Heterokron , Neoten (Çocuk Görünümlülük) ve Sıçramalı Evr m – Ev... http://evr magac .

org/makale/279

Heterokron , Neoten (Çocuk Görünümlülük) ve

Sıçramalı Evr m
02 Kas, 23:02 (Çarşamba, 02 Kasım 2011, 23:02:44) – Yazdır

Tweet (https://tw tter.com/share)

Sayfamız okurlarından (ve aslında b r BİYOGEN üyes olan) Sn. Onur Özer b ze şöyle b r soru yöneltt :

"Neoten ned r? TÜBİTAK Sözlüğünde "Neoten : Erg n halde larva özell kler n n görülmes ." olarak geç yor. Bunun
evr msel açıdan, türleşme üzer ndek etk ler nelerd r? Bu kavram kullanılarak modern canlılar arasında (mesela
oldukça can alıcı b r örnek olarak nsanlarla şempanzelerarasında) nasıl l şk ler kurulab l r?"

Evr m Ağacı olarak, soru üzer ne şöyle b r makale hazırladık, umarız faydalı olacaktır:

Merhaba arkadaşlar,

Bu yazımızda s zlerle Evr m' n gerçekten çok lg nç b r özell ğ nden bahsedeceğ z. Günümüzde, b r yandan az
sayıda çığırtkan, Evr m' n olmadığını dd a eden asılsız çığlıklarıyla çok sayıda nsanı etk ler altında tutarken, çok
sayıda b l m nsanı, yaptıkları keş flerle b l m kat kat lerletmekte, Evr m' n gerçekl ğ üzer nde durmaya b le gerek
görmeden doğadak gerçekler açıklamak ç n Evr m' kullanmakta; ancak ne yazık k çok az sayıdak nsana sesler n
duyurab lmektelerd r. Bunun, elbette k , en b r nc l sebeb , b l mden uzak halkın, b l m öğrenmek stememes ,
gerçeklerden korkması ve b l m akılları almadığı ç n ortaya konanların gerçek olmadığını sanmasıdır. Umuyoruz k
bu yazımızda göstereceğ m z oldukça lg nç doğal gerçekler, s zler n doğa, yaşam ve Evr m anlayışına katkı
sağlayacak ve canlıların gerçekler ne daha gen ş b r açıdan bakmanızı sağlayacaktır.

Bu yazımızda, az sonra açıklayacağımız neoten y ele alacağız; ancak bunu anlamak ç n öncel kle heterokron
ned r, bunu ncelemem z gerekmekted r.

Heterokron (İng: Heterochrony), B yoloj 'de zamanın akışı çer s nde gel ş msel süreç dah l nde, yan b rey ömrü
çer s nde, meydana gelen boyut ve şek l değ ş mler n n genel adıdır. Burada lk etapta d kkat n z çekmes gereken
nokta "b rey n ömrü çer s nde" tab r d r. B ld ğ n z g b Evr m, b reyler n ömürler çer s nde olmaz, b r süreçt r ve
Evr m' gözleyeb lmek ç n yüzlerce, b nlerce nesl , tümden (total olarak) ncelemek gerekmekted r. Tek b r b rey ele
aldığınızda, asla Evr m' gözleyemezs n z, z ra h çb r canlı ömrü boyunca Evr m geç rmez. Evr m geç renler,
popülasyondak genel özell klerd r, genlerd r ve dolayısıyla genler n zaman çer s nde aynı popülasyon çer s ndek
farklı m ktarlardak dışavurumudur.

Ancak heterokron y ele aldığımızda, karşımıza çıkan, b r b rey n gel ş msel sürec dah l nde (doğmasından ölmes ne
kadar geçen süre olarak gen şlet leb l r) gösterd ğ boyutsal ve şek lsel değ ş mler n tamamıyla karşılaşırız.
Kend n zden de fark ett ğ n z ve belk d ğer canlılarda da b ld ğ n z g b canlıların çok büyük b r kısmı doğduğu le aynı

1 -> 12 12.7.2014 15:54

Heterokron , Neoten (Çocuk Görünümlülük) ve Sıçramalı Evr m – Ev... http://evr magac .org/makale/279

şek lde ölmezler, ömürler boyunca değ ş m, gel ş m göster rler. Bu, Evr msel süreç olarak görülmez, ancak Evr m'e
az sonra açıklayacağımız şek llerde katkı sağlamaktadır.

Heterokron y k ana noktada ncelemektey z: değ ş m n başlangıcı ve b t ş ; değ ş m n hızı. Genell kle bu süreçler,
sadece canlının kend s ne değ l, çer s nde bulunduğu ortama ve d ğer canlılara da bağlıdır. Bu sebeple heterokron ,
tek b r canlı çer s nde değ l, d ğer canlılarla kıyaslama yapılacak şek lde ncelen r. B rkaç örnek verel m:

1) B r A Türü'nün embr yosundak kuyruk, B Türü'ndek nden başlangıç zamanı açısından geç gel ş yor; ancak k
türde de kuyruk aynı hızda gel ş yor olab l r. Dolayısıyla ömürler n n lerleyen kısımlarında A Türü'ne a t b r b rey le B
Türü'ne a t b r b rey n kuyruk uzunlukları temel olarak aynı olab l r. Ancak heterokron açısından nceled ğ m zde A
Türü erken-yerleş m (early d splacement), B Türü se geç-yerleş m (post-d splacement) serg ler.

