T.

C MARMARA NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS LETM BLMLER ANABLM DALI RADYO TELEVZYON BLM DALI

TRK SNEMASINDA BAIMSIZ FLM YAPIM SREC VE REHA ERDEM

YKSEK LSANS TEZ

SERPL BOYDAK

STANBUL 2006

T.C MARMARA NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS LETM BLMLER ANABLM DALI RADYO TELEVZYON BLM DALI

TRK SNEMASINDA BAIMSIZ FLM YAPIM SREC VE REHA ERDEM

SERPL BOYDAK YKSEK LSANS TEZ

TEZ DANIMANI: Do. Dr. SERPL KIREL

STANBUL 2006

NSZ

Trk Sinemasnda Bamsz Film Yapm Sreci ve Reha Erdem adl bu alma, bamsz sinemac ve bamsz film tanmlarna bir aklk getirip, Trk sinemasndaki yerlerini belirlemeyi ve kendisinin de bamsz ynetmen olduunu aklayan ynetmen Reha Erdemin gerekten bamsz yapm kriterlerine uyup uymadn aratrmay amalamtr. almam yrtrken benden yardmlarn ve bilgi birikimini esirgemeyen ve anlayla yaklaan danmanm sayn Do. Dr. Serpil Krele teekkr borluyum. Ayrca bu almalarm srasnda beni srekli destekleyen aileme, kendisi ile ilgili kaynaklara ulamamda yardmc olan ve bana zaman ayran Reha Erdeme, almamn yazm aamasnda karlatm sorunlar zmemde yardmc olan arkadalarm Mustafa Garip, Burak Peker, Baak Cokun ve Soydan Menekelioluna sonsuz teekkrler. stanbul, 2006 Serpil BOYDAK

NDEKLER Sayfa No.

TABLO LSTES ...................................................................................................................................... iii GRAFK LSTES .................................................................................................................................... iv GR .......................................................................................................................................................... 1 1. BLM : BAIMSIZ SNEMA KAVRAMININ NCELENMES................................................. 4 1.1 Bamsz Sinema Kavram ................................................................................................................. 4 1.1.1 Tanm ........................................................................................................................................ 4 1.1.2 Bamsz Sinemann Temel zellikleri.................................................................................... 7 1.2 Amerikada Bamsz Sinemann Douu .......................................................................................... 8 1.2.1 Amerikan Bamsz Sinemasnn nemli simlerinden Biri : John Cassavetes (1929-1989 )..... 10 1.2.2 Bir rnek irket: Miramax Stdyolar ve Bamsz Film Mant................................................ 13 1.2.3 Sundance ve Slamdance Film Festivalleri .................................................................................... 16 2. BLM: DOKSANLI YILLAR VE SONRASINDA TRK SNEMASINDA BAIMSIZ FLM RETM SRECNN NCELENMES............................................................................................... 21 2.1 Doksanl Yllara Genel Bak........................................................................................................... 21 2.2 Trk Sinemasnda Bamsz Film Olgusu....................................................................................... 24 2.3 Yeni Kuak Ynetmenler .................................................................................................................. 28 2.4 kibinli Yllar ve Trkiyede Bamsz Film retim Sreci.............................................................. 32 2.5 Trkiyeden Bamsz Bir irket: Bir Film....................................................................................... 36 2.6 AFM Uluslararas !f stanbul Bamsz Filmler Festivali .............................................................. 39 3.BLM : BR BAIMSIZ SNEMACI PORTRES OLARAK REHA ERDEM......................... 44 3.1 Reha Erdemin Ksa Yaam yks................................................................................................. 44 3.2 Reha Erdemin Ynettii Ksa Filmler............................................................................................. 49 3.2.1 Ericindirect .............................................................................................................................. 50 3.2.2 Yayalar Durun / Attendez Pitons ......................................................................................... 50 3.2.3 Bir Yourt Amay Bile Beceremiyorsun / Tu ne Sais Meme Pas Ouvrire un Yaourt ..... 50 3.2.4 Deniz Trks ......................................................................................................................... 51 3.2.5 Ekimde Hibir Kere / 2006..................................................................................................... 53 3.3 Reha Erdemin Ynettii Reklam Filmleri ....................................................................................... 54 3.4 Tiyatro Ynetmeni Olarak Reha Erdem ........................................................................................... 57 3.5 Reha Erdemin Ynettii Uzun Metrajl Filmler.............................................................................. 61 3.5.1 A AY - 1989............................................................................................................................ 61 3.5.1.1 Filmin erik Bileenleri..................................................................................................... 63 3.5.1.2 Filmin Teknik Bileenleri................................................................................................... 65 3.5.1.3 Filmin ekim ncesi Aamas.......................................................................................... 67 3.5.1.4 Filmin ekim Aamas....................................................................................................... 69 3.5.1.5 Filmin ekim Sonras......................................................................................................... 71 3.5.1.6 A Ay Filmi in Basnda Yaplan Eletiriler.................................................................. 71 3.5.1.7 Ynetmenin Gsterim Deneyimi........................................................................................ 74 3.5.1.8 A Ay Filminin Ald dller ........................................................................................ 74

3.5.2 KA PARA KA - 1999....................................................................................................... 75 3.5.2.1 Filmin erik Bileenleri..................................................................................................... 76 3.5.2.2 Filmin Teknik Bileenleri................................................................................................... 79 3.5.2.3 Filmin ekim ncesi Aamas........................................................................................... 81 3.5.2.4 Filmin ekim Aamas....................................................................................................... 83 3.5.2.5 Filmin ekim Sonras......................................................................................................... 83 3.5.2.6 Ka Para Ka Filmi in Basnda Yaplan Eletiriler...................................................... 84 3.5.2.7 Ka Para Ka Filminin Ald dller ........................................................................... 85 3.5.3 KORKUYORUM ANNE / 2004........................................................................................... 86 3.5.3.1 Filmin erik Bileenleri..................................................................................................... 91 3.5.3.2 Filmin Teknik Bileenleri................................................................................................... 98 3.5.3.3 Filmin ekim ncesi Aamas.......................................................................................... 99 3.5.3.4 Filmin ekim Aamas..................................................................................................... 103 3.5.3.6 Filmin ekim Sonras....................................................................................................... 105 3.5.3.7 Korkuyorum Anne Filmi in Basnda Yaplan Eletiriler ........................................... 107 3.5.3.8 Korkuyorum Anne Filminin Ald dller ................................................................ 109 3.5.4 5 VAKT / 5 TIMES............................................................................................................ 110 3.5.4.1 Filmin erik Bileenleri................................................................................................... 113 3.5.4.2 Filmin Teknik Bileenleri................................................................................................. 125 3.5.4.3 Filmin ekim ncesi ....................................................................................................... 126 3.5.4.4 Filmin ekim Aamas..................................................................................................... 129 3.5.4.5 ekim Sonras 130 3.5.4.6 5 Vakit Filmi in Basnda Yaplan Eletiriler.............................................................. 131 3.5.4.7 Ynetmenin Gsterim Deneyimi...................................................................................... 132 3.5.4.8 5 Vakit Filminin Ald dller ................................................................................... 132 3.6 Reha Erdemin Hazrlna Devam Ettii Son Filmi ............................................................ 133 3.7 Filmlerinin Genel Deerlendirmesi ........................................................................................ 135 3.7.1 Reha Erdemin Filmlerinin erik Bileenleri Tablosu (Tablo 2)........................................ 139 3.7.2 Reha Erdemin Filmlerinin Teknik Bileenleri Tablosu (Tablo 3)...................................... 139 3.7.3 Reha Erdemin Filmlerinin Gsterim Bileenleri Tablosu (Tablo 4) .................................. 140 3.8 Ynetmenin Sinemasnn Genel zelliklerine Ait Yorumlar .............................................. 140 4. BLM : SONU ........................................................................................................................... 146 EKLER.................................................................................................................................................... 151 EK 1 Reha Erdemin Uzun Metrajl Filmlerinin Ald dller....................................................... 152 EK 2 ektii Reklam Filmlerinden Bazlar...................................................................................... 154 EK 3 Reha Erdemin Basnda Yer Alan Eletirilerin Tam Metinleri ................................................ 156 EK 4 SERRA CLV le Yaplan Grme......................................................................................... 173 EK 5 REHA ERDEM le Yaplan Grme....................................................................................... 179 EK 6 Resimler .................................................................................................................................... 217 KAYNAKA .......................................................................................................................................... 222

ii

TABLO LSTES Sayfa No.

Tablo 1 : KSV ve !f stanbul Festivalinin Seyirci ve Film Saylar .......... 43 Tablo 2 : Reha Erdemin Filmlerinin erik Bileenleri Tablosu ............... 139 Tablo 3 : Reha Erdemin Filmlerinin Teknik Bileenleri Tablosu ............. 139 Tablo 4 : Reha Erdemin Filmlerinin Gsterim Bileenleri Tablosu........... 140

iii

GRAFK LSTES
Sayfa No.

Grafik 1 : 1990-1999 Yllar Arasnda Gsterime Giren Film Says ...........................22 Grafik 2 : 2000-2005 Yllar Arasnda Gsterime Giren Film Says...........................23 Grafik 3 : 1990-1999 Yllar Arasnda Sinema Salonu Says........................................23 Grafik 4 : 2000-2005 Yllar Arasnda Sinema Salonu Says.........................................24 Grafik 5 : 1990-1999 Yllar Arasnda Seyirci Says..................................................... 33 Grafik 6 : 2000-2005 Yllar Arasnda Seyirci Says .................................................... 34

iv

GR
Sinemann k amac elence olsa da gnmzde bu ilevinin yan sra toplumu eitme ve mesaj verme ilevini de yerine getirmektedir. Trkiyedeki popler sinema 1960l yllardan 1980lere kadar klielemi Yeilam sinemasnn melodram kalplar ve star oyuncular ile halkn elence arac olmutur. 1980lerde yaanan toplumsal olaylar Trk sinemasnn bireyi kefetmesini salamtr. 1990lara gelindiindeyse birey merkezli filmlerin dnda, medyatik insanlar kullanarak, klasik Yeilam teknikleri dnda ekilmi popler filmler grrz. Bu filmlerin Amerikal, Ekya, stanbul Kanatlarmn Altnda- gie baarlar da yksek olmutur. Yava yava da olsa tabu saylabilecek konularda da- Krt sorunu, ecinsellik, 12 Eyll gibi- filmlerin retilmeye baland 90l yllar, ayrca gen sinemaclarn yurtd festivallerindeki baarlarna da sahne olur. 1994den sonra kendi paralaryla, kendi hayatlarndaki travmalardan ya da iz brakan olaylardan yola karak filmler yapan bir grup gen ynetmen girer Trk sinemasna. Kendi paralaryla veya sponsorlarla, Kltr Bakanlndan aldklar yardmlarla, festivallerden aldklar dl paralaryla film ektikleri iin oyuncu, bte, mekan ve konu ynnden minimalist zellikte film ekerler. Handan peki, Zeki Demirkubuz, Nuri Bilge Ceylan, Serdar Akar, Dervi Zaim ve Kutlu Ataman gibi ynetmenlerin filmlerini yaparken izledii yol onlarn bamsz olarak adlandrlmalarna neden olmutur. Bamsz ynetmenler klasik anlatm biimlerinin dnda kendilerine zg bir tarz gelitirmilerdir. Klasik yapm irketleriyle almamaktadrlar. Bu ynetmenler o lkedeki popler retim biiminin dnda kalrlar ve filmlerini yaparken klasik ekip anlaylar yoktur. Bamsz sinema uluslararas destek, festivallerde kazanlan dller ve uluslararas seyirci ile yn bulmaktadr.

Trk sinemasnda bamsz yapmlarn izlenme oranlar ise dktr. Birka duyarl datmcnn olanak vermesi sonucu vizyona kabilmektedirler. nk tm dnyada olduu gibi Trkiyedeki izleyici de Hollywoodun ticari filmlerine almtr. Ve bu tarza alm olan izleyici, izlemek iin Trk filmlerini sese de onlarn arasnda da grsel efektleri olan, temposu yksek, tannm ve hayran olduklar aktrlerin veya aktiristlerin oynad filmleri daha ok tercih etmektedirler. zellikle 80li yllarda yaplan baz filmleri -Sinan etinin Gkyz, ahin Kaygunun Dolunay, rfan Tzmn Melodram, Orhan Ouzun nc Gz, mer Kavurun Gece Yolculuu gibi- kitlelerin beenmemesine ve tercih etmemesine ramen festivallerde dl almas kamuoyunda yanl bir kannn olumasna yol amtr. Ve zamanla bir film dl aldysa ynetmen sanat filmi yapmtr bu film izlenmez diye bir kan olumutur. Son yllarda zellikle bamsz alan ynetmenlerin festivallerde dl almas ve o yapmlarn birounun da dk bteler nedeniyle minimalist filmler olmalar bu filmlerin de ayn ekilde alglanmasna yol amtr. almaya konu olan ynetmen Reha Erdem, ksa film geleneinden gelmektedir. lk uzun metrajl filmini ektikten sonra reklam sektrne girer. imdiye kadar 4 uzun metrajl film ekmitir. Ama yine de ksa film ekmeye devam etmektedir. Filmlerini ekerken nasl ekmeyi dnyorsa gereken her eyi yapmakta ve gereken paray harcamaktan kanmamaktadr. Bir yapmcyla almaktadr. almann amac, Reha Erdemin kendisinin de iddia ettii gibi bamsz bir ynetmen olup olmadn belirlemektir. Trk sinemasnda bamsz ynetmenlerin kmasna neden olan koullarn 90l yllarda olutuunu ve 1994 ylndan sonra ivme kazandn dnerek almamzda 1990 2005 arasndaki bamsz sinemay inceledik. blmde ele aldmz almada, nce bamsz sinemann tanmn belirlemeye altk ve bu konuda yaplan birok tanmlamay vererek bamsz sinema tanmndan ne anladmz, sinema sektr olarak dnyada belki de tek endstrilemi lke olan Amerikada Hollywooda kar gelien bamsz sinemann nasl doduunu verdik.

kinci blmde, bamsz sinemann Trk sinemasndaki yerini belirterek, bamsz yapmclarn knn nedenlerini ve bu konuda kimlerin nc olduunu, Trkiye koullarndaki yapm olanaklarn vermeye altk. nc blmde ise, Reha Erdemin yaam yksn ve almalarn tantmaya altk. Bu blmde Reha Erdemin sinema sanat dnda faaliyet gsterdii dier sanat dallarndaki almalarn da ayrntl olarak vererek bu almalarnn sinemasn nasl etkilediini gstermek istedik. Ynetmenin sinemasn anlatabilmek iin filmlerini zmledik ama bunun ncesinde filmlerinin izlenmemi olabileceini dnerek konusunu ayrntl olarak yazdk. Ve bu filmlerinin yapm ykn ekim ncesi, ekim aamas ve ekim sonras ile ilgili olarak Reha Erdem ile yaptmz syleiden blmler ekledik. Filmlerini jenerik, tema, mekan, zaman ve karakterler asndan zmlemenin yan sra her filmin teknik bileenlerini de ayrntl olarak vererek bamsz ynetmen kriterlerine uygunluunu belirlemeye altk. almann hazrlk aamasnda gazete rportajlar, gazete ve dergilerde yaynlanm eletiri yazlar, kitap, festival kataloglar gibi yazl kaynaklar dnda ynetmenin kendisiyle stanbulda bir grme gerekletirdik.

1. BLM : BAIMSIZ SNEMA KAVRAMININ NCELENMES

1.1 Bamsz Sinema Kavram 1.1.1 Tanm Nijat zn; bamsz ynetmen kavramn, ynetmenlik yannda yapmclk grevini de stlenen ya da bu grev iin yapmcdan tam bir zgrlk salayan ynetmen 1 olarak tanmlar. Tl Akbal Salp ise, bamszlk tanmn en basitletirilmi anlamyla; Hakim olan retim biimine, ana retim alarna az ok bir kendinde bilinle kar durarak ya da onlarn dnda kalmaya allarak retmek, faaliyetlerini bu ilikiler ann dnda gerekletirmek anlamna gelir. diyerek tanmlamaktadr. 2 Bu konudaki bir baka yaklam Uluslararas !f stanbul Bamsz Filmler Festivalinin koordinatrlerinden Serra Cilivden gelir. Ona gre; Hollywood Stdyolarnn dnda yaplm tm filmler, bamsz filmdir. Aslnda bu nokta, bamsz film tanmnn ortaya kt noktadr. Serra Cilivin gr, ynetmenin ticari tercihlerden ziyade kendi tercihlerini, kendi kiisel sanatsal tercihlerini kulland filmlere bamsz film deme ynndedir. Bunlarn btesinin ok fazla sorgulanmamas gerektiini dnen Ciliv, baka noktalara dikkat eker; Ynetmenin prodktrlerden btesinin gelmesi iin kendi fikirlerinden ve kendi seimlerinden feragat etmedii filmler ona gre bamsz filmlerdir. Kimi filmler prodktr, yksek btesi olup da ok zgn retilmi filmler olabilmektedir. Ciliv, bu yapmlar yine de ynetmenin bamszln koruyabildii filmler olarak alglamaktadr. 3

1 2

Nijat zn, Sinema ve Televizyon Terimleri Szl, Ankara, TDK Yaynlar, 1981, s.29. Tl Akbal Salp, Bamsz Sinema Kimlerden ve Nelerden Bamszdr ve llaki Niye Bamszdr?, Antrakt Dergisi. Say:75-76 (Aralk 2003-Ocak 2004),s.20. 3 Serra Cilivle, 03.05.2006da stanbulda yaplan grme.

Bir baka tanmlamada ise, bamsz filmi byk stdyolarn dnda yaplan, yaratclarnn ve onu destekleyenlerin srarc abalaryla gerekleen ve maddi olarak da dk bteli olmaya iaret eden filmleri sahiplenen bir akm olarak tanmlayabiliriz. 4 Burak Evrenin bamsz sinemaclar olgusunu tanm ise yledir;

Kendilerinden talep edilmeden, kendilerinin tm riskleri gze alarak film yapmaya talip olduklar bir sinema eylemidir. 5 Sinema yazar Murat zer ise bamsz sinemay; byk stdyolardan bamsz olarak ekilen, genellikle yaratclarnn zverili abalaryla gerekletirilen ve 'stdyo fimleriyle karlatrlamayacak kadar dk bteye sahip filmleri bnyesinde toplayan bir tr ya da akm diye tanmlyor. 6 Tuna Erdem, Fatih zgven ve Tl Akbal, sinemada bamszlk konusuna farkl perspektiflerden bakmakla birlikte, bir filmin bamsz olarak adlandrlmas sorunsal konusunda ortak bir kriterde birleirler: anlatm. Gnmzde filmleri retim ve tketim dinamiklerinden ayr deerlendirmenin ok zor olduu bir gerek, fakat bir filmi asl bamsz klan zelliklerin biime ve anlatma dayal olduunu sylemek ok da yanl olmaz. Byle bir karm, hem bamsz kavramn bugnk mulaklndan kurtarmaktadr, hem de d etmenleri mmkn olduunca yok sayarak filmleri kendi ilerinde deerlendirme pratiine bir temel oluturmaktadr. !f stanbul Festivaline gelen, 90lar ve gnmz Amerikan sinemasnn nde gelen ynetmenlerinden Hal Hartley, bir syleisinde belirli bir sistemin dnda varolabilmek iin, ben de filmlerinden kk tavizler veriyorum 7 szleriyle bamsz film retim srecinin zorluklarn dile getirir. Bamsz filmlerin zellikleri aadaki gibi zetlenmektedir;

4 5

Banu Bozdemir, Bamsz, Antrakt Dergisi. Say:75-76(Aralk 2003-Ocak 2004),s.24. Burak Evren, Antrakt Dergisi. Say:75-76(Aralk 2003-Ocak 2004),s.15. 6 Murat zer, Sanatn Bamszl-Sinema, www.milliyet.com.tr/2002/01/24/sanat/san02a.html 7 www.altyazi.net/subat/altyazidan.htm-8k

1-Geleneksel, anlatlardan bamsz olarak gelien farkl anlatm araylar vardr. Klasik Hollywood ykclnn ve anlat kalplarnn dnda retilmilerdir. 2-Ynetmenler, kendi film yap srelerinin farkndadrlar ve bu yaptklar ie de yansr. Bylece ynetmende bir kayg bulunur ve yapm sreciyle beraber bu kaygy filme ve muhtemelen seyirciye tar. 3-Bamsz filmler, seyirciyi salonu dolduran kalabalk, gieye yansyan numaralar olarak grmez; seyirciyle daha yakn bir iliki kurup, aktif ve katlmc bir izlemeyi salayacak seyirciye hitap ederler. Bu daha ok nitelikleri tanmlanm, zerinde tartlan ve bir tr kamusal alan yaratma abas tayan, zerinde anlalm meselelere ba olan seyirciye ynelik filmlerdir. Kadnlar, iiler, bir blge, topluluk gibi politik, toplumsal ya da evresel kayg ve katlmlar olan hareketlere bal insanlarn izleyicisi olduu filmler olarak da grlebilir. 8 4-Kazan kaygs dnlmeden retilirler. 9 Bu zelliklere bir yenisi daha eklenebilir; 5-Anlatmsal olarak farkldrlar. 10 Tm bu tanmlardan yola karak bamsz film kavramn yle tanmlayabiliriz; Herhangi bir ekole ve yapmcya bal olmadan, anlatmak istediini zgrce hibir mdahale olmadan anlatabilen, popler kltrden ve klasik anlatm biimlerinden farkl kendine zg bir tarz gelitiren ynetmenlerin rettii filmlerdir. Bu ynetmenler o lkedeki popler retim biiminin dnda kalrlar ve filmlerini yaparken klasik ekip anlayna gre almazlar. nk ounluu senaryolarn kendileri yazmaktadr, filmlerinin yapmcln kendileri yapmaktadr, gerektiinde kameramanln ve montajn

8 9

Salp, s.20. Bozdemir, s.24. 10 Salp, s.20.

da kendileri yapmaktadrlar.

1.1.2 Bamsz Sinemann Temel zellikleri Bte veya ierik asndan bamsz olan ynetmenler alma artlarn da kendileri belirlerler; 1- Bamsz ynetmenlerin bir ksm yapmcyla alr ama yaptklar filme mdahale olmadan zgrce alabilmektedirler. 2- Baz ynetmenler ektikleri filmin yapmcln da stlenirler. 3- Bir de film yapmndaki birok i tanmn kendisi yapan ynetmenler bulunmaktadr. Bu ynetmenler senaryoyu yazarlar, kurguyu yaparlar, oyuncu olarak oynarlar, hatta filmlerinin kameramanln da yaparlar. Auteur ve bamsz ynetmen Amerikada eski dnemlerde yapmclar Hollywoodun oluturduu stdyo kurallar yznden, tek tip retilen popler filmleri hangi ynetmen ekerse eksin, kurallara uyduu srece, ayn filmi ekebilir dncesi hakimdir. Bu dnceye gre filmlerdeki farklar yaratanlar, starlardr; ynetmen ustaln sadece sahneye koyuta gsterebilmektedir. nk eline verilmi bir senaryo vardr. te auteur kuram, bu anlayn dnda da, filmler olabileceini, yaratc bir ynetmenin kendine zg zelliklerini, kendi anlayn, dnyasn Hollywood sistemi iinde bile ortaya koyabileceini gstermitir. 11 Auteur ynetmenler bamszlar gibi sisteme kar gelmek dncesiyle deil de kendi anlatm biimlerini zgrce kullanabilmeyi istemektedirler.

11

kran Kuyucak Esen, Sinemamzda Bir Auteur mer Kavur,1.B.,Alfa Yaynlar,2002,stanbul,s.5-6.

1.2 Amerikada Bamsz Sinemann Douu 1920lerde ucuz elence mekanlarnn yerini sinema salonlar alr. Daha st snftan insanlara hitap etmeye balar. Gl bir iletiim vastas olma zelliini fark eden ynetenlerin halkla iletiim alan olur. te bu dnemlerde ynetenlerin isteklerinin dnda bireyler yapma istei ile bamszlk meselesi gndeme gelir. Bamszlk olgusu tarihsel sre iinde zaman, zaman avangard, deneysel bazen de devrimci sinemalarla rtr. Dnya sinema tarihinde belirli dnemlerde youn ve belirgin bir retim biimi olarak bu trlerle rtp, onlarn kaynaklarn yaratma biimlerinin ad olan bamsz sinemalar hep ya toplumsal bilincin ykseldii, ya devrimci rzgarlarn estii ya da iinde rgtl muhalefetin ykseldii hareketlerin dalgalarnda karmza kmaktadr. soluklu bamszlk dalgas II. Dnya Savandan sonra yaanr.
12

Ve en uzun

Krkl yllarda Hollywood stdyo sisteminin kmesi nedeniyle, bir film retebilmek iin biraraya getirilen ekiplerin dalmasyla bamsz yapmlar ivme kazanr. Stanley Kramerin On The Beach, Judgement at Nuremberg Otto Premingerin The Man With The Golden Arm ve Anatomy of a Murder ilk ve en nemli bamsz filmler olurlar. Sonralar Robert Aldrichin Kiss Me Deadly filmi ve Sidney Lumetin 12 Angry Men ile hatta Stanley Kubrick, Maya Deren ve John Cassavettesin filmleriyle de devam eder. Daha sonra ise Arthur Penn, Francis Ford Coppola, John Carpenter, David Lynch ve Jim Jarmusch da bamsz film yapm ynetmenlerdir. 90l yllar Amerikan bamsz sinemasnn patlama yaad bir dnem olmutur. Bamszlarn yapt bu kn byk baars kendi dnemini balatan Quentin Tarantino olmutur. Tarantinonun ektii Rezervuar Kpekleri - Reservoir Dogsnin film anlatmna getirdii yeni soluk ve taze bak gen ynetmenleri ok etkilemitir. zellikle Pulp Fiction-Ucuz Roman dan sonra tm dnyada ciddi ekilde bu filmden etkilenen filmler yaplmaya balanmtr. Hatta

12

Salp, s.21-22.

filmin baars Bamsz Sinema adna hereyin Ucuz Roman ve Miramaxla baladn dndrtmtr. 13 Tarantinonun baars bamsz ruhlu yeni ynetmenler iin bir umut kayna olmutur. nk Amerikada yerleik olan bir kanya gre eer bir ynetmen film yapmaya sfrdan balyorsa ilk filmlerini bamsz yapmaldr. Ayrca bamsz film festivallerine bavurunca ansn arttrmak iin de birtakm kurslara gidip okullu olmas da gerekmektedir. zellikle Amerikada bamsz sinema bile bu yzden bir endstri hatta bir kurum haline gelmitir. Ama okullu olmayan ve sinemay alt video kiralama dkkannda izledii filmlerden renen Taratinonun baars bu yolun tek alternatif olmadn gstermitir. Ayrca bamsz Amerikan sinemasnn 80 ve 90lar boyunca nclerinden olan John Sayles, Hal Hartley, Steven Sodenberg ve Jim Sheridan da yine bamsz alan ynetmenlerdir. 14 Amerikan sinemasnn ana zelliklerinden biri yk bazl sinema olmasdr. Filmde yer alan her ey ykye hizmet eder. Karakter (gelimi oyun kiisi) yerine kahraman esasna dayaldr. Bu iki ana zellik onu Avrupa sinemasndan ayrr. 15 Amerikada sinemann arz-talep dengesinde geliim gsteren yaps, bamsz film tanmn elikili bir hale sokmaktadr ama yine de varln ciddi bir ekilde srdrmektedir. Bamsz film tanm, Hollywooda alternatif bir gelenek olarak New Yorktan kan Amerikan filmleri iin yaplmaktadr. Bu bamszlk, bir tavr al olarak deil de byk datm ve yapm irketleriyle iliki kurmadan retilen filmleri kastetmektedir. Bu filmlerin ortak zellikleri ve anlatm biimleri olduu dnlmemekle beraber klasik Hollywood ykclnn ve anlat kalplarnn dnda retilmi filmler olduklar sylenebilmektedir. 16

13 14

Burak Gral,Bamsz Olunca Ne Oluyor?,Antrakt Dergisi. Say:75-76 (Aralk 2003-Ocak 2004) s.30 www.sinemafanatik.com/elestri/elestiri90.html 15 Serpil Krel, Senaryo Yazm- Yaratc Yazarlk, Ders Notu, s.27. 16 Levent Cantek, Gnderen:Bamsz Hollywood Sinemas,Kltr ve letiim,3 (2),2000,s.57.

1.2.1 Amerikan Bamsz Sinemasnn nemli simlerinden Biri : Cassavetes (1929-1989 )

John

1959da Fransada Jean Luc Godard Serseri Aklar ekerken ABDde John Cassavetes Glgeleri ekmektedir. Bylece Atlantikin iki yakas yeni bir sinema anlayyla bir araya gelmektedir. Birine Yeni Dalga, dierine Bamsz Sinema tanm yapar o gnn sinema yazarlar. 17 New York Ekolnn kurucusu John Cassavetes Hollywood sistemi iinde belgesel tadnda zgr bir sinemann, Amerikan bamsz sinemasnn babas olarak kabul edilir. 18 1953de oyuncu olarak sinemaya balayan John Cassavetes, oyunculukta baarl bir grafik izmitir. 19 Televizyon iin ekilen, dedektif dizisi Johnny Staccatonun yldz olarak popler olmutur. Bu programdan kazandklaryla ilk uzun metrajl kurmaca filmini yapmtr. 20 Cassavetesin asl nemi, 1961de Hollywood sermayesinin dnda, sokaa karak, bir tr sinema-gerek yntemiyle ve tmyle amatr oyuncularla yapt Glgeler - Shadows filmi olmutur. 21 Kck bir bteyle 16 mm. olarak ekilen, Glgeler, Amerikan sinemasnda bir dnm noktas olmutur. Glgelerin ald ve aralarnda 1960 Venedik Film Festivalindeki prestijli Eletirmenler dlnn de bulunduu be dl, Cassavetesn Hollywood ynetmenlii dnemine yol amtr. 22 New York Ekol denen akmn grkemli rnei Glgeler, Amerikan sistemi iinde alabildiine ayrks, nemli ve yeniliki bir rnek olarak kabul edilmitir. 1960larda Bekleyen ocuk - A Child is Waiting , Yzler - Faces gibi filmlere imza atan Cassavetes, Ancak Too Late Blues ve A Child is Waiting, istei dnda farkl ve ksa kurgulandnda, bamszln ilan etmitir. Cassavetesin bamszlk ilan stdyo
17 18

Alin Tayan, Milliyet Pazar, 16.04.2004 Atilla Dorsay, Ynetmenler,Filmler, lkeler-1,2.B.,Varlk Yaynlar,1989,s.88. 19 Tayan, Milliyet Pazar, 16.04.2004 20 Bamszlarn ncs,www.evrensel.net/04/04/02/kultur.html 21 Tayan, Milliyet Pazar, 16.04.2004 22 Bamszlarn ncs,www.evrensel.net

10

sistemine bakaldr nitelii tamaktadr. 1968 ylnda Faces / Yzlerin 130 dakika olmas ve Cassavetesin aa yukar btn filmlerinin iki buuk saate yakn srmesi bu filmlerini stdyo yapmcsnn mdahalesi olmadan ektiinin kantdr. 23 1970lerde Kocalar - Husbands, Minnie ile Moskowitz - Minnie and Moskowitz , Etki Altndaki Kadn - A Women Under the Influence, The Killing of a Chinese Bookie inli Bir Bahisinin lm gibi filmlerle, bu kez Hollywood sermaye ve yapm dzeni iinde yine de olduka kiisel olabilen sinemasn srdrmtr. Benim iin nemli olan, duygularn younluudur diyen ve filmlerinde dzen ve sistem tarafndan snrlanm, iaretlenmi, belirlenmi alanlarda kiisel bir k yolu arayan bireylerin umutsuzluunu anlatan ynetmen, Etki Altndaki Kadndan balayarak hemen hep ei, oyuncu Gena Rowlandsla almtr. Bu ibirlii, yalanm, kendine gvenini kaybetmi ve bunalm geiren bir kadn oyuncunun yksn anlatt Al Gecesi- Opening Night, 1980lerde ise sanatnn en nemli yaptlar arasnda saylan Gloria ve Ak Irmaklar Love Streams yla srmtr. 24 Kar-koca Rowlands-Cassavetesin iki kardei canlandrd Ak Irmaklar hazin, ackl ve buruk bir ak filmidir. Cassavetes ayya, yalnz, mutsuz bir yazar. Rowlands deliliin eiinde kocasndan ve kzndan medet arayan ama bulamayan, aabeyinin yanna snan bir kadn canlandrmtr. kisinin ilikisinin byle bir zamanda vard nokta ise filmi 1984 Berlin Film Festivalinde Altn Ay kazanmaya gtrecek ayrks bir baar salamtr. 25 En son Big Trouble - Belann Bylesi filmini yneten Cassavetes, kukusuz amzn byk sinemaclar arasnda nemli bir yer tutmaktadr. 26 John Cassavetesin ynettii, bazen insan ileden karan filmler Amerikan sinemasnda emsalsiz bir konuma sahiptir. Kk bteli, ksmen doalama, sinema verite

23 24

Tayan, Milliyet Pazar, 16.04.2004 Dorsay, Ynetmenler,Filmler, lkeler-1, s.88-90. 25 Tayan, Milliyet Pazar, 16.04.2004 26 Dorsay, Ynetmenler,Filmler, lkeler-1, s.88-90.

11

belgeselciliinden ilham alm bu filmler, ou kez, onu derinden takdir eden geni bir seyirci kitlesine ulamay baarmtr. John Cassavetesin nc sanat olmasayd, bugn bamsz sinemann durumunun kesinlikle farkl olaca rahatlkla sylenebilir. Hibir taviz vermeyen gereki slubu, oyuncularyla giritii ibirlii ve doalamann duygusal gcn kavray bir araya gelince, ona ska kullanlan Bamsz Sinemann Babas nvann kazandrmtr. 27 Ynetmen filmlerinde, izleyiciyi ynlendiren, bir sonraki duruma hazrlayan mizansen veya koullanmalar yaratmaktan zellikle kanmtr. Cassavetesin filmlerinde, ne bir sonraki fena duruma iaret eden ne de gelecek gzel gnleri mjdeleyen en ufak bir ipucu bulmak mmkn deildir. Filmlerindeki karakterlerin olaylar kavrama hz, gerek hayattakiyle ayndr. Bu ana akm sinemann anlatm biimlerinin tam tersi olan ipularndan yoksunluk durumu, seyircinin olaylar nceden kurgulamasna yardmc olmad iin, karakterin kafasndan geeni ya da yapmay planladn o bunu fiziksel olarak yapmadan asla tahmin edememektedir. Cassavetese gre, nemli olan vcudun temsil ettii ifadedir. Fiziksel ifade olmadan, herhangi bir kavram aktarmak mmkn deildir ve anlamn kayna da oyuncudur. Ynetmenin filmlerinde oyuncular devaml fiziksel hareket iindedirler; derler, kalkarlar, saa-sola arparlar ve bu ekilde izleyici iin kavramsal alg yollarn aarlar. 28 Reha Erdemin Korkuyorum Anne filminde de oyuncular devaml fiziksel hareket iindedirler. Derler, kalkarlar, taklrlar, haprrlar, saa-sola arparlar. Cassavetes ilk filmlerinde daha ok ikili ilikiler zerinde dururken daha sonraki dnemlerde, topluma kar birey olarak konumlandrd karakterlerle urar. Bu karakterlerin en byk derdi, topluma kar yapmak durumunda olduklar rol yap(a)mamak olarak zetlenebilir. Onlarn uyum salamaya alp bunu baaramama sreci Cassavetesin zerine eilmekten ok holand bir dier konudur. 29 Reha Erdemin
27 28

Bamszlarn ncs,www.evrensel.net/04/04/02/kultur.html Elif Refi, Kendine zg ve zel John Cassavetes,Altyaz Sinema Dergisi.Say:28 (Nisan 2004),s.58. 29 Refi, s.58.

12

filmleri iin de ayn sreten bahsedebiliriz. A Ay ve Ka Para Ka filmlerinde ynetmen ana karakterler olan Yekta ve Selimi birey olarak ele alr ama evresinde yaanan olaylar ikili ilikiler erevesinde inceler. Korkuyorum Anne ve 5 Vakitte ise ana karakter olarak seilen bireylerin ikili ilikilerinin yan sra aileleriyle ve toplumla olan uyumazlklar ve atmalar da ilenmektedir. Meslek hayat ilerledike, Cassavetes temasal kayglarn deitirmi, teknik yapm kalitesini ykseltmi ve bunun doal bir sonucu olarak daha ok sayda seyirci ekmitir. Cassavetes saplantl bir ekilde, dostluk ve aile ilikilerinin banal ama ou kez aklayc kk ayrntlarna dnerken, evresine de onun ruhundan anlayan, yetenekli bir oyuncular ailesi toplamtr. 30 Bunlardan birisi ei olan Gena Rowlandsdr. Dier iki aktr; Peter Falk ve Ben Gazzara, canlandrdklar her role kendi kiiliklerinden birer para verirler. Bu ekip filmleri beraber finanse eden, oynayan, eken sonra da seyredip gurur duyan bir ekiptir. Ynetmen ekim yaparken onlarn kiisel alkanlklarnn, karakterlerinin, zelliklerinin, senaryo iin tasarlad karakterlerle btnlemesinden, ortaya kan beklenmedik durumlar birer zenginlik olarak deerlendirmitir. 31 Reha Erdemde de ayn alma sistemini grmekteyiz. O da kendi deyimiyle biriktire, biriktire oluturduu kemik bir oyuncu kadrosuyla almaktadr. Kendi isteklerinin dnda oyuncularn da karaktere kattklarn olumlu grp kullanmaktadr. 1.2.2 Bir rnek irket: Miramax Stdyolar ve Bamsz Film Mant Film yapm irketi Miramax 1979 ylnda, Bob ve Harvey Weinstein kardeler tarafndan kurulur. Weinstein kardeler irketin adn anne ve babalarnn isimlerinden oluturmulardr; Miriam va Max. Datmn stlendikleri ilk filmleri Steven Soderberghin Seks Yalanlar - Sex, Lies and Videotape ve Jim Sheridann Sol Ayam - My Left Foot olur ve bu filmler sayesinde pazara iyi bir giri yaparlar. irketin

30 31

Bamszlarn ncs,www.evrensel.net/04/04/02/kultur.html Refi, s.58.

13

ana politikas, byk stdyo irketlerinden bamsz olarak kk btelerle ekilen filmlerin datmcln stlenmek, daha sonra da bu tr filmlerin yapmnda etkili olmaktr. Miramax, 1993 ylnda 75 milyon dolara Disneye satlana kadar bamszlarn gz bebei ve umudu olur. 32 Dier Hollywood irketlerinin ticari bulmayarak yapmndan vazgetikleri dram trnde filmler retirler ve bamsz yapmlarn datmn salarlar. Miramax devralan Disney yetkilileri, film konusunda her zaman doru seimler yaptklarn dnd Miramaxa ilerini yrtme konusunda tam bamszlk salamaktadr. btelerini istedikleri ynde kullanabilirler. Sadece ar seks sahneleri ieren filmlere kar seici davranmaktadrlar. 33 Miramax bamsz sinema dnyasna byk bir enerji getirir. Miramaxn baarl olduu filmlere baklrsa, 1958de ya da hatta 1968de Hollywood bu tr filmleri yapmamaktadr. Onlar artk byk ounlukla blockbusterlar ya da genlik komedileri ve aksiyon filmleri yapmaya balamlardr. Ciddi bir dram olarak niteleyebileceimiz filmler yapmazlar. Bu tr filmleri yapma grevini Miramax zerine alr ve herkesin grmek isteyecei filmleri yaparlar. Kamuoyu yaratma konusunda da ok baarl olurlar. Tabii bu, iin ekonomik boyutunu deitirir. Herkes filminin Miramax tarafndan datlmasn ummaya balar ve byle olmaynca da hayal krklna urar. 34 Eskinin radikal bamsz irketi Miramax 1993 ylnda Disneye satldktan sonra aile filmleri eken, suya sabuna dokunmayan bir irket olur. 35 Hatta daha da ileri giderek zellikle tm haklarn satn ald Uzakdou ve Avrupa filmlerini Amerikallarn zevkine gre yeniden kurgular, filmlerin orijinallerini bozar. O kadar ok filme mdahale ederler ki sonunda bu konuda bir imza kampanyas balatlr. Disneyin datmn ald filmleri deitirmeye son vermesi iin hazrlanan dilekeye, 13 binin zerinde imza toplanr. Dilekede, bata Miramax ve Dimension Films olmak zere Disneye bal film datmclarnn ad ve Asya filmlerinin bat seyircisine daha ekici gelmesi iin yaplan

32 33

Gral, s.30 Gral, s.30. 34 www.sinema.com/yazi_detay.aspx.ArticleID=2837 35 www.istegenc.com.tr/content/sinema/article.asp?IngArticleID=1777

14

deiikliklerden duyulan rahatszla dikkat ekilir. George Millerin Avustralya yapm, Mad Max (1979) filminde Mel Gibsona dublaj yaplr. Danny Boylenin Trainspotting (1976) filminde sko aksan beenilmeyip, Amerikan aksan ile deitirilir. Giuseppe Tornatorenin Cinema Paradiso (1989) filminin 50 dakikas kesilir Japon dilinde balina anlamna gelen Gorijay Amerikan datmc Godzilla anlayp, kulaa ho geldiine karar verince filmin ad orijinal anlamyla ilikisi olmayan bir halde seyirciye sunulur. 36 Disneye yazlan dilekede ikayet listesi olduka uzundur. zellikle iin ahlaki yn ne karlr ve seyirci olarak kimsenin bu tr filmleri tercih etmedii belirtilir. Bence, bu ancak sinemay bilen, bilinli seyircilerin anlayp tepki gsterecei bir konu. Sinemaya sadece elence amal giden ve filmleri gnmzn yorucu temposundan kamak iin izleyen seyirci bunlar fark etmez. Bu filmler ticari ynden iyi gie yapsa da ynetmenin mesajn anlamas mmkn olmayan seyircide bir iz brakamaz. Disneye hitaben yazlan online dileke de ; Filmler bir dier dile dublaj yaplabilir fakat orijinal dilin tamamen silinmemesi gerekiyor. Filmin retildii orijinal haliyle seyircinin karsna kmas beklenirken, bir yenisiyle deitiriliyor. Bu durum Amerikan kovboy filmlerine Arap lkelerinde yaplan dublaj sonucu John Waynein Selamunaleykum! diyerek barda bir iki istemesi komikliini hatrlatyor. Oysa alt yaz bu sorunu zebilir. Bir filmin ksaltlmasn ynetmen dnda biri yaparsa, filmi yapann istediinden farkl bir filmin ortaya kmas kanlmaz. Datmc bir filmin hikayesini ve dialoglarn deitiremez. Filmin tekrar montajlanmas, orijinal hikayeyi deitirmeden de yaplabilir tabii asl hikayeye bal kalmak istenirse. denilmektedir. 37 Bu tr uygulamalar bazen datmcya ulamadan yapm firmalar tarafndan da yaplabiliyor. lkemizde de bu tr rneklere rastlamak mmkn. 2005 ylnda dzenlenen 42. Uluslararas Antalya Altn Portakal Film Festivalinin Ulusal Yarma Blmnde yer alan ynetmenliini Cem Baeskiolunun yapt Sen Ne Dilersen filmi ilk
36

Perihan Korkmaz, www.hurriyet.com.tr/agora, 22 Kasm 2004, Pazartesi

15

gsteriminde halktan ok olumlu tepkiler alr. Anlatmak istedii mesaj seyirci tarafndan alglanarak salondaki syleide ok samimi itiraflar yaplr. Ancak sinema evrelerinin eletirilerini nemseyen yapm firmas Kara Film tarafndan ynetmene bask yaplarak vizyona girmeden nce filmin baz blmleri karlr. 38 Baeskiolunun bu ilk filmi olduu iin ve yapmak istedii filmlerine kaynak bulmak zorunda olduu iin yapmclarna kar itiraz edemez. Kendi parasyla yapm olsayd sanrm sadece kendisine ters gelen veya fazla grd blmlerde deiiklik yapard. 1.2.3 Sundance ve Slamdance Film Festivalleri Robert Redford, 1981de bamsz alan yetenekli sinemaclarn sesini duyurabilmeleri iin Sundance Film Festivalini balatr. 39 Amac kk salonlar dnda gsterim ans bulamayan sinemaclar, dar bteli filmlerde alan sinema emekilerinin rnlerini halkla buluturmak ve onlara da bir atlye salamaktr. Redford, festivalin ismini 1969 tarihli Butch Cassidy ve Sundance Kid filminden esinlenerek verir. Ynetmenliini George Hillin yapt filmde Butch karakterini Paul Newman, Sundancei ise Robert Redford oynamtr. 40 Bu yl 25. kez yaplan Sundance Film Festivali, her yl Ocak aynda Amerikann Utah Eyaletinin Park City Kasabasnda dzenlenmektedir. Festivalin teki iki aya da Salt Lake City ve Sandydir. 41 Amerikan Bamsz sinemasnn merkezi olarak bilinen ve her sene ilk filmleriyle katlan yeni yetenekleri dnya sinemasna kazandran 42 Sundance, her yl yaklak 15 binden fazla sinemacy Park City kasabasna tayor. Festivale katlan filmlerin birou, festivalle ayn ad tayan televizyon kanalnda da gsteriliyor. Festival iin Park Citye

37
38

Perihan Korkmaz, www.hurriyet.com.tr/agora, 22 Kasm 2004, Pazartesi Kara Film tarafndan bu konuda hazrlanan basn blteninden. 39 http://sozluk.sourtimes.org/show.asp?t=butch+cassidy+and+the+sundance+kid 40 http://sozluk.sourtimes.org/show.asp?t=butch+cassidy+and+the+sundance+kid 41 http://sozluk.sourtimes.org/show.asp?t=butch+cassidy+and+the+sundance+kid 42 Kerem Aka, Sinema Dergisi, Say: 2005-4 (Nisan 2005), s.42.

16

gelemeyenler de dnlm, festivalin resmi web sayfas festival.sundance.orgda yarmaya katlan filmleri izleme ans var. 43 19-29 Ocak 2006da yaplan Sundance Film Festivalinin Dnya Sinemas bal altnda yaran filmlerin listesine baktmzda dnyann her lkesinden ynetmenin, filmini festivale getirdii grlmektedir. ... 13 Tzameti / Gela Babluani / Fransa ... Allegro / Christoffer Be / Danimarka ... The Aura / Fabian Bielinsky / Arjantin ... The Blossoming of Maximo Oliveros / Filipinler ... Eve and The Fire Horse / Julian Kwan / Kanada ... Grvavica / Jasmila Zbanic / Bosna-Hersek ... The House of Sand / Andrucha Waddington / Brezilya ... Kiss Me Not On The Eyes / Jocelyne Saab / Lbnan ... Little Red Flowers / Zhang Yuan / in ... Madeinusa / Claudia Llosa / Peru ... No.2 / Toa Fraser / Yeni Zelanda ... One Last Dance / Max Makowski / Singapur ... The Peter Pan Formula / Cho Chang-ho / Gney Kore ... Princesas / Fernando Leon de Aranoa / spanya ... Solo Dias Sabe / Carlos Bolado / Brezilya & Meksika ... Son of Man / Mark Dornford / Gney Afrika 44 Bamszlarn sesini duyurmay, yaptklar filmleri halkla buluturmay amalayan Sundance Film Festivali bu konuda baarl da olmu, en azndan bamsz yaratclara motivasyon salam. Ancak zamanla bu festivalinde ticari arklara takldn savunanlarda vardr.

43 44

www.voanews.com/turkish/archive/2006-01-30 http://festival.sundance.org/2006/festival/programs.aspx

17

Bamsz Amerikan sinemasnn 80 ve 90lar boyunca nclerinden olan John Sayles, Sundance Film Festivalinin ynetmenler iin bask yarattn belirtiyor. yi olan ey, ki bu sadece Sundance sayesinde olmad, teknolojik gelimeler bir ekilde herhangi birinin film ekmeye balamasn ok daha olanakl kld. Ortam eskisinden ok daha demokratik ve biri kp kolaylkla anlatmak istedii hikyeleri film formatna aktarabilir. Deimeyen ey ise, halen bu tr filmleri programlarna alan ok az sinemann olmas. Yani ortada ok fazla rekabet var, fakat ne yazk ki bu rekabet sadece birka gsterim iin. Bunun olumsuz yn de, ilk filmiyle dikkatleri eken birinin bir sonraki filminden byk bir gie baars beklenmesi ve bu yzden de ynetmenlerin bask altnda olmas. Benim zamanmda ise doru dzgn gie yapmayan iki- film st ste ekilebiliyordu ve bunlar byk baarszlklar olarak nitelenmiyordu. Bu yzden Sundanceteki kamuoyunun ve endstrinin yaratt bask ynetmenler iin talihsiz bir ey. nk zerlerinde baarya ynelik byk bir bask var. Ama tabii benim zamanma gre olanaklarn daha fazla olmas olumlu bir ey. 45 Son yllarda byk irketlerin bnyesinde, bamsz filmlere destek kan irketler kurulmaktadr. Kendi ayaklar zerinde tutunmaya alan bamsz irketlerin says da artar. Sundance, birka yldr bu irketlerin atmasna sahne oluyor ve kurucusu Robert Redfort bile festivali eletiriyor ve festivalin bamsz ruhunun kaybolduu iddia ediliyor. 46 Britanyal sinema yazar James Mottram, Sundance Kids How the Maverics Took Back Hollywood / Sundance Veletleri, Sistem Dndakiler Hollywoodu Nasl Yeniden Ele Geirdi adl kitabnda, 1990larda ivme kazanan bamsz hareketi incelemektedir. Sundance Film Festivalinin de gittike daha da ticariletiini aklayan yazar; 1990larda ABDde filmcilik, yetenekten ok o yetenein nasl pazarlandyla ilgiliydi ve bamsz filmler de gie yapmlar kadar formle dayal olmaya balamt: ronik diyaloglar, tuhaf karakterler ve hip mzikler...
47

diyerek bamsz yapmlarda ya

45 46

www.sinema.com/yazi_detay.aspx? ArticleID=2837 Kerem Aka, Sinema Dergisi.Say: 2005-4(Nisan 2005), s.42 47 www.radikal.com.tr/yazici.php?ek=r2&haberno=5693&tarih=20/04/2006

18

da yapmclarda da zaman zaman istenilen veya hedeflenen film retme biimlerinin dna kldna iaret etmektedir. Sundancee tepki gsteren bir grup gen tarafndan kurulan ve daha eitliki bir organizasyon olan Slamdance Film Festivali, ieriindeki filmlerle, dereceye giren eserlerin avangardl nedeniyle biraz itici bulunmasna ramen yine de aykrlar arasnda en eli yz dzgn olan festival olarak grlmektedir. 48 Bu festival de Park City Kasabasnda ve Sundancela ayn tarihlerde yaplmaktadr. Bamsz film ynetmeni Dan Mirvishin kurduu ve amatr ksa filmlerin yart Slamdance Film Festivali 1995 ylndan beri dzenlenmektedir. 49 Sundancedaki deformasyondan dolay bu festivalin gerek bamsz filmleri gsterdii iddia edilmektedir. 50 Slamdance Film Festivalinin resmi web sayfas olan slamdance.orgda festivale gnderilen ksa filmler izlenebilmektedir. Hatta sadece festivalin dzenlendii hafta deil btn yl bu siteden ksa filmleri izlemek mmkn. Bunun sebebi de bu filmlerin yl boyunca izleyenlerin deerlendirmesine sunulmu olmasdr. Bu deerlendirmelerden yksek not alan ksa filmler Slamdance Film Festivaline katlma ans elde etmektedirler. Slamdance Film Festivalinin kurucularndan, bamsz film ynetmeni Dan Mirvish; Her yl ayrca senaryo yarmas dzenliyoruz. Srekli gncelletirdiimiz bir sitemiz var. New York ve Los Angelesta her ay film gsterilerimiz oluyor. Dnyann drt bir yann geziyor, farkl bamsz filmler bulmaya alyoruz. inden iliye, Cannesten Stockholme kadar birok yerde sinema etkinlikleri dzenliyoruz. Kresel apta faaliyet gsterdiimizi sylemek mmkn. Kk dijital kameralar her geen yl daha da gelitiriliyor. Artk 10 bin, 5 bin, 5 yz hatta 50 dolara bile film ekebilmeniz mmkn. Ses

48
49

http://sozluk.sourtimes.org/show.asp?t=slamdance+film+festivali www.voanews.com/turkish/archive/2006-01-30 50 Aka, s.42.

19

ve grnt montaj gibi, ekimlerden sonra gereken ilemler iin de iyi bir bilgisayar program kullanabilirsiniz. 51 szleriyle bamsz film sektrnn nasl canlandrlmaya alldn vurgulamaktadr.

51

www.voanews.com/turkish/archive/2006-01-30

20

2. BLM: DOKSANLI YILLAR VE SONRASINDA TRK SNEMASINDA BAIMSIZ FLM RETM SRECNN NCELENMES 2.1 Doksanl Yllara Genel Bak Trk Sinemas 1990lara skntl girmitir. 1980lerde balayan tm deerlerin eskisi gibi olmayacak bir ekilde farkllama sreci 1990larda da devam etmektedir. Ekonomik ve politik alandaki gelimeler toplumu derinden etkilerken; sinema alannda da 90l yllarn zelliklerine uygun bir takm yeni oluumlar ortaya kmtr. 1990lara kadar geleneksel bir film retim biimine sahip olan Trk Sinemas, kendi dilini kurmay amalam yeni bir kuakla tanmtr. Bunun yannda ken yldz sisteminin yerini zellikle 90larn ikinci yarsndan sonra medyatik zelliklerin n plana alnd bir dnem almtr. Popler kltre uygun ve seyircinin beklentisine hitap eden yaptlarn, medyatik kiilerle de desteklenmesi ilgiyi arttrmtr. Yapmlarn perde arkalar, sette yaananlar, oyuncularn birbiriyle olan ak dedikodular gibi magazinletirilmi haberlerle seyircinin ilgisi filmlere ekilmeye allmtr. Filmlerinin daha ok seyirci toplamalar baarlarnn lt olarak deerlendirilmektedir. 90lar boyunca bir sinemasal uyantan sz ediliyorsa eer, fikri olarak deil de daha ok film says ve artan seyirci bazndaki uyan kastedilmektedir. 90l yllarn seyircisinin beklentileri de farkllamtr. ki tip izleyici profili olumutur; ilk grup, Amerikan filmlerine dkndr, filmlerde aksiyon ve macera izlemek istemektedir. kinci grup ise aznlkta kalmaktadr. Bu grup izleyici sinemay yaam felsefesi haline getirmitir. Seyircinin blnmesi gibi (Grafik:1 ve 2) zellikle 1994 sonrasnda Trk Sinemasnda da iki ana gelime gze arpmaktadr. Seyirciyi hedefleyen filmlerin yaplmas ve yurtdnda da takip edilen yeni bir ynetmenler kuann film evirmeye balamasdr. Ticari sinema mevcut popler kltre hitap edebilirse ancak seyirciyi ekebilmektedir.
52

Filmlerin dnda sinema salonlarnn konforu da seyirci

ekebilmek iin nemlidir. Yeni alan sinema komplekslerinde byk salonlarn yerini

52

Nigar Psteki,1990 Sonras Trk Sinemas, 1.B.,Es Yaynlar, Ocak 2004, stanbul,s.28-29-35.

21

kk ve konforlu sinemalar almaktadr. Bu sayede salon says arttrlarak filmlerin daha uzun srelerde vizyonda kalmas salanmtr. (Grafik: 3 ve 4) 90l yllarn sinemasn 80lerden ayran en nemli zellik, konu seiminde daha toplumsal sorunlarn ele alnabilmesi ve bu arada bireysel sorunlarn hatta kadnlar ele alan konularn da ilenebilmesidir. Bylece izleyenlerin kendilerini daha iinde, daha yakn hissedebilecei filmler retilmitir. Hemen hemen btn filmler daha nceki dnemlere gre, daha bir sinemasal dile sahiptir. Ve daha gelimi tekniklerle retilmilerdir.

250 194 193 171 172 200 150 100 26 50 0 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 179 195

165

159

164

155

Yabanc Yerli

15

15

13

11

10

13

Grafik 1 : 1990-1999 Yllar Arasnda Gsterime Giren Film Says (Kaynak: Deniz Yavuz, Antrakt Dergisi)

22

10

14

172

150 100 27 50 17 15 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 9 16

154

168

200

188

207

221

250

Yabanc Yerli

Grafik 2: 2000-2005 Yllar Arasnda Gsterime Giren Film Says

(Kaynak:Deniz Yavuz, Antrakt Dergisi)

1000 800 417 447 600 220 317 225 355 263 322 245 299 228 291 400 200 0
19 9 19 9

997

1200

18

505

Sinema Kompleksi Sinema Perdesi

211 309

217 295

Grafik 3: 1990-1999 Yllar Arasndaki Salon Says (Kaynak: Deniz Yavuz, Antrakt Dergisi

1 19 92 19 93 19 94 19 95 19 96 19 97 19 98 19 99

242

23

252

1000 800 417 447 600 220 317 225 355 263 322 245 299 228 291 400 200 0
19 9

997

1200

505

Sinema Kompleksi Sinema Perdesi

211 309

217 295

Grafik 4 : 2000-2005 Yllar Arasndaki Salon Says

(Kaynak:Deniz Yavuz, Antrakt Dergisi)

2.2 Trk Sinemasnda Bamsz Film Olgusu Trk sinemasnda 1987-88de balayan, ama kkl olarak 1994den sonra ivme kazanan deiim-dnm olgusu, birok ynden, bir nceki dnemle temel farkllklar ortaya koymutur. Byk lde var olan, geleneksel sinema sektrnn dnda gerekletirilen bu oluum, giderek sinemamzda Bamszlar adl bir kuan balangcn oluturmutur. 1994den balayarak, ayn zaman biriminde, ama ama ve eylem asndan birbirlerinden farkl hareket ederek sinema alanna giren ynetmenyapmclar, sinema sektrnn allm ilikilerini, kalplarn ve alkanlklarn radikal bir biimde deiime uratarak, farkl bir sinema dzeninin temsilcisi olmulardr. kaynaklanan, yeni bir dzen kurma gereksinimin kanlmaz grlmektedir. 53 Bu olumsuz koullar ise yle sralayabiliriz; 1994 ylndan sonra ortaya kan bu oluum, sinema ortamndaki olumsuz koullardan sonular olarak

53

Burak Evren, Antrakt Dergisi. Say:75-76(Aralk 2003-Ocak 2004),s.15.

