•

Yunit 1

• FILIPINO BILANG WIKA

AT LARANGAN

• Panimula

Ang wika ay simbolo ng pagkakakilanlan, ng kultura, ng kalayaan. Napakahalaga ng papel na

ginagampanan nito sa pang-araw-araw na buhay ng tao. Ito ang susi ng pagkakaisa at tagumpay ng isang
bayan. Sa mga nakalipas na panahon, wika ang naging sandata upang pag-isahin ang mga nag-aalab na
puso ng mamamayang Pilipino laban sa mga mapang-aping dayuhan na gustong angkinin ang kariktan at
kayamanan nitong ating bayan.

• Panimula

Sa deskripsyon ng Komisyon ng Wikang Filipino (KWF), ang wikang Filipino ay buháy o

matatawag na dinamiko. Dumaan ito sa proseso ng paglinang sa pamamagitan ng panghihiram sa mga
wika sa Pilipinas at mga di-katutubong wika. Ang wikang Filipino ay nagkaroon ng ebolusyon ng iba’t
ibang barayti ng wika para sa iba’t ibang saligang sosyal at para sa mga paksa ng talakayan ng iskolarling
pagpapahayag.

• Panimula

Isinulat ni Gonzales (n.d.) may apat na facets ang sistema ng paglinang ng wika ayon kina
Haugen (1972) at Ferguson (1971). Ang paglinang na ito ay binubuo ng kodipikasyon, o pagpili ng wika o
sistema ng pagsulat na gagamitin, istandardisasyon, diseminasyon o pagpapalaganap at elaborasyon o
pagpapayabong nito. Bahagi ng pagpapayabong ng wika ang paggamit nito bilang isang wikang panturo
at higit sa lahat ay Filipino bilang isang disiplina o larangan. Dumaraan man ito sa mga pagsubok sa
kasalukuyan, mananatili pa rin itong bahagi ng paglago at pag-unlad ng sistema ng edukasyon.

• Panimula

Maraming gampanin ang wikang Filipino bilang wika ng pananaliksik sa agham/siyensya,

medisina, komersyo, politika, matematika, musika at sining. Bagama’t marami pang walang katumbas na
wika sa Filipino, patuloy pa rin ang pag-unlad sa larangang ito upang mapagyaman at mapanatili ang
ating wika tungo sa umuunlad na panahon.

• Mga Layunin

1. Maipaliwanag ang ugnayan ng mga tungkulin ng wikang Filipino bilang wikang pambansa, wika ng
bayan at wika ng pananaliksik na nakaugat sa pangangailangan ng sambayanan.

2. Makapag-ambag sa pagtataguyod ng wikang Filipino bilang daluyan ng makabuluhan at mataas na

antas ng diskurso na akma at nakaugat sa lipunang Pilipino, bilang wika ng pananaliksik na nakaayon sa
pangangailangan ng komunidad at ng bansa.

3. Malinang ang adhikaing makibahagi sa pagbabagong panlipunan.

•
Filipino Bilang Wikang Pambansa

• Isang baliktanaw sa kasaysayan ng wikang Filipino bago pa man ito tanghalin na opisyal na wika
ng Pilipinas hango sa lathalain ni Dir. Hen. Roberto Anonuevo. Disyembre 30, 1937 ipinoroklama
ang wikang Tagalog bilang batayan ng Wikang Pambansa. Ito ay ayon sa Saligang Batas ng 1935
kung saan ang Kongreso ay gagawa ng hakbang sa pagpapaunlad at pagpapayaman ng wikang
pambansa batay sa mga umiiral na katutubong wika. Subalit ang proklamasyon ay magkakabisa
lamang dalawang taon matapos ang pagpapatibay nito.

•
Filipino Bilang Wikang Pambansa

• Noong 1940, ipinag-utos ang pagtuturo ng Wikang Pambansa sa ikaapat na taon sa lahat ng
pampubliko at pribadong paaralan sa buong bansa. Sinundan ito ng pagkakaroon ng bisa ng
Batas Komonwelt Blg. 570 noong Hunyo 4, 1946 na pinagtibay ng Pambansang Asambleya
noong Hunyo 7, 1940 kung saan ang wikang opisyal ng bansa ay tatawaging Wikang
Pambansang Pilipino. Noong 1959, ang Kautusang Pangkagawaran Blg. 7 ay ibinaba ni Kalihim
Jose B. Romero, Kalihim ng Edukasyon, kung saan ito ay nagsasaad na ang Wikang Pambansa ay
tatawaging Pilipino upang mailagan ang mahabang katawagang “Wikang Pambansang Pilipino” o
Wikang batay sa Tagalog.”

•
Filipino Bilang Wikang Pambansa

• Noong 1987, alinsunod sa Konstitusyon, ang wikang pambansa ng Pilipinas ay tatawaging

Filipino. Ito ay hindi batay sa pinaghalo-halong sangkap ng katutubong wika na umiiral sa bansa
bagkus ito ay nucleus ng Pilipino at Tagalog. Isinasaad ng Artikulo XIV Konstitusyong 1987, ang
legal na batayan ng konsepto ng Filipino bilang wikang Pambansa at ang magkarugtong na
gampanin nito bilang wika ng opisyal na komunikasyon, at bilang wikang panturo sa Pilipinas.

