P^èŒ∞xHõ ÉèÏ~°`«^Õâ◊O

ã¨∞q∞`ü ã¨~å¯~ü

Ñ„ *¨ Ïâ◊HÎ̃ |∞H±ÇϨ ∫ãπ

Z"£∞ÃÇÏKü Éèí=<£, áê¡\ò <≥O. 21/1, J*Ï=∂ÉÏ^£, P~ü\˜ã≤ HõàϺ}=∞O_»Ñ¨O ^ŒQÆæ~°
ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£–20. á¶È<£ : 27660013
 `≥Å∞QÆ∞ : ÔH. ˆHâ◊=Ô~_ç¤

„ѨK«∞~°} ã¨OYº : 1107

„Ѩ^äŒ=∞ =Ú„^Œ} : #=O|~ü, 2009
"≥Å : ~°∞. 150/–
„Ѩ`«∞ʼnõΩ
„Ѩ*Ïâ◊HÎ̃ |∞H±Ç¨Ï∫ãπ
1–1–187/1/2, zHõ¯_»Ñe¨ ,¡ Çà Ϸ ^Œ~åÉÏ^£–20. á¶È<£ : 27608107
„ÉÏOpÅ∞
Çà Ϸ ^Œ~åÉÏ^£, q[Ü«∞"å_», qâßYѨ@flO, u~°∞Ѩu, Y=∞‡O,
ǨÏ#‡H˘O_», #ÖÁæO_», QÆ∞O@∂~°∞
=Ú„^Œ}
„Ѩ*Ïâ◊HÎ̃ _≥·b „Ñ≤O\˜OQ∑ „ÃÑãπ, ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£
 q+¨Ü«∞ã¨∂zHõ
=ÚO^Œ∞=∂@ 9
J^蕺ܫ∞O 1
LáÈ^•…`«O
=∂~°∞Ê – JqzÛù#fl`« 11
áê`«, H˘`«Î ^èÀ~°}∞Å∞ 14
J^蕺ܫ∞O 2
~å[H©Ü∞« Pi÷Hõ x~å‡}O 1885 - 1905
™ê„=∂[º"å^Œ x~å‡}O - q^è•<åÅ∞ 21
"≥„· ™ê~ÚÅ ^èÀ~°}∞Å∞ 22
Ãã·#ºO 23
Pi÷Hõ áêÅ<åѨ~"° ∞≥ #ÿ XuÎ_∞» Å∞ 24
™ê÷xHõ ã¨fiѨiáêÅ# - K«@ì ã¨ÉÅíè ã¨O㨯~°} 26
qÉèlí Oz áêeOK«∞ 27
âıfi`« *Ï`«ºÇ¨ÏOHÍ~°O 28
=Åã¨"å^Œ Pi÷Hõ q^è•#O 30
ã¨OѨ^Œ `«~e° OѨ٠31
áêi„âßq∞Hõ qzÛù#fl`« 34
=º=™êÜ«∞ áêi„âßq∞H©H~õ } ° 35
Éè∂í ã¨O|O^è•Å∞ 37
=º=™êÜ«∞ L`«ÊuÎ 40
q^Õj ÃÑ@∞ì|_ç 41
ÉèÏ~°fÜ«∞ ÃÑ@∞ì|_ç^•s q^è•#O Jaè=$kú 42
3
 J^蕺ܫ∞O 3
™ê=∂lHõ ~å[H©Ü«∞L^Œº=∂Å∞1885-1905
'kQÆ∞= ™ê÷~Ú #∞O_ç K«i„`«— "≥Ñ· Ù¨ 45
`≥QÅÆ L^Œº=∂Å∞ 46
Ѷ¨_Õ¯ 49
"≥∂áê¡Å∞ 50
^ŒHõ¯<£ ^˘g∞‡Å∞ 51
áêKåfl 52
tã¨∞ΠѨ#∞flÅ =ºuˆ~Hõ L^Œº=∂Å∞ 53
‰õΩÅѨ~°"≥∞ÿ# K≥·`«#ºO 54
=∞`«Ñ¨~°"≥∞ÿ# K≥·`«#ºO 58
„âßq∞‰õΩÅ∞ 59
"åºáê~° „QÆ∂ѨÙÅ∞, L#fl`« =~åæÅ∞ 61
~å*ÏÅ∞ - [q∞O^•~°∞Å∞ 62
=∞^躌 `«~Q° uÆ K≥`· #« ºO - ~å[H©Ü∂« Å∞ 63
"Õ∞^è•q =~°æO Ü≥ÚHõ¯ ™ê=∂lHõ =¸ÖÏÅ∞ 63
Ç≤ÏO^Œ∂ ã¨O㨯~°}, ѨÙ#~°∞^Œú~°} 67
ÉèÏ~°fÜ«∞ W™ê¡OÖ’x ^èÀ~°}∞Å∞ 72
™êÇ≤Ï`«ºOÖ’ ^Õâ◊ÉèíHÎ̃ 77
*ÏfÜ«∞ "å^Œ Pi÷Hõ ã≤^•úO`«O 79
HÍO„ÔQãπ ѨÙ<å^Œ∞Å∞ 81
q∞`«"å^Œ HÍO„ÔQãπ : ÅHΔͺÅ∞, Ѩ^Œú`«∞Å∞ 82
q∞`«"å^Œ ~å[H©Ü«∂Å ^Œâ◊Å∞ 84
f„="å^Œ =¸ÖÏÅ∞ 86
J^蕺ܫ∞O 4
~å[H©Ü∞« ™êOѶ∞≤ Hõ L^Œº=∂Å∞ 1905 -1917
"≥„· ™ê~ÚQÍ Hõ~<°̊ £ 91
q^ÕâßOQÆ q^è•#O 91
ѨiáêÅ<å ã¨O㨯~°}Å∞ 92
Hõ~°̊<£ - *ÏfÜ«∞"å^Œ∞Å∞ 94
ɡOQÍÖò qÉè[í # 95
ɡOQÍÅ∞Ö’ ã¨fi^Õj L^Œº=∞O : 1905 -1908 100
4
 qaè#fl ^èÀ~°}∞Å∞ 100
|Ç≤Ï+¨¯~°}, ã¨fi^Õj 103
*ÏfÜ«∞ q^Œº 104
HÍi‡‰õΩÅ PO^Àà◊# 105
ã¨q∞`«∞Å∞ 106
Ç≤ÏO^Œ∂ =Úã≤¡O ã¨O|O^è•Å∞ 107
>ˇ„~°i[O "≥·Ñ¨Ù "≥ÚQÆ∞æ 109
W`«~° ~å„ëêìÅÖ’ Ju"å^ŒO : 1905 – 1908 110
ѨO*ÏÉò 111
=∞„^•ã¨∞ 114
=∞Ǩ~åR 115
HÍO„ÔQãπ peHõ 118
J}z"Õ`,« ã¨=∂^è•#Ѩ~K° _« O» , qÉèlí Oz áêeOK«_O» : 1909–1914 120
ã≤=∂¡ „áêux^茺O – =Úã≤¡O bQ∑ 122
i=Å∂º+¨#s >ˇ„~°i[O 125
Ü«Ú^ŒOú – ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ~å[H©Ü∂« Å∞ 127
qѨ¡= HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ 128
ÅHÀflÖ’ SHõº`« 130
ǨϟO~°∂Öò PO^Àà◊# 131
kQÆ∞= #∞O_ç L^Œº=∂Å∞ (1905–1917) 133
`≥QÆÅ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡ 133
Ô~·`«∞ L^Œº=∂Å∞ 134
=∞`«"å^ŒO 136
‰õΩÅ L^Œº=∂Å∞ 137
„áêOfÜ«∞ ÉèÏ"åÅ∞, ÉèÏ+¨Å∞ 140
J^蕺ܫ∞O - 5
Ñ„ *¨ Ï *ÏfÜ«∞"å^ŒO : Pq~åƒ=ù O, ã¨=∞㨺Å∞ 1917-1927
Ü«Ú^ŒOú , ã¨O㨯~°}Å∞, ã¨g∞Hõ~}
° 143
=∂O\òѶ¨~ü¤ ã¨O㨯~°}Å∞ 143
Ü«Ú^ŒúO „ѨÉèÏ=O 146
=∞Ǩ`å‡QÍOnè 153
ѨÙHÍ~°∞¡ x~°fiÇ≤ÏOz# áê„`« 155
K«Oáê~°<£, MË^• JǨχ^•ÉÏ^£ 157
~“Å`ü ã¨`庄QÆǨÏO 160
5
1919 -20 <åÜ«∞‰õΩÅ∞ - „Ѩ[Å∞ 167
QÍOnè - dÖÏѶ¨`ü - HÍO„ÔQãπ 167
„H˜Ok #∞O_ç XuÎ_»∞Å∞ 169
H˜™ê<£ã¨Éèí _ç=∂O_»∞¡ q∞`«"å^Œ ã¨fiÉèÏ=O QÆÅq 173
1921 -22 ã¨Ç¨ Ü«∞ x~åHõ~}
° - dÖÏѶ`¨ ü 173
JdÅ ÉèÏ~°`« L^Œº=∞O 174
™ê=∂lHõ á⁄OkHõ 175
„áêOfÜ«∞ =º`庙êÅ∞ 178
KÒs-KÒ~å 191
1922 -27 : Ѩ`#« O, peHõÅ∞ 193
=∂~°∞ÊÅ∞ HÀ~°x"å~°∞ - ã¨fi~å[º"å^Œ∞Å∞ 193
<åQÆѨÓ~ü, É’~åû_£, "≥·HÍO 194
x~å‡}Ï`«‡Hõ Ѩ#∞Å∞ 196
ã¨fi~å[º"å^Œ∞Å ~å[H©Ü«∂Å∞ 197
=∞`«"å^ŒO 199
#∂`«# â◊‰Ωõ ÅÎ Pq~åƒù=O 1922 -27 202
~å[H©Ü«∞ Pi÷Hõ L„kHõÎ`«Å∞ 202
`≥QÆÅ „Ѩ[Å, Ô~·`åOQÆ L^Œº=∂Å∞ 204
‰õΩÅ L^Œº=∂Å∞ 206
„âßq∞‰õΩÅ∞ 208
Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ Pq~åƒù=O 211
i=Å∂º+¨#s >ˇ„~°i[O 214
ã¨∞ÉèÏãπ, [=ǨÏ~üÖÏÖò 216
J^蕺ܫ∞O - 6
*ÏfÜ«∞"å^Œ ѨÙ~ÀQÆu - Pi÷H=õ ∂O^ŒºO 1927-37
~å[H©Ü∂« ÅÖ’ JO`«~åfiÇ≤Ï#∞Å∞ 217
Pi÷Hõ=∂O^ŒºO -ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 220
1928-29 Ãã=· ∞<£ Hõq∞+¨<£ |Ç≤Ï+¨¯~°} -HÍi‡Hõ "≥Å∞¡= 223
Ãã·=∞<£ Hõq∞+¨<£ - <≥„Ǩ˙ iáÈ~°∞ì 223
Ü«Ú=[# „Ѩ^~Œ ≈° #Å∞ 227
Ç≤ÏO^Œ∂™êÎ<£ i=Å∂º+¨#s Ps‡ 228
„âßq∞Hõ "≥Å∞¡= Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ∞. 229
Ô~·`«∞ L^Œº=∂Å∞ -ÉÏ~À¤e 234
"å}˜[º =~åæÅ "≥·Y~°∞Å∞ 237
Jkèx"Õâ◊ „ѨuѨuÎ #∞O_ç ѨÓ~°‚ ã¨fi~å[ºO =~°‰õΩ 239
1930 - 31 âßã¨<ÀÅ¡OѶ∞¨ #O 241
6
 LѨÙÊ ã¨`庄QÆǨÏO kâ◊QÍ 241
z@ìQÍOQ∑, ÃÑëê=~ü, ëÈÖÏѨÓ~ü 244
âßã¨<ÀÅ¡OѶ¨∞# ^Œâ◊Å∞ 246
„áêOfÜ«∞ J^茺ܫ∞<åÅ∞ 251
~“O_»∞ >Ë|∞Å∞ ã¨=∂"Õâ◊O 260
QÍOnè - Wifi<£ X_»O|_çHõ 262
=∂iÛ – _çÃãO|~ü 1931 : á⁄ã¨QxÆ `å`å¯eHõ ã¨Okè 263
„H˜Ok #∞O_ç XuÎà◊√§ 266
JkèHÍ~°∞Å "≥·Y~°∞Å∞ 269
1932–34 Ô~O_»= âßã¨<ÀÅ¡OѶ¨∞<À^Œº=∞O J}z"Õ`« – „ѨuѶ¨∞@# 271
"åºáê~° =~åæŠѨÙ#ã¨ûg∞Hõ~°}Å∞ 275
ǨÏi[# „ѨKå~°O 277
uiy H“xûÖò ~å[H©Ü∂« ʼnõΩ 279
"å=∞ѨHõΔ „Ѩ`åº=∂flÜ«∞O 280
1935 – 37 ~å*ϺOQÆO – HÍO„ÔQãπ 285
1935 K«@Oì 285
„âßq∞‰õΩÅ∞ - H˜™ê<£ L^Œº=∂Å∞ 287
"å=∞ѨHõΔ ™êÇ≤Ï`«ºO 289
ÅHÀfl -ÃѶ·*òѨÓ~ü 290
|ÅѨ_#ç q∞`«"å^ŒO - "å}˜[º=~åæÅ XuÎ_∞» Å∞ 291
J^蕺ܫ∞O - 7
~å[H©Ü∞« L^Œº=∂Å∞ 1937–1945 Ü«Ú^ŒOú
1937–39 HÍO„ÔQãπ =∞O„u =~åæÅ∞ 295
ZxflHõÅ∞ – =∞O„u =~°æ x~å‡}O 295
HÍO„ÔQãπ L^Àºy™êfi=∞ºO 297
=∞`«"å^Œ ã¨=∞㨺 298
QÍO^èÕÜ«∞ ã¨O㨯~°}Å∞ 302
ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞Å∞ - HÍO„ÔQãπ 303
HÍO„ÔQãπ - HÍi‡‰õΩÅ∞ 305
HÍO„ÔQã¨∞ -Ô~·`«∞Å∞ 306
ã¨fi^Õj ã¨O™ê÷<åÅ „Ѩ*Ï L^Œº=∞O 309
HÍO„ÔQãπÖ’ "å=∞ѨHõΔO 313
„uѨÙi ã¨OHΔÀÉèíO 315
1939-42 Ü«Ú^ŒOú -ÉèÏ~°`« ~å[H©Ü∂« Å∞ 317
"≥Ú^Œ\ ˜^Œâ◊ 317
bQ∑ áêH˜™êÎ<£ 319
7
 HÍO„ÔQã¨∞Ö’ ^èÀ~°}∞Å∞ 321
Pi÷Hõ Ѩi}Ï=∂Å∞ 323
Ü«Ú^ŒúO Ü≥ÚHõ¯ #∂`«# ^Œâ◊ 324
„H˜Ñ¨Ùû ~åÜ«∞ÉÏ~°O 325
1942–1945 H˜fi\ò WO_çÜ∂« – Hõ~∞° =Ù 325
Ü«Ú^ŒúO z=i ^Œâ◊ 325
u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ =¸ÖÏÅ∞ 325
JdÅ ÉèÏ~°`« #=¸<å 329
™ê=∂lHõ á⁄OkHõ 331
„áêOfÜ«∞ =º`庙êÅ∞ 333
u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ `«~°∞"å`« 336
Ü«Ú^ŒúO ÉèÏ~°`«^Õâ◊ Pi÷Hõ =º=ã¨÷ 337
Hõ~°∞=Ù, Jq∞`« ÖÏÉèÏÅ∞ 337
bQÆ∞ ѨÙ~ÀQÆu 340
J*Ï^£ Ç≤ÏO^£ 341
Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ∞, „Ѩ*ÏÜ«Ú^ŒúO 342
J^蕺ܫ∞O - 8
™êfi`«O`„ º« O - qÉè[í # 1945 - 1947
1945-46 'JyflѨ~fi° `« tY~°O— 346
K«~°ÛʼnõΩ Ñ¨Ó~°fi~°OQÆO : 346
ã≤=∂¡ ã¨^Œã¨∞û 347
ÉèÏ~°`« *ÏfÜ«∞ Ãã·#ºO - qKå~°} 349
~åÜ«∞Öò WO_çÜ«∞<£ <Õg (RIN) u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ 353
1946 (=∂iÛ - PQÆã∞¨ )ì =∞O„u =~°~æ åÜ«∞ÉÏ~°O 355
ZxflHõÅ∞ 355
=∞O„u =~°æ ~åÜ«∞ÉÏ~° ã¨OѶ¨∞O 357
1946-47 =∞`«=∂~°} HÍO_» † ~Ô `· åOQÆ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ 360
HõÅHõ`åÎ, <ÒMÏb cǨ~°∞, ѨO*ÏÉò : 360
=∞Ǩ`«∞‡x =∞Ǩϟ#fl`« Ѷ¨∞_çÜ«∞Å∞ 364
`≥ÉèÏQÆ 366
ѨÙ#fl„Ѩ "åÜ«∞ÖÏ~ü 367
`≥ÅOQÍ}Ï 368
1947 ã¨fi`«O„`«O- qÉè[í # 371
=∞øO\òÉÏ@<£ Ѩ^äŒHõO 372
ã¨fi^Õj ã¨O™ê÷<åÅ qb#O 374
PQÆã¨∞ì 15 376
8
 =ÚO^Œ∞=∂@
„á⁄ÃѶã¨~ü ã¨∞q∞`ü ã¨~å¯~ü ~°zOz# D 'P^èŒ∞xHõ ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 1885–1947—
„áê=∂}˜Hõ ÉèÏ~°`« K«i„`« „QÆO^ä•ÅÖ’ XHõ\ ˜. ™ê^è•~°}OQÍ P^èŒ∞xHõ ÉèÏ~°`«O "≥ÚѶ¨∞Öò
™ê„=∂[º Ѩ`#« O`À#∞, áê¡ã‘ Ü«Ú^ŒOú `À#∞ "≥Ú^ŒÅ~ÚO^Œx ÉèÏq™êÎ~∞° . HÍx ã¨∞q∞`ü ã¨~å¯~ü
`«# 'P^èŒ∞xHõ ÉèÏ~°`«O— P~°OÉèÏxH˜ 1885#∞ fã¨∞HÀ=_»OÖ’ XHõ HÍ~°}O LOk. P^èŒ∞xHõ
ÉèÏ~°`«O 19= â◊`å|ÌO kfifÜ«∂~°÷O #∞O_ç "≥Ú^ŒÅ~ÚO^Œx DÜ«∞# ÉèÏq™êÎ~°∞. JѨÊ\˜H˜
„a\˜+π =Åã¨áêÅ# XHõ ã≤÷~°"≥∞ÿ# ~°∂áêxfl ã¨O`«iOK«∞‰õΩOk. J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ^•xH˜
„ѨuQÍ ^Õâ◊OÖ’ J<ÕHõ KÀ@¡ ã¨fi`«O„`« „Ѩ*ÏL^Œº=∂Å∞ "≥Ú^ŒÅÜ«∂º~Ú, JÖψQ =∞^茺`«~°QÆu
=~°æO, ÖË^• "Õ∞^è•q =~°æO ‰õÄ_» XHõ\ ˜ `«Ü«∂~°~Ú ÉèÏ~°`«^Õâ◊"åºÑ≤`«OQÍ *ÏfÜ«∞ ÉèÏ=#
`«Öˇ`«Î_®xH˜ HÍ~°}=∞~ÚOk. ã¨∞q∞`ü ã¨~å¯~ü `«# ~°K«#Ö’ D Ô~O_»∞ q~°∞^Œú â◊‰õΩÎÅ =∞^茺
ã¨OѶ¨∞~°¬} ZÖÏ H˘#™êy f„==∞~ÚOn q=iOKå~°∞. z=~°‰õΩ Jk ÉèÏ~°`« ™êfi`«O„`«
ã¨=Úáê~°̊#‰õΩ ZÖÏ ^•ifã≤On ã¨Ê+ì̈O KÕâß~°∞.
ÉèÏ~°`« K«i„`« QÆ∞iOz KåÅ=∞Ok KåÅ ~°HÍÅ∞QÍ ~åâß~°∞. J`«ºkè‰õΩÅ∞ D
K«i„`«#∞ ã¨OѨ#fl =~åæÅ∞, "åi „áê|ÖϺÅ∞, "åi =∞^茺 ã¨OѶ¨∞~°¬}Å∞– WÖÏ "åi K«∞@∂ì<Õ
uáêÊ~°∞. HÍx Jã¨Å∞ K«i„`« x~å‡`«Å~Ú# „Ѩ[Å áê„`«#∞ q=iOz# "å~°∞ J~°∞^Œ∞.
JÖÏO\˜ J~°∞^≥·# K«i„`« ~°K«~Ú`«Ö’¡ ã¨∞q∞`ü ã¨~å¯~ü XHõ~°∞. PÜ«∞# D K«i„`«#∞
™ê„=∂[º"å^Œ =ºuˆ~Hõ`«#∞ ˆHO„^ŒOQÍ KÕã¨∞H˘x ~°zOKå~°∞. D „QÆO^äŒO qt+ì̈`« J^˘Hõ¯>Ë
HÍ^Œ∞. PÜ«∞# `å#∞ D ѨÙãÎ̈Hõ~°K«# KÕѨ\ ì̃# <å\˜H˜ L#fl Jxfl Ѩiâ’^èŒ<å Ѷ¨e`åÅ#∞,
Ö’`≥·# `«# Ѩiâ’^èŒ#Å#∞ *’_çOz XHõ K«Hõ¯\˜ áê~î°º„QÆO^äŒO ~°∂ѨOÖ’ nxx =∞eKå~°∞.
JO^Œ∞KÕ`«<Õ D „QÆO^äŒO POQÆ¡OÖ’ `˘Å∞`« „ѨK«∞iOz Ô~O_»∞#fl~° ^ŒâßÉÏÌÅ∞ QÆ_çz#ѨÊ\˜H©
WѨÊ\˜H© U =∂„`«O „áê^è•#º`« HÀÖ’ÊÖË^∞Œ . ѨÅ∞=Ù~°∞ „ѨK∞« ~°∞} Hõ~Åΰ ∞ Ѩ^Õ Ñ¨^Õ Ñ¨Ù#~°∞‡„^Œ}Å∞
`≥ã¨∂Î<Õ L<åfl~°∞. JÖÏO\˜ qt+ì̈ „QÆO^ä•xfl WѨC_»∞ "Õ∞=Ú "≥Ú@ì"≥Ú^Œ\ ˜™êi `≥Å∞QÆ∞Ö’
JOkã¨∞Î<åfl=Ú.
9
ã≤qÖòû, W`«~° áÈ\©Ñ¨sHõΔʼnõΩ Ç¨[~°ÜÕ∞º q^•º~°∞÷ʼnõΩ, K«i„`«#∞ ãÔ̈~·# suÖ’ J=QÍǨÏ#
KÕã¨∞HÀ"åÅx HÀ~°∞‰õΩ<Õ l*Ï˝ã¨Ñ¨~°∞ʼnõΩ Wk ZO`À LѨÜ≥∂QÆѨ_Õ „QÆO^äŒO. `≥Å∞QÆ∞áê~î°‰õΩÅ∞
ZO`«QÍ<À Z^Œ∞~°∞ K«∂ã¨∞Î#fl D „ѨK«∞~°}#∞ P^ŒiOz, ã¨kfixÜ≥∂QÆO KÕã¨∞HÀQÆÅ~°x
Ptã¨∞Î<åfl=Ú.

ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^Œ∞,
13–11–009
„Ѩ*Ïâ◊H˜Î |∞H±Ç¨Ï∫ãπ
ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^Œ∞.

10
 J^蕺ܫ∞O 1
LáÈ^•…`«O
=∂~°∞Ê – JqzÛ#ù fl`«

1885Ö’ ÉèÏ~°`« *ÏfÜ«∞ HÍO„ÔQãπ ™ê÷Ѩ#‰õΩ 1947 PQÆã¨∞ìÖ’ ã¨fi`«O„`« ™ê^èŒ#‰õΩ

=∞^茺 60 ã¨O=`«û~åʼnõΩ ÃÑ·QÍ HÍÅO =∞# ^Õâ◊ ã¨∞n~°… K«i„`«Ö’ J`«ºO`« ÃÑ^ŒÌ =∂~°∞Êx
`≥zÛ# HÍÅO. HÍx D =∂~°∞Ê Ñ¨Å∞ q^è•Å∞QÍ Jã¨OѨÓiÎQÍ q∞yeáÈ~ÚOk. D
Jã¨OѨÓiÎx ˆHO„^Œ aO^Œ∞=ÙQÍ KÕã¨∞H˘x =∞# J^茺ܫ∞<åxfl „áê~°OaèOK«_»O ã¨=Úz`«OQÍ
LO@∞Ok.
^Õâ◊O Hõ~°∞=Ù HÍ@HÍÖ’¡ z‰õΩ¯H˘#flѨC_»∞ J@ìǨã¨OQÍ U~åÊ@∞ KÕÜ«∞|_ç#
^Œ~åƒ~°∞Ö’ ™ê~°fiÉè∫=∂kèHÍ~°O „ѨHõ\ ˜Oz# 8 ã¨O=`«û~åÅ `«~°∞"å`« JO>Ë 1885Ö’
„a\˜+π"å~°∞ ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ ã≤÷~°OQÍ =ÙO_çáÈ`å=∞#fl „Éèí=∞ÅÖ’ =Ù<åfl~°∞. ^èŒ~°‡Hõ~°Î $`«fi
K«~°Û`À HõÅQÆeÑ≤# Ñ≤`«$™êfi=∞º ã≤^•úO`«O, ã¨fiÜ«∞O ѨiáêÅ#‰õΩ tHõΔ}ÖÏO\˜q âıfi`«
x~°O‰õΩâßkèHÍ~° ~å[ºO Ü≥ÚHõ¯ "åãÎ̈"åÅÃÑ· =Úã¨∞QÆ∞x HõáêÊ~Ú. ~å[H©Ü«∞ x~°‚Ü«∂Å∞
KÕÜ«∞_»O, ÃÑ· ™ê÷~ÚÖ’ ѨiáêÅ<å x~°fiǨÏ} Ü«¸~ÀÑ≤Ü«∞#¡ „Ѩ`ÕºHõ ǨωõΩ¯Å∞QÍ L<åfl~Ú.
1880 ^Œâß|ÌѨ٠„áê~°OÉèí ã¨O=`«û~åÅÖ’ 900H˜ ÃÑ·QÍ =Ù#fl WO_çÜ«∞<£ ã≤qÖò ã¨sfiãπ
L^ÀºQÆ∞ÅÖ’ ˆH=ÅO 16 =∞Ok =∂„`«"Õ∞ ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞. 1861Ö’ „á⁄"≥x¬Ü«∞Öò, ã¨∞„Ñ‘O
H“xûà◊§‰õΩ "Õà◊§ g∞^Œ ÖˇH˜¯OK«^Œy#O`« H˘kÌ=∞Ok ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞ <åq∞<Õ\ò KÕÜ«∞|_®¤~°∞.
HÍx "≥O@<Õ H“xûà◊§ JkèHÍ~åÅ∞ `«yOæ K«|_®¤~Ú. iѨÊ<£ KÕ J@ìÇ¨ ã¨OQÍ „áê~°OaèOK«|_ç#
™ê÷xHõ ã¨fiÜ«∞OѨiáêÅ# ‰õÄ_® Pi÷Hõ qˆHO„nHõ~°}‰õΩ J=ã¨~°"≥∞ÿ# K«~°º `«Ñ¨Ê =∞ˆ~OHÍ^Œ∞.
'ɡOQÍbÉÏ|∞H˜ `«# áê~î°âßÅefl =Ú~°∞QÆ∞ HÍÅ∞=efl QÆ∞iOz K«iÛOK«_®xH˜ J=HÍâ◊O
HõeÊOz "Õ∞=Ú „a\˜+π ™ê„=∂*ϺxH˜ #+ì̈O HõeyOK«O— – Pi÷Hõ ã¨Éèí∞º_≥·# Z"≥Öˇ<£ ÉËiOQ∑

11
"åºYº. H©ÅHõ"≥∞ÿ# JOâßÅÖ’ ÉèÏ~°fÜ«ÚʼnõΩ ZÖÏO\˜ „áê^è•#º`« ÖË^Œ∞. ѨÓzHõ ѨÙÅ¡ÖÏ
`Àã≤ÑÙ¨ KåÛ~°∞. 1947 =~°‰Ωõ ‰õÄ_® ÉèÏ~°fÜ«∞ Ããx· ‰õΩ_»∞ „aˆQ_çÜ∞« ~ü ™ê÷~Úx q∞Oz Z^ŒQ_Æ ®xH˜
J=HÍâ◊O HõeÊOK«|_»ÖË^Œ∞.
WO`« ÃÑ^ŒÌ ^Õâ◊O áêÅ<å =º=Ǩ~åÅ x~°fiǨÏ}‰õΩ Jx"å~°ºOQÍ ÉèÏ~°fÜ«∞
ã¨Ç¨Ü«∞‰õΩÅ∞ J=ã¨~°=∞Ü«∂º~°∞. `«=∞ g∞^Œ P^è•~°Ñ¨_Õ ã¨Ç¨Ü«∞‰õΩÅ∞ ã¨∞ÅÉèíOQÍ ^˘~°Hõ_»O
„a\˜+π"åi P`«‡qâßfi™êxfl ÃÑOzOk. 1857 `«~°∞"å`« „a\˜+π"åi ã¨fi^Õj~åAÅ`À
[q∞O^•~°∞Å`À, ѨÅ∞~°HÍŠѨ@ì} „QÍg∞} „Ѩ=ÚY∞Å`À ã¨O|O^è•efl ѨÙ#~°∞^ŒúiOK«∞
‰õΩ<åfl~°∞. Ѷ¨e`«OQÍ „Ѩ`ÕºH˜Oz "≥Ú`«ÎO 662 =∞Ok ã¨fi^Õj ã¨O™ê÷<ånèâ◊√Å∞ z=i =~°‰õΩ
„a\˜+π "åi H˘~°‰õΩ ÃÑ@ìx HÀ@ |∞~°∞AÅ∞QÍ J`«ºO`« q^èÕÜ«∞`«`À ѨxKÕâß~°∞. ~°HõÎOÖ’
~°OQÆ∞Ö’ ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞ „a\˜+π"åiH˜ ã¨xflÇ≤Ï`«OQÍ =ÙO>Ë q^•º=O`«∞Öˇ·# ÉèÏ~°fÜ«Úefl
QÆ∞iOz "≥∞HÍÖË Hõ#fl HõÅ 1880 <å\˜H˜ K≥^Œ~°_»O "≥Ú^ŒÅ~ÚOk. =∞^茺`«~°QÆu PHÍOHõΔÅ
"Õ∞~°‰õΩ HõÅHõ`åÎ ÉÁOÉÏ~Ú, ѨÓ<å, =∞„^•ã¨∞ÅÖ’ U~°Ê_ç# „áêOfÜ«∞ ã¨OѶ¨∂Å∞ HÍO„ÔQãπQÍ
~°∂ѨÙk^Œ∞HÌ ˘#É’`«∞<åfl~Ú. =∞~˘Hõ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞x x"åiOKÕO^Œ∞‰õΩ HÍO„ÔQãπx ~°HHΔõ õ Hõ"å@OQÍ
LѨÜ∂≥ QÆÃÑ@∞ìH˘#=K«∞Û#x Ǩ˙ºO Jaè„áêÜ«∞Ѩ_®¤_∞» . KåÖÏ HõÅ=~°áê@∞`À Ǩ˙ºO KÕã#≤
„Ѩuáê^Œ#x _»Ñ¶¨iH± „`Àã≤ѨÙKåÛ_»∞. 'J`«_»∞ 'Ǩ˙ºO) `≥e"≥·#"å_»∞. ÃÑ^ŒÌ=∞x+≤. HÍx
H˘O`« =∞<À"≥·HõÖϺxH˜ QÆ∞~°~Ú#@∞¡Ok— – _»Ñ¶¨iH± "åºYº.
Ju ã¨∂Hõ;"≥∞ÿ# "≥∞ÿ<åi\©H˜ =∂„`«"Õ∞ HÍO„ÔQãπ „áêux^茺O =Ç≤Ïã¨∞Î#flk – Jx
"≥·„™ê~Ú 1888Ö’ „ѨHõ\ ˜OKå_»∞. ã¨~ü MÏ<£ „™êìp ˆHO„a_ç˚ q^•º~°∞÷ʼnõΩ ~ÚÖÏ Ç¨g∞
~ÚKåÛ_»∞ : WѨC_»∞ ÖË^Œ∞. QÆ`«OÖ’#∂ ÉèÏ~°`«^Õâ◊O ÖË^Œ∞. ÉèÏ~°`« *Ïu ÖË^Œ∞. ÉèÏ~°`«
„Ѩ[Å∞ ÖË~°∞. =∞#O ~ÚO`«QÍ qO@∂ =Ù#fl ѨO*ÏÉò „Ѩ[Å∞, ɡOQÍÖò „Ѩ[Å∞, "åÜ«Ú=º
„áêO`« „Ѩ[Å∞, =∞„^•ã¨∞ „Ѩ[Å∞ – XHõ Q˘Ñ¨Ê ÉèÏ~°`« *Ïu „Ѩ[Å∞QÍ ÉèÏqOK«_»O J™ê^茺O—
(ÉèÏ~°`«^Õâ◊O, ÅO_»<£ 1888).
„ѨKå~åOâßʼnõΩ J#∞‰õÄÅ PÖ’K«#ʼnõΩ JO`« qÅ∞= =ÙO_»^Œ∞. HÍx 1880
^Œâß|ÌOÖ’ JÖÏO\˜ JOK«<åÅ∞ ѨÓiÎ J"åãÎ̈"åÅ∞QÍ HõxÑ≤OK«=Ù. JѨÊ\˜H˜ JdÅ ÉèÏ~°`«
ã¨O|O^è•Å∞ Hˆ =ÅO WOw¡+μ¨ K«^∞Œ =ÙÅ∞ K«kq# =$uÎÑ~¨ "° ∞≥ #ÿ „QÆ∂ѨÙňH Ѩiq∞`«=∞Ü«∂º~Ú.
„ѨâßO`«OQÍ [iˆQ "åi¬Hõ ã¨^Œã¨∞ûÖ’ ÃÑ^ŒÌ =∞#∞+¨μÅ f~å‡<åÅ∞QÍ „Ѩ"Õâ◊ÃÑ@ì|_Õ HÍO„ÔQãπ
_ç=∂O_»¡‰õΩ ÅHõΔÖÏk Ô~·`«∞Å #∞O_ç ZÖÏO\˜ ã¨ÊO^Œ# ÖË^Œ∞. „ѨÉèí∞`åfixH˜ HÍO„ÔQãπ q^èÕÜ«∞`«
„ѨHõ\ ˜ã¨∂Î<Õ =ÙOk. ã¨fi`«O„`« ÃÑ@∞ì|_ç^•s Jaè=$kú ^Œ$HõÊ^ä•xH˜ ã¨Ê+ì̈"≥∞ÿ# ~°∂Ѩو~YÅ∞
U~°Ê_ç#ѨÊ\˜H©, Pq~°ƒùqã¨∞Î#fl |∂~°∞˚"åÅ ã¨ÊO^Œ# Ju `«‰õΩ¯=. 19= â◊`åÉÏÌO`åxH˜
„ѨѨOK«OÖ’ Ju ¿Ñ^Œ ^ÕâßÅÖ’ XHõ\ ˜QÍ =Ù#fl ^Õâ◊OÖ’ „H˜Ok `«~°QÆu Jã¨O`«$Ñ≤Î
JO@∞"åºkèÖÏ "åºÑ≤OzOk. 1885H˜ ^•^•Ñ¨Ù 10 ã¨O=`«û~åÅ =ÚO^Œ∞ `«∂~°∞Ê ÉˇOQÍÅ∞Ö’

12
[q∞O^•s ^ÀÑ≤_ôH˜ =ºuˆ~HõOQÍ Ô~·`«∞ ã¨OѶ¨∂Å∞ U~°Ê_®¤~Ú. =∞Ǩ~åR ^ŒHõ¯<£Ö’ =_ô¤
"åºáê~°∞ʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ ^•_»∞Å∞ [iQÍ~Ú. PO„^èŒÖ’x ~°OѨ „áêO`«OÖ’ yi[# `≥QÆÅ
u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ [iyOk. HÍx JÖÏO\˜ L^Œº=∂Å "å_ç "≥Ú# ZHõ¯_À =Ù#fl „a\˜+π K«„Hõ=iÎÃÑ·
QÍHõ `«HõΔ} ^ÀÑ≤_ô^•~°∞xÃÑ· QÆ∞iÃÑ@ì|_çOk. 1873Ö’ áêÉÏfl Ô~·`«∞Å∞ "å~°∞ qHÀìiÜ«∂
=∞Ǩ~å}˜ Ô~·`«∞Å∞QÍ =ÙO_®Åx HÀ~°∞‰õΩ<åfl~°∞. WHõ¯_» =~°æ L„kHõÎ`«Å`À HõÅQÆeã≤# =∞`«
Ѷ¨∞~°¬}Å`À qÉèílOz áêeOKÕ Ñ¨^Œú`«∞ʼnõΩ HÍ=Åã≤#O`«QÍ Ñ¨Ù<å^Œ∞Å∞ U~°Ê_®¤~Ú.
`«∂~°∞ÊɡOQÍÅ∞Ö’ Ç≤ÏO^Œ∂ [q∞O^•~°∞Å∞, =Úã≤¡O Ô~·`«∞Å∞, =∞ÅÉÏ~°∞Å∞ "≥∂áê¡ =Úã≤¡O
=º=™êÜ«∞^•~°∞Å∞, #O|∂„k ÖËHõ <åÜ«Ú_»∞ Éèí∂™êfi=ÚÅ∞, Ü«ÚÑ≤Ö’x KåÖÏ „áêO`åÅÖ’
=Úã≤¡O `åÅ∂HÍ^•~°∞¡, Ç≤ÏO^Œ∂ H“Å∞^•~°∞Å∞, ѨO*Ï|∞Ö’ Ç≤ÏO^Œ∂ =_ô¤ "åºáê~°∞Å∞,
ã≤‰õΩ¯ Ô~·`«∞Å∞.
*ÏfÜ≥∂^Œº=∞O `˘e<å\˜ ‰õΩb# "Õ∞^è•=ÙŠѨiq∞`«∞efl JkèQÆq∞OzOk.
1936 <å\˜H˜ HÍO„ÔQãπ ™ê^è•~°} „Ѩ[ʼnõΩ K≥Ok# ÃÑ^ŒÌ ã¨Oã¨÷ J~ÚOk. ^•xÖ’ „QÍ=∂ʼnõΩ
K≥Ok# ™ê^è•~°} „Ѩ[Å∞, ÅHõΔÖÏk Ô~·`«∞Å∞ =º=™êÜ«∞^•~°∞Å∞, áêi„âßq∞Hõ HÍi‡‰õΩÅ∞
ã¨É∞íè ºÖÜ«∂º~°∞. L^Œº=∞O ™ê=∂lHõOQÍ Éè∫QÀoHõOQÍ ZQÆ∞_»∞ kQÆ∞à◊§`À Jaè=$kú K≥OkOk.
L^Œº=∞O LK«Ûù ã≤u÷ H˜ KÕ~∞° ‰õΩ#fl HÍÅ=º=^è∞Œ Å∞ 1905–1908, 1912–1922, 1928–34,
1942, 1945–46. Ju"å^Œ ^Œâ◊Ö’ ɡOQÍÖò, =∞Ǩ~åR, ѨO*ÏÉò L^Œº=∞ ˆHO„^•Å∞QÍ
=Ù<åfl~Ú. QÍO^èÕÜ«∞ ^Œâ◊Ö’ H˘`«Î „áêO`åÖˇ·# QÆ∞*~å`ü, cǨ~ü, Ü«Ú.Ñ≤., PO„^èŒ∞ʼnõΩ
qãÎ̈iOzOk. #QÆ~° "Õ∞^è•=ÙÅ #∞O_ç z#fl Ѩ@ì}ÏÅ kQÆ∞= =∞^茺`«~°QÆ`«∞ʼnõΩ, Ô~·`«∞ÅÖ’x
qã¨Î $`« ÃÑÃãHõ#Δ Ö¡ ’H˜, ѨÅ∞‰õΩ|_ç QÆÅ |∂~°∞"˚ å „QÆ∂ѨÙÅÖ’H˜ qã¨iÎ OzOk. ã¨fi^Õj, |Ç≤Ï+¨¯~°},
ã¨Ç¨ Ü«∞ x~åHõ~} ° , QÍO^èÜÕ ∞« ã¨`庄QÆÇϨ O, „QÍg∞} x~å‡}Ï`«‡Hõ Ѩx – JÖψQ P <åÜ«∞‰õΩÅ
P„QÆǨxH˜ QÆ∞Ô~·#q J~Ú#ѨÊ\˜H˜ H˘xfl ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ QÆ}hÜ«∞"≥∞ÿ# „áê^è•#º`« QÆÅq
J~Ú# i=Å∂º+¨#s >ˇ„~°i[O, ã¨"≥∞‡Å∞, Ѩ@ì} JÅ[_»∞Å∞, Ô~·`åOQÆ `≥QÆÅ Ç≤ÏO™êÜ«Ú`«
Ѷ¨∞@#Å∞ÖÏO\˜ H˘`«Î ~°∂áêÅ∞ Pq~°ƒùqOKå~Ú. 1930Å <å\˜H˜ H˜™ê<£ ã¨ÉèíÅ∞ HÍi‡Hõ
ã¨OѶ¨∂Å∞ |Å"≥∞ÿ# â◊HÎ̃QÍ Jaè=$kú K≥O^•~Ú. KåÖÏ ã¨fi^Õj ã¨O™ê÷<åÅÖ’ ‰õÄ_® „Ѩ*Ï
L^Œº=∂Å∞ Pq~°ƒùqOKå~Ú. kQÆ*Ï~°∞à◊√§, Ѩiq∞`«∞Å∞, "≥·~°∞^蕺Å∞ Zxfl L#flѨÊ\˜H˜ g\˜
`å`«Ê~°º"Õ∞q∞@O>Ë "≥#H˜¯ =∞~°ÅÛ_®xH˜ gÅ∞Ѩ_»x Kåi„`«Hõ "åãÎ̈=OQÍ K«∞~°∞ÔH·# ~å[H©Ü«∞
rq`«OÖ’H˜ ™ê^è•~°} „Ѩ[Å∞ „Ѩ"ÕtOKå~°∞. „a\˜+π „Ѩ^è•#=∞O„u P J`«∞º#fl`« Ѩ^Œq
KÕѨ@ì_®xH˜ =zÛOk ™ê„=∂[º"å^•xfl ~°^Œ∞Ì KÕÜ«∞_®xH˜ HÍ^Œx „ѨHõ\ ˜Oz 5 ã¨O=`«û~åÅ∞
QÆ_pç QÆ_=» Hõ=ÚO^Õ =∂i# JO`«~å˚fÜ«∞ Ѩiã≤`÷ ∞« Å∞, „Ѩ[Å XuÎ_ç „a\˜+"π åix 1947Ö’
^Õâ◊O =ke "≥o§áÈÜÕ∞ÖÏ KÕâß~Ú. P "≥#∞"≥O@<Õ ã¨fi^Õj ã¨O™ê÷<åÅ ~°^Œ∞Ì, [q∞O^•s
q^è•#O ~°^Œ∞Ì, LѨYO_»OÖ’x ÃÑ^ŒÌ „áêO`«OÖ’ ™ê~°fi„uHõ F\˜OQ∑ Ѩ^ŒúuÃÑ· áê~°¡"≥∞O@s
„Ѩ*Ï™êfi=∞º ™ê÷Ѩ# =_ç=_çQÍ [iyáÈÜ«∂~Ú. QÆ}hÜ«∞"≥∞ÿ# ™ê=∂lHõ =∂~°∞ÊÅ∞ ‰õÄ_®
13
[iQÍ~Ú. ã¨OѨ#fl ~Ô `· ∞« „QÆ∂ѨÙÅ Pq~åƒù=O, ™êO„Ѩ^•Ü«∞ ÃÑ@∞ì|_ç^•s Jaè=$kú ™ê÷~Ú`À
áÈeÛ#ѨC_»∞ |ÅÇ‘Ï#OQÍ Tyã¨ÖÏ@Ö’ =Ù#flѨÊ\˜H©, J`«ºkèHõ =¸_»= „ѨѨOK« ^ÕâßÅ`À
áÈeÛ#ѨC_»∞ QÆ}hÜ«∞"≥∞ÿ# |ÅO, ѨiѨHõfi`« ™êkèOz# |∂~°∞˚"åÅ UH©Hõ~°} [iQÍ~Ú.
HÍx D „Hõ=∞OÖ’ =∂~°∞Ê`À áê@∞ Z<Àfl "≥·~°∞^蕺Å∞, JqzÛù#fl`«Å∞ KÀ@∞
KÕã¨∞‰õΩ<åfl~Ú. HÍO„ÔQãπ ~å[ºO`À áÈ~å_çOk. J^Õ „Hõ=∞OÖ’ ~å[º=∞=Ù`«∂ =zÛOk. ÃÑ^ŒÌ
=∂~°∞ÊÅ∞ ÖˉõΩO_® "≥Ú`«ÎO x~°O‰õΩâ◊ L^Àºy =~åæxfl, Ãã·xHõ K«„\Ïxfl, kq #∞O_ç Éèí∞qH˜
ky=zÛ# ã≤qÖò ã¨sfiã¨∞x – "≥Ú`åÎxfl `≥Å¡"åiH˜ |^Œ∞Å∞QÍ #Å¡"åix xÜ«∞q∞Oz
ã‘fiHõiOzOk. ã¨fi`«O„`«ºO ™êkèOz# ~À*Ë Z<Àfl "≥~· ∞° ^蕺Å∞, XHõ"Ñ·≥ Ù¨ „Ѩ[Å P#O^À`«û"åÅ∞,
™ê„=∂[ºO _®|∞ ^Œ~°ÊO`À „Ѩ^è•#=∞O„u „Ѩ=∂} ã‘fiHÍ~°O KÕ~Úã¨∞Î#fl =∞øO\òÉÏ>ˇ<£,
"Õ~˘Hõ"Ñ·≥ Ù¨ ѨOÑ≤OK«_®xH˜ `«# =^ŒÌ ã¨O^ÕâßÖËg∞ ÖË=x `ÕeÛ K≥ÑÊ≤ # *ÏuÑ≤`,« `«# rq`«OÖ’x
z=i <≥ÅÖ’¡ =∞`«Ç≤ÏO㨉õΩ =ºuˆ~HõOQÍ x~åâß xã¨Ê $ǨÏÅ`À ™êyã¨∞Î#fl XO@i áÈ~å@O.
*ÏfÜ≥∂^Œº=∞ ÅHΔͺŠ^Œ$+≤ì HÀ}O #∞O_ç K«∂¿ãÎ =∞`« Ѷ¨∞~°¬}Å∞, qÉèí[# – ã¨Ê+ì̈"≥∞ÿ#
"≥·Ñ¶¨ÖϺʼnõΩ „áêux^茺O =Ç≤Ï™êÎ~Ú. JO`«HõO>Ë =ÚYº"≥∞ÿ# "åãÎ̈"åÅ∞ : *ÏfÜ«∞ áÈ~å@
HÍÅOÖ’ ˆ~ÔHuÎOz# Pâ◊Å∞, PHÍOHõΔÅ∞, Ô~·`«∞ `«#^≥·# ~å=∞~å[ºOÖ’ „Ѩ"ÕtOKåÅ#fl
QÍOnè HõÅ, JÖψQ "å=∞ѨHõΔ"å^Œ∞Å ™ê=∂lHõ qѨ¡=O – <≥~°"Õ~°‰õΩO_® q∞yeáÈÜ«∂~Ú.
JÖψQ ã¨fi`«O„`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊ K«i„`«, áêH˜™êÎ<£ (|OQÍ¡^Õâò) K«i„`« KåÖÏ ã¨Ê+ì̈OQÍ =ºHõÎO
KÕã#≤ q^èOŒ QÍ 1947 JkèHÍ~° =∂iÊ_ç`À ѨÓiÎ |∂~°∞"˚ å ã¨=∂[OQÍ =∂~°∞Ê, ÃÑ@∞ì|_ç^•s
q^è•#O Jaè=$kú – ã¨=∞㨺Å∞ ѨÓiÎQÍ Ñ¨i+¨¯iOѨ|_»ÖË^Œ∞.
HÍ|\˜ì =∞# „Ѩ^•è #"≥∞#ÿ ѨijÅ#, "≥q· ^躌 Éèií `«"∞≥ #ÿ D `«~Ç° ¨ Ü≥ÚHõ¯ =¸ÖÏÅ#∞
J<Õfi+≤OK«_»OQÍ =ÙO_®e. WO^Œ∞‰õΩ J=ã¨~°"≥∞ÿ# ã¨Ê+¨ì`«x P^èŒ∞xHõ ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’x
ã¨OH˜¡+ì̈"≥∞ÿ#, Ѷ¨∞~°¬}ÏÜ«Ú`«"≥∞ÿ# ™ê„=∂[º"å^Œ =ºuˆ~Hõ L^Œº=∂Å K«i„`« ã¨=∞‰õÄ~°∞Û`«∞Ok.
HÍx ^•^•Ñ¨Ù =ÚO^Œ∞QÍ D JOâ◊OÃÑ· ÅÉèíº=∞=Ù`«∞#fl Kåi„`«Hõ ™êÇ≤Ï`åºxfl Ѩije^•ÌO.
áê`«, H˘`«Î ^èÀ~°}∞Å∞
„a\˜+π áêÅ#H˜ K≥Ok# z=i 60 ã¨O=`«û~åÅ K«i„`« ~åÜ«∞_»O QÆ`«OÖ’ HõO>Ë
KåÖÏ Hõ+¨ì`«~°=Ú L`ÕÎ[Hõ~°=¸ J~ÚOk. JO^Œ∞‰õΩ HÍ~°}O ~Ú\©=e HÍÅOÖ’
ÅÉèíº=∞=Ù`«∞#fl q=~°}Ï`«‡Hõ J^茺ܫ∞<åÅ∞. „Ѩ`ÕºH˜Oz *ÏfÜ≥∂^Œº=∞OÃÑ· KåÖÏ ™êÇ≤Ï`«ºO
"≥Å∞=_çOk. XHõ ^Œâß|ÌO „H˜`O« =~°‰Ωõ "≥„· ™ê~ÚÅ∞ ~åã≤# ~å`«Å∞, ~å*ϺOQÆ Ñ¨i}Ï=∂ÅÃÑ·
~°K#« Å∞, ÉèÏ~°fÜ«∞ <åÜ«∞‰õΩÅ rq`« K«i„`«Å∞, *ÏfÜ«∞ <åÜ«∞‰õΩÅ ~°K#« Å∞, *ÏfÜ«∞"å^ŒO
Jaè=$kúÃÑ· =zÛ# ã¨g∞HõÅΔ ∞ =∂„`«"∞Õ ÅÉèºí =∞ÜÕ∞ºq. „ѨÉ∞íè `«fi Ѩ„`åʼnõΩ J^躌 Ü«∞#O KÕÜ∞« _®xH˜
QÆÅ J=HÍâßÅ∞ `«‰õΩ¯=. „ÃÑ·"Õ\ò J^茺ܫ∞<åÅ#∞ ¿ãHõiOKÕO^Œ∞‰õΩ „Hõ=∞|^Œú"≥∞ÿ# „Ѩܫ∞`åflÅ∞
[~°QÆÖË^Œ∞. z~ÀÖò, ã‘`å~å=∞Ü«∞º, `å~åK«O^£, P~ü.ã≤. =∞AO^•~üÅ "≥·Y~°∞ÅÖ’ ã¨Ê+ì̈"≥∞ÿ#
14
`Õ_®Å∞ =Ù#flѨÊ\˜H˜ "åi =∞^茺 XHõ "Õ∞~°‰õΩ UHÍaè„áêÜ«∞O =Ù#fl@∞¡ HõxÑ≤ã¨∞ÎOk. g~°∞
WOw¡+¨μ áêÅ#Ö’ ѨÙ\ì̃ ÃÑiQÍ~°∞. =∞^茺`«~°QÆuH˜ K≥Ok# WOw¡+¨μ q^•º=O`«∞Å∞. qq^èŒ
ѨÙ#~°∞r˚=# L^Œº=∂ÅÖ’ áêÖÁæ#fl"å~°∞. x+¨ÊùÅ"≥∞ÿ# =ºHÎ̃QÆ`« PHÍOHõΔÅ∞, q^Õj áêÅ#H˜
=ºuˆ~HõOQÍ UǨϺÉèÏ=O, áêâßÛ`«º ã¨O㨯 $u #∞O_ç ã¨O„Hõq∞Oz# ^Õâ◊ÉèíHÎ̃ „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO
P^Œ~å≈Å∞ – =ÔQ·~åňH „¿Ñi`«∞Öˇ· "åi Ü«∞[=∂#∞ʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ xez P^èŒ∞xHõ *ÏfÜ«∞
"å^•xH˜ [#‡xzÛ#"å~°∞. ™ê„=∂[º"å^ŒO`À J#∞ÉO^èŒO QÆÅ K«i„`«HÍ~°∞Å∞ ÉèÏ~°fÜ«∞
ã¨=∂[OÖ’ x~°O`«~°OQÍ =zÛ# qÉèí[#Å∞, =Úã≤¡OÅ peHõ, ^Õâ◊ qÉèí[#ÅÃÑ· "≥ÚQÆ∞æ
K«∂áê~°∞. =∞~˘Hõ"≥·Ñ¨Ù ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ „ѨÜ≥∂[<åÅ∞ ZѨC_»∞ ‰õÄ_® q^Õj PkèѨ`åºxH˜
=ºuˆ~HõOQÍ LO\Ï~Ú. QÆ#∞Hõ *ÏfÜ«∞"å^Œ K«i„`«HÍ~°∞ʼnõΩ „Ѩ[ÅÖ’H˜ K˘K«∞Û‰õΩáÈ=_»O
™êfiÉèÏqHõOQÍ HõxÊOzOk. HÍx XHõ K«i„`« ~°K«<å ^èÀ~°}˜QÍ *ÏfÜ«∞"å^Œ K«i„`«HÍ~°∞Å
~°K«#Å∞ Jã¨=∞„QÆOQÍ<Õ =Ù<åfl~Ú. ÉèÏ~°fÜ«∞ K«i„`«HÍ~°∞Å∞ 1950Å =~°‰õΩ JÖÏO\˜
JOâßʼnõΩ ^Œ∂~°OQÍ LO_çáÈÜ«∂~°∞. „Ѩ`åº=∂flÜ«∞OQÍ "≥ÚQÆÅ∞ áêÅ#H˜ =ºuˆ~HõOQÍ
~å[Ѩل`«∞Å, =∞~å~îå u~°∞QÆ∞ÉÏ@¡x QÆ∞iOz ~åã¨∂Î "åi ^ÕâÉ◊ Híè xΘ Kå@∞‰õΩ<åfl~°∞. ~°K#« ÅÖ’
`«~K° ∞« QÍ „áêOfÜ«∞ Ѩ~"° ∞≥ #ÿ , =∞`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ =„H©H~õ }
° Å∞ KÀ@∞ KÕã∞¨ ‰õΩ<åfl~Ú. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ
™êfi`«O„`À^Œº=∞OÃÑ· P~ü.ã≤. =∞AO^•~ü „Ѩã≤^Œú „QÆO^ä•ÅÖ’ q^•º=O`«∞Öˇ·# ɡOQÍb
Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ „Ѩ`åº=∂flÜ«∞ ã¨O㨯 $u kfi*Ïu ã≤^•úO`«O`À q∞o`«O KÕÜ∞« |_çOk. =∞^躌 Ü«ÚQÍÅ
ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÃÑ· H˘xfl ~°K«#ÅÖ’ ÖÏQÍ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞, =Úã≤¡OÅ∞ Ѩ~°ã¨Ê~°O =ºuˆ~H˜OKÕ Ô~O_»∞
qaè # fl Jã≤ Î ` åfiÅ∞ QÆ Å =¸ã¨ Å ∞QÍ Éè Ï qOK« | _®¤ ~ ° ∞ . D<å\˜ =∞`« Ñ ¨ ~ ° " ≥ ∞ ÿ #
„Ѩu‰õÄÖÏaè„áêÜ«∂efl QÆ`«O #∞O_ç „`«qfi "≥eH˜ f¿ã Ü«∞`åflʼnõΩ ~ÚÖÏO\˜ ~°K«#Å∞
#=¸<åÅ∞QÍ xeKå~Ú. HÍx x["≥∞ÿ# *ÏfÜ«∞"å^Œ K«i„`« ~°K«#Ö’ ‰õÄ_® „Ѩ[Å ÖËHõ
*Ïu Ü≥ÚHõ¯ J=¸~°Î ã¨O㨯 $u ‰õΩb# ^èÀ~°}∞Å#∞ H˘kÌ=∞Ok Q˘Ñ¨Ê <åÜ«∞‰õΩÅ#∞
q=∞~°≈<å~°Ç≤Ï`«OQÍ PHÍâßxÔH`«Î_®xfl QÍx J_»∞¤H˘#ÖËHõáÈ~ÚOk. WHõ ™ê„=∂[º"å^Œ
K«i„`«HÍ~°∞Å∞ *ÏfÜ≥∂^Œº=∞O Ü≥ÚHõ¯ ™ê=∂lHõ Pi÷Hõ =¸ÖÏÅ#∞ q㨇iOKå~°∞. *ÏfÜ«∞"å^Œ
K«i„`«HÍ~°∞Å∞ ‰õÄ_® "åi "åºMϺ<åÅ#∞ *ÏfÜ«∞"å^Œ Pi÷Hõ"Õ`«ÎÖˇ·# <Ò~Àl, ^Œ`«∞Î `«~°O
Ü≥ÚHõ¯ ã≤^•úO`åÅ`À qb#O Kտ㠄Ѩܫ∞`åflÅ∞ KÕÜ«∞ÖË^Œ∞. ‰õΩb#`«, =Åã¨"å^Œ K«„@O Ѩ@¡
L¿ÑHõΔ, P~ÀѨ}Å∞ =∞# HÍÅO <å\˜ =∂i¯ûã¨∞ì ~°K«~Ú`«Å∞ – P~ü.Ñ≤. ^Œ`ü, ZO.Z<£.
~å"£∞, Z.P~ü. ^ÕâßÜü∞ =∞iH˘O^Œ~°∞ ™ÈqÜ«∞\ò ~°K«~Ú`«Å ~°K«#ÅÃÑ· KÕÜ«∞_»O ã¨=∞O[ã¨O
HÍ^Œ∞ HÍx gi qâı¡+¨}ÅÖ’ JuQÍ ™ê^è•~°}©Hõ~°}Å∞ Ü«∂O„uHõ`« KÀ@∞ KÕã¨∞H˘#_»O`À
g~°∞ ‰õÄ_® ѨÓiÎ ã¨O`«$Ñ≤ÎHõ~°"≥∞ÿ# „Ѩ`åº=∂flÜ«∂xfl JOkOK«_»OÖ’ qѶ¨Å=∞Ü«∂º~°∞.
„áêp# „QÆO^ä•ÅÜ«∂Å, „ÃÑ·"Õ\ò Ѩiâ’^èŒ#Å ˆHΔ„`« ™ê÷~Ú J^茺ܫ∞<åÅ ^•fi~å
D<å_»∞ K«i„`« H˘`«Î~°∂ѨO ã¨O`«iOK«∞‰õΩO@∞Ok. =Å㨠áêÅ# HÍÅO <å\˜ "≥Ú`«ÎO
ã¨=∂Kå~°O`À „ѨÉèí∞`«fi „áêp# „QÆO^ä•ÅÜ«∂Å∞ JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’ =Ù<åfl~Ú. #∂º_èçb¡ <≥„Ǩ˙
15
"≥∞"≥∂iÜ«∞Öò =¸ºlÜ«∞O ÖÏO\˜ KÀ@¡ „ÃÑ·"Õ\ò J^茺ܫ∞<åŠѨiâ’^èŒ<å Ѩ„`åÅ∞ qiqQÍ
ÅÉèíº=∞=Ù`«∞<åfl~Ú. ˆHΔ„`«™ê÷~Ú J^茺ܫ∞<åÅ WO@~°∂fi ºÅ qÅ∞=#∞ K«i„`«HÍ~°∞Å∞
QÆ∞iÎã¨∞Î<åfl~°∞. #∂`«# ѨiHõÅÊ# x~°fiÇ≤ÏOKÕ áê„`« KåÖÏ =ÚYº"≥∞ÿ#k, q"å^•ã¨Ê^Œ"≥∞ÿ#k.
H˘xfl ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ qâ◊fiã¨hÜ«∞"≥∞ÿ#k HÍ^Œ∞. J~Ú#ѨÊ\˜H˜ KåÖÏ L`«∞ûHõ`« Hõeyã¨∞ÎOk.
D ~°OQÆOÖ’ ˆHO„a_ç̊, ~°K«<å ã¨Oã¨÷ Ѷ¨Å„Ѩ^Œ"≥∞ÿ# Hõ$+≤ ™êyOzOk. `˘e<å\˜ ÉèÏ~°`«
*ÏfÜ«∞"å^ŒOÃÑ· JxÖò ã≤Ü≥∂Öò, ɡOQÍÖòÃÑ· J"≥∞iHÍ K«i„`«HÍ~°∞_»∞ „|∂OѶ‘Öò¤, QÍOnè
Jaè=$kúÃÑ· E_ç`ü „É∫<£Å ~°K«#Å∞ *ÏfÜ«∞"å^•xfl „áêOfÜ«∞ ‰õΩÅѨ~°"≥∞ÿ# áÈ\©QÍ,
™ê^è•~°}OQÍ ‰õΩÅ „áêuѨkHõ# ‰õΩb#∞Å∞ – ɡOQÍb Éèí„^ŒÖ’H±, z@Ê=Öò „ÉÏǨχ}∞Å∞,
Ç≤ÏOn „áêO`åÅÖ’ PO„^èŒÖ’ #∂`«# ‰õΩb#∞Å áÈ\©QÍ#∞, Jã¨=∂# Jaè=$kú QÍ#∞
"åºMϺxOKå~Ú. ^Õâ◊ÉèíHÎ̃ JO>Ë L^ÀºQÆ Láêkè J=HÍâßÅ∞ ^˘~°Hõx x~åâß xã¨Ê $ǨÏʼnõΩ
QÆ∞Ô~·# "åi ã¨O‰õΩz`«, ™êfi~°úѨÓi`« ÅHΔͺŠ„Hõ=∞|núHõ~°} `«Ñ¨Ê =∞~˘Hõ\ ˜ HÍ^Œ∞ J<Õ
ѨiHõÅÊ# J<ÕHõ=∞Ok „ѨÉèí∞`«fi „Ѩux^èŒ∞Å∞ "ÕÅO>ˇÿ<£ a~ÀÖòÖÏO\˜ ™ê„=∂[º"å^Œ∞Å∞
=ºH©ÎHõiOz# ÉèÏ"åxH˜ aè#fl"≥∞ÿ#k HÍ^Œ∞. HÍx K«i„`« ~°K«# ~åR, ‰õΩb#Ѩ~°OQÍ QÍHõ
™ê÷xHõ =Ú~îåŠѨ~°OQÍ [~°QÍÅx 1973Ö’ ˆHO„a_ç̊ `«~°Ç¨ K«i„`« ~°K«# J@ìǨã¨OQÍ
„ѨH\õ O˜ zOk (QÆÖÏ¡Ñ∞¨¶ ~ü, *Ï#û<£, ã≤OѶ∂¨ Öò – ÖÁHÍe\©, „áêq<£û JO_£ <Õ+<¨ )£ . „a\˜+"π å~°∞
ÉèÏ~åefl "≥∂Ñ≤ ~å*ϺOQÆ ã¨O㨯~°}Å ^•fi~å H˘`«Î ã¨Ç¨Ü«∞‰õΩefl HÀ~°_»O`À áêÅ<åѨ~°"≥∞ÿ#
XuÎ_»∞Å∞ J=HÍâßÅ∞ ™ê÷xHõ á꺄@<£ – ÔH¡ÂO@∞ „QÆ∂ѨÙefl „áêq#∞ûÅ ÖËHõ *ÏfÜ«∞ "ÕkHõÅ
g∞^Œ XˆH „QÆ∂ѨÙQÍ HõÅ∞ã¨∞HÀ=_®xfl q=i™êÎ~Ú. "å+¨~ü „|∂<£ ÉËHõ~ü ^ŒHΔ̃} ÉèÏ~°`«^ÕâßxH˜,
ÉËb JǨÏ=∞‡^•ÉÏ^£H˜ QÍ~°¤<£ ÉÏ#û<£ ÉÁOÉÏ~Ú q∞`«"å^Œ∞ʼnõΩ, Ju"å^Œ∞ʼnõΩ, ~åa#û<£
Ü«Ú.Ñ≤. =Úã≤¡OʼnõΩ =iÎOѨKÕã≤ D "≥·Yi Ѷ¨Å„Ѩ^Œ"≥∞ÿ#kQÍ x~°∂Ñ≤OKå~°∞.
J~Ú#ѨÊ\˜H˜ ˆHO„a_ç̊ `˘e<å\˜ "≥·YiH˜ =∂~°∞Ê KÕÜ«∞|_ç# "≥·YiH˜ =∞^茺 H˘xfl
JqzÛù#fl`«Å∞ H˘#™êQÆ∞`å~Ú. ÉËbx q∞#Ǩ~Ú¿ãÎ ~ÚѨÊ\˜H˜ Ãã·^•úOuHõ áê„`«x ^Õâ◊ÉèíHÎ̃H˜
ã¨#fl^ŒOú KÕÜ∞« _®xfl `«yOæ KÕ "≥Y· i`À<Õ =ÙOk. JÖÏO\˜ "≥Y· i H˘xfl ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ =ÚYºOQÍ
*ÏfÜ«∞"å^Œ K«i„`« ~°K#« Å∞ ™ê^è•~°}OQÍ <åÜ«∞‰õΩefl JuQÍ P~åkèOKÕ ^èÀ~°}x˜ ã¨iKÕã∞¨ OÎ k.
J~Ú#ѨÊ\˜H˜ ÉèÏ"åÅ ã¨=Ú^•Ü«∞O Ü≥ÚHõ¯ „áê^è•#º`«H˜ „Ѩ`ÕºHõ"≥∞ÿ# =º‰õΩÎÅ∞ ã¨∂„fHõiOz
P"≥∂kOKÕ ã¨fi„ѨÜ≥∂[<åʼnõΩ =∞^茺 `åi¯Hõ"≥∞ÿ# =º`åºã¨O K«∂Ѩ=Åã≤ =ÙO@∞Ok. L^ÀºQÆ
x~åã¨HõÎ`« |OH©OK«O„^Œ∞x KÕ`« ^Õâ◊ÉèíHÎ̃ #=ÅÅ∞ ~å~ÚOz =ÙO_»=K«∞Û. =ÙO_»HõáÈ=K«∞Û.
HÍx "å\˜ Ü≥ÚHõ¯ „ѨÉèÏ=O XHõ Kåi„`«Hõ "åãÎ̈=OQÍ xezáÈ`«∞Ok. =Å㨠áêÅ# HÍÅO
<å\˜ Pi÷Hõ, *ÏuѨ~°"≥∞ÿ# q=HõΔÃÑ· P~ÀѨ}Å∞ KÕÜ«∞_»O KåÖÏ „áê^è•#º`« QÆÅ JOâ◊O.
^ŒH˜Δ} ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’x „QÍg∞} ™ê÷xHõ ÃÑ`«ÎO^•~°∞Å∞ =Åã¨"å^Œ Pi÷Hõ q^è•#OÃÑ·
~å[H©Ü«∂ÅÃÑ· P^è•~°Ñ¨_ç# =~°æO Jx "å+π „|∂H± qâı¡+≤OKå_»∞. '=∞„^•ã¨∞ QÆ=~°fl~ü, PÜ«∞#
J#∞Ü«∂Ü«ÚÅ∞ ~å[H©Ü«∞ q^è•#O Ü≥ÚHõ¯ Ѷ¨e`åefl "åiÖ’ "å~°∞ ѨOK«∞‰õΩO@∞<åfl~°∞—
16
J<Õ „ѨHõ@#H˜ '20 â◊`å|ÌO „áê~°OÉèíOÖ’ "≥·„™ê~ÚH˜ 700 =∞Ok ¿ã=‰õΩÅ∞<åfl~°∞. PÜ«∞#
r`«O „a\˜+π „Ѩ^è•#=∞O„u r`åxH˜ Ô~\ì̃OѨٗ J<Õ "åãÎ̈"åxH˜ =∞^茺 KåÖÏ =º`åºã¨O
=ÙOk. 1930ÅÖ’ ‰õÄ_® QÍOnè ^ŒO_çÜ∂« „`« „áê~°OÉèÏxH˜ =ÚO^Œ∞ "≥„· ™ê~Ú r`«O ™ê^è•~°}
ÉèÏ~°fÜ«Úx r`åxH˜ 5000 Ô~@¡x, JÖψQ âıfi`«*ÏuH˜ K≥Ok# ɡOQÍb ExÜ«∞~ü *ˇ·Å∞
QÆ=~°fl~ü Ǩïc¡ =^ŒÌ ~å[H©Ü«∞ Mˇ·nefl HÍeÛ K«OÑ≤# `«~°∞"å`« ÃãÅ=ÙÃÑ· "≥o§ „ѨѨOKåxfl
K«∞\˜ì ~åQÆÅ_»x QÍOnè Wifi<£H˜ QÆ∞~°∞Î KÕâß_»∞ (ÉËHõ~ü ¿ÑѨ~üû, ˆHO„a_ç˚ ™œ`ü Pã≤Ü«∂
ãì̈_ôÃãO@~ü). 'á꺄@<£ ÔH¡ÂO\ò— #=¸<å JO>Ë JÅǨÉÏ^£Ö’x \ÏO_»<£ „QÆ∂Ѩ٠"å}˜[º
ã¨Oã¨`÷ À =∂Å"åºH˜ QÆÅ ã¨O|O^è•Å∞, JÖψQ `«∂~°∞Ê ÉˇOQÍÖòÖ’x Ç≤ÏO^Œ∂ [q∞O^•~°∞ʼnõΩ,
=Úã≤¡O Ô~·`«∞ʼnõΩ =∞^茺 QÆÅ ã¨O|O^è•Å#∞ H˘O`« Juâ◊~ÚOz K≥ѨÊ_»OQÍ =ÙO@∞Ok.
~å[H©Ü«∂efl =Ú~îå `«`«fiO`À ã¨=∂#O KÕÜ«∞_»OÖ’ ˆHO„a_ç̊ K«i„`«HÍ~°∞Å∞ 18= â◊`å|ÌѨÙ
WOQÆ¡O_£ Ü≥ÚHõ¯ <Õq∞Ü«∞~ü J^茺ܫ∞<åÅ#∞ #=¸<åÅ∞QÍ ã‘fiHõiOKå~°∞. L„kHõÎ`«Å∞ ÖËx
Ѩiq∞`« ã¨OYºÖ’ L#fl „Ѩ[Å áêÅ#, ~å[H©Ü∂« ÅÃÑ· "åºMϺxOKå~°∞. qã¨Î $`« „Ѩ*ÏhHÍxH˜
K≥Ok# ÃÑ^ŒÌ Ѷ¨∞~°¬}efl, áÈ~å\Ïefl "åºMϺxOK«_®xH˜ ~Úk ã¨iáÈ^Œ∞. <Õq∞Ü«∞i[O ÃÑ^ŒÌ
L^Œº=∂Åx Ѩ\ Oì̃ K«∞HÀ‰õΩO_® `«ÑC¨ ‰õΩáÈ`«∞Ok. JO^Œ∞Hˆ ÉËb JÅǨÉÏ^£ÃÑ· KÕã#≤ qÅ∞"≥#·
J^茺ܫ∞#O 1920ÅÖ’ ǨÏ~îå`«∞ÎQÍ PyáÈ~ÚOk. Jxfl\˜x q∞Oz㨠™ê÷xHõ Ѩiã≤÷`«∞Å
K«i„`« ~°K«#Ö’ ‰õÄ_® ‰õΩb#`« H˘#™êQÆ=K«∞Û. L^Œº=∞O Ü≥ÚHõ¯ ™ê÷xHõ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ JO>Ë
P L^Œº=∂xfl ã¨$+≤ìOz#"å~°∞ "åi PHÍOHõΔÅ`À L^Œº=∂xH˜ ã¨O|OkèOz# L^ÕÌâßÅ∞
=ÙO_Õ q^èŒOQÍ *Ï„QÆ`«ÎQÍ qâı¡+¨} KÕÜ«∞_»O J=ã¨~°=∞=Ù`«∞Ok ("å+π „|∂H±, Ü«∞=∞Ô~˚hû
PѶπ „á⁄"≥xûÜ«∞Öò áêe\˜H±û, ¿Ñr 279) W\©=Å ÉËb, "å+π„|∂H±, ÉËHõ~üÖÏO\˜ K«i„`«
~°K«~Ú`«Å∞ áÈ+¨‰õΩÅ∞, =Ú~îåÅ J^茺ܫ∞#O #∞O_ç "≥·^˘Åy QÆ}hÜ«∞"≥∞ÿ# „áê^è•#º`« QÆÅ
Pi÷Hõ K«i„`«, ~°K«# Ѩ@¡ Pã¨HÎ̃QÍ L<åfl~°∞.
ˆHO„a_ç˚ `«~°Ç¨ K«i„`« ~°K«# QÆ`« ^ŒâßÉÏÌxH˜ K≥Ok# ÉèÏ~°`«^Õâ◊, q^Õj
K«i„`«HÍ~°∞ÅÃÑ· H˘O`« pHõ\ ˜x "åºÑ≤OѨKÕã≤Ok. _ç.Z.Ö`À ã¨Ç¨ ã¨ÃãH±û–HÍH±Éˇ„~å K«i„`«
~°K«~Ú`«Å∞ ã¨=∂Kå~° ¿ãHõ~°} q+¨Ü«∞OÖ’ KåÖÏ „Hõ=∞|^Œú`« áê\˜OKå~°∞. JO`« qiqQÍ
~°K#« Å∞ KÕÜ∞« ÖË^∞Œ . ÉèÏ=ÅÖ’ x+¨¯Ñ¨@`« Z‰õΩ¯=. ~“Å\ò ã¨`庄QÆÇϨ OÃÑ· ã¨OHõÅ<åÅ∞ JÖψQ
~Ú\©=e 'HÍO„ÔQãπ – ~å[ºO— „Ѩ*Ï áÈ~å\ÏÅ HÍÅ =º=^èŒ∞Å J^茺ܫ∞<åxH˜
ã¨O|OkèOz#O`«=~°‰õΩ ã¨O^ÕǨʼnõΩ Jf`«OQÍ =Ù<åfl~Ú. JO^Œ∞‰õΩ q~°∞^ŒúOQÍ „QÍ=∞OÖ’
PkèѨ`«ºO =Ç≤ÏOKÕ „QÆ∂ѨÙÅ ÖËHõ ã¨OѨ#fl Ô~·`«∞Å áê„`«x QÆ∞iOz H˘xfl ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’
KÕÜ«∞|_ç<å ™ê^è•~°}©Hõ~°}Å∞ P"≥∂^ŒÜ≥∂QƺO HÍ=K«∞Û, HÍHõáÈ=K«∞Û. ™ê„=∂[º q^è•<åÅ
~°∂ѨHõÅÊ# „Ѩã¨∞Î`«O JO`« PHõ~°¬}©Ü«∞OQÍ ÖË^Œ∞. HÍx D ã¨O^Œ~°ƒùOQÍ ™ê„=∂[º"å^ŒO
Ѩ@¡ „a\˜+π HÍi‡‰õΩÅ "≥·Y~°∞ÅÃÑ· _ç.Z<£. QÆ∞áêÎ ~°K«#efl ã¨=∂Yº „ѨÜ≥∂QÆO Ü≥ÚHõ¯
Ѩi}Ï=∂ÅÃÑ· P~ü.*ˇ. =¸ˆ~, ^ŒfiO^Œfi ѨiáêÅ#ÃÑ· Ñ‘@~ü ~åÉò ~°K«#efl „Ѩ™êÎqOKåe.
17
J"≥∞iHÍ K«i„`«HÍ~°∞Å #∞O_ç P~°º ã¨=∂[ *ÏfÜ«∞"å^ŒO, ^ŒHΔ̃} ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ ‰õΩÅ
~å[H©Ü∂« Å∞, cǨ~°∞Ö’ ~Ô `· åOQÆ L^Œº=∂Å∞, `˘e<å\˜ HÍO„ÔQãπÃÑ· *ˇ.P~ü. "≥∞Hˆ "¡ £ J^躌 Ü«∞#O
"≥Å∞=_®¤~Ú. =Úã≤O¡ Å ™ê=∂lHõ ~å[H©Ü∞« ^èÀ~°}∞ÅÃÑ· "≥Å∞=_ç# Jã¨OMϺHõ"∞≥ #ÿ „QÆO^ä•ÅÖ’
W™ê¡O J^èŒ∞hHõ~°}ÃÑ· Jr*ò JǨÏ=∞‡^£, kÜ≥∂|O_£ÃÑ· lÜ«∂=ÙÖò Ǩϙê<£ Ѷ¨~°∂H˜, Ñ‘@~ü
Ǩs¤ Ü≥ÚHõ¯ ™ê^è•~°} qâı¡+¨} ~°Ñ¶‘Ü«ÚnÌ<£ JǨÏ=∞‡^£, =Ú+‘~°∞ŠǨϙê<£, ÔQ~ÚÖò q∞<åÖòìÅ
~Ú\©=e „QÆO^ä•Å#∞ „Ѩ™êÎqOK«=Åã≤ =ÙO@∞Ok. ™ê„=∂[º"å^Œ =ºuˆ~Hõ L^Œº=∂efl
H˜OK«Ñ¨iKÕ ˆHO„a_ç̊ K«i„`«HÍ~°∞Å "≥·YiH˜ ÉèÏ~°`«^Õâ◊ =∂i¯ûã¨∞ì K«i„`«HÍ~°∞Å∞ f„=OQÍ<Õ
ã¨ÊOkOKå~°∞. HÍx ™êO„Ѩ^•Ü«∞ *ÏfÜ«∞"å^Œ "≥Y· iH˜ JO`«QÍ aè#fl"≥∞#ÿ "≥Y· ix KÕÑ@ ¨ Öì ^Ë ∞Œ .
P~ü.Ñ≤. ^Œ`ü ~Ú`«~° `˘e<å\˜ ~°K«#Å ã¨fiÉèÏ=OQÍ =Ù#fl áêHΔ̃Hõ`«, *ÏfÜ«∞ <åÜ«∞Hõ`«fiOÃÑ·
„Ѩu‰õÄÅ JOK«<åÅ ™ê÷#OÖ’ uÅH± QÍOnè <≥„Ǩ˙ ÖÏO\˜ <åÜ«∞‰õΩÅ P~å^èŒ# =zÛ
Ѩ_çOk. Tyã¨ÖÏ@Ö’ XHõ Ju"å^Œ "≥·Yi =∞~˘Hõ Ju"å^Œ "≥·Yix ÃÑOz áÈ+≤ã¨∞ÎOk.
HÍx =∂i¯ûã¨∞ìÅ∞ q∞`«"å^Œ Pi÷Hõ ã≤^•úO`«O, ɡOQÍÖò J™êûOÅÖ’ ~å[H©Ü«∞ L^Œº=∂Å∞
"å=∞ѨHõΔ L^Œº=∂ÅÃÑ· q=~°}Ï`«‡Hõ J^茺ܫ∞<åÅ∞ „ѨK«∞iOKå~°∞. =∂i¯ûã¨∞ì, =∂i¯û¿ãì`«~°
K«i„`« ~°K«~Ú`«Å∞ „QÍ=∞ ™ê÷~Ú ã¨=∂Kå~åxfl ¿ãHõiOz =¸ÖÏÖ’¡H˜ "≥o§ J^茺ܫ∞<åÅ∞
KÕã∞¨ <Î åfl~°∞. _Õq_£ Ǩi¤=∞<£, =∞l^£ ã≤kHÌ ,˜ HõÑÖ≤ ò ‰õΩ=∂~ü, *Ï˝<ᣠêO_Õ, ¿ãÃì Ñ<¶ £ ÃÇÏxûOQ∑Ç¨ O,
Ç≤Ï`Õ+π ã¨<åºÖò ÖÏO\˜ "å~°∞ QÆ∞[~å`ü Ѩ>^Ë •~°∞,¡ Ü«Ú.Ñ≤. H˜™ê#∞¡, cǨ~ü ~Ô `· ∞« Å∞, ɡOQÍÖòÖ’x
H˘xfl „áêO`åÅÖ’ „QÍg∞} L^Œº=∂ÅÃÑ· Ѩiâ’^èŒ<å`«‡Hõ J^茺ܫ∞<åÅ∞ ™êyã¨∞Î<åfl~°∞.
D J^躌 Ü«∞<åÅ =Å# ‰õΩb# "≥Y· ~°∞ÅÖ’x =º`庙êʼnõΩ aè#fl"≥∞#ÿ '„H˜Ok #∞O_ç ÃÑÅ∞¡|∞H˜#
K«i„`«—H˜ „áê^è•#º`« ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞Ok.
JÖÏO\˜ ˆHΔ„`«™ê÷~Ú J^茺ܫ∞#O K«i„`« ~°K«~Ú`«H˜ ™ê=∂lHõ âßG, =∂#= âßG
q^•º~°∞Å÷ `À ã¨xflÇ≤Ï`« ã¨O|O^è•efl „áÈ`«ûÇ≤Ïã¨∞OÎ k. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ =∂#=âßGO KåÖÏHÍÅO
=~°‰Ωõ `≥QÅÆ rq`« J^躌 Ü«∞#OQÍ QÆ∞iÎOѨ٠á⁄OkOk. 1950 #∞O_ç ‰õΩÅK«„\ÏÅ, L^Œº=∂Å
ã¨OѶ¨∂Å J^茺ܫ∞<åÅ∞ H˘`«Î ^èÀ~°}˜H˜ `≥~°ÖËáê~Ú. P^èŒ∞xHõ K«i„`«HÍ~°∞_»∞ Ѩiâ’^èŒ# ^•fi~å
¿ãHõiOz# qÅ∞"≥·# ã¨=∂Kå~åxfl q㨇iOK«ÖË_»∞. '‰õΩÅѨ~°"≥∞ÿ# Hõ^ŒeHõ QÆ∞iÎOѨ٠á⁄Ok#
z#fl „QÆ∂ѨÙefl ÃÑ·H˜ ÖÏQÆ_®xH˜ „áêux^茺O =Ç≤Ïã¨∞ÎOk— Jx PO„_Õ Éˇ\ ©Öò KÕã≤# ÃÇÏK«ÛiHõx
QÆ=∞#OÖ’ ÃÑ@∞ìHÀ"åe. '‰õΩÅ ã¨OѶ∂¨ ʼnõΩ ã¨O|OkèOz# q=~°}Ï`«‡Hõ J^躌 Ü«∞<åÅ∞ ‰õΩѨÊÅ∞
`≥ѨÊÅ∞QÍ =ÙO_»QÍ Ô~·`«∞ã¨OѶ¨∂Å J^茺ܫ∞<åÅ∞ ZO^Œ∞‰õΩ `«‰õΩ¯=QÍ =Ù<åflÜ≥∂ ™ê=∂lHõ
âßG"Õ`Ϋ PÖ’zOKåe— – ~°∂_ÀÖòÊù Ü≥ÚHõ¯ ™êO„Ѩ^•Ü«∞ P^è∞Œ hHõ~} ° Ö’ ɡO\©Öò ¿Ñ~˘¯<åfl_»∞.
(ÉèÏ~°`«^Õâ◊ Pi÷Hõ ™ê=∂lHõ K«i„`« ã¨g∞HõΔ ÃãÃÑìO|~ü 1970)
™ê=∂lHõ K«i„`« ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ ~ÚѨÊ\˜H© x~å^Œ~}° ‰õΩ QÆ∞~Ô #· JOâ◊OQÍ q∞yeOk.
™ê=∂lHõ K«i„`« ã¨OѶ∞¨ ã¨O㨯~°} „ѨÜ∞« `åflÅ∞QÍ ÉèÏqOK«|_»∞`«∞#flk. =~åæÅ∞ =~°æ K≥`· #« ºOÃÑ·
J^茺ܫ∞#O „áê~°OÉèí ^Œâ◊Ö’<Õ =ÙOk. „áêOfÜ«∞ ÉèÏ+¨Å Jaè=$kú P^èŒ∞xHõ ÉèÏ~°`«^Õâ◊
18
K«i„`« Ü≥ÚHõ¯ H©ÅHõ"≥∞ÿ# JOâßÅÖ’ XHõ\ ˜. JÖÏO\˜q q*Ï˝# âßG, Kåi„`«Hõ ™ê=∂lHõ
âßG Ѩiâ’^è<Œ åOâßÅÜÕ∞º J=HÍâßÅ∞ ~ÚOHÍ HõxÊOK«_O» ÖË^∞Œ . x~°H~Δõ åã¨∞ºÅ∞ J`«ºkèHOõ QÍ
=Ù#fl ^Õâ◊OÖ’ ed`« ™êÇ≤Ï`«ºO H˘kÌ "≥∞ÿ<åi\©H˜ =∂„`«"Õ∞ PÖ’K«#Å∞ qÅ∞=ŠѨ~°OQÍ
=∂~°æ^Œ~°≈HõOQÍ LO@∞Ok. Ñ¨Öˇ¡ „Ѩ[Å =∞#ã¨∞ûÅÖ’ „Ѩ"Õâ◊O á⁄O^ÕO^Œ∞‰õΩ "åi áê@efl,
#$`åºefl, ™ê"≥∞`«efl, Hõ^äŒefl J^茺ܫ∞#O KÕÜ«∞=Åã≤# J=ã¨~åxfl ~Ú\©=e „ÃѶOz
K«i„`«HÍ~°∞_»∞ <˘H˜¯ K≥áêÊ_»∞ (Ü«Úy<£ "≥|~ü ÃÑ[O\òû WO@∞ „ÃÑO¶ z"≥∞<£). JÖÏO\˜ Ѩ^`úŒ ∞« Å∞
ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ ~ÚOHÍ PK«~°}Ö’ ÃÑ@ì=Åã≤ =ÙOk.
P^è∞Œ xHõ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ K«i„`«HÍ~°∞ʼnõΩ Pi÷Hõ âßG"Õ`ÅΫ ã¨ÇϨ HÍ~°O J=ã¨~=° ∞=Ù`«∞Ok.
Pi÷Hõ K«i„`«Ö’ QÆ}˜`« âß„™êÎxH˜ K≥Ok# Z‰õΩ¯= q+¨Ü«∂efl K˘Ñ≤ÊOK«_»O`À H˘xfl ã¨=∞㨺Å∞
Z^Œ∞~°=Ù`«∞<åfl~Ú. =Åã¨"å^Œ Pi÷Hõ q^è•#O Ü≥ÚHõ¯ Ѩx f~°∞ÃÑ· J=QÍǨÏ#‰õΩ =∞#O
~ÚѨÊ\˜H© *ÏfÜ«∞"å^Œ Pi÷Hõ"Õ`«ÎÅ "≥·Ñ¨Ù K«∂_»=Åã≤ =ã¨∞ÎOk. "åi Hõ$+≤ JѨÊ\˜H˜ H˘`«Î
ѨÙO`«Å∞ `˘H˜¯#^≥·#ѨÊ\˜H˜ ~ÚѨÊ\˜ ^Œ$ëêì º áê`«|_çOk, Jã¨=∞„QÆ"≥∞ÿ#k (1930ÅÖ’
|∞Kå#<£, _ç.P~ü. QÍ_çæÖò, 1940ÅÖ’ P~ü.Ñ≤. ^Œ`üÅ∞ J^Œ#OQÍ KÕ~åÛ~°∞) 18=, 19=
â◊`å|ÌѨ٠=~°ÎHõO, Pi÷HõO, Ô~"≥#∂º q^è•<åÅÃÑ· =º=™êÜ«∞ ã¨g∞HõΔÅÃÑ· K«i„`«HÍ~°∞Å∞
QÆ}hÜ«∞"≥∞ÿ# Hõ$+≤ KÕâß~°∞. HÍx 1900 `«~°∞"å`« ™ê¿ÑHõΔHõOQÍ `«‰õΩ¯= Hõ$+≤ [iyOk.
ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl ã¨OH˜¡+ì̈`«Å∞ QÆ}ÏOHõ q=~åÅ ^Œ$ëêì º JÖÏO\˜ Hõ$+≤H˜ Pi÷Hõ âßGOÖ’ H˘O`«
™êOˆHuHõ tHõΔ} J=ã¨~°=∞~ÚOk. ^è•~°fl~üû "庙êÅ∞, =º=™êÜ«∞ L`åÊ^ŒHõ`«ÃÑ· *Ïi˚ a¡H±
J^茺ܫ∞#O, ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ ^ÕjÜ«∞ „ÃÑ·"Õ\ò ÃÑ@∞ì|_»∞ÅÃÑ· =Å㨠áêʼnõΩÅ xÜ«∞O„`«}ÅÃÑ·
Jq∞Ü«∂ ÉÏwì qâı¡+¨}, JÖψQ 'ZHõ<åq∞H± JO_£ á⁄e\˜HõÖò gH©¡—, 'WO_çÜ«∞<£ ZHõ<åq∞H±
JO_£ ™È+¨Öò Ç≤Ïã¨ìs i=Óº— Ѩ„uHõÅÖ’ „ѨK«∞iOѨ|_ç# Ѩiâ’^èŒ<å Ѩ„`åÅ∞ – Pi÷Hõ
âßG"Õ`«ÎÅ `À_®Ê@∞ ZO`« qÅ∞"≥·#^À `≥eÜ«∞*Ëã¨∞Î<åfl~Ú.
P^èŒ∞xHõ ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ QÆ`« ^Œâß|ÌOÃÑ· XHõ¯™êiQÍ [iy# Ѩiâ’^èŒ#Å qãÎ̈~°}
„Ѩã¨∞Î`«O =Ù#fl „QÆO^ä•xfl (áê~î°º ѨÙãÎ̈HÍefl) ™ê^è•~°} J^茺ܫ∞<åefl HÍÅO K≥e¡áÈ~Ú#qQÍ
KÕãO≤ k. D #∂`«# ã¨=∂Kå~° ã¨OѨ^xŒ `å`å¯eHõOQÍ<≥<· å ÖËHõ Jã¨=∞„QÆOQÍ<≥<· å ã¨=∞#fiÜ«∞O
KÕÜ«∞_»O J=ã¨~°O. Jk D „QÆO^äŒO Ü≥ÚHõ¯ „Ѩ^è•#"≥∞ÿ# ÅHõΔ ºO. „Ѩ^è•#OQÍ ÅÉèíº"≥∞ÿ#
„ѨK∞« iOѨ|_ç# „QÆO^ä•ÅÃÑ· P^è•~°Ñ_¨ #ç ѨÊ\˜H© ã¨=∂Kå~°OÖ’ QÍx, Ѩ^`úŒ ∞« ÅÖ’ QÍx U~°Ê_ç#
JO`«~åÜ«∂Åx H˘xfl ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ ã¨fi`«O„`« Ѩiâ’^èŒ#`À ѨÓiOK« Ü«∞uflOKå#∞. U
K«i„`«HÍ~°∞_»∞ ‰õÄ_® áêH˜ΔHõ ^Œ$+≤ìH˜ Jf`«∞_»∞ HÍ^Œ∞. K≥·`«#º~°Ç≤Ï`«"≥∞ÿ# áêH˜ΔHõ ^Œ$+≤ì
„Ѩ=∂^ŒHõ~°"≥∞ÿ#k. HÍ|\˜ì D ^Œâ◊Ö’ <å =ÚYº"≥∞ÿ# ã‘fiHõ$`åºÅ#∞ (Assumptions)
ã¨Ê+ì̈OQÍ K≥ѨÊ_»O =∞Ozk. "≥Ú^Œ\ ˜k : =Åã¨áê^Œ ^ÀÑ≤_ç, ^•xH˜ =ºuˆ~HõOQÍ [iy#
áÈ~å@O, <Õ#∞ ѨijeOK« „Ѩܫ∞uflOz# HÍÖÏxH˜ „Ѩ^è•# =ã¨∞Î=Ù. J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’
*ÏfÜ«∞"å^Œ K«i„`« ~°K«# `«~°K«∞QÍ KÕã≤# q^èŒOQÍ ÉèÏ~°fÜ«∞ ã¨=∂[OÖ’x KåÖÏ JO`«~°æ`«
19
L„kHõÎ`«efl q㨇iOK«_»O =∞Ozk HÍ^Œx, JÖÏ q㨇iOK«_»O ^•i `«Ñ≤ÊOK«_»=∞=Ù`«∞O^Œx
ÉèÏqOKå#∞. =¸_»=k : =Ú~îåÅ H©K«∞ÖÏ@Å∞ =∞# Hõ^äŒÖ’ HõzÛ`«OQÍ ÉèÏQÆ=∞=Ù`å~Ú.
JO`«~`æ° O« QÍ =ÙO_Õ =~°æ L„kHõ`Î Å« ∞ HÍÅ„Hõ=∞OÖ’ x~°Ü‚ ∂« `«‡Hõ=∞=Ù`å~Ú. z=iQÍ Jxfl\˜x
q∞Oz ™êO„Ѩ^•Ü«∞, *ÏfÜ«∞"å^Œ, =∞`«"å^Œ, Hˆ O„a_ç,˚ H˘O^Œ~∞° =∂i¯ûã¨∞ì – K«i„`«HÍ~°∞Å`À
<å‰õΩ QÆÅ q"å^ŒO : "åiÖ’ "åiH˜ ã¨Ê+ì̈"≥∞ÿ# =ºuˆ~Hõ`«Å∞ =Ù#flѨÊ\˜H© – "å~°O^Œ~°∂
L=∞‡_çQÍ ‰õΩb# "≥Y· i KÕÑ\¨ Ïì~∞° . =∞# ^ÕâO◊ Ö’ ™ê„=∂[º"å^Œ =ºuˆ~Hõ`« ‰õΩb#∞Å ™ê÷~ÚÖ’
=ÙOk. ™ê^è•~°} „Ѩ[Å ™ê÷~ÚÖ’#∂ =ÙOk. HÍx ‰õΩb#∞Å ™ê÷~Ú ™ê„=∂[º"å^Œ =ºuˆ~Hõ`x«
J^躌 Ü«∞#O KÕÜ∞« _»O ã¨∞ÅÉèOí QÆ#∞Hõ K«i„`«HÍ~°∞_»∞ „Ѩ[Å ™ê÷~Ú ™ê„=∂[º"å^Œ =ºuˆ~Hõ`x«
q㨇iOK«~å^Œ∞. D Ô~O_»∞ ™ê÷~ÚÅÖ’ QÆÅ ã¨OH˜¡+ì̈"≥∞ÿ# ã¨O|O^èŒO ^•fi~å z=iQÍ D
HÍÅѨ٠„Ѩ=ÚY ÅHõΔ}OQÍ <Õ#∞ ÉèÏqã¨∞Î#fl =∂~°∞Ê ^•fi~å D JqzÛù#fl`« Pq~°ƒùqOzOk.
1890Ö’ q∞`«"å^Œ HÍO„ÔQãπ ~å[H©Ü«∂Å Ü«∂zOKÕ "≥·Yi =∂„`«"Õ∞ JѨÊ\˜H˜
=Ù<åfl, ÖËHõ =ÙO_»QeÆ y# *ÏfÜ«∞"å^ŒOQÍ HõxÊOz#ѨÙ_»∞ ÉÁOÉÏ~Ú QÆ=~°fl~ü ^Œ$_è» qâßfiã¨O`À
"≥·„™ê~ÚH˜ ~ÚÖÏ ~åâß_»∞. ''J@g q^è•#O, JÉϯs q^è•#O, LѨC Ѩ#∞fl, ã¨=~°}Å
q^è•<åÅ`À tã¨∞ÎÅ∞ ÃÑOK«_»O.... Jhfl ‰õÄ_® =∞#efl ^Õfi+≤OKÕÖÏ KÕ™êÎ~Ú. K«^Œ∞=ÙH˘#fl
ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞ Uq∞ HÀ~°`å~À =∞#‰õΩ ÉÏQÍ `≥Å∞ã¨∞. HÍx K«^Œ∞=Ù ~åx "åi PÖ’K«#Å∞
<å‰õΩ `≥eÜ«∞^Œx JOwHõiã¨∞Î<åfl#∞— (sÜ«∞ÖÏ<£û _Ò<ÕH˜ 1850 Ѷ≤„|=i 20) ֒Ѩ֒¡Ñ¨Å
~°QÆ∞Å∞H˘O@∞#fl K≥·`«<åºxfl HÍ~°}OQÍ<Õ LѨC, Éèí∂q∞ tã¨∞Î ZÔH· û*ò, J_»q ǨωõΩ¯Å∞ –
ã¨=∞㨺ÅÃÑ· =∞Ǩ`å‡QÍOnè 40 ã¨OIIÅ `«~∞° "å`« JdÅ ÉèÏ~°`« L^Œº=∂xfl xi‡OK«QeÆ QÍ_»∞.
Ѩiâ’kèOK«=Åã≤# Ö’`«∞Å∞ JqzÛù#fl`«Å∞ xsHΔ̃ã¨∞Î<åfl~Ú.

20
 J^蕺ܫ∞=Ú-2
~å[H©Ü∞« Pi÷Hõ x~å‡}O 1885 - 1905

™ê„=∂[º"å^Œ x~å‡}O - q^è•<åÅ∞

20= â◊`å|ÌOÖ’ H˘O`«HÍÅO =~°‰õΩ ‰õÄ_® ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’x „a\˜+¨μ „ѨÉèí∞`«fiO

„Ѩ^è•#OQÍ "≥·„™ê~Ú ~å[º HÍ~°º^Œ~°∞≈Å J^èŒfi~°ºOÖ’ x~å‡}|^ŒÌ"≥∞ÿ# JkèHÍ~° Ѩ~°OѨ~°
áêÅ# ™êyOz# xÜ«∞O`«$`«fiO. q^è•#Ѩ~°OQÍ „a\˜+¨μ áê~°¡"≥∞O@∞ J^Œ∞Ѩ٠KÕã≤Ok.
1858 `«~°∞"åu Ѩi}Ï=∂Å∞ "≥·„™ê~Ú, ~å[ºHÍ~°º^Œi≈ ^ŒfiO^ŒO Ü≥ÚHõ¯ =ºHÎ̃QÆ`« áê„`«efl
QÆ}hÜ«∞OQÍ ÃÑOKå~Ú. "å~åÎ ~°"å}Ï ™œHõ~åºÅ qѨ¡=O ™êkèOz# Ѷ¨e`åÅ∞ [ÖÏO`«~°æ`«
ˆH|∞Öò, ã¨∂Ü«∞*ò ÔH<åÖò (1865-69) "≥·„™ê~Ú ~å[ºHÍ~°º^Œ~°∞≈Å ã¨xflÇ≤Ï`« ã¨O|O^è•xfl
ÃÑOKå~Ú. Dã≤ìO_çÜ«∂ HõOÃÑh =º=Ǩ~åÅ∞ WOQÍ¡O_»∞Ö’ ZѨÊ\˜HõѨC_»∞ `≥e¿Ñ Pi÷Hõ
~å[H©Ü«∞ JOâßÅÜ«∂º~Ú. Kå~°ì~ü K«\ÏìŠѨÙ#~°∞^Œú~°}ÃÑ· áê~°¡"≥∞O@∞Ö’ f„="≥∞ÿ# K«~°ÛÅ∞
[iˆQq. ~å[º HÍ~°º^Œi≈x J^Œ∞ѨÙKÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ ÖÏ~ü¤ ™êìh¡ K«@ìOKÕ xÜ«∞q∞OѨ|_ç# ''H“xûÖò
PѶπ WO_çÜ«∂—— ZѨC_»∂ „áê^è•#º`«x ã¨O`«iOK«∞HÀÖË^Œ∞. "≥·„™ê~ÚH˜ ~°Ç¨Ï㨺 L`«Î~°∞fiÅ∞
J`«º=ã¨~° ã¨=∂Kå~°O ZѨÊ\˜HõѨC_»∞ ѨOÑ≤ã¨∂Î =ÙO_»_»O`À H“xûÖò PѶπ WO_çÜ«∂
<å=∞=∂„`«=∞~ÚOk. ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ ‰õÄ_® Ô~·ÖËfi, >ˇe„QÍѨÙÅ∞ ™ê÷xHõ „ѨÉèí∞`åfiefl HõÅHõ`åÎH˜
ã¨xflÇ≤Ï`«O KÕâß~Ú. 1861 ÉèÏ~°`« âßã¨#ã¨ÉèíÅ K«@ìO (Indian Councils Act of 1861)
‰õÄ_® "≥·„™ê~ÚH˜ `«# HÍ~°ºx~åfiǨÏHõ =∞O_»eÃÑ· Ѩ@∞ìx ÃÑOzOk. Wk H˘kÌ=∞Ok
ÉèÏ~°fÜ«ÚʼnõΩ J=HÍâ◊O HõeÊOzOk. HÍx "å~°∞ ˆH=ÅO JÅOHÍ~°„áêÜ«∞OQÍ =ÙO_»=Åã≤
=zÛOk. 1892 =~°‰õΩ ˆH=ÅO <åq∞<Õ\ò KÕÜ«∞|_ç# ã¨Éèí∞ºÅ`À =Ù#fl D K«@ì ã¨ÉèíʼnõΩ, P
ã¨O=`«û~°OÖ’ ã¨O㨯~°}Å∞ KÕÑ@¨ |ì _Õ =~°‰Ωõ |_≥@˚ ∞ÃÑ· K«iÛOK«_®xH˜ QÍx „Ѩâfl◊ Å∞ J_»Q_Æ ®xH˜
QÍx K«@ìѨ~°"≥∞ÿ# JkèHÍ~åÅ∞ ÖË=Ù.
21
 P q^èŒOQÍ ~å[H©Ü«∞ K«„@O "≥·„™ê~Ú, ~å[ºHÍ~°º^Œi≈ KÕ`«∞Ö’¡ qâı+¨"≥∞ÿ#
JkèHÍ~åefl ˆHO„nHõiOzOk. HÍ|\ì̃ "åi =ºHÎ̃QÆ`« ^èÀ~°}∞Å∞, ~å[H©Ü«∞ J#∞|O^è•Å∞
"åi áêÅ<å =º=Ǩ~åÖÖ’ H˘O`«=~°‰õΩ „ѨuѶ¨eOKÕq.
"≥™„· ê~ÚÅ ^èÀ~°}∞Å∞
~å[H©Ü«∞OQÍ K≥·`«#º=O`«∞Öˇ·# ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞ 1885Ö’ "≥·„™ê~ÚÅ =∞^茺QÆÅ
`Õ_®Å#∞ „QÆÇ≤ÏOKå~°∞. e@ì<£ iѨÊ<£Å =∞^茺 #Å∞Ѩ٠`≥Å∞ѨÙH˜ =∞^茺 =Ù#fl `Õ_® =ÙO^Œx
QÆ∞iÎOKå_»∞. "å~°∞ P `Õ_®x „a\˜+¨μ ~å[H©Ü«∂ÅÖ’ '\’sʼnõΩ— e|~°Öòû‰õΩ =∞^茺 Ѷ¨∞~°¬}QÍ
ÉèÏqOKå~°∞. q∞`«"å^Œ HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ JOaHÍ K«~°}ü ǨïAO^•~ü 1915 Ö’ ÉèÏ~°`«
ÉèÏ~°fÜ«∞"å^Œ Ѩi}Ï=∞ K«i„`«#∞ ~åã¨∂Î e@ì<£ HÍÅOÖ’ =Úã¨∞~°∞H˘#fl "Õ∞Ѷ¨∂Å∞ iѨÊ<£±
_»Ñi¨¶ <£Å HÍÅOÖ’ ɡkiáÈÜ«∂Ü«∞x ¿Ñ~˘¯<åfl_»∞. W\©=e HÍÅO <å\˜ =∞~˘Hõ K«i„`«HÍ~°∞_»∞
1869 -80 HÍÅO <å\˜ 'Hõ#ûˆ~fi\˜"£ ǨÏã¨ûOѶ¨∞@#—‰õΩ 1880-88 HÍÅO <å\˜ L^•~°"å^Œ
„ѨÜ∂≥ QÍxH˜ QÆÅ =º`庙êxfl q=iOKå~°∞. (Ü«∞ãπ. QÀáêÖò, ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ „a\˜+μ¨ q^è•#O)
1880 ^Œâß|ÌO „áê~°OÉèíOÖ’ ÉèÏ~°fÜ«∞ q∞„`«∞ŠѨikèx ã¨fi^Õj ã¨O™ê÷<ånèâ◊√Å∞,
[g∞O^•~°∞Å #∞O_ç WOw¡+¨μ q^Œº <ÕiÊ# =∞^茺`«~°QÆu „QÆ∂ѨÙʼnõΩ qãÎ̈iOKÕ „Ѩܫ∞`«flO
[iyOk. WOw¡+¨μ K«^Œ∞=Ù <ÕiÊ# ÉèÏ~°fÜ«Úefl e@ì<£— ™ê÷xHõ Ѩ„uHõÅÖ’ ~å[„^ÀǨÏOÃÑ·
"庙êÅ∞ ~å¿ãO^Œ∞‰õΩ =∞#O K«kqOz# ÉÏ|∞Å∞— Jx JѨǨ㨺O KÕâß_»∞. JO^Œ∞‰õΩ
q~°∞^ŒúOQÍ iѨÊ<£—— x~°O`«~°O ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl ... q^•º=O`«∞Öˇ·# ÉèÏ~°fÜ«Úefl =∞# áêÅ#‰õΩ
â◊„`«∞=ÙÅ∞QÍ KÕã¨∞H˘#_»O HõO>ˇ q∞„`«∞Å∞QÍ KÕã¨∞H˘#_»O Ü≥ÚHõ¯ J=ã¨~åxfl— QÆ∞iOz
=∂\Ï¡_»_®xH˜ ~Ú+¨ìѨ_®¤_»∞. 'JxÖò ã≤Ü«∂Öò, ÉèÏ~°`«*ÏfÜ«∞"å^Œ Pq~åƒù=O ¿ÑrÅ∞
134,139) HÍx 1883Ö’ WŃ~üì aÅ∞¡H˜ =ºuˆ~HõOQÍ POQÀ¡ WO_çÜ«∞#¡ P„QÆǨÏO
P „ѨÜ≥∂QÍxH˜ =ÚyOѨ٠ѨeH˜Ok.
_»Ñ¶¨i<£ (1884-88) ÖÏ<£û_Ò<Õ (1888-93) Zeæ<£ (1893-98)Å∞
"≥·„™êÜ«ÚÅ∞QÍ =Ù#fl HÍÅOÖ’ ÉèÏ~°`«^Õâ◊O Ѩ@¡ e|~°Öòû \’sÅ "≥·Y~°∞Å =∞^茺 =º`庙êÅ∞
`«QÍæ~Ú. ZQÆ∞=|~å‡x HõÅ∞ѨÙH˘#_»OÖ’ _»Ñi¨¶ <£ Ü«¸~°ÑÙ¨ "å}˜[º "˘uÎ_Hç ˜ ÖÁOyáÈÜ«∂_»∞.
ɡOQÍÅ∞, J=Ù^è£ÅÖ’x H“Å∞ K«\ÏìÅÖ’ Éèí∂™êfi=ÚʼnõΩ J#∞‰õÄÅ"≥∞ÿ# =∂~°∞ÊÅ∞ `≥KåÛ~°∞.
HÍx J|∞ÌÖò ~°ÇϨ =∂<£ (e@ì<£ ZOÑ≤H)õ Jg∞~üQÍ H˘#™êQÆ_O» J#∞=∞uOK«|_çOk.
ã¨aû_ôQÍ ^•xH˜ |^Œ∞Å∞QÍ q^Õj q^è•#OÃÑ· xÜ«∞O„`«}Å∞ qkèOK«|_®¤~Ú. „a\˜+¨μ"å^Œ
Ñ≤+≤<£, ã≤aÅ#∞ =ÙOK«∞H˘x 1887Ö’ „a\˜+¨μ |Å∂p™êÎ<£H˜ =∂~åÛ~°∞.
_»Ñ¶¨i<£ HÍÅOÖ’ PѨ…<£ ã¨iǨÏ^Œ∞Ì ™ê÷=~°O áêO*ò^Õ J„Hõ=∞} (1885 =∂iÛ)
f„="≥∞ÿ# L„kHõÎ`«H˜ ^•i fã≤Ok. HÍx ã¨=∞㨺 _≥<å‡~ü¯ ~åA =∞^茺=iÎ`åfixH˜ =ke
"ÕÜ«∞|_çOk. ~°ëêº`À JѨ…<£ ã¨iǨÏ^Œ∞ÌH˜ ã¨O|OkèOz# XѨÊO^ŒO 1887Ö’ ‰õΩ^Œ∞~°∞Û
22
H˘#|_çOk. 1887-1892 HÍÅOÖ’ ÖÏ~ü¤ ~å|~üì û Ãã·xHõ^Œà◊ Hõ=∂O_»~üQÍ "åÜ«Ú=º
ã¨iǨÏ^Œ∞Ì`À `≥QÆÅÃÑ· ^Œ∞~å„Hõ=∞} q^è•#O KÕѨ@ì|_çOk. =ӺǨÏs`åº Ô~·ÖËfix~å‡}ÏÅ∞
KÕѨ@ì|_®¤~Ú. 1893 Ö’ PѨ…x™êÎ<£ Ö’x z„\ÏÖòx HõÅ∞ѨÙH˘x PѨ…<£ÃÑ· ÉèÏ~°`« PѨ…<£
XѨÊO^•xfl ~°∞kÌOk.
_»Ñ¶¨i<£ áêÅ<å HÍÅOÖ’ „a\˜+π WO_çÜ«∂ ã¨iǨÏ^Œ∞ÌÅ∞ ÃÑ^ŒÌ ™ê÷~ÚÖ’
qãÎ̈iOK«|_®¤~Ú. ZQÆ∞= |~å‡ 1986 [#=iÖ’ Hõ|oOK«|_çOk. 1885 #=O|~°∞Ö’
^Œ∞~å„Hõ=∞}‰õΩ „a\˜+μ¨ Ãã<· åºefl =ÚO^Œ∞‰õΩ #_»áêÅ<Õ x~°Ü ‚ ∂« xfl ~å[H©Ü∞« "å}˜[º HÍ~°}ÏÅ∞
q=i™êÎ~Ú. á⁄~°∞QÆ∞# =Ù<åfl WO_À K≥·<å #∞O_ç „ÃѶOz ѨÅ∞‰õΩ|_ç |~å‡H˜ qãÎ̈iã¨∞ÎO^Œx
- „Ѩ`ÕºH˜Oz uÉÏ~åA`À "å}˜[º XѨÊO^ŒO, EÖˇ·Ö’ „ÃѶOz HõOÃÑh`À Ô~·ÖËfi XѨÊO^ŒO
‰õΩ^Œ∞~°∞ÛH˘#fl `«~°∞"å`« - J#∞=∂<åÅ∞ =ºHõÎ=∞Ü«∂º~Ú. „a\˜+¨μ HõÅѨ =~°ÎHõ HõOÃÑh
"≥∂ã¨ÑÓ¨ i`« K«~º° ʼnõΩ áêÅÊ_ç#O^Œ∞‰õΩ uÉÏ~åA 1885 PQÆã∞¨ Öì ’ ÉèÏs [i=∂<å qkèOz#
`«~°∞"å`« ~°OQÆ∂<£Ö’x „a\˜+¨μ KèåO|~ü PѶπ HÍ=∞~üû |~å‡x HõÅ∞ѨÙH˘#_»OÃÑ· Pã¨HÎ̃QÍ
=ÙOk. „a\<£Ö’x ÃÑ^ŒÌ "å}˜[º ã¨OѶ¨∂Å∞ - „Ѩ`ÕºH˜Oz =∂OK≥ãì̈~ü |~å‡x Hõ|oOK«_®xH˜
ã¨Ç¨Ü«∞Ѩ_»`å~°x ~åH±_ÀÖòÊù K«iÛÖò _»Ñ¶¨i<£H˜ Ǩg∞~ÚKåÛ~°∞. L`«Î~°|~å‡ PHõ~°¬}©Ü«∞OQÍ
=ÙOk. JO`ÕQÍHõ Jk Ü«¸<å<£H˜ <≥~· ∞° uK≥<· åH˜ =ÚY^•fi~°OQÍ =ÙOk. âßeãπ |s =∞O„u=~°Oæ
KåÖÏ Pã¨HQΘ Í _»Ñi¨¶ <£H˜ =∞^Œ`Ì ∞« ~ÚzÛOk. HõÅ∞ѨÙHÀ"åÅx x~°Ü‚ ∞« O KÕã#≤ ѨC_»∞ JkèHÍ~°OÖ’
=Ù#fl QÍ¡_£ãì̈<£ =∞O„u=~°æO H˘O`« `«@Ѩ\Ï~ÚOzOk. J~Ú+ì̈OQÍ<Õ XѨCH˘#flk. D
HÍÅOÖ’x \’sʼnõΩ e|~°ÖòûH˜ =∞^茺 =Ù#fl `Õ_®H˜ D Ѷ¨∞@# J^ŒÌO Ѩ_»∞`«∞Ok. ^Œ∞~°ƒÅOQÍ
=Ù#fl =∂O_»ÖË Ü«Ú^ŒúO`À ѨxÖˉõΩO_®<Õ Ñ¨`«#=∞~ÚOk. HÍx ÔQiÖÏ¡ „ѨuѶ¨∞@#x
J}K«_®xH˜ 40,000 Ãã·#ºO S^Œ∞ ã¨O=`«û~åÅ HÍÅO J=ã¨~°=∞Ü«∂º~Ú.
Ãã·#ºO
JÖÏO\˜ ™êǨÏã¨Hõ$`åºÅ‰õΩ Ãã·#ºOÃÑ· ÃÑ^ŒÌ "≥Ú`åÎÅ∞ "≥zÛOKåeû =ÙO@∞Ok.
q^ÕâßʼnõΩ ÉèÏ~°`« Ãã·<åºefl `«~°eOK«_»O - iѨÊ<£ x~°ã≤Oz#ѨÊ\˜H˜ 1882 Ö’ QÍ¡_£ãì̈<£
„ѨÉèí∞`«fiO KÕ DlѨÙìÖ’, 1855-86 =∞Ç≤ÏÌ L^Œº=∂xH˜ =ºuˆ~HõOQÍ ã¨∂_®<£Ö’ 1900Ö’
ÉÏHõû~°¡‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ K≥·<åÖ’ ÉèÏ~°`«^Õâ◊ Y*Ï<å =ºÜ«∞O`À ÉèÏ~°`«^Õâ◊ Ãã·#ºO Ü«Ú^•úÅ∞
KÕâß~Ú. áêO*ò^Õ Ü«Ú^Œú ÉèíÜ«∞O ã¨O^Œ~°ƒùOQÍ 30,000 =∞Ok Ãã·x‰õΩÅ∞ J^Œ#OQÍ
xÜ«∞q∞OK«|_®¤~°∞. 1881-82 ÉèÏ~°`« „ѨÉèí∞`«fi |_≥˚@∞Ö’ q∞e@s =ºÜ«∞O 41.9 âß`«O.
Ѩk ã¨O=`«û~åÅ `«~°∞"å`« Jk 45.4 âß`åxH˜ ÃÑiyOk. 1904 -05 <å\˜H˜ Hõ~°̊<£
HÍÖÏxH˜ 51.9 âß`åxH˜ ÃÑiyOk. q∞e@s q^è•#O =Å㨠áêÅ# Ü≥ÚHõ¯ x["≥∞ÿ#
ã¨fiÉèÏ"åxH˜ K≥Ok# ѨÅ∞ JOâßefl `≥eÜ«∞*Ëã¨∞ÎOk. 1857 <å\˜ *Ï˝Ñ¨HÍÅ∞ ZѨÊ\˜H©
„ѨÉÏè q`«O KÕã∂¨ <Î Õ =ÙO\Ï~Ú. ''„a\˜+μ¨ "å_»∞ 30 Uà◊¡ „H˜`O« <å\˜ ÉèÜ
í ∞« OHõ~"° ∞≥ #ÿ J#∞Éè=í O`À
<Õ~°∞ÛH˘#fl áê~îåÅ#∞ ZѨC_»∂ QÆ=∞#OÖ’ =ÙOK«∞HÀ"åe—— -1888 Ö’ _»Ñ¶¨i<£ "åºMϺ#O.

23
 1859, 1879 <å\˜ Hõq∞+¨#∞¡ Ãã·#ºOÖ’ =¸_»==O`«∞ `≥Å¡"å~°∞O_®e J<Õ
JOâßxfl <˘H˜¯ K≥áêÊ~Ú. 1857H˜ =ÚO^Œ∞ ˆH=ÅO 14 âß`«O =∂„`«"Õ∞ =ÙO_Õ"å~°∞.
â◊`«Ñ¶¨∞fl^Œà◊OÃÑ· Ü«¸~ÀÑ≤Ü«∞#¡ QÆ∞`åÎkèѨ`«ºO =ÙO_®e. (1900 ã¨O=`«û~°O =~°‰õΩ ÉèÏ~°`«
Ãã·x‰õΩʼnõΩ <åã≤~°HõO `«∞áê‰õΩÅ∞ ã¨~°Ñ¶¨~å KÕÜ«∞|_®¤~Ú. ''*Ïu, =∞`«O, ‰õΩÅO ™ê÷xHõ
™ê#∞Éèí∂u ÖÏO\˜ „Ѩ=∂^ŒHõ~°"≥∞ÿ# QÆ∞iÎOѨÙÅ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅx x"åiOKÕO^Œ∞‰õΩ x+¨¯~°¬QÍ
Ãã·xHõ qÉèÏQÍÅ qÉèí[# [~°QÍÅx ã¨~ü*Ï<£ „™êìp q=iOKå~°∞. (WO_çÜ«∂ ¿Ñl 63),
qÉèílOK«∞ áêeOK«∞ ã¨∂„`åxfl 1862 =Ù_£ Jã¨∂Ü«∞ HõeyOKÕO`« ã¨Ê+ì̈OQÍ ~ÚÖÏ K≥áêÊ_»∞.
''áÈ\©`«`«fiO QÆÅ "Õ̂~fi~°∞ Ô~l"≥∞@∞¡ =ÙO_®Åx HÀ~°∞‰õΩO@∞<åfl~°∞. J=ã¨~°"≥∞ÿ#ѨÙ_»∞ =ÚO^Œ∞
"≥#∞HõÅ∞ PÖ’zOK«‰õΩO_® Ç≤ÏO^Œ∞=Ùx ã≤‰õΩ¯x QÆ∂~åö HÍÅÛQÆÅQÍe.
'=∞Oz Ãã·x‰õΩÅ∞ H˘xfl „Ѩ`ÕºHõ ‰õΩÖÏÅ #∞O_ç =∂„`«"Õ∞ ~åQÆÅ~°∞— - J<Õ Ü«Ú^Œú
`≥QÆÅ ã≤^•úO`åxfl „Ѩ`ÕºH˜Oz 1880 ^Œâß|ÌO z=~°Ö’ ÖÏ~ü¤ ~å|~üì û Jaè=$kú ѨiKå_»∞.
=∞`«Ñ¨~°OQÍ „áêOfÜ«∞Ѩ~°OQÍ `«‰õΩ¯=QÍ =ÙO_ç - JO_»=∂<£ *ÏfÜ«∞"å^ŒOKÕ `«‰õΩ¯=QÍ
„ѨÉèÏq`«=∞=_®xH˜ J=HÍâ◊O QÆÅ ã≤‰õΩ¯efl QÆ∂~åöefl Ãã·x‰õΩÅ∞QÍ xÜ«∞q∞OK«∞H˘#_®xH˜
ã¨=∞i÷OK«∞H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ Ü«Ú^Œú `≥QÆÅ ã≤^•úO`«O LѨ"≥∂yOK«∞HÀ|_çOk. *ÏuѨ~°"≥∞ÿ#
ã¨=∂#`«fiO, ÖËHõ ÉèÏ~°fÜ«∞ JkèѨ`«ºO ã¨=∞㨺 x"åiOK«_®xH˜ KÕѨ@ì|_ç# K«~°º ~Úk.
r`åÅÖ’ H˘kÌ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ `«~°∞"å`« HÍŃÖÏxH˜ K≥Ok# ÉèÏ~°fÜ«∞ Ãã·x‰õΩx r`«O <≥ʼnõΩ
~°∂. 9. J^Õ L^ÀºQÆO KÕã∞¨ #Î fl „a\˜+μ¨ "åx r`«O ~°∞24Å∞, ~ÚOHÍ Ñ¨Å∞ ~°HÍÅ JÅ"≥#∞ûÅ∞.
1926Ö’ ÉèÏ~°fÜ«∞ ã¨OѶ∂¨ ~üHqõ ∞\© 1952 <å\˜H˜ PѶ㑠~¨ ¡° ™ê÷~ÚÖ’ 50 âß`«O ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞
=ÙO_®Åx PHÍOHΔ̃OzOk.
Pi÷Hõ áêÅ<åѨ~°"≥∞ÿ# XuÎ_»∞Å∞
q^ÕâßÅÃÑ· ^ŒO_»Ü«∂„`«Å∞ Ãã·xHõ qã¨Î~°} JO>Ë Jx"å~°ºOQÍ Pi÷HõÉèÏ~åÅ∞
ÃÑ~°QÆ_»"Õ∞. 1873 #∞O_ç |OQÍ~°O`À áÈeÛ`Õ "≥O_ç ~°∂áê~Ú qÅ∞= "ÕQÆOQÍ `«QÆæ_»O
ÉèÏ~°`« Y*Ï<åÃÑ· ÉèÏ~åxfl ÃÑOzOk.
ÉèÏ~°`«^Õâ◊ =ºÜ«∞OÖ’ ÃÑ^ŒÌ ÉèÏQÆO Ããìi¡OQÆ∞ÖÖ’ K≥e¡OK«=Åã≤ =zÛOk.(„a\˜+¨μ
ã≤qÖò, Ãã·xHõ JkèHÍ~°∞Å ÃÑ#¬#∞¡, ~å[ºHÍ~°º^Œi≈ ã≤|ƒOk x~°fiǨÏ} Y~°∞ÛÅ∞, ǨϟOKèås˚Å
„H˜OkH˜ =KÕÛ ~°∞}ÏÅ∞ ~Ú`«~åÅ∞) 1872# 2 +≤e¡OQÆ∞ʼnõΩ ã¨=∂#OQÍ =Ù#fl ~°∂áê~Ú
qÅ∞= 1893-94 <å\˜H˜ 1+≤e¡OQÆ∞ 2 ÃÑhflʼnõΩ Ñ¨_çáÈ~ÚOk. ~å[ºO Ü≥ÚHõ¯ Pi÷Hõ
ѨÙ<å^Œ∞ÅÃÑ· ~Ú\©=e ã¨O=`«û~åÅÖ’ ã¨=º™êz Éè\í ÏìKå~°º q=~°}Ï`«‡Hõ J^躌 Ü«∞#O KÕâß_»∞.
Hˆ O„a_ç˚ K«i„`«HÍ~°∞Å∞ Pi÷Hõ ã¨=∞㨺ʼnõΩ áêÅ<åѨ~"° ∞≥ #ÿ XuÎ_∞» ʼnõΩ *ÏfÜ«∞"å^Œ L^Œº=∂Å`À
QÆÅ ã¨O|O^è•ÅÃÑ· KåÖÏ ã¨=∂Kå~åxfl ¿ãHõiOKå_»∞.
'™ê÷xHõ JOâßÅÖ’ ѨiáêÅ<åѨ~"° ∞≥ #ÿ U~åÊ@∞ ~å[ºO Ü≥ÚHõ¯ |Å"≥∞#ÿ *’HõºO`À
^Œ$_è»OQÍ <˘Hõ¯|_®e— „áêO`«O, ~åRO, *Ïu ¿Ñl 10) ã¨Ê+¨ìOQÍ K≥áêÊÅO>Ë Ñ¨#∞flÅ
24
áê`«~∂° áêxfl qã¨iÎ OKÕO^Œ∞‰õΩ, H˘`«ÑÎ #¨ ∞flefl qkèOKÕO^Œ∞‰õΩ „ѨÜ∞« `åflÅ∞ [~°QÍe. „ѨÉ∞íè `«fiOÃÑ·
"≥·q^茺Éèíi`«"≥∞ÿ# â◊‰õΩÎÅ∞ ѨxKÕã¨∞ÎO\Ï~Ú. QÆ#∞Hõ D „Hõ=∞OÖ’ KåÖÏ ã¨=∞㨺Å∞ ~Úq∞_ç
=ÙO\Ï~Ú.
„ѨÉèí∞`åfixH˜ Éèí∂q∞tã¨∞Î Z‰õΩ¯= P^•Ü«∂xfl `≥zÛÃÑ>Ëì =#~°∞, ã≤áê~Ú
u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞x J}z# `«~°∞"å`« âßâ◊fi`«Éèí∂q∞tã¨∞Î q^è•#O qã¨ÎiOK«|_çOk. nx`À
„ѨÉèí∞`åfixH˜ q^èÕÜ«ÚÅ∞QÍ =Ù#fl Éèí∂™êfi=ÚÅ „ѨÜ≥∂[<åÅ∞ Ѩi~°H˜ΔOKåÅ<Õ q^è•#O
q㨇iOK«|_çOk. Éèí∂q∞ tã¨∞ÎÃÑ· =KÕÛ P^•Ü«∞O 1881 -82Ö’ 19.67 HÀ@¡ ~°∂áêÜ«∞Å∞
HÍQÍ 1890ÅÖ’ q™êÎ~°"≥∞ÿ# Hõ~°∞=Ù HÍ@HÍÅ∞ ã¨OÉèíqOz#ѨÊ\˜H˜ 1901-02 <å\˜H˜
23.99HÀ@∞¡‰õΩ ÃÑiyOk. J~Ú#ѨÊ\˜H˜ „ѨuÎ, K«ÔH¯~°, [#Ѩ<å~°, QÀ^èŒ∞=∞Å∞ ~Ú`«~°
=º=™êÜ«∞ L`«Ê`«∞ÎÅ ZQÆ∞=∞u =~°ÎHÍxfl Jaè=$kú Ѩ~°KåÅx „a\˜+π"å~°∞ J`«º=ã¨~°OQÍ
HÀ~°∞‰õΩO@∞<åfl~°∞. QÆ#∞Hõ Éè∂í q∞tã¨∞Î qѨs`«OQÍ ÃÑOK«_O» ~å[H©Ü∞« OQÍ „Ѩ=∂^ŒH~õ "° ∞≥ #ÿ k.
Pi÷HõѨ~°OQÍ `≥e"≥·# ѨxHÍ^Œ∞. „ѨÉèí∞`«fiO Ü≥ÚHõ¯ "≥Ú`«ÎO P^•Ü«∞OÖ’ Éèí∂q∞tã¨∞Î, x+¨ÊuÎ
"åã¨=Î OQÍ `«Q∞Æ `æ ∞« Ok.(ÃÑ#· ¿Ñ~˘¯#|_ç# ã¨O=`«û~åʼnõΩ P^•Ü«∞O =~°∞ã¨QÍ 46.86 HÀ@∞¡,
60.79 HÀ@∞¡), |_≥@˚ ∞ `«Ü∂« ~°∞ KÕÜ∞« _»OÖ’ kQÆ∞=∞u ã¨∞OHÍÅ∞ KåÖÏ ã¨Ç¨ Ü«∞Ѩ_ç =ÙO_Õq.
~å[H©Ü«∞ K≥·`«#ºO QÆÅ ÉèÏ~°fÜ«Úefl `«$Ñ≤ΠѨiz=ÙO_Õq. HÍx ÖÏOH±Ã+·~ü =∞~˘Hõ q^èŒOQÍ
P^ÕtOzOk. ÉÁOÉÏ~Ú Ñ¨i„â◊=∞H˜ ~°HõΔ} HõeÊOKÕO^Œ∞‰õΩ âßeãπ|s „ѨÉèí∞`«fiO „ѨuÎÃÑ·
ã¨∞OHÍÅ∞ qkèOK«_®xfl =∂OK≥ã¨ì~ü ÖÏc =ºuˆ~H˜OzOk. 1878-79Ö’ PѨ…<£Ü«Ú^ŒúO
[~°∞QÆ∞`«∞#flѨÊ\˜H˜ e@ì<£ D ã¨∞OHÍxfl `«yæOKå_»∞. 1882Ö’ iѨÊ<£ g\˜x ѨÓiÎQÍ ~°^Œ∞Ì
KÕâß_»∞. ÃÑ^ŒÌ "≥Ú`åÎÅÖ’@∞ HÍ~°}OQÍ 1890ÅÖ’ g\˜ ѨÙ#~°∞^ŒúiOѨ|_ç# ã¨∞OHõO`À
áê@∞ ÉèÏ~°`«^Õâ◊ =„™êÎÅÃÑ· „Ѩu q^è•# â◊√ůO qkèOK«|_çOk. 1860Ö’ *Ë"£∞û qÅû<£
#∞O_ç "≥„· ™ê~Ú ã¨ÅǨ =∞O_»eÖ’x „a\˜+O≤ _çÜ∂« Pi÷Hãõ ɨ ∞íè ºÅ∞ P^•Ü«∞Ѩ٠Ѩ#∞fl qkèOѨÙx
(`≥Å¡"å~°∞, ѨÅ∞‰õΩ|_çQÆÅ ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞ =ºuˆ~H˜Oz#ѨÊ\˜H©) QÆ∞iOz „Ѩ™êÎqã¨∂Î =KåÛ~°∞.
áêO*ò^Õ, |~å‡ Ñ¶¨∞@#Å `«~°∞"å`« 1886Ö’ _»Ñ¶¨i<£ ^•xH˜ „Hõ=∞|^Œú"≥∞ÿ# âßâ◊fi`«~°∂ѨO
~ÚKåÛ~°∞. Ô~O_»∞ ã¨O=`«û~åÅ `«~°∞"å`« J=∞‡HõO Ѩ#∞fl qѨs`«OQÍ ÃÑOK«|_çOk.
1880 ^Œâß|ÌO =∞^躌 ÉèÏQÆO Ѩ#∞flÅ qkèOѨ٠x~°fiÇ≤ÏOz# áê„`« =∞„^•ã¨∞ (1887)
JÅǨÉÏ^£ (1888) HÍO„ÔQãπ ã¨^Œã¨∞ûʼnõΩ qãÎ̈ $`«"≥∞ÿ# =∞^ŒÌ`«∞x ã¨=∞‰õÄiÛOk. 1880Ö’
=∞„^•ã¨∞ „ѨÉèí∞`«fi "≥Ú`«ÎO P^•Ü«∞OÖ’ 57% Éèí∂q∞tã¨∞Î ^•fi~å ÅaèOzOk. HÍx 1920Ö’
ˆH=ÅO 20% =∂„`«"Õ∞ Éèí∂q∞ tã¨∞Î ã¨=∞‰õÄiÛOk. JO^Œ∞‰õΩ q~°∞^ŒúOQÍ =∞^ŒºO Ѩi„â◊=∞ÃÑ·
ZÔH· û*ò Ѩ#∞flÅ∞ 1882–83Ö’ 60 ÅHõΔÅ ~°∂áêÜ«∞Å∞ =ÙO_»QÍ 1920Ö’ 5.4 HÀ@¡‰õΩ
ÃÑiyOk. J@gâßY P^•Ü«∞O ‰õÄ_® ÃÑiyOk. JO>Ë ¿Ñ^Œ „Ѩ[ʼnõΩ, `≥QÆÅ „Ѩ[ʼnõΩ
ѨzÛHõ =O@K≥~°∞‰õΩÅÃÑ· QÆÅ ™êO„Ѩ^•Ü«∞ ǨωõΩ¯Å‰õΩ P@OHõO U~°Ê_çOk. J@gK«\ÏìʼnõΩ
Ѩâ◊√=Ùefl "Õ∞ѨÙH˘#_»OÃÑ· qkèOz# J_»¤O‰õΩʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ =∞„^•ã¨∞Ö’ 1880ÅÖ’
J™êûOÖ’ 1890ÖÖ’ x~°ã¨#Å∞ =ºHõÎ=∞Ü«∂º~Ú. HÍO„ÔQãπ ã¨^Œã¨∞ûÅÖ’ D JOâßÅ∞ =∂\˜
=∂\˜H˜ „Ѩ™êÎqOK«|_®¤~Ú.
25
 19 â◊`å|ÌO „áê~°OÉèíOÖ’ JO`« x~å‡} |^ŒúOQÍ ÖËx HõOÃÑh ѨiáêÅ#Ö’
™ê÷xHõ „Ѩ=ÚY∞Å`À ã¨xflÇ≤Ï`« ã¨O|O^è•Å∞ QÆÅ „H˜Ok ™ê÷~Ú ÉèÏ~°fÜ«∞ L^ÀºQÆ∞Å∞
QÆ}hÜ«∞"≥∞ÿ# ¿ãfiK«Ûù Pi÷Hõ „ѨÜ≥∂[<åÅ∞ á⁄O^•~°x QÆ∞O@∂~°∞Ö’ ѨiáêÅ<å x~°fiǨÏ}ÃÑ·
„Ѷ≤OÔH<£|~üæ „QÆO^äŒO (QÆ∞O@∂~°∞ lÖÏ¡ 1788 -1848, PH±ûѶ¨~ü¤ 1765) ¿Ñ~˘¯#flk.
1858 `«~°∞"å`« Ѩi}Ï=∂Å∞, Pi÷Hõ XuÎà◊√¡ JÖÏO\˜ ¿ãfiK«Ûùx `«yæOKå~Ú. =∞„^•ã¨∞‰õΩ
ã¨O|OkèOz# D „Hõ=∂xfl "å+π„|∂H± q=~°OQÍ qâı¡+≤OKå~°∞. `«∂~°∞Ê ÉˇOQÍÅ∞Ö’x ÃãÖˇ›\ò
„áêO`«OÖ’ ˆHO„nHõ$`« ѨiáêÅ# ™ê÷xHõ „áêO`åÅÖ’H˜ K˘K«∞ÛH˘xáÈ=_»O`À 'ã¨Ç¨Ï[
<åÜ«∞‰õΩÅ∞—QÍ =Ù#fl [g∞O^•~°∞efl ÖÁOQÆnÜ«∞_»O [iyO^Œx aÑ≤<£K«O„^Œ q=iOKå~°∞
(<å rq`«O, HÍÅO *Ï˝Ñ¨HÍÅ∞ ¿ÑrÅ∞ 11-16).
™ê÷xHõ ã¨fiѨiáêÅ# - K«@ì ã¨ÉèíÅ ã¨O㨯~°}
Pi÷HõѨ~°"≥∞ÿ# XuÎà◊√¡, áêÅ<åѨ~°OQÍ Ñ¨@∞ìayOѨ٠„Ѩ=∂^ŒHõ~°"≥∞ÿ#q HÍ=x
x~°∂Ñ≤OKÕO^Œ∞‰õΩ ÉèÏ~°fÜ«ÚʼnõΩ "å\˜Ö’ ™ê÷#O HõeÊOKåe. ZOÑ≤Hõ, „áêux^茺O, ZxflHõ
- Jhfl ‰õÄ_® ™ê„=∂[º"å^Œ ÅHΔͺŠH˘~°‰õΩ Ñ¨xKÕ¿ã ÉèÏ~°fÜ«Úefl ã¨=∞‰õĈ~Û ™ê^èŒ<åÅ∞
- JxÖò ã≤Ü«∂Öò „áêO`«O, ~åRO, *Ïu ¿Ñl10) ™ê÷xHõ ã¨fiѨiáêÅ# Jaè=$kúÖ’ Pi÷Hõ
~å[H©Ü«∞ JOâßÅ∞ q∞o`«O KÕÜ«∞|_®¤~Ú. D „Hõ=∞O Hõ#ûˆ~fi\˜"£ áêsìH˜ K≥Ok# "Õ∞"≥∂
J^èŒfi~°ºOÖ’ „áê~°OÉèí=∞~ÚOk QÍx e|~°Öò áêsìH˜ K≥Ok# iѨÊ<£ J^èŒfi~°ºOÖ’ HÍ^Œ∞.
„Ѩ^è•#"≥∞ÿ# L^ÕÌâ◊O.
Pi÷Hõ ~Ú|ƒO^Œ∞efl Ѩi+¨¯iOKÕO^Œ∞‰õΩ ™ê÷xHõ J=ã¨~åʼnõΩ ™ê÷xHõOQÍ H˘`«ÑÎ #¨ ∞flÅ∞
qkèOz x^èŒ∞Å∞ ã¨=∞‰õÄ~°Û_»O D ^Õâ◊O Ü≥ÚHõ¯ „ѨÉèí∞`«fiOÖ’ =Ù#fl =∞#O ™ê÷x‰õΩÅ`À
Hõeã≤áÈ"åe - "Õ∞"≥∂, ™ê÷xHõ ã¨Oã¨÷Å`À ZxflÔH·# ã¨Éèí∞ºÅ "≥∞*Ïi\© ZxflÔH·# Kè≥·~°‡#∞¡
=ÙO\Ï~°x 1882 iѨÊ<£ „ѨMϺ`« f~å‡#O „ѨÉ∞íè `«fiO Ü≥ÚHõ¯ ~å[H©Ü∞« "≥Y· ix „ѨH\õ O˜ zOk.
HÍx D "åQÍÌ#O ~å„ëêìÅ L#fl`åkèHÍ~° =~°æO Ü≥ÚHõ¯ „ѨuѶ¨∞@#`À <≥=∞‡kQÍ Jã¨OѨÓiÎQÍ
J=∞Å∞ Ѩ~°K«|_çOk. ã¨O„Hõ=∞} „Hõ=∞OÖ’ Pi÷Hõ JOâ◊O ZO`« =ÚYº"≥∞ÿ#^À `«~°∞"å`«
L^•Ç¨Ï~°}ÅÖ’ q=iOK«|_çOk. 1919 -20Ö’ ɡOQÍÅ∞Ö’ Ü«¸xÜ«∞<£ É’~°∞Ť ∞ ™ê÷ÑO≤ z#
"≥O@<Õ KÒHõ^•~°∞ Ѩ#∞fl 50 âß`«O ÃÑOK«|_çOk. nxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ q∞_®flѨÓ~üÖ’ ÃÑ^ŒÌ
Z`«∞Î# „Ѩ*Ïx~°ã¨# "≥Å∞¡"≥uÎOk.
1880 ^Œâß|ÌO z=i #∞O_ç HÍO„ÔQãπ Jaè=$kú JO>Ë H˘kÌ "≥∂`å^Œ∞ÅÖ’ K«@ì
ã¨ÉèíÅ ã¨O㨯~°}efl ™êkèOK«_»O ^•fi~å ÃÑ·™ê÷~ÚÖ’¡ ã¨Ç¨ÏHÍ~åxfl ™êkèOK«_»OQÍ ÉèÏqOzOk.
ÖÏ~ü¤„HÍãπ Ü≥ÚHõ¯ ÉèÏ~°`« K«@ì ã¨ÉèíÅ K«@ìO 1892 J#kèHÍ~° ã¨Éèí∞ºÅ ã¨OYºx ÃÑOzOk.
(L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ WOÑ‘iÜ«∞Öò H“xûÅ∞ ã¨Éèí∞ºÅ∞ 16 =∞Ok J#kèHÍ~° ã¨Éèí∞ºÅ∞). ã¨Ê+ì̈OQÍ
ZxflHõefl JOwHõiOK«#ѨÊ\˜H˜ ã¨Éèí∞ºefl <åq∞<Õ\ò KÕÜ«∞_»OÖ’ J#kèHÍ~° ã¨Éèí∞ºÅ‰õΩ ™ê÷xHõ
ã¨Oã¨Å÷ ∞, Ü«¸x=i≈\© Ãã<Õ@∞¡, "å}˜[ºã¨Oã¨Å÷ ∞, Éè∂í ™êfi=∞º ã¨OѶ∂¨ Å`À ã¨O„ѨkOKÕ J=HÍâ◊O
26
HõeÊOzOk. H“xûÅ~°¡‰õΩ |_≥˚@∞ÃÑ· K«iÛOK«_®xH˜ „Ѩâ◊flÅ∞ J_»QÆ_®xH˜ ǨωõΩ¯ ÅaèOzOk.
HÍx ã¨=~°}Å∞ „ѨuáêkOKÕO^Œ∞‰õΩ |_≥@˚ ∞ÃÑ· F@∞ KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ, J#∞|O^èŒ „Ѩâfl◊ Å∞ J_çQˆ O^Œ∞‰õΩ
ǨωõΩ¯ÖË^Œ∞.
~å*ϺOQÆ ã¨O㨯~°}Å∞ Jx Ñ≤Å∞=|_Õ D „Hõ=∞O „ѨÉèí∞`«fi q^è•#O Ü≥ÚHõ¯
Ô~O_»∞ "≥·Y~°∞Å`À ã¨O|O^èŒO Hõey=Ù#flk. 1) q∞`«"å^Œ∞efl ã¨g∞HõiOKÕ „Ѩܫ∞`åflÅ∞ (D
ã¨∂„`«O q∞O\’k. HÍx J`«_Hç ˜ =ÚO^Œ∞#∞O_Õ Jk =Ù#flk) 2) qÉèlí Oz áêeOKÕ Z`«∞QÎ _Æ e» fl
xѨÙ}`«`À LѨÜ≥∂yOK«_»O. iѨÊ<£H˜ ÃÑ^ŒÌ JHÍOHõΔÅ∞#flѨÊ\˜H˜ =Úxã≤áêe\©Å‰õΩ lÖÏ¡
É’~°∞¤Å‰õΩ x["≥∞ÿ# JkèHÍ~°O QÍx Pi÷Hõ =#~°∞Å∞ QÍx ã¨=∞‰õÄ~°ÛHõáÈ=_»O =Å# ™ê÷xHõ
ã¨fiѨiáêÅ# "≥Ú^Œ\ ˜ ÅHΔͺxfl ™êkèOK«_O» Ö’ ‰õÄ_® q[Ü«∞=O`«O HÍÖË^∞Œ . *ÏfÜ«∞"å^Œ∞Å∞
JÖÏO\˜ ã¨Oã¨Å÷ Ö’ „Ѩ"tÕ OKå~°∞. "åi â◊HÜ Î˜ Ú« ‰õΩeÎ fl =Ú~°∞QÆ∞ HÍÅ=Å Jaè=$kúH˜ Ѩiq∞`«O
KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ x~åHõiOKå~°∞. KåÖÏ=∞Ok „Ѩ=ÚY∞Å∞ „áêqx¬Ü«∞Öò WOÑ‘iÜ«∞Öò H“xûà◊¡‰õΩ
"åi =∂~åæxfl "≥`«∞H˘¯#_»OÖ’ x=∞QÆfl=∞=_»O`À 1892 ã¨O㨯~°}Å∞ HÍO„ÔQãπ PO^Àà◊#
f„=`«x H˘kÌ ã¨O=`«û~åÅ áê@∞ `«yOæ KÕO^Œ∞‰õΩ ^ÀǨÏ^ŒÑ_¨ ®¤~Ú. (ɡOQÍÅ∞Ö’ ÖÏÖò "≥∂ǨÏ<£
Ѷ¨∞’+π, _»|∞ºã≤ ɡ#s˚ ã¨∞ˆ~O„^Œ ɡ#s˚ ÉÁOÉÏ~ÚÖ’ Ѷ≤~Àlëê "≥∂ǨÏ`å, QÀYÖË, H˘kÌHÍÅO
áê@∞ uÅH± 1894 -1900 =∞^茺 HÍÅO <å\˜ HÍO„ÔQãπ ã¨^Œã¨∞ûÅ Z*ˇO_®Ö’ K«@ì ã¨ÉèíÅ
ã¨O㨯~°} _ç=∂O_»∞¡ „Ѩ=ÚYOQÍ KÀ@∞ KÕã∞¨ HÀÖË^∞Œ . J"Õ ã¨O=`«û~åÅÖ’ Ju"å^Œ Hõ^eŒ HõÅ∞
„áê~°OÉèí=∞Ü«∂º~Ú. 1904 <å\˜H˜ HÍO„ÔQãπ ÃÑ^ŒÌ "≥∂`å^Œ∞Ö’¡ K«@ì ã¨ÉèíÅ ã¨O㨯~°}efl
_ç=∂O_»∞ KÕã≤Ok.
qÉèlí Oz áêeOK«∞
ÉèÏ~°fÜ«∞ ‰õΩb# „QÆ∂ѨÙÅÖ’ =∞`«, ‰õΩÅ „áêOfÜ«∞ qÉèí[#efl „áÈ`«ûÇ≤ÏOK«_»O
QÆ=∞xOK«=Åã≤# JOâ◊O. JÖÏO\˜ qÉèí[#‰õΩ Ö’`≥·# =¸ÖÏÅ∞ =Ù<åfl~Ú. HÍx D
qÉèí[#ÅÖ’ „a\˜+¨μ "åi „Ѩ`«ºHõΔ L^ÕÌâ◊ѨÓ~°fiHõ ÉÏ^茺`«x *ÏfÜ«∞ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ H˘O`«
Juâ◊~ÚOz K≥áêÊ~°∞. L^ÕÌâ◊ѨÓ~°fiHõ"≥∞ÿ# „ѨÉèí∞`«fi q^è•<åÅ`À áê@∞ q^Œº L^ÀºQÍÅÖ’
Ѩiq∞`« =#~°∞Å∞, =Åã¨áêÅ#Ö’x "≥#∞HõÉÏ@∞ `«#OÖ’ =Ù#fl ~å[H©Ü«∞ „ѨÜ≥∂[<åÅ∞ -
HÍ~°}OQÍ Ñ¶¨∞~°¬}Å∞ =ã¨∞ÎO\Ï~Ú. ~å[H©Ü«∞ ã¨O㨯~°}Å∞ JÖÏO\˜ Ѷ¨∞~°¬}efl f„=`«~°O
KÕâß~Ú, qã¨iÎ OKå~Ú. ǨÏO@~ü Ü≥ÚHõ¯ 'WO_çÜ∞« <£ =Úã¨Öχ<£—, JkèHÍ~° =~åæÅÖ’ ÉèÏ~°fÜ«∞
=Úã≤O¡ Å∞ '"≥#∞Hõ|_ç# *Ïu— J<Õ K«~Û° x „ѨKå~åxfl „áê~°OaèOzOk. 'XˆH q^è"Œ ∞≥ #ÿ ™êOѶ∞≤ Hõ
=∞`« PKå~åÅ∞ QÆÅ 50 q∞eÜ«∞#¡ *Ïu, _èçb¡ JkèHÍ~°O =Ù#fl HÍÅOÖ’ Ç≤Ï=∂ÅÜ«∂Å
#∞O_ç Hõ<庉õΩ=∂i =~°‰õΩ XHõ "≥Å∞QÆ∞ "≥ey# k<åefl [˝Ñ≤ÎH˜ `≥K«∞ÛH˘O@∞O\Ï~°∞— -
_»Ñ¶¨i<£ 1888Ö’ =Úã≤¡OÅÃÑ· KÕã≤# =~°‚# (_»Ñ¶¨i<£ „HÍãπH˜ 1888 #=O|~°∞). Wq
Kåi„`«HõOQÍ "åãÎ̈"åÅ∞ HÍ=Ù. HÍx =∞# q^Õj áêʼnõΩʼnõΩ ~å[H©Ü«∞OQÍ LѨܫÚHõÎ"≥∞ÿ#q.
=Úxûáêe\© ZxflHõÅ∞ Ü«Ú.Ñ≤, ѨO*Ï|∞Ö’ L„kHõÎ`«efl ZÖÏ f„=`«~°O KÕâßÜ≥∂ Ü«Ú.Ñ≤.ÃÑ·
„á¶êxûãπ ~åa<£û<£, ѨO*Ï|∞ÃÑ· Ü«∞<£.ÉÏiÜ«∞Öò KÕã≤# q=~°}Ï`«‡Hõ J^茺ܫ∞<åÅ∞ ã¨Ê+ì̈O
27
KÕã∞¨ <Î åfl~Ú. 1886 <å\˜H˜ ÖϺÖò ѨO*Ï|∞ „ѨÉ∞íè `«fiO Ǩϟ+≤Ü∂« ѨÓ~ü, ÖÏǨϟ~°∞, =ÚÖÏÎ<Å£ Ö’
„Ѩ`ºÕ Hõ xÜ≥∂[Hõ=~åæefl „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ_»∞`«∞<åfl~°∞. ÉÏiÜ«∞Öò "åkã¨∞#Î fl q^èOŒ QÍ L^ÕâÌ O◊ JѨÊ\˜H˜
=Ù#fl Ѷ¨∞~°¬}efl `«yæOK«@O HÍ=K«∞Û.HÍx „Ѩ`ÕºHõ xÜ≥∂[Hõ=~åæÅ∞ =∞`«Ñ¨~°"≥∞ÿ# qÉèí[#efl
ÃÑOKå~Ú. J#∞K«~° =~åæefl `«Ü«∂~°∞KÕã¨∞HÀ=eã≤OkQÍ =∞`« <åÜ«∞‰õΩefl „áÈ`«ûÇ≤ÏOKå~Ú.
XuÎ_ç `≥KåÛ~Ú. K«@ìã¨ÉèíÅ ã¨O㨯~°}Å ™ê÷~ÚÖ’ ‰õÄ_® „áêux^茺O „áêO`åÅ∞ ã¨OYºÅ∞
QÍHõ #=¸<åÅ∞QÍ =~åæÅ∞QÍ =ÙO_®Åx ÖÏH±û_Ò<Õ 1893 =∂iÛÖ’ <˘H˜¯ K≥áêÊ_»∞.
„Ѩ`ºÕ Hõ xÜ≥∂[Hõ=~åæÅ _ç=∂O_»∞‰õΩ P"≥∂^ŒO ZO`À ^Œ∂~°OÖ’ ÖË^∞Œ . ǨÏ^Œ∞xÌ Ju„Hõq∞Oz#
=∞`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ L„kHõ`Î Å« ∞, âßOu Éè„í ^Œ`Å« ã¨=∞㨺efl ã¨$+≤™ì êÎ~Ú. J~Ú#ѨÊ\˜H˜ ~å[ºHÍ~°º^Œi≈
¿ÇÏq∞Åì<£ 1897 "Õ∞ 7# Zeæ<£H˜ ѨOÑ≤# ~°Ç¨Ï㨺ÖËY D JOâ◊OÃÑ· „a\˜+¨μ PÖ’K«#
q^è•<åxH˜ #=¸<åQÍ =ÙO@∞Ok. "åÜ«Ú=ºOÖ’ ѨO*Ï|∞Ö’ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞ =Úã≤¡OÅ =∞^茺
ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl Ѷ¨∞~°¬}Å∞ ÉÏ^è•Hõ~°O. PÖ’K«#ÅÖ’ HÍ~åºK«~°}ÅÖ’ SHõº`« ~å[H©Ü«∞OQÍ
„Ѩ=∂^ŒHõ~°O. PÖ’K«#ÅÖ’ "≥·q^茺O ã¨O㨯~°}Å∞ ѨiáêÅ<åѨ~°OQÍ W|ƒO^Œ∞efl `≥zÛ
ÃÑ_»`å~Ú. D Ô~O_çO\˜Ö’ Ô~O_»=k Ѷ¨∞~°¬} „áêO`«OÖ’ =Ù#fl "åiÖ’ P`«∞~°`«x ÉÏ^茺`«x
ÃÑOz#ѨÊ\˜H˜ `«‰õΩ¯= „Ѩ=∂^ŒHõ~°O.
WѨÊ\˜ =~°‰Ωõ =∞#O „a\˜+O≤ _çÜ∂« ~å[H©Ü∞« Ü«∞O„`åOQÍxfl QÆ∞iOz K«iÛOKåO.
HÍx ѨiáêÅ# ~å[H©Ü«∂ÖËfl „ѨѨOK«OQÍ ÖËHõ ã¨~°fiã¨fiOQÍ Ñ¨iQÆ}˜OK«_»O „ǨÏã¨fi^Œ$+≤ì
J=Ù`«∞Ok. WÖÏO\˜ „ǨÏã¨fi^Œ$+≤ì`À<Õ 1973Ö’ ã≤Ü«∂Öò XHõ "åºã¨OÖ’ 'ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’
Ѩ~å~ÚáêÅ# áêe`«∞efl P áêÅ#‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ ã¨OѶ∞¨ \˜`« =∞ÜÕ∞ºO^Œ∞‰õΩ L`Õ[ΠѨizOk.
Jk =∞#‰õΩ ã¨O|OkèOzOk HÍ^Œ∞— („áêO`«O, ~åRO, *Ïu ¿ÑrÅ∞ 5,6) Jx ~åâß~°∞.
P^èŒ∞xHõ ÉèÏ~°`«^Õâ◊O K«i„`«x, *ÏfÜ≥∂^Œº=∂xfl J~°÷O KÕã¨∞HÀ=_®xH˜ J=ã¨~°"≥∞ÿ# Ô~O_»∞
JOâßÅ∞: 1) „a\˜+¨μ~å[ºO *ÏuѨ~°"≥∞ÿ# ã¨fiÉèÏ=O QÆÅk. 2) =Åã¨^ÀÑ≤_çx HÍáê_»_»O
ÅHõΔ ºOQÍ áêÅ# ™êyOzOk. D Ô~O_»∞ JOâßÅ∞ ˆHO„a_ç̊ qâı¡+¨}Ö’ Ö’Ñ≤OKå~Ú.
âıfi`« *Ï`«ºÇ¨ÏOHÍ~°O
ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ „a\˜+¨μ"åiH˜ `å=Ú Ü«∂[=∂x *ÏuH˜ K≥Ok# "å~°=∞<Õ
JǨÏOHÍ~°O =ÙOk. ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ`À Q˘Ñ¨Ê"å_»∞ ‰õÄ_® Ô~·Å∞Ö’ ã‘ì=~°∞Ö’ i[~°∞fiÉ’wÖ’H˜
ZH˜ ¯ #Ѩ C _» ∞ QÍx ÖË H õ L^ÀºQÆ O Ö’ q=Hõ Δ ` « ‰ õ Ω QÆ ∞ ~° ~ Ú#Ѩ C _» ∞ Ѩ ^ À#fluH˜
P@OHÍÖË~Ê° iz#ѨC_»∞ *Ïu q=Hõ`Δ x« QÆ∞iÎOKå_»∞. WŃ@ì aÅ∞¡ `«∞áê#∞ KåÖÏ f„="≥∞#ÿ k.
HÍx `≥Å¡"åi ^Œ∞~°Ç¨ÏOHÍ~°O ǨÏ~îå`«Êi}Ï=∞O HÍ^Œ∞. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ =∞„^•ã¨∞ ÃÇ·ÏHÀ~°∞ì
[_ç̊QÍ =Ú`«∞Ιêfiq∞ JÜ«∞º~ü xÜ«∂=∞HÍxfl =∞„^•ã¨∞ "≥∞~ÚÖò (`≥Å¡"å}˜[º "Õ`«ÎŠѨ„uHõ)
=ºuˆ~H˜OzOk. '^ÕjÜ«∞ JkèHÍ~°∞Å∞ J^Õ Ñ¨iã≤`÷ ∞« ÅÖ’ ѨxKÕã∞¨ #Î fl `≥Å"¡ åi`À ã¨=∂#"Õ`#« O
á⁄O^Œ‰Äõ _»^∞Œ — - J<Õk Ѩ„uHõ K«∂Ñ≤# HÍ~°}O. (P~ü. ã¨∞O^Œ~e° OQÆO, ^ŒH} Δ̃ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’
~å[H©Ü«∂Å∞, *ÏfÜ«∞"å^Œ K≥·`«#ºO 1852 -91, ¿ÑrÅ∞ 151-2), JÅ[_ç *ÏfÜ«∞"å^Œ
'Ç≤ÏO^Œ∂— Ѩ„uHõ ™ê÷Ѩ#H˜ ^•ifã≤Ok. WHõ ™ê^è•~°} „Ѩ[Å∞ ^≥|ƒÅ∞, `«#∞flÅ∞, HÍÅ∞ÊÅ
28
„Ѩ=∂^•Å∞, ѨOHÍ ‰õÄbx „Hõ=∞tHõΔ}Ö’ ÃÑ>ËìO^Œ∞‰õΩ ™êÇ≤ÏÉò „Hõ=∞tHõΔ} K«~°ºÅ∞, "Õ@Ö’
á⁄~°áê@∞# "≥O\Ï_ç K«OѨ_»OÖÏO\˜ *Ï`«ºÇ¨ÏOHÍ~°O Ü≥ÚHõ¯ qHõ$`«~°∂áêʼnõΩ |ÅÜ«∂º~°∞.
1880 -2000 HÍÅOÖ’ 81 ÃÑ·QÍ +¨Ø\˜OQÆ∞ ˆHã¨∞Å∞ #"≥∂^ŒÜ«∂º~Ú. WÖÏO\˜ <Õ~åʼnõΩ
HÀ~°∞ìÅ∞ Ǩ™êºã¨Ê^Œ"≥∞ÿ# `ÕeHõáê\˜ tHõΔÅ∞ qkèOKå~Ú. WÖÏO\˜ Ѷ¨∞@#Å∞ *ÏfÜ«∞"å^ŒO
Z^Œ∞QÆ∞^ŒÅ‰õΩ ZO`«QÍ Ñ¨xKÕâßÜ≥∂ ã¨=∞HÍb# Ѩ„uHõÅ∞ `≥eÜ«∞*Ëâß~Ú. ''Ü«¸~ÀÑ≤Ü«∞#∞¡
KÕ¿ã ǨÏ`«ºÅ∞ <å<å\˜H˜ ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞<åfl~Ú. Ãã·x‰õΩÅ∞ ^•~°∞}"≥∞ÿ# <Õ~°ã¨∞÷Å∞.. "å~°∞ U^À
XHõ ™ê‰õΩ K«∂Ñ≤ =ke"ÕÜ«∞|_»∞`«∞<åfl~°∞—— -"å\Ï 1891 JHÀì|~°∞ 31# <Ò~ÀrH˜ Ѷ≤~åº^Œ∞
KÕâß~°∞. (P~ü.Ñ≤..Ѩ@fi~°ú<£ ¿Ñl 265). J™êûO \© `À@Å ‰õÄbÅѨ@¡ K«∂Ѩ|_ç# x~å^Œ~°}
1880 ^Œâß|ÌO z=~°Ö’ WO_çÜ«∞<£ J™Èã≤ÜÕ∞+¨<£ „ѨK«∞~°}ÅÖ’ =ºHõÎO KÕÜ«∞|_çOk. =~°‚
q=HõΔ`« Hõ~°¯â◊`«fiO JѨC_»Ñ¨C_»∞ ÉèÏ~°`« ã¨=∂[OÖ’x J`«∞º#fl`« ™ê÷~ÚH˜ K≥Ok# "åix
SHõºO KÕÜ«∞QÆeyOk. J<åºÜ«∞O "≥∂ã¨O „H˜Ok "åix SHõºO KÕâß~Ú.
=∂#=`å"å^Œ ^Œ∂~°^$Œ +≤ì QÆÅ „a\˜+O≤ _çÜ∂« ~å[huA˝Å∞ =^ŒÌ q=Hõ`Δ « Hõ~¯° â◊`åfixfl
J^Œ∞Ѩ٠KÕÜ«∞ „Ѩܫ∞uflOKå~°∞. D JOâ◊OÃÑ· iѨÊ<£ Ѩ@¡<Õ QÍHõ Hõ~°̊<£ Ѩ@¡ ‰õÄ_® `≥Å¡"åiÖ’
=ºuˆ~Hõ`« =ÙOk. Hõ~<°̊ £ `≥Åá ãx· ‰õΩʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ ~Ô O_»∞ ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ „Hõ=∞tHõ}
Δ Ï K«~º° Å∞
KÕÑ\¨ Ïì~∞° . 1) |~å‡ Ü«Ú=uÃÑ· ™ê=¸Ç≤ÏHõ =∂#ÉèOí QÆO [iÑ≤#ѨC_»∞ 2) `å~°∞Ê_»∞ ѨxKÕÜ∞«
x~åHõiOz# ÉèÏ~°fÜ«∞ =O@ =∞x+≤ ǨÏ`«º KÕÜ«∞|_ç#ѨÊ_»∞, Ô~O_»= ˆHã¨∞`À ã¨O|O^èŒO
QÆÅ Ô~l"≥∞O@∞H˜ 1903 _èçb¡ ^Œ~åƒ~°∞ =^ŒÌ g~Àz`« ™êfiQÆ`«O ÅaèOzOk. HÍx ~ÚÖÏO\˜
J`åºKå~åÅ`À áê@∞ =Åã¨áêÅ#Ö’ QÆÅ ÉèÏ~°`«^Õâ◊O Ü≥ÚHõ¯ ~å[H©Ü«∞ Pi÷Hõ x~å‡}OÖ’
âıfi`«*Ïu`«`«fiO x~°fiÇ≤ÏOK«=Åã≤# áê„`« =ÙOk. „a\˜+¨μ"åi ^Œ$+≤ìHÀ}O #∞O_ç K«∂¿ãÎ
'áêÅ<åѨ~°"≥∞ÿ#, Ãã·xHõ „âı}∞ÅÖ’ H©ÅHõ"≥∞ÿ# Ѩ^Œ=ÙʼnõΩ gÖˇ·#O`« =~°‰õΩ ÉèÏ~°fÜ«Úefl
^Œ∂~°OQÍ =ÙOK«_»O ¿ÇÏ`«∞~åÇ≤Ï`«ºO HÍ^Œ∞——. JO^Œ∞ˆH ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ ‰õÄ_® XˆH™êi
S.ã≤.Ü«∞ãπ. ѨsHõΔÅ∞ x~°fiÇ≤ÏOKåÅ<Õ KåÖÏ z#fl _ç=∂O_»∞H˜ 50ã¨II HÍÅO =ºuˆ~Hõ`«
=ºHõÎ=∞~ÚOk. Zeæ<£ 1895 EÖˇ·Ö’ ~À*òɡsH˜ ~åã≤#ÖËYÖ’ ''=∞#k PkèѨ`«ºO QÆÅ
*ÏuQÍ K≥ѨCH˘#_»O ^•fi~å<Õ =∞#O ѨiáêeOK«QÆÅ∞QÆ∞`åO. L^ÀºQÍÅÖ’ ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞
„áÈ`«ûÇ≤ÏOK«|_»=Åã≤ Ü«Ú#flѨÊ\˜H© =∞#O H˘#™êQÍÅO>Ë J^Œ∞Ѩ٠=∞# Jnè#OÖ’ =ÙOK«∞H˘<Õ
ǨÏ^Œ∞Ì =ÙO@∞Ok——.
Jq∞Ü«∂ÉÏwÛ ~Ú\©=Å „Ѩ™êÎqOz# *Ïu q=HõΔ`«‰õΩ ã¨O|OkèOz# Pi÷Hõ
JOâßÅ∞ =ÚYº"≥∞ÿ#q. ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ ÉèÏ~°fÜ«∞ áÈ\©^•~°∞ʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ `≥Å¡*ÏuH˜
K≥Ok# "åºáê~°∞efl SHõºOQÍ =ÙOK«_»OÖ’ ~°OQÆ∞ =ÚYº"≥∞ÿ# áê„`« x~°fiÇ≤ÏOzOk. `≥Å¡"åi
=~°HÎ õ "å}˜[º ã¨OѶ∂¨ Å∞ [#Ѩ<å~°, `ÕÜ∂« ‰õΩ QÆ#∞Å „ѨÜ∂≥ [<åʼnõΩ ã¨O|OkèOz# ã¨OѶ∂¨ Å
Ѩxq^è•#O áÈ\© Ü≥ÚHõ¯ ã¨∞QÆ∞}ÏÅÃÑ· ZO`« qâßfiã¨O =Ù#fl "åÔ~#· ѨÊ\˜H˜ Ü«¸~°ÑÙ¨ =~°‰Î Ωõ Å∞
"å}˜[º"Õ`«ÎÅ∞ ¿ÇÏ`«∞|^Œú"≥∞ÿ# ~årÖ’ Ѩ~°ã¨Ê~° ã¨~°∞ÌÉÏ@∞Ö’ KåÖÏ qâßfiã¨O QÆÅ"å~°x
ã¨Ê+ì̈O KÕã¨∞ÎOk. (ÉÏwÛ, ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ „ÃÑ·"Õ@∞ ÃÑ@∞ì|_ç ¿Ñl,170). H˘xfl q"å^•Å∞
29
J~°H˘~° qÉèË^•Å∞ =Ù#flѨÊ\˜H˜ ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’x `≥Å¡"åºáê~°∞Å∞, `≥Å¡ JkèHÍ~°∞Å =∞^茺
=ºHÎ̃QÆ`« ã¨O|O^è•Å∞ Hõ¡ÉòÖˇ·Ñ¶π ã¨O|O^è•Å∞ =ÙO_Õq. ÖÏ~ü¤ Hõ~°̊<£ 1903Ö’ ÉÏ~°HÍ~üÖ’
„a\˜+¨μ QÆx Ü«∞[=∂#∞Å #∞^ÕÌtOz KÕã≤# „Ѩã¨OQÆOÖ’ „ѨÉèí∞`åfixH˜ "å}˜*ϺxH˜ =∞^茺
=ÙO_Õ ã¨O|O^èŒO ™ê~åOâßxfl ~ÚÖÏ q=iOKå_»∞—— <å Ѩx ѨiáêÅ#Ö’ =ÙOk. g∞k
^ÀÑ≤_çÖ’ =ÙOk. HÍx Ô~O_»∂ ‰õÄ_® XˆH ã¨=∞㨺, XˆH ÉÏ^茺`« Ü≥ÚHõ¯ PHõ$`«∞Å∞——
(*ˇ.P~ü."≥∞ˆH¡<£ ÉèÏ~°`«*ÏfÜ«∞"å^ŒO `˘e<å\˜ HÍO„ÔQãπ ¿Ñl 37). 'áêʼnõΩÅ`À QÆÅ
*ÏuѨ~°"≥∞ÿ# ÉÏO^èŒ=ºO #∞O_ç ÅaèOKÕ ™ê#∞Éèí∂u Ü«¸~°Ñ¨Ù =~°Î‰õΩʼnõΩ "åi ^ÕjÜ«∞
„Ѩ`«º~°∞÷Å #∞O_ç Z^Œ∞~°ÜÕ∞º áÈ\©Ö’ HõxÑ≤OK«x Z<Àfl „ѨÜ≥∂[<åÅ∞ ™êkèOzÃÑ_»∞`«∞Ok—
-1944Ö’ XHõ ÉèÏ~°`« áêi„âßq∞Hõ ã¨Oã¨÷ P~ÀѨ} (ÉÏwÛ ¿Ñl 166)
áêi„âßq∞Hõ "å}˜[º ~°OQÍÅÖ’ Ü«¸~ÀÑ≤Ü«∞#∞ "å}˜[º"Õ`«ÎÅ '™ê=¸Ç≤ÏHõ
QÆ∞`åÎkèѨ`åºxfl— ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ - „Ѩ`ÕºH˜Oz `«∂~°∞Ê ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ Ѩ\ ˜+¨ªÑ¨iKÕO^Œ∞‰õΩ
âıfi`«*Ïu`«`«fiO Pq^èŒOQÍ ã¨Ç¨Ü«∞Ѩ_çOk.
D |Å"≥∞ÿ# Pi÷Hõâ◊HÎ̃ Ü≥ÚHõ¯ =∂~°∞`«∞#fl ~°∂áêÅ∞ Ѩi}Ï=∂Å"≥·Ñ¨Ù =∞# ^Œ$+≤ìx
™êi^•ÌO.
=Åã¨"å^Œ Pi÷Hõ q^è•#O
40 ã¨O=`«û~åÅ „H˜`«O "≥Ú^Œ\ ˜ „ѨK«∞~°} á⁄Ok# P~ü.Ñ≤.^Œ`ü 'WO_çÜ«∂@∞_Õ—
ÉèÏ~°`« =Åã¨"å^Œ Pi÷Hõq^è•#OÃÑ· =∞Oz qâı¡+¨} KÕã≤# „QÆO^äŒOQÍ ~ÚѨÊ\˜H©
ѨiQÆ}˜OѨ|_»∞`«∞#flk. D „QÆO^äŒO =∂~ü¯û ѨijÅ#Å#∞ "åºMϺÅ#∞ „a\˜+¨μ ^ÀÑ≤_ç
Ü≥ÚHõ¯ =¸_»∞ ^ŒâÅ◊ ∞QÍ Jaè=$kú ѨizOk. "≥Ú^Œ\ ^˜ ⌠◊ 1757 -1813 HÍÅO Dã≤Oì _çÜ∂«
HõOÃÑh Ü≥ÚHõ¯ QÆ∞`åÎkèѨ`«º =~°ÎHõO „Ѩ`«ºHõΔ ^ÀÑ≤_ç KÕã≤# HÍÅO. WHõ¯_» KÕã≤# =ã¨∂à◊¡`À
ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ `«Ü«∂Ô~·# =ã¨∞Î=Ùefl `«‰õΩ¯= ^èŒ~°Å‰õΩ WOQÍ¡O_»∞ Ü«¸~°Ñ¨ÙÅ ZQÆ∞=∞`«∞Å
H˘~°‰õΩ H˘#flk. WOQÍ¡O_»∞Ö’ =zÛ# áêi„âßq∞Hõ qѨ¡=O "≥Ú`«ÎO =~°ÎHõq^è•<åxfl
<å@H©Ü«∞OQÍ =∂iÛ"Õã≤Ok. 1813 -1858 HÍÅO ¿ãfiKåÛù "å}˜[ºO, áêi„âßq∞Hõ
ÃÑ@∞ì|_ç^•s ^ÀÑ≤_ç ™êyOz# HÍÅO ÉèÏ~°`«^Õâßxfl =∂OK≥ãì̈~ü K«\ÏìʼnõΩ =∂Ô~¯@∞ QÍ#∞
=Ú_çÑ^¨ •~å÷Å =#~°∞QÍ#∞ =∂iÛ# HÍÅO. ™êO„Ѩ^•Ü«∞ KÕu=$`«∞eÎ fl ^èfiŒ Oã¨O KÕã#≤ HÍÅO.
„ѨuÎH˜ ѨÙ\ì̃xÅ∞¡x „ѨuÎ`À =ÚOK≥uÎ# HÍÅO— (=∂~ü¯û) 19= â◊`å|ÌO kfifÜ«∂~°÷O #∞O_ç
H˘O`« ÃÑ@∞ì|_ç ZQÆ∞=∞u „a\˜+¨μ J^Œ∞ѨÙÖ’ ÃÑ^ŒÌ Z`«∞Î# ÉϺO‰õΩÅ ™ê÷Ѩ#, ZQÆ∞=∞u
kQÆ∞=∞u ã¨Oã¨÷Å∞, "Õ∞<ÕlOQÆ∞ U*ˇhû ã¨Oã¨÷Å ^•fi~å Pi÷Hõ ™ê„=∂[º"å^ŒO K˘K«∞ÛH˘x
~å=_»O „áê~°OÉèí=∞~ÚOk.
HÍÅ =º=^èŒ∞Å∞ XHõ ^•xÃÑ·H˜ =∞~˘Hõ\ ˜ qãÎ̈iOK«_»O, áê`« ^ÀÑ≤_ô ~°∂áêÅ∞
ѨÓiÎQÍ JO`«iOK«‰õΩO_®<Õ H˘`«Î ^ÀÑ≤_ô ~°∂áêÅÖ’ qb#=∞=fi_»O - [iyO^Œ<Õ ÉèÏ=#`À
Ѩije¿ãÎ qâı¡+¨} "åã¨ÎqHõOQÍ#∞ LѨܫÚHõÎOQÍ#∞ =ÙO@∞Ok. 1870 Å `«~°∞"å`«
30
*ÏfÜ«∞"å^Œ∞Å∞ x~°O`«~åÜ«∞OQÍ „Ѩ™êÎqOz# - ã¨OѨ^Œ `«~°eOѨÙx Ѩije¿ãÎ ~Úk
ã¨Ê+¨ì=∞=Ù`«∞Ok.
ã¨OѨ^Œ `«~°eOѨÙ
1757 =~°‰õΩ ÉèÏ~°`«^Õâ◊O Ü≥ÚHõ¯ #∂Å∞ ã≤Å∞¯ |@ìʼnõΩ áêâßÛ`«º =∂Ô~¯@∞¡Ö’
qѨs`«"≥∞ÿ# _ç=∂O_»∞ =Ù#flk. áêâßÛ`«º L`«Ê`«∞ÎʼnõΩ („a\˜+¨μ TÅ∞) ZHõ¯_» y~åH© ÖË^Œ∞.
JO^Œ∞=Å# áêâßÛ`«º =~°Î‰õΩÅ∞ "åi ^ÕâßÅÖ’ q=∞~°≈Å <≥^Œ∞~˘¯#flѨÊ\˜H˜ ÉèÏ~°`«^ÕâßxH˜
|OQÍ~åxfl `≥KåÛ~°∞. D ã¨=∞㨺 <å@H©Ü∞« OQÍ áê¡ã‘ Ü«Ú^ŒO÷ `À Ѩi+¨¯iOK«|_çOk. WѨC_»∞
ɡOQÍÅ∞ #∞O_ç ^ÀÑ≤_ç, Ѩ#∞flÅ∞ ÖˉõΩO_® Ö’`«@∞ì „áêO`åÅ =~°ÎHõO #∞O_ç ÅaèOz#
ÖÏÉèÏÅ∞, k"å<£yi á⁄Ok KÕã≤# tã¨∞Î =ã¨∂à◊√¡Ö’x q∞QÆ∞Å∞ - g\˜ˆH HõOÃÑh ÃÑ@∞ì|_»∞Å∞
Jx¿Ñ~°∞ ÃÑ\ì̃Ok.
ÉÏǨ@"≥∞ÿ# ã¨Ê+ì̈"≥∞ÿ# `«~°eOѨ٠„Hõ=∞O, ɡOQÍÅ∞Ö’ Ãã·xHõ q[Ü«∞O Ü≥ÚHõ¯
ÖÏÉèÏÅ∞. ZQÆ∞=∞u H˘~°‰õΩ =ã¨∞Î=ÙÅ∞ ɡOQÍÅ∞ #∞O_ç H˘#_®xH˜ LѨÜ≥∂yOK«|_®¤~Ú.
=∂OK≥ãì̈~°∞ áÈ\© HÍ~°}OQÍ ™êO„Ѩ^•Ü«∞Hõ #∂Å∞ ã≤Å∞¯ L`«Ê`«∞ÎÅ ZQÆ∞=∞`«∞Å `«QÆ∞æ^ŒÅ-
HõOÃÑhH© HõOÃÑh L^ÀºQÆ∞ʼnõΩ, „ÃÑ"· @ Õ ∞ =~°‰Î Ωõ ʼnõΩ - JO^ŒiH© f„="≥∞#ÿ K≥eO¡ ѨÙÅ ã¨=∞㨺x
`≥zÛ ÃÑ\ì̃Ok. K≥e¡OѨ٠ã¨=∞㨺 `˘Å∞`« he=∞O^Œ∞ Jaè=$kú, K≥·<å‰õΩ #Å¡=∞O^Œ∞ ZQÆ∞=∞u
^•fi~å Ѩi+¨¯iOѨ|_çOk. 1850 Å `«~°∞"å`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O #∞O_ç H˘`«Î `«~°Ç¨ ZQÆ∞=∞`«∞Å
qãÎ̈~°}`À - ѨtÛ=∞ ÉèÏ~°`«^Õâ◊Ѩ٠ѨuÎ, ѨO*Ï|∞ QÀ^èŒ∞=∞Å∞, ɡOQÍÅ∞ [#Ѩ<å~°, J™êûO
\©, ^ŒH}Δ˜ ÉèÏ~°`^« âÕ Ñ◊ Ù¨ #∂<≥yO[Å∞, K«~‡° O `Àà◊√¡ ZQÆ∞=∞`«∞Å`À ã¨=∞㨺 Ѩi+¨¯iOѨ|_çOk.
P `«~°∞"å`« „a@<£H˜ UHõѨHõΔOQÍ x^èŒ∞efl |kb KÕÜ«∞_»O J=ã¨~°=∞~ÚOk. HÍÅO QÆ_çz#
H˘Ån P J=ã¨~°O ÃÑiyOk. ÅO_»<£Ö’ Dã≤ìO_çÜ«∂ HõOÃÑh PѶ‘ã¨∞ x~°fiǨÏ} =zÛ
Ѩ_çOk. WOQÍ¡O_»∞Ö’ ÉèÏ~°`«^Õâ◊O ~°∞}ÉèÏ~°O HõOÃÑh Ãã·xHõ K«~°ºÅ Y~°∞ÛÅ∞, ã≤áê~Ú
u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ J}z"Õ`« Y~°∞ÛÅ∞, P ã¨O=`«û~°O HõOÃÑh ¿+~üǨϟŤ~°∞ûH˜ ~Ú=fi=Åã≤#
#+¨ìѨiǨ~°O Y~°∞ÛÅ∞ - "≥Ú`«ÎOQÍ Y~°∞ÛÅ∞ qѨs`«OQÍ ÃÑiyáÈÜ«∂~Ú. JO`ÕQÍHõ
„a\˜+≤O_çÜ«∂ JkèHÍ~°∞ʼnõΩ Ãã·xHÍkèHÍ~°∞ʼnõΩ ÃÑ#¬#∞¡, WOQÍ¡O_»∞Ö’ q∞e@s ~Ú`«~°
™Èì~üû H˘#∞QÀà◊√¡, Ãã·xHõ H˘#∞QÀà◊√§, Ãã·xHõtHõΔ} =ºÜ«∞O, ÉèÏ~°`«^Õâ◊O "≥Å∞ѨŠ~°"å}Ï
~Ú`«~° Y~°∞ÛÅ∞, Ô~·ÖËfiÃÑ@∞ì|_»∞ÅÃÑ· =_ô¤Å∞ -g@xflO\˜x HõeÑ≤ ǨϟOKèås˚Å∞ J<åfl~°∞.
ǨϟOKås˚Å#∞ ÉèÏ~°`«^Õâ◊"Õ∞ ÉèíiOKåe. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ 1901-02Ö’ ǨϟOKås˚Å∞ 17.3
q∞eÜ«∞#¡ áœO_»∞¡. Ô~·ÖËfi =_ô¤Å∞ 6.4 q∞eÜ«∞#∞¡ ÉèÏ~°`«^Õâ◊ ~°∞}OÃÑ· =_ô¤ 3 q∞eÜ«∞#∞¡,
Ãã·xHõ Y~°∞ÛÅ∞ 43 q∞eÜ«∞#∞¡. ™Èì~°¡ H˘#∞QÀà◊√§ 1.9 q∞eÜ«∞#∞¡, ÃÑ#¬#∞¡ 1.3 q∞eÜ«∞#¡
áœO_»∞¡ g\˜H˜ ~ÚOHÍ ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’x „a\˜+¨μ JkèHÍ~åÅ K≥e¡OѨÙÅ∞, „a\˜+¨μ „ÃÑ·"Õ@∞
ÃÑ@∞ì|_»∞Å∞, ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ QÆ_çz# ÖÏÉèÏefl HõÅ∞Ѩ=Åã≤ =ÙO@∞Ok. áœO_»¡ Ããìi¡OQÆ∞`À
"≥O_ç ~°∂áê~Ú =∂~°HõO qÅ∞= `«QÆæ_»O`À 1870 ^Œâß|ÌO #∞O_ç ǨϟOKås˚Å „ÃÑ·"Õ@∞
K≥e¡OѨÙÅ ÉèÏ~°O =∞s ÃÑiyOk.
31
 ã¨~ü*Ï<£ „™êìp 1888Ö’ KÕã≤# LѨ<åºã¨OÖ’ `«~°eOѨ٠ܫ∞O„`åOQÆO Ü≥ÚHõ¯
Ѩx q^è•<åxfl ã¨Ê+ì̈OQÍ x+¨¯~°¬QÍ q=iOKå_»∞. ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’x „ѨÉèí∞`«fi Y*Ï<å #∞O_ç
~å[ºHÍ~°º^Œi≈ aÅ∞û „_® KÕ™êÎ_»∞.
„Ѩ^è•#OQÍ „ѨÉèí∞`«fi P^•Ü«∞O #∞O_ç ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ K≥e¡OK«|_ç# D aÅ∞¡Å
^•fi~å "åºáêi ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ `«# Hõ=ã¨~°"≥∞ÿ# _»|∞ƒ á⁄O^Œ∞`å_»∞. ~å[ºHÍ~°º^Œi≈
`«#Hõ=ã¨~"° ∞≥ #ÿ "≥Ú`åÎxfl WOQÍ¡O_»∞Ö’ á⁄O^Œ∞`å_»∞. (ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ¿Ñl115) =∞~˘Hõ q^èOŒ QÍ
K≥áêÊÅO>Ë ÉèÏ~°`« ZQÆ∞=∞`«∞efl H˘#^ŒÅz# „a\˜+¨μ "åºáê~°∞Å∞ Ããìi¡OQÆ∞Å∞ ~ÚzÛ
~å[ºHÍ~°º^Œi≈ #∞O_ç H“xûÅ∞ aÅ∞û H˘#∞‰õΩ¯O\Ï~°∞. H“xûÅ∞ aÅ∞¡Å∞ ÉèÏ~°`« „ѨÉèí∞`«fi
P^•Ü«∞O #∞O_ç ~°∂áêÜ«∞Å∞QÍ =∂~°∞ÛH˘#|_»`å~Ú. P ~°∂áêÜ«∞Å∞ ZQÆ∞=∞uKÕ¿ã ÉèÏ~°fÜ«∞
=ã¨∞Î=Ùefl H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ LѨÜ≥∂yOK«|_»`å~Ú. qѨ~°ºÜ«∞OQÍ ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’x „a\˜+¨μ
JkèHÍ~°∞Å∞ "åºáê~°∞Å∞ ~°∂áêÜ«∞ÅÖ’ =zÛ# ÖÏÉèÏefl „a\˜+¨μ Ü«∂[=∂#ºOÖ’ QÆÅ
=∂~°HõѨ٠ÉϺO‰õΩÅ #∞O_ç Ããìi¡OQÆ∞ aÅ∞¡Å∞ H˘O\Ï~°∞. D ÉϺO‰õΩÅ∞ ÅO_»<£ „ÉÏOpÅ∞
ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ZQÆ∞=∞`«∞Å #∞O_ç =KÕÛ ~å|_ç #∞O_ç aÅ∞ûH˜ áœO_»Ö¡ ’ K≥e™¡ êÎ~Ú. D =∂~°HÍÅ#∞
J~°÷O KÕã¨∞HÀ#_®xH˜ D „H˜Ok Ѩ@O LѨÜ≥∂QÆHõ~°OQÍ =ÙO_»=K«∞Û.

Ãã„Hõ@s PѶπ ¿ãì\ò ÉèÏ~°`« „ѨÉèí∞`«fi P^•Ü«∞O

ǨϟO Kås˚Å xq∞`«ÎO ÉèÏ~°`«

H“xûÖò ~°∂áêÜ«∞Ö’¡ ã¨~°∞‰õΩÅ
aÅ∞¡Å∞ H“xûÖò aÅ∞¡Å∞ H˘#∞QÀà◊√§
ÉèÏ~°`« ã¨~°∞‰õΩÅ #QÆ^Œ∞QÍ =∂iÊ_ç HÀã¨O
„a\˜+π H˘#∞QÀà◊√§ ÉèÏ~°`« ZQÆ∞=∞`«∞Å∞
Ü«ÚÔH`À áœO_»¡`À q„Hõ~ÚOz# ÉèÏ~°`«
ZˆHÛO*ò ÉϺO‰õΩÅ∞ ZQÆ∞=∞`«∞Å∞ ZˆHÛO*ò ÉϺO‰õΩÅ∞
(Ü«Ú.ÔH) ÉèÏ~°`« ZQÆ∞=∞`«∞Å H˘#∞QÀà◊§‰õΩ (WO_çÜ«∞<£ „ÉÏOpÅ∞)
qxÜ≥∂yOz# ~°∂II
áœO_»¡Ö’ #QÆ^Œ∞
KÕã¨∞‰õΩ#fl Ããìi¡OQ∑ „ÃÑ·"Õ@∞QÍ Ñ¨OÑ≤#q
aÅ∞¡Å∞
Ããìi¡OQ∑ aÅ∞¡Å∞

32
 ǨϟO Kås˚Å∞ „ÃÑ·"Õ@∞ K≥e¡OѨÙÅ∞ ÉèÏ~°fÜ«∞ ZQÆ∞=∞`«∞Å ^•fi~å =∞~°ÅÛ|_®¤~Ú.
<Ò~Àl #∞O_ç *ÏfÜ«∞"å^Œ Pi÷Hõ"Õ`«ÎÅ∞ =∂\˜=∂\˜H˜ K≥Ñ≤Ê# q^èŒOQÍ ÉèÏ~°`«^Õâ◊O Ü≥ÚHõ¯
ZQÆ∞=∞u q∞QÆ∞Å∞ ^•fi~å ã¨OѨ^Œ `«~e° OK«|_çOk. =~°HÎ Oõ ^•fi~å `«~e° OѨ٠¿ãfiKåÛù "å}˜[ºO
^•fi~å ^ÀÑ≤_ç`À#∞ „a\˜+≤O_çÜ«∂ q`«Î ÃÑ@∞ì|_ç^•s x~å‡}O`À#∞ ã¨Ç¨ÏHõiOzOk.
ÉèÏ~°`«^Õâ◊O Ü≥ÚHõ¯ ZQÆ∞=∞u q∞QÆ∞Å∞ 19 â◊`åÉÏÌO`åxH˜ „a@<£ K≥e¡OѨÙÅ
ã¨=∞`«∞ź`«H˜ H©ÅHõ=∞~ÚOk. ѨtÛ=∞ Ü«¸~°Ñ¨Ù P"≥∞iHÍÖ’x ~Ú`«~° Jaè=$kú K≥O^Œ∞`«∞#fl
ÃÑ@∞ì|_ç^•s Pi÷Hõ =º=ã¨Å÷ K«∞@∂ì ã¨∞OHÍÅ J_»∞Q¤ À_»Å∞ ÖËã∂¨ Î =Ù<åfl~Ú. „a\˜<H£ ˜ ~ÚOHÍ
ÉèÏs Z`«∞#Î =º=™êÜ«∞ L`«Ê`«∞ÅÎ kQÆ∞=∞`«∞Å J=ã¨~O° =ÙOk. =∞~˘Hõ"Ñ·≥ Ù¨ „a@<£ L`«Ê`«∞ÅÎ ‰õΩ
ã¨∞OHÍÅ J_»∞¤QÀ_»Å HÍ~°}OQÍ =∂Ô~¯@∞¡ ^˘~°Hõ_»O Hõ+ì̈=∞~ÚOk. „a@<£ Ö’@∞ ã¨=∞㨺Å
<≥^Œ∞~˘¯O@∞Ok.
D ã¨O^Œ~°ƒùOQÍ „a@<£H˜ ÉèÏ~°`«^Õâ◊O Ô~O_»∞ q^è•Å∞QÍ H©ÅHõ=∞~ÚOk.
"≥Ú^Œ\ k˜ : 'Z ~Ú`«~° ^ÕâO◊ HõO>ˇ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ ¿ãfiKåÛù,ù "å}˜[ºO |Å=O`«OQÍ
J=∞Å∞ [iˆQÖÏ K«∂_»_»O - JO>Ë ÖÏOH±Ã+·~ü =„™êÎʼnõΩ ÉèÏ~°`«^Õâ◊ =∂Ô~¯@∞x |On
KÕÜ«∞_»O.
Ô~O_»=k : „a@<£H˜ H͉õΩO_® ~Ú`«~° ^ÕâßʼnõΩ ÉèÏ~°`«^Õâ◊O #∞O_ç ÉèÏsZ`«∞Î#
=º=™êÜ«∞ L`«Ê`«∞ÎÅ∞ =Ú_çѨ^•~å÷Å `«~°eOѨÙ`À ZQÆ∞=∞u q∞QÆ∞Å∞ ~Ú`«~° ^ÕâßÅÖ’
„a@<£ Ö’@¡#∞ ѨÓ_»∞Û`«∞Ok.
`«~°eOѨ٠ã≤^•úO`«OÃÑ· "≥Ú^Œ\ ˜ #∞O_ç f„="≥∞ÿ# q=∞~°≈Å∞ =Ù<åfl~Ú. `«~°eOѨÙÃÑ·
KÕã≤# *ÏfÜ«∞"å^Œ ã¨∂„fHõ~°}Å∞ D<å_»∞ H˘O`« "≥Ú~°@∞QÍ, Juâ◊Ü«∂Å∞QÍ HõxÑ≤™êÎ~Ú.
ÉèÏ~°`« *ÏfÜ«∂^•Ü«∞OÖ’ q^Õj=~°ÎHõO, ZQÆ∞=∞u q∞QÆ∞Å∞ KåÖÏ z#fl ÉèÏQÆ"Õ∞ QÆ#∞Hõ
`«~e° OѨÙx QÆ∞iOz *ÏfÜ«∞"å^Œ∞Å∞ Juâ◊~ÚOz K≥áêÊ~°<Õ "å^Œ# =ÙOk. HÍx `«~e° OѨ|_ç#
"≥Ú`«ÎO ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ ã¨iÜ≥ÿ∞# ~°OQÆOÖ’ ÃÑ@∞ì|_çQÍ ÃÑ\ì̃=ÙO>Ë ÉèÏ~°`« *ÏfÜ«∂^•Ü«∂xfl
QÆ}hÜ«∞OQÍ ÃÑOz =ÙO_Õ^Œx <Ò~Àr (1895Ö’ "≥bÛ Hõq∞+¨<£ =ÚO^Œ∞) "åkOKå_»∞.
HÍx ™ê„=∂[º"å^Œ∞Å ã¨=∞~°÷‰õΩ_»∞ „™êìp K≥Ñ≤Ê# q^èŒO ~ÚÖÏ LOk. 'WOw¡+¨μ"å_»∞ KÕã≤#
¿ã=ʼnõΩ WOw¡+¨μ"å_»∞ ÃÑ\ì̃# ÃÑ@∞ì|_çH˜ ÉèÏ~°`«^Õâ◊O #∞O_ç WOQÍ¡O_»∞ á⁄O^Œ∞`«∞#fl^Õg∞
ÖË^∞Œ —. "å^Œ#Ö’x "≥Ú^Œ\ ɘ Ïè QÆO „a\˜+μ¨ "å~°∞ `≥zÛÃÑ\˜#ì =∞Oz „ѨÉ∞íè `«fiO, âßOu Éè„í ^Œ`e« fl
QÆ∞iOz „Ѩ™êÎqã¨∞ÎOk. ^•xÃÑ· K«~°Û J#=ã¨~°O. WHõ `«~°eOѨ٠Ü≥ÚHõ¯ Pi÷Hõ JOâßʼnõΩ
ã¨=∞~°÷#QÍ KÕã≤# "å^Œ#. WOQÍ¡O_»∞Ö’ ™Èì~°∞û H˘#_»O, ÅO_»<£ =∞h =∂Ô~¯@∞Ö’ JѨCÅ∞
KÕÜ«∞_»O [iyOk. 19 â◊`å|ÌѨ٠ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ ™ê^茺Ѩ_Õ ˆ~@¡ HõO>ˇ `«‰õΩ¯= HÍ=_»O
=Å# JHõ¯_» H˘#_»O JѨCÅ∞ KÕÜ«∞_»O [iyOk. Z‰õΩ¯= K≥e¡OѨÙÅ∞ (ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’
H˘#∞QÀà◊√¡ JѨCÅ∞ KÕã≤ =ÙO>Ë) ^Õâ◊OÖ’<Õ =ÙO_ç =ÙO_Õ^Œx *ÏfÜ«∞"å^Œ Pi÷Hõ"Õ`«ÎÅ∞ JÖÏ
"åkOz =ÙO_»=K«∞Û. HÍx H©ÅHõ"≥∞ÿ# JOâ◊O „™êìp ã¨∂zOz# 'WOw¡+¨μ"å~°∞ "≥zÛOz#
ÃÑ@∞ì|_ç—Ö’ =ÙOk. Ô~·ÖËfiÅ∞, áê¡O>Ë+¨#∞¡, QÆ#∞Å∞, q∞Å∞¡ÅÖ’ ÃÑ\ì̃# „a\˜+¨μ ÃÑ@∞ì|_»∞Å∞
33
ÉèÏ~°`«^Õâßxfl Jaè=$kúѨiKå~Ú. P^èŒ∞hHõiOKå~Ú. - Jx KÕ¿ã "å^Œ# P ÃÑ@∞ì|_»∞ÅÃÑ·
ÖÏÉèÏÅ K≥e¡OѨÙx ã¨=∞i÷OK«∞H˘#_®xH˜ KÕã≤# "å^Œ#. „áê^äŒq∞Hõ"≥∞ÿ# JOâ◊O Jaè=$kú
#=¸<å. „a\˜+¨μ áêÅ# áêâßÛ`«º ^ÕâßÅÖ’ ™êkèOz# P^èŒ∞hHõ~°} ÖÏO\˜ P^èŒ∞hHõ~°}x
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ <≥=∞‡kQÍ |∂~°∞"˚ å Ѩ^`úŒ ∞« ÅÖ’ fã¨∞H˘x =ã¨∞OÎ ^Œx XHõ ™ê^è•~°} Jaè„áêÜ«∞O
XHõÑC¨ _»∞ =ÙO_Õk. HÍx Jk ‰õÄ_® ~Ú\©=Å HÍÅOÖ’ f„="≥∞#ÿ q=∞~°≈Å <≥^∞Œ ~˘¯O@∞#flk.
áêi„âßq∞Hõ qzÛ#ù fl`«
„a\˜+μ¨ JkèHÍ~°∞Å∞, „ѨK∞« ~°}Hõ~Åΰ ∞ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ™êO„Ѩ^•Ü«∞ KÕu=$`«∞ÅÎ ∞ L`«Ê`«∞ÅÎ ∞
H©Δ}˜OK«_®xfl JOwHõiOKå~°∞. H©Δ}˜OK«_»O ÉÏ^è•Hõ~°OQÍ Jx"å~°º=∞<åfl~°∞. áêâßÛ`«º
^ÕâßÅÖ’ÖÏQÍ<Õ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ Ü«∞O„`åÅ∞ KÕu=$`«∞ÅÎ #∞ F_çOKåÜ«∞<åfl~°∞. HÍx WOQÍ¡O_£Ö’
KÕu=$`«∞ÎÅ H©Δ}`«=Å# =zÛѨ_ç# ÉÏ^èŒÅ∞, Láêkè, P^•Ü«∂efl `≥zÛÃÑ\˜ì# á¶êºHõìs
Ѩi„â◊=∞Å`À ã¨ik^Œ|Ì _®¤~Ú. HÍx 1850,1860 ^ŒâßÉÏÌÅÖ’ ÉèÏ~°fÜ«∞ á¶êºHõsì Å∞ Jaè=$kú
K≥Ok#O^Œ∞#, P `«~°∞"å`« ‰õÄ_® Jaè=$kú KåÖÏ <≥=∞‡kQÍ [iy#O^Œ∞=Å# P~°∞"ÕÅ"≥∞ÿà◊¡
^Œ∂~°OÖ’ =Ù#fl ^Õâ◊O ™êkèOz# Jaè=$kú ÉèÏ~°O =Åã¨~å[ºOQÍ =Ù#fl ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’x
KÕu=$`«∞ÅÎ "åiÃÑ· "≥∂Ѩ|_çOk. W\©=eHÍÅѨ٠J"≥∞iHÍ "Õ∞^è•q "≥∂iãπ_.ç "≥∂iãπ Jã¨Å∞
áêi„âßq∞Hõ qzÛù#fl`« q∞^茺 J<åfl_»∞.
QÆ}ÏOHõ q=~åÅ∞ ¿ãHõiOK«Hõ =ÚO^Œ∞QÍx, P `«~°∞"å`« QÍx KÕu=$`«∞ÎÅ H©Δ}`«x
QÆ}ÏOHõ q=~åÅ`À x~°∂Ñ≤OK«_»O ™ê^茺Ѩ_»^Œ∞. *ÏfÜ«∞"å^Œ∞Å∞ `«~°K«∞QÍ L@OH˜OKÕ
1881-1931 QÆ}ÏOHõ q=~åÅÖ’ ã¨Ê+ì̈`« Ö’Ñ≤OK«_»O =Å# Ѩi„â◊=∞ÅÃÑ· P^è•~°Ñ¨_ç#
„Ѩ[Å x+¨ÊuÎ `«QÆ∞æ^ŒÅ ‰õÄ_® ã¨Ê+ì̈"≥∞ÿ# ã¨∂zHõ HÍ^ŒO\Ï_»∞ _ÕxÜ«∞Öò ^ä•~°fl~ü.
™êO„Ѩ^•Ü«∞ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ =„™êÎÅ ZQÆ∞=∞`«∞Å∞ Ѩ_áç È=_®xfl ÖÏOH±Ã+~· ü kQÆ∞=∞`«∞Å∞
"ÕQÆOQÍ ÃÑ~°QÆ_®xfl ã¨∂zOKÕ q^Õj =~°ÎHÍxH˜ K≥Ok# QÆ}ÏOHõ q=~åefl *ÏfÜ«∞"å^Œ∞Å∞
ã‘fiHõiOKå~°∞. ^ÕjÜ«∞ L`«Ê`«∞ÎÅ `«QÆ∞æ^ŒÅ‰õΩ ~Úk ã¨Ê+ì̈"≥∞ÿ# x~°∂Ѩ} HÍ^Œ∞. KÕu=$`«∞ÎÅ
Ѩ`«#"Õ∞ *ÏfÜ«∞"å^Œ ™êÇ≤Ï`«ºOÖ’ „Ѩ^è•<åOâ◊O HÍ^Œ∞. KÕu=$`«∞ÎÅ L`«Ê`«∞ÎÅÖ’ ‰õÄ_®
ѨÅ∞~°HÍÅ∞, „áêO`åÅ∞, qq^èŒ HÍÅ=º=^è∞Œ Å =∞^躌 `Õ_®x QÆ∞iÎOKåe. ^ÕjÜ«∞ ~å[^Œ~åƒ~°∞Å
_ç=∂O_»∞, q^Õj=∂Ô~¯@∞ _ç=∂O_»∞Å∞ `«QÆ∞æ^ŒÅ`À "Õ∞e~°HõO ã≤Å∞¯Å∞, _»Hͯ =Ú+‘~åÉÏ^£
#∂Å∞|@ìÅÖÏO\˜ Ѩ@ì} qÖÏã¨=ã¨∞Î=ÙÅ L`«Ê`«∞ÎÅ∞ ^≥|ƒu<åfl~Ú. „a\˜+¨μ"å~°∞ "≥Ú^Œ@
K˘K«∞Û‰õΩ=zÛ# `«∂~°∞Ê ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ QÍHõ ~Ú`«~° „áêO`åÅÖ’ KÕu=$`«∞ÎÅ∞ KåÖÏHÍÅO
=~°‰õΩ =∞#QÆeQÍ~Ú. Ô~·Å∞ =∂~åæÅ qãÎ̈~°}`À JHõ¯_» ‰õÄ_® ^≥|ƒu<åfl~Ú. *Ï*ò=∞}˜
q^è•#O „QÍg∞} =$uÎ^•~°∞Å∞ `«=∞ L`«Ê`«∞ÎÖÖ’ H˘O`«ÉèÏQÆO Ô~·`«∞ʼnõΩ ~ÚzÛ =∂iÊ_ç
ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ^è•#ºO ѨÙK«∞ÛH˘<Õ Ñ¨^Œúu XHõ "Õ∞~°‰õΩ H˘#™êyOk. *Ï*ò=∞}˜ q^è•#OÃÑ·
g[~ü, c_çÖò=∞<£ ÖÏO\˜ ™ê=∂lHõ âß„ãÎ̈"Õ`«ÎÅ∞ 1930Å #∞O_ç Ѩiâ’^èŒ#Å∞ KÕã¨∞Î<åfl~°∞.
`å~åâ◊ O Hõ ~ ü |O^Àáê^è • ºÜ« ∞ #=Å QÆ } ^Õ = `« 1920, 1930 ^Œ â ßÉÏÌ Å <å\˜

34
ѨtÛ=∞ɡOQÍÖòÖ’x XHõ lÖÏ¡Ö’x „QÍg∞} rq`åxfl =i‚ã¨∂Î *Ï*ò=∞}˜ q^è•#O `«QÆ∞æ^ŒÅ
#∂`«# Ѩi}Ï=∞OQÍ ¿Ñ~˘¯#flk.
J~Ú#ѨÊ\˜H˜ áêi„âßq∞Hõ H©Δ}`«x YO_çOKÕO^Œ∞‰õΩ "≥∂iãπ KÕã≤# "å^Œ#Å∞
ã¨O^ÕǨã¨Ê^ŒOQÍ =Ù<åfl~Ú. ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ =„™êÎʼnõΩ _ç=∂O_£ XHõ¯™êiQÍ ÃÑiy#O^Œ∞#
ÖÏOH±Ã+·~ü #∞O_ç ÃÑ^ŒÌ Z`«∞Î# kQÆ∞=∞`«∞Å∞ [iy#ѨÊ\˜H˜ ^ÕjÜ«∞ *∫o L`«ÊuÎ ã≤÷~°OQÍ
=ÙO_Õ^Œx ÖËHõ ÃÑiy =ÙO_Õ^Œx "≥∂iãπ "åkOKå_»∞. HÍx _ç=∂O_»∞ ÃÑiy#@∞¡ ZÖÏO\˜
ã¨=∂Kå~°O ~Ú=fiÖË^∞Œ . kQÆ∞=∞u #∂Å∞ `«‰Ωõ ¯=ˆ~@∞H˜ ÅaèOK«_O» =Å# ^ÕjÜ«∞ <Õ`Ñ« x¨ "åà◊√¡
ÖÏÉèÏѨ_®¤~<° Õ "å^Œ# <Õ`Ñ« x¨ "åà◊√¡ zuH˜áÈ=_®xfl, JÖψQ <Õã#≤ |@ìÅ ^è~Œ Å° ∞ Ѩ_áç È=_®xfl
q㨇iã¨∞ÎOk. ^èŒ~°Å∞ `«yæOKÕ ™êOˆHuHõѨ~°"≥∞ÿ# #gHõ~°} [iyOk WOQÍ¡O_»∞Ö’ QÍx
ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ HÍ^Œ∞. #∂Å∞ =_»Hõ_»OÖ’ <Õ`«<ÕÜ«∞_»OÖ’ Y~°∞ÛÅ∞ `«QÆæ_»O =Å# ÖÏOH±Ã+·~°∞
L`«ÊuÎ^•~°∞Å∞ ÖÏÉèíѨ_®¤~°∞. KÒHõQÍ #∂Å∞ kQÆ∞=∞u HÍ=_»O =Å# ÉèÏ~°fÜ«∞ <Õ`«Ñ¨x"åà◊√¡
„ѨÜ≥∂[#O á⁄Ok =ÙO_Õ"å~°∞. HÍx <Õ`«Y~°∞ÛÅ∞ `«QÆæÖË^Œ∞. J~Ú#ѨÊ\˜H˜ "å~°∞ KÒHõQÍ
kQÆ∞=∞u JÜÕ∞º =„™êÎÅ`À áÈ\©Ñ¨_»=Åã≤ =zÛOk. Ѷ¨e`«OQÍ "åi Ѩiã≤÷`«∞Å∞
"≥∞~°∞QÆ∞Ѩ_»HõáÈQÍ H©Δ}˜OKå~Ú (WO_çÜ«∞<£ ZHõ<åq∞H± JO_£ ™È+¨Öò Ç≤Ïãì̈s i=Óº 1968).
áêi„âßq∞Hõ qzÛù#fl`« XHõ "åãÎ̈=O. JO^Œ∞‰õΩ HÍ=Åã≤#O`« ã¨=∂Kå~°O [<åÉèÏ
ÖˇH¯õ Å∞, Hõ~∞° =ÙHÍ@HÍÅ iáÈ~°∞Åì ∞, „áêOfÜ«∞ áêi„âßq∞Hõ ã¨~ˆ fiÅ #∞O_ç Åaèã∞¨ OÎ k. ɡOQÍÖò
áêi„âßq∞Hõ L`«ÊuÎ^•~°∞ÅÃÑ· 1890 Ö’ Hõe¡H±, 1908Ö’ Hõq∞‡OQ∑û [iÑ≤# 㨈~fiÅ#∞
„Ѩ™êÎqOK«=Åã≤ =ÙO@∞Ok.1905 ã¨fi^Õj L^Œº=∞O ^Õâ◊ÉèíHÎ̃ HÍ~°}ÏÅ`À ã¨fi^Õj L`«Ê`«∞ÎÅ
_ç=∂O_»∞x qѨs`«OQÍ ÃÑOzO^Œx Hõq∞‡OQ∑û ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. 19= â◊`å|ÌO „áê~°OÉèíOÖ’
|Kå#<£ -¿ÇÏq∞Åì<£Å∞ cǨ~°∞Ö’x J<ÕHõ lÖÏ¡ÅÖ’ x~°fiÇ≤ÏOz# 㨈~fi q=~åÅ#∞ 1901
[<åÉèÏ ÖˇH¯õ Å q=~åÅ`À áÈeÛ Jq∞Ü«∂ÉÏyÛ J^躌 Ü«∞#O KÕâß_»∞. Ѩi„â◊=∞ÅÃÑ· P^è•~°Ñ_¨ #ç
„Ѩ[Å âß`«O 18 #∞O_ç 8H˜ Ѩ_çáÈ~Ú#@∞¡ QÆ=∞xOKå~°∞. #∂Å∞ =_ç̂H"åà◊§, <Õ`«<Õ¿ã"åà◊§
ã¨OYº qѨs`«OQÍ Ñ¨_çáÈ~Ú#@∞¡ QÆ∞iÎOKå~°∞. *ÏfÜ«∞"å^Œ Pi÷Hõ"Õ`«ÎÅ∞ K≥Ñ≤ÊOk J^Õ.
(Deindulrialisation in Gangetic Bihar 1809-1901 in essays in honours
of S.c.sarkar) áêi„âßq∞Hõ qzÛù#fl`« q∞`«"å^Œ Ju"å^Œ QÍO^èÕÜ«∞"å^Œ "Õ∞^è•=ÙÅÖ’
^Õâ◊ÉèíHÎ̃ ÉèÏ"åÅ#∞ ZÖÏ „¿Ñˆ~Ñ≤OzOn, JÖψQ Ѩ@ì} „QÍg∞} „áêO`åÅÖ’ U q^èŒOQÍ
ѨÅ∞~°HÍÅ L^Œº=∂ʼnõΩ HÍ~°}=∞~ÚOn - "≥Ú`«OÎ QÍ =∞# HÍÖÏxH˜ K≥Ok# ѨÅ∞ L^Œº=∂efl
J~°÷O KÕã¨∞HÀ"åÅO>Ë KÕu =$`«∞ÎÅ "åi ÉÏ^èŒefl QÍ^èŒefl QÆ=∞#OÖ’ ÃÑ@∞ìHÀ"åe.
=º=™êÜ«∞ áêi„âßq∞H©H~õ }°
Ô~·ÖËfi x~å‡}O (1859Ö’ 432 "≥∞ÿà◊√¡, 10ã¨OIIÅ `«~°∞"å`« 5000 "≥∞ÿà◊√¡,
â◊`åÉÏÌO`åxH˜ ^•^•Ñ¨Ù 25000 H˜.g∞) ZQÆ∞=∞`«∞Å∞ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ (1860 ^Œâß|ÌѨ٠„ѨuÎ
"åºáê~° q[$OÉèí} HÍÅOÖ’ J"≥∞iHÍ JO`«~°∞º^ŒúO H˘xfl ã¨O=`«û~åÅáê@∞, JÖψQ 1880
^Œâß|ÌOÖ’#∞ 1890 ^Œâß|Ì „áê~°OÉèOí Ö’#∞ ÖÏOH±Ã+~· xü ^ŒH¯õ #∞ =Ú_ç „Ñ¨u"Î Ñ·≥ Ù¨ =∞~°eÛOk)
=º=™êÜ«∞O áêi„âßq∞H©Hõ~°}Å =∞^茺QÆÅ ã¨O|O^è•Å „Hõ=∂Å∞ P^èŒ∞hHõ~°} ã¨OˆH`åÅ∞QÍ
35
„Ѩâ◊Oã≤OK«|_®¤~Ú. ™êO„Ѩ^•Ü«∞ Pi÷Hõâß„™êÎÅ "åºáêsHõ~°}x =º=™êÜ«∞ L`«Ê`«∞ÎÅ∞
áÈQÆ∞Ѩ_»_»O QÍ#∞ „QÍg∞} Jaè=$kúQÍ#∞ ѨiQÆ}˜™êÎ~Ú. =º=™êÜ«∞ áêi„âßq∞H©Hõ~°}
JO>Ë Ô~·`«∞ÅÖ’ =º`庙êxfl QÆ∞iÎOz KÕѨ>Ëì ÃÑ@∞ì|_ç^•s =º=™êÜ«∞=∞x Jk ¿Ñ^ŒÔ~·`«∞efl
ÉÏ^èŒÅ‰õΩ QÆ∞iKÕã≤#ѨÊ\˜H˜ L`«ÊuÎx ÃÑOK«∞`«∞O^Œx =∞~˘Hõ ^èÀ~°}˜ =ºHõÎ=∞~ÚOk. x["≥∞ÿ#
Jaè=$kú ÖˉõΩO_®<Õ =º`庙êʼnõΩ ^•if¿ã Hõ$„u=∞"≥∞ÿ# |Å=O`«OQÍ ~°∞^ŒÌ|_ç# „Hõ=∞O
#∞O_ç "åºáêsHõ~°} Pq~°ƒùqã¨∞ÎOk.
"åºáêsHõ~°} #=¸<å ѨO@ ѨO@H˜ =∂~°∞`«∞Ok. `«‰õΩ¯= [<åÉèÏ XuÎ_ç Hõey
`≥Å¡"åi „Ѩ`«ºHõΔ Ü«∂[=∂#ºOÖ’ XѨÊO^ŒO ^•fi~å (^•^•Ñ¨Ù ÉÏxã¨`åfixH˜ ^ŒQÆæ~°QÍ =ÙO_Õ
Ѩiã≤÷`«∞Å`À) ‰õΩ^Œ∞~°∞ÛH˘#fl ‰õÄbÅ`À \© `À@Å ÃÑOѨHõO [iyOk. =∞^茺 ɡOQÍÅ∞Ö’
he=∞O^Œ∞ ™êQÆ∞ ^•^•Ñ¨Ù Ô~·`«∞ÖË KÕâß~°∞. Ô~·`«∞ʼnõΩ J_®fi#∞ûeÑ≤ÊOz |Å=O`«OQÍ
XѨÊO^•efl ‰õΩkiOKÕ ™ê÷xHõ^•^•Å∞ =ÙO_Õ"å~°∞. ÖÏÉèÏÅ∞ KåÖÏ `«‰õΩ¯=. Jq ‰õÄ_®
HõzÛ`«OQÍ =™êÎÜ∞« x Qͺ~°O\© Ug∞ÖË^∞Œ . HÍx `«∂~°∞Ê ÉˇOQÍÅ∞Ö’ [#Ѩ<å~° ™êQÆ∞ =iHõO>ˇ
ÖÏÉèí^•Ü«∞Hõ"≥∞ÿ#k. Ô~·`«∞ÅÃÑ· XuÎ_ç J=ã¨~°O ÖË^Œ∞ HÍx WÖÏO\˜ =º`庙êÅ∞#ѨÊ\˜H˜
H˘xfl ™ê=∂#º HÍ~°}ÏÅ∞ =Ù<åfl~Ú.
19 â◊`å|ÌO kfifÜ«∂~°÷O <å\˜H˜ q^Õj =~°ÎHõOÃÑ· <ÒHÍÜ«∂#OÃÑ· W#∂ûÔ~#∞ûÅÃÑ·
„a\˜+¨μ "å}˜[º ã¨Oã¨÷Å∞ ѨÓiΠѨ@∞ì™êkèOKå~Ú. HÍ|\ì̃ ZQÆ∞=∞u q[$OÉèí}`À QÆ∞@ìÅ∞QÍ
=zÛѨ_ç# ÖÏÉèÏÅ∞ q^Õj ã¨Oã¨÷ÅKÕ ™êfiÜ«∞`«ÎO KÕã¨∞HÀ|_®¤~Ú. Jq q^Õj bˆHlÅ∞QÍ
^Õâßxfl =ke"≥àÏ¡~Ú. QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ ÉèÏQÆO =º=™êÜ«∞^•~°∞ʼnõΩ J_®fi<£ûeÑ≤ÊOz P q^èOŒ QÍ
L`«ÊuÎ J^Œ∞Ѩ٠™êkèOz# ^ŒàÏ~°∞ʼnõΩ ^ŒH¯˜ Ok. JÖÏO\˜ J_®fi#∞ûÅ J=ã¨~O° H“Å∞ ÉèÏ~°OÖ’
=Ú_ç|_ç =ÙOk. W\©=Å K≥~°∞‰õΩ =º=™êÜ«∞OÃÑ· QÀ~°MòѨÓ~ü lÖÏ¡Ö’ [iÑ≤# ã¨∂HõΔ ‡
J^茺ܫ∞#OÖ’ =ºHõÎ=∞~ÚOk. ÃÑ@∞ì|_ç^•s q^è•#O K˘~°ÉÏ@∞, JѨÊ\˜ˆH áê`«∞‰õΩáÈ~Ú#
Éèí∂™êfi=∞º =_ô¤ "åºáêi ^ÀÑ≤_ô K«„@O (K«ÔH¯~° q∞Å∞¡Å∞ ™ê÷xHõ [q∞O^•~°∞efl Ô~·`«∞Å
#∞O_ç K≥~°∞‰õΩ `ÀeOKÕ HÍO„\ÏHõì~°∞¡QÍ xÜ«∞q∞OK«_»O`À) =∞iO`« Ѩ\ ˜+¨ª=∞=fi_®xH˜
^ÀǨÏ^ŒÑ¨_çOk. H˘xfl „áêO`åÅÖ’ -L^•Ç¨Ï~°}H˜ ^ŒHõ¯#∞Ö’x „ѨuΠѨO_çOKÕ „áêO`åÅÖ’,
PO„^èŒ `«q∞à◊<å_»∞Ö’x Hõ$ëê‚, QÀ^•=i HÍ"Õi _≥ÖÏìÅÖ’, â◊`åÉÏÌO`åxH˜ ÃÑ^ŒÌ Z`«∞Î#
h\˜áê~°∞^ŒÅ Ѩ#∞Å∞ „áê~°OaèOz# ѨO*Ï|∞Ö’ XHõ z#fl ã¨OѨ#fl ~Ô `· ∞« =~°Oæ Pq~°ƒqù OK«_O»
„áê~°OÉè=í ∞~ÚOk. HÍx L`åÊ^ŒH`õ « ™êOˆHuHõ`Ö« ’ ѨÙ~ÀQÆuH˜ =ºuˆ~HõOQÍ JO`«~`æ° « x~å‡}O
QÆÅ =º=ã¨÷ ѨxKÕã≤Ok. Q˘Å∞ã¨∞Hõ@∞ìQÍ =Ù#fl ^ŒàÏsÅ ^•fi~å =∂„`«"Õ∞ ã¨O|O^èŒO QÆey,
KåÖÏ ^Œ∂~°OÖ’ `≥eÜ«∞x q^Õj =∂Ô~¯@∞ÃÑ· P^è•~°Ñ¨_ÕÖÏ KÕÜ«∞|_ç# ÉèÏ~°fÜ«∞ Ô~·`«∞
KåÖÏ ZQÆ∞_»∞ kQÆ∞_»∞Å ^èŒ~°Å ÉèÏ~åxfl ‰õÄ_® "≥∂Ü«∞=Åã≤# ã≤÷uH˜ <≥\ ˜ì"ÕÜ«∞|_®¤_»∞.
1860Å <å\˜ „ѨuÎ q[$OÉèí} <å@H©Ü«∞OQÍ HõxÊOz#O`« `«fi~°QÍ J^Œ$â◊º=∞~ÚOk.
(1859 Ö’ ÉÁOÉÏ~ÚÖ’ áœ#∞ =Ú_ç„ѨuÎ^èŒ~° 2 J}ÏÅ 7 ÃÑ·ã¨Å∞, 1864 Ö’ 11 J}ÏÅ
5 ÃÑ·ã¨Å∞, 1866Ö’ 6 J}ÏÅ 2 ÃÑ·ã¨Å∞). Ѷ¨e`«OQÍ 1860Ö’ „ѨuÎ`À Jaè=$kú K≥Ok#
^ŒHõ¯#∞ „áêO`«O 1870 ^Œâß|ÌO =∞^茺 <å\˜H˜ JѨCÅ`À, Hõ~°∞=ÙHÍ@HÍÅ`À =º=™êÜ«∞
36
Ѷ¨∞~°¬}Å`À ‰õÄ~°∞‰õΩáÈ~ÚOk. 1870Å #∞O_ç 1890 =~°‰õΩ „ѨѨOK« =º=™êÜ«∞ L`«Ê`«∞ÎÅ
^è~Œ Å° `«Q∞Æ ^æ ÅŒ (L`«~Î ° J"≥∞iHÍ) JÔ~O˚ \©<å J„¿ãeì Ü«∂ #∞O_ç =zÛ# ã¨~Ñ° ~¨¶ åÅ HÍ~°}OQÍ)
„ѨÉÏè =O ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’x QÀ^è∞Œ =∞ „ѨuÎ ^è~Œ Å° ÃÑ· Ѩ_Oç k. 20= â◊`å|ÌOÖ’ =∞#O K«∂_»É’`«∞#fl
q^èŒOQÍ Hõ$„u=∞OQÍ ÃÑOK«|_ç# ~°∂áê~Ú Ããìi¡OQÆ∞ x+¨ÊuÎ Ü≥ÚHõ¯ „Ѩu‰õÄÅ „ѨÉèÏ=O P
`«~°∞"å`« 1930 ÅÖ’ f„="≥∞ÿ# Pi÷Hõ =∂O^ŒºO =zÛѨ_®¤~Ú.
ÃÑ^ŒÌ ZQÆ∞=∞u ã¨Oã¨÷Å∞, ÉèÏ~°fÜ«∞ =~°Î‰õΩÅ∞ =_ô¤"åºáê~°∞Å∞ ^èŒ~°Å∞ ÃÑiy`Õ
ÖÏÉèÏÅ∞ á⁄O^•~°∞. ^è~Œ Å° ∞ `«y<æ å ÖÏÉèÏÅ∞ á⁄O^•~°∞. HÍx L`åÊ^ŒHõ ÃÑ@∞ì|_ç ÖËHõ #gHõ~} °
qѨ`«¯~°"≥∞ÿ#qQÍ ÉèÏqOKå~°∞. H˘O`« _»|∞ƒ ‰õÄ_»Éˇ@ìQÆey# Ô~·`«∞ =~°ÎHõO, =_ô¤"åºáê~°O
Ѩ@¡ PHõi¬`«∞_»Ü«∂º_»∞. á⁄ÖÏxfl H“Å∞H˜ áêeH˜ ~ÚKåÛ_»∞. ÃÑ@∞ì|_ç^•s =º=™êÜ«∞O
KÕѨ@ì_®xH˜ |^Œ∞Å∞QÍ L`åÊ^ŒHõ ÉèÏ~åxfl Ѩ~å#fl Éèí∞‰õΩ¯ÖÏ ~Ú`«~°∞ÅÃÑ·H˜ `Àâß_»∞. WHõ
ÃÑ^ŒÌ "≥∞*Ïi\©QÍ =Ù#fl ¿Ñ^ŒÔ~·`«∞Å q+¨Ü«∂xH˜ =¿ãÎ ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl H“à◊√¡, tã¨∞ÎÅ∞ _»|∞ƒ
~°∂ѨOÖ’ K≥e¡OK«=Åã≤ ~å=_»O`À "åºáêsHõ~°} "åiÃÑ·# |Å=O`«OQÍ ~°∞^ŒÌ|_çOk.
HÀÜ«∞O|`«∂Î~°∞ Ô~·`«∞Å∞ XHõ™êi „a\˜+¨μ HõÖˇHõì~°∞`À `å=Ú u#ÖË=Ú QÆ#∞Hõ „ѨuÎ
ѨO_çã¨∞Î<åfl=∞x, ^è•#ºO ѨO_çOz=ÙO>Ë ux =ÙO_Õ"åà◊¡=∞x, ~ÚѨC_»∞ J~å÷Hõe`À
JÅ=∞\˜Oz<å Hõhã¨O H“à◊√,¡ tã¨∞ÅÎ ∞ K≥eO¡ K«_®xH˜ `«y#O`« _»|∞ƒ =ÙO_Õ^xŒ K≥ÑC¨ ‰õΩ<åfl~°∞.
H“à◊√§, tã¨∞ÎÅ XuÎ_ç HÍ~°}OQÍ "åºáê~° ѨO@ʼnõΩ Z‰õΩ¯= ^èŒ~° QÆÅ QÀ^èŒ∞=∞ ÖÏO\˜
PǨ~°^è•<åºÅ‰õΩ =∂~°_»=∞O>Ë ¿Ñ^Œ „Ѩ[Å PǨ~°Ñ¨Ù ѨO@Öˇ·# *Á#fl, ã¨[˚ ѨѨC^è•<åºÅ
#∞O_ç "≥^· ˘ÅQÆ_"» ∞Õ . WÖÏO\˜ =∂~°∞Ê Hõ~∞° =Ù ã¨OÉèqí Oz# ã¨O=`«û~åÅÖ’ ÃÑ^ŒÌ q<åâ◊<åxH˜
^•ifã≤Ok. JO`ÕQÍHõ "åºáê~° ѨO@ʼnõΩ Z‰õΩ¯= ÃÑ@∞ì|_»∞Å∞ J=ã¨~°=∞Ü«∂º~Ú. Hõ#∞Hõ
=_ô¤ "åºáê~°∞ÅÃÑ· P^è•~°Ñ¨_»_»O Jx"å~°º=∞~ÚOk. P q^èŒOQÍ "åºáêsHõ~°} Ô~·`«∞ÅÖ’
=º`庙êxfl `≥zÛOk QÍx x["≥∞#ÿ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ‰õΩ `À_»Ê_»Ö^Ë ∞Œ . KåÖÏ=∞Ok ~Ô `· ∞« Å∞ ÉÏ^èÅŒ ‰õΩ
QÆ∞~°Ü«∂º~°∞. (ÃÑ@∞ì|_ç^•s P^èŒ∞hHõ~°}Ö’ ‰õÄ_® ÉÏ^èŒÅ∞ Ѩ_ç =ÙO_Õ"å~°∞) HÍx U^À
á⁄O^Œ∞`å=∞<Õ Pâ◊Å∞ ÖËx ÉÏ^èŒÅ#∞ J#∞ÉèíqOKå~°∞.
Éèí∂ ã¨O|O^è•Å∞
áêi„âßg∞Hõ~°} „Ѩ`ÕºHõ Ѷ¨e`åÅ∞ „a\˜+¨μ"å~°∞ „Ѩ"Õâ◊ÃÑ\ì̃# ÖËHõ Ѩ\ ˜+ª̈Ѩ~°z#
Éèí∂ ã¨O|O^è•Å K«„@O`À =Ú_ç|_ç =ÙO\Ï~Ú. [q∞O^•s Ô~·`åfis q^è•<åŠѨi}Ï=∞O
D „QÆO^äŒ Ñ¨ikèÖ’H˜ ~å^Œ∞. „Ѩã¨∞Î`«O H˘xfl n~°…HÍeHõ ^èÀ~°}∞efl QÆ∞iOz „Ѩ™êÎq^•ÌO.
„Ѩ^è•#OQÍ Z‰õΩ¯= P^•Ü«∂xfl ~å|@∞ìH˘<Õ ¿Ñ~åâ◊, ZQÆ∞=∞`«∞Å H˘~°‰õΩ H˘xfl ~°HÍÅ
=º=™êÜ«∞ L`«Ê`«∞Îefl „áÈ`«ûÇ≤ÏOKåÅ<Õ PHÍOHõΔÅ`À „a\˜+¨μ =º=™êÜ«∞ q^è•<åÅ∞
~°∂á⁄OkOK«|_®¤~Ú. JO`ÕQÍHõ ~å[H©Ü∞« q∞„`«∞Å∞ =Ù#fl"åix xÅɡ@∞ìHÀ=_»O, H˘`«"Î åix
~å|@∞ìHÀ=_»O, ѨiáêÅ<å Ѩ~°"≥∞ÿ# ™œÅÉèíºO, =∂~°∞`«∞#fl ~å[H©Ü«∞ JOK«<åÅ∞ - H˘xfl
ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ QÆ}hÜ«∞"≥∞ÿ# áê„`« x~°fiÇ≤ÏOKå~Ú. 'Pã≤Î J<Õ =∞O„`«^ŒO_»O ã¨Ê~°≈...
L`åÊ^ŒHõ`«x ÃÑOK«∞`ÀOk— - J<Õ âßâ◊fi`« Éèí∂q∞ tã¨∞Î q^è•<åxfl ~°∂á⁄OkOz# "åi
37
qâßfiã¨O ZѨC_»∂ "åã¨=Î ~°∂ѨO ^•ÅÛÖË^∞Œ . ɡOQÍÅ∞ [q∞O^•~°∞Å∞ 18= â◊`å|ÌÑÙ¨ „a\˜+μ¨
`«~°Ç¨ Éèí∂™êfi=ÚÅ∞QÍ Jaè=$kú K≥O^ŒÖË^Œ∞. H“à◊¡~°∂ѨOÖ’ gÖˇ·#O`« Z‰õΩ¯= "≥Ú`åÎÅ∞
~å|@∞ìH˘<åfl~°∞. =º=™êÜ«∞OÖ’ ÃÑ@∞ì|_»∞Å∞ ÃÑ@ì_®xH˜ |^Œ∞Å∞QÍ Ñ¨Óº_»Öò =_ô¤"åºáê~°
^ÀÑ≤_ôÅ∞ H˘#™êyOKå~°∞. 1770 HÍ@HõO #∞O_ç „Ñ¨[Å∞ HÀ~°∞H˘<åfl~°∞ QÆ#∞Hõ H“à◊√¡
ÃÑOK«_»O `ÕeHõ~ÚOk. 1885 <å\˜H˜ ã¨fiO`« Ü«∂[=∂#ºOÖ’ QÆÅ ÃÑ^ŒÌ Z¿ãì@∞¡ ÃÑ~°QÆÖË^Œ∞.
qÉèí[#Å`À =ÚHõ¯Å∞ K≥Hõ¯Öˇ·# [g∞O^•~°∞Å∞ ÃÑiQÍ~°∞. (19= â◊`åÉÏÌO`åxH˜ âßâ◊fi`«
tã¨∞Î q^è•#O „H˜O^Œ =Ù#fl 110,456 ɡOQÍÅ∞ cǨ~°∞ Z¿ãì@¡Ö’ 88.5 âß`«O 500
ZHõ~åŠ֒Ѩ٠=Ù#fl"Õ) z#fl [g∞O^•~°∞Å∞, Éèí∂™êfi=ÚÅ∞ ‰õÄ_® JO`« ã¨OѨ#∞flÅ∞ HÍ~°∞.
â◊`åÉÏÌO`åxH˜ ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl ^èŒ~°Å∞, „ѨÉèí∞`«fi ¿ã=ÅÖ’ =$`«∞ÎÅÖ’ `«yæáÈ`«∞#fl Láêkè
J=HÍâßÅ∞, H“Å∞ ÃÑOѨÙ^ŒÅÃÑ· qkèOK«|_ç# H˘xfl +¨~`° ∞« Å∞ "åix Hõ$OQÆnâß~Ú. Éè∂í q∞ÃÑ·
P^•Ü«∞O ã¨fiÉèÏ=s`åº Ñ¨~å#flÉèí∞‰õΩ¯ J~ÚOk. D Ѩiã≤÷`«∞Å∞ ã¨$+≤ìOz# ~å_çHõe[O
™ê=∂lHõ ã¨OHΔÀÉèÏÅ q∞„â◊=∞O ɡOQÍÅ∞Ö’x *ÏfÜ«∞"å^•xfl J~°O÷ KÕã∞¨ HÀ=_®xH˜ „áê^äqŒ ∞Hõ
JOâ◊OQÍ `À_»Ê_»∞`«∞Ok.
âßâ◊fi`« Éèí∂q∞ tã¨∞Î q^è•#O J=∞Å∞ Ѩ~°K«|_ç# „áêO`åÅ Ô~·`«∞Å q+¨Ü«∂xH˜
=¿ãÎ 1850Å `«~°∞"å`« „a\˜+¨μ q^è•<åÅ∞ "åix WOw¡+¨μ D"≥∞<£ Ô~·`«∞Å #=¸<åQÍ
=∂~åÛÅx „ѨÜ∞« uflOKå~Ú. HÍx =Åã¨"å^Œ Ѩiã≤`÷ ∞« Å∞ q~°∞^Œ"ú ∞≥ #ÿ Ѷe¨ `åxH˜ ^•ifâß~Ú.
"≥∞ÿ<åi\©QÍ =Ù#fl P„Hõ=∞} Ô~·`«∞Å#∞ MÏm KÕ~ÚOK«@O, H“Å∞ ÃÑOѨÙ^ŒÅ #∞O_ç 1859,
1885ÅÖ’ K«@ìѨ~°"≥∞ÿ# ~°HõΔ} HõeÊOK«|_çOk. D Ô~·`«∞Å∞ „Hõ=∞OQÍ ÉèÏ~åxfl kQÆ∞=#∞#fl
H“Å∞ Ô~·`«∞Å∞ áêeHÍѨÙÅ ÃÑ·H˜ <≥\Ïì~°∞.
P q^èOŒ QÍ x["≥∞#ÿ L`«ÊuÎ^•~°∞_»∞ "≥∞~°∞QÔ #· Ѩ^`úŒ ∞« Å QÆ∞iOz PÖ’zOK«Ö#Ë O`«QÍ
J}z"ÕÜ«∞|_®¤_»∞. WHõ ÃÑ^ŒÌ Ô~·`«∞ʼnõΩ Éèí∂™êfi=ÚʼnõΩ "å}˜[ºÑ¨~°"≥∞ÿ# P@∞áÈ@¡#∞
Z^Œ∞~À¯=Åã≤# J=ã¨~°O ÖËHõáÈ~ÚOk. Ѷ¨e`«OQÍ "åiÖ’ H˘`«Î=∂~°∞ÊÅ∞ fã¨∞H˘x =KÕÛ
â◊H©Î Pã¨H©Î Ö’Ñ≤OKå~Ú.
Ô~·`åfis „áêO`åÅÖ’x #=¸<å JO`«‰õΩ aè#flOQÍ ÖË^Œ∞. Ô~·`«∞Å`À „Ѩ`«ºHõΔOQÍ
Ѩiëê¯~°O J=∞Å∞ [~°Ñ¨|_ç#ѨÊ\˜H˜ ^èŒ~°‡‰õΩ=∂~ü =∂@Ö’¡ =∞„^•ã¨∞ Ô~·`«∞ `«# á⁄ÖÏxfl
H“Å∞H˜ ~ÚKåÛ_»∞. „Ѩ`ÕºH˜Oz 1850Å `«~°∞"å`« tã¨∞Î ÉèÏ~°O „Hõ=∞OQÍ H˘O`«=~°‰õΩ
`«yæOK«|_çOk. (^ŒH˜Δ} ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ Éèí∂q∞, ‰õΩÅO) Ô~·`åfis H“Å∞^•~°∞Å∞ „Hõ=∞OQÍ
ÃÑiQÍ~°∞. "å~°∞ J<å=∞‰õΩÅ∞ K«@ìO KÕ`« ~°HõΔ} HõeÊOK«|_»x"å~°∞. Hõ#∞Hõ "åi ÉÏ^èŒÅ∞
ÃÑiQÍ~Ú. W\©=e q=~°}Ï`«‡Hõ J^躌 Ü«∞<åÅ∞ „áêOfÜ«∞ Ѩ~O° QÍ "åi ÉÏ^èÅŒ =º`庙êefl
q=iOKå~Ú. `«O*Ï=Ó~°∞ Ô~·`åfis Éèí∂™êfi=ÚÅ∞ =º=™êÜ«∞ ‰õÄbÅ`À ™êQÆ∞ KÕ~ÚOKå~°∞.
h\˜ áê~°∞^ŒÅ ™œHõ~åºÅ∞ ÖËx `«q∞à◊<å_»∞Ö’ ~åÜ«∞Åã‘=∞Ö’ K≥^Œ∞~°∞ =∞^Œ∞~°∞QÍ Ö’`«@∞ìÖ’
=Ù#fl ã¨OѨ#flÉèí∂™êfi=ÚÅ∞ =~°ÎHõO =_ô¤ "åºáê~åÅ`À ™ê^è•~°} ¿Ñ^ŒÔ~·`«∞ÅÃÑ· JkèѨ`«ºO
™êkèOKå~°∞. nxH˜ aè#flOQÍ PO„^è• _≥ÖÏì „áêO`«OÖ’ =∞^茺 `«~°QÆu Ô~·`«∞Å∞ Jaè=$kú
K≥O^•~°∞. Éè∂í ™ê~°O h\˜ áê~°∞^ŒÅ ™œHõ~åºÅ∞ ~Ô `· ∞« ÅÖ’ D =º`庙êefl `≥KåÛ~Ú. ɡOQÍÅ∞Ö’
38
â◊`åÉÏÌÅ `«~°|_ç #^Œ∞Å∞ `«∂~°∞Ê lÖÏ¡ÅÖ’ „Ѩ=Ç≤ÏOK«_»O =Å# JHõ¯_» `«∂~°∞Ê lÖϡʼnõΩ
ѨtÛ=∞lÖϡʼnõΩ =º`åºã¨O =ÙOk. ѨtÛ=∞ lÖÏ¡Ö’x ~Ô `· ∞« Å∞ ã¨OѨ#fl ~Ô `· ∞« Å∞QÍ áêeHÍѨÙÅ∞QÍ
q_çáÈÜ«∂~°∞. ã¨OѨ^ŒfiO`«"≥∞ÿ# `«∂~°∞Ê ÉˇOQÍÅ∞Ö’ J#∞‰õÄÅ "å`å=~°}O, [#Ѩ<å~°
#∞O_ç ÖÏÉèÏÅ HÍ~°}OQÍ ¿ãfiKåÛùÜ«Ú`«"≥∞ÿ# z#fl, =∞^茺`«~°QÆu Ô~·`«∞Å∞ Jã¨OMϺHõOQÍ
ZkQÍ~°∞. JÖÏO\˜ =º`庙êÅ∞ ~å[H©Ü«∞ Ѩi}Ï=∂ʼnõΩ HÍ~°}ÏÅ=Ù`å~Ú.
á⁄ÅO Hõey# Ô~·`«∞ʼnõΩ, H“Å∞ Ô~·`«∞ʼnõΩ kQÆ∞=# =º=™êÜ«∞HÍi‡‰õΩÅ∞ =Ù<åfl~°∞.
g~°O`å yi[# `≥QÆʼnõΩ kQÆ∞= ‰õΩÖÏʼnõΩ K≥Ok#"å~°∞. gi ã¨OYº (giÃÑ· P^è•~°Ñ¨_ç#
"åi`À ã¨Ç¨) 1901Ö’ 52.4 q∞eÜ«∞#∞¡QÍ JO>Ë "≥Ú`«ÎO [<åÉèÏÖ’ S^Œ==O`«∞QÍ
JOK«<å"ÕÜ«∞|_çOk. QÆ`«OÖ’ =Ù#fl ã¨=∞ã¨=∂[ „QÍg∞} =º=ã¨÷x áêi„âßq∞Hõ q^èŒfiOã¨O
- Ѷe¨ `«OQÍ ÃÑiy# Éè∂í q∞ÃÑ· XuÎ_ç qzÛù#flO KÕâßÜ«∞x *ÏfÜ«∞"å^Œ∞Å∞ ã≤^•úOfHõiOKå~°∞.
=Åã¨"å^Œ q^è•<åÅ∞ „QÍg∞} ¿Ñ^Œefl ÃÑOz, "åi ã≤÷uQÆ`«∞efl H©Δ}˜OѨ*Ëã≤#ѨÊ\˜H˜, Éèí∂q∞
ÖËx ¿Ñ^ŒÅ∞ =Åã¨"å^Œ ã¨$+≤ìHÍ^Œx W\©=e J^茺ܫ∞#O ã¨Ê+ì̈O KÕã≤Ok. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ
^ŒH˜Δ} ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ ˆH=ÅO ‰õΩ@∞O| „â◊=∞`À ™êQÆ∞ KÕÜ«∞_»O ™ê^茺Ѩ_»#O`« ÃÑ^ŒÌ
Éèí∂Hõ=∞`åÅ∞ QÆÅ Ô~·`«∞Å∞ QÆ}hÜ«∞OQÍ =Ù<åfl~°∞. J„QƉõΩÖÏÅ∞ âßs~°Hõ „â◊=∞ KÕÜ«∞‰õÄ_»^Œ<Õ
x|O^èŒ# =ÙO_Õk. Jã¨Ê $â◊√ºÖˇ·# =∞ÅÉÏ~°∞ ɡ~°∞=∂#∞¡ `«q∞à◊ ÑÔ̈~·Ü«∂#¡KÕ á⁄ÅO Ѩ#∞Å∞
KÕ~ÚOKÕ"å~°∞. (^èŒ~°‡‰õΩ=∂~ü á⁄ÅO – ‰õΩÅO, J^蕺ܫ∞Å∞ III, IX). Éèí∂q∞ J^Œ#OQÍ
=Ù#fl Ѩiã≤÷`«∞ÅÖ’ ‰õÄ_®, H˘xfl „QÆ∂ѨÙÅ∞ Éèí∂q∞ Hõey =ÙO_»\Ïxfl J_»∞¤H˘#_»OÖ’ ‰õΩÅO
=ÚYº"≥∞#ÿ áê„`« áÈ+≤OzOk. ÃÑ· ‰õΩÖÏʼnõΩ K≥Ok# ~Ô `· ∞« Å∞ „Ѩ`ºÕ H˜Oz #∂iÊà◊¡ ã¨=∞Ü«∞OÖ’
‰õÄbÅ H˘~°`« U~°Ê_ç#ѨC_»∞ ™ê=∂lHõ XuÎ_ç, =_ô¤ "åºáê~°∞Å#∞ „ѨÜ≥∂yOz "≥\ ì̃ KåH˜i
KÕ~ÚOKå~°∞. ã¨∂~°`üÖ’ J<åqÖò „ÉÏǨχ}∞Å∞ ^Œ∂ÉÏ¡ ~°∞} ÉÏxã¨ÅÃÑ· [iÑ≤# ˆHΔ„`«
™ê÷~Ú J^躌 Ü«∞#OÖ’ *Ï<£ „ÉË=∞<£ '™êO„Ѩ^•Ü«∞ q^è•#OÖ’ ^ÀÑ≤_ç ã¨OH˜+¡ "ì̈ ∞≥ #ÿ k, ã¨O~°H}
Δõ
ã¨O|O^èŒO`À âßO`«Ñ¨~°K«É_Õk— JO\Ï_»∞. ^Œ∂ÉÏ¡ Ü«∞[=∂x"≥·Ñ¨Ù `«#‰õΩ ~°HõΔ} HõeÊOKÕ
"å_»∞ „|uH˜OKÕ"å_»∞ – J<Õ Hõ$`«[`˝ å ÉèÏ=O`À K«∂™êÎ_∞» . =Åã¨"å^ŒO, (=Åã¨"å^•#O`«~)°
P^èŒ∞hHõ~°} D ã¨O~°HõΔ} ÉèÏ"åxfl `«yæOzOk. 'JѨC +¨~°`«∞ÅÃÑ· XѨÊO^ŒO— ã¨O|O^èŒOQÍ
=∂iÛOk. ^ÀÑ≤_ç =Úã¨∞QÆ∞x `˘ÅyOzOk (*Ï<£ „ÉË=∞<£, ã¨O~°HõΔ}, ^ÀÑ≤_ç ¿ÑrÅ∞ 21,
189).
''ÉèÏ~°`«^Õâ◊ K«i„`« Ü≥ÚHõ¯ U W`«~° HÍÅ =º=kèÖ’ ‰õÄ_® 1790–1940 HÍÅOÖ’
Zky#O`« ÃÑ^ŒÌ, ã¨∞=º=ã≤÷`« ã¨∞~°HΔ̃`« ã¨OѨ#fl Éèí∂™êfi=ÚÅ „QÆ∂Ѩ٠Z^ŒQÆÖË^Œ∞—— – _ÕxÜ«∞Öò
^ä•~°fl~ü (ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ Éèí∂q∞, „â◊=∞ – ¿Ñr 107) [q∞O^•~°∞Å∞ ã¨OѨ#fl Ô~·`«∞Å∞
"åºáêsHõ~}° Ö’ QÆ}hÜ«∞OQÍ ÉèÏQÆ™êfi=ÚÅÜ«∂º~°∞. HÍx =º=™êÜ«∞ L`åÊ^ŒH`õ ‰« Ωõ ÃÑ@∞ì|_ç
ÃÑ>Ëì =º=™ê÷QÆ`« J=ã¨~åxfl QÆ∞iÎOK«ÖË^Œ∞. "åiH˜ ÃÑ@∞ì|_ç^•s =º=™êÜ«∞O HõO>Ë H“à◊√¡,
=_ô¤ =~°HÎ Oõ ѨkÅOQÍ#∞, ÖÏÉè^í •Ü«∞HõOQÍ#∞ HõxÊOKå~Ú. =º=™êÜ«∞ HÍi‡‰õΩefl xÜ«∞q∞Oz
™êQÆ∞ KÕ~ÚOz# ÃÑ^ŒÌ Ô~·`«∞Å∞ ‰õÄ_® P^èŒ∞xHõ`« ™êOˆHuHõ Ѩi*Ï˝#O "≥·Ñ¨Ù ^Œ$+≤ì =∞~°ÅÛÖË^Œ∞.
‰õΩÅ Hõ@∞ìÉÏ@¡`À<À ÖËHõ ~°∞}ÉèÏ~°O`À<À ѨxKÕ¿ã =º=™êÜ«∞ HÍi‡‰õΩʼnõΩ ™êOˆHuHõ Ѩi*Ï˝#O
Ѩ@¡ Pã¨HÎ̃ ÖË^Œ∞. =Åã¨"å^ŒO P^èŒ∞xHõ`«x `≥zÛ ÃÑ@ìÖË^Œ∞. J~°ú Éèí∂™êfi=∞º ã¨O|O^è•Å#∞
Ѩ\ ˜+¨ìѨizOk.
39
=º=™êÜ«∞ L`«ÊuÎ
1870Å #∞O_ç H˘xfl =º=™êÜ«∞ „ѨÜ≥∂QÆ ˆHΔ„`åÅ#∞ <≥ÅH˘ÅÊ_»O, J~°H˘~°QÍ
`«HÍq ~°∞}Ïe=fi_»O `«Ñʨ „ѨÉ∞íè `«fiO =º=™êÜ«∞ ~°OQÍxH˜ JO`«QÍ KÕãO≤ ^Õg∞ ÖË^∞Œ . ѨO*Ï|∞
ѨtÛ=∞ Ü«Ú.Ñ≤. =∞„^•ã¨∞Ö’ H˘xfl „áêO`åʼnõΩ HÍÅ∞=Å ^•fi~å ™êQÆ∞h\˜ ™œHõ~°ºO
HõeÊOzOk. `«∂~°∞Ê ÉèÏ~°`« ^Õâ◊OÖ’ ™êQÆ∞h\˜ ™œHõ~°ºO ѨÓiÎQÍ q㨇iOK«|_çOk. JHõ¯_»
=º=™êÜ«∂xfl Jaè=$kú Ѩi¿ãÎ „ѨÉèí∞`«fiO á⁄O^Õ „ѨÜ≥∂[#O JO`«QÍ ÖË^Œ∞. ™êQÆ∞h\˜
=ã¨u HõeÊOK«_O» Ѩiq∞`«"∞≥ #ÿ ^≥#· ѨÊ\˜H˜ x["≥∞#ÿ „ѨÜ∂≥ [#OQÍ ÉèÏ~°fÜ«∞"å^Œ K«i„`«HÍ~°∞Å∞
QÆ∞iÎOKå~°∞.
HÍx Ü«Ú.Ñ≤.ÃÑ· Ze[ɡ`ü q\ò ‰õÄOÉË ~Ú\©=e J^茺ܫ∞#O „a\˜+π áêÅ#H˜
ã¨O|OkèOz# D JOâ◊OÃÑ· ã¨O^ÕǨxfl =ºHõÎO KÕâß~°∞. „a\˜+π HÍÅ∞=Å∞ ÉÏ=ÙÅÖÏQÍ
™ê÷xHõ Ѩiã≤÷`«∞ʼnõΩ ã¨iѨ_ç#q HÍ=Ù. Jq z`«Î_ç <ÕÅefl Éèí∂q∞Ö’ HΔÍ~°`«x ÃÑOKå~Ú.
JO`ÕQÍHõ h\˜ Kèås˚Å∞ KåÖÏ Z‰õΩ¯=QÍ =ÙO_»@O =Å# H˘kÌ=∞Ok ã¨OѨ#fl Ô~·`«∞ňH
Ѷe¨ `åÅ∞ ^ŒHͯ~Ú. K≥~‰° Ωõ „Ѩu,Î QÀ^è∞Œ =∞ÖÏO\˜ h\˜ áê~°∞^ŒÅ ѨO@ʼnõΩ ÅaèOz# „áÈ`åûǨÏO
¿Ñ^ŒÅ PǨ~°"∞≥ #ÿ *Á#fl ~Ú`«~° HÍÜ«∞^è•<åºÅ L`«ÊuÎ `«Q_æÆ ®xH˜ ^•ifã≤Ok. J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’
ѨO*ÏÉò ÖÏO\˜ „áêO`åÅÖ’ „a\˜+π"å~°∞ xi‡Oz# HÍÅ∞=Å ^•fi~å H˘`«Î Éèí∂=ÚÅ∞
™êQÆ∞Ö’H˜ =KåÛ~Ú.
=Åã¨"å^Œ K«„@O "≥Ú`«ÎO ÉèÏ~°`« =º=™êÜ«∞ Pi÷Hõ q^è•<åxfl „‰õΩOQÆn¿ã q^èŒOQÍ
~°∂á⁄OkOK«|_çOk – JO\Ï~°∞ _ÕxÜ«∞Öò ^è•~°fl~ü. 1870 ^Œâß|ÌO JO`«\Ï 1890
^Œâß|ÌO z=~°Ö’ =~°∞ã¨QÍ =zÛ# q<åâ◊Hõ~°"≥∞ÿ# Hõ~°∞=ÙÅ∞, ^•x`Àáê@∞ qã¨ÎiOz#
¿Ñ¡QÆ∞, 20 ã¨O=`«û~åÅ `«~åfi`« =zÛ# W<£Ñ¶¨Ó¡Ü«∞O*ωõΩ ÅHõΔÖÏk =∞Ok =∞~°}˜OKå~°∞.
ѨÅ∞ HÍ~°}ÏÅ s`åº 1921 =~°‰õΩ [<åÉèÏ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ <≥=∞‡kQÍ [iyOk (1891Ö’
282 q∞eÜ«∞#∞¡, 1901Ö’ 285 q∞eÜ«∞#∞¡, 1911Ö’ 303 q∞eÜ«∞#∞¡, 1921Ö’ 306
q∞eÜ«∞#∞¡) ÉèÏ~°`«^Õâ◊ ^•i„^•ºxH˜ [<åÉèÏ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ HÍ~°}O HÍ^Œ∞.
1893–1946 =º=™êÜ«∞ QÆ}ÏOHõ q=~åÅÃÑ· *Ïi˚ a¡H± Ѩiâ’^è#Œ Å∞ =º=™êÜ«∞Hõ
ѨÙ~ÀQÆu ãÎ̈OaèOz#@∞¡ ã¨Ê+ì̈O KÕâß~Ú. 1893–96x „áê^äŒq∞Hõ HÍÅ =º=kèQÍ fã¨∞‰õΩO>Ë
„Ѩu Ѩk ã¨O=`«û~åŠѨO@ ã¨QÆ@∞ L`«ÊuÎ 1936–46 HÍÖÏxH˜ PǨ~° ѨO@ʼnõΩ 93,
"å}˜[º ѨO@ʼnõΩ 185, =º=™êÜ«∞ L`«Ê`«∞ÎÅ "≥Ú`åÎxH˜ 110, HÍx 1921 `«~°∞"å`«
`«Åã¨i L`«ÊuÎ `«QÆæ_»O „áê~°OÉèí=∞~ÚOk. 1936–46 <å\˜H˜ Jxfl ѨO@ʼnõΩ 80 PǨ~°
^è•<åºÅ‰õΩ 68. 1900–05 #∞O_ç 1935–40 HÍÖÏxH˜ Jq∞Ü«∂ÉÏyÛ ZHõ~°O ã¨~åã¨i
L`«Ê`«∞ÎÅ ÃÑ·# KÕã≤# J^茺ܫ∞<åÅ∞ J^Õ `«~°Ç¨ Ѷ¨e`åÅ∞ K«∂ÃÑ\Ïì~Ú. ZHõ~°O "å}˜[º
ѨO@Å qÅ∞= ~°∞. 36.7Å #∞O_ç ~°∞. 37.9ʼnõΩ H˘kÌQÍ ÃÑ~°QÆQÍ PǨ~° ѨO@Å qÅ∞=
~°∞. 25.4Å #∞O_ç ~°∞. 22.7ʼnõΩ `«yæOk. Jxfl ѨO@Å qÅ∞= ~°∞. 27.6 #∞O_ç ~°∞.
26.38H˜ `«yæOk. (Z.ÔH. ÉÏyÛ, ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ „ÃÑ·"Õ\ò ÃÑ@∞ì|_ç ¿Ñr 95). a¡<£ Ü≥ÚHõ¯
„ˆQ@~ü ɡOQÍÖò „áêO`«O `«Q∞Æ ^æ ÅŒ ѨO*ÏÉò, =∞„^•ã¨∞ÅÖ’ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ‰õΩ =∞^躌 QÆÅ =º`åºã¨O
40
JO`Õ „áê^è•#º`« QÆÅ JOâ◊O. „a\˜+π áêÅ# z=i ^ŒâßÉÏÌÅ <å\˜H˜ `«∂~°∞Ê ÉèÏ~°`«^Õâ◊O
"≥#∞HõÉÏ@∞`«#O ã≤÷~°Ñ¨_çáÈ~ÚOk.
q^Õj ÃÑ@∞ì|_ç
„a\˜+μ¨ ÃÑ@∞ì|_çÖ’ ~Ô Å· ∞ =∂~åæÅ x~å‡}O, áê¡O>Ë+#¨ ∞¡ QÆ#∞Å∞ á¶êºHõsì Å Jaè=$kú,
ÃÑ@∞ì|_ç^•s L`«ÊuÎ ã¨O|O^è•Å∞ P^èŒ∞xHõ ÉϺOH˜OQ∑ áêi„âßq∞Hõ Ü«∂[=∂#ºO =ÔQ·~åÅ∞
„Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ@ì_O» ÖÏO\˜ K«~º° Å`À „a\˜+π áêÅ# P^è∞Œ hHõ~}° `≥zÛÃÑ@ì|_çO^Œx K≥Ñʨ |_»∞`«∞#flk.
x["Õ∞ „a\˜+π "å~°∞ Ô~·Å∞ =∂~åæÅ∞ xi‡OKå~°∞. ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’x Ô~·Å∞ =∂~åæÅ Je¡Hõ
„ѨѨOK«OÖ’ S^Œ= ™ê÷#OÖ’ =ÙOk. ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ „a\˜+π"å~°∞ J`«ºkèHõOQÍ ÃÑ@∞ì|_ç
Ô~·ÖËfi x~å‡}OÃÑ·#<Õ ÃÑ\Ïì~°∞. HÍx „a\˜+π"å~°∞ P ÉèÏ~å#flO`å Qͺ~°O\© HõeÊOK«|_ç#
=_ô¤ q^è•#O ^•fi~å ÉèÏ~°fÜ«ÚÅÃÑ·#<Õ "≥∂áê~°∞. ÖÏÉèÏÅ∞ ~åHõáÈ~Ú#ѨÊ\˜H© „ѨÉèí∞`«fiO
ÃÑ@∞ì|_çH˜ _ç"_·≥ O≥ _»∞¡ ѨizOk. P q^èOŒ QÍ 1900 <å\˜H˜ 50 q∞eÜ«∞#¡ áœO_»∞¡ K≥eO¡ zOk.
„ÃÑ·"Õ\ò ÃÑ@∞ì|_ç q^è•#O HÍ~°}OQÍ Ñ¨xÖ’ <å}º`« ÖË^Œx, KåÖÏ ^Œ∞ÉÏ~å [iyO^Œx
*ÏfÜ«∞"å^Œ∞Å∞ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. x~å‡}Ѩ٠á⁄OkHõ „a\˜+π "å}˜[º =ӺǨʼnõΩ J#∞‰õÄÅOQÍ
KÕÑ@¨ |ì _çOk. ~°"å}Ï Kèås˚Å`À q=HõΔ áê\˜OK«|_çO^Œx ÉèÏ~°`« "å}˜[º"Õ`ÅΫ ∞ P~ÀÑ≤OKå~°∞.
Jxfl\˜x q∞Oz =Å㨠^Õâ◊OQÍ =Ù#fl ÉèÏ~°`«^ÕâßxH˜ Ô~·ÖËfiÅ =Å# HõÅQÆ=Åã≤# |Ǩïà◊
„ѨÜ∂≥ [<åÅ∞ ^ŒH¯õ ÖË^∞Œ . ~Ô Ö· fiË Ñ¨iHõ~åÅhfl WOQÆO¡ _£ #∞O_ç kQÆ∞=∞u KÕÜ∞« |_®¤~Ú. J#∞|O^èŒ
WO[hiOQ∑ Ѩi„â◊=∞Å∞ `«y#O`«QÍ Jaè=$kú Ѩ~°K«|_»ÖË^Œ∞.
JѨÊ\˜ #∞O_ç ã¨fi`«O„`«O =KÕÛ=~°‰Ωõ QÆÅ "≥Ú`«OÎ HÍÅOÖ’ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ `«Ü∂« ~°∞
KÕÜ«∞|_ç# Ô~·Å∞ WO[#∞¡ ˆH=ÅO 700 =∂„`«"Õ∞. 1921 <å\˜H˜ Ô~·ÖËfiÖ’x ÃÑ· L^ÀºQÍÅÖ’
ˆH=ÅO 10% =∞Ok =∂„`«"Õ∞ ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞ Ô~·ÖËfi P^•Ü«∞OÖ’x J`«ºkèHõ ÉèÏQÆO WOQÆ¡O_£H˜
`«~°eOK«|_ç#ѨÊ\˜H© H˘`«Î xѨÙ}`«Å∞ qãÎ̈~°} [~°QÆÖË^Œ∞.
áê¡O>Ë+¨#∞¡ QÆ#∞Å∞ E@∞ q∞Å∞¡Å∞ ÉϺOH˜OQ∑ W#∂ûºÔ~<£û, +≤Ñ≤ÊOQ∑, ZQÆ∞=∞u
kQÆ∞=∞u ã¨Oã¨÷Å∞ – "å\˜ Pi÷Hõ "å}˜[º áêi„âßq∞Hõ HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞ – Jhfl ‰õÄ_®
Ѩ~°ã¨Ê~° ã¨O|O^èŒO QÆÅ "Õ∞<ÕlOQ∑ ã¨Oã¨÷Å q^è•#O ^•fi~å „áÈ`«ûÇ≤ÏOK«|_®¤~Ú. Wq
ÉèÏ~°`«^Õâ◊ Jaè=$kúH˜ U q^èŒOQÍ `À_»Ê_®¤Ü«∞<Õk "Õ̂~ q+¨Ü«∞O.
q^Õj xÜ«∞O„`«}Ö’ =ÙO_Õ q^Õj ÃÑ@∞ì|_ç^•s ™ê÷=~åefl ã¨$+≤ìOK«_»O "å\˜
ÅHõΔ ºO. Wq ^ÕjÜ«∞ Pi÷HÍaè=$kúx J_»∞¤‰õΩ<åfl~Ú. ÉèÏ~°`«^Õâ◊O q+¨Ü«∞OÖ’ 'ÃÑ@∞ì|_ç
ZQÆ∞=∞u— „Ѩ`ÕºHõ"≥∞ÿ# J~åúxfl ã¨O`«iOK«∞‰õΩ#flk. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ Jxfl\˜x q∞Oz D
HÍÅ=∞O`«\Ï Pi÷Hõ ~°OQÆOÖ’x x~°‚Ü«∂`«‡Hõ ÃãHõΔ#¡ÃÑ· „a\˜+π xÜ«∞O„`«} U q^èŒOQÍ ^ÕjÜ«∞
ÃÑ@∞ì|_ç^•s q^è•#O ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅx J_»∞¤H˘#fl^À „áêOfÜ«∞ =º`庙êÅÃÑ· W\©=e
J^茺ܫ∞<åÅ∞ ã¨Ê+ì̈O KÕâß~Ú.

