatum qui regnauerunt circa annum ,

Domini 600. ab initio mundi 4060. incipit Prologus Tsidori inci- .

pit feliciter Breuem seriem temporum per generationes etc.

. Ibi :

Horum nos temporum summam ab exordio mundi vsque ad Augu-

sti Heraclii imperium , et Sisebuti Regis Gothorum principaPum etc.

Prologus desinit hominem primum Adam Sed ad verba cognosca-

: . :

tur Sex diebus rerum vmnium creaturam Deus formauit , margini

.

adiicitur Prima seculi aetas de creatione rerum

: .

rpolatio- 12. In rebus antiquis ante Christum natum satis consentit

nes
chronico edito quaedain contrahit, vt prope finem quintae aetatis
: :

Cicero laude oratoria clarus habetur . Cleopatra ann. 1 . quia cuius

tertio eius ( forte ann. xi. cuius tertio ) anno lulius Caesar sumit im-
perium . Sexta aetas , Caius Iulius Caesar regnauit ann. v. Hic pri-
mum Romanorum singularem obtinait principatum : a quo esse Cae-
sares appellati sunt , abhinc sequuntur lmperatores . Octauianus regn.
Au^ustus lxi. supra eadem manu al. u. Deinceps in Imperatoribus
primis nonnulla adduntur, nonnulla omittuntur De Nerone pau- .

ca sunt Adiiciuntur Galba , Otto , Vitellius , omissi in editis Ita Post

. . .

Neronem Galba regn. mensibus inl. , occisus est in foro Romae . Otto
regn. diebus ccv. vixit annos xxxnn. ipse se interfecit in Italia apud He-
braicum . Vitellius regn. mensibus vm. vixit ann. liiii. , occisus est a
Vespasiani ducibus . De Constantino : reperta est . Quumque bellum ,

in Persas moliretur , in villa publica iuxta Nicomediam disposi-

tam bene rempublicam diem obiit vixit lxvi. Alia
filiis tradens , :

omittit . crucis apparuit signum

In Iuliano : Dum per vasta .

deserti incautius euagatur , ab obuio quodam hostium equite cto

 ,,,

C A P V T CIV. 3 3i

( forte contrario , vel conto ) ictus interiit . Vixit ann. xxx.

15. Multa variant in his, et seqq. Imperatoribns . De Iustinia- etvariationes.

no : Eodem tempore passa est a diuina indignatione Pompeiopolis
misit ( forte misera, ) scissa eni?n est terra a terraemotu , et obrutum
est medium ciuit.itis cum habitatoribus , et erant subtus terram a ter-

rasmotu , et voces eorum audiebantur clamantium , -vt sibi misericor-

diam praestaretur , et multa donauit Imperator ad deducendos iuue-
nes ( i.viuenies ).Res hispanicae aut omittuatur, aut contrahuntur,
vt Mauricius regn. ann. xxi. Sueui a Leouigildo ab optentis ( sic )

Guihis subiiciuntur . Gothi , Recaredo innittente , ad fidem catholicam

reuertuntur . S. Gregorius insignis habetur . Eodem anno legatio-
nem funguntur Auares Compitator, vel interpolator praecipue etc.

res Imperatorum persequitur S. Hermenegildi non fit mentio . .

14. Post multa de Phoca sic desinit Inito bello , vincit gratia : additio.et con-
UnuaCl ° •
Christi tyrannum Vulgus autem hunc comprehensum interfecerunt s
.

et igne apud Boi cremauerunt Rubrica Liber chronicorum , siue de . :

temporibns Sancti Isidori Archiepiscopi Elispalensis explicit . Cetera

quae sequuntur , alius scripsit vsque ad finem libri . Eraclius impe-
rauit xxxi. annis : Ingressus ergo regalia-, coronatus est etc. Fuse hi-

storia Imperatoram contexitur, vsque ad Michaelem Michael piis- :

simus etc.y et obsessan Adrianopolim cepit Post hunc Reges Lon?o- .

bardi breuiter perstringmtur , vt puto,ab alio continuatore , ita:

Alboinus decimus Rex Longobardorum regn. primus in Italia super
Lo :gobardos ann.nl. ^et mens.vi. Quando obiit , erat indictio ml.
i

amo dominico dlxviii. etc. Berengarius Rex post mortem Caroli etc.
Hic , et seqq. vberius aliquanto enarrantur Vltimus -.postea regna- .

uit Henricus filius eius ann.vi. Deinde veniens Romam ann. mxlvi. ,
et facto concilio catisa simoniacae haeresis deposuit loannem Papam

cognomento Gratianum , ( lego Gregorium ) Cui succedens Venerabi- .

lis PP. Clemens ^praefatoque Regi tribuens coronam , regnav.it ann.sww.^

et mortuus est ann. mlv. Finis . Rubrica: Chronica alia ab Heraclio

•vsque ad finem libri explicit feliciter .

1 5. Pag. 275. rubrica : Liber Prosperi de vita contemplatiua in- recenslo codi-
Cis '
cipit feliciter Hic Prosper dicitur fuisse notarius Sancti Leonis Pa-
.

pae . Claruit autem circa annos cccc. quinquayinta octo Praefatio .

et tres libri . In fine , Liber tertius Prosperi de vita contemplatiua

exit feliciter . Iam saepe notatum, hos libros non Prosperi esse,sed
 .

3 Si I S I D O R I A N A
luliani Pomerii Nihil aliud in hoc codice pulchro ; neque dicitur,
.

a quo scriptus Post tabulam initio est circulus magnus cum de-
.

cem minoribus aliis circulis, quibus opera contenta indicantur In .

principio Etymologiarum inter alios ornatus est stemmaPontificium

Domus Vrbinatis, sed sine literis F. R. , aut F. D. , quae alibi occur-
runr Librarius saepe vtitur numeris arabicis
. . In circulis indican-
turdecem opera : quia Astronomiae liber, siue de natura rerum pro
diuerso opere ab Etymologiis ponitur : qui in ipso contextu dici-

tur esse liber xxni. Etymologiarum , vt iam animaduerti

Aymonis ho- 16. Codex 105. Vrbinas , olim 146., in fol. membranaceus ,

seculi xv. ,vt videtur : ornatus picturis aureis minio descriptis, cir-

culo initio Sermones Aymonis viri doctissimi , atque sanctissimi .

:

Initio imago Aymonis cum mitra,et baculo Prima homilia in Euan- .

gelium Erunt signa etc. Vltima in Euangelium Lucae Sint lumbi

: :

-vestri praecinctiLuxuria virorum in lumbis , mulierum vero in vm-

:

Hi>miliarum Doctoris Aymonis

bilico ventris est etc. Explicit liber .

scntentiae cx 17. Sequuntur quaedam sententiae ex Gregorio , et Isidoro .

Prima sine titulo Sicut fasciculi lignorum ad combustionem , ex cap.
:

32. lib. i.Sent. , vbi Isidorus ex Gregorio plura sumit . Nominatur

Tsidorus ad hanc sententiam . Isaac apud alienam gentem puteos fo-
dit etc. , Comment. Genesis
ex , cap. 2 2., sed non omnino iisdem
verbis . Codex desinit lesus ^Deo : gratias amen Descriptus. est post
S. Bernardini tempora. Adest stemma Ducum Vrbinatium , additis
insignibus Pontirlciis cum literis F. D. ex vtraque parte , forte , vt
indicetur Federicus Dux,vt alibi in simili stemmate, quod in aliis
codicibus apparet, depictis duabus aquilis , sed aliquando sine Pon-
tificiae dignitatis svmbolo .

Hugo Etheria- 18. Codex 1 06. Vrbinas , olim 156., vel 159. membr. in fol.
nus
cum figuris,et picturis,et initio circulari figura,et Ducum Vrbi-
natium stemmate PontifTcio . In circulo epigraphe : In hoc codice
continentur libri nl. Vgonis^ et Heriani de immortali Deo, et Hesidort
Hispaniensis episcopi de sumrno bono libri 11I. Prologus Vgonis ,

et Heriani de immortali Deo feliciter incipit Moyses quondam etc. :

Pa". 120. rubrica De sancto inimirtali Deo Huvonis Etheriani liber:

:

Memorandarum "virtutum Alexandri Papae tertii , et magni Impe-

ratoris Manuelis latine^ atque graece Constantinopoli editus expli-
cit . Sequuntur epistolac Hugonis ad Alexandrum Pont., Alexandri
 . , .

CAPVT 383 CIV.

ad Hugonem , Hugonis ad Aimericum Antioch. Patriarcham , huius
ad Hugonem qua mittit cupam vnam argenteam , qua biberet Epi-
, .

stola Papae Lucii consolatoria de obitu magistri Hugonis ad fra-

trem eius Liber hic Vgonis editus est,hoc est,scriptus Constan-
.

nopoli graece,et latine,vt ex nota in fine .

19. Pag. i 26. rubrica : Fraefatio S.Hisidori Hispaniensis episco- libriSententi».

pi in libro de summo bono incipit : Domino Sancto , meritisque beato rum
fratri Masoni episcopo Ysidorus episc. etc. In hac epistola legitur
Nicerio etc. aut antiquior , aut potior extat auctoritas . Data sub die
pridie Kal. martii anno tertio regnante D. N. gloriosiss. IVitterico
Rege Explicit prologus Lncipiunt capitula libri primi Tabula quin-
. . .

decim tantum capita libri primi exhibet Plura sub vno titulo com* .

prehenduntur, et quaedam omittuntur Deficit hic liber 1. et ex- .

territi purgabuntur, cap. penult. prope flnem Pag. 149. rubrica . :

Incipit liber secundus Sententiarum S. Isidori . Praecedit tabula ca-

pitum 41. Vltimnm de abstinentia, quod apud Breulium numera-
tur 44. Desinit lib. 2. , vt editi :sed etiam pericutum exhibet Addit .

quosdam versiculosbarbaros, etmendosos: Suscipe lector etc. Lib. 3.

indicat capita 65. In textu cap. vltimum 68. Desin. non quos cae~
lestisaula laetificando includit . Explicit liber Sententiarum Sancti
Hisidori Hispaniensis Episcopi Deo gratias Amen : : .

20. Codex 290. Vrbinas membranaceus in fol. seculi xi. cir- miscellanea
astro gica
citer, charactere gallico, seu romano cursiuo Quaedam astrono- .
'

mica , et astrologica miscellanea , et anonyma. Pag. 3. Pet. Osiris

Micipso Regi salutcm De his quae a me ad humanae vitae cau-
.
,

telam inuenta sunt etc. Ibi terg. Rem. Fauii ( lego Fanii ) De pon~ ,

deribus , et mensuris : Fvndera paeoniis %>eterum memorata libellis .

In tabula epactarum, et indictionum , quac procedit ab anno gSZ.

ad annum 1234., manu recentiori quaedam facta enarrantur
21. Ad annum 1095. fit mentio Aldeberti depositi, cui succes- Herlmannus
sit Wccelinus Archiepiscopus
(
puto Coloniensis ) Ad annum 1000. .

Ordinatio Herilerti archiepiscopi Ad annum 1049. Hic iacta sunt .

fundamenta nostri monasterii Ad annum 1033. Ordi latio Abbatis.

Tegeuonis. Refertur successio Abbatum, et monasteriorum vs }ue

ad annum ii79.,quo desinunt notationes secundae manus Opus .

fortassefactum anno 98 8 Pag. iz.Computus Herimanni secundum

naturam , cur lunae aetas computo nostro persaepe tion conueniat .
 . . :.

3 S 4 I S I D R I A N A
Isidorus de 22. Pag. jo. seqq. De numero digitorum , j7«£ #V ratione nume-
computo cum
.
randi per digitos de mensibus per
, figuris .Vz°. 31. Versus
tetrasticha ///V : ww
mensis etc. Monosticha de mensibus Primus .

romanas Versus de signis

. Primus adest aries Versus de sphaera : .

Ad Boreae partes , Ausonio hi tribuuntur Versus de signis , et men- .

sibus Frincipium Iani Versus de Septimana Prima dies Phoebi

: . : .

Opus de diuisionibus temporum : Diuisiones temporum quot sunt ?

Pa^. 44. rubrica Incipit sententia Sancti Augustini , et Isidori in

:

laude computi Isidorus in laude computi

: Ratio numerorum etc. :

ex cap. 4. lib. 3. Etymol. Pag. 51. terg. sine titulo : Quum fratri-
bus a.iolescentioribus nostris quaedam calculatorlae artis rudimenta
communi sermone explicare coepissem prologum rubrica: etc. •, post
Incipit libellus calculatoriae artis Helprici Annus solaris vt ma- : ,

iortim constat solertia etc. Sunt capita 38.ini cap. 38., qui est epi-
logus nonnunquam vasa fictdia tanto solent esse vtiliora , quanto
:

viliora etc. Sciat autem^ quisquis ista fastidierit , non sibi esse dicta,
sed his tantum qui maiora adhuc penetrare nesciunt
,

epactae 23. Pag. 64. tabula epactarum cum nominibus archiep. Treui-
rensium vsqtie ad ann. 1098. Pag. 64. terg. tabula epactarum cum
nominibus Aivhiepiscoporum Coloniensium .

Nonius Mar 24. Codex 307. Vrbinas al. 529. membranaceus seculi xv. cum ,

ccl.us fi^uris, et picturis ex auro.Stemma non est Ducum Vrbinatium .

Inter pueros, qui prima pag. pinguntur qnidam pulsat instrumen- ,

tum musicum simile nostro /0 //';;, aut italice biolino Rubrica No- /> . :

nii Marcelli Peripatetici Tuburginensis de compendiosa doctrina per

literas ad filium i^cipit feliciter . Serium est taedium , et odium etc.

Prima litera exhibet imaginem Nonii Marcelli . Desinit , in Affra-

nio , et viris vetustissimis Scriptoribus . Editi , et iuris vetustissimis

excerpta ex 25. Pag. 146. rubrica : Festi Pompeii abbreuiatio de verborUm

MJoro. significatione incipit feliciter . Augustus locus etc. Imago Festi in pri-

ma litera209. rubrica
. P;:g. gramma- : Vocabula delccta ex Seruio
tico super Aeneida per Guarinum Veronensem Abiurare est etc. per :

alphabetum Pag. 264. rubrica De nominibus ponderum^ et instru-

. :

mentorum ad pondcrandum secundum Isidorum Trutina est gemina .

ptnderum ianx etc. e.: lib. 16. Etym. cap. 24. Sequuntur alia de
mensuris etc ex cap. 25.
Piomedes 26. Codex 308. Vrbinas, al. 530. membranaceus nitidus ,
pi-
.imaticus .
ctuns,
 .

C A P V T CIV. 3S5
cturis,et irnaginibus ex auro, et minio ornatus cum stemrnatc Port-
tificio Familiae Ducum Vrbinatium . Intracirculum primum : Nonitts
Marcellus de compendiosa doctrina recentiori raanu notatum , Noh :

cst Notiius , sed Diomedes de oratione etc. In prima pagina pingitur

ludi magister , alibi pueros docens e cathedra , alibi pueri cuiusdaiti

ex alterius humeris pendentis nates verberans : pedes eius , qui pu-
nitur,ab aliis Ludi magister manu tollitscu-
pueris comprimuntur .

ticam manubrio ligneo , et tribus funiculis Incipit opus Artem me- . :

rae latinitatis etc. Sunt tres libri Desinit, legentium gratum testi- .

monitim , //' non laboris , certe simplicitatis consecuturum .

27. Pag. 1 24. terg. sine titulo Domino meo Enchiesio ( alii Eu- : Agroetius,
cherio ) episcopo Agretius S. D. Libellum Capri etc. seruare possu-
mtts . Vale memor nostri , et praesidittm meum . Agroetius , qttum la-
tine scribisy per diphthongon scribendum , non ,1// qttidam ptttant, per
y Agrytitts . Triceni de Tricentis etc. Desinit, sttpplicia de torrnen-
tis dicimus , et de precibtts diuinis . Finis . Legesis cap. 5 6.

28. Pag. 150. terg. rubrica : Schola Albini grammatici de gram- gratnmacic!
matica etc. Ftterunt in schola Albini magistri discipttli duo , vnus Abs-
temius ex Macerate in Flaminia oppido , alter vero Zolphus Per-
gulantts etc. Est dialogus inter hos tres . Pag. 192. rubrica : Nonii
Marcelli Peripatetici De indiscretis generibtts per literas alphabeti fe-
liciter incipit ad flium : Angiportus masculini generis , e t apud mul-
tos netttri . Desin. ortus 3
pictus figura Versus rubri Ista lubens^
, . :

aeuo quam quam peritura , notauit , - Vt scires Golphttm , Dux Fede-

rice , tuttm . - Nam monumenta ttti maiora in pectore seruat - Non an-
nis^vllo non moritura sitn , etc. Fortasse hic Golphus auctor est
dblogi inter ipsum, Albinum, et Abstemium ,
29. Codex 382. Vrbinas , al. 606. nitidus , cum picturis ex collcctio scri-
ptc
auro ornatus etc. Stemma non videtur esse Ducum Vrbinatium»
In circulo inagno,et aliis minoribus legitur : /;; hvc ornatissimo
codice continentur opera in circulis attnotata . Eusebitts de tempori-
bus . - Marceliintts de temporibtts. - Matheus de temporibtts. - Hierony-
mus de vir. illustr. - Gennadius de vir. illustr. - Dialphunsus ( le-
ge D. Alphonsus ) de vir. illustr. - Isidorus de vir. illttstr. - Isidortts
de obittt Sanctorum .

30. Pag. 1. Incipit Chronica Eusebii : Hieronymi cum superad- adiuratio m

ditis Prosperi mss "
. Adiuratio Hieronymi; Adiuro te , quicutnque hos descri-
Tom.II. C c c
 . :

3 86 I S I D O R I A N A
pseris libros per D. N. , in quo ve-
I. C. , et gloriosum eius aduentum
tiiet iudicare viuos
, , vt conferas, quod scripseYis,
et mortuos
et emen-

des ad exemplaria ea,de quibus scripseris ^diligenter Et hoc adiu- .

rationis genus similiter transcribas , et transferas •in eum codicem ,

quem descripseris Confer Prolegomena Sedulii, et dicta supra cap.87.
.

ex epistola Hieronymi ad Lucinium Baeticum . Desinit anno Mun-

di 5646. Valentiniano vi. et Nono (sic) Consulibus Explicit Chro- .

Hieronymi , et Prosperi Pag. 82. rubrica Item quae

nica Eusebii , . :

ex Chronica Marcellini dejiorauimus Incipit prooemium eiusdem : :

Post mirandum opus etc. Theodosius Hispanus etc. Desinit : acce-

pit magisterium . Collectio omnium annorum etc. Pag. 90. Mat-
thaei Palmerii Florentini de temporibus etc. anno 1448.
Desinit
Pag. 142. Diui Hier. De -uir. illustr. Libcr : Hortaris Eiusdem de .

decem doctoribus etc. ( Falso Hieronymo affictus ) . Pag. 158. terg.

rubrica : Qennadii Aiassiliensis Episcopi ( sic ) De illustr.vir.liber .

Vltimum caput de Ioanne presbytero Antiochiae parochiae .

lib. de virtt 3i« P^g- I($7> terg. rubrica : Isidori Hispalensis Archiepiscopi
illuitr.
de illustrihus viris incipit feliciter : CJuamuis superius etc. vt apud
Grialium Ordo idem sed post Victorinum ms. Eucherius episc. Fran-
.
,

ciae etc.Eusebium ms. Sedulius presbyter grammaticae peri-

Post
tiae etc. Iterum post Ioannem Sedulius presbyter edidit etc. Post :

Fulgentium De Rucerio Episcopo

, Rucerius episcopus elegans etc. .

Hic est Eucherius in edito Grialii Vltimum caput est de Isidoro .

episcopo , ad marg. rubrica : Braulio ep. Caesaraug. hanc Isidori vi-

tam composuit . Isidori de vir. illustr. liber fi'
In fTne huius vitae :

n it . Ildefonsi Tolet. Arch. liber de ill. vir. incipit . Praefatio Viro- :

rum annotativnem etc. Capita sunt 14. ,vt apud Grialium : Grego-
rius Papa etc . : tres vltimi Eugenius, Braulio Eugenius alter Se-
, .

quitur rubrica . De Ildefonso Episcopo : Ildeonsus memoria etc. , sine

nomine auctoris , siue Iuliani,siue Felicis.In fine vitae Ildefonsi
Finit lldefonsi episcopi de vir. illustr. liber
lib. dc ortu, 32. Ihidem Isidori Hispalensis episcopi de ortu ^iiita^et obitu
:

Itu a"
Sanctorum Pairum , qui in vetcri , ac nouo testamento virtutibus cla-
trum . i _
'

ruerunt ^liber incipit Praefatio Quorumdam etc. tabula capitum .

. :

Ordo,vt apud Breulium in ms. Dan Isachar Breul. Isachar , : , .

Dan - ins. lonas Michaeas ^Naum: in Breul. Azarias Helias Eli-

, , ,

saeus , Zacharias ( repetiti , ) Tobias - ms. Iudith . Finis vitarum

 . . ,

C A P V T CIV. 387
Sanctorum veteris testamenti Sfquitur de his , qui in nouo testa- .

mento fuere , Zacharias etc. Breul. ludith , Machabei ,Zacharias etc.

Ia hoc codice : lacobus qui interpretatur suppiantator ,filius Zebe-
,

dei ,frater loannis ,

quartus in ordine , atque Htspaniae , et occiden-
talibus locis euangeiium praedicauit , et in occasu mundi luce prae-
dicationis effulsit . Hic in Marmarica Achaiae ab Herode tetrarcha
gladio caesus occubuit , ibidemque sepultus est

33. Post librum de ortuobitu Patrum pag. i8<5. rubrica: chronicon. , et

Incipit liber chronicorum Isidori Hispalensis Episcopi etc. vt dictum

cap. 78. Sequitur tabula titulorum , vt in cod. 392., al. 609., post
prologum ; vbi legitur Hieronymus chronicorum sine presbyter . Post
tabulam Incipit prima aetas etc. Sex diebus etc. ad similitudinem
suam primum Adam Rubrica De Adam etc. Postea Hic incipit sexta
. :

seculi aetas ,cum qua currit et septima etc. , vt incipit Chronicon

idem apud Schelstratium In Valentiniano permanebant, licet ne- . :

glecta essent , vt apud Schelstratium In Tiberio vastantur et ipse . , :

martyrio coronatur ( de S. Hermenegildo ). Desinit Eradius etc. :

(
pro Eraclius ) Huius Imperatoris temporibus -usque ad decimum
.

quartum imperii sui annum ct Lotharii gloriosissimi Francorum Prin- ,

cipis xl. regni sui anno multa reipublicae iibi pene a diuersis genti-
bus dispendia illata fuerunt etc. Eiunt igitur ab exordio mur.di vs-
que ad quintum Eradii ( lege Eraclii ) bnperatoris annum , et quar-
tum religiosi Principls Sisebuti anni v dccc.w. Explicit liber Chroni-
corum Sancti Isidori Hispalensis Archiepiscopi Vides . , interpolatorem
Francum esse . Apud Schelstratium quoque eadem de Lothario ver-
ba proferuntur
34. Sequuntur in eodem codice Chronica Bedae Adam an- :
Chronica Be-
norum centum triginta genuit Sethetc. Ibisub Mauritio fuse de mar-
tyrio S. Hermenegildi et de Leandro Hispalitano episcopo, qui ,

ipsum docuerat Desinit mcreatur accipere palmam Obserua , in

. , .

circulis primae paginae non inciudi Chronica Isidori , et Bedae

quae tamen eodem charactere sunt descripta.
35. Codex 39 i. Vrbinas,al. 609., sub quo numero ScheKtra- chronicon .

tius Chronicon Isidori produxit, membranaceusin fol. paruo, cha-

ractere magno,et nitido, picturis aureis 3 versicoloribus figuris , va-
rio omatu ct stemmate Pontiricio
, Federici Ducis Vrbinatium insi-
gnitus . Initio index contentorum in codice intra figuram quadram
Ccc 2
 .

388 I S I D O R I A N A
oblongam Primum opus . est Chronicon Isidori , quale nuper descri-
psi ex codice 382., al. 606.
lib. de ortu , 36. Pag. 36. rubrica: Isidori Hispalensis Episcopi de ortu>vi-
ct obitu Pa-
ta^et ubitu Sanctorum Patrum , qui in veieri > ac nouo testamcnto
trutu .

virtutibus claruerunt , tiber incipit . Praefatio : Quorumdam Sancto-

rum etc. Tabula et ordo capitum 5 vt in codice 382. Caput de la-
,

cobo vt in eodem codice 3 82. De Iacobo Minore in vtroque co-

,

dice : certatim cuperent attingere populi . Hic duodecim tribubus ,

quae sunt in dispersione Gentiurn , epistolam scribit . Qiti dum in

Ilierusalem etc. Consentiunt haec duo exemplaria in hoc etiam opere.
miscellanea . 37. Sequitur opusculum Hieronymo in aliis quoque mss. arH-

ctnm De Doctoribus: Vis nunc Euagri mi frater etc. Pag.Si.

xii. ,

Computatio quaedam annofum per epochas Anno a constitutione :

mundi peracto v cixxxxiv. Natus est D. I. C. Fit mentio anni Chri-

sti 409. Pag. 85. tergo rubrica Extractiones ex Papia Aetas prc- : :

prie dicitur etc. Breue Chronicon vsque ad Conradum Imperato-

rem, et Henricum Minorem Pag. 94.. aliud Chronicon , vel potius .

historia -
, Regnum seculi huius bellis acquiritur etc. Ibi , Cuius ( Sa-
iomonis ) tempore a latinis condita est Alba , quae modo destructa
est a Romanis , quando [mperator Theutonicus maximam de Roma-

nis fecit caedem in Monte Porco, propter haeresim Papae Ab aliquo .

Schismatico id scriptum puto seculo xn. tempore Alexandri 11I.

Contexitur quaedam historia de diuersis regnis,et imperiis, quae
desinit : Titus succedit duobus annis : qui suo Jratri Domitiano im-
p-erium reliquit . Rufus -videt PRESIDET . Sequitur rubrica : De lau-
dibus Victorini Eeltrensis : Illud verissime referre me puto etc.

Titus Liuius 38.Pag. 106. terg. rubrica: Tncipit Epitoma Diui Titi Liuii Pa-
tauini Aduentus Aeneae in Italiam etc. Est breuiarium librorum
:

140. , continenter sibi succedentium desinit Laudatur a Caesare : :

Augusto vitrico , et supremis illius funeribus plures honores dedit

eatalogus Pon- 19 . Pag. 217, Liber Augustalis Benuenuti de Imola ad March.
!'.-:cuix} .
Estensem Albertum Ibi Phocas etc. qui primus obtinuit ^quod Ro-
. :

mana Ecclesia caput esset Ecclesiarum , quum prius Constantinopoli-

tana se nominaret Imperatorum
. Sequitur Catalogus Pontificum, et :

Pontificum vsque ad Piuin secundum Imperatorum vsque ad Fe- ,

dericum tertium In fine Manu Matthaei de Vulterris Hic est ex-

. : .

criptor libri .
 . .

C A P V T CIV. 389
40. Liber de ortu,et obitu Patrum in veteri testamento satis !& ^ -
ortu,
*
ec oL-
;

concinit cura Breulio in vtroque relato codice 382., et 392.3 sed trmn
in vtroque deest postremum caput de Machabaeis . Desunt etiam
capita,in Breulio duplicata,de Helia, Heliseo , Zacharia etc. In no-
uo testamento de B. V. Maria finit vterque ms. quum tamen repe-

riatur sepulcrum . Forte deest non. De Petro , vt Breulius , ad Oriefr

talem plagam etc. De Paulo trigesimo sexto etc. Breulius trigesimo
septimo . De Ioanne : loannes , qui interpretatur gratia , Apostolus ,

et Euangelista etc. sic vterque ms. fhilippus ,

qui interpretatur os
lampadis , a Bethsaida etc. de eod. Cadauer simul cum filiabus suis
ibidem requiescit . -Thomas, qui interpretatur abyssus etc. In Cala-
mina ciuitate etc.

41. Ita de nonnullis aliis Apostolis additur interpretatio . - Ia- additiones

cobus Alphei Episcopus lerosolymorum etc. propter eius necem etc.

- Mathias de lxxii. etc. cui data praedicatio Euangelii in Iudaea »

In diuisione Apostolorum lacobus Hispaniam , Philippus Galilaeam. :

Sic vterque ms. Sed prius de Philippo dictum fuerat, Gallis prae-
dicat Christum . De Timotheo patre graecs id est. Atheniense BreuL : , .

id est , ethnieo De Tito quem ad instruendas Ecclesias reliquit

. :

Apostolus Cretae Breul. quem ad struendas Cretae Ecclesias praefa-

.

tus reliquit Apostolus Pleraque alia eadem sunt in his mss. , et Breu-
.

lio Locus sepulturae Matthaei in vtroque ms. dicitur Requiescit

. :

in vno ex moniibus Parthorum

42. Codex 479. Vrbinas olim 140., , chartaceus , in fol. Pri-Etymologlae.
mus titulus : Isidorus Etymologiarum . Tabula librorum 20. rubris li-
teris : Incipit epistola Tsidori episcopi ad Braulionem episcopum etc.
Notae vulgo epistolae Rubrica Incipit liber Tsidori Spanensis Epi-
.. :

scopi ad Braulionem Cesargusanctum episcopum Supra Spanensis , .

al. Spalensis , et mox al. Caesaraugitstanum . En Tabula ca-

tibi etc.
pitum libri 1. etc. Ordo librorum, vt in editis Est liber decimus.
.

In fine : ignis ardore siccetur : Explicit liber xx. Etymologiarum Tsi-

dori lunioris Spalensis Episcopi : Finito libro _,
sit laus , et gloria Chri-
sto . Amen Explicit hoc totum
. : fac Christe Rex mihi notum .

43. Codex 585. Vrbinas ex pergam. in S. magno Psalte- Chronlcor.

rium, siue Breuiarium , seculi xiv., vt alicubi scriptum lego , sed ,
vt ego puto , seculi xi. characterelongobardico, aut Beneuentano,
vt vocant , literis initialibus aureis , et magnis , aliquatuio totam
 j9o I S I D R I A N A
paginara implentibus , omatum . Initio rubrica : Incipit Chroniea
Isidori de seculi temporibus : Prima est huius mundi aetas ab
Adam etc. Desinit : Eraclius xvi. v dcc lxxv. Huius (
quinto anno )

et quarto religiosissimi Principis Sisebuti Iudaei in Hispattia chri-

stiani ejfciuntur . v. Rcsiduum sextae aetatis tempus et

dcccxxiiii.

(sic) Deo soli est cognitum Hucusque Tsidorus

. Quaedam in hoc .

breui Chronico a manu interpolatoris monachi, vt videtur , inter»

seruntnr primo charactere , vt sub Iustiniano S. Benedictus splen-
duit . Stib Mauritio : Romae Gregorius claruit . Chronicon fortasse
est desumptum ex fusiori chronico Isidori , initio quaedam prae-
mittuntur de mundi aetatibus, quae ab vtroque chronico absunt.
ex Etymolo- 44. Clarius tamen Chronicon huius breuiarii congruit chro-
g" s •
nico etvmologiarum , quibusdam exccptis , quae interpolantur .

Continuatur Chronicon eadem manu cum rubrica : Hinc ex aliis

Tstoriis vsque ad seculum xi. , et ad Vrbanum Papam,et Pascha-
:

lem,quorum anni non numerantur Sequitur rubrica Incipit ca- . :

talogus Abbatum monasterii Casinensis qui in Inuentario temere :

S. Isidoro ascribitur , in ms. est anonymus,et protrahitur ad se-

culum xi. Initium est:S. Bencdictus primus Abbas^
fundator Ca- et

sinensis Coenobii . Constantinus Abbas .Desin. Desiderius Abbas ,qui

et Victor P.ipa^sedit annis xxix. m. im. dies xxmi. Olerisius Abbas ,

et Cardinalis sedit annis Hoc ergo tempore seculo xi. exeun-

te exaratum hoc breuiarium Casinense. Accedit tabula Epa-
fuit

ctarum ab anno 1000. ad annum 1244. an.notatis quibusdam fa-

ctis historicis, sed solum vsque ad annum 11 67. Deinde succedit

Calendarium .
«JcscriptioPial- 45. Ante psalterium picta est imago Deiparae , puerum veste
terii «
indutum manu, et grernio tenentis , et subtus monachus stans ,
t: orans. Post cantica rubrica Hymnus Sisebuti regis TV Deum lau- : :

damus etc. non confundar in aeternum: de quo infra Post pauca .

alia Fides catholica S. Athanasii Episcopi Alexandrini

:
Quicum- :

que etc. Sequitur Hymnarium In Assumptione S. Mariae sine no-

.

mine auctoris : Quis possit atnplo famine praepotens etc. ,qui alicu-
bi S. Ambrosio ascribitur . In orationibus de S. Iacobo Maiori
oratio breuiarii, sed desinit: et secura deseruiat . Post orationes ru-
brica: Incipit BREVIARIVM , siue ordo ojfciorum . Scilicet ordo
recitandi,vt in alio simili breuiario Beneuentano bibliothecae ve-
 . .

CAPVT CIV.. 391

teris Vat. 4928. obseruaui,ex quo ordine Ereuiarii nomen toti

officio mox impositum creditur . Post hoc breuiarium sunt

capitula ex euangeliis cum homiliis Sanctorum , et quaedam alia

ad officium pertinentia
46. Sequitur effigies Christi quatuor clauis affixi cruci,et fe-hymni.
moralibus cooperti Adduntur quidam hymni in festo S. Dominici
.

Co7ifessoris ( puto Loricati ) Ad Domini praeconium Dominicum qui

.

colimus etc. In festo S. Kicolai Episcopi : Ecce dies rediit iubili \

in festo S. Sabinae , Praebe , Christe , canentibus etc. In natali

SS. Martyrum Rufini, et Cesidii : Aeterne rex altissime - Donum do~

na laetitiae etc.

47. De hymno,TV Deum laudamus , qui regi Sisebuto in hoc de hymno Tt

breuiario tribuitur , plures inscriptiones e mss. codicibus proferun- Aeiim '<*«**-

tur in notis ad Hymnarium Ven. Cardinalis Thomasii tom. 3 . edi-

tionis Vezzosii pag. 614. seq. , et inter alias haec Tmnum S. Sise- :

buti , ex codice basilicae Vaticanae num. xi. Nostri bibliographi ,

quum de rege Sisebuto agunt,huius celeberrimi hymni non me-
minerunt neque facile quidem adducar , vt ex vno,vel altero co-
:

dice auctorem eum regem credam celeberrimi hymni , qui alibi

S.Abundio ascribitur , plerumque SS. Ambrosio , et Augustino
48. Alioquin absurdum non esset cogitare, potuisse hunc hy- an Sisebutus
ems auctor
mnum a Sisebuto nostro quippe qui , vt ait S. Isidorus componi :
"

in epistola dedicatoria libri de natura rerum , praestabat ingenio ,

facundiaque , ac vario literarum flore et hoc ipsum opera eius de- :

monstrant , a Florezio edita tom. 7. Hisp. sacr. , in quibus etiam

pietatem regis, animumque studiis ecclesiasticis addictum cernere
licet Quaedam latinitatis vitia,quae apparent, partim seculi illius
.

sunt, partim librariorum : nam perperam descripta esse constat, vt

obseruaui cap. 76.
49. Codex 1 504. Vrbinas, olim 142. papyraceus in ^.paruo lihriSentcntia- .

rum "
Rubrica Incipit liber Isidori de summo buno In rTne tabulae libri
: .

tertii : Scripti per me Tr. Antonium de la Villa de Pinelio ( vel Pri-

nelio) 1432. Post caput 51. De exitu ^quod vltimum est in tabu-
/a,et desinit , caelestis aula beatiflcandos includit , additur rubrica:
De gehenna caput vltimum: Duplex damnatorum poena ctc, quod
est caput 31. libri 1. in e.litis: quo etiam loco
hoc cod. repe- in
ritur . Sequitur rubrica : Examen cuiusdam episcopi , male , et pessi-
 . :

39 2 I S I D O R I A N A
me cum Deo,et de maxima sua ingratitudine erga Deum ,
•oluentis

et de quadam gratia obtenta per B. Virginem Mariam apud Ciui- :

tatem Merbehurgcnsem etc. Historia haec est de Vdone Archiepi-

scopo damnato cui vox caelestis insonabat
: Vdo fac finem ludo , :

quia satis lusisti 3

Vdo . Quae historia iam typis edita est . Pag. 130.
rubrica : Incipit liber dijferentiarum S. Isidori Ispaniensis Episcopi
Inter Dcum , et Dominum etc. Desinit : exemplum humilitatis Chri-
sti . Ordo,vt apud Breulium : sed pluritna occurrunt menda . In
Inuentario , ct Catalogo pag. 62. indicatur liber de Ecclesiasticis
dogmatibus : sed ibi soium extat tabula capitum , et initium libri

tertii Sententiarum, vt dixi cap. 83.

C A P V T CV.

Cvdices mss. 18. bibliothecae Vaticanae Ottobonianae describuntur .

Fragmentum Isidori de nuneris . Conciiium de Paschatc celebran-

do . Isidori Diferentiae catholicae fidei . Fabula de Carolo Magno ,

ecclesiam S. lacobi in Hispania instaurante . Etymologiae in non-

ntdlis exemplaribus Sisebuto nuncupatae . Imagines Scriptorum
in primis operum literis appingi solitae .

Ebiiotheca 1. -x Mj
pars bibliothecae Vaticanae, quae Ottoboniana dicitur ,
Ottobomana. tlim pl U rimis aliis libris , vndique collectis , instructa est,tum mul-

tis,qui olim Petri Bembi, aliis, qui Alberti Pii Carpensis, deinde
Augustini Steuchi, Marcelli Ceruini , Cuilielmi Sirleti, Ascanii Co-
lumnae , ac denique bibliothecae Altempsianae fuerant , nonnuliis
etiam,qui ad Christinam Suecorum Reginam pertinuerant Eos .

omnes codices ex Ottoboniano patrimonio aere comparatos, alios-

que e sua bibliotheca selectos Benedictus XIV. anno 1749. Vati-
canae addixit, vtvideri potest tom. 1. Anecdot. Roman. Eminentiss.
Borgiae pag. 65., et apudTiraboschium tom. 7. Literat. Ital. part. 1.
lib. 1. c. 5. Breuem historiam bibliothecae Ottobonianae a prima

eius origine Constantinus Ruggierius contexuit, quam ms. doctis-

simus Praesul Ioseph Reggius seruat.
miscellanea . 2. Codex 6. Ottobonianus membranaceus in 8. seculi x. , vt
videtur Miscellanea Primo De eo quod quatuor modis iudicat Deus
. .

rxcerpta ex
omn }p
*
t ens peccatum
*
: Initium omnis peccati superbia est etc. Ita alii
Isidoro • !•
titUU
 . .

C A P V T CV.
59j
tituli de peccatis , et aliae sententiae. Citantur Hieronymus , Au-
gustinus, Hesidorus , siue Esidorus , Origenes, Vitae Patrum, Gre-
gorius . Secundo pag. 9. terg. Incipit ordo , qualuer Episcopus , vel
presbyter praeparare se officia , vt dixi cap. 84. debeant ad diuina
Tertio expositio missae,de qua eod. cap. Quarto de astronomia :

opus mutilum initio ibi Isidorus de aere Aer est omne quod ina*: :

ni simile , vitalem hunc spiritum fundit infra lunam Sic alia ex .

Isidoro In fine Finit.liber Bedse de natura

: rerum Incipit eiusdem .

de natura temporum Tempora momentis , horis , diebus etc. Ibi : :

Cursus , et ordo temporum Prima ergo aetas etc. Sexta aetas conti- .

r.et annos praeteritos dcciii. IbiErmenegildus Rex Gothorum marty-

rio coronatur Desin. Leo ann. 111. Tiberius dehinc quintum agit an-
.

num etc. Explicit breuiarium Bedae de temporibus Quinto varia .

de epactis Versus de signis etc. de mensibus quae omnia passim

. , :

in mss. occurrunt Ibi pag. 25. cap. huius operis 66. Versus ven-
.

torum Quatuor a quadro etc. Desin. ore camoenae, vt cap. 37. libri
:

de natura rerum Isidori,de quibus vide caput j6.

3. Sexto pag. 25. terg. rubrica De numero Tsidori episcopi : : isidoms Be
Arithmetica Haec constant ex primis ca-
est disciplina numerorum .
nilm «ro

pitibus lib. 3. Etymol. Septimo pag. 26. rubrica ltem de numero :

Ysidori Cardinales sunt numeri etc.

. dupliciter , tripliciter quod . . . •,
j- .. t 1
a ;

inter fragmenta etymologiarum referri potest Octauo pag. 27.N0- . ro

mina Regum latinorum lanus , Saturnus etc. Nomina Imperatorum, :

Nomina regum Longobardorum Desinit , ann. 904. De Abbatibus .

Nonantulensibus Anselmus sanctissimus Abba Des. anno 933.N0-

. .

no pag. 29. rubrica Sent&ntia Tsidori de corpore, et sanguine Do-

:

mini Sacrifcium autem , quod a christianis Deo vjfertur

: Est ca- .

put iS.lib. 1. De offic. , quod cum editis in re ipsa cohaeret De- .

cimo Epistolae quaedam formatae ,siue commendatitiae. Vndecimo

pag. 3 1 sententiae ex Patribus Hieronymo , Isidoro Caesario Au-
. , , ,

gustino , Gregorio, Ambrosio, Basilio etc. Per titulos,quibus prius

sententiae ex sacra scriptura ponuntur, tum ex Patribus Duodeci- .

mo pag. 70. Incipiunt verba Isidori . In primis de caritate . Ouam-

uis nonnulli etc. cap. 3. lib. 2. Sentent. Ita sequuntur plura alia ca-
pita ex libris Sententiarum .

4. Codex 14. Ottobonianus ex pergam. in S.,seculi xii.cir- cpistola ad

qui olim Ma5Sonam
citer , fuit Cardinalis Hieronymi Recanensis , deinde Al-
Tom.II. Ddd
 .

394 I S I D O R I A N A
tempsianae bibliothecae . Initio diuerso charactere a reliquo codi-
ce . monachi de Antichristo , et die iudicii Di-
Incipit epistola Petri :

lectissimo fratri Adae Petrus peccator monachus humilem in Domino

seruitutem Quid , frater charissime , quid ante mundi creationem
:

fuit etc. Sequitur Enchiridion S. Augustini ad Laurentium . Post

Enchiridion pag. 72. terg. Sermo S. Augustini : Cultores Dei milites
Christi nullis oportere solicitudinihus agitari etc. Epistola Gregorii
Papae ad Secundinum inclusum de Sacerdote lapso , posse resurgere
in gradum pristinum Dilectionis tuae literas etc. Epistola Hormis*
:

dae Papae de Clericis dcprehensis in adulterio : Ecce manifestissi-

me constat etc. Pag. So. rubrica Epistola Sancti Tsidori episcopi ad :

Mansonem Episcopum de Sacerdote lapso,per poenitentiam posse re-

survere in gradum pristinum Veniente ad nos famulo vestro viro :
,

religioso , Nicetio etc. Desinit : cuius aut antiquior, aut potior extat
auctoritas . Data sub die pridie kal. martii anno tertio regnante
Dcmino nostro Jiuitterico Rege : alii scribunt Witterico . Subinde
ex dictis Gregorii Papae de Pastoribus Ecclesiae : Consideranti mihi
In fme : Augustini ad Serenum Episcopum epistola secund* de per-
iuris : Inter cetera, vt rogaueras
, a Patre Ambrosio quaesiui etc.
expoMtio in 5- 55. Codex
Ottobonianus membranaceus in 4. oblongo se-
vet.tocam. culi xn. vt videtur Rubrica
, Incipit praefatio Tsidori Episcopi su*
. :

per vetus testamentum Historia sacrae legis etc. ab auctoribus Ori-

:

gene Victorino , Ambrosio , Hieronymo Cassiano Augustino , Eulgen-

, , ,

tio , et nostri temporis insigniter eloquenti Gregorio . Index capi-

tum 22. Incipit expositio libri Geneseos : ln principio fecit Deus
caelum , et terram etc. Praecedit tamquam titulus post indicatum
caput 22. Quomodo historia etc. Desin. super omnem carnem Ca- .

pita libri Exodi 58. Desin. in se credentibus . Capita Leuitici 15.

Desinit : Sed neque panes alienigenae oferuntur Domino ^id est , /«-

pcrstitiosa doctrina haereticorum , ve l studia superstitiosa secularium

literarum ,
quze extra fidem sunt , et aliena putantur . Tales enim
repudiantur hostiae a Domino ^et reiicitur huiusmodi sacrijicium ab
ecclesia Catholica . Bononiensis , alia ad-
Alii mss. ,vt celeberrimus
dunt. Capita libri Numerorum sunt 28. Desinit: •vitia extinguimus ,

Capita Deuteronomii 2 2. , desinit :sine peccato inuenimur Capita .

Iosue \j.\ desin. De Dumonibus trium^hauit . Sequitur sine titu-

lo. Videamus nunc et Ruth etc. pollicitus est perfilium etc. Capita
 C A P V T CV. 395
Iudicum 21. Desin. lubrici montes Capita 7. libri 1. Regum Ca- . .

pita 9. libri 2. Capita S. libri 3. Capita 4. libri 4. Desin. baptisma

non intramus . Et sine aliquo expresso titulo : De Machabeis autem
qtiid fratribus eloquar etc.

6. Codex 122. Ottobonianus , olim Altempsianus , in 4. par- liber Officio-

uo oblonsro seculi zi. circiter charactere gallico rninuto subpalli- rllm •

do Rubrica In nomine Domini incipit liber ojficiorum Domni Tsi-

. :

dori Domino meo , et Dei seruo Fulgentio Episcopo Tsidorus Quae*

: .

ris a me etc. Inde c capitum 44. Ea , quae etc. Caput xi. et seqq. ,

completa, vt apud Hittorpium Caput 43. De vario vsu escarum . .

Index Capitum libri 2., quae sunt 26. Quoniam origines. Caput
vitimum De manus bnpositione , -vel confrmatione Desinit , pater- .

nis firmetur sententiis . Expliciunt libri vjficiorum Domni Tsidori

numero duo . Deo gratias,
Sanctae Mariae Virgini. Pag. 36. sine et

titulo tractatus de epactis etc. Anni Dornini notantur etc. Ibi de :

luna : Ferunt enim philosophi , hanc creaturam non habere lumen na-
turale , sed a sole recipere , v t Hisidorus dicit .
7. Pag. 46. rubrica : Incipit ratio , qualiter primus a Christia- Concilium de
nis calculus cycli paschalis inuentus , e t confirmatus est . Quum omnes r aicha:c •

Apostoli ex hoc mundo transissent , per vniuersum orbem diuersa

erant ieiunia . Nam et omnis Gallia vnum diem anniuersarium vm.
kal. aprilis pascha tenebant , dicentes etc. Inseritur Concilium quod ,

Theophilus Caesariensis, Palaestinae prouinciae Episcopus, congre-

gauit ad stabiliendum cyclum , quod contuli cum eodem Conci-
lio , transcripto ex Codice Albanio, de quo
dicam. Pa^. 47. infra
terg. rubrica: Incipit sermo venerabilis viri Ambrosii Mediolanen-
sis Episcopi , qui Pastoralis dicitur . Siquis ,fratres , oracitlum remi-
niscatur etc.

8. Pag. 52. terg. rubrica : Incipit beati Ambrosii Mediolanen- excerpta ex

sis De mysteriis liber primus : De moralibus quotidianum sermonem Isidoro •

habuimus etc. veritatem regenerationis operetur

Desinit : Fiuit de .

initiandis . Incipit de Sacramentis liber i.Sunt libri quinque , sed

breues . Desinit , ad praemia virtutum peruenire possimus : per
Dom. etc. Illico pag. 74. Incipit expositio Symboli , a Fortunato pre*
sbytero conscripta : Summam totius fidei Catholicae recensentes . De-
sinit , intrans victor regnat in caelo . Pag. 76. ter<.j,. rubrica : De li-

bro 1. sentgntiarum Domni Tsidori . De Angelis caput x. Angelorum

Ddd 2
 :

39<5 I S I D O R I A N A
nomen ojficii est etc. Desinit ,/uisse et Angelis redditam . Sequuntur
alia eiusdem libri, xi., xn. xm. Pag. So. terg. rubrica
tria capita

Hieronymi presbyteri expositio Primum quaerendum est omnium li- :

broriwi tempus , locus , persona , et cur non xii. euangelia recipian-

tur, tiisi ml. Pag. 81. terg. rubrica : Expositio symboli : Symbolum
graece ,latine signum ,<vel cognitio etc. Mox per interrogationes ,

et responsiones : Quot symbola habentur in Canonibus etc. Pag. 83.

terg. incipiunt quaedarri sententiae ex Patribus, vt ex Isidoro inli-
bro ojfciorum ,
/';/ libro etymologiarum . Sunt de baptismo , de exor-
cismo,de manus impositione etc.

iibri Senten- 9«Codex 120. Ottobonianus membranaceus in 4. seculi xiv.,

tiaruai. vt videtur Rubrica hicipit Tsidorus de summo bono
. Summum
: :

bonum etc. Cap. :c. De septem re%ulis legis Caput vltimum 31. .

De gloria Sanctorum Liber secundus, rubrica de sapientia sed ad

. :

marginem indicatur caput 32. continnatum cum numero capitum

praecedentium Cap. Gemina est praedestinatio etc. infrma , et
.
3 6.
exteriora delectentur Caput 3 7. incipit iVe// inchoantibus praemium
. :

promittitur , sed perseuerantibus d.rtur Caput 75. est de flagellis Dei ; .

supra initio paginae, Liber tertius Extrema capita non numerantur. .

Desinit, laetijicantes includit Sit nomen Domini benedictum , exhoc .

»unc 3 et <usque in seculnm . Explicit Tsidorus de summo bono . Ple-

rique alii Sequuntur quaedam ex Augustini libro Con-
laetifcandos .

fe^sionum,et liber de miseria conditionis, editus aLothario, postea

Innoccntio III. Summa de septem vitiis principalibus Superbia est :

eleuatio vitiosa etc. Quaedam opuscula anonyma Primum mutilum .

de amicitia : desin. eam enormitas reatus eliminet Secundum

/;/'//' .

de Confessione : Rogastis me <vt <vobis aliquid de uirtute Conjessio-

,

nis etc. vbi citatur Isidorus de summo bono etc. Ibi Sicut in Roma- :

no poenilentiali docemur , <vt Sacerdos in multa mansuetudine , et be-

nignitate suscipiat poenitentem etc. Auctor est Petrus Blesensis,de
quo paulo post cod. 159. Tertium de officio episcopali : Petistis
instantius , reuerentissime Pater , <vt de episcopali ojfcio Ego qui-
etc.

dem latitans in obscuris , et sub modio fumigans etc. Desinit lima :

diligentiore complanent .

excerpta ex io- Codex 139. Ottobonianus membranaceus in 8. seculixiv.

iMdoro .
circiter . Opus theologicum initio mutilum Sequitur de : restitutio-

ne . Primo trgo quaeritur de genere restitutionis etc.\t\ plurae Theo-

 .

C A P V T CV. 397
logia morali , et scholastica , et quaedam concionatoria ad vsum :

alicuius religiosi . Pag. 3 7. terg. ad marg. Tsidorus de summo bono .

Sunt quaedam sententiae ex lib. 2. Sentent. cap. 31. de iurainen-

tis de malis promissis non adimplendis Pag. 50. rubrica Ber-
3
et . :

nardus ad Robertum apostatam Satis sustinui etc. Fragmenta , et :

sententiae Patrum Pag. 5 1. rubrica de beato Francisco Alihi autem

. :

absit gloriari etc. Post pag. 100. sunt aduersaria pro concionibus
in diebus festis S. Bernardi,S. Laurentii etc. Alicubi occurrit ad
marginem charactere rubro o;<?,quo hispano verbo lector attento
animo le°ere iubetur .

1 t. Codex 1 5 9. Ottobonianus in 4. membranaceus seculi xiv. , libri Senten-

tiarum •
vt videtur. S. Caesarii homiliae ad Monachos: Exhortatur nos sermo
diuinus etc. Sunt decem homiliae ad monachos Item homilia eius- .

dem qualiter 'uerbum Domini desiderari debeat Sunt aliae quin-

, .

que.Omnes sunt 15. Sequitur pag. 30. terg. index capitum 32.I1'-
bri 1. Sententiarum tum rubrica : Incipit liber primus Sancti Tsi~
,

dori Episcopi de summo bono . Caput 20. De'septem regulis legis .

Cap. 24. pro veritatis defensione vltro se certamini ojfert Vir . . .

sanctus vltro se in agone pro certamine non debet offerre iustitiae ,

sed etc. Index capitum libri 2.,quae sunt 44. Capite 6. infirma^
et exteriora de/ectentur iczpite 18. paruis, et minimis guttis

Numerositas Capita libri 3. sunt 66. Desinit aula caelestis beati-

.

jicandos includit : amen . Explicit liber tertius beati Ysidori episcopi

de summo bono . Pag. 121. Opusculum D. Petri Blesensis Archidia-
coni Loniinensis contra perfd.am Iudaeorum : Querelam in tuis lite-
ris etc . Eiusdem Petri Blesensis tractatus de conessiune : Rogasti me ,
ift vobis aliquid de virtute confessionis etc. Incipit alius tractatus
de poenitentia : Nimia tui rigoris austeritas etc. Qui in codice 12S.
cum priori continuatur . Desinit : misericordia eius . Eiusdem tra-
ctatus de episcopali officio : Petis instantius , reuerentissime etc. Mu-
tilus est hic tractatus in fine
12. Codex 240. Ottobonianus in 4. paruo membranaceus se- Differentlae

circiter olim bibliothecae Reginae Suecorum rerum •

euli xii. , . Iriitio quae-
dam pagina ex alio codice,cum nonnullis sententiis, et versiculis,
vt ,
Quod prudentis opus ? quum possit nolle nocere - Quod stulti , .

proprium V non posse , et velle nocere . Sunt sententiae septem Sapien-

tum , versibus expositae . Pag. 1» codicis liber Didymi , De Spiritu
 398 I S I D R I A N A
Sancto : Quum in Babylone versarer etc. Hie estprologus S. Hierony-
mi.Pag. 2. imago, vc opinor , Didyini sedentis , et librum mann
tenentis . Pag. 5 2. rubrica : Feliciter explicit liber Didymi de Spiritu
Sancto . Tsidorus de dijferentiis catholicae fidei : Inter Deum , et Do-
minum . Desinit: exemplum humilit.itis Christi . Explicit liber dijfe-

rentiarum Isidori Episcopi . Numerantur Differentiae ad marginem.

Yltima est 41. De distinctionibus quatuor 'vitiorum .

cxcerpta cx 15. Codex 273. Ottobonianus in 8. ex pergam. seculi xiii. ,

Prooennis . vt videtur . Expositio Euangelii Lucae mutila initio : multa chara-
ctere rubro, scilicet verba expositoris : alia charactere nigro . Pri-

ma pag. est cap. xi. Erat Dominus lesus eiiciens daemonium , et il-

lud crat mutum . Videtur autographum ex additionibus .Pag. 23.

Expositio Enangelii Ioannis cum Iuuenci versuj More volans aqui-
lae verbo petit astra lohannes . Incipit : In principio etc. , id est , in
quo omnia inchoantur , siue finiuntur . Pag. 5 1 . Expositio Actuum A-
postolorum Incipit . , Sermonem Jd est euangelium , , . Prologus : Lucas
Euangelista ad Theophilum scribit ^praecepisse Dominum lesum etc.

Expositiones verborum initio occurrunt •, deinde solus textus . Sub-

iunguntur septem epistolaeCanonicae Pag. 86. Incipit prologus bea- .

ti Remigii in epistolam ad Romanos Achaio regionis etc. Pag. 87. :

in inuentario indicatur Epistola ad Romanos cum praefatione S. Isi-

dori Episcopi in omnes epistolas Pauli : rubrica : Incipit praefatio Isi-

dori Episcopi. Paulus Apostolus xim. epistolis . . . stilum . . . nec
excedens etc. atque ad gratiam euangelii reuocat . Ex prooemiis no«
ui testamenti . In plerisque sunt expositiones sine nomine auctoris :

neque in epistola ad Philemonem , neque in aliis Isidorus nomina-

tur . Post epistolas Pauli textus Apocalypsis mutilus in fine .

officiiim San- x 4* Codex 3

02. Ottobonianus chartaceus in 4. Primum, Bre-
cti EugeniiTo- ue Xysti IV. de celebrando festo Visitationis Deiparae ad S. Eli-
letam 1. Epi-
sa t> et hcum octaua Deinde officium Visitationis cumoctaua.Pag.2 1.
.

titulus Beati Eupenii historia , nihil aliud

: Pag. 22. Iv festiuitate .

Beati Eugenii . Est officium B. Eugenii I. episcopi Toletani Hymnus : :

Martyr Eugcni celebris honorem etc. Hymnus ad matutinum Du% :

Martyrum , da veniam ,
- lesu *uita mortalium . Lectio 1 . Ad Re~
uerendiss. in Christo patrem D. P. Mendozam Cardin. hispanum ,
Tolttanum Archiepiscopum ,Beati Eugenii Historia incipit :Historiam
Beatissimi Eugenii Martyris primi Toletani praedecessoris tui , Rme
 C A P V T CV. 399
Pater , et Domine illustrissime , instaurare tuo iussu dignum existi-

maui quippe quae neque

: eloquio , neque dispositione grata legentibus
erat , tua auctoritate elucubrata dignitatem , et splendorem prae se

feret primus Christi nomen etc. Sunt Acta,et miracula.

. Is

1 5 Pag. i}. In Natale S. Leocadiae Officium Hymnus Virginis

. . : Officium San-
tae eoca -
Sanctae canimus triumphum , - Cuius natali , meritisque claris etc. *j

Hymnus ad matutinum Leocadia laude digna, - Virgo Ciuis vrbis :

nostrae etc. Acta in lectiones nouem distributa Lectione 9. visio .

S. Ildefonsi . Ibi : Virgo tunc Leocadia . . . Ildefonsum his verbis

salutat : Illefonse ,
per te viuit Domina mea . Ad quam rursus ll-
lefonsus sanctissimus inquit : Virgo caelcrum conciuis , beata secu-
Ij ., quae te tulere . Sed beatior Virgo ,
quae Deum peperit , cuius me-
ritis Pag. 43. sine vlla inscriptione lulianus disci-
iiiuimu! Christo . :

pulus Eugenii sccundi , ( nobis hic Eugenius est tertius ) Haec est .

Vita Iuliani Toletani auctore Felice,quae post librum Isidori , et

Ildefonsi de vir. illustr. in editionibus operum S.Isidori collocatur.
Pag. 45. Officium S. Ildefonsi : Gloriae Deus Domini lldefonse etc.
Hymnus ad Matntinum : Christe salus credentium etc. Lectiones no-
uem de vita . Lectione 8. Ex tumulo surgens Leocadia Virgo . . .

lldefonse , inquit, per te viuit Domina mea . Lectiones etiam per octa-
uam de vita Ildefonsi . Pag. 58. Officium S. Mariae Aegyptiacae cum
hymnis : Canimus laudum pia vota ^Christe etc.
16. Code-: 312. Ottobonianus in fol. ex pergam. pulcher, epistola ad

et eleganter scnptus seculo >.. circiter. Rubnca De : ordine missae etc. ,

vt cap. 84. exposui . Pag. 3. terg. rubrica : Incipit praefatio :

Domino -venerando mihi Patri Stephano Episcopo Dionysius ( Exiguus ) .

Quamuis charissimus etc. Canones Apostolici 5 1. Canones Nicae- ,

ni 20. Ancirani etc. Decreta Siricii , Innocentii etc. Tituli Decre-

torum Papae Gregorii Iunioris Post hunc indicem pag. 14. inscri- .

ptio Epistola Isidori ad Massonem Episcopum data sub die pridie

:

Kal. mart. anno tertio regnante Domno gloriosissimo Witirio ( Wit-

terico ) rege philosopho . De restauratione Sacerdotis . Domino sancto ,

meritisque beato Massoni episcopo Isidorus episcopus . Veniente ad

nos famulo vestro , viro religioso , Nicetio etc. Desinit^ cuius aut an-
tiquior, aut potior extat auctoritas . Data pridie Kal. mart. anno nl.
IVitterii regis .

17. Subiungitur : Canones A>icyritani era ( hoc est, numero ) collectio ca-
 4-oo I S I D R I A N A
nonum Dio xvmi. Siquis , vel siqua adulterium commiserit , per septem annos opor*
tet eum perfectionem consequi per pristinos gradus . Sequitur colle-
ctio Canonum Dionysii : post Concilium Gregorii Iunioris sub
Leone Augusto statuta Imperatoris Iustiniani ad Petrnm et inde
, ,

ad Epiphanium Archiepiscopum Desinit , haec insinuare Datum . .

xvm. Kal. aprilis Consule Velisario V. C. Adduntur quaedam de li-

de processione Spiritus Sancti ex Conciliis etc. Pag.i 3 7.
teris forrnatis,
charactere recentiori catalogus Pontificum a Petro ad Victorem ,
et Vrbanum . Ib. terg. charact. veteri : Incipit Ordo Ecclesiasticus
Rom.inae Ecclesiae , vel qualiter missa celebratur . Primum omnium
obseruandum est,vn. esse regiones etc. > quae conferenda sunt cum
Ordinibus Romanis Hittorpii , vbi haec etiam extant.
Etymologiae. i3. Codex 3 3 6. Ottobonianus in fol. membranaceus seculi xiv.,
vt vidctur. Etymologiae Epistolae notae,vsque ad sicut extat scri- .

ptum stilo maiorum Rubrica Incipiunt libri Tsidori iunioris Spa-

. :

lcnsis Episcopi ad Braulionem Caesareae Augustanae episcopum , vel

ad Sisebutum , scilicet dominum , et filiutn . Epistolae En tibi etc. non

praemittitur titulus : quae in plerisque mss. Braulioni directa dicitur,

in nonnullis etiam Sisebuto . Index capitum libri 1., quaesunt3i.

Lib. 2. capita 34., in textu 32. Lib. 3. capita yo.Lib. 4. de medi-
cinacapita 13. Sic alii libri fere, vt editi . Lib. 10. vocabularium etc.
Lib. 18. de bellis etc. capita 71. sine aliis subdiuisionibus titulo-
rum Liber . 20. desinit , ignis ardore siccetur . Finit ;'

libri Scntcn- 19. Pag. i 67. rubrica : In nomine Domini incipiunt capitula Sen-
tiarum .
tc?;tiarum Beati Isidori de libro primoPrimum capitulum Sancti Isi- .

dori de summo bono Summum bonum etc. Caput 20. libri 1. De se-
:

ptem regulis legis . Capita recentiori manu numerantur. Capita lib.i.

sunt 31. capite 6. libri primi nifirma-^et exteriora delectentur . Li-

bri 2. capita 44. Lib. 3. capita 66. Desinit, caelestis aula laeti-

ficandos concludit . Explicit liber Tsidori : Incipiunt capitula libri Sen-

tentiarum Sancti Tsidori Doctoris Ecclesiae . In hac tabula capita
lib. 3. sunt 65. Expliciunt capitula libri Sententiarum Sancti Tsido-
rJ Deo gratias , amen Pag. 213. Incipit liber beati Bernardi ad
. .

Eugenium PP.etc. Suntlibri qninque Sequuntur meditationes S- Ber- .

n?sdi:Superbia est elatio etc. Multi multa sciunt^et semetipsos nesciunt.

lib. de natura 20. Codex 343 Ottobonianus membr. in fol. magnoseculi xm.
.

circiter , charactere magno ad germanicuin accedente. Initio chara-

ctere
 . . .

C A P V T CV. 4 ot
ctere recenti notatur : Bourdelot : de quo nomine iam dixi Rubri- .

ca : Vt valeas etc.-, vc in aliis codicibus Item tabula librorum 20.

.

Epistolae : sed vltima hac rubrica : Epistola Tsiduri ad Sisebutttm re-

gem En : tibi etc. sicut extat conscriptum stilo maiorum . Tabula ca-
pitum primi libri,quae sunt 26. Expliciunt capitula: Lncipit liber
primus Etymologiarum beati Tsidori Hispalensis episcopi Libri sunt .

20., vt in editis : sed in multis sunt titulorum subdiuisiones , vt in

nonnullis aliis mss. Desinit , ignis ardore siccetur . Expliciunt librl
Etymologiarum beati Tsidori episcopi Incipit Fabii Placiadis Ftdgen- .

tii Virgilii expositio sermonum antiquorum cum testimoniis Ne de :

tuorum etc. Quid sit sandapila . Sandapilam antiqui etc. Desinit, tam
delenifica . Explicit Fabii Placiadis Fulgentii Virgilii expositio Ser-
monum antiquorum cum testimoniis . Volumen hoc fuit Petauianun»
num. 68., et vel ex hoc , vel ex alio valde simili Vulcanius Ety-
mologias Isidori subiunctum Fulgentii librum edidit
, et

21. Codex 345. Ottobonianus membranac. in fol. charactere chronicon

roinano cursiuo,siue gallico , subpallido ,seculi xi.,vt videtur. In memorabiie
prima pagina charactere recentiori Memorabiles Cronicae; hoc est, :

breue Chronicon ab anno 755. ad 1326. Res maxime sacrae ex-

ponuntur Incipit Anno Domini dcclv. Corpus Sancti Siluestri Papae
. :

de Roma est translatum ad monasterium Nonantulae Dioecesis Mu-

tinensis quod arguit, codicem fuisse Nonantulanum Ibidem Anno
: . :

Domini dccc. Beatus lacobus Apostolus apparuit in visione Karolo

supradicto , ei praecipiens , vt in Tspaniam iret , et Ecclesiam sibi re-

stauraret . Corpus enim eius latuerat a tempore ,

quo Saraceni terram
inuaserant . Quare ipse -velociter Tspaniam intrauit , et vniuersam
subiugauit , et Ecclesiam Beati Iacobi fabricauit , dotauit , et honori-

bus ampliauit Ibidem anno Domini mcccxih. de mense augusti in die

.

Sancti Bartholomaei Apostoli praedictus Imperator ( Henricus Lucem-

burgensis ) mortuus est in Tuscia in dioecesi Senensi ioco^qui dici-
tur Bonaneth Bonconuentum ) et venenatus fuit etc. Paulo
, ( forte
post desinit Chronicon .

22. Fabellam de veneno in eucharistia Henrico propinato fabuiosum

strenue reiicit Raynaldus ad ann. 1313- num. 24. Neque minus fa-
bulosa est narratio de ecclesia S. Iacobi Compostellae a Carolo
Magno instaurata . Scriptores nostri antiqui praeclara illa Caroli er-
ga Hispaniam merita,quae Galli exaggerant, non agnoscunt . Au-
Tom.ll. Eee
 .

ao2 I S I D O R I A N A
ctor Chronici Silensis , qui initio seculi xn. scribebat , tom. 17.
Hisp. sacr. quum num. 18. narrasset, praeter Deum neminem exte-
rarum gentium Hispaniam subleuasse , haec addidit Sed neque Ca- :

rulus quem infra Pyreneos montes quasdam ciuitates a manibus pa-

,

ganorum eripuisse, Franci falso asserunt Inde quum Caesarau- . . .

gustam ciuitatem accessisset , more Francorum auro corruptus , absque

viio sudore pro eripienda a barbarorum dominatione sancta ecclesia
ad propria reuertitur Anhelabat etenim Carolus internus illis
. . .

citius lauari ,quas graui ad hoc opus deliciose construxerat Corri- .

go, in thermis illis quas Grani Sermo est de Aquis Grani .

. . . .

Nihilominus in ecclesia Compostellana celebratur anniuersariusdies

6. lulii pro Cirolo Magno insigni benefactore , .

Etymologiae ^ 25. Sequitur rubrica : Incipit liber ctymologiarum Isidori Spalen-

sis episcooi . \'t valeas , qu.xe requiris cito in hoc corpore ( alii

/';; hoc opere ) inuemre ^haec tibi\ lector pagina monstrat de quibus :

rebus in libris singulir cond tor huius codicis disputauit . i.Degram-

matica etc. Sunt libri 20. Expliciunt capitula de omnibus libris to-
tius codicis . ad Braulionem Episcopum di-
Epistola Hisidori Episcopi
recta Epistolae iam editae, etiam vltima ad Braulionem
. En tibi etc, :

Libri 1. capita 29. Vltimum de historia Alii erant prius numeri. .

Lib. 2.capitasunt 2 et subdiuisiones in hoc , et in aliis libris per

1
.
,

dinersos titulos Liber 4. de medicina etc. Lib.i o. Vocabularium etc.

.

Libri a prima manu sunt 20.', neque mutatur haec numeratio sed :

in multis libris sunt subdiuisiones librorum . Desinit : ignis ardore

siccetur . Explicit liber Etymologiarum .

scrirtor codi- Adduntur eadem manu hi versiculi Seruus Seruorum Do-

24. :

mini qui nominor Otto^ - Co^nomen -mihi Stampa fuit: qui sic vo-
cor Otto - Hoc quod opus scripsi rclerentes nuncupor Otto
. - Post , , .

obitum semper parcatis , rnox precor , Otto . - Et NOSTER nunc dica-

tis pro me PATER-, Otto , - Vt 'ualeam Domini sedem^qui sic cier
Otto , cum Sanctis eiusdem , qui miser Otto
- Scavdere .

additiones 25.Libro 7. Etymolo^farum cap. 10. initio Maria iliumina- :

trix etc. Depicta est Deipara sedens, manibus expansis , dextra vir-
gam florentem gerens , cruce in fronte signata Ad Pilati nomen .

eod. cap. in margine recenti manu add'tur,vel notatur:2Vo» pur-

gant contaminatum animum manus lotae , nec inspersis aqua digitis
expiatur , quod famulante impia mente committitur . Lib. 2. cap. 2 1.
 . ,.

C A P V T CV. 403
manu prima ad marg. Al.Sunt etiam in praeceptis eloquentiae quae-
dam figurae verborum ac sententiarum , ,
quibus augetur , et ornatur
oratio . In textu incipit caput : Sunt autem et quaedam figurae in
praeceptis eloquentiae , quibus augetur , ornatur oratio etiam figu-
et
ris verborum -,et sententiarum . Hoc caput in textu desinit permit- :

tant dicere . Ad marginem additur eadem manu 3 His figuris senten-

tiarum , atque verborum et amplificatur , et expolitur -uariis vene-
ribus oratio . Ibid. lib. 2. cap. 24. De definitione philosophiae : si-
militudine futurae patriae viuunt . Recenti manu additur: Ouid au-
tem aliud est , similitudine futurae patriae viuere , quam frui medi-
tatione diuinae bonitatis ad cognoscendum Creatorem , et Saluatorem
nostrum , atque ideo amandum , et 'venerandum ? quo demum perfrui
•valeamus defuncti praesentium carcerum , et laqueorum ambaqibus
In cuius visione viuifica sit quies nobis , et felicitatis sempiternae
gloria . Lib. 4. cap. 4. artis curam : ad marg. ead. m. infirtnitatum-
que causas ratione adhib/ta perscrutatus est
26. Codex 3 5 2. Ottobonianus , olim 261. , membranaceus in Etyniolo-iae .

fol. seculixiv. circiter : rubrica Praefatio in Tsidorum Etymologiarum .

Sequuntur notae epistolae . Postea rnbrica: Incipiunt capitula libri

Tsidori Iunioris Spalensis episcopi ad Braulionem Caesaraugustanum
episcopum scripti in libro primo , En tibi etc. stilo maiorum Vt %>a- .

leas, quae requiris , cito in hoc opere inuenire , haec tibi , lector , pa-
gina monstrat , de quibus rebus in singulis libris conditor huius co-
dicis disputat . In primo libro etc. Post indicem librorum : Domino
et filio Sisibuto Isidorusetc, vt ad Braulionem Desinit, : En tibi .

sicut extat stilo maiorum ,sine verbo vltimo conscriptum Index ca- .

pitum libri 1., quae sunt 26. Lib. 2. capita 21. Lib. 3. cap. 49.
Lib. 4. cap. xi. Lib. 5. cap. 3<?.Lib. 6. cap. 1 8, Lib. 7. cap. 14. Lib. S.
cap. 10. Apud Grialium sunt capita xi.

27. Lib. 9. cap. 8. Liber 1 o. De quibusdam nominibus per alpha- orcj cariim
betum etc. Ita reliqui 10. libri fere , vt apud Bfeulium , scd adhibi-
ta quadamseparatione titulorum in lib. 13., et 18., vt in aliis mss.
Desinit , ignis ardore siccetur . Illico rubrica :• Incipit tractatus Ven.
Bedae prcsbyteri de figuris , et tropis sacrae scripturae : Solet aliquo-
ties in scripturis etc. Dcinde quaedam concordantiae biblicae , im-
perfectae . Lexicon vocum praesertim sacrae scripturae : pracccdunt
versiculi : Difjiciles studeo partes , quas Biblia gestat , - Pandcre , sed
E e e 2
 .

404 I S I D O R I A N A
nequeo , latebras nisi quis manifcstat etc. Incipit : A litera , sicut di-
cit Ysidorus in primo Etymologiarum etc.

Etymologiae . Codex 404. Ottobonianus in

28. 4. partim papyraceus , par-
tim membranaceus incipit sine titulo , : Domino meo^et Dei Seruo
Ambrusio Isydorus Tuae Sanctitatis etc. Epistola ad Braulionem,
•,

qui mendose Ambrosius nominatur Sequitur , En vobis , sicut pcl- .

licitus sum etc.^et iliico rubrica De disciplina , et arte caput 1. :

tfb. 1Caput $3. est de fabulis tum caput vltimum de historia sine
. :

titulo . Desunt enim quandoque tituli capitum Liber v. de medi- .

cina. Liber vj.de legibus . Liber vu. de temporibus . Secundusliber

est de rhetorica, tertius de dialectica etc. Sunt 22. libri , et deest
in his liber de vocabulis per alphabetum , qui decimus est in editis .

In fine est index iibrorum, et capitum .

Etymologiac . 29. Cod. 427. Ottobonianus in fol. membranaceus seculi xm.

circiter. Sex notae epistolae Isidori , etBraulionis Monitum , Vt va- .

leas ,
quae requiris etc. cum tabula librorum , siue potius titulorum
sine numeratione . Sunt autem 56. j tituli literis maiusculis initiali-

bus inter se distincti, qui forte sunt illi ipsi , in quos Isidorus opus
diuiserat. Sequitur rubrica : Isidorus Sisebuto : Domino , et filio Si-

sebuto Tsidorus . En tibi etc. Scribitur Sesibuto , vt alibi solet . Index

capitum 27. libri 1. Subdiuisiones titulorum in lib. 3. Liber 4. est
de medicina etc. Lib. 10. Alphabetum vocum etc. In lib. 18. capita
6<). sine subdiuisione titulorum . Lib. 20., et vltimus desinit, ignis
ardore siccetur Nonnullae adsunt emendationes veteri manu adie-
.

ctae In libro 13. est subdiuisio , quae in aliis antiquis codicibus

.

iam animaduersa est

idcmopus. 30. Codex 477. Ottobonianus in fol. membranaceus seculi xn.,
vt videtur Rubrica In nomine D. N. I. C. amen
. Incipiur.t capi-
: .

tula primi libri Tsidori ethitnologiarum de grammatica et eius par- ,

tibus etc. Tabula omnium librorum , et capitum.Sunt libri xx. eo

ordine , quo editi extant . Codex ma^nificus , multis literis exauro,
et minio ornatus , variis animalium figuris distinctus . Post tabulam
rubrica : In Christo Domino , et dilectissimo filio B. Archidiacono Tsi-
dorus : Dum amici literas etc. In D. picta est imago Isidori pon-
tificalibus vestibus induti,et stantis,manu dextera baculum tenen-
tis,sinistra librum .

aiuisio . 31. Sequitur rubrica : In Christo charissimo , et dilectissimofra-

 . : •

C A P V T CV. .
405
tri Braulioni Archidiacono Tsidorus . Ouia non valeo etc. Alia epi-
stoia : Domino meo , et vere Domino . Christique electo episcopo , epi-

scnpornm summo , B. seruus inutiiis Seruorum Dci . ( Deest Isidoro ) .

Domine Aiia Domino meo

pie . B. Episcopo : Quia , Deique seruo :

te imolumem Deest Isidorus Alia Domino etc. Ysidoro etc. Solet

. . .

repleri Alia Domino meo et Dei seruo B. Episcopo Tsidorns Tuae

. : , :

sanctitatis epistolae Aiia, En vobis etc. Rubrica Vt valeas , quae

. :

requiris etc. , vt in aliis mss. tabula librorum . Incipit liber primus etc.

In prima litera verbi primi, Disciplina, scilicet inD. imago picta est
magistri puerum edocentis Magister . ex forma vestis monachus vi-

detur,sed color est caeruleus : in manicis ruber . Sunt variae le-

ctiones eadem manu . In libro 1. occurrunt notae iuridicae per

alphabetum vt , in aliis nonnullis codicibus . In flne lib. 9. sunt
voces graecae explicatae, versus de coena Cypriani , et versus de
S.Benedicto Ordiar vnde tuos etc. In fine Explicit codex Acthi-
: :

mologiarum Sancti Tsidori Spalensis episcopi Hic codex eodem or- .

dine procedit , arque omnia eadem continet, quae codex Vatica-

nus 625., de quo cap. 93. plura dixi
3 2. Imago S. Isidori , quae, vt dixi primae epi- imago , in prima litera S. Isl-

stolae conspicitur, occasionem mihi praebet conficiendi curiosum ^ 01 '

catalo°um codicum,in quibus obiter obseruaui imagines auctorum

depictas adesse Prolegomenis ad Prudentium cap. 2. num. 58.
. In
animaduerti, in codice Vrbinate operum Prudentii extare eius ima-
ginem primae literae praefationis appictam et in nota adieci, hanc :

esse veterum excripcorum consuetudinem , vt in prima operis litera

effigiem auctoris affingerent, vt probat Virginius Valsechi , in dis-
sertatione pro Ioanne Gersen Benedictino, auctore libri De imita-
tione Christi . De hac , vel simili consuetudine testatur Philostratus
in Vita Apollonii : Scribentium imagines in librorum limine prae-
figi et honestas , et necessitas persuadet vt sicut codicibus fruitur ,
,

per quos erudiatur , ita efjigies eorum , a quibus docetur , ad viuum

delineatas seculum consequatur .Quae verba ita alicubi relata vidi
sed locus Philostrati mihi quaerenti non occurrit.Huc tamen for-
tasse pertinet distichon inter versus bibliothecae S. Kidori, de quo

verba feci cap. 81. num. 5. Quos claros orbe celebrat medicinama-
gistros , - Hos praesens pictos signat imago viros .

33. De alia S. Isidori imagine in quodam codice Horentino ai;a im

 , .

4 o6 I S I D O R I A N.A
Etymologiarum dixi cap. 55. num. 21. In alio etiam codice Flo-
rentino,de quocap. 43. num. 11., et 1 2., conspicitur imago siue
Isidori,siue Taionis ,siue vcnusque nequc enim Bandinius clare :

sententiam suam expressit.

aliac aliorum 34. In codice Vaticano 3 5 1. 3 de quo cap. cj^. n.xi., est effigies
imagmes
S. Hieronymi in Vaticano codice 473 , de quo cap. eod. num. 12.
: .

S.Augustini: in Palatino 927. 103. i7.seqq. Augustini , Orosii,c. n.

Pompeii Trogi,Iustini,Cassiodori,et aliorum:in Vrbinate 60.cap.104.

n.3. S.Gregorii Nazianzeni in Vrbin.105. c.104. n.16. Aymonis: in
:

Vrbinate 307. cap. eod. 104. num. 24. et 2j.Nonii Marcelli , et

Festi Pompeii Ottoboniano 240.

: cap.
in 105. num. 12. Didymi
in mss. codici- 3 5- Imago Ioannis de Turrecremata Cardinalis expressa est in
codice Vaticano 2267. pergam. in tol. magno initio eius libri De
causis Terentii in eius comocdiis cod. Vatic. 3868. S. Bernardi
:

multis in locis libri De consideratione ad Eugenium cod. V atic. 6 58.

Marci Vigerii Cardinalis in cod. Vatic. 11 25. pergam. , vbi est
eius Decachordum Petrarchae, . et Dantis cod. 3198. Lactantii Fir-
miani cod. Vatic. 6977.
cxpressac, 36. Iulii Caesaris effigiem exhibet codex Palatinus 8S2. per-
gam. in fol. , S. Ioannis Euangelistae in eius Euangelio codexPala-
tinus 74. membran. in iol. temporibus S. Henrici imperatoris se-
culo ix. Ottobonianus 222. secuii xu.Bi-
conscriptus, vt videtur .

blia etc. cum imaginibus sacrorum scriptorum .

cnumerantur. 37. In bibliotheca Vaticana Vrbinate multae occurrunt huius-

modi imagines auctorum in primis operum literis , aut initio
voluminis appictae . In codice 464. est Historia Florentina Leo-
nardi Arctini , in cuius prima pagina imagines ipsius Leonardi
Alfonsi regis Aragonum , et aliorum habentur, auro graphice ex-
pressae In cod. 487. Roderici Sancii de Areualo Historia Hispa-
.

nica cum eiusdem effigie , minio depicta In cod. 539. Historia Ge- .

neralis Hispaniae cum imagine Alfonsi Sapientis sed nunc codex :

non reperitur Inuentarium ita . Codex 539. Anonymi Histo- refert :

ria Generalis , quam Alfonsus Sapiens rex Hispaniarum compilari

curauit , pars iv. ab Historia Nabuchodotiosor vsque ad Tolomeum
Philopatorem cum imagine ipsius Alfonsi in principio , et est ipsum
autographum editum anno erae hispanicae 1 3 18. , hoc est ^anno Do-
tnini 1 2S0. , scriptum manu Martini Perez de Maqueda, praedicti
 C A P V T CV. 4o7
Alfonsl scriptoris , <vt in fine libri notatur . Hispanice : Aqui se co-

menza Codex ex pergam. antiq.in

. fol. magno
Chartae scriptae 277. .

In codice vltimo Vrbinate 1763. extat elogium Guidobaldi Vrbi-

ni Ducis , auctore Balthasare Castilione , cuius erfigies initio ele-

gantissime depicta est .

38. His addere licet imagines Belasci, et Sisebuti excriptorum ima g ineslibra -
norum .

codicis Aemilianensis , de quo cap. 10S. num. 8. , et alias aliorum

scriptorum , et virorum illustrium cap. 103. n. 17. et seqq.

CAPVT CVI.

Descriptio aliorum 15. exemplarium veterum bibliothecae Ottobo-

nianae . Centum codicec mss. olim manu regia ex bibliotheca Al-
tempsiana excerpti fuerunt . Chronica Isidori interpolata , et con-
tinuata . Historia Miscella . Genealogia regum Hispanorum . Opu-
sculum de septem gradibus consanguinitatis . Plura exempla Syn-
onymorum Ciceronis . Liber de haeresibus graece scriptus falso sub
Isidori nomine indicatus ..

c .
odex 508. Ottobonianus
T . . .
membranaceus seculi xiv.
,.
circiter Initio diuerso charactere a reliquo corpore quaedam sen-
,
in 8.
,. .
Tractatus de
septem
ca icali
L
vitiis
us _

tentiae ex Isidoro In libro de summo bono , Bernardo , et Grego-

:

rio Deinde rubrica Incipit tractatus moralis in septem vitiis ca->

. :

pitalibus Tractatus iste continet nouem partes etc* Desinit , locu-

:

tum esse aliquando poenituit , tacere vero nunquam Explicit summa .

de vii. vitiis capitalibus Qui scripsit , scribat , semper cum Domi- .

no viuat Deest nomen auctoris, qui tractatum moralem scripsit .

.

Nihilominus in Inuentario Isidoro tribuitur quod minime verum :

puto, quamuis quaedam de vitiis ab eo scripta sint versus finem

libri 2. Dirferentiarum : et nonnulla in libro ^.supposititio , vel du-
bio Sententiarum post caput 39. intrudantur de octo principalibus
vitiis ex S. Gre^orio Masrno. Tractatus huius codicis theoio»i alicu-

ius scholastici est.

2. Codex 604. Ottobonianus membranaceus in fol. seculi xiv., Synonyma Ci-
vt videtur . Chronica Eusebii\ et Hieronymi ) . Adiuratio alibi de- ceronis •
(

scripta : Adiuro te etc. Prologus : Eusebius Hieronymus Vincentio ,

et Galieno suis salutem . Vetus iste etc. In fine: Valentiniano Vl.^et
 4 o8 I S I D O R I A N A
Nono Consulibus Hic finit Prosper post Hieronymum
.. Explicit .

Chronica Eusebii , Hieronymi , et Prosperi Appingitur nomen IHS . .

Sequitur Compendium aucti romanl imperii , ( Rufi Festi ) Breuem :

fieri etc. Pag. 8 1 . sine titulo : Orbis situm dicere aggredior , impedi-
tum opus etc. Et quam transuecti ex Africa phoenices
Melae . Ibi :

habitant , atque -vnde nos sumus , tingente kratum , Alellaria , e t Bel*

la , et Besimo . Post tingente nonnihil separatum est Kratum , et duae
primae literae Kr obscurae sunt : fortasse est Katum .Locus in mss.
passim corruptus In flne Explicit feliciter Pemponii Cosmographia
. :

compendiosa Subinde Synonyma Marci Tullii Ciceronis Cicero Lu-

. .

cio Vecturio suo salutem Collegi etc. Igitur per alphabetum initium :

capiamus Abditum , opertum , absconditum etc. Desinit Vox plana ,

. :

grandis etc. grata , ajfabilis Deo gratias De hoc Synonymo- . .

rum Ciceronis opere dixi cap. 56.

lib.devir.il- 3' Codex 849. Ottobonianus chartaceus in 8. ex libris Al-

lustr. tempsianis . Plinii Secundi Iunioris nomine liber de vir. illustr. Hier-
onymus De vir. illustr. Hortaris , Dexter etc. Sunt capita 137.

Gennadius De vir. illustr. , capita 90. Pag. 1 1 2. terg. Isidorus Hispa-

lensis Episcopus de virh illnslribus incipit . Primum
Capita 33. :

Osius Cordubensis ciuitatis episcopus . Cap. vltimum Maximus etc. .

Explicit liber Virorum illustrium secundum Isidorum Hispalensis

Ecclesiae Episcopum . Vita Isidori praedicti . Isidorus vir egregius etc.

operibus charitatis . Finit vita S. Isidori Hispalensis Episcopi . Est

praenotatio nomine
Braulionis sine eius .

Synonymalsi- 4. Codex $69. Ottobonianus membranaceus in 4. seculi xiv.,

dori
aut seq. Initio opus theologicum mutilum Opera quaedam Ansel- .

mi Pag. 141. sine titulo In subsequenti hoc libro , qui nuncupatur

. :

Synonyma etc. Desinit: super omnia in iiita mea places Explicit .

iiber Synonymorum Sancti Tsidori Epistola S. Bernardi ad quem- .

dam militem de cura rei familiaris . Post prologum:/?; subsequenti ,

alius prologus : Venit nuper ad manus meas quaedam cedula , quam

Synonyma dicunt , cuius formula persuasit animum etc. Non est dis-

tinctio librorum . Sequitur Augustini liber de vera innocentia: In-

nocentia vera est etc. Tractatus doctoris Francisci de Viardius de

Indulgentiis . Versus finem quidam versiculi latini : Aequa lege capit

mors magnos , atque pusillos , - Nunc hos , nunc illos praecipitando

rapit Tres libri fabularum Aesopi prosa latina
.
.

5. Codex
 . :

C A P V T CVI. 409
5. Codex 945. Ottobonianus chartaceus in fol. S. Isldori lu- lib. comraiu-
nioris de Christo contra ludaeos . Vnus ex codicibus centum biblio-
'

thecae Altempsianae manu regia exceptis , ( vel , vt alibi dicitur , ex-

cerptis ) nunc vero a loanne Angelo Duce ab Altaemps propriis sumpti-
bus fidelissime ex originalibus desumptus etc. Mendose desumptis pro
desumptus . Codex vetus , qui ex bibliotheca Akempsiana excerptus
fuit , nunc est, vt puto , veteris bibliothecae Vaticanae num.49 i8.>
cap. 97. recensitus
6. Codex 975. Ottobonianus chartaceus in fol. Sermones varii sermo s. rsi-
on
Patrum etc. Hoc etiam est vnum ex 100. codicibus bibliothe-
'

SS.
cae Altempsianae etc.,vtsupra cod. 945. Epistola Leonis Papae
ad Flauianum etc. Pag. 26. Sermo Beati Isidori Episcopi de Nati-
uitate Domini : Natalis Domini etc. Codex vetus,ex quo hic de- .

scriptus fuit,nunc extat in veteri bibliotheca Vaticana num. 495 1.,

7. Codex 958. Ottobonianus chartaceus in fol. Initio haec in- emsdemSyno-

yma '

scriptio Vnus ex codicibus bibliothecae Altempsianae a Paulo V. manu

:

regia excerptis , nunc vero a Ioa?ine Angeio ab Altaemps Duce propriis

sumptibus ex originalibus transumptus, vt bibliotheca praedicta tan-
to honore iam decorata non careret . Est fragmentum historiae ec-
clesiasticae , latine redditae a Rufino, et integer liber Synonymorum
Isidori . Codex exceptus, vel excerptus a Paulo V., nunc est codex
bibl. veter. Vaticanae 1111111.4948. , cap. 97. recensitus . Descriptio
non est, vt dicitur ^fidelissima. Nam illico initio scribitur trjditum
a Rufino pro traductum a Rufino Liber Isidori in exemplari tran- .

sumpto Incipit prohemium libri^qui 'vocatur Synonima , idem Do-

.

mni etc. In originali : Incipit prologus libri , qui vocatur Synonima }

id est Domni etc.
,

S. Codex 1261. Ottobonianus chartaceus m fol. Statii Vita , Differenthc

vcrDorum
et Achilleis cum notis Versus vltimus Ac sua dilccta ceruice moni-
. :
•

lia transfert Polyhistoria Ioannis Caballini de Cerronibus: De <vir-

.

tutibus^et dotibus romanae Vrbis Sunt decem libri Pag. 69. etc. .

sine titulo Cento Probae FaIconiae,et ad marg. Elo^ium Probae

ex Isidoro : Proba vxor Adelfi . . . inter apostolicas scripturas in-
sertum. Corrige: apocryphas .Sec\uiuu quoddam vocabularium : Agra
via in mari etc. Pag. 14S. M. Tullii Ciceronis dictionum differen-
tiis ( sic ) liber incipit : Inter polliceri , et promittere etc. Desinit
Inter vesper , et vespera etc.\,d.z quo opere consule caput 56.
Tom. II. F ff
 . o . ..
.

4i I S I D O R I A N A
lib. devir. il-
g. Codex 1720. Ottoboniaiius chartaceus in fol. Liber Isidori
De vir. illustr. sine titulo : De Xysto Papa etc. ,apud Breulium
vt
in primo exemplari , et editiones antiquiores . Post Victorinum in
ms. De Eucherio Episcopo , De Statio etc. De Sedulio, De Cereali etc.
Mox de loamie Episcopo ( Chrysostomo ) , iterum de Sedulio presby-
tero , de Possidonio , de Primasio etc. Postea de Fulgentio , Eucherio ,

Hilario etc. h\ fine De Maximo . Annectitur caput De Isidoro Episco-

po . Isidorus <vir egregius etc. Est praenotatio Braulionis, tacito no-
mine . Sequitur liber lldefonsi Toletani , Archiepiscopi de illustr. vir.
Vraefatio : Virorum illustrium etc. De Gregorio Papa : Gregorius Papa
Romanae Sedis etc.Deinde de ortu 3 vita , et obitu SS. PP. , qui in
•veteri , et nouo testamento virtutibus claruerunt , liber incipit prae- :

fatio . Quurumdam etc. Capita 62. in veteri testamento : caput vl-

timum ludith .Capita 22. in nouo testamento Vltimum Titus. .

De Iacobo : euangelium praedicauit etc. Hic in Marmarica Achaiae

ab Herode Tetrarcha gladio caesus occubuit , ibidemque sepultus .

10. Codex 1 737. Ottobonianus ex pergam. in fol. seculi xi. cir-

libriSententia- c j ter # R u brica : Incipiunt capitula libri Sancti Tsidori , quod Deus
summus , et incomparabilis sit . Titulus recens : Isidori libri de Deo
Capita lib. 1. sunt 31. Lib. 2. capita46. , al. 44. Lib. 3. capita 62.
Desinit : caelestis aula laetificantes includit . Explicit liber tertius .

Sequitur Enchiridion S. Augustini, et vita S. Antonii , auctore S. A-

thanasio . In fine charactere non ita antiquo : Liber Sanctae Mariae
de Turponaio pro secunda parte Ambrosii Autperti super Apocalypsi
Et mox Non : dimittas , quia optima est illa vltima pars . Blanchi-
nus tom. Euangel. Quadrupl. pag. 603. describit codicem Regio-
2.
Vaticanum signatum num. 96., qui videtur autographus , et inci-
pit: In nomine S. Trinitatis Expositio Autperti preibyteri in exposi-
tione Apocalypsis partis secundae . In calce codicis lireris vncialibus.
Ambrosius.qui et Autpertus ^ex Galliarum prouincia ortus . . . hoc
opus confeci etc. Recentiori manu initio codicis : Hic est liber Beati
Dionysii etc. De hac secunda parte mentio fit in hoc nostro co-
dice Ottoboniano
Chronicon II# p 0st haec
Chronicvrum lsidori Hyspalensis
•, Incipit liber
Episcopi ab exordio mundi vsque ad Eraclii Augusti imperium ,
et Sisebuti Regis principatum Praefatio Ercuem tempvrum exposi- . :

tionem per generationes etc. summa praeteriti temporis cognoscatur

 . .

C A P V T CVI. 4 n
Prima aetas etc. Sex diebus rerum umnium creaturam Deus forma-
uit etc. Adam etc. quod est stirps fiiiorum Dei . Versus finem De :

Hermenegildo : et ipse martyrio coronatur . Mauritius etc. Gothi ,

Recaredo Principe innitente , ad fidem catholicam reucrtuntur Hoc .

tempore S. Gregorius Romae

eo tempore Episcopus insignis habetur :

Auares etc. Desinit , vt apud Schelstratium Eraclius annis xxvi. re- :

gnauit . Hic quinto imperii sui anno dum fungitur etc. In hoc ms.,
vt in nonnullis aliis praenotationi librorum Isidori non praemitti-
tur nomen auctoris Braulionis . Ansam hinc arripuit Marcus Mi-
chael ,ms. FJorentino S. Marci num. 543. chart. seculi 15.
vt in
capiti 49. libri De vir. illustr.,quo Braulionis praenotatio contine-
tur , caput 50. adderet in hanc sententiam Quia vero a complu- :

ribus minus capacibus perambiguum habetur , quis in calce praedicti

eperis Isidori vltimum capitulum addiderit , nec per declarationem
proxime superius positam plenius colligi valeat eiusdem capituli au-
ctor , iccirco i)t legentibus magis veritas elucescat , cgo Marcus Mi-
,

chael presbyter Cortonensis his verbis annexa subieci , videlicet , Ca-

pitulum superius a?inotatum ^cuius initium est , Isidorus vir egregius,
in laudem eius Braulio episcopus Caesaraugustanus addidit . Ita ex
literisRochi Menchacae ad me datis.
1 Codex 1758. Ottobonianus membranaceus in fol. seculi xv. , ;dem opus
2. in-

olim Reginae Suecorum , et prius volumen 270. Petauianum Rufi teIT olatum .
•

Festi Breuiarium rerum gestarum populi Roinani sine titulo Bre- :

uem fieri etc. Pag. 5. terg. rubrica : Incipit Chranica ab exordio mun-
di vsque ad tempora Eunuchi ( lege Eraclii ) , et Sisebuti : Breuem
temporum seriem per generationes . Initio voluminis notatur, fortas-
se esse Isidori Hispalensis Est vere Chronicon Isidori,sed inter-
.

polatum ab aliquo, vt videtur, Monacho S. Columbani Ibi de . :

tempore Iustiniani Hoc tempore fioruerunt Priscianus grammaticus^

:

Arator versificator ecclesiae romanae Subdiaconus , Cassiodorus Ra-

uennae Senator , postea monachus factus , ornatus scientia , et eloquio .

Per idem tempus tanta fames facta fuit per totam Italiam , quod ma-
tres carnes puerorum suorum manducabant

13. Sub Mauritio : Hoc tempore Cleander ( lege Leander ) Epi* additlo

scopus hispanus scientia , et fide insignis hahetur . Gregorius Doctor

Romae claret . Sub Eraclio, er Sisebuto : Pe r idem tempus Machome-
tus pseudopropheta apparuit ex principe latronum perueniens ad re>

Fff 2
 . .

4*2 I S I D O R I A N A
gnum.His temporibus Tsidorus claruit Tspalensis Episcopus^scientia^
et eloquio illustris , Sanctus etiam Gallus in abbatia S. Columbani ,

et eius discipulus vita , et miraculis claruit . Explicit Chronica ab

exordio mundi njsque ad tempora Eraclii , et Sisebuti Principum Gra- .

tias Domino Nostro lesu Christo , Amen Pag. 15. seqq. Anonymi .

Chronica ab initio mundi acl ann. 1430. sine titulo incipit Decet : :

'uiros virtuosos etc. charactere recenti notatur , videndum de hoc

opere Yossium de histor. latin. pag. 504. , et 505. Auctor ait , se

excerptum colligere ex aliis, praesertim ex Breuiario Landulphi de
Columpna Canonici Carnotensis , qui a primi hominis creatione
vsque ad loannem natione Anglicum , qui 3 vt legitur ,femina fuit ,
historias abbreuiare curauit In rebus , post Christum natum gestis,
.

saepe additur rubrica Additio et post additionem \finis additionis

: ,

Ibi Damasus primus natione hispanus etc.

Genealo^a hi- 14. Multa inseruntur de Francis , quorum nonnulla notis mar-
Lamm. ginalibus recentioris manus refelluntur . Pag. 111. rubrica : Genea-
logia hispanorum Et ne lento pertranseam pede regnum Hispaniae ,
:

est sciendum, quod his patria abyssi , ( lego patria ab TS , ) quod

est •unum , vel solum , PAN , quod est totum , TA quod
, est stella ,

quasi tota sola stella dicitur Hispania . Post elogium Hispaniae hi-

storia Vandalorum etc. Gothorum etc. vsque ad Ordonium filium

Froilani . Desinit , si vlterius scire gliscis gesta regum Hispaniae ,
•vide eorum chrunicas Multa ex Isidoro, et ex continuatoribus
etc. .

fabelb de Pa- Ibi post Benedictum III. fabella de Ioanna Papissa loannes Angli- :

yisia loanua . cus [ n Qathedra Petri sedit annis duobus , mensibus septem , diebus
quatuor Hic, vt fertur ^femina fuit etc. nec ponitur in catalogo Ro-
.

manorum Pontijicum proptcr mulebrem sexum Aliqui . historiographi

praemittunt istum loannem Benedicto tcrtio , et aliqui eum postpa-
nunt . Desinit in Martino V.
Svnodi Constantiensis con-
, et statutis
tra haereticos, additis contra eosdem quibusdam versiculis aenigma-
ticis: Oppositum montem conscendere cernis Orontem cum initio ex-

plicationis Accedit Summarium Chronicae Romanorum Pontificum,

.

extractum e libris Celevdor ( vcl Celeydob ) de vero Romano Im-

perio anno 1454. in Vrbe Desinit in Caius , Marcellinus Desunt
. : .

alia quaedam folia

Historia Mi- 15-Landulphus de Columna, cuius Breuiarium historicum in

scella dicta . noc codice laudatur , alio cognomine dicitur Landulphus Sagax
 :
: t

C A P V T CVI. 413
Breuiariutti suum historiale dicauit Ioanni XXII. Pontifici Romano
abanno 1320., quod prodiit Pictauis anno 1479. Nonnulli putant,
eundem Landulphum fuisse auctorem Historiae Miscellae Sed alium .

quoque fuisse, qui post Landulphum in Historia Miscella compi-

landa laborauit, ex hoc nostro codice patet.Videri de hoc argu-
mento potest Fabricius in vtraque Bibliotheca latina, et notatio Man-
sii mediam Ea, quae de gothorum historia in hoc
ad Bibliothecam .

codice narrantur, non inutile esset cum nostris chronicis conterre.

16. Codex 1968. Ottobonianus membranaceus in S. seculi xii. Isidoras de se-

circiter Opus de rhetorica M. Andra^esti, seu potius Fortunatia- P tem S radlbus

.
1

incipit
. .

Qutd est
, .

rhetoricaloene dicendi scien-

, ..... consangumua-
ni sine titulo veteri : :
t;s

tia . Desinit, non aliter exorsus est . Sequitur : Oratoris ojfcium est

titulus recens : Ars minor , sed potius dicenda ars maior . Desinit
Scriptionem bene loqui : Expiicit ars rhetorica C. Iulii Victoris feli-
citer Hermagorae Ciceronis^ Quintiliani , Aquili ( obscure ),/If^r-
. ,

comanni ) Taciani Subinde,Df positione stellarum Duo sunt ex-

. ,

tremi vertices mundi Prope finem libri titulus Tsidorus de vn. gra-
. .

dibus consanguinitatis Primo gradu superiori linea continentur pa-

.

ter, m.xter Est explicatio Stemmatis Isidoriani, de qua dixi cap. 8<5.
.

17. Codex 2524. Ottobonianus membranaceus in fol. secu- flores ex Isi-

li xv., vt videtur . Titulus recens : Casus Decretalium a loanne de doro >

ecaliis.

Deo magistro , et professore . Sunt libri quinque . In fine librorum

auctor dicitur loannes Sacerdos hispanus . Sequitur eiusdem liber
De iudiciis : initio dicitur loannes de Deo Sacerdos , et in titulo loan-
nes Sacerdos hispanusde quo auctore plura bibliographi nostri
: .

Aliae anonymae expositiones Decretalium Ethica Ariscotelis cum .

commento Pag. 141. Flores ex SS. Patribus , initio carentes ex

. :

Isidoro , Bernardo, Chrvsostomo,S. Maximo , Augustino, Gregorio,

Ambrosio, Hieronymo , Seneca. Isidorus laudatur de Summo bono 3
in Ethimologiis . Pag. 147. Incipiunt flores poenitentiae : Quoniam
peccantibus etc. ex Patribus Augustino etc. Isidoro etc.
Codex 2992. Ottobonianus papyraceus
18. in 8. Ciceronis , Synonyma CI-
quae dicuntur, Synonyma. Cicero Lucio Vetturio suo salutem : CoU ce ron 's.

Abditum^opertum etc. Desinit

legi etc. : velatur, eperitur etc. De his
Synonymis actum cap. 56. Sunt plura alia , vt Vita Petrarchae , per
ipsurn scripta , Francisci de Fiano epistola ad Leonardum Aretinuin
de causa Ouidiani exilii . Poggii epistola ad Leonem Aretinum de
 . .

414 I S I D O R I A N A
supplicio Hieronymi Pragensis, quem praeter fidem , vt ait,Iaudat,
et alia huiusmodi .

opusdehaere- 19. Codex 3 1 3 6. Ottobonianus chartaceus in fol. , olim biblio-

i. us isiaoro
tnecae Passionaeae Jiteris tantum graecis vndique exaratus sec. xvm.
aihctum . ..... °.
:

[ ..
In Inuentano lta mdicatur isidori opus de haeresibus graece Pu- :
. ,

taueram,vel Isidori librum De haeresibus, qui a Braulione memo-

Etymologiarum caput,in quo de haeresibus agit, in
ratur, vel eius
linguam graecam fuisse ab aliquo conuersum Sed longe aliud in- .

ueni Haec est graeca rubrica Tw £i<nrcT\\ /xou tw ^iya.Aozffe?rt^clTa> ,

. :

^ \\So^ora.TU> , n£\ qthoypt<ru> vtu> "L-tt ooxxaco "WhSoocc 7tipi dtoiTioov , v^

Xonrtov Xoytov . Obscurum est verbum 2 w-o^ <*>«'&> . Inscriptio latine ita
sonat: Domino meo magnificentissimo , et gloriosissimo , Christique
amantissimo filio Sporacio Isidoro de haeresibus , et reliquis •uerbis
Opus est non Isidori,sed alterius ad Sporiacum Isidorum , scilicet

Theodoreti : cuius epistola nuncupatoria tom. 4. Institut. theologic.

Ven. Thomasii , vbi opus editum legitur , ita inscribitur : Domine
magnificentissimo , et gloriosissimo , Christique amantistimo filio Spo-
racio Theodoretus Cyri Augustoenphratessae episcopus in Domino sa-
lutem . Incipit Laude dignum est
:

Sporacius Isi-
2 °* Dubitat in not. Vezzosius,an Sporacius , ad quem Theo-
dorus. doretus scribit, ille sit, qui iudex ab imperatore designatus Chal-

cedonensi interfuit concilio 452. consulatum : an ille , qui anno

gessit, an alius Ex Ottoboniano codice colligi hoc potest, Spora-
.

cium vocatum quoque fuisse Isidorum Post libros quinque haere- .

ticarum fabularum sunt in hoc ipso codice opuscula alia graeca,

S. Maximi, De ligno vitae Gregorii Theologi Cyrilli etc. -, :

CAPVT CVII.

Alii codices mss. Romani , qui Isidoriana opera exhibent , scilicet

Archiuii Vaticani , Bibliothecae Collegii Romani Angelicae^Casa- ,

natensis , Albaniae , Borgianae . De variis lectionibus codicum mss.

Toietanorum Romam transmissis .

/rchJmum 1. JLngenti siluae mss. codicum,qui in bibliotheca Vaticana per

iicanum.
var j as e j us p artes asseruantur , nonnullos iuuat addere,quosalios

extra eam bibliothecam euolui . Duo sunt non contemnendi in ar-

 . ,

C A P V T CVII. 4i 5

chiuio secretiori Vaticano, quos eiusdem archiuii Vaticani praefe-

ctus, V. C. Caietanus Marinius,in re literaria publica illustte no-

men,a me conferri pro sua singulari humanitate indulsit.
2. Codex antiquior primum voco archiuii
, quem propterea , descriptlo co-
dicis
vaticani Miscell. armar. 6. num. 46. membranaceus in fol. magno ,
'

seculi x., vt videtur ; charactere cursiuo romano, sed ita vt z scri-

batur more germanico Pauca sunt neque obscura, literarum com-
. ,

pendia. Diphthongi coniunctae: saepe tamen omittuntur. Atramen-

tum a prima manu parum nigrum manus eodem erat ; sed altera
ductu literas atramento nigriori superscripsit, nisi quod aliquaslon-
giores ad breuiorem formam reduxit Eadem secunda manus in pri- .

ma pagina haec descripsit ex aliquo , vt opinor, veteri libro : In ca-

pite libri epistola . Domino meo , ac Dei seruo Braulioni Tsidorus .

Tuae sanctitatis epistolae etc. vt in editis .

3. Post hanc epistolam : En tibi^sicut pollicitus sum etc. Ulico : Etymologiae.

Incipit liber Tsidori Etymologiarum . Prologus . Sunt hic plura sa-
cra etc. ; de quibus dixi cap. 8 1 Sequi-
versus bibliothecae Isidori , .

tur titulus literis vncialibus , de minio rubentibus. Iti Nomine Do'

mini Nostri lesu Christi incipit Ethimologiarum Hisidori Spaniensis
Episcopi liber primus . Domino meo , Dei seruo Braulio Episcopo
et

Isidorus . Tuae sanctitatis epistolae me in vrbe Toletana inuenerunt .

Nihil aliud ex hac epistola additur. Subiicitur index capitum i.li-
bri,et illico caput 1. Disciplina a discendo .Opus diuisum est in
viginti quinque libros

4. Post librum xi.,qui apud Grialium est ix. , praetermittitur ordo earum.
vocum certarum alphabetum , qui liber est x. Grialii , et subiicitur
liber xn. De homine etc. Hac in re, vt multis in aliis , congruit cum
Albanio codice, infra recensendo
opus Etymolooia- . Integrum est

tum : sed extremum folium recentiori manu suppletum est. In fine :

Explicit Ethimologia libri beati Isidori Episcopi .

5. Sequuntur in eodem codice glossae in vetus testamentum, glossae \n vet.

testa "' fortas "
initio carentes, veteri manu eadem,qua libri Etymologiarum de- ,

scriptae Prima verba haec sunt: Dei ferebztur prouidentia qualiter

.

tuncta creasse Fiat lux - ipsa est , quae postea in iiasa caeli , hoc
.

tst , in sidera diffundebatur suum etc. Diuersae

. Dixit - per 'verbum
sunt hae glossae a glossa Ordinaria Walafridi Strabonis, et a olossis
diuinorum librorum Roberti de Sorbona ,
qui S. Ludouici aetate
 . ,
;

4i<5 I S I D O R I A N A
hoc est, seculo xm. scripsit Extant huius glossae in editione Com- .

mentariorum S. Scripturae Menochii, Venetiis 1743. pag.472.Ap-

pendicum Depromptae magna ex parte sunt ex Isidori libris, et ex
.

his ipsis codicis Archiuii Vaticani glossis . Hae non progrediuntur,

nisiad 3. caput lib. 2. Regum postrema vero verba vix legi pos- :

sunt.Facile quis suspicari poterit, hanc esse interpretationem lite-

ralem textus, de qua Isidorus in prologo mysticarnm expositionum,
vt cap. 65. tusius explicui . In postrema codicis pagina versa legi-
tur epistola Gottescalci ad quemdam Liipum , nescio,cuius cathe-
drae antistitem : literae cnim iam euanescunt . Decima augustarum
die sanctitatis vestrae mihi delatae sunt literae .

diuisioEtymo- s. Opus Etymologiarum a manu videtur diuisum fuisse

prima
ogiarum.
jn v jgj nr j quinque libros sed : secunda manu numeri saepe deleti
aut turbati sunt Diuersus etiam ordo librorum
. est ab editis , ac
fortasse codex ex diuersis descriptus est In eo etiam reperitur
hic .

insertus Indiculus de haeresibus sub S. Hieronymi nomine,vt in

codice Albanio, et aliis, de quo confer caput 86., et Synodus Cae-
sariensis de paschate
Etymologiae .
j, Codex secundus Archiuii Vaticani in fol. membran. seculi xi.
circiter Nexus satis frequentes, sed faciles,et plerumque lineola
.

superposita Diphthongi vnitae. A capite 4. lib. m. ( alibixn. ) De

.

serper.tibus recentior videtur esse character , et atramentum est di-

>

lutius . Initio a manu recenti notatur : Ex libris Congregationis S. Mau-

ri Ro m ae . Smu duae epistolae Isidori ad Braulionem, 1. Tuae San-
ctitatis,z. En tibi etc. Sequitur rubrica : Incipiunt libri Tsidori Iu-
nioris Spalensis Episcopiad Braulionem Caesaraugustanum Episco-
pum^vel ad Sesibutum ( Sisebutum ) suum scilicet dominum ^etfi-
lium scripti Haec sunt capitula libri primi Indicantur capita 29.
. .

earnmdimsio. g. Libri secundi capita sunt 33. Libri 3. capita 70. Libri 4.
capita 13. Libri 5. De legibus etc. capita 39. Finis huius libri :

Deo soli est cognitum . Explicit liber vi. Incipiunt capitula libri vn.
sed hic iactum est libri vi. Sunt capitula i7.,vltimum est de offi-
ciis Deinde Expliclt liber
. vii. Incipit liber vm. Correctum , vt in-

telligatur, non esse vm.,sed vn. Sunt capita 52.*, nam libri vn.
et viii., in editis diuisi,in hoc codice continuantur, et in vnum
coalescunt ;et caput de haereticis in plura est diuisum Caputxvni. .

de haeresibus , et schismate desinit , in pristinos errores rclinquant :

in edi-
 .