•
Filipino Bilang Wikang Pambansa

• Seksyon 6. Ang wikang Pambansa ng Pilipinas ay Filipino. Samantalang nalilinang ito ay dapat na
payabungin at pagyamanin pa salig sa umiiral ng mga wika sa Pilipinas. Alinsunod sa tadhana ng
batas at sang-ayon sa nararapat na maaaring ipasya ng kongreso, dapat magsagawa ng mga
hakbangin ang Pamahalaan upang ibunsod at puspusang itaguyod and paggamit ng Filipino
bilang midyum ng opisyal na komunikasyon at wika ng pagtuturo sa sistemang pang-edukasyon.

•
Filipino Bilang Wikang Pambansa

• Seksyon 7. Ukol sa mga layunin ng komunikasyon at pagtuturo, ang mga wikang opisyal ng
Pilipinas ay Filipino, at hangga’t walang ibang itinatadhana ang batas, Inggles. Ang mga wikang
panrehiyon ay pantulong na mga wikang opisyal sa mga rehiyon at magsisilbi na pantulong ng
mga wikang panturo roon. Dapat itaguyod nang kusa at opsyonal ang Espanol at Arabic.

• Filipino Bilang Wikang Pambansa

• Seksyon 9. Dapat magtatag ang Kongreso ng isang Komisyon ng Wikang Pambansa ng binubuo
ng mga kinatawan ng iba’t ibang mga rehiyon at mga disiplina na magsasagawa, mag-uugnay at
magtataguyod ng mga pananaliksik sa Filipino at sa iba pang mga wika para sa kanilang
pagpapaunlad, pagpapalaganap at pagpapanatili.

• Filipino Bilang Wikang Pambansa

• Itinatag ang Komisyon ng Wikang Filipino (KWF) upang magbalangkas ng mga patakaran, mga
plano at mga programa upang matiyak ang higit pang pagpapaunlad, pagpapayaman,
pagpapalaganap at preserbasyon ng Filipino at iba pang wika sa Pilipinas. Nilalayon din ng
samahan na ganyakin ang mga iskolor at manunulat na itaguyod ang wikang Filipino sa
pamamgitan ng pagbibigay ng insentibo tulad ng mga grant at award. Hinihikayat din ng KWF
ang paglalathala ng iba’t ibang orihinal na obra at teksbuk at mga materyales na reperensiya sa
iba’t ibang disiplina gamit ang Filipino at iba pang wika sa bansa

• Filipino Bilang Wika ng Bayan at/ng Pananaliksik

• Minsan ay binanggit ni Manuel L. Quezon sa Pagdiriwang ng Buwan ng Wika ang mga katagang,
“Hindi ko nais ang Kastila o Ingles ang maging wika ng pamahalaan. Kailangang magkaroon ng
sariling wika ang Pilipinas, isang wika na nakabatay sa isa sa mga katutubong wika.”

•
Filipino Bilang Wika ng Bayan at/ng Pananaliksik

• Ang wikang sinasalita at nauunawaan ng lahat ay mabisang daan ng komunikasyon, susi ng

pagkatuto at matibay na punyal na gagapi sa pang-aapi at pag-apak sa ating pagkatao. Bawat
bayan at bawat institusyon ay may mga patakaran na nagsisilbing gabay sa kilos at asal ng mga
mamayan para sa maayos at matiwasay na pamumuhay.

• Filipino Bilang Wika ng Bayan at/ng Pananaliksik

• Sa Artikulo XIV Konstitusyong 1987 ay nagsasaad ng ganito:

• Seksiyon 8. Ang Konstitusyong ito ay dapat ipahayag sa Filipino at Inggles, at dapat na isinalin sa
mga pangunahing wikang panrehiyon, Arabic at Kastila.

• Filipino Bilang Wika ng Bayan at/ng Pananaliksik

• Ayon kay Dr. Pamela Constantino, propesor sa Filipino sa Unibersidad ng Pilipinas, “Ang wika ay
may malaking papel na ginagampanan sa Pilipinas, sa kaayusan at sa pag-unlad ng lipunan.
(Constantino, n.d.)

• Filipino Bilang Wika ng Bayan at/ng Pananaliksik

• Sinabi naman sa artikulo ni Vitangcol III (2019) sa kanyang artikulong, “Ano ang Saysay ng
Wikang Filipino,” na kahit ang dating Pangulong Aquino ay nagsabi na, “imbes na mga galos at
pilat ang makuha dahil sa pagtatagisang-tinig, sana ay umusbong ang pagkakaunawaan at
pusong makabayan. May tungkulin ang bawat isa na palaganapin ang isang kulturang may
malalim na pagkakaintindihan sa isa’t isa gamit ang isang wikang pinagbubuklod at pinagtitibay
 ng buong bansa.” Dagdag pa niya, “Wika ang dapat pagbubuuin tayo, hindi tayo dapat
paghihiwalayin.”