41
ÉèÏ~°fÜ«∞ ÃÑ@∞ì|_ç^•s q^è•#O Jaè=$kú
ÉÁOÉÏ~Ú, QÆ∞[~å`üÅÖ’ ÉèÏ~°fÜ«∞ ÃÑ@∞ì|_ç^•s q^è•#O Jaè=$kú K≥O^Œ_®xH˜,
ɡOQÍÖòÖ’ Jaè=$kú K≥O^ŒHõáÈ=_®xH˜ HÍ~°}ÏÅ∞ ɡOQÍb ‰õΩb#∞ʼnõΩ "å}˜[ºO Ѩi„â◊=∞Å
Ѩ@¡ QÆÅ q=ÚY`« Jx, JÖψQ âßâ◊fi`« tã¨∞Î q^è•#O ^ÕjÜ«∞ ÃÑ@∞ì|_çx á⁄ÅO PHõi¬OzO^Œx
q=~°}Å∞ ~Úã¨∞ÎO\Ï~°∞. HÍx 1840 =~°‰õΩ "å}˜[ºOÖ’ ɡOQÍb J„QƉõΩÖÏÅ *’HõºO
QÆ}hÜ«∞OQÍ =ÙOk. 19= â◊`å|ÌO JO`«\Ï ÉˇOQÍÖòÖ’x "å~åΠѨ„uHõÅ∞, ~Ú`«~° [~°flÖòû
ã¨fi`«O„`« "åºáê~°O Ü≥ÚHõ¯ „ѨÜ≥∂[<åefl, ÖÏÉèÏefl QÆ∞iOz áê~î°‰õΩʼnõΩ K≥áêÊ~Ú. áêsûÅ
q[Ü«∂xH˜ "åiÖ’ =Ù#fl Ѩ@∞ì^ŒÅ nHõΔ HÍ~°}ÏÅ∞QÍ K≥ѨÊ|_®¤~Ú. "å}˜[ºOÖ’ q[Ü«∂Å∞
™êkèOz# QÆ∞[~åf |xÜ«∂ÅÖ’ =∂~åfi_ôÅÖ’ P^è∞Œ xHõ ™êO㨯 $uHõ qÅ∞=Å∞ HõxÑ≤OK«=Ù.
J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ɡOQÍb „|Ǩχ ã¨=∂["å^Œ∞ʼnõΩ P^è∞Œ xHõ`« Pi÷Hõ q+¨Ü∂« ÅÖ’ `À_»Ê_»Ö^Ë ∞Œ .
WHõ Éèí∂ã¨O|O^è•Å q+¨Ü«∂xH˜ =¿ãÎ [q∞O^•s Ô~·`åfis q^è•<åÅ „ѨÉèÏ=OÖ’ `Õ_® ÖË^Œx
=∞#O ~ÚO`«‰õΩ=ÚO^Õ QÆ=∞xOKåO. âßâ◊fi`« Éèí∂q∞ tã¨∞Î q^è•#O Ѩ@ì} ÃÑ@∞ì|_çx
á⁄ÅO "≥Ñ· Ù¨ PHõi¬ã∞¨ OÎ ^Œ<Õ ã≤^•úOfHõ~}° ÃÑ· ÖÏO_£ =∂Ô~¯\òÃÑ· ~Ú\©=e J^躌 Ü«∞#O ã¨O^ÕÇ¨ Å∞
Hõeyã¨∞ÎOk. "≥Ú`«ÎO g∞^Œ Jq∞Ü«∂ÉÏwÛ "åkOz# q^èŒOQÍ Pi÷Hõ q^è•#OÃÑ· q^Õj
™ê„=∂[º"å^Œ PkèHõº`« `«~°`«=∞ ÉèË^•Å`À ѨxKÕã¨∞ÎO^Œ<Õk ã¨∞ÅÉèí"≥∞ÿ# q=~°}QÍ =ÙOk.
„a\˜+π"å~°∞ ^ÕjÜ«∞ ÃÑ@∞ì|_ç^•s q^è•<åxfl ÉÁOÉÏ~Ú Ñ¨i„â◊=∞‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ
qkèOz# qK«HõΔ}Ï ~°Ç≤Ï`« ã¨∞OHÍÅ∞, ZÔH· û*ò q^è•<åÅ ^•fi~å<ÕQÍHõ ѨÅ∞~°HÍÅ P@OHÍÅ∞
HõeÊOz J_»∞¤‰õΩ<åfl~°∞. `≥Å¡*Ïu "åºáê~°∞ʼnõΩ, `≥Å¡*Ïu JkèHÍ~°∞ʼnõΩ =∞^茺 QÆÅ qq^èŒ
™ê=∂lHõ ã¨O|O^è•Å#∞ QÆ∞iOz ~ÚO`«‰Ωõ =ÚO^Õ „Ѩ™êÎqOK«_O» [iyOk. ¿ãfiKåÛù "å}˜[ºO
J_»¤O ÃÑ@∞ì‰õΩx ™êyOz# „ѨÉèí∞`«fi q^è•<åÅ∞ ÉèÏ~°fÜ«ÚŠѨ@¡ q=HõΔ K«∂ѨÙ`«∂ Ü«¸~°Ñπ
=~°ÎHÍxfl „áÈ`«ûÇ≤ÏOKå~Ú (Qͺ~°O\© q^è•#O H˜O^Œ Ô~·Å∞ =∂~åæÅ∞, J™êûO \© `À@Å
ÃÑOѨHõO^•~°¡‰õΩ q™êÎ~°"≥∞ÿ# „áêO`åÅ∞ <å=∞=∂„`«Ñ¨Ù ˆ~@¡H˜ ˆH\Ï~ÚOѨÙÅ∞ L^•Ç¨Ï~°}Å∞).
Ô~·Å∞ =∂~åæÅ Je¡Hõ, ~°"å}Ï Kèås˚Å∞ <ÒHÍ ˆ~=ÙʼnõΩ ã¨~°∞‰õΩÅ `«~°eOѨÙx ã¨∞ÅÉèí`«~°O
KÕâß~Ú. Ѩ@ì}ÏÅ∞ #QÆ~åÅ =∞^茺 JÖÏO\˜ ™œHõ~°ºO HõeÊOK«|_»ÖË^Œ∞. =º=ã‘÷Hõ$`« „^Œ=º
=∂Ô~¯\ò – 1914H˜ =ÚO^Œ∞ Ô~O_»∞ ÉèÏ~°fÜ«∞ ÉϺO‰õΩÅ∞– ѨO*ÏÉò <Õ+¨#Öò ÉϺOH±,
ÉϺOH± PѶπ WO_çÜ∂« q∞#Ǩ~ÚOz JO`å „a\˜+π "åi Jnè#OÖ’ LOk. Jxfl\˜HOõ >Ë
=ÚYº"≥∞ÿ# JOâ◊O : 19= â◊`å|ÌѨ٠ÉèÏ~°`«^Õâ◊ Pi÷HÍaè=$kú ZQÆ∞=∞u J=ã¨~åʼnõΩ
J#∞QÆ∞}OQÍ ã¨#fl^ŒúO KÕÜ«∞|_çOk. ^Õâ◊O Ü≥ÚHõ¯ q^Õj =~°ÎHõOÖ’x J`«ºkèHõ ÉèÏQÍxfl
„a\˜+π"åi =∂~°HõѨ٠ÉϺO‰õΩÅ ^•fi~å, ZQÆ∞=∞u kQÆ∞=∞u ã¨Oã¨÷Å ^•fi~å, <ÒHÍ ã¨Oã¨÷Å
^•fi~å J^Œ∞Ѩ٠KÕâß~°∞.
`≥Å¡"åi ã¨q∞+≤ì QÆ∞`åÎkèѨ`«ºO =zÛ `«∂~°∞Ê ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ ã≤÷~°Ñ¨_çOk. ѨtÛ=∞
ÉèÏ~°`«^Õâ◊Ѩ٠"åºáê~°∞Å∞ (áêsûÅ∞ =∂„`«"Õ∞ HÍ^Œ∞) K≥·<å ~Ú`«~° ^ÕâßÅ`À "åºáê~°OÃÑ·
H˘O`« Ѩ@∞ì ™êkèOK«_»O`À „a\˜+π"å~°∞ ѨtÛ=∞ ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÃÑ· H˘O`« PÅ㨺OQÍ J^Œ∞ѨÙ
42
™êkèOKå~°∞. JO`ÕQÍHõ ѨtÛ=∞ ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ 1818Ö’ =∞~å~îåŠѨ`«#O =~°‰õΩ ™ê÷xHõ
~å[H©Ü«∂kèHÍ~°O |ÅOQÍ =ÙOk. P `«~°∞"å`« H˘#™êy# ã¨fi^Õj ã¨O™ê÷<åÅ#∞ QÆ=∞xOz
#ѨÊ\˜H˜ ɡOQÍÖò ~å[H©Ü∞« Ѩ\ÏxH˜ aè#flOQÍ =ÙOk. JO`ÕQÍHõ ÉÁOÉÏ~Ú Ö’`«@∞ì „áêO`«O
Ô~·Å∞ =∂~åæÅ x~å‡}ÏxH˜ =ÚO^Œ∞ K˘K«∞Û‰õΩx ~å=_®xH˜ J#∞‰õÄÅOQÍ ÖË^Œ∞. JHõ¯_»
„a\˜+π „ѨÜ≥∂[<åÅ `˘e ÅHΔÍºÖˇ·# he=∞O^Œ∞, `ÕÜ«∂‰õΩ, ÉÁQÆ∞æ ÖË=Ù.
™êO„Ѩ^•Ü«∞ ÉèÏ~°fÜ«∞ "åºáê~° =~åæÅ∞ "å}˜[º =º=™êÜ«∂aè=$kúH˜ J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ
=∞^Œ∞ѨÙÅ∞ ÃÑ>Ëì =_ô¤ "åºáê~°∞Å∞ QÍ#∞, Ö’`«@∞ì „áêO`åÅÖ’ „a\˜+¨μ ZQÆ∞=∞u kQÆ∞=∞u
ã¨Oã¨÷Å U*ˇO@∞¡QÍ#∂ Pi÷HõOQÍ `≥QÆ|eâß~°∞. 19= â◊`å|ÌѨ٠kfifÜ«∂~°úOÖ’ L`«Î~°,
`«∂~°∞Ê, =∞^茺 ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ =∂~åfi_ôÅ∞ qãÎ̈iOKÕ „Hõ=∞O "ÕQÆ=O`«=∞~ÚOk. JÖψQ
^ŒH}Δ̃ ÉèÏ~°`^« âÕ Ñ◊ Ù¨ K≥\ Ü
ì̃ ∂« ~ü =~°‰Î Ωõ Å∞ =_ô¤ "åºáê~°∞Å∞ |~å‡Ö’ PˆQflÜ«∂ã≤Ü∂« Ö’x ~Ú`«~°
„áêO`åʼnõΩ „a\˜+π "åiÃÑ· P^è•~°Ñ¨_ç# q∞„`«∞Å∞QÍ qãÎ̈iOKå~°∞. \˜Oɡ~üæ Ü≥ÚHõ¯ ~Ú\©=e
J^茺ܫ∞#O "≥Ú^Œ\ ˜ „ѨѨOK«Ü«Ú^ŒúO =~°‰õΩ =∂~åfi_ô ‰õΩ@∞O| ã¨Oã¨÷Å∞ „a\˜+¨μ"åiÃÑ·
P^è•~°Ñ_¨ ç Zky# „Hõ=∂xfl KåÖÏ q=~°OQÍ z„fHõiOzOk. J~Ú# KåÖÏ q=~°OQÍ
J^茺ܫ∞#O KÕã≤# Ѷ¨∞#âߺO^•ãπ ã¨Oã¨÷ ëê"åbãπ ã¨Oã¨÷‰õΩ U*ˇO@∞ ã¨Oã¨÷QÍ Ñ¨xKÕã≤Ok.
JÖÏO\˜ ã¨O|O^è•ÖË QÀÜ«∞OHÍʼnõΩ ˆ~b „|^Œ~üûH˜ =∞^茺 ~°≠O~°≠<£"åÖÏH˜ „QÍǨÏ"£∞ûH˜
=∞^茺 [\˜Ü«∂ÅH˜ Ü«∂O„_»∂ Ü«¸ÖòH˜ =∞^茺 =Ù<åfl~Ú.
ѨtÛ=∞ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ - `˘Å∞`« ÉÁOÉÏ~ÚÖ’ P `«~°∞"å`« JǨÏ=∞‡^•ÉÏ^£Ö’
^ŒàÏs =~°ÎHõO`À áÈQÆ∞Ѩ_ç# (K≥·<å`À =~°ÎHõO ^•fi~å) ÃÑ@∞ì|_ç`À ^ÕjÜ«∞ ÃÑ@∞ì|_ç ^•s
*∫o Ѩi„â◊=∞ ™ê÷Ñ≤OK«|_çOk. 1860ÅÖ’ Ô~·Å∞ =∂~åæÅ x~å‡}O`À =Ú_ç„ѨuÎ ã¨~°Ñ¶¨~å
ã¨∞ÅÉè™í ê^躌 =∞~ÚOk. „a\˜+μ¨ "å~°∞ =∂OK≥ã~ì¨ Hü ˜ áÈ\©QÍ ZkˆQ *∫oѨi„â◊=∞Ö’ ÃÑ@∞ì|_»∞Å∞
ÃÑ@ì_»O Ѩ@¡ Pã¨HÎ̃QÍ ÖË~°∞.
ÉÁOÉÏ~Ú Z^Œ∞QÆ∞^ŒÅ 1870 ^Œâß|ÌO =∞^茺<å\˜H˜ ÖÏOH±Ã+·~üx HõÅ=~°ÃÑ\ì̃Ok.
„a@<£ XuÎ_ç`À J<åºÜ«∞"≥∞ÿ# ã¨∞OHÍÅ∞, ZÔH· ûA ã¨∞OHÍÅ∞ qkèOK«_»O ÉèÏ~°`« "Õ∞^è•q
=~°æOÖ’ ^Õâ◊ÉèíHÎ̃ K≥·`«#ºO ÃÑOK«_®xH˜ „¿Ñ~°}QÍ Ñ¨xKÕã≤Ok. HÍx ÉÁOÉÏ~Ú ÖÏOH±Ã+·~°∞Å
=∞^茺 ã¨O|O^èŒO Ѷ¨∞~°¬}ÏÜ«Ú`«O HÍÖË^Œ∞. Pi÷HõO "å}˜[ºO Ѩi„â◊=∞efl J#∞ã¨O^è•#O
KÕ¿ã ã¨fiÉèÏ=O QÆÅ "Õ∞<ÕlOQÆ∞ U*ˇhû q^è•#O JO>Ë KåÖÏ *∫o ã¨Oã¨÷ʼnõΩ kQÆ∞=∞u
#∂Å∞ =~°ÎHõO`À QÍx |@ìÅ =~°ÎHõO`À QÍx ã¨O|O^è•Å∞ =ÙO\Ï~Ú. ÉÁOÉÏ~Ú q∞Å∞¡Å∞
KåÖÏ Z‰õΩ¯=QÍ Ü«¸~°Ñ¨Ù ™êOˆHuHõ Ѩi*Ï˝#O ÃÑ·# ѨÓiÎQÍ kQÆ∞=∞u Ü«∞O„`åÅÃÑ·#
P^è•~°Ñ¨_®¤~Ú. 20= â◊`å|ÌѨ٠`˘e ^ŒâßÉÏÌʼnõΩ Ñ¨Ó~°fiO ѨÅ∞HÍ~°}ÏÅ s`åº ÉÁOÉÏ~Ú
=∂OK≥ãì̈~üÅ =∞^茺 Ѷ¨∞~°¬}Å∞ ÖË=Ù. 1870Å =~°‰õΩ ÉÁOÉÏ~Ú =„™êÎÅÃÑ·#QÍHõ ^Œ∂kÉËà◊√¡
#∂Å∞ÃÑ· ˆHO„nHõiOzOk. ^Œ∂k, #∂Å∞ ^Œ∂~° „áê|ÖϺxH˜ ZQÆ∞=∞u KÕÜ«∞|_®¤~Ú ÖËHõ
^Õâ◊OÖ’x KÕ<Õ`« =∞QÍæʼnõΩ ã¨~°Ñ¶¨~å KÕÜ«∞|_®¤~Ú. JO`ÕQÍHõ ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’x q∞Å∞¡ #∂Å∞,
=Ú`«Hõ #∂Å∞, 24= #=O|~°∞֒ѨÙk. 1893-94Ö’ ‰õÄ_® ÉÁOÉÏ~ÚH˜ kQÆ∞=∞u
JÜÕ∞º#∂Å∞Ö’ ˆH=ÅO 18âß`«O =∂„`«"Õ∞ D HÀ=H˜ K≥OkOk. ^ÕjÜ«∞ =∂Ô~¯@∞Ö’x
|@ìÅ áÈ\© =Ú`«Hõ =∞^茺`«~°Ç¨ňH Ѩiq∞`«=∞~ÚOk. "Õ∞e~°HõO |@ìÅ q+¨Ü«∞OÖ’ ^ÕjÜ«∞
q∞Å∞¡Å∞ 1905 `«~∞° "å`« =~°‰Ωõ ‰õÄ_® áÈ\© Ѩ_Ö» HË áõ ÈÜ«∂~Ú. 20= â◊`å|ÌO „áê~°OÉèÏxH˜
43
K≥<· åÖ’ Ü«Ú^ŒOú , ÉÁOÉÏ~ÚÖ’ ¿ÑQ¡ ∞Æ HÍ~°}OQÍ ^Œ∂~° „áê|ÖϺxH˜ ^Œ∂k, #∂Å∞ ZQÆ∞=∞`«∞Å∞
XHõ¯™êiQÍ Ñ¨_çáÈÜ«∂~Ú. P `«~°∞"å`« [áê<£áÈ\© HÍ~°}OQÍ ZQÆ∞=∞`«∞Å∞ „Hõ=∞OQÍ
H©Δ}˜OKå~Ú. Ѷ¨e`«OQÍ #∂Å∞ =_»Hõ_»O #∞O_ç |@ìÅ∞ <ÕÜ«∞_®xH˜ „áê^è•#º`«
~Ú=fi=Åã≤=zÛOk. D =∂~°∞Ê JǨÏ=∞‡^•ÉÏ^£Ö’ =ÚO^Œ∞QÍ =zÛOk.
|@ìÅ `«Ü«∂s ^ÕjÜ«∞ =∂Ô~¯@∞ J=ã¨~åÅ Hõ#∞QÆ∞}OQÍ KÕÜ«∞|_çOk. "Õ∞e~°HõO
#∂Å∞ "å_»HõO HÍ~°}OQÍ ÖÏOH±Ã+·~°∞`À Ѷ¨∞~°¬} Ѩ_»=Åã≤=zÛOk. *ÏfÜ≥∂^Œº=∞OÖ’
JǨÏ=∞‡^•ÉÏ^£ Z‰õΩ¯=QÍ =∞"Õ∞Hõ=∞=_®xH˜ QÍOnè <åÜ«∞‰õΩ_çQÍ L^Œº=∞ ã¨`Ê« eù `åÅ∞ ~ÚKÕÛ
J=HÍâßÅ∞ =ÙO_»_®xH˜ Pi÷HõѨ~°"≥∞ÿ# =¸ÖÏÅ∞ =Ù<åfl~Ú.
19 â◊`åÉÏÌO`åxH˜ áêi„âßq∞Hõ |∂~°∞˚"åÅ`À áê@∞ HÍi‡Hõ=~°æO J=`«iOzOk.
HÍi‡Hõ=~°æO Z^Œ∞QÆ∞^ŒÅ KåÖÏ <≥=∞‡kQÍ ™êyOk. 1911 <å\˜H˜ 303 q∞eÜ«∞#¡ [<åÉèÏÖ’
Ѩi„â◊=∞ÅÖ’ ѨxKÕ¿ã HÍi‡‰õΩÅ∞ 2.1 q∞eÜ«∞#∞¡ =∂„`«"Õ∞ (áê¡O>Ë+¨#¡Ö’ ѨxKÕ¿ã 8
ÅHõΔÅ`À ã¨Ç¨), HÍx KåÖÏ ~Ú`«~° ^ÕâßÅÖ’ =Öˇ<Õ ÉÁOÉÏ~Ú HõÅHõ`åÎ ÖÏO\˜ ÃÑ^ŒÌ
#QÆ~åÅÖ’ ˆHO„nHõ~°} HÍi‡Hõ=~åæxH˜ (1920 #∞O_ç) ã¨"≥∞‡ KÕ¿ã â◊HÎ̃xzÛOk. „a\˜+¨μ
Ѩi„â◊=∞ÅÖ’ JÖψQ ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ Ü«∂[=∂#ºOÖ’ QÆŠѨi„â◊=∞ÖÖ’ ‰õÄ_® `˘e<å\˜
ÃÑ@∞ì|_ç^•s áêi„âßq∞H©Hõ~°} <å\˜ ^ÀÑ≤_ç J}z"Õ`«Å‰õΩ ÃÑ@∞ì|_ç^•s q^è•#O
=ÚO^Œ∞<å\˜ J=âıëêÅ∞ ‰õÄ_® `À_»Ü«∂º~Ú. J™êûO\© `À@Å∞, ‰õÄbÅ∞, JÖψQ Ѷ≤r
=∂i+¨ãπ, #\ÏÖò, "≥ã≤ìO_ôãπʼnõΩ ÉèÏ~°`« =Å㨠‰õÄbÅ∞ "Õ`«# ‰õÄbÅ∞QÍ QÍHõ ÉÏxã¨
q^è•<åxfl áÈe# WO_≥OK«~ü q^è•#O`À xÜ«∞q∞OK«|_®¤~°∞. W`«~° KÀ@¡ÖÏQÍ<Õ ~ÚHõ¯_»
‰õÄ_® ÃÑ@∞ì|_ç^•s q^è•<åxH˜ =ÚO^Œ∞HÍÅO <å\˜ ~°∂áêÅ#∞ ™ê„=∂[º"å^ŒO
„áÈ`«ûÇ≤ÏOzOk. QÆ#∞ÅÖ’, Ô~·ÖËfi ‰õÄbÅ xÜ«∂=∞HõO ^ŒàÏsÅ ^•fi~å, HÍO„\ÏHõì~°¡ ^•fi~å
[iyOk. ^ŒàÏsÅ ^ÀÑ≤_ç HÍi‡‰õΩefl „‰õΩOQÆnã≤Ok. `«∂~°∞Ê ÉèÏ~°`«^Õâ◊Ѩ٠áê¡O>Ë+¨#¡ QÆ#∞Å∞
á¶êºHõìsʼnõΩ ‰õÄbʼnõΩ `«∂~°∞Ê Ü«Ú.Ñ≤., cǨ~°∞, =∞„^•ã¨∞ „ÃÑã≤_≥hûÅ∞ ã¨~°Ñ¶¨~å KÕâß~Ú. P
q^èŒOQÍ HõÅHõ`åÎ áêi„âßq∞Hõ „áêO`«OÖ’x HÍi‡‰õΩÅÖ’ ɡOQÍbÜÕ∞`«~°∞Å∞ Z‰õΩ¯=. nxH˜
q~°∞^ŒúOQÍ JǨÏ=∞‡^•ÉÏ^£ ÉÁOÉÏ~ÚÖ’ HÍi‡‰õΩefl á⁄~°∞QÆ∞ „áêO`åÅ #∞O_ç - QÆ∞[~å`ü
„QÍ=∂Å #∞O_ç =∞Ǩ~åR Ö’`«@∞ì „áêO`«O #∞O_ç („Ѩ`ÕºH˜Oz H˘OHõ}Ö’x ~°`«flyi lÖÏ¡
#∞O_ç) ~å|@∞ìH˘<åfl~Ú. D `Õ_® HÍi‡Hõ ã¨OѶ∂¨ xfl ~å[H©Ü∞« Ѩi}Ï=∂efl H˘O`« „ѨÉÏè q`«O
KÕã≤Ok.
P^è∞Œ xHõ ~°OQÆOÖ’ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ ã¨OHˆ `åÅ∞ =Ù#flѨÊ\˜H˜ =Åã¨"å^Œ Pi÷Hqõ ^è•#OÖ’
„Ѩ^è•#OQÍ H˘#™êyOk ¿Ñ^ŒiHõO. `˘e<å\˜ `«Åã¨i "åi¬Hõ P^•Ü«∂xfl QÆ}˜OK«_®xH˜
ã¨iÜ≥ÿ∞# ã¨=∂Kå~°O ÖË^Œ∞. U"À H˘xfl JOK«<åÅ∞ =ÙO_Õq. "å\˜ÃÑ· *ÏfÜ«∞"å^Œ∞ʼnõΩ
„a\˜+¨μ áêÅ#x ã¨=∞i÷OKÕ "åiH˜ =∞^茺 ~å[H©Ü«∞ K«~°ÛÅ∞ [iˆQq. JOK«<åÅÖ’ KåÖÏ
=º`庙êÅ∞ =ÙO_Õq. 1899 `«Åã¨i "åi¬Hõ P^•Ü«∞OQÍ WO_ÀѶ≤ÖË kwƒ JOK«<å ~°∞
18Å∞. 1895 Ö’ J\˜¯#û~ü JOK«<å ~°∞39.50Å∞. J\˜¯#û~ü JOK«<åx fã¨∞H˘#flѨÊ\˜H˜
Jk ˆH=ÅO 2áœ#∞Å 13 +≤e¡OQÆ∞Å∞ =∂„`«"Õ∞. 1910Ö’ „a@<£ ã¨~åã¨i P^•Ü«∞O 52
áœ#∞Å∞. P^èŒ∞xHõ ÉèÏ~°`«^Õâ◊O Ü≥ÚHõ¯ ™ê=∂lHõ, Pi÷Hõ ™êO㨯 $uHõ "≥#∞HõÉÏ@∞ `«<åxH˜
„Ѩ[Å ¿Ñ^ŒiHõO ѨÓ~°fi~°OQÆOQÍ Ñ¨xKÕã≤Ok.
44
 J^蕺ܫ∞=Ú-3
™ê=∂lHõ ~å[H©Ü∞« L^Œº=∂Å∞
1885-1905
'kQÆ∞= ™ê÷~Ú #∞O_ç K«i`„ —« "≥Ñ· Ù¨
=∞#O ~ÚѨÊ\˜ =~°‰õΩ =Åã¨"å^Œ ~å[H©Ü«∞ Pi÷Hõ x~å‡}O Ü≥ÚHõ¯ PkèHõº`«ÃÑ·
[iÑ≤# ѨijÅ#Å∞ ™ê„=∂[º"å^•xH˜ ÉèÏ~°`« „Ѩ[ÅÖ’x KåÖÏ ÃãHõΔ#¡H˜ =∞^茺, JÖψQ
ÉèÏ~°`« ã¨=∂[OÖ’x qq^èŒ „QÆ∂ѨÙÅ ÖËHõ =~åæÅ =∞^茺 Ѷ¨∞~°¬}ʼnõΩ =¸ÖÏÅ∞ =Ù<åflÜ«∞x
QÆ=∞xOKåO. D "≥q· ^蕺Å∞ =∞# „Ѩ[Å rq`«OÖ’, PÖ’K«#Å∞, HÍ~°º„Hõ=∂ÅÖ’ U q^èOŒ QÍ
ÃÑÅ∞¡aHÍÜ«∞<Õk =∞#O J<Õfi+≤OKåe. ã¨OYºs`åº KåÖÏ `«‰õΩ¯= J~Ú#ѨÊ\˜H˜ KåÖÏ
H©ÅHõ"≥∞ÿ# „QÆ∂Ѩ٠J~Ú# WOw¡ã¨∞ K«^Œ∞=Ù K«kq# "Õ∞^è•=Ùefl QÆ∞iOz KåÖÏ ™êÇ≤Ï`«ºO
"≥Å∞=_çOk. JÖψQ =∂#= âß„ãÎ̈, ™ê=∂lHõ âß„™êÎʼnõΩ K≥Ok# ™êÇ≤Ï`«ºO - „Ѩ`ÕºHõ"≥∞ÿ#
`≥QÆÅ „QÍ=∂Å, ‰õΩÖÏÅÃÑ· J^茺ܫ∞<åÅ ~°∂ѨOÖ’ QÆ}hÜ«∞OQÍ ÅÉèíº=∞=Ù`«∞Ok. HÍx
Hõhã¨O „áêOfÜ«∞ ™ê÷~ÚÖ’<≥·<å ÃÑ^ŒÌ ™ê=∂lHõ „QÆ∂ѨÙÅÃÑ· J^茺ܫ∞#O [~°QÆÖË^Œ∞.
[g∞O^•~°∞Å ÖËHõ Ô~·`«∞Å, =º=™êÜ«∞ HÍi‡‰õΩÅ ÖËHõ KÕu =$`«∞ÎÅ, áêi„âßq∞Hõ HÍi‡‰õΩÅ
ÖËHõ |∂~°∞˚"åÅ r=# q^è•#OÖ’ "åi K≥·`«#ºOÖ’ =zÛ# =∂~°∞Êefl qâı¡+≤ã¨∂Î "≥Å∞=_ç#
J^茺ܫ∞<åÅ∞ JO`«QÍ ÖË=Ù. D H©ÅHõ"≥∞ÿ# JO`«~°O ~å[H©Ü«∞ L^Œº=∂Å - „Ѩ`ÕºH˜Oz
*ÏfÜ«∞ "å^Œ K«i„`«Ö’ â◊¥<åºxfl q∞QÆ∞Å∞Û`«∞Ok. JÖÏO\˜ â◊¥#ºO K«i„`«x ÃÑ· #∞O_ç
H˜OkH˜ J^躌 Ü«∞#O KÕ¿ã ^èÀ~°}x˜ ÃÑOK«∞`«∞Ok. q∞`«"å^Œ∞ʼnõΩ, Ju"å^Œ∞ʼnõΩ =∞^躌 HõÅǨʼnõΩ
=ÚO^Œ∞ a~åû =ÚO_® `≥QÆÅ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞x „Ѩ™êÎqOz# kQÆ∞= #∞O_ç K«i„`« „Ѩã¨∞Î`«O
P „Ѩ^è•#"≥∞ÿ#kQÍ HõxÑ≤OK«=K«∞Û. HÍx P kâ◊Ö’ Kտ㠄Ѩܫ∞`«flO J„Ѩã¨∞Î`«O HÍ^Œ∞.
„Ѩ[Å JÅ[_»∞Å∞ PO^Àà◊#ÅÃÑ· QÆ_çz# 20 ã¨O=`«û~åʼnõΩ ÃÑ·QÍ KÕã≤#
J^茺ܫ∞#O „a\˜+¨μ „ѨѨOKåkèѨ`«ºO "åã¨Î=O HÍ^Œx `ÕeÊOk. ÉèÏ~°`« ^Õâ◊OÖ’ áê¡ã‘
Ü«Ú^ŒúO `«~°∞"å`« XHõ ^Œâß|ÌO =~°‰õΩ ^Õâ◊OÖ’H˜ J`«ºkèHõ „áêO`åÅÖ’ =∂\˜ =∂\˜H˜
45
™êO„Ѩ^•Ü«∞ ÃÑ^ŒÌÅ (`˘ÅyOK«|_ç# ™ê÷xHõ ÃÑ^ŒÌÅ∞, [g∞O^•~°∞Å∞, =∞`« ÃÑ^ŒÌÅ) KÕ`«
„Ѩ^è•#OQÍ kQÆ∞= =~åæxH˜ K≥Ok# „Ѩ[ÅKÕ`« qzÛù#flO KÕÜ«∞|_çOk.
=∂#= âß„ãÎ̈"Õ`«Î ˆH^äŒeH± ˆQѶπ „a\˜+¨μ áêÅ<å HÍÅOÖ’ [iy# 77 Ç≤ÏO™êÜ«Ú`«
u~°∞QÆ∞ÉÏ@¡ *Ïa`åefl ~Ú\©=Å ã¨OHõÅ#O KÕâß_»∞. "å\˜x 5 ~°HÍÅ∞QÍ =sæHõiOKå_»∞.
Jq áê`«x ѨÙ#~°∞^ŒúiOKÕ ã¨fiÉèÏ=O QÆÅq, =∞`« Ѩ~°"≥∞ÿ#q, ™ê=∂lHõ |OkáÈ@¡ `«~°Ç¨q,
f„="å^Œ „ѨfHÍ~° ã¨fiÉèÏ=O QÆÅq, ™êÜ«Ú^èŒ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡. ~å*ϺÅ∞ HÀÖ’Ê~Ú# ~åAÅ,
~Ú`«~°∞Å <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’ `«=∞ ~å*Ϻefl uiy á⁄O^ÕO^Œ∞‰õΩ áê`« `«~°Ç¨Ö’ [iy# „a\˜+¨μ
=ºuˆ~Hõ „ѨuѶ¨∞@#ʼnõΩ 1857 u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ Ѩ~åHõ+¨ì. â◊`åÉÏÌO`åxH˜ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡
`«yáæ ÈÜ«∂~Ú. `«Q∞Æ ^æ ÅŒ ‰õΩ HÍ~°}ÏÅ∞: 1857 u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ `«~∞° "å`« „a\˜+μ¨ "å~°∞ ~åAÅ`À
[g∞O^•~°∞Å`À ã¨O|O^è•efl Ѩ\ ˜+¨ìѨ~°K«∞H˘#_»O, "å~åÎ ~°"å}Ï ™œHõ~åºefl q∞e@s
ѨiáêÅ<å K«\Ïìxfl Jaè=$kú Ѩ~°K«∞HÀ=_»O, 1870, 1890 ^ŒâßÉÌOÖ’ =∂\˜ =∂\˜H˜
Hõ~°∞=ÙÅ∞ ã¨OÉèíqOK«_»O. J~Ú#ѨÊ\˜H© K≥^Œ∞~°∞ =∞^Œ∞~°∞ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡ P `«~°∞"å`« ‰õÄ_®
[iQÍ~Ú. HÍx g\˜ ~°∂áêÅ∞ =∂~å~Ú.
`≥QÅÆ L^Œº=∂Å∞
QÆ`«OÖ’ QÍx P `«~°∞"å`« HÍÅOÖ’ QÍx `≥QÆÅ „Ѩ[Å u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡ J`«ºO`«
ã¨=∞~°jÅ"≥∞ÿ# u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡. W\©=e ѨO_ç`«∞x =∂@Ö’¡ '`≥QÆÅ∞ ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’x Ô~·`«∞Å`À
ã¨Ç¨ =∞Ô~=~°∂ KÕÜ«∞#O`«QÍ KåÖÏ `«~°K«∞QÍ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡ KÕâß~°∞. KåÖÏ Ç≤ÏO™êÜ«Ú`«OQÍ
KÕâß~°∞.—(ÔH.ã¨∞ˆ~+πã≤OQ∑) ÉèÏ~°`« „Ѩ^è•# r=# „ã¨=Ou #∞O_ç q_ç=_»x „Ѩ[Å ã¨=Ú^•Ü«∞O
`≥QÆ. "åã¨Î=OQÍ PǨ~° ¿ãHõ~°}H˜ Ѩiq∞`«"≥∞ÿ# H˘kÌ=∞Ok L#flѨÊ\˜H© J`«ºkèHõ `≥QÆÅ
„Ѩ[Å∞ áÈ_»∞ =º=™êÜ«∞O`À r=#O ™êyã¨∞#Î fl J`«ºO`« kQÆ∞=™ê÷~Ú ~Ô `· ∞« Å∞QÍ, =º=™êÜ«∞
‰õÄbÅ∞QÍ, ^Œ∂~° „áêO`åÅ áê¡O>Ë+¨#¡Ö’, QÆ#∞ÅÖ’, á¶êºHõìsÅÖ’ ‰õÄbÅ∞QÍ, ÉèÏ~°fÜ«∞
ã¨=¸Ç¨ÏOÖ’ ÉèÏQÆOQÍ r=#O ™êyã¨∞Î<åfl~°∞. JѨÊ\˜ˆH "≥∞ÿ^•# „áêO`åÅ"å~°∞, |Ü«∞\˜
"å~°∞ =_ô¤ "åºáê~°∞Å∞QÍ, =~°Î‰õΩÅ∞QÍ, HõÉÏ˚^•~°∞Å∞QÍ, HÍO„\ωõì~°∞¡QÍ, KÕã¨∞Î#fl K˘~°ÉÏ@¡‰õΩ,
„a\©+¨μ áêÅ# ^•x`Àáê@∞ =zÛ# "åºáêsHõ~°} |ÖÏxfl KÕ‰õÄ~åÛ~Ú. „ÃÑ·"Õ\ò Pã≤ÎH˜
K≥Ok# „a\©+π K«@ìѨ~°"≥∞ÿ# ÉèÏ=#Å∞ (KèÀ\Ï <åQÆѨÓ~üÖ’x ‰õΩO\ò Hõ\ ì̃ÖÏO\˜) ã¨q∞+≤ì
Ü«∂[=∂#º ™êO„Ѩ^•Ü«∂efl `«∞_çz ÃÑ\Ïì~Ú. `≥QÆÅ ã¨=∂[OÖ’, L„kHõÎefl f„=`«~°O
KÕâß~Ú. KåÖÏ `≥QÆÅ „áêO`åÅÖ’ „Ѩ`ÕºH˜Oz cǨÏ~ü, J™êûO H˘O_» „áêO`åÅÖ’ „ÔH·ãÎ̈=
q∞+¨#∞¡ K«∞~°∞‰õΩQÍ Ñ¨x KÕâß~Ú. `«~°K«∞QÍ KåÖÏ Pã¨HÎ̃Hõ~°"≥∞ÿ# „Éèí=∞efl HõeÊã¨∂Î H˘O`«
=∞Ok „ÔH·ãÎ̈= H“Å∞^•~°∞efl q^Õj q^è•<åʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ Ô~K«ÛQ˘\Ïì~Ú. 1870,1880
Ö’ KåÖÏ =ÚYº"≥∞#ÿ Pã¨HHΘ ~õ "° ∞≥ #ÿ JOâ◊O. P^•Ü«∞O ÃÑOK«∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ =Åã¨"å^Œ „ѨÉ∞íè `«fiO
J@g „áêO`åÅÃÑ· P‰õΩºÃÑhû Ѩ\ ˜+¨ìO KÕã≤Ok. „QÍg∞} x~°∞¿Ñ^ŒÅ |`«∞‰õΩ `≥~°∞=Ù‰õΩ

46
J`«º=ã¨~"° ∞≥ #ÿ J~°H,õ Z^Œ∞ÅÌ ∞ J=ã¨~O° ÖËx áÈ_»∞ =º=™êÜ«∂xfl x¿+kèOzOk. Hõ>Ñì̌ Ù¨ Å¡Å∞,
Ѩâ◊√=ÙÅ "Õ∞`« ™œHõ~åºÅÃÑ· POHõΔÅ∞ qkèOz J@g ã¨OѨ^ŒÃÑ· „ѨÉèí∞`åfixH˜ QÆ∞`åÎkèѨ`«ºO
HõeÊOKÕ Ü«∞`åflÅ∞ KÕã≤Ok.
`≥QÆÅ „Ѩ[Å∞ `«~°K«∞QÍ Ç≤ÏO™êÜ«Ú`«"≥∞ÿ# u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡ KÕâß~°∞. ã¨OѶ¨∞ ã¨O㨯~°}
L^Œº=∂Å∞ KÕѨ\Ïì~°∞. „ÔH·ãÎ̈=, Ç≤ÏO^Œ∂ =∞`åÅ #∞O_ç H˘xfl JOâßÅ#∞ J~°∞=Ù `≥K«∞Û‰õΩ#fl
JÖÏO\˜ L^Œº=∂Å∞ XHõ¯™êiQÍ J^Œ∞ƒù`åÅ∞ ã¨$+≤™ì êÎ=∞x, ã¨fi~°Ü ‚ Ú« QÆOÖ’H˜ fã¨∞‰õΩ "≥à§◊ `åÜ«∞x
"åQÍÌ<åÅ∞ KÕâß~Ú. ™êO„Ѩ^•Ü«∞ `≥QÆÅ ÃÑ^ŒÌÅ <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’ [iy# u~°∞QÆ∞ÉÏ@¡Ö’
Ѩ~å[Ü«∞O áêÖˇ·# `«~°∞"å`« JO>Ë 1860-1820 HÍÅOÖ’ WÖÏO\˜ „Éèí=∞Å∞ ÃÑiQÍ~Ú.
P q^èŒOQÍ ã¨O`åÖò u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ (1855) P `«~°∞"å`« 1870 ^Œâß|ÌOÖ’
=zÛ# MË~åfi~ü ÖËHõ ã¨á¶êǨÏ~ü L^Œº=∞O `˘Å∞`« UˆHâ◊fi~Àáêã¨# ã¨OѶ¨∞ ã¨O㨯~°}ÅÖ’
„áê~°OÉè"í ∞≥ ÿ P `«~∞° "å`« L^Œº=∞O J}K«_®xH˜ =ÚO^Œ∞ Ѩ#∞flÅ x~åHõ~} ° ~°∂ѨO ^•eÛOk.
`«fi~°Ö’ ~å#∞#fl^Œx „Éèí=∞Å∞ HõeÊOz# ã¨fi~°‚Ü«ÚQÆO Ç≤ÏO™êÜ«Ú`« ~°∂áêÅ∞ ^•eÛOk.
QÆ∞[~å`üÖ’x <≥·HÍ˚ J@gHõ `≥QÆ ^èŒ~°‡ ~å[º ™ê÷Ѩ#ÔH· 1868Ö’ áÈbãπ¿ãì+¨#¡ÃÑ· ^•_ç KÕã≤Ok.
â◊OÉèí∞^•<£ J<Õ =∂O„u‰õΩ_»∞ `«# =∞O„`« â◊HÎ̃ =Å# â◊„`«∞=ÙÅ `«∂\ÏÅ∞ `«# J#∞K«~°∞ʼnõΩ
ZÖÏO\˜ Ǩh HõeyOK«=x L^ÀƒkèOKå_»∞. 1882Ö’ HõKå~üH˜ K≥Ok# <åQÍÅ∞ `≥Å¡"åiÃÑ·
^•_ç KÕâß~°∞. áê`« lÖÏ¡ JkèHÍ~° Ѩ„`åÅ∞, =∂#= âß„ãÎ̈O J^茺ܫ∞#OÃÑ· [iÑ≤# 㨈~fiÅ∞
Pâ◊Û~°º K«H˜`«∞efl KÕ¿ã KåÖÏ q+¨Ü«∂Å∞ "≥Å¡_çOKå~Ú. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ 1900 ã¨O=`«û~°OÖ’
qâßYѨ @ flO U*ˇ h ûH˜ K≥ O k# H˘„~° =∞Å¡ Ü « ∞ º J<Õ H˘O_» ^ ˘~° `« # H˜ J^Œ ∞ ƒù ` «
â◊‰õΩÎÅ∞<åflÜ«∞<åfl_»∞. 4,5 "ÕÅ =∞Okx áÈQÆ∞ KÕã¨∞‰õΩ<åfl_»∞. `«# H˘_»∞‰õΩ Hõ$+¨μ‚_»∞ J<åfl_»∞.
`«#∞ áêO_»= ™È^Œ~°∞ÅÖ’ XHõi J=`å~°=∞<åfl_»∞. WOw¡+¨μ "åix ^Õâ◊O #∞O_ç áê~°„^Àe
`å<Õ Ñ¨iáêe™êÎ#<åfl_»∞. JO^Œ∞‰õΩ `«# J#∞K«~∞° ʼnõΩ "≥^∞Œ ~°∞ÉÁOQÆ∞Å QÆ_Å» ∞ PÜ«Ú^è•Å∞QÍ
ã¨=∞‰õÄ~°∞Û‰õΩ<åfl_»∞. Jq `«# =∞O„`« â◊‰õΩÎÅ`À `«∞áê‰õΩÅ∞QÍ =∂~°`åÜ«∞<åfl_»∞. áêʼnõΩÅ
PÜ«Ú^è•Å∞ x„+¨ÊÜ≥∂[<åÅ=Ù`åÜ«∞<åfl_»∞. Ѷ¨e`«O ZÖÏ =ÙO@∞O^À TÇ≤ÏOK«=K«∞Û.
áÈbã¨∞Å∞ 11 =∞Okx HÍeÛ K«Oáê~°∞. 60 =∞OkÃÑ· qKå~°}Å∞ [iáê~°∞. W^ŒÌ~°∞ Li
f~ÚOK«|_®¤~°∞. (^äŒ~üã¨Ê<£, ~°OQÍKåi† ^ŒHΔ̃} ÉèÏ~°`« ^Õâ◊OÖ’x ‰õΩÖÏÅ∞, `≥QÆÅ∞ "åÅ∂ºO-
3 =∞„^•ã¨∞ 1909, ¿Ñr 353).
QÀ^•=i U*ˇhû H˘O_» „áêO`åÅÖ’ 1879-80ÖÖ’ |Å"≥∞ÿ# u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞
K≥ň~yOk. u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ „Ѩ^è•# ˆHO„^ŒO KÀ_»=~°OÖ’x '~°OѨ— JHõ¯_» HÀÜ«∞ H˘O_» ^˘~°Å
<åÜ«∞‰õΩÅ∞ („a\˜+¨μ "åi`À 1813Ö’ J=QÍǨÏ#‰õΩ =zÛ#) „a\©+π "åiH˜ 1813 #∞O_ç
ã¨∞ÉË^•~°∞Å∞QÍ Ñ¨x KÕã¨∞Î#fl =Ú#ã¨|∞ ^•s #"å|∞ÃÑ· 1840, 1845, 1858, 1861,
1862ÅÖ’ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡ KÕâß~°∞. 1879 <å\˜ ÃÑ^ŒÌ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞‰õΩ HÍ~°}ÏÅ∞† HõÅѨ,
ѨÙÅ¡iÃÑ· =Ú#ã¨|∞^•s Ѩ#∞flÅ∞ ÃÑOK«_®xH˜ KÕã≤# Ü«∞`«flO. áÈbã¨∞Å x~°ƒO^èŒ =ã¨∂à◊√§
`å\˜HõÅ∞¡ÃÑ· H˘`«ÎQÍ qkèOz# x|O^èŒ#Å∞, „H˜Ok™ê÷~Ú =~°Î‰õΩÅ =_ô¤ "åºáê~°O, ^ÀÑ≤_ô,
47
J_»=ÙÖ’¡ áÈ_»∞ =º=™êÜ«∞OÃÑ· x|O^èŒ#Å∞, u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ f„= ^Œâ◊Ö’ 5000 K«^Œ~°Ñ¨Ù
"≥∞ÿà◊§‰õΩ "åºÑ≤OzOk. u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ 1880 #=O|~°∞Ö’ =∞„^•ã¨∞ HÍŃÖÏxH˜ K≥Ok#
6 Ô~l"≥∞O@¡ Ãã·#ºOÖ’ J}z"ÕÜ«∞|_çOk. 1886Ö’ J^Õ „áêO`«OÖ’ [iy# =∞~˘Hõ
u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞Ö’ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞^•~°∞Å∞ `«=∞x `å=Ú ''~å=∞^ŒO_»∞——QÍ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. "åi
<åÜ«∞‰õΩÅÖ’ XHõÔ~·# ~å[x J#O`«Ü«∞º ^ÕѨÓ~ü =∞ǨÏ~åAH˜ *ÏfÜ«∞"å^Œ `«~°Ç¨Ö’ q[˝Ñ≤Î
KÕâß~°∞. WOw¡+¨μ"å~°∞ =∞# ^Õâ◊OÖ’ LO_»@O =∞Oz^•? =∞#O WOw¡+¨μ"åi`À Ü«Ú^ŒúO
KÕÜ∂« e. ~°+º¨ #∞¡ ‰õÄ_® WOw¡+μ¨ "åi`À áÈ~å_»∞`«∞<åfl~°∞. „Ѩ[Å∞ <å"≥O> =zÛ PÜ«Ú^è•Å∞
ã¨~°Ñ¶¨~å KÕ¿ãÎ <Õ#∞ ~å=Úx áê„`« x~°fiÇ≤Ï™êÎ#∞. (_Õq_£ P~åflÖò¤, 1860-1940 =∞„^•ã¨∞
„QÍg∞} „áêO`åÅÖ’ <Õ~åÅ∞, ^˘g∞‡Å∞).
`≥QÆÅ u~°∞QÆ∞ÉÏ@¡Ö’ ¿ÑÔ~xflHõ QÆ#flk ~åOzH˜ ^ŒHΔ̃}Ï# 1899-1900Ö’ a~åû
=ÚO_® [iÑ≤# u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞. nxÃÑ· ~Ú\©=Å „Ѩ=ÚY =∂#= âß„ãÎ̈"Õ`«Î, K«i„`«HÍ~°∞_»∞
ÔH. ã¨∞ˆ~+π ã≤OQ∑ Ö’`≥·# J^茺ܫ∞#O KÕâß~°∞. 19= â◊`å|ÌOÖ’ =ÚO_®Å ™êO„Ѩ^•Ü«∞
''‰õΩO@Hõ>ì̌—— (ã¨q∞+≤ì) =º=™êÜ«∞ Ѩ^ŒÌu L`«Î~° „áêO`« "≥∞ÿ^•<åÅ #∞O_ç =~°Î‰õΩÅ∞QÍ, =_ô¤
"åºáê~°∞Å∞QÍ =zÛ# *Ïw~åÌ~∞° ÅKÕ, JkèHÍ~°K¡ Õ `«∞_çz ÃÑ@ì|_çOk. P „áêO`«O HÍO„\ÏHõ~ì ‰¡° Ωõ
+¨~°`«∞Å`À Ѩx "åà◊§#∞ ÖÁOQÆ nã¨∞‰õΩ<Õ "Õ@ ã¨÷Å=∞~ÚºOk. Å∂^èŒ~°<£, POy¡Hõ<£ ˆH^èŒe<£
q∞+¨#sÅ∞ ã¨Ç¨Ü«∞O KÕ™êÎ=∞x =ÚO^Œ∞‰õΩ =KåÛ~Ú. HÍx PK«~°}Ö’ „Ѩ^è•#"≥∞ÿ# Éèí∂q∞
ã¨=∞㨺ÃÑ· KÕã≤O^Õg∞ÖË^Œ∞. 1890 ^Œâß|ÌO `˘e ã¨O=`«û~åÅÖ’ `≥QÆÅ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ (ã¨~åÌ~°∞¡)
"≥∞ÿ^•# „áêO`åÅ #∞O_ç =zÛ# Éèí∂™êfi=ÚʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ "≥\ ì̃KåH˜sH˜ =ºuˆ~HõOQÍ
HõÅHõ`åÎÖ’ =ÙO_Õ POQÀ¡ WO_çÜ«∞<£ ÖÏÜ«∞~°∞ ^•fi~å <åºÜ«∞™ê÷<åÅÖ’ áÈ~å_Õ „Ѩܫ∞`«flO
KÕâß~°∞. HÍh "åix <åºÜ«∞"åk "≥∂ã¨O KÕâß_»∞. `≥QÆÅ ÃÑ^ŒÌÅ∞ `«=∞`À WÖÏ
"≥Ú~°ÃÑ@∞ì‰Ωõ #fl@∞¡ XHõ q∞+¨#s ¿Ñ~˘¯Ok. ''=∂ Hõëêìb_Õ~Û° =∞x „ѨÉ∞íè `«fiO`À "≥Ú~°ÃÑ@∞ì‰Ωõ <åflO
Ѷ¨e`«OÖË^Œ∞. =∞`« ã¨Oã¨÷ʼnõΩ K≥ѨÙʉõΩ<åflO. Jq KÕã≤O^Õg∞ÖË^Œ∞. =∂ Hõëêìefl Hõ_»fˆ~Û
ã¨O~°HõΔ‰õΩ_çx =∂Ö’<Õ "≥`«∞HÀ¯=_»O `«Ñ¨Ê ^•iÖË^Œ∞——.
=ÚO_® ã¨O~°HõΔ}‰õΩ a~åû ~°∂ѨOÖ’ (1874-1900) =ÚO^Œ∞‰õΩ =KåÛ_»∞.
J`«_»∞ XHõ áêeHÍѨ٠H˘_»∞‰õΩ. q∞+¨#sÅÖ’ H˘kÌQÍ K«^Œ∞=Ù‰õΩ<åfl_»∞. J`«_çÃÑ· "≥·+¨‚= =∞`«
„ѨÉèÏ=O Ѩ_çOk. 1893-94Ö’ „QÍ=∂xH˜ K≥Ok# |O[~°∞ Éèí∂q∞x J@gâßY ™êfinè#O
KÕã¨∞HÀ=_®xH˜ =ºuˆ~HõOQÍ [iÑ≤# L^Œº=∂ÅÖ’ áêÖÁæ<åfl_»∞. 1895Ö’ J`«xH˜ ^Õ=Ù_»∞
™êHΔÍ`«¯iOKå_»@. JѨC_»∞ J^Œ∞ƒù`« â◊‰õΩÎÅ∞ ã¨O„Hõq∞OKåÜ«∞x K≥ѨÙʉõΩ<åfl_»∞. ~å#∞#fl
„Ѩ=∂^•xfl QÆ∞iOz a~åû =∂@Å∞ q<ÕO^Œ∞‰õΩ "ÕÖÏk =∞Ok J`«_ç K«∞@∂ì KÕ~å~°∞. a~åû
U^À ‰õΩ„@ KÕã¨∞Î<åfl_»x „Éèí=∞Ѩ_ç# „a\©+¨μ"åà◊√§ 1895Ö’ Ô~O_»∞ ã¨O=`«û~åÅ *ˇ·Å∞ tHõΔ
qkèOKå~°∞. *ˇ·Å∞ #∞O_ç f„="åkQÍ |Ü«∞@‰õΩ =KåÛ_»∞. 1898-99 HÍÅOÖ’ J_»qÖ’
ã¨=∂"ÕâßÅ∞ x~°fiÇ≤ÏOKå_»∞. JkèHÍ~°∞efl, *Ïw~åÌ~°∞efl, ~åAefl, ~å[H©Ü«∂efl, „ÔH·ãÎ̈=Ùefl
K«OѨ=∞x L^ÀƒkèOKå_»∞. `«∞áê‰õΩÅ∞, `«∂\ÏÅ∞ Ug∞ KÕÜ«∞ÖË=x #=∞‡|eHÍ_»∞. „a\©+¨μ
~å[ºO k+≤ìÉÁ=∞‡Å∞ `«QÆ∞Åɡ@ì |_®¤~Ú.
48
 Hõ\ÏOQ∑ ÉÏÉÏ Hõ\ÏOQ∑....
™êÃÇÏÉò Hõ\ÏOQ∑,
~åi Hõ\ÏOQ∑ Hõ\ÏOQ∑ (F `«O„_ô Ü«¸~ÀÑ≤Ü«∞#¡#∞ ǨÏ`«=∂~°∞Û, W`«~° ‰õΩÖÏefl
K«OѨÙ.... K«OѨÙ....) ÖÏO\˜ áê@ʼnõΩ =ÚO_®Å∞ ã¨ÊOkOKå~°∞. ã¨fi~°O Hõeáê~°∞.
1899 „H˜ã¨‡ãπ <å_»∞ a~åû J#∞K«~°∞Å∞ qÅ¡=Ú‡Å`À |Ü«∞Å∞ ^Õ~å~°∞. ~åOz,
ã≤OQƃùO lÖϡŠѨikèÖ’ QÆÅ 6 áÈbã¨∞¿ãì+¨#¡#∞ `«QÆ∞Åɡ@ì Ü«∞uflOKå~°∞. 1900Ö’ a~åû
J#∞K« ~ ° ∞ Å∞ áÈb㨠∞ efl ÅHΔ Í ºÅ∞QÍ ZOK« ∞ ‰õ Ω <åfl~° ∞ . ~åOpÖ’ Éè í Ü « ∂ O^Àà◊ # Å∞
JÅ∞=Ú‰õΩ<åfl~Ú. [#=i 9# u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞^•~°∞Å∞ Ãã~ÚÖò ~åHõÉò Ѩ~°fi`«O ã¨g∞áê#
J}z"ÕÜ«∞É_®¤~°∞. `«~°∞"å`« =¸_»∞ "å~åʼnõΩ a~åû Ѩ@∞ì|_®¤_»∞. *ˇ·Å∞Ö’ K«xáÈÜ«∂_»∞.
^•^•Ñ¨Ù 350 =∞Ok =ÚO_®ÅÃÑ· qKå~°}Å∞ [iQÍ~Ú. =ÚQÆ∞æ~°∞ Li fÜ«∞É_®¤~°∞. 44
=∞OkH˜ nfiáêO`«~° "å㨠tHõΔ qkèOK«|_çOk. 1902-10 HÍÅOÖ’ H˘xfl ã¨=∞㨺Å∞
Ѩi+¨¯iOK«|_®¤~Ú. 1908Ö’ KèÀ\Ï<åQÆѨÓ~ü H“Å∞^•s K«@ìO, H˘O`« PÅ㨺OQÍ<≥·<å
‰õΩO@ Hõ\ ˜ì ǨωõΩ¯Å QÆ∞iÎOѨÙ, "≥\ ˜ìKåH˜i ~°^Œ∞Ì u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ™êkèOz# q[Ü«∂Å∞.
KèÀ\Ï<åQÆѨÓ~ü `≥QÆÅ „Ѩ[Å∞ cǨ~ü Ô~·`åOQÆO HõO>Ë XHõ `«~°O =ÚO^Œ∞QÍ "åi Éèí∂q∞ÃÑ·
XHõ "Õ∞~°‰õΩ K«@ìѨ~°"≥∞ÿ# ~°HõΔ} á⁄O^ŒQÆeQÍ~°∞. Ç≤ÏO™êÜ«Ú`« L^Œº=∂Å∞ ZšѨÙÊ_»∞
qѶ¨ÅOHÍ=Ù. XHõ z#fl =∞`« Ѩ~°"≥∞ÿ# qÉèÏQÍxH˜ ^èŒ~°‡^Œ∂`«QÍ `≥QÆÅ „Ѩ[efl PHõ@∞ì‰õΩ<Õ
áê@Å ~°∂ѨOÖ’ a~åû =ÚO_® HõÅHÍÅO „Ѩ[ŠǨÏ$^ŒÜ∂« ÅÖ’ |uˆH =ÙO\Ï_»∞. JO`ÕHÍHõ
a~åû =ÚO_® Ѩ~°ã¨Ê~° q~°∞^Œú"≥∞ÿ# HÍ~°}ÏÅ s`åº- ѨiѨÓ~°‚"≥∞ÿ# *ÏfÜ«∞ "åkQÍ, „Ѩ`ÕºHõ
*Ï~°öO_£ „Ѩ=HõÎQÍ f„="å^Œ <åÜ«∞‰õΩ_çQÍ P~åkèOѨ|_»∞`«∞<åfl_»∞. a~åûH˜ JdÅ ÉèÏ~°`«
*ÏfÜ«∞ K≥·`«<åºxfl PáêkOK«_»O Juâ◊Ü«∞O `«Ñ¨Ê "åãÎ̈=O HÍ^Œ∞. K˘~°ÉÏ@∞ ^•~°∞ʼnõΩ
=ºuˆ~HõOQÍ J`«_ç PÖ’K«#Å∞, áÈ~å\ÏÅ∞ `≥QÆÅ „áêO`åxH˜ Ѩiq∞`«=∞Ü«∂º~Ú.
Ѷ¨_Õ¯
"åã¨∞^Õ"£ |ÅfiO`ü Ѷ¨_Õ¯ "Õ∞^è•=ÙÅÖ’ *ÏfÜ«∞"å^Œ K≥·`«#ºO ™ê^è•~°} „Ѩ[Å
ã¨=∞~°jÅ`«Å =∞^茺 UH©ÉèÏ"åxfl ™êkèOK«QÆeQÍ~°∞. Wk H˘kÌ HÍÅO áê>Ë =∞#QÆeæOk.
Ѷ¨_Õ¯ z\ò Ѩ=<£ „ÉÏǨχ}∞_»∞. H˘kÌ áê\˜ WOw¡+¨μ K«^Œ∞=Ù K«kq#"å_»∞. Ãã·#º ã¨~°Ñ¶¨~å
âßYÖ’ QÆ∞=∞™êÎQÍ Ñ¨x KÕâß_»∞.
J`«_»∞ ã¨OѨ^Œ `«~°eOѨÙÃÑ· KÕã≤# LѨ<庙êÅ`À#∂ 1876-77 HÍÅOÖ’
ã¨OÉèíqOz# ^ŒHõ¯<£ Hõ~°∞=Ù „ѨÉèÏ=O`À#∂ ѨÓ<å „ÉÏǨχ}∞ÅÖ’ ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl ѨÙ#~°∞r˚=
ÉèÏ=*ÏÅO`À#∂ „ѨÉèÏq`«∞_»Ü«∂º_»∞. J`«#∞ áÈbã¨∞ʼnõΩ zHõ¯‰õΩO_® =ÙO_ÕO^Œ∞‰õΩ XHõ
^Õ"åÅÜ«∞OÖ’ `«Å^•K«∞‰õΩ#flѨÙÊ_»∞ ã‘fiÜ«∞ J#∞Éèí"åefl QÆ∞iOz „"åã¨∞‰õΩ<åfl_»∞. H˘kÌáê\˜
Ãã·<åºxfl ã¨g∞HõiOK«∞HÀ"åÅx, Å∂\©Å∞ KÕã≤ J=ã¨~°"≥∞ÿ# _»|∞ƒ ¿ãHõiOKåÅx, ã¨=∂Kå~°

49
™ê^è<Œ åefl ^èfiŒ ã¨O KÕã≤ ™êÜ«Ú^èŒ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ KÕÜ∂« Åx `«^•fi~å Ç≤ÏO^Œ∂ ~å[ºO ™ê÷ÑO≤ KåÅx
Ptã¨∞Î#fl@∞¡ „"åâß_»∞. ''„Ѩ[ÅÖ’ KåÖÏ Jã¨O`«$Ñ≤Î LOk. H˘kÌ =∞Ok „áê~°Oaè¿ãÎ ÉÏkè`«∞Å∞
`«~°∞"å`« =zÛ KÕ~°`å~°∞——. P `«~°∞"å`« ~å#∞#fl qѨ¡"å`«‡Hõ f„="å^•xH˜ Wk XHõ
ã¨∂zHõ. QÆ=∞xOK«=Åã≤# JOâ◊O"Õ∞=∞O>Ë Ñ¶¨_Õ¯ ^Œà◊OÖ’H˜ 40 =∞OkÖ’ KåÖÏ H˘kÌ =∞Ok
=∂„`«"Õ∞ „ÉÏǨχ} Ü«Ú=‰õΩÅ∞. Z‰õΩ¯= =∞Ok x=∞fl ‰õΩÖÏʼnõΩ K≥Ok# ~å"≥∂+‘Å∞, ^èŒ<£
QÍ~°∞¡. Ô~·`«∞Å P„â◊Ü«∞O á⁄Ok ™ê=¸Ç≤ÏHõ |OkáÈ@∞¡ [iáê~°∞. Ѷ¨_Õ¯ Ѩ@∞ì|_ç rq`«HÍÅO
tHõΔ qkèOѨ|_ç# `«~∞° "å`« cÅ`« ~å"≥∂+‘ ^ŒàO◊ 1883 =~°‰Ωõ K«∞~°∞‰õΩQÍ ^˘g∞‡Å∞ ™êyOzOk.
^•^•Ñ¨Ù J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ HÀÖË `≥QÆ „QÆ∂Ѩ٠7 <≥ÅÖ’¡ 28 |OkáÈ@∞¡ ™êyOzOk. `«~°∞"å`«
Jn ^èŒfiOã¨O KÕÜ«∞|_çOk. HÀÖËÅ∞, ~Ú`«~° `≥QÆÅ „Ѩ[Å ÖÏQÍ<Õ "åi "å~°ã¨`«fi Éèí∂=ÚÅ
#∞O_ç <≥\ ì̃ "ÕÜ«∞|_®¤~°∞.
"≥∂áê¡Å∞
=∞ÅÉÏ~üH˜ K≥Ok# "≥∂áê¡Å K«i„`« ÉèÏ~°`« Ѩiã≤÷`«∞ÅÖ’x ã¨OH˜¡+ì̈`«Å Ü≥ÚHõ¯
=∞~˘Hõ HÀ}Ïxfl - Éèí∂™êfi=∞º =ºuˆ~Hõ, q^Õj =ºuˆ~Hõ Jã¨O`«$Ñ≤Î =ºH©ÎHõ~°}‰õΩ, =∞`«`«`«fi
"å^ŒO U q^èŒOQÍ Ñ¨x KÕã≤On `≥eÜ«∞*Ëã¨∞ÎOk. =∞ÅÉÏ~°∞ =Úã≤¡OÅÖ’x H˘xfl ÃãHõΔ#¡‰õΩ
`≥Å¡"åà◊§ÃÑ· =ºuˆ~Hõ`« 1498 #∞O_ç JO>Ë 1998Ö’ áÈ~°∞Ûwã¨∞Å∞ ã¨∞QÆO^èŒ „^Œ"åºÅ
=~°ÎHÍxfl KÕã¨∞H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ, XHõ KÕu`À Y_»æO =∞~˘Hõ KÕu`À HÍQÆ_® Ѩ@∞ìH˘x =zÛ#ѨÊ\˜
#∞O_ç „áê~°OÉè"í ∞≥ Oÿ k. Ѩq„`« Ü«Ú^ŒOú Ö’ Jã¨∞=ÙÅ∞ ÉÏã≤# "åix H©iãÎ ∂¨ Î KÕã#≤ ~°K#« ÅÖ’x
*Ï#Ѩ^Œ w`åÅÖ’ ~Úk ã¨Ê+ì̈OQÍ =ºHõÎ=∞~ÚºOk. Éèí∂™êfi=∞º ǨωõΩ¯Å‰õΩ „áê^è•#º`«xzÛ#
„a\˜+¨μ áêÅ# Ç≤ÏO^Œ∂ J„QÆ =~å‚ʼnõΩ K≥Ok# #O|∂„k, <åÜ«∞~°¡ ™ê=∂lHõ ™ê÷~Úx
Ѩ\ ˜+ì̈ѨizOk. J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ™ê÷xHõOQÍ "≥∂áê¡Å∞QÍ Ñ≤Å∞=|_Õ =Úã≤¡O H“Å∞^•~°∞
(Hõ#O^•~°∞¡) Ô~·`«∞Å ("≥~°O Ѩ@ìO^•~°¡) ã≤÷uQÆ`«∞efl H©Δ}˜OѨKÕã≤Ok. Ѷ¨e`«OQÍ =∞`«Ñ¨~°"≥∞ÿ#
ã¨OѶ∞‘ ÉèÏ=O ÃÑiyOk. 1831Ö’ 637 QÍ L#fl =∞ã‘^∞Œ Å∞ 1851 <å\˜H˜ 1058H˜ ÃÑiQÍ~Ú.
u~°∞~°OQÍ_ç ã¨g∞ѨOÖ’x =∂O|~°O `«OQÍÅ∞Å∞ "≥∂áê¡ ã¨=∂*ÏxH˜ =∞`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ , ~å[H©Ü∞«
Ѩ~°"≥∞ÿ# <åÜ«∞‰õΩÅ∞QÍ QÆ∞iÎOѨ٠á⁄O^•~°∞. Jã¨Ê $â◊√ºÅ∞QÍ L#fl K≥~°∞=∂~°¡#∞ ÃÑ^ŒÌ Z`«∞Î#
=∞`«OÖ’H˜ PǨfixOKå~°∞. Wk K≥~°∞=∂~°¡‰õΩ `å=Ú =Úã≤¡OÅ`À ã¨=∂#∞Å=∞<Õ QÍHõ
™ê=∂lHõOQÍ ZkQÍ=∞#fl ÉèÏ=#x HõeyOzOk. ^ŒHΔ̃} =∞ÅÉÏ~°∞Ö’x Z~åfl_£, =Å∞¡=<å_£
`åÅ∂HÍÅÖ’ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡ ã¨~°fi ™ê^è•~°}=∞Ü«∂º~Ú. 1836-1854 =∞^茺 HÍÅOÖ’
22,1882-85 HÍÅOÖ’#∞ 1896 Ö’#∞ ~ÚOHÍ qãÎ̈ $`«"≥∞ÿ# u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡ [iQÍ~Ú.
[x‡ Pã¨∞ÎÅ, ^Õ"åÅÜ«∂Å q^èŒfiOã¨O ÅHΔͺÅ∞QÍ ^•_»∞Å∞ [iQÍ~Ú. z#fl áê\˜ ^ŒàÏÅ∞QÍ
L#fl "≥∂áê¡Å∞ áÈbã¨∞Å `«∂\ÏʼnõΩ ™ê=¸Ç≤ÏHõOQÍ Kå=_®xH˜ ã≤^ŒúѨ_®¤~°∞. ëê~Ú^£Å∞QÍ
<Õ~∞° QÍ ã¨fi~åæxH˜ áÈ`å=∞<Õ ^Œ$_è» qâßfiã¨OÖ’ Kå=ÙH˜ ã¨Oã≤^∞Œ Åú Ü«∂º~°∞. "≥∂áê¡ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞Ö’
ã¨=∞~°jÅ HÍ~°ºHõ~°ÎÅ ã¨OYº KåÖÏ Ñ¨iq∞`«"Õ∞. 1836 #∞O_ç 1919 =~°‰õΩ [iy# 28
u~°∞QÆ∞ÉÏ@¡Ö’ áêÖÁæ#fl ã¨=∞~°jÅ HÍ~°ºHõ~Åΰ ∞ Hˆ =ÅO 349 =∞Ok =∂„`«"∞Õ . K≥ÖÏ¡ K≥^∞Œ ~°∞QÍ
50
L#fl Wà◊√§ ã¨=∂Kå~° ã¨O|O^è•Å‰õΩ J=HÍâßÅ∞, JO`«O`« =∂„`«OQÍ L#fl ^ŒH˜Δ}
=∞ÅÉÏ~°∞Ö’ ™ê=¸Ç≤ÏHõ „Ѩ*Ï „ѨuѶ¨∞@# Hõ+¨ì ™ê^茺"Õ∞. "≥∂áê¡ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡ „Ѩ`ÕºHõ
`«~°Ç¨ „QÍg∞} f„="å^ŒO ÃÑiy# [x‡ JkèHÍ~åxfl „ѨuѶ¨∞\˜Oz# u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡-
u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞Ö’ áêÖÁæ#x "≥∂áê¡Å H˘~°‰õΩ P`å‡Ç¨ïuH˜ áêÅÊ_»¤ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡. 1919Ö’
"≥∂áê¡ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ^•~°¡ ^•_»∞ʼnõΩ QÆ∞~°~Ú# 82 =∞Ok ÉÏkè`∞« ÅÖ’ 62 =∞Ok J„QÆ=~å‚ʼnõΩ
K≥Ok#"å~°∞ =~°æ s`åº QÆ=∞x¿ãÎ ã¨=∂Kå~°O ÅaèOz# "Õ∞~°‰õΩ 70 =∞Ok ÉÏkè`«∞ÅÖ’ 58
=∞Ok [h‡Å∞ ÖËHõ =_ô¤ "åºáê~°∞Å∞. "≥∂áê¡ =∞$`«g~°∞ÅÖ’ J`«ºkè‰õΩÅ∞ ¿Ñ^Œ Ô~·`«∞Å∞,
=º=™êÜ«∞ HÍi‡‰õΩÅ∞. HÍx giH˜ HÍãÎ̈ ã¨OѨ#∞flÅ~Ú# Hõ#O^•~°¡, z#fl "åºáê~°∞Å =∞^ŒÌ`«∞
ÅaèOzOk. "≥∂áê¡ Jã¨O`«$Ñ≤Î =¸ÖÏÅ∞ ã¨Ê+¨Oì QÍ =º=™êÜ«∞Ѩ~"° ∞≥ #ÿ q. 1862-80 HÍÅOÖ’
^ŒH˜Δ} =∞ÅÉÏ~°∞ `åÅ∂HÍÅÖ’ H“Å∞ ˆ~@∞¡ 244 âß`«O ÃÑiQÍ~Ú. Ô~·`«∞efl Éèí∂=ÚÅ
#∞O_ç MÏm KÕ~ÚOKÕ _ç„H©Å∞ 441 âß`«O ÃÑiQÍ~Ú. Ç≤ÏO^Œ∂ Ô~·`«∞Å∞ ‰õÄ_® ÉÏ^èŒÅ‰õΩ
QÆ∞~°Ü«∂º~°∞. HÍx "åi „ѨuѶ¨∞@# "Õˆ~ q^èŒOQÍ LOk. 1860, 1870 ^ŒâßÉÏÌÅÖ’
Ç≤ÏO^Œ∂ |OkáÈ@∞¡ `«=∞ HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞ ™êyOKå~°∞. W™ê¡O <åÜ«∞‰õΩÅ∞ „Éèí=∞Å∞ Q˘eÊ#
ã¨fi~°‚Ü«ÚQÆO ã≤^•úO`«O ÖË#O^Œ∞# Ç≤ÏO^Œ∂ Ô~·`«∞Å Jã¨O`«$Ñ≤Î |OkáÈ@¡ ™ê÷~Úx ^•\˜
=ÚO^Œ∞‰õΩ áÈÖË^Œ∞.
^ŒHõ¯<£ ^˘g∞‡Å∞
WѨÊ\˜ =~°‰õΩ =∞#O ÉèÏ~°`« ã¨=∂[Ѩ٠J@ì_»∞QÆ∞# =Ù#fl `≥QÆÅ ¿Ñ^Œ Ô~·`«∞Å∞
ã¨=¸Å"≥∞ÿ# =∂~°∞ÊÅ∞ ÅHõΔ ºOQÍ KÕã≤# u~°∞QÆ∞ÉÏ@¡#∞ QÆ∞iOz `«~°K«∞QÍ =∞`«Ñ¨~°"≥∞ÿ#,
ã¨fi~°‚Ü«ÚQÆO ÖÏO\˜ Juâ◊Ü«∂Å`À‰õÄ_ç# u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡ QÆ∞iOz, (™ê=∂lHõ =∂~°∞Ê H˘~°‰õΩ
P^è∞Œ xHõ ~Ô QÆ∞ºÅ~ü ã≤^•úO`«O ÖË#ѨÙÊ_»∞ ~Úk ™êfiÉèÏqHõ"∞Õ ) K«iÛOKåO. „QÍg∞} „áêO`åÅÖ’
„Ѩ`ÕºHõ"≥∞ÿ# ã¨=∞㨺Å`À Ѩiq∞`« ÅHΔͺÅ`À K≥ň~y# =∞~˘Hõ ~°Hõ"≥∞ÿ# „QÍg∞} x~°ã¨#Å
™êO„Ѩ^•Ü«∞O ‰õÄ_® =Ù#flk. WÖÏO\˜ x~°ã¨#ʼnõΩ áÈ~å\ÏʼnõΩ HÍãÎ̈ ã¨OѨ#fl Ô~·`«∞ ÃãHõΔ#¡
#∞O_ç =∞^ŒÌ`«∞ ÅaèOzOk. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ =∞Ǩ~åR ^ŒHõ¯<£Å∞ 1860 ^Œâß|ÌOÖ’ ѨuÎ
ѨO@, ^èŒ~°Å∞ ÉÏQÍ =Ù#flѨC_»∞ Ô~·`«∞Å∞ Pi÷HõOQÍ Ñ¨ÙOA‰õΩ<åfl~°∞. HÍx P `«~°∞"å`«
^Œâß|ÌOÖ’ ѨuÎ ^èŒ~°Å∞ Ѩ_çáÈ=_»O 1867 #∞Oz Éèí∂q∞ tã¨∞Îefl XHõ¯™êiQÍ qѨs`«OQÍ
ÃÑOK«_»O Ô~·`«∞efl „‰õΩOQÆnâß~Ú. Ô~·`«∞Å∞ JѨÙÊÖ’¡ ‰õÄ~°∞‰õΩáÈÜ«∂~°∞. Ô~·`«∞Å P„QÆǨxH˜
=_ô¤ "åºáê~°∞Å∞ ÅHõΔ º=∞Ü«∂º~°∞. 1875 "Õ∞- ÃãÃÑìO|~ü ѨÓ<å JǨÏ=∞‡^£ #QÆ~üÅÖ’x 6
`åÅ∂HÍÅÖ’ 33 KÀ@¡ ^ŒHõ¯<£ Ô~·`«∞Å∞ ^˘g∞‡Å∞ KÕâß~°∞. HÀáÈ„k‰õΩÎÖˇ·# Ô~·`«∞Å∞ „QÍ=∞
ÃÑ^ŒÌÅ <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’ ^Ò~°̊#ºOQÍ ~°∞} Ѩ„`åÅ∞ ™êfinè#O KÕã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. =_ô¤ "åºáê~°∞Å∞
|Ü«∞\˜ "å~°∞ QÍHõ ™ê÷xHõ =_ô¤ "åºáê~°∞Å∞QÍ =∂i# Éèí∂™êfi=ÚÖˇ·# ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’
(~°`«flyiÖ’x ÉèÏ\¡ ÖÏQÍ) ^˘g∞‡Å∞ JO`«QÍ [~°QÆÖË^Œ∞. D JÅ[_»∞Å∞ [iy# <åÅ∞ˆQà◊§
`«~°∞"å`« ^ŒHõ¯<£ =º=™êÜ«∞^•~°∞Å LѨâ◊=∞# K«@ìO 1879 <åºÜ«∞Ѩ~°"≥∞ÿ# q^è•<åefl
J=∞Å∞ [~°Ñ¨_»O`À ã¨OѨ#fl Ô~·`«∞ʼnõΩ Ñ¨iq∞`«"≥∞ÿ# ~°HõΔ} HõeÊOzOk.
51
áêKåfl
ɡOQÍÖòÖ’ =_ô¤ "åºáêiH˜ =ºuˆ~HõOQÍ [iy# ^˘g∞‡Å∞ (`≥QÆÅ „áêO`åÅÖ’
q∞#Ǩ~ÚOz) KåÖÏ `«‰õΩ¯=. HÍ~°}O ~ÚHõ¯_» ™ê÷xHõ ÃÑ^ŒÌ Ô~·`«∞ÖË (*Ïw~ü^•~°∞¡) =_ô¤
"åºáê~°∞Å∞. ~°∞} ™œHõ~°ºO ÖËx^Õ L`«ÊuÎ [~°QÆ^Œ∞. [q∞O^•~°∞H˜ "åãÎ̈=OQÍ L`«ÊuÎÖ’
ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO ÖË^∞Œ . [q∞O^•~°∞¡ tã¨∞~ˆÎ @∞¡ ÃÑOKå~°∞. `«∂~°∞Ê ÉˇOQÍÖòÖ’x KåÖÏ „áêO`åÅÖ’
1870 ^Œâß|ÌOÖ’ 1880 ^Œâß|ÌOÖ’x `˘e ã¨O=`«û~åÅÖ’ Ô~·`«∞Å∞ „ѨuѶ¨∞\˜OKå~°∞.
„ѨuѶ¨∞@<å ˆHO„^ŒO áêKåfl. lÖÏ¡Ö’ Jaè=$kú K≥O^Œ∞`«∞#fl „áêO`«O ã¨O=`«û~åxH˜ Ô~O_»∞
ѨO@Å∞ ѨO_Õ „áêO`«O. [#Ѩ<å~° Ѩi„â◊=∞ Jaè=$kú K≥O^Œ∞`«∞#fl „áêO`«O. lÖÏ¡Ö’
50% ÃÑQ· Í ~Ô `· ∞« Å∞ 1859 K«@Oì 10 „H˜O^Œ ™êfinè# ǨωõΩ¯Å∞ [Ü«∞„Ѩ^OŒ QÍ ™êkèOK«QeÆ QÍ~°∞.
J~Ú#ѨÊ\˜H© 1793-1872 HÍÅOÖ’ tã¨∞ÎÅ∞ 7 Ô~@∞¡ ÃÑiQÍ~Ú. JO`ÕHÍHõ 1860
^Œâß|ÌOÖ’ 1870 ^Œâß|ÌO `˘e ã¨O=`«û~åÅÖ’ qq^èŒ Ããã¨∞ûÅ∞ qkèOz, H˘Å=∂<åÅ∞
`«yæOz ™êQÆ∞Ö’H˜ =zÛ# „áêO`åxfl Z‰õΩ¯=QÍ K«∂Ñ≤Oz Ô~·`«∞Å =^ŒÌ #∞O_ç JkèHÍiHõOQÍ
~å|@ì_®xH˜ [q∞O^•~°∞Å∞ Hõeã≤Hõ@∞ìQÍ f„= „Ѩܫ∞`åflÅ∞ KÕâß~°∞. Ô~·`«∞Å∞ ™êkèOz#
H˘`«Î ǨωõΩ¯Å∞ ÃÑ· ^•_»∞Å∞ ™êyOKå~°∞. 1873Ö’ áêKåflH˜ K≥Ok# Ü«¸ã¨∞ѶπëêÇ≤Ï Ñ¨~°QÆ}Ï
Ô~·`«∞Å∞ =º=™êÜ«∞ ã¨OѶ¨∂xfl ™ê÷Ñ≤OKå~°∞. HÀ~°∞ì Y~°∞ÛÅ xq∞`«ÎO xkè =ã¨∂Å∞ KÕâß~°∞.
ÃÑ^ŒÌ Z`«∞#Î ~Ô `· ∞« Å ã¨=∂"ÕâßÅ∞ x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. JѨÙÊ_»ÑC¨ _»∞ Ѩ#∞flÅ∞ K≥eO¡ K«_O» PÑ≤"âÕ ß~°∞.
`«~°∞"å`« ^Œâß|ÌOÖ’ á⁄~°∞QÆ∞# L#fl `«∂~°∞Ê ÉˇOQÍÖòÖ’x KåÖÏ lÖÏ¡ÅÖ’ (_»Hͯ, "≥∞=∞<£
ã≤OQ∑, „uѨÙ~°, cHõÖòQOÆ *ò, Ѷs¨ ^£ ǨÏ~ü, É’QÆ∞~°, ~å*òëêÇ‘Ï) JÖÏO\˜ L^Œº=∂Å∞ KÕÑ@¨ |ì _®¤~Ú.
Ô~·`«∞Å u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ Ç≤ÏOã¨x QÆ∞iOz HõÅHõ`åÎ [q∞O^•s =~åæÅÖ’ ÉèíÜ«∂O^Àà◊#Å`À
K«~Û° Å∞ [iy#ѨÊ\˜H© áêKåflÖ’ K≥^∞Œ ~°∞=∞^Œ∞~°∞ Ѷ∞¨ @#Å∞ q∞#Ǩ~ÚOz ~Ô `· åOQÆ „ѨuѶ∞¨ @#
âßOuÜ«Ú`«OQÍ K«@ì Ѩiq∞`«∞ÅÖ’<Õ [iyOk. L^Œº=∞ ÅHΔͺÅ∞ ‰õÄ_® KåÖÏ Ñ¨iq∞`«"∞≥ #ÿ "Õ.
`«Ñ¨ÙÊ_»∞ ѨiHõ~åÅ`À á⁄ÖÏefl H˘Å=_»O, K«@ì q~°∞^Œú"≥∞ÿ# Ããã¨∞ûÅ ~°^Œ∞Ì, tã¨∞ÎÅ `«yæOѨÙ
ÖÏO\˜ H˘xfl „Ѩ`ÕºHõ"≥∞ÿ# _ç=∂O_»∞¡ ™êkèOK«∞H˘#_®xH˜ =∂„`«"Õ∞ Ô~·`«∞Å∞ tã¨∞ÎÅ K≥e¡OѨÙ
PÑ≤"Õâß~°∞. áêKåfl L^Œº=∞O „a\©+¨μ áêÅ#H˜ =ºuˆ~HõOQÍ KÕѨ@ì|_ç# L^Œº=∞O HÍ^Œ∞.
"åã¨"Î åxH˜ ~Ô `· ∞« <åÜ«∞‰õΩÅ x<å^Œ"∞Õ =∞O>Ë WHõ ~Ô `· ∞« Å∞ „a\©+μ¨ ~å}˜ ~Ô `· ∞« Å∞QÍ LO\Ï~°∞QÍx
=∞~˘Hõi Ô~·`«∞Å∞QÍ HÍ^Œ∞. J}z"Õ`« ^•~°∞ÅH˜ =ºuˆ~HõOQÍ áêʼnõΩʼnõΩ q#flqOK«∞HÀ=_»O
Ô~·`«∞ L^Œº=∂ÅÖ’ ã¨~°fi™ê^è•~°}"Õ∞. Ç≤ÏOã¨x YO_çã¨∂Î<Õ Ô~·`«∞Å∞ ã¨g∞Hõ$`«∞Å=_®xfl
„áê`«ûÇ≤ÏOKÕ 1873 EÖˇ·Ö’ ÖˇÃÑì<≥O\ò QÆ=~°fl~ü „ѨHõ@# ÖÏO\˜ JkèHÍ~°∞Å „ѨHõ@#Å∞
‰õÄ_® áêKåfl Ô~·`«∞ʼnõΩ „áÈ`åûǨÏHõ~°OQÍ Ñ¨x KÕâß~Ú.
áêKåfl L^Œº=∞O, ~Ú`«~° lÖÏ¡ÅÖ’ JÖÏO\˜ L^Œº=∂ʼnõΩ ÉˇOQÍÖò "Õ∞^è•=ÙÅÖ’
ѨÅ∞ ~°HÍÅ∞QÍ ã¨ÊOkOKå~°∞. [q∞O^•s PkèÑ`¨ º« OÖ’ QÆÅ „a\©+π WO_çÜ∞« <£ J™Èã≤Ü∞Õ +¨<£
L^Œº=∂xfl f„=OQÍ =ºuˆ~H˜OzOk. J™È+≤ÜÕ∞+¨<£ Ѩ„uHõ Ç≤ÏO^Œ∂ ¿Ñ„\˜Ü«∂\ò áêKåfl
=∞`«Ñ¨~°"≥∞ÿ# L^Œº=∞=∞x, =Úã≤¡O Ô~·`«∞Å∞ Ç≤ÏO^Œ∂ Éèí∂™êfi=ÚʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ KÕѨ\ ì̃#
52
L^Œº=∞OQÍ z„uOK« Ü«∞uflOzOk. "åãÎ̈=OQÍ áêKåfl ~Ô `· ∞« ÅÖ’ =Úã≤O¡ Å∞, [g∞O^•~°∞ÅÖ’
Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞ J`«ºkè‰Ωõ Öˇ#· ѨÊ\˜H˜ P L^Œº=∞OÖ’ =∞`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ JOâßÅ∞ÖË<ÖÕ =Ë Ù. ~Ô `· ∞« ã¨OѶ∞¨ O
=ÚYº <åÜ«∞‰õΩÅ∞ Wëê<£ K«O„^Œ~åÜü∞, =∞^躌 `«~Q° uÆ ~Ô `· ∞« „QÍ=∞ ÃÑ^ŒÌ â◊OÉè∂í áêÖò (W~°∞=Ù~°∞
ã¨=~°‚ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞) =Úã≤¡O *’`Õ^•~ü M’_ç=ÚÖÏ¡. [q∞O^•~°∞ÅÖ’ XHõÔ~·# kfiKÕO„^Œ<å^ä£
~îåQÆ∂~ü (~°gO„^Œ<å^ä£ ~îåQÆ∂~ü J#fl) âßOu Éèí„^Œ`«Å#∞ Ѩi~°H˜ΔOK«=Åã≤#kQÍ 1873
EÖˇ·Ö’ „ѨÉèí∞`åfixfl Ji÷OKå_»∞. ÃÑ^ŒÌ [q∞O^•~°∞Å`À `«‰õΩ¯= ã¨O|O^è•Å∞ QÆÅ „QÆ∂ѨÙÅ∞
L^Œº=∞O Ѩ@¡ ™ê#∞Éèí∂u =ºHõÎO KÕâß~Ú. H“Å∞^•~°∞ŠǨωõΩ¯Å ~°HõΔ} H˘~°‰õΩ Ñ¨x KÕâß~Ú.
1885 H“Å∞^•s K«\ÏìxH˜ =ÚO^Œ∞QÍ Ô~·`«∞ ã¨^Œã¨∞ûÅÖ’ áêÖÁæ<åfl~Ú. Ô~·`«∞Å ã¨O„Hõ=∞}
ǨωõΩ¯Å∞ Ѩi~°H˜ΔOK«É_®¤~Ú. P `«~°∞"å`« K«@ìOÖ’ Ô~·`«∞ʼnõΩ =∞iH˘xfl ǨωõΩ¯Å∞
ã¨O„Hõq∞OKå~Ú. =∞~˘Hõ =ÚYº"≥∞ÿ#k, QÆ=∞xOKåeû# JOâ◊O áêKåfl L^Œº=∞OÖ’ QÍx,
P `«~°∞"å`« WO_çÜ«∞<£ J™Èã≤ÜÕ∞+¨<£ PO^Àà◊#Ö’ QÍx, ÖËHõ „ѨÉèí∞`«fiO K«@ìOÖ’ QÍx
ã¨O„Hõ=∞} ǨωõΩ¯Å∞ á⁄O^Œx Ô~·`«∞Å∞, áêeHÍѨÙ`À ÖËHõ =º=™êÜ«∞ ‰õÄbÅ „Ѩ㨈HÎÖË^Œ∞.
ǨωõΩ¯Å∞ ã¨O„Hõq∞Oz# Ô~·`«∞Å∞ "åi á⁄ÖÏefl z#fl Ô~·`«∞ʼnõΩ H“à◊¡H˜KåÛ~°∞. "åãÎ̈=OQÍ
=º=™êÜ«∞O KÕ¿ã D z#fl ~Ô `· ∞« ʼnõΩ ZÖÏO\˜ ~°H}Δõ HõeÊOK«|_»Ö^Ë ∞Œ . ɡOQÍÅ∞Ö’ =º=™êÜ«∞
JâßOu Ѷe¨ `«OQÍ =zÛ# H“Å∞^•s K«@Oì *’`Õ^•~°¡ „QÆ∂ѨÙefl ÃÑOz áÈ+≤OzOk. *’`Õ^•~°∞¡
‰õÄ_® [g∞O^•~°¡ ÖÏQÍ<Õ ^ÀÑ≤_ô^•~°∞Å∞, Ѩ~å#flÉèí∞‰õΩÎÅ∞.
tã¨∞ΠѨ#∞flÅ =ºuˆ~Hõ L^Œº=∂Å∞
Ô~·`åfis q^è•#O J=∞Å∞Ö’ L#fl „áêO`åÅÖ’ „a\˜+¨μ "å~°∞ tã¨∞ÎÅ∞ Ѩ#∞flÅ∞
ÃÑOK«_®xH˜ KÕã≤# „Ѩܫ∞`åflÅ∞ =∞~˘Hõ `«~°Ç¨ „ѨuѶ¨∞@# <≥^Œ∞~˘¯<åfl~Ú. „QÍg∞} „Ѩ[Å∞
SHõº`«`À „ѨuѶ∞¨ \˜OKå~°∞. "åiH˜ „QÍ=∞ ÃÑ^ŒÅÌ #∞O_ç "Õ∞^è•=ÙÅ #∞O_ç =∞^Œ`Ì ∞« ÅaèOzOk.
L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ J™êûOÖ’x HÍ"£∞~°∂Ñπ, ^Œ„~åOQ∑ lÖÏ¡ÅÖ’ 1893-94Ö’ 50 #∞O_ç 70
âß`«O ÃÑOK«|_ç# tã¨∞eÎ fl „QÍg∞} ‰õΩb#∞Å („ÉÏǨχ}∞Å, QÀÃã#· ,¡ ^Àb~ÚÅ) <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’
„QÍ=∞ ^Œ~åƒ~°∞Å∞ x~°fiÇ≤ÏOz „ѨuѶ¨∞\˜OKå~°∞. „Ѩ*Ïaè„áêÜ«∂xH˜ aè#flOQÍ „ѨÉèí∞`åfixH˜
ÖÁOy Ѩ#∞flÅ∞ K≥e¡Oz# "åix ã¨OѶ¨∞ |Ç≤Ï+¨¯~°} KÕÜ«∂Åx ^Œ~åƒ~°∞Å∞ x~°‚~ÚOKå~Ú.
P q^èOŒ QÍ áêʼnõΩʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ ‰õΩÅѨ~"° ∞≥ #ÿ Hõ@∞ìÉÏ@∞ PÜ«Ú^èOŒ QÍ „ѨÜ∂≥ yOѨ|_çOk.
|*Ï~°¡#∞ Å∂\© KÕã≤# Ѷ¨∞@#Å∞ 1894 [#=iÖ’ ~°OwÜ«∞, áê`«~üѶ¨∂\òÅ =^ŒÌ áÈbã¨∞
HÍÅ∞ÊŠѶ¨∞@#Å∞ [iQÍ~Ú. tã¨∞Î `«yæOѨ٠_ç=∂O_»∞‰õΩ *’~°›`ü ™ê~°fi [xHõ ã¨Éèí =∞^ŒÌ`«∞
`≥eÑ≤Ok. D ã¨=∞㨺x ɡOQÍÅ∞ q∞`«"å^Œ HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ ~å+πaǨs Ѷ∞¨ ’+π WOÑ‘iÜ«∞Öò
Öˇl¿ã¡\ ˜"£ H“xûÅ∞Ö’ „Ѩ™êÎqOKå_»∞. `«~°∞"å`« ‰õÄ_® „ѨuѶ¨∞@# H˘#™êyOk. ÉÁOÉÏ~Ú
„ÃÑã≤_≥hûÖ’x ÃãO„@Öò _çq[#∞Ö’ tã¨∞ÎÅ∞ K≥e¡OK«#O^Œ∞‰õΩ K«~åã¨∞ÎÅÃÑ· [ѨÙÎÅ∞ KÕã≤#
ˆHã¨∞Å∞ 1892-97 HÍÅOÖ’ "åi¬Hõ ã¨~åã¨i 26 HÍQÍ 1897-98Ö’ 194 H˜, 1898-
99Ö’ 2269H˜ ÃÑiQÍ~Ú. 1899-1900 Hõ~°∞=Ù `«~°∞"å`« ã¨∂~°`ü, <åã≤H±, MË^•,
JǨÏ=∞‡^•ÉÏ^£ lÖÏ¡Å #∞O_ç ã¨OѨ#fl Ô~·`«∞Å∞ =_ô¤ "åºáê~°∞Å∞ tã¨∞Î =ºuˆ~Hõ L^Œº=∂ʼnõΩ
53
<åÜ«∞Hõ`«fiO =Ç≤ÏOz#@∞¡ iáÈ~°∞ìÅ∞ JO^•~Ú. JѨÊ\˜H˜ ѨÓ<å ™ê~°fi[#Hõ L^Œº=∞O
"≥#∞HõѨ@∞ì Ѩ\ ì̃Ok.
=∞#O ~ÚѨÊ\˜ =~°‰õΩ J^茺ܫ∞#O KÕã≤# q^èŒOQÍ<Õ Jxfl =ÚYº"≥∞ÿ# áÈ~å\ÏÅ∞
[iy=ÙO>Ë-k‰õÄÅ, =_ô¤ "åºáê~°∞Å [g∞O^•~°¡ ÖËHõ =Åã¨~å[ºO Ü≥ÚHõ¯ ^ÀÑ≤_Hç ˜ =ºuˆ~HõOQÍ
„Ѩ`«ºHõΔ „ѨuѶ¨∞@# L^Œº=∂Å∞ [iy=ÙO>Ë P^èŒ∞xHõ ÉèÏ~°`« ^Õâ◊ K«i„`« KåÖÏ ã¨~°à◊OQÍ
=ÙO_ç LO_Õk. HÍx J`«ºkèHõ ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞ =~°æ =º`庙êefl JkèQÆq∞Oz ‰õΩÅ=∞`« Ѩ~°OQÍ
H˘@∞ìHÀáÈÜ«∂~°∞. ^•x<Õ P^èŒ∞hHõ~°} â◊HÎ̃ J<åfl~°∞. =Åã¨"å^ŒO JÖÏO\˜ áêHΔ̃Hõ^èÀ~°}∞efl
ѨÅ∞ q^è•Å „áÈ`«ûÇ≤ÏOzOk.
‰õΩÅѨ~°"≥∞ÿ# K≥·`«#ºO
=~å‚Å∞ ã¨O㨯 $`« „QÆO^ä•ÅÖ’ =i‚Oz# q^èOŒ QÍ J~°=÷ O`«"∞≥ #ÿ ™ê=∂lHõ ÉèÏQÍÅ∞
HÍ=x =$uѨ~°"≥∞ÿ# QÆ∞iÎOѨ٠L=∞‡_ç PKå~° =º=Ǩ~åÅ, PǨ~°, "≥·"åÇ≤ÏHõ ã¨O|O^è•ÅÖ’
áê\˜OKÕ qkè x¿+^è•Å∞ "≥Ú^ŒÅQÆ∞ "å\˜H˜ ã¨O|OkèOz `«~°`«=∞ ÉèË^•ÅÖ’ ã¨"≥∞ÿHõº"≥∞ÿ#
qaè#fl"≥∞ÿ# ™ê÷xHõ *Ï`«∞Åx W\©=e ™ê=∂lHõ âß„ãÎ̈ J^茺ܫ∞<åÅ∞ ã¨Ê+ì̈O KÕâß~Ú.
‰õΩÅ =º=ã¨÷ ZÖÏO\˜ =∂~°∞ÊÅ∞ ÖˉΩõ O_® ÃÇÏK«∞Û `«Q∞Æ Åæ ∞ ÖˉΩõ O_® H˘#™êQÆ∞`«∞O^Œ<Õ
Éè Ï =# ‰õ Ä _® u~° ã ¨ ¯ iOK« | _ç O k. 㨠O 㨠¯ $fHõ ~ ° } ^è À ~° } ∞Å∞- ™ê=∂lHõ O QÍ,
™êO„Ѩ^•Ü«∞HõOQÍ L#fl`«"≥∞ÿ# ™ê÷~ÚÖ’ L#fl *Ï`«∞Å *Ï`«∞Å∞ PKå~° =º=Ǩ~åÅ∞ qkè
q^è•<åefl `«‰õΩ¯= ™ê÷~ÚÖ’ =Ù#fl *Ï`«∞Å∞ J~°∞=Ù `≥K«∞ÛH˘x ã¨O㨯 $fHõ~°} K≥Ok#@∞¡
Ü«∞O.Ü«∞<£.Nx"åãπ ÖÏO\˜ ™ê=∂lHõ âß„ãÎ̈"Õ`«ÎÅ∞ [iÑ≤# J^茺ܫ∞<åÅ∞ ã¨Ê+ì̈OKÕâß~Ú.
„a\©+π"å~°∞ ÉèÏ~°`« ^ÕâßxH˜ ~åHõ =ÚO^Œ∞ Jã≤÷~° ~å[H©Ü«∞ =º=ã¨÷Å q∞QÆ∞Å∞ Éèí∂=ÚÅ
HÍ~°}OQÍ qq^èŒ ‰õΩÖÏÅ "å~°∞ XHõ „áêO`«O #∞O_ç =∞~˘Hõ „áêO`åxfl =Å㨠áÈ`«∂
LO_Õ"å~°∞. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ =∞^茺ܫÚQÍÅ <å\˜ ɡOQÍÖò‰õΩ K≥Ok# ã¨^ÀæѨÙÅ∞ `˘Å∞`«
Ѩâ◊√HÍѨ~°∞Öˇ·# QÀѨ*ÏuH˜ K≥Ok# "å~°∞. ɡOQÍÖò, cǨ~ü ã¨iǨÏ^Œ∞Ì „áêO`åʼnõΩ "≥o§
H˘`«Î Éèí∂=Úefl ™êQÆ∞Ö’H˜ `≥KåÛ~°∞. =Å㨠áêÅ# D J=HÍâßʼnõΩ `≥~°kOzOk. HÍx
H˘`«Î J=HÍâßʼnõΩ `åqzÛOk. WѨÙÊ_»∞ H˘`«Î ~å*ϺŠ™ê÷Ñ#¨ J™ê^躌 "≥∞Oÿ k. H˘`«Î =º=™êÜ«∞
„áêO`åÅ∞ <å<å\˜H˜ ‰õΩzOK«∞‰õΩáÈÜ«∂~Ú. HÍx Jaè=$kú K≥Ok# ~°"å}Ï ã¨=∂Kå~°
™œHõ~åºÅ∞ H˘`«Î J=HÍâßÅ∞ HõeÊOKå~Ú. WOw¡+¨μ K«^Œ∞=Ù "≥∞ÿ<åi\©Å∞ ™ê=∂lHõOQÍ
Z^ŒQÆ_®xH˜ H˘`«Î xK≥Û# "Õã≤Ok. =Å㨠^ÀÑ≤_ô q^è•#O H˘xfl „QÆ∂ѨÙÅ#∞ ^≥|ƒfã≤ H˘xfl
„QÆ∂ѨÙʼnõΩ „ѨÜ≥∂[<åÅ∞ KÕ‰õĈ~Û Ñ¨^ŒÌu J#∞ã¨iOzOk. 1901 [<åÉèÏ ÖˇHõ¯Å ¿ãHõ~°}
#∞O_ç „Ñ¨f Ѩk ã¨O=`«û~åʼnõΩ ™ê÷xHõ „Ѩ*Ïaè„áêÜ«∂xfl J#∞ã¨iOz ‰õΩÖÏxfl =sæHõiOKÕ
Ѩ^Œúu KÕѨ\ ì̃Ok. Wk qq^èŒ ‰õΩÖÏÅ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ `«=∞ ‰õΩÅO Q˘Ñ¨Ê^ŒO>Ë HÍ^Œ∞ `«=∞ ‰õΩÅO
Q˘Ñ¨Ê^Œx "å^Œ∞ÖÏ_»∞HÀ=_®xfl „áÈ`«ûÇ≤ÏOzOk. ‰õΩÅ ÃÑ^ŒÌÅ∞ (<åÜ«∞‰õΩÅ∞) ‰õΩÅ ã¨OѶ¨∂Å∞
x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. ‰õΩÖÏÅ PkèHºõ `«‰Ωõ ѨÙ~å} WuǨ™êÅ#∞O_ç P^è•~åÅ∞ ¿ãHõiOKå~°∞. #∂`«#
54
Ѩiã≤÷u ‰õΩÅ SHõº`«x Hõhã¨O Ô~O_»∞ ~°HÍÅ∞QÍ „áÈ`«ûÇ≤ÏOzOk. ‰õΩÅ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ "åi
ã¨fi„ѨÜ≥∂[<åÅ H˘~°‰õΩ ™ê=∂lHõ QÆ∞iÎOѨ٠H˘~°‰õΩ, L^ÀºQÍÅ H˘~°‰õΩ ~å[H©Ü«∞ J=HÍâßÅ
H˘~°‰õΩ `«=∞ ‰õΩÅO =∞^ŒÌ`«∞x ‰õÄ_»QÆ@ì_»O „ѨÜ≥∂[#Hõ~°OQÍ HõxÑ≤OzOk. JO`ÕQÍHõ
1880 ^Œâß|ÌO #∞O_ç „Hõ=∞OQÍ ZxflHõÅ ~å[H©Ü«∂Å∞ „Ѩ"Õâ◊ÃÑ@ì|_®¤~Ú. JãÎ̈=ºãÎ̈OQÍ
L#fl ã¨=∂[OÖ’ ¿Ñ^ŒÅ∞ =∞#∞QÆ_» ™êyOKÕO^Œ∞‰õΩ JѨÊ\˜Hˆ ÃÑ™· ê÷~ÚH˜ Zky# ‰õΩÅ <åÜ«∞‰õΩÅ
JO_»^ŒO_»Å∞, „áÈ`åûǨÏO J=ã¨~°=∞Ü«∂º~Ú.
‰õΩÅ K≥·`«<åºxH˜ ã¨O|OkèOz# XHõ ~°Hõ"≥∞ÿ# `«Ñ¨ÙÊ_»∞ K≥·`«#ºO ^•fi~å, ‰õΩÅ
"≥+· =¨ ∞ºO ^•fi~å, ã¨O㨯 $fHõ~}° L^Œº=∂Å ^•fi~å ™ê=∂lHõ Pi÷Hõ L„kHõ`Î Å« ∞ =ºHõ=Î ∞Ü«∂º~Ú.
L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ Éˇ~åfl_£ HÍ<£ *ÏH±Ñ¨ÓKü (`«∂~°∞Ê Ü«Ú.Ñ≤.) „QÍ=∞OÃÑ· [iÑ≤# J^茺ܫ∞#O
cǨÏ~üÖ’ (~åÉòÃÑ\ò ~îåQÆ∂~ü Éèí∂™êfi=ÚÅ∞ PkèѨ`«ºO „H˜O^Œ Ѩx KÕ¿ã J`«ºkèHõOQÍ Ô~·`«∞Å∞
ÖËHõ Éèí∂q∞ÖËx „âßq∞‰õΩÅ∞) t=<å~åÜ«∞} `«`«fiOÖ’ ™êfi`«#O á⁄Ok P=Ù =∂Oã¨O
u#‰õÄ_»^Œx „ÉÏǨχ} ™êO„Ѩ^•Ü«∂xfl J#∞HõiOz "åi ™ê=∂lHõ ™ê÷~Úx ÃÑOK«∞H˘#
Ü«∞uflOKå~°∞. JÖψQ ^Õâ◊O Ü≥ÚHõ¯ =∞~˘Hõ JOK«∞# L#fl ˆH~°à◊‰õΩ K≥Ok# Jã¨Ê $â◊√ºÖˇ·#
Ü«∞["åÅ∞ <å=∞ J™ê<£ (N<å~åÜ«∞} QÆ∞~°∞ 1854-19´8)KÕ „ѨÉèÏq`«∞ÅÜ«∂º~°∞.
„ÉÏǨχ}ÏkèHõº`«ÃÑ· ^•_ç KÕâß~°∞. ^Õ"åÅÜ«∞ „Ѩ"Õâßxfl _ç=∂O_£ KÕâß~°∞. "åi PKå~°
=º=ǨÏ~åÅ#∞ ã¨O㨯 $fHõiOK«∞‰õΩ<åfl~°∞. P `«~°∞"å`« HÍÅOÖ’ Ü«∞["åÅ∞ Hõ=¸ºxã¨∞ìʼnõΩ
|Å"≥∞ÿ# =∞^ŒÌ`«∞^•~°∞ÅÜ«∂º~°∞. H˘xfl ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ Ѷ¨Óº_»e*ÏxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ Ô~·`«∞Å∞
áÈ~å_ç# "≥Ú^Œ\ ˜ ã¨OѶ¨∞\˜`« ~°∂áêÅ∞ D ‰õΩÅ ã¨OѶ¨∂Å∞ J<åfl~°∞. W.ZO.Ü«∞ãπ.
#O|∂„káê^£ J~Ú#ѨÊ\˜H© D ‰õΩÅ ã¨OѶ¨∂efl XHõ =~°æOQÍ ã¨OѶ¨∞\˜`« Ѩ~°KåÅO>Ë
Ô~·`åOQÆOÃÑ· g\˜H˜ QÆŠѨ@∞ìx |^ŒÌÅ∞H˘\Ïìe. (ˆH~°à◊, ÉÁOÉÏ~ÚÅÖ’ *ÏfÜ«∞ ã¨=∞㨺
1952)
^ŒH˜Δ} `«q∞à◊<å_»∞Ö’ <å_®~°∞¡ Jaè=$kú K≥Ok# „Hõ=∞OÃÑ· ǨÏ~üÊ„ˆQ"£ KÕã≤#
J^茺ܫ∞#O `˘Å∞`« `å\˜HõÅ∞¡ w`«, =º=™êÜ«∞ ‰õÄbÅ∞QÍ Ñ¨x KÕ¿ã Jã¨Ê $â◊√ºÅ∞QÍ
ѨiQÆ}˜OѨ|_Õ ëê<å#∞¡ P `«~°∞"å`« =~°ÎHõ "åºáê~åÅ∞ KÕѨ\ ˜ì 1901 [<åÉèÏ ÖˇHõ¯Å
¿ãHõ~°} <å\˜H˜ `«=∞‰õΩ HõΔ„uÜ«ÚÅ ™ê÷~Ú HõeÊOKåÅx HÀ~å~°∞. "åi ^Õ"åÅÜ«∞ „Ѩ"Õâ◊
ǨωõΩ¯ÅÃÑ· 1899Ö’ u~°∞#ÖËfieÖ’ Ѷ¨∞~°¬}Å∞ [iQÍ~Ú. J^Õ q^èŒOQÍ L`«Î~° `«q∞à◊<å_»∞‰õΩ
K≥Ok# Ѩb¡Å∞ 1871 #∞O_ç `«=∞ ѨÙ@∞ì ѨÓ~Àfi`«Î~åÅ∞ HõΔ„uÜ«∞ =Oâ◊O`À =Ú_ç|_ç
L<åflÜ«∞<åfl~°∞. `å=Ú =xfl ‰õΩÅ HõΔ„uÜ«ÚÅ=∞x „ѨHõ\ ˜OK«∞‰õΩ<åfl~°∞. „ÉÏǨχ}∞Å#∞
J#∞Hõiã¨∂Î q`«O`«∞=ÙÅ∞ ÃÑàϧ_»~å^Œx x¿+^è•Å∞ qkèOK«∞‰õΩ<åfl~°∞. P `«~°∞"å`« HÍÅOÖ’
JOÉË^Œ¯~ü L^Œº=∂xH˜ "≥#∞fl=ÚHõQÍ xez# =∞Ǩ~åR =∞ǨÏ~°∞¡ 19= â◊`å|ÌOÖ’ =∂r
Ãã·xHÀ^Àºy QÀáêÖò ÉÏÉÏ "åÅOQ∑Hõ~ü <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’ ã¨OѶ¨∞\˜`«=∞=_»O „áê~°OaèOKå~°∞.
1894Ö’ "åÅOQ∑Hõ~ü `«Ü«∂~°∞ KÕã≤# q[˝Ñ≤Î`À `«=∞ ‰õΩÖÏxH˜ =¸ÖÏÅ∞ HõΔ„uÜ«∞ =Oâ◊OÖ’
L<åflÜ«∞<åfl_»∞. Ãã·#ºO`À `«=∞‰õΩ Z‰õΩ¯= L^ÀºQÍÅ∞ ~ÚÑ≤ÊOK«=∞<åfl_»∞. JѨÊ\˜H©
55
Jã¨Ê $â◊√ºÅ∞QÍ Ñ¨iQÆ}˜OѨ|_»∞`«∂ `«‰õΩ¯= ™ê÷~Ú „QÍ=∞ ¿ã=‰õΩÅ∞QÍ, HÍѨÖÏ^•~°∞¡,
"å~åÎǨÏ~°∞Å∞, MÏ~Ú^•^•~°∞¡, T_ÕÛ"åà◊√§QÍ Ñ¨x KÕã¨∞Î<åfl~°∞. HÍx „a\©+¨μ áêÅ# "åi
™êO„Ѩ^•Ü«∞Hõ =$`«∞ÅÎ ∞ ~°^ÜÌŒ ∞Õ º „Ѩ=∂^ŒO `≥zÛÃÑ\˜Oì k. J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ Ãã#· ºOÖ’ L^ÀºQÍÅ
~°∂ѨOÖ’ H˘`«Î J=HÍâßÅ∞ `≥zÛÃÑ\ì̃Ok. Ãã·#ºOÖ’ xÜ«∂=∞HÍÅ∞ Ãã·xHõ *Ï`«∞Å #∞O_ç
fã¨∞HÀ"åÅ<Õ „a\©+π x~°‚Ü«∞OÖ’ =∞ǨÏ~°∞¡ ã¨OѶ¨∞\˜`«=∞=_®xH˜ L`ÕÎ*ÏxflzÛOk.
„ÉÏǨ Ï ‡}∞ʼnõ Ω kQÆ ∞ =#, Jã¨ Ê $â◊ √ ºÅ‰õ Ω ÃÑ· # =ÙO_Õ =∞^è Œ º 㨠÷ ‰õ Ω ÖÏÅ∞
ã¨OѶ¨∞\˜`«=∞=_»O „áê~°OÉèí"≥∞ÿOk. D ‰õΩÖÏÅÖ’ Éèí∂™êfi=ÚÅ∞, ã¨OѨ#fl Ô~·`«∞Å∞ L<åfl~°∞.
Ѩ@ì}ÏÖ’¡ q^•º=O`«∞Å „QÆ∂ѨÙefl `«Ü«∂~°∞ KÕÜ«∞QÆÅ â◊HÎ̃ g\˜ˆH =ÙOk. â◊`åÉÏÌO`åxH˜
=∞Ǩ~åR, =∞„^•ã¨∞ÅÖ’ L^ÀºQÍÅ∞, ™ê^è•~°} ™êO㨯 $uHõ rq`«OÃÑ· „ÉÏǨχ}∞Å`À QÆÅ
ã¨Ê+ì̈"≥∞ÿ# PkèHõº`« „ÉÏǨχ} =ºuˆ~Hõ L^Œº=∂ʼnõΩ ^•ifã≤Ok. "≥Ú@ì "≥Ú^Œ\ ˜ ™êiQÍ
=∞Ǩ~åR‰õΩ K≥Ok# *’ºfÉÏѨÓÖË ''QÆ∞ÖÏOyi—— „QÆO^äŒO (1872) ^•fi~å `«# ã¨Oã¨÷
ã¨`«ºâ’^èŒHõ ã¨=∂*ò(1873) ^•fi~å „ÉÏǨχ} =ºuˆ~Hõ ã¨OˆH`åÅ#∞ =ºHõÎO KÕâß_»∞.
QÆ∞ÖÏOyi, ã¨`«ºâ’^äŒH± ã¨Oã¨÷Å∞ „ÉÏǨχ}∞Å HõѨ@`«#O #∞O_ç "åi J=HÍâ◊
"å^Œ Ѩq„`« „QÆO^ä•Å#∞O_ç kQÆ∞= ‰õΩÖÏefl ~°HΔ̃OK«∞HÀ=Åã≤# J=ã¨~åxfl Kå\˜ K≥áêÊ~Ú.
=∂e ‰õΩÖÏxH˜ K≥Ok, Ѩ@‚}OÖ’ K«^Œ∞=Ù‰õΩ#fl *’ºuÉÏѨÓÖË „áê~°OaèOz# D L^Œº=∞O
P `«~°∞"å`« „Ѩ^è•#OQÍ =∞~åsî Ô~·`åOQÆ ‰õΩÖÏÅÖ’ XHõ "Õ∞~°‰õΩ "Õà◊§#∞‰õΩOk. ã¨`«ºâÁ^äŒH±
ã¨=∂[OÖ’ XHõ"≥·Ñ¨Ù L#fl`« ™ê÷~ÚH˜ K≥Ok# ‰õΩb# ^èÀ~°}˜, =∞~˘Hõ "≥·Ñ¨Ù „Ѩ*Ï Ñ¨Ù<åk QÆÅ
ã¨O㨯~°} "å^ŒO ^ŒfiO^Œfi "≥·Yi HõÅ^Œx ÔQ~ÚÖò F"£∞"≥\ò [iÑ≤# W\©=Å J^茺ܫ∞#O
(=Å㨠ã¨=∂[OÖ’ ™êO㨯 $uHõ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ѨtÛ=∞ ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ „ÉÏǨχ}Ë`«~° L^Œº=∞O
1873-1930) <˘H˜¯ K≥Ñ≤ÊOk. "≥Ú^Œ\ ˜k q∞`«"å^Œ ã¨O㨯 $fHõ~°} Ѩ^ŒúuÖ’ Jaè=$kú
K≥OkOk. `«~°K«∞QÍ =∞~åsîÅ∞ HõΔ„uÜ«∞ ‰õΩÖÏxH˜ K≥Ok# "å~°x K≥ѨÙʉõΩ<åfl~°∞. 1890
#∞O_ç HÀÖϛѨÓ~ü =∞Ǩ~å*Ï „áêѨHõO á⁄O^•~°∞. L^Œº=∞O q^èÕÜ«∞`å ã¨fiÉèÏ=O QÆÅk.
~å[H©Ü«∞OQÍ qÉèílOKÕ ã¨fiÉèÏ=O QÆÅk. „a\©+π"å~°∞ uÅH±H˜ =ºuˆ~HõOQÍ HÀÖϛѨÓ~üx,
1919 `«~∞° "å`« HÍO„ÔQãπH˜ =ºuˆ~HõOQÍ ÉèÏ㨯~°~å=Ù *Ï^Œ"£ „ÉÏǨχ}Ë`~« ° áêsìx „áÈ`«ûÇ≤Ïã¨∂Î
=KåÛ~°∞. JO`ÕHÍHõ nxH˜ (L^Œº=∂xH˜) =∞~˘Hõ ã¨fiÉèÏ=O =ÙOk. 19= â◊`å|ÌѨ٠ã¨OѶ¨∞
ã¨O㨯~°} L^Œº=∂ʼnõΩ aè#flOQÍ Ñ¨@ì}ÏÅÖ’ HõO>Ë Ñ¨Öˇ¡Ö’¡ Ѩx KÕã≤Ok. WOw¡+π HõO>Ë
^ÕjÜ«∞ =∞~åsî ÉèÏ+¨x LѨÜ≥∂yOzOk. ã¨=∂[OÖ’ L#fl`« ™ê÷~Úx HÀ~°_»O HõO>Ë ‰õΩÅ
=º=ã¨÷x Z^Œ∞~˘¯#flk „ÉÏǨχ}∞ʼnõΩ =_ô¤ "åºáê~°∞ʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ |Ǩï[# ã¨=∂[O
ѨHΔÍ# xÅz áÈ~å_»`å##flk 1919-21ÅÖ’ Ô~·`åOQÆ u~°∞QÆ∞ÉÏ@¡#∞ „áÈ`«ûÇ≤ÏOzOk.
=∞Ǩ~åR „QÍg∞} „áêO`åÅÖ’ QÍO^èÕÜ«∞ HÍO„ÔQãπ ѨÙ#~°∞r˚"åxH˜ `À_»Ê_çOk.
P `«~°∞"å`« =∞„^•ã¨∞ „ÃÑã≤_≥hûÅ∞ q^Œº L^ÀºQÍÅ`À „ÉÏǨχ}ÏkèHõº`«x („ÃÑã≤_≥hûÖ’
„ÉÏǨχ}∞Å âß`«O 3,2, HÍx 1870-1919 HÍÅOÖ’ =∞„^•ã¨∞ Ü«¸x=iû\© Ѩ@ìÉèí„^Œ∞Å∞
70%) `«q∞à◊"≥Ö¡ÖÏÅ∞, `≥Å∞QÆ∞ Ô~_»∞¡, Hõ=∞‡"å~°∞, =∞à◊Ü«∂m <åÜ«∞~°∞¡ ã¨"åÖò KÕã≤#ѨÙÊ_»∞
56
^•^•Ñ¨Ù J"Õ Ñ¨iã≤÷`«∞Å∞ ѨÙ#~å=$`«O JÜ«∂º~Ú. [q∞O^•~°∞Å∞, Éèí∂™êfi=ÚÅ∞ ÃÑ^ŒÌ
Ô~·`«∞Å`À ã¨Ç¨ Ѩ#∞flÅ∞ K≥e¡OKÕ "åi`À J`«ºkè‰õΩÅ∞ „ÉÏǨχ}Ë`«~°∞ÖË#x 1916 <å\˜
„ÉÏǨχ}Ë`«~° "Õ∞xÃѶ™ÈìÖ’ `«~°K«∞QÍ ¿Ñ~˘¯#_»O D L^Œº=∞O Ü≥ÚHõ¯ ‰õΩb# ã¨fiÉèÏ"åxfl
=ºHõÎO KÕã¨∞ÎOk. „^•q_»∞Å∞ ÖËHõ `«q∞à◊√Å „Ѩ`ÕºHõ"å^Œ ã¨fi~°∂ѨO fã¨∞‰õΩ#fl D L^Œº=∂xH˜
„a\©+π"åi „áÈ`åûǨÏO =ÚO^Œ#_®xH˜ HÍ=Åã≤#xfl ™êHΔͺ^è•~åÅ∞ Ws¬zH± J^茺ܫ∞#OÖ’
ÅÉèíº=∞=Ù`«∞<åfl~Ú. 1920,1930 ^ŒâßÉÏÌÅÖ’ [ã≤ìãπ áêsì HÍ~åºHõÖÏáêÅ∞ g\˜<Õ
^èŒ$=Ѩ~°∞ã¨∞Î<åfl~Ú. HÍx 1886 Ö’<Õ =∞„^•ã¨∞ QÆ=~°fl~°∞ ™êfl`«HÀ`«û=O`À ¿Ñ~˘¯#fl D
JOâßÅ∞ Pã¨H˜ÎHõ~°"≥∞ÿ#k. g∞k ã¨fiK«Ûù"≥∞ÿ# „^Œq_»*Ïu. ã¨O㨯 $`« ÉèÏ+¨ HõO>Ë „áêp#
ã¨O㨯 $u g∞k... WOw¡+¨μ "å~°"≥∞ÿ# =∂‰õΩ ã¨O㨯 $`«O`À L#fl ã¨O|O^èŒO g∞‰õΩ ÖË^Œ∞.
Ü«¸~ÀÑ≤Ü«∞#∞¡ H˘xfl ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ ÉèÏ~°fÜ«Úefl "≥Ú~°@∞QÍ ''xQÆæ~°∞¡—— Jx „Ѩ™êÎq™êÎ~°x
q<åfl#∞. HÍx "å~°∞ ã¨O㨯 $`« ÉèÏëêaè=∂#∞Å∞ ~°K«~Ú`«Å ÖÏQÍ ^ŒHõΔ}Ïk „Ѩ[efl
HÀu=¸HõÅx Dã¨_çOK«ÖË^Œ∞——. x["≥∞ÿ# ã¨=∞㨺efl „ѨHõ¯^•i Ѩ\ ˜ìOKÕO^Œ∞‰õΩ „Ѩ[ÅÖ’
‰õΩÅ, =∞`« „áêOfÜ«∞ L„kHõÎ`«Å#∞ ÃÑOz áÈ+≤OK«_»O ™ê„=∂[º"å^Œ∞ʼnõΩ "≥#fl`À ÃÑ\ì̃#
q^Œº. J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ =∞Ǩ~åRÖ’ÖÏQÍ `«q∞à◊<å_»∞Ö’ ™ê=∂lHõOQÍ ÃÑ#∞=∂~°∞ÊʼnõΩ
J=HÍâßÅ∞ ÖËHõáÈÖË^Œ∞. 1920 ^Œâß|ÌOÖ’ =zÛ# <åã≤ÎHõ "å^Œ, P`«‡Q“~°= L^Œº=∂Å∞
JÖÏO\˜"Õ. ‰õΩÅ L^Œº=∂ÅxflO\˜H© ã¨O㨯 $fHõ~°} =Ú„^Œ"ÕÜ«∞_»O ã¨iÜ≥ÿ∞#k HÍ^Œ∞. H˘xfl
L^Œº=∂Å∞ H˘xfl ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ ‰õΩÅO ѨÙ<å^Œ∞Å<Õ ã¨"åÅ∞ KÕâß~Ú.
L`«Î~°, `«∂~°∞Ê ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ „ÉÏǨχ}ÏkèHõº`« JO`« ã¨Ê+ì̈OQÍ =ºHõÎO HÍÖË^Œ∞.
JHõ¯_» W`«~° J„QÆ ‰õΩÖÏÅ „QÆ∂ѨÙÅ∞ (Ü«Ú.Ñ≤., cǨÏ~üÅÖ’ ~å[ѨÙ\ò HÍÜ«∞ã¨÷, ɡOQÍÖòÖ’
"≥^· ºŒ ÖÏO\˜q) =∞^躌 ã¨÷ ‰õΩÖÏÅ∞QÍ L<åfl~Ú. JHõ¯_» ‰õΩÅ ã¨g∞Hõ~}
° Å∞ P `«~∞° "å`« HÍÅOÖ’
[iQÍ~Ú. HÍx HÍÜ«∞ã¨÷Å∞ "åi JO`«~åR =$uÎ ã¨O|O^è•Å HÍ~°}OQÍ 1900 <å\˜ˆH
JdÅ ÉèÏ~°`« ã¨OѶ∂¨ xfl ™ê÷ÑO≤ K«∞H˘<åfl~°∞. JÅǨÏÉÏ^£ Hˆ O„^ŒOQÍ 'HÍÜ«∞ã¨÷ ã¨=∂K«~—ü Ѩ„uHõx
„áê~°OaèOKå~°∞. ɡOQÍÖòÖ’ kQÆ∞= ‰õΩÖÏÅ ã¨OѶ¨∂Å∞ 20= â◊`å|ÌѨ٠"≥Ú^Œ\ ˜ ^Œâß|ÌOÖ’
„áê^è•#º`«x ã¨O`«iOK«∞‰õΩ<åfl~Ú. q∞_®flѨÓ~üH˜ K≥Ok# ã¨OѨ#∞flÖˇ·# 'ÔH·=~åÎÅ∞— ™ê÷xHõ
[q∞O^•~°∞Å, HõÅHõ`åΉõΩ K≥Ok# H˘O^Œ~°∞ <åºÜ«∞"å^Œ∞Å =~°Î‰õΩÅ <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’ `«=∞#∞
`å=Ú '=∞Ç≤ÏëêºÅ∞— QÍ „ѨH\õ O˜ K«∞H˘<åfl~°∞. 1897Ö’ ''*Ïu x~å÷i}˜ ã¨É—íè x „áê~°OaèOKå~°∞.
1901 *<åÉèÏ ÖˇHõ¯Å ¿ãHõ~°} ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ˆHO„nÜ«∞ =∞Ç≤Ïëêº ã¨q∞ux ™ê÷Ñ≤OKå~°∞. P
`«~°∞"å`« HÍÅOÖ’ q∞_®flѨÓ~ü =∞Ç≤ÏëêºÅ∞ *ÏfÜ«∞ L^Œº=∂ÅÖ’ „Ѩ^•#"≥∞ÿ# áê„`«
x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. HÍx 1901 `«~°∞"å`« H˘kÌ=∞Ok q^•º=O`«∞Å q∞+¨#sÅ „áÈ`åûǨÏÅ`À
‰õΩÅ ã¨OѶ¨∂Å∞ ™ê÷Ñ≤Oz# Ѷ¨s^£Ñ¨ÓKü <å=∞ â◊¥„^Œ∞Å`À „a\©+π"åi qÉèílOz áêeOKÕ
Z`«∞ÎQÆ_»Å∞ ÉÏQÍ Ñ¨xKÕâß~Ú. q∞_®flѨÓ~ü =∞Ç≤ÏëêºÅ∞ ™ê÷xHõOQÍ PkèѨ`«ºO ™êkèOz#
‰õΩÅO. nxÖ’ z#fl Éèí∂™êfi=ÚÅ∞, ^èŒxHõ Ô~·`«∞Å`À áê@∞ QÆ}hÜ«ÚÖˇ·# ã¨OYºÖ’ ¿Ñ^ŒÅ∞
L<åfl~°∞. Jã¨Ê $â◊√ºÅ∞ ¿Ñ^Œ Ô~·`«∞Å∞ J~Ú# <å=∞ â◊¥„^Œ∞ʼnõΩ ZHõ¯_À ^Œ∂~°OQÍ L#fl
„a\©+π áêʼnõΩÅHõO>Ë J„QÆ=~°‚ ã¨OѨ#∞flÅ ^ÀÑ≤_ç „Ñ¨H¯õ <Õ áÈOz L#fl „Ѩ=∂^ŒOQÍ HõxÊOzOk.
57
=∞`«Ñ¨~°"≥∞ÿ# K≥·`«#ºO
=Åã¨"å^ŒO áêHΔ̃Hõ K≥·`«<åºxfl ÃÑOz áÈ+≤Oz =∞`«Ñ¨~°"≥∞ÿ# qÉèí[#- Ç≤ÏO^Œ∂,
=Úã≤¡O =∞`«`«`åfixfl `≥zÛÃÑ\˜ìOk. H˜¡+¨ì"≥∞ÿ# JOâ◊OÃÑ· ã¨Ê+¨ì"≥∞ÿ# J=QÍǨÏ#‰õΩ Ô~O_»∞
q~°∞^Œú"≥∞ÿ# PÖ’K«<å ^èÀ~°}∞Å∞ J_»∞¤Ñ¨_»∞`«∞<åfl~Ú. XHõ\ ˜ : Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞, =Úã≤¡OÅ∞ Ô~O_»∞
"Õ̂~fi~°∞ =¸ã¨ÅÖ’ `«Ü«∂~°~Ú# *Ï`«∞Å∞ =∞^茺 Ü«ÚQÍÅ#∞O_ç Ѩ~°ã¨Ê~°O Ѷ¨∞~°¬} Ѩ_»∞`«∂
„Ѩu‰õÄÅOQÍ L<åfl~Ú.
Ô~O_»=k : Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞, =Úã≤¡OÅ∞ ѨiѨÓ~°‚"≥∞ÿ# SHõº`«`À =iÌe¡# ã¨fi~°‚Ü«ÚQÍxfl
„a\©+¨μ"åi qÉèílOKÕ ~å[hu qzÛù#flO KÕã≤Ok. 19= â◊`å|ÌO L`«Î~å~°÷O =~°‰õΩ D
Ô~O_»∞ PÖ’K«<å ^èÀ~°}∞ʼnõΩ ^Õâ◊ "åºÑ¨ÎOQÍ ã¨=∞~°÷#, =∞^ŒÌ`«∞ ‰õÄ_»QÆ@ì_»O ™ê^茺Ѩ_»ÖË^Œ∞.
"åãÎ̈=OQÍ ÉèÏ~°`« *ÏfÜ«∞ "å^ŒO, Ç≤ÏO^Œ∂, =Úã≤¡O =∞`«`«`«fi "å^Œ∞Å∞ P^èŒ∞xHõ ÉèÏ=*ÏÅO
D<å\˜ +≤Ü«∂-ã¨∞hfl Ѷ¨∞~°¬}Å∞. ‰õΩŠѶ¨∞~°¬}Å ÖÏQÍ<Õ QÆ_»z# â◊`åÉÏÌÅÖ’ ‰õÄ_® H˘xfl
ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞ =Úã≤¡OÅ∞ =∞^茺 ™ê÷xHõ Ѷ¨∞~°¬}Å∞ [iy# Ѷ¨∞@#Å∞ =Ù<åfl~Ú.
HÍx 1880 ^ŒâßÉÏÌxH˜ =ÚO^Œ∞ =∞`« Ѷ¨∞~°¬}Å∞ KåÖÏ J~°∞^Œ∞QÍ [iQÍ~Ú. ™ê„=∂[º"å^Œ
ã¨O|O^è•Å∞ QÆÅ "Õ∞^è•q ‰õÄÑπÖËO_£ 1809Ö’ [iy# XHõ =ÚYº"≥∞ÿ# Ѷ¨∞@# (Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞
13 =∞ã‘^∞Œ efl ^èfiŒ Oã¨O KÕâß~°∞)x ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. J`«_Hç ˜ ã¨=∞㨺x `«yOæ z K≥Ñʨ #=ã¨~O° ÖË^∞Œ .
(Ç≤ÏO^Œ∂ =Úã≤¡O ã¨=∞㨺H˜ „a\©+¨μ áêÅ# H˘#™êyO¿Ñ HÍ~°}=∞x ã¨Ê+ì̈OQÍ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞)
P `«~°∞"å`« 1871-72 Ö’#∂ 1885 `«~°∞"å`« #∞O_ç `«~°K«∞QÍ Ñ¶¨∞~°¬}Å∞ [iQÍ~Ú.
(P~ü. QÆ∂_£"ÕO^£: ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ ~å[ºOQÆ ã¨=∞㨺 ¿Ñl 29)
L^ÀºQÍÅ H˘~°‰õΩ, ~å[H©Ü«∞ „ѨÜ≥∂[<åÅ H˘~°‰õΩ ‰õΩb#∞Å =∞^茺 [iˆQ Ѷ¨∞~°¬}Å
#∞O_ç =∞`«`«`«fi "å^ŒO ѨÙ\ì̃Ok. Wk „Ѩ`«ºHõΔ ã¨`«ºO. ѨO_ç`«∞Å∞ ã¨=∞㨺x D HÀ}O
#∞O_Õ J^茺ܫ∞#O KÕâß~°∞. Ü«Ú.Ñ≤. =Úã≤¡OÅÃÑ· „á¶êxûãπ ~åa#û<£ KÕã≤# q=~°}Ï`«‡Hõ
J^茺ܫ∞#OÖ’ ~å[H©Ü«∂ÅÖ’ ‰õΩb# „QÆ∂ѨÙÅÃÑ· ˆHO„nHõiOKå#x „Ѩ[ŠѶ¨∞~°¬}efl `«#
ѨijÅ# #∞O_ç q∞#ǨÏ~ÚOKå#x ã¨Ê+ì̈OQÍ ¿Ñ~˘¯<åfl_»∞. (ÉèÏ~°`« =Úã≤¡OÅÖ’ "Õ~åÊ@∞
"å^ŒO ¿Ñl.6) ‰õΩb# =∞`« `«`fi« "å^ŒO Ü≥ÚHõ¯ =¸ÖÏÅ#∞ QÆ∞iOz `«~∞° "å`« J^蕺ܫ∂ÅÖ’
ã¨=∞HÍb# Kåi„`«Hõ Ѩiã≤÷`«∞Å∞, "Õ∞^è•=ÙÅ ÖËHõ =∞^茺`«~°QÆu *ÏfÜ«∞ "å^ŒO`À áê@∞
K«iÛ^•ÌO. HÍx =∞`«"å^ŒO KåÖÏ HÍÅO „H˜`«"Õ∞ JѨÊ\˜ q^•º=O`«∞Å ^•fi~å<Õ qãÎ̈ $`«
„Ѩ*ÏhHõOÖ’H˜ K˘K«∞Û‰õΩáÈ~ÚO^Œ<Õ ÉÏ^èŒHõ~°"≥∞ÿ# "åãÎ̈"åxfl JOwHõiOK«Hõ `«Ñ¨Ê^Œ∞. áêKåfl
Ѷ¨∞~°¬}Å∞ ÖËHõ "≥∂áê¡ u~°∞QÆ∞ÉÏ@¡‰õΩ =∞`«`«`«fi ã¨fiÉèÏ=O =∞# HÍÅOÖ’ Jaè=$kú K≥O^ŒÖË^Œ∞.
JO^Œ∞‰õΩ HÍ~°}ÏÅ∞ "Õ~åÊ@∞ "å^Œ "Õ∞^è•=ÙÅ <åÜ«∞Hõ`fi« O ɡOQÍÖò, =∞ÅÉÏ~üÅÖ’ ÖËHáõ È=_»O
HÍ=K«∞Û. Ü«Ú.Ñ≤. ѨO*ÏÉòÅÖ’ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞, =Úã≤¡OÅ∞ ~ÚOK«∞q∞OK«∞ ã¨=∂#OQÍ
q^•º=O`«∞Å=_»O HÍ=K«∞Û. HÍx D „áêO`åÅÖ’ 1880 `«~°∞"å`« =∞`« Ѷ¨∞~°¬}Å∞
ã¨~fi° ™ê^è•~°}=∞Ü«∂º~Ú. JѨÊ\˜ ™ê=∂lHõ Pi÷Hõ L„kHõ`Î Å« ∞ áêH˜HΔ Oõ QÍ HÍ~°}"≥∞ÿ =ÙO_»=K«∞Û.

58
J=^è£, JbѶ¨∞~ü, |∞ÅO^£ëêÅÖ’x qã¨Î $`« „áêO`åÅÖ’ Ç≤ÏO^Œ∂ Ô~·`«∞Å∞ =Úã≤¡O
`åÅ∂HÍ^•~°¡#∞ Éèí∂™êfi=ÚÅ#∞ Z^Œ∞~˘¯<åfl~°∞. Ü«Ú.Ñ≤. #QÆ~° „áêO`åÅÖ’x =Úã≤¡OÖÖ’
J`«ºkè‰õΩÅ∞ KÕu =$`«∞ÎÅ "å~°∞, z#fl ëêѨÙÅ Ü«∞*=∂#∞Å∞, zÅ¡~° "åºáê~°∞Å∞. HÍx ÃÑ^ŒÌ
"åºáê~°∞Å∞ ÉϺOHõ~°∞¡ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞ ѨO*Ï|∞Ö’ Ç≤ÏO^Œ∂ =~°Î‰õΩʼnõΩ, =_ô¤ "åºáê~°∞ʼnõΩ
=Úã≤O¡ ~Ô `· ∞« Å #∞O_ç „Ñ¨*Ï „ѨuѶ∞¨ @# Z^Œ∞~°~ÚºOk. HÍh Pi÷Hõ ã¨=∞㨺ʼnõΩ ã¨O|O^èOŒ ÖËx
JOâßÅÃÑ· ‰õÄ_® Ѷ∞¨ ~°¬}Å∞ [iQÍ~Ú. XHõ L^Œº=∞O „áê~°OÉèí ^ŒâÖ◊ ’<Õ L`«~Î ° ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’x
J<ÕHõ „áêO`åÅÖ’ QÀ=^èŒ ã¨=∞㨺ÃÑ· Ѷ¨∞~°¬}Å∞ [iQÍ~Ú. 1883-91 HÍÅOÖ’ ѨO*Ï|∞Ö’
~ÚÖÏO\˜ ÃÑ^ŒÌ Ѷ¨∞~°¬}Å∞ K≥ň~QÍÜ«∞x ÔQ~åÖò¤ ÉÏiÜ«∞<£ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. 1888-93 HÍÅOÖ’
`«∂~°∞Ê Ü«Ú.Ñ≤., cǨ~üÅÖ’ D JÅ[_»∞Å∞ Ѩ`åHõ ™ê÷~ÚH˜ KÕ~∞° H˘<åfl~Ú. Ѷ∞¨ ~°¬}Å „ѨÉÏè =O
Z‰õΩ¯=QÍ L#fl lÖÏ¡Å∞ - ÉÏeÜ«∂, |<å~°ãπ, J*ÏOѶ¨∞~ü, QÀ~°H±Ñ¨Ó~ü, J„~å, +¨~å<£,
QÆÜ«∞, áê\ÏflÅ∞ 1893-95 HÍÅOÖ’ ÉÁOÉÏ~ÚÖ’#∞ =∞Ǩ~åRÖ’x KåÖÏ Ñ¨@ì}ÏÅÖ’
f„="≥∞ÿ# Ѷ¨∞~°¬}Å∞ K≥ň~QÍ~Ú. XHõ QÆ∞[~å`«∞ q∞Å∞¡ Ü«∞[=∂x ÉÁOÉÏ~ÚÖ’ 1893Ö’QÍ
ã¨O~°H}Δõ ã¨OѶ∂¨ xfl ™ê÷ÑO≤ Kå~°∞. uÅH± QÆ}Ѩu L`«û"åÅ#∞ ™ê~°fi[xHõ ÖËHõ =∞`« „áêuѨkHõ#
KÕѨ\Ïì_»∞. QÆ}Ѩu L`«û"åʼnõΩ ~åÜ«∞|_ç# áê@Å∞ "≥ÚǨÏ~°Ox |Ç≤Ï+¨¯iOK«=∞x
Ñ≤Å∞ѨÙxKåÛ~Ú. JO`«‰õΩ =ÚO^Œ∞ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞, =Úã≤¡OÅ∞ ã¨q∞+≤ìQÍ "≥ÚǨÏ~°O ѨO_»QÆ
[~°∞ѨÙH˘<Õ"å~°∞. QÆ}Ѩu L`«û"åÅ HõO>Ë "≥ÚǨÏ~°O *ÏfÜ«∞ ѨO_»∞QÆ Jx 1898Ö’
ã¨∞^è•~°H± J<Õ ã¨O㨯~°}"å^Œ Ѩ„uHõ ¿Ñ~˘¯#flk. JÖÏ¡ J#∞„QÆǨÏO "Õ∞~°̂H h=Ù =Úã≤¡OQÍ
ѨÙ\Ïì=Ù. Ѩ~å~Ú =∞`«O`À ¿ãflÇ¨Ï ã¨ÇϨ HÍ~åÅ∞ ‰õÄ_»=Ù— 'QÀ=Ù =∞# `«e.¡ `«ex¡ =∞~°záÈ=^Œ∞—Ì
(P~ü.HÍ+¨‡<£. k qO`ü PѶπ Ö’Hõ =∂#º ¿Ñl 78) - ÖÏO\˜ L„kHõ`Î Å« ∞ KÀ@∞ KÕã∞¨ H˘<åfl~Ú.
HõÅHõ`åΠѨiã¨~° áêi„âßq∞Hõ „áêO`åÅÖ’ "≥Ú^Œ\ ˜ Ѷ¨∞~°¬} 1891Ö’ [iyOk. P `«~°∞"å`«
1896 |„H©^£ ã¨O^Œ~°ƒùOQÍ \˜Å∂Ѷ¨∞~ü QÍÔ~¤<£ iKüÅÖ’ JÅ[_»∞Å∞ K≥ň~QÍ~Ú. 1897Ö’
L`«Î~° HõÅHõ`åÎÖ’ qãÎ̈ $`« ™ê÷~Ú Ñ¶¨∞~°¬} [iyOk.
„âßq∞‰õΩÅ∞
1890 ^Œâß|ÌO <å\˜ HõÅHõ`åÎ [#Ѩ<å~° q∞Å∞¡ Ѷ¨∞~°¬}Å∞ `˘e™êiQÍ „âßq∞Hõ
K≥·`«<åºxfl HõeyOKå=∞x n¿Ñ+π K«„Hõ=iÎ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. 1819 ^Œâß|ÌO <å\˜H˜ ÉÁOÉÏ~Ú
ѨuÎ q∞Å∞¡Ö’¡ HõÅHõ`åÎ [#Ѩ<å~° q∞Å∞¡Ö’¡ QÆ}hÜ«∞"≥∞ÿ# HÍi‡Hõ =~°æ ˆHO„nHõ~°} [iyOk.
HÍi‡‰õΩÅ r=# Ѩiã≤÷`«∞Å∞ „ѨѨOK«OÖ’ W`«~° „áêO`åÅÖ’ áêi„âßq∞Hõ ÃÑ@∞ì|_ç^•s
q^è•#O Jaè=$kú K≥O^Œ∞`«∞#fl WÖÏO\˜ ^Œâ◊ÅÖ’ ZO`« P^è•fi#flOQÍ =Ù#fl"À JO`«
P^è•fi#flOQÍ =Ù<åfl~Ú. 1881,1891 á¶êºHõìs K«\ÏìÅ "Õ∞~°‰õΩ „ã‘ÎÅ#∞, Ñ≤Å¡efl ‰õÄbÅ∞QÍ
xÜ«∞q∞OK«~å^Œ#fl K«\Ïìxfl J~°H˘~°QÍ áê\˜OKå~°∞. (Jk ‰õÄ_® ÉÁOÉÏ~Ú |@ìÅ q∞Å∞¡ÃÑ·
ÖÏOH±Ã+·~ü |@ìÅ q∞Å∞¡ XuÎ_ç "Õ∞~°‰õΩ) ~ÀAH˜ 15,16 ÖËHõ 18 QÆO@Å∞ Ѩx KÕÜ«∞_»O
ã¨~°fi™ê^è•~°}=∞~ÚOk. ÉÁOÉÏ~ÚÖ’ HÍi‡‰õΩŠѨx Ѩiã≤÷`«∞Å "≥∞~°∞QÆ∞ H˘~°‰õΩ =∂#=`å
^Œ$+≤ìÖ’ „Ѩܫ∞`åflÅ∞ „áê~°OÉèí=∞Ü«∂º~Ú. "å\˜H˜ P^èŒ∞º_»∞ Ü«∞<£.Ü«∞O. ÖÁYO_Õ (Ѷ¨ÓÖË
59
ã¨Ç¨ÏK«~°∞_»∞) 1880ÅÖ’ 'nè#|O^èŒO— J<Õ "å~åΠѨ„uHõ „áê~°OaèOKå~°∞. 1884Ö’ Ѩx
QÆO@Å `«yæOѨ٠H˘~°‰õΩ ã¨=∂"ÕâßÅ∞ x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. 1890Ö’ ÉÁOÉÏ~Ú q∞Å∞¡ HÍi‡‰õΩÅ
ã¨OѶ∂¨ xfl „áê~°OaèOKå_»∞. "åã¨=Î OQÍ HÍi‡Hõ =~°æ ã¨OѶ∞¨ O HÍ^Œ∞. ÖÁYO_Õ `«# HÍ~åºÅÜ«∞OÖ’
LO_Õ"å_»∞. `«# ^ŒQiæÆ H˜ =zÛ# "åiH˜ ã¨ÅǨeKÕÛ"å_»∞. JÖÏO\˜ HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞ HõÅHõ`åÎÖ’
‰õÄ_® „áê~°OÉè=í ∞Ü«∂º~Ú. HõÅHõ`åΠѨiã¨~åÅÖ’x ÉÏ~°OQÀ~ü ɡOQÍb E\ò q∞Å∞¡ HÍi‡‰õΩÅ
H˘~°‰õΩ „|Ǩχ ã¨=∂[ ã¨O㨯~°Î â◊tѨ^Œ ɡ#s˚ WÖÏO\˜ HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ KÕѨ\Ïì~°∞. ~å„u
|_»∞Å∞, HõΔ|∞ƒÅ∞, P`«‡ ã¨OÜ«∞=∞# ã¨OѶ¨∂Å∞, ÉèÏ~°`« „â◊=∞rq J<Õ Ñ¨„uHõ Jhfl ‰õÄ_®
HÍi‡‰õΩʼnõΩ q∞`« =ºÜ«∞O, #„=∞`«, ã¨fiÜ«∞O ã¨Ç¨ Ü«∞Hõ`« ÖÏO\˜ =∞^躌 `«~Q° uÆ hu xÜ«∞=∂Å#∞
JÅ"å@∞ KÕ ¿ ãO^Œ ∞ ‰õ Ω Ü« ∞ uflOKå~Ú. â◊ t ÉÏ|∞ áê~î ° â ßÅÖ’¡ K« k "Õ HÍi‡‰õ Ω Å∞
„Hõ=∞tHõΔ}ÏÜ«Ú`«OQÍ Hõ+≤ìOz Ѩx KÕã¨∞Î<åfl~°x Ü«¸~°Ñπ q∞Å∞¡ Ü«∞[=∂#∞Å∞ ǨÏ~°¬O =ºHõÎO
KÕâß~°∞. ɡ#s˚ HÍ~°ºHõÖÏáêxfl „áÈ`«ûÇ≤ÏOz áÈ+≤Oz#"åiÖ’ ÉÏ~°OQÍ~ü E\ò q∞Å∞¡Å
"Õ∞<Õ[~ü _»|∞¡ º JÖˇQÍ˚O_»~ü =ÚY∞º_»∞. HÍx `«∂~°∞Ê Ü«Ú.Ñ≤., cǨÏ~°∞Å #∞O_ç =Åã¨Å∞
=zÛ# "åix ɡOQÍb HÍi‡‰õΩefl `˘ÅyOz xÜ«∞q∞OK«_»OÖ’ 1890 ^Œâß|ÌOÖ’ D
=∞^茺`«~°QÆu =∂#=`å "å^ŒO ‰õÄ_® JO`«iOzOk. cǨÏ~°∞ ɡOQÍÖò QÆ#∞ÅÖ’, J™êûO
\© `À@ÅÖ’ ‰õÄbÅ∞ "åi ã¨fiQÆ$ǨÏÅ∞ #∞O_ç `«iq∞ "ÕÜ«∞|_ç =O^ŒÖÏk "≥∞ÿà◊§ ^Œ∂~°OÖ’
HÍO„\ωõΩì XѨÊO^•Å‰õΩ Ö’|_ç J~Ú# "åiH˜ ^Œ∂~°OQÍ H˘`«Î "å`å=~°}OÖ’ ÉèíÜ«∞O
ÉèÜ
í ∞« OQÍ |`«∞‰õΩ~¸_»∞ã¨∞#Î fl =Å㨠‰õÄbÅ∞ ^•fi~°HÍ<å^ä£ QÆOQÆ∂b ÖÏO\˜ ɡOQÍb "Õ∞^è•=ÙÅ∞
^ŒÜ«∞hÜ«∞"≥∞ÿ# ‰õÄbÅ ã≤÷uQÆ`«∞ʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ „ѨKå~°O x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. HÍh ‰õÄbefl
ã¨OѶ¨∞\˜`« Ѩ~°KÕ „Ѩܫ∞`åflÅ∞ KÕÜ«∞ÖË^Œ∞.
‰õÄbÅ∞ "åi ã¨fiO`« Ѩ^Œú`«∞ÅÖ’ H˘xfl áÈ~å\ÏÅ∞ KÕâß~°∞. Ѩx KÕ~ÚOKÕ
ã¨∂Ѩ~ü"≥·[~°¡ÃÑ· ^•_»∞Å∞ KÕâß~°∞. K≥^Œ∞~°∞ =∞^Œ∞~°∞ Ѷ¨∞~°¬}ʼnõΩ `«ÅѨ_®¤~°∞. z#fl z#fl
ã¨"≥∞‡Å∞ KÕâß~°∞. 1882-90 HÍÅOÖ’ ÉÁOÉÏ~Ú =∞„^•ã¨∞ÅÖ’ 25 =ÚYº"≥∞ÿ# ã¨"≥∞‡Å∞
[iy#@∞¡ #"≥∂^Œ~ÚOk. 1892-93, 1901 ã¨O=`«û~åÅÖ’ ÉÁOÉÏ~ÚÖ’ KåÖÏ ÃÑ^ŒÌ
ã¨"≥∞‡Å∞ [iQÍ~Ú. 1890 ^Œâß|Ì =∞^茺 HÍÅOÖ’ HõÅHõ`åÎ E\ò HÍi‡‰õΩÅÖ’ ã¨=∞~°jÅ`«
Ü≥ÚHõ¯ #∂`«# ã¨fi~°O =ºHõÎ"≥∞ÿOk. q∞Å∞¡ Ü«∞[=∂#∞Å∞ ^•_»∞Å#iHõ>ËìO^Œ∞‰õΩ J^Œ#ѨÙ
áÈbã¨∞ Ѩ~°º"ÕHõΔ} J=ã¨~°=∞x ÉèÏ~°`« E\ò q∞Öòû J™Èã≤ÜÕ∞+¨<£ 1895 U„Ñ≤ÖòÖ’ ɡOQÍÖò
„ѨÉèí∞`åfixfl Ji÷OzOk. „áê^äŒq∞Hõ ^Œâ◊Ö’ L#fl HÍi‡Hõ x~°ã¨#Å∞ =~°æ K≥·`«<åºxH˜ |^Œ∞Å∞QÍ
=∞`«`«`«fi K≥·`«#º ~°∂áêxfl fã¨∞‰õΩ<Õ J=HÍâßÅ∞ =ÙO\Ï~Ú. =Úã≤¡O HÍi‡‰õΩÅ∞ "≥ÚǨÏ~°O
ѨO_»∞QƉõΩ ÃãÅ=Ù HÍ"åÅx _ç=∂O_£ KÕâß~°∞. Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞ ~°^äŒÜ«∂„`«H˜ HÍ"åÅ<åfl~°∞.
QÀ=^èŒ ã¨=∞㨺 q"å^Œã¨Ê^Œ"≥∞ÿ# ã¨÷ÖÏÖ’¡ „áê~°÷<åÅÜ«∂xfl xi‡OK«_»O ÖÏO\˜ ã¨=∞㨺ÅÃÑ·
á⁄\Ï¡_»∞H˘<åfl~°∞. 1860-97Ö’ HõÅHõ`åΠѨiã¨~åÅÖ’ ~ÚÖÏO\˜ Ѷ¨∞~°¬}Å∞ [iQÍ~Ú. QÀ
ã¨O~°HõΔ} ã¨=∞㨺ÃÑ· Ѷ¨∞~°¬}Å∞ Z‰õΩ¯=QÍ [iy# Ü«Ú.Ñ≤., cǨ~ü #∞O_ç =Åã¨Å∞ =zÛ#
HÍi‡‰õΩÅ ^Œ$HõÊ^äŒO E\ò q∞Å∞¡ HÍi‡‰õΩefl „ѨÉèÏq`«O KÕã≤Ok. 17= â◊`å|ÌO <å\˜ WOw¡+¨μ
|∂~°∞˚"å qѨ¡=O Ü≥ÚHõ¯ „Ѩ*Ï™êfi=∞º JOâßefl Ѩi~°HΔ̃Oz qãÎ̈iOѨKÕã≤# KÕu =$`«∞ÎÅÖ’
60
ã¨=¸Å"≥∞ÿ# =∂~°∞ÊÅ∞ HÀˆ~ q^è•#O WOw¡+¨μ HÍi‡Hõ =~°æO ~°∂Ѩ٠k^Œ∞ÌHÀ=_®xH˜ `À_»Ê_ç`Õ
¿Ñ^ŒiHõOÖ’H˜ <≥\ ì̃ "ÕÜ«∞|_ç# ÉèÏ~°fÜ«∞ Ô~·`«∞, KÕu =$`«∞ÎÅ"å~°∞ á¶êºHõìsÅÖ’H˜ Ñ‘ÅÛ|_ç
‰õΩÅ =∞`« |O^è•Å#∞ Pã¨~å KÕã¨∞‰õΩ<Õ "≥·Ñ¨Ù "≥ÚQÍæ~°∞. #∂`«# Ѩ@ì} "å`å=~°}O áê`«
q^èÕÜ«∞`«Å‰õΩ |ÖÏxfl KÕ‰õÄiÛOk. =Å㨠‰õÄbÅÖ’ L^ÀºQÍÅ H˘~°‰õΩ áÈ\© ÃÑiyOk.
L^ÀºQÍÅ H˘~°‰õΩ ™ê^è•~°}OQÍ ™ê÷xHõ ã¨~åÌ~°∞efl P„â◊~ÚOK«=Åã≤ =zÛOk. ã¨~åÌ~°∞Å∞,
"åiHõO>Ë ™ê=∂lHõOQÍ L#fl`«∞Å "Õ~åÊ@∞"å^Œ ã≤^•ÌO`åxH˜ "åǨωõΩÅ∞QÍ Ñ¨x KÕâß~°∞.
1896 <å\˜H˜ s„ëê E\ò q∞Å∞¡ =Úã≤¡O HÍi‡‰õΩʼnõΩ ™ê÷xHõ W<åO ^•fi~å =Úã≤¡O f„="å^Œ
ã¨Oã¨÷Ö’ K«∞~°∞‰õΩQÍ Ñ¨x KÕã¨∞Î#fl HõÅHõ`åÎH˜ K≥Ok# =Úã≤¡OÅ "åºáê~° "Õ`«Î ǨÏr #∂~ü
=∞ǨÏ=∞‡^£ [HÍiÜ«∂`À ã¨O|O^è•Å∞ U~°Ê~°K|« _®¤Ü∞« x K«„Hõ=iΠѨiâ’^è<Œ å Ѩ„`«O K≥|∞`«∞Ok.
HõÅHõ`åÎ áêi„âßq∞Hõ „áêO`«OÖ’ "≥Ú^Œ\ ˜QÍ 1895Ö’ ™ê÷Ñ≤OK«|_ç# HÍi‡Hõ ã¨OѶ¨∞O
HõOH˜<å~åH˜ K≥Ok# =∞ǨÏ=∞‡nÜ«∞ ã¨OѶ¨∞O. D ã¨OѶ¨∞O ã¨Éèí∞ºÅ‰õΩ ~ÀQÍÅ∞ ~Àã¨∞ìÅ∞ =¿ãÎ
P^Œ∞HÀ=_®xH˜ q~åàÏÅ∞ ¿ãHõiOzOk.
W`«~° „áêO`åÅ ‰õÄbÅ∞ =Åã¨Å∞ ~å=_»O, PǨ~°^è•<åºÅ ^èŒ~°Å∞ qѨs`«OQÍ
ÃÑ~°Q_Æ O» q^Œ∞ºnÌáêÅ∞ ~å=_»O`À Ѩx QÆO@Å∞ ÃÑOK«_O» - 1850 ^Œâß|ÌO =∞^躌 ÉèÏQÆOÖ’
HõÅHõ`åÎ E\ò q∞Å∞¡ HÍi‡‰õΩÅ`À L„kHõÎefl ÃÑOKå~Ú. HÍi‡‰õΩÅ∞ Ü«∂[=∂#ºOÃÑ·
q~°∞K«∞‰õΩѨ_®¤~°∞. =∞`« Ѷ¨∞~°¬}ʼnõΩ áêÅÊ_®¤~°∞. "≥Ú^Œ\ ˜ `«~°Ç¨ ã¨OѶ¨∞@#Å HõO>Ë Ô~O_»=
`«~°Ç¨ ã¨OѶ¨∞@#Å∞ Z‰õΩ¯= [iQÍÜ«∞#fl K«„Hõ=iÎ "å^Œ#x Ö’`«∞QÍ J^茺ܫ∞#O KÕã≤#
~°Ol`ü ^•ãπQÆ∞áêÎ u~°ã¨¯iOKå~°∞. =∞`«, =~°æ, *ÏfÜ«∞ K≥·`«<åºxfl HõÅQÍ Ñ¨ÙÅQÆOQÍ
XHõ^•x<˘Hõ\ ˜ „ѨÉèÏq`«O KÕã¨∞‰õΩO@∞#fl 20= â◊`å|ÌѨ٠ÉèÏ~°`« ^Õâ◊ K«i„`«Ö’ JÖÏO\˜
Jã≤÷~° Ѩiã≤÷u H˘#™êQÆ∞`«∞Ok. =º=™êÜ«∞ JÅ[_»∞Å∞ `«~°K«∞QÍ =∞`« Ѷ¨∞~°¬}Å ~°∂ѨO
fã¨∞‰õΩ<åfl~Ú. QÀã¨O~°HõΔ}‰õΩ HõOHõ}O Hõ@∞ì‰õΩ#fl"å~°∞ ÖËHõ W™ê¡O PO^Àà◊<åHÍ~°∞Å∞ HÍi‡Hõ
Hõ~°¬Hõ <åÜ«∞‰õΩÅÜ«∂º~°∞. WO^Œ∞Ö’ qѨs`«O "Õ∞OÖË^Œ∞. WHõ¯_» =∂„`«"Õ∞ [iyOkHÍ^Œ∞. ''
XHõ ~°Hõ"≥∞ÿ# ã¨=∞~°jÅ`« ã¨∞ÅÉèíOQÍ =∞~˘Hõ ~°∂ѨO fã¨∞H˘O@∞Ok. Jx áêi„âßq∞Hõ
qѨ¡"åxH˜ =ÚO^Œ∞<å\˜ „Ѩ[Å QÆ∞OѨÙefl QÆ∞iOz *Ïi˚~°∂_£ KÕã≤# "åYºÅ∞† JÖψQ
'âßMÏѨ~°"≥∞ÿ# (áêHΔ̃Hõ) K≥·`«#ºO =~°æ K≥·`«#ºOQÍ Jaè=$kú K≥O^Œ=K«∞Û. ÖËHõ =~°æ K≥·`«#ºO
âßMÏѨ~°"≥∞ÿ# (áêHΔ̃Hõ) K≥·`«#ºOQÍ =∂~°=K«∞Û— Jx WOw¡+¨μ áêi„âßq∞Hõ qѨ¡=OÖ’ =~°æ
áÈ~å@O J^茺ܫ∞#O KÕã≤# *Ï<£ á¶êãì̈~ü "åYºÅ∞ QÆ=∞<å~å›Å∞.
"åºáê~° „QÆ∂ѨÙÅ∞, L#fl`« =~åæÅ∞
ÉèÏ~°`« ^Õâ◊OÖ’ #∂`«# HÍi‡Hõ =~°æO P^èŒ∞xHõ ã≤^•úO`åxfl JOkѨÙK«∞ÛH˘x
=ÚO^Œ∞‰õΩ fã¨∞‰õΩáÈÖËHõ áÈ~ÚOk. D "åYº JѨÙÊ_Õ Jaè=$kú K≥O^Œ∞`«∞#fl ÉèÏ~°`«
ÃÑ@∞ì|_ç^•s =~åæxH˜ JO`«HõO>Ë Z‰õΩ¯=QÍ =iÎã¨∞ÎOk. "åºáê~° ã¨=¸Ç¨ÅÖ’ ÉÁOÉÏ~ÚH˜
K≥Ok# áêsûÅ∞ `˘Å∞`« áêâßÛfºHõ~°} K≥O^•~°<Õ MϺu =ÙOk. HÍx ~ÚO^Œ∞Ö’ ‰õÄ_®
ÃÑ^ŒÌ "åºáê~°∞Å (Ã+\˜Ü«∂Å) HõO>Ë ZeÊù<£ ãì̈<£ HÍÖËl Ѩ@ìÉèí„^Œ∞Å∞ =ÚO^Œ∞<åfl~°∞. WO^Œ∞‰õΩ
61
q~°∞^ŒúOQÍ QÆ∞[~åu =xÜ«∂Å∞ =∂~åfi_ôÅ∞ ™ê=∂lHõ, =∞`« Ѩ~°"≥∞ÿ# q+¨Ü«∂ÅÖ’ ѨÓiÎ
™êO„Ѩ^•Ü«∞ "å^Œ∞Å∞QÍ =ÙO_çáÈÜ«∂~°∞. ɡOQÍÅ∞Ö’ ã¨OѶ∞¨ ã¨O㨯~°} L^Œº=∞O =zÛ ~Ô O_»∞
`«~åÅ∞ QÆ_çz# `«~°∞"å`« QÍx HõÅHõ`åÎ =∂~åfi_ôÅÖ’ JÖÏO\˜ L^Œº=∞O ~åÖË^Œ∞. L=∞‡_ç
‰õΩ@∞O|O, |Å"≥∞ÿ# ‰õΩÅ |O^è•Å∞ =∂~åº_ôÅ∞ "åºáê~° Ѩ~°OQÍ Jaè=$kú K≥O^Œ_»OÖ’
™ê#∞‰õÄÅ"≥∞ÿ# áê„`«x x~°fiÇ≤ÏOKåÜ«∞x \˜O|~üæ ÖÏO\˜ K«i„`«HÍ~°∞Å∞ <˘H˜¯K≥áêÊ~°∞. =Åã¨
=zÛ# =∂~åfi_ôx ™ê÷xHõ =∂~åfi_ôÅ∞ ™êfiQÆuOKå~°∞. JO`ÕHÍHõ 19= â◊`å|ÌѨ٠=∞`«
ã¨OѶ¨∞ ã¨O㨯~°} L^Œº=∂ÅxflO\˜Ö’ XHõ¯ P~°º ã¨=∂[O =∂„`«"Õ∞ "åºáê~° „QÆ∂ѨÙÅ
#∞O_ç H˘O`« =∞^ŒÌ`«∞ á⁄O^ŒQÆeyOk. *ÏfÜ«∞ |∂~°∞˚"åÅ Jaè=$kúH˜ =Å㨠"å^Œ ~å[H©Ü«∞
Pi÷Hõ x~å‡}ÏxH˜ =∞^茺 n~°…HÍeHõ "≥·~°∞^蕺Å∞#flѨÊ\˜H©, ~ÚO`«‰õΩ =ÚO^Œ∞ QÆ=∞xOz#
q^èŒOQÍ Pi÷Hõ HÍ~°}ÏÅs`åº ÉèÏ~°`« "åºáê~° „QÆ∂ѨÙÅ∞ 1920 ^Œâß|ÌO =~°‰õΩ q^èÕÜ«ÚÅ∞QÍ
LO_çáÈÜ«∂~°∞.
~å*ÏÅ∞ - [q∞O^•~°∞Å∞
ã¨fi^Õj ã¨O™ê÷<ånèâ◊√Å∞ [q∞O^•~°∞Å∞ <åÜ«∞Hõ`«fiO =Ç≤ÏOKÕ ã≤÷uÖ’ ÖË~°∞. 1857
`«~°∞"å`« „a\©+π q^è•#O Ѷ¨Óº_»Öò â◊‰õΩÎÅ`À „Hõ=∞OQÍ "≥∞ÿ„uH˘~°‰õΩ áê=ÙÅ∞ Hõ^ŒÑ¨_»O
„áê~°OaèOzOk. ã≤áê~ÚÅ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ HÍÅOÖ’#∂ WÖÏO\˜ Ѷ∞¨ @#Å∞ [iy#@∞¡ HÍxOQ∑
¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. H˘`«Î q^è•#O ~å[º ã¨O„Hõ=∞} q^è•<åxfl (Doctrine of lapse) x =^Œe"ÕãO≤ k.
1881Ö’ JO>Ë 50 ã¨O=`«û~åÅ `«~°∞"å`« "≥∞ÿã¨∂~°∞x Ç≤ÏO^Œ∂ áêÅHõ ‰õΩ@∞OÉÏxH˜
JѨÊyOzOk. e@ì<£ P^èŒfi~°ºOÖ’ ^Œ~åƒ~°∞ L`«û=O, _»Ñ¶¨i<£ P^èŒfi~°ºOÖ’ ™ê„=∂[º"å^Œ
Ѩ\ÏÖÏÅ∞, ã¨O™ê÷<ånèâ◊√Å a_»¤Å‰õΩ Ñ¨a¡H± ã¨∂¯Å∞ `«~°Ç¨ q^Œº H˘~°‰õΩ Jr‡~üÖ’ "Õ∞Ü≥∂
HÍÖËr ™ê÷Ѩ#, J=^è£ `åÅ∂HÍ^•~°¡ a_»¤Å H˘~°‰õΩ ÅHÀflÖ’ HÍefi<£ HÍÖËr ™ê÷Ѩ# Jxfl
K«HõK«HÍ [iyáÈÜ«∂~Ú. „a\©+¨μ ™ê~°fiÉè∫=∂kèHÍ~°O ^Œ$_è»OQÍ áê^Œ∞H˘ÅÊ|_çOk. „a\©+π
~å[ „Ѩux^èŒ∞Å ^•fi~å |Å=O`«OQÍ J=∞Å∞ Ѩ~°K«|_çOk. D Q˘_»∞QÆ∞ „H˜O^Œ ã¨fi^Õj
áêÅ# ¿Ñ~°∞`À 3= =O`«∞ ÉèÏ~°`« ^ÕâO◊ Ö’ ѶӨ º_»Öò xÜ«∞O`«$`«fi Jaè=$kú „áÈ`«ûÇ≤ÏOK«|_çOk.
=Åã¨"å^•xH˜ x["≥∞ÿ# P^èŒ∞hHõ~°}`À Ѩ<Õq∞\˜? J~Ú#ѨÊ\˜H© H˘xfl ã¨fi^Õj ã¨O™ê÷<åÅ∞
„a\©+π WO_çÜ«∂`À ã¨=∂#"≥∞ÿ# áêÅ<å Ѩ~°"≥∞ÿ# „Ѩ=∂}Ïefl áê\˜OK«QÆeQÍ~Ú. "≥∞ÿã¨∂~°∞,
|~À_® ã¨O™ê÷<åÅ∞ ã¨OѶ¨∞ ã¨O㨯~°}efl K«∞~°∞‰õΩQÍ KÕѨ\Ïì~Ú. (™êfi`«O„`«ºO ™êkèOKÕ
=~°‰õΩ „a\˜+≤O_çÜ«∂ HõO>Ë |~À_®Ö’ q"åÇ¨Ï K«@ìO Jaè=$kúHõ~°OQÍ =ÙOk) u~°∞"å#∂¯~°∞
J`«ºO`« Z‰õΩ¯= JHõΔ~å㨺`å ˆ~@∞x ™êkèOzOk. |~À_® qq^èŒ ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ <Ò~Àl,
P~ü.ã≤. ^Œ`ü, J~°qO^ŒÑ¶¨∞’+π ÖÏO\˜ <åÜ«∞‰õΩÅ`À ã¨O|O^è•Å∞ ÃÑ@∞ìH˘x "åi ¿ã=efl
qxÜ≥∂yOK«∞‰õΩ#flk. ~åAʼnõΩ, [q∞O^•~°∞ʼnõΩ ~ÚzÛ# „áÈ`åûǨÏO ™êO„Ѩ^•Ü«∞ ÉèÏ~°fÜ«∞
ã¨O㨯 $uÖ’x qÅ∞"≥·# JOâßefl (L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ ™êO„Ѩ^•Ü«∞ ã¨Ow`« "å~°ã¨`åfixfl)
Ѩi~°HΔ̃OK«∞HÀ=_®xH˜ ^ÀǨÏ^ŒÑ¨_çOk. HÍx J`«ºkèHõ ã¨fi^Õj ã¨O™ê÷<åÅ∞ ™ê=∂lHõOQÍ,
™êO㨯 $uHõOQÍ, ~å[H©Ü«∞OQÍ xÅ∞=h~°∞ÖÏ LO_çáÈÜ«∂~Ú. z#fl z#fl xÜ«∞O`«$`«fi
62
~å*ϺÅ∞ „a\˜+≤O_çÜ«∂Ö’ J@ìǨã¨OQÍ Jaè=$kú Ѩ~°K«|_ç# K«\ÏìÅ∞ áœ~°Ç¨Ï‰õΩ¯Å ÖÏO\˜
"å\˜x Ѩ\ ì̃OK«∞HÀÖË^Œ∞. 1930 ^Œâß|ÌO #∞O_ç „áê~°OÉèí"≥∞ÿ# ã¨fi^Õj ã¨O™ê÷<åÅ „Ѩ*Ï
L^Œº=∞O =∂„`«"Õ∞ Hõ$„u=∞OQÍ "Õ~°∞ KÕÜ«∞|_ç# D nfiáêʼnõΩ ÉèÏ~°`« LѨYO_» „Ѩ^è•#
„ã¨=OuÖ’ HõÅ=QÆeyOk. „a\©+¨μ"å~°∞ ÉèÏ~°`« ^Õâßxfl UH©Hõ$`«O KÕâß~°x K≥ѨÙÊHÀ=_»O
‰õÄ_® =\ì̃=∂@ÖË. WHõ [g∞O^•~°∞Å q+¨Ü«∂xH˜ =¿ãÎ HõÅHõ`åÎH˜ K≥Ok# „a\©+≤O_çÜ«∞<£
J™Èã≤Ü∞Õ +¨<£ ÖÏO\˜ Éè∂í ™êfi=ÚÅ PkèÑ`¨ º« OÖ’ QÆÅ ã¨Oã¨Å÷ ∞ P `«~∞° "å`« HÍÅOÖ’ q∞`«"å^Œ
HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩÅ _ç=∂O_»¡#∞ 1850 Ö’<Õ „Ѩ™êÎqOKå~Ú. HÍx 1870 ^Œâß|ÌO #∞O_ç
=∞^茺 `«~°QÆu ã¨Oã¨÷Å∞ Jaè=$kú K≥O^Œ_»O`À Wq „a\©+¨μ „ѨÉèí∞`«fi q^èÕÜ«∞ ã¨OѶ¨∂Å∞QÍ
ZÖÏO\˜ HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞ ÖËx =Ú~îåÅ∞QÍ qzÛù#fl=∞Ü«∂º~Ú.
1886 HõÅHõ`åÎ ã¨^Œã¨∞û‰õΩ Ç¨Ï[Ô~·# „Ѩux^èŒ∞Åx qâı¡+≤Oz# ÉèÏ~°`« *ÏfÜ«∞
HÍO„Ô Q ãπ iáÈ~° ∞ ì ''„Ѩ [ ʼnõ Ω ™êfiÉè Ï qHõ <åÜ« ∞ ‰õ Ω Å∞QÍ K≥ Ñ ¨ Ê |_» ¤ ‰õ Ω b# =~° æ O
(Aristocracy) #∞O_ç Z=~°∂ Ǩ[~°∞ HÍÖË^Œ∞—— Jx ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞.
''Ô~·`«∞Å∞, =º=™êÜ«∞ =~åæÅ #∞O_ç `«y#O`« „áêux^茺OÖË^Œ∞——. ''z#fl =_ô¤
"åºáê~°∞Å∞, ëêѨÙÅ Ü«∞[=∂#∞Å #∞O_ç Z=~°∂ ~åÖË^Œ∞. L#fl`« ™ê÷~Ú "å}˜[º =~åæÅ∞,
ÉϺO‰õ~°∞¡, =~°Î‰õΩÅ „áêux^茺O Z‰õΩ¯=QÍ LO^Œx ¿Ñ~˘¯#flѨÊ\˜H© ^•^•Ñ¨Ù 130 =∞Ok
U^À XHõ ~°Hõ"≥∞ÿ# Éèí∂q∞ Ü«∞[=∂#∞Å∞ HÍO„ÔQãπ Ü≥ÚHõ¯ `˘e `«~°O <åÜ«∞Hõ`«fiO
'q^•º=O`«∞Öˇ·# =∞^茺`«~°QÆu—, 'WOw¡+¨μ q^Œº <ÕiÛ# ‰õΩb#∞Å∞— ÖËHõ "Õ∞^è•q =~°æO`À
=∞"Õ∞Hõ=∞~ÚºO^Œx K«i„`«HÍ~°∞Å∞ =i‚OKå~°∞. JÅǨÏÉÏ^£ HÍO„ÔQãπ(1888)H˜ 1200 H˜
ÃÑ·QÍ Ç¨[Ô~·# „Ѩux^èŒ∞ÅÖ’ 455 =∞Ok ÖÏÜ«∞~°∞¡, 59 =∞Ok Láê^蕺ܫÚÅ∞, 73 =∞Ok
Ѩ„uHÍ ~°K~« Ú`«Å∞. WѨC_»∞ =∞#O D "Õ∞^è•q =~°Oæ Ü≥ÚHõ¯ ™ê=∂lHõ =¸ÖÏÅ∞, ã≤^•úO`«O,
~å[H©Ü«∞ HÍ~°ºHõÖÏáêxfl QÆ∞iOz K«iÛ^•ÌO.
=∞^躌 `«~Q° uÆ K≥`· #« ºO - ~å[H©Ü∂« Å∞
"Õ∞^è•q =~°Oæ Ü≥ÚHõ¯ ™ê=∂lHõ =¸ÖÏÅ∞
"≥∞„\˜‰õΩºÖË+¨<£x ã¨∂zHõQÍ fã¨∞‰õΩO>Ë 1880 ^Œâß|ÌO <å\˜H˜ WOw¡+¨μ K«^Œ∞=Ù
K«kq# ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ ã¨OYº ^•^•Ñ¨Ù 50,000H˜ KÕ~°∞H˘#flk. (a.Z. _ç„w á⁄Ok# "å~°∞
=∂„`«O ˆH=ÅO 5000 =∞Ok =∂„`«"Õ∞) WOw¡+¨μ K«^Œ∞=ÙH˘O@∞#fl "åi ã¨OYº 1887Ö’
2,98,000 HÍQÍ 1907 <å\˜H˜ 50,5,000 H˜ ÃÑiyOk. WOw¡+μ¨ "å~åΠѨ„uHõÅ ã¨~∞° ¯ ºÖË+<¨ £
1885Ö’ 90,000 =ÙO_»QÍ 1905 <å\˜H˜ 2,76,000 H˜ ÃÑiyOk. (*ˇ.P~ü."≥∞ˆH¡<£,
ÉèÏ~°fÜ«∞ *ÏfÜ«∞"å^Œ∞Å∞. `˘e<å\˜ HÍO„ÔQãπ ¿Ñl 4) „a\©+μ¨ "å~°∞ =∂\˜=∂\˜H˜ „Ѩ™êÎqOKÕ
q^èŒOQÍ J`«ºO`« ã¨∂Hõ;"≥∞ÿ# "≥∞ÿ<åsì (1901Ö’ JHõΔ~åâ◊√ºÅ∞, WOw¡+¨μ K«^Œ∞=ÙÖ’ 1 âß`«O,
„áêOfÜ«∞ ÉèÏ+¨ÅÖ’ 6 âß`«O) „QÆ∂Ѩ٠^•x Ѩi=∂}ÏxH˜ q∞Oz# „áê=ÚYº`«#∞ á⁄OkOk.
WOw¡+¨μ K«^Œ∞=Ù ^Õâ◊ "åºÑÎ̈OQÍ ã¨O|O^è•Å∞ ÃÑ@∞ì‰õΩ<Õ ã¨=∞~°÷`«x HõeÊOzOk. WOw¡+¨μ
63
K«^∞Œ =Ù K«kq# „ѨÉ∞íè `«fi L^ÀºQÆ∞Å∞, ÖÏÜ«∞~°∞,¡ \©K~« ∞° ,¡ [~°fleã¨∞Åì ∞, _®Hõ~ì ∞° ¡ "åi „áêO`åʼnõΩ
"≥Å∞ѨŠ^Œ∂~°OQÍ =ÙO_ç ÉÏQÍ Ñ¨x KÕÜ«∞QÆÖÏæ~°∞. 1870 ^Œâß|ÌO <å\˜H˜ L`«Î~°
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’x KåÖÏ Ñ¨@}ì ÏÅÖ’ q^•º=O`«∞Öˇ#· ɡOQÍbÅ HÍÅhÅ∞ L<åfl~Ú. ã¨∞~ˆ O„^Œ<å^ä£
ɡ#s˚, ~å[H©Ü«∞ Ѩ~°º@#Å∞ KÕâß~°∞. ɡOQÍÖò "≥Å∞ѨŠ'WO_çÜ«∞<£ J™Èã≤ÜÕ∞+¨<£—‰õΩ ÃÑ^ŒÌ
ã¨OYºÖ’ âßYefl ™ê÷Ñ≤OKå~°∞. JxflO\˜x q∞Oz WOw¡+¨μ K«^Œ∞=Ù `«#`Àáê@∞ „ѨѨOK«
áÈHõ_»Å ã≤^•úO`åÅ K≥·`«<åºxfl `≥zÛ ÃÑ\ì̃Ok. Jk ÖËHõáÈ`Õ K≥·`«#ºÜ«Ú`«"≥∞ÿ# *ÏfÜ«∞"å^Œ
ã≤^•úO`åÅ∞ ~°∂á⁄OkOK«_»O Hõ+ì̈™ê^茺=∞ÜÕ∞ºk. J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ q^Õj =∂^茺=∞OÖ’
K«kq# K«^Œ∞=Ù „áê~°OÉèíO #∞O_ç Ѩ~å~¸Hõ~°}, qÉèí[# ^èÀ~°}∞efl `≥zÛÃÑ\˜ìOk.
D ^èÀ~°}∞Å∞ ã¨=∂[OÖ’ ~ÚѨÊ\˜H© H˘#™êQÆ∞`«∞<åfl~Ú. 1883-84Ö’ ɡOQÍÖòÖ’
"åi¬HÍ^•Ü«∞O ~°∞. 200 Å∞ ֒Ѩ٠QÆÅ ‰õΩ@∞OÉÏÅ #∞O_ç HÍÖËl K«^∞Œ =ÙÅ∞ K«^∞Œ =Ù`«∞#fl"å~°∞
9 âß`«O. HÍ~°}O 1820 #∞O_Õ HõÅHõ`åÎ Ç≤ÏO^Œ∂ HÍÖËrÖ’ @∂º+¨<£ Ѷ‘A <≥ʼnõΩ
~°∞. 5/–Å∞ . WOw¡+¨μ K«^Œ∞=Ù =∞Oz L^ÀºQÍʼnõΩ QÆÅ UÔH·Hõ =∂~°æO QÆ#∞Hõ „áêOfÜ«∞
qÉèË^•Å∞ „áêOfÜ«∞ L„kHõÎ`«Å‰õΩ ^•i fã≤Ok. 1886-87 <å\˜ Ѩa¡H± ã¨sfiã¨∞ Hõg∞+¨<£
iáÈ~°∞ì ##∞ã¨iOz, WOw¡+μ¨ K«^∞Œ =Ù K«kq#"å~°∞ =∞„^•ã¨∞Ö’ 18,390, ɡOQÍÖòÖ’ 16,639,
ÉÁOÉÏ~ÚÖ’ 7196 Ü«Ú<≥·>ˇ_£ „áêq<£ûÖ’ 3200, ѨO*ÏÉòÖ’ 1944, ÃãO„@Öò „áêq<£ûÖ’
608, J™êûOÖ’ 274.
JhÖò ã≤=∂Öò, *Ï<£ „|∂"£∞ Ѷ‘Öò¤ [iÑ≤# `˘e<å\˜ Ѩiâ’^èŒ# WOw¡+¨μ K«^Œ∞=Ù
K«kq# "åix L#fl`« =~°æOQÍ ¿Ñ~˘¯#flk. L#fl`«O J<Õk WHõ¯_» J„QÆ=~°‚ ™ê÷~Úx
x~°fizOzOk. ™êO„Ѩ^•Ü«∞HõOQÍ K«^Œ∞=Ù‰õΩ#fl ‰õΩÖÏÅ∞ D H˘`«Î K«^Œ∞=٠Ѩ@¡ ‰õÄ_® Pã¨HÎ̃
Hõ#Ѩ~K° å~Ú. 1883-84Ö’ ɡOQÍÖò Ç≤ÏO^Œ∂ HÍÖËr q^•º~°∞Å÷ Ö’ 84.7 âß`«O q^•º~°∞Å÷ ∞
„ÉÏǨχ}, HÍÜ«∞ã¨÷, "≥·^Œº J<Õ =¸_»∞ Éèí„^ŒÖ’H± ‰õΩÖÏʼnõΩ K≥Ok#"åˆ~ =∞„^•ã¨∞, ÉÁOÉÏ~Ú
ÖËHõ ѨÓ<åÖ’ „ÉÏǨχ} q^•º~°∞÷Öˇ‰õΩ¯=. Ü«Ú.Ñ≤.Ö’ HÍÜ«∞ã¨∞÷Å „áê|źO JkèHõO. HÍx
<Õ_»∞ D "≥·YiÖ’x ã¨=∞O[ã¨`«fiO ÃÑ^ŒÌ ã¨"åÖò <≥^Œ∞~˘¯O@∞Ok. ã≤Ü«∂Öò 1973Ö’
P`«‡q=∞~°≈Ö’ ''~å[ºO Ü≥ÚHõ¯ „Ѩ`º« HõΔ ã¨`åºÅ∞ K«i„`«HÍ~°∞ʼnõΩ Ñ≤_"ç å^•Å=Ù`å~Ú—— J<åfl~°∞.
ɡOQÍÖò „ÉÏǨχ}∞ÅO`å Éèí„^ŒÖ’H± „Ѩ[Å∞ HÍ~°∞. (L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ „ÉÏǨχ} =O@"åà◊√§,
áœ~ÀÇ≤Ï`«∞Å∞, Hõ~°‡HÍO_»Å∞ x~°fiÇ≤ÏOKÕ"å~°∞.) 1864 Ö’ ÉÁOÉÏ~ÚÖ’ JkèHõº`« QÆÅ L#fl`«
=~°æOQÍ Ñ¨iQÆ}˜OѨ|_Õ z\òѨ=#∞¡, ã¨~°ã¨fi`ü „ÉÏǨχ}∞ÅÖ’ 10,000 =∞Ok aK«ÛQÍà◊√¡,
1880 =∞Ok WO\˜ Ѩx"åà◊√§QÍ L<åfl~°∞. D ã¨O^Œ~°ƒùOÖ’ L#fl`« =~°æO J<Õ Ñ¨^ŒO
`≥Å¡"åiˆH =iÎã¨∞ÎOk. WOw¡+¨μ K«kq# "åi q^è•#O "åi ǨωõΩ¯Å Ñ¨i~°HõΔ}. Wk x["≥∞ÿ#
L#fl`« =~°Oæ #∞O_ç Z=Ô~<· å PtOKÕk. ÉèÏ~°`« ^ÕâO◊ Ö’ =Ù#fl WOw¡+μ¨ "å~°∞ J^Õ KÕã∞¨ <Î åfl~°∞.
WOw¡+¨μ K«^Œ∞=Ù K«kq# "å~°∞ ã¨OѶ¨∞ ã¨O㨯~°} L^Œº=∂ÅÖ’ QÆ}hÜ«∞"≥∞ÿ# =ºH˜ÎQÆ`«
`åºQÍÅ∞ KÕã≤# "å~°∞<åfl~°∞. g~°∞ J„QƉõΩÖÏÅ qâıëêkèHÍ~åʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ ã¨O㨯~°}Å∞
KÕÑ\¨ Ïì~∞° . WOHÍ Ñ¨Å∞=Ù~°∞ "åi „QÍ=∂ÅÖ’ Ѩ@}ì ÏÅÖ’ áê~îâ° ßÅÅ∞, Hõàâ◊ ßÅÅ∞ „áê~°OaèOz
q^•º "åºÑ≤ÎH˜ Hõ$+≤ KÕâß~°∞. ǨÏO@~ü Hõg∞+¨<£ (1882) ã≤á¶ê~°ã¨∞Å ##∞ã¨iOz „ѨÉèí∞`«fi
64
ã¨Ç¨ÏHÍ~°O `«yæOz# ã¨O^Œ~°ƒùOÖ’ g~°∞ q^•º "åºÑ≤ÎH˜ Hõ$+≤ KÕâß~°∞. „ÃÑ·"Õ@∞ ã¨Oã¨÷Å Hõ$+≤
HÍ~°}OQÍ<Õ „Ѩ^è•#OQÍ ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ q^•º"åºÑ≤Î [iyOk. 1881-82 <å\˜H˜ „ÃÑ·"Õ@∞
J<£ Z~Ú_≥_£ HÍÖËrÅ∞ 11 LO_»QÍ 1901-02 <å\˜H˜ D ã¨OYº 53 H˜ ÃÑiyOk.
"≥Ú^Œ\ ˜ x~°ƒO^èŒ „áê^äŒq∞Hõ q^•º aÅ∞¡ (<≥Å ã¨i P^•Ü«∞O ~°∂. 10 Å∞ ֒ѨÙQÍ L#fl
‰õΩ@∞OÉÏʼnõΩ) QÀáêÅ Hõ$+¨‚ QÀYÖË KÕ 1911Ö’ WOÑ‘iÜ«∞Öò H“xûÖòÖ’ „Ѩ"Õâ◊ÃÑ@ì|_çOk.
HÍx aÅ∞¡ u~°ã¨¯iOK«|_çOk. ÉÁOÉÏ~Ú QÆ=~°fl~°∞ "≥·„™ê~ÚH˜ „"åã≤# =ºH˜ÎQÆ`« ÖËYÖ’
Jã¨Å∞ HÍ~°}O |Ü«∞@ ÃÑ\Ïì~°∞. „Ѩu Ô~·`«∞ K«^Œ=QÆeæ`Õ Jã¨O`«$Ñ≤Îx Ô~K«ÛQ˘>Ëì â◊HÎ̃ *ÏfÜ«∞
"å^Œ â◊HÎ̃H˜ qѨs`«OQÍ ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞Ok. (a.P~ü.#O^•, QÀYÖË ¿Ñl 392)
"Õ∞^è•q =~°æO Ü≥ÚHõ¯ PÖ’K«#ʼnõΩ ^•x Ü≥ÚHõ¯ ™ê=∂lHõ Pi÷Hõ =¸ÖÏefl
XˆH™êi qâı¡+≤OK«_»O ^•fi~å "Õ∞^è•q =~åæxfl ã¨iÜ≥ÿ∞# HÀ}O #∞O_ç J^茺ܫ∞#O KÕÜ«∞_»O
™ê^躌 Ѩ_∞» `«∞Ok. áêâßÛ`«º ^ÕâßÅÖ’ ã¨=∞HÍb# Ѩi}Ï=∂Å∞ K≥`· #« ºO #∞O_ç „QÆÇÏ≤ OK«|_ç#
|∂~°∞˚"å P^Œ~å≈ʼnõΩ |∂~°∞˚"åÜÕ∞`«~° ™ê=∂lHõ ѨÙ<åkH˜ =∞^茺QÆÅ `Õ_®x D J^茺ܫ∞#O
`≥eÜ«∞*Ëã¨∞ÎOk. D `Õ_® ɡOQÍÖòÖ’ ã¨Ê+¨ìOQÍ HõxÊOzOk. [q∞O^•~°∞ʼnõΩ kQÆ∞=#,
„âßq∞‰õΩʼnõΩ ÃÑ·# QÆÅ 19= â◊`å|ÌѨ٠"Õ∞^è•q =~°æO =∞^茺 `«~°QÆu |∞~°MÏx ^èŒiOzOk.
Ü«¸~°Ñπ =∞^茺 `«~°QÆux #=¸<åQÍ ZOK«∞H˘#flk. ѨÙ#~°∞r˚=#O, ã¨O㨯~°}, „Ѩ*Ï™êfi=∞º
qѨ¡"åÅ ÖÏO\˜ L^Œº=∂Å∞ =∞^茺ܫÚQÍxfl P^èŒ∞xHõ Ü«ÚQÆOQÍ Ñ¨i=~°Î# K≥OkOK«_®xfl
WOw¡+¨μ K«^Œ∞=Ù ^•fi~å <Õ~°∞Û‰õΩ#flk. J~Ú#ѨÊ\˜H© ^•x ™ê=∂lHõ =¸ÖÏÅ∞ „a\©+¨μ
"Õ∞<ÕlOQ∑ U*ˇhû ã¨Oã¨÷Å∞. "å\˜ =∂~åfi_ô q^èÕÜ«ÚÅKÕ xÜ«∞O„uOK«|_ç# "å}˜[ºO,
Ѩi„â◊=∞ÅÖ’ ÖË=Ù. D =~°æOÖ’ KåÖÏ =∞Ok „ѨÉèí∞`«fi L^ÀºQÆ∞Å∞QÍ =Ù<åfl~°∞. WOHÍ
<åºÜ«∞"å^Œ∞Å∞ Láê^蕺ܫÚÅ∞, [~°fleã¨∞ìÅ∞, _®Hõì~°∞¡QÍ Ñ¨x KÕã¨∞Î<åfl~°∞. giÖ’ KåÖÏ
=∞OkH˜ „QÍg∞} „áêO`åÅÖ’ H˘kÌáê\˜ Éèí∂=ÚÅ∞ L<åfl~Ú. 1869 _çÃãO|~ü 9 'J=∞$`«
|*Ï~ü— Ѩ„uHõ D =~°Oæ Ü≥ÚHõ¯ ^ŒfiO^Œfi ã¨fiÉèÏ"åxfl ã¨q=~°OQÍ =i‚OzOk. U ã¨=∂[OÖ’<≥<· å
=∞^茺 `«~°QÆu „Ѩ[Å∞ J`«ºO`« „ѨÜ≥∂[#Hõ~°"≥∞ÿ# „QÆ∂ѨÙQÍ Ñ¨iQÆ}˜OK«|_»`å~°∞. =∞# ^Õâ◊
ã¨OˆHΔ=∞O KåÖÏ =~°‰õΩ D =~°æOÃÑ· P^è•~°Ñ¨_ç =ÙO@∞Ok. U^≥·<å ™ê=∂lHõ qѨ¡=O D
=~°æO ^•fi~å<Õ =ã¨∞ÎOk. ^Õâ◊OÖ’ D<å_»∞ =∞#O K«∂ã¨∞Î#fl „ѨÜ≥∂[#Hõ~°"≥∞ÿ# ã¨Oã¨÷efl
HÍ~°º„Hõ=∂efl „áê~°OaèOzOk. D ã¨Oã¨÷ÖË =∞^茺 `«~°QÆuH˜ r=# Éèí$u ¿ã=Å #∞O_ç Éèí∂q∞
#∞O_ç Åaèã¨∞ÎOk.
ɡOQÍb "Õ∞^è•=ÙÅ∞ "åºáê~åxH˜ ^Œ∂~°OQÍ =ÙO_»_®xH˜ HÍ~°}O ‰õΩb#∞ʼnõΩ
"åºáê~°O Ѩ@¡ QÆÅ „Ѩu‰õÄÅ "≥·Yi =Å# HÍ^Œ∞. 19= â◊`å|Ì =∞O`«\Ï =∞^茺`«~°QÆu
Ѩ„uHõÅ∞ ã¨fi`«O„`«OQÍ Ñ¨i„â◊=∞Å∞ "åºáê~°O KÕÑ@ ¨ =ì ∞x HÀ~å~Ú. Éè∂í ™êfi=∞º q^è•#O`ÀQÆÅ
ã¨O|O^èŒO |∂~°∞˚"å PHÍOHõΔefl x"åiOK«ÖË^Œ∞. HÍx =º=™êÜ«∞ ã¨=∞㨺ÅÃÑ· ã¨=¸Å"≥∞ÿ#
=∂~°∞ÊÅ∞ HÀˆ~ PÖ’K«#Å#∞ HÍ~åºK«~°}#∞ J_»∞¤‰õΩ#flk.
65
 W`«~° „áêq#∞ûÅÖ’ ‰õÄ_® H˘xfl Pã¨HHΘ ~õ "° ∞≥ #ÿ „áêOfÜ«∞"≥∞#ÿ =∂~°∞ÊÅ`À WÖÏO\˜
#=¸<åÅ∞ K«∂_»=K«∞Û. J^Õ q^èŒOQÍ =∞„^•ã¨∞Ö’ 1850 ^Œâß|ÌOÖ’ =∞„^•ã¨∞ <Õ\ ˜"£
J™Èã≤ÜÕ∞+¨<£Ö’ =ÚYº_≥·# ÅH©;#~°ã¨∞ K≥\ ˜ì ÖÏO\˜ „Ѩ=ÚY "å}˜[º "Õ`«ÎÅ`À ‰õΩb#
"åºáê~° =~°æO „áê^è•#º`« QÆ∞iOz áêÅ<åѨ~°"≥∞ÿ#, =$uΠѨ~°"≥∞ÿ# ‰õΩb#∞ʼnõΩ J=HÍâ◊O
HõeÊOK«_®xfl QÆ∞iOz ã¨∞O^Œ~°eOQÆO =∂\Ï¡_®_»∞. HÍx JO^Œ∞‰õΩ HÍ~°}ÏÅ#∞
q=iOK«ÖËHõáÈÜ«∂_»∞. áêâßÛ`«º^ÕâßÅÖ’ (q^Œº) <åi˚Oz# "å~°∞ `«~°K«∞QÍ Éèí∂™êfi=∞º
ã¨O|O^è•Å∞ Hõey =Ù<åfl~°∞. 1880 ^Œâß|ÌѨ٠=∞Ǩ[# ã¨Éèí HÍ~°ºHõÖÏáêÅÖ’ x~°fiÇ≤ÏOz#
`≥~° "≥#∞Hõ áê„`«x, ^•xKÕ x~°fiÇ≤ÏOѨ|_ç# HÍO„ÔQãπ QÆ∞iOz, Pi÷HõOQÍ áÈ+¨‰õΩÅ∞QÍ L#fl
=∞„^•ã¨∞ K≥\ ©ìÅ∞, PO„^èŒ _≥ÖÏì „áêO`åxH˜ K≥Ok# HÀ=∞\˜ "åºáê~°∞Å∞, ÃÑ^ŒÌ [g∞O^•~°∞Å∞
ÖÏO\˜ Jaè=$kú K≥O^Œ∞`«∞#fl "åºáê~° „QÆ∂ѨÙÅ QÆ∞iOz "å+π„|∂H± <˘H˜¯K≥áêÊ~°∞.
=∞Ǩ~åRÖ’ áêi„âßq∞Hõ Ѩ~°"≥∞ÿ#, "å}˜[ºÑ¨~°"≥∞ÿ# „áê^è•#º`« ÖËx Ѩ@ì}O
ѨÓ<å JHõ¯_» "Õ∞^è•=ÙʼnõΩ ã¨fi^Õj PHÍOHõΔ `«Ñ¨Ê "åºáê~°OÖ’ JO`«QÍ ã¨O|O^èŒOÖË^Œ∞. HÍx
"åi¬Hõ áêi„âßq∞Hõ ã¨^Œã¨∞û#∞ „áê~°OaèOK«@OÖ’ ѨÓ<å fã¨∞‰õΩ#fl K˘~°=ÃÑ· "åºYºxã¨∂Î
uÅH± Ѩ„uHõ =∞~åsî 1891 ÃãÃÑOì |~°∞ 6# Pã¨HHΘ ~õ "° ∞≥ #ÿ =ÚYº"≥∞#ÿ "≥~· ∞° ^蕺xfl „ѨK∞« iOzOk.
''ѨÓ<å áêi„âßq∞Hõ L`«ÊuÎ ˆHO„^ŒO QÍx, "å}˜[º ˆHO„^ŒO QÍx HÍ^Œ∞. ~å[H©Ü«∞
™êO„Ѩ^•Ü«∂ÅÖ’ „ѨMϺuQÍOzOk. ÉÁOÉÏ~Ú Ñ¨Ó<å HõO>Ë ã¨OѨ^ŒfiO`«"≥∞ÿ#k. HÍx
ÉÁOÉÏ~Ú "å}˜[º"Õ`ÅΫ ^Œ$+≤,ì ã¨=∞Ü«∞O "åºáê~° HÍ~°ºHõÖÏáêňH Ѩiq∞`«"∞≥ Oÿ k. Ѷe¨ `«OQÍ
"å}˜[º ѨÙ#~°∞r˚=# Ѩ^äŒHõO W`«~°∞Å∞ ~°∂á⁄OkOK«=Åã≤ =ÙOk——. Éèí∂q∞ tã¨∞Î =ã¨∂Å∞
KÕ¿ã M’\© ǨωõΩ¯Å∞ =∞Ǩ~åRÖ’ „Ѩ`ÕºH˜Oz KåÖÏ Z‰õΩ¯= =∞Ok "Õ∞^è•=Ùefl ã¨~°Ñ¶¨~å
KÕã≤# ~°`«flyi (uÅH±, QÀYÖË D W~°∞=Ù~°∞ ~°`«flyiÖ’x M’\© ǨωõΩ¯Å∞ QÆÅ ‰õΩ@∞OÉÏʼnõΩ
K≥Ok# "åˆ~) lÖÏ¡Ö’ J=∞Å∞Ö’ L<åfl~Ú. ɡOQÍÖòÖ’ ÖÏQÍ ™ê=∂lHõ ѨÙ<åk ã≤^•úO`åxfl
x~°~‚ ÚOK«Ö^Ë ∞Œ . HÍx Jk H˘xfl Ѩiq∞`«∞efl qkèOzOk. ~Ô `· ∞« Å Éè∂í =Úefl =_ô¤ "åºáê~°∞Å#∞
=∂~°∞Ê KÕÜ«∞\Ïxfl J_»∞¤‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ ÉÁOÉÏ~Ú „ѨÉèí∞`«fiO 1901Ö’ KÕã≤# „Ѩuáê^Œ#x
uÅH±, QÀYÖË W~°∞=Ù~°∂ =ºuˆ~H˜OKå~°∞. uÅH± D „H˜Ok „ѨHõ@# ‰õÄ_® KÕâß_»∞. ''=_ô¤
"åºáêix ^ÀK«∞H˘x J`«_ç ã¨OѨ^Œx ¿Ñ^ŒÅ‰õΩ Ñ¨OKÕ Ç¨Ï‰õΩ¯ „ѨÉèí∞`åfixH˜ ÖË^Œ∞. J^Õ q^èŒOQÍ
Ѩ#∞flÅ∞ =ã¨∂Å∞ KÕ¿ã "å_ç ǨωõΩ¯#∞ J_»∞¤H˘x, J`«_çH˜ ~å=Åã≤# P^•Ü«∂xfl Ô~·`«∞ʼnõΩ
ѨOKÕ Ç¨Ï‰õΩ¯ÖË^Œ∞. Wk ǨωõΩ¯Å ã¨=∞㨺 QÍx =∂#=`å ã¨=∞㨺HÍ^Œ∞. (ÉèíQÆ=`ü =∞iÜ«Ú
„Ѩ^è•<£, Ö’Hõ=∂#º uÅH± 134).
ÉÁOÉÏ~Ú #QÆ~°OÖ’ |∂~°∞˚"å ã¨O|O^è•Å‰õΩ „áê^è•#º`« Z‰õΩ¯=. Ã+\˜Ü«∂
=~°‰Î Ωõ ʼnõΩ ÉÁOÉÏ~Ú Ü«Ú= "Õ∞^è•=ÙʼnõΩ =∞^躌 ã¨O|O^è•Å∞ JO`«O`« =∂„`«OQÍ<Õ =Ù<åfl~Ú.
H˘xfl ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ „Ѩu‰õÄÅOQÍ ‰õÄ_® =Ù<åfl~Ú. HÍx 1880,1890 ^ŒâßÉÏÌÅÖ’ ÖÏOH±Ã+~· ü
#∂Å∞ |@ìÅÃÑ· kQÆ∞=∞u Ѩ#∞flÅ ~°^Œ∞Ì ÖÏO\˜ ã¨=∞㨺ÅÃÑ· PO^Àà◊#Å ^•fi~å "Õ∞^è•q =~°æ
„Ñ≤~°*òëê"≥∞ǨÏ`«, ÔH.\˜. `≥ÖÏOQ∑, |„|∞nÌ<£ `åºzÛ„`«Ü«∞O) <åÜ«∞Hõ`åfixH˜ q∞Å∞¡
66
Ü«∞[=∂#∞ʼnõΩ =∞^茺 ã≤÷~°"≥∞ÿ# ã¨O|O^è•Å∞ U~°Ê_®¤~Ú. D ã¨O|O^è•Å‰õΩ n<£ëê "åKå
rq`«O „ѨfHõQÍ xÅ∞ã¨∞ÎOk. n<£ëê <Ò~ÀlH˜ ÉÁOÉÏ~Ú`À ã¨O|O^è•Å∞ HõeÊOKå_»∞.
WOHÍ W`«_»∞ ÉÁOÉÏ~Ú „ÃÑã≤_≥hû J™Èã≤ÜÕ∞+¨<£ (1885-1915) H˜ Ãã„Hõ@s, HÍO„ÔQãπ
[#~°Öò Ãã„Hõ@s (1896-1913), ÉÁOÉÏ~Ú q∞Å∞¡ Ü«∞[=∂#∞Å ã¨OѶ¨∂xH˜ 38 ã¨OIIÅ
áê@∞ HÍ~°º=~°æ ã¨Éèí∞º_»∞. ѨÅ∞ |@ìÅ q∞Å∞¡Å‰õΩ Ü«∞[=∂#º „Ѩuxkè. J~Ú#ѨÊ\˜H© "åKå
<Ò~ÀlH˜ „"åã≤# L`«Î~åÅÖ’ Ü«∞[=∂#∞Å Ñ≤ã≤<åi `«#OÃÑ· Ѷ≤~åº^Œ∞Å∞ KÕ¿ã"å_»∞.
L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ 1889Ö’ *ˇ.Ü«∞<£. `å\Ï #∞O_ç ~°∞. 500 Å ã¨fiÅÊ "≥Ú`«ÎO HÍO„ÔQãπH˜
q~åà◊OQÍ ~ÚÑ≤ÊOK«_O» KåÖÏ Hõ+ì¨ ™ê^躌 "≥∞Oÿ k. ÉèÏ~°fÜ«∞ ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞Å∞ *ÏfÜ«∞"å^Œ∞ʼnõΩ
HÍãÎ̈ L^•~°OQÍ q~åàÏÅ∞ XHõ `«~°O `«~°∞"å`«, "≥Ú^Œ\ ˜ „ѨѨOK« Ü«Ú^ŒúO `«~°∞"å`« QÍOnè
*ÏfÜ«∞"å^Œ <åÜ«∞‰õΩ_çQÍ QÆ∞iÎOѨ٠á⁄Ok# `«~åfi`« W=fi_»O „áê~°OaèOKå~°∞.
L`«~Î ° ÉèÏ~°`« ^ÕâO◊ Ö’ JÖǨÏÉÏ^£ÃÑ· ÉÏb KÕã#≤ J^躌 Ü«∞#O =$uÎÑ~¨ "° ∞≥ #ÿ „QÆ∂ѨÙʼnõΩ
z#fl Éè∂í ™êfi=∞º q^è•<åxH˜ =∞^躌 QÆÅ ã¨O|O^è•Å#∞ q=iOzOk. JO`ÕQÍHõ =∞^Œ# "≥∂ǨÏ#
=∂Å=ºÖÏO\˜ ~å[H©Ü«∞ "Õ`«ÎʼnõΩ Y„u JQÆ~åfiÖò ÖÏO\˜ ÉϺOH˜OQ∑ "å}˜[º ‰õΩ@∞OÉÏʼnõΩ
=∞^茺QÆÅ ã¨O|O^è•efl „Ѩ^è•#OQÍ P~°º ã¨=∂[O Ç≤ÏO^Œ∂ ѨÙ#~°∞r˚=# ™êO㨯 $uHõ =∞`«
HÍ~°ºHõÖÏáêÅ =∞^茺 =iÎ`«fiO ^•fi~å U~°Ê_»∞ ã¨O|O^è•efl QÆ∞iOz <˘H˜¯ K≥áêÊ~°∞.
"Õ∞^è•=ÙÅ PÖ’K«#Å∞, HÍ~°ºHõÖÏáêÅ q^è•<åxfl QÆ∞iOz 19= â◊`å|ÌO z=i
áê^ŒOÖ’ ™ê^è•~°}OQÍ Ô~O_»∞ „ѨHõ@#Å∞ KÕÜ«∞|_®¤~Ú. 1870 ^Œâß|ÌO =~°‰õΩ KåÖÏ
„ѨMϺuQÍ L#fl ã¨OѶ¨∞, =∞`« ã¨O㨯~°} L^Œº=∂Å∞ L"≥fi`«∞Î# ÖËz# ѨÙ#~°∞^Œú~°} "å^ŒOKÕ
`«∞OQÆÖ’ `˘Hõ¯ |_®¤~Ú. ѨÙ#~°∞^Œ~ú }° "å^ŒO ѨÅ∞ ~°HÍÅ *ÏfÜ«∞ f„="å^ŒO. ÃÑH· ˜ ~å=_»O`À
=Ú_çѨ_ç =ÙOk.
Ç≤ÏO^Œ∂ ã¨O㨯~°}, ѨÙ#~°∞^Œú~°}
1870 ^Œâß|ÌO `«~°∞"å`« „|Ǩχ ã¨=∂[O JO`«ó HõÅǨÅ`À =ÚHõ¯Å∞
K≥Hõ¯Å~ÚºOk. Dâ◊fi~° K«O„^Œ q^•º™êQÆ~ü qëê^ŒHõ~°"≥∞ÿ# XO@i`«#OÖ’ =ÙO_çáÈÜ«∂_»∞.
ɡOQÍÖòÖ’ ã¨O㨯~°} L^Œº=∂Å∞ "≥#∞Hõ Ѩ@∞ì Ѩ\Ïì~Ú. HÍh ѨtÛ=∞ ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ Ѩiã≤÷u
aè#flOQÍ =ÙOk. Ü«∞O.l.~°#_Õ 1901Ö’ PÜ«∞# `«∞k âßfi㨠q_çKÕ =~°‰õΩ "Õ∞^è•q =~åæxfl
„ѨÉèÏq`«O KÕÜ«∞QÆÖÏæ_»∞. `«# q∞„`«∞_»∞ ÔH.\˜.`≥ÖÏOQ∑ („áê~°÷<å ã¨=∂["åk, ã¨O㨯~°Î,
`˘e<å\˜ HÍO„ÔQãπ =¸Å ã¨÷OÉèÏÅÖ’ XHõ_»∞)`À Hõeã≤ ã¨OѶ¨∞ ã¨O㨯~°}‰õΩ Ju `«‰õΩ¯=
„ѨuѶ¨∞@# Z^Œ∞~°ÜÕ∞º Ѩ^Œúu#=ÅOaOKå~°∞. HÍx D Ѩ^Œúux ‰õÄ_® P~ü.l. ÉèíO_®~°¯Öò,
Ü«∞ãπ.ã≤. K«O_®"å~°¯Öò „ѨuѶ¨∞\˜OKå~°∞. ^ŒH˜Δ}Ïk# ‰õÄ_® ã¨O㨯~°} L^Œº=∂Å∞
„áê~°OÉèí=∞Ü«∂º~Ú. q`«O`«∞ ѨÙ#ifi"åǨÅ∞ „Ѩ^è•# ÅHõΔ ºOQÍ HõO^Œ∞‰õÄi gˆ~â◊eOQÆO
ѨO`«∞Å∞QÍ~°∞ 1878Ö’ ~å[=∞O„_ç ã¨OѶ¨∞ ã¨O㨯~°} ã¨OѶ¨∂xfl ™ê÷Ñ≤OKå~°∞. ÔH.Ü«∞<£.
#@~å[<£ 1890Ö’ ÉèÏ~°fÜ«∞ ã¨OѶ∞¨ ã¨O㨯~°xÎ ™êkèOKå_»∞. Ü«∞OQ∑ =∞„^•ãπ áêsì 1892Ö’
67
Ç≤ÏO^Œ∂ ã¨OѶ¨∞ ã¨O㨯~°} ã¨OѶ¨∂xfl ™ê÷Ñ≤OzOk. ^•xH˜ J#∞|O^èŒOQÍ Ñ¨„uHõefl #_çáê~°∞.
~°#_Õ JdÅ ÉèÏ~°`« ã¨OѶ¨∞ ã¨O㨯~°} L^Œº=∂xfl ™ê÷Ñ≤Oz 1887 #∞O_ç HÍO„ÔQãπ ã¨ÉèÏ
„áêOQÆ}OÖ’<Õ "åi¬HõOQÍ *ÏfÜ«∞ ™ê=∂lHõ ã¨^Œã¨∞û x~°fiÇ≤Ïã¨∂Î =KåÛ_»∞. 1895Ö’
uÅH± ѨÓ<åÖ’ HÍO„ÔQãπ ã¨ÉèÏ „áêOQÆ}O #∞O_ç ã¨OѶ¨∞ ã¨O㨯~°} L^Œº=∞HÍ~°∞efl ÔQO\˜Oz
"Õâß~°∞ ÉÏź q"åǨÅ∞. `«^•fi~å |Å=O`«OQÍ ~°∞^Œ|Ì _»∞`«∞#fl "≥^· "Œè åºxfl QÆ∞iOz ɡÇϨ ~åOl
=∞ÅÉÏs 1884Ö’ q=~°}Ï`«‡Hõ Ѩ„`åxfl `«Ü∂« ~°∞ KÕâß~°∞. nxÃÑ· ^Õâ◊ "åºÑÎ̈OQÍ "Õ∞^è•=ÙÅ∞
K«~°ÛÅ∞ [iáê~°∞. ɡǨÏ~åOl ™ê=∂lHõ „ѨKå~°O q"åÇ¨Ï =Ü«∞ã¨∞û K«@ìO 1891 KÕ¿ãÖÏ
„ѨÉèí∞`«fiOÃÑ· x~°O`«~°OQÍ XuÎ_ç `≥zÛOk. 1856 <å\˜H˜ q`«O`«∞ ѨÙ#ifi"åÇ¨Ï K«@ìO
`«~°∞"å`« Ju =ÚYº"≥∞ÿ# ã¨OѶ¨∞ ã¨O㨯~°} K«@ìO Wk.
HÍx q"åÇ¨Ï =Ü«∞ã¨∞ûÃÑ· K≥ň~y# `«∞á¶ê#∞ q^•º=O`«∞Å PÖ’K«<å ^èÀ~°}˜Ö’
1860 #∞O_ç ZÖÏO\˜ =∂~°∞Ê =zÛOn =ºHõÎO KÕã≤Ok. 1860Ö’ 10 ã¨OII֒Ѩ٠ÉÏeHõÅ∞
ã¨OÉè’QÆO [~°Ñ¨_®xfl |ÖÏ`å¯~°OQÍ Ñ¨iQÆ}˜OKåÅx KÕã≤# L`«Î~°∞fiH˜ Z=i #∞O_ô JO`«QÍ
x~°ã¨# =ºHõÎO HÍÖË^Œ∞. ÉÏź q"åǨʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ =∞ÅÉÏs KåÖÏ „Ѩuáê^Œ#Å∞
KÕâß_»∞. HÍx „ѨÉèí∞`«fiO "å\˜Ö’ q"åǨ =Ü«∞ã¨∞ûx 10 #∞O_ç 12 ‰õΩ ÃÑOK«_®xfl =∂„`«"Õ∞
JOwHõiOzOk. D z#fl =∂~°∞ʈH ɡOQÍÖò, =∞Ǩ~åR #∞O_ç KåÖÏ f„="≥∞ÿ# „ѨuѶ¨∞@#
Z^Œ∞Ô~·Ok. q^Õj áêÅ#‰õΩ =∞`« ™êOѶ≤∞Hõ ™êO„Ѩ^•Ü«∂ÅÖ’ *’HõºO KÕã¨∞‰õΩ<Õ Ç¨Ï‰õΩ¯
ÖË^xŒ *ÏfÜ«∞ "å^Œ∞Å∞ =ÚYºOQÍ uÅH± "åkOKå_»∞. "å^Œ#Å∞ ™êO„Ѩ^•Ü«∞"å^Œ ã¨O~°H‰Δõ Ωõ Å
Jaè=$kú x~À^茉õΩÅ ÉèÏ"åÅ∞ HõÅQÆÅã≤ L<åfl~Ú. Wk ÃÑ·H˜ <åºÜ«∞ ã¨=∞‡`«OQÍ L#fl>Ë¡
HõxÑ≤ã¨∞ÎOk. HÍh J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ QÀ=^èŒ#∞ x¿+kèã¨∂Î K«@ìO KÕÜ«∞=∞x Ç≤ÏO^Œ∂ ã¨<å`«#
„QÆ∂ѨÙÅ∞ „ѨÉèí∞`åfixfl HÀˆ~O^Œ∞‰õΩ U =∂„`«O "≥#∞HÍ_»ÖË^Œ∞. JÖÏO\˜ K«@ìO KÕÜ«∞_»O
JO>Ë ÉèÏ~°fÜ«∞ ã¨=∂[OÖ’x XHõ ÃÑ^ŒÌ ÉèÏQÆO (=Úã≤¡OÅ) Ü≥ÚHõ¯ ™êOѶ≤∞Hõ =∞`«Ñ¨~°"≥∞ÿ#
™êO„Ѩ^•Ü«∂ÅÖ’ *’HõºO KÕã¨∞HÀ=_»"Õ∞ J=Ù`«∞Ok. HõÅHõ`åÎ "≥∞ÿ^•#OÖ’ ÃÑ^ŒÌ ã¨ÉèíÅ∞,
HÍmѶ¨∂\òÅ∞ ÃÑ^ŒÌ Z`«∞Î# ѨÓ*Ï HÍ~°º„Hõ=∂Å∞, |Ç≤Ï+¨¯~°} Ñ≤Å∞ѨÙÅ∞, ã¨fi^Õj "åºáê~°
ã¨Oã¨÷efl ã¨OѶ¨∞\˜`« ѨiKÕ „Ѩܫ∞`åflÅ∞ ÖÏO\˜ HÍ~°ºHõÖÏáêefl ã¨=∞i÷ã¨∂Î ÃÑ^ŒÌ Z`«∞Î# ã¨fi^Õj
L^Œº=∞O „áê~°OÉèíO HÍ#∞#fl^Œx '=OQÆ"åã≤— "å~åΠѨ„uHõ JOK«<å "Õã≤Ok. JѨC_»∞ „Ѩ[Å
PÖ’K«#Å∞ ‰õÄ_® ã¨O㨯~°} "å^ŒO HõO>Ë ™êO„Ѩ^•Ü«∞ "å^•xH˜ J#∞‰õÄÅOQÍ =Ù<åfl~Ú.
(„|Ǩχ ã¨=∂[ ã¨O㨯~°} "å^Œ Ѩ„uHõ ã¨~°∞¯ ºÖË+¨<£ ˆH=ÅO 4000 ™êO„Ѩ^•Ü«∞"å^Œ Ѩ„uHõ
'=OQÆ"åã≤— ã¨~°∞¯ ºÖË+¨<£ 20,000)
ɡOQÍÖòÖ’ 1870 ^Œâß|ÌO #∞O_ç ѨÅ∞ „ѨÉèÏ"åÅ s`åº "Õ∞^è•=ÙÅ∞ PÖ’K«<å
^èÀ~°}˜ =∂~°∞`«∂ =zÛOk. „áêp# HÍ"åºÅ B#fl`åºxfl =∂H±û =ÚÅ¡~ü ÖÏO\˜ ѨO_ç`«∞Å
ѨÙ#~åq+¨¯~°}, ѨtÛ=∞^ÕâßÅÖ’ qÖHõΔ} „áêK«º ã¨O㨯 $uÃÑ· HÍÅÊxHõ ^èÀ~°}∞Å∞ JÖϯ\ò
ÉÏ¡=\òû¯Å k=º*Ï˝# ã¨=∂[ L^Œº=∞O =ÔQ·~åÅ „ѨÉèÏ=HÍ~°}OQÍ Ç≤ÏO^Œ∂ ™êO„Ѩ^•Ü«∂Å
Ѩi~°HõΔ} Q“~°= „Ѩ^ŒOQÍ =∂iOk. 1880,1890 ^Œâß|ÌOÖÖ’ *’ˆQO„^Œ K«O„^ŒÑ¶¨∞’+π
68
<åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’ z#fl^Õ J~Ú#ѨÊ\˜H© ѨÅ∞‰õΩ|_çQÆeæ# „QÆ∂ѨÙ, ™êO„Ѩ^•Ü«∞ qâßfi™êxfl
HÀÖ’Ê~Ú ã¨=∂*Ïxfl Ü«∞^è•`«^äŒOQÍ =ÙOKåÅx HÀ~°∞‰õΩ<Õ "Õ∞^è•=ÙÅ H˘~°‰õΩ =∞^èÕº =∂~åæxfl
~°∂á⁄OkOKÕO^Œ∞‰õΩ HÍ"Õ∞ì áêl\˜q[O#∞ LѨÜ≥∂yOK«∞‰õΩ#flk. 1880 ^Œâß|ÌOÖ’ ѨÙ~å}
ѨÙ~°∞+¨μ_≥#· Hõ$+¨μx‚ P^Œ~≈° =∂#=ÙxQÍ, ™êO㨯 $uHõ <åÜ«∞‰õΩxQÍ, *Ïu x~å‡`«QÍ "åºYºxOz
|H©OK«O„^Œ ѨÙ#~°∞^Œ~ú } ° "å^•xH˜ #y+‘Å∞ K≥Hͯ_»∞. WHõ `å~°Hõ K«∂_®=∞}˜, Hõ$+¨‚ „Ѩã#¨ fl¿ã<£
ÖÏO\˜ "å~°∞ P^èŒ∞xHõ áêâßÛ`«º q*Ï˝# âß„ãÎ̈ Pq+¨¯~°}Åhfl "Õ^•ÅÖ’ =Ù<åflÜ«∞<åfl~°∞.
HÍh ѨÙ#~°∞^Œú~°} "å^ŒO PÖ’K«#Å#∞ yÅQ˘@ì_»O HõO>Ë L„kHõÎ`«efl Ô~K«ÛQ˘_»∞`«∞Ok.
|OH©OK«O„^Œ∞_»∞ P^Œs≈HõiOz# Hõ$+¨μ‚x HõO>Ë J=∞$`« |*Ï~°∞ Ѩ„uHõ „ѨKå~°O KÕã≤#
<åÜ«∂ "≥+· =‚¨ "å^ŒO, Jxfl\˜x q∞Oz `«# x~å_»O|~°``« À HõÅHõ`åÎ "Õ∞^è•=Ùefl =∞O„`«=ÚQÆ∞eú fl
KÕã#≤ ^ŒH}Δ˜ âË fi◊ ~° HÍm=∂`« ѨÓ*Ïi ~å=∞Hõ$+¨‚ Ѩ~=° ∞ǨÏO㨠ɒ^è#Œ Å∞ „Ѩ[efl PHõ@∞ì‰Ωõ <åfl~Ú.
1890 ^Œâß|ÌOÖ’ PÜ«∞# t+¨μº_»∞ q"ÕHÍ#O^Œ zHÍQÀÖ’ [iy# „ѨѨOK« =∞`åÅ
=∞Ǩã¨ÉèíÖ’ áêÖÁæx „ѨѨOK« "åºÑÎ̈OQÍ QÆ∞iÎOѨÙx á⁄O^•_»∞. q"ÕHÍ#O^Œ∞_»∞ Jaè=$kú
x~À^茉õΩ_»∞ (*Ï˝#q~Àkè) HÍ^Œ∞. ѨÙ#~°∞^Œú~°}"åk HÍ_»∞. ã¨OѶ¨∞ã¨O㨯~°} ÃÑ· =~åæʼnõΩ
K≥OkO^Œx, q^Õj #=¸<åÅ`À „¿Ñ~°} á⁄OkO^Œx q"ÕHÍ#O^Œ∞_»∞ q=iOKå_»∞. Ѷe¨ `«OQÍ
ã¨OѶ¨∞ã¨O㨯~°} L^Œº=∂Å∞ "≥#∞HõѨ@∞ì Ѩ\Ïì~Ú. ã¨OѶ¨∞ ã¨O㨯~°}#∞ |^Œ∞Å∞QÍ ã¨OѶ¨∞¿ã=
KÕѨ\ÏìÅ<åfl~°∞. 1897Ö’ ~å=∞Hõ$+¨‚ q∞+¨<£ ™ê÷Ñ≤OKå_»∞. ~å=∞Hõ$+¨‚ q∞+¨<£ ã¨=∂[OÖ’
ã¨=¸Å"≥∞ÿ# =∂~°∞ÊÅ∞ `≥™êÎ#x „ѨHõ\ ˜OK«∞HÀÖË^Œ∞. Jk Ѩ~ÀѨHÍ~° ã¨Oã¨÷QÍ Ñ¨x KÕã≤Ok.
J~Ú#ѨÊ\˜H© ã¨=∞HÍb# qzÛù#flHõ~° q^è•<åÅÃÑ· f„="≥∞ÿ# ^•_»∞Å∞ KÕâß~°∞. P~°∞ºÅ
ã¨O㨯 $ux Ç≤ÏO^Œ∂ =∞`åÅ B#fl`åºxfl („Ѩ`ÕºH˜Oz q^Õj ã¨ÉèíÅÖ’ =∂\Ï¡_Õ ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’)
H©iÎOKå~°∞. ''=∞# =∞`«O =O@ WO\’¡ LOk. =∞# ^Õ=Ù_»∞ =O@áê„`«—— 'ÉÏeHõx 12 ÖËHõ
13 Uà◊§‰õΩ `«ex¡ KÕÜ∞« _»O =∞`åKå~°O— - q"åÇ¨Ï =Ü«∞ã¨∞ûÃÑ· PÜ«∞# "åYº. q"ÕHÍ#O^Œ∞_»∞
SÇ≤ÏHõ `«~°Ç¨ =∞`åxfl QÆ∞iOz „ѨKå~°O KÕâß_»∞. ã¨fiÜ«∞O ã¨Ç¨Ü«∂xfl QÆ∞iOz <˘H˜¯
K≥áêÊ_»∞. âßs~°Hõ ^Œ$_è»`«fiO ÃÑOK«∞HÀ"åÅ<åfl_»∞. '^ÕâßxH˜ D<å_»∞ HÍ=Åã≤Ok W#∞Ѩ
HõO_»~åÅ∞, L‰õΩ¯ #~åÅ∞— JÖψQ q"ÕHÍ#O^Œ∞_»∞ ^Œi„^Œ <å~åÜ«∞}∞Å, â◊¥„^Œ∞Å, Jã¨Ê $â◊√ºÅ
^ŒÜ«∞hÜ«∞ã≤÷uÃÑ· PO^Àà◊# K≥O^•~°∞. "åi PkèHõº`«x QÆ∞iOz Jã¨Ê+ì̈"≥∞ÿ# TǨÏQÍ<åÅ∞
KÕ¿ã"å_»∞. ~å#∞#fl ™ê=∂lHõ qѨ¡"åxH˜, ™È+¨e[O, J<åi¯[O, xÇ≤Ïe[O ÖÏO\˜q
KÀ^ŒHõ â◊‰Ωõ ÅÎ ∞QÍ Ñ¨x KÕ™êÎÜ∞« x ÉèÏqOKÕ "å_»∞. '„H˜Ok `«~Q° `Æ ∞« Å "å~°∞, g^è∞Œ Å∞ z"Õ∞‡"å~°∞.
JO^Œ~°∂ g∞ ~°HõÎ=∂O™êÅ∞, g∞ ™È^Œ~°∞Åx =∞~°∞=HõO_ç— J<Õk PÜ«∞# q[˝Ñ≤Î. HÍh
WÖÏO\˜ Ѩ^*Œ ÏÅO LѨÜ∂≥ yOz#ѨÊ\˜H© xiÌ+ì¨ ™ê=∂lHõ Pi÷Hõ HÍ~°º„Hõ=∂ÅѨ@,¡ „Ѩ[ÅÖ’
ã¨O|O^è•Å∞ ÃÑ@∞ì‰Ωõ <Õ Ñ¨^`úŒ ∞« ŠѨ@,¡ ~å[H©Ü∞« ÅHΔͺŠѨ@¡ ã¨Ê+¨`ì Ö« ^Ë ∞Œ . HÍx q"ÕHÍ#O^Œ∞x
q[˝Ñ≤Î`À |Å=∞O`å PÜ«∞# =∞`« ™ê~° ã¨O„QÆÇ¨Ï „Ѩɒ^èŒOÖ’ =ÙOk. ѨÙ~°∞+¨ ÅHõΔ}ÏÅ∞,
Jã¨Ê+ì̈"≥∞ÿ# „Ѩ*Ï^Œ~°}, „áêp# Ç≤ÏO^Œ∂ =∞`« B#fl`«ºO H˘~°‰õΩ Ñ≤Å∞Ѩ٠~å#∞#fl ã¨fi^Õj
HÍÖÏxH˜ L`ÕÎ*Ïxfl JO^ŒKÕâß~Ú.
69
 =∞Ǩ~åRÖ’ ѨÓ<å ѨÙ#~°∞^Œú~°} "å^Œ ˆHO„^ŒO. WHõ¯_» ѨÙ#~°∞^Œú~°} "å^ŒO
ɡOQÍÖòÖ’ „ÉÏǨχ} ã¨fiÉèÏ"åxfl ã¨O`«iOK«∞‰õΩ#flk. „a\©+π áêÅ#Ö’ ™êO„Ѩ^•Ü«∞ âß„™êÎÅ∞
K«kq# "åi „áê^è•#º`« `«yæOk. "åiH˜ ^ŒH˜Δ}Å∞ W`«~° P^•Ü«∞ =#~°∞Å∞ „Hõ=∞OQÍ
`«yæáÈÜ«∂~Ú. HÀÖ’Ê~Ú# Ç≤ÏO^Œ∂, „ÉÏǨχ}, =∞~å~îåÅ „áêÉèí=O ѨÙ#~°∞^Œú~°} H˘~°‰õΩ
~ÚzÛ# Ñ≤Å∞ѨÙH˜ WOw¡+¨μ K«^Œ∞=Ù K«kq# q^•º=O`«∞Å =∞^Œú`«∞ JkèHÍiHõOQÍ ÅaèOzOk.
q^•º=O`«∞efl q+¨μ‚ Hõ$+¨‚ |áê¡OHõ~ü Ü≥ÚHõ¯ x|O^èŒ#Å "庙êÅ∞ (1874-81) „ѨÉèÏq`«O
KÕâß~Ú. 1890 ^Œâß|ÌOÖ’ q"åÇ¨Ï =Ü«∞ã¨∞ûH˜ ã¨O|OkèOz# aÅ∞¡H˜ =ºuˆ~Hõ`« ^•fi~å
ѨÓ<å ѨÙ#~°∞^Œú~°} "å^Œ <åÜ«∞‰õΩʼnõΩ uÅH±‰õΩ U~°Ê_ç# ã¨O|O^èŒO, QÆ}Ѩu L`«û"åÅ
„áê~°OÉèíO, 1895 Ö’ HÍO„ÔQãπ ã¨ÉèÏ „áêOQÆ}OÖ’ *ÏfÜ«∞ ã¨OѶ¨∞ ã¨O㨯~°} "å^Œ∞Å
ã¨^Œã¨∞û x~°fiÇ≤ÏOK«_®xH˜ ~°#_Õ u~°ã¨¯iOѨ|_»_»O. JѨÊ\˜H© =Ù#fl "åãÎ̈qHõ`« ~å[H©Ü«∞
„ѨÜ≥∂[<åʼnõΩ LѨÜ≥∂yOK«∞ H˘#|_çOk. =ºH˜ÎQÆ`«OQÍ PÜ«∞# Jaè=$kú x~À^茉õΩ_»∞
HÍ#ѨÊ\˜H© 1890 ^Œâß|ÌOÖ’ =∞Ç≤ÏàÏ q^Œºx, q"åÇ¨Ï =Ü«∞ã¨∞ûx ÃÑOK«_O» ÖÏO\˜ JOâßefl
~°#_Õ`À Hõeã≤ „áÈ`«ûÇ≤ÏOKå_»∞. ã¨O㨯~°} ÖËHõ ѨÙ#~°∞^Œú~°} "å^Œ L^Œº=∂Å∞ |ÅÇ‘Ï#OQÍ
L#fl ^ŒHΔ̃} ÉèÏ~°`« ^Õâ◊OÖ’ 1882 Ö’ J_»Ü«∂~üÖ’ ™ê÷Ñ≤OK«|_ç# k=º*Ï˝# ã¨=∂[O.
„Ѩ`ÕºH˜Oz 1893Ö’ JxaÃãO\ò =zÛ# `«~°∞"å`« WOw¡+¨μ K«^Œ∞=Ù K«kq# "åix
QÆ}hÜ«∞OQÍ „ѨÉèÏq`«∞efl KÕã≤Ok. 1890 ^Œâß|ÌOÖ’ JxaÃãO\ò ѨÅ∞=∂~°∞¡ ã¨OѶ¨∞
ã¨O㨯~°} L^Œº=∂ÅÃÑ· q=∞~°≈Å ^•_»∞Å∞ KÕâß~°∞. Ç≤ÏO^Œ∂ =∞`« ™êO„Ѩ^•Ü«∂efl H©iOÎ Kå~°∞.
P `«~°∞"å`« P"≥∞ Jaè„áêÜ«∂Å∞ D JOâ◊OÃÑ·<Õ QÍHõ W`«~° JOâßÅÃÑ· ‰õÄ_® <å@H©Ü«∞OQÍ
=∂~å~Ú. HõkèÜ«∞"å_£H˜ K≥Ok# ã¨<åºã≤ ^ŒÜ«∂#O^Œ ã¨~°ã¨fiu (1824-83) P~°ºã¨=∂*ò
™ê÷Ñ≤OKå_»∞. D L^Œº=∞O 1880,1890 ^ŒâßÉÏÌÅÖ’ J^Œ∞ƒù`«"≥∞ÿ# ѨÙ~ÀQÆu ™êkèOzOk.
D L^Œº=∂xH˜ L`«Î~° ÉèÏ~°`«^Õâ◊O (ѨO*ÏÉò, ѨtÛ=∞ Ü«Ú.Ñ≤.) „Ѩ^è•# ™ê÷=~°OQÍ =ÙOk.
^ŒÜ«∂#O^Œ ã¨O^Õâ◊O |Ǩïâß ^•x Jã¨Ê+ì̈`« HÍ~°}OQÍ q[Ü«∞O ™êkèOzOk. ^ŒÜ«∂#O^Œ
ã¨O^Õâ◊O XHõ"≥·Ñ¨Ù JѨÊ\˜H© PK«~°}Ö’=Ù#fl Ç≤ÏO^Œ∂ ™êO„Ѩ^•Ü«∂Å#∞ (q„QÆǨ~å^èŒ#x,
|Ǩï^Õ=`å~å^èŒ#x, ÉÏź q"åǨefl, q`«O`«∞ ѨÙ#ifi"åǨÏÅ∞, q^Õj „Ѩ=∂}ÏÅÃÑ·
x¿+^è•xfl, „ÉÏǨχ}ÏkèHõº`«x, ѨÙ@∞ìHõ`À ã¨O„Hõq∞OKÕ ‰õΩÅ=º=ã¨÷x) f„=OQÍ q=∞i≈OzOk.
=∞~˘Hõ "≥·Ñ¨Ù "Õ^•Å „áêuѨkHõ# â◊√kú KÕÜ«∞|_ç# Ç≤ÏO^Œ∂ =∞`«O W`«~° =∞`åÖˇ·# „ÔH·ãÎ̈=,
=∞ǨÏ=∞‡nÜ«∞, ã≤‰õΩ¯ =∞`åÅ HõO>Ë J`«ºO`« ã¨OѨ#fl"≥∞ÿ#^Œx <˘H˜¯ =Hͯ}˜OzOk. ã¨OѶ¨∞
ã¨O㨯~°ÅÎ „Ѩ`ºÕ Hõ ÅHΔͺÅ∞ f„="å^Œ Ç≤ÏO^Œ∂=∞`« ѨÙ#~°∞^Œ~ú }° K«„@OÖ’ ~Ú=Ú_»∞ÛHÀ|_®¤~Ú.
P~°º ã¨=∂[O „ÉǨχ ã¨=∂[OÃÑ· PkèHõº`« ™êkèOzOk. JO^Œ∞‰õΩ HÍ~°}ÏÅ∞ J<ÕHõO.
„|Ǩχ ã¨=∂["å^Œ ɡOQÍbÅ∞, =Å㨠=zÛ# "å~°∞, WOw¡+¨μ K«^Œ∞=Ù K«kq# ɡOQÍbÅ∞
L`«Î~åk JO`«\Ï áêÅ<åѨ~°"≥∞ÿ# =$uÎѨ~°"≥∞ÿ# L^ÀºQÍÅ∞ P„Hõq∞Oz =Ù<åfl~°∞. "åi Ѩ@¡
L`«~Î ° ÉèÏ~°`« ^ÕâßxH˜ K≥Ok# q^•º=O`«∞Öˇ#· ã¨O㨯~°} ÉèÏ"åÅ∞ QÆÅ Ü«Ú=‰õΩÅÖ’ =ºuˆ~Hõ`«
ÃÑiyOk. P~°º ã¨=∂[ "å^Œ∞Å∞ "åºáê~° ‰õΩÖÏÅÖ’ Ѩ@∞ì ™êkèOKå~°∞. ѨO*ÏÉò #∞O_ç
`˘Å∞`« =zÛ# <åÜ«∞‰õΩÅ∞ QÆ∞~°∞^Œ`ü, ÖÏÖò ǨÏ<£û~å*ò, ÖÏÖÏÅ[Ѩu~åÜü∞, ÖÏÖÏ =Úh¬~åO
70
(™êfiq∞ „â◊^•Ì#O^Œ)- JO^Œ~°∂ Y„u, J~À~°, ÖËHõ JQÆ~åfiÖò ‰õΩ@∞OÉÏʼnõΩ K≥Ok#"å~°∞.
ѨO*ÏÉòÖ’x <åÅ∞QÆ∞ „Ѩ^è•# ™ê÷=~åÅÖ’ (ÃÑëê=~ü-~å=eÊO_ç, =ÚÖÏÎ<£, ~ÀÇπÏ`«H±-
Ç≤Ï™êû~ü, [ÅO^è~Œ )ü "åºáê~° =~åæÅ =∞^Œ`Ì ∞« HÍ~°}OQÍ<Õ P~°º ã¨=∂[O „áê|źO ÃÑiyOk.
1900 #∞O_ç ÃÑ^ŒÌ Z`«∞Î# â◊√kú HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ KÕѨ\ ì̃ ~åǨÏu=∂ - F^è£Å∞, "≥ÚѶ¨∞, *Ï\ò-
ÖÏO\˜ „H˜Ok ‰õΩÖÏʼnõΩ K≥Ok# "åix Ç≤ÏO^Œ∂ =∞`«OÖ’H˜ ~°Ñ≤ÊOKå~°∞. P q^èŒOQÍ P~°º
ã¨=∂[O 'ã¨O㨯 $fHõ~}° — „Hõ=∂xH˜ =∂~åæxfl U~°Ê~°zOk. Ѷe¨ `«OQÍ P~°º ã¨=∂[O ã¨Éºíè `«fiO
qѨs`«OQÍ ÃÑiyOk. 1891Ö’ 40,000, 1901Ö’ 92,000, 1921 Ö’ J~°÷ q∞eÜ«∞<£.
1893Ö’ Ô~O_»∞ ã¨=∞㨺Å∞ HÍ~°}OQÍ P~°º ã¨=∂[O peáÈ~ÚOk. (1) âßHÍǨÏ~°O -
=∂O™êǨÏ~°O, (2) WOw¡+¨μ „áêuѨkHõQÍ QÆÅ q^Œº - ã¨O㨯 $`«O „áêuѨkHõQÍ QÆÅ q^Œº.
ǨÏ<£û~å*ò, Å[Ѩu~åÜü∞Å <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’x q∞`«"å^Œ âßY (Moderate 'College' Fac-
tion) ^ŒÜ«∂#O^Œ POQÀ¡ "ÕkH± HÍÖËrÅÃÑ· ˆHO„nHõiOzOk. HÍO„ÔQãπ ~å[H©Ü«∞OÃÑ· Pã¨HÎ̃
ÃÑOK«∞‰õΩ#flk. ã¨fi^Õj "å}˜[ºOÖ’ *’HõºO KÕã¨∞‰õΩ#flk. WHõ ÖËMò~åO, =Úhû~åOÅ
<åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’x ѨÙ#~°∞^Œú~°} "å^Œ ã¨=∞~°jÅ 'QÆ∞~°∞‰õΩÅ— qÉèÏQÆO 1902 'ǨÏi^•fi~ü
QÆ∞~°∞‰õΩÖÏxfl („ѨÉèí∞`«fi q^•º q^è•#O`À ã¨O|O^èŒO ÖË^Œ∞. „|ǨχK«~°º, "Õ^•ÅÖ’ tHõΔ}
ã¨∂„`åÅ`À Ѩx KÕã≤Ok) „áê~°OaèOzOk. â◊√kú HÍ~°º„Hõ=∂Å ^•fi~å „Ñ¨Kå~°‰õΩÅ ^•fi~å
=∞`« =∂iÊ_»∞Å∞ KÕ~ÚOK«_O» ÃÑ· Hˆ O„nHõiOzOk. ~Ô O_»∞ „QÆ∂ѨÙÅ L=∞‡_ç ÅHΔͺÅ∞ P~°º^è~Œ å‡xfl
Ç≤ÏO^Œ∂ K≥·`«#ºOQÍ =∂~°Û_»O, =Úã≤¡O =ºuˆ~Hõ Ç≤ÏO^Œ∂ K≥·`«<åºxfl ÃÑOK«_»O, (ÔH#flÖò
*Ï<£û) JǨÏ=∞‡nÜ«∞ =Úã≤¡O âßYÖ’ ÖËMò~åOH˜ QÆÅ f„="≥∞ÿ# q"å^ŒO 1897Ö’ PÜ«∞#
ǨÏ`«ºH˜ ^•i fã≤Ok. 1909Ö’ Å[Ѩu ã¨Ç¨ÏK«~°∞_»∞ ÖÏÖÏ ÖÏÖòK«O^£ `«~åfi`« ~å#∞#fl
Ç≤ÏO^Œ∂ =∞Ǩã¨Éèí, P~ü.Ü«∞ãπ.Ü«∞ãπ. ã≤^•úO`åxfl `«# '~å[H©Ü«∂ÅÖ’ P`«‡ `åºQÆO— J<Õ
"åºã¨O`À ã¨Ê+ì̈OQÍ JOK«<å "ÕÜ«∞QÆeQÍ_»∞. Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ „Ѩ`ÕºHõ ã¨=∞㨺efl _ç=∂O_»¡#∞
q㨇iã¨∞#Î flO^Œ∞‰õΩ ÖÏÖòKO« ^£ HÍO„ÔQãπx f„=OQÍ q=∞i≈OKå_»∞. „Ѩu Ç≤ÏO^Œ∞=٠ǨÏ$^ŒÜ∞« OÖ’
`å#∞ ˆH=ÅO ÉèÏ~°fÜ«Ú_»#x QÍHõ Ç≤ÏO^Œ∞=Ù#<Õ K≥·`«#ºO ÃÑ~°QÍe. HÍ|\˜ì 'HÍO„ÔQãπ
Hõq∞\©Å ™ê÷#OÖ’ Ç≤ÏO^Œ∂ ã¨Éeíè fl ™ê÷ÑO≤ Kåe. HÍO„ÔQãπ „ѨK∞« ~°}ÏÅÜ«∂Å ™ê÷#OÖ’ Ç≤ÏO^Œ∂
„ѨK«∞~°}ÏÅÜ«∂Å∞ <ÕÅH˘ÖÏÊe. Ç≤ÏO^Œ∂ ~°HõΔ} xkèx =ã¨∂Å∞ KÕÜ«∂e. 㨄Hõ=∞ x~°fiǨÏ}‰õΩ
PѶ‘ã¨∞, Ü«∞O„`åOQÍxfl U~åÊ@∞ KÕÜ«∂e——. `˘Å∞`« H˘O`« =ºuˆ~Hõ`« =ºHõÎ"≥∞ÿ#ѨÊ\˜H©
(^ŒÜ«∂#O^Œ ǨÏ`«º‰õΩ ‰õΩ„@Å∞ [iy#ѨÊ\˜H©) P~°º ã¨=∂[O PK«~°}Ö’ ã¨<å`«# Ç≤ÏO^Œ∂
=∞`åxH˜ J`«ºO`« KÕ~°∞"≥·Ok. ǨÏi ã¨ÉèíÅ∞, ã¨<å`«# ^èŒ~°‡ã¨ÉèíÅ∞, ‰õΩOÉèí"Õ∞àÏ =^ŒÌ ã¨^Œã¨∞ûÅ∞,
ÉèÏ~°`« ^èŒ~°‡ =∞Ǩ =∞O_»e ¿Ñ~°∞`À 1900Ö’ _èçb¡Ö’ =∞Ǩ ã¨^Œã¨∞û ÖÏO\˜q [iÑ≤ P~°º
ã¨=∂[O x~å‡} |^Œú=∞=_®xH˜ qâı+¨ Hõ$+≤ KÕã≤Ok.
P q^èŒOQÍ Ñ¨Ù#~°∞^Œú~°} "å^ŒO Ç≤ÏO^Œ∂ =∞`« QÆ∞iÎOѨÙ#∞ <˘H˜¯ K≥ѨÊ_®xH˜
`À_»Ê_çOk. ã¨O㨯~°}"å^Œ L^Œº=∂Å∞ q^è•# Ѩ~°OQÍ qÉèËkOK«ÖË^Œ∞. `«~°`«=∞ ÉèË^•Å`À
J^Õ Ñ¨x KÕâß~Ú. P^èŒ∞xHõ ^èÀ~°}˜Ö’ QÆÅ „|Ǩχ ã¨=∂[O. „áê~°÷<å ã¨=∂[O, JO`«HõO>Ë
Ô~QÆ∞ºÅ~ü L^Œº=∂Å∞QÍ ÉèÏqOѨ|_ç# Ü«∞OQ∑ ɡOQÍÖò, q^•º™êQÆ~ü L^Œº=∂Å∞ ‰õÄ_® H˘kÌ
71
q∞#Ǩ~ÚOѨÙÅ`À Ç≤ÏO^Œ∂ L^Œº=∂ÖË. Jq ‰õÄ_® '=Úã≤¡O x~°O‰õΩâ◊`«fiO— '=∞^茺ܫÚQÍÅ
pHõ\ ˜ HÍÅO— ÖÏO\˜ ÉèÏ=#Å`À<Õ Ñ¨x KÕâß~Ú. „a\©+π áêÅ#Ö’ =zÛ# ѨÙ#~°∞r˚=#O
ÖËHõ *ÏQÆ$u =Úã≤¡O x~°O‰õΩâ◊`«fiO #∞O_ç =∞^茺ܫÚQÍÅ JO^èŒHÍ~°O #∞O_ç q"≥∂K«#
HõeÊOz#@∞¡ ÉèÏqOK«|_çOk. Wk =Úã≤¡O "Õ∞^è•=ÙʼnõΩ KÕÜ«∞^Œy# q[˝Ñ≤Î HÍ^Œ∞. Wk
Ç≤ÏO^Œ∂ =∞`åxfl ã¨=∂*Ïxfl „áêp# B#fl`«ºO ¿Ñ~°∞`À =∞^茺ܫÚQÍÅ <å\˜ "≥Ú~°@∞ `«<åÅ
#∞O_ç =¸_è» qâßfi™êÅ #∞O_ç â◊√kú KÕÜ«∞_®xH˜ KÕѨ\ ˜ì# Ü«∞`åflÅ∞. D „Hõ=∞OÖ’<Õ
Ç≤ÏO^Œ∂ =Úã≤¡O Ô~O_»∞ =∞`åÅ∞ L=∞‡_çQÍ áê\˜OKÕ PKå~åÅ∞ ™êO„Ѩ^•Ü«∂Å∞, Kåi„`«Hõ
ã¨"Õ∞‡à◊<åÅÃÑ· ^•_»∞Å∞ [iQÍ~Ú. J^Õ HÍÅOÖ’ ÉèÏ~°fÜ«∞ W™ê¡O =∞`«OÖ’ ‰õÄ_® JÖÏO\˜
L^Œº=∂Å∞ Jaè=$kú K≥O^Œ∞`«∂ =KåÛ~Ú. Ô~O_»∞ =∞`åÅ =∞^茺 ^Œ∂~°O ÃÑiyOk.
ÉèÏ~°fÜ«∞ W™ê¡OÖ’x ^èÀ~°}∞Å∞
19= â◊`åÉÏÌO`«OÖ’ ã¨O㨯~°} "å^Œ∞Å∞, ѨÙ#~°∞^Œú~°} "å^Œ∞Å =∞^茺 Ѷ¨∞~°¬}
"≥Ú^ŒÖO·ˇ k. ã¨O㨯~°} "å^ŒO „a\©+π áêÅ# Ѩ@¡ q^èÜ Õ ∞« `å ^èÀ~°}#˜ =ÅOaèOz`Õ Ñ¨Ù#~°∞^Œ~ú }°
"å^ŒO „a\©+π =ºuˆ~Hõ ^èÀ~°}˜x KÕѨ\ ì̃Ok. ã¨O㨯~°} "å^•xH˜ ã¨~ü ã¨Ü«∞º^£ JǨÏ=∞‡^£
MÏ<£ Ü≥ÚHõ¯ JbѶ¨∞~ü L^Œº=∞O „áêux^茺O =Ç≤ÏOzOk. ѨÙ#~°∞^Œú~°} "å^•xH˜ kÜ≥∂|O_£
^•~ü-LÖò-LÅ∞O ÖËHõ ~Ú~°∞=Ù~°∞ Ããx· Hõ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ „Ѩ=ÚY∞Å∞ =∞ǨÏ=∞‡^£ MÏã≤O <å<Ò@q.
~°+‘^£ JǨÏ=∞‡^£, QÆOQÀÇ≤Ï ™ê÷Ñ≤Oz# Láê^蕺ܫ∞ tHõΔ}Ï ˆHO„^ŒO „áêux^茺O =Ç≤ÏOzOk.
ã¨Ü«∞º^£ JǨÏ=∞‡^£ âß„ã‘ÎÜ«∞ ã¨=∂[O (1864) P^èŒ∞xHõ L~°∂Ì Ñ¨„uHõ '' `årÉò JÖò-Hõ¡Q∑——
(1870) JbѶ¨∞~ü POQÀ¡ =∞ǨÏ=∞‡^£ XiÜ«∞O@Öò HÍÖËr (1875) Å ^•fi~å ÃÑ· ™ê÷~ÚH˜
K≥Ok# ѨtÛ=∞ Ü«Ú.Ñ≤. =Úã≤O¡ ʼnõΩ WOw¡+μ¨ K«^∞Œ =Ù „ѨÜ∂≥ [<åÅ#∞ JO^Œ*Ü Ë ∂« Å#∞H˘<åfl~°∞.
PÜ«∞# ¿ãfiK«ÛùQÍ ^Œ~åºÑ¨ÙÎ [iÑ≤ <åºÜ«∞|^Œú`«#∞ `≥Å∞ã¨∞HÀ=_®xH˜ gÖˇ·# =∞`«O W™ê¡O Jx
¿Ñ~˘¯<åfl_»∞. P^è∞Œ xHõ âß„ã¨Î q*Ï˝#O Hõ#∞Q˘#fl „ѨH$õ u ã¨∂„`åʼnõΩ Y∞~å<£Ö’x k=º "åHͺʼnõΩ
=∞^躌 áÈeHõÅ∞<åflÜ«∞<åfl_»∞.J~Ú#ѨÊ\˜H© JbѶ∞¨ ~üÖ’x W™ê¡O ^è~Œ ‡° âßG `«~Q° `Æ ∞« Å∞ ã¨<å`«#
=ÚÖÏ¡Å xˆ~âÌ H◊ `õ fi« OÖ’<Õ x~°fiÇ≤ÏOѨ|_Õq. =Úã≤O¡ ÅÖ’ SHõº`« ™êkèOKÕO^Œ∞‰õΩ =Úã≤O¡ ÖÖ’x
ÃÑ· =~åæʼnõΩ WOw¡+μ¨ K«^∞Œ =Ù JO^Œ*Ü Ë ∂« eû# J=ã¨~åxfl ã¨Ü∞« º^£ JǨÏ=∞‡^£ <˘H˜¯ K≥¿ÑÊ"å~°∞.
1871Ö’ "Õ∞Ü≥∂z xÜ«∞q∞OKç# ǨÏO@~ü Hõg∞+¨<£ ÉèÏ~°fÜ«∞ =Úã≤¡OÅ H˘~°‰õΩ
~°∂á⁄OkOK«|_ç# „a\©+π q^è•#O ÅHΔͺÅ#∞ JǨÏ=∞‡^£ q=iOz K≥áêÊ_»∞. „a\©+π "å~°∞
áêâßÛ`«º q^è•<åxfl JOkOz =∞ǨÏ=∞‡nÜ«ÚÅ Jaè=$kúH˜ `À_»Ê_®e. Ѷ¨e`«OQÍ JbѶ¨∞~üH˜
"≥·„™ê~Ú ÖÏ~üÊ<å~ü΄|∂H± =ºHÎ̃QÆ`« q~åà◊O ~°∞. 10,000Å`À áê@∞ J™ê^è•~°} suÖ’
„a\©+π "åi „áÈ`åûǨÏO ÅaèOzOk.—— ã¨Ü«∞º^£ JǨÏ=∞‡^£ MÏ<£ =∞`«Ñ¨~°"≥∞ÿ# qâßfi™êÅ∞
PKå~åÅ∞ JO`«QÍ áê\˜OK«x "å_≥·#ѨÊ\˜H©, `À\˜ =∞`«ã¨∞÷Å∞ =∞`« qâßfi™êÅ∞ ÖËx =ºHÎ̃QÍ
J`«_çÃÑ· =Ú„^Œ "Õã≤#ѨÊ\˜H© „a\©+π "åi „áÈ`åûǨÏO HÍ~°}OQÍ J`«_»∞ =Úã≤¡OÅ „ѨuxkèQÍ
QÆ∞iÎOѨ٠á⁄O^•_»x—— „áêxû<£ ~åa#û<£ ¿Ñ~˘¯<åfl_»∞. (ÉèÏ~°fÜ«∞ =Úã≤¡O "Õ~åÊ@∞"å^ŒO
¿Ñl 131) ã¨Ü∞« º^£ JǨÏ=∞‡^£H˜ ™ê=∂lHõ ™ê÷~Úx Ü«Ú.Ñ≤. =Úã≤O¡ Éè∂í ™êfi=∞º ‰õΩ@∞OÉÏÅ∞
72
(JbѶ¨∞~ü |∞eO^Œ~ü ëê „áêO`«OÖ’ =Úã≤¡O Éèí∂™êfi=ÚÅ∞ KåÖÏ =∞Ok L<åfl~°∞. J=^è£Ö’
QÆÅ `åÅ∂H±^•~ü ‰õΩ@∞OÉÏÅÖ’ 76% =Úã≤¡OÅ∞) ™êO„Ѩ^•Ü«∞HõOQÍ L^ÀºQÍÅ∞ KÕ¿ã
‰õΩ@∞OÉÏÅ∞ HõeÊOKå~Ú. L^ÀºQÍÅ∞ KÕ¿ã ‰õΩ@∞OÉÏÅ∞ QÆ`«OÖ’ KåÖÏ „Ѩ`ÕºHõ ™œHõ~åºÅ∞
QÆÅ „QÆ∂Ѩ٠D „QÆ∂Ѩ٠„Hõ=∞OQÍ QÆ`«"≥·Éèí"åxfl HÀÖ’Ê`«∞#flk. 1857Ö’ 63.9 âß`«O
<åºÜ«∞ HÍ~°ºx~åfiǨÏHõ âßYÅÖ’ L^ÀºQÍÅ∞ KÕ¿ã"å~°∞. HÍx Wk 1886-87 <å\˜H˜ 45.1
âß`åxH˜ 1913 <å\˜H˜ (1886-87) `À "åÜ«∞=º~å„ëêìÅ∞. J=^è£ „áêO`åÅÖ’ QÆÅ
"≥Ú`«ÎO [<åÉèÏÖ’ =Úã≤¡OÅ âß`«O ˆH=ÅO 13.4 âß`«O =∂„`«"Õ∞) 34.7 âß`åxH˜
`«yæáÈ~ÚOk. "Õ~åÊ@∞ "å^ŒO Jaè=$kú K≥O^Œ_®xH˜ HÍ~°}O "≥#∞HõÉÏ@∞ `«#O HÍ^Œx,
JO`«HõO`«‰õΩ Ç≤ÏO^Œ∂ =~°Î‰õΩÅ∞, =_ô¤ "åºáê~°∞Å∞, =$uÎѨ~°"≥∞ÿ# „QÆ∂ѨÙÅ∞ Éèí∂=ÚÅ∞H˘x
=Úxûáêe\©efl Ѩ@∞ìH˘x L^ÀºQÍÅ∞ á⁄O^Œ_»O ™êO„Ѩ^•Ü«∞ =Úã≤¡O ‰õΩb#∞efl HõÅ=~°
Ѩ~°zO^Œx D HõÅ=~°áê@∞ #∞O_ç "Õ~åÊ@∞"å^ŒO ѨÙ\ì̃O^Œx „a\©+π JkèHÍ~°∞Å∞, =Úã≤¡O
<åÜ«∞‰õΩÅ∞ ÉèÏqOKå~°∞. JÖÏO\˜ Ѷ¨∞@<Õ - HÍx =ºuˆ~Hõ kâ◊Ö’ ѨO*Ï|∞Ö’ K«∂_»=K«∞Û.
Y„u, J~À~å, ÉÏ_çÜ«∂ ‰õΩ@∞OÉÏÅÖ’ "å}˜[ºO, =$`«∞ÎÅÖ’ =Úã≤¡OʼnõΩ Z^Œ∞Ô~·# ã¨"åÅ∞
HÍ~°}OQÍ<Õ P~°º ã¨=∂[O ѨÙ#~°∞^Œú~°} "å^•xfl =ÚO^Œ∞‰õΩ `≥zÛOk JO\Ï_»∞
ÔH<≥fl`ü *’<£û.
JbѶ¨∞~ü L^Œº=∂xH˜ `˘Å∞`« „a\©+π "å~°∞ =∞^ŒÌ`«∞ ~Ú=fi_®xH˜ HÍ~°}O HÍO„ÔQãπ
`«~Ç° ¨ *ÏfÜ«∞ "å^•xfl J_»∞H¤ ˘#=Åã≤# J=ã¨~=° ÚO_»_O» HÍ^Œ∞.JѨÊ\˜H˜ HÍO„ÔQãπ |Å"≥∞#ÿ
â◊HÎ̃QÍ Z^ŒQÆÖË^Œ∞. ÉèÏ~°fÜ«∞ W™ê¡OÖ’x W`«~° ^èÀ~°}∞Å#∞ K«∂Ñ≤ „a\©+π "å~°∞ HõÅ`«
K≥O^•~°∞. H˘O^Œ~°∞ =∞`« <åÜ«∞‰õΩÅ∞ =∞`« =∞ø_论xfl q^Õj =ºuˆ~Hõ`«#∞ „Ѩ[ʼnõΩ
#∂iáÈâß~°∞. ''z#fl Ô~·`«∞Å∞, „QÍg∞} Ѩ@ì} =ÚÖÏ¡Å∞, Láê^蕺ܫÚÅ∞, ѨÙã¨ÎHõ
^Œ∞HÍ}Ï^•~°∞Å∞, zÅ¡~° "åºáê~°∞Å∞, z#fl L^ÀºQÆ∞Å∞, KÕu =$`«∞ÎÅ xѨÙ}∞Å∞ „áêOfÜ«∞
ÉèÏ+¨ÅÖ’ H˘kÌáê\˜ K«^Œ∞=Ù K«kq# "å~°∞ áêi„âßq∞Hõ qѨ¡"åxH˜ =ÚO^Œ∞O_Õ =∞`« =∞ø_軺O
=ÅÖ’ ã¨∞ÅÉèOí QÍ |OnÅ=Ù`å~°∞—— („a\©+π WO_çÜ∂« `À =Úã≤O¡ Å∞ ¿Ñl 58) Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅÖ’x
JÖÏO\˜ „QÆ∂ѨÙÖË 19= â◊`å|ÌO z=~°Ö’ ѨÙ#~°∞^Œú~°} "å^ŒO "≥·Ñ¨Ù, *ÏfÜ«∞ f„="å^ŒO
"≥·Ñ¨Ù PHõi¬`«∞ÅÜ«∂º~°∞. JÖÏO\˜ L^Œº=∂ʼnõΩ Ô~O_»∞ "≥·Ñ¨ÙÖÏ Ñ¨^Œ∞#∞O@∞Ok. H˘xfl
ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ „a\©+π "åiH˜ =ºuˆ~HõOQÍ g~Àz`«OQÍ áÈ~å_»`å~°∞. JO`«~°æ`« Ѷ¨∞~°¬}ÅÖ’
JO`Õ L^ÕfiQÆO`À áêÖÁæO\Ï~°∞. JÖÏO\˜ HÀ=‰õΩ K≥OkO^Õ ã≤‰õΩ¯ÅÖ’x '‰õÄHÍ— `≥QÆ . "å~°∞
1872 Ö’ „a\©+π `«∞áê‰õΩÅÔH^Œ∞~˘_ç¤ áÈ~å_ç#ѨC_»∞ ™êfi`«O„`« ã¨=∞~°g~°∞Å∞QÍ H©iOÎ K«|_®¤~∞° .
HÍx QÀ=^èŒ ã¨=∞㨺ÃÑ· W™ê¡OÃÑ· ^•_»∞Å∞ KÕÜ∞« _»O Ѩ@¡ "åi HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞ Hˆ O„nHõiOKå~°∞.
Ѷe¨ `«OQÍ 1871Ö’ J=∞$`üã~¨ ,ü Å∂käÜ∂« <åÅÖ’ H˘O^Œ~∞° =Úã≤O¡ Hõ™ê~Ú"åà◊#¡ ∞ ǨÏ`«ºÅ∞
KÕâß~°∞.
1867Ö’ kÜ≥∂|O_£ =^ŒÌ „áê~°OaèOz# =∞`« ã¨^Œã¨∞û ã¨Ê+ì̈OQÍ =ºHõÎO KÕÜ«∞Hõ
áÈ~Ú#ѨÊ\˜H˜ „a\©+π =ºuˆ~Hõ`«x ÃÑOzOk. =ǨϛcÅ ÖÏQÍ QÍHõ ѨÓiÎ ã¨<å`«<åKå~åʼnõΩ
73
Hõ@∞ì|_ç, ã¨Ü∞« º^£ JǨÏ=∞‡^£ =∞`« ^è~Œ å‡Å =„H©H~õ }° ʼnõΩ, ~å[H©Ü∞« q^èÜ
Õ ∞« `«‰Ωõ „Ѩu‰õÄÅOQÍ
xez kÜ≥∂|O_£ WOw¡+¨μ K«^Œ∞=Ù K«^Œ=ÖËx ¿Ñ^Œ q^•º~°∞÷Å <åHõi¬OzOk. Jk `«Ü«∂~°∞
KÕã≤# =∞^Œ~åû Láê^蕺ܫÚÅ ^•fi~å ¿Ñ~°∞ „ѨMϺ`«∞Å∞ `≥K«∞ÛH˘#flk. 20 = â◊`å|ÌOÖ’
HÍO„ÔQãπ x~°O`«~åÜ«∞OQÍ =∞^ŒÌ`«∞ #O^Œ*Ëã≤Ok. HÍx „a\©+π "åix ~Ú\©=Å HõÅ`«Ñ¨~°z#
JOâ◊"Õ∞=∞O>Ë 1876-78 <å\˜ ÉÏů<£ Ü«Ú^ŒúO 1896-97 <å\˜ „wã¨∞ @s¯ Ü«Ú^ŒúO
HÍÖÏÅÖ’ J@ì=ÖÏ<£ ã¨∞ÖÏÎ<£ Ybëê ¿Ñ~°∞`À =ÚO^Œ∞‰õΩ =zÛ# 'JdÅ =Úã≤¡O „ѨѨOK«O——
ÉèÏ"åÅ∞ P^èŒ∞xHõ JdÅ =Úã≤¡O „ѨѨOK« "å^Œ ã¨O™ê÷Ѩ‰õΩ_»∞ [=∂Öò JÖò-k<£-JÖò-
Já¶êæx. PÜ«∞# 1879-1882 HÍÅOÖ’ ~°K«#Å∞ KÕã¨∂Î LѨ<庙êÅ∞ Wã¨∂Î ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£
HõÅHõ`åÎÖ’ =Ù<åfl~°∞. Éè∫uHõ "å^Œ∞efl YO_çã¨∂Î [ÖÏÖò JÖò-_ç<£ ã¨Ü«∞º^£ JǨÏ=∞‡^£x
f„=OQÍ q=∞i≈OKå_»∞. HÍx J`«_ç Jã¨Å∞ "≥·~åxH˜ HÍ~°}O ã¨Ü«∞º^£ JǨÏ=∞‡^£ „a\©+π
"åiH˜ q^èÕÜ«Ú_çQÍ =ÙO_»=∞x ~Ú\©=Å J^茺ܫ∞#O ã¨Ê+ì̈O KÕã≤Ok. JÖò-Já¶êæx =∞`«
ÉèÏ"åÅÖ’ "≥·~°∞^茺O =ÙOk. HõÅHõ`åÎ q^•º~°∞÷ʼnõΩ Ç≤ÏO^Œ∂ =Úã≤¡O SHõº`«#∞ QÆ∞iOz
ÉèÏ"À^ÕfiQÆѨÓi`«OQÍ LѨ<åºã¨O WKåÛ_»∞. ^•xH˜ ã¨ÊO^Œ# JO`«O`« =∂„`«OQÍ =ÙOk.
^•x`À ѨÓiÎQÍ Jã¨Ê+ì̈"≥∞ÿ# H˘`«Î ^èÀ~°}˜ "≥Ú^ŒÖˇ·Ok. 1890 ^ŒâßÉÏÌO`åxH˜ ã¨∞ÖÏÎ<£x
ã¨O~°HõΔ‰õΩ_çQÍ P~åkèOKåÅx HõÅHõ`åÎ E\ò q∞Å∞¡Ö’x =Úã≤¡O HÍi‡‰õΩʼnõΩ É’kèOz#@∞¡QÍ
™êHΔͺ^è•~åÅ∞<åfl~Ú. 1897 <å\˜ HõÅHõ`åΠѶ¨∞~°¬}ÅÖ’ JdÅ =Úã≤¡O „ѨѨOK« "å^ŒO
áê„`« =ÙOk. HÍx 20 ã¨OIIÖ `«~°∞"å`« dÖÏѶ¨`ü L^Œº=∞ HÍÅOÖ’ Jk |Å"≥∞ÿ# ™ê„=∂[º
"å^Œ =ºuˆ~Hõ â◊HÎ̃ J~ÚOk.
19= â◊`å|ÌO z=~°Ö’ ÉèÏ~°fÜ«∞ ã¨=∂[OÖ’ K≥ň~y# q"å^•Å∞ JO`«QÍ
Ç≤ÏO^Œ∂, =Úã≤¡O =∞`åÅ =∞^茺 =zÛ# q"å^•Å∞ Ѷ¨∞~°¬}Å∞ HÍ=Ù. Ç≤ÏO^Œ∂ =∞`«OÖ’ ÖËHõ
W™ê¡O =∞`«OÖ’ H˘`«ÎQÍ =zÛ# qq^èŒ ^èÀ~°}∞Å =Å# =zÛ#q. HÍx 1880,1890
^ŒâßÉÏÌÅÖ’ =∞`« `«`«fiO JdÅ ÉèÏ~°`« Ѩi=∂}Ïxfl ã¨O`«iOK«∞HÀ=_»O „áê~°OÉèí"≥∞ÿOk.
Ô~O_»∞ „Ѩ^è•#"≥∞ÿ# ã¨=∞㨺Å∞. L~°∂Ì-^Õ=<åQÆ~°eÑ≤, QÀã¨O~°HõΔ}. ^Õ=<åQÆ~°eÑ≤x "å_®Åx
|<å~°ãπ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞ 1868Ö’ _ç=∂O_£ KÕâß~°∞. 1900 Ö’ ÖˇÑ¶≤ì<≥O\ò QÆ=~°fl~ü "≥ÚH©¤<≥flÖò
J#∞=∞u ~ÚKåÛ~°∞. D _ç=∂O_£ Ü«Ú.Ñ≤.Ö’ QÆeáê`« H˘`«Î ‰õΩb#∞Å =∞^茺 L„kHõÎ`«Å`À
=Ú_çѨ_ç# _ç=∂O_£ KåÖÏ Pã¨H˜ÎHõ~°"≥∞ÿ# q+¨"Õ∞=∞O>Ë ã¨Ü«∞º^£ JǨÏ=∞‡^£ "≥Ú@ì
"≥Ú^Œ\™˜ êiQÍ 1869Ö’ =Úã≤O¡ Å „Ѩ`ºÕ Hõ Jã≤`Î åfixfl QÆ∞iOz =∂\Ï¡__» O» . WHõ eÑ≤ q"å^•xH˜
=¿ãÎ PÜ«∞# âß„ã‘ÎÜ«∞ ã¨=∂[O (Scientific Society) Ö’ =Úã≤¡O ã¨Éèí∞ºÅ HõO>Ë Ç≤ÏO^Œ∂
ã¨Éèí∞ºÅ∞ Z‰õΩ¯= =∞Ok =Ù<åfl~°∞. WOHÍ =ÚYº"≥∞ÿ# JOâ◊"Õ∞=∞O>Ë QÀã¨O~°HõΔ} ã¨=∞㨺.
"≥∞ˆH¡<£ W\©=Å „ѨK«∞iOz# J^茺ܫ∞#OÖ’ ¿Ñ~˘¯#fl q^èŒOQÍ Wk ‰õΩb#, ™ê^è•~°} „Ѩ[Å
=∞`«`«`åfixfl Hõe¿Ñ Q˘Å∞ã¨∞Ö’x H˘ÔH¯OQÍ Ñ¨x KÕã≤Ok. Ç≤ÏO^Œ∂ QÀ ã¨O~°HõΔ} "å^Œ∞Å∞
PO^Àà◊# KÕâß~°∞. K«@ìO KÕÜ«∂Å<åfl~°∞. Ü«Ú.Ñ≤.Ö’x H˘xfl =ÚxûáêbìÅ∞ áêiâ◊√^茺
HÍ~°}ÏÅ`À QÀ=^è⌠ßÅÅ∞, =∂O㨠q„HõÜ∞« âßÅefl Ѩiq∞`«O KÕã∂¨ Î J^Œ#Ѩ٠K«\ÏìÅ∞ KÕâß~Ú.
ZxflHõÅ∞ ÃÑ@ì_O» `À "≥∞*Ïsì ™êkèOK«QÅÆ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞ =Úã≤O¡ ÅÃÑ· =∞ixfl POHõÅΔ ∞ qkè™êÎ~x°
74
=Úã≤¡O ~å[H©Ü«∞"Õ`«ÎÅ∞ PO^Àà◊# K≥O^•~°∞. ^ŒÜ«∂#O^Œ 1881 Ö’ 'QÀHõ~°∞}Ï xkè—
¿Ñ~°∞`À Hõ~°Ñ¨„`«O „ѨK«∞iOKå~°∞. 1880 ^Œâß|ÌOÖ’ z=i ã¨O=`«û~åÅÖ’ L`«Î~° ÉèÏ~°`«
^Õâ◊OÖ’x ѨÅ∞ „áêO`åÅÖ’ ÖÏÜ«∞~°∞¡, [g∞O^•~°∞¡ ™ê^èŒ∞ ã¨<åºã¨∞Å JO_»^ŒO_»Å`À
„áÈ`åûǨÏO`À QÀã¨O~°HõΔ} ã¨ÉèíÅ∞ ѨÙ@∞ì‰õΩ~å=_»O „áê~°OÉèí"≥∞ÿOk. QÀ=Ù J<åkQÍ =ã¨∞Î#fl
=∞`«Ñ¨~°"≥∞ÿ# „ѨfHõ =∂„`«"Õ∞ HÍ^Œ∞. Ô~·`«∞‰õΩ Éèí∂q∞`Àáê@∞ Pã≤ÎÖ’ ÉèÏQÆO. QÀã¨O~°HõΔ}
ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ P~ÀQͺxfl Sâ◊fi~åºxfl ÃÑOK«∞`«∞O^Œ<Õ "å^Œ#`À q^•º=O`«∞Öˇ·# Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞
PHõi¬`«∞ÅÜ«∂º~°∞. QÀã¨O~°HõΔ} ã¨ÉèíÅ∞ 1892-93 `«~°∞"å`« ã¨=∞~°jÅ=∞=Ù`«∂ =KåÛ~Ú.
JO^Œ∞‰õΩ HÍ~°}O JO`«‰õΩ =ÚO^Œ∞ ã¨O=`«û~°OÖ’ q"åÇ¨Ï =Ü«∞ã¨∞ûÃÑ· K«@ìO KÕÜ«∞_»OѨ@¡
ã¨<å`«#∞ÅÖ’ "≥Å∞¡"≥uÎ# x~°ã¨# HÍ=K«∞Û. QÀ=Ùefl Hõ™ê~Ú "åà◊§‰õΩ J=∞‡_»OÖ’ *’HõºO
KÕã¨∞H˘x, ã¨ÉèíÅ∞ [iÑ≤, Jq∞‡# "åiH˜ [i=∂<åÅ∞, ™ê=∂lHõ |Ç≤Ï+¨¯~°}Å∞ qkèOz#@∞¡
‰õÄ_® iáÈ~°∞ìÅ∞ JO^•~Ú. J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ W™ê¡O ѨÙ#~°∞^Œú~°} "å^Œ∞Å∞ |„H©^£H˜ P=Ùefl
|Å∞e=fi=Åã≤# J=ã¨~åxfl <˘H˜¯ K≥ѨÊ_»O`À 1893 E<£, EÖˇ· <≥ÅÖ’¡ qãÎ̈ $`« ™ê÷~ÚÖ’
Ѷ¨∞~°¬}ʼnõΩ ~°OQÆO ã≤^ŒúO KÕÜ«∞|_çOk. ÃÑ^ŒÌ =Úã≤¡O QÆ∞OѨÙÃÑ· Ѷ¨∂rѨÓ~ü, ceÜ«∂ lÖÏ¡Å
#∞O_ç =zÛ# QÆ∞OѨÙÅ∞ ^•_ç KÕÜ«∞_»O`À J*ÏOѶ¨∞~üÖ’x '=∞ø— =^ŒÌ Ѷ¨∞~°¬}Å∞
„áê~°OÉèí=∞Ü«∂º~Ú. ÉÏeÜ«∂Ö’ ^˘g∞‡Å∞ Ѩ^äŒHõO „ѨHÍ~°O [iQÍ~Ú. JK«@ ~å[ѨÙ\ò
[g∞O^•~°∞ „áÈ`åûǨÏO KåÖÏ Z‰õΩ¯=QÍ =ÙOk. ã¨~°<£, QÆÜ«∂, áê\ÏflÅÖ’ qãÎ̈ $`«OQÍ
^˘g∞‡Å∞ [iQÍ~Ú. ÉÁOÉÏ~ÚÖ’ f„="≥∞ÿ# Ç≤ÏO™ê~°∂ѨO fã¨∞‰õΩ<åfl~Ú. 80 =∞Ok
K«OѨ|_®¤~°∞. =∞ã‘^Œ∞Å =ÚO^Œ∞QÍ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞ "Õ∞à◊`åàÏÅ`À áÈ=KåÛ? J<Õ JOâ◊O
xѨÙÊ~°=fiQÍ Ñ¨x KÕã≤Ok. WOHÍ *Ï<åѶ¨∞^£Ö’ KåÖÏ ^Œ∂~° „áêO`«"≥∞ÿ# ~°O*Ï<£Ö’ ‰õÄ_®
Ѷ¨∞~°¬}Å∞ [iQÍ~Ú. TÇ≤ÏOK«x q^èŒOQÍ ^Õâ◊ "åºÑÎ̈OQÍ =∞`«=∞ø_軺O |∞ã¨Å∞ H˘\ì̃Ok.
JѨC_»Ñ¨C_»∞ =ÚO^Œ∞Hõ_»∞ˆQÜ«∞#∞#fl P^èŒ∞xHõ *ÏfÜ«∞ L^Œº=∂xH˜ Wk â◊√Éèí ã¨∂K«# HÍ^Œ∞.
Ѩ Ù #~° ∞ ^Œ ú ~ ° } "å^•xH˜ , *ÏfÜ« ∞ f„= "å^•xH˜ =∞^è Œ º QÆ Å ã¨ O |O^è Œ O
qâ◊fiã¨hÜ«∞"≥∞ÿ#k HÍ^Œ∞. ѨÙ#~°∞^Œú~°} "å^ŒO Ѷ¨∞~°¬}Å∞ ^˘g∞‡Å‰õΩ ^•i fã≤Ok. ÉèÏ~°`«
„Ѩ[efl ã¨"∞≥ Hÿ ºõ Ѩiz KÕÑ\¨ Éì ’ÜÕ∞ HÍO„ÔQãπ PO^Àà◊# Ü≥ÚHõ¯ "Õà§◊ #∞ D Ѷ∞¨ ~°¬}Å∞ #iH˜"âÕ ß~Ú
Hõ#∞Hõ JѨÊ\˜ Ãã„Hõ@s PѶπ ¿ãì\ò H˜O|ˆ~¡ D Ѩi}Ï=∂Å#∞ PǨfixOKå~°∞. (H˜O|ˆ~¡ ÖËO_£û
_Ò<ÕH˜ 25 PQÆã¨∞ì 1893) JO`Õ QÍHõ 1905 =ÚO^Œ∞ *ÏfÜ«∞ "å^•xH˜ JOkOz#
J`«ºO`« ÃÑ^ŒÌ `À_®Ê@∞ P^èŒ∞xHõ ã¨O㨯~°ÎÅ`À ã¨O|O^è•Å∞#fl ^•^•ÉèÏÜü∞ <Ò~Àl, ~°#_Õ,
a.q. *’+≤, P~ü.ã≤. ^Œ`ü ÖÏO\˜ "å~°∞ „a\©+π áêÅ# ™êyOz# Pi÷Hõ ^ÀÑ≤_ôÃÑ· 'ã¨OѨ^Œ
`«~°eOѨ٠ã≤^•ÌO`«O— ^•fi~å „Hõ=∞|^ŒÌ"≥∞ÿ# q=∞~°≈H˜ ~°∂ѨHõÅÊ# KÕÜ«∞_»O. 1876Ö’ „|Ǩχ
ã¨=∂[ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ t=<å^äŒ âß„ã≤Î Ü«Ú=‰õΩÅ „QÆ∂ѨÙÅ`À (aÑ≤<£ K«O„^ŒáêÖò`À ã¨Ç¨)
„ѨÉèí∞`«fi ã¨sfiã¨∞Å#∞ x~åHõiOKåÅx, „Ѩ=∂}O KÕ~ÚOKå~°∞. uÅH± l.a. JQÍ~°¯~ü`À
Hõeã≤ ^ŒHõ¯<£ Z_»∞ºˆH+¨<£ ™⁄Ãã·\ © „áê~°OaèOKå~°∞. ˆHã¨i, =∞~å~îå Ѩ„uHõÅ#∞ #_çáê~°∞.
`«~∞° "å`« qÉèkË Oz uÅH± ™ê=∂lHõ ~å[H©Ü∞« =º=Ǩ~åÅÖ’ Ju "åkQÍ QÆ∞iÎOѨ٠á⁄O^•_»∞.
ã¨O㨯~°} "å^Œ Ѩ„uHõ ã¨∞^è•~°H± ã¨Oáê^Œ‰õΩ_≥·# JQÍ~°¯~ü JHÍÅ =∞~°}O`À 1895Ö’
75
Ѩ@fi~°÷<£ P Ѩ„uHõ ã¨Oáê^Œ‰õΩ_»Ü«∂º_»∞. 1897 Ö’ ѨÓ<åÖ’x ¿Ñ¡QÆ∞ JÅ[_»∞Å ã¨=∞Ü«∞OÖ’
~å[„^ÀÇ¨Ï P~ÀѨ}Å ÉˇkiOѨÙÅ∞ =KåÛ~Ú. JÖÏQÆx ã¨<å`«# "å^•xfl ѨÙ#~°∞^Œú~°}
"å^•xfl ã¨=∞i÷OKÕ "å~°O^Œ~°∂ ~å[H©Ü«∞ Ju "å^Œ∞Å∞ HÍ~°∞. 1892Ö’ 10,000 =∞Ok`À
™êy# ã¨<å`«# "å^Œ∞Å „Ѩ^~Œ ≈° # qHÀìiÜ«∂ ~å}˜H˜ Jaè#O^Œ#Å`À =Úyã≤Ok. JxaÃãO@∞
ã¨OѶ∞¨ ã¨O㨯~°} KÕÑ\¨ #ì˜ `«~åfi`«<Õ ~å[H©Ü∂« ÅÖ’ K«∞~°∞‰õΩQÍ áêÖÁæ<åfl~°∞. P~°º ã¨=∂[OÖ’x
QÆ∞~°∞‰õΩÅ ÃãHõΔ<£ Å[Ѩu HÍÖËl qÉèÏQÆOÖ’ QÍHõ *ÏfÜ«∞ "å^Œ ~å[H©Ü«∂ʼnõΩ ^Œ∂~°OQÍ
=ÙO_ç áÈ~ÚOk. 1913Ö’ ‰õÄ_® QÆ∞~°∞‰õΩÅ ÃãHõΔ<£ ÖˇÃѶì<≥O\ò QÆ=~°fl~ü "≥∞ãì̈<£H˜ P_»O|~°
ѨÓ~°fiHõ"≥∞ÿ# ™êfiQÆ`«O K≥ѨÊ_»O ^•fi~å `«# q^èÕÜ«∞`«#∞ „Ѩ^Œi≈OK«∞‰õΩ#flk.
1870 #∞O_ç *ÏfÜ«∞ "å^ŒO Ü≥ÚHõ¯ qaè#fl ~°∂áêÅÖ’ "Õ∞^è•=ÙÅ „Ѩã¨OQÍÅÖ’
K«~º° ÅÖ’ - „Hõ=∞|^Œ"Ì ∞≥ #ÿ k, Jã¨OѨÓ~°"‚ ∞≥ #ÿ k, `«~K° ∞« QÍ Ñ¨~㰠ʨ ~° q~°∞^Œ"Ì ∞≥ #ÿ k J~Ú#ѨÊ\˜H©
KåÖÏ =ÚYº"≥∞ÿ# =∂~°∞Ê [~°∞QÆ∞`«∂ =zÛOk. D =∂~°∞Ê KåÖÏ =∞Ok ã¨O㨯~°Îefl,
ѨÙ#~°∞^Œú~°} "å^Œ∞efl „ѨÉèÏq`«∞efl KÕã≤Ok. q^•º=O`«∞ÅÖ’ ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl x~°∞^ÀºQÆO D
=∂~°∞ÊH˜ HÍ~°}OQÍ K≥ѨÊ_»O ѨÓiÎ ã¨O`«$Ñ≤ÎHõ~°OQÍ ÖË^Œ∞. ÉèÏ~°fÜ«∞ "å~åΠѨ„uHõÅ∞ JÖψQ
„ѨÉèí∞`«fi iáÈ~°∞ìÅ∞ „QÍ_»∂ºÜÕ∞@¡‰õΩ ‰õΩOzOK«∞‰õΩáÈ`«∞#fl L^ÀºQÍ=HÍâßefl QÆ∞iOz
=∂\˜=∂\˜H˜ „Ѩ™êÎqOKå~Ú. J~Ú#ѨÊ\˜H˜ L^ÀºQÍÅ H˘~°‰õΩ áÈ\© „áêOfÜ«∞ ‰õΩÅ =∞`«
K≥·`«<åºÅ‰õΩ ^•i fÜ«∞=K«∞Û. Ü«Ú.Ñ≤. Ç≤ÏO^Œ∂ =Úã≤¡O q^•º=O`«∞Å =∞^茺 qÉèË^•Å#∞
QÆ∞iOz, L`«Î~° ÉèÏ~°`« ^Õâ◊OÖ’x ѨÅ∞ „áêO`åÅÖ’ ɡOQÍbÅ∞ „Ѩ*Ï^Œ~°} HÀÖ’Ê=_®xfl
QÆ∞iOz L^•Ç¨Ï~°}Å∞ WO`«‰õΩ =ÚO^Œ∞ QÆ=∞xOKåO. `˘e<å\˜ HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩÅÖ’
HÍO„ÔQãπ HÍ~°ºHõÖÏáêÅÖ’ áêÖÁæ#fl "åiÖ’ J`«ºkè‰õΩÅ∞ x~°∞^ÀºQÆ Ü«Ú=‰õΩÅ∞ HÍ~°∞. "åi
"åi =$`«∞ÎÅÖ’ ~å}˜Oz#"å~°∞. Pi÷HõOQÍ Jaè=$kú K≥O^Œ∞`«∞#fl"å~°∞. WOHÍ =ÚYº"≥∞ÿ#
JOâ◊O *Ïu q=HõΔ (WÅfi~°∞ì aÅ∞¡- q"å^ŒO XHõ Jaè=ºHÎ̃ ÖËHõ =ºH©ÎHõ~°} =∂„`«"Õ∞) „a\©+¨μ
q^è•<åʼnõΩ ^Õâ◊O Ü≥ÚHõ¯ ¿Ñ^ŒiHÍxH˜, (1870, 1890 ^Œâß|ÌOÖ’ ã¨OÉèíqOz# Hõ~°∞=Ù
HÍ@HÍÅ∞) =∞^茺QÆÅ ã¨O|O^èŒO Ѩ@¡ ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl K≥·`«#ºO. <åºÜ«∞"å^Œ∞Å∞QÍ ¿Ñ~°∞
„ѨMϺ`«∞Å∞ `≥K∞« Û‰õΩ#fl `˘e<å\˜ HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ ‰õÄ_® `≥Å"¡ å~°∞ HõeÊOKÕ P@OHÍÅ#∞
J^茺ܫ∞#O KÕÜ«∞=Åã≤ =zÛOk. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ Ñ¶≤~À*òëê "≥∞ǨÏ`å 1883Ö’ ÉÁOÉÏ~ÚÖ’
„a\©+¨μ "åi <åºÜ«∞ q~°∞^Œú"≥∞ÿ# áÈ\©ÃÑ· Ѷ≤~åº^Œ∞ KÕã≤# `«~°∞"å`« #QÆ~° Ѩiã¨~° „áêO`åÅ
„áêH©ãì ∞¨ ÃÑ· Hˆ O„nHõiOKåÅx x~°~‚ ÚOK«∞H˘<åfl_»∞. 1881 Ö’ ™êìO_çOQ∑ H“xûÖò xÜ«∂=∞HõOÖ’
_»|∞¡ º.ã≤.ɡ#s˚ L¿ÑHΔ̃OK«|_®¤~°∞. =∞„^•ã¨∞ HõÅHõ`åÎÅÖ’x =H©à◊√¡ `≥Å¡"åiH˜ ExÜ«∞~°∞¡QÍ
Ѩx KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ u~°ã¨¯iOz# `«~°∞"å`«<Õ ÃÇ·ÏHÀ~°∞ìÅÖ’ "åi ˆHã¨∞efl "å~°∞ "åkOK«∞‰õΩ<Õ
ǨωõΩ¯ á⁄O^•~°∞. ~å}˜QÆO*ò =^ŒÌ âıfi`«*Ïu QÆx Ü«∞[=∂#∞Å J}z"Õ`«‰õΩ QÆ∞~°~Ú#
ÉèÏ~°fÜ«ÚŠѨHΔÍ# *’HõºO KÕã¨∞‰õΩ#flO^Œ∞‰õΩ, `«# ÃÑ· JkèHÍi *Ï<£ cè"£∞û PHÍOHõΔʼnõΩ
=ºuˆ~HõOQÍ WŃ~°∞ì aÅ∞¡x ã¨=∞i÷ã∂¨ Î "åkOz#O^Œ∞‰õΩ Ñ¨^À#flu q+¨Ü∞« OÖ’ „a*ËO„^Œ<å^ä_£ Õ
q=HõΔ`«‰õΩ QÆ∞~°Ü«∂º_»∞.
76
™êÇ≤Ï`«ºOÖ’ ^Õâ◊ÉèíHÎ̃
`˘Å∞`« "Õ∞^è•=ÙÅ∞ "åi ^Õâ◊ÉèíHÎ̃x „áêOfÜ«∞ ÉèÏ+¨Å`À =ºHõÎO KÕâß~°∞. qq^èŒ
ÉèÏ~°fÜ«∞ ÉèÏ+¨ÅÖ’ P^èŒ∞xHõ ™êÇ≤Ï`«ºO („Ѩ`ÕºH˜Oz 19= â◊`åÉÏÌxH˜ =ÚO^Œ∞ =K«#O
Jaè=$kú HÍÖË^Œ∞.) ã¨OѶ¨∞ ã¨O㨯~°} L^Œº=∂Å`À ã¨xflÇ≤Ï`« ã¨O|O^èŒO Hõey Jaè=$kú
K≥OkOk. (L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ ÉˇOQÍb =K«#O Jaè=$kúÖ’ ~å"≥∂‡Ç¨Ï#~åÜü∞. q^•º™êQÆ~ü
x~°fiÇ≤ÏOz# áê„`«) 1860, 1870 ^ŒâßÉÏÌÅÖ’ ^ÕâO◊ Ü≥ÚHõ¯ ^Œ∞ã≤u÷ x KÕu =$`«∞ÅΠѨ`<« åxfl
z„uã¨∂ΠɡOQÍÖò Jã¨OMϺHõ"∞≥ #ÿ Hõq`«efl áê@efl „ѨK∞« iOzOk. g\˜Ö’ J`«ºkèHOõ ~îåQÆ∂~ü
‰õΩ@∞O| „áÈ`åûǨÏO`À #=QÀáêÖò q∞„`« KÕ x~°fiÇ≤ÏOK«|_ç# 'Ç≤ÏO^Œ∂"Õ∞àÏ— H˘~°‰õΩ
~åÜ«∞|_®¤~Ú. H˘`«ÎQÍ ™ê÷Ñ≤OK«|_ç# <å@Hõ ~°OQÆO „a\©+¨μ =ºuˆ~Hõ "≥·Yi KÕѨ\ ì̃Ok.
n#|O^èŒ∞ q∞„`« hÖò ^Œ~°Ê}ü (1860) he =∞O^Œ∞ `À@Ö’ Ѩx KÕ¿ã HÍi‡‰õΩÅ ^ŒÜ«∞hÜ«∞
|`«∞‰õΩefl Hõà◊§‰õΩ Hõ\ ì̃#@∞¡ z„uOzOk. 1870ÖÖ’ =zÛ# <å@HÍÅ∞ 1876Ö’ e@ì<£
<å@HÍÅ „Ѩ^Œ~°≈# K«\ÏìxH˜ ^•i fâß~Ú. |OH˜OK«O„^Œ Kåi„`«Hõ #=ÅÅ∞ ™êÇ≤Ï`åºxfl
KåÖÏ „ѨÉèÏq`«O KÕâß~Ú. "å\˜Ö’ =O^Õ=∂`«~° w`«O QÆÅ 'P#O^£ =∞~îü— J`«∞º#fl`«"≥∞ÿ#k.
|OH˜OK«O„^Œ `«# "庙êÅ∞ #=ÅÅ ^•fi~å ^Õâ◊ K«i„`«Ö’ H˘`«Î Jaè~°∞zx HõeyOK«
Ü«∞uflOKå~°∞. HÍx 1880, 1890 ^ŒâßÉÏÌÅÖ’ ɡOQÍÖòÖ’ Ç≤ÏO^Œ∂ ѨÙ#~°∞^Œú~°} "å^ŒO
J`«∞º#fl`« ^ŒâÖ◊ ’ =Ù#flѨÙÊ_»∞ ~å[H©Ü∞« „ѨÜ∂≥ [<åÅÖ’ QÆ}}©Ü∞« "≥∞#ÿ `«Q∞Æ ^æ ÅŒ HõxÊOzOk.
ã¨=∞HÍb# ~å[H©Ü∂« Å`À ã¨O|O^èOŒ ÖËx ѨÙ~å} ~Úu =$`åÎÅ∞ Hõ^•ä =ã¨∞=Î ÙÅ∞QÍ ys+πKO« „^Œ
Ѷ¨∞’+π <å@HÍÅ∞ PkèѨ`«ºO ™êkèOKå~Ú. 'WŃ~üì aÅ∞¡ "å\˜ #∞O_ç =∞`«O Ѩ@¡ QÆÅ
Pã¨HÎ̃`À ~å[H©Ü«∂Å∞ x~°¡HõΔ ºO KÕÜ«∞|_®¤~Ú. Ѷ¨e`«OQÍ áê`« ^Õâ◊ÉèíHÎ̃ w`åÅ ™ê÷#OÖ’
=∞`«Ñ¨~°"≥∞ÿ# áê@Å∞ =KåÛ~Ú— Jx 1903Ö’ aÑ≤<£ K«O„^ŒáêÖò "åºMϺxOKå~°∞. (#∂º
WO_çÜ«∂ =∂iÛ 1903) .
^Õâ◊OÖ’x ~Ú`«~° „áêO`åÅÖ’ ‰õÄ_® *ÏfÜ«∞"å^•xH˜ „áêOfÜ«∞ ÉèÏ+¨ÅÖ’
™êÇ≤Ï`åºaè=$kúH˜ JÖÏO\˜ ã¨O|O^èŒ"Õ∞ =Ù#fl@∞¡ HõxÑ≤ã¨∞ÎOk. =∞~åsî ™êÇ≤Ï`«ºO Jaè=$kúÃÑ·
Ü«∞O.l. ~°#_Õ (1898) ~ÚzÛ# q=~°} =∞~å~îå „Ñ¨K«∞~°}Å∞ "ÕQÆOQÍ Jaè=$kú K≥O^Œ_®xfl
(1818-27 HÍÅOÖ’ 3,1847-57 HÍÅOÖ’ 102,1865-74 HÍÅOÖ’ 1530, 1885-
96 HÍÅOÖ’ 3824) 1840 #∞O_ç =∞^茺ܫÚQÍÅ =∞~åsî ÉèíHÎ̃ Hõ=ÙÅ Hõq`å ã¨OHõÅ<åÅ#∞
„ѨK«∞iOK«_®xfl <˘H˜¯ K≥Ñ≤ÊOk. P `«~°∞"å`« =zÛ# „áêp# =∞~åsî ~°K«#Å∞, ~°#_Õ,
Kåi„`«Hõ ~°K«#Å∞ "庙êÅ`À XHõ q^èŒOQÍ t"år P~å^èŒ# „áê~°OÉèí"≥∞ÿOk. D t"år
P~å^èŒ# 1895 #∞O_ç uÅH± JOk ѨÙK«∞Û‰õΩ<åfl_»∞. HÍx ~°#_Õ 17= â◊`å|ÌѨ٠ѨÙ#~°∞^Œú~°}
"å^•xfl ‰õΩÅÉè^Ë •efl Ju„Hõq∞OK« „ѨÜ∞« uflOz# ÉèHí Θ Hõ=ÙÅ „¿Ñ~°}`À XHõ ~°H"õ ∞≥ #ÿ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞
L^Œº=∞OQÍ z„uOK« Ü«∞uflOKå~°∞. PÜ«∞# `«~°∞"å`« HÍÅO <å\˜ Ñ‘ëêfi ã¨<å`«#
™êO„Ѩ^•Ü«∞O =∞~å~îå Ѩ`«<åxH˜ áêHΔ̃HõOQÍ ÉÏ^茺`« =Ç≤ÏOzO^Œx ÉèÏqOKå~°∞. 1890
#∞O_ç uÅH±, ˆHů~ü, ~å*ò"å_ÕÅ∞ „ѨuáêkOz# ã¨=∞~°jÅ Ç≤ÏO^Œ∂ =∞`«O ^èŒ~°‡ ^Œ∂`«QÍ
77
t"år Ѩ~°∞"≥·# ~å=∞^•ã¨∞ áê„`«x z„uOz t"årx ѨÓiÎQÍ aè#fl"≥∞ÿ# HÀ}O #∞O_ç
K«∂Ñ≤OKå~°∞. W~°∞ѨHΔÍÅ∞ ã¨=∞HÍb# aè<åflaè„áêÜ«∂Å HÀ}ÏÅ #∞O_ç QÆ`åxfl K«∂Ñ≤OK«
Ü«∞uflOKå~Ú. =¸_»= HÀ}O #∞O_ç *’ºu ÉÏѶӨ ÖË K≥ÑÊ≤ #@∞¡ t"årx â◊¥„^Œ~åAQÍ
¿Ñ~˘¯O@∂ 1869Ö’ ~°zOz# *Ï#Ѩ^Œ Hõq`«fiO =ÙOk. Ѩ~°ã¨Ê~° q~°∞^Œú"≥∞ÿ# qq^èŒ HÀ}ÏÅ
#∞O_ç K«∂ÃÑ_»∞`«∂ t"årÃÑ· J<ÕHõ ~°K«#Å∞ "≥Å∞=_®¤~Ú. QÀáêÖòǨÏi ^Õâò=ÚMò 'Ö’HõÇ≤Ï`«
"åk— Ѩ„uHõÖ’ „ѨK«∞iOz# 'â◊`«Ñ¨„`«— ji¬Hõ# „ѨK«∞iOz# ~°K«#ÅÖ’ ã¨OѶ¨∞ ã¨O㨯~°}Å∞
[~°QÍÅ<åfl_»∞. ^ÕjÜ«∞ "åºáê~åaè=$kúx HÍOHΔ̃OKå~°∞. „a\©+¨μ ѨiáêÅ#x ™êfiQÆuOKå~°∞.
XHõ`~« O° `«~∞° "å`« =zÛ# q+¨μ‚ Hõ$+¨‚ z™ê¡OHõ~ü Ѩ„uHõ x|O^è=Œ ∂Å (1874-81) ѨÙ#~°∞^Œ~ú }°
"å^•xfl „a\©+¨μ =ºuˆ~Hõ "≥·Yix KÕѨ\ ì̃Ok. HÍh ɡOQÍe =∞~åsî L^•Ç¨Ï~°}Å∞ ã¨Ê+ì̈O
KÕã≤# q^èŒOQÍ qq^èŒ ÉèÏ~°fÜ«∞ ÉèÏ+¨ÅÖ’ Jaè=$kú K≥Ok# ^Õâ◊ÉèíHÎ̃ ™êÇ≤Ï`«ºOÖ’ H˘xfl
Jã¨Ê+ì̈`«Å∞ =Ù<åfl~Ú. ^Õâ◊ÉèíHÎ̃ ™êÇ≤Ï`«ºO *ÏfÜ«∞, „áêOfÜ«∞ =∞`« Ѩ~°"≥∞ÿ# K≥·`«<åºÅ#∞
ÃÑOKÕO^Œ∞‰õΩ ^ÀǨÏ^ŒÑ_¨ Oç k. |OH©OK«O„^Œ „Ѩ^•è #OQÍ ÉˇOQÍÖò K«i„`«‰Ωõ Ѩiq∞`«=∞Ü«∂º~°∞.
ɡOQÍÖò ™êfi`«O„`åºxfl HÀÖ’Ê~ÚOk. ÉÏH˜ÎÜ«∂~ü Yb˚ Ü«Ú^ŒúOÖ’QÍx áê¡ã‘ Ü«Ú^ŒúOÖ’
HÍ^Œx ѨÅ∞=∂~°∞¡ <˘H˜¯ K≥áêÊ~°∞. "≥ÚQÆÅ∞ K«„Hõ=~°∞ÎÅ ˆHO„nHõ~°} q^è•<åÅ∞ „áêOfÜ«∞
rq`«OÃÑ· KåÖÏ ^Œ∞„+¨ÊÉèÏ"åÅ#∞ HõeyOzO^Œ<åfl~°∞. `«~∞° "å`« Kåi„`«Hõ #=ÅÅ∞ („Ѩ`ºÕ H˜Oz
P#O^Œ=∞~îü, ^Õg KÒ^èŒ∞~å}˜, hÅ∂~åOÅÖ’) =Úã≤¡OÅ#∞ ^Œ∂+≤OKå~°∞. =Úã≤¡O
^ŒO_»Ü«∂„`«Å‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ ~å[Ѩل`«∞Å ^è≥·~°ºã¨Ç¨Ï™êÅ∞ ɡOQÍb Hõq`«fiO, <å@HõO,
#=ňHQÍHõ, ÉÏÅ™êÇ≤Ï`åºxH˜ ‰õÄ_® Hõ^ä• =ã¨∞Î=ÙÅÜ«∂º~Ú. 1740 <å\˜ ÉÏs¡^•_»∞Å`À
U~°Ê_ç# ɡOQÍb =∞~åsîÅ ã¨O|O^è•Å`À t"år P~å^èŒ#x kQÆ∞=∞u KÕÜ«∞_»O [iyOk.
„a\©+¨μ áêÅ#H˜ =ºuˆ~HõOQÍ ÉÏǨ@OQÍ „"åÜ«∞_»O „Ѩ=∂^ŒHõ~°O (|OH˜OK«O„^Œ „ѨÉèí∞`«fi
L^Àºy Hõ#∞Hõ) HÍ|\˜ì Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ SHõº`«H˜ Hõ$+≤ KÕÜ∞« _®xH˜ J^Õ „Ѩ`åº=∂flÜ«∞ *ÏfÜ«∞"å^ŒO
Jx aÑ≤<£ K«O„^Œ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. |H˜OK«O„^Œ ã¨fi^Õj Ç≤ÏO^Œ∂ Ü«Ú=‰õΩʼnõΩ „Ѩ`ÕºH˜Oz 1905
`«~°∞"å`« P~å^èŒ∞º_»Ü«∂º_»∞. HÍx *ÏfÜ«∞"å^ŒO Ѩ@¡ ™ê#∞Éèí∂u`À =Ù#fl =Úã¨Öò=∂<£
ÖÏO\˜ Ѩ„uHõÅ∞ ‰õÄ_® PÜ«∞# `«# #=ÅÖ’¡ =Úã≤¡OÅ#∞ ^Œ∂+≤OK«_®xfl PˆHΔÑ≤OKå~Ú.
=Úã≤¡O "Õ∞^è•=ÙÅ∞ ‰õÄ_® Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅKÕ ^Œ∂+≤OѨ|_ç# Kåi„`«Hõ HÍÖÏefl =º‰õΩÎefl
(L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ B~°OQÆ*ËÉòx) PHÍâßxH˜ Z`åÎ~°∞. „ѨѨOK« "åºÑÎ̈OQÍ W™ê¡O HÀÖ’Ê~Ú#
QÆ`« "≥·Éèí"åxfl `«qfiÃÑ·H˜ fâß~°∞. =Úã≤¡OÅ∞ "åi `«~°Ç¨ „Ѩ`åº=∂flÜ«∞ *ÏfÜ«∞ "å^•xfl
Jaè=$kúѨ~°K« Ü«∞uflOKå~°∞. D `«~°Ç¨ *ÏfÜ«∞"å^•xfl L~°∂Ì Hõ=ÙÅ∞ JÖÏÎѶπ Ǩï¿ãû<£
Pe, +≤c¡<˘ =∂hÅ∞ „Ѩ`ÕºH˜Oz ɡOQÍbÖ’ ÔH·HÀÉÏ^£ "åºÑ≤Î KÕÜ«∞ Ü«∞uflOKå~°∞.
Ô~O_»∞ ÃÑ^ŒÌ „áêO`åÅÖ’ `«q∞à◊<å_»∞, D<å_»∞ Ç≤ÏOn ɡÖòìQÍ Ñ≤Å∞=|_Õ
„áêO`åÅÖ’ Ѩiã≤÷`«∞Å∞ H˜¡+ì̈ ~°∂ѨO ^•ÖÏÛ~Ú. `«q∞à◊√Å K«i„`«, „áêp# `«q∞à◊ ™êÇ≤Ï`«ºO
H˘~°‰õΩ ~ÚzÛ# Ñ≤Å∞Ѩ٠~å|~üì HÍÖòÊ"≥Öò, *ˇ.ÃÇÏKü. <≥Åû<£ ÖÏO\˜ ѨO_ç`«∞Å „áÈ`åûǨÏO`À
20 = â◊`å|ÌO „áê~°OÉèíO <å\˜H˜ „ÉÏǨχ} =ºuˆ~Hõ, L`«Î~° ÉèÏ~°`«^Õâ◊ P~°∞ºÅ∞ =ºuˆ~Hõ
~°∂áêxfl ã¨O`«iOK«∞‰õΩ#flk. D Ѩi}Ï=∞O 1886 Ö’ QÆ=~°fl~ü „QÍO\ò _»Ñ¶π ÖÏO\˜ „a\©+π
78
JkèHÍ~°∞ÅKÕ „áÈ`«ûÇ≤ÏOK«|_çOk. Ç≤ÏO^Œ∂ ѨÙ#~°∞^Œú~°} "å^Œ L^Œº=∂Å ã¨xflÇ≤Ï`«
ã¨O|O^è•Å`À ™êÇ≤Ï`«º ÉèÏ+¨QÍ Ç≤ÏOn Hõ$„u=∞OQÍ ã¨$+≤Oì K«|_çOk. P^è∞Œ xHõ Ç≤ÏOn ™êÇ≤Ï`«º
Ñ≤`å=∞ǨïxQÍ Ñ¨iQÆ}O˜ Ѩ|_ç# Éè~í `° OÕ ^Œ∞ǨÏiâ◊ÛO„^Œ `«# <å@HÍÅ∞, Hõq`«fiO, [~°fle[OÅÖ’
ã¨fi^Õj =ã¨∞Î qxÜ≥∂QÍxfl "Õ∞à◊qOKå_»∞. HÀ~°∞ì ÉèÏ+¨QÍ L~°∂Ì ™ê÷#OÖ’ Ç≤ÏOnx „Ѩ"Õâ◊
ÃÑ\ÏìÅx _ç=∂O_£ KÕâß_»∞. QÀ=^èŒ#∞ x¿+kèOKåÅ<åfl~°∞. ~å[H©Ü«∂ÅÖ’ q^èÕÜ«Ú_»∞QÍ
LO_çáÈÜ«∂_»∞. 18= â◊`åÉÏÌO`«OÖ’#∂ 19= â◊`å|ÌOÖ’ KåÖÏ HÍÅO =~°‰õΩ L`«Î~°
^Õâ◊OÖ’x ÃÑ^ŒÌ „áêO`åÅÖ’ =Úã≤¡OÖË QÍHõ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞ ‰õÄ_® L~°∂Ì#∞ J`«ºO`« ã¨O㨯 $f
™êO„Ѩ^•Ü«∂Å∞ QÆÅ ÉèÏ+¨QÍ Ñ¨iQÆ}˜OKÕ"å~°∞. 1890-91 ^Œâß|ÌOÖ’ L~°∂ÌÖ’ 4380
ѨÙãÎ̈HÍÅ∞ „ѨK«∞iOѨ|_»QÍ Ç≤ÏOnÖ’ 2793 ѨÙãÎ̈HÍÅ∞ =∂„`«"Õ∞ „ѨK«∞iOѨ|_®¤~Ú. L~°∂Ì
"å~åΠѨ„uHõÅ ã¨~°∞¯ ºÖË+¨<£ 16,256 HÍQÍ Ç≤ÏOn "å~åΠѨ„uHõÅ ã¨~°∞¯ ºÖË+¨<£ 8002†
„ѨK«∞~°} Hõ~°ÎÅ∞ ÅÉèíºO HÍHõáÈ=_»O`À „¿Ñ=∞K«O^£ ‰õÄ_® 1915 =~°‰õΩ L~°∂ÌÖ’<Õ ~°K«#Å∞
KÕâß~°∞. Ѩi¬Ü«∞<£ „ѨÉèÏ=O JkèHõOQÍ =Ù#fl L~°∂Ì ã¨=∂[OÖ’x L#fl`« =~åæÅ ÉèÏ+¨QÍ
=Ù#flk. QÆ#∞Hõ Ç≤ÏOn eÑ≤ ^Õ=<åQÆ~° eÑ≤QÍ =ÙO_®Åx P~°º ã¨=∂["å^Œ∞Å∞ ã¨<å`«#
"å^Œ∞Å∞ KÕã#≤ q[˝ÑÎ≤ „Ѩ*Ï^Œ~} ° á⁄OkOk. HÍx Ç≤ÏOnÖ’ ã¨O㨯 $`« Ѩ^•Å∞ JkèHÍkèHOõ QÍ
KÕiÛ ^•xx ã¨O㨯 $`«=∞Ü«∞O KÕâß~°∞. H˘O^Œ~°∞ nxx *ÏfÜ«∞ ÉèÏ+¨QÍ KÕÜ«∂Å<åfl~°∞.
HÍx ã¨O㨯 $fHõiOѨ|_ç# Ç≤ÏOn L`«Î~° ÉèÏ~°`« ^Õâ◊OÖ’x „áêOfÜ«∞ ÉèÏ+¨Å‰õΩ (ѨO*Ïa,
ǨÏiÜ«∂x, ѨǨi, ~å[™êÎx, J=kè, Éè’*òѨÓi, "≥∞ÿkäe, =∞QÆ^èŒ ÖÏO\˜ ÉèÏ+¨Å‰õΩ) KåÖÏ
^Œ∂~°O KÕÜ∞« |_çOk. JO`ÕQÍHõ, eÑ≤ ÉèÏ+¨Å q+¨Ü∞« OÖ’ =zÛ# qÉè^Ë •Å∞ =∞`«O`À =∞"Õ∞HõO
KÕÜ«∞|_®¤~Ú. „Ѩ[Å K≥·`«#ºOÖ’ =∞`« c*ÏÅ∞ <å@|_®¤~Ú. P q^èŒOQÍ L`«Î~° ÉèÏ~°`«
^Õâ◊OÖ’<Õ QÍHõ ^ŒHΔ̃} ÉèÏ~°`« ^Õâ◊OÖ’ ‰õÄ_® H˘`«Î ã¨=∞㨺Å∞ L`«Ê#fl=∞Ü«∂º~Ú. Jq
ã¨fi`«O„`« ÉèÏ~°`« ^Õâ◊OÖ’ WѨÊ\˜H© ã¨=∞㨺Å∞QÍ<Õ LO_ç áÈÜ«∂~Ú.
*ÏfÜ«∞ "å^Œ Pi÷Hõ ã≤^•úO`«O
*ÏfÜ«∞ "å^Œ ÉèÏ= =ºH©ÎHõ~°}‰õΩ =∞~˘Hõ ~°∂ѨO q^Õj áêÅ# `≥zÛÃÑ\ì̃# Pi÷Hõ
q^è•#OÃÑ· q=∞~°≈. nx<Õ ã¨OHΔ̃ÑÎ̈OQÍ 'ã¨OѨ^Œ `«~°eOѨٗ JO\Ï~°∞. 1870 H˜ =ÚO^Œ∞
<å\˜ ÉèÏ~°fÜ«∞ "Õ∞^è•=ÙʼnõΩ P `«~°∞"å`« HÍÅO <å\˜ "Õ∞^è•=ÙʼnõΩ =∞^茺 'ã¨OѨ^Œ `«~°eOѨٗ
ã≤^•úO`«O qÉèí[# ˆ~YQÍ xÅ∞ã¨∞ÎOk. ~å"≥∂‡Ç¨Ï<£ 1831 <å\˜ ǨÏ∫ãπ PѶπ HÍ=∞<£û ÃãÖˇ‰õΩì
Hõq∞\© Z^Œ∞\˜ ™êHõΔ ºq∞ã¨∂Î `«~°eOѨÙ#∞ QÆ∞iOz „Ѩ™êÎqOK«_»"Õ∞ QÍHõ `«~°eOѨ|_»∞`«∞#fl
"≥Ú`åÎxfl ‰õÄ_® JOK«<å "ÕÜ«∞ Ü«∞uflOKå~°∞. ÉèÏ~°`« ^Õâßxfl Ü«¸~°Ñ¨Ù =Å㨠~å[ºOQÍ
=∂~°Û_»O Ѩiëê¯~°=∞x ã¨∂zOKå~°∞. JѨC_»∞ `≥Å"¡ åà◊√§ QÆ_Oç KÕ ÖÏÉèÏÅ∞ ^Õâßxfl =^ŒeáÈ=Ù.
<Ò~Àl`À „áê~°OÉèí"≥∞ÿ 1870 ^Œâß|ÌO #∞O_ç *ÏfÜ«∞ "å^Œ Pi÷Hõ q^è•#O Jaè=$kú
K≥O^Œ∞`«∂ =zÛOk. D JOâ◊OÃÑ· LѨ<庙êÅ∞, Ѩ„uHõÅÖ’ "庙êÅ∞, ѨÙã¨HÎ ÍÅ∞ "≥Å∞=_®¤~Ú.
g\˜<å^è•~°OQÍ KÕã¨∞H˘x aÑ≤<£K«O„^Œ ™êkèHÍiHõ „QÆO^ä•xfl ~°zOKå~°∞.
79
ÉèÏ~°`« ^Õâ◊OÖ’ ¿Ñ^ŒiHõO „a\©+¨μ áêʼnõΩÅ∞ J#∞ã¨iã¨∞Î#fl H˘xfl q^è•<åÅ HÍ~°}OQÍ
ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞O^Œx, Hõ$„u=∞OQÍ J^Œ#Ѩ٠ZQÆ∞=∞`«∞Å∞, KÕu=$`«∞ÎÅ q^èŒfiOã¨O, ÉèÏ~°`«^Õâ◊
áêi„âßq∞H©Hõ~°}‰õΩ P@OHÍÅ∞, tã¨∞Î, Ѩ#∞flÅ ~°∂ѨOÖ’ qѨs`«"≥∞ÿ# ÉèÏ~åÅ∞ "≥∂Ѩ_»O –
J<Õq P~ü.ã≤. ^Œ`ü Ü≥ÚHõ¯ ÉèÏ~°`«^Õâ◊ Pi÷Hõ K«i„`« (1901–03) H˜ „Ѩ^è•<åOâßÅ∞. D
q^è•<åÅ#∞ "≥#H˜¯ fã¨∞HÀ=_»O, áêi„âßq∞H©Hõ~°} KÕѨ@ì_»O. q~°∞QÆ∞_»∞Å∞QÍ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞.
`˘e<å\˜ *ÏfÜ«∞"å^Œ∞Å∞ ÃÑ@∞ì|_ç^•s ѨO^ä•Ö’ ã¨fi`«O„`«OQÍ Jaè=$kú K≥O^ÕO^Œ∞‰õΩ
Ѩ ^ ä Œ H Íxfl ‰õ Ä _® ~° ∂ á⁄OkOKå~° ∞ . 1873Ö’<Õ É’ÖÏ<å^ä £ K« O „^Œ Ѩ i „â◊ = ∞efl
™ê÷Ñ≤OK«HõáÈ=_®xfl q=∞i≈Oz#"å_»∞, „a\˜+π =ã¨∞Î=Ùefl, qx=∞Ü«∂xfl =ºuˆ~H˜Oz#"å~°∞)
Ѩi„â◊=∞Å ™ê÷Ѩ# J<Õk „Ѩ[Å PÖ’K«<å „ã¨=O`«∞ʼnõΩ ã¨=Ú„^ŒOÖÏ =ÙO_®Åx K≥áêÊ_»∞.
20 ã¨O=`«û~åÅ `«~°∞"å`« ~°#_Õ áêi„âßq∞H©Hõ~°} ^Õâ◊O Ü≥ÚHõ¯ ™êO„Ѩ^•Ü«∞O HÍ"åÅx
D „áêp# ^Õâ◊OÖ’ P^èŒ∞xHõ ã¨∂ÊùiÎ q[Ü«∞O ™êkèOKåÅx PHÍOH˜ΔOKå~°∞. =∞#O
ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞ÅO, "å}˜[º"Õ`«ÎÅO. Ü«∞O„`åÅ L`«ÊuÎ^•~°∞ÅO, J=∞‡HõO^•~°∞ÅO HÍ"åe,——
(13 Ѷ≤„|=i, 1881)
W\© = e Ѩ i â’^è Œ # Å "≥ Å ∞QÆ ∞ Ö’ K« ∂ ¿ãÎ *ÏfÜ« ∞ "å^Œ q=∞~° ≈ ‰õ Ω H˘xfl
Ѩiq∞`«∞Å∞#fl@∞¡ ã¨Ê+¨ì=∞=Ù`«∞Ok. „a@<£ Ü≥ÚHõ¯ "≥Ú`«ÎO ™ê„=∂[º"å^Œ q^è•#OÖ’
ÉèÏ~°`«^Õâ◊O x~°fiÇ≤ÏOKÕ H©ÅHõ"≥∞ÿ# áê„`«ÃÑ· ã¨Ê+ì̈"≥∞ÿ# J=QÍǨÏ# ÖË^Œ∞. „a\˜+π áêʼnõΩÅ∞
„a\˜+π q^è•<åʼnõΩ aè#fl"≥∞#ÿ "å\˜x J=∞Å∞ Ѩ~K° _« O» ^•fi~å ^ÕâO◊ Hõëêìefl Z^Œ∞~˘¯O@∞O^Œx
#K«ÛK≥ѨÊ_»O ^•fi~å, XuÎ_ç ^•fi~å P q^è•<åÅ∞ "≥#H˜¯ fã¨∞H˘<ÕÖÏ KÕÜ«∞=K«∞Û#x
<Ò~ÀlÖÏO\˜ "å~°∞ ÉèÏqOKå~°∞. „ѨÉ∞íè `«fi q^è•<åÅÃÑ· Hˆ O„nHõ~}° „a\˜+π „ÃÑ"· \Õ ò ÃÑ@∞ì|_»∞Å
áê„`«#∞ L¿ÑHΔ̃OK«_®xH˜ ^•ifã≤Ok. Jxfl\˜h q∞Oz ÉèÏ~°`« ã¨=∂[OÖ’x L„kHõÎ`«efl
=ºHõÎO KÕÜ«∞_»OÖ’ Jã¨Ê+ì̈`« =ÙOk. Ô~·`«∞Å∞ `«=∞ L`«Ê`«∞Îefl |Å=O`«OQÍ J=Ú‡HÀ=Åã≤
=zÛO^Œx, `«~e° OѨÙH˜ J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ ZQÆ∞=∞u xÅfiefl xÅɡ>OìË ^Œ∞‰õΩ "å\˜x q^Õj ZQÆ∞=∞u
U*ˇhûÅ ^•fi~å =∞~°eOK«_»O [iyO^Œx <Ò~Àl, P~ü.ã≤. ^Œ`ü "åkOKå~°∞. „ѨÉèí∞`«fiO
qkèOz# tã¨∞ÎÅ∞ Ѩ#∞flÅ ÉèÏ~°O "≥∂Ü«∞_»"Õ∞ QÍHõ „Ѩ[Å∞ ÉèÏ~°fÜ«∞ [q∞O^•~°∞Å =_ô¤
"åºáê~°∞Å ^ÀÑ≤_ô`À ‰õÄ_® „‰õΩOyáÈ~Ú<å~°∞. ã¨OѨ#fl =~åæʼnõΩ K≥Ok# ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞
‰õÄ_® =Åã¨"å^Œ ^ÀÑ≤_ô U*ˇO@∞¡QÍ Ñ¨xKÕã≤ „ѨÜ≥∂[<åÅ∞ á⁄O^•~°∞. *ÏfÜ«∞"å^Œ∞Å∞
nxx q㨇iOKå~°∞. *ÏfÜ«∞"å^Œ∞Å∞ ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ Ü«∂[=∂#ºOÖ’ QÆÅ á¶êºHõsì ÅÖ’ ѨxKÕ¿ã
¿Ñ^ŒÅ ^Œ∞~°=ã¨÷Å QÆ∞iOz Ѩ\ ì̃OK«∞HÀÖË^Œ∞. q^Õj HõOÃÑhÅÖ’ ѨxKÕ¿ã ¿Ñ^ŒÅ Ѩiã≤÷ux
=∂#=`å"å^ŒO`À ѨijeOKåÅ<åfl~°∞. á¶êºHõìs K«\ÏìÅ∞, =∞Ç≤Ïà◊Å∞, ÉÏÅÅ xÜ«∂=∞HõO
J=∞Å∞ÃÑ· +¨~°`«∞Å∞ qkèOz# á¶êºHõìs K«\ÏìÅ∞, ÉÁOÉÏ~Ú áÈ\© HÍ~°}OQÍ ÖÏOH±Ã+·~ü
„¿Ñ~°}`À KÕÜ«∞|_ç# K«\ÏìÅ∞ – D K«\Ïìefl *ÏfÜ«∞"å^Œ "å~åΠѨ„uHõÅ∞ J`«ºkèHõO
=ºuˆ~H˜OKå~Ú.
80
 H˘xfl Ѩiq∞`«∞Å∞#flѨÊ\˜H© q∞`«"å^Œ Pi÷Hõ PÖ’K«# *ÏfÜ«∞"å^ŒOÃÑ· `«#^≥·#
=Ú„^Œx "ÕÜ«∞QÆeyOk. *ÏfÜ«∞"å^ŒO Ü≥ÚHõ¯ `«~°∞"å`« ^Œâ◊ÅÖ’ – Ju"å^Œ, i=Å∂º+¨#s
>ˇ„~°iãπì, QÍO^èÕÜ«∞, ™È+¨eã¨∞ì ^Œâ◊ÅÖ’ q^Õj áêÅ#x ÉèÏ~°fÜ«∞ ^Œ$+≤ì HÀ}O #∞O_ç
q=∞i≈OKÕO^Œ∞‰õΩ ™ê~åxfl JOkOzOk. ã¨OѨ^Œ `«~°eOѨ٠ã≤^•úO`«O, =Åã¨"å^Œ ^ÀÑ≤_ô
"≥#∞Hõ ^•y =Ù#fl "åãÎ̈"åefl JOK«<å "ÕÜ«∞QÆeyOk. ã¨OѨ^Œ `«~°eOѨ٠`«~°¯O HÍO„ÔQãπ
Ü≥ÚHõ¯ _ç=∂O_£#∞ HÍ~°ºHõÖÏáêʼnõΩ J=ã¨~°"≥∞ÿ# Ãã·^•úOuHõ ѨÙ<åkx ã¨=∞‰õÄiÛOk.
HÍO„ÔQãπ ѨÙ<å^Œ∞Å∞
HÍO„ÔQãπ Ü≥ÚHõ¯ =ÚYº <åÜ«∞Hõ`fi« O 1860, 1870 ^ŒâßÉÏÌÅÖ’ ÅO_»<Ö£ ’ Sã≤Zãπ
ÖËHõ ÉÏiãì̈~ü K«^Œ=_®xH˜ "≥o§# Ѷ≤~À*òëê "≥∞ǨÏ`å, „|^Œ∞nÌ<£ `åºa˚, _»|∞¡ º.ã≤. ɡ#s˚,
=∞<£"≥∂ǨÏ<£, ÖÏÖò"≥∂ǨÏ<£ Ѷ¨∞’+π, ã¨∞ˆ~O„^Œ<å^ä£ Éˇ#s˚, P#O^Œ"≥∂ǨÏ<£ É’ãπ, ~°"Õ∞+π K«O„^Œ
^Œ`ü ÖÏO\˜ "åi`À U~°Ê_çOk. g~°O^ŒiÃÑ· JѨÊ\˜ˆH WOQÆ¡O_£Ö’ "åºáêiQÍ, „ѨK«∞~°}
Hõ~°ÎQÍ ã≤÷~°Ñ¨_ç# ^•^•ÉÏÜü∞ <Ò~Àl „ѨÉèÏ=O =ÙOk. D „QÆ∂ѨÙÖ’ ã≤qÖò ã¨sfiã¨∞Ö’ KÕi#
"å~°∞ (ÖËHõ ^•x #∞O_ç <≥\ "ì˜ Ü Õ ∞« |_ç# ã¨∞~ˆ O„^Œ<å^ä£ ÖÏO\˜ "å~°∞) HõÅHõ`åÎÖ’x ^•fi~°HÍ<å^äŒ
QÆOQÆ∂b <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’x ™ê^è•~°} „|Ǩχ ã¨=∂[ „QÆ∂ѨÙH˜ K≥Ok#"åà◊√§ ѨÓ<åÖ’ ~°#_Õ,
l.q. *’+≤, ÉÁOÉÏ~ÚÖ’x ÔH.\˜. `≥ÖÏOQ∑, P `«~°∞"å`« H˘kÌ HÍÖÏxH˜ =∞„^•ã¨∞Ö’x
l. ã¨∞„|=∞}º JÜ«∞º~ü, áœ~° ~åѶ¨∞"åKåi, P#O^•KåiÖÏO\˜ "å~°∞ ѨÅ∞ ™ê÷xHõ ã¨Oã¨÷efl
™ê÷Ñ≤OKå~°∞. g~°∞ [q∞O^•~°∞Å∞ HÍ^Œ∞. =∞^茺`«~°QÆu =$uÎ^•~°∞Å∞.
D ã¨OѶ¨∂ÅÖ’ =ÚYº"≥∞ÿ#q ѨÓ<å ™ê~°fi[xHõ ã¨Éèí (1878) ã≤qÖò ã¨sfiãπ,
„ÃÑãπ K«@ìO ã¨=∞㨺ÅÃÑ· 1877 – 78Ö’ JdÅ ÉèÏ~°`« ™ê÷~Ú PO^Àà◊#Å∞ x~°fiÇ≤ÏOz#
WO_çÜ«∞<£ J™Èã≤ÜÕ∞+¨<£ (1870), =∞„^•ã¨∞ =∞ǨÏ[<£ ã¨Éèí (1884) ÉÁOÉÏ~Ú „ÃÑã≤_≥hû
J™Èã≤ÜÕ∞+¨<£ (1885), 1880 ^Œâß|ÌO „áê~°OÉèíO #∞O_ç JÖÏO\˜ „QÆ∂ѨÙÅxflO\˜h JdÅ
ÉèÏ~°`« ™ê÷~ÚÖ’ ã¨OѶ¨∞\˜`« ѨiKÕ „Ѩܫ∞`åflÅ∞ [iQÍ~Ú. WO_çÜ«∞<£ J™Èã≤ÜÕ∞+¨<£ 1883,
1885ÅÖ’ HõÅHõ`åÎÖ’ *ÏfÜ«∞ ã¨^Œã¨∞ûÅ∞ x~°fiÇ≤ÏOzOk. HÍx z=iH˜ JˆHìqÜ«∞<£ Ǩ˙ºO
K˘~°=`À KÕѨ\ ì̃# „Ѩܫ∞`«flO [Ü«∞„Ѩ^Œ=∞~ÚOk. 1885 _çÃãO|~üÖ’ ÉÁOÉÏ~ÚÖ’ [iy#
ÉèÏ~°fÜ«∞ *ÏfÜ«∞ HÍO„ÔQãπ "≥Ú^Œ\ ˜ ã¨^Œã¨∞ûH˜ `«=∞x `å=Ú „Ѩux^èŒ∞Å∞QÍ „ѨHõ\ ˜OK«∞H˘x
72 =∞Ok Ǩ[~°Ü«∂º~°∞.
_»Ñ¶¨i<£ „Ѩ`«ºHõΔ ã¨ÅǨ "Õ∞~°‰õΩ Ç¨˙ºO Ѩx KÕã¨∞Î<åfl~°x 1898Ö’ _»|∞¡ º.ã≤.
ɡ#s˚ KÕã#≤ „ѨH@ õ #`À J#=ã¨~° q"å^ŒO K≥Å~ˆ yOk. „Ѩ[Å „ѨuѶ∞¨ @#x x"åiOKÕO^Œ∞‰õΩ
q^•º=O`«∞Öˇ#· ÉèÏ~°fÜ«ÚʼnõΩ H˘xfl ~å~ÚfÅ∞ HõeÊOKåÅx JkèHÍ~°∞ʼnõΩ Ç¨˙ºO ѨÅ∞=∂~°∞¡
q[˝Ñ≤Î KÕÜ«∞_»O`À D K«~°ºH˜ qã¨Î $`« „ѨKå~°O ÅaèOzOk. „Ѩ[Å Jã¨O`«$Ñ≤ÎH˜ ~°HõΔHõ
Hõ"å@OQÍ Ñ¨xKÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ „a\˜+π "≥·„™ê~Ú XHõ =∂r ã≤qÖò JkèHÍi ^•fi~å HÍO„ÔQãπ
ã¨O™ê÷Ѩ# [iáê_»x P~ü.Ñ≤. ^Œ`ü ÖÏO\˜ HÍO„ÔQãπ q=∞~°≈‰õΩÅ∞ XHõ ã≤^•úO`åxfl `«Ü«∂~°∞
81
KÕâß~°∞. „Ѩ[Å Jã¨O`«$Ñ≤Î q+¨Ü«∞"≥∞ÿ Ǩ˙ºO KÕã≤# „ѨHõ@#Å#∞ U JkèHÍi ‰õÄ_® JO`«QÍ
Ѩ\ ì̃OK«∞HÀÖË^Œ∞. "≥·„™êÜü∞ _»Ñ¶¨i<£#∞ Ǩ˙ºO ã≤=∂¡Ö’ 1885Ö’ Hõeâß_»∞. HÍx „Ѩux^èŒ∞Å
~å[H©Ü«∞ ã¨^Œã¨∞û‰õΩ ^Œ∂~°OQÍ =ÙO_»=∞x "≥·„™ê~Ú ÉÁOÉÏ~Ú QÆ=~°fl~üx P^ÕtOKå_»∞.
(_»Ñ¶¨i<£ iÜ«∂H˜ 17 "Õ∞ 1885) "≥Ú`«ÎO g∞^Œ Ǩ˙ºO x~°fiÇ≤ÏOz# áê„`«x Juâ◊~ÚOz
K≥ѨÊ_»O [iyOk. *ÏfÜ«∞ ™ê÷~ÚÖ’ XHõ ã¨Oã¨÷x ™ê÷Ñ≤OKåÅ<Õ PÖ’K«#Å∞ KåÖÏ HÍÅO
#∞O_ç =Ù<åfl~Ú. JѨÊ\˜ˆH ã¨$+≤ìOK«|_ç# "å`å=~°}Ïxfl Ǩ˙ºO LѨÜ≥∂yOK«∞H˘<åfl~°∞.
J`«_Hç ˜ „áêOfÜ«∞Ѩ~"° ∞≥ #ÿ q^èÜ
Õ ∞« `«Å∞, PHÍOHõÅΔ ∞ ÖË=Ù QÆ#∞Hõ JO^ŒiH© P"≥∂^ŒÜ∂≥ QÆ∞º_»∞QÍ
=ÙO\Ï_»x J`«}˜‚ XÑ≤ÊOz =ÙO_»=K«∞Û. JkèHÍ~° =~åæÅÖ’ Ǩ˙ºO KåŠѨÅ∞‰õΩ|_ç =ÙO^Œ<Õ
„Éèí=∞Å∞ ÉèÏ~°fÜ«ÚʼnõΩ =ÙO_»=K«∞Û. "å\˜x Ǩ˙ºO `˘ÅyOK«ÖË^Œ∞.
q∞`«"å^Œ HÍO„ÔQãπ : ÅHΔͺÅ∞, Ѩ^Œú`«∞Å∞
HÍO„ÔQãπ K«i„`«Ö’ "≥Ú^Œ\ ˜ 20 ã¨O=`«û~åÅ HÍÖÏxfl q∞`«"å^Œ ^Œâ◊ JO\Ï=Ú.
D HÍÅ=∞O`«\Ï HÍO„ÔQãπ HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞ ÅHΔͺÅ∞, Ѩ^Œú`«∞Å∞ ~ÚOK«∞q∞OK«∞ XˆH =∂kiQÍ
=Ù<åfl~Ú. „Ѩf ã¨O=`«û~°O =¸_»∞ ~ÀAÅ áê@∞ HÍO„ÔQãπ ã¨=∂"ÕâßÅ∞ [~°∞QÆ∞`å~Ú.
J^躌 ‰õΩΔ x ã¨∞n~À…Ñ<¨ åºã¨O =ÙO@∞Ok. KåÖÏ=∞Ok LѨ#ºã≤™êÎ~∞° . ã¨É∞íè ºÅ∞ qO\Ï~°∞. K«Ñʨ @∞¡
H˘\ì̃ Jaè#Ok™êÎ~°∞. Pi÷Hõ, ~å[H©Ü«∞ áêÅ<åѨ~°"≥∞ÿ# JOâßÅÃÑ· „Ѩu U\Ï XˆH ~°Hõ"≥∞ÿ#
f~å‡<åÅ∞ KÕ™êÎ~°∞. ã¨ÉèíÅ∞ =ÚQÆ∞™êÎ~Ú. „Ѩ^è•#"≥∞ÿ# ~å[H©Ü«∞ _ç=∂O_»∞¡ : `«=∞‰õΩ Z‰õΩ¯=
JkèHÍ~åÅ∞ (|_≥˚\ò K«~°ÛÖ’ áêÖÁæ#_»O, „Ѩâ◊flÅ_ç̂Q ǨωõΩ¯) HõeÊOK«_»O, ™ê÷xHõ ã¨Oã¨÷Å∞,
KèåO|~ü PѶπ HÍ=∞~üû, Ü«¸x=i≈\©Å #∞O_ç K«@ì ã¨ÉèíʼnõΩ ZxflHõÜÕ∞º "åi`À `«=∞‰õΩ
„áêux^茺O HõeÊOK«_»O. JѨÊ\˜H© ã¨fiÜ«∞O ѨiáêÅ#, „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO "åi ÅHΔͺÅ∞ HÍ=Ù.
1905Ö’ QÀYÖË J^茺HΔÀѨ<åºã¨OÖ’ q^•º=O`«∞Å∞ „Ѩ[ʼnõΩ ã¨Ç¨Ï[OQÍ <åÜ«∞‰õΩÅ<åfl~°∞.
„Ѩ[ÅO^ŒiH© QÍHõ ÉÏ^茺`«Å∞ x~°fiiÎOK«QÆÅ q^•º=O`«∞ʼnõΩ Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ HÍ"åÅx _ç=∂O_£
KÕâß~°∞. ã¨fi`«O„`«O „a\˜+π #=¸<åÖ’ „Hõ=∞„Hõ=∞OQÍ qãÎ̈iã¨∞ÎO^Œx, <Ò~Àr 1906Ö’
=i‚Oz# q^èŒOQÍ „a@<£ =Åã¨ÅÖ’ =Ù#fl@∞=O\˜ ã¨fiÜ«∞O ѨiáêÅ# ÖËHõ ã¨fi~å[ºO
ã≤kúã¨∞ÎO^Œx JOK«<åÅ∞ =Ù<åfl~Ú. WHõ ѨiáêÅ<å Ѩ~°"≥∞ÿ# _ç=∂O_»¡‰õΩ =¿ãÎ WOQÆ¡O_£Ö’
WO_çÜ«∂Ö’ XˆH™êi S.ã≤.Zãπ. ѨsHõΔÅ∞ [iÑ≤, ¿ã=efl ÉèÏ~°f~¸Hõ~°} KÕÜ«∂Å#flk
=ÚYº"≥∞ÿ# _ç=∂O_£. KåÖÏ=∞Ok `«~°K«∞QÍ "åkOKÕ q^èŒOQÍ WO_çÜ«∞<£ ã≤qÖò ã¨sfiã¨∞Ö’
KÕ~°^ŒÅK«∞H˘#fl JuH˘kÌ=∞Ok ã¨OѨ#∞flefl ã¨O`«$Ñ≤ΠѨ~°KÕO^Œ∞‰õΩ KÕã≤# _ç=∂O_£ HÍ^Œ∞.
áêʼnõΩÅ∞ *Ï`«ºÇ¨ÏOHÍ~°OÃÑ· ^≥|ƒ f¿ãO^Œ∞‰õΩ ÉèÏ~°f~¸Hõ~°}‰õΩ „ѨKå~°O ~Ú=fi|_çOk.
JO`ÕQÍHõ „a\˜+π JkèHÍ~°∞ʼnõΩ ÃÑ^ŒÌ "≥Ú`«ÎOÖ’ r`åÅ∞, ÃÑ#¬#∞¡ K≥e¡OѨÙÅ ~°∂ѨOÖ’
ã¨OѨ^Œ `«~e° OѨÙ#∞ `«yãæ ∞¨ OÎ k. ѨiáêÅ# ÉèÏ~°fÜ«∞ J=ã¨~åʼnõΩ „Ѩuã¨ÊO^Œ#QÍ =ÙO_ÕO^Œ∞‰õΩ
^ÀǨÏ^ŒÑ¨_»∞`«∞Ok. áêÅ<åѨ~°"≥∞ÿ# ~Ú`«~° _ç=∂O_»∞¡ : <åºÜ«∞ =º=ã¨÷x "Õ~°∞KÕÜ«∂e.
<åºÜ«∞ qKå~°}x qãÎ̈iOKåe. PÜ«Ú^èŒ K«\Ïìxfl ~°^Œ∞Ì KÕÜ«∂e. Ãã·#ºOÖ’ ÉèÏ~°fÜ«ÚʼnõΩ
L#fl`À^ÀºQÍÅ∞ ~Ú"åfie. Pi÷Hõ ã¨=∞㨺Åxfl 'ÉèÏ~°`«^Õâ◊ ¿Ñ^ŒiHõO – ã¨OѨ^Œ `«~°eOѨÙH˜
82
ã¨O|OkèOz# ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl ¿Ñ^ŒiHõO, Hõ~∞° =Ù HÍ@HÍÅÃÑ· qKå~°} [iÑ≤OKåe,
„ѨÉèí∞`«fi x~°fiǨÏ}, q∞Å@s =ºÜ«∞O `«yæOKåe. ÉèÏ~°fÜ«∞ Ѩi„â◊=∞Å „áÈ`åûǨxH˜
J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ ™êOˆHuHõ q^ŒºH˜ Z‰õΩ¯= x^è∞Œ Å∞ Hˆ \Ï~ÚOKåe. J#∞z`«"∞≥ #ÿ Ѩ#∞flÅ q^è•<åxfl
~°^Œ∞Ì KÕÜ«∂e. `˘e<å\˜ HÍO„ÔQãπ q^Œº<åi˚Oz# =$uÎ^•~°∞Å∞, [q∞O^•~°∞Å∞,
áêi„âßq∞Hõ"Õ`«ÎÅ „ѨÜ≥∂[<åÅ H˘~°‰õΩ =∂„`«"Õ∞ ѨxKÕÜ«∞ÖË^Œ∞. LѨC Ѩ#∞fl, q^ÕâßÅÖ’
=Ù#fl ÉèÏ~°fÜ«∞ ‰õÄbÅ ã¨=∞㨺Å∞, J@g âßY =Å㨠L`«Ê#fl"≥∞ÿ# ã¨=∞㨺Å∞ – =ÔQ·~åÅÃÑ·
HÍO„ÔQãπ ѨÅ∞ f~å‡<åÅ∞ KÕã≤Ok. 1891–95 =∞^茺 HÍÅOÖ’ „Ѩf ã¨O=`«û~°O J@g
K«\ÏìÅ#∞ HÍOHΔ̃ã¨∂Î f~å‡<åÅ∞ KÕÜ«∞|_®¤~Ú. JO`ÕQÍHõ 1880 ^Œâß|ÌO z=~°Ö’ J™êûO
\© `À@ŠѨx"åi, =ÚO^Œ∞QÍ ‰õΩ^Œ∞~°∞Û‰õΩ#fl XѨÊO^ŒO "Õ∞~°‰õΩ Ñ¨xKÕ¿ã ‰õÄbÅ ^ŒÜ«∞hÜ«∞
Ѩiã≤÷ux |Ç≤Ï~°æ`«O KÕã¨∂Î WO_çÜ«∞<£ J™Èã≤ÜÕ∞+¨<£ „ѨKå~° HÍ~°º„Hõ=∞O KÕѨ\ ì̃Ok. P
ã¨OѶ¨∞O HÍ~°º^Œi≈ ^•fi~°HÍ<å^ä£ QÆOQÆ∂e, `«# Éèí„^Œ`«H˜ =ÚѨC "å\˜ÖË¡ „Ѩ=∂^Œ=Ú#flѨÊ\˜H©
J™êûO \© `À@Å ‰õÄbÅ ^ŒÜ«∞hÜ«∞ Ѩiã≤÷`«∞Å#∞ J^茺ܫ∞#O KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ "≥àϧ~°∞. ™ê÷xHõ
ã¨=∞㨺 J<Õ <≥ѨO`À HÍO„ÔQãπ nxx KÕѨ@ìÖË^Œ∞.
q∞`«"å^Œ HÍO„ÔQãπ ÅHΔͺŠѨ~°OQÍ QÍHõ Jk J#∞ã¨iOz# Ѩ^Œú`«∞Å∞, ^•x Ѩx
q^è•#O HÍ~°}OQÍ q=∞~°≈ʼnõΩ QÆ∞~°~ÚOk. ^•x =¸Åã¨∂„`«O <Ò~Àr =∂@Ö’¡ K≥áêÊÅO>Ë
''„a\˜+π áêÅ#‰õΩ aè#fl"≥∞ÿ# áêÅ#——. `˘e<å\˜ HÍO„ÔQãπ Ñ≤\ ˜+¨#∞¡, LѨ<庙êÅ∞, "庙êÅ∞,
~Ú`«~° ~°K«#Å `åi¯Hõ "å^Œ#Å ^•fi~å HÍÉì̌<£, „ɡ·\ò, Ü≥∞Öò, QÍ¡_»ãì̈<£ ÖÏO\˜ L^•~°"å^Œ
ÉèÏ"åÅ∞ QÆÅ WOQÆ¡O_£ „Ѩ*Ïaè„áêÜ«∂xfl ‰õÄ_»QÆ@ì_®xH˜ Ü«∞uflOzOk. q∞`«"å^Œ∞ʼnõΩ
~å[H©Ü∂« ÅO>Ë fiHõ "ÕàÖ◊ ’¡ KÕ¿ã ѨxÖÏO\˜k – HÍO„ÔQãπ ~å[H©Ü∞« áêsì HÍ^Œ∞. "åi¬HOõ QÍ
3 ~ÀAÅ∞ ã¨^Œã¨∞û [~°∞ѨÙ`«∞Ok. XHõi^ŒÌ~°∞ HÍ~°º^Œ~°∞≈Å∞O\Ï~°∞. H˘kÌ=∞Ok ÖÏÜ«∞~°¡`À
=ÙO_Õ ™ê÷xHõ ã¨OѶ¨∂Å∞ ã¨=∂"ÕâßÅ∞ [iÑ≤ P ã¨O=`«û~åxH˜ HÍO„ÔQãπ „Ѩux^èŒ∞efl
Z#∞fl‰õΩO\Ï~Ú. H˘xfl `«HõΔ} ã¨=∞㨺ÅÃÑ· f~å‡<åÅ∞ KÕã¨∞ÎO\Ï~Ú. P `«~°∞"å`« n~°… x„^ŒÖ’
‰õÄ~°∞‰õΩáÈ`å~Ú.
Wk JO^ŒiH© `≥eã≤O^Õ. HÍx ~ÚÖÏ ZO^Œ∞‰õΩ [~°∞QÆ∞`«∞Ok? nxH˜ ["å|∞
`˘e<å\˜ HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩÅ∞, ÉèÏQÆ™êfi=ÚÅ ã¨fiÉèÏ=O, ™ê=∂lHõ ‰õÄ~°∞ÊÅÖ’ |Ǩïâß
^˘~°H=õ K«∞Û. q∞`«"å^Œ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ "åi =ºH˜QÎ `Æ « rq`åÅÖ’ WOw¡+μ¨ "åix J#∞HõiOKÕ"å~°∞.
"åi "åi =$`«∞ÎÅÖ’ ÉÏQÍ ÃÑ·H˜ =zÛ#"å~°∞. "åiH˜ ~å[H©Ü«∞ HõÖÏáêÅ∞ x~°fiÇ≤ÏOKÕO^Œ∞‰õΩ
ã¨=∞Ü«∞O q∞QÆÅÖË^Œ∞. "åKå 1887 ÃãÃÑìO|~ü 18# <Ò~ÀrH˜ ~ÚÖÏ `«# Jã¨O`«$Ñ≤Îx
"≥Å¡_ç KÕâß~°∞. ''Ѷ≤~À*òëê W\©=Å `«# =$uΠѨxÖ’ fiHõ ÖˉõΩO_® =Ù<åfl~°∞. "å~°∞
~ÚѨÊ\˜ˆH ã¨OѨ#∞flÅ∞. `≥ÖÏOQ∑ ‰õÄ_® fiHõ ÖˉõΩO_® =Ù<åfl~°∞. JO^Œ~°∂ _»|∞ƒ áÈQÆ∞
KÕã¨∞H˘#_»OÖ’ x=∞QÆfl"≥∞ÿ`Õ ^Õâ◊O ZÖÏ Ñ¨Ù~ÀQÆq∞ã¨∞ÎOk? =$uÎÖ’ q[Ü«∞O L^•j#`«#∞
ÃÑOK«∞`«∞Ok. 1892 H“xûÖò K«@Oì ÖÏO\˜ H˘xfl ~å~ÚfÅ∞ ™êkèOK«|_®¤~Ú QÆ#∞Hõ. „Hõ=∞OQÍ
Ѩiã≤÷`«∞Å∞ "≥∞~°∞QÆ∞Ѩ_»`åÜ«∞<Õ qâßfiã¨O HõÅ∞QÆ∞`«∞Ok. Jxfl\˜h q∞Oz HÍO„ÔQãπÖ’ ÃÑ·
83
™ê÷~ÚH˜ K≥Ok#"å~°∞ qÖÏã¨=O`«"≥∞ÿ# rq`« ã¨~°o JÅ=~°K«∞H˘<åfl~°∞ ("≥∞ǨÏ`å „Ñ¨`ÕºHõ
Ô~·ÖËfi É’wÖ’ „Ѩܫ∂}O KÕâß~°∞. l. Ѷ¨∞’ëêÖò 1901Ö’ HõÅHõ`åÎ HÍO„ÔQãπ ã¨^Œã¨∞ûÖ’ `«#
K˘Hͯ ÉÁ`åÎxfl ÃÑ@ì=∞x QÍOnèx J_çy#@∞¡ QÍOnè *Ï˝ÑH¨ Oõ KÕã∞¨ ‰õΩ<åfl~°∞. JO`«QÍ POw¡H~õ }°
K≥O^Œx ~°#_Õ ‰õÄ_® 1886Ö’ 25 =∞Ok ¿ã=‰õΩÅ`À ã≤=∂¡ ã¨O^Œi≈OKå_»∞) WÖÏO\˜
^èÀ~°}˜x „H˜Ok „âı}∞Å∞ u~°ã¨¯i™êÎÜ«∞x ÉèíÜ«∂O^Àà◊#Å∞ =ºHõÎ=∞Ü«∂º~Ú. 1890 ^Œâß|ÌO
<å\˜ ѨÙ#~°∞^Œú~°} "å^Œ g~å"ÕâßÅ∞, =∞`« Ѷ¨∞~°¬}Å∞, âßOu Éèí„^Œ`«Å Ѩi~°HõΔ} H˘~°‰õΩ
„a\˜+π "åiÃÑ· P^è•~°Ñ¨_»=Åã≤# Ѩiã≤÷ux HõeÊOKå~Ú.
q∞`«"å^Œ ~å[H©Ü∂« Å ^ŒâÅ◊ ∞
WѨÊ\˜ =~°‰õΩ XˆH `«~°Ç¨Ö’ =Ù#fl q+¨Ü«∂Å#∞ QÆ∞iOz K«iÛã¨∂Î =KåÛO. HÍx
HÍÅ„Hõ=∞OÖ’ qq^èŒ „áêO`åÅÖ’ Pã¨HHΘ ~õ "° ∞≥ #ÿ =∂~°∞ÊÅ∞ ã¨OÉèqí Oz#@∞¡ P^è∞Œ xHõ Ѩiâ’^è#Œ
ã¨Ê+¨ìO KÕã¨∞ÎOk. "≥Ú`«ÎO g∞^Œ HÍO„ÔQãπ f~å‡<åÅ∞ QÆ`«OÖ’ ÖÏQÍ<Õ H˘#™êQÍ~Ú.
1892–1904 =∞^茺 KÕã≤# f~å‡<åÅÖ’ H“xûÖò ã¨O㨯~°}Å∞ KÀ@∞KÕã¨∞HÀÖË^Œ∞. H˘xfl
~å~ÚfÅ∞ ™êkèOK«|_®¤~Ú. ™ê÷xHõ, ™ê„=∂[º"å^Œ K«\ì ã¨ÉèíÅÖ’ HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩÅ∞
Z#∞flHÀ|_®¤~°∞. Pi÷HõѨ~°"≥∞ÿ# q+¨Ü«∂ÅÖ’ =∂\˜=∂\˜H© =zÛ# Hõ~°∞=ÙÅÃÑ· „ѨuÎÃÑ·, Ѩ#∞fl
ã¨=∞㨺ÃÑ· ^Œ$+≤ì ˆHO„nHõiOK«|_çOk. "≥Ú@ì"≥Ú^Œ\ ˜™êiQÍ ™ê„=∂[º"å^Œ K«@ìã¨ÉèíÖ’ 1901
|_≥˚\òÃÑ· QÀYÖË LѨ<åºã¨O *ÏfÜ«∞"å^Œ Pi÷Hõ ã≤^•úO`åxfl q=iOzOk. „Ѩ[ŠѨiã≤÷`«∞Å∞
"≥∞~°∞QÆ∞Ѩ_»\ÏxH˜ =∂~°∞QÍ <å<å\˜H© kQÆ*Ï~°∞`«∞#fl P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ã¨OѨ^Œ `«~°eOѨÙ
ã≤^•úO`«O |Å"≥∞ÿ# â◊HÎ̃QÍ Ñ¨xKÕã≤O^Œx aÑ≤<£ K«O„^Œ ã¨Ê+ì̈O KÕâß~°∞. <Ò~Àl ‰õΩ~°∞=$^Œ∞ú_»∞.
=Ü«∞ã¨∞û`À PÜ«∞# Ju"å^Œ ÉèÏ"åÅ∞ |ÅѨ_®¤~Ú. ÃÇÏKü.ZO. Ç≤ÏO_£=∞<£ÖÏO\˜ „a\˜+π
™È+¨eã¨∞Åì `À PÜ«∞# ã¨O|O^è•Å∞ ÃÑOK«∞‰õΩ<åfl~°∞. ~Ô `· ∞« efl |∞[˚yOKÕO^Œ∞‰õΩ „Ѩ[efl „ѨÉ∞íè `«fiO
`«e¡^ŒO„_»∞ÅÖÏQÍ ã¨O~°HΔ̃ã¨∞ÎO^Œ<Õ ÉèÏ=O ÃÑOKÕO^Œ∞‰õΩ =º=™êÜ«∞ `≥QÆʼnõΩ "≥Å∞ѨŠ=Ù#fl
`≥QÆʼnõΩ Éèí∂q∞ |^ŒÖÏ~ÚOK«_®xfl x~ÀkèOz „ѨÉèí∞`«fiO KÕѨ\ ì̃# ѨO*ÏÉò Éèí∂q∞ Ѩ~ånè#
K«@ìO (1901) ÖÏO\˜ K«~°ºÅ∞ [\˜Å"≥∞ÿ# Éèí∂ã¨O|O^è•Å ã¨=∞㨺x HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩÅÖ’
H˘O^Œix ѨÙ#~åÖ’zOKÕÖÏ KÕâß~Ú. Ç≤ÏO^Œ∂ Ѩ@ì} "åºáê~° =~åæÅ PkèѨ`«ºOÖ’ QÆÅ
ѨO*ÏÉò HÍO„ÔQãπ D K«\Ïìefl f„=OQÍ =ºuˆ~H˜Oz#ѨÊ\˜H© D JOâ◊OÃÑ· ÖÏǨϟ~ü ã¨^Œã¨∞û
f~å‡#O KÕÜ«∞ÖË^Œ∞. JO`ÕQÍHõ âßâ◊fi`« H“Å∞ q^è•#O (Permanent Settlement) JO>Ë
^•^•Ñ¨Ù [q∞O^•~°∞Å`À XHõ JOwHÍ~åxH˜ ~å=_»"Õ∞#x "åkOz `˘Å∞`« f~å‡<åxfl
„ѨuáêkOz# "å~°∞. JÖψQ 1890 ^Œâß|ÌOÖ’ P~ü.ã≤. ^Œ`ü J^茺HõΔ`« =Ç≤ÏOz# 1899
<å\˜ ã¨^㌠∞¨ û ~Ô `· åfis „áêO`åÅÖ’ âßâ◊fi`« Éè∂í q∞ tã¨∞Î qkèOKåÅx, [q∞O^•i P^•Ü«∞OÃÑ·
ã‘eOQ∑ qkèOKåÅx f~å‡#O KÕã≤Ok. „a\˜+π"åi Ô~·`åOQÆ J#∞‰õÄÅ q^è•#O
=∂Ü«∂*ÏÅ=∞x "≥OˆH¡<£ Ü≥ÚHõ¯ q=~°}Ï`«‡Hõ J^茺ܫ∞#O `≥eÜ«∞*Ëã¨∞ÎOk. 1895 ɡOQÍÖò
H“Å∞^•i K«@Oì Ö’x H˘xfl [q∞O^•s J#∞‰õÄÅ =∂~°∞ÊʼnõΩ 1898Ö’ ã¨∞~ˆ O„^Œ<å^ä£ =ºuˆ~Hõ`«
HÍ~°}OQÍ H“xûÖò ã‘@∞ =Úxã≤áêe\©Å #∞O_ç [q∞^•~°¡‰õΩ =∂~°Û|_çOk.
84
 HÍO„ÔQãπ x~å‡}O HÍ~°ºHõÖÏáêÅ q+¨Ü«∂xH˜ =¿ãÎ q∞`«"å^Œ Ü«ÚQÆOÖ’ =¸_»∞
qãÎ̈ $`«"≥∞ÿ# ^Œâ◊efl QÆ=∞xOK«=K«∞Û. 1892 =~°‰õΩ Ç¨˙ºO [#~°Öò Ãã„Hõ@sQÍ Ñ¨ÓiÎ HÍÅѨÙ
UÔH·Hõ K«∞~°∞ÔH·# HÍ~°ºHõ~°ÎQÍ HÍO„ÔQãπ HÍ~°ºHõÖÏáêÅÃÑ· PkèѨ`«ºO Hõey =Ù#fl HÍÅO. Ǩ˙ºO
HÍO„ÔQãπH˜ „H˜Ü«∂jÅ`«x JOkOKå~°∞. P `«~°∞"å`« ã¨O=`«û~åÅÖ’ Jk J^Œ$â◊º=∞~ÚOk.
"≥Ú^Œ\ ˜ S^Œ∞ ã¨^Œã¨∞ûÅÖ’ HÍO„ÔQãπ Ǩ[~°∞ „Hõ=∞OQÍ ÃÑiyOk. 1885Ö’ 72 =ÙO_»QÍ
1889 <å\˜H˜ 2000H˜ ÃÑiyOk. 1887 (=∞„^•ã¨∞) 1888 (JÅǨÉÏ^£) HÍO„ÔQãπ ã¨^㌠∞¨ ûÅ∞
1890 ^Œâß|ÌÑÙ¨ ã¨^㌠∞¨ ûÅ HõO>Ë qã¨Î $`« „áêuѨkHõ# [iQÍÜ«∞x, „Ѩ[ÅÖ’ Pã¨HΘ ÃÑOKå=∞x
"å+π„|∂H±, ÉËbÅ J^茺ܫ∞<åÅ∞ ã¨Ê+ì̈O KÕâß~Ú. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ =∞„^•ã¨∞ HÍO„ÔQãπH˜ x^èŒ∞Å∞
XHõ\ ˜ #∞O_ç 8 J}ÏŠ֒Ѩ٠8000 =∞Ok ~Ú=fiQÍ =ã¨∂Öˇ·# "≥Ú`«ÎO ~°∂. 5,500, ~°∂.
2Å #∞O_ç 30Å֒Ѩ٠q~åàÏÅÖ’ =ã¨∂Öˇ·# "≥Ú`«ÎO ~°∂. 8000 H“xûà◊§ ZxflHõÅ H˘~°‰õΩ
ѨsHõΔÅ ^•fi~å L^ÀºQÆ∞Å xÜ«∂=∞HÍÅ∞ ÖÏO\˜ HÍO„ÔQãπ _ç=∂O_»∞¡ ã¨Ü«∞º^£ JǨÏ=∞‡^£‰õΩ
=ºuˆ~HõOQÍ |„^Œ∞nÌ<£ `åºa˚`À QÆÅ =ºHÎ̃QÆ`« ã¨O|O^è•efl LѨÜ≥∂yOK«∞H˘x 1887–88Ö’
Ǩ˙ºO =Úã≤¡O =∞^Œú`«∞x ‰õÄ_»QÆ@ì Ü«∞uflOKå~°∞. U =∞`«O "åÔ~·<å "≥∞*Ïi\© u~°ã¨¯i¿ãÎ
f~å‡#O u~°ã¨¯iOѨ|_»∞`«∞O^Œx 1887 HÍO„ÔQãπ ã¨^Œã¨∞ûKÕ XHõ ã¨∂„fHõ~°} KÕ~ÚOKå~°∞.
1887Ö’ Ô~·`«∞Å =∞^ŒÌ`«∞x ‰õÄ_»QÆ>ËìO^Œ∞‰õΩ Ô~O_»∞ Hõ~°Ñ¨„`åefl `«Ü«∂~°∞KÕã≤ 12 „áêOfÜ«∞
ÉèÏ+¨Ö’¡H˜ J#∞=kOѨ KÕâß~°∞. XHõ\ ˜ Ǩ˙ºO ã¨fiÜ«∞OQÍ ~åâß~°∞. „QÍ=∂ÅÖ’x áêÅ<å
=º=Ǩ~åefl |Ç≤Ï~°`æ O« KÕã∂¨ Î ~åã≤# TǨ[x`«"∞≥ #ÿ ã¨OÉèÏ+¨}. ~Ô O_»=k JѨÊ\˜ K«@ãì ɨ Åíè
|∂@Hõ O ÃÑ· g~° ~åѶ ¨ ∞ "åKåi ~åã≤ # Hõ ~ ° Ñ ¨ „ `« O 30,000 Hõ ~ ° Ñ ¨ „ `åÅ∞ HÍÑ‘ Å ∞
J=Ú‡_»∞áÈÜ«∂~Ú.1905 =~°‰õΩ JÖÏO\˜ „Ѩܫ∞`åflÅ∞ [~°QÆÖË^Œ∞.
HÍx JÖÏO\˜ „ѨÜ∞« `åflÅ∞ `å`å¯eHõ"∞≥ #ÿ q. JO`«QÍ [Ü«∞„Ѩ^OŒ HÍÖË^∞Œ . JbѶ∞¨ ~ü
=Úã≤¡O ‰õΩb#∞Å∞ ZxflHõÅ ^•fi~å U~°Ê_Õ H“xûà◊§ =Å# `å=Ú KåÖÏ #+ì̈áÈÜ«∂=∞x,
H“xûà◊§Ö’ Ç≤ÏO^Œ∂ PkèÑ`¨ º« O ™êQÆ∞`«∞O^Œx, WOw¡+μ¨ K«^∞Œ =ÙÖ’ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞ =ÚO^Œ∞O_»@O
=Å# áÈ\© ѨsHõΔÅ ^•fi~å L^ÀºQÍÅ xÜ«∂=∞HÍÅ∞ "åiH˜ J#∞‰õÄÅOQÍ =ÙO\ÏÜ«∞x
ÉèÏqOKå~°∞. 1893 ^˘g∞‡Å∞ =Úã≤¡OŠѨ~å~¸Hõ~°}H˜ |ÖÏxfl KÕ‰õÄ~åÛ~Ú. 1885,
1892 =∞^茺 HÍÅOÖ’ HÍO„ÔQãπÖ’ =Úã≤¡O „Ѩux^èŒ∞Å âß`«O 13.5 âß`«O =ÙO_»QÍ
1893–95 HÍÖÏxH˜ 7.1 âß`åxH˜ `«yæOk. D 7.1 âß`«O ‰õÄ_® ÅHÀfl ã¨^Œã¨∞ûH˜ (1899)
™ê÷xHõ =Úã≤O¡ Å∞ Z‰õΩ¯=QÍ ~°ÑÊ≤ OK«_O» =Å# ™ê^躌 =∞~ÚOk. HÍh áÈ\©QÍ =Úã≤O¡ ~å[H©Ü∞«
ã¨Oã¨÷QÍ ™ê÷Ñ≤OK«|_»ÖË^Œ∞ QÆ#∞Hõ HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ PO^Àà◊# K≥O^ŒÖË^Œ∞. käÜ≥∂_»~ü K≥H±
™ê÷Ñ≤Oz# =∞ǨÏ=∞‡^Œ<£ POQÀ¡ FiÜ«∞O@Öò _çÃѶ<£û J™Èã≤ÜÕ∞+¨<£ (1893) H˘kÌ HÍÅ"Õ∞
=∞#QÆeyOk. 1887–88 `«~∞° "å`« =Úã≤O¡ efl |∞[˚yOK«_®xH˜ „Ѩ`ºÕ Hõ „ѨÜ∞« `«flO [iy#@∞¡
ÖË^Œ∞. JkèHÍ~°∞Å J#∞=∂<åÅ∞ „Ѩu‰õÄÅ`« HÍ~°}OQÍ Ç¨˙ºO Ô~·`åOQÆ Z`«∞ÎQÆ_» ‰õÄ_®
"≥O@<Õ =ke "ÕÜ«∞|_çOk. L`«Î~°„Ѩ^Õâò ÖˇÑ¶≤ì<≥O\ò QÆ=~°fl~ü JHÍ¡O_£ HÍefi<£ JÅǨÉÏ^£
ã¨^Œã¨∞û [~°QƉõΩO_® P@OHõѨiKÕ Ü«∞`åflÅ∞ KÕâß_»∞. 1888 #=O|~üÖ’ _»Ñ¶¨i<£ `«#
„ѨMϺ`«"∞≥ #ÿ LѨ<åºã¨OÖ’ HÍO„ÔQãπx J`«ºO`« "≥∞<ÿ åi\© ã¨Oã¨Q÷ Í x~°ãO≤ Kå~°∞. xã¨ûO^ÕÇϨ OQÍ
85
JѨÊ\˜H˜ HÍO„ÔQãπ ~ÚOHÍ H©}Δ O˜ KÕ ^ŒâÖ◊ ’ =ÙOk. ÉèÜ í ∞« qǨÏfiÅ`«Hõ Ö’<≥#· HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞Hõ`fi« O
Ǩ˙ºOx „`Àã≤"Õã≤Ok. „Ѩ[Å`À ã¨O|O^è•Å „Ѩܫ∞`«flO q_»<å_çOk.
xã¨Ê $Ç¨Ï K≥Ok# Ǩ˙ºO Jx"å~°ºOQÍ Ô~·`åOQÆ qѨ¡=O =ã¨∞ÎO^Œx (HÍO„ÔQãπ
â◊H=Θ O`«OQÍ Z^ŒQHÆ áõ È`Õ „a\˜+"π å~°∞ ÉÏ^躌 `åÜ«Ú`«OQÍ =º=ǨÏiOK«Háõ È`Õ) *’㨺O K≥áêÊ~°∞.
1892 ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ =ke WOQÍ¡O_£ "≥àϧ~°∞. JkèHÍ~°∞Å∞ Ǩ˙ºO *’™êºxfl PHõ`å~Ú`«#OQÍ
H˘\ì̃áêˆ~âß~°∞. HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ nx`À `«=∞ÔHÖÏO\˜ ã¨O|O^èŒO ÖË^Œx „`Àã≤ѨÙKåÛ~°∞.
1890 ^Œâß|ÌOÖ’ HÍO„ÔQãπx =∞O^ŒH˘_ç`«#O P=iOzOk. ã¨∞ˆ~O„^Œ<å^ä£, _»|∞¡ º.ã≤. ɡ#s˚,
P#O^•Kå~°∞¡, Ѷ≤~Àëê "≥∞ǨÏ`åÅ`À ‰õÄ_ç# =Ú~îå x~°‚Ü«∂Å∞ KÕã≤Ok. `≥~° "≥#∞Hõ ~°#_Õ
ã¨ÅǨ^•~°∞_çQÍ =Ù<åfl_»∞. 1899 #∞O_ç HÍO„ÔQãπÖ’ "≥∞ǨÏ`å K«∞~°∞HÔ #· áê„`« x~°fiÇ≤ÏOKåÅx
x~°‚~ÚOK«∞H˘x `«# PkèHõº`«#∞ Kå@∞H˘<Õ"å~°‰õΩ ã¨=∞~°ú=O`«"≥∞ÿ# <åÜ«∞Hõ`«fiO =ÚO^Œ∞‰õΩ
~åÖË^Œ∞. P"≥∂^ŒÜ≥∂Qƺ"≥∞ÿ# „Ѩ`åº=∂flÜ«∞O ÖËHõáÈ=_»O`À ^Õâ◊O =ke"≥o§ áÈ~Ú#ѨÊ\˜H©
[#~°Öò Ãã„Hõ@sQÍ Ç¨˙ºO H˘#™êQÍ~°∞. "≥_»~ü|~°<£, Ǩ˙ºO <Ò~ÀrÅ <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’x
HÍO„ÔQãπ „a\˜+π Hõq∞\© `«# Ѩ„uHõ 'WO_çÜ«∂— ^•fi~å WOQÆ¡O_£Ö’ „ѨKå~°O ™êyOzOk.
JO`«O`« =∂„`«OQÍ =ã¨∂ÅÜÕ∞º HÍO„ÔQãπ x^èŒ∞Å∞ ("åi¬HõOQÍ 32,000) ÅO_»<£ Hõq∞\©H˜
ѨOÑ≤OK«|_Õq. 1895 #∞O_ç n<£ëê "≥∞ǨÏ`åx *Ï~ÚO\ò Ãã„Hõ@sQÍ xÜ«∞q∞Oz#ѨÊ\˜H©
PÜ«∞#‰õΩ <å=∞=∂„`«OQÍ _»|∞ƒ ˆH\Ï~ÚOK«|_çOk. J~Ú#ѨÊ\˜H˜ WOQÆ¡O_£Ö’ ‰õÄ_®
1892 K«@ìO ^•fi~å HõeÊOK«|_ç# Pâ◊Å∞, 1893Ö’ XˆH™êi ѨsHõΔ [~°Ñ¨_®xfl |ÅѨ~°∞ã¨∂Î
HÍ=∞<£û ã¨Éèí KÕã≤# f~å‡#O „Ѩ`ÕºH˜Oz \’sÅ∞ JkèHÍ~°OÖ’H˜ ~å=_»O, 1895 ZxflHõÅÖ’
<Ò~Àr ã‘@∞ HÀÖ’Ê=_»O`À K≥ÖÏ¡ K≥^Œ∞~°Ü«∂º~Ú. D HÍÅOÖ’ HÍO„ÔQãπÃÑ· QÆÅ Pã¨HÎ̃
|ÅÇ‘Ï#Ѩ_Oç k. ã¨^㌠∞¨ ûʼnõΩ „Ѩux^è∞Œ Å ã¨OYºx `«Q‰æÆ Ωõ O_® K«∂¿ãO^Œ∞‰õΩ ™ê÷xHõ „Ѩux^è∞Œ Å
âß`åxfl ÃÑOK«_»O [iyOk. ™ê÷xHõ „Ѩux^èŒ∞Å âß`«O 1885–93Ö’ 43.5 #∞O_ç 59.5
âß`«O =ÙO_»QÍ 1894–1903 HÍÅOÖ’ ~Úk 64.7 #∞O_ç 88.6 âß`åxH˜ ÃÑiyOk.
JO`ÕQÍHõ WO_çÜ«∂ J™Èã≤ÜÕ∞+¨<£ ѨÓ<å ™ê~°fi[xHõ ã¨Éèí, =∞„^•ã¨∞ =∞ǨÏ[# ã¨Éèí ÖÏO\˜
™ê÷xHõ „áêOfÜ«∞ ã¨Oã¨÷Å HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞ ‰õÄ_® 1890 ^Œâß|ÌO z=~°Ö’ `«QÆ∞æ=ÚYO
Ѩ\Ïì~Ú. P ã≤÷uÖ’ q∞`«"å^Œ∞Å`À H˘`«Î TÑ≤~°∞Å∂^ÕO^Œ∞‰õΩ Hõ~°̊<£ Ô~K«ÛQ˘>Ëì q^è•<åÅ∞,
PHõ~°¬}©Ü«∞"≥∞ÿ# =ºHÎ̃`«fiO, Ü«Ú=‰õΩ_»∞ (uÅH± HõO>Ë 10 ã¨OIIÅ∞ z#fl"å_»∞), ѨÓiÎHÍÅO
„Ѩ*Ï ¿ã=‰õΩ qxÜ≥∂yOK«QÆÅ xã¨ûO^ÕǨÏã¨Ê^Œ"≥∞ÿ# P`«‡`åºQÆO, JOH˜`«ÉèÏ=O QÆÅ H˘`«Î
<åÜ«∞‰õΩ_»∞ QÀYÖË =ÚO^Œ∞H˜ ~å=_»O J=ã¨~°=∞Ü«∂º~Ú.
f„="å^Œ =¸ÖÏÅ∞
HÍO„ÔQãπ ‰õΩѨʉõÄÅ#∞#fl^Œx Hõ~°˚<£ 1900 #=O|~üÖ’ (Ãã„Hõ@s PѶπ ¿ãì\ò
¿ÇÏq∞Åì<£H˜ Hõ~°̊<£ 1900 #=O|~ü 18# ~åã≤# ÖËY) JOK«<å "Õâß_»∞. JO^Œ∞‰õΩ PÜ«∞#H˜
HõxÊOz# HÍ~°}O – q∞`«"å^Œ HÍO„ÔQãπ *ÏfÜ«∞"å^Œ ÉèÏ"åÅÖ’x H˘kÌ ÉèÏQÍxH˜ =∂„`«"Õ∞
„áêux^茺O =Ç≤Ïã¨∞Î#flk. HÍx „a\˜+π"åi J„Ѩu+ì̈ Hõ~°∞=Ù HÍ@HÍÅ`À, Hõ~°̊<£ ^Œ∞O^Œ∞_»∞‰õΩ
86
K«~º° Å`À ÃÑiyOk. ~å[H©Ü∞« HÍ~°ºHõÖÏáêŠѨÙ<åk `«fi~° `«fi~°QÍ qã¨Î $`«=∞~ÚOk. ^ÕâÉ◊ Ïè +¨Å
"å~åΠѨ„uHõÅ ã¨~°∞¯ ºÖË+¨<£ 1885Ö’ 2,99,000 =ÙO_»QÍ Jk 1905 <å\˜H˜ 8,17,000H˜
ÃÑiyOk. ѨÅ∞ HÍ~°}ÏÅ s`åº HÍO„ÔQãπx q=∞i≈OKÕ HõÅHõ`åÎ =OQÆ"åã≤, ѨÓ<åH˜ K≥Ok#
ˆHã¨i HõÖò ÖÏO\˜ Ѩ„uHõÅ∞ „Ѩ*Ï^Œ~°} á⁄O^Œ_»O QÆ=∞<å~°›O. f„="å^ŒO ÃÑ~°QÆ_®xH˜
Ѩiã≤÷`«∞Å∞ ѨiѨHõfi=∞Ü«∂º~Ú.
HÍO„ÔQãπx J^Œ∞ѨÙÖ’ =ÙOK«∞H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ HÍO„ÔQãπÖ’H˜ =KÕÛ"å~°∞, áÈÜÕ∞"åi =∞^躌
=Ú~îå `«QÍ^•Å∞ f„="å^ŒO ѨÙ@ì_®xH˜ „Ѩ^è•# HÍ~°}=∞x, W\©=e HÍÅOÖ’ ˆHO„a_ç̊
K«i„`«HÍ~°∞Å∞ x~°∂Ñ≤OK« Ü«∞uflã¨∞Î<åfl~°∞. 1890 ^Œâß|ÌOÖ’ HÍO„ÔQãπÖ’ =Ú~îå `«QÍ^•Å‰õΩ
H˘~°`« ÖË^Œ∞. ɡOQÍÖòÖ’ ã¨∞ˆ~O„^Œ<å^ä£ WO_çÜ«∞<£ J™Èã≤ÜÕ∞+¨<£ 1875–76Ö’ WO_çÜ«∞<£
bQ∑ÃÑ· PkèHõº`« ™êkèOz#ѨÊ\˜ #∞O_ç ã¨∞ˆ~O„^Œ<å^ä£, PÜ«∞# Ѩ„uHõ =OQÆ"åã≤ "≥∂fÖÏÖò
Ѷ¨∞’+πH˜ K≥Ok# J=∞$`« |*Ï~ü Ѩ„uHõÅÃÑ· x~°O`«~°O Hõ`«∞ÎÅ∞ ^Œ∂ã¨∂Î<Õ =Ù<åfl~Ú. „Ѩ`ÕºH˜Oz
ѨO*Ï|∞Ö’ =Ú~îå H©K∞« ÖÏ@Å∞ =∞s Z‰õΩ¯= ÖÏǨϟ~ü „|Ǩχ ã¨=∂[OÖ’x =¸_»∞ „QÆ∂ѨÙÅ∞,
P~°º ã¨=∂[OÖ’x ÃÑ^ŒÌ peHõ ÖÏÖÏ Ç¨ÏiHõ$+¨‚ÖÏÖò, ÖÏÖÏÅ[Ѩu~åÜü∞ =∞^茺 Ѷ¨∞~°¬}Å`À
ѨO*ÏÉò HÍO„ÔQãπ =Ú~îå `«QÍ^•Å`À ‰õΩ<åiÅ∞¡`«∞#flk. =∞„^•ã¨∞ ~å[H©Ü«∂Å∞ =¸_»∞
„QÆ∂ѨÙŠѶ∞¨ ~°¬}QÍ =Ù<åflÜ«∞x "å+π „|∂H± ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. Jq (1) "≥∞Öÿ ÏѨÓ~ü „QÆ∂Ѩ٠(1880Ö’
q. ÉèÏ+¨ºO JÜ«∞ºOQÍ~ü, Zãπ. ã¨∞„|=∞}º JÜ«∞º~ü, `«~°∞"å`« =zÛ KÕi# q. Hõ$+¨‚™êfiq∞
JÜ«∞º~ü „QÆ∂ѨÙ) (2) ZQÀ‡~ü „Ѩ`«º~°∞÷Å∞ (3) =∞„^•ã¨∞ #QÆ~åxH˜ K≥Ok#"å~°∞ (ã≤. â◊OHõ~°<£
<åÜ«∞~ü, Hõã¨∂Îi ~°OQÆ JÜ«∞ºOQÍ~ü). =∞„^•ã¨∞H˜ "≥Å∞ѨŠHÀ™êÎ PO„^èŒH˜ K≥Ok# \˜.
„ѨHÍâ◊O, Hõ$ëê‚~å=Ù, @∞º\˜HÀ~°<£H˜ K≥Ok# z^ŒO|~°O Ñ≤à‹·§, ѨÓ<åÖ’ ‰õÄ_® 1880
^Œâß|ÌO z=~°Ö’ JQÍ~°¯~ü, QÀYÖËÅ`À uÅH± "≥·~åxH˜ HÍ~°}O ^ŒHõ¯<£ Z_»∞ºˆH+¨<£ ™⁄Ãã·\ ©ÃÑ·
PkèѨ`«ºO H˘~°‰õΩ QÍx, ~å[H©Ü«∞ ã¨OѶ¨∞ ã¨O㨯~°} ã¨=∞㨺ÅÃÑ· qÉèË^•Å∞ HÍ=x ˆHO„a_ç̊
K«i„`«HÍ~°∞Å∞ "åkã¨∞Î<åfl~°∞.
HÍO„ÔQãπ x^èŒ∞Å H˘~°`« "Õkèã¨∞Î#flk. "åi¬Hõ ã¨=∂"ÕâßÅ∞ [~°∞ѨÙH˘O@∞#flq.
JkèHÍ~°O, J=HÍâßÅ∞ QÆÅ ~å[H©Ü«∞ áêsì ‰õÄ_® HÍ^Œ∞. =∞i Jã¨O`«$Ñ≤Î"å^Œ∞Å∞ HÍO„ÔQãπx
ÔH·=ã¨O KÕã¨∞HÀ"åÅx ZO^Œ∞‰õΩ P~å@Ѩ_ç#@∞¡? ^•xH˜ PK«~°}Ö’ ÃÑ@ì^Œy# „Ѩ`åº=∂flÜ«∞
q^è•<åÅ∞, P^Œ~å≈Å∞ =Ù<åfl~Ú. QÆ#∞Hõ<Õ JÖÏ KÕã≤Ok. Jxfl\˜h q∞Oz 1890 ^Œâß|ÌOÖ’
=ÚO^Œ∞‰õΩ =ã¨∞Î#fl q∞`«"å^Œ ~å[H©Ü«∂ÅÃÑ· „Ѩ`ÕºH˜Oz, P `«~°∞"å`« f„="å^Œ ™ê÷=~åÅ∞QÍ
Zky# ɡOQÍÖò, ѨO*ÏÉò, =∞Ǩ~å„ëêìÅÃÑ· „Hõ=∞|^Œú"≥∞ÿ# q=∞~°≈ KÕÜ«∞_»OÖ’ ˆHO„a_ç˚
K«i„`«HÍ~°∞Å∞ qѶ¨Å=∞Ü«∂º~°∞.
D #∂`«# "≥·Yi (ˆHO„a_ç̊) q∞`«"å^Œ HÍO„ÔQãπx Ô~O_»∞ ~°HÍÅ∞QÍ q=∞i≈OzOk.
„a\˜+π „Ѩ*Ïaè„áêÜ«∂xfl J#∞‰õÄÅOQÍ =∂~°∞ÛH˘#_®xH˜ Kտ㠄Ѩܫ∞`«flO x+¨ÊùÅO,
Q“~°=„Ѩ^Œ"≥∞ÿ#k HÍ^Œ∞. Wk ™ê^è•~°} „Ѩ[Å #∞O_ç ^Œ∂~°O KÕÜ«∞|_ç# WOw¡+¨μ K«^Œ∞=Ù
K«kq# "åi L^Œº=∞O `«Ñ¨Ê =∞~˘Hõ\ ˜ HÍ^Œ∞. „áê~°÷#Å∞, q[˝Ñ¨ÙÎʼnõΩ |^Œ∞Å∞QÍ ™êfi=ÅO|#
87
x~å‡}Ï`«‡Hõ"≥∞ÿ# Ѩx, H˘`«Î x<å^•ÅÜ«∂º~Ú. ã¨fi^Õj Ѩi„â◊=∞Å „áê~°OÉèíO, *ÏfÜ«∞
q^Œº#∞ É’kèOK«∞@, „QÍ=∂ÅÖ’ xiÌ+ì̈"≥∞ÿ# Ѩx Ü≥ÚHõ¯ J=ã¨~åxfl <˘H˜¯ K≥ѨÊ@O. ã¨fiÜ«∞O
ã¨Ç¨Ü«∞O, ^ÕjÜ«∞ ÉèÏ+¨Å "å_»HõO, „QÍ=∞ ã¨O`«Å∞, "Õ∞àÏÅ∞ ÖÏO\˜ ™êO„Ѩ^•Ü«∞ PKå~°
=º=Ǩ~åefl áê\˜OK«_O» , Ç≤ÏO^Œ∂ ѨÙ#~°∞^Œ~ú }° "å^Œ ^èÀ~°}∞Å∞ – q^•º=O`«∞ʼnõΩ ™ê^è•~°}
„Ѩ[ʼnõΩ =∞^躌 QÆÅ JQÍ^è•xfl ѨÓ_»ÛQÆŠѨ^`úŒ ∞« Å∞QÍ ÉèÏqOK«|_®¤~Ú. q∞`«"å^Œ PO^Àà◊#‰õΩ
=ºuˆ~HõOQÍ =zÛ# ã¨ÊO^Œ# =¸_»∞ ~°∂áêÅ∞ fã¨∞H˘#flk. Wq 1905 `«~°∞"å`« ã¨Ê+ì̈OQÍ
=ºHõÎ=∞Ü«∂º~Ú. HÍx 1890Å #∞O_ç Jq c[ ~°∂áêÅÖ’ HõxÑ≤OKå~Ú. x~å‡}Ï`«‡Hõ"≥∞ÿ#
Ѩx ^•fi~å ã‘fiÜ«∂aè=$kú, q^Õj áêÅ#x Z^Œ∞~˘¯#_®xH˜ =∂~°∞QÍ q㨇iOK«_»O, ~å[H©Ü«∞
Ju"å^ŒO, H˘`«Î Ѩ^`úŒ ∞« Å ^•fi~å ã¨fi~å[ºO H˘~°‰Ωõ „Ѩ[efl ã¨g∞HõiOKÕ „ѨÜ∞« `åflÅ∞, =ºHÎ̃Q`Æ «
Ç≤ÏOã¨, ‰õΩ„@Å ^•fi~å ã¨fi`«O„`« ™ê^èŒ#‰õΩ ^ŒQÆæ~°^•~°∞Å∞ "≥uˆH qѨ¡"å`«‡Hõ >ˇ„~°i[O.
q∞`«"å^Œ ~å[H©Ü«∂ÅÃÑ· "≥Ú^Œ@ „Hõ=∞|^Œú"≥∞ÿ# q=∞~°≈ KÕã≤#"å_»∞ J~°qO^Œ
Ѷ¨∞’+π. PÜ«∞# 1893 –94 HÍÅOÖ’ ''áê`« náêʼnõΩ |^Œ∞Å∞ H˘`«Î náêÅ∞—— ji¬Hõ#∞
=~°∞ã¨QÍ "庙êÅ∞ „ѨK«∞iOKå_»∞. JѨC_»∞ |~À_®Ö’ x=ã≤OKå~°∞. WOw¡+¨μ PKå~°
™êO„Ѩ^•Ü«∂Å`À ÃÑOK«|_ç WOQÍ¡O_»∞ #∞O_ç uiy =KåÛ~°∞. WOw¡+¨μ Ѩ^Œú`«∞Å#∞
=ºuˆ~HõOQÍ f„=OQÍ ã¨ÊOkOKå~°∞. q∞`«"å^Œ∞Å∞ Jaè=∂xOz# WOw¡+¨μ ~å*ϺOQÆ
Ѩ^Œú`«∞ÅÖ’ <≥=∞‡kQÍ ™êˆQ Jaè=$kú #=¸<åx J~°qO^Œ u~°ã¨¯iOKå~°∞. HÍO„ÔQãπ ÃÑ·
^•_ç KÕâß~°∞. Ü«¸~°Ñ¨Ù J#∞Éèí=O #∞O_ç ã‘fiHõiOz# =~°æ K≥·`«<åºxfl „Ѩ™êÎqOKå~°∞.
HÍO„ÔQãπ „áêux^躌 O =Ç≤Ïã¨∞#Î fl =∞^躌 `«~Q° uÆ H˜ „âßq∞Hõ =~åæxH˜ =∞^躌 ã¨O|O^è•Å∞ U~°Ê~°K_« O»
Jxfl\˜HõO>ˇ H©ÅHõ=∞<åfl~°∞. The only policy that has any chance of eventful suc-
cess is to base his collge upon an adrorit management of the proletaiate HÍx
J~°qO^Œ Jaè„áêÜ«∂xfl J#∞ã¨iOz HÍi‡Hõ=~°æO JO>Ë Ñ¨@ì} „QÍg∞} „áêO`åʼnõΩ K≥Ok#
™ê^è•~°} „Ѩ[Å∞. J~°qO^Œ Ç≤ÏO^Œ∞ ѨÙ#~°∞^Œú~°} "å^•xfl ã¨=∞i÷OKå_»∞. Wk f„="å^Œ∞efl
PHõi¬OzOk. â◊`åÉÏÌO`åxH˜ J~°qO^Œ ~°ÇϨ 㨺 ã¨Oã¨e÷ fl ™ê÷ÑO≤ KÕ „ѨÜ∞« `åflÅ∞ „áê~°OaèOKå~°∞.
*’ˆQO„^ŒÉˇ#s˚, |$O^•‰õΩ=∂~ü Ѷ¨∞’+πÅ#∞ ~åÜ«∞ÉÏ~°∞Å∞QÍ (emissories) ɡOQÍÖò
ѨOÑ≤OKå~°∞. ɡOQÍÖò qÉèí[# =ºuˆ~Hõ L^Œº=∞O qã¨$Î`«~°∂ѨO fã¨∞H˘O@∞#fl `«~°∞}OÖ’
PÜ«∞# qã¨Î $`« „Ѩ*Ï „ѨuѶ¨∞@<À^Œº=∂xH˜ ~°∂ѨHõÅÊ# KÕÜ«∞ Ü«∞uflOKå~°∞. WÖÏO\˜
Tyã¨ÖÏ@ ^èÀ~°}∞Å∞ ~Ú`«~° f„="å^Œ <åÜ«∞‰õΩÅÖ’ ‰õÄ_® K«∂_»=K«∞Û.
ɡOQÍÖòÖ’ HÍO„ÔQãπÃÑ· „Éè=í ∞Å∞ `˘ÅyáÈ~Ú#@∞¡ Jâ◊fih‰õΩ=∂~ü^`Œ ü „ѨH\õ O˜ Kå_»∞.
1897 J=∞~å=u ã¨^Œã¨∞ûH˜ =¸_»∞ ~ÀAÅ `«=∂ëêQÍ Jaè=i‚OKå~°∞. ^Œ`ü ÉÏi™êÖò
áê~î°âßÅ Láê^蕺ܫÚ_»∞. lÖÏ¡Ö’ KÕѨ\ ˜ì# ™ê=∂lHõ HÍ~°ºHõÖÏáêÅ`À qã¨Î $`«"≥∞ÿ#
J#∞K«~°=~åæxfl `«Ü«∂~°∞ KÕã¨∞H˘<åfl~°∞. 1905 <å\˜ ã¨fi^Õj L^Œº=∂xH˜ P „áêO`åxfl
|Å"≥∞ÿ# ™ê÷=~°OQÍ KÕÜ«∞QÆeQÍ_»∞. ɡOQÍÖò „QÍg∞} „áêO`åÅ JO^ŒK«O^•Å‰õΩ, „Ѩ[Å
rq`åxfl =i‚ã¨∂Î, HÍO„ÔQãπx Mendicouncy q=∞i≈ã¨∂Î ã¨fi^Õj Ѩi„â◊=∞Å ^•fi~å
88
™êfi=ÅO|#, *ÏfÜ«∞ q^Œº "Õ∞àÏÅ∞, *Ï`åÅ∞ ^•fi~å „Ñ¨[Å`À ã¨O|O^è•Å∞, =∂`«$ÉèÏ+¨Ö’
q^•º ~å[H©Ü«∞ HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞ H˘~°‰õΩ Ñ≤Å∞ѨÙxã¨∂Î, ^Õâ◊ÉèíHÎ̃x „Ѩɒkèã¨∂Î Hõ^äŒÅ∞, Hõq`«Å∞
~åã¨∂ΠɡOQÍb ™êÇ≤Ï`«º HÍ~°∞ÅÖ’ J„QÆQÍq∞QÍ Ñ¨xKÕâß~°∞. 20= â◊`å|ÌѨ٠`˘e
ã¨O=`«û~åÅÖ’ q"ÕHÍ#O^Œ∞x t+¨μº~åÅ∞ ã≤ãì̈~ü x"Õk`« (=∂~°æÔ~\ò <À|∞Öò) `«# S~å¡O_»∞
~Ú`«~° Ü«¸~°Ñ¨Ù ^ÕâßÅ qѨ¡"À^Œº=∂Å`À QÆÅ J#∞Éèí"åÅÖ’ q"ÕHÍ#O^Œ∞x ã¨O^Õâßxfl
~å[H©Ü«∞OQÍ "åºMϺxOzOk. ɡOQÍb ‰õΩb#∞Å ^Œ$+≤ì ã¨fi^Õj Ѩi„â◊=∞Å ™ê÷Ѩ# "≥·Ñ¨Ù
=∞~°eOk. „Ѩ=ÚY âß„ã¨"Î `Õ Î« „ѨÑÙ¨ Å¡ K«O„^Œ~åÜü∞ 1893Ö’ ɡOQÍÖò HÔ q∞HõÖòû „áê~°OaèOKå~°∞.
ã¨f+π =ÚYs˚ `«# _®<£ ™⁄Ãã·\ © ^•fi~å ~°gO„^Œ<å^ä£ `«# âßOuxˆH`«<£ P„â◊=∞O ^•fi~å
^ÕjÜ«∞ xÜ«∞O„`«}Ö’ q^•º~°OQÆOÖ’ H˘`«Î áÈHõ_»ÅÃÑ· „ѨÜ≥∂QÍÅ∞ KÕâß~°∞. ã¨∞ˆ~O„^Œ<å^ä£,
"≥∂fÖÏÖò Ѷ¨∞’+πÅ =Ú~îå H©K«∞ÖÏ@Å HõO>Ë ÃÑ·# K≥Ñ≤Ê# JOâßÅhfl ɡOQÍb Ju"å^•xH˜
^ÀǨÏ^ŒÑ¨_®¤~Ú.
ѨO*Ï|∞Ö’ ǨÏiH˜+¨<£ÖÏÖò (ѨO*ÏÉò <Õ+¨#Öò ÉϺO‰õΩ ™ê÷Ѩ‰õΩ_»∞) P~°º
ã¨=∂["å^Œ∞Å∞ 1890 ^Œâß|ÌOÖ’ ã¨fi^Õj Ѩi„â◊=∞Å H˘~°‰õΩ K«∞~°∞‰õΩQÍ Ñ¨xKÕâß~°∞. 1893
#∞O_ç ѨO*Ï|∞ HÍO„ÔQãπ „Ѩux^èŒ∞Å∞ HÍO„ÔQãπ ã¨Oã¨÷ÃÑ· ÉÁOÉÏ~Ú ÉˇOQÍb PkèѨ`«ºO
`«yæOKÕO^Œ∞‰õΩ HÍO„ÔQãπH˜ x|O^èŒ<å=o ~å*ϺOQÆO H˘~°‰õΩ Ñ¨@∞ì|_»∞`«∂ =KåÛ~°∞. 1899
ã¨^Œã¨∞ûÖ’ ÉèÏ~°`« HÍO„ÔQãπ Hõq∞\©x U~åÊ@∞ KÕÜ«∞QÆeQÍ~°∞. HÍx Ô~O_»∞ ã¨O=`«û~åÅ
`«~°∞"å`« Ѷ≤~À*òëê "≥∞ǨÏ`å =Ú~îå D Hõq∞\©x qzÛù#flO KÕã≤Ok. WOw¡+¨μ K«^Œ∞=Ù K«kq#
H˘kÌ=∞Ok HÍO„ÔQãπ ã¨Oã¨÷¿Ñ~°∞`À "åi¬Hõ ã¨^Œã¨∞ûÅ∞ [~°∞ѨÙH˘#_®xH˜ |^Œ∞Å∞QÍ ™êOˆHuHõ
q^Œº, áêi„âßq∞Hõ ™êfi=ÅO|# H˘~°‰õΩ Hõ$+≤ KÕÜ«∂Åx Å[Ѩu~åÜü∞ 1901 Ö’ HÍÜ«∞ã¨÷
ã¨=∂Kå~ü Ѩ„uHõ‰õΩ ~åã≤# Ô~O_»∞ "庙êÅÖ’ ã¨Ê+ì̈O KÕâß~°∞. HÍO„ÔQãπ ÉÏǨ@OQÍ ^è≥·~°ºOQÍ
Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅÃÑ· P^è•~°Ñ¨_®Åx =Úã≤¡OÖ`À SHõº`« ˆH=ÅO „Éèí=∞ Jx "åkOKå~°∞.
Ju"å^•xfl „Ѩ[fieOѨKÕã≤#"å_»∞ ÉÏÅQÆOQÍ^èŒ~° uÅH±, ã¨<å`«# =∞`«
™êO„Ѩ^•Ü«∂efl „Ѩ[Å`À ã¨O|O^è•Å H˘~°‰Ωõ XHõ Ѩ^uúŒ QÍ „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ@ì_O» (q"åÇ¨Ï =Ü«∞ã¨∞û
ã¨=∞㨺ÃÑ· ã¨O㨯~°ÎÅ`À qÉèËkOKå~°∞. 1894 #∞O_ç QÆ}Ѩu L`«û"åÅ#∞ „áê~°OaèOKå~°∞.)
^Õâ◊ÉèíHÎ̃Ü«Ú`« Kåi„`«Hõ ã¨O„Ѩ^•Ü«∂efl *ÏfÜ«∞"å^Œ „ѨfHõQÍ Jaè=$kú Ѩ~°Kå_»∞. (1896
#∞O_ç t"år L`«û"åÅ∞ x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞) 1896 –97Ö’ tã¨∞Î K≥e¡OѨ٠x~åHõ~°}
„ѨÜ≥∂QÆjÅOQÍ „áê~°OaèOKå~°∞. 1896 Ö’ qkèOz# „ѨfHÍ~° ѨuÎ ZÔH· û*ò ã¨∞OHÍÅÃÑ·
ѨtÛ=∞ ÉèÏ~°`«^Õâ◊O f„=OQÍ ã¨ÊOkOzOk. uÅH± |Ç≤Ï+¨¯~°} L^Œº=∞O „ѨÜ≥∂QÍ`«‡HõOQÍ
KÕÑ\¨ Ïì_∞» . 1905 `«~∞° "å`« *ÏfÜ«∞ áÈ~å@OÖ’ Jk „Ѩ^•è # ÉèÏ~°=∞~ÚOk. 'ã¨O=`«û~åxHÀHõ
=∂~°∞ HõѨÊÖÏQÍ ÉˇHõ ɡHõ ÖÏ_ç`Õ =∞#O q[Ü«∞O ™êkèOK«ÖËO— Jx uÅH± ã¨Ê+¨ìOQÍ
„ѨHõ\ ˜OKå~°∞. uÅH± ã¨Ç¨Ü«∞ x~åHõ~°}, âßã¨<ÀÅ¡OѶ¨∞#O ÖÏO\˜ Ѩ^Œú`«∞efl QÆ∞iOz
PÖ’K«#Å∞ KÕã¨∞Î<åfl~°∞. 1902Ö’ XHõ LѨ<åºã¨OÖ’ uÅH± ZÖÏ K≥áêÊ_»∞. ''J}z"Õ`«‰õΩ
89
x~å^Œ~°}‰õΩ QÆ∞~°~Ú#ѨÊ\˜H© g∞~°∞ `«ÅK«∞H˘O>Ë áêÅ<å =º=ã¨÷x ãÎ̈OaèOѨKÕÜ«∞QÆÅ â◊HÎ̃
=∂‰õΩ =ÙO^Œx „QÆÇ≤ÏOKåe. Ô~·Å∞ =∂~åæÅ∞, >ˇe„QÍ=ÚÅ∞ x~°fiǨÏ} =∂^Õ, Ѩ#∞flÅ∞
=ã¨∂Å∞KÕ¿ãk g∞^Õ..——
1905 =ÚO^Œ∞, P `«~°∞"å`« „Ѩ[Å ÉèÏQÆ™êfi=∂ºxH˜ J=HÍâßÅ∞ `«yæ#ѨC_»∞
q∞`«"å^Œ Ѩ^`úŒ ∞« ʼnõΩ „Ѩ`åº=∂flÜ«∞OQÍ =ºH˜QÎ `Æ « Ç≤ÏO™ê"å^ŒO =ÚO^Œ∞H˜ =zÛOk. ~å*ϺOQÆ
|^Œú"≥∞ÿ# PO^Àà◊#, >ˇ„~°i[O qaè#fl ^èŒ$"åÅ∞. HÍx D Ô~O_»∂ ‰õÄ_® *ÏfÜ«∞"å^Œ∞Å
HÍ~°ºHõÖÏáêÅ L=∞‡_ç ѨÙ<åkÖ’ HõÅQÆÅã≤=Ù<åfl~Ú. x["≥∞#ÿ „Ѩ*Ï L^Œº=∞O kâ◊QÍ =ÚO^Œ∞‰õΩ
™êQÆ_»O HõO>Ë XHõ^•x #∞O_ç =∞~˘Hõ^•xH˜ =∂~°∞ÊK≥O^Œ_»O ã¨∞ÅÉèíO. ™ê=∂lHõOQÍ
`«‰õΩ¯= „Ѩ=∂^ŒHõ~°"≥∞ÿ#k. HÍ|\ì̃ 1897 ѨÓ<å ¿Ñ¡QÆ∞ Ѩiã≤÷u Ѩ@¡ „a\©+¨μ áêʼnõΩÅ∞
=º=ǨÏiOz# q^è•#O „Ѩ*Ï L^Œº=∂xH˜ ^•ifÜ«∞Hõ qѨ¡"å`«‡Hõ >ˇ„~°i*ÏxH˜ ^•ifã≤Ok.
~åºO_À, JÜ«∞~Ô ãπZì Kå¿ÑHõ~ü ™È^Œ~∞° ÅKÕ Ç¨Ï`«º KÕÜ∞« |_®¤~∞° . ^•"≥∂^Œ~ü Kå¿ÑHõ~ü PÖ’K«#Å∞
^ÕâÉ◊ Híè ,Θ „ÉÏǨχ} ѨÙ#~°∞r˚="å^ŒO, ã¨OѶ∞¨ ã¨O㨯~°ÅΠѨ@¡ ^Õfi+¨OÖÏO\˜ "å\˜`À HõÅQÍѨÙÅQÆOQÍ
=Ù<åfl~Ú.
c*ÏѨÓ~ü Ãã·<åºkèHÍi JѶ¨˚ÖòMÏ<£x t"år ǨÏ`«º KÕÜ«∞_®xfl ã¨=∞i÷ã¨∂Î uÅH±
ˆHã¨i Ѩ„uHõÖ’ "åºã¨O ~åã≤#O^Œ∞‰õΩ „a\˜+¨μáêʼnõΩÅ∞ uÅH±ÃÑ· ~å[„^ÀǨÏO <Õ~°O
|<å~ÚOKå~°∞. uÅH±H˜ Ô~O_»∞ ã¨O=`«û~åÅ *ˇ·Å∞tHõΔ qkèOK«|_çOk. HÍO„ÔQãπ, „Ѩ[Å∞
x~°ã≤OKå~°∞. áœ~°Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ Ѩ„uHÍ¿ãfiK«Ûù „Ѩ=∂^ŒOÖ’ Ѩ_çO^Œx QÆ∞iÎOKå~°∞. =∞Ǩ~åRÖ’
~å[H©Ü«∂ŠѨÙ~ÀQÆ=∞#O =∞O^ŒyOzOk. =∞~°ÖÏ Hõ~°̊<£ ^Œ∞O^Œ∞_»∞‰õΩ`«#O`À 1905Ö’
ɡOQÍÖò qÉèí[# KÕã≤# `«~°∞"å`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’x QÆ}hÜ«∞"≥∞ÿ# ÉèÏQÆO`À áê@∞ =∞Ǩ~åR
~å[H©Ü«∂Å∞ TѨO^Œ∞H˘<åfl~Ú.

