CÁC YẾU TỐ TÂM LÍ TRONG LÝ GIẢI

NGUYÊN NHÂN TỘI PHẠM

NGUYỄN VIỆT PHƯƠNG*

Nghiên cứu này dựa trên một số nghiên cứu toàn cầu để phân tích, đánh giá vai trò
của các yếu tố tâm lí trong việc lý giải về sự hình thành hành vi phạm tội của con
người. Cùng với các yếu tố xã hội, sinh học, sự bổ sung các yếu tố tâm lí là sự khắc
phục một mảnh thiếu hụt quan trọng để giải thích về nguyên nhân của tội phạm.
Đây mới là những bước đi đặt nền tảng trong việc giải thích từ góc độ tâm lí học về
hiện tượng phức tạp – tội phạm. Trên cơ sở đó đề xuất những cơ sở khoa học giúp
áp dụng hiệu quả các yếu tố tâm lí trong phòng ngừa tội phạm ở Việt Nam.

Từ khóa: Lý giải; nguyên nhân tội phạm; yếu tố tâm lí

ác yếu tố tâm lí có vai trò
C quan trọng trong quá trình
hình thành và phát triển
hành vi của con người.
Thông qua sự ảnh hưởng trực tiếp đến
quá trình phát triển nhân cách của
mỗi cá nhân, các yếu tố tâm lí hình
thành ở họ các đặc điểm, thuộc tính
ổn định và bền vững giúp định hướng
nhận thức, cảm xúc, hành vi trong
từng tình huống cụ thể1. Nên nếu cá
*Sinh viên, Khoa luật, Đại học quốc
gia Hà Nội.
nhân phải phải đối diện với các yếu tố
tâm lí tiêu cực, không thuận lợi thì họ
sẽ tăng khả năng thực hiện các hành vi
bất thường, bao gồm cả hành vi phạm
pháp2.
Việc áp dụng chính thức các
yếu tố tâm lí trong lý giải nguyên
nhân tội phạm được bắt đầu từ thế kỷ
E-mail:
vietphuong27.law@gmail.com
1 Dune P.Schultz và Sydney Ellen Schultz,
Theories of Personality, tenth edition,
Wadsworth, 2013,
2 Clive R.Hollin (1989), Psychology and
Crime – An Introduction to Criminal
Psychology, London