C A P V T CVII. 4I7
in editis cap. 4. Illico caput xvmi. quod inscribitur , De haeresibus
ludaeorum Prima Efnei dicunt
. :

9. Caput xx. Item aliier haeresis diuersorum dogmatum id est t fndiculus :

prima, Simonite Simon quidam magus etc. Caput lviii. De Euno- Hieronymi de
.

aeres us '

mianis Finit volunt esse substantiam Hucusque Hieronymus Sci-

. : . .

licet vt in codice recentiori Malatestino , in Albanio , et aliis , sed

in hoc codice omissa sunt capita Isidori et post verba, Hucusque ,

Hieronymus haec adduntur, tamquam Isidori Credimus in vnum

, :

Deum patrem omniputentem , et in vnum Dominum nostrum Icsum

Christum etc. quod fragmentum inter appendices reponetur , vt di-
xi cap. 83. Desinit,eJ praemium . Explicit iiber vm. Incipiunt ca-
pitula libri vmi. Sunt capita 14. Primum de philosophis gentium ,

postremum de coniugatis . Finit: non quas probitas morum commen-

dat . Explicit liber vim. Incipiunt capitula libri x. Sunt i2.capita.
10. vim. desunt stemmata, siue arbores iuris Liber x.
In lib. .
orJo 18«o-

in hoc codice est de homine etc.-, qui in editis est liber xi. Deest ii-
ber De quibusd.im vocabulis etc. qui in editis est liber x. Post caput 4. •>

De transformatis , Explicit liber x. Jncipit liberxi. Capitalibri huius

in superiore libro continentur, De pecudibus ^ et iumentis caput 1.

Reuera in libri x. initio duodecim capita erant indicata.

11. Sequitur liber de mundo etc. 19. capitibus : qui a prima recensetur.
manu xn. , a secunda xi. dicitur . Sed in fine adhuc restat : Explicit
liber tertiusdecimus , incipiunt capitula libri quartidecimi . De ter-

ra etc. Sunt nouem capita . In fine : Explicit liber tertiusdecimus:

sed aliud fuit. Liber sequens a prima manu videtur indicarixv. De
ciuitatibus etc. Ita etiam liber de pulueribus etc. a pr. m. xvi. a se- ,

cunda manu ordo procedit, vt liber

xiv. Ita vltimus a prima manu
dicatur xx. , a secunda manu xvm. In fine Facto fine pia laudetur :

Virgo Maria - Qui compleuit hunc librum , locetur in paradisum

. .

- Dum venerit bona transitus eius hora .

iz. Romani est codex chartaceus in

In bibliotheca Collegii chronicon.
fol. , in quo primo loco est enumeratio annorum cum breui ali-
quando narratione gestorum et finitur anno 1 1 7 5 Videtur en?o , .

descriptus codex ex alio seculi 12. Sequitur Chronicum initio mu-

tilum In fine Explicit Chronica S. Hieronymi presbyteri Incipit Co-
. : .

nographia ( sic ) Isidori Iunioris Sed Chronicum quod dicitur .

,

Hieronymi , ad annum ix. Phocae Imperatoris , et ad obitum Gre-

Tom. II. Ggg
 . .

418 ISIDORIANA
corii Papae pertingit Finit . : Eraclius Gothorum gloriosissimus Prin-
ceps ludaeos sui , et ad fidem Christi conuertit .
Regni subdidit . .

Pro Heraclius lege Sisebutus Chronicon Isidori incipit Sex diebus . :

rerum omnium creaturam Deus formauit Finit tunc illi consumma- . :

tio seculi est Explicit chronica. Adduntur quaedam

. praesertim de ,

resno Galliae , vsque ad annum 1107. Sequitur Historia Pauli :

Orcsii presbyteri ecclesiae Catholicae ad Auvustinum Episcopum con-

tra accusatores temporum christianorum Incipit breuis libri prioris .

historia Sancti Orosii . Ita Orosius in nonnullis mss. vocatur Sanctus

more veteri . Finit : in viUis , et in suburbiis habitabant . - Ipse tibi y

patriaeque suae post chronica bina - Reddidit Orosium , doctrinae

luce refertum , - Conclusitque simul longo quaesitx labore . Mei Ka-
roli Reguardati Nursini militis v. idus Octobris 1459. Codex hoc
ipso tempore videtnr scriptus.
IJbri Senten- 13. In eadem Bibliotheca Collegii Romani codex alius in fol.
tiaruiTi .
membran. seculo xrn. vt initio recenti manu notatur, ele?anter
,

scriptus, sine titulo Index capitum 1 5. Jibri 1. Sententiarum tum

. :

rubrica r Expliciunt capitula . Incipit liber primus Sancti Isidori ,

qui dicitur liber Sententiarum . In libro 2. sunt 44. capitula In (i- .

ne libri 2. sunt nouem versus hexametri . Item excerpta ex libris

Etymologiarum . Patrueles dicti etc. Auctor mei generis mihi pater
est etc. De Regibus , et Ducibus : Audite ergo reges , et intelligite etc.

( ex Salomone) . Sequitur liber 3. Capita indicantur 68. , sed po-

stremum numeratur 56. De •uitae exitu Finit laetificandos inclu- . :

dit Explicit Domino fauente , liber nl. Sententiarum Sancti Isidori .

. ,

Sunt diphthongi coniunctae , nexus aliqui,sed clari raro lineola ,

apponitur supra i

•Etymologiae . 14« I' 1 eadem Collegii Romani bibliotheca in folio magno co-
dex chartaceus seculi xiv. , sine titnlo Epistola Braulionis pie Do- . :

mine duae Isidori Index 20. librorum Etymologiarum index ca-

: . :

pitum libri 1. etc. vsque ad lib. 15. cap. De montibus Desideran- .

tur alia vsque ad finem

bibiiotheca i5- I" Bit liotheca Angelica Romae apud Patres Augustinianos
Angeiica . n { extant S. Isidori codices mss. Codex membranaceus in 4. secu-
li xiv. circiter, ita inscriptus Isidorus, et alii de medicina--, de quo :

codice iam dixi cap. 75.

Etymoiogiae. 1 6. In eadem Angelica bibliotheca codex chartaceusinfol.se-
 , .

C A P V T CVII. 4I9
culi xiv. , aut xv. rubrica : Incipit liber Etymoiogiarum S. Isidori Hi-
spalensis Episcopi . Alia rubrica . Incipit prologus S. Isidori Episcopi
ad Braulionem Episcopum in libro Etymologiarum Tuae Sanctitatis .

epistolae etc. Index capitum libri i. Integrum opus Etymologia-

rum . In fine alia epistola Isidori ad Braulionem En tibi , sicutpol- :

licitussum , misi opus etc.

17. In eadem bibliotheca Angelica codex membranaceus in 4. libri Sentea-
"
tiai arn
paruo seculi circiter xiv. , praesertim si numeri romani quod ali- ,
•

cubi videtur,sint a prima manu . Initio rubrica : Ecclesiastici ojficii

quaestiones selectae incipiunt . Initium : quare Septuagesima celebra-
tur . So. ( forte solutio ) . Vt quemadmodum populus Dei ^qui pro pec-
catis suis in Babylonia etc. Vitima est quaestio de antiphona : vlti-

ma verba : verbi gratia "vnus legit , et alter discit in schola , alter

seminat in campo . Non satis apparet, an hoc loco finiatur id opus.
Rubrica : Incipiunt capitula libri Hic numeri sunt romani rubri.
1.

Post indicem : Incipit liber Sancti Tsidori Episcopi Quod Deus sum- :

mus , et incommutabilis sit . In libro 1. sunt capita 1 5. ; fmis : exter-

riti purgabuntur Capita libri 2. sunt 42. numeris arabicis, vt vide-
.

tur , a prima manu . Finis periculum exhibet Libri ul. capita sunt 66. : .

numeris romanis,qui hoc loco videntur potius a secunda manu .

Ante hunc indicati sunt 7. versus mendose exarati : Suscipe lector etc.
Ceterum hic liber tertius Sententiarum mutilus est in fine : procedit
vsque ad initium capitis 58. Multi nexus : aliquando s in fine ea
forma, qua nunc quaedam literae gothicae in prima
est in vsu ,

et vltima linea longissime excurrunt more literarum Carolinarum , .

18. In eadem bibliotheca Angelica codex membranaceus in fol. idem opus

paruo seculi xv. Libri Sententiarum Isidori Masso- cum epistola ad
nam , vt exposui cap. 73. Deinde rubrica quodDeus summus, et in- :

commutabilis sit . Libri 1. finis : quo ipse ascendit ,et ascensuri su-
mus . Libri 2. finis : periculum exhibet . Lib. 3. desinit , Eaetifican-
dos includit . In fine index capitum .

19. Bibliotheca Casanatensis nonnullos seruat S. Isidori mss. exccrpta ex

Isidoro
codices.Codex signatus D. IV. 23. seculi xi. , vel antiquior est , •

membr. in 8. Miscellanea. Antiphonarium Versus, Arbiter vt mun- .

di tenebras depelleret omnes haec est praefatio metrica S. Benedi- :

cti Anianensis apud Menardum in Concordia Regularum V^r. 13. .

Dicta S. Isidori , De gencribus Monachorum: Sex autem sunt gener.% ,

G
-*
°
C V *
 4 2o I S I D O R I A N A
ex lib. 2. de offic. Eccles. , vt dixi cap. 69. Excerpta ex Conciliis,
et decretisRom. Pontificum Pag. 46. Incipit Concilium Vrbis Ro- .

mae sub Damaso Papa de explanatione Jidei Dictum est Prius agen- : :

dum est etc, confitemur esse damnata quod inter appendices Se- :

dulii edidi . Pag. 49. Incipit liber S. Augustini Episcopi de Ecclesiae

regulis capitula lv. Credimus vnum esse Deum
: Est liber de Ec- , .

cles. Dogmat. Pag. 54. Incipit amonitio Domni Leonis Rauennatis

Archiepiscopi ( seculo vm. ) ad Durantem Monachum , vel ad ce-
teros , qui cum eo sunt > heremitas Quum hesterno die mihi Sub- .
,'
.

inde Scalae ac gradus iriginta , quibus ascenditur ad caelum^toti-

,

demque gradus quibus descenditur ad infernum Diuersum opus ab

, .

Scala Ioannis Climaci Dicta Bedae Expositio ridei Catholicae S. A-

. .

thanasii Archiepiscopi Quid est jides secundum substantiam quae. :

quid sit, et an sit Athanasii non liquet De quadrifario Dei opere , .

ex operibus S. Augustini Caput S. Isidori de elementis Elemen- . :

ta sibimet , sicut natura , sic etiam situ differunt . Ita Isidori de Jir-
mamento , de aquis caelestibus ,de stellis , de xn. signis quae ex ,
li-

bris Etymologiarum , et de natura rerum sunt excerpta .

«tSraonymis. 20 Codex G. vi. 7. eiusdem bibliothecae Casanatensis , olim

-

Altempsianus , chartac. in 8. seculi xv. Miscellanea spiritualia Prope .

finem : Incipit excerptum libri Tsidori , qui dicitur Symonia ( Syno-

nyma ) de homine plangente , et ratione ammonente nota bene , quod :

breuis , et njtilis est latinice proferendi , siue literaliter : Anima mea

in angustiis est •, circumdatus sum malis quidquid agis pro fu»
etc.

tura age mercede •, Amen . Rubrica : Quidquid agunt homines , inten-

tio iudicat omnis . Explicit Excerptum praedicti Tsidori . Deo gratias .

iib. ete ortn, 2I « Codex G.

eiusdem Casanatensis bibliothecae in fol.
11I. i.

et obitu Pa- membran. seculi xi. circiter charactere sallico Expositio Brunonis .

.rum .
Astensis in Cantica Praecedunt versus Hunc cecinit Salomon etc,
. .

de quibus actum cap. 81. Expositio eiusdem in Apocalypsin , titu-

lo recentiori initio Item Chronica ab Adam njsque ad Titum Pauli
:

discipulum secundum Isidorum Sed pag. 57. titulus est Liber dc . .

vita , et obitu lustorum Hieronymi Post prologum , et indicem ru- .

brica: Incipit explanatio S. Hieronymi presbyteri Adam etc Sunt ca« :

pita 86., et nonnullae variae lectiones antiqua manu . Ibi de S. Pe-

tro : Ad Australem plagam est sepultus De Paulo . : contra Orienta-
lem plagam . De S. Iacobo : lacobus Zebedei ifrater Ioamtis, quartus
 ,

C A P V T CVII. 4 2i
in ordine , xii. tribubus , quae sunt in dispersionem gentium , scripsit ,

atque Hispaniae , e t Occidentalium locorum euangelium praedicauit ,

et in occasum mundi lumen praedicationis infudit Hic ab Herode .

Tetrarcha gladio caesus occubuit , sepultus in archa marmorea: di-

ucrsae lectiones veteri manu, vel acha marita, vel in Achaia Mar-
morica , vt indicaui cap. 61. In fine : Explicit -vita , vel obitus Sath
ctorum qui in Domino praecesserunt De Chronicae vocabulo
,
. : Chro-
nica graece dicitur etc. ex lib. 5. Etymolog. vsque ad finem ,
quar-
to anno Sisebuti etc.

22. Codex Casanat. D. iv. 50. exaratus seculo ix., anno Si2.excerpta exl-
oro '
charactere plerumque Longobardico in 4. fere quadro de quo Schel- :
'

stratius tom. 1. Antiq. Eccles. pag. 623. Kalendaria, Opera Bedae,

et Alcuini:SfX aetates mundi Bedae , vel alterius. Varia opuscula,
et fragmenta Ibi pag. 135. Tsidori De legis decalogo Dedit igitur
. .

Deus legem Moysi innocentiae nostrae , cognitionis suae etc. Primum

Decalogi mavdatum ad Deum patrem pertinet etc. Desinit, ad pro-
ximi societatem Sunt capita 29., et 30. Expositionis in Exodum
.

cum nonnulla scripturae varietate .

. 23. In selecta bibliotheca Excellentissimae Familiae Albani lib - de natura

rerum
Romae codex est membranaceus in tolio paruo,seculo x. circiter
*

exaratus Sunt diphthongi coniunctae , punctum vnum aliquando

.

pro distinctione inter medias literas,vel ex parte superiori , vel

infra , voces inter se parum disiunctae, nexus nonnulli,sed clari
character italicus, vel gallicus vetus,satis perspicuus Primo 'loco .

liber Isidori De natura rerum , initio mutilus vsque ad caput 4.

de mensibus Vltimum caput est 50. de partibus terrae, quod ad-
.

ditur a Breulio , et in appendice editionis recentis Matritensis Se« .

quuntur versus, qui videntur esse compendium plurium capitum

libri De natura rerum , vsque ad caput, De nominibus -uentorum .

Versus de nominibus vcntorum in notis subiiciuntur a Grialio , qui

Isidoro antiquiores existimat.
24. Sequitur : In nomine Domini Nostri Iesu Christi . Inc ipit Etymologiae .

Etymologiarum Isidori Spaliensis Episcopi liber primtts . Sine vlla

epistola index capitum libri 1., et sic index capitum initio vnius-
cuiusque libri . Vltimus liber,qui in editis est vigesimus, hic nu-
meratur 29., et in fine est mutilus a capite 3. Liber,qui in edi-
tione est 10. vocum certarum Alphabetum , omnino praetermitti-
 . . .

422 I S I D O R I A N A
tur,et quum locus eius esse deberet post librum xi. , post hunc
notatur : Explicit liber xi. Incipit liber xm. In libro de natura re-
rum cap. 7. versusfinem post verba.,coetibus dccoratur, in cod. est
rubrica : Item recapitulatio supradictorum . Capite x. pro rubrica
est : De circulo mundi . In figura legitur ,
Quartus circulus exime-
rintts temperatus habitabilis : m edit. chimerinus . Item : Medius cir-

culus ysimerinus torridus inhabitabilis propter calorem . In edit. 3

circulus aestu inhabitabilis . Caput xi. De partibus mundi incipit :

Elementa mundi quatuor sunt etc. finit , subiuncta expritnit pictura

In flgura nihil scriptum fuit
Jib.de natura 25. Caput xn. De caelo incipit a verbis : Ceterum S. Ambro-
remm s j us etc ^ fl njt .
Occurruntque polo diuiso ( sic ) potentia cursu . Capi-
te 23. in figura legitur : Saturnus fertur peragere circulum suum an-
nis xxx. etc. In edit. explet cursum suum etc. In cap. 26. post ver-
ba , sensibus innotescat , caput 27. De arcturo : Arcturus ille est etc.

Post verba cito facit occasum , caput 28. De Pleiadibus: Pleiades etc.
Caput 29. codicis in edit. est caput 27. etc. Caput 45. De Ni-
lo flumine , in edit. cap. 43. ; fluuius , et illico in ms. ca- finit redit

put 46. De nominibus maris ,fiuminum In Parthis ctranquillus sic :

ait quam tnaxima praecipitia. Caput 47. De positione terrae .

. . .

Qualiter terra etc. edit. est caput 44. Caput 46. m

De nomini-
bus maris , et fluminum quod nondum lucem vidit, et certissime
,

Isidori est , a me ex hoc codice , aliisque inter se co.Uatis suo lo-

co proferetur.
compendium 26. Versibus,qui post librum De natura rerum exaratisunt,
eius metri-
'"
et quibus pluraeiusdem libri capita metrice concluduntur, praece-
cum .

dit quaedam nota soluto sermone : In ipso quidem principio con-

ditionis ( intelligo creationis) facta sunt caelum etc. Postea rubri-
eadem
ca: Item •versus de re : de quibus
Primus in orbe dies etc. ,

vide cap. 76. Sequuntur aliae rubricae similes Item versus de :

Boote - Item verstts de Pleiadibus etc. Vltima rubrica carminis est,

Item versus de i/enlis .

additiones. 27. In Etymologiis eiusdem codicis Albanii post medium ca-

put 34. libri 1. insertum est fragmentum sub rubrica , De indictio-
ne Incipit , Indictio dicta est quasi valedictio etc. Character est
.

vel primae manus, vel eiusdem aetatis. Eodem charactere subiun-

gitur rubrica , lncipit secunda orthographia . Ara per a solutn etc.
 . ,

C A P V T CVII. 423
Zoticus , Zenon^et reliqua . Haec inter appendices , fragmenta , vel
addiramenta Etymologiarum iure suo referentur Continuaturdeinde .

caput 34. libri 1. Etymologiarum .

28. Aliud additamentum extat lib. 8. codicis Albanii , ( apud concilium dc

pasc
Grialium lib. 6.cap. 17. )
post verba , vt dies dominicus non omit-
teretur , scilicet concilium de ratione inueniendi pascha, Post resur-
rectionem, vel ascensionem Theophilo etc. iussu Victoris Papae a
Caesareae Palaestinae episcopo celebrarum cuius acta in hoc co- :

dice extantia valde differunt ab aliis editis apud Baronium , et Lab-

beum ex Beda de Aequinoctio, et a me cum codice 1. Archiuii
Vaticani , Ottoboniano 122., et Malatestio recentiori collata denuo
in lucem proferentur, discusso etiam exemplari, quodin opere ano-
nymo De computo tom. 3. Anecdot. Muratorii reperitur.
29. Habet etiam Albanius codex lib. 10. cap. 4. ( apud Gria- „. Indlclll us
Hieronymi de .

lium lib. 8. ) Indiculum de haeresibus S. Hieronymo ascnptum , cum haeresibus

,
, .

rubricis Incipit Indiculus Hieronymi de haeresibus iudaeorum Ex-

, ,

plicit Indiculus Hieronymi Item vnde supra Isidori etc. , qui in co-
.

dice 1. archiuii Vaticarii, fn recentiore Malatestio, aliisque mss. si-

mili modo reperitur,vt dixi cap. 86.

30. His mss. codicibus addam si placet, alium papyraceum
,
I[t>riSenten-

in 4. sec. xv. , a me comparatum qui olim extabat apud V.

,
Ma- C iarum '

gnanium bibliothecae Instituti,vt vocant, Bononiensis praefectum:

qui nulli mihi non est vsui futurus. Rubrica Incipiunt Tfc. capitu- :

lorum primi libri Isidori intitulati , De summo bono . Liber 1 . ha-

bet capita 31. Liber 2. capita 43. Liber 3. capita 65. Indicantur
capita numeris arabicis: multi sunt nexus literarum , character semi-
gothicus,aut germanicus. Initio codicis appictum charactere rubro
monogramma lesus •-,
quod Bernardinum Senensem,
arguit, ante S.
qui anno 1444. obiit , descriptum codicem non fuisse In fine . :

Explicit liber Sententiarum Isidori

31. Post hos codices humanitate singulari Eminentiss. D. Car- codex Borgia-
nus
dinalis Borgiae alium vidi papyraceum in 8. seculi xv., quem ipse
possidet, et ad me delatum benisne vo!uit,in quo prope finem est
titulus : Notabilia quaedam dicta beati Isidori episcopi , et rubricapri-

mi capitis, De euitatione peccati .Incipit hoc opusculum siue di- ,

ctorum collectio Age itaque , anima^ vt dipmm est Desinit

: .

nebonuna^ quodnosti > dimittas. Finis Ita fere incipit, ac desinit Nor- .
 .

324 I S I D O R I A N A
ma viuendi nomine a Bignaeo edita sed non parum inter
Isidori :

se vtrumque opusculum discrepat vt non immerito hoc etiam Bor- ,

gianum inter appendices referendum esse videatur Praecedunt in .

hoc codice curiosa quaedam miscellanea exLeonardo Aretino, Fran-

cisco Philelpho, Francisco Aretino , Antonio Panormitano etc. Epi-
stola satyrica diaboli nomine ad Ioannem Ord. Praedic. Archiepi-
scopum Ragusinum , Orationes tunebres, et nuptiales Opusculum .

apocryphum de Iesu ChrLsto in catalogum sacerdotum ab hebraeis

relato . Plura alia varii argumenti.

mss. eodices
,. . n.
Nuper
-> r
etiam ad me delatae sunt variae lectiones codicum
Toletani. Toletanorum, quae cura Burrielii, et Bayerii olim collectae , in bi-
bliotheca Regia Matritensi asseruantur quae vt mecum communi- :

carentur, religiosissimus rex CAROLYS IV. per omnia Catholicus

benignissime indulsit , rem in primis promouente V. C. Petro Lu-
douico Blanco bibliothecae Regiae Praefecto , literarum omnium
fautore,et cultore praestantissimo .

libriSentcntia- 33. Voluinen bibliothecae Regiae Matritensis ad me missum

rum •
plura continet .Primo loco sunt collationes Sententiarum S. Isidori
cum editione Grialii , et duobus mss. Toletanis, altero pothico erae

953., siue anni 915., altero chartaceo , charactere catalaunico Co- .

dex gothicus mutilus est initio , et incipit a capite 3. libri 1.5 co-
dex catalaunicus incipit ab indice : Incipit liber Isidori de sumtno
bono . In rlne codicis gothici haec sunt : Tinit il. Kal. aprilis ora vn.
in era dcccc. liii. Amen Deo . gratias . Teodemirus ac si indignus
scripsit . Orate pro me . eodem codice charactere etiam
Sequitur in
gothico , sed alio atramento caput quoddam inscriptum Ouantum
, :

pcrfectionis charitas in se fundatis habeat : Ergo si charitatem etc. 3

quod ad appendices est reiiciendum

Aiphabetum 3 4- Succedit pag. 8. Alphabetum orationis ex tom. 1. collectio-
orationis. n is D. Ioannis Bapt. Perezii fol. 103. Perezius manu sua ad oiam
annotauit : Est simul cum Luca Tudensi . Burrielius addit : Vere qui-
dem inuenitur in codice continente chronicon Lucae Tudensis cum
aliis membranaceo
, 2 1. num. 12., cum quo , •vt-
qui asseruatur plut.
pote Pereziani apographi autographo contulimus , et variantes lectio-
nes in oris notauimus Titulus est Incipit Alphabetu-m orationis ad
. :

tentamenta repellenda aduersarii , et dei gratiam promerendam editum

a sanctae recordationis Isidoro Hispalensis ecclesiae archiepiscopo .

35. Ibi-
 . . . . .

CAPVT CVII. 4
,
5

35. Ibidem pag. i3. Translatio beatissimi Illefonsi archiepisco- Translatia

pi Toletani . Incipit : Illefonsi praeclarissimi viri etc. Desinit , omi- S '

l ^ c^0Ri *

simus hnic operi annotare . Descripta est haec narratio ex quodam

codice ecclesiae Toletanae plut. 14. num. 2 3., quo continentur opera
Beati,et Etherii,et Samsonis abbatis , liber Isidori de Differentiis,
eiusdem Regula monachorum , et liber De vir. illustr. ab Hosio

Apologia etiam super psalmum ludi-

cuin Ildefonsi continuatione :

ca me deus ad Ferdinandum Perez de Guzman Auctor transla- .

tionis S. Isidori est quidam Religiosus Franciscanus, vt ex ea colli-

gitur.In multis correctione indiget
36. Pag. 24. terg. exhibetur specimen characterum codicis go- S. Eugenii car-
mma
de quo num. 33. Scilicet librarius aliquis , ve-
,

thici Sententiarum ,

terem manum imitatus, descripsit plurima epigrammata , siue poe-

matia S. Eugenii Toletani , quae nunc extant in laudatissima cdi-
tione Patrum Toletanorum part. 2. carminum S. Eugenii a num.6o«
De dilectione ad num. 84. De iudicibus
37. Pag. ^. incipit collatio Etymologiarum cum codicibus Etymologiae

duobus gothicis ecclesiae Toletanae,et editione Grialiana . Subscri-

bit Franciscus Perez Bayer, qui anno 1750. codices contulit. AI-
ter e dnobus codicibus gothicis vetustissimus est , multis arabicis
notis,ac nonnullis Specimen characteris exprimi- latinis insignis .

tur pag. 30. huius volurninis. In fine Etymologiarum additur ver-

sus Virgilianus 5 Contkuit tandem ^factoque hic fine quieuit
38. Subnotantnr in eadem extrema pagina nomina qnarum- geographiaHi-
dam vrbium,quae hoc loco expnmere non pigebit, siquid torte
emolumenti inde in geographicam Hispaniae descriptionem deriuari
possit . Pace . Elisipona . Ossonuba . E^itania . Conimbria . Evseo . La-
meco . Calabria. Salamantica . Abela .Elbora . Caurio Barcinona Ega-
. .

ro Gerunda Enpurias Ausona Vrcjllo Tlerda Dertosa Caesarau-

. . . . . . .

gusta Osca Pampilona Auca Cah.horra Tirasona Dumio Portu-

. . . . . . .

cale Tude Auriense Lucu Brittania Asturica Tria Etalica

. . Asi- . . . . . .

dona Elepla . Malaca Eliberri Astipi Cordoba

. Egabro Tucci . . . . .

Oreto Beatia Mentesa Acci Basti Vrci Setabi llici Valentia

. . . . . . . . .

Valeria Segobia Segobrica Arcaua

. Compluto Segontia Oxuma
. . . . . .

Palentia Beterris Magalona .Nemausu Narba. Carcr.ssona Elena.

. . . .

39. Vterque Etymologiarum codex libris viginti absoluitur coJicum . de-

In vetustiori singulis libris praefigitur index capitum In eiusdem scn r t10 .

•

Tom.ll. Hhh
 . .

426 ISIDORIANA
codicis libro 3. sunt peculiaresquaedam figurae geometricae , et no-

tae musicae, quas D. Franciscus Xauerius Palomares exacte delinea-

uit . Subiungitur in textu explicatio earumdem figurarum,quae ab
editis omnino abest . Codex quoque recentior in multis huiusmodi
additionibus cum veteri consentit
Chronicon ao, Chronicon Etymologiarum cum duobus aliis codicibus

rum
Etymoiogia-
.

rielio
[

,
-11
ecc es j ae Toletanae seculi xn. characteris latini collatum
vt puto, qui aduertit, duoscodices gothicos, iam descnptos,
fuit a Bur-

maiori cura,ac diligentia Discrimen vero potissi-

fuisse exaratos .

mum versatur in annorum numeris dcsignandis: quo in genere fa-

cile est errores irrepere .

C A P V T CVIII.

De codicum veterum mss. librariis collatoribus et correctoribus , , .

Momina eorum in cxt.ilogum referre oporteret .

Specimen huius catalogi

T
Correctores i. ln veterum codicibus, qui ad nos deuenerunt,saepe obserua-
hbrorum .
re ]j cet non solum manum librarii,qui descripsit , sed etiam alio-
riim qui opera cmn autographis aut correctioribus exemplaribus
, ,

contulerunt , aut ex ingenio errores antiquarii emendarunr . Qua

diiigentia S. Hieronymus curauerit,vt versio bibliorum a se per-
acta, et alia sua opera exacte describerentur , et collata cum auto-
graphis emendarentur ,patet ex iis , quae protuli cap. 87. num. 4.
Opuscula mea , Lucinium Bacticum scribens, ad describen-
inquit ad
dum hominibus tuis dedi ac frequenter admonui , vt conferrent
. . .

diligentius , et emendarent Addidi aiia de adiuratione Hieronvmi

.

nomine ad librarios , vt diligenter codices conferant, etemendent,

quae extat in codice Vrbinate 382., de quo cap. 104. De huius-
modi adiurationibus , et diris in eos,qui libris aliquid addunt,vel
detrahunt confer Bibliothecam graecam Fabricii lib.5. cap.i. p.75.,
j

Michaelem Liiienthalium Selector. literar. p. 1., et Pippingium De

imprecationibus libris ascriptis Lipsiae 1721.
calumnia con- 2 .Plura in hanc sententiam disserui in Prolegomenis ad Sedu-
a
lium cap. 7. , vbi euidenrissimis rationibus demonstraui , putidam
calumniam essejquod Tellerius, vir aeque pius 3 ac doctus , codi-
 C A P V T CV.III. ,
4 7
cem archiuio basilicae vaticanae existentem vitiasset,
S. Hilarii in
deletis in verbo adoptatur literis pt , et subrogata literar-, ex quo
nunc legitur adoratur . Quani controuersiam ea solum nunc ratio-
ne refrico , vt duo admdneam : primnm auctores Diarii literarii Ve-
neti, qui tom. 23. artic. 13. crimen illud Tellerio satis clare impe-
gerant , postea tom. 27. pag. 401. opinionem suam quodammodo
retractasse, dum asserunt,se
cominissum id nunquam existimasse,
a Tellerio , aut voluisse,ab aliis ita existimari Sed calumnia altas .

iam radices egerat , aemulorum opera animis etiam doctissimorum

hominum instillata Verba auctorum Diarii literatorum Italiae loc.
.

cit. ita se habent In essa Nouelia si dice bensi , essere dal P. Tel-
:

lier i>isitato quel codice , il quale si e pei trouato RECENTEMEN-

TE adulterato ; ma non si e detto mai , che tal ritoccamento sia sta-
to fatto dallo stesso P. Tellier •, nulla ostando , che non potesse essere
stato fatto innanzi la visita d! esso . Come dunque cio non e stato
scritto da noi , cosi non e stata mai nostra intenzione , che altri dal-
le nostre parole lo deduca : tale non essendo veramente il nostro sen-
timento . Ostendi iam loc. cit. testibus oculatis in medmm produ-
ctis,seculo xvi. in eo codice legi adoratur non adoptatur , adeoque
,

falsum esse , quod correctio RECENS inuentafuerit, postquam Tel-

lerius codicem inspexit.
3. Alterum, quodmonere volebam, id est, Constantium in fine ^ editione
Hllaru
editionis suae operum S. Hilarii col. 1399. et seqq. svllabum con- *

fecisse mss. , necnon editorum codicum, ad quos exacta, et emen-

data sunt Sancti Hilarii opera, vbi col. 1401. ait : Libri de Trini-
tate recogniti sunt ad ms. Vaticanae basilicae , qui nimirum in ar-
chiuo basilicae S. Petri de Vrbe asseruatur , seculv sexto ineunte exa-
ratus . Huius exemplaris 'variae lectiones primum Latini Latinii tum ,

Petri Ciaconii , ac demum loannis Baptistae Bandini recensione a;i-

notatae ad nos missae fuerunt . Eccur igitur Constantius ob<ccruare
,

autnosmonere praetermisit, quid viri illi docti legissent*? Latinium,

Bandinumque adoratur legisse loc. cit. demonstraui: neque dilbit >,
quin hoc ipsum Ciaconius indicauerit ac fortasse variae illae le- :

ctiones,quas ego manu Mureti ascriptas puto,et in quibus expri-

mitur, tunc legi adoratur , prius fuisse adoptatur , nonnemo Petri
Ciaconii esse coniecit . Eruditissimus vir Blasius Nasarre in prolo-
go ad Polygraphiam Hispanam Christophori Rodriguez aduertit,
Hhh 2
 ,

428 ISIDORIANA
historiam controuersiae inter Gennonium Constantium a Io: Pe-
, et
tro Ludewigio scriptam j et de falsariis codicum profanorum agere
Plinium iuniorem lib. 10. epist. 7 1., et Galenum De nat. hum. lib.2.
tom. 5., et in cou.ment. lib. 1. pag. 16.
catalogus vti- 4. Quoniam vero in euoluendis codicibus mss. , aliisue libris
'"
plura nomina eoruni obiter annotaui, qui
perlependis r
r codices olim
rum , roilato- ° . *

run ,ct corre- aut descripserunt , aut contulerunt, aut emendarunt, illud mihi ve-
ctorum ,

niebat in mencem , futurum,si ex indicibus co-

vtile fortasse esse
dicum mss. qui muiti iam tvpis commissi sunt , aliisque monumen-
,

tis Catalogus conficeretui Excriptorum, Collatorum , et Correcto-

rum Certa aetas multorum codicum , quae nunc ignoratur , colli-

.

ei posset:tum inspecta librariorum , aut correctorum conditione,

aut doctrina, quae ex histoiiis aliunde constaret , maius codicibus
pretium accederet. Nonnulla praemitti possent ex Christiani Schoett-
genii historia librariorum , et bibiiopolarum veteris,et medii aeui,
ex iioneis monumentis collecta tom. 3. Thesaur. antiquit. loannis
:ii et ex dissertatione Ioannis Andreae Eschenbachii de scribis
;

veterum romanorum eod. tom. 3. Siquid prodesse possint nomina

librariorum et correctorum, quae ego,vtdixi, perfunctorie, et aliud
,

agens partim in his Prolegomenis expressi, partim in schedas re-

tu.i , medium proferam
ea in .

ipearrjfn 5. Apud Pezium in Tnesauro Anecdotorum praefat. i.tom. r.

commemorantur Liutoldus seculo xn. elegans excriptor Iacobus ,

de Vratislauia seculo xv.,Ioannes de Spiz , Ioannes Feybechk , We-

rinherus secuio xii. , Bernardus , Baldo , Sigipoldus , B. Ellingerus,
Pabon,Froumundus, Ludeuicus, Conradus, Reginbaldus Mohnerus,
Ysingrimus, Helphricus, Nidkerus. Ibid. tom. 3. part. 3. col. 5 15.

in Chronico Tergeseensi cap. 7. laudatur monachus Werinherus ,

al. Vecz.il seculo xi. artificiosus anavlypha in scripturis ^et in pictii'

ris et in ornamentis librorum de auro , et argento subtilis . Quod

arguit, de recenti codicis aetate non esse statim iudicandum , quia
in eo eiusmodi cx auro , et argento ornamenta apparent , vt non-
nulli faciunt Extant Schwarzii disputationes tres De ornamentis
.

librorum . Apud eundem Pezium in praef. ad tom. 1. num. 29. no-

minatur quoque Werinherus, sed in codice , vt ait, sec.xn. , et hac
subscriptione Hunc librum Werinherus diaconus , et monachus pa-
:

trauit . Codex opera Gregorii Turonensis exhibet . Tom. 3. col. 609.

 .

C A P V T CVIII. 429
ex Notitiis antiquis monasterii Benedictoburani celebrantur excri-
ptoreslibrorum capellani Kisylae reginae, deinde monialis, Engilhar-
dus Chadoldus , Tracholfus Frisingensis ecclesiae episcopus, Rud-
,

pertus , et Racholfus Commemoratur codex quadraginta homilia-

.

rum S. Gregorii : in quo haec erat subscriptio post hoiniliam vige-

simam Ora pro : scriptore , si habear deum protectorem Hengilhart ,

In fine operis : Expliciunt omeliae beati Gregorii Papae . Chaldold

presbytcr scripsit istas omelias ,
qui cum regina Kysila venit ad mo-
nasterium S.Alichaeiis archangeli ad Oiiohchalun . Ad seculum vm.
hi excriptores pertinent.
6. Profertur detnde epitaphium Gothelmi, siue Gotaelmi abba- alii excripto-
rcSi
tis Benedictoburani seculo xi. ,qui libros patrauit plurimos , multos
scriisit , multos comparauit , Moralia lob patrauit per monachum
suum Adolpertu-n scribi . In catalogo etiam eiusdem monasterii Be-
nedictoburani seculi xiii. indicabatur Augustinus De ciuitate Dei,
excriptore Burchardo monacho seculo xn. In notisPezius indicat Hi-
storiam Longobardorum Pauli Diaconi , excriptore Ludeuico ; et
Chuonradi Sermones Dominicales , descriptore IVilkelmo seculo xv.
7. In eodem Thesauro Anecdot. parte 3. tomi 4. laudatur Da- ;dem argu-
uid monachus qui quos legerent quos meditarentur fratres scribe- mentum
, , , ,
.

bat doctorwn libros ex cap. 3. libri 1. Reineri monachi De clar.

,

scriptor. monasterii Leodiensis S. Laurentii Apud Martenium in .

Thesauro nouo Anecdot. tom.3. col. 507. seq. Gontherus monachus

seculo ix. , scriba peroptimus , tres antiphonarios propria manu con-
scripsit, quorum vnum elegantiorem literis aureis illuminatum Bea-
to Bertino contradidit . D^scripsit et Computum etc. Viros etiam
praestantes doctrina , et dignitate aliquando ipsos manu sua libros
descripsisse emendatos haberent , constat ex Baluzio ad Capitu-
, vt
laria tom. 2. pag. 11 60. seqq. Harduinus presbyter, qui obiit an-

no 81 1. , vt ex Chronico Fontanellensi in Spicilegio D.icherii tom.3.

constat, Plurimos arithmeticae artis disciplina alumnos imbuit , ac
nrte scriptoria erudiuit erat enim in hac arte non mediocriter do~
:

ctus Vnde plurima ecclesiae nostrxe proprio sudore conscripta reli-

.

quit volumina , id est , volumen quatuor euangeliorum romana lite-

ra scriptum etc.

8. Florezius tom. 9. Hisp. sacr. pag. 241. et seqq. agit de Ioan- ioannes Jiaco-
ne episcopo Hispalensi nus hls F auu$ -

,
qui ineunte seculo x. scriptuias sacras com-
 ,:o I S I D O R I A N A
mentariis arabicis exposuit,vt Rodericus Toletanus refert , ex quo
perper.im aliqui collegeruut, biblia ab eo arabice reddita . Floruisse
anno 911. arguit Florezius ex codicc Hispalensi Conciliorum a
Icanne diacono exarato iussu episcopi cognominis De Ioanne di.i- .

cono hispano antiquario confer cap. 85. num. 6. Homiliarius , siue

Homiliarium sec. x. circiter describitur tom. 10. Hisp. sacr. , cuius
excriptor nominatur Florentius .

aiii librariihl- 9. Idem Florezius tom. 3. Hisp. sacr. pag. 395. sermonem insti-
spaoi.
m|| ^ e ce e bri codice Conciliorum Aemiiianensi
i
,
qui scribi coepit
anno 962., et absolutus fuit anno 994. In eius fine imagines de-
pictac sunt Beiasci scribae, Sisebuti episcopi,et Sisebuti notarii cum
hoc lemmate Sisebutus cpiscopus cum scriba Belasco presbytero , pa-
:

riterque cum Sisebuto discipulo suo edit hunc librum Memento me- .

moriae eorum in benedictione Vbi verbum edere sumitur pro scri-

.

bere,et in ordinem redigcre : ac fortasse episcopus codicem con-

tnlit, et emendauit.In Biblioth. vet. Hisp. Nic. Antonii lib.5. 11.289.
reccnsetur codcx S. Ildefonsi De virginitate Deiparae exaratus ab
Atilano, qui Zamorensem episcopatum tenuit ab anno 990. ad 1009.
Bayerius ib. in not. ad num. 290. hanc subscriptionem ex alio eius-
dem operis codice expromit Ego miser SALOMONIS archipresby-
:

ter seruus dei indignus , et pcccator scripsi hoc libellum de virgini-

tate Sanctae Mariae 'virginis , et genitricis Domini ad ftnem vsque:
complebit in ciuitate Toleti in eglesie Sanctae Mariae virginis sub
metropolitanae sedis Domno Paschalis archiepiscopi . Notum sub die vi.

feri.i ora nl. in diem S. Cypriani episcopi xvm. Kalend. octubres iti

era millesima centena quinque .

plurimi excri- 10. Saepe in Prclegomenis nomina eorum prolata sunt,

his

qui codices exararunt, vt cap. 6. num. 5. Facundi seculo x1.5Cap.40.

num. 57. Teodemiri seculo x. , cap.43. num. 1 5. Bonihominis , siue .,

Jiomoboni seculo xiv., ibid. num.38. Fr.lo-.Gaii Dominicani,cap.44.

num. 27. Leonardi Ser Vberti seculo xv., cap. 45. num. 9. Pctri ,
cap. 46. num.8. Kerardi monachi seculoix. , cap. 55. n.3. Dominici
presbyteri hispani seculo xi., cap. 61. num. 13. Dominici presbyteri
hispani seculo xi. , qui proinde idem , ac superior , esse videtur ,
cap. 6-2,. num. S.Benedicti Acolythi eodem seculo xi.,cap. 65. n.8.
Petri Castrensis pueri nobilis hispani, cap. 67. num.18. cuiusdam
Petri monachi Carthusiensis throni,vt ibi dicitur,beatae Virginis.
 C A P V T CVIII. 43I
ii. etiam cap. 73. num. 7. commemorantur excriptores co- iam
Ita indicatl.

dicurri Vigila , et Sarracinus seculo x., cap. 73. n. 21. Christophorus

de Aquapendente seculo xiv., cap. 79. num. xi. Petrus Wdlelmus Ar-
tnarius seculo xn., cap. 3i. num. 10. Saturninus archidiaconus hispa-
nus seculo ix., cap. 87. num. 1 2. Sebastianus diaconus notarius hispa-
nus seculox., cap. SS. num. 5 o. Andreas Chica monachus seculo xiv.,
cap. eod. 83. num. 69. Elenus , siue Telenus abbas hispanus seculo
incerto, antiquus certe, cap. eod., etnum. eod. Ferrandus Ioanniz
presbyter Toletanus seculo xi. circiter Cap. 91. m not. num. 12. .

ad Ballerinios lulianus presbyter anno 109J.

12. Inter mss. exemplaria vaticana supra descripta librarii hijtlii e mss. va-

laudantur, cap. q^. num. 10. Laurentius Spreuwe sec.xv. , cap. 97.
num. 23. Placidus seculo xi. circiter, cap. ioo.num. 7. Agambaldus
monachus seculo ix. circiter, cap. 101. num. 21. loannes diaconus
seculo x. circiter , cap. 103. num. 1. Leonardus de Menaco seculo xv.,
cap. 104. nurn. 2. Petrus Cimeracensis , cap. 104. num. 49. Fr. AntO'
nius de la Villa de Pinelio seculo xv. , cap. 105. n.24. Otto Stampa
seculo xi. circiter .

13. In Inuentario bibliothecae Vaticanae plures indicantur ex- recensentur.

criptores codicum . Codice veter. bibl. Vatic.3101. sunt Herman-
ni Contracti opera descripta anno 1077. a Benedicto acolytho .

Cod. 6047. Decretaliu n libri ^.pergam. Scripsit Franciscus Florius

1. septembris 14S3. Cod. 6840. Legendae etc. Veronius Branchus
anno 1463. excripsit.
14. In bibliotheca Regio-vaticana cod. 128. S. Augustini opus ex bibliotheca
Re S inae#
De ciuitate Dei Petrus Strozza scripsit anno 1483. aetatis suae 67.
Cod. 1388. Xenophontis Prodigus etc. Marii Philelphi ad Felicem
Felicianum Veronensem , qui codicem hunc manu sua eleganter
exarauit, epigrammata tria : Esse nequis etc.
Codicum Palatinorum Inuentarium plures librarios indicat ex Palatim bi-
15. .

r* j 1-1 •
j a i-
•
, •
,m bhotheca.
Cod. 463. papyr. Petn de Anglia conciones manu loanms Mey-
deburg. Cod. 815. pergam. Iosephi Historici Antiquitatesludaicae,
scriptae anno 1439- a Thomz Tano, legente lannozio Ibid. Iose- .

phus De bello Iudaico manu Bartholomaei Berti de S. Miniato atv

,

no 1414. Cod. 895. ex pergam. Flori epitome scripta a Nicolao

Carandulo q. Petri de Mutina^ siue Venetiarum anno 1396. Cod.
97i.Varia historia de domo Austriaca, excripta anno 1508. manu
 43 2 I S I D O R I A N A
Nicolai Numan de Francfordia, Canonici Regularis Ordinis S. Au-
gustini Cod. 1622. Terentii comoediae manu presbyteri Hondidei
.

Nihiiini Ariminensis anno 1449. Cod. 1637. Virgilius ex perg.

manu Augustini de Teruisio Cod. 16S1. Lucanus ex perg. scriptus .

anno 1448. a Qaspare Rasitta Codex 1692. Statii Thebais manu .

Gasparis Dominici Guardi de Larciano Cod. 1708. Persius, et Iu- .

uenalis ex perg. manu loannis dePola-, Ducatus Venetiarum scribae.

ezVrbinate. T 6 - Vrbinates codices , quorum excriptores in Inuentario no-

minantur Cod. 30. pergam. in fol. scriptus anno 1473.
, hi sunt .

a Petro de Traiecto ex Monte Massa quo Origenis quaedam cpera :

continentur Cod. 1 2. Breuiarium Romanum,quod fuit Matthiae

. 1

Coruini regis Hungariae, scriptum anno 1487. a Martino Antonio

presbytero , insignibus picturis ex auro minio eleganter orna-
, et

tum . Cod. 137. S. Thomas in 1. Sententiarum pergam. \w fol. , scri-

ptus in Theodorico Goch anno 1437. Cod. 173. perg.
Scarparia a
in fol. Bartolus e Saxoferrato in 2. part. Codicis scriptus a Franci-
sco de Pantaleonis de Neapoli . Cod. 196. Bessarion etc. an. 1472.
a Petro de Traiecto . Cod. 2 20. Auerroes in 8. libros Physicorum
Aristotelis a Theodorico de Erfordia 5 pergam. in fol. Codex 227.
Hieronymus Aretinus etc. a Federico Veterano Vrbinate perg. in fol.
Cod. 245. Plinii Historiae membr. in fol. ab Antonio Marci plio
Florentino anno 1440. Cod. 305. Laurentius Valla etc. anno 1471.
a Petro de Traiecto perg. in fol. Cod. 329. Federici Veterani car-
mina in laudcm Accursii Marchesini Nomen ab ejfectu etc. Hic :

est Federicus Vereranus , cuius manu multi codices Vrbinates e!e>

ganter descripti sunt. Cod. 348. Domitii Calderini commentaria etc.

anno 1474. ab Angelo Calliensi .

fvcidem. 17. Cod. Vrbin. 349. Laurentii Vallae Ilias Homeri latine ver-
sa , scripta anno 1480. a Federico Veterano Cod. 351. pergam. in .

fol. Bernardini Glicinii commentarium in Petrarcham Carmen Ita- .

licum Federici Veteravi in obitum Federici Ducis Vrbini,cui hoc

volumen vltimo descripsit, quum fere sexaginta exarauerit Cod. .

352. Anticlaudianus etc. anno 1481. a Federico Veterano Hic est .

codex , ex quo carmen Dracontii in lucem publicam emisi Cod. .

368. perg. fbl. Federici Veterani , bibliothecarii Ducis Vrbini,ver-

sus Ne caueas lacrymis Cod. 383. Cassiodorus etc. pergam. in fol.
: .

an. i47 2.Florentiae aPetro de Traiecto Cod. 402. AeneasSiluiusetc. .

Fede-
 C A P V T CVIII. 433
Federici Veterani^ huius,et aliorum mukorum codicum scriptoris epi-
grammata duo.Cod.427. Q. Curtius pergam. in fol. a Matthaes
de Contusiis de Vulterris Cod. 470. Caeremoniae Romanae curiae
.

perg. in fol. anno 1487. a Sigismundo de Sigismundis Cod. 542. .

Epistolae per anni circulum membr. a Fr. Simone Fcrro Augusti-

niano Cod. 548, Parabolae Salomonis a
. Matthaeo de Contugiis ,
( al. de Contusiis , ) de Vulterris Cod. 550. perg. in fol. Petri de .

Candia, ?.l. Alexandri V. Lectura etc. a Gcrardo Lamberti de Keyns-

berch clerico Coloniensi Cod. 643. Anonymi carmina papyr. in 4.
, .

a Petro Paulo de Coronata Vrbinate Cod. 651. Terentius perg. .

in 4. anno 1471. a Federico Veterano Cod. 736. eiusdem Federi- .

ci Veterani Vrbinatis Carmina pergam. in 8» Cod. 984. Pauli Dia-

coni historia perg. a Federico Veterario .

18. Ottobonianos nunc referam codices , qui nomina librario- ex Ottobor^s-

na '

rum indicant,vt ex Inuentario patet. Cod. 66. Pentateuchus scri-

ptus a Dominico prcsbytero charactere maiori simillimo specimini,

quod Mabillonius exhibet pag. 346. Rei diplom. ex Epistolis Pau-
li Cod. 78. Cassianus chartac. anno 1469. a Marcello de Plano
. .

Cod. 225. chart. Vitae Sanctorum Petri episcopi Equilini an. 1408.
a presbytero Vaxilino Hordano Cod. 317. Gregorii VII. Registrum .

a loanne Dominico Mamiliano Cod. 545. Breuiarium Minorum an- .

no 1464. a Fr. Antcnio eiusdem ordinis Cod. 746. Fr.Raimundi .

Billond vetus testamentum , et euangeliuin carmine, cui titulus Au-

rora : Frequens sodalium etc. membr.
hoc carmen sit in fol. Quum
Petri Rigensis , clerici Remensis , cuius nomine extat in cod. Otto-
bon. 2873., cre di potest, Raimundum Billond esse aut excriptorem,
aut possessorem libri Cod. 761. Chronica Martini (Poloni) membr.
.

in fol. ab Andrea de Niuicinno ^filio q. Tomassini , ciue Parmae.

Cod. 800. Tractatus canonici diuersorum anno 1469. a.Galassio.
Cod. 1353. membr. Miscellanea , quae descripta sunt anno 1442.
rxPetro Paulo Anconitano .

1 Cod.Ottob.
9. 1738. chart. Petrus de Vineis anno 1386. a Lo- ex eadet* .

doico de Marcis.Cod* 1752, chart. in fol. an. 1 464. a Merchionne ( for-

te Melchiore ) de Miccincllis . Cod. 177 1. Plinii Secundi cosmogra-

phia ab Henrico de Becche Augustiniano Florentiae

1 4 1 1 .Ib. Ptolemaei

cosmographia anno eod. a Simone de Grimmis Augustiniano Co- .

dex 1954. Lucretius membran. in 8. Sulpicius Verulanus mercedem

Tom. II. I i i
 . .

434 I S I D O R I A N A
pactus hoc opus . Cod. 1966. Suetonius membr.
. .excripsit 14.66.
in 8. anno 1438. a Ioanne de Camenago Cod. 1975. chart. Oui- .

dii Fasti anno 1480. a Luca Sanctis Cod. 1985. chart. seculo xv. .

a Dominico de Fantis Cod. 199^. Terentius membr. in 4. sec.xv.

.

manu vt videtur, Matthaei Domini Herculani de Vulterris Cod.

, .

2006. Eutropius etc. elegantissime exaratus Neapoli anno 1465.

a loanne Marco , Petri Strozzae Florentini discipulo Parmae oriun- ,

do Cod. 2020. Aulus Gellius membr. in fol. anno 1465. a Mi-

.

chaele Laurentio Cod. 2030. Senecae Tragoediae chart. in fol.

.

Patauii anno 1464. a loanne Sobemheymer de Confiuentia Cod. 203 6. .

chart. seculi xv. Ciceronis Tusculanae quaestiones a Matthaeo An~

glarensi in arce Gorzani Cod. 2126. Bernardinus Veronensis in .

Tibullum chart. anno 14S7. a Francisco Pagno Cod. 2182. chart. .

seculi xv. Guidonis de Columna Historia Troiana Lugduni an. 145 5

a loanne de Bosco^ clerico Morinensi .

exeadem. 20. Codex Ottobon.

23 5 Concordia Euange- 3. membr. in 8.
listarum Zachariae Chrysopolitae , anno 1420. manu Andreae Bra~
gadini exarata Cod. 2378. Diogenes Laertius latine chait. sec.xv.
.

a Clemente Dicio Ortino Cod. 2837. membr. Virgilius anno 1406.

.

ab Antonio. Cod. 2S39. papyr. Cicero de OiBciis anno 1466. ab

Angelo loannis Andreae Simonis de Tibure Cod. 2863. Dantis co» .

moedia charc. anno 1461. a lumne lacobi Ciuitecastellanae Cod. .

2864. chartac. Dmtis comoedia a Petro Antonii de Bartholomaeo

Guittoni Aretini Cod. 3293. chart. Prediche di S. Bernardino an-
.

no 1466. a Gozo de Michelangiolo Liguttiere Cod. 33 21. Tratta- .

to di confessione etc. di S. Antonino , anno 1476. a loanne Tho~

tnae Raphaelis Rusfacani

correctores 21. Aliquando antiquarii ipsi codices a se scriptos cum exem-
codicum,
plaribus autographis -, aut correctis conferentes corrigebant : aliquan*
do alii viri docti emendabant. Q.iaedam a me iam notata fuerunt
in Prolegom. ad Dracont. n. 147. Apud Mirtenium in Thesauro
Anecdot. toin. 1. col. 445. refertur decretum abbatis Vindicensis
Roberti anno 1
1 5
6. pro bibliotheca rite custodienda , vbi dicitur:
Librorum ordo negligebatur , nec noui fiebant , nec , vt decebat , ve~
teres corrigehantur Mabillonius lib. 12. Annal. Benedict. ad ann.
721. pag. 154. num. 56. memorat Commentarium S. Ambrosii in
Lucam scriptum iussu Leutcharii, siue Leodegariij abbatis Coibe-
 .

C A 435 P V T CVIII.
iensisanno 750., quem postea Ratbemis manu sua emendauit Pe- .

zius praefat. ad t. 1. Thes. Anecd. num. 65. refert in fine codicis

Hieronymi in psalmos a nongentis annis legi Hiltigaen ego Villi- :

rat emendationem tibi promitto C>ui scribere nescit^ nullum putat esse .

laborem . - Nam trea digta scribunt , sed tota membra laborant . Et

num.66.de Alberto ex eius vita Nihil terrenarum rerum ha-
S. :

buit^ nisi pennas^ et inchaustum propter correctionem librorttm , et glos-

sationem Interrogatus autem ^cur abiectos , quos nemo curaret ,
. . .

libros tam diligenter -ytam laboriose emendaret , et glossaret , respoth

dit : Veniet tempus ,
quo haec , et alia ecclesiae nostrae opuscula cum
diligentia amplectentur . Braulio epist. 38. tom. 30. Hisp. sacr. de co-
dice a se emendato iussu Reccesuinti regis sic ait : Tantis obrutus
est negligentiis scribarum vt vix reperiatur sententia , quae emen-
,

dari non debeat ac sic compendiosius fuerat denuo scribi , quam pos-
•,

sit scripttts emendari.Vena.ntii Fortunati carmen 19. Jibri }. est

Ad Paternum abbatem , de codice emendato vbi inter alia ait Sup- : :

plico, cede tamen^ siquid me forte fefellit , - Nam solet iste meas er-
ror habere manus . Peculiaris episcoporum cura fuit, vtlibri quibus ,

ecclesiastica officia continebantur, bene correcti essent In eodice .

Vaticano 3830. est capitulare ms. incerti episcopi , quod incipit,

i
Non vbi capite de libris, et vestimentis sacris.haeq
latere cred 'm us ,

praescribuntur Admonendi sunt etiam sacerdotes , -vt operam dent ,

:

quatenus missalem , et lectionarium , psalterium , siue alios libellos

sihi necessarios bene correctos habeant : quia saepe dum bene aliquid
deum rogare cupiunt , per inemendatos libros male rogant : et pueros
suos non sinant vel legendo , •uel scribendo eos corrumpere . De Lan-
franco archieplscopo Cantuariensi seculo xi. Miloin eiusvita cap. 6.
sic refert : Quia scripturae scriptorum •vitio erant nimium corruptae ,

omnes tam 'veteris , quam noui testamenti libros , necnon etiam scri-
pta sancthirum Patrum secundum orthodoxam fidem studuit corriqe-
re Et etiam multa de his , qttibus 'vtimttr nocte et die in seruitio
. ,

ecclesiae , ad vngttem emendauit et hoc non tantum per se , sed eti.un :

per discipulos sttos fecit .

22. In codice bibliothecae veteris Vaticanae 3250. sunt epi- et coihtores

stolae Ciceronis ex perg. collatae , et emendatae per Salicetum Iio-
noniensem, et Ludouicum Regium Corneliensem. In cod. Palatino 1 7 1 1

Manilii Astronomica lecta , et emendata cum magistro Galeotto an-

Iii y
 .

*;6 ISIDORIANA
no 1469. a loanne archicpiscopo Strigoniensi In cod. Ottobonrano 63.
.

membr. in 4. antiq. S. Augustini libri xv. de Trinitate in fine :

I\. contuli in Christi nomine. Cod. Ottob.98. membr. in fol. S.Augn-

stinus De ciuitate Dei in fine Emi hunc librum anno a natiuitate

: :

1452. pro florenis auri cie camera 32., quem per annum vel circa ,

steti in corrigendo Ia de Vicentia. Cod. Ottob. 1740. chartac. ia

: :

fol. seculi xv. Caesaris commentaria initio cuiusque libri legitur

: :

lulius Celsus Cotntautinus ,vir clarus 3 emendauit Idem occurrit [n .

simili codice membr. tn 8. num. 1963. De alik eiuscemodi iracri-

ptionibus veterum , in cotnment. ad
qui codices conferebant
, egi

Prudentium p. 844. , et in Prolegom. ad Sedulium cap. 7. Autogra-

pha subscriptio Fulii Celsi Constantini erat emendaui,non emendauit .

recensit! 23. Cod. Ottob. 2047. membran. m fol. sec. xiv. Apuleius etc. ;
in fine Ego G. Crispinus Salustius emendaui Romae Cod. Ottobon.
: .

2989. Salustius seculi xv. membr. nitidissimus , a Pomponio Laeta

emendatus .

arii oiim 24. Inter alias causas, cur codices parum correctf a librariis
?"«"• prodirent, et correctoribus egerent,illa etiam numeratur , quod in-
terdum iuuenes,aut pueri ad scribendi munus adhiberentur vt ar- :

guitur ex titulo scriptorii inter versus bibliothecae S. Isidori : Quis-

qite vagus fuerit media librarius hora - Suspensus binis feriatur ter-
,

ga flagellis \n editis est Qttis vagus fuerit , vel Quisquis vagus ftte»
.

r//,aut minus male Qui vagus hic fuerit Vsitanrm erat illo tem- .

pore Quisque pro Quisquis Conferendi eum his sunt versus Al-
.

bini In locum , vbi scriptores sedent \ Hic sedeant etc. a Browero

editi post carmina Fortunati Erant quidem inter monachos, qui-
.

bus scribendi munus committeretur j ex quo apud Martenium tom.5.

Thesaur. Anecdot. in dialo^o inter Cluniacensem , et Cisterciensem
col. 1629. monachus Cisterciensis Cluniacensi obiicit , quod Cli>
niacenses Kbrarir, in monasterio scribentes , regularibus horis non
intererant . Ad
autem munus obeundum plerumque iuuenes, ne-
id
que litcris quidem satis exculti, assumebantur Accedebant aliquan- .

do importuni interuentores, qui garrulitate sua librariorum mentes

alio auocabant ex quo in alio titulo bibliothecae Isidorianae , Ad
:

interuentorem , ( perperam in editis ad interuentionem , ) hoc est dr*

Stichum Non patitur quemquam coram se scriba loquentem - Non
: :

tst hic , quod ctgas, garrule , perge foras Neque solum pueri excri-
.
 C A P V T CVIII. 4 57
ptores codicum erant, sed etiam sacrae Deo virgines. Carolus Met-
chelbeck Histor. Frisingens. tom. i. part. i. lib. 4. Ludouicus Pius
Jmperator seculo ix. pontifices , monachos , sacerdotes . . . pueros do*
cere libros omnium professionum scribere iussit , sciuit : ne sacras qui-
dem feminas ab hoc labure liberauit Extant passim in bibliothecis .

cuiusuis generis libri in membranis , quos virgines sanctae scripserunt »

Trotzius in not. ad Hermanni Hugonis libellum , De prima scri-

bendi origine, opusculum suum De scribis inseruit . Illud etiam vi-

tium in librariis quod quum idem verbum post
saepe obseruatur,
aliquod interuallum sese oculis eorum obiiceret, quae media erant
verba, decepti praeterirent aut quum bis idem verbum esset re- ,

petendum semel tantum e\.eriberent nonnunquam data opera ,

, ,

et adiecto signo quo indicabatur, illttd verbum bis esse legendum.

,

Vide Xauerium Mattei in dissertat. Della poesia degli Ebrei , et tom.

12. operum edition. Neapol. 178S. in responsione ad Canonicum
Sicardi, et rursus tom. 13. pag. 399., et tractatum Guilielmi Besa
De ratione emendandi leges, cap. 1. §. 4-
25. Sed quum nonnulli,qui sibi facultatem corrigendi codices inepti corre-

interdum imperiti essent,saepe accidit , vt veram ctores -

mss. arrogabant ,

lectionem corruperint Extat in codice Vrbinate 297. opusculum

.

Nic. Perotti episcopi Sipontini aduersus eos , qui temere corrigunt

antiquos scriptores :Solebam Confer caput r. horum Prole^. etc.

26. Praestabit autem eorum nomina praesertim annotare qtri monachi peri- ,

'm antiquis monasteriis laude emendate scribendi, et corrigendico- ci scr 'b enJl _»
*
dices excelluerunt . Peregrinus ille excriptor , de. quo Peziuspraefat.
ad tom. Thesaur. num. 29. cttriosa haec de sua scribendi ratio-
1.

ne tradidit Eptaphonos , strophicus^punctus , porrectus , oriscus , - Vir-

:

gula , cephalius , olinis , quilisma , podacus^ - Scandicus , et salicus, cli-

macus , toirulus, ancus , - Et pressus minor , et maior non pluribus .-

vtor - Neumarum signis : erras , qui plura refingis . Fortasse hic Pere*
grinus non distinguendus ab Ysingrimo, de quo est n. 5., et Peziirj
refert : Parcat Tsingrimo deus omnipotens peregrino .

27. Ideni Pezius rrirm. 32. profert elogium Diemudis , Sancti- '
<1 U1 ex Pezi<>
monialis Wessobrunensis cum catalogo operum
, speciosis lireris ab

ea exaratorum •-,
quam num. 37. ait plurimos libros eleganter, orna-
te, et emendate scripsisse . Ioannes Mezlerus De vir. illustr. S. Gal-
li cap. 17. apud Pczium ibid. tom. 1. part. 3. de Folchardo moiu-
 .

43 8 I S I D O R I A N A
cho ait : biter excellentes , quos diuersis temporlbus D. Gallus habuit
scriptores , claruit Folchardus , cuius manum in peruetusto psalmorum
codice ornatissimam hodie conspicimus , et miramur . Et cap. 28. de
Syntrammo monacho , quem omnium scribarum excellentissimum
putauit Eckerardus ; Plurima scripsit,et correctissime\ praecipua ve-
ro elegantia Euangelia .

recensenmr . 28.Laudat quoque Pezius in dissert. isagog. tom. 2.Ioannem

de Spira,siue Wiscler de Fresheim , qui natus fuit anno 1583.,
et perpolite , atque eleganter scribebat Plures Hildebergae codices .

ab eo exarati sunt Inter alios hic recensetur Magistri Gerhardi

. :

Brant professoris Hildebergensis anno 1404. Determinatio quaestio-

,

nis , Vtrum sicut inter complexiones humani est aliqua com-

corporis
plexio aliis complexionibus melior et aptior ad speculandum ita sit
, ,

aliqua regio aptior ad philosophandum Aduertit Pezius , in mona- .

sterio Mellicensi certas horas excriptioni librorum tributas fuisse •>

qua in arte loannis huius de Spira , Ioannis de Weylhaim, Ioannis

de Carniola , Antonii de Catalonia , , Martini de Senging Wolfgan-
gi Frischmanni de Ermerstoff, Christophori Lieb de Ysni , aliorum-

que plurium industria incredibilis extitit

Manneliianum 29. Denique aduertam , non semper fldem esse praestandam
Boccaccii e- exemplaribus quae egregii alicuius correctoris nomine,et auctori-
,
xemplar.
tatg comnienc an rur In Diario ecclesiastico romano anni 1795.
i .

num. 6. annunciatur opus Canonici Dionysii De blandimenti fu-

nebri etc.-, ex quo refertur, Decameronem Boccaccii diligentissime,
vt vulgo creditur , anno 1384. ex ipso autographo fuisse descri-
ptum a Francisco de Amaretto Mannelli Mannel- . Exemplar igitur

lianum magno in pretio,et honore Florentiae habebatur j et anno

denique 1761. excusum fuit Nihilominus demonstratur , textum .

Mannellianum erroribus scatere partim ex ignorantia et incuria ex- ,

criptoris,partim quia Mannellius aliquando putans , autographum

mutilum,aut imperfectum esse, quaedam verba de sua penu adiecit.
Plura in hanc eandem sententiam addi possent : sed haec satis esse

debent, vt intelligatur, magna diligentia opus esse , vt genuina le-

ctio seligatur, etiam quum vetera, et correcta exemplaria prae ma-

nibus habentur.
 . . .

I S I D O R I A N A 439

CAPVT CIX. VLTIMVM.

Methodus in praesenti operum S. Isidori editione obseruanda

,E
Isidori
ixposui iam cap. 48.
operibus distribuendis
num. i.,et 2.,quemnam ordinem
, et collocandis tenere decreueram
in Ordo operum
.
Sl on "

Scilicet primum locum dabo iis, quae vniuersalia sunt, et ad omnes

quodammodo facultates pertinent. His suo ordine succedent bibli-

ca, theologica, physica, historica tamen vt in vnoquoque ge-

, ita

nere pariter praemittantur , quae latius in eo patent. Et ad genui-

na quidem Lidori opera quod attinet, ea ita fere disponentur, vt
iam de singulis a cap. 48., et seqq. mentio habita est Fragmenta .

quaedam genuinorum operum , quae in nonnullis mss. reperiuntur,

ipsis operibus pro appendicibus subiicientur
2. Alia opera Isidori dubia post legitimorum editionem melio-°P era ? enu na > '

ri, quo fieri possit , ordine excudentur Sed illud ante lectores mo-
.

nitos velim , quaedam opera inter genuina esse reponenda , de qui-

bus nonnuili dubitant , an veri sint foetus Isidori , vel quia contra-
ria opinio longe est probabilior, vel quia in editione regia Matri-

tensi ea pro legitimis recepta sunt,cuius auctoritati plurimum tri-

buendum esse, nemo nonnulla alia ope-

iuerit inficias. Simili ratione
ra inter appendices a nobis reponentur, quae spuria, et suppositi-
tia esse , plerique contendunt , vel quia eorum , qui con-
viri critici

tra sentiunt, aliqua ratio habenda est, vei quia iam eiusmodi opera
in aliis Isidori editionibus inserta sunt, vel denique quia alibi non
reperiuntur quum Isidori tantum nomen praeferant.
,

3. De annotationibus in Isidorum id habeo,quod aduertam. notaea<1Isi ^ '

Grialianaeeditionis notas perpetuo textui Isidoriano subiiciam : meas

itidem adiungam , quas etiam in eis operibus , quae a Grialio igno-
rata, aut praeterita fuerunt non patiar. Aliorum nota-
, desiderari
tiones post singulorum operum finem plerumque exhibebo .Id enim
et ab aliis factum video et placere multis debet,qui antiquorum
,

scriptorum, qui illustrantur, contextum crebris,et longioribus sub-

iectis obseruationibus veluti obrutum videre non amant

4. Haec eadem ratio me impellit, vt varias Iectiones quae etiamsi ,

v3r ae' lectlo-
nes '
multae reiiciantur , multae nihilominus remanere debent , seorsum
 .

440 I S I D O R I A N A
post absoluta quaeuis opera exprimam, nonnullis exceptis, quae pro
faciliori textus explicatione in notis exponentur In describen-
ipsis .

dis autem variis lectionibus vti curandum est, ne earum copia fa-
stidiiun lectori pariat,si omnino inutiles varietates scripturae , aut
aperte mendosae,vbi nulla cogit necessitas,congerantur , ita etiam
nrae oculis habendum est sapientissimum monitum Ioannis Baptistae
Pereziiin praefat. ad tom. i.CoUationum, de qua cap. 91. num. 30.
lllud mirari netno debet , quod non modo loca melius in mss. haben-
tia descripseritnus , sed ea etiam quae plane in his deprauata esse vi-

debamus . Quis enim neget, multis locis mendosos esse mss. , et -ve-

ratn lectionem ex multis inter se collatis eruendam ? Nos tamen in

eo summatn fidem adhibere maluimus , et in partem peccare tutiorem :

quod vsu edocti, speremus non defuturos qui <vel in deprauata scri- ,

ptura plerumque vestigia alicuius verae lectionis peruestigando re-

periant . Ita fere critici alii

diuersa hom!- 5. In hoc rcrum ordine,et in rebus ipsis explicandis gratum
num iudicia
opto,quam spero nam vt
plerisque viris doctis facere magis sane :

omnes haec mea qualiacumque probent, ne optandum quidem est.

Ouamuis eniin non semper verum sit illud,^«o^ capita-, tot senten-
//'.1?, tamen nemo sanus optet,quod fieri non posse videt, vt tot

capitum vna, eademque sit sententia .

APPEN-
 I S I D O R I A N A 441

APPENDIX I.

- De S' hidoro eplscopo Hispalensi Bollandianorum commentarius praeuiuu

§. I.

Cultus sacer. Vita hic danda . An auctor Lucas Tudensis f

.

Tn Hispaniarum vrbes magnifica et gloriasa Sauctissimi Do- S. Tsidori pi-

res illustres
ctoris Prima est Cartagena , olim Carchago tria Carthage-
Isidoii ottentatione laetantur'»
noua , in rsgno Murcias ad sinum maris Mediterranei Virgitaium , portu na »
tuto et capacissimo ac Sede Episcopati exoruata quae S- IsiJoro , eiusquc :

frat.ijus SS. leandro et Fulgsntio Episcopis , ac Sorori S- Florentinae ,

pat.ia jait-. /iitera est Hispalis^vrbs Hispaviae Basticae amplissima ac ce- Sedes Episco»
leoerrif/ium emporium : in qua post fratrem Leandrum creatus Sedis illius palis Hispalis,
Mstrop^iitj !ae Ephcopus , ibidem ad mortem vsqus in sanctissima iitius
directione vixit , st hoc iv« Apriiis ad caslssts gaudium migrauit . Tsrtia
est Legio , qttae antiquo regno Legionensi , vsrsus Oceanum Gantabr-icum
tito, nome 1 dedit , antiquorum ibidem Regum ona st Episcoporum Sedss".
ad quam tacrum S. Isidori corpus ey. •erbe Hispalsnsi ,sub Fsrdinando pri- Corpas Legio-
rao Rege Legionis et Casteliae , fuit translatum Duae posteriores "jrjss , ne .
•

(/U tus sa ^ er
Hispalensis et Legionensis , earumqus dioecesss , solenni -vensratious i't suum j
U is a "
Patronum colunt S- Isidorum ;cuius festum reiiquae Hispaniarum Eccissiae ^ ^
suo ritu dupiici, -vt Ecclssiae Doctoris 3 celebraut eiusque officium , "Jti oiim
:

recitari solsuat , reperitur passim in antiquis omnibus Hispanicis Brsuiariis

et Aiissatibus, ex quibut curn nouemdecim euumerasset Tamaius Salazar
in Martyroiogio Hispanico , addit et alia plura idem continere • Est iti- n a U0 Brc - '
M
dsm Breuiarium Romanum , Pauii III. Pontificis auctoritats , a Fraucisco uiano Roma
-

'
Quigvonio titulo S. Crucis iu lerusalem Cardinals confectum antto mdxxxv»
et sjspius deinde recusum iu quo huius S. Isidori Ojficium praescribitur ,
:

curn tectione de eius vita et obitu recitanda • Memoria inscripta est , ad et antiquls

huic eumdsm iv. dism Aprilis t in Martyrologio Vsuardi his "jerbis Apud Martyrologiis, :

Hispalim , depositio S. Isidori Antistitis ; additurque in nonuuliis mss. at-

Nutn. 1. In Isidorianis cap. ij.num. 1. hoc num. indicantur , descripcae fuerunt NOTAE AD
poUicitus fui vitam S. Isidori a Bollsn- in Isidorianis cap. ij. , cuius titulus :
"OLLAXDIA-
dianis editam cum eorum , hoc est , Lectiones in festo S. Isidori ex breuia- ^OS .

Godefridi Henschenii praeuio commen- riis antiquis : hynni : memoria in aliis

tario in Appendicibus collocare . Sto libris Recte asserunt Boi'..in-
liturgicis .

prom ssis , neque opportunas notaciones, diani , breuiarium Quignonianum anno

vbi opus eric , desiderari patiar Nam . 1535. confeccum eo enim anno pri- :

ec id V. C. Zaccari3 se praestiturum in isinn pro.liit,vt ostendi in dissertatio-

suo conspectu editionis Isidorianae pro- ne,quam Fata breuiarii Quigao>:ia>:i in-
miserat et pracstitissec , opinor , si ma-
: scripsi , ec Hymnodiae Hispanicae sub-
nus operi admouisset Lectiones S. lsi- . iunxi,vbi plures eiusdem breuiarii cdi-
dori ex breuiario Quignoniano , quae tioes receosui .

Tom- II. K k k
 442 I S I D O R I A N A
que Doctoris;/tf
aV:':s mss. fide et doctrina praecipui ; item itt aliis mss.

doctrina illustris viri Sequutltur passim recentiores , et cum iis

vita et .

T:bitlae Martyrologii Romani , hac phrasi Hispali in Hispania S> Isidori :

Episcopi , sanctitate et doctrina conspicui , qui zelo Catholicae fidei et

obseruantia ecclesiasticae disciplinae Hispanias illustrauit •
V!ta hactenus 2« Vitam eitts et historiam Translationis , olim conscriptam et hactenus
mcdiu, ineditam , damus ex codice ms. sanctae Ecclesias Toletanae nttmero zy.si-
g>:ato extractam , qttam inde anno mdlxv» cttriosissime descripserunt loan-
nobis trans- ties lopez de Leon t et Franciscus de Mendoza: quod apographttm est penes
missa a Nico- jifuplissimum Domittum Nicolaum Aatonittm Equitem Ordinis S- Iacobi
,
lao Antomo,
gf Catholicae Maiestatis in Curia Romana a negotiis : quem et nos Romae
uouimut , eitts singttlarem humattitatem et omnimodam doctrinam experti .
Is titteris , x\ i. Apritis anni mdclxxi. Romae datis , ista ad nos scribit :

cum hac ad Post longam moram libero fidem meam, mittendo ad Vos , Sanctorum il-
nos epistola , lustres \ inJices, Archicpiscopi Ecclesiae meae Hispalensis inclyti S- Isido-
ri Vita.n ; atque item libellum ab hac diuersum , forteque alterius aucto-
ris, de TraosJatione eius venerabilis Corporis,ab Hispali mea ad Legio-
ne isem \ rbe n , cum leuiusculis schuliis seu annotationibus , quae potius
ad exemplaris quaedam ir?iX/iiTi quoquo modo sananda, quam ad ope-
ris quiiquam. accur.ite circa hos libros claborandi propositum diriguntur.
Luculentiores notas d^re possem,si copia mihi fuisset temporis Sed nos •

ab omnibus studiis melioribus transuersos io Vrbe agit cura Regiorum

negotiorum, viiibus meis maior, ac dies totos praecipuo iure sibi expo-
SCeos:adeo vt ad vrgendam e litionem Bibliothecac scriptorum Hispaniae,
quae iam prope metam anhclat , iustum spatium vix inueniens , aegre
potueri.n hoc breue nostrae erga Vos obseruantiae oflkium expedire. Vos
Jocupletabitis , ac dignam tanto Doctore operam nauabitis . Haec paulo
atttequam Bibliotheca praecitata , quam ttunc mattibus terimus et iudiciis
approoamus , veniret in lucem ; haec , inquam , in sua epistola dicttts Nico-
laus Antonius in qtta qtiae sananda indicat e^etX/iecT* , sunt aut ex proprio
:

Hispanismo , aut ex contractione itocum a librariis non intellecta , aut a

vcruulo sut)i,ids omisso quas nos more solito corrsximus , obsequentes vo-
:

lutttati eruditissimi viri Notas , quas margini adscripserat , et luculentio-

.

res esse optajat , sub ipsiits nomins coitigimus et interpunimus Vitae , more

nostro ia capita et numeros distinctae 3 et marginali synopsi illustratae ,quam

alia subnotanda sequuntur .
et relatione j. Circa huius Vitae y et Translationis auctores monet memoratus Ni-
aliorurn de au- co [ aus Antonius: Vita haec aut illius compendium
( de quo niJ certum ,
itae et
aut compertum habeo ") vulgari sermone excusum olim fuisse dicitur .
T ranslationis , . ,r
Antonius *.» n-
, • «i . » <> •
i •

«, ,
LauJat si.iuiJem
>
Morales hb. 12. Histonae Hispaniae
r cap»2i.
r
iege simbro-
fi U f ,
2. Bibliofheca noua Hispana , de sem non videri neque Vitae , neque
qua Nic. Antonius sermonem iniicit , Translationis corporis S. Isidori aucto-
prodiit Roniae anno 1672. rem . Decessisse autem Lucam Tuden-
3. De vita hispanice scri-
S. Isidori sem anno 1249. , ex Florezio dixi ibid.
pts egi in Isidorianis cap. ij. num. 18. num. 21. Bollandiani cum Sandoualio
Toto eo capue ojtendi, Lucam Tuden- annuaieuaortualemLucae I250.designant.
 A P P E N D I X I.
443
S. IsiJori Vitam Hispano sermone Salmanticae eJitam , itemqne ab hac
diuersam de Translatione sancti eius Corporis,et miraculis tunc a Deo
in honorem eius gestis, historiam : cuius quiiem , vtpote a Luca Tudensi
scriptae , magnam esse ait auctoritate.n Attamen ia Vita plura ei displi-
•

ecnt,quorum auctorem esse negat Lucam praelauJatum Nec nos certi .

quii habemus dj auctore nam in codice Toletano isto, vnJe Vitam ex-
:

scripsimus, nullus eiusiem Vitae laudatur scriptor : et Lucae Diaconi no-

.men ( qui Lucas Tudensis est ) ad Chronicon iiJius,quod Vitae subiici-
tur , referendum est • Nihilominus tamen Lucae Tuiensisesse tam Vitam,
quam Trarislationis historiam credidit Alphonsus Morgudus lib. i. Histo-
riae Vrbis Hispalensis cap. y« et lib« 4- cap. 4. qui Iib« $• cap« 14. iterum
appellat , Diuinum librum» At Franciscus de Padilla , in Historia Ecclesia-
stica centuria 7- cap. 22» Lucam TuJensem agnouit tantum auctorem eius
libri, qui Translationem et miracula tunc temporis patrata d scribit ; vti
et Aegidius Gonzales de Auila,in Theatro Hispalensis Ecciesiae , vbi de
S> IsiJoro eius Archiepiscopo agit Hispani libri auctor, cuius Morales
.

meminit , aut anonvmus est,aut,quoJ magis credo , loannes de Robles

( librum enim nusquam vidimus) Canonicus Collegiatae Ecciesiae S- Isi-
dori vrbis Legionensis , quem scimus de Translationc, et miracuiis eius-
dem sancti Doctoris opusculum edidisse ; quod et fecisse Lucam Tuien-
sem Episcopum , idem Aegidius de Auila eodem loco refert Librum hunc •

sic inscriptum : Historia de lcs milagros de S- Isidro Arcobispo de Se~ proprloqtte

p.illa , prodiisse anno Jz^- alicubi Iegimus • Certe in hoc nostro opusculo, suo iudicio
1

quod Vitam S» Isidori nuncupamus, omnia illa habentur, quae minus pro-
babilia esse existimauit Morales , ceterisque verosimilibus fiJem derogare,
vt locis suis monebimus.At si quaeratur a me , quid sentiam de Vitae
huius scriptore,an Lucas Tudensis , an alius;multis ad denegandam Lucae
hanc prolem inducimur. Stylus non omnino similis est in Vita ista et
in Lucae Chronico, aliisque scriptis Decurrit Lucas historice magis et
.

expedite ; cum apud Vitae auctorem impeditior ex affectatione procedat

oratio • Praeterea non idem vtriusque iuJicinm aut sententia de rebus
est . Lucas Hispaniae nomen ex riJicuIo quodam etymo deriuat in Chro-
nici praefatione , Vitae scriptor ab Hispali vrbe mauult deductum Credit .

Lucas matrem Isidori eadem Praefatione Theodoram , Vitae auctor ap-

in
pellat Turturam De morte Leouigildi Kegis durius loquitur hic auctor,
•

quam Tudensis Accedunt alia, a curiose lcgentibus vtrumque scriptum

.

facile obseruanda Verum quidem cst in vtroque opere , scilicet Vita et

.

Chronico similiter haberi quaedam sed ea ex aitero in alterum transcri-

:

bi potuerunt , licet eiusdcm auctoris non sit vterque liber Hactenus .

erttditissime -,siio scilicet more , Nicolaus A>:t<ji2;:!s qui tunc , qua>r

: .

Regia permittebattt negotia , totus intentus praememoratae scripiorum Hispa-

nicorum Bibliothecae exornattdae satis meretur 3 <vt eius iudicio, tamquam
viri in taiiurts expertissimi , velimus acquiescere . Si tamen aliqui conten-
derent , Vitam hanc et Historiam Translationis scriptam fuisse a l uca ,
i iunior aetate esset,et Canonicus Regularis atqtte adhuc Diaconus in
coetioL/io Legionensi S. Isidori ; Chronicon vero mundi aliaqtce composita esse
Kk k 3
 . ,

.,-K I S I R I D O A N A
de Luca Cz- ab eodem iam seniore , et Episcopo Tudsnsi , atqtte maturiori indicio lima-
nonico Regu- ,*j,!m abhorreremus aa iltorum coitiectnra • Certe-(vt in
"n
rotis stio loco
A
dicemtts') a tus proboto , ceuset Mariatta vir acris ingsnii ,%'t
a Lttca 'Tudenti scripta , esse iit suo z-igore retinenda Ordinattts est autem .

postea Episco- L.icas in Episcopum Tudensem Aera mcclxxvii» sitts anno Christi mccxxxix»
po Tudegsi post obitum S+ Isidori anno dciii. mortuus Aera mcclxxxviii. siue anne
.

C.hiisti t&cci-, vti ea late deducit Prudentius Sandoual , et ipse Episcopns

Tudensis , in Antiqt Ecclesiae suae fol. 148. et ssquentibtis . Ali\ i

qua y quae ; licent y st te ds Mahomsti adttsntu in Hispa-

ea et in Chronico Tudensis referuntur ; quaeque , vt ibidem mo-
tda censuimuS'ln a/iis laud.:'.i Nicolai Antonii , aut uo-
tur »

§ II-

Coaeuorum scripta de morte , et translatione; anntis ,

et locus mortis : Or Jo Sancti monasticus •

RHempti ad j . I ^
1 ftterit S. Brattliovi Episcopo Caesarawgustuno fami/iaris IsidorUt
.

S.Eraulmm de ottensum esfxviu. Martii , in historica de illitts actis Synopsi , iiem-

>itu^S. isido- ae prebat a* t vitae y praeserthn cap. 7. referens missas vicissim episto-
q >

ilium vocat S> Isidori discipulum . Hac eorum

Braulionis rogatu mottis Redemptus Hispalen-
>

sis Ecclesiae C. aliquid de transittt S- Isidori qtti liber , sett f :

tat ante ipsius Saucti opera , Farisiis impressa auno mdci.,

:

l istviaj . ,

c yue epis. auctor inseruit stto scripto cap. 9« et 10. sed

m
quare necesse habuimus tum ipsius epistolae initium »
,

y seorsim inter annotata subiungere , tum iuterpolato-

vita praetermissum
ris verba seiungere a testu , per huiusmodi signa ( ) , tum detique le-
ctiouis diuersitatem notare • Totam seorsim recudere , cum nesciremus , satis-
tra haberetur excusa y visum uon est Fiet id forsau in supp/emen- .

to operii '0 acceperimus sinceriorem i/lius contextum ex vetttsto ca-

dice Hispalensi ms- qttem penes se esse .. tuit Dou Ioannes Lucas Cor- . .

tes , operum et siluarum regiarum Fraefectus , vir eruditiouis mttltas ac

:ae , idemqtte ao librario supellecti/e instructissimus , et in antu/uis
scriptis versandis experientiae minime vulgaris y apud qttem sub hoc titu-
lo repsritnr epistola praedicta. Incipit Jiber de transitu Beatissimi Isidori
Hispalensis Episcopi, edhas ad Braulionem Caesaraugustanum Episcopum,
a Kedcmpto eiusdem Hispalensis Ecclesiae Clerico . Conclusio auctior tam
in n.ss' quam in eairis haec f jf ; finem suum consummauit in pacs , Sau-
ctns scilicet Isidorus , prid.e Kdendarum , ( imq Non-arum ) Aprilis , ( post-
4. ,Monumen f
a v t tera , quae hoc hensi fuerant : sed in addendis , et cor-
)oco Bol^ndiani indicant , omnia a no- rigendis narratio alker instituta fuit ,
bis in Isidorianis nm prolara , illustrata- et in duos numeros ita diuisa, vt a me
que fuerunt . Hic nti nerus 4. , et 5-vni- exhibetur . Editio Veneta omnia per-
eo nuraero in commenurio coicprc- turbat , ac conftuidit
 . : .

A P ? E N D I X I. 445
quam per annos ferme quadraginta Pontificalem cnram irreprehensibili-
ter admiaistrauit ) aera dclxxiv. qui fitit Christi annus dcxxxvi. Porro
eum S- Isidorus fratri stto Leandro successerit ad finem seculi vi« ; vti

ad huius vitam die xm. Martii ostensum est, sequitur , annos Sedis prae-
cise numeratos solum fuisse xxxvn. quos cum an,ios fere xl. dixit Redem-
ptus , rotundo numero vsum se ostendit
5. Flures Hispanicarum rerum Scriptores, qui de S. hidoro egere , enmne- Scrlptores aiil
fat Tamaius Saiazar , qitorum aliquos ad iritam illustrandam excussimus , de eius laudi-
imprimis Alphonsu n Morgadu n , Pattlun Espinosam , et Rodericum Carum, bus

i 1 su.is iJjris de historia , et antiquitatibus Hispalensium , 1/ti et Athana-

sium Loaeram , de Legionensi historia, et Aegidium de Auila in Theatro

Hispnlensis , et Lsgionensis Eccttsias Ssd hos tegisse , vtpots recsntiores ,
.

non tanti farimus : quanti accsphse a praelaudato loawwe Lttca Cortes ge-
nuina Acta Translationis corporis Beati tsidori Spalensis Episcopi, in an-
tiquo plasquam quingentorum , aut sexcsntorum annorum codice , literis iam
pene fugisntibus inuenta uobisque trasmhsa ,quae quoniam scripsit auctor ,
sicut ab his,qui interfuere reminiscebatur audire , et sicut ab illis , qui Acta Trans-is-
audiere, recolebat audiuisse , suntque ab interpolationis fermento pura, ipsa tionis primi-
damus i>i appendjce , ponenda ad pag- ^$l-,ante kistoriam transtationis et Z tna *

miraculorum a Luca Tudensi , aut alio quocumque compositam , licet pro

maiori parte atb hoc eadem seruentur verba , sed multis adiunctis distracta
a> inuicem y etinfite potissimttm variata . Distinctionem autsm antiquam
capitum retinentes, ipsa conuertimus in nttmeros - Dabimus die xxx. Apri-
lis Translationem similem S. IndaletH ex Regno Granatensi in Arrago-
niam , ad Monasterium Pinnatense > auctore Hebrehno Monacho Clunia- s im u ' a Trans-

eensi yVtique G.iiio,ex iis vno , qui identidem Ctuniaco submittebantur l ation .'
s s «I n ~
daletu '
ai Monasteria obseruationis Cluniacensh } isto xi. seculo erigi per Hispa-
niam coepta , inspicienda , et ordinanda Eumdem aut similem aliqttem ,
.

e Cluniaco Monachum huius quoqus Translationis auctorem esse ,persuadei

stylus admodum simitis , et hoc imprimh , quod vtvobiqae anni numerentur
ab Incarnatione Domini , more Hispanis Scriptoribus eatenus ignoto , et
quantum coniicimus , ab istis Monachis Gattis primum in Hispanias indu-
ctu , nec ad acta publica absolute recspto , nisi diu post, anno scilicet
mccclxxxiii. , quaudo loannes !• Casteilae Rex aerae Hispanicae vsum
abrogauit etiam in istis - Scripta est illa Translatio- anno Christi mlxxxiy.,
nec mttlto citius scripta esse potuit haec S- Isidori , neque etiam notabiiitev
serius , quam amtis xx. aut x.vx- postquam ea acciderat*
6- De Rsgula propria a S- Isidoro monachis praescripta , infra agitur
eius decreta non esse conformia Regulae S- Bene.licti, nec Benedictino3
stringere docst Bensdictus Haftenus lib- 10. Disquisitionh monasticae
tract-6. disq^ i.Vtrum atttcm S- Benedicti Reguiam in aliquo Ordinis Be-
6. Quae pro monachatu Benedicti- se disputaturum in conspectu editionis
no S. Isidori , aut contiu euna dici pos- Isidor.anae ( cap. 41. num.
7. ) pollicitus
$int,explicui in Isidorianis cap. tp.Zac- fuerat sed disputationem
:
ne inchoaue-
caxia de Isidori monacliatu Benedictino rat quidem .
 . ..

44* I S I D O R I A N A
nedictini monasterio professus aliquando fuerit S. Isidorus . disptttent alii ;
nos qttia nihil eiusmodi apud antiquos legimtts . tacere de tali quaestione
numRegulam maiumus. A nton :us Tepez Benedictintts Hispanus , itt Chronico Generali
S. Eenedicti Qrdinis S. Benedicti . ad an- 599. cap' 1« , ista de SS- Fulgentii et Isidori
prolcssus? ntonachatu tradit : Sunt , qui S> Fulgentium Ordinis S« Benedicti monachurn
faciant quibus tum fidem habebimus , cum antiquum grauemque aucto-
,

rem nobis attulerint . Etiam.S. Isidorum e syllabo Ordinis expungo ,

.

cum vita , quam egit,et Regula , quam monachis Hispalensis Episcopus

scripsit , aliam mihi sententiam iniiciant Interim Constantinus Caietanus
.

et Arnoldus frion lib-%* Ligni Vttas pag- 144- eum Ordini Benedictiuo.
adscribttnt: sed hic sub dubio . his verbis : S» Isidorus • vt aiunt , nostri • •

ordinis Benedictini monachus . creatus est Archiepiscopus anno Domi-

. .

ni dciii. praefuitque, vt auctor est S. Ildephonsus de Viris illustribus ,

annis fere xl. Obiit anno dcxlii» vel circiter, pridie Nonas Aprilis;cu-
ius corpus requiescit Bononiae in ecclesia RR« Patrum Caelestinorum •
Haec iui . Aunos Sedis supra aliter deduximus et corpus eius Hispali Le- :

gionon translatum fuisse , ibique hactenus summa cum veneratione adser-

uari , certis st •

S. Isidorus 7- Bououisuses , nescio quo errore . S. Isidorum Hispalensem in stia

inortuus Bo- vrbe mortuum asserunt . Autouius Casalis Caelestinus S- Stephani de Bo-
«oniae, uonia , late describit sttam illam basilicam . ac nouam lerusa/em appellat
atqus a pag- 365. explicans Vitam S- Isidori , ex Chronico ms. pag- 370.
sic ipsam alloquitur : Similiter et corpus beatissimi IsiJori , Confessoris
Christi et Juculentissimi Doctoris,in te requiescit : qui cum rediret a
Roma , apud hanc vrbem hospitatus , ac graui molestia corporis est de-
tentus, permitunte Deo ibique vitam finiuit , et illic ab orthodoxis viris
:

planealiusest, cum gaudio totkis plebis sepultus est • Haec ioi . quae verba de a/io viro
erudito , Isidoro dicto , possunt. et debent exponi : poteruntque accuratius
discuti die xvi. Septembris 3 quo festum eius ob trauslationem corporis ce~
lebrari addit idem Abbas Casalis . Corrigendi autem sunt Leander Alber-
ttts . Donatus Fttllienus. Cherubiuus Ghirardacius . Carolus Sigo.vitts , Cel-

sus Fakouus . Autonius Masiuus,aliiqtte .qtti de S- Isidoro Hispalensi ista

intellexeruttt Constantiutis Abbas Caietanus in suo de S- Isidoro tractatu .
.

arbitratur , Bononienses , nominis forsan Homonomya deceptos , suum, Isi-

an Fpiscopus dori , Episcopi siculi vice , Hispalensem notasse , credidisse , vocasse . Certe
Sicuius ? fton multum ablttduut Seuilla , aliis etiam Siuilia, <7«ae Hispalis est , et Si-
cilia .Sed de &
Isidoro Siculo omuia aeque obsctira sunt nec multum : lu-

c'.s confert Coustautiui frater . qui tomo , de Vitis San-

Octauitts Caietautts .

etorum Sicu/orum pag. 225- nonnulla de dicto Isidoro congerit ,potissimum

ex Constautii Felicii Ka/eudario . ad diem xv. lanttarii . Vti tunc inter Prae-
termissos diximtts , indicantes alios.qtti Fe/icium absque vlteriori exami-
ne s.-cuti sttnt

7. Certa raonumenta , ex quibus pla- requiescere , attuli in Isidorianis cap 8.,

ne constat et Isidorum Hispali ad su- 9. ,et2$. Acta translationis infra pro-

peros euolasse, et corpus eius Legione ferentur .
 A P P E N D I X I.
447
8. Quisquis est ille , qui Bouoniae requiescit omnino est ab Hispalen-
,
ii diuersus • Hunc dum Benedictini scriptores Ordini suo timidius cunctan-
tiusque adscribunt visum est Carmeiitis in eum , veittt in hereditatem ca-
;

ducam iniicere manus postquam loannes Baptista de Lezana ad annttm

, :

578. num. 4. putauit ex ipsius S. Isidori scriptis , solidum eruisse argu--n S. Isidorus
rnentum isti assertioni probandae ^uaerit «, lib. 2» de Officiis Ecciesia-^azrit 9 rJ nis
•
i

sticis cap. \%' agens de ?nonachis . Vnde ad monachos studium defluxerit Gir ne ^ cici ' '

pauperutisr vel quis huius conuersationis extiterit auctor, cuius illi ha-
bitum imitanturr et respondet: Qaantum pertinet ad auctoritatem veterum
Scripturarun , huius propositi Principes Eiias et discipulus eius Helisaeus
fuerunt , siue alii Proph;tae, qui habitabant in solituiine, vrbibusque re-
Jictis Lciebant sibi casulas prope fluenta lordanis Huius deinde proposi- .

ti in Euangelio loannes auctor extitit,qui eremum solus incoluit , locu-

sta tantu n et agresti melle nutritus • lam deinde progeniti sunt conuer-
sationis huius nobilissimi Principes Paulus Antonius , Hilarion, Macarius,
,

ceterique fratres • Haec sed quomodo ex his verbis con-

scribit S. Isidorus :

cluditur ipse fuisse ordinis Carmelitici i Mos quidem sequeiam non vide-
mus vident ii , qui ipsa meridiana luce clarius esse existimant , quod Ordo
:

suus ( qui sub initium seculi xni. et regimen secundi Prioris Brocardi
Regulam accepit a B. Atberto Hierosolymitano Patriarcha , sicut ad huius
Vitam viii- Aprilis declarabitur ) non nouiter sub prirno Priore Berthol-
do conditus fuerit ; sed nouam dumtaxat formam acceperit ; ipse Reiigioso-
rum omnium Ordinum antiquissimus , imo fons ac principium ceterorum ,
non tantum ab Apostolis Apostolorumque discipulis , sed ab ipso Etia de~
ductus , idque per immediatam nec vllo vnqttam tempore interruptam iu
Carmelo successionem .^uae nulla solidae veterum monumentorum aucto-
.

ritati subnixa , quamdiu sic propuguantur , quasi absque summa Ordinis

sanctissimi iniuria nequeant ad examen vocari ; malumus nos ea audire
,
et ingenii uostri accusare tarditatem : quam ita sentientibus refragrando ,
eorttm linguas aduersum nos excitare • Sit igitur secundum
calamosque
istos Carmelita S- Isidorus ; sicuti secundum eosdem Carmetitae fuerunt
S. Paulus
, S' Antonitts ,
*5". Basilius . S' Martintts
, S. Hilarius , S. Patri-

cius quotquot aiii vspiam sancti Monachi ecclesiam Dei suis •virtutibtts
, et
exomarunt, ante Benedictiuae Reguiae propagationem •
8. Breuiter de hac ipsa quaestione, rari sed quia necessarium non est,ab
:

an S. Isidorus Carmelita fuerit , egi in ea vltro abstineo , simul etiam vt eorum

Isidorianis cap. 19 in fin. Opus fortasse fastidium , si possim , auertam , qui haec
esset cuns Papebrochio
Henschenio , et despiciunt, grauiora nescio quae in cae-
eontrouersiae huiusmodi diutius iuimo- lum efterunt .
 .

448 I SIDORIANA
§. III.

Testimonia excellentis doctrinae i beneficia Hispanis collata .

,Pr,
Eius doctrina 9. fraeter supra relata et infra in Actis indicanda hic pauca attingU ,
sacra laudata
us m quae gloriam posthumam S. hidori plurimum adaugent
, In his pti- .

°'
mum locum teneat auctoritas Concilii Toletani vm« haoiti Aera
dcxci. id est anno dcliii» et post obitum S. Isidori xvn. In eo Conciiio
faerunt Episcopi lii- Abbales xn. Vtcarii Episcoporum x. Viri iilustres
ojpcii ralatini x\i- coram quibus cap-2- actum est de incauto iuramento ,
et post allegatatestimonia sacrae Scripturae , sanctorumque Ambrosii , Au-
gustini Gregorii Magni , adduntur varia ex S- Isidori Iibris deprcm-
, et
pta , cum hoc eius elogio Nostri quoque secnli Doctor egregius, EcclesLe
.

Catholicae nouissimum decus , praecedentibus aetate postremus , doctrinae

comparatione non infimus, et quod maius est,ia seculoru.n fine doctissi-
mus, atque cum reuerentia nominandus IsiJorus Simiti modo leo IV. .

Pontifex Maximus , eum atiis Ecctesiae Doctorijus annumerat apud Gra-

a Leone Pa- tianum , dist. 20 de tibeitis ii illorum , ait , quorum meministis dicta
:

Hieronymi , Augustini , Isidori,ac ceteroru n similium sanctorum Docto-

rum reperta fueriiu , magnaaimiter sunt retinenJa , aut promulg^ndc , vel
ad ApostoJicam Sedem refcrenda Haec ibi.De eodem S. Isidoro , ceteris .

l Doctoribus adscripto , aut adscrioendo , ista tradit loannes Aiaria-

irsiae
er Bonifa- na tio.6. de Rebus Hispaniae cap.
J. Sunt qui scribunt , Bonificio VIII.
c, ° "•
Romano Pontifice deliberante , de iis, qui Doctorum Kcdesi.e nomine et
numero essent cohonestandi , fuisse qui .Ambrosio Isidorum praeferendunij
aut quatnor certe aliis quintum adiicieadum iudicarent Opinioni fiJem .

tanti viri eruditio facit,facile in omni litterarum genere excellentis , et

quoniam in co numero duo Patres Ituiici geneiis sunt , nullus ex Occidente .
an scripjerie 10. / ibri c S- Isidoro conscripti nominantur et iaudaitur in Vita #.4J.
ibrum de Or- ex quidam
S. Braulione Episcopo Caesaraugusta-io :ct ah eo enumeratis ,
e creatura- ^--
a p 0itea cogniti , aut saltem S. Isidoro adscripti interseruntur . Praeter
hos vnum opusculum , nouiter in lucem erutum , spicilegiorum tomo i- of-
fert Lucas d^Aehery ,ex vetustissimo Codice monastsrii S. Remigii , idque
sub hoc titutOjDe ordine creatun.rum liber Braulio Episcopo vrbis Ro-
mae
o. I>u:ori doctrinam a Romanis Pon- ex coniectura addita fuisse , vt indica-
tiiicibus , et in plurimis conciliis lau- ret , sermonem esse de Braulione Cac-
datam , cap. 3 1. demonstraui . An rutem saraugustano antistite Haec controuer-.

de eo inter quatuor ecclesiae latinae sia agitata nobis fuit cap. 23. In textu
a

Patres annumerando aliquando actum Bollandianorum correxi temone tuae au-

fuerit , cap. 29. disputaui . ctoritatis pro timore etc. \ et in margine
10. Aduertendum est , in ms. codi- Btnifacio papae 5. pro Bencdicto pa-
ce libri ordine creatLirarum non re-
De pae J.;nam de Bonifacio est sermo in
pertum ab Acherio post Romae haec contextu neque Benedictus V. ad ea
,

verba id es: ,Cesaraii£Uitae , scd ab ipso tempora pertinet

 . :

A P P E N D I X I.
44f
mae cuias quamquam haud meminerfnt scriptorum ecclesiasticorum no<
;

menclatores , tam veteres quam neoterici , stylum nihiio secius Isidori ac

mentem adeo in promptu mihi inqait ille , visus est prae se ferre , vt
,

garmanum illius foetum existimauerim ad dubium reuocare posse nemi-

nem Suspicatur autem in prologo ad lectorem , quod Caesaraugustam ,
.

Romanarum olim Coloniarum in Hispania praeciptiam appetiuerint Hispa- ,

ni qttadam praerogatiua Romam vocitari, quemadmodum Constantinopolim

Imperatores Romam "jocauere etsi dissimili ratione ideoqtte elucidationit
, ;

causa post Romae addi id est Caesaraugustae Equidem magni facimut

, , •

iudicium viri , in veterum auctorum stylo discernendo exercitati sed quan- :

to plus huic tribuimus , tanto minus verosimilis videtur nobis esse illiut
conisctura iicet enim eos solum Ubros enumerare Braulio projiteatur , qui
:

ad notitiam suam venerunt ; qtto intelligi datur , alios quoque scripsisse ;

quomodo ad eum potuit non peruenisse hic , ipso pvoponente per modum re- et cui '

sponsionis saiptus, ad ipsumque sub hoc epilogo directus Ecce venerabilis :

Pater , de Ordine creaturarum tibi proponenti , iuxta ingenioli mei mo-

dulum, compendioso sermone summatim respondi cuius munusculi mer- :

cedem orationibus tuis compensabo Non quod exiguitatis meae obse-.

quium in obedientia , tua veneratione et auctoritate conferre possit digna

sed obedienciae conatus,et ea, quae non valet assequi, implet omnia .
Ecce in gazophylacio templi, pauperis vidulae aeris e\iguum munus, mul-
torum diuitum auro copioso praefertur hanc igitur et tu siuiiJi mo- . . .

do paruitatis meae obedientiam placido pectoris tui portu non dedigna-

re ; et trans garrientium instabiles fluctus, temone tuae auctoritatis , prae-
sentis opusculi nauiculam non te pigeat gubernare Haec , et alia libelli forsan Bonift- .

auctor , tamquara Patri cum demississima professlone obedientias , prorsus cio Papae 5. .

aliter quam solet ad Brattlionsm amicum suum, sed nec in gradu quidsm
Episcopali aequalem sibi . §)uidni igitur , si vere ipsum credamus scriptum
Episcopo vrbis Romae,;/o// Braulioni, sed Bonifacio , qui primam totitts
Christianitatis Sedern ab anno dcxvi. ad dcxxv. occupauit eius nominit
quintus l Nota est veterttm consuetudo , propria nomina per solam initialetn
litteram signandi quae dum integre scribsre voltterunt posteri , saepe te-
:

nebras offuderunt hisioriae Idem hic a Remensi Ubrario , solum B inue-

.

niente , et ex aliis Isidori operibtts Braulioni directis snspicante , ipsum qucL

que hic denotari , factum credat Achsritts ; et liia planiori sese expediet a
salebris : nos propria coniectura nihil hic definimus , quibtts non vacauit
totttm illud opuscttlum attentius legere
1 Porro quae de aestimatione doctrinae iat» dixinuts , aliaqtts ex
1 •

Braulione et ceteris infra in Actis referenda, primum sunt fundamentum

m agnae illius obligationis , qtta S- lsidoro obstrictam se agnoscit Hispania .

Alterum est , qttod illius fauore "vrbes i>ariae recuperatae sint e manibus Isidoro appa-4
Saracenorum De vrbe Toletana a Christianis recepta , admonente et sti- rente et ad
• ,

muiante S. Isidoro , scribit Mariana lib> 9. cap- iC.,et accttratitts Athaua* monentc,

11. De gloria posthuma S. Isidori nonnulla exposita sunt in Isidorianis c. z8.

Tiui.ll. Lll
 ,

45 o ISIDORIANA
Lobera i» Historia Legiomnsi cap- 20 cuius sant ista verba , Latiite
sius •

Tamaio Salazar: Cyprianus, Episcopus Legionensis , erat tunc vir

tradita a
venerubilis , pius , prudens , et ia omnibus bonis operibus instructus , qui
maximo Diuum Isidorum prosequebatur amore • Cum ergo annorum sarci-
nam iam expellere desiderasset , vt Christo adhaereret , coram Sanctissi.ni
Praesulis theca prouolutus , oratione diffusa , Isidorum imprecabatur, vt
ToletumMau- suis meritis a Djmino , eius carnis solutionem , iaipetraret • Nocte sequen-
ris eripitur ti sanctus Confessor Cypriano appareus , suam deprecationem
: aD:o ad-
missam significauit, in cuius rei signum die se ]uenti vnu.n ex eius fa-
mulis Toleto Legionem aduenturum , qui referret , quo pucto Alfonsus
Rex vrbem ab obsidione liberam relinquere constituisset ; quod in graue
Keligionis Catholicae damnum esset futurum , et iJcirco illi praecipiebat
quod protinus auJito famuli nuntio, Regi scribat, hau.l juaquam obsidio-
nem soluat,imo persistat,eo quod Dominus illi intra quindecim dies
vrbem tradere constituisset , ipso IsiJoro ad Regis latus strenue dimican-
te.Qno dicto disparuit , et dij altero , nuntius aduenit , qui Regis pro-
positum patefecit Hoc cognito Cyprianus epistolam Regi scripsit , et
.

quiJquid ab ore B. Isidori perceperat, propalauit ; eamque cum eius Ar-

chidiacono Toletum misit Ad castra Archidiaconus aduenit eo tempore,
.

quo iam c.istra mouebantur ; et traJita epistola, lectaque , castra subsiste-

re iusiit Alfonsus , atque eo,quem sanctus Doctor designauit , die Tole-
tum est ingressus.
victoria de iis 12. Haec /Ithanasius Lobera : cui adiungenda est victoria , de Mauris
obtinetur pro- Saracenis , ope SS' Iacobi quam Lucas Tudensis in Chro-
, et Isidori obtenta :

peEmeritam. /jjco mundi^ /lera 125^. ita descrioit Adefonsus Rex Legionensis obsedit
:

ciuitatem Emeritam,et cepit eam Erat tum tcmporis quidam barbarus •

insignis , nomine Abjnenfuth , qui cxpulit AlmophaJes ab Hispania, et fa-

ctus est Rex barbarorum. Hic a suis vocabatur Rex virtutis et congre- :

gato exercitu Maurorum innumerabili , venit pugnaturus cum Adefonso

Rege Legionensi , qui erat Emeritae cum paucis Sed Rex Adefonsus vt .

erat fortis et animosus , f.cit exercitum suum de nocte contra Sarace-

nos flumen Guadiana transire Fixerant Saraceni tentoria iuxta castrum
•

Alhange,et vi.lerunt acies paratas ad bellum,et

primo mane nostrorum
ipsi or.linauerunt acies suas ad proelium properantes Fuit Dominus cum .