0 19 91 19 92 19 93 19 94 19 95 19 96 19 97 19 98 19 99

242

24

252

1- 90l yllarn sonlarnda, Yabanc Sermaye Yasasnda yaplan deiiklikle, yabanc irketlere lkemizde irket kurup, datm ve gsterim yapma haklar tannmtr. Ve hemen ksa bir sre sonra byk Amerikan irketleri (majrler) Trkiye pazarna girmitir. Bata sadece gsterim alannda faaliyet gsteren bu dev irketler, giderek iletme ve datm tekeli oluturmulardr. Bu zaten kriz iinde zor bir dnem geiren Trk sinemaclarnn film retimini bitme noktasna getirmitir. ok az sayda ekilen filmler ise byk ehirlerde, merkezlerdeki salonlarda gsterim ans elde edemez olmulardr. 2- Korsan video filmlerinin yaygn olarak kullanlmasndan ve talep okluundan dolay yapmc ve ynetmenler bu alana kaymlardr. brakrlar. 54 3- zel radyo ve televizyonlarnn yayna gemesiyle televizyon alannda bir rekabetin domasna ve yayn alternatiflerinin oalmasna neden olmutur. 4- VCD ve DVD teknolojilerinin Trkiyeye gelmesi de ayn videonun kt dnemdeki gibi seyircinin evde daha ucuza film seyretmeyi tekrar kefetmesini salamtr. 55 5- Trk sinemas gerekli ada teknolojiyi izlemeyip, finans asndan tkanma noktasna gelmitir. Bu da sinema salonlarnn hzl bir ekilde kapanmasnn dnda, ak kalan salonlardaki ses, perde ve gsterim olanaklar asndan da yetersiz kalan koullar nedeniyle yeterli para kazanamaz duruma dmlerdir. 56 Trk sinemasnda bamszlama hareketleri ynetmenlerin kendi yapm irketlerini kurup o irket ad altnda film yapmalaryla balamtr. Ylmaz Gneyin Gney Filmi, Ali zgentrkn Asya Filmi, mer Kavurun Alfa Filmi gibi. Bylece bamszlk
54 55

nk bylece riske

girmeden para kazanabilmektedirler. Bu nedenle uzun metraj film ekmeyi

Evren, s.15. Psteki,1990 Sonras Trk Sinemas, s.28-29. 56 Burak Evren, Antrakt Dergisi. Say:75-76(Aralk 2003-Ocak 2004),s.15.

25

isteyen ynetmenler varolan yapmclk kurumlarndan uzaklaarak zgrlklerini ilan etmilerdir. 57 Ayrca bu dnemde Yeni Trk Sinemasnn geliimine nemli katklarda bulunan erif Gren ve Erden Kral da belirtmemiz gerekmektedir. zellikle Erden Kral, hareketin en yetenekli ynetmenlerinden birisidir. 58 Amerikadaki gibi yapmcnn burun kvrp, bundan i kmaz kardeim dedii filmlere ynetmenler kendi yreklerini ortaya koyarak cevap vermilerdir. Ama sinemamz henz bir sektr olamad iin bu hareket ok u noktalarda olmamtr. Zaten Trk sinemasnda popler filmlere de ok fazla para harcanamamaktadr. lkemizde ekilen bamsz sinema rneklerini baz datmclarn duyarllklar sonucunda vizyonda grmek mmkn olabilmektedir. 59 Bamsz sinemac olgusunu genel olarak; kendilerinden talep edilmeden, tm riskleri gze alarak film yapmaya talip olduklar bir sinema eylemi olarak da tanmlamak mmkndr. Hollywood gibi devasa ve baskc bir endstrinin varolduu sinema dalnda, bu endstrinin dnda kalanlar bamsz olarak nitelenir. Trkiye gibi sinema endstrisi olmayan lkeler iin de farkl retim biimleri geerlidir. 60 Bir zamanlar 300lere kadar trmanm olan yllk film retim says uzun sre ok dk saylarda devam eder. Hatta baz yllar 10larda, 15lerde en fazla 20 civarnda seyreder. Seyircinin ve artlarn deiimi, TVnin etkisi ve ABD sinemasnn tm dnyada olduu gibi egemenlii Yeilam ve onun ilgin rekorlarn tarihte brakmtr. Bugn btn skntlara ramen bir eyler yapmaya alan yeni/genbir kuak var. Bu kuaktakiler sadece senaryo-ynetim-oyun gibi asli dertleriyle deil yapm ileriyle de uramak zorunda kaldlar, kalmaya devam ediyorlar. Sponsor aryorlar, Eurimagesa,
57 58

Gral, s.30. Yusuf Kaplan,Trk Sinemas,Dnya Sinema Tarihi,Editr:Geoffrey Nowell-Smith,ev:Ahmet Fethi, 1.B., Kabalc Yaynevi, Mays 2003,s.744. 59 Bozdemir, s.24-25. 60 www.milliyet.com.tr/2002/01/24/sanat/san02a.html

26

Kltr Bakanlna, ee dosta bavuruyorlar; olmad kendi yalaryla kavruluyorlar. Ardndan filmlerini gsterebilecek salon arayna giriyorlar. Btn bu srelerde bireysel abalar, kiisel mcadeleler ne kyor. Kimisi zellikle tercih ediyor bunu, kimisi artlar gerektirdii iin. Kurulu bir arkn olmamasnn getirdii retimsizlik gitgide daha ok gze batyorken, yarat balamnda ok daha serbest ve kiisel yaptlar ortaya konulabildii gzlenebiliyor. 61 Trkiyede popler sinema zellikle 1990larn banda, yeniden trmana gemitir. Popler filmlerde hedef, belli ve snrl bir seyirci profiline deil, her snf ieren kitlelere ulamaktr. nk bu filmlerde ama ierik ve kalite dzeyinin mkemmel olmas deil de filmin gie baarsdr. Film yapmann dnyann en pahal oyunca olduunu dnrsek bamsz olarak alan birka ynetmen dnda ticari baar her sinemac geerlidir. Ynetmen erif Grende seyirci ekemeyen filmleri kt film olarak tanmlamaktadr; Seyircimle aramda kltrel bir yaknlk var. Onlardan koptuum anda anlalmamaktan korkarm. Filmlerimi ii, memur, esnaf ve dar gelirliler iin ekerim. Seyircisiz film kt filmdir demektedir. Kendi lkesindeki durumu inceleyen Brezilyal ynetmen Glauber Rocha ise; Seyirci bir Brezilya filminin Amerikan filmleri gibi olmasn istiyor. Eer bir film Amerikan filmleri gibi deilse hayal krkl yaratyor. Poplist sanat durmadan Ben aydn deilim, halkla birlikteyim, sanatm gzel, nk halka ulayorum diye konuuyor. Ama halka ne ulatryor? Genellikle kendi yabanclamasn ulatryor. Bence halka kar bir saygszlk yaplyor. 62 diyerek Amerikan filmlerinin lke sinemalarn nasl byk bir kmaza srklediini anlatmaktadr.

brahim Trk, Altyaz Aylk Sinema Dergisi. Say: 27 (Mart 2004), s.56. Agah zg,Trklerle Trk Sinemas Dnemler/Modalar/Tiplemeler,1.B.,Dnya Yaynclk,Ekim 2005, stanbul,s.241.
62

61

27

2.3 Yeni Kuak Ynetmenler 90larn onca toz bulutu iinde en nemli yanlarndan biri de kendi kiisel dnyalarn daha kk lekli ykler ve filmlerle anlatmak isteyen ynetmenlerin, artk belli bir dzey tutturan yaptlarla seyirci nne kmalar olmutur. Bu kez 80lerin bandaki gibi hedef sadece biim anlamnda deil, z anlamnda da tutturulmutur. rnein Fehmi Yaar 1990da ektii Camdan Kalp i bu tr filmlerden biridir. stanbulda balayp Douya kadar srklenen ykde Yaar, ehirli kk burjuva aydna, evindeki temizliki kadnn peinden lkenin deiik kltr ve corafyalarna doru belirsiz bir yolculuk yaptrrken bir anlamda kimlik sorunlarn da masaya yatrmtr. Onbir yandaki bir kzn dnyas evresinde iirsel bir anlatm yeleyen ve William Blake, E.C. Cummings, Edip Cansever gibi airlerin dizelerini de ykye katan Reha Erdem, ilk filmi A Ay da mthi bir plastik yaratarak Trk sinema tarihinin en ilgin almalarndan birini ortaya koymutur. Kk btelerle de iyi filmler yaplabileceini gsteren Zeki Demirkubuz da yapt filmlerle gen ynetmen adaylarna cesaret veren bir ynetmen olmutur. 63 Zeki Demirkubuz, Trk sinemasnn en retken bamsz ynetmenlerinden birisidir. 1964de Ispartada doan Zeki Demirkubuz, stanbul niversitesi letiim Fakltesinden mezun olur. 1986 ylnda Zeki ktenin yannda asistan olarak balar ve bylece sinemaya girer. Kendi yntemleri ile ektii filmleri ile bamsz sinema tartmalarn balatan nclerden olmutur. 1994 ylnda ilk uzun metrajl filmi C Bloku eker. 1997 ylnda ikinci filmi Masumiyeti eker. nc filmi nc Sayfay ise 1999 ylnda eker. 2001 ylnda, senaryosunu yazd, yapmcln, ynetmenliini hatta kurgusunu da kendisinin yapt Yazg ile 21. Uluslararas stanbul Film Festivalinin Ulusal Yarma Blmnde En yi Ynetmen dln alr. 38. Antalya Film Festivalinde yine En yi Ynetmen seilir. Ayrca film En yi 3. Film seilirken, Bahar Evgine En yi Sanat Ynetmeni dl, filmin oyuncularndan Serdar Orine de Jri
63

Uur Vardan, 1980lerden Sonra Trk Sinemas,Dnya Sinema Tarihi,Editr:Geoffrey NowellSmith,ev:Ahmet Fethi, 1.B., Kabalc Yaynevi, Mays 2003,s.751.

28

zel dl verilir. Yine 2001 ylnda tiraf eker. Bekleme Odasn ise 2003de eker. Bu dnemde Zeki Demirkubuz dnda sinemaya girip yeni sinema anlaylaryla rnler veren ynetmenlerin banda Handan peki, Dervi Zaim, Nuri Bilge Ceylan, Semih Kaplanolu ve Kutlu Ataman sayabiliriz. Bu ynetmenlerin byk bir ounluu bireysel olarak filmlerini ekmeyi tercih etmektedirler. Bu sayede anlatmak istediklerini daha rahat ekebildiklerini sylemektedirler. 90l yllardaki gen ynetmenlerin byk ounluunun sinema okulu mezunu olduu grlmektedir. Sinema dndaki sanatlara da ilgi duyan ve rnler veren bu ynetmenler; yurt dnda ve yurt iinde katldklar festivallerden dllerle dnmektedirler. Festivaller sayesinde yurtdndaki birok sinema fonundan destek almaySemih Kaplanolu Rotherdam Film Festivali sayesinde Hubert Bals Fonundan yararlanmtr- baarmlardr. Handan peki (1956) Gazi niversitesi letiim Fakltesi Radyo-Tv

Blmnde okudu. lk ynetmenlik denemesini 1993 ylnda ektii Kemenenin Trks adl belgeseldir. 1980 askeri darbesinin ocuklar zerindeki etkisini konu alan 1994 ylnda ektii ilk uzun metrajl filmi Babam Askerde filmi datm imkan bulamad iin vizyona girmemitir. Bunun zerine filmini yanna alp Anadolu kentlerini dolap gsterimler yapar. Bu yolla yaklak 10 bine yakn seyircinin filmini izlemesini salamtr. Ve yurt dndaki birok festivalde dl kazanmtr. Film, 1995 ylndaki Berlin Film Festivalinin Panorama Blmnde gsterilir. 2001 ylnda senaryosunu da kendisinin yazd ikinci uzun metrajl filmi Byk Adam Kk Ak filmini ekmitir. Sansr nedeniyle sorunlar yaasa da filmini yapt yl yani 2001de zen Film datmyla gsterim ans bulmutur. Dervi Zaim, Kbrs doumludur.1988de Boazii niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi letme Blmn bitirir. Master eitimini Warwick niversitesi Kltrel almalar (Cultural Studies) Blmnde yapar. 1991 ylnda Kameray As

29

adl deneysel video filmini ekerek sinemaya girer.1992 ylnda televizyonda yaynlanmak zere Rock Around the Mosque adl belgeseli eker. 1992 ylnda yazd Ares Harikalar Diyarnda adl romanyla Yunus Nadi Roman Armaan Birincilik dln kazanr. 1992-95 yllar arasnda televizyonda yapmclk ve ynetmenlik yapar. lk uzun metrajl filmi senaryosu da kendisine ait olan 1996da ektii Tabutta Rvaatadr. 2000de ektii ikinci filmi ise Filler ve imenin de senaryosu kendisine aittir. nc filmi amur uda 2000 ylnda ekmitir. ekimlerini bitirip montajn yapt son filmi Cenneti Beklerken de 17. yzyl Osmanlsnda yaayan bir nakkan hikayesini anlatyor. Ezel Akayn Hacivat Karagz Neden ldrld? filminden sonra Dervi Zaimin de tarihi bir film ekmesi Reha Erdemin 5 Vakitten sonra ekmeyi planlad tarihi filmi ertelemesine sebep olmutur. 64 Nuri Bilge Ceylan, 1959da stanbulda domu ancak krsal bir blgede yetimitir. Filmlerinde de hayatnn bu yllarnn izlerini grmek mmkndr. Fotorafla ilgilenen ynetmenin bu ura filmlerinin sinematografik ynn glendirmitir. 1995 ylnda ektii 20 dakikalk ksa filmi Koza ile sinemaya balar. Siyah-beyaz ektii filmin senaristi, grnt ynetmeni, kurgucusu ve yapmcs da kendisidir. 1996da Kasabay eker. Yurtdndaki birok festivalden dl kazanr. 1999da ektii Mays Skntsnn senaryosu da kendisine aittir. 2002de ektii Uzak filmiyle dier filmlerindeki gibi birok dl alr ama en anlamls 2003 Cannes Film Festivalinde ald Byk Jri dl olmutur. 2006 ylnda ektii klimlerde ilk defa oyuncu olarak eiyle beraber kamera karsna da gemitir. Ve ilk kez bu filminde bir yapm firmas ile almaktadr. 65 Semih Kaplanolu, 9 Eyll niversitesi Sinema-Televizyon Blm

mezunudur.1984 ylnda stanbula gelir. Balarda istedii ortam oluturamad iin

64 65

Reha Erdemle 22.05.2006da stanbulda yaplan grme. Nigar Psteki, Trk Sinemasna Yeni Bak:Ynetmen Sinemas,1.B., Es Yaynlar, Aralk 2005, s.113.

30

sinema dndaki sektrlerde alr. Reklam yazarl yapar, baz dergilerde plastik sanatlarla ilgili yazlar yazar. Kamera asistanl yapar, takma adla senaryolar yazar. Ynetmen olarak alt ilk projesi televizyon dizisi olan ve Trk halknn ok sevdii ehnaz Tangodur. Montpellierde dl ald yks Herkes Kendi Evinde nin senaryosunu, zden Cankaya ve Serpil Krelle beraber gelitirir ve 2001 ylnda ilk filmi Herkes Kendi Evinde yi eker. Bu film 2001 ylnda onun hem stanbul Film Festivalinden hem de Ankara Film Festivalinden En yi Film dln almasn salar. Yine ayn yl dzenlenen 12. Arburnu dllerinde En yi 2. Film ve Bilge Olga Jri zel dln kazanr. Gen bir kzn yaad iddeti ve tacizi anlatt ikinci filmi Melein D n 2004 ylnda eker. Bu filminde de senaryosunu kendisi yazar ve bu sefer yapmcln da kendisi yapar. Melein D, 41.Uluslararas Antalya Altn Portakal Film Festivalinde En iyi 3. Filme verilen Dr. Avni Tolunay Jri zel dl ve En yi Kadn Oyuncu (Tlin zen) dahil 6 dalda dle deer bulunur. Melein D Fransann Nantes kentinde dzenlenen ve Afrika, Latin Amerika ve Asya filmlerinin gsterildii, 27. Nantes 3 Kta Film Festivalinde Altn Montgolfiere dln alr. 66 Kutlu Ataman, 1961 ylnda stanbulda doar. Mimar Sinan ve Sorbonne niversitesinde sinema eitimi grr. 1985 ylnda ynettii Hansel ve Gretel adl ksa filmiyle Peter Stark Prodksiyon bursunu kazanr. Paris Centre de la Recherche Cinematographiquedeki aratrmalaryla, Charles Boyer dlne layk grlr. Londrada yaayan ynetmenin, 1988 ylnda ektii ikinci ksa filmi La Fuga Torino Oberhausen Festivalinde gsterilir. Ataman, bu filmiyle, New York Uluslararas Film Sergisinde birincilik dl alr. Ayn yl, yine La Fuga, Washington DC, Cine Yarmasnda En yi Film seilir ve Altn Kartal dln alr. 1989da da Chicago Film Festivalinde La Fuga filmi, onun zel dl almasn salar. Senaryolarn da kendisi yazan ynetmen, 1989da senaryosunu yazd Leyla of Mist filmiyle, Harry Kumtiz Yaratclk dln
66

Gnl Dnmez-Colin, Yedinci Sanat Dergisi, 11.12.2005

31

alr. 1994de dzenlenen, 7. Ankara Uluslararas Film Festivalinde, ilk uzun metrajl filmi olan Karanlk Sular filmiyle Seiciler Kurulu zel dln kazanr. 1999 ylnda ektii ikinci uzun metrajl filmi olan Lola & Bilidikid ile stanbul Uluslararas Film Festivalinde Hrriyet Halk dln, 12. Ankara Uluslararas Film Festivalinde de En yi Ynetmen dln kazanr. Ynetmen nc filmi ki Gen Kzda birok festivalden dlle dner. Ataman bu filmlerinin dnda, Semiha Berksoy (1999), Peruk Takan Kadnlar (1999) ve Ruhuma Asla (2000) adl belgesellerin de ynetmenliini yapmtr. 2.4 kibinli Yllar ve Trkiyede Bamsz Film retim Sreci 90l yllarda yeni bir dnemece giren Trkiye, bu on yl tamamladnda korkun bir kltrel erozyonun iine girmi durumdadr. 90l yllarda seyirciyi yeniden Trk filmi izlemeye eken baarl yapmlar sayesinde ynetmenler ve yapmclar yeniden retim konusunda cesaretlenmilerdir. Daha nceki blmde belirtildii gibi bamsz ve kendi imkanlaryla film eken ynetmenlerin dnda eitli yapm irketleriyle beraber alan ynetmenler de yeni ve kaliteli yapmlar retirler. Ancak 2000li yllar Trkiye asndan kt bir dnemin balangc olur. Siyasette, koalisyon hkmetiyle salanan istikrara ramen ar bir ekonomik kriz, retimi her alanda neredeyse durma noktasna getirir. Dolarn ve enflasyonun ykselmesi i adamlarnn birounun iflasna ve birok iyerinin kapanmasna neden olur. zel bankalarda yaanan sahtekarlklar nedeniyle devlet, bankalarn ynetimini devralr. Satlamayan bankalar kapatlr. Birok kurulu klme yoluna giderek yksek sayda ii kartrlar. Bu krizin en nemli zellii de, byk ounluu eitimli olan insanlarn isiz kalmasdr. lkede yaanan bu ar buhran, 11 Eyll 2001 tarihinde ABDye dzenlenen terr saldrsyla bir kat daha artar. Bu olumsuz artlar her alan etkiledii gibi, sanat rnlerinin retimini ve pazarlamasn da etkiler. nsanlarn birou isiz olduklarndan, alanlarsa kendilerini

32

gven iinde hissetmediklerinden harcamalarn minimum dzeye indirirler. Bu olumsuz gelimeler birok sanat daln etkiledii gibi sinemay da etkilemitir. Seyirci saysnda d yaanmaz hatta art bile olur ama sektre yatrm minimal deerlere der.

11.452.452

10.478.999

10.855.478

8.269.114 406.205

20.000.000 15.000.000 10.000.000 5.000.000 0

19 9

10.425.559

11.555.632

25.000.000

15.102.555

16.124.788

30.000.000

21.005.225

35.000.000

23.901.525

Yabanc 2.959.257 2.500.182 Yerli

2.975.623

500.333

584.941

578.192

Grafik 5 : 1990-1999 Yllar Arasnda Seyirci Says

19 9

1 19 92 19 93 19 94 19 95 19 96 19 97 19 98 19 99

511.389

33

980.494

1.642.710

28.159.790

29.702.471

25.257.326

30.000.000 25.000.000 20.000.000

23.510.051

24.620.149

35.000.000

11.108.044

11.441.856

27.250.989

Yabanc Yerli

6.005.345

10.000.000 5.000.000 0

2000 2001 2002 2003 2004 2005

Grafik 6 : 2000-2005 Yllar Arasnda Seyirci Says

(Kaynak: Deniz Yavuz, Antrakt Dergisi)

2000li yllarda da yine sinema sektrne eitimli ve kendi imkanlaryla film yapan bamsz gen ynetmenler girmitir Trk sinemasna. Bu ynetmenlerden sektre en son giren ve ektii ilk film ile Antalya Film Festivalinden dl alan ynetmen Ula natr. Ula na, 21 Temmuz 1972 Ankara doumlu gen bir ynetmendir. 1991de Saint-Benoit Fransz Lisesinden mezun olduktan sonra niversite eitimi iin Fransaya gider. ki yl mhendislik okur ama istedii eitimin bu olmadna karar vererek Paris Devlet Yksek Konservatuarnn snavlarna girer. Snavda gsterdii baar nedeniyle an Blmne alnr. 1998de Paris Devlet Operasnn at snav kazanarak opera sanats olur. Oynad ilk rol ise Verdinin Macbeth Operasndaki Medicodur. Daha sonra 20den fazla eserde rol alr. Yazmaya kar olan tutkusu nedeniyle 1992den gnmze kadar 5 roman denemesi ve 8 senaryo yazar. Franszca olarak yazd uzun metrajl film senaryosu Picasso Ktdr bir Fransz yapm irketince satn alnr. 2005de yapmcln da kendisinin yapt ilk uzun metrajl filmi olan Trevi eker. Ula na filminin senaryosunu Miguel de Cervantesin 1605te yazd Don Kiotunda yer alan Mnasebetsiz Merakl adl hikayeden etkilenerek yazar. Ve bu hikayeyi gnmz stanbuluna uyarlayarak dogma tarz bir gereklikle anlatmaya alr. 67 ki kadnla bir erkein yksn anlatt filmin oyuncu kadrosu gen oyunculardan olumaktadr. Popler isimlerle ya da nl oyuncularla almay tercih etmez. Drt oyuncu ve kameramandan oluan ekibin para almadan alm olmalar tipik
67

Trev filminin basn blteninden.

1.987.574

5.631.832

15.000.000

7.590.018

ler

34

bir bamsz yapm zelliidir. Mekan kiras sorunu nedeniyle baz blmler Ula nan evinde ekilir. Trev 2005 ylnda yaplan 42. Uluslararas Antalya Altn Portakal Film Festivalinin Ulusal Yarma blmnde En yi Film dln alr. Ayrca filmin oyuncularndan Mimar Sinan niversitesi Tiyatro Blm mezunu Beste Bereket de, ilk profesyonel ii olan bu filmdeki rolyle En yi Kadn Oyuncu dln Vildan Atasever ile paylar. Ynetmenin insan ilikileriyle ilgili bu hikayeyi semesinin nedeni ise olduka ilgin. Don Kiotu tekrar okurken beni ok artan bir ey yakaladm. Freuddan yl nce Cervantes bilinalt mefhumunu sezmi, anlam ve dile getiriyor. 68 Filminin dnyada sinema ve box-office (gie geliri) kavramlar adna ykselen bir trend olan; Dk bteli ama box office adna karl filmler konseptine yeni bir rnek olduunu belirten Ula na filminin konusu iin; Avrupa edebiyatnn Barok dneminde ska rastlanan aprak entrikal, ama gnmz stanbuluna, stelik de son yllarda Avrupada zellikle dogma tarz filmler vastasyla yeniden gndeme gelen gerekilik akmna uygun bir biimde uyarlamann, Trk kltrne faydal olacan dnerek yola ktm. Ayrca olduka kstl imkanlarla da olsa, hikaye ve oyunculua gereken nem verildiinde hibir komplekse kaplmadan uzun metrajl bir film almasna kalkabileceine, hatta byle bir eylemin orta vadede kltrel adan bir takm olumlu sonular dourabileceine inanarak Trevi hayata geirdim diyor. 69 Ula na; Trk sinemasnn, talyan ve skandinav sinemasnda olduu gibi gereki bir sreten gemesi gerektiini dnyor. Bunun iin gereki bir tarzla filmini ekmi. Aktel kamera kullanm, oyuncularna birebir diyaloglara bal kalmamalarn salk vermi. 70 Ula na, ikinci filmi Mlkn ekimleri iin hazrlklarn tamamlamak

68 69

Olkan zyurt, Radikal Gazetesi, 11 Nisan 2005, s.23. filminin basn blteninden 70 zyurt, Radikal Gazetesi, s.23.
Trev

35

zere. Dijital olarak ekecei filminin konusunu ise insan ilikileri zerine 71 diyerek zetliyor. 2.5 Trkiyeden Bamsz Bir irket: Bir Film Bir Film, bir grup "sinema tutkunu"nun bir araya gelmesiyle 2002 ylnda kurulmutur. Bu sinema tutkunlarnn "bir" at altnda Trkiye'de sinema adna gzel eyler yapabileceklerine inanmalaryla kurduklar irketin ad da zaten bu "bir"liktelikten domaktadr. Bir Film projesinin mimar ve irketin sahibi Ersan ongar mimarlk eitimi grr ve birka yl inaat sektrnde alr. Ama sinemadan uzak kalamaz ve mhendis, matematiki, psikolog, iletmeci gibi her biri ayr disiplinden yetimi insanlardan bir kadro oluturarak Bir Filmi kurar. Burcu Kaya, Kaan Ege, Kemal Ural, Tolga Aknc ve Tun ahinin birlikte kurduklar irket departmandan olumaktadr. Bunlardan ilki, sinema seyircisinin daha ok festivallerde izleyebildii Avrupa ve Dnya sinemas ve Amerikan Bamsz yapmlarn Trkiye sinema seyircisi ile buluturmaktr. Bir Film'in ikinci ana departman, internet sektryle ilgilidir. Bir Film, sinema zerine ve filmlere dair web tasarmlar yapmakta ve mevcut sinema sitelerine ierik hizmeti vermektedir. irketin henz aktif olmayan nc departman ise sinema yayncl blmdr. Bu blm kurmaktaki amalar Trkiye'de sinema seyircilerinin sinema zerine okuma alklarn doyurmak ve sinema yaynclnda eksiklikleri doldurmaktr. 72 Bir Filmden Tun ahin, hi piyasa aratrmas da yapmadan cahil cesaretiyle bu ie girdiklerini belirtmektedir. Resmi kurulularndan nce sadece 3 aylk bir n alma srasnda ilk filmleri olan Yeni Balayanlar in talyanca-Italian For Beginnersy aldklarn syleyen Tun ahin; lk filmimizi vizyona karmakta ok zorlandk, salon bulamadk. Zannediyorsunuz ki bir filmi satn alnca hemen vizyona karabileceksiniz ama yle olmuyor. ok zor bir sre ve film sadece sinemayla kendisini kurtarmyor demektedir. Tek kamera ile ekilmi ticari ans ok tartmal olan Yeni Balayanlar in

71 72

mr Gedik, Hrriyet Pazar Keyfi, Barol Yeilamn, 09/07/2006 www.birfilm.com/pages/birfilm.asp

36

talyanca filmi iin byk bir heyecanla ve gerilla yntemlerini kullanarak olduunu anlamadklarn syleyen ahin;

tantm

yaparlar. Film seyirciden byk ilgi grr. O zamanlar bu baarnn ne kadar byk

ok iyi i yaptn anlayamadk nk bilmiyorduk. Bir daha hibir filmimiz bu kadar baarl olmad. Kopya ortalamas anlamnda ilk 5 filmimizin yakalad baary bir daha tutturamadk. Normalde bir film vizyona ktnda seyredilme oranlar ikinci hafta yzde 30, nc hafta yzde 60 der. Yeni Balayanlar in talyanca filmimizde ise ikinci hafta haslatmz ilk hafta haslatmz geti. Sonradan yaptmz hibir alma o kadar geri dnml olmad. demektedir. 73 Filme para yatrmay bir nevi kumar olarak gren Bir Film ekibi getirecekleri filmleri seerken kendi zevklerine gre seim yaptklarn belirtiyorlar; Biz k olduumuz filmleri datyoruz. Gzlerimiz srekli dnyada ve Trkiye'de dzenlenen festivallerde. ok sayda kopya ile vizyona kmayarak, hem salon bana den seyirci saysn ykseltiyorlar, hem de filmin daha uzun sre vizyonda kalmasn salamaktadrlar. Trk sinema seyircisinin gidecei filme oyuncusuna ve trne gre karar verdiini belirten Bir Film ekibi son on sene iinde, sinemada film seyretme alkanlnn ciddi deiiklikler gsterdiini belirtmektedirler; Trk sinema seyircisinin, popler sinema anlamnda seimlerini de olumlu buluyoruz. Amerika'da iyi i yapm pek ok kt film bizim lkemizdeki seyirci tarafndan geri evriliyor. Festivallerin de nemli olduunu vurgulayan Bir Film yetkilileri; Trkiye'de dnya sinemasnn rneklerini vizyonda seyreden kemiklemi bir seyirci topluluu var. Film neredeyse bulup gren ve saylar gittike artan bu kitlenin oluumundaki en nemli faktr ise film festivalleri. 74

73 74

Tun ahin ile 05.06.2006 tarihinde stanbulda yaplan grme. Yeim Tabak, Bamsz Datmclar, 06.09.2003,www.lokomotifkamera.com/bagdag.html

37

2002 ylndan beri filmleri gsterime giren irketin getirdii filmler; Alejandro Amenabar'n ilk filmi Tesis-Tez, bamsz Amerikal ynetmen Richard Linklater'n ok kk bir bteyle sinemada neler yaplabileceini gsteren filmi TapeKaset, Avustralya'dan gelen ve farkl bir gerilim olan bol dll The Bank-Banka:Kelebek Etkisi, 11 nl ynetmenin 11 Eyll olaylarna ithafen ektikleri 11 dakika 9 saniye ve 1'er kareden oluan filmi 11'09''01- 11 Eyll, Berlin Film Festivali'nde Altn Ay dlne layk grlen ilk izgi film olan Spirited Away-Ruhlarn Ka, Japonyadan Battle Royale-lm Oyunu, Tony Takitani, Audition-lm Provas, Crying Out Love In The Center Of The World-Dnyann Orta Yerinde Ak in Alyorum ve Takeshi Kitanonun Dolls-Bebekler filmi, Gney Koreden 3-Iron-Bo Ev, Samaritan Girl-Fedakar Kz, The Bow-Yay, A Tale Of Two Sisters-Karanlk Srlar, Acacia-Akasya, The Red Shoes-Kanl Ayakkab. Bir Film ayn zamanda Super Size Me-iir Beni ve Searching For Debra WingerKayp Aranyor: Debra Winger gibi belgeselleri de Trkiye vizyonuna getirmitir. Ayrca Richard Kellynin ilk ynetmenlik denemesi Donnie Darko- Karanlk Yolculuk, John Saylesin son filmi "Silver City-Gm ehir", Roger Michellin "Enduring LoveDayanlmaz Ak", ve Danny Boyleun "Millions - Milyonlar" da Bir Filmin Trk seyircisiyle buluturduu filmler arasndadr. Ayrca baars tm dnya tarafndan kabul edilen ve ok sayda festivalden dlle dnen Trk-Alman ynetmen Fatih Aknn ilk iki uzun metrajl filmi, Short, Sharp Shock - Ksa ve Acsz ve In July-Temmuzda; Trk-Yunan ortak yapm olan ve uluslararas festivallerden yine dllerle dnm, Semih Kaplanolunun Angels Fall Melein D adl filmi; Danimarkal ynetmen Lars Von Trierin Manderlayi, ve The Five Obstructions - Be Enge, Radu Mihaileanunun Live And Become - Bir ans Dahas; Mikael Hafstromun En yi Yabanc Film Oscar Aday Evil - eytana Kar adl filmi; Christoffer Boenun Cannes Film Festivalinde Altn Palmiye dl alm Reconstruction - Yeniden Sev Beni, ve "Allegro"su; Dagur Karinin Noi Albinoi Buzdan Hayaller" ve "Dark Horse - Tutunamayanlar"; Lone Scherfigin Wilbur Wants

38

To Kill Himself-Wilbur lmek stiyor, sve Oscar Aday As It Is In Heaven - Cennetin Mzii"; Jean-Claude Brisseaudan kkrtc bir Fransz Filmi, Secret Things - Mahrem eyler"; Yann Samuelin "Love Me If You Dare - Cesaretin Var M Aka" getiimiz 4 yl iinde Bir Filmin vizyona getirdii Avrupa filmleri arasnda yer almaktadr. 2.6 AFM Uluslararas !f stanbul Bamsz Filmler Festivali zellikle bamsz kavramnn giderek in olmas ve belli bir kesimi sinema salonlarna ekmesi sonucunda belli bir talebin olduu grlmtr. 75 Amerikadaki Sundance Film Festivali llerinde olmasa da lkemizde de bir bamsz film festivali dzenlenmektedir. 2002 ylndan bu yana her yl dzenli olarak yaplan ve 5 yl gibi ksa bir srede seyirci saysn arttran bir festivalimiz var: AFM Uluslararas !f stanbul Bamsz Filmler Festivali Kolektif Ajans tarafndan dzenlenen festival be yldr AFM Sinemalarnn ana sponsorluunda yaplmaktadr. lk drt yl sadece Beyolu AFMde yaplan gsteriler bu yl beincisinin yaplmas nedeniyle ilk kez stanbulda Caddebostan AFMde ve Ankaradaki AFM sinemalarnda da gsterilmitir. Kolektif Ajans stanbulda bulunmayan trdeki etkinlikleri yaratmak iin kurulmu bir ajansdr. Ajans kuran kiilerden ve Festivalin koordinatrlerinden Serra Ciliv; Biz KSVnin festivaliyle bydk. Ve ok da doyuruyordu bizi ama bir yatan sonra artk dnyada baka tr eylerin de olduunu ve bir senede bir film festivalinden daha ok film festivali gereksinimi olduu farkettik. !f stanbulda tam byle bir etkinlikti. zellikle stanbul gibi bir ehirde ki o zamanlar stanbul sinemalarnda bamsz filmler hi vizyona girmiyordu. Sadece Hollywoodla gidiyordu neredeyse. Bir ihtiyatan dodu aslnda. 76

75 76

Editrden,Altyaz Dergisi.(Ocak-ubat 2006),www.altyazi.net/subat/altyazidan.htm Serra Cilivle, 03.05.2006da stanbulda yaplan grme.

39

diyerek bu festivalin artk bir gereksinim olduunu vurgulamaktadr. Festival ilk yldan itibaren dzenleyicilerinin bile beklemedii bir ilgiyle karlanmtr. Festivalin ilk yllarnda bir veya iki tane olan bamsz film distribtr says imdilerde tahminen bamsz filmlerle ilgilenen 20-30 tane distribtr bulunmaktadr. Bu ne demek? Artk bu insanlar kendi filmlerini bir-iki haftalna bile olsa, bir-iki kopya bile olsa bir ekilde baz sinemalarda vizyona sokup gsteriyorlar. Dolaysyla son 5 ylda ok byk bir alan ald bamsz film iin. 77 Yaplan aratrmalar sonucunda o yln sosyal ve filmografik trendlerine gre blmler belirlenmektedir. Ve Fantastik Filmler gibi bir blm kabiliyor ya da Ortadou imdi gibi bir blm ortaya kabiliyor. Bizim oradaki amacmz da filmlerimizin yani setiimiz ve beendiimiz filmlerin izleyiciye ularken, semelerini kolaylatrc kategoriler iinde olmas. Ve bylece seebilmelerini kolaylatrmak. lk yldan itibaren srekli devam eden blmleri de var festivalin. Bunlar Hit Filmler, Gece Yars Kua ve Gkkua blm. zellikle gay ve lezbiyen filmlerinin gsterildii Gkkua blm ilk yllarda ok tepki alr ama her sene en ok bilet satlan blmde o olmaktadr. Festivalin genellikle niversite mezunu ve niversite rencilerinden oluan seyirci profili, ilk yllarda yaptrdklar reklamlarnda etkisiyle daha ok genlerden oluuyorken; festival yllar iinde bu ya snrlarn her iki ynde de geniletmeyi baarmtr. lk yllarda ya snrn 18- 35 ya aras alglyordum. Ama imdi alt ya snr iin 16 ya diyebilirim liseler arasnda bile duyulduumuza inanyorum. zleyici kitlemiz 45 50ye kadar rahata gidiyor. Her sene yeni blmler ekleniyor Ortadou imdi Blmn hem genler seyrediyor, hem de daha politik olarak dnmeyi renmi, daha yalanm insanlar da seyrediyor. Bir sene Ortadou imdi Blmn seyreden adam ikinci sene bir de
77

a.g.g.

40

fantastikten de deneyeyim diyor. Dolaysyla genileyen bir kitlemiz var belki de sadece gen bir festivaliz ve seimlerimizde genlerden yana ama gittike geniliyoruz o anlamda. 78 Festivalin stanbuldaki gsterimlerine ehir dndan da gelen izleyicileri var. zellikle Eskiehirde bulunan Anadolu niversitesinin rencilerinin festivali ok yakndan takip ettii belirtilmektedir. ehir dndan gelen grupta ikinci sray Ankaral izleyiciler alyormu ama artk bu yldan itibaren her yl festival Ankaraya da gidecek. Bu sene gsterilen 50 filimden sadece 19unu Ankarada gsterime sokan festival yetkilileri bu sayede Ankara seyircisini ve beenilerini renmiler; Ankara izleyicisinin derdi hafif film deil. Ankara izleyicisi oturakl film bekliyor. Bu belgesel de olur, kurmaca da olur. Bu sene bir belgeselimiz vard eytann Madencisi Bolivyadaki madenlerde alan iki ocuun hikayesi. Cuma sabah 11:00 yani bizim ilk seansmz muhtemelen kimse gelmez diye dnyoruz. Bir de Cumartesi gn saat 16:30 seans Madonna var. Orada tklm tklm bekliyoruz. kisinin de says aynyd. Bu bence Ankara izleyicisi hakknda ok ey anlatyor. Bundan sonra Ankaraya festivalin en oturakl ksmn gtrmeyi dnyoruz. 79 Be yldr devam eden festivale Trkiyeden katlm olduka snrl. imdiye kadar, Emre Akayn iki filmi ve zay ahininin de bir filmi gsterilmitir. Serra Ciliv daha fazla Trk ynetmene yer vermek istediklerini ama bu konuda kimseyi zorlayamayacaklarn, bunun ynetmenlerin kendi talepleri dorultusunda olduunu aklyor; Bir takm ynetmenler ilk filmlerini gnderiyorlar ama biz bu filmleri istemiyoruz gibi durumlarda oluyor. Ama Reha Erdem gibi daha byk ve tannm olanlar filmlerini KSVnin festivalinde gstermeyi tercih ediyor. nk orada yarma var. Her ne kadar daha ok filmin iinde kaybolma
78 79

a.g.g. a.g.g.

41

tehlikesini tayorsa da o filmler o yarmadan kacak sonularn midiyle filmini oraya gnderiyor. Ayn zamanda uluslararas basnn daha ok gelmesinin de etkisi var. Biz de o insanlar zorlamyoruz. Ancak bizim festivalimizin tam doru adres olduuna inananlar geliyorlar. Biz de ok dndk acaba yarmal bir blm yapsak m diye ama bize o kadar heyecan veren filmle karlamadk u ana kadar. Eer bir sene olur da Trkiyeden 10 tane film seersek o zaman dnrz. 80 Festivallerden kazanlan para dlleri bir sonraki filmlerine kk de olsa bir kaynak yaratt iin, bir ynetmen bamsz film yapm olsa da Bamsz Filmler Festivalindense para dl olan dier festivallere ynelmektedir. Tercih edip katlmadklar iin bu ynetmenlere bir katklar olamayan festival, bu konudaki grevini ksa filmlerle kapatmay tercih etmektedir. Yaplan ksa film yarmasna katlan ynetmenleri tantarak, duyurarak ve baka festivallere gndererek Trkiyeye destek vermeye almaktadrlar. Bunun sonularn da ksa srede grdklerini belirten Serra Ciliv, ilk yl ok iyi duyurular yaplmasna ramen yarmaya sokulabilecek zellikleri salayabilen 8 filmi bulmakta ok zorlandklarn belirtmektedir: Bugn bizim elimize 170 tane 180 tane film geliyor ve bunlarn 30 tane mi gstereceiz, 40 tane mi gstereceiz diye bir derde dyoruz. Setiimiz filmlerin altna imza atabilecek durumda oluyoruz ki bu bence 5 sene iin ok byk bir baar. 81 Bu olay aslnda uzun metrajl da olsa ksa metrajl da olsa festivallerin sinema sektrne yapt katky grmemiz asndan ilgin bir rnektir.

80 81

a.g.g. a.g.g.

42

stanbul Film 2002 Festivali (KSV) !f Bamsz Film Festivali stanbul Film Festivali (KSV) !f Bamsz Film Festivali stanbul Film Festivali (KSV) !f Bamsz Film Festivali stanbul Film Festivali (KSV) 2002 2003 2003 2004 2004 2005

184 film 35 film 197 film 40 film 203 film 40 film 170 Film 40 film 219 Film

100.000 kii 30.293 kii 95.000 kii 32.736 kii 90.000 kii 34.500 kii 90.000 kii 35.200 kii 150.000 kii

!f Bamsz Film 2005 Festivali stanbul Film 2006 Festivali (KSV)

!f Bamsz Film 2006 50 film 40.000 kii Festivali Tablo 1: KSV ve !f stanbul Festivallerinin Film ve Seyirci Saylar Kaynak : Festivallerin basn brolar Tabloda grld gibi, KSVnin dzenledii ve her yl film saysn arttran Uluslararas stanbul Film Festivalinde, kemik izleyici grubu ufak oynamalarla da olsa festivali takip etmektedir. Son yl gndz seanslarnda yaplan fiyat indirimi sayesinde ise daha da ok seyirciye ulalmtr. !f stanbulda ise son yl hari her yl ayn sayda film gsterilmekte ama seyirci says dzenli bir ekilde artmaktadr. Bu da Serra Cilivin belirttii gibi seilen filmleri beenen seyircinin bir sonraki yl daha fazla filmi izlemek istemesi ve nermesiyle olmaktadr.

43

3.BLM : BR BAIMSIZ SNEMACI PORTRES OLARAK REHA ERDEM 3.1 Reha Erdemin Ksa Yaam yks 1960 ylnda stanbulda doan Reha Erdem halen doduu evde oturmaktadr. lkokulu Leventte mahalle ilkokulunda okur. Evlerinde televizyon olmasna ramen yazlar haftada 3 kere, klar da hafta da 1 kere gittii sinemada Trk filmleri izleyerek byr. Kk yata ailesinin ynlendirmesiyle tant kitaplar hayatnn bir paras olur. lkokuldayken Milliyet Gazetesinin Altn Kitaplar serisinin, ocuk klasiklerini okur. ine kapank bir ocuk olmasnn da etkisiyle sokakta oynad kadar kitap okumay sever. 82 lkokuldan sonra yatl olarak okuyaca Galatasaray Lisesine balar. Ailesiyle birlikte gittikleri sinema ve tiyatro onu o kadar etkiler ki Galatasaray Lisesine girer girmez hemen tiyatro almalarna katlr. O dnem birlikte tiyatro yapt arkadalarndan biri ynetmen Kutlu Ataman dieri de gazeteci Ruen akrdr. Grsel almalar yine Galatasaray Lisesinde fotoraflkla balar. Sinemaya da ilgi duyduundan bir arkadann 8mm.lik kamerasyla ilk amatr ekimlerini gerekletirir. 1978de liseyi bitirdiinde sinema okumak istediine karar verir. Ama sinemaclk eitimi sadece Mimar Sinan niversitesinde verilmektedir. Siyasi olaylarn doruk noktasna kt yllardr bu nedenle de ailesi yurt dnda okumasn istemektedir. Ama o da srf bu yzden Trkiyeden gitmeyi istemez. Boazii niversitesinde yeni kurulan ve btn yakn arkadalarnn gittii, vgyle sz ettii, ok entelektel bulduklar Tarih Blmne kayt yaptrabilmek iin ailesini ikna eder. Ynetmen okul yllarndan ve blmden yle bahseder; Dnya apnda bir blmd ve benim hayatmn en gzel niversite yllar orada geti. niversite nedir diye sorarsanz o yllardaki Boazii niversitesi Tarih Blm derim. Sonra YK patlad ve blmdeki retim kadrosunda byk kayplar yaand. Boaziinde de sinema kulbnde
82

Reha Erdemle 22 Mays 2006da stanbulda yaplan grme.

44

alyordum. Okul kadar nemliydi sinema ve ilk yaptm dev de Tarih ve Sinema konulu bir devdi. 83 Reha Erdem Galatasaray Lisesinde balayan sinema merakn, Boazii niversitesindeki sinema kulbnn ats altnda daha da pekitirir. Ve beslendii dier alanlarla sinemay birletiren iler yapar. Buna Boaziinde okuduu ve tarihe nasl bakmas gerektiini rendii blmdeyken sinema tarihini aratrmakla balar. Daha sonralar film ekmeye baladnda ise eitimini ald felsefe ve plastik sanatlar en ok yararland alanlar olur. Ynetmen, Boazii niversitesinin Sinema Kulbndeki almalarn daha da ilerletir ve kulbn o zamana kadarki en gen bakan olur. Ancak Reha Erdem iin bu da yeterli deildir. Tam da bu sralarda Fransada bavurduu niversiteden kabul cevab gelir. Tarih Blmnn banda olan Prof. Dr. Abdullah Kurann da tevikleriyle 1983de Fransaya gider. 84 Reha Erdem Fransay tercih etmesinin sebeplerini ise yle aklyor; Franszca eitim ile bydm iin ncelikle. Fransa o zaman her eydi. Benim iin sinema Fransa demekti. Geri tam grmyorduk ama Godard, Yeni Dalgaclar, o zamanlar militan sinema merakmz vard ve Fransada 68 sonras sinemada ok deiik fikirler, dnceler vard. O yataki bir gen iin ok etkileyici eylerdi. Bir de Fransann sinematei ok bykt. u anda hala dnyada filme en ok yatrm yapan, nfusuna gre en ok filmin seyredildii lke orasdr. Hala da genel anlamda sinemann en nemsendii lkedir. 85 Erdem, 1983den 1990a kadar kald Fransada Paris VIII niversitesinde Sinema ve Plastik Sanatlar Blmnde okur. Ve Modern Sanat Blmnde de yksek lisansn tamamlar. yi bir niversiteyi brakp Fransaya gittii iin bata bocalar. Ama bu okul ona sinemann sadece teknik bir ey olmadn dier sanat dallarnda olduu gibi bir

83 84

a.g.g. a.g.g. 85 a.g.g.

45

kltr meselesi olduunu retir. Reha Erdem Fransadaki sinema eitimi srasnda dier alanlardan da dersler alr. zellikle Jean Franois Lyotardn felsefe dersi onun hayat grn, sanatn ve sinemasn etkiler. Okulda sinemann kuramsal yann renirken, okulla birlikte devam ettii etnografik belgeselleriyle nl ynetmen Jean Rouchun film yapma birimi VARANda da pratik yapma olana bulur. Burada rencilii boyunca birok film eker. Kamera, film, montaj masas gibi teknik malzemeyi tanma olana bulur. VARANda alt dnemlerde, Jean-Luc Godardn ban ektii bir grubun gelitirdii Aaton tipi kameralar knca bu kameralar ilk kullananlardan birisi de Reha Erdem olur; O sralarda Aaton kameralarnn omuzda kullanlanlar yeni kmt. Bu kameralar VARANda deneniyordu ve deneyenler de bizlerdik. O zamanlar ok deerli ve zel bir eydi o kameralara dokunmak. Ve onlarla srekli ekim yapp, btn zelliklerini rendik.Kendimiz ekiyor, montajlyor ve miksajlyorduk. Benim iin iyi bir okul oldu VARAN. Sonra da A Ayda bana byk destek verdiler. Montaj orada yaptm. Biraz kendi yerim gibiydi. 86 Jean Rouchun sinema yapmadaki yaklamn Reha Erdem yle zetler; Jean Rouchun, Cinema-Direct denilen bir disiplini var: belgeselleri, insanlara kendi hikayelerini oynattrarak yapmak. ok ilgin aslnda. nsanlar kendi hikayelerini yeniden oynuyorlard ve bu da belgesel gibi yaplmaya allan bir ey deildi. Ksa filmlerim de o apta yaptm filmlerdir. Bu tr ok bana gre deildi. rendim, ok altm ama orada da, o yapnn iinde de bunun en ok tartmasn yapanlardan biriydim. 87 Reha Erdemin bu tre tepkisi sanrm filmlerde gerei olduu gibi vermek istememesinden kaynaklanmaktadr. Filmlerinde, olaylar gerekilikten kopartmak, filmin

86 87

a.g.g. a.g.g.

46

zamann kurmak, daha zor olsa da bunu yapmaktan vazgememektedir. 88 Reha Erdemin sinemasnda etkisi olduunu kabul edeceimiz VARANda etkin bir isim olan ynetmen Jean Rouchun sinema anlayna daha yakndan bakmak konunun iyi anlalmas iin yararl olacaktr. 1917 ylnda Fransada dnyaya gelen Jean Rouch uzun yllar kald Afrikada grsel antropoloji alannda birok film retme olana bulmutur. Hatta filmlerinin ounu Afrikada ektii iin, bu yredeki insanlar tarafndan Afrika Sinemasnn Babas olarak kabul edilmitir. lk ekimlerini kendisi de, yre insanlar da beenmezler. O da Afrikada, yaad blgenin insanlaryla beraber film retmenin yollarn arar. 1958 ylnda ektii Ben Bir Siyah la bunu baarr. Belgesel sinema ve zellikle grsel antropoloji alannda, gerek kendisinin gerekse bakalarnn rettii filmlerin oluturulma yntemi ve ideolojisi zerinde yeniden dnmeyi salayan Rouch, gerek /etik /yntem/ ideoloji / biim / teknoloji / belgeleme / kendini anlatma / iktidar / eken-ekilen ilikisi gibi kavramlarn daha sk ve derinlemesine belgesel sinema iinde tartlmasna yol amtr. 1961 ylnda sosyolog Edgar Morin ile birlikte gerekletirdii Bir Yaz Gncesi filmi, belgesel sinema tarihi ve akmlar iinde tartlmaz neme sahiptir. Bu film, 1960l yllarda ortaya kan ve adn yllar nce Sovyetler Birliinde Dziga Vertovun yapt almalardan alan, Cinema- Verite Akmnn ncs olur. 89 Fransz etnograf Jean Rouch, nl Kuzeyli Nanook, 1922 filmini reten Robert Flahertynin, Dziga Vertovun ve Jean Vigonun dnce ve uygulamalarndan derin biimde etkilenmitir. Sinema Gerekin temel kurallarndan biri, ekilen filmi, filme alnan kiilere gstermek ve paylamak yannda onlarn kltrlerini iyice tanmak ve srekli bir iletiim ve tartma iinde olmaktr. 16 mm kameralarn ekim alanlarnda kullanlmaya balamasyla da filmler hem daha ucuza mal edilebilmi hem de istedikleri yerlerde ekim yaplabilmitir. Jean Rouch, Vertovun yapamadn, kk ve hafif

88 89

Esra Babyk -Yaln Karabey,Cumhuriyet Gazetesi Pazar Dergi,Say:1057, yl:20(25/06/2006), s.7. Jean Rouch, Belgesel Sinema Dergisi. Say:1(2002),s.32.

47

alcsn gizleyerek sokakta, metroda, otobste sesli ekimler yaparak gerekletirir. 90 ok ucuza film ekebildii iin, deneyleri ve abalar Yeni Dalga sinemaclar zerinde de etkili olmutur. 91 Jean Rouch ve Edgar Morinnin 1961 ylnda yaptklar Bir Yaz Gncesi dier belgesellerden ok farkldr. Bu farkl yaklamn adna, 1920li yllarda kuram ve filmleriyle r aan Dziga Vertovun haber filmleri Kino-Pravdadan yola karak Cinema-Verite (Sinema-Gerek) adn verirler. Ayn dnemlerde, 1958 - 1962 arasnda ABD ve Kanada Quebecde de bu belgesel tarzna yaklaan ama nemli farklar bulunan Direct-Cinema (Dorudan Sinema) tarznda belgeseller ekilir. 92 Bu iki akmda sinema ve yaynclk sektrndeki teknik gelimelere paralel ilerler. Bu sayede darda yaanan hayata daha yakn olurlar. Her iki trn de balang noktas: kurmaca sinemann dayand senaryo, oyuncu, mizansen, kostm, dekor ve bunun gibi aralara gerek duymadan, yaamn iine girip gerei aramaya, sorgulamaya balamaktr. Kamera nnde oluan olaylara ve bu olaylar yaayan kiilere mdahale etmeden, yaam kendi ak iinde yakalamak. 93 Cinema-Veritenin de, Direct-Cinemann da ana amac, yaam hazrlksz, akt gibi, yaand gibi yakalamaktr. Aralarndaki fark konuyu ileme ekilleridir. CinemaVeritede konu ncelikle film ekme iinin kendisidir. Konu olarak ele alnan kiilerle bu konuyu ileyecek sinemacnn arasndaki ilikiye tank olur bizzat ekimi yapanlar perdede grr. Dier belgesel akmlarnda srekli gizlenen sinemacnn kimlii n plana kar. Direct-Cinemada ise seyirci gzlemcidir. ekimi yaplan kiilerin doal olabilmeleri iin n ekimler yaplarak kamerann varlna almalar salanr. 94 VARANda alt dnemde 3 ksa film eker. lk filmi A Ayn senaryosunu Fransadayken yazar. O dnemde Trkiyede Hil Yaynlar tarafndan
Mustafa Altnta, Jean Rouch ve Sinema Gerek zerine Birka Not, Belgesel Sinema Dergisi. Say:1(2002),s.33. 91 Ouz Makal, Fransz Gereki Okulundan:Jean Rouch Belgesel Sinema Dergisi. Say:1(2002),s.38. 92 Nazmi Ulutak, Cinema-Verite Belgesel Akm Nedir? Sorusuna Direct-Cinema Belgesel Akm ile Karlatrarak Verilebilecek Olas Yantlardan Biri Belgesel Sinema Dergisi. Say:1(2002),s.35. 93 Ulutak, s.35. 94 Ulutak, s.36.
90

48

kartlan Ve Sinema Dergisine Fransadan sinema yazlar gndermektedir. Bu yazlar ile baz gen sinemaclarn ve sektr iindeki genlerin ilgisini eker. Projesini paylat arkadalar da destek olmay kabul edince filmini Trkiyede eker. Byk maddi skntlar ve zorluklarla ektii A Ay nnde birok kapnn almasn salar. Filmin ekimlerine baladktan sonra projeye dahil olup para yatran Fransz yapmc ikinci projesi olan Atlar, Kanatlar ve Tayfalar da beraber yapmay nerir. Ancak filme balayamadan yapmc firma iflas eder. Reha Erdemin de geinebilmek iin para kazanmas gerekmektedir. Filmini yapamaz. Trkiyeye dner ne yapacana da tam karar verememiken reklam ynetmeni olmas iin bir teklif alr. Mecburiyetten bu teklifi kabul eder ve 1990 ylnda reklam filmi ynetmenlii yapmaya balar. 1994 ylnda arkada mer Atayla beraber kurduklar Atlantik Film isimli prodksiyon irketinde de uzun ya da ksa metraj filmlerin yannda reklam filmleri de ekmeye balar. Daha sonra ele alnaca gibi Reha Erdem, 1991de stanbul Devlet Tiyatrolarnda ynetmen olarak Jean Genetin Hizmetiler oyununu sahneye koyar. Reklam filmleri ekmeye devam ederken bir taraftan da srasyla Ka Para Ka, Korkuyorum Anneyi gerekletirir. nc uzun metrajl filmini ektikten sonra reklam ekmeyi brakr. Ve son olarak bu yl 5 Vakit adl filmini bitirir. Ama daha bu filmi vizyona girmeden youn bir ekilde yeni filmi Follow My Ruinin hazrlklarna balar. 3.2 Reha Erdemin Ynettii Ksa Filmler Reha Erdem ynetmenlie Fransada VARANda alt dnemde ektii ksa film ile adm atar. Cinema Direct (Dorudan Sinema) denilen trde ektii ksa filmleri srasyla;

49

3.2.1 Ericindirect O zamanlar Fransada ar sa hareketi daha yeni ykselmektedir.

Ericindirectde sa hareketin ar sempatizan, silahlara dkn, kamyonlara dkn bir gencin portresi anlatlmaktadr. O aslnda ok iyi, temiz kalpli ama ayn zamanda da uuk bir ocuktur. 3.2.2 Yayalar Durun / Attendez Pitons Film bir huzurevinde gemektedir. O dnem Fransadaki yallarn durumu ok hznldr. Yallar huzurevlerine yerletirilmektedir ama zel bakmevlerinin dndaki halk iin olan huzurevlerinde durum ok ktdr. Bu huzurevlerinden birinde ekim yapan Reha Erdem filminde, yaadklar huzurevine isyan eden ve oradan kamaya alan 3-5 yalnn portresini vermeye alr. 3.2.3 Bir Yourt Amay Bile Beceremiyorsun / Tu ne Sais Meme Pas Ouvrire un Yaourt Bu filmi talyan bir arkadayla beraber yaparlar. Fransada bir lisede kendi kendini ynetme disiplini yani rencilerin kendi okullarn ynettii bir uygulama vardr. Reha Erdeme gre, ne kadar adam olamam, isyankar ocuk varsa onlar iin uygulanan ok iyi bir projedir bu. Bir deneme lisesiydi. Ve problemli ocuklar idare ediyordu okulu. te o ocuklarla ekim yaptk, zorlu bir iti. O lisede okuyan bir grupla beraber onlarn yapt hrszlklar bile ektik. O ilere bile katldk. Baka bir sinema anlay bu tabii ki.
95

Reha Erdem de ektii ksa filminde de olaylarn yaand an kiilerin yanndadr fakat olaylara mdahale etmez. Hatta Bir Yourt Amay Bile Beceremiyorsun filminde ne kadar rahatsz olsa da ekimini yapt sra d okuldan bir grup rencinin yapt hrszlk olaynn bir paras bile olur.