•
Filipino Bilang Wika ng Bayan at/ng Pananaliksik

• Ang wikang Filipino ay wika rin ng edukasyon. Sa paglulunsad ng K to 12 Basic Education

Curriculum isinaalang-alang ang pangangailangan ng lipunan, global at lokal na pamayanan
maging ang kalikasan at ang pangangailangan ng mamayan. Batay sa Gabay Pangkurikulum,
isasama ang Filipino bilang disiplina sa wika kung saan nilalayon nito ang pagtuturo ng Filipino
upang malinang ang kakayahang komunikatibo, replektibo/mapanuring pag-iisip, at
pagpapahalagang pampanitikan ng mga mag-aaral sa pamamagitan ng mga babasahin at
teknolohiya tungo sa pagkakaroon ng pambansang pagkakakilanlan, kultural na literasi at
patuloy na pagkatuto upang makaagapay sa mabilis na pagbabagong nagaganap sa daigdig.
Dagdag pa rito, isa sa mga pamantayan ng programa ay gagamitin ang wikang Filipino upang
madaling maunawaan at maipaliwanag ang mga kaalaman sa araling pangnilalaman, magamit ng
angkop ang wastong salita sa pagpapahayag ng sariling kaisipan, damdamin o karanasan nang
may lubos na paggalang sa kultura na nagbibigay at tumatanggap ng mensahe (K to 12 Gabay
Pangkurikulum, 2016).

• Filipino Bilang Larangan at Filipino sa Iba’t ibang Larangan

• Tinalakay ni Gonzales (n.d.) sa kanyang Modyul na may titulong “Ang Pagpapayabong at

Intelektwalisasyon ng Wikang Filipino: Mula sa Paninging Teoretikal, Historikal, at Sosyolohikal”
ang modelo ng paglinang ng wika ayon kina Haugen (1972) at Ferguzon (1971). Ayon sa kanila,
isang paraan ng pagpapayabong ng wika ay ang elaborasyon o pagpapayabong nito na tinatawag
ding intelektwalisasyon.

•
Filipino Bilang Larangan at Filipino sa Iba’t ibang Larangan

• Ayon naman kay Constantino (2015) sa aklat ni San Juan et al. (2019) ang kahalagahan ng
intelektwalisasyon ay ang paggamit ng Filipino sa iba’t ibang larangan tungo sa pagpapaunlad
hindi lamang ng wikang Filipino kundi ng kaisipang Filipino. Ang wika ay mabilis na uunlad kung
ito ay ginagamit hindi lang sa tahanan, sa lansangan o sa pang-araw araw na buhay kundi bilang
isang larangan sa edukasyon at pananaliksik. Maraming iba’t ibang refereed journal na
naglalathala ng mga pananaliksik at artikulo sa Filipino tulad ng HASAAN, Daluyan, Malay, etc. Sa
pangkalahatan, ang pananaliksik na ito at ang mga mananaliksik ay nagtalastasan gamit ang
wikang sarili at nakabuo ng isang sariling komunidad na pang komunikasyon sa disiplinang
Araling Pilipino (Guillermo, 2016 sa aklat ni San Juan, et al., 2019).

•
Filipino Bilang Larangan at Filipino sa Iba’t ibang Larangan

• Ayon sa artikulong nakalathala sa Manila Bulletin ni Myca Cielo M. Fernandez (2018), binigyang-
diin ni Virgilio Almario, Pambansang Alagad ng Sining, na mas magiging epektibo ang saliksik
kung ito ay nasa wikang Filipino. Ito ay kaugnay ng pagdiriwang ng Buwan ng Wikang Pambansa
na may temang “Filipino, Wika ng Pananaliksik.” Ang pagdiriwang na ito ay nakatuon sa
 paggamit ng wikang Filipino sa larangan ng pananaliksik. Mas magiging epektibo ito kung ang
bawat unibersidad ay hihikayatin na gawin sa wikang Filipino ang mga pananaliksik lalo na ang
tesis at disertasyon.