Rege A.lefonso,et populo Christiano , et in congressione ipsius belii ,

tanta Saracenorum millia prostrata sunt,quod multa barbarorum oppida
remanscrunt vacua , omnibus habitatoribus eorum extinctis inipsobello;
Abenenfuth autem Rex barbarorum fugit grauiter vulneratus . Siquidem
in ipso bello visibilicer apparuit S. Iacob\is, cum multitudine militum al-
batorum,qui Saracenos in manu valida prosternebant Beatus etiam Con- .

fessor Isidorus quibusJam apparuit Zamorae , antequam Emerita capere-

tur,et bellum fieret , et dixit eis , se ad auxilium AJefonsi Regis cum
Sanctorum exercitu properare,et quoJ sibi dictam traderet ciuitatem ,
et de Saracenis campalem praeberet triumphum Haec Lucas Tudensis , .

quem describit Barnabas Morenut lib- 4- Historiae Emeritensis cap' n«

 . ,

A P P E N D I X I.
45 ,

13.Frae reliquis aute/ii praeclara est ipsius vrhis Hispalensis inter-

ceptio per qttam Alauri in Hispania fuerunt debellati Haoemus Summa-
, .

rium trocessus super virtutibus , sanctitate ac miraculis gioriosissimi , inui-

ctissimi et Sanctissimi Ferdinandi ///• Castellae et Legionis Regis , Romae
anno mdcxxxviii. excusum in quo num- 8- et pag.81. ex Lectionibus , in
:

Officio dedicationis Ecclesiae Hispalensis recitandis , ista habentur : Cum

FerdinanJus, Castellae et Legionis Rex , qui ob virtutum praestantiam
Sancti cognomen est adeptus , magnam B^eticae partem in suam ditionem
recepisset, Hispalim, eius prouinciae principem vrbem , maguis ex Hispa- Hispalis a
nica"fere nobilitate contractis copiis obsedit : ad eam expeditionem per S. Ferdinando
visionem a S. Isidoro , vt fertur, incitatus • Q110J scilicet sanctissimus Re g e recipi-
Praesul suam ecclesiam, tot seculis iam ab infid.libus profanatam , Chri-
sto restituendam curaret Capta vrbs est xxm. Nouembris anni mccxlviii.
.

et in diuisione deinde agrnrum Hispalensium , sua quoque pars S. Isidoro

tributa traditur •

14.Edidimus ad diem xi. Februarii Vitam £• Martini Canonici Re-

gularis in vrbe Legionensi , qui cum ob txortam inter Episcopum Legio-
t:ensem et monasterium S. Martiaiis simultatem , migrasset ad monasterium
S. Isidori , itidem Canonicorum Regularium , et istic sociis inuisus esset ;
ad S' Martialis aedem , vbi educatus fuerat , se recepit Vix pauculi abie- B Martinus . -

cum a " eius ^10 " "

rant dies, Canonicis quibusdam dicati suo nomini coenobii appa- 11

ruit S. Isidorus, itaque eos compellauit Cur a vobis Dei seruum Marti-
stenum reu0
:
"

num expulistis Reuocate eum ad vestrum contubernium , neque ansam

:
'

offensionis captate,sed gaudii sanctaeque voluptatis occasionem , quod

17. Vitarn S. Ferdinandi Bollandia- que sublatis Romanae Ecclesiae perduel-

ni ediderunt non solum inter alia acta libus , victricis fidei colossum , ad vniuer-
Sanctorum , sed etiarn seorsum in 4. sa caeli tcnpora captandae tempestatis
Antuerpiae 1684. Inde monumentum , ergo versatilem , imponendum iussere :
quod ad Isidorum aliquatenus spectat,
S. absoluto opere anno instauratae salutis
,

proferam ex not. ad cap. 18. Actor. pro- mdlxix. Pio V. Pontifice Optimo Maxi-
lixior. , inscriptionem scilicet marmori mo Philippo II. Augusto Catholico Pio
. , ,

celeberrimae turris hispalensis ( Ciralda Felice , Victore , Patre patriae , rerum Do-
vocant ) insculptam in haec verba • minis .

ALTLRNITATI SACRVM. Magnae Ma- Opera S. Martini Legionensis

14.
tri Virgini Sospitae , Sanctis Pontificibus Segouiae anno 1782. seqq. edita fue-
Isidoro ,et Leandro , Ermenegildo Prin- runt quatuor voluminibus in fol. iuxta
cipi pio ,feltci , illibatae castimoniae et
, exemplar ex autographo transcriptum
virilis constantiae Virginibus ,Iustae , et iussu Eminentissimi Domini mei Cardi-
Rufinae , Ditiis Tutelaribus , hanc turrim , nalis Lorenzanae , in quorum primo vo-
punicae structurae , molisque admhandae, lumine vita , et res praeclare gestae
atque in pedes CCt. olim editae , in au- S. Martini describuntur , ex illustrantur ,

gustiorem faciem, opere accurato, et splen- praesertiin ex Luca Tudensi in opere

didiorc , aucto insuper c. pedum opero- De miraculis S. Isidori . Quaedam att.igi

sissimo fastigio , auspiciis Ferdinandi Val- in Martinus obiit

Isidorianis cap. xi. S.
desii , anttstitis pientissimi , Hispalensis die 12. ianuarii anni 120}., non anno
Ecclesiae Patres ingenti sumptu instau- 1221. , vt Henschenius astruit , neque
randam curarunt : cui , ob pietatis res die xl. ianuarii , aut februarii , vt alii as-
egregie compvsitas , capite diminutis , at- seruerunt
I. 11 2
 p

45 2 I S I D O R I A N A
cernere vobis inter vos virum liceat , qui semitam perfectionis insist;tt •
Reductut ergo ad S.ltidori monasterUtm , cum imphraret huiut patroci-
ttium j vt tcientiam litterarum praesertim sacrarum obtitteret ; spectabilis
ante eum adstitit S. Isidorus , Iibrum nianu tenens , et Cape , inquit,Mar-
tine , librum et comede,simuI scientiam sacrarum Scripturarum haustu-
et codicem rus Deo largiente • Negat Martinus fas sibi esse eum Iibrum comedere ,
eiusuissusde- ioiunii lege obstricto . Secure comede,ait sanctus Doctor , neque enini
glutire, scien-
IO p tereu e j un ii praemio priuaberis Isidorus sum , huius monasterii Pa-
j .

iam adipisci-
tronuS} a r)eo niissus, vt hoc te beem munere.Cum ad haec attonitus
haereret, propius ad eum Sanctus accedit mentoque illius prehenso , vt :

librum diglutiat , cogit subitoque ex oculis eius absccdit . Scientiam C07i-

:

tequitur Martinus , et ir.claretcit doctrinae fama ; ac tandetn tenio confe-

ctus j ex hac vita migrat anao mccxxi.

A P P E N D I X II-

Vita S' Ttidorij auctore Canonico Regulari coenobii Legionentis

S. Isidori , forte Luca , pottea epitcopo Tudettti Ex mt. codice .

Toletano a V. Cl. Nicolao /Intonio tubmitta .

S. Isidorus T)
budatur in v- 1. XT raeclara beatissimi Doctoris Hispaniarum , Christi confessoris Isido-
niucrso orbe, ri , Archipracsulis Hispalensis , Hispaniae Primatis merita } fratres carissi-
mi,sacrosancca per orbem Ecclesia dignis efferenda laudibus praedicat ;
et festiuum per omnia virum, celcbris semper ct vbique fama commen-
dat Verumtamen praeter communem illam honorificentiae gloriam , quam
.

sibi mcritorum magnalibus in omnium comparauit contubemiis fidelium ,

maxime in praecipuis in Hispania SustoJlitur praeconiis, quem alterum in terris post
Hispania Apostolos suae fidei meruit intercessorem Hic est enim splendidissimus .

solis iustitiae radius,per quem tibi praecipue , Iberia , lumen veritatis il-
Juxit ; et quae multis fueras Arianorum , Acephalorum , Mahometi , et alio-
rum pseudo-prophetarum seducta erroribus vel fallaciis , B. Isidori me-
diante doctrina dux effecta es aequitatis Hic est insignis ille Pastor .

tuus, egregiusque Pontifex,qui te summis praeficiendam sedibus , aeter-

nisque foecundandam diuitiis, tam copiosis diuinarum scriptiiriiium (<?) de-

i. Lucam Tudensem auctorem hu- (a) Ita mox

debriatio diuina dicitur .
ius vitae mihi non videri saepe innui . Sic Beda Vita S. Cuthberti Episcopi
in
Henschenii Bollandianorum notas
, siue Ltndisfamensis , 20. Martii illustrata ,
subiiciam per literarum indicia,mo-
, et num. 46. asierit SS. Cuthbcrtum et Here-
rem eorum secutus , designabo meas : berfuin Presbyterum , sese altenurum cae-
solum per nuiwcros marginales indica- lestis sapientiae poculis debriare Cal- .

bo In Isidorianis cap. 4. num. 14. seqq.

. bertus in Vita B. Caroli Boni , 2. Martii
de hoc prologo egi , vbi animaduerti , num. 47 dicit , huius occisores ira et fu-
.

multa hic referri , ante Lucam Tudensem rore debriatos Similia passim alibi ha-
.

a S. Martino Legionensi commemorata , bentur vnde apparet debriare accipi ,

:

quae in vberiori Braulionis praenotatione pro potare , seu satiare . BOLLANDIANI .

infra producenda continentur LDITOR. .

 ,

APPENDIX II. 453

briauit angmentis, vt (a) situ i;i successdm transumpto, iam non sis in
regionibus vltimis vltima, sed in primis prima. Hic est , qui post glorio-
sissimum Apostolum Iaccbum hanc tibi contulit gratiae excellentiam , vt
popuiis ( sis ) foecunda , religionc conspicua , triumphis clarissima. Sane

ab Hispali ciuitate , Sanctissimi lsidori Sede , certissimo secuturi euen-

tus praesagio (y) Hispania cognominata , ditior emines debriatione diui-
na, quam felicitate tenena. Licet enim victoriosa trophaeis , gratiosa de-
Jiciis , laudis tuae tituios cunctarum nacionum in fines extuleris ; multo

tamen spect;;bilius multoque gioriosius est , quod te tam assiduis tamque Hlustrata eius

officiosis obsequiis, tum uostii Saluatoris reuerentia , tum gloriosissimi Apo-

doctnna .

stoli lacobi praesentia,tum etiam rectissimi Patris Isidori praesentia simul et

clariflua doctrina , omnis te colit , omnis ad te confir.it religio Christiana :
quoniam ( supra id ) quod tibi fors obtulit aut vis indulsit naturae ; Apostoli-
cae dignitas praeroeatiuae non immerko obtinuit , vt sicut sineularis priuile- ^ ™!-?
•
n /• r> d a r- • •
cum S.Orego-
°
gio gratiae (c) alter Komae retro Apostolo successit Gregonus; ua non impar
i i

Gregorio alter in Hispania lacobo succedat Isidorus . Semina namque verbi

Dci,quae Beatus Iacobus seminauit , quasi peruigil agricola Isidorus cae-
lestium imbrium praedicatione salubenima irrigauit , et spinas ,tribu!os,
et (d) zizaniam prauorum dogmatum , ab inimicis haer:ticis supersemina-
tam sarculo Spiritus euellendo , ad fructus vitae excolendos vsque per-
,

duxit . Gregorium re vera in bjatissimi Apostolorum Principis , loci simul

et meriti , principatu , vniuersi orbis praefecit auctoritas : Isidorum au-
tem,Romanae censura curiae alterum profiteri Gregorium , meritorum
effecit Et quidem singula , quae non tantum cursu naturae,ve-
parilitas •

ruin etiam ea,quae diuina prouidentia miraculose , senescenti mundo ,

per eum mirabiliter, ad illuminationem Ecclesiae , dignata est operari
d^bitis prosequi officiis , vires, ingenium , et scientiam nostram excedit •
Verumtamen de sanctissimo peccator , de maximo paruus , de sapientissi-
mo imperitus,de multis eius mirabilibus paucula ad futurorum eruditio-
nem ( ne tanti Patris opera labentibus annorum currieulis a corde quo- Auctor suara
que fidelium dilabantur) breuitate , qua potero , caritatis gratia , fidelis tenuitatemex-
cusa
styli subnotatione perstringam Tanta quippe tamque bona , de tanto
•

(a) Lucas Tudensis , in Praefatione ad Regem Historiam Gothorum , hoc est

Chronicon mundi ita habet Hispania ,
: Iibrum 2. Chronici , dirigens , ita censet;
situ in successum transmisso , non est quamuis lib. 4. Originum cap. 4. Hispa—
in vkimis regionibus vkima , sed in pri- niam ab Hispano Rege , non ab Hispali
mis prima . BOLLAND. cognominatam crcdat Lucas vero Tu- .

(b) Nicolaus Antnnias ista annotat : densis , in Prologo sui Chronici , aliud
Ab vrbe Hispali nomen integrae Hispa- prorsus etymon Hispaniae , viro tali in-
niae inditum censuit olim Antonius Ne- dignum , prodit . BOLLAXD.
brissensis , nec improbat Florianus do (c) Constantinus CaietanUs de S. Isi-
Campo lib.i. Historiae Hispaniae cap. 16. doro profert partem sermonis S. Braulio-
et alii , quos laudat Rodericus Garus in nis , in quo sequentia leguntur.BQLLAyiD.
Historia Hispalensis vrbis siuc Antiqui- (d) Ita zizani3m dixit S. Atnbrosius
tatum illius lib. 1. cap. 4. Hi autem S. Isi- lib. 7. in Lucam Aliud est fermentuin
:

dorurn sunt secuti , qui ad Sisenandum tritici , aliud zizaniae . BOLLAND.

 .

454 I S I D O R I A N A
tamque bono viro , bene dicere , non nisi bonitatis eiusdem viri ascri-
bendum est meritis : quorum profecto tenus hoc (#) excreuit eminentiae
magnitudo, vt rerum fidei sermonis subsidat elegantia , et elegantiae cul-
tum veritatis commendet materia.

C A P V T I.

S. lsidori prosapia illustris et sancta . Institutio In litteris •

egregiis venustaretur exordiis ,

Nobilium pa- 2. J. gitur vt egregius Confessor Isidorus
rentumnhus,et insigaem futurum insignis praesignaret origo , ciuitatis (Z>) Carthagi-
nensis, et Prouinciae Hispaniae Dux , Theodorici Regis Gotthorum pro-
les,Seuerianus pater ( eius fuit,) mater vero (c) Turtura vocitata viri :

clarissimi , viri eruditissimi, viri etiam tam moru.n quam ingenii singu-
laritate praediti Confessores Christi , (i) Leander Archipraesul Hispalen-
, et (?) Fulgentius , qui fulgore saactarum scripturarum et operum
frater SS. sis
Leandri Ful- vniuersalem irradiauit Ecclesiam ,
almus Doctor et Praesul clarissimus ;
gentii et Flo- vna cum sanctissima Virgine (/) Florentina, Virginum Praeposita, fratres
rentinae, ac nutricii fuere.(?) Horum serenissimis instructus documentis , orationi-
bus proficiens , morum grauit.ite venustus, patriam religione, patrem pru-
dentia, disciplina fratres , cognatos cultu , pares gratia , affines praemio ,
proxi.nos illustrauit affectu Gloriosissi.nus diligebat puerum Doctor et
.

Archipraesul Leander, tamquam vnicum et specialius extra patriam eum

pnmi etiam habens solatium ct quia non tantum fallaciuin diuitiarum , quantum fe-
:

alumnus fuit licium morum suorum successiuum cxoptabat heredem , summopere vigi-
Iabat,ne illa aetas,quae prona consueuit deuenire in malum , locum re-
periret , quo in corruptione.n laberetur peccati . Non parcebat virgae ,
Eccli. 30. 2. et (K) laudatus est in illo;docuit eum et misit zelum in inimicum, et in
etc.
(a) Id fj7,hactenu5 . BOLLAND. quo Lucas Tudensis in citata Praefatio-
2. ducem Carthaginen-
Seuerianum ne Seuerianum Carthaginensem Ducem
sem prouinciae fuisse antiquioribus mo-
> nominat An vero hic a Theodorico Re-
.

numentis non constat Verum de pa- . ge Gothorum prognatus , aut saltem fra-
rentibus Isidori , fratribus , sorore Flo- ter eius fuerit, disputent alii . BOLLAND.
rentina satis , superque disputatum fuit (c) Theodora dicitur Lucae Tudensi
in Isidorianis cap. 17. Ea tamen , quae loco citato Quintanaduennas hanc Theo-
.

ab scriptoribus xii. , aut xm. seculi dorici Regis filiam facit, in Vita S. Ful-
narrantur , ex antiquiori traditione vt , gentii fratris . BOLLAND.
credere aequum est , recepta, vti pro (d) S. Leandri Vitam illustrauimus 13.
certis asserere non audemus, ita tam- Martii . BOLLAND.
quam falsa reiicienda minime censemus , (e) S.Fulgentii Vitamdedimus i^.Ianua-
nisi vbi vetustiora monumenta
refragan- rii,vbi de Theodorico Rege actum . BOLL.
tur S. Florentinae festus dies ab liispa-
. ( f) S. Florentina , in Martyrologio Ro-
nis c .'lebratur 14. martii EDITOR. . mano Florentia , colitur 20. lunii BOLL. .

(b) Ms. Ciuitas Carthaginensis Pro- (g) Nicol. Antonius mallet legi , Se-
uinriae Hispaniae T. R. G. proles , Dux uerissimis . BOLLAND.
Seuerianus : quae visum est prini verbi (h) Paululum haec variant a vulgata
conectione et alterius tranipositione re- editione . BOLLAND.
stitui sano sensui posse , conformiter ei
 A P P E N D I X II. 455
medio amicorum gloriatus est in illo In vita sua viJit et laetatus est , .

et in obitu suo non est contristatus coram inimicis. Reliquit enim simi-
lem sibi post se ; defensorem domus contra inimicos , et amicis redden-
tem gratiam O sanctissime Pater Leander, venerandus iste puer, quem
•

diligis, quem nutris , quem doces, quem erudis ,

quem corrigis , quem cu-
stodis, caelestis Sponsi paranvmphus est , sanctorum Angelorum amicus ,
Patriarcharum ac Prophetarum compar , Apostolorum ciuis , Martyrum
consors, Praesulum splenJor , et Sanctorum omnium gradibus proportio-
naliter conferendus , quod euentus rei opportuno tempore declarabit •

cingiturmfans
3. Igitur cum esset infantulus, sicut de B. Ambrosio Iegitur , et a nu-
a P uin examt-
trice ad hortum duceretur, anus capta obliuione , eum inter olera di.nit-
tens discessitPost aliquot aute n dies, lug^ns filium , solarium Seu.ria-
•

nus pater ascendit ; atque sedens contra viridarium aspexit , viditque (a)
innumeram apum multitudinem cum ingenti murmure super puerum cer-
tatim descendere, atque inde ad caelos volare: qui in stuporem versus ,
ad hortum concite descendit , vocatisque seruientibus festinauit , vt rei
gestae videret miraculum Accedentes autem viderunt alias apum in os
.

pueri intrantes et exeuntes, alias vero super faciem et totum corpus mel-
lis et faui operimenta texentes Patre vero filium cum clamore et lacry-
.

mis amplectente apes in tantam se altitudinem aeris extulerunt , vt ocu-

lis corporeis non possent vi Jeri Haec de multis , quae cttm eo taliter
.

gesta sunt,pauca proposui,vt prudens aduertere possit , a quanta virtu-

tum inceperit perfectione .

4. Cum puer Isidorus, fuisset studiis Iitterarum tra- Ex pusillani-

igitur reuerendus
ditus, atque , videbatur, ingenii minus existeret capacis , puerili mitate stuJia
vt sibi
permotus timorj , verbera Magistri metuens , diuino nutu haud procul dimittlt >
fugit ab Hispalensi Ciuitate • Cumque ex itineris fatigatione iuxta mar-
ginem cuiusdam putei sitiens resedisset , (z>) aspexit praegrande saxum tor-
tttosis foraminibus perforatum quod diligenter inspiciens, coepit vohtere
:

intra se, quis istorum foraminum , vel ad quid extiterit operator Simi- .

liter in ore putei erat quodJam lignum, continuis chordarum sectioni-

bus in aquis haurienJis canalatum Et dum secum tacitus ageret , ad .

aquas haurienius venit quaedam mulier ; quae super pulchritudine pueri

admodum mirata , interrogauit ; quid hic ageret , aut cur tam paruus puer
solus huc aduenisset . Erat enim mirae pulchritudinis , splendidus facie , se d monitus
decorus forma , hilaris aspcctu , Iaetus vultu , humilis visu , verecundiam g llttlS saxa ' ftl *
semper in moribus praetendens Ad quam puer humiliter conuersus , in- n ,um tractu
•
.

quit,0 Domina^vt mihi digneris disserere rogo, quis , vel ad quid la- 'S na cauari >
3. De ostento apum , quod hic nar- Marieta lib.5. de SanctisHispaniae cap.23.
ratur, confer Isidoriana cap. 18. EDITOR. Omnes , vtsuspicari possuious , hinc edo-

(a) Annotat Nic. Antonius ista Refe- : cti . Ita ille . BOLLAND.
runt ostentum hoc in Isidoro contigis- 4. Haec cit.c.18. expeuduntur.EDIT.
se hi , qui a seculis duobus res eius ge- (b) Idem annotat huiusce quoque rei *
l e <ye Ambro-
stas in litteras retulerunt , Antonius * Mo- auctores esse , quos ante Iaudauerat , at- siiu .
rales lib .12. cap.4. Padilla cent.7. cap.22. que item Laurentium de Padilla in Vi-
Vasaeus ad an. 640. Mariana Ub. 6. cap.7. tis Sanctorum Hispanorum. EoLLAND.
 456 ISIDORIANA
foramina ,fel ittius ligni canalss facti fuerunt • Cui mulicr,
fidis httius
Lapis ists ( ait ) frequenti instillatione guttarum fuit perforatus , et lignum
hoc frequenti chordarum ductu in aquis hauriendis extitit ca-iatatum . Puer
autem tliuino repletus spiritu, ad se reuersus dixit : Et si lapis durissi-
mus mollis aquae frequenti instillatione cauatur , et lignttm chordarum se~
ctionibus cedit secaium , quanto magis ego homo , Dei gratia praeueniente ,
discendo quotidie paruissimis incremcntis , 1'aleo ad augmentum scientiae
persuadeturvt perueuire : O venerande lsidore , huius euolutionis cogitatio non pueri est
ea resumat. iunioris,sed viri perfecti et sapientissimi senioris Qiiis ille , qui etiam .

ante litterarum disciplinam tn teneris annis sic te docuit,nisi ille Spiri-

tus veritatis, qui tibi suggerens omnia, etiam vas sanctificatum elegit ,
vt portes nomen filii Dei coram Regibus,et Principibus, et filiis Israel?
Post hoc puer concito gressu reuertitur Hispalim , seque magistrorum
disciplinis subdidit cum humili deuotione .
5. Tanta denique gratia caelitus ei infusa , quidquid a magistris pro-
poncbatur ex Scripturis, sitibundo pectore auide retinebat ; et non audi-
tor obliuiosus factus , armariolo memoriae multis profuturum fidclibus
res-eruabat ; et ipsos doctores suos,quasi praescio intellectu , pn.euenie-
bat qua nouitate miraculi tam magistri quam omnes , qui aderant , stu-
:

cruditus pore admirationis reddebantur attoniti Sic namque Diuino inflammatus

in .

septemartibus spiritu , Latinis , Graecis , et llcbraicis litteris instructus , omni locutionis

liber3iibus :generc formatus,(«) in triuii eruditione conspicuus , in quadriuii inue-
stigatione perfectus , in doctrinis philosophorum praeclarus, diuinis et hu-
manis legibus eruditus , suauis eloquio , ingenio praestantissimus , vita
quoque atque doctrina pro temporis aetate in multorum admirationem
extitit . Sic namque de
clarissimus virtute in virtutem proficieus refulsit
doctor e.\imius,vt secundum qualitatem sermonis omnibus , videlicet
ita
Latinis , Graecis, et Hebraeis, sapientibus ac minus intelligentibus , in
eru.iitione existeret aptus , et incomparabili eloquentia strenuus . Cum
igitur B- Isidorus omnibus fere mortalium praefulgeret scientiis , quod
nostris temporibus contigisse recolitur inauJitum ; non , vt illa iuuenilis
aetas assucuit, delectationem amplexus est mundi , sed totus in logicali
contemplatione , vel actualium inuestigatione , aut diuinarum theoriarum
comparruur et studio insistebat Denique in tantum hunc insigniuit na-
r^gditatione .

cum eruditis-
prouocarunt
gratia ditauit , extulere mores,studia r , vt Platonem
sjmis vins ' b
inge-

5. Quod eiitum fuerat in quadriuii extat, vt dixi cit.cap.i8.num.$>.EDITOR.

instigatione , et similiter pnulo post (a) De hoc triuio et quadriuio isttt

actualium instigatione , mutaui in qua- indicat Nic. Antonius Triuium olim di-
:

driuii inuestigatione , et actualium in- ctae tres artes , Grammatica , Rhetorica,

uestigatione nam mendum clarum vide-
: et Logica . Sicut qiiadriuium quatuor
tur , et num. 8. occurrit in quadriuii aliae , Arithmetica, Geometria , Astrolo-
inuestigatione De triuio , et quadriuio ,
. gia , et Musica quae omnes chorum
:

aut quatriuio multa Cangius in Dictio- septem liberalium artium componunt,

nario Epistolae S. IsiJori ad Grego-
. vt Vossius ait in lib. 1. de Vitiis sermo*
rium M. missae apud alios nulla memio nis cap. 26. BOLLANDIANI .
 .

A PP E N D I X II.
4 j7
ingenio , Aristotelem studio, eloquentia Tullium, copia (tf) Chalcenterum,
eruditione Origeneni, grauitate Hieronyinum , Augustinum doctrina, Gre-
gorium sane prosequeretur exemplis Qui cum eidem B. Gragorio, ius- •

su fratris ac nutricii sui Leandri , epistohun quamdam de Beatitudine ,

tam de philosophorum sententiis quam sanctarum Scripturarum floribus,
miro studio decoratam , delegasset ; ac B. Gregorius perlegisset eamdem;
tam de sermonum disertitudine, quam de sententiarum connexione ac
scientiarum exuberatione admirans , eumque in spiritu , qualis futurus
erat , intuens , fertur dixisse, Ecce alter Daniel ; et quidam alius, Ecce plus ,
auam Saiomou , hic •

C A P V T II»

Noiitia cum S. Gregorio Magno . Liber Etymologiarum conscriptss

Scientia sacra aduersus haereses , imprimis Arianam exerta .

6. ±2i x tunc itaque B- Gregorius,

Isidorum delectatus, amore visendi B-
sanctissimo Antistiti Leandro,
annexo , sui animi
caritatis vinculis sibi
voluntatem certis indiciis declarabat Harum amicitiarum causa, extite- .

rat , (y) cu,n Arianae haeresis feruorem tempore Leouegildi confutare ob S. Leandri
Leander radicitus non posset, pro confirmandis sanctae et immaculatae congressum
Trinitatis capitulis, ad Constantinopolitanum Praesulum (c) coetum trans- caroS, Gregp-
meauit Ibi aderat Gregorius, tunc Cardinalis , vicem Romani Antistitis
.
no »

agenSjCtim quo ipse Leander amicitiae foedus pepigit,et ab eo postu- huitis videndi
lauit , vt moralia lob sibi exponeret , quod postea in ApostolatU ille de- auidus, an su-
uota mente compleuit • Cum autem Gregorii desiderium Venerabilis lsi- Dlto

dorus comperisset, ( quod mirabile est auditu ) nocte Natiuitatis Domi- Romam trans-
ni,(</) vt fertur , in ecclesia Hispalensi prima L-ctione perlecta , extra latus?

(rt) Iterum ista obseruat Nic. Antonius: (c) Nullxm tunc dixitnus Constantino-
Intelligit Didymum Alexandrinum Gram- poli fuisse Concilium , sed veram causam ,

maticum , qui inter alia cognomina , te- qua istic conuenerunt Leander et Grego-
ste Suida , dictus sit Chalcentcrus , hoc rius , e\- nostri non sui temporis vsu Car-
est , aereorum viscerum , ob studiorum dinalis hic dictus , contineri in ipsius
et scribendi patientiam : eo enim nemo .9.Cregorii epistola , expositioni libri Io-
alius plures libros scripsit , vt ait Fab. bi praefixa . Plura lege in vtraque Vita
Quintilianus lib. i. cap. 8. , ipseque Isi- S. Grcgorii , ad diem XII. Martii elit-
dorus lib. 6. Etymol. cap. 7. , si proC«/i- cidata . BULLANDIANI .

terus , ( quod est in vulgatis editionibus (d) Nicolaus Antonius ista aunotat :

ante Matritensem ) Chalcenterus legeris,de Miraculum hoc non probauerunc

facile
quo Hesychius de Viris illustribus Sui- , aliqui exnostris : maxime Morales lib.12.
das et S. Hieronymus Haec ille BOLL.. . cap. 5. Mariana lib. 6. cap. 7. Alii nec
6. Iter istud romanum Isidori com- relcrre id voluerunt , Vasacus , Gariba-
mentitium iudicaui cit. cap.18. LDITOR. ius, Marieta , et Morgadus in Historia
(b) Quae sequuntur edidimus ad Vi- , Hisp. lib. i.cap. 9. ;sed concessisse Ro-

tam S. Leandri 13. Martii num. 2- et mam , vt videret Grcgorium et ab eo

ex antiquis Breuiariis desumpta et ex videretur , verosimilius est Tamaius Sa-.

ipsius Isidori Chronico . BOLLANDIANI. lazar , etsi allegat Lucam Tudensem

Tom. 11. Mmm
 45« I S I D R I A N A
ccclesiam egressus quo ductus in paruissimo temporis interual-
, nescio a
\o ad Romanam deuenit vrbem,atc]ue beatum Papam Gregorium in Ma-
tutinis laudibus Deo psallentem inuenit Viso autem eo B. Gregorius ni- .

mium laetus, protinus agnouit ; et ideo gratias agens , amicissimum sibi

Leandrum in Isidoro amplexatus est • Post Euangelicam vero expletio-
nem , vale faciens Sancto
ab ecclesia egressus Hispalim in ipsa nocte
rediit,et Clericos, quos dimiserat , easdem Matutinas laudjs reperit cele-
brantes. Quo vero hoc Sanctissimi Gregorii obtentu,vel Isidori meritis,
aut aliquo alio modo factum fuerit, fateor me ambigere melius est enim
:

non eloqui magna , vbi sine menJacii p^riculo non erratur , quam con-
tr.nia definire,sed firmiter teneo,beatum iuuenem scientiae experientia
plurima attentasse , et vtilitati Ecclesiae et fiJelium commodis retulisse .

Multi noJe namque prauorum dogmatum assertores haereticos perseque-

b.tur,quia his temporibus plurimae haereses emerserunt , vineam here-
t

s-trenue haere- ditatis Donini , scilicet sanctam demolientes Ecclesiam ; et diuina proui-
scs oppu^nat . dentia f.ictum non ambigimus , quod talis tunc temporis fulgeret Isido-
rus,qui eorum proteruiam non solum sanctarum scripturarum testimoniis
reprobaret , verum etiam Philosophicis syllogismis , et obtestationibus
annullaret •

7. Etenim tanto culmine scientiarum perfectus extitit , quod nullus,

vt reor, antiquoru n Philosophorum recti examinis iudicio ei fuerit com-
sll
P erasseantl " parandus . Hoc ex cautelae industria praeterirem, si licerct , ne Ethnico-
philoso-
5
rum stu jj a auth en ticis aut praeferri aut comparari possent vllatenus do-
^ n< cumentis ; cum sicut exaltantur caeli a terra , sic exaltatae sunt viae no-
strae a \iis eorum , et cogitationes nostrae a cogitationibus eorum ; et
quantum excellit spiritus carnem , ratio sensum , fides opinionem , intelli-
, pax
Dei omnem Sinsum , postremo Creator omnem creatu-
gjntia fiJjm
ram , sic Theologia omnem munJi sapientiam , sic Philosophi nostri omnem
Philosophorum Gentilium transcenderunt doctrinam • Quia vero hoc mul-
to magis Isidorus, qui et antiquorum Philosophicis claruit perfectus, et
modcrnorum Theologicis emicuit summus tamen ( vt aJia huius illustris :

viri ad praesens omittam copiosrssi.na , in quibus miro desudauit inge-

in libro Ety- nio , volumina ) ille Etymologiarum qui inscribitur, omnium admiratione
mologiarum plenus , omiiium susceptione dignus liber , solicitat , contestatur , excla-
ostenditur mat,ne etiam hoc sanctissimi et eruditissimi viri desit Jaudibus, quo vel
:

Philosophorum primi ac peritissimi sunt elati , vel sapientissimus ille Sa-

lomon omnes illos tam scientia quam excellentia praecedere comproba-
tur et sic omnibus filiis hominum scientiarum varietate post Apostolos
:

incomparabilis est creditus.

8- ln hoc Iibro in triuii eruditione IsiJorum praeditum cernes elo-

etBreuiariumSegobienseperuetustum,^- reticere . Ideo auctor bene praefatur hac

tnen merum arbitratur commentum cum formula , vt fertur , sub dubio rem , vt
Quintanaduena.; . Et haud quaquam , in- /icceperat , narrans . BOLLANDIANI .

quit , est credibile tam insigne facinus

, 8. In edito erat sigillatim pro sitl-

antiquiores , Braulium et Hildephonsum, gillatim . EDITOR.

 .

A P P E N D I X II.
459
quentia,hic in quadriuii inuestigatioae perfectu n
adnireris in mathe-
seos disciplina, hic corporis salutem tueri, ac restaurare docendo theori-
cum practicumque reperies hic metho licam , em )iricam , logicamque (a)
:

discernenJo Apolliaen, Aesculapium , et Hippocr.iten nouissime perpen-

des . Hic(j) Phoronei , Trismegisti, Solonis , et Ponpilii instituta retractan-
do,iuris inuenies peritissimum hic iurajleges eJictis et decretis inse- :

rendo , instruxisse putabis lustinianum : hic ephemeriJes , epactas, iJus et • ,

kalenJaria, annales et historias distinguen lo, (c) Pherecydem , et loss- omnes

discur-
phum ebibisse probabis hic chroaicam persequen Jo , Eusebium , Hieroay- rit scientias ,
:

mum,et Orosium lectitasse clamabis.Et quia de Salomone legitur , dis- profanas

putasse de cedro , quae est in Libano, vsque ad hyssopum , qui nasci-
**"
tur iu pariete ; de B. lsiJoro hic reperitur , de prima causa vsque aJ ex- '" "&'

tremam fere creaturarum mirabiliter pertractasse ; et negotia , et officia

singularum , moJosque JiscutienJo, postre.no rerum o.nnium naturam et
circumstantias describenJo, non solum hausisse , verum etiatn excjssisse
putabis Salomonem : hic aetheris , aeris , aquarum terraeque discrimina ,
cunctorum viuentium naturas et vocabula perscrutando consuluisse cre-
des primu.n hominem hic Rachelis amplexibus totum stupebis delecta-
:

tum , dum in antiquorum experientiis studio viJ.-ris occupatum hic (i) etsacras: :

mali mandragorici fragrantia ad Liae gremium gaudebis reuocatum ; dum

supernorum delectatus amore in sacrae Scripturae foecunditatem pie sen-
seris implicatum : hic cum Maria vestigiis assiJsntem Dominicis partem
optimam elegisse ; cutn Martha solicitum frequenti in ministerio in-
hic
stitissehic cum : Paulo electionis vase vsque ad tertium caelum raptum ;
hic cum eodem plus omnibus Jaborantem, vt omnes lucrifaceret omni- cum 1 uibus
,

bus omnia factum hic cum Paulo circumcisionem praedicanti Petro ">
:
t atn aUas hae-
faciem restitisse; hic cum Petro , enecto Simone , nec Neronem timuis- reses
se hic haereticorum omnium singillatim expugnasse dogmata ; hic san-
:

cta quatuor suscepisse ac venerari Concilia hic (f) cum Chalcedonensi :

Synodo Dioscorum eneruat et Eutychem haereticos hic cum Ephesina , :

prima Nestorii quassat impietatem hic cum Constantinopolitana cum :

Eunomio confodit Macedonium hic cum Nicaena versutissimum ac omni :

insania condemnat obcaecatum Arrium .

9. Hic Arrius fuit quidam Presbyter Alexandrinus ; qui diuersas in

(a) Explicat haec Isidorus lib. 4. cap. 4. habeat mala suaueolentia . BOLLAND.
etvocat tres haereses meJicorum. EOLL. 9. Reposui immanitas sccleris , pro
(b) Idem lib. 5. cap. 1. agit de Aucto- quo erat inanitas sccleris . Sanctissimus
ribus legum , iisque interserit Lycurgum, Massona,seu IVLisona qui hic memora- ,

hic omissum BOLLANDIANI. . tur dignus profecto esset , cuius cultum

,

(c) Phacrecidem Syrum , lib.i. cap.^j. antistites hispani renouari curarent . Nam

dixit primum apud Graecos soluta ora- aliquando publicum honorem in Hispa-
tione scripsisse ; et cap. 41. addit claruis- nia ipsi praestitum fuisse , ex aliquo ve-
se temporibus , quibus Esdras Legem
iis teri breuiario colligi potest , vt dixi
conscripsit. Vide Vossium de Scriptoribus cap. 73. num. 13. EDITOR.
Craecis lib. 4. cap. 4. BOLLANDIA M . (e) Referuatur retrogrado ordine Con-
(d) Lib. 17. cap.9. de herbis aromaticis cilia , de quibus rccto ordine agit ipse
agens ,vult mandragoram dictam , quod lib. 6. cap. 15. BOLLANDIANI
Mmm 2
 ,

4*o I S I D R I A N A
Trinitate substantias mentiendo asseruit,, et Christum non verum Deum ,
tum Ananam nec in Patre esscntialiter permanentem procaci falsitate astruxit Sed qui .
,

tantum miser desipuit, et in sua assertione mendax fuit et perfidus ; quia

Christum verum Deutn esse negauit, idcirco iusto iudicio Dci crepuit
medius , et eflusis omnibus visccribus eius cecidit in faciem prostratus ,
et quibus Christum negauerat focda ora pollutus , dignam pro impietate
sua poenam ab eodem Deo ct homine etiam in hoc seculo est consecu-
tus ; ct in tartareo igne aeternaliter cruciandus multos suos sequaces
praecessit , suo nefario tam djprauatos quam deprauandos errore Huius .

etenim immanitas sceleris cum fideles toto orbe,totius orbis perseque-

retur exiliis post conuentuum (<j) , Athanasio suo expulso , subuersio-
,

nem post ltali.ic lugubres exterminato Vcrcellensi Episcopo Eusebio ,

;

planctus; post Galliarum damnosas, llilario proscripto , ruinas (/>) Leo- ;

uegildus Hispaniarum Rex, cum omnibus pene Regni sui Principibus , hu-
ius haeresis errore seductus, in tantam venit dementiam , vt clarissimos
quosque et in lege Dei cruditos Ecclesiarum Praelatos ab Hispaniae
subLeouigil- confinibus persequendo exularet ; atque plurimos eorum gladio caedendo,
do latc gras- cnrcerc detrudendo, fame cruciando ac diuersis poenarum generibus af-
,

ficiendo,non solum in Hispaniae partibus, verum etiam in Gallia et aliis

regionibus per feralem insaniam dignos Deo Martyres consecrauit et quia :

Strenuus in armis fuit,multos populos suae ditioni subiugatos impie op-

pressit , Catholicis odio fidei persecutionem intulit , Ecclesiarum priuile-
gia fregit , diuites cupiditate caecus damnauit,et in omnibus perniciosus
extitit Inter omnia autcm mala , quae gessit , sanctissimum (c) Masonam
.

Emeritensem Episcopum exilio relegauit ; atque clarissimum Doctorem

Archipraesulem Hispalensem Leandrum , qui ad conuersionem gentis Go-
thorum speciali contra nefarias haereses cura infatigabiliter insistebat ,
multis afiectum iniuriis,vt oues sine pastore a seductoribus circumuen-
tae luporum hiatibus facilius clauderentur , a regno Hispaniae expulit ,
et se cum suis Principibus Arrianorum haercsi miserabiliter subiugauit ,
ct Romano Pontifici comminando , ad destructionem Romanae Vrbis et
Ecclesiae demolitionem venturum se sponsione iuramenti firmauit .

Venerabilis autem adolescens Isidorus, cunctarum scientiarum di«

10.
sciplinis cruditus feruore martyrii accensus , pro dcfensione Ecclesiae
mori pronus, armis fidei praemunitus, contra furentes Leouegildi Regis
ac Principum eius rabies athleta fortissimus , Christi comitante gratia
processit imperterritus . Ministri ergo multiformis seductoris modo blan-

Coluntur hi pugiles , Athanasius 2.

(a) de Vita et miraculis Patrum Emeriten-
Maii Eusebius l.Augusti , et Hilarius
1 sium , latissime deducit res gestas S.Ma-
13. Ianuarii BOLLAXDIANI . . sonae:qui inscriptus est Martyrol.Hispani-
(b) De Leouigildo seu Leuuigildo Re- co Tamaii ad kalendas Noucmbris. BOLL.
ge , ctmule Acta S. Hermenegildi filii , 10. Concertationes Isidori adolescen-
eius iussu martyrii coronam adepti 13. tis cum haereticis verae fortasse sunt

ApriUs . BOLLANDIANI . sed grauioribus documentis essent com«

(<•) PauLts Diaconus Emcritensis , libro probandae . LDITOR.
 A P P E N D I X II. 461
ditiis leniendo, modo terroribus propulsando, modo disputationibus agi-
tando , modo munera offerendo, modo tormenta imponendo, modis qui-
buscu;n]ue poterant , a sancto proposito ipsum permutare satagcbant .

«tvane ad
Magnum quippe suis dogmatibus credebant augeri cumulum , si Isidoro de--

s ectl0nem
superato ( qui tam scientiae claritate, quam generis nobilitate , corporis
pulchrituJine, morum grauitate , et eloquii suauitate fulgebat ) possent
eum suis assensibus inclinare • Eia , fortissime athleta Isidore , ecce nunc
tempus acceptabile in his ergo diebus thesaurum incomparabilem , quem in,
:

pueritia coigregasii , vt audiuimus, non tibi soli , sed et fidelibus rese-

ranJum, profer in medium . Tempus est Ioquendi , et diuinarum senten-
tiaru.n lapides spargendi , vt frontes obstinatae inimicorum conterantur,
et fides Ecclesiae dtholicae roboretur . Ecce enim nauicula Petri in me-
dio quatientibus fluetibus vndique agitatur, Ecelesia Christi demergitur,
nisi diuinae succursio.iis manu ad portum optati Jittoris deducatur . In-
ter haec robustissimus athleta Isidorus in tormentis laetabatur , et Deo
gratias referebat , quia dignus est habitus pro nomine Domini lesu con-
tumeliam pati ; et inter oblatrantes vndique Arrianorum frequentias nec
minis terretur , nec blanditiis demulcetur sed magis ac magis feruore
: de iisdem
caritatis succensus, inter gladios haereticorum securus ; tam de tonitruis triumphauit .

diuinarum sententiarum quam de coruscatione philosophicarum proposi-

tionum , fulmina diuini oraculi ardentia emittebat intrepidus, quibus ini-
micorum saeuientium obtenebrabat aspectus . Quasi vnus de quatuor pa-
radisi fluminibus, ex ore suo flumina gratiae cum impetu emanabant ,
quibus fiJelium aridam irrigando ad viriditatem fidei perducebat; et hae-
reticorum perfidiam , in garrulitatis ac loquacitatis audacia confidentem
fluctibus eloquentiae demergebat . Hebetescunt miseri , et obmutescunt ;
saeuiunt et confun Juntur ; qui dum se putant adolescentem superare , ab
eodem turpiter superantur ; atque fidem Christi, quam putant penitus ex-
tirpare , huius iuuenis instantia caelestibus incrementis dolent quotidie
pullulare .

C A P V T III.

Orthodoxa fides per S. Isidorum propagata , eiusdem y

cellula clausi , vita .

II» XjLui ldiens autem reuerendus Doctor Leander fortissimi iuuenis Isi-
dori constantiam , in Domino gauisus, orationibus continuis Dominum
precabatur , vt ipse , qui in serui sui tenera iuuentute inceperat mirabili-
ter, caelesti eum robore confortaret , atque per eum Ecclesiae suae opta-
tum digiarctur , prostratus inimicis haereticis , annuere benigne trium-

11. S. Leandrum epistolam ad fra- Quod autem frater ille fuerit ipse Isi-
trem scripsisse , in ijita praemonet , cui- dorus , et non Fulgentius , ex auctore
que mortem non esse timtadam , Isido— huius vitae discimus , vti etiam quod
rus ipse narrat cap. 41. De vir. iLlustr. Isidorus viccs LeanAri gesserit EDITOR. .
 ,

462 I S I D O R I A N A
epistola San- phum . Misit ei itaque epistolam , in qua praemonet , mortem pro fiJe
cti Lcandri Catholica quidquam non esse timendam . Beatus vero iuuenis, tam oratio-
fratns confir- n ibus Praclati et fratris , quam exhortationibus et epistolarum adminicu-
matus jQ C onfortatus, neque in aduersis frangebatur , nequc leuabatur in prospe-
ris;sed in iis omnibus , ac si in epularum delectatione, laetus et hilaris
apparebat Debellata itaque Arianorum insania, vnum et verum Deum
.

Filium,cum Patre et Spiritu sancto in vnitate essentiae sempiternaliter

permanentem , sanctarum Scripturarum auctoritatibus, et septem liberaliuin
artium rationibus , nec non philosophorum conuentionibus , apertissime
declarabut , et Romano Pontifici, Joco B. Petri a fidelibus substituto, ac
vniuersis Ecclesiarum Praelatis ab eodem caelesti institutore missis, diui-
nae paginae testimoniis approbando, fidelibus populis obedire suadcbat •
Hic etiam Praelati sui, fratrisque Leandri sic est executus vices, sic one-
ra leuigabat, sic vestigiis inhaerebat constantiac , vt carcere, minis , tor-

Recaredo ment s ct gladio persccutorum spretis, serenissimi Principis Recaredi , im-

'

Principi fidem piissimi Rcgis Leouigildi filii, securus adiret praesentiam ; et pocula ver-
praedicat , bi Dei assidne piopinando, ab Ariana haeresi reuocaret, et fidei Catho-
licae documentis redderet obsequentem • Formidolosi autem Regis Leo-
ufgildi, qui se cunctis vitiis mancipauerat , et aures suas spinis diabolici
erroris obturauerat , ne audiret bonum , non solum est nisus debellare
proteruiam ; verum ad hoc vsque, totius regni primates gladio spiritus
exasperando commouit , vt eorum insistente perfidia , in necem piissimi
eaque post ac sercnissimi Principis Hcrmcnegildi filiisui,pro fide Catholica vincu-
S. Hcrmene- ]is mancipati , huius lsidori amicissimi , ( quia eum B. Lcander a faece
gtldi et Leoui- Ariana erutum in fidcm Catholicam conlirmaucrat ) impiissimus pater, et
gildi mortem tyrannus parricida insurgeret , et ad exequias gloriosissimi Regis et Mar-
tyris, ministerio Angelico celebratas, manifestae perfidiae culpam , exem-
plo Iudae proditoris, non poenitens, sed poenitentia ductus agnosceret .
Veniens namque Toletum , caelesti vrgente iudicio, atrocissima percussus
infirmitate, inter torsiones et eiulatus simul cum ipsis interaneis misera-
bilem euomuit (V) animam , atrocissimis flammis et vermibus , vt credi-
mus , aetcrnaliter cruciandus , quo praecessit seductor suus nefandissimus
Arius .

12. Mortuo igitur Rege LeouigLldo , factum est,vt reuertentem a Car-

(<i) Nicolaus Antonius annoiat , de turgia permaneret . Hoc argumentum fu-

morte Leouigildi consulendum Ambro- sius explicui in Isidorianis cap. 1%. seqq.
sium Morales lib. n. cap. II. et quas IsiJorus an cellae iussu Leandri inclu-
congerit Biuarius ad Maximi Chronicon sus fuerit , non liquet , vt dixi cap. ip.
a. Christi 587.N0J nonmdla attigimus ad num. 1. Verba , quae auctor vitae hoc
Vitam S. Hermenegildi 13. Aprilis. BOLL. num. profert , ne saltem leui inter tur-
12. Quod prior Leander gothis ec- bas posset famine maculari , ex celebri
clesiastica officia instituerit , solum eo hymno S. Ioannis Eaptistae , Vt queant
sensu admitti poterit , quod gothis ad laxis e tc. , qui Paulo Diacono ascribitur,
fidem catholicam recenter conuersis , petita sunt ; ita enim stropha 5. habet :

Leander curauerit ,nequis error in ec- Antra deserti teneris sub anais , - Ciuium
clesiasticis officiis e veteri arianorum li- turmas fugiens , petisti , - Ne leui saltem
 ,, :

AP P E N D I X II.
4 63
thagine triumphatorem suum Leandrum laeta susciperet Hispania, et sub-
stituto in regno Catholico Recaredo, Hermenegildi Regis et Martyris fra-
tre,fortis Isidori victoria redditur , nuntiata Ecclesiae pace cum fidelium
tripudio ; exterminata a totius dedecore , reducta laeta-
regni confinibus , cum debito
tur:
Ariana perfidia. Reuocantur itaque exulantes Praesides , Ecclesiae adornan-
tur, fideles deuotissimi cum Patribus gratulantur, omnipotentis Dei cle-
mentia magnifice collaudatur , qui tantae virtutis constantia Isidorum ro-
borauit . Beatus autem Leander, operibus caritatis et verbo praedicationis ,
Christianissimo Regi Recaredo,qui loco patris eumdem Leandrum sibi
praeposuerat , gentibus Gothorum, quibus semper patrio inhaeserat affectu,
et populo Hispdensi, quorum curis inuigilabat specialius, in solicitudine,
in caritate non ficta deuotissime insistebat ; et vt Patrem , et Filium,et
Spiritum sanctum , trinum secundum personarum distinctionem , et vnum
secundum maiestatis diuinitatem , Deum esse crederent , suadebat quibus :

creJentibus, prior instituit illis praecepta, et (a) ecclesiastica officia.Ipso

etiam tempore Sueui, vnda baptismatis per (/<) eum iam loti , Gallaeciam
obtinent . Cernens igitur Leander, admirabilem Isidori constantiam tantis
fulgurare virtutum augmentis, nescio si quo praeuentus praesagio , ne se
dimisso , praedicationis causa, aut ob aliud aliquid exteras peteret regio-
nes;vel quia , vt credimus , se ab infantia mente ct corpore Virginem
Domino consecrauerat , ne saltem leui inter turbas posset famine macu-
lari; aut ne , qui extiterat persecutionis tempore robustissimus , Ieuis au-
rae humana fauoris elatus iactantia, in tranquillitate positus , frangeretur;
in cella,vt fertur , ab eodem Isidoro constructa , bonae iudolis adolescen- a S. Leandro
tem redusit.Hoc autem factum tam piissimus Rex Recaredus, quam plu- cellae includi-
tur >
res Ecclesiarum Praelati aegre ferentes , cum animi molestia sustinebant
iniustum enim censebant tanti Patris placitis contraire . Murmurant Cle- cum admira-
rici inussitando,obsistit populus conclamando, Jucernam clarissimam lsi- tlon<; et mur
"

dorum non debere sub modio cellulae, vel etiam vnius ciuitatis poni ; qui muratl0ne a"
lorum *
splendore scientiarum et coruscatione bonorum operum,ad totius orbis

maculare vitam - Famine posses . Nunc uatum, sacrorum, precumque diurnarum ,

in breuiario romano ex correctione Vr- et nocturnarum ritus Isidoro tribuantur ,
bani VIII. Ne leui posses maculare vi- tametsi nonnulla Leander inuenit , plura
tam-Crimine linguae EDITOR. . progressus temporis addidit. BOLLAND.
(o) Idem Leandrum primum aucto-
. (b) lllustrauimus ad diem lo.Martii
rem agnoscere videtur ecclesiastici Offi- Acta S. Martini Dumiensis , Archiepiico-
cii , quo dehinc Gothi
vsi sunt quod : pi Bracarensis ; et ostendimus auctorita-
vulgo Isidoro tribui solet Porro , teste
. te Cregorii Turonensis , et S. Isidori ,Sue-
Mariana lib. 6. cap. 5. in concilio 4. To- uos in Gallaecia degcntes cum Rege Theo-
letano , decretum erat Missale et Bre-
: demiro ad fidem orthodoxam conuerscs .

uiarium vnum esto in Hispania eius : An aliquid eo contulerit S. Leander , ali-

rei perficiendae cura, quoniam Isidoro
qui primas partes in eo Concilio tenuit
cr editur esse demandata ; vsus obtinuit
Vt Missale et Breuiarium Mozarabum, hoc
, bi non iegimus . Potuit tamen fecisse ,
quando regnum Sueuorum de/etum sub Leo-
uigildo , et in Gothos translatum , perman-
sit sub Recaredo Rege Catholico BOLL.
.

est , ex antiquo Gothorum more conser-

 : . ;

464 I S I D O R I A N A
sufficeret ilJuminationem ; et qui tamquam aurum in fornace , ab impiis
poenarum tunsionibus probatus extiterat , non in cellula includendum ,
sed in multarum gentium luccm proferendum } querulis vocibus clami-
tabant .

Reuerendus autem Pater Leander, vt grauitatis pondere pressus,

13.
non pio Regi Recaredo, non Ecclesiarum Praelatis, non regni Principi-
bus , non mussitationibus Clericorum, nec populorum vocibus cessit Spi- :

erudit suos ritus enim sancti gratia praeuentus ipse, sciebat, quid esset facturus De- .

magistros nique ei cruditissimos in omni facultate prouidit magistros, a quibus au-

dicndo, cuai quibus eti.mi disputando , conferendo , quibus opponendo ,
et respondcndo, quosque interrogando, siquid minus didicerat, posset ad-
discere corrigendo. Mira res! omnes quippe , qui docturi cum de sua scien-
tia praesumebant
ab eo mirabiliter docti , de incrementis doctrinae co-
,

piosius gaudebant Vcnerabilis vero Rex Recaredus, iuxta cellulam beati

.

et Recaredum vir i ^ssidue assidebat ; et a fontibus Saluatoris , almo Isidoro cfriuente ,

Regem , Sanctae Trinitatis fidem piis haustibus per fenestram hauriebat ; et non im-
mcmor auditorum, cupiens Filio Dei duplicatum reportare talentum,po-
pulis sibi subicctis pocula vitae acternae , quae acceperat , fideliter effun-
debat («) Erat namqtie cultu religionis praeditus , et paternis moribus
.

Jongc dissimilis nempe : ille irreligiosus , et bello promptissimus ; hic fide

pius, et pace praeclarus : ille armorum artibus gentis imperium dilatans
praeclarissi- hic gloriosus eamdem gentem
trophaeo sublimans.ln ipsis enim Re-
fidci
mum Princi- gni sui exordiis Catholicam fidem adeptus, totius gentis populos, inoliti
pemcffeccum: erroris labe detersa, ad cultum rectae fidei reuocauit Synodtun (£) deiu- .

de omnium Episcoporum ad condemnationem Arianae haeresis, de diuer-

sis Hispaniae et Galliae Prouinciis congregauit: cui Concilio idem reli-
giosissimus Princeps interfuit ,gestaque eitis praesentia sua , et subscriptio-
ne firmauit Hic virtutibus adornatus, omnes quos Deo caros sciebat, ho-
.

noribus extollebat , quos vero superstitiosos, coram omnibus arguebat ; vt

ceteri timorem acciperent qui non Patrcm perfidum,sed Christum Do-
:

minum scquens horrebat et execrabatur Arianam i;isaniam,et a toto re-

gno stto turpiter expellebat Tantam in vultu gratiam habuit , tantam in
.

animo gessit benignitatem , vt in omnium mentibus infiuens etiam ma-

Jos ad affectum amoris sui attraheret; adco liberalis extitit , vt priuilegia,
et Ecclesiarum praedia, quae pater suus fisco associauerat , iuri proprio
restau-

13. Auctor imitatus videtur Paulum prio restauraret : nam apud Bollandianos
Emeritensem De vitis Patrum Emeriten- cst iure proprio . In nonnullis editioni-
sium , qui cap. 16.de Recaredo sic ait bus historiae , vc in Grialiana , legicur
No>i patrem perfidum , sed Christum Do- inoliti erroris labe deserta -. sed melius
tninum sequens etc. S. Gregorius Magnus videcur detersa , vt hic legicur EDIT. .

scripscrat , Non patrem perfidum , sed (a) Sequentia ex Isidori Chronico tran-
fratrem martyrem sequens etc. Haec duo scripta sunt . BOLLANDIAXI .

loca inter se contuli , ec expendi c. 79. (b) Concilium Toletanum nl. Aera 627.

num. 33. In verbis historiae gothorum Recaredi anno 4. Christi 589. celebratum*
Isidcri restitui ex ipsa historia iuri pro- BOLLAXDIAXI
 « . . ;

A P P E N D I X II.
4 6?
restauraret adeo clemens,vt populi tributa saepe indulgentiae largittone
;

laxaret, opes suas in miseris, et thesauros suos in egenis recondens, sciens,

ad hoc illi fuisse collatum regnum , vt eo salubriter frueretur . Haec ad
laudem Dei nostri et confessorum eius Leandri , et Isidori , qui talem a
Domino discipulum obtinere meruerunt

C A P V T IV.

S. Leandri Episcopi Hispalensis obitus , et libri scripti .

Successio S. Isidori •

14. V humani generis inimicus,se suosque a Sanctis Con-

idens itaque
fessoribus, p_rRecaredum Regem, quem ante subditum habuerat , perse-
qui; duos Comites inclytos opibus, et nobiles genere , profanis tamen men- debellata hac-

tibus, et ignobiles moribus, Ganuistan videlicet et Vulgernun , vna cum fesi Ariaua •

Ariano Episcopo (a) Athalco nomine , contra Regem Recaredum concitauit:

qui congregata multitudine Francorun , ob vindictam Arianae vesaniae ,
vrbis Narbonae circum adiacentes regiones deuastantes , et innumerabilera
Clericorum , Reii°iosorum , et Catholicorum trucidantes multitudinem ,
etiam piissimo Regi Recaredo regnum praeripere nitebantur Contra quos .

gloriosissimus Recaredus,misso Claudio Emeritensi Duce, glorioso trium-

(Z>)

phauit euentu- Nam prostratis consternatisque deinimicis fere (c) sexagin-

ta milibus , ia Hispaniam cum gloria magna regressus est Post hoc re- .

motis ab omni parte tempestatibus , desideratam Dominus populo suo lar-

giri dignatus est pacem Dum haec ita se gererent , et multa Catholicac
.

Ecclesiae fauente Domino tranquillitas redderetur, et Arianae haeresis ca-

lamitas ab omnium pene mentibus discuteretur , atque vrbs Hispalcnsis
vna cum sanctissimis Confessoribus pro tantae tranquillitatis gratia con-
gauderet,et Domino indesinenter gratias referret innumerabiles, eumdem
Venerabilem Antistitem Leandrum , Domino vocante , contigit aegrotare . s. Leander
Cumque diem extremum sui felicissimi Iaborisin proximo venturum agno- e cclla euocat
seeret , venerabilem fratrem suum Isidorum , solatii ac benedicendi gra- S. Isidorum
tia, et vt se eius orationibus commendaret , a cellula educit , et sibi prae-

14. Inter ea , quae in Le.indri elogio et Vulnernus , licet alii eorum non
ex Isidori libro De vir. illustr. in hoc meminerint , et ab illis excitati Fran-
num. Bollandiani reformant , aut corri- ci in Narbonensem , seu Cothicam pro-
gunt, mutari etiam posset in toto autem uinciam irruisse . BQLLANDIANI
psalterio duplici editione orationes con- (b) loAiines Biclariensis Claudiura Lu-
scripsit ,pro orationem EDITOR . . Ducem appellat. Isidorus
sitaniae Clau-
(<() Cregorius Turonensis lib. 9. Hist. dium Ducem BOLLANDIANI . .

Franc. cap. 15. appellat Athalocum , A- (7) Sexaginta millia fer-

Biclaricnsis .

rianae sectae Episcopum , qni , cum ad me Krancorum noscitur infugasse , et ma-

consentiendum paucorum faueret adula- ximam eorum partein gladio trucidasse.
tio , commotus felle , ingrcssus in cel- Isidorus tot aduenisse ait ; addens , Nul-
lulam suam , inclinato super iectulum lam vnquani in Hispaniis victoriam Go-
cppite nequam spiritum exhalauit Huic . thorum vel maiorem vel similem exti-
Episcopo videntur adhacsisse Ganuistan, tisse . BOLLANDIANI
Tom.ll. N n n
 . .;

\66 I S I D O R I A.N A
sentari precatur. QuqJ cum beato Isidoro retulissent, cuius iam tota mens
caelis inhaerebat , et paruam cellulam omnibus temporalibus diuitiis prac-
ponebat , repulit cos a sc dicens, Scitote , fratres y me ab hac cellula mi-
c egressurum , quamdiu frater meics in huius peregrinationis corpore
sttperstes steterit: ipsc enim hoc proposito sacramenti firmauit Beatus autem .

Leander, pastoralibus iugiter curis expletis, post rcceptionem Dominici cor-

poris e: sanguinis , felicissime in Domino obdormiuit» Hoc autetn praeter-
mittere iam dudum non existimo , quod hic clarissimus Doctor Leander (a)
fuit ::b eodem patre Scueriano, quo et Isidorus , genitus, professione mo-
nachus, ct ex strenuissimo monacho , multo populorum conamine , ipso
virturcque renuente , Hispalensis Ecclesiae constitutus cst Episcopus Vir hic suauis .

et doctrina, eloquio, ingenio praestantissimus , vita quoque atquc doctrina fulsit ex-
cellentissimus ; vt etiam fiJe eius atque industria , populi gentis Hispa-
norum per cumdem bcatum adolescentem fratrcm suum Isidorum ( vt su-
perius scriptum est ) ab Ariana insania a fidem Catholicam reuerteren- 1

tur.Hic namque in exilii stii peregrinatione composuit duos aduersus

baereticorum dogmata libros , eruditione sanctarum Scripturarum ditissi-
mos,in quibus vehementi stylo Arianam impietatem confodit ac detegit
ar»s scri- grauiter ostendens scilicet quid contra eosJjm habeat Catholica Eccle-
,
r
:s cla-
s a }
j ve quantum distet ab cis religione , vcl fidei sacramentis
j Extat .

et aliud landabile eius opusculum ,aduersus instituta Arianorum , in quo

propositis eorum dictis suas responsiones opponit . Praeterca edidit FIo-
rentinae sororisuae, dc institutione Virginum et contemptu mundi , li-
bellum, titulorum distinctionibus praenotatum ; siquidem et Ecclesiasticis
offi .:iis idem non paruo laborauit studio in toto autem Psalterio duplici :

editionc orationem conscripsit in s.icrificiis quoque , laudibus atque psal-

:

niis multa dulcisono carmine composuit • Scripsit etiam epistolas multas

ad Papam Gregorium,et de beatitudine vnam , in quibus ab eo Archie-
piscopale pallium et libros de expositione Beati lob , librumque pastoralis
regulae poposcit;et vt pro co eius fieret ad Dominum iiitercessio , pro
morbo po lagrico , quo admodum vexabatur , frequentissime exorauit Quae •

nmnia Beato Papa Gregorio, qui eum tenerrime diligebat , impetrauit

a
Alteram vero, vt in ante dictis praelibauimus, ad fratrem suum Isidorum
direxit epistolam , in qua praemonet cuiquam mortem non esse timen-
dam • Ad ceteros quoque Episcopos plurimas promulgauit familiaresepisto-
Ias , et si non satis splendidas verbis, acutas tamen sententiis. Sub Reca-
^ancte mori- redo Rege Catholico , Roma:n' Pontificis vicibus in Hispaniis fungens ,
mense floruit cuius ctiam tempore mortalis vitae terminum clausit (b~) pridie
:

Mardo . ,-j lls Martii

15. Translato igitur inter Angelos B. Leandro , Hispalensis Metropo-
(r<) Hitec ipaucis hinc inde a.idiiis aut (b) Jmo tertio idus JVI.irtii , ad quem
tnutatis , transcripta sunt ex elogiolsido- diem vitam dedimus BOLLANDIANI .
.

ri dt S. Leandre de scriptori-
, in libro 15. Adiuncta , quae in electione Isi-
bus Ecclesiasticisex quo nonnulla per-
: dori 2ccidisse hoc num. n3rrantur , syn-
peram hic scripta correximus Ea autem . chronorum testimoniis nobis non con-
ad S.Leandri Vitam illustrauimus. BOLL. ttant . EDITOR .
 .

APPENDIX II.
467
lis tanto destituta Patrono, die noctuque preces Domino effundebat , qua- s. Isidorus ab
tenus populo suo misertus,eis Pastorem fidelissimum prouideret , qui non Episcopis pro-
sohim Cathedrali dignitate, verum etiam morum sancticate B. Leandro uinciae
successor existeret Huic vero petitioni eorum pius Dominus minime de-
.

fuit , misericorditer eis annuens postulata De tanti etiam Patris decessu

.

adiacentium (a) parochiarum Episcopi admodum condolentes , conuenerunt

in vnum cum Clericorum et religiosorum conuocatione , vt secundum san-
,

ctorum Patrum instituta eidem Ecclesiae idoneum Praesulem eligendo pro-

uiJ.;rent . Horum siquidem electioni confirmandae Rex serenissiinus affuit
Recaredus, vna cum Principibus et Hispaniarum nobiiibus viris Sed po- .

pulus ciuitatis , quod conceperat animo, non valens subticere , malorum

vota praeueniens , interim conclamabat , dignum Dei famulum Episcopatu
Isidorum , qui in iuuenilibus annis pro fide Catholica viriliter egit , et in-
numeras pro eiusdem fidei defensione ab impiis substinuit poenas Regis .

autem et Episcoporum et Principum eadem erat voluntas , vna concor-

dia , eademque sententia ; et isidorum Episcopatu esse dignissimum, qui in Episcopum
tam exemplo boni operis quam sermone sanctae praedicationis, totam eru- eligitur,
diret Hispaniam , testabantur et ad B. Isidorum accedentes, cum humili-
:

tate et reuerentia , communem omnium insinuant voluntatem ; suadentes

eum onus Archipraesulatus, ad totius Hispaniae salutem , subire • Sed ille,
qui omne sublime haud secus quam suum praecipitium declinabat , nulla
ratione eorum desideriis praebebat assensum Ad hoc Reuerendus Princeps
.
et JnuJtus e
et almi Pontifices , videntes se suasionibus nil posse proficere , non feren- ceila extrahi-
tes vltra , conuocatis ciuibus vno spiritu ad eumdem conuenerunt Isido- tur :

rum , parati vim facere Concurrentes itaque populi , concitato clamore

.

beati viri cellulam dirimunt ; atque, prout poterat , reluctantem, in voce

iubilationis ad ecclesiam perduxerunt Clamabat eminus Dei seruus, vo-
lens excusationis praetendere rationem ; sed incassum , quia continentium
aures suas populorum laetantium voces inualescebant
16. Perpendens itaque Christi praeco, se nulla posse ratione resiste-
re , coactus cessit ; atque in Hispalensem Antistitem cum veneratione ma-
gnifica est electus, totus insignis, totus signatus, totus celeber, totus pul-
cher, totus amabilis , totus desiderabilis ; insignis origine , honestate, ho-
nore et maicstate ; signatus natura , dignitate , gratia et disciplina ; ccle-
ber doctrinis, eloquiis, praemiis , et praeconiis ; pulcher habitu , aspectu , dknusque
dclectu, et cultu; amabilis obsequio, alloquio , consiliis , patrocinio ; desi- consecratnr
derabilis specie , desiderabilis bonitate , innocentia vel iustitia ; desiderabi-
!is perfecta charitate. Talis eligitur, talis deligitur, talis cogitur , trahitur,
adcptatur, talisinfulatur . Diriguntur praeterea nuntii ad gloriosissimum
Gregorium venerandae vrbis Romanac Papam , vt confirmata electionc •.

(,i) Parochiam pro dioecesi vsurpari terius parochia ordinationes faciat . BOLL.
in Vitis Sanctorum , et apud S. Hierony- 16. An Isidorus palfium a S. Grego-
mum monuimus 6. Ian. ad 1'itam S. Mcla- rio Magno obtjnuerit , controucrsia e-^t
tiii cap.i. litt.a.Jta praecipitur inCapitu- a multis agitata , de qua vide Isidoria»
Us Caroli magni, Vt aullusEpiscopus in al- na cap. 22. EDITOK .

N n n 2
 4<5$ I S 1 D O R I A N A
approbante de benedictione B. Petri Apostoli pallinm Isidoro sibi amicissimo Archie-
S. Gregorio piscopale transmittere dignaretnr Sanctus vero Gregorius Papa , de ele-
.

Ma^no *
ctione sibi dilecti lsidori adinodiiin guuisus,Deo gratias egit , et nuntiis
(<j) ( pallium ) cum postulatis di-
honorilice susceptis electionem confirmauit;
rigeiis, etiam vt primatiae honorem in Hispaniis exequeretur, concessit .
17- Decoratus igitur infula Praesulari quantus vixerit , quantus exti-
terit, quantum
proiecerit , quantuque fecerit, Pontifex asserat, Praesul affir-
mec , probet Antistes, Episcopus testetur declaret virtus Pontificem , pro-
:

d.tt scientia Praesulem , doctrina fateatur Antistitem , mores eloquantur

cxcellit in £r>iscopum Erat enim semper prudens , semper constans , semper modestus,
.

laaai genere s^
m p L r iustus prudeas discernendo , prudens eligendo, prudens diligendo,
>
:

pru.iens inhaerendo ; constans tolerando, constans resistendo , constans

cedenJo , coostans persequendo ; modestus appetendo, modestus inquiren-
do, moJestus vten.io, nuxbstus parcendo ; iustus meditando , iustus Io-
quendo , iustus operando, iusrus perseuerando : probus vbique, deuotus vbi-
que,vtilis vbique , expertus vbique ; promptus ad incipiendum , promptus
ad obediendum 5 promptus aJ ugendum , promptus ad insistendum : deuotus
ad medkandurr» j deuotus ad proloquendum , deuotus ad orandum , deuotus
aJ postulandum , deuotus ad obediendum, deuotus ad impetrandum vti- :

lis ad persuadendum, ad dissuadendum , ad dispensandum , vtilis ad com-

pensanJum ; cxpertus aJ euellendum et aedificandum , expertus ad plantan-
dum Prae oculis semper habens passiones filii Dei , non inani gloria ele-
.

uabatur: nam,omnium se seruum exhibens, plus amari appetens quam ti-

meri , atque magis prodesse quam praeesse, cunctis amabilem et benignnm
t>e pracbebat ; ieiuniis , orationibus , et sanctarum Scripturarum meditatio-
nibus inststens ; ex vilissimis cibis non ad cupiditatem , sed ad necessita-
tem parum sumens ; sibi parcus, alirs largus nominabatur eamdem mo- :

rum gr.iuitatem quam prius , eamdem sectabatur humilitatem • Idem enim

constantissime perseuerabat , qui prius fuerat;et crescente dignitate , au-
gcbantur ei Spiritus sancti dona ; atque ita plenus auctoritate et gratia ,
vbique laus sanctitatis eius et lucerna indeficienti lumine accensa, iam non
sub modio posita, sed super candelabrum constituta , vbique cunctorum Jau-
dibus ferebatur; ita vt etiam multorum Doctorum praeclarissimae lucer-
nae , suo splcnJidissimo lumine de bono in melius magis ac magis accen-
sae , igne sancti Spiritus conglobato, splendifluae redderentur . Cunctorum
etiam se debitorem astruens , praeter alios hoc dono radiantes, inerat ei
quasi proprie proprium , scilicet gaudere cum gaudentibus, fiere cum fien-
tibus et miserorum aerumnas, compassione pia in se transumptas , potius
:

ipse,quam illi, scntiebat ; et eleemosynarum largiflua donatione pietatis

studio detergebat • Tanta siquidem aderat illi copia largiendi , et continua
hilaritas tribuendi , vt in multorum aJmiratione nullus valeret percipere,
neque etiam ipsi famiiiarus eius,vnde tantorum censuum sibi largitas pro-

(a) Lectiones in Breuiariis Hisp.tnicis 17. In Bollandiano textu erat con.

ct Romano Cardinalis Q.iignonii , eique stans caedendo : rescripsi constans ceden~
paUiuna misit in Hispaniam . BOLLAND. do j hoc enim veruiu piuo . EDITOR .
 , .

APPENDIXII. 469
ueniret . Quantum vero largus per omne tempus extiterrt , so-
vitae suae
liDeo reseruatum est nosse • Didicerat enim serenissimos mores,plus in
tribuendo quam in accipiendo gaudere , sibi parcus et quodam modo aua-
rus, cunctis vero affluens, ditabat munificentiis vniuersos . In prosperis et ad-
uersis vnus vnltus eius semper ; clara hilaritate praeuentus ainctis laetior
occurrebat . Non illum cunctis virtutibus inimica elatio asserebat ; sed in
omnibus placidam praetendens huirwlitatem , potentissimis et pauperibusca-
rissimus habebatur In tanto etiam Apostolatus culmine sublimatus, non
•

ad cathcdram, sed ad curam ; non ad honorem, sed adonus ; non ad prin-

cipandum, sed ad seruiendum ; non ad subditorum marsupia euacuanda ,
sed ad facinora extirpauda; non ad quietem , sed ad laborem ; non ad di-
uersorum saporum fercula vel pocula exquirenda, sed ad diuina praecepta
populis demonstranda ac suadenda , et ad pauperibus Christi temporalia
subsidia prouide administranda, Episcopi dignitate se vocatum, non mi-
nus operibus quam sermonibus fatebatur .

C A P V T V.

Cura in institutiene Clericorum , monachorum , laicorum . Iter Romanum»

Pluaia impetrata . Mortua resuseitata

rca Clericorum vero et scholarium curam ita solicitus erat , vt

r8.V_-iirc
ex ipsa vehementi inuigilantia singulorum PateV proburetur Parum enim .

sibi videbatur vicinis Clericis scholaribus prouidere , quin etiam vndique

vocaret, vt magis haberet, quibus sua impartiretur beneficia , quos per se Clerlcos vndl-
ipsum in sanctarum Scripturarum paginis erudiret , et temporalibus alimo- que collectos
niis abundanter prouideret Concurrebant ergo Clerici , tantnm Patrem , instruic
.

non solum audire , verum videre sitientes; qui benignissime patrio Susce-
ptos affectu hortabatur , nc ab eo prius discedcrent , quam in lege Dei
edocti sibi et Catholicae Ecclesiae profuturi clarescerent; et vt remoueret
ab eis lnateriam vacandi otio , extra Hispalensem ciuitatem mirae pulchri-
tudinis extruxit monasterium , a quo nulli scholari exeundi ante qua-
driennium licentia praebebatur • Qtiosdam autem eorum , qui ditiores vi- cogttque ad
debantur , et inesse recusabant monasterio ; quos veritatis spiritu demon- studia
strante, ib Ecclesia Dei opere et sermone potentes futuros esse praeui-
debat;ne occasione comperta , vana quaequc per gyrouagationem medi-
taudo, mentem a studio reuocarent, ferreis astringebat compedibus De .

quorum collegio sanctissimus quasi Lucifer emicuit (V) Ildjfonsus , nec non
et gloriosus Braulius CaesaraugustanusEpiscopus Et quia non semper per- •

18. Apnd Bollandianos editum est se, vetustioribus monumenris n6n com-
singulorttm pater probarent Legendum . probari asserui EDITOR . .

patrem probarent , atic quod magis pla- (a) Coluntur S. Ildephonsus 23. lanita*
cet ypater probaretur De collegio iiuie-
. rii,et S. Braulius , seu Braulio 18. Mar-
num quod
, S. Isidorus fundasse dicitur, ///' : ad quorum Vitas haec latius ir>di-
sermoaem habtii iii lsidorianis cap. 20. cantuf . BOLLANDIANI .

ybi Eraulionem Isidori discipulum fuis-

 . .

47° I S I D O R I A N A
sonaliter, pluribus emergentibus curis, pro vt optabat , poterat eis conti-
nuare doctrinam , vbicumque in Iege Dei sedulos , et ad bella spiritalis cer-
adhibitis variis taminis aptos speculabatur magistros ; multis honoribus attollendo humi-
magistris : Jiter precabatur , vt sui optati laboris non immemores , in scholaribus do-
ccndis continuarent operam efficacem . Non enim sibi vidcbatur nefarias
haereses a vinea Domini radicitus posse euelli, nisi Clerici et quique re-
ligiosi , fama sanctitatis et instantia praedicationis , populis insistcrent .

Fomes namque et occasio totius mali et haeresis , morum lapsus Cleri-

corum ct religiosorum , et scgnis contemptus scientiae Scripturarum exti-
eximiam cu- tit Supcr religiosos quoque monachos, ercmitas atque secundum Patrum
• ,

im gei
i
- regulas seculo renuntiantes summo opere inuiinlabat , ne quis eorum inopia
mergeretur, aut verbi Dei mcdia depenret compulsi , per
, ct necessitate

li„ m: diuersa quaeritando, lapides Sanctuarii dispergerentur color auri opti- ; et

mus , scilicet propositum sauctorum virorum , mutaretur , et peruagatione
mediante sanctae conuersationis obliuisccrcntur ; concupiscentiis illecti
et abstracti, secularibus curis implicarentur ; et regularibus fraenis laxa-
tis,se diaboli subderent scruituti Sicut mater vnicum amans filium , ita
.

omnibus annexus , pandebat vnicuique eorum bcncifolentiae si-

caritate
num Sicut gallina congregat pullos suos sub alis , ita protegebat eos
•

a Eacie malorum ne aducrsis pulsi incursibus , vel egestatis pressi angu-

:

stiis, paterno sublato praesidio , extra quam norma poscit , affligerentur

Sicut aquila prouocat ad \oIandum pullos suos , ita ad caelestia deside-
ria piis monitis animabat ; ipse prius caeJestibus operibus inhaerendo su-
i.Cor. 9. 27. illius sanctissimi Apostoli Pauli exempJar secutus,ne
p Cr cos volitans ,
forte , cum sine exaggeratione operum aliis pracdicaret , iudicio dcprehen-
Matth. j. 19. SUb Buangelico , dicens et non faciens , reprobus efficeretur Quis namque •

sanctarum congregationum fratcr , molestia animi vel corporis pressus,

infirm.batur , ipso non ad sanitatis remcdia succurrente l Quis inimici ten-
tationibus scandalizatus vrebatur,iIIo non studio pastorali aquam sanctae
praedicationis desuper effundente ? Portabat oncra subditorum , dignum du-
cens ipse solus tn solicitudinibus seculi tribulari , vt sancti viri pcrturba-
submota , habcntes victum et vestitum , soli Deo studerent placere;
tione
oredens se* eorum intercessionibus , si quid ei deerat, promereri Quam- .

uis, etiam suae et aliorum consulendo saluti , mulierum pro posse vita-
ret praesentiam ;quascumque tamen moniales vel religiosas in Dei laudi-
bus cerncret permancntes , mira venerabatur affectione ; et ne temporalium
spiritu.diumuc sibi deesset copia , assiduis largitionibus prouidebat • Per
varia condh Hispaniae igitur regionem plurima,nec non et pulchra aedificauit mona-
monastcria, steria in qnibus vtriusque sexus religiosorum turmas, ad laudem et glo-
:

riam diiiini nominis congregauit Tradidit etiam eis (a) Regulam , quam
.

ipse secundum Apostolorum instituta edidcrat , quam pro Joci varietate

(<?) Regula extat inter ope-

S. Tsidori cordia Regularum, et Sraaragdus mona-
ra eius , e t scorsim parte i. Codicis re- chus , in commentario ad Regulam S. Be~
gularum a Luca Holstenio editi Citant . »e dic ti . BOLLANDIANI
eam Benedictus Ananiensis Abbas , i» Con-
 , .

A P P E N D I X II.
47 1
et Dei seruorum viribus decentissime tempcrauit ; docens vrmmquemque e.t iis regulam
stare in gradu et gratia qua vocatus est ; et in quo in seculo fun-
ofTicio scribit

gebatur ( dummodo sit honestum ) in monasterio quoque , secundum

Praepositi sui imperium,si necesse fuerit , humiliter deseruirc.
19. Inde no:i contentus ( prodjsse ) vni soli prouinciae , qui omnium
fidelium vtilitati se natum credebat ; per ciuitates et regiones egressus ,
in sacris tubis noui et veteris Testamenti clangendo, ad caelestia deside- alios Christia-
rla animabat eleccos ; vel contra mundi rcctores tenebrarum harum , ad spi- nosperorbem
ritalia ( bella ) hortabatur. Vbique tuba personat Euangelii , vbique an- >uuat:

nuntiatur Christus, vbique Sanctae Trinitatis laudes resonant ; et non est,

qui se abscondat a calore eius ; quoniam in omnem terram Confessoris
sonus exiuit • Nam quos praesentia sui corporis illustrare non valebat ,
missis epistolis et nuntiis foborabat Quidquid indecorum , quidquid in-
.

compositum , quidquid deforme , sed maxime legi Dei contrarium habuis-

set obuium , non parcebat oculus eius:et ne crescendo augmentaretur
solicitus , quam celerrime principiis obsistendo , delere de populo Chri-
stiano et exstirpare nitebatur Sed ct Apostolicas sanctiones , atque de-
.

creta Sanctorum Patrum , sanctaeque Romanae Ecclesiae praecipue institu-

tiones , in cunctis Hispaniarum Ecclesiis instituebat . Tradebat caelestia
et humana iam strenuus legislator; leges dabat , modestiae et honestati
conuenijntes , praebens se ignem vrentem,in consumendo nemora crimi-
num ; et aquam frigidissimam , in frigidando ardores tentationum Deni- .

que quae ciuitas, quae solitudo , quae (<z) marka , quae huius Doctoris non
senserit beneficia? Peragfans itaque Dei seruus , fuielium mentes verbi Dei
pabulo reficiendo , pauperes Christi in eleemosynis recreando , haeretico-
rum dogmata solicite persequendo , in vniuersis Hispaniarum Prouinciis;
ad inclytam peruenit Romanam Vrbem, summo Pontifice id humiliter po-
stulante; qui quanto honore et renerentia a Romano Antistite et Cardi- Romam pro-
nalibus fuerit receptus, non est nostrae disscrere valetudinis ; sed ex om- fectus huma-
ciis et dilectionis obtemperantiis erga eum exhibitis perfacile lector conii- nissime exc '-
ccre potest Onere namque totius curiae sibi imposito , omnes sc ei quasi
.
^ ltur :

patri pio , salua Apostolica excellentia , offerebant benigne, vt etiam , si H-

beret , genere nobilissimi, moribus famosi , dignitate praecipui, famulorum
vices supplerent , et humilitate qua poterant ministrarent ; dignum ducen-
tes prudentissimi viri, vt quia pro fide Catholica et Ecclesiae Romanae
honore ipsi.m , despectis tormentis Principum , morti cxposuerat , et mul-
tis Scripturarum sententiis matrem Ecclesiarum omnium comprobauerat ;
ab eisdem Romanis condigno veneraretur honore Placuit etiam cunctis, •

vt Ecclesiae Praelati ad sanctam (/;) Synodum conuenirent , vt siquid inho-

19. Isidorus aliquando Romam

Quod accipitur passim in Actis Sanctorum . Con-
venerit , praeter scriptoris huius vitae au- sule dicta 6. Febr. aci Vitam metricam
ctoritatem coniecturis quibusJam argui S.Amandi per Milonem cap.i.litt.b.BOLL.
potest , de quibus consule IsiJoriana (/») Fuisse anno 601. Romae dtto con-
cap. 23. EUITOR . ciha habita tradit in Synopsi sua Con-
(<r) Marka scu Marcha pro limitc pro- ciliorum Lalbaeus , quorum alittd pro mo-
uinciae, aut integra limitanca prouincia nachis constitutum edidit , aliud aduer-
 : :

472 I S I D O R I A N A
interfaisse aii- nestum reperiretur aut ambiguum , cum eodem sanctissimo corrigerctur
cuiSynodod:- Isidoro ; quem summo
desiderio in Romana Curia ad sui decorcm deti-
citur nuissent, nisi in Ecclesiae detrimento, ipso insinuante , hoc cessurum agno-
scerent • Dimissa itaque Synodo, quidquid voluit , in Roniana Curia crdi-
nauit, et omnibus affectis moerore dimissis, cum maximo honore et Apo-
.stolicis muneribus in Hispaniam regressus est Experti siquidem erant eum •

inter ceteras virtutes prophetiae spiritu clarescere, et ita multa de futu-

ris, tamquam cssent historialiter acta, magis euangelizare , quam pracdi-
cerc viJebatur Reucrtente autem eo factum est gaudium magnum et tri-
•

ptidium in Ecclesia Hispaaiafum .

20. Cum autem sanctus Doctor ad Galiiarum fines appropinquaret ,

mire magnificauit Dominus agerc ctim Sancto suo • Cum enim Galliarum
In Galliis In et Hispaniarum prouinciae siccitate aeris nimra laborarent , et ex pluuiae
m.i£na siccita- defectu fruges , arbores , atque herbae arescerent , et homines ex ipsa in-
tc temperie grauem corporis sustinerent mo!estiam;sancti Antistitis audientes
nducntum , Iaeti ct aJacres,de solita Doniini pietate confisi , qui in ser-
110 suo semp:r operabatur insignia, cum crucibus et lampadibus de sin-
gulis ciuitatibus ei obuiam procedebant , postulantes vt pro eis ad Domi-
num preccs fundere dignaretur Narbonenses vero , prope eo veniente ,
•

clamabant dicentes; O pie Hispattiarum Doctor hidore , tuis sanctis ora-

thttikflt fttsis ad Dominum , ab immineutibus periculis erue tios aduenistl :

desideratus , per te fbique a Domino solita praestentur beneficia . Beatissi-

mus vero Doctor, vt erat compassione promptus, imperat silentium, et ver-
bi Dei cibaria estirientibus apponit populis , admonens eos , vt vna secum
Domini inuocantes misericordiam , sanctae Trinitatis fide praeambula
rojiatiispreccs et °mni haesitatione postposita , Filii Dei poscerent beneficia* Inde vir
fundcre, sanctus, eleuans manus ad caelum, Dominum precabatur , quatenus ad glo-
riam sancti sui nominis, populo suorum peccatorum remissionem , corpo-
ris sanitatem , aeris temperiem, pluuiarum largitionem, atque fructuum
abundantiam dignaretur impartiri optatam O mira virtus orationis San- •

ctorum Cum enim aeris serenitas nimia esset , et solis ardore aestuarent
!

vniuersa, post tonitruorum repentinos mugitus ac fulguris contigucs ictus,

tanta subsccuta est aquarum inundantia, vt quis non vidit temporibus re-
r^^v
Ulu\ .1,,,,;,, tro actis huius pluuiae comparationem Beatus vero Confessor, ictibus ful-
•
piUlII25 . ,
'
* j
• 1 1 * "

imretrat guns vndique agltatus , totus ardere videbatur • At omnes timore mortis
exterriti, Sancto relicto,ad ecclesias confugerunt Qui autem aegroti hu- .

meris baiulantium subsidia bcati Patris expetentes aduenerant , suae im-

memcres imbecillitatis etiam ceteros fugiendo praecurrebant cum merito
aegros sanat, omnes enim B. Isidori obttntu pristinae erant redditi sospitati . Ceteri ve-
ro, in infirmorum sanitate perpendentes a Deo factum miraculum , anima.
ti viri_

sus Andream Graecum, sub monachali ha- At publicum , aut solenne illud Concilium
impostorem (Juidni aliqua similis Sy-
bitv. . non fuiise , arbitramur, cum Ambrcsio Mo-
nodus praesente S. lsidcro habita fuerit? rales lib. 12. cap. 21. ; Mariana , 1.6.c .7.;
Eius mentio fit in Ereuiariis Hispanicis . Padilla , ceut.y. cap. 22. , et aliis . BOLL.
 , . ,

A P P E N D I X I I.
475
ti viribus ad Sanctum accedere cuptebant sed nullus erat , qui prae fori-
:

bus auderet progredi , coruscatione simul et pluuiarum inundantia prohi-

bente Supersedens itaque Christi praeco vsque quo imbres cessarent , con-
.

currit ad eum vniuersa multitudo, laudantes in Sancto mirabilia nostrt

Saluatoris.Beatus vero Pontifex eos blande exhortabatur , dicens ; Eccs ,
fratres , quantum obtinst sanctissimae Trinitatis fidss intemerata . In nomi-
ne indiuiduae Trinitatis petistis, a tribus vsl pluribus erui psriculis , et tric
vobis a Domino et etiam plura sunt collata beneficia ; scilicet sanitas cor-
poris , aeris temperies ,st sxuberans frugum ac fructuum abundantia prae- :

tersa , quod sanctius ac carius amplectendum , si illibatam fidem seruabith

psccatorum indulgentiam consequsmini , et brauium remunerationis astsr-
nae • Nunc igitur , confirwate corda vestra in caritate Christi filii Dei » et r.dhomtur
et nuilatsnus circumueniamini a seductcribus , qui circuierunt mare et ari- ad fidena sin-
dam , cjt faciant litttim proselytum, aetemis flammh horribiliter concreman- ceram et vir-
dum . Lupi sunt infausta edacitate voracissimi , qui non veniunt nisi vt ma- tutes ample-
ctera
ctsnt et perdant , exterminantes facies suas,i<t appareant ieiunantes homi-
nibus , et per hoc facilior eis decipicndi aditus reperiatur Haec et his con- .

simiUa perorans Sanctus venit ad hospitium,vt refessa membra refoueret

Populus interim per vicos et plateas Dei nostri magnalia collaudantes ,
maiedicentes, detestantes eos, qui Dei et Virginis filium Dominum nostrum
Iesum Christum , vel sola cogitatione Deum esse verum , cum Patre et Spi-
ritu sancto permanentem in aeternum , negarent (a) •
21. Cum appropinquasset almus Doctor ad Hispalensem ciuitatem , ob
uiam ei processit vtriusque scxus populorum multitudo , Clericorum , scho-
larium, monachornm et laicorum qui in hymnis et laiulibus, in voce iu-
:

bilationis et tripudii , eum susceperunt cum gaudio magno Concnrrenti- .

bus itaque omnibus , vt sancti Patris tangerent fimbrias, ex compressio-

ne turbarum , quaedam mulier praegnans praefocata spiritum exhalauit •

(<i) Sequebantur nonmdla inserta deMa- niam traiecerit \ matureque detectus , coa-
hometis praedicatione in Hispania , et quo- ctus sit sibi fuga cons ulerc? EOLLASD.
modo a diabolo wonitus sit recedcre in 21. Quae in exeinplari ms. vitae
Africam,propter aducntum S.Isidori: quae S. Isidori hoc loco inserebantur de Ma-
falsa et adscititia censet Nicolaus Anto- hometis praedicatione in Hispania, omis-
nius . Disputat de iis Tamaius , qui opi- sa voluit Nic. Antonius , quippe fabulo-
nionem vanam et sine apice veritatis ad- sa Non desunt tamen , qui integram vi-
.

structam clamitat cum Morales , Padilla, tam typis committi maiuissent Supple- .

Mariana et aliis Quare nos ea ex hac

. menti loco esse potest compendium vi-
Vita eliminamus , maxime quia compen- tae a Roderico Cerratensi exaratum
dium hic relatorum legi potest apud Lu- et a nobis cap. 14. descriptum Narra- .

cam Tudensem , lib. 3. Chronici sub Sise- tio vero ipsa de Mahometo ex Hispania
buto Rege et Aera 674.;/.':'/;; apud Ma- virtute Isidori expulso cap. 25. explosa
ximum , in Chronico ad annum 606. ; fuit De aiphabetis , quae in fine huius
.

Luitprandum,ad 607. , et similes aucto-

a. numeri obscuris verbis commemorantur
res nv.per excogitatos , quasi exinde Hispa- disputatum fuit cap. 81. Auctor vitae
niae accederet aliqua gloria Quidni ta-
. cap. 5. inseruit Alphabetum orationis
men Mahometicae prauitatis seminator ali- quamuis non inte^rum , quod inter ope-
qv.is , tempore Isidori ex Africa in Hispa- ra dubia Isidori collocabitur . EDITOK .

Tum>H. O o o
 , . . ,

474 I S I D O R I A N A
mulicrem Quod Sanctus cernens , vt erat misericordiae visceribus affluens , vbertim
praegnamem fleuit,verba orationis ad Dominum tacitns fundens. Post aliquantulum ve-
a morte susci- ro spatium mulier surrcxit , vocc magna dicens; Benedictus tu
, Pater san-
wc • cte hidore , et benedictus sermo oris tui sacris namque orationibus tuis ego , :

et quem gesto in vtero , non solum praesenti vitae redditi , verum etiam
de tnanu sumus eruti inimici • Popiilus ad mulierem conucrsus, sciscitaban-
tur , quaiiter eucnisset ei . Ad quos illa ; Egrediente , inquit , anima mea
et f.iii tnei 3 qui in tttero est,de corpore , caterua daemonum ajfuit , quine-
sibus igneis nes ad poenarum loca rapere parabant ; et gloriosissimo Patre
nostro pro nobis orante , audita est vox dicens , Reuertantur animae horum
in corpora sua , quoniam amicus Dei Isidorus orat pro illis Quo audito .

vnut /Ingelorum sanctorum , qui semper sunt cum beatissimo Doctore Isi-
doro , nos ad corpus reduxit Eleuans itaque omnis populus vocem in cae-
.

lum , laudes clarius Altissimo personando , eum in vrbem duxerunt . Tan-

tam siquidcm pacem per eum Dominus contulit Ecclesiae, atque tantum
intulit terrorem vniucrsis superstitionis filiis,vt funditus ab Hispaniis omni
extirpata haeretica prauitate , nullus reperiretur ,
qui vellet,vel auderet
nominare
hacr.si.n Et ne aliquod miscricordiae opus vir sanctissimus
•

inexpertum praetcrmitteret , si qua de puellis seculuribus prae inopia in-

ercrcet opera famem cogeretur duccre vitam , Dci minister celerrime praeueniendo , mi-
serabilia rescindcbat vota , nuptui vcl monasterio , pro eius electione, tra-
lo Si qucm etiam de laicis in lege Domini voluntarium reperisset
.

nimia vener^batur dilectionc , et intcr suos sccretarios amicabiliter anno-

tabat . Innumcrabiles fere squallore carceris maceratos vel etiam captiuos,
large datis muncribus, liberauit ; et alieno aere illaqueatos , creditoribus
data pecunia, vtrosquc gaudentcs cffecit . Reformandae etiam pacis inter
discordantes erat illi maxima cura ct nunc ecclcsias construendo, nunc
:

monasteria restaurando, nunc pontes innouando, veritatis operarius soli-

citus permanebat ; illud Salomonicum suis saepius proponendo , Multa ma-
Ecli.33.29. la Tanta erga eum Reges et Principes vincti tenebantur
docuit otiositas .

amatur a Re-
j.
tli] e ctione, propter Apostolicam , qua fungebatur, auctoritatem , vt eum pa-
gil us :t Pnn-
trcm humiliter venerarentur sanctissimum , et quaeque ab eo sibi impe-
rata perficerent cum summa deuotione Hinc in Principibus florentem obe- .

dientiam cerneres monachorum , dum qui Regis vel alicuius Principis in-
currissct offcnsam , et per alia ei reconciliari nequiuisset , ad extremum
omnibus be- refugium securus accedebat Isidorum Qiiis vmquam ad eum peccator moe- .

neuolus stus, turbulentus , vel desperatione suffossus accessit , et non in verbis gra-
tiae, quae mellifluo eius ore effluebant , statim viribus resumptis , spe ve-
niae et gratiae animatus, Jaetus et hilaris et ex animi contritione iustus
effectus, gratias agens, repletus bonis discedebat ; Quicumque ad eum cu-
iuscumque professionis accedebant ; suae assiduitate visionis et vsu locu-
tionis atque exemplo boni operis, ab ambitione temporalium quiescebant;
et veritatis lumine succensj , in desiderium aeternae lucis inardescebant .
Quantae autem cxtiterit virtutis ct miraculorum vibratione coruscus,
si omnes humani corporis artus verterentur in linguam , proloqui non
vanos edit u-
UU( i erent , p rae t erea prouidens vtilitati
futu r oriim r , innumerabilibus fere
bros
 . . . , .

A P P E N D I X I I.
475
sententiis et verbis praeclaros edidit libros , quos enumerare longum est
tamen eos Beatus Braulius Caesar-augustanus Episcopus ia parte enume-
rat . Scriptis postquam edidit alphabetum (tf) Papiae iudicum, alphabetum et inter hos
verbalium, alphabetum Theologicarum distinctionum , atque alphabetum li- Alphabetura
brorum ; oratione finem faciens, orationis scripsit alphabetum, futuros plan- orationis
gens Gothicae gentis errores, simul euersionem , in quo quotidie Domi-
no psallebat, quod in hoc opere duximus annotandum

C A P V T VI.

/llphabetum Orationis ad tentamtnta repellenda aduersari; ,

et Dei gratiam promerendam .

22. X~\.udi Christe tristem fletum amarumque canticum etc> litera strophis
Haec huius seriei narrationis placuit inseri;vt ex his coniicere quis 2 4-

valeat ; dum tantis in diuinae oculis maiestatis claresceret signis , quam

humilis apud se censebatur ; non ambulando in magnis neque in mirabi-
libus super se , enumerans sui corporis passiones ; non vt his elatus glo-
rietur, sed vt Christi sequaces in superbiam non extolli, neque in aduer-
sis demitti , admoneat ; sed spe veniae ad caelestia subleuari •

C A P V T VII.
Epistolae ad variGS

2J-X , quam ad
raeterea epistolam S. Masonum Emeritensem Archiprae-
sulem de reparatione Praelatorum post carnis Iapsum , S. Masono cum
,

instantia humili postulante, scripsit , in hoc opere ampliamus ; eo quod

sit perutilis, non sohim Episcopis et personis Ecclesiasticis, verum etiam
cunctis ad Deum per poenitentiam redeuntibus etc. (adnum-27.)

C A P V T VIII.
Sytiodus Hispaiensis . Haereticus conuersus , caecus illuminatus •

Epistolae ad varios •

27. AXacc de innumerabilibus fcre sufficiant ad praesens si enim cun- :

cta ,
qnae occurrunt de eo , praestringere voluerimus scriptis, tempus nos
facilius quam copia dcseret • ln his namque sanctis operibus omne vitae
suae tempus exercitatus , fama scientiae et virtutum eius vniuersas regio-
[a) An ? Nicolaus Antonius an~
patriae Iionem , Dnm amici literas , Braulionis ad
notat mendumhoc emendari non posse , Isidorum , Solet reple ri , Isidori ad Brau-
quod indicati Alphabcti nullus meminerit lionem , Tuae sanctitatis , ad Eugenium
23. Inseruntur hoc capite septimo Toletanum , et ad Leudefredum : quas
vsque nd n. 27. epistola Isidori ad Mas- cum notis Bollandianorum , aliisque in-
sonam , siue Massonum , Isidori ad Brau- ter alia Isidori opera ditiulgabiinus.LDIT.
O O 2 O
 .

476 I S I D O R I A N A
quc ad nes compleuit Multi itaque nobiles et peritissimi , desideratum videre cu-
.

S. [sidorum pientes Isidorum, alterius audire sapientiam Salomonis a finibus terrae vc-
coonuunt sani nicbant . Veniebant alii, vt doctrinam ab eo salutarem perciperent alii
;
;t aegn .
vcro vt v jj ercnt mirabilia in nomine Domini facientem : vcniebant iit-
firmi , vt sanarentur a languoribus suis , quia virtus Dei de illo exibat
et sanabat omnes ; alii autem tentantes accedebant erronei , de s; ipsis
praesumentes , si fortc possent eum capere in sermone Quorum prauae .

tempore quo ad (a) Synodum Hispalim conueniebant Episco-

mlationis ,

ethm haereti- Ph aduenit (/>) Gregorius, re suo contrarius (c) nomini, haeresis Acephalo-
cus disputans f^m Antistes , verbis garrulus , lingua disertus ,
paralogicis syllcgismis
promptissimus , in disputationibus acutissimus ; qui quasi fluuius rapidissi-
mus, multos sibi obsistentcs fidclium , qui clccti videbantur , ab sanctae
Ecclesiac horto euellcbat,et in mortis exitium secum infallibiiiter pertra-
hebat . Negabat enim , in Christo duas esse substantias , et non verum
Deuai c\ Deo Patre ante tempora permanentem , sed purum tantum ho-
mincm asserebat* Hic ad B> Isidorum cum venisset , petebat , vt in com-
muni audientia sibi cum eo inire disputationis certamen audendi tribue-
retur facultas ; sperans se, etsi non eum superarc , tamen nec ab illo su-
perari vllatenus posse ; et hoc deueniret in multorum euersionem , si ita
succederet, s-icut haereticus praenotauerat • Beatus autem Confessor, prae-
uidens hoc ad vtilitatem Catholicae Ecclesiae a Domino dispcnsari , eius
petitionibus benigne annucns, statuit diem Conuocat fideles , iudices eli- .

guntur,qui partibus auditis, contra succumbentcm dignam pro obtinen-

o.it conuinci- te ferrent scntcntiam . Quid plura \ Initur certamen; et diuersarum Scri-
rur- pturarum concurrentibns testimoniis, cedit haereticus Episcopo , quia non
poterat resisterc sapicntiac ct spiritui,qui loquebatur Admirans ergo su- •

per doctrina Domini , non expectat vt sententia ludicum proferatur , ipse

proprio ore se acclamans victum .
28- Populis vero cum Episcopis et Clero pia deuotione Deum Iaudan-
tibus, co quod prostratus sit Christianorum praedo, qui seducebat illos
die ac nocte , caecus quidam astitit , importunis vocibus conquerendo ,
'
,inquit , alme Doctor Isidore , diu est^quod de tua sanctitate percepi
.'

faniaiii sed ttuttc assistens , bonitate tua priuatus , te videre non mereor •
:

lntuitus autem eum Gregorius , B- Isidorum dissimulantem precabatur,

vt Pontificalem chirothecam, quam manu tenebat, sibi porrigeret Qua •

impetrata, in conspectu omnium fidus surrexit ; et cacci oculos ea tan-

gcns, clara voce dixit , Dominus lesus Christus , qui per B. Isidorum ocu-

(d) Esr ea Synoius Hisp:densis II. apud gilantem significat . BOLLANDIANI

l.oaysam , habita anno regni 81. , Sisebu- 28. Post hunc numerum tres aliae

ti g.,Christi 619. aut sequente , cui prae- epistolae num. 29. ?o. , et 31. excribun-
fuit ipse S. Isidorus Metropolitanus , inter- tur , Isidori ad Braulionem , Quia non va-

fuere j.Epitcopi suffraganei eius . BOLL. leo , Braulionis ad Isidorum , O pie domi-
(b) Gregorius Syrus natione , et ipse Isidori ad Braulionem , Quia te in-
>ie ,

Episcopus cuius factionis historia extat

, columem ; quas similiter in alium locum
iu dicta Synodo can. 12. BOLLAND. reseruamus EDITOR . .

(c) Gregorius Craece vigilem , aut vi-

 ,

APPENDIXII. 477
los mei cordls illuminauit , sanctis eius meritis oculos corporis ttti ad cori- caecus attacta
firmationem fidei dignetur iUuminare Quo dicto, de palpebris caeci san- chirothccae c-
.

guine erumpente , visum recepit , vociferantibus in laudis iubilo exinde ilis illumina-
tur
populis .Beatus Antistes, vix silentio impetrato , docuit Christum Iesum •

verum Deum et verum hominem esse colendum , atque in vna eiusdem

persona duas esse substantias, diuinam scilicet et humanam :diuinam , quia
Deo Patri semper manet coaeternus; humanam , qtaia ex intemerata ma-
tre Virgine coepit esse hodiernus etc. ( vsquc ad num. 52. )

C A P V T IX.

Synodus Toleti habita Praeclara in morbo

.

praeparatio ad felicem obitum •

32. V^ium Doctor Isidorus diuersis coruscaret miracu-

igitur gloriosus
lorum signis fama sanctitatis eius per vniuersum fere orbem diffun-
, et
deretur; prophetiae spiritu, quo clarissimus refulgebat, obitus sui diem Praescius mor-
longe ante discipulis praesignauit. Attollitur clamor scholarium , monacho- tis su3e
ruin luctns substruitur, monialium singultus erumpit , atque populi gau-
dium conuertitur in moerorcm Beatus autem Confessor eamlem , quam Synodo Tole-
.

semper habuerat , de Ecclesiae Dei grege solicitudinem gerens, iussit omnes tanae praesi-
Hispanute Fpiscopos et Abbates et Principes ad Toletanam Synodum con- ^et,
uocari ; exoptans summo opere , quatenus antequam migraret de corpore,
clericalem ordinem in fraterna concordia , laicalem vero in perpetua di-
mitteret pace« Ad quam (a) Synodum cum ventum fuisset, in primis, vt in
fiJe sanctac Trinitatis permanerent, exhortabatur ; hanc de vnitatis essen-
tia ac personarum varietate proponens distinctionem ; vnum scilicet essen-
tia et natura ; indiuisibilem ,verum Deum , de quo Moyses dicit 3 Audi 3
Jsrael : Dominus Deus tttus , Deus Vftus est qui nequaquam vel cogitatio-
:
Deut. 6. 4.

ne a fidelibus est , diuidendus vt non in labyrintho erroris voluantur qui :

et m y stermrn
rinitatis
vbique totus et integer
° est , per essentiam siue per praesentiam maiesta- .
-j et Incarnatio-
quodj idem est ; intra omnia, sea1 non mclusus ; extra
•
»:» »
• 1

omnia, sed non 1

tis,
, .1- •

exclusus; nec Jocahtcr tamcn qui cum sit simphcissimus secundum ma-
:
...... .
•

nis v ,• ,.
expucai .
.

iestatis diuinitatem , est tamen trinus secunJum personarum distinctionem :

Pater ingcnitus , semper omnipotens ; Filius vnigenitus de Patre , semper

inseparabiliter natus ; amborum autem Spiritus , inseparabiliter a Patre Fi-
lioque scmper procedens ; vndc et vnum sunt Praeterea in vna Christi .

32. Excidium Hispaniae ab Isidoro sus innuit . Sed nihil eonim , quae po-
in concilio Toletano iv. praenunciatum stea huic Synodo tribuuntur , diserta sci-
fuisse auctor huius vitae cum nonnullis licet fidei contessio in ea,nisi aliis ver-
refert alii extra concilium Isidorum si-
: bis legitur . Quare auctoris licentia haec
mili modo locutum narrant . Adisis Isi- fuerit non laudanda , suo potius quam
doriana cap. 25. EDITOR . Synodi sermone pronuntiare maluisse .
(a) Haec est quarta Synodus , sub Si- Ita Nirolaus Antonius : sed in Toletana
senando Rege celebrata , sub quo et ipse Synodo strictius dicta , latius explicantur
diem suum obiit Isidorus , vt Iidephon- in Synodo liispalensii. Can. 13. BOLL.
 ;

473 I S I D O R I A N A
persona duas profitemur natiuitates atque naturas ; vnam scilicet sempi-
ternam ex Patre , secundum quam Deo Patri aequalis manens , est im-
mortalis et impassibilis , alteram vero temporalem ex matre , cum ani-
ma assumptam, secundum quam pro nobis pati atque mori dignatus est
vnde verus Deus ct verus homo in vna persona est Quid autem sit gi- .

gncre, nasci , vel procederc , hoc si non capimus sinu mentis , capiamus
hacrcsim Ace- sinu fidei ; et salui erimus Omnes nefarias haereses, non minus quam suum
.

phaWumpro- praecipitium exhorrens, eneruauit et anathematizauit, maxime execrabilem

"'£ 3t :
et oJibilcm Arii sectam , nec non et Acephalitarum nefariam superstitio-
nem:quas ipse a tota Hispania et Galliis vehementi inuigilatione , fratris
sui pracdecessorisque Leanrjri , sanctitate ct doctrina perspicui , fulcientc
Romani Pon- studio ,
Dei persequendo
gladiis verbi eliminauit, confudit, ac penitus ener-
tificis auctori- uauit Romano etiam Pontifici , loco beati Petri Apostoli substituto , eo
•

tatem propu- quod sit Ecclesiae Dei caput (a) in his quae ad Deum pertinent , a fideli-
3 n3t
:
bus omnibus debere obediri , clarissimis sanctarum Scripturarum testimo-
niis approbauit quibus eti.tm contcstando prohibuit , ne vnquam membra
:

a suo capitesciiMigerentur ; volentibus praesumcre , maledictum intentans •

Regibus et Principibus legcs instituit ; Ecclesiae Christi Saccrdotibus Ca-
tholicam fidei regulam tradidit ; (/>) Officia et gradus cunctorum ordinum
exposuit, sacrorum iura ostendit ciuibus , et cunctis domcsticis fidei po-
pulis disciplinam Christianac religionis insinuauit Ad vltimum vero,cum .

omoia hacc essent ab vniuersis approbata , alter Moyses atque nostris tem-
poribus legislator, orc prophetico prosecutus est dicens ; Cum in hi% tra-
ditionibus permanseritis puro corde , in praeseute vita pace fruemini et bo-
tiis , et in aetema gloria congr atulabimini lay.de perpetua ; cum autem haec

praecepta dereliqueritis , apprehendent 1'os mira mala , et cadet gens Gotho'

rum fatne et gladio inimicorum et peste • Cum autem conuersi ad Dominum
Deum vestrum fueritis perquirentes ea , possidebit semen vestrum portas ini-
miccrum suorum , et erit <vobis gloria maior quam fuerit vnquam • Post haee
aecepta benedictionc valefacientes Sancto , omnes ad propria sunt reuersi .
Beatus autem Isidorus Primas,per aliquot dies Toleti moram fa-
33«
ciens verbo sanctae pracdicationis infatigabilis pcrsistcbat Et licet plu-
, .

ra monasteria seruis Dei construcret miro opere , dum esset Toleti , par-
uissima erat cella contentus . Inde regressus Hispalim , cum (c) fatigatum
(a) Jdem obseruat , nihil tradi de Ro- dorus in epistola ipsi inscripta ) de obi-
mano Pontifice io dicta Synodo Tole- tu S. Isidori relatio cum hoc exordio hic
tana 4. BOLLANDIANI . omisso Visum est mihi vt tuae Sanctita-
.