90
 J^蕺ܫ∞=Ú - 4
~å[H©Ü∞« ™êOѶ∞≤ Hõ L^Œº=∂Å∞
1905 -1917
"≥·„™ê~ÚQÍ Hõ~°̊<£
"≥Öϯ~ü Hõ~<˚° £ ѨiáêÅ# JO>Ë ™ê=∞~å÷ºxH˜ „ѨfHõQÍ ¿Ñ~°∞QÍOzOk. ''ѨiáêÅ<å
™ê=∞~°º÷ O <å ^Œ$+≤Öì ’ áêe`«∞Å ã¨O`«$Ñ≤HÎ ˜ Ѩ~åºÜ«∞Ѩ^OŒ .—— "≥„· ™ê~Ú 1904 |_≥\˚ ò „ѨãO¨ QÆOÖ’
„ѨH\õ O˜ Kå~°∞. Ѷe¨ `«OQÍ ÉˇOQÍÖò qÉè[í # =ºuˆ~Hõ áÈ~å@O`À ÉèÏ~°`« *ÏfÜ«∞"å^Œ K«i„`«Ö’
#∂`«#^Œâ◊ „áê~°OÉèí=∞~ÚOk.
aÑ≤<£ K«O„^ŒáêÖò '#∂`«# ÉèÏ~°`«^Õâ◊O— Hõ~°̊<£ q^è•<åÅÃÑ· D „H˜Ok ã¨=∞HÍb#
qâı¡+¨} KÕã≤Ok. ''ÉèÏ~°`«^Õâ◊ „Ѩ[ʼnõΩ JOK≥ÅOK≥Å∞QÍ ã¨fiÜ«∞O „ѨuѨuÎx ™êkèOK«_»O
iѨÊ<£ P^Œ~≈° O. ÉèÏ~°`« „ѨÉ∞íè `åfixH˜ ã¨fiÜ«∞O „ѨuѨuxÎ ™êkèOK«_O» Hõ~<˚° £ P^Œ~≈° O.——(PQÆ+μ¨ 2ì 0,
1903) Ô~O_»∞ ã¨O=`«û~åÅ `«~°∞"å`« J^Õ Ñ¨„uHõ „Ѩ[Å ã¨∞ǨÏ$^•ƒù"åxfl á⁄O^Œ_®xH˜,
™ê^è•~°} „Ѩ[Å∞, q^•º=O`«∞Öˇ·# =∞^茺`«~°QÆ`«∞Å =∞^茺 â◊H˜Î=O`«"≥∞ÿ# HõÅ~ÚHõ#∞
x~ÀkèOK«_®xH˜ Hõ~°̊<£ K«~°ºÅ∞ KÕѨ\Ïì_»x „ѨK«∞iOzOk. Hõ~°̊<£ `å#∞ fã¨∞H˘#fl x~°‚Ü«∂ʼnõΩ
Ãã„Hõ@s PѶπ ¿ãì\ò<Õ QÍHõ =∞O„u =~åæxfl ‰õÄ_» ÉÏ^èŒ∞ºÅ∞QÍ KÕÜ«∞QÆeQÍ~°∞.
q^ÕâßOQÆ q^è•#O
q^Õj ã¨O|O^è•Å q+¨Ü«∞OÖ’ Hõ~°̊<£ ÉèÏ~°`«^Õâ◊O #∞O_ç q^è•<åÅ ~°∂ѨHõÅÊ#
KÕã≤ P^ÕtOKÕ"å~°∞. 1907Ö’ WOQÍ¡O_»∞, „á¶ê<£û, ~°ëêºÅ =∞^茺 ã¨∞ǨÏ$^•ƒù=O
ÃÑOá⁄OkOK«∞H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ „`≥·áêHΔ̃Hõ K«~°ºÅ∞ [iÑ≤ `˘e K«~°ºÅ∞ KÕѨ\ ì̃# ã¨=∞Ü«∞OÖ’ Hõ~°̊<£
~°ëêº Ñ¨@¡ `«#‰õΩ QÆÅ f„= =ºuˆ~Hõ`«#∞ =ºHõÎO KÕã≤ „a\˜+π „ѨÉèí∞`åfiÅ#∞ W~°HÍ@OÖ’
ÃÑ\Ïì_∞» . Ѩi¬Ü∞« <£ QÆÖòÊ,ù ¿ã™êìHÅõ Ö’ „a@<£ „ѨÜ∂≥ [<åÅ#∞ HÍáê_Õ „áêO`åÅ#∞ <≥ÅH˘ÖÏÊÅ<Õ
PHÍOHõΔ Ñ¨Å∞=∂~°∞¡ =ºHõÎO KÕâß~°∞. ÅO_»<£ KåÖÏ ã¨Oâ◊~ÚOz# g∞^Œ@ ~Ú`«~° â◊‰õΩÎefl
91
ÃÇÏK«Ûiã¨∂Î QÆÖòÊùH˜ ã¨O|OkèOz#O`«=~°‰õΩ =∞„<À ã≤^•úO`«O `«~°Ç¨Ö’ „ѨHõ@# KÕÜ«∞_®xH˜
JOwHõiOzOk. P „áêO`«OÖ’ *ˇO_® T¿Ñ ÉÏ^茺`« Hõ~°̊<£‰õΩ JѨÊK≥Ñ≤ÊOk. 20= â◊`å|ÌѨÙ
WO^è#Œ ~å[H©Ü∂« Å s`åº ‰õΩ"å~Ú\ò, |„ÃÇÏ· <£ÅÃÑ· „a\˜+π „ѨÉÏè = qã¨~Î }° KåÖÏ H©ÅHõ"∞≥ #ÿ k.
#∂`«# PѶ¨…<£ Jg∞~ü ǨÏc|∞ÖÏ¡ áê`« PÜ«Ú^è•ÅÃÑ· ã¨aû_ôÅÃÑ· XuÎ_ç `≥zÛ#ѨC_»∞ "≥·„™ê~Ú
PtOz# q^èŒOQÍ _»∞º~åO_£ ã¨iǨÏ^Œ∞Ì XѨÊO^ŒOÃÑ· uiy K«~°ÛÅ∞ [~°Ñ¨‰õΩO_® Hõ~°˚<£
MÏO^ŒÇ¨~üÃÑ· Ãã·xHõK«~°º „Ѩuáê^Œ# KÕâß~°∞. HõÅ`«K≥Ok# KèåO|ˆ~¡<£ Hõ~°̊<£ q"å^ŒOÖ’H˜
ÖÏQÆ∞`å_»x PO^Àà◊# K≥O^•_»∞. 1904 Ö’ HÍ|∂ÖòH˜ ~åÜ«∞ÉÏ~åxH˜ "≥o§# Å∂~Úãπ
_®<Õ áê`« XѨÊO^•xfl ^Œ$_è»Ñ¨~°K«∞H˘x uiy =KåÛ_»∞. =∂\˜=∂\˜H˜ =∞O„u=~°æO KÕã≤#
ÃÇÏK«ÛiHõefl ÃÑ_»K≥q#ɡ\ ì̃ \˜Éˇ\òÃÑ· Ü«∞OQ∑ǨÏÃãƒO_£ ^•_ç (1903-04) ÖÏëê =~°‰õΩ
K˘K«∞Û‰õΩáÈ~ÚOk. ~°ëêºH˜ K≥Ok# ~Ô O_»∞ `«∞áê‰õΩÅ∞ =∂„`«O ÅÉèºí =∞Ü«∂º~Ú. ÃÑ^ŒÌ "≥Ú`«OÎ Ö’
#+¨Ñì i¨ Ǩ~°O K≥eO¡ KåÅx K«∞OcÖ’Ü«∞ 75ã¨OIIÅ∞ `«# Jnè#OÖ’ LO_®Åx XuÎ_ç `≥KåÛ~°∞.
~Ú`«~° q^Õj „ѨÉèÏ=O \˜Éˇ\òÃÑ· Ѩ_»‰õÄ_»^Œx +¨~°`«∞Å∞ qkèã¨∂Î XHõ "å}˜[º
XѨÊO^ŒO "≥∞_» g∞^Œ HõuÎÃÑ\ì̃ ™êkèOKå~Ú. HÍx =∞O„u=~°æO #+ì̈ѨiǨ~åxfl K«∞OcÖ’Ü«∞
P„Hõ=∞} HÍÖÏxfl `«yOæ zOk.
ѨiáêÅ<å ã¨O㨯~°}Å∞
Jqhux `«yæOz áêÅ<å ™ê=∞~å÷ºxfl ÃÑOKÕO^Œ∞‰õΩ J@ìǨã¨OQÍ „Ѩܫ∞`åflÅ∞
„áê~°OÉèí=∞Ü«∂º~Ú. HÍx PK«~°}Ö’ HÍ~åºÅÜ«∞ ™ê=∞„y Y~°∞Û Ô~\ì̃OѨ~ÚOk. Hõ~°̊<£ `«#
H˜Ok "åiÃÑ· JkèHÍiHõ „ѨHõ@#ÅÖ’#∞ „ÃÑ·"Õ@∞ L`«Î~åÅÖ’#∞ Hõ@∞"≥·# "åYºÅ∞ KÕ¿ã"å_»∞.
D<å\˜H© K«i„`«HÍ~°∞Å∞ "å\˜x PãÎ̈H˜Hõ~°OQÍ K«^Œ∞=Ù`«∞O\Ï~°∞. Ѷ¨e`«OQÍ =∞#ã¨∂ÊùiÎQÍ
ѨxKÕ¿ã JkèHÍ~° |$O^ŒO Jaè=$kú K≥O^ŒÖË^Œ∞. "≥·„™ê~Ú HÍ~°ºx~åfiǨÏHõ |$O^ŒOÖ’ q∞e@s
ã¨ÃÑ¡Â "≥∞O|~°∞ Ü≥ÚHõ¯ ™ê÷~Ú, ZOÑ≤HõÃÑ·H˜ ÉË#~ü`À =zÛ# KåÖÏ z#fl q"å^ŒO HÍ~°}OQÍ
Hõ~°̊<£ 1905 PQÆ+¨μìÖ’ ~år<å=∂ KÕâß_»∞. J#=ã¨~°"≥∞ÿ# q"å^•Å∞ H˘x`≥K«∞ÛHÀ=_»O
Hõ~°̊<£‰õΩ JÅ"å@∞. ã¨fi^Õj ã¨O™ê÷<ånâ◊√Å∞ q^ÕâßÅ∞ "≥àı§O^Œ∞‰õΩ J#∞=∞u á⁄O^•Åx
+¨~`° ∞« qkèOKå_»∞. |~À_® QÔ H· Ífi_£ ã¨~.ü ã≤. ^Œ`∞« #Î ∞ xÜ«∞q∞Oz "≥„· ™ê~ÚH˜ HÀѨO `≥ÑÊ≤ OKå_»∞.
q^ÕâßʼnõΩ J#∞=∞u á⁄O^Œ‰õΩO_® "≥àϧ_»∞. D =º=Ǩ~°OÖ’ „ѨÉèí∞`«fi"Õ∞ "≥#Hõ_»∞QÆ∞
"ÕÜ«∞=Åã≤ =zÛOk.
=~°∞ã¨QÍ =zÛ# Hõ~∞° =ÙHÍ@HÍÅ z=~°Ö’ Hõ~<˚° £ áêÅ# „áê~°OÉè=í ∞~ÚOk. "å\˜Ö’
z=ik 1899 -1900 Ö’ ã¨OÉèíqOzOk. (¿Ñ¡QÆ∞"åºkè H˘#™êyOz, 1904 Ö’ ¿Ñ¡QÆ∞
"åºkè`À ѨkÅHõΔʼnõΩ ÃÑ·QÍ „Ѩ[Å∞ K«xáÈÜ«∂~°∞). ѨiáêÅ# "≥Ú^Œ@ ™êyOz <å}ËÅ
=Ú„^Œ}ÃÑ· xÜ«∞O„`«} qkèOK«_O» `À "≥O_ç ~°∂áê~Ú qÅ∞= `«Q_æÆ O» PyáÈ~ÚOk. ~°∂áê~Ú
qÅ∞= `«QÆæ_»O =Å# ǨϟOKèås˚Å∞ J^Œ#Ѩ٠ÉèÏ~°OQÍ ÖË=Ù. Ѩ#∞flÅÃÑ· ~å~ÚfÅ∞ QÆ∂_®
™ê^茺=∞~ÚOk. 1899 -1900 Hõ~°∞=Ù `«~°∞"å`« Éèí∂q∞tã¨∞Î =∂Ѷ‘ KÕ~ÚOzOk. HÍx
Hõ~°̊<£ Hõ~°∞=Ù HÍ@HÍʼnõΩ HÍ~°}O "å`å=~°} Ѩiã≤÷`«∞Å∞ HÍx J^Œ#Ѩ٠Ѩ#∞flÅ∞ HÍ^Œx
92
"åkOz âßâ◊fi`« H“Å∞ q^è•#O H˘~°‰õΩ HÍO„ÔQãπ KÕã≤# q[˝Ñ¨ÙÎÅ#∞ u~°ã¨¯iOKå~°∞. LѨC
Ѩ#∞fl `«yæOK«|_çOk. P^•Ü«∞Ѩ٠Ѩ#∞fl K≥e¡OѨ٠Ѩiq∞u ~°∞.500Å #∞O_ç ~°∞.1000ʼnõΩ
ÃÑOK«|_çOk. „ѨÉ∞íè `«fiO ~Ô Å· ∞ =∂~åæÅ x~å‡}O `«fii`«O KÕãO≤ k. ~Ô Ö· fiË É’~°∞#¤ ∞ ™ê÷ÑO≤ zOk.
6100 "≥∞ÿà◊§ Ô~·Å∞ =∂~åæÅ#∞ xi‡OzOk. (U "≥·„™ê~Ú HÍÅOÖ’#∂ [~°QÆ#O`« Ô~·Å∞
=∂~åæÅ qãÎ̈~°} [iyOk) 1901 -1903 h\˜ áê~°∞^ŒÅ Hõq∞+¨<£ ^•fi~å h\˜ áê~°∞^ŒÅÃÑ·
Z‰õΩ¯= „â◊^Œú =Ç≤ÏOzOk. 1905Ö’ "å}˜[º Ѩi„â◊=∞Å âßYx „áê~°OaèOK«_»O, =º=™êÜ«∞
Ѩiâ’^èŒ# H˘~°‰õΩ Ñ¨iâ’^èŒ<å ã¨Oã¨÷ U~åÊ@∞ - Hõ~°̊<£‰õΩ Pi÷Hõ JOâßÅÃÑ· QÆÅ Pã¨HÎ̃H˜
L^•Ç¨Ï~°}Å∞. g@xflO\˜Ö’#∂ `≥Å¡"åà◊√§, ZOÑ≤HõKÕ~ÚOz# H˘kÌ=∞Ok ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞
„ѨÜ≥∂[<åÅ∞ á⁄O^•~°∞. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ H˘`«Î Ô~·Å∞ =∂~åæÅ∞ JO>Ë WOQÍ¡_»∞Ö’ QÍx
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ QÍx „a\˜+μ¨ ã¨Oã¨Å÷ ‰õΩ WO[hiOQÆ∞ HÍO„\ωõΩÅì ∞ ÅaèOK«_O» . ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’
P^•Ü«∞Ѩ٠Ѩ#∞fl K≥e¡OKÕ"åiÖ’ WOw¡+¨μ "å~°∞ =ÚYº"≥∞ÿ# ÉèÏQÆOQÍ =ÙO\Ï~°∞. 1899Ö’
Ü«¸~ÀÑ≤Ü«∞<£ c\ò+¨μQÆ~üÃÑ· kQÆ∞=∞u ã¨∞OHõOÃÑ· qkèOz ¿ãfiKåÛù "å}˜[º q^è•<åÅ #∞O_ç
"≥·^˘ÅQÆ_»O ‰õÄ_® =∂i+¨ãπ ÃÑOѨHõO ^•~°¡‰õΩ ÉˇQ∑ã¨∂^Œ~üÖËO_£, HõOÃÑh K«ÔH¯~° á¶êºHõìsÅ
„a\˜+π Ü«∞[=∂#∞ʼnõΩ ÖÏÉèÏÅ∞ `≥zÛÃÑ\ì̃Ok. Ô~·`«∞Å Pã¨∞ÎÅ∞ Ѩ@ì} "åºáê~°∞ʼnõΩ |kb
KÕÜ«∞_®xfl J^Œ∞ѨÙKÕ¿ã ѨO*Ï|∞ Éèí∂q∞ Ѩ~å~ÚHõ~°} K«@ìO (1901) Ô~·`«∞ ~°∞}ÏÅ H˘~°‰õΩ
ã¨Ç¨ÏHÍ~° Ѩ~°Ñ¨u ã¨OѶ¨∂efl „áÈ`«ûÇ≤Ïã¨∂Î 1904Ö’ KÕã≤# K«@ìO - „Ѩ[Å H˘~°‰õΩ áêe‰õΩ_»∞
Ñ≤`«$"å`«ûźO`À KÕѨ\ ì̃# K«~°ºÅ‰õΩ „áêux^茺O =Ç≤Ï™êÎ~Ú.
ѨO*Ï|∞ Ô~·`«∞ÅÖ’ J`«ºkè‰õΩÅ∞ =Úã≤¡OÅ∞ ÖËHõ ã≤‰õΩ¯Å∞. Ѩ@ì} "åºáê~°∞ÅÖ’
J`«ºkè‰õΩÅ∞ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞. HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩʼnõΩ Ñ¨@ì} Ç≤ÏO^Œ∂ "åºáê~°∞Å`À
ã¨O|O^è•Å∞<åfl~Ú.HÍ|\˜ì ѨO*Ï|∞ Éèí∂q∞ Ѩ~å~¸Hõ~°} K«@ìO HÍO„ÔQãπx H˘O`«
HõÅ=~°Ñ¨izOk. Ô~O_»∞ K«~°ºÅ∞ ‰õÄ_® ã¨OѨ#fl Ô~·`«∞ʼnõΩ „ѨÜ≥∂[#HÍiQÍ =Ù<åfl~Ú.
ã¨OѨ#flÔ~`· ∞« ÖË =_ô¤ "åºáê~°∞Å∞QÍ =∂i ã¨ÇϨ HÍ~° ã¨OѶ∂¨ ÅÃÑ· ‰õÄ_® PkèÑ`¨ º« O ™êkèOKå~°∞.
Hõ~°̊<£H˜ ÉèÏ~°`«^Õâ◊ „áêp# tÖÏÊÅѨ@¡ Pã¨HÎ̃ Z‰õΩ¯=. "å\˜ Ѩi~°HõΔ} H˘~°‰õΩ XHõ
=ÚYº"≥∞ÿ# K«@ìO KÕâß_»∞. HõÅHõ`åÎÖ’ qHÀìiÜ«∂ ™ê‡~°Hõ zǨÏflO H˘~°‰õΩ KÕѨ\ ˜ì#
|$ǨÏ`«Ê^èŒHÍÅ∞ Jaè#OkOK«^Œy#q HÍ=Ù. WHõ 1902 U_»= Z_»fi~°∞¤ ^Œ~åƒ~°∞ U~åÊ@¡‰õΩ 2
q∞eÜ«∞#¡‰õΩ ÃÑ·QÍ Y~°∞ÛÃÑ@ì_»O ˆH=ÅO =$^è• =ºÜ«∞"Õ∞. ã¨O=`«û~åÅÖ’ ~°OQÆ∂<£Ö’
™ê=¸Ç≤ÏHõ =∂#ÉèíOQÆO KÕã≤# `≥Å¡ Ãã·x‰õΩefl tHΔ̃OK«_»O (1899),
HÀ@Ö’ ÉèÏ~°fÜ«∞ =O@"å_çfl H˘\˜ì K«OÑ≤# Ããx· ‰õΩÅÃÑ· „Hõ=∞tHõ}Δ Ï K«~º° Å∞ KÕÑ@¨ _ì O»
(1902), XHõ ‰õÄbx J™êûO \© `À@Å Ü«∞[=∂x K«OÑ≤# ˆHã¨∞ („ɡ~Ú<£ ˆHã¨∞ 1904)
„H˜Ok HÀ~°∞ì ˆH=ÅO 6<≥ÅÅ∞ tHõΔ qkèOK«QÍ ^•xx ѨÙ#óã¨g∞HΔ̃OK«=∞x ÃÇ·ÏHÀ~°∞ì‰õΩ P^ÕâßÅ∞
*Ïs KÕÜ«∞_»O ÖÏO\˜ K«~°ºÅ∞ ÉèÏ~°fÜ«ÚÅÖ’ Hõ~°̊<£H˜ =∞Oz ¿Ñ~°∞ `≥zÛÃÑ\Ïì~Ú. J"Õ
POQÀ¡ WO_çÜ«∞#¡‰õΩ HÀѨO `≥Ñ≤ÊOKå~Ú. HÍx Hõ~°̊<£ =∞~˘Hõ WŃ~üì aÖò q"å^ŒO ÖÏO\˜
qѨ`«∞Î HÀ~°∞HÀÖË^Œ∞. JO^Œ∞ˆH |Ǩïà◊*Ï`«∞Å ˆHã¨∞ÅÖ’ „a\˜+π [_ô̊ÅKÕ <åºÜ«∞ qKå~°}‰õΩ
93
JO`«O ѨÅHõ_»O ÖÏO\˜ Jã¨Öˇ·# Ѩiëê¯~åxH˜ ѨÓ#∞HÀÖË^Œ∞. J`«_»∞ W`«~°∞Å ÖÏQÍ<Õ
*Ïuq=HõΔ QÆÅ"å_Õ. J`«_»∞ ÉèÏ~°fÜ«ÚŠѨ@¡ K«∂Ñ≤OzOk. ÃÑOѨÙ_»∞ [O`«∞=ÙŠѨ@¡
K«∂Ñ≤OKÕ ^ŒÜ«∞ ™ê#∞Éèí∂u =∂„`«"Õ∞.
(Ü«∞ãπ. QÀáêÖò, ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ „a\˜+¨μ q^è•#O ¿Ñl 227) 1900 U„Ñ≤Öò 23#
Ãã„Hõ@s PѶπ ¿ã\ì ò ÃÇÏq∞Åì<H£ ˜ ~åã≤# ÖËYÖ’Ü«¸~ÀÑ≤Ü∞« #¡‰Ωõ =∂„`«"∞Õ i[~°∞fi KÕÜ∞« =Åã≤#
ÃÑ· ™ê÷~Ú #∞O_ç L^ÀºQÍÅ∞ ÉèÏ~°fÜ«∞ "Õ∞^è•=ÙÅ∞ JѨÇϨ iOK«∞H˘x áÈ=_»O——Ѩ@¡ PO^Àà◊#
=ºHõÎO KÕâß_»∞. J`«_»∞ „ѨÉèí∞`«fi „ѨHõ@#ÅÖ’ ‰õÄ_® H˘xfl™ê~°∞¡ J#=ã¨~°OQÍ ÉèÏ~°fÜ«Úefl
J==∂#Ѩ~°Kå_»∞. 'ã¨`«ºO Ü≥ÚHõ¯ x["≥∞ÿ# P^Œ~°≈O áêâßÛ`«º ÉèÏ=#Ö’<Õ =ÙOk— (HõÅHõ`åÎ
Ü«¸x=i≈\© ™êfl`«HÀ`«û= LѨ<åºã¨O 1905).
q^•º=O`«∞Öˇ·# ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ PHÍOHõΔʼnõΩ „áêux^茺O =Ç≤ÏOz# HÍO„ÔQãπ Ѩ@¡
Hõ~°̊<£ áêÅ# x~°O`«~°OQÍ „Ѩu‰õÄÅ "≥·Yi #=ÅaOzOk. Hõ~°̊<£ ~å*ϺkèHÍ~åxfl |ÅOQÍ
J=∞Å∞ [~°áêÅx x~°‚~ÚOK«∞H˘<åfl~°∞. HÍO„ÔQãπx 'JO@~åxkQÍ ÉèÏqOz QÆ∞iÎOK«
x~åHõiOKå~°∞—. J=∂Ü«∞HõOQÍ =Ù#flO`« HÍÅO HÍO„ÔQãπ J#=ã¨~°=∞~ÚOk! „ѨÉèí∞`åfixH˜
„Ѩu‰õÄÅOQÍ =Ù#flѨC_»∞ Jk ^Õâ„◊ ^ÀǨÏѨÓi`«"∞≥ #ÿ k. Jk ã¨ÇϨ [ â◊„`«∞=Ù— (Hõ~<˚° £ POÑπÇì Ï≤ ÖòH˜
1903 E<£ 15). PÜ«∞# Ѩ^äŒHÍÅÖ’ áÈbãπ ã¨O㨯~°}Å#∞, JÖψQ ~°HõΔ}x Ѩ\ ˜+ª̈O KÕ¿ã
JkèHÍ~åÅ ~°Ç¨Ï㨺 K«\ÏìxH˜ (1904) „Ѩ=ÚY ™ê÷#O ÅaèOK«_»O Pâ◊Û~°º[#HõO HÍ^Œ∞.
PO„_»∂ „¿Ñ¶[~ü K≥·~°‡<£QÍ áÈbãπ Hõg∞+¨<£ (1902 -03) KÕã≤# ã≤á¶ê~°∞ûÅ∞ "åi¬HõOQÍ 1.5
HÀ@¡ ~°∂áêÜ«∞Å =ºÜ«∞O`À áÈbã¨∞Å∞ ã¨OYº#∞, r`åÅ#∞ QÆ}hÜ«∞OQÍ ÃÑOKå~Ú. ^èŒQÆ∞æÅ
-|OkáÈ@∞Å âßY ™ê÷#OÖ’ ~å[H©Ü«∞ HÍ~°ºHõÖÏáêÅ#∞ J^Œ∞Ѩ٠Kտ㠄Ѩ`ÕºHõ"≥∞ÿ# „H˜q∞#Öò
WO\˜e*ˇ<£û âßY <≥ÅH˘ÅÊ|_çOk.
Hõ~°̊<£ - *ÏfÜ«∞"å^Œ∞Å∞
Hõ~°̊<£‰õΩ *ÏfÜ«∞"å^Œ "Õ∞^è•=ÙʼnõΩ =∞^茺 „ѨuѶ¨∞@# =~°∞ã¨QÍ Hõ~°̊<£ fã¨∞H˘#fl
=¸_»∞ K«~°ºÅ HÍ~°}OQÍ U~°Ê_çOk. Jq 1) HõÅHõ`åÎ HÍ~˘Êˆ~+¨<£Ö’ 1899Ö’ KÕѨ\ ì̃#
=∂~°∞ÊÅ∞, 2) 1904 Ü«¸x=i≈\©Å K«@Oì (3) 1905Ö’ KÕã#≤ ɡOQÍÖò qÉè[í #. "≥Ú^Œ\ k˜
ZxflHõÜÕ∞º ÉèÏ~°fÜ«∞ ã¨Éèí∞ºÅ ã¨OYºx `«yæOzOk. Wk HõÅHõ`åÎÖ’ QÆÅ Ü«¸~ÀÑ≤Ü«∞<£
"åºáê~° =~åæÅ „ѨÜ≥∂[<åÅ`À „Ѩ`ÕºHõ ã¨O|O^èŒO QÆÅk. Wk "åºáê~° =~åæÅ∞ `«=∞‰õΩ
Öˇ·Ãã#∞ûÅ∞, W`«~° ™ê#∞‰õÄÅ"≥∞ÿ# K«~°ºÅ∞ KÕѨ@ì_»OÖ’ *ÏѨºO [~°∞QÆ∞`«∞O^Œx Ѷ≤~åº^Œ∞
KÕÜ«∞_»O`À KÕѨ\ ì̃# K«~°º. Hõ~°̊<£`À áê@∞ D =∂~°∞ÊʼnõΩ „Ѩ^è•# HÍ~°‰õΩ_»∞ JѨÊ\˜ ɡOQÍÖò
ÖˇÑ¶≤ì<≥O\ò QÆ=~°fl~ü JÖˇQÍ˚O_»~ü "≥∞HõOr, |~°<£û HõOÃÑh ÉèÏQÆ™êfiq∞ =∞iÜ«Ú ÉˇOQÍÖò
KèåO|~ü PѶπ HÍ=∞~üû Ü≥ÚHõ¯ Öˇl¿ã\¡ "˜ £ H“xûÖò „Ѩuxkè "≥∞HõOr ™È^Œ~∞° _»∞. Ü«¸x=i≈\©Å
ã¨O㨯~°} `≥Å¡"åà◊√§ ~°Ç¨Ï㨺OQÍ ã≤=∂¡Ö’ 1901 ÃãÃÑìO|~°∞Ö’ [~°∞ѨÙH˘#fl ã¨^Œã¨∞ûÖ’
Ü«¸x=i≈\©Å Hõg∞+¨<£ KÕ ~°∂á⁄OkOK«|_çOk. ^•xÖ’ =Ù#fl XˆH XHõ ÉèÏ~°fÜ«∞ ã¨Éèí∞º_»∞
QÆ∞~°∞^•ãπ ɡ#s˚. PÜ«∞# Hõq∞+¨<£ ã≤áê¶ ~°∞ûefl f„=OQÍ qÉèkË OKå~°∞. q^•º™ê÷~Ú ÃÑOKÕO^Œ∞‰õΩ
94
„ѨKå~å~åƒù@O`À Hõ~°̊<£ KÕѨ\ ì̃# q^•ºK«@ìO ZxflHõÜÕ∞º Ãã<Õ\ò ã¨Éèí∞ºÅ ã¨OYºx `«yæOzOk.
HÍÖËrÅ J#∞|O^èŒO, áê~î°âßÅÅ QÆ∞iÎOѨÙÅ q+¨Ü«∞OÖ’ `«∞k x~°‚Ü«∂kèHÍ~°O
„ѨÉèí∞`åfikèHÍ~°∞ʼnõΩ |kb KÕã≤Ok. =ã¨∂Å∞ KÕÜ«∞=Åã≤# HÍÖËr Ѷ‘Aefl x~°‚~ÚOzOk.
K«@Oì „Ñ¨*Ï™êfi=∞º q~°∞^Œ"ú ∞≥ #ÿ kQÍ +¨~`° ∞« Å∞ qkèOKÕkQÍ#∞ =Ù#flO^Œ∞# ÉèÏ~°fÜ«∞ "Õ∞^è•=ÙÅ∞
=ºuˆ~H˜OKå~°∞. q^•ºaè=$kú „Ѩ^è•#"≥∞ÿ# ÅHõΔ ºO Jx „ѨHõ\ ˜Oz#ѨÊ\˜H© ˆH\Ï~ÚOz#
x^èŒ∞Å∞ JO^Œ∞‰õ#∞QÆ∞}OQÍ ÖË=x K≥áêÊ~°∞. 1903 -1904 Ö’ q^ŒºH˜ ˆH\Ï~ÚOz#
"≥Ú`«OÎ 20.46 q∞eÜ«∞#∞¡ HÍQÍ 1905-06Ö’ 24.45 q∞eÜ«∞#∞¡. Wk áÈbã¨∞ =ºÜ«∞OÖ’
ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ HõO>ˇ H˘kÌQÆ Z‰õΩ¯=QÍ#∞#flѨC\˜H© "≥Ú`«ÎO |_≥˚@∞Ö’ 2.5 âß`«O =∂„`«"Õ∞.
Ü«¸x=i≈\©Å∞ Hˆ =ÅO ѨsHõΔ x~°fiǨÏ}Ï ã¨Oã¨Å÷ ∞QÍHõ, áÈã¨∞ì „QÍ_»∞ºÜÕ∞\ò tHõ}Δ Ï Hˆ O„^•Å∞QÍ
ѨxKÕÜ«∂Åx KÕã≤# ã≤á¶ê~°∞û J=∞Å∞ [iÑ≤# KÀ@¡ „Ѩ`ÕºH˜Oz ^Œ∂~°^Œ$+≤ì QÆÅ Jâ◊√`À+π
=ÚYs˚ "≥·ãπ Kèå#ûÅ~üQÍ QÆÅ HõÅHõ`åÎÖ’ ã¨`«Êùe`åÅxzÛOk. HÍx J#∞|O^èŒO, „QÍO\òû
~Ú<£Z~Ú_£ q+¨Ü∂« ÅÖ’ H˘`«QÎ Í „ѨÉ∞íè `«fi xÜ«∞O„`«}Å∞ „f=`«~=° ∞Ü«∂º~Ú. 1905 `«~∞° "å`«
q^•º~°∞Å÷ ã¨=∞~°jÅ`«x J}z"Õ¿ãO^Œ∞‰õΩ D x|O^è#Œ Å∞ qâ◊$OYÅOQÍ „ѨÜ∂≥ yOK«|_®¤~Ú.
HÍ|\ì̃ ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl *ÏfÜ≥∂^茺=∞ "≥Å∞¡=#∞ J_»∞¤H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ „ѨÉèí∞`«fiO áÈbãπ Hõg∞+¨<£`À
áê@∞ Ü«¸x=i≈\©Å K«@ìO fã¨∞H˘x ~å=_»O QÆ=∞<å~°›O.
ɡOQÍÖò qÉè[í #
Hõ~°˚<£ KÕѨ\ ˜ì# K«~°º - ɡOQÍÖò qÉèí[# K«i„`«HÍ~°∞ÅÖ’ KåÖÏ q"å^•xfl
ã¨$+≤ìOzOk. áêÅ<åѨ~°"≥∞ÿ# ™œÅÉèíºO HÀã¨"Õ∞ qÉèí[# KÕѨ@ì_»O [iyO^ŒO\Ï~°∞
ã¨=∞iúOKÕ"å~°∞. HÍx ã¨=∞HÍb# P `«~°∞"å`« HÍÅO <å\˜ *ÏfÜ«∞"å^Œ∞Å∞ qÉèílOz
áêeOKÕO^Œ∞‰õΩ qÉèí[# [iyO^ŒO\Ï~°∞. 1903 =~°‰õΩ Ñ¨iáêÅ<å ѨijÅ#ÖË „ѨÉèí∞`«fiO
„Ѩ^è•<åOâ◊OQÍ ÃÑ@∞ìH˘#flk. ɡOQÍÖò Ѩi}Ï=∞O qq^èŒ HÍÖÏÅ¡ KåÖÏ=∞Okx PO^Àà◊#‰õΩ
QÆ∞iKÕã≤Ok. (1860 #∞O_ç ɡOQÍÖò „ÃÑã≤_≥hû Ѩi}Ï=∂xfl `«yæOK«=∞x J_»áê ^Œ_»áê
„Ѩuáê^Œ#Å∞ =KåÛ~Ú). 1874 J™êûO ã≤Öˇ›\òÅ qÉèí[#, 1896 -97Ö’ z@QÍOQ∑
„áêO`«O _»Hͯ, "≥∞"≥∞<£ã≤OQ∑Å#∞ `«# „á⁄q<£ûH˜ HõÅѨ=∞x J™êûO pѶπ Hõq∞+¨#~ü qeÜ«∞O
"å~ü¤û „Ѩuáê^Œ# J™êûOx „á⁄q<£ûQÍ Jaè=$kúѨ~°KåÅ<Õ Pã¨HÎ̃ ÃÑiyOk. "å~ü¤Ê „Ѩuáê^Œ#
ɡOQÍÖò H˘`«Î ÖˇÑ<ì≤¶ O≥ \ò QÆ=~°fl~ü PO„_»∂„¿Ñ[¶ ~ü KÕ 1903 =∂iÛ 28# ѨÙ#~°∞^Œiú OK«|_çO^Œx
Hõ~°˚<£ ÉèÏ~°`«^Õâ◊ „áê^ÕtHõ ѨÙ#ifiÉèí[#ÃÑ· *Ïs KÕã≤# P^Õâ◊OÖ’ (1903 E<£ 1)
JOwHõiOKå~°∞. 1903 _çÃãO|~ü 3# ǨϟO Ãã„Hõ@s ÖËY ^•fi~å "≥Ú^Œ\ ˜™êiQÍ
„ѨHõ\ ˜OK«|_çOk. |kb ã¨=∞~°ú#QÍ iã‘¡ K≥Ñ≤Ê# Ô~O_»∞ HÍ~°}ÏÅ∞ K«∂áê~°∞. 1) ɡOQÍÖòH˜
LѨâ◊=∞#O 2) J™êûO Jaè=$kú HÍx ѨiáêÅ<å ™œÅÉèíºO J<Õk xëêÊHΔ̃Hõ"≥∞ÿ# HÍ~°}O
HÍ^Œ∞. Jk „a\˜+π áêÅ#‰õΩ, „a\˜+π "åºáê~° =~åæÅ „ѨÜ≥∂[<åÅ`À =Ú_ç|_ç#\ì̃k.
J™êûO qã¨Î~°} áêÅ<åkèHÍ~°∞‰õΩ qã¨Î $`«"≥∞ÿ# HÍ~°ºˆHΔ„`åxfl ã¨=∞‰õÄ~°Û_®xH˜ `ÕÜ«∂‰õΩ,
K«=Ú~°∞, ÉÁQÆ∞æ, Ѩi„â◊=∞efl Jaè=$kú ѨiKÕ <åqHÍÜ«∂<åxH˜ ~°∂Ѩو~YÅ∞ HõeÊOK«_®xH˜
J=ã¨~°O JO\Ï~°∞ iã‘¡.
95
 1903 _çÃãO|~üH˜ „ѨHõ@# "≥Å∞=_ç# 1905 EÖˇ· 19H˜ =∞^茺HÍÅOÖ’ |kb
Ѩ^äŒHõO „¿Ñ¶[~ü, iã‘¡, Hõ~°̊<£ÅKÕ Ñ¨ÓiΙê÷~Ú qÉèí[# Ѩ^äŒHõOQÍ =∂~°Û|_çOk. Ѷ¨e`«OQÍ
z@QÍOQ∑, _»Hͯ, ~å[™ê÷<£ _çq[#¡`À ‰õÄ_ç# '`«∂~°∞Ê ÉˇOQÍÖò - J™êûO „á⁄q#∞û
qÉèí[#x Ç≤ÏO^Œ∂ =Úã≤¡O L„kHõÎ`«efl ÃÑOKÕ ÉÏǨ@"≥∞ÿ# „áÈ`åûǨÏ=∞x *ÏfÜ«∞"å^Œ∞Å∞
KÕã#≤ JaèÜ∂≥ QÍxH˜ P^è•~åÅ∞ Hõ~<˚° £ 1904 Ѷ„≤ |=iÖ’ _»Hͯ֒ KÕã#≤ „ѨãO¨ QÆOÖ’ Åaè™êÎ~Ú.
P LѨ<å㨺OÖ’ Hõ~°̊<£ áê`« =Úã≤¡O ~åAÅ∞ ѨiáêeOKÕ HÍÅO #∞O_ç ™ê^茺Ѩ_»x SHõº`«
- ɡOQÍÖò qÉèí[# `«∂~°∞Ê ÉˇOQÍÖò =Úã≤¡OʼnõΩ HõeÊOzOk J<åfl~°∞. HÍx D HÍÅOÖ’
x["≥∞ÿ# =ÚYº"≥∞ÿ# ~å[H©Ü«∞ „ѨÜ≥∂[#O `«∂~°∞Ê Ñ¨tÛ=∞ɡOQÍÖòÖ’ JkèѨ`«ºO =Ç≤Ïã¨∞Î#fl
~å[H©Ü∞« <åÜ«∞‰õΩÅÖ’ qÉè[í # fã¨∞H˘x ~å=_»O. qÉè[í #ÃÑ· q=∞~°≈‰õΩÅ "å^Œ#efl qâı+¡ ã≤ ∂¨ Î
ǨϟO Ãã„Hõ@s iã‘¡ 1904 Ѷ≤„|=i 7 _çÃãO|~°∞# KÕã≤# Ô~O_»∞ „ѨHõ@#ÅÖ’ ™ê~åOâßxfl
~ÚÖÏ q=iOKå~°∞. ''ɡOQÍÖò HõÅã≤=ÙO>Ë<Õ â◊H˜Î. qÉèílOѨ|_ç# ɡOQÍÖò =ÚHõ¯Å∞
K≥Hõ¯Å=Ù`«∞Ok. Wk ѨÓiÎQÍ "åãÎ̈=O. Ѩ^äŒHõO „ѨÜ≥∂[<åÅÖ’ Wk =ÚYº"≥∞ÿ#k.——
`«Ñʨ xã¨iQÍ „ѨK∞« iOK«|_Õ XHõ „ѨH@õ #Ö’ "åã¨"Î åxfl ^•K«‰Ωõ O_® ["å|∞ K≥Ñʨ _»O
JO`« ã¨∞ÅÉèíOHÍ^Œ∞. ÉË~å~üx ÃãO„@Öò „á⁄q<£ûH˜ HõÅѨ_»OÖÏO\˜k HÍkk. =∞# „Ѩ^è•#
ÅHΔͺÖÖ’ XHõ\ ˜ qÉèílOK«_»O, =∞# áêÅ#H˜ =ºuˆ~HõOQÍ ã¨OѶ¨∞\˜`«OQÍ =ÙO_Õ "åix
peÛ |ÅÇ‘Ï#Ѩ~°K«_»O. =∞~åiî =∂\Ï¡_Õ ÉË~å~ü 1902Ö’ „H˘`«ÎQÍ x*ÏO #∞O_ç âßâ◊fi`«
H“Å∞ Ѩ^ŒÌu „a\˜+π "å~°∞ á⁄O^•~°∞. HÍx Jk ÉÁOÉÏ~ÚÖ’ HõÅ∞Ѩ|_»ÖË^Œ∞. JO^Œ∞‰õΩ
HÍ~°}O Hõ~<˚° £ =∂@Ö’¡ ''=∞#O t"årx QÆ∞iOz WѨÊ\˜Hˆ KåÖÏ qx =Ù<åflO. HÍ~°ºx~åfiǨÏHõ
H“xûÖò U~°Ê~°K«_»O ^•fi~å ÖËHõ ÉèÏëêѨ~°OQÍ "Õ~°∞QÍ =Ù#fl cǨ~ü, Xi™êûÅ#∞ q_»Q˘@ì_»O
^•fi~å QÍx (1911Ö’ z=iH˜ ÅaèOz# Ѩiëê¯~°O) ɡOQÍÖò ѨiáêÅ<å ÉèÏ~åxfl `«yOæ z
„Ѩ`åº=∂flÜ«∞ Ѩ^äŒHÍʼnõΩ ~å[H©Ü«∞ HÍ~°}ÏÅ s`åº Ñ¨Å∞=∂~°∞¡ Hõ~°̊<£ „`Àã≤ѨÙKåÛ_»∞.
cǨ~ü Xi™êûÅ#∞ q_»Q˘>Ëì „Ñ¨uáê^Œ#ÃÑ· PÖ’zã¨∞Î#fl Ãã„Hõ@s PѶπ ¿ãì\òH˜
Hõ~°̊<£ ~ÚÖÏ >ˇe„QÍ"£∞ ѨOáê~°∞. P „Ѩuáê^Œ# „ѨHÍ~°O |Ü«∞\"åix (cǨ~ü, Xi™êû)
q_»Q˘@ì_»O [iy`Õ ÉˇOQÍÖòÅ∞ SHõº=∞=_®xH˜ `À_»Ê_»∞`«∞Ok. =∞#O ^Õx<≥·`Õ
`˘ÅyOK«∞‰õΩO^•=∞x J#∞‰õΩO@∞<åfl"≥∂ J^Õ Ñ¶e¨ `«O ^Œ‰Ωõ ¯`«∞Ok.—— =∞# „Ѩuáê^Œ# Ü≥ÚHõ¯
~å[H©Ü«∞ „ѨÜ≥∂[#O Uq∞@O>Ë HÍO„ÔQãπ ^•xx u~°ã¨¯iOK«_»O.
iã‘¡ ÖÏO\˜ L#fl`åkèHÍ~°∞Å∞ ˆHO„a_ç̊ K«i„`«HÍ~°∞Å∞ qÉèí[# =ºuˆ~Hõ`«‰õΩ QÆÅ
HÍ~°}ÏÅ#∞ ‰õΩb# „QÆ∂ѨÙÅ „ѨÜ≥∂[<åÅ ^Œ$+≤‚HÀ}O #∞Oz JOK«<å "Õâß~°∞. q„HõOѨÓ~ü
ÉÏ|∂Å∞ `«=∞ QÆ∞=∂™êÎ L^ÀºQÍÅ QÆ∞iOz PO^Àà◊# K≥O^•~°∞. `«∂~°∞Ê ÉˇOQÍÖò,
ѨtÛ=∞ɡOQÍÖòÖ’ Z¿ã@ì ∞¡ L#fl [g∞O^•~°∞Å∞ ~Ô O_»∞ KÀ@¡ U*ˇO@¡#∞, Ñ‘_¡ ~» #¡° ∞ ÃÑ@∞ìHÀ=Åã≤
LO@∞O^Œx qÉèí[##∞ =ºuˆ~H˜OKå~°∞. HõÅHõ`åÎ ã¨g∞ѨOÖ’ =Ú_ç [#Ѩ<å~°, aÜ«∞ºO
"åºáê~° „ѨÜ≥∂[<åÅ∞QÍ QÆÅ ÉèÏQƺ‰õΩÅ '‰õΩ@∞O|O z@ìQÍOQ∑ Jaè=$kú *ˇO^Õ J=HÍâ◊O
=ÙO^Œx Jã¨∂Ü«∞ K≥O^•~°∞. H˘`«Î „á⁄q#∞û U~°Ê_ç`Õ „H˘`«ÎQÍ =∞~˘Hõ ÃÇ·ÏHÀ~°∞ì =ã¨∞ÎO^Œx
96
^•xÖ’ `«=∞ „áêH©ìã¨∞ `«QÆ∞æ`«∞O^Œx ÉèíÜ«∞Ѩ_®¤~°∞. `«∂~°∞Ê ÉˇOQÍÖò ~å[H©Ü«∞ ÃÑ^ŒÌÅ∞ K«@ì
ã¨ÉèíÅÖ’ ‰õÄ~°∞Û<Õ J=HÍâ◊O HÀÖ’Ê`å=∞x ÉèíÜ«∞Ѩ_®¤~°∞. (`˘e ^Œâ◊Ö’ ɡOQÍÖòÖ’ H˘xfl
ÉèÏQÍÅ∞ pèѶπ Hõg∞+¨#~ü Jnè#OÖ’ =ÙO_Õ J™êûO „á⁄q<£ûH˜ |kb KÕÜ«∞|_»`å~Ú. JHõ¯_»
Z#∞flH˘#|_Õ âßã¨#ã¨Éèí∞ºÅ∞ =ÙO_»~°∞) HõÅHõ`åÎ ~å[H©Ü«∞ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ "åi ѨÅ∞‰õΩ|_ç
KåÖÏ=~°‰õΩ Ñ¨iq∞`«O KÕÜ«∞|_»∞`«∞O^Œx PO^Àà◊# K≥O^•~°∞.
iã‘¡ 1904 Ѷ≤„|=i 7# `«# Ѩ„`«OÖ’ „Ѩ™êÎqOz# JOâßÅ∞ J`«_»∞ ã¨fiÜ«∞OQÍ
Hõ#∞Q˘#flq HÍ=Ù. Jq Jhfl ‰õÄ_» ÖÏ~ü¤Hõ~°̊<£H˜ |Ç≤Ï~°OQÆ ÖËY (_»Hͯ, 1904 U„Ñ≤Öò)
ɡOQÍÖò qÉèí[##∞ QÆ∞iOz# q=~åÅ∞ (HõÅHõ`åÎ 1905 ÃãÃÑìO|~ü) ÖÏO\˜ Hõ~°Ñ¨„`åÅÖ’
KåÖÏ™ê~°∞¡ „Ѩ™êÎqOK«|_ç#"Õ. HÍx x~°ã#¨ Å∞ `«fi~°QÍ ã¨^∞Œ =ú ∞}∞QÆ∞`åÜ«∞x QÆ`O« Ö’ ÖÏQÍ<Õ
g∞\˜OQÆ∞ʼnõΩ Ñ≤\ ˜+¨#¡‰õΩ Ñ¨iq∞`«O J=Ù`åÜ«∞x ÉèÏqOz# L#fl`åkèHÍ~° =~°æ JOK«<åÅ∞
ɡOQÍÖò H˘xfl ~Ú`«~° „á⁄q#∞ûÅÖ’ [iy# Ѷ¨∞@#Å`À `«Å„H˜O^Œ∞ÅÜ«∂º~Ú. EÖˇ· 1905
`«~°∞"å`« Pâ◊Û~°ºHõ~°"≥∞ÿ# "ÕQÆO`À L^Œº=∞O ™êO„Ѩ^•Ü«∞ =∂~°æO #∞O_ç "≥·^˘ÅyOk.
ѨÅ∞~°HÍÅ #∂`«# ã¨=∞~°jŠѨ^Œú`«∞ÅÖ’ Jaè=$kú K≥OkOk. QÆ`«OÖ’ HõO>ˇ Z‰õΩ¯==∞Okx
PHõi¬OzOk. ã¨fi~å[ºO H˘~°‰õΩ áÈ~å@OQÍ qãÎ̈iOzOk.
„a\˜+π "å~°∞ ɡOQÍbÅ SHõº`«#∞ QÆ∞iOz `«‰õΩ¯=QÍ JOK«<å "Õâß~°∞. ã¨∞n~°…HÍÅ
=º=^èŒ∞ÅÖ’ „áêOfÜ«∞ ™êfi`«O„`åºxfl J#∞ÉèíqOz# K«i„`« ɡOQÍbʼnõΩ LOk. 19=
â◊`å|ÌѨ٠™êO㨯 $uHõ Ѩi}Ï=∂Å∞ ɡOQÍbÅÖ’ - „Ѩ`ÕºH˜Oz q^•º=O`«∞Öˇ·# ɡOQÍbÅÖ’
SHõº`«#∞ ÃÑOKå~Ú. q^•º=O`«∞Öˇ·# ɡOQÍb ‰õΩb#∞ʼnõΩ (Éèí„^ŒÖ’H±) HõÅHõ`åÎ =∞Ǩ
#QÆ~=° ∞~ÚOk. Jxfl lÖÏ¡Å #∞O_ç q^•º~°∞Å÷ <åHõi¬OzOk. Láê^蕺ܫÚefl, Ñ‘_¡ ~» x¡° , _®Hõ~ì x¡° ,
QÆ∞=∞™êÎÅx „á⁄q#∞û JO`«\ ˜H© "≥Å∞ѨeH˜ ѨOÑ≤OzOk. ɡOQÍb ÉèÏ+¨x áêâßÛ`«º ÉèÏ+¨QÍ,
P^èŒ∞xHõ ÉèÏ+¨QÍ Jaè=$kú Ѩiz, JkèHõ ã¨OYºÖ’ ~°K«#Å∞ KÕ~ÚOz, Ѩ„uHõefl #_çÑ≤Oz,
ɡOQÍbÅ P`«‡Q“~°"åxfl ÃÑOá⁄OkOz# #QÆ~O° . P^è∞Œ xHõ ÉèÏ+¨Ö’ ~°K#« Å∞ KÕã#≤ ~°gO„^Œ<å^è£
~îåQÆ∂~°∞ „ѨÑO¨ K« QÆ∞iÎOѨ٠á⁄O^Õ ^ŒâÖ◊ ’ ZkQÍ~°∞. JO`ÕQÍHõ =ÚO^Œ∞QÍ WOw¡+μ¨ q^Œº<ÕiÛ#
ɡOQÍbÅ∞ qq^èŒ =$`«∞ÎÅÖ’, „ѨÉèí∞`«fi ã¨sfiã¨∞ÅÖ’, ~å[H©Ü«∂ÅÖ’ J„QÆÉèÏQÍ# =Ù<åfl~°∞.
Wk ɡOQÍbÅ P`«‡qâßfi™êxfl ÃÑOzOk. D qâßfi™êxfl q"ÕHÍ#O^Œ∞_»∞ #=¸<åQÍ
ÃÑOK«|_ç# Ç≤ÏO^Œ∂ ѨÙ#~°∞^Œ~ú } ° "å^Œ "≥Y· i =∞iH˘O`« „¿Ñ~°}QÍ Ñ¨xKÕãO≤ k. JO`«~å˚fÜ«∞
Ѩi}Ï=∂Å∞ ‰õÄ_» `«QÆ∞ áê„`« x~°fiÇ≤ÏOKå~Ú. É’Ü«∞~°∞ Ü«Ú^ŒúOÖ’ „a\˜+π Ѩ~å[Ü«∂Å`À
Pã≤Ü«∂H˜ QÆ~°fiO`À QÆQÆ∞~åÊ@∞ HõeyOk. ɡOQÍÖò Ѩ„uHõÅ „Ѩâ◊Oã¨Å∞ á⁄Ok# (Ñ≤šʼnõΩ
[áê<£ <åÜ«∞‰õΩÖˇ·# \’QÀ, <Ày ¿Ñ~°∞¡ ÃÑ@ì_®xH˜ HÍ~°}"≥∞ÿ#) 1904-05 <å\˜ ~°ëêºÃÑ·
[áê<£ q[Ü«∞O.
=Å㨠K«\ÏìʼnõΩ x~°ã¨#QÍ J"≥∞iHÍ =ã¨∞Î=Ùefl |Ç≤Ï+¨¯iOz# K≥·<å, ~°ëêºÖ’
x~°O‰õΩâ◊`åfixH˜ =ºuˆ~HõOQÍ „Ѩ*Ï qѨ¡=O DHÍÅO <å\˜ =ÚYº"≥∞ÿ# JO`«~å˚fÜ«∞
Ѩi}Ï=∂Å∞.
97
 ^Œ$_è"» ∞≥ #ÿ „áêOfÜ«∞ SHõº`«, P`«‡qâßfiã¨O, P`«‡Q“~°=O ÃÑiy# D "å`å=~°}OÖ’
`≥~° "≥#∞Hõ <å@HÍÅ`À qÉèí[# x~°‚Ü«∞O (1904 Ѷ≤„|=i 1905 EÖˇ·Å =∞^茺 qÉèí[##∞
QÆ∞iOz ÉÏǨ@OQÍ Ug∞ K≥Ñʨ ‰õΩO_®)`À Hõ~<˚° £ ~Ô K«ÛQ˘>Ëì K«~º° Å∞ *Ïux J==∂#Ѩ~K° _« O» QÍ
ÉèÏqOK«|_®¤~Ú. Jk Jx"å~°ºOQÍ KåÖÏ Ñ¨iq∞`«OQÍ „ѨÉÏè q`«∞efl KÕã#≤ 20 ã¨O=`«û~åÅ
q∞`«"å^Œ∞Å∞ ™êkèOz# J~°H˘~° Ѷ¨e`åÅ ÃÑ·<ÕQÍHõ *Ïu q=HõΔ `≥Å¡"åi JǨÏOHÍ~°O =Å#
qã¨$Î`«OQÍ „Ѩ[Å∞ J#∞ÉèíqOz# =∂#ã≤Hõ QÍ¡x`À J#∞ÉèíqOz# x~åâß xã¨Ê $ǨÏʼnõΩ
`À_»~ÚOk.
*Ï˝#K«O„^ŒÉˇ#s˚ _≥·s nxx q=~°OQÍ „ѨuѶ¨eã¨∞ÎOk. =ÚxûѶπ r`«O ˆH=ÅO
~°∞.200Å∞ HÍQÍ, `≥Å¡*Ïu lÖÏ¡ [_ç̊ <≥ʼnõΩ ~°∞.2000 r`«O á⁄O^Œ∞`«∞<åfl_»∞. q^Õj
ã‘ì=∞~°¡Ö’, Ô~·à◊§Ö’ J#∞ÉèíqOz# *Ïu q=‰õΔ‰õΩ K≥Ok# *Ï˝Ñ¨HÍÅ∞ J`«_ç =∞kÖ’
"≥∞^ŒÖÏ_»∞`«∞<åfl~Ú. *Ïu ѨÙ#~°∞r˚=O á⁄O^Œ∞`«∞#fl ã¨OHˆ `åÅ`À, âß„ã¨"Î `Õ Î« [QÆn+π K«O„^ŒÉ’ãπ
™êkèOz# q[Ü«∂ÅÖ’, „ѨѨOK«â◊HÎ̃QÍ [áê<£ Z^ŒQÆ_»OÖ’ J`«_»∞ T~°@ K≥O^•_»∞.
ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl ¿Ñ^ŒiHÍxfl L@OH˜ã¨∂Πɡ#s˚ `«# Ѩ„uHõ (1904
JHÀì|~°∞) x „áê~°OaèOKå~°∞. Hõ~°∞=Ù, ¿Ñ¡QÆ∞ ɡOQÍÖò ‰õΩb#∞xÃÑ· „Ѩ`«ºHõΔOQÍ JO`«QÍ
„^Œ∞+¨ÊÉèÏ=O K«∂Ѩ#ѨÊ\˜H© 1850 ^Œâß|ÌO <å\˜ q^èŒfiO™êÅ∞ J`«_çfl Hõez"Õâß~Ú.
„a\˜+π"åà◊√§ Jhfl ã¨=∞‰õÄ~°∞™êÎ~°<Õ qâßfiã¨O ã¨_»eáÈ~ÚOk. ÉèÏ~°fÜ«∞ ¿Ñ^ŒiHõOÃÑ·
q∞`«"å^Œ∞Å∞ ~Úã¨∞#Î fl ã¨OѨ^Œ `«~e° OѨ٠q=~°}ÃÑ· ‰õÄ_® qâßfiã¨O `«yáæ È~ÚOk. „Ѩ`º« HõOΔ QÍ
Z^Œ∞~˘¯O@∞#fl PiúHõ ÉÏ^èŒÅ∞ ‰õÄ_® |Ǩïâß áê„`« x~°fiÇ≤ÏOz LO_»=K«∞Û. L^•~°"å^Œ
=$`«∞ÎÅ ~°kÌ ÃÑiyOk. (XHõ¯ `«∂~°∞Ê ÉˇOQÍÖò ã¨Éò_çq[<£QÍ =Ù#fl =∂^ŒsѨÓ~üÖ’<Õ 80
=∞Ok Ñ‘¡_»~°∞¡ ѨxKÕã¨∞Î<åfl~°x ã¨fi^Õj Hõ~°Ñ¨„`«O ¿Ñ~˘¯#flk.) ‰õΩb#∞Å∞ (=$uÎ^•~°∞Å∞)
[g∞O^•~°∞ÅÃÑ·#, =∞^茺`«~°Ç¨ Éèí∂™êfi=ÚÅÃÑ· P^è•~°Ñ¨_»=Åã≤ =zÛOk. "å~°ã¨`«fiOQÍ
ã¨O„Hõq∞OKÕk ‰õΩ@∞O| qÉèí[# HÍ~°}OQÍ `«yæáÈ~ÚOk. ^èŒ~°Å∞ XHõ¯™êiQÍ ÃÑ·ÃÑ·H˜
ZQÆÉÏHÍ~Ú. 1890 -94 HÍÅOÖ’ 100 áê~ÚO@∞¡QÍ L#fl ^èŒ~°Å ã¨∂zHõ 1904H˜ 106,
1905 <å\˜H˜ 116, 1906 <å\˜H˜ 129, 1908 <å\˜H˜ 143H˜ ÃÑiyOk. ~å[H©Ü«∞
JâßOu J`«ºkèHõOQÍ =Ù#fl 1905 -1908 HÍÅOÖ’ ^èŒ~°Å∞ J`«ºkèHõOQÍ ÃÑiQÍ~Ú.
`«∂~°∞ÊɡOQÍÖòÖ’ |Hõ~üQÆO*ò, =∂^ŒiѨÓ~ü, H˜ëÈ~üQÆO*ò „QÍg∞} „áêO`åÅ∞
|Å"≥∞ÿ# ã¨fi^Õj ™ê÷=~åÅ∞. Wq Ç≤ÏO^Œ∂ ‰õΩb#∞Å∞ Z‰õΩ¯=QÍ =Ù#fl „áêO`åÅ∞. =∞^茺`«~°Ç¨
H“Å∞^•~°∞Å∞ Z‰õΩ¯=QÍ =ÙO_ç QÆ}hÜ«∞OQÍ WOw¡+¨μ K«^Œ∞=Ù (Ѷ¨e`«OQÍ =$`«∞ÎÅ ~°nÌ,
*ÏfÜ«∞"å^Œ ã≤^•úO`« "åºÑ≤Î) "åºÑ≤Î [iy# „áêO`åÅ∞. JÖÏO\˜ „QÆ∂ѨÙÅÖ’, „áêO`åÅÖ’
ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl ^èŒ~°Å∞ |Ǩïâß *ÏfÜ«∞"å^•xfl „¿Ñˆ~Ñ≤Oz =ÙO_»=K«∞Û. 1905 ~ÀAÅÖ’
`«~°K«∞QÍ q㨇iOѨ|_ç# áêi„âßq∞Hõ HÍi‡‰õΩÅ∞ „^Œ"ÀºÅƒù}O HÍ~°}OQÍ ã¨"≥∞‡Å∞ KÕâß~Ú.
HÍx `«∂~°∞Ê ÉˇOQÍÖòÖ’ Pi÷HõѨ~°"≥∞ÿ# Jã¨O`«$Ñ≤Î `«HõΔ} J}z"Õ`« ^•~°∞xH˜ =ºuˆ~HõOQÍ
(Ç≤ÏO^Œ∂) Éèí∂™êfiq∞H˜ =_ô¤ "åºáêiH˜ ÖËHõ =~°Î‰õΩxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ =∞~°eOk. Ѷ¨e`«OQÍ
98
=∞`« Ѷ¨∞~°¬}ʼnõΩ `À_»Ê_çOk. ɡOQÍÖòÖ’x ã¨fi^Õj "Õ∞^è•=ÙÅ∞ JO`«HõO`«‰õÄ Ç≤ÏO^Œ∂
ѨÙ#~°∞^Œú~°} "å^ŒOÖ’ z‰õΩ¯H˘x ã¨=∞㨺Å#∞ ÃÑOKå~°∞. â◊¥„^Œ∞Å∞ HÀˆ~ =º=™êÜ«∞
HÍ~°º„Hõ=∂xfl Jaè=$kúÑ~¨ K° _« O» Ö’ qѶŨ =∞Ü«∂º~°∞. JkèHõ ^è~Œ Å° ∞, L^ÀºQÍÅ∞ á⁄O^Œ_O» Ö’x
ã¨=∞㨺Å∞ "åix H“Å∞ÃÑ· P^•Ü«∂xfl (H˘kÌáê\˜^Õ J~Ú#ѨÊ\˜H©) JO\˜ÃÑ@∞ìH˘x =ÙO_ÕÖÏ
KÕã≤Ok. *Ï˝<£K«O^£ ɡ#s˚H˜ q„HõOѨÓ~üÖ’ "å~°ã¨`«fiOQÍ ã¨O„Hõq∞Oz# H˘kÌ á⁄ÅO =ÙOk.
J~Ú#ѨÊ\˜H© 1885 H“Å∞^•s =º=™êÜ«∞ ã¨O|O^è•Å‰õΩ H©_»∞ KÕã¨∞ÎO^Œx _≥·sÖ’
~åã¨∞H˘<åfl_»∞. ɡOQÍÖò Éèí∂q∞ ã¨O|O^è•ÅÃÑ· 1904 Ö’ ~åÜ«∞|_ç# XHõ Hõ~°Ñ¨„`«O `«=∞x
`å=Ú =∞^茺`«~°QÆuQÍ K≥ѨCH˘<Õ ^ŒàÏs H“Å∞^•~°∞Å∞ P~°∞ºÅ HÍÅO #∞O_ç =Ù<åfl~°x
¿Ñ~˘¯Ok. "å~°∞ XHõ"≥·Ñ¨Ù ÃÑ^ŒÌ [g∞O^•~°∞Å KÕ`« (=Úã≤¡OÅ∞ „a\˜+π "åiKÕ ã¨$+≤ìOK«|_ç#
JѨ"å~°ÅÎ KÕ) =∞~˘Hõ "≥Ñ· Ù¨ H“Å∞^•~°∞Å K«@Oì `À á⁄QÆ~Ô H˜¯# ~Ô `· ∞« ÅKÕ`« Ñ‘eÛÑ≤ÑÊ≤ KÕÜ∞« |_®¤~x°
P~ÀÑ≤OzOk. (J=∞$`«ÖÏÖòáêÖò |OQÆ~ü Éèí∂q∞ ~å[㨺 F „áêp# P~°ºã¨q∞u, HõÅHõ`åÎ
1904). Hõ~°̊<£H˜ |Ç≤Ï~°OQÆ ÖËY (1904) ¿Ñ~°∞`À =∞~˘Hõ Hõ~°Ñ¨„`«O Z_»‡~ü¤ |~ü¯x L@OH˜ã¨∂Î
„Ѩ*Ïaè„áêÜ«∂xfl =∞s kQÆ∞= ™ê÷~Ú PÖ’K«#ÅÃÑ· P^è•~°Ñ¨_»x Jaè„áêÜ«∞OQÍ Ñ¨iQÆ}˜Oz
''q^•º=O`«∞Öˇ·# =~åæÅ^Œ^Œ∞—— ™ê^è•~°} „Ѩ[ʼnõΩ ã¨Ç¨Ï[ <åÜ«∞‰õΩÅ∞QÍ =ÙO\Ï~°x ã¨Ê+ì̈O
KÕã≤Ok. ‰õΩb#∞ʼnõΩ Ô~·`åOQÍxH˜ =∞^茺QÆÅ ^Œ∂~åxH˜ ˆH=ÅO âßs~°Hõ „â◊=∞Ѩ@¡ ‰õΩb#∞Å
q=ÚY`« =∂„`«"Õ∞ QÍHõ ã¨Ê+ì̈"≥∞ÿ# =~°æ=¸ÖÏÅ∞ =Ù<åfl~Ú.
ɡOQÍÅ∞Ö’ QÍx ~Ú`«~° „áêO`åÅÖ’ QÍx Ju"å^Œ "Õ∞^è•=ÙÅ∞ *ÏfÜ«∞"å^Œ
x<å^•xfl Ô~·`«∞Å `«HõΔ} Pi÷Hõ ã¨=∞㨺Å`À „Ѩ[Å`À ã¨O|O^è•Å∞ ÃÑOK«∞H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ
=∞`«Ñ¨~°"≥∞ÿ# q[˝Ñ¨ÙÎÅ∞ ^ŒQÆæ~°^•iQÍ HõxÊOKå~Ú. =Úã≤¡OʼnõΩ ã¨O|OkèOz#O`«=~°‰õΩ D
„Ѩܫ∞`åflÅ∞ „Ѩ=∂^ŒHõ~°"≥∞ÿ# Ѷ¨e`åʼnõΩ ^•ifâß~Ú. J#∞ã¨O^è•#O KÕÜ«∞_»OÖ’
qѶ¨Å=∞Ü«∂º~°∞. JO`ÕQÍHõ „H˜Ok #∞O_ç =KÕÛ XuÎà◊√¡ ‰õÄ_® H˘O`« `«QÍæ~Ú. ^Õâ◊OÖ’x
ѨÅ∞ „áêO`åÅÖ’ Hõ~°∞=ÙHÍ@HÍÅ∞ „Ѩ[efl „‰õΩOQÆnâß~Ú. KåÖÏ=∞Okx á⁄@ì#
ÃÑ@∞ìH˘<åfl~Ú. [<åÉèÏ `«QÆ∞æ^ŒÅ ‰õÄ_® =º=™êÜ«∞ L„kHõÎ`«efl `«yæOz LO_»=K«∞Û. 1970,
1880 ^ŒâßÉÏÌÅ „QÍg∞} JÅ[_»∞Å `«~∞° "å`« -ÉÁOÉÏ~Ú Ñ¨O*Ï|∞ʼnõΩ K≥Ok# ã¨OѨ#∞flÅ
KÕ`«∞Ö’¡H˜ Éèí∂q∞ |kbH͉õΩO_® KÕã≤# ɡOQÍb H“Å∞ǨωõΩ¯Å K«@ìO - =_ô¤ "åºáê~°∞Å`À
Éèí∂™êfi=ÚÅ`À Ѷ¨∞~°¬}Å∞ Ѩ_Õ Ô~·`«∞efl H˘O`«=~°‰õΩ âßOuOѨ*Ëã≤Ok. ^èŒ~°Å ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ‰õΩ
=º=™êÜ«∞ L`«Ê`«∞ÅÎ ZQÆ∞=∞`«∞Å`À ã¨xflÇ≤Ï`« ã¨O|O^èOŒ =ÙO@∞Ok. L`«Ê`«∞ÅÎ ZQÆ∞=∞`«∞Å`À
^è~Œ Å° ∞ ÃÑ~°∞QÆ∞`å~Ú. „^Œ"ÀºÅƒ}ÏxH˜ =∞~˘Hõ HÍ~°}O <À@¡ =Ú=∞‡~°O. J^Œ#Ѩ٠ZQÆ∞=∞`«∞Å
HÍ~°}OQÍ ^Õâ◊OÖ’H˜ =zÛѨ_ç# |OQÍ~°O "≥O_ç`À <À@¡ =Ú=∞‡~°O ǨÏ_®=Ù_ç =ÙO@∞Ok.
"åºáê~° q[$OÉèí}`À „a\˜+¨μ ZQÆ∞=∞u U*ˇhûÅ∞, ÉèÏ~°fÜ«∞ "å}˜[º^ŒàÏ~°∞Å∞ KåÖÏ
ÖÏÉèÏÖÏi˚OKå~°∞. Ô~·`«∞ÅÖ’x H˘xfl ÃãHõΔ#∞¡ (L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ `«∂~°∞Ê ÉˇOQÍÅ∞ [#Ѩ<å~°
™êQÆ∞KÕ¿ã ~Ô `· ∞« Å∞) Ѩiq∞`«OQÍ ÖÏÉèÏÅ∞ á⁄Ok `˘e ^Œâß|ÌOÖ’ `«Åã¨i *ÏfÜ«∂^•Ü«∞OÖ’
‰õÄ_® ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ =ÙOk.1938 -39 ^èŒ~°Å „áêuѨkHõQÍ 1900-01Ö’ ~°∞.49.4QÍ
=Ù#fl `«Åã¨i 1916–17 <å\˜ ~°∞. 60.4H˜ ÃÑiyOk. (1900–01 #∞O_ç 1946–47
99
=~°‰õΩ *ÏfÜ«∂^•Ü«∞O, _èçb¡ Ü«¸x=i≈\© q∞q∞Ü≥∂„QÍѶπ, 1965) W^ŒO`å ÉèÏ~°`«
*ÏfÜ«∞"å^Œ, Ju"å^Œ ^ŒâÖ◊ ’ *ÏfÜ«∞ ™ê=∂lHõ Jã¨O`«$Ñ≤xÎ „ѨH¯õ # ÃÑ@ì_®xH˜ `À_»Ê_çOk.
ɡOQÍÅ∞Ö’ ã¨fi^Õj L^Œº=∞O : 1905 -1908
1905 EÖˇ· =~°‰Ωõ qÉè[í # Ѩ^HŒä Íxfl Ѩ„uHõÅ ^•fi~å „Ñ¨Kå~°O, ã¨ÉÅíè ∞ ã¨=∂"ÕâßÅ∞
q[˝ÑÙ¨ ÅÎ ∞ ~ÚÖÏO\˜ q∞`«"å^Œ ™êO„Ѩ^•Ü«∞ Ѩ^`úŒ ∞« Å „Ѩ`ºÕ H˜Oz (_»Hͯ, "≥∞"≥∞<£ãO≤ Q∑ lÖÏ¡ÅÖ’)
^•fi~å J_»∞¤H˘#_»O [iyOk. 1904 =∂iÛ 1905 EÖˇ·ÅÖ’ HõÅHõ`åÎ \∫#∞ǨÅ∞Ö’
ÃÑ^ŒÌ ã¨^Œã¨∞ûÅ∞ [iQÍ~Ú. D „Ѩܫ∞`åflÅ∞ qѶ¨Å=∞=fi_»OÖ’ „a\˜+¨μ =ã¨∞Î=ÙÅ |Ç≤Ï+¨¯~°}
("≥Ú^Œ@ Hõ$+¨‰‚ Ωõ =∂~ü q∞„`å "å~°Ñ„¨ uHõ 1905 EÖˇ· 13# ã¨∂zOzOk. PQÆ+μ¨ ì 7 \∫#∞ǨÅ∞
g∞\˜OQÆ∞Ö’ H˘O`« Tyã¨ÖÏ@ `«~°∞"å`« ã¨∞ˆ~O„^Œ<å^ä£ Éˇ#s˚ÖÏO\˜ „Ѩ=ÚY <åÜ«∞‰õΩÅ
P"≥∂^ŒO á⁄OkOk. ~°gO„^Œ<å^ä£ ~îåQÆ∂~ü ~åv|O^èŒ<£ ÖÏO\˜ q[˝Ñ¨ÙÎÅ∞ KÕâß_»∞. qÉèí[#
k<å# (JHÀì|~°∞ 16#) ™È^Œ~°ÉèÏ"åxH˜ ã¨OˆH`«OQÍ Ñ¨~°ã¨Ê~°O ~åvÅ∞ Hõ@∞ìH˘<åfl~°∞. qKå~°
ã¨∂K«HõOQÍ Wà◊¡Ö’ á⁄~ÚºÅ∞ ~å*ËÜ«∞ÖË^Œ∞. Ñ≤ÔH\˜OQÆ∞ KÕã¨∞Î#fl q^•º~°∞÷ʼnõΩ „QÍO@∞¡,
™ê¯Å~ü+≤ѨCÅ∞, *ÏfÜ«∞"å^Œ∞Å „áê|źO QÆÅ áê~î°âßÅʼnõΩ QÆ∞iÎOѨ٠xÅ∞ѨÙ^ŒÅ KÕã¨∂Î
„ѨÉèí∞`«fiO HÍÔ~¡ÂÖò ã¨~°∞¯ ºÅ~ü q_»∞^ŒÅ KÕÜ«∞_»O ÖÏO\˜ K«~°ºÅ∞ KÕѨ\ ì̃Ok. DK«~°º „ѨÉèí∞`«fi
áê~îâ° ßÅÅ |Ç≤Ï+¨¯~°}‰õΩ *ÏfÜ«∞ áê~îâ° ßÅÅ ™ê÷Ñ#¨ ‰õΩ ^•ifã≤Ok. ã¨∞É’^è=£ ∞e¡H± #=O|~°∞
9# ~ÚzÛ# ÅHõΔ ~°∂áêÜ«∞Å Éèí∂q∞ q~åà◊O *ÏfÜ«∞ áê~î°âßÅÅ ™ê÷Ѩ#x „áÈ`«ûÇ≤ÏOzOk.
J}z"Õ`« K«~º° Å∞ (ÉÏi™êfiÖòÖ’ QÆ∂~åöÅ xÜ«∂=∞HõO, 1906 U„Ñ≤Öò „áêOfÜ«∞ ã¨=∂"Õâßxfl
ÉèíQÆflO KÕÜ«∞_»O, Ñ≤ÔH\˜OQÆ∞ KÕã¨∞Î#fl "åiÃÑ· Jã¨OMϺHõ"≥∞ÿ# ˆHã¨∞Å∞ ÃÑ@ì_»O) L„kHõÎ`«efl
ÃÑOKå~Ú. ɡOQÍÖò L^Œº=∞OÖ’ JO`«~°æ`«OQÍ qÉèË^•Å∞ `«Öˇ`åÎ~Ú. H˘O^Œi ^Œ$+≤ìÖ’ H˘`«Î
Ѩ^Œú`«∞Å∞ H˘`«Î =ӺǨʼnõΩ |Ç≤Ï+¨¯~°} „áê~°OÉèíO =∂„`«"Õ∞. ~å[H©Ü«∞ ÅHΔͺÅÖ’ ɡOQÍÅ∞
qÉèí[# Ju ã¨fiÅÊ"≥∞ÿ#k =∂„`«"Õ∞. ã¨fi~å*ϺxH˜ ÖËHõ ѨÓiÎ ã¨fi`«O„`« ™ê^èŒ#‰õΩ ~Úk XHõ
"≥∞@∞ì =∂„`«"∞Õ . (J~°qO^Œ Ѷ∞¨ ’+π 1907 U„Ñ≤Öò). Wk =∂OK≥ã~ì̈ Ãü Ñ· ^≥|ƒfã¨∞OÎ k. q∞`«"å^Œ
<åÜ«∞‰õΩÅ∞ „ѨÉèí∞`«fi áê~î°âßÅÅ∞ |Ç≤Ï+¨¯~°} 1905 #=O|~°∞ <å\˜H˜ q~°q∞OKå~°∞.
L^•~°"åkQÍ ¿Ñ~°∞|_»¤ "≥∂ˆ~¡x ~å[ºHÍ~°º^Œi≈QÍ xÜ«∞q∞OK«_®xfl J=HÍâ◊OQÍ
fã¨∞H˘x áÈ~å\Ïxfl q_»<å_ç JiúOKÕ ^èÀ~°}˜ KÕѨ\Ïì~°∞.
qaè#fl ^èÀ~°}∞Å∞
Ãã·^•úOuHõ ™ê÷~ÚÖ’ 1905 -08 =∞^茺 HÍÅOÖ’ ã¨∞™ê÷Ñ≤`«"≥∞ÿ# q∞`«"å^Œ
™êO„Ѩ^•Ü«∞O`À áê@∞ ɡOQÍÅ∞ ~å[H©Ü«∞ rq`«OÖ’ =¸_»∞ „Ѩ^è•#"≥∞ÿ# ^èÀ~°}∞Å∞
=ºHõÎ=∞Ü«∂º~Ú. "≥Ú^Œ\ ˜k x~å‡}Ï`«‡Hõ ã¨fi^Õj. D ^èÀ~°}˜ ã¨fi^Õj Ѩi„â◊=∞Å∞,
*ÏfÜ«∞áê~î°âßÅÅ∞, „QÍg∞}Ïaè=$kú „Ѩܫ∞`åflʼnõΩ J#∞‰õÄÅOQÍ x~°~°÷Hõ"≥∞ÿ# P`«‡#∂º#`å
ÉèÏ=O`À ‰õÄ_ç# Ü«∂zOKÕ ~å[H©Ü«∂efl u~°ã¨¯iOzOk. Wk „ѨѨÙÅ¡ K«O„^Œ~åÜü∞ ÖËHõ
hÖò~°`«<£ ã¨~å¯~ü "åºáê~° ÃÑ@∞ì|_»∞Å ^•fi~å =ºHõÎ=∞~ÚOk. JÖψQ ã¨f+πK«O„^Œ=ÚYs˚
100
Ѩ„uHõ ''_®<£——, JÖψQ PÜ«∞# ™ê÷Ñ≤Oz# '_®<£ ™⁄Ãã·\ ©— ÅÖ’ ‰õÄ_® =ºHõÎ=∞Ü«∂º~Ú. Wq
*ÏfÜ«∞ q^•º L^Œº=∞OÖ’ H©ÅHõáê„`« x~°fiÇ≤ÏOKå~Ú. Jxfl\˜x q∞Oz ~°gO„^Œ<å^ä£ ~îåQÆ∂~ü
`«# 'ã¨fi^Õj ã¨=∂*ò— (1904)Ö’ ™êO„Ѩ^•Ü«∞ Ç≤ÏO^Œ∂ ã¨=∂*Ïxfl ѨÙ#~°∞^ŒúiOK«_»O ^•fi~å
„QÍ=∂ÅÖ’ x~å‡}Ï`«‡Hõ Ѩx x~°fiÇ≤ÏOK«_®xH˜ „Ѩ}ÏoHõ ã≤^ŒúO KÕâß_»∞. ÉÏiáêÖòÖ’ QÆÅ
Pâ◊fih‰õΩ=∂~ü^Œ`ü Ü≥ÚHõ¯ ã¨fi^Õj ÉÏO^èŒ"£ ã¨q∞u (|Hõ~üQÆO*ò) `«# "≥Ú^Œ\ ˜ "åi¬Hõ iáÈ~°∞ì
(1906 ÃãÃÑìO|~°∞)Ö’ 89 ã¨=∞#fiÜ«∞ Hõq∞\©Å ^•fi~å 523 „QÍ=∂Å q"å^•Å#∞
Ѩi+¨¯iOz#@∞¡ „ѨHõ\ ˜OzOk. 1907 U„Ñ≤Öò "Õ~Ú „QÍ=∞ ã¨q∞`«∞Å∞ ѨxKÕã¨∞Î#fl@∞¡
„ѨHõ\ ˜OzOk. g\˜Ö’ `«~°∞"å`« HÍÅO <å\˜ ã¨fi^Õj *ÏfÜ«∞áê~î°âßÅÅ∞, x~å‡}Ï`«‡Hõ
„QÍg∞} Ѩx ÖÏO\˜ QÍO^èÜ Õ ∞« HÍ~°º„Hõ=∞OÖ’x JOâßʼnõΩ ã¨Ê+¨"ì ∞≥ #ÿ ã¨∂zHõÅ∞ HõxÊã¨∞<Î åfl~Ú.
~°gO„^Œ<å^ä£ ~îåQÆ∂~ü „Ѩ=zOz# <≥=∞‡kÜ≥ÿ∞# P_»O|~° ~°Ç≤Ï`«"≥∞ÿ# P`«‡â◊HÎ̃
^Œ$HõÊ^äŒO ɡOQÍb Ü«Ú=‰õΩefl PHõi¬OK«ÖËHõáÈ~ÚOk. Ü«Ú=‰õΩÅ∞ ~å[H©Ü«∞ f„="å^ŒO
"≥·Ñ¨Ù PHõi¬`«∞ÅÜ«∂º~°∞. aÑ≤<£áêÖò Ü≥ÚHõ¯ #∂ºWO_çÜ«∂, J~°qO^£ Ѷ¨∞’+π Ü≥ÚHõ¯
=O^Õ=∂`«~°O, „|Ǩϟ‡ ÉÏO^èŒ= Láê^蕺ܫ∞ Ü≥ÚHõ¯ ã¨O^茺 |sO„^Œ‰õΩ=∂~ü Ѷ¨∞’+π |$O^ŒO
Ü≥ÚHõ¯ Ü«ÚQÍO`«~ü ÖÏO\˜ Ѩ„uHõÅ∞ 1906 #∞O_ç ã¨fi~å[º ™ê^èŒ#‰õΩ áÈ~å\ÏÅ∞ KÕѨ@ì=∞x
Ñ≤Å∞Ñ≤KåÛ~Ú. PK«~°}Ö’ `«~°∞"åu Ѷ¨∞@#Å∞ ã¨Ê+ì̈O KÕã≤# q^èŒOQÍ KåÖÏ=∞Ok Ju"å^Œ
<åÜ«∞‰õΩÅ∞ `å=Ú _ç=∂O_»∞ KÕã#≤ "å_çHOõ >ˇ `«‰Ωõ ¯= Ѷe¨ `åňH ~årѨ_®¤~∞° . L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ
ã¨iÜ≥ÿ∞# ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ѨÓiÎ ~˘>ì̌ ™êkèOKÕ ÅHõΔ ºO`À, „Ѩã¨∞Î`«O Jã¨Å∞ÖËx ^•xHõO>ˇ ã¨QÆO
~˘>ì̌ `«#‰õΩ JOwHÍ~°"Õ∞ J<åfl~°∞. uÅH± 1907Ö’, HÍ|\ì̃ „Ѩ^è•#"≥∞ÿ# `Õ_® J#∞ã¨iOKÕ
Ѩ^Œú`«∞ÅÖ’ =ÙOk. nxx J~°qO^ŒÑ¶¨∞’+π 1907 U„Ñ≤ÖòÖ’ =O^Õ=∂`«~°O Ѩ„uHõ‰õΩ ~åã≤#
"庙êÅÖ’x „ѨHõ@# ã¨Ê+ì̈O KÕã¨∞ÎOk. D "庙êÅ∞ `«~°∞"å`« 'ã¨`庄QÆǨÏã≤^•úO`«O— ¿Ñ~°∞`À
ѨÙ#~°∞‡„kOѨ|_®¤~Ú. PÜ«∞# „ѨâßO`« P„â◊=∂Å∞, ã¨fi^Õj q^è•#O, ã¨fiÜ«∞O ã¨Ç¨Ü«∞O
=ÔQ·~åÅ#∞ JѨǨ㨺O KÕã¨∂Î „a\˜+¨μ =ã¨∞Î=Ùefl, „ѨÉèí∞`«fi q^Œºx, <åºÜ«∂xfl áêÅ<å
=º=Ǩ~åxfl „Hõ=∞|^ŒúOQÍ Jq„âßO`«OQÍ |Ç≤Ï+¨¯iOKÕ HÍ~°º„Hõ=∂xH˜ `«# ^•~°≈xHõ ^Œ$+≤ì`À
~°∂ѨHõÅÊ# KÕâß_»∞. JO`ÕQÍHõ J<åºÜ«∂Å K«\ÏìŠѨ@¡ âßã¨<ÀÅ¡OѶ¨∞#, „a\˜+¨μ"åiH˜
J#∞‰õÄÅOQÍ =ÙO_Õ"åi Ѩ@¡ ™ê=∂lHõ |Ç≤Ï+¨¯~°} - ~ÚOHÍ „a\˜+μ¨ J}˜z"Õ`« q^è•<åÅ∞
„Ѩ[Å ã¨Ç¨Ï#Ѩ٠ǨÏ^Œ∞Ìefl Ju„Hõq∞¿ãÎ ™êÜ«Ú^èŒ áÈ~å@O KÕѨ\ÏìÅ<åfl~°∞. #=O|~°∞ 21
'ã¨O^茺— Ѩ„uHõ ~ÚÖÏO\˜ PÖ’K«#Å<Õ „ѨK«∞iOzOk. ''KÒH©^•~°∞, HÍx¿ãì|∞Öò, _çѨӺ\©
=ÚxûѶπ QÆ∞=∂™êÎ, ã≤áê~Ú "åi"åi HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞ KÕÜ«∞_»O PÑ≤"Õ¿ãÎ 'Ѷ≤~°Oy~å[ºO—
`«HõΔ}O JO`«=∞=Ù`«∞Ok.—— J~°qO^ŒÑ¶¨∞’+π `«# 1907 "庙êÅÖ’ Éèíq+¨º`ü QÍO^èÕÜ«∞
~å[H©Ü«∞ HÍ~°º„Hõ=∞OÖ’x JÇ≤ÏOã¨, Ѩ#∞flÅ tã¨∞ÎÅ ZQÆ"Õ`«Å#∞ q∞#Ǩ~ÚOz q∞ye#
JOâßefl K≥áêÊ_»∞. ^Õâ◊ÉèíHÎ̃Ü«Ú`«OQÍ =Ù#fl ɡOQÍb [g∞O^•~°∞ʼnõΩ g\˜x J~°qO^ŒÑ¶¨∞’+π
q∞#Ǩ~ÚOKå~°∞.
JK«~°}Ö’ ɡOQÍÖò f„="å^ŒO HÍO„ÔQãπ JO`«~°æ`« q"å^•ÅÃÑ· `«#â◊HÎ̃ Ü«Ú‰õΩÎefl
KåÖÏ =~°‰õΩ "≥zÛOzOk. lÖÏ¡ ™ê÷~Ú #∞O_ç kQÆ∞= =~°‰õΩ ã¨Oã¨÷Å x~å‡}OÖ’ KåÖÏ Hõ$+≤
101
KÕã≤Ok. HÍi‡‰õΩÅ ã¨=∞㨺ʼnõΩ #∂`«# ~å[H©Ü«∞ <åÜ«∞Hõ`åfixfl ã¨=∞‰õÄiÛOk. HÍx 1907
<å\˜H˜ f„="å^Œ Ñ≤Å∞ѨÙÅ`À JO`«~°æ`« „âı}∞Å #∞O_ç „Ñ¨*Ï L^Œº=∞ ^Œ$HõÊ^ä•xH˜ ã¨"åÅ∞
Z^Œ∞~°~ÚOk. ''„Ѩu lÖÏ¡Ö’ WOw¡+¨μ JkèHÍ~°∞Å ã¨OYº ZO`«? ^Œ$_è»"≥∞ÿ# xâ◊ÛÜ«∞O`À
WOw¡+μ¨ Ñ¨iáêÅ#x XHõ¯ ~ÀAÖ’ JO`«O KÕÜ∞« =K«∞Û. „Ѩ[ÅO`å x~åâß xã¨Ê $ǨÏÖ’
‰õÄ~°∞‰õΩáÈÜÕ∞^•HÍ =∞#O ™È=∞~°∞Å∞QÍ ‰õÄ~°∞Ûx `«@Ѩ\Ï~Úã¨∞ÎO>Ë =∞#O ZѨÊ\˜H©
™È=∞~°∞Å∞QÍ q∞yeáÈ`åO... F ^Õâ◊Éèí‰õΩÎÖÏ~å ~°HõÎO zO^Œ‰õΩO_® ^Õâ◊O "Õ∞ÖÁ¯O@∞O^•—?
(Ü«ÚQÍO`«~ü =∂iÛ 3, PQÆ+¨μì 26, 1907)
~å[H©Ü«∞ Ѩ^Œú`«∞Å∞ ÅHΔͺʼnõΩ ã¨O|OkèOz# K«~°Û`Àáê@∞, P^èŒ∞xHõ"å^Œ∞Å∞
Ç≤ÏO^Œ∂ ѨÙ#~°∞^Œú~°} "å^Œ∞Å =∞^茺 ™êO㨯 $uHõ P^Œ~å≈Å∞ ÅHΔͺefl QÆ∞iOz =∞~˘Hõ
"≥·~°∞^茺O =ÙOk. ™ê^è•~°}OQÍ ã¨fi^Õj ^èÀ~°}˜ ~å[H©Ü«∂efl =∞`« ѨÙ#~°∞^Œú~°} "å^ŒÅ`À
HõÅQÆe¿Ñ „Ѩܫ∞`åflʼnõΩ ^ŒQÆæi ã¨O|O^èŒO Hõey =ÙOk. Wk K«∞~°∞ÔH·# HÍ~°ºHõ~°ÎÅ <≥·uHõ
Ãã÷Â~åºxfl ÃÑOKÕO^Œ∞‰õΩ „Ѩ[Å`À ã¨O|O^è•efl ÃÑOK«∞H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ „Ѩ^è•# ™ê^èŒ#OQÍ
LѨÜ≥∂yOK«∞HÀ|_çOk. "≥Ú@ì"≥Ú^Œ\ ˜™êiQÍ ã¨fi^Õj L^Œº=∞ „Ѩ=∂}Ïxfl ^Õ"åÅÜ«∂ÅÖ’
KÕ~ÚOz#"å~°∞ ã¨∞~ˆ O„^Œ<å^è.£ *ÏfÜ«∞ q^•º Ѩ^HŒä ÍÅÖ’ |Å"≥∞#ÿ ѨÙ#~°∞^Œ~ú }° "å^Œ JOâßÅ∞
KÀ@∞ KÕã¨∞H˘<åfl~Ú.
™êO„Ѩ^•Ü«∞ ‰õΩÖÏKå~åefl P^è•~°OQÍ KÕã∞¨ H˘x |Ç≤Ï+¨¯~°} KÕÑ@ ¨ |ì _çOk. 1906
"Õ∞Ö’ Ju"å^Œ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ t"år L`«û"åxfl q„QÆǨ~å^èŒ#`À [~°áêÅx Ѩ@∞ì|\Ïì~°∞.
Ju"å^Œ ~å[H©Ü«∂Å∞, Ç≤ÏO^Œ∂ ^Œ∞O^Œ∞_»∞‰õΩ"å^ŒO =O^Õ=∂`«~°O ã¨O^茺 Ü«ÚQÍO`«~ü
Ѩ„uHõÅ xO_® Ѩ~°∞K«∞H˘x =Ù<åfl~Ú. HÍx „Ѩu „QÆ∂ѨÙÖ’ Jã¨=∞‡u"å^Œ∞Å∞ =ÙO@∂
=KåÛ~°∞. „|Ǩχ ã¨=∂["å^Œ∞Å∞ ã¨Oáê^Œ‰õΩÅ∞QÍ =Ù#fl ã¨Or=x, „Ѩ"åã≤ ÖÏO\˜ Ѩ„uHõÅ∞
=∞`« KèåO^Œã"¨ å^•xfl q=∞i≈OKå~Ú. '=∞# QÆ`O« "≥É· "íè À¿Ñ`«"∞≥ #ÿ P^Œ~≈° =∞x ^•xx Jaè=$kú
Ѩ~°K«=Åã≤# J=ã¨~åxfl u~°ã¨¯iOKÕ ^Õâ◊ÉèíH˜Î XHõ [|∞ƒ— Jx ã¨Ê+¨ìOQÍ „ѨHõ\ ˜OKå~Ú
(„Ñ≤"åã≤Ö’ t=<å^ä⌠߄ã≤Î [Ü«∞ã¨÷ 1313/1906). =∞ǨÏ=∞‡nÜ«ÚÅ∞, "åi ™ê#∞Éè∂í uѨ~∞° Å∞
Z‰õΩ¯=QÍ =Ù#fl Hõ$+¨‚‰õΩ=∂~ü q∞„`å Ü≥ÚHõ¯ Ü«∂O\© ã¨~°∞¯Å~ü ™⁄Ãã·\ © t"år L`«û"åÅ#∞
|Ç≤Ï+¨¯iOzOk. ¿ÇÏ=∞K«O„^Œ Hõ#∞OQÀ ÖÏO\˜ H˘O^Œ~°∞ i=Å∂º+¨#s >ˇ„~°iã¨∞ìÅ∞ ‰õÄ_®
ÃÑK«∞Û ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl =∞`«^èÀ~°}∞efl f„=OQÍ x~°ã≤OKå~°∞. Pã¨HÎ̃Hõ~°"≥∞ÿ# q+¨Ü«∞"Õ∞=∞O>Ë
~°gO„^è<Œ å^ä£ ~îåQÆ∂~ü `˘Å∞`« H˘xfl ã¨O=`«û~åÅ áê@∞ ѨÙ#~°∞^Œ~ú }° "å^ŒO`À Tyã¨ÖÏ_®~°∞.
JѨC_»∞ [iy# =∞`« HõÅǨÅ „ѨÉèÏ=O`À xt`«OQÍ PÖ’zOz =∞`« ѨÙ#~°∞^Œú~°}"å^ŒO
#∞O_ç 1907Ö’ q_ç=_®¤~°∞. P<å\˜ L„kHõÎ`«efl ã¨OkQÆ÷`«efl z„uã¨∂Î 'QÀ~å— (1907-09)
'Ѷ¨∂ˆ~ ɡ·ˆ~— (1914) J<Õ Ô~O_»∞ Q˘Ñ¨Ê #=Åefl ~åâß~°∞.
QÍO^èÕÜ«∞ x~å‡}Ï`«‡Hõ"≥∞ÿ# Ѩx. =∂‰õΩ=∞‡_ç ã¨`庄QÆǨÅ∞ H˘kÌHÍÅO áê>Ë
=∞#QÆeQÍ~Ú. 1908 ã¨O=`«û~åO`åxH˜ ɡOQÍÖò ~å[H©Ü«∂Å∞ q∞`«"å^•xH˜ =ºHÎ̃QÆ`«
Ç≤ÏO™ê"å^•xH˜ Ѩiq∞`«=∞Ü«∂º~Ú. ZO^Œ∞H˜ÖÏ [iyOk? - J<Õk Kåi„`«Hõ ã¨=∞㨺.
102
„a\˜+μ¨ áêʼnõΩÅ J}z"Õ`« J<Õk ã¨O`«$Ñ≤HÎ ~õ "° ∞≥ #ÿ ã¨=∂^è•#O HÍ*ÏÅ^Œ∞. áÈbã¨∞Å „H“~åºxfl
=∞$`«¿ã=efl QÆ∞iOz *ÏfÜ«∞"å^Œ∞Å∞ KåÖÏ K≥Ñ≤Ê#ѨÊ\˜H˜ 1909 =~°‰õΩ ÉˇOQÍÅ∞Ö’
L^Œº=∞HÍ~°∞ÅÃÑ· ÃÑ\˜#ì Hˆ ã¨∞Å∞ 10, #∂º„áêq<≥ûãπÖ’ 105 =∂„`«"∞Õ . xOk`«∞ʼnõΩ qkèOz#
tHõΔÅ∞ Ô~O_»∞"å~åÅ #∞O_ç XHõ ã¨O=`«û~°O =~°‰õΩ =∂„`«"Õ∞. HÍÅ∞ÊÅ∞ [iÑ≤# Ѷ¨∞@#Å∞
Ô~O_»∞ =∂„`«"Õ∞. XHõ\ ˜: ã¨"≥∞‡ KÕã≤# [=∞ÖòѨÓ~ü Ô~·ÖËfiHÍi‡‰õΩÅÃÑ·# (1906 PQÆ+¨μì) Ô~O_»∞:
¿+~üѨÓ~üÖ’ ^˘q∞‡ [iÑ≤# =Úã≤¡OÅÃÑ·# (1907 ÃãÃÑìO|~°∞). D HÍÅOÖ’ ã¨fi^Õj
L^Œº=∞HÍ~°∞ÅÃÑ· HÍÅ∞ÊÅ∞ [~°Ñ¨ÖË^Œ∞. HÍ|\ì̃ 1905-08 L^Œº=∞OÖ’ „Ѩ^è•#ÉèÏQÍÅ∞QÍ
=Ù#fl |Ç≤Ï+¨¯~°}, ã¨fi^Õj *ÏfÜ«∞ q^Œº HÍi‡Hõ ã¨OѶ¨∂Å∞- g\˜ Ü≥ÚHõ¯ |ÅO |ÅÇ‘Ï#`«efl
Ѩiq∞`«∞efl xt`«OQÍ Ñ¨ijeOz J^茺ܫ∞#O KÕÜ«∞=Åã≤=ÙOk.
|Ç≤Ï+¨¯~°}, ã¨fi^Õj
ɡOQÍÅ∞Ö’x 'ã¨fi^Õj— |Ç≤Ï+¨¯~°} K«i„`« |∂~°∞˚"å PHÍOHõΔÅ∞ QÆey x["≥∞ÿ#
|∂~°∞"˚ åÅ =∞^Œ`Ì ∞« ÖËx "Õ∞^è•q=~°æ L^Œº=∞O Ü≥ÚHõ¯ Ѩiq∞`«∞efl ã¨Ê+¨Oì KÕã∞¨ #Î flk. |Ç≤Ï+¨¯~°}
`˘Å∞`« H˘xfl Ѷ¨e`åÅ∞ ™êkèOzOk. ZQÆ∞=∞`«∞Å∞ kQÆ∞=∞`«∞ÅÃÑ· Ѩ#∞fl qkèOKÕ HõÅHõ`åÎ
HõÖˇHõì~°∞ 1905 PQÆ+¨μì`À áÈe¿ãÎ 1906 ÃãÃÑìO|~°∞Ö’ #∂Å∞ =„™êÎÅÖ’ 22% #∂Å∞^•~°O
44% LѨC 11% ã≤yÔ~@∞¡ 55% |∂@∞¡, K≥ѨCÅ∞ 68% kQÆ∞=∞`«∞Å∞ `«yæ#@∞¡
„ѨHõ\ ˜OKå_»∞. =∂OK≥ãì̈~°∞ |@ìÅ J=∞‡HõOÖ’ `«QÆ∞æ^ŒÅ „a\˜+¨μ L`«ÊuÎ^•~°∞ʼnõΩ HõÅHõ`åÎ
=∂~åfi_ô _ôÅ~°¡‰õΩ =∞^茺QÆÅ "å}˜[º +¨~°`«∞ÅÃÑ· KåÖÏ „ѨÉèÏ=O K«∂Ñ≤Ok. Ѷ¨e`«OQÍ
"å}˜[º XѨÊO^•Å ã¨OYº 1905 JHÀì|~°∞ <å\˜H˜ XHõ¯™êiQÍ 32000 #∞O_ç 2500H˜
Ѩ_çáÈ~ÚOk. D q"å^ŒO Ѩiëê¯~°O HÍQÍ<Õ =∂~åfi_ôÅ∞ uiy ^ŒàÏs "åºáê~åxH˜
"≥o§áÈÜ«∂~°∞. HÍx lÖÏ¡ÅÖ’ „Ѩ^è•#OQÍ ã¨Ç¨ `≥QÆH˜ K≥Ok# =~°Î‰õΩÅ∞ ^Õâ◊ÉèíHÎ̃H˜ ÖÏÉèÏefl
Ѩ}OQÍ ÃÑ@ì_®xH˜ ã¨Oã≤^ŒÌO HÍHõáÈ=_»O`À ™ê=∂lHõ |Ç≤Ï+¨¯~°}‰õΩ QÆ∞~°Ü«∂º~°∞.
ɡOQÍÅ∞ KåÖÏ q[˝Ñ¨ÙÎÅ∞ KÕã≤#ѨÊ\˜H˜ nxx J=HÍâ◊OQÍ fã¨∞H˘x ÉÁOÉÏ~Ú
q∞Å∞¡ Ü«∂[=∂#∞Å∞ ^è~Œ Å° ∞ ÃÑOKå~°∞. =∂OK≥ã~ì̈ ∞° #∞O_ç kQÆ∞=∞u JÜÕ∞º ã¨#flx <åE‰õΩ
^•~åÅ∞, =„™êÎÅ∞ JѨÊ\˜H˜ ÉÁOÉÏ~Ú L`«ÊuÎ KÕÜ∞« QÆÅ ã≤u÷ Ö’ ÖË^∞Œ . HÍ|\˜ì "å~°∞ |Ç≤Ï+¨¯~°}
L^Œº=∞O Ѩ@¡ JO`« Pã¨HÎ̃QÍ ÖË^Œ∞. |∂@∞¡, K≥ѨCÅ∞, ã≤QÆÔ~@∞¡ kQÆ∞=∞`«∞Å∞ qѨs`«OQÍ
Ѩ_çáÈ=_»O QÆ=∞<å~°›O. g\˜x H˘<Õ"å~°∞ ÉèÏ~°fÜ«∞ =∞^茺`«~°QÆuH˜ K≥Ok# QÆ∞=∂™êÎÅ∞,
Ѷ‘¡_»~°∞¡ ÖÏO\˜"å~°x HõÖˇHõì~°∞ ¿Ñ~˘¯<å¯~°∞.
ã¨fi^ÕjÉèÏ=*ÏÅO KÕ<`Õ « ™êO„Ѩ^•Ü«∞ KÕuѨ#∞Å =$`«∞ÅÎ QÆ}hÜ«∞ ѨÙ#~°∞^Œ~ú } ° ‰õΩ
`À_»Ê_çOk. D "åã¨Î"åxfl 1908Ö’ [iÑ≤# Ô~O_»∞ JkèHÍiHõ áêi„âßq∞Hõ 㨈~fiÅ∞
^èŒ$=ѨiKå~Ú. KÕu=$`«∞ÎÅ∞ ÉèÏ~°fÜ«∞ ã¨O㨯 $u zǨflÅx, ~Úq ÃÑ^ŒÌ Ѩi„â◊=∞Å =Å#
HõeˆQ K≥_»∞ʼnõΩ ^Œ∂~°OQÍ =ÙOK«∞`åÜ«∞x "Õ∞^è•=ÙÅ∞ „ѨKå~°O KÕâß~°∞.

103
 L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ 1900Ö’ ã¨f+πK«O„^Œ =ÚYs˚ áêi„âßq∞Hõ qѨ¡=O `≥zÛÃÑ\ì̃#
ÉèíÜ≥∂`åÊ`åxfl q=iOKÕO^Œ∞‰õΩ 'ZOÔQÖòû—x L@OH˜OKå~°∞. Jx"å~°º"≥∞ÿ# Ѩiã≤÷`«∞ÅÖ’<Õ
ÃÑ^ŒÌ Ѩi„â◊=∞efl HÀ~åe J<åfl_»∞. ‰õΩÅѨ~°"≥∞ÿ# ‰õΩ@∞O| ‰õΩ\©~° Ѩi„â◊=∞ʼnõΩ „áê^è•#º`«
x"åfiÅ<åfl_»∞. q∞`«"å^Œ Pi÷Hõ q^è•<åÅ #∞O_ç ã≤^•úO`«Ñ¨~°OQÍ (ѨÙ#~°∞^Œú~°} "å^•xfl
HõÅ∞ѨÙH˘x) "≥·^˘ÅQÆ_»O P^èŒ∞xHõ Ѩi„â◊=∞ ™ê÷Ѩ#‰õΩ P@OHõѨ~°K«ÖË^Œ∞. q^•º~°∞÷ʼnõΩ
q^ÕâßÅÖ’ ([áê<£Ö’) ™êOˆHuHõ tHõΔ} ~ÚÑ≤ÊOKÕO^Œ∞‰õΩ x^èŒ∞efl ã¨=∞‰õĈ~ÛO^Œ∞‰õΩ
*’ˆQO„^ŒK«O„^ŒÑ¶¨∞’+π XHõ ã¨OѶ¨∂xfl ™ê÷Ñ≤OKå_»∞. 1906 PQÆã¨∞ìÖ’ =OQÆÅH©; HÍ@<£q∞Öòû
J@ìÇ¨ ã¨OQÍ „áê~°OaèOK«|_çOk. Ü«∞O„`«Ñi¨ Hõ~åÅ∞ JѨÊ\˜Hˆ =Ù#fl ã≤~åOѨÓ~ü q∞Å∞¡ #∞O_ç
`«~°eOK«|_®¤~Ú. Ñ≤OQÍ}˜ (HõÅHõ`åÎ áê@s=~ü¯û 1906) `Àà◊¡â◊√kú, ã¨|∞ƒÅ∞, JyæÃÑ>ì̌Å∞,
ã≤QÆÔ~@∞¡ Ѩi„â◊=∞Å ™ê÷Ѩ# „Ѩܫ∞`åflÅ∞ [Ü«∞„Ѩ^Œ=∞Ü«∂º~Ú. HÍã≤O|*Ï~°∞, =∞}©O„^Œ#Ok
ÖÏO\˜ ÃÑ^ŒÌ [g∞O^•~°∞¡ „áÈ`åûǨωõΩÅ∞QÍ =Ù<åfl~°∞. `«y#O`« ÃÑ@∞ì|_ç ÖËHáõ È=_»O Ѩi„â◊=∞Å
™ê÷Ñ#¨ ‰õΩ Ñ¨iq∞`«∞efl qkèOzOk. 'Ѩi„â◊=∞ÅÖ’ ÃÑ@∞ì|_»∞Å∞ ÃÑ@ì_O» HõO>ˇ q^Õj kQÆ∞=∞u
=ã¨∞=Î ÙÅ U*ˇO@∞QÍ ã¨OáêkOK«_O» KåÖÏ ã¨∞ÅÉèOí —- Wk P<å\˜ "å}˜[º"Õ`ÅΫ Jaè„áêÜ«∞O.
ɡOQÍÖò Pi÷Hõ q^è•#OÖ’x H©ÅHõ ~°OQÍÅÃÑ· „a\˜+μ¨ "åi Ѩ@∞ìx ã¨fi^Õj ã¨_e» OK«ÖHË áõ È~ÚOk.
*ÏfÜ«∞ q^Œº
W`«~° ~°OQÍÅÖ’ ÖÏQÍ<Õ *ÏfÜ«∞ q^•º „Ѩܫ∞`åflÅÖ’ QÆ}hÜ«∞"≥∞ÿ# "≥·q^蕺xfl
QÆ=∞xOK«=K«∞Û. XHõ"Ñ·≥ Ù¨ „áêOfÜ«∞ÉèÏëê =∂^躌 =∂Å ^•fi~å Z‰õΩ¯= ™êOˆHuHõ tHõ}Δ H˘~°‰Ωõ
q[˝Ñ¨ÙÎÅ∞, =∞~˘Hõ"≥·Ñ¨Ù ™êO„Ѩ^•Ü«∂xfl P^èŒ∞xHõ`«x q∞o`«O KÕã≤ ZOÑ≤Hõ KÕÜ«∞|_ç#
H˘kÌ=∞OkH˜ L#fl`« ã¨O™ê¯~°O „H˜O^Œ *Ë¿ãO^Œ∞‰õΩ ~°gO„^èŒ<å^ä£ ~îåQÆ∂~ü âßOuxˆH`«<£, ã¨f+π
=ÚYs˚, _®<£ ™⁄Ãã·\ © Ѩ^äŒHÍÅ∞. Láêkè J=HÍâßÅ∞ HõeÊOK«ÖËx *ÏfÜ«∞q^Œº q^•º~°∞÷ÅÖ’
J`«ºkè‰õΩefl PHõi¬OK«_»OÖ’ qѶ¨Å=∞~ÚOk. Ô~O_»∞ ã¨OIIÅ `«~°∞"å`« *ÏfÜ«∞"å^Œ
q^•ºã¨Oã¨÷Å∞ KåÖÏ Ñ¨iq∞`« ã¨OYºÖ’ =∞#QÆeQÍ~Ú. 1. ɡOQÍÖò <Õ+¨#Öò HÍÖËl
(1906 Ö’ ™ê÷ÑO≤ K«|_ç# *ÏfÜ«∞ q^•º=∞O_»e. nxx Ü«¸x=i≈\©QÍ Jaè=$kúÑ~¨ K° åÅx
„Ѩ}ÏoHõ ã≤^ŒúO KÕÜ«∞|_çOk. HÍx nxH˜ J#∞|O^èŒOQÍ =ÙO_Õ HÍÖËrÅ∞ H˘~°=_®¤~Ú)
2. q∞`«"å^ŒÅ`À ã¨O|O^è•Å∞ Hõey q_çáÈ~Ú# „QÆ∂ѨÙKÕ ™ê÷Ñ≤OK«|_ç# ɡOQÍÖò >ˇH˜flHõÖò
W<£ã≤ì@∂º\ò 3. ѨtÛ=∞ ɡOQÍÖò cǨ~üÅÖ’ 12 *ÏfÜ«∞ áê~î°âßÅÅ∞ 4. `«∂~°∞ÊɡOQÍÖò
lÖÏ¡ÅÖ’ QÆ}hÜ«∞"≥∞ÿ# ã¨OYºÖ’ QÆÅ *ÏfÜ«∞ áê~î°âßÅÅ∞. "≥∞"≥∞<£ã≤OQ∑, Ѷ¨s^£Ñ¨Ó~ü
|Hõ~üQÆO*òÖÖ’x áê~î°âßÅÖ’¡ =Úã≤¡O q^•º~°∞÷Å∞ kQÆ∞= `«~°QÆuH˜ K≥Ok# <å=∞â◊¥„^Œ
‰õΩÖÏxH˜ K≥Ok# q^•º~°∞Å÷ ∞ Z‰õΩ¯=QÍ =Ù<åfl~°∞. *ÏfÜ«∞ áê~îâ° ßÅefl „QÍ=∂ʼnõΩ qã¨iÎ OK«_O»
^•fi~å „áê^äŒq∞Hõ q^ŒºÃÑ· Ѩ@∞ì ™êkèOK«_»O [~°∞QÆ∞`«∞O^Œx „ѨÉèí∞`«fi=~åæÅ∞ H˘O`«
HõÅ=~°Ñ¨_®¤~Ú. HõÅHõ`åÎ ™ê÷=~°OQÍ KÕã¨∞H˘x ѨxKÕã≤# <Õ+¨#Öò H“xûÖò JÖÏO\˜ „QÍg∞}
áê~î°âßÅefl q㨇iOzOk. (1908 Ö’ ˆH\Ï~ÚOz# 1,25000 |_≥˚@∞Ö’ ˆH=ÅO
12000 =∂„`«"∞Õ D áê~îâ° ßÅÃÑ· "≥zÛOzOk). „Ѩ*Ï L^Œº=∂ÅÖ’ g\˜ áê„`« `«yáæ È~ÚOk.

104
`«∂~°∞Ê ÉˇOQÍÅ∞Ö’ KåÖÏ Ñ¨iq∞`«"≥∞ÿ# áê~î°âßÅÖË =∞#QÆeQÍ~Ú. Jq i=Å∂º+¨#sÅ#∞
ZOÑ≤Hõ KÕã∞¨ HÀ<Õ Hˆ O„^•ÅÜ«∂º~Ú. JÖÏO\˜ "å\˜Ö’ _»Hͯ ã¨g∞ѨOÖ’x ™È<å~°OQ∑ *ÏfÜ«∞
áê~î°âßÅ „ѨMϺuQÍOzOk.
HÍi‡‰Ωõ Å PO^Àà◊#
1905 -08 HÍÅOÖ’ PO„_»∂ ¿Ñ¶[~ü ǨÏÜ«∂OÖ’ ɡOQÍÖò ѨiáêÅ#— J<Õ
JOâ◊OÃÑ· [iÑ≤# JkèHÍiHõ 㨈~fi D HÍÅOÖ’ áêi„âßq∞Hõ JâßOu QÆ=∞xOK«^ŒyO^Œx,
=$uÎѨ~°"≥∞ÿ# PO^Àà◊<å HÍ~°∞Å áê„`« #∂`«#^èÀ~°}˜ Jx ¿Ñ~˘¯#flk. `≥Å¡"åi J^Œ∞ѨÙÖ’
=Ù#fl Ѩi„â◊=∞ÅÖ’ (ɡOQÍÅ∞Ö’x KåÖÏ Ñ¨i„â◊=∞Å∞ "åi J^Œ∞ѨÙÖ’<Õ =Ù<åfl~Ú) ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl
^è~Œ Å° ∞, `«~K° ∞« QÍ *ÏuѨ~"° ∞≥ #ÿ J==∂<åÅ∞, "å~åÎÑ„¨ uHõÅ ^•fi~å *ÏfÜ«∞"å^Œ∞Å ™ê#∞Éè∂í u,
Pi÷Hõ ã¨Ç¨Ü«∞O, HÍi‡Hõã¨OѶ¨∂Å ™ê÷Ѩ# -ã¨"≥∞‡Å∞ K≥ň~QÆ_®xH˜ HÍ~°}ÏÅ∞QÍ ¿Ñ~˘¯#flk.
`˘e HÍi‡Hõ <åÜ«∞‰õΩÅ∞QÍ =ÚYºOQÍ #Å∞QÆ∞ix ¿Ñ~˘¯#=K«∞Û. "å~°∞ ÉÏiã¨~ì ∞° ¡ Jâ◊fih‰õΩ=∂~ü
ɡ#s˚, „ѨÉÏè `ü ‰õΩã¨∞"£∞, ~åÜü∞ KÒ^Œi, J^è<Œ åã≤Ü∞« ãπ, JѨÓ~°fi‰õΩ=∂~ü Ѷ∞¨ ’+π L`«~Î ° HõÅHõ`åÎÖ’x
XHõ z#fl =Ú„^Œ}ÏÅÜ«∞O Ü«∂[=∂x „¿Ñ=∞`À+π É’ãπ? 1905 ÃãÃÑìO|~°∞Ö’ ǨÏ∫~åÖ’x
|~°H±HõOÃÑh #∞O_ç 247 =∞Ok QÆ∞=∂™êÎÅ∞ H˘`«ÎQÍ „Ѩ"Õâ◊ÃÑ\˜ì# Ѩxq^è•#O.
J==∂#Hõ~°OQÍ =ÙO^Œx ÉèÏqOz "åH“\ò KÕâß~°∞. "åix ã¨fi^Õj"å^Œ∞Å∞ Jaè#OkOKå~°∞.
P `«~∞° "å`« <≥ÅÖ’ HõÅHõ`åÎÖ’ „\ÏO|O_»¡ ã¨"∞≥ ‡ [iyOk. JHÀì|~°∞ 16 iáÈ~°∞Åì ##∞ã¨iOz
KåÖÏ PѶ‘ã¨∞Å∞ =¸`«|_®¤~Ú. "åǨÏ<åÅ∞ ~À_»¡ÃÑ·H˜ ~åÖË^Œ∞. H˘xfl E\ò q∞Å∞¡ÅÖ’ Ô~·ÖËfi
=~°∞¯ëêѨÙÅÖ’ ã¨"≥∞‡Å∞ KÕâß~°∞. "≥Ú`«ÎO g∞^Œ |O^£ "å`å=~°}O <≥ÅH˘#flk. ɡ#s˚ Ѷ¨∞’+πÅ
„Ѩܫ∞`åflÅ`À ã¨"≥∞‡ Ѩi+¨¯iOK«|_çOk.
„ѨÉèí∞`«fi „ÃÑãπÅÖ’ f„="≥∞ÿ# ã¨"≥∞‡ [~°∞QÆ∞`«∞#flѨC_»∞ JHÀì|~°∞ 21# „Ñ≤O@~üû
Ü«¸xÜ«∞<£ ™ê÷Ñ≤OK«|_çOk. 1906 EÖˇ·Ö’ Dã≤ìO_çÜ«∞<£ Ô~·ÖËfi QÆ∞=∂™êÎÅ ã¨"≥∞‡ Ô~·ÖËfi
HÍi‡Hõ ã¨OѶ¨∞ ™ê÷Ѩ#‰õΩ ^•ifã≤Ok. Jã¨<ÀûÖò ~å}˜QÆO*ò, [|Å∂Ê~ü g∞\˜OQÆ∞ÅÖ’
HÍi‡‰õΩÅ#∞ ã¨g∞HõiOK«_O» [iyOk.Z.ã≤.ɡ#s˚, Z.ÔH. Ѷ∞¨ ’+π, „¿Ñ=∞`ÀãπÅ`À áê@∞ aÑ≤<ᣠêÖò
âߺOã¨∞O^Œ~ü K«„Hõ=iÎ eÜ«∂Hõ`ü Ǩï¿ãû<£ ÖÏO\˜ ã¨fi^Õj <åÜ«∞‰õΩÅ∞ „Ѩã¨OyOKå~°∞.
[=∂ÖòѨÓ~ü =^ŒÌ PQÆ+¨μì 27# HÍÅ∞ÊÅ∞‰õΩ ^•ifã≤# Ѷ¨∞@#Ö’ HÍi‡‰õΩÅ∞ JkèHõ ã¨OYºÖ’
áêÖÁæ<åfl~°∞. HÍx ã¨"≥∞‡ qѶ¨Å=∞~ÚOk. HÍi‡Hõ ã¨OѶ¨∞O ‰õÄ_® qzÛù#fl=∞~ÚOk. 1905
-08 =∞^茺 HÍÅOÖ’ `«~°K«∞QÍ E\òq∞Å∞¡Ö’¡ ã¨"≥∞‡Å∞ [iQÍ~Ú. 18 #∞O_ç 37 q∞Å∞¡Ö’¡
ã¨"≥∞‡Å „ѨÉèÏ=O f„=OQÍ HõxÊOzOk. 1906 PQÆ+¨μìÖ’ |_£̊ |_£̊ =^ŒÌ HÍi‡Hõ ã¨OѶ¨∞O
™ê÷ÑO≤ K«|_çOk. HÍi‡‰õΩÅ`À ã¨O|O^è•Å∞ Jx"å~°ºOQÍ ÉÏ|∂ãπ (QÆ∞=∂™êÎÅ) ^•fi~å ã¨~åÌ~¡°
^•fi~å ÃÑ@∞ìHÀ=Åã≤ =KÕÛk. JÖÏO\˜"å~°∞ `«~°K«∞QÍ ÅOK«Q˘O_»∞Å∞, ѨÓ[¿Ñ~°∞`À _»|∞ƒ
=ã¨∂Å∞ KÕ¿ã z#fl`«~°Ç¨ ^ÀÑ≤_ô ^•~°∞Åx 28 #∞O_ç |_£̊ |_£̊ E\òq∞Å∞¡ HÍi‡‰õΩÅ∞
ã¨=∞iÊOz# q*Ï˝Ñ¨# Ѩ„`«O `≥eÜ«∞*Ëã≤Ok.
105
 HÍi‡Hõ L^Œº=∞O J`«∞º#fl`« ™ê÷~ÚÖ’ =Ù#flѨC_»∞ POQÀ¡ WO_çÜ∞« <£ Ѩ„uHõ 'ѨÜ∞« h~ü—
1906 PQÆ+¨μì 27# ~å[H©Ü«∞ <åÜ«∞‰õΩÅ qÉèí[#H˜ J#∞‰õÄÅOQÍ QÍx „Ѩu‰õÄÅOQÍ
QÍx PO^Àà◊# KÕÜ«∞=K«∞Û. HÍx HÍi‡‰õΩÅÖ’ Jã¨O`«$Ñ≤Î c*ÏÅ∞ <å\˜ ^Õâ◊ ã¨OˆHΔ=∂xH˜
ÉèOí QÆO "å\˜Å*¡ ¿Ë ãÎ K«@|ì ^ŒOú QÍ U~°Ê_ç# „ѨÉ∞íè `«fiO âßOu Éè„í ^Œ`e« fl HÍáê_»=Åã≤ =ÙO@∞Ok——
Jx ÃÇÏK«ÛiOzOk. H˘xfl Ju"å^Œ Ѩ„uHõÅ∞ ~°+¨º<£ `«~°Ç¨ ~å[H©Ü«∞ ™ê^è•~°} ã¨"≥∞‡x
QÆ∞iOz TÇ≤ÏOKå~Ú. 'D<å\˜ ~°+¨º<£ HÍi‡‰õΩÅ∞ J}z"Õ`« HÍÅOÖ’ f„="≥∞ÿ# x~°ã¨#
ZÖÏ =ºHõÎO KÕÜ«∂Ö’ É’kèã¨∞Î<åfl~°∞. ÉèÏ~°fÜ«∞ HÍi‡‰õΩÅ∞ "åi #∞O_ç <Õ~°∞ÛH˘#~å?—
(#=â◊HÎ̃ 1907 ÃãÃÑìO|~°∞ 14, áêÖòx x~°ƒOkèOz# `«~°∞"å`«, HÍx ~Ú=hfl TǨÅ∞
PÖ’K«#Å∞QÍ<Õ q∞yeáÈÜ«∂~Ú. ~å[H©Ü«∞ ã¨"≥∞‡Ö’ (uÅH±x qKåiã¨∞Î#fl ã¨=∞Ü«∞OÖ’
ÉÁOÉÏ~ÚÖ’ [iy# ã¨"∞≥ ‡ÖÏO\˜q) [~°QÖÆ ^Ë ∞Œ . áê¡O>Ë+<¨ £ QÆx HÍi‡‰õΩÅÃÑ· ZÖÏO\˜ „ѨÉÏè =O
ÖË^Œ∞. ã¨fi^Õj ã¨O|O^è•Å∞ „Ѩ^è•#OQÍ QÆ∞=∞™êÎʼnõΩ =∞Ǩ J~Ú`Õ ÉˇOQÍÖò E\òq∞Öò
HÍi‡‰õΩʼnõΩ Ñ¨iq∞`«=∞Ü«∂º~Ú. HÍi‡‰õΩÅÖ’ *ÏfÜ«∞"å^Œ ÉèÏ"åÅ∞ 1908 "Õã¨q HÍÅO
`«~°∞"å`« XHõ¯™êiQÍ Ñ¨ÓiÎQÍ Ñ¨_çáÈÜ«∂~Ú. 1919–22H˜ =ÚO^Œ∞ ѨÙ#~°∞^ŒúiOѨ|_»ÖË^Œ∞.
ã¨q∞`«∞Å∞
ã¨fi^Õj L^Œº=∞HÍÅOÖ’ *ÏfÜ«∞"å^Œ ã¨fiK«ÛùO^Œ¿ã=‰õΩÅ L^Œº=∞ Pq~åƒù=O ÖËHõ
ã¨q∞`«∞Å ™ê÷Ѩ# „Ѩ^ä•#OQÍ K≥ѨCHÀ^ŒyOk. "≥#∞HõK«∂Ѩ٠JÖÏO\˜ ã¨Oã¨÷efl `˘e<å\˜
>ˇ„~°iã¨∞ì ã¨Oã¨÷Å∞QÍ K«∂_»\ÏxH˜ ^•ifÜ«∞ÖË^Œ∞. 1908 "Õã¨qHÍÅO =~°‰õΩ ã¨q∞`«∞Å∞
ѨÅ∞~°HÍÅ HÍ~°º„Hõ=∂ÅÖ’ x=∞QÆfl"≥∞ÿ# ã¨fiK«ÛùO^Œ ã¨Oã¨÷Å∞, ã¨Éèí∞ºÅ‰õΩ âßs~°Hõ =∂#ã≤Hõ
tHõΔ} ~Ú=fi_»O, Hõ~°∞=ÙHÍ@HÍÅ∞ JO@∞"åº^èŒ∞Å∞ ã¨OÉèíqOz#ѨC_»∞ ™ê=∂lHõ ¿ã"å
HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ x~°fiÇ≤ÏOK«_O» , KÕu=$`«∞ÅÎ tHõ}Δ áê~îâ° ßÅÅ „QÍ=∞ã¨ÉÅíè x~°fiǨÏ}, =∞^躌 =iÎ`fi« O
<≥~°¿Ñ HÀ~°∞ìÅ x~°fiǨÏ}, ã¨Ç¨Ü«∞ x~åHõ~°}Ö’x "≥∞ʼnõΩ=efl J=∞Å∞Ѩ~°K«_»O – ÖÏO\˜q
ã¨q∞`«∞Å HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞QÍ =ÙO_Õq. HõÅHõ`åÎ`À áê@∞ 19 ã¨q∞`«∞Å∞ ѨxKÕã¨∞Î#fl@∞¡ áÈbã¨∞
iáÈ~°∞ì ¿Ñ~˘¯#flk. L^Œº=∂xH˜ „Ѩ^è•#"≥∞ÿ# |ÅO `«∂~°∞Ê ÉˇOQÍÖò. |Hõ~üQÆO*ò Ѷ¨s^£Ñ¨Ó~ü,
_»Hͯ, "≥∞"≥∞<£ã≤OQ∑ lÖÏ¡Å∞ (S^Œ∞ =ÚMº"≥∞ÿ# ã¨q∞`«∞Å∞ ™ê÷Ñ≤OK«|_®¤~Ú. ã¨fi^Õj ÉÏO^èŒ"£,
„ÉÏu, _»Hͯ J#∞jÅH±, ã¨∞„Ç≤Ï^£, ™ê^èŒ# – J<Õ S^Œ∞ ã¨Oã¨÷Å∞ 1990 [#=iÖ’
x¿+kèOK«|_®¤~Ú) |Å"≥∞ÿ# ™ê÷=~åÅ∞QÍ =Ù<åfl~Ú. WOHÍ ~°OQÆѨÓ~ü, uÃÑÊ~°, QÀáêÖòѨÙ~°,
QÍ~À Ѩ~°fi`åÅ∞ q∞#Ǩ~ÚOz Jxfl lÖÏ¡ÅÖ’x H˘xfl ã¨Oã¨÷Å∞ L^Œº=∂xH˜ TѨ٠xzÛ#
„áêO`åÅ∞. `«∂~°∞Ê ÉˇOQÍÅ∞Ö’ 8485 ã¨fiK«ÛùO^Œ ¿ã=‰õΩÅ∞ ѨxKÕã¨∞Î#fl@∞¡ 1907E<£
áÈbã¨∞ iáÈ~°∞ì ¿Ñ~˘¯#flk. |Hõ~üQÆO*ò, _»HͯÅ∞ XH˘¯Hõ¯ ^•xÖ’ 2600 =∞Ok
ã¨fiK«ÛùO^Œ¿ã=‰õΩÅ∞ QÆey J„QÆ™ê÷#OÖ’ =Ù<åfl~Ú. ã¨q∞u L^Œº=∞OÖ’ ‰õÄ_® KåÖÏ "≥·q^茺O
=ÙOk. HõÅHõ`åÎ Hˆ O„^ŒOQÍ Ñ¨xKÕã#≤ Ü«∂O\© ã¨~∞° ¯Å~ü ™⁄Ãã\· © Ãã‰õΩºÅ~ü q^è•<åÅ∞ ÅHõΔ ºOQÍ
ѨxKÕã≤Ok. (eÜ«∂Hõ`ü Ǩï¿ãû<£, J|∞ÌÖòǨï¿ãû<£, ^•^Œ~ü |H±û, J|∞ÌÖòQÆѶ¨Ó~ü ÖÏO\˜
„Ѩ=ÚY∞Å∞ D ã¨q∞uÖ’ ã¨Éèí∞ºÅ∞QÍ Ñ¨xKÕâß~°∞) ÉÏk™êÖò ã¨fi^Õj ÉÏO^èŒ"£ ã¨q∞u |Å"≥∞ÿ#
„Ѩ*ÏѨÙ<åk Hõey =ÙOk. 1909Ö’ nxH˜ 175 „QÍ=∞ âßYÅ∞ =Ù<åfl~Ú. (1906Ö’
106
^•^•Ñ¨Ù Hõ~°∞=٠Ѩiã≤÷`«∞Å∞ <≥ÖH˘#flѨC_»∞) D ã¨q∞u =∂#=`å ^Œ$HõÊ^äŒO`À xÅHõ_»QÍ
ѨxKÕãO≤ k. D ã¨q∞u <åÜ«∞‰õΩ_»∞ Jâ◊fih‰õΩ=∂~ü^`Œ ü lÖÏ¡Ö’x ~Ô `· ∞« ÅÖ’ – Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅÖ’
=Úã≤O¡ ÅÖ’ QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ ѨÅ∞‰õΩ|_ç ™êkèOKå~°∞. ѨÙe<£^•ãπKÕ ™ê÷ÑO≤ K«|_ç# _»Hͯ J#∞jÅHõ
ã¨q∞u nxH˜ ѨÓiÎ aè#flOQÍ „áê~°OÉèíO #∞O_ç „âı}∞ʼnõΩ Ç≤ÏO^Œ∂ =∞`«O`À =Ú_ç|_ç#
„Ѩ=∂}ÏÅ∞ KÕ~ÚOz âßs~°Hõ tHõΔ} ~ÚÑ≤ÊOzOk. 1908 =~°‰õΩ D ã¨q∞`«∞Åxfl ™êyOz#
HÍ~°ºHõÖÏáêÅÖ’ „Ѩ*Ï ã¨O|O^è•Å∞ „Ѩ^è•# ã¨∂„`«OQÍ Ñ¨xKÕâß~Ú. „áêOfÜ«∞ÉèÏ+¨ÅÖ’
Hõ~°Ñ¨„`åÅ∞ Ѩ„uHõÅ∞ „ѨK«∞iOKå~Ú. LѨ<庙êeÑ≤ÊOKå~Ú. ^Õâ◊ÉèíH˜Î w`åʼnõΩ „ѨKå~°
q∞KåÛ~Ú. <å\˜HÅõ ∞ <å@HÍÅ∞ ÖÏO\˜ HõàÏ~°∂áêÅ∞ „Ѩ^iŒ ≈OKå~Ú, *Ï`åÅ∞ x~°fiÇ≤ÏOKå~Ú.
™êO„Ѩ^•Ü«∞ Ç≤ÏO^Œ∂ q^è•<åʼnõΩ „ѨKå~°q∞KåÛ~Ú. „Ѩ[Å ÉèÏ=*ÏÖÏxfl `«=∞ Hõ#∞‰õÄÅOQÍ
=∞Å∞K«∞HÀ_®xH˜, ÉèÜ í ∞« ÃÑ@ì_®xH˜ (L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ „ѨÉ∞íè `«fi q^èÜ
Õ Ú« efl ‰õΩÅѨ~"° ∞≥ #ÿ Hõ@∞ìÉÏ@¡`À
™ê=∂lHõ |Ç≤Ï+¨¯~°}x („ѨÜ≥∂yOz) Ç≤ÏO^Œ∂ =∞`åxfl "å_»∞H˘<åfl~Ú.
HÍx 1908–09 HÍÅOÖ’ „ѨÉèí∞`«fiO "≥Ú^Œ\ ˜ ^Œá¶ê J}z"Õ`«. „áê~°OaèOK«QÍ<Õ
ÉÏǨ@OQÍ Ñ¨xKÕ¿ã ã¨q∞u J^Œ$â◊º=∞~ÚOk. (ã¨fi^Õj ÉÏO^èŒ"£ÖÏQÍ) ÖËHõ ~°Ç¨Ï㨺 ã¨Oã¨÷QÍ
=∂iáÈ~ÚOk. Jâ◊fih‰õΩ=∂~ü ^Œ`ü ã¨Oã¨÷ ‰õÄ_® „QÍ=∂ÅÖ’x ‰õΩb#∞Å ã¨OѶ¨∂ÅÜ«∂º~Ú.
L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ ã¨~°∂ÑπÉÏ\˜ (|‰õÄ~üQÆO*ò lÖÏ¡ÅÖ’x) ã¨fiK«ÛùO^Œ ¿ã=‰õΩÅÖ’ ã¨QÆO =∞Ok
H“Å∞^•~°∞Å∞ ã¨fi^Õj"å^Œ∞ÅÃÑ· ÃÑ\ì̃# ˆHã¨∞Å∞ [g∞O^•s JkèHÍ~°∞Å∞ =Úã≤¡O J=∞‡HõO
^•~°‰¡ Ωõ =∞^躌 q"å^•Å‰õΩ ã¨O|OkèOz#q. Éè∂í ™êfiq∞ „QÍ=∞ã¨∞eÎ fl =¸ã≤"~Õ ÚOK«_O» „Ѩ^•è #
|Ç≤Ï+¨¯~°} q^è•#=∞~ÚOk. [g∞O^•~°∞Å∞ Éèí∂™êfi=ÚÅ∞ H“Å∞^•~°¡ÃÑ· áêeHÍѨÙÅÃÑ· XuÎ_ç
fã¨∞H˘x~å=_»O ™ê=∂lHõ |Ç≤Ï+¨¯~°} ~°∂Ѩ=∞~ÚOk. ǨÏs+π‰õΩO^£Ö’ J}z"Õ`«^•~°∞_≥·#
[g∞O^•~°∞ ã¨fi^Õj Ç‘Ï~ÀQÍ =∂~°_®xfl ~°gO„^èŒ<å^ä£ ~îåQÆ∂~ü `«# —Ѷ¨∂ˆ~ ɡ·ˆ~— #=ÅÖ’
z„uOKå_»∞. Wk HõÅÊ# HÍ^Œx `«OÔQ·Öò „"≥∞"≥∞<£ã≤OQ∑ lÖÏ¡)Ö’ 1907 #=O|~°∞ Ѷ¨∞@#
ã¨Ê+ì̈O KÕã≤Ok. JHõ¯_» =Úã≤¡O áêeHÍѨ٠H“Å∞~°^Œ∞Ì KÕã¨∞H˘x `«#O`«@ `å#∞ "≥o¡áÈÜÕ∞
q^èŒOQÍ ÉèíÜ≥∂`åÊ`«O ã¨$+≤ìOKÕO^Œ∞‰õΩ Ç≤ÏO^Œ∂ [g∞O^•~°∞ áêeHÍѨ٠Ü≥ÚHõ¯ =∂OK≥ãì̈~°∞
|@ìÅ∞ `«QÆ∞Åɡ\ ì̃OKå_»∞.
Ç≤ÏO^Œ∂ =Úã≤O¡ ã¨O|O^è•Å∞
„a\˜+¨μ"åi 'qÉèílOz áêeOK«∞— q^è•<åʼnõΩ J#∞‰õÄÅOQÍ Ñ¨iã≤÷`«∞Å∞
=∂~°Û|_®¤~Ú. #QÆ~° „áêO`åʼnõΩ K≥Ok# ¿Ñ^Œefl ã¨g∞HõiOz áÈbã¨∞Å∞ L`«Î~° HõÅHõ`åÎÖ’x
ã¨fi^Õj ™ê#∞Éèí∂u Ѩ~°∞efl JHÀì|~°∞ 1907Ö’ H˘\ì̃OKå~°∞. D Ѷ¨∞@#ÃÑ· xÜ«∞q∞OK«|_ç#
qKå~°} Hõq∞\© H˘\˜ì#"å~°∞ ^èŒOQÍ~°∞¡, ã‘fiѨ~°∞¡ ÖÏO\˜ Ѩ~°=∞ =¸~°∞öÖˇ·# J@ì_»∞QÆ∞
‰õΩÖÏÅ"å~°x ѨÅ∞=∂~°∞¡ „ѨHõ\ ˜OzOk. WÖÏO\˜ Ѷ¨∞@#Å=Å# „Ѩ`ÕºHõ"å^ŒO "ÕQÆOQÍ
ÃÑiyOk. =∞`«Ñ¨~°"≥∞ÿ# SHõº`« H˘~°‰õΩ Ñ≤Å∞ѨÙezÛ#ѨÊ\˜H˜, Q˘Ñ¨Ê „Ѩ^Œ~°≈#Å∞ (1905
ÃãÃÑìO|~°∞ 23# 10,000 =∞Ok`À q^•º~°∞÷Å∞ L=∞‡_ç „Ñ¨^Œ~°≈# x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞) K«∞~°∞ÔH·#
z`«Îâ◊√kú QÆÅ ã¨fi^Õj PO^Àà◊#HÍ~°∞Å „QÆ∂Ѩ٠(Ѷ¨∞*Ïflq, ~°ã¨∂Å∞, k<£ =∞ǨÏ=∞‡^£, ^Õ^Œ~ü
107
|~üû, "≥∂x ~°∞ÉÏ˚~°∞H±, W™ê‡~ÚÖò Ǩï¿ãû<£ ã≤~åa, J|∞Öò Ǩï¿ãû<£, J|∞ÌÖò QÆá¶ê~ü,
eÜ«∂Hõ`ü Ǩï¿ãû<£ ÖÏO\˜"å~°∞ – giÖ’ J`«ºkè‰õΩÅ∞ 1907 "Õ∞Ö’ ~å[„^ÀÇ¨Ï <Õ~°O H˜O^Œ
JÔ~ã¨∞ì KÕÜ«∞_®xH˜ ã≤^ŒúO KÕÜ«∞|_ç# *Ïa`åÖ’ =Ù<åfl~°∞) =Ù#flѨÊ\˜H© – H˘`«Î „áêq<£û =¿ãÎ
=Úã≤¡OʼnõΩ KåÖÏ L^ÀºQÍÅ∞ =™êÎÜ«∞x „a\˜+π"å~°∞ KÕã≤# „ѨKå~°O ã¨fi^Õj L^Œº=∂xH˜
=ºuˆ~HõOQÍ ZQÆ∞= =∞^茺`«~°QÆu =Úã≤¡Oefl „ѨÉèÏq`«O KÕÜ«∞_»OÖ’ QÆ}hÜ«∞"≥∞ÿ# q[Ü«∞O
™êkèOzOk. ã¨b=ÚÖÏ¡ „QÆ∂Ѩ٠=Úã≤¡O bQÆ∞ (1906 JHÀì|~üÖ’ _»Hͯ֒ ™ê÷Ñ≤OK«|_çOk)Å
‰õΩb# ~å[H©Ü«∂efl QÆ∞iOz `«~åfi`« K«iÛ^•ÌO. „Ѩã¨∞Î`«O `«∂~°∞Ê ÉˇOQÍÖòÖ’x "≥∞"≥∞<£ã≤OQ∑
lÖÏ¡Ö’x Dâ◊fi~üQÆO*ò (1906 "Õ∞) H˘q∞ÖÏ¡ (1907 =∂iÛ) [=∂ÖòѨÓ~ü, k"å<£QÆO*ò,
|H©¬QÆO*ò, "≥∞"≥∞<£ã≤OQ∑ JO`«\Ï (1907 U„Ñ≤Öò, "Õ∞) [iy# =∞`« HõÅǨʼnõΩ
Ѩiq∞`«=∞=Ù^•O. H˘q∞ÖÏ¡ Ѩ@} ì ÏÅÖ’ [iy# „H˜Ok `«~Q° uÆ H˜ K≥Ok# ™ê^è•~°} =Úã≤O¡ Å∞
„Ѩ^è•# áê„`«^è•~°∞Å∞. "≥∞"≥∞<£ã≤OQ∑ Ѷ¨∞~°¬}ʼnõΩ =º=™êÜ«∞ ã¨O|O^è•Å∞ HÍ~°}O. Ç≤ÏO^Œ∂
[q∞O^•~°∞Å∞, =∞Ǩ[#∞Å∞ ÅHΔͺÅ∞QÍ ^•_»∞Å∞ [iQÍ~Ú. giÖ’ H˘O^Œ~°∞ ~Ú\©=Å
'Dâ◊fi~ü „auΗ Ç≤ÏO^Œ∂ ^Õ"åÅÜ«∂Å x~°fiǨÏ}‰õΩ =ã¨∂à◊√¡ „áê~°OaèOKå~°∞. KåÖÏKÀ@¡
„áêq∞ã¨s <À@∞¡ H“xûÖò KÕÜ«∞|_®¤~Ú. H˘xfl KÀ@¡ '^èŒx‰õΩefl ^Àz ¿Ñ^ŒÅ‰õΩ Ñ¨OKÕ— ¿Ñ~°∞`À
^•_»∞Å∞ [iQÍ~Ú. g\˜Ö’ Ç≤ÏO^Œ∂ =º=™êÜ«∞^•_»∞Å∞ ‰õÄ_» KÕâß~°∞. „a\˜+π"å~°∞ ^ŒHͯ
#"å|∞ ã¨b=ÚÖÏ¡‰õΩ JkèHÍ~° ÉÏ^茺`«Å∞ JѨÊ*ˇÑ¨Ê#∞<åfl~°x =∞øbfiÅ∞ =^ŒO`«∞Å∞
"åºÑ≤OѨKÕâß~°∞. Hõ~°Ñ¨„`åÅÖ’ #"å|∞x =∞Ǩ ѨÙ~°∞+¨μxQÍ H©iÎOKå~°∞. JÖÏO\˜ =∞`«
<åÜ«∞‰õΩʼnõΩ [#Ѩ<å~°`À Jaè=$kú K≥O^Œ∞`«∞#fl ã¨OѨ#fl Ô~·`«∞Å`À ã¨O|O^è•Å∞ =Ù<åfl~Ú.
Ô~_£ áêOÃÑ¡\ò (1907), P `«~°∞"å`« Hõ$+≤H± |O^èŒ∞ (1910)ÖÏO\˜ „ѨKå~° ™êÇ≤Ï`«ºO
ÃÑ@∞ì|_ç^•s =º=™êÜ«∞ Jaè=$kú [~°∞QÆ∞`«∞O^Œx, J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ Ç≤ÏO^Œ∂ [q∞O^•~°∞
^ÀÑ≤_ô^•~°∞_»=Ù`å_»x JOK«<å "Õã≤Ok.
Ѷ∞¨ ~°¬}ʼnõΩ „a\˜+"π åix xOkOK«_O» ã¨iÜ≥∞ÿ # "≥Y· i HÍ^Œx ~°gO„^Œ<å^ä£ ~îåQÆ∂~ü
1907–08 HÍÅOÖ’ ~åã≤# "庙êÅÖ’#∞, ѨÉÏfl „áêOfÜ«∞ ã¨^Œã¨∞û J^茺HΔÀѨ<åºã¨OÖ’#∞
ã¨Ê+ì̈O KÕâß_»∞. U^À ^À+¨O HõxÑ≤OKÕO`« =~°‰õΩ Ãã·`å<£ ‰õÄ_® „Ѩ"ÕtOK«ÖË^Œ∞. ''H˘kÌ=∞Ok
q^•º=O`«∞Å∞QÍ =Ù#fl =∞#efl ^Õâ◊OÖ’x ÅHõΔÖÏk =∞Ok #∞O_ç XHõ =∞Ǩã¨=Ú„^ŒO "Õ~°∞
KÕã¨∞Î#flk—— – Wk H©ÅHõ"≥∞ÿ# ã¨=∞㨺. D JQÍ^èŒO ѨÓ_»Û|_Õ=~°‰õΩ >ˇ„~°iã¨∞ì K«~°ºÅ∞ ÖÏO\˜
^ŒQiæÆ ^•~°∞Å∞ "≥`H« _õ O» x„+¨ÊÜ≥∂[#O HÍx ~îå‰õÄ~ü „Ѩ`åº=∂flÜ«∞O – „QÍ=∂ÅÖ’ FÑ≤H`õ À
‰õÄ_ç# x~å‡}Ï`«‡Hõ Ѩx. D ѨxÖ’ [q∞O^•~°∞Å∞ Ñ≤`«$"å`«ûźO`À K˘~°= fã¨∞HÀ"åÅx
(`å#∞ `«# Z¿ãì\òÖ’ KÕã¨∞Î#fl q^èŒOQÍ) PtOKå_»∞. „a\˜+π"åi J}z"Õ`«`À Ô~K«ÛQ˘@ì|_ç#
Ü«Ú=‰õΩÅÃÑ· ~°gO„^Œ∞x q[˝Ñ≤Î ZÖÏO\˜ „ѨÉèÏ=O K«∂ѨÖËHõáÈ~ÚOk. ~°gO„^Œ∞x =^ŒÌ
‰õÄ_® „Ѩ[efl ã¨g∞HõiOKÕO^Œ∞‰õΩ xiÌ+ì̈"≥∞ÿ# ™ê=∂lHõ Pi÷Hõ HÍ~°º„Hõ=∞O ÖË^Œ∞. PÜ«∞#
q[˝Ñ≤Î Z_®iÖ’ "Õã≤# á⁄eˆHHõ J~ÚOk. 'Ѷ¨∂ˆ~ ɡ·ˆ~— #=ÅÖ’ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ L^•`«∞Î_»∞
J~Ú#ѨÊ\˜H© „Ѩ[efl „ѨÉèÏq`«O KÕÜ«∞ÖËHõ XO@i"å_»=Ù`å_»∞. Wk JO`«‰õΩ=ÚO^Œ∞
Pâß"å^ŒO`À =ÚyOz# QÀ~å #=ʼnõΩ aè#fl"≥∞ÿ# "≥·Yi.
108
 J`«ºkèHõ *ÏfÜ«∞"å^Œ∞Å ^Œ$+≤ìÖ’ =Úã≤¡OÅ∞ „a\˜+π"åi H˜~å~Ú U*ˇO@∞¡.
=O^Õ=∂`«~°OÖ’ „Ѩ™êÎqOz#@∞¡ g~°∞ '~°+¨º<£ „ѨfѶ¨∂`« qѨ¡=OÖ’x ÉÏ¡H± ǨÏO„_≥_£û—.
1907 Ѷ¨∞~°¬}Å`À ã¨fiK«ÛùO^Œ ã¨Oã¨÷Å∞ L„kHõÎ`«‰õΩ Ö’#Ü«∂º~Ú. Ju"å^Œ∞Å „ѨKå~°O
^Œ∞O^Œ∞_»∞‰õΩ Ç≤ÏO^Œ∂ =∞`«`«`«fiO ~°OQÆ∞#∞ ѨÙÅ∞=Ú‰õΩ#flk. >ˇ„~°i[O kâ◊QÍ `«Ñ¨C^•i
Ѩ\ ì̃Ok. Wk Jx"å~°º"≥∞ÿ# Ѩi}Ï=∞O.
>ˇ„~°i[O "≥·Ñ¨Ù "≥ÚQÆ∞æ
"≥Ú^Œ\ ˜ i=Å∂º+¨#s „QÆ∂ѨÙÅ∞ 1902Ö’ q∞_®flѨÓ~üÖ’ (*Ï˝<ÕO„^Œ<å^ä£ |ã¨∞
KÕ`«) HõÅHõ`åÎÖ’ „Ѩ"≥∂^£ q∞@ì~ü KÕ`« |~À_® #∞O_ç =zÛ# J~°qO^Œ Ѷ¨∞’+π ^Œ∂`«Öˇ·#
[fO„^Œ<å^ä£ Éˇ#s˚, |sO„^Œ ‰õΩ=∂~ü Ѷ∞¨ ’+πÅ KÕ`« „áê~°OaèOѨ|_®¤~Ú. "å\˜ HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞
ã¨É∞íè ºÅ âßs~°Hõ =∂#ã≤Hõ tHõ} Δ ‰õΩ Ñ¨iq∞`«=∞Ü«∂º~Ú. g\˜H˜ 1907, 1908 =~°‰Ωõ JO`«QÍ
QÆ∞iÎOѨ٠ÖË^Œ∞. |sO„^Œ<å^ä£ Ñ¶¨∞’+π, Éèí∂¿ÑO„^Œ<å^ä£ ^Œ`åÎÅ∞ J~°qO^Œ∞x ã¨ÅǨ "Õ∞~°‰õΩ
HõÅHõ`åÎ J#∞jÅHõ ã¨q∞u =ÚY∞ºÅ`À Hõeã≤ 1906 U„Ñ≤ÖòÖ’ 'Ü«ÚQÍO`«~ü— "å~°Ñ¨„uHõx
„áê~°OaèOKå~°∞. J^Õ ã¨O=`«û~°O "Õãq¨ Ö’ XHõ\ ˜ ~Ô O_»∞ Ѷe¨ OK«x K«~º° ʼnõΩ (`«∂~°∞Ê ÉˇOQÍÖò
ÖˇÑ¶≤ì<≥O\ò QÆ=~°fl~°∞x ǨÏ`«º KÕÜ«∂Å<Õ Ñ¨^äŒHõO ÖÏO\˜q) „Ѩܫ∞uflOKå~°∞. "≥Ú^Œ\ ˜ `«~°O
qѨ¡=HÍ~°∞ÅÖ’ Z#fl^Œy# ¿ÇÏ=∞K«O„^Œ Hõ=∞OQÀ q∞e@s (H˘O`« ~å[H©Ü«∞) tHõΔ}
á⁄O^ÕO^Œ∞‰õΩ q^ÕâßʼnõΩ "≥àϧ~°∞. J`«_»∞ áêiãπÖ’ „Ѩ"å㨠rq`«O QÆ_»∞ѨÙ`«∞#fl ~°+¨º#¡
=^ŒÌ tHõΔ} á⁄O^•~°∞. Hõ#∞OQÀ 1908Ö’ uiy =zÛ# `«~°∞"å`« HõÅHõ`åΠѨiã¨~åÅÖ’x
=∂xH±\ÏÅÖ’x QÍÔ~¤<£ ǨÏ∫ãπÖ’ =∞`«Ñ¨~°"≥∞ÿ# áê~î°âßÅ =∞iÜ«Ú ÉÏO|∞ á¶êºHõìs
„áê~°OaèOKå~°∞. HÍx Y∞n~åO |ã¨∞ „ѨѶ¨ÙÅ¡ K«H©Å „Ѩ`ÕºH˜Oz |ˆ~O„^Œ ‰õΩ=∂~ü Ѷ¨∞’+πÅ
x~°H¡ Δõ ºO J~°qO^Œ`À ã¨Ç¨ "≥Ú`«OÎ <åÜ«∞Hõ`fi« O JÔ~ã¨∞‰ì Ωõ ^•ifã≤Ok. HÍx Jã¨Å∞ ÅHõΔ ºOQÍ
ÃÑ@∞ì‰õΩ#fl „a\˜+π "Õ∞l„¿ãì\ò H˜OQ∑ûá¶È~°∞¤ x~°áêÜ«∞OQÍ `«Ñ≤ÊOK«∞HÀQÆeQÍ~°∞. D HÍÅOÖ’<Õ
`«∂~°∞Ê ÉˇOQÍÖòÖ’x _»Hͯ J#∞jÅ# ã¨q∞u ã¨=∞~°ú=O`«OQÍ >ˇ„~°iã¨∞ì K«~°ºÅ∞ KÕѨ\ ì̃k.
ÉÏ~å |Ok áÈ@∞ (1908 E<£ 2) Jk KÕѨ\ ì̃# "≥Ú^Œ\ ˜ K«~°º.
^Õâ◊ÉèíHÎ̃ w`åÅ∞ ™êO㨯 $uHõ q[Ü«∂Å`À áê@∞ („áêOfÜ«∞ ™ê÷xHõ *Ï#Ѩ^Œ
™êO„Ѩ^•Ü«∂Å K«i„`«, *ˇ.Ñ≤. É’ãπ, Ñ≤.Ñ≤.ˆ~Å âßG Ѩiâ’^èŒ#Å∞, J|hO„^Œ ~îåQÆ∂~üKÕ
HõÅHõ`åÎ `«~°Ç¨ z„`«ÖËY#O) ã¨fi^Õj ɡOQÍÖò "å~°ã¨`«fiOÖ’ i=Å∂º+¨#s >ˇ„~°i[O
ÉèÏQÆ=∞~ÚOk. q^•º=O`«∞Öˇ·# XHõ `«~åxH˜ K≥Ok# Ü«Ú=`«~°OÃÑ· f„= „ѨÉèÏ=O K«∂Ñ≤Ok.
i=Å∂º+¨#s L^Œº=∞O x~°O‰õΩâ◊ JkèHÍ~°∞Å ^Õâ◊„^ÀǨïŠǨÏ`«º‰õΩ, „a@<£ â◊„`«∞=ÙÅ #∞O_ç
ã¨Ç¨Ü«∞O á⁄O^Õ JOK«<åÅ`À q∞e@s ‰õΩ„@Å ~°∂áêÅ∞QÍ ™êyOk. L^Œº=∞O Ѩ@ì}
#QÆ~° „áêO`åÅÖ’ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ÖËHõ „QÍg∞} „áêO`åÅÖ’ QÔ iÖÏ¡ ™ê÷=~åÅ ™ê÷~ÚH˜ Z^ŒQÖÆ ^Ë ∞Œ .
q^•º=O`«∞Å i=Å∂º+¨#s *ÏfÜ«∞ áÈ~å\ÏxH˜ QÆ}hÜ«∞OQÍ `À_»Ê_çOk.
„a\˜+π"å~°∞ ÉèíÜ«∞HõOÑ≤`«∞ÅÜ«∂º~°∞. ã¨OѨÓ~°‚ ã¨fi`«O„`« ™ê^èŒ# (HÍO„ÔQãπ ã¨∂„`«„áêÜ«∞OQÍ
1930Ö’ JOwHõiOz# f~å‡#O) ÅHõΔ ºO H˘~°‰Ωõ „áê}Ïefl Ãã`· O« ÖˇH¯õ ÃÑ\ì‰Ωõ O_® áÈ~å_ç#
109
J~°∞^≥·# Ѷ¨∞@#Å∞ [iQÍ~Ú. PÜ«Ú^è•Å H˘~°‰õΩ, P„â◊Ü«∞O H˘~°‰õΩ „ѨѨOK«"åºÑ¨ÎOQÍ
ÃÑ@∞ìH˘#fl ã¨O|O^è•Å∞ H˘xfl =ÚYº"≥∞ÿ# Ãã·^•úOuHõ Ѩi}Ï=∂ʼnõΩ ^•ifâß~Ú.
L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ ¿ÇÏ=∞K«O„^Œ Hõ#∞OQÀ áêiãπ #∞O_ç <åã≤ΉõΩ_çQÍ Hõ=¸ºx[O Ѩ@¡ H˘O`«
Pã¨H˜Îx ÃÑOK«∞H˘x uiy =KåÛ_»∞. >ˇ„~°i[O Ѩ@¡ q^•º=O`«∞Öˇ·# Ü«Ú=‰õΩÅ∞
PHõi¬`«∞ÅÜ«∂º~°∞. H˘xfl ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ ~Ú`«~°∞Å∞ ‰õÄ_® L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ Y∞n~åO
LifÜ«∞|_ç# KåÖÏ ^ŒâßÉÏÌÅ =~°‰õΩ ‰õÄ_® XHõ gkè aK«ÛQÍ_»∞ =ºH©ÎHõiOz# PO^Àà◊#
ɡOQÍÖòÖ’ =∂~°∞"≥∂yOk. HÍx „a\˜+π ѨiáêÅ# ‰õÄeáÈÜÕ∞O`« „Ѩ=∂^ŒOÖ’ Ѩ_»ÖË^Œ∞.
`˘e<å\˜ =∞`« ã¨Oã¨÷Å f„="≥∞ÿ# =∞`«`«`«fiO =Úã≤¡OÅ#∞ "Õ~°∞QÍ ÖËHõ „Ѩu‰õÄÅOQÍ
=ÙOK«_®xH˜ `À_»Ê_çOk. ¿ÇÏ=∞K«O„^Œ `«~°∞"å`« ã¨Ê+ì̈O KÕã≤#@∞¡ =∞`«OÖ’ ~Ú`«~° „Ѩu‰õÄÅ
JOâßÅ∞ ‰õÄ_® =Ù<åfl~Ú. `«~°K«∞QÍ L@OH˜OK«|_Õ w`« xëê¯=∞Hõ~°‡ ã≤^•úO`«O. P`«‡
`åºQÆO xiÌ+ì̈"≥∞ÿ# ÅHõΔ ºO H˘~°‰õΩ QÍHõ „ѨuѶ¨ÖÏ¿ÑHõΔ ÖˉõΩO_® KÕÜ«∞=∞x K≥Ñ≤ÊOk. ''`«e¡
=∞#efl Ѩ^äŒHÍÅ∞ áê¡#∞Å∞ Ѩ^Œú`«∞efl QÆ∞iOz J_»QÆ^Œ∞. `«#O`«@ `å<Õ "å\˜x
~°∂á⁄Okã¨∞OÎ k...—— (1908 U„Ñ≤Ö’¡ J~°qO^Œ Ѷ∞¨ ’+π) Q“~°=„Ѩ^OŒ QÍ "≥#∞Hõ_∞» QÆ∞ "ÕÜ∞« _®xH˜
=∞`«O ~åK«=∂~°æO J~ÚOk. J~°qO^Œ∞_»∞ áêO_çKÕÛi KÕi ã≤÷~°Ñ¨_®¤_»∞. [fO„^Œ<å^ä£
|O^Àáê^蕺ܫ∞ ~å=∞Hõ$+¨‚ q∞+¨<£ ™êfig∞rQÍ =∂~å_»∞.
q^•º=O`«∞Å K«~º° „Ѩ*Ïã¨=¸Ç¨ʼnõΩ K«∞~°∞HÔ #· ~å[H©Ü∞« áÈ~å@OÖ’H˜ ã¨g∞HõiOKÕ
„Ѩܫ∞`åflÅ#∞ J_»∞¤H˘#flk. *ÏfÜ«∞ ã¨=∞㨺efl ã¨iÜ≥ÿ∞# HÍ~°º„Hõ=∞O ^•fi~å ™ê=∂lHõ
Pi÷Hõ ã¨=∞㨺Å`À J#∞ã¨O^è•#O KÕÜ«∞_®xfl "≥#H˜¯ <≥>Ëìã≤Ok. ɡOQÍÖò i=Å∂º+¨#s
>ˇ„~°i[O Ü≥ÚHõ¯ ™ê=∂lHõ Ѩiq∞`«∞Å∞ KåÖÏ ã¨Ê+¨"ì ∞Õ : 1918 „ѨÉ∞íè `«fi iHÍ~°∞Ť ##∞ã¨iOz
K«OѨ|_ç# ÖËHõ tHõΔÅ∞ qkèOK«|_ç# 186 =∞Ok i=Å∂º+¨#sÅÖ’ 165 =∞Ok =¸_»∞
J„QƉõΩÖÏÅÖ’ – „ÉÏǨχ}, HÍÜ«∞ã¨÷, "≥·â◊º ‰õΩÖÏʼnõΩ K≥Ok#"å~°∞.
W`«~° ~å„ëêìÅÖ’ Ju"å^ŒO : 1905 – 1908
WѨÊ\˜ =~°‰Ωõ ɡOQÍÖòx Hˆ O„nHõiOz Ѩiã≤`÷ ∞« efl ѨijeOKåO. W`«~° ~å„ëêìÅÖ’
Ju"å^Œ ^èÀ~°}∞Å∞ ZÖÏ Jaè=$kú K≥O^•~Ú? JdÅ ÉèÏ~°`« ™ê÷~ÚÖ’ Ju"å^Œ∞Å∞
q∞`«"å^Œ∞efl ZÖÏ Z^Œ∞~˘¯<åfl~°∞? JOâßefl Ѩije^•ÌO.
Hõ~°̊<£ K«~°ºÅ∞, „Ѩ`ÕºH˜Oz ɡOQÍÖò qÉèí[# ^Õâ◊"åºÑÎ̈OQÍ QÆÅ q^•º=O`«∞ÅÖ’
f„="≥∞ÿ# Jã¨O`«$Ñ≤ÎH˜ HÍ~°}=∞~ÚOk. ã¨ÊO^Œ#Å ã¨fiÉèÏ=O, qã¨Î $u „áêOfÜ«∞ ™ê÷xHõ
JOâßÅÃÑ· P^è•~°Ñ_¨ ç =ÙO@∞Ok. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ cǨ~°∞ Xi™êû J™êûOÅÖ’ q^•º=O`«∞Öˇ#·
ɡOQÍbÅ∞ L^ÀºQÍÅÖ’, =$`«∞ÎÅÖ’ PkèѨ`«º ™ê÷#OÖ’ =ÙO_»@O =Å# P^Œ~åaè=∂<åÅ∞
HÀÖ’ÊÜ«∂~°∞. q^•º"åºÑ≤Î`À ‰õΩb# =ºuˆ~Hõ L^Œº=∂Å∞ Jaè=$kú K≥O^•~Ú. cǨ~°∞,
Xi™êûÅ∞ „Ѩ`ÕºHõ ~å„ëêìÅ∞QÍ q_çáÈ"åÅ<Õ _ç=∂O_£ =ÚO^Œ∞‰õΩ =zÛOk.

110
 Ü«Ú<≥·>ˇ_£ „áêq#∞ûx „ѨÉèÏq`«O KÕÜ«∞_»OÖ’ ‰õÄ_® Ju"å^ŒO qѶ¨Å=∞~ÚOk.
1880 ^Œâß|ÌO z=~°Ö’ HÍO„ÔQãπ „áê~°OÉèí"≥∞ÿ# `˘e<å\˜ TѨ٠L`åûǨÏO `«yæáÈÜ«∂~Ú.
HÍO„ÔQãπ HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞ =∞O^ŒyOKå~Ú. Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ "≥·Ñ¨Ù "≥ÚQÆ∞æ K«∂ѨÙ`«∞#fl "≥∞~ü_˘<≥Öò
„á⁄qx¬Ü«∞Öò „ѨÉèí∞`åfixH˜ ã¨Ç¨ÏHõiOK«_»O ^•fi~å QÆ}hÜ«∞"≥∞ÿ# ™ê÷xHõ „ѨÜ≥∂[<åÅ∞
á⁄O^Œ=K«∞Û#x =∞^Œ<£ "≥∂ǨÏ<£ =∂Å"åº "≥∂fÖÏÖò <≥„Ǩ˙ ÖÏO\˜ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ ÉèÏqOKå~°x
ɡ~Úb JÖǨÉÏ^£ÃÑ· KÕã#≤ J^躌 Ü«∞#OÖ’ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. HÀ~°∞Åì Ö’ Ç≤ÏOnH˜ L~°∂`Ì À ã¨=∂#
™ê÷~Ú HõeÊOKÕO^Œ∞‰õΩ KÕÜ∞« |_ç# '<åQÆi— f~å‡#O (1900) <åQÆi „ѨKå~°} ã¨É‰íè Ωõ „ѨÉ∞íè `«fi
x^èŒ∞Å∞, |<å~°ãπÖ’ Ç≤ÏO^Œ∂ Ü«¸x=i≈\© „Ѩuáê^Œ#ʼnõΩ ™ê#∞‰õÄÅ "≥·Yi – g\˜`À
=∂Å"åº `«$Ñ≤Î K≥O^•~°∞. „a\˜+π"å~°∞ ‰õÄ_® „Ѩ`ÕºH˜Oz Ü«Ú.Ñ≤. K≥ÔH¯~°H˜ ~°HõΔ} HõeÊOK«_»O
ÖÏO\˜ ~å[H©ÜÕ∞`«~° ã¨fi^Õj "≥·Yi Ѩ@¡ ™ê#∞‰õÄÅOQÍ =Ù#fl@∞¡ HõxÊOKå~°∞. „ѨÉèí∞`«fi
P^èŒfi~°ºOÖ’ 1907Ö’ <≥·x\ÏÖòÖ’ [iy# áêi„âßq∞Hõ ã¨^Œã¨∞û‰õΩ „ѨÉèí∞`«fiO =∂Å"åº
zO`å=∞}˜Å#∞ PǨfixOzOk. 1907Ö’ uÅH± Ü«Ú.Ñ≤. Ѩ~°º@# q^•º~°∞÷ÅÖ’ Hõ^ŒeHõ
`≥zÛOk. HÍx =ÚYº"≥∞ÿ# ~å[H©Ü«∞ <åÜ«∞‰õΩÅ HÍ~°º„Hõ=∂ʼnõΩ ^Œ∂~°OQÍ =ÙO_çáÈÜ«∂~°∞.
=∂Å"åº JѨÊ\˜ˆH Ç≤ÏOn ÉèÏ+¨ L^ÕfiQÆѨ~°∞efl, Ç≤ÏO^Œ∂ ѨÙ#~°∞^Œú~°}"å^Œ∞efl `«# `«~°Ç¨
~å[H©Ü∂« Ö’¡ HõÅ∞ѨىõΩ<åfl_»∞. JÖÏ KÕã≤ =ÙO_»Háõ È`Õ "å~°∞ Ju"å^Œ∞ʼnõΩ KÕ~∞° "≥· =ÙO_Õ"å~°∞.
1917 =~°‰õΩ "Õ∞^è•q =~åæxH˜ K≥Ok# U „QÆ∂Ѩ٠‰õÄ_® Ô~·`«∞Å`À ã¨O|O^è•Å H˘~°‰õΩ
„Ѩܫ∞`åflÅ∞ KÕÜ«∞ÖË^Œ∞. |<å~°ãπÖ’ Ju"å^ŒO =∞~åsî ɡOQÍbÅ`À Hõeã≤ QÆ}hÜ«∞"≥∞ÿ#
â◊HÎ̃QÍ ZkyOk. i=Å∂º+¨#s „QÆ∂Ѩ٠Pq~°ƒùqOzOk. "≥ÚMÏ~°K«O„^Œ ã¨Ç¨Ï^蕺Üü∞ (1907
_çÃãO|~üÖ’ ã¨O^茺 ã¨Oáê^Œ‰õΩ_»∞ „|Ǩϟ‡ÉÏO^èŒ= =∞~°}Ï#O`«~°O) ^•fi~å HõÅHõ`åÎ`À
ã¨O|O^è•Å∞ ÃÑ@∞ìH˘#flk. ã¨pO„^Œ<å^ä£ ã¨<åºÖò J<Õ „Ѩ=ÚY <åÜ«∞‰õΩ_çx `«Ü«∂~°∞
KÕã¨∞H˘#flk. „Ѩ*Ï ÉÏǨïàϺxH˜ K≥Ok# ~å[H©Ü«∂ʼnõΩ JO`«QÍ ÖËHõáÈ=_»O =Å#
ã¨∞O^Œ~Öü ÏÖò ÖÏO\˜ q^•ºi÷ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ >ˇ„~°i[O Ѩ@¡ PHõi¬`∞« ÅÜ«∂º~°∞. ~åRO „Ѩ`ºÕ H˜Oz
|<å~°ãπ Éè∫QÀoHõ LxH˜ s`åº ÉˇOQÍÖò ѨO*ÏÉò i=Å∂º+¨#s „QÆ∂ѨÙʼnõΩ ™ê÷=~°=∞~ÚOk.
ÉÁOÉÏ~Ú „ÃÑã≤_≥hûÖ’x QÆ∞[~åf ÉèÏ+¨ =∂\Ï¡_Õ lÖÏ¡ÅÖ’ Ju"å^ŒO
qѶ¨Å=∞~ÚOk. 1907Ö’ Ѷ≤~À*ò ëê "≥∞ǨÏ`å <åQÆѨÓ~üÖ’ [~°QÆ=Åã≤# HÍO„ÔQãπ ã¨^Œã¨∞ûx
=∞`«"å^Œ∞ʼnõΩ |Å"≥∞#ÿ ™ê÷=~°OQÍ =Ù#fl ã¨∂~°`Hü ˜ =∂iÊOKå_»∞. ‰õΩ#fis˚ HõàϺOr "≥∞ǨÏ`åÅ∞
ã¨OѨ#fl QÆ∞[~åf Ô~·`«∞ ™È^Œ~°∞Å∞ ã¨^Œã¨∞ûH˜ Ǩ[~°Ü«∂º~°∞. ÖÏÖò, ÉÏÖò, áêÖò „`«Ü«∞OKÕ
„ѨÉèÏq`«∞ÅÜ«∂º~°∞. Ѩf^•~ü Ü«Ú=Hõ =∞O_»Öò ^•fi~å ã¨O™ê÷QÆ`« HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞
„áê~°OaèOKå~°∞. gi Hõ$+≤ 1920 ^Œâß|ÌOÖ’ QÍO^èÜ Õ ∞« ÉÏ~“¤b q[Ü«∞QÍ^䉌 Ωõ HÍ~°}=∞~ÚOk.
ѨO*ÏÉò
ã¨∞=º=ã≤÷`« "å}˜[º ‰õΩ@∞OÉÏÅ`À („Ѩ^è•#OQÍ Y„u, JQÆ~åfiÖò, P~À~åÅ`À)
ѨO*ÏÉòÖ’ ÉϺOH˜OQ∑ W#∂ûÔ~<£û q^•º~°OQÍÅÖ’ ã¨fi^Õj x~å‡}Ï`«‡Hõ HÍ~°ºHõÖÏáêʼnõΩ
=¸ÖÏÅ∞ 1890 ^Œâß|ÌOÖ’<Õ Ñ¨_®¤~Ú. 1895 „Ѩu q^è•# â◊√ůO `«~°∞"å`« q^Õj
111
=„™êÎefl |Ç≤Ï+¨¯iOKåÅ<Õ „Ѩuáê^Œ#Å∞ =KåÛ~Ú. „\˜|∂º<£ Ѩ„uHõ #_çÑ≤# ǨÏiHõ$+¨‚ÖÏÖò
<åÜ«∞Hõ`åfi# QÆÅ áÈ\© „|Ǩχ ã¨=∂[ „QÆ∂ѨÙ`À áê@∞ 'HÍÖËr „QÆ∂Ѩٗ`À ã¨O|O^è•Å∞ QÆÅ
P~°º ã¨=∂["å^Œ∞Å∞ ã¨fiÜ«∞O ã¨Ç¨Ü«∞Hõ „Ѩܫ∞`åflÅ∞ KÕâß~°∞. P~°º ã¨=∂["å^Œ∞Å∞ (XHõ
"Õ∞~°‰õΩ Ñ¨O*Ïc „|Ǩχ ã¨=∂["å^Œ∞Å∞) ã¨fi^Õj x~å‡}Ï`«‡Hõ HÍ~°ºHõÖÏáêefl ã¨=∞~°jÅ
Ç≤ÏO^Œ∂ K≥·`«#ºO`À q∞o`«O KÕâß~°∞. Å[Ѩu~åÜü∞ ã‘fiÜ«∞K«i„`« ã¨Ê+ì̈O KÕã¨∞Î#fl q^èŒOQÍ
1880 ^Œâß|ÌO <å\˜ Ç≤ÏOn L~°∂Ì q"å^ŒO PÜ«∞xfl Ç≤ÏO^Œ∂ *ÏfÜ«∞ "å^•xH˜ Hõ@∞ì|_ç
=ÙO_ÕÖÏ KÕã≤Ok. Å[Ѩu ÉÏźOÃÑ· JkèHõOQÍ QÆÅ W™ê¡O „ѨÉèÏ"åxfl =Úã≤¡O x~°O‰õΩâ◊
áêÅ#x =i‚OKÕ „ѨÉèí∞`«fi áê~î°âßÅÅ áê~î°º ѨÙã¨ÎHÍÅ∞ K≥iÑ≤"Õâß~Ú. ^Õ= <åQÆ~° eÑ≤
JHõΔ~åÅ∞ <Õ~°∞ÛH˘#Hõ=ÚO^Õ Ç≤ÏOn J#∞‰õÄÅ LѨ<庙êÅ∞ ~Ú=fi_»O „áê~°OaèOKå_»∞
(P<å\˜ L`«Î~° ÉèÏ~°`« "Õ∞^è•=ÙʼnõΩ ÉèÏ= =ºH©ÎHõ~°}‰õΩ L~°∂Ì Ju ã¨xflÇ≤Ï`«OQÍ =ÙO_Õk)
HÍO„ÔQãπ`À D ѨO*Ïc „QÆ∂ѨÙH˜ QÆÅ ã¨O|O^è•Å∞ áêâßÛfºHõ~}° K≥Ok#qQÍ ÖËHõ Ãã‰õΩºÅ~üQÍ
=Ù#fl@∞¡ ÉèÏqOK«|_Õq.
1904 – 1907 =∞^茺 ѨO*ÏÉò Ju"å^ŒO "≥·Ñ¨Ù "≥ÚQÆæ_®xH˜ HÍ~°}O JK«\ ˜
„QÆ∂ѨÙÅ =∞^茺 qÉèË^•Å∞ HÍ=K«∞Û. Å[Ѩu, ǨÏ<£û~å*òH˜ K≥Ok# P~°º ã¨=∂[ „QÆ∂ѨÙ
ѨO*ÏÉò <Õ+¨#Öò ÉϺOH±, ÉèÏ~°`« W#∂ûºÔ~<£û Ü«∂[=∂#ºO q+¨Ü«∞OÃÑ· ÖÏÖÏ Ç¨ÏiH˜+¨<£
ÖÏÖò „QÆ∂ѨÙ`À f„=OQÍ áÈ\Ï¡_çOk. „\˜|∂º<£H˜ áÈ\©QÍ Ñ¨O*ÏcH˜ (ã¨fiÜ«∞O ã¨Ç¨Ü«∞Hõ
ÅHõΔ ºO`À) 1904 JHÀì|~üÖ’ „áê~°OaèOKå~°∞. HÍx 1906 =~°‰Ωõ ѨO*Ïc `«~Ç° ¨ Ju"å^ŒO
PK«~°}Ö’ |Ç≤Ï+¨¯~°}‰õΩ |^Œ∞Å∞QÍ x~å‡}Ï`«‡Hõ ѨxÃÑ· ˆHO„nHõiOz q∞`«"å^Œ HÍO„ÔQãπ
<åÜ«∞‰õΩÅ`À#∞, JÖψQ =∞ǨÏ=∞‡^£ +¨Ñ¶‘ Ѷ¨[Öò–W–ǨϿãû<£ <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’ QÆÅ L=∞‡_ç
"Õ_»∞Hõefl HÀ~°∞`«∂ ɡOQÍb Ju"å^ŒO HõO>Ë KåÖÏ =∞O^ŒH˘O_çQÍ =ÙOk.
„a\˜+"π åi HõqfiOѨ٠K«~º° Å∞ 1907 ã¨O=`«û~°OÖ’x H˘xfl <≥ÅÖ’¡ ѨO*ÏÉò Ѩiã≤u÷ x
ѨÓiÎQÍ =∂iÛ "Õâß~Ú. ÉèÏ~°fÜ«Úefl f„=OQÍ ^Œ∂+≤ã¨∂Î ã≤qÖò q∞e@s ÔQ*ˇ\òÖ’ J_»¤"≥∞ÿ#
~°K«#Å∞ =ã¨∞Î#fl ã¨O^Œ~°ƒùOÖ’ `≥QÆŠѨ~°"≥∞ÿ# q=HõΔ`«#∞ QÆ∞iOz ~åã≤# XHõ ѨO*Ïc
~°K«~Ú`«ÃÑ· qKå~°} ™êyOK«_®xH˜ ѨO*Ïc "Õ∞^è•=ÙÅ∞ P„QÆǨϟ^Œ„QÆ∞ÅÜ«∂º~°∞. ѨO*Ïc
Z_ç@~üÃÑ· ™êyOz# qKå~°} 1907 Ѷ≤„|=iÖ’ P `«~°∞"å`« "Õ∞Ö’ ÖÏǨϟ~ü „Ѩ^Œ~°≈#ʼnõΩ
`≥Å¡"åiÃÑ· ^•_»∞ʼnõΩ ^•ifã≤Ok. Éèí∂q∞ Ѩ~å~¸Hõ~°} K«\Ïìxfl (Land Alienation Act)
Hõi#î `«~O° KÕÜ∂« Å#fl „Ѩuáê^Œ#Å∞ #QÆ~° Ç≤ÏO^Œ∂ "å}˜[º =$uÎÑ~¨ "° ∞≥ #ÿ „QÆ∂ѨÙʼnõΩ P„QÆÇϨ O
`≥Ñ≤ÊOKå~Ú. HÍx H˘xfl „áêO`åÅÖ’ Ô~·`åOQÆOÖ’x Jã¨O`«$Ñ≤Î ã¨=∞~°jÅ`« „a\˜+π "åix
ÉèíÜ«∞HõOÑ≤`«∞efl KÕã≤Ok. JO`ÕQÍHõ ѨO*ÏÉò „a\˜+≤O_çÜ«∂H˜ =¸_»==O`«∞# Ãã·<åºxfl
ã¨=∞‰õÄ~°∞Û`«∞Ok. „a\˜+π"åi h\˜ áê~°∞^ŒÅ ™œHõ~åºÅKÕ ™ê~°=O`«O KÕÜ«∞|_ç# Öˇ·ÖÏѨÓ~ü
ˆHO„^ŒOQÍ QÆÅ p<åÉò ÔH<åÖò „áêO`«OÖ’ =Å㨠=zÛ# Ô~·`«∞ʼnõΩ, =∂r Ãã·x‰õΩʼnõΩ, ÃÑ^ŒÌ
ÃÑ@∞ì|_ç^•~°¡‰õΩ (gi Z¿ãì@∞¡ H˘xfl ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ 2500 ZHõ~åʼnõΩ q∞Oz =Ù<åfl~Ú.)
ˆ H \Ï~ÚOK« | _®¤ ~ Ú. P „áêO`« O "≥ Ú `« Î O =Å㨠Jkè H Í~° ∞ Å ("åi L`« ∞ Î ~ ° ∞ fiefl
Ju„Hõq∞Oz#"åiÃÑ· ÃÑ^ŒÌ "≥Ú`åÎÅ∞ [i=∂<åÅ∞ qkèOK«|_®¤~Ú) x~°O‰õΩâ◊ L`«Î~°∞fiÅKÕ
112
 J^Œ∞Ѩ٠KÕÜ∞« |_çOk. 1906 JHÀì|~üÖ’ p<åÉò HÍÅhãπ aÅ∞¡ „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ\˜ì q^è•<åxfl Hõi#î `«~O°
KÕÜ«∂Åx x~°‚Ü«∞O KÕÜ«∞|_çOk. ã≤~åAnÌ<£ JǨÏ=∞‡^£ `«# Ѩ„uHõ [q∞O^•~ü`À 1903
#∞O_ç x~°ã¨# L^Œº=∞O KÕѨ\Ïì~°∞. 1907 „áê~°OÉèÏxH˜ p<åÉò =Åã¨^•~°∞Å∞ (=Úã≤¡OÅ∞,
ã≤‰õΩ¯Å∞, Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞ =∞`«Ñ¨~°"≥∞ÿ# SHõº`«`À) qã¨Î $`« ~å[H©Ü«∞ <åÜ«∞Hõ`«fiO H˘~°‰õΩ
Z^Œ∞~°∞K«∂ã¨∞<Î åfl~°∞. D =∞^躌 HÍÅOÖ’ 1906 #=O|~üÖ’ ÉÏq^ÀÜ«∞Éò „áêO`«O („Ѩ^•è #OQÍ
ã≤‰õΩ¯ Ô~·`«∞Å∞ x=ã≤OKÕ J=∞$`üã¨~ü, QÆ∞~°∞^•ãπѨÓ~ü, ÖÏǨϟ~ü lÖÏ¡ÅÖ’)Ö’ h\˜ Ѩ#∞fl
25%, H˘xfl KÀ@¡ 50âß`«O ÃÑOK«|_çOk. ~å=eÊO_ç lÖÏ¡Ö’ ‰õÄ_® Éèí∂q∞ tã¨∞Î
ÃÑOK«|_çOk. ¿Ñ¡QÆ∞, ^èŒ~°Å ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ „Ѩ[Å Jã¨O`«$Ñ≤Îx ÃÑOKå~Ú. Ô~"≥#∂º ã≤|ƒOk
KåÖÏ ã¨"≥∞‡Å∞ KÕâß~°∞. 1907 „áê~°OÉèíOÖ’ "åÜ«∞=º ~åROÖ’ [iy# Ô~·ÖËfi ("åÜ«∞=º
~åR Ô~·Å∞ =∂~°æO p<åÉò HÍÅh =∞^茺QÍ áÈ`«∞Ok) ã¨"≥∞‡ ѨO*ÏÉò ÖˇÑ¶≤ì<≥O\ò QÆ=~°fl~ü
_≥x˚Öò Wɡ@û<£ "≥#∞flÖ’ K«e ѨÙ\ì̃OzOk.
Ô~·`«∞efl Ô~K«ÛQ˘\Ïì_»#fl <Õ~å~ÀѨ}ÃÑ· Å[Ѩu~åÜü∞H˜ ^Õâ◊ |Ç≤Ï+¨¯~°} tHõΔ
qkèOѨ|_ç#ѨÊ\˜H˜ PÜ«∞# `«# ã‘fiÜ«∞ K«i„`«Ö’ ^•xÖ’ `«# áê„`« Ѩiq∞`«"≥∞ÿ#^Õ#x
¿Ñ~˘¯<åfl_»∞. PÜ«∞# 1907 Ѷ≤„|=iÖ’ p<åÉò HÍÅh"åã¨∞efl L^ÕÌtOz „Ѩã¨OyOK«_®xH˜
~Ô O_»∞™ê~°∞¡ ÖˇÖ· ÏѨÓ~ü "≥àϧ_»∞. PÜ«∞# `«# HÍ~°º„Hõ=∂ÅÖ’ KåÖÏ ã¨OÜ«∞=∞#O áê\˜OKå~°∞.
HÍx "åãÎ̈=OQÍ ÖÏǨϟ~üÖ’ Jl`üã≤OQ∑ (ÉèíQÆ`üã≤OQ∑ z<åfl#fl) P^èŒfi~°ºOÖ’ x~°fiÇ≤ÏOK«|_ç#
'JOA=∞<£ W "≥ÚÇ≤Ï|ƒ<£–W–=`«<£— J<Õ f„="å^Œ ã¨Oã¨÷ 'ÉèÏ~°`«=∂`«— (Ç≤ÏO^Œ∂ Ѩ„uHõ,
=∞ǨÏ=∞‡nÜ«∞ ã¨Oã¨÷) W|ƒ@û<£H˜ =}∞‰õΩ Ñ¨Ù\ì̃OKå~Ú. KåÖÏ ÉˇOQÍÖò ã¨q∞`«∞Å ÖÏQÍ<Õ
Jl`üã≤OQ∑ „QÆ∂Ѩ٠‰õÄ_® >ˇ„~°i[O =∂~°æO Ѩ\ ˜ìOk. HÍx 1907Ö’ p<åÉò HÍÅh,
ÉÏi_ÀÜ«∞Éò Ô~·`«∞ÅÖ’ tã¨∞ÎÅ∞ h\˜ f~°∞"åÅ∞ K≥e¡OK«=^ŒÌx K«∞~°∞‰õΩQÍ „ѨKå~°O KÕã≤Ok.
tã¨∞Î h\˜ Ѩ#∞fl ~Ú`«~° Ѩ#∞flÅ∞ K≥e¡OK«‰õΩO_® PѨ_»O KåÖÏ „Ѩ=∂^ŒHõ~°=∞x, JÖÏO\˜
"åiÃÑ· f„="≥∞ÿ# K«~°ºÅ∞ KÕѨ@ì|_»`åÜ«∞x 1907 U„Ñ≤Öò 30# W|ƒ\û<£ „ѨHõ\ ˜OKå_»∞.
q„^ÀǨÏHõ~"° ∞≥ #ÿ ã¨=∂"ÕâßʼnõΩ ã≤áê~ÚÅ∞ Ǩ[~°~Ú#@∞¡ ã¨=∂Kå~°O JOkOk. Jl`üãO≤ Q∑
g∞_ç Ü « ∂ ‰õ Ω ã¨ Ç ¨ Ï Hõ i Oz#O^Œ ∞ ‰õ Ω S^Œ ∞ QÆ ∞ ~° ∞ „Ѩ = ÚY ÖÏÜ« ∞ ~° ¡ x HÀ~° ∞ ì #∞O_ç
|Ç≤Ï+¨¯iOz#O^Œ∞‰õΩ „Ѩ[Å∞ P„QÆÇ≤ÏOKå~°∞. ÖÏǨϟ~°∞ #QÆ~°OÖ’ ÃÑ^ŒÎ Z`«∞Î# x~°ã¨#
„Ѩ^Œ~°≈#Å∞ x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. Ô~·ÖËfi WO[hiOQ∑ HÍi‡‰õΩÅ∞, PÜ«Ú^è•QÍ~° HÍi‡‰õΩÅ∞ ã¨"≥∞‡Å∞
KÕâß~°∞. „a\˜+π"åi |OQÆàÏÅÃÑ· ^•_»∞Å∞ KÕâß~°∞.
HÍx `«fi~°Ö’<Õ Ju"å^ŒO `«QÆ∞æ=ÚYO Ѩ\ ì̃Ok. 1907Ö’ „ѨÉèí∞`«fiO ~å[H©Ü«∞
ã¨ÉèíÅÃÑ· x¿+^èŒO qkèOzOk. Å[Ѩu~åÜü∞ JluûOQ∑ʼnõΩ ^Õâ◊ |Ç≤Ï+¨¯~°} tHõΔ qkèOzOk.
HÍx J}z"Õ`« K«~°ºefl `«‰õΩ¯=QÍ K«∂¿ÑO^Œ∞‰õΩ „ѨÉèí∞`«fiO H˘xfl ~å~ÚfÅ∞ „ѨHõ\ ˜OzOk.
~å~ÚfÅ∞ : p<åÉò HÍÅhãπ aÅ∞¡‰õΩ "≥·„™ê~Ú g\’, h\˜ Ѩ#∞flÅÖ’ `«yæOѨÙÅ∞, ^Õâ◊
|Ç≤Ï+¨¯~°} tHõΔ qkèOz# "åix 1907 ÃãÃÑìO|~üÖ’ q_»∞^ŒÅ KÕÜ«Ú@. 1908–09Ö’
KåÖÏ lÖÏ¡ÅÖ’ x„+≤¯Ü«∂Ѩ~°OQÍ =Ù#fl HÍO„ÔQãπ ã¨Oã¨÷Å ™ê÷#OÖ’ Ç≤ÏO^Œ∂ ã¨ÉèíÅ∞
ѨÙ@∞ìH˘KåÛ~Ú. nxH˜ ѨÓiÎ q~°∞^ŒúOQÍ ÉèÏ~Ú Ñ¨~°=∂#O^ŒÖÏO\˜ H˘kÌ=∞Ok P~°º
113
ã¨=∂["å^Œ∞Å∞ ǨÏ~ü^ŒÜ«∂àòÖÏO\˜ „ѨuÉèÏ=O`«∞Öˇ·# q^•º~°∞÷Å`À áê@∞ JluûOQ∑
(Ü«Ú.Ñ≤.Ö’x ã¨∂Ѷ≤ JOa„Ѩ™ê^£ JÉèí∞º^ŒÜ«∞ Hõq ÖÏÖòK«O^£ Ѷ¨ÅH±ÖÏO\˜) PÜ«∞# J`«ºO`«
ã¨xflÇ≤Ï`«∞Å∞ ѨÓiÎ ™ê÷~Ú i=Å∂º+¨#s >ˇ„~°iã¨∞ìÅ∞QÍ ZkQÍ~°∞.
=∞„^•ã¨∞
=∞„^•ã¨∞ „ÃÑã≤_≥hûÖ’ Ju"å^Œ ÉèÏ"åÅ∞ Ô~O_»∞ "Õ̂~fi~°∞ „áêO`åÅÖ’ PO„^èŒ _≥ÖÏì
„áêO`«O, ^ŒHΔ̃}Ïk z=~° QÆÅ u~°∞#ÖËfie lÖÏ¡Ö’ QÆ}hÜ«∞"≥∞ÿ# „áêK«∞~°ºO á⁄O^•~Ú.
WO^Œ∞‰õΩ =Ú~îå `«QÍ^•Å∞ HÍ~°}O JO\Ï~°∞ "å+π„|∂H±. D ã¨=∞Ü«∞OÖ’ JѨÊ\˜H˜ PkèÑ`¨ º«
™ê÷#OÖ’ =Ù#fl q. Hõ$+¨‚™êfiq∞ JÜ«∞º~ü <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’x "≥∞ÿÖÏѨÓ~ü „QÆ∂ѨÙx ZQÀ‡~ü „QÆ∂ѨÙ
<åÜ«∞‰õΩÅ∞ (1880ÅÖ’ „Ѩ=ÚYOQÍ =ÙO_ç P `«~∞° "å`« "≥#H˜¯ <≥\ "ì˜ Ü Õ ∞« |_ç# l. ã¨∞„|=∞}º
JÜ«∞º~ü) „QÍg∞} „áêO`åʼnõΩ K≥Ok# „QÆ∂ѨÙÅ∞ (~å[=∞O„_çH˜ K≥Ok# \˜. „ѨHÍâ◊O,
=∞zbѨ\ÏflxH˜ K≥Ok# ZO. Hõ$ëê‚~å=Ù, u~°∞#ÖËfie lÖÏ¡Ö’x @∂\˜HÀ~°<£H˜ K≥Ok# q.F.
z^ŒO|~°O) ã¨"åÅ∞ KÕâß~Ú. =∞„^•ã¨∞H˜ K≥Ok# „Ѩ=ÚY Ç≤ÏO^Œ∂ Ѩ„uHõ ZQÆ∂‡~°∞ „QÆ∂ѨÙ
PkèѨ`«ºO H˜O^Œ =ÙOk. „ѨHÍâ◊O, Hõ$ëê‚~å=Ù 1904Ö’ =∞zbѨ@flO #∞O_ç Hõ$ëê‚Ѩ„uHõ
„áê~°OaèOKå~°∞.
ɡOQÍÖò L^Œº=∂xH˜ ™ê#∞Éèí∂uQÍ 1906 #∞O_ç ~å[=∞O„_ç HÍH˜<å_»
=∞zbѨ@flO ÖÏO\˜ PO„^è• _≥ÖÏì lÖÏ¡ÅÖ’ ã¨ÉèíÅ∞, ã¨=∂"ÕâßÅ∞ x~°fiÇ≤ÏOK«|_®¤~Ú. ZO.
Hõ$ëê‚~å=Ù PǨfi#O "Õ∞~°‰õΩ 1907 U„Ñ≤ÖòÖ’ aÑ≤<£áêÖò [iÑ≤# Ѩ~°º@#‰õΩ =O^Õ=∂`«~°O
L^Œº=∞O ¿Ñ~°∞`À =∞Oz „áÈ`åûǨÏO ÅaèOzOk. =O^Õ=∂`«~°O ÉÏ_ô̊Å∞ ^èŒiOz áêÖò
ã¨ÉèíʼnõΩ Ç¨[Ô~·# ~å[=∞O„_ç q^•º~°∞÷ÅÃÑ· KÕѨ\ ì̃# J}z"Õ`« K«~°ºÅ∞ q^•º~°∞÷Å ã¨"≥∞‡‰õΩ
^•ifâß~Ú. P `«~°∞"å`« PO„^è•Ö’ *ÏfÜ«∞ áê~î°âßÅÅ ™ê÷Ѩ# „áê~°OÉèí=∞~ÚOk.
=O^Õ=∂`«~=° ∞x x#kOz# XHõ ÉÏÅ∞x K≥=ÙÅ∞ "≥∞eÃÑ\˜ì tH˜OΔ z# Ü«¸~ÀÑ≤Ü∞« <£ ^Œ∞â◊Û~°º‰õΩ
x~°ã¨#QÍ HÀѨO`À Ô~zÛáÈ~Ú# „Ѩ*Ï ã¨=¸Ç¨ÏO 1907 "Õ∞ 31# HÍH˜<å_» Ü«¸~ÀÑ≤Ü«∞<£
Hõ¡|∞ƒÃÑ· ^•_ç KÕã≤Ok. ã¨fi^Õj "å`å=~°}O `≥Å∞QÆ∞ ÉèÏëê ã¨O㨯 $u, K«i„`«Å Ѩ@¡ Pã¨HÎ̃x
ÃÑOzOk (PO„^èŒ∞Å K«i„`« 1910Ö’ „ѨK«∞iOK«|_çOk). Ju"å^ŒO "≥#∞HõѨ@∞ì Ѩ\ ì̃#
`«~°∞"å`« `≥Å∞QÆ∞ =∂\Ï¡_Õ „Ѩ[ʼnõΩ „Ѩ`ÕºHõ ~åRO U~åÊ@∞ KÕÜ«∂Å<Õ _ç=∂O_£`À „ѨHÍâ◊O,
H˘O_® "≥OHõ@ѨÊÜ«∞º, Ѩ\Ïìaè ã‘`å~å=∞Ü«∞ºÅ∞ 'PO„^èŒ =∞Ǩã¨É—íè x~°fiǨÏ} „áê~°OaèOKå~°∞.
@∂\˜H˘~°<£ ˆ~=٠Ѩ@ì}O ˆHO„^ŒOQÍ u~°∞#ÖËfie lÖÏ¡Ö’ „ѨÉèí∞`«fi =ºuˆ~Hõ
HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞ „ѨÉèí∞`åfixfl HõÅ=~°Ñ¨iKå~Ú. =∞„^•ã¨∞Ö’ u~°∞#ÖËfie lÖÏ¡Ö’ =∂„`«"Õ∞
„a\˜+π =ºuˆ~Hõ ÉèÏ"åÅ∞ „ѨKå~°=∞=Ù`«∞#fl@∞¡ 1906 _çÃãO|~ü JkèHÍ~° iáÈ~°∞ì ¿Ñ~˘¯#flk.
a. ã¨∞„|=∞}º JÜ«∞º~ü 1906–07Ö’ lÖÏ¡Ö’ KåÖÏ™ê~°∞¡ Ѩ~°º\˜OKå~°∞. @∂\˜HÀ~°<£H˜
K≥Ok# =H©Å∞ q.X. z^ŒO|~°O Ñ≤ো =ÚYº"≥∞#ÿ Ju"å^Œ <åÜ«∞‰õΩ_çQÍ ZkQÍ_»∞. ã‘=ì ∞~°#¡ ∞
H˘ÅOÉ’ =~°‰õΩ #_ç¿ÑO^Œ∞‰õΩ 1906Ö’ ã¨fi^Õj ã‘ìO <ÕqˆQ+¨<£ HõOÃÑh „áê~°OaèOK«|_çOk.
D ã¨fi^Õj "å}˜[º ã¨Oã¨Ã÷ Ñ· „a\˜+O≤ _çÜ∂« <ÕqQˆ +¨<£ HõOÃÑh KÕÑ\¨ #ì˜ â◊„`«∞"≥Y· i @∂\˜HÀ~°<Ö£ ’
114
q^Õj =ºuˆ~Hõ ÉèÏ"åefl f„=`«~°O KÕã≤Ok. 1908 [#=iÖ’ =∞^èŒ∞~° #∞O_ç ã¨∞„|=∞}º
t= J<Õ PO^Àà◊#HÍ~°∞_»∞ @∂\˜HÀ~°<£ =KåÛ_»∞. J`«_∞» z^ŒO|~°O Ñ≤à`¡‹ À Hõeã≤ @∂\˜HÀ~°<£
czÖ’ ã¨fi~å[º ã¨O^Õâßxfl, |Ç≤Ï+¨¯~°}#∞ (áÈbã¨∞ iáÈ~°∞ìÅ∞ #=∞‡^Œy#"≥·`Õ) Ç≤ÏO™êÜ«Ú`«
Ѩ^`úŒ ∞« efl „ѨKå~°O KÕâß_»∞. Ѷ„≤ |=i =∂™êO`åxH˜ "å~°∞ HÍi‡‰õΩʼnõΩ <Õ~∞° QÍ XHõ ã¨O^Õâßxfl
ѨOѨQÆeQÍ~°∞ : ‰õÄbÅ∞ J^Œ#Ѩ٠"Õ`«<åÅ H˘~°‰õΩ QÆ\ ì̃QÍ xÅ|_ç`Õ ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ q^Õj
q∞Å∞¡Å∞ `«=∞ LxH˜x HÀÖ’Ê`å~Ú (Ѷ≤„|=i 26# t=). J`«_Õ Ñ¶≤„|=i 26# ''~°+¨º<£
qѨ¡=O „Ѩ[ʼnõΩ „ѨÜ≥∂[#O KÕ‰õÄiÛOk. qѨ¡"åÅ∞ ZO`À "Õ∞Å∞ KÕâß~Ú—— „ѨHõ\ ˜OKå_»∞.
JÖÏO\˜ LѨ<庙êŠѶ¨e`«OQÍ q^Õj Ü«∂[=∂#ºOÖ’x HÀ~°Öò HÍ@<£q∞Å∞¡ HÍi‡‰õΩÅ∞
ã¨"≥∞‡ KÕâß~°∞. =∂iÛ "≥Ú^Œ\ ˜"å~°OÖ’ 50 âß`«O "Õ`«<åÅ∞ ÃÑOK«∞‰õΩ<åfl~°∞. JÖÏO\˜
ã¨Éèíefl x"åiOKÕO^Œ∞‰õΩ t=, Ñ≤àı¡Å#∞ JÔ~ã¨∞ì KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ „a\˜+π"åi „Ѩܫ∞`åflÅ`À ëêѨÙÅ∞
=¸`«|_®¤~Ú. =ÚxûѨÖò HÍi‡‰õΩÅ∞, „_≥·=~°∞¡ @∂\˜HÀ~°<£Ö’ x~°ã¨# ã¨"≥∞‡Å∞ KÕâß~°∞.
u~°∞#ÖËfieÖ’ =ÚxûѨÖò PѶ‘ã¨∞Å∞, HÀ~°∞ìÅ∞, áÈbãπ ¿ãì+¨#¡ÃÑ· ^•_»∞Å∞ [iQÍ~Ú. 1908
=∂iÛ 11–13 HÍÅOÖ’ Ô~O_»∞ Ѩ@ì}ÏÅÖ’ HÍÅ∞ÊÅ∞ [iQÍ~Ú. @∂\˜HÀ~°H± Ѷ¨∞@#Å∞
q^•º=O`«∞Å∞ ™ê^è•~°} „Ѩ[Å =∞^茺 |O^è•xfl ã¨$+≤ìã¨∞Î<åflÜ«∞x, D |O^èŒO ã¨fi~å*ϺxH˜
"≥∞@ìx... ÉèÏ~°`« „âßq∞‰õΩʼnõΩ ÅaèOKÕ q[Ü«∞O *ÏuH˜ ÅaèOKÕ q[Ü«∞O— Jx =∂iÛ 13#
HõÅHõ`åÎ =O^Õ=∂`«~°O „Ѩâ◊Oã≤OzOk. ɡOQÍÖòÖ’ ÖÏQÍ<Õ D "≥Ú^Œ\ ˜ Q˘Ñ¨Ê =ÚO^Œ_»∞QÆ∞
Ju"å^•xH˜ JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’ ÖˉõΩO_® áÈ~ÚOk. t=, Ñ≤àı¡Å#∞ `˘ÅyOz# `«~°∞"å`«
u~°∞#ÖËfie ~å_çHõÖòû ãÎ̈|ú`«QÍ =ÙO_çáÈÜ«∂~°∞ ÖËHõ z#fl >ˇ„~°iã¨∞ì „QÆ∂ѨÙQÍ U~°Ê_®¤~°∞. D
„QÆ∂Ѩ٠1911 E<£Ö’ lÖÏ¡ "Õ∞l„¿ãì\ò P¿+x ǨÏ`«ºKÕã≤Ok. `«q∞à◊ i=Å∂º+¨#sʼnõΩ
K≥Ok# XHõ z#fl „QÆ∂ѨÙÖ’ ‰õΩÅ`«`åfixfl f„=OQÍ q=∞i≈Oz# u~°∞#ÖËfie „ÉÏǨχ}∞_»∞
*ÏfÜ«∞ "å^•xH˜ qÅ∞"≥·# ™êÇ≤Ï`åºxfl ã¨=∞‰õÄiÛ# ã¨∞„|=∞}º ÉèÏ~°u ѨxKÕâß_»∞. 1910
#∞O_ç ~å[H©Ü∞« „Ѩ"åã≤QÍ =ÙO@∂ `«# ã¨ÇϨ „Ѩ"åã≤ Ç≤ÏO^Œ∂ ѨÙ#~°∞^Œ~ú } ° g∞^Œ ™ê=~å¯~üH˜
t+¨μº_»∞ J~Ú# q.q.Z<£. JÜ«∞º~ü HõO>Ë Ñ¨ÓiÎQÍ aè#fl"≥∞ÿ# =∂~°æO Ѩ\Ïì~°∞. ÉèÏ~°u
1921Ö’ `«# JHÍÅ =∞~°}ÏxH˜ =ÚO^Œ∞ 1917 ~°+¨º<£ qѨ¡"åxfl „Ѩâ◊Oã≤ã¨∂Î Hõq`«Å∞
~åÜ«∞_»O „áê~°OaèOKå_»∞.
=∞Ǩ~åR
uÅH± rq`« K«i„`«H˜ ã¨O|OkèOz# ™êÇ≤Ï`«ºO QÆ}hÜ«∞OQÍ ÅÉèºí =∞=Ù`«∞#flѨÊ\˜H˜
1905–08 =∞^茺 L^Œº=∂xH˜ ã¨O|OkèOz ѨÓiÎ q=~åÅ∞ ÅÉèíºO HÍ=_»O ÖË^Œ∞. ã¨fi^Õj
L^Œº=∞O Ѩ„uHõÅ Jaè=$kúH˜ ^•ifã≤Ok. 1907 <å\˜H˜ ˆHã¨i ã¨~°∞¯ ºÖË+¨<£ 20000H˜
KÕiOk. ã¨fi~å[º, |Ç≤Ï+¨¯~°}, ã¨`庄QÆǨefl uÅH± PÜ«∞# ã¨xflÇ≤Ï`« ã¨Ç¨ÏK«~°∞Å∞ (YѨˆ~¤,
=ÚO*ËÖÏO\˜"å~°∞) =∞Ǩ~åRÖ’#∞, ~Ú`«~° ~å„ëêìÅÖ’#∞ „ѨKå~°OKÕâß~°∞. áêÖò =∞„^•ã¨∞
LѨ<庙êÅ∞, J~°qO^Œ Ѷ¨∞’+π =O^Õ=∂`«~°O "庙êÅ`À áê@∞ H˘`«Î áêsì ã¨∂„`åÅÃÑ·
uÅH± LѨ<庙êÅ∞ (HõÅHõ`åÎ, 1970 [#=i) „áê=∂}˜HÍÅ∞QÍ xÅ∞™êÎ~Ú. uÅH± 1890
115
^Œâß|ÌOÖ’ „áê~°OaèOz# =∞`« ~å[H©Ü«∞ L`«û"åÅ∞ (QÆ}Ѩu, t"ål, ~å=∞^•ã¨∞)
ѨÙ#~°∞^ŒúiOK«|_®¤~Ú. q^Õj =„™êÎÅ∞ |Ç≤Ï~°OQÆ „Ѩ^ÕâßÅÖ’ ѨÓ<åÖ’ 1905 JHÀì|~ü
8#) `«QÆ∞Åɡ@ì|_®¤~Ú. ÉÁOÉÏ~ÚÖ’ ã¨fi^Õj =ã¨∞Î „ѨKåi}˜ ã¨Éèí ™ê÷Ñ≤OK«|_çOk. =∞#O
WO`«‰õΩ=ÚO^Œ∞ QÆ=∞xOz#@∞¡ ÉÁOÉÏ~Ú áêi„âßq∞Hõ"Õ`«ÎÅ∞ (J`«ºkè‰õΩÅ∞ áêsûÅ∞ ÖËHõ
QÆ∞[~åfÅ∞ – 1908 <å\˜H˜ XHõ =∞Ǩ~åR q∞Å∞¡ Ü«∞[=∂x =∂„`«O =Ù<åfl~°∞) <å=∞=∂„`«O
=∞^ŒÌ`«∞^•~°∞Å∞QÍ =Ù<åfl~°∞. 1906 ÃãÃÑìO|~üÖ’, P `«~°∞"å`« Ju"å^Œ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ n<£ëê
"å\Ï ^•fi~å ^ÀfÅ#∞ `«‰õΩ¯= ^èŒ~°Å‰õΩ Jq∞‡OK«=Åã≤OkQÍ KÕã≤# „Ѩܫ∞`åflxH˜ '=∂Ô~¯\ò
ˆ~@¡ HõO>Ë `«‰õΩ¯=H˜ J=∞‡|_»=x— ["å|∞ =zÛOk. HÍx ^ÕjÜ«∞ =„™êÎʼnõΩ ã¨fi^Õj L^Œº=∞O
~ÚzÛ# „ѨKå~°O 1905–06 HÍÅOÖ’, ÉÁOÉÏ~Ú JǨÏ=∞‡^•ÉÏ^£ q∞Å∞¡ Ü«∞[=∂#∞ʼnõΩ
qѨs`«"≥∞ÿ# ÖÏÉèÏÅ∞ `≥zÛÃÑ\˜ìOk (ã¨=∞HÍb# JOK«<å „Ñ¨HÍ~°O ÉÁOÉÏ~Ú q∞Å∞¡
Ü«∞[=∂#∞Å∞ 3.25 HÀ@¡ ~°∂áêÜ«∞Å∞ ÖÏÉèÏÅ∞ á⁄O^•~°∞. "Õ`«<åÅ aÅ∞¡ 1.68 HÀ@∞¡)
K≥·<å #∂Å∞ kQÆ∞=∞`«∞efl J_»∞¤H˘O@∂ [ѨhÜ«ÚÅ áÈ\© „áê~°OÉèí"≥∞ÿ#ѨC_»∞ =∂O^•ºxfl
x"åiOK«_»OÖ’ ‰õÄ_® q∞Å∞¡ Ü«∞[=∂#∞Å∞ ÖÏÉèÏÖÏi˚OKå~°∞. 1907 PQÆã¨∞ìÖ’ \Ï\Ï
S~°<£ JO_£ ã‘ìÅ∞ á¶êºHõìs ¿ãHõiOK«^ŒÅz# ¿+~ü ˆHÑ≤@Öò (~°∞. 2.5 HÀ@¡ "≥Ú`«ÎO =¸_»∞
"å~åÅÖ’ „Ѩ^è•#OQÍ ÉÁOÉÏ~Ú ã¨=∞‰õÄiÛOk) ã¨=∞‰õÄ~°Û_»O ‰õÄ_® |Ǩïâß ~å[H©Ü«∞
Ѩi}Ï=∂Å∞ ã¨=∞‰õÄiÛ# P`«‡qâßfiã¨O ^Õâ◊ÉèíHÎ̃ =Å# HÍ=K«∞Û.
uÅH± `«~°Ç¨ HÍ~°º„Hõ=∂ʼnõΩ ã¨O|OkèOz# „Ѩ^èŒ=∞ „Ѩܫ∞`åflÅ∞ =∞Ǩ~åRÖ’,
ÉÁOÉÏ~Ú #QÆ~°OÖ’ 1907 z=~°, 1908 „áê~°OÉèíOÖ’#∞ "≥Ú^ŒÅÜ«∂º~Ú. XHõ\ ˜ :
=∞^ŒºO ^Œ∞HÍ}ÏÅ =^ŒÌ Ñ≤ÔH\˜OQ∑Å∞, Ô~O_»∞ : ÉÁOÉÏ~ÚÖ’ =ÚYºOQÍ =∞~åsî HÍi‡Hõ
=~°æOÖ’ ã¨O|O^è•Å∞ ÃÑOK«∞H˘#_»O. "≥Ú^Œ\ ˜ ^•x =Å# Ô~O_»∞ „ѨÜ≥∂[<åÅ∞ =Ù<åfl~Ú.
(1) „ѨÉ∞íè `«fi ZÔH· û*ò P^•Ü«∂xfl `«yOæ K«_O» (2) „H˜Ok ‰õΩÖÏÖ’¡ „ÉÏǨχ} PKå~° =º=Ǩ~åefl
J#∞HõiOKÕ ^èÀ~°}˜ JÅ=~°K_« O» . ~Ô O_»= ^•xx ™êkèOK«_O» HõÅHõ`åÎÖ’ HõO>Ë ÉÁOÉÏ~ÚÖ’
ã¨∞ÅÉèíO. HÍ~°}O HõÅHõ`åÎÖ’x á¶êºHõìs HÍi‡‰õΩÅÖ’ J`«ºkè‰õΩÅ∞ ɡOQÍbÜÕ∞`«~°∞Å∞. HÍx
1911Ö’ ÉÁOÉÏ~Ú q∞Å∞¡ HÍi‡‰õΩÅÖ’ 49.16 âß`«O uÅH± ã¨fiO`« lÖÏ¡ ~°`«flyiH˜
K≥Ok# "å~°∞. 1880ÅÖ’ Ѩ~ÀѨHÍ~° |∞kú`À HÍi‡‰õΩÅ`À H˘xfl HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ „áê~°OaèOK«
|_®¤~Ú. HÍx JO^Œ∞‰õΩ K˘~°= „ÉÏǨχ} *ÏfÜ«∞"å^Œ "Õ∞^è•=ÙÅ #∞O_ç QÍHõ ѨÓÖË Ü≥ÚHõ¯
„ÉÏǨχ} =ºuˆ~Hõ ã¨`º« â’^èHŒ õ ã¨=∂[ L^Œº=∞O`À ã¨O|O^è•Å∞ QÆÅ Z<£.ZO. ÖÁYO_ÕÖÏO\˜
"åi #∞O_ç ÅaèOzOk. JO`«HõO>Ë =ÚYº"≥∞ÿ#k ã¨=∞~°jÅ ™êO„Ѩ^•Ü«∞O =ÚO^Œ∞‰õΩ
=zÛOk. ÉÁOÉÏ~Ú HÍi‡‰õΩÅ∞ (1893Ö’ ÖÏQÍ) =∞`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ HõÅǨÅÖ’ =Úxy `Õe#ѨÊ\˜H˜
J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ 1892–93Ö’ JÖψQ 1901Ö’ "Õ`«# `«QÆ∞æ^ŒÅ‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ#∞, 1905
ÃãÃÑìO|~ü JHÀì|~üÖ’ q∞Å∞¡ HÍi‡‰õΩÅ∞ ZÅ„Hì̃H± Ô~·à◊§ ^•fi~å „Ñ¨"Õâ◊ÃÑ@ì Ü«∞uflOz# 15,
16 QÆO@Å ã¨∞n~°…"≥∞ÿ# Ѩx k<åxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ#∞ ÃÑ^ŒÌ ã¨"≥∞‡Å∞ ‰õÄ_® KÕâß~°∞.
*ÏfÜ«∞"å^Œ∞Å∞ q^Õj Ѩi„â◊=∞ÅÖ’ =Öˇ QÍHõ ÉèÏ~°fÜ«∞ Ü«∂[=∂#ºOÖ’ QÆÅ
„âßq∞‰õΩÅ ã≤÷uQÆ`«∞efl Ѩ\ ì̃OK«∞H˘# x~åHõiOKå~°∞. 1881Ö’ "≥Ú^Œ\ ˜ á¶êºHõìs K«\Ïìxfl
116
(ÉÁOÉÏ~ÚÖ’ ‰õÄbÅ∞ `«‰õΩ¯= "Õ`«<åʼnõΩ Åaè™êÎ~°<Õ Jã¨∂Ü«∞`À ÖÏOH±Ã+·~ü XuÎ_ç "Õ∞~°‰õΩ
„Ѩ"Õâ◊ÃÑ@ì|_ç#) ~°#_Õ „`≥·=∂ã≤Hõ Ѩ„uHõ, uÅH± =∞~å~îå Ѩ„uHõ f„=OQÍ =ºuˆ~H˜OKå~Ú.
1907–08Ö’ uÅH± HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ H˘xfl™ê~°∞¡ TÇ≤ÏOz# q^èŒOQÍ aè#flOQÍ ÖË=Ù. PÜ«∞#
1907 _çÃãO|~üÖ’, 1908 E<£Ö’ ÉÁOÉÏ~Ú áêi„âßq∞Hõ „áêO`«OÖ’ [iÑ≤# HÍi‡Hõ
ã¨=∂"ÕâßÅÖ’ =~°æ áÈ~å\ÏxH˜ Jf`«OQÍ ™êQÍ~Ú. q^Õj =ã¨∞Î=Ùefl, =∞^•ºxfl
|Ç≤Ï+¨¯iOK«=∞#_»O „Ѩ^è•<åOâ◊OQÍ =ÙOk. ã¨fi^Õjx QÆ∞iOz K≥|∞`«∂ ''q∞Å∞¡Ö’¡ Ѩx
ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞Ok. L^ÀºQÆ∞Å∞ „ѨÜ≥∂[<åÅ∞ á⁄O^Œ∞`å~°∞. HÍi‡‰õΩÅ ã≤÷uQÆ`«∞ʼnõΩ „Ѩ[Å∞
„QÍ=∂Å∞ =keÃÑ\˜ì "≥à§ı ÖÏ XuÎ_ç KÕ¿ã Ѩiã≤`÷ ∞« ʼnõΩ ã¨O|O^èOŒ =ÙO@∞Ok. uÅH± q∞Å∞¡Ö’¡x
"Õ∞„ã‘ÎʼnõΩ, ã¨∂Ѩ~ü"≥·[~°¡‰õΩ q∞Å∞¡ HÍi‡‰õΩÅ Hõq∞\©Å <Õ~åÊ@∞ KÕÜ«∞=Åã≤OkQÍ ã¨ÅǨ
WKåÛ_»∞. "Õ∞„ã‘ÅÎ ∞ ‰õÄbefl ѨxÖ’H˜ `≥KÛÕ U*ˇO@∞¡ Hõ#∞Hõ ‰õÄbÅÖ’ "åiH˜ =∞Oz ѨÅ∞‰õΩ|_ç
=ÙO@∞Ok. ™ê^è•~°}OQÍ ‰õÄbÅ∞ ‰õÄ_® "Õ∞„ã‘Î ‰õΩÖÏxH˜, „áêO`åxH˜ K≥Ok#"åÔ~· =ÙO\Ï~°∞.
„H˜Ok ™ê÷~Ú ^ÀÑ≤_^ô •~°∞Öˇ#· "Õ∞„ã‘ÅÎ ‰õΩ áêsûÅ∞ ÖËHõ „a\˜+π "Õ∞<Õ[~°∞¡ ÖËHõ ã‘xÜ«∞~ü á¶È~ü=∞#¡`À
qÉèË^•Å∞O\Ï~Ú. „Ѩu q∞Å∞¡Ö’ „ÉÏǨχ} QÆ∞=∞™êÎÅ∞<åfl~°x, "åiH˜ "Õ∞„ã‘ÎÅÖ’ =∞Oz
ѨÅ∞‰õΩ|_ç =ÙO^Œx áÈbã¨∞ iáÈ~°∞ìÅ∞ ‰õÄ_® ¿Ñ~˘¯<åfl~Ú. JÖÏO\˜ QÆ∞=∞™êÎÅ „QÆ∂ѨÙÅ∞
Ju"å^Œ „ѨÉÏè "åxH˜ Ö’#Ü«∂º~Ú. `«~∞° "åu ÉÁOÉÏ~Ú HÍi‡Hõ ã¨OѶ∂¨ ÅÖ’ ‰õÄ_®, =ÚYºOQÍ
áê`« Ѩ^Œú`«∞Å #∞O_ç 1928Ö’ Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’x ysfl HÍ"£∞QÍ~ü ѨÓiÎQÍ
q_»Q˘@∞ì‰õΩ<Õ „Ѩܫ∞`åflÅ∞ KÕ¿ã=~°‰õΩ "Õ∞„ã‘ÎÅ∞ H©ÅHõ"≥∞ÿ# áê„`« x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞.
Ju"å^Œ <åÜ«∞Hõ`åfixH˜ ã¨Ê+ì̈"≥∞ÿ# Ѩiq∞`«∞Å∞<åfl~Ú. uÅH±ÃÑ· 1908 EÖˇ·Ö’
qKå~°} [iÑ≤ (ɡOQÍÖò >ˇ„~°i[OÃÑ· ˆHã¨iÖ’ "庙êÅ∞ ~åã≤#O^Œ∞‰õΩ) P~°∞ ã¨O=`«û~åÅ
*ˇ·Å∞ tHõΔ qkèOz#ѨC_»∞ HÍi‡‰õΩÅ P„QÆǨÏO ÃÑÅ∞¡|∞Hõ_»O K«i„`«Ö’ z~°ã¨‡~°}©Ü«∞ JOâ◊OQÍ
q∞QÆ∞Å∞`«∞Ok. *ÏfÜ«∞"å^Œ∞Å∞ ѨÅ∞ ã¨ÉèíÅÖ’ LѨ#ºã≤OKå~°∞. Hõ~°Ñ¨„`åÅ∞ ѨOKå~°∞.
^Œ∞~°ƒù~°"≥∞ÿ# r=# Ѩiã≤÷`«∞Å∞, Ѩx Ѩiã≤÷`«∞Å`À H˘@∞ìq∞\Ïì_»∞`«∞#fl HÍi‡‰õΩÅ∞ ѨÓiÎQÍ
Pi÷Hõ HÍ~°}ÏÅ s`åº KÕã#≤ ã¨"∞≥ ‡Å∞ =∂\˜ =∂\˜H˜ áÈbã¨∞Å *’HõºO`À J}z"ÕÜ∞« |_®¤~Ú.
1905 JHÀì|~ü á¶ÈxH±û q∞Å∞¡ ã¨"≥∞‡x áÈbã¨∞ Hõq∞+¨#~ü ã¨fiÜ«∞OQÍ <åÜ«∞Hõ`«fiO =Ç≤ÏOz
J}K«_®xfl HÍi‡‰õΩÅ∞ QÆ=∞xOKå~°∞. HÍi‡‰õΩÅ∞ ã‘fiÜ«∂#∞Éè=í O`À áÈbã¨∞efl, L#fl`åkèHÍ~°∞efl
`«=∞ ã¨Ç¨Ï[ â◊„`«∞=ÙÅ∞QÍ QÆ∞iÎOKå~°∞. uÅH±ÃÑ· qKå~°} „áê~°OÉèí"≥∞ÿ# EÖˇ·13 #∞O_ç
K≥^Œ∞~°∞ =∞^Œ∞~°∞QÍ ã¨"≥∞‡Å∞, ~åà◊√§ ~°∞=fi_»O, áÈbã¨∞Å`À Ѷ¨∞~°¬}Å∞ „áê~°OÉèí=∞Ü«∂º~Ú.
Ãã·#ºO ~°OQÆOÖ’H˜ kOK«|_çOk. EÖˇ· 22# uÅH±H˜ tHõΔ qkèOK«|_ç#ѨC_»∞ =¸e˚, *ˇ`å
=∂Ô~¯\ò =„ãÎ̈ "åºáê~°∞Å∞ 6 ~ÀAŠǨÏ~åÎàòH˜ Ñ≤Å∞Ñ≤KåÛ~°∞. ÉÁOÉÏ~Ú HÍi‡Hõ =~°æO EÖˇ·
28 =~°‰õΩ Ç¨Ï~åÎàò áê\˜Oz Ñ≤Å∞ѨÙx JHõΔ~åÖÏ J=∞Å∞ [iÑ≤Ok. 85 |@ìÅ q∞Å∞¡Ö’¡ 76
q∞Å∞¡ÅÃÑ· áêÔ~Öò Ô~·ÖËfi =~ü¯ëêѨÙÃÑ· (QÆ`«OÖ’1907 "Õ∞Ö’, 1908 [#=i ÃÑ^ŒÌ Pi÷Hõ
ã¨"≥∞‡Å∞ [iQÍ~Ú) ã¨"≥∞‡ „ѨÉèÏ=O f„=OQÍ =ÙOk. áÈbã¨∞Å∞ Ãã·#ºO ѨÅ∞=∂~°∞¡ HÍÅ∞ÊÅ∞
[iáê~°∞. JkèHÍiHõ „ѨHõ@# "Õ∞~°‰õΩ 16 =∞Ok HÍÅ∞ÊÅÖ’ ǨÏ`«∞ÅÜ«∂º~°∞. 43 =∞Ok
QÍÜ«∞Ѩ_®¤~°∞.
117
 uÅH±H˜ *ˇÅ· ∞ tHõΔ qkèOK«|_ç# `«~∞° "å`« EÖˇ· 29# Ü«∂„`å Hˆ O„^Œ"∞≥ #ÿ ѨO^èHŒ Ñõ Ó¨ ~ü
(ëÈÖÏѨÓ~ü lÖÏ¡)Ö’ ÃÑ^ŒÌ ^˘g∞‡ [iyOk. nxÖ’ áêÖÁæ#fl"å~°∞, x~°fiÇ≤ÏOz# "å~°∞
„H˜Ok ‰õΩÖÏʼnõΩ K≥Ok# "å~°x JkèHÍ~° iáÈ~°∞ì ¿Ñ~˘¯#flk. =∞Ǩ~åRÖ’ Ju"å^ŒO WHõ
U=∂„`«O z@Ê=<£ ‰õΩ„@ HÍÉ’^Œ∞. HÍx ~Ú`«~° ~å„ëêìÅÖ’ÖÏQÍ<Õ „Ѩ[Å`À ã¨O|O^è•Å∞
„Ѩ[Å`À ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO Z‰õΩ¯= HÍÅO H˘#™êQÆÖË^Œ∞. uÅH±x `˘ÅyOz# `«~°∞"å`«
=∞Ǩ~åRÖ’ Ju"å^ŒO =ºHÎ̃QÆ`« Ç≤ÏO™ê"å^Œ =∂~°æO KÕѨ\ ì̃Ok. <åã≤H± ™ê÷=~°OQÍ QÆÅ
Jaè#= ÉèÏ~°`ü „QÆ∂Ѩ٠KåÖÏ „Ѩ=ÚY"≥∞ÿ#kQÍ QÆ∞iÎOѨ٠á⁄OkOk. Wk ™ê=~°¯~ü ™È^Œ~°∞Å∞
1899Ö’ ™ê÷ÑO≤ z# q∞„`« "Õ∞àÏ ã¨∂Êùi`Î À 1907Ö’ Pq~°ƒqù OzOk. QÍfieÜ«∞~üÖ’ ~ÚÖÏO\˜
#= ÉèÏ~°`« „QÆ∂Ѩ٠=∞~˘Hõ\ ˜ =ÙOk. ã≤OkäÜ«∂ x~°O‰õΩâ◊`«fiO „H˜O^Œ Ѩx KÕã≤# "åiH˜
qѨ=¡ O Ѩ@¡ „Éè=í ∞Å∞ `˘ÅyáÈÜ«∂~Ú. ã¨fi^Õj ã¨O™êú<ånèâ√◊ Å∞ JO^Œ~∂° Hˆ =ÅO H©Å∞ÉÁ=∞‡Å∞
QÆ#∞Hõ #= ÉèÏ~°`« ™⁄Ãã\· © ã¨fiÜ«∞O ѨiáêÅ# `«# ÅHõΔ ºOQÍ „ѨH\õ O˜ zOk. HÍx =∞Ǩ~åRÖ’
>ˇ„~°i[O ZѨC_»∂ ɡOQÍÖòÖ’ ÖÏQÍ |Å=`«Î~°"≥∞ÿ# â◊HÎ̃QÍ Z^ŒQÆÖË^Œ∞. 1909–10 <å\˜
<åã≤H± QÍfieÜ«∞~ü ‰õΩ„@ ˆHã¨∞Å `«~°∞"å`« =∞Ǩ~åRÖ’ >ˇ„~°i[O ã¨^Œ∞Ì =∞}˜yOk.
HÍO„QÔ ãπ peHõ
1905 #∞O_ç 1907 =~°‰Ωõ *ÏfÜ≥∂^Œº=∞OÖ’x qq^èŒ ^èÀ~°}∞Å =∞^躌 Ѷ∞¨ ~°¬}Å∞
[iQÍ~Ú. g\˜ Ѩ~°º=™ê#OQÍ 1907 _çÃãO|~üÖ’ ã¨∂~°`üÖ’ HÍO„ÔQãπ peáÈ~ÚOk.
nxx Ju"å^ŒO Ü≥ÚHõ¯ ã¨Ê+ì̈"≥∞ÿ# ~°∂Ѩ=∞x, "åi "åi ã¨fiã¨÷ÖÏÖ’¡ Z^Œ∞~˘¯#fl Ѩ~å[Ü«∂efl
HõÑ≤Ê Ñ¨ÙK«∞Û‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ JdÅ ÉèÏ~°`« ™ê÷~ÚÖ’ [iy# Jã¨=∞‡u"å^Œ∞Å HõÅ~ÚHõQÍ QÍx
ã¨∂„fHõiOK«_»O JO`« qâ◊fiã¨hÜ«∞OQÍ HõxÊOK«_»O ÖË^Œ∞. HÍO„ÔQãπ JѨÊ\˜H˜ "åi¬Hõ
ã¨=∂"ÕâßÅ∞ [~°∞ѨÙH˘<Õ ã¨Oã¨÷ =∂„`«"Õ∞. JK«@ [iˆQ "å^ÀѨ"å^•Å‰õΩ Juâ◊Ü«∞O`À
‰õÄ_ç# „áê^è•#º`«`À „ѨKå~åÅ∞ [iˆQq. JѨÊ\˜H˜ JkèHÍ~°O ™êfinè#O KÕã¨∞HÀ"åÅx
PHÍOHΔ̃OKÕ@O`« ~å[H©Ü«∞ ã¨Oã¨÷QÍ HÍO„ÔQãπ Z^ŒQÆÖË^Œ∞. 1907–08 =~°‰õΩ Ju"å^Œ∞Å∞
"åi „áêOfÜ«∞ ™ê÷=~åÖˇ·# ɡOQÍÖò, ѨO*ÏÉòÖ’#∞, =∞Ǩ~åRÖ’x H˘xfl ÉèÏQÍÅÖ’#∂
F_çOѨ|_»ÖË^Œ∞. D HÍÅOÖ’ HÍO„ÔQãπH˜ QÆ}hÜ«∞"≥∞ÿ# ™ê÷<åxfl, ~°∂áêxfl KÕ‰õÄ~åÛÅx
H˘xfl „ѨÜ∞« `åflÅ∞ [iQÍ~Ú. x~°O`«~O° QÍ ~å[H©Ü∞« HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞ ™êyOKÕO^Œ∞‰õΩ HõÅHõ`åÎ
HÍO„ÔQãπ (1906) lÖÏ¡ ã¨OѶ∂¨ efl xi‡OKåÅx f~å‡xOzOk. 1907Ö’ 1908 „áê~°OÉèOí Ö’
Ju"å^Œ∞Å K˘~°=`À J<ÕHõ lÖÏ¡ ã¨^㌠∞¨ ûÅ∞ x~°fiÇ≤ÏOK«|_®¤~Ú. H˘O^Œ~∞° q∞`«"å^Œ <åÜ«∞‰õΩÅ∞
‰õÄ_® H˘`«Î "å`å=~°}ÏxH˜ J#∞‰õÄÅOQÍ ã¨~°∞ÌÉÏ@∞ KÕã¨∞H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ „Ѩܫ∞uflOKå~°∞.
1905 _çÃãO|~ü #∞O_ç HÍO„ÔQãπ =∞Ǩã¨ÉèíÅ`À áê@∞ ã¨=∞~°jÖË`«~° ã¨fi^Õj q^è•<åxfl
„áÈ`«ûÇ≤ÏOKÕO^Œ∞‰õΩ áêi„âßq∞Hõ ã¨^Œã¨∞ûÅ∞ x~°fiÇ≤ÏOK«|_®¤~Ú. P`«‡`åºQÆO, ã¨fiK«Ûù"≥∞ÿ#
<≥·uHõ`«, <≥ʼnõΩ ~°∂. 65Å∞ q∞OK«x "Õ`«#O`À ѨÓiÎHÍÅO HÍ~°ºHõ~°ÎÅ∞QÍ Ñ¨xKÕÜ«∂Å<Õ
q∞`«"å^Œ ÅHΔͺÅ`À 1905Ö’ QÀYÖË 'ãÔ̈~fiO\òû PѶπ WO_çÜ«∂ ™⁄Ãã·\ ©— ™ê÷Ñ≤OKå_»∞. HÍx
1909 ã¨OII <å\˜H˜ ‰õÄ_® ™⁄Ãã\· © 20 =∞Ok HÍ~°ºHõ~eΰ fl =∂„`«"∞Õ xÜ«∞q∞OK«∞HÀQÆeyOk.