1
XVIII3, phát triển mạnh mẽ trong thế
kỷ XX, và xu hướng hiện nay là kết
hợp nhiều yếu tố trong giải thích hành
vi phạm tội4.
Bên cạnh đó, sự tương tác giữa
các yếu tố tâm lí (bản năng, nhận
thức, hành vi,…) với các yếu tố xã hội
(nghèo đói, thất nghiệp,…) và sinh
học (di truyền, hormone,…)5 trong lý
giải nguyên nhân tội phạm cũng được
nhấn mạnh. Phương pháp nghiên cứu
theo chiều dọc của các nhóm thống kê
đối với những người có xu hướng
phạm tội thay cho người phạm tội,
giúp có thể xác định trước các yếu tố
tiêu cực trước khi tội phạm được thực
hiện. Các kết quả từ những nghiên cứu
này là đáng tin cậy và cần thiết cho
việc đề xuất những cơ sở khoa học áp
dụng các yếu tố tâm lí trong phòng
ngừa tội phạm ở Việt Nam.
3 Chu Liên Anh, Dương Thị Loan (2010),
Giáo trình Tâm lý học tư pháp, NXB Giáo
Dục Việt Nam tr 7.
4 C.R.Bartol, A.M.Bartol (2019), Criminal
Behavior – A Psychological Approach,
Pearson Education Limited, London
5 Doan, S. N., Dich, N., & Evans, G. W.
(2014). Childhood cumulative risk and later
allostatic load: Mediating role of substance
abuse. Health Psychology, 33, 1402–1409.
2
1. Các yếu tố tâm lí trong lý
giải nguyên nhân tội phạm chung và
một số loại tội phạm cụ thể.
Những kết quả nghiên cứu đều
chứng minh các yếu tố tâm lí có ảnh
hưởng trực tiếp đến sự hình thành
nhân cách tiêu cực ở người phạm tội,
thông qua ba loại loại yếu tố hành vi,
các tiến trình tinh thần và nhân cách.
Nhân cách tiêu cực của người phạm
tội có thể tác động đơn lẻ hoặc kết hợp
với các yếu tố tình huống dẫn đến
thực hiện hành vi phạm tội.
1.2. Các yếu tố tâm lí trong lý
giải nguyên nhân tội phạm chung.
1.2.1. Các yếu tố tiến trình tinh
thần.
Cho rằng quá trình phát triển
nhân cách con người được quy định
bởi các yếu tố nội tâm (bản năng, nhu
cầu, xung đột vô thức và nhận thức),
sự phát triển tiêu cực (không thuận
lợi) của các yếu tố này gây ra hành vi
phạm tội.
Trong phân tâm học, các yếu tố
bản năng, nhu cầu và xung đột vô
thức thúc đẩy tội phạm như sau: Cấu
trúc nhân cách của con người được
chia thành ba phần: Cái nó (Id) – chứa
ham muốn, bản năng, nhu cầu, Cái
Siêu tôi (Super Ego) – chứa đạo đức,
luật lệ và Cái tôi (Ego) - giúp cân
bằng hai phần trên. Trong trạng thái
hoạt động bình thường, cả ba phần
trong cấu trúc tâm trí kiềm chế, giải
phóng, dung hòa với nhau. Nhưng nếu
một hoặc một số phần trên hoạt động
quá yếu hoặc quá mạnh, sẽ nảy sinh
hành vi tiêu cực ở cá nhân, dẫn đến
thực hiện hành vi phạm tội6.
Các yếu tố nhận thức cho rằng
quá trình nhận thức – là cách thức cá
nhân lý giải, gán ý nghĩa cho các sự
kiện, tình huống trong thực tế, ảnh
hưởng mạnh đến hành vi con người.
Nhận thức sai lệch, sẽ khiến thực tại
bị diễn dịch méo mó, dẫn đến thực
hiện tội phạm7.Các kết quả nghiên cứu
đã xác định người phạm tội có trình
độ nhận thức kém, thể hiện qua khả
năng nhập vai xã hội và kỹ năng giải
6 Sigmund Freud (1916), Criminals from a
Sense of Guilt, -“is derived from the Oedipus
complex and was a reaction to the two
greatcriminal intentions of killing the father
and having sexual relations with the mother”
7 Clive R.Hollin (2002), Psychology and
Crime – An Introduction to Criminal
Psychology, London
3
quyết vấn đề xã hội rất thấp8. Bên
cạnh đó họ cũng thiếu khả năng kiểm
soát hành vi9. Tuy nhiên, một số kết
quả nghiên cứu cung cấp bằng chứng
ngược lại, cho rằng người phạm tội
cũng xem xét rủi ro và chi phí thực
hiện hành vi phạm tội10. Nhìn chung,
các kết quả trên không hề mâu thuẫn
nhau, bởi trình độ nhận thức nhấn
mạnh vào động cơ thực hiện hành vi
phạm tội, còn việc xem xét rủi ro, chi
phí nhấn mạnh vào quá trình ra quyết
định và thực hiện tội phạm11.
1.2.2. Các yếu tố hành vi.
Cho rằng sự hình thành và phát
triển nhân cách là sự thành lập, duy trì
hay sửa đổi một hệ thống các hành vi
trong suốt quá trình phát triển của cá
8 Freedman, B.J., Rosenthal, L., Donahoe,
C.P., Schlundt, D.G., and McFall, R.M.
(1978) ‘A social-behavioral analysis of skills
deficits in delinquent and nondelinquent
adolescent boys’, Journal of Consulting and
Clinical Psychology 46:1,448–62
9 Kumchy, C. and Sayer, L.A. (1980) ‘Locus
of control and delinquent adolescent
populations’, Psychological Reports
46:1,307–10.
10 Cornish, D.B. and Clarke, R.V.G.(eds)
(1986a) The Reasoning Criminal: Rational
Choice Perspectives on Crime, New York:
Springer-Verlag
11 Bennett, T. (1986) ‘A decision-making
approach to opioid addiction’, in D.B. Cornish
and R.V.G.Clarke (eds) The Reasoning
Criminal: Rational Choice Perspectives on
Offending, New York: Springer-Verlag
nhân, thông qua việc tiếp xúc với các
kích thích tiêu cực từ môi trường, cá
nhân học hỏi và hình thành hành vi
phạm tội12.
Các kết quả nghiên cứu đều chỉ
ra rằng hành vi phạm tội được củng cố
hay suy giảm là do hậu quả mà nó tạo
ra trong môi trường. Hậu quả khiến
gia tăng tội phạm là giúp thỏa mãn
nhu cầu nào đó (ăn, tình dục, nơi ở…)
hoặc tránh sự khó chịu (nghèo đói, tan
vỡ gia đình,…). Hậu quả khiến suy
giảm hành vi phạm tội là sự khó chịu
(bị bắt giữ, vào tù,…) hoặc loại bỏ
cảm giác thỏa mãn (nạn nhân không
còn sợ hãi, thành viên trong các nhóm
tội phạm không tôn sùng,…). Căn cứ
để xác định hậu quả nào giúp thỏa
mãn hoặc suy giảm hành vi phải dựa
trên chính cá nhân thực hiện hành vi
đó13. Những nghiên cứu sau này đã bổ
sung hành vi phạm tội không chỉ được
học hỏi thông qua môi trường, mà còn
thông qua quan sát. Cá nhân có thể
gián tiếp hoặc tự củng cố hành vi của
12 Clive R.Hollin (1989), Psychology and
Crime – An Introduction to Criminal
Psychology, London
13 Jeffery, C.R. (1965) ‘Criminal behavior and
learning theory’, Journal of Criminal Law,
Criminology and Police Science 56:294–300.
4
mình thông qua các quá trình nhận
thức14.
Tình huống cũng có vai trò
quan trọng thúc đẩy hành vi phạm tội.
Thực nghiệm của S. Milgram (1965),