•
Filipino Bilang Larangan at Filipino sa Iba’t ibang Larangan

• Ayon kay Flores (2015) sa aklat ni San Juan (2019), may dalawang antas ang pagpaplanong
pangwika. Ito ay ang antas makro sa pagpaplanong pangwika kung saan nakatuon sa
mandatoring asignaturang Filipino sa Kolehiyo at ang antas maykro sa pagpaplanong pangwika
na nauukol sa aktwal na implementasyon ng gayong patakaran sa bawat lugar.
 • Yunit 2
• FILIPINO SA HUMANIDADES, AGHAM PANLIPUNAN AT IBA PANG KAUGNAY NA
LARANGAN
• Panimula
• Kilala ang Pilipinas bilang isang multilingguwal na bansa na dumanas ng
kolonyalisasyon mula sa mga makapangyarihang kontinente tulad ng Europa,
Hilagang Amerika at Asya na nagdulot ng malawakang impluwensya hindi lamang sa
kabihasnan at kultura ng mga Pilipino kung hindi maging sa sinasalitang wika na
pundasyon ng ating pagka-Pilipino. Lumipas na ang isang siglo mula noong matamo
ng bansa ang kalayaan mula sa kolonyalisasyon subalit buhay na buhay at damang-
damang pa rin ang anino ngkawalan ng kalayaan.
• Panimula
• Higit mang matagal na napasailalim sa kapangyarihan ng Espanya ang bansa kaysa
sa Estados Unidos, kapansin-pansin ang napakalakas na kapit ng wikang Ingles sa
mga Pilipino.
Sa kasalukuyang sistema ng edukasyon, kung saan ipinatutupad ang mother
tongue-based/multilingual education , nakasilip ng pagkakataon ang Filipino na ipagamit
bilang wikang panturo sapagkat simula sa paggamit ng wika ng komunidad bilang
pangunahing wikang panturo sa primaryang antas, unti-unting pagpasok ang paggamit ng
wikang Filipino at Ingles sa sekondarya at tersiyarya.
• Panimula
Batay sa probisyon ng patakaran ng bilinggwal, sa antas tersiyarya, gagamitin ang Ingles
bilang wikang panturo sa mga kurso sa agham, matematika at teknolohiya. Samantala,
Filipino naman ang gagamiting wikang panturo sa mga kursong nasa agham panlipunan at
humanidades.
•
SITWASYONG PANGWIKA SA HUMANIDADES AT AGHAM PANLIPUNAN
• Sa pagtuturo sa larangan ng humanidades at agham panlipunan, batay sa probisyon
ng patakaran ng bilinggwal, dapat gamitin ang wikang Filipino bilang wikang panturo
sa mga larangang ito. Subalit, dahil sa pagiging maluwag sa implementasyon nito,
maraming kolehiyo at unibersidad ang hindi sumunod sa polisiya bukod pa sa
katotohanang napakalakas ng kapit ng wikang Ingles sa sistema ng edukasyon sa
bansa. Nabanggit nina San Juan et al., (2019), (mula kay Ferguson, 2006), na ang
katanyagang taglay ng wikang Ingles sa sistema ng edukasyon lalo na sa mga
kolehiyo at mga unibersidad ay may kakambal na sosyo-ekonomiko.
• Mga Layunin
1. Maipaliwanag ang mahigpit na ugnayan ng pagpapalakas ng wikang
pambansa,pagpapatibay ng kolektibong identidad, at pambansang kaunlaran.
2. Malinang ang Filipino bilang daluyan ng inter/multidisiplinaring diskurso at pananaliksik na
nakaugat sa mga realidad ng lipunang Pilipino.
3. Makapagpabasa at makapagbuod ng mga impormasyon mula sa ilang artikulo sa
humanidades at agham panlipunan.
•
SITWASYONG PANGWIKA SA HUMANIDADES AT AGHAM PANLIPUNAN
• Sa pagtuturo sa larangan ng humanidades at agham panlipunan, batay sa probisyon
ng patakaran ng bilinggwal, dapat gamitin ang wikang Filipino bilang wikang panturo
sa mga larangang ito. Subalit, dahil sa pagiging maluwag sa implementasyon nito,
maraming kolehiyo at unibersidad ang hindi sumunod sa polisiya bukod pa sa
katotohanang napakalakas ng kapit ng wikang Ingles sa sistema ng edukasyon sa
bansa. Nabanggit nina San Juan et al., (2019), (mula kay Ferguson, 2006), na ang
katanyagang taglay ng wikang Ingles sa sistema ng edukasyon lalo na sa mga
kolehiyo at mga unibersidad ay may kakambal na sosyo-ekonomiko.
•
SITWASYONG PANGWIKA SA HUMANIDADES AT AGHAM PANLIPUNAN
Higit na nauna ang larangan ng Humanidades kaysa sa Agham Panlipunan subalit madalas
na nagkakasalimbayan ang dalawang larangang sapagkat maraming paksa at isyu na kapwa
tinatalakay ng mga ito, tao at lipunan. Marami sa mga teoretiko at pilosopikong pundasyon ng
agham panlipunan ay nagmumula sa humanidades.
Bawat larangan ay may tiyak na set ng mga teminong ginagamit na tinatawag na REGISTER .
Ang mga salitang ito ay maaaring magkaroon ng:
● Isang kahulugan lamang dahil ekslusibo itong ginagamit sa isang tiyak na disiplina.
● Dalawa o mahigit pang kahulugan dahil ginagamit sa dalawa o mahigit pang disiplina.
● Isang kahulugan lamang sa dalawang magkaibang disiplina gawa ng pagkakaroon ng
ugnayan ng mga disiplinang ito.
Dahil iba-iba ang register ng wika ng bawat propesyon at nababago ang kahulugang taglay ng
