अहिं सेचे पु जारी ‘राष्ट्रपिता’ महात्मा गां धी

महात्मा गां धींचा जन्म 2 ऑक्टोबर 1869 रोजी गु जरातमधील पोरबं दर नावाच्या
ठिकाणी झाला. त्यांचे पूर्ण नाव मोहनदास करमचं दर् गां धी होते . त्यां च्या
वडिलांचे नाव करमचं द गां धी होते . मोहनदास च्या आईचे नाव पुतळीबाई होते ,
त्या करमचं दर् गां धींच्या चौथ्या पत्नी होत्या. मोहनदास हे त्याच्या वडिलां च्या
चौथ्या पत्नीचे शे वटचे मु ल होते . महात्मा गां धी हे ब्रिटिश राजवटीविरोधातील
भारतीय राष्ट् रीय चळवळीचे ने ते आणि ‘राष्ट् रपिता’ मानले जातात.

गां धींचे कुटुंब

गां धींची आई पु तळीबाई अत्यं त धार्मिक होती. त्यांची दै नंदिन दिनचर्या घर आणि
मं दिरात विभागली गे ली होती. त्या नियमित उपवास करत आणि कुटु ं बातील
कोणी आजारी पडलं की ती सु शरु ् षा मध्ये रात्रंदिवस से वा करायची. मोहनदास
हे वै ष्णव धर्मात रामे कुटु ं बात वाढले होते आणि जै न धर्माच्या कठोर धोरणांमुळे ते
खूप प्रभावित झाले होते . ज्याचे मु ख्य तत्व अहिं सा आहे आणि जगातील सर्व
गोष्टी शाश्वत मानणे . अशा प्रकारे , त्यांनी स्वाभाविकपणे अहिं सा, शाकाहार,
आत्मशु द्धीसाठी उपवास आणि विविध पं थातील विश्वासणाऱ्यांमध्ये परस्पर
सहिष्णु ता स्वीकारली.

एक विद्यार्थी म्हणून, गां धीजी

त्याचे पौगं डावस्थे चे वय त्यां च्या वयोगटातील बहुते क मु लांपेक्षा जास्त नव्हते .
अशा प्रत्ये क मूर्खपणा नं तर, ते स्वतः ‘मी हे पु न्हा कधीही करणार नाही’ असे
वचन दे त असे आणि आपल्या वचनावर ठाम राहिले . त्यांनी प्रल्हाद आणि
हरिश्चं दर् सारख्या पौराणिक हिं द ू वीरांना जिवं त आदर्श, सत्य आणि त्यागाचे
प्रतीक म्हणून स्वीकारले . जे व्हा गां धी फक्त ते रा वर्षांचे होते आणि शाळे त
शिकत होते , ते व्हा त्यांचे लग्न पोरबं दरच्या एका व्यापाऱ्याची मु लगी कस्तु रबाशी
झाले होते .

गां धीजींचे शिक्षण

१८८७ मध्य मोहनदास यांनी कशी बशी ‘मुं बई विद्यापीठ’ मधून मॅ ट्रिक परीक्षा
पस केली आणि भावनगर ये थील ‘समलदास महाविद्यालयात दाखल झाले .
अकस्मात गु जरातीमधून इं ग्लिश भाषे कडे जाताना, त्याना व्याख्यान समजण्यात
थोडा अडथळा ये उ लागला. या दरम्यान, परिवारात चर्चा सु रू होती ती त्यां च्या
भविष्याची. जर निर्णय त्यां च्यावर सोडला असता तर त्यांना डॉक्टर व्हायच होत.
पण वै ष्णव कुटु ं बात चीर फाड ला परवानगी नव्हती. त्याच वे ळी हे दे खील स्पष्ट
होते की जर त्याला गु जरातच्या राजघराण्यात उच्च पद मिळवण्याच्या कौटु ं बिक
परं परे चे पालन करायचे असे ल तर त्याला बॅ रिस्टर व्हावे लागे ल आणि गां धीजींना
इं ग्लं डला जावे लागले .

असे असले तरी, गां धीजींच्या मनाला त्यां च्या ‘समलदास कॉले ज’मध्ये काही
विशे ष रस नव्हता, म्हणून त्यांनी ही ऑफर तत्परते ने स्वीकारली. त्याच्या तरुण
मनाला इं ग्लं डची ‘तत्त्वज्ञांची आणि कवींची भूमी, सर्व सभ्यते चे केंद्र’ अशी
प्रतिमा होती. ते सप्टें बर १८८८ मध्ये लं डनला पोहोचले . ते थे आल्यानं तर दहा
दिवसांनी त्यांनी लं डनमधील चार लॉ कॉले जांपैकी एक इनर टे म्पलमध्ये प्रवे श
केला.

१९०६ मध्ये तं सवाल सरकारने दक्षिण आफ्रिकेतील भारतीय लोकसं ख्ये च्या
नोंदणीसाठी विशे षतः अपमानास्पद अध्यादे श जारी केला. भारतीयांनी गां धींच्या
ने तृत्वाखाली सप्टें बर १९०६ मध्ये जोहान्सबर्ग ये थे एक निषे ध जाहीर सभा
आयोजित केली आणि या अध्यादे शाचे उल्लं घन करण्याची आणि परिणामी
परिणामांना सामोरे जाण्याची शपथ घे तली. अशा प्रकारे सत्याग्रह जन्माला
आला, वे दना दे ण्याऐवजी त्याला सामोरे जाणे, दुर्भावनापूर्णपणे प्रतिकार करणे
आणि हिं सेविना लढणे हे एक नवीन तं तर् उदयास आले .

त्यानं तर सात वर्षां हन

ू अधिक काळ दक्षिण आफ्रिकेत सं घर्ष चालला. त्यात चढ
-उतार होत होती , पण गां धींच्या ने तृत्वाखाली भारतीय अल्पसं ख्याकांचा छोटा
समु दाय त्यां च्या शक्तिशाली विरोधकां शी सं घर्ष करत राहिला. शे कडो
भारतीयांनी त्यां च्या स्वाभिमानाला दुखावणाऱ्या या कायद्यापु ढे झुकण्यापे क्षा
आपली उपजीविका आणि स्वातं त्र्याचा त्याग करणे पसं त केले .