tiến hành trên một nhóm 20 – 50 tuổi
đã chứng minh rằng dưới sức ép của
quyền lực, con người có thể thực hiện
hành vi tiêu cực mà họ biết rõ là sai15.
P.Zimbardo (1971) cũng áp dụng thực
nghiệm để chứng minh trong các tình
huống phạm tội tập thể, cá nhân mất
nhận thức về bản thân mình, trộn lẫn
vào nhân cách nhóm16.
1.2.3. Các yếu tố nhân cách.
Cho rằng sự phát triển nhân
cách là quá trình lâu dài, từ các yếu tố
di truyền DNA, đến hình thành vỏ
não, sau đó là các suy nghĩ, hành vi
đơn lẻ tập hợp thành thói quen và các
nét nhân cách (bốc đồng, tìm kiếm sự
14 Bandura, A (1977) Social Learning Theory,
New York: Prentice-Hall
15 Kelman, H. C., & Hamilton, V. L. (1989).
Crimes of obedience: Toward a social
psychology of authority and responsibility.
New Haven, CT: Yale University Press.
16 Zimbardo, P. G. (1970). The human
choice. Individuation, reason, and order
versus deindividuation, impulse, and chaos.
In W. J. Arnold & D. Levine (Eds.), Nebraska
symposium on motivation 1969. Lincoln, NE:
University of Nebraska Press.
kích thích,…) dẫn đến kết quả là các
kiểu nhân cách với các thuộc tính,
khuynh hướng tâm lí ổn định (hướng
nội, hướng ngoại,…). Những người
mang các kiểu nhân cách tiêu cực sẽ
có khuynh hướng thực hiện tội
phạm17.
Các kết quả nghiên cứu chứng
minh kiểu nhân cách hướng ngoại
(bốc đồng, liều lĩnh, mạo hiểm) có
mối liên hệ với tội phạm trẻ, hướng
nội (lo lắng, lòng tự trọng thấp, dễ xúc
động) có mối liên hệ với tội phạm già
và kiểu tâm thần (ích kỷ, thiếu thấu
cảm, lạnh lùng) có mối liên hệ với tất
cả những hành vi phạm tội của người
mang nhân cách này18.
Rối loạn nhân cách chống đối
xã hội (Antisocial Personality
Disorder - APD) cũng được xác định
có mối liên hệ mạnh mẽ với hành vi
phạm tội. Những người mắc rối loạn
này thường ích kỷ, thiếu lương tâm và
đồng cảm, vi phạm các chuẩn mực xã
17 Eysenck, S.B.G., Eysenck, H.J., and
Barrett, P. (1985) ‘A revised version of the
psychoticism scale’, Personality and
Individual Differences 6:21–9.
18 Eysenck, H. J. (1984) ‘Crime and
personality’, in D.J.Müller, D.E.Blackman,
and A.J. Chapman (eds) Psychology and
Law, Chichester: Wiley
5
hội... Ước tính từ 15 – 25% người
phạm tội trưởng thành mắc rối loạn
này19.
1.3. Các yếu tố tâm lí trong lý
giải nguyên nhân các loại tội phạm
cụ thể.
1.3.1. Tội phạm hây hấn và
bạo lực.
Hành vi gây hấn và bạo lực có
thể là kết quả của việc giải tỏa xung
đột vô thức,nhu cầu hoặc bắt nguồn từ
bản năng chiến đấu của con người20.
Hậu quả của hành vi bạo lực (tiền bạc,
vật chất, quyền lực,…) hoặc điều kiện
môi trường khó chịu (nhiệt độ cao, ô
nhiễm không khí,…) có thể thúc đẩy
cá nhân học hỏi hành vi bạo lực gián
tiếp hoặc trực tiếp trong môi trường21.
Một số cá nhân thực hiện hành vi bạo
lực để giảm căng thẳng, hoặc “bạo lực
theo quy tắc” trong các nhóm văn hóa
19 Hare, R. D. (1998). Emotional processing
in psychopaths. In D. J. Cooke, R. D. Hare, &
A. Forth (Eds.), Psychopathy: Theory,
research, and implications for society. The
Netherlands: Kluwer Academic Publishers.
20 Freud, S. (1906) ‘Psychoanalysis and the
ascertaining of truth in courts of law’,
Collected Papers, vol. 2, New York: Basic
Books.
21 Bandura, A. (1973b) ‘Social learning theory
of aggression’, in J.F.Kautson (ed.) The
Control of Aggression: Implications from
Basic Research, Chicago, Ill: Aldine
thứ cấp22. Những người mất kiểm soát
thường thực các vụ tấn công nhỏ, còn
người bị kiểm soát quá mức lại hay
thực hiện hành vi tấn công cực đoan
do bộc phát cảm xúc23.
1.3.2. Tội phạm tình dục.
Các kết quả nghiên cứu cho
thấy hành vi tấn công tình dục thường
được thực hiện bởi người quen và gần
nhà nạn nhân24. Một số hành vi tình
dục nguy cơ (đi xe với người lạ, uống
rượu trong các bữa tiệc,…) khiến tăng
khả năng nạn nhân bị tấn công tình
dục25. Những người đàn ông thể hiện
thái độ tiêu cực với phụ nữ (hung
hăng, thù địch,…) thường tưởng tượng
về việc ép buộc phụ nữ quan hệ tình
22 Blau, J. and Blau, P. (1982) ‘The cost of
inequality: metropolitan structure and violent
crime’, American Sociological Review
47:113–29
23 Blackburn, R. (1968) ‘Personality in
relation to extreme aggression in psychiatric
offenders’, British Journal of Psychiatry
114:821–8.
24 Planty, M., Langton, L., Krebs, C.,
Berzofsky, M., & Smiley-McDonald, H. (2013,
March). Female victims of sexual violence,
1994–2010. Washington, DC: U.S.
Department of Justice, Bureau of Justice
Statistics.
25 Testa, M., Hoffman, J. H., & Livingston, J.
A. (2010). Alcohol and sexual risk behaviors
as mediators of the sexual victimization-
revictimization relationship, Journal of
Consulting and Clinical Psychology, 78, 249–
259.
6
dục và một số đã thực hiện tấn công
tình dục trên thực tế26. Năng lực nhận
thức – tri giác trong giao tiếp xã hội
kém khiến một số người hiểu sai lệch
ý muốn của phụ nữ và không thể kiềm
chế trước kích thích nhỏ (cử chỉ, lời
nói, trang phục,..), kết quả là thực
hiện hành vi tấn công tình dục27.
Nhân cách tội phạm tình dục
gồm: Giận dữ - sử dụng nhiều hành vi
bạo lực, làm nhục lên nạn nhân, quyền
lực – thường bắt cóc, giam cầm nhằm
áp chế, kiểm soát nạn nhân, và tàn
bạo – thích tra tấn, gây thương tích
nặng cho nạn nhân nhằm đạt được
hưng phấn. Kết quả các nghiên cứu
xác định hơn 90% tội phạm tình dục
thuộc giận dữ và quyền lực, loại tàn
bạo chỉ chiếm khoảng 5%28.
26 Blake, E., & Gannon, T. A. (2010). The
implicit theory of rape-prone men: An
informationprocessing investigation.
International Journal of Offender Therapy
and Comparative Criminology, 54, 895–914
27 Farris, C., Viken, R. J., Treat, T. A., &
McFall, R. M. (2006). Heterosocial perceptual
organization: Application of the choice model
to sexual coercion. Psychological Science,
17, 869–875.
28 Groth, A. N. (1979). Men who rape: The
psychology of the offender. New York:
Plenum.
 1.3.3. Tội phạm mắc rối loạn
tâm thần.
Các kết quả nghiên cứu đã xác
định rối loạn tâm thần phân liệt – mất
hoàn toàn năng lực nhận thức và hành
vi, có mối liên hệ mạnh nhất với hành
vi bạo lực nghiêm trọng và dai dẳng,
đặc biệt là đối với những người đã có
tiền sử biểu hiện hành vi bạo lực trong
quá khứ29.
Một số nghiên cứu khác tập
trung vào đặc điểm người phạm tội
mắc rối loạn nhân cách chống đối xã
hội (APD) đã cho thấy tội phạm nam
mắc APD thường thực hiện bạo lực
tập thể, chống lại cảnh sát, tấn công
tình dục để giải tỏa giận dữ, thù hận
và hành vi phạm tội rất dai dẳng30; tội
phạm nữ mắc APD thường tinh tế và
khéo léo hơn tội phạm nam, họ có xu
hướng quan hệ tình dục bừa bãi, thiếu
mục tiêu dài hạn, kết hôn và ly hôn
29 Monahan, J., Steadman, H., Robbins, P.
C., Appelbaum, P., Banks, S., Grisso, T., et
al. (2005). An actuarial model of violence risk
assessment for persons with mental
disorders. Psychiatric Services, 56, 810–815.
30 Declercq, F., Willemsen, J., Audenaert, K.,
& Verhaeghe, P. (2012). Psychopathy and
predatory violence in homicide, violent, and
sexual offenses: Factor and facet relations.
Legal and Criminological Psychology, 17,
59–74.
7
nhiều lần,..thường phạm pháp với
người quen, nguyên nhân sự khác biệt
được lý giải là do vai trò giới31; tội
phạm vị thành niên mắc APD xuất
hiện các triệu chứng nhẫn tâm, vô
cảm, tự ái, bốc đồng từ rất sớm và tồn
tại đến tuổi trưởng thành32.
2. Mối liên hệ giữa các yếu tố
tâm lí với các yếu tố xã hội, sinh học
trong lý giải nguyên nhân tội phạm.
2.1. Mối liên hệ giữa các yếu
tố tâm lí với các yếu tố xã hội, sinh
học trong lý giải nguyên nhân tội
phạm chung.
Các yếu tố xã hội, sinh học tiêu
cực chỉ có vai trò gián tiếp trong hình
thành hành vi phạm tội thông qua việc
gây ra các yếu tố tâm lí tiêu cực (suy
giảm nhận thức, ngôn ngữ, IQ, mắc
rối loạn tâm lí,…) khiến hình thành
nhân cách tiêu cực ở người phạm tội
và thúc đẩy họ thực hiện tội phạm.
Quan điểm này có ý nghĩa quan trọng
giúp giải thích tại sao trong cùng một
31 Grann, M. (2000). The PCL-R and gender.
European Journal of Psychological
Assessment, 16, 147–149.
32 Barry, T. D., Barry, C. T., Deming, A. M., &
Lochman, J. E. (2008). Stability of
psychopathic characteristics in childhood.
Criminal Justice and Behavior, 35, 244–262.
điều kiện xã hội, trạng thái sinh học,
có người lựa chọn xử sự phạm tội
trong khi người khác lại không? –
chính do họ có sự khác biệt về các yếu
tố tâm lí tiêu cực phải gánh chịu33.
Các yếu tố nguy cơ trong môi
trường xã hội là: Nghèo đói – tình
trạng thiếu nguồn lực cơ bản để duy
trì cuộc sống34; Sự từ chối bởi các
nhóm ngang hàng – không được bạn
bè, anh em cùng lứa tuổi cho gia
nhập35; Thiếu chăm sóc tích cực trong
thời thơ ấu – giai đoạn 3 – 5 tuổi ít
được quan tâm, hỗ trợ36; Thất bại
trong học tập – đạt thành tích học tập
kém và không hòa nhập được trong
môi trường học tập37; Gia đình – sống
33 Evans, G. W., Li, D., & Whipple, S. S.
(2013). Cumulative risk and child
development. Psychological Bulletin, 139,
1342–1396.
34 Evans, G. W. (2004). The environment of
childhood poverty. American Psychologist,
59, 77–92
35 Mounts, N. S. (2002). Parental
management of adolescent peer
relationships in context: The role of parenting
style. Journal of Family Psychology, 16, 58–
69.
36 Goldstein, N. E., Arnold, D. H., Rosenberg,
J. L., Stowe, R. M., & Ortiz, C. (2001).
Contagion of aggression in day care
classrooms as a function of peer and toddler
responses. Journal of Educational
Psychology, 93, 708–719.
37 Plummer, D. L., & Graziano, W. G.
(1987).Impact of grade retention on the social
development of elementary school children.
Developmental Psychology, 23, 267–275.
8
trong gia đình đơn thân38, phương
pháp nuôi dạy sai lệch thiếu kiểm soát
của cha mẹ39, chịu ảnh hưởng tiêu cực
từ anh – chị - em40. Chính các yếu tố
này trong môi trường xã hội khiến
tăng khả năng cá nhân gặp những vấn
đề tâm lí tiêu cực.
Các yếu tố nguy cơ về trạng
thái sinh học là: Di truyền – có mối
liên hệ giữa yếu tố di truyền, gen
MAOA - L với hành vi phạm tội41;
Tâm sinh lý - có mối liên hệ giữa
phản ứng điện cực (tuyến mồ hôi ở
dưới da) 42
, nhịp tim thấp với hành vi
phạm pháp ở tuổi vị thành niên43; Tâm
38 Glueck, S., & Glueck, E. (1950).Unraveling
juvenile delinquency. New York: Harper &
Row.
39 Sampson, R. J., Morenoff, J. D., &
Gannon-Rowley, T. (2002). Assessing
neighborhood effects: Social processes and
new directions in research. Annual Review of
Sociology, 28, 443–478.
40 Whiteman, S. D., Jensen, A. C., & Maggs,
J. L. (2014). Similarities and differences in
adolescent siblings’ alcohol-related attitudes,
use, and delinquency: Evidence for
convergent and divergent influence
processes. Journal of Youth and
Adolescence, 43, 687–697
41 Nguyễn Khắc Hải (2019), Các yếu tố sinh
học trong lý giải về nguyên nhân của tội
phạm, Tạp chí Luật học số 4/2019, tr 11 –
21.
42 Nguyễn Khắc Hải (2019), Các yếu tố sinh
học trong lý giải về nguyên nhân của tội
phạm, Tạp chí Luật học số 4/2019, tr 11 – 21
43 Nguyễn Khắc Hải (2019), Các yếu tố sinh
học trong lý giải về nguyên nhân của tội
phạm, Tạp chí Luật học số 4/2019, tr 11 – 21
thần kinh – một số kết quả nghiên cứu
chứng minh sự suy giảm chức năng
điều hành ở não và chấn thương não
có liên quan đến hành vi hung hăng,
bốc đồng ở trẻ em44; Hormone và chất
dẫn truyền thần kinh – Có mối liên hệ
giữa mức độ Adrenanlin (hormone
hưng phấn hoặc lo âu), testosterone
(hormone giới tính nam) và serotonin
với các rối loạn tâm lí và hành vi bạo
lực, bốc đồng ở tội phạm vị thành
niên45.
Các yếu tố nguy cơ về xã hội
hoặc sinh học thúc đẩy việc hình
thành nhân cách tiêu cực ở người
phạm tội, thông qua việc gây ra các
yếu tố tâm lí tiêu cực, như: Thiếu sự
gắn bó – tình trạng trẻ em ít gắn bó