2) Eğer gel ş m hızı arttırılır; ancak gel ş m n başlangıcı le b t ş arasında geçmes gereken süre aynı oranda
azaltılırsa, kuyruk uzunluğu aynı kalır, fakat gel ş m hızı çok daha artmış olur. İşte buna B yoloj 'de -F z k'tek nden
tamamen farklı olarak- vme (accelerat on) d yoruz.

3) Eğer gel ş m hızı azaltılır; ancak gel ş m n başlangıcı le b t ş arasında geçmes gereken süre aynı oranda
arttırılırsa, kuyruk uzunluğu aynı kalır, fakat gel ş m hızı çok daha yavaşlamış olur. Dolayısıyla beklenen özell k çok
daha geç, çok daha lerleyen yaşlarda ortaya çıkab l r. İşte buna Evr msel B yoloj 'de neoten d yoruz.

4) Eğer gel ş m hızı sab t tutulur, gel ş m n sonu geç b r zamana alınırsa, gel ş m daha ler yaşlara kadar sürer ve
kuyruk öncek nden çok daha uzun olur. İşte buna B yoloj 'de aşırı-b ç ml l k (hypermorph sm) d yoruz.

5) Eğer gel ş m hızı sab t tutulur, gel ş m n sonu erken b r zamana alınırsa, gel ş m daha erken yaşlarda sona erer ve
kuyruk öncek nden daha kısa olur. İşte buna B yoloj 'de erken-gel ş m (progenes s) d yoruz.

Elbette, Evr msel süreç çer s ndek baskılar ve değ ş mler sebeb yle bunların karışımları canlılarda görüleb l r. Buna
da b r örnek verecek olursak:

6) Eğer gel ş m n başlangıç ve b t ş zamanları sab t kalır, gel ş m hızı arttırılırsa kuyruk öncek nden fazla uzayacaktır.
Bu, aşırı-b ç ml l k le (çünkü normalden fazla gel ş m gerçekleş r) vmen n (çünkü gel ş m daha hızlıdır) b r
karışımıdır.

Bu konuya daha ayrıntılı g rmem ze gerek yok, başka yazılarımızda tek tek ayrıntılarına g reb l r z; ancak yukarıdak
örnekler n oldukça anlaşılır olduğunu ve en azından kavramların ne olduğunun anlaşılmasını sağlayacağını
düşünüyoruz. Ş md , b z bunlardan bu yazımızda nceleyeceğ m z ve Evr msel B yoloj 'ye oldukça fazla açıklayıcı b r
güç katan neoten ye g rel m:

2 -> 12 12.7.2014 15:54

Heterokron , Neoten (Çocuk Görünümlülük) ve Sıçramalı Evr m – Ev... http://evr magac .org/makale/279

Neoten (İng: Neoteny), kel me anlamıyla "çocuk görünümlülük" (İng: pedomorph sm) veya "çocuklaşma" (İng:
juven l zat on) demekt r. Kel me anlamını b raz daha açacak olursak neoten , Evr msel Gel ş m B yoloj s dah l nde,
esk den ata türlerde sadece çocuk yaşlarda gözüken özell kler n, Evr m sonucunda, gelecek torun nes llerde yet şk n
b reylerde de gözükmeye başlaması demekt r. Bu tanım oldukça açıklayıcı ve sanıyoruz k lg çek c d r de.

Doğada bu durumun ters de, sadece Evr msel B yoloj le açıklanab l r b r şek lde görüleb lmekted r. Yan esk den
sadece yet şk nl kte görülen özell kler, Evr msel baskılar altında nes ller çer s nde daha genç/erken yaşlarda
görülmeye başlayab l r. Bu t p özell klere gerontomorf k ya da peramorf k d yoruz ve bunlar, neoten n n aks olan
vme mekan zmasıyla ortaya çıkmaktadır.

Neoten , günümüzde Modern B l m' n Evr msel B yoloj sayes ndek gel ş m çer s ndek en öneml kavramlardan
b r d r ve özell kle bazı hastalıkların oluşumunda oldukça açıklayıcı güce sah pt r. Ayrıca neoten , Evr msel
B yoloj 'n n gücünü ortaya koyan deneylerde sıklıkla kullanılan b r kavramdır. Bunların en güzel örneğ , Yapay
Seç l m yoluyla vahş t lk lerden evc l özell klere sah p t lk ler evr mleşt ren Dm tr Balyaev' n deney d r.

