ĐS-7. HỆ PHƯƠNG TRÌNH

CHỦ ĐỀ 7: MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP GIẢI HỆ PHƯƠNG TRÌNH
I. HỆ ĐỐI XỨNG LOẠI 1:

a) Một hệ phương trình ẩn x, y được gọi là hệ phương trình đối xứng loại 1 nếu
mỗi phương trình ta đổi vai trò của x, y cho nhau thì phương trình đó không
đổi
b) Tính chất
Nếu là một nghiệm thì hệ cũng là nghiệm
c) Cách giải: Đặt điều kiện quy hệ phương trình về 2 ẩn
Chú ý: Trong một số hệ phương trình đôi khi tính đối xứng chỉ thể hiện
trong một phương trình. Ta cần dựa vào phương trình đó để tìm quan hệ
từ đó suy ra qua hệ .
Ví dụ 1: Giải các hệ phương trình sau:
a) b)
c) d)
Giải:
a) Đặt điều kiện hệ phương trình đã cho trở thành:
Suy ra là hai nghiệm của phương trình:
1
FB:Toanhocsodo(Toán học Sơ đồ)
b) Đặt điều kiện hệ phương trình đã cho trở thành:
Suy ra là hai nghiệm của phương trình:
Vậy hệ đã cho có hai cặp nghiệm
c) Đặt hệ đã cho trở thành: .
Đặt điều kiện thì hệ đã cho trở thành.
Suy ra là 2 nghiệm của phương trình:
Vậy hệ đã cho có hai cặp nghiệm
d) Điều kiện: . Đặt điều kiện hệ phương trình đã
cho trở thành:
. Vậy hệ đã cho có nghiệm .
2
a) c)
b) d)
Giải:
a) Đặt điều kiện .
Hệ phương trình trở thành: . Ta viết lại hệ phương
trình thành:
Đặt điều kiện thì hệ đã cho trở thành.
Ngoài ra ta cũng có thể giải ngắn gọn hơn như sau:
Vậy hệ có một cặp nghiệm duy nhất

b) Điều kiện: .
Biến đổi phương trình (1):
3
Đặt ta có phương trình:
.
Vì suy ra . Do đó
Với thay vào (2) ta được:
Xét (không thỏa mãn
điều kiện).
Vậy hệ đã cho có nghiệm .
c) Điều kiện: .
Hệ đã cho tương đương:
Đặt
Hệ trở thành:
. . Vậy hệ
đã cho có nghiệm: .
d) Hệ tương đương với : .
Đặt . Ta thu được hệ:
4
.
TH1:
TH2: .
Vậy hệ có nghiệm: .
II) HỆ ĐỐI XỨNG LOẠI 2

Một hệ phương trình 2 ẩn được gọi là đối xứng loại 2 nếu trong hệ
phương trình ta đổi vai trò cho nhau thì phương trình trở thành phương
trình kia.
+ Tính chất.: Nếu là 1 nghiệm của hệ thì cũng là nghiệm
+ Phương pháp giải:
Trừ vế với vế hai phương trình của hệ ta được một phương trình có dạng
a) b)
c)
Giải:
5
a) Điều kiện: . Trừ hai phương trình của hệ cho nhau ta thu được:
Vì
nên phương trình đã cho tương đương với: .
Hay
Vậy hệ có 3 cặp nghiệm:
b) Hệ đã cho
Trừ vế theo vế hai phương trình của hệ ta được:
+ Nếu thay vào hệ ta có:
+ Nếu .
Mặt khác khi cộng hai phương trình của hệ đã cho ta được:
. Đặt
Ta có:
6
Trường hợp 1:
Trường hợp 2: vô nghiệm.
Vậy nghiệm của hệ đã cho là:
c) Điều kiện:
Để ý rằng không phải là nghiệm.
Ta xét trường hợp

Trừ hai phương trình của hệ cho nhau ta thu được:
Khi xét phương trình:
Tóm lại hệ phương trình có nghiệm duy nhất:
HỆ CÓ YẾU TỐ ĐẲNG CẤP ĐẲNG CẤP
+ Là những hệ chứa các phương trình đẳng cấp

+ Hoặc các phương trình của hệ khi nhân hoặc chia cho nhau thì tạo ra
phương trình đẳng cấp.
Ta thường gặp dạng hệ này ở các hình thức như:
+ ,
7
+ …..
Một số hệ phương trình tính đẳng cấp được giấu trong các biểu thức chứa
căn đòi hỏi người giải cần tinh ý để phát hiện:
Phương pháp chung để giải hệ dạng này là: Từ các phương trình của hệ ta
nhân hoặc chia cho nhau để tạo ra phương trình đẳng cấp bậc :
Từ đó ta xét hai trường hợp:

thay vào để tìm
+ ta đặt thì thu được phương trình:
+ Giải phương trình tìm sau đó thế vào hệ ban đầu để tìm
Chú ý: ( Ta cũng có thể đặt )
a)
b)
Giải:
a) Ta biến đổi hệ:
Để ý rằng nếu nhân chéo 2 phương trình của hệ ta có:

đây là phương trình đẳng cấp bậc 3: Từ đó ta
có lời giải như sau:
Vì không là nghiệm của hệ nên ta đặt . Khi đó hệ thành:
8
.
* .
* .
Suy ra hệ phương trình có các cặp nghiệm:
b). Phương trình (2) của hệ có dạng:
TH1: và .
TH2:
Nếu ta thay vào phương trình (*) thì thu được phương trình đẳng
cấp bậc 3:
Từ đó ta có lời giải như sau:
Ta thấy không là nghiệm của hệ.
Xét đặt thay vào hệ ta có:
Chia hai phương trình của hệ ta được:
9
a)
b)
Giải:
a) Điều kiện: .
Phương trình (2) tương đương:
Đây là phương trình đẳng cấp giữa và .