hoặc gắn bó tiêu cực (né tránh, loại
bỏ) với mẹ (người nuôi dưỡng) trong
thời thơ ấu46; Suy giảm nhận thức và
ngôn ngữ - Tình trạng cá nhân khó
44 Romer, D. (2010). Adolescent risk taking,
impulsivity, and brain development:
Implications for prevention. Developmental
Psychobiology, 52, 263–276.
45 Nguyễn Khắc Hải (2019), Các yếu tố sinh
học trong lý giải về nguyên nhân của tội
phạm, Tạp chí Luật học số 4/2019, tr 11 –
21.
46 Adshead, G. (2002). Three degrees of
security: Attachment and forensic institutions.
Criminal Behaviour and Mental Health, 12,
S31–S45.
9
diễn đạt hoặc hiểu ngôn ngữ, khiến
gặp khó khăn trong giao tiếp, học tập,
kéo theo suy giảm khả năng nhận thức
và kiểm soát hành vi47; Suy giảm chỉ
số thông minh (IQ) – Môi trường sinh
học và xã hội tiêu cực khiến giảm chỉ
số thông minh ở trẻ em48; Mắc các rối
loạn tâm lí – Các rối loạn tăng động
giảm chú ý (ADHD), rối loạn điều
khiển (CD) và rối loạn chống đối kiểm
soát (ODD) có mối liên hệ mạnh mẽ
với tội phạm49.
Nhìn chung, các yếu tố tâm lí
là hậu quả trung gian giữa các yếu tố
xã hội, sinh học đối với cá nhân người
phạm tội. Thông qua các yếu tố tâm lí,
nhân cách tiêu cực của tội phạm được
hình thành, dẫn đến thực hiện tội
phạm ở họ.
47 Stattin, H., & Klackenberg-Larsson, I.
(1993). Early language and intelligence
development and their relationship to future
criminal behavior. Journal of Abnormal
Psychology, 102, 369–378
48 Hirschi, T., & Hindelang, M. J. (1977).
Intelligence and delinquency. American
Sociological Review, 42, 571–587.
49
Beauchaine, T. P., Hinshaw, S. P., & Pang,
K. L. (2010). Comorbidity of attention-
deficit/hyperactivity disorder and early-
onset conduct disorder: Biological,
environmental, and developmental
mechanisms. Clinical Psychology:
Science and Practice, 17, 327–336.
 2.3. Mối liên hệ giữa các yếu
tố tâm lí , sinh học, xã hội trong lý
giải quá trình hình thành nhân cách
tiêu cực ở tội phạm tình dục và tội
phạm mắc rối loạn nhân cách chống
đối xã hội.
Nhiều bằng chứng nghiên cứu
cho thấy, tội phạm tình dục trong thời
thơ ấu thường liên tiếp gánh chịu bạo
lực và từng là nạn nhân của lạm dụng
tình dục50. Hoàn cảnh sống của họ
cũng thiếu thốn trầm trọng về lương
thực và y tế, gia đình thường xuyên
xung đột, cha mẹ giám sát kém, và
gặp nhiều vấn đề về sức khỏe tâm
thần và học tập51.. Đối với tội phạm
tình dục trẻ em thường thiếu kỹ năng
giao tiếp xã hội và lòng tự trọng kém,
do gặp chấn thương thùy trán (não)
đầu đời, khiến khó kiểm soát xung
50 Harris, G. T., Rice, M. E., Quinsey, V. L., &
Cormier, C. A. (2015). Sex offenders. In G. T.
Harris, M. E. Rice, V. L. Quinsey, & C. A.
Cormier (Eds.). Violent offenders: Appraising
and managing risk (3rd ed., pp. 93–118).
Washington, DC: American Psychological
Association.
51 Roe-Sepowitz, D., & Krysik, J. (2008).
Examining the sexual offenses of female
juveniles: The relevance of childhood
maltreatment. American Journal of
Orthopsychiatry, 78, 405–417.
10
năng tình dục và phán đoán tình
huống52.
Thời thơ ấu của tội phạm mắc
rối loạn nhân cách chống đối xã hội
cũng rất tiêu cực, thường xuyên bị cha
mẹ ngược đãi, bạo hành, bỏ bê, lạm
dụng thể chất,... Sự giám sát trong gia
đình suy giảm khiến họ không cảm
thấy tội lỗi, day dứt về hành vi phạm
tội của mình. Một nghiên cứu cũng
xác định tội phạm mắc APD cũng gặp
một loạt các rối loạn tâm lí như rối
loạn điều khiển (CD), rối loạn tăng
động giảm chú ý (ADHD khiến các
hành vi tiêu cực của họ được bộc lộ
ngay từ thời thơ ấu53.
3. Các yếu tố tâm lí trong
phòng ngừa tội phạm.
Vai trò cốt lõi của các yếu tố
tâm lí trong lý giải nguyên nhân tội
phạm là giúp phân biệt quá trình hình
thân nhân cách “bất thường” ở người
phạm tội, so với những người bình
52 Seto, M. C., & Lalumière, M. L. (2010).
What is so special about male adolescent
sexual offending? A review and test of
explanations through meta-analysis.
Psychological Bulletin, 136, 526–575.
53 Farrington, D. P. (2005b). Family
background and psychopathy. In C. J. Patrick
(Ed.), Handbook of psychopathy. New York:
Guilford.
thường. Vì vậy, việc áp dụng các yếu nếu để tội phạm xảy ra thì rất khó cải
tố tâm lí trong phòng ngừa tội phạm tạo giáo dục người phạm tội55.
cũng dựa trên cơ sở đó – xác định các
Mô hình phát triển nối tiếp: Kế
yếu tố hành vi và tiến trình tinh thần
thừa các quan điểm của mô hình tích
gây ra trạng thái nhân cách “bất
lũy nguy cơ, tuy nhiên nhấn mạnh vào
thường” và áp dụng các biện pháp
tính đàn hồi và sự phát triển của nhân
phòng ngừa tương ứng nhằm hạn chế,
cách con người, do đó hoàn toàn có
ngăn ngừa, loại trừ dần những yếu tố
thể cải tạo, giáo dục người phạm tội
này, đưa đến kết quả giúp ngăn ngừa
trong bất cứ giai đoạn nào trong vòng
tội phạm xảy ra54.
đời của họ56.
3.2. Mô hình áp dụng các yếu
Xu hướng hiện nay là áp dụng
tố tâm lí trong phòng ngừa tội phạm.
đồng thời cả hai mô hình trên trong
Mô hình áp dụng các yếu tố các biện pháp phòng ngừa tội phạm áp
tâm lí trong phòng ngừa tội phạm có dụng yếu tố tâm lí.
vai trò quan trọng giúp chỉ ra phương
3.3. Các nhóm biện pháp
hướng, cách thức can thiệp, đối với
phòng ngừa tội phạm áp dụng yếu tố
từng trường hợp phạm tội cụ thể, gồm
tâm lí.
hai mô hình chính
3.3.1. Đối với người phạm tội
Mô hình tích lũy các yếu tố
đã bị phát hiện, gồm các biện pháp.
nguy cơ: Cho rằng cá nhân tiếp xúc
với các yếu tố nguy cơ trong thời thơ
ấu sẽ hình thành nhân cách tiêu cực
55 Doan, S. N., Fulller-Rowell, T. E., & Evans,
bền vững trong quá trình sau này, do G. W. (2012). Cumulative risk and
adolescent’s internalizing and externalizing
vậy cần phải loại trừ việc tiếp xúc với problems: The mediating roles of maternal
responsiveness and self-regulation.
những yếu tố nguy cơ ngay từ sớm, Developmental Psychology, 48, 1529–1539.
56 Doan, S. N., Fulller-Rowell, T. E., & Evans,