95

Reha Erdemle 22 Mays 2006da stanbulda yaplan grme.

50

Reha Erdem de, Direct-Cinema akmnda ektii ksa filmini isteyerek ekmedii iin bu projelerin tam olarak kendisine ait olmadn dnr ve hibir yerde gstermez. nk bu tr sevmemektedir. Ve bu filmlerin kendi sinemasn yanstmadn dnmektedir. nk bir sinemac olarak aslnda hep tersini yapmaya alr; Ben daha ok yapmack yani yaplm eyleri seviyorum. Bu nedenle bu filmleri gstermek istemiyorum 96 szleri de bu yaklamn ortaya koymaktadr. 3.2.4 Deniz Trks Kltr Bakanl tarafndan 1995de gerekletirilen iir Filmleri Projesi erevesinde Yahya Kemal Beyatlnn Deniz Trks iirinin filmini eker.
DENZ TRKS

Dolu rzgrla kp ufka giden yelkenli! Gidiin setiin akam saatinden belli mrnn getii sahilden uzaklatka Ve hayalinden doan aleme yaklatka, Dalga kvrmlar ardnda byr tenhalk Baka bir erevedir, git gide dnya artk. Daldn mihveri, gittike, sarar baka ziya; Mavidir her taraf, stn gece, altn derya... Yol da benzer hem uzun, hem de gzel bir masala O saatler ki geer ba baa yldzlarla. Lkin az sonra lezz uyku bir encma varr; Hilkatin grd ry biter, etrf aarr. Som gmten sular stnde, giderken ileri Ta uzaklarda afak bir bir aar perdeleri... Musiksiyle bir alem kesilir alkant; Ve nihayet grnr gk ve deniz saltanat.

96

a.g.g.

51

Girdiin aynada, gemi gibi dier kreye, Sorma bir saniye, pheyle, sakn:Yol nereye? Aylp neeni ykseltici sarholuktan, Ylma korkun uurum zannedilen boluktan Duy tabiatte biraz sen de ilah olduunu, Ruh erer varlnn zevkine duymakla bunu. ktn yolda, bugn, yelken ak, yapyalnz, Gzlerin arkaya evrilmeyerek, pervasz, Yr! Hr maviliin bittii son hadde kadar!...

nsan, lemde hayal ettii mddete yaar.

Yahya Kemal Beyatl

smail Cemin Kltr Bakanl dneminde, iiri sevdirmek ve iir konusunda merak uyandrmak iin iir Klipleri ektirilmesine karar verilir. Bunun iin bir edebi kurul oluturulur ve klasik Trk airlerinin iirlerinden bir liste hazrlanr. Ynetmen listesini de stanbul Kltr Sanat Vakfnn hazrlamas istenir. Reha Erdem de akir Eczacbann nerdii ynetmenlerdendir. Reha Erdemden Hilmi Yavuzun iirini ekmesi istenir ama o listenin dndan Yahya Kemal Beyatlnn fazla illistrasyon gerekmeden ruhunu yanstabileceini dnd ve ok sevdii bir iiri olan Deniz Trksn nerir ve nerisi kabul edilir. iiri Cneyt Trel seslendirir, ayn zamanda bu klipte oynar. Toplam sresi 7 dakika olan klip iin Fuat Ermana zgn mzik hazrlatlr. Ynetmenin bu almasyla ilgili yorumlar yledir; Hibir yerde oynamad, gsterilmedi ama ok da heveslendik. Bakanln verdii bte kadar paray da cebimizden vererek ektik. Hlya Uansu hala syler bunu. iir klibi ekmek zor bir ey. Yaptmn da iyi olduunu dnmyorum. nk, bir iirin ruhunu ykmamaya alp iirden ilgisiz bir ey retmek kt, ama bir iirin zerine ayr bir iir yapmaya almak daha da kt, hatta hainlik. Nasl cesaret etmiim hem de Yahya Kemal. Bu bir pop arks deil ki her sylenene bir ey yapasnz O iirin ruhunu bozmadan

52

yanstmaya altk ama ben kendim yaptm iin de pek yaplabilecek bir ey olduunu dnmyorum. 97 Reha Erdem, 2006ya kadar drt uzun metraj film ekmi olmasna, hatta yeni projelerinin de hazr olmasna ramen ksa metrajl film ekmeye devam etmektedir. Ekimde Hibir Kere de bu ksa metrajl almalarndan biri. 3.2.5 Ekimde Hibir Kere / 2006 Ynetmen bu ksa filmini, son uzun metrajl filmi 5 Vakiti ektii dnemde eker. Sresi 20 dakika olan bu ksa filmi de A Ay gibi deneysel bir filmdir. Ynetmen filminin temasn sinemada zaman / mekan aratrmas olarak aklamaktadr. Reha Erdem, reklam ekmeyi brakt iin ksa film yapmay egzersiz olarak grr. Ayrca ksa filmde seyirciye beendirme zorunluluu da olmad iin ok daha bamsz film retebildiini belirtir; Ksa film ayr bir format. abucak bir eyler yapabiliyorum. Ayrca o format ok bamsz bir alan. Benim yaptklarm uzundan ok daha deneysel. Belli formatlara girmiyor. Gstermek iin yapmyorum byle bir zgrlm var. Ama gsterilirse de gsterilir. Nasl istiyorsam, Atilla Dorsayn A Ay iin syledii gibi, kendim iin yapyorum. Bir maliyeti yok gibi. Son yaptm Ekimde Hibir Kereyi 10 gn iinde yaptm kimseye de yk olmadm. 98 Reha Erdem kimsenin ynlendirmesi olmadan istedii filmleri yapabilmek iin kendi parasyla film ekmektedir. Ama yine de uzun metrajl filmlerinde yapamad farkl formattaki deneysel projelerini ksa filmler yaparak gerekletirmektedir. Bu filmlerini vizyona karma zorunluluu olmad iin tamamen zgr alabilmektedir.

97 98

a.g.g. a.g.g.

53

3.3 Reha Erdemin Ynettii Reklam Filmleri Blent Erkmen ve ekibi Reha Erdemin ilk filmi A Ay grnce ok beenirler ve reklam filmi ekmesi iin kendisine teklif gtrrler. Reha Erdemin de geinebilmek iin para kazanmas gerekmektedir nk ekmeyi dnd ve senaryosu hazr olan ikinci filmi Atlar, Kanatlar ve Tayfalarn yapmc firmas iflas etmitir. Bu filmini yapamaz. Trkiyeye dner ne yapacana da tam karar vermeden gelen bu teklifi kabul eder ve 1990 ylnda reklam filmi ynetmenlii yapmaya balar. 1994 ylnda arkada mer Atayla beraber kurduklar Atlantik Film isimli prodksiyon irketinde de uzun ya da ksa metraj filmlerin yannda reklam filmleri de ekmeye balarlar. Reha Erdem, 1996da 8. Kristal Elma Trkiye Reklam dlleri Yarmasnda Pastavilla reklam filmiyle En yi Ynetmen dln alr. Baba filminden esinlenilen reklamda, Trke konuma veya altyaz yoktur. Karakterler talyanca konuturulmutur. Filmde mafya lideri ve sevgilisi kavga ederler. Kadn ok sinirlidir, odadan kar kmaz mafya lideri adamlarndan Pastavilla ister. Adamlar inanamaz ama liderleri srarl bir ekilde Pastavilla almalarn istemektedir. 3 adam gidip sadece Pastavilla satlan dkkandan kucak dolusu Pastavilla ile geri dnerler. Hemen mutfaa giden mafya lideri usta bir a gibi Pastavilla makarnasn kullanarak spagetti yapar ve bir tabaa koyarak sevgilisine gtrr. Sevgilisi spagettiyi tadnca yumuar ve barrlar. Reklamn sonu Gerek talyan lezzeti cmlesiyle biter. Reklamn mzii de Baba filminin orijinal mziidir. Ynetmen, 1998de ektii Pamukbank / Dialog (e Balamak) reklam filmiyle de 10. Kristal Elma Trkiye Reklam dlleri Yarmasnda yine En yi Ynetmen dln alr. Bu reklamda Reha Erdemin filmlerinden tandk bir yz olan, Taner Birsel de oynar. Bir banka yneticisi karakterini canlandran Taner Birsel, ie almak iin yetitirilmi gen bir bayan elemann onayn vermek iin hesaplarndaki ilemleri hzl

54

bir ekilde yapabiliyor mu diye test eder. Elemann test edilme srecinde Pamukbankn Dialog sistemiyle neler yaptrabileceimiz ve ne kadar hzl yaplabildii anlatlmaktadr. Snav baarl bir ekilde geen yeni elaman bir s gibi hazrlanm Dialog sisteminde alaca yere gtrlr. Burada da kalabalk bir alan gurubunu mterilere hizmet verirken grrz. Bu almann ardndan ynetmen, En yi Ynetmen dln Garanti Telefon Bankacl reklamyla Ali Tarann ald 1999 yl Kristal Elma Trkiye Reklam dllerinde ise Mc Donalds ve Turkcell-Telesekreter reklamlaryla baar belgesi alr. Reha Erdem, 10 yl reklam sektrnde alr.100n zerinde reklam filmi ekmesine ramen reklam sevemez ama reklam ona ok fazla film ekme olana verdii iin almalarna devam eder. Reha Erdeme gre; Reklam filmi iyi aslnda, smarlanm fonksiyonel bir ey yapyorsunuz. Son derece ne istendii belli, ne olaca belli ama o da aslnda belki o an baka bir egzersizdi benim iin. Reklamda houma gitmeyen insan ilikileri. dnyasndaki gibi, bana uygun eyler deildi. Ama prodktrm mer Atay sayesinde fazla hrpalanmadan alabildim. Bir de reklamda da yeni eyler yapmaya altk, onun da mcadelesini vermek zor oldu. nsanlar, yeni eylere son derece kapallar fakat yine de yeniliklere ihtiyalar olduu iin kabul etmek zorunda kaldlar. Genel olarak yle oluyordu. Projeyi ajansa hazrlayp veriyorsunuz nce bir yutkunuyorlar. nk bir eye benzemeyeni herkes nce bir itiyor. Sonra film oynamaya balyor, beeniyorlarbeenmiyorlar bir sre sonra laf da edemiyorlard. ok mcadele ediyorduk. O skse yapnca ve allnca bu deiik filmlere, bana al nasl istersen yle yap demeye baladlar.
99

Reklamcla balad ilk -drt yl Coca Cola, Yap Kredi. Turkcell ve Ford filmi gibi byk bteli ve Reha Erdemin dedii gibi piyasada skse yapan filmlere imza atnca bir anda reklam piyasasnn en pahal ynetmeni olur;

99

a.g.g.

55

Pahal derken, reklamda parayla llyor her ey. yikt cetveli yok, ne kadar yksek kazanrsan o kadar iyisin. Bir de biz ar prodksiyonlar yapyorduk. Ama filmlerimin yle zellikleri olduunu syleyebilirim. Reklam filmi abuk tketilen bir eydir ama benim filmlerimin birou eskimeyen yeni duran filmlerdir. 100 Bu yaklam aslnda Reha Erdemin tarz olur. nk ektii filmlerinde de en ok dikkat ettii ve saknd ey, o filmin hangi yla ait olduunun anlalmasdr; Gndelik olan sevmediim iin, bugnm gibi deil de her zamana ait olan gzel geliyor bana. Bugn mesela bir konuma raconu var ama 5 yl sonra onlarn hibir anlam kalmayacak. Ya da 3 yl nce bu kelimelerin, cmlelerin bir anlam yoktu. Bu 3-5 yln tesinde bir varla ait. Ya da modaclarn yaratt trendler var, onlardan uzak durmaya alp, bugnm gibi bugnden alnm bir para gibi hissini vermemek iin urayorum. Mesela Ka Para Ka filmimde bombo bir stanbul gzkyor. O boluk ayr bir etki, bir his veriyor, bir durum veriyor ama bugnn stanbulu bambaka bir ey. Bugnk stanbulu ekmi olsam, film bir esnafn para meselesi olur ve ay o adamcazn bana ne gelmi gibi bir his uyandrr. Halbuki orada bir insanlk dram var. O stanbulun boaltlml tam zamanla ilgilidir aslnda. Hibir zamana ait olmad iin. Sanki boaltlm plato gibi. O adam sadece bir insan olarak alglanyor o zaman. O adam stanbulda yayor ama ite o filmdeki stanbul oluyor o zaman. Bizim bildiimiz her gn yaadmz stanbul deil. Sadece onun malzemeleriyle yaplm. Bu da anlam veriyor diye dnyorum sinemada. 101 Reha Erdem, reklamc ynnn sinemasna pek katksnn olmadn dnyor; Sinemam etkileyecek bir eyi yok nk reklamn kendi kendisine bir etkisi yok. Genel olarak reklam filmleri emanet eylerle yryor. Etkisi ne olacak. Reklam o an vur-ka taktii uygulayan, albenili filmler. Ve bunun bir ksmn sinemadan alyor. Veya bir dnem ok popler olan videoklipten alyordu. O alan biraz ksld imdi, yaratclarn da kaybetti. Dolaysyla hep sinemadan alyor. Reklam zendiim bir
100 101

a.g.g, a.g.g.

56

durum veya beendiim bir estetik olmad iin, sinemada denemek istediklerimi denedim. Ama baz reklam filmlerinde bulduum montaj tekniklerini filmlerimde de kullandm oldu. Reklam insann sinemasn yle etkiler; ok para kazanrsnz ve bir ey oldum dersiniz yle bir bozukluk olur. Teknik anlamda ise reklam, popler sinemann da istedii eyi istiyor. Elendir, hafif ama arpc olsun. nsanlar kansn, fareli kyn kavalcs gibi arkasndan gelsinler, herkes onu istiyor. Reklam bu anlamda hi olmazsa direkt.
102

Gerekten de ynetmen reklam filmlerini yaparken sinemadan fazlasyla yararlanr. rnein, 2001 ylnda Bankasna ait Maksimum Kartn tantm iin ektii ve byk ilgi gren reklam filminde kulland mzik, nl ynetmen Fellininin Amarcord filmindendir. 103 Reha Erdem, film yaparken de reklam sektrnde alm olmann verdii avantajlar kullanr. Bence en nemlisi filmlerini ekecek paray reklamdan kazanmasdr. Bylece para iin sinemasndan taviz vermek zorunda kalmamtr. Reklam filmlerinde alt ekipler filmlerine destek olmak iin ya parasz ya da sadece masraflarn karlayacak cretlere almaktadrlar. Burada ilgin bir durum daha dikkat ekmektedir. Reha Erdem nce reklam ynetmenlii yapp daha sonra sinemaya gememitir. Ynetmen nce sinemada yetimi, uzun metrajl filmini ekmi daha sonra maddi yetersizliklerden dolay reklama gemitir. Reklam filmlerini sevmese de iki kere Kristal Elmay alabilecek kadar titiz ve iyi almtr. 3.4 Tiyatro Ynetmeni Olarak Reha Erdem Reha Erdem, 1991de stanbul Devlet Tiyatrolarnda ynetmen olarak Jean Genetin Hizmetiler oyununu sahneye koyar. Ynetmen daha lise yllarndayken balad tiyatrodan hi kopamaz. Bu alanda da bir eyler yapmak ister. Bu konudaki heyecann bilen, A Ay filminde Nkhet Seza karakterini canlandran Nurinisa
102 103

a.g.g.
Hacer Gemici, www.arsiv.sabah.com.tr/2001/06/14/e03.html

57

Yldrmn da srar zerine hazrlad projeyi stanbul Devlet Tiyatrosuna sunar ve projesi kabul edilir. 104 Oyun, hanmlarn ortadan kaldrmak isteyen hizmetileri anlatmaktadr. ki kz karde Solange ve Claire ayn evde hizmetilik yapmaktadrlar. Fakat bulunduklar durumdan hi honut deillerdir ve zm iin efendilerini ortadan kaldrmann yollarn aramaktadrlar. Claire evin beyinin zel eyalarn kartrarak onun hakknda bilgiler toplar ve polise bir ihbar mektubu yazar. Mektubunda evin beyini hrszlkla sular ve bu sayede onun tutuklanmasn salar. Sra hanmlarna gelmitir. Evde kimse yokken birisi evin hanmnn yerine geer. Onun kyafetlerinden birini giyer. Dieri de hizmeti olup onu nasl ldreceklerinin provasn yaparlar. Sonunda onun her akam itii hlamuruna zehir koymaya karar verirler. Bu arada telefon alar. Claire telefona bakar. Arayan beyefendidir. Yargcn kendisini kefaletle serbest braktn ve karsn Bilboquetde beklediini syler. Claire ne yapacan bilemez bir halde aknlktan telefonun ahizesini bile kapatamadan masann zerine brakr. ki karde de telalanmtr. Ne yapacaklarna hemen karar vermeleri gerekmektedir. Planlarn uygulamaya karar verirler. Bu srada hanmlar eve gelir. Perian haldedir. Btn gn kocasnn serbest kalmas iin bavurmad kii kalmamtr. Kocasnn tutuklanmasyla onu ne kadar sevdiinin farkna varmtr. Srgne gnderilirse kocasyla gitmeye karar vermitir bu nedenle hizmetilerinden birisine elbisesini verir dierinin de krkn almasn ister. Claire, hazrladklar hlamuru hanmna verirken kadn telefonun ak olduunu fark eder. Kimin aradn sorunca Claire aknlktan beyefendinin aradn ve Bilboquette kendisini beklediini syler. Kadn kendisine hemen sylemedikleri iin hizmetilerine kzar ve onlardan taksi armalarn ister. Solange taksi armaya gider. Clairenin hanmna hlamuru iirebilmesi iin zaman kazandrmaya alr ve en uzak duraa gider. Ama Claire hlamuru iirmeyi baaramaz. Gelen taksiye binerek kocasnn yanna gider. Claire ve Solange ise planlarn

104

Reha Erdemle 22.05.2006 tarihinde yaplan grme.

58

uygulayamadklar iin birbirlerini sularlar. Oyunun sonunda hanmlar iin hazrladklar zehirli hlamuru Claire ier. 105 Reha Erdemin oyununu sahneye koyduu Fransz yazar Jean Genet, avangard ve uyumsuz tiyatronun nde gelen temsilcisi olarak kabul edilmektedir. Jean Genet, romanlarnda daha ok mutsuz, sevgisiz, annesiz, babasz, hep sua eilimli geen ocukluk dnemini yazmtr. Hapishane Genet iin evsiz, yurtsuz, parasz - pulsuz yaamna alternatif olmutur. Sanki, kendini yeniden yaratma, mahkmlarn yaam ykleri ile kesien z yaam yksn, ihaneti, ecinsellii, mutsuz doyumsuz ocukluunu btn plakl ile yazma ve onu ama abasna girmitir. 106 Jean Genet, iir ve romanlarnda ya kendisini ya da kendisine yakn bulduu evreleri anlatrken; oyunlarnda, kendisini zdeletirdii, toplumun dnda yaamay seen insan topluluklarn dile getirir. Byk Gzaltnda mahkumlar, Balkonda genelevde yaayanlar, Zencilerde ise Bat uygarlnn bask altnda tuttuu siyah derilileri konu almtr. 107 Genet, tiyatro anlayn yle zetliyor; Tam olarak tiyatronun ne olduunu syleyemem ama ne olmamasn istediimi biliyorum. Tiyatro gnlk davranlarn d grnleriyle sahneden gsterilmesi olmayacaktr. Ben tiyatroya sahnede kendimi grmek iin giderim. 108 Reha Erdemin oyununu sahneledii yazar Jean Genet iir, roman ve tiyatro eserlerinin yan sra, 1950 ylnda Un Chant Damour adl bir de ksa film ynetmitir. 109 Genetin, sessiz ve siyah beyaz olarak ektii ksa filmin sresi 26 dakikadr. Kitaplarndaki mstehcen erkek tasvirlerini, sinemada pornografiye dntrr. Gay klasikleri arasnda yer alan bu deneysel filminde, toplumdan dlanm kiileri anlatr. Genet, kendini da vurma ynnde ok rahattr ama bu film yznden ok tepki alr ve film ancak yapldktan 20 yl sonra gsterim ans bulur. Jean Genet, mzik dahil hibir ses

105 106

Jean Genet, Hizmetiler,Salh Birsel(ev.),3.B.,Nisan Yaynlar, stanbul, Ekim 2000 Cengiz Ertem,www.milliyet.com.tr/ozel/kitap 107 www.yenisayfa .com /pgs/prdA 108 www.tiyatronline.com/ yarsiv.htm 109 Engin Ertan,zel Seans,Sinema Dergisi. Say:2006-5 (Mays 2006),s.38.

59

kullanmad

filminde,

hapishanede

haberlemeye

alan

iki

mahkuma,

baka

mahkumlara, rntgenci bir otoriteye (su ve otorite i ie) hayaller ve fantezilere yer veriyor. 110 Genetin ilk oyunlarndan biri olan Hizmetiler, egemen kltr-teki kltr, efendi-kle, erkek-kadn kutuplamalarn ele alr. ki hizmetinin hanmefendilerini ldrme planlar stne kurulan oyun, sradan bir cinayet yksnn tesine geer. Oyunun metni gerei, rol kimlikleri oyuncular arasnda deitirilmektedir. kadn rol erkek oyuncular tarafndan oynanmaktadr. Bylelikle, ldren-ldrlen, doru-yanl, hanmefendi-hizmeti, erkek-kadn arasndaki ayrmlar bir lde belirsizleir. 111 Reha Erdemin filmlerindeki gibi Hizmetiler oyununda da ne kan tek bir oyuncu yani karakter yok. Filmlerinde (Korkuyorum Anne, 5 Vakit) yer verdii ve eletirdii baskc ebeveynlerini bu oyunda evin efendileri olarak grrz. Reha Erdem de Jean Genet gibi konularn seerken toplumda ok dile getirilemeyen ama herkesin mutlaka hayatnn bir dneminde yapmay dnd veya yapt eylemleri ele almaktadr. Erdemi Genetten ayran zelliin anlatm tarznn doall olduu ileri srlebilir. Filmlerindeki karakterlerinin eylemleri veya dnceleri sradan insana gre kt bile olsa karakterlere hak verilebilecek insani bir yn bulmak zor olmuyor. Anlatt karakterler o kadar bildik ve gnlk hayattan seilme ki sizi rahatsz etmiyor. Hadi canm bu kadar da olmaz ki demiyorsunuz. Reha Erdem, oyunu verilen ksa srede, istedii gibi sahneye koyabilmek iin ok mcadele verir. Oyun sahnelendii zaman beenilir ve uluslararas anlamda da olumlu tepkiler alr; Benim sinema alkanlm olduu iin, sinemada oyuncu bir trl oynuyor ve onu alyorsunuz o artk yle kalyor. Tiyatroda her gn baka trl oynuyorlar. Oyunu kardk ama ben bir ay boyunca her gn tiyatroya gidiyordum. Sonra dediler ki bana bu artk senin iin deil. Bu bizim
110

111

www.sinemafanatik.com /yabbse www.nevarneyok.com/sanat/tiyatro/oyun

60

oyunumuz. Doru, onlarn oyunu dolaysyla o alan bana ait bir alan deil. Tiyatronun gzellii o aslnda, hayat var orada ama benim hayatm olmad kesin. Tiyatro sinema gibi deil. Benim iin sinema daha baka bir ey. imdi de gene yapalm diyor baz arkadalarm ama ben vakit kaybetmek istemiyorum, onun yerine filme emek vermek istiyorum. Ama sahne stnde performans yapmak isterim. Onun bir gsteriye ynelik ksmn sevmiyorum. Vcut almalar gibi eyleri yapmay ya da yaptrmay ok isterim ama bir oyun hazrlama iine girmek istemiyorum. Sanrm byk bir ihtimalle burada imkn olmad iin bana pek cazip gelmiyor. mkn yok derken gnde be gnde, salon vermeden oyunun kmas isteniyor. Bir opera projem vard Hizmetiler den sonra. ok da heveslendim byk bir eydi. Kendi yazdm bir eydi. Opera deil de byle bir operann da iinde olduu bir performans diyeyim. Bana hemen bala denildi. Ama o kadar imkn yok ki. Hafta sadece 3 gn salonu verebiliyorlar, AKM Byk Salon. Sonra u kadar zamanda kmas lazm diyorlar. Onunla hibir ey olmaz ve olmuyor da bence. Oluyor gibi grnyor. 112 Reha Erdem grld gibi sanatn neredeyse her alannda eserler verebilecek ok ynl kiilii olan bir sanat. Meydana getirdii eserlerin sadece filmler olmad grlyor. artlarn oluturduunda ilgi duyduu her sanat dalnda eser verebilecek bir kii ayn zamanda. 3.5 Reha Erdemin Ynettii Uzun Metrajl Filmler 3.5.1 A AY - 1989 Reha Erdem ilk uzun metraj filmi olan, Fransz Trk ortak yapm A Ay 1989da eker. Deneysel trde ektii bu film, ilk kez Nantes Film Festivalinde gsterilir ve dl kazanr. Ayrca film, Locarno, Moskova, Vancouver ve Dunkerque festivallerine de katlr. Trkiye Yazarlar Birlii tarafndan Yln En yi Filmi seilir ama Trkiyede sinema salonlarnda vizyona girebilmek iin uzun bir sre beklemek zorunda kalr. Ynetmen filmi dramatik yapsna daha uygun olduunu dnd iin siyah-beyaz eker.
112

Reha Erdemle 22 Mays 2006da stanbulda yaplan grme.

61

Ynetmen Senaryo Yapmclar Oyuncular

: Reha Erdem : Reha Erdem : brahim Yavuzaygen, Jacques Pomonti : Yeim Tozan (Yekta), Glsen Tuncer (Neyir), Nurinisa Yldrm (Nkhet Seza), Mnir zkul (Cosmos), Arif Pikin (Nuran), Bijen Yceer (Rahime), zcan zgr (Srr bey), Erturul lgin (balk), Kutlu Ataman, Necdet Sayn Grnt Ynetmeni : Uur Eruzun Kurgu : Nathalie Le Guay Ses : Jereme Thiault Ynetmen Yardmcs : Fatma Nur Sevin Ortak Yapmclar : Metis Film-Images&Cameras (Paris, Fransa) Yapmc : Reha Erdem Son Yapm Sorumlusu : Mireille Roast Yapm Danmanlar : Leyla zalp, Hubert Lafont. Yapm Yl : 1989 Tr : Deneysel Sre : 100 dakika Teknik zellikler : Siyah-Beyaz / 35 mm Ik : Remzi Bier Kamera Yardmcs : Yavuz Eruzun Set Amiri : Turgut Pelit 2.Ynetmen Yardmcs : Ouz Eruzun 3.Ynetmen Yardmclar : Fatih Aksoy, Hilal Gergin Yapm Yardmcs : Vedat G Panther Teknisyeni : Hasan Ormanlar Miksaj : Philippe Simonet Efektr : Gadou Naudin Ek Sesler : Marie Guesnier, La Sonotheque Dublaj Teknisyeni : Al Williams eviri : Haldun Bayr, Bertrand Lafont Grafiker : Joelle Danon Srr bey Makyaj : Mira Nuran Ses : Ali Denkalkar Mezzin : Halil Salam Mzik Danman : Denis Bisson Mzisyenler : Sarkis Okumu, Fahri Pehlivan Mzikler : Vivaldi / ki viyolensel iin konerto C.HOGWOOD ynetiminde Academy of Ancient Music Tango. C. DALESSIO (M.DURASn India Song filminden) iirler : John Donne, William Blake, Edip Cansever Laboratuar : DELTA PRINT, Paris NEYRAC, Paris

62

Montaj: VARAN, Paris Dublaj: MAJ / SES, stanbul Miksaj : AUDITEL, Paris Jenerik : TRUQUE, Paris lk Gsterim Tarihi : Vizyona Giri Tarihi : 27 Eyll 1996 Vizyonda Kal Sresi : 2 hafta Kopya Says : 1 kopya zleyici Says : 2.995 kii 113 Gsterime Girdii Salon Says : 1 Gsterime Girdii ehir Says : 1 (stanbul) Datmc : Atlantik Film 3.5.1.1 Filmin erik Bileenleri Filmin Konusu : On bir yandaki Yekta, stanbulda, Boaz kysndaki ato gibi heybetli bir evde domutur. Hi evlenmemi yal halas Nkhet Seza, olu ile gelininin lmnn acsyla yatalak olan dedesi Srr beyle birlikte yaamaktadr. Oturduklar evin daha birok blmnn inaat tamamlanamamtr. Nkhet Seza bu blmleri tamamlatp baz blmleri kiraya vermeyi dnmektedir ama yeterli paralar olmad iin bunu gerekletiremez. Topal bir marts olan kk kzn, yllar nce kaybettii annesi hakknda bildii tek ey bir gn kaykla denize alp bir daha geri dnmediidir. Halas Nkhet Seza bu konuda srekli ayn eyleri anlatmaktadr. Burgazadada yaayan ngilizce retmeni olan kk halas Neyirden ngilizce dersleri almaktadr. Annesinin ldn kabullenmek istemeyen Yekta, bir gece annesinin odasnn penceresinden, annesinin kaykla klar saarak getiini grr. Ama ona kimse inanmaz. Halas Neyyir onu gitgide younlaan anne zleminden ve harabeye dnm evden uzaklatrmak iin adadaki yatl okula yazdrmak ister ve okula kabul ettirir. Yekta ise her gece annesini grebildii bu evden ayrlmak istememektedir. Bu nedenle okula gitmek istemez.

113

Deniz Yavuz, Haftalk Antrakt Sinema Gazetesi

63

Halasnn rencisi Nuran ile arkada olurlar. Adaya halasnn yanna gittii zamanlar birlikte dolar, dertleirler. Gece annesi onun iin geldiinde Nurann da onu grebilmesi ve inanmas iin bir gn Nuran gizlice eve alr. Gece 23.00 olduunda yine o kla beraber annesi gelir. Ama Nuran bakmak yerine srekli fotoraf eker. ok mutludur kendisinin dnda birisi daha annesinin grmtr. Ama Nuran fotoraflar bastn ve fotoraflarda hi kimseyi gremediini syler. Yekta buna ok sinirlenir, bakalarna kantlamak zorunda olmadn resim ekmek yerine annesine bakmas gerektiini syler. Ve artk Nuranla da grmez. Adada da tek bana dolamaya balar. O da ocuk bal marty aramaktadr. Cosmosla tanr. Cosmos ona iirler okur. Ryalaryla ilgili konuur. Bir gece yine annesinin odasna ktnda kapnn kilitlenmi olmasndan dolay ieri giremez. Neyir halas kilitlemitir ve anahtar da yannda gtrmtr. Nkhet Seza halasyla birlikte, anahtar almak iin adaya giderler ancak Neyiri ikna edip anahtar alamazlar. Gece olunca Yektann aresizliine zlen Nkhet Seza kilidi krar ama o gece annesi gelmez. Sabah odasna girmesi yasak olan dedesi Srr beyin yanna giderek annesinin yanna gideceini syler. Ve tpk annesi gibi bir kaya binerek kydan uzaklar. Balklar bulup Neyir halasna teslim ederler. Artk Neyyir halas ile birlikte adadaki okula gitmek istediini syler. Ve halasyla beraber eyalarn da toplamak iin eve gelir. Martsnn ldn renir. Onu baheye gmerken saklad kk eyalarn da onun yanna brakr. Vedalamak iin dedesinin yanna gittiinde ona bir kutu kibrit verir. Ve Neyir halasyla beraber adaya gider. Tema : Bymek. Bize doru gelen ve inandmz eyler gerekte doru olmayabilir. Karakterler : Yekta : 11 yanda, kz. Hi arkada yok. ine kapank. Mart besliyor. Neyir : Yektann ngilizce retmeni olan halas. Burgazadada yayor. Bulunduklar durumdan dolay babasn suluyor.

64

Nkhet Seza : Yektann birlikte yaad halas. Srekli eskiyi anlatyor ve eskide yayor. Cosmos : Adadaki eski manastrn bekisi. Kt grntsne ramen srekli iirler okuyan, yabanc dil bilen, Yektann dertlerini paylaabildii kii. Nuran : Neyir halasnn rencisi. Erkek. Fotoraf ekmeye merakl. ocuk bal marty aryor. Rahime : Ailenin temizlik ilerini yapan kii Srr bey : Yektann yatalak dedesi Ana Karakterin Amac : Annesi bulup, onun lmediini kantlamak Amaca Ulamasndaki Engeller : Halasnn annesinin odasn kilitlemesi, ona inanmadklar iin destek olmamalar Dramatik atma: ocuk Dnyas X Yetikin Dnyas ocukluk X Ergenlik Hayal X Gerek nanmak X nanmamak Dramatik Dengenin Bozulduu Yer : Annenin evden gitmesi Filmin Sonu : Yekta, annesinin ldn kabul ettii iin Neyir halasyla beraber adaya gitmeyi kabul eder. Filmde Anlatlan yknn Getii Zaman Dilimi : Sonbahar. Filmde Mekan Kullanm : Film stanbulda gemektedir. Rumelihisar, Burgazada, Galatasaraydaki Aynal Pasaj ve Mahmutpaa kullanlmtr. 3.5.1.2 Filmin Teknik Bileenleri Bte : yaklak 130 bin euro Yapm zellii : Film 16 mm ekilip daha sonra 35 mmye aktarlm. Renk : Siyah-Beyaz Kullanlan Malzeme : 16 mm pelikl Gsterim Format : 35 mm

65

Filmin Jeneriinde ne kan eler : En bata brahim Yavuzaygen ve Jacques Pomonti sunar yazs var. Arkasndaki planda sadece kk harfle yazlm a harfini grrz. lk blmde ses ve mzik yoktur. Evden detaylar ve evin d grntleriyle, denizde l bir kedi grrz. a ay yazsyla birlikte mzik de balar. Arada oyuncularn isimleri verilir ve daha sonra Nursel Glenaz Osman Kavala & Konseptin katklaryla bir Metis Film Images & Cameras ortak yapmdr yazs grlr. Neredeyse kylerde yaanan imece usulne benzer bir ekilde toplanan paralarla filmini bitirmeyi baaran Reha Erdem, filminin son jeneriindeki teekkr listesinde kendisine maddi destekte bulunan kurum ve kiileri ise yle belirtir; Bu film FRANSIZ KLTR VE LETM BAKANLII ve FRANSIZ DILER BAKANLIInn deerli katklaryla gerekletirilmitir. Filmin yapmnda yardmc olan Sn. ONAT KUTLAR, SEMHA UUK, SABHA KORAY, AL AKDENZ, M.CLAUDE BOUHERET, SERDAR ATEER, MAHMUT SEVN, CNEYT VARDAR, ETHEM ORAL, CEMAL NOYAN, RECEP KO, DENZ KUNKUT, SALH KALYON, NEVZAT VE SILA SAYIN, RUEN AKIR, MANUEL ITAK, METE BYKAKPINAR, Burgazadal balklar, Burgazada lkokulu, G. Osmanpaa Ortaokulu ve DANIELE INCALCATERRA, MARC BODIN ve CHANTAL ROUSSELe teekkr ederiz. Anlatm Dilinde Gze arpan eler: Dramatik yapsna uygunluu nedeniyle ynetmenin siyah beyaz ektii filmin baz blmlerindeki geiler sessiz sinema dnemindeki gibi yaz ile verilmi ve bu blmlerde ilgili kiinin sesi kullanlmtr. Ynetmen, Yektann Nkhet Seza halasna tepkisini, ayn plan birka kez arka arkaya balayarak vermeyi seer. Arkada olduunu dnd iin ok gvendii Nurann

66

annesini grmek yerine fotoraf ekip bir ey gzkmyor dedii sahnede ona tepkisini verirken ekran tamamen karartp sadece sesi kullanarak anlatmay dener. 3.5.1.3 Filmin ekim ncesi Aamas Hil Yaynlar tarafndan kartlan Ve Sinema dergisine Fransada yazp gnderdii sinema yazlar baz gen sinemaclarn ve sektr iindeki genlerin ilgisini eker; Yazlarmn baz genleri etkilediini Kutlu (Ataman) sylemiti bana. 114 Sonra o insanlarla tantm. Bir tanesi Uur Eruzundur. A Ayn grnt ynetmeni. Bteyi onunla yaptk. Ama armz ve bir sfr eksik koymuuz. Ve o yanl hesapla baladk. Hesap doru olsayd belki korkup balamayabilirdik. Belki bunlar bilinaltnda yaplm yanllar nk balamadan yanll fark etmitik aslnda. Ama doru hesapla film yaplmaz. nk, benim yaptm sinemay doru hesapla yapmak isterseniz yapamazsnz. Hesap batan yapma der. Ama yaptk. 115 diyerek bir film yapmaya alrken zorluklarn kendisini film yapmaktan vazgeirmediini vurgulamaktadr. Aslnda Reha Erdem, ilk filmlerini yapan birok ynetmene gre daha ansldr nk kendisine gvenen bir grup arkada onu bu zorlu ite desteklemilerdir. A Ay benim ilk admm. Paray bulmann normal yollardan olmayacan batan ok iyi bildiim iin, nce filmi nasl yapacamz, kimlerle konuacamz bulmaya alrken niversiteden ve liseden bir grup arkadam destek sz verdi. Bir ksm reklamc olmutu, bir ksm da rehberlik yapyorlard, onlar para verdiler. Bir bte yaptk. ok kk eylerdi bunlar ama filme balama gcn verdiler. Dnyorum da imdi A Ay yaptm yoldan cesaret edemem film yapmaya. Ancak son filmim 5 Vakite de benzer bir yolla baladk. Orada da arkadalar deil de kazandmz dllerin kk paralar vard. Ama imdi ok daha iyi biliyorum ki baladktan sonra kendi kendine gidiyor. Zor oluyor ama bir ekilde gidiyor. 116
114 115

Reha Erdemle, 22 Mays 2006 stanbulda yaplan grme. Berna Kuleli, lk Filmim-Nasl Baladm, Altyaz Aylk Sinema Dergisi. Say: 53(Temmuz-Austos), 2006, s.67. 116 Reha Erdemle 22 Mays 2006da stanbulda yaplan grme.

67

Yurtiinde ve yurt dnda yaplan festivallerde kazanlan para dlleri ynetmenler iin artk hem motivasyon salamakta hem de daha sonra yapacaklar yeni filmleri iin maddi destek anlam tamaktadr. Reha Erdem de dier bamsz ynetmenler gibi ald para dllerini yeni projelerinde kullanmaya balar ve daha nceleri yurtiinde yarmal blmlere neden katlmadn da bu anlamda sorgulamaktadr. Filmin oyuncu seiminde arkadalar araclyla tant Leyla zalp yardmc olur. Leyla zalp o zamanlar Atf Ylmazn yardmc ynetmenidir. Leyla zalp, 2003 ylnda yaynlanan ve alt filmlerin ekim yklerini derledii Seni Seviyorum Sinema adl kitabnda Reha Erdemin ilk filmi A Ayn ekim yksne u ekilde yer verir; Nursel Glenaz ve Metis Yaynlarndan Mge ile Semih beni Rehayla tantrarak ona yardmc olmam istediler. Bu arkadalarm Rehann ekecei filme ok inandklar iin ayn zamanda onu maddi olarak da destekliyorlard. Grnt ynetmeni Uur Eruzun da... kendi kamerasyla alyor, o da, baz alanlar da para almyordu. Filme bir tr ortak oluyorlard, sonra film para kazanrsa paralarn alacaklard. Reha, ayrca merkezi Pariste olan, alternatif film retme konusunda dnyann eitli lkelerine yaylarak birbirini desteklemeyi hedefleyen VARAN adl bir kuruluun Trkiye ayan da oluturmay hedefliyordu. 117 Sinema ile uraan ya da kendisine inanan arkadalarna VARANn alma sistemini anlatan Reha Erdem, bu kuruluun Trkiyede de kurulmas halinde film yapmak isteyenlerin bu uluslararas ilikilerle filmleri iin imkan yaratarak daha zgr sinema yapma olana bulacaklarn anlatr. lk filmi A Ayda bunu baarr da ama Trkiyede bu tr bir kuruluu hayata geiremezler. Leyla zalpin Reha Erdeme en byk destei oyuncu seiminde olur. Filmin barol iin ergenlie yeni girmi, on iki-on yalarnda, bir ocuk-gen kz gerekmektedir.

117

Leyla zalp, Seni Seviyorum Sinema, 1.B., Nisan-2003, Remzi Kitabevi, stanbul, s.259.

68

Ne byk ans ki ben Kadnn Ad Yok filminde Halenin ortaokul dnemindeki kk bir sahnesinde oynayp dikkatimi eken Yeim Tozan tanm, oyunculuunu da fiziini de ok beenmitim... Reha da Yeimi grnce ok beendi ve neredeyse inanamad... Yeim bu filmde ok baarl oldu ve Rehayla ok gzel alt. Leyla zalp, halalardan birisi iin de Devlet Tiyatrosu oyuncularndan Nurinisa Yldrm nerir. Nurinisa Yldrma yalandrc makyaj yaplr. 118 Reha Erdem senaryoyu yazarken oyunculardan sadece Mnir zkulu belirlemi ve Cosmos karakterini onun iin yazmtr. Bu konuda yaadklarn yle anlatr; Onun dndakilerin hibiri belli deildi. Trkiyede en byk yardm Leyla zalpten geldi saolsun. Eski Trk sinemasndan oyuncular olsun istiyordum. Aklmda baz isimler vard, uymad. Ama Glsen de, Nurunisa da ok uydular. O kz bulmak ok uzun srd. Yeim Tozan, akll, istekli, ne yapsa, ne yaptrsanz uyuyor. yle ocuklarla almak ok zevkli. 119 3.5.1.4 Filmin ekim Aamas Senaryosunu Fransada yazd A Ay ynetmen aslnda Fransada ekmeyi dnr ama arkadalarndan destek alnca filmi Trkiyede ekmeye karar verir. Para sknts da olduu iin bir buuk ayda tamamlayabilir A Ayn ekimlerini. Arkadalarndan ve ona gvenen kiilerden bulduklar para ile filme balarlar ama ekimin ortalarnda paralar biter. Bu yzden, ekime 10 gn ara vermek zorunda kalrlar: O arkadalardan biraz daha destek geldi. Sonra Onat Kutlara gittim o bir destek buldu ve filmi bitirdim. Fransadan ok iyi bir destek kt. Trkiyenin iinde olmad bir oluumdan post prodksiyonu iin ok byk bir yardm kt. Ayrca yine Onat Kutlar, Osman Kavaladan destek buldu. Byle yamal boha gibi para toplaya toplaya filmi bitirdim. 120
118 119

zalp, s.259-260-261. Kuleli, s.67-68. 120 Reha Erdemle 22.05.2006da stanbulda yaplan grme.

69

ok kk bir bteyle eker filmini ama yapmak istedii hibir eyden dn vermez. Filmi nasl ekmeyi planladysa yle eker; A Ay, tam olmas gerektii gibi oldu. u an o filmi eksem yine ayn ekilde yaparm. O kadar paraszlkta yine 1e 9 ektim. Tam hatrlamyorum ama o zamanlar Fransadan 500 bin frank geldi. imdi 100 bin euro gibi, benim iin ok byk bir yardmd. Fransadaki btn post prodksiyonu karlad. Buradaki harcamalar da herhalde 30 bin euro gibiydi. Yaklak 130 bin euro yapyor. Filmden ok az insan para ald iin bu bteyle filmi tamamlayabildim. Ben kstlla hi inanmadm. Hala da inanmyorum. mknszlktan uyduruk eyler yaplyor hala, imkn olanlar bir ey mi yapyorlar, bir ey yapmaya gayret mi ediyorlar? O ayr bir ey. 121 O dnemde cebimde tadm ve bir gn nasl karlayacam bilmediim senet defterinden senetler yrtp yrtp imzalayarak ektik. Sonra o delikleri kapatmak yllarm ald ama A Ay da A Ay oldu 122 Filmin ekimleri srasnda ynetmen paraszlktan Fransadan ald kredi kartn sonuna kadar kullanr. Bu nedenle Fransaya korkarak gitmeye balar; Zaman amna da gvenerek kredi kartm fazla suistimal etmitim. Riskli iler tabii ama oldu. Fransadan yardm gelince iin rengi deiti. Biz burada ekiyorduk, negatifleri Fed Exle gnderiyorduk ki bu ok risklidir. Orada bir arkadam alp laboratuvara gtryordu. Adaya ekime gittiimizde sadece jeton paras ve birer sandvilik para oluyordu cebimizde. O ruh hali filme ayr bir ey olarak dnyor. Yoksunluklar kapatmak iin herkes yan yana birbirine destek verdiinde gerek ekip olunuyor. Bu btn filmlerde olmas gereken bir ey. Film, ancak byle bir ruh haline sahip bir ekip olunca film olabiliyor. lk gn ok iyi hatrlyorum. Uur Eruzunla beraber binann deme tahtalarn zmparalyorduk. Setiler ve klarn byk ksm eski Yeilam terbiyesinden geldii iin, ok ardlar, bunlar nasl kameraman, nasl ynetmen diye. Sanrm o an anladlar farkl birileri olduumuzu, farkl bir eyler yapma niyetinde olduumuzu. Bu arada unu sylemeliyim ki, A Ay filmi Uur Eruzuna ok ey borludur. Uur az rastladm hakiki bir sinema insandr. Estetik
121 122

a.g.g. Kuleli, s.68.

70

duygusu ve k becerisinin ykseklii A Ayn her karesinde gzkr. 123 Filmin ekimlerinin byk blm Rumeli Hisarndaki Perili Kk diye bilinen Msrl bir Hdivin kknde ekilir. ekimler devam ederken k mevsimi ve souk iyice bastrr. altklar kkn ii o kadar souk olur ki herkes paltolaryla almak zorunda kalrlar. Ama bu bile almalarn keyifli bir ekilde srdrmelerini engellemez. 124 3.5.1.5 Filmin ekim Sonras Ynetmen, A Ayn Fransada yapt grnt ve ses montajn 2,5 ayda tamamlar. Dorudan masada film montajn kendisi yapar. Ama bu ekilde montaj sadece ilk filminde kullanr daha sonraki filmlerinde o da dijitale geer. Btn zorluklara ve paraszla ramen film biter ama bu sefer de gsterime girmek iin salon bulunamaz. nk Reha Erdem deneysel bir film ekmitir ve o dnemlerde bu tr filmlerin izleyicisi ok azdr. O nedenle sadece festivallerde gsterimi yaplr. Gsterim iin kendisi sinema aramak zorunda kalr; Film bittikten 7 yl sonra, 1 hafta sadece stanbul Perada oynad o bodrum gibi yerde. Para verip oynattk onu da. Seyirci kotamz u, o kadar dolmazsa ne yapacaz dediler ve ek aldlar bizden. Hakikaten de o kadar dolmam ve o paray dedik. Ne kadar olduunu unuttum ama gerekten para verip oynattk filmi. Sonra klt film oldu. Yaknda DVDsini karacaz. 125

3.5.1.6 A Ay Filmi in Basnda Yaplan Eletiriler Bir grup meraklnn ve sinema yazarlarnn izleyebildii filmi ok beenenlerin yannda hi beenmeyenler de vardr. rnein o dnem Yeni Yzyl Gazetesinde sinema yazlar yazan Atilla Dorsay filmi hi beenmeyenler arasndadr;

123 124

Kuleli, s.67-68. zalp, s.261. 125 Reha Erdemle 22 Mays 2006da stanbulda yaplan grme.

71

Reha Erdem ve A Ay... En klasik anlamyla bir sanat filmi bu. Hani ulalr olmasna hi aba gsterilmemi, ynetmenin sanki yalnzca kendisi iin yapt ve deyimin adn ktye kartan filmlerden... ok dzeyli bir renci diplomas filmi veya seyirciyi hi umursamam bir deneysel aba olarak da grlebilir. Bu umursamama, bu kendisi iin yaplm film tavr, kukusuz belli bir yreklilik de tayor, belli bir saygy da hak ediyor... Filmin biimsel alanda veya dayand sanatsal eler alannda yaratmaya alt sentez, gerek anlamda gereklemiyor. Vivaldi ile ezan, William Blake iiriyle Edip Canseveri, douya zg keder ve hznn motifleriyle bir zamanlar (1960larda) Amerikan yeralt sinemasnn zellikle de Maya Derenin yapmaya altklarn ayn potada eritme abas, iinde bulunduumuz 1990larda ne yazk ki gerekten etkili olamyor. Ama Reha Erdemin ak biimde yetenei var ve bu ilk denemeden sonra daha sorumlu iler yapmasn beklemek, sanrm hakkmz olacak. 126 Atilla Dorsay filmi beenmediini aka belirttii bu eletiri yazsnda Reha Erdemin tarznn eskilerde kaldn yazmaktadr. Ancak bu arada ynetmenin daha iyi filmler yapabilecek kapasitesinin olduunu da vurgulamaktadr. Filmi yaptktan ok sonra gsterim ans bulan ynetmen bu gibi eletirilerden pek etkilenmediini sylyor; Film vizyona kana kadar ki srete benim iin gerekli primi yapt. dl ald. Avrupa jri dlleri benim iin zaten ok skse yapt. Bir sonrakine de yardmc olacak kadar bir ey oldu ama ben onu iyi deerlendiremedim, anszlk oldu. Film ok sonra kt. 6 sene filan vard arada. Atilla Dorsay ey yazm kendine film yapyor diye. imdi hatrlamyor. Hala kendime film yapyorum, dolaysyla ondan farkl bir ey olmad. 127 Film bittiinde hemen gsterim ans bulsayd ve bu eletirilere o dnemde maruz kalsayd ne yapard bilemiyoruz. Ancak filmlerinden taviz vermediini sylese de ilk filmi

126

Dorsay, Sinemamzda k ve Rnesans Yllar Trk Sinemas 1990-2004, 1.B., stanbul, Remzi Kitabevi, Aralk-2004, s.29. 127 Reha Erdemle 22 Mays 2006da stanbulda yaplan grme.

72

A Ay gibi deneysel tr imdi sadece ksa filmlerinde kullanmaya devam ediyor. Cumhuriyet Gazetesinde sinema eletirileri yapan Sungu apan ise A Ay beenir; Popler, ticari sinema rnlerinden farkl, vizyon sahibi, yeni ve deiik bir yazar-ynetmenin ltsn saan, farkl kayglar tayan, taze ve zgn bir ilk film denemesiyle kar karyayz. Genelde yalnkat elence ve gsteri sinemasnn girdaplarna ekilerek bir takm alml, alml ama s ve kolay filmlere artlana gelmi ortalama seyirciye skc gelebilecek A Ay, iine ald meraklsnaysa seyir zevki ve sinema keyfi sunuyor... A Ay, allm dramatik olay rgsne bo vererek bildik hikaye anlayndan farkl kanallara akan, imgelerle temalarn birbiriyle kesiip, birbirini tamamlad ve... baarl mekan-evre kullanmyla da dikkati eken... nemli ve anlaml bir film ksacas... A Ay, Atilla Tokatlnn Denize nen Sokak, Metin Erksann Sevmek Zaman ya da Nesli lgeenin Kardeim Benimi gibi klasiklerimizin izgisinde ve Kutlu Atamann Karanlk Sularyla birlikte, Trk sinemasnn 1990lardaki belki de en nemli ve ayrks slup denemesi olarak selamlamak da olas. 128 diyerek yorumlar. lgintir ki Sungu apann filmini ve tarzn benzettii Metin Erksan ve Kutlu Ataman Reha Erdemin sinemasn sevdii ve takdir ettii iki ynetmendir. Milliyet Gazetesi yazar Alin Tayan da filmi beenen eletirmenlerdendir; A Ay adl film iin aklma gelen ilk sz u oldu: nce iilik. Ynetmen, gm kakma gibi ilemi filmini. Karanlk girinti ve parlak kntlarla dolu, gizemli bir gm kemer A Ay... Hemen her plan simgelerle ykl, iirsel A Ayda zerine yazmak iin yeterince malzeme salayan bir film... Reha Erdem, grme ve gsterme, grnen gereklik, grnmeyen ama varolduu sylenen zerine oka dnm ve bu sorunsallar film iinde baaryla zmlemi. 129 diyerek vgyle sz eder filmden.

128
129

Sungu apan,Cumhuriyet Gazetesi, 04.10.1996 Alin Tayan, Milliyet Gazetesi, 04.10.1996

73

3.5.1.7 Ynetmenin Gsterim Deneyimleri Filmin Nantes Trois Continents Film Festivalindeki gsterimi ki bu filmin ilk gsterimidir. Reha Erdemi ok etkiler; Tir tir titriyordum. ok byk bir salon ve tklm tklm doluydu. Balkonda bir yerde bzlm izliyordum. Tam da orada yaayan Trklerin arasna dmm. Onlar beni bilmiyorlar ve aralarnda konuuyorlard. lk duyduum sz Ne bu ya! oldu. lk filmimle ilgili duyduum ilk seyirci tepkisi bu oldu. ok krc bir durum tabii. Bu Ne bu ya sonraki filmlerimde de bol bol kt karma, hala da kyor. imdi biraz vg gibi de geliyor tuhaf bir ekilde. 130 Ynetmenle film hakknda Altyaz Sinema Dergisi iin Berna Kulelinin yapt rportajda Reha Erdem, ilk filminin konusunun kendi ocukluu olduunu ok sonralar anladn syler; Anladm ki daha ok benim ocukluum. Birebir anekdotlar deil de, duygular, durumlar olarak benim ocukluum... Daha kendimle ilgili; temas, sinemas, her eyiyle halen tadm, benim gibi bir ey o da. 131 A Ay ekene kadar sevdii filmlerin hepsinin siyah-beyaz olmasnn da etkisiyle o da filmini siyah-beyaz eker. Bu tercihinin bir dier sebebini ise yle aklar; Filmi gereklikten koparmann en kolay yolu siyah beyaz ekmekti. imdi de isterim siyah beyaz ekmeyi. Gndelik gereki sinemay sevmiyorum... Gereki olmayan, hayattan alnm gibi olmayan seviyorum. A Aydan beri yapmaya altm ey bu. 132 3.5.1.8 A Ay Filminin Ald dller Nantes Trois Continents Film Festivali, 1989 / Gm dl Fizan adl filmle paylar Trkiye Yazarlar Birlii, 1991 / En yi Ynetmen dl
130 131

Kuleli, s.68. Kuleli, s.67. 132 Kuleli, s.68.

74

Reha Erdem bu dlleri ald iin filminin gerekli yerlerden onay aldn dnr ve yllar sonra film vizyona ktnda az seyirci gelmesi ve ar eletiriler almas onu sinemadan uzaklatrmamtr. 3.5.2 KA PARA KA - 1999 Reha Erdem, ilk filminin zerinden tam on yl getikten sonra 1999da ikinci filmi Ka Para Ka eker. Ynetmen : Reha Erdem Senaryo : Reha Erdem Oyuncular : Taner Barlas (Selim), Bennu Yldrmlar (Ayla) , Zuhal Gencer, Engin Alkan, Sermet Yeil, Duygu Akgn, Blent Emin Yarar (Ziya), Ara Gler(antikac), Ali Denkalkar (veznedar), Meral etinkaya (1.mteri), Kksal Engr (2. mteri), Sevin Okyay (3. mteri), Nisa Yldrm (mteri), Cneyt Trel (4. mteri), Kaya Grel (baba), Tilbe Saran (parktaki 1. anne), Serra Ylmaz (parktaki 2. anne), Melih Dzenli (simiti),Gven Ergl(parktaki 1.ocuk), Melis Gler (parktaki 2.ocuk), Erdal Kkkmrc, Haldun Boysan, Elif Gezen, Mehmet Atak. Simay Tuna, Yaln Gzelce (komiser), Mrsel Yaylal (1. polis), Ahmet Tademir. Sanat Ynetmeni : mer Atay Grnt Ynetmeni : Florent Herry, Jean Louis Vialard Ses : Regis Leroux, Herve Guyader, Emmanuel Crozet Kurgu : Nathalie Leguay Mzik : Blood Brothers Pressure Drop Foctus , My Friend, Let Me Be Me Yapmevi : Atlantik Film Yapmc : mer Atay Yapm : Trkiye Yapm Yl : 1999 Tr : Dram Sre : 104 dakika Teknik zellikler : 35mm / Renkli lk Gsterim Tarihi : 17 Aralk 1999 Vizyona Giri Tarihi: 25 Austos 2000 Vizyonda Kal Sresi : 3 hafta Kopya Says : 12 zleyici Says : 15.200 kii 133 Gsterime Girdii Salon Says:Bilinmiyor. Gsterime Girdii ehir Says: 3 (stanbul, zmir, Ankara)
133

Deniz Yavuz, Haftalk Antrakt Sinema Gazetesi

75

Datm : Warner Bros. 3.5.2.1 Filmin erik Bileenleri Filmin Konusu: Selim, Beyolunda bulunan kendisine ait gmlek maazasyla ailesinin geimini salamaktadr. Drst ve dzenli yaam vardr. Hatta bu ynyle arkadalar srekli dalga gemektedir. Kars Ayla, kz Esma ve babasyla Kadkyde eski bir apartmanda yaamaktadrlar. Selim bir gn kzn parka gtrdnde oynamakta olan ocuklar arasnda tartma kar. Yanlarna gittiinde ocuklarn yerde 100 dolar bulduklarn ve hangisinde kalaca konusunda tarttklarn grr. Selim ve dier ocuklarn anneleri paray ne yapacaklarn tartrlarken, kadnlar paray bankada bozdurup paylamaya karar verirler. Selim onlarla gitmez. Eli sk birisidir ve evresindekilere sk sk siz para kolay m kazanlyor zannediyorsunuz diyerek bu zelliini aa kartmaktadr. Yamurlu bir gnde eve dnerken saanak yamurun gemesini beklemek iin bir lokantaya girer. Lokantadan dar ktnda bir taksinin boalmakta olduunu grr ve o taksiye biner. Taksiden inen adam, takside antasn unuttuunu fark ederek taksinin peinde komaya balar. i dviz dolu antay gren Selim, taksinin yannda komakta olan adamla gz gze gelmesine ramen taksiyi durdurmaz. Bir sre gittikten sonra piman olur ve aniden taksiyi durdurarak adam bulmak iin komaya balar. Fakat adam kaybolmutur. Selim paray gizlice eve sokarak, saklar. Taksiciden paralarn alnt olduunu renir. Gazetelerden haberin doruluunu aratrr. Haberlerde alnan parann miktarnn 500 bin dolar olduu yazldr. Selimin merakl komusu Nihal, duyduu her seste kapy kp zellikle de Selimi grdnd trl bahanelerle onunla iletiim kurmaya almaktadr. Selim, kzn ve eini tatil iin ehir dna gnderir. Hemen eve gelip paralar sayar. 436 bin 200 dolar vardr antada.