(b) Quaedam de his habentur can.^g. ti breui exponercm , quomodo bonae re-

et 40. BOLLANDIANI . cordationis Dominus meus Isidorus , Hi-

33. Genuinam narrationem de Isido- spalensis Ecclesiae Metropolitanus Epi-
ri obitu a Redempto siue archidiacono scopus , poenitentiam acceperit , suam-
iilo , ad quem Isidori epistola extat , si- que confessionem erga Deiun vel homi-
ue alio clerico conscriptam, cap. 6. pro- nes habuerit , vel quomodo de hoc se-
tuli, ct obseruationibus nonnullis illustra- culo ad caelum migrauit , fideli praeno-
ui . EDITOR . tationis meae stylo tuae dilectioni no-
(c) Hinc transcribitur Redempti Cleri- tescerem Quae res me primum com-
.

ti quem Archidtaconum appellat S, Isi- pulit pro hac solicitudinc , quam ex atno-
(
 .: :

A P P E N D I X I I.
479
corpus aegricudine assidua animae natura subtilicer prouideret , (j) ( licet eleemosynas
in multorum admirationem larga eleemosynarum distributione semper fue- plurimas dis-
rit vsus ) tanta eleemosyna continuis diebus, per sex menses seu amplius, tribuit
plusquam erat solitus, monachis, scholaribus, et pauperibus ab eo est ero-
gata ; vt ab oriente sole vsque ad vesperum , in distribuendo pauperibus
substantiam multam , maneret occupatus Fost haec infirmitate aegritudi-
.

nis fessus,dum febris in corpore conualesceret, et cibum eiiceret debi-

litatus stomachus , ( vt suis exemplum relinqueret poenitendi ) ad poe»
nitentiam conualuit ( vt quod suis semper docuerat verbis , opere quo-
:

que palam cunctis expleret , et cum Apostolo diceret , Imitatores mei esto- l Cor. n. i. -

ae g^r coram
te , sicut et ego Christi Conuocato itaque Clero,et omni populo , fecit
.

se a discipulis suis ad ecclesiam lecto deferri ) , atque reuerendae vitae ,"

r
^ iS °J? iS -

sanctum Ioannem Episcopum , et praeclarum virum Epartium Antistitem desiamS Vin-

beatissimum ( quos sibi vitae sanctitas vinculo amicitiarum annexuerat ) centii
iussit statim vt essent praesentes • Et dum a cellula sua ad ecclesiam
Sancti Vincentii Martyris adduceretur, cuncta agmina Clericorum ( scho-
larium, monachorum, sanctimonialium ,quorum sanctus Confessor Doctor
extiterat et sustentator ) cunctarumque illius ciuitatis plebium , cum cla- cum luctu o-
moribus et magno vlulatu, eum susceperunt ; ( rumpentes capillos capitis , mnmra '

barbas, facies , et vestes scindentes ; ) vt si ferreum possideret quispiam

pectus, solueretur mox in lacrymas, et Jamentum totus •
34. Et dum in praedicti Martyris ecclesia, iuxta altaris cancellum ,
in medio poneretur choro , mulierum turbas longius starc praecepit ; vt
in accipiendo ipse poenitentiam , virorum tantum,non mulierum , circa
eum praesentia cerneretur Et dum a praedictis suis Episcopis ( qui cum
.

ceteris , qui ad hoc triste , licet sanctum , conuenerant spectaculum , in-

solabilibns resolucbantur lamentis ) in cinere (/>) inuolueretur et cilicio, preces ad
cxpandens manus suas ad caelum , ita exorsus est dicens ( Tu Deus , qui :
Deam fundit
nosti corda hominum , et publicano longe posito dum pectus percuteret ,
dimittere pcccata dignatus es ; qui Lazarum dormientem post resolutionem
carnis die quarta de monumento resuscitare dignatus es , et Abrahae Pa-
triarchae sinu recipere voluisti suscipe hanc coufessiouem tneam ; et pecca-
:

ta , quae inuumerabiliter contraxi , ab oculis differ tuis Non remiuiscaris .

mala , et iuuentutis delicta ne memineris ) . Tu Domiue , uou posuisti poe-

nitentiam iustis , qui uon peccauerunt tibi ; sed mihi peccatori , qui peccaui

re in eurn offertis , vestrae caritati gra- (b) ln editis , ab vno cilicium , ab al-
tias ageredeinde quia vera supprimere
: tero super se mitti exposceret cineres .
nequeo , et quod de eo pauca de mul- Fuerunt autem hi duo Episcopi , Ioannes
tis colligere potui , te orante dicere co- Ilipae , quae hodie Pena-flor ; et Epartius

gor . Dum finem suum , nescio qua sor- Italicac , vulgo Seuilla la Vieja ; ambo Con-
te iam prospiceret , et fatigatum cor- cilio Toletano 4. subscripti\et post Mc-
pus etc. BOLLANDIANI . tropolitam Hispalcnsem primi , secundmn
(a) Parenthesi inclusa sunt adiecta , vt ordinem Sedium , apud Carolum a S.Mar-
hinc inde nonnulla ttlia Quae ( ) inclu-
. tino in Geographia sacra enumcratarum .
simus , velut ab auctore vitae originariam BOLLAND.
Relationem interpolante inserta BOLL. .
 48o I S I D O R I A N A
sitper mmerum arenae maris
inueniat in me hostis antiquus quod . Non
puniat . Tu
postquam infelix ad onns istud potius quam ad ho-
scis , qjtia ,

norem in hanc sanctam Ecclesiam indigne perueni , peccare numquam fi-

r eccatorum niui;sed vt praue agerem , laboraui • Sed quia tu dixisti , in quacumque
veniamposcu:
f

^ Qra p eccator se a v;jt su js conuerterit , omnes iniquitates suas traderes

obliuioni, huius praecepti memor tui , clame , vtique cum spe et fiducia , ad
te , cuias caelum non sum dignus aspicere prae multitudine peccatorum ,
quae conuersantur in me /Idesto , et suscipe orationem meam , et mihi
.

peccatori da veniam postulatam ^uod si caeli non sunt mundi in conspe- .

ctu tuOyquanto magis ego homo, qui jibi iniquitates quasi aquas 3 et sum-
sacro viatico^; claustra
(j) peccati His consummatis viuificiim Corporis et Sangui-
.

munitur: n j s Domini sacrificium , cum profundo gcmitu cordis indignum se iudi-

cans , ab ipsis suscepit Fontificibus .

Deinde eorumdem Episcoporum et quicumque de clero erant ,

55.
cunctarumque plebium ( per omnia nobis praebens humilitatis exemplum )
commendatse V eniam precbatur , dicens Deprecor %<os , sanctissimi Domini mei Sacer-
:

omnium F rc " dotessanctarnqut congregatiouem clericorum et populi , vt pro me iufelice

,
c, a-
et pienc sorde peccati , vestra ad Dominum dirigatur oratio ; vi qui meri-
tis non sum dignus , merear , vestro saltem intercessu , obtinere impetrata

clemeutia , meorum veniam delictorum. Dimittite mihi indigno , quod in

et veniam de- vnurnquemque vestrum com?nisi ; si quem contempsi odio , si quem laesi ira-
torum pc- sce;; j (Z>)
( Vides virtutum exemplar , a quo omnium paterna solicitu-
.

dine magistrum sic conspicis a sibi subiectis

necessitas dependebat, diim
veniam postulare; quia hoc gratiosius est simplici amore , qnibus prodest
offensos aliqua timere occasionc . Imitari labora pro viribus ad tanti do-
ctoris humilitatem sectandum : est enim summa humilitatis species subii-
cere se minori;et castus D.i timor siue sanctus, qui p^rmanet in secu-
lum non elato corde praeferre alicui . Deinde beatus con-
seculi, est,sc
fessor subiecit : ) Dimittite , obsecro , nunc saltem , Domiui mei , mihi iustan-
ter
(a) Ibidem , vt colostra peccatum : longe praeferenda huic alteri insertae in
quo.i m.igis probarim Est enim coiostrum . vita , multis aliunde commentis
Isidori
fios primi lactis : et sic cotitinuata me- refertae Dies obitus in narratione Red-
.

iaphora iungitur priori non absimili , empti , vt a nobis cap. 6. edita fuit ,
q.ia sc dicit Sanctus quasi aquas bibis- ita designatur Sub die pridie nonas apri-
:

Si iniquitatem . BOLLAND. lis luna xxu. era dclxxiv. Diem obitus

35- Bollandiani nonnullam suspicio- incidisse in feriam 4. hebdomadis pascha-
nem hoc loco iniiciunt , an ea,quaein lis , colligunt Bollandiani: sed potius te-

narratione Redempti non reperiuntur , nendum , incidisse in feriam 5. Vide

ab auctore huius vitae interpolata fue- cap. 26. num. 5. EDITOR.
rint , an compendium aliquod tanturn (b) Haec animaduersio non habetur
'

iilius narrationis habeamus ita vt auctor apnd Redemptum;sicut etiam infra alia
vhae nihil ab se addiderit, aut interpo- quaedam puncta quae verosimiliter ad-
:

lauerit Sed de interpolatione auctoris

. iecta sunt ab auctore nostro , multa am-
vitae vix dubitandum: certe narratio Red- plificationc vbique vso ; nisi dicire quis

empti in vetustissimis mss. codicibus malit ipsum Redemptum , abbreuiatum

asseruata pro genuina habenda est , et dumtaxat , a nobis haberi . BOLLAND.
 A P P E N D I X II.
4 8t
\hno et si quid deliqui ,poenitenti Et dum omnes voce magna
tsr petenti .

pro eo indulgentiam cum lacrymis postulassent ( Iic Jt ab aliquibus obii-

ceretur,quoJ ille, qui saoctitatis fulgebat culmine, non peccatorum pre-
cibus,sede conuerso illi eius iuuarentur obtentu,qui meatis et corpo-
ris Domino consecrarat . Dumque vni-
integritate ab iaeunte aetate se
uersi singulares viri virtutes narrant , ) circumstantes iterum admonuit, commendat
dicens Sanctissimi Domini Episcopi, et omnes , qui adsunt 3 rogo et obse- routuam cari-
:

tatem
cro , vt caritatem inuicem vobis exhibeatis , non reddentes malum pro ma-
:

lo , nec velitis esse susurrones in populo \ vt dilectionis vinculo connexi ,

non reperiat a vobis lupus rapax relictum quem auferat. Dum igitur vni-
cuique d^bitoru.n vincuia vel chirographa condonasset , ( quae fere ia-
numerabilia videbantur , quad etiam ad eximiae boaitatis eius excreuit
indicium , coepit resumptis diuina virtute viribus, tam profusis caelestis
pabuli insisteie dapibus, tam copiosa diuini mysterii populis apponere
fercula; atque diem , qua ad vitam nasceretur , qua cum Apostolo cu-
piebat dissolui et esse cum Christo ,cunctis laetus insinuare ; vt indubi-
tanter asseras eum spiritu aeternis semper interfuisse conuiuiis : atque,
quamuis graui correptus morbo , sed quo magis infirmatus , fortior et
potens , verbo exemploque praedicare, tam constanter , tam prudenter ,
tam affluenter ; vt ad caelestia festinans ipse, assistentes quoque festinare
compellebat Uis itaque gestis ) residuam egenis et pauperibus mox dari
.

iussit pecuniam ( Sed etiam hoc quam praecipue laudis illius clarificat
.

titulum , quod dominicae pacis praeco Iatorque, ab omnibus studuit oscu-

lari , et pacem ( accipsre ) quam ore praedicabat et moribus; dum eam- Osculo omnes
dem osculo dato singulis circumstantibus imitator Auctoris reliquit , di- suscipit in si-
cens ) {a) Si ex toto corde dimiseritis ea , quae in vos aduersa vel prana g num carita-
.

hactenus intuli , dimittit vobis Creator omnipotsns omnia dsiicta vestra , tis *

ita vt sacri fontis vnda, quam hodie deuotus populus est percepturus , sit
vobis in remissionem peccatorum et hoc osculum inter tne et vos maneat
:

in testimonium futurorum . Completis his omnibus , ad cellulam reuersus

est (b") .

(a) Breuius apud Redemptum Interea

: hoc est anno Christi 6^6. quando Pascha
se ab omnibus osculari studuit , dicens . agebatur pridie kalenJas Apriiis adco :

BOLLAND. -vt appareat hanc confessionem factam es-

(b) Additur apud Redemptum Et post
: se ipso Sabbato Sancto quanio celebran-
:

diem confessionis vel poenitentiae quar- dus erat solennis catechumenorum bapti-
tum , pastoralem iugiter curam et finem smus , quod ipsum indicant verba imtr.e-
suum consummauit in pace , pridie No- diate praegressa : et sic mortuus fiterit
nas Aprilis , Luna xix. Aera DCLxxiv. feria 4. Paschalis hebdomadae . BOLL.

Tom- II. p pp
 ]

4$^ ISIDORIANA
C A P V T X-

iS. Jsidori obitus , sepultura , epitaphium : varia evcomia •

TriJuo vlti- 36. x\liis etiam continuis

tribns diebus, similiter a clero et innumera-
mo ad eccie- ^fc
p] ebium exercitu
qni quotidie numero augebatur, sancti Patris exi-
(
siam ducivo-
tum s £t>i lamentabilem , caelesti autem curiae delectabilem , videre cupien-
tes ) similiter ad ecclesiam ducebatur , et sanctae praedicationis verba si-
tieotibus infundebat , et reuertentem a nuptiis Dominum gaudens exci-
pere gestiebat , quasi optata lampade obuiam Christo et caelesti curiae
iouitanti ad tam celebre epithalamium procedens; Episcoporum , Clerico-
rum , Principum et populorum caterua vallatus Post diem autem con- .

fessionis vel poimitentiae quartum , in ecclesia stans, pcracto sermone ad

ac data alns populum , expandens manus ad caelum ac
benedicens omnibus , Deo sibi
benedictione
hactenus traditum gregem commendans, sanctum Domino tradidit spiri-
moritur,
tum; nobis sui corporis pretiosissimam margaritam , digna veneratione
amplectendam, relinquens. Pontificis autem animam , a corporis theca re-
solutam , populi vt cernunt , emittunt voces et vlulatus ad caelum, tanti
Patris decessum amarissimis smgukibus plangentes [nundat ciuitas Hispa- .

lensis fletibus; Episcopi Pastore.n, Principes Praeceptorem , Clerici Docto-

rem , monachi et moniales Rectorem et Sustentatorem, pauperes Patrem
et Defensorem , vultu lugubri cordis amaritudinem praetendentes , insola-
omniwnluctu biliter plangebant Non multo post luctus conuertitur in gaudium, ama-
.

moxverso in r jtudo in duJcedinem , vox plangent-ium in laudcm, despcratio in conso-

gaudium P r °- a tionem eo quod Sanctus non fucrit passus adeo eos diu tristari Nam .
,
pter miracu a.
j^ corpore eius tanta effluxit fragantia , omnium aromatum vincens odo-
rem , vt omnes,qui aderant , caelesti viderentur perfrui beatitudine Di- .

uersarum aegritudinum conuenerunt infirmi , qui non solum sancti Cor-

poris tactUjverum etiam solo odoratu, pristinae redduntur sospitati.Ad
tam insignia singularis viri meritorum dona vberius cumulanda , ac cu-
mulatius exaggeranda , quadragenarius accedit annorum numerus , multipli-
ci sacramento dicatus ; quorum in spatio functus ac defunctus , Dei in se
plenissime inbabitante et coopcrante giatia euidenter ostenderet , quod
perfectionis sibi culmen mystici sacramentum numeri consignaret Ad- .

uertat , dilectissimi fratres, caritatis vestrae intuitus , attendat quantus

fucrit in Sanctis } quam admirabilis , quam laudabilis , quam magnificus ,
cxcellit donis» quamque gloriosus iste Sanctus- Alius namque Sanctorum caecos illumi-
pcrvariosSan- nat , alius leprosos mundat
organa soluit , alius surdis audi-
, alius mutis
ctos distribu- tutn restituit , alius claudo gressum firmat , alius defunctum cadauer ad
tIS »
vitam reuocat , alius a tactu haustuque lethifero conseruat illaesos 9 alius
quouis morbo sanat attritos vnicuique enim,sicut ait Apostolus , datur
:

manifestatio spiritus ad vtilitatem . Alii quidem per spiritum datur ser-

mo sapientiae, alii sermo scientiae securtdum eundem spiritum , alteri fi-
dos io eodem spiritu , alii gratia sanitatum in vno spiritU , alii operatio
•j drtutum , alii prophetia , alii discretio splrituum , alii gratia linguarum ,
 ^ :

A P P E N D I X II.
483
alii interpretatio haec autem omnia operatur vnus atque idem
sermonum :

Spiritus cuius: dono, cuius munere , cuius gratia, cuius lurgitate , cuius
instinCtu, cuius inspiratione repletus electus Dei Confessor Isidorus his eisque reple-
omnibus gratiarum muneribas , his charismatum donis ica rcfuisit ad ple- tur:
num , vt cum haec enumerando Apostolus describeret , in Isidorum men-
tis conspectum direxisse videretur in quem cunctorum
,• praecedentium
dona iustorum confluerent, et a quo in sequentes deriuata decrescerent .

37. Dormiuit autem B. lsidorus («) Aera dclx. anno ab incarnatione

Domini dcxxii. , sana doctrina sanoquj consilio praestantior cunctis , et
copiosus operibus caritatis dierum bonorum senior non caligauerunt eius :

oculi,et dentes eius non sunt moti de loco suo Denique, vt Sancti cor-.

pus cum honore debito sepeliretur , omnium fuit vna voluntas , eadem
vota,idemque desiderium Et quia sanctissimus Doctor Leander , antc- inter S. Lean-
.

quam migraret ex corpore , fratrem suum hunc beatissimum iuxta se se- drumetS.rlo-
Te " tn,am 5e -
peliri expetierat ; et gloriosa Virgo Florentina, eorum soror , idem de se
summo exoptauerat desiderio, sepulcrum sanctissimi corporis Isidori me- u
dium honorifice locauerunt ; S. Leandri et S. Florentinae sepulcro illud
hinc inde iungentes, auroque et argento plurimo caelati operis decoran-
tes .Interea plures fuere diuino illuminati dono , qui viderunt Sancti ani-
mam ln sublime ab Angelorum multitudine , in voce laudis et iubilatio-
nis , deferri ; et Christum Dei filium , cum innumerabili Sanctorum ca-
terua, obuiam ei procedentem Quidam ctiam , cuius vitae continentiain caelum glo-
.

satis imitabilis videbatur, qui eumdem Confessorem

super omnia dilige- riose videtur
bat , cum casu emergente tristitia nimia consolari renuens anxiaretur , se P omri
raptum in extasi testabatur, atque hunc egregium Pastorem inter lnno-
centium turbas, quos Herodes pro Christi nomine trucidauit cum mar-
tyrii palma , virginitatis aureoIa,confessionis corona , primatum tenere
se vidisse fatebatur , dicentem sibi,quia paratus sum , omnibus pro me
Christi auxilium implorantibus ferre subsidium . Qua visione lactus sem-
per et hilaris videbatur ; sed tamen quodammodo anxius semper , pro Pa-
tris suspirans praesentia . Sed perfectissimi viri quid miracula notem ,
quid virtutes magnificem , quid scientiam praedicem , quid doctrinam com-
mendem , quid mores extollam l nam in Apostolico viro, imo post Apo-
stolos Christi Apostolo, virtutum consonantiam quid quaerasf cum in eo
prudentiam Noe , fortitndinem Abrahae , temperantiam Isaac , iustitiam ipse cumprae-
Iacob, patientiam lob euidenti ratione conspicias Vnde in Isidoro scien- cipui> Sanctis
.

tiae laudes eminentiam l cum in eo Moysi ct Eliae mireris praesentiam jconfertur.

Quid doctrinae praeferas gratiam ? in quo doctoris gentiuin veritatem
cxubcrare , disciplinam spiritu feruerc , zclum scientiam abundare repe-

(a) Supra ex Redempto retulimus aeram ro anno emortuali IsiJori In Bollandia-

.

DCLXxiv. et annum Christi 636. qui an- norum nota corrigo mencium eram
nus wex e regno CintHani confirmatur . DLxxiV. , quod erat , et repono eram
BOLLAND. DCLXXIV. Pro xelum scientiam fortasse
37. Longe aberrat hic auctor a ve- legendum zelum scientia . EDITOR.
Fpp 2
 , . : . ,.

4 H I S I D O R I A N A
ries Quid morum glorifices claritatem i in quo Stephani tormenta, cete-
.'

.roru.nque Christi sequacium cernes principare constantiam .

38. Sed quia in his non est supersedendum ad praesens, ne protracta

lectio Fastidium generet audienti,ad propositum redeamus Fuere interea •

Clerici et scholares peritissimi quam plures in versibus et carrginibus >

agnoscentes Doctorem , de accepto ab eo munere pii Patris magualia ex-
tollentcs; inter quos honor Cleri B. Illefonsus, Archipraesul Toletanus in-
clytae sanctitatis, qui de pectore magistri doctrinae latices hauserat pu-
Epitaphram a rissi.nos , ad Magistri decorem in parte Ecclesiae , qua sancti Doctores
S. Ild^plionso quiescebant , eorum gesta miro fecit opere depingi , et in cruce argentea
posituui. quae Sanctorum superiaeebat monumentis, hoc curmen (<;) signauit .
39 Crux haec ahna gerit geminorum corpora fratrum ,
heandri , IsiJori , pariumqtte ex ordine 'vatum .
Tertia Florentina soror , deuota pereuuis ,
O quam composita consors hic digua qtiiescit ! :

Jsidorus Hiedius disiungit membra duorum .

Hi quales fiurint , libris inquirito , lector

Cognosces et,eos beue cuncta fuisse locutos,
Spe certos , pleuosque fide , super omnia caros .

Dogmatibus cernas horum crcuisse fideles ,

Ac reddi Domino quod impia iura tenebant
Vtqne viros credas sublimes viuere semper ,

Aspiciens sursum pictos coutende videre

Item alittd ,
ln laudem Ecclesiae , Christo Regi gloriae

Coucinamus iugiter :

Et Virginis vuico , carmine Dauidico ,

Cauamus solenniter .

Gloriam Isidori , meritorum memori

Voce souent cautici :

Crescat laudum cumulus , gratuletur populus ,

Et chori Angelici :

JVostris in temporibus praefulgens hic moribtis 9

10 In verbis Dominicis :

39. Epitaphium , Crux haec alma ge- intelligitur , quaenam

sint haec carmina

rit etc. quod a S. Ildefonso composi- De carminibus nonnullis , quae aliquo

,

tum dicitur , cap. 7. e veteribus mem- pacto Isidoro ascribi possunt , vide Isi-
branis correctum , illustratumque fuit . doriana cap. 81. Obseruandum etiam ex
In altero epitaphio , quod seculi XII. , cap. 71. num. 7., verba huius epitaphii
aut sequentis videtur , v. 12. fortasse le- v. 49. seq. Vt sincere credidit , sincere sie
gendum Erroris haere ticis ; hoc est, ex- edidit - Form.im poenitudinis , intelligi

pulit haereticis , vel ab haereticis labem posse de Lamento poenitentiae , vel de

crroris Sane rhythmus exigit haereticis
.
Exhortatione poenitentiae EDITOR. .

Hoc carmen edidit ad 21. Dec.

quod dominicis concinit Versu 43. De . (a)

fde catholica carmiaa mirifica non satis Tamaius Salazar .

BOLLANDIANI .
 ; ;: ; . ,

A P P E N D I X II. 4S5
Fidus fidem extulitif.de labem expulit
Erroris haeretici • Laudatur eius
A 7
atus de Carthagine , nihil ab origine doctrina
Puerile sapiens ,
r 5 Per fines Hispaniae fontem sapientiae fudit ,
Mira faciens .

Hispali dum praefcit Primas , legem docuit

Hispatius Hispaniam ;
bi doctrina praemicans , Crucifixum praedicans ,
20 Fugaas (a) idolatriam :
Stemmate praenobilis ,perstitit immobilis,
Li L ci magnalibus ;
Affectans caelestium gaudiorum praemium,
Spretis temporalibus •
sincera fides
2$ Per fulgorem operum , exemplar fructiferum
Sese Clero tribuit
JVil a certo •uarians , totus caelis inhians ,
Vitia perdomuit
Remanorum dogmata cosmi hic per climata ,
30 Reparauit largius
Hesperus Htsperiam , Lucifer Ecclesiam ,
Decoraitit clarius.
Orthodoxus Arium , dirum aduersarium ,
Rationis calculo
35 Contudit hic malleus ; cessit hostis felleus ,
Victus in propatulo .
Iberi deuotio Cleri , pleno gaudio ,
Colat patrem patriae ,
Contemplando dogmata cosmi laudent climata,
4° Doctorem Ecclesiae .

Decus Archipraesulum , Sacerdotum speculum ,

Scripsit , ^ec/e modulans , scriptio libro-
De ^fe Catholica carmina mirifica , rum :

Libros libris cumulans

45 (/>) Mahometi caecitas, perdens gentes perditas ,
////'«x miracula
Nequiens refellere , moesta fuit cedere ,
"//>o x/'w macula •

"/j: sincere credidit , sincere sic edidit ,

50 Formam poenitudinis
In discendis perspicax ,
/*» exemplis efficax ,

(a) Idolatriam />ro Idololatria passim quem dum huius epitaphii auctor recepit
medii aeui scriptores habent BOLL. . vt indubitatum , satis indicat longe iu-
(b) Reiecimus supra aliquorum sensum niorcm se esse S. lldefonso , cui primutn
de Mahometis in Hispaniam aduentu : epitaphium tribuitur BOLLAND. .
 . : , . ,

486 I S I D R I A N A
Doctor muititudbtis ,
^uis ad plenum promere posset vel praescribere
Inuocatur a
De gestorum titulis i
poeta cum fra- 55 Li ffgua non suffceret , dextera deficeret ,
tribus 1» scribendis singulis .
Exoremus igitttr hunc , de euittS creditur
Sanctitate firmiter ;
Hostis ab insidiis vt nos et a vitiis
60 Defendat perenniier .
criminum y ttta nobis Dominum
depressor
Prece reconcilies :
ln spe nos confoueas , notcia submotteas ,
Sordes cunctas expies ;
65 §>uem tecum excolimus , fratris ttti poscimus
Leandri sujj'ragia y

Preces ncstras audiat , audiens sascipiat ,

Actema memoria
Doctoris Fulgentii b.orum fratrum socii
70 Recordari volumus ;
§lusm per vitae meritum 3 salatis solicitum
Esse nostrae , quaesumus
Virginem egregiam Fiorentinam sociam,
Cum fratribus petimus
75 Vt aditttrix veniat , ct offensas leniat ,

ln qttas nos cecidimus ;

Et leniri Dominus velit nihilominus a

Amen Clerus concinat.
Interuenttt Virginis , labe mundet criminis ,

80 §>uos peccatum inqttin.it .

Pro nobis tam celebris Virgo , pulsis tenebris .

Vitiorum , aduocet.
Vt qui regit omnia miranda potentia ,

84 Nos in caelis collocet • Amen .

niors sancta,
ep. Obiit Beatus Confessor (a) sub die nonarum Aprilis , tempori-
bus Christianissimi (b~) Cintillani Hispaniae Regis , et Heraclii (c) Im-
peratoris Romanorum , illius videlicet Heraclii,qni Crucem Dominicam ,
quam impius Rex Cosdroe asportaucrat loco suo , Hierosolymis restituit
atquc exukauit. Testamentum nullum concludit ; quia licet facultatibus
abundans in Christo , tamen cum pauper spiritu esset , omnia,quae pos-
40. Pro testamentum nullum conclu- (b) Cintila , seu Cintilanus regnauit
dit praestaret legere testamentum nullum annos tres , mense? octo , ab anno 636.
con.iidit . De commento duarum lucer- vsque 640. BOLLANDIANI .

narum fere perpetim ardentium confer (c) Heraclius imperauit ab anno 6 10.
Isidoriana cap. 25. EDITOR. vsqne ad anmtm 641. BOLLAND.
(<i) Imo pridie Nonarum BOLL. .
 .

A P P E N D I X II. 487
si Jebat ,priusquam de mundo migraret , distribuit pauperibus et egenis.
Sed hoc quoque veram cunctorum erga Patrem notauit dilectionem , lucernae ad
quod duas lucernas fere pcrpetim ardentes, et pene inextinguibiles, quae sepulchmni .
ab eodem naturali arte factae feruntur , vnam ad caput, et vnam ad pe-
des , in locis abJitis posuerunt , vnde corpus sanctissimum quasi continuo
lumine frueretur .
41. Interea fratres carissimi, Jignum est,vt hunc sanctissimum Do-
,•

ctorem Iaudibus , et praeconiis veneretur omnis ecclesia ; sed maxime

Hispaniarum, quae specialius prae ceteris saluberrima eius refulsit do-
ctrina Quis enim extollat virum in infantia omni Iaude veneranjum , Anacephalaeo-
.

in pueritia omnium veneratione laudandum , in adoleseentia tot virtuti- sis virtutum .

bus plenum , in iuuentute tanta bonitate conspicuum , in Episcopatu tot

miraculis clarissimum , in senectute tam lau Jabili praedicatione perfun-
ctum, in senio tam imitabili exitu perornatum , atque in fine tam miri-
fico transitu glorificatum ? Quis hunc non praedicet aeterni Regis con-
spectibus acceptissimum , qui vita , et moribus praesulatus officium , virtu-
tibus famam , signis gratiam , profectibus disciplinam , scientiam lauJibus,
dies incrementis, et finem tanta gloria decorauit i Nimirum cum adhuc
vir beatissimus corporeae molis taedio grauaretur , et sitiens ad fontem
viuum spiritus , nil in caelo , nil in terra praeter ipsum desideraret ; quan-
tus in oculis diuinae Maiestatis fuerit , quam Deo carus , quam Angelis
acceptus, quam amabilis hominibus, quam miraculis clarus , quam virtu-
tibus spJenJidus , quam signis magnificus, quam glorifica laude dignus ,
quanta meritorum apud Deum largitate munificus , quanta apuJ homines
munerum magnificentia conspicuus , in exanimi corporis reJiuiua omni-
busque stupenJa seculis virtutum gratia orbis expertus est vniuersus
Quantum enim, qualemque transeuntium genitrix altrixque terra , nihil
tamen terrenum, nihil caducum sapientcm , IsiJorum proJuxerit , fouerit .
tenuerit, imo vt expressius loquar , mente et operatione iugiter in caelis
inhaerentem Jetinuerit, ipsum testatur caelum, sensit terra, aer exelamat ,
aquarum probat vtilitas, sanitates produnt,dum aJ Jiuini nutus impe-
ria IsiJori semper placata meritis , et precibus prompta , pie pctentium
votis et obsequiis fauent, et commoJitatibus obsejjuuutur ad eruJitionem
ecclesiae,et laudem lesu Christi Domini nostri > qui viuit et regnat in
secula seculorum Amen .
.
 8

4$' I S I D O R I A N A
C A P V T XI.

(#) Abbreuiatio Braulii Caesaraugustcui Episcopi , de roita

Sancti lsidori , Hispaniarum Doctoris •

42.JLsidorus vir egregius ( natione Carthaginensis, a patre Seueriano no-

* alins eiusdem patriae Duce genitus) Hispalensis Ecclesiae * Archiprae-
Episco- bilissimo
pus sul , ( Hispaniae Primas, sanctissimis Episcopis et Confessoribus Leandro
et Fulgentio , ac Sanctissimae Florentinae Virgini Praepositae Virginum,
extitit germanus ), ct Sancto Leandro successor sanctissimus ( Vir iste .

Fuit Latinis, beatissimus , a pucritia studiis Iiterarum traditus, Latinis, Graecis et He-
Graeciset He- braicis literis instructus , omnium locutionis genere formatus, in triuii
braicis erudi- eruditione conspicuus , in quadriuii inuestigatione perfectus , diuinis et
tlls »
humanis legibus ad plenum eruditus ; suauis eloquio , ingenio praestantis-
simus , vita quoque atque doctrina fuit clarissimus , et merito a cunctis
Hispaniarum Doctor nominatus . Sic namque de virtute in virtutem pro-
ficicns , refulsit Doctor eximius , vt secundum qualitatem sermonis omni-
et eloquentia bus , videlicet Latinis, Graecis et Hebraeis , sapientibus ac minus intelli-
clarus, gentibus, in ertuiitione existeret aptus atque incomparabili eloquentia
stienuus.Nam tantae iucunditatis affluentem copiam in eloquendo pro-
nieruit, vt vbertas admiranda dicendi ex eo in stuporem verteret audien-
tes:

[a) Extat haec S. Braulionis narratio cti Isidori non hoc nomine appellatur,
ante opera S. lsidori , et appellatut Prae- quasi Braulius vberiorem aliam narratio-
notatio librorum eius , apud Tamaium nem conscripserit , sed quia praenotatio
Salajjtr ad hunc diem , et alios , sed Braulii est quoddam veluti compendium
nusquam illa extat tam laxe deducta , vitae S. Alioquin verum est ,
Isidori .

quam hic ; vt non videatur Abbreuiatio
dicenda , sed paraphrastica elucidatio ;
sicut supra etiam in Redempti Clerici
recensione de obitn Isidori obscruauimus ;
praenotationem , quae hoc loco inseri-
tur,genuina longe vberiorem esse , et
vel ab auctore vitae , vel ab alio inter-
polatam IIoc num. 42. quaedam immi-
.

et vncis simiHter ( ) includimus , quac vi- scentur ex Isidori elogio ab lldefonso

dentur interpolando adiecta ,ZV<i/« totum . adornato , quod cap. 5. ad vetera exem-
hoc principium ita breuiter complexns plaria recognitum produxi , vbi num.7.,
est Braulio Isidorus vir egregius , Hispa-
: et seq. explicui verba fldefonsi , Nam
lensis Ecclesiae Episcopus , Leandri Epi- tantae iucunditatis af/iuentem copidm in
scopi successor et germanus, floruit a eloquendo promeruit , vt vbertas admi-
tempore Mauritii Imperatoris et Recare- randa dicendi ex eo in stuporetn verte-
di Kegis : in quo quiddam sibi antiqui- ret audientes , ex quo audita bis qui au-
tas vindicauit , imo nostrum tempus disset , non nisi repettta saepius commen-
antjquitatis in eo scientiam sibi imagi- daret Auctor vitae, vel praenotationis
.

nauit : vir in omni

genere
locutionis vberioris aliter legit , vel intellexit II-

fonmtus , vt imperito doctoque secun— defonsum : innuit enim , eum , qui Isido-
dum qualitatem sermonis existeret aptus, rum audierat , saepius memoriae com-
congrua vero opportunitate loci incom- mendasse , quod audierat , etiam si non
parabili eloquentia clarus . BOLLAND. repeteretur . EDJTOR.
42. Abbreuiatio Braulii de vita San-
 S

AP PE N D I X II.
4 S?
tes ; quod audita , is qui audisset , non repetita saepius memoriae com-
mendaret ) .

45. Iam vero quantus sapientia fucrit,ex eius diu;rsis studiis et ela-
boratis opusculis perfacile prudens intelligere poterif . Denique de his , edidit libros
quae ad nostram notitiam venerunt , ista commemoraui Edidit libros . 2. Difterentia-

differentiarum duos , in quibus subtili discretione ea , quae confuse vsu rum »

proferuntur , sensu discreuit Prooemiorum librum vnuin , in quo quid

. Prooemio-
quisque liber sanctae contineat Scripturae , breui subnotatione distinxit .
rum »

De ortu et obitu patrum librum vnum , in quo gesta , dignitatem quo- i.deobituPa-
que et mortem eorum, atque sepulturam sjntentiali breuitate eubnotauit. trum ,
Ai germanum suum Fulgentium Episcopum , Officiorum libros duos , in i.Officiorum,
quibus origines omciortun , cur vnumquodque in ecclesia Dei agatur ,
interprete sty!o , non sine maiorum auctoritate, elicuit . Synonymorum 2.Synonymo-
libros duos quibus ad consoiationem animae , et ad spem percipiendae
,
rum »

venLe, intercedente ri.tionis ordine , exhortationem erexit De natura re- . . •

v L ,.,

rum ad SiscDUtum Kegem , hbrum vnum , quo , tam de ecclesiastico- m rerum

rum Doctorum , quam etiam de philosophorum indagine , obscura quae-
dam de elementis absoluit . De numeris librum vnum , in quo arithmeti- ixle Numeris,
cam propter numeros Ecclesiasticis in Scripturis insertos , tetigit disci-
plinam . De nominibus Legis et Euangeliorum librum vnum 5 in quo osten- 1. de Nomini-
dit quid memoratae personae mysterialiter significent . De haereticis et bus ,
haeresibus librum vnum, in quo maiorum secutus exempla , breuitate qua i.deHaeresi-
potuit , diffusa collegit Sententiarum libros tres , quos floribus Papae
.
DUS ,

Gregorii ex libris moralibus decorauit Chronicorum a principio mundi . 3" Sententia "

vsque ad tempus suum librum vnnm,nimia breuitate collegit . Contra mm

r *,

Iudaeos, postulante Florentina germana sua Praeposita Virginum , libros

duos, in quibus omnia , quae fides Catholica credit,et Legis et Prophe-
^m
V. contra
[j!,.

tarum testimoniis approbauit . ( De (a) Natiuitate Christi sempiterna ex Iudaeos .

Patre , et temporali ex Matre , ex Isaiae testimoniis , librum vnum Mo- . moraliaS.Orc-
ralium libros, B. Gregorii Papae rogatti , compendiose adbreuiauit Canti- :
ori ' conu-a-
ca canticorum secunda expositione elucidauit ) De viris illustribus libruin .
cta »in Cautica
vnum Deinde nos istos suggessimus ; Religiosorum regulae librum vnum ,
•
Cantic -
Dc ^ '•

quem pro patriae vsu, et regularium viribus decentissime temperauit de ™ s lll,striuus •

: |
"
origine Gothorum et Regno Sueuorum et Wandalorum historiae Jibrum im
c honic

43. De libris Isidori quum vberrime psalterii translatio ,psa!terii, ct quatuor

in Isidorianis egerim , solum nunc ad- cuangcliorum exposuio , canonici , et ci-

uertendum, librum, qui ab interpolatore uilis iuris •permaxbna instrumcnta Quod .

enunciatur , De natiuitate Christi sempi- in hac vberiori praenotatione dicitur ,

terita ex Patre,et temporali cx Matre, De viris illustribus iibrum tinum . DriH-
cx Isaiae testimoniis , diuersum non esse de nos istos suggesstmus , reformandum
a libro primo contra Iudaeos . Opera est ad sinceram praenotationem Rrau-
dubia sunt , aut non extant Compendium lionis , De viris illustribus librum vnum
librorum Moralium S. Grcgorii , Cantica cui nos ista subiunximus . EDITOR.
canticorum secunda , vel foecunda cxpo- (a) Huius opusculi et duorum seqtten-
sitione elucidata , bib!:ctheca compilata , tium non fit mentio in iam citatis edi-
seu biblia in ordincm digesta , quarta tis . BOLLAND.
70*». //.
Oqq
 :

4po I S I D O R I A N A
lib. I.de Go- vnum : Quaestionum libros duos ; qtios qui legerit» veterum tractatuum su-
this , Sueuis pcllectilem racognoscit . ( Bibliothecam compilauit (a) quartam Psalterii
Wandalis , translationem edidit super libros Moysi et Psalterium ,'Ct quatuoreuan-
: ,
lib. 2. Quae- gelia expositionem
non minimo insudauit studio in canonico quoque et :
Stionurn ,
ciuili iurc permaxima composuit instrumenta ) . Etymologiarum etiam
lib.20.Etymo-
codicem nimiae magnitudinis , distinctum ab eo titulis non libris, quem
logiarurn ,
quia rogatu meo fecit , quamuis imperfectum reliquerit , tamen in viginti
libros diuisi ; quod opus omnimodae Philosophiae conueniens quisquis
crebra visitatione perlegerit , non ignotus diuinarum humanarumque re-
rum merito erit lbi recluditur diuersarum artium elegantia , et qur.e-
.

et alios libros:
cumque fere sciri djbent, restricte colliguntur Sunt et alii sancti viri .

multi libri et in Ecclesia Dei multo cum ornamento inscripti , qnibus

cam liquide praemuniuit;quem Deus , post tot defectus Hispaniae, nouis-
simis temporibus suscitauit ; credo (Z>) ad restaurandam antiquorum sa-
pientiam , quae prae nimia antiquitate fere in humanis mentibus defece-
rat ; ne diutius ignorantia aut rusticitate veterasceret populus Christia-
quibus omni nus Temporum igitur series , et seculi aetates nescienti populo aperuit,
.

hominum sta- sacrorum iura ostendit, Sacerdotibus ecclesiastica ofncia et gradus cun-
tui prodest ctorum ordinum exposuit , Regibus et Principibus legis instituit , iudici-
bus auaritiam interdixit , ciuibus et cunctis domesticis fidei populis disci-
plinam Christianae religionis insinuauit , spurcitiam Arianae haeresis a
tota Hispania gladiis verbi Dei persequendo eliminauit , malignam Ace-
et haeresim phalitarum haeresim confudit , ac destruxit Gregorio namque praefatae :

prorligat. liaeresis antistite superato , et Sanctorum testimoniis, Scripturarumque au-

ctoritate conuicto , docuit duas in Christo esse naturas , diuinam scilicet
et humanam . Ad vltimum vero sedium, locorum, regionum , omnium di-
uinarum , humanarumque rerum nomina , genera , officia , causas, et quae-
que obscura atque ab humanis mentibus fere iam remota , scribendo pate-
fecit.Tanta debriatione scientiarum claruit praeditus , vt non solum no-
stris temporibus, verum etiam a tempore Apostolurum vel ante , primo
homine et Salomone exceptis,in scientiarum varietate , vt credimus,ne-

(a) AUquot sequentiwn non memine- domesticam publicamque disciplin3m ; tu

runt libri eiiti BOLLAND. . sedium regionum , locorum ; tu omnium
(b) In e iitis Ad . rcstauranda antiquo- diuinarum humanarumque rerum gene-
rum monumenta quasi quamdam op-
. . . ra , officia , causas aperuisti . Quo vero
posuit destinam id est falcrum scu co-
, flumine eloquentiae et quot iaculis di-
lumnam vti ea voce vtuntur SS. Augu- uinarum Scripturarum seu Patrum te-
stinus , Fulgentius , Beia cum Amobio : stimoniis Acephalitarum haeresim con-
ciHic porro sequivitur , breuius et neruo- foderit , Synodalia gesta coram eo Hispa-
sius sic habentur in eJlitis Cui non im- : li acta declarant , in quibus contra Gre-
merito istud Philosophicum a nobis apra- gorium , praefatae haeresis Antistitem ,

tur, Nos , inquit, in nostra vrbe pere- eam asseruit veritacem Obiit tempori-
.

grinantes errantesque tamquam hospites , bus Heraclii Imperatoris et Christianissi-

tui libri domum reduxerunt . Tu aeta- mi Chintilani Regis, sana doctrina prae-
tem patriae ; tu descriptiones temporum; stantior cunctis , ec copiosior operibus
tu sacrorum iura , tu sacerdotura , tu caritatis . BOLLAND.
 . , ,

A P P E N D I X II. 49 i

mo extitit illi primus. Floruit temporibus (j) Recaredi , Liubani , Witte-

richi , Gundemari , Sisebuti , Suintiliani, et Sisinandi Regum , quos ipse ub
insania Ariana eruit,et in fide Catholica confirmauit
44. Fuit praeterea spiritu prophetiae clarus, in eleemosynis largus , Virtusetco-
hospitalitate praecipuus, corde seuerus , in sententia verax, in iudicio ctrinaeiuslau-
iustus praedicatione assiduus , in exhortatione laetus , in Jucrandis oatur
, in .

Deo animabus studiosus , in expositione Scripturarum c^utus , in consi-

lio prouidus,in habitu humilis , in mensa sobrius, in oratione deuotus,
honestate praeclarus , semper pro ecclesia ac veritatis defensione mori
pronus, et omni boaitate coaspicuus Praeterea pater extit Clericorum , .

doctor et sustentator monachorum , ac moniaiiuin , consolator moeren-

tium , tutamen pupillorum ac viduarum , Ieuamen oppressorum , defensor
ciuium , attritor superborum , persecutor et malleus haercticorum ; et quiJ
speculum bonorum omnium factus est mundo , et ideo iam sine
;
plura :

fine regnat cum Christo . Quo vero flumine eloquentiae, et quibus ia-
culis diuinarum Scripturarum seu Patrum testimoniis omnium nefarias
haereses destruxerit et eneruauerit , synodalia gesta coram eo Hispali ,
vel Toleti acta deciarant : in quibus et Romano Pontifici a fidelibus ,
loco beati Petri Apostoii substituto , debere obediri ; et vni Deo in Tri-
nitate Perspnarum seruiri, clarissimis Scripturarum testimoniis approba-
uit Obiit temporibus Heraclii Imperatoris et Christianissimi Suintillani
.

Hispaniae Regis,iIIius videlicet Heraclii, qui crucein Dominicam, quam

impius Rex Cosdroe asportauerat , loco suo Hierosolymis restituit atque
exaltauit. Dormiuit autem B. lsidorus cum Patribus suis aera dclx. , sana Tempus mor-
doctrina sanoque consilio praestantior cunctis, et copiosus operibus ca- tis
ritatis , ac diuersis refulgens miraculorum signis ; in quo quaedam sibi an-
tiquitas vindicauit , imo nostrum tempus antiquitatis in eo scientiam et
miracula imaginauit cui quasi quadam apposita laude non immerito il-
:

Iud philosophicum a nobis aptatur ; Nos , inquit , ht nostra vrbe extraneo-

rum more tamquam hcspites , tui libri quasi domum reduxerunt , vt possi-
mus aliquando , qui et vbi essemus^agnoscere . Tenuit Episcopatum quadra- e t mortui cla-
ginta annis , et sepukus est in senectute bona, Angelorum sociatus cho- rius
ris . Aflficitur taedio et moeroris inundatione ciuitas Hispalensis , dum tan-
to Patre orbata in sortem voracissimi deducitur praedonis . Interea, fra-
tres carissimi , dignum est , vt hunc sanctissimum Confessorem Isidorum
omnis laudibus attollat Ecclesia , sed maxime Hispaniarum , quae prae ce-
teris specialius eius Nam sicut Gregorius Do-
saluberrima refulsit doctrina .

ctor Romae Petro,ita B. Isidorus in Hispaniarum partibus do-

successit
ctrina Iacobo successit Apostolo • Semina namque vitae aeternae , quae

(<t) Regnarunt hi septem ab anno 536. etiam hoc num. , vti supra num. 37.,
vsquc ad annum 636. BOLLAND. pro obitus anno era DCLx. pro dclxxiv.
44. Multa huc deducta suntexcon- Quae de S. Gregorio , et S. Iacoboapo-
tinuatione Chronici IsiJoriani Gotho- stolo adduntur , etiam in prologo vitae
rum , quae S. Ildefonso ascribitur , vt commeinorantur . EDITOR.
patet ex Isidoiianis cap. 12. Rcpetitur

CLqq 2
 • .

49= 1 S I D O R I A N A
bcatissimus Iacobus seminauit , hic beatissimus Isidorus verbo praedica--
tionis , quasi viuis ex quatuor Paradisi fluminibus , sufficienter irrigauit,
atque vniuersam Hispaniam , tam exemplo boni operis quam fama san-
eius interccs- ctitatis, velut splendidissimus solis radius illuminauit . Igitur hunc san-
sioapudDeum ctissimum Confessorem attentius exoremus, quatenus pro nobis miseris
petenda . pcccatoribus , qui adhuc in periculis huius vitae constituti sumus, apud
Deum intercessor assistat ; vt qui eius sacram doctrinam pio
assiduus
amore amplectimur, in praesenti
ab instantibus periculis eruaraur, et post
hanc vitam ad societatem electorum Dei sacris eius intercessionibus per-
uenire mereamur . Amen .

APPENDIX III.
HISTORIA TRANSLATIONIS CORPORIS S- ISIDORI

Ex eoda/i mt- Toletatio .

PROLOGVS.
Q uac digne plures non valent inucstigare
nire , sapientiae secreta supcrnae, in
, sed nullus quidem inue-
tanta profunditatis excelientia, dum
ad sui desideria corda inuestigando dilatant , hoc quod inuestigant , non
inueniendo mentis acie angustant Mire quippe ratio tradidit superni con- .

silii,hoc quod desupcr non iniuste disponitur ab ipsa sapientia immor-

iali,a nobis adhuc mortalibus iure ignorari ; quia dispositio diuina in
suae sublimitatis omnipotentia , quamuis nulla circumscribi valeat mentis
prudentia ; tamen quibus eX nihilo contulit esse , suae cuncta subesse prae-
sentat legibus iustitiae, dum supplicio reprobos humiliat , et Sanctos glo-
ria sublimat Quorum quidem patrocinia Catholicae Ecclesiae adsunt prae-
•

:id Legionen- clara , dum eorum meritis protecti fideles , etiam quas incolunt vrbes fre-
sem vrbem qucntibus habent miraculis celebres Ex quibus Legionensis ciuitas, a pri- .

scis temporibus Hispaniensium dilecta Regibus , quia erat regali fiJe no-
bilis et famosa , praecipuum Confessorem Isidorum gloriatur se venerari
Patronum euius doctrinae radiis Ecclesia fulget vniuersalis ; qui sanctita-
:

tis ac honestatis speculum , fama viuit et meritis , per ipsum mundi spa-
delamm est tium Qiiae cum sit Sacerdotalis et Regia , digna etiam est dignissimi
.

corpus S. Isi- Confessoris Christi , Hispaniarum Doctoris Isidori, cum regio apparatu,
° c: ' regia in aula , mirificum corpus excipere , venerari , et quodam iuris do-
no possidere Qjjem Hispalis ipsa , cui viuens in corpore praefuit , in qua
.

I. Antiquiora Acta translationis in non enim maiorem antiquitatem indicant

Isidorianis cap. 8. , et 9. legi possirnt . haec eius verba in Prologo , Ex quibus Le-
1

Haec hiatoria ex illis Actis composita gionensis ciuitas a priscis temporibus Hi-
est, multis additis aut ex traditione , aut spaniensium dilecta regibus , quia erat re-
ex aliis monumentis , qune ad nos non gali fide nobilis , et famosa etc. et n. 14.

peruenerunt Auctorcm huius historiae

. fit mentio reliquiarum B. Thomae Can-
v'ix scculo xhi. antiquioreoa credam : tuaricnsis , qui obiit anno 11 70. EDIT.
 » ,

A P P E N D I X III. 493
etiam Paganorum supersedente saeuitia multis defunctus temporibus latuit,
veloccultum tenere nequiuit Qiio itaque ordine, quo tempore quibusper- cuius re! ge-
.

stae sencs in-

sonis hoc donum publicum , hoc patriae praesidium in Legionensem sit
Apostolici Icatur •
translatum vrbem a praedicta Hispali, quae eiusdem viri do-
ctrina exstiterat felix et gloriosa , Hispuaiensiumque prima Sedes fulge-
bat Metropolitana , a qua nomen traxit Hispania , ab Hispano Rege vrbs
populata , stylo tradere fideii nos inuitat tanti veneratio Confessoris

C A P V T I»

Maxima Hispaniae pars a Saracenis occupata %

praecipua paulatim recuperata •

2. R,
I\.Egente S. Gregorio Papa feliciter Ecclesiam Dei, et Recaredo Chrr-
stianissimo Kege regrtum Gothorum in Hispaniis nobiliter gubernante ,
sub impcratore H-raciio , qui crucem Dominicam , quam impiusRex Cos-
droes asportauerat , Hierusalem restituit , inualescente fere in toto orbe
Arianorum vesania , doctor Hispaniarum Isidorus , Hispalensis Archiprae-
sul , sidus clarissimjm tenebris, fidelibus splenduit ; qui Gothorum gentem
in fide C.aholica confirmauit , et ab Hispanis haeresim Arianorum et Ace-
phalitarum funditus eli ni.iauit, Regibus Gothicas leges instituit, Ecclesiae
Christi Sacerdotibus eccJesiasticam regulam tradidit , et ore prophetico Secundum
protestatus est dicens Cum in his traditionious permanseritis puro corde , S. Isidori vati-
:

in praesenti vita pace fruemini et bonis , et in aeterna gloria coronabi-

cmium
mini lattde perpetua : cum autem haec praecepta dereliqueritis , apprehen-
dent vos mira mata , et cadet gens Gothorum fame et gladio intmtcorumy
et peste . Cum autem conuersi ad Dominum fueritis , perquirentes ea^possi-
debit sernen •vestrum portas iaimicorum suorum , et erit vobis gloria ma-
ior , quam fuerit vnquam . Post transituin vero eius, Hispaniarum Reges
et Sacerdotes, sancti Pastoris sequentes vestigia, sahuaribus institutis pro
viribus inhaerentes, commissum sibi gregem feliciter gubernabant , donec
flagitiosus (V) Witiza Hispaniarum regnum infeliciter est adeptus . Qiii cum Witiza
cum esset probrosus etiam alios suis prauis actibus subesse coe- Rex impie
moribus , vi-
ueret J
git Nam postposita omni religione diuina et saneti Doctoris Isidori spre-
.

tis documentis , laxoque pudicitiae fraeno , ne nduersus cum pro tanto

scelere sancta Ecclesia insurgerct, EpiVopis, Presbyteris, Diaconibus , at-
que omnibus altaris sacri ministris carnales vxores lasciuus Rex babere
praecepit Sed et Episcopi ceterique Ecclesiae Praelati spernebantur, sa-
.

crosanctae Ecclesiae clausis foribus sacramenta pro nihilo habebantnr , sy-

2. Vaticinium S. Isidori de Hispaniae spanias a Saracenis illatae anuo post eius
euersione iisdem verbis refertur in vita dissertationes ecclesiasticas 2ppend. z.
mim. ?2. Append. 2. Alia de inaurorum Probare contendit , cladem hispanicam
aduentu in Hispaniam ex chronico Isi- incurrisse in annum- Christi 712. EDIT.
dori Pacensis , aut aliis similibus petita (a)Witiza Rex ,post obitum patris E-
sunt . Lxtat erudita Iosephi Perezii Kene- gicae regnauit annos 9., ab anno 701.
dictini dissertatio D<- supremae cladis Hi- vsque 710. BOLLANDIANI .
 , ,

494 I S I D O R I A N A
ncdalia sancti Patris Isidori instituta despiciuntur , Concilia dissoluuntur,
sacri Canones postponuntur, postremo vero quidquid sobrium ct hone-
stu n est , voluptatibus subinductis pro nihilo reputatur* Igitur tyranno \\'*i-
tiz. in huiusmodi et ceteiis superbiae fulcimentis, a Romana Ecclesia se-
iuacto et mortuo, (j) Rodericus Theudofredi filius in regnum successit
eiusqueexem- Gochorum , vita et moribus , Witizae non dissimilis qui non vt debuit
; ,
plo Roden- virgulta nefaria extirp.mit , sed luxuriae irretitus dissolutione magis ac ma-
augmentauit Qnibus omnipotens Deus prouocatus ad iram ( comme-
gis .

ritoenim atque ineffabili modo,suis semper efficax consiliis Diuina pro-

uidentia, cum detrimentis incrementa dispensat , et damna restaurat da-
m:iis ) (<;) anno lxxv- post transitum sanctissimi Isidori, quia Sacerdotcs
a Saraccnis ct Reges eum dereliquerunt , in virga indignationis omnes Hispaniae gen-
Bispaniae te s coirigens, iusto iudicio gentili gladio ( secundum quod sanctus prae-
,
"t °ccupata ^ixerat Doctor Isidorus Feriendae sunt traditae • Per filios namque Wi-
.
)
tiz:e ec lulianum Comitcm Tingitaniae, cum (c) Vlit Rege fortissimo Afri-
mare i!!ud,
cae, tr..nsinarini S^raceni quod Hispalensi \rbi alluit , transfre-
tr.ntes, primo
eaindem vrbem ceperunt , deinde Baeticam et Lusita-
(..')

niam Prouincias occupauerunt quibus Rodericus Rex aggregato exercitu

:

Gothorum armatus occurrit. Sed quia praefatus Rex , neglecta religione di-
uina, viciorumse dominio mancipauerat ; protinus in fugam versus et omnis
exercicus fere ad internecionem vsque gladio deletus est , Saraceni dein-
ceps .onge lateque vagantes innumeras horridasque caedcs perpetrarunt ;
qui quantas caedes quantasque strages nostrorum dederint , testantur euer-
sa c.stra , et antiquarum vrbium diruta moenia Ea tempestate omnis .

Hispania luxit monastcria in se euersa, episcopia destructa , libros sacrae

legis combustos , thesauros Ecclesiarum direptos , omnes incolas ferro ,
fl..mma, fame consumptos.
Vicit eosPela- -• Tandem Dci pietas , quae non est solita eos , quos corripit ad in-
gius Rex : ternecionem vsque delere , sed fbgellando misericorditer corripere , ani-
mos (t) Pelagii cuiusdam , qui regia traduce extitit oriundus , corrobora-
uit ; et contra Saracenos, loco qui dicitur (/) Coua sanctae Mariae^xz-

Rodericus regnauit annos duos cum

(a) Canonicum fnisse Legionensem in mo-
Witixjt, etnecdwn anno vn$ solus BOLL. . nasterio S. Isidori : In praedicta manent
(b) Si ad annum 636. , quo obiit,ad- ecclcsia octo non modicae capsttlae , san-
dantur annfj^.^peruenitur ad annum-jw., ctissimarum reliquiarum plenae , sicut a
quando mense Maio Saraceni in Hispa- nostris praedcccssoribus comperimus etc.
niam transiuerunt . BOLLANDIANI . Crediderim , totum hoc opus e variis di-
(c) Viit alus Tarich dictus
, . BOLL. uersorum operum fragmentis compila-
(./) Hispalis capta est anno 712. BOLL. tumessc;ac proinde coniectura de au-
3. Laudes Caroli Migni , quae hoc lo- ctore vix vlla erui potest De Carolo .

co intruduntur , arguere possunt , aucto- Magno quaedam in vtramque partem ad-

rem historiae esse aliquem monachum uerti cap. 105. EDITOR .

ex illis , qui e G.illia in Hispaniam con- (e) Exercitus deletus est anno 713.
cedere solcbant nam hispani Caroli Ma-
: BOLLANDIANI .

gni in Hispania gesta vituperant magis (f) in Asturibus

Gotkorum rcliquiae
quara laudant Verum nu.n. 19. alia oc-
. receptum habuerunt ; et Pela-
et Cantabris
currunt,ex quibus colligitur, auctorem guxm,filium Fanlani Ducis , <?.%* semine
 . . . . g

A P P E N D I X III. 495
bellando eis bellum indixit Qualiter autem in . diuina manus
coiiflictu illo

pro nostris pugnauerit , ex hoc potest aduerti quod armorum spicula ,

,

a Saracenis missa, in eos ipsos retorsit ; et rupes quacdam , Dei nutuprae-

scissa, corruit , et de Saracenis non minimam (a) multitudinem oppri-
mendo Qiiod siquis ad plenum voluerit noscere , lugubrem hi-
extinxit .

storiam temporum illorum studeat legere.Illo ex tempore rursum prae-

cepta diuina, per B. Isidorum sibi tradita , perquirentes Hispani , coepit q Uem secuti
gloria et regnum gentis Gothicae , sensim atque paulatim , veluti virgul- Reges,
tum ex rediuiua radice pullulare ; et industria Regum, qui regali stem-
mate progeniti apicem regni nobiliter gubernabant , singuiis momentis suc-
crescere Fuere namque armis et viribus famosi , misericordia atque iusti-
•

tia praecipui, religioni sacrae dediti ; qui inimicos crucis Christi viriliter
ancipiti persequentes gladio , episcopia innouarunt , monasteria fundarunt restaurarunt
religionem
et thesauris ditarunt , auro et gemmis librisque ornarunt , ac pro viribus
pnstinam :

Christiani nominis gloriam dilatarunt (/?) Sed et Carolus famosus Fran- .

ciae Rex , a B. Apostolo Iacobo per visum ad.nonitus , cum praeclara Fran- eosdem Sara-
corum generatione, zelum legis Dei exercens , de Pictauiae et Vasconiae cenosvicerunt
confinibus triumphali vltione Saracenos eliminauit , et per Pireneica iuga Carolus Ma-
vsque Caesaraugustam tempore (c) Adefonsi magni Regis Legionensis de- nus >
uenit , et dilectionis causa eidem Regi Adefonso ((/) consobrinam suam
nobilissimam ia coniugio copulauit Limina etiam B. Iacobi Apostoli cum .

christianissimus Rex Carolus gratia orandi visitaret , saniori eius consilio

Rex Adefonsus S« lacobi Apostoli ecclesiam Metropolitano honore , ex Ro-
mani Papae assensu , dccorauit , atque vt secundum sancti Patris Isidori
regulam viuerent, tam ipsi quam omnis Hispaniae Clerus, statuit ; vt hoc
esset Hispaniae subleuatio, cuius neglectus extiterat ei causa deiectionis.
4. Ceterum Rex Adefonsus, Ismaeliticum populum funesta truncatio- Adefonsus
ne perimens , Ecciesiae Christi honorem gloriose dilatauit et in pace quie- Magnus :

uit . Ex cuius illustri prosapia emersit vir clarissimus (e) Fredenandus , et Ferdinan-
Sancti Regis filius ; qui serenissimam Reginam Dominam Sanctiam , Regis dus Magnus .

regio , Principem elegerunt , aera 757. an- propterea a Tatnaio omissa fuisse qui :

r.o Christi 719. BOLLANDIANl alias totam hanc historiam , styJo ali-
Ob accessum Saracenorum secesse-
(a) quantum mutato exhibet 21. Decembris .
rat Pelagius inmontem Anseuam ad an- BOLLANDIANI .

trum Coua S. Mariae dictum , vulgo iam (ci) Hic est Adefonsus 3. ,f.lius Orio-
Coua donga ; et inde cum fdelibus ad nii , Regis , cui successit ( teste Sampi-
pugnam egressus interfecit centum vigin- ro Episcopo Astoricensi ) aera 896. , id
tiquatuor millia hostium , aera 756. , an- ect anno Z60. ; aliqui referunt ad an-
vo Christi 720. , vt scribit Sebastianus num 26z. BOLLANDIANI
Episcopus Sahnanticensis . BOLLAND. 4. Quod aiunt Bollandiani, S. Facun-
(b) Sexaginta tria millia fuisse asserit dum martyrium passum Sah.tguni , non
idem Sebastianus . BOLLANDIANI ita id intelligas , quasi oppidutn fuerit
(r) Rehqua huius numeri desunt apud Sahagunum dictum ante S. Facundum :

Tamaium . ()uae de expeditionc Caroli nam vocahulum Sahagun , aut Sagun hi-
tnagni retulit Eginardus in eius vita , il- spanicum est a S. Facundo . LDITOR.
lustrauimus ad 2,8. Ianuarii ca*. 3. hic (e) Xemenam appellat Sampirus , ex
fionnulla videntur inserta ex Turpino , ac Gallorum prosapia . BOLLANDIANI
 49<* I S I D O R I A N A
Adefonsi filiam , in sceptri consortem sibi innxit vxorem ; quae quadam
speciali mentis prudentia, Reginae Austri non secunda , regiminis regni
solicita , vices nonnumquam supplebat Regis et coniugis ; sicque suberat
viro,vt particeps laboris esset in regno Rex autem Fredenandus , vt .

sceptra regni possedit,et reg;.Iis diadematis suscepit insignia , sceptrum

moribus exornabat probis Hic in Christi bostes exerto mucrone , ne-
.

scius vinci sed vincere , imperii dilatauit fines , sortitus trinmphos fre-
quentes-(tf) Ad cumulum vero suae felicitatis, hunc Regina Sanctia blan-
dis adit colloquiis, quatenus in ciuitate Legionensi sibi suisque posteris
dtcentem pararet sepukuram , quam etiam Sanctorum Reliquiis , ad suam
suorumque tam praesentis vitae quam futurae tuitionem , decorare stu-
qui sibi et v- deret . Pollet cnim h;.ec ciuitas situs nobilitate , eo quod sit iucunda ter-
xori Sanctiae r j s , salubris aere , fiuminibusirrigua hortis foecunda , montibus,
, pratis et
sepaknratD ct fontibus deliciosa, arboribus nemorosa, atque religiosorum virorum in-
c
" habitatione aptissima. Decreuerat namque Fredenandus Rex apud (y) S. Fa-
ficne
cundum,quem seniper carurn habebai vei (c) in ecclesia S. Pctri de Ar- ,

lanza, corpus suuia tradere sepuiturae , Post Sanctia Regina , quoniam in

Legionensi Regum coemiterio in ecclesia (</) S. ioannis Baptistae (e) auus
suus Rex Veremudus , (/) Ordonii et suus paterdignae memoriae Rex Ade-
fonsus , nec non ct frater serenissimus Rex Veremudus quiescehant , vt
ipsa quoque et eiusdem vir cum eis post mortcm quiescerent , pro viri-
bus laborauit Rex igitur Fre lenandus , petitioni fidissimae coniugis an-
.

nuens , deputauit cacmentarios , qui assiduam dent operam tam dignissi-

mo Lbori •

CAPVT II.

Corptts S. lustae petitum : ac S- Isidori impetratam :

praeuiae eitts apparitioties .

^.XNterea Rex cnm venerabili coniuge quorum idem erat et summum

,

desiderium , excogitans, qualiter de sanctorum Martyrum corporibus, qui

in Hispa-

(a) Ferdinanckis Castellae Rex primus (d) Arlamtt oppidum Ca-

S. Petri de
«b ctn. ioj5., et Rex Legionensis ab an. stellae veterisad Arlanxam fiuuium , ,

\oi%.;coronatus 22. lunii Porro ad an- . supra Ducatum Lermensem , vbi illustre
tiqua>n veramque nominis notionem qua est monasterium . BOLLANDIANI .

significatur Minu pacificus , vel Pacificans (e) Nunc S. Isidori , estque ceenobinm
nianus , propius accedit superioris seculi Canonicorum Regularinm . BOLLAND.
vsus , quo Fredenandus scrtbitur BOLL. .
(/) Gonzatez Dauila in Thcatro Ec-
(b) Ab hinc plura , eisdem fere verbis, clesiastico Ecclesiae Legionensis refert ibi-
leguntur in Tudensis Chronico , post ae- dem sepultos Ordonium 2. , Froilam 2. ,
ram 1075. EOLLANDIANI . Alphonsum 4. , Ramirum 2. , Ordonium J.t
(c) CeUtur S. Facundus Martyr cum Sancium 1. , Ramirum -$., et Veremudum
S. Primitiuo 27. Neuemb. martyrium pas- 1.,omncs seculo Christi decimo vita fitn-
sus Sahnguni , in dioecesi Legionensi , vbi ctos ; et Veremudum fratrem Sanciac
Alphonsus 3. , anno 905. , construxit mo- mortv.um anno 1077. ; ac dcinde Ferdi-
na terium \ et a Saractnis destructum,re- nandum et Sanciam : mtdtorumque epita-
staur«Hit/llphonsus?..-filiKS dicti Ferdinan- phia projirt . BOLLANDIANI .

di . Hlud iUusttauit Sandouailius . BOLL.

 .

A P V E N D I X III. 497
in Hispalensi ciuitate pro Christi nomine fuerant trucidati, posset adi-
pisci vel vnum ; ordinatis per confinia rebus , cum primo opportunitas ad-
uenit temporis ; congregato exercitu inaumerabili , in Baeticam et Lusi- Ferdinandusl.
taniam prouincias hostiliter profectus est Depopulatis itaque barbarorum Rex,
•

agris, ac plerisque villis incensis; eidem (^) Benabet Rex Hispalensis oc-
currit cum magnis muneribus , eum per amicitiam et regni decus ob-
secrans , ne ipsum regnumque suum persequi velit, sed ipsum , sicut ce-
teros Hispaniae Reges , subiectum tributarium habere dignetur. Rex ve- Regem Hispa-
ro Fredenandus , ex more humanas miseratus angustias , dum grandaeui bar- lensem tribu-
bari precibus flectitur, omnes idoneos viros e.v hibernis accersiri iubet, tariaa ?.cci-

quorum consilio disponat , qucm finein supplicationibus Regis Maurorurn P iens >
imponat . Ei ergo prudentes viri , superni dispensatione consilii , sugge-
runt,vt Barbarum recipiat cum mun-eribus, et corpus (£) B. Ijstae Mar- petit corpus
tyris, quae olim Hispali cum corona virginitatis et martyrii perrcxit ad S. lustae Virg.
Christum , prout eius animo insidebat , expeteret , ad Legionensem vrbem, et Mart.
transferendum ; quod factum est Petitionibus cuius , vt Catholicu-s Frede-
.

nandus voluit , assensum praebuit Benabet , et ei se daturum S. Iustae cor- factaque spoa-
pus promisit* Qua sponsiooe accepta , postquam de expeditione illa glo- sione,
riose ventum fuerat Legionem , et aulici proceres ( ex suo conferentes
ingenio , quis ad tam sanctissimum opus dignus esset mittendus ) aderant
huic studio , qui prouido consilio , prout vnicuique videbatur, animo re-
gali satisfacerent Sed tandem Rex praefatus, cuius arcana prudentia Ic-
.

ges Deo auctore et iura ministrabat populis, conuocat ad se reuerendae

sanctitatis virum , qui ex (c) Amanensi monasterio , quod strenue caele-
sti norma Abbas rexerat , Legioncnsis vrbisdiuina prouidentia erat consti-
tutus Episcopus , Albitus nomine ; et (</) inimitabilem prudentia , fi le
et Iargitate (e~) Ordonium , Astoricensem Episcopum , simul et
(/) Mu-
nionem Comitem , atque Fernandum et Gundisalbum sui palatii optima- pro eo inittit
tes, cum manu militari ( ideo quia CathoJicae fidei rebelles , putant , Albitum , et
Christi fideles sibi hostes ) Rex sagacissimus prouidus mente , ne insi- Ordonium E-
diantium eis obsit aliquis cuneus , addeferendum supradictae Virginis cor- P 1SC0 F 0S >
pus, Hispalim misit ; qui venientes causam suae legationis Regi Benabeti
patefecerunt •

(a) Sandoual in Historia monasterii (d) Lutas Tudensis , immutabilera , ex

Sahaguntini §. 38. ttit hunc Regem Hi- nostro MS. imitabilem , Tamaius inimita-
spalensem appellatum Almun Camuz Aben bilem , quod retinemus BOLLANDI ANI .
.

Amet , vt posset Benabet videri contra- (e) De Ordonio egimus

inte^ Praeter-
ctum ex vllima parte Aben Amet BOLL. . missos 23. Februarii , quo die eum ab ali-
(b) SS. Iusta et Rufina Virgines , Hi- quibus inter Sanctos recoli , ibidem di.xi-
spalenses Martyres , coluntur 10. Iulii , mus . BOLLANDIANI .

At Rodericus Tolctanus lib. 6. cap. 11. (f) Citatus Sandoual §. 37. vocat Mu-
ait,ab initio corpus S. Isidori petitum niam Muiioz , huius legationis primum ,
BOLLANDIANI . a Rege ideo donatum hercditate in Cam-
(c) Albitum siue Aluitum , ex mona- po de Saltnas Addit ab aliis appellari
.

sterio Sahagunensi OrJ. S. Benedicti as- tSuno ,oriundum ex sanguine Regum Leo~
sumptum fuisse, traduut citatus Sandoual ncnsi.im , et familia Osoriorutu ,ct Gus-
5.36. , Gonxalex. de Auila et alii BOLL. . manorum . BOLLANDIANr .

Tom. II. R r r
 ,

493 I S I D O R I A N A
quod Rex Hi- 6, Rex itaque (a) Paganus eos cum summo suscipiens honore , acci-
spaleasis tis regni sui Primatibus , quae sit Principis Catholici petitio, declarat ,
rogatque, edicant, quid super hoc eoruin ferat sententia Neqtte eni/n , •

inquit , dat ratio tantam maiestatem contemni , quae ceteris patriae Regi-
b:is extat prascellens et insignis • Et viri Gentiles, quamuis sacro non re-

generati fonte quasi ex suae intelligentiae sensu , suo Reei ita dicunt :
Rex venerabilis, iicet >ios teneat reiigio Gentiiis , httius Virginis et alio-
rum Martyrum protegimur meritis ; nec hanc vrbem hostilis soiicitat inctir-
s:ts,h:s subuenientibus • Hoc ergo lumen patriae , hoc tui regni tutamen ,
::: patiaris alias transferri;humiliatio qttippe hoc erit cunctis tuo imperio
simulate per- subditis.Dax igitur Gentilis , vtile considerans consilium Optimatum , di-
mitcit quaeri.
x j t L.gatis,se satisfacere non posse in corporc Regis Fredenan- Martyris
di petitioni , dicens : Scio pla :e me Domino vsstro , quod dicitis promisisse ,

sed nsque ego , nec aliquis ex meis , corpns qttod qttaeritis , vobis ostendere
potest , vos ipsi quaerite ( licitum est enim ) et inuentum toiiite , et abite .

7. Quo
responso accepto, Venerabilis Episcopus Albitus secreto socios
tali voce affatur. Vt cernitis , socii itineris , nisi Diuina miseratio nos re-
leuauerit , labore frustrati recedemus • Necessarium itaqtte videtur diiectissi-
r Deo
^ . V" mi y vt a , cui nihil impotsibile est, opem quaeramus et hoc triduo ie- ,
cuianum iciu-
i:ntiis,ei oritionibus insistamus quatenus diuina maiestas occuitum nobis
nmm ,

sancti corporis thesaurum reuelare dignstur Placuit cunctis exhortatio san- .

cti Praesulis, et ter triduanum ieiuniis et orationibus pcregerunt lamque •

•
rtii trtduaoi dies occubuerat, et quarta nox superuenerat , cum sanctus
:o a
lT arct Praesul Albitus peruieil orationibus insistebat . Interea dum in cella se-
ls '
dens psalmos ruminaret,et fjssa membra paulisper sustentaret , prae ni-
mio vigiliarum labore , somno opprimitur ; apparuitque ei quidam vir vc-
ncranla canitie comptus , Pontificali infula amictus , talique eum voce al-
loquitur Noui quidem ts cum sociis tttis venisse , vt corpus beatissimae
:

Virginis lustae hinc transferentes defcratis ;et licet non sit dittinae voiun-
tatis , vt haec cittitas abscesstt httius desoletttr Virginis ; tamen non vacuos
diitina bonitas vos remittet : corpus namque mettm vobis est donatum , qttod
et suurn^ cor-
jius ,iu. n-
m
i en t e% auferte ,et securi ad propria remeate • Quem cum reuerendus vir
^lbitus j n terrogaret , quis esset , qui talia sibi monita iniungeret , ait :
Ego sum Hispaniarum Doctor Isidorus , httius vrbis Antistes ; quo dicto ,
ab oculis cernentis euanuit Praesul vero enigilans , visioni coepit con-
•

gratulari,et Dominum attentius exorare, efflagitans, vt si ex Deo esset

quod„j •.-
lterum
haec visio *, iterum et tertio plenius innotesceret ; sin autem , discederet •
. '. .

non
... .

iteru.nque fa- Tahter orans rursum obdormiuit ; et ecce ldem lpse vir apparens ,
c it, dissimilia quam prius verba perorauit ; rursumque euanuit Expergefactus .

iterum Pontifex , alacrius trinam visionis admonitionem a Domino im-

plorabat ; qui dum obnixius Dominum oraret, tertio somno corripitur,
virque supradictus , veluti semel atque secundo, ei apparuit ; et quae an-
tea dixerat , tertio replicauit ; et virga pastorali , quam manu tenebat ,

(a) Ita et LucasTuJensis aliique,Ma- et eorum religionem Gentilem . BOLL.

howetanos apfellant Paganos et Gentiles
 . . ,

A PP E N D I X III. 499
terrae solum teriio percutiens , , locum in quo
corporis thesaurus sancti
latebat , ostendit , dicens; Hic , hic , hic , meum inuenies corpus ; et ne pu- et locum cor-
veridici sermo- P? ris SU1 ma
"
tes te phantastica visione deludi , hoc erit tibi signum mei
nh : mox vt corpus meum super terram eduxeris , molestia corporis corri- miestat »
pieris , ad nos cum corona iustitiae venies , et curia caelsstis te excipiet
felicem , atque me Fatrono gaudeiiit ciuitas Legionensis . Qui postquam lo-
quendi finem fecit, visio ablata cst
8. Exurgens ergo Praesul a somno,certus de tanta visione , sed lac-
tior de sua vocatione , seriem huius reuelationis Ordonio Pontifici desi-
gnat qui pro visitatione gloriosissimi Confcsoris laudes repraesentat Re-
:

gi sup^rno, tristis tamen de morte socii imminente • Factoque mane ve-

nerandus Aibitus, socios hortatur dicens Oportet •vos, dilectissimi , sum- indicata sociis
:

rni Fatris omnipotentiam pronis mentibus et submissis vultious adorare ; qui reuelatione
nos sua gratia praecedere est dignatus , et laborem nostri itineris jrustra-
ri non est passus . Diuino enim nutu prohibemur membra beatae ac Deo
dicatae Vtrginis lustae hinc abstrahere ; sed non minora deferemus dona,
dum corpus beatissin.i Isidori , qui in hac i<rbe Sacerdotii potitus est infu-
la , et totam Hispaniam suo opere decorauit et verbo , sumus delaturi .
Haec ait j et ordinem visionis seriatim patefecit Quod audientes Deo im- .

mensas gratias referunt,et Regem Saracenorum simul adeunt, et ei vni-

uersa ordine pandunt Quibus auditis, licet infidelis, virtutem tamen Dei
.

perpenJens barbarus , expauit ; eisque respondit Et si Isidorum iwbis tri- :

buo^cum quo hic remaneOo i Haec videntes eius consiliarii , conuocant corpusaRcge
vrbis natu maiores et cultores Catholicae fidei , diligenter perquirentes, P etuur >

quis extiterit ille lsidorus , de quo inter christianos huiusmodi sermo

verteretur. Sed et ipsi (a) Christi fideles , quos famosa nimis vrbis ce-
Jebritas dederat ibi indigenas per ipsos successus generationis, Christi Con-
fcssorem in tanto gentilitatis dominio credentes sibi adesse praesidio, ex
eius se nequibant consolari translatione; cum quo, si eis inde esset li-
bertas , magis optabant transmigrare Tamen de Saracenorum iussione so-
.

liciti,id etiam quod suum erat,nimirum indicium moeroris, aspectu nu-

bilo insinuant , hunc esse maximum Ecclesiae Doctorem Isidorum , huius
vrbis quondam Metropolitanum Praesulem,a RomanoPapa Gregorio Ar- et audito Pro-

chiepiscopali pallio dccoratum , eorum Mahometo per omnia inimicum , ceruro con *
scnsu
S conce-
qui etiam suae praedicationis temporc ab eo ab Hispania (/>) turpiter est fitur :

eiectus . Quod audientes Agareni , Christi Confessorem a suis primordiis

siuun censentes aduersarium , cupientes hostem pel!ere,suo suggcrunt Re-
gi , quia viros tantae auctoritatis fas sibi non erat sperncre , licet ad-
modum inde turbaretur , vt det licentiam membra Confessoris inquirere .

(a) Nic. Antonius annotat auctorem lo- (V) lam supra diximus hoc de Maho-
qui de Mixtarabibus , quos habitare am- meto perIsidorum ex Uispania pulso ,
S.
plissimam vrbem inter Mauros , ab ip<a inter habendum ,posse tamtn dc
fabulas
eius captiuitate , ex hoc loco apparet alvoao Mc.hometicae impietatis praecone
Hi Mixtarabes ab aliis Muzarabcs appeU verum fuisse . BOLLANDIANI
lantur . BOLLANDIANI .

R r r 2
 . . .

5oo I S I D O R I A N A
e vestiglis <f-
Stupcnda Ioquar
primis temporibus fere inaudita ; siquidem al-
, a
virgae , mi Pontifices ad ecclesiam
, in qua sanctum corpus quiescebat , caelcsti
rettelatione dum peruenirent , et eius sepulcrmn quaererent , vestigia vir-
gae, cum qua sanctus Confessor trina percussione locum monumenti mon-
str.uierat , in ipso terrae solo inuenta sunt . Denique humanae mentes ,
quia dubiae censentur vel impatientes , in diuersa parte pauimenti c;t-
uantes > pretiosissimum sibi quaerebant talentum ; solis Pontificibus iuxta
sepulcrum orantibus , qttos vis oppressit somni super ipsum lapidem tu-
,, .„,„
er.
,„„, muli , quibus
noaa appa-
rioione S. lsi- cts
«
ad.sse
•»

enectum
...,,,..
se «praesentat infulatus Christi Confessor lsiJorus, declarans
suae petttionts . tcce ( lnqutt ) pro voto vestrae inen-
clori* tis in hoc monumento meum corpus inuenietis,meque Patrono gaudebit Hi-
spania , sed magis ci::it.:s Legionensis et tu /llbite , regrediens exues homi-
:

ttem ; sed nnsuiare , quia te caelestis curia felicem excipiet. Almi itaque Prae-
sules , tanta reuelatione laetificati, socios conuocant ; super tali insinuatio-
ne monent vt congaudeant , et sine mora sanctum aperiant sepulcrutr.
corpus reper- Cumque detectum fuisset , tanta suauissimi odoris emanauit fragrantia ,
tu.n buaue fra- vt capillos capitis, barbas , et vestes omnium qui aderant, veluti nebttla
^raris . nectarei.]ue balsami rore perfunderet A Jerant tunc , tam ex Christianis
.

quam ex Saracenis, tttrba magna ; in laudem Dei et Confessoris eitts isi-

miraculis cla- dori duntes voces ad siJera, cuin sum.na deuotione ; interquos erant cae-
ret ci duo, atque plures muti, et clauJi , et diuersis infirmicatibtts languen-
tes , qui omnes continuo red liti sunt sospitati • Corpus autem beatum
'igneo vasculo , ex iunipero facto , erat obtectum •
ic. Statim autem vt reseratum est, reuerendum virum Albitum Epi-
scopum acgritudo corripuit ; sed tamen sanctissima membra, mundis lin-
teaminibus inuoluens , ea signato vasi cypressino , vna cum reuerendo Or-
donio Episcopo commendauit : et diem extremum adesse sentiens sibi ,
lecto decidit Nec enim aliqua mcntis poterat contemplari ratio , beatissi-
.

nuim Isidorum falso ei hoc praedixisse indicio, cui cuin Christo regnan-
Aloirua rnor- ti nufla valebat falsitas dominari Ergo mens Albiti Praesulis, quae tota
.

bo corripitur: iam erat in supernis , considerans vitii et peccati matrem fuisse putredi-
nem huius carnis ; quae vna et sola est spes indulgentiae , prono deside-
rio ad lauacrum cucurrit poenitentiae • Praesenti itaque reuerentissimo
Pontifici OrJonio ( cuius cordis profttnda, pro Sancti Pontifkis instante

ceccata confi- absentia, moeroris obsederat infinitas ) siquid

fallente httmani generis ini-

tetur Ordo- mico vel reatu commiserat proprio, ducens ab alto mentis snspiria , ei re-
nio , latione fidcli praesentat ; eum etiam exorat,vt eitts intercessione assidua
. fLt ei propitia maiestas superna
. Deinde , quod Christiana Fides contra
.

sacro vratico , Jr ',. . ,

* . ... ... .__
hostts fraudes ducit muninen suum,et mexpugnabile pracsidium, acce-
mumtus mo
ritur
pto aninae viatico,ipso nostrae redemptionis pretio, septima die tradi-
dit Cbristo spiritum > frequentia praesenti fidelium .

9. Quaedam quae plane typo-

errata , lis , et nectareique balsami pro nectare-
graphica videntur , , vt hoc
vltro corrigo que bahami . Neque omnia indicare iu-
nam. Alrri itaqite praesules pro pratsn- uerit . EDITOR
 A P P E N D I X III. 501

C A P V T III.

Corpus S' Isidori Hhpali Legionem delatttm . Beneficia accepta •

1 1. x~Vstoricensis autern Episcopus Ordonius, et omnis exercitus , acce-

pto corpore B. Isidori , et corpore Praesulis Legionensis Albiti , gauden-
tes festinabant redire Dum vero corpus beatissimi Isidori in ligneum Corpus a Re-
.

gestatorium poneretur , Rex Saracenorum supradictus Benabet , cortinam ge Hispal. ho«

holosericam miro opere contextam supra corpus eius iactauit , et magna losenca corti-
n3 te g ltur >
ex intimo pectore trabens suspiria j dixit : Ecce recedis hinc, Isidore ,vir
Venerabilis > ipse tamen nosti , tua qualiter , et mea res est;vnde mei me-
morsm te sentper deprecor esss Rogo, Fr.tres, quanta Sancti , Sanctorum-
.

que (a) Rex honoris reuerentia amplectuntur Isidorum,cum ad tantam

tam jtie sole.inem reii ruiarum ipsius venerationem ethnici barbarique du-
cis animu n caeli ac terrae factor inciinauerit , vt in Christicolae laudes
in Christum blasphemus prorumperet, et de Sa.icti abscessu Sanctorum
persecutor doleret,et Christianorum prae.Io Christi Confessoris exequias
regiis reuera muneribus decoraret: Tamen plures aliter sentiuut , scilicet
Sanctum Dei ei apparuisse , et fidem Catholican eu.n docuisse per vi-
sum Hac glorificatione sancti Confessoris pra:sentata , dantes vale Regi,
. et aufertur
cuius muneribus sunt honorifice donati , gressum dirigunt ad propria re- Hispali versus
uereudus Ordoaius Pontifex ac praefati proceres, de sibi collato Patrono Legionem :

caelitus ouantes .
12. Recedentes vero legati fi.Ielibus verbis declarant acta serenissimo
Fredenando Regi In sancti corporis aduentu Rex clarissimus inexplica-
.

bilem exhibuit apparatum quia non valet nostra simplicitas explanare ,

:

quanta Regi inhaeserat laetitiae immensitas ; qui gauiens adesse sibi tan-
ti patroci lia Confessoris, totus in Chrisfi erupit praeconiis Sed quam- .

uis his se frui inclyti Doctoris Isidori g!o;ietur suffragiis, tamen ex obli-
quo Praesulis Albiti mors mentem eius sauciabat , juem s 'inper mira
dilectione veneratus fuerat quae quidem mors in conspectu Domini pre-
:

Dltriutn
tiosa fuit . Cum optimatium itaque coro.ia et rnanu militari plurima Rex .

vsque ad flumen (^) Durii processit obuiam , comitibus fiiiis , ipsa regni
umum c
^* ^~
gIoria,(c) Sanctio , A iefonso , et Garsia . Ibi regalis subli nitas prae gau-
fa
?,'
, i;
r nar j
dio ducens lacrymas, rerum Conditori dat Iaudes innumeras ; praesens
turba iagens ducit tripudium , terra rcsonat voce Deum glorificantium *
ii. Rectius in Actis translationis (c) Ex his * morte Ferdinan.ii patris
antiquioribus , Ecce recedis abhinc , Isi- facti sunt Reges Sanctius , Castellae ; Ade-
dore , vir venerande sunt enina tres
: phonsus Legionis \ et G3rsias , Galla&iae.
versus hexametri,vt ad ea Acta obser- Consule Mttrianam lib. 9. c*p. 7. 2. et se-
uaui . EDITOR . quentibus vbi singulorum regnorum liwi-
(a) Scilicct Christus, vere Sanctorum tcs describit , et fortunam , qua Sanctius
imnium Rex supremus BOLL. . ditiones fratrwn armis occupauit , cui
(b) DuruiS fluuius diuidir regnum Legio- occiso Adephonsus successit . BOLL.
nense in Tratudurium et Cudurium.BJLL,
 5
o2 I S I D R I A N A
Quanta autem caelestis clementiae blandimenta , quantaque signorum fre-
quentia sacrati corporis thecam toto interuallo idneris , Legionensem vs-
que vrbem, subsecuta (sint,quis explicabit ? ) sed et quantus quamque
magnificus religiosorum principum , cum summa deuotione , apparatus ;
quantos cleri, cum populo spiritali gaudio lasciuientis, plausus ; quantus
cms et filio- denique vtriusque sexus ( concursus) ; salua excellentia gloriosissimi Re-
rum humeris gis Fredenandi , qui quasi priuilegio abrenuntians temporali , glebam san-
portatur: ctissimi Confessoris, pedibus nudis , cum praeclarissimis filiis suis , gau-
debat humeris deportare , velut Dauid coram arca foederis cum famulis
ludenSjVt quanto humilior videretur apud populum , tanto apud Deum
gloriosior haberetur , et sibi suisque posteris vtrumque regnum proui-
eoroitantibus dente Diuina clementia perpetim praepararet Regina vcro Sanctia eius .

Regma e?t hiia- coniux, Jaterules habens (<;) Vrracham et Geloyram filias,rcgni pulchii-
,

tudo et summa matris hoaestas , in ripa fluminis Durii praesens afiuit

cum aliis re- inclyto Confessori Archiepiscopi quoque, Episcopi , ct Abbates , Clerica-
.

j;m Episcopis ]j sordo ac monachaiis, vniuersi adsunt , induti sacris vestibus, cen is prae-
cedentibus ceterisque ecclesiae insignibus, de collato sibi Patrono Deum
caecus illumi- magnifice collaudantes . Et vt magis crescat iubilus , et laus amplietur ,
nKur -
quidam caecus nomine tusebius , dum dat manum Ioculo , oculis lumen
illuxit subito .

15. Cum autem peruenircnt ad portam ciuitatis, quae de Arcu dici-

tur,orta est in turba seditiosa altercatio; pluribus obsir.tentibus , quod in
corpus S. Albiti Praesulis deberet sepeliri .
ecclesia S. Ioannis Baptistae
Aderat tnnc huic celeberrimae solennitati vir venerabilis (*) Dominicus,
Abbas monasterii de Silos,cuius sanctitas gratiarum efferebatur a cun-
cquis imposi- ct j s i\ ic dissidenti contentioni , sine partium praeiudicio , pacificum im-
.

tacorporaJe- fjncm magno opere optabat In quem cum omnium vota concur-
p 0nerc .

,. . , '
b:ti ad eccle-
,

,..*.-
rcrent , fundens nreces ad Dominuin , et sanctissimum inuocans Doctorem

siamS Marae J sl<J°rum 5

c-
>ussit , vt Sanctorum corpora in gestatorns superponerentur
equis , et quo , sine hominis ducatu , veniret Pontificis Albiti corpus , se-
pulturae traderetur. Ipse virga paruo ictu , in ingressu ciuitatis , equos
feriens semel ; pium onus irrationabilia supportantia animalia Angelico
ducatu , vt credimus , ( quia Pontificalis ecclesia suo Antistite viduanda
non erat ) ad eamdem sanctae Dei genitricis ecclesiam , qui corpusS.Al-

(a) Eluira dicuntur eidem

Vrraca et tdita , dicitur obiisse anno 1073. feria 6.
Marianae data Zamora , huic Tau-
: illi dicto 20. Decembris , scilicet littera Do-
rus , iti hereditatis portionem ad vitam minicali F. Addit Tamaius , eamdem Vi-
sustentandam BOLLANDIANI . . tam,vna cum miraculis 114. seruari lit-
15. Initio dies translationis a die teris Gothids exaratam in Actuario coe-
dedicationis ecclesiae disringuebatur De- . nobii B. Martini Madritensis vnde ve- :

dicationis festum agebatur die 2'. de- hementer optamus tam haec quam illam
cembris , translationis die 22->vtosten- nobis integre transcribi ( nam Tamaius
di cap. 28. num. 12. EDITOR . vix vmquam fideliter retinet ant iqutim
(b) Colittir S. Dominicus de Silos sitte stylum , et miracula taedio prolixitatis
Exiliensis 20. Decembris , in cuius Vita omisit ) beneficium gratanter agnituri .
a monacho coaeuo scripta, et a Tamaio BOLLANDIANI .
 .

A P P E N D I X III. 503
biti ferebat equus , recto itinere vcnit qui vero sanctum corpus Isidori :

deferebant equi, ad ecclesiam S. loannis Baptistac venerunt , (a~) et in quo-

d.< n lacu,valde ciuitati nociuo , steterunt quos nullatenus inde extra- : S. Isidori ai
here potuerunt, nisi lapidibus et terra eumdem obstruerent lacum . Quo S. Ioan. Eapti-
obstructo ,quos morientes put.ibant equos, subito super solum incolumes stae ,

vident Vnde stapefacti magnificentiam glorificant Confessoris ; quo mi-

.

raculo omnes attonici eiusdem Confessoris reuelatione , eum ad ecclesiam

perpetuae Virginis Mariae deferunt , vsque dum corpus S. Albiti Praesu-
lis ho.iorifice traderetur sepulturae . (Z>) Posthaec Rex clarissimus Frede-
nandus , aggregatis Archiepiscopis , Abbatibus vniuersis, et Regni sui no-
bilibus viris, sanctissimi Doctoris Isidori membra, cum hymnis et laudi-
bus , ad S. loannis Baptistae ecclesiam detulerunt , in qua nunc a fideli-
bus venerantur ; eamque in honore sancti Antistitis Isidori consecrare ,
diem translationis et dedicationis f.stiue annuatim celebrare statuen-
tes,(c) decimo Kalendarum Ianuarii . Facta est translatio, Aera millesi-Rexet Regina
ma centesima prima , anno ab incarnatione D. N. Iesu Christi millesimo cum suis Ubc-
sexagesimo tertio, Indictione piima, Concurrente QF) tertio Tanta autem de- ris mimstrant .

uotione in festiuitate illa Rex clarissimus, cum omni domo sua , ob re- conuiuio .

uerentiam sancti et beati Confessoris, humilitati deditus claruit , vt cum

ventum fuisset ad conuiuium , religiosis viris delicatos cibos , deposito re-
gni supercilio contemptus , vice famulorum manibus apponeret propriis;
Regina quoque Sanctia , quasi suis exoptationibus piis fiaem sentiens bea-
tum impositum, hilari deuotione cum filiis et filiubus suis , reliquae mul-
titudini more seruulorum omne obsequium hu.niliter expenderet .
14. Ad laudem quoquc
sancti Pontificis videtur pertinere illud, quod Leglonensl di-
-
cum Legionis siccitate et steriiitate deficeret , atque venenata re- tl0m toecun
ciuitas
s ur '
gio innumera produceret animalia ; effusa imbritfm copia omnia prorsus
fugantur nociua , foecunditate terrae concessa,ita quod de cetero huius-

(a) Mariana Iib. 9. cap.^.his striciim Sala^-ir imprtssit duodeclmo Kalendas

relatis addit Nec me practerit ,
, ista : Ianuarii ex eodcm ms. , et ex Breuiariis
ancipiti haec hominum opinionc aesti- mss. Legionensi et Compostellano , et re-
mari sed quia non noua dicuntur, sed
: tulit omnia ad diem xxi. Decembris :

tradita olim ab aliis , fidem auctores , quod ct Marieta fccit lib. 5. cap. 16. a
praesertim Lucas Tudensis , qui haec quo die , ob festum S.Thomae Apostoli
scripsit , sibi vendicent : nostrum est an- impedito , forsan alii ad sequentem trans-
tiquis monumentis testata , integra fide tulcrunt,et ita ad xxii. Decemb. Wion ,
literis mandasse . BOLLANDIANI . Dorganius , Menardus , Bucelinus in Fastis

(b) Corpus S. Albiti anno 1527. trans- Benedictinis , et Ferrarius in Catalcgo ge-
latum et pluribus miraculis ilkutratum, nerali . Sandoual in citata historia Sa-
scribit Gonzalez. de Av.ila pag. 398. Dies haguntina $.36. transiationem refert no-
27. Decembris eius natalis assignatur in tatam x. Kalendas Ianuarii . BOLL.
Martvrologio Hispanico Tamaii Salaxar . (d) Imo potius secundo , cyclo Solis
BOLLANDIANI. vm. litera Dominicali E. Consule Pe-
(c) Nic. Antonius mallet legere vnde- tauium de Doctrina temporum lib. 6.
cimo Kalendas; asserens, diem Transla- cap. 28. EOLLANDIANI
tionis esse xxn. Decembris AtTamaius .
 .

5o 4 I S I D R I A N A
in eadem regione adeo non sunt visa • Sed et illud quanto cnm
modi
admirationis stupore est venerandum , quod destitutam tam egregio Pa-
trono Prouinciam etiam elementu moesta plangerent ; et non naturalia
denegarent incrementis beneficia ; verum ad hoc vsque moeroris protra-
.
et
...
Hispalensi
, -

{
menter lusurgerent
....
xere disnendia ,' vt contrariis naturaii subsidio studiis in patriam vehe-
cuius mcons quod tanto , tamque lnsignl
:
.,
Patre,
. ' . .

ditioni subtra-
v,j
tur- prauis insurgentibus meritis , orbarentur , imputarent N.iin cum prae .

cetcris Hispaniaruin prouiuciis caeli clementia Baetico detulerit solo , et

innatae nascentium omnium foecunditati quasi paradisi fbecundi irrigua
lo.orum amoenitas, in tantum tali se Patre orbatam patria ta-
arride.-.t

lis luxit, tantique Patris orbitatcm tantis detrimentis ostendit, vt etiam

subitarum pluuiarum insolito decolorata marcidaque rigore ; cuin propter

maris calidum vaporcm oumquam sit solita vredinem glaciei perpeti , eo
tamen anno, quo exinde beata mcmbra suat abstracta, adeo vrente gla-
cie est e\usta; quod neque ii\ vinetis, neque i:i oliuetis seu ficetis, aliquid
fructus remanserit; et manifestis Hispalensis ciuitas declararet , imo pro-
clamarct indiciis, quod talis tantique Patroni meritis prouisa caelitus fue-
rit , ct tanta prouinciae tantorumque beneficiorum magnalia , illius sola
Reliquiarum absentia subtrahantur .

15. In loco autcm quo sancti Doctoris Isidori corpus , in aureo gem-
tnatoque sepulcro , a fideli plebe condigno veneratur Iionore , tanta iiunt
Plurima ad se- miracula , quod si quis ea literis traderet , 11011 minima conficeret li-
pulcrum fiunt brorum volumina Qiianti autem meriti apud praesentiam rerum condi-
.

miracuLa .toris gloriosa se ferat intercessio Christi Gonfessoris Isi.lori , signorum

assiduitas , quae ibi fit , populis declarat Ibi enim tuas amittis vires , .

Caecitas; nam quos luce priuatos obsides oculos, beatissimi Isidori illu-
niinat pia interucntio quae membra dissoluit pessima pestis , vel valida
:

febris , tu , Sanctc, fusa prece , Confessor , das saluti , procul pulso lan-
guoris periculo quos membrorum dissolutio.a robore solito virium ener-
:

uat , ad tumulum Sancti , precibus suis, adstant Iaeti gressibus firmis Ibi .

adueniens surdus , vel mutus,eius meritis sanitati reddkus, gaudens in-

de repatriat : ciuitas defensionem , regio foecunditatem , et serpentium ex-
pulsioncm , pii Doctoris obtentu se adeptam laetatur . Haec tua namque
sunt, Christe, opera, qui inclytum Confessorem Isidorum, quem in cae-
lis gloria et honore coronasti, in terris praesentas insignem miraculis .
Huius sancta interuentio, et praesentis diei translationis sacra celebra-
tio, nos assiiue Regi commendet superno , cuius etiam ( Confessor ) hic

patrocinia nobis conferat salutis, et pacis gaudia , lesu Christo praestan-

te , qui cum Patre et Spiritu sancto regnat sine tempore in secula sc-
culorum Amen .

CAPVT IV.

15. Inserta hic nonnulla sunt ex ali- tYanslxtionis sacra celebratio etc. Nisi
qm concione sacra in ciie translationis, malis dicere, haec ex aliquibus lectio-
vt innuunt verba , Hitius sancta ( forte nibus oiricii ecclesiastici esse petita .

Sancti ) inttruentio , et praesentis diei EDITOR .

 . , . '

APPENDIX III. toj

C A P V T IV.

Virtutes , et obitus Ferdinandi Magni Regis . Reliquiae

in ecclesia S. hidori adseruatae

\6. XT ost
t aduentum autem corporis alini Pohtificis Isidori,Rex clarissi- Ferdinandus
mus Fredenandus eamdem aulam regiam diuersis sanetorum Reliquiis , eamdem S.Isi-
Sanciae Reginae suggestione , non minus hoc ipse flagrans desiderio , dori ecclesiara
llonorat aco
exornare studens ; post multitudinem sanctorum pignorum ibidem aggre- '

gatorum , corpus (<z) S. Vincentii Martyris , sanctarum Martyrum Sabinae '.. '

et Christetae fratris, ab (<;) Abula in Legionem (c) transtulit , et Hispa- ris

niarum doctoris Isidori corpori sanctissimi Martyris Vincentii thecam de-
centissimo pro viribus sociauit honore . Sed et reiigionem Christianam
quam ab infantia deuote amplexatus fuerat , summa cum deuotione cu- et aliis orna-
stodiens, ecclesiam , quam nouiter construxerat , et in honore sancti An- nientis
tiscitis Isidori summa cum reuerentia fecerat dedicari , pluri.nae pulchri-
tudinis auro et argento , lapidibusque pretiosis , perpetuis firmitatum pri-
uilegiis, ac sericis cortinis decorauit ; Ecclesiam mane et vespere noctur-
nis horis et sacrorum tempore , impigre frequentabat ; interdum cum cle-
ricis voces modulanio, vices quaerens cantoris , in Dri laude polle^iter
exultabat Amabat pauperes et per^grinos, et in eis suscipienJis magnam Largus in pa«-
.

habebat curam, et or li.ii clericali cu n humilitate i.icredibili magnam peres et m °-

exhibebat reuerentiam Ad hoc, vbicumque monachos vel mulie r es Deo nacnos »
.

dicatas viuere compererat , eorum penuriae compatiens , aut per se , vt

eos consolaretur, venire , aut largam pecuniam mittere consueuerat si- :

quidem semper solerti cura prouidebat , vt de victoriarum suarum spo-

liis,ad laudem Dei,et SS. Isidori et Vincentii , atque beatissimi Apo- et spolia in
stoli lacobi , qui eum victorem reddebant , melior pars per monasteria fllo* distribuit:

et Christi pauperes distribueretur Quid plura i neque Fredenandus , pius

.

excellentissimusque Princeps , toto vitae suae curriculo quidquam carius

dilexit , quam vt regni sui principales ecclesiae suis donis veteri polle-
rent auctoritate, atque omnes per illum non solum quietae et defensae,
veruin etiam suis laboribus ornatae et ditatae fierent .

(a) S. Vincentius , eiusque sorores Sa- lationem sanctorum Martyrum Vincen-

bina et Christeta , Abulae sitb Diocletia- tii,Sabinae et Christetae ab Abula , Vin*
no occisae , coluntur ij. Octobris , etiam centii in Legionem , Sabinae in Palen-
Martyrologio Romano inscripti . BOLL. tiam , Christetae in Aslanga ( imo Arlan-
(b) Lucas Tudensis dat rationcm , quia za ) in S. Petrnm Traditur in Inscuptio-
.

ciuitas Abulensis in vastitatem olim a ne in ostio claustri in coenobio S. Isido-

Saracenis redacta fuerat Plurima ex iis,
. ri haec translatio facta in Aera mciii.
quae sequuntur , totidcm fere verbis ab id est anno 1065. sexto Idus Maii ad :

eodem in Chronico traduntur EOLL. . quem diem varia controuersa proponit

(c) Pelagius , Episcopus Ouetensis , re- Tamaius Salatar , qnasi monachi S. Petri
lata S.Isidori translatione , ista addit; in Arlamjt sibi corpora omnium trium
Iste Fredenandus fecit secundam trans- uscrtberent . ROILANDIANI.
Tom* II. S s s
 .

5o5 I S I D O R I A N A
17. His itaque polle.is virtutibus, cum expeJita manu ad Celtiberiae
prouinciae pagos vastandos , ac villas fnfiJelium diripiendas , profectus
In oppugnan- est Cumque ibi diu mararetur, omnia, quae extra
. munitiones erant ,
da Valentia ferro et ig.ie cbpopuJatus, Valentiam ciuitate.n accessit : quam breui ex-
pugnasset , nisi aegritudine correptus decabuisset Omnibus tamen Cel- .

tiberiae prouinciae ciuitatibus et castellis ii deditione acceptis , almus

a S. Isidoro Doctor l.iJorus ei apparuit , et diem sui exitus immiuere innotuit ; ac
de die obitus i.j ipsa corporis valetuJine , nense Decembris, Legionem venit Ingres- .

monetur , S 1S est n U i|i; ciuitatem nono Kalendas lanuarii , die Sabbato , et ex

,
,

more corpora SS. Isidori et Vincentii flexis genibus adorault ; petens , vt

et Legionem a:n tcrribilis hora mortis sibi nminjoat , ipsis cum Angelicis cho-
qU i l4 j i

regressui ,.j iateruenientibus y anima eius a potestate tenebrarum libera-, ante tri-
s

buna! Christi sui ReJj.nptoris illaesa praesentaretur Ceterum in ipsa .

celebri Natiuitatis Dominicae nocte (a) , cum Clerici festiuo more Natalitium
M.uiui.ni.n canexent > affuit i.iter eos Catholicus Rex, atque virtute qua
vsque aJ vltimum ( Versum ) (0) horum ma-
poter.it laetus co.icinjb.it
tutinoru.n % Aduenit nobis ( que.n tunc tcmporis , more Toletano cane-
in \atiuitate bant ) succentoribus respondentibus ; Erudimini omnei , qui iudicatit ter-
Cbeiati inter- ram . Quod Eredenando Serenissi.no Regi non incongrue veniebat (c) .
est O:iicio , Forro Ulucesce ue N.uiuitatis filii Dji clara vniuerso orbi die , vbi se
et conirouni- artubus delicere prospicit , Missam cani petit ; ac percepta Corporis et
cat, Saaguinis Christi participatione , ad lectum manibus ducitur militum .
18. In crastinum vero, luce adueniente, sciens quod futurum erat ,
vocauit aJ se Episcopos et Abbates , et quosque religiosos viros ; et vt
exicu.n suu.n canfinnarent , vna cum eis ad ecclesiam defertur , cultu re-
gio ornatus, corona capiti i.nposita Deinde flexis genibus coram altari .

et Sanctorum corporibus, B. IsiJori Doctoris et S. Vincentii Martyris Chri-

sti,clara voce ad Do, ninu.n dixit Tua est potentia , tuum regnum , Do-:

tnine;tu es super omnes Reges ; tuo imperio omnia regna ,caelestia et ter-
restria y subdwttur; ideoque regnum , quod 3 te donante, accepi , acceptumque ,
quamdiu tuae liberae voluntati piacuit , rexi ; ecce reddo tibi : tanttim
animam meam , de voragiie istius mundi ereptam , vt in pace suscipias ,
ornatu regio. deprecor . Haec dicens, exuit rjgalem chlamydem , qua induebatur corpus;
depostto , et deposuit gemmatam coronam, qua ambiebatur caput atque cum !a- :

crymis ccclesiae solo prostratus, pro delictorum venia Dominum attentius

in cinere et
exorabat . Tunc ab Episcopis accepta poenitentia, inJuitur cilicio pro re-
cilicio. mori- g a '' inJumento ; et aspergitur ci.iere pro aureo diaJemate . Cui in ta!i
tur 27. Dec. permaiumi poenitentia cora n Sanctorum altari , duobus diebus a Deo
1065. viuere datur 1 sequenti auten Jij, quae: est feria tertia,hora Jiei sexta ,
in qua S. laannis Kua.igjlistae fescum celebratur , Deo , et B. Isidoro ,

(a) Pridie Natiuitatis Christi , anno (c)A.iiit in Chronico Tudensis Quia :

106 1., cyclosolis x. littera Dominicali B. daar sibi viuere licuit , regnum catholice
BOLLANDIANI . gubernauit; et seipsum, pressum pudici-
Tuiensis in Chronico , Psalmum :
(b) . tiae fraeno , fiiniitus eruditum reddidit *

sed viietur inleiligi antiphona , seu ver- BOLLANDIANI

tns seauens Aduenit nobis . BOLLAND.
 A P P E N D I X III. 507
qui ei apparuit, inter manus Pontificum tradidit spiritum; et in ipsa ec-
tam clericis
clesia sspultus est : qiia n laicis , monachis et pauperibtis ,
non tantum Regem,se.l piu.n plangentibus prae patrem insoJabiliter
nimia cordis amaritudine : sicque aera millesima centesima tertia in se-
nectute bona perrexit ad Dominum Rexit regnum fideliter annis qua- .

draginta, mensibus sex , diebus duodecim Qao autem Ioco corpora S.lsi- .

dori Doctoris Hispaniarum et sanctissimi Vincentii Martyris quiescunt „

deuota quisquis mente oranJo petierit , aegritu linum suarum celerem me-
dicinam,et petitionum conseqnitur salutarem effectum ; praestante Domino
nostro lesu Christo , qui cum Patre et Spiritu Sancto viuit et regnat ia
secula seculorum . Amen .