G. W. (2012). Cumulative risk and

adolescent’s internalizing and externalizing
54Clive R.Hollin (1989), Psychology and problems: The mediating roles of maternal
Crime – An Introduction to Criminal responsiveness and self-regulation.
Psychology, London, tr 181 Developmental Psychology, 48, 1529–1539

11
 Áp dụng các kỹ thuật tâm lí học
hành vi trong nhà tù : Kết quả nghiên
cứu của Prins (1982) đã cho thấy hiệu
quả của việc áp dụng cơ chế thưởng –
phạt được cá nhân hóa với từng tù
nhân trong giáo dục, cải tạo người
phạm tội. Trong đó phần thưởng hay
trừng phạt phải căn cứ trên quan điểm
của chính người phạm tội57.
Thành lập bệnh viện tâm thần
chuyên biệt với tù nhân mắc rối loạn
tâm thần: Đây là khu vực xác lập
những giới hạn tương đối để tù nhân
mắc rối loạn tâm thần có thể điều trị.
Các yếu tố an ninh (tường dày, hàng
rào,…) được đề cao nhưng số lượng sĩ
quan nhà tù rất ít. Những phương
pháp trị liệu tâm lý cần được ứng
dụng rộng rãi, bên cạnh phương pháp
sử dụng thuốc58.
Thành lập các trung tâm trị
liệu tâm lý cho tội phạm vị thành niên:
Ở Hoa Kỳ, tội phạm vị thành niên sẽ
57 Cullen, J.E. and Seddon, J.W. (1981) ‘The
application of a behavioural regime to
disturbed young offenders’, Personality and
Individual Differences 2: 285– 92
58 Greenland, C. (1969) ‘The three special
hospitals in England and Wales and patients
with dangerous, violent or criminal
propensities’, Medicine, Science and the Law
9:253–64
12
được cho vào các trung tâm trị liệu
(chủ yếu là các loại tội phạm bạo lực
và tình dục). Nội dung trị liệu về các
chủ đề như: Tăng cường kiểm soát
nhận thức, cảm xúc tiêu cực, các kỹ
thuật kiềm chế hành vi gây hấn,..Hoạt
động đào tạo kỹ năng sống cũng có
trong chương trình để giúp phạm nhân
có cơ hội tái hòa nhập tốt hơn sau
này59.
Trị liệu cộng đồng và gia đình
đối với tội phạm vị thành niên: Một số
nhà nghiên cứu đã tiến hành kiểm
chứng tỷ lệ tái phạm giữa các trẻ em
phạm tội được giam giữ trong nhà tù
với phục hồi tại cộng đồng. Kết quả
sau hai năm theo dõi, tỷ lệ tái phạm
của nhóm được giam giữ trong nhà tù
tăng gần gấp đôi so với nhóm phục
hồi tại cộng đồng60. Trên cơ sở này,
một số nhà nghiên cứu tiếp tục xây
dựng phương pháp trị liệu gia đình,
trong đó trẻ phạm tội sẽ được sống
59 Ostapiuk, E.B. and Westwood, S. (1986)
‘Glenthorne Youth Treatment Centre: working
with adolescents in gradations of security’, in
C.R.Hollin and K. Howells (eds) Clinical
Approaches to Criminal Behaviour, Issues in
Criminological and Legal Psychology, No. 9,
Leicester: British Psychological Society
60 Cornish, D.B. and Clarke, R.V.G. (1975)
Residential Treatment and its Effects on
Delinquency, Home Office Research Study,
no. 32, London: HMSO.
cùng bố mẹ giả - người sẽ tiến hành
các phương pháp can thiệp hành vi
với trẻ. Nếu trẻ đáp ứng các mục tiêu
về hành vi, thái độ, nhận thức (đo qua
test đánh giá tâm lí) thì sẽ được các
phần thưởng (xem tivi, tiền tiêu
vặt,…) và dần được về sống với bố
mẹ đẻ. Kết quả cho thấy nhóm trẻ theo
phương pháp này có khả năng tái hòa
nhập rất cao61.
3.3.2. Đối với người có nguy cơ
phạm tội.
Xác định sớm người có nguy cơ
phạm tội thông qua test đánh giá tâm
lí: Một số bằng chứng nghiên cứu đã
chứng minh hoàn toàn có thể phát
hiện sớm những người có nguy cơ
phạm tội thông qua test đánh giá tâm
lí. Tập trung đánh giá các yếu tố tâm lí
tiêu cực có mối liên hệ trực tiếp với
hình thành nhân cách tiêu cực ở người
phạm tội như: Nhận thức, ngôn ngữ,
hành vi, trí tuệ (IQ), rối loạn tâm lí,
rối loạn nhân cách chống đối xã
61Sinclair, I. and Clarke, R. (1982)
‘Predicting, treating, and explaining
delinquency: the lessons from research on
institutions’, in M.P.Feldman (ed.)
Developments in the Study of Criminal
Behaviour, vol. 1: The Prevention and
Control of Offending, Chichester: Wiley
13
hội,…Thông qua xác định sớm người
có nguy cơ phạm tội, sẽ giúp đưa ra
những biện pháp,chiến lược can thiệp
hiệu quả62.
Áp dụng các phương pháp trị
liệu tâm lí đối với người có nguy cơ
phạm tội: Sau khi đã xác định người
có nguy cơ phạm tội, các phương
pháp trị liệu tâm lí tương ứng sẽ được
áp dụng để giảm hoặc loại trừ các yếu
tố tiêu cực đó. Ví dụ, người gặp vấn
đề về các tiến trình tinh thần sẽ áp
dụng trị liệu phân tâm học, nhận thức;
người gặp vấn đề về học tập, hành vi
sẽ áp dụng trị liệu hành vi; còn gặp
vấn đề nhân cách thì sẽ áp dụng trị
liệu rối loạn nhân cách chống đối xã
hội. Trong hầu hết trường hợp, các
phương pháp trị liệu sẽ được kết hợp
đan xen với nhau63.
3.3.3. Đối với người có nguy cơ
trở thành nạn nhân của tội phạm
Áp dụng các phương pháp trị
liệu tâm lí đối với người từng là nạn
62 Hirschi, T., & Hindelang, M. J. (1977).
Intelligence and delinquency. American
Sociological Review, 42, 571–587.
63 Farrington, D. P. (2005b). Family
background and psychopathy. In C. J. Patrick
(Ed.), Handbook of psychopathy. New York:
Guilford.
nhân của tội phạm tình dục: Các kết
quả nghiên cứu đã xác định một số
lượng lớn nạn nhân bị tấn công tình
dục trong quá khứ tiếp tục bị tấn công
trong tương lai. Nguyên nhân được
xác định là những người này mang
trong mình “điểm yếu tâm lí” khiến
họ tự đổ lỗi cho bản thân và thu hút
tội phạm, do vậy để giảm khả năng trở
thành nạn nhân của họ, thì phải áp
dụng các phương pháp trị liệu tâm lí
để hạn chế hoặc loại trừ sự tự đổ lỗi64.
Áp dụng các kỹ thuật tâm lí học
hành vi nhằm giảm cơ hội phạm pháp:
Cách tốt nhất để phòng ngừa tội phạm
chính là loại bỏ mục tiêu hoặc phương
thức thực hiện tội phạm. Ở Anh, đã
thay hộp nhôm bằng hộp thép giúp
loại trừ hoàn toàn hành vi trộm cắp
tiền từ các bốt điện thoại công cộng.
Mở rộng ứng dụng quan điểm này có
thể hạn chế sử dụng tiền mặt, kiểm
soát súng, chất kích thích sẽ giúp giảm
các loại tội phạm liên quan65.
64 Sigurvinsdottir, R., & Ullman, S. E. (2015).
Social reactions, self-blame, and problem
drinking in adult sexual assault survivors.
Psychology of Violence, 5, 192–198.
65 Wilkinson, P. (1977) Terrorism and the
Liberal State, London: Macmillan.
14
Áp dụng các kỹ thuật tâm lí học
hành vi nhằm tăng nguy cơ rủi ro đối
với thực hiện tội phạm: Sử dụng giám
sát chính thức (sự xuất hiện của cảnh
sát, bảo vệ, camera) và không chính
thức (cộng đồng) giúp tăng rủi ro đối
với việc thực hiện tội phạm, làm giảm
tỷ lệ phạm tội. Phương pháp này còn
được gọi là phòng thủ môi trường, đề
xuất rằng trong mỗi khu vực nên xác
định các địa điểm tiềm ẩn nguy cơ
phạm tội và mỗi cá nhân, nhóm nên
chịu trách nhiệm cho từng khu vực đó.
Nên thiết kế lối đi riêng vào khu dân
cư, gia đình có trẻ em không nên tiếp
xúc với các địa điểm công cộng quá
nhiều66.
4. Kết luận.
Tội phạm học đương đại vẫn
còn lưỡng lự khi chấp nhận đóng góp
của các yếu tố tâm lí để hiểu sâu hơn
về hiện tượng tội phạm. Tuy nhiên,
một sự hiểu biết khách quan về bất cứ
hiện tượng nào trong xã hội đều đòi
hỏi sự xem xét rõ ràng tất cả những
chứng cứ hiện có. Những quan điểm
66Newman, O. (1972) Defensible Space:
Crime Prevention through Urban Design,
New York: Macmillan
tâm lí học hiện đại về tội phạm và của các trạng thái sinh học, chứ chưa
nguyên nhân tội phạm chỉ ra rằng mối được nhìn nhận có vai trò tương đối
liên hệ giữa môi trường xã hội, các độc lập. Vì thế, cách tiếp cận toàn
trạng thái sinh học với hành vi con diện về hành vi con người phải xem
người được trung gian bởi các yếu tố xét các yếu tố tâm lí, từ đó mới có thể
tâm lí (hành vi và tiến trình tinh thần). đề xuất các chương trình phòng ngừa
Chính các yếu tố tâm lí đã trực tiếp tội phạm có chất lượng cao.
thúc đẩy quá trình hình thành các
TÀI LIỆU THAM KHẢO
thuộc tính, khuynh hướng tiêu cực
trong nhân cách người phạm tội, 1. Adshead, G. (2002). Three
degrees of security: Attachment
thông qua đó làm tăng khả năng thực
and forensic institutions. Criminal
hiện tội phạm trong những tình huống
Behaviour and Mental Health, 12,
cụ thể. Tuy nhiên,sự hình thành của S31–S45.
các yếu tố tâm lí tiêu cực cũng chịu 2. Bandura, A (1977) Social
ảnh hưởng của các yếu tố xã hội, sinh Learning Theory, New York:
Prentice-Hall
học nguy cơ đối với cá nhân, như
3. Bandura, A. (1973b) ‘Social
nghèo đói, thất bại trong học tập, gen,
learning theory of aggression’, in
hormone… J.F.Kautson (ed.) The Control of
Aggression: Implications from
Hiện nay sự ảnh hưởng của
Basic Research, Chicago, Ill:
môi trường xã hội đối với hành vi con
Aldine
người chiếm ưu thế và những nghiên 4. Barry, T. D., Barry, C. T., Deming,
cứu có mục đích nhận biết những yếu A. M., & Lochman, J. E. (2008).
tố quyết định về mặt tâm lý của hành Stability of psychopathic
characteristics in childhood.
vi bị chỉ trích về các phương pháp tiếp
Criminal Justice and Behavior,
cận hay về các căn cứ khác. Tuy
35, 244–262.
nhiên, khía cạnh tâm lí trong hành vi 5. Beauchaine, T. P., Hinshaw, S.
con người đối với phần lớn trường P., & Pang, K. L. (2010).
hợp thường bị che giấu bởi tác động Comorbidity of attention-