118
W`«~° JOâßÅÖ’ HÍO„ÔQãπ QÆ`«OÖ’ ÖÏQÍ<Õ =ÙO_çáÈ~ÚOk. Ju"å^Œ f~å‡<åefl
P"≥∂kOKåÅx XÑ≤ÊOK«_O» JO>Ë =∞Oz „ѨKå~°O, J^Œ#OQÍ ¿Ñ~°∞ „Ѩu+¨Åì ∞ ã¨OáêkOK«_O»
=∂„`«"Õ∞.
1905 _çÃãO|~üÖ’ |<å~°ãπÖ’ Ju"å^Œ∞Å∞ qã≤i# ã¨"åÅ∞ =∞s |ÅÇ‘Ï#OQÍ
=ÙOk. QÀYÖË J^躌 HΔÀѨ<åºã¨O`À áê@∞ „Ѩ`ºÕ Hõ f~å‡#O ‰õÄ_® ɡOQÍÖò qÉè[í #x, J}z"Õ`«
K«~°ºefl YO_çOzOk. |Ç≤Ï+¨¯~°}H˜ ã¨O|OkèOz# „Ѩ™êÎ=# ÉèÏ+¨ J~°ú=∞#㨯`«`À =Ù<åfl~Ú.
''"åiH˜ q∞ye# ~å[H©Ü«∞Ѩ~°"≥∞ÿ# q^è•#O „Ѩ[efl PHõi¬OK«_»O =∂„`«"Õ∞...—— (f~å‡#O
XIII ã¨∞~ ˆ O„^Œ<å^ä£ =∂Å"åºÅKÕ „ѨuáêkOK«|_çOk) "ÕÅ∞û Ü«Ú=~åA ã¨O^Œ~≈° #x #„=∞`«QÍ,
Q“~°=„Ѩ^ŒOQÍ PǨfixOz# f~å‡<åxfl uÅH±, Å[Ѩu, "≥∂fÖÏÖò Ѷ¨∞’+π ã¨Éˇ˚H±ì û Hõq∞\©Ö’
=ºuˆ~H˜OKå~°∞. HÍx z=iH˜ ~år=∂~°æOQÍ "å~°∞, "åi J#∞K«~°∞Å∞ „áê~°OÉèí ã¨^Œã¨∞ûH˜
^Œ∂~°OQÍ =ÙO_çáÈÜ«∂~°∞. f~å‡#O UHõ„w=OQÍ P"≥∂kOK«|_çOk.
1906 _çÃãO|~ü <å\˜H˜ Ju"å^ŒO QÆ}hÜ«∞OQÍ =ÚO^ŒO[ "ÕãO≤ k. XHõ "Õ∞~°‰Ωõ
JO`«„~åR ã¨O|O^è•efl (1906 E<£Ö’ uÅH± HõÅHõ`åÎ ã¨O^Œ~°≈#ÖÏO\˜ „Ѩܫ∞`åflÅ`À)
ÃÑOK«∞‰õΩ#flk. ~å#∞#fl HõÅHõ`åÎ ã¨^㌠∞¨ ûÖ’ uÅH± ÖËHõ Å[Ѩux J^躌 ‰õΩΔ x Kտ㠄ѨÜ∞« `åflʼnõΩ
ÉÁOÉÏ~Ú =Ú~îå (Ѷ≤~À*òëê "≥∞ǨÏ`å, "åKå, QÀYÖË) ‰õΩ~°∞=$^Œ∞ú_»∞ JO^ŒiH©
P"≥∂^ŒÜ≥∂Qƺ"≥∞ÿ# <Ò~Àrx =ÚO^Œ∞‰õΩ `≥zÛ J_»∞¤‰õΩ#flk. HõÅHõ`åÎ ã¨^Œã¨∞ûÖ’ |Ç≤Ï+¨¯~°},
ã¨fi^Õj, *ÏfÜ«∞ q^Œº, ã¨fiÜ«∞O ѨiáêÅ#ÅÃÑ· f~å‡<åÅ`À HÍO„ÔQãπÃÑ· Ju"å^Œ „ѨÉèÏ=O
(ÉèÏ+¨Ö’ `«~°K«∞QÍ ã¨OkQÆú`« KÀ@∞ KÕã¨∞H˘#flѨÊ\˜H˜) ã¨Ê+¨ìOQÍ HõxÑ≤OzOk. <Ò~Àr
L^ÕÌâ◊ѨÓ~°fiHõOQÍ<Õ HÍO„ÔQãπ ÅHΔͺxfl Jã¨Ê+ì̈"≥∞ÿ# Ѩ^Œ*ÏÅO`À ѨÙ#ifizOKå_»∞. '„a@<£Ö’
ÖËHõ =Åã¨ÅÖ’ =Ù#fl ã¨fiÜ«∞O ѨiáêÅ# ÖËHõ ã¨fi~å[ºO— – „a@<£ =Åã¨Å =∞^茺 ~å[H©Ü«∞
=º=ã¨÷ÅÖ’ QÆ}hÜ«∞"≥∞ÿ# `Õ_® Hõhã¨O "≥ãπì q∞x+ì̈~ü K«@ìO 1926 =~°‰õΩ H˘#™êyOk.
|Ç≤Ï+¨¯~°}x ~Ú`«~° ~å„ëêìʼnõΩ qã¨ÎiOK«_®xH˜, a~°∞^Œ∞efl, q^Õj =ã¨∞Î=Ùefl
|Ç≤Ï+¨¯iOK«_®xH˜ aÑ≤<£ÖÏÖò KÕã≤# „Ѩܫ∞`åflefl =∂Å"åº, QÀYÖËÅ∞ J_»∞¤‰õΩ<åfl~°∞. 1907
ã¨O=`«û~°=∞O`å <åÅ∞QÆ∞ „Ѩ^è•#"≥∞ÿ# f~å‡<åʼnõΩ "Õ̂~fi~°∞ "åºMϺ<åÅ∞ KÕÜ«∞|_®¤~Ú.
`«~°∞"åu HÍO„ÔQãπ ã¨^Œã¨∞ûx <åQÆѨÓ~ü #∞O_ç ã¨∂~°`üH˜ =∂~°Û_»OÖ’ "≥∞ǨÏ`å
ã¨Ñ¶¨bHõ$`«∞_»Ü«∂º_»∞. ™êO„Ѩ^•Ü«∞O „ѨHÍ~°O ™ê÷xHõ PǨfi# Hõq∞\© J^茺‰õΔΩ_»∞ HÍO„ÔQãπ
J^茺‰õΔΩxQÍ Z#∞flHÀ|_»`å_»∞. q∞`«"åk ~å+π aǨs É’ãπ ZxflHõ ^èŒ$=Ѩ_çOk. W~°∞ѨHΔÍÅ∞
Ѷ¨∞~°¬}H˜ ã≤^ŒúѨ_ç =KåÛ~Ú. ã¨^Œã¨∞û „áê~°OÉèí k<å# HõÅHõ`åÎ <åÅ∞QÆ∞ f~å‡<åÅ∞ =ke
"ÕÜ«∞|_»∞`«∞<åflÜ«∞x =^ŒO`«∞Å∞ "åºÑ≤OKå~Ú. _çÃãO|~ü 27# uÅH± ã¨^Œã¨∞û "å~Ú^•
f~å‡#O H˘~°‰õΩ qѶ¨Å „Ѩܫ∞`«flO KÕâß_»∞. (PǨfi#ã¨OѶ¨∞ J^茺‰õΔΩ_»∞ u~°ã¨¯iOKå_»∞).
HÀáÈ„k‰õΩÎÖˇ·# =∞~åsîÅ∞ K≥ѨCÅ∞ qã≤~å~°∞. QÆO^Œ~°QÀà◊O`À ã¨Éèí J~åúO`«~°OQÍ ~°^ŒÌ~ÚOk.
Ѷ¨∞~°¬}ʼnõΩ ÉÏ^茺`« Z=i^Œ<Õk q"å^•ã¨Ê^ŒOQÍ q∞yeáÈ~ÚOk (Ju"å^Œ∞Å∞ KåÖÏ=∞Ok
ÖÏsîÅ`À =zÛ# =∂@ x["Õ∞). HÍx HõqfiOѨÙʼnõΩ áêÅÊ_çOk q∞`«"å^Œ∞ÖË. ã¨∂~°`ü HÍO„ÔQãπ
119
`«~°∞"å`« KåÖÏ <≥ÅÅ áê@∞ Å[Ѩu~åÜü∞, uÅH± – PÜ«∞# ɡOQÍb q∞„`«∞Å∞ HÍO„ÔQãπ
ѨÙ#ˆ~H©Hõ~°} H˘~°‰õΩ „Ѩܫ∞uflOKå~°∞. ÉÁOÉÏ~Ú q∞`«"å^Œ „QÆ∂Ѩ٠~årH˜ ã≤^ŒúѨ_»ÖË^Œ∞.
Hõi#î OQÍ =º=ǨÏiOzOk. JÅǨÉÏ^£ HÍO„ÔQãπ (1908 U„Ñ≤Öò) peHõ JOu=∞ x~°Ü ‚ ∞« =∞x
ã¨Ê+¨Oì KÕãO≤ k. HÍO„ÔQãπ q^è•<åÅ∞ YzÛ`«OQÍ ~å*ϺOQÆ|^Œ"ú ∞≥ #ÿ =x, JѨÊ\˜H˜ =Ù#fl áêÅ<å
q^è•#OÖ’ „Hõ=∞|^Œú"≥∞ÿ# ã¨O㨯~°}Å∞ `≥KÕÛO^Œ∞‰õΩ Ñ¨iq∞`«=∞=Ù`«∞O^Œx, JxflO\˜x q∞Oz
=¸_»∞ ã¨O=`«û~åʼnõΩ ÃÑ·QÍ Ñ¨xKÕ¿ã QÆ∞iÎOѨ٠QÆÅ ã¨Oã¨÷efl „Ѩux^èŒ∞Å∞ =∂„`«"Õ∞
Z#∞flHÀ"åÅx x|O^èŒ<å=ox ~°∂á⁄OkOzOk. Éèíq+¨º`«∞ÎÖ’ [~°QÆ#∞#fl ã¨^Œã¨∞ûʼnõΩ
Ju"å^Œ∞Å∞ ~å‰õΩO_® "≥e"ÕÜ«∞_®xH˜ KÕÜ«∞QÆey# „Ѩܫ∞`åflÅhfl KÕã≤Ok. q∞`«"å^Œ
<åÜ«∞Hõ`«fiO JO`« Ѩ@∞ì q_»∞Ñ¨Ó ÖËx "≥·Yi J=ÅaOK«_®xH˜ =ÚYº HÍ~°}O : JѨC_»∞
WOQÆ¡O_£Ö’ e|~°Öòû JkèHÍ~°OÖ’ LO_»@O, e|~°Öò ~å[H©Ü«∞"Õ`«Î *Ï<£ "≥∂ˆ~¡ ~å[º
HÍ~°º^Œi≈QÍ =ÙO_»@O`À „ѨÉèí∞`«fi ã¨O㨯~°}Å∞ KÕѨ_»∞`«∞O^Œx q∞`«"å^Œ <åÜ«∞Hõ`åfixH˜
QÆÅ QÆ\ ì̃ #=∞‡HõO. HÍ|\ì̃ „a\˜+π q^è•<åÅÖ’ =zÛ# Ѩi}Ï=∂xH˜ J#∞QÆ∞}OQÍ =∂~°_»O
J=ã¨~°=∞#∞‰õΩ#flk.
J}z"Õ`,« ã¨=∂^è•#Ѩ~K
° _« O» , qÉèlí Oz áêeOK«_O» : 1909–1914
„a\˜+≤O_çÜ«∂ „ѨÉèí∞`«fiOÖ’ Ѷ¨ÖÏ<å K«~°º KÕѨ@ì_®xH˜ HÍ~°‰õΩÅ∞ "≥·„™êÜ«∂ ÖËHõ
~å[º HÍ~°º^Œ~å≈ ? – J<Õ JOâ◊OÃÑ· KåÖÏ K«~°Û [iyOk. KåÖÏ ™êÇ≤Ï`«ºO "≥Å∞=_çOk.
=∞#O QÆ=∞xOK«É’`«∞#fl@∞¡QÍ L^•~°"å^Œ „Ѩ=ÚY∞_»∞QÍ ¿Ñ~°∞QÍOz# "≥∂ˆ~¡H˜ "≥·„™ê~ÚH˜
=∞øeHõ JOâßÅÃÑ·# qÉèË^•Å∞#fl@∞¡ "åi =∞^茺 #_çz# L`«Î~° „Ѩ`«∞º`«Î~åÅÖ’x H˘xfl
ÉèÏQÍÅ∞ =∂r ~å[º HÍ~°º^Œi≈ PÜ«∞# ÉèÏ~°º „ѨK«∞iOz# qÉèÏQÍÅ ^•fi~å ã¨Ê+ì̈=∞~ÚOk.
HÍx ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’x ~å[H©Ü«∞ JâßOux Ѩi+¨¯iOKÕO^Œ∞‰õΩ "å~°∞ ~Ú`«~° JkèHÍ~°∞Å`À
Hõeã≤ ~°∂á⁄OkOz# q^è•<åÅ ~°∂ѨHõÅÊ#, P `«~°∞"å`« „a\˜+π ѨiáêÅ# H˘#™êy#O`«
HÍÅO "å\˜ „áê=∂}˜Hõ`« – =ÚYºOQÍ QÆ=∞xOK«=Åã≤# JOâ◊O. D q^è•<åefl =¸_»∞
=ÚYº"≥∞#ÿ ÉèÏQÍÅ∞QÍ qÉèlí OK«=K«∞Û. ÉÏǨ@"≥∞#ÿ J}z"Õ`,« q∞`«"å^Œ∞efl ã¨g∞HõiOKÕO^Œ∞‰õΩ
~å~ÚfÅ∞, ~Ô O_»= ^•x`À ã¨O|O^èOŒ QÆÅ^Õ J~Ú#ѨÊ\˜H© =¸_»= JOâ◊OQÍ ¿Ñ~˘¯#^Œy#k
qÉèílOz áêeOK«_»O. qÉèílOz áêeOKÕ q^è•<åxH˜ „Ѩ`ÕºHõ xÜ≥∂[Hõ=~åæÅ q^è•#O
ã¨Ê+ì̈"≥∞ÿ# L^•Ç¨Ï~°}.
1906 `«~°∞"å`« J}z"Õ`« K«~°ºÅ∞ H˘O`« ɡ~°∞‰õΩ`À KÕѨ\ì|_®¤~Ú. HÍ~°}O
J}z"Õ`« K«~°ºÅ∞ q^•º=O`«∞Öˇ·# ÉèÏ~°fÜ«ÚÅÃÑ· KÕѨ@ì|_®¤~Ú. g~°∞ yi[# `≥QÆʼnõΩ
K≥Ok# "å~°∞ HÍ^Œ∞. Ô~·`åOQÆ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞^•~°∞Å∞ HÍ^Œ∞. ã¨"≥∞‡ KÕ¿ã HÍi‡‰õΩÅ∞ HÍ^Œ∞.
gix ã¨O`«$Ñ≤ΠѨ~°KÕO^Œ∞‰õΩ áœ~° ǨωõΩ¯Å∞, K«@ì|^Œú áêÅ# – XHõ "åãÎ̈=OQÍ, Ãã·^•úOuHõ
™ê^èŒ#OQÍ K«∂ÃÑ@ì|_çOk. H˘`«ÎQÍ U~°Ê_ç# `«∂~°∞Ê ÉˇOQÍÖò – J™êûO „áêq#∞û ÖˇÑ¶≤ì<≥O\ò
QÆ=~°fl~ü ÉÏOѶÖ≤ ò¤ Ѷ٨ Å¡~ü J}z"Õ`« K«~º° efl "≥Ú@ì"Ú≥ ^Œ@ ÉÏi™êÖò QÆ∂~åöÅÃÑ· „ѨÜ∂≥ yOKå_»∞.
=O^Õ=∂`«~O° x<å^•xfl x¿+kèOKå_»∞. ~å[H©Ü∂« ÅÖ’ áêÖÁæ#flO^Œ∞‰õΩ áê~îâ° ßÅÅ J#∞|^Œ`ú «
120
~°^∞Œ Ì KÕÜ∞« Ü«∞uflOKå_»∞. q∞O\’, JO`«HOõ >Ë "≥∂~ˆ ¡ HõÅ=~°Ñ_¨ ®¤~∞° . áê~îâ° ßÅÅ J#∞|^Œ`ú ë Ñ·
K≥Å~ˆ y# q"å^ŒO ã¨=∞㨺ÃÑ· Ѷ٨ Å¡~ü ~år<å=∂ "≥O@<Õ P"≥∂kOK«|_çOk. ѨO*ÏÉò Ѷ∞¨ @#Å∞
ɡOQÍÖò ÉÏO|∞ Ѷ¨∞@#Å `«~°∞"å`« JO>Ë 1907–08Ö’ f„="≥∞ÿ#, „Hõ=∞|^Œú"≥∞ÿ# J}z"Õ`«
„áê~°OÉèí=∞~ÚOk. „Ѩ`ÕºHõ"≥∞ÿ# „áêO`åÅÖ’ q„^ÀǨÏHõ~° ã¨=∂"ÕâßÅ∞ x¿+kèOK«|_®¤~Ú
(1907 "Õ∞, #=O|~ü) "å~åΠѨ„uHõÅ K«\ÏìÅ`À =Ú„^Œ}ÏÅÜ«∂Å ™êfinè#O (1908 E<£,
1910 Ѷ≤„|=i) KÕã¨∞HÀ|_®¤~Ú. <Õ~° K«\ÏìÅ ã¨=~°}`À 1908 _çÃãO|~üÖ’ ɡOQÍÖò
ã¨q∞`«∞ÅÖ’ x¿+^èŒO qkèOK«|_çOk. 1907 "Õ∞Ö’ Å[Ѩu~åÜü∞ Jl`ü ã≤OQ∑ʼnõΩ 1908
_çÃãO|~üÖ’ ɡOQÍÖò <åÜ«∞‰õΩʼnõΩ nfiáêO`«~°"å㨠tHõΔÅ∞ qkèOK«|_®¤~Ú. "≥∂ˆ~¡ `«~°K«∞QÍ
q∞`«"å^Œ =∞O„`«O [Ñ≤OKå_»∞ HÍx nfiáêO`«~° "å㨠tHõΔÅ QÆ_»∞=Ùx H˘kÌQÍ `«yæOK«_»O
`«Ñ¨Ê KÕÜ«∞QÆeyOn, KÕã≤On Ug∞ ÖË^Œ∞. 1910 `«~°∞"å`« Ǩi¤OQ∑ ǨÏÜ«∂OÖ’ „ѨÉèí∞`«fi
Hõiî# "≥·Yi H˘#™êyOk. Ü«Ú^ŒúHÍÅOÖ’ ÉèÏ~°`«^Õâ◊ ~°HõΔ} K«@ìO 1915`À Jk Ѩ~åHÍ+ì̈H˜
KÕiOk.
QÀYÖË`À KåÖÏ ã¨=∂"ÕâßÅ∞ [iÑ≤# "≥∂ˆ~¡ ɡOQÍÖò qÉèí[#`À K≥ň~y# „Ѩ*Ï
q^Õfiëêxfl H˘xfl ã¨O㨯~°}Å`À `«yæOKÕO^Œ∞‰õΩ q∞O\’H˜ #K«ÛK≥¿ÑÊ „Ѩܫ∞`«flO KÕâß_»∞.
áÈ`« W#∞=ÚÖÏO\˜ L#fl`åkèHÍ~° =~°æ áêÅ# ™êyOK«_»O JO`« =∞Ozk HÍ^Œ∞. K«@ìã¨ÉèíÖ’¡
Zy˚‰õĺ\˜"£ H“xûà◊§Ö’ ÉèÏ~°fÜ«ÚʼnõΩ =∞iH˘O`« J=HÍâ◊O HõeÊOKåe. |_≥˚\ò K«~°ÛÅÖ’
=∞iH˘O`« ã¨=∞Ü«∞O ˆH\Ï~ÚOKåe. ã¨=~°}Å∞ KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ J#∞=∞uOKåe. JkèHÍ~°∞Å∞
"≥∞*Ïi\©QÍ ZÖÏQÆ∂ =ÙO\Ï~°∞ QÆ#∞Hõ ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ WOw¡+¨μ ~å[H©Ü«∞ ã¨Oã¨÷efl „Ѩ"Õâ◊ÃÑ>Ëì
ã¨=∞¿ãº ÖË^Œ∞ (q∞O\’H˜ ÖËYÅ∞ 1906 E<£ 1, E<£ 15) HÍx ã¨O㨯~°} „Ѩuáê^Œ#Å∞
HõÅHõ`åÎ #∞O_ç =ã¨∞Î<åflÜ«∞x q∞O\’, ~Ú`«~° JkèHÍ~°∞Å xtÛ`åaè„áêÜ«∞O. "≥∂ˆ~¡
„Ѩuáê^Œ#Å#∞ `«$}©HõiOK«‰õΩO_® áê~°¡"≥∞O@s Hõq∞+¨<£H˜ x"ÕkOKåÅx x~°‚~ÚOKå~°∞.
ã¨O㨯~°}Å =Ú™ê~Ú^• Ѩ^HŒä Íxfl `«Ü∂« ~°∞ KÕÜ∞« _®xH˜ KåÖÏ ã¨=∞Ü«∞O fã¨∞H˘#fl `«~∞° "å`«
`«∞^Œ‰õΩ 1908 JHÀì|~ü 1# ѨOÑ≤OKå~°∞. ZÖÏO\˜ `«~°Ç¨ q∞`«"å^Œ∞efl ã¨g∞HõiOKåÅ<Õ
JOâ◊OÃÑ· ‰õÄ_® qÉèËkOKå~°∞. "≥∂ˆ~¡ QÀYÖË `«~°Ç¨ HÍO„ÔQãπ q∞`«"å^Œ∞Å`À ã¨~°∞ÌÉÏ@∞¡
KÕã∞¨ HÀ"åÅ<åfl_»∞. "≥„· ™ê~Ú HÍO„ÔQãπ "≥Å∞ѨŠ=Ù#fl q^èÜ Õ Ú« efl q∞`«"å^Œ∞Å∞QÍ ÉèÏqOKå_»∞.
PÜ«∞# `˘Å∞`« ã¨fi^Õj ã¨O™ê÷<ånèâ◊√Å |$O^•xfl ã¨∂zOKå_»∞. "≥#∞"≥O@<Õ ã¨=∞`«∞ź`«
™êkèOKÕO^Œ∞‰õΩ L#fl`« =~åæxH˜ K≥Ok# =Úã≤¡OÅ∞ ‰õÄ_® =ÙO_®Å<åfl~°∞. q∞O\’, PÜ«∞#
~å[H©Ü∞« HÍ~°º^Œi≈ Ǩϟ~üHÀ~ü¤ |@¡~ü ã¨fi^Õj ã¨O™ê÷<åŠѨ@¡ „a\˜+π "≥Y· i #∞O_ç "≥^· ˘ÅQÆ_®xH˜
NHÍ~°O K«∞\Ïì~∞° . 1909 L^ŒÜ∞« ѨÓ~ü „ѨãO¨ QÆOÖ’ ã¨fi^Õj ã¨O™ê÷<åÅ JO`«~`æ° « =º=Ǩ~åÅÖ’
*’HõºO KÕã∞¨ HÀ‰õÄ_»^<Œ kÕ `«=∞ q^è•#=∞x K≥áêÊ~°∞. ~å[„^ÀǨxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ ã¨fi^Õj~åAÅ∞
ã¨q∞+≤ìQÍ Ñ¨xKÕÜ«∞_»O „a\˜+¨μ ã≤OǨã¨#O Ѩ@¡ "åiH˜ QÆÅ ™êfiq∞ÉèíH˜ÎH˜, q^èÕÜ«∞`«‰õΩ
L^•Ç¨Ï~°}QÍ ¿Ñ~˘¯<åfl_»∞. P q^èŒOQÍ ã≤áê~ÚÅ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ `«~°∞"å`« [q∞O^•~°∞Å∞
ÃÑ^ŒÌ Éè∂í ™êfi=ÚÅ`À J=ÅOaOz# "≥∞„ÿ f q^è•#O *ÏfÜ«∞"å^Œ „Ѩ=∂^•xfl Z^Œ∞~˘¯#_®xH˜
J#∞ã¨iOK«|_çOk. ™ê=∞~åúºxfl ÃÑOK«_®xH˜ ã¨fi^Õj ã¨O™ê÷<åÅÖ’ *’HõºOKÕã¨∞HÀ"åÅ<Õ
Hõ~°̊<£ q^è•#O =^Œe<ÕÜ«∞|_çOk.
121
 ÉèÏ~°`«^Õâ◊ K«@ì ã¨ÉèíÅ K«@ìO 1909 K«@ìã¨ÉèíÅ ã¨Éèí∞ºÅ‰õΩ |_≥˚@∞ÃÑ· K«~°ÛÖ’
áêÖ’æ<OÕ ^Œ∞‰õΩ, „Ѩâfl◊ Å∞ J_çQˆ O^Œ∞‰õΩ, f~å‡<åÅ∞ „ѨkáêkOKÕO^Œ∞‰õΩ J=HÍâßÅ∞ HõeÊOzOk.
"≥Ú@ì"Ú≥ ^Œ\ ™˜ êiQÍ ZxflHõÅ q^è•<åxfl „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ\˜Oì k. ã‘@¡ Hˆ \Ï~ÚOѨÙ, JÉèºí ~°∞Åú J~°›`Å« ∞
™êúxHõ „ѨÉ∞íè `åfiÅ ã≤áê~ÚʼnõΩ =^Œe"ÕÜ∞« |_®¤~Ú. ã¨O㨯~°}efl `«yOæ K«_®xH˜ HÀ`« ÃÑ@ì_®xH˜
L#fl`åkèHÍ~° =~åæxH˜ =Åã≤#xfl J=HÍâßÅ∞ HõeÊOK«|_®¤~Ú. ã¨OѨ#fl =~åæʼnõΩ,
Éèí∂™êfi=ÚʼnõΩ, =∞ǨÏ=∞‡nÜ«ÚʼnõΩ Ü«¸~°Ñ¨Ù "å}˜[º"Õ`«ÎʼnõΩ ÉèÏ~°fÜ«∞ "å}˜[º"Õ`«ÎʼnõΩ
„Ѩ`ÕºHõ"≥∞ÿ# J=HÍâßÅ∞ HõeÊOK«|_®¤~Ú. ™ê„=∂[º"å^Œ K«@ì ã¨ÉèíÅÖ’ „ѨÉèí∞`«fi "≥∞*Ïi\©H˜
Ǩg∞ ("≥Ú`«OÎ 60 =∞Ok ã¨É∞íè ºÅÖ’ ZxflHõÜ∞Õ º ã¨É∞íè ºÅ∞ 27 =∞Ok =∂„`«"∞Õ ) HõeÊOK«|_çOk.
„á⁄"≥x¬Ü«∞Öò H“xûà◊§Ö’ H˘O`«=∞Ok <åq∞<Õ>ˇ_£ ã¨ÉèíºÅ∞O\Ï~°∞ QÆ#∞Hõ "å\˜Ö’ JkèHÍ~°
"≥∞*Ïi\© „Éè=í ∞Å∞ HõeÊOK«_®xH˜ L^ÕtÌ OK«|_çO^Õ. ~å[H©Ü∞« OQÍ „Ѩ=∂^ŒHÍ~°∞Å∞QÍ ÉèÏqOz#
ã¨Éèí∞ºefl u~°ã¨¯iOKÕ JkèHÍ~°O „ѨÉèí∞`åfixH˜ =ÙO@∞Ok. JO`ÕQÍHõ WOÑ‘iÜ«∞Öò H“xûÖòÖ’
ZxflHõÜÕ∞º 27 ã‘@¡Ö’ 8H˜ `«‰õΩ¯=Q͉õΩO_» =Úã≤¡O „Ѩ`ÕºHõ xÜ≥∂[Hõ =~åæʼnõΩ i[~°∞fi
KÕÜ«∞|_®¤~Ú. (1910 ZxflHõÅÖ’ [#~°Öò ã‘@¡Ö’ =¸_çO\˜x "å~°∞ ÔH·=â◊O KÕã¨∞‰õΩ<åfl~°∞)
ZxflHõÅ xÜ«∞=∂Å∞ ‰õÄ_® Ѩ~°ã¨Ê~° q^Õfiëêxfl ÃÑOKÕ q^èŒOQÍ ~°∂á⁄OkOK«|_®¤~Ú.
Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ HõO>ˇ `«‰õΩ¯= P^•Ü«∞O QÆÅ =Úã≤¡OʼnõΩ F@∞ǨωõΩ¯ HõeÊOK«|_çOk. JO`ÕQÍHõ
JkèHÍ~°∞Å∞ =Úã≤¡O <åÜ«∞‰õΩÅ∞ ã¨=∂[O "≥Ú`åÎxfl QÆ∞iOz =∂\Ï¡_ç#ѨÊ\˜H© =Úã≤¡OÅÖ’
‰õÄ_® ‰õΩb# =~åæʼnõΩ =∂„`«"Õ∞ „áê^è•#º`« W=fi_»O „ѨÉèí∞`«fi q^è•#=∞~ÚOk. 1916Ö’
Ü«Ú.Ñ≤. ™êúxHõ ã¨Oã¨Åú ‰õΩ „Ѩ`ºÕ Hõ xÜ≥∂[Hõ=~åæÅ∞ qã¨iÎ OK«|_ç#ѨÙÊ_»∞ „ѨÉ∞íè `åfixH˜ JO`«QÍ
qâ◊fiã¨hÜ«ÚÅ∞QÍ HõxÑ≤OK«x ÖÏÜ«∞~°∞,¡ _®Hõ~ì ∞° ¡ ÖÏO\˜ =$uÎ^•~°∞Å∞, =Úã≤O¡ ÅÖ’x LÖË=∂Å
HõO>Ë „ѨÉèí∞`«fi L^ÀºQÆ∞Å∞ ÃÑ#¬#~°∞¡ Éèí∂™êfi=ÚʼnõΩ Z‰õΩ¯=QÍ F@∞ ǨωõΩ¯ J=HÍâ◊O
HõeÊOK«|_çOk.
ã≤=∂¡ „áêux^茺O – =Úã≤¡O bQ∑
Ü«Ú.Ñ≤., JbѶ¨∞~ü =Úã≤¡O ‰õΩb# „QÆ∂ѨÙÅ∞ =Úã≤¡OʼnõΩ „Ѩ`ÕºHõ xÜ≥∂[Hõ =~åæÅ∞
HÍ"åÅx, =Úã≤¡OÅ∞ ™ê„=∂[º ~°HõΔ}‰õΩ KÕã¨∞Î#fl ¿ã=ʼnõΩ „ѨuѶ¨ÅOQÍ "åi ã¨OYº‰õΩ q∞Oz
„áêux^茺O HõeÊOKåÅx 1906 JHÀì|~ü 1# q∞O\’‰õΩ ã≤=∂¡Ö’ „áêux^茺O KÕâß~Ú.
J"Õ „QÆ∂ѨÙÅ∞ _è®HÍÖ’ 1906 _çÃãO|~üÖ’ ã¨b=ÚÖÏ¡ „áê~°OaèOz# =Úã≤¡O bQÆ∞#∞ ÔH·=ã¨O
KÕã¨∞‰õΩ<åfl~Ú. „a\˜+π "åi Hõ#∞ã¨#flÅÖ’ "åi P^ÕâßÅ "Õ∞~°‰õΩ #_»Ñ¨|_»∞`«∞#fl L^Œº=∞OQÍ
*ÏfÜ«∞ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ (Ç≤ÏO^Œ∂ =∞`«"å^Œ∞Å∞) P~ÀѨ}Å#∞ =Úã≤¡O bQÆ∞ Jaè=∂#∞Å∞
YO_çOKå~°∞. 1890 #∞O_ç =Úã≤O¡ ʼnõΩ <åq∞<Õ+<¨ £ ^•fi~å „áêux^躌 O HõeÊOKåÅx ã¨Ü∞« º^£
JǨÏ=∞‡^£ „QÆ∂Ѩ٠Jiúã¨∂Î =ÙOk. ZxflHõÅ∞ Jx"å~°º=∞ÜÕ∞º@ѨÊ\˜H˜ „Ѩ`ÕºHõ xÜ≥∂[Hõ=~åæÅ
_ç=∂O_£ =ÚO^Œ∞‰õΩ =zÛOk. ~å[H©Ü«∞ K≥·`«#ºO QÆÅ =Úã≤¡OÅÖ’ JO`«~°æ`« qÉèË^•Å∞
`«Ö`ˇ åÎ~Ú. Ü«Ú=‰õΩÅ∞, q^•º=O`«∞Öˇ#· =Úã≤O¡ Ü«Ú=‰õΩÅ∞ HÍO„ÔQãπ "≥Ñ· Ù¨ PHõi¬`∞« Å~Ú<å~°∞
QÆ#∞Hõ K«∞~°∞ÔH·# ~å[H©Ü«∞ ѨO^ä• J=ã¨~°=∞x ã¨Ü«∞º^£ JǨÏ=∞‡^£ ~å[H©Ü«∞ "å~°ã¨∞_»∞
"≥Úã≤<£ LÖò–=ÚÖò¯ 1906 PQÆã¨∞ì 4# „Ñ≤xûáêÖò P~üÛ É’Öò¤‰õΩ x"ÕkOKå_»∞. JbѶ¨∞~üx
122
 ^ÒÅ`ü Ǩτã¨`ü "≥ڄǨ ÖËHõ =∞ǨÏ=∞‡^•b ÖËHõ ÖÏǨϟ~ü [q∞O^•~°∞ Ѩ„uHõ ã¨Oáê^Œ‰õΩ_»∞
[Ѷ¨~ü PbMÏ<£ ÖÏO\˜ "åix ^Œ$+≤ìÖ’ ÃÑ@∞ìH˘x D q[˝Ñ≤Î KÕã≤ LO_»=K«∞Û. Ç≤ÏO^Œ∂
=Úã≤O¡ ~å[H©Ü∞« ã¨"∞≥ Hÿ ºõ `«x ã¨=∞iúã∂¨ Î 1906 "Õ∞Ö’ JbѶ∞¨ ~ü q^•ºi÷ ã¨OѶ∞¨ O XHõ f~å‡<åxfl
P"≥∂kOzOk. ã¨~ü ã¨Ü«∞º^£ JǨχ^£ q^è•#O QÍx, <å q^è•#OQÍx =Úã≤¡OʼnõΩ ZÖÏO\˜
"Õ∞Å∞ KÕÜ«∞_»O ÖË^Œx q^•º~°∞÷Å∞ „ѨKå~°O KÕã¨∞Î<åfl~°∞ QÆ#∞Hõ P~üì É’Öò¤ `˘e =Ú™ê~Ú^•
Ѩ„`«OÖ’x ~å[H©Ü«∞ PO^Àà◊#ʼnõΩ ^Œ∂~°OQÍ LO\Ï=∞x „Ѩ=∂}O KÕã¨∞Î#fl@∞¡ ¿Ñ~˘¯#fl
"åHͺxfl `˘ÅyOKåÅx "≥ÚÇ≤Ïã≤<£–LÖò–=ÚÖò¯ Ѩ@∞ì|\Ïì_»∞.
J~Ú#ѨÊ\˜H© =∞`«Ñ¨~°"≥∞ÿ# qÉèí[#x „a\˜+π"å~°∞ „áÈ`«ûÇ≤ÏOK«_»O XHõ Kåi„`«Hõ
"åã¨Î=O. H˘`«ÎQÍ U~°Ê_ç# „áÈq<£ûÖ’ Ô~O_»∞ =∞`åʼnõΩ K≥Ok# „Ѩ[efl ѨÙÅ¡~ü
~Ô K«ÛQ˘_»∞`«∞<åfl_»x q∞O\’ 1906 PQÆã∞¨ ì 15# "≥∂~ˆ H¡ ˜ ~åã≤# ÖËYÖ’ ã¨Ê+¨Oì QÍ ¿Ñ~˘¯<åfl_»∞.
J`«x "å~°ã¨∞_»∞ H˘`«Î L^ÀºQÍÅÖ’ =Úã≤¡OʼnõΩ J#∞‰õÄÅOQÍ =º=ǨÏiOK«_»O
H˘#™êyOKå_»∞. J`«_»∞ ~å[H©Ü«∞ „áê^è•#º`« QÆÅ JOâ◊OQÍ ¿Ñ~˘¯x _è»Hͯ #"å|∞
ã¨b=ÚÖÏ¡‰õΩ 14 ÅHõΔÅ ~°∂áêÜ«∞Å∞ JѨC =∞OE~°∞ KÕ~ÚOK«=Åã≤#kQÍ q∞O\’ÃÑ·
XuÎ_ç `≥KåÛ~°∞. "≥ÚÇ≤Ïã≤<£–LÖò–=ÚÖò¯ W`«~° =Úã≤¡O <åÜ«∞‰õΩÅ∞ „Ñ≤xûáêÖò P~üì É’Öò¤
^•fi~å "≥·„™ê~Ú „ÃÑ·"Õ\ò Ãã„Hõ@s _»<£ÅÑπ ã≤‡`ü`À#∞, ÅHÀfl Hõq∞+¨#~ü Ǩ~ü HÀ~üì |@¡~üÖÏO\˜
JkèHÍ~°∞Å`À#∞ ã¨xflÇ≤Ï`« ã¨O|O^è•Å∞ Hõey =Ù<åfl~°#_®xH˜ HÍ=Åã≤#xfl ™êHΔͺ^è•~åÅ∞
=Ù<åfl~Ú. =Úã≤¡ObQ∑#∞ #_»∞ѨÙ`«∂<Õ PQÍMÏ<£ KÕѨ@ìÉ’ÜÕ∞ U K«~°ºÔH·<å „Ñ¨Éèí∞`«fi P"≥∂^ŒO
LO^À ÖË^À `≥Å∞ã¨∞H˘x J_»∞QÆ∞ =ÚO^Œ∞ˆHÜ«∂Åx, `å#∞ "≥ÚÇ≤Ïã≤<£–LÖò–=ÚÖò¯#∞
P^ÕtOKå#x 1906 JHÀì|~ü 29# _»<£ÅÑπ ã≤‡`ü‰õΩ Ç¨g∞ WKåÛ~°∞.
„Ѩ`ÕºHõ „áÈ`åûǨÏO HõO>Ë KåÖÏ =ÚYº"≥∞ÿ# q+¨Ü«∞"Õ∞=∞O>Ë P `«~°∞"å`«
^ŒâßÉÏÌÅÖ’ ѨÅ∞=∂~°∞¡ =ºHõÎ"≥∞ÿ# q^èŒOQÍ J@∞ JkèHÍ~° =~åæxH˜, W@∞ Ç≤ÏO^Œ∂, =Úã≤¡O,
‰õΩb# =∞`«"å^Œ∞Å „ѨÜ≥∂[<åÅ =∞^茺 ™ê~°∂Ѩº`« LOk. 1906 _çÃãO|~üÖ’ ÉèÏ~°`« ^èŒ~°‡
=∞Ǩ=∞O_»Öò ã¨=∂"Õâ◊OÖ’ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ q^èÕÜ«∞`« ÖËHõ ~å[ÉèíHÎ̃ =∞`«OÖ’ XHõ ÉèÏQÆO Jx
^Œ~åƒùOQÍ =∞Ǩ~å*Ï „ѨHõ\ ˜OKå_»∞. Ju ÉÏÖϺ=ã¨÷Ö’ =ÙO_ç KåÖÏ |ÅÇ‘Ï#OQÍ =Ù#fl
=Úã≤¡O bQ∑ (1907 _çÃãO|~üÖ’ ˆH=ÅO 400 ã¨Éèíº`«fi=Ú, ~°∂. 25/–ʼnõΩ `«‰õΩ¯=QÍx
"åi¬Hõ K«O^•, Hõh™ê~°›`«, "åi¬Hõ P^•Ü«∞O ~°∞. 500/– QÆÅ) `˘e<å\˜ HÍO„ÔQãπÖÏO\˜
JiúOKÕ q^è•<åÅ∞ QÆÅ =Úã≤¡O bQÆ∞ ™ê÷Ñ≤Oz# =¸_»∞ ã¨O=`«û~åŠ֒ѨŠJO`« L#fl`«
™ê÷~ÚH˜ ZÖÏ Z^ŒQÆQÆeyOk J<Õ „Ѩâ◊fl‰õΩ ãÔ̈~·# ["å|∞, q=~°} ÖË=Ù. 1909 „áê~°OÉèíOÖ’
Jg∞~ü Pb P^èŒfi~°ºOÖ’ KÕÜ«∞|_ç# XHõ „áêux^茺O "≥∂ˆ~¡ KÕ`« „Ѩ`ÕºHõ xÜ≥∂[Hõ=~åæxfl
L=∞‡_ç xÜ≥∂[Hõ=~åæÅ∞QÍ =∂iÊOK«QÆeyOk. \’sÅ`À Jk U~°Ê~°K«∞‰õΩ#fl ã¨O|O^è•Å∞,
JO`«~°æ`« ã¨O㨯~°}ÅÃÑ· f„="≥∞ÿ# HõÅǨÅ`À ‰õÄ~°∞‰õΩáÈ~Ú# e|~°Öò áêÅHõ =~åæxfl
HõÅ=~°Ñ¨iKå~Ú. "å~°∞ (=Úã≤¡OÅ∞) "åiH˜ WѨC_»∞ ˆH\Ï~ÚOK«|_»∞`«∞#fl ã‘@¡‰õΩ J~°∞›Å∞
HÍ~°∞—— – q∞O\’ 1909 #=O|~ü 11# „ÃÑ·"Õ\ò ã¨OÉèÏ+¨}Ö’ "≥∂ˆ~¡‰õΩ K≥áêÊ~°∞. HÍx
"åiÖ’ U XHõ¯~°∂ `«=∞ Hõ~"ΰ åºxfl x~°fiÇ≤ÏOKåÅx ÉèÏqOK«Ö^Ë ∞Œ . H˘`«QÎ Í U~åÊ@∞ KÕÜ∞« |_ç#
123
`«∂~°∞Ê ÉˇOQÍÖò J™êûO „áÈq<£û#∞ 1911 _çÃãO|~üÖ’ =Úã≤¡O bQÆ∞ f„= x~°ã¨#efl
Ѩ\ ˜ìOK«∞HÀ‰õΩO_® „ѨÉèí∞`«fiO ~°^Œ∞Ì KÕÜ«∞_»O`À =Úã≤¡O bQÆ∞ Ü≥ÚHõ¯ Jã¨Å∞ |ÅÇ‘Ï#`«
"≥Å¡_»~ÚOk.
„a\˜+π"å~°∞ ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ KÕã≤# „ѨÜ≥∂QÍÅxflO\˜Ö’ ÉèÏ~°`« K«@ì ã¨ÉèíÅ K«@ìO
1909 (The Indian Councils ConAct of 1909) KåÖÏ H˘kÌHÍÅO =∂„`«"∞Õ =∞#QÆeyOk.
9 ã¨OIIŠ֒ѨÙQÍ<Õ JO>Ë 1918 <å\˜H˜ =∂O>ËQ∑ – Kè"≥ ∞£ û á¶È~ü¤ ã¨O㨯~°}Å`À ã¨=¸ÅOQÍ
ã¨=iOK«|_ç#k. Jk q∞`«"å^Œ∞Å#∞ ã¨g∞HõiOK«∞H˘#_»OÖ’#∞ ~å[H©Ü«∞OQÍ XHõ>ˇÿ#
Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞, =Úã≤O¡ Åx "Õ~∞° QÍ LOK«_O» Ö’#∞ qѶŨ =∞~ÚOk. =∞„^•ã¨∞ HÍO„ÔQãπ (1908)Ö’
„Ѩuáêk`« ã¨O㨯~°}Å∞ qã¨Î $`«"≥∞ÿ#qQÍ, L^•~°"≥∞ÿ#qQÍ ÉèÏqOz q∞`«"å^Œ∞Å∞
PǨfixOKå~°∞. HÍx 1909 <å\˜H˜ ã¨O㨯~°}efl xt`«OQÍ Ñ¨ijeOz# =∂Å=º =O\˜
"å~°∞ =Úã≤¡O bQ∑‰õΩ qѨs`«"≥∞ÿ# ~å~ÚfÅ∞ ~Ú=fi_®xfl q=∞i≈OKå~°∞. JÖǨÉÏ^£ÃÑ·
KÕã#≤ xt`« J^躌 Ü«∞#OÖ’ ɡ~Úb ѨijeOz# q^èOŒ QÍ Ju"å^Œ∞efl J}z"Õã≤ áœ~°
ǨωõΩ¯Å#∞ x~åHõiOK«_»O`À Hõey# J™œHõ~°ºO ™ê÷xHõ ã¨Oã¨÷ʼnõΩ „Ѩ`ÕºHõ xÜ≥∂[Hõ =~åæÅ
qãÎ̈~°}ÖÏO\˜ Ѩi}Ï=∂Å∞ =$^Œú q∞`«"å^Œ <åÜ«∞Hõ`åfixfl 1915–16 <å\˜H˜ ã¨=∞~°jÅ
áÈ~å\ÏÅ "≥·Ñ¨Ù <≥\ ì̃ "Õâß~Ú. HÍx JѨÊ\˜H˜ HÍO„ÔQãπ ~å[H©Ü«∂Å∞ Ü«Ú^•úxH˜ =ÚO^Œ∞
ã¨OIIÅÖ’ KåÖÏ ãÎ̈|ú`«QÍ ([=ǨÏ~üÖÏÖò <≥„Ǩ˙ `«# P`«‡Hõ^äŒÖ’ [˝Ñ≤ÎH˜ `≥K«∞Û‰õΩ#fl q^èŒOQÍ)
LO_çáÈÜ«∂~Ú. HÍO„ÔQãπ ã¨^Œã¨∞ûÅÖ’ Ǩ[~°∞ qѨs`«OQÍ Ñ¨_çáÈ~ÚOk. q∞`«"å^Œ∞Å∞
QÆOcè~°"≥∞ÿ# LѨ<庙êÅ∞ =∂„`«O KÕÜ«∞QÆeQÍ~°∞. QÀYÖË WOÑ‘iÜ«∞Öò H“xûÖòÖ’ ™ê~°fi„uHõ
„áê^äŒq∞Hõ q^Œº#∞ Piúã¨∂Î J}z"Õ`« q^è•<åxfl YO_çã¨∂Î, HÍi‡‰õΩÅ ^Œ∞~°=ã¨÷ÃÑ· „Ѩ[ʼnõΩ
q=iã¨∂Î ^ŒHΔ̃}τѶ≤HÍÖ’ ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ ã≤÷uQÆ`«∞efl q=iã¨∂Î ã¨=∞~°ú=O`«OQÍ LѨ#ºã≤OKå~°∞.
*Ïi˚ V _èçb¡ ^Œ~åƒ~°∞Ö’ 1911 _çÃãO|~üÖ’ KÕã≤# qÉèí[# ~°^Œ∞Ì „ѨHõ@# =Úã≤¡O
~å[H©Ü«∞ ‰õΩb# =~åæxfl f„="≥∞ÿ# q„ÉèÏOuH˜ QÆ∞iKÕã≤Ok. 1905–06Ö’ "ÕÖòû Ü«Ú=~åA
ÉèÏ~°`«^Õâßxfl ã¨O^Œi≈Oz#ѨÙ_»∞ ɡOQÍb PO^Àà◊#x ã¨fiÜ«∞OQÍ K«∂âß_»∞. *Ïi˚ V qÉè[í #
~°^Œ∞Ì#∞ ÉèÏ~°`« „Ѩ[ÅH˜KÕÛ =~°OQÍ ÉèÏqOKå_»∞. H˘kÌ `«@Ѩ\Ï~ÚOѨÙÅ `«~°∞"å`« "≥·„™ê~Ú
Ǩi¤OQ∑, Ãã„Hõ@s PѶπ ¿ã\ì ò „ˆH"Õ D =~°O`À J^Œ#Ѩ٠Pi÷Hõ ÉèÏ~°O ÖË^∞Œ QÆ#∞Hõ ™êfiQÆuOKå~°∞.
ɡOQÍÖòÖ’ H˘#™êQÆ∞`«∞#fl i=Å∂º+¨#s >ˇ„~°i[O`À HõÅ`« *ˇOk# ǨϟO "≥∞O|~ü *ˇã≤¯<£û
qÉèí[# ѨÙO_»∞ #Ü«∞O HÍHõáÈ`Õ =∞#‰õΩ âßOu LO_»^Œx qÉèí[# ~°^Œ∞Ì Ñ¨@¡ ǨÏ~°¬O
"≥e|∞KåÛ~°∞. QÆ=~°fl~ü W<£ H“xûÖò P^èfiŒ ~°ºOÖ’ ɡOQÍÖò ѨÙ#ˆ~H©H~õ }° [~°QÍÅx, ~å[^è•xx
_èçb¡H˜ =∂~åÛÅx 1911 PQÆã¨∞ì 25# ÉèÏ~°`« „ѨÉèí∞`«fi P^ÕâßÅ∞ *Ïs JÜ«∂º~Ú. ~å[^è•x
_èçb¡H˜ =∂~°Û_»O =Úã≤¡O =∞<ÀÉèÏ"åÅ∞ QÍÜ«∞Ѩ_»‰õΩO_® T~°@ HõeÊOz#@¡~ÚOk.
„áêq#∞ûÅÖ’ ã¨fiÜ«∞O ѨiáêÅ# Jx"å~°ºO QÆ#∞Hõ „áÈq#∞ûÅ XuÎ_ç #∞O_ç "≥·„™ê~ÚH˜
~°HõΔ} Hõ=K«O U~åÊ@∞ KÕã≤#@¡=Ù`«∞O^Œ<Õ ^Œ∂~°^Œ$+≤ì D =∂~°∞ÊÖ’ Wq∞_ç =ÙOk.
124
 "≥ÚQÆÅ∞ H©iÎ „Ѩu+ì̈Å ˆHO„^Œ"≥∞ÿ# _èçb¡H˜ ~å[^è•xx =∂~°Û_»OÖ’ =Úã≤¡OÅ #∞O_ç
PtOz# ™ê#∞‰õÄÅ`« =ºHõÎO HÍÖË^Œ∞. W@b, ÉÏů<£ Ü«Ú^•úÅÖ’ (1911–12) „a@<£,
@s¯H˜ ã¨Ç¨ Ü«∞ x~åHõ~}° KÕÜ∞« _»OÖ’ =Úã≤O¡ Å∞ =∞iH˘O`« ^Œ∂~°=∞Ü«∂º~°∞. 1912 PQÆã∞¨ Öì ’
JbѶ¨∞~üÖ’ =Úã≤¡O Ü«¸x=i≈\© ™ê÷Ѩ#‰õΩ Ç¨i¤OQ∑ u~°™ê¯~°O 1913 PQÆã¨∞ìÖ’ =∞ã‘^Œ∞
„ѨHõ¯<Õ =Ù#fl "ÕkHõ#∞ ‰õÄeÛ# ã¨O^Œ~°ƒùOQÍ [iy# Ѷ¨∞~°¬}ÖÏO\˜ Ѷ¨∞@#Å`À =Úã≤¡OÅ
=∞<ÀÉèÏ"åÅ∞ ÉÏQÍ ^≥|ƒu<åfl~Ú. 1912Ö’ =Úã≤¡O bQÆ∞#∞ ™êfinè#O KÕã¨∞H˘#fl z#fl
áêsì *ÏfÜ«∞"å^Œ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ`À XHõ~°Hõ"≥∞ÿ# ã¨~°∞ÌÉÏ@∞ =∞`«`«`«fi "å^•xfl ÃÑOK«∞‰õΩO@∂
ã¨=∞~°jÅ`«`À =ÚO^Œ∞‰õΩ ™êyOk. Ü«ÚÑ≤Ö’ =r~ü Ǩϙêû<£, \˜.Z.ÔH. ¿+~åfix, Pb ™È^Œ~∞° Å∞
(=∞ǨÏ=∞‡^£, ëœHõ`ü), Ǩτã¨`ü "≥ÚǨx, ѨO*ÏÉòÖ’ *ÏѶ¨~ü PbMÏ<£, ɡOQÍÖòÖ’ Ѷ¨[Öò
ǨÏH± D áêsìH˜ <åÜ«∞‰õΩÅ∞. ã¨b=ÚÖÏ¡, #"åÉò Pb KÒ^Œ∞i ëê#∞ûÖò Ǩï^• ÖËHõ Ü«Ú.Ñ≤.Ö’
"≥ÚÇ≤Ïã≤<£–LÖò–=ÚÖò¯ ÖÏO\˜ áê`« áêsì <åÜ«∞‰õΩÅÖ’ QÍHõ g~°∞ [q∞O^•~°∞ a~°∞^Œ∞Å∞
á⁄Ok#"å~°∞. Ü«ÚÑ≤Ö’ D áêsì á⁄ÅO #∞O_ç H˘kÌáê\˜ P^•Ü«∞O á⁄O^Œ∞`«∂ [~°∞QÆ∞ÉÏ@∞
H˘~°‰õΩ „ѨÉèí∞`Àfi^ÀºQÍÅ H˘~°‰õΩ "≥`«∞‰õΩ`«∞#fl =~åæxH˜ K≥Ok#k, ™ê=∂lHõ á⁄OkHõÖ’ Jk
Ç≤ÏO^Œ∂ *ÏfÜ«∞"å^Œ∞Å`À áÈeHõÅ∞ =Ù#fl áêsì. =∞ǨÏ=∞‡^•b Ü≥ÚHõ¯ 'HÍ„"Õ∞_£— (HõÅHõ`åÎ)
J|∞Öò HõÖÏO P*Ï^£ Ü≥ÚHõ¯ 'JÖò Ç≤Ï ÖÏÖò— (HõÅHõ`åÎ), *ÏѶ¨~ü PbMÏ<£ Ü≥ÚHõ¯ '[q∞O^•~ü—
(ÖÏǨϟ~ü) ÖÏO\˜ Ѩ„uHõÅ∞ JdÅ W™ê¡O =∞`«"å^ŒO HÍ~°}O QÍ#∞ „a\˜+π =ºuˆ~Hõ "≥·Yi
HÍ~°}OQÍ#∞ áÈbã¨∞Å ^Œ$+≤ìÖ’ Ѩ_®¤~Ú. Pb ™È^Œ~°∞Å∞ 1913Ö’ =Úã≤¡O Ѩq„`« ã¨÷ÖÏefl
HÍáê_ÕO^Œ∞‰õΩ x^èŒ∞Å∞ ã¨=∞‰õÄ~°Û Ü«∞uflOKå~°∞. 1912–13Ö’ J<åûi, *ÏѶ¨~ü PbMÏ<£Å∞
ÉÏů<£ Ü«Ú^•úÅÖ’ @s¯H˜ ã¨Ç¨Ü«∞Ѩ_ÕO^Œ∞‰õΩ "≥·^Œº |$O^•xH˜ <åÜ«∞Hõ`«fiO =Ç≤ÏOKå~°∞.
=Úã≤¡O bQÆ∞ #∂`«# HÍ~°º^Œi≈ =r~ü Ǩϙêû<£ 1913 =∂iÛÖ’ HÍO„ÔQãπ HÀ~°∞`«∞#fl q^èŒOQÍ
~å*ϺOQÆ Ñ¨^Œú`«∞Å ^•fi~å =Åã¨"å^Œ ã¨fiÜ«∞O ѨiáêÅ# ™êkèOK«_»O =Úã≤¡O bQ∑ ÅHõΔ ºOQÍ
f~å‡<åxfl „Ѩ"Õâ◊ÃÑ\Ïì~°∞. dÖÏѶ¨`ü L^Œº=∂xH˜, Ç≤ÏO^Œ∂ – =Úã≤¡O SHõº`«‰õΩ ~°OQÆO ã≤^ŒúO
KÕÜ«∞|_çOk.
i=Å∂º+¨#s >ˇ~„ i° [O
1911 _çÃãO|~üÖ’ „ѨH\õ O˜ z# ɡOQÍÖò qÉè[í # ~°^∞Œ `Ì À i=Å∂º+¨#s >ˇ„~°i[O
`«QÆ∞æ=ÚYO Ѩ@ìÖË^Œ∞. „á⁄q#∞û "åºÑÎ̈OQÍ#∞, "≥Å∞ѨŠâßYÅ∞ QÆÅ _»Hͯ J#∞jÅ<£ ã¨fi^Õj
^•_»∞ʼnõΩ, JkèHÍ~°∞Å, ^Õâ„◊ ^ÀǨïŠǨÏ`«ºÅ‰õΩ x^è∞Œ Å∞ ã¨=∞‰õÄ~°Û_»OÃÑ· ^Œ$+≤ì Hˆ O„nHõiOzOk.
qq^èŒ „QÆ∂ѨÙÅ ã¨=∂YºH˜ „áêux^茺O =Ç≤Ïã¨∞Î#fl [fO„^Œ<å^ä£ =ÚYs˚ <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’x
Ü«ÚQÍO`«~ü áêsì ã¨iÜ≥ÿ∞# ã¨=∞Ü«∞OÖ’ q∞Å@s ‰õΩ„@ [i¿ÑO^Œ∞‰õΩ JO`«~å˚fÜ«∞
ã¨O|O^è•ÅÖ’ x=∞QÆfl=∞~ÚOk. ~å+π aǨsÉ’ãπ, ã¨pO„^Œ<å^ä£ ã¨<åºÖò ѨO*ÏÉò, _èçb¡,
Ü«ÚÑ≤ Hˆ O„^•Å∞QÍ ~°ÇϨ 㨺 ã¨Oã¨÷ x~°fiÇ≤Ïã¨∞<Î åfl~°∞. 1912 _çÃãO|~ü 23# #∂`«# ~å[^è•xÖ’
JkèHÍiHõOQÍ „Ѩ"ÕtOK«#∞#fl Ǩi¤OQ∑ÃÑ· J^Œ∞ƒù`«"≥∞ÿ# ÉÏO|∞ ^•_ç KÕâß~°∞.
P„â◊Ü«∞O, qѨ¡= ™êÇ≤Ï`«º „ѨK«∞~°}, PÜ«Ú^è•Å ¿ãHõ~°}ÖÏO\˜ J=ã¨~åÅ s`åº
q^ÕâßʼnõΩ "≥àϧ~°∞. âߺ"Õ∞˚ Hõ$+¨‚=~°‡ 1905Ö’ ÉèÏ~°fÜ«∞ q^•º~°∞÷Å H˘~°‰õΩ XHõ ˆHO„^•xfl
125
(WO_çÜ«∂ ǨÏ∫ãπ) Ѩ„uHõ (WO_çÜ«∞<£ ™È+≤Ü«∂Ålãπì) WO_çÜ«∞<£ Ǩϟ"£∞~°∂Öò ™⁄Ãã·\ ©
™ê÷ÑO≤ Kå~°∞. H˘kÌHÍÅO `«~∞° "å`« ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ #∞O_ç "≥∞iHõÖÏ¡O\˜ Ü«Ú=‰õΩefl ~°ÑÊ≤ OKÕO^Œ∞‰õΩ
'™ê¯Å~ü+≤Ñπ— Ѩ^äŒHÍxfl „Ѩ"Õâ◊ÃÑ\Ïì_»∞. Hõ$+¨‚=~°‡ ã¨=∞~°jÅ`« ã≤^•úO`«Ñ¨~°"≥∞ÿ#k. „Ѩ^è•#OQÍ
„ѨuѶ¨∞@# ™êufiHõ x~À^è•xH˜ Ѩiq∞`«"≥∞ÿ#k. PÜ«∞# Ѩ„uHõ WO_çÜ«∞<£ ™È+≤Ü«∂Ålãπì
Ѩ„uHõ nx<Õ „ѨuáêkOzOk. HÍx 1907 #∞O_ç PÜ«∞# WO_çÜ«∂ ǨÏ∫ãπH˜ <åã≤H±‰õΩ
K≥Ok# q._ç. ™ê=~å¯~ü qѨ=¡ „QÆ∂Ѩ٠™êfinè#O KÕã∞¨ ‰õΩ#flk. D „QÆ∂ѨىõΩ K≥Ok# =∞^Œ<Ö£ ÏÖò
_èçO„QÍ 1909 EÖˇ·Ö’ WO_çÜ«∂ PѶ‘ã¨∞ JkèHÍi Hõ~°̊<£ qb¡x ǨÏ`«º KÕã≤ x~°O`«~°O
㨇iOѨ^Œy# XHõ ^Õâ◊ÉèíHÎ̃`À [fieOKÕ „ѨHõ@# KÕã≤ ™ê¯á¶ÈÖò¤ "≥àϧ~°∞. ''^èŒx‰õΩ_çfl HÍ^Œ∞,
ã¨=∞~°∞ú_çfl HÍ^Œ∞, <åÖÏO\˜ ¿Ñ^Œ ÉèÏ~°fÜ«Ú_»∞ =∂`«$^Õâ◊ q"≥∂K«#O H˘~°‰õΩ |eÑ‘~î°OÃÑ·
~°HõÎ`«~°Ê}O KÕÜ«∞_»O HõO>Ë =∞ˆ~g∞ KÕÜ«∞QÆÅ_»∞? <Õ#∞ =∞~°ÖÏ =∞~°ÖÏ Ñ¨Ù_ç`Õ ^Õâ◊ ^•ã¨º
q=ÚH˜Î ™êkèOKÕ =~°‰Ωõ „áê}ÏÅiÊã¨∂<Î Õ =ÙO\Ï#∞. ÅO_»<Ö£ ’ „Ѩ`ºÕ H˜Oz ™ê=~å¯~üH˜ 1910Ö’
<åã≤H± ‰õΩ„@ ˆHã¨∞Ö’ rq`«HÍÅ nfiáêO`«~°"å㨠tHõΔ qkèOz# `«~°∞"å`« qѨ¡= HÍ~°º„Hõ=∂Å∞
H˘#™êyOK«_®xH˜ gÅ∞Ѩ_x» Ѩiã≤`÷ ∞« ÖË~Ê° _®¤~Ú. Ü«¸~°ÑÖπ ’ H˘`«Î Hˆ O„^•Å∞ U~°Ê~°K∞« H˘<åfl~°∞.
"Õ∞_»"∞£ HÍ=∂, áêsû qѨ=¡ HÍi}˜ r# ÖÏÔQfi\òÖÏO\˜ ™È+¨eã¨∞Åì `À ã¨O|O^è•Å∞ U~°Ê~°K∞« H˘x
áêiãπ, *ˇh"åÅ #∞O_ç =O^Õ=∂`«~°O Ѩ„uHõ #_çáê~°∞. =∞s =ÚYºOQÍ POQÀ¡–[~°‡<£
ã¨O|O^è•Å∞ H©Δ}˜OK«_»O`À gˆ~O„^Œ<å^ä£ Kè«\’áê^蕺ܫ∞ 1909 #∞O_ç ɡi¡<£#∞ ™ê÷=~°OQÍ
ZOÑ≤Hõ KÕã¨∞‰õΩ<åfl~°∞.
„a@<£, Ü«¸~°ÑπÅÖ’ QÆÅ ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞ K≥ÖÏ¡K≥^Œ∞~°∞QÍ =Ù#fl =Å㨠„QÆ∂ѨÙÅ∞QÍ
ÖË~°∞. „a\˜+π H˘ÅOaÜ«∂, J"≥∞iHÍÖ’x ѨtÛ=∞ f~° ~å„ëêìÅÖ’ "≥Ú^Œ\ ˜™êiQÍ „Ѩ*Ï
ѨÙ<åkx U~åÊ@∞KÕã¨∞HÀQÆeQÍ~Ú. 1914 <å\˜H˜ ã≤‰õΩ¯Å∞ J`«ºkè‰õΩÅ∞QÍ QÆÅ 15000
=∞Ok ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞ QÆÅ XHõ HÍÅh U~°Ê_çOk. nxÖ’ ã¨OѨ#∞flÖˇ·# =~°Î‰õΩÅ∞, HÍi‡‰õΩÅ∞
=Ù<åfl~°∞. g~°O`å *Ïu q=HõΔ`«‰õΩ QÆ∞Ô~· ÉÏ^èŒÅ∞ Ѩ_»∞`«∞<åfl~°∞. „a\˜+π „ѨÉèí∞`«fiO giH˜
KÕãO≤ ^Õg∞ ÖË^∞Œ . ™ÈǨÏ<£ãO≤ Q∑ ÉèÏHÍflKÕ âß<£ „á¶êxû™È¯Ö’ 1913Ö’ QÆ^~Œ ü áêsì ™ê÷ÑO≤ K«|_çOk.
D áêsì `˘e <åÜ«∞‰õΩÅÖ’ _èçb¡ Ãã~ÚO\ò ã‘ìÃѶ<£û HÍÖËrH˜ K≥Ok# ǨÏ~ü^ŒÜ«∂àò ÖÏO\˜
"Õ∞^è•=ÙÅ∞<åfl~°∞. QÆ^Œ~ü J<Õ "å~°Ñ¨„uHõ ¿Ñ~°∞#∞ D áêsì ã‘fiHõiOzOk. QÆ^Œ~ü Ѩ„uHõ
1913Ö’ #=O|~ü 1 #∞O_ç L~°∂Ì, QÆ∞~°∞=Úd (ã¨O㨯 $u) ÉèÏ+¨ÅÖ’ P `«~°∞"å`« KåÖÏ
W`«~° ÉèÏ~°fÜ«∞ ÉèÏ+¨ÅÖ’ "≥Å∞=_çOk. QÆ^~Œ ü "≥Ú^Œ\ ˜ ã¨OzHõ D „H˜Ok =∂@Å`À „áê~°OÉèí
=∞~ÚOk. ''=∞# ¿Ñˆ~q∞\˜?—— QÆ^Œ~ü (qѨ¡=O) =∞# Ѩ<Õq∞\˜? u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞x fã¨∞H˘x
~å=_»O, u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ZHõ¯_» =ã¨∞ÎOk? ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’, ZѨC_»∞ =ã¨∞ÎOk? ''H˘kÌ
ã¨O=`«û~åÅÖ’—— D HÍÅOÖ’ q^ÕâßÅÖ’ L#fl ÉèÏ~°fÜ«∞ =Åã¨Å∞ ÉèÏ~°`« ™êfi`«O„`«º
áÈ~å\ÏxH˜ JOkOz# ~Ô O_»∞ `À_®Ê@∞ÅÖ’ QÆ^~Œ ü áêsì XHõ^•xH˜ „áêux^躌 O =Ç≤ÏOzOk.
Ô~O_»=^≥·# ^ŒHΔ̃}τѶ≤HÍ ã¨`庄QÆÇ¨Ï J#∞Éèí"åxfl =∞Ǩ`å‡QÍOnè QÆ∞iOz q=iOKÕ@ѨC_»∞
„Ѩ™êÎq^•ÌO.
126
 q^ÕâßÅÖ’ ÉèÏ~°`« qѨ¡=HÍ~°∞Å HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞ "≥Ú^Œ\ ˜ „ѨѨOK« Ü«Ú^Œú HÍÅOÖ’
H˘kÌ ã¨O=`«û~åÅ áê@∞ „a\˜+π áêÅ#x HõÅ=~°ÃÑ@ì_»O`À áê@∞, f„="≥∞ÿ# Ç≤ÏO^Œ∂ =∞`«
^èÀ~°}∞efl, „áêOfÜ«∞ `«`åfixfl, `˘e<å\˜ ã¨=∞~°jÅ *ÏfÜ«∞ "å^ŒO ™ê=∂lHõ ^Œ$HõÊ^äŒO
Ü≥ÚHõ¯ ã¨O‰õΩz`« Ѩiq∞`«∞efl JkèQÆq∞OK«_®xH˜ `À_»Ê_®¤~Ú. J~°qO^ŒÑ¶¨∞’+π (1905)
Ü≥ÚHõ¯ 'Ç≤ÏO^Œ∂ Éèí"åh =∞Ok~ü— Hõ~°Ñ¨„`«O „ѨѨOKåxfl P~°∞ºÅ ã≤^•úO`« q^è•<åÅÖ’
„ѨÉèÏq`«O KÕÜ«∂Åx L^ÀƒùkOzOk. Jxfl =~åæÅ#∞ =∞`« ÉèÏ=#Å`À ã¨"≥∞ÿHõº Ѩ~°KåÅ#flk
[q∞O^•~°∞ʼnõΩ, Ô~·`«∞ʼnõΩ =∞^茺 QÆÅ qÉèË^•Å#∞ Ѩi+¨¯iOKÕO^Œ∞‰õΩ, ™ê=∞~°™êºxfl
ÃÑOKåÅ#flk. ÅO_»<£ „QÆ∂Ѩ٠qѨ¡=HÍ~°∞Å∞ „ѨK«∞iOz# 'F! =∞$`«g~°∞ÖÏ~å— (1907)
Hõ~°Ñ¨„`«OÖ’ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞, =Úã≤¡OÅ∞ Hõeã≤Hõ@∞ìQÍ fã¨∞H˘x =zÛ# 1857 qѨ¡"åxfl *˝Ñ≤ÎH˜
`≥zÛOk.
''Ѷ~≤ O° y áêÅ# ZÖÏ zè<åflaè#flO KÕÜ∞« |_çOk. ''Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ, =Úã≤O¡ Å ã¨=∞‡u`À
ã¨fi^Õj ã≤OǨã¨<åÅ∞ ZÖÏ „Ѩu+≤ìOK«|_®¤~Ú—— JO`«~å˚fÜ«∞ ™ê„=∂[º"å^Œ =ºuˆ~Hõ Ü«Ú^Œú
^Œ$â◊ºO Hõà◊§ =ÚO^Œ∞ Hõ^ŒÖÏ_çOk. ''kèO„QÍ ¿ÑeÛ# `«∞áêH˜ â◊|ÌO XO@iQÍ xã¨ûǨÜ«∞OQÍ
=Ù#fl Si+π Ô~·`«∞ ‰õÄbH˜ qxÊOzOk. á⁄ÅOÖ’ Ѩx KÕã¨∞Î#fl DlѶ¨Ùì Ô~·`«∞H˜ qxÊOzOk.
pHõ\ ˜ QÆkÖ’ ѨxKÕã¨∞Î#fl EÅ∂ „âßq∞‰õΩxH˜ qxÊOzOk (=O^Õ=∂`«~°O, ÅO_»<£ 1909).
giH˜ Si+π qѨ¡=HÍ~°∞Å`À ã¨xflÇ≤Ï`« ã¨O|O^è•Å∞<åfl~Ú. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ ÉèÏ~°`« „ѨÉèí∞`«fi
Hõã¨ì"£∞û JkèHÍ~°∞Å∞ 'WO_çÜ«∞<£ ™È+≤Ü«∂Ålãπì— =O^Õ=∂`«~°O Kè«\’áê^蕺ܫ∞ '`«ÖÏfi~ü—
(ɡi<¡ )£ `å~åHÍO`ü ^•ãπ '„Ѷ‘ Ç≤ÏO^Œ∂™êÎ<—£ ("åO‰õÄ=~ü), 'QÆ^~Œ —ü ÖÏO\˜ Ѩ„uHõÅ#∞ #∂ºÜ«∂~ü¯
[~°fleã¨∞ì l.ZѶ.π „Ѷ=‘ ∞<£ #∞O_ç ™êfinè#O KÕã∞¨ ‰õΩ<åfl~°∞. JO`«~å˚fÜ«∞ ™È+¨eã¨∞ì L^Œº=∞OÖ’
‰õÄ_® ã¨O|O^è•Å∞ Jaè=$kúѨ~°K«∞H˘#|_®¤~Ú. „a\˜+π =∂i¯ûã¨∞ì ™È+¨Öò _≥"≥∂„Hõ\ ˜H±
ÃѶ_»ˆ~+¨<£‰õΩ K≥Ok# Ç≤ÏO_£=∞<£ Hõ$+¨‚=~°‡ WO_çÜ«∂ ǨÏ∫ãπÖ’ KåÖÏ™ê~°∞¡ „Ѩã¨OyOKå_»∞.
ã¨Ê\òQÍ~ü¤Ö’ 1907 PQÆã¨∞ìÖ’ ÃãHõO_£ WO@ˆ~fl+¨#Öò HÍO„ÔQãπ ã¨O^Œ~°ƒùOQÍ "Õ∞_»O HÍ=∂
ã¨fi`«O„`« ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ *ˇO_®x ZQÆ∞~°"âÕ ß~°∞. „ѨÑO¨ K« áêi„âßq∞Hõ HÍi‡‰õΩÅ Ü≥ÚHõ¯ âß<£„á¶êxû™È¯
qÉèÏQÍxH˜ ǨÏ~°^ŒÜ«∂àò HÍ~°º^Œi≈QÍ Ñ¨xKÕâß~°∞. 1912 =∂iÛ "≥∂_»~°<£ i=Óº (HõÅHõ`åÎ)
Ѩ„uHõ HÍ~°Öò=∂~ü¯ûÃÑ· `˘e "åºã¨O ~åã≤Ok PÜ«∞<Õ. ~°ëêºÖ’ JHÀì|~ü qѨ¡=O <ÕѨ^䌺O
#∞O_ç Ü«ÚQÍO`«~ü <åÜ«∞‰õΩ_»∞ #ˆ~<£ Éè\í ÏìKåi˚ (ZO.Z<£. ~åÜü∞), gˆ~O„^Œ<å^ä£ Kè\« ’áê^蕺ܫ∞,
J|x =ÚYs˚ =∞iH˘O^Œ~°∞ QÆ^Œ~ü „Ѩ=ÚY∞Å ÖÏO\˜ "≥Ú^Œ\ ˜ Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ∞ Pq~°ƒùqOK«_»O
Ü«∂^Œ$zÛùHõO HÍ^Œ∞.
Ü«Ú^ŒúO – ÉèÏ~°`«^Õâ◊ ~å[H©Ü«∂Å∞
"≥Ú^Œ\ ˜ „ѨÑO¨ K« Ü«Ú^ŒOú (1914–18) ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ü≥ÚHõ¯ ~å[H©Ü∞« rq`«OÖ’#∞,
™ê=∂lHõ Pi÷Hõ Ѩiã≤÷`«∞ÅÖ’#∞ H©ÅHõ"≥∞ÿ# =∂~°∞ÊÅ∞ fã¨∞H˘x =zÛOk. =ÚYº"≥∞ÿ#
Ѩi}Ï=∂efl `«~°∞"å`« K«~°Û‰õΩ =ke"Õã¨∂Î Ü«Ú^ŒúO Ѩ@¡ JѨÊ\˜ˆH K«∞~°∞‰õΩQÍ Ñ¨xKÕã¨∞Î#fl
ÉèÏ~°`« ~å[H©Ü«∞ „QÆ∂ѨÙÅ Ü≥ÚHõ¯ ã¨ÊO^Œ#ÅÃÑ· ˆHO„nHõi^•ÌO.

127
qѨ¡= HÍ~°º„Hõ=∂Å∞
`«H}Δõ "Õ∞ ã¨OѨÓ~°‚ ™êfi`«O„`«ºO ™êkèOKåÅx áÈ~å_»∞`«∞#fl qѨ=¡ HÍ~°∞ʼnõΩ Ü«Ú^ŒOú
TÇ≤ÏOK«x =~°OQÍ =∂iOk. ^Õâ◊OÖ’x Ãã·x‰õΩÅ∞ (XHõ¯™êiQÍ 1500 =∞Ok „a\˜+π
Ãã·x‰õΩÅ∞) `«~°eOK«|_®¤~°∞. „a@<£H˜ â◊„`«∞=ÙÖˇ·# [~°‡h, @s¯Å #∞O_ç Pi÷Hõ, q∞Å@s
ã¨Ç¨Ü«∞O á⁄O^Õ J=HÍâ◊O ÅaèOzOk. „a@<£H˜ =ºuˆ~HõOQÍ Ãã·xHõ ‰õΩ„@ [~°Ñ¨_®xH˜
J=HÍâ◊"Õ∞~°Ê_çOk. @s¯ ("≥Ú`«ÎO =Úã≤¡OÅ ~å[H©Ü«∞ =∞`«Ñ¨~°"≥∞ÿ# <åÜ«∞Hõ`«fi ™ê÷#O
Ybá¶ê)`À „a@<£ Ü«Ú^ŒOú Ç≤ÏO^Œ∂ *ÏfÜ«∞"å^Œ∞Å ã¨=∞~°jÅ JdÅ =Úã≤O¡ „ѨÑO¨ K«"å^Œ∞Å,
QÆ^~Œ ü áêsìH˜ K≥Ok# |~°¯`«∞ÖÏ¡, qѨ=¡ <åÜ«∞‰õΩÅ#∞ =∞ǨÏ=∞‡^£ Ǩϙêû<£ Xɡ^· ∞Œ ÖÏ¡ ã≤OnèÖÏO\˜
kÜ≥∂|O_£ <åÜ«∞‰õΩÅ =∞^茺 ã¨xflÇ≤Ï`« ã¨O|O^è•Å∞ ÃÑOzOk.
1914 PQÆã¨∞ìÖ’ ɡOQÍÅ∞Ö’ qѨ¡=HÍ~°∞Å∞ HõÅHõ`åÎÖ’x ~˘_®¤ ã¨Oã¨÷ #∞O_ç 50
=∂ã¨~ü Ñ≤ãì̈à◊√§, 46000 ~“O_»¡ ¿ÑÅ∞_»∞ ™ê=∂„y XHõ ™ê#∞Éèí∂uѨ~°∞_≥·# L^Àºy ^•fi~å
ã¨=∞‰õÄ~°∞ÛH˘<Õ XѨÊO^ŒOÖ’ q[Ü«∞O ™êkèOKå~°∞. ~å[H©Ü«∞ ^˘g∞‡Å∞, ǨÏ`«ºÅ∞
1914–15Ö’ 12, 7†, 1915–16Ö’ 23, 9 – QÆ`«OÖ’ Z#fl_»∂ ÖË#O`«QÍ [iQÍ~Ú.
ɡOQÍÖòÖ’x J`«ºkèHõ „QÆ∂ѨÙÅ∞ [u<£ =ÚYs˚ (=∂~°∞¿Ñ~°∞ ÉÏѶ¨∂ [u<£) <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’
ã¨"≥∞ÿHõº"≥∞ÿ Ô~·Å∞ =∂~åæÅ#∞ ^èŒfiOã¨O KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ HõÅHõ`åÎÖ’x qeÜ«∞O á¶È~°∞¤x (JHõ¯_»
™ê÷=~°O KÕã≤# 16= ~å[Ѷ¨Ù\ò Ô~·Ñ¶≤Öòû`À ã¨O|O^è•Å∞ U~°Ê~°K«∞H˘#|_®¤~Ú) ™êfinè#O
KÕã¨∞H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ, [~°‡h PÜ«Ú^è•Å#∞ ã¨OáêkOKÕO^Œ∞‰õΩ (D U~åÊ@∞ÔH· xˆ~<£ Éèí\ÏìKèås˚x
*Ï"å ѨOÑ≤OK«_»O [iyOk) Ѩ^äŒHÍÅ∞ ã≤^ŒúO KÕÜ«∞|_®¤~Ú. HÍx ã¨=∞#fiÜ«∞ ֒ѨO`À
|$ǨÏ`«Ê^äŒHÍÅ∞ qѶ¨Å=∞Ü«∂º~Ú. ™ê÷xHõ „QÍ=∞ã¨∞ÎÅ ã¨Ç¨Ü«∞O`À áÈbã¨∞Å∞ [u<£#∞
"≥O|_çOz Ѩ@∞ì‰õΩ<åfl~°∞. [u<£ Xi™êû f~°OÖ’x ÉÏÖÏ™È~ü =^ŒÌ 1915 ÃãÃÑìO|~üÖ’
g~° =∞~°}O K≥O^•_»∞. ɡOQÍÖò qѨ=¡ HÍ~°∞Å∞ „Ѩ[Å #∞O_ç "Õ~∞° Ѩ_@ » O =Å# ã¨OÉèqí Oz#
qëê^•O`«O Wk.
~å+π aǨs É’ãπ, ã¨z<£ ã¨<åºÖò, ѨO*ÏÉòH˜ uiy =zÛ# QÆ^Œ~ü g~°∞Å∞ ã¨q∞+≤ìQÍ
~°∂á⁄OkOz# ÃÑ^ŒÌ ‰õΩ„@Ö’ ÉèÏQÆ"Õ∞ ɡOQÍÖò Ѩ^äŒHÍÅ∞. Ü«Ú^ŒúO „áê~°OÉèí"≥∞ÿ# `«~°∞"å`«
QÆ^~Œ ü áêsì "å~°∞ ^Õâ◊ ™êfi`«O„`«ºO H˘~°‰Ωõ áÈ~å_ÕO^Œ∞‰õΩ "ÕÅ ã¨OYºÖ’ ~å=_»O „áê~°OaèOKå~°∞.
XHõ F_»xO_® QÆÅ ã≤‰õΩ¯Å∞ ѨO*ÏÉò =Úã≤¡O =Åã¨^•~°∞Å∞ ÔH#_® =Å㨠JkèHÍ~°∞Å KÕ`«
"åO‰õÄ=~ü #∞O_ç "≥#H˜¯ ѨOÑ≤OK«|_®¤~°∞. uiy =ã¨∞ÎO_»QÍ HõÅHõ`åÎÖ’x |_£̊|_£̊ =^ŒÌ
áÈbã¨∞Å∞ K«∞@∞ì=Ú\Ïì~°∞. HÍÅ∞ÊÅ∞ [iáê~°∞. 22 =∞Ok qѨ¡=HÍ~°∞Å∞ ǨÏ`«∞ÅÜ«∂º~°∞.
1914 `«~°∞"å`« uiy =zÛ# ѨO*ÏcÅ#∞ „a\˜+π"å~°∞ K«∞@∞ì=Ú\Ïì~°∞ (1916 <å\˜H˜
"≥Ú`«ÎO 8000 =∞OkÖ’ 2500 =∞Ok „Ѩ"åã≤`«∞Å∞QÍ Ñ¨OѨ|_®¤~°∞. 400 =∞Ok *ˇ·à◊§Ö’
‰õΩHõ¯|_®¤~°∞). 1915 Ѷ≤„|=i 21# Ѷ≤~À*òѨÓ~ü, ÖÏǨϟ~ü, ~å=eÊO_ç Ãã·xHõ ta~åÅÃÑ·
ã¨=∞#fiÜ«∞O`À KÕÜ«∞ `«ÅÃÑ\ì̃# ^•_»∞Å∞ z=i xq∞+¨OÖ’ qâßfiã¨Ñ¶¨∂`«∞HõO HÍ~°}OQÍ
ÉèíQÆflO KÕÜ«∞|_çOk. ~å+π aǨs É’ãπ [áê<£H˜ áêiáÈ=Åã≤ =zÛOk. |<å~°ãπ ^•<åѨÓ~ü
128
Ãã·xHõ ™ê÷=~åÅ#∞ =∞@∞ìɡ@ì Ü«∞uflOz# ã¨z<£ ã¨<åºÖò‰õΩ Ü«∂=r˚= nfiáêO`«~° "å㨠tHõΔ
qkèOK«|_çOk. JdÅ ÉèÏ~°`« ™ê÷~Ú u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ Ѷ∞¨ ’~°OQÍ qѶŨ "≥∞#ÿ ѨÊ\˜H© ^•x <åÜ«∞‰õΩÅ∞
„Ѩ`ºÕ H˜Oz QÆ^~Œ ü áêsì "å~°∞ qѨ=¡ ÉèÏ"åÅ#∞ Ãã#· ºOÖ’H˜, ~Ô `· åOQÆOÖ’H˜ fã¨∞H˘x áÈ=_»OÖ’
J„QÆQÍ=ÚÅ∞QÍ =Ù<åfl~°∞. P `«~°∞"å`« K≥^Œ∞~°∞ =∞^Œ∞~°∞QÍ H˘xfl u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡ [iQÍ~Ú.
1915 Ѷ≤„|=i 15# ã≤OQÆѨÓ~üÖ’ KÕã≤# u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ JÖψQ ["Õ∞^•~ü zã≤ìMÏ<£, ["Õ∞^•~ü
J|∞ÌÖò Ѷ¨∞x, ã¨∞ÉË^•~ü ^•_£ MÏ<£ <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’ ѨO*Ïc =Úã≤¡O Öˇ·\ò W<£ á¶êO„\© 36=
ã≤‰õΩ¯Å Éˇ\ÏeÜ«∞<£ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡ „Ѩ`ÕºHõOQÍ ¿Ñ~˘¯#^Œy#q. u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ J}z"Õã≤#
`«~°∞"å`« 37 =∞Ok LifÜ«∞|_®¤~°∞. 41 =∞OkH˜ nfiáêO`«~°"å㨠tHõΔ qkèOK«|_çOk.
1915 [#=i – Ѷ≤„|=iÖ’ ѨO*ÏÉò ~å[H©Ü«∞ ^•_»∞ÅÖ’ XHõ ã¨O^Œ~°ƒùO, ™ê=∂lHõ
„ѨÜ∂≥ [#O Wq∞_ç =Ù<åfl~Ú. „Ѩ^•è #"≥∞#ÿ 5 ^•_»∞ÅÖ’ =¸_çO\˜ ÅHõΔ ºO =_ô¤ "åºáê~°∞Å∞.
_»|∞ƒ fã¨∞H˘x "≥à§ı =ÚO^Œ∞ ~°∞}Ѩ„`åefl HÍeÛ"Õâß~°∞. K«i„`« ѨÙ@ÅÖ’ ɡOQÍÖò ‰õΩb#∞ʼnõΩ
HõeÊOK«|_ç# ™ê÷#O QÆ^Œ~ü Ô~·`åOQÆ g~°∞ʼnõΩ, ã≤áê~Ú g~°∞ʼnõΩ ÅaèOK«ÖË^Œ∞. ѨÙ#~°̊#‡
=ÙO>Ë „Ѩu™êi ^ÕâO◊ H˘~°Hˆ „áê}ÏÅiÊ™êÎ#x =∞$`«∞º=ÚYOÖ’ K≥Ñʨ QÆey# 19 ã¨O=`«û~åÅ
Hõ~åÎ~üã≤OQ∑ÖÏO\˜ g~°∞Å∞ ѨO*ÏÉò Ãã·xHõ ™ê÷=~åxH˜ K≥Ok#"å~°∞ KåÖÏ=∞Ok =Ù<åfl~°∞.
JOÉÏÖÏ =^ŒÌ LifÜ«∞|_ç# u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ KÕã≤# ã≤áê~ÚÅ „QÆ∂ѨÙÖ’ =Ù#fl XˆH XHõ
=Úã≤¡O J|∞ÌÖÏ¡. =Úã≤¡"Õ∞`«~°∞Öˇ·# ã¨Ç¨ÏK«~°∞ʼnõΩ „^ÀǨÏO KÕÜ«∞=∞x „Ѩ֒Éèí ÃÑ\˜ì#ѨÙ_»∞
"å\˜x f„=OQÍ u~°ã¨¯iã¨∂Î K≥Ñ≤Ê# D „H˜Ok =∂@Å∞ HõÅHÍÅO QÆ∞~°∞ÎO\Ï~Ú. ''gi`À
=∂„`«"Õ∞ <å‰õΩ ã¨fi~°æ ^•fi~åÅ∞ `≥~°∞K«∞‰õΩO\Ï~Ú.——
q^ÕâßÅ #∞O_ç qѨ¡=HÍ~°∞ʼnõΩ ã¨Ç¨Ü«∞O Kտ㠄Ѩܫ∞`åflÅ∞ Ü«Ú^Œú HÍÅOÖ’
ɡi¡<£Ö’ ˆHO„nHõiOѨ|_®¤~Ú. l=∞‡~ü=∞<£ Ѩ^äŒHõO „ѨHÍ~°O [~°‡h q^Õj HÍ~åºÅÜ«∞O
ã¨ÇϨ HÍ~°O`À gˆ~O„^Œ Kè\« ’áê^蕺ܫ∞, Éè∂í ¿Ñ<£ QÆ∞áêÎ, ǨÏ~ü^Ü
Œ ∂« àò =∞iH˘O^Œi <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’
ɡi¡<£Ö’ ÉèÏ~°`« ã¨fi`«O„`« áÈ~å@ Hõq∞\© U~åÊ@∞ KÕÜ«∞|_çOk. ÉèÏ~°`ü, W~å<£ ã¨iǨÏ^Œ∞Ì
ã¨g∞ѨOÖ’ `≥QÆÅ „Ѩ[ÅÖ’ „a\˜+π =ºuˆ~Hõ ÉèÏ"åÅ∞ Ô~K«ÛQ˘>ËìO^Œ∞‰õΩ ÉèÏ~°`ü, [~°‡h, @s¯Å∞
ã¨OÜ«ÚHõÎOQÍ „ѨKå~° ^ŒàÏxfl U~åÊ@∞ KÕâß~Ú. 1915 _çÃãO|~üÖ’ =∞¿ÇÏO„^Œ „Ѩ`åÑπ
|~°¯`«∞ÖÏ¡, Xɡ·^Œ∞ÖÏ¡ ã≤OnèÅ∞ Ü«Ú=~åA J=∂#∞ÖÏ¡ =∞^ŒÌ`«∞`À HÍ|∂Öò =^ŒÌ `å`å¯eHõ
ã¨fi`«O„`« ÉèÏ~°`« „ѨÉèí∞`åfixfl ™ê÷Ñ≤OKå~°∞.
Ü«Ú.Zãπ.Z. =¸_»= ˆHO„^ŒO ~å=∞K«O„^Œ, K«O„^Œ K«„Hõ=iÎ <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’x ɡi¡<£
Hõq∞\©H˜ K≥Ok# #∂ºÜ«∂~ü¯ U*ˇO@∞¡ÖÏO\˜ q∞ye# QÆ^Œ~ü <åÜ«∞‰õΩʼnõΩ QÆ}hÜ«∞OQÍ
[~°‡h x^èŒ∞Å∞ JO^•~Ú. HÍx "åiÖ’ "å~°∞ HõÅÇ≤ÏOK«∞‰õΩ<åfl~°∞. Ü«Ú^ŒúOÖ’ J"≥∞iHÍ
„Ѩ"ÕtOz# `«~°∞"å`« 'Ç≤ÏO^Œ∂ ‰õΩ„@ ˆHã¨∞ (1919) ÖÏO\˜ HÍ~°ºHõÖÏáêʼnõΩ `≥~°Ñ¨_çOk.
^Œ∂~° „áêK«ºOÖ’x [~°‡h ~åÜ«∞ÉÏ~° HÍ~åºÅÜ«∞O #∞O_ç ‰õÄ_® x^èŒ∞ÅO^•~Ú.
1915 `«~∞° "å`« ~å+π aǨs É’ãπ, J|h =ÚYs˚ [áê<£ #∞O_ç PÜ«Ú^è•Å∞ ѨOÑ≤OKÕO^Œ∞‰õΩ
KåÖÏ „Ѩܫ∞`åflÅ∞ KÕâß~°∞. PÜ«Ú^è•Å∞ KÕ~°"տ㠄Ѩܫ∞`åflÅ∞ qѶ¨Å=∞Ü«∂º~Ú.
1915 „áê~°OÉèíOÖ’ ™êÜ«Ú^èŒ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ J=HÍâ◊O "≥∞~°∞ѨÙÖÏQÍ =zÛOk. JO`«Ö’<Õ
JO`«~åú#=∞~ÚOk.
129
 Ü«Ú^Œú HÍÅOÖ’ Z^Œ∞~Ô #· Ѩiã≤u÷ x Z^Œ∞~˘¯<ÕO^Œ∞‰õΩ „a\˜+"π å~°∞ f„="≥∞#ÿ J}z"Õ`«
K«~º° Å∞ KÕÑ\¨ Ïì~∞° . „Ѩ^•è #OQÍ QÆ^~Œ ü L^Œº=∂xfl J}z"Õ¿ãO^Œ∞‰õΩ 1915 =∂iÛÖ’ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊
~°HõΔ} K«\Ïìxfl KÕâß~°∞. J#∞=∂x`«∞Å∞ ÃÑ^ŒÌ ã¨OYºÖ’ ZÖÏO\˜ qKå~°}Å∞ ÖˉõΩO_®
ɡOQÍÖò, ѨO*ÏÉò *ˇ·à◊§Ö’ ‰õΩHõ¯|_®¤~°∞. „Ѩ`ÕºHõ HÀ~°∞ìÅ∞ Hõiî#"≥∞ÿ# tHõΔÅ∞ qkèOKå~Ú.
J<ÕHõ=∞Ok Ãã·x‰õΩʼnõΩ HÀ~°∞ì =∂~°¬Öò tHõΔÅ∞ qkèOK«_»OQÍHõ 46 =∞Ok LifÜ«∞|_®¤~°∞.
64 =∞OkH˜ rq`« HÍÅ tHõΔÅ∞ qkèOK«|_®¤~Ú. ɡOQÍÖò >ˇ„~°iã¨∞ìÅ∞, ѨO*ÏÉò QÆ^Œ~ü áêsì
"åˆ~QÍHõ JdÅ =Úã≤O¡ „ѨÑO¨ K«"å^Œ∞Å∞ ‰õÄ_® J}z"Õ`‰« Ωõ QÆ∞~°Ü∂« º~°∞. Ü«Ú^Œú HÍÅOÖ’#∞,
H˘xfl ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ P `«~∞° "å`« ‰õÄ_® Jb ™È^Œ~∞° Å∞ P*Ï^£, Ǩτã¨`ü "≥ÚǨx ã¨O=`«û~åÅ
`«~°|_ç QÆ$Ç¨Ï x~åƒO^è•Å‰õΩ QÆ∞~°Ü«∂º~°∞.
ÅHÀflÖ’ SHõº`«
i=Å∂º+¨#sÅ∞ HÍx ÉèÏ~°`« ~å[H©Ü«∞ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ Ü«Ú^Œú „Ѩܫ∞`åflʼnõΩ
=∞^ŒÌuKåÛ~°∞. uÅH±, QÍOnèÅ∞ „QÍ=∂ʼnõΩ "≥o§ Ü«Ú^•úxH˜ Ãã·x‰õΩefl, ^èŒ<åxfl ã¨=∞‰õÄ~°Û
Ü«∞uflOKÕ =~°‰õΩ =ÚO^Œ∞‰õΩ áÈÜ«∂~°∞. JÖÏO\˜ q^èÕÜ«∞`« =Å# áêʼnõΩÅ∞ ÃÑ^ŒÌ ~å[H©Ü«∞
ã¨O㨯~°}Å∞ KÕÑ_¨ `» å~°x „Éè=í ∞Å`À =Ù<åfl~°∞. 'Ü«Ú^Œú Ѩ„`åÅ#∞ H˘#O_ç. "å\˜x ǨϟO~°∂Öò‰Ωõ
Ǩg∞ Ѩ„`«OÖÏ Ñ¨iQÆ}O˜ K«O_ç—— – J<Õk 1918Ö’ uÅH± x<å^ŒO. D ÅHõΔ ºO`À q∞`«"å^Œ∞Å∞,
Ju"å^Œ∞Å L=∞‡_ç "ÕkHõ U~°Ê_çOk. JÖψQ =Úã≤¡O bQ∑ ‰õÄ_® ~å*ϺOQÆ ã¨O㨯~°}Å∞
™êkèOK«_»O`À áê@∞ Ü«Ú^•úxH˜ =∞^ŒÌ`«∞ W=fi_»O ^•fi~å `«=∞Hõ#∞‰õÄÅOQÍ „ѨÉèí∞`«fiOÃÑ·
XuÎ_ç fã¨∞H˘x =KÕÛ =ӺǨÏO`À ѨxKÕã≤Ok. 1914Ö’ =∂O_»ÖË *ˇ·Å∞ #∞O_ç q_»∞^ŒÖˇ·#
uÅH± `«# áê`« HÍO„ÔQãπ q~À^èŒ∞Å`À Hõeã≤ Ѩx KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ KåÖÏ Pã¨HÎ̃QÍ =Ù<åfl~°∞. HÍx
Ѷ≤~À*ò ëê "≥∞ǨÏ`å 1915Ö’ K«xáÈÜÕ∞ =~°‰õΩ Ñ¨@∞ì q_»∞ѨÙÅ∞ ÖˉõΩO_® Hõiî#OQÍ
=º=ǨÏiOKå_»∞. HõÅHõ`åÎH˜ K≥Ok# Éèí∂¿ÑO„^Œ<å^ä£ É’ãπÖÏO\˜ W`«~° q∞`«"å^Œ <åÜ«∞‰õΩÅ∞
HÍO„ÔQãπx JѨÊ\˜ ~˘OÑ≤Ö’ #∞O_ç |Ü«∞\˜H˜ ÖψQO^Œ∞‰õΩ ^ÕxÔH·<å ã¨Oã≤^Œú`«#∞ =ºHõÎO
KÕâß~°∞ (QÀYÖËH˜ ÖËY 1914 #=O|~ü). 1914 #∞O_ç k=º *Ï˝# ã¨=∂[ <åÜ«∞‰õΩ~åÅ∞
JxaÃãO\òH˜ ~å[H©Ü∞« „áê^è•#º`« ÃÑ~°Q_Æ O» , HÍO„ÔQãπ ѨÙ#ˆ~H©H~õ }° „Hõ=∂xH˜ ^ÀǨÏ^ŒÑ_¨ Oç k.
JxaÃãO\ò xHõ~"° ∞≥ #ÿ ™ê„=∂[º"å^Œ =ºuˆ~H˜ HÍ^Œ∞. P"≥∞ ÉèÏ~°`,« „a\˜+π ¿ãflÇ¨Ï ã¨O|O^è•xH˜
XHõ "Õ∞~°‰õΩ ã¨fiÜ«∞O ѨiáêÅ# J=ã¨~°=∞x ÉèÏqOKå~°∞. JO^Œ∞‰õΩ „a\˜+π ~å_çHõÖòû S~°¡O_£
ǨϟO~°∂Öò `«~°Ç¨Ö’ ^Õâ◊"åºÑÎ̈ L^Œº=∂Å∞ J=ã¨~°=∞x ÉèÏqOKå~°∞.
1915Ö’ HÍO„ÔQãπÖ’ ѨÙ#ó „Ѩ"ÕâßxH˜ uÅH± „QÆ∂ѨÙH˜ J#∞=∞u ÅaèOzOk.
ÉÁOÉÏ~ÚÖ’ XˆH™êi ã¨^㌠∞¨ ûÅ∞ [~°∞ѨىõΩ#fl HÍO„ÔQãπ, =Úã≤O¡ bQ∑Å∞ Ѩ~㰠ʨ ~° ã¨O„ѨkOѨÙÅ
^•fi~å Hõh㨠~å*ϺOQÆ _ç=∂O_»¡#∞ ~°∂á⁄OkOKÕ Hõq∞\©Å#∞ xÜ«∞q∞OKå~Ú. WOÑ‘iÜ«∞Öò
H“xûÖò ã¨Éèí∞ºÅ∞ 19 =∞Ok ÉèÏ~°`«^ÕâßxH˜ ã¨fiÜ«∞O „ѨuѨuÎ QÆÅ „áêux^茺 „ѨÉèí∞`åfixfl
HÀ~°∞`«∂ 1916 JHÀì|~ü# "≥„· ™ê~ÚH˜ q*Ï˝Ñ#¨ Ѩ„`åxfl ã¨=∞iÊOKå~°∞. H“xûà◊§Ö’ ZxflHõÜ∞Õ º
ã¨Éèí∞ºÅ∞ "≥∞*Ïi\©QÍ =ÙO_®Åx 1916 _çÃãO|~üÖ’ ÅHÀflÖ’ HÍO„ÔQãπ, =Úã≤¡ObQÆ∞Å∞
130
L=∞‡_çQÍ _ç=∂O_£ KÕâß~Ú. Ç≤ÏO^Œ∂, =Úã≤O¡ ~å[H©Ü∞« qÉè^Ë •Å∞ ÅHÀfl XѨÊO^ŒO „ѨHÍ~°O
Ѩi+¨¯iOK«∞HÀ"åÅx f~å‡xOKå~Ú. „Ѩ`ÕºHõ xÜ≥∂[Hõ=~åæefl HÍO„ÔQãπ JOwHõiOzOk.
ã‘@¡ ѨOѨHõOÃÑ· XѨÊO^ŒO ‰õΩkiOk. =Úã≤¡O "≥∞*Ïi\© „áêO`åÅÖ’ (^•=∂ëê „Ñ¨HÍ~°O
QÍHõ) `«‰õΩ¯= ã‘@¡‰õΩ =Úã≤¡O <åÜ«∞‰õΩÅ∞ JOwHõiOKå~°∞. (L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ ÉˇOQÍÖòÖ’ 40%
ã‘@∞¡) JO^Œ∞‰õΩ „ѨuѶ¨ÅOQÍ ÉÁOÉÏ~Ú, Ü«Ú<≥·>ˇ_£ „áêq#∞ûÖÏO\˜ ~å„ëêìÅÖ’ (30 âß`«O
HõeÊOK«|_®e) Z‰õΩ¯= „áêux^蕺xH˜ HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ JOwHõiOKå~°∞. XѨÊO^ŒO
Ü«ÚÑ≤H˜ K≥Ok# =r~ü Ǩϙêû<£, =∞ǨÏ=Ú^• ÉÏÉò <åÜ«∞Hõ`«fiO =Ç≤Ïã¨∞Î#fl =Úã≤¡O bQÆ∞
„ѨÜ≥∂[<åʼnõΩ J#∞‰õÄÅOQÍ =ÙOk. Ѷ¨AÖò ǨÏH± =∞^ŒÌ`«∞ WzÛ#ѨÊ\˜H© ɡOQÍÖòÖ’ H˘O`«
Jã¨O`«$Ñ≤Î =ºHõÎ=∞~ÚOk.
ǨϟO~°∂Öò PO^Àà◊#
HÍO„ÔQãπ K«~ÀÛѨK«~°ÛÅ∞ KÕ¿ã ã¨Oã¨÷QÍ =Ù#flk. x~°O`«~°O PO^Àà◊#Å∞ KÕ¿ã
ã¨Oã¨÷QÍ Jk ã¨#fl^ŒúO KÕÜ«∞|_»ÖË^Œ∞. HÍO„ÔQãπ x["≥∞ÿ# áêsìQÍ =∂~°Û_®xH˜ "≥Ú^Œ\ ˜ K«~°ºQÍ
ã¨OѶ¨∞\˜`«"≥∞ÿ# =i¯OQ∑ Hõq∞\©x U~åÊ@∞ KÕÜ«∞=∞x ÅHÀflÖ’ uÅH± KÕã≤# „Ѩuáê^Œ#x
J^茺‰õΔΩ_»∞ „`Àã≤ѨÙKåÛ~°∞. HÍ|\˜ì PO^Àà◊<å HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ Ô~O_»∞ ǨϟO~°∂Å∞ ã¨Oã¨÷Å
^•fi~å J#QÍ uÅH±ÇϨ ŸO ~°∂Öò, JxaÃãO\ò ǨϟO~°∂Öò ã¨Oã¨Å÷ ^•fi~å KÕÑ@¨ =ì Åã≤ =zÛOk.
JxaÃãO\ò 1915 ÃãÃÑìO|~üÖ’ `«# ǨϟO~°∂Å∞ Ѩ^äŒHÍÅx „ѨHõ\ ˜OKå~°∞. `«# =∞„^•ã¨∞
"å~åΠѨ„uHõÖˇ·# #∂ºWO_çÜ«∂, HÍ=∞<£gÖò Ѩ„uHõÅ ^•fi~å HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞ ™êyOKå~°∞. P
`«~°∞"å`« 1916Ö’ ÉÁOÉÏ~Ú, Ü«∞OQ∑ WO_çÜ«∂ „áê~°OaèOKå~°∞. uÅH± `«# =∞Ǩ~åR
™ê÷=~åÅ#∞ xÅɡ@∞ìH˘<ÕO^Œ∞‰õΩ 1916 U„Ñ≤ÖòÖ’ ǨϟO~°∂Öò bQ∑#∞ „áê~°OaèOKå_»∞. Wk
=∞Ǩ~åR, Hõ~å‚@HõʼnõΩ Ñ¨iq∞`«=∞~ÚOk. 1917 U„Ñ≤Öò <å\˜H˜ 17000, 1918
„áê~°OÉèÏxH˜ 32000 ã¨Éèíº`«fiO L#fl@∞¡ K≥ѨC‰õΩ<åfl~°∞. JxaÃãO\ò ǨϟO~°∂Öò XHõ "Õ∞~°‰õΩ
JdÅ ÉèÏ~°`« ã¨fi~°∂ѨO QÆÅ^≥·#ѨÊ\˜H˜ „Ѩ^è•#OQÍ k=º *Ï˝# ã¨O|O^è•ÅÃÑ· P^è•~°Ñ¨_ç#
ã¨Oã¨.÷ uÅH±, Hˆ ů~ü „Ѩ^•è #OQÍ Ñ¨Ó<å Hˆ O„^ŒO #∞O_ç ã¨Oã¨x÷ #_»Ñ¨ Ü«∞uflOKå~°∞. J_»Ü∂« ~ü
(=∞„^•ã¨∞) „Ѩ^è•# ˆHO„^ŒOQÍ Ñ¨xKÕã≤# JxaÃãO\ò bQÆ∞‰õΩ 200H˜ ÃÑ·QÍ L#fl âßYÅÃÑ·
(=∞„^•ã¨∞ „ÃÑã≤_≥hûÖ’) Ѩ~°º"ÕHõΔ} JO`«O`« =∂„`«OQÍ =ÙOk. JxaÃãO\ò ǨϟO~°∂Å∞
bQÆ∞ J`«∞º#fl`« ^Œâ◊Ö’ =Ù#fl 1917Ö’ ^•x ã¨Éèíº`«fiO 27000.
#QÆ~åÅÖ’ „QÆ∂Ѩ٠K«~°ÛÅ∞, s_çOQ∑ ~°∂=ÚÅ x~°fiǨÏ}, ÃÑ^ŒÌ Z`«∞Î# Hõ~°Ñ¨„`åÅ
J=∞‡HõO, LѨ<庙êÅ∞, Ѩ~°º@#Å∞ – ǨϟO~°∂Å∞ bQÆ∞ HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞. W"Õg q∞`«"å^Œ
~å[H©Ü«∂ʼnõΩ aè#fl"≥∞ÿ#q HÍ=Ù. HÍx QÆ=∞xOK«^Œy# H˘`«Î^Œ#O f„=`«Ö’, qã¨Î $uÖ’
=ÙOk. uÅH± bQÆ∞ "≥Ú^Œ\ ˜ ã¨O=`«û~°OÖ’ =∞~åsî, WOw¡+¨μ Hõ~°Ñ¨„`åÅ∞ 47000 HÍÑ‘Å∞
Jq∞‡ =ÙOk. cÃãO\ò ã¨Oã¨÷ 26000 WOw¡+¨μ Hõ~°Ñ¨„`åÅ∞ 1916 ÃãÃÑìO|~ü <å\˜H˜ 30"ÕÅ
HÍÑ‘Å∞ Jq∞‡Ok. 1917 E<£Ö’ aÃãO\ò, P"≥∞ k=º*Ï˝# =ÚYº ã¨Ç¨ÏK«~°∞Å∞ J~°O_ÕÖò
"å_çÜ«∂ŠѨ~°º@#ÅÃÑ· x¿+^èŒO qkèOK«|_ç#ѨC_»∞ ™êufiHõ x~À^èŒO HÍHõ ã¨`庄QÆǨÏO
131
„Ѩ™êÎ=# ‰õÄ_® =zÛOk. ǨϟO~°∂Å∞ „ѨKå~°OÖ’ J`«ºkèHõO Jã¨Ê+¨ì`«, "Õ∞^èÀѨ~°"≥∞ÿ#
ÉèÏ=#Å K«∞@∂ì Ѩi„Éèqí ∞Oz#ѨÊ\˜H© uÅH± LѨ<庙êÅÖ’ `«~∞° "å`« QÍO^èÜ Õ ∞« q^è•<åÅ∞QÍ
K≥Ñʨ |_Õ JOâßÅ∞, xiÌ+"ì¨ ∞≥ #ÿ , ã¨Ê+¨"ì ∞≥ #ÿ „Ѩ*Ïã¨=∞㨺efl ǨϟO~°∂Å∞ ÅHΔͺxH˜ J#∞ã¨O^è•#O
KÕÜ«∞_»OÖÏO\˜ Pã¨H˜ÎHõ~°"≥∞ÿ# q+¨Ü«∂Å∞ =ºHõÎ=∞Ü«∂º~Ú. ''J@gâßY =∂ÃÑ· AÅ∞O
K≥ÖÏ~ÚOzOk. JÉϯs âßY =∞^Œºáê<åxfl ÃÑOzOk—— (1916 "Õ∞ 1# ɡÖÏæOÖ’ uÅH±
LѨ<åºã¨O) Ô~"≥#∂º âßY XuÎ_»∞Å∞, LѨC Ѩ#∞flʼnõΩ ‰õÄ_® uÅH± „Ѩ™êÎqOKå_»∞. uÅH±
L^Œº=∞O a@ì=<£ „ÉÏǨχ}∞ʼnõΩ Ñ¨iq∞`«"∞≥ #ÿ k HÍ^Œ∞. ǨϟO~°∂Å∞ bQÆ∞ ã¨É∞íè ºÅÖ’ ѨÓ<åÖ’x
„ÉÏǨχ}Ë`~« ° =~°‰Î Ωõ Å∞ QÆ}hÜ«∞OQÍ =Ù<åfl~°∞. MÏO_Õ+π ÖÏO\˜ dÖÏ¡Å ã¨É∞íè ºÅÖ’ QÆ∞ÖÏ˚~∞° Å∞,
=∞~åsîÅ∞, „ÉÏǨχ}∞Å HõO>Ë Z‰õΩ¯=QÍ =Ù<åfl~°∞. ǨϟO~°∂Å∞ bQÆ∞‰õΩ K≥Ok# a.Ñ≤.
"å_çÜ«∂ÖÏO\˜ "å~°∞ =∞„^•ã¨∞ #QÆ~° „âßq∞Hõ=~°æOÖ’ HÍãÎ̈ `«‰õΩ¯= ™ê÷~ÚÖ’ J~Ú#ѨÊ\˜H©
HÍi‡Hõ =~°æ HÍ~°ºHõÖÏáêefl „áê~°OaèOKå~°∞.
ǨϟO~°∂Å∞ PO^Àà◊#, „Ѩ`ÕºH˜Oz cÃãO\ò bQÆ∞ PO^Àà◊# Ü≥ÚHõ¯ x["≥∞ÿ#
„áê^è•#º`« H˘`«Î „áêO`åʼnõΩ, H˘`«Î „QÆ∂ѨÙʼnõΩ, H˘`«Î `«~åxH˜ qãÎ̈iOѨ KÕÜ«∞_»OÖ’ =Ù#flk.
=∞„^•ã¨∞#ÖÏ =ÙOz`Õ q∞ye# Ô~O_»∞ f„=="å^Œ ™ê÷=~åÅ∞ „ѨâßO`«OQÍ =Ù<åfl~Ú. Ü«Ú^Œú
HÍÅOÖ’ „a\˜+π J}z"Õ`«‰õΩ ÉˇOQÍÖò, ѨO*ÏÉò „Ѩ^è•# ÖHΔͺÅ∞QÍ =Ù<åfl~Ú. ZÖÏO\˜
ÉÏǨ@"≥∞ÿ# PO^Àà◊# KÕѨ@ì_»O J™ê^茺"≥∞ÿ# Ѩiã≤÷`«∞Å∞ U~°Ê_®¤~Ú. HÍx ɡOQÍÖòÖ’
Éèí"åhѨÓ~ü „á⁄"≥xûÜ«∞Öò ã¨^Œã¨∞û z`«Î~°O[<£^•ãπ J<Õ #∂`«# <åÜ«∞‰õΩ_çx K«∞~°∞ÔH·#
~å[H©Ü«∂ÅÖ’H˜ „Ѩ"Õâ◊ÃÑ\˜ìOk. cÃãO\ò bQÆ∞‰õΩ =∞„^•ã¨∞ #QÆ~°O Ѩiã¨~° Ѩ@ì}ÏʼnõΩ
K≥Ok# `«q∞à◊ „ÉÏǨχ}∞Å #∞O_ç Ü«Ú<≥·>ˇ_£ „áê"≥#∞ûÅÖ’ Ѩ@ì} =$uÎ^•~°∞Å „QÆ∂ѨÙÅ∞
(HÍÜ«∞ã¨∞ÅÎ ∞, HÍj‡s „ÉÏǨχ}∞Å∞, H˘O^Œ~∞° =Úã≤O¡ Å∞) ã≤O^è∞Œ Ö’ Ç≤ÏO^Œ∂ Jq∞`« "≥∞<ÿ åi\©Å
#∞O_ç ÉÁOÉÏ~Ú #QÆ~°O, QÆ∞[~å`üÖ’ Ü«Ú= QÆ∞[~å`ü áêi„âßq∞Hõ"Õ`«ÎÅ, =~°Î‰õΩÅ, ÖÏÜ«∞~°¡
#∞O_ç =∞^ŒÌ`«∞ ÅaèOzOk. k=º *Ï˝# ã¨=∂[O H˘kÌáê\˜ ã¨OѶ¨∞ ã¨O㨯~°}Å HõÅ~ÚHõ`À,
„áêp# Ç≤ÏO^Œ∂ q*Ï˝# "≥·Éèí"åÅ ã≤^•úO`åÅ`À, P^èŒ∞xHõ áêâßÛ`«º ^ÕâßÅ∞ ™êkèOz#
Ѷ¨e`åÅhfl „áêp# HÍÅOÖ’ ~°∞+¨μÅ∞ TÇ≤ÏOz#"Õ##fl „Éèí=∞Å`À JÖÏO\˜ PÖ’K«<å
^èÀ~°}∞Å∞ QÆÅ „QÆ∂ѨÙÅ #∞O_ç H˘O`«=∞Ok HÍ~°ºHõ~°Îefl ã¨=∞‰õÄ~°∞ÛH˘#QÆeyOk. |Ǩïâß
JO^Œ∞‰õΩ HÍ~°}O „|Ǩχ ã¨=∂[O, P~°º ã¨=∂[OÖÏO\˜ ã¨O㨯~°}"å^Œ, ѨÙ#~°∞^Œú~°}"å^Œ
L^Œº=∂Å∞ "åiH˜ ÉÏQÍ JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’H˜ ~åHõáÈ=_»O HÍ=K«∞Û. JO`ÕQÍHõ ÉÁOÉÏ~Ú,
=∞„^•ã¨∞ #QÆ~åÅ#∞ q∞#Ǩ~ÚOz`Õ q∞ye# „áêO`åÅÖ’ Ju"å^Œ, q∞`«"å^Œ ~å[H©Ü«∞
™êO„Ѩ^•Ü«∂Å∞ |ÅOQÍ "Õ~°∂#ÖË^Œ∞. JO^Œ∞=Å# JHõ¯_» ~å[H©Ü«∞ â◊¥#º`« P=iOzOk.
JxaÃãO\ò =∞„^•ã¨∞Ö’ Ju ã¨xflÇ≤Ï`«∞Å∞ ("å_çÜ∂« , J~°O_ÕÖò, ã≤.Ñ≤. ~å=∞™êfiq∞ JÜ«∞º~ü.
JÜ«∞º~ü `«^Œ#O`«~° HÍÅOÖ’ u~°∞"å#∂¯~ü ã¨O™ê÷#OÖ’ x~°O‰õΩâßkèHÍ~° ™êO„Ѩ^•Ü«∞"å^Œ
ã¨O~°HõΔ‰õΩ_≥·# JkèHÍi JÜ«∂º_»∞) ã¨=¸Å"≥∞ÿ# =∂~°∞ÊÅ∞ QÀˆ~ ~å[H©Ü«∂Å`À f„=OQÍ
qÉèËkOKå~°∞. ǨϟO~°∂Öò L^Œº=∞O`À „¿Ñi`«∞Öˇ·# J<Õ‰õΩÅ∞ 1920 #∞O_ç ÉèÏ~°`«
~å[H©Ü∂« ÅÖ’ Éèqí +¨º`«∞Î <åÜ«∞‰õΩÅÜ«∂º~°∞. =∞„^•ã¨∞Ö’ ã¨`º« =¸iÎ, HõÅHõ`åÎÖ’ l`ÕO„^ŒÖÏÖò
132
ɡ#s˚ JÅǨÉÏ^£, ÅHÀflÅÖ’ [=ǨÏ~üÖÏÖò <≥„Ǩ˙, Yb‰õΩE˚=∞<£Å∞, ÉÁOÉÏ~Ú,
QÆ∞[~å`üÅÖ’ ã¨OѨ#∞fl_≥·# J^ŒÌHõO ~°OQÆ∞Å kQÆ∞=∞u^•~°∞_»∞ a=∞<£^•ãπ, ^•fi~°HÍ^•ãπ,
áêi„âßq∞Hõ"`Õ Î« L=∞~ü âÁOÉèÏx, WO^Œ∂ÖÏÖò Ü«∂l˚H± giÖ’ „Ѩ`ºÕ HõOQÍ „Ѩ™êÎqOK«=Åã≤#
„Ѩ=ÚY∞Å∞, ÉÁOÉÏ~Ú #QÆ~°OÖ’ aÃãO\ò bQÆ∞H˜ 2600 =∞Ok ã¨Éèí∞ºÅ∞<åfl~°∞.
„ѨÉ∞íè `Àfi^ÀºQÆ∞Å∞, áêi„âßq∞Hõ"`Õ ÅΫ ∞ x=ã≤OKÕ âßO`å~åO KÒH± =^ŒÌ 10, 12 "ÕÅ =∞Ok`À
ã¨ÉèíÅ∞ x~°fiÇ≤ÏOzOk. QÍO^èÕÜ«∞ *ÏfÜ«∞ "å^•xH˜ "≥<≥fl=ÚHõQÍ xÅ=#∞#fl Éèíq+¨º`ü
ã¨∂zHõÖˇ·# QÆ∞[~å`ü, Ü«ÚÑ≤Ö’ KåÖÏ „áêO`åÅ∞ "≥Ú^Œ\ ˜™êiQÍ „¿Ñ~°} á⁄O^•~Ú.
aÃãO\ò 1917 z=~°Ö’ Ñ≤e¡ "≥ÚQÆæÖËâß~°∞. ÉÏ^茺`åÜ«Ú`« „ѨÉèí∞`«fiOÃÑ· =∂O>ËQÆ∞
"åQÍÌ#O XHõ¯™êiQÍ P"≥∞x ^•^•Ñ¨Ù q^èÕÜ«Ú~åeQÍ =∂iÛ "Õã≤Ok. =ÅO>ÿ̌<£ z~ÀÖòH˜
=ºuˆ~HõOQÍ #"≥∂^≥·# JaèÜ≥∂QÆѨ„`«OÃÑ· "åkOKÕO^Œ∞‰õΩ 1918 ÃãÃÑìO|~üÖ’ uÅH± ÅO_»<£
"≥àϧ~°∞. 1917–18 HÍÅOÖ’ K«Oáê~°<£, MË^•, JǨχ^•ÉÏ^£ÖÖ’ q[Ü«∂Å∞ ™êkèOz#
QÍOnè ~å[H©Ü«∞ ~°OQÆOÖ’ =ÚO^Œ∞‰õΩ ^Œ∂ã¨∞‰õΩ =KåÛ~°∞. ~å*ϺOQÆ ã¨=~°}Å
JO`«ãû¨ O|O^è•Åx QÆ∞iOz K«iÛOKÕ =ÚO^Œ∞ QÍOnè~Ú[O „áê~°OÉèOí , ÉèÏ~°fÜ«∞ rq`«OÃÑ·
Ü«Ú^ŒúO Ü≥ÚHõ¯ qã¨Î $`« „ѨÉèÏ=O, 1905–17 HÍÅOÖ’ ÉèÏ~°`« ~å[H©Ü«∂ÅÖ’ kQÆ∞=
™ê÷~ÚÖ’ =Ù#flѨÊ\˜H© 1919 `«~°∞"å`« ~å[H©Ü«∂efl ÉÏQÍ „ѨÉèÏq`«O KÕã≤# `≥QÆÅ, Ô~·`«∞Å
L^Œº=∂Å∞, kQÆ∞= `«~°QÆ`«∞Å =∞`«"å^ŒO, ‰õΩÅã¨OѶ¨∂Å∞, „áêO`åÅ „Ѩ[Å =∞<ÀÉèÏ"åÅ
Ѩi}Ï=∞O ÖÏO\˜ JOâßefl ã¨OHΔ̃ÑÎ̈OQÍ Ñ¨ije^•ÌO.
kQÆ∞= #∞O_ç L^Œº=∂Å∞ (1905–1917)
`≥QÆÅ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡
19= â◊`å|ÌOÖ’ ÖÏQÍ<Õ `≥QÆÅ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡ 20= â◊`å|ÌO „áê~°OÉèíOÖ’ ‰õÄ_®
H˘#™êQÍ~Ú. Hõ_»Ñ¨, <≥Å∂¡~°∞, #Å¡=∞Å H˘O_»ÅÖ’ PǨ~° ¿ãHõ~°} KÕã¨∞H˘<Õ K≥OK«∞ `≥QÆ
J@g L`«Ê`«∞ÎÅÃÑ· `«=∞‰õΩ ™êO„Ѩ^•Ü«∞HõOQÍ QÆŠǨωõΩ¯Å‰õΩ 1898 #∞O_ç „Ñ¨Éèí∞`«fiO
P@OHÍÅ∞ HõeÊOK«_»O f„=`«~°=∞~ÚOk. J}z"Õ`« f„=`«~°O KÕ¿ãÎ J_»=ÙÅ#∞ ѨÓiÎQÍ
`«QÆ∞Åɡ_»`å~°x „ѨÉèí∞`«fiO ÉèíÜ«∞Ѩ_çOk. J@g ã¨O~°HõΔ}, P^•Ü«∂Å H˘~°‰õΩ „ѨÉèí∞`«fiO
1913Ö’ Hõiî# x|O^èŒ#efl J=∞Å∞ Ѩ~°K«_»O ã¨Ç¨Ü«∞ x~åHõ~°} L^Œº=∞ HÍÅOÖ’ J@g
ã¨`庄QÆǨxH˜ ^•ifã≤Ok. QÀ^•=i H˘O_» „áêO`«"≥∞ÿ# ~°OѨ֒ 1916Ö’ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞
K≥ň~y P `«~°∞"å`« 1922–24 HÍÅOÖ’ JÅ∂¡i ã‘`å~å=∞~åA <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’x ÃÑ^ŒÌ
u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞H˜ <åOkQÍ xÅ|_çOk. 1910Ö’ |ã¨Î~ü ~åAH˜ =ºuˆ~HõOQÍ [iy#
[QÆ^ŒÖòѨÓ~üÖ’ [iy# u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞x „a\˜+π Ãã·<åºÅ∞ J}z"Õâß~Ú. "å~°ã¨`«fi q"å^ŒO
u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞H˜ ™êOѶ∞≤ Hõ HÍ~°}"≥∞#ÿ ѨÊ\˜H© áÈ_»∞ =º=™êÜ«∂hfl, J@g L`«Ê`«∞ÅÎ #∞ ¿ãfiK«ÛQù Í
qxÜ≥∂QÆÑ~¨ K° ∞« H˘#_®xfl x¿+kèã∂¨ Î KÕã#≤ x|O^è#Œ efl J=∞Å∞ Ѩ~K° _« O» „Ѩ^•è #"≥∞#ÿ HÍ~°}O.
u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞^•~°∞Å∞ ã¨=∂Kå~° =º=ã¨H÷ ˜ JO`«~åÜ«∞O HõeOæ Kå~°∞. áÈbã¨∞ ¿ã+ì #¨ á Ñ· ^•_»∞Å∞
KÕâß~°∞. áê~î°âßÅefl (`≥QÆÅ #∞O_ç |Å=O`«Ñ¨Ù =ã¨∂à◊§`À, "≥\ ˜ì KåH˜i`À Hõ@ìÉ_ç#)
133
`«QÆ∞Åɡ\Ïì~°∞. [QÆ^ŒÖòѨÓ~ü Ѩ@ì}Ïxfl Ѩ@∞ìH˘# „Ѩܫ∞uflOKå~°∞. Xi™êûÖ’x ^•ãπ ѨÖÏ¡
ã¨O™ê÷#OÖ’ "å~°ã¨`«fi q"å^ŒO ã¨=∞㨺ÅÃÑ· 1914Ö’ QÀO_»∞Å∞ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ KÕâß~°∞.
Ü«Ú^ŒúO „áê~°OÉèí=∞~ÚO^Œx, Ju `«fi~°Ö’ [q∞O^•~°∞Å∞, *Ïw~ü^•~°∞Å∞ LO_»É’~°x,
QÀO_»∞efl QÀO_»∞ÖË Ñ¨iáêeOK«∞‰õΩO\Ï~°x ѨÙHÍ~°∞¡ "åºÑ≤OK«_O» `À u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ "Õ~ˆ ~°∂ѨO
fã¨∞‰õΩ#flk. QÀO_»∞Å u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ *ÏfiÅÅ∞ „Ѩ"Õâ◊ ™œÅÉèíºO ÖËx Ѩ~°fi`« =∂~åæÅ ^•fi~å
`«∂~°∞Ê Hõ#∞=∞Å #∞O_ç HõÅǨÏO_ç |ãÎ̈~üÅ =~°‰õΩ "åºÑ≤™êÎÜ«∞x „a\˜+π"å~°∞ ÉèíÜ«∞Ѩ_®¤~°∞.
QÀO_»∞Å „QÍ=∂efl `«QÆ∞Åɡ\Ïì~°∞. (ǨϟO áÈbã¨∞ =∂iÛ 1915 ¿Ñr 153) Ü«Ú^Œú "å~°ÎÅ∞
QÀO_»∞ʼnõΩ á⁄~°∞QÆ∞# =Ù#fl KèÀ\Ï <åQÆÑÓ¨ ~ü, X~°Ü∞« #¡‰Ωõ JÖÏO\˜ Ѷe¨ `åÅ<Õ `≥zÛÃÑ\Ïì~Ú.
UˆHâ◊fi~Àáêã¨# áê\˜OKåÅx, =∞^Œº =∂O™êʼnõΩ, `≥QÆÅ #$`åºÅ‰õΩ ^Œ∂~°OQÍ =ÙO_®Åx
Ñ≤Å∞ѨÙxã¨∂Î *Ï„`å ÉèíQÆ`ü 1914Ö’ L^Œº=∞O „áê~°OaèOKå_»∞. a~åû ÖËHõ ÔH·[~°∞ ÉÏÉÏ
ã¨O~°HõΔ‰õΩ_»∞QÍ =™êÎ_»x =^ŒO`«∞Å∞ "åºÑ≤OKå~Ú. `«~°∞"å`« ã¨O=`«û~°OÖ’ `≥QÆÅ „Ѩ[Å∞
ÃÑ^ŒÌ Z`«∞Î# áÈ_»∞ =º=™êÜ«∞O „áê~°OaèOKå_»∞. f„="≥∞ÿ# J}z"Õ`« K«~°ºÅ∞ L^Œº=∂xfl
`«∞_çzÃÑ\Ïì~Ú. JO`«HõO>Ë ã¨~°∞ÌÉÏ@∞ ^èÀ~°}˜ QÆÅ `å<å ÉèíQÆ`ü L^Œº=∞O X~°Ü«∞<£ÅÖ’
=∞#QÆeyOk. 1920Å #∞O_ç QÍO^èÕÜ«∞ *ÏfÜ«∞"å^ŒO`À ã¨O|O^è•Å∞ ÃÑOK«∞‰õΩ#flk.
1917Ö’ ѨtÛ=∞ Hõ#∞=∞Å `≥QÆÅ „âßq∞‰õΩefl hK«"≥∞ÿ# Ѩ#∞ʼnõΩ xÜ«∞q∞OKÕ Ü«∞`åflÅ
#∞O_ç =∞Ü«¸~ü ÉèíO*òÖ’ ã¨O`åÖò u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ =∞}˜Ñ¨Ó~üÖ’ ^äŒ̂~¤ ‰õΩH©ÅÖ’ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡
K≥ň~QÍ~Ú. áÈ_»∞ =º=™êÜ«∂xfl PÑ≤"Õ~ÚOKÕO^Œ∞‰õΩ „ѨÉèí∞`«fi „Ѩܫ∞`åflÅ∞ á⁄`åOQ∑
(JkèHÍ~°∞Å ã¨~°∞‰õΩ, ™ê=∂„y ‰õÄe<åe ÖˉõΩO_® "≥∂~ÚOK«_»O) ÖÏO\˜ ã¨=∞㨺Å∞
`À_»Ü«∂º~Ú. Ô~O_»∞ ã¨O=`«û~åÅ áê@∞ ÔQiÖÏ¡ Ü«Ú^ŒúO H˘#™êyOk. D HÍÅOÖ’ ^ŒHΔ̃}
~å[™ê÷<£Ö’x ÉÏ<£û"å_», ã¨∞O`ü, ^Œ∞<åfl~üѨÓ~ü aèÅ∞¡Å∞ QÀqO^Œ QÆ∞~°∞ <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’x
ã¨O㨯~°} L^Œº=∞O`À „¿Ñi`«∞Öˇ· HÍ~åºK«~°}‰õΩ kQÍ~°∞. Wk P`«‡ ã¨OÜ«∞=∞#O â◊√kú
L^Œº=∞OQÍ „áê~°OÉè=í ∞~ÚOk. 1913 z=iH˜ aèÅ∞¡ ~å[º ™ê÷Ñ#¨ ÅHõΔ ºOQÍ Ñ¨i}˜u K≥OkOk.
4000 =∞Ok aèÅ∞¡Å∞ =∞OQÍ_£ H˘O_»ÃÑ· ã¨=∂"Õâ◊=∞Ü«∂º~°∞. aèÅ∞¡Å∞ QÆ}hÜ«∞OQÍ
„ѨuѶ¨∞\˜Oz#ѨÊ\˜H© „a\˜+π"å~°∞ K≥^Œ~°Q˘\Ïì~°∞. „ѨuѶ¨∞@#Ö’ 12 =∞Ok aèÅ∞¡Å∞
ǨÏ`«∞ÅÜ«∂º~°∞. 900 =∞Ok Mˇ·nÅ∞QÍ Ñ¨@∞ì|_®¤~°∞ (ǨϟO áÈbã¨∞ a. 1913 _çÃãO|~ü)
~Ô `· ∞« L^Œº=∂Å∞
KåÖÏ =ÚYº"≥∞ÿ# Ô~·`«∞ L^Œº=∂ʼnõΩ "Õ∞"å~ü ~°OQÆã¨÷Å=∞~ÚOk. L^Œº=∂Å∞
1905Ö’ „áê~°OÉè=í ∞Ü«∂º~Ú. JѨC_»∞ P~ü.Ñ≤. ^Œ`,ü _ç.ZÖò. ~å"£∞, Jaè<OÕ „^Œ<å^ä£ ~îåQÆ∂~ü,
~°gO„^Œ<å^ä£ ÖÏO\˜ ɡOQÍb ^Õâ◊ÉèíHÎ̃Ü«Ú`« "Õ∞^è•=ÙÅ∞ =∞^茺ܫÚQÍÅ <å\˜ z`«∂Î~°∞ ~å}ÏÅ
â∫~°º „Ѩ`åáêÅ #∞QÆæ_çã¨∂Î #=ÅÅ∞, <å@HÍÅ∞, Hõ^äŒÅ∞, Hõq`«Å∞ ~åã¨∂Î =ÙO_»@O
Ü«∂^Œ$zÛùHõ"Õ∞ J~Ú#ѨÊ\˜H© Pã¨H˜ÎHõ~°O. HÍx ~å}ÏÅ P^èŒ∞xHõ "å~°ã¨∞Å∞ „a\˜+π"åi
J_»∞QÆ∞ʼnõΩ =∞_»∞QÆ∞ÖÁ`«∞Î`«∂ Ô~·`«∞ÅÃÑ· ѨÅ∞ ~°HÍŠѶ¨Óº_»Öò ^ÀÑ≤_ô H˘#™êyOKå~°∞.
a*’eÜ«∂Ö’ ã¨~å¯~ü ~å*òѨÙ\ò Jnè#OÖ’ ÃÑ^ŒÌ "Õ∞"å~ü *Ïw~°∞ =ÙOk. J`«#∞ Ô~·`«∞ÅÃÑ·
86 ~°HÍŠѨ#∞flÅ∞ qkèOKå_»∞. 1905Ö’ =∞~°ÖÏ 1913Ö’ Ô~·`«∞Å∞ ã¨q∞+≤ìQÍ á⁄ÖÏefl
134
™êQÆ∞KÕÜ∞« x~åHõiOKå~°∞. á⁄~°∞QÆ∞ „áêO`åʼnõΩ =Å㨠áÈÜÕ∞O^Œ∞‰õΩ „ѨÜ∞« uflOKå~°∞. 1913
PO^Àà◊#‰õΩ ã‘`å~åO ^•ã¨∞ J<Õ ™ê^èŒ∞=Ù <åÜ«∞Hõ`«fiO =Ç≤ÏOKå_»∞. ã¨z<£ ã¨<åºÖò „QÆ∂ѨÙ`À
ã¨O|O^èŒO QÆÅ É’Ñπã≤OQ∑ JeÜ«∂ãπ q[Üü∞ã≤OQ∑ ѨkäH± „Ѩ"åã¨OÖ’ =ÙO_ç 1915 <å\˜H˜
Ô~·`«∞ <åÜ«∞‰õΩ_»∞QÍ Ñ¨i}˜u K≥O^•_»∞. 1916Ö’ L^ŒÜü∞ѨÓ~ü =∞Ǩ~å}ÏH˜ =ºuˆ~HõOQÍ
Ѩ#∞flÅ ~°^Œ∞Ì L^Œº=∂xH˜ `«#`À áê@∞ <åÜ«∞Hõ`«fiO =Ç≤ÏOK«=Åã≤#kQÍ „ѨÉèí∞`«fi JkèHÍi
=∂}˜H±ÖÏÖò =~°‡x XÑ≤ÊOKå_»∞. Ü«Ú^Œú ~°∞}ÏʼnõΩ Ô~·`«∞Å∞ x~åHõiOK«_»O a*’eÜ«∂
L^Œº=∞OÖ’x =∞~˘Hõ „Ѩ`ÕºHõ`«. a*’eÜ«∂ L^Œº=∞O QÍO^èÕÜ«∞ L^Œº=∂Å`À ã¨O|O^èŒO
ÃÑOK«∞H˘x 1920 ^Œâß|ÌOÖ’ H˘#™êyOk. P `«~∞° "å`« ѨkHä ,± =~°‡Å∞ ~å*™ê÷<Ö£ ’ =ÚYº"≥∞#ÿ
HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩÅÜ«∂º~°∞.
QÍO^èÜ Õ ∞« *ÏfÜ«∞"å^ŒO Pq~åƒù"åxH˜ ~Ô `· ∞« L^Œº=∂Å∞ „Ѩ`º« HõOΔ QÍ QÆ}hÜ«∞OQÍ
Ô~O_»∞ „áêO`åÅÖ’ `À_»Ê_®¤~Ú. <≥·~°∞u cǨ~°∞Ö’x K«Oáê~°<£, QÆ∞[~å`üÖ’x MË^•, ™ê÷xHõ
ã¨=∞㨺efl JdÅ ÉèÏ~°`« ™ê÷~ÚH˜ `≥KÕÛO^Œ∞‰õΩ QÍOnè *’HõºO Jx"å~°º=∞~ÚOk. QÍOnè
~åHõ‰õΩ =ÚO^Õ D Ô~O_»∞ „áêO`åÅÖ’ Jã¨O`«$Ñ≤Î, x~°ã¨#Å∞ "≥Å∞¡"≥`åÎ~Ú. K«Oáê~°<£Ö’
Ô~·`«∞Å∞ '\˜OHÍeÜ«∂— q^è•<åxfl 1860 #∞O_ç K≥^Œ∞~°∞ =∞^Œ∞~°∞QÍ „ѨuѶ¨∞\˜ã¨∂Î =KåÛ~°∞.
~åO#QÆ~ü, ɡ\ ˜Ü«∂, =∞^èŒ∞=<£ [q∞O^•~°∞Å #∞O_ç he=∞O^Œ∞ `À@Å ÃÑOѨHõO H˘~°‰õΩ
H“Å∞‰õΩ fã¨∞H˘#fl Ü«¸~ÀÑ≤Ü«∞<£ áê¡O@~°∞¡ Ô~·`«∞Å ã¨fiO`« á⁄ÖÏÖ’¡x H˘O`« ÉèÏQÍÅÖ’
y@∞ìÉÏ@∞ HÍx ^èŒ~°Å‰õΩ he=∞O^Œ∞ ™êQÆ∞ KÕÜ«∞=Åã≤#kQÍ Ô~·`«∞Å∞ xiƒOkèOKå~°∞. 1900
ã¨OIIÅ #∞O_ç ~°™êÜ«∞#Ѩ٠J^ŒÌHÍÅ áÈ\© HÍ~°}OQÍ he=∞O^Œ∞ H˘@∞¡ Ѩ_çáÈÜ«∂~Ú.
áê¡O@~°∞¡ #ëêìefl Ô~·`«∞Å #∞O_ç ~å|>ËìO^Œ∞‰õΩ H“Å∞ ˆ~@∞¡ ÃÑOKå~°∞. he=∞O^Œ∞ `À@Å∞
ÃÑOK«=∞x x~°ƒOkèOz#O^Œ∞‰õΩ ÃÑ^ŒÌ "≥Ú`åÎÅ∞ K≥eO¡ K«=Åã≤#kQÍ XuÎ_ç `≥KåÛ~°∞. 1905–08
=∞^茺 HÍÅOÖ’ "≥∂uǨÏi – ɡ\ ˜Ü«∂ „áêO`«OÖ’ Ô~·`«∞Å∞ „ѨuѶ¨∞\˜OKå~°∞. „ѨuѶ¨∞@#
„ѨÉèÏ=O 400 K«."≥∞ÿà◊§ÃÑ· Ѩ_çOk. Ç≤ÏO㨠K≥ň~yOk. (á¶êºHõìs "Õ∞<Õ[~ü |∂¡O Ѷ‘Öò¤ ǨÏ`«º
KÕÜ«∞|_®¤_»∞). 57 ˆHã¨∞Å∞ ÃÑ@ì|_®¤~Ú. 277 =∞OkH˜ tHõΔÅ∞ qkèOK«|_®¤~Ú. ã¨OѨ#fl
Ô~·`«∞Å∞ Ñ≤\ ˜+¨#∞¡, cǨ~ü HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩÅ`À, [~°fleã¨∞ìÅ`À ã¨O|O^è•Å ^•fi~å ^Œâß|Ì
HÍÅO áê@∞ áÈ~å@O H˘#™êyOKå~°∞. nxÖ’ ÉèÏQÆOQÍ ã¨OѨ#fl Ô~·`«∞ =_ô¤ "åºáêiÜ≥ÿ∞#
~å*ò‰Ωõ =∂~ü â◊√HÍ¡ 1916 ÅHÀfl HÍO„ÔQãπ ã¨^㌠∞¨ ûÖ’ QÍOnèH˜ Ѩiã≤u÷ x x"ÕkOKå_»∞. MË^•Ö’
‰õÄ_® QÍOnè ~åHõ‰õΩ =Ú^Õ Ô~·`«∞Å∞ ã¨q∞+≤ìQÍ Ñ¨#∞flÅ∞ K≥e¡OK« x~åHõiOKå~°∞. 19=
â◊`åÉÏÌO`åxH˜ á⁄Q͉õΩH˜ áêÅ L`«Ê`«∞ÎʼnõΩ =∂Ô~¯@∞¡ qãÎ̈iOK«_»O`À ã¨OѨ#fl =~°æOQÍ
Z^Œ∞QÆ∞`«∞#fl Ô~·`åOQÍxfl 1898 – 1906 =∞^茺 HÍÅ=ÚÖ’ ¿Ñ¡QÆ∞, Hõ~°∞=Ù HÍ@HÍÅ∞,
tã¨∞ÎÅ ÃÑOѨÙ^ŒÅ ÉèÏ~åÅ∞ „‰õΩOQÆnâß~Ú. QÆ∞[~å`üÖ’ QÍO^èÕÜ«∞ HÍ~°ºHõÖÏáêʼnõΩ =∞~˘Hõ
ˆHO„^Œ"≥∞ÿ# ã¨∂~°`ü lÖÏ¡Ö’x Éψ~ÌeÖ’ 1908 #∞O_ç ‰õΩ#fi~å*ò "≥∞ǨÏ`åKÕ ™ê÷Ñ≤OK«|_ç#
Ѩf^•~ü ~¸[<£ =∞O_»ÖòKÕ ‰õΩÅѨ~°"≥∞ÿ# qÉèí[#`À ã¨OѶ¨∞ x~å‡} HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞
„áê~°OaèOK«|_®¤~Ú.

135
=∞`«"å^ŒO
QÆ`« J^蕺ܫ∞OÖ’ QÆ=∞xOz# q^èŒOQÍ kQÆ∞= `«~°QÆu Jã¨O`«$Ñ≤Î ã¨Ê+¨ì"≥∞ÿ#
„Hõ=∞OÖ’ QÍHõ ‰õΩÅѨ~°"≥∞ÿ#, =∞`«Ñ¨~°"≥∞ÿ#, „áêOfÜ«∞ Ѩ~°"≥∞ÿ# Jã¨Ê+¨ì ~°∂áêÅÖ’
=ºHõ=Î ∞~ÚOk. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ "≥∞=∞~ü ã≤OQ∑Ö’x [=∂ÖòÑÓ¨ ~ü ã¨Éò _çq[<£Ö’x Hõ=∞iÜ«∂~°∂Û`ü
=^ŒÌ 1914Ö’ „Ѩ*Ï ã¨^Œã¨∞û D „H˜Ok _ç=∂O_»¡ Ѩ„`åxfl ~°∂á⁄OkOzOk. H“Å∞ `«yæOѨÙ,
Ѩ#∞flÅ ~°^Œ∞Ì, JѨCÅÃÑ· ~å~ÚfÅ∞, [q∞O^•~°¡‰õΩ ~°∞ã¨∞=Ú K≥e¡OK«‰õΩO_® K≥@∞¡ <å>Ë
ǨωõΩ¯, K≥~°∞=ÙÅ∞ `«=ÙfiH˘<Õ Ç¨Ï‰õΩ¯, Ç≤ÏO^Œ∂ [q∞O^•~°∞ HÀ~°∞ì`À, =Úã≤¡O H“Å∞^•~°∞efl
Q“~°=OQÍ K«∂_»@O. ã¨^Œã¨∞û KÒ^Œ∞i M’ãπ =∞ǨÏ=∞‡^£ ã¨~å¯~ü J<Õ ã¨OѨ#fl =Úã≤¡O Ô~·`«∞ÅKÕ
x~°fiÇ≤ÏOK«|_çOk. ã¨^㌠∞¨ û áê\˜HÍѨÙÅ ã¨=∞㨺ÅÃÑ· <À~°∞ qѨÊÖË^∞Œ . ã¨^㌠∞¨ û‰õΩ Ñ¶[¨ Å∞ÖòÇϨ H±
J„HõO MÏ<£, J|∞Öò MÏtOÖÏO\˜ ɡOQÍÖò ~å[H©Ü«∞ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ Ǩ[~°Ü«∂º~°∞.
=º=™êÜ«∞^•~°∞Å (ã¨OѨ#fl ~Ô `· ∞« Å *’`Õ^•~°)¡ Jã¨O`«$Ñ≤xÎ „ѨuѶe¨ ã¨∂Î 1920–30 ^ŒâßÉÏÌÅÖ’
ɡOQÍÖò ~å[H©Ü∂« Å∞ =ÚYº"≥∞#ÿ áê„`« x~°fiÇ≤ÏOK«=Åã≤# „ѨKå~° L^Œº=∂xH˜ Wk P~°OÉèOí .
`«∞^Œ‰õΩ =Úã≤¡O "Õ~åÊ@∞"å^•xH˜ ^ÀǨÏ^ŒÑ¨_ç# Ç≤ÏO^Œ∂ PkèѨ`«ºOÖ’ QÆÅ ÉˇOQÍb HÍO„ÔQãπ
Ü≥ÚHõ¯ `«Ñ¨CÅ∞ Ѩiq∞`«∞Å∞ HÍ~°}OQÍ<Õ ~ÚÖÏ [iyOk. ‰õΩb#∞Å =∞`«"å^•xH˜ ѨÓiÎQÍ
aè#fl"≥∞ÿ# ™ê^è•~°} „Ѩ[ʼnõΩ K≥Ok# Ç≤ÏO^Œ∂ =∞`«"å^ŒO ÖËHõ =Úã≤¡O =∞`«"å^ŒO Ü≥ÚHõ¯
=¸ÖÏÅÃÑ· D<å\˜H˜ ã¨=∞„QÆ"≥∞ÿ# J^茺ܫ∞#O [~°QÆÖË^Œ∞. 1917 JHÀì|~üÖ’ ^•^•Ñ¨Ù
50,000 =∞Ok Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞ ëêÉÏ^£Ö’x 124, QÆÜ«∞Ö’x 24, áê\ÏflÖ’x 2 „QÍ=∂ÅÖ’
QÆÅ =Úã≤¡OÅÃÑ· ^•_»∞Å∞ [~°Ñ¨_®xH˜ QÆÅ ™ê=∂lHõ =¸ÖÏÅ#∞ Ѩiq∞`«∞Å#∞
`≥Å∞ã¨∞HÀ"åÅx Z=Ô~·<å PHÍOHΔ̃™êÎ~°∞. JѨÊ\˜HõѨC_»∞ |Ü«∞\˜H˜ HõxÑ≤OKÕ `«HõΔ} ã¨=∞㨺
QÀã¨O~°HõΔ} J~Ú#ѨÊ\˜H˜ „a\˜+π áêÅ# ‰õΩѨʉõÄÅ∞`«∞O^Œx =^ŒO`«∞Å∞ "åºÑ≤OKå~Ú.
^•_»∞ÅÖ’ áêÖÁæ#fl „Ѩ[Å∞ 'PO„ˆQr HÍ ~å*ò Lˆ~î QÆ~¸—, '[~°‡hH˜ *ˇ·— x<å^•Å∞
=∂~°∞"≥∂QÍ~Ú. =~°æ L„kHõÎ`«Å‰õΩ ÉèíÜ«∞HõOÑ≤`«∞Öˇ·# L#fl`« ‰õΩÖÏʼnõΩ K≥Ok# Éèí∂™êfi=ÚÅ∞
™ê÷xHõ <åÜ«∞Hõ`åfixfl uiy á⁄O^ÕO^Œ∞‰õΩ =∞`«`«`åfixfl LѨÜ≥∂yOK«∞‰õΩ<åfl~°∞. ã¨<å`«#
^è~Œ ‡° ã¨ÉHíè ,˜ P~°º ã¨=∂*ÏxH˜ K≥Ok# PO^Àà◊#HÍ~°∞Å∞ ^˘g∞‡Å#∞ ~Ô K«ÛQ˘@ì_O» Ö’ =ÚYº"≥∞#ÿ
áê„`« =Ç≤ÏOKå~°∞. Ü«ÚÑ≤Ö’x JÅǨÉÏ^£ „áêO`åxH˜ K≥Ok# „Ѩ=ÚY ã¨<å`«# ^èŒ~°‡
HÍ~°ºHõ~°Î =∂Å"åº P„t`«∞_»∞ WO„^Œ <å~åÜ«∞} kfi"Õk ÖÏO\˜ "å~°∞ =∞`« LѨ<庙êxfl,
Ç≤ÏOn „ѨKå~åxfl ǨϟO~°∂Å∞ ~å[H©Ü«∂ÅÖ’#∞ 1917 H˜™ê<£ ã¨ÉèíÅ „áê~°OÉèíOÖ’#∞
HõÅQÆÅѨ_O» JѨÊ\˜ ~Ô `· åOQÆ ã¨=∞㨺ŠѨ@¡ ~Ô `· ∞« efl ã¨g∞HõiOK«_O» Ö’ QÆÅ JxtÛ`« Ѩiã≤u÷ H˜
ã¨∂zHõ. 1918 ÃãÃÑìO|~üÖ’ HõÅHõ`åÎÖ’ [iy# Ѷ¨∞@#ÅÖ’ Ѩiã¨~åÅ∞, ¿Ñ^Œ =Úã≤¡OÅ∞
|∞„~å |*Ï~°∞ "åºáê~°∞ÅÃÑ· ^˘g∞‡Å∞ KÕâß~°x D JOâ◊OÃÑ· q=~°OQÍ J^茺ܫ∞#O KÕã≤#
*ˇÃÇÏÉò „|∂O Ѷ‘Öò¤ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. ¿Ñ^Œ =Úã≤¡OÅ∞, JdÅ =Úã≤¡O „ѨѨOK« „ѨKå~°O`À
ɡOQÍbÜÕ∞`«~° PO^Àà◊#HÍ~°∞Å (ǨÏcÉò ëê, ѶA ¨ ÖÏ~ü ~°ÇϨ =∂<£, HõÖÏq∞)KÕ ~Ô K«ÛQ˘@ì|_®¤~Ú.
Ç≤ÏO^Œ∂ ѨÙ#~°∞^Œú~°} "å^ŒO, JdÅ =Úã≤¡O „ѨѨOK«"å^ŒO – Ô~O_»∂ ‰õÄ_® kQÆ∞= `«~°QÆu
Jã¨O`«$Ñ≤Î =∞`À<å‡^•xH˜, ™ê„=∂[º"å^Œ ~å[H©Ü∂« ʼnõΩ =∞^躌 Tyã¨ÖÏ@‰õΩ =ºH©HÎ ~õ }° Å∞QÍ
xeKå~Ú.
136
‰õΩÅ L^Œº=∂Å∞
20= â◊`å|ÌѨ٠`˘e ^ŒâßÉÏÌÅÖ’ =ÚYºOQÍ K≥ѨCHÀ^Œy# Ѩi}Ï=∞O ‰õΩÅ
ã¨^㌠∞¨ ûÅ∞, ‰õΩÅ ã¨OѶ∂¨ Å∞, ‰õΩÅ L^Œº=∂Å∞ ÃÑ~°∞QÆ∞@. D ã¨OѶ∂¨ Å x~å‡}O ™ê^è•~°}OQÍ
aè#fl „QÆ∂ѨÙÅ∞QÍ =Ù#fl =∞^茺 ‰õΩÖÏÅ q^•º=O`«∞Å∞ ÖËHõ kQÆ∞= ‰õΩÖÏÅ q^•º=O`«∞Å∞
KÕѨ\Ïì~°∞. „ѨÉèí∞`«fi L^ÀºQÍŠѨ~°∞QÆ∞ ѨO^≥OÖ’ „ÉÏǨχ}∞Å∞ W`«~° J„QÆ=~å‚Å WOw¡+¨μ
K«^∞Œ =Ù K«kq H˘O`« =ÚO^Œ∞<åfl~°∞. Ѩ~∞° QÆ∞ѨO^≥OÖ’ „ÉÏǨχ}∞Å∞ W`«~° J„QÆ=~å‚Å WOw¡+μ¨
K«^Œ∞=Ù K«kq H˘O`« =ÚO^Œ∞<åfl~°∞. Ѩ~°∞QÆ∞ѨO^≥OÖ’ PÅ㨺OQÍ KÕi# "å~°∞ =ÚO^Œ∞#fl
"åi PkèHõº`«x „ѨtflOz `«=∞ „ѨÜ≥∂[<åÅ∞ ™êkèOK«∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ ‰õΩÅO „ѨÜ≥∂[#Hõ~°"≥∞ÿ#
™ê^èŒ#=∞~ÚOk. H˘xfl *Ï`«∞Å∞ ÖËHõ ‰õΩÖÏÅ∞ ã¨O㨯 $fHõ~°} ^•fi~å ÃÑ·H˜ ZkˆQO^Œ∞‰õΩ ‰õΩÅ
L^Œº=∂Å∞ ѨxKÕã∞¨ <Î åflÜ«∞x, ‰õΩÅ L^Œº=∂Å∞ ™êO„Ѩ^•Ü«∂xH˜, P^è∞Œ xHõ`‰« Ωõ =∞^躌 qÅ∞"≥#·
ã¨O|O^è•efl <≥ÅH˘Å∞Ê`åÜ«∞x H˘O^Œ~°∞ ™ê=∂lHõ âßG"Õ`«ÎÅ∞ Jaè„áêÜ«∞Ѩ_»∞`«∞<åfl~°∞.
=∞Ǩ~åRÖ’ „ÉÏǨχ}Ë`«~° L^Œº=∂ÅÃÑ· J^茺ܫ∞#O KÕã≤# ÔQ~ÚÖò P"£∞ <≥\ò WÖÏ
K≥|∞`«∞<åfl~°∞.
™ê=∂lHõ, Pi÷Hõ, =~°æ L„kHõÎ`«Å‰õΩ ‰õΩŠѶ¨∞~°¬}Å∞ =sæHõiOѨ|_ç#ѨÊ\˜H© KåÖÏ
=ÚYº"≥∞ÿ# =ºH©ÎHõ~°}Å∞ =∞Ǩ~åRÖ’x ã¨`«ºâ’^èŒ<£ ã¨=∂*òÖÏO\˜ ‰õΩÅ =ºuˆ~Hõ „Ѩ*Ï
L^Œº=∂Å∞ ÖËHõ `«q∞à◊<å_»∞Ö’x P`«‡Q“~°= PO^Àà◊#Å Pq~åƒù"åefl ã¨O㨯 $fHõ~°}
q=iOK«ÖË^Œ∞. QÆ#∞Hõ ã¨O㨯 $fHõ~°} ÉèÏ=# KåÖÏ ã¨O‰õΩz`«"≥∞ÿ# ÉèÏ=#.
ɡOQÍÖòÖÏO\˜ „áêq#∞ûÅÖ’ ‰õÄ_® ‰õΩÅã¨OѶ¨∂Å∞ (1908 `«~°∞"å`« *ÏfÜ«∞
L^Œº=∞O `«QÆ∞æ^ŒÅ`À) H˘O`« |ÅѨ_®¤~Ú. Jq ^ŒHΔ̃} ÉèÏ~°`« ^Õâ◊OÖ’, =∞Ǩ~åRÖ’ Q˘Ñ¨Ê
™ê=∂lHõ ~å[H©Ü«∞ „áê^è•#º`«x ã¨O`«iOK«∞‰õΩ<åfl~Ú. D „áêO`åÅÖ’ „ÉÏǨχ}ÏkèHõº`«
Z‰õΩ¯=. Hõiî#"≥∞ÿ# ‰õΩÅ Hõ@∞ìÉÏ@∞¡ Z‰õΩ¯=. ^ŒH˜Δ} `«q∞à◊<å_»∞Ö’x ~å=∞<å^ä£ dÖÏ¡‰õΩ
K≥Ok# Ѩ@ì}ÏÅÖ’ 19= â◊`åÉÏÌO`åxH˜ <å_®~°¡Ö’x XHõ„QÆ∂Ѩ٠=~°Î‰õΩÅ∞QÍ Jaè=$kú
K≥O^•~°∞. q^Œº ™ê=∂lHõ ã¨OˆHΔ=∞ HÍ~°ºHõÖÏáêʼnõΩ x^èŒ∞Å∞ ¿ãHõiOzOk. J„QƉõΩÖÏÅ
PKå~° ™êO„Ѩ^•Ü«∂Å#∞ J#∞HõiOzOk. 1910Ö’ <å_®~ü =∞Ǩ[# ã¨OѶ∂¨ xfl ™ê÷ÑO≤ zOk.
ã¨O㨯 $fHõ~°}H˜ Wk L^•Ç¨Ï~°}QÍ HõxÑ≤ã¨∞ÎOk. HÍx WÖÏO\˜ ÃÑ·H˜ Z^Œ∞QÆ∞^ŒÅ „ѨÉèÏ=O
u~°∞#ÖËfie „áêO`«OÖ’x HõÅ∞¡ w`« "åiÃÑ· Ѩ_»ÖË^Œ∞. "å~°∞ WOHÍ ‰õΩÅO ¿Ñ~°∞`À ëê<å~°∞¡
Jx Ñ≤Å∞=|_»∞`«∞<åfl~°∞. HÍx ~å=∞<å^ä£ lÖÏ¡Ö’x "åi ™È^Œ~°∞Å∞ Ѩ~°∞=Ù „Ѩu+ì̈Å∞ QÆÅ
<å_®~°∞¡QÍ Ñ≤Å=|_»∞`«∞<åfl~°∞. WO`«HõO>Ë ~å[H©Ü«∞ „áê^è•#º`« HõÅk '[ã≤ìãπ L^Œº=∞O—
Wk ã≤.Z<£. "≥Ú^ŒeÜ«∂~ü, \˜.ZO. <åÜ«∞~ü, Ñ≤. `åºQÆ~åA K≥\ ©ìÅKÕ =∞^茺`«~°Ç¨ ‰õΩÖÏÅ
(`«q∞à◊ "≥e¡Å∞ "≥Ú^ŒeÜ«∂~ü, K≥\ ì̃Ü«∂~ü, "≥Å∞QÆ∞ Ô~_ç¤, Hõ=∞‡, |e[ <åÜ«Ú_»∞, =∞à◊Ü«∂m
<åÜ«∞~ü) `«~°Ñ¶¨Ù# 1915–16ÅÖ’ =∞„^•ã¨∞Ö’ ™ê÷Ñ≤OK«|_çOk. giÖ’ ÃÑ^ŒÌ Éèí∂™êfi=ÚÅ∞,
"åºáê~°∞Å∞ =Ù<åfl~°∞. q^•º L^ÀºQÍÅ∞ ~å[H©Ü«∂ÅÖ’ „ÉÏǨχ}ÏkèHõ`«º Ѩ@¡ giH˜ KåÖÏ
^Õfi+¨O. 1912Ö’ =∞„^•ã¨∞ „ÃÑã≤_≥hû [<åÉèÏÖ’ ˆH=ÅO 3.2 âß`«O =Ù#fl „ÉÏǨχ}∞Å∞
137
55% _çѨӺ\© HõÖˇHõì~°∞, 72.6% _ç„ã≤ìH±ì =ÚxûѶπ L^ÀºQÍÅÖ’ =Ù<åfl~°∞. „ÉÏǨχ}∞ÅÖ’
ÃÑ^ŒÌ Éè∂í ™êfi=ÚÅ∞ „Ѩ`ºÕ H˜Oz `«O*Ï=Ó~°∞ lÖÏ¡Ö’ =Ù<åfl~°∞. =º=™êÜ«∞Ѩ٠Ѩ#∞ʼnõΩ ^Œ∂~°OQÍ
=ÙO_®Å<Õ ‰õΩÅѨ~°"≥∞ÿ# x¿+^èŒO, Ѩ@ì}ÏÅÖ’ =$uÎѨ~°"≥∞ÿ# Ѩ#∞Å∞ "åiH˜ =º=™êÜ«∂xH˜
^Œ∂~°OQÍ =ÙOKå~Ú. „ÉÏǨχ}ÏkèHõº`« QÆÅ JxaÃãO\ò ǨϟO~°∂Å∞ bQÆ∞ PO^Àà◊#
ÉèÜ
í ∂« O^Àà◊#Å∞ HõeyOzOk. =∞„^•ã¨∞Ö’x „a\˜+π JkèHÍ~°∞Å∞, [~°fleã¨∞Åì ∞, "åºáê~°"`Õ ÅΫ ∞
"å\˜x qxÜ≥∂yOK«∞‰õΩ<åfl~°∞. =∞„^•ã¨∞ "≥∞~ÚÖò "≥∞~ÚÖò Ѩ„uHõ ã¨Oáê^Œ‰õΩ_»∞ =∞iÜ«Ú
=∞„^•ã¨∞ #QÆ~°OÖ’ „a\˜+π "åºáê~° „ѨÜ≥∂[<åÅ „ѨuxkèÜ≥ÿ∞# \˜. WÜ≥∞s¡ "≥bƒ =∂O>ËQÆ∞
ÉÏ^茺`åÜ«Ú`« „ѨÉèí∞`«fi "åQÍÌ<åxfl f„=OQÍ q=∞i≈OKå_»∞. (WOQÆ¡O_£ HõO~î°^èŒfix, Jk WHõ
g∞^Œ@ ã≤OǨxk HÍ^Œx `≥Å∞ã¨∞, HÍÉ’`«∞O^Œk Ü«¸^Œ∞ ^Õâ◊k=∞‡i QÆ∞ã¨QÆ∞ã¨Å∞ – =∞„^•ã¨∞
"≥∞~ÚÖò 1917 ÃãÃÑOì |~ü 19) [ã≤ãì π áêsì Pq~åƒù"åxfl „áÈ`«ûÇ≤ÏOKå~°∞. Z‰õΩ¯= L^ÀºQÍÅ∞,
H˘`«Î K«@ìã¨ÉèíÅÖ’ „Ѩ`ÕºHõ „áêux^茺O – Pâ◊Å`À [ã≤ìãπ áêsì „Ñ¨Éèí∞`åfixH˜ q^èÕÜ«∞`«x
„Ѩ^Œi≈OzOk. 1916 _çÃãO|~ü 20 <å\˜ „ÉÏǨχ}Ë`«~° "Õ∞xÃѶ™Èì „a\˜+π áêʼnõΩÅ
ѨÅ∞‰õΩ|_çx, JkèHÍ~åxfl `«yæOKÕ ZÖÏO\˜ „Ѩuáê^Œ#ÅÔH·<å =ºuˆ~Hõ`« =ºHõÎO KÕã≤Ok.
'„a\˜+π áêʼnõΩÅ∞ =∂„`«"Õ∞ ã¨O„Ѩ^•Ü«∂xH˜, =~åæxH˜ =∞^茺 ã¨=∞`«∞ź`« ™êkèOK«QÆÅ~°∞—.
[ã≤ìãπ áêsì ѨÓiÎQÍ ‰õΩb# =~åæxH˜ K≥Ok#k. Pi÷HõOQÍ Éèí∂™êfi=ÚÅÃÑ· P^è•~°Ñ¨_ç# áêsì
HÍx *ÏfÜ«∞"å^Œ J#∞‰õÄÅ =∞„^•ã¨∞ „ÃÑã≤_h≥ û ã¨OѶ∞¨ O =ºHõOÎ KÕã#≤ q^èOŒ QÍ „ÉÏǨχ}Ë`~« ∞° Å
ã¨=∞㨺Å∞ "åãÎ̈="≥∞ÿ#q. D ã¨OѶ¨∞O ‰õÄ_® „Ѩ`ÕºHõ „áêux^蕺xfl _ç=∂O_£ KÕã≤Ok. 1920
^Œâß|ÌO z=~°Ö’ ã¨=¸Å =∂~°∞ÊÅ∞QÀˆ~ „Ѩ*Ï^Œ~°} á⁄Ok# „ÉÏǨχ} =ºuˆ~Hõ, ‰õΩÅ
=ºuˆ~Hõ L^Œº=∞O, `«q∞à◊<å_»∞Ö’ W.q. ~å=∞™êfiq∞ <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’ Pq~°ƒùqOzOk.
"≥∞ÿã¨∂~°∞ ã¨fi^Õj ã¨O™ê÷#OÖ’ "≥Ú`«ÎO [<åÉèÏÖ’ 3.8 âß`«OQÍ =Ù#fl Ѩ@ì}ÏʼnõΩ
K≥Ok# „ÉÏǨχ}∞Å∞ 65 âß`«O ÔQl>ˇ_£ PѶ‘ã¨~°∞¡QÍ =Ù<åfl~°∞. =Hõ¯eQÆ∞Å∞, eOQÍÜ«∞`üÅ∞
„QÍ=∂ÅÖ’ PkèHõº`« QÆÅ „QÆ∂ѨÙÅ∞QÍ =Ù<åfl~°∞. 1905–06Ö’ eOQÍÜ«∞`ü q^•º xkè
ã¨OѶ¨∞O, =Hõ¯eQÆã¨OѶ¨∞O Pq~°ƒùqOKå~Ú. 1917Ö’ "≥∞ÿã¨∂~°∞ =∞Ǩ~å*Ï HõàÏâßÅÖ’
É’kèã¨∞Î#fl =∞„^•ã¨∞‰õΩ K≥Ok# „ÉÏǨχ}Ë`«~° ~å[H©Ü«∞"Õ`«Î ã≤.P~ü. Ô~_ç¤ „ÉÏǨχ}Ë`«~° "ÕkHõQÍ
„Ѩ*Ïq∞„`« =∞O_»e J<Õ "≥Ú^Œ\ ˜ ~å[H©Ü«∞ ã¨Oã¨÷x ™ê÷Ñ≤OKå~°∞. HÍx D ã¨Oã¨÷Å∞ =ºHÎ̃QÆ`«
ã¨O|O^è•Å ^•fi~å HÀ~°∞ì ~å[H©Ü«∂efl „ѨÉèÏq`«O KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ „Ѩܫ∞uflOKå~Ú.
u~°∞"å#∂¯~°∞ ã¨O™ê÷#OÖ’ H˘kÌ =∞Ok ‰õΩb#∞Å∞QÍ =Ù#fl #O|∂„k „ÉÏǨχ}∞Å∞
([<åÉèÏÖ’ 1% HõO>Ë `«‰õΩ¯=) tã¨∞ÎÅ∞ K≥e¡OK«#=ã¨~°O ÖËx ÃÑ^ŒÌ ÃÑ^ŒÌ Z¿ãì@∞¡ Hõey
=Ù<åfl~°∞. g~°∞ q^Œº L^ÀºQÍŠѨ~°∞QÆ∞ ѨO^ÕxH˜ ^Œ∂~°OQÍ LO_çáÈÜ«∂~°∞. HÍx
=∞à◊Ü∂« mÜÕ∞`«~° (=∞~åsî ^Õâã◊ ,÷¨ `«q∞à◊ =¸ÖÏÅ∞ QÆÅ) „ÉÏǨχ}∞ʼnõΩ áêÅ<å =º=Ǩ~åÅÖ’
H©ÅHõ ™ê÷<åÅ∞ ÅaèOKå~Ú. ™ê÷xHõ PkèѨ`«ºO QÆÅ <åÜ«∞~°¡‰õΩ Zxfl L^ÀºQÍÅ∞ =Ù<åflÜ≥∂
giH˜ Jxfl L^ÀºQÍÅ∞ =Ù<åfl~Ú. <åÜ«∞~°¡ [<åÉèÏ J~°ú q∞eÜ«∞<£ HÍQÍ „ÉÏǨχ} [<åÉèÏ
ˆH=ÅO 28000 =∂„`«"Õ∞. u~°∞"å#∂¯~ü ã¨O™ê÷#OÖ’ JHõΔ~å㨺`å âß`«O Z‰õΩ¯=. „ÔH·ãÎ̈=
ˆHO„^ŒOQÍ =Ù#fl u~°∞"å#∂¯~üÖ’x Z*Ï"å W`«~° x=∞fl ‰õΩÖÏÅÖ’ q∞+¨#s HÍ~°ºHõÖÏáêÅ
138
HÍ~°}OQÍ JHõΔ~å㨺`« ÃÑiyOk. k"åx =∂^èŒ=~å=Ù (1860–72) Hõ$+≤ Ѷ¨e`«OQÍ
J„QÆ=~å‚ÅÖ’ q^•º"åºÑ≤Î [iyOk. 1901Ö’ u~°∞"å#∂¯~°∞Ö’x Ѩ@}ì „áêO`åÅ JHõ~Δ å㨺`«
36%. Wk HõÅHõ`åÎ JHõΔ~å㨺`å âß`«O HõO>Ë Z‰õΩ¯=. <åÜ«∞~°∞¡, =∞à◊Ü«∂mÜÕ∞`«~°
„ÉÏǨχ}∞ÅKÕ "≥e"ÕÜ∞« |_ç#@∞¡ ÉèÏqOKå~°∞. ã≤iÜ«∞<£ „ÔHã· =Î̈ Ùefl (giÖ’ ÃÑ^ŒÌ Éè∂í ™êfi=ÚÅ∞,
=~°Î‰õΩÅ∞ =Ù<åfl~°∞. g~°∞ P^èŒ∞xHõ [~°fle[OÖ’ ‰õÄ_® J„QÆQÍ=ÚÅ∞QÍ =Ù<åfl~°∞) K«∂ã≤
PO^Àà◊# K≥O^•~°∞. Z*Ï"åÅ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ „áê~°OÉèÏxfl K«∂ã≤ HõÅ=~°Ñ¨_®¤~°∞. <åÜ«∞~°¡‰õΩ
JO`«~°æ`«OQÍ ‰õÄ_® KåÖÏ ã¨=∞㨺Å∞ =Ù<åfl~Ú. <åÜ«∞~°¡ =∂`«$™êfi=∞º ‰õΩ@∞OÉÏÅ
™êO„Ѩ^•Ü«∞O P^è∞Œ xHõ Pi÷Hõ Ѩiã≤`÷ ∞« ʼnõΩ ã¨iѨ_x» kQÍ ÉèÏqOK«|_çOk. KåÖÏ ‰õΩ@∞OÉÏʼnõΩ
KåÖÏ H˘kÌáê\˜ á⁄ÅO =∂„`«"Õ∞ =ÙOk. ÃÑiy# ^èŒ~°Å`À ‰õΩ@∞OÉÏÅ∞ „‰õΩOyáÈÜ«∂~Ú.
#O|∂„kʼnõΩ <åÜ«∞~ü =∞Ç≤Ïà◊Å∞ JKåÛù^Œ# ÖËx ~˘=Ú‡Å`À HõxÑ≤OKåe. "åi`À
`å`å¯eHõOQÍ âßs~°Hõ ã¨O|O^è•Å‰õΩ JOwHõiOKåe. WÖÏO\˜ ™êO„Ѩ^•Ü«∂Å∞
u~ÀQÆ=∞#"≥∞ÿ#=x áêâßÛ`«º q^Œº K«∂ÃÑ\ì̃Ok.
Ѷe¨ `«OQÍ ã¨OѶ∞¨ ã¨O㨯~°}, „ÉÏǨχ} =ºuˆ~Hõ`,« ^ÕâÉ◊ Híè Θ ÉèÏ"åÅ∞ Pq~°ƒqù OKå~Ú.
ˆH~°à◊ "≥Ú^Œ\ ˜ #=Å K«O„^Œg∞#<£ Ü≥ÚHõ¯ WO^Œ∞ ÖËY (1889) #O|∂„kÅ ™ê=∂lHõ
PkèѨ`«ºOÃÑ·#, HÍÅÊxHõ „¿Ñ=∞ÃÑ·# =∂`«$™êfi=∞º ‰õΩ@∞O|O Ü≥ÚHõ¯ Hõiî#"≥∞ÿ# x|O^èŒ#Å
ÃÑ·# f„=OQÍ ^•_ç KÕã≤Ok. ã≤.q. ~å=∞<£ Ñ≤à‹·§ Ü≥ÚHõ¯ Kåi„`«Hõ #=Å =∂~åÎO_»=~°‡
(1891) HÀÖ’Ê~Ú# <åÜ«∞~°¡ Ãã·xHõ Ѩ~°"≥∞ÿ# H©iÎ „Ѩu+ì̈ŠѨÙ#~°∞r˚=<åxH˜ #=ÅÖ’x
<åÜ«∞‰õΩ_≥·# J#O`« Ѩ^Œ‡<åÉèí<£ ^•fi~å Ñ≤Å∞ѨÙxÑ≤ÊOzOk. „ѨÉèí∞`Àfi^ÀºQÍÅÖ’
„ÉÏǨχ}ÏkèHºõ `«#∞ Z^Œ∞~˘¯<ÕO^Œ∞‰õΩ 1891 =∞à◊Ü∂« m "≥∞"≥∂iÜ«∞ÖòÖ’ x~°fiÇ≤ÏOz# "åiÖ’
~å=∞<£ Ñ≤à‹·§ =ÚY∞º_»∞. „H˜ã≤ìÜ«∞#¡‰õΩ Zl~åÅ∞ ã¨Ç¨ÏHõiOz#ѨÊ\˜H© Wk „Ѩ^è•#OQÍ <åÜ«∞~°¡
L^Œº=∞O. 1890 ^ŒâßÉÏÌO`åxH˜ ~å=∞<£ Ñ≤৷‹ „QÆ∂ѨÙH˜ JkèHÍ~° ‰õΩb# =~°Oæ H˘xfl J=HÍâßÅ∞
HõeÊOz `«#Ö’ qb#O KÕã¨∞‰õΩ#flk. 1900 ã¨OIIÅ `«~°∞"å`« ÔH. ~å=∞Hõ$+¨‚ Ñ≤à‹·§, =∞#fl`ü
Ѩ^Œ‡<åÉèí Ñ≤à‹·§ <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’ â◊HÎ̃=O`«"≥∞ÿ# <åÜ«∞~°¡ <åÜ«∞Hõ`«fiO Pq~°ƒùqOzOk. <åÜ«∞~°¡
_ç=∂O_»¡#∞ ã¨OѶ¨∞ ã¨O㨯~°} K«~°ºÅ`À HõÅQÆeÑ≤ 1914Ö’ Ѩ^Œ‡<åÉèí Ñ≤à‹·§ <åÜ«∞~ü ã¨sfiã¨∞
™⁄Ãã·\ ©x ™ê÷Ñ≤OKå_»∞. Jk WѨÊ\˜H© H˘#™êQÆ∞`«∞Ok. ~å=∞Hõ$+¨‚ Ñ≤à‹·§ 1906 #∞O_ç 1910
=~°‰Ωõ ''^Õâßaè=∂x—— Ѩ„uHõH˜ Z_ç@~üQÍ Ñ¨xKÕâß_»∞. Ѩ„uHõ HÀ~°∞Åì ÃÑ· ^•_ç KÕãO≤ k. ~å[H©Ü∞«
Ǩ Ï ‰õ Ω ¯efl _ç = ∂O_£ KÕ ã ≤ O k. Ѷ ¨ e `« O QÍ ~å=∞Hõ $ +¨ ‚ Ñ≤ à ‹ · § u~° ∞ "å#∂¯~° ∞ #∞O_ç
|Ç≤Ï+¨¯iOѨ|_®¤_∞» . ~å=∞Hõ$+¨‚ Ñ≤৷‹ H˜, \˜.ZO. <åÜ«∞~ü [ã≤ãì π L^Œº=∞O`À ã¨O|O^è•Å∞<åfl~Ú.
~å=∞Hõ$+¨‚ Ñ≤à‹·§ 1916Ö’ JHÍÅ =∞~°}O K≥O^Œ_®xH˜ =ÚO^Œ∞ =∞à◊Ü«∂à◊OÖ’ HÍ~°Öò=∂~ü¯û
rq`« K«i„`«#∞ „ѨK«∞iOKå_»∞.
WÖÏO\˜ qq^èŒ HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ KÕѨ@ì_»O <åÜ«∞~°¡ QÆ∞`åÎkèѨ`«ºO HÍ^Œ∞. H˘|ƒi
Ñ‘K«∞, <å~°Å Ѩ#∞Å∞ KÕã¨∞H˘<Õ Z*Ï"åÅ∞, H˘|ƒi L`«Ê`«∞ÎÅxflO\˜ ˆ~@∞ ÃÑ~°QÆ_»O`À
Pi÷HOõ QÍ H˘O`« ѨÙOA‰õΩ<åfl~°∞. K≥`· #« º=O`«∞ÅÜ«∂º~°∞. P^蕺u‡Hõ QÆ∞~°∞"≥#· <å~åÜ«∞}QÆ∞~°∞
(1855–1928) Ü≥ÚHõ¯ J~°∞qѨÙ~°O PÅÜ«∞O ˆHO„^ŒOQÍ HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞ „áê~°OaèOKå~°∞.
139
<å~åÜ«∞}QÆ∞~°∞ 1902–03Ö’ N<å~åÜ«∞} ^è~Œ ‡° ѨiáêÅ# Ü≥∂QÆO ™ê÷ÑO≤ Kå~°∞. Z*Ï"åÅÖ’
"≥Ú^Œ\ ˜ Ѩ@Éì „íè ^Œ∞_»∞ _®Hõ~ì ü áêÅ∞Ê. Ü«∞<£. ‰õΩ=∞~°<£ J™êû<£ Q˘Ñ¨Ê =∞à◊Ü∂« m Hõq. <å~åÜ«∞}
QÆ∞~°∞ ã¨Oã¨÷ H˜fiÅ<£Ö’ (1905 [#=iÖ’) áêi„âßq∞Hõ „Ѩ^~Œ ≈° # x~°fiÇ≤ÏOzOk. P "≥#∞"≥O@<Õ
<åÜ«∞~ü, Z*Ï"åŠѶ¨∞~°¬}Å∞ [iQÍ~Ú. \˜.ÔH. =∂^èŒ=<£ <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’ 1920ÅÖ’ N
<å~åÜ«∞} ^èŒ~°‡Ñ¨iáêÅ# Ü≥∂QÆO, QÍO^èÕÜ«∞ *ÏfÜ«∞ x<å^ŒO`À =ÚYº"≥∞ÿ# ã¨O|O^è•Å∞
U~°Ê~°K∞« H˘#flk. P `«~∞° "åu `«~O° Z*Ï"åÅ∞, Hõ=¸ºxã¨∞Åì "≥Ñ· Ù¨ x~°Ü ‚ ∂« `«‡HõOQÍ "≥ÚQÍæ~∞° .
‰õΩÅ ã¨g∞Hõ~°}, ã¨OѶ¨∞ ã¨O㨯~°}, ã¨=¸Å"≥∞ÿ# =∂~°∞ÊÅ∞ HÀˆ~ ~å[H©Ü«∂Å∞ D ˆH~°à◊
rq`«OÖ’ ѨÙ#~å=$`«=∞=Ù`«∞#flk. P „Hõ=∞O Wk. W.ZO.Zãπ. #O|∂„káê^£ ‰õÄ_®
1920ÅÖ’ #O|∂„k ã¨OˆHΔ=∞ ã¨OѶ¨∞O HÍ~°ºHõ~°ÎQÍ `«# ~å[H©Ü«∞ rq`«O „áê~°OaèOKå_»∞.
‰õΩÅ L^Œº=∂ÅxflO\˜Ö’ =∞Ǩ~åRÖ’x ã¨`º« â’^èHŒ ± ã¨=∂*ò KåÖÏ Pã¨HHΘ ~õ "° ∞≥ #ÿ k.
^•xH˜ Ô~O_»∞ qaè#fl"≥∞ÿ# "≥·Y~°∞Å∞<åflÜ«∞x ÔQ~ÚÖò P"≥∞"≥\ò Ѩiâ’^èŒ# ã¨Ê+ì̈O KÕã≤Ok.
"≥Ú^Œ\ ˜k =∞„^•ã¨∞Ö’x [ã≤ìãπ L^Œº=∞O`À KåÖÏ áÈeHõÅ∞#fl "≥·Yi. H˘ÖϛѨÓ~ü ~å*Ï™êǨï
(PÜ«∞# ~å*Ï™ê÷#OÖ’x „ÉÏǨχ}∞Å`À q"å^•Å∞ =Ù<åfl~Ú) áÈ+¨}ÃÑ· Z‰õΩ¯=QÍ
P^è•~°Ñ¨_çOk. ‰õΩb#∞ʼnõΩ Z‰õΩ¯= L^ÀºQÍÅ∞ ~å[H©Ü«∞ ™ê#∞‰õÄÅ`«ÃÑ· ˆHO„nHõiOzOk.
J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ѨÓ*Ïi =~åæxH˜, ã¨OѨ#∞flʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ „Ѩ*Ï#∞‰õÄÅ"≥∞#ÿ , ã¨=¸Å"≥∞#ÿ
=∂~°∞ÊÅ∞ HÀˆ~ "≥·Yi =ÙOk. 1910 #∞O_ç `«# ã¨fiO`« „QÍ=∞"≥∞ÿ# `å~å=_ç #∞O_ç
ã¨`«ºâ’^èŒH± Ѩ„uHõ 'n<£ q∞„`å— Ñ¨„uHõ #_çÑ≤# =Ú‰õΩO^Œ~å=Ù áê\˜ÖòÖÏO\˜ <åÜ«∞‰õΩÅ
P^èŒfi~°ºOÖ’ =∞Ǩ~åR ^ŒHõ¯<£, q^Œ~°ƒù, <åQÆѨÓ~ü „áêO`åÅ „QÍg∞} ѨÙ<åkx ã¨`«ºâ’^èŒH±
ã¨=∂[O U~°Ê~°K«∞H˘#QÆeyOk. ã¨`«ºâ’^èŒHõ ™êÇ≤Ï`«ºO JO`å =∞~åsîÖ’ "≥Å∞=_çOk QÍh
WOw¡+¨μÖ’ HÍ^Œ∞. ™ê^è•~°} „Ѩ[Å =∞#fl# á⁄O^Œ_®xH˜ W^˘Hõ „Ѩ|Å HÍ~°}O. 1917
"åi¬Hõ ã¨^Œã¨∞ûÖ’ 14 lÖϡʼnõΩ "åºÑ≤Oz# 49 âßYÅ #∞O_ç iáÈ~°∞ìÅ∞ =KåÛ~Ú. g\˜Ö’
30 iáÈ~°∞ìÅ∞ 2000 ֒Ѩ٠[<åÉèÏ QÆÅ „QÍ=∂Å #∞O_ç =zÛ#q. ã¨`«ºâ’^èŒH± ‰õΩÅѨ~°"≥∞ÿ#
J}z"Õ`«#∞ u~°ã¨¯iOzOk. „Ѩã¨∞Î`« K«„@OÖ’ ÃÑ· ™ê÷~Ú H˘~°‰õΩ ã¨O㨯 $fHõ~°} _ç=∂O_£
KÕÜ«∞ÖË^Œ∞. ã¨`«ºâ’^èŒHõ ™ê=∂lHõ ѨÙ<åk ã¨OѨ#fl Ô~·`«∞ÖË. HÍx D HÍÅOÖ’ J„QÆ=~å‚Å
Éèí∂™êfi=ÚʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ "≥Ú`«ÎO Ô~·`«∞ʼnõΩ H˘xfl L=∞‡_ç „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ∞ =Ù<åfl~Ú.
ã¨`«ºâ’^èŒH± ã¨O^Õâ◊O „QÍg∞} „áêO`åÅÖ’ *Ï#Ѩ^Œ <å@Hõ ~°∂ѨOÖ’ (WO_çÜ«∞<£ ёѨÙÖò
käÜ∞Õ @~ü ^•fi~å 1940ÅÖ’ Hõ=¸ºxã¨∞Åì ∞ J#∞ã¨iOz# Ѩ^uúŒ LO_Õq. *Ï#Ѩ^Œ <å@HÍÅ∞
„Ѩ^Œi≈OKÕ „QÆ∂ѨÙÅ∞ K«∞~°∞‰õΩQÍ Ñ¨xKÕã≤# ã¨`å~åÖ’ 1919Ö’ ™ê÷xHõ ã¨`«ºâ’^èŒH± <åÜ«∞‰õΩÅ
P^èŒfi~°ºOÖ’ Ô~·`«∞Å u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ [iyOk.
„áêOfÜ«∞ ÉèÏ"åÅ∞, ÉèÏ+¨Å∞
ÉèÏ+¨Å Ѩ~°OQÍ „áêOfÜ«∞ ÉèÏ"åÅ∞ Jaè=$kú K≥O^Œ_»O W\©=e Ѩi}Ï=∞O.
qq^èŒ „áêOfÜ«∞ ÉèÏ+¨ÅÖ’ ™êÇ≤Ï`«º HõàÏ~°∂áêÅ∞ Jaè=$kú K≥O^•~Ú. =∞„^•ã¨∞ „áêq#∞ûÖ’x
PO„^èŒ lÖÏ¡Ö’¡ 1911 #∞O_ç „Ñ¨`ºÕ Hõ ~åRO H˘~°‰Ωõ L^Œº=∞O „áê~°OÉè=í ∞~ÚOk. QÆ∞O@∂~°∞H˜
140
K≥Ok# ^Õâßaè=∂x ÖÏO\˜ Ѩ„uHõÅ∞ PO„^èŒ∞ʼnõΩ L^ÀºQÍÅÖ’ `«y# „áêux^茺O ÖË^Œx
PO^Àà◊# =ºHõÎO KÕâß~Ú. PO„^èŒ∞Å K«i„`«=ÚÖÏO\˜ ~°K«#Å∞ „Ѩ`ÕºHõ ~åRO "å^Œ#H˜
„¿Ñ~°}xKåÛ~Ú. 1913 #∞O_ç "åi¬Hõ PO„^èŒ∞Å ã¨^Œã¨∞ûÅ∞ (`«~°∞"å`« PO„^èŒ =∞Ǩã¨ÉèíÅx
Ñ≤Å∞=|_®¤~Ú) x~°fiÇ≤ÏOѨ|_®¤~Ú. =∂`«$ÉèÏ+¨ É’^èŒ<åÉèÏ+¨QÍ =ÙO_®Åx f~å‡<åÅ∞
KÕÜ«∞|_®¤~Ú. L^Œº=∂xH˜ Hõ$+¨‚, QÀ^•=i _≥ÖÏì „áêO`«O #∞O_ç „Ñ¨^è•#OQÍ =∞^ŒÌ`«∞
ÅaèOzOk. D „áêO`«OÖ’ =∞„^•ã¨∞ „áêq#∞ûÖ’ =∞Ô~Hõ¯_® ÖË#O`«QÍ Ñ¨@ì} ã¨OѨ#fl
=~åæxH˜ =∞^茺`«~°QÆu Ô~·`åOQÆOÖ’ ã¨xflÇ≤Ï`« ã¨O|O^è•Å∞<åfl~Ú. H˘O_® "ÕOHõ@ѨÊÜ«∞º,
Ѩ\Ïìaè ã‘`å~å=∞Ü«∞ºÖÏO\˜ *ÏfÜ«∞"å^Œ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ PO„^èŒ L^Œº=∞OÖ’ K«∞~°∞‰õΩQÍ
áêÖÁæ<åfl~°∞. HÍO„ÔQãπ ã¨Oã¨÷Ö’ „Ѩ`ÕºHõ PO„^èŒ ã¨i¯Öò _ç=∂O_£ 1918Ö’ HÍO„ÔQãπ
P"≥∂kOzOk.
ÉèÏëê „áêuѨkHõ# ~åRO HÍ"åÅ#fl _ç=∂O_£ PO„^èŒ #∞O_ç =∂„`«"Õ∞ =zÛOk.
HÍx „áêOfÜ«∞ ÉèÏ+¨Å Jaè=$kú HÍ~°}OQÍ Ñ¨Å∞ ~°HÍÅ q~°∞^Œú"≥∞ÿ# ~å[H©Ü«∞ ^èÀ~°}∞Å∞
=ÚO^Œ∞‰õΩ =KåÛ~Ú. =∞à◊Ü«∂à◊O ã¨OѶ¨∞ ã¨O㨯~°}‰õΩ, ^Õâ◊ÉèíH˜ÎH˜ â◊H˜Î=O`«"≥∞ÿ# "åǨÏHõO
J~ÚOk. ''F `«b¡ ÉÏxã¨`«fi"Õ∞ h QÆ=∞º=∂! h a_»¤Å∞ ‰õΩÅO =∞`«∞ÎÖ’ ‰õÄ~°∞‰õΩáÈ~Ú
HõÅÇ≤ÏOK«∞‰õΩO@∞<åfl~°∞. K«OѨىõΩO@∞<åfl~°∞. ã¨fi`«O„`«O ZO^Œ∞H˘~°‰õΩ?—— Jx „ѨtflOKå_»∞,
1908Ö’ Z*Ï"å Hõq ‰õΩ=∞~°<£ J™ê<£. 1920ÅÖ’ =Å`ÀÖò Hõq`«fiO ˆH~°à◊Ö’ QÍO^èÕÜ«∞
P^Œ~å≈ʼnõΩ, „ѨKå~åxH˜ „Ѩ^è•#"≥∞ÿ# â◊H˜Î J~ÚOk. `«q∞à◊<å_»∞Ö’ „ÉÏǨχ} =ºuˆ~Hõ
L^Œº=∂ʼnõΩ `«q∞à◊ ã¨OQÆ=∂Å U~åÊ@∞‰õΩ ã¨xflÇ≤Ï`« ã¨O|O^èŒO =ÙOk. =∞^èŒ∞~°, =∞„^•ã¨∞
W`«~° Ѩ@ì}ÏÅÖ’ `«q∞à◊ ã¨OQÆ=∂Å∞ U~°Ê_®¤~Ú. Wq ^ŒHΔ̃} ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’x ã¨O㨯 $`åxH˜
=ÚO^Œ∞ QÆÅ Pˆ~º`«~° „^•q_» "å~°ã¨`åfixH˜ K≥Ok# „áêp# `«q∞à◊ „áê=∂}˜Hõ „QÆO^ä•ÅÃÑ·
Pã¨HxΘ „¿Ñ~ˆ Ñ≤OKå~Ú. ~å=Ú_çfl `«yOæ z ~å=}∞_çfl ÃÑOz ~å=∂Ü«∞}O uiy ~åÜ«∞|_çOk.
=∞Ǩ~åRÖ’ Jã¨Ê $â◊√º_≥·# â◊OÉèí∂‰õΩ_≥·# ÉÏÅ∞_»∞ ~å=ÚxKÕ Ç¨Ï`«º KÕÜ«∞|_ç# L^ŒO`åxfl
ѨÙ~°ã¨¯iOK«∞H˘x ~åÜ«∞|_ç# â’Hõw`åÅ∞ ã¨`«ºâ’^èŒHõ „ѨKå~°OÖ’ KÕ~°Û|_®¤~Ú. =∞~å~îå
Ô~·`åOQÆ ã¨O㨯 $u ã¨∞„w=Ù_»∞, ~å=Ú_»∞ Hõeã≤ "å\˜x K«OѨ_®xfl YO_çOzOk. 1869Ö’
Ѷ¨ÓÖË t"årx â◊¥„^Œ ~åAQÍ „Ѩâ◊Oã≤ã¨∂Î g~°QÍ^äŒ ~åâß_»∞. JѨÊ\˜ #∞O_ç „ÉÏǨχ}Ë`«~°∞Å∞
t"år =ºHÎ̃`åfixfl, <åÜ«∞Hõ`åfixfl uÅH±, ~°#_ÕʼnõΩ Ñ¨ÓiÎQÍ aè#fl"≥∞ÿ# ^Œ$+≤ì HÀ}O #∞O_ç
K«∂Ñ≤OKå~°∞. „ÉÏǨχ}∞efl ~°H˜ΔOK«=∞x ~å=∞^•ã¨∞ KÕã≤# É’^èŒÅ`À „¿Ñi`«∞_≥·# t"år
™êO„Ѩ^•Ü«∞ =Úã≤¡O =ºuˆ~Hõ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ HÍ_»x ÖËHõ ÉèíHÎ̃ ^•fi~å J„QÆ, x=∞fl ‰õΩÖÏÅ L^•~°
SHõº`å"åk HÍ_»x, ‰õΩÅ x~°O‰õΩâ◊`åfixH˜ =ºuˆ~HõOQÍ áÈ~å_ç# u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞^•~°∞_»x
z„uOKå_»∞. t"år ™êkèOz# q[Ü«∂Åx `«~°∞"å`«=zÛ# „ÉÏǨχ} Ñ‘ëêfiÅKÕ ^èŒfiOã¨O
KÕÜ«∞|_®¤~Ú.
ɡOQÍÖòÖ’ 1905Ö’ „áêOfÜ«∞ ÉèÏ"åÅ∞ "Õà¥◊ §#∞H˘<åfl~Ú. ã≤.P~ü. ^•ãπ 1917Ö’
Éèí"åhѨÓ~üÖ’ KÕã≤# LѨ<åºã¨OÖ’ ''ɡOQÍb Ç≤ÏO^Œ∞=Ù HÍ=K«∞Û, =Úã≤¡O HÍ=K«∞Û, „ÔH·ãÎ̈=Ù_»∞
HÍ=K«∞Û. HÍh J`«#∞ ZѨC_»∞ ɡOQÍbQÍ<Õ =ÙO\Ï_»∞—— Jx ã¨Ê+ì̈O KÕâß_»∞. q^•º=O`«∞Öˇ·#
141
ɡOQÍbÅ ™êO㨯 $uHõ „ѨѨOK«OÃÑ· ~îåQÆ∂~ü PkèѨ`«ºO („Ѩ`ÕºH˜Oz 1913Ö’ <ÀɡÖò „ÃÑ·*ò
™êkèOz# `«~°∞"å`«) ™êkèOKå_»∞. ™êÇ≤Ï`«ºOÖ’ =º=ǨiHõ ÉèÏ+¨ Ü≥ÚHõ¯ „áê^è•#º`«x
=ÚO^Œ∞QÍ ~îå‰õÄ~ü QÆ∞iÎOKå_»∞. HÍx K˘~°= fã¨∞HÀÖË^Œ∞. P Hõ~°Î"åºxfl 1915Ö’ ™ê|∂*ò
Ѩ„`« ™êÇ≤Ï`«º „QÆ∂Ѩ٠KÕѨ\ ì̃Ok. ~å[H©Ü«∞OQÍ 1908 `«~°∞"å`« ~îåQÆ∂~ü *ÏfÜ«∞"å^ŒO
#∞O_ç q_ç=_®¤_»∞. *ÏfÜ«∞"å^•xfl Ѩiq∞`«∞Å∞#fl ѨÙ#~°∞^Œú~°} "å^ŒOQÍ ÉèÏqOKå_»∞.
PÜ«∞# qã¨Î $`«"≥∞ÿ# qâ◊fi=∂#=`å "å^•xfl É’kèOKå_»∞. HÍx PÜ«∞# q=∞~°≈‰õΩÅ∞
(L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ ã≤.P~ü. ^•ãπ) Jk J"åãÎ̈="≥∞ÿ#^Œx ÉèÏqOKå~°∞.
q^•º=O`«∞Öˇ·# ɡOQÍbÅ∞ =$`«∞ÎÅÖ’, L^ÀºQÍÅÖ’ =ÚO^ŒO[ "Õâß~°∞. Wk
W~°∞QÆ∞á⁄~°∞QÆ∞ "åi D~°¬º Jã¨∂Ü«∞ʼnõΩ HÍ~°}=∞~ÚOk. cǨ~°∞Ö’ ã¨zÛ^•#O^Œ ã≤<å›
<åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’ Ü«¸x=i≈\©, ÃÇÏ· HÀ~°∞Öì ’ „Ѩ`ºÕ Hõ"∞≥ #ÿ „áêq#∞û H˘~°‰Ωõ L^Œº=∞O KÕÑ@¨ |ì _çOk.
1911Ö’ cǨ~°∞ Xi™êû „áêq#∞û U~°Ê_çOk. L`«Î~° ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ L~°∂Ì „Ѩ^è•# ™êÇ≤Ï`«º
ÉèÏ+¨QÍ =ÙOk. L#fl`«"≥∞ÿ# L~°∂Ì ™êÇ≤Ï`«º ™êO„Ѩ^•Ü«∞ „ѨuxkèQÍ =∞ǨÏ=∞‡^£ WH̓Öò
=Ù<åfl~°∞. Ç≤ÏO^Œ∂ ѨÙ#~°∞^Œú~°} "å^Œ â◊‰õΩÎÅ∞ =ÚO^Œ∞‰õΩ =ã¨∞Î<åfl~Ú. HÍx ™êÇ≤Ï`«ºÑ¨~°"≥∞ÿ#
Ç≤ÏOnÃÑ#· ã¨O㨯 $`« ÉèÏ+¨ „ѨÉÏè =O Z‰õΩ¯= Ç≤ÏOn „ѨKå~°O =∞`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ SHõº`«‰Ωõ qѶ∂¨ `«O
HõeyOzOk. „¿Ñ"£∞K«O^£ ‰õÄ_® `«# ™êÇ≤Ï`«º rq`åxfl L~°∂ÌÖ’<Õ „áê~°OaèOKå_»∞. 1915
`«~°∞"å`« „ѨK«∞~°} Hõ~°ÎÅ∞ ^˘~°Hõ#O^Œ∞# Ç≤ÏOnÖ’H˜ =∂~å_»∞. PÜ«∞# `˘e ~°K«#Å∞
JѨÊ\˜H˜ ã¨Ê+ì̈"≥∞ÿ# ~å[H©Ü«∞ J=QÍǨÏ# HõÅq. ™Èl=`«<£ (1908) Hõ^äŒÅ ã¨OѨÙ\˜Ö’x
Ñ‘iîHõÖ’ ɡOQÍÖò qÉèí[# „Ѩ[ŠǨÏ$^ŒÜ«∂ÅÖ’ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ÉèÏ"åÅ#∞ "Õ∞ÖÁ¯eÑ≤Ok.
q"ÕHÍ#O^Œ∞x #=¸<åQÍ fã¨∞H˘x [ÖÏfiÜü∞–W–S[H± (1912) #=ÅÖ’ <åÜ«∞‰õΩxH˜
~°∂ѨHõÅÊ# KÕâß_»∞.
ÉèÏ~°fÜ«∞ ã¨=∂[O, ~å[H©Ü«∂Å∞ ѨÓiÎQÍ ã¨OH˜¡+¨ì`«Å "≥·~°∞^蕺Å=∞Ü«∞OQÍ
=Ù<åfl~Ú. 1919 #∞O_ç QÍOnè <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’ *ÏfÜ«∞"å^ŒO `«~°`«=∞ ÉèË^•Å`À ‰õÄ_ç#
q[Ü«∂Å∞ ™êkèã¨∂Î ã¨OH˜¡+ì̈`«Å∞, "≥·~°∞^蕺Å#∞ JkèQÆq∞OK« Ü«∞uflOzOk.

142
 J^蕺ܫ∞O-5
„Ѩ*Ï *ÏfÜ«∞"å^ŒO : Pq~åƒù=O, ã¨=∞㨺Å∞
1917-1927
Ü«Ú^ŒOú , ã¨O㨯~°}Å∞, ã¨g∞Hõ~}°

=∂O\òѶ¨~ü¤ ã¨O㨯~°}Å∞
Ü«Ú^ŒúO, Ü«Ú^•ú#O`«~° ã¨O=`«û~åÅÖ’ ÉèÏ~°fÜ«∞ rq`«OÖ’ <å@H©Ü«∞"≥∞ÿ#
=∂~°∞ÊÅ∞ [iQÍ~Ú. =¸_»∞ =ÚYº"≥∞ÿ# =∂~°∞ÊÅ∞, ~å*ϺOQÆ ã¨O㨯~°}Å∞ (1917 PQÆ+¨μì
20# ÉèÏ~°`« ~å[ºHÍ~°º^Œi≈ =∂O>ËQ∑ „ѨHõ@#, "≥#∞"≥O@<Õ "≥Å∞=_ç# =∂O>ËQ∑ K≥"£∞ûѶ¨~ü¤
iáÈ~°∞ì 1918, ÉèÏ~°`« „ѨÉèí∞`«fi K«@ìO 1919) QÆ∞}Ï`«‡Hõ"≥∞ÿ# #∂`«# JdÅ ÉèÏ~°`«
*ÏfÜ«∞"å^Œ „Ѩ*Ï <åÜ«∞‰õΩ_»∞QÍ QÍOnè Pq~åƒù=O, ÉèÏ~°`«^Õâ◊O Ü≥ÚHõ¯ =Åã¨"å^Œ Pi÷Hõ
q^è•#OÖ’ =ÚYº"≥∞ÿ# =∂~°∞ÊÅ∞. HÍx D #∂`«<åOâßÅ Ü≥ÚHõ¯ ã¨fiÉèÏ=O „áê^è•#º`«Å∞
- "å\˜ Ѩ~°ã¨Ê~° ã¨O|O^è•ÅÃÑ· QÆ}hÜ«∞"≥∞ÿ# Jaè„áêÜ«∞ÉèË^•Å∞ =Ù<åfl~Ú.
=∂O\òÑ~¨¶ ¤ü ã¨O㨯~°}Å∞ „a\˜+μ¨ "åi ã¨^∞Œ ^ÕâÌ ßʼnõΩ =∞K«∞Û`«∞#Hõ Jx L^•~°"å^Œ
™ê„=∂[º"å^Œ ѨO_ç`«∞Å∞ Jq∞`å#O^ŒO =ºHõÎO KÕâß~°∞. ''„a\˜+¨μ ™ê„=∂[ºOÖ’ JqzÛ#fl
ÉèÏQÆOQÍ ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ ÉÏ^茺`åÜ«Ú`« „ѨÉèí∞`«fi ™ê÷Ѩ# ÅHõΔ ºOQÍ ~ÚѨÊ\˜ #∞O_ç ã¨fiÜ«∞O
ѨiáêÅ<å ã¨Oã¨÷efl Jaè=$kú Ѩ~°K«_»O ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ „a\˜+¨μ q^è•#=∞—x =∂O>ËQ∑ PQÆ+¨μì
20# HÍ=∞<£ûã¨ÉèíÖ’ „ѨHõ\ ˜OKå_»∞. JѨÊ\˜ =~°‰õΩ „a\˜+¨μ q^è•#OQÍ =Ù#fl 'ÉÏ^茺`åÜ«Ú`«
„ѨÉèí∞`«fiO— (HÍ~°ºx~åfiǨÏHõ =~°æOÃÑ· ZÖÏO\˜ J^Œ∞ѨÙÖËx "≥∞*Ïi\© âßã¨# ã¨Éèí∞ºÅ ZxflHõÅ∞)
`À áÈeÛ`Õ ~Úk ã¨Ê+ì̈"≥∞ÿ# =ÚO^Œ∞_»∞QÍ HõxÊã¨∞ÎOk. „áêq#∞ûÅ ã¨fiÜ«∞O „ѨuѨuÎ, ^ŒfiO^Œfi
„ѨÉèí∞`«fiO, âßã¨#ã¨ÉèÏ^èŒ# âßYʼnõΩ H˘xfl ÉÏ^茺`«Å∞ (q^Œº, P~ÀQƺO, =º=™êÜ«∞O, ™ê÷xHõ
ã¨Oã¨÷Å∞) |kb, q∞ye#q i[~°∞fi_»∞ âßYÅ∞ - =ÔQ·~å ã¨=∞㨺efl 1919 Ö’ ÉÏ^茺`åÜ«Ú`«
„ѨÉèí∞`åfiÅ∞ x~°fiÇ≤ÏOKå~Ú. "≥∂ˆ~¡ -q∞O\’ ã¨O㨯~°}Å q+¨Ü«∞OÖ’ ÅO_»<£ -_èçb¡ JÖψQ
~å[ºHÍ~°º^Œi≈ - "≥·„™ê~Ú x~°fiÇ≤ÏOK«=Åã≤# ÉÏ^茺`«ÅѨ~°OQÍ H˘O`« "≥·~°∞^茺O =ÙOk.
143
HÍx =∂O>ËQ∑ „ѨKå~° ™ê^è<Œ åÅ`À =∞Oz ã¨O|O^è•Å∞ ÃÑ@∞ìH˘#_»O`À `å<Õ Q˘Ñ¨Ê ã¨O㨯~°QÎ Í
„ѨKå~°O á⁄O^•_»∞.
ã¨O㨯~°}Å „Hõ=∂xfl *Ï„QÆ`«ÎQÍ Ñ¨ije¿ãÎ ~Ú^Õg∞ H˘`«Îk HÍ^Œ∞. ™ê÷xHõ Y~°∞ÛÅ∞
™ê÷xHõOQÍ =ã¨∂Å∞ KÕã≤# Ѩ#∞flÅ`À KÕѨ>Ëì Ѩ^ŒÌux "Õ∞Ü≥∂, iѨÊ<£Å∞ „ѨuáêkOKå~°∞. D
ã¨=∞㨺ÅÃÑ· 1907Ö’ qˆHO„nHõ~}° Hõq∞+¨<£ xÜ«∞q∞OѨ|_çOk. „áêq#∞ûÅ ã¨fiÜ«∞O ѨiáêÅ#
ã¨fiÜ«∞O „ѨuѨuÎ ~å[H©Ü«∞ ~å~ÚfÅ∞QÍ =ÙO_®Åx 1925 PQÆã¨∞ì 25# Ǩi¤OQÆ∞ Hõq∞\©
ã≤á¶ê~°∞û KÕã≤Ok. HÍx JѨÊ\˜ ~å[º HÍ~°º^Œi≈ „ˆH"Õ ÉèÏ~°`« ã¨fiÜ«∞O ѨiáêÅ# PÖ’K«#x
ѨÓiÎQÍ „`Àã≤ ѨÙKåÛ_»∞. Ü«Ú^Œú XuÎ_»∞Å∞ ѨÙ#~åÖ’K«# J=HÍâ◊O HõeÊOKå~Ú. K≥"£∞ûѶ¨~ü¤
ѨiáêÅ# ÉèÏ~°`« „Ѩ*Ïaè„áêÜ«∂xH˜ KåÖÏ ~å~ÚfÅ#∞ „ѨHõ\ ˜OzOk. D ~å~ÚfÅ∞
áêÅ<åÜ«∞O„`åxH˜ HõO^≥#QÍ Ñ¨xKÕâßÜ«∞x `«~°∞"å`« =∂O>ËQ∑ =i‚OKå_»∞. Ü«Ú^Œú HÍÅ
Pi÷Hõ Ѩiã≤÷u s`åº #∂Å∞ =„™êÎÅÃÑ· kQÆ∞=∞u Ѩ#∞flÅ∞ ÃÑOK«=Åã≤ =zÛOk. ã¨=∞`«∞ź`«
HÍáê_ÕO^Œ∞‰õΩ ÉèÏ~°fÜ«∞ =„™êÎÅÃÑ· Ѩ#∞flÅ∞ qkèOK«‰õΩO_®<Õ 1917 =∂iÛÖ’ kQÆ∞=∞u
Ѩ#∞fl 3 1/2 #∞O_ç 7 1/2 âß`åxH˜ ÃÑOK«|_çOk. ‰õÄbÅ#∞ HÍO„\ωõΩì Ѩ^ŒúuÃÑ· ZQÆ∞=∞u
KÕÜ«∞_®xfl ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞ x~°ã≤OKå~°∞. q^ÕâßÅÖ’x Ü«Ú^•úʼnõΩ ÉèÏ~°fÜ«∞ Ãã·x‰õΩÅ
xÜ«∂=∞HõOÃÑ· x¿+^è•xfl HÀ~å~°∞. K≥"£∞ûѶ¨~ü¤ 1917Ö’ _ç=∂O_»∞x JOwHõiOKå~°∞.
ã¨O㨯~°}Å ÅHΔͺxfl „ѨHõ\ ˜OK«=Åã≤OkQÍ "≥·„™ê~Ú ~å[ºHÍ~°º^Œi≈ (Pã≤ìH± KåO|ˆ~¡<£) x
Ji÷OKå_»∞. 1917 =∂iÛÖ’ *Ïiã¨∞ì x~°O‰õΩâ◊ „ѨÉèí∞`«fiO ‰õÄeÛ"Õ`« „ѨÉèÏ=O ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÃÑ·
Ѩ_»∞`«∞O^Œx ã¨Oâ◊Ü«∂xfl =ºHõÎO KÕâß~°∞. 1917 EÖˇ·Ö’ KåO|ˆ~¡<£ ™ê÷#OÖ’ =∂O>ËQ∑
~å[ºHÍ~°º^Œi≈QÍ xÜ«∞q∞OѨ|_®¤_»∞. JO`«‰õΩ=ÚO^Õ KÕѨ@ì|_ç# ã¨O㨯~°}Å „Hõ=∞O
"ÕQÆ=O`«O KÕÜ«∞|_çOk.
1916 #=O|~°∞ 24 ÉèÏ~°`« „ѨÉèí∞`«fi „ѨHõ@# „áêq#∞ûÅÖ’ ZÖÏO\˜
HÍ~°ºx~åfiǨÏHõ ÉÏ^茺`«Å∞ ÖËx "≥∞*Ïi\© ã¨Éèí∞ºÅ ZxflHõ‰õΩ J=HÍâ◊O HõeÊOzOk.
HÍx "≥∂ˆ~¡q∞O\’ ã¨O㨯~°}efl JÖÏ qãÎ̈iOK«_»O =Å# K«@ì ã¨ÉèíÅÖ’ |Å"≥∞ÿ#
„ѨuѨHõΔO ã¨$+≤ìOK«|_»∞`«∞O^Œx ÉèÏqOK«|_çOk. WHõ¯_» KåÖÏ Ñ¨Å∞‰õΩ|_çQÆÅ ÅO_»<£ [~°flÖò
~“O_»∞ >Ë|∞Å∞ „QÆ∂Ѩ٠(eÜ≥∂#Öò Hõiìãπ, Ѷ≤eÑπ ÔH~ü, qeÜ«∞O _»∂ºH± ~Ú`«~°∞Å∞) KåÖÏ
=ÚYº"≥∞ÿ# áê„`« áÈ+≤OzOk. XHõ "Õ∞~°ÔH·<å HÍ~°ºx~åfiǨÏHõ ÉÏ^茺`«Å∞ ÖËx J#kèHÍ~°
ã¨É∞íè ºÅ∞ "≥∞*Ïi\©QÍ ZxflHõÜ∞Õ º J=HÍâ◊O HõeÊOK«_O» „Ѩ=∂^ŒH~õ =° ∞x ÉèÏqOz „áêq#∞ûÖÖ’
^ŒfiO^Œfi ѨiáêÅ# PÖ’K«#x =ÚO^Œ∞‰õΩ `≥zÛOk.
ÉèÏ~°`« „ѨÉèí∞`«fi K«@ìO 1919 ˆHO„^ŒOÖ’ Ô~O_»∞ ã¨ÉèíÅ q^è•<åxfl „Ѩ"Õâ◊ÃÑ\ì̃Ok.
ZxflÔH·# ã¨Éèí∞ºÅ∞ "≥∞*Ïi\©QÍ QÆÅ H“xûÖò PѶπ ¿ãì\ò, Öˇl¿ã¡\ ˜"£ JÃãOc¡ HÍx =∞O„`«∞Å
ÃÑ#· "≥„· ™ê~Ú g\’ÃÑ#· , u~°ã¯¨ iOѨ|_ç# aÅ∞¡efl áêãπ KÕ~ÚOK«∞H˘<Õ ã¨iÑì HÔ≤¶ \ò q^è•#OÃÑ#·
ZÖÏO\˜ xÜ«∞O„`«} ÖË^Œ∞. F@~°¡ ã¨OYºx „áêq#∞ûÖÖ’ 5 1/2 q∞eÜ«∞#¡‰õΩ ˆHO„^Œ
JÃãOc¡H˜ 1 1/2 q∞eÜ«∞#¡‰õΩ ÃÑOzOk.
144
 `«‰Ωõ ¯= ~å[H©Ü∞« „áê^è•#º`« QÆÅ `«‰Ωõ ¯= x^è∞Œ Å∞ Hˆ \Ï~ÚOK«|_Õ âßYÅ∞ „áêq#∞ûÅ
K«@ì ã¨ÉÅíè ‰õΩ ÉÏ^躌 `« =Ç≤ÏOKÕ =∞O„`«∞ʼnõΩ |ke KÕÜ∞« |_®¤~Ú. q^Œº, P~ÀQƺO, =º=™êÜ«∞O
™ê÷xHõ ã¨Oã¨÷Å âßYÅ Ü≥ÚHõ¯ x["≥∞ÿ# Jaè=$kúH˜ Z‰õΩ¯= x^èŒ∞Å∞ J=ã¨~°=∞=Ù`å~Ú. HÍx
PâßYʼnõΩ J~°H˘~° x^èŒ∞Å∞ ˆH\Ï~ÚOz ÉèÏ~°`« ~å[H©Ü«∞ <åÜ«∞‰õΩefl JѨMϺu áêÅ∞
KÕÜ«∞_»O ‰õÄ_® q^è•#OÖ’ ÉèÏQÆ"Õ∞. âßOu Éèí„^Œ`«Å∞ Pi÷HõO ÖÏO\˜ H©ÅHõ"≥∞ÿ# âßYÅ∞
JkèHÍ~°∞Å xÜ«∞O„`«}Ö’ =ÙO\Ï~Ú. ~åR QÆ=~°fl~°¡‰õΩ ‰õÄ_® g\’ ã¨iìѶ≤ÔH\ò JkèHÍ~åÅ∞
HõeÊOK«|_®¤~Ú. P^•Ü«∞ =#~°∞Å∞ ‰õÄ_® ˆHO„^ŒO, „áêq#∞ûÅ =∞^茺 qÉèílOѨ|_®¤~Ú.
L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ Éèí∂q∞ tã¨∞Î „áêq#∞ûʼnõΩ, P^•Ü«∞Ѩ٠Ѩ#∞fl ˆHO„^•xH˜ "≥∂O>ˇQÆ∞ K≥"£∞ûѶ¨~ü¤
iáÈ~°∞ì „Ñ¨`ºÕ Hõ xÜ≥∂[Hõ =~åæÅÃÑ· q=∞~°≈Å∞ KÕã#≤ ѨÊ\˜H˜ =∞`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ „áêux^躌 O i[ˆ~fi+¨#∞¡
JÖψQ =ÙOK«|_»_»"Õ∞ QÍHõ qãÎ̈iOK«|_®¤~Ú. =∞„^•ã¨∞Ö’ „ÉÏǨχ}Ë`«~°∞ʼnõΩ i[ˆ~fi+¨#∞¡
HõeÊOKåÅx KÕã≤# [ã≤ìãπ áêsì _ç=∂O_»∞x „a\˜+¨μ"å~°∞ P"≥∂kOKå~°∞.
Pi÷Hõ qˆHO„nHõ~°}, ã¨Ç¨ÏHõiOKÕ ÉèÏ~°fÜ«∞ q∞„`«∞efl qãÎ̈ $`«OQÍ ÃÑOK«∞H˘#_»O
-J<Õ ~Ô O_»∞ ™ê„=∂[º"å^Œ J=ã¨~åefl ^Œ$+≤Öì ’ ÃÑ@∞ìH˘x 1919 ã¨O㨯~°}Å∞ KÕÑ@¨ |ì _®¤Ü∞« x
~Ú\©=e Hˆ O„a_ç˚ K«i„`«HÍ~°∞Å J^躌 Ü«∞#O ã¨Ê+¨Oì KÕãO≤ k. HÍx JO`«HOõ >ˇ q"å^•ã¨Ê^Œ"∞≥ #ÿ
JOâ◊O ã¨O㨯~°}ʼnõΩ „Ѩ*Ï ~å[H©Ü«∂Å Pq~åƒù"åxH˜ QÆÅ HÍ~°ºHÍ~°} ã¨O|O^è•xfl
x~°∂Ñ≤OKÕ „Ѩܫ∞`«flO. 1919 K«@ìO xÜ≥∂[Hõ =~åæÅ#∞ qã¨$Î`« ѨizOk QÆ#∞Hõ ~å[H©Ü«∞
<åÜ«∞‰õΩÅ∞ „Ѩ*Ï™êfi=∞º Ѩ^Œúux JÅ=~°K«∞H˘<ÕÖÏ XuÎ_ç KÕã≤O^Œ<Õ "å^Œ# =ÙO^Œx ˆHO„a_ç̊
K«i„`«HÍ~°∞Å∞ K≥ѨÙ`«∞<åfl~°∞. ˆHO„a_ç̊ K«i„`«HÍ~°∞Å "å^Œ# `«Ñ¨CHÍ^Œ∞. HÍx Jã¨=∞„QÆOQÍ
=ÙOk. Jk H˘xfl `«~Ç° ¨ Å ~å[H©Ü∂« efl ~å[H©Ü∞« "Õ`eΫ fl x"åiOK«=K«∞Û. HÍx Ü«Ú^•ú#O`«~°
„Ѩ*Ï K≥·`«<åºxfl x"åiOK«ÖË^Œ∞. =∞„^•ã¨∞Ö’ [ã≤ìãπáêsì ÖËHõ =∞Ǩ~åRÖ’x „ÉÏǨχ}Ë`«~°
(H˘kÌHÍÅO `«~°∞"å`«) J}QÍi# =~åæÅ L^Œº=∂Å∞ xã¨ûO^ÕǨÏOQÍ „Ѩ`ÕºHõ i[ˆ~fi+¨#¡
J=HÍâ◊O =Å# „¿Ñ~°} á⁄O^•~Ú. *ÏfÜ«∞"å^Œ∞ÅÖ’ ‰õÄ_® =∂Å=º t+¨μº_»∞
WO„^Œ<å~åÜ«∞} kfi"Õk JÖÏ›ÉÏ^£ ǨϟO~°∂Å∞ x^èŒ∞Å`À 1918 Ѷ≤„|=iÖ’ ZxflHõÅ
„ѨÜ≥∂[#O H˘~°‰õΩ Ü«Ú.Ñ≤. H˜™ê<£ ã¨Éèí „áê~°OaèOKå~°∞. [=ǨÏ~üÖÏÖò <≥„Ǩ˙ Ô~·`«∞Å`À
ã¨O|O^è•Å∞ ÃÑOK«∞HÀ=_»O =Å# ZxflHõÅ J=HÍâßÅ∞ "≥∞~°∞QÆ∞Ѩ_»`åÜ«∞x PtOz 1920
E<£Ö’ PÜ«∞# `«O„_ç „áÈ`«ûÇ≤ÏOKå_»∞. HÍx JO^Œ∞‰õΩ „Ѩu‰õÄÅ"≥∞ÿ# L^•Ç¨Ï~°} ‰õÄ_®
Ü«Ú.Ñ≤ #∞O_ç Åaèã¨∞ÎOk. 1920Ö’ ÉÏÉÏ ~å=∞K«O„^Œ P^èŒfi~°ºOÖ’ „Ѩ`åÑπ Ѷ¨∞~ü
~åÜü∞ɡ~ˆ eÅÖ’ ã¨fi`«O„`« „ѨuѨuÎ QÆÅ „H˜Ok ™ê÷~ÚÖ’ =¸ÖÏÅ∞ QÆÅ H˜™ê<£ãɨ íè Pq~°ƒqù Oz
H˘xfl ã¨O=`«û~åÅ áê@∞ QÍO^èÕÜ«∞ <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’x ÉèÏ~°`« ~å[H©Ü«∞ <åÜ«∞‰õΩÅÖ’
QÆ}hÜ«∞"≥∞ÿ# ÉèÏQÆO ZxflHõÅx |Ç≤Ï+¨¯iOzOk. 1919 -22 <å\˜ ™ê„=∂[º"å^Œ =ºuˆ~Hõ
„Ѩ*Ï L^Œº=∂xfl F\˜OQÆ∞ ǨωõΩ¯Å qãÎ̈~°}`À Jn =Ü≥∂[#∞ÅÖ’ 1#∞O_ç 3 âß`åxH˜
QÆÅ F\˜OQÆ∞ ǨωõΩ¯`À q=iOK«_»O ™ê^茺Ѩ_»^Œ∞.
145
Ü«Ú^ŒúO „ѨÉèÏ=O
WO`«‰õΩ=ÚO^Œ∞ J^蕺ܫ∞OÖ’ K«iÛOz# ÉèÏ~°fÜ«∞ „a\˜+¨μ „ѨÜ≥∂[<åÅ =∞^茺
QÆÅ "≥·~°∞^蕺Å∞ - ã¨OѨ^Œ `«~°eOѨÙ, KÕu=$`«∞ÎÅ H©Δ}`«, Pi÷Hõ XuÎà◊√¡, ^ÕjÜ«∞ ÃÑ@∞ì|_ç^•s
Jaè=$kúH˜ P@OHÍÅ∞ ÖÏO\˜q. "≥Ú^Œ\ ˜ „ѨѨOK« Ü«Ú^ŒúHÍÅO <å\˜ Pi÷Hõ ™ê=∂lHõ
Ѩi}Ï=∂Å s`åº f„=`«~=° ∞Ü«∂º~Ú. Ü«Ú^ŒHú ÍÅOÖ’ Ãã#· ºOÖ’ qã¨Î $`« ™ê÷~ÚÖ’ ÉèÏ~°fÜ«∞
xÜ«∂=∞HÍÅ∞, Ѩ#∞flÅÉèÏ~°O, Ü«Ú^Œú ~°∞}ÏÅ∞, ^èŒ~°ÅÖ’ qѨs`«"≥∞ÿ# ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ - Ô~·`«∞Å∞
"åºáê~°∞ÅÖ’x QÆ}hÜ«∞"≥∞ÿ# ÃãHõΔ#∞¡ P `«~°∞"å`« HÍÅOÖ’ QÍO^èÕÜ«∞ <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’x
*ÏfÜ≥∂^Œº=∞O "≥·Ñ¨Ù PHõi¬`«∞Å=_®xH˜ HÍ~°}ÏÅÜ«∂º~Ú. JÖψQ Ü«Ú^•ú#O`«~°
ã¨O=`«û~åÅÖ’ áêi„âßq∞Hõ HÍi‡‰õΩÅ∞ *ÏfÜ«∞ ~°OQÆOÖ’H˜ „Ѩ"ÕtOKå~°∞. Ü«Ú^ŒúO ÉèÏ~°`«
„Ѩ[ÅÖ’x qq^èŒ ÃãHõ#Δ #¡ ∞ ѨÅ∞ q^è•Å∞QÍ H˘xfl ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ Ѩ~㰠ʨ ~° q~°∞^Œ"ú ∞≥ #ÿ q^è•Å∞QÍ
„ѨÉÏè q`«O KÕãO≤ k. J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ÉèÏ~°fÜ«∞ ã¨=∂[OÖ’x L„kHõ`Î e« fl f„=`«~O° KÕãO≤ k.
Ü«Ú^Œú ã¨O=`«û~åÅÖ’ 'ã¨OѨ^Œ `«~°eOѨٗ ÉèÏ~°fÜ«∞ =∂#= =#~°∞efl Éè∫uHõ
=#~°∞efl ^ÀK«∞‰õΩ<Õ ã¨fiÉèÏ"åxfl ã¨O`«iOK«∞H˘#flk. ÉèÏ~°fÜ«∞ Ãã·#ºO 1.2 q∞eÜ«∞#¡H˜
ÃÑOK«|_çOk. "ÕÖÏk=∞Ok ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞ ZHõ¯_çH˜ ZO^Œ∞‰õΩ Ñ¨OÑ≤OK«|_»∞`«∞<åfl~À
`≥eÜ«∞‰õΩO_®<Õ K«OѨ|_®¤~∞° . Ããx· ‰õΩÅ xÜ«∂=∞HÍÅ∞ ã¨fiK«ÛOù ^Œ=∞x K≥Ñʨ |_ç#ѨÊ\˜H,˜ x~°ƒOù ^Œ
xÜ«∂=∞HÍÅ∞ [iQÍ~Ú. „Ѩ`ºÕ H˜Oz ѨO*Ï|∞Ö’ ÖˇÑ<ì≤¶ O≥ \ò QÆ=~°fl~°∞ X _»Ü∞« º~ü P^èfiŒ ~°ºOÖ’
[iQÍ~Ú. 1919 JÅ[_»∞Å `«~åfi`« HÍO„ÔQãπ [iÑ≤# 㨈~fiÖ’ ÅOÉÏ~åÌ~°¡ („QÍ=∞ ÃÑ^ŒÌÅ)
XuÎ_ç`À xÜ«∂=∞HÍÅ∞ [iy#@∞¡ ã¨Ê+ì̈=∞~ÚOk. XHõ¯ ѨO*Ï|∞ #∞O_ç 355000 =∞Ok
Ãã·x‰õΩÅ∞QÍ xÜ«∞q∞OѨ|_®¤~°∞. ~“Å`ü K«@ìO JÅ[_»∞Å HÍÅOÖ’ ã¨=∞~°jÅOQÍ =Ù#fl
QÆ∞~°̊<£ "åÖÏÅ=Å¡ 150 : QÍ =Ù#fl „Ѩ[Å Ãã·x‰õΩÅ x+¨ÊuÎ XHõ ã¨O=`«û~°OÖ’ 44 :1H˜
ÃÑOK«|_çO^Œx 1918 PQÆ+μ¨ Öì ’ X _»Ü∞« º~ü Ѷ∞¨ #OQÍ „ѨH\õ O˜ K«∞H˘<åfl_»∞. Ããx· Hõ J=ã¨~åʼnõΩ
PǨ~°^è•<åºÅ∞ =Ú_ç =#~°∞Å∞ `«~°eOK«|_®¤~Ú.
~°HõΔ} =ºÜ«∞OÖ’ 300% ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ JO>Ë ˆH=ÅO Ü«Ú^Œú ~°∞}ÏÅ∞ =∂„`«"Õ∞
HÍ^Œ∞. Ѩ#∞flÅÖ’ qѨs`«"∞≥ #ÿ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ, "≥Ú`«OÎ Pi÷Hõ K«„@OÖ’ ÃÑ^Œ=Ì ∂~°∞ÊÅ∞. Éè∂í q∞tã¨∞Î
JѨÊ\˜ˆH ÉèÏ~°OQÍ =ÙOk. Ãã·x‰õΩefl J`«ºkèHõOQÍ ã¨~°Ñ¶¨~å KÕ¿ã Ô~·`«∞=~åæxfl „a\˜+¨μ"å~°∞
^Œ∂~°O KÕã¨∞HÀ^ŒÅK«∞HÀÖË^Œ∞. JO^Œ∞=Å# "≥Ú@ì"≥Ú^Œ\ ˜™êiQÍ =~°ÎHõO Ѩi„â◊=∞ÅÃÑ· "Õ@∞
"Õã≤Ok. 1913 -14, 1920 -21 =∞^茺 HÍÅOÖ’ ÉèÏ~°`« „ѨÉèí∞`«fiO Ü≥ÚHõ¯ "≥Ú`«ÎO
P^•Ü«∞OÖ’ "å}˜[º ã¨∞OHÍÅ "å\Ï 8.9% #∞O_ç 14.8% H˜ ÃÑOK«|_çOk. 1917 Ö’
#∂Å∞ =„™êÎÅÃÑ· 7 1/2 H˜ kQÆ∞=∞u ã¨∞OHÍefl ÃÑOK«_»OÃÑ· ÖÏOH±Ã+·~ü =ºHõÎO KÕã≤#
x~°ã#¨ Å∞ q㨇iOK«|_®¤~Ú. JO`«HOõ >ˇ „áê^è•#º`« QÆÅ JOâ◊O "≥Ú`«OÎ „ѨÉ∞íè `«fi P^•Ü«∞OÖ’
1911 -12Ö’ 2% QÍ =Ù#fl P^•Ü«∞Ѩ٠Ѩ#∞fl 1919 -20Ö’ 11.75% H˜ ÃÑOK«@O.
1917 -18Ö’ "≥Ú^Œ\ ˜™êiQÍ =ºHÎ̃QÆ`« P^•Ü«∞ q=~åÅ∞ `≥eÜ«∞*ËÜ«∂Åx „ѨÉèí∞`«fiO
HÀiOk. D q^èŒOQÍ ÉèÏ~°`«^Õâ◊ "åºáê~°∞Å∞ ÃÑ^ŒÌ ã¨OYºÖ’ P^•Ü«∞Ѩ٠Ѩ#∞fl ѨikèÖ’H˜
146
ÖÏQÆ|_®¤~°∞. J^Õ ã¨O=`«û~°O ÃÑ^ŒÌ HõOÃÑhÅ g∞^Œ JqÉèíHõÎ Ç≤ÏO^Œ∂ "åºáê~° ‰õΩ@∞OÉÏÅ
g∞^Œ ã¨∂Ѩ~ü\ÏH±û qkèOK«|_çOk. 1919 `å`å¯eHõ JkèHõ ÖÏÉèÏÅÃÑ· Ѩ#∞fl qkèOK«|_çOk.
Ü«Ú^Œú =ºÜ«∞O, ~°"å}Ï P@OHÍÅ∞ (q∞Å\s ÜÕ∞`«~° J=ã¨~åʼnõΩ ÅÉèíº=∞ÜÕ∞º
<ÒHõÅ `«Q∞Æ ^æ ÅŒ HÍ~°}OQÍ kQÆ∞=∞`«∞ŠѨ`#« O) ÃÑ^ŒÌ Z`«∞#Î ^è~Œ Å° ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅH˜ ^•ifã≤Ok.
JdÅ ÉèÏ~°`« ™ê÷~ÚÖ’ ^èŒ~°ÅÃÑ· „ѨÉèí∞`«fi QÆ}ÏOHõ q=~åÅ∞ ~ÚÖÏ L<åfl~Ú (1873 ´100)
1913 1914 1915 1916 1917 1918 1919 1920 1921 1922 1923
143 147 152 184 196 225 276 281 136 232 215
(E`ü „É∫H±, QÍOnèãπ Ô~·*ò@∞ Ѩ=~ü 1915-1922 ¿Ñl 125)
ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ HõO>ˇ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ ã¨fiÉèÏ=O „áê^è•#º`« QÆÅ JOâ◊O. áêi„âßq∞Hõ
=ã¨∞Î=ÙÅ ^èŒ~°Å∞ Ü«Ú^ŒúO _ç=∂O_»∞`À (Hõ$„u=∞OQÍ) ÃÑOK«|_®¤~Ú. kQÆ∞=∞u J~Ú#
áêi„âßq∞Hõ =ã¨∞Î=ÙÅ ^èŒ~°Å∞ ‰õÄ_® <ÒHõÅ H˘~°`« HÍ~°}OQÍ#∞, Ü«¸~°Ñ¨Ù Ѩi„â◊=∞efl
q∞e@s J=ã¨~åʼnõΩ =∞~°ÅÛ_»O =Å##∂ qѨs`«OQÍ ÃÑiQÍ~Ú. „ѨѨOK« Pi÷Hõ
ã¨O|O^è•ÅÖ’ Jã¨=Î ºã¨`Î « HÍ~°}OQÍ ÉèÏ~°`« =º=™êÜ«∞ L`«Ê`«∞ÅÎ ZQÆ∞=∞u ^è~Œ Å° ∞ („Ѩ`ºÕ H˜Oz
[#Ѩ<å~° ^èŒ~°Å∞) J^Õ x+¨ÊuÎÖ’ ÃÑ~°QÆÖË^Œ∞. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ K«Oáê~°<£Ö’ Ô~·`«∞ |@ìʼnõΩ
LѨCH˜ H˜~Àã≤<£H˜ KåÖÏ Z‰õΩ¯= K≥e¡OK«=Åã≤ =zÛOk. `«# lÖÏ¡ =º=™êÜ«∞ L`«Ê`«∞ÎÖˇ·#
he=∞O^Œ∞ aÜ«∞ºO ÖÏO\˜ "å\˜H˜ P q^èOŒ QÍ ÃÑ~°QÖÆ ^Ë ∞Œ . Ѩi„â◊=∞ʼnõΩ ÃÑiy# D „áê^è•#º`«
=∂Ô~¯@∞ H˘~°‰õΩ L`«ÊuÎ KÕ¿ã ã¨OѨ#fl Ô~·`«∞ÅÃÑ· „Ѩu‰õÄÅ „ѨÉèÏ=O K«∂Ñ≤Ok. ^èŒ~°Å∞
Z‰õΩ¯=QÍ =ÙO_Õ =i, QÀ^èŒ∞=∞ ÖÏO\˜ ^è•<åºÅHõO>ˇ ¿Ñ^Œ Ô~·`«∞Å∞ =º=™êÜ«∞ HÍi‡‰õΩÅ∞
u<Õ *Á#fl ã¨[˚ÖÏO\˜ =Ú`«Hõ PǨ~°^è•<åºÅ ^èŒ~°Å∞ =∞s ÃÑiQÍ~Ú. Wk ¿Ñ^Œefl =∞s
„‰õΩOQÆnã≤Ok. Wk Z‰õΩ¯= ^èŒ~°Å∞ QÆŠѨO@efl Z‰õΩ¯= ZHõ~åÅÖ’ ѨO_çOKÕ "åºáêsHõ~°}
^èÀ~°}x˜ ÃÑOzOk. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ QÍO^èÜ Õ ∞« ™ê÷=~°OQÍ =Ù#fl JǨÏ=∞‡^•ÉÏ^£Ö’ 1873´100
QÍ fã¨∞H˘O>Ë QÀ^èŒ∞=∞ ^èŒ~° 1914Ö’ 166 1918 Ö’ 259, ã¨[˚Å qÅ∞= 220, 410
Ü«Ú.Ñ≤.Ö’x ^èŒ~°ÅÖ’ ‰õÄ_® ~ÚÖÏO\˜ ^èÀ~°}Ë HõxÊã¨∞ÎOk. P q^èŒOQÍ 1861 -65
=∞iÜ«Ú 1917-21 =∞^茺 HÍÅOÖ’ QÀ^èŒ∞=∞ ^èŒ~° 250% ÃÑ~°QÆQÍ ÉÏs¡ 300% Z~üǨÏ~ü
400% ÃÑiQÍ~Ú.
Ü«Ú^ŒúO JO>Ë J`«ºkèHõ ÉèÏ~°fÜ«ÚʼnõΩ ÉÏ^èŒÅ∞ r=# „Ѩ=∂}ÏÅ `«QÆ∞æ^ŒÅ
J~ÚOk. (L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ |@ìÅ qxÜ≥∂QÆO 1913 -14 Ö’ 5102 q∞eÜ«∞#¡ QÆ*ÏÅ∞
HÍQÍ 1919 - 20 <å\˜H˜ 2899 q∞eÜ«∞#¡ QÆ*ÏʼnõΩ `«yæOk) Ü«Ú^Œú _ç=∂O_»∞
(L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ Ãã·x‰õΩÅ Ü«¸xá¶ê~°O) x J=HÍâ◊OQÍ fã¨∞H˘#fl "åºáê~° „QÆ∂ѨÙʼnõΩ q^Õj
áÈ\© `«QÆ∞æ^ŒÅ, =º=™êÜ«∞ =Ú_ç =#~°∞Å∞ „ѨuÎ, [#Ѩ<å~°H˜ áêi„âßq∞Hõ L`«Ê`«∞ÎÅ =∞^茺
^èŒ~°Å =º`åºã¨O x["Õ`«<åÅ „Ѩu+ì̈OÉèí# ÖËHõ `«QÆ∞æ^ŒÅ - HÍ~°}OQÍ qѨs`«"≥∞ÿ# ÖÏÉèÏÅ∞
=zÛѨ_®¤~Ú. P q^èŒOQÍ =zÛ# ÖÏÉèÏÅ∞ JkèHõ _çq_≥O_»¡ ~°∂ѨOÖ’K≥ÖÏ¡K≥^Œ∞~°Ü«∂º~Ú.
147
J~Ú#ѨÊ\˜H˜ QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ áêi„âßq∞Hõ qã¨~Î }° H˜ ‰õÄ_® `À_»Ê_®¤~Ú. `«∂~°∞Ê ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’
ÖÏÉèÏÅ∞ „Ѩ^è•#OQÍ „a\˜+¨μ E@∞q∞Å∞¡ "åºáê~° "Õ`«ÎʼnõΩ ^ŒHͯ~Ú. Ü«Ú^Œú J=ã¨~åÅ∞
E@∞ áêi„âßq∞Hõ =ã¨∞Î=ÙÅ ^èŒ~°efl (L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ âßO_£ ÉϺQ∑û, HÍ<åfiã¨∞) qѨs`«OQÍ
ÃÑOKå~Ú. Jaè=$kú K≥O^Œ∞`«∞#fl =∂~åfi_ô =_ô¤ "åºáê~°∞Å∞ [#Ѩ<å~° =~°HÎ Oõ Ö’ ÃãʉõΩºÖË+<¨ £
^•fi~å QÆ}hÜ«∞"≥∞ÿ# ã¨OѨ^Œ áÈQÆ∞ KÕã¨∞H˘<åfl~°∞. l._ç. a~å¡, ã¨fi~°∂ѨK«O^£ Ǩï‰õΩOK«O^£
HõÅHõ`åΠѨiã¨~åÅÖ’ ÉèÏ~°fÜ«∞ Ü«∂[=∂#ºOÖ’ E@∞ q∞Å∞¡Å∞ „áê~°OaèOKå~°∞. HÍx
JO`«HOõ >ˇ x~°Ü ‚ ∂« `«‡Hõ"∞≥ #ÿ =∂~°∞Ê ÉÁOÉÏ~Ú JǨÏ=∞‡^•ÉÏ^£, *∫o Ѩi„â◊=∞ÅÖ’ =zÛOk.
ÖÏOH±Ã+~· ü áÈ\© `«Q_æÆ O» `À ÉèÏ~°fÜ«∞ ÃÑ@∞ì|_ç ^•"åÅ∞ D ~°OQÆOÖ’ =ÚO^Œ∞‰õΩ áÈQÆeQÍ~°∞.
„ѨÉèí∞`«fi Pi÷Hõ J=ã¨~åÅ s`åº (1917 <å\˜ 7 1/2% kQÆ∞=∞u ã¨∞OHõO,
ÉèÏ~°`« =„ãÎ̈ Ѩi„â◊=∞ÃÑ· 3 1/2% ã¨∞OHõO) Ü«Ú^ŒúO Ѩi„â◊=∞ʼnõΩ Pi÷HõѨ~°"≥∞ÿ# ~°HõΔ}
HõeÊOzOk. q^Õj #∂Å∞, |@ìÅ kQÆ∞=∞`«∞Å∞ ÉÏQÍ Ñ¨_çáÈÜ«∂~Ú. ÉèÏ~°`« *∫o q∞Å∞¡Å
L`«ÊuÎ ÃÑiyOk. KÕ<Õ`« H©Δ}˜OzOk. (JkèHõOQÍ =Ù#fl kQÆ∞=∞u ^•~°O qÅ∞= =∞iÜ«Ú
ÉèÏ~°fÜ«∞ á¶êºHõìsÅ áÈ\© HÍ~°}OQÍ) P `«~°∞"å`« [áê<£ |@ìÅ∞ ÉèÏ~°fÜ«∞ =∂Ô~¯@¡#∞
=ÚOK≥`«Î_»O „áê~°OÉèí=∞~ÚOk. Jq∞Ü«∂ ÉÏyÛ ~ÚzÛ# D QÆ}ÏOHõ q=~åÅ#∞
ѨijeOK«O_ç (ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ „ÃÑ·"Õ@∞ ÃÑ@∞ì|_»∞Å∞ ¿ÑrÅ∞ 226-7,238)
(Jxfl JOÔHÅ∞ q∞eÜ«∞#¡Ö’)
-------------------------------------------------------
Ü«Ú.ÔH #∞O_ç [áê<£ #∞O_ç ÉèÏ~°`« KÕ<Õ`« ÉèÏ~°`« q∞Å∞¡Å
HÍ@<£ L`«Ê`«∞ÎÅ HÍ@<£ L`«Ê`«∞ÎÅ L`«Ê`«∞ÎÅ∞ |@ì L`«ÊuÎ
kQÆ∞=∞u kQÆ∞=∞u
-------------------------------------------------------
1913-14 3104 9 1018.8 1171.1
1914-15 2378 16 1136.0 1175.9
1915-16 2049 39 943.2 1496.1
1916-17 1786 100 645.6 1606.1
1917-18 1430 95 741.2 1615.6
1918-19 867 238 890.0 1481.8
1919-20 976 76 506.0 1630.0
1920-21 1292 170 931.2 1563.1
1921-22 955 90 938.0 1716.0
1922-23 1453 108 1084.0 1720.8
-------------------------------------------------------
148
 Ü«Ú^Œú ã¨O=`«û~åÅÖ’ Pi÷Hõ _ç=∂O_»¡s`åº#∞ Hõh㨠™êfi=ÅO|#x =ӺǨÏs`åº
J=ã¨~°OQÍ QÆ∞iÎOK«_»O =Å##∂ ÉèÏ~°`« áêi„âßq∞HÍaè=$kú H˘~°‰õΩ „a\˜+≤O_çÜ«∂ „ѨÉèí∞`«fi
q^è•#OÖ’ H˘xfl =∂~°∞ÊÅ∞ KÕÜ«∞|_®¤~Ú. 1916Ö’ ^ä•=∞ãπǨÖˇO_£ P^èŒfi~°ºOÖ’ ÉèÏ~°`«
áêi„âßq∞Hõ Hõq∞+¨<£ xÜ«∞q∞OK«|_çOk. =∂O\òѶ¨~ü¤ iáÈ~°∞ì`Àáê@∞ Pi÷Hõ ã¨fiÜ«∞O„ѨuѨuÎ
ã¨^Œã¨∞û x~°fiÇ≤ÏOK«|_çOk. ÉèÏ~°`«^Õâ◊ „ѨÉèí∞`«fiO #∂`«# K«@ìã¨Éèí P"≥∂kOz# ÉèÏ~°`«^Õâ◊
Pi÷Hõ x~°‚Ü«∂Å#∞ ÅO_»<£ u~°ã¨¯iOK«‰õÄ_»^Œx *Ï~ÚO@∞ áê~°¡"≥∞O@s Hõq∞\© ã≤á¶ê~°∞û
KÕã≤Ok. Wk q^è•<åÅ =∂~°∞ÊH˜ „áêux^茺O =Ç≤Ï™êÎ~Ú. P„ÖˇÊù_£ ÉèÏ~Ú~°ìH± (=∞„^•ã¨∞
áêi„âßq∞Hõ"Õ`«Î „ѨÉèí∞`«fi „áÈ`åûǨÏO`À JÅ∂ºq∞xÜ«∞O =∞iÜ«Ú Ñ¨i„â◊=∞efl ™ê÷Ñ≤OK«
Ü«∞uflOKå_»∞)
„Ѩܫ∞`åflefl "≥∂ˆ~¡ 1910Ö’ ¿ãfiKåÛù"å}˜[º ã¨∂„`åxfl =e¡Oz J_»∞¤H˘<åfl~°∞.
HÍ|\ì̃ q^è•<åÅ =∂~°∞Êx Juâ◊~ÚOz K≥ѨÊ_»O Kåi„`«Hõ q~°∞^Œú=∞=Ù`«∞Ok. P `«~°∞"å`«
Kèå@~°ì<£ "≥∞ÿã¨∂~°∞ ã¨O™ê÷#OÖ’ áêi„âßq∞Hõ âßY JkèѨuQÍ Ñ¨ÓiÎQÍ P^è•~°Ñ¨_Õ K«„\Ïxfl
=∞øeHõOQÍ „ѨÉèÏq`«O KÕÜ«∞x q^èŒOQÍ H˘xfl z#fl Ѩi„â◊=∞efl Jaè=$kú Ѩ~°KåÅx HÀ~å_»∞
nxH˜ ѨÓiÎ q~°∞^ŒOú QÍ "≥∞ãÿ ∂¨ ~°∞ ã¨O™ê÷#O káêH± qâıfiâ◊fi~°Ü∞« º (1911 -18) `«# Hõ$+¨™‚ êQÆ~ü
_®O, Éèí„^•=u S~°<£ =~ü¯û „áê*ˇ‰õΩìÅ ^•fi~å ã¨=¸Å"≥∞ÿ# =∂~°∞ÊÅ H˘~°‰õΩ „Ѩܫ∞uflOKå_»∞.
1918Ö’ „a\˜+¨μ "åi XuÎ_ç HÍ~°}OQÍ qâıfiâ◊fi~°Ü«∞º ~år<å=∂ KÕâß_»∞. JuQÍ „ѨKå~°O
KÕÜ«∞|_ç# ã¨fiÜ«∞O„ѨuѨuÎ q+¨Ü«∂xH˜=¿ãÎ "≥·„™ê~Ú, K«@ìã¨ÉèíÅ =∞^茺 UHÍaè„áêÜ«∞O
=ÙO_®Å#fl +¨~°`«∞ "≥·„™ê~Ú „a\˜+¨μ JkèHÍi QÆ#∞Hõ ^•x qÅ∞=#∞ ǨÏiOzOk.
ÉèÏ~°`«^Õâ◊ ÃÑ@∞ì|_ç^•i q^è•#O ^Õâ◊"åºÑ¨Î ã¨O|O^è•Å Jaè=$kú „Ѩ`ÕºH˜Oz
=∂~åfi_ôÅ`À |ÅO ѨÙOA‰õΩO@∞#fl `«~°∞}OÖ’ Ü«Ú^Œú Ѩ#∞flH˜ ã¨O|OkèOz# ã¨=∞㨺Å∞,
~°∂áê~Ú -Ããìi¡OQÆ∞ =∂~°HõѨ٠qÅ∞= x+¨ÊuÎÖ’ ZQÆ∞_»∞ kQÆ∞à◊√¡ =zÛѨ_®¤~Ú. ÉÁOÉÏ~Ú
*ÏfÜ«∞"å^Œ ÖÏÜ«∞~°∞ Éèí∂ÖÏÉèÏÜü∞^ÕâßÜü∞ ™êO„Ѩ^•Ü«∞ Ѩ^Œú`«∞ÖÖ’ "åºáê~°O KÕ¿ã z#fl
=~°Î‰õΩÅ∞ x~°ƒùO^èŒOQÍ P^•Ü«∞Ѩ٠Ѩ#∞fl Ѩ„`åÅ∞ ã¨=∞iÊOKåÅ#fl x|O^èŒ#‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ
1918 Ö’ XHõ q*Ï˝Ñ#¨ Ѩ„`«O ã¨=∞iÊOKå_»∞. =∂~°HÑõ Ù¨ qÅ∞= ZQÆ∞_»∞ kQÆ∞à◊‰¡ Ωõ QÆ∞~°~ÚOk.
1919 _çÃãO|~°∞Ö’ 2+≤ 4ÃÑhflÅ∞QÍ =Ù#fl ~°∂áê~Ú =∂~°HõѨ٠qÅ∞= 1926 <å\˜
ÃÇÏÅì~ü Ü«∞OQ∑ Hõq∞+¨<£ 1+≤ 6 ÃÑhflÅ∞QÍ ã≤s÷ HõiOK«_®xH˜ =ÚO^Œ∞ 1+≤eO¡ QÆ∞‰õΩ Ñ¨_áç È~ÚOk.
ǨϟOKås˚ÅÃÑ·# „ѨÉèí∞`«fi =ºÜ«∂xfl `«yæOK«∞H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ, ÃÑ#¬#¡#∞ ÖÏÉèÏefl ã¨fi^ÕâßxH˜
ѨOÑ≤OK«∞HÀ=_»O Ѩ@¡ Pã¨HÎ̃ QÆÅ „a\˜+¨μ "åi „ѨÜ≥∂[<åʼnõΩ, ^èŒ~°efl `«yæOK«_»O ^•fi~å
ÖÏOH±Ã+~· ü =ã¨∞=Î ÙÅ kQÆ∞=∞ux „áÈ`«ûÇ≤ÏOKÕO^Œ∞‰õΩ J#∞‰õÄÅOQÍ =ÙO@∞Ok QÆ#∞Hõ =∂~°HÑõ Ù¨
x+¨ÊuÎx Z‰õΩ¯=QÍ =ÙOKÕO^Œ∞‰õΩ „a\˜+μ¨ "å~°∞ ѨÅ∞=∂~°∞¡ „ѨÜ∞« uflOKå~°∞. ^•xH˜ q~°∞^ŒOú QÍ
ÉèÏ~°`«^Õâ◊ "åºáê~° „QÆ∂ѨÙÅ∞ kQÆ∞=∞`«∞efl „Ñ≤Ü«∞O KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ, ÉèÏ~°`«^Õâ◊ =„ãÎ̈Ѩi„â◊=∞
L`«Ê`«∞ÎÅ, =º=™êÜ«∞ =Ú_ç =#~°∞Å ZQÆ∞=∞`«∞efl ÃÑOKÕO^Œ∞‰õΩ 1920, 1930 ^ŒâßÉÏÌÅÖ’
~°∂áê~Ú =∂~°HõѨ٠qÅ∞= 1+≤ 4 ÃÑhflÅ∞QÍ =ÙO_®Åx _ç=∂O_»∞ KÕâß~°∞. 1919 -21

149
HÍÅOÖ’ =∂~°HõѨ٠x+¨ÊuÎÖ’ Jã≤÷~°`« „a\˜+¨μ ZQÆ∞=∞u ã¨Oã¨÷ÅÖ’ HÍO„\ωõΩìefl
xÅɡ@∞ìH˘#_»O Hõ+`ì¨ ~« O° KÕã∞¨ OÎ k QÆ#∞Hõ =∂~°HÑõ Ù¨ x+¨ÊuÎÖ’x ZQÆ∞_»∞ kQÆ∞à◊x¡ x~°ãO≤ Kå~°∞.
D JOâ◊OÃÑ· 1920 _çÃãO|~°∞ HÍO„ÔQãπ ã¨^Œã¨∞û „Ѩ`ÕºHõ f~å‡<åxfl P"≥∂kOzOk.
"åºáê~° =~åæÅÖ’ "åi „ѨÜ≥∂[<åÅ Hõ#∞QÆ∞}OQÍ *ÏfÜ«∞"å^ŒOÖ’ *’HõºO
KÕã∞¨ H˘<åfl~°∞. =∞#O =ÚO^Œ∞ QÆ=∞xOK«É’ÜÕ∞ q^èOŒ QÍ QÍO^èÜ Õ ∞« L^Œº=∂ÅÖ’ "åi *’HõºO
"≥Ú^Œ@ #∞O_ç XHõ =ÚMº"≥∞#ÿ JOâ◊OQÍ =ÙO@∂ =zÛOk. ã¨|~°‡u P„â◊=∞O, JǨÏ=∞‡^•ÉÏ^£
q∞Å∞¡ Ü«∂[=∂x JOÉÏÖÏÖò ™ê~åÉèÏÜü∞#∞O_ç QÆ}hÜ«∞"≥∞ÿ# Pi÷Hõ =∞^ŒÌ`«∞ á⁄OkOk.
1919 =∂iÛ QÍO^èÕÜ«∞ ã¨`庄QÆÇ¨Ï Ü«∂„`«H˜ =∞^ŒÌ`«∞ `≥Å∞ѨÙ`«∂ ÉÁOÉÏ~ÚÖ’ ã¨O`«HÍÅ∞
KÕã≤# 680 =∞OkÖ’ 74% =∞Ok "åºáê~°∞Å∞ 1921 uÅH± ã¨fi~å[ºxkè =ã¨∂Å∞ KÕã≤#
HÀ\˜~°∂áêÜ«∞Å xkèÖ’ 37 1/2 ÅHõΔʼnõΩ ÃÑ·QÍ ÉÁOÉÏ~Ú #∞O_ç =ã¨∂Å~ÚOk. q^Õj
=ã¨∞=Î ÙÅ H˘~°‰Ωõ P~°~¤ ∞° ¡ ѨOѨ‰Äõ _»^xŒ "åºáê~°∞Å∞ ã¨q∞+≤Qì Í „Ѩ=∂}O KÕÜ∞« _»O, |Ç≤Ï+¨¯~°}
L^Œº=∞OÖ’ (ã¨fi^Õj ɡOQÍbH˜ ѨÓiÎ aè#flOQÍ) „Ѩ^è•#"≥∞ÿ# JOâ◊=∞~ÚOk. J~Ú#ѨÊ\˜H˜
"åºáê~°∞Å =∞^Œú`«∞Ö’ `«~°`«=∞ ÉèË^•Å∞ =Ù<åfl~Ú. z#fl =∞^茺`«~°QÆu "åºáê~°∞Å∞ ÃÑ^ŒÌ
"åºáê~°∞Å HõO>ˇ (1919 -22 Ö’ JÖψQ âßã¨<ÀÅ¡OѶ∞¨ # HÍÅOÖ’ ‰õÄ_®) *ÏfÜ«∞"å^•xH˜
J#∞‰õÄÅOQÍ =Ù<åfl~°∞. 1918 -1933 =∞^茺HÍÅO <å\˜ ÉÁOÉÏ~Ú "åºáê~°OÃÑ·
Z._ç.QÀ=~°÷<£ [iÑ≤# ã¨∂HõΔ ‡ J^茺ܫ∞#OÖ’ Ü«Ú^•ú#O`«~° ã¨O=`«û~åÅÖ’ q∞Å∞¡
Ü«∞[=∂#∞Å∞, „ѨuÎ ZQÆ∞=∞u ^•~°∞Å∞ „ѨÉ∞íè `«fi ã¨O|O^è•Å#∞ LѨÜ∂≥ yOK«∞H˘#fl ã¨OH˜+¡ "ì¨ ∞≥ #ÿ
q^è•<åxfl ã¨Ê+ì̈O KÕã¨∞Î#flk. „Ѩ=ÚY "åºáê~°"Õ`«Î „ѨuÎ ZQÆ∞=∞u^•~°∞_»∞ J~Ú# ѨÙ~°∞ëÈ`«ÎO
^•ãπ ~îå‰õÄ~ü^•ãπ ã¨Ç¨ Ü«∞ x~åHõ~}° =ºuˆ~Hõ L^Œº=∂xfl xi‡ã¨∞#Î flѨC_»∞ ÉÁOÉÏ~Ú #QÆ~åxH˜
„ѨuÎx fã¨∞H˘x =KÕÛ ™êO„Ѩ^•Ü«∞ "åºáê~°∞Å∞ *ÏfÜ«∞"å^•xH˜ =∞^ŒÌ`«∞QÍ `«=∞ x~°ã¨#
`≥eÜ«∞*Ëâß~°∞.
HÍi‡Hõ JâßOuH˜ =ºuˆ~HõOQÍ „ѨÉ∞íè `«fiO =∞^Œ`Ì ∞« J=ã¨~O° QÆ#∞Hõ ÃÑ^ŒÌ áêi„âßq∞Hõ
"Õ`«ÎÅÖ’ J`«ºkè‰õΩÅ∞ „ѨÉèí∞`åfixH˜ q^èÕÜ«ÚÅ∞QÍ =Ù<åfl~°∞. HÍi‡Hõ=~°æO ã¨OYº s`åº
QÆ}hÜ«∞OQÍ ÃÑiyOk. Ü«∂[=∂#∞Å∞ qѨs`«"≥∞ÿ# ÖÏÉèÏÖÏi˚ã¨∞Î#flѨÊ\˜H© ^èŒ~°Å∞ ÃÑiy<å
HÍi‡‰õΩÅ "Õ`«<åÅ∞ =∂„`«O KåÖÏ `«‰õΩ¯=QÍ =Ù<åfl~Ú. Ü«Ú^•ú#O`«~° ã¨O=`«û~åÅÖ’
HÍi‡‰õΩÅ H˘~°`« (`«fii`«OQÍ Ñ¨i„â◊=∞Å qãÎ̈~°}, 1919 JO@∞ "åº^èŒ∞Å∞ „Ѩ|Å_»O`À
Ѩ@ì}ÏʼnõΩ =Å㨠`«QÆ∞æ^ŒÅ HÍ~°}OQÍ) H˘kÌHÍÅO áê@∞ "åi ÉË~°=∂_Õâ◊HÎ̃x ÃÑOzOk.
Ѷ¨e`«OQÍ 1920Ö’ K≥"£∞ûѶ¨~ü¤Å∞ ¿Ñ~˘¯#fl@∞¡QÍ HÍi‡‰õΩʼnõΩ 'ã¨"≥∞‡ [fi~°O J<Õ JO@∞"åºkè—
™ÈH˜Ok. ÃÑ^ŒÌ ã¨"≥∞‡ 1919 Ö’ [iyOk. ^•xx QÆ∞iOz `«~°∞"å`« K«iÛ^•ÌO. ^•xH˜
=ÚO^Œ∞QÍ 1918 =∂iÛÖ’ QÍOnè <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’ JǨÏ=∞‡^•ÉÏ^£ ã¨"≥∞‡ 1919 [#=iÖ’
ÉÁOÉÏ~ÚÖ’ *∫o HÍi‡‰õΩÅ ã¨"≥∞‡ [iQÍ~Ú. ~°gO^Œ~ü ‰õΩ=∂~ü ÉÁOÉÏ~ÚÖ’ ã¨"≥∞‡ÃÑ·
[iÑ≤# q=~°}Ï`«‡Hõ J^茺ܫ∞#O ã¨"≥∞‡ Ü≥ÚHõ¯ PHõã≤‡Hõ ã¨fiÉèÏ"åxfl <˘H˜¯ K≥Ñ≤ÊOk. 1908Ö’
HÍi‡‰õΩefl ã¨OѶ¨∞\˜`« Ѩ~°K«_®xH˜ H˘O`« „Ѩܫ∞`«flO [iyOk. "Õ`«<åÅ∞ 25% ÃÑOKåÅx,

150
XHõ <≥Å r`«O É’#ãπQÍ ~Ú"åfiÅx _ç=∂O_»∞ KÕã¨∂Î ã≤.Ü«∞<£. "å_çÜ«∂ ÃãOK«s q∞Å∞¡
HÍi‡‰õΩÅ∞ _çÃãO|~°∞ 31 #∞O_ç ã¨"≥∞‡ KÕâß~°∞. 1914-18 HÍÅOÖ’ PǨ~°^è•<åºÅ ^èŒ~°Å∞
80-100% ÃÑ~°QQÆ Í HÍi‡‰õΩÅ "Õ`<« åÅ∞ Hˆ =ÅO 15% =∂„`«"∞Õ ÃÑOK«|_®¤~Ú. =∞~˘Hõ"Ñ·≥ Ù¨
1918 "å_çÜ«∂ "åºáê~° ã¨Oã¨÷ ˆH=ÅO 20.5 ÅHõΔÅ ~°∂áêÜ«∞Å ÃÑ@∞ì|_ç`À 22.5 ÅHõΔÅ
ÖÏÉèÏÖÏi˚OzOk. ÃãOK«s q∞Å∞¡ HÍi‡‰õΩÅ∞ Ѩˆ~Öò áêi„âßq∞Hõ „áêO`«OÖ’x HÍi‡‰õΩefl
‰õÄ_® `«=∞`À HÍ=Åã≤OkQÍ Ji÷OKå~°∞. Ѷ¨e`«OQÍ "≥Ú`«ÎO 1,00,000 =∞Ok *∫o
HÍi‡‰õΩÅ∞ gkè#Ѩ_®¤~°∞. 83 q∞Å∞¡Å∞ =¸`«|_®¤~Ú. ã¨"≥∞‡ "åºáê~° ã¨Oã¨÷Å QÆ∞=∂™êÎʼnõΩ
~åÜ«∞Öò WO_çÜ«∞<£ "≥∞Ô~·<£ <ÒHÍ HÍi‡‰õΩʼnõΩ, Ѩˆ~Öò Ô~·ÖËfi WO[hiOQÆ∞ HÍi‡‰õΩʼnõΩ
qã¨ÎiOzOk. `«=∞‰õΩ <åÜ«∞Hõ`«fiO =Ç≤ÏOK«=Åã≤OkQÍ HÍi‡‰õΩÅ∞ H˘O^Œ~°∞ ÖÏÜ«∞~°¡#∞
ǨϟO~°∂Å∞ bQÆ∞ <åÜ«∞‰õΩefl (ÃÇÏKü.a.=∂O_®"åÖË, HÍOl ^•fi~°HÍ^Œãπ, L=∞~ü âßHõÉèÏx)
HÀ~å~°∞. "å~°∞ HÍi‡‰õΩÅ ã¨ÉÅíè ‰õΩ =zÛ „ѨãO¨ yOKå~°∞. 1909 #∞O_ç „ÉÏǨχ}Ë`~« ° HÍi‡‰õΩefl
‰õÄ_»QÆ@ì_®xH˜ „Ѩܫ∞`åflÅ∞ KÕã¨∂Î =Ù#fl Ü«∞ãπ.ÔH. É’ÖË Ü≥ÚHõ¯ HÍ"£∞QÍ~ü Ç≤Ï`«=~°÷Hõ ã¨Éèí
<åÜ«∞‰õΩÅ∞ „ѨãO¨ yOKå~°∞. JÖÏO\˜ HÍ#∞#fl <åÜ«∞‰õΩÅ∞ [iÑ≤# =∞^躌 =iÎ`åfixfl HÍi‡‰õΩÅ∞
u~°ã¨¯iOKå~°∞. z=iH˜ áÈbã¨∞ Hõq∞+¨#~ü ã≤.Z. q<≥ûO\ò Ü«∂[=∂#ºO`À K«~°ÛÅ∞ [iÑ≤
20% "Õ`«#O ÃÑOѨÙ^ŒÅ, „Ѩ`ÕºHõ É’#ãπ ~ÚÑ≤ÊOK«_»O`À ã¨"≥∞‡ [#=i 21#
q~°q∞OK«|_çOk.
Ü«Ú^ŒOú Ü«Ú^•ú#O`«~° ã¨O=`«û~åÅÖ’ x["≥∞#ÿ HÍi‡HÀ^Œº=∞O „áê~°OÉè=í ∞~ÚOk.
„Hõ=∞|^Œ"ú ∞≥ #ÿ ã¨Éºíè `«fi *Ïa`åÅ∞ q~åàÏÅ`À aÃãO@∞ ã¨ÇϨ K«~∞° _»∞ a.Ñ≤."å_çÜ∂« P^èfiŒ ~°ºOÖ’
JxaÃãO\ò #∂ºWO_çÜ«∂H˜ K≥Ok# ~Ú^ŒÌ~°∞ Ü«Ú=‰õΩÅ (l. ~å=∂O[<ÕÜ«ÚÅ∞ <åÜ«Ú_»∞,
l. K≥ÅfiѨu K≥\ ì̃)KÕ 1918 U„Ñ≤ÖòÖ’ „áê~°OaèOK«|_çOk. nxÖ’ „ÉÏǨχ}Ë`«~° *ÏfÜ«∞"å^Œ
<åÜ«∞‰õΩ_»∞, =∞„^•ã¨∞ #QÆ~° HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩ_»∞, `«q∞à◊ ™êÇ≤Ïf"Õ`«Î J~Ú# \˜.q. HõàϺ}
ã¨∞O^Œ~ü "≥Ú^ŒÅÜ«∂~ü (u~°∞qHÍQÍ „Ѩã≤^Œ∞ú_»∞) „Ѩ=ÚY áê„`« x~°fiÇ≤ÏOKå_»∞. ÉÏÑ≤Ê™êì
ÖÏO\˜ ǨϟObQÆ∞ <åÜ«∞‰õΩÅ∞, a.l. Ǩifl=∞<£ Ü≥ÚHõ¯ ÉÏOɡ („HÍxHõÖò ‰õÄ_® ÉÁOÉÏ~ÚÖ’
HÍi‡‰õ ã¨OѶ¨∂Å „áê~°OÉèÏxH˜ `À_»Ê_®¤~°∞. 1920Ö’ HÍi‡Hõ ã¨OѶ¨∂Å∞ „Ѩ"åǨÏOQÍ
=zÛѨ_®¤~Ú. 1920 #=O|~°∞Ö’ JdÅ ÉèÏ~°`« HÍi‡Hõ ã¨OѶ¨∞ (Z.S.\˜.Ü«Ú.ã≤) ã¨^Œã¨∞û
x~°fiÇ≤ÏOKÕ <å\˜H˜ 125 HÍi‡Hõ ã¨OѶ¨∂Å∞ #"≥∂^Œ∞ KÕã¨∞H˘<åfl~Ú. 1919 [#=i <å\˜H˜
ÉÁOÉÏ~ÚÖ’ ÖÏQÍ<Õ ã¨=∞~°jÅ`« H˘~°‰õΩ XuÎà◊√§ „H˜O^Œ #∞O_ç =KåÛ~Ú. Wk JO`«‰õΩ
=ÚO^Œ∞ ã¨OѶ∂¨ efl J^Œ∞Ѩ٠KÕ¿ã "≥Y· iH˜ aè#fl"≥∞#ÿ k. `˘e<å\˜ =∞^躌 `«~Q° uÆ HÍi‡Hõ <åÜ«∞‰õΩÅ∞
=∞Ǩ J~Ú`Õ *ÏfÜ«∞"å^ŒOKÕ „¿Ñi`«∞Öˇ·#"å~°∞ ÉÁOÉÏ~ÚÖ’ Ü«∞<£.Ü«∞O.*’+≤, HõÅHõ`åÎÖ’
ÔH.ã≤. ~åÜü∞KÒ^Œ∞i ÖÏQÍ „ѨÉèí∞`åfixH˜ q^èÕÜ«ÚÅ∞. HÍi‡‰õΩÅ áÈ~å\Ïxfl P@OHõѨiKÕ
"≥Y· ix JǨÏ=∞‡^•ÉÏ^£ QÍO^èÜ Õ ∞« *∫o HÍi‡Hõ ã¨OѶ∞¨ O (=∞E~ü =∞Ǩ[<£), JÖψQ Ããx· ‰õΩʼnõΩ
Ü«¸xá¶ê~°O J=ã¨~°=∞<Õ ™ê‰õΩ`À ahfl ã¨"≥∞‡#∞ =ºuˆ~H˜Oz# "å_çÜ«∂Ö’#∂ K«∂_»=K«∞Û.
1918-19Ö’ ÃÑiy# ^èŒ~°Å∞, `«yæ# ѨO@Å kQÆ∞|_ç, PǨ~° ^è•<åºÅ H˘~°`«,
JO@∞ "åº^è∞Œ Å "åºÑ≤,Î KÕu=$`«∞ÅÎ "åiÖ’ ÃÑiy# x~°∞^Àºy`« ÖÏO\˜ HÍ~°}ÏÅ`À „Ѩ[ÅÖ’
151
ÃÑÅ∞¡aH˜# Jã¨O`«$Ñ≤Î PO^Àà◊#Å =ºH©HÎ ~õ }° ‰õΩ ã¨"∞≥ ‡ XHõ ~°H"õ ∞≥ #ÿ ~°∂ѨO =∂„`«"∞Õ . JO`«HOõ >ˇ
„áê^äŒq∞Hõ ~°∂áêÅ∞ PHõe^•_»∞Å∞ z#fl Ѩ@ì} =∂Ô~¯@¡#∞, #QÆ~°OÖ’x ^è•#ºÑ¨Ù y_»¤OQÆ∞efl
Å∂\© KÕÜ«∞_»O, ~°∞} Ѩ„`åxfl ™êfinè#O KÕã¨∞H˘#_»O. 1918 „áê~°OÉèíOÖ’ ÉÁOÉÏ~ÚÖ’x
q∞Å∞¡ UiÜ«∂Ö’ 115 ^è•#ºÑ¨Ù ëêѨÙÅ∞ Å∂\© KÕÜ«∞|_®¤~Ú. Ô~·ÖËfiHÍi‡‰õΩÅ∞ =∂~åfi_ôÅ
MÏ`å ѨÙãÎ̈HÍxfl ™êfinè#O KÕã¨∞H˘<åfl~°∞. 1918 "Õ∞Ö’ Hõ$ëê‚, QÀ^•=i _≥ÖÏì „áêO`«OÖ’
PHõe^•_»∞Å∞ [iQÍ~Ú. ÃãÃÑìO|~°∞Ö’ =∞„^•ã¨∞ #QÆ~°OÖ’ =¸_»∞ ~ÀAÅ∞ f„="≥∞ÿ#
^•_»∞Å∞ [iQÍ~Ú. g\˜Ö’ Ô~·ÖËfi, *∫o HÍi‡‰õΩÅ∞ K«∞~°∞‰õΩQÍ áêÖÁæ<åfl~°∞. ɡOQÍÅ∞Ö’x
<ÒMÏb, z@QÍOQ∑, ~°OQÆѨÓ~ü, k<å*òѨÓ~ü, Y∞ÖÏfl 24 Ѩ~°QÆ}ÏÅ∞, *ˇ™Èû~ü lÖÏ¡ÅÖ’ 38
Å∂\©ˆHã¨∞Å∞ #"≥∂^ŒÜ«∂º~Ú. 859 =∞OkH˜ tHõΔÅ∞ Ѩ_®¤~Ú.
Ü«Ú^•ú#O`«~O° „Ѩ*ÏK≥`· #« ºO "≥Å∞¡"`≥ _Ϋ ®xH˜ Hˆ =ÅO H˘xfl Pi÷HÑõ ~¨ "° ∞≥ #ÿ JOâßÅ∞
=∂„`«"∞Õ HÍ~°}O HÍ^Œ∞. „ѨÑO¨ K«"åºÑ¨OÎ QÍ Jaè=$kú K≥Ok# ^ÕâßÅÖ’ ÃÑ@∞ì|_ç^•s q^è•<åxH˜
=ºuˆ~HõOQÍ#∞, =Å㨠J~°ú=Å㨠^ÕâßÅÖ’ ™ê„=∂[º"å^•xH˜ =ºuˆ~HõOQÍ#∞ "≥Å∞¡"≥uÎ#
áÈ~å\ÏÅÖ’ ÉèÏQÆOQÍ<Õ ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’x JÅ[_»∞Å∞ PO^Àà◊#Å∞ [~°∞QÆ∞`«∞<åflÜ«∞x
QÆ=∞xOKåe. q^ÕâßÅ #∞O_ç uiy=zÛ# ÉèÏ~°`« Ããx· ‰õΩÅ∞ `«=∞`Àáê@∞ qѨ=¡ "å`å=~°}Ïxfl
fã¨∞H˘x =KåÛ~°∞. ɡOQÍÅ∞H˜ K≥Ok# HÍl #„AÖò W™ê¡Ox q∞e@s ã¨sfiã¨∞ ã¨Ê+ì̈"≥∞ÿ#
™È+¨eã¨∞ì ÉèÏ"åÅ∞ QÆÅ HõqQÍ =∂iÛOk.
1917 #=O|~°∞ É’e¬qH± qѨ¡=O ÉèÏ~°`« ~å[H©Ü«∂ÅÃÑ· f„="≥∞ÿ# „ѨÉèÏ=O
K«∂Ñ≤Ok. nxÃÑ· „a\˜+¨μ"åi PO^Àà◊#Å∞ Juâ◊~ÚOz K≥ѨÊ|_®¤~Ú. „ÃѶOz qѨ¡=O
<å\˜ ÉèíÜ«∂O^Àà◊#Å∞ [˝Ñ≤ÎH˜ ~å=_»O`À „a\˜+π JkèHÍ~°∞ʼnõΩ É’e¬qH± PÖ’K«#Å∞ É’e¬qH±
U*ˇO@∞¡ =Ù#fl@∞¡ HõxÑ≤OKå~Ú. H˘xfl ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ QÍOnè ã≤.P~ü.^•ãπ ÖÏO\˜ "åix
‰õÄ_® J#∞=∂xOKå~°∞. ('=∞~åº^Œã¨∞Î_»∞ HÍx É’e¬qH± - JO^Œ∞=Å# „Ѩ=∂^ŒHÍi— -
QÍOnèx QÆ∞iOz ÉÁOÉÏ~Ú QÆ=~°fl~°∞ qe¡OQƤ<£ 1918 "Õ∞ 5# KÕã≤# "åºYº) Ô~O_»∞
L^•Ç¨Ï~°}Å∞ : 1921 Ѷ≤„|=i`À H˜™ê<£ PO^Àà◊#ÃÑ· ã≤.S._ç. iáÈ~°∞ì PO^Àà◊#Ö’
ã¨Ê+ì̈"≥∞ÿ# É’e¬qH± "åã¨# Ѩã≤QÆ\ ì̃Ok. "Õ∞"å~ü Ô~·`«∞ L^Œº=∞OÃÑ· qe¯#û<£ iáÈ~°∞ì *Ï~üH˜
Ѩ\ ˜ì#QÆ`Õ =∞Ǩ~å}ÏH˜ Ѩ_»∞`«∞O^Œx Ô~·`«∞Å∞ "åºMϺxOKå~°x ¿Ñ~˘¯#flk. ã¨O|O^è•efl
QÆ∞iOz ã¨Ê+ì̈"≥∞ÿ# ã¨=∂Kå~°O ÖË#ѨÊ\˜H˜ 1917 QÆ∞iOz =^ŒO`«∞Å∞ ÉèÏ~°`« „Ѩ[ÅÖ’x
qãÎ̈ $`« ÃãHõΔ#¡Ö’ "åºÑ≤OK«_»O`À ™ê„=∂[º"å^Œ∞Å∞ PO^Àà◊# K≥O^•~°∞. =∞¿ÇÏO„^Œ „Ѩ`åÑπ,
Ü«∞O. Ü«∞<£.~åÜü∞ J|h=ÚYs˚, gˆ~O„^Œ<å^ä£ K«\’áê^蕺ܫ∞, Éèí∂¿Ñ<£^Œ`ü ~°ëêºx
ã¨O^Œi≈OKå~°∞. „a\˜+¨μ áêʼnõΩÅ∞ ~°ëêºx ^Õfi+≤ã¨∞Î<åfl~°x ~°ëêº qѨ¡=O PÖ’K«#Å`À
ÉèíÜ«∞Ѩ_»∞`«∞<åfl~°x QÆ=∞xOz# q^•º=O`«∞Öˇ·# ÉèÏ~°`« *ÏfÜ«∞"å^Œ∞Å∞ ~°ëêºÑ¨@¡ Pã¨HÎ̃
K«∂áê~°∞. ™ê#∞‰õÄÅOQÍ ã¨ÊOkOKå~°∞. ÖˇxH± „\Ï\©û¯Å P^èŒfi~°ºOÖ’x `˘e<å\˜ ™ÈqÜ«∞\ò
q^ÕâßOQÆ q^è•#O Ü≥ÚHõ¯ P^Œ~°≈O JO`«~å˚fÜ«∞ ^Œ$HõÊ^äŒO f„= „ѨÉèÏ=O K«∂Ñ≤Ok.
P„Hõ=∞}Å∞, #+ì̈ѨiǨ~åÅ∞ ÖˉõΩO_® `«HõΔ}"Õ∞ âßOu H˘~°‰õΩ ~ÚzÛ# Ñ≤Å∞ѨÙ, *Ï`«∞Å∞
ã¨fiÜ«∞O x~°‚Ü«∂kèHÍ~°O Hõey=ÙO\ÏÜ«∞<Õ „ѨHõ@# Ѷ≤<å¡O_»∞ q+¨Ü«∞OÖ’ "≥O@<Õ J=∞Å∞
152
[~°∞Ѩ|_çOk. ~°+¨º<£ qâßÅ"≥∞ÿ# Éèí∂ÉèÏQÍÅ#∞ „Ѩ`ÕºHõ ǨωõΩ¯efl ã¨O„Hõq∞OѨ*Ë¿ã ~°Ç¨Ï㨺
XѨÊO^•Å∞ (HÍ<£™êìO@∞ <ÀÑ≤Öò`À ã¨Ç¨) É’e¬q‰õΩÅ∞ JkèHÍ~°OÖ’H˜ =zÛ# H˘kÌ ~ÀAňH
~°^Œ∞Ì KÕÜ«∞|_®¤~Ú. ~°ëêºÖ’ [~°∞QÆ∞`«∞#fl JO`«~°æ`« Ѩi}Ï=∂Å∞ ã¨Ê+¨ìOQÍ |Ü«∞\˜H˜
~å#flѨC_»∞ JHõ¯_» ã¨=¸Å"≥∞ÿ# =∂~°∞ÊÅ∞ [~°∞QÆ∞`«∞#fl@∞¡ "å~°ÎÅ∞ "åºÑ≤OKå~Ú.
D <ÕѨ^䌺OÖ’ 1915 Ö’ ^ŒH˜Δ}τѶ≤HÍ #∞O_ç uiy =zÛ# =∞Ǩ`å‡QÍOnè
ÉèÏ~°`« ~å[H©Ü«∂ʼnõΩ XHõ q^èŒOQÍ |Ü«∞\˜"å_»∞QÍ =Ù#fl QÍOnè 1920 <å\˜H˜
Jkè<åÜ«∞‰õΩ_»∞QÍ Z^ŒQÆ_®xfl ѨijeOKåe.
=∞Ǩ`å‡QÍOnè
QÍO^èÕÜ«∞ ã≤^•úO`«O q^è•<åÅ∞, JÖψQ PÜ«∞# ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ ™êkèOz#
q[Ü«∂Å∞ ѨÙ<å^Œ∞ʼnõΩ ^ŒH}Δ˜ τѶH≤ Í J#∞Éè=í O (1893 -1914) ѨÅ∞ q^è•Å∞QÍ `À_»Ê_çOk.
1906 =~°‰õΩ QÍOnè #\ÏÖòÖ’ ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ =~°‚ q=HõΔ`å =ºuˆ~Hõ áÈ~å@OÖ’ q[˝Ñ¨ÙÎÅ∞
Js˚Å ÖÏO\˜ q∞`«"å^Œ Ѩ^Œú`«∞Å<Õ J#∞ã¨iOKå_»∞. PÜ«∞# L^Œº=∞O „Ѩ^è•#OQÍ =~°Î‰õΩʼnõΩ
ÖÏÜ«∞~°‰¡ Ωõ Ѩiq∞`«"∞≥ #ÿ k. 1907 -08, 1908-11, 1913 -14 - D =¸_»∞ ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’
KÕÑ\¨ #ì˜ ™êufiHõ x~À^èŒ (1907 Ö’ ã¨`庄QÆÇϨ OQÍ ã¨∂„fHõiOKå_»∞) „ѨKå~åÅ`À áê`«Ñ^¨ `úŒ ∞« Å
#∞O_ç "≥·^˘ÅQÆ_»O „áê~°OÉèí=∞~ÚOk.
ã¨=∞㨺Å∞ : x~°ƒùO^Œ #"≥∂^Œ∞ÃÑ· 1906 „\Ï<£û"åÖò Pi¤<≥<£û, ÉèÏ~°fÜ«ÚʼnõΩ
áêãπÅ∞, 1913 =Åã¨Å POHõΔÅ∞, H˘`«ÎQÍ =zÛ# "åi ˆHã¨∞Å∞ qKå~°} ã¨O^Œ~°ƒùOQÍ
„ÔH·ã¨Î"Õ`«~° ÉèÏ~°fÜ«∞ q"åǨefl QÆ∞iÎOK«HõáÈ=_»O, QÆ`«OÖ’ XѨÊO^ŒOÃÑ· ‰õΩ^Œ∞~°∞Û‰õΩ#fl
„âßq∞‰õΩÅÃÑ· =¸_»∞ áœO_»¡ Ѩ#∞fl qkèOѨÙ, Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞ =Úã≤¡OÅ∞, áêsûÅ∞, „ÔH·ãÎ̈=ÙÅ∞,
QÆ∞[~åfÅ∞, ^ŒHΔ̃} ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞, ÃÑ· =~åæxH˜ K≥Ok# =~°Î‰õΩÅ∞ ÖÏÜ«∞~°∞¡, #∂ºˆHlÖò QÆx
HÍi‡‰õΩÅ∞ -ÖÏO\˜ ѨÅ∞ ‰õΩÖÏÅ =∞`åÅ =~åæÅ „Ѩ[Å∞ Hõeã≤ [Ü«∞„Ѩ^ŒOQÍ L^Œº=∞O
#_»Ñ¨_®xH˜ ^ŒHΔ̃}τѶ≤HÍ „Ѩ`ÕºHõ Ѩiã≤÷`«∞Å∞ J=HÍâ◊O HõeÊOKå~Ú. D J#∞Éèí=O QÍOnèH˜
JdÅ ÉèÏ~°`« ™ê÷~Ú MϺux `≥zÛÃÑ\ì̃Ok. JѨÊ\˜=~°‰Ωõ =Ù#fl uÅH±, Å[Ѩu, áêÖò ÖÏO\˜
~å[H©Ü«∞"Õ`«ÎÅ∞ „Ѩ^è•#OQÍ „áêOfÜ«∞ <åÜ«∞‰õΩÖË. Ç≤ÏO^Œ∂ =Úã≤¡O SHõº`« QÆ∞iÎOѨ٠‰õÄ_®
QÍOnèH˜ ^ŒHΔ̃}τѶ≤HÍ L^Œº=∂Å #∞O_ç „QÆÇ≤ÏOzO^Õ. P L^Œº=∞OÖ’ =Úã≤¡O =~°Î‰õΩÅ∞ KåÖÏ
K«∞~°∞‰õΩQÍ áêÖÁæ<åfl~°∞. ^ŒH} Δ˜ τѶH≤ Í áÈ~å\ÏÅ∞ QÍOnèH˜ JO`«~å˚fÜ«∞ MϺux `≥zÛÃÑ\Ïì~Ú.
^ŒH˜Δ}τѶ≤HÍÖ’ =Ù#fl ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞ qq^èŒ „áêO`åʼnõΩ K≥Ok# "å~°=_»O, "åiH˜ "åi
ã¨fiO`« „áêO`åÅ`À ã¨O|O^è•Å∞ =ÙO_»_»O ‰õÄ_® QÍOnè¿Ñ~°∞ ^Õâ◊"åºÑÎ̈OQÍ qãÎ̈iOK«_®xH˜
`À_»Ê_®¤~Ú. ã¨|~°‡f P„â◊=∞OÖ’ "≥Ú`«OÎ 25 =∞Ok JO>Ë "åã¨∞ÅÖ’ 13 =∞Ok `«q∞à◊<å_»∞H˜
K≥Ok#"å~°∞.
QÍO^èÕÜ«∞ q^è•<åxH˜ ^ŒH˜Δ}τѶ≤HÍÖ’ 1906 `«~°∞"å`« ~°∂ѨHõÅÊ# [iyOk.
„Hõ=∞tHõ} Δ ÏÜ«Ú`«"∞≥ #ÿ „âı}∞ʼnõΩ tHõ} Δ W=fi_»O ((á¶ÈxH±) Ãã\˜Öò"∞≥ O@∞, \ÏÖò™êì~Ú á¶ê~°"∞£ )
153
„Ѩ`ÕºHõ"≥∞ÿ# K«\Ïìxfl (x~°ƒO^èŒ il„¿ãì+¨<£, ZO„\© Ѩi‡@∞¡, „>Ë_£ Öˇ·Ãã·#∞ûÅ∞ ÖÏO\˜)
âßOuÜ«Ú`«OQÍ LÅ¡OѶ≤∞OK«_»O`À, ‰õÄ_ç# JÇ≤ÏO™êÜ«Ú`« ã¨`庄QÆǨÏO, =∂‰õΩ=∞‡_çQÍ
JÔ~ã¨∞ìʼnõΩ ã≤^ŒúѨ_»_»O, PO^Àà◊#Å∞, „Ѩ^Œ~°≈#Å∞, x~å‡}Ѩ~°"≥∞ÿ# Pi÷HõѨ~°"≥∞ÿ# q=~åÅÃÑ·
J`«ºO`« „â◊^Œú, K«~°ÛʼnõΩ XѨÊO^•xH˜ ã¨Oã≤^Œú`«, „Ѩ*Ïq"å^ŒO á⁄O^Œx Ѩiã≤÷`«∞ÅÖ’ UHõѨ_Õ
q~°=∞}, (㨇\òû #∞O_ç =∞ødHõ"åQÍú#O "≥Ú^Œ\ ˜ ã¨`庄QÆǨÏO 1908 [#=iÖ’ q~°=∞},
`«fi~°Ö’<Õ ^•x LÅ¡OѶ¨∞# TÇ≤ÏOK«x "≥#∞Hõ_»∞QÆ∞ `«~°∞"å`« HÀáÈ„k‰õΩÎ_≥·# Ѩ~åH± QÍOnèÃÑ·
KÕ~ÚKÕã∞¨ H˘<åfl_»∞) t+¨μºÅ∞HÍx"å~°∞ QÍO^èÜ Õ ∞« O "ÕÅO "≥„iQÍ ÉèÏqOKÕ "å\˜x (âßHÍǨ~°O,
„ѨHõ$u "≥·^ŒºO, WO„kÜ«∞ x„QÆǨÏO) JÅ=~°K«∞H˘#_»O.
Z=∞~°û<£, ^äÀ~À, \ÏÖò™êìÜü∞ ÖÏQÍ<Õ JÇ≤ÏO㨠ã¨`庄QÆǨÅ∞ JÅ=~°K«∞H˘#fl
`åufiHõ^èÀ~°}∞Å∞, JÇ≤ÏO㨠ã¨`庄QÆǨÅÃÑ· QÍOnè =Ú„^Œ =ÙOk. ã¨`åº<Õfi+¨} =∂#=rq`«
ÅHõΔ ºO. ÅHΔͺxfl ™êkèOK«_»O ™ê^茺O HÍ^Œ∞ QÆ#∞Hõ ã¨`«ºOÃÑ· `«#‰õΩ QÆÅ áêHΔ̃Hõ J=QÍǨÏ##∞
J=∞Å∞ [i¿ÑO^Œ∞‰õΩ Ç≤ÏOã¨x „ѨÜ≥∂yOK«_»O áêѨO. ã¨<åºã≤QÍ QÍHõ ~å[H©Ü«∞"Õ`«ÎQÍ
QÍOnè PK«~} ° Ö’ JÇ≤ÏO㨠q+¨Ü∞« OÖ’ (Ü«Ú^•ú#O`«~° ~å[H©Ü∞« ~å~ÚfÅ#∞ á⁄O^Õ Pâ◊`À
1918 Ö’ Ãã·x‰õΩÅ xÜ«∂=∞HõO H˘~°‰õΩ „ѨKå~°O KÕѨ\Ïì_»∞). J<åºÜ«∂xH˜ Ñ≤iH˜QÍ
ÖÁOyáÈ=_»O HõO>ˇ Ç≤ÏO™ê „ѨÜ≥∂QÆ"Õ∞ "Õ∞Åx KåÖÏ™ê~°∞¡ K≥áêÊ_»∞. WÖÏO\˜ "å\˜x
"åºMϺxOK«_»OÖ’ ã¨∞xfl`«"≥∞ÿ# ã¨=∞㨺Å∞ L`«Ê#fl=∞Ü«∂º~Ú. HÍx =ºHÎ̃QÆ`« `åufiHõ zO`«#
HõO>ˇ Kåi„`«HõOQÍ KåÖÏ „áê^è•#º`« QÆÅ JOâ◊O (Ѩiq∞`«"≥∞ÿ# t+¨º|$O^ŒO KÕ`« =∂„`«"Õ∞
P"≥∂^ŒO á⁄OkOk). xÜ«∞O„uOK«|_ç# „Ѩ[Å ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO Ü≥ÚHõ¯ ^Œ$+≤‚HÀ}O PK«~°}Ö’
ÉèÏ~°`« „Ѩ[ÅÖ’x ™ê=∂lHõOQÍ x~°‚Ü«∂`«‡Hõ ÃãHõΔ#∞¡ PÖ’K«#Å∞ PHÍOHõΔÅ`À XkyáÈ~Ú#
q^è•#=∞~ÚOk. =∞#O ~ÚO`«‰õΩ =ÚO^Œ∞ QÆ=∞xOz#@∞¡ QÍOnèH˜ =ÚO^Œ∞QÆÅ ~å[H©Ü«∞
<åÜ«∞‰õΩʼnõΩ xÜ«∞O„`«} ÖËx „Ѩ*Ï L^Œº=∂ÅÃÑ· ã¨iÜ≥ÿ∞# J=QÍǨÏ# ÖËHõáÈ=_»O`À
q∞`«"å^Œ JÉèíº~°÷#Å∞ =ºHÎ̃QÆ`« Ç≤ÏO™ê"å^ŒO =∞^茺 Tyã¨ÖÏ_®~°∞. ~å[H©Ü«∞ áÈ~å@O
TÇ≤ÏOK«x q^èŒOQÍ Ç≤ÏO™êÜ«Ú`« qѨ¡=OQÍ Ñ¨i}Ï=∞O *ˇOk`Õ, H˘O`« #+ì̈áÈ=_®xH˜
ã≤^ŒúOQÍ =Ù#fl "åºáê~° „QÆ∂ѨÙʼnõΩ JÖψQ ™ê÷xHõOQÍ PkèѨ`«ºO QÆÅ Ô~·`åOQÍxH˜ QÍO^èÕÜ«∞
#=¸<å P"≥∂^ŒÜ≥∂Qƺ=∞~ÚOk. =∞#O =ÚO^Œ∞ QÆ=∞xOK« q^èŒOQÍ QÍOnè QÍO^èÕÜ«∞
HÍO„ÔQãπ JO`«~`æ° « ™ê=∂lHõ Ѷ∞¨ ~°¬}ʼnõΩ =∞^躌 =iÎ`fi« O =Ç≤Ïã¨∂,Î q^Õj áêÅ#‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ
ã¨q∞+≤ì *ÏfÜ«∞ áÈ~å\ÏxH˜ `À_»Ê_»∞`«∂, `«~°K«∞QÍ "≥#∞HõO["Õã¨∂Î, Z^Œ∞~°∞^≥|ƒÅ∞ uO@∂
JÇ≤ÏO™ê ã≤^•ÌO`«O ^•fi~å ã¨"≥∞ÿHõº Ѩ~°z JO^Œix XˆH Q˘_»∞QÆ∞ „H˜OkH˜ `≥KÕÛ „Ѩܫ∞`åflÅ∞
KÕã≤Ok.
=¸_»=k, KåÖÏ =ÚYº"≥∞ÿ#k ZÖÏO\˜ ã¨OkQÆú`«x J=HÍâ◊O ÖˉõΩO_® ã¨Ê+ì̈OQÍ
'Ç≤ÏO^£ ã¨fi~å*ò— (1909) Ö’ =ºHõÎO KÕã≤# ™ê=∂lHõ P^Œ~å≈Å∞ D Hõ~°Ñ¨„`«OÖ’x H©ÅHõ"≥∞ÿ#
JOâ◊O. x["≥∞ÿ# â◊„`«∞=Ù P^èŒ∞xHõ áêi„âßq∞Hõ <åQÆiHõ`« QÍx „a\˜+¨μ ~å[H©Ü«∂kèѨ`«ºO
HÍ^Œ∞. 19= â◊`å|ÌO =∞^躌 <å\˜ HÍÔ~Ö¡· ò~ã° ¯≤ <£ ÖÏO\˜ WOw¡+μ¨ ~°K~« Ú`«ÅKÕ Jaè=$kúÑ~¨ K° |« _ç#

154
 áêi„âßq∞H©Hõ~°}ÃÑ· q=∞~°≈ÅKÕ (P<£ @∞ Ç≤Ï*ò ÖÏãπì QÍOnè Jaè=∂# ~°K«#) „ѨÉèÏq`«∞_≥·#
QÍOnè ^Œ$+≤ìÖ’ ˆH=ÅO ~å[H©Ü«∞ ã¨fi~å[ºO JO>Ë WOw¡+¨μÖ’ „Ѩ[Å∞ ÖËx WOw¡+¨μ áêÅ#
JÖψQ J"≥∞iHÍ ~åH±ÃѶš~ü HõO>ˇ WO_çÜ«∂ ~åH±ÃѶš~ü "Õ∞Å#∞HÀ=_»O =¸~°ö`«fiO -
~Ô Ö· fiË Å∞, ÖÏÜ«∞~°∞,¡ _®Hõ~ì ∞° ¡ ^Õâßxfl ^•i„^ŒºOÖ’H˜ <≥\"ì˜ âÕ ß~°∞. ~Ô Ö· fiË Å∞, ¿ÑQ¡ ∞Æ x "åºÑ≤OѨ*âË ß~Ú.
PǨ~°^•è <åºefl ~°"å}Ï KÕã≤ Hõ~∞° =Ùefl ã¨$+≤Oì Kå~Ú. _»|∞ƒ KÕã∞¨ HÀ=_®xH˜ ÖÏÜ«∞~°∞¡ q"å^•efl
ÃÑOKå~°∞ (ÖÏ HÀ~°∞Åì ‰õΩ J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ L^ÀºQÆ∞efl ã¨~Ñ° ~¨¶ å KÕã≤ „a\˜+μ¨ ™ê„=∂[º x~°fiǨÏ}‰õΩ
`À_»Ê_®¤~°∞). áêâßÛ`«º"≥·^ŒºO Y~°∞Û`À ‰õÄ_»∞‰õΩ#flk. „ѨHõ$u ã≤^ŒÌ"≥∞ÿ# P~ÀQƺ q^è•<åxfl
<åâ◊#O KÕã≤Ok. Hõ~°Ñ¨„`«OÖ’ ~ÚOHÍ ~ÚÖÏ =ÙOk. QÆ`« 50ã¨OIIÅ∞QÍ <Õ~°∞ÛH˘#fl ^•xx
=^Œe "ÕÜ∞« _»OÖ’ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ Jaè=$kú ~Úq∞_ç =ÙOk. ~Ô Å· ∞=∂~åæÅ∞, >ˇe„QÍѶÅπ ∞, Pã¨Ê„`«∞Å∞,
ÖÏÜ«∞~°∞¡, _®Hõì~°∞¡ ÖÏO\˜ =hfláÈ"åe. ÃÑ· =~åæxH˜ K≥Ok#"å~°∞ =∞`«Ñ¨~°"≥∞ÿ# ÉèÏ"åÅ`À
Ô~·`«∞ ÖÏO\˜ ™ê^è•~°} rq`«O QÆ_»áêe.
Ç≤ÏO^£ ã¨fi~å*òÖ’ q=iOz# QÍO^èÕÜ«∞ ™ê=∂lHõ TǨã¨fi~°æO xã¨ûO^ÕǨÏOQÍ
J"åãÎ̈="≥∞ÿ#k. Jaè=$kú x~À^èŒHõ"≥∞ÿ#k. Ѩ@ì} <åQÆiHõ`« „QÆ∂ѨÙefl PHõ@∞ìHÀÖËHõáÈ~ÚOk.
1930, 1940 ^ŒâßÉÏÌÅÖ’ áêi„âßq∞HÍaè=$kú ѨÙ<åkQÍ QÆÅ ÃÑ@∞ì|_ç^•s q^è•#O ÖËHõ
™È+¨eã¨∞ì q^è•#O Ѩiëê¯~° =∂~åæÅ∞QÍ HõxÑ≤OKå~Ú. HÍx P^è∞Œ xH©H~õ }° Ü≥ÚHõ¯ J<庄HÍO`«
Ѷe¨ `åʼnõΩ „Ѩ`ºÕ H˜Oz =Åã¨"å^Œ Ѩiã≤`÷ ∞« ÅÖ’ ã¨ÊOkOKå~°∞. á¶êºHõsì Ѩi„â◊=∞Å`À KÕu=$`«∞ÅÎ
"å~°∞ ^èfiŒ Oã¨O KÕÜ∞« |_®¤~∞° . ~Ô `· ∞« ʼnõΩ ÖÏ HÀ~°∞Åì ∞ q<åâ◊H~õ "° ∞≥ #ÿ É’#∞ÅÜ«∂º~Ú. #QÆ~åÅÖ’
Pã¨∞Ѩ„`«∞ʼnõΩ áÈ=_»O Ys^≥·# âßã¨#O J~ÚOk. HÍx „QÍ=∂ÅÖ’, z#fl Ѩ@ì}ÏÅÖ’
K«^Œ∞=ÙH˘#fl "åiH˜ q^Œº H˘xfl Éè∫uHõ „ѨÜ≥∂[<åefl KÕ‰õÄiÛOk. áêi„âßq∞Hõ =ºuˆ~Hõ
q^è•#O Hõhã¨O H˘O`«HÍÅO áê@∞ PHõ~°¬}QÍ xezOk. ÉèÏ~°`«^ÕâßxH˜ uiy =zÛ#
`«~°∞"å`« QÍOnè MÏn „QÍ=∞ѨÙ#ifl~å‡}O =∞iH˘O`«HÍÅO `«~åfi`«) ǨÏi[# ã¨OˆHΔ=∞
HÍ~°º„Hõ=∂Å ^•fi~å `«# ã¨O^ÕâßxH˜ xiú+ì̈ ~°∂Ѩq∞KåÛ_»∞. HÍx W"Õg ‰õÄ_® ™ê=∂lHõ
Pi÷Hõ ã¨O|O^è•xfl =∂~°ÛÖË^∞Œ . ã¨=∞㨺efl Ѩi+¨¯iOK«Ö=Ë Ù. HÍx z`«âÎ √◊ kú`À FÑ≤HQõ Í Ñ¨xKÕã#≤
QÍO^èÕÜ«∞ HÍ~°ºHõ~°ÎÅ∞ J`«ºkèHõOQÍ =Ù#fl „QÍg∞} ¿Ñ^ŒÅ‰õΩ KåÖÏ Ñ¨iq∞`«OQÍ "Õ∞Å∞
KÕÜ«∞QÆeQÍ_»∞. ã¨fi^Õj L^Œº=∞O <å\˜ ™êfi=ÅO|#, ã¨fiÜ«∞O ã¨Ç¨Ü«∞O ã¨O^ÕâßxH˜ qã¨$Î`«
„ѨKå~°O ÅaèOzOk. PÜ«∞# ~å[H©Ü«∞ q^è•#O =¸_»= `«~°QÆuÖ’ „Ѩܫ∂}O KÕÜ«∞_»O
Ju™ê^è•~°}"≥∞ÿ# Ç≤ÏO^Œ∂™êÎhÖ’ =∂\Ï¡_»@O 1921 #∞O_ç "≥∂HÍà◊§ ÃÑ·H˜ ^èÀ=u Hõ@ì_»O
L`«~Î ° ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ „QÍg∞} „Ѩ*ÏhHõOÖ’ |ÅOQÍ <å@∞‰õΩáÈ~Ú# `«∞Åã‘^•ãπ ~å=∂Ü«∞}OÖ’x
^Œ$ëêìO`åÅ#∞ LѨ^ÕtOK«_»O (WÖÏO\˜ =Úã≤¡OÅѨ~°OQÍ H˘xfl ã¨=∞㨺Å∞ `≥zÛÃÑ\Ïì~Ú.
Jq `«~°∞"å`«)
ѨÙHÍ~°∞¡ x~°fiÇ≤ÏOz# áê„`«
QÍO^èÜ
Õ ∞« L^Œº=∂Å qãÎ̈ $ux „ѨÉÏè "åxfl QÍOnè Ü≥ÚHõ¯ =ºHÎ̃Q`Æ « PÖ’K«#Å`À#∞,
PÜ«∞# KÕ`«∞Å`À#∞ q=iOK«_»O ™ê^茺Ѩ_»^Œ∞. =∞#O WHõ¯_» QÆ=∞xOK«=Åã≤# q+¨Ü«∞O
155
 =∞~˘Hõ\ ˜ =ÙOk. x~°HõΔ~å㨺 ã¨=∂[O HõëêìÅ`À, Hõ_»QÆO_»¡`À LH˜¯i aH˜¯~°=Ù`«∞#fl HÍÅOÖ’
=^ŒO`«∞Å∞, ѨÙHÍ~°∞¡ x~°fiÇ≤ÏOKÕ áê„`«. ÉÏ^èŒÖ’¡ =Ù#fl ÉèÏ~°`« „Ѩ*ÏhHõO QÍOnèx "Õ~°∞ "Õ~°∞
q^è•Å∞QÍ K«∂âß~°∞. „Ѩ[Ö’¡ ~åHõ=ÚO^Õ ZHõ¯_À ^Œ∂~å# =Ù#fl QÍOnèx *Ï#Ѩ^Œ Hõ^äŒÖ’x
J^Œ∞ƒù`« â◊‰Ωõ ÅÎ ∞ QÆÅ =∂O„u‰õΩxQÍ TÇ≤ÏOK«∞H˘<åfl~°∞. [g∞O^•s ^ÀÑ≤_xç QÍOnèx JO`«O
KÕ™êÎ_»x TÇ≤ÏOKå~°∞ Ô~·`«∞Å∞. L`«Î~°„Ѩ^ÕâòÖ’x =º=™êÜ«∞ HÍi‡‰õΩÅ∞ `«=∞‰õΩ Éèí∂=ã¨u
HõeÊ™êÎ_»#∞H˘<åfl~°∞. "≥·„™êÜü∞, s_çOQÆ∞ Ãã„Hõ@s PѶπ ¿ãì@∞H˜ 1921 JHÀì|~°∞ 13 s_çOQ∑
HõÖˇHõΔ<£) J™êûO \© `À@Å ‰õÄbÅ∞ `å=Ú QÍOnè P^Õâßefl áê\˜ã¨∞Î<åfl=∞x K≥Ñ≤Ê 1921
"Õ∞Ö’ =¸‰õΩ=∞‡_çQÍ `À@efl =ke"Õã≤ =KåÛ~°∞. JÖÏ›ÉÏ^£ lÖÏ¡Ö’x H˜™ê<£ L^Œº=∞OÃÑ·
ã≤.S._ç. iáÈ~°∞ì 1921 [#=iÖ’ D JOâß<Õfl WÖÏ q=iOzOk. QÍOnè¿Ñ~°∞ =∂~°∞
=¸Å „QÍ=∂ÅÖ’ ‰õÄ_® „ѨKå~°O á⁄O^Œ_»O Pâ◊Û~°º[#HõOQÍ =ÙOk. Z=~°`«_»∞ 'UO
KÕ™êÎ_»x Z=iH© `≥eã≤#@∞¡ ÖË^Œ∞. HÍx J`«_»∞ K≥¿ÑÊk "Õ^ŒO J`«_»∞ P^ÕâßÅ∞ áê\˜Oz
f~°∞`å~°∞. J`«_˘Hõ =∞Ǩ`«∞‡_»∞, ™ê^èŒ∞=Ù, XHõ ѨO_ç`«∞_»∞. J`«_ç¿Ñ~°∞ Ü≥ÚHõ¯ x["≥∞ÿ# â◊HÎ̃
|Ǩïâß „Ѩ`åÑπѶ¨∞~üÖ’ ÉË^ŒYb PÑ≤ "Õ~ÚOK«_»O`À „áê~°OÉèí=∞~ÚOk. QÍOnè „Ñ¨Éèí∞`åfixH˜
QÍHõ [g∞O^•~°∞ʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ ÉèÏqOѨ|_®¤_∞» . "Õ∞=Ú QÍOnèH,˜ „ѨÉ∞íè `åfixH˜ J#∞‰õÄÅ∞~°O
(ǨϟO á⁄e\˜HõÖò _çáêl\ò -1921 Ѷ≤„|=i <≥O.13) |Å"≥∞ÿ# =∞`«ÉèÏ"åÅ∞ QÆÅ QÍOnè
`«~°Ç¨ <åÜ«∞Hõ`«fiO D HÍÅOÖ’ XHõ Kåi„`«Hõ J=ã¨~°O Jx ã¨∂zOK«|_ç#k. 1920
^Œâß|ÌO `˘e ã¨O=`«û~åÅÖ’ JÖÏO\˜ „áêOfÜ«∞, ™ê÷xHõ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ Pq~°ƒùqOK«_»O
K«∂_»=K«∞Û. ɡOQÍÖò, cǨ~ü, QÆ#∞Å∞ `«"Õfi "åiÖ’ ™êfiq∞ qâßfi#O^Œ, ™êfiq∞ ^Œ~°≈<å#O^Œ
L`«Î~° cǨ~üÖ’ ™êfiq∞ q^•º<å^ä£, „Ѩ`åÑπ Ѷ¨∞~üÖ’ ÉÏÉÏ ~å=∞K«O„^Œ, ~å[™ê÷<£Ö’ ™êfiq∞
‰õΩ=∂~å#O^Œ, =∞Ǩ~åRÖ’ P#O^Œ™êfiq∞, PO„^èŒ ~°OѨ `≥QÅÆ "åiÖ’ JÅ∂¡i ã‘`å~å=∞~åA
<åÜ«∞Hõ`«fiO Ѩ@¡ P~å^èŒ<å ÉèÏ=O HõeÊOK«_»OÖ’x ^ŒfiO^Œ ã¨fiÉèÏ"åxfl J~°÷O KÕã¨∞HÀ"åe.
JÖÏ›ÉÏ^£ ã≤.S._ç. iáÈ~°∞ì ã¨∂zOz# q^èŒOQÍ QÍOnè [g∞O^•i =ºuˆ~H˜ Jx =^ŒO`«∞Å∞
~Ô `· ∞« Å∞ ѨÙ\˜Oì Kå~°∞. J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ÉÏÉÏ ~å=∞K«O„^Œ ÖÏO\˜ ™ê÷xHõ <åÜ«∞‰õΩÅ P^èfiŒ ~°ºOÖ’
„Ѩ`åÑπѶ¨∞~üÖ’ ÉË^ŒYÖò Ѩiq∞`«O KÕÜ«∞_»O ÖÏO\˜ q[Ü«∂Å#∞ QÍOnèH˜ PáêkOKå~°∞.
QÍOnèH˜ QÍx, HÍO„ÔQã¨∞ <åÜ«∞Hõ`åfixH˜ QÍx „Ѩ`«ºHõΔOQÍ nx`À ZÖÏO\˜ ã¨O|O^èŒO ÖË^Œ∞.
1922 `«~∞° "å`« =∂\˜=∂\˜H˜ QÍOnè "≥#∞HõO[ "ÕÜ∞« =∞x P^ÕtOKå~°∞. „Ѩ[Å∞ P^ÕâßÅ#∞
áê\˜OKå~°∞. Ô~·`«∞Å∞ ~ÚOHÍ ÃÑ·#∞#fl XHõ ~°HõΔ‰õΩ_»∞ ky=zÛ áê„ux^茺O =Ç≤ÏOKåÅx
HÀ~°∞H˘<åfl_»∞. D "≥·Yix W\©=e ѨO_ç`«∞Å∞ `«‰õΩ¯=QÍ JOK«<å "Õã¨∞Î<åfl~°∞. g~°∞
™êO„Ѩ^•Ü«∞ Kåi„`«Hõ ~°K<« å q^è•<åxfl =ºuˆ~H˜ã∂¨ Î „QÍg∞} „Ѩ[Å qѨ=¡ â◊HxΘ Juâ◊~ÚOz
K≥ѨÊ_»O Ѩ@¡ "≥ÚQÆ∞æ K«∂ѨÙ`«∞<åfl~°∞. Éèíq+¨º^Œ~°≈#O HÍÅ„Hõ=∞OÖ’ =∞ã¨HõÉÏi áÈ~ÚOk.
QÍO^èÕÜ«∞ L^Œº=∂ÅÖ’ ѨÙ#~å=$`«=∞ÜÕ∞º D "≥·Yi ã¨O™ê÷Ѩ~°"≥∞ÿ# â◊H˜ÎH˜,
Ç≤ÏO™êÜ«Ú`«"≥∞ÿ# u~°∞QÆÉÏ@¡‰õΩ =∞^茺 XHõ `«~°Ç¨ qÖ’=∞ ã¨O|O^èŒO.

