ATATÜRK DÖNEMİ DIŞ SİYASET
çözüm getiren bir anlaşma yapıldı.
l. Milli Dış Politikası
 Atatürk’ün dış siyaseti, Türkiye Devleti’nin
güçlendirilmesi amacına yöneliktir. Ayrıca fırsatları
değerlendirmekte hedefleri arasındadır.
 Atatürk, “Yurtta sulh, cihanda sulh” sözü etrafında
geliştirilen dış siyasetin ilkelerini şöyle belirlemiştir;
 Milli sınırlar içinde bağımsızlığı korumak,
 Ulaşılamayacak emeller peşinde koşmamak,
 Medeni ve insanca davranarak bunun
karşılığında destek beklemek,
 Başka devletlerin işlerine karışmamak, kendi iç
işlerine dış devletleri karıştırmamak,
 Milli politikayı uygularken halkın düşüncelerini
dikkate almak,
 Dünyadaki gelişmeleri yakından takip etmek,
 Dünya barışına katkıda bulunmak, uluslararası
sorunları barışçı yollarla çözülmesini sağlamak,
Dünya politikasıyla yakından ilgilenen
ve Avrupa’daki olayları izleyen Atatürk,
“Milletlerin arasındaki anlaşmazlıkların
ortadan kaldırılması medeni insanlığın
UYARI başlıca dileği olmalıdır.” diyerek
milletler arasındaki sorunların barış
yoluyla çözümlenmesinde tüm dünya
milletlerinin katkısının önemli olduğunu
belirtmiştir.
ll. Nüfus Mübadelesi (Değiş – Tokuş) Etabli (Yerleşik)
Sorunu
 Lozan Konferansı’nda görüşülen konulardan biri de
Türkiye’de bulunan Rumlarla, Yunanistan’da
yaşayan Türklerin mübadeleleri oldu. Nüfus
mübadelesi yapılması için 30 Ocak 1923’te bir
protokol imzalandı. Buna göre, 30 Ekim 1918
Mondros Mütarekesi’nden önce İstanbul Belediye
sınırları içinde yerleşmiş (Etabli) bulunan Rumlarla,
Batı Trakya Türkleri değişimin dışında tutulacaklardı.
 Yunanlıların İstanbul’da daha çok Rum bırakmak
için bir takım yollar aramaları Türkiye arasında
olumsuz gelişmelere yol açtı.
 1928 yılında Milletler Cemiyeti’nde görüşüldüğü
halde sorun çözülemedi. Yunanistan, Batı Rumeli
Türklerinin mallarına el koyarak buralara Türkiye’den
gelen Rumları yerleştirmeye başladı. Türkiye’de
İstanbul’da yaşayan Rumların malvarlığına el koydu.
İki ülke arasındaki sorunlar daha da arttı.
 Mustafa Kemal ile Yunan Başkanı Venizelos
arasında yapılan dostça görüşmeler sonucu barışçı
çözüme gidildi.
 10 Haziran 1930’da Mübadele Sorunu’na kesin
Bu antlaşmaya göre;
 Yerleşme tarihleri ve doğum yerlerine bakılmadan
İstanbul Rumları ve Batı Trakya Türklerinin hepsi
Etabli (sürekli oturan) kapsamına alınacaktı.
 Mübadeleye dâhil olup Türkiye’ye gelen Türklerin,
Yunanistan’da kalan tüm mallarının mülkiyeti
Yunan hükümetine, Yunanistan’a giden Rumların,
Türkiye’de bıraktıkları tüm malların mülkiyeti de
Türk hükümetine ait olacaktı.
lll. Yabancı Okullar Sorunu
 Kapitülasyonların sağladığı haklardan yararlanan
yabancı devletler azınlık okullarının yanında kendi
dilleriyle eğitim veren okullar açmışlardı. Bu okullar
Hıristiyanlık dininin propaganda merkezliğini yapmış
ayrıca milliyetçi bir eğitim verilerek azınlıkların
Osmanlı’dan ayrılıp bağımsız olmaları için
çalışılmıştır.
 Lozan Antlaşması’nda bu konu gündeme getirildi.