Gould ve Heterokron k Kuram

Ancak y ne de, neoten den ld ğ zaman belk de en akla gelen s m, özell kle kend s n n ölümünden sonra Evr m
Karşıtları'nın utanmaz b r şek lde kend s n "Evr m Karşıtı" olarak lan ett kler , gelm ş geçm ş en büyük Evr msel
B yologlar'dan b r olan Stephen Jay Gould'dur (10 Eylül 1941 - 20 Mayıs 2002). Gould, uzun yıllar heterokron
üzer nde çalışmış, bu doğa gerçeğ n n Evr m üzer ndek etk ler n ncelem ş ve ortaya kend s n n gel şt rd ğ b r
"Heterokron Kuramı" koymuştur. Bu kuram, günümüzde hala gel şt r lmekted r. B z de, Gould ve Gould'un kuramını
gel şt r rken kullandığı gen ş b l msel kaynaklar üzer nden g derek neoten y açıklamaya çalışacağız.

Gould, Heterokron k Kuram'ın d nam kler n bel rleyerek kend s nden önce gel şmeye başlayan bu kuramı z rveye
taşımıştır. Yukarıda açıkladığımız neoten ve vme kavramları, Gould tarafından netleşt r lm ş ve anlamlandırılmıştır.
Burada belk bel rtmekte fayda vardır k , Gould ve onun ekolünden olan bazı b l m nsanları, Darw n' n ve
günümüzde özell kle R chard Dawk ns ve onun ekolünden d ğer b l m nsanlarının aks ne Evr m' kademel , yavaş
değ ş mlerle, adaptasyonlarla gerçekleşen b r süreç olarak tanımlamaktansa, daha çok hızlı sıçramalar ve sert
değ ş mlerle lerleyen, daha sonra uzun denge dönemler ne g ren b r süreç olarak tanımlamaktadırlar. Buna, y ne
Gould ve arkadaşlarının ortaya attığı Sıçramalı Evr m Kuramı den r. Buna b r başka yazımızda ayrıntılı olarak
değ neceğ z; ancak temel olarak söylenen, ded ğ m z g b , Darw n' n ortaya koyduğunun aks ne Evr m çok daha hızlı
gerçekleşeb l r; ancak k hızlı değ ş m süreç arasında uzun denge dönemler vardır ve bu kısımlarda Evr m h ç
gerçekleşmez ya da çok az gerçekleş r. Gould ve arkadaşları, adaptasyonların Evr m'e destek olduğunu ve b r
mekan zma olarak çalıştıklarını kabul ederler; ancak ana mekan zmanın bu kademel değ ş m olmadığını da ler
sürerler. Bu konudak tartışmalar halen sürmekted r ve hang tarafın en doğru açıklamayı yaptığını söylemek şu
anda güçtür; ancak burada bahsedeceğ m z kavramların doğa gerçekler olduğu ve b r d ğer doğa gerçeğ olan
Evr m'e katkı sağladıkları tartışılmaz b r şek lde kabul ed lmekted r; z ra bu konudak tartışmalar d nel çok olmuştur.

3 -> 12 12.7.2014 15:54

Heterokron , Neoten (Çocuk Görünümlülük) ve Sıçramalı Evr m – Ev... http://evr magac .org/makale/279

İnsan Türünde Neoten

Sanıyoruz k Gould ve d ğerler n n (bundan sonra yalnızca "Gould" olarak bahsed lecekt r) neoten y açıklamak ç n
kullandıkları örnek üzer nden g tmek en açıklayıcısı olacaktır. Gould'a göre 5-6 m lyon yıl kadar önce yaşamış olan
şempanzeler le nsanların atası, günümüz nsansılara (hom n dlere) daha çok benzemekted r; nsan kolu b r yöne,
şempanze kolu b r d ğer yöne g derek günümüzdek görünümler ne ulaşmışlardır. Ancak Darw n ve genel olarak
"adaptasyonculuk" olarak adlandırılan akımın dd alarının aks ne Gould, bu değ ş m n b r k ml seç l m yoluyla değ l,
neoten g b hızlı değ ş mler n etk s yle olduğunu ler sürmekted r. Asıl lg çek c olan, Gould'un bu dd asını
desteklemek ç n kullandığı örnekt r:

Eğer b r şempanze yavrusunu d kkatl ve b l msel gözlerle ncelersen z, yet şk n b r nsan b rey ne a t b rçok özell k
görürsünüz: görecel olarak küçük b r çene, vücuda göre büyük b r kafa, yüze göre büyük gözler, kafanın d k konumu
ve daha pek çoğu.

İşte bu özell kler n g tt kçe geç yaşlarda çıkmaya başlaması, Evr msel Gel ş m B yoloj s dah l ndek neoten
kavramıyla açıklanab lmekted r. Çevresel baskıların etk s ya da genlerdek an değ ş mler n etk s yle gel ş mde
meydana gelen köklü değ ş mler, bu özell kler n öncel kle çocuklarda, sonrasında ergenlerde ve en son yet şk nlerde
gel ş p sonlanmasını sağlamış olab l r. Bu, neoten n n temel prens b d r. Üstel k sadece f z ksel özell kler bu duruma
dah l değ ld r: meraklılık, oyunculuk, şefkat ht yacı ve benzer sosyal etk leş mler neoten sayes nde yet şk nlerde
gözükmeye başlamış olab l r.