+ Xét hệ vô nghiệm
+ Xét . Đặt ta thu được phương trình:
Suy ra
Thay vào phương trình (1) ta được: .
Vậy hệ có một cặp nghiệm: .
b) Dễ thấy phương trình (1) của hệ là phương trình đẳng cấp của và
Điều kiện: .
Đặt thay vào (1) ta được:
Rút gọn biến ta đưa về phương trình ẩn :
10
.
Thay vào (2) ta được:
Giải ra ta được .
Vậy nghiệm của hệ .
a) b)
Giải:
a) Ta có thể viết lại hệ thành: (1)
Ta thấy vế trái của phương trình (1) là bậc 4. Để tạo ra phương trình đẳng
cấp ta sẽ thay vế phải thành .
Như vậy ta có:
+ Nếu không thỏa mãn.
+ Nếu ta có
11
+ Nếu
Tóm lại hệ phương trình có các cặp nghiệm:
b) Điều kiện . Ta viết lại hệ thành:
Ta thấy các phương trình của hệ đều là phương trình đẳng cấp bậc 3 đối với
Dễ thấy không phải là nghiệm của hệ phương trình.

Xét . Đặt thay vào hệ ta có:
+ Nếu thì . Không thỏa mãn hệ
+ Nếu
Vậy hệ có 1 cặp nghiệm duy nhất
Ví dụ 4: Giải các hệ phương trình sau
a)
b)
Giải:
a) Điều kiện: . Phương trình (2) của hệ có dạng:
Trường hợp không thỏa mãn điều kiện
12
Trường hợp ta có hệ: .
Vế trái của các phương trình trong hệ là phương trình đẳng cấp bậc đối
với . Dễ thấy . Ta đặt thì thu được hệ:
+ Nếu thì
+ Nếu thì
Tóm lại hệ có các nghiệm:
Từ phương trình thứ nhất ta có: thay vào phương trình thứ
hai ta thu được:
Đây là phương trình đẳng cấp bậc 2 đối với và
Đặt ta thu được:
Khi ta có: thay vào phương trình thứ nhất của hệ ta thu được:
Tóm lại hệ phương trình có một cặp nghiệm

a) b)
13
Giải:
Đây là phương trình đẳng cấp đối với và
Ta thấy phương trình có nghiệm khi và chỉ khi và cùng dấu hay
Đặt suy ra
TH1: thay vào (1) ta có:
Vậy hệ có nghiệm .
14
b) Điều kiện:
Để ý rằng phương trình thứ hai của hệ là phương trình đẳng cấp đối với
. Ta thấy nếu thì từ phương trình thứ hai của hệ ta suy ra , cặp
nghiệm này không thỏa mãn hệ.
Xét . Ta chia phương trình thứ hai của hệ cho ta thu được:
. Đặt ta thu được phương trình
Khi .
Phương trình thứ nhất của hệ trở thành: .
Điều kiện: . Ta thấy không thỏa mãn phương trình.
Ta xét . Chia bất phương trình cho ta thu được phương trình:
. Đặt phương trình trở thành:
Xét Dễ thấy suy ra phương

trình có nghiệm duy nhất
Tóm lại hệ phương trình có nghiệm
Chú ý: Ta cũng có thể tìm quan hệ dựa vào phương trình thứ hai của hệ
theo cách:
Phương trình có dạng:
15
. Vì nên ta suy ra
PHƯƠNG PHÁP BIẾN ĐỔI TƯƠNG ĐƯƠNG
Biến đổi tương đương là phương pháp giải hệ dựa trên những kỹ thuật cơ bản như:
Thế, biến đổi các phương trình về dạng tích,cộng trừ các phương trình trong hệ để
tạo ra phương trình hệ quả có dạng đặc biệt…
* Ta xét các ví dụ sau:
a)
b)
c)
d)
Giải:
a). Điều kiện
Xuất phát từ phương trình (2) ta có:
16
Với thay vào (1) ta có:
Theo bất đẳng thức Cauchy-Schwarz ta có
Dấu = xảy ra khi:

Hệ có nghiệm:
Với: . Thay vào phương trình trên ta được
(*)
Đặt . Thay vào phương trình ta
có: .
Khi
Tóm lại hệ có nghiệm
Nhận xét : Điều kiện chưa phải là điều kiện chặt của biến
Thật vậy ta có:
Mặt khác theo bất đẳng thức Cô si ta có
b) Hệ viết lại dưới dạng
Đặt . Ta có hệ :
Từ suy ra
- Với thay vào ta có phương trình
Từ đây suy ra 2 nghiệm của hệ là
17
- Với kết hợp với ta có hệ
. Do
Vậy hệ phương trình đã cho có 2 nghiệm:
c) Đưa hệ phương trình về dạng:
Đặt:
Khi đó ta thu được hệ phương trình:
Từ hệ phương trình ban đầu ta nhẩm được nghiệm là nên ta sẽ có hệ

này có nghiệm khi:
Do đó ta sẽ phân tích hệ về dạng:
Vì ta luôn có: nên từ phương trình trên ta rút ra
Thế xuống phương trình dưới ta được:
Với: , suy ra: .
Với . Ta lại có:
Thế lên phương trình trên ta có:
18
Vậy hệ đã cho có 2 nghiệm là:
d) Điều kiện: . Ta viết lại hệ phương trình thành:
. Bình phương 2 vế ta thu được:
Thay vào phương trình (2) ta có:

.
Đặt ta có phương trình:
Với
Với
Với
Hệ phương trình đã cho có nghiệm là :

19
a)
b)
c).
Giải:
a) Cách 1: Lấy phương trình thứ hai trừ phương trình thứ nhất theo vế ta được:
+ Nếu thay vào phương trình (1) ta có:

. Vô nghiệm.
Kêt luận:
* Cách 2: Phương trình thứ hai phân tích được:

Phương trình thứ nhất phân tích được:
Đặt ta có hệ:
b) Lấy phương trình thứ hai trừ phương trình thứ nhất, ta được:
hay
Do nên từ trên, ta có
+ Nếu
+ Nếu
20
+ Nếu thay vào phương trình (1) ta thu được: vô
nghiệm.
Kết luận:
Hệ phương trình có các cặp nghiệm là:
c) Hệ được viết lại như sau:
Xét với thay vào ta thấy không là nghiệm của hệ .