Lozan kararına göre;
 Bütün yabancı okulların Milli Eğitim
Bakanlığı’na bağlanması,
 Bu okullarda Tarih, Türkçe ve Coğrafya
derslerinin Türk öğretmenler tarafından
okutulması,
 Türk müfettişlerin bu okulları denetlenmesi,
 Okutulan kitaplarda Türklük aleyhinde yazılar
olmamasına,
 Dini tören ve derslerine ancak aynı dine
mensup olan öğrencilerin girmesine,
 Dini sembollerin kaldırılmasına,
 Son sınıf öğrencilerini müfettiş denetiminde
sınava girmelerine,
 Yabancı ülke bayrağı bulundurulmamasına
karar verildi.
 Lozan kararı Amerika ve Batılı devletlerle olan
ilişkileri gerginleştirdi. Ancak Türkiye konuyu kendi iç
meselesi sayarak yabancı ülkeleri bu soruna
karıştırmadı.
 Yabancı okullar konusunda en çok sorun Fransa ile
yaşanmıştır. En çok okulu olan Fransa’nın isteği
doğrultusunda sorun çözülmeyince bu durum Türk-
Fransız yakınlaşmasını geciktirmiştir.
 Yabancı okulların Milli Eğitim Bakanlığı’na
bağlanması milliyetçilik ilkesiyle doğrudan alakalıdır.
 Osmanlı borçları konusunda Türk-
Fransız ilişkilerinin normale
NOTLAR
girmesinde önemli bir engel olmuştur.
 Fransa ile Türkiye-Suriye sınırının
 tespiti de sorun olmuştur. Türkiye ile bir rapor hazırlandı. Türkiye bu kararı protesto etti.
Ancak Güneydoğu’da Şeyh Sait İsyanı başlamıştı.
Fransa arasında 30 Mayıs 1926’da
Dostluk ve İyi Komşuluk Sözleş-mesi Cumhuriyete yönelik bu isyan nedeniyle Musul’un
üzerine asker gönderilemedi. Türkiye Cumhuriyeti
imzalanmıştır. Bu antlaşmada
İngilizlerle anlaşma yapmak zorunda kaldı.
Türkiye-Suriye sınırı çizildiği gibi
anlaşmazlıkların barışçı yollarla
çözülmesi sağlanmıştır.  Türkiye içinde bulunduğu ekonomik
 1928’de imzalanan antlaşmalarla sıkıntıdan dolayı 500 bin İngiliz Sterlini
Fransa’ya olan borcun miktarı ve karşılığında bu haktan vazgeçti.
ödeme biçimi bir formüle bağlandı.  İngiliz ajanları, Türkiye’yi iç kargaşaya
1929 Dünya Ekonomik Krizi’nden düşürerek Musul’u almak için Şeyh
sonra 1933’de Türkiye ve Fransa Sait İsyanı’nın çıkmasında etkili
arasında yeni bir borç sözleşmesi oldular. Şeyh Sait İsyanı Musul’un
imzalanmıştır. kaybedilmesinde etkili oldu.
 1929’da Türkiye’nin Fransız şirketi  Musul’un Irak’a verilmesi Misak-ı Milli
tarafından işletilen Adana – Mersin kararlarına aykırıdır.
NOTLAR
demiryolunu satın almak istemesine  Musul Sorunu sırasında İngiltere
Fransızlar karşı çıkmış sonuçta Milletler Cemiyeti’ne hâkim durumda
yapılan bir anlaşma ile demiryolu olduğundan İngiltere’nin çıkarları
Türkiye’ye teslim edilmiştir.1926 doğrultusunda karar alınmıştır.
Bozkurt-Lotus Davası Türk-Fransız  Musul Sorunu’nun çözümünden sonra
devletleri arasında yaşanmıştır. 1933 Türk-İngiliz ilişkilerinde durgunluk
Alman tehlikesi Türk-Fransız dönemi yaşandı. 1929 yılında
ilişkilerinin yakınlaşmasına sebep İngiltere’nin Akdeniz Filosu’nun
olmuştur. İstanbul’u ziyareti Türk-İngiliz
yakınlaşmasının habercisi olmuştur.
lV. Irak Sınırı ve Musul Sorunu
 Lozan Konferansı’nda Türk-Irak sınırı  5 Haziran 1926’da Türkiye – İngiltere arasında
tartışmalarında Türk tarafı Musul’un Misak-ı Milli imzalanan Ankara Antlaşması’na göre;
sınırları içinde olduğunu ayrıca Türklerin çoğunlukta  Bugünkü Irak sınırı belirlendi.
olduğunu belirterek Musul’un Türkiye’ye verilmesini
 Musul, İngiliz yönetimindeki Irak’a bırakıldı.
istedi. İngiltere bu duruma karşı çıktı.