T lk Türünde Neoten

Neoten y ve vmey bu kadar açıklayıcı kılan, sadel ğ ve gözleneb l rl ğ d r. Çünkü hormonların etk s altında
gel ş m n yavaşlatılıp hızlanması, neoten ye veya vmeye sebep olacaktır. Yukarıda bahsett ğ m z g b , Balyaev' n
t lk ler üzer nde uyguladığı 20 yıllık hedefl Yapay Seç l m sırasında her zaman daha uysal, daha oyuncu, daha
canayakın; kısaca daha "çocuksu" özell kler seç lm ş ve böylece 20 yıl kadar kısa b r sürede t lk ler evr mleşmeye

4 -> 12 12.7.2014 15:54

Heterokron , Neoten (Çocuk Görünümlülük) ve Sıçramalı Evr m – Ev... http://evr magac .org/makale/279

başlayarak daha farklı tüy renkler ne, daha uysal yapıya, daha sess z b r b ç me, daha yumuşak ses yapısına, daha
uzun ergenl k süres ne er şm şlerd r. Bu, adaptasyonculuk akımından gelen Evr msel B yologlar'ın göz ardı ett kler ,
sadece Yapay Seç l m' n f z ksel etk ler ne yoğunlaşmalarından ötürü atladıkları; ancak neoten k açıklama le kolayca
ortaya konulab len b r durumdur.

Aksolotlarda Neoten

Ded ğ m z g b neoten y güçlü kılan, doğada sıklıkla görülmes ve net b r şek lde ayırt ed leb l nmes d r. Üstel k
sadece hormonal akt v te sayes nde man püle ed leb lmes de onu özel ve güçlü kılan b r d ğer özell kt r. Dolayısıyla
daha başka örnekler üzer nden g decek olursak:

Meks ka'da yaşayan çok lg nç b r semender türü vardır: Ambystoma mex canum ya da daha popüler adıyla Axolotl
(Türkçede Aksolot olarak anılmaktadır).

5 -> 12 12.7.2014 15:54

Heterokron , Neoten (Çocuk Görünümlülük) ve Sıçramalı Evr m – Ev... http://evr magac .org/makale/279

Aksolotların solungaçları vücut dışında bulunur ve tüm hayatlarını su çer s nde geç r rler. Normalde, Evr msel
Süreç' n yavaşlığından ötürü böyle b r türün karasal ortama adapte olmasının b rkaç m lyon yılda, en azından b rkaç
yüz nes lde olması beklenmekted r. Ancak b r aksolot popülasyonunu su dışarısına çıkardığınızda ve ortamını
değ şt rd ğ n zde, sadece 1 nes lde Kuzey Amer ka Semender le b reb r aynı canlıya dönüşeb l rler. Bu semender
karada yaşar ve akc ğerler n kullanarak solunum yapar.

Yapılan araştırmalar gösterm şt r k b z m aksolot olarak b ld ğ m z tür, aslında Kuzey Amer ka Semender 'n n larva
aşamasında kalmış b r canlı türüdür. Bu canlı gerekt ğ zaman suda yaşayan larva düzey ndek noktada kalırken,
çevre şartlarının etk s altında karada yaşayan b r başka türe evr mleşeb lmekted r. Bu, beklenmed k derecede hızlı
ve kontrollü b r evr md r. Bu türün k formu da üreme yet s ne sah pt r (olmazsa bu t p b r hızlı b r evr m beklenemez).
Tanımlar üzer nden g tmek gerek rse, aksolot, semender n neoten k özell kler gösteren formudur veya tam ters
şek lde, semender aksolotun vmesel özell kler gösteren formudur.

Aksolotların neoten s nde etk l olan hormonlar da keşfed lm şt r. Aksolotların gel ş mler sırasında karasal b r
semendere dönüşememeler n n sebeb TSH (İng: Thyro d St mulat ng Hormone, Tür: T ro t Uyarıcı Hormon)
s ml hormonun eks kl ğ d r. Semenderlerde bu hormonun tet kled ğ t ro t bez nden t roks n s ml b r k myasal
salgılanır ve bunun etk s altında başkalaşım gerçekleş r. Ancak suyun bol olduğu ortamda, bu k myasalın üret m ne
katılan yot element yeterl m ktarda bulunmaz ve bu dönüşüm gerçekleşemez. Ancak eğer suda yaşayan b r
aksolot b rey n sudan çıkarır ve yot element yle yüklersen z, t roks n üret leb lecekt r ve aksolotta çok kısa sürede
değ ş m başlayacaktır.