register kapag naiba ang larangan na pinagagamitan nito, itinuturing ang register bilang isang
salik sa varayti ng wika.
• LARANGAN NG HUMANIDADES
• Ang pangunahaing layunin ng Humanidades ay “hindi kung ano ang gagawin ng tao,
kundi kung paano maging tao”. Ang kaisipan, kalagayan at kultura ng tao ang
binibigyang-tuon sa pag-aaral ng larangang ito. Ang layuning ito ay sinugsugan ni J.
Irwin Miller, na nagsabi na “ang layon ng Humanidades ay ang gawin tayong tunay na
tao sa pinakamataas na kahulugan nito” na dinagdagan ni Newton Lee sa pagsasabi
na “sana’y mapagtanto natin na ang edukasyon at ang Humanidades ay dapat
pahalagahan sa pagpapaunlad ng ating mga isipan at ng lipunan sa kalahatan, at di
lamang para magkaroon ng karera sa hinaharap”.
Ang larangan ng Humanidades ay umusbong bilang reaksiyon sa iskolastisismo sa panahon
ng mga Griyego at Romano kung saan inihahanda ang tao na maging doktor, abogado at sa
mga kursong praktikal, propesyonal at siyentipiko.
 Ang analitikal na lapit ay ginagamit sa pag-oorganisa ng mga impormasyon sa mga
kategorya, bahagi, grupo, uri at mga pag-uugnay-ugnay ng mga ito sa isa’t isa.
• Ang kritikal na lapit ang ginagamit kung ginagawan ng interpretasyon argumento ,
ebalwasyon at sa pagbibigay ng sariling opinyon sa ideya.
 Ang ispekulatibong lapit ay kadalasang ginagamit sa pagkilala ng mga senaryo,
mga estratehiya o pamamaraan ng pagsusuri, pag-iisip at pagsulat.
Mayroon tatlong (3) anyo ang pagsulat sa larangan ng Humanidades:
1. Impormasyonal
a. Paktwal ang mga impormasyon
b. Paglalarawan
c. proseso
2. Imahinatibo – binubuo ng mga malikhaing akda gaya ng piksyon sa larangan ng panitikan
3. Pangungumbinse – pangganyak upang mapaniwala o hindi mapaniwala ang bumabasa.
• LARANGAN NG AGHAM PANLIPUNAN
• Ang Agham Panlipunan ay isang larangang akademiko na pumapaksa sa tao -
kalikasan, mga gawain at pamumuhay nito, kasama ang mga implikasyon at bunga ng
mga pagkilos nito bilang miyembro ng lipunan. Malaki ang naging impluwensya ng
Rebolusyong Pranses (1789-1799) at Rebolusyong Industriya (1760-1840) sa
pagkabuo ng larangan sa Agham Panlipunan.
Kinikilala sa larangan ng Agham Panlipunan sina Diderot, Rousseau, Francis Bacon, Rene
Descartes, John Locke, David Hume, Isaac Newton, Benhjamin Franklin, Thomas Jefferson,
gayundin sina Karl Marx, Max Weber, Emilie Durkheim, at marami pang iba.
• Mga Disiplina sa Larangan ng Agham Panlipunan
Ang mga disiplina sa larangang ito ay ang mga sumusunod:
1. Sosyolohiya - pag-aaral ng kilos, pag-iisip at gawi ng tao sa lipunan.
2. Sikolohiya - pag-aaral mga kilos, pag-iisip at gawi ng tao, gumagamit ng empirikal na
obserbasyon
3. Lingguwistika - pag-aaral ng wika bilang sistema kaugnay ng kalikasan, anyo, estruktura
at baryasyon nito.
4. Antropolohiya - pag-aaral ng mga tao sa iba’t ibang panahong ng pag-iral upang
maunawaan ang kompleksidad ng mga kultura at gumagamit ng participant-observation o
ekspiryensiyal na imersyon sa pananaliksik.
5. Kasaysayan - pag-aaral ng nakaraan o pinagdaanang pag-iral ng mga grupo, komunidad,
lipunan at ng mga pangyayari upang maiugnay ito sa kasalukuyan, ginagamit ang lapit-
naratibo upang mailahad ang mga pangyayaring ito.
• 6. Heograpiya - pag-aaral sa mga lipunang sakop ng mundo upang maunawaan ang
masalimuot na mga bagay kaugnay ng katangian at kalikasan.
7. Agham Pampolitika - pag-aaral sa bansa, gobyerno, politika at mga patakaran, proseso at
sistema ng mga gobyerno, gayundin ang kilos-politikal ng mga institusyon
8. Ekonomiks - pag-aaral sa mga gawaing kaugnay ng mga proseso ng produksyon,
distribusyon at paggamit ng mga serbisyo at produkto sa ekonomiya ng isang bansa.
9. Area Studies - interdisiplinaryong pag-aaral, kaugnay ng isang bansa, rehiyon, at
heyograpikong lugar, kuwalitatibo, kuwalitatibo, at empirikal na obserbasyon at imbestigasyon
ang lapit sa pananaliksik dito.
10. Arkeolohiya - pag-aaral ng mga relikya, labi, artifact at monument kaugnay ng nakaraang
pamumuhay at gawain ng tao.
11. Relihiyon - pag-aaral ng organisadong koleksiyon ng mga paniniwala, sistemang kultural
at mga pananaw sa mundo kaugnay ng sangkatauhan at sangkamunduhan (uniberdo) bilang
nilikha ng isang superyor at superhuman na kaayusan.
• Mga Anyo ng Sulatin
Mahalagang maunawaan muna ang iba’t ibang katangian ng bawat anyo, pormat, layunin,
wika, nilalaman at inaasahang mambabasa. Kung gayon, mahalaga ang pananaliksik sa
datos sa bwat anyo, anomang paraan ito.
• Proseso