của các yếu tố xã hội hoặc là hệ quả deficit/hyperactivity disorder and

15
 early-onset conduct disorder: 11. Chu Liên Anh, Dương Thị Loan
Biological, environmental, and (2010), Giáo trình Tâm lý học tư
developmental mechanisms. pháp, NXB Giáo Dục Việt Nam tr
Clinical Psychology: Science and 7.
Practice, 17, 327–336. 12. Clive R.Hollin (1989), Psychology
6. Bennett, T. (1986) ‘A decision- and Crime – An Introduction to
making approach to opioid Criminal Psychology, London
addiction’, in D.B. Cornish and 13. Clive R.Hollin (2002), Psychology
R.V.G.Clarke (eds) The and Crime – An Introduction to
Reasoning Criminal: Rational Criminal Psychology, London
Choice Perspectives on 14. Cornish, D.B. and Clarke, R.V.G.
Offending, New York: Springer- (1975) Residential Treatment and
Verlag its Effects on Delinquency, Home
7. Blackburn, R. (1968) ‘Personality Office Research Study, no. 32,
in relation to extreme aggression London: HMSO.
in psychiatric offenders’, British 15. Cornish, D.B. and Clarke,
Journal of Psychiatry 114:821–8. R.V.G.(eds) (1986a) The
8. Blake, E., & Gannon, T. A. Reasoning Criminal: Rational
(2010). The implicit theory of Choice Perspectives on Crime,
rape-prone men: An New York: Springer-Verlag
informationprocessing 16. Cullen, J.E. and Seddon, J.W.
investigation. International (1981) ‘The application of a
Journal of Offender Therapy and behavioural regime to disturbed
Comparative Criminology, 54, young offenders’, Personality and
895–914 Individual Differences 2: 285– 92
9. Blau, J. and Blau, P. (1982) ‘The 17. Declercq, F., Willemsen, J.,
cost of inequality: metropolitan Audenaert, K., & Verhaeghe, P.
structure and violent crime’, (2012). Psychopathy and
American Sociological Review predatory violence in homicide,
47:113–29 violent, and sexual offenses:
10. C.R.Bartol, A.M.Bartol (2019), Factor and facet relations. Legal
Criminal Behavior – A and Criminological Psychology,
Psychological Approach, Pearson 17, 59–74.
Education Limited, London

16
18. Doan, S. N., Dich, N., & Evans, 25. Farrington, D. P. (2005b). Family
G. W. (2014). Childhood background and psychopathy. In
cumulative risk and later allostatic C. J. Patrick (Ed.), Handbook of
load: Mediating role of substance psychopathy. New York: Guilford.
abuse. Health Psychology, 33, 26. Farris, C., Viken, R. J., Treat, T.
1402–1409. A., & McFall, R. M. (2006).
19. Doan, S. N., Fulller-Rowell, T. E., Heterosocial perceptual
& Evans, G. W. (2012). organization: Application of the
Cumulative risk and adolescent’s choice model to sexual coercion.
internalizing and externalizing Psychological Science, 17, 869–
problems: The mediating roles of 875.
maternal responsiveness and 27. Forth, A. E., & Burke, H. C.
self-regulation. Developmental (1998). Psychopathy in
Psychology, 48, 1529–1539. adolescence: Assessment,
20. Dune P.Schultz và Sydney Ellen violence, and developmental
Schultz, Theories of Personality, precursors. In D. J. Cooke, A. E.
tenth edition, Wadsworth, 2013, Forth, & R. D. Hare (Eds.),
21. Evans, G. W. (2004). The Psychopathy: Theory, research
environment of childhood poverty. and implications for society.
American Psychologist, 59, 77– Boston: Kluwer Academic.
92 28. Freedman, B.J., Rosenthal, L.,
22. Evans, G. W., Li, D., & Whipple, Donahoe, C.P., Schlundt, D.G.,
S. S. (2013). Cumulative risk and and McFall, R.M. (1978) ‘A social-
child development. Psychological behavioral analysis of skills
Bulletin, 139, 1342–1396. deficits in delinquent and
23. Eysenck, H. J. (1996). Personality nondelinquent adolescent boys’,
and crime: Where do we stand? Journal of Consulting and Clinical
Psychology, Crime and Law, 2, Psychology 46:1,448–62
143–152 29. Freud, S. (1906) ‘Psychoanalysis
24. Eysenck, S.B.G., Eysenck, H.J., and the ascertaining of truth in
and Barrett, P. (1985) ‘A revised courts of law’, Collected Papers,
version of the psychoticism vol. 2, New York: Basic Books.
scale’, Personality and Individual 30. Glueck, S., & Glueck, E.
Differences 6:21–9. (1950).Unraveling juvenile