6 -> 12 12.7.2014 15:54

Heterokron , Neoten (Çocuk Görünümlülük) ve Sıçramalı Evr m – Ev... http://evr magac .org/makale/279

Bu örnekten öğrenmem z gereken en öneml nokta, çevresel etmenler n Evr m üzer ndek etk s d r. Bu durumda
suyun varlığı/yokluğu, b r türün ne yönde evr m geç receğ ne karar vermekted r ve tamamen kontrol dışındadır.
Sonsuz kaot kl ktek çevre koşulları, h ç beklenmed k zamanlarda ortamdak suyun azalmasına veya artmasına
sebep olab l r. Bu da, canlının evr mleşeceğ yönün kaot k olarak değ ş m demekt r. İşte "Doğal Seç l m" n etk s
burada devreye g rer ve adaptasyoncu ekol le sıçramacı ekolün b rleşt ğ n ha nokta burasıdır. Bu da y ne Evr msel
B yoloj 'n n bütünleşt r c gücünü b r kere daha göstermekted r. Öte yandan Balyaev' n t lk ler ndek durum, Yapay
Seç l m' n etk s n göstermekte ve neoten yle b rleşt r c olarak b r kez daha Evr msel B yoloj karşımıza çıkmaktadır.
O örnekte çevre koşulları, nsanın kararlarından barett r ve nsanlar Evr m' n yönünü şek llend rmekted r.

Uçamayan Kuşlarda Neoten

B ld ğ n z g b kuşların çok büyük b r kısmı uçab lme yetenekler yle b l nmekted r. Ancak b r grup kuş türü, kanatlara
sah p olmalarına rağmen uçamamaktadırlar. Bu durum sadece ve sadece Evr msel B yoloj le açıklanab lmekted r.
Bu konuya yapılan en meşhur açıklama "Körelm ş Organlar Kuramı"dır. İlg l yazılarımızda açıkladığımız g b bu
kurama göre bazı organlar, çevre baskıları ve çevresel değ ş mler altında esk gerekl l kler n /faydalarını y t r rler ve
canlıya b r yük hal ne gel rler. Doğanın ekonom s ve "trade-off" lkes dah l nde artık fazlalık olan bu yapı ve
organların ortadan kaldırılması gerekmekted r. Bu da, Evr msel Süreç'te nes ller çer s nde hep daha kısa kanatlar,
daha küçük kanatlar gel şt renler n seç l m ve b r k m le olur.

Ancak k m zaman bu açıklama, okurlarımıza ve genel olarak b l m nsanlarına doyurucu gelmemekte, sadece

7 -> 12 12.7.2014 15:54

Heterokron , Neoten (Çocuk Görünümlülük) ve Sıçramalı Evr m – Ev... http://evr magac .org/makale/279

ekonom le b r organın yok olması bağdaştırılamamaktadır. İşte bu noktada y ne neoten devreye g rerek, Evr msel
B yoloj 'n n açıklayıcı gücünü göstermekted r:

Uçamayan kuşlar (devekuşları, emular, k w ler, penguenler, kasovar ler, Galapagos Karabatları, vb.) olarak anılan
kuşların evr msel süreçte neoten k b r b ç mde evr m geç rd kler ve bu sayede kanatlarını y t rd kler
düşünülmekted r. Yan bu kuşların kanatları b r anda ortadan yok olmaz (çünkü gel ş msel süreçte kanatların h ç
olmadığı b r nokta yoktur ya da en fazla z got k dönemde vardır k bu dönem elver şss zd r). Ancak yet şk n b reyler,
b r veya b rkaç nes l çer s nde çevresel etk ler n etk s altında, tıpkı yavrulardak g b şlevs z kanatlara sah p olurlar.
Bu kanatlar yet şk nl kte de aynen saklanır ve uçmaya yaramaz.

Bu örnekten de öğrenmem z gereken öneml b r nokta, Gould'un ekolünden gelen nsanların adaptasyoncu evr m
kes nl kle reddetmemeler d r. Elbette Evr m b r k ml b r şek lde de lerlemekted r. Sadece adaptasyoncu ekol bu
lerley ş n büyük oranda b r k ml seç l m olduğunu düşünürken, sıçramacı ekol bu t p neoten k sıçramaların asıl
Evr m'e sebep olduğunu, sonradan gelen durgun, d ng n, sak n dönemde se b r k ml seç l m n kademel olarak ş
gördüğünü düşünmekted rler. Yan bu ekole göre b r k ml seç l m sürekl vardır ve m n k adımlarla lerlemekted r;
ancak asıl değ ş m yaratan görecel olarak dev sıçramalardır.

Kordalılarda Neoten

B r grup b l m nsanı, b z m "kordalılar" (Chordata) olarak adlandırdığımız gen ş f lumun kökenler n n neoten k b r
evr me dayandığını ler sürmekted rler. Moleküler (genet k) ver ler n ortaya net b r şek lde koyduğu üzere,
kordalıların en yakın akrabası "den zel f ltreley c ler" olarak adlandırdığımız Tun katlar'dır (Tun cata). Tun katların
üreyeb len, yet şk n formları harekets zd r, kayalara ya da den z altında bulunan kumlara, toprağa sab tt rler ve
sadece suyun hareket n sağlayarak beslen ler. Kısaca, b r b tk g b yaşarlar (ancak kes nl kle Hayvanlar
Alem 'ndend rler). Ancak larva dönemler , yan gençl k zamanlarında Tun katlar'ın hareket edeb len b r formları
bulunmaktadır ve bu formun da, tıpkı günümüz kordalıları g b b r kordası (s n r pl ğ ) bulunmaktadır.