19.Serenissimus igitur Rex magnus Fredenandus, sanctissimi Hispa- sunC in ^ lcto

niarum Doctoris Isidori corpus in ecclesia S. loannis Baptistae , quam tem P'° ror F°-
or et
idcm gloriosus Rex nouiter fabricauerat , sicut supra dictum est ' felicis- , c \f- !
'

.. . . . , ,
. . . . <
, . . 5. vincentn,
sime collocauit : cui ettam decentissimo associauit honore corpus inclyti
Martyris Vincentii, ac maiorem partem duarum germanarum ipsius, Sa- " ° ssa
. 1 lia
u- ^l. c SS. Saomae et
R^x , ob pn r^
j t- * • ••
Chnstetae ; pignora quorum pius r.
.. 1
btnae videlicetjet Confes- ^hristet
soris honorificentiam amplius ampliandam , ab Abulensi vrbe Legionem
iussit deferri adiungens etiam pene inaumerabiiem multitudinem Reli-
: ^ „ ,. .

itemReliquiae
quiarum multorum cSanctorum
*
1 • i- 1 i. yi
, qui praeJictum locum cu n praedicto Con-
Var ae:

fcssore venerabiiiter et gloriose venerabilem simul efficiunt *

et gloriosum
quorum haec vocabula sunt, videlicet de Hgno Domini de : , scpulchro-
Domini,de columna, ad quam Dei filius pro humani generis salute fuit
ligatus et flagellatus ; de Iinteo,quo die coenae Apostolorum pecies exter-
sit de sindone , qua sanctissimum illius corpus in sepulchro fuit i.iuolu-
; et variorum
tum : Je Jacte benedictae Virginis matris Christi ; de vestimentis ipsius: Sanctorum ,
de ossibus beatae Annae matris eius : de ossibus et vestimentis Aposto-
lorum Petri et Pauli et Iacobi Compostellani , Andreae , Bartholomaei
et Matthaei de pane coenae ; scissorium ipsius coenae ; de capite
:

B. loannis Baptistae , de ossibus B. Laurentii, de ossibus Vincentii Leui-

tae et Martyris Christi,qui eiusdem beaci Laurentii in secundo gradu
fuit (<*) consanguineus ; de ossibus Sanctorum Innocentium ; de myrrha
,

qua.n obtulerunt Magi Domino ; de ossibus (6) SS. Claudii , Lupercii et

Victorici, qui Legionensi in ciuitatc pro Christi nomine martyrio co-
ronati sunt, qui etiam vtroque parente fratres fuerunt ; de vestimentis
ct ossibus B. xMartini,et B. Nicolai et S. Augustini , et B. (r) Thomae

(a) Nicol. Antonius notat. Dc hac pro- turionis sub Diocletiano passi coluntur
pinquitate Martyrum inuictissimorum te- 30. Octobris BOLLAXDIANT . .

stimonio veterum Breuiariorum credi- (c) Passus est S.Thomas anno 1170.
nuis,quae vidit Ioannes Franciscus An- id est , post obitv.m Ferdinandi centum
dreas Vstarrozius , de patria .S. Laurcntii et quinque annis ideo iudicat Nicolaus :

scriptor cap. 5. pag. 83. Qitae potcrunt Antonius indicem reliquiarum in hac ec-
10. Augusti ad Acta S. Laurtntii exa- clesia adseruatarum transcriptum esse ab
minari BOLLAND. . auctore , parum soiicito quo tempore singu-

(b) SS. Claudius , Lupercius et Victo- lae importatae eo fiterint . BOLL.

ricus filii S. : i ( Marcelli ) Cen-
S S S 2
 ,

5o8 I S I D O R I A N A
Cantuariensis Archiepiscopi, ct (.;) lusti et Pastoris;de ossibus Samuelis
Prophetae; de ilicc Mambre, sub qua Abraham stctit ; de oleo quod mc-
ritis JB. Catherinae apud montem Sina emanauit ; de os-.ibas cuiusdam
C.irdinulis , qui apud Constanti.iopolim pro defensione veritatis fuit com-
bustus;de ossibus (/>) Malachiae Episcopi et coafessoris, qui beati Ber-
najrdi clarauallensis Abbatis contemporaneus fuit;dj ossibus ac vestibus
B. Margaritae , (c) Sperati , Marinae Virginis, et B. Agnetis , et S. Doro-
theae,et S. (/) £ lgratiac Exceptis o:n:iibus supradictis Reliijuiis , in
.

praedicta manent ecclesia octo non modicae capsulae , sanctissimarum

reliquiarum plenae, sicut a nostris praedecessoribus comperimus ; quas
nemo nostrum,nec aliquis moderni temporis alius ausus est aperire ;
cum quibus omnibus eamJem aulam perornat Isidorus sacer, almus, ma-
gnus meritis , qui pro nobis omnibus ante Dominum intercessor assistat
Inter quos assiJuus Multis et magnis eidem loco muneribus ab eoJem Rege col-
•

; •
'
''•'•-
latis > dignum sibi et suis posteris locum sepulturae statuit , vt sub vm-
tn..; s est S.I-
b ra domicilii ipsius, ipse cum suis successoribus, post mortem requiesce-
sworu=
ret;cui iam immortaliter viuenti cum tot beatissi.nis sociis , dignam pro
viribus b..silicam consecraret ; vbi plurima miracula , per almum Ecclesiae
m*raculis ibi-
suae doxtorem Isidorum, nec non et horum quorum nomina praelibaui-
n clarus .
mu s, ad lau.lem et gloriam nominis sui , Dominus noster lesus. Christus
vsque in hoJiernum diem operatur seJ parti.n imperitia , part im negli-:

genti.i silentio sunt obtecta ; pauca tamen dc multis stylo fideli traderc
duximus esse dignum .

C A P V T V\

Caeci et muti sanati : aqua et pluuia concessa :

VfCtoria de Saracenis data .

20. y.,/ ui.lam ludaeus pracdiucs, timore boni Regis Adefonsi, Frede-
nandi magni Regis filii , ad praedicti Confessoris ecclesiam confugit ,
Afgff r^oes jbique se tutiorem fore creJiJit Interim ecce quatuor viri deferebant .

ad nares vin- grabato pedes aJ nates vinctos habentem, qui se

Uem(j am aegrum in ,
habcns, q
pJurimos annos in lecto numquam
verterat . Qiiem luJaeus intuens ,

circumstantes allocutus est , dicens:»Si suis orationibus Isidorus hunc ae-

vrutn curauerit, et vndam baptismi accipiam , et munera huic ecclesiae
perplurima tribuam . Sufiusis igitur Jacrymis omnes,qui aderant , simul
cum ac«ro, gloriosissimi Confessoris exorabant attentius clementiam .

(rt)Iustus et Pastor, Martyres Com- Martyrum , Carthagine cum his passus ,

plutenscs coluntur 6. Augusti . BOLL. colitur 17. lulii .At Marina Virgo , in
(b) Coluntur S. Malachias j.Nouembris Gallaecia Martyr,refertur liJulii. BOLL.
tt S.Bernardus zo. Augusti Et hi etiam . {d) S. Engratia sine Encratis , Martyr

ia. seculo,id est , sequenti post Ferdi- Caesaraugustana , colitur 16. Aprilis .
nandum Regem fioruerunt . BOLL. BOLLANDIANI .

(r) S. Speratus , Dux SciUitanorum

 . ; : ,

A P P E N D I X III. 509
Quid pmra. media nocte,cum omnes se sopori d^Jissent , aeger vocife-
;

rare , nimiasque coepit voces emittere ; ita quod omnes surgerent, aegrum-
que circumstarent . Cumque eum interrogarent , vnde eos sic perturbaret
respondit JVon&e Dominum meum Uidorum videtis ,crura mea(a) trahen- apparente S.I-
:

tem ,meaeque infirmitati sanitatem praebentsm i Mirati omnes et attenti , sidoro , sanus
audierunt sonitum venaru:n eius,sicut cum sicca ligna franguntur Trans- surgit .

actis itaque aliquantis horis , a iecto sanus exurgens, protinus ad altare

propriis peJibus pergens , illudque cum lacrymis amplectens, laudauit
clementiam Confessoris ; et in eius seruitio promisit omnibus diebus vi-
tae suae deuotissime permanere . Quae omnia ludaeus vt vidit , et aegrum 1 ao VIS ° **
daeascumsuis
propriis pedibus sanum persp-xit , firmiter credidit ; atque ad domum
suam intrepidus , illico perrexit,et cum omni domo sua baptizatus, Deo ^
vlterius seruire studuit
21. Q_iiJa.n vir (Z>) Astoricensis ciuitatis puerum quemdam nutrie-
rat,qui a natiuitate mutus surdus fuerat ; qui Legionem veniens , se-
et
cum puerum detulit. Dumque vir ille per ciuitatem ad sua negotia per- Mutus etsur-
geret , praedictus puer a domo hospitis exiens , per ciuitatem vagans , dus
quain numquam vi Jerat , casu ad praedictam ecclesiam deuenit « Hccle-
siam pueriliter ingrediens , atque ad altare pergens, quidam nobilissimus
vir ei obuiam veniens, Episcopali inJutus veste , manuque Pontificalem
virgam gestans, linguam eius extrahens , ait ei Vinculis linguae solutus,
:

sanus ejfectus es ; da gloriam Deo Gaudens et exultans puer, reuertitur:

.

et per viilam ad forum descendens, pallium nouum , quod Dominus suus

dederat, exuit, et pro ceia cuidam mercatori tribuere studuit Quod fa- .

muli (c) villici Rcgis vi leates, furati^ue pallii crimen ei imponentes ,

in carcerem eum festinanter miserunt . Cumque Dominus eius eum per simili appari-
totam ciuitatem quaereret , et per forum requirendo transitum faceret , tionesanatur
dixerunt ei , praedictum puerum in carcere fore. Qui carcerem ingressus,
vbi puer eum vidit, magnis vocibus clamare coepit Pater succurre . Vir :

ille voces audiens,et pallium minime videns , egressus est dicens Pue- :

rum istum ignoro ; meus etenim mutus erat . Discessum patris puer non
ferens , vocibus plurimis , clamare iterum coepit , dicens Pater , pater , :

mise rere . Reuersus ad eum diligenter vcstimenta eius intuitus , qualiter

ei euenisset , interrogauit Puer autem rem gestam Domino suo retulit :
.

qui miratus eum a vinculis extraxit, et per ciuitatem obiens, miraculum,

°-
insinuauit • Legionensis autem Episcopus perpetratum diuinitus miraculum P ro cotl ue s
lennes I ratiae
audiens, cum suis canonicis ad ecclesiam Beati Confessoris pedibus ve-
a un U
niens, et omnia signa per ciuitatem sonare faciens, omnipotentis Jauda- ^
uit clementiam •Similiter ciucs ex omni parte ad basilicam Confessoris
venientes, innumeras dabant laudes Deo ludaei quoque , qui mercandi
•

causa ad ciuitatem venerant , miraculum laudabant, et Confessorem voci-

(a) Nic. Antonius annotat , crura tra- piscopalis itt regno Legionensi ad Teram
here pro fricare Hispanismum esse , quo fiuuium , 7. leucis Legione distat BOLL..

dicunt traer las piernas BOLL.

. (c) An aulici scribendum , addubitat
(b) Asturica ,vulgo Astorga , vrbs £- Nic. Antonius . BOLL.
 . ,

5 10 I S I D R I A N A
bus extollebant ; sicque hoc miraculum ciuitatem et patriam clarificauit >
et Confessorem Dei nutu nimium extulit •

plectendus 22. Est etiam cuiusJam militis satis commenJabile miraculum , nec
miles ad ec- silentio praetereun Jum ; quem Rex capitali sententia feriri decreuerat ,
clesiam S. Isi- nisi Diuina gratia instillante, se in praedicti Isidori Confessoris ecclesia
dorl tugit
. recepisset . Quem
Rex armata tamen manu custodiri iussit ; et ne cibus
potusue sibi daretur , sub mortis interminatione prohibuit . Quid plura i

Sjptem reuolutis diebus ad mortis articulum vsque miles peruenit : Di-

uina autem gratia ei minime defuit,ita vt Iapis qui Saccrdotis celebran-
tis subiacet diuinitus perspicuas emanauit , quas iam dictus
plantis, aquas
miles saepissime potando, se siifficicnter refecit quae vero superfuerunt :

ad honorem Dei, Hispaniarum Doctoris isidori , et aegro-

et sanctissimi
rum sanitatem , in praesentiarum vase vitreo conseruantur , adeo dulces
jet praeclarae , ac si in praesenti de limpidissimo perennique fonte hau-
stae fuissent •

25. Cum serenissimus Imperator (a) AdeFonsus , pro dilatandis sanctae

Ecclesiae finibus , ac inimicis Crucis Christi Ismaelitis expugnandis , eo-
rum fines quam plurimos deuastasset ; (£) Beatiam , quondam Christiano-
Adclphonsus rum vrbem , a praedictis Agarenis inuasam , cum militari manu (c) per-
Imperator pauca , consulto obse Jit • Quod factum cum Saraceni ex circum adiacen-
tibus ciuitatibus percepissent , innu.nerabili suorum multitudine conglo-
a Saracenis bata, Catholici imperatoris castra euertere properabant . Considerantes
cinctus , itaque Saraceni paucitatem Christiani exercitus, de suorum viribus atque
mukitnJine confiJentes , Christianorum cuneos quinta feria vesperascente

2.3. Bollandiani Adefonsum , siue Igitur Juce crastina apparente , initoproe-

Alphonsum VII. cum Alphonso X. con- lio iuxta promissum Sancti Isidori obti-
,

fundunt . Alphonsus VII., filius (Jomitis nuit Impcrator etc. Etpropter miraculum
Raimundi , et Vrracae , seculi xil. ini- ecclesiam S-Isidori conuentu Regularium
tio regnauit , ac se Hispaniae imperato- ordinauit, et donariis plurimis adornauit .
rcm nuucupauit . Alphonsus X. filius Beatia autem est vrbs in regno Granatensi
S. Ferdinandi , et Beatricis , filiae impe- Baeza vulgo appellata EDITOR . .

ratoris Germaniae Philippi , seculo xiii. (<i) Hic est Adephonsus , comitis Rai-
rcgnum tenuit , et imperaior Germaniae mundi ct Vrracac filius , in schismate Im-
renunciatus fuit . De Alphonso VII. ser- perii electus Imperator contra Richardum
mo est hoc opere non de Aiplion-
in , Anglum an. 1258. vsque dum an. 1274.
so X. Sapiente cognominato . Appari- ea dignitate vltro cessit . BOLLAND.
tionem S. Isidori breuiter narrat Kode- (b) Post interceptas Almeriam , regni
ricus Toletanus De reb. Hisp. lib. 6. Cranatensis vrbem maritimam , et Cor-
cap. xi. Quumque iam in purpura dia- dubam , obsedit Baeciam Ita Tudensis .

dematis seminarium discidii gcrmiaasset , in ChroniiO : ast hic Beatia , forsan Baza
Jmperator , congregato exercilu , obsedit antiquis Basti in eodcm regno Granatew
Beatiam \ et quum de suis aliqui reces- si ; ant Baeza in Castella noua , in huius
s'nsent , Saraceni vndique congregati , ad regni confiniis : quam assignat Gonzalez
soluendam obsidionem illico aduenerunt de Auila BOLLAND..

Apparv.it autem in nocte Sanctus Isido- (<r) Tudensis in Chronico addit milites
rus confortatis Impcratorem, et in con- defhixisse , et ideo cum paucis perstitis-
^rcssu crastino se polhcens adiutorem . se . EOLLAND.
 ,

A P P E N D I X III. 511
eX omni parte vallarunt ; parati , vt alcera die , scilicet sexta feria illuce-
scente congresso bello lmneratorem cum suis. triumphali perimerent vl-
,

tione Videas autem clarissimtis tmperator se cum suis aduersariorum

.

impetum sustinere non posse, consternati animo misericorJem Deum in

auxiiium inuoc.ibant Du.n ergo haec ita se gererent , Imperator sedens
.

in tentorio aliquantisper somno correpcus, apparuit ei quiJam vir vene-

randa cunitie comptus , Episcopali infula decoratus , cuius facies rutilabat a S. Is<doro
a PP 31"e :irecon -
vt sol clarissimus ; circa quem , dextera glaJium igneum ancipitem tenens,
ortatus »
gradiebatur : talique cum voce benigne affatus est , dicens Adefonse , : O
cur duoitas i pmvia. enirn possibilia sunt Christo Imperatori tnagno Deo no-
stro . Et adiecit Vidgs hanc Ismaelitarum multitudinem i Prima luce sicut
:

fumus euanescsnt a facis tua : ego namque tieti et nastffurh ex genere

tuo a Deo datus sum custos , si ambulaueritis coram eo in verhate et cor-
de perfecto . Dixit ci Lnperator ^uis es , Sancthsime Fater , qui mihi ta-
:

lia ioqueris i Fgo sum s ait y Hhpaniarum Doctor hidorus , B.Iacobi Apo-
stoii praedicatione successor ; dextera haec eiusdem Iacobi Apostoli est ,
Mispaniae defensoris ; et his dictis visio ablata est . Euigilans igitur Im-
perator , conuocatis Episcopis,et qui cum eo erant comitibus , ex ordi-
ne eis narrauit visionem Qui cum auJissent, prae nimio gaudio vbertim
.
institutaque
lacrymas funJjntes , Dei omnipotentis clementiam collau Jabant. Quidam ipsius contVa- .

vero ex eis dixerunt ; Domine ,si accsptum est vestrae maiestati y statuamus ternitate,
confraternitatem , nos eius patrociniis tam in vita quam in tnorte cotnmen-
dantes . Placuit sermo cunctis , et factum pacis osculo firmauerunt . Ve-
rum quia (<i~) Regi.ia Domina Sancia studiose Imperatori suggesserat ,
quatenus reuerenlum Petrum Ariae Priorem, qui cum suis Canonicis sub
habitu et regula Beati Augustini in Carualianensi degebat monasterio ,
ad Legionensem S. lsi iori transferret ecclesiam ; quidam Milites , eiusJem
Reginae suae dominae beneuolentiam captantes, inquiunt suaJentes Do- CanonicosRc- :

rnine , si placet vestrae celsitudini, quod petit soror vestra Regina Domt- guLad eius ec-
tia Santfa > admodum esset Deo acceptum et sanctissimo Coafessori ,. atque clesram se in-
tro ^ llcturutn
toti imperio vestro per Canonicorum orationes remedium salutars Ad haec .

^ lcltus
Imperator respondit : Ft vnde hoc scimus , vtrum hoc placeat Deo et eius '

Confessori , vel non Cui Optimates responderunt Etiam , Domine , quibus-

: :

dam ssruis Dei insinuatio ne superna est reueiatum , et sorori vestras Rsgi-
tiae Dominae Sanciae . k\ haec gratias agens lmperator benedixit Domi-
num Pontifices aute n sacri , vna cum comitibus gratias agentes , orJi-
.

nauerunt simul , quol cum acclamatione nominis S. isidori et S. lacobi,

a prima aurora hostes aggre terentur I np rator vero post haec pressus iterata visione
.

sopore , apparuit ei beatus Confessor laetiori vultu dicens : §>uam sta- animatur
tuisti co ifrater>iitatem , in msa protsctions suscipio ;et eam fideliter obser-
uantibus y>ero adiutor in i<ita et in morte * jhiod autem de Petro Ariae
Priore ,atque eius Catonicis est tibi suggestum , Deo omnipotenti , et glo-

(a) Sancia soror Regis

, ab hoc Regi- corando , monasteria construendo , et
na vocari permansit in virginita-
iussa , Christi pauperes recreando Ita Tuden- .

te , Christi ecdesias mulcis insigniis de- sii in Chronico . BULLANDIANI .

 . .

5i2 I S I D O R I A N A
riosissimae Genitrici eius acceptum est et mihi . Fac igitur, confortare , et
esto <vir quia aurora illucescente tradet tioi Dominus f meo obtentu , vni-
:

uersatn hanc muititudinem ; insuper omnes citra mare Saracenorum Reges

ct maximnm tuo subcientur doaiinio His dictis Sanctus disparuit. Factusque ita lmpe-
.

reportat vi- rator audacior de visione , vt sui ad bellum procederent , imperauit Qui .

ctoriam.
iussa viriliur adimplentes, Saracenorum exercitum deuastabant. Videntes
autem Agareni Christianorum audaciam , et se a suis trucidari mivtua
caede, terga dederunt fugiendo, nostris relicta multitudine spoliorum :
•Saraceni vero qui erant ii\ ciuitate , ad Imperatorem egressi , se et ciui-
tatem ei tradiderunt . Reliqui vero Hispaniae R.ges Saracenorum et etiam
Christianorum Principes, perpendentes cum C.itholico Imperatore esse
caelestem victoriam , ei se vasallos , et tributarios B. IsiJori victoriae sta-
tuerunt. Fost tot felices successus in Legionem regressus, accersito Ve-
nerandae sanctitatis Fetro Ariae Priore , vix ab eo multis precibus obti-
nuit , quod cum suis Canonicis ad S. Isidori monasterium transferretur ,
tradens eis plura dona et priuilegia perpetuae libertatis.
2 4' Quodam tempore, quod, non siiu causa et merito , per beneficio-
rum subtractionem humanum genus Dominus vellet corrigere ; vel for-
te , vt se in B. Isidoro ostenderet gloriosum ; accidit , vt prae indigentia
pluuiarum omnes fere segetes, cum aliis terrae nascentibus , per triennium
In ma«na sic-
deperirent Videns ergo Dominus (j) loannes bonae memoriae , tunc tem-
.

citate etpenu- poris Legionensis Pontifex , tantam clade.n ; videntes et religiosi viri , vi-
ria delicet (w) Abbas S. Cl.udii; et Priores S. Isid< ri , et S. Marci , qui in ea-
in supplica- dem vrbe et eius suburbiis morabantur ; ad vnicum et singulare praesi-
tione solenni , dium confugerunt , Dei omnipotentiam exorantes . Sumpsit proinde prae-
fatus Pontifex corpus (c) S. Froylani , cum aliis Reliquiis quam pluribus,
quae in cius ecclesia venerantur Sumpsit et Abbas S. Claudii corpora
.

SS. Claudii, Lupercii et Victorici , quae in eius monasterio requiescunt

cum ailisRe- Sumpsit et Prior S. Isidori corpus S. Vincentii , et duarum sororum eius
liquiis non minimam partem , vt ordinaretur processio Omnes Fcclesiasticis se .

praeparant indumentis ; attamcn quia, sine consecutione (^) brauii, alias

iam cucurrerant sine corpore bcatissimi Confessoris lsidori , se illud non
posse conscqui existimarunt ideoque accesserunt praedictus Pontifex ,
:

et venerabilis Christi Virgo Domina Sancia, soror Imperatoris , ad Do-

minum Petrum Ariac , Monasterii S. Isidori tunc Priorem ( nam vsque
circumfertur ad eius obitum Abbatem minime habuerunt ) rogantes , vt corpus iam
corpus i>. Iii- dicti Sanctissimi Confessoris ad processionem , cum ceteris Sanctorum cor-
dorij poribus et reliquiis portaretur credebant namque per tantum Aduocatum
:

omnia consequi postulanda Quorum vix precibus inclinatus , habito tan-

.

dem suorum Canonicorum consensu , qui velut thesaurum , sicuti erat ,

incom-
(a) Ioannes , creatus Episcopus circa no Episcopus Legionensis ,colitur ^.Octa-
annum 1 133 quo . decessor Arias aeger bris . BoLLANDIANI
suum testamentum condidit . BOLL. (d) Alluditur ad illud 1. Corinth. 9.
(/>) Ordinis Bvne dicti
S. . BOLL. Omnes quidem currunt,sed vnus acci-
(c) S. Froilanus, ex Abbate Renedicti- pit brauium BOLL. .
 A P P E N D I X III. 513
incomparabilem ( aestimabant, ) ad portandum illum humiliter acquieuit .

Portantes itaque cum summa reuerentia (a) arcam auream , vernaiuibui

margaritis atque coruscantibus decoratam , in qua condebantur pignora tan-
ti fatris ; ordinata processione , ad quemdam montem , qui non longe
a ciuitate dist.it , iuxta viam , quae ducit ad B. lacobi limina , peruene-
runt Vbi humiiium pauperum conuenit maxima multitudo , fund.mdo la-
.

cry.nas, gemendo , suspirando et vberiori deuotione , tamquam filii Israel

;

quo.idam conuenientes ad Moysem (b~) in Elim , suppliciter quaerebant a

Doaiino benericium pluuiale lbi venerabilium Sacerdotum et Clericorum
.

consensus eximius , ibi religiosorum sacri conuentus , ibi oranium populo-

rum plurima turba , et vtriusque sexus pene innumerabilis multitudo ad-
stabat Vener.ibilis Pontifex , Ecclesiae Christi sponsus , tantorum circum-
.

datus multitudine filiorum , Fontificalibus infulis decoratus , omnes suo ser-

mone .nillirluo ad Dominum exorandum so!icitat,vt eos gaudentes reuer-
ti Lciat , npetratis ab eo Sanctorum precibus misericorditer postulatis
i
•

Sed quia iudicia Dei abyssus multa , a suo desiderio aliquantulu.n sunt
fraudati. Camque more solito processionale officium , expleto sermone ,

cu.n elee.nosynarum largitione , et orationis deuotione maxima , comple-

retur , assumptis Sanctorum corporibus cum reliquiis vniuersis , accesse-
runt ad venerandum corpus cum summa reuerentia , vt illud aJ suum mo-
nasterium reportareut . Sed tanto pondere Spiritus sanctus fixit illud , vt
velut beatissima (c) Lucia in agone martyrii constituta, immobile perma-
neret Inspiciens Pctrus Ariae Prior ct grex sibi creditus, se tanto Patre
.

orbatos , cum cordis amafitudine non modice lamentabantur, et pium cor- ne re fu ratur
dis affectum lacrymis et suspiriis ostendebant ; aiebant namque , ^tth in mmo bileper- i

tribulationibus consolabitur tribulatos ?

. Haec et his similia proferentes , s i s tit ,

osculabantur terram coram splendidissima arca eius • Interea Domina San-

cia,virgo Christi vencrabilis, quae vere meritorum sanctitate pollebat ,
et eum mirabilis deuotionis feruore amabat , venit cum ingenti turba Pro-
cerum ac Dominarum ; et geminatis suspiriis , cum magno cordis gemitu
et lacrymis, coepit cum immenso dolore voce dulcissima exclamare , fle-
xis genibus coram arca O mi Sponse , inquit, et Domine , qv.i dum in car-
:

ne viueres , desolatos es dignatus consolari , cur me miseram sponsam tuam

desolatam retinquis \ Quo me sine tuo solatio , velut abiectam et repudia-
tam , ire disponis Cur saltem Canonicorum lacrymas fundentium coetum ,
'.

ac Praelatos vna cum ciuibus , ad vmbram tui culminis supplicantes non

exaudis , v~>tica consoiatio nostra ? Singularis corum dolor communis omni-
bus erat factus;ita quod vix posset a lletu aliquis abstinere Tandem Epi- at post tri- .

scopus, Abbas , et Priores saepe dicti , cum omnibus , qui aderant , Cleri- duum voto fa»
(a) Nic. Antonius , citato quodam ms. i>iElim , vt habetur Exodi 15. , 24. ibi :
°
Ambrosii Morales , asserit huius verbis , enim aquae potabilis defectu populus la-
non videri vllas in mundo Reliquias tam borauit,in Elim autem erant 12. fontes
splendido ornatu asseruari
ac diuite : aquarum . BOLLAND.
arcaeque maiorem partem rsse laminis (c) Colitur S. Lv.cia 13. Decemb. ad
aureis tectam aut inauratam &c. BOLL. quem diem Acta Martyrologia haitc
et
(b) Imo in Mara , antequam vcnirent eius immobilitatem depraedicant BOLL. .

Tom.IJ. T t t
 , . ;

5 14 I S I D O R I A N A
cis , tam religiosis qnatn secularibus , votum , iuramento fir-
, haec viJeates
matum pro se suisque successoribus quoJ amplius, pro quan-
, emiserunt ,

to vel qualicumque periculo imminente , nequaquam sacrum corpus ab

eius ecclesia moueretur . interim rniuersitas populorum astautium, lacry-
mis perfusa, censum ci spopondit se perpetuo soluturam , si reuerti ad
locum pristinum dignaretur . Expleto vero triJuo in amarituJine et lamen-
to, post eraissionem vroti, accesserunt aJ arcam sanctissimi Confessoris,
et eam sumentes ita leuem et portatilem inuenerunt, vt omnes fere si- ,

refertur ma- cut et erat, miraculu.n evisti narent . Goncurrunt omnes, qui prius arcam
gnasolennita- immobilem riderant et audierant ; et admiratione repleti , coeperunt Deo
te, IauJes et beato Confessori suo Isidoro suppliciter decantare . Pulsatur cam-
panarum vrbis per omnes ecclcsias muitituJo repletur aer iubi!ationibus, :

et pluuia con et tellus affluentissimis imbribus Foecundatur Cateruatim ciuitas omnis .

ceditur ruit , et o n.iis accelerat regio Dci magnalia contemplari , quae in Sancto
suo gloriose ostenJerat dominus maiestatis ; et de adi mpleto desiderio glo-
rificabant vniuersi omnipotentiam Saluatoris • Tanta fertur illo annofuisse
fjrtilicus pa lis et vini et aliorum terrae fructuum , vt copia mensuram
e\:cj lere -i leretur \ eius vero regressu n tota iubiiat regio , ciuit;.s exul-
. 1

tatione repletur,et luminosa lies nouis luminaribus inclarescit . ln eius

occursu.n omnis ho.no proccJit , et solennes excubiae ab omnibus exol-
uuntur • [ntrantes itaque monasteriu n , cum hymnis et lauJibus , in sa-
cro loco corpus sanctissimum posuerunt , et arcam instrumentis ferrcis
grossis (brtiter munie jtes sub ipsis firmamenti lapidibus firmauerunt , vt
idem iuxta e.nissum irotum deinceps a nemine moueatur.ln memoria si-
quidem tanti miraculi,ia monte iam Jicto , scilicet , vbi Dominus B. Isi-
dori corpus osten lit immobile, vsque in hodiernum diem ecclesia in eius
ostenditur nomine fabricata .

C A P V T VI.

Varii energumeni liberati . Epilogus .

Liberanttir e- 2^. J_ empore etiam Adefonsi Imperatoris , quiJam daemoniacus ad prae-

nergumenus dictam ecclesiam venit , Confessoris Lcta-
seque ante praesentiam be.tti
vnus ui: vbi per aliquantos dies demoratus , cum quaJam nocte Canonici ad
:

diuina surgerent officia , aeger, vjl ia co n;>cio quis , crebris vocibus cla-
niare coepit, Jice.is Isidorus me eiicit • Cumque eum omnes circumsta-
:

rent, facto magno sonitu daemon recessit , aegr.imqui laboriosum nimis-

que cruciatum reliquit Omnes classica omniacum lacrymis sonantes, de-
.

derunt landes Deo , et Co.ifessori IsiJoro.

et alter, 26. Aiio quoque tempore, quiJam vir filium suum iam aJuJtum dae-
moniacum , ad pr.iedicti Co.if-ssoris ecclesiam Juxit,et coram alt..ri po-
suit Nocte igitur insecuta , cum pater , nimi Lbore et dolore fessus ,
. )

se sopori dedisse' circa meJiam noctem , iam nobis in choro diuina my-
:

steria peragentibus, puer cia nare coepit , dicens f ater , pater , pater fcx- : .

pergefactus, nimiumque turbatus pater , puerum diligentcr intenogauit

 , . :,. ,

APPE NDIX III. 515

cur tot emitteret voces Patri puer gesta oarrauit dicens . : Duo nobiles
•viri , pretiosissi/nis induti vestibus , vonis dormientibus , ad me venerunt-
qui me sataum nuntiauerunt dicestes- Dominus noster lesus Christus te per
nos salttum fecit . Cumque eos , quinam essetit , interrogarem , dixeruut : Ego
Petrus Apostoltts , et iste B- Isidorus • Sicque sanus effectus , simul cum pa-
rentibus dabat laudes Deo .

tertiusque
27. Nostris autem temporibus , quibus non solum corpora verum
F uerulus >
ct merita defecerunt , acciJit , quoJ cum vir quidam de Saldaniae parti-
bus , gratia recuperandae sanitatis filio paruulo , quem daemon iniquissi-
mus vehementissime agitabat , apud ecclesiam Sancti Bartholomaei , quae
sita (#) dignoscitur in Cepta , debito ac deuoto supplicandi officio ac-
cessisset, nihilque, vt credimus, fide dubia impetrasset ; moestus et lugu-
bris ad propria disposuit remeare . Itaque cum Legionensis vrbis ambi-
tum attigisset, causa eius laboris cognita , dictum est ei a quibusdam
Eia age 3 festina Beati Isidori adire limina , qui laborantibus huiusmodi in-
dnbitata salutis conferre remedia consuev.it pignora , cum his quorum ibi
venerantur . Quo pernicibus
audito , pater illius pueri , effusis lacrymis ,

euolat alis , Sanctumque Dei voce rogans humili, postulat, vt nato digne-
tur conferre salutem . Mox Confessoris sternitur ante locum Mira res .

ct temporibus nostris raro vsitata; statim atque (*) lignum dominicum ,

vt ori pectorique pueri fuit superpositum , immunJus spiritus immundas
per partes Diuino agente iuJicio , compulsus extitit exire • Vnde factum
est , vt puer , quod aetate vix potuit , diuina virtute in huiusmodi verba
prorupit , Deo , et B. lsidoro gratias ; sanus sum Oblatoque sibi pomo , •

quoJ super thecam beatissimi lsiJori Confessoris et super altare positum

fuerat remeJium sanitatis, puer iJem coepit in eo ludere ; imo quod ve-
rius est , creatura Creatori nostro , tam pueriliter quam mirabiliter
exult;ire .

28. Quaedam etiam de Villa quae dicitur Nigrellos -

adolescentula itera adole- ,

cum a daemonio grauissime torqueretur , ad Basilicam S. IsiJori est adJu- scentula

cta , quae inJe prius non discessit , quam sanitatis gratia plenius rece-
pta , et nequissimo fuerit Iiberata . Signum autem sanitatis, quod
spiritu
facere solet illa maligna societas , nummus fuit , qucm per os muliercu-
lae daemon inuitus proiiciens , promisit se in eam numquam vlterius re-

27. Reposui de Saldaniae partibus storia hispanica sic refert,ftf ticrra rfe

pro de Sallauiae partibus nam in hi- : Cepeda . Ac auctor scripsit in

fortasse
storia hispanica miraculorum S. Isidori Cepeda . .Si historia hispanica miraculo-
vt obseruat Florezius tom. 22. Hisp. sacr. rum 5. lsi.iori a.l tnanus mihi esset , plura

pag. 141. hoc miraculum contigisse di- verae lectioni restituere Iiceret . EDlT.
citur en tierra rfe Saldana , et pro Sal- (a) Videtur deesse notnen leci , in quo
daria scriptores nostri vsurpabant Sal- tcclesia illa sita et aedificari coepta fitit

daniatn , quod est oppidum in Castellae BOLLANDIANI

veteris tractu canapestri . Bollandiani edi- (b) CruX lignea, quae solet in exor-
derant etiam apud ecclesiam Sancti Bar~ cismis adhiberi , vti infra iterum dicitur.
tholomaei , quae . Sita dignoscitur in-
. . BOLLANDrANI -

cepta quo spcrar not ,t Rescripsi quae

: 1 . 28. NigreHos fortasse hispani dicunt
sita dignoscitur in Cepta : nam eadem hi- Negrillos . EDITOR .

T11 2
 .

5 1 6 I S I D O R I A N A
uersurum Nummus autem
apud nos ad eius confusionem diligcntcr ba-
•

bctur repositus gJorificent Patrem Domini no-

, vt omnes qui viderent ,
stri lcsu Christi cum Spiritu sancto,qui in Sanctis suis mirabilis per eos-
saepe ne in dem digiiatur mirabiliter operari Nec praetereundum est , quod didici- .

igncm aut a- mus ea refcrente quod sacpe dictus daemon eam aut in aquam aut in
,
quam pronce- ig nem sacpius proiccisset , nisi Beatus Isidorus , ei clementcr ac potenter
et
^
'"
sc duceret opnonendum Quod inde liquido aduerti potest quod n cum ad
.
,
doro protecta:
r , •

pontcm rKodcnci-lusti ventum csset qui eam vexabat

• ,\ daeir.on
, •

111 aquam
' -

,
,

praecipitarc voluit; et fecisset , nisi Beatus Isidorus ( vt ipsa dicebat )

illam per manum fortiter tenuissct : clamabat enim daemon , quod nulla-
tenus ab ca pelleretur , nisi pcr B. IsiJortim , sicut rei exitus comproba-
uit • Interrogatus etiam malignus spiritus, cur muliercm Christianae reli-
ligioni deuotam inuadere praesumpsisset i respondit , Huiusce rei viciua
tua occasio fuit atque causa, qttae exprobrando et falso illi amasium im~
ponendo , in tantam amaritudinem deduxit animam eius , vt mente vltra
quam credi potsst consternata, et sttper obiectu criminis indesinenter cogi-
:.i , mihi viim aperuit inuadenii ; sed frustra , inquit : eam inui-
tus desero ,
quam intraui , inimico Isidoro me pellente
;ue a va- z ^. Non multoquod mulier quacdam , de Villa , quam
post accidit ,
rn, daemoni-
bus o^sessa
QH vocitant oriunda , furore daemoniaco vehcmentissime atque cre-
ar ] 0S ,
•.
. , \ • , ,

bcrrime agitata , cognatis eam comitantibus atque tenentibus , ad eccle-

siam S' Vincentii de la Gotera est adducta ; vbi daemones eam ad terram
continuo allidentes , dixerunt , quod non erant nisi per IsiJorum propel-
lendi , quem in ipsa arreptione eadcm mulier primitus inuocarat. Quore-
sponso acccpto , non tamen in verbis daemonis , sed in virtute Domini
confidentcs, qui sanat contritos corde et alligat contritiones eorum , ipsam
confestim Legionem reuehunt , cxactissimc custoditam , nc eam maligni
spiritus in profundum aquarum darent psaecipitem quod ab eis iam fue- ;

rat multoties attentatum Quinta igitur feria,cum limina ecdesiaeB. Isi- .

dori ingressa fuisset , cibumque manu Sacerdotali benedictum , ad refocil-

landam imbecillitatem corporis, praegustare mulier voluisset , arreptam
continuo et vociferantem terribiliter alliserunt . Ligno autem dominico su-
perposito , cum eos inuocatione diuina Sacerdos expellere laboraret , Fru-
i/ra,inquiunt ddemoncs , laboras quia non nisi in prima Domivica, possessio- :

nem , quam prehendimus, relinqusmus • Tunc enim vsnturus est Isidorus , qui
tum Dominico ds Siles captiuis insistlt apud Mauritaniam {a) liberandis •
Subiecerunt ctiam fghtia Isidorus , aduersus partem nostram , causam cuius-
:

dam fouet prostibulae , quas modo apud (b~) Areualum est defuncta ; Do-
29. Oppidum OHarios cre.liderim ab (a) Nic. Antonius annotat Mauritaniam
hispanis vocari Olleros Quod infra dici- . pro Maurorum in Hispaniis ditione po-
tur , lapi lem de pelago Sahnantino ex- sitam esse . BOLLANDIANI .

tractum de flumine Salman-

, id intelligo (b) vulgo Areualo , muni-
Areualum ,

tino Nam peLigus pro quauis vnda , seu

. cipiuin Castellae veteris , versus Abulam
aqua , etiam fluuiali , accipitur ab scri- vrbem: neque dubitamus , quin cetera quo-
ptoribus medii aeui , vt multis exemplis que loca supra nominata intra vel circa
Cangius confirmat in suo Dictionario . Legionensis Regni fines quacrenda sint ,
LDITOH . ctsi in mappis Geographicis non inue-
 A P P E N D I X I I I. 517
Htinicitm tamen , et hidorum , inquiunt , praeuenit Vincentitti , nobh per omnia
itlimieui* Quod
de B. Vincentio, Sanctarum Subinae et Christetae germa-
no , cuius corporis glebam gloriosissimus Rex Fredenandus, post transla-
tionem beatissimi Isidori non multo , ab Abula Legionem transtulit,
et in (a) th;ca miro opere fabricata in eiusdem ecclesia , sicut supra re-
tulimus , , sine dubio intelligamus esse dictum
socialiter collocauit indi- :

gnum enim esset , vt tantorum Patronorum vera fraternitas , quae locum

iure communi venJicat , miraculorum non vendicet et effectum Sequen- .

ti ergo die Dominica , Thesaurario diuino monitu excitato, vt ad eccle-

siam festinus pergeret, et ad Matutinos celebrandos signum daret factum ;

est , vt ad primum ictum tintinnabuli, Thesaurario et quam pluribus aliis

Canonicis praesentibus, qui vt viderent rei exitum conuenerant , mulier
arrepta fuit a daemoniis , sicut praedixerat spiritus falsitatis , sed vrgen-
te spiritu veritatis, ipsaque coram altari B. Isidori prostrata , daemones
se ibi non posse remanere protestantes , et locum , per quem exi-
vlterius
re d.-berent, miserabiliter postuiantes; peream partem compulsi sunt egre-
di , p.er quam humanae Ad indicium di-
superfluitatis egreditur turpitudo •

uini miraculi , daemonum per os mulierculae proiecit num-

vnus illorum
mum , et alius Iapillu.n quem de pelago Salmantino se eodem momento
,

asseruit extraxisse tertius autem iam plumbum loco signi dederat, quod
:

eadem mulier in summitate vittae colligatum circumferebat Quo viso .

miraculo , omnes qui affuimus , vniuersitatis auctorem,qui per Beatos Isi-

dorum et Vincentium , ad virtutis suae magnificentiam declarandam , ope-
rari mirabiliter non desistit , cantione laudiflua prosequentes , Te Deum
laudamui j prorumpimus magna voce campanis omnibus pulsatis, vt iuxta ,

Psalmistam , in voce exultationis, et iubilationis , in chordis et organo, Ps. 150»

in cymbalis benesonantibus, laudetur de caelis Deus .

30. Cum contra indictionem Ecclesiae, in festo sanctarum Virginum
Iustae et Rufinae, mulier quaedam seruilis operis quidquam facere atten-
taret ; ita vnius manus priuatur officio , quoJ nequaquam poterat eam vol-
uere,vel mouere . Sed credens meritis B. Isidori liberari , confestim vlu- Priuata officio
lans,et vociferans ad eius ecclesiam apportatur . Quae tangens arcam , manus sana-
in qua eiusdem sanctissimi corporis cineres reconduntur , tam subita con- tur •
ualuit sanitate , vt plurimi, qui aderant , tam Clerici qua.n Jaici, tam ma-
res quum feminae, mirarentur»
31. Ecce enim mirificus ille legifer Moyses sitienti populo aquam deEpilogus.
petra producit ; et Christi profecto legifer Isidorus sitientem fugitiuum
de pauimento altaris silice potans reducit . Ecce Sunamitis filinm suscitat
Heliseus ; et Astoricensis ciuis surdum et mutum puerum curat Isidorus.
Ecce Petrus Aeneam consolidat paralyticum , et Isidorus sanato parulvti-
co ,ctiam stupentem super hoc conuertit ludaeum.Ecce ex obscssis corpo-
ribus daemones eiicit lacobus; exclamant ex his patenter , quod eos fre-

niantur expressa , scilicct Sallauia , Ni- reis coopertam, ex Ambrosio Morales tra-
grellos , Ollarios etc. BOLLAND. dit NicoLus Antonius . BOLLAXD.
(rt) Esse thecam eburneam laminis au-
 . . . . . . .

5 iS I S I D O R I A N A
quentes eiiciat Isidorus Petrus claudum sanat , et quod
• Ecce cum loanne
cum eodem Petro aegrum , pa:r energumenus promin-
Isidorus curauerit
tiat Ecce. Isidorus , vt Stephanus Dei gratia plenus, in Legionensi vrbe
magna in populo signa facit Ecce in vltimis fere temporibus , eius me-
.

ritis imbribus tellus arida foecundatur, velut tempore Eliae , qui in Car-
meli vertice conscitutus, tamdiu pronus orauit in terra , quo vsque super
aridam sonus multae pluuiae est auditus Congruum esset nimis , sed im- .

possibileomnia memorare, omniaque colligore , quae per eum Dominus

,

vbique,et maxime in eius ecclesia , operatur ; ad eius namque altare assi-

duc noua coruscant ; et muItipHcatis intercessoribus, animarum corporum-
quj gloriosa beneficia impetrantur, per Dominum nostrum lesum Christum .

APPENDIX IV.
C O N C I L I V M H I S P A L E N S E II.

Siue Synodus habita in Ciuitate Spali , sub die Iduum Nouembrium ,

anno nono , rcgnante Sisebuto gloriosissimo Principe .

Era dclvii. idest , a>/uo Christi dcxix.

PRAESIDE S. ISIDORO ARCHIEPISCOPO HISPALENSI

T I T V L I .

7. De Theodalphi Malaciianae Ecclesiae Episcopi querimoniis aduersus

reliquoi Episcopos,
pro quibusdam Parochiis .
II. De querimoniis Fulgentii , et Honorii Episcopi , pro quibusdam Pa-
rochiis .

III. De dssertoribus Clericis , vt Episcopis suis restituantur

/J/. De bigamis ad Fresb\ cr::>,,: , c-;7 ad Diaconatum uou promouendis
f

V. Ne Fresbyter Diaconum , aut Fresbyterum ordinare praesumat

\ 7. De Fresbyteris , vel Diaconibus ab vno Episcopo non deponendis
VII. De his s quae prohibentur Fresbyteris in Ecclesiasticis Sacramentis
I III. De superbis Ecclesiae libertis , vt ad seruitium reuoc&t/tur

IX •
De Oeconomis ue ex laicis constituantttr
, .

X- De Monasteriis non conuellendis •

XI- De Monasteriis Virginum, vt a Mouachis tueantur .

XII. i e quodam Acepbalorum Episcopo .

XIII. De duabus iu Christo Naturis , et vna Persoua

Xn nomine Domini,et Saluatoris nostri Iesu Christi , Isidorus, Bisinus,

Rufinus, Fulgentius Cambra Fidentius , Theodulphus , et Honorius Epi-
, ,

CONCILIVM HISPALEWSE II. (^uum fueric et vtriusque Concilii ncta vel ,

S. Isidorus Concilio Hi^palensi il. , et ce- omnino vel magna ex parte eidem Isi-
,

lebernmo omnium Toletano iv. prae- doro a doctissimis viris tribuantur , vt

 . , . .

APPENDIX IV. 519

scopi ,
qui pariter in Vrbe Spalensi pro aliquibus Ecclesiasticis negotiis
coadunati sumus •
ConscJentibus nobis in Secretario Sacrosanctae Hierusalem Spalensis
Ecclesiae , cum illustribus Viris bisisclo Rectore rerum publicarum , at-
oue Suanikne (a)
i
v y
Actore rerum Fiscalium , adstante reiigiosissimo Cle- W c "> Re-
ctore
-

ricorum coetu.

/. De Thcodulphi Malacitanae Ecclesiae Episcopi querimoniis aduersus

reliquos Episcopos , pro quiousdam Parochiis .

2. Prima actione Theodulphi Malacitanae Antistitis Ecclesiae ad nos 16. q.j. Prl-
oblata precatio est , asseremis , antiquam eiusdem Vrbis Parochiam mili- ma act.
taris quonlam hostilitatis discrimine fuisse decisam , et ex parte aliqua
ab Ecclesiis Astigitanae , Eliberritanae , atque Egabrensis Vrbium esse re-
tentam Pro qua re placuit, vt omnis Parochia , quae ab antiqua ditione
.

ante militarem hostilitatem retinuisse Ecclesiam suam comprobaret, eius

priuilegio restitueretur

cap. 11. obseruaui , haud inanem operarn auditores , ita non censeo etsi diligentiam :

rae collocatura n existimiai , si ea hoc eius , indefessum labore>n saeoius lau-

et
loco sisterem na n et IsiJjri Jecas plu-
•, dare solea^n Perezius variantibus lectio-
.

rima n amplificant operibus ex- , et eius nibus , merito ia textum recipiendis ,

plicinJis ni3gnuin lumen praeferunt . asteriscum aJJiJit , quoJ et ego obser-
Specimen simul exhibebo variantiuro le- uabo \ aliis leuioribus nallum signum ap-
ctionum , praecipae ex antiqaissimo co- posuit quasdam falsas, vel corruptas reii-
:

dice Lucensi ia n priJem , vt fa na est ciendas esse aperte eJixit His ego pe- .

et in Isidorianis ad cap. 91. nu n. 27. nitus omisi , vti illas etiam , quis iam
subnotiui , combusto , qaae olim ab eru- Loaisa , Labbeus , et Aguirrius occupaue-
-
ditissim ) /iro loanne B.iptista Perez col- rant . Concilium Hispalense il. anno ix.
lectae , adhuc in coJice Vaticano 4887. Sisebuti regis celebratum nonnulli tra-
asseruantur Etsi eni.n Eminentissimus
. diderunt . Recentiores annum Vin. de-
CarJmalis Aguirrius Conciliis Hispaniae signant . ViJe Pueyuro in Collect. Con-
illastrandis roagnam gloriam assecutus cilior. aJ iur. canon. corpor. exemplum
est, tamen esse aJiuc aliquiJ , qaoJ aJii- pag. 575. EDITOR.
ci possit , eius.noJi Pe r ezianae lacabra- 1. Rufinus coJex Lucensis hoc : loco
tiones , aliaeque a me adiectae , satis Rufanus subscriptione Rufinns
: in Ke- .

osteniunt quod connr.nat etiam V. C.

; ctor rernm publicaruua a Pueyo dicirur
Ildefonsus Clcmente de Arosteguiin Ex- ministrator publicac annonae ; actor vero
hortntione ad Hispanos de historia ec- rerum hscalium patrimonii regii curator .

clesiatr HWpamensis excolenda Romae ha- Suanila, de quo hic sermo est tilius ,

bita anno 1747. Horum , ait pag. 7. , erat Recaredi regis Suinthila quo lue Ji-,

exemplo a'que , his auctoribus Cariinalis ctus post decem annos ad regnum ene-
:

Aguirriuf , vir omnium eruditorum me- ctus , et deinde a Sisenando , et a con-

morix iignissi-nus , euolutis archerubis , cilio iv. Toletano deposirus EDITOR . .

et suo aliorum labore magnum illud

, et 2. Im coJice veteri Vaticano rj;S. ,
opus agresius est , quo omnia Hispania- in quo <~st antiqua colk-ctio canon nn
ru-n Cencilia continentur Num rem ab- . hispanica originis gallicame , lezirur qu >e
soluit q nuis i-i h ic Vrbe > vetcrum >no-
, antiquu ditione , omisso ab Hanc codi- .

numenterum domicilio , versaretur ? Ego , cem nota Vat. indicabo. EDITOit

 , . . ,,
.:

5 2o I S I D R I A N A
Cod. 3. Sicut enim pcr Legem mun Jialem , his quos barbarica feritas capti-
De ca-
rtiu. et postl. ua necessitate transuexic , postiiminio reuertentibus redditur antiqua pos-
Si quos e t se ssio aliter est Ecclesia receptura Parochiam , quam ante retinuit,
; non
/.

xbiiem I. fin.
cum rcrjus suis,siue ab aliis Ecclesiis (<?) possideantur , siue in cuiusli-
D U Sa m> Det ossessionem transfusa
'

Non enim erit obiicienda praescri-

(/;) sunt
KA T P .

tur auos bar- P

1' tem P or ' s a vrj i "ccessitas interest hostilitatis .

barica feritas
ttc, //• De querimoniis Fulgextii , et Hoitorii Episcoporuni ,

(.1) Grat. Pos- pro quibusdam Parochiis

sideatur Secundo examine inter niemoratos Fratr.s nostros , Fulgentium Asti-
.
4.
(b) Grat.trans-gitanum , et Honorium Cordubensem , Episcopos discussio agitata est pro-
fusie sint
p ter p^^ochiam (c) Basilicae , quam corum alter Coelesticensem , alter Re-
.

*" ginensem adseruit

'
Et quia inter vtrasque partes hactenus limitis actio •

/\'d'-i
(c) oasii. cu-
vindicata est (» cuius , quamuis vetusta , retentio nullum iuris pfaeiudicium
,.
j
iusdam quod afterrct ) ldeoque ne m dubium vltra inter eos nostra aduocaretur
• •
i_ 1 1
sen-
,

horum alter tentia , prolatis Canonibus Synodalia Decreta perlecta snnt ; quorum au-
Celticensem ctoritas praemonet , ita oporterc inhiberi cupiditatem , vt ne quis termi-
.

Exc. Burch. nos alienos vsurpct .

Cestaccnsem ^_ Qb hoc placuit inter alternas partes * inspectionis viros mittendos

.

C.R.Celciten-
j ta vt s j t j„ niotcesi possidentis ( si tamcn Basilicam vetcribus signis
n
U '
' Jimes praefixus monstrauerit ) Ecclesiae cuius cst iusta rctentio, aeter-
cil.
!

Carth. 11. ' . . _. , . * .. ... ,

n -i-
legitimus eandem Basilicam non
,

cip 10 et
num dominium . (>viod si et Jimes
concludet et tamen longi temporis probatur obiecta praescriptio ; ap-
Carth.iji.c.20. ,

Conc. Emeri- pellatio (d) repetentis Episcopi non vakbit ; quia illi tricennalis ob-
ttn. cap.-$. vth iectio silcntium ponit ; hoc enim , ct saecularium Principum Edicta prae-
cantur inspe- cipiunt , et Praesulum Romanorum decreuit auctoritas . Sin vero infra me-
ctores De tn-
tas tricennalis temporis cxtra alienos terminos Basilicae iniusta retentio
.

cennaliposses-
r j tU rj repetentis
reper r Episcopi iuri sine mora restituetur
sione et prae-
,;/ # De
scriptione cx-
stat Epist.Ce- 3. Notandum , in cod. Vat. esse bar- ptura codicis Alueldensis : ac significari
lasii ad Sici- barica veritas pro barbarica feritas : nam ait oppidum aut Celsita , de quo
Celtita ,

lienses , cap.2. quum /", et v in gothica scriptura ali- egerat tom. 9. pag. 62. Coniicit praeter-
et Conc. Tolet. confunderentur , scriptores
quantulum ea , legi posse Celtitanam ex mimmis
iv. c. -J4. Le- exteri snepe v pro /, et contra intru- veteribus , de quibus dixerat tom. 10.
gum Wisieott. serunt . EDITOR . pag. 80. In Vat. est , deuocaretur pro ad-
/.10. tit.-f.l.^. 4. Alter Coelesticensem , altcr Regi- uocaretur , et permonet pro praemonet
et Ub. 4. tit.2. nensem Luc. alter Celtiscnsem , alter Re-
. EDITOR .

/.3. giensem . Aduertit Perezius , Ptolemaeum Vraesulum Romancrum decreuit au-

5.
(d) F.urch. Reginaw oppidum ponere hoc ipso loco ctoritas Hanc primae sedis auctoritarem
.

Praesentis . prope Astigim , quod , vt crcditur , nunc Patres antiqui ecclesiae Hispanae vltro
vulgo dicitur Reyna in Antonini vero : agnouerunt , et professi sunt , vt etiam
Itinerario eodem 'oco duo oppida vici- ex Concilio iv. Tolctano cap. 6. liquet
ra nominari post Astigim , Celti , et Re- qua de re vide Isidoriana cap. 74. n. 19.
giana Florezius tom. 10. Hitp.m. sacr.
. et iterum cap. 9i.num. 16. in not. Pau-
pag. 90. reiicit Coelesticensem in Loaisa lo post pro iniusta retentio teperitur in
et Cestacensem in Burchardo ac prae- : Lucensi codice solum est iitsta cietentio t
fert Celticensem quae est lectio veierum
, omisso reperitur EDITOR . .

editionum , aut Cekitensem , quae est scri-

 . . .

A P P E N D I X IV. ^ti

III. De desertoribus Clericis , vt Episcopis suis restituantur •

6. Tertia defmitione ad nos oblata precatio est a Renerendissimo Fra-

tre nostro Cambrane Italicensi Episcopo , pro quodam Clerico Ispassan-
do («) qui deserens Ecclesiae
, cultum suae , in qua dicatus ab exordiis
(a) Qui de Ec-

infantiae fuerat , ad Ecclesiam Cordubensem

elegimus, clesiae suae se contulit . Quem
vt si nihii proponeretur de eo citra dilationis obiecta, proprio reforma- cultu in etc.
retur Episcopo ; scribitur enim in Lege mundiali de colonis agrorum, vt ,' .

vbi esse iam quisque coepit , ibi perduret

agru , o.t
7. Non aliter et de Clericis, qui in agro Ecclesiae operantur, Cano- j uy ,', J
oum Decreto praecipitur , nisi vt ibi permaneant , vbi coeperunt Ideoque p\ ur ib us (gj,L .

placuit , vt si quis Clericus ministeriis Ecclesiae propriae destitutis , ad bus, ptculiari-

aliam transitum fecerit, compellente , ad quem (Z>) fuerit , Sacerdote, ad terverol.Cnm
Ecclesiam , quam prius incoluerat , remittatur . Qui vero eum susceperit , satis 21. q. 2.
nec statim sine vllo nixu exceptionis ad propriam Ecclesiam remittendum Placuit , vt sL
elegerit, quamdiu eum restituat , communione se priuatum agnoscat (' Fngent.
a
8.Desertorem autem Clericum cingulo honoris , atque ordinis sui exu- '

tum,aliquo tempore Monasterio deligari conuenit; sicque postea in mi-

nisterio Ecclesiastici ordinis reuocari Nam non poterit in talibus (c) per- . r \
c p ropaM.
uagationibus aboleri licentia, nisi fuerit in eis propter correptionem di- tionis . C. A.
sciplinae subsequuta censura .

IV. De bigamis ad Presbyterium , vel ad Diaconatum non promouendit

9. Quarta actione nunciatiim est nobis, apud Astigitanam Ecclesiaiu

quasdam nuper ordinationes illicitas extitisse, ita vt quidam viduarum ma-
rici Leuitarum ministerio sacrarentur ; quos quidem conuenit a gradu sus-
c-pto ia irritum deuocari , nec vltra prouehi ad Diaconii ministerium
l~v* r- •

qui contra Dmina, atque Ecclesiastica nira instituti repenuntur.

...... .
,
' n -„ .„
UlSt. 21.
Quorundam
cap.

Clericorum ,
V. Ne Presbyter Diaconum , aut Presbyterum ordinare praesumat . cxTolet.et Hi-
tpttl. 11. c. 5.

10. Qiiinto cognitionem (J) nostram Aniani Egabrensis "P u d Burch.

iudicio ad
Diaconi relatu deductum est , de quibusdam ipsius Ecclesiae Clericis , quo- '" '* Ca P' ? et
ruin, dum vnus ad Presbyterium tti
T' 6 a
J , duo ad Leuitarum ministerium sacraren- -f P' !02. Apud
6. Cvnbrane vet. e<l. Cambra , Luc.
: quem fuerat pro ad quem fuerit . EDIT. ^ urc'"" f' tuIKS

cod. Cambrene Rectum videcur Cambra-

. 8. Peruagationibus : Luc. pratuarica-
est ex C°nci * m
ne , aut Cambra nam huiusmodi nomi- tionis, vet. ed. ptruagationis delc-
Bracarensi •
:
Vat. .

na ita inflecti solebant , Cambra , aut gari pro delig.tri , et mox propter cor- *) ^ ostr '
ex3_
Cambranes , vt W.vnba , et Wambanes . ruptionem EUITOR . .
nainis , Aga-
In Luc. cod. est descrens eccleshe sttae 10. Btnedictiontih dedisse Drensis Diaco*
. Sic Aguir-

ciiltum;et mox ibi perd.iccret nnelius : rius cum aliis editis , sed Lueensis apud m ™ atu P e ^"
editi ibi perduret
: In Vat. in qua du- . Perezium cum asterisco dedisset quod uenit ^ e 4 U1- ,
'

catus forte in qua educatus . EDITOR.

: is innuit praeferendum . Retineri tacnen *"* e '' '
.

7. V.ir. destrictus r-ro destitutis, etad potcst dedisse . EDITOR Bureh.

.

Tom*lL V v v
.4
 . . .

5iz I S I D O R I A N A
tur, Episcopus eonim oculorum dolore detentus , ferttir manum suam su-
(rt)Imposuisse
p C r eos tantum (a) posuisse, et Presbyter quidam illis , contra Ecclesia-
tanrum Exc. .
s ticum ordinem , benedictionem dedisse .
(fr)Lloqumm. j r< Q^j jj cet p r0 p ter tantam praesumptionis audaciam poterat accu-
satus iudicio pracsenti damnari », si adhuc in corpore non fuisset
,\
(c)
'.,..
Abncian- .
r .
' Spositus,
__ / .

tur Exc.
mortis vocatione praeuentus ; sed quia lam llle exanuni Diuino relictus,
Burch. etluo, humano iudicio accusari non potest , hi , qui supersunt , et ab co non
vt nostri . consecrationis titulum,sed ignominiac potius (/>>) eulogium perceperunt,
(if)Flagitanum nc sibi licentiam talis vltra vsurpatio faciat , decreuimus , vt a gradu Sa-
Crat. postea cerdotalis , et Leuitici ordinis , quem peruerse adepti sunt , depositi aequo
in Cod. Gre-
jU(ji c j(<) abutantur . Taies enim mcrito iudicati sunt remouendi , quia
gor. emenda-
ue i nuent j sunt constituti
tum Fragita- <

(f)Restitu- W« De Presbytsris ,iel Diaconibus ab vno Episcopo nor, deponendis .

tumesse com-
perimus , id 12. Sexta actione coraperimus, („) Fragitanum Cordubensis Ecclesiae
denuo , Grat. Presbyterum a Pontifice suo iniuste olim deiectum , et innocentem exilio
Co.i. Greg. no- condemnatum . Qiiem rursus ordini suo
(/) restituentes , id denuo aduer-
stram lectio-
sus p raesum p t i on em (/) nostram decreuimus, vt itixta priscorum Patrum

vt""* ' Synodalem sententiam , nullus (g) nostrum sine Concilii examine deiicien-
"Tf\
uam Grat ^ um quemlibet Presbyterum , vel Diaconum (/;) audeat
"e-
stram '_•
in Cod. Nam multi sunt , qui indiscussos, potestate tyrannica , non aucto-
Greg. nostram. ritate Canonica damnant ; et sicut nonnullos gratiac fauore sublimant ,
(g) Vestrum ita quosdam odio , inuidiuque permoti humiliant , ct (/') ad leaem opinio-
.

Exc. nisauram condemnant, quorum crimen non approbant. Episcopus enim (Jt)
(h) Putet
Sacerdotibus , ac Ministris solus honorem dare potest , auferre solus non
.

GfMt.is.q.S.
potest#
c. pscopus, g. enj n qui in saeculo a dominis suis honorem libertatis ade-
.
i

scopus O
Vi- P
u sunt » in scruitutis (/) nexum non reuoluuntur , nisi pubhce apud
de ieges Wisi- Praetores , (*) ac Praesides Tribunali foro fuerint accusati ; quanto magis
gotth.l.%. tit. hi,qui Diuinis Altaribus consecrati, honore Ecclesiastico decorantur i Qui
7. per totum, profecto , nec ab vno damnari , nec vno iudicante poterunt honoris sui
prneicrtimlib, priuilegiis exui ; sed pracsenti Synodali iudicio, quodCanon de illis prae-
lo.Silibertus.
C jperit , definiri
(/') Leui opi-
nioms
yjj^ p e yis ^ y Uae p ro h;i, efl iu} Presbyteris in
.
Ecclesiasticis Sacramentis .

(k) Presbyte- . . . <

ris . C. A. 1
S- Septnno examine relatum est nobis, venerandissimum quondam (*)
(/) Iugum non
1T « ^uc. omittit et ab eo non con- iam Luc. , sed Perezius rectius censebat
leuocantur.
, sed ignominiae potius
secrationis titulum esse nouam cum veteri editione . EDIT.
Q rat>
Vatic. gratiarum
O Desunt in eulogium quae Perezio non valde nec-
:

yt. C. Agapius essaria videbantur . Idem Perezius me-

13.
tnant . . . et
feruore
leuem opinionis causam con-
subli-

interfuit III. ''us putabat abiiciantur , quam

abutan- demnant .
EDITOR .

far, quod habet Lucensis ; et Aguirrius 14. Fortasse tribunaJis foro.ln Luc,
Conc. Tolet. et
textum recepit EDITOR. deest vox accusati , post fuerint . EDIT.
1. Hispalensi. cum aliis in
.

Era 628. ibi- 12- Praesumptionem nostram:'M et-

que subscribit.
 . . . . .

A P P E N D I X IV. 523
Agapium , Cordubensis (a) VrbisEpiscopum , frequenter (3) Presbyteros (c) a Sedis.C.A.
( )

destinasse, qui absente Pontifice Altaria erigerent , Basilicas consecrarent • (b) Chorepi-

Qjod quidem non est mirum id praecepisse Virum Ecclesiasticis disci- scopos , vel
Presb. Exc
plinis ignarum , et statim a saeculi militia in Sacerdotale ministerium de-
bS '
legatum
.°
. Erco
° ne vltra
tia statuendum oportuit
. .
talis

;
.
a nobis
scientes
..
licentia vsurpetur
quia,
•
sicut (a) Presbytero
7n ri 1
, communi
-11- •

lJlicita
senten-
con-
v '.

qui tamen iux-

.

ta Ganones
v-
secratio est Altaris,ita et constitutio num sunt, qui
16. In Diuinis enim Literis , praecipiente Domino, solus Moyses in absit. Exc.
Tabernaculo Dei erexit Altare,solus ipse vnxit ; vtique quia Summus Sa- (rf) Presbyt.vel
cerdos Dei erat , sicut scriptum est Moyses, et Aaron in Sacsrdotibus eius
: • Chorepiscopo.
Ideoque id quod tantum facere Principibus Sacerdotum iussum est , quo- Hxc.
° "• 4°-
rum typum Moyses, et Aaron tenuerunt ; Presbyteri, qui filiorum Aaron ^
gestant figuram , arripere non praesumant • /f Mysterio-
17. Nam quamuis cum Episcopis plurima illis (e) ministeriorum com- rurQ g
munis sit dispensatio , (/) quaedam nouellis , et Ecclesiasticis regulis sibi ^f\ Q uae daiti
prohibita nouerint , sicut Presbyterorum , et Diaconorum , ac Virginum tamen aucto-
consecratio ; sicut constitutio Altaris, benedictio, vel vnctio ; siquidem nec ritate veteris
licere eis Ecclesiam , vel Altarium consecrare, nec per impositionem ma- Jegis,quaedam
nus Fidelibus (g) baptizatis , vel conuersis ex haeresi Paracletum Spiri- n °uell. Exc.
a P tlzan "
tum tradere,nec Chrisma conficere , nec Chrismate baptizatorum frontem *>'
^
tignare ; sed nec publice quidem in Missa quemquam poenitentium re- ,A ' ,

conciliare , nec formatas cuilibet Epistolas mittere chorepi- ve l

18. Haec enim omniaillicita esse (A) Presbyteris, quia Pontificatus api- . Exc. SCO p; s
cem non habent , (;') quem solis deberi Episcopis auctoritate Canonum (/) Quod. C.
praecipitur , vt per hoc et discretio graduum , et dignitatis fastigium Sum- A. Ex hoc Ca~
mi Pontificis demonstretur ; sed nec coram Episcopo licere Presbyteris in none quidam
Baptisterium introire ; nec praesente Antistite infantem tingere , aut si- s c olus > aut '

a sa or oc "~
guare , nec poenitentes sine praecepto Episcopi sui reconciliare ; nec eo
"
praesente, Sacramentum Corporis, et Sanguinis Christi perficere , nec eo .

?urn p si( su
coram posito populum docere , vel benedicere , aut salutare , neque ple- ponen£ii s an _
bem vtique exhortari cto Leoni Pa-
pae Epist. 88.
Vlll. De superbis Ecclesiae libertis , vt ad seruitium reuocentur quae tota hinc
deflorata est,
^dditis quibus-
19. Octaua discussio * agitata
est dc quodam Eliseo ex familia (k) Aga-
inma so-
brensis Ecclesiae, qui ab Episcopo
r r suo traditus libertati , de libertate con- f»am
1
lum . Yide m-
° taS
15.
tissimum
Venerandissimum
VDITOR
: Luc. veneran- nibus iam omissa sunt Nota , quae mar- .

s.1. q.z.
V '

. . gini adiicitur de supposita S. Leoni epi-

OctaH. dtscuss.
17. Vat. vel altaria consecrare ED. . stola 88. , desumpta est ex editione Con-
J l6, c"
ciliorum Aguirrii , et quidem secunda a "° P °-
l,
18. Vat. Sacramentum corporis Chri-
sti conficere . Aguirrius Sacramentum cor- Catalano procurata , vti multae aliac no- ,'/> . ,.
poris , et sanguinis Christi perficere Post
Agabi-
. tae marginales , quae in Labbeana edi- ^ ' .

niens. urat.
exhortari vetus editio addebat Quae 0- tione non extant FDITOR .

tnnia eis a sede Apostolica prohibita esse 19. Luc. Egabrensis atque ita sem- :

noscuntur : quae verba in Lucensi dee- per in eo cod. cum e scribitur haec
rant , et in conciiiorum corrcctis editio- vox, non Agabrensis . EDITOR •

V v v 2
 ' . . . .

524 I S I D O R I A N A
fei:i:ii ad contumaciae morbum transiliit ; si*cque per superbiam non so-
(a) Malls vel l um eiusdem Episcopi (a) veneficis artibus salutem laedere voluit , sed
insidiosis art.
et j am patronam Ecclesiam, libertatis immemor(£) praedamiiauit .

' 20. Aduersus qu -m iograti actio , Canonum , ac Legum auctoritate

Jf fc J
[r/
ir i J i
f lilll|
.
1*"' 1*1 '
I
*

ll)Ste « lr, ltar 5 scihcet , vt lmmentae hbertatis damno multatus , ad ser-

* *
*I 1

lib. 5. tit. 7 g
/. 10. Si liber- ult " nexum , quo natus cst , reuocetur. Talium enim status,qui contra

tu^ Episcopum suum,vel patronam Ecclesiam nituntur, decidi potius,quam

(b) Damn2uit. conseruari conuenit , vt quorum libertas perniciosa est , sit salutifera ser-
C. A. uitus ; et qui superbire nouerunt adepta libertate (c) praediti , discant
(r) Proditi .
obcJire subiecti •
t
Crat. praedi-
ct !
IX. T)e Oeconoinis , ne ex laicis constituantttr
i6.q.y. In no-
na za.Burch. . ..... , , IV „ ,, .

I. i.c.So.Iuo
N°r> a actione diJicimus, quosdam ex (a) nostro Collegio, contra
2I *

p. 16. cap.66. mores Ecclesiasticos, laicos habere in rebus Diuinis constitutos Oecono»
Can.x6.ChaU. mos Proinde pariter tractantes elegimus, vt vnusquisque (<?) nostrum ,
.

Ccr.cil. secundum Chalcedonensium Patrum Decreta , ex proprio Clero Oecono-

(d) Vestro m um sibi constituat • Indecorum est enim , laicum Vicarium esse Episco-
.

(?*' pii» (/) et saeculares in Ecclesia iudicare ; in vno eniin codemque officio
l ) estrum .
nQn c j cc ^.. jj S
p al
-
professio .

It \ ,,• 22. etiam in Lesre Diuina rproliibetur, dicente Moyse Non ara-
Quod
^— .*

(r) Jr,
tt viros ... , P r i _. .
,
. ,

Icciesiast. iu-
his r,! simut ; id est, nomines diuersae protessionis in officio
boue y et astno

dicare.In vao. Vue non sociabis . Vnde oportet , nos et Diuinis Libris , et Sanctorum
Grat.Dcut.22. Patrum obedire praeceptis , constituentes, vt hi , qui in administrationi-
bus Ecclesiae Pontificibus sociantur, discrepare non debeant , nec professio-
ne , nec habitu.Nam cohaerere,et coniungi non possunt , quibus et stu-
dia,et vota diuersa sunt-
Allt P er
,
Ct/ 23. Si quis autcm Episcopus posthac Ecclesiasticam rem , (_§•) aut lai-
... pro-
^jj p rocurat ; oae administrandam elegerit , aut (^) sine testimonio Oe-
Burck.et Grat conom i gubernandam (;') crediderit , vere vt contemptor Canonum , et frau-
aJ laicalem dator Ecclesiasticarum rerum, non solum a Christo de rebus pauperum (k~)
proctuatior.e. iuaicatur reus, sed etiam et Concilio manebit obnoxius.
h.s .

(h) S'\ . Crai. X. De Monasteriis tiotj coauellendis .

(t) Non cred.

/i,r
1ur
,?.',
(k)
.
r,
,.
lud-cab-
r.
urat.Iuo.
,

tia
24.
^
statuimus
...
,
iV-
Decima actione, poscentibus Monasteriorum Patribus , pari senten-
j- o o
vt Coenobia nuper condita ln Prouincia Baetica , sicut
.
.

. ', ... .
• •

,.,-
• • •

Sxrch. ct Jlia > quae snnt antiqua , lmmobili, et mconcussa stabilitate permaneant
solidata. Si quis autem ( quod absit ) nostrum, vel nobis succedentiurn

30. Lac. contra Christum suum : me- 24. Vet. ed. dissoluendnm tentauerit :
lius impressi contra episcop:»n smun . Vat. deest haec vox tentauerit in Luc. ; omis-
ad seruitii nexum coactus reuocetur ... sa fuit ab Aguirrio , et aliis in
quoque
tonuenit statim . EDITOR . textu sed necessaria videtur Perezio ;
,

22. Vat. in boue simul , et asino . et extat in cod. Vat. EDITOR

\a «t.ara Vuleata EDITOR . .
 ,. . . .

A P P E N D I X IV. 515
Sacerdotum , quodlibet Monasterium , aut vi cupiJitatis spoliandum , aut
simulatione aliqua fraudis conuellendum , vel («) JissoIuenJum, anathema (<0 E* ^- teu- 1

taoent Exc.
effectus, maneat a R gno Dei extraneus ; ncc proficiat illi bonum Fidei ,
vd operis ad salutem , qui tantae, et tam salutaris vitae destruxerit tra-
mitem .

25".Super hoc etiam vniuersi Baeticae Prouinciae Episcopi congrega-

ti,
Qi) sacri coetus euersorem a communione suspendant ; con-
eunJem (6) Euiiden»
legura
uulsum Monasterium cum rebus suis restaurent , et quod impie vnus sub- factl
coetus sut .
uerterit j omnes pie reforment.

XI. De Moaatterih Vtrgittum,vt a Monachh tuiaatur •

Vndecima actione consensu communi decreuimus, vt Monasteria 18. q.i. Vnde-

26.
Virginum in Prouincia (c) B.ietica condita , Monachorum administratione, cima .

ac praesidio gubernentur ; tunc eui.n salubria Christo dicatis Virginibus W Saetica,vel

VJ 'q u condt-
prouiJemus, quanJo eis Patres (i) Episcopi tales elegimus , quorum non ^
solu.n gubemaculis tueri , sed etia.n doctrinis aedificari possint ; ea tamen ^ ,
spiritnaies
circa Monachos (*) Jisciplinae (*) cautela seruata, vtremotiab earum (?) e lig.
C. A.
peculiaritate , nec vsque aJ vestibulum habeant accedendi familiare per- (*) Deest C.A.
missum; (/)sed nec Abbati, vel ei, qui praeficitur, extraeam, quae praeest, (e) Familiari-
loqui Virginibus Christi aliquid, quoJ ad institutionem (g) morum per- tate Exc. et .

tinet , licebit ; nec cum sola , quae praeest, frequenter eis loqui oportet ; Grat.
sed sub testimonio duarum,aut trium sororum, ita vt rara sit accessio, ^ ec 'P se w
qui est
omnino Pr »
et breuis
... -
locutio
, , , , • .. r N ,,, . • cum f
sola col-
27. Absit enim quod etiam dictu nefas est j Chnsti
vt Monachos
w •!_«•
Virginibus famihares
• ••
,
j
mxta quoJ mssa r,
esse
i-
(
Kegularum , vel
velimus ; sed
• . , 1
,
locl ul
se j su ^ etc
.

debet„ ,
,
,

Caiionum admonent longe discretos, atque seiunctos, eorum tantum eas-

, caetera desunt
dem gubemaculis deputamus ; constituentes ; vt vnus Monachorum proba- in luone
tissimus eligatur, cuius curae sit (/;) praeJia earum rustica,vel vrbana in- (g) Mor. vel
tenJere, fabricas extruere , (/') vel si quiJ aJ necessitatem Monasterii pro- administratio-
uiJere ; vt Christi famulae pro animae suae tantum vtilitate solicitae, nem e;im a
.
'

solis Diuinis cultibus viuant , operibus.pe suis inseruiant .

pertmet Gtat.

28. Sane is, qui ab Abbate praeponitur , iudicio sui Episcopi comprobe- V.4" „ ,..

tur. Vestes autem illaeiisdem (*) Coenobiis (*) faciant,a quibus tuitionem ex-
earurn rust j.
pectant ; ab usde.n denuo, vt praedictum est , laborum fructus , et procu- c is, vel vrba-
rationis suffragium recepturae (X ) Si quis autem Monasteriorum hanc or- nis Exc.
.
1
.

dinationem } aut contempserint , aut qualibet incrtiae dissolutione negle- (f) Et si quid
xerint ; sciant quod eorum (/) tepor , atque superbia excommunicationis aliud est. £.w.
sit plectenda censura . Deest i.i O
Exc.
(k) S\ qui au>
26. Perezius melius putat cum vet. Vat. ai institutioncm eorum . Quae ia temMonacho-
edit. spirituahi , aut sipiri tales ,q\nm tpi- hoc canone de virginum monasteriis , ruir> £v . .

tcopi tale s , quod in nexu Uterarum Luc. et regula praescribuntur, similia sunt, (/) Temeritas.iis
ind;cat, et Aguirrius cum aliis impressis quae in vita S. Pachomii cap. 28. enar- Exc,
in textum inuexit In eodem Luc. ex-
. rantur EDITOR .
.

traneam minus bene , quam extra eam .

 . . . .

5 2<5 I S I D R I A N A
XII. De quodam Acephalorum Ephcopo .

29. Duodecima actione ingressus ^st ad nos quidam ex haeresi Ace-

phalorum, natione Syrus ( vt asserit ipse ) Episcopus , duarum in Chri-
sto Naturarum proprietatem abnegans, et Deitatem passibilem asserens;
cuius , dum nostris sensibus tanti erroris confusio patuisset, prolatis illi

(*) Deest Exc. de Incarnatione Domini nostri (*) Iesu Christi (*)
Sancto- testimoniis ,

rumque Patrum sententiis recitatis , omni eundem exhortatione ad verae

FiJ-i rectitudinem Sacerdotali modestia inuitauimus; qui salutaribus mo-
(") Defst C.A. nitis pertinaciter per multos, diuturnosquj (*) communionis (*) conflictus
retinens, tandem gratia Diuina edoctus , cunctis coram adstantibus, hae-
resim propriam abdicauit ; duasque Naturas , ct vnam Personam,in vno
eodemque Domino nostro lesu Christo confessus est , credens impassibi-
lem Naturam Deitatis, atque in sola humanitate suscepisse infirmitates (a)
{.;) Passionis . passionum , et Crucis .

30. Conuersus itaque , atque receptus, susceptae Fidei confessionem (£)

(b) Cum Asti-
cum stipulatione iureiurando protulit , atque ab (c) omnibus purgattts ap-
pul. protulit,
paruit ; talique pro merito gaudentes, Christo gratias egimus , quod eun-
.c Exc.
(c) Omnibus dcm post prauitatem haeresis ad rectitudinem Fidei Diuina gratia pro-
suis erroribus. mouisset Quem optamus,vt permanens in Fide Christi , pure , ac deuo-
.

E.\c. tissime conseruetur

XIII. De duabus ttt Chrlsto Naturis , et vna Persona

(*) Dcsunt A. 31. Tertia decima (*) idest, vltima (*) persecutionebreuiter narrandum
C* putauimus,ad refutationem eorumdem haereticorum , qui duas Naturas
Christi post vnionem delirantes confundunt , et passibilem in eo Diui-
nitatis substantiam asserunt Contra quorum blasphemias oportet nos in
•

vnam Personam Christi geminae Naturae proprietatem ostendere , passio-

eius in sola humanitatis susceptione manifestare, vt si forte ali-
nemque
qui stultorum huius (</) inscitiae errore decepti sunt , dum ista legerint,
(r/)Sententiae.
Exc. resipiscant, rectaeque Fidei veritatem firmiter teneant
O Deest Exc. 32. Nam proculdubio multi sunt (*) stultorum (*) , qui secundum Apo.
z.AdTim. 4. stoli vocem , prurieutes auribtis , a veritate auditum auertunt , ad fabula s
autem conuertuntur • Ergo ( sicut immaculata Fides , et Sancta Dei Eccle.
29. Communionis confiictus: Luc. com- iam edidit Aguirrius inscitiae . Haec por-
.

munione conflictus . Vetus editio omittit ro disputatio contra Acephalos illa ipsa
communione , vel communionis. Vat. vt as- est , de qua Braulio tn praenotatione li-
serttit , et conflictus retinens . EDITOR . brorum Isidori sic habet Quo vero flu- :

30. Vat. suscepit fidei confessionem : tnine eloquentiae , et quot iactdis diuina-
cum his stipulationem protulit , atque ab rum scripturarnm , seu patruin testimoniis
omriibm suis erroribus purgatus . Luc. cum acephalitarum haeresim confoderit , syno-
adstipulatione iureiurando . EDITOR . dalia gesta coram eo Hispali acta decla-
31. Post melius ita,quam
vnionem : rant . In qua contra Grcgorium praefat/te
post communionem Luc. Paulo post
in haeresis antistitem eam asseruit veritatem,
Luc. hibet inscientiae , quod Labbeus et- EDITOR
 .

APPENDIX IV. 527

sia docet ) confitemiir Dominum nostrum Iesum Christum intemporali-
ter ex Patre Deo natum , temporaliter ex vtero gloriosae Virginis Mariae ho-
minem editum ; et ob hoc in vna subsistente Persona duas Naturas habentem ,

Deitatis , qua ante saecula genitus est , humanitatis , ia qua diebus vltimis edi-
tus est ; in illa , secundum formam D_'i, in ista secundum formam serui con-
sistens ; in illa Patri manens aequalis , in ista sine peccato similisnostrae con-
ditionis; ia illa inuisibilis ; ia ista visibilis ; in illa (a) inuiolabilis , in ista pas- t
a ) Inuiolabilis
ex qua mori non potuit , ip ista, in qua mortem suscepit .
sibilis; in illa in ista , passi-

33. Cuius geminae Naturae distinctio primum ex Literis Legis , de- bilis in illa ex
inde ex Propheticis, et Euangelicis, atque Apostolicis depromenda est pa- qua etc. G. A.
ginis. Vt ea quae asserimus, non argumentis, sed exemplis Scripturarum
firmemus . Lex in vna, eademque Saluatoris nostri Persona sic demonstrat
vtramque Naturam ; Diuinam, Ioquente Domino ad Moysen Ecce mitto An- :

gelum meuni , qui praecedat te , et custodiat te in via , et introducat ad lo-

cnm , quem (*) pra?paraui (*) ; obserua eum , et audi vocem eius , quia est Exod. 23.
nomen meum in illo ; humanam, Joquente eodem Domino ad Abraham () Desunt : _

E,vr G ""' 22
In semine tuo benedicentur omnes Gentes ; id est, inCarne Christi ,
quae * '

de Abrahae stirpe descendit • (b) Prophetia.

34. Propheta (/>) in Psalmis,sub vna eademque Persona sic ostendit vtram- C. A.
Ps l °9-
que Naturam ; Diuinam , secundum illud : Ex vtero ante luciferum genui -

te ; humanam secundum hoc : Et homo factus est in ea , et ipse fundauit

J
"F f
m '

*"
eam Aitissimus ; Diuinam , secundum illud Eructauit cor meum verbum bo- n UUS : 2
num ; Unumanam, secundum j U C
hoc Spectosus jorma >.
prae
£/•• L C
pins homtnum
:
•
.
cum
»
£.
Gfne~
iV j.y„
•
'

55. Prophetia in Prouerbiis in vna eademque Christi Persona sic de- vtrumque fcrt,
clarat vtramque Naturam;Diuinam, secundum illud Ante colles genuit me; Psal. 44. :

humanam , secundum hoc Dominus creauit me in initio viarum suarum ; Prou. 8. et$.
:

Diuinam, secundum illud ; Nec dum erant abyssi , et ego iam (c) conce-Ibidem .

"
pta eram ; humanam , secundum hoc Sapientia aedificauit sibi domum ; r0!i 9-
: -

(0 once "

Corporis vtique sui Templum,in quo Filius Dei inhabitaret dutn Ver-
bum Caro factum
36-
_'...
rropnetia m
est
,

hsaia sub vna , eademque Chnsti Persona sic de- £ Sa j 6 $,

.
. .
3

.
?
loan. 1.
us

w
' '

monstrat vtramque Naturam ; Deitatis , (d~) secundum illud Numqttid (,f) Diuinam. :

qsti alios parere facio , ipse non pariam , dicit Dominus } (<?) Humanitatis, (f)Humanam. .

secundum hoc;Ecce Virgo in vtero concipiet , et pariet Filium (/) Diui- C. A. .

nitatis, secundum iWud Rorate Caeli desuper , et nubes pluant iustum; (g) Es,t '- 7\
:

humanitatis , secundum hoc : Aperiatur terra, et germinet Saluatorem , (') Diuinani

tt iustitia oriatwr simul . (*)
x * Item alibi (*)
v ' humanitatis secundum hoc ?\„ :

(g) Humanam.
C. A.
Vzt. conuertuntur .Est ergefides , Perezius ex sequentibus colligit , * Desunt in C.
32. 34.
sicut immacuiata , et sancta dei ec-clesia melius esse prophetia cum vet. edit. , A.
docet: Confitemur etc. P.mlo post Patri quam propheta cuin Luc. , et aliis im-
permanens: et omittit in illa inuisibilis , pressis . EDITOR .

in ista visibilis . EDITOR . 35. Vat. tne ab initio . Vulgata »11? in

33. In verbis Exodi Vulgata quempa- initio . Vat. iam concepta
abyssi , ego .

raui Vatic. praecedat te

. obserua ttc. : Vulgata , abyssi , et ego iam concepta. ED.
omitr.it alia . EDITOR . 36. Vat. orietur, Vulgata oriatur, ED.
 . ,

52$ I S I D O R I A N A
Paruulns nattts est nobis . Diuinitatis secundum illud : FUius datits est nobis.
Esai. o. jy, Pariuilus enim (a) Christus ad susceptae humanitatis Naturam per-
tinet , quia homo est ; Filius autem datus , aJ (^) Diuinitatis , quia Dei
Filius.Et vt ostenderet 3 in vtraque Natura vnain esse Personam (c) par-
(<0 NT atus Exc. uuli nati , et Filii , adiecit : Vocabitur nomen eius mag>ii consilii An-
dati
(b) Diuinita- geltts , Deus fortis Pater fttturi sasculi In Euaagelio quoque in vno eo-
, .

tem Exc. .
dsmque Ghristo Diuinae Naturae sienificatio , Ego et Pater vnutn sumusi
c) er paruu-
.
humanae Naturae insinuatio : Pater maior me est . Diuinae Naturae signi-
d natam ,
ficatio: Eeo sum via , veritas , et vita : humanae N.uurae insinuatio : Tri-

tum C A s :s a **it*amea vsqtte ai mortem; Diuinae naturae signncatio (</) 0?nnta

'
:

(d)Sign.estC.P er ipsem facta tunt \ humanae Naturae tnsinuatio: Not veni facere vo-
A. lutttatem meam , sed voluntatem eius , qui misit (e) me

loan. io. 38. Paullus quoquc Apostolus in vno eodemque Christo Naturam Di-
loan. 14. uinitatis exprimit, dum dicit : Primogeaitus omnis creaturae, ipse est an-
Matth. itf, te omn ei,et omnia in illo constant Naturam humanitatis declarat , du n •

loan. 1.
djcit Ipse est caput Corporis Ecclesiae Et alibi
: s>ji cum i-i forma Dei • :

tA m ^p
' <? ss;t > Hon rapinam
'
arbitratus est , esss se asquilsm Dso , sed semstipsum ex-

C jj tnatttutt ijormam serut acctptens . rer hoc enim,quol Jixit : ^jtt ctin tn
Coloss.i. forma Dsi esset; Naturam in eo Diuinae maiestatis osten lit ; p_'r hoc au-
Ibidem . tem , quo.l adiecic : Formam serui accipietis (/) Naturam in eo humanae
Pkilipp. 2. humilitatis significauit .

(f) AccepitC. jo. Et iterum inquit : Cum esset diues , pauper factus est , vt illius ivo-
A -
^ pia nos diuites essemtts. Vbi enim dixit : Cttin sssst ditss , Diuinae Natu-
'"/.'.. rae glori2 panditur; et vbi adieeit : pauper factus est , humanae infirtni-
niani a .
sign.i-
^.^ ^
susceptio dcmonstratur . Item in ipso initio Apostolici Symbo-
ostenditur (/') \c\ vno eodemque Christo Naturae dis-
^ (^) geminae s ic
z.Cor 8.
(h) Subiectio. tinctio Patre, dum dicit Crsdo in Deum Patrem Omriipo-
Deitatis ex :

C. A. tentem et itt lesum Christum Pilium ei>ts •vaicum ,(k) Dominum nostru n ;
(i) Geminae humanitatis ex Matre , dum dicit : Natum de Spiritu Sancto ex vtsro Ala-

naturae. C.A. r } ae Virginis •

(k) In vna ea- ^ 0> g cce ex vtTO q ue Testamento duac Naturae in Christo , Diuinita-
aemque Chn-
vna a j tera humanitatis ; quac quidem gemina vnam fecit Personam,
.

sti persona dis- • • V. • *T ; r*i. 1

quia vnus lJemque mediator Dci,et ho.nmu.n homo Chnstus lesus.Iam

. . . . 1
l
• . .
c
(/) Deuin , et
vero ^ e Passionc eiusJem Saluatoris nostri , et Domini lesu Christi , quatn
hominem C. in sola humanitate , non in Deitate sustinuit ( sicut siiperius ) Legis
.

A. et Prophetarum auctoritas, E.iangeliorum quoqus , et Apjstolorum pras-

Geii. 4v. dicatio adhibenda est Lex dc Passione Corporis Christi sic licit .Lana- :

bit in vino stolam suam , et in sanguine vuas palli.-tm suum QniJ hic pal- .

Jium , quiJ stola , nisi Caro Christi Passionis Sanguine decorata ? Haec
enim sola contumelias Crucis sustinuit ; Diuinae vero Naturae maiestas
nihil iniuriae sensit • 41. Prophe-

37. Vat. omittit Ego , et Pater vsque quod adiecit . EDITOR .

ad omrtia per ipsum . EDITOR . 40. Vat. Ecce ex veteri , nouoque te-
-8. Vat. in illo consistunt . Vulgatn stamento Et in verbis Genes. lauttbiti»
.

in )pso constant . Mox Vat. Pro eo autem, musto . Vulgata in vino EDITOit. .
 . ,

APPENDIX IV. 529

41. (V) Prophetia quoque in Psalmis Passionem Christi in Carne sola / a \ p roo
heca .

sic asserit Foderunt manus meas , et pcdes meos , dinumerauerunt omnia C. A.

:

ossa mea . Vbi non Deitatis, sed tantum crucifixi Corporis iniuria intelli- Psal. 21.
gitur . Ibi enim in membrorum significatione sola Caro clauis suspensa
in ligno , atque (£) suffixa pronunciatur . Sicut et apud Hieremiam legi- (b) Pixa . C.A.
tur : Venite, mittamus lignum in pane eius (c) ; id est, Crucem in Corpo- Hierem. 1 1.
re eius . Neque enim Diuinitas ligno suspendi potuit , sed sola vtique hu- ( c ) ,n parcra
manitas Cruce suffixa pependit c 'us G. A.

42. Cuius etiam Caro tolerantiam mortis passa sic ostenclitur alibi
dum dicit: Caro mea requiescit in sps ; vtique quia sola in Christo Car- Ps"l- tJ-
nis materia mortis fragilitate defuncta , spem resurrectionis suae expe-
ctabat,etiam sine corruptione receptura , dum dicit Nec dabis Sanctum :

tuum videre corruptionem Salomon autein in Canticis Canticorum Pas^io- ibidcm.

.

nem Carnis Christi praedicat, dicens Manus meae , inqait, distillauerunt :

myrrham, digiti mei guttam Vbi specialiter ostenditur

in manibus , ac di-
.

gitis solam Carnem Chrisci suffixam stipite; sicut in Psalmo 11 3. Jci«

tur : Confige clauis timoris tui carnes msas .

43. Esaias autem Christum in sola humanitate , quae apparuit , Passio-

nis iniuriam suscepisse ita praedixit Homo, inquk, in plaga, Qi) et cciens :

ferre infirmitatss Vere langtiores nostros ipse tuiit,et dolores nostrosipse Esaias^-».
•

portauit Quis ipse,nisi vtique homo i Nam pati,et deficere in illo Na-
.
(d) Pl. c\{.
tura Dei non potuit,sed homo portauit in eo Passionem , et mortem , stens.etsciecs.
in quo et ipsa mors habet conditionem Etcc. .

44. Nam et cum de eo ipse Propheta dixisset : §{ms iste , qui vsnit
de Edon , tinctis vestibus de Bosrai Et adiecit Quare rubrum est vestimen- :

ium tuum, tanquam calcantium in torcularii Quid hie per indumentum , Esai. d>.
et vestimentum rubrum voluit ostendere, nisi solam Carnis Christi Passio-
nem , Crucis infectam cruore i Vnde et in ipsa Passione chlamyde coccinea Matth. 2^.
Christus induitur, vt imago Sanguinis in Carne tantum demonstraretur .

45;. Esaias quoque Corpus solum obtulisse Christum Passioni sic lo-
Esai
quitur : Non sum , inquit , coutumax , neque contradico Corpus meum dedi ibidem .
.'

percutientibus . Non
Diuinitatem , quae Passionem nescit perferre .
dixit
Et iterum Posui scapulas meas ad fiagslla , et maxillas ad palmas ; quod
:

et ipsum ad Carnis patientiam , non ad Deitatis refertur iniuriam .

46. Et Zacharias: Videbuut , inquit , qttem confixerunt ; quem alium
, ZacUr. 12.
41. Vat. in carne sic, omisso sola.ED. cuius cap. 50. v. 5. et 6. in Vulgata haec
42. Vat. perpessa pro passa , et eam sunt verba : Dominus deus aperuil niihi
sine corruptione , correcto eam ex etiam , av.rcm , ego autem non contradito: retror-
quod pritis erat . Deinde mox praedica*is sum noit abii Corpus mev.m dcdi percu-
.

dicit . In psalmo 118. Vulgata, Confige tientibui , ct genas meas vellentibus fa- :

timore tuo EDITOR . . ciem meam non auerti ab increpantibus ,

43. In Vulgata cap. 55. Isaiae v. 3. et conspucntibus in me Verba illa Pomi .

ct 4. Despectum , et nouissimum virorum , scapulas meas ad flagclla , et maxiiias

virum dolorum, et scientem infirmitatem... ad palmas apud Isaiam ita e.xpressa non
Vere languores nostros ipse tulit etc. ED. occurrunt . EDITOR .

45. Isaias quoque Lucensis , et Vat. : 46. Vulgata cap. 12. v. 10. Et aspi-
Hicremias quoqut Retinciulum tiaias ,
. cient ttd me qutm confixcrunt EDIT.
, .

Tom.lh X x x
 . . ,
;

530 ISIDORIANA
iiisi indabitanter hominem ,quem Iudaei crucifixerunt , et in Carne iudi-
cantem videbunt Ecce pronunciata est Passio Corporis Christi ex Lege ,
f

(a) Excussi et Prophctis . («) Transeamus inde ad Euangelia, ibi quaeramus Christum
amplius. Cuius Filium Dci in sola Carne portasse valetudines Passionis , et iniuriam Cru-
quidem Fidei c j s> loquente ipso Di sci p u is Ecce ascendimus Hierosolymam ^et consttm-
! :

ventas est tam

ma buntur omnia , qttae scripta sunt per Prophetas de Filio hominis ; trade-
e icax, vt eam
tl(f e/f;m Q e>l tij:ts ; et illudetur , et flagellabitttr , et conspuetur ; et postquam
>ranr"
flagellauerint ^occident ettm^et die tertia resurget
crudelitate 47* Qy°d totum in Christo secundum hominem dictum , non ad sub-
confundere , stanti.uu Deitatis, sed ad Naturam pertinet Carnis Quod etiam ia se- .

nec haeretico- quentibus docetur, ludaeis dicentibus Christo ^uod signum ostendis no- :

rum subdola y/j, qtiia haec facis ? Et dixit Iesus Solttits hoc Templum , et post triduttm :

circumuentio snscitabo illttd ; hoc autem dixit de Templo Corporis stti Nam et in Pas- .

pessundare ,
s one SU a , dum corripiens proditorem diceret
j Ittda, oscttlo Filittm homi- :

ajrpocri- -
tradh i Quem (K >) interroeat tradjre proditorem , nisi hominem { Et
tarum dimi- ;*- . ,^ .• cj-
nueref^lavsi. comprehjnderu.u, non Deitatem, quam caecati perlidia nec agnoscerepo-
mulatio.Tran- tuerunt •
seamus . 48. Beatus autem Apostolus Paullus Christum in homine solo pertu-
Exc. Matth. lisse Crucem , sic asserit Vt homo 3 inquit , humiliauit semetipsrtm , factus
:

20. obediens njsque ad mortern , mortem atttem Crucis ; qui proindc dixit , vt ho-
Luc. 18. Naturae insinuaretur passibilis
homi.iis
taOyVt nuncupatione , distinctio
Significat
(t>)
.
q UO j confirm.ins alias ait : Ai
experimentttm qttaeritis eius , qtti in ms
-.\c. l
P'*' loquitur i Christus (c~) non infirmatur ) sed potens (d) est in <vobis;nam et si
Cl ucl xus est ex inflrmitate nostra , sed viuit ex virtute Dei Passus ergo
(<) Loquitur fi .

Christus? Qui Christus, et mortuus ; sed ex nostra infirmitate ; viuit autem impassibilis,
vos non in- et immortalis , sed ex sua virtute,quae tanta est,vt in se nec Passio-
firm. Exc. ct nem rccipiat , nec mortem admittat
A.C. 49. Petrus quo nie Apostolorum Princeps , Crucis Christi supplicium
(*') ^ st vcr "
sic praedicat in solo Corpore consummatu.n j£ui peccata , inquit , nostra :

e US '"
eYt ''^ !t ti! Corpore suo super liguum , t)t peccatis morttti , ittstitiae (e) i/i-
'

r >i P
„'. '
ueremut , cuiut liuore sanati sumtts Et paullo post Christo igitur passo • :

(e) Viuamus * n Carne Ergo si Christus in Carne est passus , non est secundum Deum,
.

Exc. P«r/ sed secunJun hominem crucifixus •

1.

4. 53. Ecce perpatuit de Filio Dei , quod passusest , quod mortuus est
Corporis hoc tantum fuisse , non Deitatis Aliena sunt ista a Deo , te- .

Isai. 40. stante Propheta de illo Deus sempiteraus , (/) Domintts creans fites ter-
:

Luc. 2. rae , non laborabit, neque dsficiet . Et Psalmus : Tu atttem idem ipse es ,
(f) Deus.C.A. et anni ttti non deficient • O.nnes enim in Christo infirmitates humanitas
Psalm.101. so a portauit; Caro enim habuit vagitus infantiae , non Diuinitas; Caro
]

est pannis inuoluta , non D.utas ; Caro habuit alimenta , Caro portauit
aetatum commercia ; nam et quod fatigatus est , quoJ esuriit, quod dor-
miuit , quod fkuit, quod Passioni proxi nus tristis fuit , quod postremo

47. Vat. excibo illud . Vulgata txci- pitcrnus dominus , qui creauit terminos
tabo illud . EDITOtf . terrae , non dejiciet , neque laborabit. ED.
50. Isaiae cap. 40. v. 18. Deus sem-
 APPENDIX IV. 531
ipsam Passionem, et mortis conditionem stistinuit ; totum hoc ad infirmita-
tem pertinet humanitatis, non ad incompreh_ nsibilem substantiam Deitatis. ,

51. Vnus est enim Christus, Deus et homo , Caro et Verbum ; sed
vnde Deus , inde habet immortalitatem ; vnde homo , inde pertulit Passio-
nem, et vnde Caro , inde mortuus;et vnde Verbum , inde aeternus Nec .

enim potest esse Deitate passibilis, qui est virtute , Paternae gloriae Na-
turae aequalis.
52. Vnde et Patri derogatur , dum Natura Deitatis in Filio passibilis
creditur . Nam
vna Patris , et Filii substantia est ; vtique , sicut Pater,
si loan. 20.
loan. 17.
ita et Filius immortalis est Et , si, ego , et Pater vuum sumus ; sicut in Pa-
.

tre non est mors, ita nec in Dei Filio mors Et si verum est Qninla , quae
. :

habet Pater,mea sunt ;ergo immortalitas Patris cum Filio communisest.

55. Nam quod ait Apostolus de infidelium ignorantia Si enim cog- :

tiouissent , nunquam Dominum gloriae crucifixissent ; non quasi Dominus

gloriae sit crucifixus, vt Natura Deitatis videatur esse passibilis; sed quia
vnus in vtraquc Natura est Christus , secundum assumpti hominis for-
mam , Dominus gloriae dicitur passus •

54. contrario est illud :

Sicut e Nemo ascendit in Caelum , nisi qui Ioan. 6.

descendit de Caelo , Fiiius hominis ; dum de Caelo non descendisset , nisi

tantum Dei nondum idem factus Filius hominis. Propter Personac
Filius,
ergo vnitatem , ad hominem referuntur in Christo, quae Dei propria
et
sunt , et Diuinitati adscribuntur , quae hominis sunt .

55". Et ideo dum pati , ac mori dicitur, non est Deitatis , sed carnis
proprium ; sic tamen propter vnitatem Personae, ipse Deus , et natus ex
Virgine , et passus , et mortuus praedicatur ; sed infirmitate carnis nostrae,
non virtute Diuinitatis suae .

56. Quod
vero idem Apostolus ait : Si enim cum inimici essemus,re- Ad Rom.5.
conciliati sumus Deo per mortem Filii eius ; sic hic dicitur Dei Filius mor-
tuus, sicut dicitur de Martyribus passis , ac mortuis , quorum tamen non
sunt aniaiae occisae in corporis passione , ore veritatis testante No- :

lite timere eos , qui occidunt corpus , auimam autem nou possuut occidere . Mattk. 10.

57. Vbi agnosci oportet , si animae Martyrum, corpore perempto, sup-

pILiis extingui non possunt ; Deus, qui conditor est animarum , quomo-
do per Crucem carnis pati potuit exitium mortis ; Quod etiam alibi aper- .

tius declaratur, eod^*m Filio Dei Ioquente fotestatem habeo poueudi aui- loan. 10.
:

mam meam , et potestatem iterum sumeudi eam .

58- Quod si ipsa Deitas mortua extitit ; quaero , quis animam ipsius
resumpsit Stultum est ergo Crucfs passionem Diuinae applicare Naturae;
:

sed tantum creabili, et humanae . SoJa enim Caro Crucis exitium sensit ,
sula Caro lanceam pertulit, sola Caro sanguine , et aqua manauit, ipsa
$ola mortua , ipsa sola ia sepulchro posita , ipsa sola tertia die resuscita.
51. naturae aequa-
i'aternae gloriae 54. Non desccndisset ; Luc. omittit
Vat. Luc. *
patcrnae naturae ae- non quod tamen melius
lis : , \ retinebitur. ED.
cualis Dictionem gloriac , quae in Lu-
. 58. Animam ipsius : Luc.
animatn
censi deest , redundare 1'erezius aduer- ipsam. Vat. sanguinem, et aquam manauit.
tit Aguirrius nihil annotauit . EDITOK.
. EDITOK .

X x x 2
 . . . .

53* I S I D R I A N A
ta;qu:ie etiam glorificata Caelos adiit,in qua et venturus est iudicare
(d) Viuos , et in gloria Patris, iuJicaturus Je viuis (a) , ac mortuis .

Mortuos . In Q< Prolatis (b) ergo Noui , ac Veteris Testamenti testimoniis, in qui-
^
'
bus Juae Naturae Christi patefactae sunt in vna subsistentes Persona ,
^' ur
t-Jt in quibus et Passio eius apparuit in homine solo e.vpleta ; deinJe opor-
tuit sententias subnecti Sanctorum Patrum,qui in sacris Literis ingenti
gloria refulserunt ; vt etiam eorum traJitione perpateat , quia Dominus no-
ster Iesus Christus c.v duabus Naturis , et vna Persona subsistit , et quia
mortem , et Passionem in sola Carne suscepit .

(r) Non extat Sanctus (c) ergo Hilarius in explicatione Epistolae ad Timothei! n
60.
i» ter opera Di- sic loquitur : Nam
et cuin dicit Scriptura t homo Christus ; et cum dicit,
uiHilariiquae Christui mortuus est ; et cum dicit , Verbum Caro factum est ; non est spo-
nuncextant /; ;/ / Vf er fraudulentiam legentis expositionibus suis sermo-
.
vbi ho- Nam
lontye-
p
Christus est , praecedit mediator Dei , atque hsminum ;vt ex vtroque ,
ro nouissima .. t •n
° ' et " omtne V *M subststat , sttque tnter homraem, et Deum medius ,
. 1- / • • •

Monachorum
S.Mauriponi- confessione in se vtriusque Natttrae . Vbivero Christus mortuus est , subii-
tur inter Frag- citttr : Qui resurrexit , qui est in dextera Dei /;/ morte eius , caruis no~ .

mcKta , tol. strae infirmitas est , in resurrectione virtus ei.ts , ;. / consessu Dei dignitas :

1366. 61. Sanctus quoque Ambrosius in expositione Euangelii secundum Lu-

Ambrosius cam , sic asserit : Non enim sttam , sed nostram caruem (d) Christus ascen-
I0, f 99-
•
dit , iiec mors illa Diuinitatis , scd (*) quasi (*) hominis fuit . Et paullo
-

er
J? jj "' "•" post Etenim Christus omnia , et in Christo omnia; licet in singulis Chri-
'.

todem °P eretar > Caro tamen moritur y vt resurgat

lib cat>
ttus

204. supt 62. itcm iJem in eoJem Libro e.vponens inter alia , dicit : Tristis est
cam i{. i.iem anima mea, turbata est valde> Non ergo suscipiens ,sed sttscepta turbatur ;
in todtm lib. anima enim obnoxia passionibus , Diuiuitas libera . (e) Etenim spiritus prom-
94. supcr ptus.caro autem i firma .Tristis autem non ipse est , sed anima . Non est
Lucam 23. tristis sapientia non Diuina substantia , sed anima
, (/) Suscepit Corptts .

et
»/!'." meum f non me aliud esset, ct aliud videretur •
fefellit, i>t
"''
.Js '
63. Sanctus Athanasius in Tractatu , quem scripsit de Christi Natiui-
*
Alias deest tate » S1C " lclt ' ;/ " oc stt erg°> rratres charisstmt , rtdes nostra , tn noc tota
:

(e) Denique ! talus,et vita consistat ,vt credamus. Deum Dei Filium primum ante omnia
Alias saecula aDeo Patre inuisibilher (g) genitum , deinde a Maria Virgine ,
Matth. 26. et secundum hominem natum.et secundum hunc hominem passtim , mortuum ,
Marc. 14. sepultum, resurrexisse ab inferis , ascendisse in Caelnm
(/) (^uae sus-
cepit In . .
jp, /« vna subsistentes persona : Luc. et homine vnus snbsistat ita eti.un vet.
:

Joan. iz. iff v)J a subsistenti persona . EDITOR . eduio , sed vnuin pro vnus Luc. vt ex .

(^) Et impassi- 60. Vat. in cxplicatione cpistolae . . . deo homo vtrumque vnum . Omittit alia .
biliter.A.C. Christus mortuus est , et quum ... non Fortasse legendum vt ex deo homine etc.
S.Athanasius. spoliandum est . suis Sermo namque , . . . Paulo post in resurrectionc virtus eius :

vbi Christus natus est ,procedit , wcdia- Luc. //; resurrectionevirtutis eius poteutia.
tor dei,et howinum , ex deo howo , in- 61. Sed quasi hominis: Luc. * sed ho-
tcr hominem , et deum meditts ccnfessio- minis . Melius omittetur quasi EDIT. .

ne in se Vbi Chri-
vtriusque naturae . 6>. Inuisibiliter genituw . Luc. inui-
stus mortuus est , subiicitur , Qui resur- sibiliter impassibUittr gtnitum • EDIT.
ifxit erc, Labbeus vt ex vtroqut deo ,
 . . .

APPENDIX IV. 533

64. Item idem in Exposkione Fidei : Verbum^ inquit, nascitttr de Maria
Virgine , accipiens corpus animale ; sed neque sermo comprehensus est carne ,
sed in carne s et supra camem , et sicut Deus dicitur , ita Dei virtus , Dei
vsritas ; passus autem humana earne , sed sermo Dei impassibitis est . In pas-
sione quidem moritur homo , vt viuificaret protoplastum , qtti csciderat per
inobedientiam
65. Sanctus Gregorius scribens ad Celidonium dicit Naturae enim Gregorius Na* :

duae in Christo , Deus, et homo ; non autern duo Filii , nec Dii d/to Item vunz.. Epist.z.
idem in Sermone de Fiiio Vuo autsm , inquit , Capitulo moneo , vt attio-
:

ra qitidem adscribas Dittinitati , et illi Naturae-, quae passionibus , et cor-

pore probatur esse superior ; humiliora autem naturae humanae attribuas ,
quas ex parte infirmitatis nostrae assumpta est .