76

Selim arkadalarn ziyarete gittiinde, hsan ve dier arkada srekli bir ey almaktan bahsederler. Bu konumalardan rahatsz olur ve onlarn yanndan ayrlr. Dkkanna dndnde hibir neden sylemeden ran iten kartr. Srekli dalgn ve uyur gezer gibi dolaan Selim, paralar dkkana gtrd gn silahl bir gen kasasndaki btn paray alp kaar. Soygunu polise haber vermek isteyen dkkan komusu Ziyay engeller ve kendisini soyann iten kartt rann olduunu syler. Dkkannn gvenli olmadn anlad iin paralar bir bankadan kiralad kasaya koyar. Selimin yakn arkada Ahmet, ondan bir Rus ressamn antikacdaki tablolarn satn almak iin 180 bin lira ister. Selim bu arada paray kk miktarlarda bozdurarak karsna hediyeler ve ev eyas almaktadr. Pahal restoranlara birlikte yemee giderler. Lokantada yemek yerken kars bu durumdan rahatszlk duyduunu syler ve bu kadar paray nasl harcayabildiklerini sorar. Selim eine espriler yaparak konuyu kapatr. Bir gn vapurla ie giderken hem antasn ald veznedarla, hem de kendisini gasp eden ocukla karlar. lnn arasnda vapurun iinde bir kovalamaca balar. Selim vapur yanarken atlar ve izini kaybettirir. Srekli toplu tama aralarn kullanan Selim, parasn ald adama yakalanma korkusu yznden kendisine bir de araba alr. Bir baka gn dkkan komusu Ziya, hrsz olduunu sand Selimin eski ran grp yakalattrr. ocuun btn itirazlarna ramen polisin sorgulamas srasnda, kendisini soyann ra olduunu sylemek zorunda kalr. Karakoldan ktktan sonra yaptklar karsnda kusar. Akam bir gece kulbne gider ve striptiz yapan kadnlara bir sr dolar bahi olarak verir. Selim, kars ve kzn hafta sonu iin yeni ald arabayla tatile gtrr. Oradayken bir gazetede veznedarn intihar ettii haberini grr. Hemen ehre geri dnmeleri gerektiini syler ve telandan kznn oynad ve eve gtrmek istedii kk bir kpei ezer. ehre gelir gelmez, ran hapisten kartarak ona yklce para verir.

77

Bankadaki kasasndan para alrken bir kadnn kendisini grmesinden rahatsz olur ve paralar cebine doldurarak dkkana gelir. Paralar nerede saklayacan bilemez. Bu arada karsna ok deerli bir mcevher alr. Kars artk paralarn nereden geldiini renmek ister. Selim ona lotodan byk ikramiyenin kendisine ktn syler. Kars, kz ve babasnn adaya gitmek zere evden ktklar bir gn komunun kz Nihal eve gelir. Hareketleriyle Selimin ilgisini ekmeye alan kadn bu sefer baarl olur. Selim, Nihalle sevimeye balar ama tam bu srada kap alr ve vapuru karan kz, babas ve ei eve dnerler. Panikleyerek balkona ynelen Selim aaya der. Bu arada cebindeki dolarlar evreye salr. Tema : Para en byk zaaflarmzdan birisidir ve her zaman hayatmz olumlu olarak etkilemez. Karakterler : Selim : Hep drstl savunmu, alkan, parann zor kazanldn dnd iin harcamalarnda biraz eli sk olan, iine kapank birisi. rkek, atlm ruhu olmayan sradan birisi. Ayla : Selimin kars. Elindekilerle yetinmeyi bilen, evine ve eine bal, srekli pozitif olabilen gzel bir kadn. Esma : Selimin kz. 6 yanda. Hayvanlar ok seviyor. Ahmet : Selimin arkada. Ksa yoldan zengin olmak isteyen ama girdii ilerde baarl olamayan, parann yenilmesinin gerektiini savunan kii Nihal: Apartman komular. Einden ayrlm ailesiyle beraber yayor ve hareketleriyle Selimi srekli taciz eden gz ykseklerde bir kadn. A.R : Veznedar. 37 yanda. hsan : Mal ald toptanc. Ziya : Dkkan komusu. Selimdeki deiiklikleri fark ediyor ama sebebini renemiyor. Ana Karakterin Amac : Eline geen parayla iyi bir hayat yaamak.

78

Amaca Ulamasndaki Engeller : Yapt iin kiiliine aykr olmas. Yakalanma korkusu. Fazla para harcamas arkadalar ve ailesi tarafndan fark edilmesin diye srekli dikkatli ve tetikte olmak zorunda kalmas. Dramatik atma : atma (kendisiyle) ahlaki ve psikolojik Masumiyet X Sululuk Doru X Yanl Drst olma X Yalan syleme Tamah X Agzllk Dramatik Dengenin Bozulduu Yer : alnan parann Selimin eline geince Filmin Sonu : Emek harcamadan sahip olduu para Selimin hayata bak asn ve yaamn kt ynde deitirdii iin hata yapar ve bu hayatna mal olur. Filmde Anlatlan yknn Getii Zaman Dilimi : Tarih ve zaman aka belirtilmemektedir. Sadece kyafetlerden ve gidilen yerlerden mevsim olarak yaz olduunu anlyoruz. Ele geen parann o dnemde ne kadar deerli olduunu anlatabilmek iin bir gmlein fiyatnn 3 milyon olduu bilgi olarak verilmektedir. Filmde Mekan Kullanm : stanbulun Cihangir, Tnel, Kasmpaa, Balat ve Eminn gibi tarihi semtleri seilmitir. Bu mekanlar tarih ve zaman asndan herhangi bir ipucu vermeyecek nitelikte kullanlmtr. Sokak aralar bile kalabalk olan stanbulda, bo ve terkedilmi bir evre hissi uyandracak ekilde dzenlenmitir. 3.5.2.2 Filmin Teknik Bileenleri Bte : 1 milyon 200 bin dolar. Renk : Renkli Yapm zellii : ekimler 10 hafta srer. 4 ay sren grnt montajn stanbulda, 3 ay sren ses montaj takip eder. Ve filmin miksaj da Fransada yaplr. Filmin negatif montaj ve kopya basklar ise Brkselde yaplr.

79

Tantm : Yaplmamtr. Kullanlan Malzeme: Pelikl. Gsterim Format : 35 mm Filmin Jeneriinde ne kan eler : Filmin balang jenerii mart sesi ile balar. Apartmanlarn arasndan yukardan uarak gelen kat para (dolar) yere yaklarken mzik (temposu hzl) balyor. Yere der dmez alnan parann hzl bir ekilde insanlar arasndaki el deiimi gsterilir. Parann bu dolam Selimin kasasn an gsteren plana balanr ve film balar. Filmin sonunda da Selimin dp paralarn her tarafa salmasndan sonra yine ayn parann dne balanarak giriteki grntler tekrarlanr. Yani film bir geri dnle balar. Filmin Sorduu Soru : nsanlar neden su iler, insanlarn karakterleri sonradan kt ynde deiir mi veya iyi insanlar hi mi kt eyler yapmazlar, ok para iyi ve drst insanlar da etkiler ve su iletir mi, ok para = mutluluk mudur? Anlatm Dilinde Gze arpan eler: Filmin son jeneriindeki grntler balang jeneriinde de kullanlmtr. Yani geri dn kullanlmtr. Kullanlan mzikler dramatik yapy desteklemektedir. ki kameramanla allmasna ramen grsel olarak anlatm btnl salanabilmitir. Filmi izlerken bunu anlamak mmkn deil. Her iki kameraman da baarl. ekimler ve montajn ritmi uyumlu. Ka sahnelerinin ekimleri baarldr. zellikle vapurda Selim, veznedar ve dkkan soyan ocuk arasndaki ka sahnesinin ekimleri de montaj da uyum asndan gze arpmaktadr. Selimin evde paray saklayacak yer ararken melek biblosunun krlmas ve yaptrdktan sonra kurumas iin brakt masada paralar saymasn gsteren sahneyi Selimin drstlkten, hrsna ve parann gcne teslim oluuna gei metaforu olarak yorumlanabilir. Filmde, stanbul grntleri ok zenli ekilmi, kartpostal gibi baz sahneler var.

80

3.5.2.3 Filmin ekim ncesi Aamas Reha Erdem filmin senaryosunu, ok sevdii Fransz yazar Georges Simenonun Venedik Treninden esinlenerek yazar. Uyarlama yapabilmek iin eserin haklarn da satn almak ister ama Fransada ok zorlanacan syledikleri iin bundan vazgeer. 134 Filmi daha iyi anlamak iin yazar George Simenonu daha yakndan tanmak gerekir. Belikal yazar Simenon, eserleriyle olduu kadar yaam tarzyla da aykr bir yazardr. 37 kez evini tam olan Simenon, Fellini ile yapt bir syleide 10 bin kadnla birlikte olduunu aklayacak kadar cesur bir sanatdr. 450 eserin yazar, 550 milyon okuyucuya ulam komiser Maigretin yaratcs Simenon psikolojik polisiyenin babas olarak kabul edilmektedir. Yazar, eserlerinde okurlarna sulunun takibinden ok suun nedenlerini anlatmtr. Doduu ehir olan Liegede yerel bir gazetede muhabirlik yapt drt yl sresince polisle sk bir ibirlii iinde alr ve bu sayede daha sonra yazaca kitaplar iin malzeme toplamay baarr. Kitaplarndan birou sinemaya uyarlanr. Yazd kitaplarn konusu, ounlukla duygular zerinde ekillenir: ehvet, kskanlk, intikam, tutku ve takntlar... 135 Reha Erdem de Simenonun suun nedenlerini irdelemesi gibi, Ka Para Ka filminde Selimin neden bu suu ilediini anlatmaktadr. O da Simenon gibi suun ve sulunun takibini yapmaz. Filmde parann alnd bankay, veznedarn intihar edene kadar neler yaptn ve polisin bu konuda yapt aratrmay vermemitir. Ynetmen, setii birey olan Selimin eline geen bu byk parayla nasl deitiini anlatmay tercih eder. Ayrca, Simenon ile Reha Erdemin bir baka ortak noktas daha vardr. George Simenonun Venedik Treni 1993 ylnda Sosi Dolanolu evirisiyle Nisan Yaynclk tarafndan Trkiyede de baslr. Reha Erdemin ilk filmi A Ayn senaryosunu da kitap olarak basan Nisan Yaynlar, sahneye koyduu Jean Genetin Hizmetiler oyununu da kitap olarak basmtr. Hatta bu kitabn Reha Erdem tarafndan gzden geirildii bilgiler

134 135

Reha Erdemle 22.05.2006da stanbulda yaplan grme. www.focusdergisi.com.tr/bilim_insanlari/soylesiler/2003

81

ksmnda belirtilmektedir. Bu ok ynl bir ynetmen olan Reha Erdemin yaync arkadalarn da ynlendiriyor olduunu dndrtmektedir. Reha Erdem Ka Para Ka ekebilmek iin almalarn srdrrken reklam filmleri ekmeye devam eder. Bu filmi yapmak iin para bulmaya alrlarken bir prodktrle anlarlar. Ama daha ilk toplantlarnda oyuncular zerinde konuurken tartma balar ve bu anlamazln ardndan yine filmi kendi paralaryla ekmeye karar verirler. Aslnda biliyordum diyor Reha Erdem ve ekliyor ama kendime ve arkadalarma bir kez daha konfirme etmi oldum paray veren dd alar ve onlarla olunca baka trl olur. Sonra ite hacaalar gibi o ana kadar kazandmz parann tmn Ka Para Kaa koyduk ve yaptk. 136 Yapt filmlerinden ekimi en uzun sren Ka Para Kan oyuncu seimi de alt ay srer. Ynetmen, ok sade bir film istedii iin ekimler srasnda biraz zorlanr. Ama oyuncularndan istedii performans alr. Filmin ana karakterini baaryla canlandran Taner Birsel; Tarihte salar kesilence gcn kaybeden kahraman vardr ya... ben de yleyim. 15 yldr salarm kendim keserim. Bakas sam kestiinde zgvenimi yitiriyorum. Bu filmde bana ilk yaplan da salarmn kuafrde kesilmesi oldu. O andan itibaren Selim ekillenmeye balad, zgvensiz ve ie dnk bir karakter olarak. diyerek role nasl hazrlandn anlatr. 137 Bu alnt Reha Erdemin setii oyuncularn rollerine iyi hazrlanabilmeleri iin nasl ynlendireceini iyi bildiini gsteriyor. Bu, yaklam ynetmenin gen yanda balad tiyatroculuunun etkisi olduu yorumu yaplabilir. nk kendisi de lise dneminde eitli oyunlarda oynad iin oyuncunun bak asn ve nerede ne dneceini, ne yapmas gerektiini iyi bilmektedir. Oyuncularn da bu yzden doru ynlendirebilmektedir.

136 137

Reha Erdemle 22 Mays 2006da stanbulda yaplan grme. Prof.Dr.Alim erif Onaran ve Do.Dr. Blent Vardar, 20.Yzyln Son 5 Ylnda Trk Sinemas, 1.B.,Beta Kitap, stanbul, Temmuz-2005,s.173-174.

82

3.5.2.4 Filmin ekim Aamas Reha Erdemin en fazla negatif kulland Ka Para Kan btesi 1 milyon 200 bin dolar bulur. Yurt dnda yaplan ilemler iin byk oranda indirimler alsa da filmlerinin btelerinin byk ksmn bu ilemler iin harcamaktan kanmaz ve bunu anlay ve insanla ilgili bir olay olarak grr; Ka Para Ka ok uzun yllar sonra ektiim ilk filmimdi. Akas madem dedim bu kadar alp bir film yapyoruz, nasl iyiyse nasl iyi olacan dnyorsak yle yapalm. Ve film en iyi yerlerde en iyi ekilde yapld. O an o gerekiyordu imdi ayn ekilde yapmam. O filmi en kaliteli 35 mmden ktk. O benim Rolce Royce filmim. Ka Para Ka u ana kadar en ok negatif kullanlarak ekilmi film. Sonradan duydum bana mark diyorlarm. Film iin nasl gerekiyorsa yle ektim. Bunun reklamla, reklam olmamakla bir ilgisi yok. Btn dnyada da yle yaplyor halen. Hep yleydi. Olmas gereken gibiydi. Bu bir ticaret deil ama ok para koyunca biz o filme 1 milyon dolar cebimizden koymutuk. O 1 milyon dolar iin deli gibi alp bol reklam filmi ektik ki artk byle imkan da yok. O zamanlar ok byk btelerle film ektiim iin olabiliyordu. yi ki de yle oldu. Abuk-sabuk evler, arabalar yerine param anlaml bir filme gitti. 138 Reha Erdem, filmini ektikten sonra olanakszlklardan yaknp istedii gibi yapamadn paras olsayd daha iyi yapabileceini sylemektense elindeki imkanlar sonuna kadar kullanp, yaplmas gerektiini dnd hibir masraftan kanmamaktadr. 3.5.2.5 Filmin ekim Sonras Ekip olarak reklam sektrnde olmalarna ramen bu filmin pazarlamasnda da baarl olunamaz. Tantm, filmin datmn yapan Warner Bros.a brakrlar. Warner Bros. da sadece, rutin ilemlerden biri olan vizyona kt gn gazete ilanlar yaynlattrr. Ayrca zel bir tantm iin katkda bulunmaz. Film iin zel bir tantm stratejisi oluturulmaz. Sadece 3 byk ehirde, 12 kopya ile gsterime kan film ancak 3 hafta vizyonda kald iin 12 bin kii tarafndan izlenebilir ve gie geliri dk olur. Ancak 2-3
138

Reha Erdemle 22 Mays 2006da.stanbulda yaplan grme

83

yl sonra DVDsi knca film izleyicisi ile buluur. Yurt d satlarnda da zellikle Japonya ve Almanyada ok ilgi grr. Reha Erdem, sat yaplmayan ok lke olduu iin bu filmden hala iyi gelir elde edeceini dnmektedir. Bostonda bir niversitede sinema dersinde ilenen filmlerden biri de Ka Para Kam. zleyen rencilerin film zerine dev yaptklarn renince o kadar ilgin geldi ki bana. Ka yl nceki filmim ve bambaka lkenin ocuklar zerinde inceleme yapyor, ok houma gitti. 139 Belli bir dneme ait olmayan filmler rettii iin, her zaman geerliliini koruyabilen filmleri ne kadar zenli yaplm olsa da Trkiyede yeterince ilgi grmeyince yurt dndaki bu ilgi ve filmlerine verilen nem ynetmeni artabilmektedir. 3.5.2.6 Ka Para Ka Filmi in Basnda Yaplan Eletiriler Reha Erdemin A Ay filmini beenmeyen ve bunu aka ifade eden Atilla Dorsay, zgn bir alma olarak grd Ka Para Ka kabuk deitiren Trk sinemasnn ilgin bir rnei olarak gstermitir. Film son derece iyi dnlm ve uygulanm ekimler ieriyor. Taksi sahnesi, Boaz vapurundaki kovalamaca, kahramanmzn para harcamasyla birlikte dzeyi ykselen lokanta vb. mekanlardaki ekimler harika. Erdem, reklamclktan gelen deneyimini kof bir gsteri deil, sinemann z nitelikleri ynnde kullanmay baarm. Birok sahnenin, giderek filmin tmnn hafif ve akc grnm ardnda gerek bir sinema ustal ve ynetmen baars ierdii, dikkatli gzlerden kaacak gibi deil. Kaliteli sanatsal bir Trk filminin ayn zamanda nasl Batdaki rneklerinden geri kalmayan mkemmel bir elencelik olabileceini ve Reha Erdemin yeteneini parlak bir ekilde gsteriyor bu film... 140

139 140

a.g.g. Dorsay, s.99.

84

Sungu apan da Cumhuriyet Gazetesindeki eletiri yazsnda, filmin finalini baarsz bulsa da Reha Erdemin sinemasnn bu filmde olgunlatn belirtmektir. Havadan gelen paralarn ruh saln bozduu (ve sonunda pencereden aa uurduu) Selimin gittike marazilemesini baarl yanstan Taner Birselin ban ektii oyuncu kadrosundan olgun sinema anlatmna, ahlaki bir finale kan yksnden dekor-mekan kullanmna ve Fransz arlkl grntlerinden montajna kadar temiz, zenli hatta sra d diyebileceimiz klasik bir sinema eseri Ka Para Ka... Reha Erdemin bu kez tm gereklerini yerine getirdii ticari sinemann cilasn ektii ikinci filmi Ka Para Ka, bizce pek baarlamam finaline karn, dolarla simgelenen parann hkmettii hayatlarmza ilikin, esasl bir mesaj-mesel filmi saylabilir sonuta. 141 Radikal Gazetesinde yasan Tunca Arslan ise A Ay beindii gibi Ka Para Ka da beendiini belirtmektedir; Reha Erdem Ka Para Kata gzlem gcyle toplumsal yapdaki yozlamay baaryla yanstyor. Ka Para Ka parann bozgunculuu stne nemli vurgularda bulunan, daha geni lekli, eletirel bir film... Film gerek olay akndaki kvraklk ve samimiyet, gerekse de parlak oyunculuk sayesinde tkr tkr ileyip gidiyor... Sam Raimi imzal Basit Bir Plan akla getiren olay rgs ve iyiden iyiye ABD dolarnn egemenliine giren ekonomimizin, yozlaan toplumsal yapmzn fotorafn ekmeye alan ahlaki yaklamyla dikkat eken filmin, sinemamzn ykselen grafiini koruduu, tay aa ekmedii sylenebilir. 142

3.5.2.7 Ka Para Ka Filminin Ald dller Ka Para Ka Oscar dlleri En yi Yabanc Film dalnda Trkiyeyi temsil eder. Tokyo Film Festivalinin yarmal blmne katlr. Mnih, Londra, Gteborg, Oslo,

141 142

Onaran ve Vardar, s.174. Onaran ve Vardar, s.173.

85

Selanik, Kuds, Washington D.C., Palm Springs, Yeni Delhi, Montpellier, Seattle Film Festivallerinin de arasnda bulunduu birok sekin uluslararas festivale de katlr. SYAD Sinema Yazarlar Dernei / 1998-1999 En yi Erkek Oyuncu TANER BRSEL

kinci Sadri Alk Sinema ve Tiyatro dlleri / 1999 En yi Kadn Oyuncu BENNU YILDIRIMLAR

Filmin oyuncularnn ald bu dller oyuncu konusunda ok seici olan ynetmenin seimlerinde ne kadar isabetli olduunu gstermektedir. 3.5.3 KORKUYORUM ANNE / 2004 Reha Erdem nc filmi Korkuyorum Anneyi 2003 ylnda eker. lk kez 23. Uluslararas stanbul Film Festivalinde nsan Nedir ki ismiyle gsterilen film, FIPRESCI (Uluslararas Sinema Eletirmenleri Dernei) dln alr. Film, aralarnda Gteborg, Kopenhag, Montpellier Akdeniz Film Festivali, Seattle Film Festivali ve Stuttgart Trk Film Festivalinin de yer ald eitli uluslararas festivallere katlr. 143 Ynetmen : Reha Erdem Senaryo : Nilfer Gngrm Reha Erdem enay Grler ( pek), Arzu Bazman (mit), Turgay Aydn (Keten), Aydoan Oflu (Aytekin), Blent Emin Yarar (Kasap), Ozan Uygun (etin), Esra Bezen Bilgin (Selvi) Yapmc : mer Atay Grnt Ynetmeni : Florent Herry Ses : Regis Leroux Cedric Lionnet Ses Mix : Cedric Lionnet Sanat Ynetmeni : Mehtap n Kanbelli
143

Oyuncular : Ali Denkalkar (Ali), Il Ycesoy (Neriman), Kksal Engr (Rasih),

Korkuyorum Anne filminin basn blteni

86

Montaj : Nathalie Le Guay Reha Erdem Ortak Yapmclar : Franoise Piraud, Sylvie Martin (Strapontin) Sre : 128 dakika Tr : Dram / Komedi Yapm : Trkiye Yapmc Firma : Atlantik Film Yapm Yl : 2004 Teknik zellikler : Renkli / 35 mm lk Gsterim Tarihi : 2004 (stanbul Film Festivali katalouna bak) Vizyona Giri tarihi : 17 Mart 2006 Vizyonda Kal Sresi : zleyici Says : 30.300 kii 144 Kopya Says : 30 Gsterime Girdii Salon Says: Bilinmiyor Gsterime Girdii ehir Says: Bilinmiyor Datm : Kenda Film Ynetmen 1. Asistan : Gamze Paker Ynetmen 2. Asistan : Asl Somer Ynetmen 3. Asistan : Fatih Kzlgk Devamllk : Mehtap Tunay Yapm Sorumlusu : Evrim Saraolu Yapm Asistanlar : Arda Topalolu, zgr zcan, Murat Aksu, Mustafa Yiit Kasting Danman : Tilbe Saran Kasting : zlem Sungur Kasting Asistan : Zeynep Saraolu Kostm : Aye Piriniolu Kostm Asistan : aduman Kzldere Dekor : Mertkal Kanbelli
144

Deniz Yavuz, Haftalk Antrakt Sinema Gazetesi

87

Sanat Grubu : Uykura Bayburt, Glden ahin, Sertan zcan, Faik Topuz Makyaj : Cneyt Ball Makyaj Asistan : Glcan Bayer Kuafr : Yldrm ztrk, Erkan Ylmaz, Gkmen Altnay Rza : Melih Dzenli Zambak : Nalan rgt Kuyumcu : Ahmet Dizdarolu 1. Kapc : Serkan Keskin 2. Kapc : Asil Bykzelik Manikrc : Gliz Genolu Camdaki Temizliki : Nurgl Ulu Snneti : Halil Balkanlar 1.Doktor : Mahmut Gkgz 1.Hemire : Baak Okay Hademe : Erdem Akake Hastanedeki Polis : Taner Birsel Hasta : Fatih Dnmez 1.Doktor : Mahmut Gkgz 2.Doktor : Hakan Milli 2.Hemire : Nilfer entrk Komiser : Hakan Altuner Provada Alayan Kadn : Ezgim Kln Provadaki Kadn : lk lker 1.Polis : Ali ekirdeki 2.Polis : Murat Akda Belediye Grevlisi : Edip Tmerkan Askeri Doktor : Serdar Kamalolu Komutan : Sermiyan Midyat akr : Camille Dublrler : Reyhan Glses, Ouz Tanju, Murat Aksu

88

Dublr Gvenlii : Cenk Salman, Sinan Gngren Jimnastikiler : Reyhan Glses, Damla Krsal, Ebru Karaduman Kk Jimnastikiler : Deniz Eri, Deniz Ik, Ebru Yldz, Evginur Bayraktar, Gamze Al, Kiraz Erdem, Lal Atay, Merve Bakolu, Pnar Dakl, Zeynep Soykan Ali ocukluk : Derin Denkalkar Dublaj Sanatlar : Aktan Dorar, Aye Kurtel, Cemal aldemir, Mehmet Ali gden Meltem zlevent, Mfit Cokun, Nilfer Bykl, Oya Semerci, Pamuk Aldrmaz, Rhan alkur, Salahsun Hekimolu, Tun zdil, Umut Aral, lk lker, Vildan Trkba, Vural Buldu Teknik Ekip 1.Kamera Asistan : Gkhan Atlm 2.Kamera Asistan : zgr Eken 3.Kamera Asistan : Yaln Avc Video Asist : Loick Herry Dolly ve Crane Operatr : Hasan Ormanlar Dolly ve Crane Asistanlar : Uur Doan, Gkay Koalan Ik efi : enol Toz Ik Asistanlar : Cem Vurkr, Hseyin Yaln, erif Adnan Atar, Sezgin Kaba Boom Operatr : Arthur Le Roux Set Amiri : Hamza ahin Set Asistan : Mustafa ahin Hayvan Eitmenleri : Metin nanolu, Murat Mestut Photoshop : Elif zsaruhan Set Fotoraflar : Arzu Yaynta, Volkan Dede Set Video : Cneyt Cebenoyan D likiler : Glin stn Muhasebe : Sema Konak, Serap Gen Ofis : Aslhan Algl Senaryo eviri : Ceyda Torun (ng), Haldun Bayr (Fr.)

89

Afi : Mehmet Ali Trkmen 2. Ekip 1.Kamera Asistan : Tark Han Boom Operatr : Murat enrkmez Tex Ik / Telesine Operatr : Esra ora Negatif Montaj : Jocelyne Ries Telesine : Roger Vervoenen 35 mm Blow-up : Jean-Pierre De Block Ses Montaj : Nathalie Vints Diyalog Montaj : Nicolas Lefebyre Ses Efektleri : Patrick Egreteau Miksaj Yardmcs : Pascal Bellebouche Jenerik : Emre Aypar, Blent Ergn Dublaj Teknisyeni : Cem Gnen Avid Eleme : Can Gnen Laboratuar : Meuter-Titra (Brksel), Sinefekt Film Post Productions Co. A.. (st) Ses Stdyolar : Oz Creations sonores (Paris) S.I.S (Paris) Sinefekt Film Post Productions Co. A.. (stanbul) Tex Ik Telesine : Sinemaj Mzikler : TAALA OULLAK Yorum : Basher Abdelaal Albm : Belly Dance From Egypt Gamil Gamal (1998) ARC Music Productions Internationalin izniyle HAYATI TAKASIM RAST Yorum : Abboud Abdelaal Albm : Salasel Dabah (1999)

90

KHAY KHAY Yorum : Abboud Abdelaal Albm : Salasel Dabah (1989) RISALA MIN TAHTTL MA TAKASIM ZANJARANIN Yorum : Abboud Abdelaal Albm : Salasel Dabah (1989) LISSA FAKER TAKASIM IRAK Yorum : Abboud Abdelaal Albm : Salasel Dabah (1989) SIRITT EL HABB AL ATLAL Yorum : Abboud Abdelaal Albm : Salasel Dabah (1989) BATWANS BEEK Yorum : Warda Albm : Les Plus Grands Classidues De La Musique Arabe-Arabian Masters ALACHAN MALICH CHEIRAK Yorum : Farid El Atrache Albm : Cafe Arabian 2 (2000) MAGADIR Yorum : Warda Albm : Cafe Arabian 3 (2002) 3.5.3.1 Filmin erik Bileenleri Filmin Konusu : Reha Erdem bu filminde bir mahalle yks, daha dorusu bir apartmann iinde yaananlarn yksn anlatyor. Film birok yknn birleiminden oluuyor. Ana karakter olan Ali 39 yandadr. Bekar olan ve babasyla birlikte yaayan Ali taksi ofrl yapmaktadr. Bir gn arabasnn yannda baygn halde bulunur. Vcudundaki syrklar ve zedelenmelerden dolay kaza geirdii veya birilerinin onu dvd dnlr. Ali kendine geldiinde neler yaadn hatrlamamaktadr. Polis Alinin hatrlayamadn syledii dnemde yaplan bir kuyumcu soygunuyla ilikisi olabileceinden kukulanmaktadr. Rapor iin hastaneye sevk edilir, yaplan tetkiklerde

91

doktorlar bana ald darbe sonucunda geici hafza kaybna uradn belgeleyen bir rapor verirler. Bu sayede tutuklanmaktan kurtulur. Eve dndnde yava yava ayn apartmanda yaad komularn hatrlamaya balar ama babasn hatrlayamamaktadr. Rasih bey bu yzden olunun hafza kaybna inanmamaktadr. Komular srekli Alinin iyilemesini salamak iin bir eyler hatrlatmaya alrlar. Alt komular terzi Nerimann kocas yoktur. Onun da Ali gibi iine kapank bir olu vardr, Keten. Keten komular peki sevmektedir. Ama annesinin basksndan o kadar sinmitir ki bunu aka syleyemez. pek babasn filmde hi grmediimiz sadece sesini duyduumuz evli bir adamdan hamile kalmtr. Adam ocuu aldrmasn istemektedir nk evlidir ve ocuklar vardr. Srekli peki arayarak ona hediye ettii yz istemektedir. pek telefonu hi amaz. Adam srarla telesekretere not brakr. Bu aramalar peki o kadar sinirlendirir ki bir gn yz satmaya karar verir ve bunu Ketene de syler. Gidip bir kuyumcuya satlmas iin onu brakr. Keten pekin o yz ne kadar sevdiini bildii iin, annesinin fazla parasn saklad vazodan haber vermeden para alarak gidip kuyumcudan yz satn alr. Eve geldiinde yz saklarken annesi fark eder. Keten korkusundan, Alinin annesinin yz olduunu fakat babasnn elinden alacandan korktuunu bu nedenle saklamas iin ona verdiini syler. Nerimana bu pek inandrc gelmez ama yz olundan alr. Ali bir gn sokakta dolarken arabas bozulan Aytekine yardm eder ve arkada olurlar. Eskiden boksr olan ama imdi bir lunaparkta alan Aytekin askere gitmekten korkmaktadr. Elinin titremesinin onu kurtaracan ve rk raporu alacan dnmektedir ama yine de askerlik ubesine gitmeye korkar. Ali onu babasna gtrr emekli salk memuru olan Rasih bey salam olduunu hatta komando yaplabilecek gte olduunu syler ve sahtekarlk yapmamas iin kzar. Aytekinin Zambak adnda sevdii bir kadn vardr onunla Aliyi de tantrr. pek mali durumu iyi olmad iin yanna bir kirac alr. Almanyada bym olan mit, jimnastikidir ve spor akademisinin snavlarna hazrlanmaktadr. Eyalarn

92

yerletirirken Ali ve arkada Aytekinden yardm isterler. Ali, miti grr grmez ok beenir. Kapcnn olu etin belediyenin toplu snneti iin ocuklar toplamaya gelen elemanlarndan Ali sayesinde kurtulur. Snnet olmaktan ok korkmaktadr. Annesi Selvi ok alkan ve herkesin iine koturan bir kadndr. Babas Rza ise srekli belinin rahatsz olduunu syleyip iten kaytaran birisidir. Hatta Neriman hanmn kpeini gezdirmek iin para alr ama kpei alp kendisi gibi sahtekar ve hastalk hastas iki arkadayla beraber kahvede oturup keyif yaparlar. Ama bir gn Neriman onu yakalar ve kahveye girip rezil eder. Neriman hanm srekli haprmaktadr. Mahallenin kasab Kemal bey sorununun kpei akr olduunu syler ve onu evinden uzaklatrmasn syler. Hatta kabul ederse kendisinin kpei uzak bir yere gtrp brakacan da ekler. Kpeini ok seven ve oluyla bir tutan Neriman iin karar vermek biraz zor olur ama sonunda bu teklifi kabul eder. nk kpei akr 8 yldr yanndadr, haprma sorunu da 8 yldr vardr. Kemal kpei ehirden 300 km uzakta bir dan tepesinde brakr. Neriman zlmesin diye de kpein hi umursamad yalann uydurur. Oysa akr onun arkasndan hemen eve dnebilmek iin komaya balar. Kpei kendisinin gnderdiini sylemeye utanan Neriman akrn karld yalann uydurur. Neriman, Ketenden ald yz Aliye verir. Ali yz hatrlayamaz ama Neriman annesinin olduunu syler hatta Keteni arr Ketende onun olduunu syleyince yz alr. Bir gn mitle gezerlerken cebinden onu drr ve yz mitte grr. Ona da annesinin olduunu syler. Bu arada kuyumcu soyulmutur ve peke de yznn bu soygunda alndn syler. pek alayarak bu olay Ketene anlatr. Keten ok sinirlenir nk gerei bilmektedir. Gidip kuyumcudan paray ister ama kuyumcu onu kovar. Bu olaya ok sinirlenen Keten bir akam kuyumcunun camn tala krar. Tesadfen Ali ve Aytekinde orada oturmaktadrlar ve Keteni grrler. Polis sirenleri almaya balaynca beraber

93

kaarlar. Aytekin onlardan ayrldktan sonra Keten Aliye yzn kendisinin olduunu onu geri vermesinin gerektiini anlatr ama Aliyi ikna edemez. Rasih bey Alinin kendisini hatrlamas iin ocukluk fotoraflarn gsterir. Ali ounu hatrlamaktadr ama babasn hala hatrlayamamaktadr. miti seven Ali iyileip kendisini toparlamak istemektedir. Aytekin arkadana yardmc olmak iin ona muska yazdrr. Kasap Kemalde Aliye bir erkein nasl grnmesi gerektiini anlatr. Hamile olmasna ramen giydii topuklu terliklerle ok rahat dolaan peke zenen mit bir gn evde kimse yokken deneme yaparken dp ayan incitir. Ama utand iin alma yaparken dtn syler. Hayvanat bahesinde dolatklar bir gn Ali annesinin olduuna inand yz mite verir. Bata almak istemese de zorla yz kabul eder. etinin snnetini hep beraber yapmaya karar verirler. Yemekleri kasap Kemal, masraflar ve kyafetleri de Neriman hanm karlar. etini zorla yakalayp snnet ettirirler. O ieride barrken ok gl olduklarn ve snnetten korkmamak gerektiini syleyen tm erkekler kendilerini kt hissederler. Bu arada akr eve dner ama Neriman hanma ksmtr eve girmez, Rasih beylerde kalr. Aytekin askerlik ubesine bavurur ve salam raporu verildii iin iki gn iinde teslim olmas gerekmektedir. Ali ile birlikte Zambaka giderler. Aytekin veda edecektir Alinin arabann iinde beklemesini syler. Geri dnp arabay glgeye ekmesini ister. Ali arabay geri almak iin direksiyona getiinde bir ne bir arkaya defalarca gidip gelir. Aytekin geri dndnde her eyi hatrladn syler. Yolda giderken bir aacn stnde krmz bir top grr. Annesiyle beraber piknie gittiklerinde kaybettii topun aynsdr. Onu almak iin arabasn park edip aaca kar ve topa elini uzattnda dengesini kaybederek der. Kendisini bir eek ve kpek uyandrmaya alr. ok utanr ve Aytekinin kimseye bir ey sylemesini istemez. mit, Alinin kendisine verdii yz peke gsterdiinde ortalk bir anda karr. pek kendisinin alnan yz olduunu syler ve tek tek herkesi evine arr.

94

Neriman ve pek Aliye yklenirler onun bir hrsz olduunu ve gerekten soyguna kartn dnmektedirler. Keten korkusundan bir ey syleyemez ama polisi arayan annesini engeller. O srada deprem olur. Hepsi masann altna saklanrlar. Deprem geince koarak aa inerler ve lm korkusu birbirlerini affetmelerini salar. pekin douma gidecei zaman Neriman yanna para almak iin vazoya baktnda parann eksik olduunu anlar. Hastanede Ketene sorar ama Keten haberi olmadn syler. pekin bir olu olur. Piknie gittiklerinde Neriman hanm, Rasih beye evdeki parasnn kaybolduunu ve bunu Alinin yapm olabileceini syler. Rasih bey byk tepki gsterir. Bu srada pekin douma girerken ald yzn ona geri verir. pek sevinle Ketene gsterdiinde o da ben sana bu yzk iin sz vermitim der. Bunu duyan Neriman hanm her eyi anlar ve olunun hrszlkla sular. O kadar kzar ki hrsn alamaz ve onun geceleri altn slattn herkesin iinde bararak syler. Keten o kadar kzgndr ki kydaki yksek kayaya trmanmaya balar ve bu arada senden artk kurtulacam anne diye barmaktadr. Ali arkasndan giderek kaya trmanr ve Keteni kolundan tutar. Keten bu srada kayann tepesinde korkuyorum anne diye barmaya balar. Neriman olunun kt bir ey yapmamasndan dolay sevinse de alama balar. Kydaki herkes merakla Ali ve Keteni izlemektedir. Tema : Her insann hayatnda yaad korkular ocukluktan itibaren yaadklarmzla ilgilidir. Bunda en belirleyici olan ailelerimizdir. Yan tema ise kadnlarn yaadklar kt olaylar karsnda erkeklere gre daha gl olabilmesi. Karakterler : Ali (Ali Denkalkar) : Bekar, 35 yan gemi, kilolu, saf, annesi ld iin babas tarafndan bask altnda bym, meslek sahibi olamad iin taksi ofrl yapmaktadr. Hep beceriksizlikle suland iin kendisi karmad halde suland kuyumcu soygunundan dolay evresine hava atabilmektedir.

95

Rasih Bey (Kksal Engr) : Alinin babas. Salk memuru, kalp hastas, evinde anatomik heykel ve resimli salk kitaplar bulundurmaktadr; insan bedenini bilmeli, tanmal diyerek, insanlar doru basanlar- eri basanlar diye iki kategoriye ayrr. Olunun kendisini hatrlayamamasndan ve baba dememesinden ikayetidir. Neriman (Il Ycesoy) : Terzi, Ketennin annesi. O da Rasih bey gibi olu Keteni youn sevgisi, otoritesi altnda bunaltm; becerikli, fedakar, sinirlendiinde olunun altna yaptn syleyebilecek kadar acmasz bir anne. O da insanlar ince belliler- kaln belliler olarak ikiye ayryor. Yine ince bellileri de kaln bellileri de kendi iinde, belinden mutlu olanlar ve olmayanlar diye ikiye ayrr. Dnyay kategorize etme eilimi vardr. pek (enay Grler) : Hamile kald ve onu terk eden erkek arkada tarafndan yzn geri vermesi iin srekli tehdit ald iin, erkekleri; verdikleri hediyeyi geri isteyenler-istemeyenler diye ikiye ayrr. Sradan ama cesur bir ev kadn. mit (Arzu Bazman) : pekin kiracs. Almanyada bym, spor akademisinin snavlarna hazrlanan, jimnastiki gen kz. Kk kz rencileri var. Keten (Turgay Aydn) : Terzi Nerimann olu. Annesinin basks ve onun yapt hibir eyi beenmemesinden dolay Ali gibi iine kapank. Hamile komular peke hayran fakat bunu annesinin korkusundan bir trl aklayamyor. Kemal (Blent Emin Yarar) : ok konuan ve her konuda bilgisi olan mahalle kasab. Ava merakl. Neriman hanm beeniyor ve insanlar nefes almay bilenlerbilmeyenler olarak ikiye ayryor. Aytekin (Aydoan Oflu) : Alinin, eskiden boksr olan, imdi de lunapark ileten arkada. Sakat raporu alarak ok korktuu askerlikten kurtulmaya alyor. Ona gre de insanlar askerliini yapanlar ve yapmayanlar olarak ikiye ayrlyor.

96

Rza ( Melih Dzenli) : Kapc. Tembel, hastalk hastas. Belinin tutmadn syleyerek btn ileri karsna yklyor. Selvi (Esra Bezen Bilgin) : Kapcnn kars. Korkmadan yksek katlarda cam silen, sildii camlar batrdklar iin martlardan nefret eden ve onlar kovan, alkan bir kadn. etin (Ozan Uygun) : Kapcnn olu. Herkesin ii iin koturttuu, snnet edilmekten, karanlktan, Rasih beyden, Rasih beyin insan bedenini ayrntlaryla gsteren kitabndan korkan kk ocuk. Ona gre de hayatta snnet olanlar ve snnet olmayanlar erkekler var. Ana Karakterin Amac : Yaadklarn hatrlayabilmek. Kendisini sevdii kz olan mite beendirebilmek iin ie yaradn kantlamak. Amaca Ulamasndaki Engeller : Yaad travma. Dramatik atma : ocuk X Aile ocuk X Ebeveyn Erkek X Kadn stekler X Toplumsal Bask Dramatik Dengenin Bozulduu Yer : Alinin kaza geirmesi. Filmin Sorduu Soru : nsan nedir ki? Filmin Sonu: Olgunlama. (Ali ve Keten sahildeki yksek kayann stne karak yetikin insanlar olduklarn ve ailelerin baskc tutumunu artk kabul etmediklerini kantlarlar.) Filmde Anlatlan yknn Getii Zaman Dilimi : Mevsim olarak yaz. Filme konu olan insanlarn yaamlarnn 7-8 aylk bir zaman dilimi konu edilmektedir. Bunu basn blteniyle aklanan yapm notlarndan anlalmaktadr. Bltendeki aklamalarda hamile olan pek roln canlandran enay Grlerin kullanmas iin 3, 6, 9 aylk hamile

97

protezleri hazrlatld bilgisi verilmektedir. Filmin balangcnda 3 aylk hamile olarak verilen karakter filmde doum yapyor ve sonda da hep beraber gittikleri deniz kysnda bebei yaklak iki aylk grlr. Filmde Mekan Kullanm : stanbulda geen filmde ekim mekanlar; Tophane, Balat, Samatya, Karaky, Kilyos, Arnavutky Orman, mranl Ky, Eminn-Adalar ve Sirkeci-Harem denizyolu hatlarnda alan vapurlar ve Hali Fener skelesi. Filmdeki kahramanlarn yaad apartman oluturabilmek iin Tophanedeki Aslan Han boaltlr. Burada bulunan dairelerin ou film iin zel olarak eskicilerden toplanan eyalarla denir. Filmin son sahnesinde grlen yksek kayalk, Kilyos sahilinde geree uygun bir biimde fiberglas malzemesinden ina edilir. 3.5.3.2 Filmin Teknik Bileenleri Bte : 1 milyon 350 bin dolar Sre : 128 dakika Renk: Renkli Yapm zellii : 16 mm ve sesli olarak ekilmi. Gsterim Format : 35 mm ekim Tarihi: 4 Austos-17 Ekim 2003 tarihleri arasnda ekilmi Filmin Jeneriinde ne kan eler : Grntden nce Alinin nefes sesini duyuyoruz. Bu arada yaz ile; CENTRE NATIONAL DE LA CINEMATOGRAPHIE (FRANCE) ve THE GLOBAL FILM INITAIATIVE (USA)IN Katklaryla Ve ardndan, Uur Uluocak ve Bijen Yceerin ansna

98

diye belirtilmektedir. Mzikle beraber filmdeki karakterlerin insanlar nasl grdklerini anlatan blm Rasih beyin snflandrmas ile balyor; nsanlar eri basanlar ve doru basanlar diye ikiye ayrlr Anlatm Dilinde Gze arpan eler : Giri jeneriinden itibaren birok anlatm sesle yaplr. Perdede oyuncular ve anlatlan kiiler deil sadece bahsettikleri organlar veya vcutlarnn bir ksm grlr. Hatta filmin karakterlerinin zellikleri de bu ekilde veriliyor. Srekli geri dn (flash back) kullanlmtr. Karakterlerin gemilerini ve yaadklar olaylar hep bu geri dnlerle anlyoruz. Bata Alinin yerde yatn grdmz sahnede verilen duman bize bir araba kazas olduu hissini verir. Geri dnlerin yan sra montajda paralel kurgu teknii de kullanlmtr. Plan geilerinde ses, baz yerlerde de olaylar kullanlmaktadr. rnein, Nerimann alerji yznden haprma sorunu vardr. Filmin bir yerinde Nerimann haprmalarndan sonra bir ok insann haprmas verilir ve en son Aliyi hastaneye gtren polisin haprmas verilerek konu ve plan deitirilmi olur. Oradaki olay verildikten sonra yine Nerimana geilir. Rasih beyin olunun kendisini tanmamas zerine gsterdii tepki (ben senin babanm, baban, baban...) arka arkaya birok defa balanmtr. Bu teknii ynetmen A Ay filminde de kullanmt. Filmin bitiminde karakterlerin yaad mekanlar ve karakterler tarafndan kullanlan zel eyalardan detaylar verilmitir. Tantm : Profesyonel anlamda alan bir halkla ilikiler firmasyla allr. Bu firmann sahibi olan eyda Taluk basn tantmlaryla bire bir ilgilenir. 3.5.3.3 Filmin ekim ncesi Aamas Daha ikinci filmi Ka Para Kan ekimleri srasnda ekmeye karar verdii Korkuyorum Annenin ana oyuncularn da o dnemden belirlemitir. Ynetmen, Ali karakterini canlandran Ali Denkalkara Ka Para Kan ekimlerinin bittii gn

99

bundan sonraki filmde de beraber alacaklarn ve zayflamamas gerektiini syler. Ama oyuncularn bekleyileri yaklak olarak drt yl srer. 145 Bu sre Reha Erdem iin de zor geer. Filmin senaryosu bir trl istedii gibi olmaz; Filmde belli bir hikaye yoktu, ben de insan nesilleri ve korkular zerine ok uzun sre altm. Sonra iin iinden kamadm, bir biime sokamadm btn bunlar. Yazar olan eim Nilfer Gngrmden yardm istedim. Bir ey olur mu bundan diye. O da bir-iki ey nerdi. Ben daha nce kimseyle bu tr bir alma yapmadm. Senaryo filmin bir esi, dolaysyla yanl anlalmasn istemem ama ben ekeceim filmi tartamam. Nilfer benim ne yapmayacam iyi bildii iin onunla alabilirdim. Bir sre senaryonun zerinde alt, bir eyler nerdi, onlar konutuk. Sonra elimizdeki malzemeyle board almas yaptk. Baz yerleri ayr ayr yapp ayr ayr alp karlatryorduk. Bir sene de o srd. Sonra bitirdik, beenmedik ve attk. Aslnda daha dorusu o srada bir film kt vizyona herhalde o film gvensizlik ve korku yaratt bizde. Filmin adn hatrlamyorum ama Amerikal bir komedyen oynuyordu. Baba ve hafza meselesi vard. O filmi grnce bu artk byle olmaz, bu kullanlm dedik. Ama sonra madem bu kadar altk ve beraber bir ey yaptk, ben yapaym bu filmi ok ar bir ey deil dedim. Ve sre balam oldu. 146 Filmi yapmak iin maddi imkan arayna girerler ama istedikleri paray bulamazlar ve yine kendi paralaryla yani reklamdan kazandklaryla ekmeye karar verirler. Btn filmlerinin hazrlk aamalarn uzun srelerde tamamlayan Reha Erdemin, Korkuyorum Anne filminin hazrlk aamas daha da uzun srer; Filmde ok fazla mekan vard. stediim gibi bir bina bulup, o binann dairelerini tek tek boalttrp, ilerini yeniden dekore etmemiz gerekti. 3 daireyi karttk. Bir tanesi fotoraf stdyosuydu, dier ikisi de evdi. Onlar karabilmemiz byk ans oldu. Ama ilerini demek iin ok zaman harcadk. Baz daireleri kartamadk, onlarn da
145 146

Sha alkvik,NTV-MSNBC Oyuncunun Ad Ali Denkalkar, 24/03/2005 Reha Erdemle 22 Mays 2006da stanbulda yaplan grme.

100

belli blmlerinde ara ara ekim yaptk. Ama istediim yerde byle bir binay bulmak benim iin byk ans oldu. 147 Filmin btn kostmlerini Aye Pirinciolu hazrlar. Hamile bir kadn canlandran enay Grler iin 3, 6 ve 9 aylk hamile protezleri yaptrlr. Filmde enay Grler, Il Ycesoy ve Arzu Bazmann kyafetleri zel olarak hazrlanr. Erkek oyuncularn kostmlerinin ou eskicilerden bulunur. Kksal Engrn kyafetleri ise Aye Pirinciolunun babasndan alnr. Kyafetlerin bir blm yaklak 30-40 sene nce kapanm bir fabrikaya ait kumalardan hazrlanr ve bu kumalar tesadfen Balattaki bir dkkanda bulunur. Filmin nemli unsurlarndan biri olan akr, (Il Ycesoyun kpei) film ncesi olduka uzun sren nemli bir eitim srecinden geirilir. 148 Filmde kpein de rol nemli ve kpei istedikleri gibi kullanabilmeleri iin eitmen tutulmu. Reha Erdem, filmlerinden dn vermemek iin kendi parasyla ekiyor olmasna ramen her eyin gerektii gibi olmas konusunda da ok titiz davrand anlalmaktadr. Bu olay bize Reha Erdemin bu konulardaki titizliinin reklamdan gelen bir alkanlk veya disiplin olduunu dndrtmektedir. Filmin sonunda Ketenin ve Alinin trmanp stne ktklar kaya film ekibi tarafndan yaptrlr. 149 Tiyatro oyuncularyla almay seven Reha Erdemin bu filmindeki oyuncularnn byk bir ksm Taner Birsel, Blent Emin Yarar, Kksal Engr, Ali Denkalkar gibi daha nceki filminde de oynam oyunculardan oluur. 150 Ama oyuncu kadrosu geni bir film olduu iin dier rolleri oynayacak oyuncular da ayn seviyede insanlardan semek ynetmeni en ok uratran konulardan birisi olur. 151

147 148

a.g.g. Korkuyorum Anne filminin basn blteni. 149 Reha Erdemle 22 Mays 2006da stanbulda yaplan grme. 150 Sha alkvik,NTV-MSNBC Oyuncunun Ad Ali Denkalkar, 24/03/2005 151 Reha Erdemle 22 Mays 2006da stanbulda yaplan grme.

101

Filmin oyuncular arasnda olan Arzu Bazman, Turgay Aydn ve Aydoan Oflu, Reha Erdem tarafndan eitli iler srasnda kefedilir. Her oyuncunun da ortak zellii Almanyada yetimi olmalar. Filmde jimnastiki bir kz canlandran Arzu Bazman, Almanyadaki ocukluk yllarnda da ritmik jimnastik yapm ve eitli dereceler alm bir sporcu. Halen Almanyada yaayan Bazman, Almanyann en ok seyredilen televizyon dizilerinden birinde oynamaktadr. 152 Oyuncularn birou daha nceden tanyor olsa da dier karakterleri canlandracak yeni oyuncularn ekiple uyumlu almalarnn salanmas iin ekimler balamadan nce tanma toplantlar yaplr. Bu bulumalar da ayn zamanda ekimin n almalar da gerekletirilir. Filmin ba karakteri Aliyi canlandran Ali Denkalkar daha gen gsterebilmek iin sana peruk taklr. Bu da yeterli grlmez ve gzlerine de lens taklr. Drt yldr kilo vermemesini isteyen Reha Erdemin ekim aamasna gelindiinde kilo vermesini istemesi Ali Denkalkar biraz zorlar ama hemen bir diyet programna balar. Yaamm dzenlemeye baladm. Bugne kadar ki alkanlklarm geride brakp, o programa uyarak ekimlere kadar 17 kilo verdim. Reha, benden eser kalmayan fakat kendi dnyasnda kurgulad bambaka bir grnty bende buldu zannediyorum. diyen Ali Denkalkar ile Reha Erdemin n almas bununla snrl kalmaz. Erdem, Ali Denkalkarn btn bebeklik ve ocukluk fotoraflarn da alr ve btn yaamn tarar. Reha ile bu arada senaryo okumalarmz balad. Bana drt sayfalk bir dosya sundu, Ali karakterini nasl grdn anlatm. Senaryodan nce onu okudum. 153 Avrupai bir tipe sahip olan Il Ycesoyun ise salar oynad karaktere uygun olarak koyulatrlr ve gzlerine kahverengi lens taktrlr. 154 Rol almasnn tamamen tesadf eseri olduunu syleyen Il Ycesoy, filmin hikayesini ok sever;Reha bir gn televizyonda vey Baba dizisinde beni grnce ite Neriman diye yerinden frlam.

152 153

Korkuyorum Anne filminin basn blteni. alkvik, NTV-MSNBC Oyuncunun Ad Ali Denkalkar, 24/03/2005 154 Korkuyorum Anne filminin basn blteni.

102

Bir ekilde bana ulat ve hem rol hem Rehann anlatmak istedii hikayeyi ok sevdim. Neriman karakteri enteresan bir kadnd. 155 Filmin ekildii dnemde henz snnet olmam kk oyuncu Ozan Uygun da, uzun sren aratrmalar sonucunda bulunur. Filminde barol olmadn syleyen Reha Erdem bunu yle aklyor; Herkes kendi hikayesinin kahraman. Tek tek herkesin etrafnda hissedilen bir arka taraf var. nsanlk dram var. Mahkeme gibi bir sahne var, herkes teker teker geliyor. Hep yeniden hatrlyoruz. Hatrlar hatrlamaz yeniden unutuyoruz. Bazen hatrlayarak teselli buluyoruz, bazen unutarak. 156 3.5.3.4 Filmin ekim Aamas Oyuncularyla iyi bir n hazrlk sresi geiren Reha Erdem, ekimlere iyi hazrland iin neyi neden yaptrdn ya da neden yle olas gerektiini de oyuncularna ok dzgn bir ekilde aktarabilmektedir. Bu nedenle sette ok rahat alabildiini belirtir; Rahat derken, ekip ayn, oyuncularn ou ayn, dolaysyla ok disiplinli bir setimiz var. Bence bir iin yaplma sreci, yaplan i kadar nemlidir. O srete ilikiler, o srete herkesin ufakta olsa bir abasnn olmas, o ii anlamas, kitap okumas, iinde bir sevin olmas, o film kadar nemli. Byle olunca da, olabildii zaman o filmin sonucu da ok iyi oluyor. 157 Ynetmen, sette ne yaplmas gerektiini bildii ve olaya hakim olduu iin daha nce almad oyuncularla da bir sorun yaamyor. Reha Erdemin oyuncusuyla iyi iletiim kurduunu syleyen enay Grler de; Bu benim ilk sinema filmimdi. Reha daha ncesinden ne istediini o kadar iyi anlatmt ki. Oyuncusuyla birebir ilgilenen, nereden ne alabileceini bilen bir ynetmen diyerek ynetmenin alma koullarn zetlemektedir.

155 156

zlem Altunok, Cumhuriyet Gazetesi Pazar Eki, Say:1053, 28 Mays 2006,s.7. www.milliyet.com.tr/2006/03/23/pazar/paz02.html 157 Reha Erdemle 22/05/2006da stanbulda yaplan grme.