Với ta biến đổi hệ thành :
Đặt : Khi đó hệ trở thành hệ :
Theo Viets thì ta có 2 số a và b là nghiệm của phương trình :
Vậy hệ có 1 nghiệm
21
a) b)
c) d)
Giải:
a) Từ phương trình (2) của hệ ta có:
Vì và nên
Do đó nên vô nghiệm.
Ta chỉ cần giải trường hợp . Thế vào phương trình ban đầu ta được:
. Đặt thì
Từ đó suy ra nghiệm của phương trình ban đầu
Vậy hệ đã cho có 3 nghiệm là
b) Phương trình thứ nhất của hệ
TH 1: thay vào phương trình thứ hai của hệ ta được:
22
Xét phương trình (*)
Vì x = 0 không phải là nghiệm. Ta chia hai vế phương trình cho ta có:
Đặt
+ Nếu
+ Nếu t = 18
Nghiệm của hệ đã cho là:
TH 2: Thay vào phương trình thứ hai của hệ ta có:
(loại) (do điều kiện )
KL: Nghiệm của hệ đã cho là:
c) Điều kiện
Phương trình (2) của hệ tương đương với:
+ Với thế vào phương trình ta được:
Đến đây sử dụng bất đẳng thức Cô si ta có:
Dấu xảy ra khi chỉ khi

23
Từ (3) suy ra là nghiệm duy nhất. Vậy hệ có nghiệm

- Với hệ vô nghiệm do điều kiện
Vậy hệ đã cho chỉ có 1 nghiệm
d) Thế phương trình 2 vào phương trình 1 của hệ ta được phương trình :
Vì không là nghiệm của hệ. Chia cả hai vế cho y ta được phương trình
Đặt : . Khi đó ta có phương trình :
Thế vào phương trình 2 của hệ ta được phương trình:
Hệ phương trình đã cho có hai nghiệm
a)
b)
c)
Giải:
24
TH1: . Bình phương hai vế phương trình ta được:
TH2: . Bình phương hai vế phương trình:
b) Từ phương trình (1) ta thấy: .

TH1: thay vào (2) ta có: .
TH2: Kết hợp với (2) ta có hệ mới: .
Phương trình (3) tương đương với: .

+ Nếu: thay vào (*) ta có:
Phương trình này vô nghiệm nên hệ vô nghiệm.

+ Nếu thay vào (*) ta có:
c) Phương trình (1) tương đương:
.
25
TH1: .
Vậy hệ có nghiệm
a) b)
c) d)
Giải:
a) Hệ tương đương: .
Trừ hai phương trình cho nhau ta được:
26
Với thay vào (1) ta được: (vô nghiệm).
Với thay vào (1) ta được: .
b) Hệ tương đương: .
Trừ hai phương trình trên cho nhau ta được:
Thế vào VP ta được:
.
Với thay vào (1) ta được: (vô nghiệm).
Với thay vào (1) ta được: .
c) Điều kiện: .
Phương trình (2) tương đương: .
Thay vào (1) ta được:
27
TH1: .
TH2: (vô lý)
d) Điều kiện: . Phương trình (2) tương đương:

.
Phân tích nhân tử ta được: .
TH1: thay vào (1) dễ dàng tìm được:
TH2: Kết hợp với (1) ta có hệ mới: .
Giải bằng cách:

.
Vậy nghiệm của hệ
Ví dụ 7) Giải hệ phương trình với nghiệm là số thực:
a) b)
Giải:
* Cách 1: Đặt thay vào phương trình (1) của hệ ta có:
28
Ta mong muốn không có số hạng bậc nhất trong phương trình nên điều kiện
là:
Từ đó ta có các h đặt ẩn phụ như sau: Đặt thay vào hệ ta có:
đây là hệ đẳng cấp.
Từ hệ ta suy ra
Công việc còn lại là khá đơn giản.

* Cách 2:Ta cộng phương trình (1) với lần phương trình (2).
Ta có
.
Ta mong muốn có dạng có nghiệm kép:
Từ đó ta có cách giải như sau:

Lấy 2 lần phương trình (1) trừ 3 lần phương trình (2) của hệ ta có:
Ta có
Từ đó tính được:
Phần việc còn lại là khá đơn giản.

b) Lấy phương trình (1) trừ phương trình (2) ta thu được:
29
Nhận xét: Khi gặp các hệ phương trình dạng:
+ Ta đặt sau đó tìm điều kiện để phương trình không có số

hạng bậc 1 hoặc không có số hạng tự do .
+ Hoặc ta cộng phương trình (1) với k lần phương trình (2) sau đó chọn sao
cho có thể biễu diễn được theo y . Để có được quan hệ này ta cần dựa vào
tính chất. Phương trình biểu diễn được thành dạng:
Đối với các hệ đại số bậc 3:

Ta có thể vận dụng các hướng giải
+ Biến đổi hệ để tạo thành các hằng đẳng thức
+ Nhân các phương trình với một biểu thức đại số sau đó cộng các phương trình để tạo
ra quan hệ tuyến tính.
Ví dụ 8) Giải hệ phương trình với nghiệm là số thực:
a) c)
b) d)
Giải:
a) Phân tích: Ta viết lại hệ như sau:
Nhận thấy thì hệ trở thành:
Từ đó ta có lời giải như sau:
30
Lấy phương trình (1) cộng với 3 lần phương trình (2) của hệ ta có:
Từ đó ta dễ dàng tìm được các nghiệm của hệ:

b) Làm tương tự như câu
Lấy phương trình (1) cộng với 3 lần phương trình (2) thì thu được:
. Từ đó dễ dàng tìm được các nghiệm của hệ.
c) Lấy phương trình (1) trừ 3 lần phương trình (2) ta thu được:
Vậy hệ phương trình có các nghiệm là:

d) Lấy 2 lần phương trình (2) trừ đi phương trình (1) ta thu được:
Trường hợp 1: hệ vô nghiệm
Trường hợp 2:
Lấy 2 lần phương trình (2) trừ đi phương trình (1) ta thu được:
+ Nếu
+ Nếu ta có hệ: .
Trừ hai phương trình cho nhau ta có: thay vào thì hệ vô nghiệm
KL: Nghiệm của hệ là:
d).
31
Ta có: (1)
Vậy hệ phương trình đã cho tương đương với: .
PHƯƠNG PHÁP ĐẶT ẨN PHỤ

Đặt ẩn phụ là việc chọn các biểu thức trong hệ phương trình
để đặt thành các ẩn phụ mới làm đơn giản cấu trúc của phương trình, hệ
phương trình. Qua đó tạo thành các hệ phương trình mới đơn giản hơn, hay
quy về các dạng hệ quen thuộc như đối xứng, đẳng cấp…
Đễ tạo ra ẩn phụ người giải cần xử lý linh hoạt các phương trình trong hệ
thông qua các kỹ thuật: Nhóm nhân tử chung, chia các phương trình theo
những số hạng có sẵn, nhóm dựa vào các hằng đẳng thức, đối biến theo đặc
thù phương trình…
Ta quan sát các ví dụ sau:
a) b)
Giải:
a) Ta viết lại hệ phương trình thành:
Đặt ta thu được hệ phương trình: .
32
Từ phương trình suy ra vào phương trình thứ hai của hệ ta thu
được:
Khi
Tóm lại hệ phương trình có 2 cặp nghiệm:
b) Ta viết lại hệ phương trình thành:
Đặt . Ta có hệ phương trình sau:
Xét
+ Nếu:
+ Nếu
Tóm lại hệ có các cặp nghiệm:

a) b)
33
Giải:
a) Để ý rằng khi thì hệ vô nghiệm
Xét . Ta viết lại hệ thành:
Chia hai phương trình của hệ cho ta thu được:
Đặt . Ta có:
Hệ đã cho tương đương:
Đặt hệ thành:
34
a) b)
Giải:
Để ý liên quan đến và liên quan đến

và . Và tổng bình phương của chúng là những hằng số.
Đặt . Hệ đã cho tương đương:
TH1: .
35
TH2: (loại).
b) Ta viết lại hệ như sau:
Ta thấy không thỏa mãn hệ.Chia phương trình đầu cho , phương
trình thứ 2 cho ta được:
Viết lại hệ dưới dạng: .
Đặt ta có hệ mới
Vậy hệ có một cặp nghiệm duy nhất

a) b)
Giải
a) Nhận thấy không là nghiệm của hệ.
Chia hai vế phương trình cho ta có:
36
.
Đặt . Hệ thành: .
Chia hai vế cho và đặt giải ra ta được
b). Điều kiện: .
Đặt .
Hệ thành: .
37
a) b)
Giải
a) Triển khai phương trình (1)
(1)
.
Nhận thấy không là nghiệm của hệ.
Phương trình (1) khi đó là: .
Đặt . Hệ đã cho tương đương với:
b) Phương trình (2) tương đương:
38
Đặt . Hệ thành:
a) b)
Giải
Giải hệ:.
Hệ phương trình tương đương với :
Đặt .
Hệ thành: .
39
TH1: .
TH2: .
PHƯƠNG PHÁP ĐƯA VỀ HẰNG ĐẲNG THỨC:
Điểm mấu chốt khi giải hệ bằng phương pháp biến đổi theo các hằng đẳng
thức:
Ta xét các ví dụ sau:
a) b)
Giải
a) Điều kiện: . Phương trình (1) tương đương:
Đặt . Ta có phương trình:
. Do suy ra
phương trình cho ta

thay vào ta có: Đặt
ta có hệ phương trình sau:
40
.
Ta viết lại phương trình (1) thành:
Dễ thấy không phải là nghiệm. Khi thay vào (2) ta được:
(thỏa mãn). Vậy hệ có nghiệm .

a)
b)
Giải
Ta thấy không là nghiệm của hệ. chia hai vế của (1) cho ta được:
. Đặt ta có phương trình: suy ra
41
. Từ đó tính được
Vậy hệ đã cho có nghiệm .
b) Điều kiện: .Ta thấy khi thì hệ không có nghiệm.
Chia phương trình (1) cho :
Đặt . Ta có .
Thay vào (2) ta được: .
. Vậy hệ có nghiệm .
a)
b)
Giải
a)Điều kiện:
Biến đổi phương trình (1) ta có: Đặt

ta có”
Thay vào (2) ta có:
42
Điều kiện xác định của phương trình (4) là:
Ta có do điều kiện
Kết luận:
b)Điều kiện: .
Nhận thấy thì hệ vô nghiệm. Ta xét khi
Từ phương trình (1) ta sử dụng phương pháp liên hợp:
PT(1)
Rõ ràng , từ đó suy ra .