17
 delinquency. New York: Harper & & C. A. Cormier (Eds.). Violent
Row. offenders: Appraising and
31. Goldstein, N. E., Arnold, D. H., managing risk (3rd ed., pp. 93–
Rosenberg, J. L., Stowe, R. M., & 118). Washington, DC: American
Ortiz, C. (2001). Contagion of Psychological Association.
aggression in day care 37. 44 . Hirschi, T., & Hindelang, M.
classrooms as a function of peer J. (1977). Intelligence and
and toddler responses. Journal of delinquency. American
Educational Psychology, 93, 708– Sociological Review, 42, 571–
719. 587.
32. Grann, M. (2000). The PCL-R 38. Jeffery, C.R. (1965) ‘Criminal
and gender. European Journal of behavior and learning theory’,
Psychological Assessment, 16, Journal of Criminal Law,
147–149. Criminology and Police Science
33. Greenland, C. (1969) ‘The three 56:294–300
special hospitals in England and 39. Kelman, H. C., & Hamilton, V. L.
Wales and patients with (1989). Crimes of obedience:
dangerous, violent or criminal Toward a social psychology of
propensities’, Medicine, Science authority and responsibility. New
and the Law 9:253–64 Haven, CT: Yale University
34. Groth, A. N. (1979). Men who Press.
rape: The psychology of the 40. Kumchy, C. and Sayer, L.A.
offender. New York: Plenum. (1980) ‘Locus of control and
35. Hare, R. D. (1998). Emotional delinquent adolescent
processing in psychopaths. In D. populations’, Psychological
J. Cooke, R. D. Hare, & A. Forth Reports 46:1,307–10.
(Eds.), Psychopathy: Theory, 41. Monahan, J., Steadman, H.,
research, and implications for Robbins, P. C., Appelbaum, P.,
society. The Netherlands: Kluwer Banks, S., Grisso, T., et al.
Academic Publishers. (2005). An actuarial model of
36. Harris, G. T., Rice, M. E., violence risk assessment for
Quinsey, V. L., & Cormier, C. A. persons with mental disorders.
(2015). Sex offenders. In G. T. Psychiatric Services, 56, 810–
Harris, M. E. Rice, V. L. Quinsey, 815.

18
42. Mounts, N. S. (2002). Parental 47. Plummer, D. L., & Graziano, W.
management of adolescent peer G. (1987).Impact of grade
relationships in context: The role retention on the social
of parenting style. Journal of development of elementary
Family Psychology, 16, 58–69. school children. Developmental
43. Newman, O. (1972) Defensible Psychology, 23, 267–275.
Space: Crime Prevention through 48. Roe-Sepowitz, D., & Krysik, J.
Urban Design, New York: (2008). Examining the sexual
Macmillan offenses of female juveniles: The
44. Nguyễn Khắc Hải (2019), Các relevance of childhood
yếu tố sinh học trong lý giải về maltreatment. American Journal
nguyên nhân của tội phạm, Tạp of Orthopsychiatry, 78, 405–417.
chí Luật học số 4/2019, tr 11 – 49. Romer, D. (2010). Adolescent risk
21. taking, impulsivity, and brain
45. Ostapiuk, E.B. and Westwood, S. development: Implications for
(1986) ‘Glenthorne Youth prevention. Developmental
Treatment Centre: working with Psychobiology, 52, 263–276.
adolescents in gradations of 50. Sampson, R. J., Morenoff, J. D.,
security’, in C.R.Hollin and K. & Gannon-Rowley, T. (2002).
Howells (eds) Clinical Assessing neighborhood effects:
Approaches to Criminal Social processes and new
Behaviour, Issues in directions in research. Annual
Criminological and Legal Review of Sociology, 28, 443–
Psychology, No. 9, Leicester: 478.
British Psychological Society 51. Seto, M. C., & Lalumière, M. L.
46. Planty, M., Langton, L., Krebs, C., (2010). What is so special about
Berzofsky, M., & Smiley- male adolescent sexual
McDonald, H. (2013, March). offending? A review and test of
Female victims of sexual explanations through meta-
violence, 1994–2010. analysis. Psychological Bulletin,
Washington, DC: U.S. 136, 526–575.
Department of Justice, Bureau of 52. Sigmund Freud (1916), Criminals
Justice Statistics. from a Sense of Guilt, -“is derived
from the Oedipus complex and

19
 was a reaction to the two 57. Trường Đại Học Luật Hà Nội
greatcriminal intentions of killing (2017), Giáo trình Tội phạm học,
the father and having sexual NXB Công An Nhân Dân, Hà Nội.
relations with the mother” 58. VandenBos, G. R. (Ed.). (2007).
53. Sigurvinsdottir, R., & Ullman, S. APA dictionary of psychology.
E. (2015). Social reactions, self- Washington, DC: American
blame, and problem drinking in Psychological Association.
adult sexual assault survivors. 59. Whiteman, S. D., Jensen, A. C., &
Psychology of Violence, 5, 192– Maggs, J. L. (2014). Similarities
198. and differences in adolescent
54. Sinclair, I. and Clarke, R. (1982) siblings’ alcohol-related attitudes,
‘Predicting, treating, and use, and delinquency: Evidence
explaining delinquency: the for convergent and divergent
lessons from research on influence processes. Journal of
institutions’, in M.P.Feldman (ed.) Youth and Adolescence, 43, 687–
Developments in the Study of 697
Criminal Behaviour, vol. 1: The 60. Wilkinson, P. (1977) Terrorism
Prevention and Control of and the Liberal State, London:
Offending, Chichester: Wiley Macmillan.
55. Stattin, H., & Klackenberg- 61. Yochelson, S. and Samenow,
Larsson, I. (1993). Early language S.E. (1976) The Criminal
and intelligence development and Personality, vol. 1: A Profile for
their relationship to future criminal Change, New York: Jason
behavior. Journal of Abnormal Aronsen
Psychology, 102, 369–378 62. Zimbardo, P. G. (1970). The
56. Testa, M., Hoffman, J. H., & human choice. Individuation,
Livingston, J. A. (2010). Alcohol reason, and order versus
and sexual risk behaviors as deindividuation, impulse, and
mediators of the sexual chaos. In W. J. Arnold & D.
victimization-revictimization Levine (Eds.), Nebraska
relationship, Journal of Consulting symposium on motivation 1969.
and Clinical Psychology, 78, 249– Lincoln, NE: University of
259. Nebraska Press.

20