103

Oyunculardan biri olan, Il Ycesoyda; Sinema oyunculuunun ok ayr bir ey olduunu Rehayla alnca anladm. Reha ne istediini bilen ve oyuncunun tm enstrmanlarn zerek karsna gelen bir insan. Bir oyuncunun nereye kadar ne yapabileceini bilmek ynetmen iin birinci basamak. Oyuncu ynetmenin dilinden anlyorsa, orada kendi enstrmanlarn harekete geirir, ne yapmak istiyorsa onu katar. Fazla gelirse ynetmen durdurur. Ynetmenin iyi bir terzi olmas lazm. Oyuncu kuma ok bol getirmek zorundadr, ynetmen de istedii kadar kesip bier diyerek dile getirmektedir. 158 ekim srasnda baz olaylar ayarlamak iin ok aba sarfedilir. Martlarn ekim srasnda balkona ve atya gelmeleri iin kilolarca balk alp, ekim yaplan balkon ve atyla beraber birok apartmann atsna koyulur. Balkondan mart uurtmak iin ok uratklarn anlatan Reha Erdem Btemiz kstlyd. Ama duvar katlarn talyadan getirttik. Bu evi nereden buldunuz? diyorlar. Byle bir ev yok. Ev, eyalar, manzaralar hayal ettiimiz, belki iinde bulunmak istediimiz yerler. Bir dnemin scakln yanstan eyler. diyerek ne kadar zenli altklarn belirtir. 159 ekimleri 10 hafta sren Korkuyorum Anne iin Fransadan (S.I.S.den) maddi adan nemli bir yardm gelir. Arkasndan da Amerikada faaliyet gsteren Global Filmden paras kk ama prestiji byk bir yardm alnr. Ayrca, bu yardmla birlikte film New York Modern Sanat Mzesi (MoMA)nin daimi koleksiyonuna dahil edilir: Global film MoMAnn yaplandrd bir irket. Bir fon oluturdular Global diye ve Amerikada her yl 3-5 filme yardm ediyorlar, haklarn alyorlar. Ticari deil ama , sonra onu Amerikada sanat kurumlarnda, mzelerde gsteriyorlar. ok da gzel amalar var, kltrel eitliliin desteklenmesi iin. Kendileri iin prestij de oluyor. 160

158 159

www.milliyet.com.tr/2006/03/23/pazar/paz02.html www.milliyet.com.tr/2006/03/23/pazar/paz02.html 160 Reha Erdemle 22.05.2006da stanbulda yaplan grme.

104

ki Gney Amerika filmiyle beraber Korkuyorum Anneye de para yardm yapan MOMA, bylece filmin Amerika ktasndaki kltrel haklarn alr ve btn kltr merkezlerinde gsterirler. Reha Erdem filminin dnyann bir ucunda gsteriminin yaplmasnn ve izlenmesinin heyecan vereci olduunu belirtiyor; Filmin Amerikada sat yaplrsa hemen gsterimden kaldryorlar. Yani ticari ynn engellemek istemiyorlar. nternetteki sitelerinden insanlarn film hakkndaki grlerini takip edebiliyorum. Tabii dnyann bir ucu olunca heyecanl geliyor. 161 3.5.3.6 Filmin ekim Sonras Filmin montaj 8 ay gibi uzun bir srede tamamlanr; ok deiik montajladk. Nathalie yapyordu sonra bana veriyordu. Byle byle karlatrarak yapyorduk. Ama o byle bir film. Onun da laboratuvar ilemlerini Belikada yaptk. 162 Filmin datm firmasna karar vermeleri de uzun bir sre gerektirir. Filmin datmn Med Yapm almak ister. Hatta Reha Erdem onlarn istei zerine filmin ismini deitirmeyi de kabul eder. Med Yapm filmi ok beendi ve alrken dediler ki ad sosyoloji tezi gibi nsan Nedir ki diye, onlardan nce de baz insanlar bana filmin adnn retici gibi olduunu sylemilerdi. Bir alt isimi de vard Korkuyorum Anne diye. Ama nsan Nedir ki proje adyd. Hibir eyine dokundurtmadm iin bir kere inatlamayaym dedim belki bir ie yarar diye. 163 Ama filmin tm haklarn da istemektedirler oysa Reha Erdem Med Yapmn tarznn kendisinden ok farkl olduunu dnd iin filminin tm haklarn onlara devretmek istemez. Onlar da filmi ok seviyorlard ama anlaamadk ve iyi ki de yle oldu nk sonra daha ok birbirimizi zecek eyler olacakt. Ama bu anlamaya alma sreci hep filmin kn geciktirdi.
161 162

a.g.g. a.g.g. 163 a.g.g.

105

Sonra datm iin Kenda ile anlatk. u ana kadar belki de en iyi datlm filmimiz diyebilirim. Anadoluda hala oynuyor. lk defa paral reklam da bu film iin yapld. Bildiiniz gibi dller ald. Ben nceki filmlerimi Trkiyede yarmalara sokmuyordum. O da biraz kibirlilikmi diyelim, genlik kibirlilii. Filmlerimi, bildiim insanlarn nne koymak anlaml gelmiyordu. Oysa son filmim 5 Vakitin btesinin bir ksmn da Korkuyorum Annenin dl parasndan karlyorum. 164 Film vizyona kmadan nce drt defa afii deiir. Uzun bir sre film vizyona kt-kmad diye beklemek hem Reha Erdemi hem de oyuncular yoran ve zen bir olay olur. 165 Filmde insan vcudunun tepkilerine ok fazla yer verilir. Hastalklar, bedensel alkanlklar, hafza, duru, oturu, sa, trnak, di gibi bedenimize ait her eyi filmde zellikle kullandn syleyen Erdem; Arzularmz, isteklerimiz, zaaflarmz ve korkularmz bize bedenimizi unutturuyor. Filmle beraber bunlar hatrlyoruz. Filmdeki hafza kayb iin akas. Ama Ali karakteri hayatta kaybettiimiz hafzalarmz, o bilemediklerimiz ve unuttuklarmz hatrlyor. Onunla beraber biz de hatrlyoruz. rnein deprem sahnesi bir drtme nitelii tayor. Gerektiinde hep beraber bir masann altna sabiliyoruz. Birbirimize o kadar ihtiyacmz var aslnda. Ancak bu durum 10 dakika sryor. Sonra yeniden hayata dnyor, itiip kakyoruz. Sinemadan bildiimiz anlamda bu filmde iyiler ve ktler yok. Ama ar anneler var ar babalar var. Olmayan anneler ve babalar var. Var olanlarn arl baka, olmayanlarn baka. Bunlar hepimizin hayatnda olan eyler. Mesela snnet. Kimse snnetini mutlulukla hatrlamaz. Ben aynen filmdeki ocuk gibi kamtm, yakaladlar. Snnet aletlerinin olduu kutuya ekimde bile bakamadm. Montajda gz attm, sonra biraz altm. Film o anlamda beni iyiletirdi. imdi bakabiliyorum. Ancak bu tr korkular hepimizde byk yaralar ayor. 166

164 165

a.g.g. www.milliyet.com.tr/2006/03/23/pazar/paz02.html 166 Melis Alphan, www.milliyet.com.tr/2006/03/23/pazar/paz02.html

106

Reha Erdemin A Ay filminde de Burgazadaya giden vapurda snnet kyafeti giymi iki kk ocuk grrz. Filmde insann etap etap yaad korkular yer alr; Doumdan balayarak, snnet, askerlik, annesizlik, babaszlk, annelilik, baballk. Btn bunlardan kaynaklanan hrpalanmalar, zedelenmeler, hem fiziken hem ruhen. Onlarn korku olarak stmzde kalan tortular ve bunlarla mcadele etme arzumuz, yalanlarmz dolanlarmz. Korkularmz bir kesitte birleiyor. Aslnda insann iine girmek biraz sirk gibi. O yzden filmi sirk adr gibi anlattk. 167 3.5.3.7 Korkuyorum Anne Filmi in Basnda Yaplan Eletiriler Reha Erdemin Korkuyorum Anne filmini yaparken, 1960lardaki ek gldrlerinden esinlenilerek ektiini dnen Atilla Dorsay, yapt dier eletirilerde olduu gibi yine ynetmeni vmektedir. Ama bu sefer de mziklerinin ve filmin sresinin yorucu olduunu vurgulamaktadr. Reha Erdem, ada Trk sinemasnn genel yaps iinde ayrks, kiisel bir ynetmen olmay, tmyle kendi mecrasnda akmay srdryor. Ama clz bir su gibi deil, giderek byyen ve grbzleen bir rmak, hatta bir nehir gibi... Filmin tr komedi. Ne var ki piyasada grdmz, byk lde TV esinli, bol amatal ve starl ticari filmlerden deil bu... Hatta tmyle farkl ve kiisel olmas, seyirciyi biraz itebilir de... Bu kendine zg film, biraz eski Arzu Film komedilerinden, ama sanki daha ok talyan usul komediden ve de Milos Formann ban ektii 1960larn ek gldrlerinden esinleniyor. Filmin biraz ar kullanlan igan esintili Arap kkenli mzii ve de yine biraz ar uzunluu, insan biraz yoruyor. Filmin belki temel kusuru bu...Yine de byk bir enerjiyle ekilmi, kvraklkla anlatlm ve belki daha ok bir tr Akdeniz komedisi erevesi iinde ele alnabilecek bir gldr bu. 168

167 168

Nazan zcan,www.radikal.com.tr/ek_haber.php?ek=r2&haberno=5667 Atilla Dorsay,www.sabah.com.tr

107

Alin Tayan ise Cumhuriyet Gazetesindeki eletiri yazsnda filmi hem entelektel hem de keyifli bulduunu yazmtr; Senaryosu ve oyunculuu bata olmak zere tepeden trnaa olumlu nitelikleriyle artc bir gce erien bu ilgin yapm Reha Erdemin nc uzun metrajl filmi, Korkuyorum Annede Reha Erdem ilk filmi A Ay (1989) ile ikinci filmi Ka Para Kan (1999) biemlerini birletirmi sanki... erik bakmndan Korkuyorum Anne insan, ruhu ve bedeniyle gizi hl zlmemi bir varlk olarak karmza karp kendi kendimizi de sorgulamamza olanak verecek ekilde sorguluyor... ou tiyatro kkenli oyuncularnn birbirinden iyi performanslaryla vurgulanan insan ilikilerinin, konuma dilinin kvrakl iine yedirilmi dncelerin derinlii, kuak atmas ve ruhsal elikilerden kaynaklanan ince mizah filmi, ayn anda hem entelektel hem de keyifli, elenceli bir seyirlik haline getiriyor. Yedinci Sanat Dergisinde ise Berat Gnkan filmin daha ok anlatmak istediklerini aklamay uygun bulmutur; Erkek korkmaz, erkek alamaz... Reha Erdem ayn ad tayan filminde bu klielere dokunuyor. Korkuyorum Anne sznden yola karak erkek korkularn anlatyor... Filmin ismi insanln zor ba edilir hallerinden biri, bir erkein kolay kolay atamayaca bir lk: Korkuyorum Anne. Ynetmen de dahil btn tantmlarda komedi denilse de sert ve sinsi bir hzn izleyicinin yakasn brakmyor. Terzi Nerimann olu Keten ile Rasihin olu Alinin altnda kaldklar erkeklikin hzn bu. G ve iktidarn batan bahedildiine inandnz erkeklere, babaya, oula, sevgiliye, arkadaa baka bir gzle bakmaya balyorsunuz, sanki korkular erkei kadna daha bir yaklatryor... Erdemin korkunun adn koyduu noktalardan biri snnet... Ergenlie kadar aile albmnde batac edilen, sonra gzler nnden ekilen, toplu ya da yalnz bir dnle sslenen erkeklik hali. Korkuyorum Annede Reha Erdemin karakterleri, Keten ve Alinin erkekliklerini ispat olduka ironikti. ki erkek fallusa benzeyen bir kayaya trmanarak erkekliklerini grnr

108

hale getirdiler... Hznl bir sahneydi ve soru yeniden akla t: nsan nedir ki? 169 3.5.3.8 Korkuyorum Anne Filminin Ald dller 23. Uluslararas stanbul Film Festivali FIBRESCI dl / Uluslararas Film Eletirmenleri Dernei Ankara Uluslararas Film Festivali En yi Ynetmen - Reha Erdem Onat Kutlar En yi Senaryo Nilfer Gngrm / Reha Erdem En yi Erkek Oyuncu Ali Denkalkar En yi Yardmc Kadn Oyuncu Il Ycesoy En yi Yardmc Erkek Oyuncu Kksal Engr Umut Veren Oyuncu Ozan Uygun 10. Trk-Alman Film Festivali / Nrnberg En yi Erkek Oyuncu Ali Denkalkar Adana Altn Koza Film Festivali Jri zel dl En yi Senaryo Nilfer Grgrm / Reha Erdem En yi Yardmc Kadn Oyuncu Il Ycesoy 42. Antalya Uluslararas Altn Portakal Film Festivali Behll Dal zel dl (En iyi nc film) En yi Senaryo - Nilfer Grgrm / Reha Erdem En yi Sanat Ynetmeni Mehtap n Kanbelli En yi Kostm Tasarm Aye Pirinciolu En yi Kurgu Nathalie Le Guay ASOD 2006 En yi Kadn Oyuncu Il Ycesoy

169

Berat Gnkan,www.blogcu.com/yedincisanat/391648

109

Reha Erdem Korkuyorum Annenin bu festivallerde kazand dller sayesinde 5 Vakit filminin btesinin kk bir ksmn karlayabilmitir. Bunun sonucunda yurtii festivaller konusundaki fikirlerinin yanl olduunu anlayarak, Trkiyedeki festivallere de katlma karar almtr. 3.5.4 5 VAKT / 5 TIMES Korkuyorum Anne filminin vizyona girdii dnemde bitirebildii, ocuun ergenlie geiini yani bymeyi anlatt 5 Vakit, ilk kez 25.Uluslararas stanbul Film Festivalinde izleyici karsna kar. Ve iki dl birden (En yi Trk Filmi ve FIPRESCI dl) alr. Festivalin teekkr konumasnda aldn ve bunun ona uur getirdiini syler. Ynetmen : Reha Erdem Senaryo : Reha Erdem Grnt Ynetmeni : Florent Herry Ses : Herve Guyader, Murat enrkmez Montaj : Reha Erdem Oyuncular : zkan zen (mer), Ali Bey Kayal (Yakup), Elit can (Yldz), Blent Emin Yarar (imam), Taner Birsel (Zekeriya), Yiit zener (Yusuf), Selma Erge (retmen), Tark Snmez (oban Davut), Kksal Engr (Halil day), Tilbe Saran (merin annesi), Sevin Erbulak (Yakupun annesi), Nihan Asl Elmas (Yldzn annesi), Cneyt Trel (dede), Harika Uysal (Zeynep), Utku Bar Sarma (Ali), Eren Akan (smail), kran pnar (nene), Ali Denkalkar (Ahmet Aa), Sencer Sad (doktor), Ali ahinba (fotoraf) Yapmc : mer Atay Yapmevi : Atlantik Film Yapm : Trkiye Yapm Yl : 2006 Tr : Dram (Doa ve zaman filmi) Sre : 100 Teknik zellikler : 35 mm / Renkli Korkuyorum Anne filminin de ilk gsteriminin stanbul Film Festivalinde olduunu ve yine sinema eletirmenlerinden dl

110

Ynetmen Asistanlar : Gamze Paker, Fatih Kzlgk Ynetmen 2. Asistan : Ceyda Kayaetin Yapm Sorumlusu : Ylmaz Salur Yapm Asistanlar : Yaln Karabey, Ali Ayan, Recai Grsel, Reat Elibol Sanat Ynetmeni : mer Atay Kostm&Sa&Makyaj : Mehtap Tunay Kasting : zlem Sungur 1.Kamera Asistan : Engin zkaya, zgr Eken 2.Kamera Asistan : Deniz Arslan Stadycam Operatr : Gkhan Tiryaki Ik efi : enol Toz, Yusuf Demir Ik Asistanlar : brahim Erenel, Hseyin Yaln Ambians Ses : Jerome Thiault Boom Operatr : ada Karagz Set Amiri : Murat Mestut Set Asistanlar : smail Mutlu, Necmi alayan Kozlu Ky Set alanlar : Abdullah Ildz, Ali Karatay, Emin Ergn, Halil Karaca, Halit Ergn, lyas nal, Kadir Gneri, Mehmet Diner, Mustafa lter, Mustafa Yksel, Nihat Diner, Rdvan ktem, Tamer en, Vasf Mergen Galaxy Crane Operatr : Hasan Ormanlar Galaxy Crane Asistanlar : Uur Doan, Hakan Yama Hayvan Eitmeni :Murat Mestut Yemek : Yahya Ylmaz, zlem Ylmaz, Burin Yurdakul, VolkanYurdakul, Cemil Temiz, Gnl Deniz, Fatma Ylmaz Eray Yurdakul,

Ulam : Muharrem Elibol, Ali Karatay, Mehmet Diner, Abdullah Ildz, smail lter, Ahmet en, Halil Karaca, Hasan Gneri, Nazmi Ko, Kemal Diner, smail Ko, t Ildz, Nazif en, Ahmet Tekin Kamera Minibs: Salih Gndz Jenaratr Ulam : Erol Bayraktar D likiler : Glin stn, Claudine Avetyan Muhasebe : Selma Konak Ofis :Aslhan Algl, Aydn Anita

111

Senaryo eviri : Ceyda Torun (ng), Haldun Bayr (Fr) Altyaz eviri : Nermin Saatolu (ng-Fr) Grafik Tasarm : Erkut Terliksiz alkuu Kapak Tasarm : Haluk Tuncay Post Prodksiyon : MAJ Post Prodksiyon Sorumlusu : Cengiz ilek, Fatih Kzlgk Post Prodksiyon Asistanlar: Mehmet Afyk, Bora Gkingl Hakan Beyazt (Atlantik Film) Avid Teknik Destek : Nuri Memi Avid Eleme : Metehan Toprak, Orun Solak Online Kurgu&zel Efektler&Jenerik : Cengiz ilek Ses Montaj :Reha Erdem Ses Eleme : nan anver Diyalog Montaj :Blent Taban Miksaj : Herve Guyader Miksaj Asistan : Erkut Grmez Foley Spervizr : Boris Trayamov Foley Sanatlar : Tzvetam Kadiyski, Goergy Vladichki Nene Ses : Neval Temoin Renk Dzeltme : Pascal Nowak Arri Lazer Bask Operatr : zgr Taparl Renk Dzeltme Laboratuar : Sinemaj Sinemaj Teknik Sorumlu : Hakan Topta Optik Ses Aktarma : Yaar zdemir Laboratuvar : SNEFEKT POST PRODKSYON A.. Ses Stdyolar : MAJ , MELODKA Ik Malzemesi : Galaxy Film ve Ik Cihazlar Ezanlar : Sabah-le-Yats : Niyazi Bolel Akam : Blent Emin Yarar

112

kindi : zkan zen Mzikler ARVO PART - TE DEUM / Talinn Oda Orkestras (1984-1986) SILOUANS SONG / Talinn Oda Orkestras (1991) ORIENT & OCCIDENT / sve Radyo Senfoni Orkestras (2000) COMO CIERVA SEDIENTA / sve Radyo Senfoni Ork.(1998) RACHELS - EGON & GERTIE / Albm - Egon Schiele (1996) lk Gsterim Tarihi : 12 Nisan 2006 (Uluslararas stanbul Film Festivali) Vizyona Girecei Tarih : Ekim 2006 Datm : Belli deil. (Kenda ve zen Film ile grmeler devam ediyor.) 3.5.4.1 Filmin erik Bileenleri Filmin Konusu : Film, srtn yksek kayalklara dayam, yzn denize dnm, etekleri zeytinliklerle ssl kk, fakir bir kyde gemektedir. Kyn sakinleri sert bir corafyayla baa kmak iin ura veren, sade ve alkan insanlardr. Toprak, hava ve suyun, gecenin, gndzn ve mevsimlerin ritmine gre yaarlar. Zaman her gn ezan sesiyle be ayr vakte blnr. nsana zg btn olaylar her gn bu be vakit dilimi iinde yaanr. ocukluktan genlie geen, on iki - on yalarnda ocuk, mer, Yakup ve Yldz, ky sakinleri arasndaki ilikiler n plana kmaktadr. Rzgar sesiyle balayan filmde ilk nce camn nnde bekleyen meri grrz. Babas da ierde yatakta yatmaktadr. Cam tklatarak mere gitmesi iin iaret eder. mer gidip Yakupun babas Zekeriyaya babasnn hasta olduunu yats namazn onun okumas gerektiini syler. Zekeriya camiye gider. Kapnn nne kan Yakup, mere sevinmemesi gerektiini nasl olsa babasnn yaknda iyileeceini syler.

113

G E C E Ertesi gn ocuklar hayat bilgisi dersinde grlr. Derste ilenen konu doa olaylarnn oluumudur. retmenin konuyla ilgili verdii blm Mzeyyen okumaktadr. O kitab okurken retmeni yzndeki morluu fark eder ve ne olduunu sorar. Ondan nce arkadalar glerek annesinin dvdn sylerler. Erkek rencilerden birisinin de kolu sarldr onu da babas dvmtr. Yldz gelip amcasn(Zekeriya) dedesinin ardn syler. Bahesiyle uraan Zekeriya iini brakp gider. Kapnn nnde kars (Yakupun annesi) ve Hatice nine oturmaktadr. Hatice nine, Zekeriyann dedelerinin de babas gibi sinirli ve ters insanlar olduunu anlatr ve erkekler iin sinirli hepicii, erkekler byle. Olanckken iyi olurlar, baba olunca babalarna ekiverirler, deliverirler. Hepiciinin iine tkreyim der. mam ktletii iin doktor gelmitir. Muayene sonunda cierlerini ttn tmemesi ve dinlenmesi gerektiini syler. mer gece yatandan sessizce kalkp gizlice babasyla annesinin yatak odasna girip baucundaki cam aar. Darda iddetli bir rzgar esmektedir. (meri kuru otlarn arasnda l olarak grrz.) Zekeriya babasnn yanna gittiinde kardei Yusufda (Yldzn babas) oradadr ve babalar ikisini de verdii topraklar deerlendirmedikleri iin ok kzmtr. Ve barmaktadr. Yusuf babasn sakinletirmek iin artk ilgileneceklerini syler ama Zekeriya hi sesini karmaz. Yakup ve mer her gn okuldan sonra birlikte vakit geinmektedirler. Yine bir gn gizlice kayalklarda sigara ierlerken bir silah sesi duyarlar. Kyllerden birisi avlanmaktadr ama vurduu kuu fark etmez. ki arkada kuu alp atete evirerek piirirlerken Yakup yaptklarnn gnah olduunu syler. Oysa mer ayn fikirde deildir ve asl ldren kiinin gnah ilediini syler. Kuun etini srdklarnda tad ok kt gelir

114

hemen gidip suyla azlarn ykarlar. Aralarnda srekli merin babasn nasl ldrebileceini konumaktadrlar. mam, kk olu Alinin alkanl ve akll oluuyla gurur duymakta ve bunu her frsatta dile getirmektedir. merin okuldan sonra ders almayp darlarda dolamasn da eletirmektedirler. Yldz, babasyla zaman geirmeyi sevmektedir. Yine beraber dolap ilerini hallederler ve keilerinden st sap bir ksmn da retmene getirirler. Kapnn nnde imamn karsn (merin annesi) grrler o da ekmek getirmitir. retmeni Yldza okumas iin kitap verir. ok mutlu olur. Bahedeki idenin dallarna yzn mutlu bir ekilde srp geer. Gece yatanda el lambasyla kitabn okurken duyduu seslerin ne olduuna bakmak iin kalktnda sesin anne-babasnn odasndan geldiini anlar. Kap aralndan baktnda anne-babasnn cinsel birlikteliklerini grr. Byk bir hayal krkl yaar ve alayarak yatana dnp onlarn seslerini duymamak iin yorgan bana eker. merde uyumamtr, herkes uyuduktan sonra yatandan kalkar ve babasnn ilacn alp baheye kar. lalar tek tek ap iini boaltr ve tekrar ienin iine koyar. oban Davut hayvanlar otlatrken da banda tek bana sahipsiz grnen bir aatan bir avu fstk koparr ve yemee balar. Tam bu srada o arazinin sahibi Ahmet aa gelir ve kendi aacndan fstk kopard iin Davuta kzar ve elindeki sopayla onu dver. Hava gzel olduu iin dersi darda ileyen retmen ocuklara suyun hayatmzdaki nemini anlatmaktadr. Ders bitiminde dn yolunda retmenin ayana diken batar. Yakup hemen koup retmenin ayana batan dikeni karr. retmen ayakkabsn kardnda ayann kanadn gren Yakup eliyle kan siler.

115

Yakup tarlann kenarnda oturmaktadr. Babas Zekeriya, amcas ve dedesi de tarlada almaktadrlar. Zekeriya ata bal saban srmektedir. At gitmeyince kfrederek at kamlayama balar. Bunun zerine Yusuf ve babas koup at Zekeriyann elinden kurtarrlar ve babas iteleyince Zekeriya yere der. Bu olaya ok sinirlenen Zekeriya koarak oradan uzaklar. Dedesi Yakupun babasn armasn ister. Babasnn arkasndan koan Yakup onun aladn grr. (Yldz ieklerin arasnda l olarak grrz) mer ve Yakup, vcudunu ykayan Davutun srtndaki dayak izlerini grrler. merde Yakupun elindeki kan lekesini ykatmaya alr ama Yakup kaar. mer glerek sebebini bildiini syler. Bu srada Davut onlara iki eein iftlemesini gsterir. Birlikte dalga geerek eekleri izlerlerken biraz ileride oturan Yldz ve Zeynep de eekleri izlemektedirler. Zeynepin iren olarak nitelendirdii olay Yldz souk- kanllkla doal bir durum olarak kabul eder ve arkadana eeklerin iftletiklerini syler. Hatta senin anan baban da yapyor, herkes yapyor ne var bunda der. Bu srada mer kzlar grp Yakupa gsterir. Yakup amcasnn kz olan Yldz babasna sylemekle tehdit eder ve eekleri izlememeleri iin kovalar. mer birden namaz vaktinin geldiini ve eve ge kaldklarn fark eder. Koarak eve giderler. Ama elektrikler kesik olduu iin minarede ezan okuyan babas onun ge kaldn grr. Ve mer yemek yememe cezas alr. Ailesi yemek yerken kenarda onlar izlemek zorunda kalr. Zaten karn a olan mer ailesinin yemek yerken kardklar sesten rahatsz olur ve duymamak iin elleriyle kulaklarn kapatr. Bunu gren babas onu dar atar. Yakupta ge kald iin babasndan azar iitmektedir. Bu srada annesi ellerinin kirlii olduunu grr ve hemen ykamasn ister. Yakup elindeki kan lekesi kmasn diye ellerini iyi ykayamamaktadr. Babas da ellerini grp kznca mecburen yeniden ykar. Annesi de banda durarak ellerini gzelce ykamasn salar.

116

Yldzda yemeklerini yedikten sonra sofray toplayp bula ykar. Bu arada annesi onu babasna ikayet etmektedir. Yldzn ev ilerine ve kendisine yardmc olmadn syler. ocukta mutsuzdur. Yakupun daysnn mezarnn banda dua ederlerken mer, Yakupa babasnn lmesi iin de dua ettiini anlatr. Hastalktan veya kazadan lmesini ister. (meri ykntnn iinde l olarak grrz) Halil day Hatice nineye ine yapmaya gittiinde evinin yklan damn grr ve tamir edilmesi gerektiini syler. Hatice nine artk bunlarla ilgilenemeyecek kadar yal olduu iin k gelmeden lrse buna gerek kalmayacan syler. Bu srada koarak bir ocuk gelir ve Halil dayya ineklerinin doum yapamadn, douma yardm etmesi iin kendilerine gelmesi gerektiini syler. Halil day koarak gider ve inein sorun kmadan doum yapmasna yardm eder. Ky heyeti yaptklar toplantya Ahmet aayla beraber, dvd Davutu da arrlar. Davutun srtndaki izleri grnce hepsi ok zlr ve Ahmet aaya tepki gsterirler. mam, Ahmet aaya Davutun anne ve babasnn olmadn ve bu ocuun kendilerine emanet olduunu syler. Ahmet aa da iyi ya ite ben de babalk ettim diyerek kp gider. Bu toplantda ayrca Hatice ninenin damann onarlmasna ve buzdolab almak isteyen retmene muhtarn ve imamn kefil olmasna karar verilir. (Yldz l olarak grrz) Hatice Yldza en ok dedesini, annesini ve byk ablasn sevdiini syler ve kendisinin en ok kimi sevdiini sorar. Yldz en ok babasn sevdiini syler. Bu srada annesi meri arr. Koarak eve giden mer ieri girdiinde babasn ve kardeini fotoraf ektirirken grr. mam meri de yanna arr. mer babasna uzak oturmay tercih eder. Sonra babas annesini de arr ve ailecek fotoraf ektirirler ama mer yine uzak durur.

117

Yakup ekmek yapan annesinden bir tane de retmenine yapmasn ister. Bu arada da annesinin retmenini nasl bulduunu renmeye alr. Kardei kz olursa annesinin onu daha ok seveceini dnd iin, kz ocuk dourmasn istememektedir. Bir taraftan da ya derse diye korkusunu dile getirir. Annesinin daha nce yapt dn sebebinin babas olduunu bildiini syleyince annesini kzdrr. (Yldz l olarak grrz) mam ve kk olu Ali dolarlarken Zekeriya ve Yusufu grrler. Herkes kendi payna den tarlann duvarn tala rmektedir. Ama Zekeriya o kadar isteksiz yapmaktadr ki iini onun taraf hi gzel olmamaktadr. mer, Yakup ve Yldz Davutla beraber denize bakan yksek bir kayann zerinde sohbet etmektedirler. Davut retmen gibi onlarn en iyi yaptklar eyleri kendisine gstermelerini ister. nce Yldz, daha sonra da Yakup kayann ucuna gidip iir okurlar. Sra mere geldiinde Yakupun uyars zerine onun ezan okumasna karar verirler ama mer okumak istememektedir, Davut istediklerini getirmemekle tehdit edince kabul eder. L E D E N S O N R A

Yakup retmenine ekmek gtrdnde kapya gitmeden, nce camdan bakar daha sonra cama vurarak geldiini haber verir. Ekmei verdiinde retmeninin teekkr edip yzn okamas ok houna gider ve o da yzn st aacnn dalna srterek geer. mam, olu merin derslerini yapmadan dar kmasna izin vermez ve banda oturup derslerini yaptrr. devlerini bitirdiinde ise yazs kt olduu iin onu eletirir. Halil day ve kyller Hatice ninenin damn onarrlar. Yldz kardeini hava almak iin dar kardnda Hatice ile kapnn nnde otururlar. Bu srada iki kpei

118

iftleirken grrler. Tepki gstermek yerine biraz utanarak da olsa bu sefer glerek izlerler kpeklerin iftlemesini. mer ve Yakup dolarlarken, Yakup arkadan babasn ldrmemesi konusunda uyarr Gnah olur, bir de senin baban imam, gnah daha ok olur. Hapis yatarsn der. Ama mer ocuklar hapse almadklarn syler. Bu srada merin kardei Alinin arkalarndan geldiini fark ederler ve ondan kamaya balarlar. Alinin srarla kendilerini takip etmesi zerine mer yerden ald talar kardeine doru atar. Bir ta Alinin bana isabet eder. Ali alayarak geri dner eve doru komaya balar. mer de yaptna ok piman olmutur Alinin arkasndan koar ama ona yetiemez. Babas bu olaydan dolay mere tokat atar ve yine yemek yememe cezas verir. (meri bir maarada l olarak grrz) Yldz okuldan gelip kardeine mamasn yedirir. antasna babasna gtrmek iin yemek hazrlar ve kardeini de alarak yola kar. Giderken Hatice ve Yakupa rastlar onlar da arr beraber bahelerinin olduu yere giderler. Baheye yaklatklarndan babalarn ve dedelerini grrler. Dedeleri yapt ta duvarn ok kt olmasndan dolay Yakupun babasn azarlamaktadr. Yakup koarak kye dner ama bu olaydan etkilenmitir. merlerin kapsnn nnde alamaya balar. mama alama sesini duyup dar ktnda Yakupu alarken grr, sebebini sorduunda Yakup bir ey sylemez ve oradan uzaklar. Yldzn annesi keileri saarken iddetli bir yamur balar. Herkes kouturarak kuruttuklar eylerin stn kapatrlar, hayvanlarn ve mallarn korumaya alrlar. ocuklar ise Davutla beraberdirler. mer Davuta para vererek kendisine ak almasn ister. Okuldan kp eve gelen Yakup babasnn sigara paketini grr. Evde kimsenin olmadn dnerek iinden iki tane alrken babasna yakalanr. Korkusundan annesinin istediini syler. Babas kulandan yakalam dvmek zeredir. Karsnn arr ve olunun sylediklerinin doru olup olmadn sorar. O da olunu kurtarabilmek iin yalan

119

syler ve ben istemitim der. Ama kocas ikisine de kzp evden ktktan sonra Yakupu kendisi dver. (Yakupu allarn arasnda l olarak grrz) Yldz ders yaparken kardei alaynca annesi dar karp gezdirmesini ister. Yldz kardei kucanda ky meydanna doru giderken Hatice koarak yanna gelmesini ister. Aceleyle arkadann yanna giderken aya taa taklr ve kardei kucandan der. evreden koup gelenler hemen bebei yerden kaldrrlar. Yldz korkusundan hareket edememektedir. Annesi sesleri duyup geldiinde olay renince Yldza saldrr ama kyller onu tutarlar. Bu srada imam arabayla camiye doru gitmektedir. Yanlarnda durup bebei ve annesini hastaneye gtrr. Bu srada Yldz baylp yere der. Babas onu yerde grnce ok korkar ve kucaklayarak eve gtrr. Saatine bakan Halil day namaz vaktinin geldiini grr ve camiye koarak ezan okur. L E ( 3 ocuu kayalarn zerinde l olarak grrz) mam cami de vaaz verirken bilgiden nemini anlatr ve baba, anne ve ocuklardan bahseder. mam kayann arkasna kaan keiyi obana tarif ederken aaya doru ok eilir. Arkada Yakup ve mer onu izlemektedirler. mer ayaa kalkar, sol elini grrz kuvvetli bir ekilde skmaktadr. Babasna doru gider. mamn cbbesi ve sarn cami de st ste konulmu olarak grrz ve dua edilmektedir. mamn ldn dnrken bir sonraki planda dua edenin imam olduunu grrz. Yldzn ailesi oullar kurtulduu iin kurban kesmektedirler ve imam da duasn okumaktadr. Yusuf koyunu paraladktan sonra bir para Hatice nineye, bir para retmene ve bir para da imama gnderir. Hatice ninenin etini Yldz gtrr. mer eve gidip eti braktnda karken babas yemesi iin meyve verir. retmenin etini ise Yakup gtrmektedir. Okulun bahesine girip arka tarafa doru giderken babasn grr. Zekeriya camdan gizlice retmeni izlemektedir. Yakup eti kenara brakr ve fark ettirmeden

120

babasnn arkasna dolaarak duvarn arkasna saklanr. Frsatn yakalaynca da dier cama ta atar. Tan cama demesiyle beraber Zekeriya hemen kaar. retmen dar ktnda tepsi iindeki eti grr sadece. (Yakupu talarn zerinde l olarak grrz) Yakupta obandan kendisine ak almasn ister. Davut ocuklarn kendisinden ak istemelerine anlam verememektedir. Yakupla dalga geer sende mi ddk yapacaksn der. ocuklar dada dolarken kyllerin mezarla bir tabut tadklarn grrler. Hatice nine istedii gibi k gelmeden lmtr. Halil day kapsn kilitler. mer ve Yakup akyla ellerini kesip kan kardei olurlar. Okulda dersteyken kap alnr ve kk bir ocuk Yakupu evden ardklarn syler. retmeninden izin alan Yakup koarak eve gider. Kardei salkl bir ekilde domutur. Annesi bebei Yakupun kucana verir. Kardeini severken camn nndeki babasn grr. Babas alayarak dua etmektedir. Annesi meri uyandrr. Babas yine ktdr ve gidip Yakupun babasna sylemek zorundadr. Yakupta uyanktr onu ieri arr ve kardeini gsterir. mer eve geri dndnde kapya kadar gelir ama ieri girmez. Gn domak zeredir. Gidip kayalklarn zerinde oturur ve alamaya balar. Zekeriya sabah ezann okumaya balar. S A B A H Film doa grntleri ile biter. Tema: ocukluktan kp, bymeye balamak ve ergen olmann getirdii sorumluluklarn arl. Bymek ayn zamanda masum olmaktan kmak demektir.

121

Karakterler : mer (zkan zen) : Ergenlik dneminde. Kardei Aliyi daha ok sevdiini dnd babasndan nefret ediyor ve lmesini istiyor. Hatta bunun iin deiik planlar yapyor. En iyi arkada Yakup. Onunla her trl srrn paylayor. Yakup (Ali Bey Kayal) : O da merle ayn yata. Annesini ok seviyor ama babasndan nefret ediyor. Babasyla evlendirildii iin annesini anssz olarak gryor. Yldz (Elit can) : Yakupun amcasnn kz. O da mer ve Yakup gibi ergenlik dneminde kk kardei var. Babasn ok seviyor ve ok iyi anlayorlar ama annesini hi sevmiyor. mam (Blent Emin Yarar) merin babas : Kyn imam. Sessiz ve sakin yapsna ramen otariter bir baba. Kyllere verdii vaazlarda ocuklarla ilgili verdii nasihatlere tezat davranyor. merin iyi yetimesi iin uygulad cezalarla onu kendisinden daha da uzaklatryor. Zekeriya (Taner Birsel) Yakupun babas : Kardei Yusuf ile arasnda ayrm yaptn dnd babasndan nefret ediyor. almay sevmiyor. Oluna ve karsna kt davranyor. Yusuf (Yiit zener) Yldzn babas : ki ocuunu da ok seven sakin ve iyi birisi. Kzyla aras ok iyi. Beraber vakit geirmeyi seviyorlar. Karsnn basksna kar kzn koruyor. Kadriye (Tilbe Saran) merin annesi : ocuklarnn eitimini tamamen kocasna brakm, aralarna girmiyor. Verdii kararlara da karmyor. O da merin derslerine yeterince almadn dnyor. Yakupun annesi (Sevin Erbulak) : kinci ocuuna hamile. Daha nce bir bebeini drm. Yakupu seviyor, aralarndaki iletiim. Kendisi oluna kzp, dvse de Yakupu babasna kar koruyor.

122

Yldzn annesi (Nihan Asl Elmas) : Yldz dnda bir ocuu daha var. kinci ocuu henz bebek olduu iin bakmndan bunalyor ve Yldzn darda fazla dolamamas gerektiini dnyor. Yldza sz geiremediini dnd iin, kzn babasna ikayet edecek kadar kzgn. Davut (Tark Snmez) oban : Annesi ve babas olmayan Davut kyn obanln yaparak para kazanyor. Bu nedenle okula gidemiyor. mer, Yakup ve Yldzla iyi arkadalar. Dede / Cneyt Trel : Zekeriya ve Yusufun babalar, Yakup ve Yldzn dedeleri. Disiplinli bir baba. Sinirlendiinde evresindekileri dnmeden ocuklarn azarlayan bir baba. Sorun karmad iin Yusufu daha ok seviyor. Halil Day / Kksal Engr : Elinden her i geldii iin herkesin ilk bavurduu kii. Ali / Utku Bar Sarma / merin kardei : 7 yanda. Okulda ilk yl ama alkan ve abuk rendii iin babas ve annesi tarafndan takdir edilen ocuk. retmen / Selma Erge : Gen, ada. Hatice Nine / kran pnar : Bakacak kimsesi olmad ve ilerini yapmakta zorland iin biran nce lmek isteyen yal kadn. Ahmet Aa / Ali Denkalkar : Kendi aacndan fstk koparp yedii iin oban Davutu dven kyl Zeynep / Harika Uysal : Yldzn arkada Karakterin Amac : Filmde 3 ana karakter var. mer ve Yakupun babalaryla, Yldz da annesiyle problem yaamaktadr. Hatta mer babasn ldrmeyi isteyebilecek kadar sorun yaamaktadr.

123

Amaca Ulamasndaki Engeller : Bu isteklerini eyleme dntrecek kadar kt bireyler olamamalar. Gnah olduunu dnmeleri. Toplum tarafndan tepki grmekten korkmak. Dramatik atma : Masumiyet X Sululuk (i atma) yilik X Ktlk (i atma) ocukluk X Ergenlik (i atma) ocukluk X Sorumluluk (toplumsal atma) Cinsellik X Toplumsal Bask (toplumsal atma) Birey X Toplum (toplumsal atma) Birey X Din (toplumsal atma) Birey X Aile (toplumsal atma) Filmin Sonu : mer zor olsa da kendince yenilgiyi kabul eder ve babasna zarar vermez. Filmde Anlatlan yknn Getii Zaman Dilimi : Mevsim olarak sonbahardr. Bir gn namaz saatlerine gre 5e blnmtr. Ama bunu yaparken sabah-le-ikindiakam-yats olarak deil de gece-akam-leden sonra-len-sabah olarak geriye dnerek verilmitir. Filmde Mekan Kullanm : Film, anakkalenin Ayvack ilesine bal Kozlu Kynde ekilir. Ky doal bir plato eklinde kullanlr. Filmin Jeneriinde ne kan eler : Yapmc mer Atayn adndan sonra T.C Kltr Bakanl katklaryla yazsn grrz. Filmin balangcnda ses olarak nce rzgar efektini duyarz. Anlatm Dilinde Gze arpan eler : Yirmi drt saatlik zaman dilimine ezan vakitlerine gre 5e blerek verilmektedir. Anlatmda zamanlar tersten anlatmay tercih etmi. O nedenle film geceden balyor ve bu blnmeleri yani vakitleri (Gece Akam leden Sonra len Sabah) yaz ile verilmektedir. Sahneler arasndaki geilerde ounlukla doa grntleri ve doa olaylar kullanlyor. Birok geite de sesi kulanyor.

124

Kamera, yrrken veya koarken insanlar sadece arkadan takip etmekte, yzlerini gstermemektedir. Reha Erdem, bu tarz ekimi Gus van Santtan etkilenerek mi ektiniz diye sorulunca, takipleri kyn labirent gibi yollarn anlatmak iin kullandn aklamtr. 170 Kamera hareketleri ve ekimler ok ustaca, sadece bir yerde (Yldzn amcasn armak iin eve giriinde) kamera hareketinde kk bir kararszlk grlmektedir. Ynetmen kafasndaki resimleri ya da resimlere bakarak yazd hikayeyi ok gzel yanstyor. Mzik filmin dramatik yapsn desteklemenin tesinde yaanacak olaylar hissettirecek kadar yerinde kullanlmtr. mamn obann kaan keiyi yakalayabilmesi iin eilip tarif ettii sahnede kamera merin gz gibi kullanlyor ve kamerann hareketi imamn ld hissini ok iyi yanstyor. Baz olaylara tepkiyi hayvan sesleriyle verilmitir. (Eek anrmas, atn kinemesi, keilerin melemesi) Kydeki en nemli olayn okunan ezann olmas ve bunun ilahi bir ar olduunu vurgulamak iin resmin ortasna yerletirilen ve gkyzndeki doa olaylaryla sslenen ekimler de ok iyi dnlm ve gerekletirilmitir. 3.5.4.2 Filmin Teknik Bileenleri Bte : 700 milyar TL (yaklak) 100 milyar TLyi geri deme artyla Kltr Bakanl vermitir. Renk : Renkli Kullanlan Malzeme: High Definition (HD) ekilir. Gsterim Format : 35 mm Anlatm Dilinde Gze arpan eler : Zaman geileri yazyla verilmi. Sahneler genellikle ses geileriyle yaplm. Hareketli kamera kullanlm. Kamera kahramanlar arkalarndan takip etmektedir.

170

Babyk ve Karabey, Cumhuriyet Gazetesi Pazar Dergi, s.7.

125

3.5.4.3 Filmin ekim ncesi Reha Erdem, bu filmini ncekilerin aksine ilk defa stanbul dnda, anakkale ilinin Ayvack ilesine bal Kozlu kynde eker. Ama oras da Erdemin yaad ve bildii bir mekandr. 10 yldr yaz aylarn geirdii bir yerdir ve yreyi iyi bilir. Kozlu, ok zel bir yer olmasa da ok sessiz olmas, orada yaayan insanlarn farkl olmalar, ok aydnlk ve ak insanlar olmalar Reha Erdemi etkiler; Orada yaayan insanlardan dolay ruhani bir havas var. Orada mzik duymazsnz, televizyon duymazsnz. Yallar lr, eer yaknlar yoksa evleri dkle dkle yok olur. Mezarlarda isim yoktur. 171 Filminde kendisini etkileyen ve bu filmi ekmesini salayan zelliklerin hepsine yer verir. ocuklarn bazen yklmakta olan evlerde oynadn grrz. Kimsesi olmayan ve kylnn destei ve yardmlaryla hayatn srdren Hatice ninenin lmnden sonra evi kapatlr ve kapsna kilit vurulur. Mzik dinleyen veya televizyon izleyen, hatta gazete dahi okuyan kimseyi gremeyiz filmde. Ynetmen, zamana dair sorularn sorduu 5 Vakitte ocuun ergenlik dnemindeki sancl bymelerinin yksn, bee blnen zaman fonunda aktarr. Byme, ocukluun bitmesi, bu sre iinde yklenen sorumluluklar, onlardan kurtulamama hali, aile ilikileri; zetle ocukluktan kma hikyesini anlatr. Ve filmini Toprakla deniz, kayayla gk arasnda asl bir kyde bymeye alan ocuun zamann aknda yuvarlanmalarnn filmi. Orada zamann tek sarkac, kimi zaman gmi bir bak gibi parlayan minare ve onun gne saatiyle dnen be vakti diye zetliyor. 172 lk kez bir corafyann filmini yaptn syleyen Erdem, filmini bu blgede ekmese anlatmak istediklerini verebilmek konusunda baarl olamayacan da itiraf ediyor;

171 172

Yiit Karaahmet, Akam Gazetesi, 25.04.2006, www.aksam.com.tr Tuba zden , Aksiyon Dergisi, Say: 595, 01.05.2006, www.aksiyon.com.tr

126

5 Vakit o yrenin, o corafyann filmi aslnda. Orann filmi. O gk, o deniz, o ky orann verdii bir heyecan diyelim ona. Ben orada zaman hissediyorum gibi bir ey, oradaki zaman. Orada bir ev var kyde, onun filmi. Temann orayla hibir ilgisi yok o tamamen uydurma. Ama oradan bildiim ey o be vakit ezan. O zamann oradaki geii, o insanlarn o zamann dnda durular. Aynen benim filmlerde yapmaya altm gibi. nsanlar orada zamann kenarnda oturuyorlar gibi geliyor bana. Oralarn kendine zg ritmi var. Bizim artk o ritmin iine girmek imkanmz kalmam ama en azndan ne kadar insani bir iklim olduunu hissedebiliyorsunuz. O iklim ok insani, tam zamann iklimi. Burada stanbulda bunu yakalamam imkanszd nk burada iklim tamamen suni. 173 Kozluda yaayan halkn sakin ve mtevaz oluu, az konuan insanlar olmalar Reha Erdemin Kozluyu sevmesini salar. Kendisi de gz nnde olmay sevmeyen ynetmenin kydeki insanlarla iletiimi snrl olur. Yllardr Kozluya gitmesine ramen kyn iinden hi gememitir. Filmin ekimi kesinleince kyllere durumu anlatr; Son derece sakin bir ekilde yardm ettiler onun iin oray bir plato gibi kullandk. ok da dikkatli davrandk. Allahtan da hibir ey olmad. Bir ikisi biliyordu bu filmin neden bahsettiini, ne olduunu. Camilerini atlar, istediimiz her eyi yaptlar. Bu yaz filmi kyde gstereceiz. Ne diyecekler acaba? Merak ediyorum ama biraz da rkyorum. 174 Reha Erdem filmlerinin story boardunu izmesine ramen her zaman buna sadk kalan ynetmenlerden deil. Ama kafasnda dnd resimleri ekmek iin izmeyi dener. 5 Vakittin prodksiyon notlarndan yola karak baz nemli noktalar nasl espriyle not ettiini anlayabiliriz; Pek ok zaptedilmez boynu anl kei ayn yerde tutulacak. Bir erkek bir kanck eek tepiecek. Bir erkek bir dii kpek seviecek.
173 174

Reha Erdemle 22.05.2006da stanbulda yaplan grme. a.g.g.

127

Canl akrepler beslenecek, l akrepler biriktirilecek. Bir adet minare (klfsz) alnacak. Yamur yadrlacak, gerekirse yal teyzelerle duaya klacak. Bol rzgr estirilecek. Bir dolunayn nnden bulutlar geirilecek. Bir inek dourtulacak. Bir gne tutulacak, tutturulacak. 175 Reha Erdem filmde, ana karakterler olan 3 ocuu, bykler kadar karmak ve elikili olarak veriyor. Tm ocuklar yledir. Ktlk yapmasalar da, en azndan akllarndan geirirler. Biliyorum, byle klasik tiplemenin dna kan ocuklar izmek biraz riskli, tepki alabilir. Ama baka trl bu film olmazd. 176 Ynetmen filmi ocuklarn gzyle ektii iin izlerken elinizde olmadan ocuklara hak veriyorsunuz. Belki de bizlerde, film sresince de olsa ergenlik dnemimize geri dnp, tam olarak ayn olmasa da benzer sorunlar yaadmz hatrladmzdan ocuklarn tepkileri (merin babasn ldrmeyi dnmesi dnda) normal geliyor. Bu karmak karakterdeki rolleri oynayacak ocuklar semek de ynetmen iin biraz skntl ve uzun zaman gerektirir. Filmin ekilecei yrede bulunan okullarn hepsi dolalr ve binlerce ocukla grlr, denemeler yaptrlr. Reha Erdem ocuk oyuncularn o blgenin ocuklar olmasn istemektedir ama iini ansa brakmaz bir taraftan da stanbulda cast almalar yapar. Sonunda Yldz karakteri stanbuldan, olan ocuklar Egeden seilir. 177

175 176

Babyk ve Karabey , s.7. Atilla Dorsay, www.sabah.com.tr,12.05.2006 177 Yiit Karaahmet, www.aksam.com.tr/haber/25/04/2006

128

3.5.4.4 Filmin ekim Aamas Reha Erdem, sinemada oyuncunun her eyi anlamasnn gerekmediini, nk bu iin birtakm grntlerle yapldn sylyor. Bu nedenle ocuklarla almann da ok zor olmad inancnda; Onlara senaryo vermedim. Sadece ok iyi dostluk kurdum ve her sahneden nce uzun uzun konutuk. 178 Mesela filmde ide aacna kafalarn srerek getikleri bir sahne var. Bana Neden srtyoruz? diye sordular. retmenin salar onlar dedim. Ve hi sorgulamadan yapmaya devam ettiler. ocuklarla almann kolayl bul. Hayal edip oynuyorlar 179 Reha Erdemin, 5 Vakitte srekli alt mekan olan stanbulun dna kmas byk bir yeniliktir. Ama bu filmde ilk defa yaplan baka yenilikler daha var. Bunlarn banda da filmin dijital (HD / High Definition) sistemde ekilmesi geliyor. Ekip dijital sistemle her anlamda ok rahat alr. Ve artk kendisi iin peliklle alma dneminin kapadn syleyen ynetmen bunun sebeplerini yle aklyor; 5 Vakit zaten mtevaz bir filmdi. Mekanda ok iyi bildiim, ok allm bir yerdi. Fakat eyi renmi olduk, ehirde ekeceimiz bir filmi mesela Korkuyorum Anneyi dijitalle ekseydik, maliyeti %10 derdi. ok nemli bteler bunlar. Bu sadece pelikl meselesi deil, malzemeyi de azaltyor. Bir de baz eyler daha kolay oluyor. 180

A Aydan sonraki filmlerinin vazgeilmez kameraman Florent Herry dndaki ekim ekibi tamamen Trklerden oluur. Ancak ekimler srasnda seste sorun yaannca Reha Erdem daha nceki filmlerinde alt ses teknisyenlerini arr. Fransz sesiler hemen gelir ve sorunu hallederler. 181

178 179

Dorsay,www.sabah.com.tr.12.05.2006 Karaahmet, www.aksam.com.tr/haber/25/04/2006 180 Reha Erdemle 22.05.2006da stanbulda yaplan grme. 181 a.g.g.

129

Bir zaman ve doa filmi olan 5 Vakitin ekimleri srasnda doann da byk srprizleriyle karlarlar. Filmde gzkmeyen bir olay da var, kahvede ekim yaparken zmirde 5.5lik bir deprem olmu, tekrarlardan birinde arayp buldum sonra, arkada ayna sallanyor. Ama en byk srpriz gne tutulmasyd. 182 3.5.4.5 Filmin ekim Sonras Filmin senaryosunda ezan vakitlerini asl isimleriyle blen Reha Erdem, daha sonra sadece namaz zamanlarn kullanmann bir konuya kilitlenmek olacan dnerek montajda deitirir. kindiyi leden sonra, yatsy da gece olarak verir. nk filmdeki vermek istedii zaman hem ezan vakitlerini de iermektedir hem de baka vakitleri de. 183 5 Vakit lafnn bile herkesi etkilediini fark eden Reha Erdem iinde bydmz toplumun bir gerei olduu iin bu tepkilere anlam veremediini sylyor. ster kapatn kulaklarnz ister kapatmayn gnde 5 Vakit ezan okunuyor. Gndelik problemlerden dolay artk din konuulmaz hale geldi. Ya da tamamen sadece o konu konuulur gibi bir hale geldi. Benim babam subayd ama evde slam kltr vard. Anneanne vard, babaanne vard evde. Evimizde mevlid de okunurdu. Byle bir ortamda bydk. imdi bunu yok saymak, bundan bahsetmemek, bu ok byk bir fakirlik. 184 Reha Erdem bu durumun eitimsizliin sonucu olduunu dnyor; Bence ocuklar kt anne, babalarn yetitirmeleri. Adam olamam. Zaten filmin konusu o. Benim filmlerimin konusu bu. Yoksa ne slam ne slamclk ne eriat, ne Atatrklk bunlar za ten herkesin sonradan gsne takt bir takm snma rozetleri. Baka bir ey deil. Ama filmde birinci gayretim bunun derecesini hi karmamakt. Olduu gibi vermek. Olu imam ldrmeye alyor, filmimizde tuhaf bir ey oluyor. 185
182 183

Babyk ve Karabey ,s.7. Babyk ve Karabey , s.7. 184 Reha Erdemle 22 Mays 2006da stanbulda yaplan grme. 185 a.g.g.

130

Reha Erdem, daha nceki filmlerinde hep yurt dnda yapt iin filmlerinin btesinde en ok paray ayrd post prodksiyon, ses miksaj ve laboratuar ilemlerinin hepsini ilk kez Trkiyede yapar. Bu tr teknik ilemleri daha ucuza mal etmektir amac ve bunu da baarr. Bylece artk daha zgr alabilecektir. 186 3.5.4.6 5 Vakit Filmi in Basnda Yaplan Eletiriler Reha Erdemin drdnc filmi 5 Vakit Atilla Dorsay bylemitir; Sca scana yazmak istedim: Reha Erdemin yeni filmi 5 Vakit yalnzca ynetmenin en iyi filmi deil. Ayn zamanda sinemamzda bir zirve. Sanrm ki bugn reneceiniz festival dllerinde bir-iki kez ad geecek. Perembe sabah 9.00daki gsteride yanmda oturan Altn Lale jri bakan Jean-Paul Rappeneau, filmi dakikalarca alklad. Katlsayd, Altn Laleyi alrd dedi. 187 Esra Babyk ve Yaln Karabay 25 Haziranda Cumhuriyet Dergide yaynlanan rportajlarnda Reha Erdem ve 5 Vakit filmi iin unlar yazmlardr; Korkuyorum Anne ve 5 Vakit. Reha Erdem, farkl zamanlarda ekilse de izleyici karsna ayn tarihlerde kan iki filmiyle 2006nn ynetmeni oldu. Kadnlarn tarafn tutuyor, cevap vermeyi deil, soru sormay seviyor... Seyirci, onun yaln, ironik dilini sevdi. Erdem ise yeni bir filmin peine dt. Bir kaygs var, televizyon dizileri gibi seyirlik iler yapmak... Sinemada gerekiliin sonunun en gerek pornografi olduunu dnyor. Bu yzden onun ii sorularla... Ergen olmaya geiin gerginliinde ocuk karakter; mer, Yldz ve Yakup... 5 Vakit onlarn hikyesi. ocuklarn doas, kyn doasyla kaynayor. Reha Erdem filmini 10 senedir gidip geldii, iine ileyen Kozlu kynde ekmi, yani o da filmini kyn doasna ilemi. zetle 5 Vakit; Kozlu kynn ritminde bir doa filmi. Erdem, stanbul, Ankaradan sonra Adanadan, Altn Koza Film Festivalinden de dlle dnd. Sanki bir eyin peindeyim,
186

187

a.g.g. Dorsay, www.arsiv.sabah.com.tr/ 15.04.2006

131

neyse o! derken belli ki hl uzun ince bir yolda, ama daha gn yznde. Filmlerindeki kendine has ritmin nedeni ise iindeki rutini krmak iin her defasnda bakalamay (kiisellemeyi) gze almas. 188 3.5.4.7 Ynetmenin Gsterim Deneyimi 10 Austos 2006da Kozlu Kynde filmin galas yaplmtr. Saat 21:00de planlanan gsterim, ky halknn istei zerine yats namaznn k saati olan 22:30a alnmtr. 3.5.4.8 5 Vakit Filminin Ald dller 25. Uluslararas stanbul Film Festivali, Nisan 2006 Kltr Bakanl Yln En yi Trk Filmi dl FIPRESCI Jrisi tarafndan Onat Kutlar ansna (Bir sonraki filminin yapmnda kullanlmak zere, 40.000 YTL deerinde para dl) 13. Altn Koza Film Festivali, Haziran - 2006 En yi Film dl En yi Yard. Erkek Oyuncu - Blent Emin Yarar Umut Veren Kadn Oyuncu - Elif can Umut Veren Erkek Oyuncu - Ali Bey Kayal 3.Uluslararas Bodrum Film Festivali, Haziran 2006 Onur dl ada Trk sinemasna yapt katklardan dolay

Ekim aynda gsterime girecek olan 5 Vakit vizyona kmadan yurtiindeki festivallerden hem dl hem de kk de olsa para dl kazanmtr.

3.6 Reha Erdemin Hazrlna Devam Ettii Son Filmi

188

Babyk ve Karabey, s.7.