Biến đổi phương trình đã cho tương đương:
Đặt suy ra
.
43
KHI TRONG HỆ CÓ CHỨA PHƯƠNG TRÌNH BẬC 2

THEO ẨN x, HOẶC y
Khi trong hệ phương trình có chứa phương trình bậc hai theo ẩn hoặc ta
có thể nghỉ đến các hướng xử lý như sau:
* Nếu chẵn, ta giải theo rồi thế vào phương trình còn lại của hệ để giải
tiếp
* Nếu không chẵn ta thường xử lý theo cách:
+ Cộng hoặc trừ các phương trình của hệ để tạo được phương trình bậc hai có
chẵn hoặc tạo thành các hằng đẳng thức
+ Dùng điều kiện để tìm miền giá trị của biến . Sau đó đánh giá
phương trình còn lại trên miền giá trị vừa tìm được:
Ta xét các ví dụ sau:
a)
b)
Giải
Xét phương trình (1) của hệ ta có:
. Ta coi đây là phương trình
bậc 2 của thì ta có: . Từ đó suy ra
44
Trường hợp 1: . Từ phương trình của hệ ta có điều kiện:
suy ra phương trình vô nghiệm

Trường hợp 2: thay vào phương trình thứ hai ta có:
Vậy hệ có một cặp nghiệm:

b) Xét phương trình (1) của hệ ta có:
.
Coi đây là phương trình bậc 2 của ta có:
Suy ra
Trường hợp 1: thay vào phương trình (2) ta thu được:
Do nên
Giải tương tự như trên ta được .

Kết luận: Hệ phương trình có 2 cặp nghiệm:
a)
45
b)
c)
Giải
Điều kiện: .
Phương trình (1) tương đương
Coi đây là phương trình bậc 2 của ta có:
suy ra
Trường hợp 1: .
Do suy ra phương trình vô nghiệm.
Trường hợp 2: thay vào phương trình 2 của hệ ta có:
Ta có: .
Nghĩa là , suy ra .
Từ phương trình dễ thấy để phương trình có nghiệm thì: .

46
Ta viết phương trình thứ nhất dưới dạng:
.
Để bình phương được ta cần điều kiện: .
Ta bình phương hai vế được:
(1).
Ta đưa phương trình (2) về dạng: (2).
Thế (2) vào (1) ta được:
* Với , ta có thêm thay vào phương trình (2) ta có:

.
Vì , ta dễ thấy: , nên suy ra phương trình vô nghiệm.
* Với , thay vào phương trình (2) ta được:
. Đặt khi đó ta thu được phương trình:
Hệ có một cặp nghiệm duy nhất:
c). Điều kiện .
Ta viết phương trình (1) thành: . Bình phương 2 vế ta

thu được: . Thay vào phương trình của hệ ta có:
47
. Ta coi đây là phương trình bậc 2 của thì
suy ra
Trường hợp 1: thay vào phương trình (1) ta có: vô nghiệm

Vậy hệ phương trình có 1 cặp nghiệm:
PHƯƠNG PHÁP ĐÁNH GIÁ
Để giải được hệ phương trình bằng phương pháp đánh giá ta cần nắm chắc các
bất đẳng thức cơ bản như: Cauchy, Bunhicopxki, các phép biến đổi trung gian
giữa các bất đẳng thức, qua đó để đánh giá tìm ra quan hệ
Ngoài ra ta cũng có thể dùng hàm số để tìm GTLN, GTNN từ đó có hướng
đánh giá, so sánh phù hợp.
a) b)
Giải
48
Đặt .
Ta có: .
Ta sử dụng bổ đề với và ta có bất đẳng thức:

(đúng).
Vậy .
Đẳng thức xảy ra khi . Thay vào(2) ta tìm được nghiệm của phương
trình.
Nghiệm của hệ .
Phương trình (1) tương đương: .
Đặt phương trình (1) thành:

.
Ta có
Từ đó ta có các nghiệm của hệ là: Vậy hệ có nghiệm .
a) với
49
b) .
Giải
a) Hiển nhiên là một nghiệm của hệ. Ta xét và . Cộng
theo vế hai phương trình trong hệ ta được
. Chú ý rằng
Với ta có .
Dấu đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi . Với . Khả năng này không
thể xảy ra. Thật vậy, không làm mất tính tổng quát giả sử thì rõ ràng
đẳng thức (1) không thể xảy ra. Vậy hệ có hai nghiệm là .
b) Theo bất đẳng thức ta có :
Ta sẽ chứng minh:
Ta có: Để chứng minh ta sẽ chứng minh bất đẳng thức
mạnh hơn là:
Mặt khác ta cũng có: nên sẽ được chứng minh nếu ta chỉ ra
được:
50
Vì y > 0 chia hai vế cho đặt bất đẳng thức trở thành.
Nhưng bất đẳng thức này hiển nhiên đúng do:
Kết hợp tất cả các vấn đề vừa chỉ ra ta thấy chỉ có bộ số thỏa mãn điều
kiện là nghiệm của hệ
a) với
b)
Giải
a) Phương trình (1) tương đương: .
Ta có:
(*)
51
Lấy (*) cộng với PT(2) ta được:

.
Để dấu bằng xảy ra thì .

b) Ta có
Từ đó suy ra
Dấu bằng xảy ra khi và chỉ khi

Thay vào phương trình còn lại ta có:
Để ý rằng không phải là nghiệm. Ta xét , chia phương trình cho
thì thu được: . Đặt ta có
phương trình:
Vậy hệ phương trình có nghiệm duy nhất

a)
b)
Giải
a) Điều kiện:
Cộng hai phương trình vế theo vế ta có:

52
(*)
Ta có: .
Mặt khác theo bất đẳng thức Bunhiacopxki ta có:
Vậy . Từ đó suy ra hệ có nghiệm khi và chỉ
khi phải thỏa mãn:
Vậy hệ phương trình có 1 nghiệm duy nhất
b) Điều kiện:
Chuyển vế và bình phương ở phương trình thứ nhất của hệ ta thu được:
Từ phương trình (1) của hệ ta có .