Heterokron k Kuram'a göre b r noktada bu canlılar neoten k b r Evr m geç rm şlerd r ve hareketl , notokorda sah p
larva, ler yaşlarda da bu şek lde kalarak harekets z forma asla dönmem şt r. İşte bu sayede den zlerdek lk gel şm ş
kordalılar evr mleşmeye başlamış, sonrasında se den zlerde ve karalardak devasa omurgalı çeş tl l ğ
evr mleşeb lm şt r.

Tüm bu örnekler ve burada yer vermed ğ m z çok daha fazlası (özell kle amf b lerde sayısız örnek bulunmaktadır),
akla şu soruyu get rmekted r: Gould'un dd a ett ğ g b nsan türü de neoten sayes nde bugünlere kadar gelen evr m
yolculuğuna çıkmış olab l r m ?

"Yen den: İnsanda Neoten " ve Beyn n, Dolayısıyla Zeka, Duygular, Algılar, Düşünme ve B l nc n Evr m

8 -> 12 12.7.2014 15:54

Heterokron , Neoten (Çocuk Görünümlülük) ve Sıçramalı Evr m – Ev... http://evr magac .org/makale/279

İnsan da, sıradan b r hayvan türü olarak, tıpkı yukarıda ver len örneklerde olduğu g b hormonlara, dolayısıyla
genet k özell klere dayalı olarak gel ş mler sağlanan b r türdür. Yapılan araştırmalar, neoten y etk leyen en öneml
unsurun k myasallar, özell kle de hormonlar olduğunu ortaya çıkarmıştır. Dolayısıyla hormonlara sah p olan ve bu
hormonlar gel ş m etk leyen (k genelde böyled r) türler, neoten karşısında çares zd r ve çevresel etmenler n
değ şmes yle, neoten kaçınılmaz olab lecekt r.

İnsanı " nsan" yapan tek özell k bey n büyüklüğüdür. Bunun har c nde kalan özell kler n neredeyse tümünde nsanlar
d ğer türlerden çok çok ger d r. Ancak hala b l m nsanları neden nsanların bu kadar büyük ve şlevsel bey nler
evr mleşt rd ğ n tam olarak b lememekted rler. Bu konuda oldukça somut, son derece açıklayıcı ancak hala tam
olarak doyurucu olamayan b rçok teor mevcuttur. İşte neoten n n bu doyuruculuğu tamamlaması beklenmekted r ve
bu yönde araştırmalar çok uzun yıllardır sürmekted r.

Doğadak beyne sah p canlılar ncelend ğ nde, h çb r n n avlarını yakalamak, hayatta kalmak ve üremekten (ve tab
vücudun şler n düzenlemekten) daha fazla şleve sah p bey n gel şt rmem ş olduklarını görürüz. Bunun sebeb çok
nett r: Ortada beyn n büyümes n tet kleyen b r unsur yoktur ve bey n g b karmaşık b r organın evr m son derece
pahalıya mal olab lmekted r. Yan her ne kadar beyn m z sayes nde b rçok ş başarab lsek de, beyn üretmek ve
ömür boyunca sürdürmek, nsan ç n çok c dd b r r skt r, özell kle de vahş hayatta. Ne var k bazı sebeplerle (bu
sebepler n b r çoğu lg l yazılarımızda açıklandı) bu evr m tet klend ve gerçekleşt . Ancak o sebepler n tam olarak ne
olduğu, ne sırayla oluştuğu, nasıl değ ş mlere sebep olduğu hala b l m nsanlarının lg s n çeken b r sorulardır.

Burada konumuz olmadığı ç n g rmeyeceğ z, ancak beyn m z n bu kadar evr mleşmes n sağlayan en öneml
unsurlardan b r C nsel Seç l m'd r. C nsel Seç l m, adaptasyoncu ekolün beyn n büyümes n açıklamak ç n
kullandığı, açıklayıcı gücü oldukça fazla olan b r doğa gerçeğ d r. Öte yandan sıçramacı ekol, y ne bu b r k ml
seç l me sebep olan mekan zmayı kabul etmekle b rl kte, daha çok heterokron k b r açıklama yapmayı terc h
etmekted rler. Çünkü her ne kadar C nsel Seç l m, nsandak bey n artışını ve buna bağlı olarak gel şen özell kler
açıklasa da, bunun neden sadece nsan türüyle sınırlı kaldığını tam olarak zah edemez. İşte tam bu noktada
devreye g ren Heterokron k Kuram, nsanın beyn n n evr m n özel kılan basamağı doldurmaktadır.