132

Ynetmen imdilerde yeni filmi Follow My Ruinin ekim ncesi hazrlklarn tamamlamaya alyor; Yeni hazrladm filmimim temasnda bu sefer ak var. u an yazdm senaryo ad ngilizce, Trke deil ne yazk ki. Fallow My Ruin tam Trkesini bulamadm, benim o kadar ngilizceyle alakam yok da bir arknn ismiydi ve ok etkileyici geldi bana. Enkazm zle ya da Enkazma Gel veya Ykmma Gel Ykmm gibi bir ey olacak. ehir filmi. Sert bir film olacak. Ak derken biraz byle aile nedir ki, koca nedir ki, kar nedir ki gibi. Ritim olarak da bundan nceki drt filmden de farkl olacak. 189 K sonunda stanbulda ekecei yeni filmini dierlerinden ayran nemli bir zellii var. Filmin barolnde ilk kez popler bir oyuncu olan Hlya Avar oynayacak; Gzel bir rol, Hlya Avarda ok istekli. Daha nceleri para yapmayacak filmlerde oynamam gibi demeleri vard, ama imdi gie benim umurumda deil diyor. Herkes ne iin var Hlya Avarla diyor ama eer uyumlu olursa ki olacan syledi, iyi bir ey olabilir diye dnyorum. O da moda girdi. 190 Her gn gazetede mutlaka kk de olsa bir haberi yaynlanan Hlya Avarn hayatn ilgin bulan Reha Erdem byle bir basky herkesin kaldramayacan sylyor. Onlar sadece syledikleriyle deil klaryla, balaryla, gzleriyle, ocuklaryla, kocalaryla byle ne kadar zor bir ey. nsan salkl olamaz byle bir ortamda. Reklam beni ok artt. Geldi, konutuk. O kadar akll. Beni soruturmu zaten. Benim iin entel demiler ona. Ne olmak gerekiyorsa olmak isterim byle bir eyin iinde dedi. yle bir istek olunca ki, Kutlu Atamandan dolay disiplinli olduunu da bilmiyorum, kendinden soyut bambaka bir ey olabilir. 191

189 190

Reha Erdemle 22.05.2006da stanbulda yaplan grme. a.g.g. 191 a.g.g.

133

Ynetmeni oyuncu seiminde en ok etkileyen yn ise bu kadar medyatik insann dnda bir karakter yaratmak istemesidir. Hlya Avarn filmi inanp istenileni yapmasnn onun iinde iyi bir sonu yaratacan belirten Reha Erdem; Hayatnn kartviziti olur filme inanrsa eer uyumlu olursa. Onun durumuna, yana ok uygun, iyi bir ey olabilir. 192 demektedir. Ynetmen oyuncu kadrosunun geni olaca bu filminde yabanc oyuncu da olacan belirtiyor. Daha srada bekleyen birok projesi olduunu aklayan Reha Erdem ak filminden sonra dnd projeyi yine stanbulda ekeceini sylemektedir. Bu filmler arasnda senaryosunu tamamlad anda ekmek istedii bir de tarihi film projesi bulunmaktadr. Senaryosunu niversiteden, tarih blmnden bir arkadayla birlikte yazdklar bu film, ynetmeni ok heyecanlandryor nk daha nce hi yaplmayan bir film olacan sylyor; Osmanl denilen bir ey var. Osmanl lafnn bir kadife kaftan bile ne kadar minimalist yapsanz da, kullanm ok ho gzel renkler, ama bunlar da para yani. Hele benim tarzmda sinemayla bunu yapmak ok zor. imdi Dervite bir Osmanl filmi yapt. Biraz ondan da durdum aslnda. Arka arkaya knca, Ezel ve Dervi. Aslnda benim ki ok farkl. Bir hikaye deil de sanki bir Osmanl figr gibi. 193 diyerek kstl maddi imkanlarla zorlanaca iin bu projesini biraz askya almak zorunda kalacaktr. 3.7 Filmlerinin Genel Deerlendirmesi Benim filmlerimin ortak zellii benim filmim olmalar diyen Reha Erdem, ektii filmlerinin zelliklerini yle anlatmaktadr; Benim hayatmda o an yamla, durumumla, dertlerimle aa-yukar o konularn arl tabii filmimde yer alyor; aile-baba-oul i meseleleri, anne-kz ama bunlar ben sadece benim aclarm diye deil, ben de herkes kadar bunlardan ac
192 193

a.g.g. a.g.g.

134

ekmi ya da ekmekteyim ama bunlarn insanln temel sorunlarndan biri olduunu dnyorum Korkuyorum Annenin Eskiehirdeki gsteriminden sonra, retim yesiymi galiba bana baka filmler yapmaya korktuunuz iin mi politik deil de byle komedi ve duygular zerine filmler yapyorsunuz? diye sordu. Bence en politik filmler bunlar. Gemite olaylarn trmand dnem generallerin Demirele basklar filan; btn o generallerin, btn o Dantay dini sebeplerle basan adamlarn arkasnda yle problemler var. Herkes kendi problemini halletmeli. te onun iin o treyen erkekler ya da erkekler daha ok oluyor, ortal mahvediyorlar, perian ediyorlar, bakalarna ok zarar veriyorlar. Mesele bu. Politik film yapmak kadar, cevap vermek kadar kolay bir ey var m? Politik film cevap. O iyidir, bu ktdr diyorsunuz. 194 Reha Erdem, filmlerini yaparken ok fazla u neyi sembolize ediyor, bu neyi sembolize ediyor diye dnmeyi sevmediini belirtmektedir. Ama doal ve toplumsal olaylar, yaamn eitli olgular hakknda toplumda oluan popler grler mitoslarda dile getirilmitir. Filmler de tpk mitoslar gibi, yaratcsnn kiisel etkisini farkl insanlarn zihnine tayan kolektif, toplumsal rnlerdir. Mitoslar, kurgusal ve doast varlk ve olaylar ieren geleneksel yklerdir: bir mecazi ya da temsili anlam artran konularyla alegorik ve simgesel anlatlardr. Mitoslar gibi sinemann da insan deitirici, dntrc bir etkisi vardr... Aslnda nemli olan insann dleridir; insan mitoslarn, dramann, masallarn, edebiyatn ve sinemann sunduu dler sayesinde kendini gelitirir, aar. Bu anlamda sinema gerek bir felsefi ilev stlenmitir. Film izlerken, imgeler gzlerimizin nnden geip gider ve bizi derinden etkileyip bir dnm srecini balatrlar. 195 lk filminde mekan olarak stanbulu seen ynetmen sadece son filmi 5 Vakiti anakkalenin Kozlu Kynde ekerek bu kuraln bozmutur. Bundan sonra ekmeyi planlad iki filmini de stanbulda ekeceini syleyen ynetmen bu tercihinin nedenini yle aklamaktadr;
194 195

a.g.g. mer Tecimer, Sinema:Modern Mitoloji, 1.B.,Plan B letiim, stanbul,Temmuz 2005,s.11.

135

stanbulda yaadm ve ehri bildiim iin. Bir de zaten ok renkli. Malzemesi ok bol bir ehir olduu iin. Gerekten uzun yllardr bu festivaller nedeniyle bir sr ehir grdm. Ad byk ehirler bile grdm stanbul kadar insan byle etkileyen, bu kadar renkli, bu kadar byk bir hayatn yaand, bu kadar farkl farkl renklerin altl-stl yan yana olduu ve inanlmaz kargaann yaand ehir grmedim. Sinema iin ok zengin bir yer. 196

Filmlerinin bitilerinde mzikle beraber karakterlerin yaad mekanlar ve karakterler tarafndan kullanlan zel eyalardan detaylar verilmektedir. Reha Erdem, filmlerinin hibiri iin zel mzik yaptrmamtr. Filmlerinin en pahal kaleminin hep mzikleri olduunu sylemektedir. Ben filmlerime mzik de yazdrmaya altm iin sonra yaptrmaya geemiyorum. Belki gvendiim, sevdiim bir insan bilmiyorum. Onun da ayr bir zevk olduunu biliyorum. Belki bundan sonra bir eyler yaptrabilirim 197 Ynetmenin filmlerinin bir dier ortak zellii ise seyircisinin istikrar. Reha Erdem, seyirci saysnn bir yerden balayp, say dmeden o ekilde gsterimde kald srece devam ettiini belirtmektedir. Filmlerinin hi birisi televizyonda gsterilmemitir. lk filmim A Ay zaten satacak bir ey deildi. Ben TRT alsn istedim, almad. Almaynca da ben de satmak istemedim baka yerlere. Sonra biz merle beraber olunca da Ka Para Ka iin teklif geldi, o da bize ok az geldi. geliyor.
198

Bekledik imdi hepsini birden satmak daha anlaml

Filmlerinde ba karakterler genellikle ocuklar. Korkuyorum Annede ya byk de olsa yine ocuklar var. Ve atmalar genelde ebeveyn-ocuk arasnda

196 197

Reha Erdemle 22.05.2006da stanbulda yaplan grme. a.g.g. 198 a.g.g.

136

gemektedir. lk filminde kz ocuk ve kadn karakterler daha arlkl olarak yer almaktadr. kinci filmi Ka Para Kata ise bata Selim olmak zere ocuk karakterler arasnda bile erkek karakterler arlktadr. Korkuyorum Annede ilk bakldnda her kesimden, her cinsten ok sayda karakter gzkse de genel olarak insan bedeni ve korkularn iliyorsa da filmde erkeklerin korkularna arlk verilmitir. Ana karakter erkek ve ocuk, babasyla sorunlar var. Son iki filminde tek bir karakter ne kmamaktadr. Drt filminde de deniz en belirgin sembol. Buna bal olarak zellikle ehir hatlar vapurlar olmak zere, arabal vapur ve motorlar da stanbulda ektii filmlerinde mutlaka bulunan eler. Bunun dnda btn filmlerinde ezan ve cami gibi dini motifleri kullanmtr. Bu A Aydaki gibi sadece ezan sesini vererek, Ka Para Kataki gibi cami avlusu ve ezan sesini vererek, Korkuyorum Annede isteklerinin olmas iin dua etmek gerektiinden bahsettirerek, deprem srasnda dua edilerini vererek ve son filmi olan 5 Vakitte ki gibi tamamen filmi ezan ve cami motifleriyle ssleyerek mutlaka kullanmtr. Ama ok sade, yaln ve itici olmayan bir ekilde vermektedir slam dininin motiflerini. Yine btn filmlerinde hayvan sevgisi ve hayvan kullanlmtr. A Ayda mart, kedi, bcek, l balk, Ka Para Kata mart, Korkuyorum grlmektedir. Filmlerinin temalar, bymek ve getirdii sorumluluklar, aile byklerinin ocuklarn bytrken yaptklar hatalar zerinedir. Hayatta olup hata yapanlarn dnda olmayan anne ve babalar da vurgulamtr filmlerinde. Reha Erdem, filmlerini erkek karakterler zerine kurgulasa da kadnlara verdii deeri gstermeyi de ihmal etmemektedir. Ynetmen ne kadar durdurulmaya ve budanmaya allsa da kadnlarn her anlamda daha ileri gitmi varlklar olduunu sylemektedir; Korkuyorum Annedeki temalardan biri de buydu. Btn erkekler zavall kpek, horozlar, koyunlar, Annede mart, kpek, eek, 5 Vakitte eek, kei, koyun, akrep

137

bir ekilde yerden yere derken, kadnlar yine de ayaktaydlar. 5 Vakit de yle. Bir taraf tutma durumum var, belki bu onun sonucudur. 199

3.7.1 Reha Erdemin Filmlerinin erik Bileenleri Tablosu (Tablo 2)

Filmler Konular Yektann annesinin yaadna inanp, kantlamaya almas Tema -nsann inandklar iin savamas -Bymek Ana Karakter Dramatik atma Mekan

Yekta (kz)

A Ay

stanbul Hayal x Gerek nanmak x nanmamak ocukluk x Ergenlik ocuk Dny. XYetikin Dnyas

199

Babyk ve Karabey ,s.7.

138

Drstl ile Tannan Selimin Ka Eline tesadfen Para geen fazla bir Ka parann hayatn nasl deitirdii Hafzasn kaybeden Alinin ve apartmandaki Korkuyorum komularnn Anne yaad sorunlar anlatlmaktadr.

Para en byk zaaflarmzdan birisidir ve her zaman hayatmz olumlu olarak etkilemez -Erkeklerin korkular, -Bymek, -Kadnlar her zaman erkeklerden daha gldr.

Selim (erkek)

Doru xYanl Masumiyet x Sululuk Tamah x Agzllk Drst olma x Yalan Syleme ocuk x Aile ocuk x Ebeveyn Erkek x Kadn stekler x Toplumsal Bask
Birey x Din Birey x Aile Birey x Toplum yilik x Ktlk Masumiyet x Sululuk ocukluk x Ergenlik ocukluk x Sorumluluk Cinsellik x Toplumsal Bask

stanbul

- Ali (erkek) - Keten (erkek) -mer (erkek) -Yakup (erkek) -Yldz (kz)

stanbul

5 Vakit

Kyde yaayan 3 ocuun ergenlik Bymek dnemini Aile atlatrken yaadklarndan Kesitler

anakka le Ayvack lesine bal Kozlu Ky

3.7.2 Reha Erdemin Filmlerinin Teknik Bileenleri Tablosu (Tablo 3)

Filmleri A Ay Ka Para Ka Korkuyorum Anne 5 Vakit HDTV 16 mm 35 mm Renk

Sre

Bte

X X X X

Siyah-beyaz 100 dakika 130 bin euro

Renkli Renkli Renkli

104 dakika 128 dakika 100 dakika

1 milyon 200 bin dolar. 1 milyon 350 bin dolar 700 milyar Trk Liras

3.7.3 Reha Erdemin Filmlerinin Gsterim Bileenleri Tablosu

Filmleri Datm
Tantm Seyirci Says Gsterimde Kald Hafta Yapm Yl Gsterim Yl

139

A Ay

Yok Warner Bros.

Yaplmam
Sadece basn ilanlar verilmi.

2.995 kii

2 hafta

1989

1996 2000

Ka Para Ka

15.200 kii

3 Hafta Gsterimi

1999

Korkuyorum Anne

Kenda Film

eyda Taluk 30.300 kii

hala devam ettii iin bilinmiyor

2003

2006

5 Vakit

Belli deil

Gsterimi Ekimde olduu iin, sadece ynetmen rportajlar

Yok

Yok

2006

2006

3.8 Ynetmenin Sinemasnn Genel zelliklerine Ait Yorumlar Haziran aynda yaplan 3. Uluslararas Bodrum Film Festivalinin Retrospektif Blmnde 4 filmine yer verilen ve ada Trk Sinemasna yapt katklardan dolay Onur dl nn de sahibi
200

olan Reha Erdem, kendisini Galatasaray Lisesinde filme

merak sard gnden beri ynetmen olarak gryor; Ynetmenlik nedir? Hibir ey deildir. Filmi ektikten sonra bakalar kabul ediyor sizi ya da etmiyor ama ben kendimi oktan kabul etmitim. Bu kabul de bakalarnn kabuln beklememe, istediini yapmama zgrl veriyor. 201 Reha Erdem; Ben bamsz olduumu dnyorum, bamsz sinema yaptm dnyorum. diyerek, bamsz ynetmen ve bamsz film tanmnn da lkelere ve kltrlere gre deitiini belirtmektedir. Bir hesap yapmadan , sonucuyla ilgili bir hesaplanmadan yola kmadan yaplan her film bamsz filmdir. Sanattan olan zaten bence bamsz olan demektir. Bamsz o yani. Bir ynetmen filmini yaparken 1 milyon
200 201

Kenan Grbz, A.A metni, 26.05.2006 Kuleli, s.68.

140

seyirci iin yapyorum ya da festival iin yapyorum dediinde o film bamsz olmaktan kmaktadr diyen ynetmen; belli insanlar tavlamak iin yapyorum onlarn beenisini kazanmak iin yapyorum deyince zaten onlarn kstaslarndan bakyorsunuz. Halbuki benim sevdiim sinema, bu kk hesaplarn ldrecei bir ey demektedir. 202
5 Vakit filmini dijital (HD-High Definition) olarak eken ynetmen sonutan

ok memnun ve artk kendisi iin negatifin bittiini rahatlkla syleyebilmektedir. Bu formatn sinema yapanlar arasnda daha demokratik koullar saladn dnyor; Bunun sinemada en byk devrim olduunu dnyorum. Sinemay imdiye kadar iyi para bulabilen, sosyal ilikileri iyi olan ve kendini iyi satanlar yapt. nsanlar film ekmeye cesaret edemiyordu, nk ok pahal, ama artk daha iyi filmler kacak. Sinema herkesin yapabilecei bir ey olunca esas er meydan o zaman olacak diye dnyorum. Dnyada son zamanlarda kan ok gzel eyler hep byle kendi balarna yapabilmi insanlarn ileri. Ya da bamsz ynetmenlerin. 203 lke sinemas olarak en ok Portekiz sinemasn beenen ynetmen, ayr bir iklimde yaayan Portekizlilerin bamsz bir ekilde orijinal filmler rettiklerini ve bu filmleri ok sevdiini belirtmektedir. 204 Portekizli Manuel de Oliviera, benim tarz olarak benimsemediim ama ok etkilendiim, daha dorusu kskandm bir sinemac. Godarda gelince, o da benim kskandm sinemaclardan ondan ok ey reniyorum. 205 Uzakdou Sinemasnda son dnemde yaplan filmlerin bir ksmn beenerek izlediini aklamaktadr. Wong Kar Wai seviyorum ve izlemeye alyorum. Gus van Santn sinemasn da beeniyorum ama birebir etkilenmiyorum. Benim hevesim o ok beendiklerimin yanna bir ey koyabilmek. yi, kskanacam filmleri seyretmek ise motive ediyor, ama onu da ok bulamyorum. 206

202 203

Reha Erdemle 22.05.2006da stanbulda yaplan grme. a.g.g. 204 a.g.g. 205 Ben Ryam Gerekletirdim Kinema Dergisi, Say:1, Nisan 1990,s.8. 206 a.g.g.

141

Reha Erdemin Trkiyede beendii ve takdir ettii ynetmenler ise Kutlu Ataman ve Fehmi Yaar, etkilendii ynetmen ise Metin Erksan; Metin Erksann sinema tarznn ve sinema anlaynn tek olduunu dnyorum. Sinemann kendi gcnden yararlanp, sinemasnda plastik eler kullanmas ki hem de o zamanlar, tuhaf bir sinema duygusu var onda. ok az insanda var. Ylmaz Gneyin btn filmlerini katamayacam ama onun da Umut filmi etkilemiti beni. Ylmaz Gneyin de ok byk bir sinema yetenei olduunu dnyorum ama kendi gcn baka bir yere aktt iin, bir de o tuhaf megolomanistlii ile kendini ykm. nsan deil ama sinemac olduunu dnyorum. Onun dnda imdi arkadalar var ada, Zeki Demirkubuz, Nuri Bilge Ceylan ve devam. Ama ayr olduunu dnyorum onlarn yapt sinema ki ayr ayrlar kendi ilerinde de benzemiyorlar. Benim sevdiim ve yapmak istediim ey o deil. Ama onlarn yaptklarn, yapma ekillerini beeniyorum ve destekliyorum. Bu renklilik hepimize bir alan salyor. 207 Reha Erdem film ekerken, televizyon dizileri gibi seyirlik iler yapmak istemediini belirtmektedir. Hedefi filmleriyle insanlar her seferinde artmaktr. Bu konudaki lsn ise insanlarn filmi izledikten sonra bu ne ya demeleri olarak zetler. Filmlerinin kendine has ritimlerinin olmas ve bunlar koruyabiliyor olmas ise iindeki rutini krmak iin her filminde bakalamay gze almasndan kaynaklanmaktadr; Sinema grsel-iitsel bir ara. Grsellik ve iitsellik birbiriyle bir ritme ulayor. Ritmin anlam A+B=RTM deildir. Sesle birlikte sinema iki kat zenginlik kazanyor. 208 Sinemann hikaye anlatma sanat olmadn ve montaj sinemasna inandn ve bunun kendisini heyecanlandrdn syleyen Reha Erdem bunu yle aklyor; Montajda, iki grnt arka arkaya geldiinde bir duygu veriyor. grnt baka bir ey, drt grnt baka bir ey. Sonra bunlarn boylar, durumlar byle ritim olarak baktnzda bu insan bire bir etkilemese de buradan
207 208

a.g.g. Artun Yeres, 65 Ynetmenimizden Yerlilik, Ulusallk, Evrensellik Geriliminde Sinemamz,3.B., Don Kiot Gncel Yaynlar, stanbul, Ekim-2005,s.243-244.

142

yrdnde baka bir eye sokuyor. Bu yap zaten, bir ritim. Sizi kalp atlar gibi bir eye sokuyor. Ayrca grnt iin montaj, seslerin ritmi, detay onun iin ok zengin ama btn hepsi bu ritimlendirmeyle yaplyor diye dnyorum. 209 Reha Erdem, filmi ykye indirgemenin yanl olacan sylemektedir. Ynetmen, yknn snrl olduunu oysa sinemann kapasitesinin daha geni oyduunu dnmektedir;Bugn resimde, non-figratiflii yadsmyorlar, fakat sinemada Godardn filmine film deildir deme cretini gsteriyorlar. Bana yky alp ekmek cazip gelmiyor. Beni asl heyecanlandran adm adm yk anlatmann dna kmak. 210 Sz de iinde olmak zere gereksiz ne varsa filmlere doldurulduunu belirten ynetmene gre; Bugnk sinemann saplants geree ok bal olmas. Mesajlar lafla geiliyor. Gerekliin kurallar var. zleyici yaamdaki gibi duysun, aman sinemada olduunu hissetmesin deniliyor. Hollywoodda bu iin kitab yazlm; ekim uzunluklar, oyuncularn devinimleri izleyicinin dnmemesine gre ayarlanm. 211 olmasdr. Ve filmlerinin gerekmi gibi alglanmas iin aba sarfetmediini de yle aklyor; Sanat hayatn aynas deil, ya bir adm tesi ya da bir adm gerisinde. Gerekilikte hayattan alnanlarn tuzaklar var. Sinemada gerekiliin sonu, en gerek pornografi. En gsterilmeyeni gstermek de tkenir, nk bir cevap var. Oysa cevap lml, soru ise insan yaatan ey. 212 Bundan dolay ynetmen filmlerinde cevab vermektense soru sormay tercih etmektedir. Reha Erdem, sinemann kltrn yan sra eitim ilevi de olduunu dnmektedir. Ynetmene gre, sinema yapmak iin felsefe okumak, sanatla ilgilenmek gerekmektedir; Oysa, tecimsel sinema kitap okumayan, sevgiyi tanmayan insanlarn elinde diyerek tepkisini de dile getirmektedir. Sinema yapmak iin resim nosyonunu ok
209 210

Reha Erdemle 22.05.2006da stanbulda yaplan grme. Yeres,s.243-244. 211 Yeres, s.243-244.

143

iyi bilmek gerektiini dnen Reha Erdem, montaj sinemasna inanmaktadr. Dier sanatlardan ne kadar su tarsa sinemann da verimi o kadar artar, 213 bu sadece resim deil dier plastik sanatlar iin de geerli. 214 demektedir. Reha Erdem, 5 Vakitteki merin duvara yaslandndaki fotoraf ile, nceki ve sonraki karelerle, uydurma da olsa, inandrc bir dnya oluturmay baaryor; O yaantnn hissiyat, insan ruhuna ve geree aykr deil. Yoksa 2006da Kozlu kynde yle bir olay yaanmt denilse, o bir masal ya da bir hikye olabilir. Sinema bu kadar ufak bir ey deil gibi geliyor bana, o yzden gereki yaklamlar beni ekmiyor. Gus van Sant, Wong Kar-Waiy da bu yzden seviyorum. Bir sahtekr ii bu. 215 Reha Erdem, filmlerinin senaryolarn yazarken resimlerle almaktadr. zellikle bir duyguyu vermeye alrken nasl yapacana karar veremiyorsa o duyguyu veren resimle alarak senaryosunu tamamlamaktadr; Yoksa adam kz sevmi sonra ne olmu diye 50 tane ey bulursunuz, bu baka bir ey oluyor. Sinemann montajla bile btn bunlardan yeni bir ey yaratma imkan var. 216

212
213

Babyk ve Karabey, s.7. Yeres, s.243-244. 214 Reha Erdemle 22.05.2006da stanbulda yaplan grme. 215 Babyk ve Karabey ,s.7. 216 Reha Erdemle 22.05.2006da stanbulda yaplan grme.

144

4. BLM : SONU Genel olarak, bir ynetmenin yaad lkenin popler sinema endstrisinin dnda, ticari tercihlerdense, sanatsal tercihlerini hibir bask ve mdahale sz konusu olmadan uygulayarak ektii filmlere bamsz film diyebiliyoruz. Bu filmler genellikle ynetmenlerin bulduu veya yaratt kaynaklar kullanlarak ekildii iin bte asndan zor yapmlardr. Ama hepsinin byle ekildiini syleyemeyiz kimi filmlerin prodktr de yksek btesi de olabilmektedir. Bu rahatlk o filmin zgn olamayaca anlamna gelmemelidir. Bamsz filmler, klasik film ykclnn ve anlat kalplarnn dnda retilirler. Ynetmenler, kendi film yap srelerinin farkndadrlar ve bu yaptklar ie de

145

yansr. Bamsz filmler, seyirciyle yakn bir iliki kurarak aktif ve katlmc bir izlemeyi salarlar. Ticari kayglar yoktur ve anlatmsal olarak farkldrlar. Krkl yllarda Hollywood stdyo sisteminin kmesiyle bamsz yapmlar ivme kazanmtr. Bu dnemlerdeki bamsz film tanm, Hollywooda alternatif bir gelenek olarak New Yorktan kan Amerikan filmleri iin yaplmaktadr. Bu bamszlk, bir tavr al olarak deil de byk datm ve yapm irketleriyle iliki kurmadan retilen filmleri kastetmektedir. Bu filmlerin ortak zellikleri ve anlatm biimleri olduu dnlmemekle beraber klasik Hollywood ykclnn ve anlat kalplarnn dnda retilmi filmler olduklar sylenebilmektedir. Stanley Kramer, Otto Preminger, Robert Aldrich, Sidney Lumet, Stanley Kubrick, Maya Deren ve John Cassavettes bu tarzn Amerikadaki ilk temsilcileridir. Daha sonra ise Arthur Penn, Francis Ford Coppola, John Carpenter, David Lynch ve Jim Jarmuschda bamsz filmler reten nemli ynetmenlerdir. Tabii ki bu tercihleri onlarn Hollywooddan tamamen kopuk altklar anlamna da gelmemektedir. Zaman zaman byk stdyolarla gerekletirdikleri filmlere de imza atabilmektedirler. 90l yllar Amerikan bamsz sinemasnn en parlak dnemi olmutur. Bu dnemi balatan ynetmen ise Quentin Tarantinodur. Tarantinonun ektii Rezervuar Kpekleri - Reservoir Dogsnin film anlatmna getirdii yeni soluk ve taze bak gen ynetmenleri etkilemitir. zellikle Pulp Fiction-Ucuz Roman dan sonra tm dnyada ciddi ekilde bu filmden etkilenen filmler yaplmaya balanmtr. 1990lara kadar geleneksel bir film retim biimine sahip olan Trk Sinemas ise, bu yllarda kendi dilini kurmay amalam yeni bir kuakla tanmtr. 90larn ikinci yarsndan sonra, ken yldz sisteminin yerini, popler kltre uygun ve seyircinin beklentisine hitap eden yaptlar retilmitir. Yapmlarn perde arkalar, sette yaananlar, oyuncularn birbiriyle olan ak dedikodular gibi magazinletirilmi haberlerle seyircinin ilgisi filmlere ekilmeye allmtr. Filmlerin ok seyirci toplamalar, baarlarnn lt olarak deerlendirilmitir. 90lar boyunca fikri olarak deil de daha ok film says ve artan

146

seyirci baznda art olmutur. 90l yllarn seyircisinin beklentileri de farkllamtr. ki tip izleyici profili olumutur; ilk grup, Amerikan filmlerine dkndr, filmlerde aksiyon ve macera izlemek istemektedir. kinci grup ise aznlkta kalmaktadr. Bu grup izleyici sinemay yaam felsefesi haline getirmitir. Kaliteli ve farkl filmler izlemek istemektedirler ve festivallerin sk takipileridirler. Seyircinin blnmesi gibi zellikle 1994 sonrasnda Trk Sinemasnda da iki ana gelime gze arpmaktadr. Birincisi seyirciyi hedefleyen filmlerin yaplmas, ikincisi ise yurtdnda da takip edilen yeni bir ynetmenler kuann film evirmeye balamasdr. 90l yllarn sonlarnda, Yabanc Sermaye Yasasnda yaplan deiiklikle, yabanc irketlere lkemizde irket kurup, datm ve gsterim yapma haklar tannmtr. Bata sadece gsterim alannda faaliyet gsteren bu dev irketler, giderek iletme ve datm tekeli oluturmulardr. Bu zaten kriz iinde zor bir dnem geiren Trk sinemaclarnn film retimini bitirme noktasna getirmitir. ok az sayda ekilen filmler ise byk ehirlerde, merkezlerdeki salonlarda gsterim ans elde edemez olmulardr. Korsan video filmlerinin yaygn olarak kullanlmasndan ve talep okluundan dolay yapmc ve ynetmenler bu alana kaymlardr. nk bylece riske girmeden para kazanabilmektedirler. Bu nedenle uzun metraj film ekmeyi brakrlar. VCD ve DVD teknolojilerinin Trkiyeye gelmesi de ayn videonun kt dnemdeki gibi seyircinin evde daha ucuza film seyretmeyi tekrar kefetmesini salamtr. Trk sinemasnda bamszlama hareketleri, ynetmenlerin kendi yapm irketlerini kurup o irket ad altnda film yapmalaryla balamtr. Ylmaz Gneyin Gney Filmi, Ali zgentrkn Asya Filmi, mer Kavurun Alfa Filmi gibi. Bylece bamszlk isteyen ynetmenler varolan yapmclk kurumlarndan uzaklaarak zgrlklerini ilan etmilerdir 1994l ylndan sonra sinemaya girip yeni sinema anlaylaryla rnler veren gen ynetmenlerin banda Handan peki, Zeki Demirkubuz, Dervi Zaim, Nuri Bilge Ceylan, Semih Kaplanolu ve Kutlu Ataman sayabiliriz.

147

Bu ynetmenlerin byk bir ounluu bireysel olarak filmlerini ekmeyi tercih etmilerdir. 90l yllardaki gen ynetmenlerin byk ounluunun sinema okulu mezunu olduu grlmektedir. Biri ikisi dnda sinemaya girileri asistanlk yapmadan olmutur. Sinema dndaki sanatlara da ilgi duyan ve rnler veren bu ynetmenler; yurt dnda ve yurtiinde katldklar festivallerden dllerle dnmektedirler. Festivaller sayesinde yurtdndaki birok sinema fonundan destek almay baarmlardr. Bamsz ynetmenlerin retimlerini devam ettirebilmek ve para yardm alabilmeleri iin uluslararas festivallere ihtiyalar vardr. dllerin dnda sponsorluk kavramn gelitirmilerdir. Yurtdndaki festivaller dnda Kltr Bakanlnn her yl belli oranlarda yaptklar yardmlar da film retimlerinde destek salamaktadr. Festivallerde dl alan bamsz yapmlar bu sayede vizyon ans bulabilmektedirler ancak seyirci saylar yine de dk olmaktadr. almaya konu olan ynetmen Reha Erdem, filmlerini yapmak iin bulduu ya da kazand parann byk ksmn filmin teknik, dekor ve aksesuara harcamaktadr. Film ekibinde ksntya gitmez ve geni bir ekiple alr ama ekiminde alt teknik ekip de oyuncularda genelde para almadan veya sadece masraflarn karlayacak kadar para alarak almaktadrlar. Bu da ynetmenin bulduu paralar tamamen film iin harcayabilmesine olanak vermektedir. Filmlerini yapmcs mer Atayla beraber kurduklar reklam irketlerinden kazandklar parayla, Kltr Bakanlnn verdii yardmlarla, katld festivallerden ald dl paralaryla, yurt dndaki vakflarn fonlarndan yararlanarak ekmektedir. Klasik yapmclarla almann dn vermeyi de kabul etmek olduunu dndnden, kendisini byle bir sistemin iine sokmamaktadr. Reha Erdem, filmlerini ekerken sponsor kullanmay sevmemektedir. Filmlerinin izlenmesini, ticari kayglarla deil de, srada bekleyen projelerini bekletmeden hemen ekebilmek iin istemektedir. Filmlerinin sat ve pazarlamasyla ilgilenmeyi ancak nc filmi Korkuyorum Annede baarabilmitir Bir yapmcyla almaktadr ancak bu klasik anlamda anlayacamz bir yapmc deildir. Reha Erdemin ilerini fikirlerini engellemekten ok rahat alabilmesi iin btn ayrntlar halletmektedir.

148

Reha Erdemin reklam ynetmenlii yapm olmas maddi sknt ekmeden projelerine de zaman ayrabilmesini salamtr. Ayrca bol ekim pratii yapmasn salamtr. Daha nce asistanln yapan ve imdi reklam yneten ekibi sayesinde de yapm iin gerekli eylerin bir ounu para demeden halledebilmektedirler. Filmlerinin temas kiilerin kendileri ve evreleriyle demelerini, i dnyalarn ve bunlarn yansmalardr. Filmlerinde -komedi filmi bile ekse- sisteme veya toplumsal deerlere kar politik eletirilere yer vermektedir. Filmlerini yaparken izleyenleri de dndrecek anlaml sorular sormay tercih etmektedir. Filmlerde cevap vermenin kolayclk olacan ve zihinlerden abuk silineceini dnmektedir. Filmlerini yaparken kadnlarn tarafn tuttuu iin filmlerindeki kadnlar hep gldr. Erkek egemen toplumumuzun deer yarglarna gre erkeklerin tarafn tutan onlar gl gsteren filmlerdense, onlarn zayf ynlerini ve hatalarn ne karan filmler yapmaktadr. Ynetmenin oyuncu kayna Yeilam dndandr. Genellikle tiyatrocularla almaktadr. Yapt filmler gsterisiz ve minimalist ama etkileyicidir. Filmlerinin hepsinde ka sahnesi bulunmaktadr. Hollywood tarz popler filmlerde filmin gerilim temposunu ykseltmek iin kullanlan kama-kovalamaca Reha Erdemin filmlerinde psikolojik durumu anlatabilmek iindir. Reha Erdem, kazan kaygs dnmeden film retmektedir. Ynetmen iin nemli olan anlatmak istediklerini aktaracak bir film retmektir. Filmlerinin yapldklar yl vizyona kamamas veya televizyon satlarnn yaplmam olmas onun yeni filmler retmesini engellememektedir. Henz filmleri hibir televizyon kanalnda yaynlanmamtr. lk filmi A Ayn TRTde yaynlanmasn ister. O dnem TRT filmini satn almaynca, baka zel kanallarn istemelerine ramen ticari olarak kendi yararna olabilecek bu tekliflere hayr demitir. nk ona gre bu filmi TRTnin izgisine uygundur. Bunun gibi datmclarla da kendi artlarnda anlama salayamazsa filmini yllarca bekletmeyi bile gze almaktadr.

149

Filmlerinde sadece senaristlik ve ynetmenlik yapmaz. Btn filmlerinde montaj ayn kii yapmaktadr ama Reha Erdem yine de montaja mdahale eder yani kendisi de montaj masasna oturup alr. Geleneksel, anlatlardan bamsz olarak gelien farkl anlatm araylar vardr. Filmlerinde belli bir hikaye anlatmamaktadr, hikaye anlatmann dna kmaktadr. Btn bu zelliklerine bakarak Reha Erdemin bamsz bir ynetmen olduunu syleyebiliriz.

EKLER

150

EK 1 Reha Erdemin Uzun Metrajl Filmlerinin Ald dller 13. Altn Koza Film Festivali, Haziran - 2006 En yi Film dl En yi Yard. Erkek Oyuncu Umut Veren Kadn Oyuncu Umut Veren Erkek Oyuncu Ali Bey Kayal 5 VAKT Blent Emin Yarar Elif can 5 VAKT 5 VAKT 5 VAKT

3.Uluslararas Bodrum Film Festivali, Haziran 2006 Onur dl ASOD 2006 En yi Kadn Oyuncu Il Ycesoy KORKUYORUM ANNE ada Trk sinemasna yapt katklardan dolay

25. Uluslararas stanbul Film Festivali, Nisan 2006

151

Kltr Bakanl Yln En yi Trk Filmi dl FIPRESCI Jrisi tarafndan Onat Kutlar ansna

40.000 YTL

5 VAKT
T

5 VAKT

(Bir sonraki filminin yapmnda kullanlmak zere, 40.000 YTL deerinde para dl) 12. Adana Altn Koza Film enlii, 2005 Jri zel dl En yi Senaryo KORKUYORUM ANNE KORKUYORUM ANNE

En yi Yardmc Kadn Oyuncu Il Ycesoy KORKUYORUM ANNE 16. Ankara Film Festivali, 2005 En yi Ynetmen Onat Kutlar En yi Senaryo dl En yi Erkek Oyuncu Ali Denkalkar KORKUYORUM ANNE KORKUYORUM ANNE KORKUYORUM ANNE

En yi Yardmc Kadn Oyuncu Il Ycesoy KORKUYORUM ANNE En yi Yardmc Erkek Oyuncu Kksal Engr KORKUYORUM ANNE Umut Veren Oyuncu Ozan Uygun KORKUYORUM ANNE

10. Trk-Alman Film Festivali / Nrnberg En yi Erkek Oyuncu Ali Denkalkar 42. Uluslararas Antalya Film Festivali , 2005 Behll Dal zel dl (En yi 3. Film) En yi Senaryo En yi Kostm Tasarm Aye Pirinciolu En yi Kurgu Nathalie Le Guay 23. Uluslararas stanbul Film Festivali, 2004 FIBRESC dl NSAN NEDR K / KORKUYORUM ANNE KORKUYORUM ANNE KORKUYORUM ANNE KORKUYORUM ANNE KORKUYORUM ANNE

En yi Sanat Ynetmeni Mehtap n Kanbelli KORKUYORUM ANNE

152

Fransa Nantes Film Festivali, 1989 kincilik dl / Gm dl Trkiye Yazarlar Birlii, 1991 En yi Ynetmen A AY A AY

EK 2 Reha Erdemin ektii Reklam Filmlerinden Bazlar 1- Yap Kredi Snrsz Bankaclk-Rya Reklam Ajans: Alice BBDO Reklam Veren Firma : Yap Kredi Bankas / ukurova Grubu 2- Pastavilla / 1996 Reklam Ajans: Gzel Sanatlar Reklam Veren Firma : Kartal Makarna 3- Yap Kredi Reklam Ajans: BBDO Group Turkey Reklam Veren Firma : Yap Kredi Bankas / ukurova Grubu 4- Yap Kredi ADK Directors Cut Reklam Ajans: BBDO Group Turkey

153

Reklam Veren Firma : Yap Kredi Bankas / ukurova Grubu 5- Bankas Maximum Card / 2001 Reklam Ajans: Total letiim/Reklam Reklam Veren Firma: Bankas 6- Ford Transit Reklam Ajans: Man Ajans-Thompson Reklam Veren Firma: Ko Holding 7- Ford Cargo Reklam Ajans : Man Ajans-Thompson Reklam Veren Firma: Ford

8- Mc Donalds / 1999 Reklam Ajans : Medina Turgul-DDB Reklam Veren Firma: Mc Donalds 9- Commercial Union Lansman/ 2004 Reklam Ajans : Alice- BBDO Reklam Veren Firma: Commercial Union Hayat Sigorta 10- Opet Reklam Ajans: Medina Turgul Reklam Veren Firma: Opet (Ko Holding) 11- Opet ofr Tarkan / 01.05.2004

154

Yayn tarihi: 01.05.2004 Reklam ajans: Medina Turgul DDB Reklam Veren Firma: Opet (Ko Holding) Yapm irketi: Atlantik Yaratc grup: Timsal nsal, Uygar irin Ajans prodktr: Glengl Arlel Mteri ilikileri: Ali zbora, Seda aykara Medya planlama: OMD 12-Avea Lansman Reklam Ajans : TBWA Reklam Veren Firma: Avea

EK 3 Reha Erdemin Basnda Yer Alan Eletirilerin Tam Metinleri 1- A Ay Filmiyle lgili SUNGU APAN / CUMHURYET / 04.10.1996 Locarnodan Strasbourga kadar eitli festivallere katlp ilgiyle karlanm, Nantes Kta Festivalinden dll A Ay 6 yldr reklam filmi ynetmenlii yapan, okullu sinemac Reha Erdemin ilk filmi. Batan belirtmeli, popler, ticari sinema rnlerinden farkl, vizyon sahibi, yeni ve deiik bir yazar-ynetmenin ltsn saan, farkl kayglar tayan, taze ve zgn bir ilk film denemesiyle kar karyayz. Genelde yalnkat elence ve gsteri sinemasnn girdaplarna ekilerek bir takm alml, alml ama s ve kolay filmlere artlana gelmi ortalama seyirciye skc gelebilecek A Ay, iine ald meraklsnaysa seyir zevki ve has sinema keyfi sunuyor bir buuk saat sresince...

155

Meraklsna Nisan Yaynlarnca baslm senaryosunu da salk vereceimiz, Reha Erdemin A Ay, glmsemesi az, ar, karanlk bir atmosferi dayatan, naif, duru, lirik ve beylik deyiiyle iirsel bir sinemann uzants, sra d bir film. Allegorik yapsndan oyunculuuna, klandrmayla erevelemelere yansyan bir zenin belirginletii, Uur Eruzunun kamera almasndan diyaloglaryla montajna kadar yeni ve zgn bir soluk sinemamzda. Yazar-ynetmenin deyiiyle inanmak, inan ve inanmaya inanmak zerine A Ay, allm dramatik olay rgsne bo vererek bildik hikaye anlayndan farkl kanallara akan, imgelerle temalarn birbiriyle kesiip, birbirini tamamlad ve ayrca Rumelihisarndan adalara, Galatasaraydaki Aynal Pasajdan Mahmutpaaya kadar stanbulun eitli kelerini ustaca deerlendiren, baarl mekan-evre kullanmyla da dikkati eken, marts, kedisi, brt bcei, vapur dd bol, nemli ve anlaml bir film ksacas. Bir de lo koridorlar, yer yer demeleri rm, camsz erevesiz, izbe blmler, kilitlenmi ya da kaplarna tahtalar aklarak iptal edilmi gizli sakl ve eski eyalarla denmi, gemie dnk yaanan odalar, arada bir ding-donglar taklp srekli alan, ok saydaki antika saatlerle dolu, filmin bir baka ana karakteri saylacak Hisardaki kale gibi ykselen o bildik krmz ta yap var, unutulmamas gereken. Lirizmin ar bast, Douya zg, dingin mistik bir bakn yansd, sinemasal bilgiye, birikime, yetenee sahip, umut veren, anlataca olan, aydn bir yazar-ynetmen haberleyen A Ay, Atilla Tokatlnn Denize nen Sokak, Metin Erksann Sevmek Zaman ya da Nesli lgeenin Kardeim Benimi gibi klasiklerimizin izgisinde ve Kutlu Atamann Karanlk Sularyla birlikte, Trk sinemasnn 1990lardaki belki de en nemli ve ayrks slup denemesi olarak selamlamak da olas. Bu hakiki filme, hakiki sinemaseverlerin de hakkn vererek sahip kacan sanrz. Unutmamal, nice badireyi atlatp gsterilmek iin bunca yl bekleyen A Ayn seyredilebilecei bir hafta daha var... ALN TAIYAN / Milliyet / 04.10.1996 Yedi yl gecikmeyle izleyebildiimiz A Ay adl film iin aklma gelen ilk sz u oldu: nce iilik.

156

Ynetmen Reha Erdem gm kakma gibi ilemi filmini. Karanlk girinti ve parlak kntlarla dolu, gizemli bir gm kemer A Ay. Yazk ki onu takacak zerafette giyinmiyoruz artk. Bu yzden izleyicisine yalnz Pera Sinemasndan ulaabildi. Sinemasever olma ayrcalna sahipseniz bu filmi mutlaka izlemelisiniz. Kimi ynetmenler sinema dilini yle bir kullanr ki tad damamzda kalan grntlerden uzun uzadya sz etmek istersiniz. Anlatlsn elbet btn hikayeler. Hemen her plan simgelerle ykl, iirsel A Ayda zerine yazmak iin yeterince malzeme salayan bir film. Gelin grn ki simgeciliinin yan sra son derece yaln bir anlatm olan bu filmi demekde yazk olur. Metafizik boyutuyla da etkileyici A Ay. Ryalarn tabirini arama. Rya rya iindir. Rya da grdn ku, ryada grdn kutur. Reha Erdem, grme ve gsterme, grnen gereklik, grnmeyen ama varolduu sylenen zerine oka dnm ve bu sorunsallar film iinde baaryla zmlemi. Gsterilmeyen eyler gren kk kzn son derece varsl i dnyas, onu doast bir varla dntren d gc, dnyay genel geer maddi deerlerden soyutlam biimde alglamas, gemie ve kendisini anlamayanlara duyduu fke btn derinlii ile yanstlm. Her grdn gsterebiliyor musun? Ynetmenin mekan seimi de ok baarl. Rumelihisarndaki atoyu andran gizemli kap (ki artk yerinde deil) rktc grkemiyle filme ok uygun mekan oluturuyor. ATLLA DORSAY / YEN YZYIL / 11.10.1996 Yeni kuak kimi Trk ynetmenlerin Bat ile Dou arasnda kurmak istedikleri kpr olay ilgi ekici. stelik genelde darda sinema eitimi grm bu ynetmenlerin ilk filmlerinde, stanbulun en gizemli ve bizden yanlarn, Dou sanatnn ve felsefesinin kimi temel elerini k noktas alan filmler yapmalar da ilgin. te Kutlu Atamann

157

Karanlk Sularndan sonra, aslnda yllar nce (1988de) ekilmi (ve ancak 16 mmden 35e aktarlm) filmiyle Reha Erdem ve A Ay... Film en azndan ad kadar gizemli olmay amalam...A Ay, en klasik anlamyla bir sanat filmi bu. Hani ulalr olmasna hi aba gsterilmemi, ynetmenin sanki yalnzca kendisi iin yapt ve deyimin adn ktye kartan filmlerden... ok dzeyli bir renci diplomas filmi veya seyirciyi hi umursamam bir deneysel aba olarak da grlebilir. Bu umursamama, bu kendisi iin yaplm film tavr, kukusuz belli bir yreklilik de tayor, belli bir saygy da hak ediyor. Yine de filmin verdii balca duygu, nne geilmez bir sknt oluyor. Filmin biimsel alanda veya dayand sanatsal eler alannda yaratmaya alt sentez, gerek anlamda gereklemiyor. Vivaldi ile ezan, William Blake iiriyle Edip Canseveri, douya zg keder ve hznn motifleriyle bir zamanlar (1960larda) Amerikan yer alt sinemasnn zellikle de Maya Derenin yapmaya altklarn ayn potada eritme abas, iinde bulunduumuz 1990larda ne yazk ki gerekten etkili olamyor. Belki amatr ilere merakl bir sinema rencisi veya her trl yenilie fazlasyla ak bir merakl kesimi dnda, pek kimseye tlenecek bir film deil A Ay. Ama Reha Erdemin ak biimde yetenei var ve bu ilk denemeden sonra daha sorumlu iler yapmasn beklemek, sanrm hakkmz olacak. AYE ASA / 3 MAYIS 1990 Lirik Bir Film Hegel Dou sanatnda dramatik unsurun noksanlna, lirik etmenlerin gllne iaret etmitir. Metin Erksan, Sevmek Zaman ile Trk sinemasnda, belki de Batnn etkisiyle egemen olmu dramatik kalplar yer yer byk apta krarak lirik denebilecek bir anlatmn ilk zeminini kuruyordu. Reha Erdemin ilk filmi A Ay, Erksann balatt bu akmn bir devam saylabilir mi?

158

Batan baa bir rya atmosferinin mphem snrlar iinde ve her trl dramatik aksiyonunun dlanyla ekillenen A Ay gizem ve humour ieren ok kiilikli bir slupla inan temasn iliyor. Ustalk ve sadelikle yerletirilmi kk, iirsel motifler allegorik yapy besliyor, srekli bir ak kazandryor. A Ay, k, oyun, montaj ve dialog anlayyla Trk sinemasnn biim daarcna taptaze nitelikler katyor.(Trk sinemasnda bugne dek rastlamadm lllkte bir zaman ve mekan duyarl tayor) 217 AYE ASA / 5 MAYIS 1990 Gen ve Yetenekli Bir Ynetmen: Reha Erdem Yaknlarda, Reha Erdemin ilk filmi A Ayn grnce havalara umaktan, Giovanni Scognamilloya telefon ap, byk bir sinemac geliyor demekten kendimi alamadm. Dn, gen ynetmen Reha Erdemle sohbet olana dodu. Onu, ilk filmi A Ayla ilgili olarak ahiret sualine tuttum... Erdem, filmi stne aklayc szler sylemekten kanyor. Galiba ekingen, alabildiine ak gnll bir insan. Ak olan tek ey, yalandan, sahtecilikten nefret edii, her konuda sahiciden yana oluu. Trk sinemasyla ilgili deerlendirmelerinde hep buna deiniyor. sosyal ierikli toplumcu filmler kadar sosyal ierikli slami filmlere de mesafeli bakyor. Trk sinemasnn kendine has sosyal ierik anlayna, mekanik bir z-biim anlayna kar. Trk sinemasnda bir teknoloji ve mali sermaye sorunundan ok bir bilgi ve samimiyet sorunu olduu konusunda hemfikiriz. Ben, grdm gnden bu yana yakam brakmayan, A Aydaki ocuk figrnde, belki kendi ocukluumun, inanla oyunun i ie getii yar otistik dnyasn buluyorum. Ancak bu fikir belki erikinler dnyasnn yaratc unsuruna, psikanalizci Eric Bernein iteki ocuk adn verdii o saf, gizemli, alacakaranlk bilin katmanna allegorik bir gnderme olarak da okunabilir. Filmin vuruculuu, unutulmazl her halde buradan insann bilin dna uzanan etkisinden kaynaklanyor diyorum... Byk bir incelikle bana
217

Aye asa, Yeilam Gnl, Dergah Yaynlar, 1.B.,Kasm-1993,s.15-16

159

eski filmlerimi soruyor. Bir raftan, ilk filmim Son Kularn videosunu indirirken ... bir hesap yapyorum. Son Kular1965, Reha Erdem o srada 5 yanda... Ah Gzel stanbul ....Reha Erdem 8 yanda... Ve ite ben, bugn elli yamda, yeni, yepyeni bir kuan sinemaya geliine tank oluyorum... 218 2-Ka Para Ka Filmiyle lgili ATLLA DORSAY Trk sinemas gerek anlamda kabuk deitiriyor. Ka Para Ka gibi bir filmin TV ekranlarnda bol bol izlediimiz eski Yeilamla hangi benzerlii, hangi gbek ba var? A Ayn saygn ve zgn bir deneme saydmz (ama dorusu aylp baylmadmz) Reha Erdem, yeni filmini yine ok zgn biimde yakalanm; sradan ve mistik, gndelik ve masals, gzel ve irkin, boucu ve ferahlatc bir stanbul dekoru nnde kurmu. Alabildiine sradan bir yaam olan bir tuhafiyeci, gnn birinde bir takside unutulmu yaklak 500 bin dolar buluyor...Ka Para Ka sradan bir hayata birden dalan parann, byk parann o hayat nasl deitirebilecei ynnde ada bir masal/mesel.nk, ok iyi bilindii gibi, para ancak kendisini kullanmay bilenlere mutluluk getirir. Bu konudaki Altn Hazineleri, Elmas Hrszlar, Olaan pheliler, Mezarn Derin Kaz veya Basit Bir Plan gibi klasik veya modern filmlerin ierdii trajedi yerine daha hafif, sanki alayc ve uuk bir atmosfer yelemi Erdem... yi de etmi. Film son derece iyi dnlm ve uygulanm ekimler ieriyor. Taksi sahnesi, Boaz vapurundaki kovalamaca, kahramanmzn para harcamasyla birlikte dzeyi ykselen lokanta vb. mekanlardaki ekimler harika. Hele o artc, sanki ac bir aka gibi gelen traji-komik final... Erdem, reklamclktan gelen deneyimini kof bir gsteri deil, sinemann z nitelikleri ynnde kullanmay baarm. Birok sahnenin, giderek filmin
218

asa, Yeilam Gnl, s.20-21-22.

160

tmnn hafif ve akc grnm ardnda gerek bir sinema ustal ve ynetmen baars ierdii, dikkatli gzlerden kaacak gibi deil. oyuncusu kadar -Taner Birsele yine de zel bir vg- tm kk roller de ok iyi. Ve iki yabanc sanatnn emeini tayan grntler de cabas. Ki filmin bu yan, plak, Karanlk Sular, Hamam gibi filmlerden sonra yabanc grnt ynetmenlerinin stanbulun gizemini ve bysn kavramada bizimkilerden daha yetenekli olduunu dndryor.

Kaliteli sanatsal bir Trk filminin ayn zamanda nasl Batdaki rneklerinden geri kalmayan mkemmel bir elencelik olabileceini ve Reha Erdemin yeteneini parlak bir ekilde gsteriyor bu film... 219 BLEM / TRKYE / 25.12.1999 Film ekildii dnemin olaylarna kout olarak yozlama, ekonomik koullardaki bozulma vb. gibi unsurlar zerinden eletirilerini yaparken son derece sradan ve kk dnyasna hapsolmu bir ekirdek aile babas Selimin yaam zerine younlayor. Aslnda sradan, rkek, atlm ruhu olmayan ve hayal fakiri olan Selimin yaam bir gn kiiliine de son derece aykr bir cesaretle deiiyor. Taksiden nen bir adamn anta iinde unuttuu paray bir ekilde sahibine ya da dier hrsza iletmeyen/iletemeyen Selimin yaamnda bu olay aslnda bir krlma noktas olarak beliriyor. Yaklak 450 bin dolarn pek ok insan batan karmas sz konusu olabilecei gibi aslnda yaamnda drstlkten sapmam olan Selimi de batan karyor. Bu alabildiince rahat, yzsz bir batan kma deil; utanga, stres dolu, sevindirik olmayla depresyona girmenin arasnda gelgit yaayan bir batan kma ruh hali. Ka Para Ka para-birey ilikisini sert bir

219 Atilla Dorsay, Sinemamzda k ve Rnesans Yllar Trk Sinemas 1990/2004, 1.B.,Remzi Kitabevi, Aralk-2004,s.99

161

biimde sorgulayan bir film. Parann her eyi deitiren gcn, hayatmzda her zaman bizim dndmz kadar olumlu deiikliklere yol amadn gzler nne seriyor. 220 TUNCA ARSLAN / RADKAL GAZETES / 21.12.1999 Reha Erdem Ka Para Kata gzlem gcyle toplumsal yapdaki yozlamay baaryla yanstyor. A Ay estetik yapsyla ncelikle eletirmenlere seslenen bir yaptt. Ka Para Ka ise dorudan toplumumuza mesajlar ileten, parann bozgunculuu stne nemli vurgularda bulunan, daha geni lekli, eletirel bir film... yknn etrefillemesi, elikinin keskinlemesi asndan gerekli ahlaki-duygusal labirentleri yaratamad grlmekle birlikte, film gerek olay akndaki kvraklk ve samimiyet, gerekse de parlak oyunculuk sayesinde tkr tkr ileyip gidiyor... Sam Raimi imzal Basit Bir Plan akla getiren olay rgs ve iyiden iyiye ABD dolarnn egemenliine giren ekonomimizin, yozlaan toplumsal yapmzn fotorafn ekmeye alan ahlaki yaklamyla dikkat eken filmin, sinemamzn ykselen grafiini koruduu, tay aa ekmedii sylenebilir. Reha Erdem... aslnda oumuzun grmezden geldii sradan insann pay hakknda bizi dnmeye sevk ediyor. Yaamn yozlamasnda, sradanlk ve cahillik ikilisinin nasl baat gittiini ve yaamn anlamn salt tketme igdsne indirgeyerek yaayan, bugn ve gelecei sorgulamayan kk adamn dramn grkemli ereveler, yetkin aydnlatma ynetimi ve genelde baarl bir oyunculuk dzeyiyle yanstyor Reha Erdem. Baroldeki Taner Birselin gz kamatrc performansnn yannda Bennu Yldrmlar, Zuhal Gencer gibi yetenekli oyuncularn ve Ara Glerden Sevin Okyaya alan figrasyon yelpazesinin filme ok ey kattklarn vurgulamak gerek. 221 SUNGU APAN / CUMHURYET GAZETES / 24.12.1999 Havadan gelen paralarn ruh saln bozduu (ve sonunda pencereden aa uurduu) Selimin gittike marazilemesini baarlma yanstan Taner Birselin ban ektii oyuncu kadrosundan olgun sinema anlatmna, ahlaki bir finale kan yksnden
220 221

Onaran ve Vardar, s.172-173. Onaran ve Vardar, s.173.

162

dekor-mekan kullanmna ve Fransz arlkl grntlerinden montajna kadar temiz, zenli hatta srad diyebileceimiz klasik bir sinema eseri Ka Para Ka... Reha Erdemin bu kez tm gereklerini yerine getirdii ticari sinemann cilasn ektii ikinci filmi Ka Para Ka, bizce pek baarlamam finaline karn, dolarla simgelenen parann hkmettii hayatlarmza ilikin, esasl bir mesaj-mesel filmi saylabilir sonuta. 222

3- Korkuyorum Anne Filmiyle lgili ATLLA DORSAY Reha Erdem, ada Trk sinemasnn genel yaps iinde ayrks, kiisel bir ynetmen olmay, tmyle kendi mecrasnda akmay srdryor. Ama clz bir su gibi deil, giderek byyen ve grbzleen bir rmak, hatta bir nehir gibi. A Aydan sonra Ka Para Ka ve derken, nce nsan Nedir Ki adyla sunulup sonradan adn deitiren bu nc filmiyle... Filmin tr komedi. Ne var ki piyasada grdmz, byk lde TV esinli, bol amatal ve starl ticari filmlerden deil bu... Hatta tmyle farkl ve kiisel olmas, seyirciyi biraz itebilir de...Ama bu dnyaya kapa atabilenlerin en azndan ok eleneceini sylemek, bilmem kehanet olur mu? Erdemin filmi de aslnda az amatal deil. Bir kk mahalle yks bu... Bir avu ok yakn, ok dost, ok srda kiinin arasnda geen...siz-gsz insan irisi Ali, zaten garip ve iine kapank bir gen adamken, geirdii bir kazada belleini de yitiriyor ve
222

Onaran ve Vardar, s.174.