 Lozan Konferansı’nda gündeme gelip te karar  Musul petrol gelirlerinin % 10’u 25 yıl süreyle
alınamayan Musul Sorunu, ikili görüşmelerle dokuz Türkiye’ye verilecekti.
ayda çözümlenmek üzere sonraya bırakıldı. Dostluk  Hakkâri, Türkiye’de kalacaktı.
girişimiyle çözümlenemezse Milletler Cemiyeti’ne
gidilmesi kararı alındı.
V. Milletler Cemiyeti ve Türkiye’nin Milletler
 Türkiye Musul’a, Misak-ı Milli açısından baktı. Türk Cemiyeti’ne Girişi (16 Temmuz 1932)
çoğunluğun yaşadığı bu topraklarda halk oylamasına
gidilmesini istedi. Bu durum zengin petrol yatakların  l. Dünya Savaşı’nın ardından Amerika Birleşik
kontrol etmek isteyen İngiltere’nin işine gelmedi. Devletleri Başkanı Wilson’un önerisi ile devletler
 19 Mayıs 1924’te İstanbul’da görüşmeler başladı. arası sorunların barış yoluyla çözülmesi ve dünya
İngilizler bu görüşmelerde Hakkâri’nin Musul’la barışının korunması amacıyla Milletler Cemiyeti
birlikte Türkiye sınırlarının dışında kalmasını (Cemiyet-i Akvam) 10 Ocak 1920’de Cenevre’de
istediler. İki tarafta görüşlerinde ısrar edince Musul kurulmuştu. Cemiyet bir süre sonra kuruluş
Sorunu, Milletler Cemiyeti’ne havale edildi. amacından uzaklaştı. Büyük devletlerin çıkarlarını
 İngiltere, bir yandan konuyu Milletler Cemiyeti’ne korur duruma geldi.
taşırken, diğer yandan da bölgede karışıklıklar  Türkiye Devleti’nin uluslar arası ilişkilerinde izlediği
çıkarmaya başladı. Musul bölgesinde Türk ve İngiliz barışçı siyaset, Batılıların Türklere bakışını
askerleri arasında çatışmalar başladı. Milletler değiştirmiştir.
Cemiyeti’nin bu bölgeye gönderdiği komisyon sınır  Türkiye ile komşu olan veya olmayan devletler,
tespiti istedi ve Musul’un Irak’a verilmesini isteyen ticaret ve dostluk antlaşmaları yapma girişiminde
 bulundular. 1928’de İtalya, 1930’da Fransa ve
Yunanistan ile dostluk anlaşmaları yapıldı. Rusya,
İran, Irak, Suriye, Afganistan ve Bulgaristan gibi
devletlerle siyasi ve ekonomik antlaşmalar yapıldı.
 Türkiye uyguladığı barışçı siyaseti sayesinde,
1928’de Avrupa’daki Silahsızlanma Konferansı’na
katıldı ve 1929’da uluslararası ilişkilerde savaşı
kullanmaktan vazgeçen Briand-Kellog Paktı’nı
imzaladı.
 Türkiye’nin bütün bu barışçı politikaları Milletler
Cemiyeti’ne davet edilmesine etkili oldu. Yunanistan
ve İspanya’nın daveti ile Türkiye Cumhuriyeti 18
Temmuz 1932’de Milletler Cemiyeti’ne üye oldu.
1934 yılında Milletler Cemiyeti Konsey üyeliğine
seçilmiştir.
Vl. Balkan Antantı (9 Şubat 1934)
 1933’te İtalya’nın Akdeniz’de büyüme çabaları diğer
yandan Almanya’da Nazi Partisi’nin iktidara gelmesi
Balkan devletleri arasında bir yakınlaşma başlattı.