Từ phương trình (2) ta có:
Kết hợp với (3) ta suy ra

Kết luận: Hệ có nghiệm duy nhất

Nhận xét: Việc nhìn ra được quan hệ là chìa khóa để giải quyết bài
toán. Đây là kỹ năng đặc biệt quan trọng khi giải hệ bằng phương pháp đánh
giá cũng như chứng minh bất đẳng thức.
MỘT SỐ BÀI TẬP RÈN LUYỆN PHẦN HỆ PHƯƠNG TRÌNH

53
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
9)
10)
11)
12) .
13)
54
14)
15)
16)
17)
18)
19)
20)
21)
22)
23)
24)
25)
55
26)
27)
28)
29)
30)
31)
32)
33)
34)
56
35)
36)
37)
38)
39)
40)
41)
42)
43)
44)
45)
57
46)
47)
48)
49)
50)
51)
52)
53)
54)
55)
58
56)
57)
58)
HƯỚNG DẪN GIẢI CÁC BÀI TẬP RÈN LUYỆN
1) Ta viết lại hệ phương trình thành: đặt ta có hệ
mới . Suy ra . Mặt khác ta cũng có:
. Tương tự ta cũng có
. Dấu bằng xảy ra khi và chỉ khi
hoặc . Từ đó suy ra các nghiệm của hệ là:

.
2) Hệ phương trình có dạng gần đối xứng từ hệ ta suy ra
thay vào một phương trình ta tìm được nghiêm là:
Ta có thể giải nhanh hơn như sau: Lấy phương trình (2) trừ 6 lần phương trình
(1) thì thu được: .
59
3) Từ hệ phương trình suy ra
. Đây là phương
trình bậc 2 của có từ đó tính được

hoặc thay vào ta tìm được các nghiệm là
Chú ý ta có thể giải cách khác:

.
4) Nhận xét: Có thể đưa hệ về dạng đẳng cấp:Từ hệ ta suy ra
. Giải hệ với 2 trường hợp ta suy ra
Cách khác: Cộng hai phương trình của hệ ta thu được:
rồi thay vào để giải như trên.
5) Ta viết lại hệ đã cho thành:
Nhân hai vế của phương trình: (2) với 2 rồi cộng với phương trình (1) ta được:
thay vào ta tìm được hoặc .
60
Cách khác: Ta viêt lại hệ thành:
đây là hệ đối xứng loại
1.
6) Nhận xét là nghiệm của hệ. Xét . Ta chia 2 phương trình

cho
. Đặt thu
được . Từ đó tìm được nghiệm là .
7) Ta viết lại hệ phương trình thành:
đây là hệ đối
Xứng loại 1, ta dễ tìm được hoặc . Từ đó giải được

hoặc .
Cách khác: Ta viết lại hệ thành:
8) Từ hệ ta suy ra
61
Giải hệ ứng với 2 trường hợp ta có: ,
9) Ta viết hệ đã cho thành:
.Giải 3 trường hợp ta thu

được: .
10) Từ hệ ta suy ra
. Giải 2 trường hợp ta thu được .
11) Ta viết lại hệ đã cho thành:
Chú ý rằng: suy ra
thay vào ta tìm được:
12) Hệ đã cho tương đương với:
Cộng theo vế hai phương trình ta được:
62
(tm)
Điều kiện: .
13) Hệ phương tình đã cho tương đương: .
Đặt , hệ thành:
Suy ra hoặc . Nếu thì (tm). Nếu
thì (tm).
14) Điều kiện . Đặt từ phương trình suy ra
thay vào phương trình ta có:

. Đặt . Thay vào phương trình ta có:
. Từ đó tìm được các nghiệm của hệ
là
15) Phương trình (1) của hệ có thể viết lại như sau:
63
Thay vào phương trình (2) của hệ ta tìm được các nghiệm là
.
16) Từ phương trình ( 2) ta có:
Hay
Hay
Hay . Thay vào phương trình

đầu tìm được nghiệm của hệ là: .
17) Dễ thấy hệ có nghiệm .
Nếu hệ phương trình tương đương với: . Đặt
và cộng hai phương trình của hệ ta thu được:
.Ta được:
18)
Ta có: .Hệ tương
đương với .
64
19) Hệ tương đương:
+)
+)
Vậy nghiệm của hệ: , .
20) Ta có:
Ta thu được hệ tương đương: .
21) Hệ đã cho tương đương:
Đặt , sau đó giải như bài 18.
22) Nếu suy ra (loại)
Chia cả hai vế cho ta được:
65
. Đặt ta được: , sau đó giải như
bài 19
23) Ta có:
+)
+)
Vậy nghiệm của hệ có 2 cặp nghiệm là .
24) Ta có: PT 2
. Hệ đã cho tương đương: .
25) Ta có: PT 2
+) .
+) .
66
26) Điều kiện: .
Ta có:
Hệ đã cho tương đương với hệ:
Xét hệ: . khi đó . Hệ này vô nghiệm.
Xét hệ:
Hệ này có nghiệm và .
Vậy hệ đã cho có hai nghiệm và .
27) Ta có:
Hệ này tương tự với hệ
Khi đó, hệ có nghiệm và .
28) Điều kiện:
Vì và
Cộng hai bất đẳng thức trên vế theo vế, ta được:
67
Do vậy dấu “=” phải xảy ra. Khi đó .
Kiểm tra lại, ta thấy là nghiệm duy nhất của hệ phương trình.
Khi đó: .Đặt .
Từ sự đánh giá qua bất đẳng thức dưới đây:
, suy ra hay .
Vậy .Xét phương trình vô tỷ với .
Bình phương hai vế và giản ước được:
Từ đây suy ra .
Kiểm tra lại, ta thấy là nghiệm duy nhất của hệ phương trình.
30) Điều kiện: . Cộng ba phương trình vế theo vế, ta được:
Xét: với
Vì
Theo bất đẳng thức Bunhiacopxki và dấu “=” xảy ra khi .
Vậy hệ phương trình có một nghiệm .
68
31) Biến đổi hệ phương trình thành:
Thực hiện phép thế (2) vào (1) ta có:
TH1: Thay vào phương trình (2) có ngay: . Phương trình

này vô nghiệm.
TH2:
Vậy hệ đã cho có các nghiệm sau:
32) Đặt
Khi đó hệ ban đầu trở thành:
Thế vào phương trình (*) giải tìm được , từ đó v = 2

 x = 3; y = 2
33) PT thứ hai của hệ
hoặc
TH1: thay vào phương trình thứ nhất ta được
69
TH2: thay vào phương trình thứ nhất ta
được bậc hai theo x