a. Pagtukoy sa genre o anyo ng sulatin gaya ng binanggit sa itaas.
b. Pagtukoy at pagtiyak sa paksa.
c. Paglilinaw at pagtiyak sa paksang pangungusap.
d. Pagtiyak sa paraan ng pagkuha ng datos.
e. Pagkalap ng datos bilang ebidensya at suporta sa tesis
f. Analisis ng ebidensya gamit ang lapit sa pagsusuring kuwantatibo, kuwalitatibo,
argumentatibo, deskriptibo, at etnograpiko.
g. Pagsulat ng sulatin gamit ang lohikal, malinaw, organisado, angkop, sapat at wastong
paraan ng pagsulat.
h. Pagsasaayos ng sanggunian at talababa sa mga ginamit na sulatin ng ibang may-akda
.
• KASAYSAYAN AT TUNGKULIN NG PAGSASALIN SA PAGSULONG NG FILIPINO
Ang pagsasalin ay nagmula sa salitang Latin na translatio na translation naman sa wikang
Ingles. Metafora o metaphrasis ito sa wikang Griyego na pinagmulan ng salitang Ingles na
metaphrase o salitang-sa-salitang pagsalin (Kasparek 1983 hango kay Batnag 2009).
Ang sumusunod na mga pakahulugan sa pagsasalin ay mula sa aklat nina A. Batnag at J.
Petra (2009):
1. Translation consists in producing in the receptor language the closest, natural equivalent of
the message of the source language, first in meaning and secondary in style (Nida, 1964).
2. Translation is made possible by an equivalent of though that lies behind its verbal
epressions (Savory, 1968).
3. Translation is reproducing in the receptor language a text which communicates the same
message as the source language but using the natural grammatical and leical choices of the
receptor language (Larson, 1984).
4. Translation is an exercise which consists in the attempt to replace a written message in one
language by the same message in another language (Newmark, 1988).
• Layunin ng Pagsasalin
1. Magdagdag ng mga impormasyon at kaalaman mula sa pag-aangkat ng mga kaisipan
mula sa ibang wika.
2. Mailahok sa pambansang kamalayan ang iba’t ibang katutubong kalinangan mula sa iba’t
ibang wikang rehiyonal at pangkating etniko sa bansa.
3. Mapagyaman ang kamalayan sa iba’t ibang kultura mula sa pagbubukas ng bagong mundo
mula sa mga salin.
• Uri ng Pagsasalin
1. Pagsasaling Pampanitikan
2. Pagsasaling siyentipiko-teknikal
• Maikling Kasaysayan ng Pagsasalin
Ayon kay Tanawan et al., (2007) malaking tulong din sa mabilis na paglaganap ng
Kristiyanismo at pag-aaral sa gramatika at bokabularyo ang pagpangkat sa mga prayle sa
apat na orden na naitalaga sa iba’t ibang bahagi sa bansa. Ang mga Dominican ay naitalaga
sa Pangasinan at Cagayan, ang mga Franciscan ay sa Camarines, ang mga Heswita ay sa
kalahati ng Bisaya at ang mga Agustinian naman ay sa isa pang kalahati ng Bisya, Ilocos at
Pampanga. Nagkaroon ng sariling imprentahan ang mga lugar na ito upang higit na maging
mabilis ang pagpapalaganap ng Kristiyanismo at pagsulat ng mga aklat at babasahin tungkol
sa pag-aaral ng wika at gramatika.
Samantala, naging hudyat ng pagsisimula ng kasaysayan ng imperyalismong Amerikano sa
bansa noong pumirma ang Estados Unidos at Espanya sa Kasunduan sa Paris noong ika-10
ng Disyembre 1898 na simula naman ng pagwawakas ng kasaysayan ng pananakop ng
España. Batay sa kasunduan, ang pagsakop ng Estados Unidos sa Pilipinas ay may layuning:
1) ekspansyong ekonomiko;
 2) pagtatayo ng depensang militar at pandagat sa Asya-pasipiko; at
3) pagpapalaganap ng protestantismo (San Juan et al., 2019).
Ayon pa rin kina San Juan et al., ang Greater East Co-Prosperity Sphere na may slogang
Asyano para sa mga Asyano ang propagandang inilahad ng mga Hapon sa mga Pilipino. Ang
panahong ito ang itinuring na Gintong Panahon ng Panitikan dahil sa paggamit ng wikang
Tagalog o Pilipino (Filipino ngayon) sa pagsulat at pilit na pag-aalis sa sistema ng mga
Pilipino ng wikang Ingles.
• Mga Tungkulin ng Pagsasalin sa Pagsusulong sa Filipino
Ang sumusunod ay ilan sa mga tungkuli ng pagsasalin sa pagsusulong sa Filipino ayon kina
San Juan et al.
1. Sa naipamamalas na hindi hanggang sa ordinaryong talakayan lamang magagamit
ang Filipino kundi kaya nitong magamit sa pagpapahayag ng mga intelektuwal na
diskuro na makikita sa mga naisaling akda sa agham, teknolohiya, agham panlipunan,
panitikan at marami pang iba.
2. Napapaunlad ang korpus ng Filipino habang patuloy ang mga gawaing pagsasalin.
3. Naiimbak ang mahahalagang kaalaman sa iba’t ibang larangan sa pamamagitan ng
Filipino.
4. Nagtutulay ang pagsasalin, gamit ang mga naisaling akda, upang puspusang magamit ang
Filipino sa akademya partikular sa mga kolehiyo at unibersidad.
5. Napauunlad nito ang pedagogical idiom sa isang larangan.
 ◦ Yunit 3