66. Item ipse in quarto Libro contra Eunomium : Et ne aliquis in-

eorruptioili Naturas Deitatis Crucem Passionis applicet , per alia manife-
stius talem emendat errorem , mediatbrem ipsum Dei, et homintim, etDeum
ipsum nominans ,vt cum duo de v-ta dicantur , congruum intelligatur cir-
ca vtrumque ; circa Deitatem quidem impassioiiitas , circa humanitatem au-
tem dispensatio Passionis
67. Sanctus quoque Basilius in quarto Libro contra Eunomium ita scri-
bit : Dominus creauit me,et avts omnes colles genuit me ! Vbi
'^uid est,
intelligsndum est hoc,quod dicit, GENVIT, de Dei Filio ; hoc autem ,
quod dicit , CRE/iVlT , ds ea parte , qua in forma serui est ,vt vtramque
Naturam in vna Persona ostenderet
68. Sanctus Cyrillus in prima ad Successum Epistola dicit Ergo quan- : (<*) Alias vl-
ttcm quidsm ad intellectum pertinet,et ad («) Fidem tantundem oculis a#/. dendum .

mae , quemadmodum incarnatus est Vnigenitus , duas Naturas esse dicimus ,

vnum autem Filium 9 et Christum, et Dominum , Deum Verbum incama-
tum , et hominem factum confitemur .

6t). Item in secunda ad eundem Successum Epistola sic ait Cum :

vnus , inquit, sit et solus Fiiius Chiistus , idem ipse Deus , et homo , sicut
in Deitate perfectus , ita et in humanitate perfectus Non atttem ipsum Vni- .

genitum Fiiium Dei , secundum quod inteiiigitur , et est Filius Dei , passum
esse ht sua Natura dicemus (y) Oportet enim necessario vtraque seruari (b) Sed pas-
.

vni , et vero Filio , et non pati secundum Deitatem , et dici passum esse eun-siun esse cer-
dem secundum humanitatem ; ipsius enim passa est Caro rena natura . .

Vnus ms.
64. Vat. dicitur praescius
, dei vir- fidem dum\ nam fidem dum comtptum
tus etc. Sed in came
Luc. omittit has
: est ex videndum , commutato per erro-
t-es dictiones IVlox ita dei virtits
. Luc. : rem satis communem v in /. Infra et
omittit ita ; et paulo post hum.tna car- hominem factum : deest vox factum in
ne deest humana in Luc. EDIToR . Luc. EDITOR .

66. Et hominum , et deum ipsum no- 69. Passum esse in sua ttatura di-
minans. Luc. , et Var. et ho»n>ium , et ho- ctmus .
*
passum esse in sua r.atn-
Lnc.
minem , et deum ipsum nominans cjuod : ra , ted passum esse terrena natura di-
verum crediderim EDITuR . . eemus.ld Fcreziuspraeferendumcer.se-
68. Et ad fidem . Luc. et aJvil.cn- bat . EDITOR :

rfw».Hocipsum coUi^itur cx Vat. et ad

 . . . .

534 I S I D O R I A N A
70. Idem inter alia: Totum in his iterum cir-
in expositione Leuitici
cttmspice Saluatoris nostri Mysterium , et emundationem , quae per Sanctum
Baptisma fit Duas enim auiculas sumi iubetur ,viuas , et mundas ,vt in-
.

teUigas per volatilia Caelestem hominem , simul et Deum iti duabus Natu-
ris , quantum pertinet ad rationem , diuidendum , vnicuique conuenientem .
71. ltem S. Augustinus Nec enim illa susceptione alterum eorum in
.

alterum conuersum , atque mutatum est ; nec Diuiuitas quippe in creaturam

mutata est , vt desisteret esse Diuinitas ; nec creatura iu Diuinitatem , vt
desisteret esse creatura . A/am si substantia hominis ( quod absit credere )
iu Liuinitatem conuersa est , augmentauit aliquid Deitatis Sed absit , vt .

augmentum recipiat ineffabtilis , et incomprehensibilis plenitudo . Manet er-

go itraque Filii Dei Natura , et <vua Persoua
72. Rursus ipse aduersus Maximum Si ergo attendas distinctiones Na- :

turarum , Filius Dei de Caelo descendit , et Filius hominis crucijixus est in

terra Idem in sequentibus
. Oportebat Christum pati , et resurgere a mor-
:

tuis die tertia Vbi resurgit, nisi in eo ,quod potuit caderel Vbi resurre-
.

xit,nisi in eo vbi mortuus ^uaere mortem in Verbo , nunquam esse po-'.

tuit quaere mortem in auima , nunquam ibi fuit ; quaere mortem in Car-
;

ne , plaue ibi Juit ; et ideo ibi fuit , quia mors vera fuit
7}. Et paullo post <°)uid mirarisl Certe vita est Christus ; quaremor-
:

tua est vita 3 nec auima mortua est y uec Verbum mortuum est t Caro tan-

tum mortua est Quare }

Vt
. iu ea rnors moreretur Idem in expositiont; loan-
. .

nis Euangelistae ^uis ergo : est , per quem factus est mundus i Christus
Iesus , sed in forma Dei -^uis est sttb 1 outio lilato crucijixus? Idem ipss
.

lesus Christus , sed in forma Serui .

Epist. to. 74. Beatus quoque Leo Apostolicae Sedis Antistes in sua Epistola ,
quam scripsit ad Fl.uianum Constantinopolitanum Episcopum , sit ait :
Salua ergo proprietate vtriusque Naturae , et in vnam coeunte Personam ,
suscepta est a maiestate hut/.ilitas , a virtute iujirmitas , ab aeternitate mor-
talitas Et ad resoluendum conditionis nostrae debitum , inuiolabilis Na-
.

tura est vuita Naturae passibili ; vt quod nostris remediis congruebat , vnus
atque idem mediator Dei , et hominum , homo Christus lesus , et mori pos-
set ex vno , et mori non posset ex altero In integra ergo veri homink .

perfectaque Natura verus natus est Deus totus in suis , totus in nostris
75. Et paullo post ®ui manens in forma Dei fecit hominem , idem in
:

forma serui factus est homo Tenet enirn sine defectu proprietatem sttam
.

vtraque Natura Et sicut forma serui Dei formam non ademit , ita forma
•

Dei formam serui non minuit . Item paullo post Agit enim vtraque for- :

70. Sami iubetur : Luc. * sumi iubct. rezii opinione praeferendum nam , vt :

EDITOR . obsesuat , sermo est de communicatione

71. Luc. in textu S. Augustinus in idiomatum . EDITOR .

excerptis . EDIT03 . 74. Sic ait : Luc. minus bene sic agit*
72. Maximum: vet. ed. Maximinum: EDITOR .

Luc. Maximianum . Subiude ct filius ho- 75. Vat. non recedit . . . nonrelin-
minis : Luc* et filius dei , quod ex Pe- quit . EDITOR
 . . . .

A P P E N D I X IV. 535
tna cum commuuione , quod proprium est;Verbo scilicet operante ,
alterhis
^ao^/ Verbl est;et Carne exequeute , ^//o^ Caruis est Vuum horum coru- .

scat miraculis , tf//«rf sttccumblt iniuriis Et sicut Verbum ab aequalitate .

pateruae gloriae nou recessit , ita Caro naturam nostri generis non reliquit
76. Sanctus quoque Fulgentius in Libro , quem de Incarnatione Do-
mini lesu Christi scripsit , inter alia sic intulit : Dico itaque vobis iuxta
sauctorum Patrum traditiouem , Dominum nostrum lesum Christum iu dua-
bus Naturis iucoufusis, id est ^Diuinitatis , et humauitatis , vuam Persouam t
siue substantiam coufiteri .

Iiem post alia

77. Si quis ergo iu Domiuo nostro Iesu Christo aut
:

duas Naturas , aut rona?n noluerit, siue dubitauerit credere , aut praedica-
re Persouam ; vsl si quis noluerit confiteri Deum , atque hominem ;id est ,
Verbum incamatum de Maria Virgine , pro nostra salute veraciter natum ;
tantum a Catholica Fide depreheuditur , ac demoustratur extraneus , vt Sa-
crameuto Redemptiouis huma>iae resistat iugratus •

78. Verbum Caro factum vnus , et plenus est Chri-

Et paullo post :

stus vuus ex "Jtraque, et in vtraque, id est , in humaua , Diuiuaque Natu-

,

ra in quo sic vtriusque Naturas prorsus vnitio gloriosa persistit , vt siue

;

Ditiiuitati Christi humanitatem quis demat , siue humanitati Diuiaitatem

detrahat , Christum sacrilega infidelitate , et blasphema praedicatioue dis-
toluat
79. Item paullo post Christus pro uobis carne est passus , qui de Deo
:

Patre uatus solus impassibilis est Deus . Ipsum itaque Christum Filium Dei
pro ubbis mortem Carue gustasse , salua immortalitate Diuiuitatis eius , ve-
raciter credimus .
80. Iterum (a) post hoc Quia non est alter Deus , alter homo ; sed idem
: 00 Item. Exc.
vuus est Christus , Deus , et homo , profecto idem Deus Christus est , qui
et mortsm (/>) sua Carne suscepit ; et idem homo Christus est , qui mor- (l>) Sazm.Exc.
tem sua Diuinitate destruxit Idem quippe Christus Dei Filius , qui Diuini-
.

tate mori uon potuit , Carue mortuus est, (c) quia mortalem Deus immor- (c) Quam ln .

talis accepit ; (i) et idem Christus Dei Filius Carne mortuus resurrexit , Exc.
quia immortatitatem suae Diuiuitatis Carne mortuus non amisit . Hinc est , (d) Et ideo .

quod etiam post resurrectionem suam , sicut in cicatricibus veris , et in ve- * n ^ XCm
2l**
ra comestioue piscis , et mellis, soliditatem iu se verae caruis edocuit , ita
oan "' 2 °'
clausis frribus iugrediens , veram iu se virtutem sempiteruae Diuiuitatis
estendit,vt aguosceretur, et naturalis fttisse Christi morientis iufirmitas ,
et eiJem resurgenti naturalis inesse maiestas
81. Haec qui Jem , quae tam Diuinae Scripturae, quam etiam sancto-
76. Siue substantiam Luc. substan- . 81. In tribus secretariis : hoc est , in
tia .Perezius cum vet. edit. melius pu- tribus sessionibus secretarium con-
. In
tabat subsistentiam . EDITOR. uenire solebant episcopi ad concilium ,
79. Natus solus est Luc. * solus na-
. et secretarium quoque ipsa sessio dice-
tus est . Et meliorem quidem sententiam batur Vide Ducangiurn in diction. , et
.

ita reddit,vt Perezius existimat . Aguir- Cancellierium De sacretariis veterum .

rius edidit natus solus impassibilis est . EDITOR .

EDITOR
 . .. .

536 I S I D R I A N A
rurn Patrum cloquia docuerunt , Decretis nostris breuiter inserta protu-
limus, demonstrantes geminam Carnis , et Deitatis Naturam in vna Do-
mini,et Saluatoris nostri Persona , passum quoque eundem in ea Natu-
ra, quae corporis est ; non passnm i:i ea Natura , quae Deitatis est His .

ergo concordi sententia in tribus secretariis definitis , pro confirmatione

(<t) Propnnm su j ,
(#) proprias subscriptiones subiecimus .

subscnptionc. g2 _^ i s ij rus in Christi nomine Ecclesiae Spalensis Episcopus sub-

Exc.
scripsi •

2. Bisinus in Christi nomine Ecclesiae Eliberitanae Episcopus sub-

scripsi .

3. Rufinus in Christi nominc Ecclesiae Asi.kmensis Episcopus

subscripsi .

4. Fulgentius in Christi nomine Ecclcsiae Astigitanae Episcopus

subscripsi
5. Cambra in Christi nomine Ecclcsiae Italicensis Episcopus sub-
scripsi
6- Fidentius in Christi nomine Ecclcsiae Tuccitana-e Episcopus
subscripsi
7. Thcoduiphtis in Christi nomine Ecclesiae Malackanae Episco-
pus subscripsi
8« Honorius in Christi nomine Ecclesiae Cordubensis Episcopus
{.irbscripsi

Sz. De his subscriptionibus vi.Ieri rus in Christi nomine ecclesiae Spanien-

possunt notae Siluestri Pueyi in Colle- sis episcopus subscripsi . Tertio loco est
ction. Concilior. ad iuris canonici cor- Fulgentius . In alio cod. Vat. 1321. deest
poris exempium pag. 620. , vt omittam Fulgcntius , et scribrtur Esidcrus ....
Hisp. sacr. Florezii. In codice Vat. 1338., soalensis . EDITOft .

quem hactenus indicaui , notatur , Isido-

NOTAE VARIORVM.
1. vJiiemarlmotla-n S. Leander prae- scopum Mentesanum , qui se recltdsit in
Hispalensi Monasterio . il. Epistola Caesarii Patricii
sederat Concilio I.

supra exhibito , ita et huic fl. S. Isidorus ad Sisebutum de Caecilio Episcopo ca-
germanus ipsius Frater, ac successor in ea- pto a militibus . III. Sisebuti ad Caesa-
dem Sede Hispalensi , anno Christi dcxix. rium Epistola rescripta per Ansemun-
qui fuit secundus aut tertius Bonifacii
, dum IV. Caesarii Patricii Epistola ad
.

quinti Papae , nonus auttm Regis Sise- Sisebutum missa per Ascellum v. Alia .

buti , non solum Catholici , et piissimi , eiusdem ad Sisebutum missa per Amel-
sed etiain docti , habita ratione tempo- lium vi. Epistola Sisebuti ad Eusebium
.

ris.Vnde varia ingenii ac pietatis suae , Episcopum vn. Alia eiusdem ad Tudi-
.

monumenta reliquit ; ex quibus apud nos ianem , cum ex laico habitum in Mona-
extant roodo sequentia e ms. magnae sterio recepisset . vm. Epistola Sisebuti

Ecclesiae Toletanae desumpta , I. Sise- ad AdusUcaldum Regem Longobardo-

fcuti Regis Gothorum Epistola ad Epi- rum , et Theudolindan» Reginam, pro Fi-
de Christi,
 ,

APPENDIX IV. 5 37
de Christi , per Totilanem directa . rectam , et orthodoxam Fideai conuer-
Viennen-
IX. Passio S. Desiderii Episcopi sus est,vt ex xn. Actione huius Con-
sis , scripta Hispaniarum Re-
a Sisebuto cilii constat Estque Conciiium erudi-.

ge Era DCL. id est , anno Christi dcxit. tum , et doctum , iuris Ciuilis , et Cano-
Horu.u omnium editionem , si- nici sapientiarefertum ; ita vt appareat,
rruil et pluriuin aliorum , quae non- a Viris eruditione Diuina , et saeculari
dum luccm viderunt , promiseramus in praestantibus esse editum . Loaisa .

Synopsi Conciliorum Hispaniae edita an- 5. Ad Canon. il. Longi temporis

no MDCLXxXVT. Verum cum iam Romae probatur obiecta praescriptio . Tricen-
tradenda essent typographo, inuenta fue- nalis , siue tricennaria , hoc est , triginta
runt exemplaria vitio exscriptorum tot annorum praescriptio hac parte etiam in
erratis , et naeuis plena , vt puduerit ea rebus Ecclesiasticis asseritur , secundum
praelo subiicere , donec aliqmndo liceat Theodosii Constitutionem Lib. 1. Cod.
ea accuratius conferre cum mss. Gothi- Theod. De action. cert. temp. fin. Con-
cis Bibliothecae Toletanae . Aliunde ve- cilium quoque Chalcedonense Can. xvii.
ro Religioni duxi ea immutare , aut cor- ita decernit Pcr singulas Ecclesias Pa~
:

rigere ex coniectura . Cardinalis de raecias rurales , siite in possessionibus ma-

Acvirre . nere immobiles apttd eos ,
:
qui eas rct .".:;:t
Ibidem . Sisebuti Regis . Sisebnti Re- Episcopos , et maxime si eas sine violen~
gis extat nunc memoria innummis,vt tiaiam per triginta annos tenentes g;i-
auctores sunt Resendius Lusitanus , et bemauerunt Quamuis autem pro diuer-
.

Ambrosius Morales , cum hac inscriptio- sorum Imperatorum libidine post tem-
ne : D. n. Siseuytvs In reuerso Civitas . : pora Theodosii praescriptio Ecclesiasti-
EBORA devs adivtor mevs Etiam in
. . ca fuerit ad vsque centum annos pro-
lapide fracto haec leguntur saclrdos : rogata , deinde ad quadrnginta annos re-
OCCVRRlT AMATOR AETATIS SVAE XLIII. . ducta ; in Hispania tamen , vbi Ciuitas
DIE ID. FEBR. AERA DCLII. FELICITER II. Hispalensis inter primarias censebatur ,
JISEBVTI REGIS EPISCOPATVS AN. I. F.T . edixerat Alaricus Wisigotorum Rex ,

MEN. X. T. IN PACE AMEN Vnde COIlStat . Codicem Theodosianum vbique seruari .

Sisebutum regnare coepisse Era DCxLix. Insuper Oecumenica Synodus viti. sub
quod cum anno huius Concilii optime Adriano II. Papa habita, Can. xvni. subii-
conuenit Situs fuit Sisebutus Rex in Ba-
. cit anathemati eos , qui litem mouent
silica Diuae Leocaiiae Tago imposita , contra Ecclcsiam de rebus ab eadem pa-
in Suburbio Loaisa . . cirice per annos triginta possessis San- .

Ibidem In vrbe Spalensi Anno

. . ctus tamen Papa Gregorius , Lib.i. Ep.ix.
nono Regni Sisebuti celcbratum est sub annos assignat quadraginta ad submouen-
Diuo Isidoro Metropolitano secundum dum quemcumque petitorem,etiam ipsam
Concilium Hispalense, pro Ecclesiasticis Romanam Ecclesiam , si quid iuris !n
negotiis , et contra Acephalos haereticos cam rem tanto tempore possessam prae-
negantes temere in Christo duas Naturas tenderet ; Ecclesiasticam quoque prae-
in vna Diuina Persona Acephali sine : scriptionem annis quadraginta limitat Ca-
capite dicti quia nullus reperitur errotis
, rolus Magnus Lib.5. C.389.CABASSVTIVS.
huius Auctor a quo exorti nomen , et se-
, Quod demum attinet ad alicno-
ctam sibt arropcnt \ vt IsidoVus inquit rum Episcopatuum fines horum inuasio- ,

Lib. Etymol. 8. Cap. 5. et Augustinus . nem quocumque praetextu heri prohibet

De etiam multa tradit Nicephorus,
his Concilium Cartliaginense anni cccxLvm.
Lib. 18. Ecclesiast. Histor. Cap. 45.PIU- sub Grato Episcopo Carthaginensi cele-
ra infra Interfuit huic Concilio Episco-
. bratum Can. x. Similiter et aliud Car»
,

pus quidam Syrus , stolidus huius h iere- thaginense subGenethlio Episcopo pariter
sis propugnator ; qui post longam dispu- Carthaginensi habitum anno cccxcvnr,
tationem rationibus, et argumentis Diui Can. xx. His adde Gelasii primi Episto-
Isidori , et aliorum Patrum victus , ad lam x. ad Episcopos Siciliae , dc non au-
Tom. II. Y .
j
 :.

53§ I S I D O R I A N A
ferenJis bonis ab LpNcopis triginta an- venire tentans , ordine , et honore priue-
norum possessione subaixis.CABASSVTivs. tm vna cum ordinatore . Idem Zosimus
8. Ad Canon. nl. Cingulo honoris . Papa Epist. Cap. 1. et Concilium Are-
1.

Sic L. 3. De domesticis , et protcct. Li- latense Can. 111. ab eo die ad an-

111.
bro 12. CoJicis. Quinquennium enim si num aufext celebrandi potestatem IJem .

fueric dinagitus , ipse iam cingulo spo- Hilarus Papa primus Epistola ad Episco-
liandus est ; id est , dignitate , atque Ma- pum Tarraconenseio Cap. 4. et Simpli-
gistratu priuandus , et deiiciendus In . ciu;. Papa Epistoia 111. aJ Florentium .

omni Republica bene constituta Digni- LOAIS v .

tates , et honores , Magistratusque soient Paradoxara quorundam suo tem-

peculiaria habere insignia , quae , dum pore Episcoporum opinionem refert in
nmnus contertur, illa pariter cont ,s. N.iiae Prophec.te Commentariis B.Hier-

tur ; dum vero exauctorantur , qui ha- onymus Plerique nostrorum Cheiroto-
:

bent , adimuntur Habebant apuJ Roma- . niam , id est , ordinationem Clericorum ,

nos Reges , et Consulcs fasces , et secu- q.iae non solum ad imprecationem vocis ,
res , et purpuram ; Senatores latum cla- sed ad impoiitionem impletur mattits , ne
uum , seu laticlauum, et calceum luna- scilicet ,vt i<t quibusdam risimus , vocii
tum , etvestem albam ; equites anaulum; •catio clandestina Clericos ordihet
Hispani nunc c.ilcar, et ensem ; milites nescientes , sic intelligunt , vt assumant
Rom.ini, et aliarum Nationum cingulura , testimonium Paulli icribentis ad Timo-
a quo ensis penJebat ; erat enim zona theum Manus cito nemini imposueris .
:

cum gladio , ex SuiJa in Auxentio Vn- . Est opinio vere riJicula , ipsam tamen
de Ioib in praelio aJuersus Absalonem tenuerunt magni Viri Etenim S. Pnae- .

promisit se datunim bilrheum occisori dimus Amasenus Episcopus , totius tunc

InJe et testamentum militare in procin- Ponti Metropolita , paganis Neo-Caesa-
ctu factum dicitur , cum miiires ad prae- reensibus volens imppnere Episcopum ,
Luin progrederentur se cingen- gladiis dudum , et frequenter venatus fuit san-
tes , vtcumque poterant de suis rebus , ctum Gregorium Thaumaturgum . Verum
disponebant Hinc per translationem ,
. ille perstitit fugere per saltus , et late-
t.itis , ct honoris tnsignia tam alio- bras , et non potuit comprehendi Hinc .

rum , qu.im militum dicitur cingulum ; in ipsius encomio ita scnbit S mctus Gre-
ita est dnplex , et militiae , et dignitatis , gorius Nyssenus Episcopus Postea quam :

siue honoris LOAISA . . nihil non tentatum relinquens ille Vir

9. Ad Canon. iv. Contra Diitina , magnus Phaedimus , et omni michinatio-
atque Ecdesiastica iura \n Concilio . tteatque solcrtia vtens , nou poterat Vi-
,

Carthaginensi quarto,Cap. 69. Episcopus rum ad Sacerdotium adducete , innutne-

pro hac re deponitur Simili sententiae : ris oculis praecauentem , ne quando Sa-
( inquit ) subiacebit Episcopus , si sciens eerdotis manu caperetur , atqite vtrique
trdinauerit Clericum eum , 17.'« viduam, inter se studio certarent , illo quidem ca-
MUt repudiatam vxorem habuit , aut se- pere , hoc vcro persequentis manus effii-
tundam Et in excerptis Martini Cap. 26.
. gere atpiente ; iccirco impetu quodam Di-
Si quis viduam Et in Epistola Innocen- . uino Phaedimus ad propositum studiunt
tii ad Victorium , Cap. 5. et ad RulTum prouectus , nihil curans interiectum spa-
Cap. 1. IDEM . tittm , quo'a Grcgorio dirimebatur , quip-
11. Ad Canon. V. Depositi aequo iu- pe ille aberat itinere tridui , sed ad Deum
dicio abutantur . OrJinans enim contra suspiciens , preratusque ,vt et ipse , et ;'.'•

Patrum instituta,et sanctiones, auctori- le pariter in illst hora a Deo respiceren-

tatem ordinationibus , vel Conciliis
in tur , loco manus impositionis adhibet Cre-
minime , et orJinatus orJinis
retinebit gotio sermonem , Deo ipsum consecrans ,
honore priuatur Sic Innocentius Papa . qui corpore pracsens nen adesiet . Et il-
primus Epistola xxiv, Cap. 3. dum ait lam ei Ciuitatem destinans , atque attri-
Adtursus formas Canonum ad ordinem buens etc. Hanc sibi intimatam conse-
 , ,

APPENDIX IV. >39

cr:.tionem admisit Gregorius , nec luit Mileuit. Can. xx. dicitur vt qui- : Placutt ,

denuo consecratus . Eiusdem sententiae cumque Clericus propter nccessitatem suam

fuit nescio quis Agabrensis in Hispania alicubi ad comitatum ire voluerit , for-
Episcopus qui ordinatis a se Clericis
, matam ab Episcopo suo accipiat \ quod si.
quod oculis laborans non posset legere
, sine formata voluerit pergere , a commu-
manus imposuit , consecrationis formu- nione remoueaiur Et infra, Formatae, .

lam iussit a Presbytero recitari Vide- . qttae a Primatibus , vel a. quibuscumque

tur grauiter deliquisse Etenim il. Hi- . Episcopis , Clericis propriis dantur , hx-
spalensis Synodits Cap. y. affirmat , illum bcant diem Pasckae Concil. Laodicen- .

ob tantae praesumptionis audaciam fuis- se Can. xLi. Literas canonicas voczt for-
se dignum degradari . Verum quod san- matam Non oportet , ministrum Altaris
:

ctus Pnaedimus pcccarit mortaliter, quis vel etiam laicttm , sine Canonias Literis ,
audeat vel cogitare ? Palam contradicet id est ,formata , alicubi proficisci Habe-
S.Gregorio Nysseno Distinguenda sunt . tur , De consecr. Distinct. j. Cap. Nom
tempora ; veritas pedetentim elucidatur . oportet . Accipiebant etiam Episcopi a Pri-
Christianvs Lvpvs Dissert. De opinio- mate , si peregrinandum esset, formatam,
ne probabili , pag. 93. vel commendationem .Concil. Carthag.
Hic Canon v. illigatus est cum Cap. 28. Dicebantur etiam Communica-
multis eiusdem fere argumenti , prae-
aliis toriae Literae . Conc. Eliberitano Cap.jJ?.
sertim cum
quinto Concilii Ilerdensis , ( multiplex enim Literarum vsus ) stu-
octauo Barcinonensis , octauo Narbonen- dii , et officii indices Erant etiam Lite- .

sis , et quibusdam aliis Conciliorum To- rae Confessoriae , quae Confessoribus vt

letanoru n 11 1. iv. ac x.supra quos omnes munere suo possent fungi , dabantur ,
excitamus Dissertationem integram suo eodem Eliberitano Cap. 25. Erant et Tta-
10CO . CaRD. DE ACVlRRC . ctoriae Epistolae , in quibus Imperatores ,
12. Ad Can. vi. luxta priscoritm Pa- et Reges , suos Praesides vocabant , vel
trum Synodalem sententiam A gradu . euectionem aliquam concedebant ; in Co-
suo deiicitur Episcopus , Presbyter, aut dice Theodosiano Lib. 55. Tit. 6. De tra-
Clericus ex omni ordine , qui postquam ctoriis , et statutis A Diuo Augustino .

promotus erat grauibus repcriebatur cri-

, Vocatoriae nominantur Vide quae sunt .

tninibus , et scelenbus coopertus Id con- . notata in Cap. Placu.it, Dist. 8. IDEM .

stat ex Epist. 1. Gelasii Papae Cap.20. 18. Nec eo praesente Sacramentum .
et Zachariae Papae Epistola v. ad Boni- Concilio Carthaginensi 11. Cap. 9 sic
facium . Patet etiam ex causa Potamii Con- dicitur Quisquis Presbyter , pracsente , et
cil. Toletano decimo , et in causa Sisberti inconsulto Episcopo , agenda in quolibet
Concil. Tolet. xvi. qui a tribus Episco- loco voluerit celebrare , ipse honori suo
pis degradatur ; et nouissime in Concil. contrarius existit Agenda vero dicitur .

Trident. Sess. 3. Cap. 4. Loaisa . Missae celebratio eo quod in agendo

,

15. Ad Can. vit. Presbytero HHcita consistat . Est enim agere verba , quae
consecratio est Altaris Altare conse- . formae Sacramenti sunt Corporis ct Sait-
crari a Presbytero non debet . Concil. guinis Domini eftectiua, et operatiua
ID. .

Agathensi Can. XLIII. Solus Episcopus Vel benedicere . Concilio Aga-

Ibid.
consccrat,et vngit Felix Papa IV. Cap.i.
. thensi Can. xliv. Bcnedictionem sttper ple-
Epistolae Decretalis , et primo Bracarensi betn i» Ecclesia benedicere Presbytero pe-
Cap. 19. vni. Toletano Cap. 7. Et con- nitus non Hcebit . IDEM .

secratur Episcopi benedictione , et Chri- 24. Ad Canon. x. //; Prouittcia Bae-

smatis vnctione . IDEM . tica Fuerunt virorum , et mulierum
.

17. Formatas cuilibet Efristolas . Monasteria constructa in Prouincia Ba«-

Formatae vocantur Canonicae Epistolae , tica \
quod facile perspiciet quisquis Li-
quae peregrinaturo Clerico dabantur Fi- brum Diui Eulogii , De Martyribus , le-

dei , et Keligionis ergo Concil. Antioch. . gerit . Loaisa .

Can.vni. ct Laod. Can. xli. ct Concil. Ibid. Memorantur hoc loci palam ,

V > y 2
 ,

54- I S I D O K 1 A N A
«on modo Monasteria ar.tiqua , sed etiam ceni y atquc mstentant , vesiesque ipsc.s
recens condita :'.>/
Prouincia Baetica . fratribus tradunt , ab iis inuicem , quod
vero eorum
JVIulta vtriusque sexus , prae- victui opus est , recipientes . Hos mores T
cipuc apud Hispalim , ct Cordubam , ob- hanc vitam , httnc ordinem , hoc institn-
leruasse Regulam S. Benedicti ab incli- tum si laudare velim,non digne valeo.AG.
nante saeculo sexto, et deinceps , prae- Ex hoc Decreto praesentis Con-
sertim intra septimum , et octauum , tra- cilii , vt Monasteria Virginum in 1'rouin-

ditio perantiqua est , et receptissima apud Baetica condita , Monachorum admi-

cia
omncs pene Scriptores rerum Hispaniae, , ac praesidio gubernentur ; vi-
nistratione
cum Ambrosio Morale saepius a nobis detur processisse , vt id ipsum in aliis
allegato ; donec heri , aut nudius tertius Hispaniae Prouinciis fieret , ac praesertim
coepere aliqui praepostero afTectu , aut in iis Monasteriis , quae duplicia dicta
JHuidiae oestro incitati , id negare , aut iuerunt Regulares enim vtriusque sexus
.

saltem voc.ire in dubium Sed de hiice . habeb3nt vnam Ecclesiam communcm ,

pienms lepes , Episcopus Sandoualius , quamuis choros distinctos , et habitatio-
Mabillon., Pcrez, et ahi nostratum. Card. nem Monialium muris , ac portis diui-
DE AgVIRRU . sam ab ea , quae erat Monachorum Ni- .

27. Ad Can. xi. Familiares esse ve- mixiiin , eiusmodi diuisione cauebatur fa-
limus Diuus Leander in Libello , De
. miliaritas vtrorumque , et vicinitate ad
Vnginum , Cap. 2. quem ma-
institutione eandem Ecclesiam prouidebant Monachi
nuscriptum apud me habeo sic inquit: , necessitatibus Monialium Fuerunt vero .

Jam quali f-tga virutn fitgias , soror tu plura eiusmodi duplicia in Hispania ,
pu.iica , si tam sollicite feminas saecuii et praesertim illud antiquissimum S. Ae-
declinabis ? Quisquam Vir , //' sanctus est, miliani , vbi vno , siue eodem circiter
nullam tecum gerat familiaritatem ne ; tempore simul vixisse memorantur , in-
Vsirili iugitate , aut inf.itnetur vtriusque ter Monachos Sancti Cito natus , Geron-
Sanctitas , aut pereat , aut dcciiat a cha- tius , et Sophronius ; inter Moniales ve-
ritate proximi . Quae etsi malum non ro S. Auria , et S. Potamia ; quorun Cor-
agit, opinionis tamen pessimae famam nu- pora ibi summo honore coluntur . Card.
trit Dispar enim sexus in
. vnum ioca- DE ACVIRRE .

tus , eo titillatur instinctu , quo naicit.tr . Ad Can.

29. XII. Ex h.xeresi Ace-
Et naturalis mouetur flamma , si quod in- phabrum De . Acephalis multa tradit
cendi possit , attingitur . Quis colligabit Nicephorus Lib. 18. Ecclesiast. Histor.
ignem in sinu suo , et non comburetur ? Cap. 45. Eodem tempore et Acephaii
Ignis et stuppa sibi vtraque contraria , quorum dux Seuerus Antiochenus fuit ,
in vnum flammas enutriunt . Vi-
re.i.tcta vn.tm Vcrbi , et carnis naturam male
ri sexus feminae diuersa \ quae si con-
, et praeiicantes Et mox Acephali aittem
. :

iunguntur , ad quod iex naturae prouo- ob eam caitsam dicti sunt , quod sub TLpi.
cat , ceinmouentur Loaisa . . scopis , et Sacerdotibus apud eos defun-
Hinc doctrinam didicit S. Lean- ctis neque Baptismus iuxta solennem
,

<ler ab antiquis Patribus , inter quos Au-
gustinus Lib. 1. De moribus Ecclesiae ,
inquit Vita etiam feminarum Deo soli-
: qita Diuina fitcta , ministeriumue Eccie -
cite casteque seruientium , quae habitacu-
lis segregatae , ac remotae a viris quam
hngissime decet,pia tantum illis chari-
tate iunguntur
quas iuuenum nullus accessus est , neque
tpsorum , quamuis grauissimorum , et pro-
batissimorum senum , nisi ad vestibulum
et receptum Ecclesiae morem apud eos
admiiistratus , neque oblatio , aut res ali-
, sicuti mos est , celebratttm est,
siasticum
Commiinionem vero illi a plurimo tem-
pore asserttatam habentes , Feriis Pascha-
, et imitatione virtutis ; ai libus in rninutissimas incisam partes , cen-
ucnientibus ad se hominibus dederunt ,
quo tempore , quam quisque voluisset ,
placitam sibi sttmebat potestatem Et pro~ .

vsque , necessaria praebendi, quibus indi- pterea quod quilibet quod sibi visum es-
ge>it,gratia . Lanificio namquc corpus exer- set Fidei insertum volebat , quamplurima
 , .

APPENDIX IV. 541

defectorum , et haereticorum turba exor- Longe , inquam , aliter ; quoniam Ace-
ta est etc. Lege Isidorum , Lib. Etymo- phalus hic posterior videtur pertinaciter
logiarum 8. Cap. 3. Loaisa . haesisse in haeresi Monothelitarum , illa

Ibidem Ex haeresi Acsphalorum

. . sicut ; prior autem ,
Sergius Patriarcha
Longe alio successu egressus hiit ex hoc de qtio mentio est in hoc Concilio Hi-
Concilio Hispalensis Episcopus hic mo- spalensi , haeresim eandem correxit hor*
nothelismo deditus , quam alius item Ace- tante , et persuadente Isidoro Card. de .

phalus prodiit e Synodo Constantinopo- Agvirre .

litana sub Sergio Fatriarcha eius Vrbis 82. Bisinus . In Epistola Gnndemarl
habita mense Maio anno DCXxxlll. Ni- subscnbit Pisinus Eliberritanae , non Bi-
mirum de illo dicitur ibidem ; iv u tuv sinus Fidentius successit Agapio Viro
.

A'x,;$si.hav mpi BeXtiftxtTuv y.xi ivipyetuv sancto , Episcopo ex Monacho De Isi- '.

Vbi qui-
T»5 eLVTcp 7Tih<riv 7rc.o3-iiya.yiv etc. doro , et Fulgentio Episcopis sanctissi-
dam Acepkaloruiu quaestionem de vol.tn- mis supra, vt potujmus, diximus. Loaisa.
tatibus , et operationibus suggessit etc.

Ex subscriptionibus constat sv.b Hispali esse

Eliberim . Tucci
As, ionam , Malacam .

Abtigi . Cordubam .

Itaiicam . Ex diuisione antiqua deest Elipla , et Egabro . Loaisa .

AD CANONEM VII.
Notae peculiares Paschasii Quesnelii Tomo II. in Opera S. Leonis
Papae , pag. 631. et seqq.

J_i pistola Lxxxvin. Leonis Magni ni- spalenses est ter in Canone ,
, additum
hil aliud est , quam Canon VII. Con- vel Chorepiscopis quod et antiqtiis , ac ;
cilii Hispalensis secundi , verbum e ver- genuinis exemplanbus , ex quibus Gar-
bo translatus , vt: iam monuerunt Blon- sias Loaisa Hispalense istud Concilium
dellus , et Mojrinus Cui Canoni vt Epi- . edidit , et ipsi Canonis sensui contrarium
Jtolae imaginem indueret praefixit im- , est . De Chorepiscopis quippe ne cogi-
postor exordium insulsum prorsus , et in- tabant quidem Synodi Patres , sed de
conditum , non modo Leone, tam elo- Presbyteris solis decernebant aduersus
quente scilicet Pontifice, sed et quouis Agapium Cordubensem quondam Episco-
cordato viro indignum . Et ne omnia fa- pum , qui ad Synodum delatus est , eo
bulae pigmenta sua deessent , subiunxe- quod freqtienter Presbyteros delegasset,
rat ad calcem pannum- nescio quem , qni munia Episcopalia , Ordinationes vi-
qui nunc etiamnum legitur huic frag- delicet Conlirmationem , Consecratio-
,

rnento annextis in Merliniana Isidori Col-
3ectione ; at peiori errori a recentiorurn
editionum Opcrum S. Leonis procurato-
ribus in Epistolam eiusdem ad Africa-
nos Episcopos ( olim octogesimam se-
ptimam ) reiectus est Verum cum
. sibi
nemque Basilicarum obirent ; quae omnia
solos attinere Episcopos manitestum erat.
Hartim querelarum occasione renouat Sy-
nodus antiqaa Canonum St3tuta, quibus
prohibentur Presbyteri , ne vlla Episco-
palis iuris ministem vsurpare audeant .

plerumque vix sutriciat fraus vna , nisi At de Chorepiscopis , quoniam lis mc-
alterius consortio adiuuetur , ex corru- ta non erat , de his ne apex quidem ha-
ptela Canonis quaesitus est impostur.ie bettir . Denique alterum adhuc interpo-
color in Epistola confingcnda; cum enim btionis caput continent haec postrema
de solis Presbytcris egcrint Patres Hi- Canonis verba Quae omnia eis a Scde :
 , ,. . , .

54* I S I D O R I A N A
Apostolica prohibita esse noscuntur ; quae stitutio . In Diuinis enim Literis , prae-
subdititia esse , Loaisana prodit editio . cipiente Domino , solus Moses in Tabcr-
Adiecta porro sunt vel ex marginali stu- naculo Dei erexit Altare , solus ipse vn-
«liosi alicuius annotatione commentitium xit , qui Sacerdos Dei
vtique Summus
Epistolae fragmentum cum Canone con- erat,sicut scriptum est de eo : Mw w
ferentis , vel eo etiam consilio , vt ex Ca- et Aaron in Sacerdotibiu eius Ideoque .

nonis interpolati auctoritate suffragium id , quod tantum facere Principibus Sa-

Epistolae conciliaretur. Epistolam , et Ca- cerdotum iussum est, quorum typum
nonem lectoris oculis subiicimus ; vt al- Moses et Aaron tenuerunt , omnino de-
,

terum alteri ip^e componens , alieno cretum est , vt Chorepiscopi , vel Pre-
exutus praeiudicio , iudicium ferat . sbyteri , qui filiorum Aaron gestant figu-
ram , arripere non praesumant Nam .

EPISTOLA LXXXVIII. quamuis cum Episcopis plurima illis mi-

nisteriorumcommunis sit dispensatio,
De priuilegio Chorepiscoporum quaedam tamen auctoritate veteris Le-
siuc Presbyterorum . gis , quaed.im nouae etiam , Ecclesia-
sticis regulis sibi prohibita ncuermt , si-
Leo Romanae Ecclcsiae , et Apostolicae cut Presb\ terorum , et Diaconorum aut ,

Sedis Episcopus, vniutrsii Germania- Virginum consecratio , sicut constitutio

rum , ct Galliarum Regionum Altaris , ac benedictio , vel vnctio . Si-
Episcopis salutem . quidem ncc erigere eis Altaria , nec Ec-
clesiam , vel Ecclesias consecrare licet,
nec per impositiones mantium Fidelibus
c,umi nomine in Romana
in De! baptizandis , vel conuersis ex haeresi Pi-
Ecclesia Synodum
Episcoporum , si- racletum Spiritum Sanctum tradere , nec
ue caeterorum Consacerdotum , Christi- Chrisma conficere , nec Chrismate bapti-
que Fidelium coadunatum habuisscmus, 2atorum frontes signare , nec publice jui-
ct de ordinationibus illicitis , super qui- dem in Missa quemquam poeniteir e n
bus crebrior ad nos illarum partium com- reconciliare , nec formataS cuilibet tpi-
meantium sermo peruenerat , atque de stolasmittere Haec enim omnia illicita
.

aliis necessariis Ecclesiasticis negotiis sunt Chorepiscopis , qui ad exemplum ,

tractantes, sacrosque Canones relegentes et formam septuaginra Discipulorum es-
solerter egissemus ; a multis lacrimabili se noscuntur , vel Presbyteris , qui ean-
vultu relatum est nobis , quod quid.im dem gestant formam; quoniam qunnquam
Germaniarum , ac Galliarum Vrbium Epi- consecrationem habeant , Pontificatus ta-
scopi , frequenter Chorepiscopos , qui men apicem non habent Quae omnia .

iuxta CanonesXeo-caesareenses , siue se- solis deberi Summis Ponnficibus , aucto-

cundum aliorum Decreta Patrum , iidem ritate Canonum praecipitur , vt per hoc

sunt , qui et Presbyteri , vel Presbyteros et discretio graduum et dignitatis fasti- ,

destinarent , qui absente Pontifice Alta- gium Summi Pontificis demonstretur

ria erigerent , Easilicasque consecrarent Sed neque coram Episcopo licet Pre-
Quod quidem non est mirum id prae- sbyteris inBaptisterium introire,nec prae-
cepisse Viros Ecclesiasticae disciplinae sente Antistite infantem tingere , aut si-
ignaros , quod est Canonicae regulae con- gnare , nec poenitentem sine praeceptio-
trarium , et statim a saeculari militia in ne Episcopi sui reconciliare , nec eo
Sacerdotale ministerium delegatos , atque praesente , nisi illo iubente, Sacramen-
promotos Ergo ne vltra talis a vobts
. tum Corporis,et Sanguinis Christi con-
licentiavsurpetur , communi sententia ficere, nec eo coram posito populum do-
statuendum oportuit quia si-
, scientes , cere , vel benedirere, aut salutare,nec
cut Chorepiscopo, vel Presbytero illi- plebem vtique exhortari
cita consecratio est Altaris , ita et con-
 . : . .,

A P P E N D I X IV. 543
rit.ite Canonum praecipitur ; vt per hoc ,
CO.VCILII HISPALENSIS II. et discretio graduum , et Dignitans fasti-
gium Summi Pontificis demonstretur
Tempore Sisebmi Regis , anno Sed neque coram Episcopo licere Prc-
Christi dcxix. celebrati sbyteris in Baptisterium introire,nec prae-
sente Antistite infantem tingere
Canon Septimvs. gnare , nec poenitentes sine praecepco
, aut si-

£.v editione Carsiae Loaisae . Episcopi sui reconciliare , nec eo pr.te-

sente Sacramentum Corporis, et Sangui-
Oeptimo examine relatum est no- nis Christi conricere , nec eo coram posi-
bis venerandissimum quondam Aga-
, to populum docere , vel benedicere , aut
pium, Cordubensis Vrbis Episcopum, tre- salutare , nec plebem vtiquc exhortari .
quenter Presbyteros dejtinas.se, qui ab- Ouum ouo similius non est ,

sente Pontifice Altaria erigerent , Basili- quam Epistola haec Canoni Hispalensi,
cas consecrarent Quod quidem non est. si in Agapii locum Germaniarum , et
mirum id praecepisse Virum Ecclesiasti- Galliarum Episcopos substituas , ac exor-
cis disciplinis ignarum , et statim a sae- dium excipias , quod ex Epistola iv. vel
culari militia in Sacerdotale ministerium ix. seu vera, seu fictitia , Agapeti Pa-
delegatum . Ergo ne vitra talis a nobis pae II. ad Germaniarum , et Galliarum
licentia vsurpetur , communi sententia itidem Ep>copos decerptum ; vei potitis
statuendum oporf.it, scientes , quia si- quod vtr;usque artifex partim ex Epistola
cut Presbyrer^ illi ita consecmio est Al- S.Leonis ad Atricanos transcripsit , par-
taris , ita et cc ritutio. In Diuinis Li- tim de suo adiecit
teris , praecipi.nte Domino , solus Mo- Porro, quod Argumentum erit suppo-
ses inTabi-rnnculo Dei erexit Alt.ira, sitionis,non solura in Chorepiscopos de-
solus ipsc vnxit; vtique , quia Summus torquet Synodi verba , quae solos coer-
Sarerdos Dei erat , sicnt scriptum est cebat Presbyteros , sed et plurimis Ger.
Moses, et Aaron in Sacerdotibus eius . maniarum , et G.tlliarum Episcopis im-
Ideoque id quod tantum facere Princi-
, pingit , quod de vno Cordubensis Agapio
pibus Sacerdotum iussum est , quorum scriptum erat a Concilii Patribus ; nimi-
typum Moses , et Aaron tenuerunt, o- rum illos fuisse Viros Ecclesiasticae di-
mnino decretum est,vt Chorepiscopi, vel sciplinae ignaros , et saeculari militia ir*
Presbyteri , qui filiorum Aaron ge->tant Sacerdotale ministerium statim transla-
figuram , arripere non praesuinant Nam . tos ; quasi vero hoc facile fidem apud
quamuis cum Episcopis plurima illis mi- quemquam inueniat, de tot Episcopis
nisteriorum communis sit dispens.ttio , quod vni , vel alteri forte contigit ; nec
quaedam nouellis , et Ecclesiasticis regu- hoc Gallicanarum Ecclesiarum statui re-
lis sibi prohibita nouerint ; sicut Presby- pugnet, qtne Leonis tempore seueriori
terorum , et Diaconorum , ac Virginum etiam disciplina vtebantur, quam Romana
consecratio , sicut Altaris constitutio , be- Ecclesia .

nedictio , vel vnctio Siquidem nec.lt- . Si haec Epistola germanum est

cere eis Ecclesiam,vel Altaria comecrare, Leonis opus , qni factum , vt in pluri-
ncc per impositionem manus ridclibus mis Synodis , quae ab Episcopis Gallia-
baptizatis vel conuersis ex haeresi Pa-
, rum , et Germaniarum aduersus Chore-
racletum Spiritum tradej-e , Chrisma con- piscopos celebratae sunt , tanti Pontificis
ficere , nec Chrismate baptizatorum tron- auctoritas in medium non sit adducta?
tem signare ; sed nec publice quidem in Cur de eadem silent Pontirtces in suis
Missa quemquam poenitentitim reconci- Decretis , et Impcratores in suis Capitu-
liare , nec formitas cuilibet Epistolas mit- laribus quibus frequenter Chorepisco-
, in
tere . Haec enim omnia illicita esse Pre- porum mcntio occurrit , vt in Parisien-
sbyteris, quia Pontiricatus apicem non ha- si Vi. et Meldensi Synodis , in Capitu-
bcnt , atque solis deberi Episcopis , aucto- laribus Caroli iMagni , et Ludouici Pil
 . . . ,
.
.

>44 I S I D O R I A N A
Imperatorum , et In Epistola Nicolai Pa- bit : Non
licere Presbyteris , praesente An-
pae I. ad Rodulphum Bituricensem Ar. tistite,infantem tingere, aut signare ; quo-
chiepiscopum? Adulterinam profecto Epi- modo intelligi possit , nescire me con-
stolam clamat tam consonum horum fiteor Quod enim praesente Episcopo
.

omnium silentium ; quos nec latuisse il- fieri prohibetur , subintelligitur licitum
la potuit , nec ignorasse quisquam credi- esse absente , vel annuente Episcopo .

J.e::t, quantum roboris definitionibus suis At abhorrebat hoc maxime ab vsu Ec-
sdiecturi essent ex tanti , tamque antiqui clesiae Romanae , vt Presbyteris potestas
Pontificis auctoritate fieret signandi baptizatos ; quod vel ex
Sunt aliqua in ea Epistoia , quae vno Innocentii Papae loco perspicuum
eum Ecclesiae Romanae consuetudine est . Nam Presbyteris ( inquit ) seu ex*
cdociliari non possunt Quid enim sibi
. tra Episcopum , seu , praesente V.piscopo ,
voiunt ista : Sed ntqui eoram Episcopo baptixent , Chrismate baptizatos vngere li-
Prcsbyteris in Baptisterium introi- cet , sed quod ab Episcopo fuerit conse-
re , ttec praesente Ar.tistitc iafantem tin- cratum ; non tamen frontem ex codem Oleo-
gerc , aut signare ? signare , quod solis debetur Episcopis ,
Quod prima enimuero verba il- quum tradunt Spiritum Sanctum Immo .

la attinet , an non potius coram Episco- hoc ipsum Presbyteris superius prohibet
po , et cum
Lpiscopo iubebantur Pre- Epistola Nec eis licct Chrismate bapti-
:

Baptiscerium introire, et ex olli-

->byteri in Zfltorum frontcs signare . Quoniam tamen
cio baptizanti Episcopo adesse ? Suspi- eadem verba , quae in Epistola no-
illa

cantur quidem aliqui coram hoc loco tamusjsunt Concilii Hispalensis , etiam
poni pro ante, ita vt vcrba Epistolae redu- in emendatioribus Codicibus , explicanda
cenda sint ad sensum huius Canonis liii. sunt vt genuina Quae , vt conciliari pos-
.

npud Martinum Bracarensem : Non liccat sint cum superioribus , viaentur mihi in-
Presbytero prius Episcopo introirc in Ba- telligenda de publica , et solenni colla-
ptistcrium, sed cum Episcopo , nisi forte tione Baptismatis , et Spiritus Sancti ,

aut absens fuerit , aut aegrotus . Bcne id quae quotannis Festo Paschae , et Pen-
in
quidcm , et recte Canoni , et consuetu- tecostes celebrabatur , quamque vetat Ca-
dini Hispanicae Ecclesiae ex alio eius- non praesumi a Presbyteris , vel eis ab
dem Ecclesiae Canone , et ritu lux pe- Episcopo committi coram se praesente
titurSed . de Ecclesia Roma-
nihil tale celebranda .
na vspiam Et multo minus cre-
legitur . Opponit Petrus de Marca ; Vlti-
diderim , disertissimum Pontiftcem Leo- ma clausula Canonis , ex auctoritate Apo-
nem , Romae scribentem , Romanaeque stolica se illa definiuisse , testatur Syno-
linguae callentissimum , tam barbare esse dus , Lconis Rescriptum significando . Non
abusum voce coram , vt eam traxerit ad ita legitur in Canone sed , quod etiam -,

sensum prorsus alienum , et a millo vn- Marcae magis fauet , hoc modo Quae :

quam Auctore vsurpatum . Quod enim omnia eis a Sede Apostolica prohibita esse
ea vsi sunt Hispani , ex Barbarorum so- noscuntur Vtrouis porro modo legatur,
.

cietate , et commercio multis tnnc lin- primo de Leone magis non intelligitur
guae vitiis infecti circa annum dcxix. quam de alio Pontihce Deinde subdi- .

quo Concilium il. Hispalense celebra- titia esse haec verba

superius iam osten-,

tum creditur , nemini erit mirabile ; de dimus ex germana Garsiae Loaisae edi-
Romanis nemini credibile Quamobrem . tione, canonique ipsi adiecta esse , vt
qui Damaso Papae Epistolam aliam sup- pseudo-epistolae auctoritas arcesseretur
posuit de eadem Chorepiscopornm ma- Denique Leonis nomen proeuldubio prae-
teria hanc Canonis Hispalensis vocem
, termissum non esset, siquidem rem , de
coram mutauit in vccem anie , ne quid qua mota controuersia, tam expresso ipse,
a Romano vsu , vel ritu alienum Roma- ac solenni Decreto definiisset
Fio Pontifici afiingere viderctur Maior forsan difficultas oritur ex
lam quod Auctor Epistolae scri- Leonis Papae III. ac Synodorum Galli-
canarum
 . . , . ,

APPENDIX IV. ?4*

canarum nec non et Capitulorum au-
, mum indicet . Neminem citat e Pontifi-
ctoritate quae Leonis Epistolam , vel ci- cibus Parisiense , quod in Cap. Lib. 5.
tasse* vel indicasse videntur ; dum Cho- Cap. 168. transcriptum est Meldense ci- .

repiscoporum causam versarunt tat Innocentium , tanquam asserentem ,

Leonis III. ad Galliae Episcopos solis Episcopis Lnesse facultatem dandt
Responsum habetur in Capitularibus Ca- Spiritum Sanctum Metense haec habet .

roli Magni , et Ludouici Pii , Lib. 7. Cap. Cap. 5. Et vt Basilicae a Chorepiscopis

187. vbi rescripsisse legitur Pontifex , consecratae , ab Episcopis consecrentur t
saepissime a Praedectssoribus suis , et a roboratum est \ quia iuxta Decreta Da-
multis sanctis Episcopis , atque Synodali- masi Papae , Innocentii , et Leonis , va-
bus sanctionibus Chorepiscopos esse pro- cuttm est,atque inane quidquid in Sum-
hibitos atque damnatos , et ideo non esse
, mi Sacerdotii Chorepiscopi egerunt mini-
necesse ventilare , sed definita tenere . sterio . Et quod ipsi iidem sunt , qui et
Eosdem reprimic Cap. 328. et329.eius- Presbyteri , Vbi si
sujficienter inuenitur .

dem Libri et Lib. 6. Cap. 119. Verum

, attentius conUderetur , ad quod trium
dum Praedecessorum suorum , Leonis- illorum Pontirlcum Decreta laudet , in-
que I. Decreta commemorauit Leo III. telligetur , hoc vno afferri animo , vt ir-
nequaquam Epistolam , quam excutimus, ritum censeatur , si quid Episcopalis mu-
prae oculis habuit ; omnes enim ordina- neris , non ab Episcopis canonice con-
tiones , vel consecrationes a Chorepisco- secratis tentatum fuisset ; quod confirmac
pis tentatas , eam ob causam in irritum auctoritate Leonis , non secus , ac in Ca-
mittit , assericque n\h\[,quod de Episco- pitularium Lib. 7. Cap. 328. et Innocen-
pali ministerio praesumpsere , esse per- tii , qui nihil prorsus de Chorepiscopis
actum sed quicquid ex his ab eis illi-
\ habet ; et Damasi , cuius Epistolam adul-
cite erat praesumptum , omnia a canoni- terinam censent Eruditi .

ce ordinatis episcopis debere rite peragi , Ex quibus manifestum est , id o-

et in meliorem statum reformari .... mne , quod citatis locis habetur de Cho-
quoniam quod non habuit quis ecrum , repiscopis , nihil ponderis addere Episto-
dare non potuit Nam Episcopi non erantt,
. lae Leoni suppositae Verum etsi ab ali- .

quia , nec ad quandam Ciuitatis Episco- quot octaui , vel noni saeculi Synodis ci-
palem Sedem titulati erant , nec canoni- tata reuera esset , vt a Leone scripta
ce a tribus Episcopis ordinati Geminam . mirum non esset , sanctissimos Patres in-
porro propositionem gemina Leonis no- staurandae disciplinae non discernendis ,

stri auctoritate confirmat ex eius episto- supposititiis foetibus genuinis , inten- a

la ad Rusticum Narbonensem scripta , tos , falso titulo in errorem esse indu-
Codicique Dionysiano inserta . Hanc qui- ctos ; quod et Aquisgranensi Concilio ,
dem Chorepiscopos non
, esse Episcopos et aliis nonnullis contigit , cum Libros
quia canonice non ordinati , ex his Cap.i. De vita contemplatiua Prospero adiudi-
verbis : Vnde ( inquit ) cum saepe quaestio carunt , quos Iuliani Pomerii esse , hodie
de male accepto honore nascatur , quis constat Immo et apocrypha scripta ci-
.

ambigat , nequaqttam esse tribuendum , tata inuenimus a sacris Episcoporum Sy-

quod non docetttr fuisse collatum ? Alte- nodis , quae tamen inter sinceros foetus
ram vero , quae ex ista sequitur , omnia enumerare religio esset
ab Episcopis canonice ordinatis debcre Antequam ab ista disquisitione
rite peragi, ex Cap.15. ( nobis 14. ) as- manum releram , monebo, niediam quan-
gerit , vbi hoc habetur : Quia quod non dam posse iniri viam inter vtramque
ostenditur gestum , ratio iion sinit , vt vi- hanc opinionem ; si nimirnm dicatur ,
deatur iteratum Haec sunt , quae Leo- . ncc Leonis I. Epistolam esse , nec im-
nis III. oculis obuersabantur postoris , sed potius Leonis III. Huius
Parisiense Concilium Vi. nec Mel- enim tempore grauissimae aduersus Cho-
dense , nec Metense quicquam habent , repiscopos querelae motae sunt in Ga!-
quod notitiam huius Epistolae vcl mini- lia , et Germania , deque potestatis illo-
Tom. 11. L z z
 .,: . ,.

54 <S I S I D O R I A N A
rum limitibus acritcr disputatum est que est , adscribamus . Quae con-
Quam ob rem nutantibus hinc inde sen- iectura si propter nimiam
minus arridet ,

tentiis, ad Leonem III. tunc Ko-

rem simiiitudinem , quam habet Epistola cum
manum Pontificem reterri placuit Lpi- Canone Hi^palensi , ex qua plagiarii ma—
scopis Eius Respons: summam superius
. gis opus videtur , quam Pontiricis Roma-
ex Capitulanbus retulimus ; sed ipse ni; prioribus argumentis inlwerentes , hoc

eius Epistolae de hoc negotio scriptae vnum quod , instituto consilio satis est
ad nos vsque non peruenerunt , quas ta- asserimus EpistoLam nec Leonis nostri
,

men plurimas fuisse dubitandum non esse , nec ei , nisi putide adinodum , po-
cst ; cum res , et maximi esset momen- tui-^e atnngi
ti ,cr Ecclesias Galliae , Germaniaeque
inter se diu colliserit Non absurde igi- . IOSEPHI CATALANI ADDITIO .

tur quis possit existimare , Leonis III.

hanc Epistolam , vel Epistolae frag- Omitti ad caicem huius Concilii non
mentum Coniecturae fidem astruere vi-
. debet,quod de eodcm notauit eruditus
dentur Ecclesiarum Galliae, et Germaniae Mansius Tomo I. Supplementi ad Vene-
arctus per illam tempestatem nexus , netam editionem Conciliorum Labbei ,
vtriusque regionis Legatio ad Leonem pag. 471. vbi postquam Concilium istud
decreta , vtriusque in Synodum Conuen- Hispalense il. consignauit anno 611. seu
tus Katisbonae , aliisque in locis ea de potins 61H. ita statim ait Ad hoc Pro- :

re habiti ; in quibus Leonis Decretum uinciale Concilium pertinere arbitrorEdi-

promulgatum est , atque Synodali san- ctum illud Sisebuti Regis,quo dir.s deuo-
Ctione roboratum ; Imperatorum denique uetur quicumque mancipium Christianum
de his cura , ac solicitudo , non semel Iadaeo seruire , vel famulari permiserit
aut bis , vel ter , sed saepissime , vt ait Quamuis enim Lex ista Synodi occasione
Capitul. Lib. 7. Cap. 187. Denique cuin sancita in Edicto non legitur , mos tamc-n
antc Lconis huius III. tempora ignota in Hispania ferebat, vt Synodi alicuius
sit hacc Epistola Scriptoribus , aut Col- occa.sione Legcs istae a Regibus daren—
lectoribus Canonutn , ac Decretaiium , tur,vtex Synodo Toletana sub Gunde-
argumento est, vel huius csse , vel huic maro intelligimu* . Labbeus quidem ad
potius esse allictam , qitam Leoni I. marginem Concilii Toletani XII. in quo
Leuiculam dilficultatem si quis Legis huius Sisebuti fit mentio , ad Ca-
mouerit ex Gratiani Decreto , vbi Leo- nonem 65. Concilii Toletani iv. prouo-
nis I. nomen praef.xum legitur , decer- cat , sed Concilium illud sub Sisenando ,
pto ex hac Epistola Decreto , Distinct. non vero Sisebuto rerum potente con-
LXVIII. C. Qiiitmuii Chorepiscopis ; norunt uenit . Ouam melius ad Hispalense il.
omnes, quam crassae naris iure merito Concilium Sisebuto Rege habitum , ex
habeatur Gratianus in discernendis lc^ji- illa cuius meminit Eruigius Rex , in ad-
,

timis scriptis Auctorum a spuriis . At- locutione ad Patres Toletanae xm. Sy-
tamen Gratiano imputanda non Leo- est nodi , refcrretur ?
nis I. inserta Decretis mentio , sed no- 10. Nunc vt aliqua et de Canonibus di-
uellis Correctoribus , qui errorem hunc camus , ad Canoncm v. nota 1. ex fa-
cum aliis innumeris ex Epistolarum Pon- cto , quod hic refertur , liquere manuum
tificiarum interpolatis editionibns hause- impositionem tum fuisse spectatam , vt
runt . Antiquiores enim Decreti editio- partem ordinationis essentialem ; licet
nes , Parisiensis anni iwnxxxi. Lugdunen- praecise non constet , quaenam fuerit
sis Hugonis a Porta anni MDxLVin. et ali- illa manuum
impositio , an ea , qine fit
quot nliae , haec tantummodo iiabent cum dicitur : At cipe Spiritum Sanetum,
De his ita scribit Leo Episcopus omni- quoruin remiseritis peccata etc. Cum aliae,
bas Episcopis . quac praecedunt , niere caeremoniales a
Nihil igitur obstat , quominus quibusdam existimentur At ex hoc Ca- .

Lconi III. foetum hunc , qualiscum- none deducitur , impositionem manuum

 . ..

APPENDIX IV. 547

non modo ccnferendis Ordinibus essen- Presbyteros destinasse , qui absente Pon-
tialem , seJ adhibitam quoque orationis tificeAb.aria erigerent , Basilicas conse-
formulam , quae hic Benedictio dicitur , crarent , vt Canon loquitur ; sed quum
vt essentialem aliam partem Nam cum . postea dicat , id praecepisse Virum Ec-
Episcopus , qui oculorum dolore labora- clesiasticis Disciplinis ignarum , ne posc-
bat , manus iraponeret , sed formam sa- hac id prohibitum est . Haec nam-
fiat ,

ne longiorem , et orationes legere non que , et similia Presbyteri , atque Diaco-

posset, atque ab r.iio , nempe a Presby-
tero , legi fecisset , talis ordinatio irrita ,
et nulla declaratur . Colligitur,
ordinandi rationem ab hodierna recen-
i.orum , circa huius Sacramenti mate-
riam , opinione multum abesse ; cum nec
instrumentorum porrectionis , nec for-
mae , precationisue , qua hodie vtimur ,
ni attentarunt , sed ausu temerario , et il-
licito \ ex quo nil inde potest colligi
eam tum Quacnam ergo Sacerdotii munia sint ,
et quae potestas , discitur ex hoc Canone
19. Ad Canonem vin. nota, manumis-
sionis chartam non ita fuisse absolutam
quin in libertos potestatem adhuc , et au-
ctoritatem domini conseruarent Karo .

vel leuis mentio habeatur Nota 2. pas- . libertas absoluta concedebatur ; minueba-
sim tamen reperiri multos simul con- tur quidem seruitutis onus , sed a qui-
tulisse ad vnius tantum ordinationem , busuis praestaticnibus seruilibus serui o-
ac intellioendum , hanc votis communi- mnino non eximebantur . Id potissimum

bus simul tactam , vno ex his imprimis serui manumissi consequebantur \ quod
destinato Ministro . Sic Theodoretus in scilicet in Clericos possent ordinari ,
Philotheo , Cap. 3. scribit , quinque Epi- ad testimonium quandoque admitti , et
scopos ad Martianum Eremitam aliquan- filios constituere haeredes , aliisque eius-

do conuenisse , vt ei Sacerdotii conier- modi priuilegiis potirentur ; quibus etiam

rent Ordinem An omnes simal formam
. spoliabantur si libertate accepta indignos
,

pronunciarent , iisdem manum imponen- se praebuissent \ tumque eorum bona ad

tibus , vt certum non potest omnino dominum, puta ad Ecciesiam, de qua ideo
definiri . in Conciliis dicitur , quod nunquam mo-
15. Ad Canonem vii. nota, Agabittm ritur eorum patrona , reuertebantur .

Cordubensis Vrbis Episcopum firequenter

APPENDIX V.
CONCILIVM TOLETANVM IV.
EPISCOPORVM I. x 1 r.

PROVINCIARVM HISPANIAE, ET GALLIAE,

Celebratum Era dclxxi. amio Chrtsti dcxxxiii.

T I T V L I .

1. De euidenti Catholicae Fidei veritate •

II. De ordine in ministerih , vel ojjkiis in cunctis Ecclesiis cele~
brando .

III. De q-talitate Conciliornm , tie l qttare , attt qttando fiant .

IV. Formula , qualiter Concilium fiat

V. De annunciatione Paschae ante Epiphaniam inter Episcofos ex-
quirenda •
Zzz 2
 . . . . .

54$ I S I D O R I A N A
VI. De tritta et simpla iu Baptismo mersione
, .

VII. De celehrando ojficio h: sexta Feria Paschae .

VJ.1I. De non soluendo ieiunio in sexta Feria Paschae , excepti^ Fati-

gttidis , senibus , et paruulis .

1X« De benedicendo Cereo e t Lucerna in "jigiliis Paschae,

X« De Domiuica oratione quotidie patenter prouuuciauda»

XI. De non decantaudo iu ^uadragesima Alleluia>
XII. §lttod Laudes uou post /Ipostolum , s<?rf /wf Euangelium sint
dicendae
XIII. De non rentteudo pronunciare Hymnos .

XIV« De Hymuo Trium puerorum in cunctis Missarum solemnhatibut

decantando •
XV. §hjod in fne Psalmorum , Gloria , et honor Deo , sit dicendum •
XVI. De discretione Gloriae in fine Responsoriorum •
XVII. De /Jpocalypsis Lihro iu omuibus recipieudo .
XVIII. Quod post beuedictiouem populo datam , sic communicare de*
bent Sacerdotes
XIX. De ordinatione Episcoporum .
XX. De numero annorum , quo Sacerdotes ,et Leuitae ordiuentur.
XXI. De castitate Sacerdotum •
XXII. Vt Fpiscopus iu conclaui suo idoueum testimonium haheat •
XXI II. Vt Presbyter , vel Diacouus similiter vitae sttae habeaut testes .
XXIV. De conuersatione Clercorum , vt iu 1'uo couciaui siut
XXV. Kf Sacerdotes Scripturarum sacrarum , e£ Cauouum coguitio-
netn habeant
KXVI. JjVW Farochiauis Presbyteris, quum ordinantur, offcialis LibeU
lus dcbeat dari
, et ideo Presbyteri iu Litauiis siut de officio
quaerendi .
XXVII. De professione Presbyterorum ,i>el Diaconornm Episcopo facieu-
da , quttm in Parochiis ordiuantur .

XXVIII. De ordine , quo dcpositi iterttm ordinantur .

XXIX. De Sacerdotibus , Leuitis , vel Clericis magos , aut aruspices con-
sulentibus .

XXX» De Sacerdotibus ad Gentem extraneam nuncios rnittentibus .

XXXI» De discretioue causarum , iu quibus Sacerdotes Judices jieri

possnnt •
XXXII. De cura populorum , et pattperum , quam Episcopi sibi imposi-
tarn nouerint •
XXXIII. Ne ex facultatibus Ecclesiarum Dioecesis , excepta tertia obla-
tiontttn , tributorum , aut frugum , Episcopus aliquid auferat.
XX XIV» De tricenuii tempore , et propter Prouincias causarum discre-
tione .

XXXV» De , et Basilicis nouiter constructis , ad quem

conttentu Territorii
Episcopum pertineant •
XXXVI» De requhitioue Episcoporum per siugulos auuos in Parochiis per-
ugenda •
 . . . . .

A P P E N D I X V. 549
XXXVII. De promitto pro tujfragio praestito , ex rebus Eccletiae pertol-
uendo .

XXXVIII- De tujfragio fundatoribut Eccletiartm , •vel filiit eorum ex re-

but ab impertiendo .
iptit collatit
XXXIX. De ditcretione Pretbyterorum , vel Diaconorum , vt in vtroque
Choro contittant •

XL. De vno Orario Diaconibut vtendo , nec ornato ted puro , .

XLI. De qualitate Tonturae a cunctit Clericit , vel Lectoribut com-

muniter habendae •

XLII. De remotione mulierum a contortio Clericorum •

XLIII. De venditione mulierum , quae Clericis coniunctae notcuntur .

XLIV. De personis mulierum , quas non conuenit Clericis copulari ,

.

etsi neiciente Episcopo Clericus ducat vxorem •

XLV. De Clericis , qui arrna tumpterint , vel tumpterunt •
XLVI. De Clericit tepulcra demotientibut
XLVII. De abtolutionv a laboribut, vel indictionibut Clericorum inge-
ntiorum
XLVIII. De i>istitutione Oe-conomorum , id ett , qui ret Eccletiasticat tra-
ctant .

XLIX. De professione Monachorum ,et deuotione parentum eorum .

L. De Clericis , quiMonachorum propositum appetunt , vt Ucitum

habeant .

LI. De discretione potestatis Episcoporum , quam inMonasteriis ha-

bere potuerunt .

LII. De Monachis (a) vagis, et a Monasteriis egressis • („) c.A.Va-

LIII. De Religiosis vagis, qui nec inter Clericos , nec inter Mona- gis a Mcria-
chos habentur . sterio .

LIV- De discretione poenitentium, et qui possunt ad honoret Eccle-

tiasticos prouehi
vel qui non possunt ,

LV. De poenitentibus viris , ac viduis , tiue "oirginibut , qui diuer-

tentet laici fiunt , aut <vestem mutant , vel coniugiis copu-
lautur .
LVI. De discretione saecularium , et sanctimonialium Viduarum •

LVIN De discretione ludaeorum qui non , vel qui credere vi cogantur,

LVIII» De his , qui contra Eidem Christi Iudaeis munus , vel fauorem
praestant •

LIX. De ludaeis dudum Christianis , et pcstea in priori ritu diuer-

sis , ac seruis y i>el Jiiiis eorum circumcitit
LX. De fitiit ludaeorum , vt a parentibut teparati , Christianis de-
beant depntari •

LXI. De filiis fiJeiibus Iudacorum , ne , praeuaricatis parentibus ,

et damnatit 3 a rebut parentum exulet fiant •
JLXII. De ludaeis baptizatis , qui se sociant infidelibus ludaeis , vt
Chihtianis illi donentur , et isti caedibus deputentur .
LXIII. De Christianorum , ludaeorumque couiugiit cemmunibut , et fi~
liit eorum .
 . . . . • ..

5JO I S I D R I A N A
LXIV. De ladaeh conuersis 3 et post praeaaricantibus 3 vi ad testimo*
niam }io/i adrx ':

LXV. AV lyd.iei , vel si qui ex ludaeis sattt , officia ptiblica agaut

LXVl. Ne Iudaei quodcum xipiu . Christianum quocumque ti-
i i

habeant
tulo
LXVII. De libertis ex familia Ecclesiae factis , si nihil ex proprio con-
feraiit Sacerdotes qui eos faciunt
JLXVIII' De discretione c-.v familia Ecclesiae manumissorum ,qualiter ma-
.: ne aduersa testificent 3 vel accusent
;

LXIX. §j>uod liberti exx familia Ecclesiae , pro compensatione acquisU

tae rei a tii cs ssi/tt fieri
.'•
.. •

LXX. De professione libertorum Ecclesiae , et posteritatis eorum Sacer-

dotibtts facienda ; ne \uitas temporis eos oblitescere fa-
i

ciat splendorem libertatis

LXXI. Dc libertis Ecclesiae eiusdem patrocinium relinquentibus .
LXXII" De libertis patrocinit Ecclesiae comrftendatis .

LXXIII. De discretione .
, qui ad Ecclesiasticos honores perue-
nire possunt t
vei qui prouehi prohibentar'•
LXXIV. I . rtis fa> I . ,vei qualiter ad Sacer-
, -.

dotitim promcueantur ; et de rebus eorum quid fi.it , ac ?ie

obuium testificeut , vei accusent
LXXV. De commonitione piebis 3 ne in Frincipes delinqaatur , et de ele-
ctioue }'. cipum 3 etde t, ssione fidei , quae Frincipi-
btts promittitur , ac de monitione Frincipum , qualiter iudi-
cent , et de vltione Frincipum nequiter iudicantium , atcue
de execratione Sui is , et coniugis 3 ac proiis eius 3 simi-
i

liter et de Geilane germano eins,ac rebtts eorum «

GESTA SYNODALIA
(<i)Apud Con- In Tolctana Vrbe, (S) in Concilio lxii. Episcoporum Hispaniae,
cilium C. A> . et Galliae Prouinciarum .

Edita auuo tertio , regnante gloriosissimo Domino tiostro Friucipe

„ Sisenando , die nono Decembris , Era dclxxi* (b) .

i.
T\
.L/um
studio amoris Christi , ac diligentia religiosissimi Sisenandi Re-
Hispaniae , atque (c) Galliae Sacerdotes apud Toletanam Vrbem in
M
»'.
Ga^Laeciae
"*
8' s '
nomir.e Domini conuenissemus , vt cius imperiis, atque iussis communis
v
.

a nobis agitarctur de quibusdam Ecclesiae disciplinis tractatus ; primum

I. Dixi hoc concilio Toletano IV.

cie ta , quae in iv. concilio praescribuntur ,

in Isidorianis cap.21.
; cuius partem ma- ex Isidori Etymologiarum , ac de
libris
gnam fuisse Isidorum , inter omnes con- oificiis ecclesiasticis deprompta sunt
stat Vniuersalis , e t magna synodus vo-
. In titulo codicis Lucensis conciiium LX.
catur in concilio Toletano v. tit. 2. Mul- episcoporuna fuisse dicitur , omisso mi-
 ,,. .

A P P E N D I X V. 5)i
gratias («) salutari nostro , Deo omnipotenti egimus; post haec antefato (a) Saluatori,
ministro eius excellentissimo et gloriosissimo Regi , cuius tanta erga Exc.
Deum deuotio extat , vt non solum in rebus humanis , verum etiam
ia causis Diuinis solicitus maneat .

2. Hic quippe , dum in Basilica beatissimae, et sanctae (/;) confesso- (b) Martyrls
ris Leocadiae omniam nostrorum pariter iam coetus adesset , (c) tali Exc et C. A. .

pro merito fidei suae , cum magnificentissimis (./) viris ingressus , pri- (c) Deest itt
mum coram Sacerdotibus Dei (c) humo. prostratus, cum lacrymiS , et ge- Exc.(d) Ec nobilis-
mnibus pro se interueniendum Dominp postulauit ; deinde religiosa pro-
simis Exc. .

secutione Synodu n exhortatus est , vt paternorum Decretorum memores, (e)

Kuvai.Exc.
ad conseruanda i.i nobis iura Ecciesiastica studium (/) praebcremus , et illa (f) Praeferre-
corrigere, quae dum per negligentiam in vsum venerunt contra Ecclesia- mus C. A. .

sticos mores licentiam sibi de vsurpatione fecQiunt .

3. Talibus igitur eius monitis congaudentes , necessarium existit,
iuxta eius , nostrorumque votum tractare , quae competunt , siue in Sa-
cramentis Diuinis , quae diuerso , atqiie ilJicito modo in Hispaniarum
Ecclesiis celebrantur , seu quae in moribus praue vsurpata noscuntur
Et quoniam Generale Concilium agimus , oportet primum nostrae vocis
sermonem de Deo esse ; vt post professionem Fidei , sequentia operis (g) (g)Dei nostri.
nostri vota , quasi super fundamentum firmissimum > disponantur . C. A.

/. De euidenti Catholicie Fidci veritate •

4. Secundum Diuinas Scripturas , et doctrinam , quam a Sanctis Pa-

tribus accepimus, Patrem , et Filium , et Spiritum Sanctum vnius Deita-
tis , atque substantiae confitemur ; i n Pcrsonarum diuersitate Trinitatem
nori numero . In f. ne eiusdem Lucen- non possint Cap.Lix. Perezius coniicie-
.

sis codicis , et Hi^palensis , quem Pere- bat rcuersis pro dinersis . Cap.Lxvi. Luc.
zius quoque contulit , numertis designa- Ne iudaeus . habeat .
. Cap. lxx. Luc.
.

tur Lxvi. hos obnitescerefaciat splendore libertatis .

In ntulis capituloruin Lucensis ctim Cap. Lxxin. Luc. prohibeantur Cap. .

Aguirrio consentit , his exceptis . Cap.il. Lxxiv. ne obuiam testificent Perczius .

Luc. De vno crdine melius quam De or- interpretatur obuiam , id est , aduersus .
dine . Cap. vui. Luc. exceptis languidis , Post finem tituiorum in Lucensi Conci-
et paruulis . Cap. ix. Luc. irt praeuigiliis lium Lxvi. episcoporum Hispaniae et Gal-
faschac Cap. xi. Luc. De non cantando .
. liae prouinciarum etc. Verius in Vigila-
Cap. xii. Luc. non mox post Apostolum . no , seu Alueldensi episcopi dicuntur
Cap. xvin. Luc. debeant . Cap. x\in." es>e i.x. Pro die ix. decembris , quod
Luc. vt prcsbyteres , vel diacones . Cap. Loaisa , et Aguirrius ediderunt , resti-
xxy. Luc. , et Labb. sacrarum : Aguirr. tuendum videtur die nonarum decem-
sanctarum Cap. xxvi. Lnc. Quod paro-
. bris , vel die nonas decembris , hoc est
chitanis . officiale hbellum
. . e t idcm . . . die 5. decembris , vt ex codice Lucen-
presbyteri quaesituri.C&p.xxxu. Pere-
. . . si , testc Ioanne Vazquez del Marmol
zius cx nexu hterarum in Lucensi con- Florezius tom. 6. Hisp. sacr. pas. 160.
iicit De cura pupillorum Cap. XLi. Luc. , . colli-ir.EDlTOR .

et alii haber.da: Aguirr. habendae Cap 1.1. . ?.,er 4. disponantur,quemadmo

I iic.

Luc. habere possunt Cap.Llv*. Luc. poeni- . a SS. Patribus accepimus Patrem , et Fi- .

tentittm qui possint . prcmoueri , vel qui

. . lium ctc. EDITOR .
 ;

55* I S I D O R I A N A
credentes , fn Diuinitate vnitatem praedicantes, nec Personas confundi-
mus , nec substantiam separamus .
J. Patrem a nullo factum,vel genitum dicimus; Filium a Patre , non
factum , sed genitum asserimus; Spiritum vero Sanctum neccreatum, nec
genitum , sed procedentem ex Patre , et Filio profitemur Ipsum autem .

(") Deest C.A. Dominum (*) nostrum (*) Iesum Christum Dei Filium , et creatorem o-
mnium , ex substantia Patris ante saecula genitum , descendisse vltimo tem-
pore pro redemptione mundi a Patre, qui nunquam desiit esse cum Patre .
6. Incarnatus est enim ex Spiritu Sancto,et Sancta gloriosa Dei Ge-
nitrice Virgine Maria , et natus ex ipsa , solus idem Dominus Iesus Chri-
(a) In Exc. . stus ; vnus (a) de Sancta Trinitate, anima , et carne perfectum , sine pec-
ViicHotas. cato , suscipiens hominem ; manens quod erat , assumens quod non erat
aequalis Patri secundum Diuinitatem , minor Patre secundum humanita-
(b) Prorrieta- tem ; habens in vna Persona duarum Naturarum (.6) proprietatem ; Natu-
tes , duo mis. rac enim in illo duae , Deus et homo ; non autem duo Filii , et Dei duo ,
sed iJem vna Persona in vtraque Natura ; perferens passionem , et mor-
(c) In . Exc. tem pro nostra salute ; non in virtute Diuinitatis , sed (c) infirmitate
humanitatis .

7. Descendit ad inferos, vt Sanctos , qui ibidem tcnebantur , erueret;

(d) Deest /« deuictoque mortis i.nperio resurrexit ; assumptus (d) deinde (e) ia caelum
F- xc - venturus est in futurum ad iudicium viuorum , et mortuorum ; cuius
(e) In Caelos.
(*) n0 s (*) morte et Sanguinc mundati, remissionem peccatorum consecuti
sumus , rcsuscitandi ab eo in die nouissima , in ea qua nunc viuimus car-
ne ; et in ea qua resurrexit idem Dominus forma ; percepturi ab ipso , alii
pro iustitiae meritis vitam aeternam , alii pro peccatis supplicii aeterni
sententiam . Haec est Catholicae Ecclesiae Fides , h.uic confessionem con-
seruamus , atque tcnemus ; quam quisquis firmissime custodierit , perpe-
tuam salutem habebit .

//• De ordine h; mitiisteriis , 11 c l offiais in cunctis Ecclesiis celebrando .

Post rectae Fidei confessionem , quae in Sancta Dei Ecclesia prae-

8.

,
placuit , vt omnes Sacerdotes , qui Catholicae Fidei vnitate com-
dicatur
plectimur , nihil vltra diucrsum , aut dissonum in Ecclesiasticis Sacratnen-
(/) Schismatj- tis agamus ; ne quaelibet nostra diuersitas apud ignotos ,seu carnales (/)
C1S •
schismatis errorem videatur ostendere , et multis existat in scandalum va-
rietas Ecclesiarum .
9. Vnus igitur ordo orandi , atque psallendi nobis per omnem Hi-
(l) Galliciam. spaniam , atque Galliam (g) conseruetur , vnus modus in Missarum so-
lemnitatibus , vnus in Vcspertinis (A) Matutinisque cfficiis ; nec diuersa
(h) Deest in s jr vltra in nobis Ecclesiastica consuetudo , (/') qui in vna Fide conti-
E v"
• -
nemur ,
(;) (^uia. Exc.

6. Lucensis omittit minor Patre se- qui vna pro qui in vna Vat.1341, an-> .

cundum humanitatem EDITOR . tiqui Patres pro antiqui canones

. £DIT. .

9. Lnc. omittic atque psallendi: idena

 . ..

APPENDIX V. 555
nemur , et Regno ; hoc enim et antiqui Canones decreuernnt , vt vna-
quaeque Prouincia , et psallendi , et ministrandi parem consuetudinem (0) („) Teneac
contineat Exc.

III' De qnalitate Conciliorum y vel quare y atft qtiando fiant».

Nulla pene res disciplinae mores ab Ecclesia Ghristi (b") depulit ,

10. (b) Magis.E.v.-.

quam Sucerdotum negligentia , qui , contemptis Canonibus, ad corrigen-

dos Ecclesiasticos mores Synodum facere negligunt Ob hoc a nobis vni- .

uersaliter definitum est, vt quia iuxta antiqua Putrum Decreta , bis in an-
no difficultas temporis fieri Conciiium non sinit , saltem vel semel a no-
bis celebretur .

ii. ,Ita tamen

vt si causa Fidei est , «ut quselibet alia Ecclesiae
communis Generalis totius Hispaniae , et (c) Galiiae Synodus conuo- c ) Gallrciae ,
,
(
cetur ; si vero nec de FiJe, nec de communi Ecclesiae vtiKtate tractabitUr, Exc.
speciule erit Concilium (./) vniuscaiusque Prouinciae , vbi Metropolitanus u\ p rout Vr_
elegerit peragenJum . niiiscuiusque
: 2. Omnes autem , qui causas aduersus Episcopos aut iudices, aut Prou. iMetro-
,

potentes , aut contra quoslibet alios habere noscuntur , ad (e) eundem pol. Exc,
Concilium concurrant a quibuslibet pra-
, et (0 Go'ttkici-
quaecumque examine Synodali
ue vsurpata inueniuntui , regii executoris instantia iustissime his , quibus smns '
iura sunt , reformentur . Ita vt pro compellendis iudicibus , vel saeculari-
bus viris ad Synodum , Metropofitani studio (/) idem executor a Princi- (f) Quidem .
pe postuletnr . Exc.
l 3' Qainto Jecimo (g) autem Kalendarum luniarum congreganda est in (i') Quintade-
vnaquaque Prouincia Synodus propter vernale tempus quando herbis ter- cima ^'v '"' , ,
•

ra vestitur , et pabula germinum inueniuntur-.

IV. Formuia qsaliter Concilium fiat^

14. Hora itaqne prircia diei , ante (h) solis ortum eiiciantur omnes-
ab Ecclesia, obseratisque foribus, (i) cuncti ad vnam ianuam , per quam rjAjAantExc
Sacerdotes ingredi oportet, Ostiarii stent ; et connenientes omnes Episco- /n (junctis !

pi pariter introeant secundum ordinationis suae tempora

, et resi Jeant .
£ xc .

15". Post ingressum omnium Episcoporum , atque consessum

, vocentur

deinde Presbyteri quos causa probauerit introire . Nullus se inter eos

,

ingerat Diaconorum Post hos ingrediantur (/') Diaconi probabiles , quos (k) Diacor.es
.

orjo poposcerit interesse; et covona facta dc sedibus Episcoporum , Presby-

teri a tergo eorum resideant (/) Diaconcs in conspectu Episcoporum stent. (!) Diaconi
.

1 6» Deindc ingrediantur laici , qui (///) electione Concilii interesse me Exc,

(>n) Election!
iz. Aguirrius coucnrrunt : sed con- cta synodus in dei nomine fieri . Vat. Exc.
currant pracferendum est ex Labbeo , i}4i.,quem solo Vat. nomine deinde
et mss. codicibus Vat. 1^41. quidam . appellabo , ostiarii sedeant pro ostiarii
txectltor pro idem executor . EDITOR . stent . EDITOR .

14. Titulus huius capitis in Lucensi 16. Vat. rnefuerint : tunt quoque et Ht*
es: Formula , secur.dum quam debeat san- tarii . EDITOK .

Tom II, \ a a a
 . . . . .

55 4 I S I D O R I A N A
Ingrediantur quoque et Notarii , quos ad recitandum j vel excipien-
ruerint .

(a)Cotticismus dum ordo

requirit, etobserentur ianuae . (a) Scdentcsque in diuturno siicn-
serfentibasque tio Sacerdotes, et cor (/>) totiun ad Deum (c) habcntes ; dicat Archidia-
in diitturao si-
conus Qrate . .

entio Sacer
Statimque omnes in terra fd") prostrabuntur '; ct orantes dintius
dotibus Exc.
. ,.
• ' ...
., • •

tacite ciuu Betibus , atque gemitibus , vnus c\ Episcopis senioribus

(b) Tantu
£ vr surgcns orationem palam fundat ad Doniinum , cunctis adhuc in terra
'

(i) Habenti- iacentibus . Fi.iita autem oratione , et responso ab omnibus : Ameni rur-
bus Exc.
. sus dicat Archidiaconus Erlgite vos Et confestim omnes surgant , et cum : .

(0 In terra o.irii timore Dei , et disciplina , tam Episcopi , quam Presbvteri sedeant.
rrosrernenti , <j. Sic.pie omnibus ia suis locis in silentio considcntibus , Diaconus
,

et oranubus
^j o; f u LlU]S Codicem Canonum in medio proferens , Capitula de Conciliis
.
|

ndis pronunciet Finitisque titulis , Metropolitanus Episcopus Conci- .

lium alJoquatur, dicens „ Ecce , Sanctissimi Sacerdotcs , recitatae sunt ex :

(e) Priseoruna. Canonibus (c) Sanctorum Patrum sententiae de Concilio celebrando Si .

^-•A- qua igitur quempiam vestrum actio commouet , coram suis Fratribus
proponat „ .

19. Tunc si aliquis quamcumquc qucrelam , quae contra Canonem

agit , in audientia ad aliud transeatur
Sacerdotali protulerit , non prius
Capitulum, nisi primum quae proposita est actio terminetur
2 Nam et si Presbyter aliquis , aut Diaconus, Clericus , siue laicus,
.

de his qui foris steterint, Concilium pro qualibet re crediderit appellandum,

£c. ilitanae Archidiacono causam suam intimct , et ille Conci-
'
1

lio denunciet func illi introeundi , et proponendi Iicentia concedatur . Nul-

.

lus aurem Episcoporum a coetu communi secedat antequam hora generalis

secessio lis adueniat .

2i> Concilium quoque nullus soluerc audeat

, nisi fuerint cuncta de-
terminata ; ita vt quaecumque deliberatione communi finiuntur , Episco-
porum singulorum manibus subscribantur Tunc cnim Deus suorum Sa- .

cerdotum Concilio intcrcsse credendus est,si tumultu omni abiecto , so-

licite,atquc tranquille Ecclesiastica negotia terminentur.

V- De annunciatione Faschae ante Epiphaniam intcr Episcopos exquirenda .

Jsidor. De la- 22. Solet in Hispaniis de solemnitate Paschali varietas existere praedi-
terculo, lib.6. cationis
; diuersa enim obseruantia Iaterculorum Paschalis festiuitatis in-
Etym.r.i-.De terdum errorem parturit Proinde placuit,vt ante tres menscs Epiphanio- .

cyclo Paschal.
rum Mctropolitani Sacerdotes literis inuicem se inquirant ; vt communi
sentcntia edocti diem Resurrectionis Christi , et comprouincialibus suis
insinuent , et vno tempore celebrandum annuncient

17. Vat. , et Luc. rursus dicat dia- 19. Vat. in audientiam sacerdotalcm .

toniis minus benc , quam archiJiaconus, EDITOR .

vt Perezius annotauit . EDITOR 22. Vat. Christi comprouincialibus

18. Luc. de coiciliis c.gendis , quod tuis insinuet ,vt vno . EDITOR •

ir.clius crediderhn EDJTOR . .

 .

A P P E N D I X V. 555

VI- De trina , et simpla iit Baptismo mersione

m m
—
25. De Bnptismi autem Sacramento, propter quod in Hispaniis qui-
dam Sacerdotes trinam , quidam simplam mersiouem faciunt , a nonnullis
schisma esse conspicitur , et vnitas FiJei scindi videtur , ( nam dum («) (") Partes dl-

Patres diuerso quasi contrario modo agunt,a!ii alios non baptizatos ^ersae »n °ap-
, et
tlzan isall< ua
esse contendunt) Proinde quid a nobis ia hac Sacramenti diuersitate (o)
.
!
r a ,
^ ,- c V r *• j contrano tr.o- •

hniendum sit, Apostoncae aedis lntormemur praeceptis , non nostram , sed afr „ n a
,

,
j.

paternam institutionem sequentes aliisnonbaptt- .

24. Beatae igitur memoriae Gregorius Romanae EcclesiaePontifex qui zatosessecon- ,

non solum partes Italiae illustrauit , sed et longe existentes Ecclesias sua tenJunt. C.A.
doctrina perdocuit , efnagitante Sanctissimo Leandro Episcopo de hac Hispa- {b) Fiendum .

niae diuersitate , quid potius esset sequendum , inter caetera rescribens

ei , sic ait :

25- De triua vero mersioue Baptismatis nihil responderi verius potest, t. 1. Regist.
q;tam ipsi sensistis; qnia in vna Fide nihil officit Sanctae Ecclesiae consuetudo e?-4 I Dc con- -

diuersa . Nos autern quod tertio mergimus ytriduauae sepu!t;:rae sacramenta .-'"^' c ^"
siguamus ; vt dum tertio ab aquis infans educitur , resurrectio triduani tem-
poris exprimatur • ^jtod si quis forte etiam pro summae Trinitatis veneratione
existimet Jieri , neque ad hoc aliquid obsistit baptizandum semel in aquis mer-
gere ; quia dum in trijus subsistentiis vna substantia est , repreheusibile esse
nullatenus potest , infantem in Baptismate , vei ter , vel semel mergere ; quan-
do et in triotts mersionibus Personarum Trinitas , et in vna potest Diuinitatis
singularitas desiguari • Sed si nune vsque ab haereticis infans in Baptismate
tertio mergebatur , fieudum apud vos esse non censeo , ne , dttm mersiones
numerant , Diuinitatem diuidant , dumque quod faciebant faciunt , morem
vestrum se vicisse glorientur .

Quapropter , quia de vtroque Sacramento , quod ht in sancto

26. P
dtst.+.Vrojitet
e consec.
Baptismo, a tanto Viro reddita est ratio , quod vtrumque rectum , vtrumque
irreprehensibile in sancta Dei Ecclesia habeatur ; propter vitandum autem
vir3 " am *

t • • • , • • 1 • • , in Decr.Iuon.
schismatis scandalum , vel nacretici doematis vsum , simplam
, , ,

r teneamus ,
„ • • ? • • . ,
».I. C.llQ.
Baptismi mersionem ; ne videantur apua nos qui tertio mcrgunt , haere-
ticorum probare assertionem dum sequuntur ct morem , .

27. Et ne forte cuiquam sit dubium huius simpli mysterium sacramenti,

vidcat in eo mortem , ; nam
et resurrectionem Christi signihcari
in aquis
mersio , quasi in infernum desccnsio est rursus ab aquis emcrsio, resur- ; ct
rcctio cst . Item videat in co vnitatem Diuinitatis , ct Trinitatem Persona-
rum ostendi ; vnitatem , dum
semel immergimus ; Trinitatem , dum (c) (
c) * n nom.
nomine Fatris, ct Filii,et Spiritus Sancti baptizamus • *»xf "

27. Vat. quidam sacerdotes simplam 25. Vat. ;'/; baptismate inaquamve!
mersionem fatiunt , a nonnullis De hoc . te r . Alii omittunt in aquam EDITOR. .

canone quaestione viJen-

, ac tota hac 27. Vat. in aquas mersio . semel . .

dus Florczius tom.15. Hisp. sacr. pag.422. mergimus . EDITOR .

EDITOR .

Aaaa 2
 . .

5 56 I S I D O R I A N A
28. Panditur huius singularis Baptismatis mysterium etiam sacrarnm
X.Cor, 10. Scripturarum exemplis , Patillo Apostolo attestante : Nolo vos ignorare ,
Txod. 13. 14. fjrotreS) quoniam patres nostri vmnessub nube fuerunt , et omnes mare transie-
et 16. et i\;un.
, Ui ,f iet omnes in Alose baptizati sunt in nnbe Y et in mari Mare quippe .

rubrum significat Baptismum Christi Sanguine consccratum , per quem po-

pulus Dei semel transiit Vbi tamen tota erat Trinitas, praecedente popu-
.

Jum columna ignis , et nubis .

29- In igne quippe significatur Pater , in columna Filius, in nube Spiri-

tus Sanctus iordaiiisquoque f,uenta,cum arca populus Dei semel transiit;
.

pcr quod significatur simpla mersio Baptismatis , cuius Sacramento Eccle-

sia abluitur , et de saeculi huius laboribus per Baptismum , quasi per ior-
danem , ad terram caelestis repromissionis ingreditur

VII. De celebrando officio i» sexta Feria Paschae .

30. Comperimus , quod per nonnullas EccIesi;-iS in die sextae Feriae

Passionis Domini , clausis Basilicarum foribus , nec celebratur Officium y
nec Passio Domini populis praedicatur; dum idem Saluator noster Apo«
. 10. stolis suis praeceperit dicens : Passionem , ei mortem et resurrectioncm meam
omnibus praedicate .

31. ldeo oportet , eodem dic mysterium Crucis , quod ipse Dominus
cunctis nunciandum voluit , praedicari , atque indulgentiam criminum clara
voce omnem populum postularc;vt poenitentiae compunctione mundati,
wenerabilem diein Dominicae resurrectionis , remissis iniquitatibus , susci-
(<t) Mundatl . pcrc mereaftiur ; Corporisque eius , et Sanguinis Sacramentum (a) mundi
'-••"•
a- peccatis sumamus.

r
///• De non soluendo ieiunio in sexta Feria Paschae ,,

exceptis languidis , senibus , et paruulis

•

(b) Ab orz no- 52. Quidam in die eiiisdem Dominicae Passionis (/>) ad horam nonam
naduo mss. ieiunium soluunt , conuiuiis abutuntur , et dum sol ipse eodem die tene-
bris lumen subduxerit , ipsaque elementa turbata moestitiam
palliatus
totius mundi ostenderint , illi ieiunium tanti diei polluunt , epulisque in-
seruiunt
33. quia totum eundem diem vniuersalis Ecclesia propter Passio-
Et
nem Domini in moerore , et abstinentia peragit ; quicumque in eo ieiu-
nium , praeter paruulos- , senes , et Janguidos , ante peractas indulgentiae
preccs resoluerit , a Paschali gaudio repellatur ; nec in eo Sacramentum
Corporis,et Sanguinis Domini percipiat , qui diem Passionis ipsius per
abstinentiam non honorat .

32. Vat. tenebris palluerit , lumen xesoluerit . Deinde gitudio depellatur . .

tubdu.xerit . EDITOR . et non honoruuit • EDITOB -

jj. In Vat, videtur praesoiuerit pro

 A P P E N D I X V. 557

IX. De Benedicendo Cereo , et lucerna in vigilih Faschae .

34.Lucerna,et Cereus in praeuigiliis * Paschae * apud quasdam Ec- (*) DetstA.C

clesias noa benedicuntur , et cur a nobis benedicantur , inquirunt Pro- .

pter gloriosum enim noctis ipsius sacramentum solemnitcr haec benedi-

cimus , vt sacrae- resurrJccionis Ghristi (<?) mysterium , quoJ tempore hu- (<0 Ministe-

ius votiuae noctis aduenit,in binediction: sanctificati.luminis suscipiamus.

rmm •

35. Et quia haec obseruatio p-er multarum loca terrarum , regiones-

que Hispaniae in Ecciesiis co.nmendatur , digmim est , vt propter vni-
latem pacis in (w) Gallicanis Ecclesiis conseructur Nulli autem impune . (£)Galli ciams.
erit qui haec statuta contemps^rit , scd Patrum rcgulis. subiacebit
.
. Exc.

X. De Dominica oratione quotidie potentet pronuncianda ~

3<5. NonnuMi SacerJotes per Hispanias reperiuntur , qui Dominicam

erationem ,quam Saluator noster docuit , et praecepit , non quotidie , s.'d
tantum die Dominica dicunt Et quia , vt sine intermissione oremus-,
.

Apostolus docuit , qiuliter autem oremus , Christus praecipit , dicens :

Cum oratis , dicite Fater noster , q:ii es in caelis ; quomodo ergo quoti- t.Thessal..^
:

6 ' iatl
die non dicitur , quod iubetur i
sine intermissione dici •
-

37. Nam in. tantum quotidie haec oratio dicenda est , quantum et ipso
titulo vtitur , dum vocatur oratio quotidiana ; sic enim Sancti Patres nun-
cupauerunt • Quod etram apud Doctorcs (V) quorum doctrina illustris est, ( c ' < uomm
(
.

•
c
•
j- •/ . * *.• ta . ,n sacns doct. • • •

muenitur» Sanctus quippe Cvpnanus dicit ltaque jii orationc Dominica r a 1 :

1

panem nostrum , id est, Christum dari nobis , quotidie petimus ; vt qui sermoneDe o-
.

in Christo manemus, et viuimus, a sanctificatione, et Corpore eius non ratione Doml-

recedamus . nica .

38. Panera uostrum quotidianum da nobishodie

Sanctus.HiIarins dicit : .

Quid enim tam vult Deus , quam vt quotidie Christus habitet in nobis,
qui est panis vitae , ct panis e caelo , et quia quotiJiana oratio est , quo-
tidie quoque,vt detur, oratur ?
39. Sanctus Augustinus dicit „ De quotiJianis autem breuibus pecca- : Ehchiridia !>'•

tis,sine quibus vita hacc non ducitur , quotidiana oratio fiJelium satis- a ^ Laurcn-
facit;eorum est enim dicere Pater noster , qui es in caelis ; qui iam Pa- Uum
:
'

tri tali regenerati sunt ex aqua , et spiritu Delet igitur haec quotidia- .

ca oratio minima quotidiana peccata ; delct et illa , a quibus vita fide-

Jium ctiam sceleratc gesta poenitendo in melius redacta discedit „ .

40« Ergo , sicut Christus praecepit , sicut Apostolus admonuit , et quem- I>! Enchirt capi
admodum Doctores Ecclesiastici instituerunt , quia quotidie , vcl cogi- IJ { r 3' « ' -

74. Luc. in peruigiliis paschae . Vat. titulo vtatur , dum vocatur . EDITOR .

infra vigilias apud . Mox Vat,. ber.edici- 39: Vat. in melius rnutata discedit .

tur , a nobis cur bene.iicatur . LDIT..

et EDITOR .

36. Vzt.nonnulli sacerdotes in Hispa- 40. Luc. iitdicatus sisi honore nmi-
niis reptriuntur EDITOR. . tctur . EDITOR .

37. Vat. AicenAa est ,vt etiatn ipso

'
 55S I S I D O R I A N A
tatione,vel verbo, vel opere delinquimus, quotidie hanc orationem effun-
dere ia conspectu Dei debemus Quisquis ergo Sacerdotum , vel subia- .

centium Clericorum , hanc orationem Dominicam quotidie , aut iii publi-

co , aut in piiuatc officio praeterierit , propter superbiam iudicatus , Ordi-
nis sui honore multetur .

XI. De >:on cantando in ^uadragesima Allehia .

(<r)Quoci.CA, 4'- ftem cognouimus, quosdam Hispaniae Sacerdotes , (a) qui in Qua-
drag.simae dieb.is decautant , praeter in vltima hebdomada Pas-
. i

chae , quod deinceps intcrdicimus fieri ; statuentes , vt in omnibus prae-

dictis Quadragesimae diebus, quia tempus est, non gaudii , sed moeroris,
(b) idco non
Alleluia (£} non decantetur . Tunc enim opus cst fietibus , ac ieiuniis in-
ec ,. A.
sistere, corpus ciiicio , et cinere ioduere , animum moeroribus deiicere ,
gaudium in t -istitiam vertere , quousque veniat te.npus rcsurrectionis
Christi quando oportet Allsluia
, laetitia in gau- i:i canere,et moerorem
dium commutare. Hoc enim Ecclesiae vniuersalis consensio in cunctis
terrarum partibtis roborauit Quod et a nobis omnibus vt conseruetur
.

per Hispanias 5 Galli sque Prouincias , oportebit •

(c) Reliquo- 42- In temporibus quoque (c) reiiquis, id est , Kalendis Ianuariis,
rum.C. A. quae proptcr errorem gentilitatis aguntur , omnino Alleluia non decante-
tur In quibus etiam praeter piscem , et oIus,sicuti in aliis quadraginta
.

diebus , a caeteris caraibus abstinetur, et a quibusdam nec vinum bibitur.

Si quis igitur Episcopus, aut Presby er , aut Diaconus , aut quiiibet exor-
dine Ciericorum fuerit repertus, qui arbitrium suum huic constitutioni
existimct praeferendum , Ordinis sui officio carere cogatur, ct a commu-
nione eiusdem Paschae priuetur .

XII.Quot Laades non mox ( post)Apostolum , sed post Euangelium

sint dicendae •

45. In quibusdam quoque Hispaniarum Ecclesiis Laudes post Aposto-

!um decantantur, priusquam Euangelium praedicetur ; dum Canones prae-
cipiunt, post Apostolum, non Laudes, sed Euangelium annunciari Prae- •

sumptio est enim , vt antca ponantur ea , quae scqui debent Nam Lau- .

des ideo Euangelium sequuntur, propter gloriam Christi , quae per idem
Euangelium praedicatur Circa omnes igitur Sacerdotes hic ordo deinceps
.

retineatur ; excommunicationis poenam suscepturi , qui hunc ordinem per-

turbauerint .

XIII. De non renuendo pronunciare Hymnos .

De consecr.
dist.i. Dehy- 44. De Hymnis etiam canendis , et Saluatoris , et Apostolorum habe-
mn;s
41. Vat. quando oporteat iaminlae- 43. Vat. praecipiant ... annu.ncia-
titia manere, et moerorem EDITOR . re . «nteponant ea EDITOR .
. . .

42. In Luc. deest in temporibus quo- 44. Var. ioquentes vobis . Vulgata
que reliquis vsque ad nec vinunt bibitur , loqucntes vobismetipsis . EDITOR .

fortasse negligentia librarii . £DITOR .

 . . . .

A P P E N D I X V. 559
mus exemplum ; nam et ipse Dominus Hymnum di.vissc perhibetur , Mat-
theo Euangelista testante Et Hymno dicto , exieruat in montem Oliueti
: . Matth. 16.
Et Paullus Apostolus ad Ephesios scripsit dicens : bnplemini spiritu , lo- AdEphes.c.5.
queutss <vos iu Psalmis^et Hymnis , et Canticis Spiritualibus •
45. Et quia uonnulli Hymni humano studio in Iaudem Dei,atque
Apostolorum, et Martyrum tiiumphos compositi esse noscuntur, sicut hi,
quos beatissi.ni Doctores Hilarius , atque Ambrosius ediderunt , quos ta-
men quidam specialiter reprobant , pro co,quod de Scripturis sanctorum
Canonum, vel Apostolica traditione non existunt; respuant ergo et illnm
Hymnum ab hominibus compositum , quem qiiotidie publico , priuatoque
officio in fine omninrn Psalmorum dicimus Qloria , et houor Patri , e t Fi- :

lio t et Spiritui Sancto itt saecuia saeeulorum . Amen

46. Nam et ille Hymnus, quem nato in Came Christo Angeli ceci-
neru ;t Qloria in excetsis Deo , et in terra pax hominibus bonae volunta-
:

tis • Reliqua , quae ibi sequuntur , Ecclesiastici Doccorcs composuerunt .

tuc.z.
Ergo (/) nec idem i:i Ecclesiis (;) canendus est, quia in Scripturarum (
rt ) sec ipsi.
sanctarum Libris non (c) inuenitur Crat.
47. Componuntur ergO Hy.nni , sicut componuntur Missae , siue pre- (b) Canendi
ces , vel orationes , siue com nendationes , seu manus impositiones ; ex qui- sunt Grat,

bns si nulla (u) dicantur in Ecclesia , vacant Officia omnia Ecclesiastica . ^ [

nuen un "
at
'

A Imonet haec fieri , atque hortatur Timotheum Apostolus , dicens : Ob- ."if Z '

secro tpitur primttm omntum pert obsecrattones , postulattones , prattarum .

'
r .

actiones pro ammbus homintous ,pro Kegtbus ,et pro omutbus , qut tn su- \, a dTim. 2.
blimitate sunt Sicut igitur orationes , ita Hymnos in Jaudem Dei compo-
.

sitos nullus vestrtim vlterius improbet, sed pari modo (e) Gallia , Hispa- (e) In Galli-
niaque celebret ; excommunicatione plectendi , qui Hymnos reiicere fue- cia Hispaniae
rint ausi .
celebrentur .

XIV. De Hymno Trium ptterorum iu cunctis Missarum Grat.

solemnibus decantando

48. Hymnum quoque Trium puerorum , in quo vniuersa Caeli , ter-

raeque creatura (/) Dominum collaudat , et quem Ecclesia Catholica per (f)Denm.C.A.
totum Orbem diffusa celebrat , quidam Sacerdotes in Missa Dominicorum
dierum , et in solemnitatibus Martyrum canere negligunt Proinde hoc •

sanctum Concilium instituit , vt pcr omnes Ecclesias Hispaniae, vel (g) (g) Galliciae
Galliae in orhnium Missarum sollemuitate idem in (h) pulpito decante- Exc.
tur ; communionem amissuri , qui et antiquam huius Hymni consuetudi- CO Publico
nem , nostramque diffinitionem excesserint Exc .
'

XV. ^htod iu fine Psalmorum , Gloria , et honor Deo , sit dicendum .

40. ln fine Psalmorum non , sicut a quibusdam hucusque , Gloria Pa~ Psalm. 28.

45. Et quia : videtur id positum pro 49. Luc, etVat. exercitus dicentium f ""
propterea . [n Vat. legitur Et quia c. non- Sententia desumpta est ex cap. 5. Apo-
nullis hymni . EDITOR . cal. v.xi.,et seqq. , sed in compendium
47. Vat. omittit Compommtur ergo redacta . EDITOR
hymni sicut . EDITOR.
 . .

5 6o I S I D R I A N A
tri ; sed Gloriahonor Patri dicatur ; Dauid Propheta dicente Afferte
, et :

Domino honorem . Et Ioannes Euangelista in Apocalypsi ;

gloriam
, et
Audioi vocem caelcstis exercitus dicentem Honor , et gloria Deo nostro :

sedenti in Throno . Ac pcr hoc haec duo sic oportet in terris dici , sicut
in Caelis resonant Vniuersis igitur Ecclesiasticis hanc obseruantiam da-
.

mus, quam quisquis praeterierit , communionis iacturam habebit

XVI. De discretione Gloriae in fine Responsoriorum •

<p. Sunt quidam , qui in fine Responsoriorum Gloria non dicunt;

U) Resonat. propter quod interdutn inconuenienter (#) consonat Sed haec est discre- .

duomss. tio , vt in lactis sequatur Gloria,ii tristioribus repetatur principium .

XVll. De Apocalypsis Libro in omnibus r-ecipiendo.

51. Apocalvpsin Librum multorum Conciliorum auctoritas , et Syno.

dica Sanctorum Praesulum Romanorum Decreta loannis Euangelistae esse
pr.iescribLint , et iater Diuinos Libros recipiendum , atque in Eccljsia Dei
praedicare contendunt Si quis eum deinceps, aut aon receperit , aut
.

;: Pascha vsque ad Pentecostcm , Missarum tempore in Ecdesia non prae-

dicauerit , cxcommunicationis scntentiam habebit .