İnsan türünün beyn bu kadar büyüyeb lm şt r, çünkü yaşadıkları ortamın etk s altında bu tür, çocukluğa harcadığı
sürey d ğer türlere göre oldukça fazla m ktarda uzatmıştır. Yan yet şk nl ğe er şme süres , ömürler n n tamamına
oranla oldukça fazladır. Bu, beyn n doğumdan sonra da gel ş m ne yeterl sürey tanımıştır. Yan neoten k b r Evr m
sayes nde nsan beyn büyümeye ve dengel b r şek lde gel şmeye zaman bulab lm şt r. Bu da, daha uzun çocukluk
süreler yle sağlanmaktadır. Bu sebeple "Ağaç yaşken eğ l r." d ye b r atasözümüz vardır ve bu yüzden geleceğ n
dah ler , baler nler , atletler çok küçük yaşlarda, bey n ve bedensel gel ş m tamamlanmadan seç l r. Çünkü nasıl k
b z beyn n gel ş m ne bu şek llerde müdahale edeb l yorsak, doğal süreçler de Evr m mekan zmaları dah l nde türler n
evr m ne bu şek lde müdahale edeb lmekted rler. Dolayısıyla çocukluk süreçler çevresel baskılar altında uzayan
nsan türünde beyn n büyümes ve gel ş m sağlanab lmekted r.

1926 yılında, Gould'un bu açıklamalarından çok önce Bolk, nsanda neoten k b r b ç mde, atalarımızın çocuk
formlarının özell kler n n evr msel süreçte yet şk nl ğe sarkmasıyla evr mleşt ğ n düşündükler özell kler n ayrıntılı b r
l stes n yapmışlardır. Bu l ste, temel olarak şempanze yavruları le nsan yet şk nler arasındak benzerl klere
dayanmaktadır. 1926 yılında yayınladığı makales n n 6. sayfasında Boke, k türün farklı dönemler arasındak şu
benzerl kler tesp t etm şt r:

9 -> 12 12.7.2014 15:54

Heterokron , Neoten (Çocuk Görünümlülük) ve Sıçramalı Evr m – Ev... http://evr magac .org/makale/279

1. Yassı yüz ve çene yapımız

2. Kıllardak seyrekl k
3. Der , göz ve saç p gmentasyonunda azalma
4. Har c b r kulağın varlığı
5. Ep kant k (Mongolların göz çukurlarına benzeyen) göz çukurları
6. Foramen magnum'un (kafatası çer s ndek dev boşluk) merkez konumu
7. Görecel olarak yüksek bey n ağırlığı
8. Kafatası d k şler n n lerleyen yaşlarda da korunması
9. D ş lerdek lab a majora'nın (vaj nanın kalın yanakları) varlığı
10. El ve ayakların yapısı
11. Pelv s' n (kalça kem ğ ) yapısı
12. D ş lerde c nsel kanalın d key yönel m
13. D ş d z l m ve kafatası d k şler n n bel rl çeş tler /varyasyonları

Daha sonradan, b rçok b l m nsanı bu ver ler ncelem ş, onaylamış ve hatta üzer ne yen ler n eklem şt r. Özell kle
1948 ve 1958 yıllarında de Beer, 1962'de Montague, 1949 yılında Ke th, bu benzerl klere b r çoğunu eklem şlerd r.
Bunlara:

14. Kaşların yokluğu

15. Kafatası çıkıntısının yokluğu

16. Kafatası kem kler n n ncel ğ

17. Kafatası boşluğunun çer s ndek yörüngeler n konumu

18. Brak sefal 'n n varlığı (b r tür kafatası hastalığı)

19. Küçük d şler

20. D şler n geç çıkması

21. Başparmakta rotasyonun olmaması

22. Yavruluktak ebeveynlere bağımlılığın süres n n uzunluğu

23. Büyüme per yodunun uzunluğu

24. Uzun ömür

25. Görecel olarak büyük beden

İşte tüm bunlar, nsandak neoten k evr m n ht mal ne del ller olarak karşımıza çıkmaktadırlar. Üstel k bunlar, sadece
beyn n evr m le lg l değ ld r. Tüm bu neoten k özell kler, nsan türünün davranışsal, f z ksel ve nöroloj k b r çok
özell ğ n etk lemekted rler. Bunlar arasında d k duruş, az vücut kılı, atalarımıza göre küçük çeneler, küçük d şler,
uzun yaşam, oyunculuk, yaratıcılık ve yet şk nl kte c nsell k bulunmaktadır.

İnsanın neoten k evr m , d ğer hayvanlarınk yle kıyaslanırsa, büyük m ktarda paralell k görülmekted r. İnsanda da,
sıradan b r hayvan türü olarak, hormonlar gel ş m n b r nc l etken d rler ve bahsett ğ m z g b hormonların varlığı,
neoten k evr m n kaçınılmazlığı demekt r.