156
K«Oáê~°<,£ MË^• JǨχ^•ÉÏ^£
1915Ö’ QÍOnè ^ŒHΔ̃}τѶ≤HÍÖ’ áêHΔ̃Hõ q[Ü«∞O ™êkèOz =KåÛ~°∞. 1914 E<£
㨇\òû WO_çÜ«∞<£ ibѶπ K«@ìO 3 áœ#∞ŠѨ#∞flx ~°^Œ∞Ì KÕã≤Ok. q=HõΔ JO`«OQÍ#ѨÊ\˜H˜
ÉèÏ~°fÜ«∞ q"åǨÅ#∞ QÆ∞iÎOzOk. ÉèÏ~°fÜ«ÚÅÃÑ· P„ѶH≤ Í "åiÃÑ· `≥Å"¡ åi ^ÀÑ≤_ô „Ѩ™êÎ=#‰õΩ
~åÖË^Œ∞. `«~°∞"å`« 3 ã¨O=`«û~åÅ∞ ™ê÷xHõOQÍ ã¨=∞㨺efl (K«Oáê~°<£ he=∞O^Œ∞ Ô~·`«∞Å∞,
JǨχ^•ÉÏ^£ |@ìÅ HÍi‡‰õΩÅ∞, Mˇ·^• Ô~·`«∞Å∞) KÕѨ>Ëì"åiH˜ ã¨Ê+ì̈OQÍ Ñ¨xKÕã≤ K«∂ÃÑ>Ëì"åxQÍ
QÆ∞iÎOѨ٠á⁄O^•~°∞. Wk HÍO„ÔQã¨∞ (=∞iÜ«Ú Ç¨ÏŸO~°∂Öò bQÆ∞) ÖÏQÍ Jã¨Ê+ì̈"≥∞ÿ# JdÅ
ÉèÏ~°`« ã¨=∞㨺efl , HÍ~°º„Hõ=∂efl KÕѨ\ ì̃ ÃÑ· #∞O_ç kQÆ∞=‰õΩ Ñ¨xKÕ¿ã `«~°Ç¨H˜ ѨÓiÎQÍ
aè#fl"≥∞ÿ#k. D `˘e<å\˜ L^Œº=∂Å „áê^è•#º`« K«Oáê~°<£Ö’ ~å*ËO„^Œ„Ѩ™ê^£ J#∞„QÆǨÏ
<å~åÜ«∞} ã≤<å›, *ˇ.a. Hõ$ѨÖÏhÅ#∞ QÆ∞[~å`üÖ’x Ô~O_À L^Œº=∂ÖÖ’ =Å¡ÉèÏÜü∞Ѩ>ËÖò,
=∞ǨÏ^Õ"£ ^ÕâßÜü∞, WO^Œ∂ÖÏÖò Ü«∂l˝H±, â◊OHõ~üÖÏÖò ÉËOHõ~ü ÖÏO\˜ rq`«HÍÅO QÍOnèH˜
J#∞K«~°∞Å∞QÍ =ÙO_Õ ã¨Éò HÍO„\ÏHõì~°¡x xÜ«∞q∞OK«∞H˘#_»OÖ’ =ÙO^Œx E_ç`« „É∫<£
"åkOKå~°∞. HÍx P"≥∞ Jaè„áêÜ«∞O WOHÍ ÅÉèºí "≥∞#ÿ ã¨=∂Kå~°O W`«~° =ÚYº"≥∞#ÿ HÀ}ÏÅ#∞
=ºHõÎO KÕã¨∞ÎOk.
=∞#O WO`«‰õΩ =ÚO^Œ∞ QÆ=∞xOz# q^èŒOQÍ K«Oáê~°<£ áê¡O@~°¡‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ
JÅ[_ç, PO^Àà◊#Å∞ KÕã≤# K«i„`« LOk. Ô~·`«∞efl ã¨g∞HõiOK«_»OÖ’ H©ÅHõ"≥∞ÿ# áê„`« z#fl
Ѩ@ì}ÏÅ #∞O_ç QÍO^èÕÜ«∞"å^Œ∞Å∞QÍ =∂i# "Õ∞^è•=ÙÅ∞ (~å*ËO„^Œ„Ѩ™ê^£, Z.Z<£. ã≤<å›,
„|*ò H˜ëÈ~ü „Ѩ™ê^£, =ÚAѶ¨~ü ѨÓ~ü HÍÖËl J^蕺ѨHÍÅ∞ *ˇ.a. Hõ$ѨÖÏh *Ï_ç`ü „ÉËãπ ã¨Éò
HÍO„\ÏHõ~ì ∞° ¡ QÍHõ ã¨OѨ#fl, =∞^躌 `«~Q° uÆ ~Ô `· ∞« Å∞ (QÍOnèx PǨfixOK«_®xH˜ "≥o§# ~å*ò‰Ωõ =∂~ü
â◊√HÍ¡, ã¨O`ü~å`ü, MˇO^•~ü ~å*ò) =_ô¤ "åºáê~°OÖ’, =~°ÎHõOÖ’ áê¡O@~°¡ áÈ\©ÃÑ· P„QÆǨÏO
K≥Ok# ™ê÷xHõ ÃÑ`«ÎO^•~°∞¡, =~°Î‰õΩÅ∞, áê~î°âßÅ Láê^蕺ܫÚÅ∞ (Ñ‘~ü =∞ǨÏ=∞‡^£, ǨÏ~åƒ<£û
ã¨Ç¨Üü∞) =Ç≤ÏOKå~°x *ÏH±û áêK«Ñπ^•ãπ q=~°}Ï`«‡Hõ qâı¡+¨} ã¨Ê+ì̈O KÕã¨∞ÎOk.
"≥Ú^Œ@ QÍOnè x~°fiÇ≤ÏOz# áê„`« (1917 EÖˇ·Ö’ |Ç≤Ï~°OQÆ qKå~°}
[iÑ≤OK«_®xH˜, ™ê÷xHõOQÍ PÜ«∞# „Ѩ"âÕ O◊ ÃÑ· qkèOz|_ç# x¿+^è•xfl ã¨`庄QÆÇϨ O ɡkiOѨÙÖ’
ÃÑ· JkèHÍ~°∞Å∞ ~°^Œ∞Ì KÕã≤# `«~°∞"å`«) K«Oáê~°<£ he=∞O^Œ∞ ™êQÆ∞^•~°∞Å∞ ã¨=∞㨺ʼnõΩ
JdÅ ÉèÏ~°`« ™ê÷~ÚÖ’ „ѨKå~°q∞KÕÛO^Œ∞‰õΩ Ñ¨iq∞`«=∞~ÚOk. D qKå~°} „ѨKå~°O
uOHÍ\˜Ü«∂ ~°^Œ∞̉õΩ ^•ifã≤Ok. QÍOnèr KÕѨ\ ì̃# K«~°ºÅHõO>ˇ PÜ«∞# „Ѩ[Å =∞#ã¨∞ûÅÃÑ·
"Õã≤# =Ú„^Œ KåÖ |Å"≥∞ÿ#k. PÜ«∞# ~å=∞~å*Ϻxfl ™ê÷Ñ≤OKÕ =∞ǨѨÙ~°∞+¨μxQÍ J=∂Ü«∞Hõ
„Ѩ[Å∞ TÇ≤ÏOKå~°∞— -1917 U„Ñ≤Öò 29# ɡ\ ì̃~¸ Ü«∞ãπ._ç._ç iáÈ~°∞ì KÕâß~°∞. XHõÔ~·`«∞
qKå~°} Hõq∞\© Z^Œ∞@ ™êHõΔ ºO K≥ÑÙ¨ `«∂ QÍOnèx N~å=Úx`À áÈeÛ áê¡O@~°‰¡ Ωõ , ~åHõãΔ ∞¨ ʼnõΩ
H“Å∞ Ô~·`«∞Å∞ ÉèíÜ«∞Ѩ_»~°∞ J<åfl~°∞. ™ê÷xHõ JkèHÍ~°∞efl áê¡O@~°¡#∞ `Àã≤ѨÙKÕÛO^Œ∞‰õΩ QÍOnè
"≥·„™ê~Ú ÖËHõ „a\˜+¨μ ~åAKÕ Ñ¨OÑ≤OK«|_®¤_»x, H˘kÌ<≥ÅÖ’¡ „a\˜+¨μ"å~°∞ K«Oáê~°<£ =ke
"≥à◊`å~°x =^ŒO`«∞Å∞ "åºÑ≤OKå~Ú. QÍO^èÕÜ«∞ Ѩiq∞`«∞Å∞ ^•\˜ he=∞O^Œ∞ á¶êºHõìsÅÃÑ·
157
^•_»∞Å∞ [iQÍ~Ú. 1917 ã¨O=`«û~åO`åxH˜ QÍO^èÕÜ«∞ XѨÊO^ŒO "Õ∞~°‰õΩ `«yæOK«|_ç#
'ëê~åÉèË+≤—x K≥e¡OK«_®xH˜ ‰õÄ_® H˘xfl™ê~°∞¡ Ô~·`«∞Å∞ u~°ã¨¯iOKå~°∞. „QÍ=∞ ѨÙ#ifl~å‡}
Ѩ#∞Å∞ KÕÑ>¨ OìË ^Œ∞‰õΩ QÍOnè 15 =∞Ok HÍ~°ºHõ~eΰ fl xÜ«∞q∞OKå~°∞. ~Ô `· ∞« ʼnõΩ K«^∞Œ =ÙK≥Ñʨ _»O,
"åiH˜ áê¡O@~°¡‰õΩ =∞^茺 x~°O`«~°O =∞^茺 =iÎ`«fiO <≥~°Ñ¨_»O x["≥∞ÿ# Ѩiëê¯~°=∞x QÍOnè,
~å*ËO„^Œ„Ѩ™ê^£H˜ K≥áêÊ_»∞. HÍx JÖÏO\˜ „Ѩܫ∞`åflÅ∞ K«Oáê~°<£Ö’ [Ü«∞„Ѩ^ŒO HÍÖË^Œ∞.
1918 <å\˜H˜ JHõ¯_» ˆH=ÅO =ÚQÆ∞æ̂~ „QÍ=∞™ê÷~Ú HÍ~°ºHõ~°ÎÅ∞ q∞yÖÏ~°∞.
QÆ∞[~å`üÖ’x MË^• lÖÏ¡Ö’ QÍOnè *’HõºO Ѷ¨Å„Ѩ^Œ=∞~ÚOk. JHõ¯_ç <åa -
Ѷ`¨ ^Õ •~ü ã¨OѨ#fl ~Ô `· ∞« Å∞ PǨ~°^•è <åºÅ∞, „Ѩu, á⁄Q͉õΩ, =ÔQ~· åÅ∞ JǨÏ=∞‡^•ÉÏ^£H˜ ã¨~Ñ° ~¨¶ å
KÕã∞¨ OÎ \Ï~°∞. (K«Oáê~°<Ö£ ’ ÖÏQÍ ÃÑ^ŒÌ [g∞O^•~°∞Å∞, áê¡O@~°‰¡ Ωõ HÍ^Œ∞) KåÖÏ=∞Ok Ѩ`^Õ •~°∞¡
=~°Î‰õΩÅ∞QÍ ^ŒHΔ̃}τѶ≤HÍ "≥àϧ~°∞. "åiÖ’ „áê^äŒq∞Hõ q^Œº ÉÏQÍ "åºÑ≤Î K≥Ok =ÙOk. MË^•ÃÑ·
W\©=Å [iÑ≤# J^茺ܫ∞#OÖ’ _Õq_£ Ǩi¤=∞<£ ¿Ñ~˘¯#fl@∞¡QÍ 19= â◊`å|ÌѨ٠z=i
'ã¨fi~°‚Ü«ÚQÆO— `«~°∞"å`« 1899 `«~°∞"å`« =zÛ# Hõ~°∞=Ù HÍ@HÍÅ∞, ¿Ñ¡QÆ∞ HÍ~°}OQÍ Ô~·`«∞Å∞,
tã¨∞ÅÎ ∞ ‰õÄ_® K≥eO¡ K«ÖxË ã≤u÷ H˜ <≥\ "ì˜ Ü Õ ∞« |_®¤~∞° . ¿Ñ^Œ Ѷ`¨ ^Õ •~°∞¡ "åi Ñ≤ÅÅ¡ ‰õΩ ÃÑo§KÕÜ∞« _»O
‰õÄ_® Hõ+¨ìOQÍ Ñ¨i}q∞OzOk. ã¨OѨ#fl Ѷ¨`Õ^•~°∞¡ Hõ@flHÍ#∞‰õÅ ~°∂ѨOÖ’ _»|∞ƒ
áÈQÆ∞KÕã¨∞HÀQÆeQÍ~°∞. ^ŒQÆæ~°Ö’ =Ù#fl |~À_®Ö’ ã≤qÖò ã¨sfiã¨∞ L^ÀºQÍÅ∞ á⁄O^ŒQÆeQÍ~°∞.
`«~°∞"å`« HÍÅOÖ’ "≥Ú^Œ\ ˜ `«~°Ç¨ Ѩ`Õ^•~°∞Ö’¡ „QÆ∂Ѩ٠QÍO^èÕÜ«∞ *ÏfÜ«∞ "å^•xH˜ âßâ◊fi`«
=∞^ŒÌ`«∞ WzÛOk. 1917-18Ö’ ѨO@Å kQÆ∞|_ç ÉÏQÍ `«yæOk. |@ìÅ∞, LѨC, H˜~Àã≤<£
ÖÏO\˜ x`åº=ã¨~° =ã¨∞=Î ÙÅ ^è~Œ Å° ∞ ÃÑiQÍ~Ú. MË^• Ѷ`¨ ^Õ •~°¡ =º=™êÜ«∞ ‰õÄbÅ∞QÍ ÃÑ@∞ìH˘#fl
x=∞fl‰õΩÅã¨∞÷Öˇ·# |Ô~·Ü«∂Å∞ ‰õÄbÃÑOK«Hõ `«Ñ¨Êx Ѩiã≤÷u HõeÊOKå~°∞. 'QÆ`«OÖ’ =¸_»}ÏÅ∞
WKÕÛ ‰õÄbH˜ WѨC_»∞ P~°}ÏÅ∞ W=fiHõ `«Ñ¨Ê_»O ÖË^Œ∞— - XHõ Ѷ¨`Õ^•~°∞ 1918 U„Ñ≤ÖòÖ’
PO^Àà◊# =ºHõOÎ KÕâß_»∞. tã¨∞Î ~°^∞Œ HÔÌ · K˘~°= QÍOnè #∞O_ç QÍx JǨÏ=∞‡^•ÉÏ^£ ~å[H©Ü∞« "Õ`ÅΫ
#∞O_ç QÍx ~åÖË^Œ∞. MË^•lÖÏ¡H˜ K≥Ok# HõѨ_»fiOl `åÅ∂HÍH˜ K≥Ok# =∞^Œ<£ÖÏÖòáêO_»º
ÖÏO\˜ ™ê÷xHõ „QÍ=∞ <åÜ«∞‰õΩÅ #∞O_ç 1917 #=O|~°∞Ö’ =zÛOk. QÍOnè KåÖÏ `«@
Ѩ\Ï~ÚOz# g∞^Œ@ 1918 =∂iÛ 22# D ã¨=∞㨺 KÕÑ\¨ Ïì~∞° . PÅ㨺O x„+¨ÊÜ≥∂[#Hõ~O° QÍ
x~°∂Ñ≤`«=∞~ÚOk. JѨÊ\˜ˆH JkèHÍ~°∞Å∞ ¿Ñ^ŒÔ~·`«∞Å QÀà◊√§_»Q˘\˜ì =∞s tã¨∞Î =ã¨∂Å∞
KÕâß~°∞. ~°c ѨO@ ÉÏQÆ∞O_»_»O`À tã¨∞Î ~°^Œ∞Ì _ç=∂O_»∞ |ÅÇ‘Ï#Ѩ_çOk. Ѷ¨e`«OQÍ
ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ "≥Ú@ì "≥Ú^Œ\ ˜ QÍO^èÕÜ«∞ Ô~·`åOQÆ ã¨`庄QÆǨÏO J`«∞‰õΩÅ ÉÁO`«~ÚOk.
559 „QÍ=∂ʼnõΩ QÍ#∞ ˆH=ÅO 70 „QÍ=∂ÅÃÑ· nx „ѨÉèÏ=O Ѩ_çOk. <å=∞=∂„`«Ñ¨Ù
~å~ÚfÅ`À E<£Ö’ ã¨`庄QÆǨÏO q~°q∞OK«|_çOk. HÍx ã¨O=`«û~åÅ áê@∞ ™êyOz#
„QÍg∞} HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ QÆ∞[~å`üÖ’ „Ѩ`ÕºH˜Oz MË^•Ö’ á⁄Q͉õΩ áê_ç Ѩi„â◊=∞ʼnõΩ <≥Å=ÙQÍ
=Ù#fl P#O^£, É’~åû^£ `åÅ∂HÍÖ’¡ ã¨∂~°`üH˜ K≥Ok# ÉÏ~ÀÌb `åÅ∂HÍÖ’ (‰õΩ#fis˚"≥∞ǨÏ`å
Ü≥ÚHõ¯ Ѩ`Õ^•~ü Ü«Ú=Hõ =∞O_»ÖòKÕ „áê~°OaèOK«|_ç# x~å‡}Ï`«‡Hõ HÍ~°º„Hõ=∂Å`À
QÍO^èÜ Õ Ú« Å∞ ã¨O|O^è•Å∞ ÃÑ@∞ìH˘#flKÀ@¡) QÍO^èÜ Õ ∞« "å^•xH˜ |Å"≥∞#ÿ ѨÙ<å^Œ∞Å∞ U~°Ê_®¤~Ú.
QÍO^èÜ Õ ∞« JÇ≤ÏO™ê"å^ŒOÃÑ· Ѷ`¨ ^Õ •~°¡ qâßfi™êxH˜ HÍ~°}O ™êO„Ѩ^•Ü«∞ "≥+· =ì¨ ÉèHí Θ „ѨÉÏè "åÅ∞
158
HÍ^Œ∞. 'Pã≤Î Ü«∞[=∂#∞Å∞QÍ "å~°∞ Ç≤ÏO™êÜ«Ú`« qѨ¡"åxfl HÀ~°∞H˘#∞Hõ áÈ=_»"Õ∞— MË^•
ã¨`庄QÆǨÏO `«~°∞"å`« |Ô~·~¸Å∞ Ѷ¨`Õ^•~°¡ Wà◊§ÃÑ· KåÖÏ ^˘q∞‡@ KÕâß~°∞. QÆ∞[~å`«∞
Ô~·`«∞ʼnõΩ "åi PÖ’K«#Å∞ "åi‰õΩ<åfl~Ú. E_ç`ü„É∫<£ TÇ≤ÏOz# q^èŒOQÍ Ô~·`«∞Å∞ QÍOnè
Ü≥ÚHõ¯ ã¨Éò HÍO„\ÏHõì~°∞¡ PtOz#@∞¡ P_Õ H©Å∞ÉÁ=∞‡Å∞ HÍ^Œ∞. D "åãÎ̈=O 1918 "Õã¨q
HÍÅOÖ’ QÍOnè, QÍOnè J#∞K«~°∞Å∞ Ü«Ú^ŒúHÍÅ xÜ«∂=∞HÍÅ∞ H˘~°‰õΩ MË^•Ö’ „ѨKå~°O
KÕѨ\ ì̃#ѨÙ_»∞ ã¨Ê+ì̈=∞~ÚOk. QÆ`«OÖ’ ѨÓÅ^ŒO_»Å`À ™êfiQÆ`«O ѨeH˜# „QÍ=∞ã¨∞ÎÅ∞ Hõhã¨O
J#flOÃÑ@ì x~åHõiOKå~°∞ (L@OH˜OѨÙÅ∞ MË^• lÖÏ¡Ö’ Ô~·`åOQÆ PO^Àà◊#Å∞, 1917 -
1934 Ǩϟi¤=∞<£, ã¨ÃãûH±û nèã≤ãπ 1975 ¿ÑrÅ∞ 113, 158, 151)
he=∞O^Œ∞ `À@Å Ü«∞[=∂#∞Å∞ Ô~q#∂º JkèHÍ~°∞ʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ [iy#
K«Oáê~°<£ MË^• L^Œº=∂ÅÖ’ =ÖˇQÍHõ 1918 Ѷ≤„|=i -=∂iÛÖ’ JǨχ^•ÉÏ^£Ö’ q∞Å∞¡
Ü«∂[=∂#∞ʼnõΩ, HÍi‡‰õΩʼnõΩ =∞^躌 q"å^ŒOÖ’ QÍOnè *’HõºO KÕã∞¨ H˘<åfl~°∞. =„ã¨Î áêi„âßq∞Hõ
„Ѩ=ÚY∞_»∞ JOÉÏÖÏÖò ™ê~åÉèÏÜü∞ ã¨|~°‡u P„â◊=∂xH˜ x^èŒ∞Å∞ ã¨=∞‰õÄiÛ# "åiÖ’
=ÚO^Œ∞<åfl_»∞. PÜ«∞# ™È^Œi J#ã¨∂Ü«∂ɡ<£ QÍOnè t+¨μº~åÅ∞. ã¨`庄QÆÇ¨Ï HÍÅOÖ’
MË^•x ã¨O^Œi≈OzOk. q∞Å∞¡ HÍi‡‰õΩÅ H˘~°‰õΩ ~å„u áê~î°âßÅÅ∞ #_çÑ≤Ok. ^èŒ~°Å∞
ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl HÍÅOÖ’ 1917 ¿Ñ¡QÆ∞ É’#ãπ PÑ≤"ÕÜ«∂Åx q∞Å¡~°∞¡ Ü«∞uflOKå~°∞. HÍi‡‰õΩÅ
¿Ñ¡QÆ∞ É’#ãπ`À áê@∞ 50% "Õ`«<åÅ∞ ÃÑOKåÅx _ç=∂O_»∞ KÕâß~°∞. QÍOnè ã¨ÅǨ "Õ∞~°‰õΩ
35% ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ _ç=∂O_»∞ KÕâß~°∞. Ü«∞[=∂#∞Å∞ 20% ÃÑOK«∞`å=∞<åfl~°∞. 1918
=∂iÛÖ’ QÍOnè <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’ [iy# ã¨"≥∞‡H˜ XHõ „Ѩ`ÕºHõ`« L#flk. D ã¨O^Œ~°ƒùOQÍ
"≥Ú@ì "≥Ú^Œ\ ˜ ™êiQÍ x~åǨ~°nHõΔ =∂iÛ 15 #∞O_ç „Ñ¨Ü≥∂yOKå_»∞. Ñ≤ÔH\˜OQÆ∞Ö‰õΩ
QÍOnè =ºuˆ~H˜. Ñ≤ÔH\˜OQ∑H˜ „Ѩ`åº=∂flÜ«∞OQÍ, Tyã¨ÖÏ_Õ HÍi‡‰õΩefl ã¨g∞HõiOKÕO^Œ∞‰õΩ
x~åǨ~°nHõΔ [Ü«∞„Ѩ^Œ"≥∞ÿ# „Ѩܫ∞`«flOQÍ =i‚OK«|_çOk. E_ç`ü „É∫<£ L@OH˜Oz# lÖÏ¡
"Õ∞l„¿ãì\ò iáÈ~°∞ì =∞~˘Hõ q^èŒOQÍ =ÙOk. ''=∂‰õΩ JOk# ã¨=∂Kå~°O "Õ∞~°‰õΩ QÍOnèq∞Å∞¡
Ü«∞[=∂#∞Å q∞„`«∞_»x, "åi HÍ~°¡Ö’ qǨÏiã¨∞ÎO\Ï_»x HÍi‡‰õΩÅ Hõ_»∞ѨÙÅ∞ PHõe`À
JÅ=∞\˜ã¨∞ÎO>Ë, "åi`À `«$Ñ≤ÎQÍ Éè’OKÕã¨∞ÎO\Ï~°x f„=OQÍ PˆHΔÑ≤OKå~°∞. D xO^ŒÅ‰õΩ
=º^èŒ K≥Ok QÍOnè x~åǨ~°nHõHΔ ˜ LѨ„Hõq∞OKå~°∞. L^ÕâÌ ßÖË"∞≥ #ÿ ѨÊ\˜H© x~åǨ~°nHõΔ HÍi‡‰õΩÅ
"Õ`«<åxfl 35% ÃÑOzOk. q"å^•Å‰õΩ âßOuÜ«Ú`« =∞^茺 =iÎ`«fiO, ÃÑ@∞ì|_ç, „â◊=∞
Ѩ~°ã¨Ê~° P^è•i`«O, Ü«∞[=∂#∞Å∞, HÍi‡‰õΩÅ∞ ^èŒ~°‡Hõ~°ÎÅ∞ J<Õ `åufiHõ zO`«# Éèí∂q∞HõQÍ
QÍOnè Ü≥ÚHõ¯ ѨÅ∞‰õΩ|_ç 1920 *∫o HÍi‡Hõ ã¨OѶ¨∞O ™ê÷Ѩ#`À JǨχ^•ÉÏ^£ HÍi‡‰õΩÅÖ’
ÃÑiyOk. QÍOnèH˜ q∞Å∞¡ Ü«∞[=∂#∞Å`À, HÍi‡‰õΩÅ`À#∞ QÆÅ =∞Oz =ºHÎ̃QÆ`« ã¨O|O^è•Å∞
q[Ü«∂xfl KÕ‰õÄ~åÛ~Ú. HÍx WHõ¯_» QÆ=∞xOK«=Åã≤# JOâ◊"Õ∞=∞O>Ë =~°æáÈ~å@ ѨO^ä•Ö’
~å[H©~¸Hõ~°}<Õ QÍHõ ã¨=∞~°jÅ Pi÷Hõ áÈ~å\ÏÅ#∞ u~°ã¨¯iOz# QÍO^èÕÜ«∞ #=¸<å
ZѨC_»∞ ‰õÄ_® JǨχ^•ÉÏ^£x ^•\˜ qã¨ÎiOK«ÖË^Œ∞. Z.S.\˜.Ü«Ú.ã≤.Ö’ Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ∞
=ÚY∞ºÅ∞ HÍHõ=ÚO^Œ∞ ‰õÄ_®, W`«~° ~å[H©Ü«∞ <åÜ«∞‰õΩÅ ÖÏQÍ HÍHõ QÍOnè „áê~°OÉèíO
#∞O_ç ZS\˜Ü«Úã≤H˜ ^Œ∂~°OQÍ =Ù<åfl~°∞. „QÍg∞} „áêO`åÅÖ’ ^ÀÑ≤_ô Ѩ~°OѨ~åQÆ`«OQÍ
159
[~°∞QÆ∞`«∞O_»_»O, Éèí∂q∞ tã¨∞Î, LѨCѨ#∞fl, ÖÏO\˜ ã¨=∞㨺Å∞ JO^Œih HõeÑ≤ =ÙOKÕ
ã¨=∞㨺Å=_»O`À =~°æâßOu, Ѩ~°ã¨Ê~° ã¨~°∞ÌÉÏ@∞ J<Õ QÍO^èÕÜ«∞ ã¨O^Õâ◊O HÍi‡‰õΩÅÖ’ HõO>Ë
Ô~·`åOQÆOÖ’ ѨxKÕã≤Ok.
1919 „áê~°OÉèíO =~°‰õΩ JdÅ ÉèÏ~°`« ~å[H©Ü«∂ÅÖ’ QÍOnè *’HõºO KåÖÏ
`«‰õΩ¯=QÍ =ÙOk. JxaÃãO\ò x~°ƒùO^•xH˜ =ºuˆ~HõOQÍ x~°ã¨#ʼnõΩ Pb ™È^Œ~°∞Å q_»∞^ŒÅ
H˘~°‰Ωõ q[˝ÑÙ¨ ÅÎ ‰õΩ (^•x ^•fi~å ÅHÀflH˜ K≥Ok# J|∞ÌÖò ÉÏH˜ ÖÏO\˜ =Úã≤O¡ =∞`« <åÜ«∞‰õΩÅ`À
ã¨O|O^è•Å∞ ÃÑOK«∞H˘#∞@ „áê~°OaèOKå~°∞.) Ѩiq∞`«=∞Ü«∂º~°∞. J`«ºkèHõ ~å[H©Ü«∞
<åÜ«∞‰õΩÅ∞ áêÅ<åѨ~°"≥∞ÿ# ã¨O㨯~°}ÅÖ’ x=∞QÆfl"≥∞ÿ#ѨC_»∞ QÍOnè "å\˜ÃÑ· JO`«QÍ Pã¨HÎ̃
K«∂ѨÖË^Œ∞. 1919 Ѷ≤„|=iÖ’ KÕã≤# Ô~K«ÛQ˘>Ëì ~“Å`üK«@ìO "≥Ú^Œ\ ˜™êiQÍ QÍOnèx, JdÅ
ÉèÏ~°`« ã¨`庄QÆÇ¨Ï „ѨKå~åxH˜ ã¨#fl^ŒúO KÕã≤Ok.
~“Å`ü ã¨`庄QÆǨÏO
~“Å`üK«@ìO ([ã≤ìãπ ~“Å`ü <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’ KÕã≤# ã≤á¶ê~°∞ûÅ "Õ∞~°‰õΩ KÕã≤#
~°∂ѨHÅõ Ê#) J#kèHÍ~° ÉèÏ~°fÜ«∞ ã¨É∞íè ºÅO^Œ~∞° ã¨"∞≥ Hÿ ºõ OQÍ =ºuˆ~H˜Oz#ѨÊ\˜H˜ WOÑ‘iÜ«∞Öò
Öˇl¿ã¡\ ˜"£ 1919 Ѷ≤„|=i 6 =∂iÛ 18 =∞^茺 HÍÅOÖ’ P"≥∂kOK«|_çOk. Wk áœ~°
ǨωõΩ¯ÅÃÑ· ÃãÊ+¨Öò HÀ~°∞ìÅ∞, qKå~°}Å∞ ÖˉõΩO_® Ô~O_»∞ ã¨O=`«û~åÅ∞ =~°‰õΩ x~°ƒO^èŒO
~å[„^ÀǨÏѨÓi`«"≥∞ÿ#=x „ѨHõ\ ˜Oz# ѨÙãÎ̈HÍÅ∞ Hõey =ÙO_»@O ÖÏO\˜ K«~°ºÅ‰õΩ ‰õÄ_®
=iÎOѨ٠KÕã¨∂Î) Ü«Ú^Œú HÍÅѨ٠x~°ƒùO^è•Å#∞ qkèOKÕO^Œ∞‰õΩ KÕѨ\ ì̃# K«~°º Wk. =∂O>ËQÆ∞
L^•~°"å^Œ "åQÍÌ<åŠѨ@¡ ^ŒfiO^ŒfiѨiáêÅ# P„QÆÇ≤ÏOz# `≥Å¡"åix ã¨=∂^è•#Ѩ~°K«_®xH˜
KÕÑ\¨ #ì˜ K«~º° HÍ=K«∞Û. ~å#∞#fl ã¨O㨯~°}Å =Å# ã≤qÖò ã¨sfiã¨∞, „a\˜+μ¨ "å}˜[º „ѨÜ∂≥ [<åÅ
ÉèíOQÆO "å\˜Å¡^Œx "≥·„™ê~Ú Ç¨g∞ WKåÛ~°∞. ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞ ^Œ$+≤ìHÀ}O #∞O_ç K«∂¿ãÎ ~“Å`ü
K«@ìO Ü≥ÚHõ¯ „ѨÉèÏ=O K«∞~°∞ÔH·# ~å[H©Ü«∞ "Õ`«ÎÅ ÃÑ·<Õ Ñ¨_»∞`«∞Ok. HÍx „ѨuKÀ@ „H˜Ok
™ê÷~ÚÖ’ J}z"Õ`« ^•~°∞Å∞QÍ áÈbã¨∞Å∞ =º=ǨiOKÕ f~°∞=Å# "åiH˜ J^Œ#Ѩ٠JkèHÍ~åÅ∞
Hõ@ìɡ@ì_»O Z=iÔH·<å PO^Àà◊# Hõeyã¨∞ÎOk.
Jxfl ÃãHõΔ#¡ ÉèÏ~°`« ~å[H©Ü«∂aè„áêÜ«∞O ~“Å`üK«\Ïìxfl f„=OQÍ x~°ã≤OzOk.
ˆH=ÅO q[˝Ñ¨ÙÎňH Ѩiq∞`«O H͉õΩO_® J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ J^Œ∞Ѩ٠KÕÜ«∞ÖËx Ç≤ÏO㨉õΩ
^•ifÜ«∞‰õΩO_® „Ѩ[Å x~°ã#¨ x =ºHõOÎ KÕ¿ã Ѩ^uúŒ ã¨∂zOK«_O» QÍOnèH˜ =ke"ÕÜ∞« |_çOk.
x¿+kèOK«|_ç# Hõ~Ñ° „¨ `åefl, ѨÙã¨HÎ Íefl, =ÅO\©~∞° ¡ ÉÏǨ@OQÍ J=Ú‡`«∂ JÔ~ã¨∞Hì ˜ ã≤^ÑúŒ _¨ _» O»
"≥Ú^Œ\ ˜ Ѩ^äŒHõO. HÍx =∂iÛ 30 = `Õn# (`«~°∞"å`« U„Ñ≤Öò 6 H˜ "å~Ú^• "ÕÜ«∞|_çOk)
JdÅ ÉèÏ~°`«™ê÷~ÚÖ’ ǨÏ~åÎàò [~°áêÅx ã¨∂zOKå~°∞. HÍx "≥Ú^Œ\ ˜ #∞O_ç J#∞‰õΩ#fl
^•xH˜ „ÉˉõΩÅ∞ Ѩ_»∞`«∂<Õ L<åfl~Ú. ǨÏ~åÎàò Pk"å~°O áê\˜OKåÅx L^ÕÌâ◊ѨÓ~°fiHõOQÍ
x~°‚~ÚOK«|_çOk.''Pk"å~°O ‰õÄ_® ѨxKÕÜ«∞=Åã≤# "å~°∞ "åi Ü«∞[=∂#∞Å #∞O_ç
=ÚO^Œ∞QÍ ÃãÅ=Ù =∞OE~°∞ KÕ~ÚOK«∞H˘x Ѩx =∂#∞HÀ"åe—— - QÍOnè ã¨Ê+¨ìOQÍ
„ѨHõ\ ˜OKå~°∞. tã¨∞Î K≥e¡OK«=^ŒÌx Ñ≤Å∞Ñ≤"åfiÅx P~°º ã¨=∂[ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ ™êfiq∞ „â◊^•ú#O^Œ
160
KÕã≤# ã¨∂K«#x QÍOnè u~°ã¨¯iOKå_»∞. (''ÉèÏ~Ú™êÉò ã¨`庄QÆǨÏO =º=Ǩ~°OÖ’<Õ <Õ#∞
KåÖÏ xѨÙ}∞_»∞#x h=Ù QÆ∞i™êÎ=Ù——) ''Z^Œ∞QÆ∞`«∞#fl `«~O° q[˝ÑÙ¨ ÅÎ `À `«$Ñ≤KÎ O≥ ^Œ~∞° . >ˇ„~°i*Ïxfl
PѨ_®xH˜ ã¨`庄QÆǨÏO XHõ¯>Ë =∂~°æ=∞x <åHõxÑ≤ã¨∞ÎOk. ("åKåH˜ ÖËY 1919 Ѷ≤„|=i
25) Jx Pi÷ã¨∂Î q∞`«"å^Œ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ "åKåH˜ ÖËY ~åâß_»∞.
`«# ã¨`庄QÆǨxfl x~°fiÇ≤ÏOKÕO^Œ∞‰õΩ QÍOnè =¸_»∞ ~°HÍÅ ~å[H©Ü«∞ Je¡Hõefl,
ǨϟO~°∂Öò bQÆ∞efl H˘xfl JdÅ =Úã≤¡O „ѨѨOK«"å^Œ „QÆ∂ѨÙefl, QÍOnè ã¨fiÜ«∞OQÍ Ñ¶≤„|=i
24# ÉÁOÉÏ~ÚÖ’ „áê~°OaèOz# ã¨`庄QÆÇ¨Ï ã¨Éèí#∞ LѨÜ≥∂yOK«∞H˘# Ü«∞uflOKå_»∞.
aÃãO@∞ XHõ¯™êiQÍ q∞`«"åkQÍ =∂iáÈ=_»O (P"≥∞ =∂O\ò -Ѷ¨~ü¤ ã¨O㨯~°}efl
|ÅѨ~°z#O^Œ∞‰õΩ 1918 _èçb¡ HÍO„ÔQã¨∞Ö’ P"≥∞#∞ =∂\Ï¡_»hÜ«∞‰õΩO_® ã¨Éèí∞ºÅ∞ ˆHHõÖËã≤
J_»∞¤‰õΩ<åfl~°∞, uÅH± 1918 Ö’ ÅO_»<£ "≥o§áÈ=_»O =Å# Ô~O_»∞ bQÆ∞ʼnõΩ K≥Ok#
Ü«Ú=‰õΩʼnõΩ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ J=ã¨~=° ∞Ü«∂º_»∞. [q∞<£^•ãπ, ^•fi~°HÍ^•ãπ, â◊OHõ~Öü ÏÖò ÉÏOHõ~,ü
L=∞~ü â’Éèíx, a.l. Ǩifl=∞<£ ÖÏO\˜ cÃãO@∞ ǨϟO~°∂Å∞ ã¨Éèí∞ºÅ∞ ã¨`庄QÆǨÏã¨ÉèíH˜
HÍ=Åã≤# [<åxfl Pi÷Hõ =#~°∞efl ã¨=∞‰õÄ~åÛ~°∞.uÅH± Ü«Ú= J#∞K«~°∞Å∞ ‰õÄ_® QÍOnèx
J#∞ã¨iOKå_»∞. HÍx Ü«∞<£.ã≤.ˆHů~ü, l.Zãπ.HõѨˆ~¤ ÖÏO\˜ =ÚYº J#∞K«~°∞Å∞ ^Œ∂~°OQÍ
LO_çáÈÜ«∂~°∞. QÍOnè JѨÊ\˜ˆH =Úã≤¡O <åÜ«∞‰õΩÅ`À „Ѩ`ÕºH˜Oz ÖHÀfl Ѷ≤~°Oy =∞ǨÏÖò
LÖÏ=∂ „QÆ∂ѨÙH˜ K≥Ok# J|∞ÌÖò ÉÏi ÖÏO\˜ "åi`À =∞Oz ã¨O|O^è•Å∞ U~°Ê~°K∞« H˘<åfl~°∞.
X@ì=∂<£ @s¯ Ѩ~å[Ü«∞O, q[Ü«∞O ™êkèOz# q∞„`« ѨHΔÍÅ∞ KåÖÏ Hõ@∞"≥·# âßOu
+¨~°`«∞Å∞ qkèOKå~°#fl =^ŒO`«∞Å∞ "åºÑ≤Î K≥O^Œ_»O`À ÉèÏ~°fÜ«∞ =Úã≤¡=ÚÅ∞ ã¨∞ÖÏÎ<£ Ybá¶ê
Éèqí +¨º`«∞ΠѨ@¡ PO^Àà◊# K≥O^•~°∞. =Úã≤O¡ bQÆ∞ _èbç ¡ ã¨^㌠∞¨ û (1918 _çÃãO|~°∞) <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’
U =ÚYº"≥∞#ÿ =∂~°∞Ê KÕãO≤ k. =∂O\òÑ~¨¶ ¤ü ã¨O㨯~°}Ïefl P"≥∂kOKåÅx HÀ~°∞‰õΩ<Õ q∞`«"å^Œ
ÃãHõΔ<£x (=r~ü Ǩϙê<£, =∞ǨÏ=Ú^•ÉÏ^£Å#∞) =∂~°∞ÊÅ∞ QÀˆ~ J<åûs =∞iÜ«Ú J|∞ÌÖòÉÏi
fã¨∞H˘x =zÛ# ÃÑ^ŒÌ LÖÏ=∂ „QÆ∂Ѩ٠`˘ÅyOzOk. D ã¨^Œã¨∞ûÖ’ J<åûs ''QÍOnèx——
ÉèíÜ«∞OÖËx <åÜ«∞‰õΩ_»x, Ç≤ÏO^Œ∞=Ù‰õΩ ZO`« „Ñ‘u áê„`«∞_À, =Úã≤¡OʼnõΩ JO`Õ „Ñ‘u
áê„`«=∞~Ú# <åÜ«∞‰õΩ_»x—— „ѨâO◊ ã≤OKå_»∞. 1919 =∂iÛÖ’ QÍOnè`À ã¨=∂"Õâ"◊ ∞≥ #ÿ `«~∞° "å`«
~“Å`ü K«\ÏìxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ KÕѨ>Ëì ã¨`庄QÆǨxH˜ =∞^ŒÌ`«∞ `≥eáê~°∞. L^Œº=∞O H˘~°‰õΩ
„áê~°OaèOK«|_ç# ã¨`庄QÆÇ¨Ï ã¨Éèí „Ñ¨Kå~° ™êÇ≤Ï`åºxfl „ѨK«∞iOK«_»OÃÑ· ˆHO„nHõiOzOk.
QÍOnè =∂iÛ, U„Ñ≤Öò `˘e~ÀAÅÖ’ ÉÁOÉÏ~Ú, _èbç ,¡ JÖÏ› XHõ Ѩ~º° @#Ö’ x=∞QÆfl=∞Ü«∂º_»∞.
~°OQÆOÖ’ HÍO„ÔQã¨∞ ^•^•Ñ¨Ù ÖË<ÕÖË^Œ∞. JѨÊ\˜H˜ ^Õâ◊OÖ’x KåÖÏ „áêO`åÅÖ’ PO^Àà◊<å
~å[H©Ü∂« ʼnõΩ J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ Ü«∞O„`åOQÆO HÍO„ÔQãπH˜ ÖË^∞Œ . Ju"å^Œ ã¨O|O^è•ÅÖ’ H˘kÌáê\˜
Ü«∞O„`åOQÆO QÆÅ ÉˇOQÍÖò, =∞Ǩ~åRÅÖ’ QÍOnèH˜ |Å"≥∞ÿ# „ѨuѶ¨∞@# Z^Œ∞~°~ÚOk.
1857 #∞O_ç „a\˜+π =ºuˆ~Hõ`« LÃÑÊ#ÖÏ WO`«QÍ ZѨC_»∂ ÃÑÅ∞¡|HõÖË^Œ∞.
HÍO„ÔQã¨∞ ã¨O™ê÷Q`Æ « ã¨#fl^ŒOú KåÖÏ Ñ¨iq∞`«O. =∂iÛ <å\˜H˜ ÃÑÅ∞¡aH˜# LÃÑÊ#H˜, =∂iÛ<å\˜H˜
ÃÑÅ∞¡aH˜# LÃÑÊ#H˜, ^•xx Z^Œ∞~˘¯#_®xH˜ QÆÅ ã¨Oã≤^Œú`«‰õΩ ZHõ¯_® áÈeHõ ÖË^Œ∞. =∂iÛ

161
<å\˜H˜ ã¨`庄QÆÇ¨Ï „Ѩ=∂}OÃÑ· ã¨O`«HÍÅ∞ KÕã≤# "å~°∞ ˆH=ÅO 982 =∞Ok. ÉÁOÉÏ~Ú
#QÆ~O° Ö’ 397 =∞Ok, QÆ∞[~å`üÖ’ 400 =∞Ok, ã≤O^èÖ£ ’ 101 =∞Ok, ÉÁOÉÏ~Ú „ÃÑã≤û_≥hû
"≥Å∞ѨŠ84 =∞Ok. D K«@Oì f„= „ѨÉÏè =O K«∂¿Ñ ѨO*Ï|∞Ö’ ǨϟO~°∂Å∞ bQÆ∞ ã¨O|O^è•Å∞
KåÖÏ |ÅÇ‘Ï#OQÍ =Ù<åfl~Ú. (Ü«Ú^Œú HÍÅ x|O^è#Œ Å HÍ~°}OQÍ) D LѨ„^Œ"åxH˜ =ÚO^Œ∞
ѨO*Ï|∞ ã¨O^Œi≈OK«_®xH˜ QÍOnèH˜ ã¨=∞Ü«∞O KåÖÏ ÖË^Œ∞.
Wk Ü«Ú^•ú#O`«~° Pi÷Hõ ã¨=∞㨺Å∞ QÍOnèx QÆ∞iOz Jã¨Ê+ì̈"≥∞ÿ# =^ŒO`«∞Å∞,
Pi÷Hõ ã¨=∞㨺Å∞, J}z"Õ`«Å HõÅ~ÚHõ`À ~åAH˘#fl u~°∞QÆ∞ÉÏ@x ǨÏO@~ü Hõq∞+¨<£,
HÍO„ÔQã¨∞ ѨO*Ï|∞ qKå~°} Hõq∞\© iáÈ~°∞Åì ∞ (1920), ~°gO^Œ~ü ‰õΩ=∂~üKÕ „ѨK∞« iOK«|_ç#
qÅ∞"≥·# Ѩiâ’^èŒ<å Ѩ„`åÅ∞ q=iã¨∞Î<åfl~Ú. L^Œº=∞O ^•^•Ñ¨Ù Ѩ@ì}ÏʼnõΩ Ñ¨iq∞`«"≥∞ÿ#k.
nxÖ’ áêi„âßq∞Hõ HÍi‡‰õΩÅ HõO>ˇ kQÆ∞= =∞^茺 `«~°QÆu „QÆ∂ѨÙÅ∞ KÕu =$`«∞ÎÅ "å~°∞
Z‰õΩ¯=QÍ áêÖÁæ<åfl~°∞. =∂iÛ 30#, U„Ñ≤Öò 6# ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’x KåÖÏ Ñ¨@ì}ÏÅÖ’ ǨÏ~åÎÖò
[iy#ѨÊ\˜H© JÅ[_»∞Å „ѨÉèÏ=O, KåÖÏ Z‰õΩ¯=QÍ =Ù#fl „áêO`åÅ∞: J=∞$`üã¨~ü, ÖÏǨϟ~ü,
QÆ∞~°̊<"£ åÖÏ, ѨO*Ï|∞Ö’x KåÖÏ z#fl Ѩ@} ì ÏÅ∞, QÆ∞[~å`«∞Ö’x JǨχ^•ÉÏ^£, g~åOQÍ"£∞,
<åkÜ«∂_£, _èçb¡, ÉÁOÉÏ~Ú (KåÖÏ `«‰õΩ¯=QÍ) HõÅHõ`åÎ.
Ü«Ú^Œú HÍÅOÖ’ x~°ƒO^èŒ xÜ«∂=∞HÍÅ∞, =ã¨∂à◊√§ 1915 QÆ^Œ~ü u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡
`«~∞° "å`« f„="≥∞#ÿ J}z"Õ`,« q^•º=O`«∞efl ^Œ∂+≤ã∂¨ Î ã¨=∞Ü«∞O ã¨O^Œ~ƒ° Où ÖËx LѨ<庙êÅ∞
(HÍO„ÔQã¨∞ "å~°∞ „Ѩ[ʼnõΩ ã¨Ç¨Ï["≥∞ÿ# <åÜ«∞‰õΩÅ<Õ ÉèÏ=O`À D JOâ◊O HÍO„ÔQãπ qKå~°}Ï
Hõq∞\© iáÈ~°∞ìÖ’ Juâ◊~ÚOz K≥ѨÊ|_çOk.(¿Ñl24) ÖÏO\˜ HÍ~°}ÏÅ`À ÖˇÑ≤ì<≥O@∞
QÆ=~°fl~°∞ X _»Ü«∞º~ü ѨO*Ï|∞ ѨiáêÅ# „Ѩ*Ï^Œ~°}H˜ HÀÖ’Ê~ÚOk. ÖÏǨϟ~üÃÑ·
~°gO^Œ~ü‰õΩ=∂~ü J^茺ܫ∞#O =∞iH˘xfl „Ѩ`ÕºHõ"≥∞ÿ# JOâßÅ#∞ ¿Ñ~˘¯#flk. 1917-19
HÍÅOÖ’ PǨ~° ^è•<åºÅ ^èŒ~°Å∞ 100 âß`«O ÃÑ~°QÆQÍ KÕu =$`«∞ÎÅ "åi "Õ`«<åÅ∞ ˆH=ÅO
20-25 âß`«O =∂„`«"Õ∞ ÃÑiQÍ~Ú. ѨO*Ï|∞ ёѨÙÖòû ÉϺOH±H˜ K≥Ok# ã¨fi^Õj =~°Î‰õΩ_»∞
ǨÏiH˜+¨<£ ÖÏÖò Ѩ`«#O X _»Ü«∞º~ü ~°Ç¨Ï㨺 ã¨=∞‡u`À [iyOk. D Ѩ`«#O „Ѩ^è•#OQÍ
ÖÏǨϟ~°∞Ö’x Ç≤ÏO^Œ∞ =~°Î‰õΩÅ Pi÷Hõ „ѨÜ≥∂[<åʼnõΩ ÃÑ^ŒÌ Z^Œ∞~°∞ ^≥|ƒ. =Ú‰õΩO^ŒÖÏÖò
ѨÓ<ås, QÀ‰õΩÖòK«O^£ <å~åQÆ (JÖψQ áê`« Ju"å^Œ∞Öˇ·# ~åOÉèí∞[^Œ`ü, ã¨<å`«<£ ^èŒ~°‡ ã¨Éèí
áÈ+¨‰õΩ_»∞ ~åOâ◊~°}ü ^•ãπ) ÖÏO\˜ "åi`À "åºáê~° ã¨O|O^è•Å∞ QÆÅ P~°º ã¨=∂*ò ÉÏi+ì̈~°∞¡
„a\˜+π =ºuˆ~Hõ ~å[H©Ü∞« ÉèÏ"åÅ#∞ „ѨKå~°O KÕÜ∞« _»O, [~°fleã¨∞ì *ÏѶ~¨ ü JbMÏ<£ ~°K#« Å`À
*ÏfÜ«∞"å^ŒO, "≥Ú^Œ\ ˜ *ÏfÜ«∞ "å^Œ ^ŒâÖ◊ ’ WH̓Öò Hõq`«fiO`À (Ç≤ÏO^Œ∂™ê÷<£ ǨÏ=∂~°^âÕ É◊ Híè Θ
w`«O ~åã¨∂ΠѨÓ*Ï~°∞Å∞ =∞O„`åÅ∞ =e¡OKÕ ˆHHõÅ∞ ÃÑ>Ëì, =ÚÖÏ¡Å∞ ˆHHõÅ∞ ÃÑ>Ëì g∞
^Õ"åÅÜ«∂Å∞ =∞ã‘^Œ∞Å∞ -<å‰õΩ z~å‰õΩ Hõey™êÎ~Ú... <å^Õâ◊O =∞>Ëì <å‰õΩ ^Õ=Ù_»∞— Jx
„ѨHõ\ ˜Oz# `«~°∞}OÖ’) „¿Ñˆ~Ñ≤OK«|_ç# =Úã≤¡OÅ K≥·`«#ºO.
JO`«‰õΩ =ÚO^Œ∞ P `«~°∞"å`« Ç≤ÏO^Œ∂ =Úã≤¡O qÉèí[#‰õΩ ¿Ñ~°∞ Ѩ_»¤ ~åROÖ’
1919 ã¨O=`«û~°O „áê~°OÉèíOÖ’ <≥ÅH˘#fl Ç≤ÏO^Œ∂ =Úã≤¡O ã≤‰õΩ¯Å SHõº`« X_»Ü«∞º~üx
162
W`«~° „a\˜+¨μ JkèHÍ~°∞efl f„=OQÍ HõÅ=~°Ñ¨izOk. J=∞$`«ã¨~üÖ’ =∂iÛ 30, U„Ñ≤Öò 6
ǨÏ~åÎà◊√§ âßOuÜ«Ú`«OQÍ [iQÍ~Ú. „Ѩ[Å∞ JkèHõ ã¨OYºÖ’ áêÖÁæ<åfl~°∞. U„Ñ≤Öò 9#
[iy# ~å=∞#=q∞ Tˆ~yOѨÙx QÆ∞iOz ǨÏO@~ü Hõg∞+¨<£ =i‚ã¨∂Î =∞ǨχnÜ«ÚÅ∞ KåÖÏ
ÃÑ^ŒÌ ã¨OYºÖ’ áêÖÁæ<åfl~°∞. Ç≤ÏO^Œ∂ =Úã≤¡O SHõº`« ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ‰õΩ Hõà◊§‰õΩ QÆ\ ì̃# „Ѩ^Œ~°≈#.
qq^èŒ =∞`åÅ∞, ‰õΩÖÏʼnõΩ K≥Ok# „Ѩ[Å∞ XˆH HõѨCÅÖ’ „`åQÍ~°∞ Jx ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. J<Õ
~ÀA ™êÜ«∞O„`«O J=∞$`üã¨~ü lÖÏ¡ ã¨`«ºáêÖòH˜ K≥Ok# ™ê÷xHõ <åÜ«∞‰õΩʼnõΩ nfiáêO`«~°
"å㨠tHõΔÅ∞ qkèOK«|_®¤~Ú. _èçb¡, ѨO*Ï|∞ÅÖ’¡ QÍOnè „Ñ¨"Õâßxfl x¿+kèã¨∂Î P^ÕâßÅ∞
*Ïs KÕÜ«∞|_®¤~Ú. U„Ñ≤Öò 10# J=∞$`üã¨~üÖ’x ǨÖò „a_ç̊ ã¨g∞ѨOÖ’ âßOuÜ«Ú`«OQÍ
[iy# „Ѩ^Œ~°≈# ÃÑ· HÍÅ∞ÊÅ∞ [iQÍ~Ú. "≥O@<Õ „ѨÉèí∞`«fiO JkèHÍ~° zǨflÅ∞QÍ ÉèÏqOK«|_Õ
ÉϺO‰õΩÅ∞, áÈ™ÈìѶ‘ã¨∞Å∞, Ô~·ÖËfi¿ãì+¨#∞, \∫#∞ǨÅ∞ÃÑ· ^•_»∞Å∞ [iQÍ~Ú. [#~°Öò _»Ü«∞º~ü
J^èŒfi~°ºOÖ’ U„Ñ≤Öò 11 # Ѩ@ì}OÖ’ =∂~°¬Öò K«@ìO qkèOK«|_ç#k. U„Ñ≤Öò 13#
âßOuÜ«Ú`«OQÍ =Ù#fl „Ѩ[Å∞ - "åiÖ’ J`«ºkè‰õΩÅ∞ „QÍ=∂Å #∞O_ç ã¨O`«H˜ =zÛ#"å~°∞-
ã¨=∂"ÕâßÅÃÑ· x¿+^èŒO LO^Œx `≥eÜ«∞x „Ѩ[Å∞ -Jxfl "≥·Ñ¨ÙÅ QÀ_»ÅKÕ =¸ã≤"ÕÜ«∞|_ç#
ã¨÷ÅO [eÜ«∞<£"åÖÏÉÏQ∑ - P ã¨÷Å=ÚÖ’ P J=∂Ü«∞Hõ „Ѩ[ÅÃÑ· ZÖÏO\˜ =ÚO^Œã¨∞Î
ÃÇÏK«ÛiHõÅ∞ ÖˉõΩO_® _»Ü«∞º~ü ^•_ç KÕâß_»∞. JkèHÍ~° JOK«<åÅ „ѨHÍ~°O 379 =∞Ok
K«OѨ|_®¤~°∞. J#kèHÍ~° JOK«<åÅ∞ KåÖÏ Ô~@∞¡ Z‰õΩ¯=. _»Ü«∞º~ü ‰õÄ_» ǨÏO@~ü Hõg∞+¨<£
=ÚO^Œ∞ qKå~°O "≥e|∞KåÛ_»∞. „Ѩ[efl ^•~°∞}OQÍ K«OÑ≤#O^Œ∞‰õΩ HÍ^Œ∞. `«∂\ÏÅ∞
J~ÚáÈ~Ú HÍÅÛÖËx Ѩiã≤÷u U~°Ê_ç#O^Œ∞‰õΩ, JO`ÕQÍ^Œ∞ W~°∞‰õΩQÍ =Ù#fl ã¨O^Œ∞Å QÆ∞O_®
PÜ«Ú^è•Å â◊Hõ\Ïxfl ֒ѨÅH˜ `≥Ñ≤ÊOK«_»O ™ê^茺Ѩ_»#O^Œ∞‰õΩ JHõ¯_ç ã¨=∞㨺 „Ѩ[efl
K≥^Œ~°Q˘@ì_»O HÍ^Œ∞. ÉèÏ~°`« „Ѩ[efl ÉèíÜ«∞ „ÉèÏO`«∞efl KÕÜ«∞_»O. D Ѷ¨∞@# [iy# `«~°∞"å`«
"å~åÅÖ’ ÖˇÑ¶≤ì<≥O\ò [#~°Öò ѨÓiÎ =∞^Œú`«∞`À =ÚO^Œ∞‰õΩ ™êQÍ_»∞. qK«HõΔ}Ï ~°Ç≤Ï`«OQÍ
JÔ~ã¨∞Åì ∞ KÕâß_»∞. z„`« Ç≤ÏOã¨Å∞ KÕâß_»∞. |Ç≤Ï~°OQÆOQÍ H˘~°_®Å`À H˘\˜Oì Kå_»∞. ÖÏÜ«∞~°K¡ Õ
Ç‘Ï#"≥∞#ÿ Ѩ#∞Å∞ KÕ~ÚOKÕO^Œ∞‰õΩ ÃãÊ+¨Öò HÍx¿ã|ì ∞Öòûx xÜ«∞q∞OKå_»∞. ™ê÷x‰õΩÅKÕ `≥Å"¡ åiH˜
ã¨ÖÏ=ÚÅ∞ KÕ~ÚOKå_»∞. WOw¡+¨μ =∞Ç≤Ïà◊ J==∂xOѨ|_ç# ‰õΩKåˆH|Ü«∂<£"åÖÏ ã¨O^Œ∞Ö’
ÉèÏ~°fÜ«Úefl "≥∂HÍà◊√§, "≥∂KÕ`«∞ÅÃÑ· „áêH˜OKå~°∞.
ÖÏǨϟ~°∞Ö’ U„Ñ≤Öò 6-9 `ÕnÅÖ’ x~°fiÇ≤ÏOѨ|_ç# ǨÏ~åÎà√◊ §, „Ѩ^~Œ ≈° #Å∞ Ç≤ÏO^Œ∂
=Úã≤O¡ Å SHõº`«#∞ Kå\˜Ká≥ êÊ~Ú. QÍOnè Exterment =^ŒO`«∞Å∞, J=∞$`üã~¨ ü Ѷ∞¨ @#Å∞
#QÆ~åxH˜ KÕ~°_»O`À U„Ñ≤Öò 10# áÈbã¨∞Å`À Ç≤ÏO™êÜ«Ú`« Ѷ¨∞~°¬}Å∞ [iQÍ~Ú. =Úã≤¡O
KÕu=$`«∞ÎÅ"å~°∞, HÍi‡‰õΩÅ∞ ã¨=∞~°jÅOQÍ PO^Àà◊#Å∞, Ѷ¨∞~°¬}ÅÖ’ áêÖÁæ<åfl~°∞. ~åO
Éèí∞[^Œ`ü ÖÏO\˜ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ QÆ∞OѨÙefl J^Œ∞Ѩ٠KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ =º~°÷ „Ѩܫ∞`åflÅ∞ KÕâß~°∞.
'U„Ñ≤Öò 11# 12000 =∞Ok HÍi‡‰õΩÅ∞ ѨxKÕã¨∞Î#fl =ÚQÆÖòѨÙ~å Ô~·ÖËfi =~ü¯ëêѨÙÖ’#∞
WOHÍ KåÖÏ á¶êºHõìsÅÖ’ ã¨"≥∞‡Å∞ [iQÍ~Ú. Ѩiã≤÷u f„=OQÍ LO_»@O`À „a\˜+¨μ"å~°∞
#QÆ~°O #∞O_ç "≥#H˜¯ `«yæ HõO\’<≥‡O@∞ „áêO`åxH˜ KÕ~°∞H˘<åfl~°∞. ÉÏ^£ëêÇ≤Ï =∞ã‘^Œ∞ =^ŒÌ
ÃÑ^ŒÌ ã¨OYºÖ’ =Ù#fl „Ѩ^Œ~°≈‰õΩÅ∞ ёѨÙÖòû Hõq∞\©x U~åÊ@∞ KÕâß~°∞. D Hõq∞\© U„Ñ≤Öò 11
163
#∞O_ç 14 =~°‰Ωõ #QÆ~åxfl `«# J^Œ∞ѨÙÖ’ LOK«∞H˘#flk. HÍx =∞^躌 `«~Q° uÆ ~å[H©Ü∞« "Õ`ÅΫ `À
QÆÅ D Hõq∞\©x „Ѩ[Å∞ ǨÏ\Ï`«∞ÎQÍ `«=∞ KÕ`«∞Ö’¡ ÃÑ\ì̃# JkèHÍ~åxfl UO KÕã¨∞HÀ"åÖ’
`≥eÜ«∞ÖË^Œ∞. XuÎ_ç `≥KÕÛ ~å[H©Ü«∂ʼnõΩ JÅ"å@∞Ѩ_ç# "Õ~°∞ qѨ¡"åxH˜ ã¨#fl^ŒúO HÍÖË^Œ∞.
ǨÏ~åÎàò ã¨=∞Ü«∞OÖ’ PǨ~°O ã¨~°Ñ¶¨~å KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ H˘xfl =O@âßÅefl U~åÊ@∞ KÕÜ«∞_»O
q∞#Ǩ KÕã≤O^Õg∞ ÖË^Œ∞. U„Ñ≤Öò 13# \∫<£Ç¨Öò =^ŒÌ ǨÏ~åÎàò q~°q∞OK«_®xH˜ KÕã≤#
„Ѩܫ∞`«flO ‰õÄ_® „Ѩ[Å P„QÆǨxH˜ QÆ∞~°~ÚOk. `å`å¯eHõ"≥∞ÿ# „Ѩ`åº=∂flÜ«∞ ã¨∂K«#Å∞
=ÚO^Œ∞‰õΩ =KåÛ~Ú. WOHÍ ã¨=∞~°jÅ"≥∞ÿ# <åÜ«∞Hõ`«fiO K«=∞<£k<£ <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’ 40
=∞Ok ã¨Éèí∞ºÅ ^ŒO_®á¶œ*ò ÖÏsîÅ`À, ÉÁ=∞‡ `«∞áê‰õΩÅ`À g^èŒ∞ÅÖ’ Hõ"å`«∞ KÕã≤Ok. F
Ç≤ÏO^Œ∂, =Úã¨Öχ<£, ã≤‰Ωõ ¯ ™È^Œ~∞° ÖÏ~å! "≥O@<Õ ^ŒO_®Ãã#· ºOÖ’ KÕ~O° _ç, WOw¡+μ¨ HÀ`«∞ʼnõΩ
=ºuˆ~HõOQÍ áÈ~å_»O_ç, WOw¡+¨μ "åi`À QÆÅ ÖÏ"å^ÕgÅ∞ =^Œ∞Å∞HÀO_ç. PѶ‘ã¨∞Å∞,
=~°∞¯ëêѨÙÅ∞ =¸Ü«∞O_ç. áÈ~å_»O_ç. Wk =∞Ǩ`å‡QÍOnè P^Õâ◊O. „a\˜+π"å~°∞ U„Ñ≤Öò
14# ™êÜ«Ú^èŒ |ÅQÍÅ`À =KåÛ~°∞. Ñ‘ÑÙ¨ Öòû Hõq∞\© <åÜ«∞‰õΩÅ∞ ^Õâ◊ |Ç≤Ï+¨¯~°} KÕÜ∞« |_®¤~∞° .
„Ѩ*ÏL^Œº=∞O =∂~°¬Öò K«\ÏìÅ`À J}z"ÕÜ«∞|_çOk.
~“Å`ü K«@ìO HÍ~°}OQÍ Ñ¨O*Ï|∞Ö’x 5 lÖÏ¡Ö’¡ JÅ|_»∞Å „ѨÉèÏ=O Z‰õΩ¯=QÍ
Ѩ_çOk. Jq, J=∞$`üã¨~ü, ÖÏǨϟ~ü, QÆ∞~°̊<£"åÖÏ, QÆ∞[~å`ü, Å≥·ÖÏѨÓ~ü, ã¨"≥∞‡ [~°QÆ#ѨÊ\˜H©
QÆ∞[~å`ü, QÆ∞~°<˚ "£ åÖÏ, ÖÏǨϟ~ü, J=∞$`«ã~¨ Åü #∞ _èbç H¡ ˜ Hõe¿Ñ "åÜ«Ú=º ~Ô Ö· fiË ã¨"∞≥ ‡ ɡkiOѨÙ
„a\˜+¨μ "åix f„= PO^Àà◊#‰õΩ QÆ∞iKÕã≤Ok. Ѩ@ì} „áêO`åÅÖ’x „H˜Ok ™ê÷~Ú „Ѩ[Å
#∞O_ç Ô~·ÖËfi™êìѶπH˜ '~ÀQÆ„H˜=ÚÅ∞— "åºÑ≤OKåÜ«∞x ǨÏO@~ü Hõq∞+¨<£ Hõ#∞Q˘#flk. qãÎ̈ $`«
„Ѩ*ÏhHõOQÍ =Ù#fl Ô~·`åOQÆO ÃÑ· JÅ[_»∞Å „ѨÉèÏ=O ÖË^Œx HÍO„ÔQã¨∞ Hõq∞\© WzÛ#
iáÈ~°∞ì`À ǨÏO@~ü Hõg∞+¨<£ UH©ÉèíqOzOk. JÅ[_»∞Å ã¨fiÉèÏ=O JxflKÀ@¡ XˆH q^èŒOQÍ
=ÙOk. „ѨÉèí∞`«fi Éèí=<åÅg∞^Œ „Ѩ™ê~° ™ê^èŒ<åÅ g∞^Œ K≥^Œ∞~°∞ =∞^Œ∞~°∞QÍ ^•_»∞Å∞ [iQÍ~Ú.
(U„Ñ≤Öò 10-12 `ÕnÅ =∞^茺 >ˇe„QÍѶπ Öˇ·#¡‰õΩ JO`«~åÜ«∞O HõeyOz# Ѷ¨∞@#Å∞ 54)
P `«~°∞"å`« „‰õÄ~°"≥∞ÿ#, áêâ◊qHõ"≥∞ÿ# J}z"Õ`« KÕѨ@ì|_çOk. U„Ñ≤Öò 14# QÆ∞~°̊<£"åÖÏ
P Ѩiã¨~° „QÍ=∂ÅÖ’ q=∂<åÅ #∞O_ç ÉÏO|∞Å∞ "ÕÜ«∞|_®¤~Ú. =∂~°¬Öò K«@ìO "Õ∞~°‰õΩ
xÜ«∞q∞OK«|_ç# HÀ~°∞ìÅ∞ 258 =∞Okx H˘~°_®Å`À H˘\˜ìOKå~Ú. =Ú‰õΩ¯efl <ÕÅÃÑ·
~°∞kúOK«_»O, „Ѩ[ÅO^Œih xѨCÅ∞ K≥iˆQ =∞O_»∞>ˇO_»Ö’ ~À[O`å xÅɡ@ì_»O ÖÏO\˜
ÃÑ·âßzHÍ#O^ŒO á⁄O^Õ tHõΔÅ∞ qkèOK«|_®¤~Ú. "Õ∞ 1# 11ã¨OIIÅ ÉÏÅ∞_»∞ „a\˜+¨μ~åA
ÃÑ· Ü«Ú^•úxH˜ HÍÅ∞ ^Œ∞"åfi_»<Õ P~ÀѨ}`À) „Ѩ[Å Ç≤ÏOã¨H˜, „ѨÉèí∞`«fi Ç≤ÏOã¨H˜ áÈeˆH ÖË^Œx
HÍO„ÔQã¨∞ iáÈ~°∞ì ã¨Ê+ì̈O KÕã≤Ok. P iáÈ~°∞ì ##∞ã¨iOz ѨO*Ï|∞ JO`«\Ï #Å∞QÆ∞~°∞
`≥Å¡"å~°∞ K«OѨ|_®¤~°∞. „ѨÉèí∞`«fi Ç≤ÏOã¨Ö’ 1200 =∞Ok ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞ K«OѨ|_®¤~°∞.
3600 =∞Ok f„=OQÍ QÍÜ«∞Ѩ~°K«|_®¤~°∞.
1912Ö’ ~å[^è•xx _èbç H¡ ˜ =∂iÛ# `«~∞° "å`« _èbç Ö¡ ’ ~å[H©Ü∞« K≥`· #« ºO ÃÑiyOk.
1917 Ѷ„≤ |=i #∞O_ç J<åûs <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’ ǨϟO~°∂Å∞ bQÆ∞ âßY K«∞~°∞‰õΩQÍ Ñ¨xKÕÜ∞« _»O

164
„áê~°OaèOzOk. #QÆ~°O JdÅ =Úã≤¡O „ѨѨOK«"å^Œ HÍ~°ºHõÖÏáêʼnõΩ ˆHO„^Œ=∞~ÚOk.
kQÆ∞= =∞^茺`«~°QÆu Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅÃÑ· „â◊^•ú#O^Œ ѨÅ∞‰õΩ|_ç ÃÑiyOk. 1918 #=O|~°∞,
1919 Ѷ≤„|=i =∞^茺 HÍÅOÖ’ „áêOfÜ«∞ ÉèÏ+¨ÅÖ’ =¸_»∞ "å~åÎѨ„uHõÅ∞ „áê~°OaèOK«
|_®¤~Ú. D Ѩ„uHõÅ ã¨Oáê^Œ‰õΩÅ∞ (HÍO„ÔQã¨∞, WOH˜fiÖÏÉòʼnõΩ K≥Ok# WO„^Œ q[Ü«∞,
Jã≤Ѷπ Ǩï¿ãû<£ Ǩã≤fi, YÜ«¸"£∞ Z_ç@~ü MÏl JÉσãπ Ǩï¿ãû<£) JѨÊ\˜ˆH <åÜ«∞‰õΩÅ∞QÍ
QÆ∞iÎOѨ٠á⁄Ok# J<åûs ǨÏH©O J[‡ÖòMÏ<£Å HõO>ˇ 1919 U„Ñ≤ÖòÖ’ KåÖÏ =ÚYº"≥∞ÿ#
áê„`« x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. _ç.ZѶπ. ÃѶ„iÖò J^茺ܫ∞#O Pi÷Hõ JOâßÅ „áê^è•#º`«#∞ QÆ∂_»
QÆ∞iÎOzOk. WHõ Ѩӡܫ∞O[#∞ q+¨[fi~°O 7000 =∞Ok „áê}ÏÅ∞ |eQ˘Ok. LѨC ^èŒ~°
1914 ^èŒ~°H˜ <åÅ∞QÆ∞ Ô~@¡~ÚOk. H˜~°ã¨<å~ÚÅ∞ Jã¨Å∞ =∂Ô~¯@∞ #∞O_ç J^Œ$â◊º=∞~ÚOk.
Ç≤ÏO^Œ∂ =~°Î‰õΩÅ∞ Ü«Ú^Œú Ѩ#∞flÅ`À qã≤y "Õ™êi áÈÜ«∂~°∞. KÕu=$`«∞ÎÅ "åi („Ѩ^è•#OQÍ
=Úã≤¡OÅ∞) Ѩ#∞ʼnõΩ y~åH© `«yæOk. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ ÖËãπ JO_£ ZO„ÉÏ~Ú_»s =~°ÎHõOÖ’
1911Ö’ 18000 =∞Ok ѨxKÕã¨∞ÎO_»QÍ 1921 <å\˜H˜ "åi ã¨OYº 4000H˜ Ѩ_çáÈ~ÚOk.
~“Å`ü L^Œº=∞O _èbç Ö¡ ’ =¸_»∞ ^ŒâÅ◊ ∞QÍ ™êyOk. =∂iÛ 30 ǨÏ~åÎàò ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ ~Ô Ö· fiË ¿ã+ì <¨ ,£
KåOkh KÒH±=^ŒÌ áÈbã¨∞ HÍÅ∞ÊÅ∞ [iQÍ~Ú. `«~°∞"å`« HÍãÎ̈ ãÎ̈|ú`« KÀ@∞ KÕã¨∞‰õΩOk.
D HÍÅOÖ’ [=∂=∞j^Œ∞ =^ŒÌ ÃÑ^ŒÌ „Ѩ^Œ~°≈# (U„Ñ≤Öò 4#) [iyOk. JHõ¯_» =Úã≤¡"£∞Å∞
Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞ ™êfiq∞ „â◊^•ú#O^Œ áê^•Å∞ ã¨Ê $tOz =Ú^•Ì_®~°∞. QÍOnèr JÔ~ã¨∞ì "å~°Î`À
U„Ñ≤Öò 10 #∞O_ç 18 =~°‰õΩ x~°O`«~åÜ«∞"≥∞ÿ# ǨÏ~åÎàò H˘#™êyOk. ÉϺO‰õΩ QÆ∞=∂™êÎÅ∞,
ã¨"≥∞‡ KÕâß~°∞. U„Ñ≤Öò 13# Ô~·ÖËfi ã¨"≥∞‡ „Ѩܫ∞`«flO [iyOk. ÖÏǨϟ~üÖ’ ÖÏQÍ<Õ kQÆ∞=
`«~°QÆu ã¨=∞~°jÅ`« <åÜ«∞‰õΩefl [~°fleã¨∞ìefl HõÅ=~°Ñ¨~°zOk. ÉèíÜ«∞„ÉèÏO`«∞efl KÕã≤Ok.
=∞^茺`«~°QÆu, kQÆ∞=`«~°QÆu „Ѩ[Å=∞^茺 ZO`« `«fi~°QÍ J™ê^è•~°} "≥∞ÿ„u U~°Ê_çO^À JO`«
`«fi~°QÍ h~°∞ HÍiáÈ~ÚOk. (ÃѶ„Ô~Öò) U„Ñ≤Öò 17 KåOkh KÒH±=^ŒÌ =∞~À™êi HÍÅ∞ÊÅ∞
[iy# `«~åfi`« #QÆ~°O ™ê^è•~°} ã≤÷uH˜ KÕ~°∞H˘Ok.
QÍOnèÃÑ· K«~°º "å~°Î`À U„Ñ≤Öò 11# JǨχ^•ÉÏ^£Ö’ Ç≤ÏO™êÜ«Ú`« u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞
K≥ň~yOk. =¸HõÅ∞ „Ѩ^è•#OQÍ *∫o HÍi‡‰õΩÅ∞ 51 „ѨÉèí∞`«fi Éèí=<åefl `«QÆ∞Åɡ\Ïì~°∞.
`«~°∞"å`« =∂~°¬Öò K«@ìO`À „ѨÉèí∞`«fiO KÕѨ\ ì̃# J}z"Õ`«Ö’ 28 =∞Ok K«xáÈÜ«∂~°∞. 123
=∞OkH˜ QÍÜ«∂ÅÜ«∂º~Ú. U„Ñ≤Öò 12# q∞Å∞¡ HÍi‡‰õΩÅ∞, g~åOQÍ"£∞ Ѩ@ì}OÖ’ ‰õÄ_»
q^èŒfiOã¨O H˘#™êyOKå~°∞. ÉÁOÉÏ~ÚÖ’ U„Ñ≤Öò 10, 11 Ô~O_»∞ ~ÀAÅ∞ =~°∞ã¨QÍ [iÑ≤#
ǨÏ~åÎàò WOK«∞q∞OK«∞ âßOuÜ«Ú`«OQÍ [iyOk. áêi„âßq∞Hõ HÍi‡‰õΩÅ HõO>Ë QÆ∞[~å`ü
=~°Î‰õΩÅ∞, =$uÎѨ~°"≥∞ÿ# „QÆ∂ѨÙÅ∞ K«∞~°∞‰õΩQÍ áêÖÁæ<åfl~°∞. („Ѩ^Œ~°≈#Å∞, HÍi‡‰õΩÅ ˆHO„^Œ"≥∞ÿ#
_»ˆ~Öò QÍHõ ^ŒHΔ̃} =∞^茺 ÉÁOÉÏ~Ú ("å~°∞¤Å∞ ã≤, _ç) „Ѩ^Œ~°≈#Å ˆHO„^Œ=∞~ÚOk. QÍOnè
JHõ¯_» LO_»_»O =Å# „Ѩ^Œ~°≈#Å∞ J^Œ∞ѨÙÖ’ =Ù<åfl~Ú. MË^• lÖÏ¡Ö’x '<åkÜ«∂_£—Ö’
JǨχ^•ÉÏ^£ #∞O_ç U„Ñ≤Öò 11# =zÛ# QÍOnè J#∞K«~°∞x q[˝Ñ≤Î HÍ~°}OQÍ Ç≤ÏOã¨
x"åiOK«|_çOk. (ǨÏO@~ü iáÈ~°∞ì) ÉÁOÉÏ~Ú „ѨÉèí∞`«fiO ‰õÄ_» ѨO*Ï|∞Ö’ H͉õΩO_®
Pz`«∂z ã¨ÊOkOzOk.
165
 HõÅHõ`åÎÖ’ U„Ñ≤Öò 6-11 `ÕnÅÖ’ ǨÏ~åÎà◊√§ [iQÍ~Ú. U„Ñ≤Öò 11# <åM’[
=∞ã‘^Œ∞ =^ŒÌ ÃÑ^ŒÌ Ç≤ÏO^Œ∂ =Úã≤¡OÅ L=∞‡_ç „Ñ¨^Œ~°≈# x~°fiÇ≤ÏOK«|_çOk. U„Ñ≤Öò 12#
Ǩiã¨<£ ~À_»∞¤Ö’ z`«∂fi~ü -Ѷ¨∞~°¬}Å∞ [iQÍ~Ú. „a\˜+¨μ Ãã·x‰õΩÅ∞ =∞~° `«∞áê‰õΩÅ∞
„ѨÜ∂≥ yOz 9 =∞Okx K«Oáê~°∞. HõÅHõ`åÎ „Ѩ^~Œ ≈° #ÅÖ’ ã¨fi^Õj L^Œº=∞HÍÅOÖ’ áêÖÁæ#fl@∞¡
ɡOQÍb q^•º~°∞÷Å∞ JO`«QÍ áêÖÁæ#ÖË^Œ∞. „QÍg∞} „áêO`åÅ#∞O_ç =zÛ# Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞,
=∂~åfi_ôÅ∞, =Úã≤¡OÅ∞ áêÖÁæ<åfl~°∞. =∞„^•ã¨∞ #QÆ~°OÖ’ x~°ã¨# âßOuÜ«Ú`«OQÍ [iyOk
HÍh cKüÖ’ KåÖÏÃÑ^ŒÌ Z`«∞Î# HÍi‡‰õΩÅ |Ç≤Ï~°OQÆ ã¨ÉèíÅ∞ [iQÍ~Ú. D ã¨ÉèíÅÖ’ '=∞„^•ã¨∞
HÍi‡Hõ ã¨OѶ¨∞O 1918— x~å‡`«ÅÖ’ =ÚY∞º_»∞, HÍO„ÔQã¨∞ "åk J~Ú# \˜.q. HõàϺ}
ã¨∞O^Œ~° "≥Ú^ŒeÜ«∂~ü (u~°∞qHõ) 1908 @∞\˜HÀi<£ ã¨"∞≥ ‡H˜ <åÜ«∞Hõ`fi« O =Ç≤ÏOz# Ju"å^Œ
„Ѩ=ÚY∞_»∞ ã¨∞„|=∞}ºt= ÖÏO\˜ „Ѩ=ÚY∞Å∞ „ѨãO¨ yOKå~°∞. ^ÕâO◊ Ö’x W`«~° „áêO`åÅÖ’
ã¨ÊO^Œ# JO`«O`« =∂„`«OQÍ =ÙOk. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ ÃãO„@Öò „áêq#∞ûÖ’ ǨÏ~åÎàò`À ѨÓiÎQÍ
QÍx, áêHΔ̃HõOQÍx „ѨÉèÏq`«"≥∞ÿ# „áêO`åÅ∞ zèO^•fi<å, JHÀÖÏ, J=∞~å=u =∂„`«"Õ∞.
QÆ`«OÖ’ Z#fl_»∂ ÖË#O`«QÍ KÕѨ\ ì̃# J}z"Õ`« H˘O`«HÍÅO áê@∞ ~å[H©Ü«∞
"Õ`«ÎÅÖ’ KåÖÏ=∞Okx ÉèíÜ«∞„ÉèÏO`«∞efl KÕã≤#@∞¡Ok. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ HõÅHõ`åÎÖ’ |Ç≤Ï~°OQÆ
x~°ã¨# ã¨=∂"Õâ◊O [~°Ñ¨_»O J™ê^茺=∞~ÚOk. <≥·\òǨï_£x `«ºlã¨∂Î ÖËY ~åÜ«∞_»O ^•fi~å
(1919 "Õ∞ 30) *Ïu Ü≥ÚHõ¯ PO^Àà◊# P„QÆÇ¨ "ÕâßÅ∞ =ºH©HÎ iõ OK«_O» ~°gO„^è<Œ å^ä£ ~îåQÆ∂~ü‰Ωõ
=ke"ÕÜ«∞|_çOk. ѨO*Ï|∞ ÉèíÜ≥∂`åÊ`åxH˜ HÍO„ÔQã¨∞ ã¨ÊO^Œ#QÍ qKå~°} Hõq∞\©x
xÜ«∞q∞OK«=∞x Ji÷OK«_®xH˜ Ѩiq∞`«=∞~ÚOk. WHõ QÍOnè q+¨Ü«∂xH˜ =¿ãÎ qã¨$Î`«"≥∞ÿ#
™ê÷~ÚÖ’ Ç≤ÏO㨠„Ѩ`ºÕ H˜Oz `«# ã¨fiã¨Å÷ "≥∞#ÿ JǨχ^•ÉÏ^£Ö’ [~°Q_Æ O» J`«ºO`« ÃÑ^ŒÌ `«ÑÊ≤ ^ŒOQÍ
(U„Ñ≤Öò 18) JOwHõiOK«_®xH˜ ^•ifã≤Ok. QÍOnè "≥O@<Õ ã¨`庄QÆǨxfl q~°q∞OKå_»∞.
JѨÊ\˜ #∞O_ç QÍOnè `«y# ã¨O™ê÷QÆ`«"≥∞ÿ#, ã≤^•úO`«Ñ¨~°"≥∞ÿ# ã¨#fl^Œú`«, J^Œ∞Ѩ٠™êkèOz
L^Œº=∂Å∞ #_»Ñ¨_»OÖ’ KåÖÏ *Ï„QÆ`«Î =Ç≤ÏOKå_»∞.
Ç≤ÏO™êÜ«Ú`« HÍ~°º„Hõ=∂ÖÖ’ áêÖÁæ#fl"å~°∞ QÍHõ W`«~° Mˇn· ʼnõΩ q_»∞^ŒÅ HõeyOz#
`å`å¯eHõ Pâ◊Å`À áê@∞ 1919 _çâ◊O|~°∞ ã¨O㨯~°}ʼnõΩ P"≥∂^ŒO `≥ÅѨ_»O - J^Õ
<≥ÅÖ’ J=∞$`üã¨~ü HÍO„ÔQãπÖ’ Pâ◊Û~°ºHõ~°"≥∞ÿ# á⁄OkHõefl q=iã¨∞ÎOk. QÆ`« U_®k _èçb¡
ã¨^Œã¨∞ûÖ’ HÍO„ÔQã¨∞ =∂O\òѶ¨~°∞¤ ã¨O㨯~°}efl u~°ã¨¯iOKåÅx x~°‚~ÚOzOk. q∞`«"å^Œ∞Å∞
HÍO„ÔQã¨∞ #∞O_ç peáÈ~Ú ã¨„Ñ¨Ó[Ü«∞Hõ~ü, zO`å=∞}˜ <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’ <Õ+¨#Öò e|~°Öò
J™Èã≤ÜÕ∞+¨<£ ™ê÷Ñ≤OKå~°∞. HÍx J=∞$`üã¨~üÖ’ =∂O>ËQ∑H˜ ^èŒ#º"å^•Å∞ `≥Å∞ѨÙ`«∂ H˘`«Î
H“xûà◊§Ö’ ѨxKÕÜ∞« _»OÖ’ ã¨ÇϨ Hõi™êÎ=∞x KÕã#≤ f~å‡<åxH˜ QÍOnè ѨÓiÎ =∞^Œ`ú ∞« `≥eáê_»∞.
QÍOnè =ºuˆ~H˜Oz#ѨÊ\˜H˜, ã≤.P~ü.^•ãπ, uÅH±, ~åOÉèí∞*ò^Œ`ü KÒ^Œ∞i, ǨÏ~°û`ü "≥ÚǨxÅ
XuÎ _ ç "Õ ∞ ~° ‰ õ Ω K« @ ì O x~åâß[#Hõ O QÍ =ÙO^Œ x =i‚ O z# HÍ¡ A KÕ i Û f~å‡#O
P"≥∂kOK«|_çOk. H“xûÅ∞ |Ç≤Ï+¨¯~°}, ã¨Ç¨Ü«∞ x~åHõ~°} QÍOnè XuÎ_ç KÕÜ«∞_»O, ^•ãπ,
uÅH± J#∞K«~°∞Å∞ "≥#‰õΩ¯ `«QÆæ_»O, dÖÏѨ`ü L^Œº=∞O ^•fi~å QÍOnè HÍO„ÔQãπx, "≥Ú`«ÎO

166
*ÏfÜ«∞ ~å[H©Ü«∂efl âßã≤OKÕ ã≤÷uH˜ KÕ~°∞HÀ=_»O - ÖÏO\˜ Ѩi}Ï=∂Å`À 1920 <å\˜H˜
ã¨g∞Hõ~°}Å∞ ѨÓiÎQÍ =∂iáÈÜ«∂~Ú.
1919 -20 <åÜ«∞‰õΩÅ∞ - „Ѩ[Å∞
QÍOnè - dÖÏѶ¨`ü - HÍO„ÔQãπ
1919 -20 HÍÅOÖ’ QÍOnè *ÏfÜ«∞ <åÜ«∞Hõ`åfixfl `«# Jnè#OÖ’H˜ `≥K«∞ÛH˘<Õ
„Hõ=∞O "≥Ú`åÎxfl xѨÙ}`«`À QÆ∂_ç# ÃÑ·™ê÷~Ú ~å[H©Ü«∞ K«^Œ~°OQÆOÖÏ K≥ѨÊ_®xH˜
„áê^è•#º`«xã¨∂Î iKå~ü QÀ~°¤<£, E_ç`ü „É∫<£K«~ü¤ „á¶êxûãπ ~åa<£ã¨<£Å W\©=Å ~°K«#Å∞
KåÖÏ q=~°OQÍ =i‚OKå~Ú.
F_çáÈ~Ú# X\ì=∂<£ ™ê„=∂[ºOÃÑ· Hõiî#"≥∞ÿ# +¨~°`«∞Å`À âßOu XѨÊO^•xfl
~°∞^Œ#Ì ∞<åfl~°<Õ =^ŒO`«∞Å∞ "åã¨=Î ~°∂ѨO ^•Å∞Û`«∞O_»_O» `À 1919 -20Ö’ dÖÏѶ`¨ ü L^Œº=∞O
"ÕQÆO ѨÙOAH˘#flk ^•x =¸_»∞ „Ѩ^è•#"≥∞ÿ# _ç=∂O_»¡#∞ =∞ǨÏ=∞‡^•e 1920 =∂iÛÖ’
^Ò`«º huA˝Å‰õΩ x"ÕkOKå~°∞.
Jq : =Úã≤¡O Ѩq„`« ã¨÷ÖÏÅÃÑ· @s¯ ã¨∞ÖÏÎ<£ Ybá¶ê‰õΩ J^Œ∞Ѩ٠LO_®e. W™ê¡O
=∞`« qâßfi™êÅ#∞ Ѩi~°HΔ̃OK«_®xH˜ @s¯ ã¨∞ÖÏÎ<£‰õΩ `«y#O`« Éè∫QÀoHõ „áêO`«O =ke
"ÕÜ«∞|_®e. [l~°`ü - LÖò -J~°Éò (Jˆ~aÜ«∂, ã≤iÜ«∂, W~åH±, áêÅã‘Î<å) =Úã≤¡O
™ê~°fiÉè∫=∂kèHÍ~°OÖ’ =ÙO_®e. TÇ≤ÏOz# q^èŒOQÍ<Õ L^Œº=∞O q∞`«"å^Œ, Ju"å^Œ
Ѩ^`úŒ ∞« ÅÖ’ Jaè=$kú K≥OkOk. "≥Ú^Œ\ ˜ "≥Y· i KèÀ\Ïx ÖÏO\˜ ã¨OѨ#fl ÉÁOÉÏ~Ú =~°‰Î Ωõ ÅKÕ
Hˆ O„nHõiOzOk. ~Ô O_»= "≥Y· iH˜ K≥Ok# (Ju"å^Œ) "åiÖ’ kQÆ∞= =∞^躌 `«~Q° uÆ [~°fleã¨∞Åì ∞
Ü«Ú<≥·>ˇ_£ „á⁄q<≥ûãπ, ɡOQÍÖò, ã≤O^èŒ∞, =∞ÅÉÏ~°∞ÅÖ’x z#fl Ѩ@ì}ÏÅÃÑ·, „QÍ=∂ÅÃÑ·
ѨÅ∞‰õΩ|_ç QÆÅ LÖË=∂Å∞, ÉÁOÉÏ~Ú <åÜ«∞‰õΩÅ∞ (L^Œº=∞O „Ѩ[ÅÖ’ qãÎ̈iOz, x^èŒ∞Å∞
=ã¨∂Å∞ KÕÜ«∞QÆeˆQ =~°‰õΩ J^Œ∞Ѩ٠`«=∞ KÕ`«∞Ö’¡ ÃÑ@∞ìH˘#QÆey# "å~°∞) PO^Àà◊#ʼnõΩ,
ã¨ÉèíÅ∞, ã¨=∂"ÕâßʼnõΩ, q[˝Ñ¨ÙÎʼnõΩ, „áêux^蕺ʼnõΩ Ñ¨iq∞`«O KÕÜ«∂Åx PtOKå~°∞. 1920
„áê~°OÉèíOÖ’ x~°ƒùO^èŒO #∞O_ç q_»∞^ŒÖˇ·# Pb ™È^Œ~°∞Å <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’x dÖÏѶ¨`ü
L^Œº=∞HÍ~°∞Å∞ ^Õâ◊ "åºÑ¨ÎOQÍ Ç¨Ï~åÎàòH˜ Ñ≤Å∞Ñ≤"åfiÅx (1919 JHÀì|~°∞ 17, 1920
=∂iÛ 19Ö’QÍ) XuÎ_ç `≥KåÛ~°∞. D „QÆ∂Ñπ 1919 #=O|~°∞ 22-23 ÅÖ’ JdÅ ÉèÏ~°`«
dÖÏѶ¨`ü _èçb¡ ã¨^Œã¨∞ûÖ’ "≥Ú@ì"≥Ú^Œ\ ˜ ™êiQÍ ã¨Ç¨Ü«∞ x~åHõ~°} Ñ≤Å∞ѨÙxzÛOk
=∞^茺=iÎ`«fi áê„`« x~°fiÇ≤Ïã¨∂Î QÍOnè Ô~O_»∞ „QÆ∂ѨÙʼnõΩ H©ÅHõ"≥∞ÿ# =ºHÎ̃ JÜ«∂º_»x
E_ç`ü „É∫<£ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. Ç≤ÏO^Œ∂ ~å[H©Ü∞« "Õ`ÅΫ `À PÜ«∞#‰õΩ ã¨xflÇ≤Ï`« ã¨O|O^è•Å∞<åfl~Ú.
dÖÏѶ¨`ü <åÜ«∞‰õΩÅ∞ Ç≤ÏO^Œ∂ =Úã≤¡O SHõº`« Ѩ@¡ KåÖÏ P`«∞~°`«QÍ =Ù<åfl~°∞. SHõº`«
™êkèOK«ÖËHõáÈ`Õ H“xûà◊§ |Ç≤Ï+¨¯~°}`À ‰õÄ_ç# ã¨Ç¨Ü«∞ x~åHõ~°} J™ê^茺=∞=Ù`«∞Ok.
"åi P„`«∞`« |„H©^£ ѨO_»∞QÆ ã¨O^Œ~°ƒOQÍ P=Ùefl K«OѨ~å^Œx _çÃãO|~°∞ 1919 =Úã≤¡ObQÆ∞
f~å‡#OÖ’ ã¨Ê+ì̈OQÍ =ºHõÎ=∞~ÚOk. "Õ∞à◊ `åàÏÅ∞ "å~ÚOK«_»O Ç≤ÏO^Œ∞ =∞`«O #∞O_ç

167
q_»nÜ«∞~åx =∞`åKå~°O HÍ^Œ∞. |„H©^Œ∞ =∞`«Ñ¨~°"≥∞ÿ# ѨO_»∞QÆ. J~Ú#ѨÊ\˜H© JѨC_»∞
QÍx P `«~°∞"å`« QÍx Ç≤ÏO^Œ∂ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ =∞ã‘^Œ∞Å Z^Œ∞@ "Õ∞à◊ `åàÏÅ∞ PÑ≤"Õ™êÎ=∞x
ZѨC_»∂ „ѨHõ\ ˜OK«ÖË^Œ∞. 1920 "Õ∞ =~°‰õΩ QÍOnè ÉÁOÉÏ~Ú „QÆ∂ѨÙx |ÅѨiKå_»∞.
1919 #=O|~°∞ dÖÏѶ¨`ü ã¨^Œã¨∞ûÖ’ „a\˜+¨μ "åãÎ̈=Ùºefl |Ç≤Ï+¨¯iOK«=∞x Ǩτã¨`ü "≥ÚǨh
Ñ≤Å∞ѨÙx =ºuˆ~H˜OKå~°∞. (ÉÁOÉÏ~Ú =Úã≤¡O =~°‰õΩÎÅÖ’x J`«ºkè‰õΩÅ∞ „a\˜+¨μ =ã¨∞Î=ÙÅ,
kQÆ∞=∞u ^•~°∞Å∞, zÅ¡~° =~°Î‰õΩÅ∞) 1920 "Õ∞ 14# @s¯ XѨÊO^ŒOÖ’x Hõiî#"≥∞ÿ#
+¨~°`«∞Å „ѨK«∞~°}, P `«~°∞"å`« ѨO*Ï|∞ JÅ[_»∞ÅÃÑ· "Õ∞ 28# ǨÏO@~ü Hõq∞+¨<£ iáÈ~°∞ì
„ѨK«∞~°} - Ѷ¨∞@#Å`À QÍOnè `«# "≥·Yix =∂~°∞ÛH˘<åfl~°∞. ÉèÏ~°`« ^Õâ◊ „ѨÉèí∞`«fiO JѨÊ\˜ˆH
`«# JkèHÍ~°∞efl K«@Oì `À ~°H}Δõ HõeÊOzOk. X _»Ü∞« º~ü P~ÀѨ}Å #∞O_ç q=Ú‰õΩ_Î Ü » ∂« º_»∞.
_»Ü∞« º~ü ÃÑ· =∞O^ŒeOѨÙ#∞ ǨÏ∫ãπ PѶπ ÖÏ~üû¤ (ÃÑ^ŒÅÌ ã¨É)íè „`Àã≤ÑÙ¨ zÛOk. [eÜ«∞<£ "åÖÏÉÏQ∑
#~°Ç¨ÏO`«‰õΩxH˜ '=∂iflOQ∑ áÈã¨∞ì— 26000 áœ#∞ŠѨ~°∞ûx |Ǩ˙HõiOzOk.
JÖÏ›ÉÏ^£Ö’ [iy# ÃãO„@Öò dÖÏѶ¨`ü Hõq∞\© ã¨=∂"ÕâßxH˜ (1920 E<£ 1-
3) KåÖÏ=∞Ok *ÏfÜ«∞"å^Œ Ç≤ÏO^Œ∂ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ Ǩ[~°Ü«∂º~°∞. (nxÖ’ QÍOnè =∞^ŒÌ`«∞
á⁄Ok# ~å_çHÖõ òû q[Ü«∞O ™êkèOKå~°∞) <åÅ∞QÆ∞ ^ŒâÅ◊ ∞ QÆÅ ã¨Ç¨ Ü«∞ x~åHõ~} ° HÍ~°º„Hõ=∞O
„ѨHõ\ ˜OK«|_çOk. (a~°∞^Œ∞Å |Ç≤Ï+¨¯~°}, ã≤qÖò ã¨sfiã¨∞ |Ç≤Ï+¨¯~°}, áÈbã¨∞ |Ç≤Ï+¨¯~°},
z=~°QÍ Ñ¨#∞flÅ K≥e¡OѨ٠x~åHõ~°}) ѨO*ÏÉò `«Ñ≤Ê^ŒO, dÖÏѶ¨`ü `«Ñ≤Ê^ŒO, ã¨fi~å[ºO -
J<Õ =¸_»∞ ã¨=∞㨺ÅÃÑ· „ѨKå~°O x~°fiÇ≤ÏOK«=Åã≤#kQÍ QÍOnè HÍO„ÔQã¨∞ÃÑ· XuÎ_ç KÕâß_»∞.
ã¨fi~å*Ϻxfl x~°fizOK«_»O L^ÕÌâ◊ѨÓ~°fiHõOQÍ =ke "ÕÜ«∞|_çOk. `˘Å∞`« ѨÓiÎ =∞^Œú`«∞
QÆ∞[~å`«∞, cǨ~°∞Å #∞O_ç =∂„`«"Õ∞ ÅaèOzOk. "≥∂fÖÏÖò <≥„Ǩ˙, (`«# H˘_»∞‰õΩÖÏ
QÍHõ) H©ÅHõ"≥∞ÿ# H“xûÅ∞ ZxflHõÅ (1920 #=O|~°∞Ö’ [~°∞QÆ∞K«∞#fl) |Ç≤Ï+¨¯~°} ã¨=∞㨺ÃÑ·
"≥Ú^Œ@ Tyã¨ÖÏ_®_»∞
ã≤P~ü ^•ã¨∞, uÅH± J#∞K«~°∞Å∞ f„=OQÍ =ºuˆ~H˜OKå~°∞. 1920 ÃãÃÑìO|~°∞ -
_çâ◊O|~°∞ =∞^茺 HÍÅOÖ’ QÍOnè HÍ~°º„Hõ=∂xH˜ J#∞‰õÄÅOQÍ ã¨∞=º=ã≤÷`«∞Öˇ·# <åÜ«∞‰õΩÅ
<å@H©Ü«∞ =∂~°∞Êx QÀ~°¤<£, „É∫<£ ZxflHõÅÖ’ q[Ü«∂=HÍâߊѨ~°OQÍ q=iOKå~°∞. E<£
=∞^茺֒ „ѨHõ\ ˜Oz# ѨO*Ï|∞ ZxflHõÅ x|O^èŒ#Å∞ „ѨHÍ~°O Ѩ@ì} Ç≤ÏO^Œ∂ ѨÙ<åkQÍ
QÆÅ HÍO„ÔQã¨∞ ÔQÅ∞Ѩ٠J=HÍâßÅ∞ JO`«QÍ ÖË#O^Œ∞# Å[Ѩu~åÜü∞ ZxflHõÅ |Ç≤Ï+¨¯~°}x
E<£ 25# |ÅѨiKå_»∞. nxH˜ aè#flOQÍ ZxflHõÜÕ∞º J=HÍâßÅ∞ ÉÏQÍ =Ù#fl QÆ`«=ÚÖ’
Ju"å^Œ ™ê÷=~åÅ∞QÍ =Ù#fl ɡOQÍÖò, =∞Ǩ~åRÅÖ’ H“xûÅ∞ |Ç≤Ï+¨¯~°}‰õΩ =ºuˆ~Hõ`«
|ÅOQÍ =Ù#flk. Ü«Ú.Ñ≤. HÍO„ÔQã¨∞ ã¨O™ê÷Ѩ~°OQÍ ZxflHõʼnõΩ ã¨#fl^Œ÷OQÍ ÖË^Œx "≥∂fÖÏÖò
QÆ∞iÎOKå_»∞. PÜ«∞# =∞^Œú`«∞ HõÅHõ`åÎ ÃãÊ+¨Öò HÍO„ÔQã¨∞ (1920 ÃãÃÑìO|~°∞ 4-9) Ö’
x~°Ü‚ ∂« `«‡HõOQÍ =∂iOk. HõÅHõ`åÎ HÍO„ÔQã¨∞ a~°∞^Œ∞efl `«ºlOK«_O» =¸_»∞ ~°HÍÅ |Ç≤Ï+¨¯~°}
(áê~î°âßÅ, HÀ~°∞ìÅ∞, H“xûà◊√¡) q^Õj =ã¨∞Î=ÙÅ∞ |Ç≤Ï+¨¯~°}, =∞^茺=iÎ`«fiO #_ç¿Ñ HÀ~°∞ìÅ∞
MÏn „ѨKå~°O - HÍ~°º„Hõ=∂xfl 144-132 F@¡`À Ѩiq∞`« Hõq∞\© WOHÍ Z‰õΩ¯= `Õ_®`À
™ê^è•~°} ã¨^Œã¨∞û P"≥∂kOKå~Ú. HÍx WHõ¯_» áÈbã¨∞, Ãã·#ºO - W`«~° L^ÀºQÍÅ #∞O_ç
168
~år<å=∂Å „Ѩã¨HÎ̃, Ѩ#∞fl x~åHõ~°} ã¨=∞㨺QÍx „Ѩ™êÎ=#H˜ ~åÖË^Œ∞. <åQÆѨÓ~ü HÍO„ÔQãπÖ’
(1920 _çâ◊O|~°∞) ã≤.P~ü.^•ãπ "≥·Yi <å@H©Ü«∞OQÍ =∂iáÈ~ÚOk. ɡOQÍÖò #∞O_ç ÃÑ^ŒÌ
„Ѩu‰õÄÅ „áêux^躌 O KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ ~°∞ 36000/- Å∞ Y~°∞Û ÃÑ\˜#ì ã≤.P~ü.^•ãπ JÇ≤ÏO™êÜ«Ú`«
ã¨Ç¨Ü«∞ x~åHõ~°} Ѩ^äŒHõO "≥Ú`åÎxfl QÍx ^•xÖ’ H˘O`« ÉèÏQÍxfl QÍx J=∞Å∞ [~°Ñ¨_®xfl
ã¨fiK«ÛùO^ŒOQÍ „ѨÉèí∞`«fiO`À ã¨Ç¨ÏHõiOKÕ Ñ¨^Œúux q_»<å_»_»O, =∞~˘Hõ"≥·Ñ¨Ù Ѩ#∞flÅ K≥e¡OѨÙ
x~åHõ~°} ÉèÏ~°`« *ÏfÜ«∞ HÍO„ÔQã¨∞ ÖËHõ Z.S.ã≤.ã≤. x~°‚~ÚOz# ã¨=∞Ü«∞OÖ’ KÕѨ@ì_®xfl
JOwHõiOK«=Åã≤#kQÍ f~å‡<åxfl „Ѩ"Õâ◊ÃÑ\Ïì~°∞. U"≥∞ÿ`Õ<ÕO H“xûÅ∞ ZxflHõÅ∞ [iQÍ~Ú.
ã¨O=`«û~°OÖ’ ã¨fi~å[ºO J#fl QÍOnè "åQÍÌ#O ("≥Ú^Œ\ ˜™êiQÍ ÃãÃÑìO|~°∞ 22 Ü«∞OQ∑
WO_çÜ∂« "åºã¨OÖ’ KÕÜ∞« |_çOk) Ö’ Wq∞_ç L#fl J~°O÷ . xi÷+ì¨ HÍÅOÖ’ ã¨Ç¨ Ü«∞ x~åHõ~} °
^•fi~å ã¨fi~å[ºO ~åHõáÈ`Õ "≥Ú`«ÎO ã¨=∞㨺x u~°QÆ`À_»`åO Jx K≥ѨÊ_»O HÍ=K«∞Û) "≥Ú@ì
"≥Ú^Œ\ ˜™êiQÍ HÍO„ÔQãπ "≥Ú`«ÎO QÍOnè áê^•Å =^ŒÌ "≥∂Hõie¡Ok. 'Jxfl K«@ì|^Œú"≥∞ÿ#
âßOuÜ«Ú`« q^è•<åÅ ^•fi~å ã¨fi~å[º ™ê^è#Œ Jx ™êO„Ѩ^•Ü«∞O =∂~°Û|_çOk. ã¨fi~å*ϺxH˜
J~°÷O q=~°} ÖˉõΩO_® Jã¨Ê+ì̈OQÍ =ke"ÕÜ«∞|_çOk. "≥Ú@ì "≥Ú^Œ\ ˜™êiQÍ HÍO„ÔQãπx
x["≥∞ÿ# „Ѩ[Å ~å[H©Ü«∞ áêsìQÍ KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ HÍO„ÔQãπ ã¨Oã¨÷Ö’ QÍOnè Ѩ@∞ì^ŒÅ HÍ~°}OQÍ
H©ÅHõ"≥∞ÿ# =∂~°∞ÊÅ∞ KÕÜ«∞|_®¤~Ú. Jq. „Hõ=∞|^Œú"≥∞ÿ# <åÅ∞QÆ}ÏÅ ã¨Éèíº`«fiO „QÍ=∞-
`åÅ∂HÍ- lÖÏ¡ ÖËHõ Ѩ@ì} Hõq∞\©Å „âı}˜, [<åÉèÏ x+¨ÊuÎ`À „Ѩux^èŒ∞efl x~°‚~ÚOKÕ
Ѩ^ŒúuÖ’ ÉèÏëê „áêuѨkHõ# Ñ≤.ã≤.ã≤.ŠѨÙ#ifl~å‡}O, HÍ~°ºx~åfiǨÏHõ ÉÏ^茺`«Å∞
x~°fiÇ≤ÏOKÕO^Œ∞‰õΩ 15 =∞Ok`À =i¯OQ∑ Hõq∞\© x~å‡}O.
„H˜Ok #∞O_ç XuÎ_»∞Å∞
<åÜ«∞‰õΩÅ∞ ã¨Ç¨Ü«∞ x~åHõ~°}‰õΩ P"≥∂^ŒO `≥ÅѨ_»O ZxflHõÅ JOK«<åÅ∞
H˘O`«áê„`« x~°fiÇ≤ÏOz =ÙO_»=K«∞Û. HÍx WHõ¯_» ‰õÄ_® dÖÏѶ`¨ ü ѨO*Ï|∞ ã¨=∞㨺Å∞ HõeyOz#
ÉèÏ"À„^ÕHÍefl P„QÆǨ"Õâßefl `«‰õΩ¯=QÍ JOK«<å"ÕÜ«∞‰õÄ_»^Œ∞. ''h=٠ѨOÑ≤# ǨÏO@~ü
iáÈ~°∞ì K«kq#ѨÊ\˜ #∞O_ç <å ~°HõÎO ã¨Åã¨Å HÍQÆ∞`«∞Ok. =∞#O HÍO„ÔQãπ ã¨=∂"Õâßxfl
[iÑ≤ hK«∞ʼnõΩ Jã¨Öˇ·# #~°HõO K«∂áêe. ("≥∂fÖÏÖò <≥„Ǩ˙, [=ǨÏ~üÖÏÖòH˜ 1920 E<£
27) J@ì_»∞QÆ∞ „Ѩ[Å∞ Lá⁄ÊOˆQ f„="≥∞ÿ# K«~°ºÅ∞ KÕѨ@ìHõ `«Ñ¨Êx Ѩiã≤÷`«∞Å∞ dÖÏѶ¨`ü
HÍO„ÔQãπ‰õΩ HõeÊOKåÜ«∞x ™êHΔͺ^è•~åÅ∞ K«∂Ñ≤OKå~°∞. 1920 PQÆ+¨μìÖ’ ÉèÏQÆÅ∂Ê~üÖ’
[iy# cǨ~°∞ „á⁄qx¬Ü«∞Öò ã¨^Œã¨∞û‰õΩ 180 =∞Ok Ô~·`«∞ „Ѩux^èŒ∞Å∞ Ǩ[~°~Ú ã¨Ç¨Ü«∞
x~åHõ~°} f~å‡#O P"≥∂^ŒO á⁄O^Œ_®xH˜ HÍ~°‰õΩÅÜ«∂º~°∞. HõÅHõ`åÎÖ’ ã¨|˚H±ì û Hõq∞\©
(™ê^è•~°} ã¨Éèí) Ö’ F@¡ ã¨OYºÖ’ =zÛ# qѨs`«"≥∞ÿ# ÉèË^ŒO, HÍO„ÔQãπ K«i„`«Ö’ Z#fl_»∂
ÖË#O`« ã¨OYºÖ’ <åQÆÑÓ¨ ~ü HÍO„ÔQãπH˜ 14,582 =∞Ok „Ѩux^è∞Œ Å∞ Ǩ[~°∞ HÍ=_»O HõÅHõ`åÎ,
<åQÆѨÓ~üÅÖ’ QÍOnèH˜ H©ÅHõ"≥∞ÿ# =∞^ŒÌ`«∞, ^Õâ◊ "åºÑÎ̈OQÍ =∂~åfi_ô =~°Î‰õΩÅ #∞O_ç, =Úã≤¡O
dÖÏѶ¨`ü"å^Œ∞Å #∞O_ç, ÉèÏ+¨Å áê„uѨkHõ# ~å„ëêìŠѨÙ#ifl~å‡}O [~°QÍÅx KÕã¨∞Î#fl
PO„^èŒ∞Å _ç=∂O_»∞x KÕѨ\ ì̃ <åQÆѨÓ~üÖ’ HÍO„ÔQãπ #∂`«# x|O^èŒ<å=oÖ’ P JOâßxfl

169
KÕiÊOK«_»O`À PO„^èŒ∞Å #∞O_ç =∞^Œú`«∞ ÅaèOzOk. ZHõ¯_À ^Œ∂~å# =Ù#fl J"åãÎ̈"≥∞ÿ#
dÖÏѶ`¨ ü ã¨=∞㨺 „H˜Ok ™ê÷~ÚÖ’ KÕÜ∞« |_ç# qq^èŒ "åºMϺ<åÅ`À „Ѩ[efl HõkeOK« QÆeyOk.
Ü«Ú.Ñ≤.Ö’x kQÆ∞= `«~°QÆu =Úã≤¡OÅ∞ dÖÏѶ¨`üH˜ L~°∂Ì =∂@ J~Ú# dÖÏÑπ (=ºuˆ~HõOQÍ)
`À ã¨O|O^èŒO QÆÅ =∂@QÍ ÉèÏqOz JkèHÍ~åxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ ™ê^è•~°} u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞H˜
ã¨OHˆ `«OQÍ LѨÜ∂≥ yOK«∞H˘<åfl~°∞. =∞ÅÉÏ~üÖ’ „ѨâßO`« rq`«O QÆ_¿ç Ñ "≥∂áê¡Å∞ Éè∂í ™êfi=∞º
=ºuˆ~Hõ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞H˜ ã¨OˆH`«OQÍ =∂~å~°∞.
=Úã≤O¡ ÉèÏ"À„^ÕHÍefl ~Ô K«ÛQ˘\˜#ì , PHÍOHõeΔ fl PHõ@∞ìH˘#fl =∞~˘Hõ JOâ◊O JѨx… ™êÎ<£
Jg∞~ü J=∂#∞ÖÏ¡ MÏ<£ Ü≥ÚHõ¯ „a\˜+¨μ =ºuˆ~Hõ "≥·Yi. J=∂#∞ÖÏ¡ MÏ<£ „a\˜+≤O_çÜ«∂`À
1919 "Õ∞, E<£Ö’ Ü«Ú^ŒúOKÕâß~°∞. É’e¬qH± ~°ëêº`À ã¨O|O^è•Å∞ ÃÑOK«∞H˘<åfl~°∞. 1920
E<£Ö’ 20,000 =∞OkH˜ ÃÑ·QÍ =Úã≤¡=ÚǨl~°∞¡ Ybá¶êx JQ“~°=Ѩiz# „ѨÉèí∞`åfixfl
Ѩ_»Q˘>ËìO^Œ∞‰õΩ ã≤O^èŒ∞ #∞O_ç "åÜ«Ú=º ã¨iǨÏ^Œ∞Ì ~åRO #∞O_ç PѶπ…x™êÎ<£Ö’H˜
K˘K«∞Û‰õΩáÈÜ«∂~°∞.
1920 PQÆ+¨μìÖ’ '[g∞O^•~ü— ã¨Oáê^Œ‰õΩ_»∞ *ÏѶ¨~ü PbMÏ<£ „Ѩã¨Oyã¨∂Î 'W™ê¡O
~°HõΔ‰õΩ_»∞ J=`«iOKÕ ã¨=∞Ü«∞q∞k— Jx „ѨHõ\ ˜Oz#O^Œ∞‰õΩ S^Õà◊§ nfiáêO`«~° "åã¨tHõΔ
qkèOK«|_çOk. 'ã¨O=`«û~°OÖ’ ã¨fi~å[ºO J<Õ QÍOnè "åQÍÌ#O ‰õÄ_® ã¨fi~°‚Ü«ÚQÆѨ٠Pâ◊Å#∞
ÃÑOKå~Ú. JxflO\˜x q∞Oz 1919, 1920 ã¨O=`«û~åÅ∞, HÍi‡‰õΩÅ∞, JâßOu, HÍi‡Hõ
ã¨OѶ∂¨ Å x~å‡}O, ~Ô `· ∞« Å K≥`· #« ºO - ÃÑiy# ã¨O=`«û~åÅ∞. D JOâßefl Hˆ O„a_ç˚ ѨO_ç`∞« Å∞
ѨÓiÎQÍ q㨇iOKå~°∞.
ã¨=∞HÍb# J^躌 Ü«∞<åÅ∞ 1919 ã¨O=`«û~åO`«OÖ’ 1920 „áê~°OÉèOí Ö’ L"≥fi`«∞QÎ Í
ÖËz# ã¨"≥∞‡ ÔH~°\ÏÅ *Ïa`å ~Úk. 1919 #=O|~°∞ 4 #∞O_ç _çâ◊O|~°∞ 2 =~°‰õΩ
HÍ#∂Ê~ü TÅ∞q∞Å∞¡ #∞O_ç 7000 =∞Ok g^èŒ∞Ö’¡H˜ =KåÛ~°∞. Ü«∞<£.Ü«∞Öò ǨÖÏÌ~ü, aOˆH+π
K«„Hõ=iÎÅKÕ ™ê÷Ñ≤OK«|_ç# [OÃ+_£Ñ¨Ó~ü HÍi‡Hõ ã¨OѶ¨∞O 1920 Ѷ≤„|=i ã¨"≥∞‡ HÍÅOÖ’
\Ï\Ï HÍi‡‰õΩʼnõΩ ã¨~∞° ÉÌ Ï@∞ "≥Y· i`À QÆ∂_ç# `«ÑC¨ _»∞ =∂~°^æ ~Œ ≈° Hõ`åfixfl WzÛOk. `˘e<å\˜
HÍi‡Hõ <åÜ«∞‰õΩÅ `«~°Ñ¨Ù# Z‰õΩ¯=QÍ =∂\Ï¡_ç#"å_»∞ ÉÏÑ≤ì™êì. ÉÏÑ≤ì™êì "≥·ãπ „ÃÑã≤_≥O@∞,
k"å<£ K«=∞<£ÖÏÖò ~°∞ 500/- Å∞ "Õ`«#O`À HÍ~°º^Œi≈ ÉÁOÉÏ~Ú ZS\˜Ü«Úã≤ „áê~°OÉèí
ã¨^Œã¨∞ûÖ’ 1920 JHÀì|~ü 31# HÍi‡‰õΩÅ ™ê÷~Úx ÃÑOK«∞`«∂ =∂\Ï¡_»∞`«∂ ''L#fl`«"≥∞ÿ#
ÉèÏQÆ™êfi=∞º=∞<Õ PÖ’K«#... "å~°∞ (HÍi‡‰õΩÅ∞, Ü«∞[=∂#∞Å∞) ÉèÏQÆ™êfi=ÚÅ∞, ã¨ÇϨ HÍi‡‰õΩÅ∞,
„â◊=∞x J"Õ∞‡"åà◊√§, H˘<Õ"åà◊√§ HÍ^Œ∞ J<åfl~°∞. HÍx JѨÊ\˜ˆH H˘kÌ =∞Ok =º‰õΩÎÅ „QÆ∂ѨÙÖ’
=∂i¯û[O "≥·Ñ¨Ù "≥ÚQÆ∞æ K«∂Ѩ_»O „áê~°OaèOKå~°∞. ÉÁOÉÏ~Ú Ü«Ú= q^•ºi÷ uÅH±
J#∞K«~∞° _çQÍ ~å[H©Ü∂« ÅÖ’ „Ѩ"tÕ Oz 1920 -21 <å\˜H˜ Öˇx<£ J#∞K«~∞° _»∞QÍ =∂~å_»∞.
JÖψQ =∞„^•ãπ‰õΩ K≥Ok# ÖÏÜ«∞~ü ã≤OQÍ~°∞ "ÕÅ∞ K≥\ ì̃Ü«∂~ü "≥Ú@ì "≥Ú^Œ\ ˜ Z.S.\˜.Ü«Ú.ã≤
ã¨^Œã¨∞ûH˜ ÖÏÖÏÅ[Ѩu~åÜü∞ J^茺HõΔ`« =Ç≤ÏOz, ÉèÏ~°`« ~å[H©Ü«∞ <åÜ«∞‰õΩÅÖ’ J„QÆQÆ}∞ºÅ∞
("≥∂fÖÏÖò <≥„Ǩ˙, =Å¡ÉÏè Üü∞Ѩ>ÖË ò, JxaÃãO@∞, l<åfl) Ǩ[~°~Ú#ѨÊ\˜H© QÍOnè =∂„`«O
170
Hõhã¨O XHõ ã¨O^Õâ◊O ‰õÄ_® ѨOÑ≤OK«‰õΩO_® ^Œ∂~°OQÍ =ÙO_»_»O QÆ=∞xOK«=Åã≤# JOâ◊O.
PÜ«∞# JǨχ^•ÉÏ^£, ǨïE~ü =∞Ǩ[<£ ã¨OѶ¨∞O ѨÓiÎ q∞`«"å^Œ „QÆ∂ѨÙÅ∞ J^Œ∞ѨÙÖ’
=Ù#flѨC_»∞ ‰õÄ_® Z.S.\˜.Ü«Ú.ã≤.`À J#∞|O^è•xfl HÀ~°ÖË^Œ∞. JÇ≤ÏO™êÜ«Ú`« ~å[H©Ü«∞
™ê^è•~°} ã¨"∞≥ ‡ J„™êÎxfl ZѨC_»∂ ‰õÄ_® ã¨Ç¨ Ü«∞ x~åHõ~}° PÜ«Ú^è•QÍ~°OÖ’ „Ѩ"tÕ OK«_®xH˜
J#∞=∞uOK«ÖË^Œ∞.
~å[H©Ü∞« OQÍ "≥#∞Hõ|_ç# ~å[™ê÷<Ö£ ’ â◊`å|ÌO „áê~°OÉèOí #∞O_ç H˘#™êQÆ∞`«∞#flk.
ѨӺ_»Öò =ºuˆ~Hõ ~å[H©Ü«∞ JÅ[_ç 1920 ÅÖ’ H˘`«Î tY~åʼnõΩ KÕiOk. qe¯#û<£ Ü≥ÚHõ¯
'~å[ѨÙ\Ï<å U[hû iáÈ~°∞ì 1925 JâßOuH˜ "Õ∞"å~ü ™ê÷=~°=∞~ÚO^Œx =i‚OzOk.
'„Ѩ[ÅO^Œ~°∂ ã¨=∂#∞Åx— ~å[„^ÀǨïÅ∞ É’kèã¨∞Î<åfl~°∞. Éèí∂q∞ ~å*Ϻxk HÍ^Œ∞,
Éèí∂™êfi=ÚÅk HÍ^Œ∞. „Ѩ[Åk, '„HÍ"Õ∞_£— J<Õ =∂@#∞ "åi „áêOfÜ«∞ ÉèÏ+¨ÅÖ’H˜ `«~°∞˚=∂
KÕã∞¨ H˘x "å_»=Åã≤#kQÍ „Ѩ[ʼnõΩ É’kèã∞¨ <Î åfl~°∞. L^Œº=∞O `˘Å∞`« =∞Ǩ~å}ÏH˜ =ºuˆ~HõOQÍ
„áê~°OÉè=í ∞~ÚOk. `«fi~°Ö’ Jk „a\˜+μ¨ =ºuˆ~Hõ ~°∂ѨO ^•eÛ „ѨH¯õ #∞#fl „a\˜+μ¨ „áêO`åʼnõΩ
qã¨iÎ OK«=K«∞Û. nxÖ’ H˘O`« Juâ◊Ü∂≥ ‰õΩÅÎ ∞O_»=K«∞Û. HÍx q[Üü∞ã≤OQ∑ Ѩ^HŒä ,± =∂}˜HÖ± ÏÖò
=~°‡Å∞ áê`« ™ê÷=~°"≥∞ÿ# a*’eÜ«∂ K«∞@∂ì â◊HÎ̃=O`«"≥∞ÿ# H˜™ê<£ L^Œº=∂xfl xi‡OKå~°∞.
Ѩ#∞flÅ∞ "≥\ Kì˜ åH˜i `«yOæ Ѩ٠ÖÏO\˜ H˘xfl ~å~ÚfʼnõΩ 1922 Ö’ *Ïw~åÌ~∞° #∞O_ç á⁄O^•~°∞.
D HÍÅOÖ’<Õ "≥∂fÖÏÖò `Õ*Ï=`ü J<Õ z#fl "åºáêi QÍOnè t+¨μºxQÍ „ѨHõ\ ˜OK«∞H˘x
aèÅ∞¡ `≥QÆÅ "åix x~å‡}|^ŒúO KÕÜ«∞_»O „áê~°OaèOKå~°∞. =∂~åfi~üÖ’ [Ü«∞<å~åÜ«∞}ü
"åºãπ tã¨∞ΠѨ#∞flÅ ~°^Œ∞Ì „ѨKå~°O KÕѨ\Ïì~°∞. a*’eÜ«∂ L^Œº=∂xH˜ HÍ#∂Ê~°∞ „áêO`«OÖ’
„ѨKå~°O WzÛ# Ü«Ú.Ñ≤. HÍO„ÔQã¨∞ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ QÆ}Ëâò â◊OHõ~ü q^•ºi÷`À áêkèH± ã¨xflÇ≤Ï`«
ã¨O|O^è•Å∞ ÃÑOK«∞H˘<åfl_»∞. "Õ∞"å_» „ѨÉ∞íè `åfixfl =∞O^ŒeOK«=Åã≤OkQÍ 1921 HÍO„ÔQãπÖ’
KÕã≤# „Ѩuáê^Œ#x =∞^Œ#"≥∂ǨÏ<£ =∂Å"åº J_»∞¤H˘<åfl_»∞. L^ŒÜü∞ѨÓ~ü =∞Ǩ ~å}Ï `«#
¿ãflÇ≤Ï`«∞_»x, Ô~·`«∞ʼnõΩ ~å~ÚfÅ∞ W=fi=Åã≤#kQÍ `å#∞ #K«ÛK≥ѨÊQÆÅ#<åfl_»∞.
L`«Î~° cǨ~°∞Ö’ ^Œ~åƒùùOQÍ, =Ú[Ѷ¨~üѨÓ~ü, ÉèÏQÆÅ∂Ê~ü, ѨÓi‚Ü«∂, "≥∂OѶ‘∞~ü
lÖϡʼnõΩ "åºÑ≤Oz# ^Œ~åƒùùOQÍ ~å*ò qãÎ̈ $`«"≥∞ÿ# Z¿ãì@¡Ö’ 1919 -20Ö’ Jaè=$kú K≥Ok#
â◊HÎ̃=O`«"≥∞ÿ# Ô~·`åOQÆ L^Œº=∂xfl ã‘ìÃѶ<£ ÃÇÏq∞OˆQfi ~åã≤# W\©=e "åºã¨O qâı¡+≤OzOk.
PǨ~åxfl "≥Ú`«ÎOQÍ QÍx, H˘O`« ÉèÏQÍxfl QÍx H˘#=Åã≤# "åiÃÑ· ÃÑ· z#fl (H“Å∞^•~°∞Å∞,
áêeHÍѨÙÅ∞, =º=™êÜ«∞ ‰õÄbÅ∞) ÃÑiy# ^èŒ~°Å∞ f„= „ѨÉèÏ=O K«∂áê~Ú. nxH˜ `À_»∞
[<åÉèÏ XuÎ_ç, Éèí∂q∞, cà◊√§, HõÅѨ ã¨=∞㨺Å∞ Ѷ¨∞~°¬}ʼnõΩ ^•ifâß~Ú. ^Œ~åÊùOQÍ Z¿ãì@∞
áê`« Ѩa¡H± cà◊§#∞, H“à◊§H˜zÛ<å K≥@¡ÃÑ· ǨωõΩ¯Å∞ `«#"Õ##flk. Z¿ãì@∞ z#fl [g∞O^•~°∞efl
U*ˇO@∞¡QÍ xÜ«∞q∞OzOk. U*ˇO@¡ ^ÀÑ≤_ç`À Ô~·`«∞Å Pi÷Hõ ÉèÏ~åÅ∞ ÃÑiQÍ~Ú. Ô~·`«∞Å
ã¨=∞㨺ŠÃÑ· ã¨=∂"ÕâßÅ∞ 1919 "Õã¨q #∞O_ç „áê~°OÉèí=∞Ü«∂º~Ú. L`«Î~° ^Œ~åÊùOQÍ
_çq[<£Ö’x =∞^èŒ∞=xÖ’ <å~å~ü „QÍ=∞O =^ŒÌ E<£ 26-30 ÃÑ^ŒÌ „Ѩ^Œ~°≈#`À PO^Àà◊#
„áê~°OÉèí=∞~ÚOk. ã¨~°<£Ö’ 30 ÉèÏQÍÅ H“Å∞Ô~·`«∞H˜ ‰õΩ=∂~°∞_≥·# q+¨μ‚=~°}ü „Ѩ™ê^£ #∞O_ç
Ô~·`«∞Å∞ „¿Ñ~°} á⁄O^•~°∞. QÍOnè K«Oáê~°<£ L^Œº=∞OÖ’ „¿Ñi`«∞_≥·# (q+¨μ‚ K«~°}ü `å#∞
171
 QÍOnè t+¨μº}˜x‚ K≥ÑC¨ H˘O\Ï_»∞. `«# ¿Ñ~°∞ ™êfiq∞ q^•º#O^£QÍ =∂~°∞ÛH˘<åfl_»∞. „Ѩ™êÎqOz#
_ç=∂O_»∞¡, |Å=O`«Ñ¨Ù =ã¨∂à◊√§, Pi÷HõOQÍ HÍãÎ̈ ÉÏQÍ =Ù#fl H“Å∞Ô~·`«∞Å ™êO„Ѩ^•Ü«∞
ǨωõΩ¯Å∞ (L^•: =∞^èŒ∞|xH˜ K≥Ok# Éèí∂q∞ Ǩ~ü (ÉÏǨχ} P„Hõ=∞} ǨωõΩ¯Å∞) <≥·~°∞u
^Œ~åƒùOQÍÖ’x áêeHÍѨÙÅ∞ H“Å∞x #QÆ^Œ∞ ~°∂ѨOÖ’ K≥e¡OKåÅx _ç=∂O_»∞ KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ
q^•º#O^£KÕ „¿Ñi`«∞ÅÜ«∂º~°∞. (^è•#ºO ^èŒ~°Å∞ qѨs`«OQÍ ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl `«~°∞}OÖ’
ã¨Ç¨Ï[OQÍ _»|∞ƒ ~°∂ѨOÖ’ H“Å∞ K≥e¡OK«_®xH˜ W+ì̈Ѩ_»`å_»∞) kQÆ∞= ‰õΩÖÏÖˇ·# Ü«∂^Œ=,
`≥bÅ #∞O_ç <≥~Úº, #∂<≥Å∞ x~°ùƒO^èŒOQÍ ~å|@ì_»O [~°∞QÆ∞`«∞O^Œx Ô~·`«∞Å∞ <å~åOQ∑
Ñ≤\ ˜+¨<£Ö’ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. L^Œº=∞O H˘xfl Ѩiq∞`«∞ÅÖ’ âßOuÜ«Ú`«OQÍ ™êyOk. 1920
[#=iÖ’ ã¨OѨ#fl H“Å∞^•~°∞ʼnõΩ H˘xfl ~å~ÚfÅ∞ ~ÚzÛ Ñ¨iã≤÷ux h~°∞ QÍ~åÛ~°∞. 1920
ã¨O=`«û~åO`«OÖ’ q^•º<å^è£ ZxflHõÅ ~å[H©Ü«∂Å∞ "≥·Ñ¨Ù =∞~°ÅÛ|_®¤~°∞. (L`«Î~° ^Œ~åƒùOQÍ,
L`«~Î ° ÉèÏQÆÅ∂Ê~üÖ’ S^Œ∞QÆ∞~°∞ H˜™ê<£ JÉèºí ~°∞Å÷ ∞ [g∞O^•s JÉèºí ~°∞Å÷ ‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ áÈ\©KãÕ ≤
QÔ eKå~°∞. ã¨O=`«û~åO`åxH˜ L^Œº=∞O ã¨^∞Œ =Ì ∞}˜yOk. (Ô~`· ∞« ʼnõΩ) =∞^Œ`ú ∞« H˘~°‰Ωõ q^•º#O^£
KÕã≤# q[˝Ñ¨ÙÎefl =∂\˜=∂\˜H˜ „`Àã≤ѨÙzÛ cǨ~ü HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞Hõ`«fiO ^Œ~åƒùOQÍ ~å*ÏH˜
KåÖÏ ã¨Ç¨Ü«∞O KÕã≤Ok. ^Œ~åƒùOQÍ H“Å∞ Ô~·`«∞Å ã¨=∞㨺ÅÃÑ· qKå~°} [~°Ñ¨=Åã≤#kQÍ
KÕã≤# q[˝Ñ≤Îx QÆ∂_» ~å*ËO„^Œ„Ѩ™ê^£ XuÎ_ç "Õ∞~°‰õΩ J@ÔHH˜¯OzOk. (ÉèÏ=~å Ѷ¨∞@# `«~åfi`«
HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ Ǩϙê<£ W=∂O, =∞[ǨÏ~°∞Öò ǨÏH±, ~å*ËO„^Œ„Ѩ™ê^£) cǨ~ü „ѨÉèí∞`«fi
~°ÇϨ 㨺 x"ÕkHõ „ѨHÍ~°O u~°›`ü _çq[<£Ö’x ÉèÏ~°fÜ«∞ [g∞O^•~°∞ÅÖ’ ÃÇÏK«ÛiHõ qã¨$`Î O« QÍ
"åºÑ≤OzOk. [g∞O^•s =~°æOÃÑ· KåÖÏ „Ѩ=∂^ŒHõ~°"≥∞ÿ# ^•_çQÍ ÉèÏqOz "å~°∞ he=∞O^Œ∞
`À@Å Ü«∞[=∂#∞Å`À KÕ`«∞Å∞ HõÅѨ_®xH˜ ã≤^ŒúѨ_®¤~°∞. [g∞O^•~°¡ „Ѩuxkè =~°æO HÍO„ÔQãπ
<åÜ«∞‰õΩ_»∞ Ǩϙê<£ W=∂"£∞`À q#flqOK«∞H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ áê\Ïfl =zÛOk.
Ü«Ú.Ñ≤.Ö’x J=^è£ „áêO`åxH˜ K≥Ok# „Ѩ`åÑπ Ѷ¨∞~ü, ~åÜü∞|ˆ~e, ã¨∞ÖÏÎ<£ ѨÓ~ü,
ÃѶ·*ÏÉÏ^£ lÖÏ¡ÅÖ’ 1920 -21 Ö’ Jaè=$kú K≥Ok#, Ô~·`«∞ L^Œº=∂xfl QÆ∞iOz W\©=Å
=∞l^£ ã≤kaú ,è HõÑÖ≤ ò‰Ωõ =∂~ü q=~°}Ï`«‡Hõ J^躌 Ü«∞#O KÕâß~°∞. J=^è£ `åÅ∂HÍ^•~°x¡ `«=∞"≥Ñ· Ù¨
uѨÊHÀ_®xH˜ „a\˜+¨μ"å~°∞ Ǩ~ü HÀ~°∞ì |@¡~ü (1920ÅÖ’ Ü«Ú.Ñ≤. ÖˇÑ≤ì<≥O\ò QÆ=~°fl~°∞)
^•fi~å KÕÜ«∞=Åã≤O^ŒO`å KÕâß~°∞. |@¡~ü ^•xx ™ê#∞Éèí∂u q^è•#O J<åfl~°∞. JO>Ë
`åÅ∂HÍ ^•~°¡‰õΩ H“Å∞^•~°¡x ^ÀK«∞HÀ=_®xH˜ HõeÊOK«|_ç# ѨÓiÎ ¿ãfiK«Ûù (P„QÍ „áêq#∞ûÖ’
=Ù#fl P„Hõ=∞} ǨωõΩ¯Å∞ J=^è£Ö’ ÖË=Ù) x~°O`«~°O ÃÑiˆQ Ô~q#∂º _ç=∂O_»∞x H“Å∞
JkèQÆq∞OK«=K«∞Û. (1921 -22Ö’ J=^è£Ö’ `«Åã¨i ÖÏO_£ Ô~q#∂º âßâ◊fi`« tã¨∞Î q^è•#O
=Ù#fl ɡOQÍÅ∞Ö’ HõO>ˇ 4Ô~@∞¡) H“Å∞H˜zÛ# HÍÅѨiq∞u 7 ã¨OIIÅ∞QÍ =ÙO_®Åx, H“Å∞
ÃÑOѨÙ^ŒÅ 6 1/4%H˜ q∞OK«~å^Œx ¿Ñ~˘¯#fl J=Ù^è£ H“Å∞K«@ìO 1886 PK«~°}Ö’
H“Å∞^•~°∞ʼnõΩ ~°H}Δõ HõeÊOK«Ö^Ë ∞Œ . H“Å∞ ѨÙ#~°∞^Œiú OK«∞HÀ"åÅO>Ë Éè∂í ™êfi=ÚÅ∞ #[~å<åÅ∞
(HÍ#∞HõÅ∞) HÀ~å~°∞ (H˘xfl ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ D #[~å<åÅ∞ H“Å∞ ÃÑ·HõO HõO>ˇ Z‰õΩ¯=) ÖËHõ
á⁄ÅO MÏm KÕã≤ "≥àÏ¡Å<åfl~°∞. ~Ô `· ∞« Å∞ ѨÅ∞ ~°HÍŠѨ#∞flÅ∞ K≥eO¡ K«=Åã≤ =zÛOk. Lz`«OQÍ
¿ã=Å∞ KÕÜ«∞=Åã≤=zÛOk. =~åækèѨ`åºxH˜ ‰õΩÅO ‰õÄ_® `À_»=_»O`À *Ï*ò=∞}˜ q^è•#O
|Å"≥∞ÿ# ^ÀÑ≤_ç ™ê^èŒ#=∞~ÚOk. ÃÑ· ‰õΩÖÏʼnõΩ K≥Ok# Éèí∂™êfi=ÚʼnõΩ, ã¨OѨ#fl Ô~·`«∞ʼnõΩ
172
„H˜Ok ‰õΩÖÏÅ"å~°∞ <≥~Úº, |@ìÅ∞, K≥ѨCÅ∞ ÖÏO\˜q Lz`«OQÍ ÖËHõ =∂Ô~¯@∞ ˆ~@∞ HõO>ˇ
`«‰Ωõ ¯=‰õΩ JO^Œ*Ü Ë ∂« e. ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl ^è~Œ Å° ∞ ™êO„Ѩ^•Ü«∞Hõ =ã¨∂à◊√§ ~Ô `· ∞« efl ‰õΩOQÆnâß~Ú.
Wq KåÅ=#fl@∞¡ Ü«Ú^Œú ã¨O=`«û~åÅÖ’ `åÅ∂HÍ^•~°∞¡ Ü«Ú^Œú K«O^•Å∞ =ã¨∂Å∞ KÕâß~°∞.
=∞#O ~ÚO`«‰õΩ =ÚO^Œ∞ QÆ=∞xOz# q^èŒOQÍ =∂Å"åº J#∞K«~°∞_»∞
WO„^Œ<å~åÜ«∞}ü kfi"ÕkKÕ 1918Ö’ H˜™ê<£ ã¨Éèí „áê~°OaèOK«|_çOk. „Ѩ^è•#OQÍ P„QÍ
„áêq#∞ûÅ∞ JÖÏ›ÉÏ^£ ǨϟO~°∂Å∞, HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩÅ K˘~°=`À 450 âßYÅ∞ U~åÊ@∞
KÕÜ«∞|_®¤~Ú. D L^Œº=∞O H“xûÖò |Ç≤Ï+¨¯~°} ã¨=∞㨺ÃÑ· 1920 Ö’ peáÈ~ÚOk. kfi"Õk
H˜™ê<£ F@¡#∞ L^•~°"å^Œ JÉèíº~°∞÷ʼnõΩ "Õ~ÚOKÕ „Ѩܫ∞`«flOÖ’ x=∞QÆfl=∞Ü«∂º_»∞. PÜ«∞#
J#∞K«~°∞_»∞ Q“s â◊OHõ~ü q∞„âß ã¨Ç¨Ü«∞ x~åHõ~°}Ö’ KÕi JѨC_Õ ~åÜü∞|ˆ~e „Ѩ`åѨѶ¨∞~ü
„áêO`«OÖ’ Pq~°ƒùqOz# „H˜Ok™ê÷~Ú Ô~·`åOQÆ L^Œº=∞O`À ã¨O|O^è•ÖË~°Ê~°K«∞H˘<åfl_»∞.
D L^Œº=∂xfl ~°≠OQÆ∂i ã≤OQ∑, ÉÏÉÏ ~åOK«O„^ŒÅ∞ ™ê÷Ñ≤OKå~°∞. ÉÏÉÏ~åOK«O„^Œ, Ô~·`«∞efl
ã¨OѶ∞¨ \˜`« Ѩ~K° _« ®xH˜ ~å=∂Ü«∞}Ïxfl ‰õΩÅ x<å^•xfl QÆ}hÜ«∞OQÍ LѨÜ∂≥ yOK«∞H˘<åfl_»∞.
"≥Ú^Œ\ ˜ H˜™ê<£ã¨Éèí „Ñ¨`åÑπѶ¨∞~üÖ’x '~°∂~ü— J<Õ „QÍ=∞O (`«∞Åã‘^•ã¨∞ „QÆO^äŒOÖ’ P ¿Ñ~°∞
„Ѩ™êÎqOK«|_çOk QÆ#∞Hõ)Ö’ x~°fiÇ≤ÏOK«|_çOk.
H˜™ê<£ã¨Éèí _ç=∂O_»∞¡ q∞`«"å^Œ ã¨fiÉèÏ=O QÆÅq
_ç=∂O_»∞¡ : Ѩ#∞flÅ, "≥\ ì̃KåHõi ~°^Œ∞Ì (™ê^è•~°}OQÍ `«yæOѨ٠ÉèË^ŒMÅ∞ Éèí∂=ÚÅ
™êQÆ∞ x~åHõ~°}, J}˜z"Õ`«‰õΩ áêÅÊ_Õ Éèí∂™êfi=Úefl ѨOKå~ÚfÅ ^•fi~å |Ç≤Ï+¨¯~°}.
^˘OQÆ`«#O P~ÀѨ}Ö’ ÉÏ|∂~åOK«O„^Œ JÔ~ã¨∞ì KÕÜ«∞|_ç#ѨC_»∞ 1920 ÃãÃÑìO|~°∞Ö’
x~°fiÇ≤ÏOK«|_ç# âßOuÜ«Ú`« ~Ô `· åOQÆ „Ѩ^~Œ ≈° # PÜ«∞##∞ q_»∞^ŒÅ KÕ~ÚOK«_O» `À L^Œº=∞O
ã¨Ê+¨ìOQÍ =ºHõÎ=∞~ÚOk. ÉÏ|∂ ~åOK«O„^Œ =O^ŒÖÏk =∞Ok Ô~·`«∞Å`À Hõeã≤, 1920
E<£ Ö ’ JÖÏ› É Ï^£ "≥ o ¡ Q“sâ◊ O Hõ ~ ü q∞„âß [=Ǩ Ï ~° Ö ÏÖò < ≥ „ Ǩ ˙ `À 㨠O |O^è • Å∞
U~°Ê~°K∞« H˘<åfl~°∞. <≥„Ǩ˙ ~Ô `· ∞« Å`À Hõeã≤ "≥∞eã≤ ѨxKÕã≤ "åi`À ã¨O|O^è•Å∞ ÃÑOK«∞H˘<åfl_»∞.
D JOâßefl q=~°OQÍ <≥„Ǩ˙ `«# ã‘fiÜ«∞ K«i„`«Ö’ á⁄O^Œ∞ѨiKå~°∞.
1920 JHÀì|~°∞ <å\˜H˜ <≥„Ǩ˙, q∞„âß, ~åOK«O„^ŒÅ J^èŒfi~°ºOÖ’ J=Ù^è£ H˜™ê<£
ã¨Éèí ™ê÷Ѩ# „Ѩ`åÑπѶ¨∞~ü, ~åÜ«∞|ˆ~e, ã¨∞ÖÏÎ<£Ñ¨Ó~ü, ÃѶ·*ÏÉÏ^£ÅÖ’ 330 âßYÅ x~å‡}O`À)
Ü«Ú.Ñ≤. H˜™ê<£ L^Œº=∞OÃÑ· QÍO^èÕÜ«∞ HÍO„ÔQãπ `«# JkèѨ`åºxfl ™êkèOKÕ kâ◊Ö’ =ÚO^Œ∞‰õΩ
™êyOk. HÍx Ô~·`«∞ ^Œ$+≤ìHÀ}O #∞O_ç K«∂¿ãΠѶ¨e`åÅ∞ JO`«\Ï XˆH ~°Hõ"≥∞ÿ# Pâß=ǨÏ
„ѨÜ≥∂[<åÅ∞ ™êkèOK«ÖË^Œ∞.
1921 -22 ã¨Ç¨Ü«∞ x~åHõ~°} - dÖÏѶ¨`ü
1921 -22 HÍÅO <å\˜ ã¨Ç¨Ü«∞ x~åHõ~°} L^Œº=∞O Ѩ@¡ ã¨iÜ≥ÿ∞# J=QÍǨÏ#
=¸_»∞ ™ê÷~ÚÖ’¡ qâı¡+¨} J=ã¨~°O. 1. QÍO^èÕÜ«∞ HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞Hõ`«fiOKÕ x~°‚~ÚOK«|_ç#

173
JdÅÉèÏ~°`« L^Œº=∞O Ü≥ÚHõ¯ ^Œâ◊Å∞ 2. qÅHõΔ}"≥∞ÿ# ™ê=∂lHõ „QÆ∂ѨÙÅ∞, =~åæÅ áê„`« 3.
„áêOfÜ«∞ ™ê÷xHõ =º`庙êÅ∞ g\˜Ö’ =¸_»=k KåÖÏ Pã¨HÎ̃Hõ~°"≥∞ÿ#k.
JdÅ ÉèÏ~°`« L^Œº=∞O
=i¯OQ∑ Hõq∞\˜ ÖËHõ ZSã≤ã≤ Ñ≤Å∞ѨÙÅ "Õ∞~°‰õΩ ã¨ÊO^Œ#Å∞ <åÅ∞QÆ∞ ^Œâ◊Å∞QÍ
QÆ∞iÎOK«=K«∞Û. 1921 [#=i #∞O_ç =∂iÛ =~°‰õΩ L^Œº=∞O ^Œ$+≤ì „Ñ¨Éèí∞`«fiO P^èŒfi~°ºO
Ö’x áê~î°âßÅÅ, HõàÏâßÅÅ #∞O_ç q^•º~°∞÷efl |Ü«∞\˜H˜ ~°Ñ≤ÊOK«_»O, ÖÏÜ«∞~°¡ „áêH©ìã¨∞
=∂xÊOK«_»O, K«~°MÏ "≥Ú^Œ\ ˜ "Õ∞^è•=ÙÅ HÍ~°º„Hõ=∞OQÍ LOk. q^•º~°∞÷Å∞ „QÍg∞}
q^•º=O`«∞Å∞, „QÍg∞} „Ѩ[Å`À =∞"Õ∞Hõ=∞=_®xH˜ Wk „ѨfHõQÍ =ÙOk. ã¨fi^Õj ѨO^ä•x
J#∞ã¨iOK«_®xH˜ JO^Œ~°∂ #∂Å∞ =_»HÍe. ÃÑ^ŒÌ Z`«∞Î# HõÅHõ`åÎ ÖÏǨϟ~°∞ÅÖ’ q^•º~°∞÷Å
ã¨"≥∞‡Å∞, ã≤.P~ü.^•ãπ, "≥∂fÖÏÖò <≥„Ǩ˙ ÖÏO\˜ ÖÏÜ«∞~°∞¡ „áêH©ìã¨∞ =∂x"ÕÜ«∞_»O ÖÏO\˜
K«~º° Å`À J@ìÇ¨ ã¨OQÍ „áê~°OÉè"í ∞≥ #ÿ `«~∞° "å`« Hˆ =ÅO "Õ∞^è•=ÙʼnõΩ Ñ¨iq∞`«"∞≥ #ÿ D L^Œº=∞O
`«fi~°Ö’ H©Δ}˜OKÕ ã¨∂K«#Å∞ HõxÊOK«_»O „áê~°OÉèí=∞~ÚOk.
âßã¨<ÀÅ¡OѶ¨∞#O KÕѨ>ËìO^Œ∞‰õΩ `«y#O`«QÍ ^Õâ◊O „Hõ=∞tHõΔ}ÏÜ«Ú`«OQÍ,
x~å‡}|^ŒúOQÍ, ѨiѨHõfi`« ™êkèOK«ÖË^Œx U„Ñ≤ÖòÖ’ ZSã≤ã≤ q[Ü«∞"å_» ã¨^Œã¨∞û x~åú~°}‰õΩ
=zÛOk. HÍ|\ì̃ E<£ 30 <å\˜H˜ uÅH± ã¨fi~å[ºxkèH˜ HÀ\˜~°∂áêÜ«∞Å∞ ¿ãHõiOK«_»OÃÑ·#,
HÍO„ÔQãπ ã¨Éèí∞ºÅ∞QÍ HÀ\˜=∞Okx #"≥∂^Œ∞ KÕ~ÚOK«_»OÃÑ·#, 20 ÅHõΔÅ∞ K«~°MÏÅ∞
„áê~°OaèOK«_»OÃÑ·# ˆHO„nHõiOKåÅx x~°‚~ÚOzOk. „H˜Ok ™ê÷~Ú XuÎ_»∞Å∞ Z‰õΩ¯=
HÍ=_»O`À EÖˇ· 28 -30 ÉÁOÉÏ~Ú ZSã≤ã≤ ã¨=∂"Õâ◊O q^Õj =„™êÎefl |Ç≤Ï+¨¯iOKåÅx,
#=O|~°∞Ö’ ~å#∞#fl "ÕÅ∞û Ü«Ú=~åA ã¨O^Œ~°≈##∞ |Ç≤Ï+¨¯iOKåÅ<Õ =∞iHÍãÎ̈ ã¨=∞~°jÅ
"≥Y· ix KÕÑ\¨ Oì˜ k. HÍx Ѩ#∞flÅ∞ K≥eO¡ K«‰Ωõ O_» ѨÓiΙê÷~Ú âßã¨<ÀÅ¡OѶ∞¨ # KÕÑ@ ¨ _ì O» =∞~°ÖÏ
"å~Ú^• "ÕÜ«∞|_çOk. QÍOnè =~°^ŒÖÏ =zÛ *ˇ·à◊¡#∞ xOáêÅx =ÅO\©~°¡‰õΩ Ñ≤Å∞ѨÙxKåÛ~°∞.
''Q˘éˇÅ] ∞, "Õ∞HõÅ∞ HõÉàË ÏÅÃÑ· `ÀÅ|_ç#@∞¡ "ÕÖÏk=∞Okx *ˇà· §◊ ‰õΩ `«~e° OK«|_»_O» `À =∞#‰õΩ
q[Ü«∞O Åaèã¨∞ÎOk—— J<åfl~°∞ QÍOnè. =ÅO\©~°¡ ^ŒàÏÅ x~å‡}ÏxH˜ J`«ºkèHõ „áê^è•#º`«
W=fi|_çOk. ÃÑ^ŒÌ ™ê÷~ÚÖ’ =ÅO\©~°¡ xÜ«∂=∞HõO, Ñ≤ÔH\˜OQÆ∞, "ÕÖÏk =∞Ok JÔ~ã¨∞ìʼnõΩ
ã≤^ŒúѨ_»_»O J<Õ =ӺǨÏOÖ’x „áê^è•#º`«x "≥·„™ê~Ú s_çOQÆ∞ QÆ∞iÎOKå~°∞.
''WѨÊ\˜ =~°‰õΩ "Õ∞^è•=ÙʼnõΩ q[˝Ñ≤Î KÕã¨∂Î =zÛ# QÍOnè ™ê^è•~°} „Ѩ[ʼnõΩ
KÕÜ∞« _»OÖ’ =zÛ# =∂~°∞Ê Ñ¨iã≤u÷ x =∂iÛ"ÕãO≤ k. HÍx nxÖ’ "Õ∞^è•=Ùefl, Pã≤Î áêã¨∞ÅÎ ∞#fl
ã¨OѨ#∞flefl =∞#‰õΩ ã¨xflÇ≤Ï`«∞Å∞QÍ KÕ¿ã ™ê#∞‰õÄÅ`« =ÙOk—— (Ãã„Hõ@s PѶπ ¿ã\ì òH˜ >ˇe„QÍO,
1921 JHÀì|~ü 15 s_çOQ∑ HõÅHõΔ<£û), "ÕÅ∞û Ü«Ú=~åA ~åHõ ã¨O^Œ~°ƒùOQÍ ^Õâ◊ "åºÑÎ̈OQÍ
#=O|~°∞ 17# ǨÏ~åÎà◊√§ [iQÍ~Ú. ÉÁOÉÏ~ÚÖ’ Ç≤ÏO™êÜ«Ú`« Ѷ¨∞~°¬}Å∞ [iQÍ~Ú.
ÉÁOÉÏ~ÚÖ’ Ç≤ÏO™êÜ«Ú`« Ѷ¨∞~°¬}Å∞ [iQÍ~Ú. 'ã¨fi~å[ºO #™êàÏxH˜ JO\˜O^Œ<åfl~°∞.
âßã¨<ÀÅ¡OѶ¨∞# ^Õâ◊"åºÑ¨ÎOQÍ QÍHõ |~ÀÌe `åÅ∂HÍH˜ Ѩiq∞`«O KÕÜ«∂Å<åfl~°∞. Zxfl
174
P@OHÍÖˇ^Œ∞Ô~·<å 1921 #=O|~°∞ 1922 Ѷ≤„|=i =∞^茺HÍÅO<å\˜ <åÅæ= ^Œâ◊Ö’x
Ѩi}Ï=∂Å∞ „ѨÉèí∞`åfixfl ^•^•Ñ¨Ù ™êyÅѨ_ÕÖÏ KÕâß~Ú.
#=O|~°∞Ö’ Jb ™È^Œ~°∞efl *ˇ·Å∞Ö’ x~°ƒOkèOK«_»=Ú Ñ¨@¡ P„QÆÇ≤ÏOz# Ǩτã¨`ü
"≥ÚǨh ÖÏO\˜ dÖÏѨ`ü <åÜ«∞‰õΩÅ∞ JÇ≤ÏO™ê Ñ≤_ç"å^•xfl q_»<å_ç ã¨OѨÓ~°‚ ã¨fi~å[ºO
H˘~°‰õΩ _ç=∂O_£ KÕÜ«∂Å<åfl~°∞.
L^•~°"å^Œ∞efl L^Œº=∂xH˜ ^Œ∂~°O KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ „ѨÉèí∞`«fiO ÃÑ^ŒÌ Z`«∞Î# JÔ~ã¨∞ìÅ∞,
ã¨=∂"ÕâßÅÃÑ· =ÅO\©~°∞ „QÆ∂ѨÙÖÃÑ· x¿+^è•Å`À ɡkiOѨÙʼnõΩ kyOk. ^Õâ◊O |Å"≥∞ÿ#
u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ JOK«∞# =Ù#fl@∞¡Ok.
Mˇ·nÅ#∞ q_»∞^ŒÅ KÕÜ«∞_»"Õ∞ QÍHõ, ~“O_£>Ë|∞Öò ã¨=∂"Õâ◊O [~°áêÅx, W\©=Å<Õ
J=∞Å∞ Ѩ~°z# ã¨O㨯~°}efl ѨÙ#ã¨g∞HõΔ KÕÜ«∂Åx s_çOQÆ∞ 1921 _çâ◊O|~ü =∂O>ËQÆ∞H˜
ѨOÑ≤# >ˇe„QÍOÖ’ HÀ~å_»∞. (>ˇe„QÍOÅ∞ 15,17,18) QÍOnè z=~°‰õΩ ÉÏ~À¤eÖ’ Ѩ#∞fl
K≥e¡OѨ٠x~åHõ~°}`À áê@∞ "åHõûÉèÏ, Ѩ„uHÍ¿ãfiK«ÛùÅÃÑ· 1922 Ѷ≤„|=i Ô~O_»= "å~°O
#∞O_ç „Ñ¨Kå~°O KÕѨ\ÏìÅx x~°‚~ÚOKå~°∞. HÍx ÉÏ~À¤eÖ’x HÍ~°º„Hõ=∂Å`Àáê@∞ ^Õâ◊
"åºÑ¨ÎOQÍ QÆÅ "≥Ú`«ÎO L^Œº=∞O QÍOnè Ѩ@∞ì Ѩ@ì_»O`À XHõ¯™êiQÍ Ñ¶≤„|=i 11 #
q~°q∞OK«|_çOk. 1922 Ѷ≤„|=i 5# L`«Î~°„Ѩ^ÕâòÖ’x QÀ~°MòѨÓ~ü lÖÏ¡ KÒsKÒ~å =^ŒÌ
P„QÆÇ≤ÏOz# Ô~·`«∞Å∞ 22 =∞Ok áÈbã¨∞efl ã¨r= ^ŒÇ¨Ï#O KÕâß~°#fl "å~°Î "≥Å∞=_»@O`À
QÍOnè D x~°‚Ü«∂xfl fã¨∞‰õΩ<åfl~°∞.
™ê=∂lHõ á⁄OkHõ
ã¨Ç¨ Ü«∞ x~åHõ~}° „ѨÉÏè "åxH˜ ã¨O|OkèOz ÅÉèºí "≥∞#ÿ ã¨=∂Kå~°O qq^èŒ ™ê=∂lHõ
„QÆ∂ѨÙÅ ã¨ÊO^Œ#Ö’x "≥·q^蕺xfl `≥eÜ«∞*Ëã¨∞ÎOk. L#fl`« =∞^茺`«~°QÆuH˜ K≥Ok# "å~°∞
™êfi~°ú `åºQÍxÔH· KÕã≤# q[˝Ñ≤Î [Ü«∞„Ѩ^ŒO HÍÖË^Œ∞. "≥Ú`«ÎO 5186 a~°∞^Œ∞ʼnõΩ QÍ#∞ 24
=∂„`«"Õ∞ `«ºlOK«|_®¤~Ú. 1921 =∂iÛ <å\˜H˜ 180 =∞Ok ÖÏÜ«∞~°∞¡ =∂„`«"Õ∞ „áêH©ìã¨∞
=∂<Õâß~°∞. 1920 #=O|~°∞ ZxflHõÅÖ’ áÈeOQÆ∞ KåÅ `«‰õΩ¯=QÍ [iyOk. ÉÁOÉÏ~ÚÖ’
8 âß`åxH˜ ÖÏǨϟ~°∞Ö’ 5 âß`åxH˜ `«yæOk. 637 ã‘@¡‰õΩQÍ 6 ã‘@¡Ö’ =∂„`«"Õ∞ JÉèíº~°∞÷Å∞
q~°q∞OK«∞H˘<åfl~°∞. H“xûÖò ѨxH˜ JO`«~åÜ«∞O HõÅQÆÖË^Œ∞. q^•ºÑ¨~°"≥∞ÿ# |Ç≤Ï+¨¯~°} -
„Ѩ`ÕºH˜Oz ɡOQÍÅ∞Ö’ H˘O`« „ѨÉèÏ=O K«∂Ñ≤Ok. 1921 U„Ñ≤Öò =~°‰õΩ „Ѩu<≥Å 20
=∞Ok „Ѩ^è•<Àáê^蕺ܫÚÅ∞ ÖËHõ Láê^蕺ܫÚÅ∞ ~år<å=∂Å∞ KÕâß~°∞. „ѨÉèí∞`«fi, Z~Ú_≥_£
áê~î°âßÖÖ’¡x 1,03,107 =∞Ok q^•º~°∞÷Å`À 11,157 =∞Ok |Ü«∞\˜H˜ =KåÛ~°∞.
ã¨Ç¨Ü«∞x~åHõ~°}, dÖÏѶ¨`ü L^Œº=∂Å∞ K«i„`«ÔH· WO\˜e*ˇ<£û JkèHÍi (ÉÏOáÈ~ü¤ ¿Ñl
103) ¿ãHõiOz# q=~åÅ∞ |Ç≤Ï+¨¯~°} „ѨÉÏè =O HÍÖËrÅÃÑ· QÆ}hÜ«∞OQÍ LO^Œx, „áê^äqŒ ∞Hõ
q^ŒºÃÑ· JO`«QÍ ÖË^Œx ã¨Ê+ì̈O KÕã¨∞Î<åfl~Ú.
175
 q^•º~°∞Å÷ ã¨OYº
P~üì û HÍÖËrÅ∞ ÃãOHõ_»s ã¨∂¯Öòû „ÃÑ·=∞s ã¨∂¯Öòû
1919-20 52,482 1,281,810 6,133,521
1921-22 45,933 1,239,524 6,310,451
(ÉÏOá¶È~ü¤, ¿Ñl.103)
QÆ}hÜ«∞"≥∞ÿ# ã¨OYºÖ’ *ÏfÜ«∞ áê~î°âßÅÅ∞ HõàÏâßÅÅ∞ (*Ïq∞Ü«∂ q∞e¡Ü«∞
W™ê¡q∞Ü«∂ JbѶ¨∞~üÖ’, P `«~°∞"å`« _èçb¡H˜ =∂~°Û|_çOk. |<å~°ãπÖ’ HÍj q^•ºÑ‘~îü,
QÆ∞[~å`ü q^•ºÑ‘~îü ÖÏO\˜q) ™ê÷Ñ≤OK«|_®¤~Ú. cǨ~ü, Xi™êûÅÖ’ 442, ɡOQÍÖòÖ’
190, ÉÁOÉÏ~ÚÖ’ 189, Ü«Ú.Ñ≤.Ö’137 ™ê÷Ñ≤OK«|_®¤~Ú. ã¨fi~å[ºO ã¨O=`«û~°HÍÅOÖ’
~åHõáÈ=_»O, _ç„wʼnõΩ L^ÀºQÍʼnõΩ QÆÅ ã¨O|O^èŒO HÍ~°}OQÍ *ÏfÜ«∞ q^•º ã¨Oã¨÷ÅÖ’
J`«ºkèHOõ H˘kÌHÍÅO =∂„`«"∞Õ Ñ¨xKÕÜ∞« QÆeQÍ~Ú. H˘xfl =∂„`«"∞Õ qÅ∞"≥#· *ÏfÜ«∞"å^•xH˜
„ѨfHõÅ∞QÍ xeKå~Ú.
Pi÷Hõ |Ç≤Ï+¨¯~°} 1905 -08 HÍÅO <å\˜ HõO>ˇ Z‰õΩ¯= [Ü«∞„Ѩ^Œ=∞~ÚOk.
1920 -21 Ö’ 102 HÀ@¡ ~°∂áêÜ«∞Å∞QÍ L#fl q^Õj =„ãÎ̈ kQÆ∞=∞`«∞Å qÅ∞= 1921 -
22 <å\˜H˜ 57 HÀ@¡H˜ Ѩ_çáÈ~ÚOk. „a\˜+¨μ =„™êÎÅ∞ 1920 -21 Ö’ 1292 q∞eÜ«∞#¡
QÆ*ÏÅ∞ kQÆ∞=∞u HÍQÍ 1921 -22 #‰õΩ 955 q∞eÜ«∞#¡ QÆ*ÏʼnõΩ Ñ¨_áç È~ÚOk. xiú+Hì¨ ÍÅO
=~°‰Ωõ |\ìÅ H˘~°‰Ωõ P~°~¤ ∞° ¡ ѨOÑ≤OK«=∞x =~°‰Î Ωõ Å∞ „Ѩu[˝ KÕâß~°∞. 1921 Ö’ *ÏfÜ«∞"å^ŒO
"å}˜[º ã¨fiÅÊHÍeHõ „ѨÜ∂≥ [<åʼnõΩ J#∞QÆ∞}OQÍ LOk. 1921 z=iH˜ ~°∂áê~Ú Ããiì O¡ QÆ∞
=∂~°HÑõ Ù¨ x+¨ÊuÎ 2 +≤eO¡ QÆ∞Å #∞O_ç +≤eO¡ QÆ∞ 4 ÃÑhflʼnõΩ Ñ¨_áç È~ÚOk. „a\˜+μ¨ =ã¨∞=Î ÙʼnõΩ
=ÚO^Œ∞QÍ ‰õΩ^Œ∞~°∞Û‰õΩ#fl HÍO„\ωõΩì HõO>ˇ Z‰õΩ¯= K≥e¡OK«=Åã≤OkQÍ ÉèÏ~°fÜ«∞ =~°Î‰õΩefl
HÀ~°_»O [iyOk. K«~°MÏѨ@¡ áêi„âßq∞Hõ „Ѩu‰õÄÅ`« `«yæOK«|_®Åx QÍOnè Ü«∞OQ∑
WO_çÜ«∂Ö’ ѨÅ∞ "庙êÅ∞ ~åâß_»∞. „Ѩã¨∞Î`«O `«# L^Œº=∞O q∞Å∞¡Å ^•fi~å ^•~°O, |@ì
L`«ÊuÎH˜ ã¨Ç¨ÏHõiOKåÅx HÀ~°∞`«∞O^Œ<åfl~°∞. (Ü«∞OQ∑ WO_çÜ«∂ 1921 [#=i 19) J^Õ
"åºã¨OÖ’ QÍOnèH˜ „Ѩã¨∞Î`«O Ü«∂O„fHõ~°} Ѩ^äŒHÍÅ∞ ÖË=x „ѨHõ\ ˜OzOk.
HÍO„ÔQãπ x^èŒ∞Å q+¨Ü«∞OÖ’ QÆ}hÜ«∞"≥∞ÿ# =∂~°∞Êx fã¨∞H˘x ~å=_»OÖ’
"åºáê~°ã¨∞÷Å =∞^Œú`«∞ x~°‚Ü«∂`«‡Hõ"≥∞ÿ#k. 1920 Ö’ ZSã≤ã≤=^ŒÌ ~°∞. 43000 xÅfi =∂„`«"Õ∞
LOk. 1921 -23 HÍÅOÖ’ ~°∞.130 ÅHõΔÅ =ã¨∂Å∞ KÕÜ«∞QÆeyOk. uÅH± ã¨fi~å[ºxkè
~°∞. HÀ\˜Ö’ 37/1/2 ÅHõΔÅ∞ ÉÁOÉÏ~Ú #QÆ~°O #∞OKÕ =KåÛ~Ú.
"åºáê~° =~åæÅ∞ ã¨Ç¨Ü«∞ x~åHõ~°}‰õΩ =∞^Œú`«∞ W™êÎÜ«∞x „a\˜+¨μ "åiH˜ QÆÅ
PO^Àà◊#: ÉèÏ~°`«^Õâ◊ Ѩi„â◊=∞ʼnõΩ ã¨∞OHÍÅ ~°HõΔ} ã¨=∞㨺x K«iÛOKÕO^Œ∞‰õΩ 1921
JHÀì|~°∞Ö’ ÉèÏ~°`« „Ѩux^èŒ∞Å`À Pi÷Hõ Hõq∞+¨<£ U~åÊ@∞KÕÜ«∞_»O |Ǩïâ◊ HÍ~°}"≥∞ÿ
176
LO_»=K«∞Û. HÍx ÃÑ^ŒÌ "åºáê~°∞ÅÖ’x QÆ}hÜ«∞"≥∞ÿ# ÉèÏQÆO WOHÍ „Ѩu‰õÄÅOQÍ LOk.
ѨÙ~°∞ëÈ`«Î=∞ ~îå‰õÄ~ü^•ãπ, [g∞fl^•ãπ, ^•fi~°HÍ^•ãπ, H˘"år˚ [ǨÏ+‘~ü, Ѷ≤~À*òÃ+`åfl,
Ãã`«Öò"å~üÅ∞ 1920 Ö’ ã¨Ç¨Ü«∞ x~åHõ~°} =ºuˆ~Hõ ã¨OѶ¨∂xfl ™ê÷Ñ≤OKå~°∞. *ÏfÜ«∞"å^Œ
ã¨fi^Õj L^Œº=∞O =„ãÎ̈ Ѩi„â◊=∞‰õΩ ã¨Ç¨Ü«∞Ѩ_çOk. (1921 JHÀì|~°∞Ö’ HÍ@<£q∞Å∞¡ ¿+~°¡
^èŒ~°Å∞ 275, 1913 Ö’ 100QÍ fã¨∞‰õΩO>Ë ™ê^è•~°} ¿+~°¡ qÅ∞= ã¨QÆ@∞ =∂„`«"Õ∞ 248).
|Ǩïâß HÍi‡‰õΩÅ PO^Àà◊#Å∞ áêi„âßq∞Hõ"Õ`«Îefl HõÅ=~°Ñ¨~°z LO\Ï~Ú. HõÅHõ`åÎÖ’x
„a\˜+¨μ "åºáê~° Ѩ„uHõ 'P~åæ<£— D JOâßxfl 1922 EÖˇ· 13# ã¨Ê+ì̈OQÍ K≥Ñ≤ÊOk.
*ÏfÜ«∞"å^Œ ~å[H©Ü«∂Å∞ q∞Å∞¡ Ü«∞[=∂#∞ŠѨÅ∞‰õΩ|_çx "åi =ã¨∞Î=ÙÅ J=∞‡HÍefl
ÃÑOzOk. HÍx HÍi‡‰õΩÅ JâßOux ÃÑOzOk. (ã¨=º™êz Éèí\ÏìKås˚— #∂Å∞ q∞Å∞¡Å∞
#∂Å∞ =_ç̂H K«„HÍÅ∞, ã¨fi^Õj =∞iÜ«Ú ÉèÏ~°`«ÃÑ@∞ì|_ç^•s =~°æO 1920 -22— ZHõ<åq∞H±
JO_£ á⁄e\˜HõÖò gH©¡ 1976 #=O|~°∞ 26)
HÍi‡Hõ JâßOu 1921 ã¨O=`«û~°=∞O`å H˘#™êyOk. 396 ã¨"≥∞‡Å∞ [iQÍ~Ú.
600,351 =∞Ok HÍi‡‰õΩÅ∞ áêÖÁæ<åfl~°∞. 6,994,426 Ѩxk<åÅ #+ì̈O [iyOk. 1920
ã¨O=`«û~°O =∞^茺 HÍÖÏxH˜ Ü«Ú^•ú#O`«~° "åºáê~° q[$OÉèí} `«~°∞"å`« HõÅHõ`åÎ E\ò
Ѩi„â◊=∞Ö’ =∂O^ŒºO U~°Ê_çOk. q∞Å∞¡ Ü«∞[=∂#∞Å∞ "å~åxH˜ 4 ~ÀAŠѨxk<åÅ`À
L`«ÊuÎx `«yæOK« Ü«∞uflOKå~°∞. HÍi‡‰õΩÅ áÈ~å\ÏʼnõΩ kQÍ~°∞. 1921 Ö’ ɡOQÍÖò E\ò
q∞Å∞¡ÅÖ’ 137 ã¨"≥∞‡Å∞ [iQÍ~Ú. 186,479 =∞Ok HÍi‡‰õΩÅ∞ áêÖÁæ<åfl~°∞. ™êfiq∞
qâßfi#O^£, ™êfiq∞^Œ~°≈<å#O^£Å∞ Ü«¸~°Ñ¨Ù PkèѨ`«ºOÖ’ áÈ~å_»∞`«∞#fl ÉèÏ~°fÜ«∞ QÆ#∞Å,
Ü«∞[=∂#∞Å ã¨Ç¨Ü«∞O`À ~å}˜QÆO*ò, ~°≠iÜ«∂, ÉÁQÆ∞æ QÆx HÍi‡‰õΩefl x~å‡}|^ŒúO KÕÜ«∞
Ü«∞uflOKå~°∞. 1921 _çâ◊O|~ü ZS\˜Ü«Úã≤ ~°≠iÜ«∂ ã¨^Œã¨∞ûÖ’ HÍi‡‰õΩÅ ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO
QÆ}hÜ«∞OQÍ LOk. 1922 #∞O_ç H˘xfl ã¨O=`«û~åÅáê@∞ HÍi‡‰õΩÅ∞ ZS\˜Ü«Úã≤
ã¨^Œã¨∞ûÅÖ’ áêÖÁæ#ÖË^Œ∞. ã¨"≥∞‡ÅÖ’ „áêOfÜ«∞ HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ - „Ѩ`ÕºH˜Oz ɡOQÍÖò,
=∞„^•ã¨∞Å`À KåÖÏ ÉÏQÍ Ñ¨xKÕâß~°∞. HÍx ã¨"≥∞‡Å Ѩ@¡ QÍOkè "≥·Yi KåÖÏ ã¨Ê+ì̈OQÍ
LOk. 'JÇ≤ÏO™êÜ«∞`« ã¨Ç¨Ü«∞ x~åHõ~°}Ö’ ã¨"≥∞‡Å‰õΩ ™ê÷#O ÖË^Œ∞. (ã¨"≥∞‡Å∞. Ü«∞OQ∑
WO_çÜ«∂ 1921 Ѷ≤„|=i 16)—— ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ ~å[H©Ü«∞ ã¨"≥∞‡efl =∞#O HÀ~°∞H˘#O.
J~åK«Hõ"≥∞ÿ# â◊‰õΩÎÅÃÑ· =∞#O J^Œ∞Ѩ٠™êkèOKåe. =∞#O ÃÑ@∞ì|_çx, ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞efl
^èŒfiOã¨O KÕÜ«∂Åx HÀ~°∞H˘#O. ÃÑ@∞ì|_çx g∞Hõ#∞QÆ∞}OQÍ =∞zÛHõ KÕã¨∞HÀ"åÅx
HÀ~°∞‰õΩO\ÏO. ™ê#∞Éèí∂u, ã¨"≥∞‡Å#∞ „áÈ`«ûÇ≤ÏOK«@O `«Ñ¨Ê=Ù`«∞Ok.—— (J™êûO QÆ∞}áê~î°O,
Ü«∞OQ∑ WO_çÜ«∂ 1921 E<£ 15).
Ô~·`«∞H˜ QÍOnè Ãã·^•úOuHõOQÍ „áê^è•#º`« WKåÛ~°∞. ~å@flO, KÕ<Õ`« (K«~°MÏ, Mˇ·n)Å
^•fi~å Pi÷HÍaè=$kú, ѨOKå~ÚfÅ∞ ÖË^• =∞^躌 =iÎ`fi« O <≥i¿Ñ HÀ~°∞Åì ∞, *ÏfÜ«∞ áê~îâ° ßÅÅ∞,
Ç≤ÏO^Œ∂- =Úã≤¡O SHõº`« H˘~°‰õΩ, =∞^ŒºO, Jã¨Ê $â◊º`«‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ „ѨKå~°O -„QÍ=∞
ѨÙ#ifl~å‡}ÏxH˜ QÍOnè ~°∂á⁄OkOz# HÍ~°º„Hõ=∞O. cǨ~°∞, Xi™êûÅÖ’ ѨOKå~ÚfÅ∞
KåÖÏ „Ѩ*Ï^Œ~°} á⁄O^•~Ú. 1921 Ѷ≤„|=i U„Ñ≤Öò =∞^茺 HÍÅOÖ’ ɡOQÍÅ∞Ö’ 866
177
`«QÆ=ÙÅ∞ Ѩi+¨¯iOKÕ HÀ~°∞ìÅ∞ ™ê÷Ñ≤OK«|_®¤~Ú. 1921 PQÆ+¨μìÖ’ Jq J`«∞º#fl`« ^Œâ◊Ö’
L#flѨC_»∞ Jq „ѨÉèí∞`«fi HÀ~°∞ìÅ HõO>Ë Z‰õΩ¯=QÍ L<åfl~Ú. (ɡOQÍÅ∞Ö’ ã¨Ç¨Ü«∞ x~åHõ~°}
K«i„`« -ɡOQÍÖò „ѨÉèí∞`«fiO, á⁄e\˜HõÖò HÍxÊù_≥x¬Ü«∞Öò 395/1924)
=∞^Œºáê# =ºuˆ~Hõ L^Œº=∞O KåÖÏ [Ü«∞„Ѩ^Œ=∞~ÚOk. JO^Œ∞Ö’ „H˜Ok
‰õΩÖÏÅ"å~°∞ ã¨O㨯 $fHõ~°} ^•fi~å ™ê=∂lHõOQÍ Z^Œ∞QÆ∞^ŒÅ ™êkèOK«_®xH˜ QÆÅ J=HÍâ◊O
XHõ HÍ~°}O HÍ=K«∞Û. ZÔH· ûA P^•Ü«∞O 1921 -22 Ö’ ѨO*Ï|∞Ö’ 33 ÅHõΔÅ∞ `«yæOk.
ZÔH· ûA P^•Ü«∞O `«~°∞QÆ∞^ŒÅ HÍ~°}OQÍ =∞„^•ã¨∞Ö’ 65 ÅHõΔÅ Ö’@∞ |_≥˚\ò
~°∂á⁄OkOѨ|_çOk. K«~°MÏ „ѨKå~° „ѨÉèÏ=O `≥eÜ«∞*Ë¿ã ã¨Ê+ì̈"≥∞ÿ# QÆ}ÏOHõ ã¨=∂Kå~°O
ÅÉèíºO HÍÖË^Œ∞. HÍx 1920 -1923 HÍÅOÖ’ KÕ<Õ`« |@ìÅ L`«ÊuÎ ÉÏQÍ ÃÑiyOk.
dÖÏѨ`ü "≥∞„ÿ u `å`å¯eHõOQÍ S#ѨÊ\˜H˜ Ç≤ÏO^Œ∂ -=Úã≤O¡ Å =∞^躌 |Å"≥∞#ÿ SHõº`« <≥ÅH˘#flk.
Jã¨Ê $â◊º x"å~°}Ö’ ™êkèOz# Jaè=$kú JO`«QÍ ÖË^Œ∞. HÍx QÍOnè "≥Ú@ì"≥Ú^Œ\ ˜™êiQÍ
D ã¨=∞㨺x *ÏfÜ«∞ ~å[H©Ü«∂ÅÖ’ „Ѩ=ÚY"≥∞ÿ#kQÍ =ÚO^Œ∞‰õΩ fã¨∞H˘x ~åQÆeQÍ_»∞.
`«# ã¨fiO`« QÆ∞[~å`üÖ’ ‰õÄ_® JO`«ºAefl _çÉÏ~ü KÕ¿ã q^•ºã¨Oã¨e÷ fl *ÏfÜ«∞ áê~îâ° ßÅÅ∞QÍ
QÆ∞iÎOK«~å^Œ<Õ x~°Ü‚ ∞« O 1920 z=~°Ö’ ^•^•Ñ¨Ù ã¨OHΔÀÉèÏxfl ã¨$+≤Oì zOk. (Ü«∞OQ∑ WO_çÜ∂«
1920 #=O|~°∞ 24) XHõ ã¨O=`«û~°O `«~∞° "å`« ÉÏ~“¤e „QÍ=∞OÖ’ QÍOnè H˘~°‰Ωõ xsH˜ãΔ ∞¨ #Î fl
Jã¨Ê $â◊√ºefl J„QÆ=~å‚Å "å~°∞ JÅ¡O`« ^Œ∂~°OÖ’ xÅɡ\Ïì~°∞. JÖÏ KÕã≤#O^Œ∞‰õΩ J„QÆ
=~å‚Å"åix HõàϺ}ü r "≥∞ǨÏ`å =∞O^ŒeOKå~°∞. (Hõ$+¨^‚ •ãπ, =∞Ǩ`å‡QÍOnè`À U_»∞ <≥ÅÅ∞.
Ô~O_»= ÉèÏQÆO ¿Ñl. 37)
ã¨=∞㨺efl q∞o`«O KÕÜ∞« _»O ÖËHõ =~°æ qÉè[í #efl ã¨=∂^è•# Ѩ~K° _« O» ÃÑ· QÍO^èÜÕ ∞«
q^è•#O Z‰õΩ¯= „â◊^úŒ K«∂Ñ≤Ok. 1921 „áê~°OÉèOí Ö’ Ü«Ú.Ñ≤.Ö’ [iy# =º=™êÜ«∞ Ѷ∞¨ ~°¬}Å
`«~åfi`« QÍOnè ÃѶ·*ÏÉÏ^£Ö’ LѨ#ºã≤ã¨∂Î Éèí∂™êfi=ÚÅ∞ H“Å∞^•~°¡ =∞^茺 qÉèË^•Å∞ ã¨$+≤ìOKÕ
„ѨÜ∞« `åflefl xOkOKå~°∞. JO^Œ~∂° Jxfl â◊‰Ωõ ÅÎ ∞ ‰õÄ_»Q@Æ ∞ìH˘x ÃÑ^ŒÌ [g∞O^•Ô~#· „ѨÉ∞íè `åfixH˜
=ºuˆ~HõOQÍ áÈ~å_®e QÆ#∞Hõ, H“Å∞^•~°∞Å∞ Ô~·`«∞ÅÃÑ· áÈ~å_»@O HõO>ˇ ÉÏ^èŒefl ÉèíiOK«_»O
=∞Oz^Œx ã¨ÅǨ WKåÛ~°∞. XHõ <≥Å `«~°∞"å`« H˜™ê<£ <åÜ«∞‰õΩefl JÔ~ã¨∞ì KÕ¿ãÎ JÅ[_»∞Å∞
[~°∞QÆ∞`åÜ«∞x TÇ≤ÏOz# QÍOkè Ô~·`«∞ʼnõΩ ~ÚÖÏ J^ÕtOKå~°∞.—— =∞#O „ѨÉèí∞`åfixH˜
Ѩ#∞flÅ∞ Éè∂í ™êfiq∞H˜ H“Å∞ K≥eO¡ K«‰Ωõ O_® PÑ≤"Ü
Õ ∞« ÖËHáõ È=K«∞Û... [g∞O^•~°∞efl ¿ãflÇ≤Ï`«∞Å∞QÍ
=∂~°∞ÛH˘#_»O ÅHõΔ ºO - J<Õ J=QÍǨÏ# =∞#‰õΩ LO_®e. (Ü«∞OQ∑ WO_çÜ«∂ 1921
=∂iÛ 9)
á„ êOfÜ«∞ =º`庙êÅ∞
ã¨Ç¨ Ü«∞ x~åHõ~}° Ü≥ÚHõ¯ =º`庙êʼnõΩ, "≥q· ^蕺Å#∞ „áêOfÜ«∞ ™ê÷xHõ J^躌 Ü«∞<åÅ
^•fi~å J~°÷O KÕã¨∞HÀQÆÅ∞QÆ∞`å=Ú. JO^Œ∞‰õΩ W\©=e Ѩiâ’^èŒ#Å∞ `À_»Ê_»`å~Ú.
1921 [#=iÖ’ Å[Ѩu~åÜü∞KÕ „¿Ñi`«∞Öˇ·# ÖÏǨϟ~ü q^•º~°∞÷Å∞ `«~°QÆ`«∞efl

178
|Ç≤Ï+¨¯iOK«_»O`À ѨO*Ï|∞Ö’ ã¨Ç¨Ü«∞ x~åHõ~°} [Ü«∞„Ѩ^ŒOQÍ „áê~°OÉèí=∞~ÚOk. HÍx
1919 U„Ñ≤ÖòÖ’ =ÖˇQÍHõ L^Œº=∞O #QÆ~åÅÖ’ |ÅÇ‘Ï#OQÍ LOk. JO^Œ∞‰õΩ HÍ~°}O
qK«HõΔ}Ï ~°Ç≤Ï`«"≥∞ÿ# „a\˜+¨μ J}˜z"Õ`«Å *Ï˝Ñ¨HÍÅ∞ ~ÚOHÍ „Ѩ[Å =∞#ã¨∞ûÖ’¡ "≥∞^ŒÖÏ_»∞
`«∞O_»_»O HÍ=K«∞Û. `˘Å∞`« =∞`« ã¨O㨯~°} L^Œº=∞OQÍ „áê~°OÉèí"≥∞ÿ# â◊HÎ̃=O`«"≥∞ÿ# JHÍb
u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ã≤‰õΩ¯Å∞ JkèHõOQÍ =Ù#fl =∞^茺 ѨO*Ï|∞ „QÍg∞} „áêO`åefl ‰õΩkÑ≤"Õã≤Ok.
JHÍb L^Œº=∞O H˘O`«HÍÅO áê@∞ ã¨Ç¨Ü«∞ x~åHõ~°}`À ^•^•Ñ¨Ù =∞"Õ∞Hõ=∞~ÚOk.
QÆ∞~°∞^•fi~åÅÃÑ· Jqhu "≥ÚǨÏO`åʼnõΩ QÆÅ J^Œ∞ѨÙx `å=Ú ™êkèOKÕO^Œ∞‰õΩ JHÍbÅ∞
áÈ\Ï¡_∞» `«∞<åfl~°∞. "≥ÚǨÏO`åÅ∞ „a\˜+π JkèHÍ~°∞Å∞ Ѩ~㰠ʨ ~° „ѨÜ∂≥ [#Hõ~"° ∞≥ #ÿ ã¨O|O^è•Å∞
Hõey =Ù<åfl~°∞. J=∞$`üã¨~ü ã¨fi~°‚ ^Õ"åÅÜ«∂xH˜ „ѨÉèí∞`«fiOKÕ "Õ∞<Õ[~°∞QÍ xÜ«∞q∞OѨ|_ç#
J=∂~üãO≤ Q∑ [#~°Öò _»Ü∞« º~üx 'Q“~°= ã≤‰Ωõ ¯—QÍ =∂~°=Åã≤OkQÍ PǨfixOKå_»∞. xHõÖûË Ü«∞<£
™êÃÇÏÉò (1857Ö’ _èçb¡ H˜~å`«‰õΩ_»∞ xHõÅû<£) 'ã≤‰õΩ¯ JÜ«∂º_»∞—. 1921 Ѷ≤„|=i 20
<å<å¯<å qëê^Œ Ѷ¨∞@# `«~°∞"å`« L„kHõ`«ÎÅ∞ ÃÑiQÍ~Ú. JHõ¯_» 100 =∞Ok JHÍbÅ∞
=∞ǨÏO`üKÕ TK«HÀ`« HÀÜ«∞|_®¤~°∞. ÖÏǨϟ~ü _çq[#Öò Hõq∞+¨#~ü „¿Ñ~°}`À, J`«_ç
ã¨Ç¨HÍ~°O`À D Ѷ¨∞@# [iyO^Œx ã≤‰õΩ¯Å∞ J#∞=∂xOKå~°∞. 1921 #=O|~°∞Ö’
„a\˜+π"å~°∞ ã¨fi~°‚^Õ"åÅÜ«∞O xkè `åàÏÅ∞ ~ÚKÕÛO^Œ∞‰õΩ x~åHõiOK«_»O „Ѩ`ÕºHõ Ѷ¨∞~°¬}‰õΩ
^•i fã≤Ok. ã≤‰õΩ¯Å∞ =¸‰õΩ=∞‡_ç JÔ~ã¨∞ìʼnõΩ ã≤^ŒúѨ_®¤~°∞. JѨC_»∞ ã¨Ç¨Ü«∞ x~åHõ~°}
L^Œº=∞O J`«∞º#fl`« ^Œâ◊H˜ KÕ~°_»O „a\˜+¨μ"å~°∞ "≥#∞Hõ_»∞QÆ∞ "ÕÜ«∞\ÏxH˜ ^•i fã≤Ok.
1922 [#=i =∞^躌 <å\˜H˜ Mˇn· Å∞ q_»∞^ŒÅ KÕÜ∞« |_®¤~∞° . 1922 [#=i „ѨÉ∞íè `«fi iáÈ~°∞Öì ’x
15,506 =∞Ok JHÍb =ÅO\©~°∞¡ *Ï\ò ã≤‰õΩ¯ Ô~·`åOQÍxH˜ - „Ѩ`ÕºH˜Oz [ÅO^èŒ~ü,
Ǩϟã≤Ü«∂~üѨÓ~ü, J=∞$`üã¨~ü, âß~ÚH±Ñ¨Ù~å, Öˇ·ÖÏѨÓ~ü lÖϡʼnõΩ K≥Ok#"å~°∞. t~À=∞}˜
QÆ∞~°∞^•fi~å „Ñ¨|O^èHŒ ± Hõq∞\© ѨÓiÎQÍ JÇ≤ÏO™ê Ѩ^`úŒ ∞« ʼnõΩ Hõ@∞ì|_ç =ÙOk. HÍx H˜+<¨ 㣠O≤ Q∑,
"≥∂\Ïã≤OQ∑Å <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’ [ÅO^èŒ~ü, Ǩϟ+≤Ü«∂ѨÓ~üÅÖ’ 1921 =∂iÛÖ’ Jã¨=∞‡u
„QÆ∂Ѩ٠- ||ƒ~ü JHÍb „QÆ∂Ѩ٠Pq~°ƒùqOzOk. D „QÆ∂Ѩ٠tã¨∞Î ~°^Œ∞Ì L^Œº=∂ʼnõΩ
Ñ≤Å∞Ñ≤zÛOk. „ѨÉèí∞`«fi q^èÕÜ«ÚʼnõΩ =_ô¤ "åºáê~°∞ʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ >ˇ„~°iã¨∞ì Ѩ^Œú`«∞Å∞
KÕÑ\¨ Oì˜ k.—— ã≤‰Ωõ ¯ QÆ∞~°∞^•fi~åŠѨq„`«ãÖ÷¨ ÏÅ K«@Oì #=O|~°∞, 1923—— "Õ∞~°‰Ωõ QÆ∞~°∞^•fi~åÅÃÑ·
ã≤‰õΩ¯ QÆ∞~°∞^•fi~ü „Ѩ|O^èŒH± Hõq∞\© J^Œ∞Ѩ٠™êkèOKÕ =~°‰õΩ JHÍbÅ áÈ~å@O H˘#™êyOk.
HÍx 1922 `«~°∞"å`« „Hõ=∞OQÍ qãÎ̈ $`«"≥∞ÿ# *ÏfÜ«∞ L^Œº=∞O`À#∞, 1921 <å\˜ - =∞`«
ã¨"≥∞ÿHõº`« `å#∞ QÆÅ ã¨O|O^è•Å∞ |ÅÇ‘Ï# Ѩ_®¤~Ú. HõÅ=~°Ñ¨_ç# "≥·„™êÜü∞ =i‚Oz#
''dÖÏѨ`ü——, HÍO„ÔQãπ Hõq∞\©Å∞, qq^èŒ ã≤‰õΩ¯ ã¨Oã¨÷Å =∞^茺 ã¨O|O^è•Å∞—— |ÅÇ‘Ï#Ѩ_®¤~Ú.
(Ãã„Hõ@s PѶπ ¿ãì\òû >ˇe„QÍO 1921 #=O|~°∞ 9 s_çOQ∑ HõÖˇHõΔ<£).
~å[™ê÷<£ Ö’x ѨӺ_»Öò ã¨O™ê÷<åÅÖ’x â◊HÎ̃=O`«"≥∞ÿ# Ô~·`åOQÆ L^Œº=∂Å∞, P
`«~°∞"å`« 1920 Ö’ ~å[™ê÷<£Ö’x Jr‡~üÖ’ Pq~°ƒùqOz# Ѩ@ì} *ÏfÜ«∞"å^•xH˜
`À_»Ê_®¤~Ú.
179
 =∞#O WO`«‰õΩ=ÚO^Œ∞ QÆ=∞xOz#@∞¡QÍ "Õ∞"å~ü Ö’x a*’eÜ«∂ L^Œº=∞O
1922Ö’ áêH˜HΔ õ q[Ü«∞O ™êkèOzOk. L^ŒÜ∞« ѨÓ~ü =∞Ǩ~å}Ï Yb™ê Éè∂í =ÚÅÃÑ· Ѩ#∞flÅ∞,
"≥\ ˜ìKåH˜iH˜ =ºuˆ~HõOQÍ PO^Àà◊# 1921 "Õ∞Ö’ =∂„u‰õΩO_çÜ«∂ ã¨O`«=^ŒÌ [iy#
„Ѩ^Œ~°≈#`À „áê~°OÉèí=∞~ÚOk. a*’iÜ«∂ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ =∂}˜H±ÖÏÖò=~°‡ `«~°∞"å`«
KåÖÏHÍÖÏxH˜ 1938 U„Ñ≤Öò *ÏfÜ«∞"å^Œ "Õ∞"å~ü „Ѩ*Ï=∞O_»Öò ™ê÷Ñ≤OKå_»∞. "≥∂fÖÏÖò
`Õ*Ï=`ü <åÜ«∞Hõ`«fiO`À aèÅ∞¡ `≥QÆÅ ã¨=∞~°jÅ L^Œº=∞O 1921 -22Ö’ „áê~°OÉèí=∞~ÚOk.
1921 _çâO◊ |~üÖ’ JÖÏfi~ü #∞O_ç "Õ∞"å_£ á⁄~°∞QÆ∞# =Ù#fl QÆ∞~üQÍ"£ lÖÏ¡Ö’x áÈbã¨∞¿ã+ì <¨ ã Ñ·
^•_ç KÕâß~°∞. „a\˜+O≤ _çÜ∂« áÈbã¨∞Å∞ JÖÏfi~ü ã¨O™ê÷#Ѩ٠|ÅQÍÅ∞ ã¨q∞+≤Qì Í u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞x
J}z"Õâß~Ú.
ÉÁOÉÏ~Ú „ÃÑã≤_≥hûÖ’ =Úã≤¡O =~°Î‰õΩÅ∞ ã≤O^èŒ∞ Ô~·`«∞Å∞ dÖÏѨ`ü L^Œº=∞O`À
L`ÕlÎ `«∞ÅÜ«∂º~°∞. Ç≤ÏO^Œ∂ "≥∞<ÿ åi\˜ W~°∞=Ù~°∞ <åÜ«∞‰õΩefl `«Ü∂« ~°∞ KÕãO≤ k. "å~°∞ *ˇ~· åO^•ãπ
^ÒÅ`ü~å"£∞, ™êfiq∞ QÀqO^•#O^Œ, *ˇ·~åO^•ãπ ^ÒÅ`ü~å"£∞ QÍOkèH˜ ã¨xflÇ≤Ï`« ã¨Ç¨ÏK«~°∞_»∞.
™êfiq∞ QÀqO^•#O^£‰õΩ 1921 "Õ∞Ö’ ~å[„^ÀǨÏ<Õ~°OÃÑ· 5 ã¨O=`«û~åÅ∞ *ˇ·Å∞tHõΔ
qkèOK«|_çOk. P `«~°∞"å`« HÍO„ÔQãπ ™êO„Ѩ^•Ü«∞Hõ ^èÀ~°}∞efl f„=OQÍ q=∞i≈OKå~°∞.
QÍO^èÕÜ«∞ L^Œº=∞O ã¨Ç¨Ï[OQÍ JxflKÀ@¡ HõO>ˇ QÆ∞[~å`üÖ’ |ÅOQÍ LOk.
=∞ǨÏ`«∞‡_ç`À HõÅã≤ ÉÏ~À¤b `åÅ∂HÍÖ’ [iÑ≤# 'ѨijÅ<å Ѩ~°º@#— Ö’ Hõ$+¨‚^•ãπ „Hõ=∞
tHõ}Δ ÏÜ«Ú`«"∞≥ #ÿ ~Ô `· ∞« Å K≥`· <« åºxfl ã¨q=~°OQÍ =i‚OKå_»∞. (=∞Ǩ`å‡QÍOnè`À U_»∞ =∂™êÅ∞,
"åÅ∂ºO 2 ¿Ñl 27-40) JÇ≤ÏO㨉Ωõ K≥Ok# „Hõ=∞tHõ}Δ Ñ¶`¨ ^Õ •~ü ^èxŒ Hõ ~Ô `· ∞« Å „ѨÜ∂≥ [<åÅ∞
HÍáê_ÕkQÍ =ÙOk. x~åѶ¨∂@OQÍ ™êˆQ L^Œº=∞O „H˜Ok ‰õΩÖÏÅ ÖËHõ `≥QÆÅ =º=™êÜ«∞
‰õÄbÅ, „QÍ=∞¿ã=‰õΩÅÃÑ· J^Œ∞ѨÙH˜ ã¨O|OkèOz ã¨=∞㨺efl ã¨$+≤ìOz =ÙO_Õk. MË^•Ö’x
P#O^£, |~åû^£Å∞ =ÚYº"≥∞ÿ# ™ê÷=~åÅ∞QÍ =Ù#flѨÊ\˜H˜ ã¨Ç¨Ü«∞ x~åHõ~°} ˆHO„^ŒOQÍ
QÍOnè ÉÏ~ÀÌbH˜ „áê^è•#º`« xKåÛ_»∞. JO^Œ∞‰õΩ HÍ~°}O |Ô~Ü · ∂« Å HõO>ˇ HõeѨ~å*ò ‰õΩÅã¨∞Å÷ ∞
™ê^è∞Œ ã¨fiÉèÏ=ÙÅx ÉèÏqOK«@O =Å# HÍ=K«∞Û. |Ô~Ü · ∂« Å∞, MË^•Å∞ 1921 Ö’ 70 |OkáÈ@¡‰Ωõ
áêÅÊ_®¤~∞° . „H˜Ok ‰õΩÖÏÅKÕ *Ï#Ѩ^Œ <åÜ«∞‰õΩ_çQÍ ÉèÏqOK«|_ç# ÉÏ|~ü ^Õ"å <åÜ«∞Hõ`fi« O`À
D |OkáÈ@∞¡ [iQÍ~Ú. (ǨÏi¤q∞<£, Ô~·`«∞ PO^Àà◊#Å∞, ¿Ñl 201, 206)
ÉÁOÉÏ~Ú #QÆ~O° Ö’ Ѩiã≤`÷ ∞« Å∞ ã¨OH˜+¡ Oì¨ QÍ =Ù<åfl~Ú. "åºáê~°∞Å∞, =$uÎ^•~°∞Å∞,
QÆ∞=∂™êÎÅ „QÆ∂ѨÙÅ #∞O_ç L`åûǨÏѨÓi`«"∞≥ #ÿ =∞^Œ`Ì ∞« ÅaèOz#ѨÊ\˜H,˜ uÅH± Ѩ@¡ P~å^è•<å
ÉèÏ=O QÆÅ =∞Ǩ ~å„+‘ìÜ«ÚÅ∞ (1920 PQÆ+¨μì 1 uÅH± JO`«º„H˜Ü«∞ʼnõΩ 20 ÅHõΔʼnõΩ ÃÑ·QÍ
Ǩ[~°Ü«∂º~°∞). QÍOkè Ѩ@¡ H˘O`« ã¨Oâ◊Ü«∂ã¨Ê^ŒO QÍ<Õ =Ù<åfl~°∞. JO`ÕQÍHõ áêi„âßq∞Hõ
HÍi‡‰õΩefl, „H˜Ok™ê÷~Ú =Úã≤¡=Úefl J^Œ∞Ѩ٠KÕÜ«∞_»O ‰õÄ_® f„= ã¨=∞㨺QÍ LOk. 1921
#=O|~°∞ 7# KÕÑ\¨ #ì˜ Ç¨Ï~åÎàò ÃÑ^ŒÌ Z`«∞#Î ^˘g∞‡Å∞QÍ Ñ¨i}Ï=∞O K≥OkOk. Jb ™È^Œ~∞° efl
*ˇ·Å∞Ö’ x~°ƒùOkèOK«_»O`À Ô~zÛáÈ~Ú# =∞Ǩ~åR q∞Å∞¡ HÍi‡‰õΩÅ∞, =Úã≤¡OÅ∞ `≥Å¡"åiÃÑ·
„ÔH·ãÎ̈=ÙÅÃÑ·, POˆQ¡~¸Hõ~°} K≥Ok# áêsûÅÃÑ· - H˘xfl ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ Ü«¸~°Ñ¨Ù ^Œ∞ã¨∞ÎÅ∞
180
^èŒiOz# Z=iÃÑ·# J~Ú<å ^•_»∞Å∞ KÕâß~°∞. 20 =∞Ok K«OѨ|_®¤~°∞. x~åǨ~° nHõΔ
KÕѨ\ÏìÅ#fl QÍOnè x~°‚Ü«∞O`À #=O|~°∞ 23H˜ ^•_»∞Å∞ PyáÈ=_»O PÜ«∞#‰õΩ H˘O`«
LѨâ=◊ ∞#O HõeyOzOk. 1921Ö’<Õ Ü«∞ãπ.Z._®OÔQ, P~ü-Ü«∞ãπ.xOÉòHÍ~ü, q._ç. ã¨^•ä Üü∞,
P~ü.q. <å_»¯ifl (`«~°∞"å`« Ü«∞ãπ.q. ^ÕâòáêO_Õ, ÔH.Ü«∞<£. É’ˆQ¡Hõ~ü Hõeâß~°∞) <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’
q^•ºi÷ „QÆ∂Ѩ٠Pq~°ƒùqOK«_»O n~°…HÍeHõ „áê^è•#º`« QÆÅ JOâ◊O. D „QÆ∂Ѩ٠ã¨Ç¨Ü«∞
x~åHõ~°}Ö’ K«∞~°∞‰õΩQÍ áêÖÁæ#flk. QÍOkèѨ@¡ q=∞~°≈<å"≥·Yi ÃÑOK«∞H˘#flk. ™È+¨eã¨∞ì
ÉèÏ"åÅ∞ QÆÅ P~ü.a. ÖÁ`åºÖÏ¡ ã¨~°Ñ¶¨~å KÕã≤# ™êÇ≤Ï`«ºO ^•fi~å =∂i¯û[O Ѩ@¡ Pã¨HÎ̃x
ÃÑOK«∞H˘#flk. 1921 U„Ñ≤ÖòÖ’ _®OˆQ ~åã≤# 'QÍOnè =Ô~ûãπ Öˇx<£——Ö’ QÍOkè -Öˇx<£Å
`åufiHõ`«ÅÖ’x XH˘¯Hõ¯ JOâßxfl áÈeÛ K«∂Ñ≤OKÕ „Ѩܫ∞`«flO KÕâß_»∞. ÃÑ^ŒÌ á¶êºHõìsÅ#∞
*ÏfÜ«∞O KÕ¿ã, ã¨OѨ^ŒÃÑ· QÆi+ª̈ Ѩiq∞ux qkèOKÕ [g∞O^•s Éèí∂=Úefl Ô~·`«∞ʼnõΩ Ñ¨OKÕ
ã¨fi~å*Ϻxfl TÇ≤ÏOKå~°∞. JÇ≤ÏOã¨x ã¨=∞~°÷=O`«"≥∞ÿ# Z`«∞ÎQÆ_»QÍ JOwHõiã¨∂Î<Õ Hõ~°Ñ¨„`«O-
Ѩ#∞flÅ x~åHõ~°} - ~å[H©Ü«∞ ™ê^è•~°} ã¨"≥∞‡ - PÜ«Ú^è•Å J=ã¨~åxfl <˘H˜¯ K≥Ñ≤ÊOk.
''=∞#O q[Ü«∞O ™êkè¿ãÎ, HÍi‡Hõ =~°æO ã¨Ç¨Ü«∞O`À<Õ JO>Ë „âßq∞‰õΩÅ, Ô~·`åOQÆO
ã¨Ç¨Ü«∞O`À<Õ ™êkè™êÎO——..
ã¨Ç¨Ü«∞ x~åHõ~°} =∞Ǩ~åRÖ’ H˘O`« |ÅÇ‘Ï#OQÍ LOk. uÅH± J#∞K«~°∞Å∞QÍ
QÆ∞iÎOѨ٠á⁄Ok# <åÜ«∞Hõ`«fiO QÍOkè Ѩ@¡ JO`« Pã¨HÎ̃ K«∂ѨÖË^Œ∞. „ÉÏǨχ}Ë`«~°∞Å∞ 1930
=~°‰õΩ HÍO„ÔQãπ#∞ z@ì=<£ <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’x ã¨Oã¨÷QÍ ÉèÏqOKå~°∞. W`«~° KÀ@¡ ÖÏQÍ<Õ
QÍOkè J^Œ∞Ѩ٠JO`«QÍ ÖËx „áêO`åÅÖ’ K≥^Œ∞~°∞ =∞^Œ∞~°∞QÍ ™ê÷xHõ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡ [iQÍ~Ú.
<åã≤H± lÖÏ¡Ö’x =Úã≤¡O „áêO`«"≥∞ÿ# =∂ÖËQÍ"£Ö’ dÖÏѨ`ü „QÆ∂Ѩ٠1921 U„Ñ≤Öò 25#
"åi <åÜ«∞‰õΩefl H˘O^Œix JÔ~ã¨∞ì KÕã≤# `«~°∞"å`« =ÚQÆ∞æ~°∞ áÈbã¨∞efl ã¨r= ^ŒÇ¨Ï#O
KÕã≤Ok. `å`å ÃÇ·Ï„_À ZÅ„H˜ìH± áê*ˇ‰õΩì H˘~°‰õΩ „ѨÉèí∞`«fiO =∞^ŒÌ`«∞`À Éèí∂q∞ ¿ãHõiOK«
Ü«∞uflOKå~°∞. ѨÓ<å ã¨g∞ѨOÖ’x =Úb¬¿Ñ@ Ô~·`«∞Å∞ `«=∞ Éèí∂=Úefl HÍáê_»∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ
ã¨`庄QÆÇϨ Ѩ^`ÌŒ ∞« Å∞ áê\˜OKå~°∞. ѨÓ<å HÍO„ÔQã¨∞ 1921 U„Ñ≤Öò Ö’ ~Ô `· ∞« ŠѨHÍΔ # xÅ|_çOk.
áÈ~å@O ã¨O=`«û~åÅ áê@∞ H˘#™êyOk.
ã¨Ç¨Ü«∞ x~åHõ~°} - dÖÏѨ`ü L^Œº=∞O ^ŒHΔ̃}ÏkH˜ K˘K«∞ÛH˘x áÈ=_»O`À ^•xH˜
JdÅ ÉèÏ~°`« ã¨fiÉèÏ=O KÕ‰õÄiOk. ^ŒHΔ̃} ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ QÆÅ <åÅ∞QÆ∞ ÉèÏëê „áêO`åÅÖ’
Hõ~åfl@Hõ ÃÑ· =∂„`«O L^Œº=∞ „ѨÉèÏ=O JO`«QÍ ÖË^Œ∞. Hõ~åfl@HõÖ’ ~å[H©Ü«∞ K≥·`«#ºO
1930 ÅÖ’ =zÛOk. W`«~° „áêO`åÅÖ’ ÖÏQÍ<Õ L#fl`«, =∞^茺`«~°QÆu, =$uÎ „QÆ∂ѨÙʼnõΩ
KÕã≤# q[˝Ñ≤ÎH˜ =∞„^•ã¨∞ „ÃÑã≤_≥hûÖ’ Ѩiq∞`«"≥∞ÿ# ã¨ÊO^Œ# =∂„`«"Õ∞ ÅaèOzOk. 682
=∞OkÖ’ ˆH=ÅO 6 =∞Ok =∂„`«"Õ∞ a~°∞^Œ∞efl `«ºlOKå~°∞. 36 =∞Ok `«q∞à◊√Å∞, 103
=∞Ok PO„^èŒ∞Å∞ ÖÏÜ«∞~°∞¡QÍ „áêH©ìã¨∞ =∂#∞H˘<åfl~°∞. 5000 =∞Ok q^•º~°∞÷ÅÖ’ 92
*ÏfÜ«∞ áê~î°âßÅÅ∞ ™ê÷Ñ≤OK«|_®¤~Ú. =∞„^•ã¨∞ #QÆ~°OÖ’x L^Œº=∞O „Ѩ`ÕºHõ`« `≥Å¡"åi
Ü«∂[=∂#ºOÖ’ QÆÅ |H˜OQ∑ÇϨ Ÿ"£∞ Hõ~åfl@Hõ |@ìÅ q∞Å∞¡ÅÖ’ 1921 EÖˇ· #∞O_ç JHÀì|~°∞

181
=~°‰õΩ JO>Ë 4 <≥ÅÅ ã¨∞n~°…HÍÅO ã¨"≥∞‡ [iyOk. D ã¨"≥∞‡‰õΩ u~°∞qHõ ÖÏO\˜ ã¨Ç¨Ü«∞
x~åHõ~°} <åÜ«∞‰õΩŠѨÓiÎ =∞^ŒÌ`«∞ =ÙOk. „ѨÉèí∞`«fiO (1921 ZxflHõÅ `«~åfi`« „ÉÏǨχ}
=ºuˆ~Hõ [ã≤ìãπ áêsì =∞O„`«∞efl xÜ«∞q∞OzOk) ã¨"≥∞‡#∞ qzÛù#flO KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ J„QƉõΩÖÏʼnõΩ
K≥Ok# ã¨"∞≥ ‡ KÕ¿ã "åiH˜ =ºuˆ~HõOQÍ Jã¨Ê $â◊√ºÖˇ#· Pk"åã¨∞efl xÅɡ>ìË „ѨÜ∞« `«flO KÕãO≤ k.
WHõ *ÏfÜ«∞ "å^Œ <åÜ«∞Hõ`«fiO ã¨"≥∞‡ xkèH˜ |^Œ∞Å∞QÍ K«~°MÏÅ#∞ ѨOÑ≤}© KÕã≤ QÍOnèÜ«∞
=ӺǨÏO`À „âßq∞Hõ L^Œº=∂xH˜ =Ú_çɡ>Ëì J™ê^è•~°} "≥·Yi KÕѨ\ ì̃Ok. *ÏfÜ«∞"å^•xfl
„âßq∞Hõ L^Œº=∞O`À HõÅQÆÅѨ_®xH˜ KÕã≤# „Ѩܫ∞`«flO =∞„^•ã¨∞ ÖÏÜ«∞Ô~·# ã≤OQÍ~°"ÕÅ∞
K≥\ ì̃Ü«∂~üx ^ŒHΔ̃} ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ "≥Ú^Œ\ ˜ Hõ=¸ºx+¨μìx KÕã≤Ok.
1921 "Õ∞ 5# ã≤OQÍ~°"ÅÕ ∞ QÍOnèH˜ ~åã≤# |Ç≤Ï~°OQÆÖYË Ö’ ''H˜™ê<£ L^Œº=∂ʼnõΩ
„ÉˉõΩÅ∞ "ÕÜ«∞_®xfl YO_çOKå~°∞. JÇ≤ÏO™ê Ü«Ú`« ã¨Ç¨Ü«∞ x~åHõ~°} ÃÑ@∞ì|_ç^•s
x~°O‰õΩâ◊`åfixH˜ =ºuˆ~HõOQÍ „ѨÜ≥∂yOKåÅx HÀ~å_»∞. K«~°MÏ ^•fi~å „Ñ¨u ‰õΩ@∞O|O
ã¨fi`«O„`«OQÍ rqOKåÅx, ‰õΩ@∞OÉÏxH˜ H˘kÌ áê\˜ á⁄Å"≥∞ÿ<å =ÙO_®Åx Ji÷OKå_»∞.
ã¨<å`«# „ÉÏǨχ} ÉèÏ=*ÏÅO <å_®~°¡, ™œ~åRO HÀ=∞\òÅ ÖÏO\˜ „ÉÏǨχ}Ë`«~°
‰õΩÖÏÅ ã¨O㨯 $fHõ~°} PHÍOHõΔÅ∞, Öˇ·Ãã#∞û ˆ~@¡x ÃÑOK«_»O ^•fi~å „Ñ¨Éèí∞`åfi^•Ü«∂xfl
ÃÑOKÕO^Œ∞‰õΩ KÕã¨∞Î#fl „ѨÉèí∞`«fi „Ѩܫ∞`åflʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ =∞^ŒºO _ôÅ~°¡ Jã¨O`«$Ñ≤Î - Jhfl
Hõeã≤ HÀ™êÎ PO„^èÖŒ ’, `«q∞à◊<å_»∞Ö’x „QÍg∞} „áêO`åÅÖ’ =∞^ŒºO ëêѨÙÅ Z^Œ∞@ Ñ≤HÔ \˜OQ∑
KÕÜ«∞_®xfl [Ü«∞„Ѩ^Œ"≥∞ÿ# ã¨Ç¨Ü«∞ x~åHõ~°} ~°∂ѨO KÕâß~Ú. 1920 ^Œâß|ÌO `˘e
ã¨O=`«û~åÅÖ’ =∞„^•ã¨∞ „ѨÉèí∞`åfixH˜ ZÔH· ûA âßY #∞O_ç 20 âß`åxH˜ ÃÑ·QÍ P^•Ü«∞O
=ã¨∞OÎ k. JÖÏO\˜ L^Œº=∂Å∞ `«q∞à◊<å_»∞ „QÍg∞} „áêO`åÅ∞ ™ê÷=~åÅ∞QÍ ~å[QÀáêÖÏKåi
ÖÏO\˜ H˘`«Î <åÜ«∞Hõ`åfixfl =ÚO^Œ∞‰õΩ `≥KåÛ~Ú. ~å[QÀáêÖÏKåi 1921Ö’ „áêH©ìã¨∞
=∂#∞H˘#fl ¿ãÅO ÖÏÜ«∞~°∞, ã¨`º« =¸iÎ Hõã∂¨ iÎ ~°OQÆ JÜ«∞ºOQÍ~ü ÖÏO\˜ =∞„^•ã¨∞ #QÆ~åxH˜
K≥Ok# *ÏfÜ«∞ "å^Œ∞Å∞ =∞Ǩ~åRÖ’ uÅH± J#∞K«~°∞Å∞ ÖÏQÍ ÉˇOQÍÖòÖ’ ã≤.P~ü.^•ãπ
J#∞K«~°∞Å∞ ÖÏQÍ ã¨Ç¨Ü«∞x~åHõ~°}x J~°÷=∞#㨯`«`À áê\˜OKå~°∞.
H˘O_® "≥OHõ@ѨÊÜ«∞º, JÜ«∞º^Õ=~° HÍàıâ◊fi~°~å=Ù, @OQÆ∞@∂~°∞ „ѨHÍâ◊O, Ѩ\Ïìaè
ã‘`å~å=∞Ü«∞º ÖÏO\˜ =ÚYº <åÜ«∞‰õΩÅ∞, "åºáê~°∞Å QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ =∞^Œ`Ì ∞« `À (L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ
UÅ∂~°∞‰õΩ K≥Ok# "≥∂f ‰õΩ@∞O|O #∞O_ç, ™ê÷xHõ ã¨Ç¨Ü«∞ x~åHõ~°} Hõq∞\©QÍ Ñ¨xKÕã≤#
~å[=∞O„_ç KèåO|~ü PѶπ HÍ=∞~üû #∞O_ç) `«q∞à◊<å_»∞ "≥∞@ì „áêO`åÅÖÏQÍHÍHõ =∞^躌 `«~Q° uÆ
Ô~·`åOQÆO =∞^Œú`«∞`À PO„^è•_≥ÖÏì „áêO`«OÖ’ ã¨Ç¨Ü«∞ x~åHõ~°} KåÖÏ |ÖÏxfl á⁄OkOk.
1921 <å\˜ PO„^èŒ ~å[H©Ü«∞ K≥·`«#ºO, ^•x qã¨Î $u, JO`«~°æ`« L„kHõÎ`«Å∞ L#fl=
ÅH©Δ ‡<å~åÜ«∞} `≥Å∞QÆ∞ #=Å =∂ÅѨe¡Ö’ q=~°OQÍ z„uOK«|_®¤~Ú (1922). J„QÆ=~°‚
Ç≤ÏO^Œ∂ Éèí∂™êfi=ÚʼnõΩ Jã¨Ê $â◊√ºÅ‰õΩ =∞^茺QÆÅ L„kHõÎ`«efl QÍO^èÕÜ«∞ Ѩ^Œú`«∞Å ^•fi~å
Ѩi+¨¯iOK«∞HÀ"åÅx #=ÖÏ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ "åkã¨∞OÎ \Ï_»∞. HÍx J`«_ç ™È^Œ~∞° _»∞ JO`«~å˚fÜ«∞
„âßq∞Hõ SHõº`«x „Ѩ™êÎqOz „Ѩ[Å`À ã¨=∂#`åfixfl ™êkèOKåÅx Hõq`«fiO ~åã≤ „ѨKå~°O
KÕã¨∞ÎO\Ï_»∞.
182
 QÆ∞O@∂~°∞ lÖÏ¡Ö’x p~åÅ -¿Ñ~åÅ J<Õ z#fl Ѩ@} ì Ïefl =Úxûáêe\˜ KÕÜ∂« Å<Õ
„ѨÉèí∞`«fi „Ѩuáê^Œ#H˜ ™ê÷xHõ Ѩ#∞flefl 4000 #∞O_ç 30000 ʼnõΩ ÃÑOK«_»O ^•xÖ’x
PO`«~°ºO. nxÃÑ· "≥Å∞¡"≥uÎ# „ѨuѶ¨∞@# „Ѩ`ÕºHõOQÍ ¿Ñ~˘¯#^Œy#k.
^Œ∞yæ~åÅ QÀáêÅHõ$+ì̈Ü«∞º <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’ 15000 =∞Ok x"åã≤`«∞Å∞. Ѩ#∞flÅ∞
K≥e¡OK« x~åHõiOz 11 <≥ÅÅ∞ =Åã¨áÈÜ«∂~°∞. H˘`«ÎQÍ ã≤÷~°Ñ¨_»¤ „áêO`åxH˜ ~åO#QÆ~ü Jx
¿Ñ~°∞ ÃÑ@∞ìH˘<åfl~°∞. Éèí∂q∞ tã¨∞Î K≥e¡OѨÙ#∞ x~åHõiã¨∂Î 1921 _çâ◊O|~°∞ 1922 Ѷ≤„|=i
=∞^茺 HÍÅOÖ’ |Å"≥∞ÿ# L^Œº=∞O ™êyOk. „QÍ=∂kèHÍ~°∞Å „Ѩ`ÕºHõ ǨωõΩ¯efl Ѩiq∞`«O
KÕÜ∞« #∞#fl „ѨÉ∞íè `«fi „Ѩuáê^Œ#ʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ „QÍ=∂kèHÍ~°∞Å∞ =¸‰õΩ=∞‡_ç ~år<å=∂Å∞
KÕâß~°∞. =~å¬ÉÏè =O`À ~Ô `· ∞« Å Hõ_Q» OÆ _»∞,¡ QÍOnè ã¨fi~å[ºO ~å#∞#flk. Ѩ#∞flÅ K≥eO¡ K«#=ã¨~O°
ÖË^Œ∞ J<Õ ÉèÏ=O „Ѩ[ÅÖ’ |ÅѨ_»_»O ‰õÄ_® "åi ~år<å=∂Åx „áÈ`«ûÇ≤ÏOzOk.
(Ü«∞O."≥OHõ@ ~°OQÆÜ«∞º PO„^茄Ѩ^ÕâòÖ’ ã¨fi`«O„`« áÈ~å@O, "åÅ∂ºO 3 ¿Ñl. 276).
QÆ∞O@∂~°∞‰õΩ ã¨g∞ѨOÖ’x ÉÏѨ@¡ ã¨Éò _çq[#∞Ö’x ÃÑ^Œ#Okáê_»∞, ~å[=∞O„_ç ã¨g∞ѨOÖ’x
~°Ñ¶¨Ú^Õ=ѨÙ~°O Ѷ≤~å¯Ö’ L^Œº=∞O J`«∞º#fl`« tY~åʼnõΩ KÕ~°∞‰õΩ#flk. QÍOkè XuÎ_ç "Õ∞~°‰õΩ
HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ L^Œº=∞O q~°q∞OK«_®xH˜ =ÚO^Œ∞ 1922 [#=i <å\˜H˜ tã¨∞Î =ã¨∂à◊√§
14.73 ÅHõΔÅ ~°∂áêÜ«∞Å∞ #∞O_ç 4 ÅHõΔʼnõΩ Ñ¨_çáÈÜ«∂~Ú.
1921 -22Ö’ J_»q x|O^èŒ#ʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ `≥QÆÅ ¿Ñ^ŒÔ~·`«∞Å ã¨=∞㨺efl
*ÏfÜ«∞"å^ŒO`À J#∞ã¨O^è•#O KÕÜ«∞|_ç<å~Ú. Hõ_»Ñ¨ lÖÏ¡Ö’ ~åÜ«∞KÀ\˜Ö’#∞ QÆ∞O@∂~°∞
lÖÏ¡Ö’x ѨÖÏfl_»∞ `åÅ∂HÍÖ’#∞ 'J@g ã¨`åº „QÆǨÅ∞ [iQÍ~Ú. J_»=ÙÅÖ’ Ѩâ◊√=ÙÅ
"Õ∞`«ÃÑ· qkèOz# Ѩ#∞fl#∞ =ºuˆ~H˜ã¨∂Î KÕѨ\ ì̃# áÈ~å\ÏÅx q=iã¨∂Î HÀ™êÎ „áêO`åxH˜
K≥Ok# ã¨OѨ#∞flÖˇ·# Ѩâ◊√=ÙÅ HÍѨ~°∞Å∞ D áÈ~å\ÏÅ ã¨=∞~°jÅ`«x `«yæOK«\ÏxH˜
Ü«∞uflOKå~°∞. ˆHO„a_ç̊ K«i„`«HÍ~°∞Å∞ ã≤.*ˇ.ÉËHõ~ü.
HÍx `≥QÆÅ „Ѩ[Å∞, ¿Ñ^Œ Ô~·`«∞Å∞ D ѨÙÅ¡i =ºuˆ~Hõ áÈ~å\ÏÅ∞ KÕâß~°#_®xH˜
HÍ=Åã≤#xfl ™êHΔͺ^è•~åÅ∞<åfl~Ú.
1921 ÃãÃÑOì |~üÖ’ Hõ_Ñ» Ö¨ ’ QÍOnèx „QÍ=∞ã¨∞Å÷ ∞ ÃÑ^ŒÌ ÃÑ^ŒÌ QÆ∞OѨÙÅ∞QÍ `«~e° =zÛ
Ѩ#∞flÅ∞ `«yæOKÕÖÏ K«∂_»=∞x, J@g K«\Ïìefl ~°^Œ∞Ì KÕ~ÚOK«=∞x JÉèíºi÷OKå~°∞. J@gâßY
JkèHÍ~°∞Å |Ç≤Ï+¨¯~°}‰õΩ L^Œº=∂xfl Ѩiq∞`«O KÕÜ«∞_®xH˜ "≥OHõ@ѨÊÜ«∞º ÖÏO\˜ HÍO„ÔQãπ
<åÜ«∞‰õΩÅ∞ „Ѩܫ∞uflOK«QÍ, Ô~·`«∞Å∞ ѨÙÅ¡i K≥e¡OK«‰õΩO_® `«=∞ Ѩâ◊√=Ùefl J_»=ÙÅÖ’xH˜
`ÀÅ_»O „áê~°OaèOKå~°∞. ѨÖÏfl_»∞Ö’x J_»q „ѨHõ¯#∞#fl „QÍ=∂Å∞ ã¨fi~å*Ϻxfl
„ѨHõ\ ˜OK«∞H˘<åfl~Ú. áÈbã¨∞ÅÃÑ· ^•_»∞Å∞ KÕâß~Ú. ''QÍOnè ~å[ºO J=∞Å∞Ö’ =ÙOk ÖËHõ
~å#∞#flk. J_»=ÙÅ∞ „Ѩ[Åq. „Ѩ[Å∞ "åi ~Úëêì#∞™ê~°O J_»=Ùefl LѨÜ∂≥ yOK«∞HÀ=K«∞Û——
- ÖÏO\˜ PÖ’K«#Å`À ¿Ñ^ŒÅ∞ „¿Ñˆ~Ñ≤`«∞ÅÜ«∂º~°∞. ѨÖÏfl_»∞Ö’, ~åÜ«∞KÀ\˜Ö’ J@gâßY
áêÅ<å HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞ ãÎ̈OaèOKå~Ú.(=∞„^•ã¨∞ J@g x~°fiǨÏ} âßY iáÈ~°∞ì. 1921 -
22 ¿Ñl -30) WÖÏO\˜ =^ŒO`«∞Å∞ 1921 -22Ö’ „¿Ñ~°HÍÅ∞QÍ Ñ¨xKÕâß~Ú. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ
183
1921 "Õ∞Ö’ u~°∞z<åѨe¡Ö’ *ˇ·Å∞ QÀ_»efl ѨQÆÅH˘@ì_»O - „a\˜+¨μ áêÅ# ™ê÷#OÖ’
QÍOkè ã¨fi~å[ºO `«fi~°Ö’ ~å#∞#fl^Œ<Õ qâßfiã¨OÃÑ· P^è•~°Ñ¨_ç [iyOk. (Ãã„Hõ@s PѶπ ¿ãì\ò
H˜ "≥·„™êÜü∞ 1921 E<£ 20 s_çOQ∑ HõÅHõΔ<£).
ZѨC_»∂ „ѨâßO`«OQÍ LO_Õ =∞ÅÉÏ~ü, "≥∂áê¡Ö’¡ ã¨fi~°‚Ü«ÚQÆѨ٠PHÍOHõΔÅ∞
Ç≤ÏO™êÜ«Ú`«"≥∞ÿ# u~°∞QÆ∞ÉÏ@¡H˜ ^•if™ê~Ú. QÆ`«OÖ’ [iy# "≥∂áê¡ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡
™êO„Ѩ^•Ü«∞ ã¨fiÉèÏ=O QÆÅq. KåÖÏH˘kÌ =∞Ok =∂„`«"Õ∞ áêÖÁæ<åfl~°∞. „a\˜+π JkèHÍ~°O
Jx"å~°ºOQÍ ‰õΩѨʉõÄeáÈ`«∞O^Œ<Õ Ñ¨ÙHÍ~°∞¡ n~°…HÍÅOQÍ =Ù#fl x~°ã¨x „Ѩ*Ï qѨ¡=OQÍ
=∂~åÛ~Ú. Ç≤ÏO^Œ∂ [h‡Å∞, =Úã≤¡O H“Å∞^•~°∞efl =º=™êÜ«∞^•~°∞efl ^ÀÑ≤_ô KÕã¨∞Î#fl
ã¨O^Œ~ƒ° Où Ö’ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ Jx"å~°ºOQÍ =∞`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ JOâ◊OQÍ HõxÑ≤ã∞¨ OÎ k. HÍx q+¨Ü∂« Å∞
Juâ◊~ÚOz K≥ѨÊ|_®¤~Ú. H“Å∞ǨωõΩ¯Å PO^Àà◊# =∞ÅÉÏ~°∞Ö’ 1916 #∞O_ç Jaè=$kú
K≥O^Œ∞`«∂ =zÛOk.1920 U„Ñ≤Öò =∞O*Ëi ã¨^㌠∞¨ û `«~∞° "å`« dÖÏѨ`ü L^Œº=∞O D ã¨=∞㨺x
KÕѨ\ ˜ìOk. dÖÏѨ`ü ã¨=∂"ÕâßÅÖ’ Ô~·`«∞Å ã¨=∞㨺Å∞ K≥ѨCHÀ_®xH˜ `«yæ# „áÈ`åûǨÏO
ÅaèOzOk. ~å#∞#fl =Úã≤¡O ~å[ºOÖ’ ''Y~°∞ÛÅ`À ‰õÄ_ç# HÀ~°∞ì "åº*ϺÅ∞ =ÙO_»=Ù.
Z=iÔH·<å J`«_çH˜ HÍ=Åã≤# ^•xHõO>ˇ Z‰õΩ¯= =ÙO_»^Œ∞... „Ѩã¨∞Î`« áÈbã¨∞ =º=ã¨÷ =∞#O
HÀ~°∞H˘#O...—— ÔH. =∂^èŒ=<£ <åÜ«∞~ü, Ü«Ú.QÀáêÅg∞#<£, Ü«∂‰õÄÉò ǨÏã¨<£, Ñ≤.
"≥Ú~ÚnÌ<£HÀÜ«∞ -ÖÏO\˜ ã¨∞Ѩiz`«∞Öˇ·# HÍO„ÔQãπ dÖÏѨ`ü <åÜ«∞‰õΩÅ∞ 1921 Ѷ≤„|=iÖ’
x~°ƒùOkèOK«|_»_»O`À ã¨fi~°‚Ü«ÚQÆOÃÑ· „Éèí=∞Å∞ HõeÊOKÕ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ =ÚO^Œ∞‰õΩ =KåÛ~°∞.
1921 PQÆ+¨μì 20# u~°∞~°OQÍ_ç =∞ã‘^Œ∞Ö’ PÜ«Ú^è•Å∞<åflÜ«∞x J#∞=∂#O`À áÈbã¨∞Å∞
^•_ç KÕâß~°∞. D ^•_ç ÃÑ^ŒÌ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞H˜ ^•ifã≤Ok. áÈbã¨∞ ¿ãì+¨#¡g∞^Œ, „ѨÉèí∞`«fi
HÍ~åºÅÜ«∂Å g∞^Œ, ã¨=∂Kå~° ˆHO„^•Å g∞^Œ, J}z"Õ¿ã Éèí∂™êfi=ÚÅ Wà◊§g∞^Œ qã¨$Î`«OQÍ
^•_»∞Å∞ [iQÍ~Ú. KåÖÏ <≥ÅÅ =~°‰Ωõ ^ŒH}Δ˜ =∞ÖÉÏ~üÖ’x Z~åfl~ü, =Å∞¡"å<å_£, `åÅ∂HÍÅÃÑ·
„a\˜+μ¨ "åi J^Œ∞Ѩ٠ÖˉΩõ O_® áÈ~ÚOk. ‰õΩ<£JǨχ^£, HõÖu·ˇ OQÆÖò =∞Ǩχ^£, Pe =Ú[eÜ«∂~ü,
ã‘käHÀÜ«∞ `«OQÆÖò, WOaaHÀÜ«∞ `«OQÆÖòÅ P^èŒfi~°ºOÖ’ KåÖÏKÀ@¡ dÖÏѨ`ü iѨa¡‰õΩ¯Å∞
™ê÷Ñ≤OK«|_®¤~Ú. ''WѨÊ\˜ Ѩiã≤÷u x["≥∞ÿ# Ü«Ú^Œú Ѩiã≤÷u—— Jx „a\˜+π JkèHÍi ÃãÃÑìO|~ü
26 x"ÕkHõ "≥∂áê¡ „ѨuѶ¨∞@# Q˘iÖÏ¡ Ü«Ú^Œú Ѩ^Œú`«∞ÅÖ’ xi‡OK«|_ç--- |ÖÏxfl
ѨÙOAH˘O@∞Ok --- ™êÜ«Ú^èŒ∞Öˇ·# u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞^•~°∞Å "≥Ú`«ÎO 10,000 --- (Ãã„Hõ@s
PѶπ ¿ãì\ò "≥·„™ê~ÚH˜ 1921 ÃãÃÑìO|~ü 28, s_çOQ∑ HõÅHõΔ<£).
"≥∂áê¡Å#∞ =∞`« f„="å^Œ∞Åx Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞ YO_çOKå~°∞. 600 =∞Ok Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞
ǨÏ`«∞ÅÜ«∂º~°∞. 2500 =∞Ok |Å=O`«OQÍ =∞`«=∂iÊ_çH˜ QÆ∞~°Ü«∂º~°∞.(P~°ºã¨=∂*ò
ã¨=∂Kå~°O "Õ∞~°‰õΩ). J}z"Õ`«^•~°∞Öˇ·# Éèí∂™êfi=ÚÅ∞, =_ô¤ "åºáê~°∞Å∞ „a\˜+¨μ"åi`À
‰õΩ=∞‡Hõ¯~Ú# "åi`À ã¨Ç¨ 4 ÅHõΔÅ=∞Ok Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞ x=ã≤OKÕ „áêO`«O D =∞`«
„f="å^Œ∞Å∞ Jnè#OÖ’ =ÙO_»_®xfl |\ì̃ ÃÑ·# K≥ѨÊ|_ç# JOÔHÅ∞ `«‰õΩ¯"≥· =ÙO_»=K«∞Û.
"≥Ú@ì "≥Ú^Œ\ ˜ =∞`« =∂iÊ_ç ÃãÃÑOì |~ü 10# [iyOk. HÔ .Ü«∞<£. Ѷ}¨ H˜ ¯õ ~ü Ç≤ÏO^Œ∂ „áêO`«OÖ’

184
--- ‰õΩ@∞OÉÏxH˜ QÍx =∞Ô~=iH˜ QÍx H©_»∞ `«ÅÃÑ@ì‰õΩO_» ˆH=ÅO J}z"Õ`«^•~°∞Öˇ·#
Éèí∂™êfi=ÚÅ iHÍ~°∞¤Å∞ ^èŒfiOã¨O KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ "≥∂áê¡Å∞ 23 "≥∞ÿà◊§ ^Œ∂~°O „Ѩ^Œ~°≈#
x~°fiÇ≤ÏOKå~°x ÔH.Ü«∞<£. Ѷ¨}˜Hõ¯~ü ~Ú\©=e "åºã¨OÖ’ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. WOHÍ Pã¨HÎ̃Hõ~°"≥∞ÿ#
JOâ◊"Õ∞=∞O>Ë "≥∂áê¡ Mˇ·nÅ "≥Ú^Œ\ ˜ [@∞ìÖ’ XHõ #O|∂„k, #Å∞QÆ∞~°∞ <åÜ«∞~°∞¡ L<åfl~°∞.
("≥·„™êÜü∞H˜ Ãã„Hõ@s PѶπ ¿ãì\ò 1921 #=O|~°∞ 3, HÀÜ«∞O|`«∂Î~°∞ lÖÏ¡ [_ç˚ÖËY#∞
[`«Ñ¨~°∞ã¨∂Î). Jã¨Å∞ "åãÎ̈=O "≥∂áê¡ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ™ê„=∂[º"å^•xH˜ =ºuˆ~HõOQÍ KÕѨ\ ì̃#
ÃÑ^ŒÌ ™êÜ«Ú^èŒ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞. u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ „‰õÄ~°OQÍ J}z"ÕÜ«∞|_çOk. 2337 =∞Ok
u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ^•~°∞Å∞ K«OѨ|_®¤~°∞. 1652 =∞Ok QÍÜ«∞Ѩ~°K«|_®¤~°∞. 45,404 =∞Ok
*ˇ·à◊§Ö’ ‰õΩHõ¯|_®¤~°∞. 1857 ÖËHõ 1919 Ö’ ÖÏQÍ<Õ „a\˜+π "åi L^•~°"å^Œ =Úã¨∞QÆ∞
ѨÓiÎQÍ `˘ÅyáÈ~ÚOk.- x[ ã¨fi~°∂ѨO |@ì|Ü«∞Å~ÚOk. XHõ Ô~·ÖËfi QÆ∂_£û "ÕQÆ<£Ö’
‰õΩHõ¯|_»_»O`À âßfi㨠JO^ŒHõ K«xáÈ~Ú# 66 "≥∂áê¡ Mˇ·nÅ =∞$`«^ÕǨÅ∞ #=O|~°∞ 20#
Hõ#∞Q˘#|_®¤~Ú. „Ѩu WOw¡+μ¨ áê~îâ° ßÅ q^•ºi÷H˜ KåÖÏ Juâ◊~ÚOz K≥Ñʨ |_ç# ã≤~åA^ÒÌÖÏ
ÉÏ¡H± ǨϟÖò Hõ^äŒ `≥Å∞ã¨∞.
HÍx ã¨fi`«O„`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ KåÖÏH˘kÌ =∞OkH˜ =∂„`«"Õ∞ "åãÎ̈=OQÍ [iy#
''á⁄^Œ#∂~ü ÉÏ¡H±Ç¨ÏŸÖò—— Ѷ¨∞@#x qx =ÙO_»_»O Pâ◊Û~°ºHõ~°O.
*ÏfÜ«∞ L^Œº=∞O Ü≥ÚHõ¯ `«~°∞"å`« ^Œâ◊ Un ^•x`À ã¨=∂#O HÍÖË#O`«QÍ
ã¨∞~å‡ Ö’Ü«∞Ö’x \© `À@ÅÖ’ Kå~ÀæÖÏ =^ŒÌ 1921 "Õ∞Ö’ ‰õÄbÅ∞ 'QÍOnè =∞ǨÏ~å*òH©*ˇ·—
x<å^•Å∞ KÕã¨∂Î ÃÑ^ŒÌ "≥Ú`«ÎOQÍ ‰õÄb ÃÑOK«=∞x _ç=∂O_»∞ KÕ™ê~°∞. JÖÏ KÕÜ«∞=∞x
QÍOnè P^ÕtOKå~°x K≥ѨÙ`«∂ 8000 =∞Ok (HÍi‡‰õΩÅÖ’ 52%) ÃÑ^ŒÌ „Ѩ^Œ~°≈# [iáê~°∞.
ZHõ¯_» #∞O_ç "åi Éèí∂=ÚÅ∞ |Å=O`«OQÍ "≥∂ã¨Ñ¨Ói`«OQÍ ÖÏy"ÕÜ«∞|_®¤Ü≥∂
P „QÍ=∂ÅÖ’x Éè∂í q∞x ~ÚÑ≤ÊOKÕ QÍOkè ~å[ºO =ã¨∞OÎ ^Œx ѨÙHÍ~°∞¡ "åºÑ≤OKå~Ú. Kå~ÀæÖÏ
Ö’Ü«∞Ö’x ‰õÄbÅÖ’x J`«ºkè‰õΩÅ∞ ã¨Ç¨Ü«∞ x~åHõ~°} KåÖÏ |ÅOQÍ =Ù#fl `«∂~°∞Ê
Ü«Ú.Ñ≤.Ö’x |ã≤Î, QÀ~°MòѨÓ~ü lÖÏ¡Å #∞O_ç =zÛ# "å~°∞. =∞~°ÖÏ _çâ◊O|~°∞Ö’ _®~°OQ∑,
t=™êQÆ~ü lÖÏ¡ÅÖ’x \© `À@ÅÖ’ K≥^Œ∞~°∞ =∞^Œ∞~°∞QÍ ã¨"≥∞‡Å∞ [iy#@∞¡ iáÈ~°∞ìÅ∞
=KåÛ~Ú.
ã¨Ç¨Ü«∞ x~åHõ~°} L^Œº=∞OÖ’ \© `À@Å HÍi‡‰õΩÅ∞ K«∞~°∞‰õΩQÍ Ñ¨xKÕã¨∞Î#fl@∞¡
JkèHÍ~°∞Å∞ KåÖÏ™ê~°∞¡ Ѷ~≤ åº^Œ∞ KÕâß~°∞. KåÖÏ=∞Ok J™êûO HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩʼnõΩ `À@ÅÖ’
ã¨"≥∞‡Å Ѩ@¡ ZÖÏO\˜ Pã¨HÎ̃ ÖË^Œ∞. HÍ~°}O "åiÖ’ H˘O^Œ~°∞ (Ü«∞ãπ.ã≤.ÉÏÖϤ֒Üü∞ÖÏQÍ)
`À@Å Ü«∞[=∂#∞Å∞ QÆ#∞Hõ. XHõ ~å„u H˘O`«=∞Ok HÍi‡‰õΩÅ∞ ã¨"≥∞‡ „Ѩuáê^Œ#`À `«#
^ŒQiæÆ H˜ =zÛ#ѨÙ_»∞ QÆ∞O_≥ PyáÈ~Ú#O`« Ѩ#~ÚO^Œx XHõ HÍO„ÔQãπ HÍ~°ºHõ~ΰ `«# *Ï˝ÑH¨ ÍÅÖ’
~åã¨∞‰õΩ<åfl_»∞. (Ñ≤. ÉÏ~åΉõÄ~ü, ™êfinè#`å ~å}Ï~ü QÆ∞"£∞û Ѩi+¨`ü, áê¡O@~ü ~å*ò @∞
ã¨fi~å*ò J<Õ „QÆO^äŒOÖ’ J=∞ÖËO^Œ∞ QÆ∞Ç¨Ï L@OH˜OKå~°∞). Ô~·`«∞ÅÖ’ Ѩ#∞fl K≥e¡OѨÙx
x~åHõiOKÕ ã¨∂K«#Å∞ ‰õÄ_® HõxÊOKå~Ú. ÉÏ~À¤eÖ’ QÍOkè "≥#∞HõO[ "Õã≤# `«~°∞"å`«
185
‰õÄ_® \© `À@Å ‰õÄbʼnõΩ ÃÇÏK«ÛiHõQÍ =ÙO_ÕO^Œ∞‰õΩ t=™êQÆ~üÖ’ J™êûO Ô~·Ñ¶≤Öòû Hõ"å`«∞
[iÑ≤Ok. (Ãã„Hõ@s PѶπ ¿ãì\ò "≥·„™êÜü∞, 1922 Ѷ≤„|=i 20) 1921 k<åÅÖ’ JOaHÍ
yi~åÜü∞ KÒ^Œi Hõq`«fiO 'J™êûOˆHã¨i— JÖψQ "≥·+¨‚= w`åÅÖ’ Hõ$+¨μ‚x ™ê÷#OÖ’ QÍOnèx
K˘Ñ≤ÊOz# J<ÕHõ *Ï#Ѩ^Œw`åÅ∞ J™êûO ™êÇ≤Ï`«ºOÃÑ· K≥~°QÆx =Ú„^Œ"Õâß~Ú.
1921-22 HÍÅO <å\˜ ã¨Ç¨Ü«∞ x~åHõ~°} dÖÏѶ¨`ü "≥∞ÿ„u ɡOQÍÖòÖ’
*ÏfÜ≥∂^Œº=∂xH˜ J`«ºO`« |ÖÏxfl SHõº`«x ™êkèOz ÃÑ\ì̃Ok. <åQÆѨÓ~üÖ’ ã≤.P~ü. ^•ãπ
Ö’ =zÛ# =∂~°∞Ê `«~∞° "å`« KåÖÏ=∞Ok ɡOQÍb ~å[H©Ü∞« <åÜ«∞‰õΩÅ∞ QÍOkè <åÜ«∞Hõ`åfixfl
JOwHõiOKå~°∞. >ˇ„~°iã¨∞ìÅ∞ ‰õÄ_® QÍO^èÕÜ«∞ Ѩ^Œú`«∞ŠѨx q^è•<åxfl ѨijeOKÕO^Œ∞‰õΩ
XHõ ã¨O=`«û~°HÍÅO QÆ_∞» =Ù WKÕÛO^Œ∞‰õΩ JOwHõiOKå~°∞. HõÅHõ`åÎ "Õ∞^ä•=ÙÅ∞ H˘xfl QÍO^èÜ Õ ∞«
q^è•<åÅѨ@¡ Pã¨HÎ̃, ZѨC_»∂ K«∂ѨÖË^Œ∞. ~°gO„^Œ<å^ä£ ~åQÆ∂~ü `«# 'x*ÏxH˜ Ñ≤Å∞Ѩٗ
("≥∂_»~°<£ i=Óº 1921 JHÀì|~°∞) `À XHõ q"å^•xH˜ `≥~°ÖËáê~°∞. ÅHõΔÖÏk x~°∞¿Ñ^Œ
„Ѩ[efl HõkeOK«_»OÖ’ =∞Ǩ`«∞‡_»∞ ™êkèOz# q[Ü«∂xfl PÜ«∞# „Ѩâ◊Oã≤OKå_»∞. HÍx
K«~°MÏ ã¨O㨯 $uÖ’x Ѩiq∞ux, Jaè=$kú x~À^èŒHõ`«x, J<åÖ’z`« J#∞ã¨~°}x f„=OQÍ
q=∞i≈OKå~°∞. 1905 ã¨fi^Õj L^Œº=∞O ~ÀAÅ`ÀáÈeÛ`Õ ã¨Ç¨Ü«∞ x~åHõ~°}ÃÑ· ɡOQÍÖòÖ’
"≥Å∞=_»¤ ™êÇ≤Ï`«ºO |Ǩï`«‰õΩ¯=. 1920, 1930 ^ŒâßÉÏÌÅÖ’ ‰õÄ_®, *ÏfÜ«∞"å^Œ∞Å∞
ã¨fi^Õj w`åÅ<Õ áê_»∞H˘#=Åã≤ =zÛOk. =∞`«Ñ¨~°"≥∞ÿ# SHõº`« Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞, =Úã≤¡OÅ∞
~ÚOK«∞q∞OK«∞ ã¨iã¨=∂#OQÍ =Ù#fl ɡOQÍÖòÖ’x ã≤.P~ü.^•ãπ, PÜ«∞# Ü«Ú= ¿ã<å#∞Å∞
=ÚQÆ∞æ~°∞ (q∞_®flѨÓ~üÖ’ gˆ~O„^Œ<å^ä£ ™ê㨇Öò, z@QÍOQ∑Ö’ *ˇ.Ü«∞O.¿ã<£QÆ∞ÑÎ̈, HõÅHõ`åÎÖ’
ã¨∞ÉèÏ+π É’ãπ) JOkOz# ã¨=∞~°÷=O`«"≥∞ÿ# <åÜ«∞Hõ`«fiO - Jxfl\˜x q∞Oz Ѩ@ì} „QÍg∞}
„áêO`åÅÖ’x ™ê^è•~°} „Ѩ[Å K≥·`«#ºO - J~°H˘~° Ö’áêʼnõΩ q㨇iOKÕÖÏ KÕâß~Ú.
1921 „áê~°OÉèOí Ö’ "≥Å∞¡"u≥ #Î q^•ºi÷ L^Œº=∞O `«~∞° "å`« QÆ∞~åö^àŒ ÏÅ∞ J™êûO\©
`À@ÅÖ’ ѨxKÕã¨∞Î#fl ɡOQÍb ‰õÄbÅÃÑ· "Õ∞ 20,21 ÅÖ’ ^•_çKÕã≤ `«∂~°∞Ê ÉˇOQÍÖòÖ’x
KåO^£Ñ¨Ó~üH˜ `«iq∞"ÕÜ«∞_»O`À ã¨Ç¨Ü«∞ x~åHõ~°} Ô~O_»=™êi J`«∞º#fl`« ^Œâ◊H˜ KÕiOk.
H˘kÌ ã¨=∞Ü«∞OÖ’<Õ `«∂~°∞Ê ÉˇOQÍÖò L„kHõÎ=∞~ÚO^Œx 1924 Ö’ JkèHÍ~° ã¨=∂Kå~°O
¿Ñ~˘¯#flk. ǨÏ~åÎà◊§`À "≥#∞"≥O@<Õ *ˇ.Ü«∞O.¿ã<£QÆ∞áêÎ <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’ [iy# Ô~·ÖËfi, ã‘ì=∞~°∞
ã¨sfiã¨∞Å ã¨"≥∞‡Å`À ãÎ̈OaèOzOk. ã‘ì=∞~°∞ ã¨"≥∞‡ EÖˇ· „áê~°OÉèíO =~°‰õΩ, J™êûO - ɡOQÍÖò
Ô~·ÖËfi ã¨"≥∞‡ ÃãÃÑìO|~°∞ =~°‰õΩ H˘#™êQÍ~Ú. D ã¨"≥∞‡ÅÃÑ· HõÅHõ`åÎÖ’x =∂~åfis
"åºáê~°=~åæÅ∞, QÍOnè `«=∞ ѨÓiÎ J~Ú+¨ì`«x =ºHõÎO KÕâß~°∞. EÖˇ· #∞O_ç JHÀì|~°∞
=~°‰õΩ ã¨Î|ú`« <≥ÅH˘#flk. HÍx *ÏfÜ«∞"å^Œ∞Å∞ D HÍÖÏxfl =ÅO\©~°¡ „QÆ∂ѨÙÅ#∞
xi‡OK«_»OÃÑ·#, `«QÆ=ÙÅ∞ fˆ~Û HÀ~°∞ìefl x~°fiÇ≤ÏOK«_»O ÃÑ·# ã¨=∂"Õâßefl (E<£ -#=O|~°∞
=∞^茺 HÍÅO <å\˜H˜ 4,265 ã¨=∂"ÕâßÅ∞) [~°Ñ¨_»OÃÑ·# ˆHO„nHõiOz ã¨kfixÜ≥∂QÆO
KÕã∞¨ H˘<åfl~°∞. =¸_»=k J`«ºO`« ÃÑ^ŒÌ L^Œº=∞ "≥Å∞¡= "ÕÅ∞û Ü«Ú=~åA ~åHõ`À #=O|~°∞Ö’
„áê~°OÉèí"≥∞ÿ, 1922 Ѷ≤„|=i =~°‰õÄ, ~ÚOHÍ P `«~°∞"å`« H˘#™êyOk. HõÅHõ`åÎÖ’ „Ѩ[Å∞
ÃÑ^ŒÌ ã¨OYºÖ’ áêÖÁæx #=O|~°∞ 17ǨÏ~åÎàòx [Ü«∞„Ѩ^OŒ KÕâß~°∞. g^è∞Œ ÅÃÑ· J^Œ∞Ѩ٠=ÅO\©~¡°
186
ǨÏã¨ÎQÆ`«=∞~ÚOk. H˘kÌ=∞Ok áÈbã¨∞Å∞ ~år<å=∂Å∞ KÕâß~°∞. XHõ áÈbã¨∞ JkèHÍi
1921 _çâ◊O|~üÖ’ U_»∞ lÖÏ¡Å áÈbã¨∞ÅÖ’ Jã¨O`«$Ñ≤Î <≥ÅH˘x LO^Œx iáÈ~°∞ì KÕâß_»∞.
J}z"Õ`« =¸‰õΩ=∞‡_ç JÔ~ã¨∞ìÅ`À Z^Œ∞~˘¯#|_çOk. (HõÅHõ`åÎÖ’ ã¨O=`«û~åO`åxH˜ 3000
=∞OkH˜ ÃÑ·QÍ *ˇ·à◊§H˜ "≥àϧ~°∞). *ˇ·à◊§H˜ áÈ~Ú# =ÅO\©~°¡Ö’ "≥Ú^Œ\ ˜™êiQÍ ÃÑ· `«~°QÆuH˜
K≥Ok# =∞Ç≤Ïà◊Å∞ (ã≤.P~ü.^•ãπ ÉèÏ~°º "åã¨Ou ^Õq ##∞ã¨iOz) ÃÑ^ŒÌ ã¨OYºÖ’ q∞Å∞¡
HÍi‡‰õΩÅ∞ („Ѩ^è•#OQÍ =Úã≤¡OÅ∞) =Ù<åfl~°∞. =∞ǨÏ=∞‡^£ L™ê‡<£ ÖÏO\˜ dÖÏѨ`ü
PO^Àà◊#HÍ~°∞Å∞, HõÅHõ`åΠѨiã¨~° Ѩi„â◊=∞ÅÖ’x =Úã≤¡OÅ∞ K«∞~°∞‰õΩQÍ Ñ¨xKÕÜ«∞_»"Õ∞
QÍHõ 1921 „áê~°OÉèíO #∞O_ç =ÅO\©~°∞ „QÆ∂ѨÙÅ, HÍi‡Hõ ã¨OѶ¨∂Å x~å‡}O KÕѨ\Ïì~°∞.
1922 [#=i "≥Ú^Œ\ ˜"å~°OÖ’ JÔ~ã¨∞ì KÕÜ«∞|_ç# 349 =∞Ok =ÅO\©~°¡Ö’ 123 =∞Ok
q∞Å∞¡ HÍi‡‰õΩÅ∞, QÆ}hÜ«∞"≥∞ÿ# ã¨OYºÖ’ „H˜Ok `«~°QÆu =Úã≤¡OÅ∞ 39 =∞Ok q^•º~°∞÷Å∞
- ™ê=∂lHõ á⁄OkHõ - ã¨fi^Õj ~ÀAÅ HõO>ˇ ѨÓiÎQÍ aè#flOQÍ =ÙOk. ÉÁOÉÏ~Ú
=∞„^•ã¨∞ÅÖ’ ÖÏQÍ, 1921 J#∞Éèí=O P `«~°∞"å`« `˘Åy# „Éèí=∞Å∞ 1921 z=~°Ö’
Ü«∞O.Ü«∞<£.~åÜü∞ ^Œ∂`«Ü≥ÿ∞# #oh QÆ∞ÑÎ̈`À ã¨O|O^è•Å∞ ÃÑ@∞ìH˘x =Ú[Ѷ¨~ü JǨÏ=∞‡^£
HõÅHõ`åÎÖ’ `˘e Hõ=¸ºxã¨∞ì „QÆ∂ѨÙÅ U~åÊ@∞‰õΩ ^•ifã≤Ok.
1921 Ѷ„≤ |=iÖ’ ã¨Ç¨ Ü«∞ x~åHõ~}° "å^Œ∞Å∞ E\òx |Ç≤Ï+¨¯iOK« Ü«∞uflOKå~°∞.
E\ò ¿ã^•ºxfl =keÃÑ@ì=∞x, E\òH˜ |^Œ∞Å∞QÍ =i, „ѨuÎ, ™êQÆ∞KÕÜ«∞=∞x Ô~·`«∞efl
Ji÷OKå~°∞. D „Ѩܫ∞`«flO „a\˜+¨μ Ü«∂[=∂#ºOÖ’ =Ù#fl E@∞q∞Å∞¡efl ^≥|ƒf¿ãO^Œ∞‰õΩ
PǨ~°^è•<åºÅ ^èŒ~°Å∞ `«yæOKÕO^Œ∞‰õΩ, Y^ŒÌ~°∞#∞ „áÈ`«ûÇ≤ÏOKÕO^Œ∞‰õΩ L^ÕÌtOK«|_çOk. E\ò
ÖÏÉèí™ê\˜QÍ =Ù#flk QÆ#∞Hõ Ô~·`«∞Å #∞O_ç JO`«QÍ ã¨ÊO^Œ# ~åÖË^Œ∞ HÍx he =∞O^Œ∞
™êQÆ∞H˜ =ºuˆ~HõOQÍ áÈ~å_»∞`«∞#fl Ô~·`«∞ʼnõΩ HõÅHõ`åÎ q^•ºi÷ ™È"Õ∞â◊fi~ü „Ѩ™ê^£ KÒ^Œ∞i
ã¨=∞~°÷=O`«"≥∞ÿ# =∂~°æ^Œ~°≈Hõ`«fiO =Ç≤ÏOK«_»O`À ~å[ëêÇ≤Ï, <å_çÜ«∂áêÉÏfl -`«+‘~åÉÏ^£
ã¨iǨÏ^Œ∞ÌÖ’¡ `≥Å¡"åi Ü«∂[=∂#ºOÖ’ QÆÅ [g∞O^•s, q∞_®flѨÓ~ü [g∞O^•s HõOÃÑhH˜
=ºuˆ~HõOQÍ KÕѨ\ ˜ì# „ѨKå~°O H˘O`« Ѷ¨Å„Ѩ^Œ=∞~ÚOk. KÒ^Œi `«~°∞"å`« `«# ã‘fiÜ«∞
K«i„`«Ö’ ^•ãπ `«#x „áÈ`«ûÇ≤ÏOKå~°x, HÍO„ÔQãπ JkèHÍiHõOQÍ tã¨∞ΠѨ#∞flÅ K≥e¡OѨÙ
x~åHõ~°}x |ÅѨ~°K«~å^Œx ÃÇÏK«ÛiOKå~°x ~åã¨∞H˘<åfl~°∞.
q∞_®flѨÓ~üÖ’x HÍO>ˇÿ, Å∂"≥∞Å∞H±, ã¨Éò _çq[#¡Ö’ gˆ~O„^Œ<å^ä£ ™ê㨇Öò
<åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’ Ü«¸xÜ«∞<£ É’~°∞¤ =ºuˆ~Hõ PO^Àà◊# KÕÑ@ ¨ |ì _çOk. H˘`«QÎ Í „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ@ì|_ç#
Ü«¸xÜ«∞<£ É’~°∞¤ JO>Ë ™ê÷xHõ Ѩ#∞flÅÖ’ qѨs`«"≥∞ÿ# ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ, q∞_®flѨÓ~üH˜ K≥Ok#
„Ѩ^•è #OQÍ =∂Ç≤ÏëêºÅÖ’ 1921 #=O|~ü -_çÃãO|~ü HÍÅOÖ’ Ѩ#∞fl x~åHõ~}° L^Œº=∂xfl
㨙ê‡Öò ã¨=∞~°÷=O`«OQÍ #_»Ñ¨QÆeQÍ~°∞. Ѷ¨e`«OQÍ „ѨÉèí∞`«fiO lÖÏ¡ #∞O_ç H˘`«Î âßã¨<åxfl
"≥#H˜¯ fã¨∞‰õΩOk. 1921 -22 K«eHÍÅOÖ’ áêÉÏfl, É’„QÍÅÖ’ „Ѩ`ÕºH˜Oz l`ÕO„^ŒÖÏÖò
ɡ#s˚ <åÜ«∞Hõ`«fiO =Ç≤ÏOz# c~°ƒùO Ü≥ÚHõ¯ ã¨Éò _çq[<£ ~åOѨÙ~°›\òÖ’ Ô~·`«∞Å∞ Ãã\˜Öò"≥∞O\ò
PѨˆ~+¨<£ûx „Ѩu Ѷ¨∞\˜OKå~°∞.

187
 Wq ™ê÷xHõ ÖÏÜ«∞~°∞¡ ~å[H©Ü«∞"Õ`«ÎÅKÕ #_»Ñ¨|_ç# ™ê¿ÑHΔ̃HõOQÍ ã¨OѨ#fl Ô~·`«∞Å
L^Œº=∂Å∞. „H˜Ok ™ê÷~Ú L^Œº=∂Å∞ K≥ň~ˆQ ã¨OˆH`åÅ∞ ã¨Ê+ì̈OQÍ "≥Å∞=_®¤~Ú. 1921
=∂iÛ 24# 669 =∞OkH˜ ÃÑQ· Í Mˇn· Å∞ QÍOnè ã¨fi~å[ºO =zÛO^Œx „ѨH\õ O˜ z áêiáÈÜ«∂~°∞.
1922 „áê~°OÉèOí Ö’ 'K«@~ì åÇ≤Ï`«ºO ÃÑÅ∞¡aH˜O^Œx—— JkèHÍ~° iáÈ~°∞ì ¿Ñ~˘¯#flk... ''L^Œº=∞O
<åÜ«∞‰õΩÅ J^Œ∞Ѩ٠`«Ñ≤ÊOk... JÇ≤ÏO™ê „Ѩ=$uÎ, Jxfl ~°HÍÅ JkèHÍ~°O Ѩ@¡ u~°™ê¯~°O...
<åÜ«∞‰õΩÅk HÍ^Œ∞, „Ѩ[Åk——. L^Œº=∞O x~å‡} |^ŒúOQÍ =Ù#fl q∞_®flѨÓ~üÖ’ ‰õÄ_®
Ü«¸xÜ«∞<£ É’~°∞¤ ~°^Œ∞Ì KÕÜ«∞|_ç# (1921 _çÃãO|~üÖ’) `«~°∞"å`« KÒH©^•~°∞ Ѩ#∞flÅ∞
K≥e¡OK«=Åã≤OkQÍ lÖÏ¡ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ KÕã≤# q[˝Ñ¨ÙÎefl „Ѩ[Å∞ Ѩ\ ì̃OK«∞HÀÖË^Œ∞. ~°≠Ï~°æO ã¨Éò
_çq[#∞Ö’x ã¨O`åÅ∞Å∞ [g∞O^•~°∞ Ü«∂[=∂#ºOÖ’ QÆÅ J_»=Ùefl Å∂\© KÕâß~°∞.
1922 Ѷ„≤ |=iÖ’ [ÖÏÊ~ÚQÆ∞iÖ’ QÍOnè \’Ñ‘Å∞ ^èiŒ Oz# ã¨O`åÅ∞Å∞ áÈbã¨∞ÅÃÑ· ^•_»∞Å∞
KÕâß~°∞. QÍOnè \’Ñ‘Å∞ ^èŒi¿ãÎ `«∂\ÏÅ∞ `«=∞<Õg∞ KÕÜ«∞ÖË=x K≥ѨCH˘<åfl~°∞. á⁄~°∞QÆ∞#
L#fl L`«Î~° ɡOQÍÅ∞ lÖÏ¡ -~°OQÍѨÓ~üÖ’ KÒH©^•~°∞ Ѩ#∞fl K≥e¡OѨ٠x~åHõ~°}, H“Å∞
K≥e¡OѨ٠x~åHõ~°}QÍ Jaè=$kú K≥OkOk. hÖÏÊù=∂iH˜ K≥Ok# =Úã≤¡O Ô~·`«∞Å∞ 'QÍOnè
^Œ~ÀQÆ—— P^èfiŒ ~°ºOÖ’ ''ã¨fi~å[º~îå}Ï——x ™ê÷ÑO≤ Kå~°∞. z@QÍOQ∑Ö’ i[~°∞fi á¶ê~Ô ã¨∞Åì ÃÑ· ^•_»∞Å∞
KÕã≤ Å∂\© KÕâß~°∞.—— D Ѩx =ÅO\©~°∞¡ HÍ^Œ∞, ™ê^è•~°} „Ѩ[Å∞ "åi J=ã¨~åÅ s`åº
KÕâß~°∞.—— uÃÑÊ~°Ö’x KÒ^•„QÍO ã¨Éò _çq[#∞Ö’ 1921 #=O|~°∞ #∞O_ç „QÍ=∞ "≥∂`å^Œ∞Å∞
Ѩx xeÑ≤"Õâß~°∞. ''Ѩ#∞flÅ∞ K≥e¡OK«|_»ÖË^Œ∞.... Ô~·`«∞Å∞ „ѨÉèí∞`åfixH˜ QÍx, „ÃÑ·"Õ\ò
Éèí∂™êfi=ÚʼnõΩ QÍx H“Å∞ K≥e¡OK«ÖË^Œ∞. PO^Àà◊# ѨÓiÎQÍ =∞ǨÏ=∞‡nÜ«ÚÅk, HÍh
=∞`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ PO^Àà◊# HÍ^Œ∞. „Ѩ[Å∞ `«=∞ ã¨`åÎ Uq∞\’ Kå\˜ K≥áêÊÅ#∞H˘<åfl~°∞. (ɡOQÍÅ∞
„ѨÉ∞íè `«fiO, ~å[H©Ü∞« ~°ÇϨ 㨺 ã¨=∂Kå~°O, ɡOQÍÅ∞Ö’ ã¨Ç¨ Ü«∞ x~åHõ~}° dÖÏѨ`ü L^Œº=∂Å∞
K«i„`«. ~°OQÆѨÓ~ü, z@ìQÍOQ∑, uÃÑÊ~°, HÍãÎ̈ "≥Å∞ѨÅQÍ =Ù#fl lÖÏ¡Å∞. ÃÑ· ™ê÷~Ú <åÜ«∞‰õΩÅ∞
`«~°K«∞QÍ K«∂_»x lÖÏ¡Å∞. ™ê÷xHõ =ÅO\©~°∞¡, <åÜ«∞‰õΩÅ∞ „Ѩ[efl J^Œ∞Ѩ٠KÕÜ«∞ Ü«∞uflOz
qѶ¨Å"≥∞ÿ<å~°x iáÈ~°∞ìÅ∞ ѨÅ∞=∂~°∞¡ ã¨Ê+ì̈O KÕâß~Ú. ''ã¨Éò HÍO„\ωõì~°¡— ã≤^•úO`«O ÖËHõ
‰õΩb# ~å[H©Ü«∞"Õ`«ÎÅ „¿Ñ~°}- =ÔQ·~åÅ∞ ~ÚHõ¯_» J~°÷O ÖËx =∂@Å∞.
ɡOQÍÖò QÍO^èÕÜ«∞ Ѩiq∞`«∞efl KåÖÏ™ê~°∞¡ Ju„Hõq∞OzOk. ã¨Ç¨Ü«∞ x~åHõ~°}
ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ x~å‡}Ï`«‡HõOQÍ Ñ¨xKÕã#≤ „á¶êq#∞ûQÍ cǨ~°∞ QÍOkè „Ñ¨âO◊ ã¨Å∞ JO^Œ∞H˘#flk.
''cǨ~°∞ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ JÇ≤ÏO㨠Ü≥ÚHõ¯ x["≥∞ÿ# ã¨∂ÊùiÎx J~°÷O KÕã¨∞H˘<åfl~°∞——.... (Ü«∞OQ∑
WO_çÜ«∂, 1921 =∂iÛ 2). 1922 E<£ <å\˜H˜ 41 *ÏfÜ«∞ L#fl`« áê~î°âßÅÅ∞, 600
*ÏfÜ«∞ „áê^äŒq∞Hõ, =∂^茺q∞Hõ áê~î°âßÅÅ∞. 21,500 =∞Ok q^•º~°∞÷Å∞ KÕÜ«∞|_ç<å~°∞.
^Œ∂k K«~°MÏÅ#∞ ѨOÑ≤}© KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ 11 lÖÏ¡ÅÖ’ 48 ˆHO„^•Å∞ <≥ÅH˘ÅÊ|_®¤~Ú.
3,00,000 K«~°MÏÅ∞ 8,900 KÕ =∞QÍæÅ`À <≥ʼnõΩ 95,000 QÆ*ÏÅ |@ìÅ L`«ÊuÎ
[~°∞QÆ∞`«∞#fl@∞¡ 1922 PQÆ+¨μìÖ’ cǨ~°∞ #∞O_ç =zÛ# ã¨=∂Kå~°O. MÏn Ys^≥·#k QÆ#∞Hõ
JO`«QÍ „Ѩ*Ï^Œ~°} á⁄O^ŒÖË^Œx, ˆH=ÅO 1 âß`«O „Ѩ[Å∞ =∂„`«"Õ∞ Y^ŒÌ~°∞ ^èŒiã¨∞Î<åfl~°x
<åÜ«∞‰õΩÅ∞ JOwHõiOKå~°∞. =∞^ŒºO |Ç≤Ï+¨¯~°} QÆ}hÜ«∞OQÍ „Ѩ*Ï^Œ~°} á⁄OkOk. KèÀ\Ï
188
<åQÆѨÓ~ü `≥QÆÅ`À „Ѩ`ÕºH˜Oz `å<å ÉèÏQÆ`ü`≥QÆ`À ã¨O|O^è•Å∞ U~°Ê_®¤~Ú. HÍx JHõ¯_»
QÆ∂_® K≥^Œ∞~°∞=∞^Œ∞~°∞QÍ Ç≤ÏO™ê`«‡Hõ Ѷ¨∞@#Å∞ KÀ@∞ KÕã¨∞‰õΩ<åfl~Ú.1921 [#=iÖ’
=Ú[Ѷ¨~üѨÓ~ü, ÉèÏQÆÅ∂Ê~ü, "≥ÚOѶ≤∞<£, ѨÓi‚Ü«∂ÅÖ’ 35 J„Hõ=∞OQÍ x^èŒ∞Å∞ =ã¨∂Å∞
KÕã≤# ˆHã¨∞Å∞ (QÍOnè t+¨μºÅ∞QÍ K≥ѨCH˘#fl H˘O^Œ~°∞ <åºÜ«∞"≥∞ÿ# ^èŒ~°efl J=∞Å∞ [~°∞Ѩ
Ü«∞uflOKå~°∞) #"≥∂^ŒÜ«∂º~Ú. 1921 U„Ñ≤Öò 25# dÖÏѨ`ü =ÅO\©~°∞¡ JÔ~ã¨∞ì`À yinèÃÑ·
^•_ç, Ѷe¨ `«OQÍ HÍÅ∞ÊÅ∞ [iQÍ~Ú. ™êO„Ѩ^•Ü«∞HõOQÍ „QÍ=∂ʼnõΩ K≥Ok# ѨzÛHõ |Ü«∞à◊§#∞
[g∞O^•~°∞Å∞, he=∞O^Œ∞ `À@Å ÃÑOѨHõO^•~°∞¡ P„Hõq∞OK«_»O`À L„kHõΠѨiã≤÷`«∞Å∞
U~°Ê_®¤~Ú. 1921 [#=iÖ’ ÉèÏQÆÅ∂Ê~°∞Ö’x ™È<£áê~åû „QÍ=∂xH˜ K≥Ok# Éèí∂q∞Ǩ~°∞¡
Ü«¸~°Ñ¨ÙH˜ K≥Ok# Éèí∂™êfiq∞ „H˜O^Œ ѨxKÕ¿ã QÆ∂~åöÅÃÑ· ^•_ç KÕâß~°∞. ѨzÛHõ "Õ∞ѨىõΩ<Õ
ǨωõΩ¯Å‰õΩ ã¨O|OkèOz# q"å^ŒO 1921 #=O|~°∞Ö’ K«Oáê~°<£ "≥∂uǨi ã¨g∞ѨOÖ’x
KÒ`Õ~åfi he=∞O^Œ∞ á¶êºHõìs `«QÆ∞Åɡ@ì_®xH˜ ^•ifã≤Ok. 1922 [#=iÖ’ Ѩ#∞fl K≥e¡OѨÙ
x~åHõ~°} L^Œº=∂xfl J}z"Õ¿ãO^Œ∞‰õΩ áÈbã¨∞efl ѨOѨ_»O`À =Ú[Ѷ¨~üÖ’ ã‘`å=∂iÛ ã¨Éò
_çq[<£ JÅ[_çH˜ ˆHO„^Œ=∞~ÚOk. 1920Ö’ ^Œ~åƒùOQÍ Z¿ãì@∞x TÑ≤"Õã≤# [g∞O^•s
=ºuˆ~Hõ ~Ô `· åOQÆ L^Œº=∞O ѨÙ#~°∞^Œiú OѨ|_»Ö^Ë ∞Œ . cǨ~°∞ HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞Hõ`fi« O D L^Œº=∞O`À
ã¨O|O^è•Å∞ `≥OK«∞H˘x ^Œ∂~°OQÍ LO_çáÈ~ÚOk. HÍi‡‰õΩÅ∞ ѨxKÕ¿ã „áêO`åÅÖ’ ã¨Ç¨ Ü«∞
x~åHõ~°} „ѨKå~°O, ™êfiq∞ qâßfi#O^Œ (~°≠iÜ«∂Ö’ ~å=∂˚ãπ JQÆ~åfiÖÏ ÖÏO\˜ =∂~åfi_ç
QÆx Ü«∞[=∂#∞Å =∞^ŒÌ`«∞ á⁄Ok#) HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞ HõÅã≤ J™êûO `«~°Ç¨Ö’ HÍi‡‰õΩÅ∞
QÆ#∞Å #∞O_ç ÃÑ^ŒÌ Z`«∞Î# =Åã¨áÈÜÕ∞ÖÏ KÕ™êÎÜ«∞x 1921 "Õã¨qÖ’ KÀ\ <åQÆѨÓ~ü
„áêO`«ÑÙ¨ ÉÁQÆ∞Qæ xÆ Ü«∞[=∂#∞ÅÖ’x `≥Å"¡ å~°∞ PO^Àà◊# =ºHõOÎ KÕâß~°∞. yikè =^ŒÌ HÍO„ÔQãπ
HÍ~°ºHõ~°ÎÅ∞ „Ѩ"ÕtOK«Hõ =ÚO^Õ q∞Å∞¡ Ü«∞[=∂#∞Å∞ HÍi‡Hõ ã¨OѶ¨∂xfl „áê~°OaèOKå~°∞.
(ǨϟO á⁄e\˜HõÖò 43/1921)
ã¨Ç¨Ü«∞ x~åHõ~°} HÍÅOÖ’ Ü«Ú<≥·>ˇ_£ „áêq<≥ûãπ HÍO„ÔQãπH˜ J`«ºO`« |Å"≥∞ÿ#
™ê÷=~åÅÖ’ XHõ@~ÚOk. 1921 EÖˇ·Ö’ HÍO„ÔQãπ ã¨Éèíº`«fiO 3,28,966 (cǨ~ü `«~°∞"å`«
™ê÷#O nxk. cǨ~°∞ ã¨Éºíè `«fiO 3,50,000). JѨÊ\˜ #∞O_ç Ü«Ú.Ñ≤. *ÏfÜ«∞ ~å[H©Ü∂« ÅÖ’
<åÜ«∞Hõ`fi« ™ê÷<åxfl á⁄OkOk. WѨÊ\˜H© H˘#™êQÆ∞`«∞Ok. 1920-21 „Ѩ=ÚY *ÏfÜ«∞"å^Œ∞Å∞
- [=ǨÏ~üÖÏÖò <≥„Ǩ˙, ѨÙ~°∞ëÈ`«=Î ∞^•ãπ \ÏO_»<,£ QÆ}âË ò â◊OHõ~ü q^•ºi÷, QÀqO^Œ =Å¡ÉÑíè O¨ `ü,
ÖÏÖò |Ǩï^Œ∂~ü âß„ã≤Î - ÖÏO\˜ „Ѩ=ÚY∞Å ~å[H©Ü«∞ rq`«O „áê~°OaèOz# ã¨O=`«û~°O.
1922 „áê~°OÉèÏxH˜ 9,00,000 =∞Ok =ÅO\©~°∞¡ #"≥∂^Œ∞ KÕÜ«∞|_®¤~°∞. JÖψQ dÖÏѨ`ü
ã¨fiK«ÛùO^Œ ã¨Oã¨÷ÅÖ’ ‰õÄ_® qѨs`«"≥∞ÿ# ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ LOk. 1921 EÖˇ· <å\˜H˜ „áêq#∞ûÖ’
137 *ÏfÜ«∞ q^•º ã¨Oã¨÷Å∞ ™ê÷Ñ≤OK«|_®¤~Ú. "å\˜Ö’ J`«ºO`« „Ѩ=ÚY"≥∞ÿ#k HÍj
q^•ºÑ‘~.üî Ü«Ú.Ñ≤ "Õ∞^è•=ÙÅÃÑ· QÍO^èÜ Õ ∞« "å^Œ „ѨÉÏè =O, „¿Ñ"£∞K«O^£ #=ÅÖ’ KåÖÏ ã¨Ê+¨=ì ÚQÍ
„ѨuѶ¨eOzOk. QÀ~°MòѨÓ~ü „ѨÉèí∞`«fi áê~î°âßÅÖ’ ѨxKÕã¨∞Î#fl „¿Ñ"£∞K«O^£ 1921 Ѷ≤„|=iÖ’
*ÏfÜ«∞"å^Œ Ѩ„uHõ ''P*ò——Ö’, HÍj q^•ºÑ‘~îüÖ’ ѨxKÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ ~år<å=∂ KÕâß_»∞. PÜ«∞#

189
'„¿Ñ=∂„â◊=∞O— (1921) QÍO^èÕÜ«∞ ÉèÏ"åÅÃÑ· Pã¨H˜Î QÆÅ XHõ Éèí∂™êfiq∞x z„uã¨∞ÎOk.
'~°OQÆÉèí∂q∞— (1925)Ö’ Hõ^ä• <åÜ«∞‰õΩ_»∞ QÆ∞_ç¤ aK«ÛQÍ_»∞ ¿Ñ^Œ ã¨∂~°^•ã¨∞. „QÍ=∞ ѨzÛHõ
|Ü«∞à◊§x XHõ POQÀ¡~ÚO_çÜ«∞<£ ã≤QÆÔ~\ò á¶êºHõìs ™êfinè#O KÕã¨∞HÀ=_®xfl =ºuˆ~H˜ã¨∂Î
Hõ^•ä <åÜ«∞‰õΩ_»∞ KÕã#≤ áÈ~å\Ïxfl z„uã¨∞OÎ k. `«~∞° "å`« #=ÅÖ’ ~Ô O_»∞ áê„`«Å∞ q#Üü∞ã≤OQ∑,
™ÈѶ≤Ü«∂Å∞ qѨ¡=HÍ~°∞Å∞QÍ =∂~°_»O z„fHõiOzOk.
W`«~° „áêO`åÅÖ’ ÖÏQÍ<Õ ã¨Ç¨Ü«∞ x~åHõ~°} x~°fiǨÏ}, #QÆ~åÅ z#flѨ@ì}ÏÅ
Ѩ#~ÚOk. HÍh „QÍg∞} „áêO`åÅÖ’x „áê^äŒq∞Hõ L^Œº=∂Å∞ ‰õÄ_® JO`Õ „áê^è•#º`«#∞
ã¨O`«iOK«∞H˘<åfl~Ú. Ü«Ú.Ñ≤ HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞Hõ`«fiO cǨ~ü HõO>ˇ Ô~·`«∞ áÈ~å\ÏŠѨ@¡ HÍãÎ̈
Z‰õΩ¯=QÍ ã¨ÊOkOzOk. JO^Œ∞‰õΩ HÍ~°}O J=^ä£ `åÅ∂HÍ "å~°∞ „a\˜+π „ѨÉèí∞`åfixH˜
Z‰õΩ¯= q^èÕÜ«ÚÅ∞QÍ =ÙO_»_»O HÍ=K«∞Û. ^ŒHΔ̃}, Zãπ.W. J=^ä£Ö’ Ô~·`«∞ áÈ~å\ÏÅ∞ ÉÏÉÏ
~å=∞K«O„^Œ áÈ~å\ÏÅ HõÅ~ÚHõ`À 1921 [#=i -=∂iÛ =∞^茺 HÍÅOÖ’ ~åÜü∞|ˆ~b,
„Ѩ`åÑπѶ¨∞~ü, ÃѶ·ÉÏÉÏ^£, ã¨∞ÖÏÎ<£Ñ¨Ó~üÖÖ’ qãÎ̈ $`«OQÍ Ô~·`«∞Å ^˘g∞‡Å∞ [iQÍ~Ú. ^•_»∞Å
ÅHΔͺÅ∞ ~Úà◊√§, ѨO@ÖË QÍHõ qѨ}˜ g^èŒ∞Å∞, =~°Î‰õΩÅ Pã≤Îáêã¨∞ÎÅ∞ ‰õÄ_® L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ
~åÜü∞|ˆ~bÖ’x ѨÙ~üã¨`üQÆO*ò |*Ï~°∞ÃÑ· [#=i 6# 10,000 =∞Ok ^•_ç KÕâß~°∞.
PǨ~°^è•<åºÅ∞, |@ìÅ∞ „Ñ≤Ü«∞"≥∞ÿ áÈÜ«∂Ü«∞x P~ÀѨ}. QÆ∞_»¤ QÆ[O 4 J}ÏʼnõΩ, Ñ≤O_ç
~°∂áêÜ«∞‰õΩ 8 âı~°∞¡ J"Õ∞‡@@∞¡ P^ÕâßÅ∞ *Ïs KÕÜ«∞|_®Åx _ç=∂O_»∞ KÕâß~°∞. Wk
^èŒ~°efl „Ѩ[Å∞ x~°‚~ÚOKÕ „Ѩܫ∞`«flO. Wk „ÃѶOz qѨ¡= HÍÅOÖ’ qѨ¡"åxH˜ =ÚO^Œ∞
„Ѩ[Å∞ KÕѨ\ ì̃# Ç≤ÏO™êÜ«Ú`«"≥∞ÿ# PO^Àà◊#x ã¨∞Êù~°}‰õΩ `≥ã¨∞ÎOk.
áÈbã¨∞Å`À Ç≤ÏO™êÜ«Ú`« Ѷ¨∞~°¬}Å∞ [iQÍ~Ú. „Ѩ*ÏHÀ~°∞ìÅ∞ f~°∞ÊÅ∞ K≥áêÊ~Ú.
™ê=∂#∞ºÅ∞ `«=∞‰õΩ `å=ÚQÍ ~åAÅ=∞x „ѨHõ\ ˜OK«∞H˘#fl@¡~ÚOk. ÃѶ·*ÏÉÏ^£Ö’
'~å=∞K«O„^Œ∞_»∞— J=`«iOKå_»∞, Ѩ#∞flÅ∞ - tã¨∞ÎÅ∞ K≥e¡OK«=^ŒÌx, á⁄ÅO ÖËx "åiH˜
á⁄ÖÏÅ∞ ѨOK«∞`å=∞x É’kèOKå~°∞. JO`å QÍOnè ¿Ñ~°∞`À.
™ê^è•~°} „Ѩ[Å u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞x QÍOnè YO_çOK«_®xfl QÆ∞iOz ~ÚO`«‰õΩ =ÚO^Œ∞
„Ѩ™êÎqOK«|_çOk. 1921 Ö’ <≥„Ǩ˙ "≥Y· i ‰õÄ_® nxH˜ aè#flOQÍ ÖË^∞Œ . Ç≤ÏO㨉Ωõ áêÅÊ_ç#
"åiH˜ áÈbã¨∞Å∞ *ˇà· §◊ Ö’ x~°ƒOù kè™êÎ~x° `≥eã≤ ‰õÄ_® Ç≤ÏO™êÜ«Ú`« HÍ~°º„Hõ=∂ÅÖ’ áêÖÁæ#_»O
=Å# „ѨÜ∂≥ [#O ÖË^xŒ „Ѩ[ʼnõΩ #K«ÛK≥ÑÙ¨ `«∂ `å#∞ ÃÑ*·¶ ÏÉÏ^£Ö’x ã¨ÉÖíè ’ „ѨãO¨ yOz#@∞¡
<≥„Ǩ˙ ã‘fiÜ«∞ K«i„`«Ö’ [˝Ñ≤ÎH˜ `≥K«∞Û‰õΩ<åfl~°∞. ÉÏÉÏ~å=∞K«O„^Œx P „áêO`åxH˜ ^Œ∂~°OQÍ
=ÙO_»=∞x dÖÏѨ`ü "å^Œ∞Å∞, HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ K≥áêÊ~°∞. ÉÏÉÏ~å=∞K«O„^Œ Ѷ≤„|=i
10# JÔ~ã¨∞ì KÕÜ«∞|_®¤_»∞. "≥∂fÖÏÖò <≥„Ǩ˙, Q“sâ◊OHõ~ü q∞„âßÅ∞ XHõ Hõ~°Ñ¨„`«OÖ’
~ÚÖÏ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞.
''D Ѷ¨∞@# Ѩ@¡ Jã¨O`«$Ñ≤Î K≥O^ŒQÆ∂_»^Œ∞. Hõhã¨O J`«_ç q_»∞^ŒÅ H˘~°‰õΩ
„Ѩܫ∞uflOK«#∂ ‰õÄ_»^Œ∞.——
190
 1930ÅÖ’ ~å=∞K«O„^Œ ~åã¨∞H˘#fl ã‘fiÜ«∞ K«i„`«Ö’ HÍO„ÔQãπ "≥∂ã¨Ñ¨Ói`« "≥·Yix
YO_çOKå_»∞. HÍx 1921Ö’ =∂„`«O *ÏfÜ«∞"å^Œ <åÜ«∞‰õΩÅ =∂~åæxfl `«#‰õΩ `«~°K«∞QÍ
~Ú+ì̈Ѩ_Õ J#∞ã¨iOKå_»∞.
1921 "Õã¨q <å\˜H˜ ã¨Ç¨Ü«∞ x~åHõ~°} Ô~·`«∞ L^Œº=∂xfl ^•^•Ñ¨Ù Hõ|oOzOk.
Ô~·`«∞Å „Ѩ`ÕºHõ _ç=∂O_»∞¡ "≥#H˜¯ <≥@ì|_®¤~Ú. HÍx HõÅ`« K≥Ok# Ü«Ú.Ñ≤. „ѨÉèí∞`«fiO ''J=Ù^è£
H“Å∞ K«@ìO 1921—— ¿Ñ~°∞`À H˘xfl ~å~ÚfÅ∞ WKÕÛ q^èŒOQÍ `åÅ∂HÍ^•~°¡#∞ XÑ≤ÊOzOk.
(U_»∞ ã¨O=`«û~åÅ H“Å∞ HÍÅ =º=kèH˜ |^Œ∞Å∞QÍ rq`«HÍÅO H“Å∞ =º=kèÖÏO\˜) HÍx
1921 z=~°Ö’ 1922 „áê~°OÉèOí Ö’ "åÜ«Ú=º J=^èÖ£ ’ (Ǩϟ~À¤Ü∞ü , XKü~å~ÚKü, ÉÏ~å|OH˜,
ã‘`åѨÓ~ü lÖÏ¡ÖÖ’) Ѩiã≤÷`«∞Å∞ KÕ*ÏiáÈÜÕ∞ Ѩiã≤÷u =zÛOk. ™ê÷xHõ HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩÅ∞
„áê~°OaèOz# 'ZHÍ— L^Œº=∞O =∞iO`« ã¨=∞~°jÅ =∞^•iáêã≤ =â◊=∞~ÚOk. 'H“Å∞ ѨO@
~°∂ѨOÖ’ QÍHõ _»|∞ƒ ~°∂ѨOÖ’ =ÙO_®e— JѨÊ\˜ „Ѩ^•è #"≥∞#ÿ _ç=∂O_»∞. ~ˆ @∞¡ qѨs`«=ÚQÍ
ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞<åfl~Ú QÆ#∞Hõ Ô~·`«∞ÅH˜k ÖÏÉèí^•Ü«∞HõO. 1922 E<£Ö’ áÈbã¨∞Å∞ L^Œº=∂xfl
J}z"Õã≤ '=∞^•i áêã≤—x JÔ~ã¨∞ì KÕâß~°∞.
™ê=∂lHõOQÍ kQÆ∞=# =Ù#fl „Ѩ[ÅÖ’ Jã¨O`«$Ñ≤Î ã¨OHˆ `åÅ∞ QÆ=∞xOz Ü«ÚÑ≤Ö’x
„a\˜+π"å~°∞ HõÅ=~°Ñ¨_®¤~°∞. 1921 "Õã¨qÖ’ H˘O_» `≥QÆÅ∞ ‰õΩ=∞=<£ _çq[<£Ö’x "ÕÖÏk
ZHõ~åÅ i[~°∞fi_»∞ á¶êÔ~ã¨∞ìÅ#∞ `«QÆ∞Åɡ\Ïì~Ú (Ãã„Hõ@s PѶπ ¿ãì\òH˜ "≥·„™ê~Ú 1921 EÖˇ·
10, s_çOQ∑ HõÖˇHõΔ<£). ''J=Ù^è£, J=Ù^è£ „QÍg∞} „áêO`«OÖ’ ã¨ÉèíʼnõΩ Ç¨[~°ÜÕ∞º "åiÖ’
J`«ºkè‰õΩÅ∞ á⁄ÖÏÅ∞ áÈQ˘@∞ìH˘#fl "å~°∞ QÍOnè `«=∞ á⁄ÖÏefl `«=∞‰õΩ ™êkèOz ÃÑ_»`å_»x
qâ◊fiã≤OKÕ"å~°∞. `å=Ú H“Å∞H˜ KÕã¨∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ á⁄ÖÏÅ∞ QÍOnè ~ÚÑ≤Ê™êÎ_»x #"Õ∞‡ „H˜Ok
`«~°QÆuH˜ K≥Ok# ‰õÄbÅ∞——. Jx 1921 JHÀì|~°∞Ö’ s_çOQ∑ PO^Àà◊# =ºHõÎO KÕâß_»∞.
KÒs-KÒ~å
QÍOnèH˜ z=i ã¨q∞^èQŒ Í LѨÜ∂≥ QÆÑ_¨ #ç KÒs-KÒ~å Ѷ∞¨ @# QÀ~°MòÑÓ¨ ~ü „QÍ=∞OÖ’
[iyOk. nxÃÑ· H˜™ê<£ ã¨Éèí 'UHÍ— PO^Àà◊#Å „ѨÉèÏ=O ÖË^Œ∞. =∞^ŒºO J=∞‡HÍʼnõΩ,
PǨ~° ^è•<åºÅ JkèHõ ^èŒ~°Å‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ ã¨∞t‰õΔΩ`«∞Öˇ·# =ÅO\©~°¡ |$O^ŒO Ñ≤ÔH\˜OQÆ∞
„áê~°OaèOzOk. L^Œº=∞HÍ~°∞Å∞ qѨs`«OQÍ Ô~K«ÛQ˘@ì|_®¤~°x QÍOnè ã¨fiÜ«∞=ÚQÍ
JOwHõiOKå~°∞. áÈbã¨∞Å∞ =ÅO\©~ü <åÜ«∞‰õΩ_çx (ÉèíQÆ"å<£ JÇ‘Ï~ü Ps‡ Ѷ≤OK«#∞^•~°∞_»∞)
z`«HõÉÏ^•~°∞. áÈbã¨∞ ¿ãì+¨#∞ Z^Œ∞@ x~°ã¨# `≥e¿ÑO^Œ∞‰õΩ =zÛ# QÆ∞OѨÙÃÑ· HÍÅ∞ÊÅ∞
[iáê~°∞. KÒs KÒ~å xOk`«∞Öˇ·# 225 =∞OkÖ’ 172 =∞OkH˜ Ãã+¨#∞ HÀ~°∞ì =∞~°}tHõΔ
qkèOK«_»OÖ’ D Ѷ¨∞@# =Å¡ „a\˜+¨μ áêʼnõΩÅ ÉèíÜ«∂O^Àà◊#Å∞ =ºHõÎ=∞=Ù`«∞<åfl~Ú.
(P `«~°∞"å`« 19 =∞Ok LifÜ«∞|_®¤~°∞. q∞ye# "åiH˜ nfiáêO`«~° "å㨠tHõΔ
qkèOѨ|_çOk.) 22 =∞Ok áÈbã¨∞Å∞ K«OѨ|_ç#O^Œ∞‰õΩ Hõã≤QÍ 172 =∞Ok „áê}ÏÅ∞
|eQ˘#_®xH˜ x~°ã¨#QÍ *ÏfÜ«∞ ™ê÷~ÚÖ’ ZÖÏO\˜ x~°ã¨#Å∞ =ºHõÎO HÍHõáÈ=@O x[OQÍ

191
ã≤QÆ∞æ KÕ@∞. #"≥∂^Œ~Ú# x~°ã¨# Ü«∞O.Ü«∞<£.~åÜü∞ Ü≥ÚHõ¯ „Ѩ"å㨠Ѩ„uHõ "Õ<£QÍ~°∞¤— #∞O_ç,
JÖψQ Hõ=¸ºxã¨∞ì WO@ˆ~fl+¨#Öò Zy˚‰õĺ\˜"£ Hõq∞\© x~°ã¨# =ºHõÎO KÕã≤Ok. D <å\˜H˜
KÒs KÒ~å =^ŒÌ áÈbã¨∞ 㨇 $u zǨÏflO =ÙOk. Ô~·`«∞ =∞$`«g~°∞Å Q“~°"å~°÷O ZÖÏO\˜
zǨÏflO ÖË^Œ∞.
'KÒs KÒ~å Ѷ∞¨ @# `«~∞° "å`« "≥Ú`«OÎ L^Œº=∂xfl PÑ≤"Ü Õ ∂« Åx QÍOnè PHõã‡≤ HõOQÍ
UHõѨHõΔOQÍ fã¨∞H˘#fl x~°‚Ü«∞O ^•^•Ñ¨Ù „Ѩ=ÚY HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩÅO^Œi Ü≥ÚHõ¯ f„=
x~°ã¨#‰õΩ QÆ∞~°~ÚOk. ã¨Ç¨Ï[OQÍ JO`«HõO>Ë Z‰õΩ¯=QÍ Ü«Ú=‰õΩÅ x~°ã¨#‰õΩ QÆ∞~°~ÚO^Œx
<≥„Ǩ˙ ~åâß_»∞. (ã‘fiÜ«∞ K«i„`« ¿Ñl 82) QÍOnè `«# ã¨=∞~°÷#‰õΩ 1922 Ѷ≤„|=i 'Ü«∞OQ∑
WO_çÜ∂« — Ö’ „Ѩ™êÎqOz# q^èOŒ QÍ ~Ô O_»∞ "å^Œ#Å#∞ LѨÜ∂≥ yOK«∞H˘<åfl_»∞. 1. JÇ≤ÏO™ê
ã≤^•úO`«OÃÑ· P"ÕâÑ◊ Ó¨ i`« ѨÙ#~°∞^•…@#. (L^Œº=∞O Ç≤ÏO™êÜ«Ú`«O H͉õΩO_® x"åiOKÕO^Œ∞‰õΩ
<Õ#∞ ZÖÏO\˜ J==∂<≥·fl<å, z„`«Ç≤ÏOã¨ÅÔH·<å ZÖÏO\˜ "≥e"Õ`«<≥·<å z=iH˜ =∞~°}Ï<≥·fl<å
ã¨Ç≤Ï™êÎ#∞). ^•x`À áê@∞ D „H˜Ok qã¨Ê+¨ì"≥∞ÿ# „ѨHõ@# ‰õÄ_® KÕâß_»∞. ''ÉÏ~ÀÌe
JÇ≤ÏO™êÜ«Ú`« kèHͯ~°O [Ü«∞„Ѩ^ŒO JÜÕ∞ºÖÏ ÉèíQÆ=O`«∞_»∞ P"≥∂^ŒO `≥eáê_»#∞HÀO_ç.
JѨC_»∞ q*Ë`«Å Hõ#∞‰õÄÅOQÍ ÉèÏ~°`«^Õâ◊ „ѨÉèí∞`«fiO áêÅ<å ÉÏ^茺`«Å#∞ `«ºlOz =ÙO>Ë
D J~åK«Hõ â◊‰õΩÎefl J^Œ∞Ѩ٠KÕ¿ã^≥=~°∞...?—— "å=∞ѨHõΔ q=∞~°≈QÍ P~ü.Ñ≤.^Œ`ü „Ѩ™êÎqOz#@∞¡
Ѷ≤„|=i 12# =i¯OQ∑ Hõq∞\© q~°=∞}x P"≥∂kã¨∂Î ÉÏ~À¤b f~å‡#OÖ’ =Ù#fl 7 HÍ¡AÖÖ’
Ô~O_çO\˜x <˘H˜¯ K≥Ñ≤ÊOk. [g∞O^•~°∞ʼnõΩ H“Å∞ (Ô~O\ò) K≥e¡OѨÙx PÑ≤"ÕÜ«∞@O HÍO„ÔQãπ
f~å‡<åʼnõΩ q~°∞^ŒOú . (<≥O.6) "åi K«@|ì ^Œ"ú ∞≥ #ÿ ǨωõΩ¯ÅÃÑ· ^•_ç KÕÜ∞« _»O HÍO„ÔQãπ L^Œº=∞O
L^ÕÌâ◊O HÍ^Œ∞... (<≥O.7) (WO_çÜ«∂ @∞_Õ. ¿Ñ. 290) J~Ú#ѨÊ\˜H˜ KÒs KÒ~å Ѷ¨∞@#`À
H“Å∞H˜ ã¨O|O^èŒO ÖË^Œ∞. H“Å∞ K≥e¡OK«HõáÈ=_»O QÆ∂_® Jx"å~°ºOQÍ =„™êÎÅ∞, =∞^ŒºO
ã¨=∞㨺ÅÃÑ· Ñ≤ÔH\˜OQ∑ KÕÜ«∞_»O HõO>ˇ Ç≤ÏO™êÜ«Ú`«"≥∞ÿ# K«~°ºHÍ^Œ∞.
QÍOnè Ѩ@¡ Q“~°=ÉèÏ=O`À PÜ«∞# „Ѩ`ÕºHõ `«~°Ç¨ QÆÅ J^Œ∞ѨÙÖ’ LO_Õ „Ѩ*Ï
L^Œº=∂xH˜ <åÜ«∞Hõ`fi« O =Ç≤ÏOK«_®xH˜ ã¨#fl^Œ"ú ∞≥ ÿ =Ù<åfl_»x, P "Õ∞~°‰Ωõ ѨÅ∞=∂~°∞¡ ÃÇÏK«ÛiHõÅ∞
KÕâß_»x, PÜ«∞#‰õΩ =~°æáÈ~å@O ÖËHõ ™ê=∂lHõ qѨ¡=O Ѩ@¡ Pã¨HÎ̃ ÖË^Œx "åkOK«=K«∞Û.
QÍOnè q~°=∞} Ñ≤Å∞ѨÙ`À L^Œº=∞O "≥Ú`«OÎ ‰õΩѨʉõÄeO^Œ#fl "åãÎ̈=O ‰õÄ_® ^•x „áê^äqŒ ∞Hõ
|ÅÇ‘Ï#`«efl `≥eÜ«∞*Ëã¨∞ÎOk. 1919 -22 HÍÅOÖ’ ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ L"≥fi`«∞ÎQÍ ÖË=_®xH˜
KåÖÏ J#∞‰õÄÅ"≥∞ÿ# Ѩiã≤÷`«∞Å∞ =Ù<åfl~Ú. H˘xfl ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’x qѨ¡= Ѩiã≤÷`«∞Å∞ ‰õÄ_®
=Ù<åfl~Ú. „Ѩ`åº=∂flÜ«∞ qѨ¡= <åÜ«∞Hõ`«fi =∂~åæxH˜ J_»∞¤QÆ∂_® ÖË^Œ∞. „Ѩ[Å∞ QÍOnè
~å[ºO J<Õ Jã¨Ê+ì̈"≥∞ÿ# ã¨fiѨflO`À „¿Ñˆ~Ñ≤OѨ|_ç =Ù<åfl~°∞. QÍOnè ~å[ºOÃÑ· "åi "åi
"≥·q^茺Éèíi`«"≥∞ÿ# "åºMϺ<åÅ∞ - H˘xfl™ê~°∞¡ qѨ¡= =∂~åæʼnõΩ ^ŒQÆæ~°QÍ - KÕã¨∞H˘x =Ù<åfl~°∞.
HÍx <åÜ«∞Hõ`«fiO H˘~°‰õΩ QÍOnè "≥·Ñ¨Ù =∂„`«"Õ∞ K«∂âß~°∞. JѨÊ\˜H˜ *ˇ·Å∞Ö’ =ÙO_ç ÉÏ~ÀÌe
"≥#∞HõO[ Ѩ@¡ J~Ú+¨`ì x« „ѨH\õ O˜ z# "≥∂fÖÏÖò<„≥ Ǩ˙, Å[Ѩu~åÜü∞, ã≤.P~ü.^•ãπ ÖÏO\˜
HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ U q^èŒOQÍ#∂ ã¨=¸Å"≥∞ÿ# =∂~°∞ÊÅ∞ HÀˆ~"å~°∞ HÍ^Œ∞. QÍOnè HõO>Ë
™ê=∂lHõOQÍ `«‰õΩ¯= J_»∞¤H˘<Õ "å~°∞ HÍ^Œ∞. qÉèË^ŒO `«y# ã¨=∞Ü«∞=∂ HÍ^• J<Õ ã¨=∞㨺ÃÑ·
192
Z`«∞QÎ _Æ H» ˜ ã¨O|OkèOzOk =∂„`«"∞Õ . "ÕÅ∞û Ü«Ú=~åA 1921 _çâO◊ |~°∞ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ã¨O^Œ~≈° #
ã¨O^Œ~°ƒùOQÍ „a\˜+¨μ"å~°∞ ѨOÑ≤# âßOu ™ê=∞~°ã¨º ѨÓ~°fiHõ"≥∞ÿ# ã¨O^ÕâßʼnõΩ JOwHÍ~°O
`≥eÑ≤`Õ, ~å*ϺOQÆ ã¨O㨯~°}Å ~°∂ѨOÖ’ xiÌ+¨ì"≥∞ÿ# „ѨÜ≥∂[<åÅ∞ KÕ‰õÄi =ÙO_Õ=x
"≥∂fÖÏÖò <≥„Ǩ˙, ã≤.P~ü.^•ãπÅ∞ ÉèÏqOKå~°∞. QÍOnèè JѨC_»∞ ZÖÏO\˜ ~år ‰õΩ^Œ~°^Œx
u~°ã¨¯iOKå~°∞. HÍx WѨC_»∞ ZÖÏO\˜ „ѨuѶ¨ÅO ÖˉõΩO_® âßã¨<ÀÅ¡OѶ¨∞#x q~°q∞OKå_»∞.
=ÚYº"≥ ∞ ÿ # HÍO„Ô Q 㨠∞ <åÜ« ∞ ‰õ Ω ÅO^Œ i h JÔ ~ 㨠∞ ì KÕ ã ¨ ∂ Î ‰õ Ä _® QÍOnè x
JO@∞HÀ=_®xH˜ ™êǨÏã≤OK«x „a\˜+¨μ"å~°∞ ^è≥·~åºxfl ѨÙOAH˘x 1922 =∂iÛ 10# JÔ~ã¨∞ì
KÕã≤ 6 ã¨O=`«û~åÅ HÍ~åQÍ~°"å㨠tHõΔ qkèOKå~°∞. QÍOnè HõeyOz# ÉèíÜ«∂xH˜ Hõã≤
f~°∞ÛH˘<åfl~°∞. QÍOnè HÀ~°∞ìÖ’ WzÛ# L^•`«Î"≥∞ÿ# LѨ<åºã¨O`À D ã¨O^Œ~åƒùxfl HõÅHÍÅO
QÆ∞~°∞ÎO_ÕÖÏ KÕâß~°∞. 'K«@ìs`åº ÉÏǨ@"≥∞ÿ# <Õ~åxH˜ J`«ºO`« Hõiî#"≥∞ÿ# tHõΔ qkèOK«_®xfl
<Õ#∞ ã¨O`À+¨OQÍ PǨfixã¨∞Î<åfl#∞. <å ^Œ$+≤ìÖ’ ~Úk áœ~°∞_»∞QÍ x~°fiiÎOK«=Åã≤#
J`«∞º#fl`«"≥∞ÿ# ÉÏ^茺`«—— QÍOnè *ˇ·Å∞H˜ "≥àϧ~°∞. HÍx ^Õâ◊OÖ’ ZHõ¯_® z#fl x~°ã¨#Å∞
‰õÄ_® K≥ň~QÆÖË^Œ∞.
1922 -27 : Ѩ`#« O, peHõÅ∞
1920 Ö’ QÍOnè 'ã¨O=`«û~°OÖ’ ã¨fi~å[ºO— "åQÍÌ#O Z<Àfl Pâ◊efl ˆ~ÔHuÎOzOk.
HÍx ã¨fi~å[ºO ~åÖË^Œ∞. KÒs KÒ~å Ѷ¨∞@#`À L^Œº=∞O q~°q∞OK«|_çOk. QÍOnè *ˇ·Å∞‰õΩ
ѨOѨ|_®¤_»∞. <å\˜H˜ HÍO„ÔQãπ ã¨Éèíº`«fiO (ZSã≤ã≤H˜ 20H˜ QÍ#∞ 16 „áêq#∞ûÅ∞ ѨOÑ≤Oz#
iáÈ~°∞ìÅ „ѨHÍ~°O) 1,06,046 H˜ JO>Ë 2 ã¨O=`«û~åÅ „H˜`«O XHõ¯ Ü«Ú.Ñ≤Ö’ =¸_»=
=O`«∞ ã¨Éºíè `«fiO HõO>ˇ `«‰Ωõ ¯=H˜ Ѩ_áç È~ÚOk. =∂~°∞Ê HÀ~°x "å~°∞, ã¨fi~å[º"å^Œ∞Å q"å^ŒO
*ÏfÜ«∞ L^Œº=∂xfl pÖËÛ Ñ¨iã≤u÷ `≥zÛÃÑ\ì̃Ok.
1919 -22 HÍÅO <å\˜ Ç≤ÏO^Œ∂ - =Úã≤O¡ SHõº`« ™ê÷#OÖ’ =Ú#∞ÃÑ#fl_»∂ÖË#O`«
f„= ™ê÷~ÚÖ’ =∞`«Ñ¶¨∞~°¬}Å∞ K≥ň~QÍ~Ú. HÍx LѨi`«ÅO kQÆ∞=# W`«~° â◊‰õΩÎÅ∞ |ÖÏxfl
‰õÄ_»Q@Æ ∞ì‰Ωõ O@∞<åfl~Ú. 1927 #=O|~°∞Ö’ ã¨É∞íè ºÅO^Œ~∂° `≥Å"¡ å~°∞QÍ QÆÅ Ãã=· ∞<£ Hõq∞+¨<£
„ѨHõ@#`À ÃÑÅ∞¡aH˜# *ÏfÜ«∞ ѨÙ#~°∞r˚=O ã¨Ç¨Ü«∞ x~åHõ~°}QÍ Ñ¨i}q∞OzOk,. 1922
-27 HÍÖÏxfl ѨijeOKÕ@ѨC_»∞ =∞#O L^Œº=∞O H©} Δ `«x, ѨÙ#~°∞^Œ~ú }
° „áê~°OÉèí ã¨∂zHõefl
- Ô~O_»∞ JOâßefl J^茺ܫ∞#O KÕÜ«∂e.
=∂~°∞ÊÅ∞ HÀ~°x"å~°∞ - ã¨fi~å[º"å^Œ∞Å∞
Éèíq+¨º`ü HÍ~°º„Hõ=∂xfl ã≤á¶ê~°∞û KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ ZSã≤ã≤KÕ 1922 E<£Ö’
xÜ«∞q∞OK«|_ç# âßã¨<ÀÅ¡OѶ¨∞# qKå~°} Hõq∞\©Ö’ J<åûs, ~å[QÀáêÖÏKåi, Hõã¨∂Îi
~°OQÆ JÜ«∞ºOQÍ~°∞¡, QÍO^èÕÜ«∞ „QÍg∞} x~å‡}Ï`«‡Hõ HÍ~°º„Hõ=∂ÅÃÑ· ˆHO„nHõiOKåÅx
ã¨∂zOKå~°∞. WHõ "≥∂fÖÏÖò <≥„Ǩ˙, q~î°Öò ÉÏÜü∞ Ѩ>ËÖò, ǨÏH©O J[‡Öò MÏ<£Å∞ =∂i#

193
Ѩiã≤÷`«∞ÅÖ’ H“xûÖò ZxflHõÅÖ’ HÍO„ÔQãπ ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO =Ç≤ÏOKåÅx "åkOKå~°∞.
=Å¡ÉèÏÜü∞Ѩ>ËÖò, ~å*ËO„^Œ„Ѩ™ê^£ ÖÏO\˜ ã≤ã¨Öˇ·# QÍO^èÕÜ«∞"å^Œ∞Å∞ "≥Ú^Œ\ ˜ "≥·Yix
|ÅѨiKå~°∞. QÆÜ«∞ HÍO„ÔQãπ (1922 _çâ◊O|~°∞) J^茺‰õΔΩ_»∞ ã≤.P~ü.^•ãπ H“xûÅ∞Ö’ HÍO„ÔQãπ
„Ѩ"Õâßxfl ã¨=∞i÷ã¨∂Î KåÖÏ |ÅOQÍ "åkOKå~°∞. H“xûÖò HÍ~°ºHõÖÏáêefl P@OHõѨ~°z,
ãÎ̈OaèOѨ*ËÜ«∞_»O =Å# „a\˜+¨μ"å~°∞ =∞iH˘xfl ã¨O㨯~°}efl P"≥∂kOKÕÖÏ XuÎ_ç KÕÜ«∞_»O
[~°∞QÆ∞`«∞O^Œx, JO^Œ∞=Å# HÍO„ÔQãπ H“xûÖòÖ’ „Ѩ"ÕtOKåÅx ã≤.P~ü.^•ãπ "åkOKå~°∞.
QÆÜ«∞ HÍO„ÔQãπH˜ Ô~O_»∞ <≥ÅÅ =ÚO^Œ∞ Ü«Ú.Ñ≤. HÍO„ÔQãπ ã¨^Œã¨∞ûÖ’ ã¨fi~å[ºO ‰õΩb#∞ʼnõΩ
=∂„`«"Õ∞ HÍ^Œx „Ѩ[ÅHõx ã≤.P~ü.^•ãπ qã¨Ê+¨ìOQÍ „ѨHõ\ ˜OKå~°∞. H“xûÖòÖ’ „Ѩ"Õâßxfl
QÆÜ«∞ HÍO„ÔQãπ 1740 - 890 F@¡`À u~°ã¨¯iOzOk. HÍx #=O|~°∞Ö’ [~°∞QÆ#∞#fl
ZxflHõÅÖ’ áÈ\© KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ ^•ãπ, "≥∂fÖÏÖò <≥„Ǩ˙Å∞ 1923 =∂iÛÖ’ ã¨fi~å[º áêsìx
„áê~°OaèOKå~°∞. _èçb¡ =∞^茺O`«~° HÍO„ÔQãπ ã¨^Œã¨∞û (ÃãÃÑìO|~ü -1923), HÍH˜<å_» "åi¬Hõ
ã¨^Œã¨∞û (_çâ◊O|~°∞ 1923)ÅÖ’ XHõ ~år „Ѩuáê^Œ# P"≥∂^ŒO á⁄OkOk. nx ##∞ã¨iOz
HÍO„ÔQãπ "å^Œ∞Å∞ x~å‡}Ï`«‡Hõ HÍ~°º„Hõ=∂ÅÃÑ· qâßfi™êxfl ѨÙ#~°∞^•…\ ˜ã¨∂Î ZxflHõÅÖ’ áÈ\©
KÕÜ«∞=K«∞Û. HÍO„ÔQãπ J#∞|O^èŒ ã¨Oã¨÷QÍ JdÅ ÉèÏ~°`« MÏn É’~°∞¤ ™ê÷Ñ≤OK«|_çOk. 1924
Ѷ≤„|=iÖ’ *ˇ·Å∞ #∞Oz QÍOnè q_»∞^ŒÅ`À =∞~˘Hõ =∂~°∞ =∂~°∞ÊÅ∞ HÀ~°x "åi"≥·Ñ¨Ù HÍO„ÔQãπ
"≥ÚQÆ∞æ K«∂Ѩ#∞#fl@∞¡ HõxÑ≤OzOk. 1924 E<£Ö’ JǨÏ=∞‡^•ÉÏ^£Ö’ [iy# JdÅ ÉèÏ~°`«
HÍO„ÔQãπ ã¨^㌠∞¨ ûÖ’ HÍO„ÔQãπ ã¨Éºíè `åfixH˜ #∂Å∞ =_»H_õ O» Hõh㨠J~°›`Q« Í =ÙO_®Åx, H“xûÅ∞Ö’
„Ѩ"ÕtOz# "åix HÍO„ÔQãπ JkèHÍ~° Ѩ^Œ=ÙÅ #∞O_ç `˘ÅyOKåÅx, ~Ú\©=Å ÉˇOQÍÖò
>ˇ„~°iã¨∞ì Ѷ¨∞@#x ѨÓiÎQÍ YO_çOKåÅx QÍOnè Ѩ@∞ì|\Ïì~°∞. "≥Ú^Œ\ ˜ Ô~O_»∞ f~å‡<åÅ∞
F_çOѨ|_®¤~Ú. QÀÑ‘<å^ä£ ã¨Ç¨ÏxÃÑ· YO_»# f~å‡<åxfl ã≤.P~ü.Ñ≤.^•ãπ, J`«ºkäHõ ɡOQÍb
„Ѩux^èŒ∞Å∞ f„=OQÍ =ºuˆ~H˜OKå~°∞. f~å‡#O 78-70 F@¡`À P"≥∂^ŒO á⁄OkOk. QÍOnè
`å#∞ Ѩ~ål`«∞_≥·#@∞¡ „ѨHõ\ ˜OKå_»∞. (Ü«∞OQ∑ WO_çÜ«∂ 1924 EÖˇ· 3) ã≤.P~ü.^•ãπ,
"≥∂fÖÏÖò <≥„Ǩ˙Å`À 1924 #=O|~°∞Ö’ XHõ JOwHÍ~åxH˜ =KåÛ~°∞. JOwHÍ~°O q=~åÅ∞:
ã¨fi~å[ºO á⁄O^Œ∞@ HÍO„ÔQãπÖ’ JO`«~åƒùQÆOQÍ =ÙO@∂<Õ H“xûà◊§Ö’ ѨxKÕÜ«∞=K«∞Û#∞.
HÍO„ÔQãπ ã¨Éèíº`åfixH˜ #∂Å∞ =_»Hõ_»O J~°›`«QÍ „Ѩ"Õâ◊ÃÑ\Ïìe. (ã¨fiÜ«∞OQÍ QÍx =∞~˘Hõix
ÃÑ@∞ìH˘x QÍx 2000 QÆ*ÏÅ∞ #∂Å∞ fÜ«∂e). P `«~∞° "å`« ã¨O=`«û~°O HÍO„ÔQãπ ã¨O™ê÷Q`Æ «
Ü«∞O„`åOQÆO "≥Ú`åÎxfl ã¨fi~å[º"å^Œ∞Å KÕ`«∞Ö’¡ ÃÑ\ÏìÅx, `«# P^Œ~å≈Å#∞ J=∞Å∞
[i¿ÑO^Œ∞‰õΩ JdÅ ÉèÏ~°`« #∂Å∞ =_ç̂H"åi ã¨OѶ¨∂xfl ™ê÷Ñ≤OKåÅx QÍOnè x~°‚~ÚOKå~°∞.
1926 = ã¨O=`«û~°O `å#∞ =∞ø#O áê\˜OKÕ ã¨O=`«û~°=∞x QÍOnè KÕã≤# „ѨHõ@# QÍOnè
~å[H©Ü«∂Å #∞O_ç q~°q∞OK«∞‰õΩO@∞<åfl~°<Õ =^ŒO`«∞ʼnõΩ ^•ifã≤Ok.
<åQÆѨÓ~ü, É’~åû_£, "≥·HÍO
ÃÑ^ŒÌ PO^Àà◊#Å∞ x~°fiÇ≤ÏOK«QÆÅ HÍO„ÔQãπ ã¨=∞~°÷`«x JO`«~°æ`« Ѷ¨∞~°¬}Å∞
Jx"å~°ºOQÍ `«yOæ Kå~Ú. #QÆ~O° Ö’ H˘xfl „áêO`åÅÖ’ HÍO„ÔQãπ *ˇO_® LѨÜ∂≥ yOK«~å^Œx

194
~Ú=fi|_ç# ™ê÷xHõ P^ÕâßxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ 1923 =∞^茺֒ <åQÆѨÓ~ü *ˇO_® ã¨`庄QÆǨÏO
„áê~°OÉè=í ∞~ÚOk. QÆ∞[~å`ü #∞O_ç =Å¡ÉÏè Üü∞Ѩ>ÖË ò <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’ ÃÑ^ŒÌ ã¨OYºÖ’ =ÅO\©~#¡° ∞
ѨOÑ≤ `«# ã¨O™ê÷QÆ`« |ÖÏxfl x~°∂Ñ≤OK«∞H˘#flk. J~Ú#ѨÊ\˜H˜ ã¨`庄QÆǨÏO ~årQÍ
=Úyã≤Ok. H˘#™êQÆ∞`«∞#fl JHÍb PO^Àà◊#ÃÑ· [=ǨÏ~üÖÏÖò ÖÏO\˜ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ H˘kÌ
HÍÅO `«=∞ ^Œ$+≤ì ˆHO„nHõiOKå~°∞. `˘ÅyOK«|_ç# "≥ÚǨÏO`ü, Ü«∞ãπ.l.Ñ≤.ã≤ H˘`«Î
Ü«∂[=∂#ºO =∞^茺 q"å^ŒOÖ’ =Ù#fl ã¨÷ÅOÖ’ K≥@∞ìH˘@ì_»OÃÑ· "≥Ú^ŒÅ~Ú# z#fl q"å^ŒO
#∞O_ç 'QÆ∞~°∞ -ÔH - ÉÏQ∑ ã¨`庄QÆǨÏO— (PQÆ+¨μì 1922 U„Ñ≤Öò 1923) „áê~°OÉèí=∞~ÚOk.
HÍx ѨÓiÎ âßOuÜ«Ú`«OQÍ PO^Àà◊# KÕã¨∞Î#fl "ÕÖÏk =∞Ok JHÍb =ÅO\©~°¡#∞ áÈbã¨∞Å∞
Ju ^•~°∞}OQÍ H˘@ì_»O D q"å^ŒO ^Õâ◊"åºÑÎ̈ ™ê#∞Éèí∂ux K«∂~°Q˘#flk. P =∞~°∞ã¨\ ˜
ã¨O=`«û~°O JHÍb L^Œº=∂xH˜ =ÚYº áÈ+¨‰õΩ_»∞ <åÉèÏH˜ K≥Ok# iѨÙ^Œ=∞<£ ã≤OQ∑ „a\˜+¨μ
XuÎ_ç "Õ∞~°‰õΩ KÕã≤# Ѩ^Œg `åºQÆO *ˇ·\’Ö’ ã¨`庄QÆǨxH˜ ^•i fã≤Ok. P `«~°∞"å`«
=zÛ# ѨO*Ï|∞ QÆ=~°fl~ü =∂ůO¿ÇÏb ã≤‰õΩ¯ =∞`« ˆHO„^•ÅÃÑ· Ü«∞ãπ.l.Ñ≤.ã≤ J^Œ∞ѨÙ#∞
P"≥∂kã¨∂Î ã≤‰õΩ¯ QÆ∞~°∞^•fi~åÅ∞ Ѩq„`« ã¨÷ÖÏÅ K«@ìO 1925 KÕÜ«∞_»O ^•fi~å JHÍb
ã¨=∞㨺 "≥Ú`åÎxfl Ѩi+¨¯iOK«QÆeQÍ~°∞.
D HÍÅOÖ’ Ô~O_»∞ KåÖÏ „áê^è•#º`«QÆÅ ã¨`庄QÆǨÅ∞ [iQÍ~Ú. Jq: ÉÏ~°û^£
=^ŒÌ (MË^• lÖÏ¡Ö’) 1923 -24 Ö’ =Å¡ÉèÏÜü∞Ѩ>ËÖò Ü≥ÚHõ¯ ÉÏ~°û^£ L^Œº=∞O „QÍg∞}
QÆ∞[~å`üÖ’ ''"≥Ú^Œ\ ˜ x["≥∞ÿ# [Ü«∞„Ѩ^Œ"≥∞ÿ# QÍO^èÕÜ«∞ ã¨`庄QÆǨÏO—— Jx Ǩi¤=∂<£
=i‚OKå_»∞. |OkáÈ@¡ J}z"Õ`«‰õΩ áÈbã¨∞ Y~°∞ÛʼnõΩ QÍ#∞ |~åû^£Ö’x „Ѩu áœ~°∞xÃÑ·
qkèOK«|_ç# ~°∞.2-7-0 áêe\˜Hû± H˜ =ºuˆ~HõOQÍ D L^Œº=∞O KÕÑ@¨ |ì _çOk. (D |OkáÈ@∞¡
„H˜Ok ‰õΩÅO "åÔ~·# |Ô~·Ü«∂Å∞ ™êyOKå~°∞. HÍO„ÔQãπH˜ =∞^ŒúuxzÛ#O^Œ∞‰õΩ D [i=∂<åÅ∞
qkèOK«|_®¤Ü«∞x Ѷ¨`Õ^•~°∞¡ ÉèÏqOKå~°∞.) _çâ◊O|~°∞Ö’ "≥Ú`«ÎO 104 ÉÏkè`« „QÍ=∂Å∞
Ѩ#∞fl K≥e¡OK« x~åHõiOKå~Ú. 1924 [#=i 7# Ѩ#∞fl ~°^Œ∞ú KÕÜ«∞Hõ `«Ñ¨ÊÖË^Œ∞. 1922
Ѷ≤„|=iÖ’ L^Œº=∞O PHõã≤‡HõOQÍ q~°q∞OK«|_»_»O`À XHõ "Õ∞~°‰õΩ kQÆ*Ïi# QÍO^èÕÜ«∞
HÍO„ÔQãπ „Ѩu+¨ª D q[Ü«∞O`À ѨÙ#~°∞^ŒúiOK«|_çOk. QÍO^èÕÜ«∞ L^Œº=∂xfl ã¨fi^Õj
ã¨O™ê÷<åxH˜ qã¨ÎiOK«_®xH˜ KÕã≤# „Ѩܫ∞`«flO 1924Ö’ |~À_®Ö’x ÃÑ\Ï¡_£ `åÅ∂HÍ
(MË^• „ѨHõ¯<Õ =Ù#fl) Ö’ W\©=Å ÃÑOz# Ѩ#∞fl‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ Ñ¨#∞fl K≥e¡OѨ٠x~åHõ~°}
L^Œº=∞O qѶ¨Å=∞~ÚOk. |~À_® ã¨O™ê÷#O JkèHÍ~°∞Å∞ Ѩ@∞ì q_»∞Ѩ٠"≥·Yi`À H˘xfl
~å~ÚfÅ∞ HõeÊOKå~°∞. "≥·HÍO ã¨`庄QÆǨÏO ^Õ"åÅÜ«∞ „Ѩ"Õâ◊O H˘~°‰õΩ KÕѨ@ì|_ç# "≥Ú^Œ\ ˜
L^Œº=∞O. kQÆ∞= ‰õΩÖÏxH˜ K≥Ok# Z["åÅ∞, Jã¨∞Ê $â◊√ºÅ∞ u~°∞"å#∂¯~°∞ ^Õ"åÅÜ«∞O
ã¨g∞ѨOÖ’x ~À_»#¡ ∞ LѨÜ∂≥ yOK«∞H˘<Õ Ç¨Ï‰õΩ¯ H˘~°‰Ωõ KÕÑ@¨ |ì _ç# L^Œº=∞O. Z["å HÍO„ÔQãπ
<åÜ«∞‰õΩ_»∞ \˜.ÔH. =∂^èŒ=<£`À áê@∞ ÔH. ˆHÅѨÊ<£, ÔH.Ñ≤. ˆHâ◊"£ g∞#<£ ÖÏO\˜ <åÜ«∞~ü
HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ L^Œº=∂xH˜ <åÜ«∞Hõ`«fiO =Ç≤ÏOKå~°∞. <åÜ«∞~ü ‰õΩÅ ã¨OѶ¨∞ <åÜ«∞‰õΩÅ∞
=∞<åfl`ü Ѩ^‡Œ <åÉèí Ñ≤à§Î‹ ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO`À L^Œº=∂xH˜ ѨÅ∞ ‰õΩÖÏÅ =∞^Œ`Ì ∞« ÅaèOz#@¡~ÚOk.
HÍx Ç≤ÏO^Œ∞=ÙʼnõΩ ã¨O|OkèOz# =º=Ǩ~åxH˜ ^Œ∂~°OQÍ LO_»=∞x QÍOkè HÀ~°_»O`À
195
„ÔH·ãÎ̈=ÙÅ∞ "≥e"ÕÜ«∞|_®¤~°∞. QÍOnè 1925 =∂iÛÖ’ "≥·HÍO ã¨O^Œi≈OKå~°∞. Jã¨Ê $â◊√ºÅ∞
H˘~°‰õΩ „ѨÉèí∞`«fiO KåÖÏ „ѨHõ¯^•~°∞Å∞ xi‡OK«_»O`À 20 <≥ÅÅ `«~°∞"å`« L^Œº=∞O „Hõ=∞OQÍ
H©Δ}˜OzOk.
x~å‡}Ï`«‡Hõ Ѩ#∞Å∞
™ê÷xHõ ã¨=∞㨺ÅÃÑ· JѨC_»Ñ¨C_»∞ KÕ¿ã ã¨`庄QÆǨÅ`À áê@∞ D HÍÅOÖ’
QÍO^èÕÜ«∞"å^Œ∞Å∞ (=∂~°∞ÊÅ∞, HÀ~°x "å~°∞) „QÍ=∂ÅÖ’ x~å‡}Ï`«‡Hõ HÍ~°º„Hõ=∂ÅÃÑ·
ˆHO„nHõiOKå~°∞. =~°^ŒÅ ÖÏO\˜ J`«º=ã¨~° Ѩiã≤÷`«∞ÅÖ’ (1922 ɡOQÍÖòÖ’, 1927
QÆ∞[~å`üÖ’) ã¨Ç¨Ü«∞Hõ K«~°ºÅ∞, *ÏfÜ«∞ áê~î°âßÅÅ∞, MÏn ~Ú`«~° ‰õΩ\©~° Ѩi„â◊=∞Å
„áÈ`åûǨÏO, =∞^Œº=ºuˆ~Hõ „ѨKå~°O, kQÆ∞= ‰õΩÖÏÅ, Jã¨Ê $â◊√ºÅ ã¨OѶ¨∞¿ã= ÖÏO\˜ Ѩ#∞Å∞
KÕÑ\¨ Ïì~∞° . „QÍg∞} ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ü≥ÚHõ¯ ™êOѶ∞≤ Hõ Pi÷Hõ ã¨=∞㨺ŠѨiëê¯~°O ^Œ$+≤`ì À PÖ’z¿ãÎ
D HÍ~°º„Hõ=∞O ã¨Ê+ì̈"≥∞ÿ# "≥·Ñ¶¨ÅºO. 1905 #∞O_ç qq^èŒ „Ѩܫ∞`åflÅ J#∞Éèí=O „ѨHÍ~°O
*ÏfÜ«∞ áê~î°âßÅÅ∞ ~å[H©Ü«∞ L„kHõÎ`«Å∞ =Ù#fl H˘kÌ HÍÅ =º=^èŒ∞ÅÖ’ =∂„`«"Õ∞ Jaè=$kú
K≥O^•~Ú. ™ê^è•~°} ã¨=∞Ü«∂ÅÖ’ _ç„wÅ∞- L^ÀºQÍÅ PHõ~¬° }x JkèQqÆ ∞OK«ÖHË áõ ÈÜ«∂~Ú.
MÏn x~°fiǨÏ} KåÖÏ Hõ+¨ì™ê^茺"≥∞ÿ#kQÍ QÍOnè 1927 Ö’ "≥∂fÖÏÖò <≥„Ǩ˙ =^ŒÌ
JOwHõiOKå~°∞. ("≥∂fÖÏÖò - [=ǨÏ~ü ÖÏÖò <≥„Ǩ˙H˜ 1927 PQÆ+¨μì 11) Jk ~ÚѨÊ\˜ˆH
kQÆ∞=∞u =„™êÎÅ HõO>ˇ, ÉèÏ~°`« ^Õâ◊ q∞Å∞¡ =„™êÎÅ HõO>ˇ KåÖÏ Ys^≥·#k. 1932 `«~°∞"å`«
~å[H©Ü«∞ HÍ~°}ÏÅ s`åº qѨs`«OQÍ qãÎ̈iOK«|_ç# ǨÏi[# ã¨OˆHΔ=∞O Jã¨Ê $â◊√ºÅÖ’
J`«ºkèHOõ QÍ QÆÅ Éè∂í q∞ÖËx ¿Ñ^ŒÅ, J~°É÷ Ïxã¨Å ÖÏO\˜ =º=™êÜ«∞ HÍi‡‰õΩÅ Ü≥ÚHõ¯ „áê^äqŒ ∞Hõ
Pi÷Hõ ã¨=∞㨺x KÕѨ@ìÖË^Œ∞. ǨÏi[<À^Œú~°} ã¨OѶ¨∞ ã¨O㨯~°} K«~°ºQÍ =ÚO^Œ∞‰õΩ ™êˆQO^Œ∞‰õΩ
‰õÄ_® QÍOnè ‰õΩÅ=º=ã¨÷x YO_çOKÕO^Œ∞‰õΩ ã¨∂„`«s`åº x~åHõiOK«_»O P@OHõ=∞~ÚOk.
1925Ö’ QÍOnè u~°∞"å#∂¯~°∞ N <å~åÜ«∞}QÆ∞~°∞ Ü≥ÚHõ¯ ã¨=¸Å"≥∞ÿ# =∂~°∞ÊÅ∞ HÀˆ~
‰õΩÅ =ºuˆ~Hõ ÉèÏ"åÅѨ@¡ `«# JOwHÍ~åxfl qã¨Ê+¨Oì QÍ „ѨH\õ O˜ Kå~°∞. 1927 Ö’ =∞„^•ã¨∞Ö’
QÍOnè =~å‚„â◊=∞ ^èŒ~å‡efl ã¨=∞i÷ã¨∂Î KÕã≤# LѨ<庙êÅ∞ `«q∞à◊<å_»∞Ö’x <åÜ«∞Hõ~ü ÖÏO\˜
„ÉÏǨχ}Ë`«~° ã¨=∞~°jÅ HÍ~°ºHõ~°Îefl f„="≥∞ÿ# x~°∞`åûǨxH˜ QÆ∞iKÕâß~Ú.
J~Ú#ѨÊ\˜H˜ HÍO„ÔQãπH˜ „QÍg∞} =∞^Œ`Ì ∞« ã¨=∞‰õÄ~°Û_»OÖ’ Jxfl\˜x q∞Oz „H˜Ok
‰õΩÖÏÅÃÑ·, Jã¨Ê $â◊√ºÅÃÑ·# HÍO„ÔQãπ JkèѨ`åºxfl ã¨∞™ê÷Ñ≤`«O KÕÜ«∞_»OÖ’#∞ QÍO^èÕÜ«∞
x~Jå‡}Ï`«‡Hõ HÍ~°º„Hõ=∞O x~°fiÇ≤ÏOz# ~å[H©Ü«∞ „áê^è•#º`«x ~Ú\©=e q=~°}Ï`«‡Hõ
Ѩiâ’^èŒ#Å∞ (L^•: ɡOQÍÖòÃÑ· Ç≤Ï`Õ+π ã¨<åºÖò, Ü«Ú.Ñ≤.ÃÑ· *Ï˝<£áêO_Õ, MË^•ÃÑ· _Õq_£
Ǩi¤=∞<£) q=iã¨∞Î<åfl~Ú. *ÏfÜ«∞ áê~î°âßÅÅ∞, Y^ŒÌ~°∞ ÉèÏO_®QÍ~åÅ∞, ™ê=∂lHõ ¿ã"å
ã¨OѶ¨∂Å∞ (ѨO*Ï|∞Ö’, Ü«Ú.Ñ≤.Ö’ K«∞~°∞‰õΩQÍ Ñ¨xKÕã≤# Å[Ѩu~åÜü∞ Ü≥ÚHõ¯ Ö’H±¿ã=H±
=∞O_»Öò ÖÏO\˜q) QÆ}hÜ«∞"≥∞ÿ# ã¨OYºÖ’ ѨÓiÎHÍÅO ѨxKÕ¿ã HÍO„ÔQãπ HÍ~°ºHõ~°ÎʼnõΩ
tHõΔ} ~ÚzÛ Pi÷HõOQÍ JO_»QÍ xeKå~Ú. *ÏfÜ«∞ q^•º „Ѩ^è•#OQÍ Ñ¨@ì} kQÆ∞=
=∞^躌 `«~Q° uÆ H˜ ã¨OѨ#fl ~Ô `· ∞« „QÆ∂ѨÙʼnõΩ ¿ã=Å∞ KÕ¿ãÎ (JÖÏO\˜ áê~îâ° ßÅÅ #∞O_ç Ü«Ú.Ñ≤.Ö’
196
1920 ^Œâß|ÌOÖ’ Jã¨Ê $â◊√ºÅ #∞O_ç XHõ¯ HÍ~°ºHõ~°Î ‰õÄ_® `«Ü«∂~°=ÖË^Œ∞). MÏn „QÍg∞}
¿Ñ^ŒÅ‰õΩ H˘O`« LѨâ◊=∞#O HõeyOzOk. QÍOnè ÜÕ∞`«~°"≥∞ÿ#kQÍ ¿Ñ~°∞|_»¤ ɡOQÍÖò
„áêq#∞ûÖ’ ‰õÄ_® ã¨f+π^•ãπ QÆ∞áêÎ Ü≥ÚHõ¯ ™ÈÖËѨÓ~ü MÏn „Ѩuëêª<£, ã¨∞ˆ~+π ɡ#s˚ Ü≥ÚHõ¯
H˘q∞ÖÏ¡ MÏn P„â◊=∞O ÖÏO\˜ ã¨Oã¨÷Å∞ H˘xfl „ѨÜ≥∂[#Hõ~°"≥∞ÿ# Ѩ#∞Å∞ ™êkèOKå~Ú.
"≥#∞Hõ|_ç#, ¿Ñ^ŒiHõOÖ’ „=∞yæ# Ǩïw¡ lÖÏ¡Ö’x P~åOÉÏQ∑ „áêO`«OÖ’ „ѨѨÙÅ¡¿ã<£
ÖÏO\˜ "å~°∞ 1922 #∞O_ç x~°O`«~° HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ ™êyOKå~°x Ç≤Ï`Õ+π ã¨<åºÖò `«#
Ѩiâ’^è#Œ Ö’ <˘H˜¯ K≥áêÊ~°∞. x~å‡}Ï`«‡Hõ HÍ~°º„Hõ=∞O QÆ∞[~å`üÖ’ „Ѩ`ºÕ H˜Oz KåÖÏ P„â◊=∂Å∞,
JkèHõ ã¨OYºÖ’ JOH˜`« ÉèÏ=O QÆÅ „QÍ=∞ ¿ã=‰õΩÅ∞ QÆÅ ÉèË^•, ÉÏQÀ¤eÖÏÖ’
q[Ü«∞=O`«=∞~ÚOk. „H˜Ok Ѩ>Ë^•~°¡Ö’ ™ê÷=~°"Õ∞~°Ê~°K«∞‰õΩ#fl QÍO^èÕÜ«∞ ѨÅ∞‰õΩ|_ç
x~å‡}Ï`«‡Hõ HÍ~°º„Hõ=∂Å HÍ~°}OQÍ qã¨ÎiOzOk. J~åK«Hõ â◊‰õΩÎÅ∞QÍ L#fl ÉÏ~À¤e
HÍeѨ~å*òÅ#∞, MË^• |Ô~·Ü«∂Å#∞ =∞zÛHõ KÕã≤H˘#_»O ^•fi~å XHõ "Õ∞~°‰õΩ Jaè=$kú
™ê^茺=∞~ÚOk. ~°qâ◊OHõ~ü =∞ǨÏ~å*ò ™ê^èŒ∞=ÙQÍ, ã¨OѶ¨∞ã¨O㨯~°ÎQÍ |Ô~·Ü«∂ „QÍ=∂ÅÖ’
[iÑ≤# Ѩ~º° @#Å∞ É’~åû_£ `åÅ∂HÍÖ’ 1921Ö’ [iy# 20 |OkáÈ@¡ #∞O_ç 1927-
29 <å\˜H˜ 1H˜ `«yOæ Kå~Ú. x~å‡}Ï`«‡Hõ HÍ~°º„Hõ=∞O Hˆ O„^•Å∞ 1930 <å\˜ âßã¨<ÀÅ¡OѶ∞¨ #‰õΩ
`˘e ™ê÷=~åÅ∞QÍ Ñ¨xKÕâß~Ú. ^ŒO_çÜ∂« „`« ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ É’~åû~ü `åÅ∂HÍÖ’x 14 „QÍ=∂Å∞
Ѩ#∞fl K≥e¡OѨ٠x~åHõ~°}x ã¨fiÜ«∞OQÍ KÕѨ@ì_»O MË^• Ô~·`«∞ÅÖ’ *ÏfÜ«∞"å^ŒO |ÅOQÍ
"Õà◊¥§#∞ H˘#_®xfl `≥eÜ«∞*Ëã¨∞ÎOk. P ã¨O=`«û~°O ѨO@Å∞ ÉÏQÍѨO_®~Ú. tã¨∞ÎÅ∞,
Ѩ#∞flÅ∞ ÃÑOѨÙ^ŒÅ ÖË^Œ∞. 1930 z=~°Ö’ Ѩ_çáÈ~Ú# =º=™êÜ«∞ L`«Ê`«∞ÎÅ ^èŒ~°Å∞
=ÚO^Œ∞ QÆ∂_® H˘#™êˆQ ã¨∂K«#Å∞ =Ù<åfl~Ú. ã¨O‰õΩz`«"≥∞ÿ# „ѨÜ≥∂[<åÅ∞ ÉèÏ~°`«
*ÏfÜ«∞"å^Œ Ѩxq^è•<åxfl ZѨC_»∂ ‰õÄ_® ѨÓiÎQÍ q=iOK«ÖË=Ù.
ã¨fi~å[º"å^Œ∞Å ~å[H©Ü∂« Å∞
ã¨fi~å[º"å^Œ∞Å ZxflHõÅ H“xûÖò HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞ |Ü«∞\˜H˜ J^Œ∞ƒù`O« QÍ HõxÑ≤OKå~Ú.
HÍx "å\˜H˜ n~°…HÍeHõ „áê^è•#º`« ÖË^Œ∞. ã¨fi~å[º"å^Œ∞Å∞ 1923 ZxflHõÅÖ’ ÃãO„@Öò
„áêq<≥ûãπÖ’ "≥∞*Ïi\© ™êkèOKå~°∞. ã¨Ç¨ Ü«∞ x~åHõ~} ° Ѩ@¡ JO`«QÍ Pã¨HΘ K«∂Ѩx Ü«∞<£.ã≤.
ˆHů~ü ÖÏO\˜ uÅH± =∞Ǩ~åR J#∞K«~°∞Å∞ "≥∂fÖÏÖò, ã≤.P~ü.^•ãπÅ "≥#∞Hõ KÕ~å~°∞. áêsì
ɡOQÍÖòÖ’ ‰õÄ_® =∞Oz Ѷ¨e`åÅ∞ ™êkèOzOk. QÆ`«OÖ’ 1921 Ö’ =∞O„uQÍ Ñ¨xKÕã≤#
ã¨∞ˆ~O„^Œ<å^ä£ Éˇ#s˚x ã¨fi~å[ºáêsì JÉèíºi÷ a.ã≤.~åÜü∞ F_çOKå~°∞. 21 =Úã≤¡O xÜ≥∂[Hõ
=~åæÅ`À ã¨Ç¨ 85 Ç≤ÏO^Œ∂, =Úã≤¡OÅ [#~°Öò ã‘@¡Ö’ 47 ã‘@¡#∞ ÔH·=â◊O KÕã¨∞‰õΩ#flk.
ɡOQÍÖò q[Ü«∞O ^Õâ◊|O^èŒ∞ z`«Î~°O[<£^•ãπ ã¨=∞~°÷=O`«"≥∞ÿ# <åÜ«∞Hõ`«fiO HÍ~°}OQÍ
™ê^躌 Ѩ_Oç k. PÜ«∞# 1925 Ö’ =∞~°}O˜ KÕ =~°‰Ωõ ‰õÄ_® HõÅHõ`åÎ ~å[H©Ü∞« "Õ`ÅΫ , gˆ~O„^Œ<å^ä£
㨙ê‡Öò ÖÏO\˜ - „Ѩ[Å`À ã¨O|O^è•Å∞ QÆÅ lÖÏ¡ <åÜ«∞‰õΩÅ, qѨ¡=HÍ~°∞Å (1924 <å\˜H˜
24 =∞Ok =∂r qѨ¡= Mˇ·nÅ∞ fã≤H˘#|_®¤~°∞). Jxfl\˜x q∞Oz =Úã≤¡O <åÜ«∞‰õΩÅ =∞^茺
SHõº`«x Ѩi~°H˜ΔOK«QÆeQÍ_»∞. ɡOQÍÖò XѨÊO^ŒO (_çâ◊O|~ü 1923) `À =Úã≤¡OÅ#∞