34) Điều kiện:
Phương trình (1)
+ Nếu thì không thỏa mãn do điều kiện

+ Nếu thay vào phương trình (2) ta thu được:
Với
Xét .
Dễ thấy với mọi nên phương

trình vô nghiệm
Tóm lại hệ có nghiệm duy nhất:
35). ĐK:
Đặt , phương trình (1) của hệ đã cho tương đương với:
.
Do
Hệ
70
Đặt .
Do
Kết luận: Hệ có nghiệm duy nhất:
36) Từ phương trình (1) ta rút ra được:
(*)
Từ phương trình 2 ta có kết quả:
Thay vào (*) ta có:
Nếu vô nghiệm.
Nếu
Thay vào ta tìm được:

KL: Hệ có nghiệm:
37) Biến đổi phương trình (1)
+ ta thấy không thỏa mãn.

+ thì bình phương hai vế phương trình (*)
Thay vào phương trình (2) và rút gọn ta được:
71
- Với
- Với
Ta sẽ chứng minh phương trình này vô nghiệm như sau:

Dễ thấy với mọi x thì
Do đó phương trình(**)có nghiệm khi . Từ đó suy ra
vế trái của (3) luôn dương, dẫn đến phương trình này vô nghiệm.
KL:
38) Từ phương trình (2) ta thu được:
72
Thay vào phương trình (2)và rút gọn ta được
Vậy hệ phương trình có 2 nghiệm
39) Với điều kiện hệ phương trình đã cho tương đương với hệ:
Lấy (1) + (2) ta có được phân tích sau:
Ta được
- Với
- Với
Vậy hệ phương trình đã cho có bộ nghiệm là:
40). Điều kiện:
Với ta biến đổi hệ phương trình thành
Đặt hệ phương trình trên trở thành
73
Cộng (3) và (4) theo vế và thu gọn ta được
ta có hệ phương trình
Vậy hệ phương trình đã cho có nghiệm duy nhất
41) Điều kiện:
Cách 1: Đặt . Lúc đó hệ pt thành:
Từ phương trình (1) ta suy ra: Vì

có
nên phương
trình này vô nghiệm.
Vậy . Thay vào phương trình (2) có:
Vậy hệ pt có 1 nghiệm duy nhất là

Cách 2: Phương trình (2) .
Xét trên miền ta có
74
Ta lại có: .
Vậy . Dấu bằng xảy ra khi .
Thay vào phương trình (1) có nghiệm (thỏa mãn)

42) Vì không phải là nghiệm của hệ chia phương trình (1) cho ta thu
được:
Đặt suy ra
.
Thay vào pt thứ 2 ta được:
43) Dễ thấy không thỏa mãn hệ.
Với viết lại hệ dưới dạng:
Điều kiện để phương trình (ẩn x) có nghiệm là
Điều kiện để phương trình (ẩn y) có nghiệm là:
Xét hàm số đồng biến trên nên
75
Kết hợp với phương trình thứ nhất ta được: là nghiệm của hệ.
“Để chứng minh hàm số đồng biến trên miền xác định ta làm như sau:
Xét hai giá trị . Chứng minh: ”
Ngược lại để chứng minh hàm số nghịch biến trên miền xác định ta
làm như sau: Xét hai giá trị . Chứng minh: ”
44) Điều kiện xác định .
Ta viết lại hệ thành:
Đặt suy ra . Từ phương trình thứ

nhất của hệ ta có:
Thay vào phương trình thứ hai ta được:
Đặt thì thay vào ta có:
. Vậy hệ có nghiệm duy nhất là
45) Điều kiện:
Đặt . Khi đó ta được hệ phương trình:
Thế (1) vào (3) ta được: . Thế (4) vào phương trình
76
ta được:
Giải ra từ đó tính được
Thử lại ta thấy là nghiệm cần tìm.
46) Ta tìm cách loại bỏ . Vì không là nghiệm của phương trình (2)
nên tương đương .
Thế từ phương trình (1) vào ta thu được:
Thay vào phương trình (1) ta tìm được .
Vậy hệ đã cho có nghiệm
77
Đặt .
thay vào ta có:

Ta có (1) tương đương
Từ đó ta rút ra .
Bình phương hai vế (điều kiện ). Khi đó ta có:
Đặt . Phương trình tương đương:
78
Đối chiếu điều kiện chỉ lấy 2 giá trị dương.
49) Triển khai phương trình (1)

(1)
.
Nhận thấy không là nghiệm của hệ.
Phương trình (1) khi đó là: .
Đặt . Hệ đã cho tương đương:
50) Ta có:
Mặt khác ta cũng có:
Từ đó suy ra
Dấu bằng xảy ra khi và chỉ khi
79
Thay vào phương trình còn lại ta thu được:
Hệ có một cặp nghiệm:
51) Cộng theo vế các pt của hệ ta được: (*)

Từ đó suy ra trong 3 số hạng ở tổng này phải có ít nhất 1 số hạng không âm,
không mất tính tổng quát ta giả sử:
Thế thì phương trình thứ nhất của hệ tương đương:
Thế thì phương trình thứ hai của hệ tương đương:
Do vậy từ thử lại thỏa mãn.