XVIII. Vuod post bcnsdicuoncm popalo datam sic communtcare

debsant Saderdotcs

52. Sacerdotcs post dictam orationcm Dominicam statim

Nonnulli
communicant postca benedictionem in populo dant , quod deinceps
, et

(") Dr/!<';/ i»terdici:ims ; sed post orationem Dominicam , (*) et coniuncrionem Pa-
Exc. nis , et Calicis , benedictio in populum sequatur , et tunc dennim Corpo-
ris , et Sanguinis Domini Sacramentum sumatur ; eo videlicet ordine , vt
Sacerdos , et Leuita ante Altare communicent , in Choro Clerus , extra
Chorum populus»
XIX- De ordinathne Episcoporum •

53. Perniciosa consuetudo nequaquam est (*) reticenda, quae maio-

(*) Recipien- rum statuta praeteriens , omnem Ecclesiae
ordinem perturbauit ; dum alii
da. per ambitum Sacerdotium appetunt , alii oblatis muneribus Pontificatum
assumunt , nonnulli etiam sceleribus implicati , vel (£) saeculari militiae
(b) Saeculari- dediti , indigni ad honorem summum , ac sacri Ordinis peruenerunt .

bus . C.A. 54- De q u °-

51. In synodicis decretls pr2esuknn plurimi sunt , qui eius auctoritatem non
romanorum indicatur , vt puto , decre- recipimt , eumque in ecclesia dei prae-
tum Gelasianum de iibris recipiendis , dicare contemnunt , si quis eum dein-
et non recipiendis . Locus in editis,et ceps etc. EDITOR .

multis mss. corruptus ita suppletur in 53. Vat. per ambitus sacerdotia ap.
Vat. recipiendum constituerunt Et quia . petunt . EDITOR .
 . .

APPENDIXV. y<5i

Dc quornm casu,atque remotione oportuerat quidem

scilicet (a) (") Caussa.
J4«
statuendum sed ne perturbatio quam plurima Ecclesiae oriretur , prae- Exc -

;
lit '} 1 c < UI
teritis omissis , deinceps qui non promoueantur ad Sacerdotium ex Re- .
' '

guhs Canonum necessano credimus lnsercndum i.i est , qui in auquo cn- •
,

mine (^) detecti sunt , qui infa niae nota aspersi sunt , qui scelera aliqua (b) Detenti
per publicam poenitentiam admisisse confessi sunt , qui iu haeresim lapsi Crat.
sunt , qui in hacresi baptizati , aut rebaptizati esse noscuntur , qui semet-
ipsos absciderunt , aut naturali defectu me.nbrorum , aut (c) decisione (c) Colonieji-
aliquid mi.ms habere noscimtur , qui secundae vxoris coniunctionm sor- sis edirio^de-
iectl0ne
titi sunt , aut numerosa coniugia frequentauerunt , qui vi.iu.«m , vel rna- •

rito relictam duxerunt , aut corruptarum mariti fuerunt , qui concubinas (d") {d) Aut fornr-
ad fornicationem habuerunt , qui seruili conditioni obnoxii sunt , qui igno- earias . Exc.
ti sunt, qui neophyti sunt , vel laici sunt , qui saeculari militiae dediti " Crat
\
sunt , qui Curiae nexibus obligati sunt , qui inscii literarum sunt , qui non- Formcationes.
Vu etur inte ["
dum ad triginta annos peruenerunt , qui per qradus Ecclesiasticos non (e)
accesserunt , qtu ambitu honorem quaerunt , qui muneribus honorem ob- A . . . .
' ' •. o j « , rs ,• • conatbjnis ad
tirrere m iliuntur , qui a decessonbus ln Sacerdotium (/) eliguntur .
. ,

tembus adhibi-
55. Sed nec ille deinceps Sacerdos erit , quem nec Clerus , nec popu- tis.
fe guibus
lus propriue Ciuitatis elegerit , vel auctoritas Metropolitani , vel (g) Com- dist. j^ c . j s
prouincialium S.icerdotum (/;) assensio exquisiuit . Quicumque igitur dein- qui
ceps ad ordinem Sacerdotii postulatus , et iu his , quae praedicta simt , (e) Ascenie-

exquisitus , in nullo horum deprebensus fuerit , atque examinatus , proba- ruatGrat.

bilis vitae, atque doctrinae extiterit ; tunc secundum Synodalia, vel De- w)Elig. inE-
1SCO P OS n °n
cretalia Constituta , cum omni Clericorum , vel ciuium voluntate ab vni- F
<•. ordir.entnr
Comproumcialibus r
• /-> •
^ -l • c j
• • .• ,
uersis Episcopis , aut certe a tnbus , rn Sacerdotmm , „ .

die Dcminica consecrabitur , conuenientibus caetens, qui absentes merint, , »

Prouiicia-
Literis suis , et magis auctoritate , vel pracsentia eius (/') 3 qui est in Me- i ulm qju t

tropoli constitutus . (h) Assenstis

jo". Episcopus autem Comprouincialis ibi consecrandus est,vbi Me- non exquisiuit
tropolitanus elegerit Metropolitanusautem noanisi in Ciuitate Metropoli , Crat.
.

Comprouincialibus ibidem conuenientibus Si quis autem deinceps contra (0 Q u ^ ere . "

'letropouta-
praedicta vetita Canonum ad gradum Sacerdotii indicnus aspirarc con-
tenderit , cum ordinatoribus suis adepti honoris pcriculo subiacebit . —

XX- De aumero annorttm ,

qtio Sacerdotes , et Letutae ordlnentar •

Nttm. 8. Dist.
57. In Veteri Lege ab anno vicesimo ct quinto Leuitae TabernacuJo 77- In vet.leg.
seruire (/) mandantur *"<>/>• 6 - c - 32-
; cuius auctoritatem in Canonibus ct Sancti Pa-
tr:s sequuti sunt . Nos Diuinae Legis B " rr "- ' 2' Cm
, et , (/) et Conciliorum praecepti
54. Vat. oportutrat statuerc pro 0- probabili vita ,atque doctrina . EDITOR. (k) Praeci-
portuerat q-.tidcm statuen.ium Luc. omit- . 57. Luc. tt canonum admonetnus piontur
. Iuo ,

tit qui semetipsos vsqwe ad habere nos- sententiis scd a viginti quinque annis ttBurch.
:

cuntur . Idein Luc. ad fornicationes , aetatis Vat. et canonum admoncmttr SV/t* (0 Et Praece-
.

Aguirrius in textu ad fornicationes , Vat. tentiis , sed viginti tntinqut annorum as- ptorumCano-
ad jornicarias EDITOR . . tatis etc. EDITOR/ nuin immem.
55. Vat. ciuitatis ekgit . Et postea Crat.
Tom.lI. Bbbb
 . . . . .

562 ISIDORI^NA
iramemores , infantcs , pueros Leuitas fecimus ante legitimam aetatcm,
et
ante experientiam vitae ideoque ne vlterius fiat a nobis , et Diuinae Le-
;

gis , et Canonicis admonemur sententiis; sed a viginti et quinque annis

atis Leuitae consecrcntur , et a triginta annis Presbyteri ordinentur ;
i. Tiwotn.j. j ta vt} secundum Apostolicum praeceptum 3 probentur primum , et sic mi~
nisttent nulUtm crimen habentes

XXI. De ccstitats Sacerdotum

eS. Quicumquc
in Sacerdotio Dei positi sunt , irreprehensiles esse
&M- debent, Paullo Apostolo attestante: Oportet , Episcopum irreprehensiui-
esse . Inoffensos igitur, ct immaculatos decet Dei existere Sacerdo-
tes, nec vllo eos fornicationis contagio polIui;sed caste viuentes, mun-
dos semetipsos celebrandis exhibeant Sacramentis . Abstineamus ergo nos
ab omni opcre malo , et ab omni inquinaraento carnis liberi manea-
mus,vt mundi corpore, purgati raente , possimus ad Sacrificium Christi
digni uccederc , et Deum pro delictis omnium deprecari •

XXII. Vt Episcopus in conclaui suo idoneutn testimonium habeat

Rom. eo.
12. et 2. Quamuis conscicntiam puram apud Deum nos habere oporteat t
Cer.2. tamen apud homines faraam optimam custodire conuenit, vt iuxta prac-
ceptum Apostolicura , non tantum coram Dco , scd etiam coram homini-
bus, vitae sanctae testimonium habeamus .
60. Quidam enim hucusquc Sacerdotum non modicum seandalum crea-
duobus r a \ j um f n conuersatione vitae non bonae famae existunt r
V t
uerilllt .
mss.est. Dum ,1 r 1 •
j •
1
• •

mitur
& excludauir deinccps omnis ncfanda suspicxo , aut casus , et ne oe-
ui accusatione ...
. ... r
..
'
. .

luxurhe tur v tra saecuianbns obtrectandi Jocus , oportet , hpiscopos testimomum

in
'

conuersat Jn probabilium personarum (/>) in conclaui suo habere , vt et Deo placeant

.

A. C. deest, in per conscientiam puram,et Ecclesiac (c) per optimam famam •

conuersatione
(h) Conuersa-
XXIII' Vt Prcsbyteri vel Diaconi similiter vftae suae habeant testes
3
tionis, et vitac
in concl.£.\v.
(c) Per con- ,
gK
atque Leuitae
j,j on a jj ter

, quos rorte
p] a cuit
r
c
,
'
vt
.
quemadmodum
.-
mnrmitas
conclaui
.

, aut
Antistitcs
aetatis
.

gramtas
,
..m
ita Prcsbvteri
- .
,
.

uersat bo
£.%•»-.
'
Episcopi manere non sinit , vt iidem in cellulis suis testes vitae habeant ,
vitamque suam,sicut nomine , ita et meritis teneant .

XXIV. De conuersatione Clericorum , vt h: vno conclaui sint •

Prcucrb. ?o. 62. Prona est omnis aetas ab adolescentia in malum ; nihil enim hi~

5#. Vat. nec vllius eos fornicationis . rius ; sed melior videtur lectio veteris
EDITOR . cditionis , et codicis Vat. omnis nefandae

59. Vat. tamen et apu.d . EDITOR . suspicionis occasio . EDITOR .

60. Omnis nefanda suspicio , et casus : 62. Vat. siqui in clcro pueri aut
itaediderunt Loaisa , Labbeus , et Aguir- Mox qitem et wagistrum .Hac etiaua dc
 . . .

APPENDIXV. j6j
ocrtius , quam vita adolescentium . Ob
hoc(#) constituendum oportuit, vt Gen.6.etS.n.
si qui in Clero (/>) puberes, aut adolescentes existunt, omnes in vno co.n- <7-i-Omnis ae-

claui atrii commorentur , vt lubricae aetatis annos non in luxuria , sed tas ' Ansel.hb.
l ni
in disciplinis Ecclesiasticis agant , denutati probatissimo seniori , quem 7 '"£' '
-ii
Conal.Tol. 10.
'
,

lnagistrum
o
6j. Quod
i

...
doctrinae , et testem vitae habeant
si aliqui ex
.

his
...
existunt
pupilli , a Sacerdotali tutela
CCLp. I
/
.

a \ constitue-
foueantur ; vt et vita eorum a criminibus intacta sit , et (c) res ab in- re . Grat.
iuria improborum . Qui autem his praeceptis resultauerint , Monasteriis (/>)Impu>eres.
deputentur ; vt vagantes animi , et superbi seueriori regula distringantur . Crat.
(c) Et res eo-

XX V. Vt Sacerdotes Scripturarum Sanctarum , et Canonum runa abiniuria

impiorum •
cognitionem
* habeant .
Cr.T.
r t , .. Dist.iS. Igno-
64. Ignorantia, mater cunctorum errorum , maxime 111 Sacerdotibus rant a mater . j

Dei vitanda est , qui docendi officium in populis susceperunt . Sacerdotes Burch. lib. r.
enim Iegere Sanctas Scripturas admonentur , Paullo Apostolo dicente ad cap. 100. An-
Timotheum Intende lectioni , e.xhortationi , doctrinae ; semper permane
: Jf/. /.7. c.114.
in his . Sciant igitur Sacerdotes Scripturas sanctas , et (d) Canones , vt \- ai '- Tim..%.ct

omne opus eorum in praedicatione , (e) et doctrina consistat , atque ae- Conc ^^re *'A'
C
dificent cunctos , tam Fidei scientia , quam operum discipiina . ,'J' ,.

ditcntnr. F ~<c
XXVI. Quod Parochiaxis Presbyteris , quum ordinantur , ojfcialis te Praed. $.£
)

Libellus debeat dari ; et iidem Presbyteri in Litaniis uina Exc. .

sint de offtcio quaerendi

Dist.28.Qam-
6j« Presbyteri in Parochiis ordinantur , Libellum ofncialem ^ pre&yt.Iuo
Quando
' l9
a Sacerdote suo accipiant , vt ad Ecclesias sibi deputatas instructi (/) succe- \' ?*$ '

J l'
£
'
'

'
dant , ne per ignorantiam Diuinis etiam Sacramentis offendant ; ita vt quan- '
A
do ad Litanias , vel ad Concihum venennt , rationem Episcopo suo red- se j /,-/, j Ca9
dant , qualiter susceptum officium celcbrant , vel baptizant . TI -..
(OAcceJant.
XXVlb De professione Presbyterorum vel Diaconorum Episcopo
t ixc.
facienda , quam in Parochiis ordinantur . Dist.2S.Q1un-
do Pres./«« P.
^' c ' >°' €t ?'
66. Quando Diacones per Parochias constituuntur , opor-
Prcsbyteri , vcl l

C ur"
tet (g) eos professionem facere , vt caste , et pure viuantsubDei timore, .l 'J^i
vt dum eos (h) talis professio religat, vitae sanctae disciplinam retincant .
i^.Ansell 7
c.io6.Pan.l.2.
causa pueros olim in monasteriis Hispa- sanctas, et canones meditentur vt omne etc. c. 157.
niae educatos fuisse, constat cx Paulo EDITOll . /n\ Eos pri-
Emsritensi c?.p.i. De vit. Patrum Eme- 65. Vat. etiam in ipsis diuinis sa- mum profess.
ritens . EDITO'.t . cramentis offendant vt quando i.l lt- Exc,
:

64. Vat. legere sanctas scripturas tanias . . . celebrent , vel baptizent . ED. (A) Tali pro-
frcquenter admonet Paulus apostolus di- 66. Luc. d.im eos talis professio obli- fessione obli-
cens al Timotheum Intende lectioni, : gat ,vitae sanctae disciplina retineat . gaaerit , san-
e\\ortationi . Doctores semper manere in EDITOR .
i;.
his se sciant Igit.tr sacerdotcs scripturas
.
namretineant
Bbbb 3
 . . . .

5&4 ISIDORIANA
XXVIIh De ordine , quo depoihi itertm ordinantttr
luo {). 2 Epi- •

scopuj, Presb. 67. Episcopus, Prcsbyter, aut Diaconus,si a gradu suo iniuste deie-
Iuop."). f.367. ctus
,
Synodo innocens reperiatur, non potest esse quod
(a) ia secunda
W
Synodo
*' n sancta
luo
fuerat , nisi gradus amissos (£) recipiat coram Altario , de manu fcpisco-
^ ^ Orarium , Anulum , et Baculum ; si Prcsbyter , Orarium , et (c) Plane-
. .

',*'''
tam ;' si Diaconus , Orarium , et Albam ; si Subdiaconus, Patenam , et Ca-
(b) Recip. co-
.
.. ...
. , ' • -

'icem > S1C et reii

q ul gradus ea in reparationem sui recipiant , quae ,cum
rani Alraiiode
rcanu Episco- ordinarentur , perceperunt
porum.Si Epi-
icopus est , XXIX. De Sacerdotibut vel Clericis magos
, Leuitis , ,
©.larium, anu- aut aruspices consulentibus .
lura , et bac.

ff*_ 68. Si Episcopus, aut Presbyter , siue Diaconus, aut quilibet ex ordi-
a rn m *
ne Clericorum , magos, aut aruspices, (d) aut ariolos , aut certc augu-
yf
"> Si quis
res > ve sortilegos , vel eos , qui profitentur artem (?) aliquam , aut ali-
'

Epiicop. Burc. q ilis eorum similia exercentes , consulere fuerit deprehensus ; ab honore
/.10. c.48. Iuo dignitatis suae (/) depositus (g) Monasterii (/1) pocnam excipiat , ibique
p. u. c. et 34. perpetuae poenitentiae deditus , scelus admissum sacrilegii luat .

Concil. Brac.i.
***• 77- XXX' De Sacerdotibus ad gentem extraneam nuncios mittentibus •

lct) Aut incan-

a r ~
? ; Confinitimi hostium Sacerdotes, praeter eos,qui a Regia potesta-
*
q 69.
(e) Maeicam
acceperunt , (;") quodlibet mandatum (/) a gente extranea
"
te licentiam
occulte accipere , vel dlrigere non praesumant ; qui autem deprehenditur,
'

Crat.
(/) Suspensus. atque conuincitur, denunciatus Principi , apud ConciJium condigna ani«
G>*t. maduersione multabitur.
(g) Monaste-
rmm mgres- XXXI. De discretione causarum >in quibus Sacerdotes Iudices fieri possunt
sus , lbique .

(h\ 7°*
Curam C Saepe Principes contra quoslibet maiestatis obnoxios Sacerdotibus
A. censuxam . negotia sua committunt . (/) Et quia Sacerdotes a Christo ad ministe-
Exe. rium salntis electi sunt , ibi (zw) consentient Kegibus fieri Iudices , vbi

(0 Aut quod- iurciurando supplicii indulgentia promittatur, non \ bi discriminis senten-

lib. C.A. tia praepuretur • Si quis ergo Sucerdotum contra hoc commune consultum
(fe)Ad Gentem dfscussor in alienis pericuiis extiterit , sit reus effusi sanguinis apud
excraneam. C.
(j ir j stum et apuc J
j Ecclesiam r
pcrdat r proprium
r eradum •
&
A. Exc.

P
et
22.9. 8. Saere
Rur h 7'
,
"C
...
lnter P un g lt > et leg 11 > quam artem ahquam
,.
Vat. arttm ah- .
,

, ' 1
'
vt si episcopus fuit .recipiat cnram alta- quam aut aliqua eorum similia exer-
,

'l ' ' '

rio cte manu episcoporum orarium etc. centes cousuluisse fuerit etc. EDITOR .

l^em ^ uc a ^ iuarg- P ro patenam exni- 69. Vat. acceperunt a quolibet man-

t'l\ \ C A [
"

( \C se - bet /><•*«•<»»» : sed ilia verior est scriptura . datum agentes occulte . EDITOR .

. EDITOR. 70. Vat. consentiant . . .promittitur . . .

68. Perezius melius existimat esse praeparatur . EDITOR

arteta magicam , quod cxtat in vet. edit.,
 . . . . . .

A P P E N D I X V. 5S5

XXXU. De cura populorum , et pauperum , quam Ephcopi

sibi impositam nouerint .

Episcopi in protegendis populis ac defendendis imposicarn a Deo Grat. Iu«

71. ,
f 2
sibi curam non ambigant ; ideoque dum conspiciunt Iudices,et (_) pote- i""^L w
I * '

urc '^" l
states pauperum oppressores existere, prius eos Sacerdotali admonitione ' '

redarguant ; et si contempserint (£) emendare , eorum insolentiam Regis ,\ p otentes

auribus intiment ; (*) vt quos Sacerdotalis admonitio non flcctit ad iu- Excus. Burch.
stitiam , regalis potestas ab improbitate coerceat Si quis autem Episco- luo. .

poru.n negiexerit , Concilio reus erit (b) Emend.

anatenaatizen-
XXXIII' Ne ex facultatibus Ecclesiarum Dioecesis , excepta tur
;
oblationum , tributorum , ac fruzum ,
' '
Caetera
tertia ,
__• _ ., desunt.Burch.

_, ._. ,.
)• __.'
Eptscopus ahqutd auferat•

, ...... f| Jug

<--255- Burch.
££
72. Auaritia , radtx cunctorum maiorum
etiam Sacerdo- ; cuius sitis /.3. c.207.
tum mentes obtinet Multi cnim . , et Mar-
fidelium (c) in amore Christi i.Tim.6.
tyrum , in Parochiis Episcoporum Basilicas construunt , (d) oblationes (f)* n honorem

conscribunt , Sacerdotes haec auferunt , atque in vsus suos conuertunt • Exc.Burch.vt

n9Stri
Inde est, quod cultores Sacrorum deficiunt , dum stipendia sua perdunt .
'
•

Oblatas
Inde labentiun Basilicarum ruinae non reparantur ; quia auaritia Sacerdo- ' '
. ,. r • sanctas tn-
tali omnia aureruntur. _
75.
- .

rro qua re constitutum est a praesenti Conciho , Episcopos lta

._,.,._. .
.

buunt
*
. Exc.
Burch vt no-
Dioeceses suas regere , vt nihil iure praesumant auferre; sed iuxta prio- stri
rum auctoritatem Conciliorum , tam de oblationibus , quam (e~) de tri- 16. q. i.Con-
butis , ac frugibus tertiam consequantur . stitutum est.
74* Quod si amplius quippiam ab eis praesumptum extiterit , per Burchard. /.3.'
Concilium restauretur ; appellantibus , aut ipsis conditoribus, aut certe f - 20 3- Inop.j.
2
propinquis eorum , si iam illi a saeculo decesserunt . Nouerint autem con- f' ^' . . .
e ec mis
'
ditores Basilicarum , in rebus quas eisdem Ecclesiis conferunt , nullam po- . -l -

testatem habere ; sed iuxta Canonum instituta , sicut Ecelesiam , ita et do-
Burck. et no-
tem eius ad ordinationem Episcopi pertinere str i .

10. q.i. Xoue-

XXXIV' De tricennii tempore , et propter Prouittciat rint Bure.1. 3«
causarum discretione f.203. Iuo p. 3.
f.255.
Dist. 16.

eum actio reposcendi ; sed hoc intra vnam '(/') Prouinciam ; extra vero (fj Po$_,"eara
teneat, quia.
73. Vat. nihil ex tarum iure ED. Luc. dioecesis deuenditur
. 75. : saepe Iu0
74- v
-«'- * seculo discesserunt . Lt v , et / in
mss. Gothicis confunduntur (-) Quamuis .

»n.ra , sicut ecclesia , it* tt dos eius ... Std hoc loco melius videtur defenditur Exc -

ptrtineat . EDITG* . EDITOR .

'
(A)Et adm./„„
(1) Parochiam.
 . . ,,

-66 I S I D R I A N A
nullo modo ; nc dum Dioecesis defenditur , Prouinciarum termini con-
fundantur

XXXV. De conuenta terrttorii , et Basilicis noaiter constructis ,

ad quem Episcopum pertineant .

£xc. 1-uo tt C. 76. Sicut Dioecesim alicnam tricennalis possessio tollit , ita territorii

A vide notam conuentum non Ideoque Basilicae , quae nouae conditae fue-
(a) adimi: •

Cod. Cregoria- rint , ad eum procul dubio Episcopum pcrtinebunt , cuius conuentus esse
ni 16. A.i.Pos- constituerit
sessio et 16.
tf.^.Sicutdioe-
XXXI 'I- Dc ;
;
v Episcoporum per sinvulos annos
cesim Iuop. ~. .
D _1
l--
raiocntis j
peraee>:da
„ , i
c.iii.Burc.l.-. *1
.

cap.i\~.
77. Episcopum per cunctas Dioeceses Parocniasque suas per sin-
O) Amittit . (7>) ,

luo admittit . gulos annos ire oportet , vt exquirat , qno vnaquaeque B..si)ica in (t) re-
,. C. Gre- paratione sui Quod si ipse, aut languore detentus , aut aliis •
.

gtrian. tmen- OCCL a tio.iibus implicatus , id explere nequierit , Presbyteros

,p (_) probabi*
dauit nJimit,
j^ ,
(Ut qj iConos niittat , qui et reditus Basilicarum , et reparationes
ct ministraatiutn vitam inquirant .
'sTorum Co"di-
cumlectionem. wirirtt
10. 9.1. c. Epi- AAA l //.
r>
De
•
/r
promtsso sujjragto praesttto
•

, ex rsbus
7

scopntn luo •
I cciesiae persoluendo*
p.?.c.\0~.Bhrc
l.s. «-87. yg. Quicumque
Episcopi snffragio cuiuslibct aliquid Ecclcsiasticae (V)
Paroecias-
(b)
v ti!itati prouiderint , et pro eo quodcumque (7) modicum i;i remunera-
que Grat. promiserint , proinissi solutione.n eos exsoluere oportebit ; ita vt
t onem
.
j
(c) Reparatio- .,
ncm C. A. .
^ Concilium Comprouinciale
_ . * .
deductum, eorum conniuentia confirme-
, s
tur °i uia slcut P^ uIus Apostolus ait , dtgnus est operartus (g) mercede sua .
'>
.... . ,

(,/) prcbabilis

vitae . Burch.
12. q. 2. Qui- XXXVlll. De sujjragio fundatoribus Ecclesiarum , iiel filiis eorum
cumque suf- ex rebus at> ipsis collatis hnperuendo .

frag-
Vtilitatis
(e)
^ Praeben.Ium est a Sacerdotibus vitaesolatium indigentibus,et maxi-
C.A. etGtat.
Lommo-
me y_ ^ quibus restituenda vicissitudo est • Quicumque ergo fidelium de
) racu tat j DUS SL1 j s Ecclesiae aliquid deuotione propria contulcrunt ; si forte
]

(-) Mercedem J
P S1 > aut nni
eorum redacti fuennt ad inopiam , ab eadem bcclesia sur-
suamaccipere. fragium vitae pro temporis vsu pcrcipiant Si enim CIericis,vel Mona- .

C.A. chis,seu peregrinis , aut quamlibet necessitatcm sustinentibus , pro solo

\.Timot.-.i6. Religionis intuitu, in vsum rcs Ecclesiasticae largiuntur ; quanto magis
.7. 7. Quicum- n j s eonsulendum est quibus (h) retributione iusta debetur.
,
que hdeles .

(h) Ketribu-
tio . Exc. 77. quid vnaquaeque basilica
Vat. 78. Vat. comprouinciale deferatur
in reparationem sui indiget EDITOR . . vt eorum EDITOR .
 . ,

A P P E N D I X V. 5 67

XXXIX' De discretioue Presbyterorum , vvl Diacouorum ,

vt ia vtroquc Choro consistant-

So. Nonnulli Diacones in tantam ernmpunt superbiam , vt se Presby- ^ist. 93. Non-
teris anteponant , atque in primo Choro ipsi priores stare praesumant , num Iua
Presbyteris in secundo Choro constitntis • Ergo vt sublimiores sibi Pre- ^' c
,' 297 '

sbyteros agnoscant , tam hi, quam illi in vtroque Choro consistant • ", ]
' '

tis Gratiani ,
XL> De vno Orario a Diaconibus vteudo , nec oruato , sed puro . ; n vtroque or-
dine. forum in
8i« (#) Orariis duobus nec Episcopo quidem licet, nec Presbytero vti , omnibus mss.
quanto m.igis Diacono , qui minister eoruin est l Vnum igitur Orarium cc - Ecdesiae
opTrtet Leuitam gestare in siiiistro humcro , propter quod orat , id est, Tolet.et biblio-
f ecae reS. tae
praiJicat ; dexteram autem (*) partem (*) oportet habere liberam , vt
expeditus ad mi listerium Sacer.ioule discurrat • Caueat igitur amodo Le- eo
] itur\\ 't'r
uita gemino vti Orario , sed vno tantum, et puro, (*) nec vllis coloribus (*),
que choro
aut auro ornato . Praeterqua in
vno Lucensi
XLl' De qualitate Tonsurae a cuttctis C/ericis 3 vel Lectoribus Codic.vbi ha-
communiter habendae . betur, in vtro-
queconsistant,
qua n lecttMi
82. Orancs Clerici , vel Lectores, sicut Lcuitae , et Sacerdotes,' deton- '.

. .
c ,. .. optime seauu-
so supenus toto c;.pite , intenus solam circuli coronam rehnquant ; non
,

(„ m est Qe-re-
sicut hucusque in Galliciae partibus facere Lectores videntur , qui pro-
tum Greooria,-
Jixis, vt laici, comis , in solo capitis apice modicum circulum tondent. num.Dip.23.
Ritus enim iste in Hispania (*) hucusque haereticorum fuit Vnde opor- . Vnum ora-
tet , vt pro amputando Ecclesiae scandalo,hoc signum dedecoris aufera- riutn.
tur , et vna sit Tonsura , vel habitus, sicut totius Hispaniae est vsus. Qiii (") si °raria

autem hoc non custodierit , Fidei Catholicae reus erit •

^uo nec Epi-
scopo induere

XLII. De remotione mulierum a ^ ltl C 6

consortio Clericorum •
nec r? ^ '
Prcsbyte-

83« Cum extraneae feminae nullatenus habitent , nisi tantum to minus Dia-
Clericis
mater,et soror vel amita . In quibus personis nihil scelcris exi- cono,qui C.A.
, filia ,

stimari foedus naturae permittit • Id enim et constitutio antiquorum Pa- et Exc.

trum dccreuit . (*) Deest Exc.
(*) Desunt in

XLIIb De venditione mulierum quae Clericis coniunctae noscuutur •

^•^• l " quoest
,
et auro orn.

84. Quidam Clerici legitimum non habentes coniugium , extranearum Dist "[[ 0ui [
80. In vtroque choro : in Luc. deest res eius temporis saepe vtor cum ac- ^ :lni Clerici
choro . EDITOK . cusatiuo adhibent .Vat. vt expeditius etc.
81. Luc. Oraria dv.o nec episcopo Caucant igitur amodo leuitae geminum
quidem lice re , nec presbytero vti , quanto vti orarium , sed vnum tantum , et pu-
magis diac ono etc. Isidorus , ct scripto- rum . . . «1«; auro ornatum .
 . . ,

56$ I S I D O R I A N A
mulierum , vel ancillarum suarum interdicta sibi consortia appetunt ; ideo-
(«) Quae con-que (j) quaecumque Clericis taliter adiunctae sunt , ab Episcopo auferan-
iunctae taliter tur et venumdentur
f , illis pro tempore (£) religatis ad poenitentiam , quos
eum Clericis
sua libidilie in feC erunt
lunt . Exc.
(b) Relegatis . vr , rr
XLIV- De
~.
personts
...
muUerum quas non conuentt Clericts copu/ari ,
• /m . . ,

mlius ms. ,

etsi ttesciettte Episcopo Clericus dttcat vxorem .

23. ^.8. Cleri- 85. Clerici , qui sine consultu Episcopi sui , aut viduam , vel repudia-
ci. luop. 8. e. tam vcl meretricem in coniugio acceperint , separari eos a proprio Epi-
,
°
2 6,
scopo oportebit .

XLV. De Clericis y
qui arma sumpserhtt , vel sttmpserunt -

2}. f.S.Clerici 86. Clerici , qui in quacumque (c) seditione arma volentes sumpse-
qui . Atuel. rintj vel sumpscrunt , rcperti , amisso ordinis sui gradu , in Monaste-
1.-. c. 187. xvam ((/) poenitentiae contradantur
(c) Factione .

Crat '
, XLVl. De Clericis sepulcra
'
demolientibus .
(.r)l'erennitcr.

Iuop.11.c49. 87. Si quis Clcricus in demoliendis sepulcris fuerit deprehensus

Bitrrh. 1. 11. quia facinus hoc pro sacrilegio Legibus publicis sanguine vendicatur ;
c. 63. oportet Canonibus in tali scelere proditum Clericatus ordine submoueri,
et poenitentiae triennio deputari.

XLVll. De absolutione a laboribus , mel indictionibus

Clericorum ingenuorum .

88. Praccipientc Domino

atque excellentissimo Sisenando Rege , id
,

constituit vt omnes ingenui Clerici pro ofhcio Re-

sanctum Conciliam ,

ligionis ab omni publica indictione , atque labore habeantur immunes ;

vt liberi Deo seruiant , nullaque praepcditi neccssitate , ab Ecclesiasticis
ofhciis rctrahantur .

XLVllI. De institutione Oeconomorum , id est y qui res Ecclesiasticas tractaxt.

Chalced.Ccnc. 89» Eos , quos Oeconomos Gracci appellant , hoc est , qui vice Epi-
Can. 16. scoporum res Ecclesiasticas tractant , sicut sancta Synodus Chalcedonensis
instituit : omnes Episcopos de proprio Clero ad regendas Ecclesias habe-
re oportet , qui autem deinceps contempserit , obnoxius eiusdem magni
Concilii erit •

XLIX. De
8j. Vat. Clerici , quivxores duxerinty 88. Vat. domino nostro , atque ED. .

aut viduatn etc. in coniugiam acceperint 89. Vat. graeci vocant . EDITOR •
EDITOR.
 . . .

A P P E N D I X V. 569

XLIX. De professione Monachorum , et deuotione Parentum corum .

90. Monachum aut paterna deuotio , aut propria professio facit ; quic- 20. q. 1. Mo-
quid horum fuerit, (0) alligatum tenebit Proinde his ad Mundum reuer- nachum
.
Iuo .

e -3-Burck.
ti inteicludimus aditum , et omnem ad saeculum interdicimus regressum . /'•?•
1.6. c.6. Ar.sel.

L. De Clericis ,qui Monachorum propositum appetunt, vt Ucitum habeant . /%' c l

Ca ) AUegatno
91. qui Monachorum propositum appetunt ; quia meliorem
Clerici , /« a a .

vitam sequi cupiunt, liberos eis ab Episcopo in Monasteriis largiri opor- 19. q.i. Cleri-
tet ingressus , nec interdici propositum eorum , qui ad contemplationis ci,qui . Burck.
desiderinm transire nituntur . I. 8. czi. Iuo
J?.6.c.; 7 i.

Ll. De discretione potestatis Episcoporum .,

quam in Monasteriis
haber.e potuer#;:t .

92. Nunciatum est praesenti Concilio , quod Monachi, Episcapali im- 18.^.2. Hoc
perio , seruiii opere mancipentur , et iura Monasteriorum contra (£) Con- ttptOBo S| hi .

VideAui elian.
stituta Canonum , illicita praesumptione vsurpentur ; ita vt pene ex Coe-
nobio possessio fiat , atque illustris portio Christi , ad ignominiam , ser- ."
• 1 T J t /1 »V. . • ... t" fi
',

uitutemque pernemat- CratX^q.z.

__ _

95. Quapropter monemus eos , qui Ecclesiis praesunt , vt vltra non Monastena et
praesumant ; scd hoc tantum sibi in Monasteriis vindicent Sacerdotes , (c) 2. Hisfi. c. n.
quod praecipiunt Canones, id est, Monachos ad conuersationem sanctam (d) Episcopis,-Aor
praemonere, Abbates , aliaque ofHcia instituere , atque extra Regulam fa- ius ademit.i.
cta corrigere Quod si aliquid (?) in Monachis Canonibus interdictum Lilter
.
Vide -

tonc.Tnd.sess.
praesumpserint , aut vsurpare quippiam de Monasterii rebus tentauerint ,
non deerit ab illis sententia excommunicationis , qui se deinceps nequa-
quam sustulerunt ab illicitis . /^'
i^tiruta
A. C.
LIL De Monichis vagis , et a Monasterio egressis . (c) Quos.E.w.
Promoue- (d)

94. NonnuIIi Monachorum egredientes a Monasterio , non solum ad re Orat. •

saeculum reuertuntur , sed etiam vxores accipiunt Hi igitur reuocati , in C e ) I,n Mona .

chos Vide .
eodem Monasterio , a quo exierurit, poeniteutiae deputentur , ibique de
Conc. Turon.
fleant crimina sua , vnde decesserunt
c 1 1
. Ex quo .

iccrctum est
LIII. De Religiosisvagis , qui xec inter Clericos ,

nec iater Monachos habsntur .

9J. Religiosi propriae Regionis, qui nec inter Clericos , nec inter Mo-
90. In Luc. allegatum:\x.z etiam in 94. Vat. cxierant . . . discesserunt
Vat. ex alligatum factum EDITOR . . EDITOR .

93. Vat. vt vltra talia non sibi m 95. Vat.feruntur pro fiierint , et com>
monasterio praesuma-nt . EDITOR . tnorari pro ccmmanere . Mox coerccatur,
Tom- II. C c c c
 . . ;.

57' I S I D O R I A N A
nachos habentur, siue hi , qui pcr diuersa loca vagi fuerint , ab Episcopis,
in quorum conuentu commancre noscuntur , licentia eorum coerceatur
in Clero , ?.ut in Monaste riis deputati , praeter illos , qui ab Episcopo suo,
aut proptcr 3Ctatcm , aut proptcr languorem fuerint absokiti

LlV. De discretione poenitentium , et qui possunt ad honores

Ecclesiasticos prouehi , vel qui nou possunt •

Conc.Tolet.f. 9^' Hi,qui in discrimine constituti poenitentiam accipiunt , nulla

c.io. manifesta scelera confitentes, sed tantum peccatores se pracdicantes , hu-
iusmodi si reualucrint, possunt etiam , pro morum probitate , ad gradus
Ecclesiasticos peruenire • Qiii vero ita pocnitentiam accipiunt , vt aliquod
mortalc peccatum pcrpetrasse publice fateantur , ad Clerum , vel ad ho-
nores Ecclesiasticos pcruenirc nullatcnus poterunt , quia se confessione
propria notatierunt

LV. De poenitentibus viris , ac viduis 3 siue virgiuibus ,qui diuerteutes

laici fiuut , aut vestem mutant , f<?/ coniugiis copulautur *

luop.j.c. 47. Qiiicumque ex saecularibus accipientes poenitentiam totonderunt

97.
Burc. I.8.C.2J. se , laici effecti sunt ; comprehensi ab Episcopo
et rursus praeuaricantes
(a) Renouen-
suo f ac poenitcntiam , ex qua recesserunt , (#) renocentur Quod si ali-
j .

tur .
.\c.
«q U j p er rfc^ poenitcntiam irreuocabiles sunt , nec admoniti reuertantur ,
tu\n
(e>) .. ••
rotentiam.
vere vt apostatae
r coram Ecclesia anathematis sentcntia condemnenttir •
_ , x . c . . ..

F.xc.Burch. 9°' ^ on ahter et hi , qui (c) detonsi a parcntibus rucrint , aut spon-
(c) Tonsicol- te sua , amissis parentibus , seipsos Religioni (</) deuoucrunt , et postea
laudantibus pa. habitum saecularem sumpserunt , et iidem a Sacerdotc comprehensi , ad
rcntibus fue- cultum Religionis , acta prius poenitcntia , reuocentur (e) Qiiod si re- .

rlnt , seipsos uer ti non possunt , vere vt apostatae anathematis sentcntiae subiiciantur .

rehg. Burch.ct
Q^ zc forma seruabitur etiam in viduis, virginibusque sacris , ac poeni-
1"'
lnteriecta de-
V tcntibus feminis ', quae sanctimonialcm habitum inducrunt,et
' .
'
postea,aut
r '. .

sunt
vestem mutauerunt, aut ad nuptias transierunt •
(<-) Vouerunt.
C. A. LVI. De discretione saecularium >et sanctimouialium viduarum -

(e) QuoJ si re-

nouentur et , qq. Duo sunt genera viduarum , saeculares , et sanctimoniales ;saecu-
reuertir.olunt. i arcs viduae sunt quae adhuc disponentes nubere habitnm non
, , laicalem

"15 " , deposucrunt , sanctimoniales sunt,quae iam mutato habitu saeculari , sub
religioso cultu in conspectu Sacerdotis, vel Ecclesiae apparnerint Hae .

si ad nuptias transierunt, iuxta Apostohim , non sine damnatione erunt-

quia se primum Deo vouentes , postea castitatis propositum abiecerunt

vt aut in clero , aut in monasterio de- 97. Vat. admoniti reuertuntur . ED.
putentur praeter etc. EDITOR . 99. Vat. apparuerunt . . . transierint .

96. Vat. per morum probitatem . . . EDITOR .

vel honores . ED ITOR .

 A P P E ND I X V. 571

LVlh De discretione ludaeorum , qul non>vel qui credere vi tog&ntur •

100. De Iudaeis autem hoc praecepit Synodus , nemini dein- DzVf.4y.DeIu-

sancta
ceps ad credendum vim inferre : Cui enim vult Deus miseretur ^et quem daeis ./«<>/>. 1.
vult indurat • Non enim tales inuiti saluandi , sed volentes ; vt integra c- ^l^. et p.6.
c ^- e an
enim homo
-

sit forma iustitiae ; sicut (a) proprii arbitrii voluntate ser- .'

'«""
penti obediens periit , sic (b) vocante gratia Dei , propriae mentis con- j '

c
uersione homo quisque credendo (c) saluatur . Ergo non vi , sed (d) li- A.iRom.o.
bera arbitrii (<?) facultate , vt conucrtantur (/) suadendi sunt , non po- Gcnes.3.
tius impellendi • (a) Propria .

ioi- Qui autem iam pridem ad Christianitatem venire coacti sunt , Exc
sicut factum est temporibus religiosissimi Principis (*) Sisebuti quia iam (")Vocantese.
constat, eos esse Sacramentis Diuinis associatos , et Baptismi gratiam (s^)
*
»*-* ^

percepisse, et Chrismate vnctos esse, et Corporis Domini (*) et Sanguinis (*) L

"° * J'
Ci
rc "
Solusfiir «-•••• ,

,
,

extitisse participes , oportet , vt Fidem etiam quam vi , vel necessitate sus- ,jn
Tjbe,-;
ceperunt , tenere cogantur ; ne Nomen Diuinum blasphemetur, et Fides, Grat.
quam susceperunt , vilis ,ac contemptibilis habeatur • (e) Voluntate,
et hcult.Grat.
I.VIII. De his,qui contra Fidem Chrhti ludaeis munus , (f) Saluandi .
vel fauorem praestant- luo.Burch.noa
recte. Grat.vt

102.Tanta est quorundam cupiditas , vt quidam eam appetentes ( iuxta 7*\

Desunt
quod Apostolus ) etiam a Fide errauerunt ; multi quique hucusque
ait
Grat.
ex Sacerdotibus , atque laicis accipientes a ludaeis munera, perfiJiam eo- (^Suscepisse.
rum patrocinio suo (h) fouebant ; qui non immerito ex corpore Antichri- C.A. Grat.
sti esse noscuntur (/') qui contra Christum faciunt Quicumque igitur • i.Tim. 6.
deinceps Episcopus, siue Clericus, siue saecularis , ilJis contra Fidem Chri- Iuop.13.c95.
stianam (k) suffragium , vel munere,vel fauore praestiterit, vere vt pro- _(*) Fouent .

fanus , et sacrilegus anathema effectus,ab Ecclesia Catholica , et Regno ' * . _ .

Dei Q) efficiatur extraneus; quia dignum est , vt a Corpore Christi se- V.

Auxiliuml
paretur,qui inimicis Christi patronus effkitur . Iu0 m

(/)*Habeatur.
LIX. De ludaeis dudum Chrhtianh , et postea in priori rittt diuersis , Exc.
ac seruis , et fliis eorum circumcisis . De cons. dist.
4. Plerique .

105. Plerique, qui ex ludacis dudum ad Christianam FiJem promoti sunt, Burc.t.\.c.i}
nunc blasphemantes
r
petrasse noscuntur, sed
w
(*) in .V
(*)
J
etiam
Christum,' non solum Iudaicos
abommandas
. . .
per-
1 ,?_a ~ritus
ODeest.Grat.
circumcisiones excrcere (m) )'
'
c
'

et g urc ]i,
.. .
T ,
t . „ ., ._ ... _. .. ()/;)Noscuntur
100. Vat. vocante se gratia . Luc. ad c.ip. 59. huuts Concii. Male Sisenandi Jl
' ,
uri
non vi , sed proprii arbitrii facultate , Tuo , et Burch. Idem habes in 11. Wisigoth.
vt conuertatur EDITOR .
. lib. 12. /.10. tit. 3. Loaisa .

101. Sisebuti . Sic Ugendum ex Chron. 102. Aguirrius multi quique alii :

Isidori Era dxL. vbi dicit eum aemul.itio- multi qnippe Vat. praestiterit , aut pro-
.

ncm Dei habuisse , sed non secundum scien- pter aetatem , vere EDITOR . .

tium Vide Legem Sisebuti in annotatione

. 103. Vat. blasphemantes Christo . ED.
C c c c 2
 . . .

572 I S I D O R I A N A
pr.iesumpserunt; de quibus consultu piissimi , ac religiosissimi Principis
Domini nostri Sisenandi Regis , hoc sacrum decreuit Conciljum , vt huius-
[a) Correcu mocii transgressores Pontificali auctoritate (a) correpti , ad cultum Chri-
,s ' "*"
dogmatis reuocentur ; vt quos voluntas propria non emendat , ani-
stiani
V maduersio Sacerdotalis coerccat ; cos autcm, quos circumciderunt ; si filii
'

rucn fil. Eurch. eorum sunt , a pareutum consortio scparcntur ; si serui,pro iniuria cor-
l.\. c.fc.luo poris sui libertati tradantur .

p. i. eaf. 277.

w* g,
LX' De filili ludaeorum , vt a pareutibus separat; Christiauis
debeant deputari .

(b) Baptizatos, l0 4- Iudaeorum filios , vel filias , (/>) ue parentum vltro inuoluantur
nc ExcJSurc. erroribus , ab eorum consortio scparari decernimus ; deputatos , aut Mo-
.

etltw . n.istcriis , aut Christianis viris , ac mulieribus Deum timentibus , vt sub (c)
(') l - or - cura > eorum conuersatione cultum Fidei discant , atque in melius instituti , tara
ct conucte.luo
1. q. 4.1udaei
m
-

moribus > quam in Fide proficiant

LXI. De filiis fidelibus Iudaeorum, ne praeuaricatis pareutibus ,

et damnatis , a rebns pareuturn exules fiaut .

105. Iudaei baptizati , postea praeuaricantes in Christum , qualibet

si

Ezech.iS. pocna damn..ti cxtiterunt , a rcbus eorum fidelcs filios excludi non opor-
(d) Pat. etPa- tcbit ; quia scriptum est : Fi/ius non portabit iuiquitatem (<^) Fatris
ter non porta-
bitiniquitatem
LXII. De htdaeis baptizatis ,qui se sociant infidelibus ludaeis >
hhi . Giat.
vt Qnr;stian :s iHf doneutHr , et isti caedibus deputentur .
28. q.i. Sacpe
maloruiv).B«r.
/ 1. c. 84. Iuo
,
IO °*
. ...
Saepe malorum consortia etiam bonos corrumpunt , quanto ma-
p.i. c. 278. gis eos , qui ad vitia proni sunt NuIIa igitur vltra communio sit He-
.'

braeis ad Fidem Christianam translatis , cum his qui adhuc in vet.ere ritu
(e) Participio. consistunt ; ne forte eorum (c) participatione subuevtantur . Quicumque
C. A. jgitur amodo ex his, qui baptizati sunt , infidelium consortia non vita-
uerint ; et hi Christianis doncntur , et illi publicis caedibus deputentur

LXIII. De Christianorum } ludaeorumque couiugiis commuuibus ,

e t filiis eorum .

iS. q.i. Incfaei Iudaefj qui Christianas mulieres in coniugio habent , admonean-
10 y t
quiChristianas
tur a b Episcopo Ciuitatis ipsius , vt si cum eis permanere cupiunt , Chri-
g- itg *.
stfani efHciantnr , quod si admoniti noluerint , separentur ;quia non pot-
'

Coniun- cst inficlelis in eius permanere coniugio,(/) quae iam in Christianam

tf)
ction. C A. translata est Fidem . Fiiii autem , qui ex talibus nati existunt , Fidem ,

atque conditionem matris sequantur . Similiter et hi , qui procreati sunt

104. Vat. vltra , quod forusse melius est , quacn vltre . EDITOR .
 . , .

A P P E N D I X V. 573
de infidelibus mnlieribus , et fideiibus viris , Christianam sequantur Rc-
ligionem,non Iudaicam superstitionem .

LXIV. De ludaeh conuersis, et post praeuaricantibus ,

i't ad testimonium non admittantur •

10S. Non potest erga homines esse fidelis , qui Deo extiterit infide- 2.f.7.Xonpot-
lis iudaei ergo , qui dudum Christiani effecti sunt , et nunc in Christi est. Idcm Le^,
.

Fidem praeuaricati sunt , ad testimonium dicendum admitti non debent, Wisigot.l. 12.
quamuis Christianos annuncient • Quia sicut in Fide Christi su- tlt 2 -'-9-et 10.
esse se
-

u0 P' l 3' c -9°-

specti , ita et in testimonio htrmano dubii habentur Infirmari ergo opor- .

tet eorum testimoniuiu , qui in fide falsi docentur; nec eis esse creden-
veritatis a se Fidem (0) abiiciunt . («OAbiecerunt
dum , qui
n Crat, Iuo

LXV' Ne ludaei , vel si qui ex Iudaeis sunt,officia publica agant .

109. Praecipiente Domino , atque excellentissimo Sisenando Rege,id <-.

I7 a
constituit sanctum Concilium , vt ludaei , aut hi , qui ex ludaeis sunt, stituit sanct.
officia publica nullatenus appetant ; quia sub hac occasione Christianis in- Idem est ll.Wi-
iuriam faciunt . Ideoque Iudices Prouinciarum cum Sacerdotibus , eorum sigoth. I. 12.
subreptiones fraudulenter (£) elicitas suspendant , et officia publica eos til -3- i- l 7' luo
agere non permittant Si quis autem ludicum hoc permiserit , velut in P' l 2- c -97-
.

Rell tas
sacrilegum excommunicatio proferatur ; et is , qui subrepserit , publicis „^.
"

^,
C
t
ibus deputetur
d..
1 .

.
/i. ct Crat.
c ^^ ^
LXVl. Ne ludaei qnodcumque mancipium Chrhtianum ex C. Lucensi
quocumque titulo habeant •

1 10. Ex Decreto gloriosissimi Principis hoc sanctum elegit Conci-

U P- l l- c -99-
lium , vt ludaeis non liceat Christianos seruos habere , nec Christiana
mancipia emere , nec cuiusquam consequi (c) largitate ; nefas est enim , t \ 1
vt membra Christi seruiant Antichristi (d) ministris . Quod si deinceps tem.Exc.maie'
seruos Christianos , vel ancillas ludaei habere pracsumpserint , sublati ab (J) Membris '.

eorum dominatu , libertatem a Principe consequantnr iuo.

LXVll. De libertis ex familia Ecclesiae factis , si nihil ex proprio

conferant Sacerdotes , qui eos faciunt •

111. Et si hi,qui nulla ex rcbus suis pauperibus Christi distribuunt, 12. i.Etsi

109.
„• •

Vat. Siquis autem hoc permise-

, .... donanis cap. 44. , est quaedam canonum y,
^iSq lis
,
iilij qui
q.
• Burc.

rit qui suppresscrit . EDITOR . collectio , inter quos quatuor describun- 1

"c ^±0
. . .

110. Vat. omittit habcre post seruos . tur ex concilio iv. Toletano , ita desi- *
In Luc. subleitati , quod fortasse melius gnati : Toletano era Lxvn.
£.v cor.cilio
est , quam sublaii . EDITOR . hoc cap.67. Mansius notat hanc va-
est ,

iii. Vat. in futuro In ms. Lucano ,

. rietitem scripturae absque aliqua oppo-
siue Lucenii Italiac , de quo egi in Isi- sitiont : alii omittunt absqut . EDITOR .
 . .

5 74 I S I D O R I A N A
aeterni Iudicis vocc in futurum condemnabuntur ; quanto magis hi , qui
auferunt pauperibus quod non dederunt f Quapropter Episcopi , qui nihil
(<i) Ecclesiis .
ex proprio suo (<?) Ecclcsiae Christi compcnsauerunt , hanc Diuinam sen-
tentiam metuant , et liberos ex familiis Ecclesiae ad condcmnationem
suam facere non praesumant . lmpium est enim , vt qui res suas Eccle-
siae Christinon contulit , damnum inferat , et ius Ecclesiae alienare in~
(b) Liberos . tendat Tales igitur (£) libertos Successor Episcopus absquc aliqua oppo-
•

Crat. sitione ad ius Ecclesiae reuocabit ; quia eos non aequitas , sed improbkas
absoluit .

LX! /III. De diicretione ex familia Ecclesi.te manumissorum , qualiter

manumittantur ; et ne aduersa testificent ,vel accusent

12.(7. z.Episcc- ii2. Episcopus qui mancipium iuris Ecclesiae , non retento Ecclesia-
,
pus,qu\.Burch, stico patrocinio , manumitti dcsiderat , duo ineriti eiusdem , et pecuJii co-
/.3. c. 176. Iuo
ram con ciIio Ecclesiae, cui praeeminet , per commutationem 3 subscribcn-
• -37- (t t ib lIS Sacerdotibus , offerat , vt rata , et iusta inueniatur definitio (V) com-
p. 16. cap. 6f.
mutantis lunc enim liberam manumissionem sme patrocinio Ecclcsiae
.
.. ... . . - . . > \ .

tc\C t

tionis Burch. concedere

.
poterit ; (d)
quia eum , quem libertati traderc disponit, iam (<?)
(<OQui.CA.inrc proprio acquisiuit. Huiusmodi autcm liberto aduersus Ecclesiam ,
(e) Iuri . Grat. cuius iuris cxtitit , accusandi , vel testificandi denegetur licentia . Quod
Iuo Lcgibui s i praesumpserit,placet , vt stante commutatione , in seruitutem
.
(/) pro-
'""'" l"'P e,,x - vwiac Ecclesiae reuocetur , cui noccre conatur-
toriis accusan-
?*
,'
bertis potestas
1 \IX- Quod
<**-
liberti ex Jfamiliis Ecchsiae } pro compensatione
... /
. . „ ,. '.

iturl.*
acquisttae ret , a Sacerdotibus possint pert .
digest. tit. 2.
lib.S. 113. Consensus totius Concilii definiuit 3 vt Sacerdotes , qui (g) aut

(f)Propriam . res suas Ecclesiae relinqiuint , aut nihil habentes , aliqua tamen praedia ,
Bitrch. aut familias Ecclesiis suis conquirunt ; (/)) licebit illis aliquos de familiis
(g)Aut ahqmd eiusdem Ecclesiae manumittere , iuxta rei collatae modum quem antiqui
,
Eccl.siiae.Z)?-
cretal. Decrct.
c anones decreuerunt , ita vt cum 'peculio , et posteritate sua ingenui
. . _ D sub
. . ... . . * ... • .

1 . patrocinio Ecclesiae maneant ; vtihtatcs miunctas sibi , luxta quod potue-

Bunh. I. 3. c.
rint 3
prosequentes .

177. luo p.].

r.238. LXX. De professione libertorum Ecclesiae , et posteritatis eorum Sacerdotibus
(h) Liceat facienda , ne longinquitas temporis eos oblitescere faciat
Burc. splendorem in libertatibus .

12. <7.2.Liber-
C ur
.
M ^. Liberti Ecclesiae (quia nunquam moritur eorum patrona ) a pa-
nec posteritas quidem eorum
""

?o f.185.
'o , trocinio eiusdem '
nunquam
M discedant : , sicut
/X luo _ .

pnores Canones decreuerunt .

a
Ac ne
/•
rorte libertas
i-i
eorum m
•
r
rutura pro-
.

le non pateat ; ipsaque posteritas naturali ingenuitate obnitens , sese ab

112, Mansius ex cit. cod. Lucano 113. Luc. ingenua pro ingenui . ED.
legit ecclesianico patrocinio , et ineptum 114. Vat. ac ne hbertas : omittit
existimat ecclesiastico patrimonio . ED. forte . EDITOR .
 .

APPENDIXV. 575
Non sub-
Ecclesiae patroc inio (a) subtrahat , necesse est , vt tam iidem liberti , quam (")
T
ab eis progeniti per quam se ex fa-
professionem Episcopo suo faciant ,
,
£
milia Ecclesiae (b) liberos , eiusque
effectos esse patrocinium ,^\ Ljbertos
fateantur .

non relinquant ; sed iuxta virtutem suam obsequium ei , vel obedientiam e xc .

praebeant •

LXXI. De liberth Ecclesiae eiusdem patrcciuium reliuqueutibus •

115". Liberti Ecclesiae , qui a patrocinio eius discedentes , quibusli- *_*•?*• Liber«
cc ur '
bet personis
v . . . .'.,...
adhaeserunt , si admoniti redire contempserint
r , manumissio
J

eoruin irnta sit , qiua per mobedientiae contemptum actione ingrati te-
. . .
''

1.7. C.
\
'
i
IHA. ItlO

nentur .

LXXIL De libertis patrocinio Ecclesiae commendatis .

Dis t.vy.Liber-
1 16. qui a quibuscumque manumissi sunt , atque Ecclesiae pa-
Liberti ,
^ UI _, .
trocinio commjndati existunt , siciu Reeulae antiquorum Putrum consti-
,,.,,-•
tuerunt , Sacerdotah derensione a cuiuslibet lnsolentia protegantur , siue
.,?,.'.
/.?. c. 186. Iuo .
,
'

2 $ e(
in statu libertatis eorum , seu in peculio , quod habere noscuntur. p.16. c.%x.

LXXIIL De discretione Ubertorum , qui ad Ecclesiasticos houores

perueuire possant ,vel qui prouehi prohibeutur •

117. Quicumque libertatem a dominis suis ita percipiunt , vt nullum &«*• 54. Qut-
sibimet obsequium patronus retentet ; isti , si sine (c) crimine sunt , ad
cumcl ue ^-
C
Clericatus Ordinem (d) libere suscipiantur , quia directa manumissione v°^l j '\\
absoluti noscuntur ; qui vero retento obsequio manumissi sunt,pro co ,\ crim.capi-
quod adhuc (e) a patrono seruitute tenentur obnoxii , nullatenus sunt ad tiW.Exc.Surc.
Ecclesiasticum Ordinem promouendi, ne quando voluerint eorum domi- etluo . et C.A.
ni , fiant ex Clericis s^rui • (d)L\ber\.C.A.
(c) Patroni
seruit Burch.
LXXIV. De libertis familiarum Ecclesiae, qtti ,vel qualiter ad Sacerdotium
'
promoueautur ; et de rebus eorum quid fiat , ac ue ob vi/a
testificeut , vel accusent

11S. De familiis Ecclesiae constituere Presbyteros , et Diacones per Btruard.Prac-

Parochias liceat , quos tamen vitae rectitudo , et probitas morum com- positusPapiens.
mendat;ea tamen ratione , vt antea manumissi libertatem status sui per- ' I '''"•M 1 *

cipiant , et denuo ad Ecclesiasticos honores succedant ; irreligiosum est

enim obligatos existere seruitiui , qui sacri OrJinis suscipiunt dignitatem.
QuicquiJ autem talibus , aut per libcrtatem concessum , aut successione
extiterit (/) debitum , aut a quolibet quoquo modo co!Iatum,non lice- (f) Datum .
bit eis quippiam inde in extraneas personas transmittere , sed omnia ad ^xc.
Dtest Exc.
ius Ecclesiae , a qua mannmissi sunt, (*) oportet (*) post eorum obitum ( )
pertinere .
119. His quoque , sicut et caetcris Ecclesiae libertis, accusandi , vel
1:8. Vat. datum , aitt quolibct commodo collatum .EDITOR.
 ;

57* I S I D O R I A N A
adtiersus Ecclesiam aditus intercluditur ad quod si adspiraue-
tcstificandi ;

rintnon solum libertatis beneficio careant , sed etiam honoris gradu ,

,

quem non dignitate naturae , sed temporis necessitate promeruerunt .

LXX.V. De commonitione plebis , ne in Principem delinquatnr , et de ele-

ctione Principum , e t de transgressione jidei , quae Principibus promitti-
tur ; ac de ccmmonitione Principum qtialiter iudicent , et de •vltione Pritt-
cipum nequiter iudicotttium ; atque de execratione Suintilattis , e t con-
ittgis , e t prolis eitts , similiter et de Geilane germano eius , ac rebus eorum.

Qainto Concil, Post instituta quacdam Ecclesiastici ordinis , vel Decreta, quae ad
i2o»
Tolet. c. 7. de- quorumdam
pertincnt dlscipiinam , postrema nobis cunctis Sacerdotibus
cernitur , vt sententia est,pro robore nostrorum Kegum , ct stabilitate GentisGotho-
hoc dccretum rum Pontificale vkimum sub Deo Iudice ferre Decretum Multarum quip- .
}

V" pe eentium
° ( vt fama est ) tanta extat perfidia animorum , vt fidem sa-
nodts pcractu r r> u • •
1
cramento promissam Keetbus suis seruare contemnant , et ore sinmlent
„ /,
puoltca vcce .

luramentl
•. r

possessionem ,
°
du.n rcuneant
.

mente perhdiae lmpietatem

. ..... •
pronuncietur .

enim , quam pollicentur,

Hier.j.etT.j. 121 luranc Regibus
- suis, et fidem praeuari-
cant ; nec metuunt volumen illud iudicii Dei , per quod inducitur male-
pocnarum comminatio super eos , qui iurant in Nomi-
dictio, multaque
ne Dei mendaciter Quae igitur spes talibus populis contra hostes labo-
.

rantibus erit quae fides vltra cum aliis gentibus in pace credenda i quod
i

/j) Stabilis foedus non violandum i quae in hostibus iurata sponsio (<?) permanebit ,
perm.£.vr. quando ncc ipsis propriis Regibus iuratam fidem conscruant :

122. Quis enim adeo furiosus est , qui caput suum manu propria de-
sccct Illud notum est , immemores saiutis suae propria manu seipsos
i

intcrimunt , in semetipsos , suosque Reges proprias conuertendo vires

(6)Dicat. C.A. ct dum Dominiis (<•>) dicit : Nolite tangere Christos meos . Et Dauid JjjJfWfj :

Tstlm. 104. i.inquit, extendet manum suam in Christum Domini , et innocens erit lllis :

Reg. 26. nec vitare metus est periurium , nec Regibus suis inferre exitium Hosti- .

bus quippe fides pacti datur,nec vfolatur •

(c) In cietc- 25. Quod si in bello fides valet , quanto magis (c) in suis seruanda
1

i--.F\-c. cst i Sacrilegium quippe est , si violetur a gentibus Regum suorum pro-
missa fides ; quia non solum in eos fit pacti transgressio , sed et in Deum
quidem , in cuius nomine poliicetur ipsa promissio • Inde est , quod mul-
ta Regna terrarum caelestis iracundia ita permutauit, vt per impietatem
fidei,et morum , alterum ab altero solueretur •
124. Vnde et nos cauere oportet casum huiusmodi gentium ; ne simili-
ter plaga feriamur praecipiti , et poena puniamur crudeli Sic enim Deus .

Angelis in se praeuaricantibus non pepercit , qui per inobedientiam cae-

2- Pet. 2. leste habitaculum perdiderunt Vnde et per Esaiam dicitur btebriatus est
• :

tsai.?^. gladius
121. Vat. praeuaricantur pro praeua- 124. Verba Vulgatae apud Isaiam
ricant . EDITOR . sunt : hiebriatus cst in caelo gladius meus,
U2. Vat. Illi , vt notum est , EDJrT. EDITOR .

123. Vat. fides vigeat EDITOR . .

 . .

A P P E N D I X V. 577
gladiut meut in Caelo . Quanto magis nos nostrae salutis interitum time-
re debemus,ne per infidelitatem eodem saeuientis Dei gladio pereamus^
125. Quod si Diuinam iracunJiam vitare volumus , et seueritatem eius
ad clementiam prouocare cupimus , serueraus ergu Deum Religtonis cul-
tum («) cum timore ; custoJiamus erga Principes nostros pollicitam fi- («) Atque tl~

dem , atque sponsionem ; non sit ia nobis , sicut in quibusdam gentibus, morcm .C.A.
infidelitatis subtilitas impia, non subdola raentis perfidia , non periurii ne- 'n / U0
I am -
•

fas , nec coniurationum nefanda molimina . P' tus ' et vs_

que *"or-
126. Nullus apud nos praesumptione Regnum arripiat ; nullus exci-
m
tet mutuas seditiones Ciuium ; nemo meditetur interitus Regum ; sed
et defuncto in pace Principe , Primates totius gentis cum Sacerdotibus
successorem Regni Concilio communi constituant ; vt dum vnitatis con-
cordia a nobis retinetur, nulJum patriae gentis dissidium per vim , atquc
ambitum (/>) oriatur . Quod si haec admonitio mentes nostras non cor- (b) Molistur
rigit , et ad salutem communem cor aostrum nequaquam perducit , audi-
te sententiam nostram •
127. Quicumque igitur a nobis , vel totius Hispaniae populis , quali-
bet coniuratione , vel studio sacramentum fidei suae , quod pro patriae
gentisque Gothorum statu , vel (c) conseruatione Regiae salutis polJici- (r) Obseroa-
tus est , (d~) teraerauerit, aut nece Regem attrectauerit, aut potestate Re- tione C. A*.
gni exuerit , aut praesumptione tyrannica Regni fastigium vsurpauerit , (4) Ten taue-
anathema sit in conspectu Dei Patris, et Angeiorum , atque ab Ecclesia rit ' ^' A '

Catholica , quam profanauerit periurio , efficiatur extraneus , et ab omni

coetu Christianorum alienus , cum omnibtis impietatis suae sociis ; quia
oportet , vt vna poena teneat obnoxios, quos similis error inuenerit im-
plicatos
128. Qnod iterum secundo replicamus dicentes Quicumque amodo :

ex nobis, vel cunctis Hispaniae populis , quolibet tractatu, vel studio sa-
cramentum fidei suae, quod pro patriae gcntisque Gothorum statu , vel
conseruatione Regiae salutis pollicitus est, violauerit , aut Regem nece at-
trectauerit, aut potestate Regni exuerit , aut praesumptione tyrannica Re-
gni fistigium vsurpauerit , anathema sit in conspectu Christi, et (t) Apo- M Ange\a-
stolorum eius,atque ab Ecclesia Catholica , quam pcriurio profanauerit, rum '
^ xc '
efficiatur extraneus , et ab omni consortio Christianorum alienus,et da-
mnattts in fttturo Dei iudicio habeatur, cura comparticipibus suis . Qttia di-
gnum est , qui talibus sociantur , ipsi etiam damnationis corum partici-
patione obnoxii teneantur.
129. Hoc etiam tertio acclamamus , dicentes : Qtticumque amodo ex
nobis, vel cunctis Hispaniae populis , qualibet meditatione , vel studio sa«
cramentura fidei suae , quod pro patriae salttte, gentisque Gothorum sta-
tu, vel incoluraitate Regiae potestatis pollicitus est , violaucrit , attt Re-

125. Vat. non subdolae mentis per- tisque discidium ber vim ambitionis mo-
fidia . EDITOR. ueatur . EDITOR .

126. Luc. , et Vat. primatus pro pri- 128. Vat. dignum est , vt qui . EDIT.
mates.Vzt. consilio communi .gen-
. .

Tem. II. D d d d
 .

57S I S I D O R I A N A
gem nece attrectauerit , aut potestate Regni exuerit , aut praesumptione
tyrannica. Regni fastigium vsurpaucrit , anathema sit in conspectu Spiri-
tus Sancti,et Martyrum Christi , atque ab Ecclesia Catholica, quam per-
ituio profanauerit , efficiatur extraneus, et ab omni communione Christia-
norum nequc partem instorum hnbeat,sed cum diabolo , et An-
alienus ;

gelis cius aeternis suppliciis condemnetur, vna cum eis eadem con-
, qui

iuratione nituiuur vt parpoena perditionis constringat , quos in

(a) Et . C. A. ; (,;) per-
nicieiii pr.ma societ..s copulat .
Hoc ter- , ^ Et ideo placet omnibus,
} , , si qtii adestis , (£) h aee tertio reiterata
> scn '-
enua v "trae vocis eam consensu linrute . Ah vniuerso Clero , vel
Sementiae ve-
strac. Exc. P°P U, ° dictum est : (c) vestram definitionem praesum- Qui contra hanc
(c) Nostram P*er* t , an.uhcma , marauatha , hoc est , perditio in (S) aduentum Domi-

Exe. ni, sit, et cum iuda Ischariot partem habeat , et ipsi , et socii eorum .
(d) Aduentu Amcn .

C A - -
Quapropter nos ipsi (e) Sacerdotes omnem Ecclesiam Christi,
l$l.
(e) Sacer-
populum admonemus > vt trcmenda hacc , ct totiens iterata sententia
. c
omnes nu i^, in cx nobis
sanctam Ec-
praesenti , atque aeterno condemnet iudicio ; sed fidem
romissarn er a glonosissimum
•
^- n
nostrum Sisenandum Regem
cu-
i
•'•••»
dominum .

clesiam Exe P g
Haccomnu dc stodientes , ac sincera ilii deuotione famulantes, non solum Diuinae pie-
firmanio opti- tatfc clementi.im ia nohis prouocemus, sed etiam gratiam antefati Prin-
mo Principe cipis pcrcipere mereamur. Amen.
,

fere desumpta ;2. Te quoque praesentein Rcgem , futurosque sequentium aetatum

i

txAugustJib. Principes, humilitate, qu^ debemus-, deposcimus , vt moderati,et mites er-

"^'j S' SLirucctos existeiues , cu.n mstitia , et pietate populos a Deo vobis cre-
1

"'' cos re aus » bonamque vicisMtudinem , qui ;ns constituit largitori Chri-
'

fcli-eicosf g
( inquit ) sto G) respondeatis , regnaiites (jf) cum humiiitate cordis, cum studio bo-
si iuste impe- l ^e actionis
rant\ si iiter i?j- Nc quisquam vestrum solus (/?) in causis capitum , ntit rerum
/. guas subli- seiuentiam ferat , sed consensu publico,cum Rectoribus, ex iudicio ma-
miter honoran- nifesto Uelinqucntium culpa patescat , seruata vobis in offensis mansuetu-
tium , et obse- ^ inc illis , quam indulgcntia polleatis; vt dum
} /t non S eueritate migis in
,

muta mmis hu-

omn ;aIc tore Deo , pio a vobis moderamine conseruantur , et Re-
i a nacc
ges m
populis,et popuh in Kegibus , et Deus vtnsque laetetur. m
lunturctc ^4--1 Sane Je futuris Regibus hanc sentcntiam promulgamus , vt si quis

per tztum ca- e * e,s coritra reuerentiam Legum superba dominatione , et fastu regio
put inquove- fn fiagitiis , et facinore , siue cupiditate crudeiissimam potestatem in po-
ram Regumfi- pulis exercueiit anathematis sententia a Christo
: Domino condemnetur,
licitatcm de- e t habeat a Deo separutionem , atque indicium , propter quoJ praesum-
pscrit praua agere, et in perniciem Rtgnum (/) con uertere . De Suin ti-
c a~
•
f lane vero,qui scelera propria mctuens , seipsum Regno priuauit , et po-
r
(g) In.C. A.
(.-.) In causa ij°. Vat. hoc tertio rcitcrata seiten- Perezius melius putabat rependatis , qitod
captiuuin , 2tit tiavestrae vocis con<ensuprmatc EDIT. . erat in antiquis impressis . EDITOR .
reram senten- rji- Vat.tr haec tremenda , et 10- I?}. Vat. seruata a vobis . EDITOR .
tia f-riat. Exc. ties -eiterata sententia EDITOR . . 154. Vat. et fastigio pro et fitstu

Deducere.
(i) *ji- "Vat. qui vos nebis ceustitutt . regio . EDITOR .

£xr.
 . . .

A P P E N D I X V. 579
testatis fascibus exuit, id cum gentis consultu decreuimus, vt neque eun-
dem , vel vxorem eius, propter mala, quae commiserunt , neque filios eo-
rurn vnitati nostrae vnquam consociemus, nec eos ad honores, a quibas _
...
ob lniquitatem
-
i-
aliquando
/ \
i •

deiecti
•
M
Qi) promoueamus ; quique etiam * ' ,,
sunt ,
,
(a) Proueha-
i •
.

sicut a fastigio Regni babentur extranei,ita et a possessione rerum , quas /m A u -x'erant

de miserorum sumptibus (b) hauserunt , maneant alieni ; praeter id quod Exc.
pietate piissimi Principis nostri fuerint consequuti (r) Geilanem .

135. Non aliter et (c) Gelanem memorati (d) Suintilani , et sangni- J-w*
ne, et scelere fratrem,qui neque in germanitatis (e) foedere stabilis ex- (^) Suintila-
stitit , nec fidem gloriosissimo domino nostro pollicitam conseruauit . nae \
Hunc igitur cum coniuge sua, sicut (/) et antefatos , a societate gentis," J *f ,-. '
-

atque consortio nostro placuit separari , nec in amissis facultatibus, in Cl t

quibus per iniquitatem creuerant, reducesfieri; (g~) praeter id , quod con- /„) p ra e t- n ;

sequuti fuerint pietate clementissimi Principis nostri ; cuius gratia et bo- id. C. A.
nos donorum praemiis ditat , et malos a beneficentia sua (h) non separ&t (h) Congrce .

Ij6. Gloria autem, et honor omnipotenti Deo nostro,in cuius nomine «on s.
congreg..tisumus . Post hacc salus , et pax , et diuturnitas piissimo ,
et amatori Christi domino Sisenando Regi,cuius deuotio nos ad hoc De-
cretum salutiferum conuocauit . /j%
c-e ntes _
157- Corroboret Christi gloria Regnum illius, (/) Gentisque Gotho- que Exc. .

rum in Fide Cathoiica; annis, et meritis protegat illum vsque ad vlti- (k) Surarai
mam senectutem (/) summa Dei gratia ; et post praesentis Regni gloriam C. A.
ad aeternum Rcgnum transeat ; (/) vt sine fine regnet, qui (>/>) intra sae- ( ) Et C. A.
culum feliciter imperat ; ipso praestante, qui est Rex Regum , et Domi- (m _f" saecu
"

.nus dominantium , cum Patre , et Spiritu Sancto in saecula saeculorum ,

Amen .

Definitis itaque iis, quae superius comprehensa sunt , annuente

ijS.
religiosiSiimo Principe, pl.cuit deinde , nulla re impediente , a quolibet (>;) Conserua-
nostru n ea , quae coustituta sunt , temerari ; sed cuncta salubri consilio (;/) ri . Exc.
conseruare ; quae quia profectibus Ecclesiae , et animae nostnieconueniunt , (") In C. A.
etiam propria subscriptione , vt permaneant , roboramus (0). Et subscripse-
13«*. 1. Lgo lsidorus in Chrisci nomine tcclesiae Spalensis Episcopus
™ nt orn ies '
'

aec con-
Metropolitanus,
1 (p)
v/ y
haec statuta subscripsi
l
. V
stituens
135. In Luc.-est Geilanem EDIT.
. consentit . Loco octauo Luc. Petrus Be-
138. Vat. conseruare . Et quia ED. . terensis sed notatur , legendum Be terrei:-
:

139. In Vat. Ego Isi.iorus . me- . . sis . Acutulus Elensis , ad marg. Hc-
9.
tropolitanus episconus haec constituens lenensis . 14. Sisuldus, pro quo Agnirrius
subscripsi . Similiter et alii episcopi sub- Sisaldus 15. Bohba pro Bonifacius
.
19. .

scripserunt numero Sed mulro phi- xi.. Eleplensis pro Ileplensis 20. Sisisclus F.l- .

res subscripserunt, vt ex aliismss. con- uorensis notat Perezuis , esse eandcm ?e-
:

stat , in quibus nomina singillarim ex- dem atque Eborcnsem

, 22. Egabrensis .

primuntur . Loaisa in not. elogia Isido- pro Egabriensis 25. Leodefredits Cordo-
.

ri , lusti , Nonniti Gerundensis , Conan- bensis animaduertit Perezius, ita gothos

:

tii, et Braulionis ex Ildefonsi libro Dc vir. yocasse etiam in nummis Cordobensis .

illustr. protulit Luc. cum Aguirrii edi-
. 26. Montes.ibiae pro Mentesa>iae 31. .

tione vel in rextu , vel ad marginem in Montnisis pro' Montesis , aut Monttnsis
subscriptlonibus annotandis plerumque 32. Ntumasensis 34. Orgellitanae
. .
37
D J J d 2
 . , . . .. .... . .. .

5S0 I S I D O R I A N A
Ego Isclaa.
Selua (a) Ecclesiae Narbonensis Metropolitanus Episcopus subscripsi
(.7)

(b) Huec statu- Stcphunus Ecclesiae Emeritensis Metropolitanus Episcopus (Z>) sub-
ta sub. C. A. scripsi .

Iuiianus Ecclesiae Bracarensis Metropolitanus Episcopus subscripsi.

3- lustus Ecclesiae Toletanae Metropolitanus Episcopus subscripsi .
6. AuJ.ix Ecclesiae Tarraconensis Metropolitanus Episcopus subscripsi
(.-) Ausonrn- 7- S phaous (c) Ausensis Ecclcsiae Episcopus subscripsi .
sis . Vnus ms. S. Ptetrus (</) Veterensis Ecclesiae Episcopus subscripsi
(d) Bcterens. Acutulus (c) Elenensis Ecolesiae Episcopus subscripsi
9-
C. A. 10. litus (/) Gerundensis Ecclesiae Episcopus subscnpsi.
(e) C. A. Ele-.
1 1. Conatius (#) Palentinae Eccksiae Episcopus subscripsi .
riens. . AUas
12. ( larenti itanae Ecdesiae Episcopus subscripsi .
i i.sis .

(/) Venitus .
Bigttinus Bigastrensis Ecclesiae Episcopus subscripsi •
C. A. 14. Sisaldus Emporitanae Ecclesiae Episcopus subscripsi .

(g) AHtts Ap» >5- Bonifacius Cauriensis Ecclesiae Episcopus subscripsi .

lentinae . No- 16. Hilarius Co.nplutensis Ecclcsiae Episcopus subscripsi
str: bene vi-
Easebius Bastitanae Ecclesiae Bpiscopus subscripsi
:
.
•7-
cfons.ca-
^8. G..binius Calagurritanae Ecciesiae Episcopus subscripsi .
•
, Dc vi-
- iscr.
19. Ioannes (/1) lleplensis Ecclesiae Episcopus subscripsi
i

(h) Hipen:-is .
23. Sisisclus Hlborensis Ecclesiae Episcopus subscripsi
Exc. 2 I. Marcelius Vrcitanae Ecclesiae Episcopus subscripsi .
22. Deodatus Egabriensis Ecclesiae Episcopus subscripsi .
»3- loannes Derfosanac Ecclesiae Episcopus subscripsi
24. Eusebius Valeriensis Ecclesiae Episcopus subscripsi •
(if Leodefre-
2v Leudeficus (/') Cordubensis Ecclesiae Episcopus subscripsi
.

26. lacobus Mentesanae Ecclesiae Episcopus subscripsi.

27. Germanus Monasterii Dumiensis Ecclcsiae Episcopus subscripsi .

28. Samuel lriensis Ecclesiae Episcopus subscripsi .

29. Profuturus Lamicensis Ecclesiae Episcopus subscripsi
(k) Exc. Laco- 50. Seruus-Dei (X>) Calabriensis Ecclesiae Episcopus subscripsi
bricens. ?!• Montensis Egitaniensis Ecclesiae Episcopus subscripsi
Nemes2- Episcopus subscripsi
(/) Remassarius (»;) Ncmanensis Ecclesiae
(/) »
•
? =
r tus C A
Concordius Asturicensis Ecclesiae Episcopus subscripsi .
. .

33-
(m) Supra f.J.
Netnau- 34- Ranarius Vrgelitanae Ecclesiae Episcopus subscripsi
cst
sens-
ThcodelgivJ Abelcttsis notat Perezius : pus .58. Vesenjis . 60. Riccila .61. Va
ita tunc vocatam futsse vrbem, quae olim sconius Lucensis cpiscepus . In codice Lu-
Abula.ln Luc. omittitur Etherius 43. . censi additur recentiori charactere , cuius
Perseuerantius Castelonensis . Nota Pere- anima viuit : forte quod Vasconius pro
zii Ita tunc dicebatur , qui olim Castu-
:
Sancto .-ipud lucenses haberetur . 64.

ienensis 4^. Viarius Olisipolensis

. 46. . Vicarius Ermulfi Conimbriensis 68. Sa- .

Segobricensis . 48. Serpentinus Icicitanus liopanus pro Stcphanus 69. Domnellus .

tpiscepus 50. Metopius Brittanicnsis epi-

.
archidiaconus vicarius Sollemni Carcas-
scopus ^i.Tyrassonae episccpus 53. Os-
. . sonensis episcopi . In ms. Hispalensi so-
dulfus 54. Secobiensis .55. Secontiensis .
. lum sunt 30. subscriptiones .
57. Eparcius lialicensis ecdesiae episco-
 .. . . . . ..
. . . . '

A P P E N D I X V. 581
35. Eugenius (tf) Egarensis Ecclesiae Episcopus subscripsi . (a) Egabren-
36. Florentius Setabitanae Ecclesiae Episcopus subscripsi sis . C. A.
Theodoigius Abilensis Ecclesiae Episcopus subscripsi (b) Lutisensis.
37. •

Abentius Astigitanae Ecclesiae Episcopus subscripsi • C. A.

38.
(c) Vbaricus
39. Pimenius Asidonensis Ecclesiae Episcopus subscripsi.
C. A.
4-). Etherius Eliberitanae Ecclesiae Episcopns subscripsi
41. Anatolius (<>) Luthuensis Ecclesiae Episcopus subscripsi . (d) Brkam-
42. Fructuosus llerdensis Ecclesiae Episcopus subscripsi mensis C. A.
Perseuerantius Castellonensis Ecclesiae Episcopus subscripsi (<r) Vesens.
43.
C.A.
44. Musitacius Valentinae Ecclesiae Episcopus subscripsi .
(/") Modera-
4?« ( c)
Viaricus Olyssiponensis Ecclesiae Episcopus subscripsi .
rius C. A. .

46. Antonius Segobriensis Ecclesiae Episcopus subscripsi .

In C.Lu.
(g)
47. Anstulphus Portugalensis Ecclesiac Episcopus subscripsi .
ansi additur
48. Scrpentinus Illicitanae Ecclesiae Episcopus subscripsi . in margine ab
49. Suanila Oretanae Ecclesiae Episcopus subscripsi amanuensi :

50. Metopius (<7) Britaniensis Ecclesiae Episcopus subscripsi Cuius anima

viuit: eo quod
51. Anastasius Tudensis Ecclesiae Episcopus subscripsi •

hic vir fuit

52. llpidius Tyrassonae Ecclesiae Episcopus subscripsi .
sanctitatis exi-
5J. Ordulphius Oscensis Ecclesiae Episcopus subscripsi . miae .

54. Braulio Caesaraugustanae Ecclesiae Episcopus subscripsi . (h) Centau.Ec-

$$. Ansericus Segobiensis Eccleskie Episcopus subscripsi clesiae Tucci-
56. Isdisclus Segontiensis Ecclesiae Episcopus subscripsi . tanae Presby-
57. Epartius Italicensis Episcopus Ecclesiae subscripsi ter j agens vi-

58. L.iusus (c?) Vasensis Ecclesiae Episcopus subscripsi .

cem domini
mei Fidentii
(/) Modarius Pacensis Ecclesiae Episcopus subscripsi .
.
59.
C. A.
60. Hicciia Salmanticensis Ecclesiae Episcopus subscripsi
(/) Coniem-
61. (g) Basconius Lucensis Ecclesiae Episcopus subscripsi . briens. C. A.
62. Egila Oxomensis Ecclesiae Episcopus subscripsi (k) Ecclesiae
63. (^) Contaurus Presbyter, Vicarius Fidentii Tuccitani Episcopi sub- Oriens. Pre-
scripsi . sbyter, agens
64. Renatus Presbyter , Vicarius Ermulfii Episcopi (i) Coknbriensis vicem domini
subscripsi mei Dauid E—
piscopi. A. C.
65. Marcus (£) Fresbyter , Vicarius Dauid AuriensisEpiscopi subscripsi.
(/) Agens vi-
66. loannes Presbyter, (/) Vicarius Seueri Barcinonensis Episcopi sub-
cem domini
scripsi .
mei Seu. C.A.
67. Domarius Archidiaconus, (ot) Vicarius Carterii Arcauicensis Episco- (m) Agens vi-
pi subscripsi . cem domini
6S. Stephanus Archidiaconus , Vicarius Genesii Magalonensis Episcopi mei Cart.C.A.
subscripsi
69. Donellus Archidkconus, Vicarius Solemnii (>/) Carcassonensis Epi- (/;)Arcacens.
scopi subscripsi. C. A.
 552 I S 1 D O R I A N A
NOTAE VARIORVM
I N CONCILIVM T O L E T A N V M IV.

i. Xuit celebratum a sexaginta duobus tibus Dei humo prostratus , cumlacrymis

Episcopis septcm Vicariis aliorum
, et et gemitibus pro se interueniendum Do-
Epi?coporum absentium , ex Prouinciis mino pastulauit \ deinde religiosa prose-
H;-paniae, et GaUiae Gothicae anno ter- cutione Synodum exhortatus est , vt pa-
tio Regni Sisenandi , Christi DCXXXIU. ternorum Decretorum memores , ad con-
die decimo nono Decembris Primus . seruanda in nobis iura Ecclesiastica stu-
omnium subscribit S. Isidorus Metropo- dium praeberemus , et illa corrigere , quae
litanus Hispalensis , secundus Selua Nar- dunt per negligentiam in vsum venerunt ,
bonensis , tertius Stepbanus Emeritensis, contra Ecclesiasticos mores licentiam si-
quartus lulianus Bracarensis , quintus lu- bi de vsurpatione fecerunt . Talibus igi-
stus Toletanus , sextus Audax Tarraco- tur etus monitis ccngaudentes , necessa-
nensis ; vnusquisque eorum Metropolita- rium extitit , iuxta nostrumque votum
norum iuxta
antiqultatem suae ordina- tractare quae competunt , siue in Sacra-
tionis , et nulla
alia praelatione , vel Pri- mcntis Diuinis , quae diuerso , atque illi-
matus signo inter se seruato Qaod ipsom
. cito modo in Hispaniarum Ecclesiis ce-
in aliis Hispaniae Conciliis Nationalibus lebrantur , seu quae in moribus praue vsur-
perpetuo factum fuisse , iam alias monui- .pata noscuntur . Et quoniam Cencrale Con-
mus ; donec intiinante saeculo hoc se- cilium agimus , oportet , primuni nostrae
ptimo specialis di^nitas Primatus con- vocis sermonem de Deo esse ;vt post pro-
cessa fuit Archipracsuli Toletano quam- fessionem Fidei, sequentia operis nostri vo-
,
uis recentius ordinato , vt suo loco osten- ta , quasi super fundamentum firmissi-
demus . Keliqui Episcopi iuxta suum or- mum disponantv.r .

dinem subscribunt . Porro cum Concilium istud cc-

Notanda vero est , ac perpetuis
laudibus celebranda pietas , et Immilitas
Sisenandi Hispaniae Regis , de quo Patres
con^rtgati in ipsa Praefatione aiunt
Dum studio amoris Chiui , ac diligentia
Religiosissimi Sisenandi Regis, llispaniae,
atque Galliae Sacerdotes apud Toletanam
Vrbem in nomine Domiai conuenissemus ,
vt eius imperiis , atque iussii communis
a nobis agitaretur de quibusdam Eccle-
siae disciplinis tractatus \primum gratias
salutari nostro Deo Omnipotenti egimus\
post haec antefato Ministro eius excel/en-
tissimo , et gloriosissimo Regi , cuius tan-
lebratum fuerit anno Christi dcxxxiii.
ac proinde septimo Honorii I. Romani
Pontiticis ( quem Honorosium nominat
: Codex antiquissimus octingentorum se-
ptuaginta circiter annornm Bibliothecae
Palatino-Vaticanae ) oportet eundemPon-
titicem intelligamus annuisse , vt haec
Synodus Nationalis Toleti cogeretur , aut
saltem ratam postea habuisse ; praeser-
tim cum Canone ni- ipsius ad expo-
nendam quaestionem de triplici , sut sim-
plici mersione in Baptismo , dicant ipsi
Patres : Apostolicae Sedis informcmur
praeceptis , non nostram sed paternam
,

ta erga Deum deuotio extat , vt non institutionem sequentes . Deinde cum San-
sohtm in tebus humanis , verum etiam in ctus Isidorus summe venerator Sedis A-
causis Diuinis sclicitus maneat Hic nv.ip-
. postolicae ibi interesset , et praesideret ,

pe dum in Basilica Beatissimae et San- non modo vt Metrcpolitanus antiquior,

ctae Confessoris Leocadiae omnium nostro- sed tanquam magister omnium ; creden-
rum pariter iam coetus adesset , talipro dum est , ipsum antea monuisse Papam
tnerito Fidei suae , cum mag.tificentissimis Honorium de necessitate Synodi Natio-
Viris ingressus ,primum coram Sacerdo- nalis celebrandae , et ab ipso licentiam
 ,

A P P E N D I X V. 5S3
impetrasse tat saltem postea ratihabi-
, uit , constans noaem Capitibus suspectis
tionem,confirmationemue . Fortassis quo- de Monothelismo Acta eius Synodi ha- .

que hoc Conciiio accidit , vt Patres

in bentur in Synodo vi. Generali Actione
congregati eundem Isidorum hortaren- xni. simul cum Epistola Synodali trans-
tur ad faciendam Colleetionem vniuer- missa ad Sergium Patriarcham Constan-
salern Canonum Conciiiorum et Epi-, , tinopolitanum . Inde plures aliae Synodi
stolarum D^cretaliu n , vt dicitur in eius secutae sunt eadem lue Monothelismi
Praefatione a nobis exhibita , et multis infectae, quarum breuiter mentio fit apud
Dissertationibus vindicata sub initium libellmn synodicum GL. et in editione
Tomi i. in Apparatu huius Operis. Card. Concilior. Labbeana Tomo V. col.1694.
DE AGVlRRE . et seqq. Similiter eodem anno dcxxxiii.
Ibid. Syno.i.a qy.arta . Quartum Con- praedictus Sergius aliam Synodum Con-
cilium Toletanum Rodericus Lib. 2. Cap. stantinopoli coegit fauentem eidem hae-
19. affirmat , sub Iusto regiae Vrbis Pri- resi . Verum eo ipso anno videmus To-
mate fuisse celebratum Ioinnes Magnus . leti congregatam istam doctissimam Sy-
Lib. 16. Cap. 17. perpcram sub Eugenio . nodum , Praeside sapientissimo Doctore
Est Concilium Nanonale; nam Cinthi- S. Isidoro , in qua tot Canones diuina
lae Re?i , qui prinus e:c omnibus Regi- prudentia editi sunt
haereses , et omnes
bus Got.iis pulsis Romanis , totum Hi-
, circa Christum Dominum
anathematiza-
spaniae regime.i obtinuit , successit Sise- tae fuerunt Canone 1. etiam illa Mono-
naridus ; qua de causa , vt Imperium ob- thelitarum , quamuis non sub ea appel-
firmaret, conuocauit totius Gentis , et latione , vt apparebit consideranti peni-
omnium prouinciarum S/nodum.LoAis\. tius Canonem ipsum , praesertim verbis
Era dclxxi. Rodericus aliter ;
Ibid. illis de Christo Habens in vna Persona
:

nam affirmat Sisenandum regnare coe- Naturarum duarum prcprietatem , etc.

pisse EraDCLxxiu, et regnasse annos V. Caro. df. Agvirre .

rnenses xi. Lucas Tudensis sic habet : 2. Leocadiae

Confessoris Leocadia .

Era dclxxi. anno Imperii Heradii xviii. fuit Toletana Ciuis , ex nobilissimis pa-
post Cinthila-tum Regem Sisenandus re- rentibus orta ; Virgo pro Fide Christi
g>iat annis tribus . Istf Synodos Episco- a Daciano , nominis Christiani immanis-
porwn egit , patiensfuit regulis Catholi- simo hoste capta , in carcerem trusa , vbi
eis , ortho ioxus extitit , Toleto vitam fi- pie , et sancte orando , vitam squallore ,
niuit Era DCLxxiv. Verum sequor fidena et fame finiuit Extant in Regia Vrbe
.

Codd. mss. qui omnes constantissime tres Ecclesiae ei dicatae ; duae Collegia-
legunt , tertio anno Sisenandi editum tae , fere coilapsae , terda Parochialis .

Era dclxxi. quam computationem am- In vero , quae est in Stibttrbio , Ta-
illa

plectitur loannes Vasaeus Loaisa . . go imposita , corpus eius sepulturae ho-

Vide prouidentiam Dei singula-
Ibid.
rem erga suam Ecclesiam Hoc ipso anno
DCxxxill. C/rus Episcopus Alexandrinus
Synodu n cocgit , quae sub fucato pacis
norifice fuit traditum ; cuius rei causa
,
. parua , ct exilis illa Basilica , magnorum
fuit Conciliorum altrix , et mater ; alte-
r.i quae est in Arce Rcgia , eius carcer
,

noinine viam latam aperuit haeresi Mo- fuit Parochialis , nobilium parentum do-
.

nothelitarum eo tempore grassanti Xi- . mus , ct sanctae educationis domicilium .

mirum sub praetextu coniungendi Eccle- Eius venerandum corpus , cum Sarace-
siae Catholicae haereticos omnes in Ae- ni Hispaniam inuasissent , in Eelgas de-
gypto versantes , voluit vt voces duarum latum , in Monasterio S. Gisleni apud
voluntatum , et duarum in Christo ope- Monsdehenao honorifice cultttm . Postea
rationum , silentio premerentur , satisque a Ioanna Regina Philippi I. Vxore , crus
esset profiteri in Christo Theandricam, Sanctae Ecclesiae Toletanae in naueau-
siue Dei-virilem voluntatem et opera- rea, gemmis ornata , deuotionis causa di-
tionem In eum finem edidit Decretum
. cata tandem Philippo II. Rege clemen-
;

Synodale> quod Satisfactionetn nomina- tissimo , Alexandro Farnesio Pro - rege

 ,, ..

5$4 I S I D RIANA
apud Belgas , studio , et diligentia Petri ne in Domino quieuissent , Confessorum

Martinez Patris Societatis Iesu,Corpus titulo colerentur . Hic vero Leocadia vo-
secreto in Hispaniam delatum , honori- catur Confessor, quia non ferro , sed car-
fice pristinae Ciuitati,et Ecclesiae sole- ceris squallore , et foetore , et inedia ex-
inni pompa
restitutum ^ adstantibus Phi- tremum diem clausit . Cod. Albeldensis
lippo Principe , et Maria Au-
Rege , et addit Martyris ; similiter excusi , et
, et
gusta , et Elisabeth rilia natu maiore Phi- in peculiari Festo , ei in Ecclesia Tole-
lippi , qui vna cum Philippo Principe , tana dicato,Virgo et Martyr dicitur. Idem.
et Hispaniae Proceribus , Corpus hume- 6. Ad Cap. 1. Suscipiens hominem
ris impositum , in Basilicam maiorem Phrasis est Patrum , 'quam Scholastica
pie , et humiliter intromisit die 26. Apri- Theologta merito propter haereses noa
lis anno mdLxxxvii. Quibus
Domini suscipit , quin potius hac vtitur susce- :

omnibus Loaisa interfui . . pit humanitatem . Priorem dicendi for-

Jbid. Confessoris Martyr , et Confes- . mulam vsurpat Augustinus Lib. 83. Quae-
sor si nominis vim pcrpcndas , et ve-
, stionum (^uaest. 9. et De FiJe et Sym-
.

teris Ecclesiae vsum hodie Ecclesia-

, et bolo, Cap. 4. et Lib. 9. De Ciuitate Dei ,
stica otficia , diuersimode accipiuntur; Cap. 17. Et Ambrosius Lib. 5. De Fide ,
tamen aliquando in eadem signiticatione Cap. 5. Origenes in Matth. 13. Hierony-
rsurpatas voces reperies Martyr dicitur . mus Ad Calatas Gregorius Nysscnus in .

qui pro Ciiristi Eide constans in agone Sermone Natalis Domini Hilarius Lib. 9. .

occubuit Haec communior acceptio eos

. de Trinit. et Concilium Toletanum vr.
quoque amplectitur, qui extrema passi, Can. 1. et D. Thom. 3. Part. Quaest. 4.
miraculo seruati , vitam diutius protra- ad prim. affirmat hanc locutionem non ,

xerunt;et eos , qui non tantum ferro , esse tanquam propriam extendendam ,
igne , et aliis diris suppliciis necati , spe- sed pie exponendam ; vt dicamus homi-
ctaculum mundo facti , sed fame, et squal- nem susceptum , quia eius natura est
lorc , inedia , foetore , carceribus clusi assumpta ; et quia assumptio terminata
vltimum spiritum laeti Deo reddiderunt; ad hoc , vt Filius Dei sit homo.Conci-
vt Cyprianus est , Auctor Libri De dtt- lio Toletano vi. Can. 1. dicitur homi-
pliciMartyrio , si eius est Confessor di- . nem %
Idem
assumpsisse . .

citur, qui pro Christi Fide captus , co- Ad Cap. 11. Antiqui Canones
9. .

ram Fidei hostibus publice , et palam Fi- Vt Concilium Venetum statuit sub Leo-
dem professus , tormentis non potuit adi- ne I.Cap. 15. et Bracarense 1. anno
gi , vt Fidem abnegaret . Hac strictiori tertio Ariamiri Regis Cap. 1. et Epau-
significatione a Patribus haec vox est nense sub Gelasio I. Cap. 4. et Conci-
vsurpata Auctor est idem Cyprianus
, vt lium Gerundense sub Hormisda Cap.i.
Epistola vi. et vn. Lib. 2. et Hierony- Atque haec quidem sunt antiqua Patrum
mus Epistola Lxxxiv. Fueruntque hi Vi- Decreta, quibus praescribitur , vt vnus
ri in Ecclesia magno honore semper psallendi et orandi ordo seruetur in Mis-
habiti , vt ex Epistolis Cypriani patet , sarum solemnibus , et Vespertinis , et Ma-
et Conciliis , et ex Literis Confessoriis tutinis Officiis Idem etiam postea sta-
.

quibus peregrinatione
ab Episcopis in tutum est in Concilio Toletano xi. Cap.3.
magnopere commendabantur Si vero . vt is ordo vbique seruetur , qui in Me-
aliquid tormentorum esset expertus , non tropolitana Ecclesia noscitur institutus
tamen in Martyrio occubuisset , tunc Demum in Tridentino Concilio Cate-
Martyr , et Confessor dicebatur , quamuis chismum Missale, et Breuiarium fieri
,

Tertulliano Libro , Ad Martyres , hi non decretum , quibus

vniuersalis Eccle-
est
simpliciter Martyres appellantur . De di- sia vteretur . Quod a Sancto Pontirice
uersa harum vocum acceptione consule Pio V. confectum , magna Christiani po-
Epistolas Cypriani Tamen vsus postea . puli vnitate obseruatur Sunt et qui alfir- .

©btinuit, vt omnes qui sancte , et pie ment,curam in hoc Concilio S. Isido-

visam traduxissent , et sancto probato fi- ro Hispalensi huius rei traditam ( vtpo-
te qui
 . ,

A P P E N D I X V. 5§5
ts qui primas partes in hoc Concilio te- quem Ecclesia Metropolitana seruaret .

nuit ) vt Missale , et Breuiarium refor- ViJetur et haec eadem effecisse ratio ,

matum ex more Gotthico omnibus Ec- vt Nationale Concilium iJem in Rcgni
clesiisvtendum conhceret , quoJ nunc vnius Prouinciis omnibus vellet obser-
dicitur Mox-arabe ; eo quod hanc Sacro- uari Id autem quam necessarium sit ,
.

rum formam postea Christiani inter Ara- facilius intelliges , si fingas tale aliquid
bes in captiuitate miserabili pressi , re- hodie constitui , vt omnes , qui in ea-
ligiose seruauerint ; ipsi Mixt-arabi ; Offi- dem forte sunt Vrbe Clerici , Diuiuis in-
cium vero Ecclesiasticuni Mixt-arabum tersint cum Vrois Clero officiis , et com-
appellatum . Lo msa . munem 5uo quisque loco et ordine Mis-
Porro Breuiarium ipsum Mixtara- sam celebrent , aut sacra careant com-
butn , tam olim manuscriptum , quam munione Fecit eadem aliquanJo ratio ,
.

postea eJitum a CarJinale insigni Xime- vt inferius dicetur , vt de instituendo

nez Praesule Toletano , dicitur a priscis in Ecclesia tota Romano et officio et or-
saeculis Isidorianum , veluti orJinatum , dine deliberatum sit , quae res iam ob-
siue in meliorem formam reJactum a tinuisset in Hispania , si vti Bracarae ,
Sancto IsiJoro In eius CoJice autiquissi-
. ita et Toleti Romani ordo Officii fuis-
mo Aemilianensi dicitur ( citatis in id set susceptus Thomassinvs , De Benefic.
.

Iuliano ac Felice Praesulibus Toletanis Tcm. I. Lib 2. Cap. 76. num.4.

septimi saeculi ) septem Discipulos S. Ia- 10. Cap. iii. Bis in anno . Ant>
cobi Torquatum , ac socios in Hispa-
, , quum Apostolorum Decretum fuit , vt
niam attuiisse orJinem celebranJi Mis- bis anno Concilia haberentur , Cap.3 8.
in
sam ibiJem contentum , quem ab Apo- Idem Concilium Nicaenura sancit,et Hor-
stolis acceperant Fuit ille communis . misda Papa in Epistola ad Episcopos
olioi in Hispania Card. de Agvirre . . Hispaniae Cap. 3. et Zacharias Epist. iv.
Ibid. Vnv.s or.io orandi, atque psallen- et Aurelianense Concilium 11 1. Can.i.
di , cer:e Canones iJ Jecre-
etc. Prisci et iv. Cap. 36. postea decretum fuit
uerant tantum de Ecclesiis vnius Pro- vt semel in anno congregarentur , vt in
uinciae, et vni obnoxiis Metropoli , vt Conc. Tolet.3. Cap.18. Idem Gregorius
vnam Orficiorum tormam omnes tene- Magnus* aJ Episcopos Siciliae Postea id .

rent Et eorum tamen auctoricate con-

. ipsum re.nperatum , vt tertio quoque an-
su'tissime huius Concilii Patres nitun- no cogerentur Concilia Prouinciaiia . Sic
tur , vt iJem in Regni vnius Prouinciis , in Concilio Matisconensi 11. Cap. 20.
e: Metropolibus compluribus Jecernant et Lateranensi m.
Sess. 10. et Conci-
Cum enim Episcopi ii , et Metropolita- lio TriJentino Sess.24. Cap.2. Tempus
ni iam oinnes in vnum veluti corpus vero congregationi aptum Jecernicur
concrescaut , omnesque in eaJem vniuer- aittumnale ; vt Liquet ex 111. Concilio
salia conueniant Concilia , eaJem opera Toletano Cap.i 8. vel vernale , vt hic ; vel
viJentur omnes vnius Regni Prouinciae post octauam Paschae Resurrectionis Do-
in vnam Prouinciam coaluisse . Quod mini nostri lesu Christi ; seu alio Jenique
si vel ipsum so!um Concilium Nationa- cotumoJiore tempore fieri iJ conreJitur ,
le spectes , vbi Metropolitanos ut Epi- pro more cuiusque Prouinciae Loai. \ . .

scopos vniuersos necesse est ei ;

.!e;r> in- Saepc in Jecursu Operis huius
teresse olficiis , eaJem ceL-brare sole- monuimtts quantum momcnti afferant
mnia eidem omnes solemniori adesse
, frequentia Conciiia pr.usertim Prouin-
,

Sacrificio ; haec omnia c=rte fieri ne- cialia , ad puritatem FiJei , ef disciplinam
quaquam possunt, si suum quisque ce- Ecclesiasticam conseruandam , ne caJat,
lebrandi , vel canenJi ricum habeat . aut restituenJam , si labefactari cocpit .

cithuius incom.nodi ratio , quae vel ipsa Certe hoc saeculo longe pauciora in iii-
per se oculos fcric, vt Prouincialia Con- spaniis , et nouo Orbe celebrata viJemus,
i- i obseruand i n in Prouincia illum quam praecedenti , cum iactura discipli-
iorum ordinem prae>cribereat , nae praedictac Card. de Agvirre
. .

Tom.II. E e ee
 , ,,

586 I S I D O R I A N A
15. Cap. IV. Presbyteri a tergo eo- et iurgia ad cius pertinent curam ; pro
rum resideant Nullus Prcsbyterorum . reparandis dioecesanis Basilicis ipse sug-
vocem decisiuam io Conciliis habebat ; i ; ipse inquirit Paroecias
quicquid Michael Thomasius commen- cum iussione Episcopi etc. Quae haben-
tetur;neque laici , licet Imperiali digni- tur Dist.25. et adducuntur ab Innocen-
tate praefulgeant ; solis enim Episcopis tio III. De ojficio Archi.iiaconi , Cap. 7.
causa Fidei est concessa , vt vens Iudi- OfHcium etiam Archidiaconorum tradit
cibus De qua re vide Osium Lib.2.jduer-
. Isidorus Lib. 2. De Ecclesiast. officiis
sus Brentium , De lcgitimis Ecclcsiae Iu- Cap.8. Subscribunt Archidiaconi in Con-
dicibus , Basilius etiam Impcrator in vnr. ciliis Voce coiisultiua et decisiua;vt pa-

Synodo id attcstatur . Et si Regum , ec tet ex subscriptionibus Concilii xi. To-

Inoperatorum subscriptiones in Conciliis letani Gudila Archidiaconus Toletanus
:

reperiuntur , perpende eas diuersas esse haec gesta Synodica a nobis definita sub-
a verbis subscriptionum Episcoporum , scripsi Rege W?mba Era dccxiii. et
:

nc-que reperiri , nisi in causa communi Quirico Archiepiscopo Toletano . Simi-

Fidei , vt eorum anctoritate , et imperio liter in xm. ct xv. subscribit Vbisan-
Decreta Patrum aptius custodiantur Vn- . dus Archidiaconus . Coeperuntque ita
de Tlieodericus Rex Catholicus dicebat, subscribere Archidiaconi in Conciliis To-
nec aliquid ad se pertinere de Ecclcsiasti- letanis,a Concilio Tolet. viij. et dein-
cis negotiis , propter reuerentiam Cap. . CCpS . LOAISA .

Concilia Sacerdotum, Dist. 17. Loaisa . Praeter haec officia a Sancto Isidoro
18. Diaconus Alba indutus Codicem indicata habebat olim alia Archidiaconus,
um in 11.. ens , Capitula tondendi comam , et profanas vestes au-
de Conciliis ageudis pronunciat Nimi-. ferendi Clericis, quamuis inuitis, vt palam
rum Codicem , illum antiquum quo Lc-
, statuitur Can.xx. Concilii Agathensis ce-
clesia Hispaniae vsa fuisse creditur a tem- lebratianno DVI. Quod postea instaura-
pore Concilii Eliberitani , et deinceps uit Concilium Londinense anno Christi
facta ipsi additione recentiorum Cano- mcclxxxvi. Can.v. Card.de Acvirre .
num , prout decursu temporis condeban- 23. Cap. vi. Trinam quidam , qtti-
tur Eius indicem ounquam hactenus
. dam simplam mcrsionem faciant Tri- .

editum ,damus initio Tomi Card. m. na mersio cum inuocatione Patris , et Fi-
DE Af.VlRRE . lii , et Spiritus Sancti in principio Eccle-
Ibidem Archidiaconus Pro officii
. . siae celebris , et a Patribus in vsu posi-
mei honore et dignitate, non grauabor ta ad Fidem Sanctae et indiuiduae Tri-
,

apponere aliquid de eius functionis cu- nitatis , vnitatem , et distinctionem sta-

ra . Non instituitur Archidiaconus ,
biliendam , et populos docendam . Insi-
nisi fuerit Diaconus , vt Vrbanus Papa gnis est locus Ambrosii Lib. 2. De Sa-
decreuit in Concilio Aruernae celcbra- cramentis , Capite 7. Interrogatus , inquit,
to,et Callistus , et Innoccntius II. De- r in Deui» Patrem omnipotentem ?
.

bet enim is esse , qui prudentia , et me- dixisti Credo ; et mersisti-, hoc est sepul-
:

rito vitae clarescat Estque coadiutor

. tv.s es . Iterttm interrogatus es : Credis in
Episcopi in ordinatione Clericorum . De Dominum nostrv.m lesu Christum , et in
hoc Isidorus Hispalensis ad Laudefredum Crucem eius ? dixisti : Credo ; ct mersisti^
sic inquit : Archidiaconus imperat Subdia- ideo et Christo cs consepultus . Tertio
conis et Leititis ; ad qv.em ista pertinent interrogatus es San-
: Credis in Spiritum
ministeria : ordinatio vestiendi Altaris ctum Creio ; e t tertio mersisti ; vt mni-
?

a Leuitis ; cura incensi , et Sacrificii nec- tiplicem lapsum superioris aetatis tt

essaria solicitudo ; quis Leuitarum ad ret trina Haec Ambrosius

confessio .

popuium Euangclium legat ; quis preces Idem comprobat Canon Apostolorum 50.
dicat , seu Responscria in Dominicis die- Si quis Episcopus Tertullianus Lib. Ad- .

bus , aut solennitatibus decantet Solici- . uersus Praxeam Cap. 16. Athan. Quaest.
iudo qtioque Piitoeciarum , et ordinatio t 125. Augustin. Hoaiil. 3. apud Gratian.
 .

APPENDIX V. >*7
Dist.4. et Hieronym. Aduers. Luciferian. tissimum sibi procurare satagebat , vt
S. Chrysostomus Homil. 24. in loann. non semel animaduersum est Huc etian» .

Omnes hi Patres in ea sunt sententia, vt referri potest vulgatum S.Innocentii di-

trina mersione conferendum Bapti- sit ctum in Epist. r. Cap.7. De grauioribus
sma . Verum mersio-
in Hispania simpla et leuioribus peccatis , quae in Coena Do-
ne confertur , infundendo aquam supra mini remitti solent . Morinvs . De poeni-
caput baptizati , ex Decreto S. Gregorii te ntia , Lib. v. Cap. 31. num. 21.

Magni Ltb.i. Regist. Epist.xu. ad Lean- 32. Cap. viii. leiunium tanti diei
drum Hispalensem ; et habetur , De con- polluunt Ita loquuntur PP. Toletani de
.

secr. Dist. 4. Cap. De trina mersione iis , qui Feria sexta ante Pascha vesce-
De hac re vide quid statuat S.Thomas bantur ad horam nonam , siue iuxta alia
3-Part. Quaest. 66. Art. S. Loaisa . mss. ab hora nona Nemini enim tunc i» .