197
PHõ@∞ìH˘<åfl~°∞. ã¨fi~å[ºO ™êkèOz# `«~°∞"å`« áêÅ<åѨ~°"≥∞ÿ# L^ÀºQÆ∞ÅÖ’ 55 âß`«O
=Úã≤¡OʼnõΩ ˆH\Ï~ÚOKåÅx =∞ã‘^Œ∞Å∞ Z^Œ∞@ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ "å^•ºÅ#∞ PÑ≤"ÕÜ«∂Åx |„H©^£
ã¨O^Œ~°ƒùOQÍ QÀ=^èŒÖ’ *’HõºO KÕã¨∞HÀ‰õÄ_»^Œx XѨÊO^ŒO "åQÍú#O KÕã≤Ok. WHõ H“xûà◊§Ö’
„Ѩ"ÕtOz "å\˜ _˘Å¡`åxfl |Ç≤Ï~°OQÆ Ñ¨iKÕ HÍ~°º„Hõ=∂xH˜ QÆ\ ì̃ Z^Œ∞~°∞^≥|ƒ `«yeOk.
ÃãO„@Öò „áêq<≥ûãπ ɡOQÍÖò ^ŒfiO^Œfi „ѨÉ∞íè `åfiÅÖ’x =∞O„`«∞ʼnõΩ r`åÅ∞ K≥eO¡ K« x~åHõiOz
"åi ~år<å=∂ÅÔH· „ѨÉèí∞`«fiO XuÎ_ç KÕã≤Ok. QÆ=~°fl~°∞¡ "åiH˜ QÆÅ 'ã¨iìѶ≤ÔH\ò— JkèHÍ~åÅ`À
âßã¨<åÅ∞ KÕÜ«∂Åx XuÎ_ç KÕã≤Ok. P q^èŒOQÍ ^ŒfiO^Œfi „ѨÉèí∞`«fiO x["≥∞ÿ# ~å*ϺOQÆ
ѨÙ~ÀQÆux ™êkèOK«ÖË^Œx |Ç≤Ï~°æ`«=∞~ÚOk. ÉÏ^茺`åÜ«Ú`« „ѨÉèí∞`åfixH˜ ^•if¿ã
ã¨O㨯~°}ÅÃÑ· K«iÛOKÕO^Œ∞‰õΩ ~“O_£>Ë|∞Öò ã¨=∂"Õâ◊O [~°áêÅx ã¨fi~å[º"å^Œ∞Å K˘~°=`À
ÃãO„@Öò JÃãOc¡Ö’ 1924 Ѷ≤„|=iÖ’ XHõ f~å‡#O P"≥∂kOK«|_çOk. "≥∂fÖÏÖò <≥„Ǩ˙,
q~î°ÖòÉèÏÜü∞ Ѩ>ËÅ∞ áê~°¡"≥∞O>ËiÜ«∞<£Å∞QÍ QÆ}hÜ«∞"≥∞ÿ# „ѨuÉèí#∞ Hõ#Ѩ~°Kå~°∞. ÉèÏ~°fÜ«∞
"åºáê~° „QÆ∂ѨÙÅ∞, ã¨fi~å[º"å^Œ∞Å =∞^茺 =∞Oz ã¨O|O^è•Å∞ U~°Ê_®¤~Ú. 1921 Pi÷Hõ
Hõq∞+¨<£ „ѨHõ\ ˜Oz# ''q=HΔÍ`«‡Hõ ~°HõΔ}—— q^è•#O „H˜O^Œ `å`åã‘ìÅ∞ Ѩi„â◊=∞H˜ ~°HõΔ}
HõeÊOK«_»OÖ’ ã¨fi~å[º"å^Œ∞Å∞ KåÖÏ ã¨Ç¨Ü«∞Ѩ_®¤~°∞. D HÍÅOÖ’ HÍO„ÔQã¨∞ ^Õâ◊"åºÑÎ̈OQÍ
QÆÅ ™ê÷xHõ ã¨Oã¨÷efl, =Úxûáêe\©Å#∞, =∞s =ÚYºOQÍ ^•ãπ, ã¨∞ÉèÏãπ É’ãπÅ P^èŒfi~°ºOÖ’
HõÅHõ`åÎx, [=ǨÏ~üÖÏÖò P^èŒfi~°ºOÖ’ JÖÏ›ÉÏ^£x, =Å¡ÉèÏÜü∞Ѩ>ËÖò P^èŒfi~°ºOÖ’
JǨÏ=∞‡^•ÉÏ^£x ÔH·=â◊O KÕã¨∞‰õΩ#flk. Wq Ѩiq∞`« ã¨OˆHΔ=∞ HÍ~°ºÅHõÖÏáêʼnõΩ
~°OQÆã¨÷ÖÏÅÜ«∂º~Ú. =∞s =ÚYºOQÍ HÍO„ÔQãπx „áÈ`«ûÇ≤ÏOK«_®xH˜ x^èŒ∞Å =ã¨∂à◊§‰õΩ
=#~°∞ÅÜ«∂º~Ú.
HÍx KåÖÏ H˘kÌ HÍÅOÖ’<Õ H“xûÖò ~å[H©Ü«∂Å∞ KåÖÏ ã¨=∞㨺efl JO`«~°æ`«
qÉèí[#efl `≥zÛÃÑ\Ïì~Ú. ^ŒfiO^Œfi ѨiáêÅ# |∂@Hõ=∞x x~°∂Ñ≤`«=∞~ÚOk. "≥·„™ê~Ú,
QÆ=~°fl~°∞¡ "åi H˜+ì̈=∞~Ú# "å\˜x 'ã¨iìѶ≤ÔH\ò— JkèHÍ~°O`À K«\ÏìÅ∞ KÕã¨∞HÀQÆÅ∞QÆ∞`«∞<åfl~°∞.
D Ѩiã≤÷`«∞Ö’¡ Uq∞ KÕÜ«∂e - J<Õk ã¨=∞㨺. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ Ü«Ú^ŒúHÍÅ WO_çÜ«∂ ~°HõΔ}
x|O^è#Œ Å ÖÏO\˜ Pi¤<#≥ ∞û#∞ 1925 U„Ñ≤ÖòÖ’ ã¨iÑì HÔ≤¶ \ò JkèHÍ~åÅ`À K«@Oì KÕã≤ >ˇ„~°iã¨∞ì
ã¨O|O^è•Å∞ QÆÅ 80 =∞Ok J#∞=∂x`«∞Å`À ÉÏ@∞ ã¨∞ÉèÏãπÉ’ã¨∞ 1924 JHÀì|~°∞Ö’
ZÖÏO\˜ qKå~°} ÖˉõΩO_® x~°ƒùOkOѨ|_ç#ѨC_»∞ ɡOQÍÖò ã¨fi~å[º"å^Œ∞Å∞ Ug∞
KÕÜ«∞ÖËHõáÈÜ«∂~°∞. ^ŒfiO^Œfi „ѨÉèí∞`«fiOÖ’ ZxflÔH·# =∞O„`«∞ʼnõΩ x["≥∞ÿ# JkèHÍ~°O ^•^•Ñ¨Ù
ÖË^Œ∞. HÍx JkèHÍ~°OÖ’ =Ù#fl ÃÑ^ŒÌ KÕѨʼnõΩ Z~°efl"Õ¿ã ™êxflÇ≤Ï`«ºO =ÙOk. Wk
áêÅ<åѨ~°"≥∞ÿ# L^ÀºQÍefl JOwHõiOz ÖËHõ ~ÚÑ≤ÊOz 'ÉÏ^茺`«Ü«Ú`«"≥∞ÿ# ã¨Ç¨ÏHÍ~åxfl——
JOkOKÕ ^èÀ~°}˜x „áÈ`«ûÇ≤ÏOzOk. ã≤.P~ü.^•ãπ ÖÏO\˜ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ ‰õÄ_® =∞~°}ÏxH˜
=ÚO^Œ∞ WÖÏO\˜ PÖ’K«#ÅÖ’ Ѩ_@ ¤» ∞ì HõxÑ≤ã∞¨ OÎ k. 1925 JHÀì|~üÖ’ Ѷs¨ ^£ÑÓ¨ ~ü ã¨^㌠∞¨ ûÖ’
KÕã≤# LѨ<åºã¨OÖ’ ^•ãπ – Mˇ·nÅ q_»∞^ŒÅ, ~å*ϺOQÆ ã¨O㨯~°}ÅÃÑ· K«~°ºÅ‰õΩ „ѨÉèí∞`«fiO
JOwHõi¿ãÎ ã¨Ç¨ÏHÍ~°O JOk™êÎ=∞x K≥áêÊ~°∞. 1925 JHÀì|~üÖ’ Zãπ.a. `åOÉË ÃãO„@Öò
198
„áêq<≥ûãπ =∞O„u Ѩ^Œqx P"≥∂kOKå_»∞. "≥∂fÖÏÖò <≥„Ǩ˙ `åOÉË K«~°ºx f„=OQÍ
x~°ã≤OKå~°∞. HÍx Z<£.ã≤. ˆHů~ü, a.Zãπ. =¸<Õ̊, ZO.P~ü. [Ü«∞Hõ~üÖÏO\˜ =∞Ǩ~åR,
ÉÁOÉÏ~Ú ã¨fi~å[º"å^Œ∞Å∞ =∞^Œ`Ì ∞« `≥eáê~°∞. áêsìÖ’, ™ê÷xHõ ã¨Oã¨Ö÷ ’¡, „ѨÉ∞íè `«fi HÍ~åºÅÜ«∂Ö’¡
„áÈ`åûǨÏHõ J=HÍâßÅ∞ =Ú~îå "≥·~åefl ÃÑOKå~Ú. ɡOQÍÖòÖ’ ã≤.P~ü. ^•ãπ =∞~°}O
`«~°∞"å`« <åÜ«∞Hõ`«fiO ™ê÷#O H˘~°‰õΩ áÈ\Ï¡_»∞‰õΩ<åfl~°∞. 1927Ö’ *ˇ.ZO.¿ã<£ QÆ∞áêÎ,
gˆ~O„^Œ<å^ä£ ã¨™ê‡Öòx `˘ÅyOKå~°∞. ã¨∞ÉèÏ+π É’ãπ *ˇ·Å∞ #∞O_ç q_»∞^ŒÅ HÍQÍ<Õ ã¨™ê‡Öòx
`˘ÅyOK«_®xfl ã¨"åÖò KÕâß~°∞. 1926 ZxflHõÅ =ÚO^Œ∞ "≥∂fÖÏÖò „Ѩ`«ºiúÜ≥ÿ∞#
=∞^Œ<"£ ∂≥ ǨÏ<£ =∂Å"åº, Å[Ѩu~åÜü∞`À ÉÏ^躌 `åÜ«Ú`« ã¨ÇϨ HÍ~°"å^Œ∞Å`À Hõeã≤ ~å[H©Ü∞«
q∞`«"å^•xfl, Ç≤ÏO^Œ∂ =∞`«"å^•xfl HõÅQÆeÑ≤# HÍ~°º„Hõ=∞O`À ã¨fi`«O„`« HÍO„ÔQãπ áêsìx
™ê÷Ñ≤OKå~°∞.
=∞`«"å^ŒO
D HÍÅOÖ’ QÆ`«OÖ’ Z#fl_»∂ ÖË#O`« f„=OQÍ Ç≤ÏO^Œ∂ – =Úã≤¡O =∞`«"å^ŒO
ÃÑ~°QÆ_»O XHõ „Ѩu‰õÄŠѨi}Ï=∞O, "åÜ«∞=º ã¨iǨÏ^Œ∞Ì ~åROÖ’x HÀǨÏ\ò =^ŒÌ 1924
ÃãÃÑìO|~üÖ’ ÃÑ^ŒÌ Z`«∞Î# Ç≤ÏO^Œ∂ =ºuˆ~Hõ Ç≤ÏO㨠K≥ň~yOk. 155 =∞Ok K«OѨ|_®¤~°∞.
HõÅHõ`åÎÖ’ 1926 U„Ñ≤Öò – EÖˇ·Å =∞^茺 =¸_»∞™ê~°∞¡ Ç≤ÏO™êHÍO_» K≥ň~yOk. 138
=∞Ok K«OѨ|_®¤~°∞. J^Õ ã¨O=`«û~°OÖ’ _è®HÍ, áê\Ïfl, ~å=eÊO_ç, _èçb¡Ö’ Ѷ¨∞~°¬}Å∞
[iQÍ~Ú. 1923–27 HÍÅOÖ’ =∞`« Ѷ¨∞~°¬}Å`À J@∞ì_çH˜# ~åRO Ü«Ú.Ñ≤., JHõ¯_» 91H˜
ÃÑ·QÍ =∞`« HõÅǨÅ∞ K≥ň~QÍ~Ú. |Ü«∞\˜H˜ K≥¿ÑÊ HÍ~°}ÏÅ∞ =∞ã‘^Œ∞Å Z^Œ∞@ "å^•ºÅ∞
"≥∂yOK«=^ŒÌx =Úã≤¡OÅ _ç=∂O_£. QÀ=^èŒ#∞ x¿+kèOK«=∞x Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ XuÎà◊√§. =∞`«
ã¨Oã¨÷Å∞, ѨÙ@ì Q˘_»∞QÆ∞ÖÏ¡ ѨÙ@∞ìH˘KåÛ~Ú. ~å[H©Ü«∞ HõÅ~ÚHõÅ∞ ‰õÄ_® =∞`« „áêuѨkHõ#
U~åÊ@∞ KÕÜ«∞|_®¤~Ú.
Ç≤ÏO^Œ∂ =Úã≤¡O ™È^Œ~° ÉèÏ=O J`«∞º#fl`« ^Œâ◊Ö’ =Ù#fl 1919–22 HÍÅOÖ’
‰õÄ_® HÍO„ÔQãπ, dÖÏѨ`ü "Õ~°∞ "Õ~°∞ ã¨Oã¨÷Å∞QÍ<Õ L<åfl~Ú. <åÜ«∞‰õΩÅ =∞^茺 "≥∞ÿ„u QÆ#∞Hõ
Hõeã≤ =Ù<åfl~Ú. <åÜ«∞‰õΩÅ∞ áÈ\Ï¡_∞» ‰õΩ#flѨC_»∞ JO`«~`æ° O« QÍ qÉè[í #Å∞ L<åfl~Ú. dÖÏѨ`ü
– =∞`« ™êO„Ѩ^•Ü«∞"å^Œ∞Öˇ·# =ÚÖÏ¡efl ÃÑ^ŒÌ Z`«∞Î# ~å[H©Ü«∂Ö’¡H˜ fã¨∞H˘x =zÛOk.
[q∞Ü«∞`ü–PÖò–LÖÏ=∂–~Ú–Ç≤ÏO^£ Ü≥ÚHõ¯ 1921 _çÃãO|~ü HÍ~°º„Hõ=∞O ã¨fi`«O„`«
ÉèÏ~°`«^Õâßxfl qq^èŒ =∞`åÅ ã¨=∂YºQÍ TÇ≤ÏOzOk. HÍO„ÔQãπ „ѨKå~°O „Ѩ`ÕºH˜Oz kQÆ∞=
™ê÷~ÚÖ’¡ Ãã‰õΩºÅ~ü ÉèÏ"åʼnõΩ KåÖÏ ^Œ∂~°OQÍ =ÙOk. ~å=∞~å[º ÉèÏ=# =Úã≤¡OʼnõΩ
J~°ú=O`«"≥∞ÿ#kQÍ PHõ~°¬}©Ü«∞OQÍ ÖË^Œ∞. HÍO„ÔQãπ dÖÏѨ`ü <åÜ«∞‰õΩÅ =∞^茺 "≥∞ÿ„u 1922
Ѷ≤„|=i <å\˜ QÍOnè Ü≥ÚHõ¯ UHõѨHõΔ q~°=∞}`À |ÅÇ‘Ï#Ѩ~°K«|_çOk. 1925 „áê~°OÉèíO
=~°‰õΩ JO`«O`« =∂„`«OQÍ H˘#™êyOk. 1923 _çÃãO|~üÖ’ HÍH˜<å_» HÍO„ÔQãπ ã¨^Œã¨∞û
J^茺HõΔ`« =Ç≤ÏOz# =∞ǨÏ=∞‡^•b =∂\˜=∂\˜H˜ =∞`« HõÅǨÅ∞ [~°QÆ_»O`À QÍOnè`À
qÉèËkOKå_»∞. Hõ=∂Öò J\Ïì@~ü¯ 1924Ö’ J@ì=∂<£ HÍeÃѶ·\òx ~°^Œ∞Ì KÕÜ«∞_»O`À
dÖÏѨ`ü"å^Œ∞Å „Ѩ^è•#"≥∞ÿ# ã¨=∞㨺 h~°∞QÍ~°Û|_çOk.
199
 ~å[H©Ü∞« "å^Œ∞Å, q^•º=O`«∞Öˇ#· „Ѩ[ÅÖ’ qÉè^Ë •Å q+¨Ü∂« xH˜ =¿ã,Î 1920ÅÖ’
=∞`«"å^ŒO ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ "≥#∞Hõ =Ù#fl H©ÅHõ"∞≥ #ÿ JOâ◊O, 1919 `«~∞° "åu ~å[H©Ü∞« x~å‡}OÖ’
ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO =Ç≤ÏOz# `«~°¯OÖ’ Wq∞_ç =ÙOk. =∞øO\ò–Ѷ¨~ü¤ ã¨O㨯~°}Å∞ F@∞ ǨωõΩ¯x
qã¨Î $`«Ñ¨izOk. „Ѩ`ÕºHõ xÜ≥∂[Hõ=~åæxfl Ѩi~°H˜ΔOK«_»"Õ∞ QÍHõ ÃÑOzOk. HÍ|\˜ì
~å[H©Ü«∞"å^Œ∞Å∞ J#∞K«~°∞efl ã¨g∞HõiOK«∞HÀ=_»O, "åi =∞`«, „áêO`«, ‰õΩÅ „QÆ∂ѨÙʼnõΩ
"åQÍÌ<åezÛ „Ѩ֒ÉèÃí Ñ@ì_O» P =º=ã¨Ö÷ ’ ~Úq∞_ç =Ù#fl JO`«~`æ° « ÅHõ}Δ O. nxH˜ ã¨O|OkèOz#
=∞~˘Hõ JOâ◊O Uq∞@O>Ë, 1920 ÅÖ’ QÆ}hÜ«∞OQÍ q^•º"åºÑ≤Î [iyOk. HÍx ^•x
Hõ#∞QÆ∞}OQÍ Láêkè J=HÍâßÅÖ’ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ ÖË^Œ∞. ''q^•º=O`«∞Å JOK«<åÅ "Õ∞~°‰õΩ
J=HÍâßÅ∞ ÖËHõáÈ=_»O`À x~°ã¨#Å∞ f„==∞Ü«∂º~Ú.—— (Ñ≤Ǩs¤ „a\˜+¨μ WO_çÜ«∂Ö’
=Úã≤¡OÅ∞, ¿Ñl-204). D „Hõ=∞O 1880ÅÖ’ „áê~°OÉèí=∞~ÚOk. D HÍÅO <å\˜H˜
=∞iO`« qãÎ̈ $u K≥OkOk. JO`«O`« =∂„`«OQÍ =Ù#fl =#~°∞Å H˘~°‰õΩ [iy# `˘H˜¯ã¨ÖÏ@
=∞`« q^Õfiëêefl ÃÑOzOk. ™ê=∂lHõOQÍ „H˜Ok ™ê÷~ÚÖ’x Pi÷Hõ ™ê=∂lHõ L„kHõÎ`«Å∞
=„H©Hiõ OѨ|_ç# =∞`« q^ÕfiëêÅ ~°∂áêÅ∞QÍ =∂~°Û|_»`å~Ú L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ HÍ#∂Ê~°∞ ÖÏO\˜
#QÆ~°OÖ’ 1931 =∂iÛ =¸‰õΩ=∞‡_ç Ѷ¨∞~°¬}ʼnõΩ <ÕѨ^䌺O áêHΔ̃HõOQÍ 1920 ÅÖ’ Ç≤ÏO^Œ∂
=~°Î‰õΩÅ∞, áêi„âßq∞Hõ"Õ`«ÎÅ∞ Jaè=$kú K≥O^Œ∞`«∞O_»QÍ =Úã≤¡OÖ’¡ KÕ<Õ`«‰õΩ y~åH© ÖËHõ
Ѩ`«#=∞~ÚOk. Ç≤ÏO^Œ∂ Éèí∂™êfi=ÚʼnõΩ =∞ǨÏ=∞‡nÜ«∞ `åÅ∂HÍ^•~°¡‰õΩ =∞^茺QÆÅ Pi÷Hõ
â◊„`«∞`«fiO HÍ~°}OQÍ "≥∞"≥∞<£ãO≤ Q∑ „QÍg∞} „áêO`«OÖ’ =∞`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ L„kHõ`ÅΫ ∞ K≥Å~ˆ QÍÜ«∞x
1926 <å\˜ ɡOQÍÖò „ѨÉèí∞`«fi iáÈ~°∞ì ¿Ñ~˘¯#flk. H“Å∞ ã¨=~°}ÃÑ· H˘kÌ H˘kÌ q~å=∂Å`À
1923 #∞O_ç 1928 =~°‰Ωõ ™êy# K«~º° ÅÖ’ "å=∞ѨHΔõ "åk ã¨∞ÉèÏ+πÉ’ãπ`À ã¨Ç¨ ɡOQÍÖòÖ’x
"≥Ú`«ÎO ã¨fi~å[º"å^Œ <åÜ«∞Hõ`«fiO [g∞O^•s J#∞‰õÄÅ"≥∞ÿ# "≥·Yi KÕѨ\Ïì~°∞. P q^èŒOQÍ
=Úã≤¡OÅ∞ ^Œ∂~°=∞=_®xH˜ „Ѩ`«ºHõΔOQÍ KåÖÏ Z‰õΩ¯=QÍ HÍ~°‰õΩÅÜ«∂º~°∞.
`«fii`«QÆux Jaè=$kú K≥Ok# =∞`« ã¨Oã¨÷Å∞ ã≤^•úO`åÅ∞ ÃÑ· ™ê÷~Ú „Ѩ[ʼnõΩ,
™ê^è•~°} „Ѩ[ʼnõΩ =∞^茺 ã¨O|O^è•xfl ã¨=∞‰õÄ~åÛ~Ú. 1923 #∞O_ç =Úã≤¡O =∞`« ã¨Oã¨÷Å
`åa¡OQ∑ („ѨKå~°O), `åOl"£∞ (ã¨Oã¨)÷ Å "åºÑ≤,Î 1924 HÀǨÏ\ò Ѷ∞¨ ~°¬}Å∞, dÖÏѨ`ü ã¨Oã¨Å÷ ∞
H©}Δ O˜ K«QÍ =Úã≤O¡ bQÆ∞ ѨÙ#~°∞^Œ~ú }° , 1926Ö’ ™êfiq∞ „â◊^•ú#O^Œ ǨÏ`«º - =Úã≤O¡ =∞`«"å^•xfl
ÃÑOKå~Ú. l<åfl J^茺HõΔ`« =Ç≤ÏOz# 1924 ÖÏǨϟ~°∞ ã¨^Œã¨∞û (1918 #∞O_ç HÍO„ÔQãπ`À
QÍHõ "Õ~°∞QÍ [iÑ≤# "≥Ú^Œ\ ˜ ã¨^Œã¨∞û). =Úã≤¡O bQÆ∞ „Ѩ`ÕºHõ xÜ≥∂[Hõ =~åæÅ`Àáê@∞
=Úã≤¡O "≥∞*Ïi\© „áêO`åʼnõΩ Ç≤ÏO^Œ∂ PkèHõº`« „Ѩ=∂^ŒO #∞O_ç ã¨O~°HΔ̃OK«∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ
~å„ëêìÅ ã¨fiÜ«∞O „ѨuѨuÎ`À ‰õÄ_ç# ã¨=∂Yº _ç=∂O_»∞#∞ „Ѩ™êÎqOzOk. „Ѩ`ÕºHõ xÜ≥∂[Hõ
=~åæÅ x<å^ŒO =Úã≤¡O bQÆ∞H˜ „áê~°OÉèíO #∞O_ç 1940 áêH˜™êÎ<£ H˘~°‰õΩ _ç=∂O_£ KÕ¿ã
=~°‰õΩ =¸Åã¨∂„`«OQÍ =Ù#fl x<å^ŒO. nxx D HÍÅOÖ’ "ÕQÆOQÍ qãÎ̈iã¨∞Î#fl Ç≤ÏO^Œ∂
=∞`«"å^•xH˜ „Ѩuã¨ÊO^Œ#QÍ KÕѨ\ ì̃# K«~°ºQÍ QÆ=∞xOKåe. `åeѶπ∞ („ѨKå~°O) `åOl"£∞
(x~å‡}O)Å∞ P~°º ã¨=∂[O Ü≥ÚHõ¯ â◊√^Œú, ã¨OѶ¨∞@#ʼnõΩ ã¨ÊO^Œ#Å∞. â◊√kú, ã¨OѶ¨∞@#Å∞
"≥∂áê¡Å |Å=O`«Ñ¨Ù =∞`« =∂iÊ_»∞Å `«~°∞"å`« „áê~°OÉèí=∞Ü«∂º~Ú. 1923 Ö’ „â◊^•÷#O^Œ
200
ѨtÛ=∞ Ü«Ú.Ñ≤.H˜ â◊√kú, ã¨OѶ∞¨ @#Å#∞ qã¨iÎ OѨ KÕâß~°∞. W™ê¡O =∞`«OÖ’H˜ =∂i# =∞Öϯ<å
~å*òѨÙ\ò, QÆ∞*Ï~ü, |xÜ«∂Å#∞ =∞~°ÖÏ Ç≤ÏO^Œ∂ =∞`«OÖ’H˜ =∂~åÛÅ<Õ Hõ$`« xâ◊ÛÜ«∞O`À
g\˜x qãÎ̈iOѨKÕâß~°∞. =∞^Œ<£ "≥∂ǨÏ<£ =∂Å"åº ~Ú`«~° ѨO*Ï|∞ <åÜ«∞‰õΩÅ`À HõÅã≤
1915 Ö’ ǨÏi^•fi~å ‰õΩOÉè"í ∞Õ àÏ =^ŒÌ „áê~°OaèOz# 'Ç≤ÏO^Œ∂ =∞Ǩã¨É—íè ã¨Ç¨ Ü«∞ x~åHõ~} °
ã¨O=`«û~åÅÖ’ HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞ ÖËHõ ãÎ̈|ú`«QÍ =ÙO_çáÈ~ÚOk. 1922 -23 Ö’ ѨÙ#~°∞^Œú~°}
„áê~°OÉèí=∞~ÚOk. 1923 PQÆ+¨μì ã¨^Œã¨∞û â◊√kú HÍ~°º„Hõ=∂xfl KÕiÛOk. Ç≤ÏO^Œ∂ ~°HõΔ}
^ŒàÏÅ H˘~°‰õΩ Ñ≤Å∞Ѩ٠xzÛOk. P~°º ã¨=∂[ ã¨O㨯~°ÎÅ∞, ã¨<å`«# ^èŒ~°‡ ã¨Éèí ™êO„Ѩ^•Ü«∞
"å^Œ∞Å∞ HõÅã≤ =∂Å"åº J^茺‰õΔΩ_»∞QÍ Ç≤ÏO^Œ∂ =∞`« ã¨OѶ¨∞@# U~åÊ@∞ KÕâß~°∞. =∞Ǩã¨Éèí
„ѨKå~°OÖ’ Ç≤ÏO^Œ∂ -Ç≤ÏOnH˜ QÆÅ ã¨O|O^è•xfl <˘H˜¯ K≥ѨÊ_»O =Å# „ѨKå~°O „Ѩ^è•#OQÍ
L`«~Î ° ÉèÏ~°`^« âÕ ßxˆH (1923 ã¨^㌠∞¨ ûÖ’x „Ѩux^è∞Œ ÅÖ’ 86 âß`«O Ü«Ú.Ñ≤., _èbç ,¡ ѨO*Ï|∞,
cǨ~°∞Ö‰õΩ K≥Ok# "å~°∞. WHõ ɡOQÍÖò, ÉÁOÉÏ~Ú, =∞„^•ã¨∞Å „Ѩux^èŒ∞Å∞ HõeÑ≤ ˆH=ÅO
6.6%) Ѩiq∞`«=∞~ÚOk. P `«~°∞"å`« KåÖÏ „áê^è•#º`« QÆŠѨi}Ï=∞O ã¨OÉèíqOzOk.
uÅH± áê`« J#∞K«~°∞_≥·# =¸<Õ̊ ã¨Ç¨ÏK«~°∞_≥·# ÔH.a.¿ÇÏ_Õæ"å~ü KÕ 1925 Ö’ <åQÆѨÓ~üÖ’
~å„+‘ìÜ«∞ ã¨fiÜ«∞O ¿ã=Hõ ã¨OѶ¨∞O ™ê÷Ñ≤OK«|_çOk.
ã≤^•úO`« Ѩ~°OQÍ Ãã‰õΩºÅiã¨∞ìÖˇ·#ѨÊ\˜H˜, =∂~°∞ÊÅ∞ HÀ~°x"å~°∞, JÖψQ
ã¨fi~å[º"å^Œ∞Å∞ - Ç≤ÏO^Œ∂ =∞`«"å^•xfl J_»∞¤HÀ=_»OÖ’ qѶ¨Å=∞Ü«∂º~°∞. JO`ÕQÍHõ
=∞`«Ñ¨~°"≥∞ÿ# ã¨Oã¨÷Å#∞ ã≤^•úO`åxH˜ =∞"Õ∞HõO H͉õΩO_® ^Œ∂~°OQÍ =ÙOK«_»OÖ’ ‰õÄ_®
qѶ¨Å=∞Ü«∂º~°∞. HÀǨÏ\ò Ѷ¨∞~°¬}Å `«~°∞"å`« 1924 ÃãÃÑìO|~°∞Ö’ =∞ǨÏ=∞‡^•b Ü≥ÚHõ¯
_èçb¡ x"åã¨OÖ’ =ÙO@∂ QÍOnè 21 ~ÀAÅ x~åǨ~° nHõΔ |∂<å~°∞. <åÜ«∞‰õΩÅ SHõº`å
ã¨^㌠∞¨ û ^•fi~å L„kHõ`Î x« `å`å¯eHõOQÍ `«yOæ Kå_»∞. XHõ P=Ù „áê}O H˘~°‰Ωõ `À\˜ =∂#=ÙÅ
„áê}Ïefl |eQ˘#fl áêâ◊qHõ `«ÑÊ≤ ^•xfl f„="≥∞#ÿ Ѩ^*Œ ÏÅO`À YO_çOKå_»∞. (Ü«∞OQ∑ WO_çÜ∂«
1924 "Õ∞ 29). S#ѨÊ\˜H˜ Ü«Ú.Ñ≤.H˜ K≥Ok# ѨÙ~°∞ëÈ`«ÎO ^•ãπ \ÏO_»<£ ÖÏO\˜"å~°∞
=∂Å"åº`À ã¨xflÇ≤Ï`« ã¨O|O^è•Å∞ ÃÑ@∞ìH˘<åfl~°∞. QÍOkè ‰õÄ_® =∂Å"åº`À ã¨O|O^è•Å∞
H˘#™êyOKå~°∞. |<å~°ãπ ÖÏO\˜ „Ѩ^ÕâßÅÖ’ ã¨fi~å[ºáêsì, Ç≤ÏO^Œ∂ ã¨Éèí XˆH ã¨Oã¨÷QÍ
ѨxKÕâß~Ú. "≥∂fÖÏÖò <≥„Ǩ˙`À QÆÅ "≥~· O° `À =∂Å"åº 1925 #∞O_ç Ç≤ÏO^Œ∂ =∞`«"å^Œ∞efl
ã¨=∞~°=÷ O`«OQÍ LѨÜ∂≥ yOK«∞H˘<åfl~°∞. Å[Ѩu~åÜü∞ ã¨ÇϨ HÍ~°O`À ã¨fi`«O„`« HÍO„ÔQãπ áêsìx
#_çáê~°∞. ZxflHõÅ ã¨<åflǨÅÖ’ ÉèÏQÆOQÍ 1925-26Ö’ JÖÏ›ÉÏ^£Ö’ ÖÏQÍ Ç≤ÏO^Œ∂
=∞`«"å^•xH˜ J#∞‰õÄÅOQÍ â◊„`«∞`åfixfl „áÈ`«ûÇ≤ÏOK«_»O [iyOk. JÖÏ›ÉÏ^£Ö’ =Úã≤¡OÅ∞
=∞ã‘^Œ∞Å Z^Œ∞@ "å^ŒºÑ¨iHõ~åÅ∞ Hõhã¨O „áê~°÷# [~°∞ѨÙH˘<Õ S^Œ∞, Ѩk xq∞ëêÖˇ·<å
„"≥∂yOK«=^ŒÌx =∞s =∞s HÀ~å~°∞. "åi q[˝Ñ≤Î u~°ã¨¯iOK«|_çOk. ɡOQÍÖòÖ’ ã≤.P~ü.^•ãπ
Ü≥ÚHõ¯ Ç≤ÏO^Œ∞ - =Úã≤¡O XѨÊO^ŒO 1926 Ö’ ~°^Œ∞Ì KÕÜ«∞|_çOk. XѨÊO^•xfl
Ѩi~°HΔ̃OK«_®xH˜ „Ѩܫ∞uflOz# 㨙ê‡Öò P `«~°∞"åu ã¨O=`«û~°O q∞_®flѨÓ~ü ZxflHõÅÖ’
''Ç≤ÏO^Œ∂ =∞`«O „Ѩ=∂^ŒOÖ’ Ѩ_çO^Œ—<Õ x<å^•xfl JO^Œ∞H˘#fl HÍO„ÔQãπ ã¨Ç¨ÏK«~°∞ÅKÕ
F_çOѨ|_®¤_∞» . 1926 ZxflHõÅ =ÚO^Œ∞ ''"≥∂fÖÏÖò <≥„Ǩ˙—— =Úã≤O¡ J#∞‰õÄÅ∞_»∞. QÀ=∂Oã¨

201
ÉèíHõΔ‰õΩ_»∞—— J<Õ „ѨKå~åxfl „uÑ≤ÊH˘>ËìO^Œ∞‰õΩ, Ç≤ÏO^Œ∂ =∞Ǩã¨Éèí „QÆ∂ѨÙefl PHõ@∞ì‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ
H˘xfl™ê~°∞¡ =∞`«Ñ¨~°"≥∞ÿ# q[˝Ñ¨ÙÎÅ∞ KÕâß~°∞.
1926 ZxflHõÅÖ’ Ç≤ÏO^Œ∂ =∞Ǩã¨Éèí, ÉÏ^茺`åÜ«Ú`« ã¨Ç¨ÏHÍ~°"å^Œ∞Å∞ HõÅã≤
áÈ\© KÕÜ«∞_»O`À ã¨fi~å[º"å^Œ∞Å |ÅO XHõ¯ =∞„^•ã¨∞Ö’ `«Ñ¨Ê q∞ye# KÀ@¡ `«yæáÈ~ÚOk.
ɡOQÍÅ∞Ö’ ã¨fi~å[º"å^Œ∞Å∞ 47 Ç≤ÏO^Œ∂ ã‘@¡Ö’ 35 ÔQeKå~°∞. HÍx 39 =Úã≤¡O ã‘@¡Ö’
XHõ¯\˜ =∂„`«"Õ∞ ÔQÅ=QÆeQÍ~°∞. 1920 ^Œâß|ÌѨ٠=∞^茺HÍÅO <å\˜ *Ï˝Ñ¨HÍÅ∞ `«~°∞"å`«
1930-34 ^ŒQÆæ~°QÆ∞K«∞#fl =Úã≤¡OÅ#∞ ^Œ∂~°O KÕâß~Ú. x["≥∞ÿ# q*Ë`« „a\˜+¨μ
™ê„=∂[º"å^ŒO. „a\˜+¨μ áêÅ#‰õΩ ™êÜ«∞Ѩ_»_»OÖ’ Ç≤ÏO^Œ∂ =∞`«"å^Œ <åÜ«∞Hõ`«fiO =Úã≤¡O
bQÆ∞ HõO>ˇ `«‰õΩ¯"ÕO HÍ^Œ∞. Ç≤ÏOn- Ç≤ÏO^Œ∂ ^èŒ~°‡^Œ∂`«QÍ ¿Ñ~°∞QÍOz 1921 Ö’ ã¨Ç¨Ü«∞
x~åHõ~°}x f„=OQÍ =ºuˆ~H˜Oz# =∞^Œ<£"≥∂ǨÏ<£ =∂Å"åº #∞O_ç, „a\˜+¨μ áêʼnõΩÅ∞
H˜fi\ò WO_çÜ«∂ L^Œº=∂xfl ~°HõÎѨÙ>Ë~°¡Ö’ =ÚOK«∞`«∞<åfl 1942 PQÆ+¨μìÖ’ ɡOQÍÖò =∞O„uQÍ
ѨxKÕã≤ P `«~°∞"å`« '[#ã¨OѶπ∞—x ™ê÷Ñ≤Oz# âߺO„Ѩ™ê^£ =ÚYs˚ =~°‰õΩ „a\˜+¨μ ™ê„=∂[º
"å^•xH˜ `«=∞â◊H˜Î "Õ∞~°‰õΩ ¿ã=Å∞ KÕã≤# "åˆ~.
#∂`«# â◊‰Ωõ ÅÎ Pq~åƒ=ù O 1922 -27
x~åâ◊ xã¨Ê $ǨÏʼnõΩ QÆ∞~°~Ú# "≥∂fÖÏÖò <≥„Ǩ˙1927 =∂iÛ 30# `«#
‰õΩ=∂~°∞xH˜ÖÏ ~åã¨∞Î<åfl_»∞. ''ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ Ѩiã≤÷`«∞Å∞ kQÆ*Ï~°∞`«∞<åfl~Ú. 1922 -23Ö’
„áê~°OaèOz# ã¨Ç¨ Ü«∞ x~åHõ~} ° L^Œº=∞O „Ѩ*Ï HÍ~°ºHõÖÏáêefl <≥=∞‡kQÍ H©} Δ O˜ Ѩ*ãË ∞¨ #Î flk.
=∞`«Ñ¨~°"≥∞ÿ# ^Õfi+¨O „Ѩ[ʼnõΩ q^ŒºQÍ JO^Œ∞`«∞#flk——. „ѨÉèí∞`«fi J#∞„QÆǨÏO á⁄O^ÕO^Œ∞‰õΩ
HÍO„ÔQãπ "å~°∞ XHõi`À =∞~˘Hõ~°∞ áÈ\© Ѩ_»∞`«∞<åfl~°∞. S#ѨÊ\˜H˜ 1927 ã¨O=`«û~åO`«O
*ÏfÜ≥∂^Œº=∞OÖ’ H˘`«Î TѨÙH˜ <åOk HÍ#∞#flk. D ^Œâ◊Ö’ <å@H©Ü«∞"≥∞ÿ# Z^Œ∞~°∞ ^≥|ƒÅ
<ÕѨ^䌺OÖ’ Ѩiã≤÷`«∞efl Ѩije^•ÌO.
~å[H©Ü«∞ Pi÷Hõ L„kHõÎ`«Å∞
„a\˜+¨μ ~å[H©Ü«∞ Pi÷Hõ JkèѨ`åºxH˜ J`«ºkèHõ ÉèÏ~°fÜ«∞ =~åæÅ „Ѩ*ÏhHÍxH˜
=∞^茺QÆÅ "≥·~°∞^蕺Å∞, „a\˜+¨μ áêʼnõΩÅ`À ~år ã¨Ç¨ÏHÍ~°O H˘~°‰õΩ [iˆQ „Ѩܫ∞`åflÅ∞
H˘#™êQÆ_®xfl J™ê^茺O KÕâß~Ú. 1920 ^Œâß|ÌO =∞^茺HÍÅOÖ’ =ºHõÎ"≥∞ÿ# ã¨∂zHõÅ`À
Jxfl ~°HÍÅ ~å[H©Ü«∞ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ JO`«HõO`«‰õÄ x~åâ◊ xã¨Ê $ǨÏʼnõΩ QÆ∞~°=Ù`«∂ =KåÛ~°∞.
Ü«Ú^•ú#O`«~° ™ê„=∂[º"å^Œ =ºuˆ~Hõ "≥Å∞¡= J}yáÈ~ÚOk. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ „a\˜+μ¨ q^è•#O
Hõiî#`«~°=∞=Ù`«∂ =ÙOk. eÜ«∞_£ ÉÏ~ü¤ 1922 PQÆ+¨μìÖ’ `«# „ѨMϺ`« 'W#∞Ѩ K«„@O—
LѨ<åºã¨OÖ’ „ѨH\õ O˜ Kå~°∞. ''XHõ =º=ã¨÷ ^•x ÉÏ^躌 `«efl „Ѩ`ºÕ Hõ ǨωõΩ¯efl =∞#O `«yOæ K«Ö=Ë Ú.
Jk ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ „a\˜+¨μ ã≤qÅ∞ ã¨sfiã¨∞—— nxÖ’ Wq∞_ç =Ù#fl JO`«~å~å÷xfl 1924
~åÜ«∞Öò Hõq∞+¨<£, 1926 ™êO^èŒ∂~°∞û Hõq∞\©Å∞ ã¨Ê+ì̈O KÕâß~Ú. S.ã≤.Ü«∞ãπ ÉèÏ~°f~¸
Hõ~°} 15 ã¨O=`«û~åÅ `«~°∞"å`«, áÈbã¨∞ Ãã·#ºO ÉèÏ~°f~¸Hõ~°} 25ã¨OIIÅ `«~°∞"å`«

202
(JO>Ë 1952Ö’) [~°∞QÆ∞`«∞Ok. 1920-30 ^Œâß|ÌO <å\˜ ã¨O=`«û~åÅ∞ `≥Å¡ Jkèx"Õâ◊
~å*ϺÅ∞ ѨÓiÎ ã¨fi`«O„`åxfl ™êkèã¨∞Î#fl ã¨O=`«û~åÅ∞. ã¨fi`«O„`«O á⁄O^Õ „Hõ=∞O 1931 "≥ãπì
q∞xãì̈~ü âßã¨#O`À ѨiѨÓiÎ J~ÚOk. 1924 Ѷ≤„|=iÖ’ ǨϟO"≥∞O|~°∞ =∂ůO ÃÇÏ~Ú~ü
ÖÏO\˜ „ѨÉèí∞`«fi „Ѩux^èŒ∞Å∞ ''ÉèÏ~°`« „ѨÉèí∞`«fi K«@ìO 1919 ÅHõΔ ºO ѨÓiÎ Jkèx"Õâ◊
„ѨuѨuÎHÍ^Œ∞. ÉÏ^茺`åÜ«Ú`« „ѨÉèí∞`«fi"Õ∞—— Jx q=~°} WKåÛ~°∞. e@ì<£ ÖËHõ Hõ~°̊<£ Å HÍÅO
#∞O_ç =∂iO^Õg∞ ÖË^Œx 1925 Ö’ \’s Ãã„Hõ@s PѶπ ¿ãì\ò |i¯<£ ÃÇÏ_£ ã¨Ê+ì̈O KÕâß~°∞.
"ÕQÆO JO^Œ∞HÀ=_®xH˜ (ã¨fi~å[º"å^Œ∞Å∞ _ç=∂O_£ KÕã¨∞Î#fl@∞¡ ã¨O㨯~°}Å H˘~°‰õΩ) `«Å∞ѨÙ
`≥~=° |_»Ö^Ë ∞Œ Jx 1925 EÖˇ· 7# ǨÏ∫ãπ PѶπ ÖÏ~üû¤ Ö’ L^•…\ O˜ Kå~°∞. ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ Jã≤`Î åfixfl
QÆ∞iOz „Ѩ™êÎqOK«_»O Jã¨OÉèí=O,—— JÖÏO\˜ *Ïu (^Õâ◊O) ZѨC_»∂ ÖË^Œ∞... =∞#O ˆ~ѨÙ
ÉèÏ~°`«^Õâ◊O #∞O_ç "≥#H˜¯ =¿ãÎ `«HõΔ} Ѩi}Ï=∂Å∞ Ç≤ÏO^Œ∂ - =Úã≤¡O „Ѩ[Å =∞^茺
cèHõ~°"≥∞ÿ# áÈ~å@O——.
H˘kÌHÍÅOáê@∞ Ѩi„â◊=∞ʼnõΩ ~å~ÚfÅ∞ ~ÚzÛ# `«~∞° "å`« (1921 PiúHõ Hõq∞+¨<,£
1924Ö’ L‰õΩ¯~°H}Δõ ) 1920 ^Œâß|ÌO =∞^躌 HÍÅO #∞O_ç PiúHõ "≥~· ∞° ^蕺Å∞ f„==∞=Ù`«∞<åfl~Ú.
q=Hõ`Δ `« À ‰õÄ_ç# ~°H}Δõ q^è•#O JO>Ë PK«~}° Ö’ "å~Ú^•Å∞ "ÕÜ∞« _»O. ÉèÏ~°`« Ѩi„â◊=∞ÅÃÑ·
\ÏiѶπ É’~°∞¤Å∞ K«iÛOKå~Ú. Z‰õΩ¯= kQÆ∞=∞u ã¨∞OHÍÅ ã≤á¶ê~°∞ûefl J=∞Å∞ [~°Ñ¨_»O
„ѨÉèí∞`«fiO PÑ≤"Õã≤Ok. `«∂~°∞Ê ÉèÏ~°`« ^Õâ◊OÖ’ ã¨∞~°HΔ̃`«OQÍ =Ù#fl „a\˜+¨μ [#Ѩ<å~° q∞Å∞¡Å
„ѨÜ∂≥ [<åʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ a~å¡ „QÆ∂Ѩ٠=ÚO^Œ∞‰õΩáÈ=_®xH˜ „ѨÜ∞« uflã¨∞OÎ k. ÉÁOÉÏ~ÚÖ’
ÖÏ~ü¤ WOKü̂HѶπ P^èŒfi~°ºOÖ’x „a\˜+¨μ +≤Ñ≤ÊOQÆ∞ „ѨÜ≥∂[<åÅ #∞O_ç "åÖòK«O^£ Ç‘Ï~åK«O^£,
ÖÏb˚ <å~åÜ«∞}©˚Å ã≤OkèÜ«∂ ã‘ìO <ÕqˆQ+¨<£ f„="≥∞ÿ# „ѨuѶ¨∞@# <≥^Œ∞~˘¯O@∞Ok. 1926
Ç≤ÏÅì<£ - Ü«∞OQ∑ Hõq∞+¨<£ ÃãÊi¡OQÆ∞ - ~°∂áê~Ú =∂~°HõO qÅ∞= 1+≤.6 ÃÑhflÅ∞QÍ
x~åúiOK«_»O "≥Ú`«ÎO áêi„âßq∞Hõ "å}˜[º"Õ`«ÎÅ ã¨=∞㨺 J~ÚOk. 1921Ö’ „ѨÉèí∞`åfixH˜
q^èÕÜ«Ú_»∞QÍ =Ù#fl ѨÙ~°∞ëÈ`«ÎO ^•ãπ ~îå‰õÄ~ü^•ãπ D ã¨=∞㨺ÃÑ· ÉèÏ~°`« "å}˜[º"Õ`«ÎŠѨHΔÍ#
KÕ¿ã áÈ~å@OÖ’ =ã¨∞ÎO^Œ<åfl~°∞. D =∂~°HõѨ٠qÅ∞= (qÅ∞= ÃÑOK«|_ç# ~°∂áê~Ú)
ÉèÏ~°`« *∫o Ѩi„â◊=∞x Ѩ}OQÍ ÃÑ\ì̃ kQÆ∞=∞`«∞efl „áÈ`«ûÇ≤ÏOzOk. =Ú_ç=#~°∞Å ^èŒ~°efl
ÃÑOzOk. P q^èŒOQÍ ÉèÏ~°`« =º=™êÜ«∞^•~°∞ʼnõΩ =∂Ô~¯@∞x `«yæOzOk. (~îå‰õÄ~ü^•ãπ
„Ѩ^•è #"≥∞#ÿ "å}˜[º „ѨÜ∂≥ [#O =Ú_ç „Ñ¨uxÎ ZQÆ∞=∞ux KÕÜ∞« @O) Hõ~Ô hû `«yOæ KÕ K«~º° ʼnõΩ
^•ifã≤Ok. ÃÑ@∞ì|_ç J=HÍâßefl `«yOæ zOk . 1+≤ 6 ÃÑhflÅ x+¨ÊuÎ JO>Ë „a\˜+μ¨
JkèHÍ~°∞Å∞ "åºáê~°∞Å∞ "åi r`åefl ÖÏÉèÏefl ã¨fi^ÕâßxH˜ ѨOÑ≤OK«_®xH˜ É’#ãπQÍ
ѨxKÕã≤Ok. D HÍÅOÖ’ ÉèÏ~°`« ÃÑ@∞ì|_ç^•s q^è•#O |ÅO ѨÙOAH˘x ^Õâ◊ "åºÑÎ̈OQÍ
ã¨OѶ¨∞\˜`«Ñ¨_Õ „Ѩܫ∞`åflÅ∞ „áê~°OaèOzOk. QÆ#∞Hõ =∂~°HõѨ٠qÅ∞=ÃÑ· x~°ã¨#Å∞
Z‰õΩ¯=Ü«∂º~Ú. 1923 _çÃãO|~°∞ 7# a~å¡ ~îå‰õÄ~ü^•ãπH˜ ~ÚÖÏ ~åâß_»∞. ''<Õ#∞
J™Èã≤ÜÕ∞>ˇ_£ KèåO|~üû (1920 Ö’ ™ê÷Ñ≤OK«|_ç# „a\˜+¨μ ÃÑ@∞ì|_ç ^•~°∞Å JdÅ ÉèÏ~°`«
ã¨OѶ∞¨ \˜`« HÍ~°ºHõÖÏáêefl QÆ`« H˘xfl ã¨O=`«û~åÅ #∞O_ç xt`«OQÍ Ñ¨ijeã¨∞<Î åfl#∞. JÖÏO\˜
ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ ã¨OѶ¨∂xfl ™ê÷Ñ≤OKÕO^Œ∞‰õΩ "≥O@<Õ K«~°ºÅ∞ KÕѨ@ìHõáÈ`Õ ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ
203
 „ѨÜ≥∂[<åʼnõΩ KåÖÏ Ç¨xHõ~°=∞x ÉèÏqã¨∞Î<åfl#∞.—— (~îå‰õÄ~ü^•ãπ Ѩ„`åÅ∞ ZѶπ.Z<£. 42
(III)) a~å¡ ~îå‰õÄ~ü^•ãπÅ∞ 1927 ÉèÏ~°`« "å}˜[º áêi„âßq∞Hõ "Õ`«ÎÅ ã¨=∂Yº (ÃѶ_»ˆ~+¨<£
PѶπ WO_çÜ∞« <£ KèåO|~üû PѶπ HÍ=∞~üû JO_£ WO_»„ã‘,ì ѶH≤ ¯© ) ™ê÷ÑO≤ Kå~°∞. \Ï\ÏÅ∞ „ѨÉ∞íè `«fiOÃÑ·
P^è•~°Ñ_¨ =» Åã≤# ã≤u÷ Ö’ =Ù<åfl~°∞ QÆ#∞Hõ ã¨=∂YºÖ’ KÕ~Ö° ^Ë ∞Œ . ÉÁOÉÏ~Ú q∞Å∞¡ Ü«∞[=∂#∞Å∞
‰õÄ_® KåÖÏ=~°‰õΩ ã¨=∂YºH˜ ^Œ∂~°OQÍ =Ù<åfl~°∞. HÍx H˘kÌ ã¨O=`«û~åÅÖ’ Ѷ≤H©¯, ÉèÏ~°fÜ«∞
|∂~°∞"˚ åÅÖ’x x~°Ü ‚ ∂« `«‡Hõ qÉèÏQÆO Ü≥ÚHõ¯ =~°æ „ѨÜ∂≥ [<åÅ xÜ«∞q∞`« „Ѩuxkè J~ÚOk.
1920 ^Œâß|ÌOÖ’ ™ê^è•~°} „Ѩ[Å r=# Ѩiã≤÷`«∞ÅÖ’ `«QÆ∞æ^ŒÅ `«Ñ¨Ê ZÖÏO\˜
Jaè=$kú ÖË^Œ∞. 1921 [<åÉèÏ ÖˇHõ¯Å `«~°∞"å`« ÉèÏ~°`« [<åÉèÏ ÃÑiyOk. ѨO*Ï|∞Ö’
H˘kÌQÍ =∞„^•ã¨∞Ö’ `«Ñ¨Ê ^Õâ◊ "åºÑ¨ÎOQÍ =º=™êÜ«∞ L`åÊ^ŒHõ`«Ö’ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ ÖË^Œ∞.
1920-21 #∞O_ç 1924 - 25 =~°‰õΩ QÆÅ HÍÅ=º=kèH˜ 1938-39 ^èŒ~°Å „ѨHÍ~°O
ZHõ~°O ã¨~åã¨i L`åÊ^ŒHõ`« ~°∞ 26.50 Å∞ =ÙO_»QÍ Jk 1925-26 #∞O_ç 1929 -30
HÍÅ =º=kèH˜ ~°∞. 25.70 ʼnõΩ Ñ¨_çáÈ~ÚOk. (Jq∞Ü«∂ÉÏyÛ ¿Ñl 95) 1920 ^Œâß|ÌOÖ’
~Ô `· åfis Ѩ^uúŒ ##∞ã¨iOz ÉÁOÉÏ~Ú, =∞„^•ã¨∞ ѨÅ∞ „áêO`åÅ∞ Éè∂í q∞ tã¨∞ÅÎ ∞ ã¨=iOK«=Åã≤
=zÛOk. HÍi‡Hõ=~°Oæ *∫o E\ò ~Ô Ö· fiË =~°∞¯ ëêѨÙÅÖ’ „Hõ=∞|nÌH~õ } ° Ö’ Láêkè HÀÖ’Ê=_»O,
"Õ`<« åÅÖ’ HÀ`«Å∞ Z^Œ∞~˘¯O@∞#fl HÍÅO. ÉèÏ~°`« =„ã¨Î Ѩi„â◊=∞ =∞~°ÖÏ ÖÏOHÀÃ+~· ü [áê#∞Å
#∞O_ç áÈ\© Z^Œ∞~˘¯O@∞#flk. (1921 -22 Ö’ 1090 q∞eÜ«∞#¡ QÆ*ÏÅ `å#∞Å∞ kQÆ∞=∞u
HÍQÍ 1927-28 <å\˜H˜ 1973 q∞eÜ«∞#¡ QÆ*ÏÅ `å#∞Å∞ kQÆ∞=∞u JÜ«∂º~Ú. ÉÏwÛ
¿Ñl 238)
1930Å <å\˜ =∞Ǩ Pi÷Hõ =∂O^•ºxH˜ =ÚO^Œ∞QÍ<Õ E@∞ ZQÆ∞=∞`«∞Å∞ PyáÈÜ«∂~Ú.
ÉèÏ~°`«, „a\˜+¨μ ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞Å∞ XˆH ~°HõOQÍ D ÉèÏ~å#flO`å HÍi‡‰õΩÅ ÃÑ·H˜ <≥\ ì̃"ÕÜ«∞
Ü«∞uflOKå~°∞. 1926Ö’ „ѨÉèí∞`«fiO xÜ«∞q∞Oz# Hõq∞\© Ô~·ÖËfi =~°∞¯ëêѨÙÅ #∞O_ç 75,000
=∞Ok HÍi‡‰õΩefl `˘ÅyOzOk.
`≥QÅÆ Ñ„ [¨ Å, ~Ô `· åOQÆ L^Œº=∂Å∞
ã¨Ç¨Ü«∞ x~åHõ~°}`À „áê~°OÉèí"≥∞ÿ# „H˜Ok ™ê÷~Ú u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡ ÉÏ~ÀÌe
u~ÀQÆ=∞#O`À PyáÈÖË^Œ∞ L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ UHÍ L^Œº=∞O`À ÉÏ~å|OH˜ 1922 =∂iÛÖ’
‰õÄ_® Ü«Ú.Ñ≤.x HõÅ=~°ÃÑ_»∞`«∂<Õ LOk. EÖˇ· =~°‰õΩ ÉˇOQÍÅ∞Ö’x u¿ÑÊ~å, z@ìQÍOQ∑
lÖÏ¡ÖÖ’ âßOu Éèí„^Œ`«Å∞ <≥ÅH˘ÅÊ|_»ÖË^Œ∞. ã‘`å~å=∞~åA <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’ QÀ^•=iH˜
L`«Î~å#QÆÅ ~°OѨ „áêO`«OÖ’ 1922 PQÆã¨∞ì #∞O_ç 1924 "Õ∞ =~°‰õΩ ÔQiÖÏ¡ Ü«Ú^•úxH˜
~°OQÆã¨÷Å"≥∞ÿ#k. W`«~° „áêO`åÅ „Ѩ[ʼnõΩ JO`«QÍ `≥eÜ«∞HõáÈ~Ú#ѨÊ\˜H˜ JÅ∂¡i
ã‘`å~å=∞~åA PO„^èÖŒ ’ *Ï#Ѩ^Œ <åÜ«∞‰õΩ_»∞. 1924 JkèHÍ~° iáÈ~°∞Öì ’ #"≥∂^Œ∞ KÕÜ∞« |_ç#
ã¨=∞㨺Å∞ Jhfl áê`«"Õ.
ã¨=∞㨺Å∞ : =_ô¤ "åºáê~°∞Å ^ÀÑ≤_ô, áÈ_»∞ =º=™êÜ«∂xfl Ѩiq∞`«O KÕ¿ã J@g
K«\ÏìÅ∞, J_»=ÙÖ’¡ Ѩâ◊√=Ùe "Õ∞ѨÙH˘<Õ Ç¨Ï‰õΩ¯.
204
 HÍx, D™êi <åÜ«∞Hõ`«fiO `≥QÆÅ „Ѩ[Å #∞O_ç ~åÖË^Œ∞. 1915 #∞O_ç "åi`À
HõÅã≤ "≥∞Åã≤ uiˆQ |Ü«∞\˜ =ºHÎ̃ <åÜ«∞‰õΩ_≥·<å_»∞. J`«_çH˜ J^Œ∞ƒù`« â◊‰õΩÎÅ∞<åflÜ«∞x ‰õÄ_®
„ѨKå~°O [iyOk. ã‘`å~å=∞~åA ã¨Ç¨Ü«∞ x~åHõ~°} L^Œº=∞O`À „¿Ñi`«∞_≥· „QÍ=∞
ѨOKå~ÚfÅ#∞ „áê~°OaèOKå_»∞. =∞^茺áê# =ºuˆ~Hõ „ѨKå~°O KÕѨ\Ïì_»∞. ã‘`å~å=∞~åA
L^Œº=∞O J@qHõ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞x P^èŒ∞xHõ *ÏfÜ«∞"å^ŒO`À J#∞ã¨O^è•#O KÕã≤# L^Œº=∞O
Jx Ǩ|ûÉÏ"£∞ ¿Ñ~˘¯<åfl_»∞. ~åA `«##∞ `«∞áê‰õΩÅ∞, `«∂\ÏÅ∞ Ug∞ KÕÜ«∞ÖË=x
K≥ѨCH˘<åfl_»∞. qѨ¡= HÍÅOÖ’ ™ê÷xHõ JkèHÍ~°∞Å`À [iy# ã¨=∂"ÕâßÅÖ’ ã‘`å~å=∞~åA
QÍOnèx QÆ∞iOz KåÖÏ Q˘Ñ¨ÊQÍ =∂\Ï¡_®_»∞. HÍx, Ç≤ÏO㨠J=ã¨~°=∞x ÉèÏqOKå_»∞.
Ü« ¸ ~ÀÑ≤ Ü « ∞ #¡ K« ∞ @∞ì ZѨ C _» ∂ Éè Ï ~° f Ü« Ú Å∞ LO_» @ O =Å# "åix HÍeÛ
K«OѨÖËHõáÈ~Ú#O^Œ∞‰õΩ qKå~°O =ºHõÎO KÕâß_»∞. 1922 ÃãÃÑìO|~°∞ 24# u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞
^•~°∞Å∞ ^•=∞~°Ñ¨e¡ =^ŒÌ KÕã≤# PHõã≤‡Hõ ^•_ç ã¨O^Œ~°ƒùOQÍ „a\˜+π PѶ‘ã¨~°¡ =ÚO^Œ∞áÈ`«∞#fl
ÉèÏ~°fÜ«Úefl J#∞=∞uOz ~Ú^ŒÌ~°∞ „a\˜+π JkèHÍ~°∞efl HÍeÛ K«Oáê~°∞. ~åA 'ÔQiÖÏ¡
Ü«Ú^Œú `«O„`«OÖ’ xѨÙ}∞_»x „a\˜+π "åi Q˘}∞QÆ∞_»∞`À ‰õÄ_ç# „Ѩ^Œ~°≈#Å∞ JO^Œ∞H˘<åfl_»∞.
áÈbãπ¿ã+ì <¨ Å£ ÃÑ· [Ü«∞„Ѩ^OŒ QÍ ^•_»∞Å∞ [iÑ≤ `«# J#∞K«~∞° ʼnõΩ PÜ«Ú^è•Å∞ ã¨=∞‰õÄ~åÛ_»∞.
~åA J#∞K«~°∞Å∞QÍ L#fl ^•^•Ñ¨Ù 100 =∞Ok qѨ¡=HÍ~°∞Å∞ h\˜Ö’ KÕѨÅ∞QÍ "≥∞Å∞QÆ∞`«∂
''25000 K«^Œ~°Ñ¨Ù "≥∞ÿà◊§ „áêO`«OÖ’x J`«ºkèHõ „Ѩ[Å ™ê#∞Éèí∂u, Q“~°=O á⁄O^•~°∞.——
=∞ÅÉÏ~°∞ ÃãÊ+¨Öò áÈbã¨∞, J™êûO Ô~·Ñ¶≤Öòû ã¨Ç¨Ü«∞O`À =∞„^•ã¨∞ „ѨÉèí∞`«fiO qѨ¡"åxfl
J}K«\ÏxH˜ 15 ÅHõΔÅ∞ "≥zÛOzOk. ~åA 1924 "Õ∞ 6# Ѩ@∞ì|_®¤_»∞. HÍx áêiáÈ`«∞O>Ë
HÍeÛ K«OÑ≤#@∞¡ „ѨÉèí∞`«fiO JÅ"å@∞ „ѨHÍ~°O „ѨHõ\ ˜OzOk. 1924 ÃãÃÑìO|~°∞ <å\˜H˜
„ѨuѶ¨∞@# ѨÓiÎQÍ J}z"ÕÜ«∞|_çOk.
1920 ÅÖ’ ѨӺ_»Öò =ºuˆ~Hõ Ô~·`«∞ L^Œº=∂ʼnõΩ ~å[™ê÷<£ ˆHO„^ŒOQÍ =∂iOk.
"≥∂fÖÏÖò F~å KÕ „¿Ñi`«"≥∞ÿ# aèÅ∞¡ L^Œº=∂xfl J}z"տ㠄Ѩܫ∞`«flOÖ’ ÉèÏQÆOQÍ 1922
"Õ∞Ö’ "Õ∞"å~ü áÈbã¨∞Å∞ Ô~O_»∞ „QÍ=∂efl ѨÓiÎQÍ `«QÆÅɡ\Ïì~°∞. 1927 #∞O_ç a*’eÜ«∂
áÈ~å\ÏÅÖ’ J„QÆÉèÏQÍ# L#flk. q[Üü∞ã≤OQ∑ áêiîH±, =∂}˜H±ÖÏÖò =~°‡, ǨÏiÉèÏ=Ù
Láê^蕺ܫÚÅ <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’ H˘`«Î Ѩ#∞flʼnõΩ, "≥\ ì̃KåH˜iH˜ =ºuˆ~HõOQÍ Ô~·`«∞Å∞ ã¨`庄QÆǨÏ
Ѩ^Œú`«∞ÅÖ’ áÈ~å\ÏÅ∞ KÕâß~°∞. 50% Éèí∂q∞tã¨∞Î ÃÑOѨÙ^ŒÅx x~°ã≤ã¨∂Î 1925Ö’ J"åfi~ü
ã¨fi^Õj ã¨O™ê÷#OÖ’x 'h=¸K«#— =^ŒÌ Ô~·`«∞Å∞ L^Œº=∞O KÕѨ\Ïì~°∞. ÃÑ·âßzHõOQÍ áÈbã¨∞Å∞
q~°∞K«∞‰õΩѨ_®¤~°∞, 156 =∞Okx K«Oáê~°∞, 600 =∞Okx QÍÜ«∞ѨiKå~°∞. *ÏfÜ«∞"å^Œ
ÉèÏ"åÅ`À Ѩ@}ì =∞^躌 `«~Q° uÆ „Ѩ*Ï Ñ¨i+¨`∞« ÅÎ ∞ Pq~°ƒqù OK«@O „áê~°OÉè"í ∞≥ #ÿ ѨÊ\˜Hˆ ("≥Ú^Œ\k˜
|~À_®Ö’ 1917 Ö’ P `«~°∞"å`« HõiîÜ«∞"å_» „áêO`«OÖ’ 1921Ö’, Ô~O_»∂ QÆ∞[~å`üH˜
JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’ L<åfl~Ú). HÍO„ÔQãπ ã¨fi^Õj ã¨O™ê÷#OÖ’ [iˆQ U L^Œº=∞OÖ’ ‰õÄ_® *’HõºO
KÕã¨∞H˘# x~åHõiOzOk. ( D q^è•#O 1938 ǨÏiѨÙ~° HÍO„ÔQãπÖ’ =∂~°∞ÛH˘#|_çOk)
1923 #∞O_ç ã¨fi^Õj ã¨O™ê÷# „Ѩ*Ï ã¨^Œã¨∞ûÅ∞ "åi¬HõOQÍ [iQÍ~Ú. "Õ∞"å~ü
ÖÏO\˜ ã¨O™ê÷<åÅÖ’ Ѩ@ì} *ÏfÜ«∞"å^ŒO HõO>ˇ Ô~·`«∞ K≥·`«#º"Õ∞ =ÚO^Œ∞#flk.
205
 Ô~·`«∞ ã¨=∞㨺Å∞ KÕѨ@ì_»OÖ’ HÍO„ÔQãπ "≥·Ñ¶¨ÅºO`À „Éèí=∞Å∞ `˘ÅyáÈ~Ú# Ô~·`åOQÆ
HÍ~°ºHõ~°ÎÅ∞ 1920 ^Œâß|ÌO =∞^茺 HÍÅO <å\˜H˜ H˘`«Î^•~°∞Å∞ "≥`«Hõ@O „áê~°OaèOKå~°∞.
1922Ö’ ™êfiq∞ q^•º#O^Œ [g∞O^•s q^è•#O ~°^Œ∞Ì KÕÜ«∂Åx _ç=∂O_£ KÕâß_»∞. ÉÏÉÏ
~å=∞K«O„^Œ 1925 #=O|~üÖ’ Öˇx<£#∞ „Ѩ™êÎqã¨∂Î 'Öˇx<£ ~Ô `· ∞« ʼnõΩ „Ñ≤Ü∞« `«=∞ <åÜ«∞‰õΩ_»∞...
~°ëêºÖ’ `«Ñ¨Ê Ô~·`«∞Å∞ ~ÚѨÊ\˜H© ÉÏxã¨ÖË—. („Ѩ`åÑπ 1925 #=O|~ü 23# =∞l^£ ã≤kúH˜
L`«Î~° ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ =º=™êÜ«∞ JâßOu ¿Ñl 195 #∞O_ç L@OH˜OK«|_çOk)
H“Å∞ `«yOæ ѨÙ, ɡOQÍÖò cǨ~ü Ü«Ú.Ñ≤.ÅÖ’ ѨO@Ö’ <åºÜ«∞"≥∞#ÿ "å\Ï HÀ~°∞`«∞#fl
áêeHÍѨÙÅ „Ѩܫ∞`åflÅ∞ ÖÏO\˜ Ô~·`«∞Å ã¨=∞㨺Å∞ KÕѨ>ËìO^Œ∞‰õΩ HÍO„ÔQãπ "åiH˜
(ã¨fi~å[º"å^Œ∞Å∞ ÖËHõ =∂~°∞ÊÅ∞ HÀ~°x"å~°∞) [g∞O^•~°∞Å`À, ^èŒxHõ Ô~·`«∞Å`À QÆÅ |Å"≥∞ÿ#
ã¨O|O^è•Å∞ J_»∞¤QÍ L<åfl~Ú. 1920 #∞O_ç áêeHÍѨÙÅ =º=™êÜ«∞O qãÎ̈iOzOk. WHõ¯_»
ã¨fi~å[º"å^Œ∞Å∞ áêeHÍѨÙʼnõΩ H“Å∞^•~°∞ŠǨϟ^• HõeÊOK«_®xfl f„=OQÍ =ºuˆ~H˜OKå~°∞.
1920 ^Œâß|ÌO =∞^躌 HÍÅOÖ’ "≥∞"ÿ ∞≥ <ÿ 㣠O≤ Q∑ _®HÍ, áêÉÏfl, Y∞ÖÏfl, <å_çÜ∂« ÖÏO\˜ lÖÏ¡ÅÖ’x
J<ÕHõ "å=∞â◊¥„^Œ =Úã≤¡O ÉÏ~åæ^•~ü L^Œº=∂ŠѨ@¡ ZÖÏO\˜ ™ê#∞Éèí∂u =ºHõÎO KÕÜ«∞ÖË^Œ∞.
Ü«Ú.Ñ≤. HÍO„ÔQãπ H˘O`« Ô~·`åOQÆ J#∞‰õÄÅ "≥·Yi „Ѩ^Œi≈OzOk. [g∞O^•s J#∞‰õÄÅ
JOâßÅÖ’ H˘xflO\˜ =∂~°∞Ê H˘~°‰õΩ „ѨÉèí∞`«fiOÃÑ· XuÎ_ç `≥KÕÛO^Œ∞‰õΩ 1924Ö’ Ü«Ú.Ñ≤
H˜™ê<£ ã¨OѶ∂¨ xfl „áê~°OaèOzOk. HÍx, ã¨OѶ∞¨ O Ü≥ÚHõ¯ q^è•#O [g∞O^•~°∞efl =ºuˆ~H˜OK«@O
HÍ^Œx ã¨Ê+ì̈OQÍ K≥Ñ≤ÊOk.
Ô~·`åfii q^è•#O J=∞Å∞Ö’ L#fl „áêO`åÅÖ’ tã¨∞Î ÃÑOѨÙ^ŒÅx =∂„`«O HÍO„ÔQãπ
=ºuˆ~H˜OzOk. 1923 -24 Ö’ `«O*Ï=Ó~°∞Ö’ ÃÑOѨÙ^ŒÅx =ºuˆ~H˜Oz XHõ "Õ∞~°‰õΩ
q[Ü«∞O ™êkèOzOk. HÀ™êÎ lÖϡʼnõΩ Ü«∞<£.l.~°OQÍ 1923Ö’ QÆ∞O@∂~°∞Ö’ "≥Ú^Œ\ ˜
Ô~·`«∞ ã¨OѶ¨∂xfl ™ê÷Ñ≤Oz ^èŒxHõ Ô~·`«∞Å H˘~°‰õΩ Ñ¨xKÕÜ«∞_»O „áê~°OaèOKå~°∞. 1927 Ö’
Hõ$ëê‚, QÀ^•=i _≥ÖÏìÖ’ tã¨∞Î 18.75 âß`åxH˜ ÃÑOK«@O HÀ™êÎ PO„^è•Ö’ |Å"≥∞ÿ# Ô~·`«∞
L^Œº=∂xH˜ ^•ifã≤Ok. ™ê÷xHõ HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ `«∂~°∞Ê QÀ^•=i Ö’ "≥<Õfl\˜
ã¨`º« <å~åÜ«∞}, ѨtÛ=∞QÀ^•=iÖ’ ^ŒO_»∞ <å~åÜ«∞} ~åAÖÏO\˜ "å~°∞ JÖψQ \˜. „ѨHÍâ◊O,
H˘O_® "≥OHõ@ѨÊÜ«∞º, ÖÏO\˜ „Ѩã≤^Œú *ÏfÜ«∞ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ L^Œº=∂xfl KÕѨ\Ïì~°∞. 1928
#∞O_ç ~ÚÖÏO\˜ L^Œº=∂Å#∞ =Å¡ÉÏè Üü∞ Ѩ>ÖË ò <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’x ÉÏ~ÀÌe L^Œº=∞O „¿Ñ~°}QÍ
xezOk.
‰õΩÅ L^Œº=∂Å∞
ÉèÏ~°fÜ«∞ ã¨=∂[OÖ’x qq^èŒ "≥·~°∞^•ºÅ #∞O_ç ‰õΩÅ ã¨OѶ¨∂Å L^Œº=∂Å∞
ѨÙ@∞ìH˘KåÛ~Ú. Wq =∞øeHõOQÍ ã¨O„Ѩ^•Ü«∂efl Ѩi~°HΔ̃OKÕq, „Ѩ[Å#∞ q_»Q˘>Ëìq. HÍx
H˘xfl ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ =∂~°∞ÊÅ#∞ HÀˆ~q. =∞„^•ã¨∞Ö’x „ÉÏǨχ} =ºuˆ~Hõ [ã≤ìãπ áêsì „a\˜+π
áêʼnõΩÅ Jaè„áêÜ«∂Å „ѨHÍ~°O „ѨÉèí∞`«fiO Ѩ@¡ q^èÕÜ«∞`«QÆÅk. P ~åROÖ’ ^ŒfiO^Œfi
ѨiáêÅ##∞ [Ü«∞„Ѩ^ŒO KÕã≤Ok. JkèHÍ~°∞ʼnõΩ, ZxflÔH·# =∞O„`«∞ʼnõΩ =∞^茺 ™ê=∞~°ã¨º
206
ѨÓ~°fiHõ ã¨Ç¨ÏHÍ~åxH˜ =∞~˘Hõ L^•Ç¨Ï~°} ѨO*Ï|∞, Ѷ¨[Öò Ǩï¿ãû<£ Ü≥ÚHõ¯ Ü«¸xÜ«∞xã¨∞ì
áêsì Ѩ@}ì *ÏfÜ«∞ "å^•xH˜ =ºuˆ~HõOQÍ *Ï\òÅ∞, =Úã≤O¡ efl HõeÑ≤ â◊H=Θ O`«"∞≥ #ÿ =º=™êÜ«∞Hõ
(Éèí∂™êfi=ÚÅ∞, ^èŒxHõ Ô~·`«∞Å∞) ÖÏcx xi‡OK«QÆeyOk. =∞Ǩ~åRÖ’x ÉèÏ㨯~°~å=Ù *Ï^Œ"£
Ü≥ÚHõ¯ „ÉÏǨχ}Ë`~« ° áêsì JÖÏO\˜ q^èÜ Õ ∞« `« QÆÅ áê„`«<Õ x~°fiÇ≤ÏOK« Ü«∞uflOzOk. HÍO„ÔQãπ,
„ÉÏǨχ}∞Å∞ PHÍOHõΔʼnõΩ =Úã¨∞QÆx P~ÀÑ≤OzOk. uÅH± ã≤^•úO`«OÖ’x H˘xfl JOâßÅ∞
D P~ÀѨ}‰õΩ |ÖÏxfl KÕ‰õÄ~åÛ~Ú.
[ã≤ìãπáêsì, *Ï^Œ"£ ÖÏO\˜ „ÉÏǨχ}Ë`«~° <åÜ«∞‰õΩÅ∞ PK«~°}Ö’ L^ÀºQÍÅÖ’
i[ˆ~fi+¨#¡ Ѩ@¡ ÃÑ· ‰õΩÖÏÅ#∞ J#∞HõiOKÕ ã¨O㨯 $fHõ~°}ÏŠѨ@¡ Pã¨HÎ̃ K«∂Ѩ~°∞ HÍx,
D HÍÅOÖ’ ã¨=¸Å"≥∞ÿ# =∂~°∞ÊÅ∞ HÀˆ~ „Ѩ*Ï L^Œº=∂Å∞ ‰õÄ_® Pq~°ƒùqOKå~Ú.
áê\Ïfl, "≥∂OѶ‘∞~ü, ^Œ~åƒùOQÍ, =Ú[Ѷ¨~üѨÓ~ü lÖϡʼnõΩ K≥Ok# Ü«∂^Œ=ÙÅ∞ "åi
‰õΩÅO Ü≥ÚHõ¯ ™ê=∂lHõ ™ê÷~Úx ÃÑOKåÅx PO^Àà◊# KÕã¨∞Î<åfl~°x [O^蕺Å∞ ^èŒiOz
QÆ`«OÖ’ "åi Éèí∂™êfi=ÚʼnõΩ KÕã≤# ¿ã=Å∞ KÕÜ«∞ x~åHõiã¨∞Î<åfl~°x 1925 '"Õ∞— <å_»∞
cǨ~°∞ QÆ=~°fl"≥∞O@∞ iáÈ~°∞ì ¿Ñ~˘¯#flk. P `«~°∞"å`« ^Œâß|ÌOÖ’ JdÅ ÉèÏ~°`« H˜™ê<£
<åÜ«∞‰õΩ_≥#· ™êfiq∞ ã¨ÇϨ *Ï#O^Œ ã¨~ã° fi¨ u 1920 ÖÖ’ áê\Ïfl lÖÏ¡Ö’ cÇπÏ`å =^ŒÌ P„â◊=∞OÖ’
Éèí∂q∞Ǩ~ü „ÉÏǨχ} ã¨Éèíx x~°fiǨÏ}`À `«# HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ „áê~°OaèOKå~°∞.
=∞Ǩ~åRÖ’ ã¨`«ºâ’^èŒ# L^Œº=∂xfl QÆ∞iOz ~ÚO`«‰õΩ =ÚO^Œ∞ „Ѩ™êÎqOKå=Ú.
ã¨`º« â’^è#Œ „QÍg∞} PO^Àà◊#HÍ~°∞Å∞ 1919 -21 HÍÅOÖ’ ã¨`å~å lÖÏ¡Ö’ Éè∂í ™êfi=ÚʼnõΩ
=_ô¤ "åºáê~°∞ʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ KÕâß~°∞. u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ „ѨÉèÏ=O 30 „QÍ=∂ÅÃÑ·
Ѩ_çOk. H˘xfl Ç≤ÏO™êÜ«Ú`« Ѷ¨∞~°¬}Å∞ [iQÍ~Ú. 1920 ^Œâß|ÌѨ٠=∞^茺HÍÅO #∞O_ç
ˆHâ◊=~å=Ù *’^è£, k#Hõ~°~å=Ù *Ï=ů~üÅ∞, H˘`«Î `«~°Ç¨ ÉτǨχ}Ë`«~° L^Œº=∂xH˜ ѨÓ<å
#∞O_ç <åÜ«∞Hõ`«fiO JOkOKå~°∞. „ÉÏǨχ} JkèѨ`«ºO QÆÅ uÅH± HÍO„ÔQãπ ÖÏQÍ<Õ g~°∞
‰õÄ_® „a\˜+π =ºuˆ~Hõ "≥·Yi QÆÅ"åˆ~. HÍx `«~°∞"å`« ^Œâß|ÌOÖ’ =∞Ǩ~åR HÍO„ÔQãπ
gi`À ã¨O|O^è•Å∞ ÃÑ@∞ìH˘x, gix ~Ú=Ú_»∞ÛH˘#QÆeyOk. Ѷe¨ `«OQÍ 1942 <å\˜H˜
ÉÁOÉÏ~ÚÖ’ *ÏfÜ«∞"å^•xH˜ ã¨`å~å |Å"≥∞ÿ# ™ê÷=~°"≥∞ÿ#k.
=∞~åiî Éè∂í ™êfi=∞º ~Ô `· åOQÆO *ÏfÜ«∞"å^ŒOÖ’ ~Ú=∞_»∞ÛH˘#|_»QÍ, Jã¨Ê $â◊√ºÖˇ#·
=∞ǨÏ~°∞¡ 1920Å #∞O_ç JOÉË^Œ¯~ü <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’ ã¨fi`«O„`« „ѨuѨuÎ QÆÅ L^Œº=∂xfl
Jaè = $kú Ѩ i Kå~° ∞ . "åi _ç = ∂O_» ∞ ¡ : „Ѩ ` Õ º Hõ „áêux^è Œ º O, K≥ ~ ° ∞ =ÙÅ∞, ÉÏ=ÙÅ∞
LѨÜ≥∂yOK«∞H˘#\ÏxH˜, ^Õ"åÅÜ«∞ „Ѩ"ÕâßxH˜ ǨωõΩ¯, =∞ǨÏ~ü=`«<£ („QÍ=∂kèHÍ~°∞ʼnõΩ
™êO„Ѩ^•Ü«∞Hõ ¿ã=Å∞) ~°^Œ∞Ì. "≥Ú^Œ\ ˜ =∞ǨÏ~°¡ ~å[H©Ü«∞ ã¨^Œã¨∞û [~°∞ѨÙH˘#fl 1927 <å\˜H˜
Ç≤ÏO^Œ∞`«fiO #∞O_ç "≥·^˘ÅQÆ\ÏxH˜ ã¨OˆH`«OQÍ JOÉË^Œ¯~ü J#∞K«~°∞Å∞ =∞#∞㨇 $ux
`«QÆÅɡ@ì_»O „áê~°OaèOKå~°∞.
207
 `«q∞à◊<å_»∞ HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞Hõ`«fiO =∞Ǩ~åR HõO>Ë `«‰õΩ¯= ã¨~°∞ÌÉÏ@∞ "≥·Yix
„Ѩ^Œi≈OzOk. ã¨Ç¨Ü«∞ x~åHõ~°}Ö’ K«∞~°∞‰õΩQÍ Ñ¨xKÕã≤# ÃÑiÜ«∂~ü W.q. ~å=∞™êfiq∞
<åÜ«∞Hõ~ü [ã≤ìãπ áêsì ‰õΩb# ^èÀ~°}∞ʼnõΩ aè#flOQÍ „Ѩ*Ï^Œ~°} á⁄O^Õ ã¨=¸Å =∂~°∞ÊÅ∞
HÀˆ~ „Ѩ`åº=∂flÜ«∂xfl Jaè=$kú KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ 1920 ^Œâß|ÌO =∞^茺 ÉèÏQÆOÖ’ HÍO„ÔQãπ`À
`≥QÆ`≥OѨÙÅ∞ KÕã¨∞H˘<åfl~°∞. Ѩ^Œ∞<≥·# `«q∞à◊ ÉèÏ+¨Ö’ "≥Å∞=iOz# PÜ«∞# 'Ѩ„u‰õΩ_ç J~°ã¨∞—
(1924), P `«~°∞"å`« ã¨O=`«û~°OÖ’ ™ê÷Ñ≤Oz# 'P`«‡ Q“~°= L^Œº=∞O— - „ÉÏǨχ}
ѨÙ~ÀÇ≤Ï`«∞Å∞ ÖˉõΩO_® q"åǨÅ∞ [iÑ≤, ^Õ"åÅÜ«∞ „Ѩ"ÕâßÅ∞ [iÑ≤Oz =∞#∞㨇 $ux
`«QÆ∞Åɡ\ ì̃, H˘xfl ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ xsâ◊fi~°"å^•xfl „ѨKå~°O KÕã≤ „Ѩ*Ï^Œ~°} á⁄O^•~Ú.
ˆH~°à◊Ö’ [iÑ≤# ™œ=∞º"≥∞ÿ# ã¨`庄QÆǨÏO Ü«∞["å <åÜ«∞‰õΩ_≥·# N <å~åÜ«∞}
QÆ∞~°∞x ã¨O`«$Ñ≤ΠѨ~°K«ÖËHõáÈ~ÚOk. ã¨`庄QÆǨÅ∞, ÉÏiˆH_»¡#∞ JkèQÆq∞Oz x+≤^Œú
~°Ç¨Ï^•~°∞ÅÖ’ #_»"åÅx, Jxfl ^Õ"åÅÜ«∂Ö’¡ „Ѩ"ÕtOKåÅx HÀ~å~°∞. \˜.ÔH. =∂^èŒ=<£
Ü≥ÚHõ¯ ã¨O㨯 $fHõ~°} =∞iÜ«Ú QÍO^èÕÜ«∞ `«~°Ç¨ <åÜ«∞Hõ`åfixfl ÔH. JÜ«∞ºÑ¨Ê<£, ã≤. ˆHâ◊"£
ÖÏO\˜ Ü«∞["å <åÜ«∞‰õΩÅ∞ f„=OQÍ „ѨuѶ¨∞\˜OKå~°∞.
D Jxfl „áêO`åÅÖ’ ‰õÄ_® ã¨=∞~°jÅ"≥∞ÿ# kQÆ∞= `«~°QÆu L^Œº=∂Å∞ "å=∞ѨHõΔ
^èÀ~°}∞Å Pq~åƒù"åxH˜ `À_»Ê_»@O QÆ=∞xOK«=Åã≤# JOâ◊O. ã¨Ç¨Ï*Ï#O^Œ ™È+¨eã¨∞ìÅ`À,
P `«~°∞"å`« Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ`À Hõeâß~°∞. 1919 -21 Ö’ ã¨`å~åÖ’ ã¨`«ºâ’^èŒHõ L^Œº=∂ÅÖ’
áêÖÁæ#fl <å<åáê\˜Öò 1942 Ö’ ã¨=∂O`«~° „ѨÉ∞íè `åfixfl #_çáê_»∞. P `«~∞° "å`« =∞Ǩ~åRÖ’
„Ѩ=ÚY Hõ=¸ºxã¨∞ì Ô~·`«∞ <åÜ«∞‰õΩ_≥·<å_»∞. ã≤OQÍ~°"ÕÅ∞, Ñ≤. r"å#O^Œ<£ ÖÏO\˜ `˘e
`«q∞à◊ Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ∞ 1930 ^Œâß|ÌO „áê~°OÉèíOÖ’ H˘kÌ HÍÅO áê@∞ ÃÑiÜ«∂~üH˜
ã¨ÇϨ HõiOKå~°∞. JÜ«∞ºÑ¨Ê<£, Hˆ â◊=<£Å∞ Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsìÖ’ KÕi#ѨÊ\˜H˜ Hˆ ~°àÖ◊ ’ KåÖÏ=∞Ok
Ü«∞["åÅ#∞ Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì ÉÏ@ Ѩ\ ì̃OKå~°∞.
„âßq∞‰õΩÅ∞
„âßq∞HÀ^Œº=∞ K«i„`«Ö’ 1922 #∞O_ç 1927 =~°‰õΩ L^Œº=∞O H©Δ}˜Oz#
ã¨O=`«û~åÅ∞QÍ HõxÑ≤™êÎ~Ú. ~åÜ«∞Öò Hõq∞+¨<£ PѶπ ÖË|~ü (1931) JOkOz# ã¨=∂Kå~°O
"Õ∞~°‰õΩ 1921 Ö’ J`«ºkèHõOQÍ 376 ã¨"≥∞‡Å∞ [~°∞QÆQÍ 1924-27 HÍÅOÖ’ "åi¬HõOQÍ
130 ã¨"≥∞‡Å∞ =∂„`«"Õ∞ [iQÍ~Ú. 183 J#∞|O^èŒ ã¨OѶ¨∂Å`À Z.S.\˜.Ü«Ú.ã≤ ã¨Éèíº`«fiO
ÃÑiy#ѨÊ\˜H˜ <åÜ«∞Hõ`«fiO L^•~°"å^Œ ÖËHõ HÍO„ÔQãπ q∞`«"å^Œ ã¨fiÉèÏ=O Hõey LOk.
1921 ~°≠iÜ«∂ ã¨^Œã¨∞ûÖ’ ã¨∂ÊùiÎ, HÍi‡Hõ „âı}∞Å ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO Ö’Ñ≤OKå~Ú. D HÍÅOÖ’
ã¨"≥∞‡Å∞ ã¨OYº s`åº `«‰õΩ¯= [~°QÆ@"Õ∞ HÍ^Œ∞ Ü«∞[=∂#∞Å∞ ^Œ∞~°∞ã¨∞QÍ =º=ǨÏiOKå~°∞.
1921 Ö’ HÀÖ’Ê~Ú# Ѩx k<åÅ ã¨OYº 70 ÅHõΔÅ∞. 1924 #∞O_ç P ã¨OYº
ÃÑ~°∞QÆ∞`«∂ =zÛOk. 1927 "åãÎ̈=OQÍ HÍi‡Hõ ã¨"≥∞‡Å∞ "≥Å∞¡"≥uÎ# ã¨O=`«û~°O. #+ì̈áÈ~Ú#
Ѩxk<åÅ ã¨OYº 202 ÅHõΔÅ∞.
208
 1924 H˘xfl ˆHO„^•ÅÖ’ Hõ=¸ºxã¨∞ì <åÜ«∞Hõ`«fiO Pq~°ƒùqOz# ã¨O=`«û~°O.
1926 Ö’ "≥Ú^Œ\ ˜™êiQÍ HÍi‡Hõ ã¨OѶ¨∂ʼnõΩ K«@ìO ^•fi~å H˘O`« K«@ìѨ~°"≥∞ÿ# ~°HõΔ}
ÅaèOzOk. ÖËHõáÈ`Õ „âßq∞Hõ „ѨÜ≥∂[<åʼnõΩ KåÖÏ #+¨ìO "å\˜e¡ LO_Õk. ilã¨ì~°∞
KÕ~ÚOK«∞H˘#|_»x ã¨OѶ∂¨ Å∞, x^è∞Œ Å∞ =ã¨∂Å∞ KÕÜ∞« @O K«@ì q~°∞^ŒOú QÍ „ѨH\õ O˜ K«|_çOk.
ã¨OѶ¨∞ HÍ~°º=~åæÅÖ’ |Ü«∞\˜"å~°∞. 50% q∞OK«~å^Œx QÆi+ì̈ Ѩiq∞u qkèOK«|_ç#k.
áœ~° ~å[H©Ü«∞ „ѨÜ≥∂[<åÅ H˘~°‰õΩ ã¨OѶ¨∞ x^èŒ∞Å∞ LѨÜ≥∂yOK«@OÃÑ· x¿+^èŒO
„ѨHõ\ ˜OK«|_çOk.
(Wk WOQÍ¡O_»∞Ö’ J=∞Å∞Ö’ L#fl ^•xH˜ ѨÓiÎQÍ q~°∞^ŒúO. JHõ¯_» HÍi‡Hõ
ã¨OѶ¨∂Å∞ ÖË|~°∞ áêsìH˜ ÃÑ^ŒÌ Z`«∞Î# Pi÷Hõ =#~°∞Å∞ ã¨=∞‰õÄ~°∞™êÎ~Ú).
ã¨Ç¨Ü«∞ x~åHõ~°} z=i ~ÀAÅÖ’ 1922 Ѷ≤„|=i #∞O_ç U„Ñ≤Öò =~°‰õΩ [iy#
KåÖÏ â◊HÎ̃=O`«"≥∞ÿ# Dã≤ìO_çÜ«∞<£ Ô~·ÖËfi ã¨"≥∞‡H˜ ^Œ~°≈<å#O^Œ, qâßfi#O^ŒÅ∞ <åÜ«∞Hõ`«fiO
=Ç≤ÏOKå~°∞.
„ѨÉèí∞`«fiOÃÑ· =uÎ_ç `≥KÕÛO^Œ∞‰õΩ D L^Œº=∂xfl LѨÜ≥∂yOK«∞HÀ"åÅ<Õ PÖ’K«#
U HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩ_çH˜ ~åHõáÈ=@O QÆ=∞<å~°›O, Ü«∞ãπ.Ü«∞ãπ ǨÖÏÌ~ü ÖÏO\˜ ɡOQÍÅ∞
HÍO„ÔQã¨∞ <åÜ«∞‰õΩÅKÕ 1920 ã¨"≥∞‡HÍÅOÖ’ ™ê÷Ñ≤OK«|_ç# [OÃ+_£Ñ¨Ó~ü HÍi‡Hõ ã¨OѶ¨∞O
HÍi‡‰õΩefl J_»∞¤H˘<Õ â◊HÎ̃QÍ LOk HÍx ã¨∂ÊùiÎ xKÕÛkQÍ ÖË^Œ∞.
1922 ÃãÃÑìO|~°∞Ö’ \Ï\Ï ã¨"≥∞‡ HÍi‡Hõ=~°æO XuÎ_ç "Õ∞~°‰õΩ JѨÊ\˜HõѨC_»∞
ÃÑÅ∞¡aH˜# ã¨"≥∞‡ Jx ~Ú\©=e q=~°}Ï`«‡Hõ J^茺ܫ∞#O ã¨Ê+ì̈O KÕã≤Ok. HÍi‡Hõã¨OѶ¨∞O
HÍi‡‰õ Ω Å _ç = ∂O_» ¡ # ∞ ^•^•Ñ¨ Ù „Ѩ H õ ¯ ‰õ Ω <≥ \ ˜ ì , 㨠" ≥ ∞ ‡x 㨠O Ѷ ¨ ∞ O QÆ ∞ iÎ O Ѩ Ù H˘~° ‰ õ Ω
LѨÜ≥∂yOK«∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ „Ѩܫ∞uflOzOk.
L‰õΩ¯~°HõΔ}ÃÑ· 1924 JÃãOc¡Ö’ K«~°Û [~°∞QÆ∞`«∞#fl ã¨O^Œ~°ƒùOÖ’, ~°HõΔ}‰õΩ
ã¨fi~å[º"å^Œ∞Å =∞^Œú`«∞ J=ã¨~°O QÆ#∞Hõ, HÍO„ÔQã¨∞Ö’ =∞Oz ã¨O|O^è•Å∞#fl [OÃ+_£Ñ¨Ó~ü
HÍi‡Hõ ã¨OѶ¨∞O (*ˇ.Ü«∞Öò.Z) XuÎ_ç `≥zÛ ã≤.P~ü.^•ãπ, ã≤.Ü«∞Ѷπ JO„_»∂ãπ <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’
HÍi‡Hõ ã¨=∞㨺efl Ѩi+¨¯iOKÕ Hõq∞\©x xÜ«∞q∞OK«QÆey =ÙO_Õk.
ã≤.ZѶπ. JO„_»∂ãπ P ã¨OѶ¨∞O J^茺‰õΔΩ_≥·# `«~°∞"å`« 1924 PQÆã¨∞ìÖ’ ã¨OѶ¨∂xH˜
QÆ∞iÎOѨ٠ÅaèOzOk. QÍOkè, [OÃ+_»∂Ê~°∞ ã¨O^Œi≈Oz#ѨÙ_»∞ Ü«∂[=∂#ºO Ѷ∞¨ #OQÍ ™êfiQÆ`O«
ѨeH˜Oz, QÍOnè, ÃÑ@∞ì|_çH˜ - HÍi‡‰õΩʼnõΩ =∞^茺 ™ê=∞~°ã¨ºO Ü≥ÚHõ¯ J=ã¨~åxfl <˘H˜¯
K≥Ñ≤Ê Hõ$`«[˝`«Å∞ K≥e¡OK«∞H˘<åfl~°∞. Ü«∂[=∂#ºO HÍi‡Hõ ã¨OѶ¨∞O JѨCefl HÍi‡‰õΩÅ r`åÅ
#∞O_ç q∞#Ǩ~ÚOz [=∞ KÕã¨∞H˘#flk. 1928 <å\˜H˜ PO„_»∂ãπ <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’x
[OÃ+_£ÑÓ¨ ~ü HÍi‡Hõ ã¨OѶ∂¨ xfl Ü«∂[=∂#∞Å ã¨OѶ∞¨ OQÍ HÍi‡‰õΩÅ∞ =i‚OK«_O» Ö’ qѨs`«"∞Õ g∞
ÖË^Œ∞.1923 U„Ñ≤ÖòÖ’ r`åÅÖ’ 20% H˘~°`«x =ºuˆ~H˜ã¨∂Î JÅǨÉÏ^£ |@ìÅ q∞Å∞¡
HÍi‡‰õΩÅ∞ ã¨"≥∞‡‰õΩ kQÍ~°∞. 64 q∞Å∞¡ÅÖ’ 56 q∞Å∞¡Å∞ =¸`«|_®¤~Ú. P ã¨=∞Ü«∞OÖ’
209
QÍOkè *ˇ·Å∞Ö’ L<åfl~°∞. |Ü«∞@ =ÙO_ç LO>Ë P `«~°∞"å`« 1929 Ö’ ÖÏQÍ =~°ÎHõ =∂O^ŒºO
HÍÅOÖ’ Ü«∂[=∂#∞efl z‰õΩ¯Ö’¡ ÃÑ@ì=^ŒÌx HÍi‡‰õΩʼnõΩ L^ÀƒkèOz LO_Õ"å~°∞.
'qâßfiã¨áê„`«∞Öˇ·# ¿ã=‰õΩÅ∞ r`åÅ∞ ÖˉõΩO_® Ü«∞[=∂#∞ʼnõΩ ¿ã=Å∞ KÕ™êÎ~°∞—.
HÍi‡Hõ L^Œº=∞O HõeÊOK«|_ç# P@OHÍÅ`À `«_|» _»∞`«∂ =ÙOk. =∞„^•ã¨∞ #QÆ~O° =ÚYº"≥∞#ÿ
HÍi‡Hõ ˆHO„^ŒO. 1922 -23Ö’ |H˜OQ∑ǨϟO Hõ~åfl@Hõ q∞Å∞¡ÅÖ’ 4 ã¨"≥∞‡Å∞ [iQÍ~Ú.
ã≤OQÍ~°"ÅÕ ∞ P^èfiŒ ~°ºOÖ’ 1923Ö’ =∞„^•ã¨∞ cKü=^ŒÌ "≥Ú^Œ\ ˜ "Õ∞_Õ Ñ¶∞¨ #OQÍ x~°fiÇ≤ÏOK«|_çOk.
HÍi‡Hõ <åÜ«∞‰õΩ_çx `˘ÅyOK«@OÖ’ "≥Ú^ŒÖˇ· 1925 U„Ñ≤Öò #∞O_ç E<£ =~°‰õΩ [iy#
"åÜ«Ú=º Ô~·ÖËfi ã¨"≥∞‡ ÖÏǨϟ~°∞Ö’ HÍi‡‰õΩÅ∞ `«=∞~°HõÎO`À `«_çÑ≤# Z„~°*ˇO_®Å „Ѩ^Œ~°≈#`À
z~°ã¨‡~°}©Ü«∞"≥∞ÿ#k. ÉÁOÉÏ~Ú |@ìÅ q∞Å∞¡Å∞¡ 1924 [#=i -=∂iÛ =∞~°Å, 1925
ÃãÃÑOì |~ü - _çÃãO|~ü HÍÖÏÖ’¡ [iy# ã¨"∞≥ ‡Å∞, Jxfl\˜HOõ >ˇ ÃÑ^ŒÌ ™ê÷~Ú ã¨"∞≥ ‡Å∞ 1,50,000
=∞Ok HÍi‡‰õΩÅ 1924 ã¨"≥∞‡ É’#ãπ (QÆ_»z# 4 ã¨O=`«û~åÅ∞ K≥e¡OѨ|_çOk) K≥e¡OѨÙ
x~åHõ~}° ‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ [iyOk. „ѨÉ∞íè `«fiO qKå~°} Hõq∞\©x (É’#ãπ "å~Ú^• "ÕÜ∞« |_ç#
r`«OÖ’ ÉèÏQÆOQÍ Ñ¨iQÆ}˜OK«_»O HÍHõ ÖÏÉèÏÅ`À =Ú_çÃÑ\ì̃ Hõq∞\˜ HÍi‡Hõ =º`«ˆ~Hõ x~°‚Ü«∞O
fã≤H˘#flk). xÜ«∞q∞Oz# `«~°∞"å`« ÉÏÑ≤ì™êì, Ü«∞<£.Ü«∞O *’+‘Å∞ ã¨"≥∞‡ q~°q∞OK«=∞x
HÍi‡‰õΩʼnõΩ ã¨ÅǨ ~ÚKåÛ~°∞. HÍi‡‰õΩÅ∞ áÈbã¨∞ J}z"Õ`«x, HÍÅ∞ÊÅ#∞ ZkiOz Ô~O_»∞
<≥ÅÅ áê@∞ ã¨"≥∞‡ H˘#™êyOKå~°∞. z=iH˜ PHõe ÉÏ^èŒ HÍi‡‰õΩÅ#∞ F_çOzOk.
*ÏfÜ≥∂^Œº=∞O #∞O_ç ZÖÏO\˜ ã¨Ç¨Ü«∞=¸ JO^ŒÖË^Œ∞. P =∞~°∞ã¨\ ˜ ã¨O=`«û~°O =„ãÎ̈
Ѩi„â◊=∞Ö’ ã¨OHΔÀÉèíO <≥ÅH˘#fl^Œ#fl <≥ѨO`À r`«OÖ’ 11.5 âß`«O HÀ`« qkèOK«@O
ÃãÃÑìO|~üÖ’ =¸‰õΩ=∞‡_ç ã¨"≥∞‡‰õΩ ^•ifã≤Ok. „ѨÉèí∞`«fiO 3 1/2 âß`«O ZÔH· ûA Ѩ#∞flx
~°^∞Œ Ì KÕÜ∞« HõáÈ`Õ HÀ`« ZuÎ"ÜÕ ∞« _»O ™ê^躌 Ѩ_^» xŒ ÉÁOÉÏ~Ú q∞Å∞¡ Ü«∞[=∂#∞Å∞ "åkOKå~°∞.
ÖÏOH±Ã+·~ü |@ìÅ q∞Å∞¡Å‰õΩ ã¨Ç¨Ü«∞Ѩ_ÕO^Œ∞‰õΩ 1894 Ö’ qkèOK«|_ç# D
ZÔH· û*ò Ѩ#∞flx QÆ∞iOz *ÏfÜ«∞ "å^Œ∞Å∞ KåÖÏ HÍÅO #∞O_ç PO^Àà◊# =ºHõÎO KÕã¨∞Î<åfl~°∞.
ã¨"≥∞‡ q~°q∞OKÕ ã¨∂K«#Å∞ ÖËHõ áÈ=@O`À 1929 _çÃãO|~ü 1# „ѨÉèí∞`«fiO ZÔH· ûA
Ѩ#∞flx ~°^Œ∞Ì KÕã≤Ok. P `«~°∞"å`« q∞Å∞¡ Ü«∂[=∂#∞Å∞ "Õ`«<åÖ’¡ `«yæOz# "≥Ú`åÎxfl
HÍi‡‰õΩʼnõΩ ~ÚKåÛ~°∞. ÉÁOÉÏ~Ú HÍi‡Hõ =~°æO 30 ã¨O=`«û~åÅ∞QÍ *ÏfÜ«∞ "å^Œ∞Å∞
KÕã¨∞Î#fl _ç=∂O_»∞x ^Õâ◊O H˘~°‰õΩ ™êkèOz ÃÑ\Ïì~°∞. 1925 ÃãÃÑìO|~°∞Ö’<Õ ZÔH· û*ò Ѩ#∞fl
~°^Œ∞ÌÃÑ· JÃãOc¡Ö’ ã¨fi~å[º"å^Œ∞Å∞ f~å‡#O KÕâß~°∞. "≥·„™ê~Ú ^•xx g\’ JkèHÍ~°O`À
„`Àã≤ ѨÙKåÛ_»∞.
1928 <å\˜ Q˘Ñ¨Ê ã¨"∞≥ ‡‰õΩ =ÚO^Õ ÉÁOÉÏ~Ú |@ìÅ q∞Å∞¡ HÍi‡‰õΩÅ ã¨=∞~°jÅ`«,
x~å‡}O „a\˜+π "åi JkèѨ`«ºOÖ’ QÆÅ HõÅHõ`åÎ E\òq∞Å∞¡ HÍi‡‰õΩÅ HõO>Ë Z‰õΩ¯=
r`åxfl ™êkèOK«∞H˘#QÆeyOk. ÉÁOÉÏ~Ú, HõÅHõ`åÎÖ’ HÍi‡‰õΩÅ∞ ã¨~åã¨i r`åÅ∞ 1919
Ö’ ~°∞. 24-75Å∞, ~°∞. 16-40Å∞. 1927Ö’ 34-56 Å∞ ~°∞.19-60Å∞. (ÉÏyÛ ¿Ñr
126) QÆ∞iÎOѨ٠á⁄Ok# ÉÁOÉÏ~Ú =„ã¨Î HÍi‡Hõ ã¨OѶ∞¨ O (1926 Ö’ il+¨~ì ∞° KÕ~ÚOK«|_çOk.
210
H˘`«Î K«@ìO „H˜O^Œ JÖÏ KÕã≤# "≥Ú^Œ\ ˜ ã¨OѶ¨∞O) L^•~°, =∂#=`å"åk J~Ú# Ü«∞<£.Ü«∞O.
*’+≤ KÕ #_»∞Ѩ|_çOk.
ÉÁOÉÏ~ÚÖ’ „H˜Ok ™ê÷~Ú #∞O_ç ã¨fiÜ«∞O „ѨuѨuQÎ ÅÆ HÍi‡Hõ L^Œº=∞O ã¨fiÜ«∞OQÍ
q∞Å∞¡ HÍi‡‰õΩÅ∞QÍ =Ù#fl UU PÖËfi, a.P~ü. HÍ¿ã¡ÅKÕ 1923 ™ê÷Ñ≤OK«|_ç# yiflHÍ"£∞QÍ~ü
=∞Ǩ=∞O_»Öò`À „áê~°OÉèí=∞~ÚOk. D "≥·Yix Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ∞ ã‘fiHõiOz HÍi‡Hõ ã¨OѶ¨∂xfl
1928Ö’ „ѨMϺ`« ysflHÍ"£∞QÍ~ü Ü«¸xÜ«∞<£QÍ =∂~åÛ~°∞.
Hõ=¸ºxã¨∞Åì Pq~åƒ=ù O
Hõ=¸ºxã¨∞ì L^Œº=∞O "≥Ú`«ÎO =∂™È¯ #∞O_ç x~°fiÇ≤ÏOK«|_ç# ‰õΩ„@ `«Ñ¨Ê =∞ˆ~g∞
HÍ^Œx „a\˜+π JkèHÍ~°∞Å∞, P `«~°∞"å`« HÍÅO <å\˜ H˘O^Œ~°∞ ѨO_ç`«∞Å∞ JaèÜ≥∂QÍÅ∞
KÕâß~°∞. „Éèí=∞Å #∞O_ç |Ü«∞@ Ѩ_»¤ qѨ¡=HÍ~°∞Å∞, ã¨Ç¨Ü«∞ x~åHõ~°}"å^Œ∞Å∞, dÖÏѨ`ü
"å^Œ∞Å∞ ~ÚOHÍ HÍi‡Hõ ~Ô `· åOQÆ HÍ~°ºHõ~Åΰ ∞ ™ê=∂lHõ ~å[H©Ü∞« q=ÚHÎ̃H˘~°‰Ωõ H˘`«^Î •~°∞Å∞
"≥uHÍ~°∞. Ѷ¨e`«OQÍ ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ Hõ=¸ºxã¨∞ì L^Œº=∞O *ÏfÜ≥∂^Œº=∞ =¸ÖÏÅ #∞O_ç
Pq~°ƒqù OzOk. L^Œº=∞ ã¨O™ê÷щ¨ Ωõ _»∞ „Ѩ=ÚY Ü«ÚQÍO`«~° qѨ=¡ HÍ~°∞_»∞ #ˆ~<£ Éè\í ÏìKå~ür
(=∞ø#"ÕO„^Œ <å^ä£ ~åÜü∞) PÜ«∞# 1919 Ö’ "≥∞H˜ûHÀÖ’ É’e¬qH± q∞Kè≥·Öò É’~À_çÖò`À
ã¨O|O^è•Å∞ ÃÑ@∞ìH˘<åfl~°∞. JHõ¯_» Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì ™ê÷Ѩ#‰õΩ ã¨Ç¨Ü«∞Ѩ_®¤_»∞. P `«~°∞"å`«
1920 "Õã¨qÖ’ Hõ=¸ºxã¨∞ì WO@ˆ~fl+¨#Öò Ô~O_»= HÍO„ÔQãπ‰õΩ Ç¨[~°ÜÕ∞ºO^Œ∞‰õΩ ~°ëêº
"≥àϧ~°∞. JHõ¯_» =Åã¨"å^Œ „ѨÑO¨ K«OÖ’ Hõ=¸ºxã¨∞Åì ∞ J#∞ã¨iOK«=Åã≤# =ӺǨO q+¨Ü∞« "≥∞ÿ
Öˇx<£`À qÉèËkOKå~°∞.
=Åã¨, J~°÷=Å㨠~å*ϺÅÖ’ „Ѩ^è•#OQÍ |∂~°∞˚"å <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’x *ÏfÜ«∞
L^Œº=∂ʼnõΩ qã¨$Î`«"≥∞ÿ# =∞^ŒÌ`«∞ ~Ú=fi=Åã≤# J=ã¨~°=ÚO^Œx Öˇx<£ K≥áêÊ_»∞. HÍx,
~åÜü∞ ÉèÏ~°`ü „Ѩ[ʼnõΩ JѨÊ\˜H© QÍOkè ÖÏO\˜ |∂~°∞˚"å *ÏfÜ«∞"å^Œ <åÜ«∞‰õΩŠѨ@¡
„Éèí=∞Å∞ `˘ÅyáÈÜ«∂Ü«∞x, "å~°∞ |∂~°∞˚"å *ÏfÜ«∞"å^Œ L^Œº=∞O`À ã¨O|O^èŒO ÖˉõΩO_®
ã¨fi`«O„`«OQÍ qѨ¡=O kâ◊QÍ =ÚO^Œ∞‰õΩ ™êQÆ∞`«∞<åfl~°x "åkOKå_»∞. *ÏfÜ«∞ |∂~°∞˚"åÅ
Ѩ@¡ *ÏfÜ«∞"å^Œ „Ѩ^•è # „ã¨=Ou Ѩ@¡ "≥Y· i Hõ=¸ºxã¨∞ì "≥~· ∞° ^蕺ÅÖ’ „Ѩ^•è #"≥∞#ÿ JOâ◊OQÍ
ÉèÏ~°`« ^Õâ◊OÖ’#∂, ~Ú`«~° ^ÕâßÅÖ’#∂ ã¨fi`«O„`«O =KÕÛ =~°̂H HÍHõ, P `«~°∞"å`« HÍÅOÖ’
‰õÄ_® H˘#™êQÆ∞`«∂ =zÛOk.
1920 JHÀì|~°∞Ö’ Ü«∞O.Ü«∞<£.~åÜü∞ J|h =ÚYs˚ (Hõ=¸ºxã¨∞ìQÍ =∂i#
=∞~˘Hõ =∂r >ˇ„~°iã¨∞ì, `«~°∞"å`« HÍÅOÖ’ '~åÜü∞—`À f„=OQÍ qÉèËkOKå~°∞). =∞ǨÏ=∞‡^£
Pe, =∞ǨÏ=∞‡^£ ëêѶH≤ ± ÖÏO\˜ H˘O^Œ~∞° =∞ǨÏ[~°∞¡ (dÖÏѨ`ü "å^Œ∞Å∞ 1920ÅÖ’ Ǩτ[`üÖ’
KÕi PѨx… ™êÎ<£ QÆ∞O_® ™ÈqÜ«∞\òÖ’ „Ѩ"tÕ OKå~°∞. ÉèÏ~°`Öü ’ Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsìx `åÃ+¯O@∞Ö’
™ê÷Ñ≤OKå_»∞.
211
 1921 „áê~°OÉèíOÖ’ PѨ…x™êÎ<£ ^•fi~å ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’H˜ K˘~°|_Õ Pâ◊Å∞
J_»∞QÆO@_»O`À Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsìÖ’ H˘`«ÎQÍ KÕi#"å~°∞ `«∂~°∞Ê =∂™È¯Ö’x „âßq∞Hõ
Hõ=¸ºxã¨∞ì Ü«¸x=i≈\©Ö’ KÕ~å~°∞. 1922Ö’ ~åÜü∞ `«# „Ѩ^è•# HÍ~åºÅÜ«∂xfl ɡi¡<£H˜
=∂~åÛ_»∞. JHõ¯_» #∞O_ç "Õ<£QÍ~°∞¤ PѶπ WO_çÜ«∞<£ WO_çÃÑO_≥<£û J<Õ Ñ¨HõΔ Ñ¨„uHõx (J|h
=ÚYs˚`À HõÅã≤) 'Ѩi=~°Î#Ö’ ÉèÏ~°`«^Õâ◊O— „ѨK«∞~°}Å#∞ „áê~°OaèOKå~°∞.
Wk ÉèÏ~°`« Pi÷Hõ, ™ê=∂lHõ Ѩiã≤÷`«∞efl =∂i¯ûã¨∞ì HÀ}O #∞O_ç qâı¡+≤Oz#
"≥Ú^Œ\ ˜ „Ѩܫ∞`«flO. D HÍÅOÖ’ =Åã¨áÈ~Ú# ~Ú`«~° ÉèÏ~°`« i=Å∂º+¨#s „QÆ∂ѨÙÅ∞
„Ѩ^è•#OQÍ gˆ~O„^èŒ<å^è£ Kè«\’áê^蕺ܫ∞, Éèí∂¿ÑO„^Œ<å^è£ ^Œ`ü, |~°¯`«∞ÖÏ¡Å <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’x
áê`« ɡi¡<£ „QÆ∂Ѩ٠=∂i¯û[O "≥·Ñ¨Ù =∞~°ÖÏ~Ú. ™ÈqÜ«∞\ò =∞^ŒÌ`«∞ á⁄O^Œ\ÏxH˜ 1921 Ö’
g~°∞ KÕã≤# „Ѩܫ∞`åflÅ#∞ =Ú~îå „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ s`åº ~åÜü∞ J_»∞¤H˘<åfl~°∞. g~°∞ P `«~°∞"å`«
ã¨O=`«û~°O ɡi¡<£Ö’ WO_çÜ«∂ WO_çÃÑO_≥<£û áêsìx „áê~°OaèOKå~°∞.
1920 ^Œâß|ÌO =∞^茺 HÍÖÏxH˜ „Ѩ"åã¨OÖ’ L#fl QÆ^Œ~ü L^Œº=∞OÖ’x =ÚYº"≥∞ÿ#
ÃãHõ<Δ £ ~°`<« 㣠O≤ Q∑, ã¨O`À+πãO≤ Q∑, `Õ*òãO≤ Q∑ ã¨fi`«O„`«∞Å <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’ Hõ=¸ºxã¨∞Åì Ü«∂º~°∞.
1922 ã¨O=`«û~åxH˜ #oh QÆ∞áêÎ (=∂r >ˇ„~°iã¨∞ì) ëêHõ`ü L™ê‡h (=∞ǨÏlHõ)
ÖÏO\˜ ~°Ç¨Ï㨺 ^Œ∂`«Å ^•fi~å ~åÜü∞ ã¨Ç¨Ü«∞ x~åHõ~°} dÖÏѨ`ü J#∞Éèí"åÅ #∞O_ç
JѨC_Õ ~°∂Ѩ٠^•Å∞Û`«∞#fl Hõ=¸ºxã¨∞ì „QÆ∂ѨÙÅ`À - ÉÁOÉÏ~ÚÖ’ (Ü«∞ãπ.Z._®OˆQ) HõÅHõ`åÎ
(=Ú[Ѷ¨~ü JǨχ^£) =∞„^•ãπ (ã≤OQÍ~° "ÕÅ∞) ÖÏǨ~ü (QÆ∞ÖÏO Ǩï¿ãû<£) `À ã¨O|O^è•Å∞
ÃÑ@∞ìH˘<åfl_»∞. J|h =ÚYs˚ Kè«\’áê^蕺ܫ∞ „QÆ∂Ѩ٠ѨHΔÍ# ~ÚÖÏO\˜ „Ѩܫ∞`åflÖË KÕâß_»∞.
HÍx Jq JO`«QÍ [Ü«∞„Ѩ^ŒO HÍÖË^Œ∞. HõÅHõ`åÎÖ’ P`«‡â◊HÎ̃ ^èŒ∂=∞ˆH`«∞, QÆ∞O@∂~°∞ Ö’
#=Ü«ÚQÆ ÖÏO\˜ "å=∞ѨHõΔ *ÏfÜ«∞"å^Œ Ѩ„uHõÅ∞ Öˇx<£, ~°ëêºÅ#∞ „Ѩâ◊Oã≤ã¨∂Î "庙êÅ∞
- H˘xfl ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ '"Õ<£QÍ~°∞¤—Ö’ „ѨK«∞i`«"≥∞ÿ# "å\˜ "åºMϺ<åÅ∞ „ѨK«∞iOK«_»O
„áê~°OaèOKå~Ú.
_®OˆQ ÉÁOÉÏ~Ú #∞O_ç - ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ „ѨK«∞iOK«|_ç# "≥Ú^Œ\ ˜ ‰õ=¸ºxã¨∞ì
Ѩ„uHõ '™È+¨eã¨∞ì— "å~°Ñ¨„uHõ „ѨK«∞~°} „áê~°OaèOKå~°∞. 1922 #=O|~°∞ 2#, _®OˆQH˜
~åã≤# ÖËYÖ’ HÍi‡Hõ Hõ~°¬‰õΩÅ „ѨÜ≥∂[<åÅ H˘~°‰õΩ Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì K«@ì|^ŒúOQÍ - K«@ì
q~°∞^ŒúOQÍ Ô~O_»∞ q^è•Å Ѩx q^è•<åxH˜ ã¨O|OkèOz# Ѩ^äŒHÍxfl q=iOKå_»∞. ÃãÃÑìO|~°∞
'™È+¨eã¨∞ì— ‰õÄ_® '™È+¨eã¨∞ì— ÖË|~ü áêsì PѶπ WO_çÜ«∞<£ <Õ+¨#Öò HÍO„ÔQãπ—x „Ѩuáêkã¨∂Î
JÖÏO\˜ ã¨∂K«<Õ KÕã≤Ok. ã≤OQÍ~°"ÕÅ∞ 'ÖË|~ü H˜™ê<£ áêsì— ™ê÷Ñ≤Oz#@∞¡ 1923 "Õ∞Ö’
„ѨHõ\ ˜OKå_»∞. ã≤OQÍ~°"ÕÅ∞ QÆÜ«∞ HÍO„ÔQãπ (1922 _çÃãO|~ü)Ö’ „ѨѨOK« Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ
ѨHΔÍ# =∂\Ï¡_»∞`«∞<åfl#x, ÉÏ~À¤e "≥#∞HõO[ XHõ ^Œ∞~°…@# Jx, ã¨Ç¨Ü«∞ x~åHõ~°}x
*ÏfÜ«∞ ã¨"∞≥ ‡`À =∞"Õ∞HõO KÕÜ∞« =Åã≤# J=ã¨~O° LO^Œx <˘H˜¯ K≥ÑÊ≤ ã¨OK«Å<åxfl ã¨$+≤Oì Kå_»∞.

212
 1928 =~°‰õΩ ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’x Hõ=¸ºxã¨∞ì „QÆ∂ѨÙÅ∞ ™ê„=∂[º"å^ŒO`À HÍO„ÔQãπ
ѨÅ∞ JOâßÅ`À ~år Ѩ_∞» `«∞O^Œx q=∞i≈ã¨∂<Î Õ *ÏfÜ«∞"å^Œ „Ѩ^•è # „ã¨=OuÖ’ ѨxKÕ¿ãO^Œ∞Hˆ
„Ѩܫ∞uflOKå~°∞. HÍO„ÔQãπ "åi¬Hõ ã¨^Œã¨∞ûÖ’ „Ѩux^èŒ∞ʼnõΩ Ñ¨OKÕO^Œ∞‰õΩ ~åÜü∞ „Hõ=∞O
`«Ñ¨Ê‰õΩO_® HÍ~°º„Hõ=∞ „ѨHõ@#Å∞ `«Ü«∂~°∞ KÕ¿ã"å_»∞.
'"Õ<£QÍ~°∞¤— `˘e ã¨OzHõÅÖ’ ("Õ∞, E<£ 1922) QÍOnèÃÑ· KÕã≤# qâı¡+¨}Ö’
f„="≥∞ÿ# q=∞~°≈Å∞ L#flѨÊ\˜H˜ 1928 `«~°∞"å`« ''QÍOnè |∂~°∞˚"åÅ =Úã¨∞QÆ∞—— ÖÏO\˜
q=∞~°≈Å∞ ÖË=Ù. ÉÏkè`«∞Öˇ·# ^Õâ◊ „Ѩ[ŠѨ@¡ QÍOnèrH˜ QÆÅ „ѨQÍ_è»"≥∞ÿ# „¿Ñ=∞x
Jaè#OkOzOk. „¿Ñ=∞ L^•`«Î"≥∞ÿ#^Õ HÍx, Z`«∞ÎQÆ_»Å∞ s`åº `«Ñ¨CÅ∞ [iQÍÜ«∞#flk.
'QÍOnè |ÖÏxfl Ü«Ú^Œú <ÒHõÅ∞ ÉèíiOK«ÖË=Ù. =∞~°`«∞áê‰õΩÅ∞ J}K«ÖË=Ù— Jx „Ѩâ◊Oã≤OzOk.
(l. JkèHÍi, ÉèÏ~°`« Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì K«i„`« Ѩ„`åÅ∞, 458, 438).
ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ H˘xfl z#fl Hõ=¸ºxã¨∞ì „QÆ∂ѨÙÅ Pq~åƒù=O „a\˜+π áêʼnõΩʼnõΩ
HõeyOz# ÉèíÜ«∂O^Àà◊#Å∞ – 1920ÅÖ’ ǨϟO á⁄e\˜HõÖò ÃѶ·Öòû JxflO\˜h P=Ç≤ÏOz#
É’e¬qH± Éèí∂`«O – JѨÊ\˜ HÍ~°ºHõÖÏáêÅ `«HõΔ} „áê^è•#º`«x Juâ◊~ÚOKå~Ú.
„ѨѨOK«"åºÑÎ̈OQÍ QÆÅ áêÅHõ =~åæÅ QÆ∞O_≥Ö’¡ QÆ∞|∞Å∞ ѨÙ\ì̃OzOk. 1917
qѨ¡=O. ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ „Ѩ"ÕtOK« Ü«∞uflOz# =ÚǨÏl~°¡ÃÑ· 1922–27 ã¨OIIÅ =∞^茺
=~°∞ã¨QÍ S^Œ∞ ÃÑëê=~ü ‰õΩ„@ ˆHã¨∞Å∞ "≥∂Ѩ|_®¤~Ú. 1924Ö’ É’e¬qH± ‰õΩ„@ ˆHã¨∞Ö’
=Ú[Ѷ~¨ ü JǨχ^£ Zãπ.Z. _®OˆQ, ëœHõ`ü L™ê‡x, #oh QÆ∞áêÎʼnõΩ *ˇÅ· ∞ tHõÅΔ ∞ qkèOK«|_®¤~Ú.
JÖÏO\˜ J}z"Õ`« K«~°ºÅ`À `«ye# Z^Œ∞~°∞ ^≥|ƒ `å`å¯eHõ"≥∞ÿ#^Õ. ÉÏǨ@"≥∞ÿ# ÉèÏ~°`«
Hõ=¸ºxã¨∞ì ã¨^Œã¨∞û Ǩτ[`ü "≥ÚǨx PǨfi#ã¨OѶ¨∞ J^茺‰õΔΩ_çQÍ, ã≤OQÍ~ü"ÕÅ∞ J^茺‰õΔΩ_çQÍ
1925 _çÃãO|~üÖ’ HÍ#∂Ê~°∞Ö’ x~°fiÇ≤ÏOK«|_çOk. K«@ìѨ~°OQÍ Ñ¨x KÕÜ«∞_®xH˜ gÅ∞QÍ
KåÖÏ „QÆ∂ѨÙÅ∞ H˘q∞O@~üfl`À ã¨O|O^è•Å∞ ÖˉõΩO_® ã¨fi`«O„`«OQÍ Ñ¨x KÕã¨∞Î#fl@∞¡
„ѨHõ\ ˜OKå~Ú. D ã¨^Œã¨∞û ™ê÷Ñ≤Oz# ã¨Oã¨÷ ÉÁOÉÏ~ÚH˜ K≥Ok# Zãπ.q. +¨Ø>Ë ÖÏO\˜
^Œ$_è»"≥∞ÿ# Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ ™ê^èŒ#=∞~ÚOk. 1925 ã¨^Œã¨∞ûÖ’ áêsì ™ê÷Ѩ# [iy#@∞¡ L=∞‡_ç
Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì 1959Ö’ ã¨Ê+ì̈O KÕã≤Ok.
1925–27 HÍÅOÖ’ KåÖÏ ã¨Oã¨÷Å∞ ™ê÷Ñ≤OK«|_ç#ѨÊ\˜H˜ K«@ìѨ~°"≥∞ÿ# ~°HõΔ}
HõeÊOK«∞H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ 1922–23Ö’ qâßÅ "ÕkHõQÍ HÍi‡Hõ, Hõ~¬° Hõ áêsì ™ê÷ÑO≤ KåÅ<Õ PÖ’K«#
PK«~°}Ï`«‡Hõ „áê=ÚYº`« HõÅk.
ɡOQÍÖòÖ’ ÖË|~ü ã¨fi~å[ºáêsì ÃÑ*ˇO\òû JO_£ =~°¯~üû áêsìQÍ =∂~°Û|_çOk.
Wk 1925–26Ö’ =Ú[Ѷ¨~ü JǨÏ=∞‡^£, „Ѩ=ÚY Hõq #„AÖò W™ê¡O ‰õΩ`«∞|∞nÌ<£ JǨÏ=∞‡^£,
ã≤.P~ü. ^•ãπ, Ãã„Hõ@sQÍ L#fl ¿ÇÏ=∞O`ü‰õΩ=∂~ü ã¨~å¯~üÅKÕ ™ê÷Ñ≤OK«|_çOk. 1927Ö’
QÀ¿Ñ<£ K«„Hõ=iÎ, ^èŒ~°}˜ QÀ™êfiq∞Å <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’x =∂r J#∞jÅHõ HÍ~°ºHõ~°ÎÅ „QÆ∂ѨÙ
áêsìÖ’ KÕ~å~°∞. áêsì '~åOQÍ"£—, 'QÆ}Ï=x— J<Õ Ñ¨„uHõÅ#∞ #_çÑ≤Ok. ѨO*ÏÉòÖ’ QÆ^Œ~ü
213
„Ѩ=ÚY∞_»∞ ã¨O`À+π ã≤OQ∑ ã¨Oáê^ŒH©Ü«∞OÖ’ H©iΠѨ„uHõ XHõ „QÆ∂ѨÙx ã¨g∞HõiOzOk.
||ƒ~ü JHÍb L^Œº=∞OÖ’x H˘O^Œ~°∞ HÍ~°ºHõ~°ÎÅ#∞ PHõi¬OzOk. ™ÈǨÏ<£ã≤OQ∑ *’+π
<åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’x H©iÎ H˜™ê<£ áêsì ™ê÷Ñ≤OK«|_çOk.
ÉÁOÉÏ~ÚÖ’ Zãπ.Zãπ. q∞~å*ò Hõ~ü, ÔH.Z<£. *’ˆQ¡Hõ~ü, Zãπ.q. Ѷ¨∂>ËÅ∞ =∞~åsî
Ѩ„uHõ '„H“O\˜`À áê@∞ 1927Ö’ =~°¯~üû JO_£ „ÃÑ*ˇO\ò áêsìx ™ê÷Ñ≤OKå~°∞. JxflO\˜HõO>Ë
=ÚYº"≥∞#ÿ JOâ◊O, Hõ=¸ºxã¨∞Åì ∞ „âßq∞Hõ =~°Oæ `À x["≥∞#ÿ ã¨O|O^è•Å∞ ÃÑOK«∞HÀQÆeQÍ~°∞.
1927 Ѷ≤„|=i – ÃãÃÑìO|~üÖ’ Y~°Q∑ѨÓ~ü Ô~·ÖËfi =~°∞¯ ëêѨ٠ã¨"≥∞‡ÅÖ’ Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ∞
„Ѩ=ÚYOQÍ Ñ¨xKÕâß~°∞. q.q. yi, PO„_»∂ãπÅ q∞`«"å^Œ <åÜ«∞Hõ`åfixH˜ =ºuˆ~HõOQÍ
HÍi‡‰õΩʼnõΩ QÆÅ Jã¨O`«$Ñ≤Îx =ºH©ÎHõiOK«QÆeQÍ~°∞. Y~°Q∑ѨÓ~ü ã¨"≥∞‡x eÅ∞¡Ü«∂ ÖÏO\˜
~Ú`«~° =~ü¯ëêѨÙʼnõΩ qãÎ̈iOѨKÕÜ«∂Åx Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ∞ KÕã≤# J~°ú=O`«"≥∞ÿ# ã¨∂K«##∞
PO„_»∂ãπ =ºuˆ~H˜OKå_»∞. „ѨHõ¯‰õΩ uÑ≤Ê ^•i =∞o§OKÕO^Œ∞‰õΩ HÍi‡Hõ ã¨OѶ¨∞ Ǩ˙º"£∞ÖÏ
=º=ǨÏiã¨∞Î<åfl=x PO„_»∂ãπÃÑ· _®OˆQ q~°∞K«∞‰õΩѨ_®¤_»∞. ''HÍi‡‰õΩÅ∞ "åi QÆ=∂ºxfl
x~°‚~ÚOK«∞H˘<Õ Ü«∞[=∂#∞Å∞— J<åfl_»∞. 1926 #∞O_ç ÉÁOÉÏ~Ú =„ã¨Î HÍi‡‰õΩÅÃÑ·
Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì „Ñ¨ÉèÏ=O `«fi~°`«fi~°QÍ ÃÑiyOk.
„a\˜+π áê~°"¡ ∞≥ O\òÖ’ Hõ=¸ºxã¨∞ì ã¨É∞íè º_»∞, ÉèÏ~°fÜ«Ú_»∞ J~Ú# ëêѨÓi˚ +¨H`¡õ "ü åÖÏ
ã¨O^Œ~°≈# ã¨O^Œ~°ƒùOQÍ PÜ«∞#‰õΩ HÍO„ÔQãπ P^èŒfi~°ºOÖ’ QÆÅ =Úxûáêe\©Å∞ áœ~° ã¨<å‡<åÅ∞
KÕÜ«∞@O, QÍOnè ‰õÄ_® J`«x`À Hõeã≤ ¿ãflǨÏѨÓ~°fiHõ"≥∞ÿ# K«~°Û [~°Ñ¨_»O – Hõ=¸ºx[O
Ѩ@¡ Pã¨HÎ̃x ÃÑOKå~Ú. HÍ„"Õ∞_£ ''+¨Hõ¡`ü"åÖÏ Ü≥ÚHõ¯ áê~°^Œ~°≈Hõ"≥∞ÿ# z`«Îâ◊√kúx—— QÍOnè
Jaè#OkOKå_»∞. Ô~·`åOQÆO Ѩ@¡ Hõ=¸ºxã¨∞ì J„â◊^Œúx q=∞i≈OKå~°∞. ''=∞#O „Ѩã¨∞Î`«O
Z^Œ∞Ô~^Œ∞~°∞ kâ◊Ö’¡ áÈ`«∞#flѨÊ\˜H˜ =∞#O U^À XHõ ~ÀA HõÅ∞™êÎO—— Jx PâßÉèÏ=O =ºHõÎO
KÕâß_»∞. ã≤^•úO`«Ñ~¨ O° QÍ #QÆ~° HÍi‡Hõ=~°æ HÍ~°ºHõÖÏáêʼnõΩ „áê^è•#º`« ~Ú"åfieû# J=ã¨~åxfl
TÇ≤ÏOz 1920Ö’ HÍ~°ºHõ~°ÎÅ H˘~°`« HÍ~°}OQÍ „QÍ=∂ÅÖ’H˜ ѨOÑ≤OK«_»O Hõ=¸ºxã¨∞ìʼnõΩ
JO`«QÍ ™ê^茺Ѩ_»ÖË^Œ∞.
Hõ=¸ºxã¨∞ì HÍ~°º„Hõ=∞ Ѩ„`åÅ∞ "≥Ú^Œ\ ˜ #∞O_ç [q∞O^•s q^è•#O ~°^Œ∞Ì, Éèí∂q∞
ѨOѨHõO _ç=∂O_£ KÕâß~Ú. HÍO„ÔQãπ D JOâßÅ#∞ 1930 ^Œâß|ÌO =∞^茺 HÍÅO #∞O_ç
KåÖÏ ã¨O^ÕǨÏOQÍ `«@Ѩ\Ï~ÚOѨÙ`À „Ѩ™êÎqOK«_»O „áê~°OaèOKå~Ú.
i=Å∂º+¨#s >ˇ~„ i° [O
HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩÅÃÑ· „Éèí=∞Å∞ `˘ÅyáÈ~Ú# 1922 `«~°∞"å`« Ѩiã≤÷u ɡOQÍÖò,
Ü«ÚÑ≤, ѨO*ÏÉòÖ’x q^•º=O`«∞Öˇ·# Ü«Ú=‰õΩefl i=Å∂º+¨#s >ˇ„~°i[O Ѩ^Œú`«∞ŠѨ@¡
PHõ~°¬}‰õΩ ^•ifã≤Ok. 1922 `«~°∞"å`« #∞O_ç =∂r ~å[H©Ü«∞ Mˇ·nÅ ã¨Oáê^ŒHõ`«fiOÖ’
„ѨK«∞iOK«|_ç# P`«‡â◊HÎ̃, ™ê~°kè, a*’eÖÏO\˜ ɡOQÍb Ѩ„uHõÅ∞ áê`« i=Å∂º+¨#sÅ
P`«‡ `åºQÍxfl „Ѩâ◊Oã≤ã¨∂Î "庙êÅ∞ „ѨK«∞iOKå~Ú. Ç≤ÏOn, QÆ∞~°∞=Úd ÉèÏ+¨ÅÖ’ ‰õÄ_®

214
„ѨK∞« iOK«|_ç# ã¨z<£ ã¨<åºÖò Ü≥ÚHõ¯ ''=Ok – r=<£—— Ü«Ú=`«~åxfl qѨs`«OQÍ „ѨÉÏè q`«O
KÕã≤Ok. J`«ºO`« „Ѩ*Ï^Œ~°} á⁄Ok# ɡOQÍb #=ÖÏHÍ~°∞_»∞ â◊~°`üK«O„^Œ Kè«@s˚ Ѩ@ì}
=∞^茺 `«~°QÆu Ç≤ÏO™êÜ«Ú`« qѨ¡"åxfl „Ѩâ◊Oã≤ã¨∂Î ~°zOz# ''Ѩ^èÕ~ü ^•c—— #=Åx 1926Ö’
„ѨK«∞iOKå_»∞. â◊~°`ü #=ÅÃÑ· „ѨÉèí∞`«fiO qkèOz# x¿+^èŒO #=Å Ü≥ÚHõ¯ „Ѩ*Ï^Œ~°}x
~ÚOHÍ ÃÑOzOk. 1923–24Ö’ ɡOQÍÖòÖ’ ѨÙ#~°∞^Œiú OѨ|_ç# >ˇ„~°i[O 1924 [#=iÖ’
QÀÑ‘<å^ä£ ™êǨ '_Õ— J<Õ WOw¡+μ¨ =ºH˜xΠǨÏ`«º KÕÜ∞« _»O`À >ˇ„~°i*O f„= ™ê÷~ÚH˜ ÃÑiyOk.
(ÅHõΔ ºO HõÅHõ`åÎ áÈbãπ Hõq∞+¨#~ü \˜QÍ~üì) ǨÏ`åº#O`«~°O 'ɡOQÍÖò Pi¤<≥<£û JHÀì|~ü
1924— „H˜Ok ÃÑ^ŒÌ Z`«∞Î# JÔ~ã¨∞ìÅ∞ [iQÍ~Ú. PÖ’K«#Å "åºÑ≤ÎH˜ aè#flOQÍ – ~å[H©Ü«∞
Mˇ·nÅ∞ 1927–28Ö’ q_»∞^ŒÅ JÜÕ∞º =~°‰õΩ i=Å∂º+¨#s HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞ PyáÈÜ«∂~Ú.
D HÍÅOÖ’ Ü«ÚÑ≤Ö’ x=ã≤ã¨∞Î#fl ɡOQÍbÅ∞ – ã¨z<£ ã¨<åºÖò, *’ˆQ+π K«O„^Œ Kè«@s˚Å∞
''Ç≤ÏO^Œ∂™êÎ<£ iѨa¡Hõ<£ J™Èã≤ÜÕ∞+¨<£—— ™ê÷Ñ≤Oz |OkáÈ@¡ ^•fi~å x^èŒ∞Å∞ ã¨=∞‰õÄ~°Û_»O
„áê~°OaèOKå~°∞. 1925 PQÆã¨∞ìÖ’ HÍHÀi Ô~·Å∞ xeÑ≤"Õ`« `«~°∞"å`« D ã¨OѶ¨∂xH˜ K≥Ok#
J`«ºkèHõ ã¨Éèí∞ºÅ∞ JÔ~ã¨∞ì KÕÜ«∞|_®¤~°∞. q∞ye#"å~°∞ H˘`«Î ã¨Éèí∞ºefl (`«~°∞"å`« HÍÅOÖ’
ÉèÏ~°`« Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì [#~°Öò Ãã„Hõ@s J~Ú# J[Üü∞ Ѷ¨∞’+π`À ã¨Ç¨) PHõi¬Oz "Õ∞^è•q,
Ü«Ú= q^•ºi÷ ÉèíQÆ`üã≤OQ∑ <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’ Pq~°ƒùqã¨∞Î#fl ѨO*ÏÉò „QÆ∂ѨÙ`À ã¨O|O^è•Å∞
ÃÑ@∞ìH˘x 1928 ÃãÃÑìO|~üÖ’ „ѨMϺ`« Ç≤ÏO^Œ∂™ê÷<£ ™È+¨eã¨∞ì iѨa¡Hõ<£ Ps‡x xi‡OKå_»∞.
1920 ^Œâß|ÌѨ٠=∞^茺HÍÅO <å\˜ >ˇ„~°iã¨∞ì HÍ~°ºHõÖÏáêefl, Ü«Ú^ŒúHÍÅO
HÍ~°ºHõÖÏáêÅ`À#∂, L^Œº=∞O Ü≥ÚHõ¯ J`«ºO`« f„= ^Œâ◊‰õΩ KÕ~°∞H˘#fl 1930–34 HÍÅO
<å\˜ HÍ~°ºHõÖÏáêÅ`À#∞ áÈÅÛ_»O ™ê^茺Ѩ_»^Œ∞. HÍx H˘xfl i=Å∂º+¨#s „QÆ∂ѨÙÅÖ’x
ѨÙ#~åÖ’K«#x, Ѩi}Ï=∞ „Hõ=∂xfl – „áê^è•#º`« QÆÅ JOâßÅ∞QÍ QÆ∞iÎOKåe. ɡOQÍÖòÖ’
z~°HÍÖÏ#∞Éèí=O QÆÅ „Ѩ=ÚY∞Å∞ QÆ`« HÍÅOÖ’ |`«∞‰õΩ`«∂ Ü«ÚQÍO`«Hõ J#∞jÅ<£ =∞^茺
QÆÅ áê`«HÍÅO <å\˜ "≥·~åÅ`À Ѷ¨∞~°¬}ÅÖ’ ‰õÄ~°∞‰õΩáÈÜ«∂~°∞. "å~°∞ HÍi‡Hõ ã¨OѶ¨∂Å
^•fi~å HÍO„ÔQãπ =Ú~îå ~å[H©Ü∂« ÅÖ’ *’HõºO JO`«HOõ `«‰Äõ ÃÑOK«∞H˘<åfl~°∞. `«H}Δõ <å@H©Ü∞«
Ѩ i }Ï=∂ŠѨ @ ¡ P㨠H ˜ Î , P`« ∞ ~° ` « QÆ Å ã¨ ∂ ~° º ¿ã<£ <åÜ« ∞ Hõ ` « fi OÖ’x z@ì Q ÍOQ∑
qѨ=¡ HÍ~°∞ÅÖÏO\˜ Ü«Ú=‰õΩÅ ^Œ$+≤Öì ’ qâ◊fiã¨hÜ«∞`« HÀÖ’ÊÜ«∂~°∞. HÍx Ç≤ÏO^Œ∂ =∞`«``« fi« O,
=ºH˜ÎQÆ`« Ç≤ÏO㨠=º‰õΩÎÅ∞QÍ H˘kÌ=∞Ok Ü≥ÚHõ¯ g~Àz`« P`«‡`åºQÆO ÖÏO\˜ JOâßÅÃÑ·
xt`«"≥∞ÿ# ѨÙ#~åÖ’K«#x >ˇ„~°iã¨∞ì ™êO„Ѩ^•Ü«∞O ~ÚOHÍ J_»∞ÌH˘O@∞#flk. 1905–08
HÍÅO <å\˜ ~Ú^ŒÌ~°∞ „Ѩ=ÚY∞Å∞ ¿ÇÏ=∞K«O„^Œ Hõ#∞OQÀ, Éèí∂¿ÑO„^Œ<å^ä£ ^Œ`åÎÅ∞ áê`«
™êO„Ѩ^•Ü«∂ÅÖ’x KåÖÏ JOâßefl q=∞i≈ã¨∂Î 1920Å <å\˜ =ÚYº"≥∞ÿ# *Ï˝Ñ¨HÍÅ#∞
~åâß_»∞. Ç≤ÏO^Œ∂™êÎ<£ iѨa¡H± J™Èã≤ÜÕ∞+¨<£ ѨHΔÍ# |Ǩïâß 1925Ö’ ã¨z<£ ã¨<åºÖò
~åã≤# Hõ~Ñ° „¨ `«OÖ’ 'J~åK«H`õ fi« O #∂`«# ã¨$+≤Hì ˜ J=ã¨~=° ∞<Õ "å^Œ#`À =ºH˜QÎ `Æ « Ç≤ÏO™ê"å^•xfl
~ÚOHÍ ã¨=∞iúã¨∂Î =∞x+≤x =∞x+≤ ^ÀK«∞H˘#\Ïxfl ™ê^茺O KÕ¿ã Jxfl ã¨Oã¨÷Å ~°^Œ∞Ì JOu=∞
ÅHõΔ ºOQÍ#∂ „ѨHõ\ ˜OKå~°∞. HÍi‡Hõ, Ô~·`«∞ ã¨OѶ¨∂efl „áê~°OaèOK«=Åã≤# J=ã¨~åxfl
„Ѩ™êÎqOKå~°∞.

215
 ÉèíQÆ`üã≤OQ∑ ѨÙ#~åÖ’K«# ¿ÇÏ`«∞|^Œú"≥∞ÿ# PÖ’K«<å q^è•#O ã¨Ê+ì̈"≥∞ÿ# ™È+¨eã¨∞ì
ÅHΔͺŠ"≥·Ñ¨Ù ™êyOk.
ã¨∞ÉèÏãπ, [=ǨÏ~üÖÏÖò
ã¨Ê+ì̈"≥∞ÿ# Hõ=¸ºxã¨∞ì >ˇ„~°iã¨∞ì ^èÀ~°}∞Å`À áê@∞ 1920 ^Œâß|ÌOÖ’x =∞^茺
z=i <å\˜ ãÎ̈|Ì`« #∞O_ç ѨÅ∞ ~°HÍÅ q^•ºi÷ Ü«Ú=[# L^Œº=∂Å∞ Pq~°ƒùqOKå~Ú. D
L^Œº=∂Å∞ ã¨fi~å[º"å^Œ∞efl, =∂~°∞ÊÅ∞ HÀ~°x "åix q=∞i≈ã¨∂Î, ѨÓ~°‚ ã¨fi~å[º x<å^ŒO`À
xÅHõ_»Ü≥ÿ∞# ™ê„=∂[º"å^Œ =ºuˆ~Hõ`« KÕѨ\ÏìÅx, JO`«~å˚fÜ«∞ Ѩi}Ï=∂Å J=QÍǨÏ#`À
*ÏfÜ«∞"å^•xfl ™ê=∂lHõ <åºÜ«∞O`À q∞o`«O KÕÜ«∂Åx _ç=∂O_£ KÕâß~Ú. 1927Ö’
*ˇ·Å∞ #∞O_ç q_»∞^ŒÖˇ·# ã¨∞ÉèÏãπ É’ã¨∞ XHõ "Õ∞~°‰õΩ „áêOfÜ«∞ ÉèÏ"åefl „áÈ`«ûÇ≤ÏOK«_»O
^•fi~å ɡOQÍb Ѩ@} ì Ü«Ú=‰õΩÅÖ’ ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl P^Œ~} ° `À XHõ "Õ∞~°‰Ωõ JÖÏO\˜ ÉèÏ"åÅ#∞
=ºHõÎO KÕâß_»∞. =∞~˘Hõ Jaè=$kú K≥O^Œ∞`«∞#fl Ü«Ú= <åÜ«∞‰õΩ_»∞ [=ǨÏ~üÖÏÖò <≥„Ǩ˙
Ü≥ÚHõ¯ 1926–27 Ü«¸~°Ñπ Ѩ~º° @# x~°Ü ‚ ∂« `«‡Hõ „áê^è•#º`« QÆÅk. =∞`«O [~ÚOѨ|_»Háõ È`Õ
ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ =∞`«O ÉèÏ~°`«^Õâßxfl ^Õâ◊ „Ѩ[efl xsfi~°ºO KÕã¨∞ÎO^Œ<Õ xtÛ`åaè„áêÜ«∂xH˜
=KåÛ_»∞. 1927 [#=iÖ’ =Åã¨"å^Œ J}z"Õ`« ™ê„=∂[º"å^•xH˜ =ºuˆ~HõOQÍ [iy#
„|lÖòû ã¨^Œã¨∞ûÖ’ K«∞~°∞ÔH·# ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO`À [=ǨÏ~üÖÏÖò Ü≥ÚHõ¯ =∂#ã≤Hõ Jaè=$kúÖ’
=¸Å =∞Å∞Ѩ٠Jx Zãπ. QÀáêÖò <˘H˜¯ K≥áêÊ_»∞. P ã¨^Œã¨∞ûÖ’ áêÖÁæ#_»O ^•fi~å
™ê„=∂[º"å^•xH˜ =ºuˆ~HõOQÍ ™È+¨eã¨∞ì =∞iÜ«Ú =¸_»= „ѨѨOK« *ÏfÜ«∞"å^Œ â◊‰õΩÎefl
ã¨OѶ∞¨ \˜`Ñ« ~¨ K° åÅ<Õ xtÛ`åaè„áêÜ«∂xH˜ =KåÛ~°∞ <≥„Ǩ˙. D Jaè„áêÜ«∂xfl <≥„Ǩ˙ ѨÓiÎQÍ
`«ºlOK«ÖË^Œ∞. ѨÓiÎQÍ Hõ@∞ì|_çÖË^Œ∞. „|ÃãÖòûÖ’ „áê~°OaèOK«|_ç# ™ê„=∂[º"å^Œ =ºuˆ~Hõ
ã¨fi`«O„`«`å ã¨^Œã¨∞ûH˜ <≥„Ǩ˙ Q“~°"å^茺‰õΔΩxQÍ xÜ«∞q∞OѨ|_®¤~°∞. 1927 #=O|~üÖ’
<≥„Ǩ˙, <≥„Ǩ˙ `«O„_ç ™ÈqÜ«∞\ò ~°ëêºH˜ PǨfixOK«|_®¤~°∞. ™ÈqÜ«∞\ò ~°ëêº ã¨O^Œ~°≈#ÃÑ·
PÜ«∞# Ç≤ÏO^Œ∂ Ѩ„uHõH˜ ~åã≤# "庙êÅ∞ 'áêÅ<åkèHÍ~°OÖ’ HÍi‡Hõ Hõ~°¬‰õΩÅ∞#fl ã¨∞uÎ
H˘_»=e ^Õâ◊O— PÜ«∞#ÃÑ· HõeyOz# „ѨÉèÏ"åxfl ã¨Ê+ì̈OQÍ =ºHõÎO KÕâß~Ú. D "庙êÅ∞
'™ÈqÜ«∞\ò ~°ë꺗 ¿Ñ~°∞`À 1928Ö’ „ѨK«∞iOѨ|_®¤~Ú. ѨÙã¨ÎHõO Hõ=~ü ¿ÑrÃÑ· „ÃѶOz
qѨ¡=OÃÑ· =~ü¤û =~üÎ Hõq`«Ö’x 'P L^ŒÜ«∂# „|uH˜ =ÙO_»@O XHõ =~°O. Ü«Ú=‰õΩ_çQÍ
=ÙO_»@O ã¨fi~°æ"Õ∞ =∞i— =Ú„kOѨ|_çOk.
1927 #=O|~üÖ’ JO^Œ~∂° `≥Å"¡ å~°∞ ã¨É∞íè ºÅ∞QÍ =Ù#fl Ãã=· ∞<£ Hõq∞+¨<£ „ѨH@õ #`À
™ê„=∂[º"å^Œ =ºuˆ~Hõ áÈ~å@ "≥Å∞¡=‰õΩ â◊‰õΩÎefl ã¨=∞‰õÄ~°∞ÛH˘#_»O „áê~°OÉèí=∞~ÚOk.

216
 J^蕺ܫ∞O - 6
*ÏfÜ«∞"å^Œ ѨÙ~ÀQÆu - Pi÷H=õ ∂O^ŒºO 1927-37
~å[H©Ü«∂ÅÖ’ JO`«~åfiÇ≤Ï#∞Å∞

Ãã·=∞<£ Hõq∞+¨<£ xÜ«∂=∞HõO [iy# 1927 #=O|~°∞, =∞O„u=~åæÅ U~åÊ@∞

[iy# 1937 EÖˇ· =∞^茺QÆÅ `˘q∞‡k#fl~° ã¨O=`«û~åÅ∞ ã¨OH˜¡+ì̈"≥∞ÿ#, Ѩ~°ã¨Ê~° q~°∞^Œú"≥∞ÿ#
~å[H©Ü«∞ Ѩi}Ï=∂Å∞ KÀ@∞KÕã¨∞‰õΩ#fl ã¨O=`«û~åÅ∞. `«~°∞"å`« ^Œá¶ê ~å*ϺOQÆѨ~°"≥∞ÿ#
=∂~°∞ÊÅ#∞ ѨijeOKÕO^Œ∞‰õΩ JO`å `≥Å"¡ å~°∞ ã¨É∞íè ºÅ∞QÍ QÆÅ Ãã=· ∞<£ Hõq∞+¨<£ xÜ«∂=∞HÍxfl
u~°ã¨¯iOz *ÏfÜ≥∂^Œº=∞O 1931 Ö’ QÍOnè Wifi<£ XѨÊO^ŒO =~°‰õΩ "≥Ú^Œ\ ˜
âßã¨<ÀÅ¡OѶ∞¨ <À^Œº=∞ „ѨKå~°O`À =ÚO^Œ∞‰õΩ ™êyOk. P `«~∞° "å`« qe¡OQÆ<¤ ,£ ~å"Õ∞û "Õ∞HÀ¤<åÖò¤
P^èfiŒ ~°ºOÖ’x *ÏfÜ«∞ „ѨÉ∞íè `«fiO P^èfiŒ ~°ºOÖ’ „a\˜+μ¨ Z^Œ∞~°∞^•_çH˜ kyOk. D Z^Œ∞~°∞^•_ç
1933-34Ö’ HÍO„ÔQãπ#∞ ^•^•Ñ¨Ù ^èŒfiOã¨O KÕã≤#O`« ѨxKÕã≤Ok. HÍx 1937 =∂iÛÖ’
[iy# ZxflHõÅÖ’ HÍO„ÔQãπ Ѷ¨∞# q[Ü«∞O ™êkèOK«_»O`À „a\˜+¨μ"åi ^Œ∞O^Œ∞_»∞‰õΩ `«<åxH˜
Hõ à ‹ ¡ O Ѩ _ ç O k. Wk "≥ Ú ^Œ \ ˜ ™ êiQÍ *ÏfÜ≥ ∂ ^Œ º =∂xH˜ „Ѩ É è í ∞ `« fi Ü« ∞ O„`åOQÆ O ÃÑ·
áêHΔ̃Hõ"≥∞ÿ#^≥·#ѨÊ\˜H˜ x["≥∞ÿ# J^Œ∞Ѩ٠™êkèOz ÃÑ\ì̃Ok.
ZQÆ∞_»∞ kQÆ∞à◊`¡ À <≥#· ѨÊ\˜H˜ ÉèÏ~°`« *ÏfÜ«∞"å^ŒO qâı+"¨ ∞≥ #ÿ ѨÙ~ÀQÆu ™êkèOzOk.
HÍx ~Úk "≥·q^茺 Éèíi`«"≥∞ÿ# ѨÙ~ÀQÆu. D "≥·~°∞^蕺Å#∞ *Ï˝<£áêO_Õ Ü«Ú.Ñ≤.ÃÑ· [iÑ≤#
~Ú\©=e J^茺ܫ∞#O "≥Å∞QÆ∞Ö’H˜ `≥zÛOk.(Ü«Ú.Ñ≤.Ö’ HÍO„ÔQãπ Z^Œ∞QÆ∞^ŒÅ 1926-34).
1919 -22 HÍÅOÖ’ Jã¨Ê+¨ìOQÍ =Ù#fl ѨÙ~ÀQÆu „Hõ=∞O 1930ÅÖ’ ã¨Ê+¨ì`«^•eÛOk.
HÍO„ÔQãπ ã¨Oã¨÷ ѨÙ~ÀQÆu Jaè=$kú JO>Ë „H˜Ok ™ê÷~Ú „Ѩ[ÅÖ’ QÆÅ qÉèË^•efl JÅ[_»∞efl
J}z"Õã≤ "åix ã¨Oã¨Ö÷ ’ ~Ú=Ú_»∞ÛH˘#_»O. D „QÆO^äOŒ „áê~°OÉèOí Ö’ „Ѩ™êÎqOz# q^èOŒ QÍ
HÍO„ÔQãπ ~å[ºO`À áÈ\Ï¡_∞» `«∂ JѨÊ\˜H˜ Jã¨OѨÓiÎQÍ =Ù#fl 1947 Ѩi}Ï=∂xfl QÆ=∞#OÖ’
ÃÑ@∞ìH˘x `å#∞ ~å[ºO J=Ù`«∂ =ÙOk. Wk „H˜Ok ™ê÷~Ú <À~°∞ <˘‰õΩ¯`«∂ áêsì x~å‡}Ïxfl

217
 KÕѨ_»∞`«∞#fl ã¨=∞㨺 =∂„`«"Õ∞ HÍ^Œ∞. *ÏfÜ≥∂^Œº=∞OÃÑ· |∂~°∞˚"åÅ ã¨OѨ#fl Ô~·`«∞ „QÆ∂ѨÙÅ
Ü≥ÚHõ¯ PkèѨ`åºxfl „Hõ=∞„Hõ=∞OQÍ ™ê÷Ñ≤OK«∞H˘#_»O ~ÚO^Œ∞Ö’ ~Úq∞_ç =ÙOk. HÍO„ÔQãπ
<≥~°"Õ~°ÛÖËx Pâ◊efl PHÍOHõΔefl ѨÅ∞=∂~°∞¡ „Ѩ[ÅÖ’ ˆ~ÔHuÎOzOk. Ѷ¨e`«OQÍ H˜™ê<£ ã¨ÉèíÅ∞
q^•ºi÷ ã¨OѶ¨∂Å∞, HÍO„ÔQãπ ™È+¨eã¨∞ìÅ∞, Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ∞, HÍO„ÔQãπÖ’<Õ Ô~·@∞ -ÖˇÑ¨Ùì „Ñ¨u
Ѷ¨∞@#Å∞ 1930 #∞O_ç ^Õâ◊ rq`«OÖ’ =ÚYº"≥∞ÿ# ÉèÏQÍÅÜ«∂º~Ú. QÍO^èÕÜ«∞ x|O^èŒ#Å
Ѩ@¡ =∞^茺`«~°QÆu Ü«Ú=‰õΩÅÖ’ `˘ÅyáÈ~Ú# „Éèí=∞Å HÍ~°}OQÍ ÉˇOQÍÅ∞ ѨO*Ï|∞ÖÖ’
1928 -34 HÍÅOÖ’ >ˇ„~°i[O ÃÑÅ∞¡aH˜Ok. i=Å∂º+¨#sÅ∞ =ºHÎ̃QÆ`« Ç≤ÏO™ê"å^•xfl
q_»<å_ç „Ñ¨*ÏáÈ~å\Ïefl =∂i¯û*Ïxfl J#∞ã¨iOK«_»O`À "å=∞ѨHΔÍÅ∞ |ÅѨ_®¤~Ú.
QÆ`O« Ö’ ÖÏQÍ<Õ ~å[H©Ü∞« K≥`· #« ºO qÉè[í # ~°∂áêefl KÕÑ\¨ Oì˜ k. H˜+¡ Ñì¨ i¨ ã≤`÷ ∞« ÅÖ’H˜
<≥@ì"ÕÜ«∞|_ç# „a\˜+¨μ „ѨÉèí∞`«fiO g\˜x QÆ`«OÖ’ Z#fl_»∂ ÖË#O`«QÍ LѨÜ≥∂yOK«∞H˘<Õ
„Ѩܫ∞`«flO KÕã≤Ok. P q^èŒOQÍ 'ÉèÏ~°fÜ«∞ SHõº`«‰õΩ „Ѩ=∂^ŒO— U~°Ê_çOk. ^Œâ◊Å"åsQÍ
JkèHÍ~åxfl ã¨O„áêÑ≤OΠѨ*Ü Ë ∞« _»O J<Õ „a\˜+μ¨ =ӺǨxH˜ SHõº`å „Ñ¨=∂^•xH˜ QÆÅ ã¨O|O^è•xfl
P~ü.l. =¸ˆ~ `«# 'ÉèÏ~°fÜ«∞ SHõº`«‰õΩ ã¨OHΔÀÉèíO— J<Õ „QÆO^äŒOÖ’ q=iOKå_»∞. 1857
`«~∞° "å`« ã¨fi^Õj ~åAefl *ÏfÜ«∞"å^•xH˜ =ºuˆ~HõOQÍ LѨÜ∂≥ yOK«∞H˘#_»O Ü≥ÚHõ¯ `åi¯Hõ
=ÚyOѨ٠1930Å <å\˜ ã¨=∂Yº „Ѩuáê^Œ#Ö’ =ºHõÎ=∞~ÚOk. ˆHO„^ŒOÖ’ ÉÏ^茺`åÜ«Ú`«
„ѨÉ∞íè `«fiO „Ѩuáê^Œ#, ÃãO„@Öò JÃãOc¡Ö’ <åq∞<Õ\ò KÕÜ∞« |_Õ ã¨fi^Õj ã¨O™ê÷# „Ѩux^è∞Œ Å`À
^Œ$_è»OQÍ =Ú_ç"ÕÜ«∞|_çOk. Ç≤ÏO^Œ∂ PkèHõº`« Ѩ@¡ =Úã≤¡OÅÖ’ ÉèíÜ«∂O^Àà◊#Å∞
~Ô K«ÛQ˘@ì|_®¤~Ú. ã¨fi`«O„`«O H˘~°‰Ωõ *ÏfÜ«∞"å^Œ∞Å _ç=∂O_»‰¡ Ωõ Z^Œ∞~°∞QÍ JOÉË^¯Œ ~ü L^Œº=∞O
~°∂ѨOÖ’ =ºHõÎ"≥∞ÿ# Jã¨Ê $â◊√ºÅ <åºÜ«∞|^Œú"≥∞ÿ# x~°ã¨#Å∞ K«∂Ѩ|_®¤~Ú. KèÀ\Ï <åQÆѨÓ~ü
ÖÏO\˜ „áêO`åÅÖ’ `≥QÆÅ "Õ~åÊ@∞ "å^•xfl „áÈ`«ûÇ≤ÏOK«_»O =Åã¨"å^Œ =ӺǨÏOÖ’x
=∞~˘Hõ JOâ◊O. "≥#∞Hõ|_ç# `≥QÅÆ áêÅ<å =º=Ǩ~°ÅÃÑ· =∞O„u =~åæÅ`À ã¨O„ѨkOK«‰Ωõ O_®
1935 K«@ìO QÆ=~°fl~°∞¡ `«=∞ qK«HõΔ}ÏkèHÍ~åÅ#∞ LѨÜ≥∂yOKÕ JkèHÍ~°O HõeÊOzOk.
*ÏfÜ≥∂^Œº=∞O JÖÏO\˜ qÉèílOz áêeOKÕ Z`«∞ÎQÆ_»efl Z^Œ∞~˘¯x `«~°`«=∞
q[Ü«∂Å∞ ™êkèOzOk. ã¨fi^Õj ~åAÅ x~°O‰õΩâ◊`åfixH˜ =ºuˆ~HõOQÍ ÉÏǨ@"≥∞ÿ# =∞^Œú`«∞
~Ú=fi_®xH˜ HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞Hõ`«fiO („Ѩ`ÕºH˜Oz QÍOnè) KåÖÏHÍÅO ã¨O^ÕÇ≤ÏOz#ѨÊ\˜H˜
ã¨O™ê÷<åÅ „Ѩ*Ï L^Œº=∂Å∞ TѨO^Œ∞H˘<åfl~Ú. JOÉË^Œ¯~ü L^Œº=∂xfl ~Ú=Ú_»∞ÛH˘#_»O
™ê^茺Ѩ_»ÖË^Œ∞. 1932 #∞O_ç QÍOnè ǨÏi[#∞ÅÖ’ ѨxKÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ Z‰õΩ¯= ã¨=∞Ü«∂xfl
ˆH\Ï~ÚOKå~°∞. 1930ÅÖ’ HÍO„ÔQãπ =∞Ǩ~åR "≥∞ÿã¨∂~°∞ (HÍãÎ̈ `«‰õΩ¯=QÍ) `«q∞à◊<å_»∞Ö’
„ÉÏǨχ}Ë`«~° =∞^茺ã¨÷‰õΩÅ L^Œº=∂ʼnõΩ `«#"≥·Ñ¨Ù ã¨g∞HõiOK«∞H˘#_»OÖ’ [Ü«∞„Ѩ^Œ=∞~ÚOk.
ã¨OHˆ =Δ ∞ HÍ~°º„Hõ=∂Å ^•fi~å HÍO„ÔQãπ `≥QÅÆ =∞^Œ`ú ∞« á⁄O^•Å#∞H˘#flk. J@g ã¨`庄QÆÇ¨ Å∞,
âßã¨<ÀÅ¡OѶ¨∞<À^Œº=∞OÖ’ =ÚYº"≥∞ÿ# ÉèÏQÆ=∞Ü«∂º~Ú. QÆ`« "≥·Éèí=O Ѩ@¡ QÆÅ J=QÍǨÏ#
=Úã≤¡OÅ#∞ 1928-29 <≥„Ǩ˙ iáÈ~°∞ìÃÑ· K«~°ÛʼnõΩ ^Œ∂~°O KÕã≤Ok. "åÜ«Ú=º ~åROÖ’
q∞#Ǩ~ÚOz =Úã≤¡OÅ∞ âßã¨<ÀÅ¡OѶ¨∞#‰õΩ ^Œ∂~°OQÍ =ÙO_çáÈÜ«∂~°∞.
218
 1937 ZxflHõÅÖ’ "≥Ú`«ÎO 482 =Úã≤¡O ã‘@¡‰õΩ QÍ#∞ l<åfl =Úã≤¡ObQÆ∞ 109
ã‘@∞¡ =∂„`«"Õ∞ ÔQÅ∞=QÆeyOk. =∞#O `«~°∞"å`« QÆ=∞xOK«É’ÜÕ∞ q^èŒOQÍ l<åfl ‰õÄ_®
=¸<Õ,˚ [Ü«∞Hõ~,ü =∂Å"åº ÖÏO\˜ ^Œ∞O^Œ∞_»∞‰õΩ Ç≤ÏO^Œ∂ =∞`«"å^Œ∞Å u~°™ê¯~åÅ∞, `Àã≤"`Õ Å«
`«~∞° "å`«<Õ ~årѨ_x» =∞`«"åk JÜ«∂º_»∞. H©ÅHõ"∞≥ #ÿ =Úã≤O¡ "≥∞*Ïi\© ~å„ëêìÖ#·ˇ ɡOQÍÅ∞,
ѨO*Ï|∞ÅÖ’ bQÆ∞ HÍO„ÔQãπ KÕuÖ’ F_çáÈÖË^Œ∞. Ô~·`«∞Å H˘~°‰õΩ Éèí∂™êfi=ÚÅ`À, Ѩ@ì}
"åºáê~°∞Å`À =_ô¤ "åºáê~°∞Å`À áÈ~å_»`å#x K≥ѨCH˘#fl =Úã≤¡O „áêOfÜ«∞ áêsìÅ (Hõ$+¨H±
„Ѩ*Ï, Ü«¸xÜ«∞xã¨∞ì) KÕuÖ’ F_çáÈ~ÚOk. Ô~O_»∞ ~å„ëêìÅÖ’ ã¨=¸Å"≥∞ÿ# =∂~°∞ÊÅ∞
`≥KÕÛ =º=™êÜ«∞Hõ HÍ~°º„Hõ=∂efl Jaè=$kú Ѩ~°K«_»OÖ’x HÍO„ÔQãπ "≥·Ñ¶¨ÅºO n~°…HÍeHõOQÍ
K«∂¿ãÎ ^Õâ◊ SHõº`«‰õΩ „Ѩ=∂^•xfl `≥zÛÃÑ\ì̃O^Œx x~°∂Ñ≤`«=∞~ÚOk.
W\©=b ã¨O=`«û~åÅÖ’ ˆHO„a_ç¤ K«i„`« ~°K«# qÉèÏQÆO '„a\˜+¨μ q^è•<åÅ∞,
*ÏfÜ≥∂^Œº=∞O Ü≥ÚHõ¯ ZQÆ∞_»∞kQÆ∞à◊¡ <ÕѨ^䌺OÖ’ 1930ÅÖ’ ~å*ϺOQÆ x~å‡} „Hõ=∞OÃÑ·
Ѩiâ’^è#Œ x „áÈ`«ûÇ≤ÏOzOk. E_ç`ü „É∫<£ `«# ~Ú\©=e „QÆO^äOŒ („QÍOnè - âßã¨<ÀÅ¡OѶ∞¨ #O
1977, ¿Ñl 12) ÅÖ’ '„a\˜+¨μ „ѨÉèí∞`«fiO #∞O_ç QÍOnè á⁄Ok# P^Œ~°}`À<Õ PÜ«∞#
ѨÅ∞‰õΩÉÏ@Ö’ =∂~°∞ÊÅ∞ =KåÛ~Ú.— J<Õ qe¡OQƤ<£ JOK«<åx L@OH˜ã¨∂Î JdÅ
ÉèÏ~°`«™êú~ÚÖ’ QÍOnè HÍ~°ºHõÖÏáêefl „a\˜+¨μ"åˆ~ ™ê^茺Ѩ_ÕÖÏ KÕâß~°∞ Jx "åkOKå_»∞.
Ãã·=∞<£ Hõq∞+¨<£ ~å*ϺOQÆ ã¨O㨯~°}Å∞ `«HõΔ} *ÏfÜ«∞ ã¨=∞㨺 J~Ú# `«~°∞"å`« HÍO„ÔQãπ
ѨÙ#~°∞r˚=O á⁄OkOk. Wifi<£ `«# ã¨=∂#™ê÷~ÚQÆÅ =ºHÎ̃`À =∂\Ï¡_#ç @∞¡ QÍOnè`À K«~Û° Å∞
[~°Ñ¨_»O QÍOnè ™ê÷~Úx ÃÑOzOk. „a\˜+¨μ"å~°∞ JOÉË^Œ¯~üx LѨÜ≥∂yOK«∞H˘#_»O QÍOnè
ǨÏi[#∞ÅÃÑ· xiÌ+"ì̈ ∞≥ #ÿ Hõ$+≤x „¿Ñ~ˆ Ñ≤OzOk. HÍO„ÔQãπ`À U ~°H"õ ∞≥ #ÿ K«~º° Öˇ<· å [i¿ÑO^Œ∞‰õΩ
qe¡OQƤ<£ x~åHõ~°} 1932-33Ö’ *ÏfÜ«∞"å^ŒO `«QÆ∞æ=ÚYO Ѩ@ì_®xH˜ ^•ifã≤Ok.
J~Ú#ѨÊ\˜H˜ =∂O\òѶ¨~ü¤ ã¨O㨯~°}ʼnõΩ 1919 -22 "≥Å∞¡=‰õΩ P~ÀÑ≤`« ã¨O|O^èŒO ÖÏQÍ<Õ
xt`«"≥∞ÿ# ѨijÅ# D "≥Ú`«ÎO Ѩiâ’^èŒ#ÃÑ· ã¨O^ÕǨefl ˆ~ÔHuÎã¨∞ÎOk. *ÏfÜ«∞"å^Œ XuÎà◊√¡‰õΩ
„a\˜+μ¨ áÈbã¨∞ ã¨ÊO^Œ#Ö’ =∂~°∞ÊÅ∞<åfl~Ú. JO`ÕQÍx áÈbã¨∞Å ã¨ÊO^Œ#x |\˜ì *ÏfÜ«∞"å^Œ
XuÎà√◊ ¡ =∂~°Ö^Ë ∞Œ . *ÏfÜ«∞"å^ŒO ZQÆ∞_»∞ kQÆ∞à◊Ö¡ ’ =Ù#fl HÍÅOÖ’ Hˆ =ÅO `≥Å"¡ å~°∞ =∂„`«"∞Õ
ã¨É∞íè ºÅ∞QÍ xÜ«∞q∞OѨ|_ç# Ãã=· ∞<£ Hõq∞+¨<£ =∂O>ËQ∑ L^•~°"å^ŒO #∞O_ç KåÖÏ JOâßÅÖ’
"≥#H˜¯ ÖÏQÍÅx Ѩ^äŒHõO "Õã≤Ok. 1928 `«~°∞"å`« *ÏfÜ«∞"å^ŒO á⁄Ok# ѨÙ#~°∞r˚=O,
Wifi<£H˜ 1929 JHÀì|~ü 31 „Ѩuáê^Œ# KÕÜ«∞Hõ `«Ñ¨Êx Ѩiã≤÷u HõeÊOzOk. JÖψQ ~å"Õ∞û
„"Õ∞ "≥∞H˘¤<åÖò¤ Hˆ O„^ŒOÖ’ 1931 [#=iÖ’ ÉÏ^躌 `åÜ«Ú`« „ѨÉ∞íè `«fi"åQÍú<åxfl xÅɡ@∞ìH˘<ÕÖÏ
KÕã≤Ok. ~“O_»∞ >Ë|∞Öò ã¨^Œã¨∞û, âßã¨<ÀÅ¡OѶ¨∞#OÖ’ áêÖÁæ#fl ÅHõΔÖÏk ™ê^è•~°} „Ѩ[ʼnõΩ
~“O_£>Ë|∞Å∞ ã¨^Œã¨∞ûÖ’ K«iÛOK«|_Õ ã¨∞xfl`«"≥∞ÿ# JOâßÅÃÑ·# J=QÍǨÏ# QÍx Pã¨HÎ̃QÍx
=ÙO_ç =ÙO_»=Ù. J~Ú#ѨÊ\˜H˜ "åi XuÎ_ç Jxfl\˜x q∞Oz "åi P`«‡`åºQÆO Wifi<£x
QÍOnè`À K«iÛOKÕÖÏ KÕã≤Ok. 1932 -33Ö’ Ѩ~å[Ü«∞O áêÖˇ·# HÍO„ÔQã¨∞‰õΩ 1937Ö’
JYO_» q[Ü«∂xfl ™êkèOzÃÑ\ì̃Ok. K«i„`« xi‡OKÕk - ÃÑ·™ê÷~ÚH˜ K≥Ok# „a\˜+¨μ ÖËHõ
ÉèÏ~°`« ~å[H©Ü«∞ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ HÍ^Œ∞, ™ê^è•~°} „Ѩ[Å∞.
219
Pi÷H=õ ∂O^ŒºO -ÉèÏ~°`^« âÕ O◊
1930Å <å\˜ „Ѩ*ÏO^Àà◊#ʼnõΩ x~°‚Ü«∂`«‡Hõ"≥∞ÿ# Pi÷Hõ =∂~°∞ÊʼnõΩ ã¨xflÇ≤Ï`«
ã¨O|O^èOŒ =ÙOk. 1929 z=~° #∞O_ç „áê~°OÉè"í ∞≥ #ÿ „ѨÑO¨ K« "åºÑÎ̈ =∂O^ŒºO ÉèÏ~°`^« âÕ ßxfl
Ô~O_»∞ q^è•Å∞QÍ „ѨÉèÏq`«O KÕã≤Ok. ^èŒ~°Å∞ „Ѩ`ÕºH˜Oz =º=™êÜ«∞Hõ L`«Ê`«∞ÎÅ ^èŒ~°Å∞
Ѩ_çáÈ=_»O ^•fi~å, ZQÆ∞=∞u P^è•i`« =Åã¨"å^Œ Pi÷Hõ q^è•#OÖ’ ÃÑ^ŒÌ ã¨OHΔÀÉèÏxfl
`≥zÛÃÑ@ì_»O ^•fi~å JdÅ ÉèÏ~°`« ™ê^è•~°} ^èŒ~°Å ã¨∂zHõ (1873´100) 1929Ö’ 203,
=ÙO_»QÍ 1930Ö’ 171H˜ 1931Ö’ 127, 1932Ö’ 126, 1933Ö’ 121H˜ 1934Ö’
119H˜ Ѩ_çáÈ~ÚOk. `«~°∞"å`« H˘kÌQÍ ÃÑiyOk. 1937 Ö’ ã≤÷~°OQÍ 136 =^ŒÌ =ÙOk.
=º=™êÜ«∞Hõ ^èŒ~°Å∞ 1926 #∞O_ç `«QÆæ_»O „áê~°OÉèí=∞~ÚOk. HÍx ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ ã¨~åã¨i
„ѨuÎ ^èŒ~° (1873´100) 1929Ö’ 133QÍ =Ù#fl ^èŒ~° 1931H˜ 70H˜ Ѩ_çáÈ~ÚOk.
ɡOQÍÅ∞Ö’ K«eHÍÅѨ٠=i^èŒ~° (1929´100), 1932 Ö’ 45.98H˜ Ѩ_çáÈ~ÚOk. E\ò
^èŒ~° 1934 <å\˜H˜ 43.5H˜ `«yæOk. Ü«Ú.Ñ≤.Ö’ ǨϟÖò¿ãÖò ^èŒ~°Å∞ (1901 -05 ´100)
1929Ö’ 218 #∞O_ç 1930Ö’ 162H˜ 1931Ö’ 112, 1934Ö’ 103H˜ Ѩ_çáÈÜ«∂~Ú.
(ã≤.*ˇ.ÉËHõ~ü, ^ŒHΔ̃} ÉèÏ~°`«^Õâ◊ ~å[H©Ü«∂Å∞ 1920 -37, ¿Ñl 174: a.a. KÒ^Œ∞i, k
„áêÃããπ PѶπ _çÃÑ*ˇO>ÿ̌*Ë+¨<£ WHõ ɡOQÍÖò JO_£ cǨ~ü, WO_çÜ«∞<£ Ç≤Ï™êìiHõÖò i=Óº
EÖˇ· 1975, ¿Ñl 117, l. áêO_Õ ¿Ñl 160). =∂O^ŒºO Ô~q#∂º H“Å∞ =_ô¤ K≥e¡OѨÙÅ
ÉèÏ~åefl qѨs`«OQÍ ÃÑOzOk. J=Ú‡HÀ_®xH˜ q∞QÆ∞Å∞ ѨO@Å∞ QÆÅ =∞^茺`«~°QÆu Ô~·`«∞ÅÃÑ·
=∂O^ŒºO „ѨÉèÏ=O qѨs`«OQÍ Ñ¨_çOk. 1930ÅÖ’ XHõ ã¨g∞Hõ~°} Ѩ^Œú`«∞Å∞ JѨÊ\˜
Pi÷Hõ Ѩiã≤÷`«∞Å Hõ#∞QÆ∞}OQÍ [iQÍ~Ú. HÍO„ÔQãπ (H˘kÌHÍÅO `«~°∞"å`« H˘xfl „áêO`åÅÖ’
"å=∞ѨHΔÍŠѨ@¡ "≥ÚQÆ∞æ QÆÅ H˜™ê<£ ã¨ÉèíÅ∞) tã¨∞Î `«yæOѨÙ, h\˜Ñ¨#∞fl, H“Å∞ ~°∞} ÉèÏ~åÅ∞,
[g∞O^•s q^è•#O ~°^∞Œ Ì ÖÏO\˜ ã¨=∞㨺ÅÃÑ· ~Ô `· ∞« efl H“Å∞^•~°∞efl (áêeHÍѨÙefl, =º=™êÜ«∞
‰õÄbefl HÍ^Œ∞) ã¨g∞HõiOzOk. L^Œº=∞O „QÍ=∞ „áêO`åʼnõΩ ã¨Ç¨Ü«∞x~åHõ~°} HõO>ˇ
"ÕQÆOQÍ qãÎ̈iOzOk. ã¨OѶ¨∂efl xi‡OK«∞H˘#flk. 1919 -22 <å\˜ K≥^Œ∞~°∞ =∞^Œ∞~°∞QÍ
HõeÊOK«|_ç# ã¨fi~°Ü ‚ Ú« QÆO ~åÉ’`«∞O^Œ#fl „Éè=í ∞Å∞ ÖË=Ù. ~Ô `· ∞« Å „Ѩ`ºÕ Hõ _ç=∂O_»¡ q+¨Ü∞« OÖ’
HÍO„ÔQãπ =∞^Œú`«∞H˜ Éèí∂™êfi=∞º ã¨O|O^è•Å∞ J_»∞¤Ñ¨_Õq. Ǩi¤Ü«∞<£ „Ѩ™êÎqOz# q^èŒOQÍ
1930 ^Œâß|ÌO =∞^茺 <å\˜H˜ QÆ∞[~å`«∞ ÖÏO\˜ „áêO`åÅÖ’ ã¨OѨ#flÔ~·`«∞ÅÖ’ ÃÑiy#
‰õΩb#^èÀ~°}˜ ÉÏ~À¤e <åÜ«∞‰õΩ_≥·# =Å¡ÉèÏÜü∞Ѩ>ËÖòx HÍO„ÔQãπ q∞`«"å^Œ <åÜ«∞Hõ „Ѩ=ÚY∞x
KÕã≤Ok.
ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’x „a\˜+¨μ =Åã¨"å^Œ ^ÀÑ≤_çx "≥Ú^Œ\ ˜ „ѨѨOK«Ü«Ú^ŒúO H˘O`«
|ÅÇ‘Ï#Ѩiz#ѨÊ\˜H˜, Jk 1929 =~°‰õΩ „áê^èŒq∞Hõ"≥∞ÿ# =∂~°∞ÊÅ∞ ÖˉõΩO_® H˘#™êyOk.
1920 ^Œâß|ÌO z=i =~°‰õΩ „a\˜+¨μ ZQÆ∞=∞`«∞ÅÖ’ ^•^•Ñ¨Ù 11 âß`«O (28 âß`åxH˜
`«‰õΩ¯=QÍx ÖÏOH±Ã+·~ü |@ìÅ`À ã¨Ç¨ „a@<£ˆH QÍHõ ~Ú`«~°^ÕâßʼnõΩ ÉèÏ~°`«^Õâ◊O KÕ¿ã
=º=™êÜ«∞, ~Ú`«~° =Ú_çÑ^¨ •~å÷Å ZQÆ∞=∞`«∞ÅÖ’x q∞QÆ∞Å∞ „a@<£ K≥eO¡ ѨÙÅ ã¨=∞`«∞ź`«‰Ωõ
220
H©ÅHõO. ZQÆ∞=∞u Ѩi„â◊=∞Å∞ (QÆ#∞Å∞, \©, E\ò) Ö’ „a@<£ ÃÑ@∞ì|_»∞ʼnõΩ ÉèÏ~°`«^Õâ◊O
„Ѩ^•è #"≥∞#ÿ kQÍ =ÙOk. 1929-30Ö’ 311HÀ@¡ ~°∂áêÜ«∞Å∞QÍ =Ù#fl ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ZQÆ∞=∞`«∞Å
qÅ∞= =∂O^ŒºO HÍ~°}OQÍ 1932 -33 (D HÍÅ =º=kèÖ’ kQÆ∞=∞`«∞Å∞ 241 #∞O_ç
133 HÀ@¡‰Ωõ Ѩ_áç ÈÜ«∂~Ú) Ö’ 132 HÀ@¡‰Ωõ Ѩ_áç ÈÜ«∂~Ú. ÖÏOH±Ã+~· ü =~°HÎ Oõ ã¨OHΔÀÉèOí Ö’
Ѩ_çOk. „a@<£ #∞O_ç #∂Å∞ |@ìÅ =ÚHõ¯Å kQÆ∞=∞`«∞Å∞ 1929 -30Ö’ 1248 q∞eÜ«∞#¡
QÆ*ÏÅ∞ =ÙO_»QÍ 1931 -32 <å\˜H˜ 376 q∞eÜ«∞#¡ QÆ*ÏʼnõΩ Ñ¨_çáÈ~ÚOk. H˘kÌQÍ
ѨÙOAH˘#fl g∞^Œ@ 1939 -40ÅÖ’ 145 q∞eÜ«∞#¡ QÆ*ÏʼnõΩ KÕ~°∞H˘#flk. (Jq∞Ü«∂
ÉÏyÛ ¿Ñl 238)
Ѩiã≤÷ux ã¨ik^ŒÌ_®xH˜ „a\˜+¨μ - „Ѩ`ÕºH˜Oz ÖÏOH±Ã+·~ü „Ѩܫ∞`åflÅ∞ 1932
#∞O_ç *ÏfÜ«∞ „ѨÉèí∞`«fiO Z^Œ∞~°∞^•_ç, Ѷ¨e`«OQÍ ™ê^茺Ѩ_»ÖË^Œ∞. ÉèÏ~°`« „ѨÉèí∞`«fiO Pi÷Hõ
~Ú|ƒO^Œ∞Å s`åº ÉèÏ~°`« áêi„âßq∞HÍaè=$kúH˜ QÆ}hÜ«∞OQÍ „ѨÜ∂≥ [<åÅ∞ KÕ‰Äõ ~ˆ Û q^èOŒ QÍ
=∞iH˘xfl ~°HõΔ} ã¨∞OHÍefl („ѨuÎ, HÍy`«O, K«ÔH¯~°) qkèOzOk. D Ѩiã≤÷u ÉèÏ~°`«^Õâ◊O
1947H˜ KåÖÏ=ÚO^Õ x["≥∞ÿ# Pi÷Hõ ™êfi`«O„`åºxfl ™êkèOK«_®xH˜ ^Œ$ëêìO`«~°=∞x H˘O^Œ~°∞
"åºMϺxOKå~°∞. ''ÅO_»<£ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ ZxflÔH#· K«@ì ã¨ÉÅíè ‰õΩ JkèHÍ~åxfl JѨÊ*ˇÑʨ #ѨÊ\˜H,˜
Jk ÉèÏ~°`« ^Õâ◊ „ѨÉèí∞`åfixH˜ JkèHÍ~åefl JѨÊ*ˇÑ≤ÊOk——. (a.P~ü,. \Ïq∞eû<£ 'WO_çÜ«∞<£
<Õ+¨#Öò HÍO„ÔQãπ JO_£ ~å*ò— 1929 -42 ¿Ñr 30) "åãÎ̈= Ѩiã≤÷`«∞Å∞ ÃÑ·H˜ HõxÑ≤OKÕ@O`«
™ê^•ã‘^•QÍ ÖË=Ù. KåÖÏ ã¨OH˜¡+ì̈OQÍ =Ù<åfl~Ú. ~°HõΔ} ã¨∞OHÍÅ∞ „a\˜+¨μ ™ê„=∂[º"å^Œ
„áê^è•#º`«Å`À =Ú_ç"ÕÜ«∞|_ç =Ù<åfl~Ú. U q^èŒOQÍ<≥·<å ÖÏOH±Ã+·~ü „a\˜+¨μ ÃÑ@∞ì|_ç^•s
=Åã¨"å^Œ =º=ã¨÷H˜ „ѨuxkèQÍ Ñ¨xKÕã¨∞Î#flk. 1935-36 <å\˜H˜ ZÅ„H˜ìHõÖò =ã¨∞Î=ÙÅ∞,
>ˇeHõ=¸ºxˆH+¨<£, "≥·~üÖˇãπ ѨiHõ~åÅ∞, K«ÔH¯~° Ѩi„â◊=∞ Ü«∞O„`åÅ∞ qÅ∞= s`åº „a@<£
ÉèÏ~°`^« âÕ ßxH˜ ZQÆ∞=∞u KÕ¿ã =„™êÎʼnõΩ ã¨=∂#™ê÷~ÚH˜ KÕ~∞° H˘<åfl~Ú. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ ã¨∞OHÍÅ
QÀ_»Å "≥#∞Hõ q^Õj HõOÃÑhÅ∞ (1933 Ö’ e=~ü „|^Œ~üû JO_£ "≥∞@ÖòÉÏH±û 1936-37
<å\˜H˜ _»"Å£ Ñπ JO_£ WOÑ‘iÜ«∞Öò HÔ q∞HõÖòû) ã¨Ç¨ Ü«∞Hõ áêi„âßq∞Hõ Ü«¸x@∞¡ ™ê÷ÑO≤ K«_O» `À
áê@∞ q^Õj xÜ«∞O„`«}Ö’ WO_çÜ«∂ eq∞>ˇ_£ „QÆ∂ѨÙÅ q^è•<åxfl ‰õÄ_® „Ѩ"Õâ◊ÃÑ\Ïì~Ú.
Wq ™ê„=∂[º"å^Œ „ѨÜ∂≥ [<åxfl HÍáê_»`å~Ú. XHõ"Ñ·≥ Ù¨ ÉèÏ~°`« "å}˜[º „QÆ∂ѨÙÅ`À ã¨ÇϨ HÍ~°O
^•fi~å Ѩ~ÀHõΔOQÍ Pi÷Hõ J^Œ∞Ѩ٠H˘~°‰õΩ „Ѩuáê^Œ#Å∞ =∞~˘Hõ"≥·Ñ¨Ù ~å*ϺOQÆ ã¨O㨯~°}Å
„Ѩܫ∞`åflÅ∞ XˆH ã¨=∞Ü«∞OÖ’ [~°∞QÆ∞`«∂ =KåÛ~Ú. "å}˜[ºÑ¨~°"≥∞ÿ# JkèHõº`« H˘O`«
`«yæ#ѨÊ\˜H˜ Pi÷Hõ xÜ«∞O„`«}Å∞ Ѩi~°HΔ̃OK«|_®¤~Ú. ~°∂áê~Ú =∂~°HõѨ٠qÅ∞= 1 +≤e¡OQÆ∞
6 ÃÑhflÅ∞QÍ x~°~‚ ÚOK«|_çOk. i[~°∞fiÉϺO‰õΩ K«\ÏìÅ „ѨÉÏè "åxH˜ Jf`«OQÍ =ÙOK«|_çOk.
1935 K«@ìO "≥·„™ê~Úx 'Pi÷Hõ i[ˆ~fi+¨#∞¡— '~°HõΔ}Å—`À ™êÜ«Ú^èŒO KÕã≤Ok. "åã¨∞^Õ=
K«@s˚ ~Ú\©=e J^茺ܫ∞#OÖ’ "≥Å¡_çOz# q^èŒOQÍ „a\˜+¨μ"åi HõxÑ≤OK«x ã¨Oáê^Œ#ÅÖ’
1922Ö’ 16.31%, 1931Ö’ 14.77%, 1936Ö’ 15.75% WOQÍ¡O_»∞H˜ ÉèÏ~°`«^Õâ◊O
Ü≥ÚHõ¯ HõxÑ≤OK«x K≥e¡OѨÙÅ∞ (ǨϟOKås˚Å∞, „ÃÑ·"Õ@∞ ˆHÑ≤@Öò ÃÑ@∞ì|_»∞ÅÃÑ· ÖÏÉèÏÅ∞,
W#∂ûÔ~#∞û) ÉϺO‰õΩ K≥e¡OѨÙÅ∞, q=∂# Kås˚Å∞, ~åÜ«∞bìÅ∞ - =∞~˘Hõ q^èŒOQÍ K≥áêÊÅO>Ë
221
ÉèÏ~°fÜ«∞"å^Œ∞Å∞ ã¨Ê+ì̈OQÍ ¿Ñ~˘¯#fl 'ã¨OѨ^Œ `«~°eOѨٗ ^•fi~å ÅaèOz#"Õ. (ÖÏOH±Ã+·~ü
HÍ@<£„>Ë_£ JO_£ „a\˜+πáêÅã‘ W<£ WO_çÜ«∂, ¿Ñl 27)
Pi÷Hõ=∂O^ŒºO KåÖÏ ã¨=∞㨺efl ã¨$+≤ìOz#ѨÊ\˜H˜ =Åã¨"å^Œ Pi÷Hõ x|O^èŒ#ÅÖ’
áê`«~∂° áêefl ã¨_e» OK«_=» ∞O>Ë XHõ¯™êiQÍ =ÚO^Œ∞‰õΩ áÈ=_®xH˜ J=HÍâßÅ∞ HõeÊOK«_O» QÍ
ÉèÏqOKå_»∞ |∂~°∞˚"åÅ∞, ÉèÏ~°fÜ«∞ q∞Å∞¡Å∞ 1929 -30Ö’ 2356.5 q∞eÜ«∞#¡ QÆ*ÏÅ
`å#∞efl L`«ÊuÎ KÕÜ«∞QÍ 1932 -33 <å\˜H˜ 2982.7 q∞eÜ«∞#∞¡, 1938-39 <å\˜H˜
ÖÏOH±Ã+·~ü kQÆ∞=∞`«∞efl JkèQÆq∞Oz 3905.3 q∞eÜ«∞#¡ QÆ*ÏÅ L`«ÊuÎ KÕÜ«∞QÆeQÍ~Ú.
1930ÅÖ’ K«HÔ ¯~°, ã≤"∞≥ O@∞, ¿ÑѨ~∞° Ѩi„â◊=∞Å∞ "ÕQOÆ QÍ Jaè=$kÌ K≥O^•~Ú. L‰õΩ¯ Ѩi„â◊=∞
1934 `«~°∞"å`« ~°HõΔ} J=ã¨~°O ÖË#O`«QÍ |ÅѨ_çOk. ÉèÏ~°fÜ«∞ ÃÑ@∞ì|_ç^•s q^è•#
ѨÙ~ÀQÆu ÉÁOÉÏ~Ú JǨÏ=∞‡^•ÉÏ^£ „áêO`åňH Ѩiq∞`«O HÍÖË^Œ∞. 1930ÅÖ’ HõÅHõ`åÎÖ’
Ü«Ú.Ñ≤.Ö’ ^ŒHΔ̃} ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’<Õ QÍHõ (L^•Ç¨Ï~°} =∞„^•ã¨∞ „áêq#∞ûÖ’ 1932Ö’ ˆH=ÅO
26 =ÙO_»QÍ HÍ@<£ q∞Å∞¡Å∞ 1937Ö’ 37H˜ ÃÑiQÍ~Ú) ã¨fi^Õj ã¨O™ê÷<åÅÖ’ (|~À_®,
"≥∞ÿã¨∂~°∞, Éè’áêÖò "≥Ú^ŒÅQÆ∞ KÀ@¡) Jaè=$kú K≥OkOk. ÖÏOH±Ã+·~ü ã¨OHΔÀÉèíO, „ѨÉèí∞`«fi
ã¨∞OHÍÅ`À HõeÊOK«|_ç# =∂Ô~¯@∞ ~°HõΔ}`À áê@∞ áêi„âßq∞Hõ =ã¨∞Î=ÙÅ HõO>ˇ =º=™êÜ«∞Hõ
^èŒ~°Å `«QÆ∞æ^ŒÅ =Å# ‰õÄ_® ÉèÏ~°fÜ«∞ Ѩi„â◊=∞ ÖÏÉèíѨ_çOk. "å}˜[º „QÍg∞} =∂O^ŒºO
ÃÑ@∞ì|_çx =~°ÎHõO, =_ô¤ "åºáê~°O, Éèí∂=ÚÅ H˘#∞QÀÅ∞ #∞O_ç Ѩi„â◊=∞ʼnõΩ =∞~°ÅÛ_®xH˜
^•ifã≤Ok.
ÉèÏ~°fÜ«∞ ÃÑ@∞ì|_ç^•s „QÆ∂ѨÙÅ ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl |ÅO Ü≥ÚHõ¯ ~å[H©Ü∞« Ѩi}Ï=∂Å∞
- "å\˜ "≥Y· ~°∞ÅÖ’ ã¨fiÅÊHÍeHõ n~°H… ÍeHõ „ѨÜ∂≥ [<åÅ =∞^躌 =∂\˜=∂\˜H˜ `«Ö`ˇ ÎÕ Ñ¶∞¨ ~°¬}ÅÖ’
QÆ}hÜ«∞"≥∞ÿ# „áêOfÜ«∞ =º`庙êÅ∞<åfl~Ú. J~Ú#ѨÊ\˜H˜ |∂~°∞˚"å „QÆ∂ѨÙÅ |ÅO 1930
^Œâß|ÌÑÙ¨ *ÏfÜ«∞ ~å[H©Ü∂« ÅÖ’ âßã¨<ÀÅ¡OѶ∞¨ #O, ~å*ϺOQÆK~« Û° Å∞, =∞O„u=~°æ x~å‡}ÏÅ∞
=ÔQ·~åÅÖ’ x~°‚Ü«∂`«‡HõOQÍ Ñ¨xKÕã≤Ok.
=Åã¨"å^ŒO |ÅÇ‘Ï#Ѩ_»∞`«∞#fl Ѩiã≤÷`«∞ÅÖ’x ÃÑ@∞ì|_ç^•s Jaè=$kú, JѨÊ\˜H˜
|ÅOQÍ =Ù#fl =Åã¨"å^Œ „ѨÉèí∞`åfikèHÍ~°O, „ѨѨOK« "åºÑÎ̈ =∂O^ŒºO -Jhfl HÍi‡Hõ=~°æO
ÉèÏ~åefl ÃÑOKå~Ú. ^•~°∞}"≥∞#ÿ Ѩx Ѩiã≤`÷ ∞« Å∞ (1928-29, 1934 `«~∞° "å`«) =∂\˜=∂\˜H˜
KÕѨ@ì|_ç# "Õ`«<åÖ’¡ HÀ`«Å∞ ÖËPѶπÅ∞ „Hõ=∞|nÌHõ~°} K«~°ºÅ`À =∞iO`« ^•~°∞}O
KÕÜ«∞|_®¤~Ú. HÍi‡Hõ JâßOu 1928-29Ö’ qѨs`«OQÍ ÃÑiyáÈ~ÚOk. (1928Ö’
5,06,851 =∞Ok HÍi‡‰õΩÅ „Ѩ"∞Õ Ü«∞O QÆÅ 208 ã¨"∞≥ ‡Å∞ ÖÏH“@∞¡, #+ì̈áÈ~Ú# Ѩxk<åÅ∞
31,647,404) J}z"Õ`« (1929-33 g∞~°\ò ‰õΩ„@ˆHã¨∞ qKå~°}) peHõÅ`À JâßOu
`«QÆ∞æ^ŒÅ, 1930 ^Œâß|ÌO =∞^茺HÍÅOÖ’ =∞~°ÖÏ Ñ¨ÙOAH˘#fl JâßOu (647801 =∞Ok
HÍi‡‰õΩÅ *’HõºO QÆÅ 379 ã¨"≥∞‡Å∞ ÖÏH“@∞¡). 1919 -22 HÍÅOÖ’ ÖÏQÍ<Õ ~ÚѨC_»∞
‰õÄ_® „âßq∞Hõ ã¨=∞~°jÅ`«, *ÏfÜ«∞"å^Œ "≥Å∞¡= - Ô~O_»∞ ZѨC_»∂ ‰õÄ_® HõÅã≤Hõ@∞ìQÍ
ѨxKÕÜ«∞ÖË^Œ∞.
222
 „a@<£`À#∞, ÃÑ@∞ì|_ç^•s „ѨÑO¨ K«O`À#∞ ã¨O|O^è•Å∞ |ÅÇ‘Ï#Ѩ__» O» XHõ"∞Õ ~°‰Ωõ
^ÕjÜ«∞ áêi„âßq∞Hõ Jaè=$kúH˜ ^•ifã≤Ok. HÍx „f="≥∞ÿ# =º=™êÜ«∞ =∂O^ŒºO ^Õâßxfl
„‰õΩOQÆnã≤Ok. 1930ÅÖ’ `«Åã¨i *ÏfÜ«∂^•Ü«∞O Ѩ_çáÈ~ÚOk.1920Å #∞O_ç [<åÉèÏ
ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ Ѩiã≤u÷ x f„=`«~O° KÕãO≤ k. 1920 -21 HÍÅOÖ’ 284 #∞O_ç 306 q∞eÜ«∞#¡‰Ωõ
- JO>Ë 20 q∞eÜ«∞#¡ HõO>ˇ H˘OK≥O Z‰õΩ¯=QÍ ÃÑiyOk. HÍx 1931-41 HÍÅOÖ’
338 #∞O_ç 389 q∞eÜ«∞#¡‰õΩ - JO>Ë J^Õ HÍÅ =º=kèÖ’ 50 q∞eÜ«∞#∞¡ ÃÑiyOk.
Pi÷ H õ 㨠Π| ú ` « ¿Ñ^Œ i Hõ O =Å㨠á êÅ# z=i HÍÅOÖ’ „Ѩ ^ è • <åOâßÅ∞QÍ
=ÙO_çáÈÜ«∂~Ú. 1916 -17Ö’ `«Åã¨i *ÏfÜ«∂^•Ü«∞O ~°∞ 60.4Å∞, 1946-47Ö’
`«Åã¨i *ÏfÜ«∂^•Ü«∞O ~°∞.60.7Å∞.
1928-29 Ãã·=∞<£ Hõq∞+¨<£ |Ç≤Ï+¨¯~°} -HÍi‡Hõ "≥Å∞¡=
Ãã·=∞<£ Hõq∞+¨<£ - <≥„Ǩ˙ iáÈ~°∞ì
JO^Œ~°∂ `≥Å¡"åˆ~ ã¨Éèí∞ºÅ∞QÍ QÆÅ Ãã·=∞<£ Hõq∞+¨<£ (1927 #=O|~°∞ 8) „ѨHõ@#
ÉèÏ~°`« ~å[H©Ü«∂ÅÃÑ· Ô~O_»∞ ~°HÍŠѨ~°ã¨Ê~° q~°∞^Œú „ѨÉèÏ=O K«∂Ñ≤Ok. ÉÏǨ@"≥∞ÿ#
J==∂#O`À (PK«~°}©Ü«∞ ~å[H©Ü«∞ K«„\Ïxfl P"≥∂kOK«ÖËx Jã¨=∞~°∞÷Å∞ ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞
Jx |~°¯<£ÃÇÏ_£ ZuÎá⁄_»∞=Ù `À_»∞HÍQÍ) 㨄Ѷ¨ÓÖÏO\˜ L^•~°"å^Œ ~å[H©Ü«∞ <åÜ«∞‰õΩÅ∞
l<åfl P^èŒfi~°ºOÖ’ =Úã≤¡O <åÜ«∞‰õΩÅ∞ Jkèx"Õâ◊ „ѨuѨuÎ ~å*ϺOQÍxfl ~°∂á⁄OkOKÕO^Œ∞‰õΩ
HÍO„ÔQãπ`À KÕ`«∞Å∞ Hõeáê~°∞. J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ Ãã·=∞<£ |Ç≤Ï+¨¯~°} L^Œº=∞O ã¨OѨÓ~°‚
ã¨fi~å[º"Õ∞ QÍHõ ™È+¨eã¨∞ì kâ◊Ö’ ѨÅ∞ ~°HÍÅ ™ê=∂lHõ Pi÷Hõ =∂~°∞ÊÅ#∞ _ç=∂O_»∞ KÕ¿ã
Ü«Ú= â◊‰õΩÎÅ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ‰õΩ „¿Ñ~°}xzÛOk.
Jxfl ~å[H©Ü«∞ „QÆ∂ѨÙÅ∞ (=∞„^•ã¨∞Ö’ [ã≤ìãπáêsì, ѨO*Ï|∞ Ü«¸xÜ«∞xã¨∞ìÅ∞
q∞#Ǩ  ~ÚOz) Ãã· = ∞<£ Hõ q ∞+¨ < £ x |Ç≤ Ï +¨ ¯ iOKåÅx x~° ‚ ~ ÚOz ~å*ϺOQÍxfl
~°∂á⁄OkOKÕO^Œ∞‰õΩ JdÅѨHõΔ ã¨^Œã¨∞ûH˜ ã¨#fl^Œú=∞Ü«∂º~°∞. JѨÊ\˜ˆH 1927 =∂iÛÖ’ _èçb¡
ã¨^Œã¨∞ûÖ’ l<åfl ~år ã¨∂„`«O`À =ÚO^Œ∞‰õΩ ~å"åÅx =Úã≤¡O <åÜ«∞‰õΩefl XÑ≤ÊOKå_»∞.
1906 #∞O_ç =Úã≤¡O HÍ~°º„Hõ=∂Å „Ѩ^è•# ÅHõΔ º"≥∞ÿ# „Ѩ`ÕºHõ xÜ≥∂[Hõ =~åæÅ _ç=∂O_»∞x
=Úã≤¡ObQÆ∞ =^Œ∞Å∞H˘O@∞Ok. "≥∞ÿ<åi\©Å‰õΩ i[~°∞fi_»∞ ã‘‘@¡`À L=∞‡_ç xÜ≥∂[Hõ=~åæefl
P"≥∂kOzOk. ÃãO„@Öò JÃãOc¡Ö’ =Úã≤¡OʼnõΩ =¸_»==O`«∞ „áêux^茺O HõeÊOK«|_®e.
ѨO*Ï|∞, ɡOQÍÅ∞ ~ÚOHÍ =¸_»∞ "≥∞*Ïi\© „áêq#∞ûÅÖ’ (ã≤O^èŒ∞,ɡÅ∂z™êÎ<£, "åÜ«Ú=º
ã¨iǨÏ^Œ∞Ì ~åRO) [<åÉèÏ ^•=∂ëêx |\˜ì „áêux^茺O HõeÊOK«|_®e. D „Ѩuáê^Œ#
1927 _çÃãO|~°∞ =Úã≤O¡ bQÆ∞ ã¨^㌠∞¨ ûÖ’ KÕÜ∞« |_çOk. =∞ǨÏ=∞‡^£ +¨Ñ≤¶ P^èfiŒ ~°ºOÖ’ peáÈ~Ú
ÖÏǨϟ~°∞Ö’ ã¨^Œã¨∞û [~°∞ѨÙH˘#fl =Úã≤¡ObQÆ∞ „Ѩ`ÕºHõ xÜ≥∂[Hõ =~åæefl =^Œ∞Å∞H˘#
x~åHõiOKåe. Hõq∞+¨<£H˜ ã¨Ç¨ÏHõiOKåÅx x~°‚~ÚOzOk.
223
 1927 "Õ∞ Ö’ ZSã≤ã≤ JÖψQ 1927 _çÃãO|~°∞ =∞„^•ã¨∞ HÍO„ÔQãπ ã¨^Œã¨∞û l<åfl
„Ѩuáê^Œ#x P"≥∂kOz#ѨÊ\˜H,˜ ѨO*Ï|∞, =∞Ǩ~åRÖ’ Ç≤ÏO^Œ∂ =∞`«"å^Œ XuÎ_`ç À HÍO„ÔQãπ
"≥#∞Hõ_»∞QÆ∞ "Õã≤Ok. 1928 Ѷ≤„|=iÖ’ _èçb¡Ö’, "Õ∞Ö’ ÉÁOÉÏ~ÚÖ’ [iy# JdŠѨHõΔ
ã¨^Œã¨∞ûÅ∞ z=iH˜ PQÆ+¨μìÖ’ ÅHÀfl=^ŒÌ <≥„Ǩ˙ iáÈ~°∞ì ("≥∂fÖÏÖò <≥„Ǩ˙, `Õ*ò|ǨÏ^Œ∂Ì~ü
㨄ѨÓÅKÕ ~°∂á⁄OkOK«|_çOk). `«∞k~°∂Ѩq∞KåÛ~Ú. =∞`«Ñ¨~°"≥∞ÿ# „áêux^茺 ã¨=∞㨺ÅÃÑ·
K«~°ÛÅ∞ [iáê~Ú. "å^Œ∞ÖÏ_»∞H˘<åfl~Ú. ~ÚˆH.ã≤.ˆHů~ü P^èŒfi~°ºOÖ’ Ç≤ÏO^Œ∂ =∞Ǩã¨Éèí
[|Å∂Ê~ü ã¨^㌠∞¨ û (1928 U„Ñ≤Öò) Ç≤ÏO^Œ∂ ÜÕ∞`«~∞° Å =∞`«=∂iÊ_ç KÕ~ÚOKåÅx HõÜ∂« ºxH˜
HÍÅ∞ ^Œ∞"Õfi f~å‡<åefl P"≥∂kOzOk. H˘`«Î =Úã≤O¡ "≥∞*Ïi\© ~å„ëêìÅ U~åÊ@∞x, ѨO*Ï|∞,
ɡOQÍÅ∞Ö’ "≥∞*Ïi\©Å‰õΩ ã‘@∞¡ i[ˆ~fi+¨<x£ Ç≤ÏO^Œ∂ =∞`«"å^Œ∞Å∞ f„=OQÍ =ºuˆ~H˜OKå~°∞.
1930 -31Ö’ ~“O_»∞>Ë|∞Å∞ ã¨^Œã¨∞ûH˜ #=¸<åQÍ =ÙO_Õ UHõ̂HO„^ŒHõ x~å‡}Ïxfl (uni-
tary structure) _ç=∂O_»∞ KÕâß~°∞. <≥„Ǩ˙ iáÈ~°∞ì Ç≤ÏO^Œ∂ =∞Ǩã¨ÉèíH˜ KåÖÏ ~å~ÚfÅ∞
„ѨH\õ O˜ zOk. L=∞‡_ç xÜ≥∂[Hõ=~åæÅ∞ JO`«\Ï =ÙO_»QÍ i[~°∞fi_»∞ ã‘@∞¡ =Úã≤O¡ "≥∞<ÿ åi\©
„áêq#∞ûňH (ѨO*Ï|∞ ɡOQÍÅ∞ʼnõΩ HÍ^Œ∞) =iΙêÎÜ«∞x K≥Ñ≤ÊOk.
ÉèÏ~°`«^Õâ◊O Jkèx"Õâ◊ „ѨuѨuÎ ™êkèOz# `«~°∞"å`« ã≤O^èŒ∞ ÉÁOÉÏ~Ú #∞O_ç
q_»Q˘@ì|_ç „Ñ¨`ÕºHõ „áêq#∞ûQÍ KÕÜ«∞|_»∞`«∞O^Œ#flk. JѨC_»∞ ‰õÄ_® JHõ¯_» =Ù#fl Ç≤ÏO^Œ∂
"≥∞ÿ<åi\©Å‰õΩ „Ѩ`ÕºHõ „áê^è•#º`«Å∞ HõeÊOK«|_»`åÜ«∞#flk. âıëêkèHÍ~åÅ∞ ˆHO„^ŒO =^ŒÌ
=ÙOK«∞`«∂ ~å[H©Ü«∞ x~å‡}O UHõ̂HO„^ŒHõOQÍ =ÙO@∞O^Œ#flk. L=∞‡_ç xÜ≥∂[Hõ=~åæÅ
ã¨=∞㨺ÃÑ· ѨO*Ï|∞ +¨Ñ¶‘ Ѷ¨[`ü Ǩï¿ãû<£ „QÆ∂ѨÙ`À qÉèËkOz# l<åfl, 1927 "åQÍÌ<åÅ
#∞O_ç "≥#H˜¯ "≥àϧ~°∞. HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩefl xOkOK«QÆÅ l<åfl, 1928 _çÃãO|~ü z=~°Ö’
HõÅHõ`åÎ JdŠѨHõΔ ã¨^Œã¨∞ûÖ’ SHõº`« H˘~°‰õΩ qѶ¨Å „Ѩܫ∞`«flO KÕâß_»∞. ã≤O^èŒ∞ `«HõΔ}
U~åÊ@∞, ~å„ëêìʼnõΩ âıëêkèHÍ~åÅ∞, ÃãO„@Öò JÃãOc¡Ö’ =Úã≤¡OʼnõΩ =¸_»==O`«∞ ã‘@∞¡,
=Ü≥∂[# F@∞ ǨωõΩ¯ HõeÊOѨ|_Õ =~°‰õΩ Ñ¨O*Ï|∞ ã≤O^èŒ∞ÅÖ’ ã‘@¡ i[ˆ~fi+¨<£ =ÙO_®Åx
"åkOz ''=∞#O^Œ~°O D ^Õâ◊O a_»¤ÅO. =∞#O Hõeã≤ „|`«HÍe... ##∞fl #=∞‡O_ç.
Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞, =Úã≤¡OÅ∞ ã¨"≥∞ÿHõºOQÍ =ÙO_»HõáÈ`Õ ÉèÏ~°`«^Õâ◊O Jaè=$kèú K≥O^Œ^Œ∞....—— (L=∂
H“~ü, =Úã≤¡OÅ∞ =∞iÜ«Ú ÉèÏ~°`« *ÏfÜ«∞"å^ŒO, _èçb¡ 1977 ¿Ñr 45) Jx K≥Ñ≤Ê SHõº`«
H˘~°‰õΩ ÉèÏ"À„^ÕHõѨÓi`«"≥∞ÿ# q[˝Ñ≤Î KÕã≤ =ÚyOKå_»∞. ~år H˘~°‰õΩ KÕã≤# JÖÏO\˜
q*˝Ñ¨ÙÎÅxflO\˜x =∞Ǩã¨Éèí <åÜ«∞‰õΩ_»∞ ZO.P~ü. [Ü«∞Hõ~ü „`Àã≤ѨÙKåÛ_»∞. Ѷ¨e`«OQÍ l<åfl
1929 =∂iÛÖ’ l<åfl +¨Ñ¶‘ „QÆ∂ѨÙÖ’ KÕi '14 JOâßefl— „Ѩ™êÎqOKå_»∞. g\˜Ö’ H˘`«Î
„áêq#∞ûÅ _ç=∂O_£, Hˆ O„^ŒOÖ’ =¸_»==O`«∞ ã‘@∞¡, „áêq#∞ûÅ ã¨fiÜ«∞O „ѨuѨu`Î À ã¨=∂Yº,
~Ú`«~° JOâßÅ∞ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ P"≥∂^ŒO á⁄O^Õ=~°‰õΩ „Ѩ`ÕºHõ xÜ≥∂[Hõ =~åæÅ H˘#™êyOѨÙ
=Ù<åfl~Ú.
[Ü«∞Hõ~ü "≥·Yix JdŠѨHõΔ ã¨^Œã¨∞û P"≥∂kOK«_»O`À ^•~°∞Å∞ "Õ~°Ü«∂ºÜ«∞x
`«~°∞"å`« l<åfl ¿Ñ~˘¯<åfl_»∞. WHõ¯_» H˘O`« Juâ◊Ü≥∂HÎ̃ =ÙO_»=K«∞Û. 1927 „Ѩuáê^Œ#
„áêuѨkHõÃÑ· ~å[H©Ü«∞ <åÜ«∞‰õΩÅ P"≥∂^ŒO =∞`« Ѷ¨∞~°¬}Å Ü≥ÚHõ¯ Ö’`≥·# ™ê=∂lHõ Pi÷Hõ
224
Ãã·^•úOuHõ =¸ÖÏefl ã¨Ê $tOz =ÙO_»HõáÈ=K«∞Û. JÖψQ S^Œ∞ =Úã≤¡O „áêO`åÅÖ’ „Ѩ`ÕºHõ
xÜ≥∂[Hõ=~åæÅ U~åÊ@∞‰õΩ P"≥∂^ŒO ‰õÄ_® „Ѩ`ÕºHõ =Úã≤¡O ~å[H©Ü«∞ QÆ∞iÎOѨ٠ÉèÏ=#x
`˘ÅyOz =ÙO_Õk HÍ^Œ∞. Hõhã¨O |ÅÇ‘Ï#Ѩ~z° =ÙO_Õk HÍ^Œ∞ HÍx 1928 <å\˜ "Õ~∞° ‰õΩOѨ@∞¡
Ô~O_»∞ ã¨O=`«û~åÅ `«~°∞"å`« KÕѨ@ì|_ç# âßã¨<ÀÅ¡OѶ¨∞#‰õΩ J`«ºkèHõ =Úã≤¡O <åÜ«∞‰õΩÅ∞
^Œ∂~°OQÍ =ÙO_»\ÏxH˜, H˘xfl KÀ@¡ â◊„`«∞`«fi "≥·Yi KÕѨ@ì_®xH˜ HÍ~°}ÏÅÜ«∂º~Ú. Ç≤ÏO^Œ∂
=∞`«"å^ŒO ™ê„=∂[º =ºuˆ~Hõ *ÏfÜ«∞"å^Œ „ѨÜ≥∂[<åefl KåÖÏ H©ÅHõ"≥∞ÿ# ã¨=∞Ü«∞OÖ’
QÆ}hÜ«∞OQÍ |ÅÇ‘Ï#Ѩ~°zOk. Ç≤ÏO^Œ∂ =∞`«"å^ŒO JÖÏ KÕÜ«∞_»O J^Õ "≥Ú^Œ\ ˜™êi
HÍ^Œ∞, z=i ™êi HÍ^Œ∞.
=∞`« „áêux^茺 ã¨=∞㨺x Ѩi+¨¯iOK«_»OÖ’ "≥·Ñ¶¨ÖϺxfl JÖÏ =ÙOz`Õ <≥„Ǩ˙
iáÈ~°∞ì – ˆHO„^Œ ~åR JOâßÅ *Ïa`åÅ∞, „áê^äŒq∞Hõ ǨωõΩ¯Å∞ =ÔQ·~åÅ`À ~å*ϺOQÆ K«„@
~°∂ѨHõÅÊ#‰õΩ [iy# "≥Ú^Œ\ ˜ ÉèÏ~°fÜ«∞ „Ѩܫ∞`«flOQÍ HõÅHÍÅO QÆ∞~°∞ÎOK«∞HÀ^ŒyOk. JdÅ
ѨHΔõ ã¨^㌠∞¨ ûÖÏO\˜ q∞`«"å^Œ ã¨Oã¨÷ ã¨fiÉèÏ"åxH˜ J#∞QÆ∞}OQÍ J`«ºO`« „Ѩ=ÚY∞_»∞QÍ =ÚO^Œ∞‰õΩ
=ã¨∞Î#fl "≥∂fÖÏÖò ‰õΩ=∂~°∞_ç`À áê@∞, J`«∞º`åûǨÏO`À L"≥fi`«∞ÎQÍ ÖËã¨∞Î#fl Ü«Ú=`«‰õΩ
PâßÉèíOQÆO Hõeyã¨∂Î iáÈ~°∞ì ˆHO„^ŒOÖ’, „áêq#∞ûÅÖ’ ÉÏ^茺`åÜ«Ú`« „ѨÉèí∞`åfixfl _ç=∂O_£
KÕã¨∂Î<Õ Jkèx"Õâ◊ „ѨuѨuÎx HÀiOk QÍx ã¨OѨÓ~°‚ ã¨fi~å*Ϻxfl HÍ^Œ∞. HÍx 1947 =~°‰õΩ
„a\˜+"π å~°∞ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ H˘~°‰Ωõ ~°∂á⁄OkOz# U ~å*ϺOQÆOÖ’#∂ ZѨC_»∂ JOwHõiOK«x
„ã‘ΠѨÙ~°∞+¨μÅ F\˜OQ∑ ǨωõΩ¯ H˘~°‰õΩ iáÈ~°∞ì _ç=∂O_£ KÕã≤Ok. 'ÉèÏ~°`« *ÏfÜ«∞"å^Œ∞Å∞
‰õΩb# ~å[H©Ü∞« "Õ`ÅΫ ∞, HÍx „a\˜+π áêʼnõΩÅ∞ ™ê^è•~°} „Ѩ[Å „ѨÜ∂≥ [<åefl Ѩi~°HOΔ˜ K«_®xH˜
HÀ~°∞"å~°∞— – Jx „a\˜+π áêʼnõΩÅ∞ ѨÅ∞=∂~°∞¡ KÕã#≤ "åºMϺ#O D ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ QÆ=∞<å~°›O.
~å*ϺOQÆ ~°∂ѨHÅõ Ê# ã¨ÇϨ [OQÍ<Õ ã¨fi^Õj ã¨O™ê÷<åÅ Éèqí +¨º`«∞Î ã¨=∞㨺x =ÚO^Œ∞‰õΩ
`≥zÛOk. D ã¨=∞㨺x HÍO„ÔQãπ KåÖÏ HÍÅO #∞O_ç ^•@"Õã¨∂Î =zÛOk. q∞O\’, P
`«~°∞"åu „a\˜+π áêʼnõΩÅ∞ ã¨fi^Õj ~åAÅ`À ¿ãflÇ¨Ï ã¨O|O^è•efl *ÏfÜ«∞ "å^Œ∞ʼnõΩ
=ºuˆ~HõOQÍ |∞~°∞AÅ∞QÍ Ñ¨\ ˜+ì̈Ѩ~°K«∞H˘# Ü«∞uflOKå~°∞. =∞øO\òѶ¨~ü¤ ã¨O㨯~°}Å∞ aHõh~ü
áê\˜Ü∂« ÖÏ ÖÏO\˜ =∞^躌 `«~Ç° ¨ ã¨fi^Õj ã¨O™ê÷<åÅ∞ #∂º_èbç `¡ À ã¨O„ѨkOѨÙÅ∞ [i¿ÑO^Œ∞‰õΩ
'Hõ#ûÖË\ì "˜ £ KèåO|~ü PѶπ „Ñ≤<û≥ ãπ— J<Õ "ÕkHõ#∞ (1921 Ѷ„≤ |=i) „áê~°OaèOKå~Ú. ã¨fi`«O„`«OQÍ
#∂º_èçb¡`À ã¨O„ѨkOѨÙÅ∞ [~°Ñ¨_»O ™ê÷~ÚQÍ =ÙO@∞O^Œ#∞H˘#fl ÃÑ^ŒÌ ã¨O™ê÷<åÅ∞
(ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£, "≥∞ÿã¨∂~°∞, u~°∞"å#∂¯~°∞, |~À_®Å∞) nxH˜ ^Œ∂~°OQÍ =Ù<åfl~Ú. 1922Ö’
ã¨Ç¨Ü«∞ x~åHõ~°}À^Œº=∞O =Ú=∞‡~°OQÍ ™êQÆ∞`«∞Ok. JdÅ ÉèÏ~°`« ™ê÷~ÚÖ’ ~å[H©Ü«∞
=º=ã¨÷ „Ѩ*Ï™êfi=∞º kâ◊QÍ Ñ¨i=~°Î# K≥O^Œ∞`«∞#fl ã¨∂K«#Å∞ HõxÊã¨∞Î<åfl~Ú. ã¨fi^Õj
ã¨O™ê÷<ånèâ◊√Å∞ HõÅ=~°Ñ¨_®¤~°∞. S~å¡O_»∞Ö’ q^èÕÜ«ÚʼnõΩ Ñ¨\ ì̃# ^Œ∞~°æu `«=∞‰õΩ Ñ¨@ì‰õΩO_®
x"åiOK«∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ H˘xfl ǨωõΩ¯Å∞ `«yæOK«∞HÀ=Åã≤OkQÍ ™ê~°fiÉè∫=∂kèHÍ~åxfl `«=∞
"ÕkHõÜ≥ÿ∞# KèåO|~ü PѶπ „>ˇ<≥ûãπ ^•fi~å JiúOKå~°∞. HÍx 1920 ^Œâß|ÌO =∞^茺HÍÖÏxH˜
HÍO„ÔQãπ |ÅÇ‘Ï#Ѩ_»@O`À „a\˜+π"åiH˜ ã¨fi^Õj ~åAefl ã¨=∂^è•#Ѩ~°K«=Åã≤# J=ã¨~°O
JO`«QÍ HõxÊOK«Ö^Ë ∞Œ . ÉË~å~üx ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^£H˜ uiy ~ÚÑ≤ÊOKÕ ã¨=∞㨺ÃÑ· ã¨fi`«O„`« „\˜|∞º#Öò
225
xÜ«∞q∞OKåÅx #"å|∞ KÕã≤# _ç=∂O_£x 1926Ö’ u~°ã¨¯iOK«_»O`À s_çOQ∑ ã¨fi^Õj
~åAʼnõΩ XHõ q^èŒ"≥∞ÿ# ÃÇÏK«ÛiHõ *Ïs KÕã≤#@¡~ÚOk. ™ê~°fiÉè∫=∂kèHÍ~°O X_»O|_çHõÅÃÑ·
P^è•~°Ñ¨_çOk HÍ^Œx "å\˜H˜ Jf`«OQÍ =ÙO@∞O^Œx s_çOQ∑ "åkOKå_»∞. ^Õâ◊ Éèí„^Œ`«x
HÍáê_»=Åã≤# ÉÏ^躌 `« „a\˜+"π åiÃÑ· =ÙOk QÆ#∞Hõ ã¨fi^Õj ~åAÅ PO`«~O° yHõ =º=Ǩ~åÅÖ’
*’HõºO KÕã∞¨ H˘<Õ Ç¨Ï‰õΩ¯ "åi‰õΩO@∞O^Œx K≥áêÊ_»∞. 1927–28Ö’ *ÏfÜ«∞"å^Œ ѨÙ#~°∞^Œ~ú }° `À
„a\˜+π "åiH˜ ™ê~°fiÉè∫=∂kèHÍ~°O Ü≥ÚHõ¯ Ѩiq∞`«∞ÅÃÑ· ã¨fi^Õj ~åAÅ _ç=∂O_»#¡ ∞ ѨijeOz
"åix ã¨=∂^è•#Ѩ~°K«=Åã≤ =zÛOk. <≥„Ǩ˙ iáÈ~°∞ì ã¨fi^Õj ã¨O™ê÷<åÅÖ’ `«HõΔ} JO`«~°æ`«
=∂~°∞ÊÅ H˘~°‰õΩ ZÖÏO\˜ ã≤á¶ê~°∞ûÅ∞ KÕÜ«∞#ѨÊ\˜H˜ ™ê~°fiÉè∫=∂kèHÍ~åxfl Éèíq+¨º`ü
„Ѩ*Ï™êfiq∞Hõ ˆHO„^•xH˜ =∂~°Û=Åã≤ =ÙO@∞O^Œx K≥Ñ≤ÊOk. JdÅ ÉèÏ~°`« ã¨fi^Õj ã¨O™ê÷<åÅ
"≥Ú^Œ\ ˜ ã¨^㌠∞¨ û (ÉÁOÉÏ~Ú 1927 _çÃãO|~ü) HÍO„ÔQãπ áêsì ™ê#∞Éè∂í uѨ~∞° Öˇ#· <åÜ«∞‰õΩÅ∞
x~°fiÇ≤ÏOz ÉÏ^茺`åÜ«Ú`« „ѨÉèí∞`åfiÅ#∞ ã¨fi^Õj ã¨O™ê÷<åʼnõΩ qãÎ̈iOѨKÕÜ«∂Åx _ç=∂O_£
KÕâß~°∞. ™ê~°fiÉè∫=∂kèHÍ~° ã¨=∞㨺x J^茺ܫ∞#O KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ Wifi<£ J^Õ <≥ÅÖ’ Ǩ~ü HÀ~üì
|@¡~ü (Ü«ÚÑ≤Ö’ `åÅ∂HÍ^•~°¡ J#∞‰õÄÅ q^è•<åÅ`À „Ѩã≤^Œ∞ú_»∞) J^茺HõΔ`«# Hõq∞\©x
xÜ«∞q∞OKå_»∞. |@¡~ü iáÈ~°∞ì (1929 =∂iÛ) ™ê~°fiÉè∫=∂kèHÍ~°O ™ê~°fiÉè∫=∂kèHÍ~°OQÍ<Õ
=ÙO_®Åx ѨÙ#~°∞^•…\ ˜OzOk. Jk Éèíq+¨º`üÖ’ Jkèx"Õâ◊ „ѨuѨuÎ QÆÅ ã¨fiÜ«∞O ѨiáêÅ<å
ˆHO„^•xH˜ |kb KÕÜ«∞|_Õk HÍ^Œ∞. ™ê~°fiÉè∫=∂kèHÍ~°O "≥·„™ê~ÚH˜ =ÙO@∞Ok QÍx QÆ=~°fl~ü
[#~°ÖòH˜ HÍ^Œ∞. Wk Éèíq+¨º`üÖ’ HÍO„ÔQãπ PkèѨ`«ºOÖ’ U~°Ê_»#∞#fl ˆHO„^Œ „ѨÉèí∞`«fi Ѩikè
#∞O_ç ã¨fi^Õj ã¨O™ê÷<åÅ#∞ ^Œ∂~°OQÍ =ÙOK«_®xH˜ KÕã≤# ã¨Ê+ì̈"≥∞ÿ# „Ѩܫ∞`«flO.
„ÃÑ·"Õ\ò =ºH˜ÎQÆ`« Pã≤ΠǨωõΩ¯H˜ Qͺ~°O\© HõeÊã¨∂Î =∂Å"åºKÕ „Ѩ"Õâ◊ÃÑ@ì|_ç#
ã¨=~°}‰õΩ 1928 PQÆã¨∞ìÖ’ <≥„Ǩ˙ iáÈ~°∞ì x~å‡`«Å P"≥∂^ŒO ÅaèOK«_»O P x~å‡`«Å
‰õΩb#`«x =ºHõÎO KÕã≤Ok. HõÅHõ`åÎ JdŠѨHõΔ ã¨^Œã¨∞ûÖ’ Ü«ÚÑ≤ H˜™ê<£ ã¨Éèí ã¨Éèí∞º_»∞ ÉÏ|∞
~å=∞K«O„^Œ nxx =ºuˆ~H˜OKå_»∞. ɡOQÍÖò „Ѩux^èŒ∞Å∞ #ˆ~+π ¿ã<£ QÆ∞áêÎ, *ˇ.Z<£. ɡ#s˚Å∞
ɡOQÍÖò #∂`«# „ѨÉèí∞`«fiO x~°fiiÎOKÕ "≥Ú^Œ\ ˜ ÉÏ^茺`«Å`À âßâ◊fi`« Ѩiëê¯~åxfl (Perma-
nent Settlement) ~°^Œ∞Ì KÕÜ«∞_»O XHõ\ ˜QÍ =ÙO_®Åx _ç=∂O_£ KÕâß~°∞. HÍx =∂Å"åº
`«# Ѩxx ã¨∞ÅÉèíOQÍ ™êkèOK«∞‰õΩ<åfl_»∞ (WO_çÜ«∞<£ Ü«∂#∞º=Öò il+ì̈~ü 1928) Ãã·=∞<£
~åHõ Ѩ@¡ ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ ã¨ÊO^Œ# ˆH=ÅO ~å*ϺOQÆ K«~°ÛʼnõΩ Ñ¨iq∞`«O HÍÖË^Œ∞. Hõq∞+¨<£
Ѩ~°º@# ã¨O^Œ~°ƒùOQÍ 'Ãã·=∞<£ "≥#H˜¯ "≥o§áÈ— „Ѩ^Œ~°≈#Å∞, #Å¡*ˇO_®Å x~°ã¨#Å∞ ǨÏ~åÎà◊√§
#QÆ ~ åÅ#∞ TÑ≤ " Õ â ß~Ú. „a\˜ + π =㨠∞ Î = ÙÅ |Ç≤ Ï +¨ ¯ ~° } L^Œ º =∞O 1928Ö’
ѨÙ#~°∞^ŒúiOK«|_çOk. Ãã·=∞<£ =ºuˆ~Hõ „ѨKå~°OÖ’ Ѷ≤„|=i 3 ^Õâ◊"åºÑÎ̈ ǨÏ~åÎàò, Ãã·=∞<£
~åQÍ<Õ Ñ¶≤„|=i 19# HõÅHõ`åÎÖ’ ÃÑ^ŒÌ Z`«∞Î# „Ѩ*Ï „Ѩ^Œ~°≈#Å∞, =∂iÛ 1# „a\˜+π
=ã¨∞Î=ÙÅ |Ç≤Ï+¨¯~°}‰õΩ Ñ≤Å∞ѨÙxzÛ HõÅHõ`åÎÖ’x 32 "å~°∞¤ÅÖ’ ã¨=∂"ÕâßÅ x~°fiǨÏ},
JHÀì|~ü 30# ÖÏǨϟ~°∞Ö’ áÈbã¨∞Å`À ÃÑ^ŒÌ Ѷ∞¨ ~°¬} (f„=OQÍ QÍÜ«∞Ѩ~K° |« _»¤ Å[Ѩu~åÜü∞
#=O|~ü 17# =∞~°}˜OKå_»∞) #=O|~ü 28 – 30ÅÖ’ ÃÑ^ŒÌ Z`«∞Î# ÅHÀflÖ’ x~°ã¨#
„Ѩ^Œ~°≈#Å∞, Hõq∞+¨<£H˜ ™êfiQÆ`« ã¨`å¯~åÅÔH· `åÅ∂HÍ^•~°∞ U~åÊ@∞ KÕã≤# ÔH·[~üÉÏQ∑ =^ŒÌ
226
Yb‰õΩ[˚=∞<£ 'Ãã·=∞<£ QÀÉϺH±— x<å^•Å∞ QÆÅ ÉˇÅ∂#∞¡, QÍeѨ\ÏÅ ZQÆ∞~°"Õ`«, [=ǨÏ~üÖÏÖò
<≥„Ǩ˙, QÀqO^Œ =Å¡Éèí ѨO`üʼnõΩ áÈbã¨∞Å ÖÏsî^≥|ƒÅ∞ – H˘xfl =ÚYº"≥∞ÿ# Ѷ¨∞\ÏìÅ∞.
Ü«Ú=[# Ñ„ ^¨ ~Œ ≈° #Å∞
Ѩ@ì}ÏÅÖ’ [iy# „Ѩ^Œ~°≈#Å`À =∞^茺`«~°QÆu q^•º~°∞÷Å∞, Ü«Ú=‰õΩÅ∞ KåÖÏ
Z‰õΩ¯=QÍ áêÖÁæ<åfl~°∞. ã¨OѨÓ~°‚ ã¨fi`«O„`«O ™ê=∂lHõ Pi÷Hõ =∂~°∞Êefl _ç=∂O_£ KÕã¨∂Î
1928, 1929 ã¨O=`«û~åÅÖ’ Ü«Ú=‰õΩÅ∞ qiqQÍ ã¨^Œã¨∞ûÅ∞ x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞.
q^•º=O`«∞ÅÖ’ „Ѩ|e# x~°∞^ÀºQÆO Ü«Ú=[# JâßOuH˜ H˘O`« HÍ~°}"≥∞ÿ =ÙO_»=K«∞Û.
^ŒfiO^Œfi „ѨÉèí∞`«fiOÖ’ q^•º~°OQÍxfl ZxflÔH·# =∞O„u=~åæʼnõΩ =∂~°∞Ê KÕÜ«∞_»O q^•º~°∞÷Å
ã¨OYº ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ‰õΩ ^•ifã≤Ok. (Ãã=· ∞<£ iáÈ~°∞ì „Ñ¨HÍ~°O 1922Ö’ [<åÉèÏÖ’ 5.04%QÍ
=Ù#fl q^•º~°∞÷Å∞ 1927 <å\˜H˜ 6.91%H˜ ÃÑiQÍ~°∞). QÆ`«OÖ’ HõO>ˇ L^ÀºQÍ=HÍâßÅ∞
ã¨fiÅÊOQÍ "≥∞~°∞QÆ∞Ѩ_®¤~Ú. 1929Ö’ 'Ѷ≤H©¯—, a~å¡ PkèѨ`«ºOÖ’ QÆÅ 'KèåO|~ü PѶπ HÍ=∞~üû—
D J™ê^è•~°} Ѷ¨∞@# Ѩ@¡ PO^Àà◊# =ºHõÎO KÕâß~Ú. 1920ÅÖ’ Hõ~å‚@HõH˜ K≥Ok#
Z<£.l. Ǩs¤Hõ~üKÕ „áê~°OaèOѨ|_ç# Ç≤ÏO^Œ∂™êÎ<£ ¿ã"å^Œàò ^•fi~å HÍO„ÔQãπ Ü«Ú=‰õΩÅ#∞
ã¨g∞HõiOK« Ü«∞uflOzOk. 1928, 1929ÅÖ’ [=ǨÏ~üÖÏÖò <≥„Ǩ˙, ã¨∞ÉèÏ+π É’ãπÅ∞
^Õâ◊OÖ’x ѨÅ∞ „áêO`åÅÖ’ Ü«Ú=[# ã¨^Œã¨∞ûÅÖ’ „Ѩã¨OQÍÅ∞ KÕâß~°∞. 'Hõ=¸ºxã¨∞ì
ã¨=∂*ÏxH˜ ã¨fi`«O„`« ™ê^èŒ# „áê^äŒq∞Hõ K«~°º— Jx Ñ≤Å∞ѨÙxzÛ# ™È+¨eã¨∞ì Ü«¸`ü HÍO„ÔQãπ
ã¨^Œã¨∞ûH˜ HõÅHõ`åÎÖ’ 1928 _çÃãO|~üÖ’ <≥„Ǩ˙ J^茺HõΔ`« =Ç≤ÏOKå~°∞. ã¨∞ÉèÏãπ É’ãπ =∞~˘Hõ
Ü«¸`ü HÍO„ÔQãπ ã¨^Œã¨∞ûÖ’ „Ѩã¨Oyã¨∂Î [~°‡h, W@b, ~°ëêº, K≥·<åÅ Ü«Ú=[<À`«û"åÅ#∞
qK«H} Δõ Ï ~°ÇÏ≤ `«OQÍ „ѨâO◊ ã≤ã∂¨ Î ã¨Ê+¨`ì Ö« xË „ѨãO¨ QÆO KÕâß~°∞. Jaè=$kúÖ’H˜ =ã¨∞#Î fl W~°∞=Ù~°∞
<åÜ«∞‰õΩÅ =∞^茺 =ºH˜ÎQÆ`«"≥∞ÿ# áÈ\© Jã¨∂Ü«∞Å HÍ~°}OQÍ ã¨O|O^è•Å∞ JѨÊ\˜ˆH
^≥|ƒu<åfl~Ú.
JO`«‰õΩ XHõ ã¨O=`«û~°O =ÚO^Œ∞ =∞„^•ã¨∞Ö’ [=ǨÏ~üÖÏÖò iѨa¡Hõ<£ HÍO„ÔQãπ
J^躌 ‰õΩΔ _»Ü∂« º_»∞. iѨaH¡ <õ £ HÍO„ÔQãπ ã¨OѨÓ~°‚ ã¨fi~å*Ϻxfl _ç=∂O_£ KÕãO≤ k. ™ê„=∂[º"å^•xH˜
=ºuˆ~HõOQÍ `«=∞`À ã¨`«ûO|O^è•Å H˘~°‰õΩ Ñ≤Å∞ѨÙxzÛOk. JÅ∂¡i ã‘`å~å=∞~åA`À
áê@∞ âßHÀ, "å<≥˚\ ˜ì (J"≥∞iHÍH˜ K≥Ok# W@b HÍi‡Hõ =∞$`«g~°∞Å∞)Å#∞ „Ѩâ◊Oã≤ã¨∂Î
f~å‡<åÅ∞ KÕã≤Ok. QÍOnè Ǩ[~°∞ HÍx =∞„^•ã¨∞ HÍO„ÔQãπ ã¨^Œã¨∞û (1927 _çÃãO|~ü)Ö’
<≥„Ǩ˙ ã¨OѨÓ~°‚ ã¨fi`«O„`«O H˘~°‰õΩ Ç¨Ï_®q_çQÍ f~å‡<åxfl „Ѩ"Õâ◊ÃÑ\ì̃OKå_»∞. „a\˜+π"å~°∞
áêÅ<å ÉÏ^茺`«Å #∞O_ç `«HõΔ}O "≥·^˘ÅQÆ_»OQÍ ã¨fi~å*Ϻxfl ã¨∂„fHõiOz# J#∞|O^èŒ
HÍ¡Aefl „Ѩux^èŒ∞Å∞ u~°ã¨¯iOKå~°∞. x~°fizOK«|_»x ã¨fi~å[ºO HÍO„ÔQãπ ã¨O„Ѩ^•Ü«∞OQÍ
H˘#™êyOk. 'KåÖÏ "ÕQÆOQÍ áÈ`«∞<åfl=x— QÍOnè =∞O^ŒeOKå_»∞. <≥„Ǩ˙ "≥#H˜¯ `«QÍæ_»∞.
——~å[H©Ü«∂ÅÖ’ |Ǩïâß Hõ~°Î=ºâ◊¥~°∞}˜‚ `«Ñ¨CKÕã≤#"å}˜‚ J~Ú#ѨÊ\˜H˜ <Õ#∞ g∞ Ñ≤Å¡"å}˜‚
HÍ^•?—— (<≥„Ǩ˙ QÍOnèH˜ [#=i 23 – QÀáêÖò ¿Ñl 112). <≥„Ǩ˙ iáÈ~°∞ì Jkèx"Õâ◊
„ѨuѨuÎx ZOÑ≤Hõ KÕã≤#ѨC_»∞ ã¨OѨÓ~°‚ ã¨fi~å[ºO ÅHΔͺŠP"≥∂^ŒO H˘~°‰õΩ „ѨKå~°O
227
™êyOKÕO^Œ∞‰õΩ [=ǨÏ~üÖÏÖò ã¨∞ÉèÏ+π É’ãπÅ∞ HÍO„ÔQãπ ֒ѨŠXuÎ_ç ÃÑOKÕ „QÆ∂ѨÙQÍ
'WO_çÃÑO_≥<£û WO_çÜ«∂ bQ∑— ã¨Oã¨÷x #_çáê~°∞. ã¨OѨÓ~°‚ ã¨fi`«O„`åºxfl bQÆ∞H˜ K≥Ok#
Ü«ÚÑ≤ âßY 1929 U„Ñ≤Öò ~ÚÖÏ =i‚OzOk. ''L`«ÊuΠѨOÑ≤}© ™ê^è<Œ åÅÃÑ· ~å[ºO J^Œ∞ѨÙ`À
Jaè=$kú K≥O^Œ_®xH˜ „Ѩu =ºHÎ̃H˜ Jxfl J=HÍâßÅ∞ =ÙO_Õ.... ™È+¨eã¨∞ì „Ñ¨*Ï™êfi=∞º
~å[ºO—— HÍO„ÔQãπÖ’x "å=∞ѨHõΔ"å^Œ∞Å∞ ã≤^•úO`åxfl =Öˇ¡ "Õâß~°∞ QÍx ^•x xiÌ+ì̈"≥∞ÿ#
HÍ~åºK«~°} x~å‡} ~°∂ѨO ~Ú=fi_»OÖ’ qѶ¨Å=∞Ü«∂º~°∞. 1929 EÖˇ·Ö’ <≥„Ǩ˙
'WO_çÃÑO_≥<û£ Ѷ~¨ ü WO_çÜ∂« bQ∑— ѨÓiÎQÍ qѶŨ =∞~ÚO^Œx QÍOnè Z^Œ∞@ JOwHõiOKå_»∞.
''„QÆ∂ѨÙÅ∞ áêsìÅ∞ U~åÊ@∞ KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ =ÙO_»=Åã≤# ~å[H©Ü«∞ <åÜ«∞‰õΩx Jaè~°∞z <å‰õΩ
ÖË^Œ∞—— (ÃãÖˇHõì_£ =~ü¯û IV, 156).
Ç≤ÏO^Œ∂™êÎ<£ i=Å∂º+¨#s Ps‡
=∂@Å`À Jã¨O`«$Ñ≤Î K≥Ok# q^•º=O`«∞Öˇ#· Ѩ@} ì Ü«Ú=‰õΩÅ∞ i=Å∂º+¨#s
>ˇ„~°i[O ^•i Ѩ\Ïì~°∞. ɡOQÍÖòÖ’ ÃÑ^ŒÌÖˇ·# ''J#∞jÅ<£——, ''Ü«ÚQÍO`«~ü—— ^•^•Å∞ FÑ≤Hõ`À
ã¨<åflǨÅ∞ KÕã¨∞HÀ=∞<åfl~°∞. `«HõΔ} K«~°ºefl x~°∞`åûǨÏѨiKå~°∞. "å~°∞ =∂„`«O HÍO„ÔQãπ
=Ú~îå `«QÆ=ÙÅÖ’ x=∞QÆfl=∞Ü«∂º~°∞. É’ãπ q_»∞^ŒÖˇ·# `«~°∞"å`« 1928 #∞O_ç ÃÑ~°∞QÆ∞`«∂
=zÛ# áÈ~å@OÖ’ Ü«ÚQÍO`«~ü É’ãπ‰õΩ =∞^ŒÌ`«∞ WzÛOk. J#∞jÅHõ ¿ã<£ QÆ∞áêÎH˜ =∞^ŒÌ`«∞
WzÛOk. ÃÑ^ŒÌÅ ã¨ÅǨÅ∞ áê\˜OK«‰õΩO_® Ü«Ú=Hõ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ „QÆ∂ѨÙÅ∞ Pq~°ƒùqOKå~Ú.
JÖÏO\˜ XHõ „QÆ∂Ѩ٠1929 _çÃãO|~ü`À "Õ∞K«∞Ü«∂ |*Ï~ü ÉÏO|∞ ˆHã¨∞Ö’ ^èŒfiOã¨O
KÕÜ«∞|_çOk. z@ìQÍOQ∑H˜ K≥Ok# ã¨∂~°º¿ã<£ <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’ |Å"≥∞ÿ# „QÆ∂Ѩ٠<å@H©Ü«∞"≥∞ÿ#
K«~°ºH˜ ã¨<åflǨÅ`À =ÚO^Œ∞‰õΩ ™êyOk. ɡOQÍÖòÖ’ i=Å∂º+¨#s >ˇ„~°iã¨∞ì ™êO„Ѩ^•Ü«∞O
qãÎ̈ $`«"≥∞ÿ# ™ê=∂lHõ ÅHΔͺÅ∂, Ѩ^Œú`«∞ÅÃÑ· ѨÙ#~åÖ’K«#x J_»∞¤H˘#flk. "Õ∞K«∞Ü«∂ |*Ï~°∞
„QÆ∂Ѩ٠„ѨK«∞iOz# Hõ~°Ñ¨„`«O 'ɡOQÍÖò Ü«Ú=`«— ~ÚOHÍ H˘kÌ=∞Ok Ü«Ú=‰õΩÅ g~Àz`«
P`«‡`åºQÍ<Õfl P„â◊~ÚOz Ü«Ú#flk. ''~°HõÎO |eQÀˆ~ WOw¡+¨μ x~°O‰õΩâ◊`åfixH˜ =ºuˆ~HõOQÍ
XO@iQÍ XHõ¯iQÍ xÅ|_»=Åã≤ ~å=@O QÆ~fi° HÍ~°}O—— – ^•xÖ’ ™ê=∂lHõ Pi÷Hõ HÍ~°º„Hõ=∞
ã¨∂K«#ÖË ÖË=Ù.
nxH˜ ѨÓiÎ q~°∞^ŒúOQÍ Ç≤ÏO^Œ∂™êÎHõ<£ ™È+¨eã¨∞ì iѨa¡Hõ<£ Ps‡ <åÜ«∞‰õΩÅÖ’
H˘O^Œ~∞° H˘`«Î PÖ’K«#efl ã‘fiHõiOKå~°∞. Ç≤ÏO^Œ∂™êÎ<£ ™È+¨eã¨∞ì iѨaH¡ ± Ps‡ (ÃÇÏKüZãπP~üZ)
1928 ÃãÃÑìO|~üÖ’ Ѷ≤~Àlëê HÀ@¡ tkèÖÏÅÖ’ [iy# ã¨=∂"Õâ◊OÖ’ ÉèíQÆ`üã≤OQ∑ PÜ«∞#
ѨO*ÏÉò „QÆ∂Ѩ٠ã¨z<£ ã¨<åºÖò ™È^Œ~°∞_»∞ l`ÕO„^Œ<å^ä£ Ü«ÚÑ≤ #∞O_ç J[Üü∞Ѷ¨∞’+π, cǨ~°∞
#∞O_ç Ѷ}¨ O© „^Œ<å^ä£ Ñ¶∞¨ ’+πÅKÕ ™ê÷ÑO≤ K«|_çOk. ÉèQí uÆ ûOQ∑H˜ =∂i¯ûã¨∞ì ™È+¨e[O Ѩ@¡ x|^Œ`ú «
„Hõ=∞OQÍ ÃÑiyOk. ÉèíQÆ`üã≤OQ∑ ¿ÇÏ`«∞"åk. ÃÇÏKü.Zãπ.P~ü.Z. KÕѨ\ ˜ì# K«~°ºÅ∞ :
Å[Ѩu~åÜü∞ÃÑ· [iy# ^•_çH˜ „ѨfHÍ~°OQÍ 1928 _çÃãO|~üÖ’ ÖÏǨϟ~üÖ’ âßO_»~üû
ǨÏ`«º, ÉèíQÆ`üã≤OQ∑, |@∞ˆHâ◊fi~ü^Œ`åÎÅ∞ 1929 U„Ñ≤Öò 8# Öˇl¿ã¡\ ˜"£ JÃãOc¡Ö’ ÉÏO|∞Å∞
"ÕÜ«Ú@, 1929 _çÃãO|~üÖ’ _èçb¡ ã¨g∞ѨOÖ’ Wifi<£ Ô~·Å∞x ¿ÑeÛ "տ㠄Ѩܫ∞`«flO, 1930Ö’
228
ѨO*ÏÉò, Ü«ÚÑ≤ Ѩ@ì}ÏÅÖ’ =~°∞ã¨QÍ [iÑ≤# >ˇ„iiã¨∞ì K«~°ºÅ∞ (XHõ¯ ѨO*ÏÉòÖ’ P
ã¨O=`«û~°OÖ’ 26 Ѷ¨∞@#Å∞ #"≥∂^Œ∞ KÕÜ«∞|_®¤~Ú) HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ ™êO„Ѩ^•Ü«∞Hõ, >ˇ„~°iã¨∞ì
K«~°ºÅ∞QÍ HõxÑ≤OK«=K«∞Û. ÃÇÏKü.Zãπ.P~ü.Z. ^•x ѨÅ∞‰õΩ|_çÖ’ ѨxKÕã≤# |Ç≤Ï~°OQÆ Ü«Ú=
ã¨OѶ¨∞O, <Ò["å<£ ÉèÏ~°`ü ã¨Éèí – KåÖÏ qâßÅ"≥∞ÿ# ^Œ$HõÊ^äŒO QÆÅq. qKå~°}Ö’ ÉèíQÆ`üã≤OQ∑
q=~°} ~ÚzÛ#@∞¡QÍ `«# ^Œ$+≤ìÖ’ 'qѨ¡=O (i=Å∂º+¨<£) JO>Ë ÉÏO|∞ Ñ≤ãì̈Öò ã¨O㨯 $u
HÍ^Œ∞.— q^Õj, ã¨fi^Õj ÃÑ@∞ì|_ç^•s q^è•<åefl x~°∂‡eOz HÍi‡Hõ=~°æO xÜ«∞O`«$`åfixfl
™ê÷Ñ≤OKÕ ã¨=∂[O Ü≥ÚHõ¯ ã¨=¸Å"≥∞ÿ# =∂~°∞Ê ''qѨ¡=O =∂#=`« #∞O_ç q_»n~ÚOz
ǨωõΩ¯. ¿ãfiK«Ûù JO^ŒiÜ≥ÚHõ¯ [#‡ ǨωõΩ¯. „âßq∞‰õΩ_»∞ x["≥∞ÿ# ã¨=∂[ áÈ+¨‰õΩ_»∞. qѨ¡=
|eÑ‘~îåxH˜˜ =∞# Ü«Ú=`« ™œ~°ÉèÏxfl ã¨=∞‰õÄiÛOk. WO`« J^Œ∞ƒù`«"≥∞ÿ# ÅHõΔ ºO H˘~°‰õΩ U
`åºQÆO ‰õÄ_® ÃÑ^ŒÌk HÍ^Œ∞. "Õ∞=Ú `«$Ñ≤ÎQÍ =Ù<åflO. qѨ¡=O ~åHõ H˘~°‰õΩ "Õ∞=Ú xsHΔ̃ã¨∂Î
=ÙO\ÏO. ''WOH˜fiÖÏÉò lO^•ÉÏ^£—— JÃãOc¡ ÉÏO|∞Å∞ „Ѩ^Œ~°≈<å`«‡Hõ"≥∞ÿ#q. ã¨O^Œ~°ƒùO
HÍi‡Hõ =ºuˆ~Hõ =~°ÎHõ q"å^•Å aÅ∞¡. âßO_»~üû ǨÏ`«º ã¨O^Œ~°ƒùOQÍ LitHõΔ H˘~°‰õΩ xsH˜Δã¨∂Î
23 ã¨OIIÅ Ü«Ú=‰õΩ_»∞ =∂i¯û[O „Hõ=∞|^Œú"≥∞ÿ# J^茺ܫ∞<åxfl „áê~°OaèOKå_»∞. =∂#=
Q“~°=O „áêuѨkHõQÍ =∞`« u~°ã¯¨ ~°}x ã¨=∞iúOK«∞‰õΩO@∂ ¿ÇÏ`«∞|^Œ"ú ∞≥ #ÿ `«~¯° O`À <Õ<O≥ ^Œ∞‰õΩ
xsâ◊fi~°"åkx? J<Õ ~°K#« KÕâß~°∞. ÉèQí `Æ ãü O≤ Q∑ ã¨xflÇ≤Ï`« J#∞K«~∞° ÅÖ’ XHõ~Ô #· J[Üü∞Ѷ∞¨ ’+π
`«~°∞"åu HÍÅOÖ’ ÉèÏ~°`« Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì [#~°Öò Ãã„Hõ@s JÜ«∂º~°∞.
ÃÇÏKü.Zãπ.P~ü.Z. <åÜ«∞‰õΩÅ∞, =∞$`«g~°∞Å∞ „Ѩ*Ï^Œ~°} á⁄O^•~°∞. *ˇ·à◊§Ö’
~å[H©Ü∞« Mˇn· Å ã≤u÷ QÆ`∞« Å "≥∞~°∞QÆ∞^ŒÅ H˘~°‰Ωõ x~åǨ~° nHõΔ KÕÑ\¨ ì˜ 64= ~ÀA# =∞~°}O˜ z#
[u<£ ^•ã¨∞ JOu=∞Ü«∂„`« ã¨O^Œ~°ƒùOQÍ Ô~O_»∞ "≥∞ÿà◊§‰õΩ ÃÑ·QÍ „Ѩ^Œ~°≈#QÍ „Ѩ[Å∞ Hõke
x"åà◊√Å∞ JiÊOKå~°∞. ÉèíQÆ`üã≤OQ∑ ѨO*ÏÉòÖ’ L`«Î~° ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ QÆÅ Pâ◊Û~°ºHõ~°"≥∞ÿ#
„Ѩ*Ï^Œ~°}x [=ǨÏ~üÖÏÖò `«# ã‘fiÜ«∞ K«i„`«Ö’ á⁄O^Œ∞ѨiKå~°∞.
'ÉèQí `Æ ãü O≤ Q∑ QÍOnè HõO>Ë Z‰õΩ¯=QÍ „Ѩ*Ï^Œ~}
° á⁄Ok# <åÜ«∞‰õΩ_»∞ – WO>ˇe[<£û
|∂º~À ~°Ç¨Ï㨺 x"ÕkHõ— >ˇ„~°i[O W<£ WO_çÜ«∂ (1917 – 36) ¿Ñ~˘¯#flk.
„âßq∞Hõ "≥Å∞¡= Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ∞.
ÉèíQÆ`üã≤OQ∑ =∂i¯û*ÏxH˜ =∂~°∞Ê K≥O^Œ_»O 1928–29 <å\˜ =ÚYº Ѩi}Ï=∞O.
„âßq∞Hõ „Ѩ*Ï "≥Å∞¡= (Ô~·ÖËfiÖ’, *∫o, E\ò Ѩi„â◊=∞ÅÖ’)`À áê@∞ D HÍÅOÖ’<Õ
Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ∞ QÆ}hÜ«∞OQÍ HÍi‡Hõ ã¨OѶ¨∂ÅÖ’ K˘K«∞ÛH˘xáÈ=_»O [iyOk.
ɡOQÍÖòÖ’x 1927 <å\˜ Y~°Q∑ѨÓ~ü ã¨"≥∞‡Å `«~°∞"å`« QÀ¿Ñ<£ K«„Hõ=iÎ, ^èŒ~°}˜
QÀ™êfiq∞ (W~°∞=Ù~°∂ Hõ=¸ºxã¨∞Åì ∞), H˜~}° qü ∞„`å, t=<å^ä£ Éˇ#s˚Å <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’ eÖ’¡Ü∂«
Ô~·ÖËfi =~ü¯ëêѨÙÅ∞ ã¨∞n~°… f„= áÈ~å@O (1928 [#=i – EÖˇ·) [iyOk. ^•xÖ’x
=ÚMϺOâßÅ∞. ÉÏ=Ú<£ QÍz =^ŒÌ áÈbã¨∞ HÍÅ∞ÊÅ∞ (=∂iÛ 28) HõÅHõ`åÎ áêi„âßq∞Hõ
Ѩiã¨~åÅÖ’ J^Œ∞ƒù`«"≥∞ÿ# HÍi‡Hõ „Ѩ^Œ~°≈#Å∞, Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì P^èŒfi~°ºOÖ’ QÆÅ (=~°¯~üû
229
JO_£ ÃÑ*ˇO\òû áêsì HÍ~°ºHõ~°ÎÅ∞ 1928 <å\˜ HõÅHõ`åÎ HÍ~˘Êˆ~+¨<£ áêH© Ѩx"åi ã¨"≥∞‡,
K≥OQÔ Ö· ’, ÉËiÜ«∂ÅÖ’x E\ò q∞Å∞¡Å ã¨"∞≥ ‡Å HÍÅOÖ’ „ѨÉÏè =O ^•ãπ QÆ∞áêÎÖÏO\˜ ã¨fi`«O„`«
HÍi‡Hõ <åÜ«∞‰õΩÅÖ’#∞ |OH©O =ÚYs˚, ~å^è• ~°=∞} q∞„`åÖÏO\˜ Hõ=¸ºxã¨∞ìŠѨ@¡
™ê#∞Éèí∂u ÃÑOK«∞H˘O@∞#fl HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩÅ`À#∞ Hõeã≤ K«∞~°∞‰õΩQÍ Ñ¨xKÕÜ«Ú@.
ɡOQÍÖòÖ’x áêi„âßq∞Hõ"Õ`«ÎÅ∞ „a\˜+π"å~°∞ ÖËHõ ɡOQÍbÜÕ∞`«~°∞Å∞ J=_»O =Å# ~Ú`«~°
„áêO`åÅÖ’ HõO>Ë *ÏfÜ«∞ <åÜ«∞‰õΩÅ =∞^ŒÌ`«∞ ã¨∞ÅÉèíOQÍ ÅaèOzOk. ɡOQÍÖò HÍO„ÔQãπ
J„QÆ<åÜ«∞‰õΩÅ *’HõºO J~°H˘~°QÍ =ÙOk. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ É∫iÜ«∂ ã¨"≥∞‡ ã¨Ç¨Ü«∞ xkèH˜
q~åàÏÅ HÀã¨O [=ǨÏ~üÖÏÖò <≥„Ǩ˙ ^•fi~å ã¨∞ÉèÏãπ É’ãπx JiúOK«=Åã≤ =zÛOk (<≥„Ǩ˙
ã¨∞ÉèÏãπH˜ 1924 [#=i 24 – ÃãÅÔHì_£ =~ü¯û "åÅ∂ºO 4).
1928 _çÃãO|~üÖ’ HõÅHõ`åÎ HÍi‡Hõ=~°æO `«# ~å[H©Ü«∞ *’Hͺxfl Ѩi}ux
=ºHõÎO KÕ¿ã ÃÑ^ŒÌ „Ѩ^Œ~°≈# x~°fiÇ≤ÏOzOk. =~°¯~üû JO_£ ÃÑ*ˇO\òû áêsì <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’
™êy# "ÕÖÏk =∞Ok HÍi‡‰õΩÅ HÍO„ÔQãπ ã¨^Œã¨∞ûÖ’H˜ „Ѩ"ÕtOKå~°∞. ã¨ÉèÏ „áêOQÆ}Ïxfl
Ô~O_»∞ QÆO@Å áê@∞ P„Hõq∞OKå~°∞. ѨÓ~°‚ ã¨fi~å*Ϻxfl _ç=∂O_£ KÕã¨∂Î f~å‡<åÅ∞ KÕâß~°∞.
ã¨ÉèÏ x~åfiǨωõΩÅ∞ HõÅ`« *ˇO^•~°∞. ã¨∞ÉèÏãπ É’ãπ =ÅO\©~°∞ áÈbã¨∞Å *’Hͺxfl
HÀ~åÅ#∞‰õΩ<åfl~°∞. HÍx `«∞^Œ‰õΩ Ñ¶¨∞~°¬} x"åiOK«|_çOk.
*OÃ+_»∂Ê~ü HÍi‡Hõ L^Œº=∞O Ѩ@¡ É’ãπ KåÖÏ Pã¨HÎ̃x Hõ#|iKå~°∞. ã≤.ZѶπ.
PO„_»∂ãπ q∞`«"å^Œ <åÜ«∞Hõ`«fiO Ѩ@¡ Jã¨O`«$Ñ≤Î K≥Ok# *OÃ+_»∂Ê~ü HÍi‡Hõ ã¨OѶ¨∞O
HÍi‡‰õΩÅ∞ 1928 ã¨O=`«û~°OÖ’ ѨÅ∞=∂~°∞¡ áêHΔ̃Hõ ã¨"≥∞‡Å∞ KÕâß~°∞. D Ѩiã≤÷ux `å`å
=∂}˜H± Ǩg∞ÅÃÑ· ^Õfi+¨O QÆÅ ™ê÷xHõ ÖÏÜ«∞~ü`À áê@∞ É’ãπ ‰õÄ_® LѨÜ≥∂yOK«∞
HÀ"åÅ#∞‰õΩ<åfl_»∞. Ѷ¨e`«OQÍ =zÛ# =Ú~îå â◊`«$`«fiO L^Œº=∞ Ѩ~å[Ü«∂xH˜ ^•ifã≤Ok.
ÉèÏ~°fÜ«∞ Ü«∂[=∂#ºOÖ’ QÆŠѨi„â◊=∞ÅÖ’x HÍi‡Hõ áÈ~å@OÖ’ *ÏfÜ«∞"å^Œ *’HõºO
Ѩiq∞`«∞efl l._ç. a~å¡, ѨÙ~°∞ëÈ`«Î=∞ ^•ãπ ~îå‰õÄ~ü ^•ã¨∞H˜ ~åã≤# ÖËY (1929 EÖˇ· 16).
''É’ãπ Ѩiã≤÷ux ã¨iQÍ LѨÜ≥∂yOK«∞HÀÖË^Œ∞. `å`å S~°<£ ã‘ìÅ∞ =~ü¯ûH˜ ã¨Ç¨Ü«∞
Ѩ_»@OÖ’ É’ãπx qâ◊fiã≤OK«=K«∞Û. =∞#O "åi`À =º=ǨÏiOKÕ@ѨC_»∞ "åi Ãã·HÍÅrx
J^茺ܫ∞#O KÕÜ«∂e. (~îå‰õÄ~ü ^•ãπ ¿ÑѨ~üû ZѶπ.Z<£. 42).
1928 EÖˇÖ· ’ ^ŒH}Δ˜ ÉèÏ~°`« ~Ô Ö· fiË Ö’ HÍi‡‰õΩÅ∞ ã¨"∞≥ ‡ KÕâß~°∞. f„="≥∞#ÿ J}z"Õ`«
K«~°ºÅ`À ã¨"≥∞‡ qzÛù#flO KÕÜ«∞|_çOk. <åÜ«∞‰õΩÅ∞ ã≤OQÍ~ü"ÕÅ∞, =Ú‰õΩO^ŒÖÏÖò ã¨~å¯~üʼnõΩ
*ˇÅ· ∞tHõΔ qkèOK«|_çOk. ã¨=∞~°jÅ HÍi‡‰õΩ_»∞ ÃÑ~°∞=∂à◊√§ nfiáêO`«~"° å㨠tHõÃΔ Ñ· JO_»=∂<£
n=ÙʼnõΩ Ñ¨OѨ|_®¤~°∞. 1928 U„Ñ≤Öò #∞O_ç JHÀì|~üÖ’ [iy# ÉÁOÉÏ~Ú *∫o HÍi‡‰õΩÅ
ã¨"∞≥ ‡ Jxfl\˜HOõ >Ë „ѨMϺ`«"∞≥ #ÿ k. 1920 ^Œâß|ÌÑÙ¨ z=i ã¨OIIÅ #∞O_ç ÖÏOH±Ã+~· ,ü [áê<£Å‰õΩ
=ºuˆ~HõOQÍ ã¨∞OHÍÅ ~°HõΔ} HõeÊOKÕO^Œ∞‰õΩ „ѨÉèí∞`«fi x~åHõ~°} HÍ~°}OQÍ Ñ¨i„â◊=∞ÃÑ·
Ѩ_ç# ÉèÏ~åÅ#∞ *∫o áêi„âßq∞Hõ"Õ`«ÎÅ∞ HÍi‡‰õΩÅÃÑ· <≥>Ëì „Ñ¨Ü«∞`åflÅ∞ KÕã¨∂Î =KåÛ~Ú.
"Õ`«<åÅ HÀ`«Ö’ ‰õÄ_ç# „Hõ=∞|nÌHõ~°}‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ 1928 ã¨"≥∞‡ KÕѨ@ì|_çOk. „H˜Ok
230
™ê÷~Ú HÍi‡‰õΩÅ J^Œ∞Ѩ٠„áêuѨkHõQÍ QÆÅ D Ü«¸xÜ«∞<£ <åÜ«∞‰õΩÖˇ·# Z.Z. PÖËfi,
l.P~ü. HÍ¿ã¡ 1926–27 #∞O_ç *’ˆQH¡ ~õ ,ü q∞~å*òH~õ ,ü _®OˆQÖÏO\˜ ÉÁOÉÏ~Ú Hõ=¸ºxã¨∞Åì `À
ã¨O|O^è•Å∞ ÃÑ@∞ì‰õΩ<åfl~°∞. ã¨OѶ¨∂xfl ZxflÔH·# 42 q∞Å∞¡ Hõq∞\©Å∞ #_çáê~Ú. D ã¨OѶ¨∞O
KÕѨ\ ì̃# 1928 ã¨"≥∞‡ ã¨OѨÓ~°‚O, „ѨâßO`«O. ''HÍi‡‰õΩÅ "≥·Yi Pâ◊Û~åºxfl HõeyOzOk.
q∞Å∞¡ Ü«∞[=∂#∞Å∞ "åi =∞#∞+¨μefl q_»Q˘\ÏìÅx KåÖÏ ™ê~°∞¡ Ü«∞uflOKå~°∞. HÍ=Åã≤#O`«
áÈbã¨∞ ~°HõΔ} HõeÊOz#ѨÊ\˜H˜ XHõ¯~°∞ ‰õÄ_® ѨxÖ’H˜ ~åÖË^Œ∞—— Jx ÉÁOÉÏ~Ú QÆ=~°fl~ü
Ãã„Hõ@s PѶπ ¿ã\ì òH˜ PQÆã∞¨ ì 16# ~åã≤# ~°ÇϨ 㨺 ÖËYÖ’ JOwHõiOKå~°∞. q∞Å∞¡ Ü«∞[=∂#∞Å∞
1927 <å\˜ "Õ`«<åÅ∞ ѨÙ#~°∞^ŒúiOK«_®xH˜ JOwHõiOz# g∞^Œ@<Õ ã¨"≥∞‡ =Úyã≤Ok. ysfl
HÍOQÍ~ü J`«∞º#fl`« ™ê÷~ÚÖ’ =Ù#flѨÙ_»∞ ^•x ã¨Éèíº`«fiO 60000. Z<£.Ü«Ú. *’+≤
<åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’x „Ѩ`º« i÷ ã¨OѶ∞¨ ã¨Éºíè `«fiO 9800. ã¨∞=º=ã≤`÷ "« ∞≥ #ÿ QÍO^èÜ
Õ ∞« JǨÏ=∞‡^•ÉÏ^£
*∫o HÍi‡Hõ ã¨OѶ¨∞ ã¨Éèíº`«fiO 27000 =∂„`«"Õ∞. 1928 ã¨O=`«û~åO`åxH˜ ÉÁOÉÏ~ÚÖ’
„Ѩ`ÕºH˜Oz lSÑ≤ Ô~·ÖËfi HÍi‡‰õΩÅÖ’, P~ÚÖò _çáÈ L^ÀºQÆ∞ÅÖ’ Hõ=¸ºxã¨∞ì ѨÅ∞‰õΩ|_ç
qãÎ̈iã¨∂Î =ÙOk.
D Ѩiã≤÷`«∞efl QÆ=∞xOz HõÅ=~°Ñ¨_ç# ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞Å∞ „ѨÉèí∞`«fiO Z^Œ∞~°∞^•_çH˜
kQÍ~°∞. ÉÁOÉÏ~ÚÖ’ ã¨"≥∞‡ qzÛù#flO KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ Ñ¨~å#∞efl xÜ«∞q∞OKå~°∞. Ѷ¨e`«OQÍ
ÉÁOÉÏ~ÚÖ’ 1929Ö’ ÃÑ^ŒÌ =∞`« Ѷ¨∞~°¬} [iyOk. „ÉÏǨχ}Ë`«~°∞_≥·# =∞O„u ÉèÏ㨯~°~å=Ù
*Ï^Œ"£ kQÆ∞= ‰õΩÖÏʼnõΩ K≥Ok# *∫o HÍi‡‰õΩÅÖ’ „ÉÏǨχ} =ºuˆ~Hõ ÉèÏ"åxfl ~Ô K«ÛQ˘>ËOì ^Œ∞‰õΩ
„Ѩܫ∞uflOKå~°∞. (JѨC_»∞ Hõ=¸ºxã¨∞ì <åÜ«∞‰õΩÅ∞ „Ѩ^è•#OQÍ „ÉÏǨχ}∞Å∞) HÍ¿ã¡x
ÖÁOQÆnã¨∞HÀQÆeQÍ~°∞. „ѨKå~åxH˜ HÍ=Åã≤# "≥Ú`åÎÅ∞ ÉÁOÉÏ~Ú q∞Å∞¡ Ü«∞[=∂#∞Å
ã¨OѶ¨∞O J^茺‰õΔΩ_»∞ Ǩϟg∞ÉÏÉÏ #∞O_ç JO^•Ü«∞x ѨÙHÍ~°∞¡ "åºÑ≤OKå~Ú. ɡOQÍÖò QÆ=~°fl~ü
*ÏHõû<£, ÉÁOÉÏ~Ú QÆ=~°fl~°∞¡ qÅû<£, Ãã·<£ûÅ =∞^茺 1928–29 HÍÅOÖ’ ™êy# L`«Î~°
„Ѩ`«∞º`«Î~åÅ∞ JѨÊ\˜ „a\˜+π áêÅHõ =~åæÅ ÉèíÜ«∂O^Àà◊#efl =ºHõÎO KÕã¨∞Î<åfl~Ú. ã¨∞OHÍÅ
~°HõΔ} ~°∂áê~Ú – Ããìi¡OQ∑ x+¨ÊuÎ ÖÏO\˜ ã¨=∞㨺ÅÃÑ· ÉèÏ~°`«^Õâ◊ ÃÑ@∞ì|_ç^•~°¡#∞ „a\˜+π
áêʼnõΩÅ #∞O_ç ZÖÏO\˜ =∞^ŒÌ`«∞ ÅaèOK«ÖË^Œ∞. HÍx ÉèÏ~°fÜ«∞ HÍi‡‰õΩʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ
ÉèÏ~°fÜ«∞ ÃÑ@∞ì|_ç^•~°¡‰õΩ „a\˜+π áêʼnõΩÅ #∞O_ç ѨÓiÎ =∞^ŒÌ`«∞ ÅaèOzOk. qÅû<£ 1928
PQÆã¨∞ì 22# `å#∞ q∞Å∞¡ Ü«∞[=∂#∞Å`À „Ѩu XHõ¯ix HõÅ∞ã¨∞‰õΩ<åfl#x, "åiH˜ J=HÍâ◊O
~Ú¿ãÎ HõeˆQ „Ѩ=∂^•xfl QÆ∞iOz ÃÇÏK«Ûiã¨∞Î<åfl#x Wifi<£H˜ ã¨=∂Kå~°O ѨOáê~°∞. ɡOQÍÖò,
ÉÁOÉÏ~Ú HÍi‡‰õΩÅ ã¨OѶ¨∞ x~å‡}OÖ’ ã¨Ç¨Ü«∞ Ѩ_»∞`«∞#fl „a\˜+π Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ∞ Ѷ≤eÑπ
„™êÊ\ò, ɡ<£„ÉÏ_Õ¡Å ^Õâ◊ |Ç≤Ï+¨¯~°}‰õΩ JkèHÍ~°O HõeÊOKÕ 'Ѩa¡H± ¿ãѶ≤ì aÅ∞¡— H˘~°‰õΩ „ѨÉèí∞`«fiO
XuÎ_ç `≥zÛOk. 1929 <å\˜ =~°ÎHõ q"å^ŒO K«@ìO „\˜|∞º#Öòû =º=ã¨÷x ~°∞kÌOk. '=~°ÎHõ
q"å^•Å‰õΩ ã¨Ç¨Ü«∞ Ѩ_»@O `«Ñ¨Ê „ѨÉèí∞`«fiOÃÑ· XuÎ_ç `≥KÕÛO^Œ∞‰õΩ, ã¨=∂[OÃÑ· ÉèÏ~åxfl
"≥∂¿ÑO^Œ∞‰õΩ L^ÕÌtOK«|_ç#— ã¨"≥∞‡efl x¿+kèOK« Ü«∞uflOzOk. HÍO„ÔQãπ Ô~O_»∞ aÅ∞¡bfl
=ºuˆ~H˜OzOk. HÍx ѨaH¡ ± ¿ãÑ¶ì‘ aÅ∞¡ÃÑ· K«~Û° [iˆQ ã¨O^Œ~ƒ° Où Ö’ HÍO„ÔQãπ ã¨É∞íè ºÅ∞ J™ê^è•~°}
suÖ’ ÃÑ^ŒÌ ã¨OYºÖ’ ÔQ·~°∞ Ǩ[~°~Ú#@∞¡ ''WO_çÜ«∞<£ HÍfi~°ìs¡ il+¨ì~°∞— ¿Ñ~˘¯#flk.
231
1931 =∂iÛ 20# „ѨÉèí∞`«fiO HÍi‡Hõ <åÜ«∞‰õΩefl (J`«ºkè‰õΩÅ∞ Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ∞)
x~°ƒOkèOzOk. x~°ƒOkèOѨ|_ç# "åiÖ’ ÉÁOÉÏ~Ú #∞O_ç _®OˆQ, q∞~å*òHõ~ü, Ѷ¨∂>Ë,
*’ˆQH¡ ~õ ,ü JkèHÍi, xOÉ’HÍ~ü, PÖËfi, HÍ¿ãÅ¡ ∞ HõÅHõ`åÎ #∞O_ç =Ú[Ѷ~¨ ü JǨÏ=∞‡^£, H˜ëÈiÖÏÖò
Ѷ¨∞’+π, ^èŒ~°}˜ QÀ™êfiq∞, QÀÃÑ<£ K«„Hõ=iÎ, ~å^è• ~°=∞} q∞„`å, QÀáêÖò |™êH±, t=<å^äŒ
ɡ#s˚, ѨO*ÏÉò #∞O_ç ™ÈǨÏ<£ã≤OQ∑ *’+π, Ü«ÚÑ≤ #∞O_ç Ñ≤ã≤ *’+≤, qâ◊fi<å^äŒ =ÚYs˚
JÖψQ =ÚQÆ∞æ~°∞ WOw¡+¨μ"å~°∞ „ÉÏ_ô¡, „™êÊ\ò, ǨÏ|<åºH±Å∞ =Ù<åfl~°∞. ‰õΩ„@ qKå~°}
<åºÜ«∞™ê÷<åxH˜ JѨÊK≥¿ÑÊ J=HÍâßxfl x"åiOKÕO^Œ∞‰õΩ g∞~°\òÖ’ [~°áêe. D JOâßxfl
ǨϟO "≥∞O|~ü ÃÇÏKü.l. ¿ÇÏQ∑ 1929 Ѷ≤„|=i 20# ~°Ç¨Ï㨺 x"ÕkHõÖ’ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞.
Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ ã≤^•úO`åxfl „ѨKå~°O KÕã¨∞H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ qxÜ≥∂yOK«∞HÀ"åÅ#∞HÀ=_»OÖ’
qKå~°} H˘O`« „Ѩu‰õÄŠѶe¨ `åxfl ~ÚzÛOk. qKå~°} <åÅ∞QÆ∞ ã¨O=`«û~åÅ∞ H˘#™êyOk.
1933 [#=iÖ’ Hõiî# tHõΔÅ∞ qkèOK«|_®¤~Ú (JÑ‘Å∞ÃÑ·#, QÆ}hÜ«∞"≥∞ÿ# JO`«~å˚fÜ«∞
PO^Àà◊# HÍ~°}OQÍ tHõÅΔ ∞ ÉÏQÍ `«yOæ K«|_®¤~Ú) 1930 ^Œâß|ÌÑÙ¨ „áê~°OÉèí ã¨O=`«û~åÅÖ’
K«∞~°∞ÔH·# J#∞Éèí=A˝Öˇ·# HÍi‡Hõ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ *ˇ·à◊§Ö’ =Ù<åfl~°∞. *ÏfÜ≥∂^Œº=∞O g∞~°\ò
JaèÜ≥∂QÍxfl YO_çOzOk. g∞~°\ò ‰õΩ„@ ˆHã¨∞Ö’ 8 =∞Ok ZSã≤ã≤ ã¨Éèí∞ºÅ∞ ‰õÄ_®
xOk`«∞Å∞QÍ =Ù<åfl~°∞.
g∞~°\ò ‰õΩ„@ ˆHã¨∞ HÍi‡Hõ ã¨=∞~°jÅ`«x ÖÁOQÆnÜ«∞ÖËHõáÈ~ÚOk. á¶êÃã\ò Hõq∞\©
iáÈ~°∞ì HÍi‡‰õΩʼnõΩ „Ѩu‰õÄÅOQÍ =zÛOk. "å_çÜ∂« Å∞ ÃÑ^ŒÌ Z`«∞#Î HÍi‡‰õΩefl `˘ÅyOK«_O»
„áê~°OaèOKå~°∞. ^ÕâòáêO_Õ, a.\˜. ~°}k"ÕÅ <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’x ysflHÍ"£∞ QÍ~ü Ô~O_»=
™ê^è•~°} ã¨"≥∞‡ (1929 U„Ñ≤Öò – PQÆã¨∞ì) KÕã≤Ok. q∞Å∞¡ Hõq∞\©Å∞ QÆ`«OÖ’ HõO>Ë
ã¨=∞~°jÅOQÍ =Ù<åfl~Ú. HÍx qKå~°} Hõq∞\© J#∞Éèí=O ÖËx"å~°∞, x~°HõΔ~åã¨∞ºÅ∞ J~Ú#
Ü«Ú=‰õΩÅ QÆO^Œ~°QÀàÏefl YO_çOzOk. HÍx ã¨"≥∞‡ J<åÖ’z`«OQÍ á⁄_çyOK«|_çOk.
ã¨"≥∞‡ "≥·Ñ¶¨ÅºO ysfl HÍ"£∞ QÍ~ü Ü«¸xÜ«∞<£ (lÔHÜ«Ú)x |ÅÇ‘Ï#ѨizOk. E\ò q∞Å∞¡Ö’¡
"≥Ú^Œ\ ˜ ™ê^è•~°} ã¨"≥∞‡ 1929 EÖˇ· PQÆã¨∞ìÖ’ Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ „áê|źO QÆÅ ÉˇOQÍÖò
E\ò =~°¯~üû Ü«¸xÜ«∞<£ P^èŒfi~°ºOÖ’ [iyOk. "å~°O ѨxQÆO@efl 54 #∞O_ç 60H˜
ÃÑOKåÅ#fl Ü«∞[=∂#∞Å „Ѩܫ∞`åflefl ã¨"≥∞‡ uÑ≤ÊH˘\ì̃Ok. 1929 _çÃãO|~ü <åQÆѨÓ~ü
ã¨^Œã¨∞ûÖ’ ZS\˜Ü«Úã≤ÃÑ· Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ „ѨÉèÏ=O QÆ`«OÖ’ Z#fl_»∂ ÖË#O`«QÍ ÃÑiyOk.
Z<£.Ü«Ú. *’+≤ <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’x L^•~°"å^Œ „QÆ∂Ѩ٠PeO_çÜ∂« „>Ë_£ Ü«¸xÜ«∞<£ ÃÑ_¶ ~ˆ» +¨<£
"åH“\ò KÕÜ«∞_»O, <≥„Ǩ˙ JHõ¯_Õ =ÙO_ç q∞ye =Ù#fl"å~°∞ [~°∞ѨÙH˘#fl ã¨^Œã¨∞û‰õΩ J^茺HõΔ`«
=Ç≤ÏOK«_O» `À 1929 #=O|~ü <åQÆÑÓ¨ ~ü ã¨^㌠∞¨ ûÖ’ ZS\˜ÜÚ« ã≤ÃÑ· Hõ=¸ºxã¨∞Åì ѨÅ∞‰õΩ|_ç
qѨs`«OQÍ ÃÑiyOk. ZSã≤ã≤ 1929Ö’ XHÍ~ü Pb g∞~å˚ P^èŒfi~°ºOÖ’ „âßq∞Hõ Ѩiâ’^èŒ<å
âßY (Labour Research Department)x „áê~°OaèOzOk.
HõÅHõ`åÎÖ’ É’ãπ, ÉÁOÉÏ~ÚÖ’ Éèí∂ÖÏÉèÏÜü∞^ÕâßÜü∞ ÖÏO\˜ HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩÅ∞
Hõ=¸ºxã¨∞ì HÍi‡Hõ ã¨OѶ¨∞ <åÜ«∞‰õΩefl `˘ÅyOz HÍi‡‰õΩÖ’¡ `«=∞ ѨÅ∞‰õΩ|_çx
ÃÑOK«∞H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ W^˘Hõ ã¨∂K«#QÍ ÉèÏqOK«|_çOk. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ, [OÃ+_»∂Ê~ü ã¨g∞ѨOÖ’
232
QÀÅ∂‡~ü \˜<£¿Ñ¡\ò ã¨"≥∞‡ Ѩ@¡ HÍO„ÔQãπ KåÖÏ „â◊^Œú =Ç≤ÏOzOk. Jk ã¨fi~å[º"å^Œ∞Å ~°HõΔ}
q*˝Ñ¨ÙÎÅ`À KåÖÏ „ѨÜ≥∂[<åÅ∞ á⁄Ok# q^Õj ã¨Oã¨÷. É’ãπ, |_£̊ |_£̊ =^ŒÌ ™ê#∞Éèí∂u
ã¨"≥∞‡x x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. ~å*ËO„^Œ „Ѩ™ê^£ ‰õÄ_® QÀ`å‡ex ã¨O^Œi≈OKå~°∞.
HÍO„ÔQãπ – HÍi‡Hõ ã¨O|O^è•Å Ѩ@¡ „a\˜+π JkèHÍ~°∞Å∞ HõÅ=~°Ñ¨_®¤~°∞. HÍx
HÍO„ÔQãπ „Ѩܫ∞`åflÅ∞ HÍi‡‰õΩÅÖ’x QÆ}hÜ«∞"≥∞ÿ# ѨÅ∞‰õΩ|_ç QÆÅ Hõ=¸ºxã¨∞ì <åÜ«∞‰õΩÅ
#∞O_ç „Ñ¨uѶ¨∞@# Z^Œ∞~˘¯O@∞O^Œ<Õ PÖ’K«# "åiH˜ H˘O`« T~°@ HõeÊOzOk.
1930 Ѷ≤„|=i – =∂iÛÖ’ Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’x lSÑ≤ Ô~·ÖËfi ã¨"≥∞‡
qѶ¨Å=∞~ÚOk. ™êÜ«∞O„`«O =ã¨∞Î=ÙÅ ~°"å}Ï x¿+^è•xH˜ =ºuˆ~HõOQÍ HõÅHõ`åÎÖ’ KåÖÏ
[Ü«∞„Ѩ^Œ"≥∞ÿ# HÍfi~°ì~üû ã¨"≥∞‡H˜ Ü«Ú= Hõ=¸ºxã¨∞ì J|∞ÌÖò "≥Úq∞<£ <åÜ«∞Hõ`«fiO =Ç≤ÏOKå~°∞.
#QÆ~° ~°"å}Ïx ã¨ÎOaèOѨKÕ¿ã q^èŒOQÍ |O_»¡#∞ ÉÏiˆH_»∞¡QÍ LѨÜ≥∂yOKÕ Z`«∞ÎQÆ_»x
J=ÅOaOKå~°∞. áÈbã¨∞Å`À Ç≤ÏO™êÜ«Ú`« Ѷ¨∞~°¬}Å∞ [iQÍ~Ú. Ü«Ú= *ÏfÜ«∞"å^Œ∞Å∞
|O_»¡"åi`À Hõeâß~°∞. P"≥∂^ŒÜ≥∂Qƺ"≥∞ÿ# Ѩiëê¯~åxH˜ ~å=Åã≤OkQÍ áÈbã¨∞ Hõq∞+¨#~ü
„>ˇ„QÆ\’ „ѨÉèí∞`«fiO XuÎ_ç `≥KåÛ~°∞. HÍx 1930 <å\˜H˜ "≥Ú`«ÎO HÍi‡HÀ^Œº=∞O "ÕQÆOQÍ
H©Δ}˜ã¨∞Î#fl ã¨∂K«#Å∞ HõxÊOKå~Ú. Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ∞ ˆH=ÅO J}z"Õ`« (JѨÊ\˜ Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ
ã¨OYº KåÖÏ Ñ¨iq∞`«O. QÆ#∞Hõ J}z"Õ`« XHõ HÍ~°}"Õ∞) `À<Õ QÍHõ "åi =ӺǨÏOÖ’ ÃÑ^ŒÌ
=∂~°∞Ê HÍ~°}OQÍ |ÅÇ‘Ï#Ѩ_®¤~°∞. Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ∞ 1928 z=i =~°‰õΩ HÍO„ÔQãπ`À 'SHõº`«
– áÈ~å@O— q^è•<åxfl áê\˜OKå~°∞. HÍO„ÔQãπ Ѩiq∞`«∞Å#∞ q=∞i≈OKå~°∞. ™ê„=∂[º"å^Œ
=ºuˆ~Hõ ‰õÄ@q∞ xi‡OK« Ü«∞uflOKå~°∞. ''ã¨Ê+ì̈OQÍ x~°fizOѨ|_ç# „Ѩ`ÕºHõ ã¨=∞㨺ÅÃÑ·<Õ
HÍO„ÔQãπx =ºuˆ~H˜OzOk. ÖËHõáÈ`Õ =∞#O HÍO„ÔQãπ =ºuˆ~‰õΩÅ=∞x, *Ïu =ºuˆ~‰õΩÅ=∞x
HÍi‡‰õΩÅ áêHΔ̃Hõ „ѨÜ≥∂[<åÅ H˘~°‰õΩ áê@∞Ѩ_Õ "å~°=∞x q=∞i≈OKÕO^Œ∞‰õΩ „Ѩ`«º~°∞÷ʼnõΩ
J=HÍâ◊O ~ÚzÛ# "å~°=∞=Ù`å=Ú—— Jx 1927–28 "åi¬Hõ x"ÕkHõÖ’x ɡOQÍÖò ÃÑ*ˇO\òû
JO_£ =~°¯~üû áêsì HÍ~°º=~°æO ¿Ñ~˘¯#flk. HÍx 1928 _çÃãO|~üÖ’ P~°= H˘q∞O@~üfl
HÍO„ÔQãπ XHõ¯™êiQÍ Z_»=∞ "≥·Ñ¨Ù‰õΩ uiyOk. ÉèÏ~°fÜ«∞ Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ∞ *ÏfÜ«∞"å^Œ „Ѩ^è•#
„ã¨=OuH˜ ^Œ∂~°OQÍ =ÙO_»@O „áê~°OaèOKå~°∞. ''~À_»∞¤ =∞^茺 =ÙO_Õ "åiÃÑ· ˆHO„nHõiOKÕ——
™êìe<£ q^è•<åxfl J#∞ã¨iOKå~°∞. HÍO„ÔQãπÖ’ "å=∞ѨHõΔ ÉèÏ"åÅ∞ QÆÅ <≥„Ǩ˙ (1930Ö’
™ê„=∂[º"å^Œ =ºuˆ~Hõ bQÆ∞ #∞O_ç |Ç≤Ï+¨¯iOK«|_®¤~∞° ) ÖÏO\˜ "åiÃÑ· ^•_ç „áê~°OaèOKå~°∞.
HÍi‡Hõ ã¨=∞㨺ÅÃÑ· HÍO„ÔQãπH˜ QÆÅ Pã¨HÎ̃ KåÖÏ Ñ¨iq∞`«"≥∞ÿ#k. âßã¨<ÀÅ¡OѶ¨∞# „áê~°OÉèí
=∞=_»O`À QÍO^èÕÜ«∞ <åÜ«∞Hõ`«fiO Ѩ@∞ì ayã≤Ok. ™ê^è•~°} ã¨"≥∞‡efl qzÛù#flHõ~° „Ѩ=∂^ŒHõ~°
PÜ«Ú^è•Å∞QÍ ÉèÏqOzOk. QÍO^èÕÜ«∞ HÍO„ÔQãπ HÍ|\ì̃ P PÜ«Ú^è•xfl „ѨÜ≥∂yOKÕ L^ÕÌâ◊"Õ∞
ÖË^Œ∞. Jxfl\˜x q∞Oz Pi÷Hõ Ѩiã≤÷u HÍi‡Hõ L^Œº=∂ʼnõΩ „Ѩu‰õÄÅOQÍ =∂~°∞`«∂ =ÙOk.
=∂O^ŒºO J_»∞QÆ∞ÃÑ@ì_»O`À x~°∞^ÀºQÆO ÃÑiyOk, ^èŒ~°Å∞ `«QÍæ~Ú, HÍi‡‰õΩÅ
ÉË~°=∂_Õ â◊HÎ̃ |ÅÇ‘Ï#Ѩ_çOk.
233
Ô~·`«∞ L^Œº=∂Å∞ -ÉÏ~À¤e
HÍi‡Hõ Hõ~°¬HõáêsìÅ∞ ã≤^•úO`«Ñ¨~°OQÍ Éèí∂™êfi=∞º Ô~·`åOQÆ HÍ~°º„Hõ=∂efl „ѨKå~°O
KÕã≤#ѨÊ\˜H˜ "å\˜H˜ =Ù#fl H˘kÌ=∞Ok HÍ~°ºHõ~°ÎÅ∞ HÍi‡Hõ ã¨OѶ¨∞ HÍ~°º„Hõ=∂Ö’ x=∞QÆflO
„QÍg∞} „áêO`åÖÖ’H˜ JO`«QÍ K˘K«∞Û‰õΩáÈÖËHõáÈÜ«∂~Ú.
HÍh ɡOQÍÖò áêsì H˜ëÈ~üQÆO*ò =Úã≤¡O Ô~·`«∞ÅÖ’ H˘O`« ѨÅ∞‰õΩ|_ç ™êkèOzOk.
ÉèíQÆ`üã≤OQ∑ ÃÇÏKüZãπP~üZ HÍi‡Hõ=~°æ xÜ«∞O`«$`åfixfl QÆ∞iOz „Ѩ™êÎqOzOk. HÍx Ô~·`«∞
ã¨=∞㨺ÅÃÑ· Jã¨Ê+ì̈OQÍ =ÙO_çáÈ~ÚOk. =º=™êÜ«∞Hõ L`«Ê`«∞ÎÅ ^èŒ~°Å∞ ãÎ̈|ÌOQÍ =ÙO_»@O
ÖËHõ „Hõ=∞OQÍ `«yæáÈQÍ Ô~·`åfis „áêO`åÅÖ’ tã¨∞ÎÅ∞ Ѩ#∞flÅ∞ uiy x~åúiOKÕ „Ѩ„H˜Ü«∞
KÕѨ@ì|_»ÖË^Œ∞. ^Õâ◊OÖ’x ѨÅ∞ „áêO`åÅÖ’ Jã¨O`«$Ñ≤Î ÃÑ~°∞QÆ∞`«∂ =ÙOk.
Ô~·`«∞Å _ç=∂O_»¡ Ѩ@¡ HÍO„ÔQãπ "≥·Y~°∞ÅÖ’ f„="≥∞ÿ# =º`庙êÅ∞<åfl~Ú. ɡOQÍÖò
Jxfl ÃãHõ#Δ ¡ ã¨fi~å[º"å^Œ∞Å∞ (ã¨∞ÉèÏãπÉ’ãπ JÖψQ¿ã<£Q∞Æ áêÎ) ~Ô `· ∞« Å, áêeHÍѨÙÅ „ѨÜ∂≥ [<åefl
HÍáê_»_»OÖ’ Ѷ¨∞’~°OQÍ qѶ¨Å=∞Ü«∂º~°∞. ɡOQÍÅ∞ H“Å∞^•s ã¨=~°} aÅ∞¡ÃÑ· K«~°Û (1928
PQÆ+μ¨ ì - ÃãÃÑOì |~°∞) ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ l`ÕO„^ŒÖÏÖò ɡ#s˚ [q∞O^•~°∞ʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ ~Ô `· ∞« ʼnõΩ
H˘xfl J^Œ#Ѩ٠ǨωõΩ¯Å∞O_®Åx ã¨=∞i÷OKå~°∞. HÍx J`«_»∞ ‰õÄ_® áêeHÍѨÙʼnõΩ H“Å∞
ǨωõΩ¯ ~ÚzÛ *’`Õ^•~°¡ PkèѨ`åºxfl `«yæOKÕ ã¨=~°}x =ºuˆ~H˜OKå~°∞. 1926 PQÆ+¨μì 26#
[iy# XHõ =∞`« HõÅǨÏOÖ’ Ç≤ÏO^Œ∂ *’`Õ^•~°∞¡, =Úã≤¡O áêeHÍѨÙÅ∞, Ѷ¨∞~°¬}Ѩ_®¤~°∞.
HõÅHõ`åÎ Ç≤ÏO^Œ∂ Ѩ„uHõ nxx =~°æ Ü«Ú^ŒúOQÍ „ѨHõ\ ˜OzOk. 1928Ö’ KåÖÏ=∞Ok =Úã≤¡O
[g∞O^•~°∞Å∞ ‰õÄ_® áêeHÍѨÙÅ HÍ¡Ax =ºuˆ~H˜Oz#ѨÊ\˜H˜ =Úã≤¡O H“xûÖò ã¨Éèí∞ºÅ∞
~Ô `· ∞« J#∞‰õÄÅ "≥Y· i KÕÑ\¨ Ïì~∞° . H“Å∞^•s aÅ∞¡ ã¨=∞㨺 (1929 Ö’ J„HõOMÏ<£, J|∞ÌÖò~Ç° Ï‘ O,
Ѷ¨AÖϡǨÏH± P^èŒfi~°ºOÖ’) „Ѩ*Ïáêsì ™ê÷Ѩ#‰õΩ J=HÍâ◊O HõeÊOzOk. D áêsìÖ’ "≥Ú^Œ@
ã¨=¸Å"≥∞#ÿ =∂~°∞ÊÅ∞ HÀˆ~ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞ (l`ÕO„^ŒÖÏÖò ɡ#s˚, #ˆ~+π¿ã<£Q∞Æ áêÎ, JÖÏÖòQ∞Æ áêÎ)
=Ù<åfl~°∞ HÍx Jk „Ѩ^è•#OQÍ =Úã≤¡OÅ <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’ =Úã≤¡O *’`Õ^•~°¡ =∞^ŒÌ`«∞ QÆÅ
áêsì.
Ѩ@ì} =_ô¤ "åºáê~°∞Å #∞O_ç =º=™êÜ«∞^•~°∞ʼnõΩ ~°HõΔ} HõeÊOKÕO^Œ∞‰õΩ KÕã≤#
Ѷ[¨ Öò - W- Ǩï¿ãû<£ „ѨÜ∞« `åflʼnõΩ HÍO„ÔQãπ, Ç≤ÏO^Œ∂, =∞Ǩã¨Éíè L=∞‡_çQÍ =ºuˆ~H˜OKå~Ú.
Ü«¸xÜ«∞xã¨∞ìÅ∞ „Ѩ^è•#OQÍ =Úã≤¡OÅ~Ú#ѨÊ\˜H˜ (1926 ZxflHõÅÖ’ ZxflÔH·# ã¨Éèí∞ºÅ∞
36 =∞OkÖ’ 33 =∞Ok Ü«¸xÜ«∞<£ áêsì "å~°∞) H˘O`«HÍÅO áê@∞ ǨÏ~åº<å E\ò Å
=∞^ŒÌ`«∞ á⁄O^ŒQÆeQÍ~°∞. „Ѩ*Ïáêsì, Ü«¸xÜ«∞xã¨∞ì áêsì, D Ô~O_»∞ áêsìÅ Ô~·`«∞ J#∞‰õÄÅ
"≥·YiH˜ H˘xfl Ѩiq∞`«∞Å∞=Ù<åfl~Ú. PK«~°}Ö’ Wq z#fl Ô~·`«∞Å áêeHÍѨÙÅ∞ =º=™êÜ«∞
‰õÄbÅ HõO>ˇ ã¨OѨ#fl Ô~·`«∞ŠѨ@¡ "≥ÚQÆ∞æ K«∂¿Ñ áêsìÅ∞. WHõ Ç≤ÏO^Œ∂ =∞`«"å^Œ∞ÅÖ’
KÕ`«∞Å∞ HõÅѨ_»O Hõhã¨O. q∞`«"å^Œ =º=™êÜ«∞ ã¨O㨯~°}Å HÍ~°º„Hõ=∂xfl ‰õÄ_®
~°∂á⁄OkOK«HõáÈ=_»O, HÍ~°}ÏÅ`À HÍO„ÔQãπ Ô~O_»∞ „áêq#∞ûÅÖ’ „Ѩ*Ï =∞^ŒÌ`«∞ HÀÖ’Ê`«∂
=Ù#flk. ã≤‰õΩ¯ Ô~·`«∞Å∞ „Ѩ|ÅOQÍ =Ù#fl `«∂~°∞Ê Ñ¨O*Ï|∞Ö’ 1923Ö’ <åMÏ áêʼnõΩ_≥·#
234
iѨ Ù ^Œ =∂<£ ã ≤ O Q∑ JѨ Ç ¨ Ï ~° } ‰õ Ω ÉÏ^è Œ ∞ º_» ∞ QÍ J#∞=∂xOѨ | _ç # áê\˜ Ü « ∂ Å
=∞Ǩ~å*ÏÉè∂í ¿ÑO^Œ~ü ã≤OQÆ∞`À JHÍbÅ∞ (1920 ^Œâß|ÌO z=i ã¨O=`«û~åÅÖ’) áÈ~å@OÖ’
x=∞QÆfl=∞Ü«∂º~°∞. áê\˜Ü«∂Ö’ JHÍb HÍ~°ºHõ~°Î ¿ã"åã≤OQ∑ kè„H˜"åÖÏ Ü≥ÚHõ¯ x~°=kèHõ
x~°ƒOù ^èOŒ ÃÑ^ŒÌ ã¨=∞㨺QÍ áÈ~å\ÏxH˜ J=HÍâ◊O HõeÊOzOk. =Ú~îåÅѨ~"° ∞≥ #ÿ ã¨O™ê÷#Ѩ~"° ∞≥ #ÿ
JOâßÅ∞#flѨÊ\˜H˜ =∂~°∞Ê Ñ¨O*Ï|∞ ã¨fi^Õj ã¨O™ê÷<åÅÖ’ áœ~° ~å[H©Ü«∞ ǨωõΩ¯Å H˘~°‰õΩ,
=º=™êÜ«∞ ã¨O㨯~°}Å H˘~°‰õΩ KÕѨ@ì|_ç# L^Œº=∞O ~Úk „áêK«∞~°ºO á⁄OkOk. JHÍb
<åÜ«∞‰õΩ_≥·# ÉèíQÆ`üã≤OQ∑ Ü≥ÚHõ¯ áê\˜Ü«∂ŠѨ~°º@# ã¨O^Œ~°ƒùOQÍ 1928 EÖˇ·Ö’ =∂<åº
=^ŒÌ ™ê÷Ñ≤OK«|_ç# ѨO*Ï|∞ iÜ«∂ã≤Î „Ѩ*Ï=∞O_»Öò D „H˜Ok _ç=∂O_»∞¡ KÕã≤Ok. 1926
Ö’ ÃÑOK«|_ç# 19% Éèí∂q∞tã¨∞Î `«yæOKåe. =∞Ǩ~å*ÏH˜ i[~°∞fi KÕÜ«∞|_ç# +≤HÍ~°∞
Éè∂í =Úefl (JHõ¯_» =Ù#fl „‰õÄ~° [O`«∞=ÙÅ∞ „Ѩ[ʼnõΩ „Ѩ=∂^ŒH~õ O° QÍ =Ù<åfl~Ú) ~°^∞Œ Ì KÕÜ∂« e.
1929 PQÆ+μ¨ Öì ’ kè„Hˆ "åÖÏ q_»∞^ŒÅ `«~∞° "å`« Éè∂í ¿ÑO^Œ~ü ã≤OQ∑ #∞O_ç =ã¨∞#Î fl "≥∞„ÿ uÉèÏ+¨}H˜
H˘O^Œ~°∞ JHÍbÅ∞ ã¨ÊOkOK«_»O „áê~°OaèOKå~°∞. iÜ«∂ã≤Î „Ѩ*ÏÉèíOQÆ~üÖ’x KåÖÏ=∞Ok
K«∞~°∞ÔH·# HÍ~°ºHõ~°ÎÅ∞ =∂i¯û[O "≥·Ñ¨Ù =∞~°ÖÏ~°∞. JÖÏ =zÛ# "åiÖ’ P `«~°∞"å`« ѨO*Ï|∞
Hõ=¸ºxã¨∞ì Ô~·`«∞ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ *Ïw~üã≤OQ∑ *’QÍ =∂ãì̈~ü ǨÏiã≤OQ∑ =Ù<åfl~°∞.
âßâ◊fi`« Éèí∂q∞tã¨∞Î q^è•#O J=∞Å∞Ö’ =Ù#fl cǨ~°∞Ö’ HÍO„ÔQãπÃÑ· [g∞O^•s
*’HõºO |ÅOQÍ<Õ =ÙOk. HÍx =º=™êÜ«∞ =~°æ =º`庙êÅ`À =∞`«Ñ¨~°"≥∞ÿ# qÉèí[#
UH©ÉèíqOK«ÖË^Œ∞. ‰õΩÅѨ~°"≥∞ÿ# Hõ@∞ìÉÏ@∞¡ KåÅ=~°‰õΩ =∞^茺`«~°Ç¨, z#fl `«~°Ç¨ [g∞O^•~°¡#∞
^èŒxHõ Ô~·`«∞Å`À HõeÑ≤ =ÙOK«QÆeQÍ~Ú. 1947 =∞O^Œ∞<å@ „a\˜+≤O_çÜ«∂Ö’ J`«ºO`«
ÃÑ^ŒÌkQÍ Zky# H˜™ê<£ L^Œº=∞O Ü≥ÚHõ¯ =¸ÖÏÅ∞ 1920Ö’ ™êfiq∞ ã¨Ç¨Ï*Ï#O^Œ ã¨~°ã¨fiu
HÍ~°ºHõÖÏáêÅÖ’ =Ù<åfl~Ú. Ѷ¨∂*ËѨÓ~üH˜ K≥Ok# z#fl [g∞O^•s ‰õΩ@∞O|OÖ’ [x‡Oz#
ã¨Ç¨Ï*Ï#O^Œ 1907 Ö’ ã¨<åºã≤ JÜ«∂º_»∞. ã¨Ç¨Ü«∞x~åHõ~°} HÍÅOÖ’ HÍO„ÔQãπ
~å[H©Ü«∂ÅÖ’ K«∞~°∞‰õΩQÍ Ñ¨xKÕâß~°∞. Éèí∂q∞ Ǩϟ^•Å ™ê=∂lHõ ™ê÷~Úx ÃÑOKÕO^Œ∞‰õΩ
1927Ö’ cǨÎ (áê\ÏfllÖÏ¡) =^ŒÌ P„â◊=∂xfl „áê~°OaèOKå~°∞. ~Ô `· ∞« ã¨OѶ∞¨ x~å‡} HÍ~°º„Hõ=∂Å∞
KÕѨ\Ïì~°∞. 1929 #=O|~°∞Ö’ cǨ~ü H˜™ê<£ã¨Éèí (HÍO„ÔQãπ H“xûÖò <åÜ«∞‰õΩ_»∞ N Hõ$+¨‚
ã≤<å› ^•x "≥Ú^Œ\ ˜ Ãã„Hõ@s) ™ê÷Ñ≤OKå_»∞.
~Ô `· åfis „áêO`åÅÖ’ tã¨∞,ΠѨ#∞flÅ ÃÑOѨÙ^ŒÅ „Ѩ[efl SHõºO KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ J=HÍâ◊O
HõeÊOzOk. QÆ#∞Hõ Ô~·`«∞ L^Œº=∂ʼnõΩ HÍO„ÔQã¨∞ =∞^ŒÌ`«∞ q+¨Ü«∞OÖ’ JO`«QÍ P@OHÍÅ∞
Z^Œ∞~°∞HÍÖË^Œ∞. Ô~q#∂º ˆ~@¡‰õΩ 18.75 âß`«O ÃÑOKÕO^Œ∞‰õΩ1927 Ö’ =∞„^•ã¨∞ „ѨÉèí∞`«fiO
KÕã≤# „Ѩuáê^Œ#, ã¨OѨ#fl =∞^茺`«~°QÆu Ô~·`«∞Å∞ Z‰õΩ¯=QÍ =Ù#fl HÀ™êÎ PO„^è•Ö’ 1928-
29Ö’ KåÖÏâ◊H=Θ O`«"∞≥ #ÿ PO^Àà◊#‰õΩ ^•ifã≤Ok. ѨtÛ=∞QÀ^•=iÖ’ \˜. „ѨHÍâ◊O, ^ŒO_»∞
<å~åÜ«∞}, `«∂~°∞ÊQÀ^•=iÖ’ H˘O_® "≥OHõ@ѨÊÜ«∞º, ÃÑ<Õfl\˜ ã¨`«º<å~åÜ«∞} QÆ∞O@∂~°∞Ö’
L#fl= ÅH©Δ ‡<å~åÜ«∞} („ѨMϺ`« #=Å =∂ÅѨe¡ ~°K~« Ú`« ÖÏO\˜ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ âßã¨<ÀÅ¡OѶ∞¨ #
<å\˜Hõ |Å"≥∞#ÿ ~Ô `· ∞« ѨÙ<åkx xi‡OKå~°∞. tã¨∞ΠѨ#∞flÅK≥eO¡ Ѩ٠x~åHõ~}° ‰õΩ XuÎ_ç `≥KåÛ~°∞.
KåÖÏ ~Ú`«~° „áêq#∞ûÅÖ’x ѨÅ∞KÀ@¡ x~°O`«~°=ÚQÍ ™êyOz# „QÍg∞} x~å‡}
235
HÍ~°º„Hõ=∂Å ^•fi~å QÍO^èÕÜ«∞"å^Œ∞Å∞ <≥=∞‡kQÍ „QÍg∞} ™ê÷=~åxfl xi‡OKå~°∞. „ѨѨÙÅ¡
¿ã<£ P^èŒfi~°ºOÖ’ ɡOQÍÖò Ǩ˙w¡ lÖÏ¡Ö’ P~å"£∞ÉÏQ∑, ÉÏÉÏ ~åѶ¨∞=^•ãπ P^èŒfi~°ºOÖ’
`«∂~°∞Ê Ü«Ú.Ñ≤.Ö’x QÀ~°MòѨÓ~üÅ∞ L^•Ç¨Ï~°}Å∞. „ѨѨÙÅ¡¿ã<£, ~åѶ¨∞=^•ãπÅ∞ „áêOfÜ«∞
QÍOnèÅ∞QÍ „Ѩã≤kú K≥O^•~°∞.
QÍO^èÕÜ«∞ Ѩ^Œú`«∞ÅÖ’ „QÍg∞} x~å‡}O, PO^Àà◊#Å∞ 1928Ö’ ÉÏ~À¤e
(QÆ∞[~å`«∞Ö’x ã¨∂~°`ü lÖÏ¡) q[Ü«∞QÍ^äŒÖ’ „áê~°OÉèí=∞Ü«∂º~Ú. 137 „QÍ=∂Å∞ 87000
[<åÉèÏ QÆÅ D `åÅ∂HÍÖ’ QÍO^èÕÜ«∞ x~å‡}Ï`«‡Hõ HÍ~°º„Hõ=∂Å ˆHO„^•Å∞ 1922 #∞O_ç
Ѩx KÕÜ«∞_»O „áê~°OaèOKå~Ú. ‰õΩ#fis˚ HõàϺhû "≥∞ǨÏ`åÅ∞ ÖÏO\˜ ™ê÷xHõ <åÜ«∞‰õΩÅ∞
ã¨OѨ#fl Ô~·`«∞ʼnõΩ K≥Ok# HÍh˚ Ѩ>Ë^•~°∞¡ ‰õΩÅ ã¨OѶ¨∂xfl Ѩ>Ë^•~ü Ü«Ú= Hõ=∂O_»~ü <Õ
ã¨OѶ¨∞O Ѩ>ËÖò |O^èŒ∞ Ѩ„uHõ Ѩ>Ë^•~ü P„â◊=∞O ã¨∂~°`üÖ’ #_»∞ѨÙ`«∞#fl q^•ºi÷ Ǩãì̈Öò
^•fi~å 1908 #∞O_ç x~å‡}|^ŒúO KÕã¨∂Î =ã¨∞Î<åfl~°∞. Ѩ>Ë^•~°∞¡ `«=∞ á⁄ÖÏefl HÍeѨ~å*ò
(#Å¡ „Ѩ[Å∞) QÍ Ñ≤Å∞=|_Õ ^Œ∞ÉÏ¡ `≥QÆÅ"åiKÕ ™êQÆ∞KÕ~ÚOKÕ"å~°∞. ÉÏ~À¤e [<åÉèÏÖ’
50% HÍeѨ~å*òÅ∞. g~°∞ KåÖÏ "≥#∞Hõ|_ç#"å~°∞. QÍOnè Ãã„Hõ@s =∞Ǩ^Õ"£ ^ÕâßÜü∞ `«#
'™Èìs PѶπÉÏ~À¤e— (1929)Ö’ gix HõÖÏ¡HõѨ@O `≥eÜ«∞x"å~°∞, „Ѩ=∂^ŒHÍ~°∞Å∞ HÍx"å~°∞,
K«\ÏìxH˜ Hõ@∞ì|_ç =ÙO_Õ"å~°∞QÍ#∂ „Ѩâ◊Oã≤OKå_»∞. HÍeѨ~å*ò "≥Å∞Ê KåH˜iH˜ Ѩ>Ë^•~°∞¡
Hõh㨠PǨ~° =„™êÎÅ∞ ã¨=∞‰õĈ~Û Ç¨g∞ HõeÊOKå_»∞. ^ÀÑ≤_ç "åãÎ̈"åʼnõΩ ™êO„Ѩ^•Ü«∞
J<Àº#º`« =Úã¨∞QÆ∞ HõѨÊ|_Õk. QÍO^èÕÜ«∞ x~å‡} HÍ~°ºHõ~°ÎÅ∞ HÍeѨ~å*òÖ’ ("åix
~å}˜Ñ¨~å_£Å<Õ "å~°∞ '#Å¡ „Ѩ[Å—‰õΩ |^Œ∞Å∞QÍ P@qHõ "åã¨∞Å∞ J<Õ"å~°∞) 1920Å #∞O_ç
Ѩx KÕÜ«∞_»O „áê~°OaèOKå~°∞.
„ѨuÎ ^èŒ~°Å∞ `«QÆ∞æ`«∞ =Ù#flѨÊ\˜H˜ ÉÁOÉÏ~Ú „ѨÉèí∞`«fiO 1927Ö’ ÉÏ~À¤eÖ’ tã¨∞Îx
27% ÃÑOz#ѨÙÊ_»∞ "≥∞ǨÏ`å ™È^Œ~∞° Å∞, =Å¡ÉÏè Üü∞Ѩ>ÖË òx tã¨∞Î K≥eO¡ Ѩ٠x~åHõ~}° „ѨKå~åxfl
KÕѨ@ì=Åã≤OkQÍ #K«Û*ˇáêÊ_»∞. Ѩâ◊√=ÙÅ, á⁄ÖÏÅ [ѨÙÎʼnõΩ ‰õÄ_® Ô~·`«∞Å∞ ÖÁOQÆÖË^Œ∞.
ã¨∞ÅÉèí Ѩ~Ñ° `¨ ∞« ÅÃÑ· á⁄ÖÏÅ∞ ~Ú™êÎ=∞x „ѨÉ∞íè `«fi JkèHÍ~°∞Å∞ qã≤i# Z~°Å#∞ HÍqѨ~å*òÅ∞
u~°ã¨¯iOKå~°∞. Ѩ>ËÖò ~Ú`«~° ™ê÷xHõ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ ‰õΩÅ ã¨OѶ¨∂efl ™ê=∂lHõ |Ç≤Ï+¨¯~°},
=∞`«Ñ¨~°"≥∞ÿ# q[˝Ñ¨Ùefl, Éèí[#efl, ÉèíHÎ̃ w`åefl KåÖÏ `≥eqQÍ LѨÜ≥∂yOK«∞H˘<åfl~°∞. `≥QÆÅ
„Ѩ[Å∞ ^Õ=`«Å∞ ã≤iÜ«∂, ã≤=∂eÜ«∂Å∞ KåÖÏ ÃÑ^ŒÌ"åÔ~·áÈÜ«∂~°x, `≥QÆÅ „Ѩ[Å ã¨O~°HõΔ}
H˘~°‰õΩ "å~°∞ (^Õ=`«Å∞) QÍOnèx ^Œ∂`«QÍ Ñ¨Oáê~°x `≥QÆÅ „Ѩ[ʼnõΩ K≥áêÊ~°∞. =∞Ǩ`«∞‡_»∞
"åiÖÏQÍ H“¿Ñ#O ^èŒiOK«_»O ÖË^•? Y~°∞Û`À ‰õÄ_»∞‰õΩ#fl ˆQ^≥áêʼnõΩ |^Œ∞Å∞QÍ "Õ∞HõáêÅ∞
`åQÆ_O» ÖË^• (Ѷ∞¨ #âߺOëê, ™êO„Ѩ^•Ü«∞ ã¨=∂[O, ~å[H©Ü∞« ã¨g∞Hõ~}° ÉèÏ~°fÜ«∞ ™ê=∂lHõ
âß„™êÎxH˜ `À_®Ê@∞ 1974) Ô~·`«∞Å∞ „QÍg∞} „âßq∞‰õΩÅ∞ ã¨OѨ^Œ L`«ÊuÎ ^•~°∞Åx -
~å*ϺxH˜ ~Ô O_»∞ =¸Å ã¨OÎ ÉèÏÖÖÏO\˜ "åix LѨ<庙êÅ∞, ã¨`庄QÆÇϨ O k#Ѩ„uHõ (ã¨∂~°`ü
#∞O_ç 10 "ÕÅ HÍÑ‘Å`À "≥Å∞=_»∞`«∞Ok). Ѩ^Õ Ñ¨^Õ „ѨKå~åÅ∞ ™êyOKå~Ú. „QÍg∞} =~°‚
SHõº`«, ™êO„Ѩ^•Ü«∞ J<Àº#º`«Å#∞ QÆ∞iOz =∞i=∞i <˘H˜¯K≥áêÊ_»∞. ''ëê=ÙHÍ~°∞, =_ô"¤ åºáêi
H“Å∞^•~°∞Å`À hà◊Ö¡ ’ áêÅ∞ÖÏQÍ Hõeã≤áÈ`å~Ú. "åix q_»nÜ«∞_»O ™ê^躌 O HÍ^Œ∞. (Ѩ>ÖË ò
236
LѨ<åºã¨O, =∞ǨÏ^Õ"£ ^ÕâßÜü∞ #∞O_ç L@OH˜OK«|_çOk ¿Ñr 169) ÉÏ~À¤e `«fi~°Ö’<Õ
*ÏfÜ«∞ ã¨=∞㨺 J~ÚOk. JǨÏ=∞‡^•ÉÏ^£ HÍi‡‰õΩÅ∞ XHõ J}Ï=ã¨∂à◊¡ ^•fi~å ~°∞. 1300Å∞
=ã¨∂Å∞ KÕâß~°∞. EÖˇ· =∞^茺=iÎ`«fiOÖ’ ÉÁOÉÏ~Ú =~°ÎHõ „ѨÜ≥∂[<åÅ∞ qѶ¨Å"≥∞ÿ#ѨC_»∞
JO^Œ∞‰õΩ x~°ã¨#QÍ ÉÁOÉÏ~Ú H“xûÅ∞Ö’ WO_çÜ«∞<£ =∞~°ÛO\òû KèåO|~°∞ „Ѩuxkè ÖÏb˚<å
~åh˚ `«# ã¨Éºíè `åfixH˜ ~år<å=∂ KÕâß~°∞. ÉÏ~À¤e L^Œº=∂xH˜ J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ Hõ=¸ºxã¨∞Åì ∞
<åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’ [~°∞QÆ∞`«∞#fl ysflHÍ"£∞ QÍ~ü ã¨"≥∞‡ <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’#∞ ã≤^•úO`«OÖ’#∞ KåÖÏ
`Õ_® =ÙOk. J~Ú#ѨÊ\˜H˜ "åÅ∞ =∞^茺 ã¨O|O^è•xfl QÆ∞iOz QÆ=~°fl~ü qÅû<£, Ãã„Hõ@s
PѶπ ¿ãì\ò |i¯<£ ÃÇÏ_£`À [iÑ≤# ~°Ç¨Ï㨺 L`«Î~° „Ѩ`«∞º`«Î~åÅ∞ „a\˜+¨μ"å~°∞ ÉèíÜ«∂xfl
=ºHõÎOKÕâß~Ú. ÉÏ~À¤eH˜ ™êÜ«Ú^èŒ áÈbã¨∞efl, Ãã·<åºxfl ѨOÑ≤OKåÅx EÖˇ· z=~°Ö’
~°∂á⁄OkOz# Ѩ^äŒHÍÅ∞ PQÆ+¨μì "≥Ú^Œ\ ˜"å~°OÖ’ ~°^Œ∞Ì KÕÜ«∞|_®¤~Ú. <åºÜ«∞ qKå~°}
[iÑ≤OK«_»O ™êfinè#O KÕã¨∞H˘#fl á⁄ÖÏefl uiy ~ÚzÛ"ÕÜ«∞_»O „áêuѨkHõ# Ѩiëê¯~°O
‰õΩkiOk. ''„ѨÉèí∞`«fiO WHõ¯_» K«~°º fã¨∞‰õΩO>Ë, Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ∞ ÉÏ~À¤b Ѩiã≤÷ux
qxÜ≥∂yOK«∞H˘x a.a.ã≤.S, l.S.Ñ≤ (Ô~·ÖËfiÅ∞)Ö’ ™ê^è•~°} ã¨"≥∞‡‰õΩ Ñ≤Å∞™êÎ~°x áÈbã¨∞
JkèHÍ~°∞Å ã¨=∂Kå~°O ѨOÑ≤OKå~°∞. (|i¯<£ÃÇÏ_£H˜ qÅû<£, 1928 PQÆ+¨μì 7, |i¯<£ÃÇÏ_£
HõÖˇHõΔ<£) ÉÏ~À¤eÖ’ tã¨∞Îefl ÃÑOK«_»O („áêq#∞ûÖ’x ~Ú`«~° „áêO`åÅÖ’ ‰õÄ_®)
֒ѨÉ∂íè ~Ú+¨Oì QÍ =ÙO^Œx "≥∞H˜û"≥Öò- „|∂"£∞¿ÑÖ¶ ò¤ qKå~°} Hõq∞\© JOwHõiOzOk. ÉÏ~À¤eÖ’
ÃÑOz# ~°∞.1,87,492Å#∞ 48,648ʼnõΩ `«yæOKå~°∞. QÆ∞[~å`ü =∞Ǩ~å„ëêìÅÖ’ tã¨∞Î
ã¨=~°} =ºuˆ~Hõ „ѨKå~°O KÕѨ\Ïì~°∞. Ѩ>ËÖò ã≤^ŒúO KÕã≤# Ѩ^äŒHõO`À#∞ ÉÁOÉÏ~Ú „ÃÑã≤_≥hû
ÖËO_£ bQÆ∞ ™ê÷Ѩ#`À#∞ „ѨÉèí∞`«fiO JѨÊ\˜ ~å*ϺOQÆ ã¨O㨯~°}ÃѶ· K«~°ÛÅ∞ ѨÓ~°ÎÜÕ∞º=~°‰õΩ
tã¨∞Î ã¨=~°}efl q~°q∞OK«∞HÀ"åÅx 1929 EÖˇ· 16# x~°‚~ÚOzOk. MË^•Ö’ 1890
<å\˜ Ѩ#∞flÅ∞ 1940 Å =~°‰õΩ =∂~°Û‰õΩO_® JÖψQ =Ù<åfl~Ú. QÍOnèÜ«∞ *ÏfÜ«∞"å^ŒO
QÆ∞[~å`«∞Ö’ ã¨fiO`«Éèí∂q∞ QÆÅ Ô~·`«∞ʼnõΩ ã¨Ê+ì̈"≥∞ÿ# „ѨÜ≥∂[<åefl ™êkèOzOk.
"å}˜[º =~åæÅ "≥·Y~°∞Å∞
1928, 29 ã¨O=`«û~åÅ∞ q^•º=O`«∞Öˇ·# Ѩ@ì} Ü«Ú=‰õΩÅ, HÍi‡‰õΩÅ Hõ~°¬‰õΩÅ
ã¨=∞~°jÅ`« ÃÑiy# ã¨O=`«û~åÅ∞. ÉèÏ~°`« "å}˜[º „QÆ∂ѨÙefl ‰õÄ_® Jã¨ÇϨ #OÖ’H˜ <≥\ "ì˜ ãÕ #≤
ã¨O=`«û~åÅ∞. 1+≤ 6ÃÑhflÅ =∂~°HõѨ٠x+¨ÊuÎ ã¨=∞㨺`Àáê@∞ [áê<£, ÖÏOH± Ã+·~üÅ∞ áÈ\©
=Ù#fl HÍ~°}OQÍ kQÆ∞=∞u ã¨∞OHÍxfl 11% #∞O_ç 15% âß`åxH˜ ÃÑOKåÅ#fl HÍ@<£
\ÏiѶπ É’~°∞¤ „Ѩuáê^Œ#efl „ѨÉèí∞`«fiO 1927 E<£Ö’ u~°ã¨¯iOzOk. 1928 [#=iÖ’
Ãã·=∞<£ |Ç≤Ï+¨¯~°} Ñ≤Å∞ѨÙH˜ ÉÁOÉÏ~Ú WO_çÜ«∞<£ =∞~°ÛO\òû KåO|~°∞ <åÜ«∞‰õΩÅ∞
ѨÙ~°∞ëÈ`«=Î ∞^•ãπ, ~îå‰õÄ~ü^•ã¨∞, ÖÏb˚, <å~åh˚Å∞ ã¨Ç¨ Ü«∞ x~åHõ~}° x f„=OQÍ =ºuˆ~H˜OKå~°∞.
"åÖòK«O^£, Ç‘Ï~åK«O^£, ÖÏb˚, <å~åhûÅ ã≤OkèÜ«∂, ã‘ìO<ÕqˆQ+¨<£ HõOÃÑh ÖÏ~üì WOKü ˆHÑπ
P^èŒfi~°ºOÖ’x „a\˜+¨μ <ÒHõÜ«∞# HõOÃÑh „ѨÜ≥∂[<åÅ`À f„="≥∞ÿ# áÈ~å@O KÕã¨∞Î#flk.
HÀ™êÎ <ÒHÍÜ«∂<åxfl ^ÕjÜ«∞ HõOÃÑhʼnõΩ i[~°∞fi KÕÜ«∂Åx WO_çÜ«∞<£ =∞~°¯O_≥·Öò "≥∞i¤<£