 Saldırgan Almanya’nın Doğu Avrupa’da çıkarlarının
olması Türkiye, Yunanistan, Yugoslavya ve
Yunanistan arasında 9 Şubat 1934’te Balkan
Antantı’nın imzalanmasını sağladı.
Böylece Balkan devletleri;
 Sınırlarının güvenliğini sağlamayı
 Dünya barışına katkıda bulunmayı hedeflemiştir.
Balkan Antantı Il. Dünya Savaşı’nın
NOT
Balkanlara sıçramasıyla sona ermiştir.
Vll. Montrö Sözleşmesi (20 Temmuz 1936)
 Lozan Konferansı’nda en önemli konulardan biri
Boğazlar Sorunuydu. İngiliz delegesi Lord Gurzon’a
göre; Boğazlar bir dünya sorunuydu. Lozan
Antlaşması Türkiye’nin boğazlar üzerindeki
hâkimiyetini sınırlandırmış, Misak-ı Milliye uygun
çözümlenememiştir.
Lozan Antlaşması’na göre;
 Başkanı Türk olan uluslararası bir komisyon
boğazları yönetecek,
 Çanakkale ve İstanbul Boğazlarının her iki
yakasında 25 km.lik askersiz bir alan
oluşturulacak ve bu alana hiçbir askeri tesis
yapılmayacaktı. Buna karşılık diğer devletlerde
silahlarını azaltacaklardı.
 1933’ten sonra dünya devletleri büyük bir silahlanma
yarışına girdiler. Bunun üzerine Türkiye, 17 Nisan
1935’te Dışişleri aracılığıyla, Milletler Cemiyeti’ne
başvurularak boğazlarda asker bulundurabilme
isteğini bildirdi.
 Boğazlar Komisyonu üyesi olan İtalya’nın
Habeşistan’a saldırarak Doğu Akdeniz ve
Ortadoğu’yu tehdit etmeye başlaması, Almanya’nın
askersiz bölge ilan edilen Ren bölgesine girmesi,
Japonya’nın Mançurya’ya saldırması ve Milletler
Cemiyeti’nden ayrılması üzerine Türkiye yeniden
harekete geçti. Boğazlarda asker bulundurma
isteğini tekrarladı. Balkan devletleri de Türkiye’yi
destekleyince İtalya’nın dışında, Lozan
Antlaşması’na imza atan devletler, Boğazlar
konusunda görüşmeyi kabul ettiler.
Montrö Boğazlar Sözleşmesi’ne göre;
 Boğazlar Komisyonu kaldırıldı. Bu komisyonun
görevleri tamamıyla Türkiye Devleti’ne verildi.
 Boğazların iki yakasında Türk askeri bulunacak
ve askeri tesisler yapılabilecekti.
 Yabancı ticaret gemileri boğazlardan serbest
geçebilecekti. (Ancak tonaj sınırlaması var.)
 Yabancı savaş gemilerinin geçişleri sınırlandırıldı.
Boğazlardan geçmek isteyen yabancı savaş
gemilerinin 15 gün önceden Türkiye’den izin
alması kararlaştırıldı.
 Türkiye bir savaşa girer veya bir savaş tehlikesi
ile karşılaşırsa savaş gemilerinin Boğazlardan
geçişi Türkiye’nin takdirine bırakıldı.
Montrö Boğazlar Sözleşmesi’nin Önemi
 Boğazların kontrol hakkı kesin olarak Türk Devleti’ne
geçti. Bugünde boğazlarda geçerli olan Montrö
kararlarıdır.
 Türkiye uluslar arası büyük bir siyasal zafer kazandı.
 Boğazlarda asker bulundurabilen Türkiye Doğu
Akdeniz’deki durumunu güçlendirdi.
 Boğazlar konusu Misak-ı Milli’ye uygun hale geldi.
 Türkiye’nin uluslararası dengede önemi arttı. Dünya
devletleriyle dostluğu daha da değer kazandı.
Vlll. Sadabat Paktı (9 Temmuz 1937)
 İtalya’nın Orta Doğu bölgesine doğru yayılma isteği ve
saldırgan tutumu Orta Doğu ülkelerini telaşlandırdı.