◦ FILIPINO SA AGHAM, TEKNOLOHIYA, INHENYERA, MATEMATIKA AT IBA PANG KAUGNAY NA

LARANGAN

◦ PANIMULA

◦ Lubos na napakahalaga ng pag-aaral ng agham at teknolohiya para sa lahat sapagkat ito ang
itinuturing na isa sa mga susi sa pag-unlad ng bansa.

◦ Ang kadalasang maririnig na dahilan mula sa mga guro o propesor sa larangang ito ay dahil
walang katumbas o walang salin sa wikang Filipino ang mga terminolohiyang ginagamit nila.
Kung mayroon man, higit itong nagdudulot ng kalituhan sa mga mag-aaral dahil sa kakulangan
sa kasanayan sa paggamit ng mga terminong ito.

◦ Ramdam ang napakaliit na espasyo ng wikang Filipino sa mga larangang ito kung ihahambing sa
naghahari pa ring kolonyal na wika.

◦ Patuloy rin ang ginagawang ng mga makabayang samahan sa paglinang at pagpapayaman ng

Filipino.

◦ Subalit, dahil sa pagsisikap na maitaguyod ang isang makabayang edukasyon sa bansa, may ilan
pa ring mga iskolar ang hindi nagpatinag at patuloy sa paggamit ng wikang Filipino sa pagtuturo
sa larangang siyentipiko-teknikal. Ayon nga kina San Juan, et al., ang ganitong kalagayan, kahit
paunti-unti, ang tanaw na tuluyan nang mangibabaw at magamit ang wikang Filipino bilang
midyum ng siyentipiko at teknikal na diskurso sa iba’t ibang larangan na lalo pang
magpapahusay sa mga larangang ito para sa kapakinabangan ng mamamayang Pilipino.

◦ Mga Layunin

1. Maipaliwanag ang mahigpit na ugnayan ng pagpapalakas ng wikang pambansa, pagpapatibay ng

kolektibong identidad, at pambansang kaunlaran.

2. Makapagsalin ng (mga) artikulo, pananaliksik at iba pa na makapag-aambag sa patuloy na

intelektwalisasyon ng wikang Filipino.

3. Malinang ang Filipino bilang daluyan ng inter/ multidisiplinaryong diskurso at pananaliksik na

nakaugat sa mga realidad ng lipunang Pilipino.

◦ Intelektwalisasyon ng Wikang Filipino sa Larangang Siyentipiko - Teknikal

◦ Malaking bilang ng mga mag-aaral ang nakararanas ng kahirapan sa pag-aaral sa larangan ng

agham at teknolohiya. Napakarami ng terminolohiya na ginagamit dito na mahirap maunawaan
kung hindi mabibigyan nang maayos na pagpapaliwanag. Dahil sa limitadong bokabularyo ng
wikang Filipino sa konseptong teknikal, maraming siyentipiko ang nahihirapan na gamitin ito
bilang wikang panturo. Subalit, ang kakulangan na ito ang nagtulak sa ilan na magsagawa ng
mga pag-aaral sa kani-kanilang larangan gamit ang wikang Filipino.
 ◦ Sa ng wikang Filipino bilang wika sa pagtuturo sa mga larangang siyentipiko-teknikal, kailangang
ang intelektwalisasyon ng wika.

◦ Nabanggit nina San Juan et al., (2019) (ayon kay Gonzales, 2005), ang intelektwalisasyon ay ang
“pagpaksa ng mga ideya sa pinakamataas na lebel sa akademya”.

◦ Malaki ang ginampanang papel ng pagsasalin sa adhikaing intelektwalisasyon ng wika. Ayon pa

rin kina San Juan et al., ang pagsasa-Filipino ng iba’t ibang akda mula sa iba’t ibang wika ay isang
paraan ng intelektwalisasyon ng wika.

◦ Ilan pang mga batikang propesor mula sa malalaking pamantasan at unibersidad sa Maynila,
maliban kay Dr. Sevilla III, ang naitalang gumamit na ng wikang Filipino sa kanilang pagtuturo ng
siyentipiko at teknikal na kurso. Ilan sa kanila ay sina John Pellas ng UP at Lea Soriano ng DLSU sa
Matematika, Nathaniel Oco ng NU, at Elimar ng QCPU at AMA para sa araling Kompyuter, at
Rosemary Seva ng UP sa Inhinyeriya (San Juan et al.). May ilan na ring mga kagamitang panturo
sa Matematika, Kompyuter, Biolohiya, pisika at Kemistri ang nailimbag ng Sentro ng Wikang
Filipino ng Unibersidad ng Pilipinas. Sa pamamagitan ng paggamit sa wikang Filipino, pagsasalin
at pagbuo ng mga aklat, napapabilis ang intelektwalisasyon ng Filipino sa akademya.