10 -> 12 12.7.2014 15:54

Heterokron , Neoten (Çocuk Görünümlülük) ve Sıçramalı Evr m – Ev... http://evr magac .org/makale/279

İnsanların gel ş m nde en etk l olan k hormon testosteron ve östrojen hormonlarıdır. Halk arasında b r erkek,
d ğer d ş hormonu olarak b l nse de, her k c ns yette de, k s de, bel rl m ktarlarda salgılanmakta ve bulunmaktadır.
Bu düzeylerdek anomal ler, bazı farklılıklara ve sorunlara sebep olab lmekted r.

Temel olarak bakıldığında, testosteron olgunlaşmanın hızını bel rlemekted r. Östrojen se olgunlaşmanın zamanını
bel rler. İlg l yazımızda açıkladığımız üzere, embr yon k dönem n lk 6 haftasında nsan yavrusunun c ns yet bell
değ ld r. Ancak 6. haftadan sonra, c ns yet genler n n fade ed lmeye başlamasıyla b rl kte hormonlar üret lmeye
başlanır ve hang c ns yetse, o c ns yet n özell kler ortaya çıkmaya başlar.

Sıradan k myasallar olarak testosteron ve östrojen de, tıpkı d ğer hayvanlardak hormonlar g b çevresel etmenlerden
etk leneb lmekted rler. Işık, d yet, stres, egzers z, laçlar, alkol, tütün ve dokunma g b yüzlerce uyaran, bu
hormonların çalışma b ç m ve m ktarını etk leyeb lmekted r. Dolayısıyla b r annen n gebel k süres nce yaptıkları,
çocuğunun genet k unsurlarla çerçevelenm ş; ancak çevresel unsurlarca bel rlenecek olan gel ş m n etk lemekted r.
Bu da, her b r nes lde, b r m ktar neoten k evr m n yaşanması demekt r. Tıpkı aksolotlarda olduğu g b , çevresel
unsurların etk s altında, hormonlarımızın değ ş m yle nsan yavruları, aslında genler n n bel rled ğ nden farklı
özell kler kazanab lmekte, farklı zamanlarda gel şeb lmekte, gel ş m hızları farklı olab lmekte ve gel ş m n sona
ermes farklı zamanlarda olab lmekted r.

Bunun en güzel örneğ , Batı toplumlarının yüksek yağ çer kl d yete geçmeler yle b rl kte, ergenl ğe g r ş yaşlarının
3-4 sene erkene düşmes d r. Bu, gözümüzün önünde olan, sıçramalı b r evr md r. Aynı durum, denek olarak seç lm ş
ve modern dünyayla let ş mler olmayan b r yerl halkta denenm ş ve sadece b rkaç nes lde doğan yavruların
ergenl ğe g rme yaşlarında düşüş gözlenm şt r.

Yapılan b r d ğer araştırma, testosteron salgılayan, ancak yağ ve östrojen oranları çok düşük olan yavrularda, d l
öğren m n n geç sağlanab ld ğ n ortaya çıkarmıştır. Anne karnında yaşanılanlar, hormonal dengey etk lemekted r ve
bu da doğrudan yavrunun evr msel süreçtek öğrenme başarısını bel rlemekted r. Bu da, gözümüzün önünde
gerçekleşen b r neoten k evr md r.

Daha onlarca bu t p neoten k ve çok hızlı gerçekleşen evr m örnekler vereb l r z. Pek çoğunuzun aklına "İnsanın
Evr m' devam ed yor mu?" sorusu gelm şt r, gelmekted r. Konuyla lg l adaptasyoncu ekolün açıklamalarından yola
çıkan b r yazımız mevcut. Ancak bu yazımızda da, net b r şek lde, nsanın hızlı, çok hızlı b r şek lde evr m geç rd ğ n
s zlere göstereb ld ğ m z umuyoruz.

Doğa var oldukça, canlılar, atomlar, moleküller var oldukça; daha doğrusu Evren var oldukça, Evr m vardır, olmuştur
ve olacaktır. Sıçramacı ekolle lg l bu yazımızı, Evr m' n babası olarak görülen ve belk de tüm bu çalışmaları
mümkün kılan Darw n' n, Türler n Köken s ml şahseser n n son cümleler yle b t rmem z gerek rse:

"Bu yaşam görüşünde b r ht şam var. B rden çok kuvvet n etk s altında, bu kadar bas t b r başlangıçtan, bu kadar
har ka ve güzel yaşam formları, bu gezegen bu yasalar etk s altında dönmeye devam ett kçe, evr mleşt ,
evr mleş yor ve evr mleşecek."

11 -> 12 12.7.2014 15:54

Heterokron , Neoten (Çocuk Görünümlülük) ve Sıçramalı Evr m – Ev... http://evr magac .org/makale/279

Umarız faydalı olmuştur.

Saygılarımızla.

ÇMB (Evr m Ağacı)

Et ketler:

Paylaş & yorum yap

Tweet (https://tw tter.com/share)

12 -> 12 12.7.2014 15:54