237
Hõq∞\© KÕã≤# ã≤á¶ê~°∞ûefl „ѨÉèí∞`«fiO u~°ã¨¯iOzOk. D JOâ◊OÃÑ· Ǩr „Ѩ"Õâ◊ÃÑ\ì̃# aÅ∞¡x
(=∂iÛ 1928) `≥Å¡"å~°∞, „ѨÉèí∞`«fiO f„=OQÍ =ºuˆ~H˜OKå~°∞. HõÅHõ`åÎ =∂~åfi_ç "åºáê~°
„QÆ∂ѨÙʼnõΩ, ã¨∞~°HΔ̃`«OQÍ =Ù#fl „a\˜+¨μ E\òq∞Å∞¡ ^•~°∞ʼnõΩ =∞^茺 ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl Ѷ¨∞~°¬}x
~îåQÆ∂~ü^•ãπH˜ l._ç.a~å¡ ~åã≤# ÖËYÅ∞, Z_»fi~ü¤ ɡO`åÖò „|~ü¤ HõOÃÑh Jkè<Õ`« ~°Ç¨Ï㨺
Ѩ„`åÅ∞ ã¨Ê+¨Oì QÍ =ºHõOÎ KÕã∞¨ <Î åfl~Ú. "Õ∞=Ú HõÅHõ`åÎÅ∞ ÉèÏ~°fÜ«∞ "åºáê~åxfl x~°fiÇ≤Ïã¨∞<Î åflO.
H˘`«ÎQÍ U~°Ê_ç# Jxfl "åºáê~° ã¨OѶ¨∂Å∞ ''WO_çÜ«∞<£ KèåO|~ü PѶπ HÍ=∞~üûH˜ J#∞|O^èŒ
ã¨OѶ¨∂Å=Ù`«∞<åfl~Ú. Wk K«∂ã≤ Ü«¸~ÀÑ≤Ü«∞#∞¡ KåÖÏ Jã¨∂Ü«∞ K≥O^Œ∞`«∞<åfl~°∞. H˘xfl
ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ WOÑ‘iÜ«∞Öò ÉϺO‰õΩ ã¨iQÍ =º=ǨÏiOK«_»O ÖË^Œ∞. (~îåǨ~ü^•ãπH˜ a~å¡
1928 "Õ∞ 2#) WOÑ‘iÜ«∞Öò =∞iÜ«Ú ZˆHÛùO*ò ÉϺO‰õΩÅ ^•fi~å „a\˜+¨μ"å~°∞ ™êyã¨∞Î#fl
Pi÷Hõ xÜ«∞O„`«} - ÉèÏ~°fÜ«∞ ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞ʼnõΩ =∞~˘Hõ ÃÑ^ŒÌ ã¨=∞㨺. WO_çÜ«∞<£ ÉϺH˜OQ∑
ZOHõfi~Ús Hõq∞\© iáÈ~°∞ìH˜ ѨOÑ≤# Jã¨=∞‡u Ѩ„`«OÖ’ ~îå‰õÄ~ü^•ãπ ZˆHÛOl ÉϺO‰õΩÅ
QÆ∞`åÎkèѨ`åºxfl f„=OQÍ q=∞i≈OKå~°∞.
J~Ú#ѨÊ\˜H˜ ÉèÏ~°`« "å}˜[º =~åæÅÖ’ JO`«QÍ Hõ^ŒeHõ ~åÖË^Œ∞. HÍi‡‰õΩÅ
ã¨=∞~°jÅ`« ÉÁOÉÏ~Ú q∞Å∞¡ Ü«∂óóÜ«∞[=∂#∞Å∞ „ѨÉ∞íè `«fi =∞^Œ`Ì ∞« ÃÑ· P^è•~°Ñ_¨ ÖÕ Ï KÕãO≤ k.
ÉÁOÉÏ~Ú q∞Å∞¡ Ü«∞[=∂#∞Å ã¨OѶ¨∂xH˜ 1929 =∂iÛÖ’ P ã¨OѶ¨∞O K≥·~°‡<£ Ǩg∞ g∞^Õ
=zÛ# "åi¬Hõx"ÕkHõÖ’ =∂~°HõѨ٠x+¨ÊuÎ, ã¨∞OHÍÅ ~°HõΔ} ÖËHõáÈ=_»O ÖÏO\˜ ã¨=∞㨺efl
„Ѩ™êÎqOKå~°∞. HÍx Hˆ O„nHõ~} ° JO`å 'JO`«QÍ=ÚO^Œ∞ [~°∞QÆx ™ê^è•~°} ã¨"∞≥ ‡—ÃÑ· Ѩ_Oç k.
J`«_»∞ ã¨Ç¨Ï[OQÍ<Õ =~°ÎHõ q"å^•Å aÅ∞¡‰õΩ =∞^ŒÌ`«∞ `≥eáê~°∞. Ñ≤ÔH\˜OQ∑ ÃÑ· ѨÓiÎ x¿+^èŒO
qkèOKåÅx HÀ~å_»∞. - âßOu Ü«Ú`«"≥∞ÿ# Ñ≤ÔH\˜OQ∑ "åãÎ̈=OQÍ =ÙO_»^Œ∞. (*ÏfÜ«∂"å^Œ
~å[H©Ü«∂ʼnõΩ KåÖÏ Pã¨HÎ̃Hõ~°"≥∞ÿ# z‰õΩ¯Å∞ `≥zÛÃÑ>Ëì JOâ◊O). ÉÁOÉÏ~Ú *∫o Ѩi„â◊=∞H˜
ÖÏOH±Ã+·~°∞ kQÆ∞=∞`«∞Å HõO>ˇ (<å}º"≥∞ÿ# „ѨuÎ ~°HÍÅ JǨÏ=∞‡^•ÉÏ^£`À áÈ\© Ѩ_»QÆÅ)
[áê<£ KÒHõ =ã¨∞Î=ÙÅ =Å# „Ѩ=∂^ŒO U~°Ê_çOk. L‰õΩ¯ÖÏO\˜ Ѩi„â◊=∞ „Ѩ^è•#OQÍ „ѨÉèí∞`«fi
HÍO„\ωõΩÅì ÃÑ#· „áÈ`åûǨÏOÃÑ· P^è•~°Ñ_¨ Oç k.1924 #∞O_ç ã¨∞OHÍÅ ~°H} Δõ á⁄OkOk QÆ#∞Hõ
ÉèÏ~°`« áêi„âßq∞Hõ „QÆ∂Ѩ٠`«∞ÖÏ¡Å∞ ‰õÄ_® KåÖÏ q^èÕÜ«ÚÅ∞QÍ =Ù<åfl~°∞. 1929 Ö’
ysflHÍ"£∞QÍ~ü ã¨$+≤ìOz# Z~°∞Ѩ٠ÉèíÜ«∞O`À ^˘~åc˚`å`å, Hõ=ã‘˚ [ǨÏOw~ü W„|Ç‘ÏO ~°Ç¨ÏO
`å`åflÅ∞ HÍO„ÔQãπH˜ aè#fl"≥∞#ÿ ÃÑ@∞ì|_ç^•s ã¨Oã¨x÷ ™ê÷ÑO≤ Ѩ Ü«∞uflOKå~°∞. Z~°∞Ѩ٠<åÜ«∞‰õΩÅ
qzÛù<åflxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ, ÉÏǨ@OQÍ Ü«¸~ÀÑ≤Ü«∞<£ Ü«∂[=∂<åºÅ`À KÕ`«∞Å∞ Hõeáê~°∞.
(`å`åʼnõΩ K≥Ok# Ü«∞<£Ü«∞<£ =∂*’O^•~ü ~îå‰õÄ~ü^•ãπH˜ 1929 "Õ∞ 22) ÃÇÏKü.Ñ≤. "≥∂_ô,
#ã¨"¡ å_çÜ∂« , ÖÏb˚ <å~åÖÏ_Õ Ü«∞OP~ü [Ü«∞Hõ~ü (ÃÑ@∞ì|_ô ^•s ã¨O|O^è•Å∞ QÆÅ L^•~°"åk,
ÖÏÜ«∞~ü)Å∞ ÃÑ@∞ì|_çH˜ „â◊=∞H˜ =∞^躌 J=QÍǨÏ# HõeÊOKÕ =∞Oz "å`å=~°}Ïxfl ã¨$+≤Oì K«_®xH˜
ÉÁOÉÏ~Ú =∞~åsî Ѩ„uHõH˜ Pi÷Hõ =#~°∞Å∞ ã¨=∞‰õĈ~Û JOâßxfl f„=OQÍ Ñ¨ijeOKå~°∞.
(ÖÏb˚ <å~åOr [Ü«∞Hõ~üH˜, 1929 JHÀì|~°∞ 18, [Ü«∞Hõ~ü Ѩ„`åÅ∞) ÉÁOÉÏ~Ú QÆ=~°fl~°∞
P~°∞ <≥ÅÅ =ÚO^Œ∞ JÖÏO\˜ PÖ’K«# *Ëâß~°∞. ÉèÏ~°fÜ«∞ _≥·b q∞„~°~ü Ѩ„uHõ‰õΩ
ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞efl „áÈ`«ûÇ≤ÏOKåÅ<åfl_»∞. (Wifi<£H˜ Ãã·<£û 1929 "Õ∞ 22, Ãã·<£û HõÖˇHõΔ<£)
238
 a~å¡ ^Œ∂~°^Œ$+≤ì`À *ÏfÜ«∞"å^Œ ^Œ$HõÊù^äŒOÖ’ aè#fl"≥∞ÿ# =ӺǨefl J#∞ã¨iOKå~°∞.
„Ѩ`ÕºHõ ÃÑ@∞ì|_ç^•s áêsìH˜ =∞^ŒÌ`«∞ ~Ú"åfiÅ<Õ `å`å PÖ’K«#‰õΩ aè#flOQÍ a~å¡ 1929
Ö’ =∂Å"åº (=∂Å"åº 1726 ZxflHõÅÖ’ |ÅѨiKå~°∞) "≥∂fÖÏÖò =∞^躌 =iÎ`fi« O <≥~Ñ° _¨ O»
^•fi~å H“xûÖòÖ’ ã¨fi~å["å^Œ∞ʼnõΩ |ÖÏxfl KÕ‰õÄ~°ÛÜ«∞uflOKå_»∞. a~å¡, ~îå‰õÄ~ü^•ãπÅ∞
~Ú~°∞=Ù~°∞ `å`å „Ñ¨uáê^Œ#x f„=OQÍ =ºuˆ~H˜OKå~°∞. ''Hõ=¸ºx[OH˜ =ºuˆ~HõOQÍ
|Å=`«~Î "° ∞≥ #ÿ áÈ~å@O KÕ¿ã z=i ã¨Oã¨÷ ÃÑ@∞ì|_ç^•s ã¨Oã¨÷ J#_»OÖ’ <åÔHÖÏO\˜ ã¨O^ÕÇϨ O
ÖË^Œ∞. =∞#O ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞ÅO UO KÕÜ«∞QÆÅO! ~å*ϺOQÆ Ñ¨^Œú`«∞Å ^•fi~å „Ñ¨Éèí∞`åfixfl
*ÏfÜ«∞ „ѨÉèí∞`«fiOQÍ =∂~åÛÅx HÀˆ~ "åiH˜ ã¨Ç¨ÏHõiOKåe (~îå‰õÄ~ü^•ãπH˜ a~å¡, 1929
EÖˇ· 30) J~Ú#ѨÊ\˜H˜ ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞Å =∞^茺 qÉèË^•efl Juâ◊~ÚOK«_»O QÍx `«yæOK«_»O
QÍx KÕÜ∞« ‰õÄ_»^∞Œ . 1929 "Õ∞Ö’ a~å¡Ö’ =ºH˜QÎ `Æ O« QÍ =∂\Ï¡_#ç `«~∞° "å`« ɡO`åÖò ''=∂Ô~¯\’¡
`« # ™ê÷ < åxfl Ѩ k ÅѨ ~ ° ∞ K« ∞ H˘#fl `« ~ ° ∞ "å`« Éè í q +¨ º `« ∞ Î Ö ’ J`« _ » ∞ (a~å¡ ) `« ‰ õ Ω ¯=
^Œ∞O^Œ∞_»∞‰õΩ`«#O`À ‰õÄ_ç# Z`«∞ÎQÆ_»efl J#∞ã¨iOK«_»O =∞#O QÆ=∞xOK«=K«∞Û—— J<Õ
PâßÉèÏ"åxfl =ºHõÎO KÕ™ê_»∞. (ɡO`åÖò _≥·s, 1929 "Õ∞ 15) Ü«∞<£.Ü«∞O. =ÚAO^•~üH˜
~îåǨ~ü^•ãπ ÖËY (1929 E<£ 7) `å`å „Ñ¨uáê^Œ#x u~°ã¨¯iã¨∂Î =ºH©ÎHõiOz# q^è•#O
xt`«OQÍ Ñ¨ijeOK«^yŒ Ok.
=∞#O =ÚO^Œ∞ ÉèÏ~°fÜ«ÚÅO, P `«~∞° "å`«<Õ "åºáê~°∞ÅO, áêi„âßq∞Hõ"`Õ ÅΫ =∞x
Ü«¸~°Ñ¨Ù =~°ÎHõ ã¨=∂[OÖ’ K≥ѨʉõΩO_® "åi`À KÕ`«∞Å∞ Hõe¿ÑO^Œ∞‰õΩ „Ѩܫ∞uflOK«_»O
HõO>ˇ *ÏfÜ«∞"å^Œ∞Å`À ã¨O|O^è•Å#∞ xÅɡ@∞ìHÀ=_»O J#=ã¨~°=∞x ~îå‰õÄ~ü^•ãπ <˘H˜¯
K≥áêÊ_»∞. HÍx J`«_ç `«~°∞"å`« "åHõºO ~ÚÖÏ =ÙOk. ''=∞#O H˘kÌ HÍÅO `«~°∞"å`«
~ÚѨÊ\˜ HõO>ˇ "≥∞~°∞ÔQ·# +¨~°`«∞Å g∞^Œ KÕ`«∞Å∞ HõÅѨ_»O =∞Oz^Œx <Õ#∞ qâ◊fiã≤ã¨∞Î<åfl#∞——
Jkèx"Õâ◊ „ѨuѨuÎ #∞O_ç ѨÓ~°‚ ã¨fi~å[ºO =~°‰õΩ
ã¨OѨÓ~°‚ ã¨fi~å[ºO ÅHõΔ ºOQÍ =∞~˘Hõ ^Œá¶ê JdÅ ÉèÏ~°`« „Ѩ*ÏáÈ~å\ÏxÔH·
ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl XuÎ_çH˜ 1928, 1929 ã¨O=`«û~åÅ HÍÅ=∞O`«\Ï QÍOnè J_»∞¤QÍ xeKå_»∞.
`å#∞ Ǩ[~°∞ HÍx =∞„^•ã¨∞ HÍO„ÔQãπ ã¨^㌠∞¨ û (1927) P"≥∂kOz# <≥„Ǩ˙ Ü≥ÚHõ¯ ã¨fi`«O„`«
f~å‡<åxfl f„=OQÍ x~åHõiOKå~°∞. `«~°∞"å`« ã¨O=`«û~°O HõÅHõ`åÎ HÍO„ÔQãπ ~år ã¨∂„`«OQÍ
<≥„Ǩ˙ iáÈ~°∞ìÖ’x Jkèx"Õâ◊ „ѨuѨuÎ ÅHΔͺxfl - Jn 1929 ã¨O=`«û~åxH˜ „a\˜+¨μ"å~°∞
=∞OE~°∞ KÕ¿ãÎ ™êkèOKåÅx f~å‡xOzOk. qѶŨ "≥∞`ÿ Õ âßã¨<ÀÅ¡OѶ∞¨ #OÖ’ ѨÓ~°‚ ã¨fi~å[ºO
™êkèOK«_®xH˜ =ÚO^Œ∞‰õΩ áÈ`«∞Ok. ã¨OѨÓ~°‚ ã¨fi~å[º ÅHõΔ ºO ѨÙ#~°∞^•…@# H˘~°‰õΩ É’ãπ
„Ѩ"Õâ◊ÃÑ\ì̃# ã¨=~°}x [=ǨÏ~üÖÏÖò <≥„Ǩ˙ `«q∞à◊<å_»∞‰õΩ K≥Ok# ã¨`«º=¸iΠɡOQÍÖò
„Ѩux^è∞Œ ÅÖ’x J`«ºkè‰Ωõ Å∞, ÉÁOÉÏ~Ú Hõ=¸ºxã¨∞Åì ∞ xOÉòHÍ~ü -*’ˆQH¡ ~õ ∞° Å∞ ã¨=∞i÷OKå~°∞.
ã¨=~°} 1350 -973 F@¡`À u~°ã¨¯iOK«|_çOk. 1929Ö’ QÍOnè „QÍ=∂ÅÖ’x
x~å‡}Ï`«‡Hõ"≥∞ÿ# Ѩx, =∞^茺x¿+^ŒO, „a\˜+π =ã¨∞Î=ÙÅ |Ç≤Ï+¨¯~°}, ÉÏ~À¤e `«~°Ç¨Ö’ „Ѩ`ÕºHõ
ã¨=∞㨺ŠѨiëê¯~°O =ÔQ·~åʼnõΩ HÍO„ÔQãπ HÍ~°ºHõÖÏáêʼnõΩ Ñ¨iq∞`«O KÕÜ«∞ Ü«∞uflOKå~°∞.
239
q^Õj =„™êÎefl |Ç≤Ï~°OQÆOQÍ `«QÆ∞Åɡ\ì_®xfl (JO^Œ∞‰õΩ HõÅHõ`åÎÖ’ =∂iÛÖ’ JÔ~ãì̈Ü«∂º_»∞.
<å=∞=∂„`«Ñ¨Ù [i=∂<å qkèOK«|_çOk) „áÈ`«ûÇ≤ÏOKå~°∞. MÏn H˘~°‰õΩ x^èŒ∞Å∞ ¿ãHõiã¨∂Î
^Õâ◊"åºÑÎ̈OQÍ Ñ¨~°º\˜OKå_»∞. ѨÓiÎ ™ê÷~Ú áÈ~å@O H˘~°‰õΩ =zÛ# XuÎà◊¡‰õΩ =∂@ =∂\˜H˜
u~°ã¨¯iOKå_»∞.
1928 -29 HÍÅOÖ’ QÍOnè ã¨OÜ«∞=∞#O áê\˜OKå_»∞. J^Õ HÍÅOÖ’ |∂~°∞"˚ åÅ∞
ã¨O^ÕǨÅ`À ã¨OkQÆú`«Ö’ =Ù<åfl~°∞. D HÍÅOÖ’ „Ѩ=ÚYOQÍ =ÚO^Œ∞‰õΩ =zÛ# „áêO`åÅ∞,
™ê=∂lHõ „QÆ∂ѨÙÅ∞ (ɡOQÍÅ∞, ѨO*Ï|∞, ÉÁOÉÏ~ÚÅÖ’ q^•º=O`«∞Öˇ#· Ѩ@}ì Ü«Ú=‰õΩÅ∞,
ÉÁOÉÏ~Ú HõÅHõ`åÎÖ’ áêi„âßq∞Hõ HÍi‡‰õΩÅ∞)ÃÑ· QÍOnèH˜ QÆŠѨÅ∞‰õΩ|_ç, J^Œ∞Ѩ٠J`«ºO`«
`«‰Ωõ ¯=QÍ =ÙO_»_O» . PÜ«∞# ã¨OÜ«∞=∞<åxH˜ HÍ~°}"≥∞ÿ =ÙO_»=K«∞Û., 1929 EÖˇÖ· ’ PÜ«∞#
KåÖÏ ã¨Ê+¨ìOQÍ „ѨHõ\ ˜OKå_»∞. ''âßã¨<ÀÅ¡OѶ¨∞#‰õΩ ã¨=∂Ü«∞`«Î"≥∞ÿ# „Ѩ[efl <å +¨~°`«∞Å
g∞^Œ ZÖÏ #_»áêÖ’ <å‰õΩ ÉÏQÍ `≥Å∞ã¨∞. JÖÏO\˜ (ã¨=∂Ü«∞`«Î"≥∞ÿ#) ã¨∂K«# Hõ#∞K«∂ѨÙ
"Õ∞~°Ö’ HõxÑ≤OK«_»OÖË^Œ∞—— PÜ«∞# ã¨O^ÕǨxH˜ =∞~˘Hõ HÍ~°}O HÍO„ÔQãπ ã¨Oã¨÷ x~å‡}
Ѩiã≤u÷ 1929 "Õ∞ <å\˜H˜ HÍO„ÔQãπ ã¨Éºíè `«fiO 56000H˜ Ѩ_áç È~ÚOk. (<≥„Ǩ˙ <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’
K«∞~°∞‰õΩQÍ KÕѨ\ ˜ì# „Ѩܫ∞`«flOÖ’ P `«~°∞"å`« 6 <≥ÅʼnõΩ J~°÷ q∞eÜ«∞<£H˜ KÕiOk)
x~°‚~ÚOѨ|_ç# HÀ\ÏÅ "Õ∞~°‰õΩ KåÖÏ „áêq#∞ûÅÖ’ ~ÚOHÍ ã¨Éèíº`«fiO #"≥∂^Œ∞, x^èŒ∞Å
=ã¨∂à◊√¡ [~°∞QÆÖ^Ë ∞Œ . qÉè[í #, u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ â◊‰Ωõ ÅÎ ÃÑ· PkèÑ`¨ º« O ™êkèOK«QÅÆ QÍOnè ™ê=∞~å÷ºxfl
=ºHõÎO KÕ¿ã Ѷ¨∞@# P <≥ÅÖ’<Õ [iyOk. J`«ºkèHõ Ñ≤.ã≤.ã≤Å (10 QÍOnè HÍ"åÅx
HÀ~°∞‰õΩ<åfl~Ú. 5 =Å¡ÉèÏÜü∞Ѩ>ËÖòÅ∞ 3 <≥„Ǩ˙ KåÖÏ f„=OQÍ =ºuˆ~H˜Oz#ѨÊ\˜H˜x
<≥„Ǩ˙ ‰õÄ_® H˘O`« q=ÚYOQÍ =Ù#flѨÊ\˜H˜ [=ǨÏ~üÖÏÖò <≥„Ǩ˙ ~å#∞#fl HÍO„ÔQãπ
ã¨^Œã¨∞ûÖ’ J^茺‰õΔΩ}˜‚ KÕÜ«∂Åx QÍOnè Ѩ@∞ì|_®¤_»∞. 11 [=ǨÏ~üÖÏÖò xã¨ûO^ÕǨÏOQÍ
f„="åk. Ѩiã¨~åefl JkèQÆq∞Oz PÖ’zOѨQÆÅ_»∞. HÍx J`«_»∞ q#Ü«∞je fQÆ`Õ̂Q ^•HÍ
ÖÏQÍÅx HÀ~°x PK«~°} "åk. x~°ƒùOkOK«_®xH˜ J=HÍâ◊O HõeÊOK«|_ç#ѨÙÊ_Õ Pqi
Q˘Ñ¨Êâ◊H˜Î J=Ù`«∞Ok. JÖψQ ^Õâ◊OÖ’x Ü«Ú=`«, `«~°QÆx "åiâ◊H˜Î x~°ƒùkOѨ|_»_®xH˜,
J^Œ∞Ѩ٠KÕÜ«∞|_»_®xH˜ J=ã¨~°"≥∞ÿ# "Õ∞~°‰õΩ q_»∞^ŒÅ KÕÜ«∞|_»_®xH˜ ~Ú+¨ìѨÓiÎQÍ
P"≥∂kOKåe. (1929 ÃãÃÑìO|~ü Ü«∞OQ∑ WO_çÜ«∂).
HõÅHõ`åÎ HÍO„ÔQãπ`À ã¨O=`«û~°O QÆ_»∞=٠ѨÓiÎ HÍ=ã¨∞Î#flk QÆ#∞Hõ Ѩiã≤÷`«∞Å∞
„ѨuѶ¨∞@# "≥·Ñ¨Ù ™êQÆ∞`«∞<åflÜ«∞#_®xH˜ [=ǨÏ~üÖÏÖò ZOÑ≤Hõ XHõ ã¨∂zHõ. 1929 JHÀì|~ü
31 <å@ Wifi<£ „Ѩuáê^Œ#`À Ѩiã≤÷`«∞Å∞ ã¨OH˜¡+¨ìO KÕÜ«∞|_®¤~Ú. (ÉèÏ~°`« ~å*ϺOQÆ
„Hõ=∞OÖ’ ''Jkèx"Õâ◊ „ѨuѨuΗ— ã¨Ç¨Ï["≥∞ÿ# ã¨=∞㨺 Jx, Ãã·=∞<£ iáÈ~°∞ì „Ñ¨Hõ\ ˜OѨ|_ç#
`«~°∞"å`« ~“O_»∞>Ë|∞Öò ã¨^Œã¨∞û [iÑ≤™êÎ=∞x "≥·„™ê~Ú „ѨHõ\ ˜OKå~°∞. Ãã·=∞<£ |Ç≤Ï+¨¯~°}
ã¨O^Œ~°ƒùOQÍ =ºHõÎ"≥∞ÿ# |ÖÏxfl |\ì̃ JÖÏO\˜ Z~°"ÕÜ«∞=Åã≤# J=ã¨~åxfl QÆ∞iOz "≥·„™ê~Ú
1928 _çÃãO|~ü #∞O_ç =ºH˜ÎQÆ`«OQÍ JiÌã¨∂Î =KåÛ_»∞. H˘`«ÎÖË|~°∞ QÆ=~°fl"≥∞O@∞
(1929 E<£) "≥„· ™ê~Ú „Ѩuáê^Œ#x P"≥∂kOzOk.
240
 L^•~°"å^Œ∞Å`À áê@∞ #=O|~°∞ 2# QÍOnè, "≥∂fÖÏÖò =∂Å"åºÅ∞ „Ѩuáê^Œ#x
<åÅ∞QÆ∞ +¨~°`«∞ÅÃÑ· P"≥∂kOKå~°∞. „a\˜+¨μ"å~°∞ P"≥∂kOKÕ „áê^äŒq∞Hõ ã¨∂„`åxfl QÍHõ
~“O_»∞ >Ë|∞Öò ã¨^Œã¨∞û Jkèx"Õâ◊ „ѨuѨuÎH˜ ã¨O|OkèOz# q=~åefl K«iÛOKåe. ã¨^Œã¨∞ûÖ’
HÍO„ÔQãπH˜ "≥∞*Ïi\© „áêux^茺O HõeÊOKåe. Mˇ·nÅ#∞ q_»∞^ŒÅ KÕÜ«∂e. ™ê^è•~°}
JOwHÍ~åxfl á⁄O^Õ q^è•<åxfl J#∞ã¨iOKåe. É’ãπ D _èçb¡ „ѨHõ@#ÃÑ· ã¨O`«HõO
KÕÜ∞« x~åHõiOKå_»∞. <≥„Ǩ˙ ã¨O`«HOõ KÕâß_»∞. `«~∞° "å`« KåÖÏ |Å"≥∞#ÿ ã¨O^ÕÇ¨ Å∞ =KåÛ~Ú.
~år<å=∂ KÕÜ∂« Åx HÀ~å_»∞. QÍOnè Wifi<£x _çÃãO|~°∞ 23# Hõeâß_»∞. HÍO„ÔQãπ +¨~`° ∞« efl
"≥·„™ê~Ú x~°úfiO^ŒºO u~°ã¨¯iOKå_»∞. K«~°ÛÅ∞ qѶ¨Å=∞Ü«∂º~Ú. '™êfi`«O„`«º L^Œº=∂xfl
#∂`«# JO`«~å˚fÜ«∞ ã¨=¸Å"≥∞#ÿ =∂~°∞ÊÅ∞ QÀˆ~ ™ê=∂lHõ ^Œ$+≤ì HÀ}O #∞O_ç JѨÊ\˜=~°‰Ωõ
H˘kÌ=∞Ok "å=∞ѨHõΔ "å^Œ∞ňH Ѩiq∞`«"≥∞ÿ# ^Œ$+≤ì HÀ}O #∞O_ç ã¨O„QÆǨÏOQÍ =i‚Oz
[=ǨÏ~üÖÏÖò `«# "≥Ú^Œ@ J^茺HΔÀѨ<åºã¨OÖ’ ÖÏǨϟ~°∞ HÍO„ÔQãπ (1929 _çÃãO|~°∞)x
TÑ≤"âÕ ß_»∞. <Õ<˘Hõ ™È+¨eã¨∞xì , QÆ}`«O„`«"åkx ~åAÅ∞ Ü«Ú=~åAÅÃÑ· qâßfiã¨O ÖËx"å}˜.‚
P^èŒ∞xHõ áêi„âßq∞Hõ „ѨÉèí∞`åfixfl `«Ü«∂~°∞KÕ¿ã (L`«ÊuÎ KÕ¿ã) =º=ã¨÷ g∞^Œ qâßfiã¨O
ÖËx"å}˜‚....—— [g∞O^•s Ô~·`«∞Å∞, ÃÑ@∞ì|_ç^•s - „âßq∞Hõ Ѷ¨∞~°¬}Å q+¨Ü«∞OÖ’ QÍOnèH˜
„Ñ‘u áê„`«"≥∞ÿ# ^èŒ~°‡Hõ~°Î $`«fi Ѩiëê¯~åxfl q=∞i≈OKå_»∞. ''KåÖÏ=∞Ok WOw¡+¨μ"å~°∞
ÉèÏ~°`«^ÕâßxH˜ `å"Õ∞ ^èŒ~°‡ Hõ~°ÎÅ=∞x ÉèÏqOKå~°∞. D ^èŒ~°‡Hõ~°ÎÅ∞ ^Õâßxfl ZÖÏO\˜ ^Œ∞ã≤÷uH˜
`≥KåÛ~°∞!—— J~Ú#ѨÊ\˜H˜ ã¨^Œã¨∞û HÍ~°º„Hõ=∂ÅÖ’¡ QÍOnè P^ÕâßÅ "Õ∞~°̂H [iQÍ~Ú. 'Ѩ#∞flÅ
K≥e¡OѨ٠x~åHõ~°}—. ZѨC_»∞ ZHõ¯_» ™ê^茺Ѩ_ç`Õ JHõ¯_» ™ê^è•~°} ã¨"≥∞‡Å∞ 'ã¨=∂<åO`«~°
„ѨÉèí∞`«fiO— H˘~°‰õΩ É’ãπ KÕã≤# „Ѩ`åº=∂flÜ«∞ „Ѩuáê^Œ# u~°ã¨¯iOK«|_çOk. Wifi<£ Ô~·Å∞ÃÑ·
[iy# ^•_çx YO_çOKÕ f~å‡#OÃÑ· QÍOnè Ѩ@∞ì|\Ïì_»∞. ã¨fiÅÊ "≥∞*Ïi\© 942 -794 `À
P"≥∂kOѨ|_çOk.) „Ѩ^•è # f~å‡#O (Wifi<£ Ѩ@¡ ¿ãflǨÏѨÓ~°fiHõ „Ѩ™êÎ=#, Wifi<£ „Ѩuáê^Œ#
Ѩ@¡ =i¯OQÆ∞Hõq∞\© `˘e"≥·Yi, Éèíq+¨º`ü K«~°ÛʼnõΩ `«Å∞ѨÙÅ∞ ѨÓiÎQÍ =¸ã≤"ÕÜ«∞‰õΩO_»
=ÙO_»_»O). - „Ѩux^èŒ∞Å∞ ѨÓiÎQÍ P"≥∂kOKåe ÖËHõ ѨÓiÎQÍ u~°ã¨¯iOKåe. J<Õ"å^Œ#`À
P"≥∂^ŒO á⁄OkOk. Jxfl\˜xq∞Oz <≥„Ǩ˙, É’#ãπÅ∞ âßã¨<ÀÅ¡OѶ∞¨ #O ™ê^è•~°} ã¨"∞≥ ‡Å∞QÍ
Ѩ`åHõ™ê÷~ÚH˜ KÕ~∞° HÀ"åÅx PtOz#ѨÊ\˜H,˜ HÍ~åºK«~}° Ѩ^HŒä Oõ Ü≥ÚHõ¯ q=~åÅ ~°∂ѨHÅõ Ê#
Z.S.ã≤ã≤.H˜ JO>Ë PK«~°}Ö’ QÍOnèH˜ =ke"ÕÜ«∞|_çOk. J~Ú#ѨÊ\˜H˜ #∂`«#
ã¨O=`«û~°OÖ’H˜ J_»∞y_»#∞#fl J~°÷~å„u HÍO„ÔQãπ Z@ìˆHʼnõΩ ã¨OѨÓ~°‚ ã¨fi~å*Ϻxfl
P"≥∂kOK«_»O, *ÏfÜ«∞ „u=~°‚ Ѩ`åHõO, =O^Õ=∂`«~°O x<å^•Å`À QÍHõ WOH˜fiÖÏÉò
lO^•ÉÏ^£ x<å^•Å`À ZQÆ∞~°"ÕÜ«∞|_»_»O`À „ѨѨOK«OÖ’ J`«ºO`« ÃÑ^ŒÌ =Åã¨Ö’x
™ê=∂„[º"å^Œ =ºuˆ~Hõ L^Œº=∞O #∂`«# ^Œâ◊Ö’H˜ „Ѩ"ÕtOzO^Œx K≥ѨÊHõ `«Ñ¨Ê^Œ∞.
1930 - 31 âßã¨<ÀÅ¡OѶ∞¨ #O
LѨÙÊ ã¨`庄QÆǨÏO kâ◊QÍ
ã¨OѨÓ~°‚ ã¨fi~å[ºO H˘~°‰õΩ [~°∞QÆ∞#∞#fl JÇ≤ÏO™êÜ«Ú`« áÈ~å@OÖ’ QÍOnè
x~°‚~ÚOK«É’ÜÕ∞ xiÌ+¨ì"≥∞ÿ# Ѩ^Œú`«∞Å H˘~°‰õΩ W@∞^Õâ◊O J@∞ „ѨÉèí∞`«fiO xsH˜ΔOKå~Ú.
241
xsHõΔ}Ö’ Ô~O_»∞ <≥ÅÅ∞ ãÎ̈|ú`«QÍ QÆ_çzáÈÜ«∂~Ú. ÉèÏ~°`«^Õâßxfl Pi÷HõOQÍ ~å[H©Ü«∞OQÍ,
™êO㨯 $uHõOQÍ, P^蕺u‡HõOQÍ ^èŒfiOã¨O KÕÜ«∞\Ïxfl x~°ã≤ã¨∂Î, JÖÏO\˜ áêÅ#x ~ÚHõ
õg∞^Œ@ ã¨Ç≤ÏOK«_»O =∂#=ÙxH˜ ^Õ=ÙxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ KÕã≤# <Õ~°=∞x L^•…\ ˜ã¨∂Î, Ѩ#∞flÅ
K≥e¡OѨ٠x~åHõ~°}`À ã¨Ç¨ âßã¨<ÀÅ¡OѶ¨∞# ã¨<åflǨʼnõΩ Ñ≤Å∞ѨÙxã¨∂Î [#=i 26# ^Õâ◊
"åºÑÎ̈OQÍ Jã¨OMϺHõ"≥∞ÿ# ã¨ÉèíÅ∞ ã¨=∂"ÕâßÅ∞ [iÑ≤ ã¨fi`«O„`« „Ѩ=∂}O KÕÜ«∞|_çOk,.
[#=i 6# HÍO„ÔQãπ âßã¨#ã¨Éèí∞ºÅ∞ ~år<å=∂ KÕÜ«∂Åx P^ÕtOK«|_çOk. P^Õâ◊O
UHõ„w=OQÍ J=∞Å∞ [~°∞Ѩ|_»ÖË^Œ∞,. Ü«∞<£.Ñ≤. ˆHů~ü, ã¨`«º=¸iÎ, J<åûs ÖÏO\˜ HÍO„ÔQãπ
<åÜ«∞‰õΩÅ∞ <≥„Ǩ˙ iáÈ~°∞ìÃÑ· K«~°ÛÅ∞ qѶ¨Å"≥∞ÿ# `«~°∞"å`« U^À XHõ ~°Hõ"≥∞ÿ#, =∞`« Ѩ~°"≥∞ÿ#
XѨÊO^ŒO ÖˉõΩO_® =∞~˘Hõ ^Œáê *ÏfÜ«∞ áÈ~å@O KÕѨ@ì_®xH˜ ã≤^ŒúO HÍÖË^Œ∞)
Jã¨=∞‡u"å^Œ∞Å∞QÍ =ÙO_çáÈÜ«∂_»∞,. W`«~° q+¨Ü«∂ʼnõΩ =¿ãÎ Hõ=¸ºxã¨∞ì <åÜ«∞Hõ`åfi#
ÉÁOÉÏ~Ú, <åQÆѨÓ~ü ™ê÷=~åÅ∞QÍ â◊HÎ̃=O`«"≥∞ÿ# l.S.Ñ≤ Ô~·ÖËfi ã¨"≥∞‡ [iyOk. 1930
Ѷ„≤ |=iÖ’ Ѩ~å[Ü«∞O áêÅ~ÚOk. QÍOnè [#=i 31# Wifi<£H˜ ~ÚzÛ# 11 JOâßÅ
Jeì"Õ∞@O ~å[H©Ü«∞ x~å‡}Ѩ~°OQÍ ZÖÏO\˜ =∂~°∞Ê H˘~°‰õΩ _ç=∂O_»∞ KÕÜ«∞ÖË^Œ∞. z=iH˜
Jkèx"Õâ◊ „ѨuѨuxÎ ‰õÄ_® _ç=∂O_»∞ KÕÜ∞« ÖË^∞Œ .JO^Œ∞Hˆ KåÖÏ=∞Ok 11 JOâßÅ Jeì"∞Õ @O,
ã¨OѨÓ~°‚ ã¨fi~å[º f~å‡#O #∞O_ç kQÆ*Ï~°∞_»∞QÍ ÉèÏqOKå~°∞. LѨÙÊx „Ѩ^è•# ã¨=∞㨺QÍ
ZOÑ≤ H õ KÕ Ü « ∞ _» O ‰õ Ä _® "≥ Ú ^Œ @ KåÖÏ J™ê^è • ~° } OQÍ Hõ x ÊOzOk. <≥ „ Ǩ ˙
k„Q̓ùOuK≥Ok#@∞¡QÍ `«# ã‘fiÜ«∞ K«i„`«Ö’ ~åâß_»∞. <≥„Ǩ˙ ã‘fiÜ«∞ K«i„`« ¿Ñr 210)
''„Ѩã¨∞Î`«O LѨÙÊ „ѨKå~°O HÍ~°}OQÍ ~å„uà◊√¡ x„^ŒáÈ`«∞<åfl#∞—— 1930 Ѷ≤„|=i 20#
Wifi<£ Ãã„Hõ@s PÑπì\ò "≥_ç̊=Ù_£ ɡH±H˜ ~åâß~°∞.
JOK«<åÅ∞ `«Ñʨ x Ѷ∞¨ @#Å∞ x~°∂Ñ≤OKå~Ú. 11 JOâßÅ∞ XHõ ~°H"õ ∞≥ #ÿ "≥#∞Hõ_∞» QÆ∞
J~Ú`Õ, =∞~˘Hõ~°HõOQÍ Jq *ÏfÜ«∞ _ç=∂O_»∞x Ѩ\ ˜+¨ìѨiKå~Ú. *ÏfÜ«∞ _ç=∂O_»∞
„Ѩ`ºÕ Hõ ã¨=∞㨺Å`À ã¨O|O^èOŒ HõeÊOKå~Ú. Wifi<£H˜ ~åã≤# ÖËYÖ’ ™ê^è•~°} „ѨÜ∂≥ [<åʼnõΩ
ã¨O|OkèOz#q (Ãã·#ºO, Y~°∞ÛÅ∞, ã≤qÅ∞ ã¨sfiã¨∞ r`åÅÖ’ 50% HÀ`« ã≤.S._ç. ã¨O㨯~°},
=∂~°}ÏÜ«Ú^è•ÅÃÑ· Öˇ·Ãã#∞ûÅ =∞OA~°∞ÃÑ· „Ѩ[Å xÜ«∞O„`«}‰õΩ J#∞=∞uã¨∂Î PÜ«Ú^è•Å
K«@ìOÖ’ =∂~°∞ÊÅ∞) =¸_»∞ „Ѩ`ÕºHõOQÍ |∂~°∞˚"åÅ _ç=∂O_»∞¡ (~°∂áê~Ú Ããìi¡OQ∑ =∂~°HõѨÙ
x+¨ÊuÎx 1+≤ 4 ÃÑhflʼnõΩ `«yæOѨÙ, *∫o ~°HõΔ}, HÀ™êÎ <ÒHÍÜ«∂<åxfl ÉèÏ~°fÜ«ÚʼnõΩ
i[~°∞fi KÕÜ«∞_»O) Ô~O_»∞ Ô~·`«∞ ã¨=∞㨺Å∞ - Éèí∂q∞ tã¨∞ÎÃÑ· 50% `«yæOѨÙ, LѨÙÊ Ñ¨#∞fl,
LѨÙÊÃÑ· „ѨÉèí∞`«fiQÆ∞`åÎkèѨ`«ºO ~°^Œ∞Ì =Ù<åfl~Ú. 1930Ö’ [iy# "å}˜[º <ÒHÍ^Œà◊ ã¨^Œã¨∞û
„a\©+¨μ <ÒHÍÜ«∂# „ѨÜ≥∂[<åʼnõΩ "åÖòK«O^£, Ç‘Ï~åK«O^£, ÖÏb˚<å~åh˚, ã≤OkèÜ«∂ ã‘ìO
<ÕiˆQ+¨<£H˜ =∞^茺QÆÅ q"å^•xfl Ѩi+¨¯iOK«_»OÖ’ qѶ¨Å=∞~ÚOk. ÉÁOÉÏ~Ú q∞Å∞¡
Ü«∂[=∂#∞Å ã¨OѶ∞¨ O Ü≥ÚHõ¯ 1930 =∂iÛ "åi¬Hõ x"ÕkHõ „a\˜+μ¨ , [áê#∞ʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ
~°HõΔ} Ѩi„â◊=∞‰õΩ Kå=Ù „|`«∞‰õΩÅ ã¨=∞㨺 J~ÚO^Œx „ѨHõ\ ˜OzOk. 1930 =∂iÛÖ’
|@ìÅ `å#∞ÅÃÑ· Ѩ#∞fl 15% „a\˜¿+`«~° kQÆ∞=∞`«∞ÅÃÑ· 20% Ѩ#∞flefl ÃÑOKå~Ú. ÉÁOÉÏ~Ú
*∫o áêi„âßq∞Hõ"Õ`«Îefl q_»Q˘@ì_»OÖ’ „ѨÉèí∞`«fiO XHõ "Õ∞~°‰õΩ q[Ü«∂xfl ™êkèOKå~Ú.
242
HÍx ÉÁOÉÏ~Ú "≥Å∞Ѩe ÉèÏ~°`« áêi„âßq∞Hõ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ ™ê„=∂[º"å^Œ „áê^è•#º`«x f„=OQÍ
x~°ã≤OKå~°∞. Öˇl¿ã¡\ ˜"£ JÃãOc¡Ö’ aÅ∞¡x =ºuˆ~H˜ã¨∂Î [iÑ≤# "åH“\òÖ’ a~å¡ Hõeâß~°∞.
''™ê„=∂[º"å^Œ „áê^è•#º`« ^•fi~å [áê<£ <≥\"ì˜ Ü Õ ∞« |_ç`Õ Éèqí +¨º`«∞ÖÎ ’ U^≥<· å ~°H}Δõ HÍ"åÅO>Ë
q∞Å∞¡ Ü«∂[=∂#∞Å∞ `«Åefl ~åuQÀ_»ˆHã≤ H˘@∞ìHÀ=Åã≤O^Õ#x q∞Å∞¡ Ü«∂[=∂#∞efl
ÃÇÏK«ÛiOKå_»∞. (l._ç.a~å¡, Jaè=$kú Ѩ^äŒO ¿Ñl 193) =∂~°HõѨ٠ˆ~@∞ 1+≤ 6 ÃÑhflÅ
x+¨ÊuÎx x~°ã≤ã¨∂Î 1930 Ѷ≤„|=i 14# Ѷ≤H©¯ "åi¬Hõ ã¨=∂"Õâ◊OÖ’ ѨÙ~°∞ëÈ`«Î=∞^•ã¨∞
„Ѩ"Õâ◊ÃÑ\Ïì~°∞. J^Õ ã¨=∂"ÕâßxH˜ J^茺HõΔ`« =Ç≤ÏOz# l._ç.a~å¡ „a\©+¨μ ÃÑ@∞ì|_ç^•i
ÉèÏ~°`« Pi÷Hõ =º=ã¨÷x LH˜¯iaH˜¯i KÕÜ«∞_»OÃÑ· ^èŒfi["≥∞`åÎ~°∞. „a\©+¨μ Pi÷Hõ q^è•<åÅ∞ QÍHõ
qK«HõΔ}Ï`«‡Hõ ¿ãfiKåÛù "å}˜[º q^è•<åÅx K≥áêÊ_»∞. a~å¡ ã¨xflÇ≤Ï`« ã¨Ç¨ÏK«~°∞_»∞ _ç.Ñ≤. Mˇ·`å<£
HõÅHõ`åÎ WO_çÜ«∞<£ KèåO|~ü PѶπ HÍ=∞~üû „Ѩ`ÕºHõ ã¨=∂"Õâ◊OÖ’ ''ÉèÏ~°`«^Õâ◊O ã¨fiÜ«∞O
ѨiáêÅ#x ™êkèOK«HõáÈ`Õ Pi÷Hõ Ѩiã≤÷ux "≥∞~°∞QÆ∞Ѩ~°K«∞HÀ=_»O KåÖÏ Hõ+ì̈O J<Õ Hõ@∞"≥·#
"åãÎ̈"åxfl ~ÚѨÊ\ỖH·<å „QÆÇ≤Ïã¨∞Î<åflÜ«∞x Jx ã¨Ê+ì̈O KÕâß~°∞.
''<å L^ÕÌâ◊O „ѨHÍ~°O [g∞O^•s =~°æO J=ã¨~°"≥∞ÿ#k—— Ѷ≤„|=i 26# Ü«Ú.Ñ≤.
Ñ≤.ã≤.ã≤ ã¨=∂"Õâ◊OÖ’ Éèí∂™êfi=∞º ^ŒàÏsÅ ~°^Œ∞Ì H˘~°‰õΩ Ñ≤Å∞ѨÙxzÛ# [=ǨÏ~üÖÏÖò f~å‡#O
|∞@ì^•YÅ~ÚºOk. HÍx 1930 [#=i, Ѷ≤„|=iÖ’ QÍOnè LѨ<庙êÅ∞ "庙êÅ∞ Ô~·`«∞Å
Hõ_»QÆO_»¡#∞ QÆ∞iOz <˘H˜¯ K≥áêÊ_»∞. LѨÙÊ XHõ¯™êiQÍ „QÍg∞} „Ѩ[Å Ü≥ÚHõ¯ J`«ºO`«
xiÌ+¨ì"≥∞ÿ# ™ê~°fi„uHõ"≥∞ÿ# ã¨=∞㨺QÍ K«∂ÃÑ@ì|_çOk. (H“Å∞~°^Œ∞Ì ÖÏQÍ QÍHõ ™ê=∂lHõ
qÉèí[#H˜ J=HÍâ◊O ÖËxk) ã¨fi~åº[º P^Œ~å≈ÅÖ’ J#∞ã¨O^è•#O KÕÜ«∞|_çOk. MÏn ÖÏQÍ
~Úk ‰õÄ_® KåÖÏ ã¨fiÅÊ"≥∞ÿ# ã¨=∞㨺QÍ HõxÑ≤OK«=K«∞Û. =∂#ã≤HõOQÍÔ Ô~·`«∞ʼnõΩ ã¨fiÜ«∞O
ã¨Ç¨ Ü«∞OÖ’ J^Œ#Ѩ٠P^•Ü«∞O ã¨=∞‰õÄ~°∞Û‰õΩ<Õ =#~°∞QÍ HõxÑ≤ã∞¨ OÎ k. MÏnÖÏQÍ<Õ LѨÙʉõÄ_®
Ѩ@ì} "åã¨∞ʼnõΩ „Ѩ[Å ÉÏ^èŒÅ`À „ѨfHÍ`«‡HõOQÍ =∞"Õ∞Hõ=∞ÜÕ∞º J=HÍâßefl HõeÊã¨∞ÎOk.
''LѨÙÊ ã¨=∞㨺 K«∞@∂ì =∞Oz =ӺǨ<Õfl ~°zOKå=Ù—— Wifi<£ 1931 Ѷ„≤ |=iÖ’ JOwHõiOKå~°∞.
ÉèÏ~°`«^Õâ◊O Ü≥ÚHõ¯ Jxfl „áêO`åʼnõΩ K≥Ok# 71 =∞Ok P„â◊=∞ ã¨Éèí∞ºÅ`À
ã¨|~°‡u #∞O_ç (=∂iÛ 12 #∞O_ç U„Ñ≤Öò 16 =~°‰õΩ) QÆ∞[~å`«∞ =∞^茺 QÆ∞O_® ã¨=Ú„^ŒO
=~°‰õΩ ™êy# QÍOnè ^ŒO_çÜ«∂„`« Ü«∂=^•ƒù~°`«^Õâ◊O Ü≥ÚHõ¯ ^Œ$+≤ì<Õ QÍHõ „ѨѨOK« ^Œ$+≤ìx
‰õÄ_® PHõi¬OzOk. ^ŒO_ç=^ŒÌ `å#∞ K«\Ïìxfl LšѶ≤∞Oz# `«~°∞"å`« ÃÑ^ŒÌ Z`«∞Î# LѨÙÊ
`« Ü « ∂ s J=∞‡Hõ O „áê~° O Éè í = ∞=Ù`« ∞ O^Œ x , "≥ # ∞"≥ O @<Õ q^Õ j =„™êÎ Å ∞, =∞^Œ º O
|Ç≤Ï+¨¯iOѨ|_»`åÜ«∞x QÍOnè =∂iÛ 11# „ѨHõ\ ˜OKå~°∞. `«# JÔ~ã¨∞ì `«~°∞"å`« „Ѩu
XHõ¯iH˜ ã¨`«ºO, JÇ≤ÏO㨠„Ѩ=∂}ÏʼnõΩ Ö’|_ç ¿ãfiK«Ûù =ÙO@∞O^Œ<åfl~°∞. ™ê÷xHõ <åÜ«∞‰õΩefl
Q“~°qOKåÅ<åfl_»∞. Ü«∂„`« áê~°OÉèOí #∞O_ç „H˜Ok #∞O_ç XuÎ_∞» Å∞ =Ù#fl@∞¡ ã¨Ê+ì̈=∞~ÚOk.
Ü«∂„`å =∂~°Oæ Ö’x „QÍ=∂kèHÍ~°∞Å∞ ~år<å=∂ KÕâß~°∞. =∂iÛ 19# ^•ãπ (d^• lÖÏ¡ÅÖ’x
É’~åû^£ `åÅ∂HÍÖ’x) Ѩ>^Ë •~°∞¡ tã¨∞ÅÎ ∞ K≥eO¡ Ѩ٠x~åHõ~}° ‰õΩ J#∞=∞u ~Ú"åfiÅx _ç=∂O_»∞
KÕâß~°∞. H˘O`« q=ÚY`« =ºHõÎO KÕã≤#ѨÊ\˜H© JOwHõiOKå~°∞. "Õ∞<≥ÅÖ’ QÍOnè JÔ~ãπì
`«~°∞"å`« =i¯OQÆ∞ Hõq∞\© Ô~·`åfis q^è•#O J=∞Å∞Ö’ L#fl „áêq#∞ûÖÖ’ tã¨∞Î K≥e¡OѨÙ
243
x~åHõ~}
° ‰õΩ [q∞O^•s ~å„ëêìÅÖ’ KÒH©^•~°∞Ѩ#∞fl K≥eO¡ ѨÙx x~åHõ~}
° „ѨKå~åxH˜ ÃãO„@Öò
„áêq#∞ûÅÖ’ J@g K«\ÏìÅ Ju„Hõ=∞}‰õΩ J#∞=∞u ~ÚzÛOk.
z@ìQÍOQ∑, Ñà ëê=~ü, ëÈÖÏѨÓ~ü
Ѩ>ËÅ∞ =∂iÛ 6#, [=ǨÏ~üÖÏÖò U„Ñ≤Öò 14# JÔ~ã¨∞ì KÕÜ«∞|_®¤~°∞. Hõ~åp,
HõÅHõ`åÎ, =∞„^•ã¨∞ÖÖ’ áÈbã¨∞ʼnõΩ „Ѩ[ʼnõΩ =∞^茺 Ç≤ÏO™êÜ«Ú`« Ѷ¨∞~°¬}Å∞ [iQÍ~Ú.
J~Ú#ѨÊ\˜H˜ U„Ñ≤Ü«∞Öò z=i =~°‰õΩ „a\˜+¨μ „ѨuK«~°ºÅ∞ Ѩiq∞`«OQÍ<Õ L<åfl~Ú.
QÍO^èÕÜ«∞ âßã¨<ÀÅ¡OѶ¨∞# Ѩiq∞`«∞efl Ju„Hõq∞Oz z@QÍOQ∑ ÃÑëê=~ü
ëÈÖÏѨÓ~üÅÖ’ [iy# =¸_»∞ ÃÑ^ŒÌ q™ÈÊ@<åÅ`À Ѩiã≤÷`«∞Å∞ <å@H©Ü«∞OQÍ =∂~å~Ú.
ã¨∂~°º¿ã<£ <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’x z@QÍOQ∑ qѨ¡= „QÆ∂Ѩ٠U„Ñ≤Öò 18# ™ê÷xHõ PÜ«Ú^è•QÍ~åxfl
HÔ =· â◊O KÕã∞¨ H˘#flk. WO_çÜ∞« <£ iѨaH¡ ± Ps‡ ¿Ñ~°∞`À ã¨fi`«O„`åxfl „ѨH\õ O˜ zOk. [ÖÏÖÏÉÏ^£
Ѩ~fi° `«OÃÑ· U„Ñ≤Öò 22# g~Àz`« áÈ~å@O KÕãO≤ k. 12 =∞Ok qѨ=¡ HÍ~°∞Å∞ ǨÏ`«∞ÅÜ«∂º~°∞.
QÍO^èÕÜ«∞ Ѩ^Œú`«∞Å∞ áê\˜OK«#ѨÊ\˜H˜ qѨ¡=HÍ~°∞Å∞ PÜ«Ú^è•QÍ~åxfl ÔH·=â◊O KÕã¨∞HÀQÍ<Õ
'QÍO^èÜ Õ ∞« ~å[ºO =zÛOk— Jx „ѨH\õ O˜ Kå~°∞. z@QÍOQ∑ ɡOQÍÅ∞Ö’ >ˇ„~°i*ÏxH˜ `≥~Ö° ÑË O≤ k.
HõÅHõ`åÎÖ’x „ѨÉèí∞`«fi „Ѩ^è•# HÍ~åºÅÜ«∞"≥∞ÿ# Ô~·@~üû ae¤OQÆ∞ÃÑ· _çÃãO|~°∞ 8# [iy#
^•_ç`À ã¨Ç¨ XHõ¯ 1930Ö’<Õ 56 >ˇ„~°iã¨∞ì^•_»∞Å∞ [iQÍ~Ú. (1919 -29 ^Œâß|ÌO
"≥Ú`«OÎ Ö’ [iy# >ˇ„~°iã¨∞ì ^•_»∞Å∞ 47 =∂„`«"∞Õ ). Ç≤ÏO^Œ∞™êÎ<£ i=Å∂º+¨#s Ps‡ 1930Ö’
ѨO*Ï|∞Ö’ ‰õÄ_® 26 ^•_»∞Å∞ KÕã≤Ok.
"åÜ«Ú=º ã¨iǨÏ^Œ∞Ì „áêq#∞ûÖ’x ÃÑëê=~üÖ’ ÃÑÅ∞¡aH˜# „Ѩ*Ï"≥Å∞¡= „a\˜+μ¨ "åix
KåÖÏ HõÅ=~°Ñ¨~°zOk. ÃÑëê=~ü ã¨g∞ѨOÖ’x L\χ<£*ÏÜü∞ „QÍ=∞ÃÑ^ŒÌ Ü≥ÚHõ¯ ‰õΩ=∂~°∞_»∞
J|∞ÌÖò QÆáê~üMÏ<£, J`«_∞» kÜ≥∂|O_£ =Úã‘O¡ *ÏfÜ«∞"å^Œ „QÆ∂Ѩ٠#∞O_ç, dÖÏѨ`ü L^Œº=∞O
#∞O_ç, Jg∞~ü J=∂QÆ∞ÖÏ¡ (Jaè=$kúH~õ "° ∞≥ #ÿ ™ÈqÜ«∞\ò J#∞‰õÄÅ q^è•<åÅ∞ J`«_ç Ѩ`<« åxH˜
^•i fâß~Ú) P^èŒ∞xHõ ã¨O㨯~°}Å #∞O_ç „¿Ñ~°} á⁄Ok, 1912 #∞O_ç Ѩ~îå#∞ÅÖ’ q^Œº,
™ê=∂lHõ ã¨O㨯~°} HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞ KÕѨ\Ïì~°∞. 1920 ^Œâß|ÌO =∞^茺HÍÅO <å\˜H˜
ÉÏ^Œ∞ëêMÏ<£QÍ „Ѩã≤kúÔHH˜¯# QÆá¶ê~üMÏ<£ 1928 "Õ∞Ö’ Ѷ¨‰õÄÎ<£ J<Õ ~å[H©Ü«∞ =∂ã¨Ñ¨„uHõ
„áê~°OaèOKå_»∞. J =∞~°∞ã¨\ ˜ ã¨O=`«û~°O Y∞^•Üü∞ ã≤_»‡QÍ~ü J<Õ ã¨fiK«ÛùO^Œ ¿ã"å^ŒàÏxfl
™ê÷Ñ≤OKå_»∞. ^Œà◊ ã¨Éèí∞ºÅ∞ Z„~°K˘HͯÅ∞ ^èŒiOKÕ"å~°∞. 1929 <å\˜H˜ QÆá¶ê~üMÏ<£ QÍOnèH˜
J`«ºO`« „Ñ‘uáê„`«∞_≥·# t+¨μº_»Ü«∂º_»∞. QÍOnè JÇ≤ÏO™ê"å^ŒO Ѩ~îå#∞Ö’¡x Y∞^•Üü∞
d_»‡QÍ~°¡Ö’ z#fl, =∞^茺`«~°QÆu Éèí∂™êfi=ÚÅ∞ H“Å∞Ô~·`«∞Å∞, ¿Ñ^ŒÔ~·`«∞Å∞ =º=™êÜ«∞ ‰õÄbÅ∞
=Ù<åfl~°∞) ™ê=∂lHõ L„kHõ`«Îefl `«yæOzOk. KåÖÏ=∞Ok Ѩ~îå#∞Å`À QÆá¶ê~üMÏ<£ ÖÏǨϟ~°∞
HÍO„ÔQãπH˜ Ǩ[Ô~#· `«~∞° "å`« P~°∞<≥ÅÖ’¡ Y∞^•Üü∞ d_»‡QÍ~ü ã¨Éºíè `«fiO 500 #∞O_ç 50,000
H˜ ÃÑiyOk. ÃÑëê=~°∞ Ѩiã¨~° „QÍ=∂ÅÖ’ <Ò["å<£ ÉèÏ~°`« ã¨Éèí ™ê÷xHõâßY Hõ=¸ºxã¨∞ì
HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞ KÕѨ\ ì̃#@∞¡ 1930 "Õ∞Ö’ „ѨÉèí∞`«fi „ѨHõ@# P~ÀÑ≤OzOk. ÉÏ^Œ∞ëêMÏ<£`À
ã¨Ç¨ ~Ú`«~° <åÜ«∞‰õΩÅ JÔ~ã¨∞ì`À ÃÑëê=~°∞Ö’ „Ѩ[Å∞ H˜™êûHõǨx |*Ï~°∞Ö’ HÍÅ∞Êefl
244
ÖˇHõ¯ÃÑ@ì‰õΩO_® XHõ¯™êiQÍ u~°QÆ|_®¤~°∞. „ѨÉèí∞`«fi „ѨHõ@# "Õ∞~°‰õΩ HÍÅ∞ÊÅÖ’ 30 =∞Ok
ǨÏ`«∞ÅÜ«∂º~°∞. „ѨÉèí∞`Õfi`«~° JOK«<åÅ "Õ∞~°‰õΩ Ç¨Ï`«∞Å ã¨OYº 200 -250. Ç≤ÏO^Œ∂
Ãã·x‰õΩÅ ^Œà◊"≥∞ÿ# QÆ~åfiÖò Ô~·Ñ¶≤Öò ^Œà◊O =Úã≤¡O QÆ∞OѨÙÅÃÑ· HÍÅ∞ÊÅ∞ [~°Ñ¨ x~åHõiOzOk.
''x~åÜ«Ú^èŒ∞Öˇ·# =∂ ™È^Œ~°∞ÅÃÑ· "Õ∞O HÍÅ∞ÊÅ∞ [~°Ñ¨O. ÉèÏ~°`«^Õâ◊ Ãã·#ºO ÉèÏ~°`«^Õâ◊
â◊„`«∞=ÙÅ`À áÈ\Ï¡_»_®xH˜ =ÙOk. HÍ"åÅO>Ë =∞=∞‡efl HÍÅÛO_ç—— - HÀ~°∞ì =∂~°¬Öò Z^Œ∞@
Ãã·x‰õΩÅ∞ ã¨Ê+ì̈OQÍ „ѨHõ\ ˜OKå~°∞. „a\˜+¨μ"å~°∞ "åÜ«Ú=º ã¨iǨÏ^Œ∞Ì „áêq#∞û JO`«\Ï
f„="≥∞ÿ# ÉèíÜ≥∂`åÊ`åxfl ã¨$+≤ìOz, Ãã·xHõ K«\Ïìxfl J=∞Å∞ [iÑ≤ Ѩk~ÀAÅ `«~°∞"å`«
JO>Ë "Õ∞ 4 <å\˜H˜ Ѩiã≤÷`«∞efl J^Œ∞ѨÙÖ’H˜ fã¨∞‰õΩ~åQÆeQÍ~°∞. 92 âß`«O [<åÉèÏ QÆÅ
„áêq#∞ûÖ’ K≥ň~y# „a\˜+π =ºuˆ~Hõ "≥Å∞¡= „ѨÉèí∞`«fi JOK«<åefl `«Å„H˜O^Œ∞Å∞ KÕã≤O^Œx,
JHõ¯_ç pѶπ Hõq∞+¨#~ü =∂#ã≤HõOQÍ „‰õΩOyáÈÜ«∂_»x Wifi<£ "≥_ç˚ =Ù_£ K≥<£H˜ iáÈ~°∞ì
KÕâß_»∞. QÆá¶ê~üMÏ<£ L^Œº=∞O ÃÑëê=~ü, HÀǨÏ\ò |#∞fl, _≥~å W™ê‡~ÚÖòMÏ<£, ǨÏr~åʼnõΩ
Ѩiq∞`«"≥∞ÿ#^≥·#ѨÊ\˜H© 1930 ^Œâß|ÌO z=i ã¨O=`«û~åÅÖ’ `≥QÆÅ „Ѩ[Å∞ L^Œº=∞OÖ’H˜
K˘K«∞Û‰õΩ=KåÛ~°∞. "åiÃÑ· „a\˜+π"å~°∞ `«~°K«∞QÍ q=∂<åÅ #∞O_ç ÉÏO|∞Å∞ ‰õΩiÑ≤OKå~°∞.
`≥QÆÅ „Ѩ[Å∞ „QÍ=∂xfl ^ÀK«∞HÀÖË^Œ∞. JÇ≤ÏO™êÜ«Ú`«OQÍ ÉÏ^Œ∞ëêMÏ<£x, =∞ÖÏOQ∑ÉÏÉÏx
(kQÆO|~ü ѨH©~ü – QÍOnèr) WOH˜fiÖÏÉòx q_»∞^ŒÅ KÕÜ«∂Åx _ç=∂O_£ KÕâß~°∞. ("å~°∞
WOH˜fiÖÏÉò lO^•ÉÏ^£ x<å^ŒO q<åfl~°∞. WOH˜fiÖÏÉò *ˇ·Å∞Ö’ =Ù#fl =∞~˘Hõ „Ѩ=ÚY =ºHÎ̃
J#∞‰õΩ<åfl~°∞).
QÍOnè JÔ~ã¨∞ì "å~°Î =∞Ǩ~åRÖ’x áêi„âßq∞Hõ #QÆ~°O ëÈÖÏѨÓ~üÖ’ "Õ∞ 7
#∞O_ç *∫o HÍi‡Hõ ã¨"≥∞‡‰õΩ ^•ifã≤Ok. q∞Å∞¡ HÍi‡‰õΩÅ∞ =∞^ŒºO ëêѨÙefl `«QÆ∞Åɡ\Ïì~°∞.
áÈbã¨∞ ~îå}ÏÅÃÑ·, ~À_»∞¤ÅÃÑ·, =ÚxûѨÖò HÍ~åºÅÜ«∞OÃÑ·, Ô~·ÖËfi¿ãì+¨<£ÃÑ· ^•_»∞Å∞ KÕâß~°∞.
„ѨÉèí∞`«fiO Ãã·xHõ K«@ìO J=∞Å∞ [iÑ≤ "Õ∞ 16 `«~°∞"å`« Ѩiã≤÷ux J^Œ∞ѨÙÖ’H˜ fã¨∞‰õΩ
~åQÆeyOk. =∞^ŒºO ëêѨÙefl ^èŒfiOã¨O KÕã≤#ѨÊ\˜H˜ Z=~°∂ `åQÆÖË^Œ∞. JO`«‰õΩ Ô~O_»∞
~ÀAÅ =ÚO^Œ∞ =ÚQÆ∞æ~°∞ =Úã≤¡O áÈbã¨∞Å∞ ã¨r= ^ŒÇ¨Ï<åxH˜ QÆ∞~°~Ú#ѨÊ\˜H˜ áêʼnõΩÅ∞
TÇ≤ÏOK«x q^èOŒ QÍ "Õ∞ 10# „Ѩ[Å∞ |„H©^£ ѨO_»∞QÆ „ѨâßO`«OQÍ [~°∞ѨىõΩ<åfl~°∞. H˘kÌ~ÀAÅ
áê@∞ ã¨=∂<åO`«~° „ѨÉèí∞`«fiO #_çzOk. ''HÍO„ÔQãπ =ÅO\©~°∞¡ „\ÏѶ≤H± xÜ«∞O„uOKå~°∞.
_ç„ã≤ì‰õΩì "Õ∞l„¿ãì\ò #∞O_ç „H˜Ok ™ê÷~Ú =~°‰õΩ JkèHÍ~°∞Å „âı}˜ xÜ«∂=∞HõO [iy#@∞¡
ã¨=∂Kå~°O JOkOk.—— "Õ∞ 13# ëÈÖÏѨÓ~ü _ç„ã≤Hì ì± "Õ∞l„¿ã\ì ò iáÈ~°∞.ì ëÈÖÏѨÓ~ü áÈ~å@OÖ’
„Ѩ^è•# áê„`« =Ç≤ÏOz# HÍi‡Hõ=~°æO âßã¨<ÀÅ¡OѶ¨∞# `˘e ~ÀAÅÖ’ ~Ú`«~° KÀ@¡ ‰õÄ_®
– Hõ~åp F_»ˆ~=Ù HÍi‡‰õΩÅ∞, =∞„^•ã¨∞Ö’x KÀà‹· q∞Å∞¡ HÍi‡‰õΩÅ ã¨"≥∞‡ KÕâß~°∞. HõÅHõ`åÎ
~°"å}Ï HÍi‡‰õΩÅ∞ <≥„Ǩ˙ U„Ñ≤Öò =∞^茺֒ QÍOnèx "Õ∞ 4# JÔ~ã¨∞ì KÕã≤#ѨC_»∞ áÈbã¨∞Å`À
Ѷ¨∞~°¬}‰õΩ kQÍ~°∞. HÍO„ÔQãπ 11 JOâßÅÖ’ HÍi‡Hõ=~°æ ã¨=∞㨺efl q㨇iOz#ѨÊ\˜H˜,
Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ∞ âßã¨<ÀÅ¡OѶ¨∞#H˜ ^Œ∂~°OQÍ =Ù#flѨÊ\˜H˜ JÖÏO\˜ Ѷ¨∞@#Å∞ [iQÍ~Ú.

245
âßã¨<ÀÅ¡OѶ∞¨ # ^ŒâÅ◊ ∞
KÒs KÒ~å `«~°∞"å`« [iy# ^•xH˜ ѨÓiÎ q~°∞^ŒúOQÍ z@ìQÍOQ∑, ÃÑëê=~ü,
ëÈÖÏѨÓ~üÖ’ Ç≤ÏO™êÜ«Ú`« Ѷ¨∞@#Å∞ [iy#ѨÊ\˜H˜ L^Œº=∞ q~°=∞}‰õΩ QÍOnè ZÖÏO\˜
„Ѩuáê^Œ# KÕÜ«∞ÖË^Œ∞. 1930 Ѷ≤„|=i 27# —Ü«∞OQ∑ WO_çÜ«∂—Ö’x "åºã¨OÖ’ `«#‰õΩ
~ÚѨC_»∞ ^•i `≥Å∞ã¨∞#x, ÉÏ~À¤e L^Œº=∞ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ÖÏQÍ "≥#∞Hõ_»∞QÆ∞ "ÕÜ«∞_»O, H˘xfl
K≥^Œ∞~°∞ =∞^Œ∞~°∞ Ѷ¨∞@#Å∞ [iy#ѨÊ\˜H˜ JÇ≤ÏO™ê=∂~°æOÖ’ =ÚO^Œ∞‰õΩ áÈ`å#x Ǩg∞
WKåÛ_»∞. 'âßã¨<ÀÅ¡OѶ¨∞# „áê~°OÉèí"≥∞ÿ# `«~°∞"å`« ^•xx P¿Ñk ÖË^Œ∞, PѨ‰õÄ_»^Œ∞...—
1930 L^Œº=∞O 1921–22 <å\˜ L^Œº=∞O HõO>Ë KåÖÏ ~°HÍÅ∞QÍ aè#fl"≥∞ÿ#k. WѨÊ\˜
ÅHõΔ ºO ã¨OѨÓ~°‚ ã¨fi~å[ºO. Ô~O_»∞ `«Ñ¨Cefl ã¨ik^Œ∞ÌH˘#_»O, Jã¨Ê+ì̈"≥∞ÿ# ã¨fi~å[ºO HÍ^Œ∞.
q^Õj áêÅ#H˜ ã¨Ç¨Ü«∞ x~åHõ~°} QÍHõ L^Œº=∞O „áê~°OÉèíO #∞O_ç ÉÏǨ@OQÍ K«\Ïìxfl
LÅ¡OѶ≤∞OKÕ Ñ¨^Œú`«∞Å∞ J#∞ã¨iOK«|_®¤~Ú. *ˇ·à◊§H˜ "≥o§# "åi ã¨OYº 1921–22 HÍÅO
<å\˜ HõO>Ë 3 Ô~@∞¡. [=ǨÏ~üÖÏÖò <≥„Ǩ˙ *ˇ·à◊§‰õΩ "≥o§# "åi ã¨OYº 92,124 (ZSã≤ã≤,
lS / 1931)QÍ „ѨHõ\ ˜OKå_»∞. ɡOQÍÖò (15000), cǨ~ü (14,251), Ü«ÚÑ≤ (12,651),
ѨO*ÏÉò (12000) "åÜ«∞=º ã¨iǨÏ^Œ∞Ì „áêq#∞û (5000), ÉÁOÉÏ~Ú #QÆ~°O (4,700),
_èbç ¡ (4,500), QÆ∞[~å`ü (3,549), `«q∞à◊<å_»∞ (2,991), PO„^èŒ (2878), ã≤.Ñ≤. Ç≤ÏO^Œ∂™êÎx
(2,255) ÉèíÜ«∞Ѩ_ç# „ѨÉèí∞`«fiO "Õ∞ #∞O_ç âßOuÜ«Ú`« ã¨`庄QÆǨïÅÃÑ· ‰õÄ_® f„="≥∞ÿ#
x~°ƒO^èŒHÍO_» „ѨÜ≥∂yOzOk. Hõ#∞Hõ L^Œº=∞OÖ’ áêÖÁæ#_»O 1921–22 <å\˜HõO>Ë Hõ+ì̈
™ê^躌 =∞~ÚOk. áÈbã¨∞Å∞ =∞Ç≤Ïà◊efl, Ѩk Ѩ<fl≥ O_Õà§◊ Ñ≤Åe¡ fl H˘@ì_®xfl ~îå‰õÄ~ü^•ãπ f„=OQÍ
x~°ãO≤ Kå_»∞. JO`«O`« =∂„`«OQÍ =Ù#fl ¿Ñ^ŒÅ Pã≤áÎ êã¨∞ÅÎ ‰õΩ KåÖÏ „Ѩ=∂^ŒO =zÛ Ñ¨_Oç k.
Éè∂í q∞ tã¨∞Î KÒH©^•~°∞ Ѩ#∞fl Hõ@Hì áõ È`Õ ~Úà◊§Ö’¡x K≥O|∞ `«¿ÑàÏÅ∞, ™ê=∂#∞¡ |Ü«∞@Ѩ_âÕ ß~°∞.
á⁄ÅO [ѨÙÎ KÕâß~°∞. J~Ú#ѨÊ\˜H˜ =∞Ç≤Ïà◊Å∞, Ü«Ú=‰õΩÅ∞ "≥#∞HõO[ "ÕÜ«∞ÖË^Œ∞. 1930
#=O|~ü 15 <å\˜ 29,054 =∞Ok Mˇ·nÅÖ’ 2,050 =∞Ok 17 ã¨OIIÅ∞ ֒ѨÙ"å~°∞. 359
=∞Ok =∞Ç≤Ïà◊Å∞. ÉèÏ~°fÜ«∞ =∞Ç≤ÏàÏ q=ÚHÎ̃Ö’ âßã¨<ÀÅ¡OѶ¨∞#O XHõ ÃÑ^ŒÌ =ÚO^Œ_»∞QÆ∞.
D JOâßxfl JOwHõiOz# áÈbã¨∞ JkèHÍi ѨÙ~°∞ëêkèHõº`å ^èÀ~°}˜Ö’ KÕã≤# =ºH©ÎHõ~°} :
''ÉèÏ~°fÜ«∞ =∞Ç≤Ïà◊ QÆ$Ç¨Ï ã¨O|O^èŒ"≥∞ÿ# *ÏfÜ«∞Ѩ~°"≥∞ÿ# q"≥∂K«# H˘~°‰õΩ áÈ~å_»∞`«∞Ok.
J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ XHõ =∞Ç≤Ïà◊QÍ P"≥∞ _ç=∂O_»∞¡, J#∞ã¨iOKÕ Ñ¨^Œú`«∞Å∞ ¿ÇÏ`«∞|^ŒúOQÍ
`«~°¯|^ŒúOQÍ ÖË=Ù. „ã‘ÎQÍ P"≥∞ =∞QÆ"åiÃÑ· KåÖÏ „ѨÉèÏ=O K«∂ѨQÆÅ^Œ∞. áÈb™êѶ‘ã¨~°¡`À
ã¨Ç¨ KåÖÏ=∞Ok q^èÜ Õ Ú« Öˇ#· JkèHÍ~°∞Å∞ "åi =∞Ç≤ÏàÏ |O^è∞Œ =ÙÅ #∞O_ç KåÖÏ ZuÎá⁄_»∞ѨÙ
=∂@Å∞, u@∞¡ p"å@∞¡ Z^Œ∞~˘¯O@∞<åfl~°∞. (áÈbã¨∞ W<£ÃãÊHõì~ü [#~°Öò _®_£, 1930
ÃãÃÑìO|~ü 3, ǨϟO á⁄e\˜HõÖò 249/1930)
J~Ú#ѨÊ\˜H˜ ã¨Ç¨Ü«∞ x~åHõ~°} HõO>Ë âßã¨<ÀÅ¡OѶ¨∞#O Jxfl q^è•ÖÏ
=ÚO^Œ_»∞QÆ#_»O Juâ◊~ÚOz K≥ѨÊ_»"Õ∞ J=Ù`«∞Ok. 1919–22 <å\˜ Ç≤ÏO^Œ∂ =Úã≤¡O
246
SHõº`« 1930 <å\˜H˜ QÆ`«HÍÅѨ٠*Ï˝Ñ¨HõOQÍ q∞yeOk. D Ô~O_»∞ L^Œº=∂Å =∞^茺HÍÅOÖ’
<≥„Ǩ˙ iáÈ~°∞ìÃÑ· K«~°ÛÅ∞ qѶ¨ÅO HÍ=_»"Õ∞ QÍHõ XHõ ^Œâß|ÌO áê@∞ Ô~O_»∞ =∞`åÅ =∞^茺
Ѷ∞¨ ~°¬}ÏÜ«Ú`« "å`å=~°}O <≥ÅH˘x =ÙOk. "åÜ«Ú=º ã¨iǨÏ^Œ∞Ì „áêq#∞û "≥Å∞ѨŠ_èbç Ö¡ ÏO\˜
Ѩiq∞`« „áêO`åÅÖ’ kQÆ∞= `«~°QÆuH˜ =Úã≤¡Oefl PHõ@∞ìH˘#_»OÖ’ HÍO„ÔQãπ QÆ}hÜ«∞"≥∞ÿ#
q[Ü«∂xfl ™êkèOzO^Œx 1930 ÃãÃÑìO|~ü JkèHÍ~° iáÈ~°∞ì ¿Ñ~˘¯#flk. (ǨϟO á⁄e\˜HõÖò
18/x/1930). J~Ú#ѨÊ\˜H˜ âßã¨<ÀÅ¡OѶ¨∞# HÍ~°}OQÍ =Úã≤¡OÅ ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO KåÖÏ
`«‰õΩ¯=QÍ =ÙOk. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ 1921–22Ö’ HÍO„ÔQãπ dÖѨ`ü "≥∞ÿ„u ^Œ$_è»OQÍ =Ù#fl
Ü«ÚÑ≤Ö’x JÖǨÉÏ^£Ö’ âßã¨<ÀÅ¡OѶ¨∞# ã¨O^Œ~°ƒùOQÍ JÔ~ãì̈~Ú# 679 =∞OkÖ’ ˆH=ÅO
9 =∞Ok =∂„`«"Õ∞ =Úã≤¡OÅ∞ (*Ï˝<£áêO_Õ ¿Ñl 162) ã¨Ç¨Ü«∞ x~åHõ~°} HÍÅOÖ’ ÖÏQÍ
âßã¨<ÀÅ¡OѶ∞¨ # HÍÅOÖ’ ÃÑ^ŒÌ HÍi‡Hõ áÈ~å\ÏÅ∞ [~°QÖÆ ^Ë ∞Œ . ——„Ѩã∞¨ `Î O« ÉÁOÉÏ~Ú #QÆ~O° Ö’x
ã¨O`«$Ñ≤ÎHõ~°"≥∞ÿ# JOâ◊"Õ∞=∞O>Ë q∞Å∞¡ HÍi‡‰õΩÅÃÑ· L^Œº=∞ „ѨÉèÏ=O ÖË^Œ∞. QÆ`« ã¨O=`«û~°
ã¨"≥∞‡ Ѷ¨e`åefl "å~°∞ =∞~°záÈÖË^Œ∞.—— 1930 E<£ iáÈ~°∞ì (ǨϟO á⁄e\˜HõÖò
257/x/1930) =∞~˘Hõ JOâ◊O : ÖÏÜ«∞~°∞¡ „áêH©ìã¨∞ =∂x"ÕÜ«∞_»O, q^•º~°∞÷Å∞ „ѨÉèí∞`«fi
áê~î°âßÅefl, HõàÏâßÅefl |Ç≤Ï+¨¯iOz *ÏfÜ«∞ áê~î°âßÅÅ∞, HõàÏâßÅÅ∞ „áê~°OaèOK«_»O
ÖÏO\˜ "Õ∞^è•=ÙÅ x~°ã¨# ~°∂áêÅ∞ ~ÚѨC_»∞ ÖË=Ù. ÖÏǨϟ~°∞ HÍO„ÔQãπÖ’ QÍOnè HÀ~°∞ìÅ
áê~î°âßÅÅ |Ç≤Ï+¨¯~°} PK«~°} ™ê^茺O HÍxkQÍ u~°ã¨¯iOKå_»∞. 'JÖÏO\˜ |Ç≤Ï+¨¯~°}H˜
J#∞‰õÄÅ"≥∞ÿ# "å`å=~°}O =ÙO^Œx <Õ##∞HÀ=_»O ÖË^Œ∞— – QÍOnè. 'ÖÏÜ«∞~°¡ #∞O_ç,
q^•º~°∞÷Å #∞O_ç ZÖÏO\˜ ã¨ÊO^Œ# ÖË^Œ∞— – 1930 EÖˇ·Ö’ cǨ~°∞ HÍO„ÔQãπ iáÈ~°∞ì
(ZSã≤ã≤, ZѶπZ<£l/80/1930).
HÍi‡‰õΩÅ∞, Ѩ@}ì "Õ∞^è•=ÙÅ∞ "≥#∞Hõ|_»@O HÍ~°}OQÍ L^Œº=∂xH˜ Hõey# Ö’áêxfl
"å}˜[º =~åæÅ #∞O_ç Ô~·`«∞Å #∞O_ç =zÛ# ã¨ÊO^Œ# ѨÓiOzOk. qq^èŒ „áêO`åÅÖ’
H˘O`« HÍÅ =º=^èŒ∞ÅÖ’ D Ô~O_»∞ ™ê=∂lHõ =~åæÅ ÉèÏQÆ™êfi=∂ºxH˜ ã¨O|OkèOz#
âßã¨<ÀÅ¡OѶ∞¨ <À^Œº=∞ K«i„`« ~ÚOHÍ ~åÜ«∞=Åã≤ =ÙOk. ã¨O™ê÷Ñ~¨ O° QÍ HÍO„ÔQãπ 1921–22
<å\˜ HõO>Ë qq^èŒ „áêO`åÅÖ’ |ÅѨ_Oç k. ã¨O™ê÷Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ „Hõ=∞tHõ}Δ |ÅO ZOÑ≤Hõ KÕÜ∞« |_ç#
„Ѩ`ÕºHõ ã¨=∞㨺ÅÃÑ· L^Œº=∂xfl ã¨=∞~°ú=O`«OQÍ #_ç¿ÑÖÏ KÕâß~Ú. ã¨=¸Å"≥∞ÿ# =∂~°∞ÊÅ∞
HÀ~°∞`«∂ „Ѩ[Å∞ L"≥fi`«∞ÎQÍ áêÖÁæ#_®xfl J_»∞¤‰õΩ<åfl~Ú. D ã¨O^Œ~°ƒùOQÍ qq^èŒ „áêO`åefl
HÍÅ =º=^è∞Œ efl ѨijeOK«_O» J=ã¨~O° . ã¨Ç¨ Ü«∞ x~åHõ~} ° JO`«QÍ K˘K«∞Û‰õΩáÈx ÃãO„@Öò
„áêq<≥ûãπ =∞Ǩ~åR Hõ~å‚@Hõ =∞^茺 ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’x `≥QÆÅ „áêO`åÅÖÏO\˜ KÀ@¡ QÍO^èÕÜ«∞
P^Œ~å≈Å∞, J^Œ∞ƒù`åÅ∞ ã¨$+≤ì™êÎÜ«∞<Õ „Éèí=∞Å∞ =Ù<åfl~Ú. QÆ∞[~å`ü, Ü«ÚÑ≤, cǨ~ü, HÀ™êÎ
PO„^è• ÖÏO\˜ |Å"≥∞ÿ# QÍO^èÕÜ«∞ ™ê÷=~åÅÖ’ JÖÏO\˜ „Éèí=∞Å∞ ÖË=Ù. J~Ú#ѨÊ\˜H˜
JÔ~ã¨∞ìÅ∞ HÀˆ~ QÍO^èÕÜ«∞ =ӺǨÏO JO>Ë „Ѩ=ÚY <åÜ«∞‰õΩÅ∞ „âı}∞Å∞ ~°OQÆO g∞k #∞O_ç
`˘ÅyOѨ|_»`å~°∞. Wk „H˜Ok #∞O_ç =KÕÛ XuÎ_∞» Å HÍ~°}OQÍ K≥^∞Œ ~°∞ =∞^Œ∞~°∞QÍ ã¨=∞~°jÅ
L^Œº=∂ʼnõΩ J=HÍâ◊O HõeÊOzOk. „Ѩ`ÕºH˜Oz 1930 #∞O_ç =º=™êÜ«∞Hõ L`«Ê`«∞ÎÅ ^èŒ~°Å∞
=∂O^ŒºOÖ’ z‰õΩ¯H˘#fl `«~°∞}OÖ’ „QÍg∞} „áêO`åÅ #∞O_ç =zÛ# XuÎ_ç L^Œº=∂xH˜
|ÖÏxfl KÕ‰Äõ iÛOk.
247
 âßã¨<ÀÅ¡OѶ¨∞#O Ü≥ÚHõ¯ Ô~O_»∞ ^Œâ◊ʼnõΩ 1930 ÃãÃÑìO|~ü – JHÀì|~ü HÍÖÏxfl
qÉèí[# ˆ~YQÍ Ñ¨iQÆ}˜OK«=K«∞Û. "≥Ú^Œ\ ˜ ^Œâ◊Ö’ Ѩ@ì}ÏÅÖ’ =Ù#fl |∂~°∞˚"å ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO
Z‰õΩ¯=QÍ =ÙOk. JÖψQ QÍO^èÕÜ«∞ <åÜ«∞Hõ`«fiOKÕ ZOÑ≤Hõ KÕÜ«∞|_ç# ã¨=∞㨺ÅÃÑ· (LѨC,
Ѩ#∞flÅ x~åHõ~}° , =∞^ŒºO ëêѨÙÅ Ñ≤HÔ \˜OQ∑, KÒH©^•~°∞ Ѩ#∞fl K≥eO¡ Ѩ٠x~åHõ~}° ) „QÍ=∂ÅÖ’
J^Œ∞ѨÙÖ’ =Ù#fl Ô~·`«∞Å ã¨g∞Hõ~°} [iyOk. 'ÉÁOÉÏ~ÚÖ’x "åºáê~° „QÆ∂ѨÙÅ∞ QÍOnèx
XHõ "Õ∞~°‰õΩ |ÅѨiKå~Ú. 1921–22 ã¨Ç¨Ü«∞ x~åHõ~°} L^Œº=∞O Ü≥ÚHõ¯ `«~°∞"å`«
^Œâ◊ʼnõΩ =∞^ŒÌ`«∞#∞ ~ÚKÕÛO^Œ∞‰õΩ x~åHõiOKå~Ú.' Wifi<£ 1930 U„Ñ≤Öò 24# "≥_ç̊ =Ù_£
ɡ<H£ ˜ iáÈ~°∞ì KÕâß~°∞. „a\˜+π WO>ˇe*ˇ<û£ JkèHÍ~°∞Å JOK«<åÅ "Õ∞~°‰Ωõ „Ѩ=ÚY "åºáê~°"`Õ Î«
l._ç. a~å¡ L^Œº=∂xH˜ XHõ\ ˜ #∞O_ç 5 ÅHõΔÅ =~°‰õΩ q~åà◊O ~ÚKåÛ_»∞. q^Õj =„™êÎefl
kQÆ∞=∞u KÕã¨∞‰õΩO@∞#fl HõÅHõ`åÎ =∂~åfi_ô "åºáê~°ã¨∞Îefl JǨÏ=∞‡^•ÉÏ^£ ÉÁOÉÏ~Ú |@ìÅ
q∞Å∞¡Å`À ã¨O|O^è•Å∞ ÃÑ@∞ìHÀ=Åã≤OkQÍ #K«ÛK≥Ñ¨Ê Ü«∞uflOz#@∞¡ ~îå‰õÄ~ü^•ãπ Ѩ„`åÅ∞
ã¨Ê+ì̈O KÕã¨∞Î<åfl~Ú. ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞ÅÖ’ [=∞<£ÖÏÖò |*Ï*ò ѨÓiÎHÍÅO HÍ~°ºHõ~°ÎQÍ (ZSã≤ã≤
HÀâßkèHÍiQÍ KåÖÏ Uà◊√§ ѨxKÕâß_»∞. 1930Ö’ *ˇ·Å∞H˜ "≥àϧ_»∞) ѨxKÕâß_»∞. "åÖòK«O^£,
Ç‘Ï~åK«O^£ 1930 U„Ñ≤ÖòÖ’ ѶH≤ ¯© H˜ ~åã≤# ÖËYÖ’ 'QÀ_» g∞k Ñ≤e¡ "≥Y· i—x q_»<å_»=Åã≤OkQÍ
HÀ~å_»∞. ''„ѨÉèí∞`«fiO ÉèÏ~°`« "å}˜[º"Õ`«ÎÅ Jaè„áêÜ«∂efl Ѩ\ ì̃OK«∞HÀHõáÈ`Õ ã¨fi~å[ºO H˘~°‰õΩ
„ѨÉ∞íè `«fiO`À áÈ~å_Õ Ñ¨HOΔõ =∞#O =Ç≤ÏOKåeû =ÙO@∞Ok.—— ("åÖòKO« ^£ Ç‘Ï~åK«O^£ Ѩ„`åÅ∞
Zãπ.Z<£. 8 (1)). QÍOnè "≥Å∞ѨŠ=Ù#flO`« =~°‰õΩ, Jkèx"Õâ◊ „ѨuѨuÎÃÑ· "≥·„™ê~Ú qã¨Ê+ì̈
„ѨHõ@# KÕ¿ã=~°‰õΩ ~“O_£ >Ë|∞Öò ã¨=∂"Õâßxfl |Ç≤Ï+¨¯iOKåÅx 1930 "Õ∞Ö’ Ѷ≤H©¯
x~°~‚ ÚOzOk. 1921 <å\˜ q^èÜ Õ Ú« Å∞ ÖÏb˚ <å~åOr, ~îå‰õÄ~ü^•ãπ ѶH≤ ¯© x~°ã#¨ ÃÑ· ã¨O`«HÍÅ∞
KÕâß~°∞. ~îå‰õÄ~ü^•ãπ JkèHÍ~°∞Å`À ã¨xflÇ≤Ï`« ã¨O|O^è•Å∞ H˘#™êyOKå_»∞. Pi÷HõO, HõÔ~hû,
q`«Î q^è•#O, Ô~·ÖËfiÅÃÑ· J^Œ∞Ѩ٠ѨÓiÎQÍ ÉèÏ~°fÜ«ÚʼnõΩ =ÙO_®Åx 1930 "Õ∞ #∞O_ç
Wifi<£x _ç=∂O_£ KÕã¨∂Î =Ù<åfl_»∞. (~îå‰õÄ~ü^•ãπ Ѩ„`åÅ∞ ZѶπ.Z<£. 99/1930). q^Õj
^•~°O "å_»HõO, 1930 PQÆã¨∞ì #∞O_ç 24 ÉÁOÉÏ~Ú q∞Å∞¡efl ã¨fi^ÕjÜÕ∞`«~° q∞@ìÅ∞QÍ
ѨiQÆ}˜OK«_»O ÖÏO\˜ ã¨=∞㨺ŠHÍ~°}OQÍ ÉÁOÉÏ~Ú q∞Å∞¡ Ü«∞[=∂#∞Å`À HÍO„ÔQãπ
ã¨O|O^è•Å∞ ^≥|ƒu<åfl~Ú. JǨÏ=∞‡^•ÉÏ^£ q∞Å∞¡ Ü«∞[=∂#∞Å∞ JOÉÏÖÏÖò ™ê~åÉÏÜü∞,
Hõ ã ¨ ∂ Î i ÉÏÜü ∞ , ÖÏÖÏÉÏÜü ∞ Å∞ W|ƒO^Œ ∞ efl `˘ÅyOK« _ ®xH˜ "≥ ∂ fÖÏÖò <≥ „ Ǩ ˙ H˜
ã¨Ç¨ÏHõiOz#ѨÊ\˜H˜ z#fl "åºáê~°∞Å∞ (1921Ö’ÖÏQÍ) áêi„âßq∞Hõ"Õ`«ÎÅHõO>Ë z#fl
"åºáê~°∞Å∞ *ÏfÜ≥∂^Œº=∂xH˜ Pã¨HHΘ ~õ "° ∞≥ #ÿ =∞^Œ`Ì ∞« ^•~°∞Å∞QÍ =ÚO^Œ∞H˜ =KåÛ~°∞. ÉÁOÉÏ~Ú,
J=∞$`«ã~¨ ,ü _èbç ,¡ HõÅHõ`åÎÅÖ’ q^Õj =ã¨∞=Î ÙÅ kQÆ∞=∞`«∞ʼnõΩ P~°~¤ ∞° ¡ ѨOѨ‰Äõ _»^xŒ =~°‰Î Ωõ Å∞
„Ѩ=∂}ÏÅ∞ KÕâß~°∞. (=∂~åfi_ô kQÆ∞=∞u^•~°∞Å∞ JÖÏO\˜ „Ѩ=∂}Ïxfl U„Ñ≤Öò 30# KÕâß~°∞).
„ѨѨOK« =∂O^ŒºO HÍ~°}OQÍ ^èŒ~°Å∞ Ѩ_çáÈ=_»O, H˘xfl ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ kQÆ∞=∞u P~°¤~°¡#∞
~°^Œ∞Ì KÕÜ«∞_»O „ѨÜ≥∂[#Hõ~°OQÍ =ÙOk, ^Õâ◊ÉèíHÎ̃Ü«Ú`«OQÍ =ÙOk. ''ÉÁOÉÏ~Ú =~°Î‰õΩÅ∞
ÉèÏ~°`« „ѨÉèí∞`«fiO KåÖÏHÍÅOQÍ J#∞ã¨iã¨∂Î =ã¨∞Î#fl Pi÷Hõ q^è•#O Ѩ@¡ Jã¨O`«$Ñ≤Î`À
=Ù<åfl~°∞.—— "å~°∞ HÀ~°∞‰õΩO@∞#fl Pi÷Hõ ã¨fiÜ«∞ „ѨuѨuÎx ™êkèOz# ÃÑ>Ëì=~Ú`Õ

248
Jaè#OkOK«^yŒ # `åºQÍÅ∞ KÕÜ∞« _»O ã¨=∞O[ã¨=∞x ÉèÏqã¨∞<Î åfl~°∞.—— (ÃÇÏKü.l. ¿ÇÏQ∑ 1930
E<£ 13, ǨϟO á⁄e\˜HõÖò ZѶπ.Z<£. 457/V/1930). ''KåÖÏ=∞Ok ™ê^è•~°} "åºáê~°∞Å∞
k"åàÏH˜ KÕ~°∞=Ö’ =Ù#flѨÊ\˜H˜ L^Œº=∞O H˘#™êyOѨÙH˜ ã¨#fl^Œ∞úÖˇ· =Ù<åfl~°∞.—— (ÃÑ„\© 1930
PQÆã¨∞ì 20, ǨϟO á⁄e\˜HõÖò ZѶπ.Z<£. 504/1930)
Ѷe¨ `«OQÍ „a\˜+π =„ã¨Î kQÆ∞=∞`«∞Å∞ QÆ}hÜ«∞OQÍ `«QÍæ~Ú. 1929Ö’ 26 q∞eÜ«∞#¡
áœO_»¡ kQÆ∞=∞`«∞Å∞ [~°QQÆ Í 1930H˜ 13.7 q∞eÜ«∞#¡ áœO_»H¡ ˜ Ѩ_áç ÈÜ«∂~Ú. 1929–30Ö’
1248 q∞eÜ«∞#¡ QÆ*ÏÅ |@ìÅ∞ kQÆ∞=∞u HÍQÍ 1930–31H˜ 523 q∞eÜ«∞#¡ QÆ*ÏÅ∞
|@ìÅ∞ =∂„`«"Õ∞ kQÆ∞=∞u JÜ«∂º~Ú. =∂O^ŒºO HÍ~°}OQÍ „ѨѨOK« ™ê÷~ÚÖ’<Õ =~°ÎHõO
‰õΩzOK«∞‰õΩ áÈ=_»O "åãÎ̈="Õ∞. HÍx 1931 =∂iÛÖ’ q∞Å∞¡ Ü«∞[=∂#∞Å ã¨OѶ¨∞ ã¨^Œã¨∞ûÖ’
Ǩϟg∞ "≥∂_£ KÕã≤# J^茺HΔÀѨ<åºã¨O „Ѩ`ÕºHõOQÍ QÆ=∞xOK«^ŒyOk. ''ã¨fi^Õj L^Œº=∞O...
xã¨ûO^ÕÇϨ OQÍ KåÖÏ Hõ+Hì¨ ÍÅOÖ’ (ÉèÏ~°`)ü Ѩi„â◊=∞H˜ ã¨Ç¨ Ü«∞Ѩ_Oç k. Éèqí +¨º`ü Pâß=ǨÏOQÍ
=ÙO@∞O^Œx PtOK«=K«∞Û.—— „a\˜+π"åi ~Ú`«~° kQÆ∞=∞`«∞Å∞ ‰õÄ_® Ѩ_çáÈÜ«∂~Ú. 1930
"Õ∞ #∞O_ç PQÆã¨∞ì =~°‰õΩ „a\˜+π „>Ë_£ Hõq∞+¨#~ü PѶ‘ã¨∞H˜ 'WOÑ‘iÜ«∞Öò \ÁÉÏHÀ—, '_»<£ÅÑπ—
~ÚOHÍ W`«~° `≥Å¡"åi "åºáê~° ã¨Oã¨÷Å #∞O_ç iáÈ~°∞ìÅ∞, JaèÜ≥∂QÍÅ∞ ‰õΩÑ¨Ê `≥ѨÊÅ∞QÍ
=zÛѨ_®¤~Ú.
„QÍg∞} „áêO`åÅÖ’ ™ê÷xHõOQÍ P„â◊=∂Å∞ ™ê÷Ñ≤Oz QÍO^èÕÜ«∞ x~å‡}Ï`«‡Hõ
HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞ KÕѨ\ ì̃# „áêO`åÅ∞ – QÆ∞[~å`üÖ’ ÉÏ~À¤e, MË^• ɡOQÍÅ∞Ö’ |O‰õÄ~å,
P~åOÉÏQ∑, cǨ~°∞Ö’ aǨÏѨÓ~ü ÖÏO\˜q âßã¨<ÀÅ¡OѶ¨∞#O „áê~°OaèOK«_®xH˜ |Å"≥∞ÿ#
™ê÷=~åÅ∞QÍ Ñ¨xKÕâß~Ú. LѨC `˘e L„`ÕÊ~°HõOQÍ Ñ¨xKÕã≤Ok. HÍx =~å¬HÍÅO ~å=_»O`À
K«@ìq~°∞^ŒúOQÍ LѨC `«Ü«∂~°∞ KÕÜ«∞_»O ™ê^茺Ѩ_»ÖË^Œ∞. HÍx ÉÁOÉÏ~Ú „áêq#∞ûÖ’x f~°
„áêO`åÅÖ’, JÖψQ Xi™êûÖ’x ÉÏÖÏ™È~ü, ɡOQÍÖòÖ’x q∞_®flѨÓ~üÅÖ’ „ѨKå~åxH˜
LѨC „Ѩ^•è <åOâ◊=∞~ÚOk. z#fl Ѩ@} ì ÏÅÖ’, „QÍ=∂ÅÖ’ =∞^ŒºO ëêѨÙÅ =∞^ŒºO ÖˇÃ· ã#∞ûÅ
"ÕÅO áê@Å Ñ≤HÔ \˜OQ∑ =ÚYº"≥∞#ÿ PO^Àà◊<å ~°∂Ѩ=∞~ÚOk. „ѨÉ∞íè `«fiO áêʼnõΩʼnõΩ Pã¨∞ÅÎ
[ѨÙÎʼnõΩ áêÅÊ_ç#ѨÊ\˜H˜ KåÖÏ „áêO`åÅÖ’ Ô~·`«∞Å∞ (L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ L`«Î~° =∞^茺 cǨ~°∞
lÖÏ¡ÅÖ’, q∞_®flѨÓ~üÖ’) KÒH©^•~°∞ Ѩ#∞fl K≥e¡OK« x~åHõiOKå~°∞. „QÍ=∂kèHÍ~°∞Å∞ ÃÑ^ŒÌ
Z`«∞Î# ~år<å=∂Å∞ KÕÜ«∞_»O`À „QÍg∞} ѨiáêÅ# ãÎ̈OaèOzOk. MË^•Ö’ E<£ 21
<å\˜H˜ 655 =ÚvÅÖ’ 224 =∞Ok ~år<å=∂ KÕâß~°∞. MË^• lÖÏ¡Ö’x P#O^£, É’~å|^£,
<åkÜ«∂_£ `åÅ∂HÍÅ∞, ã¨∂~°`üÖ’x ÉÏ~À¤e tã¨∞Î K≥e¡OѨ٠x~åHõ~°}‰õΩ „Ѩ^è•#
ˆHO„^•ÅÜ«∂º~Ú. Ѩ>Ë^•~°∞¡ á⁄~°∞QÆ∞# =Ù#fl É~À_®Ö’ P„â◊Ü«∞O á⁄O^•~°∞. QÍOnè Wifi<£
XѨÊO^ŒOÃÑ· ã¨O`«HÍÅ∞ [iˆQ <å\˜H˜ ÉÏ~À¤eÖ’ =ã¨∂Å∞ HÍ=Åã≤# ~°∂. 3,97,000Å
tã¨∞ΉõΩ QÍ#∞ ˆH=ÅO ~°∂. 20,000Å∞ =∂„`«"Õ∞ =ã¨∂Å~ÚOk. J@g K«\ÏìʼnõΩ
ã¨O|OkèOz# ¿Ñ^Œ ~Ô `· ∞« Å `≥QÅÆ „Ѩ[Å ã¨=∞㨺efl ÃãO„\Öò „áêq<≥ûãπ, =∞Ǩ~åR, Hõ~å‚@HõÅÖ’
HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞Hõ`«fiO KåÖÏ Ñ¨iq∞`«"≥∞ÿ# Ѩ^Œú`«∞ÅÖ’ LѨÜ≥∂yOK«∞H˘#flk. J@g
ã¨`庄QÆǨïʼnõΩ tHõΔ}Ï `«~°QÆ`«∞Å∞ (JǨÏ=∞‡^£ #QÆ~ü lÖÏ¡Ö’ ã¨OQÆ=∞~ü =^ŒÌ) x~°fiÇ≤ÏOzOk.
249
ã¨`庄QÆÇ¨Ï ˆHO„^•xfl (EÖˇ· – ÃãÃÑìO|~üÅ =∞^茺 ÉË~å~üÖ’ 106) ZOÑ≤Hõ KÕã≤Ok. J@g
âßY "ÕÅO áê@efl J_»∞¤H˘#flk. Ѩâ◊√=Ùefl "Õ∞ѨÙH˘#_»OÃÑ· =Ù#fl x+≤^•úefl Ju„Hõq∞OzOk.
1930 EÖˇ· – PQÆã¨∞ì HÍÅOÖ’ ã¨„Ñ¨Ó [Ü«∞Hõ~üÅ∞ =∞^茺=~°∞ÎÅ∞QÍ [iÑ≤#
Ü«∞~°"å_» *ˇ·Å∞ K«~°ÛÅ∞ qѶ¨Å=∞=_»O *ÏfÜ«∞ <åÜ«∞Hõ`«fiO âßã¨<ÀÅ¡OѶ¨∞<À^Œº=∞ `˘e
^Œâ◊Ö’ KÕѨ\ ì̃# ^Œ$_è» "≥·Yix ã¨Ê+ì̈O KÕã≤Ok. QÍOnè "≥Ú^Œ@ H˘kÌQÆ Tyã¨ÖÏ_®_»∞. HÍx
<≥„Ǩ˙^Õ `«∞k x~°‚Ü«∞=∞<åfl_»∞. Ü«∞~°"å_» *ˇ·Å∞ #∞O_ç PQÆã¨∞ì 15# QÍOnè – <≥„Ǩ˙Å∞
ѨOÑ≤# L=∞‡_ç ÖËY – q_çáÈÜÕ∞ ǨωõΩ¯, ~°HõΔ} Pi÷Hõ ~°OQÍÅÃÑ· xÜ«∞O„`«} QÆŠѨÓiÎ
*ÏfÜ«∞ „ѨÉèí∞`«fiO, „a\˜+π Pi÷Hõ „ѨÜ≥∂[<åefl Ѩi~°HΔ̃OKÕO^Œ∞‰õΩ „\˜|∞º#Öò U~åÊ@∞x
ѨÙ#~°∞^•…\ ˜OzOk. D ^Œâ◊Ö’ K«~°ÛÅ∞ qѶ¨ÅO HÍ=_»O Pâ◊Û~°º[#HõO HÍ^Œ∞. 1930
ÃãÃÑìO|~ü <å\˜ Öˇl¿ã¡\ ˜"£ ZxflHõefl [Ü«∞„Ѩ^ŒOQÍ |Ç≤Ï+¨¯iOK«_»O ‰õÄ_® L^Œº=∞O Ü≥ÚHõ¯
|ÖÏxfl ã¨Ê+ì̈O KÕã≤Ok. ÉÁOÉÏ~Ú #QÆ~°OÖ’ Ç≤ÏO^Œ∂ xÜ≥∂[Hõ=~åæÅÖ’ ˆH=ÅO 8 âß`«O
F\˜OQ∑Ö’ áêÖÁæ<åfl~°∞. JdÅ ÉèÏ~°`« ™ê÷~ÚÖ’ ã¨~åã¨i F\˜OQ∑ 1926Ö’ 48.07 âß`«O
HÍQÍ ~ÚѨC_»k ˆH=ÅO 26.1 âß`«O =∂„`«"Õ∞.
P~°∞ <≥ÅÅ `«~°∞"å`« _èçb¡Ö’ 1930 Ѷ≤„|=i – =∂iÛÖ’ Wifi<£`À [iÑ≤#
K« ~ ° Û ÅÖ’ QÍOnè q∞`« " å^Œ "≥ · Y ix KÕ Ñ ¨ @ ì = Åã≤ =zÛOk. JO^Œ ∞ ‰õ Ω HÍ~° } O
âßã¨<ÀÅ¡OѶ¨∞<À^Œº=∞OÖ’ =zÛ# =∂~°∞ÊÅ∞.
1930 ÃãÃÑìO|~ü #∞O_ç L^Œº=∂xH˜ Ѩ@ì} =~°Î‰õΩÅ =∞^ŒÌ`«∞ `«QÆæ<å~°OaèOzOk.
q^Õj |@ìÅ J=∞‡HÍÅÃÑ· HÍO„ÔQãπ xÜ«∂=∞HÍefl |<å~°ãπ =~°‰Î Ωõ Å∞ LÅ¡OѶ∞≤ OKå~°∞. J=∞$`«ã~¨ ü
=~°Î‰õΩÅ∞ Ѷ¨lÖϯ =^ŒÌ ~°Ç¨Ï㨺 J=∞‡HÍÅ∞ „áê~°OaèOKå~°∞. ÉÁOÉÏ~ÚÖ’ ‰õÄ_® =~°Î‰õΩÅ∞
QÆ`« ã¨O=`«û~°O #∞O_ç QÆ∞@ìÅ∞QÍ ¿Ñ~°∞‰õΩáÈ~Ú# xÅfiÅ J=∞‡HÍʼnõΩ ã¨=∂Ü«∞`«=Î ∞Ü«∂º~°∞.
(ǨϟO á⁄e\˜HõÖò 18/x/1930) =~°Î‰õΩÅ∞ ѨÙ#~åÖ’K«# KÕâß~°∞ QÍx q∞Å∞¡ Ü«∞[=∂#∞Å∞
L^Œº=∞O Ѩ@¡ ZѨC_»∂ JO`« Pã¨H˜Î K«∂ѨÖË^Œ∞. ã¨fi^Õj _ç=∂O_£`À =zÛ# ÖÏÉèÏÅ∞
Ǩϟg∞ "≥∂_ô 1931 =∂iÛÖ’ =i‚Oz# q^èŒOQÍ P `«~°∞"å`« HÍÅOÖ’ [iy# ǨÏ~åÎà◊§`À
H˘@∞ì‰õΩáÈÜ«∂~Ú.
''`«~°K«∞QÍ [iÑ≤# ǨÏ~åÎà◊√§ Ѩi„â◊=∞ =~°ÎHÍxfl JãÎ̈=ºãÎ̈O KÕâß~Ú.—— XHõ q^èŒ"≥∞ÿ#
JãÎ̈=ºãÎ̈ Ѩiã≤÷ux ã¨$+≤ìOKå~Ú. QÍOnè "≥·YiH˜ Ü«∞~°"å_» =^ŒÌ a~å¡ =∞^ŒÌ`«∞ `≥eÑ≤#ѨÊ\˜H˜
(~îå‰õÄ~ü^•ãπH˜ ÖËY, ÃãÃÑìO|~ü 6) H˘kÌ ~ÀAÅ `«~°∞"å`« ~“O_£ >Ë|∞Öò ã¨^Œã¨∞ûx
|Ç≤Ï+¨¯iOKåÅx Ѷ≤H©¯ "Õ∞Ö’ fã¨∞H˘#fl x~°‚Ü«∂xfl ѨÙ#~åÖ’zOK«=Åã≤OkQÍ ÖÏÖÏ N~åO
HÀ~å_»∞. '=~°ÎHõ ã¨OѶ¨∞O ã¨Ç¨Ï#â◊H˜Î Ѩiq∞`«∞efl KÕ~°∞H˘O@∞Ok— Jx ~îå‰õÄ~ü^•ãπ
ÖÏb˚ <å~åOr ^•fi~å "≥∂fÖÏÖòx ÃÇÏK«ÛiOKå_»∞. (~îå‰õÄ~ü^•ãπ Ѩ„`åÅ∞ ZѶπ.Z<£.
104/1930) ~îå‰õÄ~ü^•ãπ J^Õ JOâßxfl a~å¡ ã¨xflÇ≤Ï`« ã¨Ç¨ÏK«~°∞_≥·# ^Õg „Ѩ™ê^£ Mˇ·`å<£H˜
JHÀì|~ü 8# XHõ ÖËY ^•fi~å ѨÙ#~°∞^•…\ ˜OKå~°∞. ''„Ѩܫ∂}OÖ’ <å‰õΩ =zÛ# J#∞Éèí=O
Uq∞@O>Ë |@ìÅ kQÆ∞=∞u^•~°∞Å∞ _ôÅ~°∞¡ Ñ≤ÔH\˜OQ∑Å`À qã≤yáÈ`«∞<åfl~°∞. #ëêìÅÖ’
250
‰õÄ~°∞‰õΩáÈ`«∞<åfl~°∞. ÉÁOÉÏ~Ú q∞#Ǩ~ÚOz ^Õâ=◊ ∞O`«\Ï J^Œ∞ѨÙÖ’ =ÙOk. H˘kÌHÍÅOÖ’
L^Œº=∞O H©Δ}˜ã¨∞ÎOk... HÍO„ÔQãπ Z^Œ∞~°∞^≥|ƒ uO@∞Ok. ^Õâ◊O #+ì̈áÈ`«∞Ok (~îå‰õÄ~ü^•ãπ
Ѩ„`åÅ∞ ZѶπ.Z<£. 99/1930).
~år H˘~°‰õΩ "å}˜[º „QÆ∂ѨÙÅ #∞O_ç =zÛ# ÃÇÏK«ÛiHõÅ∞, "å\˜H˜ =zÛ#
*ÏfÜ«∞"å^Œ ã¨ÊO^Œ# „QÍg∞} „áêO`åŠѨi}Ï=∂Å`À =Ú_çѨ_ç =ÙO\Ï~Ú. ™ê¿ÑHõΔHõOQÍ
ã¨OѨ#fl Ô~·`«∞efl ^Œ$+≤ìÖ’ ÃÑ@∞ìH˘x ~°∂á⁄OkOz# QÍO^èÕÜ«∞ áÈ~å@ ~°∂áêÅ∞ qK«HõΔ}Ï
~°ÇÏ≤ `«"∞≥ #ÿ „a\˜+π J}z"Õ`« q^è•<åÅ HÍ~°}OQÍ H˘O`« |ÅÇ‘Ï#Ѩ_®¤~Ú. J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’
tã¨∞Î K≥e¡OѨ٠x~åHõ~°}, `≥QÆÅ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ÖÏO\˜ J^Œ∞Ѩ٠KÕÜ«∞ÖËx ™ê=∂lHõOQÍ
„Ѩ=∂^ŒHõ~°"≥∞ÿ# áÈ~å@ ~°∂áêÅ∞ =ÚO^Œ∞‰õΩ =KÕÛ ã¨OˆH`åÅ∞ HõxÊOKå~Ú. Kå#H±Ñ¨ÓKü
(<åã≤H± lÖÏ¡)Ö’x HÀe `≥QÆÅ „Ѩ[Å∞ JHÀì|~ü 22# „a\˜+π ~å[ºO ™ê÷#OÖ’ QÍOnè
~å[ºO =zÛO^Œx Hõ^äŒÅ∞ qx ÉωõΩÅ∞, ÉàϧÅ∞, Hõ`«∞ÎÅ∞ ~Ú`«~° PÜ«Ú^è•Å∞ Ѩ@∞ìH˘x
HÍO„ÔQãπ x<å^•Å∞ KÕã¨∂Î K≥ÖÏ¡K≥^Œ∞~°∞ H͉õΩO_® áÈbã¨∞ HÍÅ∞Êefl Z^Œ∞~˘¯<åfl~°∞. (ǨϟO
á⁄e\˜HÖõ ò 18/xI18/xII/1930). ѨtÛ=∞ Hõ#∞=∞Å HÀbÅ∞, ÃãO„@Öò „áêq<£ûH˜ K≥Ok#
QÀO_»∞Å∞ [iÑ≤# ã¨`庄QÆǨÏO QÍO^èÕÜ«∞ Ѩiq∞`«∞efl JkèQÆq∞OzOk. PO^Àà◊#HÍ~°∞Å
áÈbã¨∞ ~îå}ÏÅÃÑ· ^•_»∞Å∞ KÕâß~°∞. qK«HõΔ}Ï ~°Ç≤Ï`«OQÍ ÃÑ^ŒÌ Z`«∞Î# K≥@¡#∞ #iH˜"Õâß~°∞.
<åÜ«∞‰õΩÅ∞ JÔ~ã¨∞ìefl Pã¨∞ÎÅ ™êfinè<åxfl „ѨuѶ¨∞\˜ã¨∂Î Ô~·`«∞Å∞ u~°QÆ|_ç# Ѷ¨∞@#Å∞
^Õâ◊"åºÑÎ̈OQÍ [iQÍ~Ú. ^èŒ~°Å∞ Ѩ_çáÈ=_»O`À tã¨∞ΠѨ#∞flÅ x~åHõ~°}ÔH· „H˜Ok #∞O_ç
XuÎ_»∞Å∞ ÃÑiQÍ~Ú. 1930 JHÀì|~üÖ’ Ü«ÚÑ≤ HÍO„ÔQãπ Jx"å~°ºOQÍ XuÎ_çH˜ `«ÖÁyæ
P"≥∂kOK«=Åã≤ =zÛOk.
á„ êOfÜ«∞ J^躌 Ü«∞<åÅ∞
WѨÊ\˜ =~°‰Ωõ XHõ JdÅ ÉèÏ~°`« L^Œº=∞OQÍ âßã¨<ÀÅ¡OѶ∞¨ <åxfl QÆ∞iOz K«iÛOKåO.
HÍx QÍOnè – Wifi<£ XѨÊO^•xH˜ ^•ifã≤# Ѩ~°ã¨Ê~° q~°∞^Œú"≥∞ÿ# Ѩi}Ï=∂efl JO`«~°æ`«
L„kHõÎ`«efl q=iOKÕO^Œ∞‰õΩ „áêOfÜ«∞ =º`庙êÅÃÑ· ã¨OHΔ̃ÑÎ̈ J^茺ܫ∞#O J=ã¨~°O.
1930 ã¨O=`«û~°=∞O`å ÉÁOÉÏ~Ú #QÆ~O° âßã¨<ÀÅ¡OѶ∞¨ #‰õΩ ^Œ∞~°Oæ QÍ Ñ¨xKÕãO≤ k.
ǨϟO "≥∞O|~ü ÃÇÏKü.l. ¿ÇÏQ∑ KåÖÏ HõÅ=~°áê@∞`À E<£ 13# WÖÏ iáÈ~°∞ì KÕâß~°∞.
''|*Ï~°∞¡ JO`«\Ï QÍOnè \’Ñ‘ÖË! Y^ŒÌ~°∞ Ü«¸xá¶ê~°O ^èŒiOz# =ÅO\©~°∞¡ Ñ≤ÔH\˜OQ∑
KÕ Ü « ∞ _®xH˜ xÜ« ∞ q∞OѨ | _®¤ ~ ° ∞ . "å~° ∞ áÈb㨠∞ HÍx¿ãì | ∞à◊ § ÖÏQÍ „Hõ = ∞|^Œ ú O QÍ,
„Hõ=∞tHõΔ}ÏÜ«Ú`«OQÍ =º=ǨÏiã¨∞Î<åfl~°∞. ÃÑ^ŒÌ „Ѩ*τѨ^Œ~°≈#Å∞ ("å\˜Ö’ XHõ\ ˜ 20H˜ ÃÑ·QÍ
ÉèÏ~°`« "å}˜[º ã¨Oã¨÷Å KÕ`« "Õ∞ 23# x~°fiÇ≤ÏOK«|_çOk) „\ÏѶ≤H±x xÜ«∞O„uOKÕ áÈbã¨∞
q^èŒ∞Å#∞ „ѨHõ¯‰õΩ <≥\ ˜ì "Õâß~Ú. =Úã≤¡OÅ∞ KåÖÏ=~°‰õΩ ^Œ∂~°OQÍ LO_çáÈ~Ú<å~°∞.
1929 ã¨"≥∞‡ Ѩ~å[Ü«∞O, ^èŒ~°efl `«yæOz Láêkè J=HÍâßefl ^≥|ƒfã≤# Pi÷Hõ =∂O^ŒºO,
Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ J™ê^è•~°} q^è•<åÅ∞ – Jhfl HõeÑ≤ J`«ºkèHõ HÍi‡‰õΩefl ^Œ∂~°OQÍ =ÙOKå~Ú.
HÍh âßã¨<ÀÅ¡OѶ∞¨ #‰õΩ ÉÁOÉÏ~ÚÖ’ ÃÑ^ŒÌ ã¨OYºÖ’ =Ù#fl QÆ∞[~åfÅ∞ „Ѩ^•è #OQÍ "å}˜[º"Õ`ÅΫ
251
JkèHÍ~°∞Å =∞^ŒÌ`«∞ =ÙOk QÆ#∞Hõ ÉÁOÉÏ~Ú #QÆ~°OÖ’x L^Œº=∂xfl Ѩiq∞`«"≥∞ÿ# ~å[H©Ü«∞
„QÆ∂ѨÙ`À =º=ǨÏiOz#@∞¡ =º=ǨÏiOz J^Œ∞Ѩ٠KÕÜ«∞_»O ™ê^茺Ѩ_»^Œx ÉÁOÉÏ~Ú QÆ=~°fl~ü
JOwHõiOKå~°∞.
#QÆ~°OÖ’ ™êO„Ѩ^•Ü«∞ QÍO^èÕÜ«∞ "å^Œ <åÜ«∞Hõ`åfixH˜ [=∂flÖÏÖò |*Ï*ò, Ѩ>ËÖò
P„t`«∞_»∞ (Zãπ.ÔH. áê\˜Öò) „Ѩux^èŒ∞Å∞QÍ =Ù<åfl~°∞. `«~°∞"å`« HÍÅOÖ’ „Ѩ=ÚY ™È+¨eã¨∞ì
<åÜ«∞‰õΩÅ∞ HÍ#∞#fl ÔH.ZѶπ. <åi=∞<£ Ü«¸ã¨∞Ѷπ "≥∞ǨÏ~ü Ü«Ú=`«~°O HÍO„ÔQãπH˜ „áêux^茺O
=Ç≤ÏOKå~°∞. q∞Å∞¡, ˆ~=ÙÅÖ’x HÍi‡‰õΩefl ã¨g∞HõiOKÕO^Œ∞‰õΩ HÍO„ÔQãπ =ÅO\©~°∞¡ f„=
„Ѩܫ∞`åflÅ∞ „áê~°OaèOKå~°∞. ÉÁOÉÏ~Ú ã¨`庄QÆÇ¨Ï Hõq∞\© ~îå‰õÄ~ü^•ãπ ÖÏO\˜ =~°ÎHõ
<åÜ«∞‰õΩefl f„=OQÍ q=∞i≈ã¨∂Î „ѨHõ@#efl "≥Å∞=iOzOk.
QÍO^èÕÜ«∞"å^Œ J^Œ∞ѨÙÖ’ =Ù#fl „Ѩ*Ï L^Œº=∂xH˜ QÆ`«OÖ’ ÖÏQÍ<Õ QÆ∞[~å`ü –
~ÚOHÍ ã¨Ê+¨Oì QÍ K≥áêÊÅO>Ë v^•Ö’x P#O^£, É’~åû^£, <åkÜ«∂_£ `åÅ∂HÍÅ∞, „É’KüÖ’x
[O|∞ã¨~°, ã¨∂~°`üÖ’x ÉÏ~À¤e – ˆHO„^•Å∞QÍ =Ù<åfl~Ú. D „áêO`åÅÖ’ 1930–31
<å\˜ ~å[H©Ü∞« HÍ~°}ÏÅ s`åº ~Ô "≥#∂º =ã¨∂à◊§Ö’ |HÍ~ÚÅ∞ =Ù<åfl~Ú. 1931 „áê~°OÉèOí Ö’
ÃÑ^ŒÌ Z`«∞Î# Éèí∂q∞x [ѨÙÎ KÕÜ«∞_»O`À MË^•Ö’ ‰õÄ_® H˘O^Œ~°∞ Ѩ>Ë^•~°∞¡ JÇ≤ÏO㨠#∞O_ç
Ç≤ÏO™ê =∂~åæxH˜ =∂~°∞Ê K≥O^Õ ^Œâ◊H˜ KÕ~°∞‰õΩ<åfl~°∞. Ô~·`«∞Å∞ H˘xfl ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ _»Ñ¨ÙÊÅ∞
"å~ÚOK«_O» ^•fi~å „Ñ¨H¯õ „QÍ=∂Å ™êÜ«∞O PiúOz "åi <åÜ«∞‰õΩÅ∞ JÔ~ã¨∞#ì ∞ J_»∞‰¤ Ωõ <åfl~°∞.
É’~åû^£Ö’ „QÍ=∂kèHÍi ~år<å=∂ KÕÜ«∞ x~åHõiOz#O^Œ∞‰õΩ „H˜Ok ‰õΩÖÏxH˜ K≥Ok#
'^è•~°∞Å—KÕ Ç¨Ï`«º KÕÜ«∞|_ç# Ѷ¨∞@# [iyOk.
LѨÙÊ ã¨`庄QÆǨÅ ˆHã¨∞ qKå~°} ã¨O^Œ~°ƒùOQÍ Hõ~åpÖ’ „Ѩ[Å QÆ∞OѨ٠áÈbã¨∞Å
=∞^躌 Ѷ∞¨ ~°¬} [iy#ѨÊ\˜H,˜ JHõ¯_» ™êfiq∞ QÀqO^•#O^Œ ÖÏO\˜ Ü«Ú= <åÜ«∞‰õΩÅ∞#flѨÊ\˜H˜
=Úã≤O¡ Å∞ („QÍ=∂ÅÖ’ 90% =Ù<åfl~°∞) L^Œº=∂xH˜ ^Œ∂~°OQÍ =ÙO_»@O =Å# âßã¨<ÀÅ¡OѶ∞¨ #
ã≤O^èŒ∞Ö’ KåÖÏ |ÅÇ‘Ï#OQÍ =ÙOk.
=∞Ǩ~åRÖ’ z\òѨ=<£ „ÉÏǨχ} áêsìQÍ ¿Ñ~°∞|_»¤ HÍO„ÔQãπ P ^Œâ◊x
JkèQÆq∞OzOk. Ü«∞<£.q.QÍ_çæÖò (™È+¨eã¨∞ìÅ`À ã¨O|O^è•Å∞<åfl~Ú) <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’x
H˘`«Î`«~°O 1929 Ö’ ^Õ"åÅÜ«∞ „Ѩ"Õâ◊O L^Œº=∂xH˜ =∞^ŒÌ`«∞ ~Ú=fi_»O ^•fi~å ѨÓ<å‰õΩ
K≥Ok# ˆHâ◊=~å=Ù *Ë^èÕ ÖÏO\˜ „ÉÏǨχ}Ë`«~° ã¨`«ºâ’^èŒHõ ã¨=∂[O <åÜ«∞‰õΩÅ`À ã¨O|O^è•Å∞
ÃÑOK«∞H˘<åfl~°∞. ˆHů~ü, =¸O*Ë ÖÏO\˜ uÅH± J#∞K«~°∞Å∞ *ÏfÜ«∞"å^Œ „Ѩ^è•# „ã¨=Ou
#∞O_ç q_ç=_ç Ç≤ÏO^Œ∂ =∞Ǩã¨Éèí <åÜ«∞‰õΩÅÜ«∂º~°∞. HÍx HÍO„ÔQãπ JѨÙÊ_Õ Z^Œ∞QÆ∞`«∞#fl
Jã¨Ê $â◊º=∞ǨÏ~°¡ ~å[H©Ü«∞ L^Œº=∂xfl `«#"≥·Ñ¨Ù uѨÙÊHÀ=_»OÖ’ qѶ¨Å=∞~ÚºOk. P L^Œº=∞
<åÜ«∞‰õΩ_»∞ a.P~ü. JOÉË^Œ¯~ü 1930Ö’ ~“O_£>Ë|∞Öò ã¨=∂"ÕâßxH˜ Ǩ[~°Ü«∂º_»∞. „Ѩ`ÕºHõ
xÜ≥∂[Hõ =~åæÅ _ç=∂O_£x „Ѩ™êÎqOKå~°∞.
ÃãO„@Öò „áêq<≥ûãπÖ’ JÖÏO\˜ #=¸<å<Õ K«∂_»=K«∞Û. âßã¨<ÀÅ¡OѶ∞¨ # ÉÁOÉÏ~Ú
#∞O_ç c~å~°∞, =∞~å~îå, „QÍg∞} „áêO`åÅÖ’H˜ K˘K«∞Û‰õΩ áÈ`«∞O^Œx QÆ=~°fl~°∞ iáÈ~°∞ì
KÕâß~°∞. âßã¨<ÀÅ¡OѶ∞¨ #x ã¨QOÆ =∞`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ kQÍ#∞, XHõ"∞Õ ~°‰Ωõ =ºH˜QÎ `Æ « #ëêìefl ѨiQÆ}#Ö’H˜
252
fã¨∞H˘#xk QÍ#∞ „Ѩ[Å∞ ÉèÏqOKå~°∞. (Ãã·<£û Ѩ„`åÅ∞) =∞Ǩ~åR, ÃãO„@Öò „áêq<≥ûãπ,
Hõ~åfl@Hõ (ã¨Ç¨Ü«∞ x~åHõ~°} „ѨÉèÏ=O ^•^•Ñ¨Ù ÖËx „áêO`åÅ∞) ÅÖ’ J\g ã¨`庄QÆǨÏO,
âßã¨<ÀÅ¡OѶ∞¨ #O Ü≥ÚHõ¯ qãÎ̈ $`«"∞≥ #ÿ ã¨=∞~°jÅ ~°∂ѨOQÍ "åºÑ≤OzOk. JǨÏ=∞‡^£#QÆ~Öü ’x
ã¨OQÆ=∞fl~ü =^ŒÌ 100000 =∞Ok (EÖˇ· 22) <åã≤H±Ö’ |QÆÖÏ<£ =^ŒÌ 70,000 =∞Ok
(PQÆ+¨μì 5) ã¨`å~ålÖÏ¡Ö’ 32 KÀ@¡ (PQÆã¨∞ì 28#) ™ê=¸Ç≤ÏHõOQÍ J@g K«\Ïìefl
LÅ¡OѶ≤∞OKå~°∞. (l. 148/1930) ÃãO„@Öò „áêq<≥ûãπÖ’x qãÎ̈ $`« „áêO`åÅ∞ (KåO^•,
J=∞~å=u, ÉË`«∞Öò, ~åÜ«∞ѨÓ~ü, ÉèÏO_®~ü, ã≤Ü≥∂x lÖÏ¡Å`À ã¨Ç¨) ~ÚOHÍ L`«Î~° ÔH#~å
`åÅ∞HÍÖˇ·# ã≤iû, ã≤^ŒÌѨÓ~üÅ∞ JÅ[_ç ˆHO„^•ÅÜ«∂º~Ú. ÉË`«∞ÖòÖ’ QÀO_»∞Å #∞O_ç QÆO[<£
HÀ~°∞¯ÖÏQÍ `≥QÆÅ #∞O_ç <åÜ«∞‰õΩÅ∞ Pq~°ƒùqOzOK«_»O`À „ѨuKÀ@ QÆ∂_» J@g L^Œº=∞O
KÕ~Ú^•\˜áÈÜÕ∞ Ѩiã≤÷u U~°Ê_çOk. D „áêO`åÅxflO\˜Ö’ á¶êÔ~ã¨∞ì QÍ~°∞¤Å g∞^Œ áÈbã¨∞
|$O^•Å g∞^Œ ^•_»∞Å∞ ã¨~°fi™ê^è•~°}=∞Ü«∂º~Ú. HÍO„ÔQãπ Ç≤ÏOã¨ÃÑ· "≥Å∞=_ç# JkèHÍ~°
*Ïa`å „Ñ¨HÍ~°O ÃãO„@Öò „áêqxûãπÖ’ 1930 EÖˇ·, JHÀì|~°∞Å =∞^茺 10 Ç≤ÏO™êÜ«Ú`«
Ѷ¨∞@#Å∞ ÉÁOÉÏ~Ú „ÃÑã≤_≥hûÅ∞ "Õ∞, JHÀì|~°∞Å =∞^茺 20 Ѷ¨∞@#Å∞ [iQÍ~Ú. (ǨϟO
á⁄e\˜HõÖò 14/14,14/19/1931) 1931 „áê~°OÉèíOÖ’ H˘xfl Hõ~åfl@Hõ lÖÏ¡ÅÖ’ Ѩ#∞fl
K≥e¡OѨ٠x~åHõ~°}‰õΩ ã¨<åflǨÅ∞ ѨÓiÎ JÜ«∂º~Ú. D „Ѩ*ÏO^Àà◊#Å „ѨÉèÏ=O ã¨fi^Õj
ã¨O™ê÷<åÅÃÑ· ‰õÄ_® H˘kÌQÍ Ñ¨_çOk. Hõ#~å L^Œº=∞OÖ’ "≥∞ÿã¨∂~°∞‰õΩ K≥Ok# =ÅO\©~°∞¡
áêÖÁæ<åfl~°∞. |O^ÕÖòYO_£Ö’x KåÅ∞~üѨÓ~ü ã¨O™ê÷#OÖ’ JHÀì|~°∞ _çÃãO|~üÅ =∞^茺 Ѩ#∞fl
K≥e¡OѨ٠x~åHõ~°} „ѨKå~°O f„=™ê÷~ÚÖ’ [iyOk. Pã¨HÎ̃Hõ~°"≥∞ÿ# q+¨Ü«∞"Õ∞q∞@O>Ë D
„ѨKå~åxH˜ <åÜ«∞Hõ`«fiO =Ç≤ÏOzOk '=∞OQÆàòã≤OQ∑— J<Õ „Ѩ=ÚY |OkáÈ@∞. J`«_»∞
Éèí∂q∞tã¨∞Î `«yæOѨÙx _ç=∂O_£ KÕâß_»∞. ''`«#‰õΩ ã¨fiO`« ~å*Ϻxfl ‰õÄ_® U~åÊ@∞ KÕã¨∞H˘<Õ
PÖ’K«#Å∞ KÕâß_»∞. ''`«#‰õΩ ã¨fiO`« ~å*Ϻxfl ‰õÄ_® U~åÊ@∞ KÕã¨∞H˘<Õ PÖ’K«#Å∞ KÕâß_»∞.
_çÃãO|~°∞ 30# `«∞áê‰õΩÅ`À ™êÜ«Ú^èŒ"≥∞ÿ# 1000 =∞Ok`À ã¨Ç¨ 20000 =∞Ok „Ѩ*Ï
ã¨=¸Ç¨xfl „a\˜+O≤ _çÜ∂« ã¨=∞Ü«∂xH˜ =zÛ# q∞e@s K≥^~Œ Q° ˘\˜Oì k. ÖËHáõ È`Õ ÉèÏ@~üÑÓ¨ ~ü
cǨ~ü ~å*ÏÃÑ· XuÎ_ç KÕã≤ Jxfl _ç=∂O_»∞¡ ™êkèOK«∞H˘x =ÙO_Õ"å~°∞ (ǨϟO á⁄e\˜HõÖò
18/x/1-18/x 111/1930)
`«q∞à◊<å_»∞Ö’ âßã¨<ÀÅ¡OѶ¨∞#O „áê~°OÉèíOÖ’ QÍO^èÕÜ«∞<åÜ«∞‰õΩ_»∞
ã≤. ~å[QÀáêÖÏKåi (1925Ö’ ¿ãÖÏ lÖÏ¡Ö’x u~°∞ɡOQÀ_»∞ P„â◊=∂xfl „Ѩ^è•# ™ê÷=~°OQÍ
U~åÊ@∞ KÕã∞¨ H˘<åfl~°∞. =∞„^•ã¨∞ #QÆ~O° ™ê÷=~°OQÍ QÆÅ ã¨fi~å[º"å^Œ „Ѩ`º« ~°∞Ö÷ #·ˇ ã¨`º« =¸iÎ,
Nx"åã¨~°Ü«∞ºOQÍ~°¡#∞ „á⁄qx¬Ü«∞Öò HÍO„ÔQã¨∞ <åÜ«∞Hõ`«fiO #∞O_ç 1930 =∂iÛÖ’
`˘ÅyOK«_®xH˜ J=HÍâ◊O HõeÊOzOk.
~å*Ïr LѨÙÊK«\Ïìxfl LÅ¡OѶ∞≤ OK«_®xH˜ u~°∞K«∞<åѨe¡ #∞O_ç `«O*Ï=Ó~°∞ f~å#QÆÅ
"Õ^Œ ~å*ÏÜ«∞O =~°‰õΩ 1930 U„Ñ≤Ü«ÖòÖ’ áê^ŒÜ«∂„`« KÕѨ\Ïì~°∞. P `«~°∞"å`« qãÎ̈Î $`«OQÍ
q^Õj |@ìÅ ëêѨÙÅ =^ŒÌ Ñ≤ÔH\˜OQ∑Å∞ x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. 1921Ö’ ÖÏQÍ =∞^Œºáê# =ºuˆ~Hõ
253
„ѨKå~°O `«q∞à◊<å_»∞ Ö’`«@∞ì „áêO`«OÖ’x HÀÜ«∞O|`«∂~Î ∞° , =∞^è∞Œ ~Ô ,· x~°∂^£#QÆ~ü (<å_®~°∞Å
Ü≥ÚHõ¯ [ã≤ìãπ áêsì ~å[H©Ü«∂Å #∞O_ç q_ç=_ç HÍ=∞~åA `«# ~å[H©Ü«∞ rq`åxfl
(„áê~°OaèOz# KÀ@∞) Ѩ@}ì ÏÅÖ’ QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ â◊HxΘ ‰õÄ_»Q\Æ Oì˜ k. ~å*Ïr âßã¨<ÀÅ¡OѶ∞¨ #x
JÇ≤ÏO™êÜ«Ú`«OQÍ, ѨÓiÎQÍ J^Œ∞ѨÙÖ’ =ÙO_Õ =º=Ǩ~°OQÍ =ÙOKÕO^Œ∞‰õΩ KÕÜ∞« QÆeyO^ŒO`å
KÕâß~°∞. „H˜Ok ‰õΩÖÏxH˜ K≥Ok# ¿Ñ^Œ Ô~·`«∞Å∞, HÍi‡‰õΩÅ∞ HõÖÏ¡~°∞¡ =ÙO_Õ „áêO`åÅ∞ `«#
áê^ŒÜ∂« „`« =∂~°Oæ Ö’ `«@ã¨Ñ÷ _¨ ‰» Ωõ O_® *Ï„QÆ`ÑΫ _¨ ®¤_∞» . HÍx ~Ú`«~° KÀ@¡ÖÏQÍ<Õ `«q∞à◊<å_»∞Ö’
‰õÄ_® âßã¨<ÀÅ¡OѶ¨∞# „Ѩ[Å Ç≤ÏO™êÜ«Ú`« q™ÈÊù@#O, áÈbã¨∞Å Ç≤ÏO™êÜ«Ú`«
J}z"Õ`«Å`À<Õ =$kú K≥OkOk. (''HÍO„ÔQãπ ~å*ºOÖ’ P~åflÖò¤¿Ñl 265) Wq ÃÑ^ŒÌ Z`«∞Î#
=∞„^•ã¨∞ cKüÖ’ [iy# Ѷ¨∞~°¬}Å`À „áê~°OÉèí=∞Ü«∂º~Ú. (U„Ñ≤Öò 27) ã¨`庄QÆǨÅÃÑ·
áÈbã¨∞ K«~°ºÅ∞, KÀà‹·q∞Å∞¡Å ã¨"≥∞‡x qzÛù#flO KÕÜ«∞_®xH˜ „ѨÉèí∞`«fi „Ѩܫ∞`åflÅ∞ Ѷ¨∞~°¬}ʼnõΩ
HÍ~°}ÏÅ∞. Láêkè ^˘~°Hxõ <Õ`« Ѩx"åà◊√¡ =∞^ŒºO ëêѨÙÅÃÑ#· L`«~Î ° P~å¯@∞Ö’x QÆ∞_çÜ∂« @ìO
=^ŒÌ áÈbã¨∞ Ñ≤ÔH@¡ÃÑ·# EÖˇ·Ö’ ^•_»∞Å∞ KÕâß~°∞. ^èŒ~°Å∞ Ѩ_çáÈ=@O`À W|ƒO^Œ∞ʼnõΩ
QÆ∞~°~Ú# ~Ô `· ∞« Å∞ =∞^è∞Œ ~°Ö’x É’_ç<åÜ«∞Hõ#∂Öò =^ŒÌ PQÆã∞¨ Öì ’ ^˘g∞‡H˜ kQÍ~°∞. =∂O^•ºxH˜
Jã¨O`«$Ñ≤ÎH˜ =∞^茺QÆÅ ã¨O|O^èŒO =∞^èŒ∞~° Ѩ@ì}OÖ’ ã¨Ê+¨ìOQÍ =ºHõÎ=∞~ÚOk. JHõ¯_»
"åºáê~°∞Å∞ ™œ~å„ëêìxH˜ K≥Ok#<Õ`« Ѩx"åà◊¡ =∞^ŒÌ`«∞`À L^Œº=∞O QÆ}hÜ«∞"≥∞ÿ# |ÖÏxfl
ѨÙOAH˘#flk. "åi *’HõºO ˆH=ÅO =Úxã≤áêe\©x Ѩ@∞ìH˘<ÕO^Œ∞‰õΩ cHõ~ü ~ÚzÛ# q=~°}
Jã¨=∞„QÆOQÍ =ÙOk. (^ŒHΔ̃} ÉèÏ~°`«^Õâ◊ ~å[H©Ü«∂Å∞ ¿Ñr179) =∞ÅÉÏ~üÖ’ 1920 Ö’
"≥·HõO ^Õ"åÅÜ«∞ „Ѩ"Õâ◊ ã¨`庄QÆǨÏO`À „H˜Ok ‰õΩÅ"≥∞ÿ# Ü«∞["åÅ`À ã¨O|O^è•Å∞ ÃÑ@∞ìH˘#fl
<åÜ«∞~ü HÍO„ÔQã¨∞ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ ˆHÅѨÊ<£ LѨÙÊ Ü«∂„`«Å#∞ x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. 1930 #=O|~ü
11# HÍeHõ\ò cKüÖ’ áÈbã¨∞Å ÖÏsîKås˚x Z^Œ∞~˘¯x *ÏfÜ«∞ *ˇO_®x ã¨=Ú#fl`«OQÍ
xÅɡ\ ì̃# ~å[H©Ü«∞ <åÜ«∞‰õΩ_»∞, P `«~°∞"å`« HÍÅOÖ’ ˆH~°à◊ Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì ™ê÷Ѩ‰õΩ_»∞
J~Ú# Ñ≤. Hõ$+¨‚Ñ≤à‹¡ ‰õÄ_® LѨÙÊ ã¨`庄QÆǨxH˜ <åÜ«∞Hõ`«fiO =Ç≤ÏOKå~°∞.
=∞„^•ã¨∞ „ÃÑã≤_≥hûÖ’ HÍO„ÔQã¨∞H˜ ã¨O™ê÷Ѩ~°OQÍ |Å"≥∞ÿ# ™ê÷=~°O HÀ™êÎ PO„^èŒ.
JHõ¯_» HÍO„ÔQã¨∞Ö’ =∂~°∞ÊÅ∞ HÀ~°x"åiH˜ ã¨fi~å[º"å^Œ∞Å`À =∞^茺 q"å^ŒO =∞„^•ã¨∞Ö’
HõO>ˇ `«‰Ωõ ¯=. JHõ¯_» 1927 #∞O_ç tã¨∞Î ÃÑOѨÙ^ŒÅ‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ PO^Àà◊# H˘#™êQÆ∞`«∞Ok.
`«∂~°∞ÊQÀ^•=i, ѨtÛ=∞QÀ^•=i, Hõ$ëê‚, QÆ∞O@∂~°∞ lÖÏ¡ÅÖ’ LѨÙÊ Ü«∂„`«Å∞
x~° fi Ç≤ Ï OK« | _®¤ ~ Ú. HÍO„Ô Q 㨠∞ xkè H ˜ "åºáê~° ∞ Å∞ q~åàÏezÛ ã¨ Ç ¨ Ï Hõ i OKå~° ∞ .
ѨtÛ=∞QÀ^•=iÖ’ 1420 ZHõ~åʼnõΩ ™êQÆ∞h\˜ xÅ∞ѨÙ^ŒÅx =ºuˆ~H˜ã¨∂Î Hõ=∞‡- ~åA
ÖÏO\˜ J„QƉõΩÖÏʼnõΩ K≥Ok# =º=™êÜ«∞^•~°∞Å∞ J}z"Õ`« K«~°ºefl Z^Œ∞~˘¯xfl áÈ~å_®~°∞
(HÍO„ÔÔQãπ „ѨÉèí∞`«fiO ™êì_»~üì ¿Ñr 120) |Å"≥∞ÿ# x~å‡}O =Ù#flѨÊ\˜H˜ HÀ™êÎ PO„^è•Ö’
1921-22 <å\˜ L`«∞ûHõ`« H˘~°=_çOk. <≥Å∂¡~°∞H˜ K≥Ok# XHõ „QÍ=∞OÖ’ =∂„`«"Õ∞ Ô~·`«∞Å∞
tã¨∞Î K≥e¡OK«x~åHõiOKå~°∞. PO„^èŒÖ’ =~°æ „áêuѨkHõ# â◊HÎ̃=O`«"≥∞ÿ# H˜™ê<£ L^Œº=∞O
Jaè=$kú K≥OkOk. HÍx âßã¨<ÀÅ¡OѶ∞¨ # HÍÅOÖ’ QÍHõ âßã¨<ÀÅ¡OѶ∞¨ <À^Œº=∞O PÑ≤"Ü Õ ∞« |_ç#
`«~∞° "å`« 1931 Ö’#∞ 1934 #∞O_ç Jaè=$kú K≥OkOk. q[Ü«∞#QÆ~O° U*ˇhû „áêO`«OÖ’x
254
HõàϺ}ã≤OQÆѨÓ~ü =^ŒÌ 1931 [#=i 22# áÈbã¨∞ |$O^ŒOÃÑ· ^•_ç [iyOk. HÍx
HÍO„ÔQãπ J@g L^Œº=∂xfl ѨÙ#~°∞kúOK«_®xH˜ ZÖÏO\˜ „ѨÜ∞« `«flO KÕÜ∞« ÖË^∞Œ . âßã¨<ÀÅ¡OѶ∞¨ #
ã¨O^Œ~°ƒùOQÍ 1930 Ö’ PO„^èŒÖ’ tHõΔÅ∞ qkèOѨ|_ç#"å~°∞ 2878 `«q∞à◊<å_»∞Ö’ 2991
=∞Ok. Ô~O_»∞ „áêO`åÅÖ’ HõeÑ≤ ‰õÄ_® JdÅ ÉèÏ~°`« ™ê÷~ÚÖ’ tHõΔÅ∞ Ѩ_ç# 90,000
=∞OkÖ’ 6 âß`åxH˜ HõO>ˇ `«‰õΩ¯=.
1920 Å#∞O_ç QÀáêÅ|O^èŒ∞ KÒ^Œi P^èŒfi~°ºOÖ’ |Å"≥∞ÿ# QÍO^èÕÜ«∞"å^Œ
<åÜ«∞Hõ`fi« O QÆÅ Xi™êûÖ’x f~° „áêO`«lÖÏ¡Ö#·ˇ ÉÏÅ™È~ü, Hõ@H±, ѨÓiÖ’ LѨÙÊ ã¨`庄QÆÇϨ O
|Å"≥∞ÿ# L^Œº=∞OQÍ ™êyOk. „Ѩ`ÕºH˜Oz Xi™êû LѨÙÊ `«Ü«∂s Ѩi„â◊=∞ÃÑ· qkèOz#
x¿+^èŒÑ¨Ù K«\Ïìxfl ÉÏÅ™È~ü „Ѩ[Å∞ =ºuˆ~H˜OKå~°∞. (ǨϟO áÈe\˜HõÖò 252/1/1930)
J™êûOÖ’ ‰õÄ_® PO„^è•Ö’ =∂kiQÍ<Õ âßã¨<ÀÅ¡OѶ¨∞# 1921 -22 HÍÅO
<å\˜ L^Œº=∞ B#fl`åfixfl á⁄O^Œ_O» Ö’ qѶŨ =∞~ÚOk. JO^Œ∞‰õΩ HÍ~°}ÏÅ∞ J™êûO, ɡOQÍÖò
„Ѩ[Å =∞^茺 qÉèË^•Å∞, Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞, =Úã≤¡OÅ =∞^茺 qÉèË^•Å∞ [#™êO„^Œ`« Z‰õΩ¯=QÍ
=Ù#fl `«∂~°∞Ê ÉˇOQÍÅ∞ #∞O_ç „Ñ¨"åǨÏOQÍ =zÛ Ñ¨_»∞`«∞#fl =Úã≤¡O Ô~·`«∞Å =Åã¨Å`À
ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl L„kHõÎ`«Å∞. „Ѩ=ÚY HÍO„ÔQã¨∞ <åÜ«∞‰õΩÅÖ’ XHõÔ~·# `«~°∞}ü~åO ѨÓHÍ<£
âßã¨<ÀÅ¡OѶ¨∞# L^Œº=∞ =ºuˆ~H˜, Ü«∞<£.ã≤ ÉÏ~å¤Ö’áêÎ x~åã¨ÎHõOQÍ =ÙO_çáÈÜ«∂_»∞.
~å[H©Ü«∂ÅÖ’ áêÖÁæ#_®xfl x¿+kèOz# HõxflOѶ¨∞"£∞ „ѨHõ@#‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ q^•º~°∞÷Å∞
ã¨"≥∞‡ KÕâß~°∞. „ѨÉèí∞`«fi áê~î°âßÅÖ’¡ =Ù#fl 15186 =∞Ok q^•º~°∞÷ÅÖ’ 3117 =∞Ok
áê~î°âßÅefl =ke=KåÛ~°∞. L^Œº=∂xfl ã≤Öˇ›\ò „Ѩ^è•# ™ê÷=~°OQÍ =Ù#flk. 1930-31Ö’
[iy# 2373 JÔ~ã¨∞ìÅÖ’ 892H˜ ÃÑ·QÍ ã≤Öˇ›\ò lÖÏ¡Ö’<Õ [iQÍ~Ú. i[~°∞fi á¶êÔ~ã¨∞ìÖ’
„Ѩ[Å K˘~°ÉÏ@∞x x"åiOKÕO^Œ∞‰õΩ J™êûO ~Ô Ñ· Å≤¶ ∞û ^ŒàO◊ 1931 [#=iÖ’ L`«~Î ° HÍ=∞~°∂Ñπ
QÆ∞O_®Hõ"å`«∞ x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. P „áêO`«OÖ’x Pk=∞Hõ ÉÏi „QÍ=∂efl P@g K«\Ïìefl
LšѶ≤∞OK«=∞x N=∞u K«O„^Œ „ѨÉèí Ãã·H˜Ü«∂x Ô~K«ÛQ˘_»∞`«∞#fl@∞¡ iáÈ~°∞ì JOkOz HÍx
J™êûO HÍO„ÔQã¨∞ <åÜ«∞Hõ`«fiO J@g ã¨`庄QÆǨÏO KÕѨ@ìx~åHõiOzOk. D™êi `À@Å
HÍi‡‰õΩÅ`À ã¨O|O^è•ÖËÖË=Ù. PO„^è•Ö’ ÖÏQÍ<Õ Ô~·`«∞ ã¨ÉèíʼnõΩ 1931 `«~°∞"å`« „áê^è•#º`«
ÅaèOzOk.
ã¨∞ÉèÏ+πÉ’ãπ, *ˇ.Ü«∞O.¿ã<£QÆ∞áêÎÅ∞ „Ѩ`«ºi÷ „QÆ∂ѨÙÅ∞QÍ âßã¨<ÀÅ¡OѶ¨∞# KÕѨ\Ïì~°∞.
ɡOQÍÖò HÍO„ÔQã¨∞ =Ú~îåÅ∞QÍ peáÈ~ÚOk. 1930 âßã¨<ÀÅ¡OѶ¨∞<À^Œº=∞O J`«∞º#fl`«
^ŒâÖ◊ ’ =Ù#flѨC_»∞ ~Ô O_»∞ „QÆ∂ѨÙÅ∞ ‰õÄ_® HõÅHõ`åÎ HÍ~˘Êˆ~+¨<£ ZxflHõÅHˆ "å\˜ â◊HΘ Ü«Ú‰õΩeÎ fl
ã¨=∞Ü«∂xfl "≥zÛOKå~Ú. =Ú~îå H©K«∞ÖÏ@Å∞, HõÅHõ`åÎ ‰õΩb# <åÜ«∞‰õΩÅÖ’ J`«ºkè‰õΩÅ∞
„QÍg∞} „Ѩ[Å #∞O_ç "Õ~∞° Ѩ_áç È=_»O 1937 ZxflHõÅÖ’ ™ê¿ÑH˜HΔ Oõ QÍ HÍO„ÔQã¨∞ Ѩ~å[Ü«∞O
Jhfl Hõeã≤ ɡOQÍÖòÖ’ HÍO„ÔQã¨∞ 1930ÅÖ’ H©Δ}˜OK«_®xH˜ HÍ~°}=∞Ü«∂º~Ú. J~Ú#ѨÊ\˜H˜
1930-31Ö’ J`«ºkèHõOQÍ JÔ~ã¨∞ì J~Ú#"å~°∞ ɡOQÍbÅ∞ (15000) JkèHÍ~° JOK«<åÅ
„ѨHÍ~°O Z‰õΩ¯= Ç≤ÏO™ê`«‡Hõ Ѷ¨∞@#Å∞ [iyOk ɡOQÍÅ∞Ö’<Õ. >ˇ„~°iã¨∞ì ^•_»∞efl
q∞#Ǩ~ÚOz 136) (ǨϟO á⁄e\˜HõÖò 14/20/1931).
255
 HÍO„ÔQã¨∞ ã¨Oã¨÷ Ü≥ÚHõ¯ ™ê¿ÑH˜HΔ õ |ÅÇ‘Ï#`« (QÆ∞[~å`ü, PO„^è)Œ Ü«Ú.Ñ≤, cǨ~°∞ÅÖ’
áÈeÛ`Õ |Ǩïâß "≥q· ^躌 Éèií `«"∞≥ #ÿ Ç≤ÏO™ê`«‡Hõ L^Œº=∞OQÍ ^•ifã≤ =ÙO_»=K«∞Û. q∞_®flѨÓ~ü,
P~å"£∞ÉÏQ∑ÅÖ’ ÖÏQÍ ~Ú`«~° „QÍg∞} „áêO`åÅÖ’ LѨÙÊ, KÒH©^•~À Ѩ#∞fl ã¨=∞㨺ÅÃÑ·
â◊H˜Î=O`«"≥∞ÿ# L^Œº=∂Å∞ Jaè=$kú K≥O^•~Ú. `«~°∞"å`« P HÍÅO K«i„`«HÍ~°∞ÅÖÏQÍ<Õ
L^Œº=∂xH˜ `˘Å∞`« TѨÙx „¿Ñ~°}x HõeÊOz# QÍO^èÕÜ«∞ x~å‡}Ï`«‡Hõ HÍ~°ºHõ~°ÎÅ∞ ‰õÄ_®
HõÅHõ`åÎ <åÜ«∞‰õΩŠѨ@}ì ѨHáΔõ ê`« "≥Y· ix q=∞i≈OKå~°∞. QÍO^èÜ Õ ∞« Hˆ O„^•Å∞ ™ê÷ÑO≤ K«|_»x
„áêO`åÅ∞ (L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ q∞_®flѨÓ~üH˜ K≥Ok# Ѷ∞¨ \ÏÖò ã¨Éò_qç [<£, ѨÓiÎ JÇ≤ÏO™êÜ«Ú`«OQÍ
=ÙO_çáÈ~Ú# ã¨g∞ѨOÖ’x P~åOÉÏQ∑H˜ q~°∞^ŒÌOQÍ) ~ÚOHÍ ~Ú`«~° „áêO`åÅÖ’ "≥Ú^Œ\ ˜
„âı}˜ <åÜ«∞Hõ`fi« O `˘ÅyOѨ|_ç# `«~∞° "å`« ~Ô `· ∞« Å ã¨g∞Hõ~}° `«~K° ∞« QÍ áÈbã¨∞Å`À ã¨=∞~°jÅ
áÈ~å\ÏÅ ~°∂ѨO fã¨∞H˘#flk. =∞^茺`«~°QÆu >ˇ„~°i[O ‰õÄ_® 1930 U„Ñ≤Öò z@ìQÍOQ∑
PÜ«Ú^è•QÍ~°OÃÑ· ^•_ç `«~°∞"å`« z=i â◊HÎ̃=O`«"≥∞ÿ# ^Œâ◊Ö’H˜ „Ѩ"ÕtOzOk. WOHÍ 1921
Ö’ ã≤.P~ü.^•ãπ JOkOz# ã¨=∞~°ú=O`«"≥∞ÿ# ˆHO„^Œ <åÜ«∞Hõ`«fiO ~ÚѨÙÊ_»∞ ÖËHõáÈ=_»O,
áêi„âßq∞Hõ HÍi‡‰õΩÅ ãÎ̈|Ì`«, ~°≠Ï„~åæ"£∞, ~°OQÆѨÓ~ü, z@ìQÍOQ∑, u"Õfi~å ÖÏO\˜ |Ü«∞\˜
„áêO`åÅ `≥QÆÅ, ¿Ñ^Œ Ô~·`«∞Å u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡ [~°∞QÆHõáÈ=_»O JxflO\˜h q∞Oz =Úã≤¡OÅ∞
^Œ∂~°OQÍ =ÙO_»_»O. `˘Å∞`« =Úã≤¡OÅ∞ H˘O`« ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO =Ç≤ÏOKå~Ú. HÍx _è»Hͯ
Ѩ@ì}OÖ’ "Õ∞Ö’ H˜ëÈ~üQÆO*ò „QÍ=∂ÅÖ’ 1930 EÖˇ·Ö’ [iy# =∞`«HõÅǨÅ#∞ =Úã≤¡O
ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO PyáÈ~ÚOk. ~Ô O_»∞KÀ@¡ ‰õÄ_® ™ê=¸Ç≤ÏHõ L„kHõ`Î Å« ∞. qHõ$fHõiOѨ|_»_O» `À
=∞`«`«`«fiO =ºHõÎ=∞~ÚO^Œx, ã¨=∞~°ú=O`«"≥∞ÿ# <åÜ«∞Hõ`«fiO nx<Õ ™ê„=∂[º"å^Œ =ºuˆ~HõOQÍ
áÈ~å_ÕO^Œ∞‰õΩ ã¨Oã≤^ŒúO KÕã≤ =ÙO_Õ^Œx ~Ú\©=Å J^茺ܫ∞<åÅ∞, ã¨Ê+ì̈O KÕã¨∞Î<åfl~Ú. ^•_çH˜
ky#"å~°∞ Ç≤ÏO^Œ∂ =_ô¤ "åºáê~°∞Å =~°Î‰õΩÅ Wà◊√¡, ^Œ∞HÍ}ÏÅ∞, y_»¤OQÆ∞Å∞ ÅHΔͺÅ∞QÍ
ÃÑ@∞ìH˘<åfl~°∞. "å~°∞ „^èŒ$=Ѩ„`åefl „áêq∞ã¨s <À@¡x) ÖωõΩ¯áÈ=_»O Ѩ@¡ K«∂Ñ≤# Pã¨HÎ̃,
QÀ=^è,Œ =∞ã‘^∞Œ Å Z^Œ∞@ "å~Ú^•ºÅ "≥∂`«ÃÑ· K«∂ѨÖ^Ë ∞Œ . =Úã≤O¡ `åÅ∞HÍ^•~°∞¡ WO\˜ÃÑ^· •_ç`À
H˜â’~üQOÆ *ò JÅ[_»∞Å∞ „áê~°OÉè=í ∞Ü«∂º~Ú. HÍi‡Hõ Hõ~¬° Háõ êsì (Workers and Preasents
party) âßYÅ∞ =~°æ „áêuѨkHõ# „áê~°OaèOѨ|_ç# L^Œº=∞O, Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ∞ JÔ~ã¨∞ì
KÕÜ«∞|_ç# `«~°∞"å`« =∞`«Ñ¨~°"≥∞ÿ# =ÚÖÏ¡Å=â◊=∞~ÚOk. ã¨fi^Õj L^Œº=∞O <å\˜ #=¸<å
ѨÙ#~å=$`«=∞~ÚOk. ^èŒ~°Å∞ XHõ¯™êiQÍ Ñ¨_çáÈ=_»O`À „QÍg∞} L„kHõÎ`«Å∞ ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl
`«~°∞}OÖ’ [g∞O^•s =ºuˆ~Hõ =_ô¤ "åºáê~° =ºuˆ~Hõ HÍ~°º„Hõ=∞O ~°∂á⁄OkOK«_»OÖ’
ɡOQÍÖòÖ’x *ÏfÜ«∞"å^Œ <åÜ«∞Hõ`«fiO qѶ¨Å=∞~ÚOk. „QÍg∞} QÍO^èÕÜ«∞"å^Œ∞Å∞ 1930
-31 Ѩ#∞flʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ áÈ~å_»ÖË^Œ∞. JÖψQ *’`Õ^•~°∞, áêeHÍѨÙÅ∞ ã¨O|O^è•Å
‰õÄ_® HÍO„ÔQã¨∞ ã≤^•úO`« PK«~°}‰õΩ "≥Å∞ѨÖË =ÙO_çáÈÜ«∂~Ú) ã¨=∞㨺 HÍO„ÔQã¨∞ "å^Œ∞ʼnõΩ
Ѩ@ìÖË^Œ∞.
^•^•Ñ¨Ù WÖÏO\˜ #=¸<åÜÕ∞ ѨO*Ï|∞Ö’ K«∂_»=K«∞Û. Ѩ@ì} Ç≤ÏO^Œ∞ =~°Î‰õΩÅ
áêsìQÍ ¿Ñ~°∞ QÍOz# HÍO„ÔQã¨∞ ~ÚѨC_»∞ =∞`«Ñ¨~°OQÍ SHõºÑ¨iKÕ dÖÏѨ`ü, QÆ∞~°∞^•fi~å
Ü«∞[=∂<åºÅ â◊√kú ÖÏO\˜ ã¨=∞㨺Å∞ ÖËHõáÈ=@OÖ’ =Úã≤¡Oefl ã≤‰õΩ¯ Ô~·`«∞efl
256
ã¨g∞HõiOK«ÖËHõáÈ~ÚOk. Ü«¸xÜ«∞xã¨∞ì áêsì „Ñ¨Éèí∞`åfixH˜ q^èÕÜ«∞`«QÍ =ÙOk. JHÍbÅ,
"≥·Éèí‰õΩÅx "≥·q^茺O =ÙOk. `å~åã≤OQ∑ HÍO„ÔQã¨∞x |ÅѨiKå~°∞.Éèí~°H±ã≤OQ∑ ^Œ∂~°OQÍ
=ÙO_çáÈÜ«∂_»∞. HÍx ѨO*Ï|∞H˜ Ãã·#ºO`À QÆÅ ã¨O|O^è•Å∞ Y∞^•Üü∞l_»‡QÍ~°∞¡ f„="≥∞ÿ#
ã¨=∞㨺 QÆÅ ã¨iǨÏ^Œ∞Ì „áêq#∞û á⁄~°∞QÆ∞# =ÙO_»_O» , ã¨iǨÏ^Œ∞Ì ~ˆ Y=^ŒÌ >ˇ„~°iã¨∞,ì =∂i¯ûã¨∞Åì ‰õΩ
K≥Ok# <Ò["å<£, ÉèÏ~°`㫠ɨ íè H©iÎ H˜™ê<£ „QÆ∂Ѩ٠â◊‰Ωõ ÅÎ LxH˜ - ÖÏO\˜ HÍ~°}ÏÅ`À „a\˜+μ¨ "å~°∞
ѨO*Ï|∞#∞ QÆ∞iOz PO^Àà◊#`À L<åfl~°∞. "å\˜ HÍ~°}ÏÅ`À „a\˜+¨μ"å~°∞ "åºáê~°∞Å
=∞^ŒÌ`«∞ HÍ~°}OQÍ |Ç≤Ï+¨¯~°} `˘Å∞`« [Ü«∞„Ѩ^Œ=∞~ÚOk. „Ѩ^è•# =~°ÎHõˆHO„^Œ=∞~Ú#
J=∞$`üã¨~üÖ’ „a\˜+π =„™êÎÅ <≥Åã¨i J=∞‡HõO EÖˇ·Ö’ 25 ÅHõΔÅ #∞O_ç 2ÅHõΔʼnõΩ
Ѩ_çáÈ~ÚOk. HÍx ÃãÃÑìO|~°∞ <å\˜H˜ Jx"å~°ºOQÍ k"åÖÏf¿ã Ѩiã≤÷`«∞ÅÖ’ =~°Î‰õΩÅ∞
Ѩ@∞ìã_¨ eç Ok (ǨϟO á⁄e\˜HÖõ ò 18x /1930) JHÀì|~ü 7# ÉèQí `Æ ãü O≤ Q∑H˜ LitHõΔ qkèOK«_O» `À
Ѩ@ì} Ü«Ú=‰õΩÅ L„kHõÎ`« ÃÑiyOk.
=º=™êÜ«∞ L`«Ê`«∞ÅÎ ^è~Œ Å° ∞ Ѩ_áç È=_»OÃÑ· ѨO*Ï|∞ QÆ=~°fl~°∞ f„="≥∞#ÿ PO^Àà◊#
=ºHõOÎ KÕâß~°∞. Éè∂í q∞ tã¨∞ΠѨ#∞flÅ∞ K≥eO¡ K«=^ŒxÌ [g∞O^•~°∞efl =º=™êÜ«∞^•~°∞efl Ji÷ã∂¨ Î
JÅ[_ç ã¨$+≤Oì KÕ"å~°∞ fiHõ ÖˉΩõ O_® =Ù<åfl~°∞ (Wifi<£ ã¨OHõÅ#O) JHÀì|~°∞Ö’ ™ê÷ÑO≤ K«|_ç#
JHÍb <åÜ«∞Hõ`åfi# QÆŠѨO*ÏÉò [g∞O^•s ã¨Éèí L^•ã‘#OQÍ =ÙO_ç „a\˜+¨μ"åix
Pâ◊Û~°ºÑ¨izOk. HÍx iÜ«∂ã≤Î „Ѩ*Ï=∂^Œ~ü ѨÙe¯Ü«∞<£ „áêO`åÅÖ’x ã≤‰õΩ¯ Ô~·`«∞Å`À
áê\˜Ü«∂ÖÏ =∞Ǩ~å*Ï „ѨKå~°O ÖËx âßã¨<ÀÅ¡OѶ¨∞#‰õΩ =∞^ŒÌ`«∞ ‰õÄ_»QÆ\Ïì~°∞. JO`«HõO>Ë
Pã¨HHÎ̃ ~õ "° ∞≥ #ÿ JOâ◊O ǨÏ~îå`«∞QÎ Í K≥Å~ˆ y# JÅ[_»∞Å∞ Ç≤Ï™êû~ü lÖÏ¡Ö’ ~Ô `· ∞« ÅѨ#∞fl K≥eO¡ ѨÙ
x~åHõ~}° U„Ñ≤ÖòÖ’ Éè∂í ™êfi=∞ºO ѨO@efl |Å „ѨÜ∂≥ QÆO`À ™êfinè#O. ÃãÃÑOì |~üÖ’ HÍO„QÍÖ’
J_»qÖ’ Ѩâ◊√=Ùefl "Õ∞ѨÙH˘<Õ x|O^èŒ#Å LÅ¡OѶ¨∞#. _çÃãO|~üÖ’ ~Ú`«~° „H˜Ok ‰õΩÖÏÅ
ã¨ÇϨ HÍ~°O`À *Ï@∞¡, ™êyOz# ™ê=∂lHõ |OkáÈ@∞¡ =_ô¤ "åºáê~°∞Å∞, ^è•#ºO, "åºáê~°∞ÅÃÑ·
^•_»∞Å∞, ^ÀÑ≤_çH˜ QÆ∞~°~Ú# Pã≤Îáêã¨∞ÎÅ∞. „QÍ=∞ „Ѩ[Å ™ê#∞Éèí∂u KåÖÏ=~°‰õΩ W\Ï¡O\˜
(Dick Turpins) ÃÑ· =ÙO@∞O^Œ#_»OÖ’ ZÖÏO\˜ ã¨O^ÕǨÏO ÖË^Œ∞... W~°∞ѨHΔÍÅÖ’ =Ù#flk
Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞ HÍHõáÈ`Õ Ñ¨„uHõÅÖ’ KåÖÏ Juâ◊Ü∂≥ ‰õΩÅÎ ∞qO\Ï=Ú. (QÆ=~°fl~ü Öˇq∞Öˇhû Wifi<£H˜
1930 _çÃãO|~°∞7).
cǨ~°∞Ö’x âßã¨<ÀÅ¡OѶ∞¨ # |ÅO, Ѩiq∞`«∞Å∞ 1930 EÖˇ· 21 Ñ≤.ã≤.ã≤ iáÈ~°∞Öì ’
ã¨Ê+ì̈OQÍ =ºHõÎ=∞Ü«∂º~Ú. ''ÖÏÜ«∞~°¡ #∞O_ç q^•º~°∞ÌÅ #∞O_ç ZÖÏO\˜ ã¨ÊO^Œ# ÖË^Œ∞.——
''L^Œº=∞O ѨÓiÎQÍ „QÍ=∂ÅÖ’ „Ѩ[Å KÕ`«∞Ö’¡ =ÙOk—— ÃÑ^ŒÌ [g∞O^•~°∞Å∞ áê`«
*ÏfÜ«∞"åkÜ≥ÿ∞# #∂`«#OQÍ xÜ«∞q∞OѨ|_ç# ~åR xÜ«∞O`« =i¯OQÆ∞ Hõq∞\© ã¨Éèíº`åºxH˜
ã≤á¶ê~°∞û KÕÜ«∞|_®¤~°∞. (Z.S.ã≤.ã≤.l/80/1930) J`«ºkèHõ [g∞O^•~°∞¡ q^èÕÜ«ÚÅ∞QÍ
q∞yeáÈQÍ QÍO^èÜ Õ ∞« x~å‡}Ï`«‡Hõ"∞≥ #ÿ Ѩx^•fi~å HÍO„ÔQãπ z#fl Éè∂í ™êfi=ÚÅ∞, â◊H=Θ O`«"∞≥ #ÿ
x~å‡}|^ŒÌ"≥∞ÿ# ѨÙ<åkx HÍãÎ̈ ã¨OѨ#∞flÖˇ·# H“Å∞^•~°∞Å`À U~°Ê~°K«∞H˘#flk (cǨ~ü Ö’
~ÚÖÏO\˜ "å~°∞ ÃÑ^ŒÌ ã¨OYºÖ’ =Ù<åfl~°∞)

257
 ÉÁOÉÏ~ÚÖ’ =∞^茺 „áê"≥<£ûÖ’ KÕň~y# =∞`«f„=`« D™êiÖË^Œ∞. ã¨Ç¨Ü«∞
x~åHõ~°} HÍÅOÖ’ HõO>ˇ Ѩiã≤÷`«∞Å∞ KåÖÏ "≥∞~°∞QÆ∞Ü«∂ºÜ«∞x QÆ=~°fl~ü ã‘ìÃÑ#û<£ EÖˇ·Ö’
iáÈ~°∞ì KÕâß~°∞. (ã≤=∂¡ QÆ=~°fl~°¡ ã¨^Œã¨∞û iáÈ~°∞ì Ãã·H±ûѨ„`åÅ`À KÕ~°Û|_çOk.) HÍx
Hõ@∞ìk@ìOQÍx LѨÙÊ ã¨`庄QÆǨÏO (Éè∫uHõ Ѩiã≤÷`«∞Å∞ J#∞‰õÄeOK«x) #∞O_ç KåÖÏ
â◊HÎ̃=O`«"≥∞ÿ# KÒH©^•~°∞ Ѩ#∞fl PO^Àà◊#"≥·Ñ¨Ù „áê^è•#º`«x =∂~°_»O`À JkèHÍ~°∞Å∞ "≥O@<Õ
ã¨fi~°O =∂~°Û_»O „áê~°OaèOKå~°∞.
lÖÏ¡Öhfl KÒH©^•~°∞ Ѩ#∞fl K≥e¡OK« x~åHõiOK«_»O`À #=O|~°∞ <å\˜H˜ ^•^•Ñ¨Ù
11000 *ˇ·Å∞Ö’ x~°ƒOkèOѨ|_ç<å~°∞. q^Õj|@ìÅ =∞^ŒºO J=∞‡HÍÅ∞ <å@H©Ü«∞OQÍ
Ѩ_çáÈÜ«∂~Ú. "≥∂OѶ‘∞iH˜ K≥Ok# ÉÏs›ÖÏO\˜ H˘xflKÀ@¡ áêÅ<å Ü«∞O„`åOQÆO
‰õΩѨʉõÄeOk. (HÍO„ÔQãπ - ~å[ºO l. "≥∞HÀ¤<åÖò¤) HÍx z#fl Éèí∂™êfi=ÚÅ |Å"≥∞ÿ#
ã¨O|O^è•Å∞ QÆÅ „áêq#∞û <åÜ«∞Hõ`«fiO ^èŒ~°Å∞Ѩ_ç áÈ=_»O`À Ô~·`«∞Å∞ x~åâß xã¨Ê $ǨÏʼnõΩ
QÆ∞~°∞=Ù`«∞#flѨÙ_»∞ Ѩ#∞fl K≥e¡OѨÙ~°^Œ∞Ì ã¨=∞㨺x KÕѨ\ì x~åHõiOzOk. cǨ~°∞Ö’ 1829
#∞O_ç ™êfiq∞ ã¨Ç¨Ï[#O^Œ P^èŒfi~°ºOÖ’ ã¨fi`«O„`«OQÍ Jaè=$kú K≥O^Œ∞`«∞ =Ù#fl H˜™ê<£ã¨Éèí
L^Œº=∞O P =∞~°∞ã¨\ ˜ ã¨O=`«û~°O |Ǩïà◊=~°‚ *ÏfÜ≥ÿ∞Hõº`«Ö’ =ÚOK«|_»_»O`À
J^Œ$â◊º=∞~ÚºOk. âßã¨<ÀÅ¡OѶ¨∞# L^Œº=∞O 1933-34Ö’ J}QÍi# `«~°∞"å`«<Õ
PO„^è•,J™êûO #=¸<åÖ’ ѨÙ#~°∞r˚=O á⁄O^Œ∞`ÀOk. 1930 z=~°, 1931 „áê~°OÉèíOÖ’
áÈbã¨∞ |$O^•ÅÃÑ· [iy# =~°∞㨠^•_»∞Å`À cǨ~°∞Ö’ ‰õÄ_® JÇ≤ÏOã¨ÃÑ· QÍO^èÕÜ«∞
x|O^è#Œ Å∞ `˘eyáÈÜ«∂~Ú. _çÃãO|~°∞Ö’ ã¨~<° £ „QÍ=∞OÖ’ KÒH©^•~°∞Ѩ#∞fl =ºuˆ~Hõ „Ѩ^~Œ ≈° #
27 ~“O_»¡ HÍÅ∞Êefl Z^Œ∞~˘¯#flk. P `«~°∞"å`« <≥ÅÖ’ ã¨fi`«O„`«k<å# KÕQÆ∞ã¨~åÜü∞=^ŒÌ
("≥∂OѶ‘∞~ü) XHõ QÆ∞OѨ٠ã¨Éò _çq[<£ PѶ‘ã¨~°∞x QÆ∞O@Ö’ Ѩ_çáÈÜÕ∞ÖÏ "≥O@Ѩ_ç`«iq∞Ok.
146 ~“O_»¡ áÈbã¨∞ HÍÅ∞ÊÅ`À QÆ∞OѨ٠K≥^Œ~°Q˘@ì|_çOk.
HÍx „a\©+¨μ "å~°∞ Hõiî#OQÍ Pã¨∞Îefl [ѨÙÎ KÕÜ«∞_®xfl JkèQÆq∞Oz z#fl
Éèí∂™êfi=ÚÅ∞, H“Å∞^•~°∞Å∞ Z‰õΩ¯= HÍÅO ^Œ$_è»OQÍ xÅ|_»ÖËHõáÈÜ«∂~°∞. cǨ~ü HÍO„ÔQã¨∞
<åÜ«∞Hõ`«fiO ‰õÄ_® 1931 =∂iÛ XѨÊO^•xfl PǨfixOzOk.
(congrees and the Ras and Mcdonold)
âßã¨<ÀÅ¡OѶ¨∞#Ö’x Ô~O_»∞ ^Œâ◊Å #=¸<å Ü«Ú.Ñ≤Ö’ ã¨Ê+¨ìOQÍ HõxÑ≤ã¨∞ÎOk.
1930 JHÀì|~°∞ *ˇ·Å∞ "≥Å∞Ѩe =Ù#flѨÊ\˜ J#∞Éèí"åÅ`À [=ǨÏ~üÖÏÖò nxÃÑ· ã¨OHΔ̃ÑÎ̈OQÍ
~ÚÖÏ "åºMϺxOKå~°∞. #QÆ~åÅ „Ѩ[Å∞, =∞^茺`«~°QÆu „Ѩ[Å∞ ǨÏ~åÎà◊√§, Lˆ~yOѨÙÅ`À
HÍãÎ̈ JÅã≤áÈÜ«∂~°∞. HÍx Ô~·`«∞Å #∞O_ç L^Œº=∞OQÍ H˘`«Î ~°HõO ~å"åe. xÅfiÅ∞ JHõ¯_»
JkèHõOQÍ =Ù<åfl~Ú. (ã‘fiÜ«∞K«i„`« ¿Ñr 232) "Õ∞^è•=ÙÅ ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO „áê~°OÉèíO #∞O_ç
‰õÄ_® 1921 HõO>ˇ `«‰õΩ¯=. =~°Î‰õΩÅ∞ K«∂Ñ≤# J`«∞º`åûǨÏO KåÖÏ ã¨fiÅÊHÍeHõ"≥∞ÿ#k.
HÍx 1930 #∞O_ç ^èŒ~°Å∞ qѨs`«OQÍ Ñ¨_çáÈ=_»O`À „QÍ=∞ „áêO`åÅ #∞O_ç Ç≤ÏOã¨
JkèHÍ~åxfl u~°ã¯¨ iOKÕ "≥Y· i ÃÑiyOk. áÈbã¨∞ W<£ÃãÊHõ~ì ∞° [#~°Öò 21 lÖÏ¡Å∞ Ѩ~º° \˜Oz#
258
`«~°∞"å`« ÃãÃÑìO|~°∞ 3# ÃÑ^ŒÌ Ñì̈@}ˆHO„^ŒO HÍ#∂Ê~°∞ Ѩiã≤÷u PO^Àà◊#Hõ~°OQÍ =ÙO^Œx
„QÍ=∂ÅÖ’x Ѩiã≤÷u „Ѩ`ÕºHõOQÍ *Ï@∞¡ JkèHõOQÍ QÆÅ |∞ÖÏ^£ëê -g∞~°\ò „áêO`«O
„Ѩ=∂^ŒHõ~°OQÍ =∂ˆ~ J=HÍâßÅ∞<åflÜ«∞x iáÈ~°∞ì KÕâß_»∞.
ã¨Ç¨Ü«∞ x~åHõ~°}`À áÈeÛ`Õ JѨÊ\˜ÖÏ QÍHõ D™êi =Úã≤¡OÅ ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO
KåÖÏ `«‰õΩ¯=. Wk Ѩ@ì}ÏÅÖ’ L^Œº=∂xfl =∞iO`« |ÅÇ‘Ï#ѨizOk. (Ü«Ú.Ñ≤.Ѩ@ì}
[<åÉèÏÖ’ =Úã≤¡OÅ∞ 37% "≥Ú`«ÎO „á¶êq#∞ûÖ’ =Úã≤¡O [<åÉèÏ 14.5% J~Ú#ѨÊ\˜H©)
âßã¨<ÀÅ¡OѶ¨∞# ˆHO„^•efl ZOÑ≤Hõ KÕÜ«∞_»O`À =Úã≤¡O JkèHõOQÍ =ÙO_Õ „áêO`åefl HÍO„ÔQã¨∞
=ke"Õã≤Ok. =Úã≤¡O |@ìÅ ëêѨÙx Ñ≤ÔH\˜OQ∑ KÕÜ«∞_»O`À 1931 Ѷ≤„|=iÖ’ |<å~°ãπÖ’
ÃÑ^ŒÌ Ѷ∞¨ ~°¬} [iyOk. HÍO„ÔQã¨∞ ÉèQí `Æ ãü O≤ Q∑ Q“~°"å~°Oú ǨÏ~åÎàòH˜ ~ÚzÛ# Ñ≤Å∞Ѩ٠HÍ#∂Ê~°∞Ö’
ÃÑ^ŒÌ Z`«∞Î# =∞`«Ñ¶¨∞~°¬}ʼnõΩ ^•ifã≤Ok. ^•xÖ’ 290 =∞Ok ǨÏ`«∞ÅÜ«∂º~°∞. Ô~O_»∞
"≥·Ñ¨ÙÖÏ ÃÑ^ŒÌ Z`«∞Î# [# ã¨g∞Hõ~°}efl Ѩ~ÀHõΔOQÍ „áÈ`«ûÇ≤Ïã¨∂Î QÆ`« ã¨O`«û~°O _è»Hͯ֒
=Ù#fl@Õ¡ áÈbã¨∞Å∞ =∞ø#OQÍ =ÙO_çáÈÜ«∂~°∞.
âßã¨<ÀÅ¡OѶ¨∞# Ü«Ú.Ñ≤Ö’ KåÖÏ „áêO`åÅÖ’ „QÍ=∂ʼnõΩ qãÎ̈iOzOk. HÍO„ÔQã¨∞
ã¨Oã¨÷ QÆ`«OÖ’ HõO>ˇ qãÎ̈iOzOk. „Hõ=∞tHõΔ}ÏÜ«Ú`«=∞~ÚOk. (*Ï˝<£áêO_Õ Ü«Ú.Ñ≤.Ö’
HÍO„ÔQã¨∞ Z^Œ∞QÆ∞^ŒÅ ¿Ñl 40) 1920 -21 <å\˜ J=Ù^è£ H˜™ê<£ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ J#∞Éèí=O`À
„a\˜+π"å~°∞ H“Å∞tã¨∞Î L^Œº=∂ŠѨ@¡ H˘O`« ɡ~°∞‰õΩQÍ =Ù<åfl~°∞.
cǨ~°∞ =ÖˇQÍHõ Ü«Ú.Ñ≤. <åÜ«∞Hõ`«fiO JHÀì|~°∞Ö’ Ѩ#∞fl K≥e¡OѨ٠x~åHõ~°}‰õΩ
Ñ≤Å∞ѨÙxzÛOk. H“Å∞ K≥eO¡ K«=^ŒxÌ ~Ô `· ∞« ʼnõΩ tã¨∞ÅÎ ∞ K≥eO¡ K«=^ŒxÌ [g∞O^•~°∞efl Ji÷OzOk.
Ü«Ú.Ñ≤. [g∞O^•~°∞Å∞ „a\˜+¨μ"åiH˜ q^èÕÜ«ÚÅ∞QÍ =ÙO@∂ =KåÛ~Ú. (1930 Ѷ≤„|=iÖ’
ÅHÀflÖ’ Éèí∂™êfi=ÚÅ ã¨^Œã¨∞û ã¨fi`«O„`« f~å‡<åxfl x~°ã≤OzOk) WHõ Ѩk ã¨O=`«û~åÅ
„H˜`«O áêHΔ̃Hõ q[Ü«∞O ™êkèOz# áÈ~å@ *Ï˝Ñ¨HÍÅ`À L#fl Ô~·`«∞Å∞, QÆ`«OÖ’ Z#fl_»∂
ÖË#O`«QÍ ^èŒ~°Å∞ Ѩ_çáÈ=_»O`À x„QÆÇ≤ÏOK«∞HÀÖËHõáÈÜ«∂~°∞. HÍx HÍO„ÔQã¨∞ ã¨Oãú̈H˜ Ô~·`åOQÆ
ã¨=∞~°jÅ`«H˜ =∞^茺 ã¨OkQÆú`«`À ‰õÄ_ç# ã¨O|O^èŒO Ü«Ú.Ñ≤Ö’ ã¨Ê+¨ìOQÍ H˘#™êyO^Œx
L^Œº=∞OÖ’x ™ê÷xHõ =º`庙êÅÃÑ· *Ï˝<£áêO_Õ KÕã≤# J^茺ܫ∞#O ã¨Ê+ì̈O KÕã≤Ok. KåÖÏH˘kÌ
=∞Ok [g∞O^•~°∞Å∞ z#fl Éèí∂™êfi=ÚÅ∞ ^èŒxHõÔ~·`«∞Å∞ JkèHõOQÍ QÆÅ P„QÍÖ’ NHõ$+¨‚
áêe"åÖò P^èŒfi~°ºOÖ’ HÍO„ÔQãπ „Hõ=∞tHõΔ} =ºHõÎ=∞~ÚOk. |~“_®, aèÖÏÜ≥∂\˜ ÖÏO\˜
„QÍ=∂ÅÖ’ ÉÏ~À¤e #=¸<å J#QÍ Ñ¨#∞flÅ K≥e¡OѨ٠x~åHõ~°}, áÈbã¨∞ K«~°º ã¨O^Œ~°ƒùOQÍ
„QÍ=∂efl =ke"≥à_¡◊ O» Éè∂í ™êfi=∞º =ºuˆ~Hõ PO^Àà◊#x, Ç≤ÏOã¨x x"åiOK«_O» - =ÔQ~· åÅ#∞
[Ü«∞„Ѩ^ŒOQÍ J#∞ã¨iOK«_»O [iyOk. ~åÜ«∞|ˆ~eÖ’ ÃÑ^ŒÌ `åÅ∂HÍ^•~°∞¡ JkèHõOQÍ
=Ù<åfl~°∞. ˆH=ÅO 1.5 âß`«O Éèí∂q∞ =∂„`«"Õ∞ P„Hõ=∞} H“Å∞ Ô~·`«∞Å Jnè#OÖ’ =ÙOk.
1920 -21 H˜™ê<£ PO^Àà◊# "åi =∞#ã¨∞Ö’¡ ~ÚѨÊ\˜ˆH ѨkÅOQÍ =ÙOk. „H˜Ok #∞O_ç
XuÎà◊√¡ ÃÑiQÍ~Ú. ã¨fi~å[ºOÖ’ H“à◊√¡ =ÙO_»=x XHõ"Õà◊ =Ù<åfl <å=∞=∂„`«OQÍ =ÙO\ÏÜ«∞x
HõÖϯ„Ѩ™ê^£ E<£ #∞O_ç „Ñ¨Kå~°O KÕâß~°∞. HÍx 1931 <å\˜H˜ HõÖϯ „Ѩ™ê^£ ÖÏO\˜"å~°∞
259
J^Œ∞ѨÙÖ’ ÃÑ@ì|_®¤~∞° . QÍOnè - Wifi<£ XѨÊO^ŒO `«~∞° "å`« lÖÏ¡ÃÑ· HÍO„ÔQã¨∞ Ѩ@∞ìayã≤Ok.
f„="≥∞#ÿ J}z"Õ`‰« Ωõ áêÅÊ_ç# H˘O`«=∞Ok Éè∂í ™êfi=ÚŠǨÏ`«ºÅ`À ã¨Ç¨ Ç≤ÏO™êÜ«Ú`«"∞≥ #ÿ
u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡ 1931 =∂iÛ `«~°∞"å`« [iQÍ~Ú. HÍx L^Œº=∞ HÍÅOÖ’ HÍ^Œ∞. J^Õ HÍO„ÔQãπ
ã¨Oã¨÷H˜ PO^Àà◊#ÅH˜ JO`«QÍ ã¨O|O^èŒO ÖËx „áêO`åÅÖ’ [iQÍ~Ú. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ
JÅ›ÉÏ^£H˜ K≥Ok# H˘xfl `«ÇϨ ã‘Öò „áêO`åÅÖ’ =Úã≤O¡ , Éè∂í ™êfi=ÚÅ∞ Ç≤ÏO^Œ∂ H“Å∞^•~°∞Å∞
=Ù#fl „áêO`åÅÖ’H˜ =∞`« HõÅǨÅ „Ѩ=∂^•xfl QÆ=∞#OÖ’ ÃÑ@∞ìH˘x HÍO„ÔQã¨∞ „Ѩ"tÕ OK«Ö^Ë ∞Œ .
ÉÏ~å|OH˜Ö’ MÏn ÖË^Œ∞. K«~°MÏÅ∞ÖË=Ù, HÍx ™ê÷xHõ HÍO„ÔQãπ HÍ~°ºHõ~°ÎÅ∞ 1931 =∞^茺
#∞O_ç Éèí∂q∞ ÉèíQÆ=O`«∞_çzÛ# =~°=∞x Jk ˆH=ÅO [g∞O^•~°∞ňH K≥O^Œ^Œx „ѨKå~°O
KÕâß~Ú. (*Ï˝<£áêO_Õ J^蕺ܫ∂Å∞ 6-7 JÖÏO\˜ x<å^•xH˜ 1930 JHÀì|~°∞Ö’ HÍO„ÔQã¨∞
P"≥∂^Œ=Ú„^Œ "ÕÜ«∞_»O`À Ü«Ú.Ñ≤Ö’ HÍO„ÔQãπ Ѩ#∞flÅ =ºuˆ~Hõ L^Œº=∂xfl [Ü«∞„Ѩ^ŒO
KÕã≤Ok. HÍx JdÅ ÉèÏ~°`« ~å[H©Ü«∂Å∞ XѨÊO^ŒO HÍÅOÖ’ ã¨OÜ«∞=∞#O áê\˜OK«=∞x
Ô~·`«∞efl JiúOKÕ q^èŒOQÍ XuÎ_ç KÕâß~Ú. Ô~·`«∞Å ^Œ$+≤ì HÀ}O #∞O_ç K«∂¿ãÎ ~Úk Ô~·`«∞Å∞
HÀÅ∞HÀÖËx ^≥|ƒ.
„áêOfÜ«∞ =º`庙êÅ∞#flѨÊ\˜H˜ 1930 =∞^茺HÍÅO #∞O_ç L^Œº=∞ f„=`«
`«Q∞Æ =æ ÚYO Ѩ\ Oì˜ k. |∂~°∞"˚ å „QÆ∂ѨÙÅ`À ã¨OѨ#fl ~Ô `· ∞« Å`À HõÅã≤ KÕ¿ã áÈ~å\ÏÅ ~°∂áêÅ∞
|ÅÇ‘Ï#Ѩ_®¤~Ú. J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ J^Œ∞ѨÙÖ’ ÖËx áÈ~å@ ~°∂áêÅ∞ (H“Å∞ ~°^Œ∞Ì, `≥QÆÅ
u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡ „Ѩ*ÏÇ≤ÏOã¨) qãÎ̈ $u ÃÑiyOk. JÖÏO\˜ Ѩiã≤÷uÖ’ J^Œ∞ѨÙÖ’ =ÙO_Õ „Ѩ[Å
ÉèÏQÆ™êfi=∞ºOÃÑ· qâßfiã¨O QÆÅ QÍO^èÕÜ«∞ <åÜ«∞Hõ`«fiO JÖψQ ÖÏÉèí#ëêìefl ÉË̂~A "Õã¨∞H˘<Õ
=∞#ãÎ̈`«fiO Hõey Ô~·`«∞Å∞ HÀˆ~ ã¨=¸Å"≥∞ÿ# =∂~°∞ÊŠѨ@¡ ÉèíÜ«∂xfl ÃÑOK«∞H˘#fl "å}˜[º
<åÜ«∞‰õΩÅ∞ U^À ~°Hõ"≥∞ÿ# ~år Ѩiëê¯~åxH˜ „Ѩuáê^Œ#Å∞ KÕÜ«∞_»O ã¨Ç¨Ï[O. ÅO_»<£Ö’
"≥Ú^Œ\ ˜ ~“O_»∞ >Ë|∞Å∞ ã¨=∂"Õâ◊O (1930 #=O|~°∞ -1931 [#=i) Ѩi}Ï=∂Å∞
~år J=HÍâßefl HõeyOKÕÖÏ =Ù<åfl~Ú.
~“O_»∞ >Ë|∞Å∞ ã¨=∂"ÕâO◊
XHõ"≥·Ñ¨Ù "ÕÖÏk =∞Ok ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞ ÖÏ\©efl, `«∂\Ïefl Z^Œ∞~˘¯O@∞<åfl~°∞.
Pã¨∞Îefl HÀÖ’Ê`«∞<åfl~°∞. *ˇ·à◊¡Ö’ ‰õΩHõ¯|_»∞`«∞<åfl~°∞. J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ „Ѩ[ʼnõΩ „áêux^茺O
=Ç≤ÏOK«x "Õàg¡◊ ∞^Œ ÖˇH¯˜ OK«`y« #O`« H˘kÌ=∞Ok |ǨÏà◊áêsì „a\˜+μ¨ „Ѩux^è∞Œ Å`À ~å*ϺOQÆOÃÑ·
K«iÛOKÕO^Œ∞‰õΩ ÅO_»<£ "≥àÏ¡~°∞. HÍO„ÔQã¨∞ ^Œ∂~°OQÍ =ÙO_çáÈ~ÚOk. Ǩg∞ "≥∂_ç `«Ñ¨Ê
~Ú`«~° „Ѩ=ÚY "å}˜[º <åÜ«∞‰õΩÅÖ’ J`«ºkè‰õΩÅ∞ ^Œ∂~°OQÍ =Ù<åfl~°∞. =Úã≤¡O ~å[H©Ü«∞
<åÜ«∞‰õΩÅ∞ (=∞ǨÏ=∞‡^£ Pe, =∞ǨÏ=∞‡^£ +¨O+≤, PQÍMÏ<£, Ѷ[¨ ÖòÇϨ H±, l<åfl, Ѷ*¨ Ï~üflǨï¿ãû<£
(`≥~° "≥#∞Hõ =ÙO_ç „Ñ¨ÉÏè q`«O *ËÜ∞« QÆÅ "≥„· ™ê~Ú HÍ~°ºx~åfiǨÏHõ ã¨É∞íè º_»∞) Ç≤ÏO^Œ∂ =∞Ǩã¨Éíè
<åÜ«∞‰õΩÅ∞ (=¸h˚ [Ü«∞Hõ~ü) L^•~°"å^Œ∞Å∞ (㨄Ѷ¨Ó, zO`å=∞}˜, Nx"åã¨âß„ã≤Î) ã¨fi^Õj
ã¨O™ê÷# „Ѩux^èŒ∞Å∞ K«~°ÛʼnõΩ "≥o¡#"åiÖ’ =Ù<åfl~°∞.
260
 ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ Lá⁄ÊOy# „Ѩ*Ï"≥Å∞¡= 1930 "Õ∞ <å\˜ Ãã·=∞<£ Hõg∞+¨<£ iáÈ~°∞ì
H˘xfl J`«º=ã¨~° JkèHÍ~°∞Å∞ QÆ=~°fl~°∞‰¡ Ωõ i[~°∞fiKÕã∂¨ Î ~å„ëêìÅÖ’ ^ŒfiO^Œfi „ѨÉ∞íè `åfiÅ ™ê÷#OÖ’
ÉÏ^茺`åÜ«Ú`« „ѨÉèí∞`åfixfl "åQÍú#O KÕã≤Ok. ˆHO„^Œ„ѨÉèí∞`«fiOÖ’ ZÖÏO\˜ =∂~°∞Êx
ã¨∂zOK«ÖË^Œ∞. J=∞Å∞x J™ê^茺O KÕã≤Ok. iáÈ~°∞ìÖ’ ZHõ¯_» ‰õÄ_® Jkèx"Õâ◊ „ѨuѨuÎ
„Ѩ™êÎ=# ÖËHõáÈ=_»O`À iáÈ~°∞ì „Ñ¨[Å P„QÆǨxfl Ô~K«ÛQ˘_»∞`«∞O^Œx Wifi<£ Öˇ_ç̊=Ù_£`À
E<£ 9# J#kèHÍ~° ã¨OÉèÏ+¨}Ö’ JOwHõiOKå~°∞. Hˆ O„^ŒOÖ’ =∂~°∞Ê H˘~°‰Ωõ U^À XHõ~H° "õ ∞≥ #ÿ
"åQÍÌ#O J=ã¨~°O. ã¨fi^Õj ã¨O™êú<åÅ`À ‰õÄ_ç# ã¨=∂Yº PÖ’K«# „a\©+¨μ"åiH˜ ^Õ=ÙxKÕ
ѨOѨ|_ç# PÖ’K«#QÍ =zÛOk. ã¨O™êú<ånèâ◊√ÅKÕ <åq∞<Õ\ò KÕ~ÚOz# Z‰õΩ¯= =∞Oz
ã¨Éèí∞ºÅ∞ QÆÅ ÃѶ_»~°Öò JÃãOc¡ „a\©+¨μ ѨiáêÅ# Hõ#∞‰õÄÅOQÍ =ÙO@∞Ok. JO^Œ∞ˆH 1931
[#=i 19# ã¨^Œã¨∞û =ÚyOѨ٠ã¨O^Œ~°ƒùOQÍ „Ѩ^è•#=∞O„u K«@ì ã¨ÉèíH˜ ÉÏ^茺`«=Ç≤ÏOKÕ
HÍ~°ºx~åfiǨÏHõ =~åæxfl ã¨∂„`«s`åº „a\˜+¨μ „ѨÉèí∞`«fiO JOwHõiã¨∞ÎOk—— Jx „ѨHõ@# KÕâß~°∞.
D PÖ’K«# ã¨O™ê÷<ånèâ◊√Å #∞O_ç „Ñ¨`ÕºH˜Oz ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£, "≥∞ÿã¨∂~ü k"å#∞Å∞ (JHõƒ~ü
ÃÇ·Ï^Œs, =∂~åì W™ê‡~ÚÖò) #∞O_ç =zÛOk. `˘Å∞`« „a\©+¨μ ~å[„Ѩuxkè ÖˇÑ≤ì<≥O\ò HõÖflÖò
_≥~Ô <£ûÃÇÏÖò. Hˆ Ü≥∂#∞ ÃÇÏ· ^Œ~åbH˜ K≥ÑÊ≤ XÑ≤ÊOKå~°∞. nxx =∂ůO ÃÇÏ~Úb ÖÏO\˜ „a\˜+μ¨
~å[H© Ü « ∞ <åÜ« ∞ ‰õ Ω Å∞, ÖË | ~ü áêsì H ˜ K≥ O k# Ãã„Hõ @ s PѶ π ¿ ãì \ ò ÃÇÏ_» ˚ = Ù_Àɡ < £
JOkѨÙK«∞ÛH˘<åfl~°∞. ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ã¨O™êú<ånèâ√◊ Å∞ |ÅÇ‘Ï#"≥∞#ÿ Hˆ O„^ŒO Ѩ@¡ Pã¨HQΘ Í =Ù<åfl~°∞.
"åi „Ѩ"Õâ◊O`À JÃãOc¡ „Ѩ*Ï™êfi=∞º q~°∞^ŒÌOQÍ „Ѩ`ÕºH˜Oz „Ѩ[Å∞ Jaèx"Õâ◊ „ѨuѨuÎ
H˘~°‰õΩ XuÎ_ç KÕã¨∞Î#fl ã¨=∞Ü«∞OÖ’ „Ѩ*Ï™êfi=∞º q~°∞^ŒúOQÍ =ÙO_»_®xH˜ `À_»Ê_»∞`«∞Ok.
Ç≤ÏO^Œ∂ "≥∞*Ïi\© áêÅ#‰õΩ J=HÍâßÅ∞ LO_»_O» `À ã¨O™êú<ånèâ√◊ Å∞, =Úã≤O¡ ~å[H©Ü∞« "Õ`ÅΫ ∞
PO^Àà◊# *ˇO^•~°∞. JO`ÕQÍHõ „a\˜+¨μ"å~°∞ ÉÏ^茺`åÜ«Ú`« „ѨÉèí∞`«fi "åQÍú<åxfl ~°HõΔ},
q^Õj =º=Ǩ~åÅ∞, q`«Î, Pi÷Hõ J^Œ∞Ѩ٠ÖÏO\˜ H©ÅHõ ~°OQÍÅÖ’ i[ˆ~fi+¨#∞¡ ~°HõΔ}Å∞
„Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ\˜ì "≥∞HÀ¤<åÖò¤ `«# [#=i 19 LѨ<åºã¨OÖ’ ã¨Ê+¨Oì KÕã#≤ q^èOŒ QÍ `«=∞ Hõ#∞‰õÄÅOQÍ
=∂~°∞ÛH˘<åfl~°∞. q=~åÅ∞ ~°∂á⁄OkOK«_®xH˜ 5 ã¨OIIHÍÅO Ѩ>Ëì D Ѩ^äŒHõO ѨÅ∞ HÍ~°}ÏÅ
s`åº P"≥∂^ŒO á⁄OkOk. Wk „a\˜+¨μ ™ê~°fiÉè∫=∂kèHÍ~åxfl `«yæã¨∞ÎO^Œx ã¨O™êú<ånèâ◊√Å∞
PtOKå~°∞. ˆHO„^ŒO |ÅÇ‘Ï#OQÍ =ÙO\Ï~°x =Úã≤¡OÅ∞ ÉèÏqOKå~°∞ 㨄Ѷ¨Ó ÖÏO\˜
L^•~°"å^Œ∞Å∞ ÉÏ^躌 `åÜ«Ú`«"∞≥ #ÿ Hˆ O„^ŒO Ѩ@¡ PHõi¬`∞« ÅÜ«∂º~°∞. ÉÏ^躌 `åÜ«Ú`« „ѨÉ∞íè `åfixfl
P"≥∂kOz „a\˜+¨μ J^Œ∞ѨÙx xÅɡ@∞ìHÀ=K«Ûx „a\˜+¨μ ~å[H©Ü«∞"Õ`«ÎÅ∞ ÉèÏqOKå~°∞.
(R.j.Moove union of Indian unity page 153)
„a\˜+μ¨ "åiH˜ J#∞‰õÄÅOQÍ [iy# =∞~˘Hõ Ѩi}Ï=∞O ã¨^㌠∞¨ û Ü≥ÚHõ¯ "≥∞<ÿ åi\©
Hõg∞+¨<£ XHõ XѨÊO^•xH˜ ~å=_»OÖ’x qѶ¨Å=∞=_»O JO^Œ∞‰õΩ „Ѩ^è•# ÉÏ^èŒ∞ºÅ∞ ã≤‰õΩ¯
„Ѩux^èŒ∞Å`À áê@∞ Ç≤ÏO^Œ∂ =∞Ǩã¨Éèí <åÜ«∞‰õΩÅ∞ =¸<Õ˚, [Ü«∞Hõ~üÅ∞. 1927 ~år
„Ѩuáê^Œ#Ü≥ÿ∞# =Úã≤¡OʼnõΩ i[~°∞fi_»∞ ã‘@¡`À L=∞‡_ç xÜ≥∂[Hõ=~åæÅ∞ „áêuѨkHõ l<åfl,
+¨Ñ¶‘, PQÍMÏ<£Å∞ ã¨„Ñ¨Ó „QÆ∂Ѩ٠L^•~°"å^Œ∞Å`À ^•^•Ñ¨Ù XHõ JOwHÍ~åxH˜ ~åQÆeQÍ~°∞.
HÍx 1928 -29 Ö’ ÖÏQÍ<Õ Ñ¨O*Ï|∞, ɡOQÍÖòÖ’ =Úã≤¡O i[ˆ~fi+¨#¡#∞ =∞Ǩã¨Éèí
261
=ºuˆ~H˜OzOk. Wk Ô~O_»∞ „QÆ∂ѨÙÅ =∞^茺 ã¨Ü≥∂^茺á⁄ã¨QÆx JOâ◊O. WHõ ѨO*Ï|∞ ã‘@¡Ö’
30% `«=∞‰õΩ ˆH\Ï~ÚOKåÅx ã≤‰õΩ¯Å∞ HÀ~å~°∞. ("å~°∞ [<åÉèÏÖ’ 11 âß`«O JѨÊ\˜ˆH
19.1 „áêux^躌 O Hõey=Ù<åfl~°∞. WHõ ѨO*Ï|∞Ö’ ɡOQÍÅ∞Ö’ =Úã≤O¡ "≥∞*Ïi\©QÍ =Ù<åfl~°∞.
QÆ#∞Hõ "åiH˜ JHõ¯_» i[ˆ~fi+¨#¡ J=ã¨~°O ÖË^Œ#fl =∞Ǩã¨Éèí "å^Œ#‰õΩ =∞ǨÏ=∞‡^£ Pb
™ê~°fi„uHõ F\˜OQÆ∞ „Ѩ"Õâ◊ÃÑ@ì|_»ÖË^Œ∞ QÆ#∞Hõ P Ô~O_»∞ „áêq#∞ûÅÖ’ =Úã≤¡OÅ ã¨OMϺs`åº
H˘kÌQÍ Z‰õΩ¯= =Ù#flѨÊ\˜H˜ ã¨OYºs`åº á⁄O^Õ PkèHõº`« ѨO*Ï|∞x Ç≤ÏO^Œ∂ "åºáê~°∞Å∞
ɡOQÍÖòÖ’x Ç≤ÏO^Œ∂ [g∞O^•~°∞Å∞ ™ê=∂lHõ PkèHõº`«`À ã¨i`«∂QÆ^Œx, ã¨=Úz`«suÖ’
Ji÷Oz XÑ≤ÊOK«∞ Ü«∞uflOKå~°∞. HÍx [Ü«∞Hõ~,ü =¸h˚Å∞ XHõ¯JOQÆ∞à◊O ‰õÄ_® ky ~å=_®xH˜
ã≤^ŒúѨ_»ÖË^Œ∞. P q^èŒOQÍ ÃÑ· ™ê÷~ÚÖ’ SHõº`å „Ñ¨Ü«∞`åflÅ∞ qѶ¨Å=∞Ü«∂º~Ú.
QÍOnè - Wifi<£ X_»O|_çHõ
L^•~°"å^Œ „Ѩux^èŒ∞Å∞, "åi "≥·Yi Hõ#∞QÆ∞}OQÍ<Õ ~“O_»∞ >Ë|∞Öò ã¨^Œã¨∞ûx
QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ q[Ü«∞OQÍ K≥Ñʨ Ü«∞uflOKå~°∞. ÅO_»<£ #∞O_ç uiy=zÛ HÍO„ÔQã¨∞ <åÜ«∞‰õΩefl
([#=i 26# q_»∞^ŒÅ KÕÜ«∞|_®¤~°∞.) ~årH˜ JOwHõiOK«=Åã≤OkQÍ Ji÷OKå~°∞. 㨄ѨÓ,
[Ü«∞Hõ~üÅ∞ 1930 ã¨O=`«û~°=∞O`å ~årH˜ JOwHõiOK«=Åã≤OkQÍ HÀ~°∞`«∂<Õ =Ù<åfl~°∞.
HÍx q[˝Ñ¨ÙÎÅ∞ Ü«∞~°"å_» =^ŒÌ u~°ã¨¯iOK«|_®¤~Ú. QÍOnè Ü≥ÚHõ¯ `˘eã¨ÊO^Œ# D™êi
‰õÄ_® „Ѩu‰õÄÅOQÍ =ÙOk. "Õ∞H˘¤<åÖò¤ „ѨHõ@# =∞#ˆH^À~Úã¨∞ÎO^Œx <Õ#∞ #=∞‡_»O ÖË^Œ∞.
QÍOnè [#=i 31# „ѨHõ\ ˜OKå~°∞. PÜ«∞# |Ç≤Ï~°OQÆ „ѨHõ@#Å∞ QÍx L`«Î~° „Ѩ`«∞º`«Î~åÅ∞
QÍx Ѷ≤„|=i 11# =~°‰õΩ XѨÊO^•xH˜ =KÕÛ J=HÍâßÅÃÑ· x~åâß"å^Œ∞Å∞QÍ<Õ =Ù<åfl~°∞.
HÍx Ѷ≤„|=i 14 ("≥·„™ê~Ú`À WO@~°∂fi HÀ~°∞`«∂ QÍOnè ÖËY ѨOÑ≤# ~ÀA) #∞O_ç
"≥#∞HõO[ "ÕÜ«∞_»O „áê~°OÉèíO J~ÚOk. _èçb¡Ö’ "≥·„™ê~Ú`À K«~°ÛÅÖ’ "≥#∞HõO[ =ÙOk.
Wifi<£ „ѨuáêkOz# ÃѶ_»ˆ~+¨<£ ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ ÉÏ^茺`« i[ˆ~fi+¨#¡ ~°HõΔ}Å∞ QÍOnè "≥O@<Õ
JOwHõiOKå~°∞. =∂iÛ 5 <å\˜ _èbç ¡ X_»O|_çHÖõ ’ HÍ¡A 2 Éèqí +¨º`ü K«~Û° ʼnõΩ QÆÅ J=HÍâßxfl
"≥Ú^Œ@ ~“O_£ >Ë|∞Öò ã¨^Œã¨∞ûÖ’x Ѩ^äŒHÍxfl =Ú_çÃÑ\˜ìOk. q^Õj =º=Ǩ~åÅ∞ ~°HõΔ}
"≥∞ÿ<åi\©Å ã≤÷u ÉèÏ~°`«^Õâ◊ Pi÷HõѨ~°"≥∞ÿ# JѨÙÊÅ∞ =ÔQ·~åʼnõΩ =iÎOKÕ q^èŒOQÍ i[ˆ~fi+¨#¡
~°H}Δõ Å∞ ã¨∂„fHõiOK«|_®¤~Ú. âßã¨<ÀÅ¡OѶ∞¨ #, Mˇn· Å q_»∞^ŒÅ KÕÜ∞« |_®¤~Ú. HÍx ÉèQí `Æ ãü O≤ Q∑
„áê}Ïxfl ~°HΔ̃OK«_®xH˜ `«QÆ∞ „Ѩܫ∞`åflÅ∞ [~°∞QÆÖË^Œ∞.
LѨÙÊÃÑ· ~å[H©ÜÕ∞`«~° ã¨fi^Õj „ѨKå~°OÃÑ· <å=∞=∂„`«Ñ¨Ù ~å~ÚfÅ∞ á⁄O^•~°∞.
J~Ú#ѨÊ\˜H© ã¨∞n~°"… ∞≥ #ÿ K«~Û° Å∞ [iÑ≤# `«~∞° "å`« Ãã`· O« áÈbã¨∞Å J`åºKå~åÅÃÑ· qKå~°}
[iÑ≤OKåÅx, ™êfinè#O KÕã∞¨ H˘x =¸_»=áêsìH˜ Jq∞‡# Éè∂í =Úefl uiy~ÚzÛ "ÕÜ∂« Åx
QÍOnè ã¨fiÜ«∞OQÍ KÕã≤# _ç=∂O_»¡#∞ =^Œ∞Å∞H˘<åfl~°∞. K«~°ÛÅÖ’ á⁄OkOk `«‰õΩ¯=,
HÀÖ’Ê~ÚOk KåÖÏ Z‰õΩ¯=. 1930 ã¨O=`«û~°=∞O`«\Ï HÍO„ÔQãπ =∂\˜=∂\˜H˜ ''™êkèOKÕ^•HÍ
áÈ~å@O—— Jx KÕã≤# „ѨHõ@#Å∞ Hõ~°∞‰õΩ^Œ#O HÀÖ’ÊÜ«∂~Ú. Wk Ö’HõѨ٠f„= á⁄eˆHHõQÍ
HÍHõ ‰õÄx~åQÆOQÍ =Úyã≤Ok. (ã‘fiÜ«∞ K«i„`« ¿Ñl 259)
262
 QÍOnè "≥·YiÖ’ =∂~°∞ʉõΩ L^•~°"å^Œ <åÜ«∞‰õΩÅ (=ºHÎ̃QÆ`«OQÍ Q“~°=hÜ«ÚÅ∞
HÍx „Ѩ[Å =∞^ŒÌ`«∞ ÖËx"å~°∞) XuÎ_ç =∂„`«"Õ∞ HÍ~°}O HÍ^Œ∞. Wifi<£ =∂O„uHõ â◊HÎ̃H˜
QÍOnè ÖÁOyáÈÜ«∂_»#_»O ‰õÄ_® Ǩ™êºã¨Ê^ŒO. "≥Ú^Œ\ ˜ ~“O_£ >Ë|∞Öò ã¨^Œã¨∞ûÖ’ ˆHO„^Œ,
JÃãOc¡ ÃѶ_»~°Öò „ѨÉèí∞`«fiO ^•xÖ’ ã¨fi^Õj ã¨O™ê÷<åʼnõΩ „Ѩ=ÚY ™ê÷#O HõeÊOK«_»O,
i[ˆ~fi+¨#¡ ~°HõΔ}Å∞ Ѩi+¨¯iOK«|_»x =∞~À q"å^ŒO, =ÔQ·~åÅÖ’ ˆHO„^ŒOÖ’ ÉÏ^茺`åÜ«Ú`«
„ѨÉèí∞`«fi "åQÍÌ<åxH˜ PHõi¬`«∞_»Ü«∂º_»#_»O ‰õÄ_® J~°ú~°Ç≤Ï`«O. "å}˜[º =~åæÅ∞ H©ÅHõ"≥∞ÿ#
áê„`« áÈ+≤OKåÜ«∞#_®xH˜ P^è•~åÅ∞<åfl~Ú. =∞O„u=~°Oæ #∞O_ç H˘O`« =ºuˆ~Hõ`,« =∂O^ŒºOKÕ
„ѨÉèÏq`«"≥∞ÿ# ÖÏOH±Ã+·~ü x~°ã¨#Å∞ =ºHõÎ"≥∞ÿ#ѨÊ\˜H˜ Ѷ≤„|=i <≥Å „áê~°OÉèíOÖ’ #∂Å∞|@ìÅ
kQÆ∞=∞`«∞ÅÃÑ· 5% ã¨~üKèåi˚ qkèOK«|_çOk. D™êi „a\˜¿+`«~° kQÆ∞=∞`«∞ÅÃÑ· J^Œ#ѨÙ
Kèås˚Å#∞ =ã¨∂Å∞ KÕÜ«∞ÖË^Œ∞. ~å[H©Ü«∞ HÍ~°}ÏÅ s`åº ™ê„=∂[º"å^Œ „áê^è•#º`«x
„ѨHõ¯#ÃÑ\˜ìOk. ÉÁOÉÏ~Ú QÆ=~°fl~ü Ѷ≤„|=i 7# ''QÍO^èÕÜ«∞ J#∞K«~°∞Å∞ KåÖÏ=∞Ok
„Ѩ`ÕºH˜Oz "å}˜[º =~åæxH˜ K≥Ok#"å~°∞. J`«_»∞ ¿ÇÏ`«∞|^Œú"≥∞ÿ# "≥·Yi KÕѨ@ìHõáÈ`Õ J`«}˜‚
JkèQÆq∞OzáÈ"åÅ#∞‰õΩO@∞<åfl~Ú Jx "≥·„™ê~ÚH˜ iáÈ~°∞ì KÕâß_»∞.
ѨÙ~°∞ëÈ`«Î=∞ ^•ãπ "å}˜[ºÑ¨~°"≥∞ÿ# XuÎ_ç ÃÑOKÕO^Œ∞‰õΩ Ñ¶≤„|=i 11# QÍOnèx
JÅǨÉÏ^£Ö’ HõÅ=É’`«∞<åfl_»x Wifi<£ "≥_ç̊=Ù_£Éˇ<£H˜ `≥eÜ«∞*Ëâß~°∞. K«~°ÛÅ ã¨O^Œ~°ƒùOQÍ
ѨÙ~°∞ëÈ`«ÎO ~å*ò _èçb¡Ö’ =ÙO_ç QÆ∞[~å`ü Éèí∂™êfinè#OÖ’ ~Úq∞_ç =Ù#fl z=i J=~À^è•xfl
Ѩi+¨¯iOK«_»OÖ’ =∂iÛ 4# ã¨Ç¨Ü«∞Ѩ_®¤_»∞.
a~å¡ ã¨xflÇ≤Ï`« ã¨ÇϨ K«~∞° _»∞ _ç.Ñ≤. ɡ`· å<£ WO_çÜ∞« <£ KèåO|~ü PѶπ HÍ=∞~üû HõÅHõ`åÎ
ã¨^Œã¨∞ûÖ’ J^茺HΔÀѨ<åºã¨O KÕã¨∂Î ''Q“~°=„Ѩ^Œ"≥∞ÿ# Ѩiëê¯~åxH˜ QÆÅ J=HÍâßefl ѨijeOKÕ
ã¨=∞Ü«∞O =zÛO^Œx =∞Ǩ`å‡QÍOnèH˜, HÍO„ÔQãπH˜ K≥áêÊO——. =∂‰õΩ âßOu HÍ"åe, `ÕnÅ∞
JÖÏ UH©ÉèíqOK«_»O QÆ=∞<å~°›O.
=∂iÛ – _çÃãO|~ü 1931 : á⁄ã¨QÆx `å`å¯eHõ ã¨Okè
1931 =∂iÛ <å\˜H˜, ÃÑ^ŒÌ Z`«∞Î# Z^Œ∞~°∞^•_ç [iÑ≤ HÍO„ÔQãπ Ô~O_»=
âßã¨<ÀÅ¡OѶ¨∞#O KÕѨ@ì_»O Jx"å~°ºO KÕã≤# 1932 [#=i <å\˜H˜ =∞^茺 [iy# Ѷ¨∞@#Å
„Hõ=∂xfl „Ѩ^è•#OQÍ QÍOnè – Wifi<£ X_»O|_çHõ Ѩ~°º=™ê<åÅ∞ x~°‚~ÚOKå~Ú.
Hõ~åp HÍO„ÔQãπ „áê~°OÉèÏxH˜ =ÚO^Œ∞ =∂iÛ 23# ÉèQí `Æ ãü O≤ Q∑, ã¨∞Y^Õ",£ ~å[QÆ∞~°∞Å
Lif`« ã¨=¸Å"≥∞ÿ# =∂~°∞ÊÅ∞ QÀˆ~ *ÏfÜ«∞"å^Œ P„QÆǨ"ÕâßÅ#∞ ÃÑOKåe. #"£ ["å<£
ÉèÏ~°`« ã¨Éíè Hõ~åp ~Ô Ö· fiË ¿ã+ì <¨ £ =^ŒÌ QÍOnèH˜ =ºuˆ~HõOQÍ „Ѩ^~Œ ≈° # x~°fiÇ≤ÏOzOk. J~Ú#ѨÊ\˜H˜
Hõ~åp HÍO„ÔQãπ ã¨^Œã¨∞û QÍOnèx q=∞i≈OK«ÖË^Œ∞. Wk "å=∞ѨHõΔ"å^Œ∞Å |ÅÇ‘Ï#`«Å<Õ =ºHõÎO
KÕãO≤ k. [=ǨÏ~üÖÏÖò <≥„Ǩ˙ JHÀì|~ü #∞O_ç [#=i =~°‰Ωõ *ˇÅ· ∞Ö’ =Ù#fl HÍÖÏxfl =º=™êÜ«∞
HÍ~°º„Hõ=∂xfl, 1930ÅÖ’ "å=∞ѨHΔõ *ÏfÜ«∞"å^Œ =ӺǨÏOÖ’ „Ѩ^•è #"≥∞#ÿ ~å[H©Ü∞« x<å^ŒOQÍ
=Ù#fl ~å[H©Ü∞« JÃãOc¡x ~°∂á⁄OkOK«_O» Ö’#∞ x=∞QÆfl=∞Ü«∂º_»∞. _èbç ¡ X_»O|_çHõ `«~∞° "å`«
H˘xfl ~å„`«∞Å∞ x„^ŒÑ@¨ Öì ^Ë ∞Œ . `«~∞° "å`« QÍOnèH˜ ã¨∞ÅÉèOí QÍ ÖÁOyáÈÜ«∂_»∞. Hõ~åp HÍO„ÔQãπÖ’
263
X_»O|_çHõH˜ P"≥∂^•xfl HÀˆ~ =ÚYº"≥∞ÿ# f~å‡<åxfl „ѨuáêkOK«_®xH˜ JOwHõiOKå~°∞.
|Ǩïâß "≥∂fÖÏÖò =∞~°}O (Ѷ≤„|=i 6) QÍOnèÃÑ· =∂#ã≤HõOQÍ Z‰õΩ¯=QÍ P^è•~°Ñ¨_ÕÖÏ
KÕã≤ =ÙO_»=K«∞Û. JO`ÕQÍHõ =∞Ǩ`«∞‡_ç`À áÈÅ∞Û‰õΩO>Ë `«# Ѩiq∞`«∞Å∞ `«#‰õΩ `≥Å∞ã¨∞. P
`«~°∞"å`« 5 ã¨O=`«û~åʼnõΩ „ѨK«∞iOz# ã‘fiÜ«∞ K«i„`«Ö’ _èçb¡ X_»O|_çHõÃÑ· K«~°Û `«~°∞"å`«
'ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ~Ô `· åOQÆ „Ѩuxkè—QÍ QÍOnèÃÑ· „ѨâO◊ 㨠=ÙOk. _èbç ¡ X_»O|_çHÃõ Ñ· ~Ú`«~° q=∞~°≈‰õΩÅ∞
KÕã≤# „Ѩã¨OQÍÅÖ’ ‰õÄ_® x~åâß xã¨Ê $ǨÏÅ∞ =ºHõÎ=∞Ü«∂º~Ú. P `«~°∞"å`« HÍÅOÖ’
„Ѩ=ÚY ™È+¨eã¨∞ì <åÜ«∞‰õΩ_»∞ HÍ#∞#fl Ü«¸ã¨∞Ѷπ "≥∞ǨÏ~åe '~år ~å[H©Ü«∂efl— , '=∞#ã¨∞
=∂~°∞Êx' x~°ÌfiO^ŒfiOQÍ x~°ã≤OKå_»∞. 'a~å¡Å∞, ѨÙ~°∞ëÈ`«ÎO^•ãπ, ~îå‰õÄ~ü^•ãπÅ∞, "åÖòK«O^£
Ç‘Ï~åK«O^£Å, Ǩï¿ãû<£ ÉèÏÜü∞, ÖÏb˚Å ÖÏO\˜ ~Ú`«~∞° Å `åºQÆÑÖ¨¶ Ïxfl á⁄O^ÕO^Œ∞‰õΩ fiHõÖxË
„Ѩܫ∞`åflÅ∞ ™êyã¨∞Î#fl "åiÃÑ· f„=OQÍ ^•_ç KÕâß_»∞. HÍx =ÚyOѨ٠KåÖÏ ¿ÑÅ=OQÍ
=ÙOk. '~“O_£ >Ë|∞Öò ã¨^Œã¨∞û qѶ¨Å=∞=Ù`«∞Ok QÆ#∞Hõ QÍOnè =∞~°ÖÏ áÈ~å_»\ÏxH˜
Ñ≤Å∞Ñ≤"åfie. áÈ~å@O KÕ¿ã"åiH˜ J=HÍâ◊O Åaèã¨∞ÎOk. 'áÈ~å@O Ñ≤Å∞Ѩ٠H˘~°‰õΩ =∞#O
FÑ≤HõQÍ xsHΔ̃OKåe. WOH˜fiÖÏÉò lO^•ÉÏ^£.
Hõ~åp ã¨^Œã¨∞û „áê^äŒq∞Hõ ǨωõΩ¯ÅÃÑ· "å=∞ѨHõΔ "å^Œ∞efl ã¨O`«$Ñ≤ΠѨ~°K«_®xHõx
"åºMϺxOK«|_Õ Pi÷Hõ q^è•#OÃÑ· f~å‡<åxfl P"≥∂kOzOk. nxÖ’ ZO.Z<£.~åÜü∞
ǨÏãÎ̈=ÚO^Œx JkèHÍ~°∞Å∞ H˘O^Œ~°∞ J#∞=∂xOKå~°∞. f~å‡#OÖ’ H˘xfl ÉèÏQÍÅ∞ ~°ëêº
#=¸<åÖ’ „ѨÉèí∞`åfixfl =∂ˆ~Û q^èŒOQÍ =Ù<åflÜ«∞x JOÉÏÖÏÖò ™ê~åÉèÏÜü∞ Ѷ≤H©¯ ã¨Éèí∞ºÅ‰õΩ
ѨOÑ≤# ã¨~°∞¯ ºÅ~ü <À\òÖ’ ¿Ñ~˘¯<åfl_»∞. ("åÖòK«O^£ Ç‘Ï~åK«O^£ Ѩ„`åÅ∞ ZѶπ.Z<£. 8 (ii)
HÍx Hõ~åp f~å‡#OÖ’x 20 JOâßÅÖ’ ™È+¨e[O ^•^•Ñ¨Ù Ug∞ ÖË^Œ∞. 20
JOâßÅÖ’ ™ê^è•~°} „Ѩ*Ï™êfi=∞º _ç=∂O_»∞¡ (áœ~° ǨωõΩ¯Å∞, K«@Ñì ~¨ "° ∞≥ #ÿ ã¨=∂#`«, =Ü≥∂[#
F\˜OQ∑ ǨωõΩ¯, Lz`« „áê^äŒq∞Hõ q^Œº, „ѨÉèí∞`«fi q^è•#OQÍ =∞`«Ñ¨~°"≥∞ÿ# `«@ã¨÷`«) 1930
<å\˜ QÍOnè 11 JOâßÅÖ’ H˘xfl, HÍi‡‰õΩʼnõΩ H˘xfl "åQÍÌ<åÅ∞ „|`«H_õ ®xH˜ gÖˇ#· "Õ`<« åÅ∞,
|Å=O`«Ñ¨Ù KåH˜i ~°^Œ∞Ì, HÍi‡Hõ ã¨OѶ¨∞ ǨωõΩ¯Å∞ "≥Ú^ŒÅQÆ∞#q). =ÚYº"≥∞ÿ# Ѩi„â◊=∞Å∞,
Yx[ =#~°∞ÅÃÑ· „ѨÉèí∞`«fi J^Œ∞ѨÙH˜ ã¨O|OkèOz# Jã¨Ê+ì̈"≥∞ÿ# Ѩ^Œ*ÏÅO`À =º=™êÜ«∞
=∂~°∞ÊH˜ ã¨O|OkèOz# HÍ~°º„Hõ=∞OQÍ Jhfl HõÅQÍѨÙÅQÆOQÍ =Ù<åfl~Ú. Éèí∂q∞ tã¨∞Î H“à◊¡Ö’
QÆ}hÜ«∞"≥∞ÿ# `«yæOѨÙÅ∞ =ÙO\ÏÜ«∞x "åQÍÌ#O KÕÜ«∞|_çOk. KåÖÏ H©ÅHõ"≥∞ÿ# ã¨=∞㨺Ü≥ÿ∞#
„QÍg∞} ~°∞}ÉèÏ~°O „Ѩ™êÎ=# ÖË^Œ∞. Éèí∂™êfi=∞º q^è•#O ~°^Œ∞Ì KÕÜ«∞_»O QÍx, Éèí∂ѨOѨHõO
KÕѨ>Ëì L^ÕÌâ◊OQÍx ÖË<ÕÖË=Ù.
1922 Ѷ≤„|=iÖ’ ÖÏQÍ<Õ Hõ~åp HÍO„ÔQãπ QÍOnèH˜ q^èÕÜ«∞`« „ѨHõ\ ˜OzOk.
Wk <åÜ«∞‰õΩx Ü≥ÚHõ¯ |ÅÇ‘Ï#`«Å‰õΩ QÍHõ "≥Ú`«OÎ L^Œº=∞O Ü≥ÚHõ¯ „áê^äqŒ ∞Hõ |ÅÇ‘Ï#`«Å‰õΩ
ã¨∂K«#. âßã¨<ÀÅ¡OѶ¨∞# K≥ÖÏ¡K≥^Œ∞~°∞QÍ =Ù#fl JO`«~°æ`« â◊‰õΩÎÅ =ºH©ÎHõ~°}QÍ xÅ∞ã¨∞ÎOk.
HÍx „Ѩ`åº=∂flÜ«∞ <åÜ«∞Hõ`«fiO Pq~°ƒùqOK«ÖË^Œ∞. JÖÏO\˜ <åÜ«∞Hõ`«fiO ÖËHõáÈ=_»O`À
264
„QÍg∞} ã¨=∞~°jÅ`« PHõã≤‡Hõ"≥∞ÿ#kQÍ K≥^Œ∞~°∞ =∞^Œ∞~°∞QÍ ã¨=∞#fiÜ«∞O KÕÜ«∞|_»xkQÍ
„QÍg∞} QÍOnèÅ <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’ Ѩiq∞`«"∞≥ #ÿ ^Œ$HõÊ^äOŒ QÆÅkQÍ q∞yeáÈ~ÚOk. 1928–29
#∞O_ç HÍi‡Hõ ã¨OѶ¨∂Å x~å‡}O, ã¨=∞~°jÅ`« qѨs`«OQÍ H©Δ}˜OKå~Ú. g∞~°\ò JÔ~ã¨∞ìÅ`À
|ÅÇ‘Ï#Ѩ_ç# Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ∞ "å=∞ѨHõΔ áêHΔ̃Hõ"å^Œ ^Œâ◊Ö’ =ÙO_çáÈÜ«∂~°∞. "å~°∞ "å=∞ѨHõΔ
*ÏfÜ«∞"å^ŒOÃÑ· ^Œ$+≤ì ˆHO„nHõiOKå~°∞. 1930 U„Ñ≤ÖòÖ’ ™ê„=∂[º"å^Œ =ºuˆ~Hõ bQÆ∞
#∞Oz <≥„Ǩ˙x |Ç≤Ï+¨¯iOKå~°∞. É’ã¨∞`À 1931 EÖˇ·Ö’ ZS\˜Ü«Úã≤ HõÅHõ`åÎ ã¨^Œã¨∞ûÖ’
Ô~O_»= peHõ `≥KÕÛ=~°‰õΩ áÈ\Ï¡_®~°∞. âßã¨<ÀÅ¡OѶ¨∞#‰õΩ ^Œ∂~°OQÍ =ÙO_çáÈÜ«∂~°∞. "åiÖ’
"å~°∞ áÈ\Ï¡_»∞HÀ=_®xH˜ â◊HÎ̃#O`å LѨÜ≥∂yOKå~°∞.
X_»O|_çHõ ã¨Ê+ì̈"≥∞ÿ# ™È+¨eã¨∞ì ã¨O|O^è•Å∞ QÆÅ "åi<Õ QÍHõ ~Ú`«~°∞Å#∞ ‰õÄ_®
x~°∞`åûǨÏѨizOk.1928 <å\˜ ÉÏ~À¤e q[Ü«∂xH˜ ѨÓiÎQÍ aè#flOQÍ tã¨∞ÎÅ∞ Ѩ#∞flÅ∞
`«yæOK«|_»ÖË^Œ∞. MË^•H˜ K≥Ok# Ѩ>Ë^•~°∞¡ XѨÊO^•xfl #=∞‡Hõ„^ÀǨÏOQÍ Ñ¨iQÆ}˜OKå~°∞.
áÈbã¨∞Å ÖÏsîÅ HõO>Ë XѨÊO^ŒO Ѩ>Ë^•~°¡ <≥·uHõ Ãã÷Â~°ºOÃÑ· ^≥|ƒfã≤Ok. (Ǩi¤=∞<£, MË^•
lÖÏ¡Ö’ Ô~·`«∞ PO^Àà◊#Å∞ ¿Ñr 289) „aÜ«∂<£ ã¨∞ì_®~üì, *Ï˝<£ áêO_ÕÅ∞ ‰õÄ_® HÀ™êÎ
PO„^èŒ, Ü«ÚÑ≤ÅÃÑ· JÖÏO\˜ x~°‚Ü«∂ňH =KåÛ~°∞. Ô~O_»∞ „áêO`åÅ∞ ѨÓiÎ ™ê÷~Ú tã¨∞Î
Ѩ#∞flÅ x~åHõ~°}‰õΩ 1931 KåÖÏ J#∞‰õÄÅ"≥∞ÿ# ã¨O=`«û~°O. Pi÷Hõ =∂O^ŒºO <≥ÅH˘x
=ÙOk. =∞~˘Hõ"Ñ·≥ Ù¨ X_»O|_çH#õ ∞ Q“~°qOKÕO^Œ∞‰õΩ HÍO„ÔQãπ 9 =∂™êÅ∞QÍ ~Ô `· ∞« efl L^Œº=∂xH˜
^Œ∂~°OQÍ =ÙOzOk. „ѨÉèí∞`«fi J}z"Õ`« q^è•<åÅ HõO>Ë QÍOnè Wifi<£ X_»O|_çHõ PO„^èŒ
HÀ™êÎ lÖÏ¡ÅÖ’ HÍO„ÔQãπ Ѩ@∞ìx ã¨_»eOѨ KÕã≤Ok. (HÍO„ÔQãπ ~å[ºOÖ’ ã¨∞ì_®~üì ¿Ñr
121–2)
JÖÏQÆx QÍOnè Wifi<£ X_»O|_çHõ ѨÓiÎQÍ „Ѩu‰õÄŠѶ¨e`åÅ xzÛO^Œx K≥ѨÊ_»O
‰õÄ_® ã¨OH˜+¡ "ì¨ ∞≥ #ÿ "åã¨"Î åxfl JuQÍ `«yOæ z K≥Ñʨ _»=∞=Ù`«∞Ok. QÍOnè ™êkèOz# ~å~ÚfÅ∞
*ÏfÜ«∞"å^Œ „ѨÜ≥∂[<åÅ∞ KåÖÏ ã¨fiÅÊ"Õ∞. J~Ú#ѨÊ\˜H˜ "≥·„™ê~Ú *ÏfÜ«∞ <åÜ«∞‰õΩ}˜‚
™ê^Œ~°OQÍ ã¨=∂#∞_çQÍ Ñ¨iQÆ}˜Oz K«~°ÛÅ∞ [~°Ñ¨Hõ `«Ñ¨ÊÖË^Œ∞. nxH˜ PÖ’K«<åѨ~°OQÍ,
ÉèÏ=Ѩ~°OQÍ KåÖÏ „áê^è•#º`« =ÙOk. *ˇ·Å∞ #∞O_ç q_»∞^ŒÖˇ·# XHõ ™ê^è•~°} HÍ~°ºHõ~°Î `«#
Ѩ@ì}ÏxH˜ QÍx, „QÍ=∂xH˜ QÍx XHõ q*Ë`«ÖÏQÍ uiy =KåÛ_»∞. 1922Ö’ x~åâß
xã¨$ÊǨÏʼnõΩ QÆ∞~°~Ú# HÍO„ÔQãπ HÍ~°ºHõ~°Î =∂#ã≤Hõ ã≤÷uH˜ ~Úk ѨÓiÎQÍ aè#fl"≥∞ÿ#k. ÉÏ~À¤e
"≥#∞HõO[ `«~åfi`« HÍO„ÔQãπ ã¨Oã¨÷ ^•^•Ñ¨Ù ‰õΩѨʉõÄeáÈ~ÚOk. 1931Ö’ KåÖÏ „áêO`åÅÖ’
áêsì Ü«∞O„`åOQÆO QÆ}hÜ«∞OQÍ qãÎ̈iOzOk. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ 1931 "Õ∞ <å\˜H˜ Ü«ÚÑ≤Ö’x
~åÜü∞|ˆ~e lÖÏ¡H˜ 32 HÍO„ÔQãπ áêsì HÍ~åºÅÜ«∂Å∞, 8040 =∞Ok ã¨Éèí∞ºÅ∞, 1308
=∞Ok =ÅO\©~°∞¡ =Ù<åfl~°∞. 1019 „QÍ=∂ÅÖ’ HÍO„ÔQãπ *ˇO_®Å∞ ZQÆ∞~°∞`«∞<åfl~Ú.
(*Ï˝<£áêO_Õ ¿Ñl 41) JO`«HõO>Ë „áê^è•#º`« QÆÅ JOâ◊O. Pi÷HõѨ~°"≥∞ÿ# XuÎà◊√§, ™ê^è•~°}
HÍO„ÔQãπ HÍ~°ºHõ~°Î Ü≥ÚHõ¯ ÃÑiy# <≥·uHõ Ãã÷Â~°ºO, ã¨=¸Å"≥∞ÿ# =∂~°∞ÊÅ∞ `≥KÕÛ HÍ~°º„Hõ=∂efl
KÕѨ>ËìO^Œ∞‰õΩ HÍO„ÔQãπ q=ÚY`«, HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞Hõ`«fiO Ѩ@¡ XHõ "Õ∞~°‰õΩ `˘Åy# „Éèí=∞Å∞
Jhfl HõÅQÆeã≤ „H˜Ok #∞O_ç ѨÅ∞~°HÍÅ XuÎà§◊ #∞ ÃÑOKå~Ú. X_»O|_çHõ x„+¨ÊÜ≥∂[#"≥∞#ÿ ^Œx
`ÕeÛ K≥áêÊ~Ú. ÃÑ^ŒÌ Z`«∞Î# JkèHÍ~°∞Å ~°Ç¨Ï㨺 Z^Œ∞~°∞ ^•_ç „Ñ¨Ü«∞`åflʼnõΩ „¿Ñ~°}xKåÛ~Ú.
265
„H˜Ok #∞O_ç XuÎà◊√§
ɡOQÍÖòÖ’x q^•º=O`«∞Öˇ#· Ü«Ú=‰õΩʼnõΩ QÍO^èÜ Õ ∞« JÇ≤ÏO™ê"å^ŒOÃÑ· QÆÅ „Éè=í ∞efl
_èçb¡ X_»O|_çHõ `˘ÅyOzOk. 1931Ö’ QÆ`«OÖ’ Z#fl_»∂ ÖË#O`« f„= ™ê÷~ÚÖ’ >ˇ„~°i[O
q[$OaèOzOk. 9 ǨÏ`«ºÅ∞ (W^ŒÌ~°∞ lÖÏ¡ "Õ∞l„¿ãì@∞¡ – U„Ñ≤ÖòÖ’ q∞_®flѨÓ~üH˜ K≥Ok#
ÃÑ_ô¤, _çÃãO|~üÖ’ uÃÑÊiH˜ K≥Ok# ã‘ì"≥<£û)`À ã¨Ç¨ 92 Ç≤ÏO™êÜ«Ú`« Ѷ¨∞@#Å∞ [iQÍ~Ú.
ã‘ì"≥<£û ~Ú^ŒÌ~°∞ áê~î°âßÅ q^•ºi÷#∞Å∞ – âßOu, ã¨∞hu KÒ^Œ∞iÅKÕ Ç¨Ï`«º KÕÜ«∞|_®¤_»∞.
qѨ¡"À^Œº=∞OÖ’ =∞Ç≤Ïà◊Å∞ #∂`«# ™ê÷~Ú ÉèÏQÆ™êfi=∂ºxH˜ D ÉÏeHõÅ∞ <åOk ѨeHÍ~°∞.
>ˇ„~°i[O Hˆ =ÅO Ѩ@} ì ÏňH Ѩiq∞`«O HÍÖË^∞Œ . "Õ∞Ö’ z@ìQÍOQ∑Ö’x 52 „QÍ=∂Å∞ HõÖ’¡e`«
„áêO`åÅ∞QÍ „ѨH\õ O˜ K«|_®¤~Ú. ÉèÜ í ∂« O^Àà◊#ʼnõΩ QÆ∞~Ô #· „a\˜+π „ѨÉ∞íè `«fiO Ѩ~=° ∞ H˜~å`«H"õ ∞≥ #ÿ
J}z"Õ`« K«~°ºefl KÕѨ\ ì̃Ok. z@ìQÍOQ∑ Ѩ@ì}OÖ’ 16–25 =Ü≥∂ Ѩiq∞u QÆÅ Ç≤ÏO^Œ∂
‰õΩb# Ü«Ú=‰õΩÅÃÑ· ~å„u ѨÓ@ Hõ~°∂Êùº qkèOK«|_çOk. ÃãÃÑìO|~ü 16# Ç≤Ïr¡ *ˇ·Å∞Ö’x
_ç>ˇ#∂ºefl HÍeÛ K«OÑ≤Ok. ~°gO„^Œ<å^ä£ ~îå‰õÄ~ü *ÏfÜ«∞"å^Œ ~å[H©Ü«∂ʼnõΩ ^Œ∂~°OQÍ
=Ù#flѨÊ\˜H˜, >ˇ„~°i[O Ѩ@¡ PÜ«∞#‰õΩ f„="≥∞ÿ# =ºuˆ~Hõ`« =Ù#flѨÊ\˜H˜ D Ѷ¨∞@# `«~°∞"å`«
HõÅHõ`åÎ x~°ã#¨ ã¨ÉÖíè ’ PÜ«∞# „ѨãO¨ yOKå~°∞. >ˇ„~°iã¨∞ì ™ê#∞Éè∂í uѨ~∞° efl qK«H}Δõ Ï~°ÇÏ≤ `«OQÍ
JÔ~ã¨∞ì KÕÜ∞« _®xfl J#∞=∞uã¨∂Î JHÀì|~ü 29# XHõ Pi¤<<≥ û£ *Ïs KÕÜ∞« |_çOk. D HÍÅOÖ’
"åÜ«Ú=º ã¨iǨÏ^Œ∞Ì „áêq#∞ûÖ’ Y∞^•Üü∞ d_»‡QÍ~°¡ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ, Jk HÍO„ÔQãπÖ’ 1931
PQÆã¨∞ìÖ’ ÉèÏQÆ=∞=_»O`À HÍO„ÔQãπ =∂iÛ X_»O|_çHõ#∞ LÅ¡OѶ≤∞ã¨∞Î#fl^Œx JkèHÍ~°∞Å
P~ÀѨ}Å∞ "≥Ú^ŒÅÜ«∂º~Ú.
^èŒ~°Å∞ iHÍ~°∞¤ ™ê÷~ÚÖ’ Ѩ_ç áÈ=_»O`À (Ü«ÚÑ≤Ö’ \’‰õΩ ^èŒ~°Å ã¨∂zHõ
1901–05Ö’ 100QÍ fã¨∞‰õΩO>Ë 1929Ö’ 218 =ÙO_»QÍ 1930Ö’ 162H˜ 1931Ö’
112H˜ Ѩ_çáÈ~ÚOk. (áêO_Õ ¿Ñ~°∞ 160) „QÍg∞} Jã¨O`«$Ñ≤Î ÃÑiyOk. tã¨∞ÎÅ∞, H“à◊√§,
„QÍg∞} ~°∞}ÉèÏ~°O ÉèíiOK«~åx ã≤÷uH˜ KÕ~°∞H˘<åfl~Ú. Ѷ¨e`«OQÍ „a\˜+π"åiH˜ HÍO„ÔQãπ
J#∞ã¨iOz x~°‚~ÚOz# ~år q^è•<åxH˜ f„="≥∞ÿ# =ÚѨC U~°Ê_çOk. MË^• ÉÏ~À¤eÅÖ’
[ѨÙÎ KÕÜ«∞|_ç# á⁄ÖÏefl H˘#fl"å~°∞, H˘`«ÎQÍ xÜ«∞q∞OѨ|_ç# „QÍ=∂kèHÍ~°∞Å∞ ™êOѶ≤∞Hõ
|Ç≤Ï+¨¯~°}‰õΩ QÆ∞~°Ü«∂º~°∞. "Õ∞ #∞O_ç tã¨∞Î =ã¨∂à◊√§ `«yæáÈÜ«∂~Ú. QÆ∞[~å`ü „QÍg∞}
ѨÙ<åk KåÖÏ H©ÅHõ"≥∞ÿ#k QÆ#∞Hõ QÍOnè =∂iÛ #∞O_ç Ô~O_»= ~“O_£ >Ë|∞Öò ã¨=∂"ÕâßxH˜
PQÆã∞¨ ì 29# "≥à§ı =~°‰Ωõ =∞^躌 QÆÅ HÍÅOÖ’ Z‰õΩ¯= ÉèÏQÍxfl D ~Ô O_»∞ lÖÏ¡ÅÖ’<Õ QÆ_áç ê_»∞.
QÆ∞[~å`üÖ’ Ѩiã≤÷`«∞Å∞ K«Hõ¯Éˇ@ìHõáÈ`Õ `«# ÅO_»<£ „Ѩܫ∂}Ïxfl ~°^Œ∞Ì KÕã¨∞‰õΩO\Ï#x
ɡkiOKå_»∞. qe¡OQÆì<£`À#∞, ǨϟO ã¨Éèí∞º_»∞ Ü«∞=∞~°û<£`À#∞ ã≤=∂¡ÅÖ’ K«~°ÛÅ∞ [iÑ≤
ã¨=∞㨺ÅÃÑ· qKå~°} Hõq∞\©x xÜ«∞q∞OѨKÕâß~°∞.
Ü«ÚÑ≤ „QÍg∞} Ѩiã≤÷u J^Œ∞Ѩ٠KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ J#∞QÆ∞}OQÍ ÖË^Œ∞. [q∞O^•~°∞ʼnõΩ,
~Ô `· ∞« ʼnõΩ =∞^躌 HÍO„ÔQãπ =∞^躌 =iÎ`fi« O <≥~Ñ° ¨ Ü«∞uflOzOk. H“Å∞ `«yOæ Ѩ٠H˘~°‰Ωõ ^Œ~M° Ïã¨∞eÎ fl
™ê÷xHõ HÍO„ÔQãπ HÍ~åºÅÜ«∂ʼnõΩ Ñ¨OÑ≤OK«=Åã≤OkQÍ Ô~·`«∞efl HÀiOk. JÖÏ KÕÜ«∞_»O
266
„ѨÉèí∞`åfixH˜ ã¨=∂<åO`«~° ã¨Oã¨÷efl x~°fiÇ≤ÏOK«_»OÖÏ ÉèÏqOz JkèHÍ~°∞Å∞ =ºuˆ~H˜OKå~°∞.
P„Hõ=∞}^•~°∞Å∞ HÍx H“Å∞ ~Ô `· ∞« Å∞ ~°∂áê~ÚH˜ 8 J}ÏÅ∞ P„Hõ=∞} H“Å∞ ~Ô `· ∞« Å∞ ~°∂áê~ÚH˜
12 J}ÏÅ∞ K≥e¡OK«=Åã≤OkQÍ QÍOnè "Õ∞ 24# XHõ „ѨHõ@# KÕâß_»∞. D q[˝Ñ≤Î ™ê~åOâ◊O
=º=™êÜ«∞OÖ’ ã¨=¸Å"≥∞#ÿ =∂~°∞Êefl =ºuˆ~H˜OKÕkQÍ =ÙOk. [q∞O^•~°‰¡ Ωõ '`åÅ∂HÍ^•~°‰¡ Ωõ
ZÖÏO\˜ H“Å∞ K≥e¡OK«#=ã¨~°O ÖË^Œ<Õ ã¨ÅǨ ~ÚѨÊ\˜ˆH KÕi =ÙO>Ë ^•xx áê\˜OK«=^ŒÌx
ÃÇÏK«Ûiã¨∞Î<åfl#∞.— Ô~·`«∞Å∞ QÍOnè ã¨∂zOz# Hõx+ì̈ K≥e¡OѨÙefl PÑ≤"Õã¨∞Î<åfl~°x JkèHÍ~°∞Å∞
PO^Àà◊# =ºHõÎO KÕâß~°∞. ™ê÷xHõ <åÜ«∞‰õΩÅ∞, HÍ~°ºHõ~°ÎÅ∞ ѨÙ@∞ìH˘ã¨∞Î<åfl~°x, JO^Œ~°∂
HÍO„ÔQãπ ¿Ñ~°∞ "å_»∞‰õΩO@∞<åfl~°x, =º=™êÜ«∞ ~°OQÆOÖ’ ã¨=¸Å"≥∞ÿ# =∂~°∞Êefl „ѨKå~°O
KÕã¨∞Î<åfl~°x K≥áêÊ~°∞. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ ~åÜ«∞|ˆ~eÖ’ HõÖϯ „Ѩ™ê^£, JO[h ‰õΩ=∂~üÅ∞ H“Å∞
K≥e¡OK«x Ô~·`«∞efl á⁄ÖÏÅ #∞O_ç MÏm KÕ~ÚOz#O^Œ∞‰õΩ x~°ã¨#QÍ ~å*Ï ã≤Ü≥∂Ѷ¨∞~ü WO\˜
=ÚO^Œ∞ Ñ≤ÔH\˜OQ∑ KÕâß~°∞. Pã¨HÎ̃Hõ~°"≥∞ÿ# q+¨Ü«∞"Õ∞=∞O>Ë ã≤Ü≥∂Ѷ¨∞~ü MÏn q^•ºÅÜ«∂xfl
™ê÷Ñ≤OKå~°∞. [=ǨÏ~üÖÏÖò‰õΩ J`«ºO`« ã¨xflÇ≤Ï`«∞_≥·# ™ê÷xHõ HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ ã‘`åÖÏ
ã¨Ç¨Üü∞ ÉèÏ~°ºx \©K«~üQÍ xÜ«∞q∞OKå_»∞. (ǨϟO á⁄e\˜HõÖò 33/24/1931). HÍO„ÔQãπ
Ô~K«ÛQ˘\ì̃O^Œx JkèHÍ~°∞Å P~ÀѨ}Å∞ =Ù#flѨÊ\˜H˜ [=ǨÏ~üÖÏÖò <≥„Ǩ˙`À ã¨Ç¨ HÍO„ÔQãπ
<åÜ«∞Hõ`«fiO ~ÚÖÏO\˜ HÍ~°º„Hõ=∂efl J_»∞¤H˘#fl^Œ#_®xH˜ HÍ=Åã≤#xfl ™êHΔͺ^è•~åÅ∞
=Ù<åfl~Ú. HõÖϯ „Ѩ™ê^£ lÖÏ¡ HÍO„ÔQãπ #∞O_ç <≥\ ì̃ "ÕÜ«∞|_®¤_»∞. E<£Ö’ [=ǨÏ~üÖÏÖò
Ѩ~°º\˜Oz# `«~°∞"å`« Ѩiã≤÷`«∞Å∞ =∂=¸Å∞ ã≤÷uH˜ =KåÛ~Ú. KåÖÏ â◊HÎ̃=O`«"≥∞ÿ# HÍO„ÔQãπ
Ü«∞O„`åOQÆO`À *ÏfÜ«∞"å^Œ Éèí∂™êfiq∞ ¿ã\ò JK«ÖòK«O^£ Pi÷HõO ã¨=∞‰õÄiÛ# „QÍ=∞ ¿ã"å
ã¨OѶ¨∞O`À P„QÍ XHõ¯ Ѷ¨∞~°¬} q∞#Ǩ~ÚOz „ѨâßO`«OQÍ =ÙOk. ~åÜ«∞|ˆ~e`À áê@∞
=º=™êÜ«∞Ѩ~O° QÍ ã¨=¸Å"≥∞#ÿ =∂~°∞ÊÅ∞ HÀˆ~ „Ѩ^•è # Hˆ O„^•Å∞ H˘kÌáê\˜ HÍO„ÔQãπ x~å‡}O
QÆÅ ÉÏ~å|OH˜Ö’ JÅǨÉÏ^£Ö’x =∞O^•<£Ñ¨Ó~ü `«Ç¨ÏjÖòÖ’#∂ =Ù<åfl~Ú. =Úã≤¡O
[q∞O^•~°∞Å∞ JkèHõOQÍ =ÙO_»@O =Å# 1930Ö’ *ÏfÜ«∞"å^Œ∞Å∞ D ˆHO„^•efl
Ѩ\ Oì̃ K«∞HÀÖË^∞Œ . 1931 _çÃãO|~üÖ’ ~“O_£ >Ë|∞Öò K«~Û° Å∞ qѶŨ =∞=_»O`À Ü«ÚÑ≤ HÍO„ÔQãπ
H˘xfl lÖÏ¡ÅÖ’ H“Å∞ K≥e¡OѨ٠x~åHõ~°}‰õΩ P"≥∂^ŒO `≥eÑ≤Ok. HÍx JѨÊ\˜ˆH QÆ=~°fl~ü
=∂ÖÁ¯O ÃÇÏ~Úb J=ÅOaOz# q^è • #O Ô ~ · ` åOQÆ ã¨ = ∞~° j Å`« x KåÖÏ=~° ‰ õ Ω
ÖÁOQÆnã¨∞‰õΩ#flk. J~Ú#ѨÊ\˜H˜ Ü«ÚÑ≤ Ô~·`«∞Å∞ H˘xfl ~Ú`«~° „áêq#∞ûÅÖ’ ~å~ÚfÅ
HõO>Ë, QÆ`« ã¨O=`«û~åÅÖ’ ™êkèOz# "å\˜HõO>Ë J^Œ#OQÍ H˘xfl q∞#Ǩ~ÚOѨÙefl
™êkèOzOk. *ÏfÜ≥∂^Œº=∞O Éèíq+¨º`ü H˘~°‰õΩ =º=™êÜ«∞ ã¨=∞㨺Š„áê^è•#º`«x HÍO„ÔQãπ
QÆ∞iÎOKÕÖÏ XuÎ_ç KÕÜ«∞QÆeyOk. 1936 <å\˜H˜ Ü«ÚÑ≤ HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞Hõ`«fiO ~Ú`«~°
„áêq#∞ûÅÖ’ HÍO„ÔQãπ HõO>Ë [q∞O^•s q^è•#O ~°^Œ∞Ìx Hõhã¨O ã≤^•úO`«Ñ¨~°OQÍ KåÖÏ
=ÚO^Œ∞QÍ „ѨKå~°O KÕÜ«∞_»O „áê~°OaèOzOk.
X_»O|_çHõ [iy# =∂™êÅÖ’ KåÖÏ „áêO`åÅÖ’ L^Œº=∂Å∞ KÕÑ@ ¨ |ì _®¤~Ú.
HÍx g\˜H˜ Ü«ÚÑ≤ Ѷ¨∞@#ʼnõΩ =zÛ# „áêK«∞~°ºO ÅaèOK«ÖË^Œ∞. H˘xfl ã¨fi^Õj ã¨O™ê÷<åÅÖ’
xÜ«∞O`«$`«fi =ºuˆ~Hõ, Ѷ¨Óº_»Öò =ºuˆ~Hõ PO^Àà◊#Å∞ „áê~°OÉèí=∞Ü«∂º~Ú. J`«ºkèHõOQÍ
267
=Úã≤¡O „Ѩ[Å∞ Ç≤ÏO^Œ∂ "å~°ã¨`«fi áêÅ# QÆÅ HÍj‡~üÖ’ 1931Ö’ Ѷ¨∞~°¬}Å∞ [iQÍ~Ú.
g\˜H˜ `«~°K«∞QÍ =∞`«Ñ¨~°"≥∞ÿ# ã¨fiÉèÏ=O PáêkOK«|_Õk.
D ã¨O=`«û~åÅÖ’<Õ â◊HÎ̃=O`«"≥∞ÿ# <Õ+¨#Öò HÍ#ÊùÔ~<£û L^Œº=∂xH˜ ѨÙ<å^Œ∞Å∞
Ѩ_®¤~Ú. ¿+H± J|∞ÌÖÏ¡`À ã¨Ç¨ H˘O`«=∞Ok =Úã≤¡O Ѩ@ìÉèí„^Œ∞Å∞ PO^Àà◊# „áê~°OaèOKå~°∞.
EÖˇ· 17# N#QÆ~ü *ˇ·Å∞ÃÑ· ÃÑ^ŒÌ =¸Hõ ^•_ç [iÑ≤Ok. áÈbã¨∞ HÍÅ∞ÊÖ’¡ 21 =∞Ok
ǨÏ`«∞ÅÜ«∂º~°∞. `«HõΔ} Ѷ¨e`«OQÍ =∞`« HõÅǨÅ∞ K≥ň~QÍ~Ú. 1931 ÃãÃÑìO|~üÖ’ KÕѨ\ ì̃#
J}z"Õ`« K«~°ºÅ∞ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅÃÑ· QÍHõ áÈbã¨∞ÅÃÑ· ^•_»∞ʼnõΩ ^•ifã≤Ok.=∞Ǩ~å*ÏH˜
ã¨Ç¨Ü«∞Ѩ_ÕO^Œ∞‰õΩ „a\˜+π q∞Å@s *’HõºO J=ã¨~°=∞~ÚOk. [=¸‡Ö’x =∂~°∂ì~°∞ HÀ\˜¡,
~å*∫i `åÅ∂HÍÅÖ’ =_ô¤ "åºáê~°∞ʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ ^•_»∞Å∞ [iQÍ~Ú. „ѨÉ∞íè `«fiO #=O|~ü
12# H˘O`«=∞Ok J#kèHÍ~° ã¨Éèí∞ºÅ`À ZOHõfi~Ús Hõq∞+¨<£ xÜ«∞q∞OzOk. u~°∞K«∞<åѨe¡
ã¨g∞ѨOÖ’ ѨÙ^Œ∞HÀ¯@Ö’ H˘xfl ~ÀAÅ áê@∞ ѨiáêÅ#x „Ѩ[Å∞ ǨÏãÎ̈QÆ`«O KÕã¨∞‰õΩ<åfl~°x
'WO_çÜ«∞<£ Ü«∂#∞º=Öò il+ì̈~ü— ¿Ñ~˘¯#flk. H˘`«Î Ѩ#∞flʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ „Ѩ[Å∞ L"≥fi`«∞Î#
ÖËKå~°∞. áÈbã¨∞, q∞Å@sx Ѩ~ål`«∞efl KÕâß~°∞. HÀ~°∞ì iHÍ~°∞¤Å#∞ `«QÆ∞Åɡ\Ïì~°∞. Mˇ·nÅ#∞
*ˇ·Å∞ #∞O_ç q_»∞^ŒÅ KÕâß~°∞. ÃÑOz# Ѩ#∞flefl `«yæOK«=∞x áêʼnõΩ_ç`À |Å=O`«OQÍ
K≥Ñ≤ÊOKå~°∞. cǨ~°∞Ö’ HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞Hõ`«fiO [q∞O^•s J#∞‰õÄŠѨO^ä• KÕѨ\ ì̃Ok. HÍx
Ü«∞^Œ∞#O^Œ<£ â◊~°‡ (P `«~°∞"å`« ã¨Ç¨Ï*Ï#O^Œ‰õΩ ã¨xflÇ≤Ï`« ã¨Ç¨ÏK«~°∞_»Ü«∂º_»∞) P^èŒfi~°ºOÖ’
QÆÜ«∞Ö’ |Å"≥∞ÿ# H˜™ê<£ ã¨Éèí L^Œº=∞O Pq~°ƒùqOzOk. L`«¯àò Ñ≤.ã≤.ã≤. Xi™êû JO`«\Ï
1931 ÃãÃÑìO|~°∞Ö’ Hõ$+¨H± ã¨OѶ¨∂efl ™ê÷Ñ≤OKåÅx x~°‚~ÚOzOk. „QÍ=∂ÅÖ’ HÍO„ÔQãπ
KÕѨ>Ëì HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ ѨÓsÖÏO\˜ lÖÏ¡ÅÖ’ [q∞O^•s H“Å∞ Ô~·`«∞Å ã¨O|O^è•efl
^≥|ƒfã¨∞Î<åflÜ«∞x JkèHÍ~°∞Å∞ P~ÀÑ≤OKå~°∞. HÀ™êÎ PO„^èŒÖ’ Hõ$ëê‚lÖÏ¡H˜ K≥Ok# ^Œ∞yæ~åÅ
QÀáêÅ Hõ$+¨‚Ü«∞º ÖÏO\˜ ™ê÷xHõ <åÜ«∞‰õΩÅ P^èŒfi~°ºOÖ’ Ѩ#∞flÅ =ºuˆ~Hõ L^Œº=∞O
TѨO^Œ∞H˘#flk. PÜ«∞# `≥Å∞QÆ∞Ö’ ~åã≤# 'QÍOnè w`«O— =º=™êÜ«∞ *ÏfÜ«∞"å^Œ
PO^Àà◊#ʼnõΩ qãÎ̈ $`« „ѨKå~°q∞zÛOk. [q∞O^•s „áêO`åÅÖ’ – „Ѩ`ÕºH˜Oz <≥Å∂¡~°∞Ö’x
2117 K«."≥∞ÿà◊§ qã‘Î~°‚O QÆÅ "≥OHõ@yi ã¨O™ê÷#OÖ’x Ô~·`«∞Å ã¨OѶ¨∞ x~å‡}OÖ’H˜ fã¨∞H˘x
~å|_®¤~∞° . Ѩâ√◊ „QÍã¨O, HõÅѨÅÃÑ· ~Ô `· ∞« ʼnõΩ QÆÅ ™êO„Ѩ^•Ü«∞Hõ ǨωõΩ¯efl `«yãæ ∂¨ Î qkèOK«|_ç#
'ѨÙÅ¡i—H˜ =ºuˆ~HõOQÍ 1931Ö’ J@g ã¨`庄QÆÇϨ O KÕÑ@¨ |ì _çOk. nxH˜ Z<£.q. ~å=∂~å=Ù,
Z<£.l. ~°OQÍÅ∞ <åÜ«∞Hõ`«fiO =Ç≤ÏOKå~°∞. 1931 ÃãÃÑìO|~À¡ Hõ$ëê‚, QÆ∞O@∂~°∞ lÖÏ¡Ö’¡
=~°∞ã¨QÍ Éèí∂™êfi=∞º =ºuˆ~Hõ ^•_»∞Å∞ [iQÍ~Ú. ‰õΩÅ q=HõΔ ~°∂áêÅ∞ f„=OQÍ =Ù#fl
ˆH~°à◊Ö’ 1931 #=O|~üÖ’ HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ ˆHÅѨÊ<£ <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’ QÆ∞~°∞"åÜ«¸~°∞
^Õ"åÅÜ«∞ ã¨`庄QÆǨÏO „Ѩ[efl KåÖÏ „ѨÉèÏq`«O KÕã≤Ok. =∞ÅÉÏ~°∞Ö’x KåÖÏ „áêO`åÅÖ’
u~°∞"å#∂¯~°∞, H˘zÛ<£ ã¨O™ê÷<åÅÖ’ =ÅO\©~∞° ¡ áê^ŒÜ∂« „`«Å∞ x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. âßã¨<ÀÅ¡OѶ∞¨ #
„áê~°OÉè"í ∞≥ #ÿ ѨÊ\˜H˜ QÆ∞~°∞"åÜ«¸~üÖ’ ã¨`庄QÆÇϨ O 1932 ÃãÃÑOì |~üÖ’ q~°q∞OK«=∞x QÍOnè
P^ÕâßÅ∞ *Ïs KÕ¿ã=~°‰õΩ H˘#™êyOk. QÆ∞~°∞"åÜ«¸~ü ã¨`庄QÆǨÏOÖ’ K«∞~°∞‰õΩQÍ áêÖÁæ#fl
áê~î°âßÅ Láê^蕺ܫÚ_»∞ Z.ÔH. QÀáêÅ<£ P `«~°∞"å`« ˆH~°à◊Ö’ KåÖÏ „Ѩ*Ï^Œ~°} á⁄Ok#
Hõ=¸ºxã¨∞ì Ô~·`«∞ <åÜ«∞‰õΩ_»Ü«∂º_»∞.
268
JkèHÍ~°∞Å "≥·Y~°∞Å∞
X_»O|_çHõ [iy# <≥ÅÖ’ L^Œº=∞OÃÑ· „Ѩ[Å XuÎà√◊ § ÃÑ~°Q_Æ O» „a\˜+π JkèHÍ~°∞Å∞
QÆ=∞xOKå~°∞. nxH˜ ã¨ÊO^Œ#QÍ L^Œº=∞OÃÑ· ÃÑ^ŒÌ Z`«∞Î# Z^Œ∞~°∞ ^•_ç [iÑ≤ HÀÅ∞HÀÖËx
q^èŒOQÍ ^≥|ƒfÜ«∂Å<Õk „a\˜+π JkèHÍ~° =~åæÅÖ’ |ÅѨ_ç# "≥·Yi. „a\˜+π "≥·YiÖ’
=zÛ# =∂~°∞Ê Wifi<£ "å~°ã¨∞_çQÍ =zÛ# qe¡OQÆì<£H˜ PáêkOK«_»O [~°∞QÆ∞`«∞O^Œx, HÍx
^•x =¸ÖÏÅ∞ "≥Ú^Œ\ ˜ âßã¨<ÀÅ¡OѶ¨∞# HÍÅO <å\˜ JkèHÍ~°∞Å PÖ’K«#Å Ö’#∞, 1931
Ѷ≤„|=i – =∂iÛÖ’ "≥·„™ê~Ú QÍOnèx ã¨=∂#∞_çQÍ P^ŒiOK«_»O Ѩ@¡ L#fl`åkèHÍ~° =~°æO
Ü≥ÚHõ¯ „Ѩu‰õÄÅ ã¨ÊO^Œ#Ö’#∞ =Ù<åflÜ«∞x _ç.Z. `Ò XHõ "åºã¨OÖ’ ¿Ñ~˘¯<åfl_»∞. ã≤qÖò
Ãã·xHõ K«\Ïìxfl J=∞Å∞ [~°Ñ¨_»O JO>Ë 1919Ö’ J=∞$`«ã¨~üÖ’ ÖÏQÍ „Ѩ`«ºHõΔOQÍ Ãã·x‰õΩefl
~°OQÆOÖ’ kOK«_®xH˜ |^Œ∞Å∞QÍ ã≤qÖò JkèHÍ~°∞ʼnõΩ ^•^•Ñ¨Ù q∞Å@s JkèHÍ~åÅ∞ HõeÊOK«_O»
(HÍO„ÔQãπ – ~å[ºO J^蕺ܫ∞O 5 _ç.Z. `Ò). _èçb¡ X_»O|_çHõ qѶ¨Å"≥∞ÿ`Õ XˆH ^≥|ƒ QÆ\ ì̃
^≥|ƒ fÜ«∂Åx ǨϟO "≥∞O|~°∞ Ü«∞=∞~°û<£ <˘H˜¯ K≥áêÊ_»∞. 1932 [#=iH˜ H˘xfl <≥ÅÅ
=ÚO^Õ J`«º=ã¨~° JkèHÍ~åÅ Pi¤<≥<£û =Ú™ê~Ú^• `«Ü«∂~°∞ KÕÜ«∞|_çOk.
ÖË|~°∞ áêsì <åÜ«∞‰õΩ_»∞ ~å"Õ∞û "≥∞H˘ì<åÖò¤ <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’x \’sÅ PkèѨ`«ºO
QÆÅ *ÏfÜ«∞ „ѨÉ∞íè `«fiO 1931 ÃãÃÑOì |~üÖ’ JkèHÍ~°OÖ’H˜ ~å=_»O, „ѨÑO¨ K« Pi÷Hõ ã¨OHΔÀÉèOí
f„==∞=Ù`«∞O_»QÍ ÖÏOH±Ã+·~ü =∞iÜ«Ú „a\˜+π "å}˜[º =~åæÅ Z^Œ∞~°∞ ^•_ç ÃÑ~°QÆ_»O
ÖÏO\˜ „a\˜+π ~å[H©Ü«∂ÅÖ’ q∞`«"å^Œ kâ◊QÍ [iy# =∂~°∞ÊÅ∞ – ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’x
JkèHÍ~° =~åæÅ "≥·Yi Hõiî#`«~°O HÍ=_®xfl „áÈ`«ûÇ≤ÏOKå~Ú. H˘`«Î \’s Ãã„Hõ@s PѶπ ¿ãì\ò
âß=¸ºÖò Ǩϟˆ~ 1931 ÃãÃÑìO|~°∞Ö’ Pi÷Hõ ã¨fiÜ«∞O „ѨuѨuÎ ã¨^Œã¨∞ûx u~°ã¨¯i™êÎ#x
ɡkiOKå_»∞. Pi÷Hõ ã¨OHΔÀÉèOí HÍ~°}OQÍ Hõã"ì¨ ∞£ û, P^•Ü«∞Ѩ٠Ѩ#∞fl, ~Ô Ö· fiË Å #∞O_ç P^•Ü«∞O
Ѩ_çáÈ`«∞O_»QÍ f„="≥∞ÿ# Pi÷Hõ ~Ú|ƒO^Œ∞ÅÖ’ =Ù#fl ÉèÏ~°`«^Õâ◊ „ѨÉèí∞`«fiO „ѨuÎÃÑ· Ѩ#∞fl
20 #∞O_ç 25 âß`åxH˜ ÃÑOKåÅx x~°‚~ÚOzOk. ÖÏOH±Ã+·~ü x~°ã¨#Å#∞ „ѨHõ¯#ÃÑ\ì̃
„ѨÉ∞íè `«fiO H˘`«Î Ѩ#∞flefl P"≥∂kOzOk. HÍx ~°∂áê~Ú =∂~°HÑõ Ù¨ qÅ∞= 1 +≤ 6 ÃÑhflÅ∞QÍ<Õ
=ÙO_®Åx XuÎ_ç KÕã≤Ok. ~°∂áê~Ú qÅ∞=Ö’ =∂~°∞Ê Ç¨ÏŸO Kèås˚Å ÖÏÉèÏÅ ~°∂ѨOÖ’
ѨOÑ≤# _»|∞ƒ K≥eO¡ ѨÙÅÖ’ „Ѩu‰õÄÅ „ѨÉÏè =O K«∂Ñ≤ =ÙO_Õk. ÖÏOH±Ã+~· ü áêH˜HΔ õ „ѨÜ∂≥ [<åefl
XHõ "Õ∞~°‰õΩ `åºQÆO KÕã≤Ü≥ÿ∞<å "≥∞„\’áêe@<£ Pi÷Hõ ѨiQÆ}#ʼnõΩ Z‰õΩ¯= „áê^è•#º`«
~Ú=fi|_çOk. Ô~O_»= ^Œá¶ê ~“O_£ >Ë|∞Öò ã¨^Œã¨∞ûÖ’ (1931 ÃãÃÑìO|~ü – _çÃãO|~ü)
Pi÷Hõ ~°OQÆOÖ’ qâıëêkèHÍ~åefl "≥·„™ê~Ú J\ì̃ ÃÑ@∞ìHÀ"åÅx JkèHÍ~°∞Å∞ „a\˜+π "å}˜[º
„Ѩux^èŒ∞Å∞ XuÎ_ç KÕâß~°∞. „ѨuáêkOK«|_ç# ÃѶ_»~°Öò „ѨÉèí∞`«fiOÖ’ ÉÏ^茺`åÜ«Ú`« ÉèÏ~°`«
Pi÷Hõ =∞O„uH˜ "≥Ú`«ÎO 130 HÀ@¡ „ѨÉèí∞`«fiO P^•Ü«∞OÖ’ ˆH=ÅO 15 HÀ@¡ ~°∂áêÜ«∞Å
ÃÑ·<Õ x["≥∞ÿ# xÜ«∞O„`«} =ÙO@∞O^Œx a~å¡ JOK«<å "Õâß~°∞. (㨄ѨÓH˜ a~å¡ 1931 JHÀì|~ü
31, l._ç. a~å¡ W<£ k ëê_À PѶπ =∞Ǩ`å‡ ¿Ñl 46). ɡO`åÖò ÖÏO\˜ „a\˜+π "å}˜[º
„Ѩux^èŒ∞Å∞ ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’x *ÏfÜ«∞"å^Œ „ѨÉèí∞`åfiÅ∞ q^Õj ÃÑ@∞ì|_»∞ŠѨ@¡ ZÖÏO\˜
269
q=HõΔ K«∂Ѩ‰õΩO_®, "å\˜ "å}˜[ºÑ¨~°"≥∞ÿ# ~°HõΔ}ʼnõΩ Ç¨g∞ ~Ú"åfiÅx Ѩ@∞ì|\Ïì~°∞.
~å[H©Ü«∞Ѩ~°OQÍ „a@<£ Hõiî# "≥·Yi KÕѨ@ì^ŒÅzOk. '~å„ëêìÅ ã¨fiÜ«∞O „ѨuѨuÎ KÕѨ@ì^Œy#
"≥Ú^Œ\ ˜ K«~º° QÍ ÉèÏ~°fÜ«ÚÅÃÑ· XuÎ_ç `≥zÛ XÑ≤ÊOKåe— Ǩϟˆ~ 1931 JHÀì|~ü 2# qe¡OQÆ<ì H£ ˜
`≥eÜ«∞*Ëâß~°∞ (P~ü.l. "≥∂ˆ~ ¿Ñl 232).
D "≥Ú`«ÎO Ѩiã≤÷u QÍOnè ~“O_£ >Ë|∞Öò ã¨=∂"Õâ◊OÖ’ áêÖÁæ#_®xfl x~°~°úHõO
KÕã≤Ok. "≥∞ÿ<åi\©Å ã¨=∞㨺ÃÑ· ã¨^Œã¨∞ûÖ’ „Ѩu+ì̈OÉèí# U~°Ê_çOk. „Ѩ`ÕºHõ xÜ≥∂[Hõ=~åæefl
HÀiOk. D™êi ˆH=ÅO =Úã≤¡OÖË HÍ^Œ∞. J}QÍi# ‰õΩÖÏÅ∞ ÉèÏ~°fÜ«∞ „ÔH·ãÎ̈=ÙÅ∞, POQÀ¡
WO_çÜ«∞#∞¡, Ü«¸~ÀÑ≤Ü«∞#∞¡ „Ѩ`ÕºHõ xÜ≥∂[Hõ =~åæefl HÀ~å~°∞. D „QÆ∂ѨÙÅhfl '"≥∞ÿ<åi\©Å
X_»O|_çHõ—`À #=O|~ü 13 #∞O_ç SHõº HÍ~åºK«~°}H˜ ã≤^Œú=∞Ü«∂º~Ú.
ɡOQÍÖò =Úã≤¡O „Ѩux^èŒ∞efl QÍOnè =∞zÛHõ KÕã¨∞‰õΩ<åfl_»∞. 'ɡOQÍÖòÖ’ "åi
Pi÷Hõ Ѩiã≤÷ux =∞~°záÈÜ«∂_»∞. "åiH˜ Ü«¸~ÀÑ≤Ü«∞<£ ã¨Oã¨÷ÅÖ’ `«QÆ∞ ™ê÷<åÅ∞ HõeÊOKåe—
J<Õ "åQÍÌ#O`À =Úã≤¡OÅ =∞^ŒÌ`«∞ á⁄O^•_»∞. =∞`«Ñ¨~°"≥∞ÿ# ã¨=∞㨺 Ѩi+¨¯iOKÕ +¨~°`«∞`À
~å*ϺOQÆOÃÑ· K«~°ÛÅÖ’ =ÚO^Œ∞‰õΩ ™êˆQO^Œ∞‰õΩ QÍOnè XO@i áÈ~å@O KÕâß~°∞. 'Ѩiëê¯~°O
ã¨fi~å[º ~å*ϺOQÍxH˜ H˜s@=∞=Ù`«∞Ok. ѨÙ<åk HÍ^Œ∞— Jx "åkOKå_»∞. HÍO„ÔQãπ _ç=∂O_£
J~Ú# ã¨fi~å*ϺxH˜ =∞^Œ`Ì ∞« ~Ú¿ãÎ =Úã≤O¡ Å HÀÔ~¯ÅxflO\˜H© JOwHõi™êÎ=∞x QÍOnè JHÀì|~ü
5# „ѨuáêkOKå~°∞. =Úã≤¡O „Ѩux^èŒ∞Å∞ x~°ÌfiO^ŒfiOQÍ u~°ã¨¯iOKå~°∞. QÍOnè L^•~°`«x
=∞Ǩã¨Éíè „Ñ¨ux^è∞Œ Å∞ P"≥∂kOK«Ö^Ë ∞Œ . ѨO*Ï|∞Ö’ =Úã≤O¡ Å "≥∞*Ïi\©H˜ J=HÍâ◊O HõeÊOKÕ
ZÖÏO\˜ „Ѩuáê^Œ#<≥·<å Ç≤ÏO^Œ∂ =∞Ǩã¨Éèí, ã≤‰õΩ¯ „Ѩux^èŒ∞Å∞ `ÕeÛ K≥áêÊ~°∞. ã¨=∂Yº
ã¨=∞㨺ÃÑ· ‰õÄ_® ã¨fi^Õj ã¨O™ê÷<åÅ „Ѩux^èŒ∞Å∞ HõO~î° ã¨fi~°OÖ’ =∂~°∞Ê =zÛOk. 1930Ö’
K«∂Ñ≤# Pã¨HÎ̃ ~ÚѨC_»∞ "åiH˜ ÖË^Œ∞. JO^Œ∞‰õΩ HÍ~°}ÏÅ∞ ã¨Ê+ì̈"Õ∞. ˆHO„^ŒOÖ’ `«HõΔ}O
=∂~°∞Ê =ã¨∞ÎO^Œ<Õ ÉèíÜ«∞O `«yæáÈ~ÚOk. HÍO„ÔQãπ L^Œº=∂xfl q~°q∞OzOk. ˆHO„^ŒOÖ’
=∂~°∞ÊÅ H˘~°‰õΩ K«~°Ûx "å~Ú^• "ÕÜ«∂Å<Õ „a\˜+π „Ѩuáê^Œ#x 㨄ѨÓ, l<åfl, JOÉË^Œ¯~üÅ∞
=ºuˆ~H˜OKå~°∞. "≥∞H˘¤<åÖò¤ `«# [#=i 19 "≥·Yi ѨÙ#~°∞^•…@#`À ã¨^Œã¨∞ûx _çÃãO|~ü 1#
=ÚyOKå_»∞. Ô~O_»∞ H˘`«Î =Úã≤¡O "≥∞*Ïi\© „áêq#∞ûÅ ("åÜ«Ú=º ã¨iǨÏ^Œ∞Ì ~åRO, ã≤O^èŒ∞)
„ѨHõ@#, ÉèÏ~°fÜ«∞ ã¨O„ѨkOѨÙÅ Hõq∞\©, =¸_»∞ xѨÙ}∞Å Hõq∞\©Å (F\˜OQ∑ÃÑ· Pi÷HõOÃÑ·,
~å„ëêìÅÃÑ·) ™ê÷Ѩ#, ÉèÏ~°fÜ«Ú UHÍaè„áêÜ«∂xH˜ ~åÖËHõáÈ`Õ UHõѨHõΔOQÍ „a@<£ Hõ=¸º#Öò
J"å~°∞¤x „ѨHõ\ ˜OK«∞@ – "≥∞H˘¤<åÖò¤ J"å~°∞¤Ö’x =ÚMϺOâßÅ∞ :
"≥Ú`«ÎO ZÖÏO\˜ „ѨÜ≥∂[#O ÖËx Ѩ#~ÚOk. P Ѩiã≤÷`«∞Ö’¡ Jx"å~°ºOQÍ
JÖψQ J=Ù`«∞Ok. ZO^Œ∞HõO>Ë _èçb¡ K«~°ÛÅ ã¨O^Œ~°ƒùOQÍ QÍOnè `«# áêsìH˜ "≥∞*Ïi\©
„áêux^蕺xfl `«ºlOKå_»∞ – Jk 1929 _çÃãO|~üÖ’ Wifi<£ „Ѩuáê^Œ#x u~°ã¨¯iOK«_®xH˜
^•ifã≤Ok. JO`ÕQÍHõ ~“O_£ >Ë|∞Öò ã¨^Œã¨∞ûÖ’ áêHΔ̃Hõ „ѨÜ≥∂[<åÅ∞ HÀˆ~ "åi`À ã¨=∂#
™ê÷~ÚÖ’ áêÖÁæ#_®xH˜ HÍO„ÔQãπ JOwHõiOzOk. QÍOnè _çÃãO|~ü 28# ÉèÏ~°`«^ÕâßxH˜
uiy =KåÛ_»∞. <≥„Ǩ˙, QÆá¶ê~üMÏ<£ *ˇ·Å∞Ö’ =Ù<åfl~°∞. ɡOQÍÖò, Ü«Ú.Ñ≤, "åÜ«∞=º ã¨iǨÏ^Œ∞Ì
270
„áêq#∞ûÅÖ’ J}z"Õ`« K«~°ºÅ‰õΩ ã¨<åflǨÅ∞ [~°∞QÆ∞`«∞<åfl~Ú. WO@~°∂fi º HÍ"åÅx QÍOnè
KÕã#≤ q[˝ÑxÎ≤ qe¡OQÆ<ì £ "≥Ú~°@∞QÍ ui㨯iOKå_»∞. HÍO„ÔQãπ =i¯OQ∑ Hõq∞\©H˜ âßã¨<ÀÅ¡OѶ∞¨ #
=∞~°ÖÏ KÕÑ\¨ _ì O» `«Ñʨ =∂~åæO`«~O° ÖËHáõ È~ÚOk. KåÖÏHÍÅO =~°‰Ωõ L^Œº=∂Å∞ #_»Ñ_¨ ®xH˜
gÅ∞Ѩ_»x Ѩiã≤÷`«∞Å∞ HõeÊOKÕO^Œ∞‰õΩ „ѨÉèí∞`«fiO K«~°ºÅ∞ KÕѨ\ ì̃Ok. 1932 [#=i 4#
=~°∞㨠Pi¤<≥#∞ûÅ∞ (J`«º=ã¨~° JkèHÍ~åÅ∞, K«@ìq~°∞^Œú"≥∞ÿ# ã¨=∂"ÕâßÅ∞, K«@ìq~°∞^ŒúOQÍ
„¿Ñˆ~Ñ≤OK«_»O, |Ç≤Ï+¨¯iOK«∞@), Jxfl ™ê÷~ÚÖ’¡ HÍO„ÔQãπ ã¨Oã¨÷Å x¿+^èŒO, <åÜ«∞‰õΩÅ,
HÍ~°ºHõ~°ÎÅ, ™ê#∞Éèí∂uѨ~°∞Å JÔ~ã¨∞ìÅ∞, Pã¨∞Îefl [ѨÙÎ KÕÜ«∞_»O „áê~°OÉèí=∞~ÚOk. 'Wk
ã¨#fl^ŒúO QÍx Ü«Ú^ŒúO— Jx Ǩϟˆ~ „ѨHõ\ ˜OKå_»∞. "≥Ú^Œ\ ˜ ~ÀA<Õ XHõ¯ ɡOQÍÖòÖ’<Õ 272‰õΩ
ÃÑ·QÍ ã¨OѶ¨∂Å∞ x¿+kèOK«|_®¤~Ú.
1932–34 ~Ô O_»= âßã¨<ÀÅ¡OѶ∞¨ <À^Œº=∞O J}z"Õ`« – Ñ„ u¨ Ѷ∞¨ @#
QÆ`«OÖ’ Z#fl_»∂ ÖË#O`« f„=™ê÷~ÚÖ’ x~°ƒO^è•efl Z^Œ∞~˘¯O@∂ HÍO„ÔQãπ
P^èŒfi~°ºOÖ’ *ÏfÜ≥∂^Œº=∞O XHõ\ ˜#fl~° ã¨O=`«û~åÅ∞ g~Àz`«OQÍ áÈ~å_çOk. `«~°∞"å`«
Ѩ~å[Ü«∂xfl JOwHõiOzOk. 1932 [#=i 1933 =∂iÛ 8 =∞^躌 QÆÅ 15 =∂™êÅ
HÍÅOÖ’ 1,20,000 JÔ~ã¨∞ìÅ∞ [iQÍ~Ú. 1930 – 31Ö’ [iy# 90,000 JÔ~ã¨∞ìÅ`À
áÈeÛ`Õ D ã¨OYº JO`« Z‰õΩ¯"ÕO HÍ^Œ∞. J}z"Õ`« f„=OQÍ „Hõ=∞|^ŒúOQÍ ™êyOk QÆ#∞Hõ
JÔ~ã¨∞ìÅ ã¨OYº ÃÑiyOk. P `«~°∞"å`« JÔ~ã¨∞ìÅ∞ `«QÍæ~Ú. 1933 U„Ñ≤Öò =~°‰õΩ [iy#
74,671 ^À+¨ x~åú~°}Å`À 1932 [#=iÖ’ 14,803 Ѷ≤„|=iÖ’ 17.818 =∂iÛÖ’
6909 U„Ñ≤ÖòÖ’ 5254. P `«~°∞"å`« <≥Åã¨i JÔ~ã¨∞ìÅ∞ 4000 ã¨OYºx ZѨC_»∂
q∞OK«ÖË^Œ∞.1932 #=O|~ü 6# âßã¨<ÀÅ¡OѶ¨∞# H©Δ}^Œâ◊Ö’ =ÙO^Œx qe¡OQÆì<£ iáÈ~°∞ìÅ∞
ѨOáê~°∞. (>ˇOѨÙÖò=Ù_£ HõÖˇHõΔ<£û) „áêq#∞ûÅ "åsQÍ JÔ~ã¨∞ìÅ∞ [<åÉèÏÖ’ "åi âß`«O
~Ú=fi|_çOk. ÉÁOÉÏ~Ú „ÃÑã≤_≥hû (14,101, 0.064%), cǨ~°∞ Xi™êû (14,903 ,
0.040%), Ü«ÚÑ≤ (14,659, 0.030%), ɡOQÍÖò (12,791, 0.026%), ã≤.Ñ≤. (4,014
, 0.026%), ѨO*ÏÉòÖ’ 0.008% =∞„^•ã¨∞Ö’ 0.007% =Úã≤O¡ Å ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO `«‰Ωõ ¯=QÍ
=Ù#flѨÊ\˜H˜ "åÜ«∞=º ã¨iǨÏ^Œ∞Ì „áêq#∞ûÖ’ tHõΔÅ∞ Ѩ_ç#"å~°∞ ^Õâ◊O "≥Ú`«ÎO g∞^Œ Z‰õΩ¯=
(6,053, 0.25%) =∞Ç≤Ïà◊Å∞ 3,630, =∞„^•ã¨∞Ö’x 904 =∞OkÖ’ 759 =∞Ok
Ü«ÚÑ≤Ö’ 2004 =∞OkÖ’ 1550 =∞Ok x~°H~Δõ åã¨∞ºÅ∞. 1932Ö’ Ü«ÚÑ≤Ö’ JÔ~ã¨~ì Ú#"åiÖ’
1397 =∞Ok H“Å∞^•~°∞Å∞, „âßq∞‰õΩÅ∞ =ÙO_»@O`À HÍO„ÔQãπ x["≥∞ÿ# „Ѩ*Ï L^Œº=∞OQÍ
ZkyO^Œx K≥ѨÊ=K«∞Û. (ǨϟO á⁄e\˜HõÖò ZѶπ.Z<£. 3/11/1933, E_ôÖò „É∫<£, QÍOnè
âßã¨<ÀÅ¡OѶ¨∞# ¿Ñl 284–86)
1932 – 33Ö’ âßã¨<ÀÅ¡OѶ¨∞#Ö’ KåÖÏ HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ KÕѨ@ì|_®¤~Ú. HÍ~°}O
KåÖÏ JOâßÅ∞ K« @ ì q ~° ∞ ^Œ ú " ≥ ∞ ÿ # qQÍ „Ѩ H õ \ ˜ O Ѩ | _» @ O, áœ~° Ǩ Ï ‰õ Ω ¯Å∞ Ѩ Ó iÎ Q Í
J}z"ÕÜ«∞|_®¤~Ú. [#=i 4 ^•_ç Ѩ^äŒHÍʼnõΩ `«∞k ~°∂ѨO Wã¨∂Î qe¡OQÆì<£ `å#∞
'ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ =Ú™Èex' J=Ù`«∞<åfl#x K≥ѨC‰õΩ<åfl_»∞ (Ǩϟˆ~H˜ ~åã≤# ÖËYÖ’ 1931
271
_çÃãO|~ü 20). K«@ì LÅ¡OѶ¨∞# ~°∂áêÅ∞, |@ìÅ, =∞^ŒºO ëêѨÙÅ Ñ≤ÔH\˜OQ∑, =∂Ô~¯@¡x
=¸ã≤"ÕÜ«∞_»O, `≥Å¡"åi ÖËHõ „a\˜+π q^èÕÜ«∞ "åºáê~° ã¨Oã¨÷Å |Ç≤Ï+¨¯~°}, „ѨfHÍ`«‡HõOQÍ
HÍO„ÔQãπ *ˇO_®Å∞ ZQÆ∞~°"Ü Õ ∞« _»O, K«@ì q~°∞^Œ"ú ∞≥ #ÿ HÍO„ÔQãπ ã¨Éeíè fl |Ç≤Ï~°OQÆOQÍ [~°Ñ_¨ O» .
(1932 U„Ñ≤Öò Ö’ _èçb¡Ö’x KåOkh KÒH± HÍ¡H± @=~ü =^ŒÌ, =∞~°∞ã¨\ ˜ ã¨O=`«û~°OÖ’
HõÅHõ`åÎ "≥∞ÿ^•<£Ö’ [iÑ≤# q^èŒOQÍ) LѨC ã¨`庄QÆǨÅ∞, KÒH©^•~°∞ Ѩ#∞fl, H“Å∞ tã¨∞ÎÅ∞
K≥e¡OK«HõáÈ=_»O, J@g K«\ÏìÅ Ju„Hõ=∞}, K«@ìq~°∞^ŒúOQÍ HÍO„ÔQãπ ã¨Oã¨÷ x~°fiǨÏ}
(1932Ö’ PQÆã¨∞ì ÉÁOÉÏ~Ú ã¨g∞ѨO #∞O_ç ~°Ç¨Ï㨺 ˆ~_çÜ≥∂ „Ѩ™ê~åÅ∞ x~°fiÇ≤ÏOK«_»O)
ÉÏO|∞efl „ѨÜ∂≥ yOK«_O» z=i ~Ô O_»∞ Ѩ^`úŒ ∞« efl `«~∞° "å`« QÍOnè KåÖÏ f„=OQÍ x~°ãO≤ Kå~°∞.
ÉÁOÉÏ~Ú #QÆ~åxfl, ɡOQÍÖòx Ô~O_»∞ #Å¡ =∞K«ÛÅ∞QÍ qe¡OQÆì<£ 1932 U„Ñ≤Öò
4 ÖËYÖ’ =i‚OKå~°∞. 'ÉÁOÉÏ~Ú #QÆ~°O QÍOnè~Ú*Ïxfl xÅɡ_»∞`«∞Ok. ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’
=∞Ô~Hõ¯_® ÖËx Ѩ@∞ì HÍO„ÔQãπH˜ ÉÁOÉÏ~ÚÖ’ =ÙOk.— QÆ=~°fl~ü JOK«<å (Ãã·<£û Ǩϟˆ~H˜
1932 =∂iÛ 6 Ãã·<£û HõÖˇHõì~üû QÆ∞[~å`ü "åºáê~°∞Å – „Ѩ`ÕºH˜Oz z#fl "åºáê~°∞Å
ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO 1932 JHÀì|~ü =~°‰õΩ =Úb˚ *ˇ`Õ „ѨuÎ =∂Ô~¯\òH˜ P@OHÍÅ∞ HõeÊOzOk.
q<åâßxH˜ KÕ~∞° =Ö’ =Ù#fl `≥Å"¡ åi ã¨Oã¨e÷ fl HÍáê_ÕO^Œ∞‰õΩ „ѨÉ∞íè `«fiO „ѨuÎ =~°HÎ Oõ ÃÑ· KÕÑ\¨ Oì˜ k.
HÍx 1930Ö’ ÖÏQÍ<Õ q∞Å∞¡ HÍi‡‰õΩÅ∞ ^Œ∂~°OQÍ =ÙO_çáÈÜ«∂~°∞. =Úã≤¡OÅ∞ H˘xfl
ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ „Ѩu‰õÄÅOQÍ =Ù<åfl~°∞. JO`ÕQÍHõ 1932 "Õ∞ – EÖˇ· HÍÅOÖ’ ÉÁOÉÏ~Ú
#QÆ~°OÖ’ =~°∞ã¨QÍ =∞`« HõÅǨÅ∞ K≥ň~QÍ~Ú. „QÍg∞} „áêO`åÅÖ’ 1930 <å\˜ ã¨ÊO^Œ#
ÖË^Œ∞. HÍ~°}O 1931 X_»O|_çHõ HÍÅOÖ’ HÍO„ÔQãπ `«∞áê‰õΩefl kOzOk. ѨÓiÎ ™ê÷~Ú
tã¨∞ΠѨ#∞flÅ x~åHõ~} ° #∞ =^Œ∞Å∞H˘#flk. D™êi MË^• ÉÏ~À¤eÖ’ ‰õÄ_® P@OHÍÖË~Ê° _®¤~Ú.
„a\˜+π"å~°∞ |~À_®ÃÑ· XuÎ_ç `≥zÛ ã¨iǨÏ^Œ∞Ìefl =¸ã≤ "Õ~ÚOKå~°∞. 1932 Ѷ≤„|=i <å\˜H˜
MË^•Ö’x 15 „QÍ=∂Å∞ =∂„`«"Õ∞ tã¨∞ÎÅ∞ Ѩ#∞flÅ∞ K≥e¡OK«ÖË^Œ∞. HÍx MË^•Ö’x ~åãπÖÏO\˜
„QÍ=∂OÖ’x Ѩ>^Ë •~°∞¡ JѨÊ\˜H˜ 2000 ZHõ~åÅ á⁄ÅO HÀÖ’Ê~Ú#ѨÊ\˜H,˜ "åiÖ’ H˘O^Œix
áÈbã¨∞Å∞ |@ìÅ∞ qÑ≤ÊOz H˘~°_® ^≥|ƒÅ∞ H˘\ì̃Oz ZÅ„Hì̃HõÖò ëêH±û ~ÚÑ≤ÊOz#ѨÊ\˜H˜
1933Ö’ ‰õÄ_® tã¨∞ÎÅ∞ Ѩ#∞flÅ∞ K≥e¡OK« x~åHõiOKå~°∞. Hõ~å‚@HõÖ’x H˘xfl „áêO`åÅÖ’
„Ѩ`ºÕ H˜Oz L`«~Î ° Hõ#~åÖ’x JOHÀÖÏ ã≤^ÑÌŒ Ó¨ ~ü `åÅ∂HÍÅÖ’ ~Ô O_»∞=O^ŒÅ‰õΩ ÃÑQ· Í „QÍ=∂Å∞
tã¨∞ÎÅ∞ Ѩ#∞flÅ∞ K≥e¡OK«ÖË^Œ∞. =∞^茺 ^ŒHΔ̃} ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’x KåÖÏ „áêO`åÅÖ’ J@g
ã¨`庄QÆǨÅ∞ KÕѨ\ ì̃#@∞¡ ZSã≤ã≤ iáÈ~°∞ì ¿Ñ~˘¯#flk. 1932 "Õ∞ 1# JOHÀÖÏÖ’ 4000
=∞Ok „QÍ=∞ã¨∞ÎÅ∞ JѨC_Õ H˘\ì̃# HõÅѨx `åÅ∂HÍ ˆHO„^•xH˜ fã¨∞H˘x =zÛ "ÕÖÏxH˜
ÃÑ\Ïì~°∞. J^Õ <≥ÅÖ’ ÃãO„@Öò „áêq#∞ûÖ’x ɡ`«∂~üÖ’ =∞#∂flQÀO_Õ, K≥·`«∂ HÀ~Ú‰õΩÖÏO\˜
`≥QÆÅ <åÜ«∞‰õΩÅ P^èŒfi~°ºOÖ’ J@g ã¨`庄QÆǨÏO KÕѨ@ì|_çOk. ˆH~°à◊ Ñ≤ã≤ã≤ 1932 PQÆã¨∞ì
– JHÀì|~üÅÖ’ =∞ÅÉÏ~°∞Ö’x HÍã¨~üQÀ_£Ö’ J@g ã¨`庄QÆǨÏO x~°fiÇ≤ÏOz#@∞¡ iáÈ~°∞ì
KÕã≤Ok (ZSã≤ã≤, ZѶπ–Z<£ I/1932)
K«∞~°∞‰õΩQÍ Ñ≤ÔH\˜OQ∑ [iÑ≤# H˘xfl Ѩ@ì} ˆHO„^•Å∞ `«q∞à◊<å_»∞Ö’x =∞„^•ã¨∞
#QÆ~°O, =∞^èŒ∞~°, q~°∂^è£#QÆ~ü. 1930`À áÈeÛ`Õ âßã¨<ÀÅ¡OѶ¨∞# =∞„^•ã¨∞, PO„^èŒÅÖ’
272
|ÅÇ‘Ï#OQÍ =ÙOk. 1933Ö’ HÀ™êÎ PO„^èŒÖ’ tã¨∞ΠѨ#∞flÅ x~åHõ~°}x ѨÙ#~°∞^ŒúiOKÕ
ã¨∂K«#Å∞ HõxÊOK«_»O`À „a\˜+π"å~°∞ KåÖÏ HõÅ=~°Ñ¨_®¤~°∞. cǨ~°∞Ö’x "≥∂OѶ‘∞~ü
=Ú[Ѷ¨~ü#QÆ~ü lÖÏ¡ÅÖ’ 1932 Ѷ≤„|=iÖ’ 7000 =∞Ok =~°‰õΩ QÆÅ ÃÑ^ŒÌ QÆ∞OѨÙÅ∞
áÈbãπ ¿ãì+¨#¡ÃÑ· ^•_»∞Å∞ KÕâß~Ú. 1933 =~°‰õΩ Ô~"≥#∂º =ã¨∂à◊√§ `«QÆ∞æ`«∂<Õ =Ù<åfl~Ú.
1932 =∂iÛÖ’ ZSã≤ã≤ ~°Ç¨Ï㨺 „ѨHõ@# KåÖÏ lÖÏ¡ÅÖ’ tã¨∞ΠѨ#∞flÅ K≥e¡OѨÙÅ∞ [~°QÆ_»O
ÖË^Œx „ѨHõ\ ˜Oz#ѨÊ\˜H˜ (P~ü.W. ǨH˜<£û Ѩ„`åÅ∞, ˆHO„a_ç˚, ™œ`ü U+≤Ü«∞<£ ÃãO@~ü)
âßã¨<ÀÅ¡OѶ¨∞# Ѩ@ì}ÏʼnõΩ K≥Ok# =º=Ǩ~°=∞~ÚOk. |~“_® „QÍ=∞O tã¨∞ΠѨ#∞flÅ
x~åHõ~°} q∞#Ǩ~ÚOz P„QÍ lÖÏ¡ „ѨâßO`«OQÍ=ÙOk. ~åÜ«∞|ˆ~eÖ’ 80 âß`«O |HÍ~Ú
Ѩ_¤» tã¨∞ÅÎ ∞ Ѩ#∞flÅ∞ 1932 EÖˇ· <å\˜H˜ – ~Ô O_»∞ <≥ÅÅ =ÚO^Œ∞QÍ =ã¨∂Å∞ KÕÜ∞« |_çOk.
(l. áêO_Õ ¿ÑrÅ∞ 177, 187),
ɡOQÍÖòÖ’x HÀ™êÎ lÖÏ¡ÅÖ’ LѨC ã¨`庄QÆǨÏO ѨÙ#~°∞^ŒúiOK«|_çO^Œx, KåÖÏ
lÖÏ¡ Å Ö’ KÒH© ^ •~° ∞ Ѩ # ∞fl K≥ e ¡ O Ѩ Ù x~åHõ ~ ° } , Ü« ¸ xÜ« ∞ <£ É’~° ∞ ¤ |Ç≤ Ï +¨ ¯ ~° }
H˘#™êQÆ∞`«∞<åflÜ«∞x, Ǩïw¡Ö’x P~åOÉÏ^£ ã¨Éò _çq[<£Ö’#∞, uÃÑÊ~°Ö’x H˘xfl
„áêO`åÅÖ’#∞, ã≤Öˇ›\ò, [ÖÏÊ~ÚQÆ∞iÅÖ’ Ѩ#∞fl K≥e¡OѨ٠x~åHõ~°} [~°∞QÆ∞`«∞O^Œx ZSã≤ã≤
„Ѩ H õ @ # ¿Ñ~˘¯#flk. f„="≥ ∞ ÿ # =∂O^Œ º O <≥ Å H˘x =Ù#fl Ѩ i ã≤ ÷ ` « ∞ ÅÖ’ ‰õ Ä _®
=º=™êÜ«∞~°OQÆOÖ’x =∂~°∞ÊÅ∞ HÀˆ~ HÍ~°º„Hõ=∂xfl ™êfiÜ«∞`«ÎO KÕã¨∞H˘#_»OÖ’x HÍO„ÔQãπ
<åÜ«∞Hõ`«fiO "≥·Ñ¶¨ÅºO "Õ~åÊ@∞"å^Œ ^èÀ~°}∞ÅÖ’ =Úã≤¡O Ô~·`åOQÆ L^Œº=∂Å∞ Jaè=$kú
K≥O^Œ_®xfl „áÈ`«ûÇ≤ÏOzOk. D ã¨O=`«û~åÅÖ’ „Ѩ*Ï L^Œº=∞O |ÖÏxfl ѨÙOAH˘#flk.
=º=™êÜ«∞ ã¨=∞㨺efl Hõ=¸ºxã¨∞ì q[˝Ñ¨ÙÎÅ`À q∞o`«O KÕã≤# =∞øÖÏ<å Éèí™êx 1932
_çÃãO|~üÖ’ ÃÑ^ŒÌ Z`«∞Î# „Ѩ*Ï ã¨"Õ∞‡à◊<åxfl x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. „Ѩ*Ï ã¨"Õ∞‡à◊#O [q∞O^•s
q^è•#O ~°^Œ∞Ìx ~°∞}ÉèÏ~°O `«yæOѨÙx _ç=∂O_£ KÕã≤Ok. >ˇ„~°i[O HÍ~°}OQÍ ÉˇOQÍÖò
„a\˜+π "åiH˜ Ñ‘_»HõÅQÍ Ñ¨i}q∞OzOk. H˘`«Î ɡOQÍÖò QÆ=~°fl~ü Ü«∂O_»~°û<£ Si+π
JO`«~°∞º^ŒúѨ٠~ÀAÅ #∞O_ç J}z"Õ`« xѨÙ}∞_çQÍ „Ѩã≤kúQÍOz#ѨÊ\˜H˜ 1932Ö’ >ˇ„~°iã¨∞ì
Ѷ¨∞@#Å∞ J`«ºkèHõOQÍ (104) [iQÍ~Ú. HÍx P `«~°∞"å`« 1933Ö’ 33H˜, 1934Ö’
17H˜ `«QÍæ~Ú. q∞_®flѨÓ~üÖ’ =∞i ~Ú^ŒÌ~°∞ „a\˜+π ã¨O`«uH˜ K≥Ok# lÖÏ¡ "Õ∞l„¿ãì\ò ǨÏ`«º
KÕÜ«∞|_®¤~°∞. QÆ=~°fl~ü ÉÏHõû<£ÃÑ· Ü«¸x=i≈\© ™êfl`«HÀ`«û= ã¨O^Œ~°ƒùOQÍ q^•ºi÷x ^•_ç
KÕã≤Ok. 1933 Ѷ≤„|=iÖ’ ã¨∂~庿ã<£ JÔ~ã¨∞ì KÕÜ«∞|_®¤~°∞. |∞HÍû, Ç≤Ïr¡, _çÜ≥∂eÖ’x
HÍ#ûO„>Ë+¨<£ HͺOѨÙÅÖ’ 3000 =∞OkH˜ ÃÑ·QÍ x~°ƒOkèOѨ|_®¤~°∞. z@QÍOQ∑ Mˇ·nÅ∞
JO_»=∂<£ n=ÙʼnõΩ `«~°eOK«|_®¤~°∞.
Ô~O_»= âßã¨<ÀÅ¡OѶ¨∞<À^Œº=∞O HÍÅOÖ’ Ô~O_»∞ ã¨fi^Õj ã¨O™ê÷<åÅÖ’ L^Œº=∂Å∞
K≥ň~QÍ~Ú. HÍj‡~üÖ’ 1932 U„Ñ≤ÖòÖ’ ã¨=∞㨺ŠZOHõfi~Ús Hõq∞+¨<£ „ѨuáêkOz#
~å~ÚfÅ∞ (=Úã≤O¡ q^Œº „áÈ`åûǨxH˜ K«~º° Å∞, „ѨÉ∞íè `«fiO P„Hõq∞Oz# =Úã≤O¡ Å =∞`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ
Éèí=<åÅ#∞ uiy ~ÚzÛ"ÕÜ«Ú@, Ѩâ◊√„QÍã¨O Ѩ#∞flx áêHΔ̃HõOQÍ xeÑ≤"ÕÜ«Ú@, „ѨÉèí∞`åfixH˜
273
J=ã¨~°"≥∞ÿ# „âßq∞‰õΩʼnõΩ _»|∞ƒ K≥e¡OK«∞@) ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl L^Œº=∂xfl PѨ_»OÖ’
qѶ¨Å=∞Ü«∂º~Ú. 1932 JHÀì|~üÖ’ =Úã≤¡O HÍ#ÊùÔ~<£û „áê~°OaèOK«|_çOk. 6 ã¨O=`«û~åÅ
`«~°∞"å`« ^•x ¿Ñ~°∞ <Õ+¨#Öò HÍ#ÊùÔ~<£ûQÍ =∂~°Û|_çOk. ^•x <åÜ«∞‰õΩ_»∞ – Ñ≤.Z<£.
|*Ï*ò <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’x xÜ«∞O`«$`«fi =ºuˆ~Hõ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ „QÆ∂ѨÙ`À ã¨xflÇ≤Ï`« ã¨O|O^è•Å∞
ÃÑOK«∞H˘#_»O „áê~°OaèOKå_»∞. ~å[™ê÷<£Ö’x JÖÏfi~ü ã¨fi^Õj ã¨O™ê÷#OÖ’ 1933
„áê~°OÉèíOÖ’ =∞ǨÏ~å*Ï *ˇ·ã≤OQ∑ ã¨"åÜü∞ qkèOz# "≥\ ì̃ KåH˜i Ѩâ◊√„QÍã¨O |HÍ~ÚÅ∞,
"Õ@ H˘~°‰õΩ J_»=Ùefl ˆH\Ï~ÚOK«_»O – =ÔQ·~åʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ L^Œº=∞O K≥ň~yOk.
W™ê¡O`À ã¨O|O^èŒO QÆÅ J~°ú `≥QÆ Ô~·`«∞ ã¨=∂*ÏxH˜ K≥Ok# q∞Ü≥∂Å∞ ÃÑ^ŒÌ ™ê÷~ÚÖ’
ÔQiÖÏ¡ Ü«Ú^ŒúO „áê~°OaèOKå~°∞. JÖÏfi~ü Ѩiã≤÷`«∞Å∞ J^è•fi#OQÍ =Ù#fl@∞¡ QÆ=~°fl~ü qe¡OQÆì<£
1933 Ѷ≤„|=i 12# „ѨHõ\ ˜OKå~°∞. q∞Ü≥∂Å u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞x =∞`« HõÅǨÅ∞QÍ á⁄~°|_ç
^•xÖ’ 80 #∞O_ç 90"ÕÅ =∞Ok q∞Ü≥∂Å∞ ^•xÖ’ áêÖÁæO@∞#fl@∞¡ WO_çÜ∞« <£ Ü«∂#∞º=Öò
ilã¨~ì ∞° ¿Ñ~˘¯#flk. ѨO*ÏÉò =Úã≤O¡ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ =∞ǨÏ=∞‡^£ Ü«∂ã≤<M£ Ï<£ =∞Ǩ~å*Ï =ºuˆ~Hõ
L^Œº=∂xH˜ =∞`«Ñ¨~°"≥∞ÿ# (JÖψQ „a\˜+π J#∞‰õÄÅ"≥∞ÿ#) ~°OQÆ∞ ѨÙÅ=∞ Ü«∞uflOKå_»∞.
„Ѩ`åº=∂flÜ«∞OQÍ ã¨Ü«∞º^£ =Ú`«ÖÏyx Ѷ¨s^•a, ÔHO.Z. P„ëêѶπÅ P^èŒfi~°ºOÖ’
K≥`· #« ºÜ«Ú`«"∞≥ #ÿ ã¨=¸Å"≥∞#ÿ =∂~°∞ÊÅ∞ HÀˆ~ ^èÀ~°}˜ ‰õÄ_® Jaè=$kú K≥O^Œ∞`«∞#flk. HÔ .ZO.
J„ëêѶπ `«~°∞"å`« HÍÅOÖ’ ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ `˘e =∂i¯ûã¨∞ì K«i„`«HÍ~°∞ÅÖ’ XHõ~°Ü«∂º~°∞.
„Ѩ*Ï^Œ~°} HÀÖ’Ê~Ú# =∞Ǩ~å*Ïx Ü«¸~°ÑπH˜ ѨOÑ≤Oz, H˘xfl ã¨O=`«û~åÅ áê@∞ JÖÏfi~ü
áêÅ<å ÉÏ^茺`«Å∞ KÕѨ\ÏìÅx „a\˜+π áêʼnõΩÅ∞ x~°‚~ÚOKå~°∞.
1932 ã¨O=`«û~åO`åxH˜ âßã¨<ÀÅ¡OѶ¨∞#O Ѩ~å[Ü«∞O kâ◊QÍ Ñ¨Ü«∞#O
™êyOzOk. QÆ∞[~å`ü, PO„^èŒ, Ü«ÚÑ≤ÅÖ’ Ô~·`«∞Å ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO `«QÆæ_®xH˜ HÍ~°}O |Å"≥∞ÿ#
J}z"Õ`« K«~°ºÅ∞. JO`ÕQÍx HÍO„ÔQãπ Ѩ@¡ „Ѩ[Å P^Œ~°} `«QÆæ_»O HÍ^Œ∞. 1930–34
HÍÅOÖ’ HÍO„ÔQãπ `åºQÍÅ∞ |e^•<åÅ∞, 1934 `«~°∞"å`« HÍO„ÔQãπ ZxflHõÅÖ’ x~°‚Ü«∂`«‡Hõ
q[Ü«∂Å∞ ™êkèOK«_®xH˜ `À_»Ê_®¤~Ú. D ã¨O^Œ~°ƒùOQÍ Ç¨i¤=∞<£ XHõ JOâßefl =∞#
^Œ$+≤Hì ˜ `≥KåÛ~°∞. F@∞¡ "ÕÜ∞« _»O, PO^Àà◊#Å∞ KÕÜ∞« _»O ÖÏO\˜k HÍ^Œ∞. QÍO^èÜ Õ ∞« ã¨`庄QÆÇ¨ Å
~ÀAÅ∞ K≥eá¡ ÈÜ«∂~Ú. Pã≤áÎ êã¨∞ÅÎ ∞ QÆÅ ~Ô `· ∞« Å∞ HÍO„ÔQãπH˜ F@∞¡ "Õ™êÎ~∞° HÍx "åi Éè∂í =Úefl
`åºQÆO KÕÜ∞« _®xH˜ ã≤^ÑúŒ _¨ ~» ∞° . 1931Ö’ ~Ô `· ∞« Å∞ HÀÖ’Ê~Ú# á⁄ÖÏefl uiy ~ÚÑ≤ÊOK«_O» Ö’
QÍOnè qѶ¨Å=∞Ü«∂º_»∞. H˘xfl „áêO`åÅÖ’ – „Ѩ`ÕºH˜Oz QÆ∞[~å`üÖ’ Pi÷Hõ =∂O^ŒºO, P
`«~°∞"å`« Ü«Ú^ŒúHÍÅ "åºáê~° q[$OÉèí}`À (MË^•Å∞ á⁄Q͉õΩ ^èŒ~°‰õΩ 500 âß`«O ÃÑiQÍ~Ú)
Ô~·`«∞Å∞ ã¨OѨ#∞flÅÜ«∂º~°∞. Ѷ¨e`«OQÍ "åi ã¨=∞~°jÅ`« `«yæOk. „QÍg∞} ÃÑ@∞ì|_ç^•s
q^è•#O 1947H˜ =ÚO^Œ∞ K≥^∞Œ ~°∞ =∞^Œ∞~°∞QÍ H˘xfl ™ê÷=~åÅÖ’ =∂„`«"∞Õ Jaè=$kú K≥OkOk.
Ô~·`«∞Å ã¨=∞~°jÅ`« ^Õâ◊OÖ’x KåÖÏ „áêO`åÅÖ’ – „Ѩ`ÕºH˜Oz [q∞O^•s „áêO`åÅÖ’
xÅ^˘‰õΩ¯‰õΩ#flk. HÍx D K≥·`«#ºO 1930 ^Œâß|ÌO =∞^茺 HÍÅO #∞O_ç HÍO„ÔQãπ "≥Å∞ѨÅ
– "å=∞ѨHõΔO Ѩ@¡ "≥ÚQÆ∞æ K«∂¿Ñ H˜™ê<£ ã¨ÉèíÅ ^•fi~å, =∞`«Ñ¨~°"≥∞ÿ# ã¨Oã¨÷Å ^•fi~å =ºH©ÎHõ~°}
~°∂áêÅ∞ ã¨O`«iOK«∞H˘#flk.
274
"åºáê~° =~åæŠѨÙ#ã¨ûg∞Hõ~°}Å∞
~Ô `· åOQÆ „Ѩuã¨ÊO^Œ# ~å#∞ ~å#∞ „ѨÉ∞íè `«fi =ºuˆ~Hõ`« „ѨH\õ O˜ K«QÍ, Ѩ@}ì |∂~°∞"˚ å
=~°æO ‰õÄ_® âßã¨<ÀÅ¡OѶ¨∞<À^Œº=∞O Ѩ@¡ ѨiQÆ}˜OK«^ŒQÆæ ™ê÷~ÚÖ’ ^ŒfiO^Œfi ã¨fiÉèÏ"åxfl
„Ѩ^Œi≈OzOk. 1932 = ã¨O=`«û~°O P „áêO`«O QÆ∞[~å`ü "åºáê~°∞Å∞ =∞^ŒÌ`«∞ HÍ~°}OQÍ
É’OÉË L^Œº=∞O f„=™ê÷~ÚH˜ KÕ~°∞HÀQÍ, 1932 = ã¨O=`«û~°O „áê~°OÉèíOÖ’<Õ #QÆ~åxH˜
K≥Ok# *ÏfÜ«∞"å^Œ =~°æO, ~îå‰õÄ~ü^•ãπ =ºuˆ~Hõ`«x ‰õÄ_® Z^Œ∞~˘¯x WO_çÜ«∞<£ =∞~°ÛO\ò
KèåO|~üÃÑ· PkèÑ`¨ º« O ™êkèOz# ^Œiq∞ÖÏ uiy âßã¨<ÀÅ¡OѶ∞¨ <À^Œº=∞O „áê~°OÉè"í ∞≥ #ÿ ѨC_»∞,
Ѷ≤H©¯ (FICCI) P ã¨O^Œ~åƒùxH˜ `«y#@∞¡QÍHõ `å`å¯eHõOQÍ ~å*ϺOQÆ K«~°ÛÅH˜ Z_»OQÍ
LO_çáÈ~ÚOk. HÍh, 1931 ~“O_£>Ë|∞Öò ã¨=∂"Õâ◊ HÍÅOÖ’ [iy# =ºHÎ̃QÆ`« K«~°ÛÅÖ’
l._ç.|~å¡ J#∞ã¨iOz# ã¨~°∞ÌÉÏ@∞ =º=Ǩ~° ^èÀ~°}˜ ɡO^ä•Öòx Pâ◊Û~°ºÑ¨iz,
P#OkOѨKÜ Õ ∞« @O - Ѩ~㰠ʨ ~° ã¨ÇϨ HÍ~åxH˜ U q^èOŒ QÍ#∂, `«Å∞ѨÙÅ∞ ѨÓiÎQÍ =∂Ü«∞ÖË^xŒ
1932 =∂iÛ 14# Ǩϟˆ~H˜ `«fi~°QÍ Ç¨g∞x=fi\ÏxH˜ J^Õ q^èŒOQÍ ã¨Éèíº ã¨OѶ¨∂Å =uÎ_ç
HÍ~°}OQÍ Ñ¶≤H©¯ (FICCI) <åÜ«∞‰õΩÅ∞ J~Ú+¨ìOQÍ<Õ, ~“O_£>Ë|∞Öò ã¨=∂"Õâßxfl
|Ç≤Ï+¨¯iOK«\ÏxH˜ ^•ifã≤Ok. (In the Shadow of Mahatama pp54-5) „Ѩ*Ï L^Œº=∞O
"≥#HõѨ@∞ì Ѩ@ì_»O`À, ~å[H©Ü«∞ '"åãÎ̈qHõ"å^ŒO—`À áê@∞QÍ ÃãHõΔ#Öò Pi÷Hõ „ѨÜ≥∂[<åÅ∞,
JOK«<åÅ∞ H˘xfl "åºáê~° ã¨=¸Ç¨efl „ѨÉèí∞`«fiO`À ã¨Ç¨ÏHÍ~°O "≥·Ñ¨ÙQÍ <≥@ì_»OQÍ [iyOk.
1932 "Õã¨q HÍÅOÖ’ [iy# X\Ïì"å WOÑ‘iÜ«∞Öò Pi÷Hõ ã¨=∂"Õâ◊OÖ’ `å#∞
ZQÆ∞=∞u KÕÜ«∞^ŒÅz# `ÕÜ«∂‰õΩ, K«~å‡Å∞ "≥Ú^ŒÖˇ·# =Ú_ç Ѩ^•~å÷ÅH˜ „a@<£ J#∞‰õÄÅ
„áê^è•#º`« x=fi\ÏxH˜, JO^Œ∞‰õΩ |^Œ∞Å∞QÍ P ^Õâ◊O #∞O_ç kQÆ∞=∞u JÜÕ∞º ã¨~°∞‰õΩÅ∞ÃÑ·
ã¨∞OHÍÅ∞ `«yæOK«\ÏxH˜ ÉèÏ~°`«^Õâ◊O P"≥∂^ŒO `≥eÑ≤#O^Œ∞‰õΩ, U^Õ"≥∞ÿ#ѨÊ\˜H©, ÃÑ^ŒÌQÍ
=ºuˆ~Hõ`« =ºHõÎO HÍÖË^Œ∞. nxÃÑ· *ÏfÜ«∞"å^Œ∞Å∞, „Ѩ*Ï ã¨=∞HõΔOÖ’ a~å¡ f„= x~°ã¨#
`≥eÑ≤#ѨÊ\˜H© âßã¨#ã¨ÉèíÖ’ D XѨÊO^ŒO KåÖÏ ã¨∞<åÜ«∂ã¨OQÍ P"≥∂^ŒO á⁄OkOk.
1932 -33 ã¨O=`«û~åÅÖ’ ÉÁOÉÏ~Ú =„ã¨Î Ѩi„â◊=∞, |_®¿ã~îüÅ∞, =Ú`«Hõ=„™êÎÅ
q+¨Ü«∞OÖ’, JѨÊ\˜ˆH ã¨Ê+¨ìOQÍ |ÅÇ‘Ï#Ѩ_ç# ÖÏOHõÃ+·~ü Ѩi„â◊=∞ HõO>Ë =ÚO^Œ∞‰õΩ
^Œ∂ã¨∞‰õΩ=ã¨∞Î#fl [áê<£x K«∂ã≤ ÉèíÜ«∞Ѩ_»QÍ, D JOâ◊"Õ∞, ÉèÏ~°`«^ÕâßxH˜ K≥Ok# =Ú_ç
„ѨuÎx Z‰õΩ¯= Ѩi=∂}OÖ’ H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ ÖÏOH±Ã+·~ü `≥e¿Ñ P"≥∂^•hfl |^Œ∞Å∞QÍ „a@<£
=„™êÎÅ kQÆ∞=∞uH˜ =∞ixfl J#∞‰õÄÅ „áê^è•#º`«efl HõeÊOKÕ Ñ¶¨∞’~°"≥∞ÿ# JѨMϺu á⁄Ok#
JHÀì|~ü 1933 XѨÊO^•xH˜ „áêuѨkHõx U~°ÊizOk. J~Ú`Õ, W^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ `«#
=ã¨∞Î=ÙÅÃÑ· WO_çÜ«∂ qkèã¨∞Î#fl JkèHõ kQÆ∞=∞u ã¨∞OHÍÅH˜ „ѨuK«~°ºQÍ [áê<£, ÉèÏ~°`«^Õâ◊O
#∞O_ç kQÆ∞=∞u KÕã¨∞H˘<Õ =Ú_ç „Ñ¨uΠѨi=∂}Ïxfl ÉÏQÍ `«yæOz "Õã≤Ok. [áê<£ =ºuˆ~Hõ
ã¨∞OHÍefl H˘#™êyOK«@=∞O>Ë, ÉèÏ~°`ü `«# ã¨~°∞‰õΩ J=∞‡HõO HÀã¨O WO_çÜ«∂ =∞~À ^•i
"≥`«∞HÀ¯"åeû ~å=@"Õ∞. ÖÏOH±Ã+·~üH˜ J#∞‰õÄÅOQÍ `«‰õΩ¯= Ѩ#∞flÅ∞ qkèOK«@O Ѩ@¡
*ÏfÜ«∞"å^Œ∞Å∞ P„QÆÇϨ O „ѨH\õ O˜ z#@∞¡QÍ<Õ,ÖÏOH±Ã+~· Hü ˜ áÈ\©QÍ, <å}º"≥∞#ÿ =„™êÎefl L`«ÊuÎ
275
KÕã¨∞Î#fl JǨÏ=∞‡^•ÉÏ^£ =„ãÎ̈ áêi„âßq∞Hõ"Õ`«ÎÅH˜ `«=∞H˜ J=ã¨~°"≥∞ÿ# á⁄_»∞QÆ∞Ñ≤O[ ^Œ∂k,
ÉèÏs Ѩi=∂}OÖ’ „a@<£H˜ `«~°e"≥à◊§@O W+¨ìOÖË^Œ∞. J~Ú`Õ ÉÁOÉÏ~Ú q∞Å∞¡
Ü«∂[=∂#∞Å∞,\Ï\ÏÅ∞. L^•:- ( gˆ~, D ã¨OѶ∞¨ @# `«~∞° "å`« "≥#∞"≥O@<Õ L‰õΩ¯ Ѩi„â◊=∞H˜
ã¨O|OkèOz ɡe˚Ü«∞O ^Õâ◊ áÈ\©x Z^Œ∞~À¯_®xH˜ „a\˜+π L‰õΩ¯ Ѩi„â◊=∞ ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞Å`À,
KÕ`∞« Å∞ Hõeáê~°∞) HõeÑ≤ |Å"≥∞#ÿ áÈ\© ѨHOΔõ QÍ 'U~°Ê_»QÍ, ~å[H©Ü∞« OQÍ ‰õÄ_® ~îå‰õÄ~ü^•ãπ,
1932 E<£ <å\˜H˜ 'U^À J=QÍǨÏ#H˜ ~å"åÅx, J^Õ L^ÕÌâ◊ºO`À a~å¡ ‰õÄ_® 1932 -
34 ã¨O=`«û~åÅ HÍÅOÖ’, „ѨÉ∞íè `åfixH˜, QÍOnèlH˜ XHõ =∞^躌 =iÎQÍ =ºÇ¨ÏiOK«@O [iyOk.
J~Ú#ѨÊ\˜H© „a\˜+π "åi`À ÉèÏ~°fÜ«∞ "åºáê~° =~åæÅ JÜ≥∂Qƺ"≥∞ÿ# ѨÓiΙê÷~Ú
ã¨Ç¨ÏHÍ~åxH˜, "åãÎ̈qHõ Pi÷Hõ, ~å[H©Ü«∞ Ѩiã≤÷`«∞Å∞, =uÎà◊√§ J_»∞¤Ñ¨_®¤~Ú. kQÆ∞=∞`«∞efl
„áÈ`«ûÇ≤Ïã¨∂Î, JO^Œ∞‰õΩ J=ã¨~°"≥∞ÿ# „Ѩu „^Œ"ÀºÅƒù} Y*Ï<å „^Œ=º q^è•<åefl
H˘#™êyOK«\ÏxH˜ „áêuѨkHõQÍ LO_Õ +≤ÖÏ¡OQ∑ P~°∞_çÜ«∞"£∞Å x+¨ÊuÎ (1:6) Ѩ^Œúux
J=∞Å∞Ö’ LOKåÅx „a\<£ Ѩ@∞ì|@ì@"Õ∞. "åi`À ÉèÏ~°fÜ«∞ "åºáê~° =~åæÅ ã¨Ç¨ÏHÍ~åxH˜
XHõ âßâ◊fi`« P@OHõOQÍ LO_çáÈ~ÚOk. ÃÑ@∞ì|_ç^•s „ѨѨOK«OÖ’x J<ÕHõ ^ÕâßÅ∞,
Pi÷Hõã¨OHΔÀÉèÏxfl `«@∞ìHÀ_®xH˜ ÉèÏs ™ê÷~ÚÖ’ „ѨÉèí∞`«fi =ºÜ«∞O KÕã¨∞ÎO_»QÍ, ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’
'^èŒ$_»"≥∞ÿ# Pi÷Hõ ã≤÷~°`«fiO— X\ì̃Ѩ_ç"å^ŒOQÍ q∞yeáÈ=@"Õ∞ H͉õΩO_®, Ô~·ÖËfi, h\˜ áê~°∞^ŒÅ
=º=ã¨÷Ö’ ÉèÏs HÀ`«ÅH˜ áêÅÊ_»@O [iyOk. ã¨~°∞‰õΩÅ ZQÆ∞=∞`«∞Å∞ Ѷ¨∞’~°OQÍ `«yæáÈ~Ú#
ã¨=∞Ü«∞OÖ’, 1931 #∞O_ç ÉèÏs „Ѩ=∂}ÏÖ’¡ "≥Ú^ŒÖˇ· H˘#™êy# |OQÍ~°O ZQÆ∞=∞`«∞Å
(ãì̈iOQ∑H˜ |OQÍ~°O „Ѩ=∂}O`À eO‰õΩ `≥yáÈ~Ú# `«~åfi`« ~°∂áê~Ú `åÅ∂‰õΩ |OQÍ~°O
qÅ∞= H©Δ}=ÚYO Ѩ\ ì̃Ok). `åÅ∂‰õÄ P^•Ü«∞O Ǩϟ"£∞ Kèås˚Å∞, JѨCÅ K≥e¡OѨÙÅH˜
QÍ#∞ „ѨÉèí∞`åfixH˜ ÉÏQÍ LѨÜ≥∂@Ѩ_»@O [iyOk. U"≥∞ÿ#ѨÊ\˜H©, D K«~°ºefl ÉèÏ~°fÜ«∞
"åºáê~° =~åæÅ∞ f„=OQÍ x~°ãO≤ K«QÍ, ã¨OHΔÀÉèí Ñ‘_`» « ~Ô `· åOQÆO, Pi÷Hõ ^Œ∞~°=ã¨x÷ `«@∞ìHÀÖËHõ
|OQÍ~åxfl `≥QÆ#=Ú‡`«∞<åfl~°x „Ѩ*Ïaè„áêÜ«∞O "≥Å¡_≥·Ok. W^Õ ã¨O^Œ~°ƒùOÖ’ HÍO„ÔQãπ
HÍ~°ºHõ~Åΰ ∞, ÉÁOÉÏ~ÚÖ’x |OQÍ~°O ZQÆ∞=∞`«∞Å ^Œ∞HÍ}ÏÅH˜ Z^Œ∞~°∞QÍ Ñ≤HÔ @∞¡ x~°fiÇ≤ÏOK«@O
[iyOk. J~Ú`Õ, ѨxÖ’ ѨxQÍ ~îå‰õÄ~ü^•ãπ, a~å¡ ÖÏO\˜ H˘O`«=∞Ok „Ѩ=ÚY∞Å∞, J
~°Ç¨Ï㨺OQÍ, D ... J<≥·uHõ "åºáê~°O ^•fi~å ÅHõΔÅ ~°∂áêÜ«∞Å∞ ã¨Oáêkã¨∞Î<åfl~°x ‰õÄ_®,
H˘xfl ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ ~å_çHõÖò *ÏfÜ«∞"å^Œ∞Å∞ J#∞=∂xOK«@O [iyOk.( Illegal Bombay
Congress Bulletin ,17 october 1932, Thakundus papers F.N.101) 1921Ö’ |Ç≤Ï~°OQÆOQÍ<Õ
ã¨Ç¨Ü«∞ x~åHõ~°} L^Œº=∂xfl =ºuˆ~H˜Oz# ÖÏb˚ <å~°<£r 1932, [#=i 27# '"åºáê~°
ã¨~°oÖ’ PÖ’zOKÕ QÍOnèr q^è•#OÖ’ Z‰õΩ¯= #=∞‡HõO Hõey =∂Ѩ@¡ „ѨÉèí∞`«fi JÅHõΔ º
^èÀ~°}Ë, ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞Å"≥∞ÿ# =∞=Ú‡, HÍO„ÔQãπ ÖÏO\˜ ™È+¨eã¨∞ì ã¨Oã¨÷ÅÖ’ ˆH=ÅO
Ѩiq∞`«=¸, `å`å¯eHõ=¸ J~Ú# „áêuѨkHõÃÑ· ѨxKÕÜ∞« _®xH˜ <≥\"ì˜ ãÕ O≤ ^ŒO@∂, =∂\Ï¡_O»
[iyOk. XHõ"Õà◊, „a\˜+π"å~°∞, |OQÍ~°O ZQÆ∞=∞u, xeÑ≤"Õ`«, ÉèÏ~°fÜ«∞ Ѩi„â◊=∞ÅH˜
~°H} Δõ , Hõ~Ô hû ZÔH· ûA, Pi÷Hõ q^è•<åÖ’¡ =∂~°ÊÅ∞ KÕã#≤ ÉϺOH˜OQ∑, W#∂ûÔ~#∞û, +≤ÑÊ≤ OQ∑ÅÃÑ·
QÆ∞`åÎkèѨ`åºxfl H˘O`«"Õ∞~°‰õΩ =^ŒÅ∞‰õΩ#fl@¡~Ú`Õ, `å=Ú W+ì̈Ѩ_»x âßã¨<ÀÅ¡OѶ¨∞<À^Œº=∂xfl
HÍO„ÔQãπ áêsì LѨã¨OǨÏiOK«∞‰õΩO@∞O^Œx, `å=Ú HÀi# "å\˜x `«=∞H˜ WzÛ#@¡~Ú`Õ,
276
=∞s =ÚYºOQÍ =∞ǨÏ`å‡r L^Œº=∂xfl LѨãO¨ ǨÏiOK«∞‰õΩO\Ï_»x, J`«#∞ Jaè„áêÜ«∞Ѩ_@» O
[iyOk.( M.r. Jayakar Papers F, N. 456)
Jxfl\˜h q∞Oz, 1932 -34 ã¨O=`«û~°HÍÅOÖ’ „a\˜+π "åºáê~° ã¨=¸Ç¨Å∞
=∞s =ÚYºOQÍ ÖϺOH±Ã+·~ü „QÆ∂Ñπ K«iÛÖò <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’x Hõ~°_»∞ Hõ\ ì̃# q∞`«"å^Œ \’s
„QÆ∂Ñπ`À=∞"Õ∞Hõ"∞≥ ÿ Ãã=· ∞<£ K«„\Ïxfl q∞Oz Z@∞=O\˜ ~å~ÚfÅ∞ ÉèÏ~°fÜ«∞ "åºáê~° =~åæÅH˜
W=fi‰õÄ_»^Œx "≥ÚO_çѨ@∞ì Ѩ@ì_»O`À, "åi`À ã¨Ç¨ÏHÍ~°O ^•^•Ñ¨ÙQÍ J™ê^茺"≥∞ÿOk. ˆHO„^Œ
ѨikèÖ’ KÕÜ«∂Å#∞‰õΩO@∞#fl Z@∞=O\˜ =∂~°∞ÊÅ<≥·<å x~°=kèHõ "å~Ú^• "ÕÜ«∂Åx, ÖË^•
„Ѩ`åº=∂flÜ«∞OQÍ 1919 <å\˜ „^Œ=º ã¨fi`«O„`« ã¨O„Ѩ^•Ü«∂xfl ^•^•Ñ¨ÙQÍ ~°^Œ∞Ì Ñ¨iKÕ
f„="≥∞ÿ# "åºáê~°, Pi÷Hõ ~°HõΔ} Hõ=Kåefl U~°Ê~°KåÅx _ç=∂O_£ KÕÜ«∞@O [iyOk. g\˜H˜
`À_»∞QÍ ÖÏOH±Ã+~· ü „QÆ∂Ñπ =uÎ_ç „a@<£H˜ Z@∞=O\˜ „áê^è•#º`« x=fi‰õΩO_®, „ѨuÎ kQÆ∞=∞uÃÑ·
Z‰õΩ¯= ã¨∞OHÍÅ∞ qkèOKÕ 1932 _çÃãO|~ü <å\˜, \ÏiѶπ É’~°∞¤ ã≤á¶ê~°ã¨∞efl `˘H˜¯ Ѩ@ì_®xH˜
LѨHõiOK«QÍ, J^Õ =~°∞ã¨Ö’ bãπ -"≥∂_ô ~å~Úfefl „Hõ=∞|nÌHõiOK«_®xH˜ 1934 =
ã¨O=`«û~°OÖ’ J<ÕHõ „ѨÜ∞« `åflÅ∞ KÕÜ∞« @O [iyOk. 1935 <å\˜ WO_À „a\˜+π ã¨Ñ"¡≤ ∞≥ O@s
XѨÊO^ŒO, X\Ïì"å U~åÊ@∞ (ottava arrangement) Ö’ q∞#Ǩ~ÚOK«|_ç# „ѨuÎ ã¨∞OHÍefl
`«# ѨikèÖ’H˜ fã¨∞‰õΩ ~å=@O`À áê@∞QÍ, „^Œ=ºÑ¨~°OQÍ J#∞‰õÄÅ J=HÍâßÅ∞ U~°Ê_ç#
"≥O@<Õ Ñ¨#∞flÅ qkèOѨÙÖ’ 25 âß`«O HÀ`«H˜ =∂~åæxfl ã¨∞QÆ=∞O KÕã≤Ok. (|ã¨∞^Õ"£ K«@s˚,
J^蕺ܫ∞O6). 1934 #=O|~ü 14# a~å¡ÖÏ ÖÏOH±Ã+·~ü „Ѩã¨∞Î`«O =∂#= ~°HÍÎxfl ~°∞z
K«∂ã≤Ok HÍ|\˜ì "≥∂_ô -bãπ áêH±ì`À Jk ã¨O`«$Ñ≤Î K≥O^Œ^Œx KåÖÏ <å@H©Ü«∞OQÍ
~îå‰õÄ~ü^•ãπx ÃÇÏK«ÛiOKå_»∞.
ã¨Ç¨ÏHÍ~°O, ã¨OѶ¨∞~°¬} J<Õ Ô~O_»∞ =ºuˆ~Hõ kâ◊Å "≥·Ñ¨Ù Ô~O_»∞ q~°∞^Œú „QÆ∂ѨÙÅ∞
Ѩx KÕÜ«∞QÍ, ^•x JOu=∞ Ѷ¨e`«OQÍ, "åºáê~° "≥·Y~°∞Ö’¡ ѨÙ#ã¨ûg∞Hõ~°} [iy, Jk,
„Ѩ*Ï L^Œº=∂ÅH˜ ^Œ∂~°OQÍ#∂, JÃãOc¡, =∞O„u =~°æ x~å‡}ÏÖ’¡ áêÅ∞ ѨOK«∞H˘<Õ@@∞¡QÍ#∂,
HÍO„ÔQãπ q^è•#OÖ’ =∂~°∞Ê fã¨∞‰õΩ~å=@O HÀã¨O „Ѩܫ∞uflOzOk. W^Õ Ñ¨Ù#ã¨ûg∞Hõ~°},
ÉèÏ~°fÜ«∞ ÃÑ@∞ì|_ç^•s „âı}∞Ö’¡ q^èÕÜ«∞"å^Œ ã¨xflÇ≤Ï`«∞Å∞, *ÏfÜ«∞"å^Œ J#∞‰õÄÅ∞~°∞QÍ
L#fl peHõ#∞ ‰õÄ_® JkèQÆq∞OKÕ@@∞¡ KÕÜ«∞QÍ, P Ѩi}Ï=∞O 1930 ^Œâ◊HõO `˘e
ã¨O=`«û~åÅÖ’ KåÖÏ ã¨Ê+¨ìOQÍ "≥Å¡_≥·Ok. D Ѩi}Ï=∞O, ™ê=∂lHõ Pi÷Hõ K«„@OÖ’
„H˜Ok =~åæÅ #∞O_ç =zÛ# ™ê÷xHõ <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’ HÍO„ÔQãπ áêsì J„QÆ<åÜ«∞Hõ`«fiO ã¨~°∞ÌÉÏ@∞
KÕã¨∞‰õΩ#fl f~°∞H˜ J#∞QÆ∞}OQÍ LO@∞Ok.
ǨÏi[# Ñ„ K
¨ å~°O
1932 ã¨O=`«û~°O kfifÜ«∂~°úOÖ’ qѶ¨Å"≥∞ÿ# „ѨuѶ¨∞@# #∞O_ç Q“~°=„Ѩ^Œ"≥∞ÿ#
"≥#∞HõO[x QÆ∞iOz *ˇ·Å∞Ö’ L#fl QÍOnè PÖ’K«#Å∞ „áê~°OaèOz =ÙO\Ï_»∞. HÍx QÍOnè`À
ZÖÏO\˜ ~å[H©Ü∞« K«~Û° Å∞ [~°Ñ~¨ å^Œx „a\˜+"π å~°∞ =∞O‰õΩѨ@∞ì`À x~°Ü
‚ ∞« O fã¨∞H˘#flO^Œ∞#
277
Jk Hõ+¨ì™ê^茺=∞~ÚOk. JÖÏO\˜ ã¨O^Œ~°ƒùOÖ’ QÍOnè Ü≥ÚHõ¯ ã¨Ç¨Ï[ ã¨ÊO^Œ# 1922
`«~∞° "å`«ÖÏQÍ<Õ „QÍg∞} x~å‡}Ï`«‡Hõ Ѩ#∞Å∞ KÕÑ@¨ _ì O» , Jã¨Ê $â◊√ºÅ‰õΩ „Ѩ`ºÕ Hõ xÜ≥∂[Hõ=~åæÅ
ã¨$+≤ì`À 1932 PQÆã¨∞ì "≥∞H˘¤<åÖò¤ Hõ=¸º#Öò J"å~°∞¤ QÍOnè ^Œ$+≤ìx ǨÏi[# ã¨OˆHΔ=∞OÃÑ·
ˆHO„nHõiOK«_®xH˜ `À_»Ê_çOk. Jã¨Ê $â◊√ºÅ‰õΩ „Ѩ`ÕºHõ xÜ≥∂[Hõ=~åæÅ ã¨=∞㨺ÃÑ· QÍOnè
ÃãÃÑOì |~ü 20# P=∞~°} x~åǨ~° nHõΔ „áê~°OaèOKå_»∞. ã¨=~°‚ Ç≤ÏO^Œ∂ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ Jã¨Ê $â◊º
<åÜ«∞‰õΩÅ =∞^茺 (ѨÓ<å) XѨÊO^•xfl ‰õΩ^Œ~°ÛQÆeQÍ_»∞. Ѷ¨e`«OQÍ J"å~°∞¤ =∂~°Û|_çOk.
Jã¨Ê $â◊√ºÅ‰õΩ i[~°∞fi KÕÜ«∞|_ç# ã‘@¡`À Ç≤ÏO^Œ∂ xÜ≥∂[Hõ=~åæÅ∞ JÖψQ =ÙOK«|_®¤~Ú.
HÍx "≥∞H˘¤<åÖò¤ J"å~°∞¤ HõO>Ë Jã¨Ê $â◊√ºÅ‰õΩ Z‰õΩ¯= ã‘@∞¡ ˆH\Ï~ÚOK«|_®¤~Ú. D Ѩ^Œúu
1947 `«~°∞"å`« ‰õÄ_® H˘#™êyOK«|_çOk. WѨC_»∞ QÍOnèH˜ ǨÏi[<À^Œú~°} „Ѩ^è•#
ã¨=∞㨺 J~ÚOk. PÜ«∞# *ˇ·Å∞ #∞O_ç q_»∞^ŒÅ HÍHõ=ÚO^Õ JdÅ ÉèÏ~°`« Jã¨Ê $â◊º =ºuˆ~Hõ
bQÆ∞x (1932 ÃãÃÑìO|~ü) 'ǨÏi[#— "å~°Ñ¨„uHõ (1933 [#=i)x „áê~°OaèOKå_»∞. 1933
#=O|~ü 1934 PQÆã¨∞ì =∞^茺 HÍÅOÖ’ 12,500 "≥∞ÿà◊§ ^Œ∂~°O ǨÏi[# Ѩ~°º@# [iáê~°∞.
1934 [#=i 15# ã¨OÉèíqOz# ÉèíÜ«∞OHõ~°"≥∞ÿ# `«∞á¶ê<£x ã¨=~°‚ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ áêáêʼnõΩ
ÉèíQÆ=O`«∞_»∞ qkèOz# tHõΔQÍ =i‚OKå~°∞. D KèåO^Œã¨ ^èÀ~°}˜H˜ ~°gO„^Œ<å^ä£ ~îåQÆ∂~ü
k„Q̓ùOu =ºHõÎO KÕâß~°∞. âßã¨<ÀÅ¡OѶ¨∞# „Hõ=∞OQÍ `≥~° "≥#∞HõH˜ *ÏiáÈ~ÚOk. 1933 "Õ∞
#∞O_ç `å`å¯eHõOQÍ xeÑ≤"Ü Õ ∞« |_çOk. 1933 PQÆã∞¨ ì 23# QÍOnè *ˇÅ· ∞ #∞O_ç q_»∞^ŒÅ~Ú#
`«~°∞"å`« 1934 U„Ñ≤ÖòÖ’ L^Œº=∞O q~°q∞OK«|_çOk.
QÍOnè ~Ú`«~° HÍ~°º„Hõ=∂ÅÖÏQÍ<Õ Ç¨Ïi[# „ѨKå~°O ÅHΔͺÅÖ’, „áê^è•#º`«ÅÖ’
KåÖÏ Jã¨Ê+¨ì`«Å∞, ã¨OkQÍúÅ∞ =Ù<åfl~Ú. ǨÏi[# „ѨKå~åxfl HÍO„ÔQãπ Ü≥ÚHõ¯ „Ѩ^è•#
ÅHõΔ º"≥∞ÿ# ™ê„=∂[º"å^Œ =ºuˆ~Hõ áÈ~å@O #∞O_ç „Ñ¨=∂^ŒHõ~°"≥∞ÿ# „ѨHõ¯^•i Ѩ\ ì̃OK«_»OQÍ
<≥„Ǩ˙ÖÏO\˜ *ÏfÜ«∞ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ ÉèÏqOKå~°∞. W^Õ Jaè„áêÜ«∞O`À =Ù#fl „ѨÉèí∞`«fiO QÍOnè
*ˇ·Å∞ #∞O_Õ Ç¨Ïi[# HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ KÕѨ>ËìO^Œ∞‰õΩ J=HÍâßÅ∞ HõeÊOzOk. J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’
HÍO„ÔQãπÖ’x ã¨<å`«# Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞ D "≥·Yi Ѩ@¡ „Ѩu‰õÄÅOQÍ =Ù<åfl~°∞. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ
1920 ^Œâß|ÌO =∞^茺 HÍÅOÖ’ QÍOnèH˜ J`«ºO`« ã¨xflÇ≤Ï`«∞_»∞QÍ =Ù#fl =∂Å"åº ~ÚѨC_»∞
^Œ∂~°=∞=_»O "≥Ú^ŒÅ~ÚOk. =Úã≤¡OʼnõΩ Ñ¨O*ÏÉòÖ’ 40%, ɡOQÍÖòÖ’ 48.6%
(Ü«¸~ÀÑ≤Ü«∞<£ ã¨Éèí∞ºÅ`À ã¨Ç¨, Ô~O_»∞ „áêq#∞ûÅÖ’ "≥∞*Ïi\©Å∞), ã‘@∞¡ ~Ú=fi_»O`À
áê@∞ "≥∞H˘¤<åÖò¤ J"å~°∞¤Ö’x ~Ú`«~° JOâßÅ`À ã¨O|O^è•xfl QÍOnè u~°ã¨¯iOK«_»O`À
Ç≤ÏO^Œ∂ =∞`«"å^Œ∞Å x~°ã¨# f„=`«~°=∞~ÚOk. =∞`« „áêuѨkHõ# Ç≤ÏO^Œ∞=Ùefl âßâ◊fi`«OQÍ
"≥∞ÿ<åi\©Å∞QÍ =ÙOKÕ q^èŒOQÍ [iy# ѨÓ<å XѨÊO^•xfl ɡOQÍÖò ã¨<å`«# Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞
f„=OQÍ =ºuˆ~H˜OKå~°∞. HÍx HÍO„ÔQãπ =i¯OQ∑ Hõq∞\© 1934 E<£Ö’ 'u~°™ê¯~°O HÍ^Œ∞
– JOwHÍ~°O HÍ^Œ∞— J<Õ ~år ã¨∂„`åxfl P"≥∂kOzOk. Wk =∂Å"åº HÍO„ÔQãπ #∞O_ç
q_çáÈ~Ú HÍO„ÔQãπ <Õ+¨#eã¨∞ì áêsì ™ê÷Ѩ#‰õΩ ^•ifã≤Ok. 1934 U„Ñ≤Öò EÖˇ·ÅÖ’ |Hõû~ü
*Ïã≤^£ Jr‡~°∞ÅÖ’ QÍOnè ǨÏi[# ã¨=∂"ÕâßÅ∞ ã¨<å`«#"å^Œ∞ÅKÕ qzÛù#flO KÕÜ«∞|_®¤~Ú.
ѨÓ<åÖ’ E<£ 25# QÍOnè HÍ~°∞ÃÑ· ÉÏO|∞ ^•_ç ‰õÄ_® [iyOk. P^èŒ∞hHõ~°}
KÕѨ_»∞`«∞<åfl=∞x Q˘Ñ¨ÊÅ∞ K≥ѨCH˘#ѨÊ\˜H˜ „a\˜+π „ѨÉèí∞`«fi ã¨<å`«#"å^Œ∞Å ÉèÏ"åʼnõΩ
278
^Œ∂~°OQÍ =ÙO_®Å<Õ PÖ’K«# ‰õÄ_® ÖË^∞Œ . 1934 PQÆã∞¨ Öì ’ Öˇl¿ã\¡ "˜ £ JÃãOc¡Ö’ ^Õ"åÅÜ«∞
„Ѩ"Õâ◊O aÅ∞¡x F_çOK«_®xH˜ JkèHÍ~° ã¨Éèí∞ºÅ∞ `À_»Ê_®¤~°∞.
n~°…HÍeHõ „ѨÜ≥∂[<åÅ ^Œ$+≤ì HÀ}O #∞O_ç K«∂¿ãÎ QÍO^èÕÜ«∞"å^Œ∞Å∞ KÕѨ\ ì̃#
ǨÏi[# ã¨OˆHΔ=∞ HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ Ѩ~ÀHõΔOQÍ „QÍg∞} ã¨=∂[OÖ’x ѨÓiÎQÍ J}z"ÕÜ«∞|_ç#
ÃãHõ#Δ ‰¡ Ωõ ã¨O^Õâßxfl "åºÑ≤OѨ*Ü
Ë ∞« _»OÖ’ `À_»Ê_®¤~Ú. ^ÕâO◊ Ö’x qq^èŒ „áêO`åÅÖ’ HÍO„ÔQãπ
áêsì Ѩ@¡ ã¨O„Ѩ^•Ü«∞HõOQÍ Ç¨Ïi[#∞Å q^èÕÜ«∞`«x Jaè=$kú Ѩ~°K«_®xH˜ `À_»Ê_®¤~Ú.
™êfi`«O„`åº#O`«~°O ‰õÄ_® áêsìH˜ ~Úk KåÖÏ ã¨Ç¨Ü«∞Ѩ_çOk. QÍOnè ǨÏi[# „ѨKå~åxfl
Ѩiq∞`«"≥∞ÿ# ã¨OѶ¨∞ ã¨O㨯~°}H˜ (ÉÏ=ÙÅ∞, ~À_»∞¡ „Ѩ`ÕºH˜Oz ^Õ"åÅÜ«∂Å∞ ǨÏi[#∞ʼnõΩ
`≥~°=|_ç =ÙO_»@O, =∞iH˘O`« =∂#=`å"å^Œ Hõ$+≤) Ѩiq∞`«O KÕâß_»∞. Pi÷Hõ _ç=∂O_»¡
#∞O_ç (ǨÏi[#∞ÅÖ’ J`«ºkè‰õΩÅ∞ =º=™êÜ«∞ ‰õÄbÖˇ·#ѨÊ\˜H˜) "Õ~°∞KÕâß_»∞. ‰õΩÅ =º=ã¨÷ÃÑ·
^•_ç KÕÜ«∞_®xfl u~°ã¨¯iOKå~°∞. ã¨Ç¨ÏѨOHÎ̃ Éè’[<åÅ∞, ‰õΩÖÏO`«~° q"åǨÅÃÑ· *Ï„QÆ`«Îefl
ã¨∂zOKå_»∞. =~å‚„â◊=∞ ^èŒ~å‡xfl ã¨=∞iúOKå_»∞. Ѷ¨e`«OQÍ '‰õΩÅ x~°∂‡Å# `«Ñ¨Ê Jã¨Ê $â◊√ºx
Un q=ÚH˜Î KÕÜ∞« ÖË^xŒ xtÛ`åaè„áêÜ«∞O`À =Ù#fl JOÉË^¯Œ ~ü ǨÏi[# "å~° Ѩ„uHõ‰Ωõ ã¨O^Õâßxfl
ѨOÑ≤OK« x~åHõiOKå_»∞. (>ˇO_»∂ů~ü "åÅ∂ºO 3 ¿Ñl 236–8) Ô~·`«∞ L^Œº=∂ÅÖ’
ÖÏQÍ<Õ QÍOnè ǨÏi[<À^Œú~°} L^Œº=∞O „H˜Ok #∞O_ç ã¨=¸Å"≥∞ÿ# =∂~°∞ÊÅ∞ HÀˆ~ XuÎà◊§ÃÑ·
PkèѨ`«ºO ™êkèOK« Ü«∞uflOzOk. `«q∞à◊<å_»∞Ö’ 1930 ^Œâß|Ì „áê~°OÉèí ã¨O=`«û~åÅÖ’
W.q. ~å=∞™êfiq∞ <åÜ«∞Hõ~ü P`«‡Q“~°= L^Œº=∞O `«fi~°`«fi~°QÍ Jaè=$kú K≥OkOk. „ѨÉèí∞`«fi
q^èÕÜ«∞`« QÆÅ ‰õΩb#∞Å [ã≤ìãπ áêsìH˜ aè#flOQÍ P`«‡Q“~°= L^Œº=∞O Ü≥ÚHõ¯ „ÉÏǨχ}
=ºuˆ~Hõ`« „Ѩ*Ï^Œ~°} á⁄OkOk. <åÜ«∞Hõ~ü 1932Ö’ ™ÈqÜ«∞\ò Ѩ~°º@# `«~°∞"å`«
HÀÜ«∞O|`«∂Î~°∞Ö’ '™êìe<£ ǨÖò— xi‡OKå_»∞. '‰õΩk J~°ã¨∞— Ѩ„uHõ „áê~°OaèOKå_»∞. ^•xÖ’
Hõ=¸ºxã¨∞ì <åÜ«∞‰õΩ_≥#· ã≤OQÍ~°"ÅÕ ∞ K≥\Ü ì˜ ∂« ~ü ™È+¨eã¨∞ì ~°K#« Å#∞ „ѨK∞« iOKå~°∞. <åÜ«∞Hõ~ü
™È+¨eã¨∞ì `å`å¯eHõ"≥∞ÿ#^≥·#ѨÊ\˜H˜ Ñ≤. r"å#O^Œ<£ ÖÏO\˜ H˘O^Œ~°∞ P`«‡Q“~°= HÍ~°ºHõ~°ÎÅ∞
`«~°∞"å`« Hõ=¸ºxã¨∞ì <åÜ«∞‰õΩÅÜ«∂º~°∞. QÍOnè ˆH~°à◊Ö’x =∞`« =ºuˆ~Hõ "≥·Yix
„ѨuѶ¨∞\˜OKå~°∞. 1930Ö’ QÍO^èÕÜ«∞"åkÜ≥ÿ∞# \˜.ÔH. =∂^èŒ=<£ =∞~°}Ï#O`«~°O Ü«∞["å
‰õΩÅã¨OѶ¨∞"≥∞ÿ# Zãπ.Z<£._ç.Ñ≤. Ü≥∂QÆO, ã≤. ˆHâ◊=<£, ÔH. JÜ«∞ºÑ¨Ê<£Å =â◊=∞~ÚOk. g~°∞
^Õ"åÅÜ«∞ „Ѩ"âÕ O◊ KåÖÏ z#fl ã¨=∞㨺ܫ∞x, J<å=â◊ºHõ"∞≥ #ÿ ^Œx ÉèÏqOKå~°∞. g~°∞ ã¨fiÜ«∞OQÍ
=∂i¯ûã¨∞ìÅ∞ HÍHõáÈ~Ú#ѨÊ\˜H˜ KåÖÏ=∞OkH˜ „¿Ñ~°}xzÛ Hõ=¸ºxã¨∞ì ÉÏ@ Ѩ\ ì̃OKå~°∞.
HÍx ÉèÏ~°`«^Õâ◊ "å=∞ѨHõΔ"å^Œ∞Å∞ ‰õΩÖÏxH˜, =~åæxH˜ =∞^茺 QÆÅ ã¨OH˜¡+¨ì"≥∞ÿ# JO`«~°
ã¨O|O^è•ÅÃÑ· =Åã≤#O`« ^Œ$+≤ì ™êiOK«_»OÖ’ qѶ¨Å=∞Ü«∂º~°∞. JO^Œ∞ˆH HÍO„ÔQãπ ™È+¨eã¨∞ì
áêsì HÍ~°º„Hõ=∞O =Ú™ê~Ú^•Ö’ Jã¨Ê $â◊º`«#∞ „Ѩ™êÎqOK«#O^Œ∞# QÍOnè 1934 PQÆã¨∞ì
2# #ˆ~O„^Œ^Õ"£x q=∞i≈OKå~°∞.
uiy H“xûÖò ~å[H©Ü∂« ʼnõΩ
a~å¡ Ç¨Ïi[# „ѨKå~åxH˜ q~åàÏeKåÛ~°∞. Jã¨Ê $â◊º =ºuˆ~Hõ bQÆ∞H˜ J^茺HõΔ`«
=Ç≤ÏOK«_®xH˜ JOwHõiOKå~°∞. HÍO„ÔQãπ =∞~°ÖÏ K«@ìã¨ÉèíÖ’¡ „Ѩ"ÕtOK«_»O, JHõ¯_»
279
"åiHõ#∞‰õÄÅOQÍ XuÎ_ç `≥KÕÛ „QÆ∂ѨÙÅ∞QÍ Ñ¨xKÕÜ«∞_»O Ѩ@¡ "å}˜[º „QÆ∂ѨÙÅ∞ KåÖÏ
Pã¨HÎ̃QÍ (~ÚѨC_»∞ âßã¨<ÀÅ¡OѶ¨∞# qѶ¨Å=∞~ÚOk QÆ#∞Hõ) =Ù<åfl~Ú. „áêq#∞ûÅÖ’ ѨÓiÎ
ÉÏ^茺`åÜ«Ú`« „ѨÉèí∞`«fiO J`«ºkèHõ HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩʼnõΩ ‰õÄ_® PHõ~°¬}QÍ HõxÊOzOk.
ã¨fi~å[º áêsìx ѨÙ#~°∞^Œiú Oz ZxflHõÅ ~å[H©Ü∂« ʼnõΩ uiy =KÕÛ Ñ¨^HŒä Íefl QÆ∞iOz ã¨`º« =¸iÎ
1933 JHÀì|~üÖ’ JOK«<å "Õâß_»∞. 1934 U„Ñ≤ÖòÖ’ Éèí∂\ÏÉèÏÜü∞ ^ÕâßÜü∞, J™êû~ü.
a.ã≤. ~åÜü∞Å∞ J#∞ã¨iOKå~°∞. Hõ=¸º#Öò J"å~°∞¤ ã¨=∞㨺ÃÑ· =∂Å"ås – P<ÕÅ Ç≤ÏO^Œ∂
=∞`«"å^Œ „QÆ∂Ѩ٠peHõ`À Ѩiã≤`÷ ∞« Å∞ H˜+¡ =ì¨ ∞Ü«∂º~Ú. HÍx =∞~°ÖÏ ™êO„Ѩ^•Ü«∞ ~å[H©Ü∂« Å
"≥·Ñ¨Ù "≥ÚQÆ∞æ ã¨Ê+ì̈OQÍ HõxÑ≤OzOk. QÍOnè 1934 U„Ñ≤ÖòÖ’ a~å¡H˜ ~åã≤# ÖËYÖ’ H“xûÖò
„Ѩ"ÕâßxH˜ Hõ@∞ì|_ç =ÙO_Õ áêsì HÍO„ÔQãπÖ’ ZѨC_»∂ =ÙO@∞Ok. HÍO„ÔQãπ ѨQÍæÅ∞
P „QÆ∂Ѩ٠KÕ`«∞Ö’¡ =ÙO\Ï~Ú. (=∞Ǩ`«∞‡x h_»Ö’ ¿Ñl 138). `«q∞à◊<å_»∞Ö’ H“xûÖò
„Ѩ"âÕ ßxfl |ÅѨiKÕ "åiÖ’ 1934Ö’ ~å[QÀáêÖÏKåi ‰õÄ_® =Ù<åfl~°∞. ã¨`º« =¸iÎ QÆ`O« Ö’
‰õÄ_® ã¨fi~å[º"å^Õ. QÍO^èÕÜ«∞ x~å‡}Ï`«‡Hõ HÍ~°ºHõ~°ÎÅ∞, H“xûÖò „Ѩ"Õâßxfl HÀˆ~"å~°∞ Hõeã≤
ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl "å=∞ѨHõΔ ã¨"åÖòx Z^Œ∞~˘¯<ÕO^Œ∞‰õΩ L=∞‡_ç "ÕkHõ g∞^ŒH˜ =KåÛ~°∞. D q^èŒOQÍ
ã¨Ê+ì̈"≥∞ÿ# Ô~·\ò HÍO„ÔQãπ U~åÊ@∞ „Hõ=∞OÖ’ "å}˜[º"Õ`«ÎÅ ã¨ÅǨÅ∞ XuÎà◊√§ =ÚYº"≥∞ÿ#
áê„`« x~°fiÇ≤ÏOKåÜ«∞#_®xH˜ HÍ=Åã≤#xfl ™êHΔͺ^è•~åÅ∞ =Ù<åfl~Ú. ''Éè∂í Å∂ÉèÏÜü∞ ^ÕâßÜü∞`À
ã¨O|O^è•Å∞ ÃÑ@∞ìH˘x =ÙO_»=Åã≤OkQÍ HÀ~°∞`«∞<åfl#∞—— – 1934 U„Ñ≤Öò 12# a~å¡
~îå‰õÄ~ü^•ãπH˜ ã¨ÅǨ ~ÚKåÛ_»∞. 'ã¨fi~å[º áêsì U~åÊ@∞ q[Ü«∞=O`«"≥∞ÿ`Õ ZxflHõÅÖ’
áÈ~å_ÕO^Œ∞‰õΩ x^è∞Œ Å∞ =ã¨∂Å∞ KÕÜ∞« =Åã≤ =ÙO@∞Ok. `«y# =º‰õΩÅÎ ∞ ѨOÑ≤OK«|_»∞`«∞<åfl~°x
x~åúiOK«∞H˘<Õ=~°‰õΩ ÉÏÉÏ~Ú #∞O_ç q~åàÏÅ∞ ~Ú=fi=^ŒÌx ã¨ÅǨ ~Úã¨∞Î<åfl#∞.——
1934 PQÆã¨∞ì 3# =Å¡ÉèÏÜü∞ ~å*Ïr, ~å*ËO„^ŒÉÏ|∞ Hõ=¸ºx[O, ™È+¨e[OÅ`À
áÈ~å_Õ O ^Œ ∞ ‰õ Ω ã¨ # fl^Œ ú = ∞Ü« ∂ º~° ∞ . 'P~ÀQÆ º Hõ ~ ° " ≥ ∞ ÿ # ÃÑ@∞ì | _ç ^ •s q^è • <åxH˜
„Ѩux^èŒ∞Å"≥∞ÿ# =∞#O ™ê^茺"≥∞ÿ#O`« =~°‰õΩ QÍOnèH˜ ã¨Ç¨Ü«∞Ѩ_®e— (~îå‰õÄ~ü^•ãπ Ѩ„`åÅ∞
ZѶπ.Z<£. 126.42 (VI))
"å=∞ѨHõΔ „Ѩ`åº=∂flÜ«∞O
HõeyOz# JOK«<åÅ#∞ <≥~°"Õ~°Û*ÏÅx âßã¨<ÀÅ¡OѶ¨∞<åxfl QÆ∞iOz ~ÚOHÍ
PÖ’zã¨∞Î#fl"å~°∞ "å=∞ѨHõΔ „Ѩ`åº=∂flÜ«∞ Pq~åƒù=O`À HõÅ=~°Ñ¨_®¤~°∞. „ѨѨOK« Ѷ¨∞@#Å∞
‰õÄ_® QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ áê„`« x~°fiÇ≤ÏOKå~Ú. XHõ"Ñ·≥ Ù¨ „ѨÑO¨ K« ÃÑ@∞ì|_ç^•s q^è•#O JkèHÀ`«ÊuÎ
ã¨OHΔÀÉèíO J<Õ Jã¨O|^Œú`«`À ‰õΩ<åiÅ∞¡`«∞#flk. Jxfl ~°HÍÅ =∂#= qÅ∞=efl, „Ѩ*Ï™êfi=∞º
qÅ∞=efl `«∞_çzÃÑ>Ëì <år~Ú*Ïxfl ÃÑOz áÈ+≤ã¨∞Î#flk. =∞~À"≥·Ñ¨Ù ™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£
ѨOK«=~°¬ „Ѩ}ÏoHõÅ`À „H˘OQ˘`«Î <åQÆiHõ`«#∞ ã¨$+≤ìã¨∂Î =ÚO^Œ∞‰õΩ áÈ`«∞#flk. ™êìe<£
HΔÍà◊<å HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ <år – ™ÈqÜ«∞\ò XѨÊO^ŒO ™ÈqÜ«∞\ò „Ѩu+¨xì `«yOæ K«ÖHË áõ ÈÜ«∂~Ú.
1933 "Õ∞Ö’ QÍOnè "≥Ú^Œ\ ˜™êi âßã¨<ÀÅ¡OѶ¨∞# q~°q∞Oz#ѨC_»∞ ã¨∞ÉèÏãπ
É’ãπ, q~î°ÖòÉèÏÜü∞ Ѩ>ËÖò Ü«¸~°Ñπ #∞O_ç QÍOnè <åÜ«∞Hõ`«fiO Ѩ@¡ Jã¨=∞‡u `≥Å∞ѨÙ`«∂
280
XHõ „ѨH@õ # KÕâß~°∞. JO`«HOõ >Ë =ÚYº"≥∞#ÿ JOâ◊"∞Õ =∞O>Ë Ãã^· •úOuHõOQÍ „Ѩ`åº=∂flÜ«∂xH˜
„áêux^茺O =Ç≤Ïã¨∞Î<åfl_»x ÉèÏqOK«|_ç# [=ǨÏ~üÖÏÖò <≥„Ǩ˙ JѨC_»∞ *ˇ·Å∞Ö’ =Ù<åfl_»∞.
`«~°∞"å`« HÍÅOÖ’ 'y¡OÃÑûãπ PѶπ =~°Öò¤ Ç≤Ïãì̈s— (1934)QÍ „ѨK«∞iOѨ|_ç# PÜ«∞# `«#
‰õΩ=∂Ô~ÎH˜ ~åã≤# L`«Î~åÅ∞, 1934–35Ö’ *ˇ·Å∞Ö’ =ÙO_ç ~åã≤# rq`« K«i„`« – =∂i¯ûã¨∞ì
™È+¨eã¨∞ì PÖ’K«#ŠѨ@¡ PÜ«∞#‰õΩ QÆÅ áêH˜ΔHõ x|^Œú`«x `≥eÜ«∞*Ëã¨∞Î<åfl~Ú. <≥„Ǩ˙
1933 EÖˇ· 1934 Ѷ≤„|=i =Ù#fl HÍÅOÖ’ QÍOnè`À PÜ«∞#‰õΩ QÆÅ Ãã·^•úOuHõ qÉèË^•Å#∞
ã¨Ê+¨Oì KÕã∂¨ Î ~åÜ«∞|_ç# ÖËYÅ∞ "庙êÅ∞ 'WO_çÜ∂« Z@∞"≥Ñ· Ù¨ (Whither India)' „QÆO^äOŒ QÍ
„ѨK«∞iOѨ|_çOk. Wq *ÏfÜ«∞"å^Œ ÅHΔͺÅ#∞ ã¨=¸Å"≥∞ÿ# =∂~°∞ÊÅ∞ HÀˆ~ ™ê=∂lHõ
Pi÷Hõ HÍ~°º„Hõ=∂Å`À q∞o`«O KÕÜ«∞=Åã≤# J=ã¨~åxfl <˘H˜¯ K≥áêÊ~Ú. =∞`«"å^•xfl
Z^Œ∞~˘¯<åfl~Ú. (Ç≤ÏO^Œ∂ =∞Ǩã¨Éíè 1933 JHÀì|~ü Jr‡~°∞ ã¨^㌠∞¨ ûÖ’ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ P`«‡~°H} Δõ
H˘~°‰õΩ ~ÚKÕÛ Ñ≤Å∞ѨÙx ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞Å∞ Éèí∂™êfi=ÚÅ∞ XHõ =~°æOQÍ JO`«O KÕÜ«∂Åx
„ѨKå~°O KÕ¿ã U L^Œº=∂<≥·fl<å x~°ã≤OKÕ Ñ≤Å∞ѨÙ`À q∞o`«O KÕã≤Ok). QÍOnè`À ѨÓiÎQÍ
qÉèËkOK«_»O #∞O_ç <≥„Ǩ˙ "≥#H˜¯ `«QÍæ_»∞. '™ê=∂lHõ „ѨfѨ â◊‰õΩÎʼnõΩ HÍO„ÔQãπx ѨÓiÎQÍ
=keÃÑ\ì̃ `å#∞ |Ü«∞@‰õΩ ~å=Åã≤x J=ã¨~°O— <≥„Ǩ˙H˜ HõxÑ≤OK«ÖË^Œ∞. ™È+¨eã¨∞ì áêsì
™ê÷Ñ≤OKåÅx KÕÜ«∞|_ç# „Ѩuáê^Œ#efl JOwHõiOK«ÖË^Œ∞. D PÖ’K«#`À QÍOnè HõÅ`«
K≥O^ŒÖË^Œ∞. ''PÜ«∞# Hõ=¸ºxã¨∞ì PÖ’K«#Å∞... Z=ih ÉèíÜ«∞ÃÑ@ì=Ù—— (ÉÁOÉÏ~Ú „HÍxHõÖò
WO@~°∂fi º 1933 ÃãÃÑìO|~ü 18) HÍx KåÖÏ=∞Ok „a\˜+π JkèHÍ~°∞Å∞ <≥„Ǩ˙x ÃÑ^ŒÌ
Hõ=¸ºxã¨∞ì „Ñ¨Kå~°‰Ωõ _çQÍ ÉèÏqOKå~°∞. JO^Œ∞Hˆ JO^Œ~∞° <åÜ«∞‰õΩÅ∞ q_»∞^ŒÅ KÕÜ∞« |_ç#ѨC_»∞
<≥„Ǩ˙x *ˇ·Å∞H˜ ѨOÑ≤OKå~°∞.
HÍO„ÔQãπÖ’ =ÙO@∂ HÍO„ÔQãπx "å=∞ѨHõΔ kâ◊QÍ #_çÑ≤OKÕ PÖ’K«# 1933Ö’
<åã≤H± *ˇ·Å∞ ã¨=∂"ÕâßÅÖ’ „Ѩ™êÎ=#‰õΩ =zÛOk. D ã¨=∂"ÕâßÅÖ’ áêÖÁæ#fl"åiÖ’
[Ü«∞„ѨHÍ+π <å~åÜ«∞}, JK«∞º`ü Ѩ@fi~°÷<£, Ü«¸ã¨∞Ѷπ "≥∞ǨÏ~åe, Jâ’H± "≥∞ǨÏ`å, q∞#∂
=∞™êxÅ∞ =Ù<åfl~°∞. ÉèÏ~°`«^Õâ◊O H˘~°‰õΩ `å`å¯eHõ ™È+¨eã¨∞ì HÍ~°º„Hõ=∂xfl 1934 U„Ñ≤ÖòÖ’
Ü«ÚÑ≤ HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ ã¨OѨÓ~å‚#O^£ `«Ü∂« ~°∞ KÕâß_»∞. P `«~∞° "å`« <≥ÅÖ’ #ˆ~O„^Œ^"Õ £
J^茺HõΔ`«# [iy# áê\Ïfl ã¨^Œã¨∞ûÖ’ HÍO„ÔQãπ ™È+¨eã¨∞ì áêsì ™ê÷Ñ≤OK«|_çOk. HÍO„ÔQãπ
™È+¨eã¨∞ì áêsì HÍO„ÔQãπ ֒ѨÖË =ÙO_®Åx HÀ~°∞H˘#_»O, HÍx HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞Hõ`«fiO`À
ѨÓiÎQÍ qÉèËkOK«_»O, HÍO„ÔQ¿ã`«~° "å=∞ѨHõΔ „QÆ∂ѨÙʼnõΩ ã¨Ç¨ÏHõiOK«_®xH˜ ã≤^ŒúѨ_»@O
ÖÏO\˜ HÍ~°}ÏÅ`À ^•xÖ’ „áê~°OÉèíO #∞O_ç ã¨OkQÆú`«Å∞ KÀ@∞KÕã¨∞‰õΩ<åfl~Ú. ã¨O™ê÷Ѩ‰õΩÅ
ã≤^•úO`«O Jã¨Ê+ì̈"≥∞ÿ# HõÅQÍѨÙÅQÆOQÍ =Ù#fl *ÏfÜ«∞"å^ŒO #∞O_ç âß„ã‘ÎÜ«∞ ™È+¨e[O
=~°‰õΩ qãÎ̈iOz =ÙOk. ã¨OѶ¨∞ ã¨O㨯~°} "å^•xH˜ HÍO„ÔQãπ ™È+¨eã¨∞ì áêsìH˜ QÆÅ `Õ_®x
#ˆ~O„^Œ^"Õ £ áê\Ïfl ã¨^㌠∞¨ ûÖ’ q=iOKå_»∞. ~Ô \· ò HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ H˘`«Î ^èÀ~°}x˜ f„=OQÍ
x~°ã≤OKå~°∞. ã‘`å~å=∞Ü«∞º 1934 ÃãÃÑìO|~ü 21# Ѩ>ËÖòH˜ ~åã≤# ÖËYÖ’ P áêsì