163

zellikle babas Rasih beyi tanmayarak yal adam ileden karyor. Komular, herkesin derdine ortak terzi Neriman ve tpk Ali gibi ie dnk, hafiften arzal olu Keten, karnnda babasn asla tanmayacamz ocuuyla gezen delimen pek, kapc Rza ve ailesi, kasap Kemal, peke kirac gelen fstk jimnastiki kz mit, arabas srekli bozulan eski boksr Aytekin, vs. Tm bu ilgin ve iyi ilenmi kiilikler, k noktalar muhtelif bir komedi oynar gibiler. ncelikle Alinin bellek sorunu. Sonra Nerimann bitmeyen alerjisi, kasabn tehisiyle, abalar... Alinin mite abay yakmas, pekin mahallenin kuyumcusuna verdii ve elden ele gezen yzk...Rasihin hastal, kapcnn kars Selvinin mart nefreti, Aytekinin askerlik korkusu, vs. Herkesin sorunlar iie, herkesin sorunlar sanki ortak ve tm gelimeler, doal olandan ve gerek yaamdan kopmayan bir absrd hikaye kvamnda... Reha Erdemin saplantlarndan biri insan bedeni: filmin eitli anlarnda bedenimiz ve onun zellikleri zerine szl ve hareketli yaklamlar mevcut. Erdem ayni zamanda bir stanbul hayran. Halie yukardan bakan bir kk teras, sanki tm olaylarn buluma mekan oluyor. Bu kendine zg film, biraz eski Arzu Film komedilerinden, ama sanki daha ok talyan usul komediden ve de Milos Formann ban ektii 1960larn ek gldrlerinden esinleniyor. Filmin biraz ar kullanlan igan esintili Arap kkenli mzii ve de yine biraz ar uzunluu, insan biraz yoruyor. Filmin belki temel kusuru bu... Yine de byk bir enerjiyle ekilmi, kvraklkla anlatlm ve belki daha ok bir tr Akdeniz komedisi erevesi iinde ele alnabilecek bir gldr bu... ALN TAIYAN / CUMHURYET /17.03.2006 Duygulardr, anlardr, korkulardr, umutlardr, kayglardr, kalbidir, beynidir, gzleridir... nsan nedir? sorusuna ka trl yant verebilirsek birounu Korkuyorum Anne filminde bulabiliriz. Senaryosu ve oyunculuu bata olmak zere tepeden trnaa olumlu nitelikleriyle artc bir gce erien bu ilgin yapm Reha Erdemin nc uzun metrajl filmi.Korkuyorum Annede Reha Erdem ilk filmi A Ay (1989) ile ikinci filmi

164

Ka Para Kan (1999) biemlerini birletirmi sanki. Erdem, siyah beyaz A Ayda tarihi mekanlarn zenle seerek arpk kentleme kurban olmam byl bir stanbul grntlemiti. Ka Para Ka ise konusu itibaryla ok daha materyal bir kent manzarasn btn renkleriyle kullanyordu. Korkuyorum Anne ilk filmin dselliiyle ikincisinin boyutluluunu birletiriyor. erik bakmndan da Korkuyorum Anne insan, ruhu ve bedeniyle gizi hl zlmemi bir varlk olarak karmza karp kendi kendimizi de sorgulamamza olanak verecek ekilde sorguluyor. Dler, bilinalt, efsanelerle yorulu masals A Ayn mistisizmiyle parann ve hrsn insan hayatna etkisini irdeledii Ka Para Kan moralist yaklamnn bilekesi diye de yorumlayabiliriz bu durumu. Hafzasn kaybetmi bir gen adamn babas ve koca bir aile gibi yaayan apartman komularyla yeniden kaynamas iin gsterilen abalar konu alan film bilinaltnda yatan duygularn, bastrlm korkularn, ebeveyn ve ocuk ilikisinin, yetikinleri hep barnda tutmaya eilimli sosyal evrenin etkisinin, akn kendine zg yollarnn ortaya kt bir psikanaliz seansn andryor. Biraz karmak ve kalabalk olmakla birlikte... ou tiyatro kkenli oyuncularnn birbirinden iyi performanslaryla vurgulanan insan ilikilerinin, konuma dilinin kvrakl iine yedirilmi dncelerin derinlii, kuak atmas ve ruhsal elikilerden kaynaklanan ince mizah filmi, ayn anda hem entelektel hem de keyifli, elenceli bir seyirlik haline getiriyor. stanbula zg yaam tarz ve enerjisiyle dolup taan mekanlar ve onlarn srprizlerle dolu grntlenme biiminin zgrleme, benliini bulma temalarna yapt gndermeler Korkuyorum Anneye snf atlatp sinema sanatnn bir rnei haline getiriyor. BERAT GNIKAN / YEDNC SANAT DERGS / 26.03.2006 Erkek korkmaz, erkek alamaz... Reha Erdem ayn ad tayan filminde bu klielere dokunuyor. Korkuyorum Anne sznden yola karak erkek korkularn anlatyor. Snnet bir kastrasyon mu? Bir erkek hayatnda bir kez mi snnet olur? Cem Mumcu, Murat Uyurkulak ve zgr Tutar yantlyor...

165

Reha Erdem, azda ok dolandrlm, insann kendisi kadar eski bir soruyu, son filmine isim olarak semi: nsan Nedir ki? Filmin izleyici ile buluan ismi ise insanln zor ba edilir hallerinden biri, bir erkein kolay kolay atamayaca bir lk: Ynetmen de dahil btn tantmlarda komedi denilse de sert ve sinsi bir hzn izleyicinin yakasn brakmyor. Terzi Nerimann olu Keten ile Rasihin olu Alinin altnda kaldklar erkeklikin hzn bu. G ve iktidarn batan bahedildiine inandnz erkeklere, babaya, oula, sevgiliye, arkadaa baka bir gzle bakmaya balyorsunuz, sanki korkular erkei kadna daha bir yaklatryor... Erdemin korkunun adn koyduu noktalardan biri snnet... Ergenlie kadar aile albmnde batac edilen, sonra gzler nnden ekilen, toplu ya da yalnz bir dnle sslenen erkeklik hali... Peki, snnet bir mavra m, travma m? Psikiyatr Cem Mumcu ite bu noktada itiraz ediyor, snneti bir travma olarak grmeyi ve gstermeyi entelektel bir az kalabalkl olarak tanmlyor. Ona gre travma snnette deil, nasl yaatld ve yaantlandnda. Bebeklikte yaplan bir snnetin bir yan etkisinin olmayacan dnyor! Ayrca snnet faydal bir uygulama, bunu kantlayan aratrmalar da var, rnein snnetli erkeklerle birlikte olan kadnlarn pelvis kanserine yakalanma oran dierlerinden dk. Mumcu, ynetmen Erdemin izinde, snnetin, daha dorusu kastrasyonun sonsuza kadar srecek bir hal olduunu vurguluyor, Neriman gibi anneniz, Rasih gibi bir babanz varsa, darda da toplum pusuda bekliyorsa... Filmde iki karakter de ocuklarn srekli eziyor, hem kendi erevelerinin dna kmalarna izin vermiyor, hem de Sen bir ie yaramazsn diye aalyorlar, bir yandan da sevgileriyle bouyorlar. Mumcu te gerek kastre bu diyor Yoksa a bacaklarn kn keseceim, bir metafordan baka bir ey deil. Bu metaforun arkasnda, erkekten beklenen srekli ereksiyon halinde olmak da var Mumcuya gre. Bu nasl ve neleri ifade eden bir organdr ki diyor Hi inme,

166

yapamama, becerememe hakk yok. Erkek sadece cinsel organyla deil, btnyle ereksiyonda yaamak zorunda. Srekli gl olmal, her ne olursa olsun, ar bir eyay kaldrabilmeli. Oysa srekli ereksiyon kangrene neden olur. Toplum da kangrenli bir yapya sahip bu yzden, ortalk penis kafal insanlarla dolu... Her erkek ocuun bir kastrasyon anksiyetesi yaadn da anmsatyor Mumcu. Bu bildiimiz oidipus, ilk cinsel obje anne ve her eyi, k de kendisinden byk rakip, her an kastre etme tehlikesi olan baba. ocuk bu tehlikeyi babayla zdeleerek geitirirse heteroseksel erkek formuna geliyor. Mumcu, Bu atma bir sorunu deil, iyi yaanmas gereken bir durumu tarif ediyor diyor. Yani atmadan deil, bu atmann ktcl bir ekilde yaanmasndan, Neriman gibi kadnlarn anneliinden, Rasih gibi erkeklerin babalndan korkmak gerekiyor. Toplumda gl kadn kimlikleri, yani Nerimanlar olduka ok. Peki, onlarn gcnn arkasnda ne var? Mumcu bu sorunun yantn kiisel tarihlerde aramay yeliyor... Elbette birka kuan pamuklu i amarlarna hapsedildii, dantelli amarlarn fahielerin kullanmna brakld ortak tarihte de bulunabiliyor yant. 43 yandaki bir hastasna dantelli amarlarn kimin iin olduunu soran Mumcuya yant kk kz ocuu sesiyle geliyor: Byk kadnlar iin... BABAANNEM DEL HAVVA Mumcu yedi yanda snnet olmu. Doktor babas hastanede operasyon yaptrm. Sonu: Mahalle snnetisinin elinden kan arkadalar iki gn iinde top oynamaya dnerken o enfeksiyon kapp 20 gn yatm. Ama Mumcunun travmas bu deil, eer bir kastrasyon aranacaksa, bu babaannesinde sakl... Benim babaannem Deli Havvadr ve btn ykleri kastrasyon zerine kuruludur diyor. Havvann delilii ise Kurtulu Savanda lm haberi gelen kocasnn geri dneceine inanmasndan geliyor. Kaynpederinin Sen bizim kzmzsn artk, gensin, gel seni evlendirelim teklifini hep Kocam geri dnecek diye eviriyor. Dedii de oluyor, savata yaralanan kocas dokuz yl sonra dnyor.

167

ki oullar oluyor, birini abisinin kzyla evlendiriyor, dieri ise kendi eini seiyor. Bu istenmeyen gelin Mumcunun annesi. Babaannem, dier torunlarn kucana alr sever, beni almaz, sevmezdi. Ben salaktm, ben aptaldm, en ok hissettirdii eyse, erkek deildim diyor Mumcu. Bir akam, evlerinin yanndaki inaattan ieriye szan olduka byk bir fare erkekliinin bir kez daha snanmasna yol ayor. Mumcu, annesi ve kz kardei korkuyla masann zerine srarken baba ve babaanne farenin peine dyorlar. Babaanne yakalyor fareyi, bacaklarnn arasna alp, stelik vajinasna en yakn yerde, parmaklarnn arasnda eziyor. Bu arada dilini de hoyrata kullanyor, hedefi yine Mumcu. Snnetimi anmsamyorum, ama ite size kastrasyon hikyesi diyor Fare korkumu otuzlu yalarmda atlattm, ama hep bunlar hatrlayarak, yeniden yeniden yaayarak... Bir baka ans daha var Mumcunun, snnet deyince aklna en. lkokul alarnda, Hrriyet gazetesinin arka sayfasnda yaymlanan kadn fotorafna bakarken annesine yakalanyor. Pergeli alp fotorafa saplamaya balyor, kalkan penisinin de verdii korkuyla. Annesi Aferin olum diyor, babas sandalyenin zarar grmesini gz ard ediyor. Bu da bir kastrasyon diye ekliyor Mumcu Benim ocuum bunu yapsa, alr doktora gtrrm... Hem filmin kahraman anne babalara, hem gerek anne babalara bir su yklemiyor Mumcu, zm btncl almalar yapmakta gryor, yani kadn almalar kadar erkek almalar da yaplmal. nk erkein pipisini gstermek zorunda kalmas da, kz ocuunun dizini bile kimsenin grmemesi iin abalamas kadar hznl... nk, kadnn hayatn ekilmez klan erkein saldrganl, fkesi, hatta m Bireysel farkllklar vardr, ama diye yantlyor Mumcu, Korkuyorum anne, korktuumu syleyemediim iin daha ok korkuyorum anne, diye zetleyebilirim... KORKUYORUZ, ELBETTE AMA...

168

Yazar Murat Uyurkulak iin snnet bir travmadan ok bir mavra. Snnete ilikin ilk bilgiyi hangi yata, nasl aldn hatrlamyor, O kadar anonim bir bilgi veya snavd ki bu, sanrm daha doarken biliyordum diyor. Sakin beklemi snneti, kendisinden ok, birlikte snnet olacaklar kardei iin endielenmi. Kostm, armaanlar, dn elbette batan karc olmu, ancak bu aaay son birka gn yaadklar iin korkunun telafisine yaramam. Akranlaryla ilikilerini deitirmemi, kzlar arasnda bir havas da olmam, Sanki bou bouna kestirdim diyerek eleniyor. Peki snnet, ocuun anne ve babasna ilikin gven duygusunu zedeledi mi? Uyurkulak, bu soruya yantnda Mumcuyla ayn dnceyi paylayor: Gven duygum daha nce zedelendii iin snnet bir ey deitirmedi, ama mrm boyunca snnetilere dair dncem menfi olacak... Snneti konumak erkekler iin olduka zor. zerinde dnmekten de kanyorlar, tpk dnp fotoraflarna bakmaktan kandklar gibi. Hikmet, ne soyadnn yazlmasn istiyor, ne fotorafnn kullanlmasn. Tarihin belirlendii gnden snnet gnne kadar hep evden kama hayalleri kurmu, bir kez de denemi. Annem ve babam sylemeseler de evden kamam cesurca bir hareket olarak grmlerdi, ama bunun nedeninin snnet olmasn hazmedememilerdi. Annemin beni konu komuya rezil ettin dediini hatrlyorum diyor, Benim btn hayatm da onu rezil etmekle geti zaten, ne zaman, nerede frsatn bulsam, onu ileden karacak iler yaptm, ama sadece kendime zarar verdiimi anlamam uzun srd. zgr Tutar veteriner. Snnet olduunda dokuz yandaym. Korkunun hadi bakalmla bittiini anlatyor: Olay bitirdik, bir hata yoktu, olmas gereken ksm ordayd. Ohh ektim, imdi kasla kasla yatabilirdim. Ama hemen yatmadm biraz dolatm, nk glydm, yle bir yrdm ki evin iinde, Hitler ryasn gerekletirmi olsa bu kadar muhteem, bu kadar mutlu gzkemezdi! Artk snnet olmayan ocuk(!) lar bulmal ve aaaaa daha olmadn m demeliydim. O an iin, evet, snnet olmak erkek olmak demek. Byklerine benziyorsun, en azndan bu yolda byk bir adm atm oluyorsun...

169

Korkuyorum

Annede

Reha

Erdemin

karakterleri,

Keten

ve

Alinin

erkekliklerini ispat olduka ironikti. ki erkek fallusa benzeyen bir kayaya trmanarak erkekliklerini grnr hale getirdiler... Hznl bir sahneydi ve soru yeniden akla t: nsan nedir ki? 223

4-Be Vakit Filmiyle lgili ATLLA DORSAY Trk Sinemasnda Bir Zirve Sca scana yazmak istedim: Reha Erdemin yeni filmi 5 Vakit yalnzca ynetmenin en iyi filmi deil. Ayn zamanda sinemamzda bir zirve. Sanrm ki bugn reneceiniz festival dllerinde bir-iki kez ad geecek. Perembe sabah 9.00daki gsteride yanmda oturan Altn Lale jri bakan Jean-Paul Rappeneau, filmi dakikalarca alklad. Katlsayd, Altn Laleyi alrd. Ama bu ok gzel filmin nemli festivallere katlp dllerle dneceine phem yok. 224 ESRA BAIBYK YALIN KARABEY / 25.06.2006 Bir Sahtekar i Bu!

223 224

Gnkan,www.blogcu.com/yedincisanat/391648 Dorsay, www.arsiv.sabah.com.tr / 15.04.2006

170

Korkuyorum Anne ve 5 Vakit. Reha Erdem, farkl zamanlarda ekilse de izleyici karsna ayn tarihlerde kan iki filmiyle 2006nn ynetmeni oldu. Kadnlarn tarafn tutuyor, cevap vermeyi deil, soru sormay seviyor, seyirciye Bu ne ya dedirtemezse filminin iyi olmadn dnyor... stanbulda, Ankarada ve Adanada bu yln neredeyse btn sinema dllerini toplad Reha Erdem. Seyirci, onun yaln, ironik dilini sevdi. Erdem ise yeni bir filmin peine dt. Bir kaygs var, televizyon dizileri gibi seyirlik iler yapmak... Sinemada gerekiliin sonunun en gerek pornografi olduunu dnyor. Bu yzden onun ii sorularla... Ergen olmaya geiin gerginliinde ocuk karakter; mer, Yldz ve Yakup... 5 Vakit onlarn hikyesi. ocuklarn doas, kyn doasyla kaynayor. Reha Erdem filmini 10 senedir gidip geldii, iine ileyen Kozlu kynde ekmi, yani o da filmini kyn doasna ilemi. zetle 5 Vakit; Kozlu kynn ritminde bir doa filmi. Erdem, stanbul, Ankaradan sonra Adanadan, Altn Koza Film Festivalinden de dlle dnd. Sanki bir eyin peindeyim -neyse o! derken belli ki hl uzun ince bir yolda, ama daha gn yznde. Filmlerindeki kendine has ritmin nedeni ise iindeki rutini krmak iin her defasnda bakalamay (kiisellemeyi) gze almas... 225

225

Babyk ve Karabey, s.7.

171

EK 4 SERRA CLV le Yaplan Grme AFM - Uluslararas Bamsz Filmler Festivali Koordinatr Tarih - 3 Mays 2006 * Bamsz sinemann tanmn yapar msnz? ok dar anlamda tanmlamak gerekirse Hollywood Stdyolarnn dnda yaplm tm filmler, bamsz filmdir. Aslnda bu orijinal olarak bamsz film tanmnn

172

ortaya kt nokta. Ama benim u andaki grm, ynetmenin ticari tercihlerden ziyade kendi tercihlerini, kendi kiisel sanatsal tercihlerini kulland filmler. Bunlarn btesini artk ok fazla sorgulamyorum. Ya da ynetmenin prodktrlerden btesinin gelmesi iin kendi fikirlerinden ve kendi seimlerinden feragat etmedii filmler. Prodktr, yksek btesi olup ok zgn retilmi filmler oluyor. Ben yine de ynetmenin bamszln koruyabildii filmler olarak alglyorum. * 5 yl nce bu festivali, !f stanbulu yaratrken amacnz neydi? Zaten Kolektifin ortaya kmasnn sebebi bizim stanbulda ok fazla bulamadmz trdeki etkinlikleri yaratmakt. !f stanbulda tam byle bir etkinlikti. Biz KSVnin festivaliyle bydk. Ve ok da doyuruyordu bizi ama bir yatan sonra artk dnyada baka tr eylerin de olduunu ve bir senede bir film festivalinden daha ok film festivali gereksinimi olduu farkettik. zellikle stanbul gibi bir ehirde ki o zamanlar stanbul sinemalarnda bamsz filmler hi vizyona girmiyordu. Sadece Hollywoodla gidiyordu neredeyse. Bir ihtiyatan dodu aslnda. Bizim de grmek istediimiz bir tr etkinlikti. * Festivalin geliimi nasl oldu? Festivale ilgi nasld? lk seneden itibaren ok ok fazla ilgi grd festival. Bizim de beklediimizin zerinde bir ilgi grd. Bu da ne demekti; aslnda bamsz filmlere Trkiyede, stanbulda hazr bir izleyici potansiyeli vard. Fakat bu insanlar aradklarn bulamyorlard. lk sene baladmzda bir-iki tane bamsz film distribtr vard stanbulda. O da aslnda arz ve talebin nasl birbirine eit olmadn gsteren bir durumdu. O zamandan bu zamana baktmzda imdi stanbulda tahminimce 20-30 tane en azndan distribtr vardr bamsz filmlerle de ilgilenen. Bu ne demek? Artk bu insanlar kendi filmlerini bir-iki haftalna bile olsa, bir-iki kopya bile olsa bir ekilde baz sinemalarda vizyona sokup gsteriyorlar. Gerekten de gazetelerimizi atmzda hangi filme gideyim diye AFMde bile her hafta gzel bir bamsz film olduunu gryoruz. Dolaysyla son 5 ylda ok byk bir alan ald bamsz film iin.

173

* Festivalde yarmal bir blm oluturmay dnmediniz mi? Hayr. * Neye gre seiyorsunuz filmleri? Genellikle dier lkelerin festivallerinde grebildiimiz kadar film izlemeye alyoruz. Ama onun dnda yapmaya altmz ey , 8 ay nceden aratrmaya balyoruz. Festivallerde neler gsterilmi, eletirmenler neler yazm, bizim sevdiimiz ynetmenler neler yapm son zamanlarda, dergilerden, festivallerden her eyden izliyoruz yani. Bizim iimiz bu aslnda. Aratrmalarmz sonunda bizim blmlerimiz belirleniyor. O senenin sosyal ve filmografik trendlerini grmeye alyoruz baktmz filmlerde. Ve Fantastik Filmler gibi bir blm kabiliyor ya da Ortadou imdi gibi bir blm ortaya kabiliyor. Bizim oradaki amacmz da filmlerimizin yani setiimiz ve beendiimiz filmlerin izleyiciye ularken, semelerini kolaylatrc kategoriler iinde olmas. Ve bylece seebilmelerini kolaylatrmak. * Baladnzdan beri hep var olan blmleriniz var m? Var. Hit Filmlerimiz var, Gece Yars Kua var, gay ve lezbiyen filmlerimizin yer ald Gkkua blmmz var. * Bu blmnz balarda tepki almt deil mi? Evet ilk senelerde ok ciddi tepki aldk. Farkl yerlerden, bunu durdurmalsnz bu ekilde sponsor bulamazsnz ok duyduk ama her sene en ok bilet sattmz blmlerimiz arasnda yer alyor. *Ynetmenler iin filminin izlenmesini ok istedii belli festivaller vard. Size de byle taleple bavuran ynetmenler oluyor mu? Tannmayan ynetmenlerden ok talep var. Ve bize gnderiyorlar da filmlerini. Biz bazen festivale seiyoruz filmlerini bazen de semiyoruz. Hal Hartleyde iki kere dnya

174

prmiyerini burada yapt filmleriyle. Bunlardan bir tanesi ikinci seneydi hatta. Dolaysyla bir ekilde insanlara heyecan veren bir festival. En byk festival olarak deil de butik bir festival olarak karakterini ok salam bir ekilde korumu bir festival olarak tanndmz dnyorum. * Gsterim iin film seerken bulabildiiniz kadar filmi gstermeye mi alyorsunuz yoksa en iyilerini mi izletmeye alyorsunuz? Biz bu seneye kadar hep 40 filmdik. Ve 42 film olmamaya dikkat ettik. nk film semek kolay deil. Bir senedeki bamsz film retimi her ne kadar oksa da aslnda gerekten bizim yeterince kaliteli dediimiz ve hepimizin iine sinen bir filmi bulmamz kolay deil. O 40 filmin 40 da sk elenip sk dokunarak bulunan filmler. Bize eer deselerdi ki 100 film seeceksiniz bu sene. O 100 filmin 100nn de altna ayn rahatlkla imza atamazdk muhtemelen. Biz bandan beri bunun farkndayz. Bu 40 film kolay kmyordu ortaya. Ama bu sene hem Ankarada, hem Caddebostanda da film gstererek festivali byttmz iin dedik ki artk 50 filme kalm. Biraz daha zorlandk ama yine de altna imza atabileceimiz bir program kardk. * Trk bamsz ynetmenlerine ne kadar yer verebiliyorsunuz? O biraz onlarn seimi. yle anlataym, biz Trkiyeden mesela Emre Akayn iki tane filmini gsterdik. Cambaz diye zay ahinin bir filmini gsterdik. Bu insanlar bizim festivalimizin karakterini duyup kendi filmlerinin burada gsterilmesini isteyerek doru adrese gelmi insanlardr. Emre Akay ve zay ahinle birbirimizle ok uyutuk. Bir takm ynetmenler ilk filmlerini gnderiyorlar ama biz bu filmleri istemiyoruz gibi durumlarda oluyor. Reha Erdem gibi daha byk ve tannm olanlarn filmleri -aslnda birok insan da daha ilk filmleri bile olsa- KSVnin festivalinde gstermeyi tercih ediyor. nk orada yarma var. Her ne kadar daha ok filmin iinde kaybolma tehlikesini tayorsa da o filmler o yarmadan kacak sonularn midiyle filmini oraya gnderiyor. Ayn zamanda uluslararas basnn daha ok gelmesinin de etkisi var. Biz de o insanlar zorlamyoruz. Tabii ki Trkiyeden bamsz yapmlar daha ok desteklemek isteriz ve

175

tantmlarn yapmak isteriz ama bu aslnda onlarn seimi. Ancak bizim festivalimizin tam doru adres olduuna inananlar geliyorlar. Biz de ok dndk acaba yarmal bir blm yapsak m diye ama bize o kadar heyecan veren filmle karlamadk u ana kadar. Eer bir sene olur da Trkiyeden 10 tane film seersek o zaman dnrz. Biraz o konudaki grevimizi ksa filmde yapyoruz biz. Ksa film yarmamzla ve ksa film yarmamzn insanlarn tantarak, duyurarak ve baka festivallere gndererek Trkiyeye destek vermeye alyoruz. * Ksa filmlerde durum nasl? Ksa filmlerde de durum aslnda tahmin edemeyeceiniz hzla geliti. Biz ilk sene ksa film yarmas yapalm dediimizde ve bunun duyurusunu yaptmzda ki o zaman bu kadar networkler yoktu ama ok sk bir duyuru yapmtk. O zaman elimize 50-60 film gelmiti. Ondan gsterime sokabileceimiz 8 filmi seebilmek iin gerekten ok zorlandk. Ahmet Uluay filan davet ettik. Doldurmakta zorlandk o 8 filmi. Bugn bizim elimize 170 tane 180 tane film geliyor ve bunlarn 30 tane mi gstereceiz, 40 tane mi gstereceiz diye bir derde dyoruz. Setiimiz filmlerin altna imza atabilecek durumda oluyoruz ki bu bence 5 sene iin ok byk bir baar. * zleyici profiliniz nasl? Eskiden ok daha gen olduunu dnyordum. lk iki sene ok daha genti de muhtemelen. Reklam kampanyamzn desteiyle de 18- 35 ya aras alglyordum. Ama imdi alt ya snr iin 16 ya diyebilirim liseler arasnda bile duyulduumuza inanyorum. zleyici kitlemiz 45 50 kadar rahata gidiyor. Her sene yeni blmler ekleniyor Ortadou imdi Blmn hem genler seyrediyor. Hem de daha politik olarak dnmeyi renmi, daha yalanm insanlar da seyrediyor. Bir sene Ortadou imdi Blmn seyreden adam ikinci sene bir de fantastikten de deneyeyim diyor. Dolaysyla genileyen bir kitlemiz var belki de sadece gen bir festivaliz ve seimlerimizde genlerden yana ama gittike geniliyoruz o anlamda. Genellikle niversite mezunu, niversite rencilerinden oluuyor.

176

* Ankara nasl geti? Ankara iyi geti. Ankara izleyicisi hakknda unu rendik. Baz hani byle elenceli kpk filmler vardr ben mesela ok severim onlar da hafif filmdir. Ankara izleyicisinin derdi hafif film deil. Ankara izleyicisi oturakl film bekliyor. Bu belgesel de olur, kurmaca da olur. Bu sene bir belgeselimiz vard eytann Madencisi Bolivyadaki madenlerde alan iki ocuun hikayesi. Cuma sabah 11:00 yani bizim ilk seansmz muhtemelen kimse gelmez diye dnyoruz. Bir de Cumartesi gn saat 16:30 seans Madonna var. Orada tklm tklm bekliyoruz. kisinin de says aynyd. Bu bence Ankara izleyicisi hakknda ok ey anlatyor. Bundan sonra Ankaraya festivalin en oturakl ksmn gtrmeyi dnyoruz. Bu sene 19 filmle gittik. * ehir dndan festivalinizi takip etmek iin gelenler oluyor mu? Evet. Ankara ve Eskiehirden gelenler oluyor. zellikle Eskiehirdeki niversite rencileri. * Bundan sonraki yenilikleriniz? Yeni ehirler eklemeyi dnyoruz. * Amerika dnda en ok bamsz film retilen lkeler hangisi sizce? Fransa bata geliyor. Avrupa lkeleri arlkta. * Bamszlardan beendiiniz Trk ynetmenler hangileri? mit nal, Dervi Zaim, Nuri Bilge Ceylan

177

EK 5 REHA ERDEM le 22.05.2006da Yaplan Grme Yer : Levent zel Brosu * ocukluunuzu anlatabilir misiniz? Sinemaya, kitaplara merakl mydnz? ocukluumda Trk filmleri ile bydm. Benim ocukluumda televizyon vard ama ok daha hayatn iinde deildi. Yazlar haftada 3 kere, klar da hafta da 1 kere Trk filmleri, yabanc filmler izleyerek, ite kendi kuam gibi bydm.

178

zel olarak okuma merak da nasl oldu bilmiyorum, erken baladm. Okumak iin bata ailem ynlendirdi. Biraz kapal bir ocuktum, daha iine kapanktm. Bu mahallede bydm, iki tane sahann ortasnda yani. Sokakta da oynardm ama oynamak kadar daha ok okurdum. Tam sokak ocuu deildim. yle olmak veya olmamaktan deil, neden yle bilmiyorum. * Kitap seimleriniz nasld o dnemlerde? lkokulda okurken, Milliyetin bir serisi vard ok ahane Altn Kitaplar; ocuk klasikleri, Hugolar, Pal Sokann ocuklar gibi eyler. Bilmiyorum hala onlar m okunuyor. * Babanzn Subay olmas nedeniyle farkl ehirlere gittiniz mi, hep stanbulda mydnz? Fransaya gidene kadar hep stanbuldaydm. * Aileniz sizi sinemaya gtrr myd? ocukluunuzda izlediiniz filmler mi sizi etkiledi? Sinemaya olan ilginizin nedeni nedir? Yok. Ben ilkokuldan sonra Galatasaray Lisesine girdim yatl olarak. Ve bir

merakm vard o da nereden bilmiyorum. Sinemaya, tiyatroya ailemle giderdim ama yle bir hevesim vard ki Galatasaraya girer girmez hemen tiyatroya baladm daha ilk yldan. Zaten o ilk yldan tiyatro yaptm bir sr arkadam hala hazrlktan baladm arkadalarm, Kutlu Ataman mesela bunlardan bir tanesi. Hepsi tiyatrocu, sinemac olmad ama Ruen akr var gazeteci hala ayn ekilde devam ediyorlar. te Galatasaray tiyatroyla balad ve sonra tiyatro ok nemli oldu bizim iin. Sonra ortaokulda filan fotoraf-sinema balad. Sonra sinema daha ne geti. Lise bittiinde de sinema okumak niyetiyle bitti. Galatasarayda balad yani sinema merakm. * Sinema okumak istiyordunuz ama tarih blmne girdiniz neden?

179

Sinema okumak istiyordum fakat o yllarda Trkiyeden de ayrlmak istemiyordum. Trkiyede o zaman sinema okuyabileceim sadece Sami ekerolunun kurduu Mimar Sinan niversitesinin sinema blm vard. O sralarda da olayl yllard onlar. Ailem zaten gitmemi istiyordu. Ben de aksine ite tam da o nedenlerle gitmek istemiyordum. O yllarda Boazii Tarih Blm kurulmutu ve ok skse yapan bir blmd. Benim btn yakn arkadalarmn gittii, vgyle sz ettii, ok entelektel, hakiki anlamda bir blmd. Gerekten de yleydi. Oraya girdim. Ve Boaziinde 3 yl okudum ben. * retim kadrosu da ok iyiydi sanrm? ok iyiydi, ahaneydi. Dnya apnda bir blmd ve benim hayatmn en gzel niversite yllar orada gemitir. Hakiki niversite nedir diye sorarsanz o yllardaki Boazii niversitesi Tarih Blm derim. Sonra ite o yllarda YK patlad ve okul yani blmde allak bullak oldu. Zaten ben de biraz artk, Boaziinde de sinema kulbnde alyordum. Okul kadar nemliydi sinema. Zaten tarih blmnde ilk yaptm dev, Tarih ve Sinemayd. Tarih sinemadan nasl yararlanr diye. Sonra oras ok zevkliydi ama gerekten artk yetmiyordu bana. Prof. Dr. Abdullah Kuran blm bakanyd. Beni de ok severdi. Onun da tevikleriyle brakp, terkedip Fransaya gittim. Tabi annemleri iki kere ikna etmem gerekti. Bir tarih okumak iin, nedir tarih ne ie yarayacak derken, birden onu bile yarm brakp Fransaya gideceim dedim. * Tarih blmnde okumak iin ailemi zor ikna ettim demisiniz aileniz ne okumanz istiyordu? Anne-baba ne ister? Tp oku doktor ol, mhendis ol. imdi diyorlar ki ne kadar yanl dnyormuuz. Hayatm garanti olsun diye tabii ki. Ama iyi ki dinlememiim. Bir sr arkadam ailelerini dinledi ve mutlu olmadlar. Herkes ne istiyorsa onu yapmal. * Bir sene daha dayanamadnz m Trkiyede kalmaya? Okulu bitirip gidemez miydiniz?

180

Aslnda o zamandan beri ok iyi bildiim bir ey var. Her eyi zamannda yapmak lazm. stme o kadar yklendiler ki bu konuda, onun iin hi unutmuyorum Abdullah Kuran, dinleme hi kimseyi ve git, bu bir risk zaten ne olacak ki. kna edemiyorsan annenleri de dinleme dedi. Hakikaten bir sene daha duracam, bu arada istediim bir okuldan kabul gelmiti. Sonra bir daha o olmayacak. in tav kaacak. Yani hep yaplmas gereken zamanda, filmler de yle mesela. O zaman yaplamazsa ki bu da bama geldi, sonra yaplamyor. yle bir ey var. * niversitede tarih okudunuz, tarihi iyi rendiniz. yi bir kadrodan rendiniz. Bu bilgilerinizi bir filmde deerlendirmeyi ve tarihi bir film yapmaya dnyor musunuz? Tarihi iyi renmedim ben. Boazii Tarih Blmnn en gzel yn bir alana bakmay retti, yntem retti bize. ok iyi bir yntem retti. Tarih bitmeyecek bir eydir. Tarihe baktnz yere bal. Onu rendik. Hayata nereden baklrsa deiik gzkyor, nereden yaanrsa deiik oluyor. Ayn ey yani. Tarihi ok seviyorum ayrca sinema olarak ok zengin bir ey. Tarih deyince hangi tarih? Hele bizim gibi bir lkede. Bir projem var. Hatta byle epeydir duruyor. Daha ok imkan gerekiyor. Bir tane daha var. ki projem var. Biri allm, biri az allm. Birisini gerekletirmeye kalkmtm ama zor bir i. Biraz daha imkan olunca belki, nk pahal bir film. * Neden Amerika, ngiltere veya talyada deil de Fransada ki bir niversiteyi setiniz? Franszca eitim ile bydm iin ncelikle. Fransa o zaman her eydi benim iin sinema Fransa demekti. Geri tam grmyorduk ama Godard, yeni dalgaclar, o zamanlar militan sinema merakmz vard. O sralar Fransada 68 sonras sinemada ok deiik fikirler, dnceler vard. O yataki bir gen iin ok etkileyici eylerdi. Bir de Fransa o yllarda u an onu biraz kaybetti ama hala ok gl ama sinematei ok byk olan, u anda hala dnya da en ok filme yatrm yapan lke. Nfusuna gre en ok filmin

181

seyredildii lke orasdr. Hala da genel anlamda sinemann en nemsendii lke. Onun iindi herhalde. * Fransadaki eitim dneminizi anlatr msnz? Beklentilerinizi karlayabildi mi? yle karlad. Bir kere ok iyi bir niversiteyi brakp gittiim iin nce bocaladm. Bocalamadm deil yani ok ey geldi, bir de bizim buradaki blm ok kk bir blmd. 5-6 kii ders yapardk. O gzel korularn iinde, hoca odalarnda ellerimizde kahvelerle. Oras tamamen dayak yemek gibi geldi. Ama o daya yemek de iyi oldu. Sonra orada okuduum blmde sinemayla beraber plastik sanatlar da okudum. Sinemann bir tek teknik olmad, sinemann bir kltr meselesi zaten her sanatn bir kltr meselesi olduunu hissettiriyordu okul. O sralar kaydusinemann , iyi bir kaydusinemayd o zamanlarda, tm redaksiyonu okulun hoca yani eitim kadrosundayd. Orada kuramsal ksm, ayrca baka bir ansm oldu VARAN diye bir kurulu vard. Orada da pratik yapma imkanm oldu. renciliim boyunca bir sr film ektim. Film ektim derken teknik olarak malzemeye dokundum. Kamera, film, montaj masas. * Kimlerden eitim aldnz? Bizlerin de tand nl isimler var myd? Vard da ama u anda burada tannanlar kalmad. Dier alandan hocalarm Jean Franois Lyotard mesela. Felsefe blmnden de dersler alyorduk. Benim bir nevi hayat grm, sanatm, sinemam en byk etkileyen hocalardan biri de odur. * Kimlerle birlikte okudunuz? nl bir ynetmen (Trkiyede de tannan) var m? Kendi lkelerinde olanlar var. talyada var bir arkadam sonradan belgeselci oldu. Daniel Kalkatera diye. Bir tane Ramazan Sleyman var Gney Afrikal. imdi Gney Afrikann yldz diyorlar. Gney Afrika sinemasnn iinde ok iyi bir yeri var. Fransada var arkadalarm. ok tannmasalar bile iyi iler yapan. * Fransada ka yl kaldnz? Hangi yllar arasnda?

182

Fransada 1983den 1990a kadar kaldm. Sonra gidip geldim. Sonra tamamen koptum. * Belgeselci Jean Rouchun film yapma biriminde altnz. Evet VARAN. Jean Rouchun film yapma birimi. Okulla beraber devam ettim oraya. * ektiiniz ksa filminizi de Dorudan Sinema trnde ektiniz bunda Rouchun etkisi oldu mu? VARANda ektim o filmleri. Jean Rouchun Cinema-Direkt denilen bir disiplini var. Belgeselleri, insanlara kendi hikayelerini oynatarak yapmak. ok ilgin aslnda. Sonradan dald. nsanlar kendi hikayelerini yeniden oynuyorlard ve bu da belgesel gibi yaplmaya allan bir ey deildi. O apta yaptm filmlerdir. Bu tr ok bana gre deildi. ok rendim, ok altm yapanlardan biriydim. * Ksa filmlerinizin konular neydi? Birincisi Ericindirect diye bir filmdi. O zamanlar Fransada daha yeni ykseliyordu ar sa hareketi. Onun byle ar sempatizan, silahlara dkn, kamyonlara dkn bir gencin portresiydi. Onun aslnda ok iyi, temiz kalbi arkasnda byle uuk bir ocuktu. kincisi, Yayalar Durun - Attendez Pitons bir yallar evinde geiyor. ok hznlyd o dnem Fransadaki yallarn durumu. Yallar huzurevlerine yerletiriyorlard. zel bakmevlerinin dndaki halk iin olan huzurevlerinde durum ok ktyd. Orada film yaptm. O yallar evine isyan eden 3-5 yalnn, oradan kamaya alanlarn portresini vermeye altm. Zor bir iti o da. ncs de, Bir Yourt Amay Bile Beceremiyorsun - Tu ne Sais Meme Pas Ouvrire un Yaourt u bir grup olarak yaptk. talyan bir arkadamla beraber. Fransada ama orada da onun iinde ok tartmasn

183

bir lise vard, kendi kendini yneten lise. Liseyi renciler ynetiyordu. Btn ne kadar hibir yerde adam olamam, isyankar ocuk varsa onlar iin ok iyi bir projeydi. Hala devam ediyordu ama ne oldu bilmiyorum. Bir deneme lisesiydi o. Onlar idare ediyordu okulu. te o ocuklarla zorlu bir iti. O lisede okuyan bir grupla hrszlklarn bile ektik onlarla beraber. O ilere bile katldk. Baka bir sinema anlay tabii ki. O sralarda Aaton kameralarnn omuzda kullanlanlar yeni kmt. Orada deneniyordu ve deneyenler de bizlerdik daha ok. Dolaysyla bu teknik olarak, o zamanlar ok deerli eylerdi o kameralara dokunmak. Ve onlarla srekli ekim yapp, onlarn btn aamalaryla uramak; kendimiz montajlyorduk, kendimiz miksajlyorduk filan. yi bir okul oldu yani. Sonra da zaten, halen de devam ediyor o kurum. A Ayda bana byk destek vermilerdi. Montaj orada yaptm. Biraz kendi yerim gibiydi. Sonra koptum ama haberleiyoruz. * Ksa filmlerinizi gsterdiniz mi? Gstermiyorum nk onlar ayr bir tr, bana ait olmayan okul filmleri. Bana ait ama o tr sevmiyorum zaten. Ben daha ok yapmack yani yaplm eyleri seviyorum. Bu nedenle gstermek istemiyorum. * Trkiyeye dndnz Fransada kalmay hi dnmediniz mi? Aslnda dnyordum. Bir trl de karar veremiyordum. Oras m buras m? Orada daha ok imkan olduunu biliyordum. Gerekten de orada daha ok imkan var. Sonra A Ayla dnnce, tam tereddt ettiim sralard ki, hayatm geindirmek iin buradan reklam teklifi gelince reklam ekmeye baladm. Sonra orayla da ilikilerim A Aydan sonraki proje iin srd. O projeyi ayaa kaldramaynca Atlar Kanatlar ve Tayfalar projesini, kaldm burada gidemedim. Sonraki filmlerde hala en byk destei ve tek destei yine Fransa veriyor. * Bu dnemde Blent Erkmenden reklamclk teklifi geldi nereden tanyordunuz?

184

Blent Erkmen beni tanmyordu. Ekibiyle A Ay grmler ve sevmiler, bana byle bir teklifle geldiler. Hatta ilk ektiim reklam filmi A Ayn resimleri ve renkleri ... onun iinden byle bir ey yaplm bir reklamd. * Reklam sevdiniz mi yoksa sadece para kazanmak iin mi yaptnz? Reklam sevmedim. nk reklam sevilecek bir ey deil. Ama sevmeden insan 10 sene bir ii yapmaz. eyi sevdim tabi ki, orada bir, ok fazla film ekme imkanm oldu. Reklam filmi iyi, iyi bir ey derken smarlanm fonksiyonel bir ey yapyorsunuz. Reklamda ho olmayan reklamn ilikileri. Yani ite i dnyas gibi, bana uygun eyler deil. Ama benim bir prodktrm var hala beraber olduum. Onun kanatlar altnda olduum iin fazla hrpalanmadan devam ettim. Bir de reklamda da yeni eyler yapmaya altk onun da mcadelesini vermek zor oldu. nsanlar, son derece kapallar fakat yine de yeniliklere ihtiyalar olduu iin zellikle onlarn, kabullendiler. Reklam tamamen smarlama. Son derece ne istendii belli, ne olaca belli ama o da aslnda belki o an baka bir egzersizdi. Hakikaten sonra bu eye dnt al nasl istersen yle yap eklinde geldi. * Bu gven yaptnz ileri grdkten sonra m, Kristal Elmalar aldktan sonra m oldu? Genel olarak yle oluyordu. Ajansa hazrlayp veriyorsunuz nce bir

yutkunuyorlar. nk bir eye benzemeyeni herkes nce bir itiyor. Sonra film oynamaya balyor, beeniyorlar-beenmiyorlar bir sre sonra laf da edemiyorlard. ok mcadele ediyorduk. O skse yapnca, yle yle bir birine eklendi. * Toplam ka reklam filmi ektiniz? Hatrlamyorum, saymadm. 10 ylda baya bir ekmiimdir. 100n zerinde ekmiimdir. * Reklamcln sinema yaparken size gibi faydalar ne oldu?

185

Reklamcln sinemam etkileyecek bir eyi yok nk. Bir kez daha sylemitim; reklamn kendi kendisine bir etkisi yok. Genel olarak reklam filmleri emanet eylerle yryebilen bir ey. Etkisi ne olacak. Reklam o an vur-ka, albenili. Ve bunun bir ksmn sinemadan alyor. Sinemadan veya bir dnem ok parlak bir dnemi vard , videoklip. Oradan alyordu. O alan biraz ksld imdi. Yaratclarn da kaybetti. Dolaysyla hep sinemadan alyor. Zaten benim gibi kapal bir, kapal derken, hi reklam zendiim bir durum veya beendiim bir estetik olmad iin,dolaysyla zaten sinemada denemek istediklerimi denedim. Alp orada yapacam burada yaptm anlamnda deil ama hala baz reklam filmlerinde bulduum montaj eylerini buralarda da kullandm oldu. Reklam insan yle etkiler, ite ok para kazanrsnz ve bir ey oldum dersiniz yle bir bozukluk olur. Reklam insann sinemasn yle etkiler. * Ben biraz da teknik anlamda sormutum. Teknik anlamda reklam ve popler sinema da btn dnyann istedii tek bir eyi istiyor. te elendir, hafif olsun. Ama arpc, kansnlar fareli kyn kavalcs gibi arkasndan gelsinler, herkes onu istiyor. Reklamda bu anlamda hi olmazsa adam direk u kadar oldu, u film oynaynca sat u hale geldi diye byle byle gidiyor. Net yani. * Coca Cola ve Yap Kredi firmalarnn reklamlarn ektiinizde piyasada o dnemdeki en yksek bteli reklamlar olmu. Size gvendikleri iin ii tamamen size braktklar dnemde mi oldu? Son 6-7 yldr ilk -drt senede oldu onlar. Sonra zaten en pahal ynetmen oldum. Pahal derken, reklamda parayla llyor her ey. Ayn ey gibi iyi-kt cetveli yok ki, ne kadar veriyorlar paray? Bir de biz ar prodksiyonlar yapyorduk. Onlardan daha pahallar var mesela bir Ford filmi vard, ilk Trkiye filmi vardr. Ama yle zellikleri olduunu syleyebilirim. Reklam da ok abuk tketilen bir eydir, seyrettiinizde hala eskimeyen yeni duran filmler birou. Turkcelller vard pahal olan, pahal derken bu filmlerin bteleri yksekti.

186

* Kltr Bakanl tarafndan gerekleen iir Filmleri Projesinde yer aldnz ve Yahya Kemal Beyatlnn Deniz Trks iirinin filmini ektiniz. Onlar bir liste yapmlar smail Cemin Kltr Bakanl dneminde KSV ile beraber, akir beyle beraber. Bir edebi kurul kurdular. Bir de ynetmenler listesi yapmlar ve de airler listesi. ok ho bir projeydi tabii, iir Klipleri diye. Bizim klasik airlerden bir liste yaplmt ve istediin iiri seebiliyordun. Bana da ey dmt o sralarda Hilmi Yavuz. Ben o listenin dnda Yahya Kemalin baka bir iirini nerdim listede olmayan. ok da heveslendik. Bir bte kadar paray cebimizden vererek, hala Hlya Uansu onu syler. Hibir yerde oynamad, gsterilmedi ama yaynlanmad. imdi filmlerin DVDleri kacak belki onlardan birinin iine koyarm. * iirinizi kim okumutu? Cneyt Trel. Cneyt Trel oynuyordu zaten. * iir klibi ekmek zor bir eydir aslnda. Zor bir ey evet.Gzel bir eydi o proje, amac insanlara iiri duyurtmakt. Yz kii seyreder bir ocuun aklna o kitab alp bakmak gelir, o da oradan baka eyler renir. yle bir faydas var. O kadar abuk-sabuk her ey var hayatmzda ama baz eyler yok. Faydas olur mu olmaz m, bunlar faydasz da olsa ekelim gsterelim istediler. Ama iirden film yapmak olmaz zaten. Benim yaptmn da olduunu dnmyorum. Onun iin de hem o iirin ruhunu ykmamaya alp iirden ilgisiz retmek de kt, ama bir iirin zerine ayr bir iir yapmaya almak ayr bir ktlk, hainlik. Nasl cesarettir yani Yahya Kemal filan. O arada, derede bir eydi. Bu bir pop arks deil ki her sylenene bir ey yapasnz ama o iirin ruhunu bozmadan yanstmaya altk. Ancak ben kendim yaptm iin de pek yaplabilecek bir ey olduunu dnmyorum. * iiri kendiniz nerdiinize gre sizin iin zel bir iir miydi?

187

Yok, ok sevdiim iirlerden bir tanesi. Yahya Kemalin Deniz Trks. Filme dediim gibi fazla ilistrasyon gerekmeden ruhu yanstlr diye dndm bir iirdi. * Ka dakika oldu? Tam hatrlamyorum ama 7 dakika galiba. * Btn iiri kullandnz m? Tamamn kullandm. Hatta girii-k falan var. Sonra bir mzik yaptrmtk. * Mzii kim yapt? Fuat Erman. * Size gre bamsz film ve bamsz ynetmen tanm nedir? Bamszlk tarihten beri lkelere gre kltrlere gre ok farkl kullanlyor. Benim iin bamsz film demek, ben bamsz olduumu dnyorum, bamsz sinema yaptm dnyorum. Bir hesap yapmadan, sonucuyla ilgili bir hesaplanmadan yola kmadan yaplan her film bamsz filmdir. Bu ite 1 milyon seyirci iin yapyorum ya da u da olabilir bilmem ne festivali iin yapyorum, belli bir kesim iin yapyorum dediinizde zaten o bamsz olmuyor. Belli insanlar tavlamak iin yapyorum onlarn beenisini kazanmak iin yapyorum deyince zaten onlarn kstaslarndan bakyorsunuz. Halbuki benim sevdiim sinema, bu kk hesaplarn ldrecei bir ey. Zaten o da bir rn haline gelecek, imdi Da Vinci iyi film mi, kt film mi, ite bir rn. Son derece iyi paketlenmeye allm. Dnyayla ayn gn Trkiyede de kt, Singapur sokaklarnda inanlmaz stantlar kurulmutu. Da Vincinin ok deiik teknolojilerle promosyonlar yaplyordu. nlerinde kuyruklar, oyunlar, kitaplar vs.ler bunun iin de bu iyi film miydi kt film miydi diye konumaya gerek yok. O ok dnlm, tasarlanm bir film. Yazar da tasarlayarak yazm. Ama illa Da Vinci demeyelim onun gibi dnyadaki bir sr film tasarlanarak yaplyor. yle bir ey de var, tasarlanmam gibi tasarlanarak yaplyor. Dolaysyla u an

188

edebiyatta, sinemada zellikle sinemada gerek anlamda sanattan olan ayrma almak benim iin en byk kriter. Sanattan olan zaten bence bamsz olan demektir. Bamsz o yani. * A Ay filminizin yapm yksn anlatabilir misiniz? Filmin konusu nedir? Senaryoyu ne zaman yazdnz, yapmc aradnz m ? A Ay benim ilk admm. Paray bulmann normal yollardan olmayacan batan ok iyi bildiim iin, nce filmi nasl yapacamz, kimlerle konuacamz bulmaya alrken niversiteden ve liseden bir grup arkadam destek sz verdi. Bir ksm reklamc olmutu, bir ksm da rehberlik yapyorlard, onlar para verdiler. Bir bte yaptk. ok kk eylerdi bunlar ama filme balama gcn verdiler. Dnyorum da imdi A Ay yaptm yoldan cesaret edemem film yapmaya. Ancak son filmim 5 Vakite de benzer bir yolla baladk. Orada da arkadalar deil de kazandmz dllerin kk paralar vard. Ama imdi ok daha iyi biliyorum ki baladktan sonra kendi kendine gidiyor. Zor oluyor ama bir ekilde gidiyor A Ayn ortalarnda bir yerlerinde gerekten bitti para. O arkadalardan biraz daha destek geldi. Sonra Onat Kutlara gittim o bir destek buldu ve filmi bitirdim. Fransadan ok iyi bir destek kt. Trkiyenin iinde olmad bir oluumdan post prodksiyonu iin ok byk bir yardm kt. Ayrca yine Onat Kutlar, Osman Kavaladan destek buldu. Byle yamal boha gibi para toplaya toplaya filmi bitirdim.

* Senaryoyu ne zaman yazdnz? Senaryoyu Fransada yazdm. Fransada daha nce yapmaya altm bir proje vard. Sonra onu oras iin yazyordum. O srada Kutludan dolay burada tandm insanlar, sinema dergisine bir yaz yazmtm Ve Sinema diye bir dergi vard Hil

189

Yaynlar kartyordu. O yazy okuyup buradaki birtakm gen sinemaclar ve sektr iinde genler ...... demiler Kutlu sylemiti bana. O projeyi buraya evirdim A Ay oldu. ..... * ekimleriniz ne kadar srd? ekimler yaklak bir buuk ay kadar srd. Bir ara 10 gn gibi durduk paraszlktan. ok kk bir bteyle ektik onu. Ama tam olmas gereken gibi oldu. * Yani hibir eyden taviz vermediniz, ayn zeni gsterdiniz. Yok vermedim. A Ay tam olmas gerektii gibi oldu. u an o filmi eksem yine ayn ekilde yaparm. O kadar paraszlkta yine 1e 9 ektim. Ka Para Ka u ana kadar en ok negatif kullanlarak ekilmi film. Sonradan duydum mark diyorlarm. Nasl gerekiyorsa yle ektim. Reklamla reklam olmamakla bir ilgisi yok. Btn dnyada da yle yaplyor halen. Hep yleydi. Olmas gereken gibiydi. * Genelde hep kstl imkanlarla alld iin sanrm. Ben kstlla hi inanmadm. Hala da inanmyorum. mkanszlktan uyduruk eyler yaplyor hala, imkan var bir ey mi yapyorlar, bir ey yapmaya gayret mi ediyorlar? O ayr bir ey. * Montajnz ne kadar srd? Fransada yaptk. 2,5 ay falan srd ses montajyla beraber. O masada yaplan bir montajd. Ondan sonra masa filan kalmad. * A Ayn btesi nedir? Tam hatrlamyorum ama o zamanlar Fransadan 500 bin frank geldi. imdi 100 bin euro gibi, benim iin ok byk bir yardmd. Fransadaki btn post prodksiyonu karlad. Buradaki harcamalar da herhalde 30 bin euro gibiydi. Yaklak 130 bin euro

190

yapyor. Filmden ok az insan para ald iin bu bteyle filmi tamamlayabildim. Ben kstlla hi inanmadm. Hala da inanmyorum. mknszlktan uyduruk eyler yaplyor hala, imkn olanlar bir ey mi yapyorlar, bir ey yapmaya gayret mi ediyorlar? O ayr bir ey. * Oyuncu seiminizi yapp teklif gtrdnzde nasl karlandnz? Teklif gtrdnz sanatlar kabul etti mi? nk ilk filminiz ve henz tannmyordunuz. O sralar Trkiyede bana bu konularda Leyla zalp yardmc oldu. O zamanlar Atf Ylmazn yardmc ynetmeniydi. O kadar az film ekiliyor ki, ilk mi ekmi, kt m ekmi kimse bakmyordu. Hala da yle oyuncularn durumu ok parlak deil. * lk filminiz deneysel bir film ve ok ar eletiriler de alm, onlar okuduktan sonra ne hissettiniz? Etkiledi mi sizi? Ya da ben ne yaptm biliyorum mu dediniz? Etkiledi desem yalan olur. Etkilemedi derken, o kadar sonra vizyona kt ki film. Zaten film vizyona kana kadar ki srete benim iin gerekli primi yapt. dl ald. Avrupa jri dlleri ilk o sene konulmu, aday oldu. Benim iin zaten ok skse yapt. Bir sonrakine de yardmc olacak kadar bir ey oldu ama ben onu iyi deerlendiremedim, anszlk oldu. Film ok sonra kt. 6 sene filan vard arada. Atilla Dorsay ey yazm kendine film yapyor diye. imdi hatrlamyor bile. Hala kendime film yapyorum dolaysyla ondan farkl bir ey olmad. Hala devam olarak gryorum. * O zaman neden gsterime girememiti? O zamanlar bu tarz filmlere hi rabet yoktu. imdi yine var. imdi yle salonlar var, datmclar var. Yoktu. Perada oynad o bodrum gibi yerde. Para verip oynattk onu da. u kadar dolmazsa ne yapacaz dediler ve ek aldlar bizden. Hakikaten de o kadar dolmam ve o paray dedik. Ne kadar olduunu unuttum ama gerekten para verip oynattk. * O zaman bir datmcnz olmad sanrm.

191

Yok canm datmcmz olmad. Sinemaya verdik gsterdik. * Ne kadar kald gsterimde? Herhalde iki hafta. * Trkiyede baka bir blgede gsterime girdi mi? A Ay yok oldu ortadan ve klt film oldu. Bir kesim ok beendi. Yaknda DVDsi kacak ve byk bir ihtimalle sinema festivalinde oynayacak. * Senaryosunu kitap olarak yaynladnz, sat oldu mu? Hala satlyor. Hatta imdi DVDsi knca onu basan arkadalar belki yeniden basarlar. Onlara syleyeceim belki DVDsiyle beraber satarlar. * Belki A Ayda olmad ama imdi filmlerinize nasl bir pazarlama stratejisi uyguluyorsunuz? Onu bir bilsek. lk defa bu 5 Vakitte dediler ki brak artk unu, brak derken zaten bilmediimiz iin karmyorum. Sa olsunlar bir sr insan u an Cannesda film sat iin urayorlar. * Baz filmler iin ses getiren galalar yaplyor, daha vizyona kmadan veya ekimler srasnda bir sr haberleri basnda yer alyor O baka zaten, o bana uymaz. Yaptma uyacak bir ey deil o. Zaten yle yaptnz m arkas kof km olur. Sonu olarak amacm zellikle Trkiyede 100-150 bin kadar filme merakl insan var. Onlara ulatrabilmek bir de yurt dnda gerekli yerlere ulamasn salamak. * Beni asl heyecanlandran adm adm yk anlatmann dna kmak demisiniz.