Ibid. Luculenta est ad diluctdandum diebus Quadragesimae vesci licebat vsque

hunc Canonem Epistola quaedam Mar- ad vesperam,nimirum vsque ad transactas
tiniEpiscopi Bracarensis , De trina mer- integre tres horas post nonam ; id est , vs-
sione quam ineditam penes nos habe-
, que ad sex horas post mcridiem.Multo au-
mus ex Codice Toletano , cum aliit eius- tem magis id debebat fieri sexta Feria ipsius
dein Praesulis monumentis . Licet autein Dominicae Passionis qua , vt inquit Ber- ,

alibi monuerimus , nos iila omnia in nardus , vel sceleratorum hominum cor-
aiiud tempus , et locum destinasse ; ta- da ad poenitentiam prouocantur Licet .

men quia nonnihil lucis affert ad hunc autem post saeculum xn. paullatim ma-
Canonem illustrandum , visum Iioc loci gis ac magis anticipata fuerit hora pran-
eam publicae luci committere At quia . dii , vti hodie fieri videmus , in diebus
nimis Notarum seriem interrumperet , in Quadragesimae ; semper tamen habetur
earum calcem reiicere decreuimus Vide . ratio aliqua diei Veneris Sancti , vt vo-
ergo lector et fruere . Card.de Agvirre. cant ; nam innumeri eo sacratissimo die
31. Cap. vi r. Venerabilem diem . in pane et aqua ieiunant , quamuis ho-
Antiquum Ecclesiae morem obserua ce- ram solitam aliis diebus seruent in ve-
lebrandi hebdomadam Sanctam in Qua- scendo Card. de Agvirre
. .

dragesima,et praedicandae Crucis my- 34. Cap. ix. Benedicimus In Cr- .

sterium , et confitendi peccata , eaque rei nouique luminis benedictione Theo-

,

absoluendi , accipiendi denique Corpus dorus PP. 73. sub Petro , et D.Ambro-
et Sanguinem Christi in die sancto et ve- sius , D. etiam Augustinns , et Petrus
nerabili Dominicae Resurrectionis. Quem Diaconus Cassinensis elaborarunt Eam .

morem etiam nunc Catholica Ecclesia autem , qua nunc Romana Ecclesia vti-
sanctissime , et religiosissime colit . In- tur , a D. Gregorio Magno compositam,
deque statutum Concilio Latera-
est in musicisque tonis ornatam ferunt. Loaisa.
nensi , Cap.21. vt omnis vtriusque sexus Praecipit per omnes Hispaniae Ec-
suscipiat reuerenter ad minus in Pascha clesias in peruigilio Paschae nouum
Eucharistiae Sacramentum Loaisa
. . ignem , et Cercum bcncdici Huiusceri- .

Ibid. Indulgentiam criminum ciara tus , qui nocte ipsa , qu3e Dominicam
etc. Quaeso , k-ctor , an omnis po- Paschae diem antecedit , peragebatur so-
pulus erat poenitens , nullusque fidc- lenniter circa dimidium noctis ; mtntio
lis ? constabant Hispaniarum Ecclesiae quoquq est apud Albinum Flaccum , siue
solis poenitentibus ? Solebant igitur sacris Alcuinum Libro , De diuinis cfficiis , sul»
,

illis diebus peccatorum remissionem non Titulo , De Sabbxtho Sancti Paschae Me- .

modo poenitentibus proprie dictis , sed minere pariter Amrl.irius lortunatus

etiam fidelibus conccdere Criminum . Episcopus Treuircnsis Lib. De Ecclcsiast.
ergo minusgrauium crat confessio , poe- ejficiis Cap. 1 1 3. et Walafridus Strabo,
nitentia , et absolutio priuatim concessa, I)e rebus Eccles. Cap.30. Rabanus M.iu-
sed postremam non secus , ac si publica rus, Lib. 2. De institutiont Clericorum,
fuisset , Christiana plebs illifi dicbus po- C;p. 38. qui omnes Auctcrcm istius ri-
E e e e 2
 ,

53S I S I D O R I A N A
tus nominant Zosiuium Papam.CAn\s- oratione Dominica . THOMASSINVS , De
SVTIVS . Beneficiis , Tom.i. Lib.2. Cap.76. num.
40. Cap. x. Quisquis ergo Saeerdo- 8. et 9.
tltm . Dominicam orationem in Sarri- 41. Cap. xi. Alleluia De huius vo- .

iicio Missae , vel publico , vel priuato , cis vsu in Ecclesia Romana , et signi-
esse dicendam , Christus docuit , Aucto- ficatione consule D.Hieronym. Epist.vir.
re D. Hieronymo Lib. 3. aduersus Pela- etxxvit. et ad Marcellam Epist.cxxxvn.
gianos : Sii , inquit , Ckristus - et Gregor. in Regist. Lib. 7. Indict. z.
stolos suos , vt quotidie :n Corporis illiiis Epist. LXIII. Augustinus in Psalm. 106.
Sacrifich credentes audeant loqui i : testatur , vti Ecclesia Alk-kiia
in , esse
noster , qiti cs in Caelis . Gregorius Lib.7. antiquam Ecclesiae traditionem
et ...I •,

. Lxiil.
, inqnit,Apostolo-Mos fuit Ianuarium Epist. cix. Cap. 17. et laetis
rum , orationem Domim
ad ipsam dumtaxat temporibus cani iam ab Apo-
immolationis hosti.v» consecrare Tertul- . stolico saeculo , vt in Paschate ; i

lianus idem videtur scntire Lib. Deora- in Epist. ad Casulanum Erat Alleluia .

tior.e , Cap.9. Deinde Ecclesia post Con- carmen musicum rusticorum , et cuivt
sccrationem , et Canonem , Dominicam operi agresti incumberent , Alleluia can-
orationem dici praecepit , vt testatur tabant ; inde in tonis musicis Ecclesiae
.Ambrosius , De Sacram. Cap. 4. et Au- vsurpatum D. Isidorus Lib. Etymol. 6.
.

gust. Serm. D; verbis Domini, 18. Loaisa. Cap.19. Alleluia duorum,inqait,verbo-

Jbid. Q ergo Saeerdotum etc. rum interpretatio est ,hoc est , Laus Dei,
orationem Dominicam quotidie etc. Cum et tst Hebraeum Significat igitur lauda-.

magnis rationum momentis constituis- re Deum cum iubilo , et laetitia , et can-

set , inseri Diuinis olficiis orationem tu , vnde in caelo auditur , vbi omnia
Dominicam , abdicationis poena percel- cantica suv.t hieta , et perpetuum Alle-
lit denique cos,qui illam vcl publice , , luia Apocalyps. 19. lustinus Martyr.
.

vel priuatim in recitando cursu canoni- Quaest. 50. ad orthodoxos Alleluia col-
co praetermiserint Qi rgo Sacer- : laudare Jnterpretatur . Idem Aug.2. De
dotum, vel subiacentium Clericorum , hane doctrina Christiana , Cap.io. Et Tneodo-
orationcm Dominic, 'idie , aut in retus ad Psalm.146. Hinc illi Psalmi , qui
publico , aut in io,praeterie- •
ad laudem Dei et laetitiam animi ordi-,

ter superbiam iu.iicatus , ordinis nantur , Allcluiatici vocantur D. Au- ;i

sui ojficio multetur . Disertius nihil optari gustino Psalm.ioj. Vnde aliud significat
potuerat . Istud enim priuatum olficium, Alleluia , quam Laus tibi Domine; nam
quod a publico hic secernitur , non Alleluia est laus Dei cum laetitia , et
potest aliud fingi , quam priuata recitatio cantico ; quare certis diebus canitur
horarum canonicarum , cui frequens ora- et non omni tempore,vt inquit Augu-
tio iotertexitur Dominica De celebra- . stinus Psalm. 106. Quod vero Alleluia
tione Missae ncmo sobrius id intellexe- non cantetur in Quadragesima , Isidorus
rit , tum quod non quotidie ea a quo- est Auctor Lib.i. De Eccles. offic. Cap.ij.
libet recitaretur, saltem ex officio ; tum vbi inquit Verum apud nos secundum
: ,

quod hac pocna implicantur , sicut et hoc antiquam Hispaniarum traditionem prae-
statuto , :ion soli Presbyferij sed Clerici tcr dies ieiuniorum , vel Quadrageshnae,
prorsus omnes : vel mbiacentium Cleri- omni tempore canitur Allcluia Idem .

corum . Gregorius Lib. 7. Epist. lxiii. Augusti-

Si abdicantur autem gradu , et dt- nus in Enarrationibus in Psalm. 1 5?. 1

gnitate quicumque deinceps praeterie- fuse hoc argumentum prosequitur ,

rint orationem Dominicam in priuata LOAISA .

recitatione quid si totum ofHciura

officii , lbid. Tempore huius Concilii Atteluia
praeterierint ? Si possnnt enim impune nondum inrermittebatur a Dominica
in totum supersedere ab officii recita- Septuagesimae , sed ab initio Quadrage-
tione , possunt et abstinere a recitanda simae vsque ad Pascha . Sic etiam fuis-
 ,, ,

A P P E N D I X V. jg 9
se seruatum saeculo quinto , colligitur ferc ignorantia hunc nodum eua- facti
ex Augustino ui Psalmum 110. ac
S. dunt,sed non soluunt Ad ritum cnim .

sa?culo sexto ex Sancto Benedicto in Moz-arabicum , quo tunc Hispania vte-

Regula sua , Capite 15. Alleluia porro batur , et longo post temporc ibidem
non est vna aliqua simplex dicrio , sed viguit , Canon quem ritum
pertinet iste •,

composita ex duabus , nimirum Halleltt, cum quidam Sacerdotes peruerterent

et Iab \ significatque laudare Deum non , merito in illos Toletani Concilii Anti-
qualiterciimque , sed cum exultatione stites , Isidoro Hispalensi in eo praesi-
laetitia, et cantu Plura de hoc lege apud . dente , animaduerterunt Sunt autem .

Sanctem Pagninum in TheS. linguae san- Laudes , quae post Euangelium prisco
ctae , Lorinum in Psalmum 114- Alc.i- more Hispaniarum dicuntur , non Hy-
sarem in Apocalypsin Cap. 19. ac re- , mnus trium puerorum , vt ait in Notis
centius apud piissimum, et eruditissimum ad praecitatum Canonem Garsias Loaisa ,
Cardinalem Bona Tomo 11. Tract. De Di- sed versiculus cum Alleluia ei prorsus
uiaa Psalmodia , Capite 16. vbi et allegat similis , qui ritu Romano post Respon-
Canonsm hunc pag. mihi 461. CARDINA- sorium cantatur Ipsum vero Responso-.

Lis de Agvirrh . rium cantabant Hispani post Lectionem

43. Cap. xtr. Laudes post Aposto- Veteris Testamenti , quae in eodem Mis-
lum . Laudes vocat Hymnum trium pue- sali Epistolae praemittitur At post Epi- .

rorum , Cap 14. Berno

de quo infra stolam Chorus respondet Amen,et se-
Abbas facit Gregorium I. Auctorem Hy- quitur immediate Euangelium . Eodem
mni trium puerorum dicendi in fme fere ritu vtuntur Ambrosiani ; nam post
Missae Estque Hymnus vox Graeca
. Lectionem Veteris Testamenti sequitur
laudes signihcans , vnde illud Hymno di- Psalmellus , quem vocant instar Gradua-
cto , Matth. 26. quo laudes Deo decan- lis Romani At versum cum AUeluia
.

tatas post cibum signihcat. Hodie , di- concinunt post Epistolam In Liturgia .

cto Euangelio , dicitur a Sacerdote

Laus : Maronitarum post lectam Epistolam di-
tibi Chnste ; verum Laudes more Ro- cit Sacerdos haec verba Gloria Domino :

mano post Epistolam leguntur Bona . . Paulli , et Prophetarum , et Apostoiorum .

Ibid. Pest Apostolum non Laitdes , sed Misericordia Dei sit super Lectores , et
Ettangelium annunciari Plerique Missae . sitper Ciuitatem hanc , atque omnes ha-
expositores , tam veteres quam recentio- bitatores eiits in saecula , Amen . Alie-
res de Gradualis antiquitate agentes , gra- luia , Alleluia . Ferte oblationes , et in-
ui se diffitultate inuoluunt, propter De- troite in Atria Domini , et Adorate eum
cretum Concilii IV. Toletani , quod ce- in Templo sanctitatis eius , et confitemini
lebratuin fuit sub Honorio Papa ann. ei , ac benedicite Nomini eius , a quo
DCxxxm- In eo siquidem Canone xii. vita datur . Alleluia . Card. Bona Lib.2.
non obstante quod dudum Gre^orius Renim Lititrg. Cap. 6. §. 4.

Magnus Responsorium post Epistolam 45. Cap. xiij. Beatissimi Doctores .

cantari statuisset ; sancitum tuit , vt im- Hyninos componere , et canere in Ec-

mediate post Epistolam Euangelium le- clesia , antiquis Christianis in more fuit
geretur , nulia facta Responsorii inter- positum , vt testatur Philo Iudaeus ift
positione Putat FSerno Augiensis Cap. 1.
. Libro , De supplicum virtutibus Eusc- .

tempore huius Concilii Gradualia fre- bius Lib. 2. Histor. Cap. 26. Dionysius
qucntari coepisse , et Hispano6 nouitate Areopag. De diuinis nominibus , Cap. 4.
rei perculsos restitisse ; post vero Ro- Sacratissimum Corpus Beatac Virginis
manae Ecciesiae auctoritate constitutum Mariae cum Hymnis deiatum scrib I

fuisse , vt Responsoria, et Alleluia ante ccphorus Lib. 2. Cap. 22. In Conciiio

S. Euangelium canerentur . Idque ait Antioch. ante annos mille et trecentos,
Walafridus Strabo Cap.22. vsu Romano damnatus cst Pauilus Samosatenus , qul
commendatum , ad oir.nes deinde Lati- Psalmos , ct Hymnos in honorem Chri-
norum Ecclesias peruenisse Sic omnes . sti decantatos explosit , et eiccit . Hoo
 .

59© I S I D O R I A N A
constat apud Eusebium Lib. 7. Cap. 24. bus contenta , vt quisquam ordinetur
HilariusLibrum Hymnorum composuit, Sacerdos , aut Episcopus Vberrimi Com- .

vt Auctor cst Hieronymus in Ctfta/ mentarii occasio sese ofVerebat hoc lo-
Ambrosius Hymnos edidit , vt testatur co Verum nobis immorari non vacat,
.

Augustinus Lib. 1. Retract. Cap. 21. ht praesertim in re adeo obuia , quam plu-
ipse Ambrosius Hymnorum suorum me- rimi late tractant \ nemo tamen copio-
minit in Oratione 111 Auxentium , ct sius , aut eruditius , quam Franciscus
S.Bernardus in Reg^Ia Extant alii San- . Hallierus in aureo suo illo Opere , De
ctorum Hymnoruiu Auctores,vc Syne- facris e/ectionibtis etc. Legendi quoque
sius , Cyrenacus , Theophanes , Cosmas de cedem arsumento eruditissimi duo
Hierosolymitanus , atque alii Theodo- . Scriptores , Saussayus in Panoplia Episco-
sius lunlor 1'rinceps religiosissimus , cu- pali , et Thomassinus sparsim tribus iu-
ius Regia non dissimilis crat Monaste- stis voluminibus , De disciplina Ecclesia-

rio , primo diluculo Hymnos alternis stica . Cardinalis de Agvirre .

recitabat . Socrates Lib, 7. C.ip. 22. Ni- 57. Cap. xx. Leuitae consecrentur .

cephor. Lib. 14. Cap. 13. Bi-rno Abbas Leuitas vocat Diaconum , et Subdiaco-
ficio Missae , Cap. 3. scribit , Hy- num Vide Concilium II. Cap. 1. et
.

mnum Angclorum , Gloria in ex. Carthagin. 1 1 1. Cap.4. et Agathen. Cap.

/>.v et i'i terra pax hominibus , a Te-
, 16. et 17. Arelat. m.
Cap. 1. Wor-
Ic^phoro primuin fuisse auctum , ct a mac. Cap.69. et Syricius Papa Epist. 1.
Symmacho compktum , Ecclesiaeque Cap.9. et nouissime Concil. Trident. de
cantandum traditum . Niceph. Lib. 1 1. aetate Leuitarum statuit . Loaisa .

Cap. 16. rationem , modumque Hymno- 60. Cap.xxll. Jn conclaui suo Cle- .

rnm canendorum tradic ex Iosepho ricos selectos , ad sanctiorem vitam ad-

Dionysius Areopagita Libro De Diuinis spirantes , ab Episcopo adsumptos , ma-
tiQminibuS , Cap. 4. Part. 2. Librum Hie- nere cum eo in clausura , paupertate,
rothei sanctissimi Hymnorum Diuino- et Praepositorum obedientia , et ad te-
rum adtert . LOAISA . stimonium vitae Episcopi , constat ex
49. Cap. !•: fine nw
Psalmorum . Concilio Tolet. il. Cap. 1. et ex Augu-
De versu illo Cloria Patri , et Filio etc.
: stino in Sermone 22. De communi vita
vt supra diximus Verum sunt , qui di- . Clericorum\ et Sermone 36. Ad Presby-
cant , a Flauiano Antiocheno , auditorc teros Inde ortum habuit Canonicorum
.

Chrysostomi compositum , Nicepho-

vt Ordo , et Regula in Ecclesiis Cathedra-
rus Lib. 9. Cap. 24. et 19. Cap. 51. et libus , et Coilegiatis Possidius in Vita
.

aliter a Cathoiicis Graecis in fine Psal- Diui Augustini refert, communi mensa
morum decantari , aliter ab Arianis , So- in conclaui cum Presbyteris , et Clericis
zoinenus Lib.3. Cap.20. Theodor. Lib.2. vti solitum Augustinum Loaisa . .

Cap. 24. postea consilio Hieronymi in 61. Cap. xxm. Jn conclaui EpiscO'
Ecclesia Latina additum finibus Psalmo- pi etc. Hinc collige , Presbyteros , et
rum a Damaso , ipse refert in Epistola Diaconos solitos antiquitus in iisdem
ad Damasum . Et hic mos Romanus habitare cum Episcopo aedibus , quae
praeualuit in Ecclesia , et ita non Cloria, consuetudo in Gallia quoque viguit,
et houcr,scd Cloria Patri dicitur Loaisa. . iuxta Aurelianensis II. Concilii Can.ix.
53. Cap. xix. Perniciosa consuetu- Nullus Presbytercrum sine permissione
do Dolent Patres hoc loco iniqui-
etc. Episcopi sui cum saecularibus habitare
tatem quarur.dam electionum factarum praesumat Quod si fecerit , ab ofificio
.

eo aeuo ad Episcopatus Hispaniae Dv.m : communione pellatur Et firmatur prisca

.

alii per antbitum Sacerciotium appetunt, consuetudotestimonioAugustini in Serm.

alii cblatis muneribus Pontificatum assu- 22. De communi Clericorum vita ; et Ser-

tnunt , nonnulli eiiam sceieubus impiica- mon. 36. Ad Presbyteros ; eiusque in Vita

ti Vide ibi
etc. . Omnia enim iinpedi- Possidius refert Cap. 52- commum men-
rnenta yidentur indicari sacris Canoni- sa in conclaui cum Prestyterts , et Cieri-
 ,, ,,,

APPENDIX V. 59*
cis vtisolitumAugustinum.His adstipu- vers. 6. Quia tu scientiam repulisti , re-
lantur duo Concilia sub Pontifice Leo- pell.tm te ne SacerJotio fungaris mihi .
,

ne III. ec Imperatore Carolo Magno Et Malach. 2. v. 7. Labia Sacerdotis cu~

habita ; in primis Moguntiacum Can.ix. stodient scientiam , et Legem requirent
sic statuit In omnibus igitur , quantum
: ex orc eius , quia Angelus Domini exer-
humana permittit fragilitas , decreuimus, cituum est . Ecclesia magnopere solicitn-
vt Canonici Clerici canonice viuant ob- , dinem gerit , vt Clero addicti, scientiis
seritantes Diuinae Scripturae doctrinam, Ecclesiasticis imbuantur Ideoque appro-
.

et aocumenta sanctorum Patrum Et ni- . bat , vt Beneficiis , ac Praebendis prouisi

hil sine licentia Episcopi sui , vel Ma- ab Ecclesiis suis absint,vt studiis infor-
gistricorum composite agere praesumant mentur , nec minus percipiant suos fru-
in vnoquoque Episcooatu Et vt simul . ctus Praebendarum , Cap. Super specula,
man lucent , et dormiant , vbi his facul- de magistris Et quod attinet ad Galli-
.

tas i.i facien ii suppetit . Vel qui de re- canas Lcclesias , Concordatum Cononien-
bus Ecclesiasticis stipendia accipiunt , et se inConcilio vitimo Lateranensi ap-
in s.'.o maneant, et singulis die-
claustro probatum in gratiam cuiuslibet Clerici
bus mane primo ad lectionem veniant propter studia conuenienter absentis
et audiant quid eis imperetur Ad men- . sic decernit Tit. De collat. §. 1. Et vt
sam vero audiant
similiter lectionem libcrius studio vacare possit , etiamsi
et obeiientiam secundum Canones suis absens fuerit a Diuinis , habeatur pro
Magistris exhibeant Sub iisdern pariter . praesente , ita vt nihil perdat Quem in .

celebratum Conciliuno Turonicum III. locum hoc scribit commentator Rebuf-

paria decernit
his verbis Canonici : fus : Et
sic nec distributiones anniuersa-
et Clerici Ciuitatum*, qui in Episcopiis rias nec aliud aduentitium amittere de-
,

conuersantur , considerauimus , vt in clau- bent , per hoc verbum , nihil perdat .

stris habitantes simul omnes in vno ior- Quod etiam suadetur per istum textum ,
mitorio dormiant , simulque in vno refi- qui fingit eum praesentem in Diuinis .

ciantur refectorio , quo facitius possint Tantum enim operatur fictio in casu
ai Horas Canonicas celebrandas occur- ficto , quantum veritas in casu vero
rere , ac de vita , et conuersatione sua Leg. Filio quem Pater ff. De liberis , et .

admoneri victum , et vesti-

, et doceri ; posthu. Leg. Si filius familias ff. Si .

mentum iuxta facultatem Episcopi acci- ccrt. petat .Cap. Cum dilectus , et Cap.
piant , ne paupertatis occasione compulsi, Ad De Clericis non resid.
audientiam
,

per diuersa vagari , ac turpibus se impli- Item ex amore scientiae mul-

in Gallia ,

care negotiis cogantur , dimissoque Eccle- tae reseruantur Praebcndae , tam simpii-
siastico off.:io , incipiant indisciplinate ces , quam curatae , personis graduatis ,

viuere , et propriis deseruire voluptatibus. per Pragmaticam Sanctionem , atque

Nec tantum erat Canonicorum , Concordatum Denique Canon iste To-
.

ac Presbyterorum vita communis sed , letanus citatur Cap. Ignorantia matcr

etiam minorum Clericorum , qui in Se- Distinctione 38. CABASSVTIVS .

minariis instituebantur , vt ex istius Con- 65.Cap. xxvi. Libellum Ojfcialem .

cilii Toletani IV. Canone sequenti per- Sacramentorum manuale nunc appella-
spicuum tit Cabassvtivs . . tur ; et in eo etiam Decreta Patrum de
6z. Cap. xxrv. Omnes in vno con- Sacramentorum vsu , et ritibus contine-
claui Institutionem huius Seminarii
. ri apparet ex Concil. Moguntino Cap.22.

Clericorum , primum ortam inuenio in vbi de Libro Officiorum iit mentio ; et

Concilio Toletano il. deinde in Const. duae regulae ex eo , De Clericis vagis,
Alex. IV. et in 1. Laceranen. Cap. 11. adducuntur . Concilio Toletano VIII.
demum in exactam formam redegit Con- vocatur Supplementum .
cilium Trident. Sess. z^. Cap.i. Loaisa. 67. Cap. xxvui. Orarium, et Anm
64. Cap. kv/. Ignorantia mater cun- lum . Orarii meminit S. Ambrosius in
.) errorum . Huc refertur Oseae 4. oratione De obitn fratris Satyri . Ora-
 ; .

59' I S I D O R I A N A
rium stola oraria apud Burch.
ciicitur tionis ei , qui iniuste fuerat exauctora-
,

I >.Gap. Presbyter , ct in sinistro liu-

6. tus seu gradu motus , qualia diuersa
,

mero a Leuita gestandura ex Decreto suppeditat exempla Ecclesiastica antiqui-

Syluestri Pontificis ; et in Conciiio Ro- tas . Concilium quidcm Nicaenum in
mano ab eodem coacto Cap. C. ct in- suis Synodicis ad Aegyptios Literis , eos
fra in hoc Concilio , Cap. 40. aicitur qui ordinati fuerint a Meletio Lycopo-
et quod non debct Leuita illud gestare litano Episcopo schismatis auctore , si
coloribus , aut auro ornatum Non erat . ad vnitatem Ecclesiae , vnde se subtra- r

autem vna eademque ratio gestandi Ora- xerant , reuertantur , permittit in Clero
rium Diacono , et Subdiacono conccs c a, persistere , atque acceptorum ordinum
vt ex '^racaren-: 1.patet , Cap. 9. Ora- ministeria exequi ; h.ic tamen praemissa
riurn , habeat Subdiaconus, et Dia-
, inquit conditione ^ng-ixiir/ca jmpeToviet /S:-/?£t/<»-
sed Diaconus infra tunicam abs-
•
; 3-iVTcte. . Dummodo sanctiore manuum im-
consum habeat Orarium , Subdiaconus one confirmati fuerint . Quo eodem
superposito tcapulat vtatur Ouirio.De scnsu Can. vnr. Nicaenum de Catharis
eo viue Waldens. Libro , Dc Sacramen- Clericis ad Ecclesiam redeuntibus X«- :

tis , Tit. 4. Cap. 29. et Hugonem Lib. Lt&er&fttvisr, <tvTX( fttvetv «t&i; (v r<7
2. Cap.io. 4. Part. De Sacramentit For- . Jmpositis eis manibus sic in Cle-
mam ordinandi , et consecrandi Episco- 1 manea it

pi , Presbytcri , Diaccni , et Subdiaconi , Verumtamen sacrn Ecclesiae di-

tradit Concilium Carthaginense IV. in sciplina neque rebaptizationes , nequc
principio Concilio Aurel. 1. Cap. 21.
. reordir.ationes fieri permittit , vt consti-
dicitur Mottacho Orarium in :
'

tutum Ambrosius in Epist. LXXViir.

refert
vel Zonas habere non liceat
. Et . et Lxxix. in Capuana Synodo sub Sy-
apud Gratianum 27. Q. 1. Zonae vo- ricio Papa ; et nominatim allegatur ,
cantur quae a Cassiano R:brachatoria
, et confirmatur a Concilio Carthagi-
appellantur Lib. 1. Dc habitu Monach. nensi 11I. Canone xxxvm. his ver-
Cap. 6. Erat vcro Orarium solummodo bis : autem suggerimus mandatum
Illud
>ersonis concessum quibus praedi- , vobis, quod ctiam in Capuensi plenaria
candi munus estdelegatum ; vnde Cap.40. Synodo videtur statutum , non liceat fie-
infra dicitur Orarium opcrtct Leuitam
: ri rebaptizationes , et reordinationes , vel

gestare in sinistro humero , propter quod translationes Episcoporum . His consonant

orat , id est , praedicat Beda vero in . stinus in Lib. 2. Contra Epistolam
Coilect. Cap. De scptem Ordin. Orarium Vtrumque
::iani, Cap. 13. dicens :

dicit ab oratione appellatum Bene etiam, : Sacramentum est , et quadam consccra-

it , orationtbus conuenit Orarium , tione vtrumque homini datur ;illud cam
conueniens vestimentum officio De An- . baptiifltur , istud cum ordinatur ; idco-
nulo Episcopi , qui in cius consecratio- que in Catholica Ecciesia vtrumque non
ne datur Episcopo in signum Pontificalis licet iterari sSam si quando ex ipsa
.

honoris , vel signaculum secretorum , vt parte ctiam Praepositi , pro bono pacis
retert S. Isidorus Lib. 1. De Ecclesiai. correcto schiswatis errore suscepti sunt ,

ojpc. Cap.5.,multa traduntur in Ri; .- etsi opus esse , vt eadem ojfi-

visum est
libus Loaisa . . cia gercient, quae gertbant t non sitnt
Jbidem Nisi gradus amissos reci-
. rursus ordinandi ; sed sicut baptismus in
piat coram Aitario de manu Episcopi . eis,ita et ordinatio mansit integra .

Sicut per depositionem , vel degradatio- conform3tur in Epi-

Basilius his
nem non adimitur sacri characteris po- stol?. 1. Ad Amphilochium , Cap. 1. in
testas , ita nec per itcratam ordinatio- fine. Allegatis enim duorum Episcopo-
nem restituitur . Nulla igitur hic decer- rum exempiis , qui ab haereticis conse-
nitur reordinatio , sed solennis quaedam crationem acceperant , atque ad Pontifi-
caeremonia Sacramento vacua praescri- cium ministerium sine noua ordinatio-
bitur in pristinuin ministerinm restitu- ne intra Ecclesiam Catholicam fuerant
post
 , .,

APPENDIX V. 593
posc eiuratam haeresim admissi ; hoc scopo nec prouisionem Benciicii
; ita
idem concludit circa alios quoscumque qtiae ab ordinatione tunc non sriL-nge-
ab haereticis secundum Ecclesiae ritum batur, nisi eiusdem auctoritatis interuen-
ordinatos , si eos iudicet Ecclesia mini- tu , fieri potuisse . Nec enim vnquara »
sterio idoneos Idemque Epist. cxcviir. . vel vsquam , Clerici sine Eccle^i.i , ,cl
dicit nouum prorsus , et horrore dignum Ecclesia sine Clericis , id est , sine Be-
esse , quod Eustachius Episcopus etiam neficiariis . Erant tamen in Episcoporum
manum denuo quibusdam imponere prae- maxime potestate Parochiae et Abba- ,

sumpserit : quam rem, inquit , netno vn- tiae Abbatum certe institutio in hoc
.

quam ex haereficis fiecisse videtur . eodem Concilio Episcopis vendicatur;

Patres ergo Nicaeni , per sanctiorem et quo magis mirere , etiam claustralium
i'.!am manuum impositionem; et Toletani omnium ofticiorum : Abbates , aliaque
isti per hanc instrumentorum,etsacrorum ojficia instituere . Thomassinvs , De Be-
insignitim ad Altare redhibitionem , non neficiis Tom.
il. Part. 2. Lib. 1. Cap.34.
reordinationem inuehere intendunt , sed 77. Cap. xxxvi. Presbyteros proba-
pias caeremonias , per quas suspensis ab biles Burch. prcbabilis vitae legit Nam
. .

exercitio confertur potestas , non quidem Visitatores Episcpporum debent esse Viri
valide , sed tantum licite ordinis posthac graues , morum probitate ornati ; qui non

exercendi . His accedat Fulbertus Epi- stipendio , et lucro dticantur , sed potius
scopus Garnotensis praeclare dicens in pro charitate , et gloria Christi insudent
Epist. xxv. quo pacto id in Ecciesia suo Eorum fit mentio in Concilio Laodicen.

tempore fieri soleret Rebapti~ationes : Cap. 57. Et Concilium Bracarense il.

Lnquit , et reordinationes fieri Canones formam Episcopi accurate
visitationis
•vetant Propterea depositum non reordi-
. praescribit Cap. et Concil. Mo-
1. et 2.
nabitis , sed reddetis ei suos gradus pcr gunt. Cap. 20. et Concil. TriJent. in
instrumenta , et vestimenta , quae ad ipsos multis locis , praesertim Sess.21. Cap.8.
gradus pertineut , ita dicendo Reddo ti- : et 22. Cap. d. et Sess.24. Cap. 3 Loaisa . .

bi gradum nomine Patris , et

Ostiarii in 80. In primo Choro Diuisam esse .

Filii , et Spiritus Sancti Nouissima au-

. Ecclesiam in Stationes , et Choros , pa-
tem benedictione laetificabis eum , sic tet ex Concilio Turonensi il. Cap. 3.
concludendo Benedictio Dei Patris , et Fi-
: vbi praecipitur , vt Laici secus Altare ,
lii , et Spiritus Sancti super te descen- quo sancta mysteria celebrantur , inter
dat ,vt sis restitutus in ordine Sacerdo- Ckricos , tain ad Vigilias , quam ad Mis-
tali , et offeras placabiles hostias . His af- sas , stare penittis non praesumant ; sed
fatim illustratur Canon Toletanus . Ca- pars illa , quae a cancellis versus Altare
BASSVTIVS . diuiditur , Choris tantum psallentium pa-
68. Cap. xxix. Si Episcopus Con- . teat Clericorum , ad orandum vero , et
cilium secundum Ancyran . Cap.25. idem communicandum laicis viris et feminis , ,

decernit , et eandem poenam statuit . mos est Sancta Sanctorum pateant.

sicut ,

Agathense Cap. 24. prohibet , ne fiant LOAISA .

sub nomine fictae Religionis Sanctorum 82.Cap. xli. Omnes Clerici Isi- .

sortes Scripturamm inspectio vt

, aut , dorus Lib.2. De Eccles. ojficiis Omnes , :

inde futura promittantur Fiebant autem . qui in Ecclesiastici ministerii gradibus

sortes Sanctorum de ligno , aut pane ; ordinati sunt , geiteraliter Clerici nomi-
vt constat ex Antisiodor. Canone IV. nantur Idem . .

et Aurel. Cap. xxx. In Concil. Late-

1. Ibid. coronam Primus tonsu-
Circuli .

rau. v. sub Leone X. huius poena est rac modum decreuit Sanctus Anicetus
temperata , relictaque Ordinarii arbitrio . Papa in Epistola Decretali , Ad Episco-
LOAISA . pos Galliae Comam , isxqmt , Clerici non
:

74. Cap. xxxill. Nouerint condito- nutriant , sed desupcr caput in tnodum
res Basilicarum etc. Hic perspicis , vt sphaerae radattt Habetur Distinctionc .

ordinatio Heri non poterat, nisi ab Epi- 23. Cap. Ptohibet ; et Concilio Cartha-
Tom. II. Ffff
 . ? ,

5 94 I S I D O K I A N A
ginensi iv. Cap. 44. Isiclorus Lib. De rum ordinum ita vtebantur pro- , qui
ejf.cz. Cap. 4. tonsuram ortum
'. lixis comis
laicorum , vt tamen
instar
habuisse a Nazaraeis , et huius exempli in solo capitis apice midicum circulmn
vsum ab Apostolis in Ecclesiam intro- tonderent . Eum abusum mutuntum ab
ductum auctor est Quod etiam Concil.
, . haereticis in Gallicia , declarant Tolet.i-
Aquisgranen. Cap.i. probat Aduerte in . ni Patres ; nimirum , vt credo , a Priscil-

Gallaecia laicos vti solitos prolixis co- lianistisseu potius ab Arianis , vt cen-
,

mis Uiuus Hieronymus ( habetur 12.

. set IUustrissimus Dominus D. Petrus de
Q. 1. Cap. Duo sunt .) >ic inquit Co- : Lepe Episcopus Calagurritanus insigni
ronam ( loquitur de Ciericis ) habent ab pictate,et doctrina celebris in Epistoia
: Romanae Ecclesiae , in signum quadam ad me scripta de ea re Qua- .

Regni y quod inChristo expectatur\ propter de caetero abusum ipsum seue-

vero capitis est tcmporalium omnium dc- rissime prOhibent Lectoribus sub extre-
..' Loai5 . . . ma poena scparationis ab Ecclesia Id .

Omnes Clerici , vel Lectores etc. palam denotant verba illa postrema Ca-
Hunc certe Canonem multis praeclaris pitis huius Qui autem hoc non custo-
:

foetum documentis , paullo operosius di:rit , Fidei Catholicae reus erit .

expendere iuuabit Docet enim primo,
eam fuissc Diaconorum , Presbyterorum ,
et Episcoporum tonsuram , quae partem
superioremcapitis totam aperircr, detonso
superius toto i>fr/ zff;idquesolum
,
. Quid autem dicemus nostro tempore
de phirimis Clericis minorum Ordinum ,
qui non solum vtuntur prolixis comis in-
star laicorum, sed nec in capitis apice exi-

relictum guum circulum tondent ? Si priores il-

esse crinium , quod esset circttli instar , los tam grauitcr repfehendit S. Isidorus
aut coronae : Injerius solam circuli coro- cum tota hac grauissima et numerosis-
nam rclinquant Ethaec quidcm tonsurae . sima Synodo , quanto magis id face-
forma fuit, ac coronae Clericalis Secun- . ret cum his posterioribus ? Quid si prae-

do , Clericos omncs a Lectoribus ad terea hos videret contortis , aut crispa-

Episcopum vsque , tonsuram eandem , tis crinibus vtentes , instar feminarum ?
atque coronam gcstare aebuisse Iam . Quid si caesariebus alieno crine rom-
enim Sacerdotum nominc Presbyteri, positis , aut praeterea exquisito puluere
vti et Episcopi , comprehendi coeperant , respersis ornatos cerneret ? Nonne illos
quemadmodum Lcctorum voce inferio- suspicaretur cinaedos , appellaretque co-
res omnes ordines videntur signiticari . matos , aut viros cinerarios , vt loquun-
Tertio , vsos scmper esse Episcopos , tur Patres Concilii Eliberitani Cap. 67.
Presbyteros , et Diaconos eiusmodi ton- vetantes omnino , vt feminae Christia-
sura , et corona , qualis hic praescribi- nae , immo
Catechumenae , iis nu-et
tur immo ipsos
, etiam Prouinciarum bant ct addentes
, Quaecumquc hoc fe- :

omnium Hispaniae Clericos infcriores , ccrint , a communibne arce.tntur ? Ccn-

si Galliciam , vbivnam
Lecto- excipias suerunt nimirum Patres illi , homines
res prolixis vt laici
comis , in solo ca-
, , ita effeminaros non debere censeri vi-
pitis apice modicum eirculum tonderent ros , ac proinde nec idoneos , vt feminae
Quarto dcnique ca re damnata, iussis- , ipsis nubant . Quanto ergo minus digni
que interioribus Clericis eandem gesta- suut , vt Clero accenseantur
re tonsuram , ct coronam , quam gesta- Verumquod pudet dicere ) (
rent Episcopi , et Presbyteri , decretum quam videre est , non solum
multos
essc a Synodo , vt pro haereticis habean- Clero adscriptos , sed etiam Beneficia
tur Clerici , qui in rctinendo haeretico- Ecclesiastica possidentes , Personatos
rum vsu , et more fuerint pertinaces . Praebendas , Abbatias , Dignitates, in quo-
Thomassinvs, De Benef. Tom.I. Lib.i. rum C3pitibus nec coronae vestigium ,
Cap. 28. num. 4. nec tonsurae apparet , sed solum comae
Ibid. Considera , quaeso , grauissimam prolixae , expolitae , profanae ; aut etiam
reprehcnsionem aduersus Clericos mino- caesaries adscititiae,magno pretio cmptae,
 .

A P P E N D I X V. 595
ex Regionibjs asportatae , iSque
dissitis catores prae.iicantes hoc est,vt aiunt, ;

cum magno dedecore status Ecclesiasti- nulla manifesta scelera confitentes Et .

ci , cum iniuria tot sacrorum Canonum, paullo post , qui ita poenitentiam acci-
cum scandalo bonorum omnium saecu- piunt;x>r aliquod mortale peccatum per-
larium , ac doiore Sacerdotum quorum- petrass'e publice fateantur . Mortalia igi-
libet zelantium honorem domus Dei . tur peccata occulte commissa fatebantur ;
Videant DD. Episcopi qtiomodo tantum sed quia non pubiice,ideo a functioni-
malum cxtirpent , cuius strictam Deo bus Ecclesiasticis non abstinebantur , li-
rationem reddent . Card. de Agvirre . cet poenitentiam pubiicam egissent. Qua-
Cap.xLii. Constitutio antiquorum
83. propter euidentissimum
cx eorura est
Patrum Decreuit Lucius Papa apud
. interpretatione ea verba
tantumpecca-
, ,

Gratianum Dist. Si. Cap. Clericus . Syri- tores se praedkantes , generaliter tantum
cius Papa in Nicae-Epistcla 1. C:ip. 12. sumi non debere ; ita vt in genere tan-
num Concilium , Cap. 3. Eiiberitanum, tuni nullo particulari crimine confes-
,

Cap.27. secunJum Arelatense, Cap.3. pri-- so , sese peccatores professi fuerint^sed

mum Carthaginense,Cap.3.et a.secundum
Turonense,Cap.io. xi.Toietanum, Cap.3.
et aiia multa Decreta Patrum
87. Cap.xLVi. Pro sacrilcgio Leg- us
icis . Sepuicrum dicitur , vbi cor-
sic intelligenJum , si tantum peccatores
professi sunr , nullo edito singulari cri-
. mine . Quod cum Canonis verba tam
clare , tam splendide adnotent , frustra
in eo adstruendo immoraremur Idem .

pus , ossaue hominis condita sunt , Leg.i. insuper cofirmat eiusdem Concilii Can.
D. De Religios. Habeturque locus Ro- xix. in quo receasentur, qui ad sacros
manis Legibus reiigiosus , quatenus ibi Ordines admitti non debeant Hos in- .

corpus humatum est . Pomponius in L. ter aJnumerant Patres Concilii : Qui iit

Locum De Religios. et sumptibus funer.

. crimine detecti sunt \ qui infamiae
'

Antiqua poena diruenti sepulcrum erat nota aspsrsi sunt ; qui scelera aliqua per
centum aureorum multa , Leg. 3. D. De am poenitemiam admisisse confessi
sepuhro violato . Vipianus in hanc Leg.3.
ait : S! qui armati more latronum sepul- Sic videtur intciiigendus Canon ll.
cra diruunt , poena capitis piecti , si Conc. Tolet. I. quoJ ante IV. annis 233.

sine armis , in poenam metaili ex Diui celebratum est , quum Jecernit , nullum
Seueri Rescripto damnari De his vide . poenitcntem ad Clerum esse admitten-
Leges Hispaniae , L.3. Tit. 18. Libro IV. dum Qirid per poenitentiam inteiligat,
.

Fori Legum , et Parte 7. Titulo 9. L.12. statim explicat De eo vero poenitente

:

LOAI-A .
dicimus , qui post Baptismum , aut prt
Ibid.Quia facinus hoc fr<r.Perpenden- homicidio, aut pro diuersis criminibus,gra-
Ja poenae ratio ; et deponitur , et poe- uissitoisque peccatis publicam poenitcn-
nitentiae publicae subiicitur, quod crimen tiam gerens sub ciiicio , Diuino reconci-
sanguine secundum Leges pun:endum liatus est Altario . Duplex genus publi-
perpetrauit Ratum
igiturerat secun.ia-n
. ce poenitentium constituit , vnum eo-
eorum disciplin im
depositione Clerico^, , nrn , qui cum cilicio reconciiiantur ,

ct poenitenti.i publica laicos esse pur- aut mauis , cilickim ad antecedentia

, si

gandos, et puniendos , qui crimina se-
cunJum Lcges graui supplicio plecten-
da committebant Hunc Canonem re-
fert Burchardus , Lib. 11. Cap. 63. Mo-
Rixvs Lib.5. Cap.5. Dj Poenitentia .
referre , quibus cum cilicio poenitcntia
imponitur ; hoc est , quibus publice die-
. bus solennibus inter Missarum solennia
pocnitentia pro criminibus imponitur,
aut reconciliatio Jatur Alterum , qui .

96. Cap.Liv. Hi qui in discrimine ac. publice quiaem poenitentiam agunt de

Poenitcntiam pubiice accipiunt secreta criminibus suis , sed non sub cilicio eis
tantum peccata confessi , nulla publica imponitur , non solenniter , nec solenni
Clarissime Patres illi explicant , quid si- Jie , eo quod nec propria confessione
bi velint , quu.n dicunt : ta ntum se pcc- sese notarunt , nec aliqua conuictione
Ffff 2
 t . ,,.

59& I S I D O R 1 A N A
notati sunt . Quod igitur Patres vniuer- 1 03 . Cap.Lix.Plerique qui ex Iudaeis .

saliter pronunciauer.int : Poenitentcs non Legum Wisigothorum Lib. 12. Tit. 3.

mdmittantm a.l Clcrum , interpretantur L. 3. De ludaeis, ita cauetur Cum ve- :

de eo poenitente pubiico,qui sub cili- ritas ipsa petere , pulsare nos doccat
et
cio reconciliari solet . Huic interprera- praemonens , quod Regnttm coelorum vim
tioni de eo potniten-
conuenit lectio , patitur ; in nullo est dubium , q;:od ille
te etc. Ita vt nolint Patres Sub eorum ite gratiae tnunus akhorreat , qui
Decreto poenitentes omnes complecti , aa c.im procedere ardenti anitno v.cn fe-
sed eos tantum , qui scelera publica , stinat Proitde si quis ludaeorum , de his
.

aut occulta publice confessi fuerint . scilicet , qui nondutn sunt baptizati , aut
Morinvs , de poenitcntia Lib. 5. Cap.7. se bapti-are distulerint , aut filios suos
99. Cap.LVi. Sanctimcr.iales sunt De . vel famulos nullo modo ad Sacerdotem
Viduis Isidorus agit Lib. 2. Officiorum . baptizAndos remiserit,vel se,suosque de
De velo viduarum sanctimonialium di- Bdptismo subtraxerit , ve! vnius anni
nersa tradidere antiqui Patres,pro tem- spatium , pcst Legem hanc editam , quis-
porum varietate Gclasius Papa in Lpi-
. piam illorum sine gratia Baptismi trar.s-
stola ad Episcopos per Lucaniam, Cap.15. ierit ; horutn omnium transgresscr , quis-
docuit Viduas non esse velandas ; et fa- quis ilie repertus fuerit , et centum fla-
sius Cap. 23. propter periculum incon- gella decaiua'f.'.s suscipiat, et debita mul-
tinentiae Idem in Epaonensi Conc^.io
. tetur poena . Res tamcn eius ad
exilii
sub Gelasio , Cap.21. vbi Viduae conse- ::pis potestatem pertineant ; quaiiter
cratae Diaconissae vocantur In secunda . si incorrigibilem durior cum custodierit
Synodo Turonica extat Decretum 'de . perpetua in tius , cui eas Principes
Virginum , et Viduarum professione , et largiri voluerit , potestate permaneant
coelibatu ex Decrcto Innocentii Papae
, Hac Lege primo compulsi Iudaei , vt
ad Victricium Episcopum Rotoma^en- Eaptismo obsignarentur , circumcisione
scm Idem statuitur Concilio Triburien-
. reiecta , quam eis exercere Hescripto An-
si , sub Arnulpho Imperatore, C.np. 25. tonini Pii permissum antea fuerat ; vt
vbi cauctur Si Vidua sponte velamen,
: patet ex Lib. Digestorum 48. Tit. ad Le-
quamuis ccisecratutn , tibi :t , e gem Corneliam De Sicariis Lege Cir- ,

i-i fcclesia inter velatas oblatior.em Dto rumcidc rc Postea eos Rex C nthila Re-
.

obtuierit , velit , nclit , sanctimoniae habi- gr.o stio prorsus eiecit ; vt constat ex vi.

tum vlterius habere debere A\\\s Decre-
tis cauetor , ne cito velentur Viduae
iuuenes , vt in Turonensi Synodo sub
Carolo Magno Cap. 27. et Concilio Mo-
punt.ll. Cap.26. et Wormaciensi Cap.21.
ibi pou probationem conceditur velum
. Concilio Toletano Cap. 3. Sicut Hera-
clius Imperator Hierosolymis ; vt con-
stat ex Libro Iuris Orientalis , ab Ene-
mnndo Bonef.dio digesto , Lib. 1. Quo-
rum e::emplum imitati maiorum nostro-
. rum memoria Ferdinandus et I lisa- ,

Ita ctiam decretum inuenio ex icnten- betha,vere Catholici Reges , ab hac col-
tia Nicolai Papae , et habetur Dist. 27. luuie Hispaniam purgauere . Egica incle-
Cap Q-uod interrogasti ; et 27. Q. 1. mcntiori Lege vsus , eos in Regno ma-
Cap. Vidua Inde cxistimo , Viduas sae-
. nere passus est , seruitute cppressos , re-
culares Hispnniae etiam nunc prolixum busque omnibus exutos , Concil. \vn.
atquc album velum pro capitis tegu- Tolet. Cap. 8. Multa alia Idicta aduer-
rnento gestarc ; quasi professionis vidui- sus Iudaeos a Regibus Gotthicis edita
tatis antiquae indicium Professio auteiu . sunt ; verum frustra ; semper enim her-
illa Viduaruro sanctimonialium x. Conc. ba noxia altius radices agit
Tolet. Cap. 4. in manu Sacerdotis fieri 109. Cap.Lxv. Veiut in sacrilegum .
iubetur scriptis , signoque , atque sub- Leg. 17. Wisigoth. Lib. 12. Tit. 3. ita
scriptione Notarii ; iubenturque Viduae praecipitur de hac re Illi tamen , qui :

pallio purpureo,vel nigro caput conte- hanc eis potestatem super Christianos
gere . Idem fere ia Conc. Araus. Cap.27. exercere permiserint ; si nobiiis , qui h$c
 . ,

A P P E N D I X V. 597
fectrit persona extiterit , decem libras
, obiisse apud Toletum , relictis filiis Si-
auri fisco coactus exoluat ; minimae ta- senando , et Cindasuintho , qui postea
tnen , vilesque personae quinque librai regnarunt Hoc vltimum refellit Mora-
.

auri fisco persoluendas amittant Quoci . les , veluti voluntarie omnino dictum .

li non habuerint vnde componant , cen- Verosimilius est , quod addit Rodericus >
tenis decaluati fiagellis subiaceant . Sisenandum tyrannice Regnum vsurpas-
134. Cap.Lxxv.De Suinthilane.Smnthi- se ; nimirum , vi auferendo a Suinthila-
la praecessit Sisenando , rcgnauitque an- ne legitimo Hispaniae Rege , quamuis
nos x. Ghronicon generale Hispaniae, non bono , aut iusto Eamque iniquam .

et Rodericus Aliter Isidorus Loaisa •

. . Regni vsurpationem satis indicare vide-
Ibid. Id certum videtur, Suinthilanem tur Caput istud Lxxv. quoad priorem ,
firimis quinque Regni sui annis optime se et potiorem sui partem ; vbi tot diris
gessisse , vt testatur S.Isidorus , testis eo- et execrationibus percelluntur quotcum-
rum quae tunc gerebantur , in historia
, que de caetero conspirarent aduersus
sui temporis At reliquis aliis quinque
. vitam , aut potestatem Regis Id autem .

morcs in peius mutauit , et commune praeter rem statueretur ibi , praesertim

Hispanorum odium subiit , praesertim
propter Theodotam Reginam et Geila-
«em fratrem , inuisos omnibus Videns
haec Sisenandus
Gotthorum , adiit Dagobertum Chlotarii
tot iteratis iuramentis , nisi Patres To-
letani censerent, Sisenandum paullo an-
. tea inique vsurpasse Regnum , et ius non
, vnus e primoribus habuisse ad compellendum Suinthil3nem,
vt illud dimitteret, ac sibi cederet No- .

Francorum Regis filium , iam tum in luerunt tamen id palam exprobrare Sise-
Burgundia et parte aliqua Franciae re-
, nando iam regnanti cum plausu omnium
gnantem ac datis ipsis decem pondo
; Hispanorum, et optimis moribus prae-
auri ( quae deseruierunt expensis in Tem- dito Quin et ipsa tyrannidis execra-
.

plo S.Dionysii perficiendo ab eo petit tione consuluerunt vitae , et incolumi-

)
auxiliares copias adtiersus Suinthilanem, tati atque imperio Sisenandi , dum ve-
,

Vt illum e Solio deturbaret , sibique Hi- tuerunt totminis,et sacramentis quam-

«paniae dominium assereret . Annuit Da- libet tyrannidem
, aut rebellionem in
gobertus , et lectissimas Burgundionum ipsum ,obiurgationibus aduersus
additis
suorum acies Sisenando dedit sub Duci- Suinthilanem ; quasi de hoc timeri pos-
bus praecipuis Abundantio, ac Veneran- set rebellio,aut tyrannis aliqua aduer-
do Vt autem Sisenandus cum eo exer-
. sus Sisenandum , iam pacifice regnan-
citu peruenit Caesaraugustam , Gotthi tem a tribus annis , quando Conciiium
omnes coeperunt Suinthilanem deserere, istud congregatum fuit
ct sub aduersarii vexillis militare , do- Qualitercumque autem ad regnan-
nec tandem in Solio eum collocarunt . dum ingressus fuerit Sisenandus , seu
Quanta autem fuerit Suinthilanis mu- iure,siue cum iniuria Suinthilanis ,cer-
tatio in deterius , quot mala fecerit,si- te ita prudenter , iuste, ac pie se gessit
mul cum vxore,ac fratre , satis decla- postea , praesertim erga Ecclesiam , et Sa-
rant Patres Concilii in hoc capite 75. cerdotcs , vt apud omnes eximiam lau-
quod prae manibus habemus , et exponit dem adeptus fuerit , maxime in ipsa
fusiusAmbrosius Morales Lib.12. Cap.17, praetatione huius Concilii Vide quae .

praesertim ex Sigeberto Gemblacensi , supra nnm. 1. obsertiauimus Parum .

et Paullo Aemilio . autem post illud celebratum vixisse ii>

Archiepiscopus Toletanus D. Rode- uenitur , ac summum biennio ; siquidem
ricus Ximsnez de Rada ( nobilissimae eius oliitus refertur ad annum Christi
familiae Radarum apud Nauarram , et Ca- ocxxxv. decimo nono die postquam Iu-
stellam vicinam eximium decus ) et Lu- stus Praesul Toletanus ob morum a^pe-
cas Tudensis Episcopus ( amSo fere ritatem a suis in lecto sutfocatus fuit ,
rC-yxpovti , Suinthilanem
) aiuntpost de- vt infra dicemus .
cem Regni anuos ex infirmitate naturali Eodcm Sisenando regnante , ct in«
 . .

59$ I S I D O R I A N A
tr3 hoc ipsum Conciliam , volnnt ati- ria quae apud Seruium Aduocatum Re-
,

quot Viri eruditi , probatum fuisse Vo- gium Parisicnsem , Labbeum , ct alios re-
lumen illud Legum Gotthicarum , quod tur .

m ludicum , siae Fuero luzgo , „ Gregorius autem Septimus , de

consueuic Alii . id accidisse volunt tem- „ quo diximus , ad petitionem Regis Al-
pore Cinthilae Regno successoris
in „ phonsi misit quemdam Richardum Ab-
bilius autem est id Volumen mul- , „ batem Sancti Victoris Ma^siiiensis , vt
to antea inchoatum ac successu tempo- , „ Ecclesias Hispaniae tot persecutionibus
rum additum , aliquam maiorem aucto- „ p^rturbatas Ecclesiastico moderamine
ritatem nactum fuisse intra hoc Conci- „ ordir.aret Qui minus religiose Offi-
.

lium , et postea sub "Rege Cinthila pa- ,, cium peragens , coepit irregularius sc
nter nouis Legibus auctum fuisse Quod . „ babere . Quod attendens Toletanus
ipsum fere dc Coilectione Conciliorum , „ electus per maris , et terrae pericula
siue potius de Codice Canonum legi „ se Romani Pontiricis consptctui prae-
solito coram Patribus,et successu tcm- •itauif, et Gregorio VII. viam v..i-

porum adaucto , iam saepe monuimus
CaRD. de Agvirre
IOSEPHI CATALANI ADDITIO
Saepe iam , ac saepius nos in variis
Operibus nostris , vbi sese nobis dedit
. „ uersae carnis ingresso , inuenit Vrba—
. „ num II. in Sede Apostolica substitu-
„ tum , a quo gratanter , et benigne
. „ susceptus , consccrationem , Palhum ,
„ et priuilegiurn obtinuit , ct Primas
„ i:i~titutus Hispaniarum , Apostolicae
„ Sedis benedictione suscepta et per ,

occasio , Canones hosce Concilii iv. To- „ Tolt)sam rediens ibiden cum Episco-
letani , sicuti ct caeterorum explicuimus, „ pis Gotthicae Galliae , et Narbonensi
ne vi.ic.imur eadem hoc loco repe- „ Archiepiscopo Concilium celebrauit
tere , opportur.um censuimus in noua „ Ideo per Pyrenaeum in Hispanias
hic editione Conciliorum Hispaniae -
,, transiens , omnium Eccl Hispa-
dcscribere , qu.ie eosdem Canones
ad „ ni.ic curam gessit, et ;t.i. .:
r ;i e in

iii huiiis Toletani adnotauit Auctor „ Festo scilicet Sanctorum Cri el ,

Dclectus Actorum Ecdesinc vniuersalis . „ Crispiniani , octauo Kalendas Ni

9. Lrgo ad Canonem 2. nota, Ollicio- „ bris , in honore Beatae Mariae se
rum indictam hic vniformitatem eam ., Virginis , et Beatorum Apostolorum
quam Isidorus Hispalensis
fnis -c ,
i „ Pctri , et Pauli et Sanctae Crucis , ,

tuit , quaeque vndccim- iam exo- „ et Beati Stephani Protomartyrs , To-

leuerat ; nam ex Epistolis Cregorii VII. „ letanam Ecclesiam conuccatis Lpisco-
ad Alphonsum Castellae , et Sancium ,, pis dedicauit , et in maiori Altari mul-
niae Reges constat , initio concor- „ tas , quas a Sede
et pretiosas Reliquias ,

dcm fuisse tam Hispaniarum , quam Ro- Apostolica attulerat , et quas Rex , et
,-,

manae Ecclcsiarum Diuini Offici r.itio- „ Regina de suis , et Patrtnn suorum

nem ncc Hispaniarum Ecclesiae ritum
5 „ thcsauris obtnlerant , collocauit , quo-
a Romano discrepass? nisi cum irruen- , „ rum hoJie beneficiis laetatur populus
tibus Gotthis , ac demum Sarracenis „ Christianus Verum qwia Richardus .

mixtum prodiit Omclum quod per ali- , „ Legatus se gerebat in aliquibus minus
quot saecula fuit in vsu , et Mosarabicum „ caute , religione , et atictoritate com-
dictum est Officium suc-
, cui Romanum „ pescuit adeo quod ille Ri-
attentata ,

cessit,eo modo , quem refert Roderi- „ chardus Legatione pritutus , fuit ab

cus Toletanus , De rebus Hispan. Cui „ Vrbano Summo Pontirice reuocatus .
narrationi licet Mariana videatur aduer- „ Verum ante reuocationem Clerus , et
sari , hanc tamen ex parte subiiciendam „ populus totius Hispaniae turbatur,eo
duximus . „ quod Gallicanum Officium sui.cipere
De Officio (5allicr.no Toletani loco „ a Legato , et Principe cogebar.tur , et
introducto . £.v Rodcrici Toktani Hijic- „ statuto die,Re^e, Primate s Legato ,
 . ,,

A P P E N D I X V. 599
Clerl populi maxima multitudine
, et „ itaque Legatione priuato , Primas Ber-
congregatis , fuit diutius alteroatum , „ nardus coepit in Hispaniis Ecclesias
Clero , et populo
, firmiter
militia ,, ordinare „ .

resistentibus ne OrHcium mutaretur, , 30. Ad Canones vir. etvm. nota 1.

Rege a Regina suaso contrarium mi- abusuui , ex quo arguitur > quam leuis
nis ,et terroribus inton.inte Ad hoc . tum toret popuLorum Religio ; cum hac
vltimo res peruenit militari pertinacia die adeo sacra
, et solemni nulla de Chri-

decern?nte , vt haec dissensio d telli sto mentio haberetur ; immo

patiente
certamine sedaretur Cumque d 10 . ieiunium soluentes epulis vacarent, et
milites fuissent electi vnus a Rege , , Iudaeorum perfidiae quasi assentirentur .

qui pro Officio Gallicano , alter a mi- Pro poena ergo non celebratae vt par ,

litia , et populis qui pro Toletano ,

erat , Feriae Passionis Domini , et soluti
pariter decertarent , miles Regis ill.co ad horam nonam ieiunii negatam fuisse ,

victus fuit populis exultantibus , quod

, Resurrectionis die sacram communio-
victor erat miles Officii Toletani Sed . nem . At hoc Toleti singulare forsan
Rex adeo fuit a Regina Constanti.i fuit ; nam hac Passion s die
in Hispaniis ;

stimulatus , quod a proposito non praedicatio vulgo habebatur cum Officio

discessit dueilum iudicans ius
, non Diuino pro Parasceue obseruari solito
esse , qui
. pugnauerat pro Offi-
Miles et cum solemni peccatorum indulgen-
cio Toletano , fuit dedomo Matantiae tia ;cuius Ritus habetur in Missali Mo-
pro ->o Pisoricam, cuius hodie genus ex-
t
zarabico , in hoc ab Ordine Romano in-
tat Cumque super hoc magna seditio
. ter a!ia discrepante, quod hac die iuxta
in militia,et populo oriretur , denuim illud communio a laicis non celebrare-
placuit , vt Liber Officii Toletani , et tur . De praedicto impio abusu Atto
Liber Officii Gallicani in magna ignis Episcopus etiam scripsit , vt legitur in
cong^rie ponerentur Et indicto o- . Spicilegii Acheriani Tomo 7. Viget adhuc
mnibus ieiunio aPrimate, Legato , et hodie in Germaniae plerisque locis vsus,
Clcro , et oratione ab omnibus deuo- quo in Coenae Domini die sub Vespe-
te peracta , igne consumitur Liber ram paullo largius compotationibus va-
Officii Gallicani , et prosiliit super catur; adhibitis siccis quibusdam cibis
omnes flammas incendii , cunctis vi- quibus putant vim ieiunio non interri .

dentibus , et Dominum laudantibus , Nota 2. per Paschale gaudium , intelligi

Liber Ollicii Toletani illaesus omni-
no , a combustione incendii alienus
Sed cum Rex Magnanimus , et suae
voluntatis pertinax executor , nec mi-
raculo territus , nec supplicatione sua-
sus voluit inclinari, sed mortis sup-
plicia , et direptionem minitans resi-
stentibus , praecepit , vt Gallicanum
Offitium in omnibus Regni sui fini-
, bus seruaretur Et tunc cunctis 8en-
facultatem comedendi \ ita vt in poenam
soluti per hebdomadam sanctam ieiunii,
a carnium vsu , sicut a communione in-
fractores illi abstinere per aliquot dies
tenerentur . Nota 3. quoad pueros , et
senes , qui a ieiunii lege hic eximuntur,
voluisse tamen Basilium Serm. 2. pue-
ros velut plantas laetiores , aqua ieiunii
irrigandos \ et ita obseruatum a piis pa-
. rentibus Humbertus notat contra Ni-
,

, tibus , et dolentibus inoleuit prouer- cetam scribens Sic , iuxta quosdam , de

.

, bium Qho volunt Reges , vadunt Le-

. ieiunio Quadragesimali loquebatur Gre-
, ges Et tunc Gallicanum Officium tam
. gorius Magnus , cum angi se plurimutn
, in Psalterio , quam in aiiis nunquam quereretur , quod ieiunantibus infantibus
. ante susceptum , fuit in Hispania ob- ipse prae infirmitatenon ieiunaret Cum .

, seruatum , licet aliquibus Monaste-

in autem idem Basilius de senum ieiunio
, riis fuerit aliquanto tempore cnsto- loquitur , non tam ad illud eos adstrin-
, ditum etiam translatio Psalterii in
, et git , quam hortatur , vt obseruent si va-
, pluriinis Cathedralibus , et
Ecclcsiis leant Nota in hoc VII. Canone citari
.

, Monasteriis adhuc hodie RicharJo . locum cx S.Marco , qui nullibi reperitur .

 . ,, .

6co I S I D O R I A N A
34. Ad Canonem IX. nota i.lucernac, nisi dic Dominica tum temporis fere
seu lampadis , et Cerei Paschalis vsum omnino intermissam Nota 2. ex iis ver-
.

in Lcclcsia perantiquum , quo nempe bis : Quisquis Clericorurn hanc Oratio-

Baptismi exccllentia Resur- , vel Christi nem . . . in priuato OJf.no praeterierit etc.
rectio adumbratur ; de quo consulendi colligi , Olhcium Diuinum priuatim ce-
funt Zeno Veron.j Amalarius» Rupertus lebratum , et ad illud recitandum omncs
et alii de his allcgorice fuse disseren- sub poena adstringi Alias cum ea in- .

tes . hoc porro Cereo Paschali annus

In tentetur Orationem Dominicam
illi , qui
Dominicae P.issionis inscribebatur , ap- in Officio priuato omiserit , vana omni-
^-cnsa ad eum tabella De hoc vsu Beda . no fuisset ; nec cnim Officii parti ad-
loquitur , et apud Vdalricum , De Constit. stringitur qui ad integrum Officium non
liacensibus , quem Librum Dacherius tenetur Nota 3. Concilium Gerundense
.

edi curauit Epacta ibidem

, Indictio , et Canone 10. post Matutinas , et Vespe-
le«ebantur Communic quidem vbique
. ras , et D. Benedictus etiam alta voce
non fuit mos iile lucernam,et Cereum be- voluit eam
pronunciari . Soli Pelagiani ,
ncdiccndi , vtpatet ex Canon:r;eius tamen teste Augustino , huius Orationis vsurn
antiquitatem mukis commcndat Theo- refugiebant ; quod se iustos existiman-
phylus Raynaud. Christiani certe in Vi- tes , nulla 6e debita contraxisse dicebanr,

gilia Festi Paschalis Cercorum muitita- quae dimissione , seu venia indigerent
dinem quantam possent in laetitiae ar- Nota 4. Orationem hanc Dominicam
gumentum acceudebant Constantinus
. non semper , et vbique post Canonem
etiam extr2 Ecclesiam aliquando voluit fuisse recitatam ; immo videtur ex Gre-
hos accendi ex Ethnicorum forsan mo-
•, gorio Magno eius aetate restitutam , vt
re , qui lactitiac diebus lumina per vi- in Sacrificio recitaretur Quidam e Grae- .

cos , et plateas ordinabant . Ex hoc C^hri- cis ea de re conquesti sunt , quibus Gre-
stianorum vsu Zeno Veronensis noctem gorius respondet huius Orationis vsum
illam cereis accensis fulgentem Splendi- admisisse , quia mos ApOitolorum fuit,
natn vocat Sermone primo ad Neo- vt a.i ipsam solummodo orationem , obla-
.-s Nota 2. huius Cerei particulas
.
tionis hostiam consecrarent . Hinc cuni

per agros , et vineas contra aeris iniu- pcr aliquod tempus , nescio ex qua osci-
rias , et tempestates non sine fructu in- tantia , haec Oratio in Missa omittere-

spersas Ordo Romanus nos docet ; quod tur , hanc Gregorius restitui voluit ^
tamen S. Carolus Borromaeus maxime constat quippe ex Augustino recitatam
vetuit ob quorumdam superstitionem h.mc fuisse in Sacrificio , vt patet ex
sine qua ipse Augustinus hunc ritum Sermone 351.
non improbasset , cum narret , vel temm 41. Ad Canonem XI. nota 1. vocem
ex malignos spiritus
Paiaestina allatam hanc laetitiaenon cchaerere cum moe-
e loco abegisse,vti domicilium elege- roris tempore ; quam tamen Graeci adhuc
rant ; nec virtutem eandem in cer^ be- hodie diebus luctus , et tristitiae solent
ntMicta negasset. Nota 3. quoad ignem. in Oratiombus inserere Ante D. Gregorii .

lapidis percussione elicitum , et lucernas tempora tota adhuc Septuagesimae heb-

inde accensas , consulendos Auctores domada Alleluia cani sokbat. Hicque ,
apud Hittorpium Lapis quidem ex Ru- . referente Platina , primus morem hunc
perto qui Prudentium citat , Christus vt abusum prohibuit ; quod in Synodo
,

est , qui ,
vt habet oratio , quae tunc di- Aquisgranensi sub Ludouico Pio confir-
citur , angularis est lapis , ex quo per matum est , nec tamcn vbique obser-
Crucem percusso proccdit in nobis ignis uctum Nota 2. ieiunium non modo
.

Sancti Spiritus in ciborum quantitate , sed etiam in qua-

36. Ad Canonem x. nota i.Orationis litate tunc fuisse positum ; piices tamen,

Dorr.inicae laudes , et encoiv.iurn ; eiits a quibus hodierni Graeci abstinent , et

jamcn recitationem in Officiis Diuinis, vinum,res tum fuisse licitas ,

Ad
 ;
. . 1,
,

APPENDIX V. 60
44. A<3 Can. XIII. nota versiculum , cum hodie nonnisi selecti ex eo versi-
Gloria Patri , Hymnum dici , et cantari culi cani soleant
consueuisse inPsalmorum omnium fine 49. Ad Canonem xv. nota 1. peculia-
tam in priuato , quam in publico Offi- rem Hispaniarum Ecclesiis ritum
fuisse
cio . Item Cloria in excelsis Deo , Hy- dicere , Cloria , et honor Patri ; cum haec
mnum Angelorum vocari ; ab Angelis vox honor vt abundans alibi non lega-
,

nempe quoad prima verba compositum, tur vsurpata, nisi in Vita S. Eugeniae ,
continuatum a Telesphoro vsque ad ver- in qua refertur, Angelos cecinisse : Glo-
siculum , Laudamus te ; reliquum vero ria , et honor Patri , et Filio , et Spiritui
a S. Hilario ; et Doxologia a Graecis di- Sancto Alio modo adhuc hic versus
.

citur . Quando autem illa in Missa cani efferebatur teste Basilio Libro , De Spi-
coeperit , vix dici potest In prima Na- . ritu Sancto . Quoad alia verba , SicuC
talis Domini Missa Graece decantaba- erat in principio etc. Concilium Vasense
tur;hocque cum ipsi Graeci voces etiam vult vt ab Ecclesia pene vniuersali v-
Latinas in suas olim Liturgias transtulis- ; quod tamen obser-
surpata retineantur
sent , in vtriusque Ecclesiae concordiae uatum vbique Walafridus Strabo negat
monimentum Propter quod etiam in
. 64. Ad Canonem
xxv. nota deCaesa-
editis a Mabillonio Ordinis Romani Li- rio Arelatensi obseruatum a Cypriano
bellis legitur , quod Epistolae , et Euan- eius Vitae Auctore , vt ignorantiae vi-
geliiLectiones tam Graece , quam Lati- tium e Clero pelleretur , quod nunquatn
ne recitatae olim fuerint , vt in Sandio- in Ecclesia sua Diaconum ordinauerit
nysiano Monasterio adhuc obseruatur . ante trigesimum aetatis annum , nec alia
Symmachus primus dicitur quidem con- etiam supra aetate nisi quatuor vicibus :

stituisse , vt diebus Dominicis , et Nata- in ordine Libros Vcteris Testamenti le-

Martyrum Hymnus ille diceretur ;
litiis gerit , quatuor Noui . Sic Gregorius Ma-
in Gallia tamen , vbi huius mos coepit, gnus , Lib. 2. Epistola 6. Rusticum
Do-
non canebatur inMissis,sed tantum pro natum electum Episcopum ordinare
in
agendis gratiarum actionibus ;nec habe- recusauit , eo quod Psalmos ignoraret.
tur in antiquis illis , quae Gallicanae nun- Quid porro agendum de eo , qui pror-
cupatae proferuntur . Fuit etiam tempus sus illiteratus ad Ordines tamen pro-
,

aliquando , cum hic Hymnus diebus Fe- motus , inhabilis prorsus cst pro susci-
stis Dominico ab Episcopis tantum
, et piendo quouis Ecclesiac munere ? Ex
pronunciaretur ; a Presbyteris vero non- Concilio Narbonensi , anni 589. Can.n.
nisi in solo Paschatis Festo , sicut initio si perseuerauerit desidiose , et non vult
Libri Sacramentorum a S.Gregorio prae- proficere, mittatur in Monasterio , quia
scribitur . non potest aedificare populum .
48. Ad Canon. xiv.nota 1. per hanc 76.. Ad Canonem xxxv. nota,per con-
vocem , in Missa Dominicorum dierum , uentum vt ex Canone Lin. sequenti pa-
Officium diurnum , quod , vt
intelligi tet , intelligi certum districtum , quem
iam diximus , Missa quandoque appella- Dioecesim , seu Parochiam quondam nun-
tur Immo Missam pro quibusuis ali-
. cuparunt . Definiri igitur , licet triennalis
quando precibus sumi Nota 1. per Lau- . possessionis Parochia possit
priuilegio
des intelligi Responsorium , quod e\- Am- tolli ; non proinde districtum , seu Ter-
bonis gradibus Graduale dicitur ; hodie- ritorium,in quo sita est,adimi Cum .

que adhuc ante Euangelium cani con- autem non constet de Canonis vera le-
sueuit Narrat Gregorius Turonensis
. ctione vix potest ei sensus certus ad-
,

Hist. Franc. Lib. 8. Cap. 3. Regem ius- scribi contrario enim sensu inteliigen-
;

sisse , vt Diaconus , qui ad Missas Respon- dus est , si loco adimit , legendum sit
sorium dixerat , quique illi pergratus fue- admittit Quod porro certum est,ex
.

rat , in ipso prandio iteratum caneret iure communi Parochia eius est Episco-
Olim enim Psalmus integer recitabatur pi , cuius districtus cssc cognoscitur ; non
Tom. II. G ggg
 , . . ,
.

t>02 I S I D O R I A N A
autem vice versn , ciistrictus eius est ci , comis , in solo capitis vertice modi-
cuius est Parocbia . cum circulum tondent
79. Ad Canonem XXXVIII. nota, hodie 87. Ad Canonem xLVi.nota sepulcro-
vig^re adhuc priuiiegium , quo Funda- rum violatores ct effossores quasi impios
torum filiis aliquid ex Ecclesiae fructi- habitos.Hinc Platonem vetuisse spoliatio-
bus confertur , si inopia ii qaandoque nem etiam hostilis cadaueris in praedam
]abor3uerint . Nota 2. quoad Stolae a Dia- adsportare
conis gercndae rationem , iilam et circa 89. Ad CanonemxLVin. nota , vt a
collum in modum Crucis fuisse com- docendi oflicio , spiritualibusque muniis
j Gbitam , in eaque Diaconorum positum Episcopus non distrahecctur , ministrcs
ordinis quasi symbolum , noramque prae- piorum operum ei subministratos Hinc .

c t
hanc autem duplicem fuisse ,
-uam , ei datum , etiamsi nollet, Oeconomum,
nut auro contcxtam , ct coloribus varie- qui temporalibus vacaret .

gatam Hinc etiam plerisque in Eccle-

. 91. Ad Canonem con- L. nota, videri
siis solitos cx hoc Diaconos acccptam trarium hic definiri iis , quae Patres vna-
in ordinatione Stolam per annum inte- nimi voce toties adstruxerunt ; nempe
grum diu , noctuque gestare (.Hiod Bra- . praehabendum semper Monachis Cleri-
carense Concilium II. Canone 9. innuit, corum statum Aperte tamen ea de re .

statuens , ne Diaconi absconsis infra tu- Canon non loquitur Confert enim .

nicam vtantur Orariis , seu
palam gestare tenebantur
82. Ad Canonem
quae iam diximus Clericorum olim ton-
suram ab hodierna Monachorum corona
vix discrepasse Olim quippe hi toto
capite tondebantur; cum coronam hodie
gerant ex capillorum circulo Gregorius
Turonensis in Vitis Patrum Cap. 57.
loquens de infante recens nato , ait ei
fuisse in circuitu modicum pilorum or-
dinem vt putares ab eisdem coronam Cle-
, etiam Ecclesiae prodest , quam alius ,
rici esse signatam Idem Gregorius Tu-
ronensis de Sancto Nicetio Treuir. id
Stolis , quas Clericos cum puta , qui
Clericis ; eos
. populorum curam relinquentes ex sin-
xli. nota 1. praeter gulari , raroque obtingenti Dei gratia ,
vni contemplacioni vacabant , et proxi-
mo nonnisi orationibus inseruiebant ,
. cum aliis , qui toti in sui muneris exer-
citium operose incumbunt , vt his ante-
. ponendos ; eo quod illi sine intermissio-
, ne Deo adhaereant \ nam vbi paria cae-
teroquin omnia fuerirt , Clericus con-
templationis vere negotio addictus, plus
. qui totus in actione ministerii sui curis
saepe distrahitur Alias si inter Cleri .

ipsum refert Libro , De vita Patrum , et Monachorum ordines comparatio in-

Cap. 17. Vt enim significaret Nicetium stituatur , nemo dubitabit , habita Ofricio-
a natiuitate quasi Clericum designatum:, rum functionum ratione , Clerum ,
, et
srribit quod ei vix nato caput a capil- cuius munera circa Christi Corpus na-
lis nudum quidem cernebatur , excepto turale, aut mysticum exercentur, prae-
quod in circuitu modicorv.m pilorum or- stare aetatis primae Monachis, quorum
do apparait , vt putares ab eisdcm ca- institutum praecipuum est , vt poenrten-
pillis coronam Cltrici fuisse designatam . tiae vacent operibus , nec Sacramcnto-
(^uasi Clerico*um csput tonsum omni- rum ministerio Fidelibus opitulentur
no fuerit , exccpto capillorum filo , quod Alia demum rcs est , si instituatur compa-
coroncm efformabat, qualem hodie IWo- ratio indiuidui ad indiuiduum , non autem
nachi soient eam gerere /.pud Scotos . status ad statum Igitur per meliorem vi-
.

aliam in vsu Eeda describit ; quidquid tam , contemplationis , et solitu-

intelligi
sit, breues seniper capillos, nec nisi ad dinis virtutes , quibus per Monachismum
aures , ita vt patercnt , pertingentes in accedentibus , sane vita Clerici melior
Clero fuisse in vsu, omnes fere Cano- adhuc efficitur.Nec huic sententiae ad-
nes conscntiunt Nota 3. Hsereticorum, . uersatur , quod , vt supra diximus , In-
quos iiodie Graeci , et e Latinis multi nocentius Papa ad Victricium Rothoma- .

imitantur morcm , qui prolixis , vt lai- gensem scribens , Clericatum compara^-

 . ,,, ,,

A P P E N D I X V. 603
tione Monastlci status meliorem gradum eos institui . Nam praeter periculum Reli-
nuncupauerit ; nec quod nisi probatio- gionis , et Baptisnii videtur in aliquo
res,atque meliores e Monachis in Cte- iustitiam violari . Verum cum ludaei , vt
rum assumi solitos dixerit S. Augusti- mancipia , et serui habiti sint ; et proin-
nus Epist.76. nec denique quod Presby- de facultate careant de filiorum suorum
teri ob scelus degradati , ad poeniten- conditione, et Religione quidquim defi-
tiam etiam sub Monachi habitu agen- nire ; non audiendi visi sunt,cum fiiios
dam , tanquam ad inferiorem statum impuberes ad Christianismum cogi con-
olim amandari consueuerint ; nam ratio questi sunt . Quidquid sit , rigidam ad-
contemplationis per Sacerdotii statum modum in Iudaeos Ecclesia se praebuit,
euecta , facit , vt Monachi vita inde me- vt hac ratione mouerentur ad veritatem
lior hic dicenda sit . auribus , et oculis vigilantius attendere .

95. Ad Canonem Lin. nota,quam Mo- Wisigoihorum Leges Baptisma etiam sub
nachi illi Girouagi Ecclesiae exitio sint exilii , vel mortis poena a Iudaeis edixe-
Canones frequenter prodere ; inter illos runt suscipi . Quod cum fictitie et cum
celebris fuit quidam Venantius Italiae sacrilegio saepe admissum aduerteretur „
quondam Cancellarius , de quo Grego- Rex Cinthila , vt diximus Regno sua ,

rius Magnus loquitur in Epistolis . In prorsus Rex Egica

eos eiici curauit .

eos SS. Basilius , Benedictus , Bernardus taruen inde damnum ex

, ne Regnum
vt in Monachos inemendabiles inue- hominum infrequentia pateretur, eos re-
huntur manere ea conditione sustinuit , vt sub
97. Ad Canonem LV. nota , ex habitu seruitute , rebusque suis omnibus spoliati
poenitentiae semel accepto obligationem in Regno Vide supra consisterent . .

ei similem contrahi, quam aut Clerici 120. Ad Canonem Lxxv.nota praecla-

aut Monachi , aut Monialcs ineunt , cuin rum , et aequissimum pro Regum secu-
ex inducto conditioni suae conuenienti ritate Decretum , cui occinunt Concilia
habitu , Ecclesiae addicuntur ; vt si eum Toletana , quae sequuntur Quibus et suf- .

excusserint , quasi vota fregisse habeantur. fragantur Conciiia Constantiense , Basi-

107. Ad Can. Lxiii. nota , durum vi- leense , et Turonicum etiam Henrico III.
deri filios e parentumgremioauelli,etcon- regnante celebratum ; quo non obstante
tra horum voluntatem in Christiana Fide in optimi Regis vitam impie saeuitum est.

Iil Inscriptioucs .

L
Ln hoc iv. Concilio Toletano sub- cendi ex ea in stuporem verteret attdien-
scribunt sexaginta duo Episcopi , et se- tes . Scripsit opera eximia , et non pau-
ptem per Procuratores ; inter hos omnes ca , id est , Libritm De genere ojflciorum ,

vitae , merito insigniores

et doctrinae Librum Prooemiorum , Librum De orttt ,
fuerunt Isidorus Hispalensis Hispaniae vel obitu Prophetarum , Librum Lamenta—

Doctor , Iustus Toletanus , Scephanus tionum , quem ipse Synonyma vocattit ;

Emeritcnsis , Xonnitus Gerundensis , Co- Libellos dttos ad Florentinam sororem
nantius Palentinus , Braulio Caesaraugu- conira nequitiam Iudaeorum De , Librttm
stanus . natura rerum , ad Sisebutum Principem
Ego Isidortts Vitam Isidori habes
. Librttm Differentiarum, Librum Sententia-
apud Ildephonsum Toletanum in Libro rum . Collegit etiam de dittersis Auctori-
De Viris illustribus his verbis Post Lean-
, : btts , qucm
nominat secretorum e.\-ipse
drum Hispalensis Sedis Protdnciae Bae- positiones Sacramentorum Qttibus in v- .

ticae Cathedram tenitit , Vir decore si- num congestis , ipse Liber dicitur Quae-
mul et ingenio pollens . Illam tantae iu- stionum Scripsit quoque vltimo ad peti-
.

atnditatis afflttcntem copiam in eloqiten- tionem Kraulionis Caesaraugttstani Epi-

Ao promeruit ,vt vbertas tidmiranda di- jcopi Librtun Etymologiarum ottem cum
G ggf -
 ,.
,
. ,

do^ I S I D O R I A N A
tnultis annis cotiaretur perficere , inexple- sepulcro quiescens ,fiertur saluationis opt-
to opcie diem extremum visus est con- rari virtutes ; substitit temporibus Suinthi-
clustsie . Claruit temporibus Reccaredi lani Sisenandi Regum .
, et
Cundemaii , Sisebuti, Suinthilanis , et Si- Conantius Palentinae. De eo ita Ilde-
senandi Regum quadraginta , , annis fiere phonsus Conantius post Murilanem Ec-
:

tenens Poniifiiatus honorem , insignemque clesiae Palentinae Sedem adeptus est , Vir
doctiinae sanctae gloriam pariter , et de- tam pondere mentis , quam habitudine >pe-
corem Extremum diem clausit quarto
. ciei grauis ; communi eloquio fiacundus ,
Aprilis , anno Domini DCXXXVI. et grauis;officiorum Ecclesiasticorum ordi-
Stephanus Ecclesiae Emeritensis tiibus intentus , et prouidus ; nam melodias
ftlassonae successit Innocentius , cui Re- sonis multis nouiter edidit, orationum qv.o-
nou.irus , cui Stephanus , Viri omnes san- que Libellum de omnium decenter scripsit
ctitate perspicui , VI ex Paullo Diacono proprietate Psalmorum Vixit in Pontifica- .

Ecclesiae Emcritensis . Loaisa . tu amplius triginta annis ; dignus habitus

Justus . De hoc Iusto sic Ildephon- fittit ab vltimo tempore Witterici per tem-

sus in Viris iliustribus . lustus post Hel- pora Cundemari , Sisebuti , Suinthilani ,

ladium , Discipulus eius , illique succes- Sisenandi , et Ckintilae .

sor est , Vir habitudine corporis ingenii- Braulio Caesaraug. De quo sic Ilde-
meritis decorusatque subtilis ; ab , phonsus , De Braulio
Viris illustribus :

infantia Monachus,ab Helladio ad vir- Frater Ioannis , in Caesaraugusta decedcn-

tutem mmastieae institutionis affatim tis adeptus est locum ; Vir sicut germani-

eiucatus pariter , et institutus, in Agal- tate coniunctus , ita non nimium ingenio
litnsi Monasterio tertius post illum Re- minoratus ; clarus et iste habitus Canoni-
ctor est fiactus Extitit Rector annis tri-
. bus, et quibusdam Opusculis Scripsit Vi- .

bus ; tempore Sisenandi obiit ; qui Rex tam Aemiliani cuiusdam Monachi ; qui ,
post hunc die ncno dccimo defmctUS et mcmoriam huius, etvirtutem illius san-
ab'cesnt Haec de Iusto S.IIJcphonsus
. cti Viri suo tenore commendat pariter , et

dissimuhns ex modestia , aut pietate non- illustrat Habuit Sacerdotium ferme vi-
.

nulla reprehensione digna , quae alii de ginti annis ; quibus expletis , clausit diem
ipso scribunt ; inter quos Ioannes Ma- vitae praesentis Durauit in regimine tem-
.

riana Lib. 6. de rebus Hispaniae , Cap.y. poribus Sisenandi , Suinthilae , Tulganis ,

ai t Iustus Toletanus ( nimirum , subscri-
: ct Cinthasuindi Regum . Haec Ildephon-
bit ) qui omnibus sermonibus solitus Hel- SUS . LOAISA .

ladii ptae.iecessoris mores , actionesque Vides in subscriptione huius Con-

carpere , ob morum asperitatem a suis Cle- cilii , tot Praesules interuenisse doctrina,

ricis in lecto constrictis fiaucibus suffoca- et pietate insignes , omnesque illos exi-

anno , ac fier-
tus periit tcrtie Pontificatus mie laudatos a sanctissimo Antistite Ilde-
me post solutum hoc concilium Toletanum . phonso ; qui de Braulione Episcopo Cae-
Haec ille post Ambrosium Moralem , saraugustano loquens , testatur , ipsum
qui eosdem Iusti defectus non tacuit scripsisse Vitam Acmiliani cuiusdam Mo-
Card. de Acvirre . nachi Hic autem ille ipse est , quem tota
.

Nonnitus Gerundensis Ildephonsus . Hispania ab antiquissimo tempore appellat

de illo Nonnitus post loannem in Cerun-
: S. Aemilianum Cucul/atum , vulgo San
densi Sede Por.tifex accessit , Vir profies- Miilan de ia Cogolla Non enim solum .

sione Monachus , simplicitate perspicuus , fuit primum eremita , et deinde Presby-

actibus sanctus non hominum diutina de- ; ter , siue Sacerdos ; sed etiam Monachus
iiberatione , sed Dci per homines celeri difi- vt ipse Ildephonsus testatur ; et Cu-
S.
finiticne in Pontifiiatum adscitus ; adhae- cullatus dictus,siue quia Cucullam in-
rcns instanter obsequiis sepulcri sancti duit , siue ad distinctionem akerius Aemi-
Felicis Martyris
Rexit Ecclesiam Dci me- . liani non Cucullati in Regno Aragoniae .
riiorum exemplis amplius quatn vaborum Porro Aemilianus a Braulione impense
eaictis . llic tt in corpore degens , et in laudatus ille ipse est ab incliname sac-
 . . ,

A P P E N D I X V. 60%
culo sexto celeberrimus in Hispania , ob renissimi Castellae Comitis Ferdinandi
insignem sanctitatem , et plurima mira- Gonza ez , qui praelio aafuit.et S.Aemi-
cula ; cuius sacrum Corpus ab eo tem- lianum propterea in Patronum seu Dc- ,

pore vsque modo colitur in Regio , et fensorem Hispaniae elegit Interea lece .

Ulustrissimo Monasterio meo S.Aemihani Eprcopum Sandouahum in Historia Mo-

( meo inquam , , quoniam
Cucul- in illo nasterii S. Aemiliani , Antonium de \e-
lam S. Benedicti suscepi , et professionem pes Tomo W.Chronici Benedictini, p.457.
monasticam emisi ) intra arcam auream , Mabillonem Saeculo I. p. 205. et seqq. ac
gemmis pretiosissimis ac plurimis orna- , denique Magistrum Iosephum Perez
tam , dono Garsiae Regis Nfauarrae Hic . Dissert. Eccl. vbi pulchre , et eruiite ad-
anno circiter Christi millesimo quinqua- modum rem tractat
gesimo tertio translerri iussit ^orpus Interea accipe epitaphium eiusdera
eiusdem Sancti e Monasterio veteri , vbi S. Aemiliani , a multis saeculis extans Li-
habitauerat , et requieuerat quinque cir- tei-is Gotthicis exculptum in pulcherri-
citer retro saeculis , ad praesentem lo- mo marmore eiusdera Monasterii , quod
cum publico , et patenti miraculo sibi
, hoc loco latinis Litteris repraesento .

designatum Episcopi enim , et alii Sa-

. pvrgatissimi apostoliciqve vlri
cerdotes , qui coram Rege , et infinita Aemiliani corpvs hic hvmatvm iacet.
multitudine illud supra humeros gesta- qvi postqvam eremiticam vltam mvl-
bant, non potuerunt vllo modo id dimo- tis annis egit et clericalem tan-
,

uere ab eo spatio loci , vbi nunc est , ni- dem monasticam professvs svb regv-
mir.imin prospectu veteris Monasterii in la admjrabilis benedicti cvram ge-
distantia cc. circiter passuum . rens abbatialem , obiit in domino
Praeterea idem S. Aemilianus est, clarvs miracvlis , et prophetiae spi-
qui simul cum Iacobo Apostolo Hispanis ritv era dcxii.
aduersus Sarracenos saepe opem tulit, Nimirum anno Christi dlxxiv. Ex-
praesertira in praelio Septimancensi ( vul- pressit formam marmoris Literarum Got-
go , la batalla de Simancas ) anni Chri- thicarum Yepius Tomo I. sui Chronici ,
sti cmxxxiv. aut circiter , occisis barba- valde similem antiquissimo ipsi marmorl
rorum ducentis millibus;qua de re To- a me viso . Card. de Agvirre .

mo sequenti exhibemus scripturam Se-

EPISTOLA MARTINI EPISCOPI BRACARENSIS

AD BONIFACIVM EPISCOPVM
T)e Trina Menior.e .

A Cardinale Aguirrio (*) primum edita ex Mss« EcclesiaeToletanae.

Domino Beatissimo , ac reuerendissimo , et /Ipostolicae charitatit

perfectione cvlendo , Domino , et tn Christo Patri
Bonifacio Episcopo , Martinut Fpitcoput •

V_I emino me sanctae illustrationis munere optabilis vestri Apostolatus pa-

gina cumuhuit dum et Pontificalis gratiae ritu abiectissimam humilitatis nostrae
,

visit as paruitatem
, et ardenti purae charitatis flagrantia benignissimum nobis con-
serendi aditum sermonis accommodas Siquidem et haec optatae rei series congrue-
.

(*) De hac epistola vide notam Aguir- tom. 15. pag. 422. ttt quo quaedam cor-
ri ad num. 23. , et Florevum liisp. Sacr. rexi
G SSS 3
 . ,.

606 ISIDORIANA
bat , vt exinde a nobis incohandae conlocutionis sumeretur lnitium , a quibus
consummatac charitatis perfectio iam tenetur Et icicirco debitum sacratissimo
.

Apostolatui vestro literariae officiositatis obsequium reddens , quaeso humili-

tatis nostraememoriam in vestris semper Deo acceptabilibus precibus adnectatis
(") Viiietnr a- Iilud autem quod per vestram nobis significastis Epistolam , quosdam ex (*) in illis
liquid dcesse . partibus comrneantes , vestris auribus intulisse , vt a Sacerdotibus huius Prcuinciae
Florez conii- sacrum Baptisma non in vno Trinitatis nomi>ie , sed in nominibus ageretur ; falsis-
cit ex nostris simum hoc omnimodis agnoscatis Nam , vt cgo arbitror,qui hoc vobis voluit in-
.

itt . timare,aut nunquam vidisse baptizantes Episcopos , aut certe voluisse aliquid re-
ferre , quod hic antea gestum est . Sed nam et ego manifestius hic cognoui , quod
de institutione Baptismatis Metropolitanus Imius Prouinciae ante hos aliquos annos
ab ip$a Beatissimi Petri Cathedra certissimae auctoritatis formulam postulauit ;
cuius etiam exempiar curiosius legens ita reperi scriptum , vt in vuo Trinitatis
nomine , is qui baptix.ar.dus est,aut tertio per- , aut mergatt.r .

(*) Locus cor- Num (*) agis , tertio nomen inuocari , et tertio tingi , certissimeArianum
ruptus , iorte esr . Audi ergo . In vno autem Patris , et Filii , et Spiritus sancti nomine tertio
Uurwage. , antiqua , et Apostolica est traditio . Quae ex Romani Antistitis anctoritate
Sacerdotcs huius Prouinciae retinentes scripta , et Constantinopolitanae Vrbis Prae-
sule , praesentibus huius Regni Legatis , qui ad Imperium fuerant destinati , in ipsa
Paschali festiuitate peruisa est Nam et nos Epistolam Beati Paulli Apostoii , in
.

qua scriptum est Yhtts D:. Fides , vnum Baptisma , legimus , et expositio-
: , .

nem Beati Hieronymi , in qua sub vnius nominis inuocatione tertio tingcndos
(*) Locus de- esse confirmat;et ipsum Librum iam vetustissimum (*) Cartatium apudVirum ve-
prauarus. For- ncrabilem , sanctumque Fratrem nostrttm Ausentium Presbyterum , si requiras ,
te chartaceum. muenies ; similiter et apud Acta S.Syluestri Constantinus admonitus in visione ter

( )
Locus cor- mergi (*) iuuctur multi , vel audientcs in Apostolo dicit vnum Baptisma non pro :

ruptus . Flo- vnitate Catholicae, eo quod vbique vno modo Baptisma celebretur \ sed pro vna
tti\a.s sLubetur. tinctione mtclligere voluerunt ; et dum vicinitatem refugiunt Arianam , qui et ipsi
Multi tertio tinzunt , scd in vno nomine , sicur nos antiquae traditionis formulam permu-
tarunt»vt sub vno nomine vna etiam fieret tinctio , nescientes , quia in vno no-
mine vnitas substantiae , trina vcro mersione distinctio trium ostenditur Persona-
rum ; vt sicut verissime credimus , vnam demonstremus Deitaiis substantiam , tres
vcro Personas ; nam si sub vno nomine etiam vna sit tinctio , vnitas tantum
Deitatis- in Patre,et Filio , et Spiritu sancto demonstrata est , Personarum vero
nulla difterentia est ostensa Ac per hoc dum quasi vicinitas fugitur Ariana , Sa-
.

belliana ignorantibus subrepit pestis \ quae dum sub vno nomine vnam solummo-
do retinet tinctionem ,eundem Patrem dicit esse quem Filium , eundem quem Fi-
et Spiritum sanctum dicit esse , et quem Patrem ; et dum nullam distinctio-
lium ,

trium Personarum in Sacramento Baptismi monstrat, trium vocabulorum vnam

nem
sacrilegus confingit esse pcrsonara . Nescientes ergo quidam ex Hispanis, sicut scri-
ptum est Neque quat• loquuntur >neque de quibus adfirmant \ dum vicinitatem , vt
:

(*) F.Arianae. diximus , tinctionis fugiunt (*) alienae , in aliam incauti incidunt prauitatem Num- .

qnid quia Ariani Psalmnm , Apostolum ,Euangelia , et alia multa , ita vtCatholici,
celebrant \ nos errorum vicinitatem fugiendo , haec sumus omnia relicturi ? Absit
quia illi cx nobis , vt scriptum est , exeuntes, praeter minor3tionem Deitatis Fi-
Iii Dei , et Spiritus Sancti , caetera ita penes se retinent , sicut nos .
Hanc ergo rationem quidam , VI diximus , minime praeuidentes , vnam tin-
ctionem fieri voluerunt Et vt suae praesumptioni auctoritatem ab'quam carent,
.

dixerunt hoc pro refugienda Arianorum similitudine ab aliquibus Synodis institu-

tum;quod omnino confictum est. Nam neque Generalis , neque Localis vlla Sy-
'

nodus de vna tinctione aliquando legitur tulisse sententiam Quod si quis hoc .

atrirmat , ostendat scriptum , vel quibus in locis , et a quibus , vel quantis Patribus
 .. ,

A P P E N D I X V. 607
hoc decretum sit Quod si hoc nequeunt demonstrare , teneant a nobis fiduciali-
.

ter , quod et per auctoritatem Romanae Sedis est traditum , et Orieatalium pro-
Uinciarum institutio prisca demonstrat, et antiquorum Patrum expositionibus , quam
etiam otficialium Sacramentorum documentis scribitur . Vt sicut ki vno Patris,
et Filii , et Spiritus sancti nomine , quod est Vnus Deus , vnam trium dicimus esse
substantiam ; ita etiam trium Personarum distinctionem (*) tres proculdubio cre- /«\ t j
dentium tinctione signamus Haec pro vestrae iussionis impulsu paginali breuitate
.

perstrinxi , postulans , vt nostrae apud Dominum fragilitatis- memor esse digneris .

A P P E N D I X VI.
PRAEFATIO COLLECTIONIS CANONVM IN QVODAM CODICE
VATICANO S-ISIDORO AFFICTA .

In nomine Domini Nostri Iesu Christi incipit praefatio

Sancti lsidori Episcopi

Isidorus seruus Chvhti Hectorl conseruo suo,et parenti in Domino salutem

1. V^ior
)mpellor a multis tam epfscopis , quam reliquis seruis Dei Cano-
num sententias colligere , et in vno volumine redigere , et de multis
vnum facere .

2. Q.iod nuJIus possit iuxta canonicam institutionem accusari , vo-

cari , iudicari , aut damnari, donec suis rebus est spoliatus, aut a seJe
propria vi, aut terrore pulsus .
5. Nullus qui suis rebus est spoliatus, aut a sede propria vi , aut
terrore pulsus, antequam cmnia sibi ablata ei legibus restituantur, et ipse
pacifice diu suis fruatur honoribus , sedique propriae regulariter restitu-
tus , eius multo tempore libere potiatur honore, iuxta canonicam insti-
tutionem accusari, vocari, iudicari, aut damnari potest Vnde et historia .

ecc!esiasti:a ab Eusebio Caesariensi episcopo confecta de muliere quadam,

quae pro castitate a marito accusabatur , ait : Praeceptum , vel iudicatum
est ab imperatore lege data , vt primo permitteretur ei rem familiarem
libe~e diutius ordinare, tum deinde responderet obiectis .

4. Haec omnes leges tam ecclesiasticae, quam et vulgares , publicae-

que praecipiunt . Horum vero concinnantia si omnia ponerentur, ante

r. In nota ad fin. cap.or. Isidorianor. hanc primum fuisse suppositam, quae vel
aduerti ,duo conciiia , quibus Isido-
post ab eodem, vel ab alio deinde aucta fuerit,
rus praefuit , apponendam praefationem Probabilius tamen esse cxsitimo , com-
hanc Isidori nomine a.i Hectorem , siue , pendium hoc quoddam esse vberioris
Vt alii legunt , ad lecto/em, in codice Va- praefationis canonum , quae iam typis
ticano 4160. descriptam , quae fortasse vulgata est
pseudo-Isidoro ansam praebuit confin- 4. ln editionibus vberioris praefctio-
gendi vbcriorem aliam, quae in collcctio- , ad marg. loncinmm-
nis est concinantiae
nibus pseiuiolsidorianis reperitur nisi : tia Fortasse legendum comonantiai , aivt
.

dicere malimus , ab ipso pseudo-Isidoro consonantia .

 . , . .

6o8 ISIDORIANA
deficeret dies, et nimis prolixa fieret epistola . Et pluribus tamen aliqua
hic ad prouocationcm aliorum inserere iudicauimus
5. Ait namque Sanctus Leo , Romanae ecclesiae antistes,in epistola
Calchedonensi Concilio missa Quia vero non igmramut per prauat acmu-
:

lationet multarum eccletiarum ttatum fuitte turbatum , plurimotque fratres

iniutte \edibut tuit pultot , et itt exilia deportatot , atque in locum tuper-
ititem (forte iuperititum") aliot tnbttitutot , hit primitut vulneribut adhi-
beatur medicina iuttitiae , ne quitquam ita careat propriit , it alter vta-
tur alienit . £uem ita errorem omnet relinquant,Z't nemini quidem perire
honor debeat , ted prioribut epitcopit cum omni priuilegio tuo iut proprium
reformetur
6. Eadem et antiqui Apostolici , qui fuerunt ante synodum Nicaenam
sanxerunt eadem svnodus , quae habita est in Lampsaco sub Valentiniano
:

loquitur eadern plurimae Romanae synodi testantur

: eadem Papa Sym- :

machus , et ceteri Sancti Patres sanxerunt ; quorum statuta , prolixita-

tem vitantes, hic i.iserere distulimus.
7. Siquis autem haec plenius scire, et legere voluerit , suis in aucto-
ribus inuenire, et legere plcniter poterit Si enim de muli.'iibus secu- .

6. Apostolici pro romanis Pontifici- Isidori nomine , nescio 3 quo elabora-

bus non puto vsurpari simpliciter con- tam , qui etiam descriptionem collectio-
sueuisse nisi post S. Isidori tempora . nis subiecit . Variae lectiones hae sunt
7. Aguirrius tom. 1. Concil. Hispan. Editio , Praefatio Vsque salutem , Codex ,
pag. 25. hoc titulo praelusit ad examen Pratjatio Isidori episcopi . Ed. Seruis Chri-
praefationis , et collectionis canonum Isi- sti , cod. Seruis Dci ed. Vnum volumcn, .

dori nomine vulgatae : Iosephi Saenz Ciir- cod. Vno volumine ed. Et aliae longio- .

diialis de Aguirre Apparatus ad conalia res , aliae breuiores , cod. Aliae br eues ,
Hispaniae pars prima \ siue examen , aut ct aliae longiores . ed. E pluribus , coi.
scrutinium historico critico-chronolcgicnm omittit ed. Editioncs , cod. Dictationes .
.

praefationis , et collectionis Isidorianae ed. Quot codices,cod. oniittit . ed. Discrc-

conciliorum , et cpistolarum Decretalium , pauerint, cod. Disceptauerint . ed. Noscun-
praesertim ad Hispanias spectantium , in tur cod. Cegnoscuntur . ed. Nec aliquan-
,

honorem , ac decus S. Isidori archiepiscopi do aliorsum trahit , cod. omittit ed. Di- .

Hispalensis , doctoris sapientissimi, ac ce- cunt , cod. omittit ed. Comitatum , cod. .

leberrimi . Subinde pag.27. ab eo colloca- Dicimus comitatum ed. Coetum, cod. Con- .

tur, Praefatio Isidori in suam collectionem uentum ed. Concilii vsque transeuntc ,
.

canonum , et conciliorum incipientem ///- : cod. omittit . ed. Vel Concilium dictum,
dorus peccator seruus Christi conseruo suo, cod. Concilium vero Romae tractum ed. .

et parenti fidei in Domine salutem Haec . Omnes dirigant , cod. redigat omnem ed. .

est vberior illa praefatio, quam Labbeus Oculorum, cod. Oculorum conniuentia mu-
et alii iam ediderant , et Aguirrius contra nimina ed. Sibimet , cod. omittit
. ed. .

fere omnium doctorum hominnm du- Conueniant , cod. Conueniunt ed. Et sic- .

dum receptam opinionem cum supposi- ut , cod. Sicut . ed. Et coetus , sic , cod.
titia canonum collectione Isidoro affin- Coetus vel ed. Dictum , cod. omittit ed.
. .

gebat . In principie vsque huius , cod. In hoc vero

In schedisZaccarianis inuenio col- volumine ed.Posuimus , cod.Ponamus . ed.
.

Iationem editionis vberioris ab /guir- Quod vsque iudicauerint,cod.Qui autem hoc

r'o , et aliis editae cum codice quodam agere melius elegerint ,faciant, quod iuxta
Vallicellano membranaceo , seculi ix. , Canones , atque a sapier.tissimo Concilio
velx. ,in quo est collectio canonum sub iudicauerint . ed. Praeposuimus, cod. Prac-
 ,. .

A P P E N D I X VI. 609
laribus ( forte secularibusque} hominibus haec constituta sunt , multo
magis ecclesiasticis viris, et sucerdotibus sunt concessa Haec eadem vero .

et ecclesiastica iura iubent, et seculi ieges praecipiunt

fonimus. td.Virorum, cod.omittit.ed. Post- nibus , ex quibus suftbcatur Iustitia .
modum vsque huius Concilii , cod. Postmo- Liber il. constat capitibus 297. de
dum vero Nicaenorum , Anquiritanorum , Primatibus Ecclesiae et de Concilii tem-
Neocaesariensium , Laodicensium , Gan- poribus , de vita , et castitate Clericorum
gresium item Praesulum Siricii , Innocen-
: praecipue de prohibitione consortia ( sic )
tii , B. Zosimi , Caelestini , Leonis , et Ge- cum mulieribus et de foeminis , qnae in
lasii ed. Graecorum , et Latinorum , cod.
. fornicatione cum Clericis d?prehensae
omittit . ed. Distincta , cod. Distinctae . sunt In primis quod nulli Sacerdoti Ca-
.

ed. Locauimus ,cod. Locamus ed. Pro

. nones liceat ignorare Vltimum capuc .

culmine , cod. Procul dubio . ed. Coacta , est de Monachis , Tonsura , et Religiosis
cod. Collecta . ed. Ministerio , cod. Mi- vestibus .

nistri. ed. Multi vsque oppresserunt , cod. Incipit Textus Liber . 11I. De Ba-
omittit. ed.Leges constituerunt, cod. Com- ptismo , et Chrisma, atque die domini-
posuerunt leges ed. Multi ergo vsque ad
. co , ac Festiuitatibus SS. in primis , vt
totum num.20. inclusiue , cod. omittit Episcopus per Dioecesim suam auibulet,
ed. Qttatuor, cod.Tamen quatuor ed. Ple- . primum discutiat Cleros ( sic ) quomodo
nissimam Fidei, cod. Plenissima fide ed. . Baptismi ordinem teneant ; capita sunt
In qua vsque definiuit , cod. omittit . ed. 294. quorum vltimum est de subiectio-
Quae vsque praedicat , cod. omittit . ed. ne subditorum potestatibus .
Quae Nestorium vsque personam , cod. Incipit de vtilitate Poenitentiae et
omittit ed. In qua vsque naturae, cod.
. sacra Communione etiam in vltimis po-
omittit ed. Si quae sunt , cod. Si qua
. sitis , et de aliis causis Christianitatis ob-

sint . ed. Primus quidem vsque ordinem temptis; capita sunt 478.quorum vltimum
suum, cod. omittit . est de Caenodoxia .

Incipit de legitimis Coniugiis , et

SEQVITVR DESCRIPTIO CODICIS .
de raptoribus et plurimis nuptiis , atque
Incipitde gradibus et nominibus de <^oncubinis . In primis de incompa-
vel de ministeriis , dc meritis atque de rabilis testimoniis B. V. Mariae , et Ioseph
qualitate vel ordinatione Clericorum . viri eius ; capita sunt 237. quorum vlti-
In primis de origine vel ordine Cleri- mum est de his quiconstituta Decretalium
corum Isidorus Clerus , et Clerici hinc
. . ausus fuerit committere ( sic ). Auctor
appellati . videtur Anonymus Graeco Italus, qui mo-
Liber constat capitibus 239. quo-
I. nachum se prodit in suis Praefationibusj
rum vltimum est de duodecim abusio- quae singulis libris praemittuntur .
 . . .

6io
IMPRIMAtVR.
Si videbitur Reuerendissimo Patri Sacri Palatii Apostolici
Magistro .

Fr. Xauerius Passeri Archiep. Lariss. Vicesgerens

APPROBATIO.
v^/nod de primo volumine idem de hoc secundo iudicium
, no-
strum esto Romae Kalendis Septembr. anni mdccxcvh.
.

IOSEPH CANON. REGGI

Vaticanae Bibliothecae Praefectus .

D. GASPAR BERTALAZONE
Canon. Regul. Later. Abbas perpetuus ,

ct Sacr. Rom. Vniuers. Inquisit. Qualificator

VITVS MARIA GIOVENAZZIVS .

Alterianae Bibliothecae Praefectus .

1MPRIMATVR.
Fr. Vincentius Pani Ordin. Praedicatorum Sacri Palatii
Apostolici Magister
 »

6it
ERRATA CORRIGENDA.
1 ag. 44. lln. r. lege = siue = pag. 118. lin. 18. lege = et Marchione, non Co-
mite,vt vocat Pinius , Mondexarensi = pag. 202. lin. 26. lege = qua = pag. 217.
lin. penult. lege = antecedentibus = pag. 385. lin. 26. lege = Fannii = pag.383.
lin.26. lege = lego, Fannii = pag.413. lin. vlt. lege = ad Lconardum = pag. 414.
lin. 14. lege = ad Sporacium = pag. 461. lin. vlt. lege = prostratis = pag. 473. in
not. col. 2. lin. 17. lege = cap. 6. inseruit = pag. 492. in not. col. 2. lege =
num. 19. = pag. 492. in not. col. 2. lin. 5. lege = et n. 19. = pag. 516. lin.28.
lege = praecipitem = pag. 543. col. 1. lin. 21. adde notam ad marg. = Verba
cmnino decretum est,vt chorepiscopi vel , desunt in canone . = pag.554. ad marg.
lege = prosternentur , et = Ibid. in not. 18. lege = de concilii agendis = pag. 600.
col. I. lin. 38. lege = vbi dormcilium .

FINIS TOMl SEC VNDI.

:

14768