Vậy là nghiệm của hệ.
52) Phương trình (1) của hệ có dạng:
Do nên suy ra thay vào

phương trình (2) ta có:
Vậy hệ có nghiệm duy nhất

53) Theo bất đẳng thức cô si ta có:
Tương tự ta cũng có:
Từ đó suy ra . Dấu bằng xảy ra khi
thay vào phương trình thứ nhất ta được:

80
54) Điều kiện:
Phương trình thứ nhất của hệ được viết lại thành:
Từ đó ta tính được:
Vì nên không thỏa mãn

Thay vào phương trình thứ hai ta được:
Ta có: ;
Vậy hệ có nghiệm khi và chỉ khi các dấu bằng đồng thời xảy ra.
Suy ra
55) Từ phương trình (2) ta suy ra

Phương trình (1) được viết lại như sau:
Từ đó tính được:
Thay vào phương trình ta thu được: . Chia
phương trình cho ta có:
81
Đặt ta có
Với vô nghiệm
Với
Vậy hệ có nghiệm duy nhất

56) Điều kiện:
Ta viết lại phương trình (1) thành:
Tính được
Thay vào phương trình ta thu được:
Theo bất đẳng thức Cosi ta có:
Từ đó suy ra
Mặt khác ta có:

Từ đó suy ra phương trình (*) có nghiệm khi các dấu bằng đồng thời xảy ra
.
Suy ra hệ phương trình có nghiệm duy nhất
Mặt khác ta thấy là một nghiệm của hệ
Vậy là nghiệm duy nhất của hệ.
57) Đặt
82
Hệ nên ta có:
Giải hệ này ta tìm được và
Từ đó ta tìm được nghiệm của hệ:
.
58) Từ phương trình (2) ta suy ra cùng dấu. Từ phương trình (1)
ta suy ra .
Áp dụng bất đẳng thức Cosi ta có:
. Dấu bằng xảy ra khi và chỉ khi
Bài toán trở thành: Giải hệ phương trình:
Ta có:
Đặt ta thu được
. Ta có:
. Ta có
. Khi thì là nghiệm duy nhất của hệ.
83
59). Từ phương trình 2 của hệ ta suy ra . Xét phương trình:
Ta có: . Theo
bất đẳng thức Cô si ta có: . Suy ra
. Ta có
Suy ra . Dấu bằng xảy ra khi và chỉ khi

. Thay vào phương trình (2) ta thu được:
Suy ra
hoặc: Do nên pt này vô nghiệm.
Tóm lại: Hệ có nghiệm: .
84

ĐS-7. HỆ PHƯƠNG TRÌNH

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

ĐS-7. HỆ PHƯƠNG TRÌNH

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

ĐS-7. HỆ PHƯƠNG TRÌNH

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

CHỦ ĐỀ 7: MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP GIẢI HỆ PHƯƠNG TRÌNH

I. HỆ ĐỐI XỨNG LOẠI 1:

c) Cách giải: Đặt điều kiện quy hệ phương trình về 2 ẩn

Ví dụ 1: Giải các hệ phương trình sau:

a) Đặt điều kiện hệ phương trình đã cho trở thành:

Suy ra là hai nghiệm của phương trình:

b) Đặt điều kiện hệ phương trình đã cho trở thành:

Suy ra là hai nghiệm của phương trình:

Vậy hệ đã cho có hai cặp nghiệm

c) Đặt hệ đã cho trở thành: .

Đặt điều kiện thì hệ đã cho trở thành.

Suy ra là 2 nghiệm của phương trình:

Vậy hệ đã cho có hai cặp nghiệm

d) Điều kiện: . Đặt điều kiện hệ phương trình đã

cho trở thành:

. Vậy hệ đã cho có nghiệm .

Ví dụ 2: Giải các hệ phương trình sau:

Hệ phương trình trở thành: . Ta viết lại hệ phương

Đặt điều kiện thì hệ đã cho trở thành.

Ngoài ra ta cũng có thể giải ngắn gọn hơn như sau:

Vậy hệ có một cặp nghiệm duy nhất

Đặt ta có phương trình:

Xét (không thỏa mãn

d) Hệ tương đương với : .

Đặt . Ta thu được hệ:

II) HỆ ĐỐI XỨNG LOẠI 2

Ví dụ 1: Giải các hệ phương trình sau:

Vậy hệ có 3 cặp nghiệm:

Trừ vế theo vế hai phương trình của hệ ta được:

+ Nếu thay vào hệ ta có:

Trường hợp 2: vô nghiệm.

Vậy nghiệm của hệ đã cho là:

Để ý rằng không phải là nghiệm.

Ta xét trường hợp

Khi xét phương trình:

Tóm lại hệ phương trình có nghiệm duy nhất:

HỆ CÓ YẾU TỐ ĐẲNG CẤP ĐẲNG CẤP

+ Là những hệ chứa các phương trình đẳng cấp

Từ đó ta xét hai trường hợp:

a) Ta biến đổi hệ:

Để ý rằng nếu nhân chéo 2 phương trình của hệ ta có:

Suy ra hệ phương trình có các cặp nghiệm:

b). Phương trình (2) của hệ có dạng:

Xét đặt thay vào hệ ta có:

Chia hai phương trình của hệ ta được:

Ví dụ 2: Giải các hệ phương trình sau:

Đây là phương trình đẳng cấp giữa và .

Thay vào phương trình (1) ta được: .

Vậy hệ có một cặp nghiệm: .

Đặt thay vào (1) ta được:

Rút gọn biến ta đưa về phương trình ẩn :

Vậy nghiệm của hệ .

Ví dụ 3: Giải các hệ phương trình sau:

a) Ta có thể viết lại hệ thành: (1)

+ Nếu không thỏa mãn.

Tóm lại hệ phương trình có các cặp nghiệm:

b) Điều kiện . Ta viết lại hệ thành:

Dễ thấy không phải là nghiệm của hệ phương trình.

+ Nếu thì . Không thỏa mãn hệ