192

Sinemay srf yk anlatmak iin kullanmak, sinemay ok kmsemek gibi geliyor bana. yk anlatmak iin ok gzel yazabilirsiniz ya da bir sr yntemi var. Sinemada yk de olabilir ama sinemann ana meselesi bir yknn nasl anlatlaca; giri, gelime ve sonu ya da baka trl, o baka bir ey. Bu ok derin bir mesele aslnda. Ve sinemann byk ksm bunu yapyor sinemac ad altnda, nk ok daha kolay bir ey o. Film deyince herkes birbirine filmi anlataym derken filmin yksn anlatyor. Bence iyi bir film anlatlamayan film. Anlatmaya alrsnz ya en iyisi sen git bir gr ok gzel film dersiniz. Bir tek filmle olabilecek eyleri kastediyorum. Hikaye olup olmamas deil. Hikaye ... ya da btn ya da hani srf hikaye deil. Hikaye dediiniz ey laflara diyaloglara dayanan ve bildiimiz kodlarla giden bir ey o. Sinema ok daha fazla ey yapabilecek bir alan. Yani biz hikayenin tesinde bir ... verebilecek durumlar, dnceler, anlamlar yaratabilecek bir alan. Bir ara. * 1991 ylnda tiyatro ynetmenlii yaptnz, hem de bu iin ciddi yapld bir kurumda devlet tiyatrolarnda, bu oyunu siz mi nerdiniz, devlet tiyatrolarndan m size teklif geldi? Ben tiyatroyu hala ok izliyorum, seviyorum. Bir de tiyatroyla baladm iin ok hevesliyim. O sralarda da A Aydaki arkadalarmdan Nurinisa Yldrm da bunu biliyordu ve bir eyler yapalm diyordu. Sonra devlet tiyatrolarna proje halinde sunduk, kabul ettiler. Hizmetiler oyunu benim iin iyi bir eydi. Orada da ok abaladk. Orann da format, 15 - 20 gn ya da 1 ayda oyun kartyorlar, onlarla bile uramak byk bir mcadeleydi benim iin ama yine istediim gibi yaptm. Tiyatro sinema gibi deil. Benim iin sinema daha baka bir ey. imdi de gene yapalm diyor baz arkadalarm ama

* Neden istemiyorsunuz?

193

Vakit kaybetmek istemiyorum, onun yerine filme emek vermek istiyorum. Ama sahne stnde performans yapmak isterim. Onun bir gsteriye ynelik ksmn sevmiyorum. * Hazrlk aamasn m? Vcut almalar gibi eyleri yapmay ya da yaptrmay ok isterim ama bir oyun hazrlama iine girmek istemiyorum. Sanrm byk bir ihtimalle burada imkn olmad iin bana pek cazip gelmiyor. mkn yok derken gnde be gnde, salon vermeden oyunun kmas isteniyor. Bir opera projem vard Hizmetiler den sonra. ok da heveslendim byk bir eydi. Kendi yazdm bir eydi. Opera deil de byle bir operann da iinde olduu bir performans diyeyim. Bana hemen bala denildi. Ama o kadar imkn yok ki. Hafta sadece 3 gn salonu verebiliyorlar, AKM Byk Salon. Sonra u kadar zamanda kmas lazm diyorlar. Onunla hibir ey olmaz ve olmuyor da bence. Oluyor gibi grnyor. * inize sinmeyecei iin mi? Sizin iinize ne kadar sinerse sinsin. O iyi bir ey olmaz ki. Olma ihtimali yok. * Yine de iyi i baarlyor o zaman. Ben ne kadar baarldndan da emin deilim. Baarldn sanmyorum. * Oyununuza ilgi nasld? Oyuna ilgi gzeldi. ok ilgin bir ey var. Devlet Tiyatrolarnda ne yapsanz operada filan, u an gitseniz bilet bulamazsnz. Tklm tklm dolu. Dolaysyla gzeldi. Uluslararas anlamda da iyi tepkiler ald.

* Yurt dnda festivallere katld m?

194

Katlamad nk ar bir sahne dzeni vard. nip kalkan bir dekoru vard ok pahalyd. Tamak zordu. Benim iin iyi tat verdi ama bir daha yapabileceim bir ey deil. Benim sinema alkanlm olduu iin sinemada oyuncu bir trl oynuyor ve onu alyorsunuz o artk yle kalyor. Tiyatroda her gn baka trl oynuyorlar. Oyunu kardk ama ben bir ay boyunca her gn tiyatroya gidiyordum. Sonra dediler ki bana bu artk senin iin deil. Bu bizim oyunumuz. Doru, onlarn oyunu dolaysyla o alan bana ait bir alan deil. Tiyatronun gzellii o aslnda, hayat var orada ama benim hayatm olmad kesin.
*

Jean Genet ve Hizmetiler oyunu ile ilgili aratrmamda oyunun erkeklere

oynatlmas gerektiini rendim. Sizin oyununuzda kimler oynuyordu? yle bir gereklilik yok. Daha dorusu Genet oyunu kadn oyuncular iin yazm. Ancak erkek oyunculara oynatlan ok yorumu da var. Ben kadnlara oynattm. * Tiyatro gemiiniz olduu iin oyuncu ynetimi konusunda zorlanmamsnzdr herhalde. Yok ama sinemadaki bambaka bir ey. Tiyatrodaki gibi deil. Tiyatroda oyunculuk, oyuncu ynetimi filan ok daha farkl. Daha zor diyemeyeceim. Oyuncu iin daha zevkli ok daha zevkli. Ne yaptn performans olarak batan sona izliyor ama sinemada byle bak ok gzel diyorsunuz sonra kere ayn eyi yaptrnca ne nedir...Bir oyuncu ne kadar kendini zorlasa, ben iyi bir sinema oyuncusuyum diyemez. Kendini gvendii adama brakp bir eyler anlayarak gittii bir ey. Filmi grdnde anlyor ne oynadn. * Siz bu oyun srasnda m tantnz imdi ki ekibinizle? Yok. Ekip derken onlar birike birike, birike deie, eklene eklene dzenli bir ey deil. Kumpanya gibi deil yani yle bir ey deil. yi olunca, iyi geinince insan ayrlamyor birbirinden.

195

* A Aydan sonra Fransadaki yapmcnz batmasayd ikinci film olarak Atlar, Kanatlar ve Tayfalar filminizi ekecektiniz ama kald. Daha sonra bu filmi ekmeyi dnmediniz mi? te daha nce Fransaya gitmemle ilgili sorduunuz soruyla balantl bu da. O, o zaman yaplacak bir filmdi. imdi byle bir ey yapmak istemiyorum. Bundan bir -be sene nce bir arkadam nerdi. Bir baktm, olmaz deil ama u an iin geride kald. * KA PARA KAn yapm yksn anlatabilir misiniz? A Aydan gelen eyi kullanabilirdim ama atladm demitiniz. Arada ok uzun bir sre oldu ve bir ey kalmad. 10 yl var aralarnda. Ama ben her gn film yapma isteini duyduum iin o 10 yln nasl getiini fark etmedim. O arada reklamlar vard ve Ka Para Ka alyordum. Sonra nasl bir imkan nasl yaparz diye bir aratrdk etraf. Birisi ilgilendi Trkiyeden bir prodktr. Benim Trkiyedeki tek toplantm odur. Sonra kimler oynayacak derken tartma oldu. Toplantdan ktk ve sonra da kendimiz yaptk. Aslnda biliyordum ama bir kere daha konfirme etmi oldum bana ve arkadalarma paray veren dd alar Onlarla olunca baka trl olur. Sonra ite hac aalar gibi cebimizden, ekipe yle o ana kadar kazandmz parann tmn Ka Para Kaa koyduk ve yaptk. * Sponsor araynz oldu mu? Sponsor araymz Ka Para Kata olmad. Onu Korkuyorum Annede bir yokladk. Onda da u marka koyma ii var. Onu yapmak bence dnyann en byk alakl. Reklam filminden daha byk bir adilik gibi geliyor bana. Bunu yapan beendiim ynetmenler de var ama bana ok ayp geliyor. * Ka Para Kan ekimleri ne kadar srd? Ka Para Ka herhalde en uzunu. 11 hafta gibi sanki. Gzktnden zor bir iti. ok sade yapmaya altm yle oldu.

196

* Konusunu nereden buldunuz? Simenonun Venedik Treninden. Simenon ok sevdiim bir yazar. Bunu aslnda almak istiyorduk uyarlama olsun diye Fransaya gittik, ok zor dediler. Ayanza dolanr. Verirler ama ok vakf var onun. Avukatlara filan dantk bamza i almasn diye. Sonra dillendir dediler. ok mthi bir yazardr Simenon kk gar romancs gibi balam bir baka Dostoyevski gibi. Onun Venedik Treni adl romannn Trkede de gen bir uyarlamas var. ok deitirilerek yaplm bir ey. Filmin senaryosunu ben yazdm. * Btesi ne kadar? Btesi 1 milyon 200 dolar. Post prodksiyonunu tamamen yurt dnda yaptk. Laboratuvar Belikada. * Kurgusu ne kadar srd? Grnt montaj Trkiyede 4 ay srd. 3 ay da Fransada ses montaj yapld. 1999da Marmara Depremi olduunda da miksajn yapyordum. Miksaj da bir ay srd. O filmi en kaliteli 35 mmden ktk. O benim Rolce Royce filmim. Ka Para Ka u ana kadar en ok negatif kullanlarak ekilmi film. Sonradan duydum bana mark diyorlarm. Film iin nasl gerekiyorsa yle ektim. Bunun reklamla, reklam olmamakla bir ilgisi yok. Btn dnyada da yle yaplyor halen. Hep yleydi. Olmas gereken gibiydi. * Filmin grnt montajn stanbulda yapmsnz ama ses montaj ve miksaj Pariste, negatif montaj ve kopya basklar da Brkselde yaplm. Neden? Trkiyedeki teknik alt yap iyi i kartmak iin yeterli deil mi? Ekip yurt dndan geldii iin mi? Bteyi de arttryordur bu ilemler. Yoksa cretsiz mi yapyorsunuz? Yok, ok indirimler alyoruz ama ok pahal, oralar ok daha pahal. Teknikle ilgili deil, daha ok bunlar anlay ve insanla ilgili eyler. lk defa 5 Vakitin her eyini burada yaptm. Ama yine dardan geldi arkadalar. Zaman zaman zellikle seste problemler

197

oluyordu. Annda mdahale ettik, hemen geldiler burada yaptk. Artk oluyor ama yine yabanc teknisyenlerle yine baya bir mcadeleyle ama en azndan bu filmimde 5 Vakitte onu ok istiyorum. Olabildiini kantlayalm ve artk burada yapalm her eyi. Daha ucuz yapalm ki daha zgr olalm. O oldu onun iin ok mutluyum. Ka Para Ka tam tersine bir de ok uzun yllar sonra ilk filmimdi. Akas madem dedim bu kadar alp bir film yapyoruz, nasl iyiyse nasl iyi olacan dnyorsak yle yapalm. Ve en iyi yerlerde en iyi ekilde yapld. O an o gerekiyordu imdi ayn ekilde yapmam. * Datmn hangi firma yapt? Datmn Warner Bross. yapt. Cuma gn vizyona kyordu, o gn sadece ilanlar kt o kadar, baka hibir ey yapmadlar. O film seyirci ekebilecek bir filmdi. Bilmiyoruz o ileri, bilmiyorduk da, kt. Az i yapt. Fakat 2-3 yl sonra DVDsi kt. DVDsi ktktan sonra o film konuulmaya baland. Bir dnem DVDde en ok satan filmdi. Ve hala da DVDsi satlyor. Hala konuuluyor. * Ka hafta vizyonda kald? Az kald. 2 veya 3 hafta kald. * Ka kopya ktlar gsterime? 12 kopya. Sadece stanbulda kt. * Sadece stanbulda m gsterildi baka ehirlere gitmedi mi? Sonradan iki sinema zmire gitti. Birka kopya da Ankaraya gitti ama. * Ka kiinin izlediini biliyor musunuz? Gie geliri ne oldu? 12 bin kii izledi. Gie geliri de pek iyi deildi. DVDsi daha ok para getirdi ama esas o film kendini kartt. imdi de yurt dndan kartyor. zellikle byk sat Japonya ve Almanyada younlayor. te zaman iinde, bu filmlerin yle bir ans oluyor. Uzun sre

198

sat devam ediyor. u an hala arkadalar Cannesda bunlar pazarlyorlar. Daha satlmam lkeler var. Oldu olmad ne yapalm olmazsa olmuyor. Bu bir ticaret deil ama ok para koyunca biz o filme 1 milyon dolar cebimizden koymutuk. 1 milyon dolar koymak iinde 1 milyon dolar olmas gerekir bir kere nce. O da 1 milyon dolar iin deli gibi alp bol reklam filmi ki onda da artk byle imkan yok. O zamanlar ok byk btelerle film ektiim iin olabiliyordu. yi ki de yle oldu. Abuk-sabuk evler, arabalar yerine imdi daha anlaml bir filme gitti paramz, daha iyi deil mi? * En yi Yabanc Film Dalnda Oscar aday oldunuz ve Trkiyeyi temsil ettiniz birok yabanc festivale katldnz bunlar sizi besleyen eyler mi? ok motive ediyor. Ka Para Ka kt bir sr A Ay sever imdi imdi anlyorlar, tamamen farkl olduunu dndler. aka gibi geldi onlara. O zaman da ok az filmle olmaz, u an bile ne yapmak istediimi ben de biliyor deilim ama ne yapmak istemediimi ok iyi biliyorum. Ama sonunda o yapmak istemediklerimizle yaptklarmz tam bir btnlk oluturuyor. Bir sinemac yani bu adam sinema sanattan m deil mi, sinemadan m deil miyi grmek iin bence 4 - 5 film gerekiyor, 6 film gerekiyor. Benim iin bir ynetmenin yle btnyle bir anlam var. O zaman bu buymu da bu da buymu denilebilir. * Hi televizyon sat oldu mu? Yok hibirini satmadk. Evet zellikle satmadk. Niye satmadnz derseniz bilmiyorum. A Ay zaten satacak bir ey deildi. O sra ben TRT alsn istedim, almad. Almaynca da ben de satmak istemedim baka yerlere. Sonra biz merle beraber olunca da Ka Para Ka iin teklif geldi, o da bize ok az geldi. Satmamak daha iyi dedik nasl olsa onlar da bte bekleyince deer kaybetmiyor. Korkuyorum Anneyi bilinli satmadk, film oldu. imdi de 4 film oldu. Paket olarak daha bir anlam olur diye imdi duruyor. Televizyonda hibiri oynamad daha.

199

* lk filminizde mekannz stanbul. Neden? stanbulu ok mu seviyorsunuz? Yaadnz ve bildiiniz bir ehir olduu iin mi? Hikayeler onu gerektirdii iin mi? Bildiim iin. Yaadm ve bildiim iin. Bir de zaten ok renkli. Malzemesi ok bol bir ehir olduu iin. Gerekten uzun yllardr bu festivaller nedeniyle bir sr ehir grdm. Ad byk ehirler bile grdm stanbul kadar insan byle etkileyen, bu kadar renkli, her anlamda renkli; gzellik filan demiyorum. Bu kadar byk bir hayatn yaand, bu kadar farkl farkl renklerin altl-stl yan yana, inanlmaz kargaann olduu baka bir yer yok. Geende Bangkonga gittik, oras da ok gzel bir yer. stanbul gibi bir ehir ama daha bir model k her anlamda. Byle ehirler art deil ama sinema iin ok zengin bir yer. * Filmlerinizde belli bir zaman dilimini vermemeye alyorsunuz. Bunun bir sebebi var m? Gndelik olan sevmediim iin. O belgesel gibi, bugnm gibi deil de her zamana ait olan eyler gzel geliyor... Bugn mesela bir konuma raconu var. Bir be senedir televizyonlarnda etkiledii laflar, cmleler, kelimeler. Ama 5 yl sonra onlarn hibir anlam kalmayacak. Ya da 3 yl nce bunlarn bir anlam yoktu. Bu 3-5 yln tesinde bir varla ait. Ya da onlarn yaratt (modaclar) trendler var onlardan uzak durmaya alp, bugnm gibi bugnden alnm bir para gibi hissini vermemek iin. * Ya da izleyenlere mi brakyorsunuz zaman ? Yoo, zaten oturuyor. nsann iindeki bir eye oturuyor. Sadece gerek, mesela Ka Para Kata bombo bir stanbul gzkyor. Bombo yani. Ama o ayr bir etki, bir his veriyor, bir durum veriyor ama bugnn stanbulu bambaka bir ey. Ayn filmi gidip bir ... o zaman tamamen stanbuldaki bir esnafn para meselesi, ay o adamcazn bana ne gelmi gibi bir ey olur. O stanbulun boaltlml tam zamanla ilgilidir aslnda. Hibir zamana ait olmad iin. Sanki boaltlm plato gibi. Bir adam gidiyor geliyor bir insan. O bir ekilde, o ehir de buras ama ite o filmdeki stanbul oluyor o zaman. Bizim bildiimiz

200

her gn yaadmz deil ama onun malzemeleriyle yaplm. Dediim gibi o anlam veriyor diye dnyorum sinemada. O anlam, hayatmz anlamlandrmaya alan birka soru anlamnda bir ey oluyor. ok yce eyler deil yani. * KORKUYORUM ANNE, filminizin de yapm yksn anlatr msnz? Senaryonuzun yazm biraz uzun srm galiba. Evet onun o ksm biraz uzun srd. O da kalnlndan dolay uzun. Ama senaryo aamas zor oldu. nk filmin en zor ksm senaryo ksmyd. Bu filmde hikaye yoktu. Btn bu sahneler, insan nesilleri ve korkular zerine ok uzun sre altm. Sonra iin iinden kamadm bir biime sokamadm btn bunlar. Bir sr sahne vard mesela hala filmin iinde olan iniler klar. Yazar olan eim Nilfer Gngrmden yardm istedim. Bir ey olur mu bundan diye. O da bir-iki ey nerdi. Ben daha nce kimseyle bu tr bir alma yapmadm. Senaryo filmin bir esi, dolaysyla yanl anlalmasn istemem ama ben ekeceim filmi tartamam. Nilfer benim ne yapmayacam iyi bildii iin onunla alabilirdim. Bir sre senaryonun zerinde alt, bir eyler nerdi, onlar konutuk. Sonra elimizdeki malzemeyle board almas yaptk. Baz yerleri ayr ayr yapp ayr ayr alp karlatryorduk. Bir sene de o srd. Sonra bitirdik, beenmedik ve attk. Aslnda daha dorusu o srada bir film kt vizyona herhalde o film gvensizlik ve korku yaratt bizde. * Filmin ad gibi yani. Filmin adn hatrlamyorum ama Amerikal bir komedyen oynuyordu. Baba ve hafza meselesi vard. O filmi grnce bu artk byle olmaz, bu kullanlm dedik. Ama sonra madem bu kadar altk ve beraber bir ey yaptk, ben yapaym bu filmi ok ar bir ey deil dedim. Ve sre balam oldu. Ona biraz imkan aradk. Tabii bulamadk. Fakat sonra sre iinde onu da kendi paramzla yaptk. Atlantikin son parasyla. Sonra ona Fransadan SHSden ciddi bir yardm kt. Sonra Amerikadan Global Filmden paras kk ama prestiji byk bir yardm kt. Sonra bize ok yardm etti. Onun da ekimleri 10 hafta srd. Post prodksiyonu baya uzun srd. Montaj da 7-8 ay srd. ok

201

deiik montajladk. Nathalie yapyordu sonra bana veriyordu. Ben onu baka bir ey yapyordum. Byle byle karlatrarak yapyorduk. Ama o byle bir film zellikle. Onun da laboratuvarn gene Belikada yaptk. * Btesi ne kadar? Onun da btesi 1.350lerde bitti. Dolar tabii. * Ama hazrlk aamas biraz zaman alm deil mi? Hepsinin yle aslnda. Ka Para Kan da hazrl uzun srd aslnda. Korkuyorum Annenin daha da uzun oldu. ok fazla mekan olduu iin, o binay bulup, o binann dairelerini tek tek boalttrp, onlarn ilerini tekrar dekore etmek, eyalarla doldurmak. * Orada yaayan insanlar karttk dediniz. 3 daireyi karttk. Tabii herkes de kmaz ya ansmza yle oldu. Bir tanesi fotoraf stdyosuydu. Bir tanesi evdi, br de evdi. Bir de kartmadan kullandklarmz oldu. Orada byle ara ara gidip ite urasn, burasn ektik. Ama tabii istediimiz yerde onun olmas byk bir ans oldu. Filmin sonundaki kayay yaptrdk. O baya bir dertliydi. Onun o tarz eyleri vard. Oyuncu kadrosu da geni olduu iin hayvanlar, ocuklar zaman alyor tabii. Bir de onlar ayn seviyede ayn dzeyde insanlardan semek. * Datmn hangi firma yapt? Onun da datm biraz sorunlu geti. nk nce Med Yapm satn almak istedi filmi toptan. Biz tamamn vermek istemedik. Ayn tarz deiliz o nedenle istemedik. Onlar da filmi ok seviyorlard ama anlaamadk ve iyi ki de yle oldu nk daha sonra daha birbirimizi zecek eyler olacakt. Ama bu hep eyi geciktirdi filmin kn geciktirdi. Sonra Kenda datt. u ana kadar belki de en iyi datlm filmimiz diyebilirim. Hala da oynuyor orada burada galiba. Bildiiniz gibi dller ald. imdi de ilk defa paral reklam da

202

oldu. Ben nceki filmlerimi yarmalara sokmuyordum. Sonra o da byk bir eymi hani neden yarmalara sokmadm. * Neden? O biraz kibirlilikmi diyelim, genlik kibirlilii. Trkiyede sokmuyordum aslnda. Bildiim insanlarn nne koymak ... Sonuta da son filmimim parasnn bir ksm da oradan kt. * Korkuyorum Anneden aldnz dl m? Evet. * Ka kopya gsterildi? 30 kopya. O da az i yapt. En son okullara falan gtrdk. * 5 Vakit stanbul Film Festivalinde dl aldnda Korkuyorum Anne vizyondayd, dl ncesi ve sonras izleyici saysnda fark oldu mu? Bilmiyorum ama o srada Anadoluda oynuyordu. Anadoluda hala izleniyor. yle bir ey var ok ilgin bizim filmlerde, durduu lde mesela geen bir rapor verdiler, ben sylyordum zaten yle olur diye gerekten de yle oluyor. Say hi dmyor bir yerden balyor ve o ekilde 10 hafta m 12 hafta m ne oldu ayn sayda gidiyor. Bu adamlar buluyoruz bir yerlerde. O ekilde dolatrlr ve o ekilde izlenirse, zaten dnyada byle sinemalar, filmde srar eden, bu tarz filmler satn alp oynatan salonlar var. Bir salonda her seansta da olmasa bir yl oynuyor ve inanlmaz rakamlara gelebiliyor. nk onun bir seyircisi var ve ona geliyor. Bizde byle imkan olmuyor. Belki stanbulda Korkuyorum Anneyi yeniden gsterime sokarz.

203

* Korkuyorum Anne New Yorkta Modern Sanat Mzesinin daimi koleksiyonuna alnm. Nasl oldu? Global film MoMAnn yaplandrd bir irket. Bir fon oluturdular Global diye ve Amerikada her yl 3-5 filme yardm ediyorlar, haklarn alyorlar. Ticari deil ama , sonra onu Amerikada sanat kurumlarnda, mzelerde gsteriyorlar. ok da gzel amalar var, kltrel eitliliin desteklenmesi iin. Kendileri iin prestij de oluyor. ok da ho hala yazyorlar bizimle. Filmin Amerikada sat yaplrsa hemen gsterimden kaldryorlar yani ticari ynn engellemek istemiyorlar. * Oradan rapor geliyor mu size? Ne kadar kii izlemi? Yok onlar bilmiyoruz. Sadece internetten girince insanlarn film hakkndaki grlerini gryoruz yalnzca. Tabii dnyann bir ucu olunca heyecanl geliyor. Bostonda bir niversitede sinema dersinde ilenen filmlerden biri de Ka Para Kam. zleyen renciler film zerine yaptklar devlerini filan renince o kadar ilgin geldi ki bana. Ka yl nceki film, orada bambaka lkenin ocuklar izliyor ok houma gitti. * Filminizin ismini datmc beenmedi diye deitirmisiniz. Siz mi istediniz? yle bir ey oldu. Hibir eyine dokundurtmadm iin, bu Med Yapm filmi ok beendi ve alrken ey dediler, bu sosyoloji tezi gibi nsan Nedir ki diye, bir de baz insanlar bana retici gibi bir isim demiti. Benim iin tamamen imdi anlam var. ... anlamnda. Bir alt isimi de vard Korkuyorum Anne diye. Ama nsan Nedir ki proje adyd. Bir kere inatlamayaym dedim belki bir ie yarar diye. imdi herkes bana o ismi daha gzeldi deitir diyorlar. * 5 Vakit filminizin yapm yks nedir? Tematik olarak dierleriyle ayn ama grdnz filmi o yrenin, o corafyann filmi aslnda. lk defa bir corafyann ruh halinin filmi. O film orada olmasa yle olmazd.

204

Orann filmi. O gk, o deniz, o ky orann verdii bir heyecan diyelim ona. Ben orada zaman hissediyorum gibi bir ey, oradaki zaman. Orada bir ev var kyde onun filmi. * Orada gidip yaadnz iin, orada grdnz eylerden oluturduunuz bir konu mu? Temas deil. Temann orayla hibir ilgisi yok o tamamen uydurma. Ama oradan bildiim ey ite o 5 vakit ezan. O zamann oradaki geii, o insanlarn o zamann dnda durular. Aynen benim filmlerde yapmaya altm gibi. nsanlar orada zamann kenarnda oturuyorlar gibi geliyor bana. Bizim artk o ritmin iine girmek imkanmz kalmam ama en azndan eyi hissedebiliyor insan, ne kadar insani iklim. Burada iklim tamamen suni. * Kozluda yaayan halk nasl karlad kylerinde film ekmenizi? Size yardmc oldular m? Orada yaayan halk dediim gibi o kadar sakin, mtevaz, az konuan, zaten bunun iin de seviyorum oray. Onlarla ok az ilikim var. Senelerdir gidiyorum ama zellikle kyn iinden hi gemem. Birka tane ok yaknm var. Bu film ortaya knca konutuk. Son derece sakin bir ekilde yardm ettiler onun iin oray bir plato gibi kullandk. ok da dikkatli davrandk ama tamamen her eyimize katldlar. Ve Allahtan da hibir ey de olmad. eyi merak ediyorum bir ikisi biliyordu bu filmin neden bahsettiini, ne olduunu. Camilerini atlar, her eyleri yaptlar. Bu yaz gstereceiz onlara. Merak da ediyorum. Biraz da rkyorum yani. Ne diyecekler acaba. * Trkiye dini inanlar konusunda ok hassas bir dnemde. 23 Nisan gsterilerinde iyi niyetle yaplan kk bir olay bile cumhuriyete byk bir tepki olarak alglanabiliyor. Ya da bu son Dantay olay. Siz de 5 Vakitte, dini Kozludaki yre halknn hayatnn bir paras olarak veriyorsunuz. Siz onu iyi yakalamsnz insanlar rahatsz etmeden.

205

Ama bu bizim iinde bydmz, ister kapatn kulaklarnz ister kapatmayn gnde 5 vakit, gnde 5 kere ezan okunuyor. 5 vakit laf bile herkesi yle yaptryor. Bu da ok acayip. u andaki konumlarndan deil gndelik problemlerden. Kmsediim iin sylemiyorum tabii artk din konuulmaz hale geldi. Ya da tamamen sadece o konu konuulur gibi bir hale geldi. Benim byme eklim ite gece evde mevlid okunur... benim babam subayd ama evde islam kltr vard. Anneanne vard, babaanne vard evde. Byle bir eyle bydk. * Zaten o kltrden geldiniz. Evet ama imdi bunu yok saymak, bundan bahsetmemek, bu ok byk bir fakirlik. O anlamda aslnda ok da normal bizim toplumda bu kadar ok insan, tabii bu olanlar normal deil ama bu eitimsizlik bu abuk-subukluk, bence bunlarn nedeni ne slam ne de baka bir ey. Bence kt anne, babalarn yetitirmeleri. Adam olamam. Zaten filmin konusu o. Filmlerin konusu o benim yaptklarmn. Yoksa ne slam ne slamclk ne eriat, ne Atatrklk bunlar zaten herkesin sonradan gsne takt bir takm snma rozetleri. Baka bir ey deil. Ama filmde birinci gayretim oydu yani bunun derecesini hi karmamak. Bir yandan hem var hayatmzda bir de bu terbiyeli bir ekilde. Terbiyesizlikte yapmamak. Olduu gibi yapmak. Olu imam ldrmeye alyor filmimizde tuhaf bir ey oluyor. Ad 5 Vakit deyince slami film mi oluyor? Basndan arkadalara sordum nasl bulduklarn. Pek hani onlarn 5 Vakit deyince bekledikleri gibi bir ey deil o. Zaman Gazetesi ve daha islami kesimde sinema yazarlar arkadalara. Tam onlar kesmese de yine de holarna gitti. nk o br taraftan hani filmin slamc olmadn biliyorum ama slamiyet bizim hayatmzda var. * u an eriattan korkuyoruz diyerek tepki gsterirken dinden uzaklayorlar slam yok sayyorlar deil mi? Onu ben zaten tamamen eriat istekleri kadar houma gitmeyen slamclk kadar kt ve kendime uzak buluyorum. Felaket bir ey o. O tam ite inancn olmad yerde, benim dinim yok ama ben inanlara inanyorum. nancm yok diyorum ama kltrel olarak

206

bir insann nizam intizam yani. Budistleri grdk nasl bir slup, varolma terbiye alyor. Gemie ait deil bir din eridi ayn zamanda kmsemiyorum. Din ok nemli bir ey. Bunu byle biz yok sayp affedersiniz k krk bir tarihi hikaye ile bayrakla onun bunun kafasna vurmakla, kafa kopartanlarla ayn ey. * "5 Vakit" filminizin btesi ? Yaklak 700 milyar TL. * Bata Kltr Bakanl'na teekkr ediyorsunuz, size ne kadar yardmda bulundular? Bakanlk geri denmek artyla 100 milyar TL verdi. Teekkr mecburi, anlamada var. * Bu filmi digital kamera ile ektiniz sizce ne kadarlk bir bteden kurtard? Ne kadar kolaylk salad? Bu film zaten mtevazi bir filmdi. Mekanda ok iyi bildiim, ok allm bir yerdi. Fakat eyi renmi olduk, ehirde ekeceimiz bir filmi mesela Korkuyorum Anneyi digitalle ekseydik, maliyeti %10 derdi. ok nemli bteler bunlar. Bu sadece pelikl meselesi deil, malzemeyi de azaltyor. Bir de baz eyler daha kolay oluyor. Her anlamda ok daha rahat. Sinemada ben bunun en byk devrim olduunu dnyorum. u an onu yayoruz. Ucuzlatyor ve sinema artk gerekten demokratik bir hale geliyor. Yani herkesin yapabilecei bir ey olunca esas er meydan o zaman olacak diye dnyorum. Sadece bir tek beceriklilerin, para bulmakta baarl olanlarn hani, sinemay genellikle onlar yapt. yi para bulabilenler, sosyal ilikileri iyi olanlar, kendini iyi satanlar azck. * yi pazarlama yapabilenler, popler filmler nerenler ... Ki bunun sonularn dnyada son zamanlarda kan ok gzel eyler hep byle kendi balarna yapabilmi insanlarn ileri. Ya da hani sizin konunuz gibi bamsz ynetmenler.

207

* Sizin bir de serzeniiniz var Aldm dller filmlerimin giesine zarar veriyor diye. Onu balk atmlar. Onu bilerek syledim, ciddi bir laf gibi oldu. yle oluyor sanat filmi deyip gitmiyorlarm. Onu da bana sylediler ben de bilmiyordum ama. eyi hissediyorum onlar ok kurnaz seyirciler. * Filmlerinizin ortak yan nedir? Benim filmlerimin ortak zellii benim filmim olmalar. Benim hayatmda o an yamla, durumumla, dertlerimle aa-yukar o konularn arl tabii filmimde yer alyor; aile-baba-oul i meseleleri, anne-kz ama bunlar ben sadece benim aclarm diye deil, ben de herkes kadar bunlardan ac ekmi ya da ekmekteyim ama bunlarn insanln temel eylerinden biri olduunu dnyorum. Korkuyorum Annenin Eskiehirdeki gsteriminden sonra, retim yesiymi galiba bana baka filmler yapmaya korktuunuz iin mi politik deil de byle komedi ve duygular zerine filmler yapyorsunuz? diye sordu. Bence en politik filmler bunlar. Gemite olaylarn trmand dnem generallerin Demirele basklar filan; btn o generallerin, btn o Dantay dini sebeplerle basan adamlarn arkasnda yle problemler var. Herkes kendi problemini nce bir halletmedike ite onun iin o treyen erkekler ya da erkekler daha ok oluyor, ortal mahvediyorlar, perian ediyorlar, bakalarna ok zarar veriyorlar. Mesele bu. Politik film yapmak kadar, cevap vermek kadar kolay bir ey var m? Politik film cevap. O iyidir, bu ktdr diyorsunuz. * Filmleriniz iin hepsi montaj sinemasnn rnleri demisiniz. Bunu biraz anlatr msnz? Hikaye anlatma sanat deil bence sinema. Montajda unun iin, iki grnt arka arkaya geldiinde bir duygu veriyor. grnt baka bir ey, drt grnt baka bir ey. Sonra bunlarn boylar, durumlar byle ritim olarak baktnzda bu insan bire bir etkilemese de buradan yrdnde baka bir eye sokuyor. Bu yap zaten, bu bir ritim.

208

Sizi kalp atlar gibi bir eye sokuyor. Ayrca grnt iin montaj, seslerin ritmi, detay onun iin ok zengin ama btn hepsi bu ritimlendirmeyle yaplyor diye dnyorum. Dolaysyla o bana heyecan veriyor. * Sette nasl bir alma sisteminiz var? ok rahatm. Rahat derken, ekip ayn, oyuncularn ou ayn dolaysyla ok disiplinli bir setimiz var. Bence bir iin yaplma sreci, yaplan i kadar nemlidir. O srete ilikiler, o srete herkesin ufakta olsa bir abasnn olmas, o ii anlamas, kitap okumas, iinde bir sevin olmas o film kadar nemli. Byle olunca da, olabildii zaman o filmin sonucu da ok yukar kyor. * Btesi kstl filmlerde makyz ve sanat ynetmenine ayrlan bteler kstl olur sizin filmlerinizde nasl? Ne kadar bte ayryorsunuz? Filmine gre deiiyor. 5 Vakitte hi nemi yoktu. Korkuyorum Annede Aliye peruk taktk. O kayay bulamadk ok nemliydi. ok pahal olmasn diye ok uzun sre altk ama zerine klabilecek kadar byk bir kaya retmek zordu. Bte de belli. Kstl bir bte iinde nasl ksarz, kimden ne isteriz diye uratk. Bir de yle bir avantajmz var aslnda, Atlantik hala reklam ektii iin, benim asistanlarm ve arkadalar, dolaysyla yaptrm gcmz olabiliyor. Onlar zaten o ilerde alan insanlar. Bizim ticari olmayan iler yaptmz bildikleri iin, zaten bir sr insan kendiliinden para almyor. Sadece masraflar alyor ya da destek oluyor. Korkuyorum Annedeki btn o tarz ekip buna grnt ynetmeni filan da dahildir. 5 Vakitte de sembolie yakn paralar alyorlar. Bu hem bizi rahatlatyor ayrca hem de motive ediyor. Sonradan 5 Vakitin sesi iin Fransadan bir takm sesci arkadalar getirttik. Onlar gerekten ok parlak insanlar orada, ama kalkp hibir ey iin hi para almadan sadece yol paralarn verdik. Ve gelip alp gittiler. Bunlar gzel eyler.

209

* Trkiyede sinema yapmak zor mu? Nasl engellerle karlayorsunuz? Her yer kadar zor. ok zor ama her yer kadar zor. Ben dnyann pek ok yerinde daha zor olduunu dnyorum. Trkiye byk bir lke, daha byk imkan var. Tunus olsayd lkemiz ok daha zor. Ya da bir Afrika lkesi olsaydk. * Trkiyede etkilendiiniz ynetmen olarak Metin Erksan aklamsnz. Sadece Metin Erksan m var? Etkilendiim diyorsanz Metin Erksan. Ama beendiim takdir ettiim ynetmenler var. Metin Erksann sinema tarznn ve sinema anlaynn tek olduunu dnyorum. Beendiim sinemann, yapmaya altm sinemann, benzemese de. Ama sinemann kendi gcnden yararlanp, sinemasnda plastik geler kullanmas ki o zamanlar, hala tuhaf bir sinema duygusu var onda. ok az insanda var. Ylmaz Gneyin btn filmlerini katamayacam ama onun da Umut filmi etkilemiti beni. Ylmaz Gneyinde ok byk bir sinema yetenei olduunu dnyorum ama kendi gcn baka bir yere aktt iin, bir de o tuhaf megolomanistlii ile kendini ykm. nsan deil ama sinemac olduunu dnyorum. Onun dnda imdi arkadalar var ada, onlarn da yaptklar mesela A Ay zamannda ne kadar zordu benim iin ama imdi onlar o filmleri yapabiliyorlar dolaysyla hepimiz, byle bir sinema kabul edildi Trkiyede. te Zeki Demirkubuz, Nuri Bilge Ceylan ve devam. Ama ayr olduunu dnyorum onlarn yapt sinema ki ayr ayrlar kendi ilerinde de benzemiyorlar. Benim sevdiim ve yapmak istediim ey o deil. Ama onlarn yaptklarn, yapma ekillerini beeniyorum ve destekliyorum. Bu renklilik hepimize bir alan salyor. * 60 ncesi Amerikan sinemasn sevdiinizi sylemisiniz. 60 sonras Amerikan sinemasnn neyi itici geliyor size? Neden sevmiyorsunuz? 60lara kadar ki Amerikan sinemas ok byk bir sinemayd. Sinemann o zaman kadar ki btn rn kullanlm ve sinema bir altn an yaam. Ondan sonra bu altn a giderek onun stne konulmas gereken eyler. Dolaysyla oradaki altn a ayr konu

210

zaten. Ne demek, neler yapacaz? Bunlar belki bu sene Bilgi niversitesinde anlatacam. * Ders mi vereceksiniz? Evet. * Tm dnyay dnrsek sinemasn beendiiniz lke var m veya ynetmen ? Zaten ok lkenin bir lke sinemas btnl var. Btnl olduunu da sanmyorum ama bana toplam olarak ilgin gelen, etkileyen Portekizi ok seviyorum. En ok bamszlklarn seviyorum. Ve onlarn lkeleriyle yle yzlerini dnmler okyanusa son derece orijinal filmler yapyorlar. Ayr bir iklimde. Genel olarak onlar ok beeniyorum. Bir de tabii son zamanlarda ok doru olmasa da Uzakdou Sinemasnn iinde gzel eyler var. Ama insanlarn yle kendini yerden yere attklar filmlerden ben o kadar etkilenemedim. Ve o filmleri izlediimde de nasl bu kadar ses getirdiini anlamyorum. Var iinde beendiklerim de... Onun dnda yle tek tek , orada burada ......i seviyorum, Wong Kar Wai seviyorum. Baya da izlemeye alyorum. Ksa filmcileri izlemeye alyorum. Ben de bir tane yaptm ama yeni sezon da oynayacak. Yeni filme balayacam ama ondan nce bir tane daha ksa metraj yapmay dnyorum. Yeni uzundan nce. * Ynetmenlerin byk bir ounluu uzun metraja getikten sonra ksa film ekmeyi brakyor. Ksa film ayr bir format. Ben imdi artk reklam filmleri ekmediim iin byle ksa zamanda abucak bir eyler yapmak iin, egzersiz iin de. Ayrca o format ok bamsz bir alan. ok daha expramantal eyleri yapma imkan veriyor. Belli bir alma imkan veriyor. Benim yaptklarm uzundan ok daha deneysel. Belli formatlara girmiyor. Gstermek iin yapmyorum byle bir zgrlm var. Ama gsterilirse de gsterilir, o gzel aslnda o byk bir ey salyor. Nasl istiyorsam, Atilla Dorsayn A Ay iin

211

syledii gibi. Bir maliyeti yok gibi. Son yaptm Ekimde Hibir Kereyi 10 gn iinde yaptm kimseye de yk olmadan. * Ekim'de Hibir Kere'nin temas nedir? Sinemada zaman/mekan aratrmas. * Filmlerinizde bireye ve toplumsal konulara eiliyorsunuz. Psikolojiyle aranz nasl? Felsefe, psikanaliz ve psikoloji konularnda okumaya devam ediyor musunuz? Evet ediyorum. O alanlarn ok iindeyim. Onlarn ok nemli alanlar olduunu bildiim iin o konularda okuyorum, merakm var. Edebiyat var. * Filmlerinizde de kullanyorsunuz. Evet kullanyorum. Daha dorusu kurtulamyorum dnp dolap karma kyorlar. * Herkese ulamaya alyorum ama daha ok da sinemaya ilgi duyan, sinemay seven kitlenin izlemesini istiyorum demisiniz. Onlar yle sylenmi laflar ama tabii ki herkesin izlemesini ister insan. O izlesin bu izlemesin demez. Herkes izlesin derken izlemeyeceini biliyorum herkesin. Ama ne kadar ok insan izlese o kadar iyi. Kimi film kolay geliyor, kimi film zor geliyor. Benim bunu ne kadar kolay izlerler dediim onlar zor diyorlar. * Reklamc olduunuz iin o alanda kazandnz paralar sinemadaki almalarnz kolaylatrm, imkan salam. Reklamc olamasaydnz sadece sinema yapan ve bu yolla para kazanan, kstl btelerle ve imkanlarla alan bir ynetmen olsaydnz yine ayn filmleri yapar mydnz? Olurdum tabii. stemediim bir eyi kendi alanmda hi yapmadm, bundan sonrada yapmam. Ya para kazanmak iin u filmi yapaym da sonra yine kendi filmimi yaparma

212

hibir zaman inanmadm iin. Bu dnemlerde bana yap denilen eyler de oldu, televizyonlar oldu. Hatta ben bir dnem braktm reklam o aralarda bir yerde, Atlantik ncesi. Orada ite ne yapacam derken o dnemde ite yle teklifler geldi. Yeniden dndm, onlar yapacama reklama yeniden balamay tercih ettim. O hi olmazsa ayr bir alan. Yapanlar knamyorum ama o ie girince sonra baka bir ey ok zor. Orada bir ey gibi yapacaksnz veya yapmayacaksnz ama br tarafta zaten reklam bambaka bir ey. Ona hi deinmeyeyim. * Ynetmenlerin ben onu ticari olarak yaptm asl sinemam deil demeleri doru gelmiyor yani... Ben ona inanmyorum. Onu diyebilen de pek olmuyor. Sadece yle bir ey var. Ynetmen bir ey iin gidiyor. Sonra yapmc bunu deitirttiriyor, kafasna vura vura. Sinema tarihi byle ackl hikayelerle dolu ki en bykleri Orson Wellesinden Rosalisine kadar byle korkun hikayelerle dolu. * Plastik Sanatlardan yararlandnz sylyorsunuz Plastik sanatlar dediim resim, heykel ya da dier alanlar. Sinema iin ok yararl, u an yazdm film iin (ressamla) resimle bakyorum. Oradaki bir duygu var onu mesela o resim veriyor. Ayn ey kafamda iki tane, o resme bakp dnnce o baka bir ey yapyor ve dolaysyla da bunu demek istiyorum. Bu mzikte de yle. Btn bunlarla beraber dnnce, yoksa alp da adam kz sevmi sonra ne olmu diye sabahtan akama kadar 50 tane ey bulursunuz, bu baka bir ey oluyor gibi geliyor bana. Daha dorusu benim sevdiim filmler byle... Sinema btn bu alanlardan faydalanabiliyor. Sinemann montajla bile btn bunlardan yeni bir ey yaratma imkan var. Ama bunlarn bir tanesini alp bir hikaye anlatmaya kalknca hibir ey olmuyor.

213

* O zaman byle senaryosunu da kendi yazan ynetmenlerin daha fazla kaynaktan beslenmesi gerekiyor mu diyorsunuz? Senaryosunu kendisinin yazmas art deil. Belki o benim kiiliimle, uyumsuzluumla ilgili olabilir gerekten. Yoksa birisiyle almakta zengin bir ey ben bunu Korkuyorum Annede fark ettim paylamak, anlamak birisinden bir fikir gelmesi ok ahane. Onun iin ok iyi tanmak, ne yapmak istediini bilmek gerekir. Belki ilerde olur inallah ben de alabilirim birileriyle. * Yeni filminizin konusu veya konsepti nedir? Yeni hazrladm filmimim temasnda bu sefer ak var. u an yazdm senaryo ad ngilizce, Trke deil ne yazk ki. Fallow My Ruin Tam onun Trkesini bulamadm, benim o kadar ngilizceyle alakam yok da bir arknn ismiydi ok ve etkileyici geldi bana. Enkazm izle ya da Enkazma gel, Ykmma Gel, Ykmm gibi bir ey olacak. ehir filmi. Sert bir film olacak. Ak derken biraz byle aile nedir ki, koca nedir ki, kar nedir ki gibi. Ritim olarak da bundan nceki 4 filmden de farkl olacak. lk defa aslnda bir aksilik olmazsa, o da ayr bir deneme olacak, tannm biri ve bir oyuncu olacak. * Senaryoya baladnza gre bu kiiyi belirlediniz galiba? Evet. Zaten bir noktaya gelmitik. Byk bir rol var. Bana da niye diyorlar, Hlya Avar oynayacak. Herkes allah allah ne iin var Hlya Avarla diyor ama bir kere eyi de rahatlatyor beni u an giesi de yok, yok derken yani eer uyumlu olursa ki olacan syledi. nk tanmyorum, iyi bir ey olabilir, ters bir ey olabilir diye dnyorum. Gzel bir rol. O da moda girdi. Uzun sredir de bakyorum her gn gazetede yer alyor. O ruhu insan nasl kaldrr. Delirir insan. Benim iki tane rportajm kt her eye taklyorum, zlyorum benim ne nemli derdim var ama o laf yle gzel deilmi, sizin demin sylediiniz balk filmlerim yle olsun, byle olsun. Onlar sadece syledikleriyle deil giyimleriyle, vcutlaryla, gzleriyle, ocuklaryla, kocalaryla byle ne kadar zor bir ey. nsan salkl olamaz byle bir ortamda.

214

* Ve korkun bir retim iinde sinema, dergi, televizyon program, dizi, reklamlar Her ey, her ey. Reklam beni ok artt. Dedim bu kadnda ne var. Geldi, konutuk. O kadar akll. Beni soruturmu zaten. Benim iin entel demiler ona. ey demek istedi kadn ben de onu istiyorum tabii, ne olmak gerekiyorsa olmak isterim byle bir eyin iinde dedi. yle bir istek olunca ki disiplinli olduunu da bilmiyorum, kendinden soyut bambaka bir ey olabilir. Bunu niye derseniz, bilmiyorum beni ekiyor, deiik bir ey. O ilgiyle o kadar ortalk malzemesinin tketimi gibi bir ey. * Onu nasl oradan ekip alp da gndelik yaamn dna karacaksnz? ekip alp da deil, onda o yetenek var. Zaten var, bir ey o kadnda. O Hlya Avarn dna karmak aslnda heyecanl geliyor. Herhangi bir oyuncu gibi olursa o malzemeden bambaka bir ey olur. Ama deilse... bence de ok gzel bir rol, hayatnn kartviziti olur filmi inanrsa eer uyumlu olursa. Onun durumuna, yana ok uygun, iyi bir ey olabilir. Oyuncu kadrosu da geni. Baka bir sr iyi oyuncu var. Yabanc oyuncu da olacak. Ama yine yle ak, Hlya Avar filan deyince yle hi kolay bir ey olmayacak yani. * Daha sonras iin dndnz aklnzda olan baka projeniz var m? ok var. Ak filminden sonra dndm proje yine stanbulda. Fakat bu aralarda bir frsat bulursam o szn ettiim tarihi film var. Onu da yine niversiteden, tarih blmnden bir arkadamla yazmaya balamtk. imdi dondurduk. O da beni ok heveslendiriyor. Daha hi yaplmad. Osmanl denilen bir ey var. Osmanl lafnn bir kadife kaftan bile ne kadar minimalist yapsanz da, kullanm ok ho gzel renkler bunlar da para tabi ki. Hele benim tarzmda sinemayla bunu yapmak, yoksa normal olsa... olmayaca iin. imdi Dervite yapt bakalm o da bir Osmanl filmi. Biraz ondan da durdum aslnda. Arka arkaya knca, Ezel ve Dervi. Aslnda benim ki ok farkl. Bir hikaye deil yani ... sanki bir Osmanl figr gibi bir ey.

215

* Filmlerinizde kullandnz mziklerle ilgili bilgi bulamadm. Acaba benim bulduum kaynaklardan m? Benim filmlerimin en pahal kalemi hep mzikleri oluyor. A Ayda en byk telifi filmin mziine verdik ki Vivaldi bedava bir adamd. Ama onu ..... ynetiminden istedim ben, saolsunlar Fransadaki yapmc nasl istiyorsan yle olsun dediler ve oradan aldlar. Ka Para Kata Fashion Drop diye Alman kkenli bir grup yapt. Korkuyorum Annede Msrl bir keman virtiz aslnda arlkl. be arp var. 5 Vakitte, Arvo Part ada klasik mziki Estonyal onun haklarn hala tam olarak alamadk. Ondan da baya korkuyorum pahal olacak diye. Bu ak filminde daha ok keyifli olacak. Belki de btn bunlarn bir ortak zellii var hi birine mzik yaptrmadm. yle oluyor, ben bunlara mzik de yazdrmaya altm iin sonra yaptrmaya geemiyorum. Belki gvendiim, sevdiim bir insan bilmiyorum. Onun da ayr bir zevk olduunu biliyorum. Belki bundan sonra bir eyler yaptrabilirim.

216

EK 6 Resimler

A Ay Filminin Afii

Reha Erdem A Ay'n Setinde

A Ay

A Ayda baz sahnelerde izimler ve ekiller gei olarak kullanlm bu izimler ise Yektaya diktirilen formann modeli

217

Ka Para Kan Afii

Filmin barol oyuncularndan Taner Birsel ve Bennu Yldrmlar

Korkuyorum Annenin Afii

Ali Denkalkar film iin kilo verdi ve peruk takld

Korkuyorum Anne filminden mit, Neriman ve Selvi (soldan saa)

218

Kasap roln oynayan Blent Emin Yarar

Filmin sonunda Keten kayaya trmanrken Nerimann yalvarmas

Geici hafza kayb yaayan Ali srekli vcudunu inceler

219

pek masraflarn karlayabilmek iin miti evine kirac olarak alr

pekin evinde tartrlarken deprem olur ve hepsi masann altna saklanr

5 Vakit filminin en nemli esi

Filmde birok kez 3 ana karakteri resimdeki gibi lm olarak gsterilmi

mer ve ailesi

220

mer, Yakup ve Yldz

Reha Erdem

mer Atay Reha Erdemin yapmcs

5 Vakit filmi iin stanbul Film Festivalinde dln alrken

221

KAYNAKA Kitaplar : ...Betton, Gerard, Sinema Tarihi Balangcndan 1986ya Kadar, irin Tekeli(ev), 3.B., letiim Yaynlar, Kasm-1990. ...Cantek, Levent, Gnderen:Bamsz Hollywood Sinemas,Kltr ve letiim,3 (2) 2000 ....Dorsay, Atilla, Ynetmenler,Filmler, lkeler-1, 2.Basm, stanbul,Varlk Yaynlar, 1989. ... Dorsay, Atilla, Sinemamzda k ve Rnesans Yllar Trk Sinemas 1990-2004, 1.B., stanbul, Remzi Kitabevi, Aralk-2004. ...Genet, Jean, Hizmetiler, ev.Salh Birsel,3.B.,Nisan Yaynlar, stanbul, Ekim 2000. ...Kuyucak Esen, kran, Sinemamzda Bir Auteur mer Kavur,1.B.,Alfa Yaynlar, 2002 ...zn, Nijat, Sinema ve Televizyon Terimleri Szl, Ankara, TDK Yaynlar, 1981. ...Onaran, Alim erif-Vardar,Blent, 20.Yzyln Son 5 Ylnda Trk Sinemas, 1.B., Beta Kitap, stanbul, Temmuz-2005. ...zalp, Leyla, Seni Seviyorum Sinema, 1.B., Nisan-2003, Remzi Kitabevi, stanbul ...Psteki, Nigar, 1990 Sonras Trk Sinemas, 1.B.,Es Yaynlar, Ocak 2004, stanbul ...Psteki, Nigar, Trk Sinemasna Yeni Bak:Ynetmen Sinemas,1.B., Es Yaynlar, Aralk 2005 ...asa, Aye, Yeilam Gnl, Dergah Yaynlar, 1.B.,Kasm-1993.

222

...Tecimer, mer, Sinema:Modern Mitoloji, 1.B.,Plan B letiim, stanbul,Temmuz 2005. ... Vardan,Uur, 1980lerden Sonra Trk Sinemas,Dnya Sinema Tarihi,

Editr:Geoffrey Nowell-Smith,ev:Ahmet Fethi, 1.B., Kabalc Yaynevi, Mays 2003. Ders Notu : ...Krel, Serpil, Senaryo Yazm- Yaratc Yazarlk, Ders Notu nternet : ...www.aksam.com.tr ...www.altyazi.net ...www.beyazperde.com ...www.evrensel.net ...festival.sundance.org ...www.focusdergisi.com.tr ...alkvik, Sha, NTV-MSNBC Oyuncunun Ad Ali Denkalkar, 24/03/2005 ...Gemici, Hacer, www.arsiv.sabah.com.tr ...Gnkan, Berat, www.blogcu.com/yedincisanat/391648 ...Ertem, Cengiz, www.milliyet.com.tr/ozel/kitap

223

...Karaahmet, Yiit, Akam Gazetesi, 25.04.2006, www.aksam.com.tr ...Korkmaz, Perihan, www.hurriyet.com.tr/agora, 22 Kasm 2004 ...zcan, Nazan, www. radikal.com.tr/ek_haber ...zer, Murat, Sanatn Bamszl-Sinema, www.milliyet.com.tr/2002/01/24 Yeim Tabak, Bamsz Datmclar, 06.09.2003, www.lokomotifkamera.com/ bagdag.html ...www.istegenc.com.tr ...www.milliyet.com.tr ...www.nevarneyok.com ...www.radikal.com.tr ...www.sinema.com ...www.sinemafanatik.com ...sozluk.sourtimes.org ...www.voanews.com ...www.yenisayfa .com Grmeler : ...Reha Erdem ile 22 Mays 2006 tarihinde stanbulda yaplan grme. ...Serra Ciliv ile 3 Mays 2006 tarihinde stanbulda yaplan grme.

224

...Tun ahin ile 5 Haziran 2006 tarihinde stanbulda yaplan grme. Dergi Yazlar : ...Antrakt Dergisi, say:75-76, Aralk 2003 Ocak 2004
Ben Ryam Gerekletirdim Kinema Dergisi, say:1, Nisan 1990

...Aka, Kerem, Sinema Dergisi, say 2005-4, Nisan 2005 ...Altunok, zlem, Cumhuriyet Gazetesi Pazar Eki, say:1053, 28 Mays 2006 ...Altnta, Mustafa, Belgesel Sinema Dergisi, say:1, 2002 ...Babyk,EsraKarabey,Yaln,Cumhuriyet Gazetesi Pazar Dergi.Say:1057,yl:20, 25.06.2006

...Ertan, Engin,zel Seans,Sinema Dergisi.Say:2006-5, Mays 2006 ... Kaplan, Yusuf, Trk Sinemas,Dnya Sinema Tarihi,Editr:Geoffrey NowellSmith,ev:Ahmet Fethi, 1.B., Kabalc Yaynevi, Mays 2003.

...Kuleli, Berna,lk Filmim-Nasl Baladm,Altyaz Aylk Sinema Dergisi.No.53, Temmuz-Austos

...Makal, Ouz, Belgesel Sinema Dergisi. Say:1, 2002 ...Refi,Elif, Kendine zg ve zel John Cassavetes,Altyaz Sinema Dergisi.Say:28 (Nisan 2004)

225

...Ulutak, Nazmi, Belgesel Sinema Dergisi. Say:1, 2002 ...Trk, brahim, Altyaz Aylk Sinema Dergisi, Say: 27, Mart 2004 ...zden, Tuba, Aksiyon Dergisi. Say: 595, 01.05.2006 Gazeteler : ...Gedik, mr, Hrriyet Pazar Keyfi, Barol Yeilamn, 09/07/2006 ...Tayan, Alin, Milliyet Pazar, 16.04.2004 ...zyurt, Olkan, Radikal Gazetesi, 09/07/2006 ...Yavuz, Deniz, Haftalk Antrakt Sinema Gazetesi ...apan, Sungu,Cumhuriyet Gazetesi, 04.10.1996 Basn Bltenleri: ...Trev filminin basn blteni ...Korkuyorum Anne filminin basn blteni Ajans Metni : ...Grbz, Kenan, A.A metni, 26.05.2006

226