◦ Mga Disiplina sa Larangan ng Agham

◦ Ang salitang siyensiya o science ay mula sa salitang Latin na scientia na nangangahulugan ng

karunungan.

◦ Ang layunin nito ay maparami at mapalawak ang datos upang maka pagbuo ng teorya.

◦ Biyolohiya - Nakatuon sa pag-aaral ng buhay at mga nabubuhay na organismo kabilang ang

kanilang estruktura, mga tungkulin, paglago, ebolusyon, distribusyon at taksonomiya.

◦ Kemistri - Nakatuon sa komposisyon ng mga substance , properties at mga reaksyon at

interaksyon sa enerhiya at sa sarili ng mga ito.

◦ Pisika - Nakatuon ito sa mga property at interaksyon ng panahon, espasyo, enerhiya at matter .
Mula ito sa Griyego na Phusike o kaalaman sa kalikasan.

◦ Earth Science/Heolohiya - Ito ay sumasaklaw sa pag-aaral ng mga planeta sa kalawakan, ng mga

bato kung saan gawa ito at ang mga proseso ng kanilang pagbabago, at iba pang pisikal na
elemento kaugnay ng pagbuo, estruktura at mga penomena nito.

◦ Astronomiya - Pag-aaral na kinapapalooban ng pagmamasid at pagpapaliwanag ng mga

kaganapang nangyayari sa labas ng daigdig at ng himpapawid nito.

◦ Matematika - Ito ay siyensiya ukol sa sistematikong pag-aaral sa lohika, at ugnayan ng mga

numero, pigura, anyo, espasyo, kantidad, at estruktura na inihahayag sa pamamagitan ng mga
simbolo.

◦ Mga Disiplina sa Larangan ng Teknolohiya

Ang teknolohiya ay pinagsamang salitang Griyego na techne (sining, kakayahan, craft o parang kung
paano ginagawa ang bagay); at logos o salita, pahayag, o binigkas na pahayag.
◦ Information Technology (IT) - Ito ay tumutukoy sa pag-aaral at gamit ng telnolohiya kaugnay ng
pagbibigay at paglilipat ng impormasyon, datos at pagpoproseso.

◦ Inhinyeriya - Ito ay nagmula sa salitang Kastila na ingeniera o ingenieria . Ito ay nakatuon sa

paglalapat ng agham upang matugunan ang pangangailangan ng sangkatauhan.

◦ Filipino sa Pagsulat sa Agham, Teknolohiya, Inhinyeriya, at Matematika

◦ Pansinin ang dalawang metodo na kadalasang ginagamit sa ganitong uri ng pagsulat o

pananaliksik, (Batnag, A. at Petras, J.).

◦ Metodo

◦ Introduksyon - Nakapaloob dito ang problema, motibo, layunin.

◦ Metodo - Nakapaloob ang mga modelo at panukat na gagamitin, ano, kailan, saan, paano,
gagamitin ang materyal.

◦ Resulta - Nakapaloob dito ang resulta ng ginawang empirikal na pag-aaral.

◦ Analisis - Nakapaloob ang analisis ng isinagawang pag-aaral batay sa resulta.

◦ Diskusyon - Nakapaloob dito ang diskusyon at konklusyon ng isinagawang pag-aaral

◦ Ilang Kumbensyon sa Pagsulat

◦ Gumagamit ng atin, kami, tayo ang sulating siyentipiko at teknikal

◦ Hindi pasibo kundi aktibo

◦ Nasa pangkasalukuyan

◦ Maraming drowing

◦ Ilang Halimbawa ng mga Sulatin

◦ Teknikal na Report

◦ Artikulo ng Pananaliksik

◦ Instruksyunal na polyeto o handout

◦ Report Panlaboratoryo

◦ Plano sa Pananaliksik

◦ Katalogo

◦ Teknikal na Talumpati o Papel na Babasahin sa Komprehensya

◦ Report ng Isinagawang Gawain

◦ PROSESO, LAYON AT KAHALAGAHAN NG PAGSASALING SIYENTIPIKO AT

TEKNIKAL
Mayroon itong dalawang uri:

◦ Pagsasaling siyentipiko / teknikal

◦ Pagsasaling Pampanitikan

◦ Ilang halimbawa ng mga salitang siyentipiko at teknikal na naisalin sa Filipino

Bilang pakikiisa sa pagtataguyod ng wikang Filipino, nagbigay din ilang salitang medikal ang Philippine
Council for Health Research and Development at salin nito sa Filipino.

• Haynayan (biology)

• Mikhaynayan (microbiology)

• Mulatling Haynayan (molecular biology)

• Palapuso (cardiologist)

• Palabaga (pulmonologist)

• Paladiglap (radiologist)

• Sihay (cell)

• Muntilipay (platelet)

◦ Kaphay (plasma)

◦ Iti, daragis, balaod (tuberculosis)

◦ Sukduldiin, altapresyon (hypertension)

◦ Mangansumpong (arthritis)

◦ Piyo ( gout)

◦ Balinguyngoy (nosebleed)