 İtalya’nın Habeşistan’a saldırması üzerine 2 Eylül
1935’te Türkiye, İran ve Irak delegeleri Cenevre’de
bir anlaşma taslağı hazırladı. İran-Irak Anlaşmazlığı
yüzünden bu taslağın uygulanması gecikti.
 Yakın Doğu’da barış ve güvenliği sağlamak için 8-9
Temmuz 1937’de Tahran Sadabat Sarayı’nda
Türkiye, İran, Irak ve Afganistan arasında Sadabat
Paktı imzalandı.
Sadabat Paktı ile
 Türkiye’nin doğu ve güney sınırı güvence altına
alındı.
  Dünya barışına katkı sağlandı.
 Hatay Devleti’nin başkanlığına Tayfur Sökmen,
başbakanlığına Abdurrahman Melek seçildi.
Suriye, Irak ve Türkiye ile sınır  Hatay halkının anavatana katılma isteği üzerine
NOT anlaşmazlığı yaşadığı için Sadabat Fransa ile Türkiye arasında yeni görüşmeler
Paktı’nda yer almamıştır. yapılarak anlaşmaya varıldı. Bu antlaşmaya göre;
Hatay anavatana katılacaktı. 30 Haziran 1939’da
Hatay anavatana katıldı.

lX. Hatay Sorunu ve Hatay’ın Anavatana Katılması (23  Atatürk’ün son yıllarında çok uğraştığı
Temmuz 1939) Hatay Sorunu onun akılcı ve barışçı
 Kurtuluş Savaşı sırasında Fransa ile imzalanan siyaseti sonucu çözümlenmiş oldu.
1921 Ankara Antlaşması yer alan maddeler;  ll. Dünya Savaşı öncesinde Avrupa’da
 Hatay, Suriye sınırları içinde kalacak ve burada yaşanan İtalya ve Almanya tehlikesi
özerk bir idare kurulup Türklerin kültürel NOT de bu sorunun Türkiye lehine
yapılarına dokunulmayacaktır. çözülmesinde etkili olmuştur.
 Türkçe resmi dil olarak kabul edilecek, Türk  Ortadoğu’daki çıkarlarını korumak
parası kullanılabilecektir. isteyen İngiltere, Hatay Sorunu
Fransa Hatay’da Türk kültürünün sırasında Türkiye’nin yanında bir
NOT gelişmesini engelledi. Türk politika izlemiştir.
gazetelerinin okunmasını yasakladı.

 ll. Dünya Savaşı öncesi başlayan sıkıntılar

yüzünden Fransa mandası olan Suriye’ye, 1936
yılında bağımsızlık vermeyi kararlaştırınca
İskenderun Sancağı’nın statüsünün ne olacağı
konusu ortaya çıktı. Fransa, Hatay’ı Suriye’ye
bırakmak isteyince Türkiye buna karşı çıktı.
 9 Ekim 1936’da Türkiye Hatay’a bağımsızlık
verilmesini Fransa’dan istedi. Fransa konuyu
Milletler Cemiyeti’ne götürmeyi önerdi. Türkiye de bu
teklifi kabul etti.
 Milletler Cemiyeti’nin bu mesele için tayin ettiği İsveç
temsilcisi Sandler hazırladığı raporda Hatay
Sorunu’nun çözümü için bir komisyon kurulmasını
teklif etmiştir. Bu sırada Türkiye’ye yakın olan
İngiltere’nin de gayretleriyle Milletler Cemiyeti
Hatay’ın iç işlerinde serbest, dış işlerinde Suriye’ye
bağlı olması kararını almıştır.
 Fransa Hatay’daki anayasa çalışmaları sırasında,
Fransız yetkilileri bazı güçlükler çıkartıp tahrikler
yapınca olaylar patlak verdi. Türk-Fransız ilişkileri
yine bozuldu.
 Almanya’nın 1938 Mart’ında Avusturya’yı ilhakı ile 4
Temmuz 1938’de Türkiye ile Fransa arasında
Dostluk Antlaşması imzaladıktan sonra, Milletler
Cemiyeti gözetiminde yapılan halk oylamasından
sonra 2 Eylül 1938’de bağımsız Hatay Devleti
kuruldu.