281
ã¨O™ê÷Ѩ‰õΩefl „H˜Ok `«~°QÆu [#OQÍ =i‚OKå_»∞. =ºHÎ̃QÆ`« Pã≤Îx ™êfinè#O KÕã¨∞HÀ=_»O,
=~°æ áÈ~å@O P=â◊ºHõ`«x QÆ∞iOz JkèHõ „Ѩã¨OQÆO, JÇ≤ÏOã¨H˜ q~°∞^Œú=∞x HÍO„ÔQãπ =i¯OQ∑
Hõq∞\© 1934 E<£Ö’ YO_çOzOk. <≥„Ǩ˙ P áêsì Ѩ@¡ ™ê#∞Éèí∂u Hõey =Ù<åfl_»∞. HÍx
^•xÖ’ KÕ~Ö° ^Ë ∞Œ . QÍOnè #ˆ~O„^Œ^"Õ H£ ˜ ~åã≤# ÖËYÖ’ (1934 PQÆã∞¨ ì 2#) '=∞#‰õΩ ™È+¨e[O
=∞O„`åxfl ~ÚzÛ# <≥„Ǩ˙ *ˇ·Å∞ #∞O_ç |Ü«∞\˜H˜ =zÛ LO>Ë... ǨÏ_®q_ç KÕã≤ =ÙO_Õ"å~°∞—
Jx Jaè„áêÜ«∞Ѩ_®¤_»∞. JO`ÕQÍHõ P ÖËYÖ’ QÍOnè '<Õ#∂, ~ÚOHÍ =$^Œú`«~°O <åÜ«∞Hõ`«fiO
#∞O_ç "≥·^˘eQÍHõ ã¨Ç¨Ï[OQÍ D HÍO„ÔQãπ =Úà◊§ H˜s\Ïxfl ^èŒiOKÕk <≥„Ǩ˙ÜÕ∞—#x *’㨺O
K≥áêÊ_»∞. D JOâßxfl =Å¡ÉÏè Üü∞ Ѩ>ÖË ò ™œHõ~åº~°O÷ =∞~°ÖÏ K≥áêÊ_»∞. (>ˇO_»∂ů~ü "åÅ∂ºO
3, ¿Ñr 386)
Ü«ÚÑ≤ ÖÏO\˜ „áêq#∞ûÅÖ’ HÍO„ÔQãπ ™È+¨eã¨∞ì áêsì (ã≤ZãπÑ≤) Ü≥ÚHõ¯ `«fii`«
ѨÙ~ÀQÆu („áêq#∞û HÍO„ÔQãπ HÍ~°º=~°æ ã¨É∞íè ºÅ∞ 11 =∞OkÖ’ U_»∞QÆ∞~°∞ HÍO„ÔQãπ ™È+¨eã¨∞Åì x
1934 ÃãÃÑìO|~üÖ’ „ѨÉèí∞`«fi ã¨=∂Kå~°O) TǨ[x`«"≥∞ÿOk. D =∞^ŒÌ`«∞ qq^èŒ ™ê÷~ÚÖ’¡
HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞Hõ`fi« O`À QÆÅ qÉè^Ë •Å HÍ~°}OQÍ =Ú~îå `«QÍ^•Å „QÆ∂ѨÙÅ #∞O_ç ÅaèOzO^Õ.
HÍO„ÔQãπ ™È+¨eã¨∞ì áêsì ã¨O™ê÷Ѩ‰õΩÅÖ’ J`«ºkè‰õΩÅ∞ „Hõ=∞~åÇ≤Ï`«º"≥∞ÿ# ~å[H©Ü«∞ rq`åÅ∞
QÆ_çÑ≤#"åˆ~. P `«~°∞"å`« ‰õÄ_® x~°O`«~åÜ«∞OQÍ "å=∞ѨHõΔ ~å[H©Ü«∂ʼnõΩ Hõ@∞ì|_ç#"å~°∞
HÍ^Œ∞. HÍx HÍO„ÔQãπ ™È+¨eã¨∞ì áêsì „Ñ¨Kå~°O =º=™êÜ«∞ ã¨O㨯~°} ã¨=∞㨺ÅÃÑ· áêi„âßq∞Hõ
HÍi‡‰õΩÅ∞ ã¨fi^Õj ã¨O™ê÷<åÅ Éèqí +¨º`«∞,Î „Ѩ*Ïã¨g∞Hõ~}° áÈ~å\ÏÅÖ’ QÍOnèÜ∞Õ `«~° q^è•<åÅ∞
ÖÏO\˜ ã¨=∞㨺ÅÃÑ· HÍO„ÔQãπ „âı}∞Å Ü≥ÚHõ¯ <åÜ«∞Hõ`«fiO PÖ’K«#ʼnõΩ „¿Ñ~°} ~Ú=fi_»OÖ’
`À_»Ê_çOk. #ˆ~O„^Œ^Õ"£ <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’ 1934 PQÆã¨∞ìÖ’ x~°fiÇ≤ÏOѨ|_ç# HÍi‡Hõ Hõ~°¬‰õΩÅ
™ê^è•~°} ã¨"≥∞‡ QÍOnèH˜ KåÖÏ „Ѩ=∂^ŒHÍiQÍ HõxÊOzOk.
HÍO„ÔQãπ ™È+¨eã¨∞ì áêsì HÍ~°ºHõ~Åΰ ∞ Pq~°ƒqù ã¨∞#Î fl H˜™ê<£ ã¨Éíè L^Œº=∞O`À „Ѩ`ºÕ H˜Oz
PO„^èŒ cǨ~°∞ÅÖ’ ã¨xflÇ≤Ï`« ã¨O|O^è•Å∞ ÃÑOK«∞HÀQÆeQÍ~°∞. HÀ™êÎ PO„^èŒ lÖÏ¡ÅÖ’
1933–34Ö’ KåÖÏ Ô~·`«∞ áê^ŒÜ«∂„`«Å∞ x~°fiÇ≤ÏOK«|_®¤~Ú. 1933 UÅ∂~°∞ [q∞O^•s
Ô~·`«∞ ã¨^Œã¨∞û [q∞O^•s q^è•#O ~°^Œ∞Ìx _ç=∂O_£ KÕã≤Ok. HÍO„ÔQãπ ™È+¨eã¨∞ì <åÜ«∞‰õΩ_»∞
Z<£.l. ~°OQÍ ~Ô `· ∞« ʼnõΩ tHõ}Δ ~ÚÑ≤ÊOKÕO^Œ∞‰õΩ x_»∞„É’Å∞Ö’ ~Ô `· ∞« áê~îâ° ßÅ „áê~°OaèOKå_»∞.
„ѨÉ∞íè `åfixH˜ q^èÜ
Õ ∞« `«QÍ =Ù#fl [q∞O^•s PkèÑ`¨ º« OÖ’ QÆÅ Ü«Ú<≥>· _ˇ £ áêsì K≥@∞¡ <å@_®xH˜,
ÉÏ=ÙÅ∞ „`«=fi_®xH˜ ã¨ÖÏq∞ K≥e¡Oz# `«~°∞"å`« Hõ=∞`«O =∂~°∞Ê ÖÏO\˜ z#fl ã¨=∞㨺ÅÃÑ·
~å~ÚfÅ ^•fi~å Ô~·`«∞efl PHõ@∞ìHÀ=_®xH˜ KÕã≤# „Ѩܫ∞`åflʼnõΩ „ѨuQÍ cǨ~°∞ HÍO„ÔQãπ
<åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’x XHõ ÃãHõΔ<£ H˜™ê<£ ã¨Éèíx ѨÙ#~°∞^ŒúiOK«=∞x 1933Ö’ ã¨Ç¨Ï*Ï#O^Œx
„áÈ`åûÇ≤ÏOzOk. Ü«Ú<≥>· _ˇ £ áêsì H“à◊§ `«yOæ Ѩ٠„ÃÑ"· \Õ ò Hõ=∞`åÅ∞ ÃÑOK«_®xH˜ Éè∂í ™êfi=ÚÅ
„Ѩܫ∞`åflÅ∞, Pi÷Hõ =∂O^ŒºO HÍÅOÖ’ n~°…HÍeHõ H“Å∞ Ô~·`«∞efl `˘ÅyOz "åi ™ê÷#OÖ’
ã¨fiÅÊHÍeHõ =º=kè`À H“à◊§ H˜=fi_»O ÖÏO\˜ =ÚYº"≥∞ÿ# ã¨=∞㨺Š*’eH˜ áÈÖË^Œ∞. WÖÏO\˜
ã¨=∞㨺ÅÃÑ· ã¨Ç¨Ï*Ï#O^Œ L`«Î~° =∞^茺 cǨ~°∞ÅÖ’x Ô~·`«∞efl ÃÑ^ŒÌ ã¨OYºÖ’ `«fi~°QÍ
282
ã¨g∞HõiOK«QeÆ QÍ_»∞. 1935 <å\˜H˜ ã¨ÇϨ *Ï#O^Œ H˜™ê<£ ã¨Éíè ã¨Éºíè `«fiO 80,000H˜ ÃÑiyOk.
PÜ«∞# "≥Ú^Œ@ [q∞O^•s q^è•#O ~°^∞Œ Ì ÖËHõ ã¨Ê+¨"ì ∞≥ #ÿ =~°áæ È~å@O H˘~°‰Ωõ ~ÚKÕÛ Ñ≤Å∞ѨÙefl
=ºuˆ~H˜OKå_»∞. HÍx HÍO„ÔQãπ ™È+¨eã¨∞ì áêsì Ü≥ÚHõ¯ x~°O`«~° XuÎ_ç ã¨Ç¨Ï*Ï#O^Œ D
HÍ~°º„Hõ=∂xfl P"≥∂kOK«_®xH˜ ^•ifã≤Ok. cǨ~°∞ „á⁄"≥x¬Ü∞« Öò H˜™ê<£ ã¨Éíè 1935 ǨrѨÓ~ü
ã¨^Œã¨∞ûÖ’ D HÍ~°º„Hõ=∂xfl P"≥∂kOzOk. 1930 ^Œâß|ÌO =∞^茺, z=i ã¨O=`«û~åÅÖ’
ã¨=¸Å"≥∞#ÿ =∂~°∞ÊÅ∞ HÀˆ~ *ÏfÜ«∞"å^Œ∞Å∞ ѨÓiÎ ™ê÷~Ú Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì =∂~°Oæ Ѩ@_ì ®xH˜
HÍO„ÔQãπ ™È+¨eã¨∞ì áêsì "å~°kèQÍ Ñ¨xKÕã≤Ok. x_»∞„É’Å∞Ö’ `å#∞ tHõΔ} ~ÚzÛ# 2000
=∞Ok Ô~·`«∞ Ü«Ú=‰õΩÅÖ’ =¸_»= =O`«∞x, PO„^èŒ ™È+¨eã¨∞ì áêsìÖ’ 90% =∞Okx
Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì ÖωõΩ¯áÈ~ÚO^Œx Z<£.l. ~°OQÍ "åáÈÜ«∂_»∞ (i=Å∂º+¨#s ÃÑ*ˇO\òû,
¿ÑrÅ∞ 75, 76) Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì 1934 #∞O_ç 1942 =~°‰õΩ K«@ì q~°∞^Œú"≥∞ÿ# áêsìQÍ
„ѨHõ\ ˜OK«|_»@O`À Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ∞ HÍO„ÔQãπ ™È+¨eã¨∞ì áêsìx K«@ì|^Œú"≥∞ÿ# ~°HõΔ}QÍ
LѨÜ≥∂yOK«∞‰õΩ<åfl~°∞.
1920 ^Œâß|ÌÑÙ¨ z=i ã¨O=`«û~åÅÖ’ÖÏQÍ 1933, 34 ã¨O=`«û~åÅ∞ Hõ=¸ºxã¨∞ì
HÍ~°ºHõÖÏáêÅ`À HÍi‡Hõ ã¨OѶ¨∂Å∞ ѨÙ#~°∞r˚=#O á⁄Ok# ã¨O=`«û~åÅ∞. 1920 #∞O_ç
K«∂¿ãÎ 1932Ö’ HÍi‡‰õΩÅ ã¨"≥∞‡Å∞ J`«ºO`« `«‰õΩ¯=QÍ [iQÍ~Ú. P =∞~°∞ã¨\ ˜ ã¨O=`«û~°O
#∞O_ç Jq „Hõ=∞OQÍ ÃÑ~°QÆ_»O „áê~°OÉèí=∞~ÚOk.
–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
ã¨O=`«û~°O ã¨"≥∞‡Å áêÖÁæ#fl HÀÖ’Ê~Ú#
ã¨OYº HÍi‡‰õΩÅ ã¨OYº Ѩx k<åÅ∞
–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
1932 118 128,099 1,922437
1933 146 164,938 2,168,961
1934 159 220,808 4,775,599
–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
(ã≤.Ô~„g WO_çÜ«∞<£ „>Ë_£ Ü«¸xÜ«∞<£ =¸"≥∞O\ò (1972) ¿Ñl 183–5)
„a\˜+π [#Ѩ<å~°, ÉèÏ~°`« „ѨuÎ q∞Å∞¡Å Ü«∞[=∂#∞Å∞ HÍi‡‰õΩÅ `«yæOѨÙ
„Hõ=∞|núH~õ }° "Õ`#« HÀ`«Å ^•fi~å =∂O^ŒºO ÉèÏ~åxfl HÍi‡‰õΩÅÃÑ· "≥∂Ѩ_®xH˜ „ѨÜ∞« uflOKå~°∞.
L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ ÉÁOÉÏ~Ú =„ãÎ̈ HÍi‡‰õΩÅ ã¨~åã¨i ~ÀA"ås ã¨Oáê^Œ# 1926`À áÈeÛ`Õ
1933 _çÃãO|~üÖ’ 16.94% `«yæOk. 1934Ö’ HÍi‡‰õΩÅ x[ "Õ`«<åÅ∞ ‰õÄ_® `«QÆæ_»O
„áê~°OÉèí=∞~ÚOk. (Ô~„g ¿Ñl 176, ÉÏwÛ ¿Ñl 122, 1929, 1931ÅÖ’ =zÛ# peHõÅ
=Å# HÍi‡Hõ L^Œº=∞O |ÅÇ‘Ï#Ѩ_çOk. ZS\˜Ü«Úã≤H˜ q∞`«"å^Œ <Õ+¨#Öò „>Ë_£ Ü«¸xÜ«∞<£
ÃѶ_»ˆ~+¨<£, Hõ=¸ºxã¨∞ì Ô~_£ „>Ë_£ Ü«¸xÜ«∞<£ HÍO„ÔQãπÅ#∞ „Ѩ`«º~°∞÷Å∞QÍ ã¨$+≤ìOKå~Ú.
283
*ˇ·Å∞ tHõΔÅ∞ qkèOѨ|_ç# <åÜ«∞‰õΩÅ ™ê÷#OÖ’ ÉÁOÉÏ~Ú #∞O_ç a.\˜. ~°}k"≥, Zãπ.q.
^ÕâòáêO_Õ, HõÅHõ`åÎ #∞O_ç J|∞ÌÖò ǨÏbO, ™È=∞<å^ä£ ÖÏÇ≤Ïi, ~°}Ë<£¿ã<£ ÖÏO\˜ Ü«Ú=
<åÜ«∞‰õΩÅ∞ =ÚO^Œ∞‰õΩ =zÛ#ѨÊ\˜H˜ 1930 ^Œâß|ÌO <å\˜ "å=∞ѨHõΔ f„="å^ŒO (Ultra
Leftism) Ѩ~°ã¨Ê~° â◊„`«∞=ÙÅ∞QÍ ÉèÏqOKÕ qq^èŒ „QÆ∂ѨÙÅ∞QÍ peáÈ=_»O *ÏfÜ«∞"å^Œ
„Ѩ^è•# „ã¨=Ou #∞O_ç XO@~°=_®xH˜ ^•ifã≤Ok. H˘q∞O@~üfl Jã¨O`«$Ñ≤Î"å^Œ∞Å∞
„Ѩܫ∞`åflÅ∞ Ѩiã≤÷`«∞Å∞ =∞iH˘O`« ã¨OH˜¡+¨ì=∞Ü«∂º~Ú. ZO.Z<£. ~åÜü∞, ™È"Õ∞O„^Œ<å^ä£
~îåQÆ∂~ü "åi ã¨fiO`« „QÆ∂ѨÙÅ#∞ U~åÊ@∞ KÕâß~°∞. q.a. HÍiflH±, =∞}˜Éˇ~å *ˇ<£HÍ~å, ~°[h
=ÚYs˚ÖÏO\˜ <åÜ«∞‰õΩÅ HÍ~°ºHõÖÏáêÅ ^•fi~å ~å~Úã¨∞ìÅ∞ HÍi‡Hõ ~°OQÆOÖ’ QÆ}hÜ«∞"≥∞ÿ#
q[Ü«∂Å∞ ™êkèOKå~°∞. ÉÏiãì̈~ü #ˆ~O„^Œ ^Œ`åÎ =∞AO^•~ü ÖË|~ü áêsì ™ê÷Ñ≤Oz HÍi‡Hõ=~°æ
<åÜ«∞‰õΩ_çQÍ ZkQÍ_»∞.
1934 `«~°∞"å`« Hõ=¸ºxã¨∞ì, HÍi‡Hõ=~°æ =Ú~îåŠѨÙ#ˆ~H©Hõ~°} „Hõ=∞O ^èÀ~°}∞Å∞
ã¨Ê+ì̈OQÍ HõxÑ≤OKå~Ú. Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ∞ ~å~Úã¨∞ìÅ∞ 1934Ö’ *∫o Ѩi„â◊=∞Ö’ ™ê^è•~°}
ã¨"∞≥ ‡ x~°fiǨÏ}‰õΩ „ѨÜ∞« uflOKå~°∞. ëÈÖÏѨÓ~ü (Ѷ„≤ |=i – "Õ∞)Ö’ <åQÆÑÓ¨ ~ü ("Õ∞ – EÖˇ)· Ö’
ÃÑ^ŒÌ ã¨"≥∞‡Å∞ [iQÍ~Ú. Jxfl\˜x q∞Oz U„Ñ≤Öò #∞O_ç ÉÁOÉÏ~Ú ™ê^è•~°} ã¨"≥∞‡
„áê~°OÉèí=∞~ÚOk. HÍi‡‰õΩÅ, Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ ã¨=∞~°jÅ`« „ѨÉèí∞`«fi =~åæÅÖ’ HõeyOz#
ÉèíÜ«∞qǨÏfiÅ`« 1934Ö’x JkèHÍ~° Ѩ„`åÅÖ’ =ºHõÎ=∞~ÚOk. q„^ÀǨÏHõ~° ã¨OѶ¨∂ʼnõΩ
=ºuˆ~HõOQÍ 1908Ö’ KÕÜ«∞|_ç# K«\Ïìxfl „ѨÜ≥∂yOz „ѨÉèí∞`«fiO EÖˇ· 23# ÉèÏ~°`«
Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsìx x¿+kèOzOk. HÍx 1929Ö’ =Öˇ QÍHõ L^Œº=∂xfl |ÅÇ‘Ï#Ѩ~°K«_®xH˜
KÕÑ\¨ #ì˜ J}z"Õ`« qѶŨ =∞~ÚOk. JO^Œ∞‰õΩ HÍ~°}O 1930 ^Œâß|ÌO =∞^躌 ã¨O=`«û~åÅÖ’
HÍO„ÔQãπ ™È+¨eã¨∞ì áêsì HÍO„ÔQãπ áêsìÅÖ’ ѨxKÕã∂¨ Î "å=∞ѨHΔõ *ÏfÜ«∞"å^Œ∞Å`À ã¨O|O^è•Å∞
ÃÑOK«∞H˘x SHõº ã¨OѶ¨∞@# Z`«∞ÎQÆ_» ^•fi~å "å=∞ѨHõΔ â◊‰õΩÎefl Ѩ\ ˜+ì̈Ѩ~°z ѨÙ~ÀQÆq∞OK«_»O
1935Ö’ á¶êã≤ã∞¨ ì „Ñ¨=∂^ŒO <ÕÑ^¨ ºŒä OÖ’ H˘q∞O@~üfl HÍO„ÔQãπH˜ [q∞„@`ü iáÈ~°∞ì „Ñ¨uáêkOz#
SHõº ã¨OѶ¨∞@# ^Œ$HõÊ^äŒO áêsì ѨO^ä•Ö’ D =∂~°∞ÊH˜ HÍ~°}O. WHõ¯_» =∞~˘Hõ JOâßxfl
<˘H˜¯ K≥ѨÊ=Åã≤ =ÙOk. âßã¨<ÀÅ¡OѶ¨∞# Ѩi}Ï=∞O Hõ=¸ºxã¨∞ì L^Œº=∞OÖ’xH˜ qãÎ̈ $`«
ã¨O|O^è•Å∞ QÆÅ *ÏfÜ«∞"å^Œ „Ѩ^è•# „ã¨=OuÖ’ ™ê÷~Ú QÆÅ „Éèí=∞Å∞ HÀÖ’Ê~Ú# QÍO^èÕÜ«∞
*ÏfÜ«∞"å^Œ∞Å i=Å∂º+¨#s >ˇ„~°iã¨∞ìÅ H˘`«Î `«~åxfl fã¨∞H˘x =zÛOk. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ
ˆH~°à◊Ö’ Ñ≤. Hõ$+¨‚ Ñ≤à‹¡, W.ZO.Zãπ. #O|∂„káê^£, Z.ÔH. QÀáêÅ<£ ÖÏO\˜ <åÜ«∞‰õΩÅ∞
1930 ^Œâß|ÌO =∞^茺HÍÅO <å\˜H˜ J}z"Õ`«`À zè<åflaè#flO KÕÜ«∞|_ç# HÍO„ÔQãπ ã¨Oã¨÷
ѨÙ#ifl~å‡}O, ™ê÷xHõ HÍO„ÔQãπ ™È+¨eã¨∞ì Ü«¸x\ò x~å‡}O U~åÊ@∞ KÕã¨∂Î, ˆH~°à◊Ö’
Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsìH˜ ѨÙ<å^Œ∞Å∞ "Õã¨∂Î – P „Hõ=∞OÖ’ ÉèÏQÆOQÍ ™ê÷xHõ „u"ÕO„_»O Hõ=¸ºxã¨∞ì
bQÆ∞ „QÆ∂ѨÙx qb#O KÕã¨∂Î =KåÛ~°∞. ɡOQÍÖòÖ’ ‰õÄ_® _ç>ˇ#¬<£ HͺOѨÙÅÖ’x JO_»=∂<£
n=ÙÅÖ’x >ˇ„~°iã¨∞ìÅ∞ Ãã·^•úOuHõ K«~°ÛÅ∞ [iÑ≤ P`«‡ q=∞~°≈Å∞ KÕã¨∞H˘x ÃÑ^ŒÌ Z`«∞Î#
=∂i¯û[OÖ’xH˜ =∂~°_»O ^•fi~å lÖÏ¡ÅÖ’ Hõ=¸ºx[O "åºÑ≤Î [iyOk. >ˇ„~°i[O #∞O_ç
Éèí"åx¿ã<£, Ǩψ~ Hõ$+¨‚ HÀ<å~ü ÖÏO\˜ ™ê÷~ÚQÆÅ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsìÖ’H˜ =KåÛ~°∞.
JÖψQ z@ìQÍOQ∑ PÜ«Ú^è•QÍ~°OÃÑ· ^•_ç [iÑ≤# „ѨMϺ`« qѨ¡= „QÆ∂ѨÙÖ’x J`«ºkè‰õΩÅ∞
áêsìÖ’ KÕ~å~°∞.
284
 P q^èOŒ QÍ *ÏfÜ≥∂^Œº=∞OÖ’x ‰õΩ_ç Z_»=∞Å (Right & Left) =∞^躌 „ѨuѶ∞¨ @#H˜
~°∂ѨO ã≤^ŒúO KÕÜ«∞|_çOk. 1935Ö’ „a\˜+π "å~°∞ „Ѩ"Õâ◊ÃÑ\ì̃# #∂`«# ~å[ºOQÆ x~å‡}O
J@∞ J=HÍâßefl, W@∞ PѨ^Œefl ZOK«∞‰õΩ<Õ w@∞~å~ÚQÍ Ñ¨xKÕã≤Ok.
1935 – 37 ~å*ϺOQÆO – HÍO„ÔQãπ
1935 K«@Oì
8 ã¨OIIÅ „H˜`«O Ãã·=∞<£ Hõq∞+¨<£`À „áê~°OÉèí"≥∞ÿ# ã¨∞n~°…"≥∞ÿ# „Hõ=∞O 1935
PQÆã¨∞ìÖ’ ÉèÏ~°`« ~å*ϺOQÆ K«@ìO`À =Úyã≤Ok. 1932 #∞O_ç ~å*ϺOQÆ ~°∂ѨHõÅÊ#Ö’
ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ x["≥∞ÿ# ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO ^•^•Ñ¨Ù Ug∞ ÖË^Œ∞. =¸_»=k z=ik J~Ú# ~“O_£
>Ë|∞Öò ã¨^Œã¨∞û 1932 #=O|~ü – _çÃãO|~üÖ’ x~°fiÇ≤ÏOK«|_çOk. ˆH=ÅO 46 =∞Ok
„Ѩux^èŒ∞Å∞ áêÖÁæ<åfl~°∞. (1931Ö’ 112 =∞Ok áêÖÁæ<åfl~°∞). „a\˜+π „ѨÉèí∞`«fiO XHõ
âıfi`«Ñ¨„`åxfl (1933 =∂iÛ) „ѨHõ\ ˜OzOk. ÉèÏ~°fÜ«Úefl ã¨O„ѨkOK«_®xH˜ J=HÍâ◊O
HõeÊã¨∂Î áê~°"¡ ∞≥ O\ò *Ï~ÚO\ò ÃãÖˇHì± Hõq∞\©x xÜ«∞q∞OzOk. „a\˜+π áê~°"¡ ∞≥ O\òÖ’ f„="≥∞#ÿ
K«~°ÛÅ∞ [iy# g∞^Œ@ K«@ìO ~°∂ѨHõÅÊ# [iyOk. 1930–31Ö’ âßã¨<ÀÅ¡OѶ¨∞# XuÎ_ç
"Õ∞~°‰õΩ ~Ú=fi|_ç# ~å~ÚfÅ∞ D „Hõ=∞OÖ’ `«yæOK«|_®¤~Ú. Ѷ¨e`«OQÍ ÉèÏ~°`«
„Ѩ*Ïaè„áêÜ«∂xfl „ѨuaOaOKÕ Jxfl ÃãHõΔ#∞¡ (L^•~°"å^Œ∞Å∞, l<åfl, HÍO„ÔQãπ) ‰õÄ_® D
K«@Oì =∞# 1919 K«@Oì HõO>Ë J^Œ#OQÍ X#QÆ∂_çO^Õg∞ ÖË^xŒ q=∞i≈OKå~°∞. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ
K«iÛÖò <åÜ«∞Hõ`åfi# QÆÅ q∞`«"å^Œ \’sîÅ XuÎ_ç "Õ∞~°‰õΩ ã¨=∂Yº ™ê÷~ÚÖ’ „Ѩ`«ºHõΔ ZxflHõÅ
™ê÷#OÖ’ Ѩ~ÀHõΔ ZxflHõÅ∞ „Ѩ"Õâ◊ÃÑ@ì|_®¤~Ú. 'qK«HõΔ}ÏkèHÍ~åÅ∞—, 'i[ˆ~fi+¨#∞¡—, '~°HõΔ}Å∞—
=ÔQ·~åÅ`À „ѨÉèí∞`«fiO Ü«∞O„`åOQÆO qãÎ̈ $`«=∞~ÚOk. Ѩ@∞ì ayOzOk.
„áêq#∞ûʼnõΩ D K«@ìO (1935) H˘xfl J^Œ#Ѩ٠„ѨÜ≥∂[<åefl KÕ‰õÄiÛOk.
^ŒfiO^Œfi „ѨÉèí∞`«fiO ™ê÷#OÖ’ Jxfl âßYÅÖ’#∂ ã¨∂„`« s`åº ÉÏ^茺`åÜ«Ú`« „ѨÉèí∞`«fiO
U~°Ê_»∞`«∞Ok. F@~°¡ ã¨OYº 6 1/2 q∞eÜ«∞#¡ #∞O_ç 30 aeÜ«∞#¡‰õΩ ÃÑOK«|_»∞`«∞Ok.
HÍx K«@ìã¨ÉèíÅx ã¨=∂"Õâ◊Ѩ~°K«_»O, aÅ∞¡Å‰õΩ J#∞=∞u, H˘xfl „Ѩ`ÕºHõ „áêO`åÅ áêÅ<å
x~°fiǨÏ}ÖÏO\˜ JOâßÅÃÑ· QÆ=~°fl~°‰¡ Ωõ qK«H}Δõ ÏkèHÍ~åÅ∞ =ÙO\Ï~Ú. D JOâßÅÃÑ· =∞O„`«∞Å∞
ã¨ÅǨÅ∞ ~Ú=fi_®xH˜ ‰õÄ_® J#~°∞›Å∞. =ºHÎ̃QÆ`«OQÍ x~°‚Ü«∂Å∞ KÕ¿ã ǨωõΩ¯ QÆ=~°fl~°¡‰õΩ
=ÙO@∞Ok. "≥∞<ÿ åi\©Å ǨωõΩ¯Å∞, L^ÀºQÆ∞Å „Ѩ`ºÕ Hõ ǨωõΩ¯Å∞, „a\˜+π "åºáê~° „ѨÜ∂≥ [<åʼnõΩ
=ºuˆ~HõOQÍ q=HõΔ x"å~°} ÖÏO\˜ JOâßÅÃÑ· =∞O„`«∞Å∞ ã¨ÅǨÅ∞ ~Ú=fi=K«∞Û. HÍx
QÆ=~°fl~ü P ã¨ÅǨefl u~°ã¨¯iOK«=K«∞Û. JO`ÕQÍHõ 1935 ~å*ϺOQÆ K«@ìOÖ’x ÃãHõΔ<£ 93
HÍ¡A „ѨHÍ~°O QÆ=~°fl~ü XHõ „áêq#∞û áêÅ<å ÉÏ^茺`«Å∞ ã‘fiHõiOz xiÌ+ì̈ HÍÅ =º=kè`À
ã¨O|O^èŒO ÖˉõΩO_® H˘#™êyOK«=K«∞Û. 50 âß`«O =∞Ok ã¨O™ê÷<ånèâ◊√Å∞ JOwHÍ~°O
`≥eÑ≤`Õ<Õ ã¨=∂Yº „ѨÉèí∞`«fiO J=∞Å∞Ö’H˜ =ã¨∞ÎOk. ZxflÔH·# =∞O„`«∞ʼnõΩ ˆH\Ï~ÚOK«|_ç#
âßYÅ∞ ~°HõΔ}Å ¿Ñ~°∞`À Ѩiq∞`«O KÕÜ«∞|_»`å~Ú. WHõ q^Õj =º=Ǩ~åÅ∞ ~°HõΔ} âßY

285
ѨÓiÎQÍ "≥·„™ê~Ú J^Œ∞ѨÙÖ’ =ÙO\Ï~Ú. H˘`«ÎQÍ ™ê÷Ñ≤OK«|_ç# i[~°∞fi ÉϺO‰õΩ, JÖψQ
Ô~·ÖËfiÅÃÑ· JÃãOc¡ J^Œ∞Ѩ٠=ÙO_»^Œ∞. ~°∞} ¿ã=Å∞, S.ã≤.Zãπ. r`åÅ∞ i[~°∞fi_»∞ JOâßÅ∞QÍ
=ÙO\Ï~Ú. HõÔ~hû =∞iÜ«Ú =∂~°HÍÅÃÑ· K«@ìO KÕÜ«∂ÅO>Ë =ÚO^Œ∞QÍ "≥·„™ê~Ú J#∞=∞u
á⁄O^•e. Pi÷HõѨ~°"≥∞ÿ# J^Œ∞ѨÙx K«@ìO ÅO_»<£ #∞O_ç #∂º_èçb¡H˜ =∂iÛOk. D JOâßefl
\ÏOe#û<£ÖÏO\˜ W\©=e K«i„`«HÍ~°∞Å∞ <˘H˜¯ K≥áêÊ~°∞. ~å[º HÍ~°º^Œi≈ JkèHÍ~åÅ∞ "≥„· ™ê~ÚH˜
|kb KÕÜ«∞|_®¤~Ú. HÍx D ~Ú~°∞=Ù~°∂ „a\˜+π „ѨÉèí∞`«fiO KÕ`« xÜ«∞q∞OѨ|_ç#"åˆ~.
Ô~O_»∞ ~°HÍÅ ã¨Éèí∞ºÅ∞#fl ˆHO„^Œ K«@ìã¨ÉèíÖ’ ã¨O™ê÷<ånèâ◊∞ÅKÕ <åq∞<Õ\ò KÕÜ«∞|_ç# ã¨Éèí∞ºÅ∞
30% #∞O_ç 40% =~°‰õΩ =ÙO\Ï~°∞. (H“xûÖò PѶπ ¿ãì\òÖ’ 276H˜ 104 =∞Ok, ÃѶ_»~°Öò
JÃãOc¡Ö’ 375 H˜ 125 =∞Ok ã¨Éèí∞ºÅ∞). WHõ =Úã≤¡O ~Ú`«~° „Ѩ`ÕºHõ xÜ≥∂[Hõ =~åæʼnõΩ
‰õÄ_® ˆHO„^ŒOÖ’ „áêq#∞ûÅÖ’ "≥∞H˘¤<åÖò¤ J"å~°∞¤ „ѨHÍ~°O `«=∞‰õΩ „áêux^茺O
~Ú=fi|_»∞`«∞Ok. K«@Oì Ö’x KåÖÏ „Ѩ=∂^ŒH~õ "° ∞≥ #ÿ JOâ◊O ™ê~°fiÉè∫=∂kèHÍ~åxH˜ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊
~å*ϺxH˜ =∞^躌 QÆÅ ã¨O|O^è•Å#∞ ™ê~°fiÉè∫=∂kèHÍ~° „ѨuxkèÜ∞ÿ≥ # "≥„· ™ê~ÚH˜ |kb KÕÜ∞« _»O.
JO>Ë PK«~°}Ö’ "≥·„™ê~Ú ÉÏ^茺`åÜ«Ú`«"≥∞ÿ# =∞O„`«∞Å ^•fi~å QÍHõ „a\˜+π ~å[H©Ü«∞
qÉèÏQÆO ™ê÷xHõ „a\˜+π „Ѩux^èŒ∞Å∞, ~å[H©Ü«∞ U*ˇO@¡ ^•fi~å ѨiáêÅ# ™êyOK«_»=∞#fl
=∂@. âßã¨<ÀÅ¡OѶ¨∞<À^Œº=∞O H©Δ}˜OK«_»O, ˆHO„^Œ „ѨÉèí∞`åfixfl HÍO„ÔQãπ ÔH·=ã¨O KÕã¨∞H˘<Õ
J=HÍâßÅ∞ ã¨#flyÅ¡_»O. ã¨=∂Yº „ѨÉèí∞`åfixH˜ J#∞‰õÄÅOQÍ „a\˜+π ™ê~°fiÉè∫=∂kèHÍ~°
ǨωõΩ¯efl U=∂„`«O =^Œ∞Å∞HÀ^Œ<Õ „QÆÇ≤ÏOѨ٠ÖÏO\˜ HÍ~°}ÏÅ`À 1935 ~å*ϺOQÆ K«@ìO
Ü≥ÚHõ¯ ã¨=∂Yº ÉèÏQÆO ѨÙi\˜Ö’<Õ ã¨Okè "å`«Ñ¨_»¤k. =Úã≤¡O ~å[H©Ü«∞ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ ‰õÄ_®
ã¨=∂Yº K«„@O UHõ Hˆ O„^ŒHOõ QÍ =ÙO@∞O^Œx, HÍ|\˜ì Ç≤ÏO^Œ∂ PkèÑ`¨ º« „Ѩ=∂^ŒO =ÙO@∞O^Œx
ÉèÏqOKå~°∞. WHõ HÍO„ÔQãπÖ’x Jxfl ÃãHõΔ#∞¡ ‰õÄ_® ã¨=∂Yº XHõ |∂@Hõ=∞x x~°ã≤OKå~Ú.
„Ѩu+ì̈OÉè#í HÍ~°}OQÍ 1919 q^è•#O ѨÓiÎQÍ x~°=kèHOõ QÍ H˘#™êQÆ_®<Õfl HÀ~°∞‰õΩO\Ï~°∞.
WHõ¯_» =∞~˘Hõ JOâßxfl „Ѩ`ÕºH˜Oz „Ѩ™êÎqOK«=Åã≤ =ÙOk. Pˆ~à◊§áê@∞ qãÎ̈ $`« „ѨKå~°O
~ÚzÛ# Wifi<£ 1929 #=O|~ü „Ѩuáê^Œ#Ü≥ÿ∞# Jkèx"Õâ◊ „ѨuѨuÎx 1935 K«@ìO
„Ѩ™êÎqOK«<Õ ÖË^Œ∞. 1936 #∞O_ç *Ï~ÚO\ò áê~°¡"≥∞O\s Hõq∞\© Kè≥·~°‡<£ QÍ#∞, "≥·„™ê~Ú
QÍ#∞ =Ù#fl e<£e`üQÀ K«\Ïìxfl QÆ∞iOz ~ÚÖÏ („ÃÑ·"Õ\òQÍ) "åºMϺxOKå_»∞. ''ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÃÑ·
„a\˜+π „ѨÉèÏ=O H˘#™êyOK«_®xH˜ ~Úk ã¨iÜ≥ÿ∞# Ѩ^Œú`«x "Õ∞=Ú ÉèÏqOKåe. n~°… ^Œ$+≤ì`À
ÉèÏ~°`«^Õâßxfl ™ê„=∂*ϺxH˜ JO\˜ÃÑ@∞ìH˘x =ÙO_ÕÖÏ KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ =∂ JOK«<åÅ HõO>Ë
=ÚO^Œ∞ áêÅ<å ÉÏ^茺`«Å∞ JѨÊK≥¿ÑÊO^Œ∞‰õΩ `˘O^Œ~°Ñ¨_»O—— (e<£e`üQÀ *ˇ\Ï¡O_£H˜ 1939
_çÃãO|~ü 21 : P~ü.*ˇ. =¸ˆ~ 'HÍO„ÔQãπ – ~å[ºO— ¿Ñl 379).
ã¨fi`«O„`åxH˜ =ÚO^Œ∞, P `«~°∞"å`« ‰õÄ_® =∂\˜=∂\˜H˜ ѨÙ#~å=$`«"≥∞ÿ# H˘`«Î
`«~°Ç¨ ~å[H©Ü«∂Å∞ 1935, „Ѩ`ÕºH˜Oz 1936 ã¨OIIÅÖ’ Pq~°ƒùqOKå~Ú. |Ü«∞\˜H˜
"å=∞ѨHΔÍʼnõΩ J#∞‰õÄÅ ã¨∂K«#Å∞ : ™È+¨eã¨∞ì Hõ=¸ºxã¨∞ì HÍ~°ºHõÖÏáêÅ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ
(1934Ö’ ÉèÏ~°`« Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsìÃÑ· x¿+^èŒO qkèOz#ѨÊ\˜H˜) Jã¨OMϺHõ"≥∞ÿ# HÍi‡Hõ
Ô~·`åOQÆ áÈ~å\ÏʼnõΩ, "å=∞ѨHΔÍÅ PHÍOHõΔʼnõΩ, HÍ~°º„Hõ=∂ʼnõΩ ~°∂ѨHõÅÊ# KÕã≤#@∞¡#fl
286
ÅHÀfl ÃѶ·[ѨÓ~ü ã¨^Œã¨∞ûÅÖ’ <≥„Ǩ˙ Ü≥ÚHõ¯ HÍO„ÔQãπ J^茺HΔÀѨ<庙êÅ∞ J~Ú#ѨÊ\˜H˜
HÍO„ÔQãπÖ’x q∞`«"å^Œ∞Å∞ KåÖÏ `≥eqQÍ, ã¨=∞~°ú=O`«OQÍ Ñ¨iã≤÷ux "å\˜H˜ Hõ#∞‰õÄÅOQÍ
=∂~°∞ÛH˘#QÆeQÍ~°∞. JO^Œ~∂° ã¨O=`«û~åÅ `«~|° _ç x~°ãã≤ ∞¨ #Î fl ~å*ϺOQÆ ã¨O㨯~°}ŠѨikèÖ’
ѨxKÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ 1937 "Õã¨q <å\˜H˜ HÍO„ÔQãπ =∞O„u=~åæÅ∞ U~åÊ@∞ KÕÜ«∞|_®¤~Ú.
â„ ßq∞‰õΩÅ∞ - H˜™ê<£ L^Œº=∂Å∞
1934 Ö’ J}z"Õ`«x áêHΔ̃HõOQÍ ZuÎ"ÕÜ«∞_»O`À HÍi‡Hõ áÈ~å\ÏʼnõΩ H˘O`«
J#∞"≥·# Ѩiã≤÷u U~°Ê_çOk. L^ÀºQÆ∞Å ã¨OYº ÃÑiyOk. (1935Ö’ 14,247 =∞Ok H˘`«Î
HÍi‡‰õΩʼnõΩ Láêkè ÅaèOzOk. =∞~°∞ã¨\ ˜ ã¨O=`«û~°O 54 Ѩx QÆO@Å "å~°O uiy
„Ѩ"Õâ◊ÃÑ@ì|_çOk). HÍx Ü«¸~°Ñ¨Ù, ÉèÏ~°fÜ«∞ ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞Å∞ JO`«‰õΩ =ÚO^Œ∞
ã¨O=`«û~åÅÖ’ „Ѩ"Õâ◊ÃÑ\ì̃# "Õ`«#HÀ`«efl H˘#™êyOKåÅx „Ѩܫ∞uflOK«_»O`À HÍi‡‰õΩÅÖ’
Jã¨O`«$Ñ≤Î QÆ`«OÖ’ HõO>ˇ ÃÑiyOk. 1935Ö’ HõÅHõ`åÎÖ’x ˆHâ’~åO „ѨuÎq∞Å∞¡Ö’¡,
JǨÏ=∞‡^•ÉÏ^£ *∫o q∞Å∞¡Ö’¡ 1936 _çÃãO|~°∞ - 1937 Ѷ≤„|=i HÍÅOÖ’ ɡOQÍÖò -
<åQÆѨÓ~ü Ô~·ÖËfiÖ’, 1936 Ö’ HõÅHõ`åÎ [#Ѩ<å~° HÍ#∂Ê~°∞ *∫o q∞Å∞¡Ö’ =~°∞㨠„âßq∞Hõ
q"å^•Å∞ - g\˜ Ѷe¨ `«OQÍ D ~Ô O_»∞ Hˆ O„^•ÅÖ’ ÃÑ^ŒÌ Z`«∞#Î ™ê^è•~°} ã¨"∞≥ ‡Å∞ [iQÍ~Ú.
D HÍÅOÖ’ 1931 peHõefl [Ü«∞„Ѩ^ŒOQÍ JkèQÆq∞OK«_»O [iyOk. 1935
U„Ñ≤ÖòÖ’ Hõ=¸ºx+¨μì Ô~_£„>Ë_£ Ü«¸xÜ«∞<£ HÍO„ÔQãπ uiy ZS\˜Ü«Úã≤Ö’ qb#=∞~ÚOk.
JѨC_»∞ Ü«∞O.Ü«∞<£.~åÜü∞ J#∞K«~°∞Å, =∞iH˘O`«=∞Ok ™È+¨eã¨∞ìÅ xÜ«∞O„`«}Ö’
ZS\˜Ü«Úã≤ =ÙOk. H˘xfl <≥ÅÅ `«~°∞"å`« q∞`«"å^Œ <Õ+¨#Öò „>Ë_£ Ü«¸xÜ«∞<£ ÃѶ_»ˆ~+¨<£`À
SHõºHÍ~åºK«~°}‰õΩ QÆÅ J=HÍâßÅ#∞ ѨijeOKÕO^Œ∞‰õΩ *Ï~ÚO@∞ ÖË|~°∞É’~°∞¤
™ê÷ÑO≤ K«|_çOk. 1936 <å\˜H˜ „H˘`«Î „Ѩ^•è # HÍ~°º^Œi≈ Ñ≤.ã≤.*’+≤ P^èfiŒ ~°ºOÖ’ Hõ=¸ºxã¨∞Åì ∞
SHõº ã¨OѶ¨∞@# Z`«∞ÎQÆ_» „ѨKå~°‰õΩÅÜ«∂º~°∞. 1935 "Õã¨qÖ’ U_»= H˘q∞O@~üfl HÍO„ÔQãπH˜
_çq∞„\˜"£ ~°∂á⁄OkOz# SHõº ã¨OѶ¨∞@# Z`«∞ÎQÆ_»H˜ ÉèÏ~°`«^Õâ◊ Ѩiã≤÷`«∞ʼnõΩ J#fi~Úã¨∂Î
P~ü.Ñ≤.^Œ`ü ɡ<£„ÉÏ_Õ¡Å∞ 1936 =∂iÛÖ’ „a\˜+¨μ Hõ=¸ºxã¨∞ì Ѩ„uHõ ÖË|~ü =∞O`üÖ’
„ѨK«∞iOz# "åºã¨O nxH˜ „¿Ñ~°}. Wk Hõ=¸ºx+¨μìÅ∞ HÍO„ÔQãπÖ’ =ÙO@∂ ^•xx
™ê„=∂[º"å^Œ =ºuˆ~Hõ "ÕkHõQÍ =∂ˆ~Û ÅHõΔ ºO`À ѨxKÕÜ«∂Åx Ñ≤Å∞ѨÙxzÛOk. HÍi‡‰õ
ã¨OѶ¨∂Å∞, Ô~·`«∞ã¨OѶ¨∂Å∞ HÍO„ÔQãπH˜ J#∞|O^èŒ ã¨OѶ¨∂Å∞QÍ Ñ¨xKÕÜ«∂e. ã¨=¸Å"≥∞ÿ#
=∂~°∞ÊÅ∞ HÀˆ~ HÍ~°º„Hõ=∞O „áêuѨkHõQÍ ZxflHõÖÖ’ áÈ\© KÕÜ«∂Åx, JkèHÍ~° Ѩ^Œ=ÙÅ∞
u~°ã¨¯iOKåÅx x~°‚~ÚOK«|_çOk. ~å*ϺOQÆ JÃãOc¡H˜ ™ê~°fi„uHõ F\˜OQÆ∞`À ZxflHõÅ∞
[~°QÍe. <≥„Ǩ˙ 1930Ö’<Õ D _ç=∂O_»∞ ã¨∂zOKå_»∞. D "åºã¨O ~åÜ«∞_®xH˜ =ÚO^Œ∞
^Œ`ü „ÉÏ_Õ¡Å∞ <≥„Ǩ˙x ÖÏ¿ã<£Ö’ Hõeâß~°∞. XHõ <≥Å `«~°∞"å`« ÅHÀfl J^茺HΔÀѨ<åºã¨OÖ’
Ô~O_»∞ xiú+¨ì"≥∞ÿ# _ç=∂O_»∞¡, ã¨q∞+≤ì J#∞|O^èŒO (Collective afflication) ~å*ϺOQÆ
JÃãOc¡ ѨÙ#~°∞^•…\ ˜OK«|_®¤~Ú.

287
 "å=∞ѨHΔõ *ÏfÜ«∞"å^Œ∞Å∞, ™È+¨eã¨∞Åì ∞ Hõ=¸ºxã¨∞Åì ∞ =∞^躌 SHõº`å ã¨∂ÊùiÎ ÅHÀfl,
ÃÑ*·¶ ÏѨÓ~ü HÍO„ÔQãπ ã¨^㌠∞¨ ûÅ HÍÅOÖ’ JdÅ ÉèÏ~°`« H˜™ê<£ãɨ íè ™ê÷Ñ#¨ ^•fi~å =ºHõ=Î ∞~ÚOk.
"≥Ú^Œ@ nxH˜ K˘~°= PO„^èŒ #∞O_ç ÅaèOzOk.1933 -34 #∞O_ç „áêq#∞û Ô~·`«∞ ã¨OѶ¨∞O,
[g∞O^•s H“Å∞Ô~·`«∞Å „Ѩ`ÕºHõ ã¨OѶ¨∞O, [g∞<£ Ô~·`«∞ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ Ü«∞<£.l.~°OQÍ H˜™ê<£
L^Œº=∂xfl =∞„^•ã¨∞ „ÃÑã≤_≥hûH˜ K≥Ok# ~Ú`«~° =¸_»∞ „áêO`åʼnõΩ qãÎ̈iOѨ*ËÜ«∂Åx,
=º=™êÜ«∞ HÍi‡‰õΩefl PHõi¬OKåÅx 1935 #∞O_ç „Ñ¨Ü«∞uflã¨∂Î =Ù<åfl_»∞.. 1935 U„Ñ≤ÖòÖ’
~°OQÍ [#~°Öò Ãã„Hõ@sQÍ, #O|∂„káê^£ *Ï~ÚO@∞ Ãã„Hõ@sQÍ Ô~·`«∞Å „âßq∞‰õΩÅ ^ŒHΔ̃}
ÉèÏ~°`«^Õâ◊ ã¨=∂Yº „áê~°OaèOK«|_çOk. D ã¨=∂Yº 1935 JHÀì|~°∞ ã¨^Œã¨∞ûÖ’ `«HõΔ}"Õ∞
JdÅ ÉèÏ~°`« H˜™ê<£ã¨Oã¨÷ U~åÊ@∞~Ú#@∞¡ „ѨHõ\ ˜OzOk. ™È+¨eã¨∞ìÅ∞ 1936 [#=i
g∞~°\ò ã¨^Œã¨∞ûÖ’ D PÖ’K«# KÕѨ\Ïì~°∞. cǨ~°∞ "≥Ú^Œ@ JO`« Pã¨HÎ̃ K«∂Ѩ#ѨÊ\˜H©
ã¨Ç¨Ï*Ï#O^Œ ã¨~°ã¨fiu 1936 U„Ñ≤ÖòÖ’ JdÅ ÉèÏ~°`« H˜™ê<£ ã¨Éèí "≥Ú^Œ\ ˜ ã¨^Œã¨∞ûH˜ J^茺HõΔ`«
=Ç≤ÏOKÕO^Œ∞‰õΩ JOwHõiOKå~°∞. QÍO^èÜ Õ ∞« "å^ŒO Ѩ@¡ „Éè=í ∞Å∞ HÀÖ’Ê~Ú# QÆ∞[~å`üH˜ K≥Ok#
WO^Œ∂ÖÏÖò Ü«∂l˝H± H˜™ê<£ |∞e>ˇ<£ ã¨Oáê^Œ‰õΩ_»Ü«∂º_»∞. H˘kÌ á⁄ÅO QÆey# Ô~·`«∞ʼnõΩ
[g∞O^•~°∞Å`À =~°Î‰õΩÅ`À, =_ô¤ "åºáê~°∞Å`À „ѨÉèí∞`«fiO`À QÆÅ ã¨=∞㨺ÅÃÑ· H˜™ê<£ã¨Éèí
ˆHO„nHõiOzOk. 1936 PQÆ+¨μì H˜™ê<£ „Ѩ}ÏoHõ, [g∞O^•s q^è•#O ~°^Œ∞Ì, ~°∞ 500ʼnõΩ
ÃÑ·QÍ =KÕÛ P^•Ü«∞OÃÑ· „Ѩã¨∞Î`«O =Ù#fl tã¨∞ÎH˜ |^Œ∞Å∞QÍ „Hõ=∞|^ŒÌ"≥∞ÿ# Ѩ#∞fl, JѨCÅ
~°^Œ∞Ì-_ç=∂O_»∞¡ KÕã≤Ok. H˜™ê<£ã¨Éèí ~°∂á⁄OkOz# _ç=∂O_»∞¡ *Ïa`å: tã¨∞ΠѨ#∞flÅÃÑ· 50
âß`«O HÀ`«, H“Å∞^•~°∞ʼnõΩ P á⁄ÖÏxfl KÕã¨∞H˘<Õ Ç¨Ï‰õΩ¯, ÉËQÍ~ü~°^Œ∞Ì, JѨCÅ∞, =_ô¤̂~@∞
`«yæOѨÙ, ™êO„Ѩ^•Ü«∞Hõ J@g ǨωõΩ¯Å Ñ¨Ù#~°∞^Œú~°}, Ô~·`«∞ÅÖ’ =~°æ qÉèË^•Å ã¨=∞㨺Å∞,
Éè∂í Hõ=∞`åÅ∞ Hõey# ~Ô `· ∞« ʼnõΩ Éè∂í q∞ÖËx „âßq∞‰õΩʼnõΩ =∞^躌 L„kHõ`Î Å« ∞ - Ãã^· •úOuHõOQÍ#∞
PK«~}° Ö’#∞ H˜™ê<£ãɨ xíè Ѩ\ "ì˜ kÕ ãè ∞¨ <Î åfl~Ú. HÍx H˜™ê<£ „Ѩ}ÏoHõ ¿ã^ŒºO KÕÜ∞« |_»x „ѨÉ∞íè `«fi
Éèí∂=Úefl [g∞O^•s Éèí∂=Úefl 5 ZHõ~åŠ֒Ѩ٠QÆÅ Ô~·`«∞ʼnõΩ Éèí∂q∞ÖËx "åiH˜ |kb
KÕÜ«∂Åx ã¨∂zOzOk. "å~°∞ ã¨Ç¨ÏHÍ~° ã¨OѶ¨∂Å∞QÍ U~°Ê_ç =º=™êÜ«∞ HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞
™êyOKåÅx ã¨∂zOzOk. HÍx Éèí∂Hõ=∞`«OÃÑ· QÆi+¨ì Ѩiq∞ux _ç=∂O_»∞ KÕÜ«∞ÖË^Œ∞.
H˜™ê<£ |∞e@<£ `˘e ã¨∂zHõÖ’ =º=™êÜ«∞ ‰õÄbÅ "Õ`«<åÅ∞ Ô~·`«∞Å`À K«iÛOK«_»O ^•fi~å
=º=™êÜ«∞ HÍi‡‰õΩŠѨx Ѩiã≤÷`«∞ÅÖ’ "≥∞~°∞QÆ∞^ŒÅ [g∞O^•~°¡‰õΩ áê¡O@~°¡‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ
ã¨"≥∞‡ KÕ¿ã "åiH˜ ã¨Ç¨ÏHõiOK«_»O ÖÏO\˜ JOâßÅÃÑ· ^Œ~åºÑ¨ÙÎ [~°QÍÅ<åfl_»∞.
H˜™ê<£ ã¨ÉèíÅ `˘e<å\˜ HÍ~°º„Hõ=∂ÅÖ’ ÃÑ^ŒÌ Z`«∞Î# Ô~·`«∞Ü«∂„`«Å∞, JdÅ ÉèÏ~°`«
H˜™ê<£ k<À`«û=O (1936 ÃãÃÑìO|~°∞1, PO„^èŒÖ’x XHõ¯ QÆ∞O@∂~°∞ lÖÏ¡Ö’<Õ 100
„QÍ=∂ÅÖ’ „QÍ=∞ã¨ÉÅíè ∞ x~°fiÇ≤ÏOz#@∞¡ "å~°ÅÎ ∞ =KåÛ~Ú) Jã¨OMϺHõ"∞≥ #ÿ ™ê÷xHõ áÈ~å\ÏÅ∞
=Ù<åfl~Ú. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ cǨ~°∞ H˜™ê<£ã¨Éèí "≥∂OѶ‘∞~ü lÖÏ¡Ö’x ÉÏ~üÃÇ·ÏÜ«∞\ÏÖò =^ŒÌ
H“Å∞^•~°∞efl "åi á⁄ÖÏÅ #∞O_ç MÏm KÕ~ÚOz, á⁄ÖÏefl ÉËHÍ+πQÍ =∂~°Û_®xH˜
288
[g∞O^•~°∞Å∞ KÕã≤# „Ѩܫ∞`åflʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ 1936 #=O|~°∞ #∞O_ç ÃÑ^ŒÌ L^Œº=∂xfl
„áê~°OaèOzOk. JdÅ ÉèÏ~°`« ã¨^Œã¨∞ûÅ∞ „áêq#∞ûÅ ã¨OѶ¨∂Å x~å‡}ÏxH˜ =∞Oz
TѨÙxKåÛ~Ú. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ ÅHÀfl #∞O_ç uiy "≥à◊√Î#fl ɡOQÍÖò „Ѩux^èŒ∞Å∞ K≥ÖÏ¡ K≥ÖÏ¡
K≥^Œ∞~°∞QÍ =Ù#fl K«∞~°∞ÔH·# HÍ~°ºHõ~°ÎÅ`À ã¨O|O^è•Å∞ ÃÑ@∞ìH˘<Õ K˘~°= fã¨∞H˘x ɡOQÍÖò
„áêq#∞û H˜™ê<£ ã¨OѶ¨∂xfl xi‡OKÕO^Œ∞‰õΩ 1937 =∂iÛÖ’ |O‰õΩ~å lÖÏ¡Ö’ ã¨^Œã¨∞û
x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞.
ѨӺ_»e[O Ü≥ÚHõ¯ |Å"≥∞ÿ# J}z"Õ`« ˆHO„^•Å∞ ã¨fi^Õj ã¨O™ê÷<åÅÖ’ =Ù<åfl~Ú.
WO`«‰õΩ =ÚO^Œ∞ =∞#O QÆ=∞xOz# q^èŒOQÍ JHõ¯_» J<ÕHõ ™ê÷xHõ Ô~·`åOQÆ áÈ~å\ÏÅ∞
K≥ň~QÍ~Ú. W\©=Å [iy# Ѷ¨∞@#Å∞, Pi÷Hõ =∂O^ŒºO HÍÅOÖ’ tã¨∞ÎÅ∞ ÃÑOK«_®xH˜
=ºuˆ~HõOQÍ [Ü«∞ѨÓ~üH˜ K≥Ok# ã≤HÍ~ü uHÍ<å (*Ïw~ü)Ö’ PO^Àà◊# [iyOk. ѨO*Ï|∞Ö’H˜
֒ǨÏ}∞ =^ŒÌ XO>ˇÅÃÑ· qkèOz# Ѩ#∞flʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ [iy# PO^Àà◊# 1935Ö’
HÍÅ∞ÊʼnõΩ ^•i fã≤Ok. HÍx JdÅ ÉèÏ~°`« ã¨O™ê÷<åÅ „Ѩ*Ï ã¨OѶ¨∞O ~ÚѨÊ\˜ =~°‰õΩ
q∞`«"å^Œ ‰õΩb# ã¨OѶ¨∞OQÍ Ñ¨xKÕã≤Ok. q[˝Ñ¨ÙÎÅ∞ ¿ãHõiOK«_®xH˜ Hõ~°Ñ¨„`åÅ∞ ѨOK«_®xH˜
Ѩiq∞`«=∞~ÚOk. HÍO„ÔQãπ ~ÚOHÍ ã¨O™ê÷<åÅÖ’ *’HõºO KÕã∞¨ H˘#x "≥Y· iH˜ Hõ@∞ì|_ç=ÙOk.
1934Ö’ ‰õÄ_® QÍOnè HÍO„ÔQãπ Ü≥ÚHõ¯ xã¨ûǨÜ«∞`«x =ºHõÎO KÕâß~°∞. ã¨O™ê÷<ånèâ◊√efl
áêe`«∞Å ^è~Œ ‡° Hõ~Åΰ ∞QÍ Ñ¨xKÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ XÑ≤ÊOK«=K«∞Û#x PâßÉèÏ=O =ºHõOÎ KÕâß_»∞. HÍO„ÔQãπ
JÃãOc¡ áêsì <åÜ«∞‰õΩ_»∞ Éèí∂ÖÏÉèÏÜü∞^ÕâßÜü∞ 1935Ö’ "≥∞ÿã¨∂~ü ã¨O^Œi≈Oz# ã¨O^Œ~°ƒùOQÍ
Éèqí +¨º`ü ã¨=∂YºÖ’ ã¨O|O^è•Å#∞ x~°~‚ ÚOK«∞H˘<Õ Ñ¨ÓiΠǨωõΩ¯ ã¨O™ê÷<ånèâ√◊ ʼnõΩ =ÙO@∞O^Œx
Ǩg∞ ~ÚKåÛ~°∞. 1936 ã¨Ê+ì̈"≥∞ÿ# =∂~°∞ÊH˜ „áê~°OÉèí ã¨O=`«û~°O, S^Œ= JdÅ ÉèÏ~°`«
ã¨O™ê÷# „Ѩ*Ï ã¨^Œã¨∞ûÖ’ <≥„Ǩ˙ „Ѩã¨Oyã¨∂Î ˆH=ÅO q[˝Ñ¨ÙÎÅ∞ KÕÜ«∞_»O QÍHõ „Ѩ[Å`À
ã¨O|O^è•Å∞ ÃÑ@∞ìHÀ=Åã≤# J=ã¨~åxfl QÆ∞iOz K≥áêÊ_»∞. ã¨^㌠∞¨ û "≥Ú^Œ\ ™˜ êiQÍ =º=™êÜ«∞
_ç=∂O_»¡ HÍ~°º„Hõ=∂xfl ~°∂á⁄OkOzOk. Éè∂í q∞ tã¨∞ÖÎ ’ =¸_»= =O`«∞ `«yOæ ѨÙ, ~°∞}ÉèÏ~°O
`«yæOѨÙ, 'HÍj‡~°∞JÖÏfi~ü ã≤HÍ~ü ([Ü«∞ѨÓ~ü) ֒Ǩ~°∞ qëê^ŒÑ¶¨∞@#—Å <ÕѨ^䌺OÖ’ Ô~·`«∞
ã¨=∞㨺ÅÃÑ· qKå~°}. `«~∞° "å`« ã¨O=`«û~°O HÍO„ÔQãπ =∞O„u =~åæÅ U~åÊ@∞`À ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’
ã¨fi^Õj ã¨O™ê÷<åÅÖ’x J`«ºkèHõ „áêO`åÅÖ’ Ô~·`åOQÆ áÈ~å\ÏÅ∞ "≥Å∞¡"≥`åÎ~Ú.
"å=∞ѨHõΔ ™êÇ≤Ï`«ºO
1936Ö’ JdÅ ÉèÏ~°`« q^•ºi÷ ÃÑ_¶ ~ˆ» +¨<£ (AISF) JÉè∞í º^ŒÜ∞« ~°K~« Ú`«Å ã¨OѶ∞¨ O
™ê÷Ѩ# q^•º=O`«∞Öˇ·# Ü«Ú=‰õΩÅÃÑ· "Õ∞^è•=ÙÅÃÑ· ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl "å=∞ѨHõΔ „ѨÉèÏ"åefl =ºHõÎO
KÕã≤Ok. ã¨Ç¨Ü«∞ x~åHõ~°}ÖÏ QÍHõ âßã¨<ÀÅ¡OѶ¨∞#O ™êÇ≤Ï`«º „ѨѨOK«OÃÑ· |Å"≥∞ÿ# =Ú„^Œ
"ÕÜ∞« ÖË^∞Œ . QÍO^èÜ
Õ ∞« x|O^è#Œ ÅÃÑ· „Éè=í ∞Å∞ `˘ÅyáÈÜÕ∞ÖÏ KÕãO≤ k. Ѷe¨ `«OQÍ H˘`«Î Ѩ^`úŒ ∞« ÅÔH·
J<Õfi+¨} „áê~°OÉèí=∞~ÚOk. „¿Ñ"£∞K«O^£ z=ik J`«ºO`« Q˘Ñ¨Ê #=Å QÀ^•<£ (1936)
289
Ô~·`«∞Å Hõ@∞"≥·# Hõ_»QÆO_»¡#∞ Hõà◊¡‰õΩ Hõ\ ì̃# #=Å. QÍO^èÕÜ«∞ P^Œ~°≈"å^•xfl Pâß"å^•xfl
Ѩ\ ì̃OK«∞H˘#x #=Å ~°OQÆÉèí∂q∞ (1925) PÜ«∞# =∞~°}ÏxH˜ =ÚO^Œ∞ ~åã≤# '=∞Ǩ *Ïx
ã¨Éºíè `«— "åºã¨O ÃÑ@∞ì|_ç^•s ÖÏÉèÏ¿ÑHõxΔ q=∞i≈ã¨∂Î ™ÈqÜ«∞\ò „ѨÜ∂≥ QÍxfl Jaè#OkOzOk.
PO„^è•Ö’ 1932 Ö’ QÀs¯ 'J=∞‡— #=Å J#∞"å^ŒO`À „âßq∞‰õΩefl QÆ∞iOz "åãÎ̈= #=ÅÅ∞
~å¿ã „Hõ=∞O „áê~°OÉèí=∞~ÚOk. Hõq`«fiOÖ’ "≥Ú^Œ\ ˜™êiQÍ =∂\Ï¡_Õ ÉèÏ+¨x LѨÜ≥∂yOz#
JÉèí∞º^ŒÜ«∞ Hõq NN. ÉèíQÆ`üã≤OQ∑ |e^•#O`À „¿Ñi`«∞_≥· '=∞~À „ѨѨOK«O— (=∞~À „ѨѨOK«O
=∞~À „ѨѨOK«O =∞~À „ѨѨOK«O Ñ≤ezOk) ˆQÜ«∂xfl ~åâß_»∞. ÉÁOÉÏ~Ú HÍi‡HÀ^Œº=∞O
=∂^èÀů~ü =∂=∂ "å_ÕH~õ Åü #∞ „ѨÉÏè q`«O KÕã≤ *∫o ã¨"∞≥ ‡Å Hõ^ÅŒä ∞ ~å~ÚOzOk. ɡOQÍÅ∞Ö’
Ѩ@ì} "Õ∞^è•=ÙÅ∞ QÍOnè Ѩ@¡ ZѨC_»∂ PHõi¬`«∞Å∞ HÍÖË^Œ∞. ~°gO„^äŒ<å^ä£ ~îåQÆ∂~ü
âßã¨<ÀÅ¡OѶ¨∞#H˜ ^Œ∂~°OQÍ =ÙO_çáÈÜ«∂_»∞. >ˇ„~°i*Ïxfl =ºuˆ~H˜OKå_»∞.(Kå~å^茺 #=Å
1934). HõÅHõ`åÎ #∞O_ç "≥Å∞=_ç# =∂ã¨Ñ¨„uHõ 'ѨiK«Üü∞— (1931Ö’ ™ê÷Ñ≤`«O) ã¨=∞HÍb#
QÍO^èÕÜ«∞ *ÏfÜ«∞"å^ŒO Ѩ@¡, JÖψQ Ô~·`«∞ L^Œº=∂ŠѨ@¡ q=ÚY`« „Ѩ^Œi≈OzOk.
JO`«~å˚fÜ«∞ Ѩi}Ï=∂ŠѨ@¡, á¶êã≤*ÏxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ „ѨѨOK« "åºÑÎ̈ áÈ~å@O Ѩ@¡,
=∂i¯ûã¨∞ì ã≤^•úO`«O PK«~°} Ѩ@¡ Pã¨HÎ̃ Hõ#Ѩ~°zOk.
"å=∞ѨHOΔõ Ѩ@¡ Pã¨HΘ QÆÅ ~°K~« Ú`«Å‰õΩ JdÅ ÉèÏ~°`« "ÕkHõ#∞ „áê~°OaèOKÕO^Œ∞‰õΩ
ã¨[˚^£ [Ç‘Ï~ü P^èŒfi~°ºOÖ’ L~°∂Ì =∂\Ï¡_Õ "Õ∞^è•=ÙÅ |$O^ŒO K˘~°= fã¨∞H˘#flk. [Ç‘Ï~ü
1935 Ö’ ÅO_»<£Ö’ K«^Œ∞=Ù`«∂O_»QÍ<Õ XHõ „Ѩ}ÏoHõ ~°∂á⁄OkOKå_»∞. P „Ѩ}ÏoHõÖ’
PHõe, ¿Ñ^ŒiHõO, ™ê=∂lHõ "≥#∞HõÉÏ@∞ `«#O, ~å[H©Ü«∞ Ѩ~ånè#`« ÖÏO\˜ ã¨=∞㨺ÅÃÑ·
ˆHO„nHõiOK«_»O ^•fi~å Hõà◊efl „Ѩ[ʼnõΩ J`«ºO`« KÕ~°∞=Ö’ fã¨∞H˘x ~å"åÅx HÀ~å_»∞.
1936Ö’ ÅHÀflÖ’ [iy# JÉèí∞º^ŒÜ«∞ ~°K«~Ú`«Å ã¨OѶ¨∞O "≥Ú^Œ\ ˜ ã¨^Œã¨∞ûH˜ „¿Ñ=∞K«O^£
J^茺HõΔ`« =Ç≤ÏOKå_»∞. 1936Ö’ ~°gO„^èŒ<å^ä£ „Ѩ[ʼnõΩ ^Œ∂~°OQÍ =ÙO_çáÈ~Ú#O^Œ∞‰õΩ
qKå~°O =ºHõÎO KÕã¨∂Î P`«‡q=∞~°≈<å`«‡Hõ ã¨O^Õâ◊O ѨOÑ≤OKå_»∞. JdÅ ÉèÏ~°`« L^Œº=∞OQÍ
JÉèí∞º^ŒÜ«∞ ~°K«~Ú`«Å ã¨OѶ¨∞O L~°∂Ì „ѨѨOK«OÖ’ J`«∞º#fl`« tY~åʼnõΩ KÕ~°∞H˘#flk.
JÉèí∞º^ŒÜ«∞ ~°K«~Ú`«Å ã¨OѶ¨∂xH˜ L~°∂Ì ™êÇ≤Ï`«º „Ѩ=ÚY∞Å∞ Ǩτ[`ü "≥ÚǨx „Ѩ=ÚY
~å[H©Ü«∞"Õ`«Î, =∞Oz QÆ∞iÎOѨ٠á⁄Ok# QÆ[Öòû ~°K«~Ú`« *’+π =∂eǨÉÏk +¨~åMò QÀ~°Mò
ѨÓi, H˜+¨<£K«O^Œ~üÅ∞ Z#ÖËx ¿ã=Å∞ KÕâß~°∞. ã¨OѶ¨∞O Ü≥ÚHõ¯ "å=∞ѨHõΔ x~åfiǨωõΩÅ SHõº
ã¨OѶ¨∞@# "≥·Yi H˘xfl ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ ã¨OѶ¨∞OÖ’ J=HÍâ◊"å^Œ∞Å∞, ¿Ñ~°∞ „ѨMϺ`«Å∞ Ѩ@¡
"åº"≥∂ǨÏO QÆÅ "åiH˜ ™ê÷#O HõeÊOz#ѨÊ\˜H˜ 1938 "Õã¨qÖ’ Ѷ¨s^•ÉÏ^£ Ô~·`«∞ Hõq
ã¨"Õ∞‡à◊#O, ÉÁOÉÏ~Ú HÍi‡‰õΩÅÖ’ ÔH·Ñ¶‘ Jr‡ Ü≥ÚHõ¯ 'qѨ¡"å`«‡Hõ =Úëê~Ú~åÅ∞— ÖÏO\˜
„Ѩ[Å`À ã¨O|O^è•Å∞ ÃÑOK«∞H˘<Õ H˘xfl Pã¨HÎ̃Hõ~°"≥∞ÿ# „Ѩܫ∞`åflÅ∞ KÕâß~°∞.
ÅHÀfl -ÃѶ·*òѨÓ~ü
<≥„Ǩ˙ Ü«¸~°Ñ¨Ù #∞O_ç uiy ~åQÍ<Õ HÍO„ÔQãπ J^茺‰õΔΩ_»Ü«∂º_»∞ (1929Ö’
ÖÏQÍ<Õ QÍOnè XuÎ_ç "Õ∞~°‰õΩ) ÅHÀfl ÃѶ·*òѨÓ~üÅÖ’ (1936 U„Ñ≤Öò, _çÃãO|~°∞) J~Ú#
290
LѨ<庙êÅ∞ q#QÍ<Õ *ÏfÜ≥∂^Œº=∞OÃÑ· "å=∞ѨHõΔ „ѨÉèÏ=O J`«∞º#fl`« ™ê÷~ÚH˜ KÕi#@∞¡
JxÑ≤OzOk. HÍO„ÔQãπÃÑ· `«# ™È+¨eã¨∞ì PÖ’K«#efl ~°∞^ÕÌ L^ÕÌâ◊O ÖË^ŒO@∂<Õ ÅHÀflÖ’
<≥„Ǩ˙ `å#∞ ™È+¨e[O J<Õ Ñ¨^•xfl '„ѨѨOK« ã¨=∞㨺ŠÉèÏ~°`«^Õâ◊ ã¨=∞㨺ŠѨiëê¯~åxH˜
XˆH XHõ¯ ™ê^èŒ#O— - J<Õ J~°÷OÖ’ "å_»∞`«∞<åfl#x Jã¨Ê+ì̈"≥∞ÿ# =∂#=`å"å^Œ ^èÀ~°}˜Ö’
QÍHõ âß„ã‘ÎÜ«∞"≥∞ÿ# Pi÷HõѨ~°"≥∞ÿ# J~°÷OÖ’<Õ "å_»∞`«∞<åfl#x K≥áêÊ_»∞. Ö’áêÅ∞#flѨÊ\˜H˜
™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£k #∂`«# <åQÆiHõ`«QÍ „Ѩâ◊Oã≤OKå_»∞. ''ã¨fi`«O„`« ÉèÏ~°`« ^Õâ◊O
H˘~°‰Ωõ „â◊=∞Ѩ_Õ =∞#O.. Jx"å~°ºOQÍ... á¶êã≤[O ™ê„=∂[º"å^•Å‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ ÉÏ~°∞Å∞
fi# „ѨѨOK« JÉèí∞º^ŒÜ«∞ "≥·Yi #=ÅOaOKå~°∞——.
Ô~O_»∞ ã¨^Œã¨∞ûÖ’¡ W\b [áê<£ ^Œ∞~å„Hõ=∞}efl YO_çOz Jaã‘xÜ«∂, K≥·<å,
ÃãÊ~Ú<£Å‰õΩ =∞^ŒÌ`«∞ `≥e¿Ñ f~å‡<åÅ∞ P"≥∂kOK«=Åã≤OkQÍ <≥„Ǩ˙ #K«Û*ˇáêÊ_»∞.
D #∂`«# JO`«~å˚fÜ«∞ ^Œ$HõÊ^äŒO <≥„Ǩ˙ ™êfi`«O„`Àº^Œº=∂xH˜ JOkOz# HÍ#∞Hõ. WHõ
^ÕjÜ«∞OQÍ <≥„Ǩ˙ ã¨=¸Å"≥∞#ÿ =∂~°∞ÊÅ∞ HÀˆ~ HÍ~°º„Hõ=∞OÃÑ· ZxflHõÅÖ’ áÈ\© KÕÜ∂« Å<åfl~°∞.
áêÅ<å ÉÏ^茺`«efl u~°ã¨¯iOKåÅ<åfl_»∞ ™ê~°fi„uHõ F\˜OQÆ∞ Ѩ^ŒúuÃÑ· ~å*ϺOQÆ JÃãOc¡
ZxflHõÅ∞ [~°QÍÅ<åfl~°∞. HÍO„ÔQãπ x["≥∞#ÿ ™ê„=∂[º"å^Œ =ºuˆ~Hõ SHõº „Ѩ*Ï ã¨OѶ∞¨ @#OQÍ
=∂~°Û|_»∞`«∞O^Œx <≥„Ǩ˙ PtOKå_»∞. JO^Œ∞‰õΩ "≥Ú^Œ\ ˜ K«~°ºQÍ HÍi‡Hõ ã¨OѶ¨∂ʼnõΩ H˜™ê<£
ã¨ÉÅíè ‰õΩ HÍ~˘Êˆ~\ò ã¨Éºíè `åfixfl ã¨∂zOKå_»∞. HÍO„ÔQãπ ã¨Oã¨Ö÷ ’x xÜ«∞O`«$`«fi "≥Y· ix QÆ_z» #
ÉÁOÉÏ~Ú ã¨^㌠∞¨ û (1934 JHÀì|~°∞)Ö’ QÍOnè XuÎ_ç "Õ∞~°‰Ωõ HÍO„ÔQãπ ã¨Oã¨Ö÷ ’ „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ@ì|_ç#
xÜ«∞O`«$`«fi "≥·Yix q=∞i≈OKå_»∞.
xÜ«∞O`«$`«fi"≥·Yi : „Ѩux^èŒ∞Å ã¨OYº `«yæOѨ٠HÍO„ÔQã¨∞Ö’ „Ѩ^è•# ÉÏ^茺`«Å∞
x~°fiÇ≤ÏOKÕ"åiH˜ MÏn J~°›`«, `«#KÕ <åq∞<Õ\ò KÕÜ«∞|_ç# HÍO„ÔQãπ „ÃÑã≤_≥O@∞ÃÑ· =i¯OQÆ∞
Hõq∞\©ÅÃÑ· QÆ\ ì̃ xÜ«∞O„`«}. ÅHÀfl ã¨^Œã¨∞û `«~°∞"å`« <≥„Ǩ˙ HÍ~°º=~°æO (=i¯OQÆ∞ Hõq∞\©)
Ö’ =ÚQÆ∞æ~°∞ ™È+¨eã¨∞ìʼnõΩ ([Ü«∞ „ѨHÍ+π, #ˆ~O„^Œ^Õ"£, JK«∞º`ü Ѩ@fi~°÷<£) J=HÍâ◊O
HõeÊOKå_»∞. HÍO„ÔQãπ ZxflHõÅ „Ѩ}ÏoHõÖ’x ™ê=∂lHõ Pi÷Hõ JOâßefl (1936 PQÆ+¨μì)
ÃѶ·*òѨÓ~üÖ’ P"≥∂kOz# `å`å¯eHõ =º=™êÜ«∞ HÍ~°º„Hõ=∞O, „Ѩ^è•#OQÍ Hõ~åp f~å‡<åxfl
ѨÙ#~°∞^•…\ ˜ã¨∂Î H˜™ê<£ ã¨Éèí _ç=∂O_»¡#∞ H˘xflO\˜x tã¨∞Î H“Å∞ `«yæOѨÙ, H“Å∞HÍÅѨiq∞u
ã≤÷sHõ~°}, ~°∞}ÉèÏ~åxfl `«yæOK«∞@, "≥\ ì̃KåH˜i ~°^Œ∞Ì, J@g ǨωõΩ¯Å, Ô~·`«∞ ã¨OѶ¨∂Å QÆ∞iÎOѨÙ
- ÖÏO\˜ =∂~°∞ÊÅ`À „Ѩ*Ï™êfi=∂ºxfl „Ѩ"Õâ◊ÃÑ\Ïì_»∞. 1937 ZxflHõÅÖ’ HÍO„ÔQãπH˜ <≥„Ǩ˙
„Ѩ^è•# „ѨKå~°‰õΩ_»Ü«∂º_»∞. F@∞¡ ~å|>Ëì PÜ«∞# [<åHõ~°¬} â◊HÎ̃ =¸_»∞ ^ŒâßÉÏÌÅ áê@∞
H˘#™êyOk.
|ÅѨ_#ç q∞`«"å^ŒO - "å}˜[º=~åæÅ XuÎ_∞» Å∞
1935-37 HÍÅOÖ’ ѨÙ~ÀQÆq∞Oz#@∞¡ HõxÑ≤Oz# "å=∞ѨHõΔ "≥·Yi ˆH=ÅO
=∂@ʼnõΩ Ñ¨iq∞`«=∞~ÚO^Œx, H©ÅHõ"∞≥ #ÿ x~°Ü
‚ ∂« Å∞ KÕÜ∞« ÖËHáõ È~ÚO^Œx xt`«"∞≥ #ÿ ѨijÅ#

291
ã¨Ê+ì̈O KÕã¨∞ÎOk. HÍO„ÔQãπH˜ "≥Å∞ѨŠ=Ù#fl L^•~°"å^Œ, =∞`«"å^Œ, q∞`«"å^Œ „QÆ∂ѨÙʼnõΩ
*ÏfÜ«∞ áÈ~å@OÖ’ q[Ü«∞=O`«OQÍ áÈ~å_ç# „Ѩu+ì̈ H˘~°=_»_»O`À „Ѩ[Å qâßfiã¨O
á⁄O^ŒÖËHõáÈÜ«∂~°∞. Hõ=¸º#Öò J"å~°∞¤ H˘O`« QÆO^Œ~°QÀà◊O ã¨$+≤ìOz#ѨÊ\˜H˜ 1934
ZxflHõÅÖ’ =∂Å"åº - P<ÕÅ HÍO„ÔQãπ <Õ+¨#eã¨∞ì áêsì Ѷ¨∞’~° Ѩ~å[Ü«∞O áêÅ~ÚOk.
Ü«Ú.Ñ≤.Ö’ P áêsì áÈ\© KÕã#≤ 8 ã‘@Ö¡ ’ HÍO„ÔQãπ QÔ ezOk. 1926 Ö’ ~ÚÖψQ peáÈ~Ú#
„QÆ∂Ѩ٠(=∂Å"åº, Å[Ѩu~åÜü∞ P^èŒfi~°ºOÖ’) ã¨fi~å[º"å^Œ∞Å∞ 6 ã‘@∞¡ ÔQeKå~°∞. 1937
ZxflHõÅ =ÚO^Œ∞ XˆH XHõ JdÅ ÉèÏ~°`« =Úã≤¡O áê~°¡"≥∞O@s É’~°∞¤ ^•fi~å =Úã≤¡ObQÆ∞x
ѨÙ#~°∞^ŒúiOK«_®xH˜ l<åfl KÕã≤# „Ѩܫ∞`åflÅ∞ JO`«QÍ Ñ¶¨eOK«ÖË^Œ∞. ѨO*Ï|∞ ɡOQÍÅ∞ÅÖ’
=º=™êÜ«∞ „áêuѨkHõ# U~°Ê_ç# „áêOfÜ«∞ áêsìÅ∞ - Ü«¸xÜ«∞xã¨∞ì áêsì Hõ$+≤H±
„Ѩ*ÏáêsìÅ#∞ XÑ≤ÊOK«_»OÖ’ qѶ¨Å=∞Ü«∂º_»∞. 1937 „áêqx¬Ü«∞Öò JÃãOc¡ ZxflHõÅÖ’
=Úã≤¡OʼnõΩ i[~°∞fi KÕÜ«∞|_ç# 482 ã‘@¡Ö’ ˆH=ÅO 109 ã‘@∞¡ =∂„`«"Õ∞ =Úã≤¡ObQÆ∞
ÔQÅ=QÆeyOk.
JÃãOc¡ ~å[H©Ü«∂Å „ѨKå~°‰õΩʼnõΩ QÍO^èÕÜ«∞ x~å‡}Ï`«‡Hõ HÍ~°ºHõ~°ÎʼnõΩ =∞^茺
XѨÊO^ŒO ‰õΩ^Œ~_° O» =Å##∂, 1934 #∞O_ç "å}˜[º =~åæÅ QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ XuÎ_ç „áÈ`åûǨÅ
HÍ~°}OQÍ#∞ HÍO„ÔQãπÖ’x q∞`«"å^ŒÑ¨HõΔO (Right wing) |ÅѨ_»_»O XHõ =ÚYº"≥∞ÿ#
Ѩi}Ï=∞O. Ü«Ú‰õΩÅÎ ∞, XuÎ_Öç ’ HõÅQÆeã≤# ~å~ÚfÅ ^•fi~å q∞`«"å^Œ∞Å∞ D HÍÅ=∞O`«\Ï
*ÏfÜ≥∂^Œº=∞OÃÑ· `«=∞ PkèѨ`åºxfl Ѩi~°HΔ̃OK«∞HÀQÆeQÍ~°∞. âßã¨<ÀÅ¡OѶ¨∞# ÃÑOz# „Ѩ*Ï
K≥`· #« ºO, 5 ~Ô @∞¡ ÃÑiy# F@~°¡ <ÕÑ^¨ ºŒä OÖ’ ã¨=¸Å"≥∞#ÿ =∂~°∞ÊÅ∞ HÀ~°∞`«∞#fl@∞¡QÍ KÕÜ∞« |_Õ
J^躌 HΔÀѨ<庙êÅ∞ HÍO„ÔQãπ „ѨH@ õ #Å∞, ZxflHõÅ LѨ<庙êÅ∞ KÕ¿ã J=HÍâßÅ∞ HÍO„ÔQãπÖ’x
"å=∞ѨHõΔ"å^Œ∞ʼnõΩ HõeÊOK«|_®¤~Ú.
HÍO„ÔQãπÖ’x "å=∞ѨHõΔ "å^Œ∞Å`À - „Ѩ`ÕºH˜Oz "åiH˜ „áêux^茺O =Ç≤ÏOz#
<≥„Ǩ˙`À "å}˜[º"Õ`«ÎÅ∞ =º=ǨiOz# f~°∞H˜ ã¨O|OkèOz# Pã¨H˜ÎHõ~°"≥∞ÿ# q=~åÅ∞
~îå‰õÄ~ü^•ãπ Ѩ„`åÅÖ’ ÅÉèºí =∞=Ù`å~Ú. HÍO„ÔQãπÖ’x ™È+¨eã¨∞Åì `À Hõeã≤"∞≥ eã≤ ѨxKÕÜ∞« _»O
PÑ≤"ÕÜ«∞HõáÈ`Õ ÉÏǨ@OQÍ ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞Å =∞^ŒÌ`«∞QÆÅ „H˘`«Îáêsì „áê~°OaèOKåÅx 1935
PQÆ+¨μìÖ’ ÃÇÏKü.Ñ≤."≥∂_ô KÕã≤# „Ѩuáê^Œ# ~îå‰õÄ~ü^•ãπ a~å¡Å ÖÏO\˜ Z`«∞ÎQÆ_»Å∞ ^Œ∂~°^Œ$+≤ì
QÆÅ "å}˜[º"Õ`«ÎÅ „áÈ`åûǨÏO ÅaèOK«ÖË^Œ∞. <≥„Ǩ˙ ÅHÀfl LѨ<åºã¨O ÉÁOÉÏ~ÚH˜ K≥Ok#
21 =∞Ok „Ѩ=ÚY áêi„âßq∞Hõ "Õ`«Îefl ÃÇÏKü.Ñ≤. "≥∂_ç ÖÏO\˜ HÍO„ÔQ¿ã`«~°∞efl, "åÖòK«O^£,
Ç‘Ï~åK«O^£, Z.F „ëêѶπ ÖÏO\˜ "åix HõÅ=~°Ñ¨izOk. "å~°∞ 1936 "Õ∞Ö’ ™È+¨e[O
Pã≤áÎ êã¨∞ÅÎ ‰õΩ, =∞`åxH˜ =ºH˜QÎ `Æ « ¿ãfiK«ÛHù ˜ „Ѩ=∂^ŒH~õ =° ∞x, 1936 "Õ∞Ö’ ™È+¨e*Ïxfl YO_çã∂¨ Î
P„QÆǨ"ÕâßÅ`À „ѨHõ@# KÕâß~°∞. HÍx Hõh㨠Z`«∞ÎQÆ_»Å∞ áê\˜OK«#O^Œ∞‰õΩ "åÖòK«O^£
~îå‰õÄ~ü^•ãπÅ#∞ a~å¡ =∞O^ŒeOKå_»∞. ''Pã≤Î QÆÅ =ºH˜Î `å#∞ Pã≤ÎǨÏ~°}H˜ (^ÀÑ≤_çH˜)

292
=ºuˆ~H˜##_»O KåÖÏ "≥Ú~°@∞`«#O..— Jk Pã≤Îx `«ºlOz# "åiH˜ =ke"ÕÜ«∂e. =∞#O
"åi KÕ`«∞ʼnõΩ |ÖÏefl KÕ‰õÄiÛ`Õ =∞#O „Ѩu XHõ¯iH© ã¨Ç¨Ü«∞Ѩ_»QÆÅO—— ("åÖòK«O^£
Ç‘Ï~åK«O^£ H˜ a~å¡ 1936 "Õ∞ 26, ~îå‰õÄ~ü^•ãπ Ѩ„`åÅ∞ Ü«∞Ѷπ.Ü«∞<£. 177). a~å¡ ÅHÀfl
Ѷ¨∞@#ŠѨ@¡ ã¨O`À+¨OQÍ<Õ =Ù<åfl_»∞. =∞Ǩ`«∞‡_»∞ `«# "åQÍÌ<åxfl xÅɡ@∞ìH˘<åfl_»∞. H˘`«Î
"åQÍÌ<åÅ∞ KÕÜ«∞‰õΩO_® K«∂âß~°∞. [=ǨÏ~üÖÏÖò LѨ<åºã¨O XHõ q^èŒOQÍ K≥`«Î|∞@ìÖ’
"ÕÜ∞« |_çOk. [=ǨÏ~üÖÏÖò WOw¡+μ¨ „Ѩ*Ï™êfi=∞º"åk #=¸<å. `«# ã≤^•úO`åxfl =ºH©HÎ iõ ™êÎ_∞» .
PK«~°} ™ê^茺O HÍ^Œx „QÆÇ≤Ï™êÎ_»∞. HÍ|\ì̃ ^•xÔH· Ѩ@∞ì|@ì_»∞. Jhfl ã¨iÜ≥ÿ∞# kâ◊Ö’
ã¨*Ï=ÙQÍ =ÚO^Œ∞‰õΩ áÈ`«∞<åfl~Ú—— (~îå‰õÄ~ü^•ãπH˜ a~å¡ 1936 U„Ñ≤Öò 20) U„Ñ≤Öò 23
ÖËY‰õΩ ["åaã¨∂Î ~îå‰õÄ~ü^•ãπ ~ÚÖÏ ~åâß_»∞. *ˇ Ü≥ÚHõ¯ qâ◊fiã¨hÜ«∞OÃÑ· <åÔHÖÏO\˜
ã¨O^ÕǨÏO ÖË^Œ∞, *ˇ.x ã¨iÜ≥ÿ∞# Ѩ\ÏìÅÃÑ· =ÙOKÕO^Œ∞‰õΩ FÑ≤HõQÍ #K«Û*ˇáêÊeû =ÙO@∞Ok——
HÍ|\ì̃ ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞Å qÉèË^•Å∞ ˆH=ÅO Z`«∞ÎQÆ_»ÖË.
HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’ „Ѩ*ÏáÈ~å@O Ü≥ÚHõ¯ QÍO^èÜ Õ ∞« ~°∂áêÅÃÑ· Pã¨HΘ ÖËx"å~°∞,
=Úxã≤ѨÖò ZxflHõÖË ã¨~°fiã¨fiOQÍ "å\˜Ö’ =Úxy `ÕÖË"å~°∞, Éèí∂ÖÏÉèÏÜü∞ ^ÕâßÜü∞ ÖËHõ
a.ã≤. ~åÜü∞ ÖÏO\˜"å~°∞ ZѨC_»∂ =ÙO\Ï~°∞. HÍx 1930 ^Œâß|ÌO =∞^茺ÉèÏQÆOÖ’ =zÛ#
=∂~°∞Ê Uq∞@O>Ë „QÍg∞} „áêO`åÅÖ’ x~å‡}Ï`«‡Hõ HÍ~°ºHõ~°ÎÅ∞QÍ, „Ѩ*Ï <åÜ«∞‰õΩÅ∞QÍ
QÆ}hÜ«∞"≥∞ÿ# „Ѩu+ª̈ ™ê÷~ÚQÆÅ =Å¡ÉèÏÜü∞Ѩ>ËÖò, ~å*ËO„^Œ„Ѩ™ê^£, ~å[QÀáêÖÏKåi ÖÏO\˜
<åÜ«∞‰õΩÅ "≥Y· iÖ’ =∂~°∞Ê HÍ~°}OQÍ "åiH˜ ~ÚOHÍ |ÅO, KÕ‰Äõ iOk. Ü«Ú=‰õΩÅ L`«∞ûHõ`«
™ê÷#OÖ’ =∞^茺 =Ü«∞ã¨∞¯Å J=HÍâ◊"å^ŒO „Ѩ"ÕtOK«_»O ‰õÄ_® JO^Œ∞‰õΩ HÍ~°}O HÍ=K«∞Û.
JO`ÕQÍHõ QÍO^èÕÜ«∞ Z`«∞ÎQÆ_»Å - x~å‡}Ï`«‡Hõ HÍ~°º„Hõ=∞O, âßOuÜ«Ú`« „Ѩ*Ï ã¨`庄QÆǨÏO
qѶŨ =∞=Ù`«∂ =Ù<åfl~Ú. „ѨÉ∞íè `«fiO Hõ~¯° â◊OQÍ =º=Ǩi¿ãÎ âßã¨<ÀÅ¡OѶ∞¨ #H˜, ^•^•Ñ¨Ù ÖË#@∞¡
1932 `«~°∞"å`« Ѷ¨∞@#Å∞ `≥eÜ«∞*Ëâß~Ú. 1934-35 Ö’ QÍOnè „Ñ¨™êÎqOz# JdÅ
ÉèÏ~°`« „QÍg∞} áêi„âßq∞Hõ ã¨Oã¨÷ PK«~°} ~°∂ѨO ^•ÅÛÖË^Œ∞. cǨ~°∞ JkèHÍi nxx
1935 _çÃãO|~°∞Ö’ '`«_ãç #≤ ÉÏ} ã¨OKå— QÍ =i‚OKå_»∞. QÍOnè ‰õÄ_® n~°H… ÍÅ „áêuѨkHõ#
„QÍg∞} HÍ~°º„Hõ=∂efl QÆ∞iOz PÖ’zã¨∂Î =ÙO_»=K«∞Û. QÍOnè ÖÏOKè«# „áêÜ«∞OQÍ 1934
ã¨O=`«û~°O z=~°Ö’ HÍO„ÔQãπ #∞O_ç i>ÿ̌~°Ü«∂º~°∞. J~Ú# HÍ~°º^Œi≈ =∞ǨÏ^Õ"£^ÕâßÜü∞
1936 PQÆ+¨μì 26# a~å¡H˜ ~ÚÖÏ ~åâß_»∞. ÉÏѨ٠JO`«HõO`«‰õÄ „QÍg∞} HÍ~°º„Hõ=∂ÅÖ’
b#=∞=Ù`«∞<åfl_»∞. PÜ«∞# `«# =∞#ã¨∞ûx HÍO„ÔQãπ, ~Ú`«~åÅ #∞O_ç „QÍg∞} ã¨=∞㨺Å
"≥·Ñ¨Ù =∞~°Å∞Û`«∞<åfl_»∞ (=∞Ǩ`«∞‡x h_»Ö’ ¿Ñl 204). "å=∞ѨHΔÍÅ∞ "≥Ú@ì"≥Ú^Œ\ ˜™êiQÍ
=~°æ HÍ~°}ÏÅ s`åº JO^Œ~°∂ P"≥∂kOK«ÖËx ^Õâ◊ "åºÑÎ̈ „Ѩ*Ï =ÓºÇ¨Ï „Ѩ`åº=∂flÜ«∂xfl
K«∂Ѩ_»O - QÍOnè`À ã¨Ç¨ JO^Œih HõÅ=~°Ñ¨izOk.
ÅHÀfl ã¨^Œã¨∞û `«~°∞"å`« H˘xfl <≥ÅʼnõΩ a~å¡ ^Œ∂~°^Œ$+≤ì "åãÎ̈==∞~ÚOk. <≥„Ǩ˙
=∞i =ÚQÆ∞æ~°∞ =i¯OQÆ∞ Hõq∞\© ã¨Éèí∞ºÅ∞ q∞`«"å^Œ∞Å (Ô~·\ ˜ã¨∞ìÅ) KÕ`«∞Ö’¡ |OnÅÜ«∂º~°∞.
293
"åiH˜ `«y#xfl JkèHÍ~åÅ∞ ÖË=Ù. HÍO„ÔQãπ Ѩx q^è•<åxfl x+¨¯~°¬QÍ q=∞i≈OK«_®xH˜
ã¨O™êú#Ѩ~°"≥∞ÿ# Ѩ^Œ=ÙÅ∞ J_»∞¤QÍ xeKå~Ú. <≥„Ǩ˙ ™È+¨eã¨∞ì LѨ<庙êefl ™ê‰õΩQÍ
K«∂Ñ≤ 1936 E<£ 29# ~å*ËO„^Œ„Ѩ™ê^£, ~å[QÀáêÖÏKåi, Ѩ>ÖË ò, Hõ$ѨÖÏhÅ <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’
U_»∞QÆ∞~°∞ =i¯OQÆ∞ Hõq∞\© ã¨Éèí∞ºÅ∞ ~år<å=∂ KÕ™êÎ=∞x ɡkiOKå~°∞. "åi x~°ã¨# ÖËY
"å~åúQÍOnè P„â◊=∞O #∞O_Õ ~åâß~°∞. QÍOnè q"å^•xfl Ѩi+¨¯iOKå~°∞. <≥„Ǩ˙ ÖÁOy
=KåÛ_»∞. <≥„Ǩ˙ Jã¨Ç¨Ï<åxfl QÍOnè =∞O^ŒeOKå_»∞. 'h=Ù ~ÚOHÍ JkèHÍ~°OÖ’H˜ ~åÖË^Œ∞.
x#∞fl JkèHÍ~°OÖ’H˜ ~°Ñ≤ÊOK«_®xH˜ KÕã≤# „Ѩܫ∞`«fl"Õ∞ h‰õΩ áêsì ÉÏ^茺`«Å∞ JѨÊyOK«_»O.
áêsì ÉÏ^茺`«Å∞ x#∞fl JkèHÍ~åxH˜ KÕ~°∞= KÕã¨∞ÎOk—. Jx =∞O^Œeã¨∂Î QÆ∞~°∞Î KÕâß_»∞ (EÖˇ·
8,15, <≥„Ǩ˙ |OKü PѶπ FÖò¤ Öˇ@~üû, ¿ÑrÅ∞ 198, 204) ÅHÀflÖ’<Õ HÍi‡Hõ, Ô~·`«∞
ã¨OѶ¨∂Å ÉèÏs ™ê÷~Ú ã¨Éèíº`«fi Ѩ^äŒHõO ™È+¨eã¨∞ìÅ∞ =ºuˆ~H˜Oz#ѨÊ\˜H˜ h~°∞QÍ~°Û|_çOk.
^•x ™ê÷#OÖ’ „Ѩ*Ï ã¨O|O^è•Å Hõq∞\© xÜ«∞q∞OK«|_çOk. ^•xÖ’ ‰õÄ_® "å=∞ѨH"Δõ å^Œ∞efl
|ÅÇ‘Ï#Ѩ~°K«_®xH˜ [Ü«∞„ѨHÍ+π <å~åÜ«∞}üH˜ „Ѩ`«º~°∞÷Å∞QÍ ~å*ËO„^Œ„Ѩ™ê^£ *ˇ·~åO^•ãπ
^ÒÅ`ü~åÜü∞ xÜ«∞q∞OK«|_®¤~∞° . ÃÑ*·¶ òÑÓ¨ ~ü =^ŒÌ Hõq∞\© `«# x"ÕkHõ#∞ `«∞k ~°∂ѨO ~Ú=fiÖË^∞Œ .
=º=™êÜ«∞ HÍ~°º„Hõ=∞O Ñ≤.ã≤.ã≤Å `å`åû~°O KÕ¿ã Z`«∞ÎQÆ_»Å ^•fi~å P@OHõѨ~°K«|_çOk.
ÃÑ*·¶ ÏѨÓ~ü =Ú™ê~Ú^• JdÅ ÉèÏ~°`« H˜™ê<£ãɨ íè Ü≥ÚHõ¯ =º=™êÜ«∞ „Ѩ}ÏoHõÖ’x ã¨∞xfl`«"∞≥ #ÿ
JOâßefl `«yæOz ^•xx =∞ã¨HõÉψ~ÖÏ KÕã≤Ok. (L^•: H“Å∞ tã¨∞Î ~°∞}ÉèÏ~åÅÖ’ 50
âß`«O HÀ`«, =_ô¤̂~@∞ÃÑ· QÆi+ì̈Ѩiq∞u 6 âß`åxH˜ |^Œ∞Å∞QÍ QÆ}hÜ«∞"≥∞ÿ# `«yæOѨÙÅ∞)
[g∞O^•s q^è•#O ~°^Œ∞Ì, ™êQÆ∞KÕÜ«∞|_»x „ѨÉèí∞`«fi Éèí∂q∞ ÖËHõ Éèí∂™êfiq∞ Éèí∂q∞ ѨOѨHõO
ѨÓiÎQÍ =ke"ÕÜ«∞|_çOk. ZxflHõÅÖ’ áÈ\© KÕ¿ã PO„^èŒ HÍO„ÔQãπ JÉèíº~°∞÷Å∞ Ô~·`«∞Å Hõhã¨
_ç=∂O_»‰¡ Ωõ =∞^Œ`Ì ∞« `≥e¿Ñ „Ѩ=∂} Ѩ„`«OÃÑ· ã¨O`«HOõ KÕÜ∞« _»O =ÚO^Œã∞¨ Î +¨~`° ∞« QÍ =ÙO_®Åx
~°OQÍ „ѨÜ∞« uflOK«QÍ Ñ¨>ÖË ò ~°OQÍÃÑ· q~°∞K«∞‰õΩѨ_®¤~∞° . <≥„Ǩ˙ ~°OQÍH˜ =∞^Œ`Ì ∞« ~Ú=fi_»OÖ’
ѨÓiÎQÍ qѶ¨Å=∞Ü«∂º~°∞. "≥Ú`«ÎO ã¨=∞㨺x á⁄~°áê@∞ J=QÍǨÏ#QÍ „`Àã≤ѨÙzÛ ã¨=∞㨺x
"åѨã¨∞ fã¨∞HÀ=Åã≤OkQÍ ~°OQÍH˜ ã¨ÅǨ~ÚKåÛ~°∞. (WO_çÜ«∞<£ =∂#∞º=Öò ilãì̈~ü EÖˇ·
-_çÃãO|~°∞ 1936 ¿Ñl 286) H©ÅHõ"∞≥ #ÿ ã¨=∞㨺 - JkèHÍ~°OÖ’ áêÅ∞ ѨOK«∞H˘<Õ q+¨Ü∞« OÖ’
q∞`«"å^Œ∞Å∞ (Ô~·\ ˜ã¨∞ìÅ∞) ã¨=∞㨺x ÅHÀflÖ’ ÃѶ·*òѨÓ~üÖ’ =∂\˜=∂\˜H˜ "å~Ú^• "ÕÜ«∞_»O
^•fi~å `«=∞ =∂~åæxfl ã¨∞QÆ=∞O KÕã∞¨ H˘<åfl~°∞. ZxflHõÅÖ’ QÔ ez# `«~∞° "å`« HÍO„ÔQãπ J^躌 ‰õΩΔ _»∞
"≥Ú`«ÎO "å=∞ѨHõΔO JÉèíºO`«~åÅ∞ "åHõfi\˜=∞ QÍ<Õ q∞yeáÈÜ«∂~Ú. =∞O„u=~°æ U~åÊ@∞
H˘~°‰õΩ XuÎ_ç ÃÑiyOk. =∞~°ÖÏ a~å¡ *’㨺O Ѷ¨eOzOk. ''[iˆQ ZxflHõÅ∞ =Å¡ÉèÏÜü∞
„QÆ∂ѨÙKÕ xÜ«∞O„uOK«|_»`å~Ú. ÖÏ~ü¤ e<£e`üQ“ Ѩiã≤÷ux ã¨iÜ≥ÿ∞# q^èŒOQÍ J^Œ∞ѨÙÖ’
ÃÑ_ç`Õ HÍO„ÔQãπ JkèHÍ~°OÖ’ =KÕÛ J=HÍâßÅ∞ ѨÓiÎQÍ =Ù<åfl~Ú.—— (~îå‰õÄ~ü^•ãπH˜ a~å¡
1936 U„Ñ≤Öò 20).

294
 J^蕺ܫ∞O - 7
~å[H©Ü∞« L^Œº=∂Å∞ 1937–1945 Ü«Ú^ŒOú

1937–39 HÍO„QÔ ãπ =∞O„u =~åæÅ∞

ZxflHõÅ∞ – =∞O„u =~°æ x~å‡}O

1937 ZxflHõÅÖ’ HÍO„ÔQãπ =∞Oz q[Ü«∞O ™êkèOzOk. 1585 ~å„ëêìÅ JÃãOc¡
™ê÷<åʼnõΩ QÍ#∞ 711 ™ê÷<åÖ’¡ q[Ü«∞O ™êkèOzOk. 11 ~å„ëêìÖ’¡ 7 ~å„ëêìÖ’¡ (=∞„^•ã¨∞,
cǨ~ü, Xi™êû, ã≤Ñ≤, Ü«ÚÑ≤) ѨÓiÎ "≥∞*Ïi\© ™êkèOzOk. „ѨÉèí∞`«fi q^èÕÜ«∞`«, Éèí∂™êfi=∞º
ѨÙ<åk QÆÅ Ü«ÚÑ≤Ö’ ÉèÜ í ∂« i <Õ+#¨ eã¨∞ì „QÆ∂ѨÙ, =∞„^•ã¨∞Ö’ [ã≤ãì π áêsì `«∞_çzÃÑ@ì|_»‰Ωõ O_®
„ѨÉèí∞`«fiO x"åiOK«ÖËHõáÈ~ÚOk. =Úã≤¡OÅ UÔH·Hõ „ѨuxkèQÍ K≥ѨCH˘#fl =Úã≤¡O
xÜ≥∂[Hõ=~°æOÖ’ HÍO„ÔQãπ KåÖÏ `«‰õΩ¯= ã‘@¡Ö’ q[Ü«∞O ™êkèOz#ѨÊ\˜H˜ ("≥Ú`«ÎO 482
i[~°∞fi_»∞ ã‘@Ö¡ ’ 58 ™ê÷<åÖ’¡ áÈ\© KÕã≤ 26 ™ê÷<åÅ∞ QÔ Å∞K«∞H˘#flk) Jk ‰õÄ_® =Úã≤O¡ ʼnõΩ
UÔH·Hõ „Ѩuxkè#x Q˘Ñ¨ÊÅ∞ K≥ѨÙÊH˘#fl =Úã≤¡O bQÆ∞ "≥·Ñ¶¨ÖϺxfl ã¨Ê+ì̈O KÕã≤Ok. "åÜ«Ú=º
ã¨iǨÏ^Œ∞Ì ~åROÖ’ =Úã≤¡O bQÆ∞ XHõ¯ ™ê÷#O ‰õÄ_® ÔQÅ=ÖËHõáÈ~ÚOk. ѨO*ÏÉòÖ’x 84
i[~°∞fi_»∞ ™ê÷<åÖ’¡ ~Ô O_çO\˜x, ã≤O^è∞Œ Ö’x 33 ™ê÷<åÖ’¡ =¸_çO\˜x =∂„`«"∞Õ QÔ Å=QÆeyOk.
Ã+_»∂ºÅ∞¤ ‰õΩÖÏÅ ã‘@¡Ö’ ‰õÄ_® HÍO„ÔQãπ XHõ¯ ÉÁOÉÏ~ÚÖ’ q∞#Ǩ~ÚOz J`«ºkèHõ ã‘@∞¡
ÔQÅ∞K«∞‰õΩ#flk. ÉÁOÉÏ~ÚÖ’ ǨÏi[#∞ʼnõΩ i[~°∞fi KÕÜ«∞|_ç# 15 ã‘@¡Ö’ 13 ã‘@¡x
JOÉË^Œ¯~ü WO_çÃÑO_≥O\ò ÖË|~ü áêsì ÔQezOk.
ÅHõΔÖÏk ÉèÏ~°fÜ«ÚʼnõΩ „Ѩ`ÕºH˜Oz Ç≤ÏO^Œ∂ "≥∞*Ïi\© QÆÅ ™ê^è•~°}
xÜ≥∂[Hõ=~åæÅÖ’x F@~°∞¡ QÍOnèr ѨK«Û ÃÑ>ˇìÖ’ F@∞ "ÕÜ«∞_»O ^Õâ◊ÉèíH˜ÎÜ«Ú`« P`«‡
`åºQÍxH˜, Pi÷Hõ ™ê=∂lHõ =∂~°∞ÊH˜ F@∞ "ÕÜ«∞_»OQÍ ÉèÏqOKå~°∞. HÍO„ÔQãπ ZxflHõÅ
„Ѩ}ÏoHõ, ÃÑ*·¶ òÑÓ¨ ~ü =º=™êÜ«∞Hõ HÍ~°º„Hõ=∞O "å=∞ѨHΔõ PHÍOHõÅΔ "Õ∞~°‰Ωõ ÖË#ѨÊ\˜H˜ QÆ`O« Ö’x
HÍO„ÔQãπ „ѨHõ@# HõO>Ë QÆ}hÜ«∞"≥∞ÿ# =ÚO^ŒO[QÍ K≥ѨÊ=K«∞Û. J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ Z‰õΩ¯=
295
=∞OkH˜ F@∞ ǨωõΩ¯ (™ê~°fi„uHõ F@∞ ǨωõΩ¯ HÍ^Œ∞) QÆÅ ZxflHõÅ∞ Z‰õΩ¯= F@∞¡ ™ê÷xHõ
PkèÑ`¨ º« „QÆ∂ѨÙÅ`À ã¨O|O^è•Å∞, Ѩ@}ì ÏÅÖ’ "åºáê~°∞Å∞, „QÍg∞} „áêO`åÅÖ’ Éè∂í ™êfi=ÚÅ
PkèÑ`¨ º« ~Ô `· ∞« „QÆ∂ѨÙÅ`À ã¨O|O^è•Å∞ J=ã¨~=° ∞Ü«∂º~Ú. Ѩ>ÖË ò <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’x ÃãO„@Öò
HÍO„ÔQãπ áê~°¡"≥∞O@s É’~°∞¤‰õΩ a~å¡ ~°∞. 5 ÅHõΔÅ q~åà◊O ~ÚKåÛ~°∞. cǨ~ü Ñ≤ã≤ã≤ =ã¨∂Å∞
KÕã≤# ZxflHõÅ xkè ~°∞. 37000Å Ö’x ~°∞.27000Å∞ ^•e‡Ü«∂ ~ÚKåÛ~°∞. JÖÏO\˜
"≥Ú`åÎÅ∞ ZxflHõÅ Y~°∞ÛʼnõΩ KåÅ=Ù QÆ#∞Hõ (XH˘¯Hõ¯ ã‘@∞H˜ ZxflHõÅ =ºÜ«∞O Hõhã¨O ~°∞.
2000Å∞) J`«ºkèHõ JÉèíº~°∞÷Å∞ "åˆ~ Pi÷HÍxfl ã¨=∞‰õÄ~°∞ÛHÀ"åe. JO>Ë PK«~°}Ö’ _»|∞ƒ#fl
"åà◊§H˜ ã‘@∞¡ ~Ú=fi_»=∞#fl =∂>Ë. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ cǨ~°∞Ö’ Éèí∂™êfi=ÚÅ XuÎ_ç HÍ~°}OQÍ
ã¨=∞~°jÅ H˜™ê<£ ã¨Éíè HÍ~°ºHõ~Åΰ ∞ ZxflHõÅÖ’ áÈ\© KÕÜ∞« ÖËHáõ ÈÜ«∂~°∞. `«# áêsì JÉèºí ~°∞Å÷ Ö’
J`«ºkè‰õΩÅ∞ Éèí∂™êfi=∞º =~°æO #∞O_ç =zÛ# "åˆ~#x HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ Z.Z<£.ã≤<å›
JOwHõiOKå~°∞. (\Ïq∞Åû<£, WO_çÜ«∞<£ <Õ+¨#Öò HÍO„ÔQãπ JO_£ k ~å*ò ¿Ñr 82–85)
"≥Ú`«OÎ HÍÅ =º=kèÖ’ XHõ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ‰õΩ_ç, Z_»=∞Å #∞O_ç HÍO„ÔQãπÃÑ· Ѩ~㰠ʨ ~° q~°∞^Œ"ú ∞≥ #ÿ
XuÎ_»∞Å∞ ~å=_»O HÍO„ÔQãπ ã¨fiÉèÏ=OÖ’ ÉèÏQÆ=∞x K≥áêÊe.
ZxflHõÅ q[Ü«∂Å∞ |ÖÏxfl ÃÑOKå~Ú. =∞O„u=~åæÅ U~åÊ@∞ÔH· XuÎ_ç ÃÑiyOk.
1937 ZSã≤ã≤ ã¨^Œã¨∞û +¨~°`«∞Å`À JkèHÍ~åxfl JOwHõiOKåÅx ~å*ËO„^Œ„Ѩ™ê^£, Ѩ>ËÖò
„ѨuáêkOz# f~å‡<åxfl P"≥∂kOzOk. +¨~°`«∞ Uq∞@O>Ë HÍO„ÔQ¿ã`«~° JÃãOc¡ áêsì
<åÜ«∞‰õΩ_»∞ ã¨O`«$Ñ≤Î K≥Ok QÆ=~°fl~ü `«# „Ѩ`ÕºHõ JkèHÍ~åefl LѨÜ≥∂yOK«_»x ÉÏǨ@OQÍ
„ѨHõ@# KÕÜ«∂e. JkèHÍ~åxfl u~°ã¨¯iOKåÅx [Ü«∞„ѨHÍ+π „Ѩ"Õâ◊ÃÑ\ì̃# _ç=∂O_£ 135-
78 `À F_çOѨ|_çOk. Wk q∞`«"å^Œ HÍO„ÔQãπH˜ (Right Cong) ÃÑ^ŒÌ q[Ü«∞=∞x "≥·„™ê~Ú
e<£ e`üQ“ „ÃÑ·"Õ\ò Ãã„Hõ@sH˜ ~åã≤# ÖËYÖ’ a~å¡ „Ѩâ◊Oã≤OKå~°∞ (=∞Ǩ`«∞‡x h_»Ö’ ¿Ñl
214). QÆ=~°fl~°∞¡ JkèHÍ~åÅ∞ LѨÜ≥∂yOK«∞H˘#|_»=x Ǩg∞ WKÕÛO^Œ∞‰õΩ e<£e`üQ“
u~°ã¨¯iOz#ѨÊ\˜H˜ 1937 EÖˇ· <å\˜H˜ QÍOnè XHõ Jaè„áêÜ«∂xH˜ =KåÛ~°∞. [=ǨÏ~üÖÏÖò
^•fi~å PÜ«∞#x XÑ≤ÊOK«_»O JO`« Hõ+ì̈O HÍÖË^Œ∞. =∞ǨÏ^Õ= ^ÕâßÜü∞ EÖˇ· 16# a~å¡H˜
`≥eÜ«∞*Ëâß~°∞. „a\˜+π "åi Ǩg∞Å∞ JO`« ã¨O`«$Ñ≤ÎHõ~°OQÍ ÖËHõáÈ~Ú#ѨÊ\˜H˜ QÆ=~°fl~°∞¡
„Ѩ`ÕºHÍkèHÍ~åÅ∞ LѨÜ≥∂yOK«∞H˘#_®xH˜ Ѩiã≤÷`«∞Å∞ J#∞=∞uOK«=<Õ qâßfiã¨O =ÙOk
J<Õ <≥ѨO`À JO`«‰õΩ "å~°O ~ÀAÅ „H˜`«"Õ∞ =i¯OQ∑ Hõq∞\© JkèHÍ~°O ã‘fiHõiOK«_®xH˜
P"≥∂^ŒO `≥eÑ≤Ok.
HÍO„ÔQãπ =∞O„u=~åæÅ∞ Ü«ÚÑ≤, cǨ~ü, Xi™êû, ã≤Ñ≤, ÉÁOÉÏ~Ú, =∞„^•ã¨∞ÅÖ’
JkèHÍ~°O KÕÑ\¨ Ïì~Ú. H˘kÌ <≥ÅÅ `«~åfi`« 1938 ÃãÃÑOì |~üÖ’ "åÜ«Ú=º ã¨iǨÏ^Œ∞Ì ~å„+ì̈OÖ’
‰õÄ_® JkèHÍ~°O KÕѨ\ ì̃Ok. Ü«Ú‰õΩÎÅ`À, áêsì =∂iÊ_»∞Å`À J™êûOÖ’ ‰õÄ_® HÍO„ÔQãπ
=∞O„u=~åæxfl U~°Ê~°K«QÆeyOk. HÍO„ÔQãπ, "å=∞ѨHõΔ J^茺‰õΔΩ_»∞ ã¨∞ÉèÏãπ É’ãπ nxÖ’ H©ÅHõ
áê„`« áÈ+≤OKå_»∞.

296
 ^ÕâO◊ Ö’x ÃÑ^ŒÌ ÉèÏQÆOÖ’ x#fl Ñ‘_`ç ∞« Å∞QÍ =Ù#fl"å~°∞ D ~ÀA =∞O„`«∞ÅÜ«∂º~°∞.
=O^Õ=∂`«~°O PÖÏѨ#`À JÃãOc¡ ã¨=∂"ÕâßÅ∞ [iQÍ~Ú. U *ÏfÜ«∞ *ˇO_® H˘~°‰õΩ
ZO^Œ~À ÖÏsîÅ∞, `«∂\ÏÅ∞ Z^Œ∞~˘¯<åfl~À P *ÏfÜ«∞ *ˇO_® „ѨÉèí∞`«fi Éèí=<åÅÃÑ· ã¨QÆ~°fiOQÍ
ZyiOk. HÍO„ÔQãπ =∞O„u=~åæÅ∞ ™ê„=∂[º"å^Œ =ºuˆ~Hõ ÃãHõΔ#¡‰õΩ =∞Oz „¿Ñ~°} xKåÛ~Ú.
1936Ö’ J~°ú q∞eÜ«∞<£QÍ =Ù#fl HÍO„ÔQãπ ã¨Éèíº`«fiO 1937Ö’ 3.1 q∞eÜ«∞#¡‰õΩ 1938
<å\˜H˜ 4.5 q∞eÜ«∞#¡‰õΩ ÃÑiyOk. "å=∞ѨHΔÍŠѨ@¡ "≥ÚQÆ∞æ K«∂¿Ñ q^•ºi÷ HÍi‡Hõ Ô~·`«∞
L^Œº=∂Å∞, ã¨Oã¨÷Å∞ Pq~°ƒùqOKå~Ú. Jaè=$kú K≥O^•~Ú. =∞O„u =~åæÅ U~åÊ@∞ KåÖÏ
ã¨fi^Õj ã¨O™ê÷<åÅÖ’ xÜ«∞O`«$`«fi =ºuˆ~Hõ, Éèí∂™êfi=∞º =ºuˆ~Hõ „Ѩ*Ï L^Œº=∂ʼnõΩ
„¿Ñ~°}xKåÛ~Ú. =∞O„u=~åæÅ U~åÊ@∞ P"≥∂^ŒOÃÑ· „Ѩu‰õÄÅ"≥∞ÿ#, Ѩ~°ã¨Ê~° q~°∞^Œú"≥∞ÿ#
Jaè„áêÜ«∂Å∞ ‰õÄ_® =ºHõÎ=∞Ü«∂º~Ú. ѨÓ~°‚ ã¨fi~å*ϺxH˜ Hõ@∞ì|_ç =ÙO_ç 1935 ~å*ϺOQÆ
ã¨O㨯~°}efl f„=OQÍ q=∞i≈Oz# áêsì P K«„@O "Õ∞~°‰õΩ Ñ¨xKÕÜ«∞_»O QÆ=~°fl~°¡ KÕ`«∞Ö’¡
qâıëêkèHÍ~åÅ∞, Ѩiq∞`«"∞≥ #ÿ Pi÷Hõ =#~°∞Å∞, KåÖÏHÍÅO #∞O_ç â◊„`«∞ "≥Y· i`À =º=ǨÏiã¨∂Î
=zÛ# ã≤qÖò áÈbãπ JkèHÍ~°∞Å ^•fi~å x~°‚Ü«∂Å∞ J=∞Å∞ [iÑ≤OK«∞HÀ=Åã≤# Ѩiã≤÷`«∞Å∞
– Ѩiã≤÷`«∞Å∞ ã¨OHΔ̃ÑÎ̈OQÍ, "≥·~°∞^茺Éèíi`«OQÍ =Ù<åfl~Ú. QÍOnè XuÎ_ç "Õ∞~°‰õΩ =i¯OQ∑ Hõq∞\©
=∞O„`«∞Å <≥Åã¨i r`åÅÃÑ· ~°∞. 500Å∞ QÆi+ì̈ Ѩiq∞`«∞Å∞ qkèOz#ѨÊ\˜H˜ – XHõ¯™êiQÍ
JkèHÍ~åÅ∞ =zÛ Ñ¨_`» åÜ«∞x, ^•x`À áê@∞ J=HÍâ◊"å^Œ =Ú~îå ~å[H©Ü∂« Å∞ „Ѩ"tÕ OKå~Ú.
H˘xfl lÖÏ¡Ö’¡ ™ê÷xHõ ã¨Oã¨÷ʼnõΩ [iy# ZxflHõÅÖ’ áÈ\©KÕÜ«∞_»O `«Ñ¨Ê HÍO„ÔQãπ KÕã≤O^Õg∞
ÖË^Œx 1938Ö’ cǨ~üÖ’ HÍO„ÔQãπ áêsì Ѩiã≤÷uÃÑ· ZSã≤ã≤ ѨijʼnõΩ_»∞ JOwHõiOKå_»∞.
1938 EÖˇ·Ö’ =∞^茺„Ѩ^ÕâòÖ’ Z<£.a. Mψ~x _ç.Ñ≤. q∞„âß =∞^ŒÌ`«∞`À ~°qâ◊OHõ~ü
â◊√HÍ¡ „Ѩ^è•#=∞O„u Ѩ^Œq #∞O_ç `˘ÅyOKå_»∞. nxH˜ Ç≤ÏOn =∂\Ï¡_Õ ~åÜ«∞ѨÓ~ü,
[|Å∂Ê~üʼnõΩ Mψ~ <åÜ«∞‰õΩ_»∞QÍ =Ù#fl =∞~åsî lÖϡʼnõΩ =∞^茺 Ѷ¨∞~°¬}QÍ „áêOfÜ«∞
~°OQÆ∞ ѨÙÅ=∞|_çOk. HÍx qÉèË^•Å‰õΩ =Ú~îå `«QÍ^•ÖË =ÚYº HÍ~°}O (XHõ ã¨O=`«û~°O
„H˜`«O â◊√HÍ¡H˜ =ºuˆ~HõOQÍ q∞„âß Mψ~H˜ =∞^ŒÌ`«∞ WKåÛ_»∞). HÍx qq^èŒ „ѨÜ≥∂[<åÅ∞,
‰õΩÖÏÅ∞, =∞`åÅ∞, =~åæÅ =∞^茺 ã¨=∞`«∞ź`« ™êkèOK«_»O H©ÅHõ"≥∞ÿ# ã¨=∞㨺. *ÏfÜ«∞"å^Œ
|Ǩïà◊ =~°æ P^Œ~å≈Å∞ QÆÅ^≥·#ѨÊ\˜H˜ áêÅHõ áêsìQÍ HÍO„ÔQãπ áêsìH˜ XˆH™êi Ç≤ÏO^Œ∞=Ùefl,
=Úã≤=¡ Úefl, Éè∂í ™êfi=Úefl, ~Ô `· ∞« efl, áêi„âßq∞Hõ"`Õ eΫ fl, HÍi‡‰õΩefl ã¨O`«$Ñ≤ΠѨ~K° _« O» ^•^•Ñ¨Ù
J™ê^躌 =∞~ÚOk. `«~K° ∞« QÍ "å=∞ѨHΔõ Ѩ^*Œ ÏÖO =Úã¨∞QÆ∞Ö’ „Hõ=∞|^ŒOú QÍ q∞`«"å^Œ q^è•<åÅ
"≥·Ñ¨Ù [~°QÆ_»O (‰õΩ_çH˜ [~°QÆ_»O) 1937–39 HÍÅOÖ’ HÍO„ÔQãπ =∞O„u=~åæÅ "≥Ú`«ÎOQÍ
HÍO„ÔQãπ Jkèëêì# =~°æO Ü≥ÚHõ¯ q^è•#=∞~ÚOk.
HÍO„QÔ ãπ L^Àºy™êfi=∞ºO
HÍO„ÔQãπ q∞`«"å^Œ q^è•<åÅ "≥·Ñ¨Ù =∂~°_»O =Å# =∞O„u=~åæÅ∞ L#fl`åkèHÍ~°
L^Àºy =~åæÅ`À Ѷ∞¨ ~°¬}Å∞ ÖˉΩõ O_® =∞#QÆeQÍ~Ú. Ü«ÚÑ≤Ö’ QÀqO^Œ=Å¡ÉÑíè O¨ `ü, cǨ~üÖ’
NHõ$ëê‚ ã≤<å› =∞O„u=~åæÅ∞ ~år<å=∂ KÕâß~Ú. ~å[H©Ü«∞ Mˇ·nÅ#∞ "≥O@<Õ q_»∞^ŒÅ
297
KÕÜ«∞_®xH˜ QÆ=~°fl~°∞¡ x~åHõiOKå~°∞. 1937 EÖˇ·Ö’ JO_»=∂<£ *ˇ·Å∞Ö’ x~åǨ~°nHõΔ
KÕѨ\ ì̃# `«~°∞"å`« Mˇ·nÅ q_»∞^ŒÅ *ÏfÜ«∞ ã¨=∞㨺 J~ÚOk. ɡOQÍÖò ~åROÖ’x ÃÑ^ŒÌ
ã¨OYºÖ’ =Ù#fl _ç>#ˇ ∂ºÅ q+¨Ü∞« OÖ’ ZÖÏO\˜ K«~º° KÕÑ@¨ #ì O^Œ∞‰õΩ ÉˇOQÍÖòÖ’x HÍO„ÔQ¿ã`«~°
Ѷ[¨ ÖòÇϨ H± =∞O„u=~åæxfl HÍO„ÔQãπ f„=OQÍ q=∞i≈OK«_O» „áê~°OaèOzOk. ǨÏiѨÓ~ü HÍO„ÔQãπ
ã¨^㌠∞¨ û =ÚO^Œ∞ (U^À XHõ\ ˜ KÕÜ∂« Åx) HÍO„ÔQãπÖ’x "å=∞ѨH"Δõ å^Œ∞Å <Àà◊√§ =¸Ü«∂ÅO>Ë
U^À XHõ\ ˜ KÕÜ∂« e. JO^Œ∞Hˆ ~år<å=∂Å∞.
QÆ=~°fl~°¡ qK«HõΔ}ÏkèHÍ~åÅ "Õ∞~°‰õΩ q_»∞^ŒÅ KÕ¿ã „áêuѨkHõ# `«HõΔ}O "≥Ú`åÎxfl
q_»∞^ŒÅ KÕÜ∞« _®xH˜ |^Œ∞Å∞QÍ QÆ=~°fl~°∞¡ qK«H}Δõ ÏkèHÍ~åÅ "Õ∞~°‰Ωõ q_»∞^ŒÅ KÕ¿ã „áêuѨkHõ#
ǨÏiѨÙ~° HÍO„ÔQãπ ã¨^㌠∞¨ û =Úyã≤# H˘kÌ ~ÀAňH ~år<å=∂Å∞ LѨãO¨ ǨÏiOK«∞HÀ|_®¤~Ú.
1932 #∞O_ç ã¨O„Hõq∞Oz# Z=∞Ô~˚hû JkèHÍ~åÅ#∞ HÍO„ÔQãπ =∞O„u=~åæÅ∞
~°^Œ∞Ì KÕÜ«∞_»O „áê~°OaèOKå~Ú. HÍx 1937 JHÀì|~üÖ’ ~å[QÀáêÖÏKåi q„^ÀǨÏHõ~°
LѨ<庙êÅ <≥ѨO`À JÔ~ã¨∞ìÅ∞ „áê~°OaèOKå~°∞. Jxfl HÍO„ÔQãπ áêe`« ~å„ëêìÅÖ’ =∞`«
Ѷ¨∞~°¬}ʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ JÖψQ "å=∞ѨHõΔ <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’x HÍi‡Hõ Hõ~°¬Hõ L^Œº=∂ʼnõΩ
=ºuˆ~HõOQÍ J}z"Õ`« K«~°ºÅ∞ KÕѨ@ì_»O ã¨~°fi ™ê^è•~°}=∞Ü«∂º~Ú. „áê}, ^èŒ# ~°HõΔ}‰õΩ
HÍO„ÔQãπ „ѨÉèí∞`«fiO KÕѨ>Ëì K«~°ºefl 1938 ÃãÃÑìO|~üÖ’ ZSã≤ã≤ ѨÓiÎQÍ ã¨=∞iúOzOk. áœ~°
¿ãfiK«Ûù ¿Ñ~°∞`À ǨÏ`«ºÅ∞, QÆ$Ç¨Ï ^ŒÇ¨Ï<åÅ∞, ^ÀÑ≤_ôÅ∞, =~°æ áÈ~å\Ïefl „ѨÉèÏ=O KÕÜ«∞_®xfl
YO_çOzOk. âßOu Éèí„^Œ`«Å ã¨O~°HõΔ} q+¨Ü«∞OÖ’ HÍO„ÔQãπ =∞O„u =~åæʼnõΩ 1937
=ÚO^Œ∞ <å\˜ „ѨÉèí∞`åfixH˜ `Õ_® ÖË^Œ<åfl~°∞. ™ê„=∂[º"å^Œ K«i„`«HÍ~°∞_»∞ ǨϟÑπÖÏO_£
(1) HÍO„ÔQãπ „ѨÉèí∞`åfiÅ∞ âßOu Éèí„^Œ`«Å Ѩi~°HõΔ Ñ¨sHõΔÖ’ <≥QÍæ~Ú (P~ü. ǨϟÑπÖÏO_£
ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ ~å[H©Ü«∞ ã¨=∞㨺 Ô~O_»= ÉèÏQÆO ¿Ñr 135)
=∞`«"å^Œ ã¨=∞㨺
Ǩ˙ÑπÖÏO_£ HÍO„ÔQãπ Jkèëêì#O Ü≥ÚHõ¯ xÜ«∞O`«$`«fi "≥Y· ix YO_çOKå~°∞. HÍO„ÔQãπ
ã¨=∂Yº ã¨∂„`åefl (Federal Princeple) H˜OK«Ñ¨izO^Œ<åfl~°∞. HÍO„ÔQãπ =∞O„u=~åæÅ∞
Ç≤ÏO^Œ∂ J#∞‰õÄÅ K«~°ºÅ∞ =Úã≤¡OÅ∞ x~°‚Ü«∂`«‡HõOQÍ ^Œ∂~°=∞=_®xH˜ ^•ifâßÜ«∞<åfl~°∞.
(ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ ~å*ϺOQÆ ã¨=∞㨺 ¿Ñr 99) "åãÎ̈=OQÍ =Úã≤¡O bQ∑ q=∞~°≈ ‰õÄ_® ~Ú^Õ.
=Úã≤¡O bQ∑ áê\Ïfl ã¨^Œã¨∞ûÖ’ (1938 _çÃãO|~ü) l<åfl (HÍO„ÔQãπ á¶êã≤*Ïxfl YO_çã¨∂Î
~Ú^Õ JOâßxfl „Ѩ™êÎqOKå~°∞. bQÆ∞ „Ѩux^èŒ∞ÖË QÍHõ ~Ú`«~°∞ŠǨϟ^• 1937–39 HÍÅOÖ’
HÍO„ÔQãπ "≥·Y~°∞Å∞, q^è•<åÅ∞ =Úã≤¡OÅx ^Œ∂~°O KÕâßÜ«∞O\Ï~°∞. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ P*Ï^£
(`«# WO_çÜ«∂ q<£û „Ѷ‘_»O 1959) JÖψQ qÉèí[# ã¨O=`«û~åÅÃÑ· ÃÑO_≥iH± =∂<£û,
ÃÇÏKü.q. ǨÏ_»û<£ ÖÏO\˜ „a\˜+π ~°K«~Ú`«Å∞.
1937 `«~°∞"å`« bQÆ∞ ѨÙ#~°∞^Œú~°} Ü«ÚÑ≤Ö’ ˆHO„nHõiOѨ|_ç#ѨÊ\˜ #∞O_ç P
~åROÖ’ q∞„â◊=∞ =∞O„u =~°æO U~åÊ@∞‰õΩ HÍO„ÔQãπ u~°™ê¯~°O x~°‚Ü«∂`«‡Hõ"≥∞ÿ#kQÍ
298
"åºMϺxOK«|_»∞`«∞Ok. ZxflHõÅ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ HÍO„ÔQãπ bQÆ∞ ã¨O|O^è•Å∞ KåÖÏ
¿ãflǨÏѨÓ~°fiHõOQÍ =Ù<åfl~Ú. Ô~O_»∞ áêsìÅ∞ K«\Ïs <Õ+¨#Öò J„yHõÅÛiã¨∞ì áêsì`À
áÈ\Ï¡_∞» `«∞<åfl~Ú. JdÅ ÉèÏ~°`« ™ê÷~ÚÖ’ ‰õÄ_® bQÆ∞ ZxflHõÅ „Ѩ}ÏoHõ ‰õÄ_® HÍO„ÔQãπÖÏQÍ<Õ
1935 ~å*ϺOQÆ K«\Ïìxfl q=∞i≈OzOk. ÅHÀfl XѨÊO^ŒO (1916) ã¨∂„`åÅ „áêuѨkHõ
ã¨Ç¨ÏHÍ~åxfl JiúOzOk. HÍx ZxflHõÅ `«~°∞"å`« HÍO„ÔQãπ ѨÓiÎ "≥∞*Ïi\© ™êkèOK«_»OÖ’
Yb‰õΩÉÏ˚=∞<£ (bQÆ∞ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ 1934Ö’ HÍO„ÔQãπ áê~°"¡ ∞≥ O@s É’~°∞¤ ã¨É∞íè º_»∞) „ѨuáêkOz#
q∞„â◊=∞ =∞O„u=~°æ U~åÊ@∞#∞ u~°ã¨¯iOzOk. =∞O„`«∞Å ZOÑ≤HõÃÑ· <≥„Ǩ˙, P*Ï^£Å`À
[iÑ≤# K«~°ÛÅ∞ =Úã≤¡O bQÆ∞ JÃãOc¡ áêsìx HÍO„ÔQãπÖ’ qb#O KÕÜ«∂Åx HÍO„ÔQãπ
Ѩ@∞ì|@ì_O» =Å# qѶŨ =∞Ü«∂º~Ú. 1937 ã¨OII=Ú =∞^躌 Ö’ JÖÏ Ñ¨@∞ì|@ì_O» J™ê^è•~°}O
HÍ^Œ∞. Jã¨=∞~°hú Ü«∞O HÍ^Œ∞. L`«~Î „° Ѩ^âÕ òÖ’ bQÆ∞ [q∞O^•~°∞Å`À ã≤qÖò q∞e@s L^ÀºQÆ∞Å`À
ÃÑ#"≥·K«∞‰õΩáÈ~Ú =ÙOk (Path Way to Pakisthan À„l 173). bQÆ∞ JdÅ ÉèÏ~°`« ZxflHõÅ
"Õ∞xÃÑ™¶ Èì „ÃÑ"· \Õ ò Pã≤Î ~°^∞Œ HÌ ˜ K≥Ok# ZÖÏO\˜ L^Œº=∂<≥fl· <å YO_çOKåe. 1937 JHÀì|~üÖ’
bQÆ∞ ÅHÀfl ã¨^Œã¨∞ûÖ’ YbQÆ∞ÉÏ˚=∞<£ =Úã≤¡O Ô~·`«∞ŠѨiã≤÷`«∞Å "≥∞~°∞QÆ∞^ŒÅ#∞ Jiúã¨∂Î
Éèí∂ã¨O㨯~°}efl u~°ã¨¯iOKå~°∞. <≥„Ǩ˙ ~ÚOHÍ #ˆ~O„^Œ^Õ"£, ÔH.ZO. J„ëêѶπ =O\˜ "å~°∞
bQÆ∞ ѨÓiÎQÍ qb#O H͉õΩO_® "Õ̂~ +¨~°`«∞ÖÖ’<≥·<å U~åÊ@∞ KÕÜ«∞|_Õ SHõº ã¨OѶ¨∞@#
(q∞„â◊=∞ =∞O„u=~°æO) ™ê=∂lHõ Pi÷Hõ ã¨O㨯~°}efl J™ê^茺O KÕ™êÎÜ«∞x ÉèÏqOKå~°∞.
„Ѩ*Ï ã¨O|O^è•Å HÍ~°º„Hõ=∞O ^•fi~å =Úã≤O¡ bQÆ∞Ö’ ™êxflÇ≤Ï`åºxfl ÃÑOK«∞HÀ"åÅ#∞‰õΩ<åfl~°∞.
P ÉÏ^躌 `« J„ëêѶHπ ˜ JѨÊ*ˇÑʨ |_çOk. JO`ÕQÍHõ Ü«ÚÑ≤Ö’ HÍO„ÔQãπH˜ ÃÑ^ŒÌ "≥∞*Ïi\© (228H˜
134) =ÙOk. *Ïq∞Ü«∞`ü, LÖò, LÖò=∂ Ç≤ÏO^£ PkèѨ`«ºO QÆÅ kÜ≥∂|O_£ LÖÏ=∂
=∞^ŒÌ`«∞ LOk. L`«Î~° ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ H˘kÌ ã¨O=`«û~åÅ „H˜`«O ѨO*ÏÉòÖ’ =∂r dÖÏѨ`ü
"å^Œ∞ÅKÕ ™ê÷Ñ≤OK«|_ç# J„Ǩ`ü áêsì =∞^ŒÌ`«∞ =ÙOk. 1937 "Õ∞Ö’ J„Ǩ~ü ã¨^Œã¨∞û l<åflx
HÍÅO K≥ e ¡ # ~å[H© Ü « ∞ "Õ ` « Î Q Í x~° ã ≤ O zOk. ~å*ϺOQÍxfl Ѩ ~ ° = ∞ Ѩ q „`« O QÍ
P~åkèOKÕ"å_»#flk. bQÆ∞ H˘kÌ=∞Ok Ü≥∂^èŒ∞Å MÏ<£ |ǨÏ^Œ∂Ì~üÅ #"å|∞Å =Ú~îå J#flk.
ÅHÀfl ã¨^Œã¨∞û `«~°∞"å`« bQÆ∞ „Ѩ[Å =∞^ŒÌ`«∞ á⁄O^ÕO^Œ∞‰õΩ x~°‚Ü«∂`«‡Hõ"≥∞ÿ#
q[Ü«∞=O`«"∞≥ #ÿ „ѨÜ∞« `åflÅ∞ „áê~°OaèOzOk. "≥∞<ÿ åi\©Å‰õΩ ~°H}Δõ HõeÊOKÕ Ñ¨ÓiÎ ã¨fi`«O„`«O
`«# q^è•#OQÍ „ѨHõ\ ˜OzOk. =~°æ HÍiî<åºxfl, =∞`« Ѷ¨∞~°¬}efl ã¨$+≤ìã¨∞Î#flO^Œ∞‰õΩ HÍO„ÔQãπx
x~°ãO≤ zOk. H˘kÌ <≥ÅÖ’¡ Ü«ÚÑ≤Ö’ 1,00,000 =∞Ok H˘`«Î ã¨É∞íè ºefl KÕ~∞° Û‰õΩ#flk. ѨO*ÏÉò,
ɡOQÍÖò „Ñ‘q∞Ü«∞~°¡#∞ („Ѩ^è•#∞efl) Ü«¸xÜ«∞xã¨∞ì ã≤H˜O^Œ~ü ǨÏÜ«∂`üMÏ<£ Hõ$+¨H± „Ѩ*Ï
<åÜ«∞‰õΩ_»∞ Ѷ¨AÖò ǨÏH±x J#∞K«~°∞Å∞QÍ KÕ~°∞ÛHÀQÆeyOk. bQÆ∞ ѨÙ#ifl~å‡}O Ü«ÚÑ≤
#∞O_ç KÕѨ@ì|_çO^Œx ÉèÏ~°`« ~å[H©Ü«∂Å q^•º~°∞÷ʼnõΩ `≥Å∞ã¨∞. HÍx HÍO„ÔQãπ "≥·Ñ¶¨ÖϺxH˜
HÍ~°}O ã¨OH©~å‚xfl u~°ã¨¯iOK«_»O HÍ^Œ∞. Ü«ÚÑ≤Ö’#∞, ^Õâ◊OÖ’x ~Ú`«~° KÀ@¡ ã¨iÜ≥ÿ∞#
™ê=∂lHõ Pi÷Hõ K«~º° efl ~°∂á⁄OkOz J=∞Å∞ [~°ÑH¨ áõ È=_»O HÍO„ÔQãπ "≥Ñ· Ũ¶ ºO. =Úã≤O¡ Å`À
„Ѩ*Ï ã¨O|O^è•Å∞ HÍy`åňH Ѩiq∞`«=∞Ü«∂º~Ú. Ãã‰õΩºÅi[O ã¨=¸Å"≥∞ÿ# =∂~°∞ÊÅ`À
299
ã¨O|OkèOz# Ѩ^*Œ ÏÅO =Úã≤O¡ efl `«=∞"≥Ñ· Ù¨ uѨCHÀ=_®xH˜ QÍHõ =Úã≤O¡ „ѨÜ∂≥ [<åѨ~∞° efl
HõÅ=~°Ñ¨~°zOk.
ɡOQÍÖòÖ’ =∞O„u =~°æ x~å‡}O ^•^•Ñ¨Ù JÖÏO\˜ `«‰õΩ¯= ã¨=∞~°úhÜ«∞"≥∞ÿ#
Ѩi}Ï=∂ʼnõΩ ^•ifã≤Ok. J|∞ÌÖò =∞#∂û~ü JǨÏ=∞‡^£ +¨O+¨μnÌ<£ JǨÏ=∞‡^£ <Ò+¨^è£
PbÖÏO\˜ =∂~°∞ÊÅ∞ HÀˆ~ <åÜ«∞‰õΩÅ XuÎ_ç "Õ∞~°‰õΩ Ñ¶¨AÖò ǨÏH± Ü≥ÚHõ¯ Hõ$+≤H± „Ѩ*Ï áêsì
#+ì̈ ѨiǨ~°O ÖˉõΩO_® [q∞O^•s q^è•#O ~°^Œ∞Ì, `«HõΔ} H“Å∞ `«yæOѨÙ, x~°ƒO^èŒ „áê^äŒq∞Hõ
q^ŒºH˜ Ñ≤Å∞Ñ≤ã¨∂Î 1936 U„Ñ≤ÖòÖ’ ZxflHõÅ HÍ~°º„Hõ=∂xfl P"≥∂kOzOk. ZxflHõÅ =ÚO^Œ∞
l<åfl`À K«~°ÛÅ∞ áêHΔ̃HõOQÍ [q∞O^•s ~°^Œ∞Ì ã¨=∞㨺ÃÑ· qѶ¨Å=∞Ü«∂º~Ú. „Ѩuëêì`«‡Hõ"≥∞ÿ#
Ѩ@∞MÏe xÜ≥∂[Hõ=~°æO`À MÏ*Ï #r=ÚnÌ<£ÃÑ· Ѷ¨AÖò ǨÏH± ÔQÅ∞ѨÙÖ’ bQÆ∞H˜ Hõ$+¨H± „Ѩ*Ï
áêsì QÆ\ ˜ì „Ѩ`«ºi÷QÍ x~°∂Ñ≤`«=∞~ÚOk. HÍx ɡOQÍÖòÖ’ HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞Hõ`«fiO =∂@
=~°∞ã¨H˜ ‰õÄ_® =º=™êÜ«∞ ã¨O㨯~°}efl ™êfiÜ«∞`«ÎO KÕã¨∞HÀÖË^Œ∞. JO^Œ∞‰õΩ HÍ~°}O Ü«ÚÑ≤Ö’
=ÖË QÍHõ [q∞O^•~°∞Å`À J`«ºkè‰õΩÅ∞ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞ J=Ù^è£ `åÅ∂HÍ^•~°¡`À =Úã≤¡OÅ∞
Z‰õΩ¯=QÍ =ÙO_»@O HÍ=K«∞Û. Mˇ·nefl "≥O@<Õ q_»∞^ŒÅ KÕÜ«∂Åx HÍO„ÔQãπ Ѩ@∞ì|\ì̃Ok.
HÍx Mˇn· Å ã¨=∞㨺 QÆ=~°fl~ü g\’H˜ =∞O„u=~°æ ~år<å=∂‰õΩ ^•ifÜ«∞=K«∞Û QÆ#∞Hõ =∞O„u=~°æ
HÍ~°º„Hõ=∞OÖ’ „áê^è•#º`« H“Å∞ ã¨O㨯~°}ʼnõΩ ~Ú"åfiÅx J|∞Öò =∞#∂û~ü JǨÏ=∞‡^£
"åkOKå~°∞. Ѷ¨e`«OQÍ Hõ$+≤H± „Ѩ*Ï áêsìÖ’ ã¨OH©~å‚xH˜ ã¨O|OkèOz# K«~°ÛÅ∞
qѶ¨Å=∞Ü«∂º~Ú. P q^èŒOQÍ Ñ¶¨AÖòǨÏH± bQÆ∞Ö’ "≥∞ÿ„u KÕã¨∞‰õΩ<Õ q^èŒOQÍ <≥\ ì̃"ÕÜ«∞|_®¤_»∞.
~å„ëêìÅÖ’ HÍO„ÔQãπ áêÅ# ™êy# 27 <≥ÅÅ HÍÅOÖ’ =Úã≤¡O bQÆ∞ Ѩ~°Ñ¨Ó~ü
iáÈ~°∞ì (1938 z=~°), cǨ~üÃÑ· +¨sѶπ iáÈ~°∞ì (1939 =∂iÛ) HÍO„ÔQãπ áêÅ#Ö’ =Úã≤¡OÅ
Hõ_Q» OÆ _»Ã¡ Ñ· ѶA
¨ ÖòÇϨ H± iáÈ~°∞ì (1939 _çÃãO|~ü) „áêuѨkHõ# f„="≥∞#ÿ „ѨKå~°O KÕÑ\¨ Oì˜ k.
=∞`« Ѷ¨∞~°¬}efl x"åiOK«_»OÖ’x "≥·Ñ¶¨ÅºO |„H©^£ ѨO_»QÆ ã¨O^Œ~°ƒùOQÍ QÀ=^èŒÃÑ· ™ê÷xHõ
x¿+^è•Å∞ „ѨÉ∞íè `«fi HÍ~°º„Hõ=∂Å ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ =O^Õ=∂`«~° w`«OÖ’x q„QÆÇ¨ ~å^è#Œ H˜ K≥Ok#
áê^•efl áê_»@O L~°∂Ì „áê|ÖϺxfl `«yOæ KÕO^Œ∞‰õΩ Ç≤ÏOn, Ç≤ÏO^Œ∂™êÎh „ѨKå~åxH˜ ^Õ=<åQÆ~°
eÑ≤x „áÈ`«ûÇ≤ÏOK«_»O, W`«~° P~ÀѨ}Å∞ Wq. Juâ◊Ü«∂Å`À ‰õÄ_ç# P~ÀѨ}Å∞.
P~ÀѨ}ÅÃÑ· pѶπ [ã≤ìãπ =∂iãπ QÆÜ«∞~°Éò qKå~°} [iÑ≤™êÎ=∞#fl HÍO„ÔQãπ „Ѩuáê^Œ#x
bQÆ∞ `Àã≤ѨÙzÛOk. 1940 =∂iÛ <å\˜ áêH˜™êÎ<£ f~å‡<åxH˜ =ÚO^Œ∞ bQÆ∞ <åÜ«∞‰õΩÅ
ã¨Ê+ì̈"≥∞ÿ# HÍ~°º„Hõ=∞OÖËx Jã¨O`«$Ñ≤Î ~å[H©Ü«∞ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ „Ѩ`ÕºHõ xÜ≥∂[Hõ=~åæÅ, ~å„ëêìÅ
ã¨fiÜ«∞O „ѨuѨuÎ "åÜ«Ú=º ã¨iǨÏ^Œ∞Ì ~å„ëêìxH˜, ã≤O^èŒ∞H˜ ѨÓiÎ ~åR „ѨuѨuΠѨO*ÏÉò
ɡOQÍÖòÖ’ =Úã≤O¡ ~å[H©Ü∞« PkèÑ`¨ º« O – áê`« _ç=∂O_»x¡ flO\˜h =Úã≤O¡ ~å[H©Ü∞« PkèÑ`¨ º« O
– áê`« _ç=∂O_»¡xflO\˜h „a\˜+π áêʼnõΩÅ∞, HÍO„ÔQãπ JOwHõiOK«_»O [iyOk. HÍ|\ì̃
1938"Õ∞Ö’ l<åfl É’ãπ`À [iy# K«~°ÛÖ’¡ bQÆ∞x =Úã≤¡OÅ UÔH·Hõ „ѨuxkèQÍ QÆ∞iÎOKåÅx
Ѩ@∞ì|\Ïì_∞» . 1940 ^Œâß|ÌO =∞^躌 HÍÖÏxH˜ =ÚO^Œ∞ U =∂„`«O ã¨=∞~°hú Ü«∞OQÍx _ç=∂O_£
Ü«ÚÑ≤, ÉÁOÉÏ~Ú, =∞„^•ã¨∞ÅÖ’ =Úã≤¡O "≥∞ÿ<åi\©ÅÖ’ bQÆ∞ |Å"≥∞ÿ# áêsìQÍ =Ù#flѨÊ\˜H˜
300
ɡOQÍÖòÖ’ |ÅÇ‘Ï#OQÍ =ÙOk. "åÜ«Ú=º ã¨iǨÏ^Œ∞Ì ~åROÖ’, ѨO*ÏÉòÖ’ ^•x LxH˜
<å=∞=∂„`«"Õ∞. ã≤O^èŒ∞Ö’ ‰õÄ_® „ѨÉèí∞`åfixfl U~åÊ@∞ KÕÜ«∞_»OÖ’ qѶ¨Å=∞~ÚOk.
(JÖÏ¡|H±¬ P^èfiŒ ~°ºOÖ’ HÍO„ÔQãπ =∞^Œ`Ì ∞« `À 1938 =∂iÛÖ’ „ѨÉ∞íè `«fiO U~åÊ@∞ KÕÜ∞« |_çOk).
l<åfl ™ê÷~Úx HÍO„ÔQãπ u~°ã¨¯iOzOk. =∞Oz J^Œ$+ì̈OQÍ Ñ¨i}q∞OzO^Œx Yb‰õΩÉÏ˚=∞<£
J~° = ∞iHõ Å ∞ ÖË ‰ õ Ω O_® JOwHõ i OKå~° ∞ . ''bQÆ ∞ KÕ ã ≤ # _ç = ∂O_£ x HÍO„Ô Q ãπ
JOwHõiOz =ÙO>Ë JѨC_»∞ KÕÜ«∞_®xH˜ Ug∞ _ç=∂O_»∞¡ q∞ye =ÙO_Õq HÍ=Ù—— (JMÏb
‰õΩÉÏ˚=∞<£ ¿Ñr 192)
WHõ áêsì Jkèëêì# =~°æO xÜ«∞O`«$`«fi q^è•#O J=ÅOaã¨∞Î#fl^Œ#fl P~ÀѨ}‰õΩ
=¿ãÎ XHõ JdÅ ÉèÏ~°`« áêsì x~å‡}Ïxfl Ѩ\ ˜+¨ìѨ~°K«∞H˘#_®xH˜ „Ѩܫ∞uflOK«_®xfl
xOkOK«ÖË=Ú. 1937–47 HÍÅOÖ’ l<åfl `«# â◊HÎ̃#O`å ~å„ëêìÅ =Úã≤¡O <åÜ«∞‰õΩÅÃÑ·
`«# J^Œ∞ѨÙx ÃÑOK«∞H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ „Ѩܫ∞uflOKå_»∞. HÍO„ÔQãπ ~å„ëêìÅÖ’ =∞`« Ѷ¨∞~°¬}Å∞
`«~°K«∞QÍ [iˆQq. JÖÏ Jx ~Ú`«~° ~å„ëêìÖÖ’ HõO>Ë Z‰õΩ¯"ÕO HÍ^Œ∞. 1937 JHÀì|~ü
1939 ÃãÃÑìO|~ü =∞^茺 HÍÅOÖ’ 8 HÍO„ÔQãπ ~å„ëêìÖ’¡ 60 =∞`« Ѷ¨∞~°¬}Å∞ [iQÍ~Ú. J^Õ
HÍÅOÖ’ =¸_»∞ HÍO„ÔQ¿ã`«~° ~å„ëêìÖÖ’ 25 Ѷ¨∞~°¬}Å∞ [iQÍ~Ú (‰õÄÑπÖÏO_£ ¿Ñr 131).
=O^Õ=∂`«~° ˆQÜ«∞OÖ’x H˘xfl ÉèÏQÍÅÃÑ· =Úã≤¡O ™È^Œ~°∞Å∞ „Ѩ™êÎqOz#
JÉèíºO`«~åÅÖ’x ã¨=∞O[ã¨`åfixfl QÆ∞iÎOz 1937 JHÀì|~üÖ’ HÍO„ÔQãπ =i¯OQ∑ Hõq∞\©
=O^Õ=∂`«~° ˆQÜ«∞OÖ’x =ÚyOѨ٠K«~°}ÏÅ#∞ =ke "ÕÜ«∂Åx `«yæOKåÅx x~°‚~ÚOzOk.
"å~åú „áêuѨkHõ q^•º q^è•#O =∞s ÃÇÏ· O^ŒgHõiOK«|_çO^Œx bQÆ∞ q=∞i≈OzOk. Ç≤ÏO^Œ∂
=∞Ǩã¨Éíè áê~îåºOâßÅÖ’ L~°∂HÌ ˜ ™ê÷#O HõeÊOz#O^Œ∞‰õΩ x~°ãO≤ zOk. W™ê¡O =ºuˆ~Hõ"∞≥ #ÿ =x
bQÆ∞ x~°ã≤Oz# "å~åú Ѩ^äŒHÍxfl ~°∂á⁄OkOK«_»OÖ’#∞ ÉÁOÉÏ~Ú áê~î°âßÅʼnõΩ L~°∂Ì
áê~î°º ѨÙãÎ̈HÍÅ ~°∂ѨHõÅÊ#Ö’#∞ „Ѩ=ÚYOQÍ Ñ¨xKÕã≤# =Úã≤¡O "Õ∞^è•q q^•º"Õ`«Î _®Hõì~ü
*ÏH©~ü Ǩï¿ãû<£.
'=∞`«"å^Œ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅÖ’x, =Úã≤O¡ „Ѩ[ÅÖ’ HÍO„ÔQãπ =ºuˆ~Hõ ÉèÏ"åÅ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅx
J^Œ∞Ѩ٠KÕÜ«∞_»OÖ’ =∞#O qѶ¨Å=∞Ü«∂ºO— <≥„Ǩ˙ ~å*ËO„^Œ„Ѩ™ê^£H˜ 1939 JHÀì|~ü 18#
~åã≤# ÖËYÖ’ JOwHõiOKå~°∞ (L=∂H“~ü ¿Ñl 123) HÍO„ÔQãπ áêÅ#Ö’ =Ù#fl =Úã≤¡O
"≥∞*Ïi\© ~åRO "åÜ«Ú=º ã¨iǨÏ^Œ∞Ì ~åROÖ’ Ç≤ÏO^Œ∂ ã≤‰õΩ¯ =~°Î‰õΩefl, =_ô¤ "åºáê~°∞efl
Z^Œ∞~˘¯x MÏ<£ ™êÃÇÏÉò „ѨÉèí∞`«fiO „QÍg∞} ~°∞} ÉèÏ~åxfl `«yæOK«_»OÖ’ qѶ¨Å"≥∞ÿ#O^Œ∞=Å#
=Úã≤¡O Ô~·`«∞Å =∞^ŒÌ`«∞ HÀÖ’Ê=_»O "≥Ú^ŒÅ~ÚOk. ("åÜ«Ú=º ã¨iǨÏ^Œ∞Ì ~åR K«@ì ã¨Éèí –
™êfi`«O„`«º áÈ~å@O 1932 – 47 ¿Ñr 93). L`«=Î ∞ =∞^躌 ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’x KåÖÏ „áêO`åÅÖ’
HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞Hõ`«fiO Ü≥ÚHõ¯ „QÍg∞} „Ѩ*Ï^Œ~°}, ÃÇ·ÏO^Œ=`«fiO`À Ç≤ÏOn ÉèÏ+¨`À =∞"Õ∞HõO
KÕÜ«∞|_çOk. =Úã≤¡OÅ∞ Ѩ@ì}ÏÅ∞ KÕ~å~°∞. K«^Œ∞=ÙH˘<åfl~°∞. L~°∂Ì ÉèÏ+¨ L#fl`« =~åæʼnõΩ
K≥Ok# ÉèÏ+¨ J~ÚOk. 1930 ^Œâß|ÌO z=~°Ö’ HÍO„ÔQãπ ÃÑ· ™ê÷~Ú <åÜ«∞‰õΩÅ∞ Ãã‰õΩºÅi[O
J=ã¨~åxfl QÆ∞iÎOKå~°∞. Ãã‰õΩºÅi[O „H˜Ok ™ê÷~Ú HÍi‡Hõ â◊‰Ωõ ÅÎ =~°‰Ωõ „ѨKå~°O KÕÜ∞« |_»Ö^Ë ∞Œ .
HÍO„ÔQãπ „ѨÉ∞íè `åfiÅ∞ ‰õÄ_® Jhfl J=∞Å∞ [~°ÑÖ¨ ^Ë ∞Œ . L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ ã≤.Ñ≤. HÍO„ÔQãπ HÍ~°ºHõ~Åΰ ∞
301
bQÆ∞Ö’ KÕ~°_»O ÖË^Œ∞. HÍx `«~°K«∞QÍ Ç≤ÏO^Œ∂ =∞Ǩã¨ÉèíÖ’ K«∞~°∞‰õΩQÍ Ñ¨xKÕÜ«∞_»O
[~°∞QÆ∞`«∞O^Œx—— P*Ï^£ `«# Jã¨O`«$Ñ≤xÎ "≥Å_¡ Oç Kå_»∞. HÍx 1938 _çÃãO|~üÖ’ HÍO„ÔQãπÖ’
H˘#™êQÆ_®xH˜ Ç≤ÏO^Œ∂ =∞Ǩã¨Éíè ã¨Éºíè `«fiO J#~°›`Q« Í HÍO„ÔQãπ =i¯OQ∑ Hõq∞\© „ѨH\õ O˜ zOk.
D ã¨O=`«û~åÅÖ’ Ç≤ÏO^Œ∂ =∞Ǩã¨Éèí |ÅO ѨÙOA‰õΩO@∂ =ÙOk. ^•x H˘`«Î J^茺‰õΔΩ_»∞
=∞Ǩ~åRH˜ K≥Ok# =∂r i=Å∂º+¨#s q._ç. ™ê=~å¯~ü <åQÆѨÓ~ü ã¨^Œã¨∞û (1938
_çÃãO|~ü)Ö’ ~ÚÖÏ „ѨHõ\ ˜OKå~°∞. ''=∞#O Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅO =∞#O`«@ =∞#OQÍ XHõ *Ïu
Ç≤ÏO^Œ∂ *ÏfÜ«∞"å^Œ∞Å∞, Ç≤ÏO^Œ∂ =∞`«"å^Œ∞Å∞QÍ Ñ≤eÑ≤OK«∞HÀ=_®xH˜ zOuOK«#=ã¨~°O
ÖË^Œ∞. 1931Ö’ ѨO*ÏÉò =Úã≤¡OÅ`À ™ê÷Ñ≤OK«|_ç# W#Ü«∞`«∞ÖÏ¡ MÏ<£ =∞„+≤d Ü≥ÚHõ¯
HÍHõû~°∞,¡ HÔ .a. ÃÇÏ_Õ"¡ å~ü Ü≥ÚHõ¯ ~å„+‘Ü
ì ∞« ã¨fiÜ«∞O ¿ã=H± ã¨OѶ∞π ÖÏO\˜ J~°ú q∞Å@s =∞`«"å^Œ
ã¨Oã¨÷Å ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ D HÍÖÏxH˜ K≥Ok# „Ѩ=∂^ŒHõ~°"≥∞ÿ# ã¨OˆH`åÅ∞. `˘Å∞`« uÅH±
J#∞K«~°∞_»∞, P `«~°∞"å`« =∞Ǩã¨Éèí <åÜ«∞‰õΩ_»∞ J~Ú# a.Zãπ. =∂<Õ̊ áÈ+¨}Ö’ 1930Ö’
P~ü.Zãπ.Zãπ. <åQÆѨÓ~ü ™ê÷=~°O #∞O_ç Ü«ÚÑ≤ ѨO*ÏÉò, ^Õâ◊OÖ’x ~Ú`«~° „áêO`åʼnõΩ
"åºÑ≤OzOk. 1940Ö’ QÀÖÏfiů~ü <åÜ«∞Hõ`fi« O KÕÑ>¨ <ìË å\˜H˜ ~årÖËx =∞`«"å^•xH˜ Hõ@∞ì|_ç#
„Hõ=∞tHõΔ}ÏÜ«Ú`«"≥∞ÿ# 1,00,000 =∞OkH˜ tHõΔ} ~Ú=fi_»O [iyOk.
1930 ^Œâß|ÌO z=i ã¨O=`«û~åÅ ã¨=∞HÍe‰õΩʼnõΩ qÉèí[# k<åÅ J#∞Éèí"åÅ
#∞O_ç á⁄Ok# "≥#∞Hõ K«∂ѨÙ, =∞`«"å^Œ ã¨=∞㨺Š„áê^è•#º`«x Juâ◊~ÚOz K≥ÑÊ≤ =ÙO_»=K«∞Û.
KåÖÏ=∞Ok HÍO„ÔQãπ"å~°∞ JѨÊ\˜H˜ bQÆ∞x „Ѩ=∂^ŒHõ~°"≥∞ÿ#kQÍ Ñ¨iQÆ}˜OK«ÖË^Œ∞. HÍO„ÔQãπ
=∞O„u =~åæÅ#∞ =ºHÎ̃QÆ`« „ѨÜ≥∂[<åÅ HÀã¨O QÍO^èÕÜ«∞ P^Œ~å≈Å#∞ J=∞Å∞ [i¿ÑO^Œ∞‰õΩ
ÉèÏ~°`« "å}˜[º"Õ`«ÎÅ ã¨Ç¨ÏHÍ~°O`À *ÏfÜ«∞ Pi÷Hõ ѨÙ~ÀQÆu ™êkèOKÕO^Œ∞‰õΩ J}z"ÕÜ«∞|_ç#
"åi ã≤÷uQÆ`«∞Å#∞ "≥∞~°∞QÆ∞ѨiKÕO^Œ∞‰õΩ Ñ¨Å∞ ~°HÍÅ∞QÍ Ñ¨~°ã¨Ê~° q~°∞^Œú"≥∞ÿ# Ѩ^Œú`«∞Å`À
LѨÜ≥∂yOK«∞H˘<Õ „Ѩܫ∞`åflÅÖ’ x=∞QÆfl"≥∞ÿÜ«Ú<åfl~°∞.
QÍO^èÕÜ«∞ ã¨O㨯~°}Å∞
âßs~°Hõ „â◊=∞`À KÕ¿ã L`«ÊuÎH˜, q^ŒºH˜ ã¨O|O^èŒO =ÙO_®Åx =∂`«$ÉèÏ+¨
=∂^茺=∞OÖ’ q^•ºÉ’^èŒ# [~°QÍÅx, „áêuѨkHõ q^Œº H˘~°‰õΩ QÍOnè KÕã≤# „Ѩuáê^Œ#ʼnõΩ
1937 JHÀì|~üÖ’ "å~åÌ q^•º ã¨^Œã¨∞û P"≥∂^ŒO `≥eÑ≤Ok. HÍO„ÔQãπ ~å„ëêìÅÖ’ H˘O`«
„ѨÉèí∞`«fi ã¨Ç¨Ü«∞OÖ’ D Ѩ^Œú`«∞ÅÖ’ áê~î°âßÅÅ∞ ™ê÷Ñ≤OK«|_®¤~Ú. x~å_»O|~°`«, âßs~°Hõ
=∂#ã≤Hõ „â◊=∞Å =∞^茺 =º`åºã¨O `«yæOѨÙ, áê~î°âßÅ L`«Ê`«∞ÎÅ ^•fi~å ã¨fiÜ«∞O ã¨=∞$kú
„áêuѨkHõ q^Œº ÅHΔͺÅ∞. ™êO„Ѩ^•Ü«∞ áê~î°âßÅʼnõΩ, HõàÏâßÅÅ q^ŒºH˜ „áêuѨkHõ q^Œº
„Ѩ`åº=∂flÜ«∞O HÍÖËHõáÈ~ÚOk. ‰õΩ\©~° Ѩi„â◊=∞Å`À ã¨O|O^èŒO J"åãÎ̈="≥∞ÿ# „áêp#"≥∞ÿ#
ÉèÏ"åÅ`À ‰õÄ_ç# QÍO^èÕÜ«∞ "ÕÅO"≥„iQÍ KåÖÏ=∞Ok Jaè„áêÜ«∞Ѩ_®¤~°∞. Pi÷HõѨ~°"≥∞ÿ#
ÉèÏ"åÅ∞ ÃÑiy#ѨÊ\˜H˜ ã¨OѨÓ~°‚ =∞^Œºx¿+^è•xfl „Ѩ`ÕºH˜Oz ÉÁOÉÏ~Ú =∞„^•ã¨∞ ~å„ëêìÅÖ’
J=∞Å∞ [~°Ñ¨=∞x HÍO„ÔQãπ =∞O„u=~åæefl Jkèëêì#=~°æO P^ÕtOz =∞„^•ã¨∞ ^Õ"åÅÜ«∞
„Ѩ"Õâ◊ K«\Ïìxfl KÕã≤Ok. ǨÏi[# ã¨OˆHΔ=∞O H˘~°‰õΩ ^•^•Ñ¨Ù KÕã≤O^Õg∞ ÖË^Œ∞. 1930 ^Œâß|ÌO
302
z=iH˜ bQÆ∞ =Öˇ<Õ JOÉË^Œ¯~ü ‰õÄ_® HÍO„ÔQãπH˜ f„= q=∞~°≈‰õΩ_»Ü«∂º_»∞. 1939 JHÀì|~üÖ’
HÍO„ÔQãπ =∞O„u=~åæÅ∞ ~år<å=∂ KÕã#≤ k<åxfl q=ÚHÎ̃ k#OQÍ [~°∞ѨÙH˘#_»O`À l<åfl`À
Hõeâß~°∞.
ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞Å∞ - HÍO„ÔQãπ
Wk „áêO`åxH˜ HÍÖÏxH˜ "≥·~°∞^蕺ʼnõΩ ÖËHõ =º`庙êʼnõΩ Jf`«"≥∞ÿ# „Hõ=∞O
HÍ^Œ∞. HÍO„ÔQãπ JkèHÍ~°O P"≥∂kã¨∞OÎ ^Œ<Õ "å~°Î qx Laƒ `«aƒ|ƒÜ«∂º#x a~å¡ K≥ÑC¨ H˘<åfl_»∞.
HÍO„ÔQãπ áêe`« „áêO`«OÖ’x áêi„âßq∞Hõ"Õ`«ÎÅ∞ `˘Å∞`« HÍi‡Hõ ã¨OѶ¨∂Å XuÎà◊¡‰õΩ HÍO„ÔQãπ
=∞O„u=~åæÅ∞ ÖÁOyáÈ`åÜ«∞x PO^Àà◊# *ˇO^•~°∞. 1937 JHÀì|~°∞Ö’ XHõ HÍO„ÔQãπ
HÍi‡Hõ=~°æO Jã¨Ê+ì̈`«`À ‰õÄ_ç# XHõ ã¨OˆHΔ=∞ HÍ~°º„Hõ=∂xfl ~°∂á⁄OkOzOk. 1937-38
HÍÅOÖ’ HÍ#∂Ê~°∞Ö’ *∫o Ѩi„â◊=∞ÖÖ’ KåÖÏ ã¨"≥∞‡Å‰õΩ <åÜ«∞Hõ`«fiO =Ç≤ÏOz# =∞EÌ~°∞
ã¨Éèíx QÆ∞iÎOKåÅx Ü«Ú.Ñ≤. =∞O„u=~°æO Ѩ@∞ì|\˜ìOk. 1937Ö’ Ü«Ú.Ñ≤.Ö’ HÍO„ÔQãπ
Jkè H Í~åxfl ã‘ fi Hõ i Oz# `« ~ ° ∞ "å`« „Ѩ = ÚY áêi„âßq∞Hõ " Õ ` « Î Å ∞ - JO^Œ ~ ° ∂
Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ#∞H˘O\Ï#∞ - SHõº"≥∞ÿ `«=∞ Pi÷Hõ „ѨÜ∂≥ [<åefl ^≥|ƒf¿ã HÍO„ÔQãπx =ºuˆ~H˜OKÕ
l<åflH˜, =Úã≤¡ObQÆ∞H˜ ~ÚOHÍ =∞Ǩã¨ÉèíH˜ x^èŒ∞Å∞ ã¨=∞‰õÄ~åÛÅx x~°‚~ÚOKå~°∞. `«~°∞"å`«
"≥·„™ê~Ú HÍ~°ºx~åfiǨÏHõ =~°æOÖ’ KÕi# Ü«Ú.Ñ≤. „Ѩ=ÚY∞_»∞ *ˇ.Ñ≤. N"å`«û= "Õ=ÖòH˜
K≥áêÊ_»∞ ("Õ=Öò, "≥·„™ê~Ú [~°flÖò, 1944 #=O|~°∞ 30 ¿Ñl 402) Ô~O_»= qÉèË^ŒO Pi÷Hõ
Ѩ~°"≥∞ÿ# HÍ~°}ÏÅ`À =zÛOk. ÉÁOÉÏ~Ú „ѨÉèí∞`«fiO 1939 Ѷ≤„|=iÖ’ QÍO^èÕÜ«∞O
'"ÕÅO"≥„i—Ü≥∞ÿ # =∞^Œºáê# x¿+^ŒO HõeyOKÕ Ö’@∞x Éèsí Î KÕã∞¨ H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ Ñ¨@}
ì Pã≤ÑÎ #¨ ∞flx,
|@ìÅÃÑ· J=∞‡HõO Ѩ#∞flx qkèOzOk. J\Ïì"å XѨÊO^ŒO =∞iÜ«Ú J#∞|O^èŒ ÉèÏ~°`«
„a\˜+¨μ XѨÊO^ŒO 1935 ~°^Œ∞ÌÔH· JÃãOc¡ f~å‡<åxH˜ JOwHõiOz #∂º_èçb¡ „ѨÉèí∞`«fiO
ÉèÏ~°`« ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞efl ã¨=∂^è•#ѨiKÕ ã¨OˆH`åefl ѨOÑ≤OzOk. JO`ÕQÍHõ „a@<£Ö’
#∂`«# "å}˜[ºO XѨÊO^ŒO H˘~°‰õΩ [iy# K«~°ÛÅÖ’ J#kèHÍ~° ã¨ÅǨ^•~°∞Å∞QÍ
ѨxKÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ a~å¡, ~îå‰õÄ~ü^•ãπ, Hõã¨∂ÎiÉèÏÜü∞, ÖÏÖÏÉèÏÜü∞Å#∞ PǨfixOzOk. K«~°ÛÅ∞
1936 PQÆ+¨μì #∞O_ç 1939 =∂iÛ =~°‰õΩ [iQÍ~Ú. ÖÏOH±Ã+·~ü kQÆ∞=∞`«∞ÅÃÑ· `«‰õΩ¯=
kQÆ∞=∞u ã¨∞OHÍÅ∞ qkèOK«_®xH˜ „ѨuѶ¨ÅOQÍ Z‰õΩ¯= ÉèÏ~°`« ZQÆ∞=∞`«∞efl „a@<£H˜
J#∞=∞uOK«_»OÃÑ· ÉË~°™ê~åÅ∞ [iQÍ~Ú. ÉèÏ~°`« ZQÆ∞=∞u qãÎ̈~°}Ö’ ÉèÏ~°`«^Õâ◊ „ѨÉèí∞`«fi
„ѨÜ≥∂[#O ~Úq∞_ç =ÙOk. Wk K≥e¡OѨÙefl |Ü«∞\˜H˜ ѨOѨ_®xH˜ gÅ∞ HõeÊã¨∞ÎOk. WHõ
ÉÁOÉÏ~Ú =„ãÎ̈ Ѩi„â◊=∞ ^ÕjÜ«∞ =∂Ô~¯@∞ÃÑ· ѨÓiÎ J^Œ∞Ѩ٠™êkèOzOk. HÍ|\ì̃ kQÆ∞=∞u
ã¨∞OHÍÅÃÑ· H˘xfl ~å~ÚfŠѨ@¡ ã¨∞=ÚYOQÍ ÖË^Œ∞ ("åã¨∞^Õ= Kè«@s˚ KèåÑì̈~ü 7)
JÖÏO\˜ ã¨=∞㨺Å∞#flѨÊ\˜H˜ ÉèÏ~°`« ÃÑ@∞ì|_ç^•~°¡‰õΩ HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’x
x~°‚Ü«∂`«‡Hõ ÃãHõΔ#¡‰õΩ =∞^茺 ^Œ$_è»"≥∞ÿ# J=QÍǨÏ# 1938 ã¨O=`«û~°O =∞^茺HÍÅO #∞O_ç
ÃÑ~°∞QÆ∞`«∂ =zÛOk,. ã¨fi^Õj ™Èì~üû #∞O_ç H˘#∞QÀÅ∞ KÕÜ«∂Åx HÍO„ÔQãπ =∞O„u=~åæÅ∞
KÕã≤# q^è•# x~°‚Ü«∞O "åºáê~°∞ʼnõΩ ÖÏÉèÏÅ∞ `≥zÛÃÑ\ì̃Ok. HÍO„ÔQãπ =∞O„u =~åæʼnõΩ
303
ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞ʼnõΩ, =∞^茺 ã¨xflÇ≤Ï`« ã¨O|O^è•Å∞ - „Ѩ`ÕºH˜Oz ÉÁOÉÏ~ÚÖ’ Jaè=$kú
K≥O^Œ∞`«∂ =KåÛ~Ú. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ ÉÁOÉÏ~Ú, ã‘ìO <ÕqˆQ+¨<£ HõOÃÑhx H˜e¡H± xHõû<£ #∞O_ç
"åÖòK«O^£ Ç‘Ï~åK«O^£H˜ ™êfinè#O KÕ~ÚOK«_»OÖ’ Ѩ>ËÖò „Ѩ`«ºHõΔOQÍ ã¨Ç¨Ü«∞Ѩ_®¤_»x
~îå‰õÄ~ü^•ãπ Ѩ„`åÅ∞ ã¨Ê+¨Oì KÕã∞¨ <Î åfl~Ú. (=∂~À¯e*ò ¿Ñl 222) |@ìÅÃÑ· kQÆ∞=∞u ã¨∞OHÍefl
H˘#™êyOK«_»O *ÏfÜ«∞"å^Œ∞ʼnõΩ „Ѩuëêª`«‡Hõ ã¨=∞㨺 J~ÚOk. J#kèHÍ~° ã¨ÅǨ^•~°∞Å∞
HÍO„ÔQãπ XuÎ_ç"Õ∞~°‰õΩ 1938 ÃãÃÑìO|~°∞Ö’ "≥·^˘eQÍ~°∞. 1933Ö’ =Öˇ QÍHõ ÉèÏ~°fÜ«∞
ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞Å∞ 11 ~å„ëêìʼnõΩ QÍ#∞ 8 ~å„ëêìÅÖ’ áêÅHõáêsìQÍ =Ù#fl HÍO„ÔQãπH˜ ^Œ∂~°OQÍ
=ÙO_»ÖËHõáÈÜ«∂~°∞. 1939 =∂iÛ <å\˜ ÉèÏ~°`« „a\˜+¨μ "å}˜[º XѨÊO^ŒO ÉèÏ~°`«^Õâ◊O
„ѨuÎ ZQÆ∞=∞u, ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’H˜ =„ãÎ̈ kQÆ∞=∞`«∞Å „áêuѨkHõ |@ìÅ kQÆ∞=∞u ã¨∞OHÍefl
qkèOKåÅx x~°‚~ÚOzOk. XѨÊO^•xH˜ =ºuˆ~HõOQÍ F@∞ KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ "å}˜[º "Õ`«ÎÅ`À
ã¨O|O^è•Å∞ QÆÅ Ü«∞O.Ü«∞Öò.ZÅ∞ HÍO„ÔQãπ`À Hõeâß~°∞. "≥„· ™ê~Ú ã¨iÑì HÔ≤¶ \ò ^•fi~å XѨÊO^ŒO
J=∞Å∞ [~°∞Ѩ=Åã≤ =zÛOk.
Pi÷HõѨi}Ï=∂Å∞ "å}˜[º "Õ`«ÎÅ HÍO„ÔQãπ "≥·Y~°∞ÅÖ’ =∂~°∞ÊʼnõΩ ^•ifã≤
ã¨xflÇ≤Ï`«O KÕâß~Ú. ÉèÏ~°fÜ«∞ ã¨∞OHÍÅ QÀ_»Å "≥#∞Hõ ÃÑ^ŒÌ ÃÑ^ŒÌ „a\˜+¨μ (H˘xfl J"≥∞iHÍ)
ã¨Oã¨÷Å ™ê÷Ѩ# HõÅ=~°Ñ¨izOk.L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ 1937 <å\˜H˜ Ju ÃÑ^ŒÌ ã¨|∞ƒÅ `«Ü«∂~°∞
ã¨Oã¨÷QÍ =Ù#fl QÀ„^≥*òx `˘ÅyOz 'Å=~ü„|^Œ~ü— P ™ê÷<åxfl P„Hõq∞OzOk. 'WOÑ‘iÜ«∞Öò
\ÁÉÏHÀ— =r~ü ã¨∞ÖÏÎ<£x „áê~°OaèOzOk. ÔHq∞HõÖòû WO[hiOQÆ∞ ~°|ƒ~°∞ ~°OQÍÅÖ’x
Ѩi„â◊=∞Å∞ ÉèÏ~°fÜ«∞ „ÃÑ·"Õ@∞ HõOÃÑhÅÃÑ· „Ѩu‰õÄÅ „ѨÉèÏ"åxfl K«∂áêÜ«∞x 1938 Ö’x
ǨÏi[# Ѩ„uHõ "庙êÅ∞ ã¨Ê+ì̈O KÕâß~Ú. 1939 U„Ñ≤ÖòÖ’ 'Ѷ≤H©¯— D ã¨=∞㨺x KÕѨ\ ì̃Ok.
J^Õ <≥ÅÖ’ ÉÁOÉÏ~Ú HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ Ü«∞<£.q.QÍ_çÖæ ò ÃãO„@Öò JÃãOc¡Ö’ D ã¨=∞㨺ÃÑ·
XHõ f~å‡<åxfl „Ѩ"Õâ◊ÃÑ\Ïì_»∞. D HÍÅOÖ’ K«ÔH¯~° JkèHÀ`«ÊuÎ ã≤"≥∞O@∞Ö’ ã¨OHΔÀÉèíO,
*∫o ~°OQÆOÖ’ ãÎ̈|Ì`«Å`À 1937 #∞O_ç Pi÷Hõ=∂O^ŒºO P=iOzOk. qx=∞Ü«∞ =ã¨∂Î`«ÊuÎ
Ѩi„â◊=∞ÅÖ’ kQÆ∞=∞`«∞Å ^•fi~å ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ Ѩiq∞`«∞Å∞ JkèQÆq∞OK«|_®¤~Ú. „QÍg∞}
„áêO`åÅÖ’ =∂Ô~¯@∞¡ qã¨iÎ OKåÅO>Ë Éè∂í ã¨O㨯~°}Å∞ KÕÑ@ ¨ _ì O» J=ã¨~O° . HÍx HÍO„ÔQãπ‰Ωõ
ÉèÏ~°fÜ«∞ |∂~°∞˚"åʼnõΩ Éèí∂ã¨O㨯~°}Å∞ P"≥∂^ŒÜ≥∂QƺO HÍ=Ù. =∞^茺`«~°Ç¨ ÃÑ@∞ì|_ç^•s
=ã¨∂Î`«ÊuÎ Jaè=$kÌH˜ ÃÑ^ŒÌ "≥Ú`åÎÅ ÃÑ@∞ì|_»∞Å∞, ™êOˆHuHõ Ѩi*Ï˝#O, „áê~°OÉèíOÖ’ `«‰õΩ¯=
ÖÏÉèÏʼnõΩ ã¨Oã≤^Œú`« J=ã¨~°=∞=Ù`å~Ú. HÍ|\˜ì `åi¯Hõ „Ѩ`åº=∂flÜ«∂Å∞ 'WOÑ‘iÜ«∞Öò
eq∞>ˇ_£ `«~Ç° ¨ ÃÑ@∞ì|_»∞efl „áÈ`«ûÇ≤ÏOK«_O» (`«‰Ωõ ¯= ÖÏÉèÏÖÏi˚OK«_O» Ѩ@¡ q^Õj ÃÑ@∞ì|_çH˜
Pã¨HΘ ÖË^∞Œ ) ÖËHõ „ѨÉ∞íè `«fi K˘~°=, ÃÑ@∞ì|_ç „Ñ¨}ÏoHõÅ ^•fi~å =∞øeHõ Ѩi„â◊=∞efl „áÈ`«ûÇ≤ÏOKÕ
„Ѩܫ∞`åflÅ∞ KÕÜ«∞_»O. áêi„âßq∞HÍaè=$kú „ѨÉèí∞`«fi ÃÑ@∞ì|_»∞ʼnõΩ ã¨O|OkèOz#O`« =~°‰õΩ
ÃÑ<·¶ å<£û ã¨É∞íè º_≥#· „y<£ ÖÏO\˜ „a\˜+μ¨ JkèHÍ~°∞Å∞ ¿ãfiKåÛù "å}˜[º ^èÀ~°∞}∞efl Jaè=∂xOKå~°∞.
"≥∞ÿã¨∂~°∞ =∂r k"å<£ "≥∂HõΔQÆ∞O_»O qâıfiâ◊fi~°Ü«∞º 1934 Ö’<Õ „ѨÉèí∞`«fi „Ѩ}ÏoHõ H˘~°‰õΩ
Ñ≤Å∞ѨÙÑ≤KåÛ~°∞. `«~°∞"å`« Ѩi}Ï=∂Å∞ KåÖÏ ã¨Ê+ì̈OQÍ =ºHõÎO KÕã≤# q^èŒOQÍ Jaè=$kú
K≥O^Œ∞`«∞#fl ^Õâ◊OÖ’x ^Œ∂~°^Œ$+≤ì QÆÅ |∂~°∞˚"å ÃãHõΔ#∞¡ =∞øeHõ Ѩi„â◊=∞Å Jaè=$kúH˜
304
J=ã¨~°"≥∞ÿ# „áê^äŒq∞Hõ ã¨^Œ∞áêÜ«∂efl ã¨=∞‰õÄiÛ, XHõ™ê÷~Ú =~°‰õΩ Jaè=$kúѨiKÕO^Œ∞‰õΩ,
™È+¨e[O JO>Ë qѨ=¡ ѨO^ä•Ö’ *ÏfÜ«∂Hõ~}° HÍ#O`«=~°‰Ωõ , „ѨÉ∞íè `«fi xÜ«∞O„`«}, „Ѩ}ÏoHõ,
„ѨÉèí∞`«fi ÃÑ@∞ì|_»∞Å∞ J=ã¨~°=∞x JOwHõiOK«_®xH˜ ã≤^ŒúѨ_®¤~°∞.
<≥„Ǩ˙ P^èfiŒ ~°ºOÖ’ 1938 JHÀì|~°∞Ö’ *ÏfÜ«∞ „Ѩ}ÏoHõ Hõq∞\© „áê~°OaèOKÕO^Œ∞‰õΩ
ã¨∞ÉèÏ+πÉ’ãπ K«∂Ñ≤# K˘~°=x "å}˜[º"Õ`«ÎÅ∞ ™êfiQÆuOKå~°∞. HÍO„ÔQãπ Ѩi„â◊=∞Å q∞„`«∞Å
ã¨^Œã¨∞û a~å¡ ÖÏÖÏN~åO, qâıfiâ◊fi~°Ü«∞ºÅ#∞ PǨfixOzOk. ã¨^Œã¨∞û *ÏfÜ«∞ „Ѩ}ÏoHõ
Hõq∞\©x xÜ«∞q∞OzOk. Hõq∞\© xÜ«∞q∞Oz# 29 ã¨Éò Hõq∞\©ÅÖ’ "å}˜[º „Ѩux^èŒ∞Å∞
=ÚYº"≥∞ÿ# ã¨Éèí∞ºÅ∞QÍ =Ù<åfl~°∞. ™È+¨eã¨∞ì „Ñ¨}ÏoHõ K«@ìO ÖËHõ „ѨÉèí∞`«fi Ü«∂[=∂#ºO
Ü≥ÚHõ¯ n~°…HÍeHõ ÅHõΔ ºO, ÖËHõ H©ÅHõѨi„â◊=∞ÅÃÑ· J^Œ∞Ѩ٠- ÖÏO\˜ Ѩ^Œ*ÏÅO ÉèÏ~°fÜ«∞
ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞ʼnõΩ ÉÏ^èŒ HõeyOK«ÖË^Œ∞. HÍ~°}O "å~°∞ HÍO„ÔQãπ =∞O„u=~åæÅ ™È+¨e¿ãì`«~°
Ѩxq^è•<åxfl |\˜ì HÍO„ÔQãπx JOK«<å "Õã¨∞H˘<åfl~°∞. P q^èŒOQÍ 1938-39Ö’ XHõ
#∂`«# ѨÙ#ˆ~H©Hõ~°} ã¨OˆH`åÅ∞ =ÚO^Œ∞‰õΩ =KåÛ~Ú. ÉèÏ~°fÜ«∞ ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞Å∞, Ѩ>ËÖò
~å*Ïr ÖÏO\˜ QÍO^èÕÜ«∞ q∞`«"å^Œ <åÜ«∞‰õΩÅ`À ã¨xflÇ≤Ï`« ã¨O|O^è•Å∞ xÅɡ@∞ìH˘O@∂<Õ,
<≥„Ǩ˙ Ü≥ÚHõ¯ P^è∞Œ xHõ áêi„âßq∞Hõ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ã¨fiáêflxfl Jaè=∂xOKÕ HÍO„ÔQãπÖ’x "å=∞ѨHΔõ
ÃãHõ#Δ x¡ ‰õÄ_® =∞zÛHõ KÕã∞¨ H˘#_»O „áê~°OaèOKå~°∞. QÍO^èÜ Õ ∞« „QÍg∞} |∂~°∞"˚ å PHÍOHõÅΔ ‰õΩ
„QÍg∞} ™ê^•ã‘^•`«#O, KÕu=$`«∞ÅÎ HõO>ˇ P^è∞Œ xHõ áêi„âßq∞Hõ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ J#∞QÆ∞}"≥∞#ÿ k.
JO`ÕQÍHõ <≥„Ǩ˙ ™È+¨eã¨∞ì áÈHõ_Å» ∞ J^Œ∞ѨÙÖ’ ÃÑ@ìQeÆ Qˆ =<Õ ã¨OHˆ `åÅ∞ JѨÊ\˜Hˆ JO^•~Ú.
HÍO„ÔQãπ - HÍi‡‰õΩÅ∞
|∂~°∞˚"åÅÖ’ ¿ãflÇ¨Ï |O^è•efl ÃÑOK«∞HÀ=_»=∞O>Ë ã¨Ç¨Ï[OQÍ HÍi‡‰õΩŠѨ@¡
QÆÅ "≥·YiÖ’ =∂~°∞ÊÅ∞ =ÙO\Ï~Ú. =∞O„u =~åæÅ U~åÊ@∞ HÍi‡Hõ ã¨OѶ¨∂ʼnõΩ "å\˜
ã¨=∞~°jÅ`«‰õΩ ¿Ñ~°∞xzÛOk. 1937`À áÈeÛ`Õ 1938Ö’ HÍi‡Hõ ã¨OѶ¨∂Å ã¨Éèíº`«fiO 50
âß`«O ÃÑiyOk. Z.S.\˜.Ü«Ú.ã≤. q∞`«"å^Œ Ü«∞<£.Ü«∞Ѷ.π \˜ÜÚ« Å∞ HõÅ=_»O`À HÍi‡Hõ SHõº`«
|ÅѨ_Oç k. ~Ô O_»∞ ã¨OѶ∂¨ Å∞ <åQÆÑÓ¨ ~üÖ’ 1938 U„Ñ≤ÖòÖ’ L=∞‡_ç ã¨^㌠∞¨ û x~°fiÇ≤ÏOKå~Ú.
D ã¨O=`«û~åÅÖ’ ÃÑ^ŒÌ áêi„âßq∞Hõ q"å^•Å∞ ɡOQÍÖò E\ò q∞Å∞¡Ö’¡ ™ê^è•~°} ã¨"≥∞‡
(1937 =∂iÛ-"Õ∞) HÍ#∂Ê~°∞ „ѨuÎ q∞Å∞¡Ö’ Ѩxx xÅ∞ѨÙ^ŒÅ J=∞$`üã¨~ü, JǨÏ=∞‡^•ÉÏ^£
„Ѩ`ÕºH˜Oz =∞„^•ã¨∞ ~åROÖ’ (ã¨"≥∞‡Ö’ áêÖÁæ#fl HÍi‡‰õΩÅ ã¨OYº ÉÁOÉÏ~ÚÖ’ áêÖÁæ#fl
"åi HõO>ˇ Z‰õΩ¯=) ÅÖ’ *∫o HÍi‡‰õΩÅ ã¨"≥∞‡Å∞ 1938 Ö’ =∂iì<£ |~°‰õΩ K≥Ok#
‰õΩb¡Å∞, Ç‘Ï~åѨÓ~ü S~°<£ JO_£ ã‘ìÅ∞ =~ü¯ûÖ’ ã¨"≥∞‡, J™êûOÖ’x kQÀû"£∞ P~ÚÖò =~ü¯ûÖ’
(1939 U„Ñ≤Öò JHÀì|~°∞) 6 <≥ÅÅ áê@∞ ™êy# áÈ~å@O HÍi‡Hõ =~åæxfl ã¨g∞HõiOKÕO^Œ∞‰õΩ
HÍO„ÔQã¨∞ H˘xfl „Ѩܫ∞`åflÅ∞ KÕã≤#ѨÊ\˜H˜ 1937 JHÀì|~üÖ’ HõÅHõ`åÎÖ’ <≥„Ǩ˙ É’ãπÅ∞
ÃÑ^ŒÌ HÍi‡Hõ „Ѩ^~Œ ≈° # #∞^ÕtÌ Oz „ѨãO¨ yã¨∂Î SHõºOHõO_ç, ã¨OѶ∞¨ \˜OK«O_ç, HÍO„ÔQãπ`À KÕ`∞« Å∞
HõÅѨO_ç Jx q[˝Ñ≤Î KÕÜ«∞_»O, Ѩ>ËÅ∞, ~å*ËO„^Œ„Ѩ™ê^£, *ˇ.a. Hõ$ѨÖÏhÅ∞ 1938 Ö’
Ç≤ÏO^Œ∂™êÎ<£ =∞EÌ~ü ã¨OѶ¨∞O ™ê÷Ñ≤OK«_»O HÍi‡Hõ ã¨OѶ¨∞ L^Œº=∞OÖ’x J`«ºkèHõ ÉèÏQÆO
305
L^•~°"å^Œ ÖËHõ "å=∞ѨHõΔ (J`«ºkèHõOQÍ Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ) <åÜ«∞Hõ`«fiO „H˜O^Œ=ÙOk. 1937
JǨÏ=∞‡^•ÉÏ^£ *∫o ã¨"≥∞‡ HÍÅOÖ’ áê`« QÍO^èÕÜ«∞ ™êú=~°OÖ’ Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ∞
K˘K«∞Û‰õΩáÈÜ«∂~°∞. =i¯OQÆ∞ Hõq∞\© ɡOQÍÅ∞ [#Ѩ<å~° HÍi‡‰õΩʼnõΩ (1937 U„Ñ≤Öò)
ã¨OѶ∞‘ ÉèÏ=O „ѨH\õ O˜ zOk. ɡOQÍÅ∞Ö’ ѶA ¨ Å∞ ֒ǨÏH± =∞O„u =~°Oæ , ѨO*Ï|∞Ö’ ã≤HO˜ ^Œ~ü
ǨÏÜ«∞`üMÏ<£ Ü«¸xÜ«∞xã¨∞ìÅ∞ KÕѨ\ ì̃# J}z"Õ`« K«~°ºefl x~°ã≤OzOk. HÍx HÍO„ÔQã¨∞
=∞O„u =~åæÅ∞ J#∞ã¨iOz HÍi‡Hõ =~°æ J#∞‰õÄÅ"≥·Yi ÃÑ@∞ì|_ç^•s XuÎà◊¡‰õΩÖ’#~ÚOk.
HÍO„ÔQã¨∞ ~å„ëêìÅÖ’ f„="≥∞ÿ# „Hõ=∞tHõΔ}Ï ~åÇ≤Ï`«ºO <≥ÅH˘#fl^Œx a~å¡ P~ÀÑ≤OKå_»∞.
(1937 ÃãÃÑìO|~°∞ 4# =∞ǨÏ^Õ= ^ÕâßÜü∞H˜ ÖËY - =∞Ǩ`«∞‡x h_»Ö’ ¿Ñr 227). HÍO„ÔQã¨∞
áêe`« ~å„ëêìÖˇ·# ÉÁOÉÏ~Ú, Ü«Ú.Ñ≤.Ö’ ZÖÏO\˜ HÍi‡Hõ K«\ÏìÅ∞ ÖËx ã¨fi^Õj ã¨O™ê÷<åÅÖ’
ÃÑ@∞ì|_ç `«~°eOѨ|_ç =ÙO^Œx ɡkiOѨÙÅ∞ =KåÛ~Ú. Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ |Å"≥∞ÿ# ™ê÷=~°OÖ’
|∂~°∞"˚ åÅ#∞ ã¨O`«$Ñ≤ΠѨ~z° HÍi‡‰õΩefl J}z"ÕÜ∂« Å<Õ PHÍOHõΔ ÉÁOÉÏ~Ú =~°HÎ õ q"å^ŒK@« Oì
(1938 #=O|~°∞) +¨~°`«∞Å`À „ѨuѶ¨eOKå~Ú. nxx QÆ=~°fl~°∞ Jaè#O^ŒhÜ«∞"≥∞ÿ#kQÍ
=i‚OKå~°∞. ÃãÖˇH±ì Hõq∞\©Ö’ K«~°ÛÅ∞ [~°Ñ¨‰õΩO_® Ô~O_»∞<≥ÅÖ’¡ ǨÏ_®q_çQÍ KÕÜ«∞|_ç# D
K«@ìO x~°ƒO^èŒ =∞^茺=iÎ`åfixfl =^ŒÌOk. K«@ì q~°∞^Œú"≥∞ÿ# ã¨"≥∞‡Å‰õΩ 6 <≥ÅÅ∞ *ˇ·Å∞ tHõΔx
qkèã∞¨ OÎ k. (ÖÏH“\òÖ’ ZÖÏO\˜ [i=∂<åÅ∞ tHõÅΔ ∞ ÖË=Ù. Ü«∂[=∂#ºOÖ’ QÆ∞iÎOѨ٠á⁄O^Œx
H˘`«Î HÍi‡Hõã¨OѶ¨∂Å #"≥∂^Œ∞‰õΩ ã¨O|OkèOz# xÜ«∞=∂Å∞ Hõiî#`«~°O KÕÜ«∞|_®¤~Ú.
JǨÏ=∞‡^•ÉÏ^Œ∞ QÍO^èÕÜ«∞ HÍi‡Hõ <åÜ«∞‰õΩefl (QÆ∞ÖÏ˚s ÖÏÖò#O^£ #O^•, YO_»∂
ÉèÏÜü∞^ÕâßÜü∞ q∞#Ǩ~ÚOz KåÖÏ HÍO„ˆQ¿ã`«~° áêsìÅ`À "≥Ú`«ÎO HÍi‡Hõ ã¨OѶ¨∞ L^Œº=∞O
"≥Ú`«ÎO D K«\Ïìxfl =ºuˆ~H˜OzOk. #=O|~ü 6# ÉÁOÉÏ~ÚÖ’ x~°fiÇ≤ÏOK«|_ç# x~°ã¨#
„Ѩ^~Œ ≈° #Å∞ 80000 =∞Ok áêÖÁæ<åfl~°x „Ѩ^~Œ ≈° #Å #∞^ÕtÌ Oz _®OˆQ, WO^Œ∂ÖÏÖò Ü«∂l˝H,±
JOÉË^¯Œ ~ü „ѨãO¨ yOKå~°∞. =∞~°∞ã¨\ ˜ ~ÀA ~åR =∞O`«\Ï áêH˜HΔ Oõ QÍ [Ü«∞„Ѩ^"Œ ∞≥ #ÿ ™ê^è•~°}
ã¨"≥∞‡ [iyOk. „a\˜+¨μ Ü«∂[=∂#ºOÖ’x J™êûO P~ÚÖò HõOÃÑhH˜ =ºuˆ~HõOQÍ 1939
kQ̓Üü∞ ã¨"∞≥ ‡ HÍÅOÖ’ HÍO„ÔQãπ ã¨"∞≥ ‡‰õΩ ™ê#∞Éè∂í u „ѨH\õ O˜ z#ѨÊ\˜H˜ Ü«∞<£.ã≤. ÉÏ~À¤Ö’Üü∞
=∞O„u =~°æO HÍi‡‰õΩʼnõΩ J#∞‰õÄÅOQÍ S.ã≤.Ü«∞<£. JkèHÍi KÕã≤# ã≤á¶ê~°∞ûefl J=∞Å∞
[~°Ñ_¨ O» Ö’ qѶŨ =∞~ÚOk. JHÀì|~°∞Ö’ HÍO„ÔQã¨∞ =∞O„u=~°Oæ H˘`«QÎ Í „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ\˜#ì Ü«Ú^ŒHú ÍÅ
~°HõΔ} xÜ«∞=∂xfl ã¨"≥∞‡x J}z"ÕÜ«∞_®xH˜ ¿ãfiK«ÛùQÍ LѨÜ≥∂yOK«∞H˘#flk. H˘`«Î HÍi‡Hõ
ã¨OѶ¨∞O #"≥∂^Œ∞ KÕã¨∞HÀ=_»OÖ’ q=∞~°≈Å∞#flѨÊ\˜H˜ "≥Ú`«ÎO g∞^Œ ÉÁOÉÏ~Ú K«@ìO
=∞Oz^Õ#x <≥„Ǩ˙ Jaè„áêÜ«∞Ѩ__» O» QÆ=∞<å~°›O (=∂~À¯q\òû ¿Ñl218) HÍO„ÔQãπ "å=∞ѨHΔõ
J^躌 ‰õΩΔ _»∞ É’ãπ Ѩ>ÖË òH˜ =ºH˜QÎ `Æ O« QÍ x~°ã#¨ `≥eÑ≤#ѨÊ\˜H© ^•xx XHõ ã¨=∞㨺QÍ KÕÑ@¨ Öì ^Ë ∞Œ .
(<≥„Ǩ˙ É’ãπH˜ 1939 =∂iÛ 29, Z |OKü PѶπ FÖò¤ Öˇ@~üû ¿Ñl 341)
HÍO„ÔQã¨∞ -Ô~·`«∞Å∞
„Ѩ^è•#OQÍ Ô~·`«∞Å áêsìQÍ K≥ѨÙÊH˘<Õ HÍO„ÔQãπ =º=™êÜ«∞ ã¨O㨯~°}Å`À K«~°ºÅ∞
KÕѨ@ì=Åã≤ =ÙOk. KåÖÏ HÍO„ÔQã¨∞ ~å„ëêìÅÖ’ =_ô¤ˆ~@¡#∞ ã≤÷sHõiOK«_»O ^•fi~å ~°∞}
306
ÉèÏ~åxfl `«yOæ K«=Åã≤ =ÙOk. J@g ã¨`庄QÆÇϨ O áêH˜HΔ õ q[Ü«∂xfl ™êkèOzOk. ÉÁOÉÏ~ÚÖ’
Ѩâ√◊ =Ùefl "Õ∞ѨÙH˘<ÕO^Œ∞‰õΩ =ã¨∂Å∞ KÕ¿ã ~°∞ã¨∞O ~°^∞Œ Ì KÕÜ∞« |_çOk. =∞„^•ã¨∞Ö’ `«yOæ K«|_çOk.
HÍO„ÔQãπ =º=™êÜ«∞ K«@Oì Éè∂í ™êfi=ÚŠѨ@¡ Hõi#î OQÍ =º=ǨÏiOK«Ö^Ë ∞Œ . HÍO„ÔQã¨∞ q^è•#O
Ѩiã≤`÷ ∞« efl Ü«∞^è•`«^Œä ã≤u÷ H˜ HÍáê_ÕkQÍ =ÙOk—— Jx ‰õÄÑπÖÏO_£ Jaè„áêÜ«∞Ѩ_®¤~∞° . (¿ÑrÅ∞
138,140) ã¨=¸Å"≥∞ÿ# =∂~°∞ÊÅ∞ HÀˆ~ Ô~O_»∞ „Ѩuáê^Œ#Å`À Ô~·`«∞ Ü«∂[=∂#ºO,
[q∞O^•s „áêO`åÅÖ’ 1802 <å\˜ ™ê÷~ÚH˜ H“Å∞`«yOæ Ѩ٠ÖÏO\˜ „ѨHÍâ◊O Hõq∞\© ã≤áê¶ ~°∞ûÅ∞
J@ÔHH˜¯OK«|_®¤~Ú. á⁄~°∞QÆ∞# =Ù#fl Ô~·`åfis „áêO`åÅÖ’x H“à◊¡‰õΩ 12 1/2 âß`«O ÃÑOz
[g∞O^•i H“à◊¡#∞ x~°‚~ÚOKåÅx KÕã≤# Xi™êû K«\ÏìxH˜ QÆ=~°fl~ü g\’ „ѨÜ≥∂yOKå~°∞.
HÍO„ÔQã¨∞ ^•xx ~år<å=∂ KÕÜ«∞=Åã≤# ã¨=∞㨺QÍ Ñ¨iQÆ}˜OK«ÖË^Œ∞. HÍO„ÔQã¨∞ K«@ìO
ÃÑ·*òѨÓ~ü ã¨^Œã¨∞û Ü≥ÚHõ¯ q∞`«"å^Œ „Ѩuáê^Œ#efl QÆ∂_® ã¨O`«$Ñ≤ΠѨiKÕkQÍ ÖË^Œ∞. HÍO„ÔQãπ
[q∞O^•s q^è•<åxfl ~°^Œ∞Ì KÕÜ«∂Åx 1936, 1937 Ö’ Ü«Ú.Ñ≤. cǨ~ü „Ѩ^Õâò HÍO„ÔQãπ
Hõq∞\© f~å‡<åÅ∞ HÍO„ÔQãπ JkèHÍ~°OÖ’ ~åQÍ<Õ q㨇iOK«|_®¤~Ú.1937 ÃãÃÑìO|~°∞Ö’
[g∞O^•~°∞Å #∞O_ç âßã¨<ÀÅ¡OѶ¨∞# ÉèíÜ«∂xfl Z^Œ∞~˘¯#fl cǨ~°∞ =∞O„u=~°æO H“Å∞ aÅ∞¡ÃÑ·
hà◊√¡ K«e¡Ok (=¸_»∞ <≥ÅÅ `«~°∞"å`« J*Ï^£, ~å*ËO„^Œ„Ѩ™ê^£ Éèí∂™êfi=ÚÅ`À ~°Ç¨Ï㨺
XѨÊO^•xÔH· áê\ÏflÖ’ K«~°ÛÅ∞ [iáê~°∞. P `«~°∞"å`« [iy# Éèí∂™êfi=ÚÅ ã¨^Œã¨∞ûÖ’
cǨ~ü „ѨÉ∞íè `«fiO KåÖÏ ¿ÇÏÜ«∞|^Œ"Ì ∞≥ #ÿ ^Œx, U „ѨÉ∞íè `«fiO J#∞=∞uOK«x q^èOŒ QÍ cǨ~°∞Ö’x
[g∞O^•~°∞Å∞ H˘xfl ~å~ÚfÅ∞ ™êkèOK«∞H˘<åfl~°x XHõ „Ѩuxkè „Ñ¨É∞íè `åfixfl Jaè#OkOKå~°∞.
HÍO„ÔQ¿ã`«~° ~å„ëêìÅ #=¸<å nxH˜ aè#flOQÍ ÖË_∞» . Ѷ[¨ ÖòÇϨ H± =∞O„u =~°Oæ H“Å∞ ÃÑOѨÙ^ŒÅx
=_ô¤ ~ˆ @¡x H˘O`« J^Œ∞Ѩ٠KÕãO≤ k HÍx [g∞O^•s ~°^∞Œ Ì ã¨=∞㨺x ᜡ_£ Hõq∞+¨<H£ ˜ =ke"ÕãO≤ k.
#+ì̈ѨiǨ~°O ~ÚzÛ „ѨÉèí∞`«fiO ™êfinè#OKÕã¨∞HÀ"åÅx (1940) Jn ã¨fi`«O„`«O `«~°∞"å`«
J=∞Å∞ [~°áêÅx Hõq∞\˜H˜ ã≤á¶ê~°∞û KÕã≤Ok. ѨO*Ï|∞Ö’ 1900 Éèí∂Ѩ~å~ÚHõ~°} K«\Ïìxfl
Hõiî#`«~°O KÕÜ«∂Åx Ü«¸xÜ«∞xã¨∞ìÅ∞ „Ѩuáê^Œ#efl Ç≤ÏO^Œ∂ =∞Ǩã¨Éèí <åÜ«∞‰õΩÅ∞
ÉÏ¡H±aÖòû—QÍ x~°ã≤OKå~°∞. Jkëêª#=~°æO *’HõºO KÕã¨∞H˘<Õ =ÚO^Œ∞ ™ê÷xHõ HÍO„ÔQã¨∞
<åÜ«∞‰õΩÅ∞ J^Õ "≥·Yi #=ÅOaOKå~°∞.
1937-39 <å\˜ Ѩiq∞`« =º=™êÜ«∞ ã¨O㨯~°}Å∞ ‰õÄ_® Ô~·`«∞ L^Œº=∞O XuÎ_ç
HÍ~°}OQÍ<Õ KÕѨ@ì|_®¤~Ú. H˜™ê<£ã¨Éèí ã¨Éèíº`«fiO 1938 Ö’ J~°÷ q∞eÜ«∞<£H˜ ÃÑiyOk,
XHõ¯ cǨ~°∞ ã¨Éèíº`«fiO 2,50,000, ѨO*Ï|∞Ö’ 13,000 Ü«Ú.Ñ≤. (60,000) PO„^èŒ
(53,000) ɡOQÍÖò (34000) J^Œ∞ƒù`«"≥∞ÿ# H˜™ê<£ Ü«∂„`«Å∞ ™ê^è•~°}=∞Ü«∂º~Ú.
L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ cǨ~üÖ’ HÍO„ÔQã¨∞ =∞O„u =~°æO U~°Ê_ç# `«~°∞"å`« Ô~·`«∞Å∞ <Õ~°∞QÍ cǨ~ü
JÃãOc¡Ö’H˜ „Ѩ"ÕtOz H˘O`«¿ãѨ٠JHõ¯_» ã‘@¡Ö’ ‰õÄ~°∞Û<åfl~°∞. ™ê^è•~°} „Ѩ[Å∞ ¿ãfiK«Ûùx
„Hõ=∞tHõΔ}Ï~åÇ≤Ï`«ºOQÍ ÉèÏqOz QÆO^Œ~°QÀà◊ Ѩ~°∞ã¨∞Î<åfl~°x l._ç. a~å¡ PO^Àà◊# =ºHõÎO
KÕâß~°∞ (=∞Ǩ`«∞‡x h_»Ö’ ¿Ñr 228) Jã¨OMϺHõ"≥∞ÿ# ™ê÷xHõ áÈ~å\ÏÅ∞ K≥ň~QÍ~Ú.
L^•Ç¨Ï~°}Å∞ - ɡOQÍÅ∞Ö’x |~åÌfi<£ HÍÅ∞=h\˜ ˆ~@¡‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ L^Œº=∞O (1937)
#, 1937-38Ö’ L`«~Î ° "≥∞"≥∞<£ãO≤ Q∑Ö’x QÍ~À H˘O_»Ö’¡ "≥∂xã≤OQ∑ <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’ Ǩ*ÏOQ∑
307
`≥QÆÅ L^Œº=∞O (`«∂~°∞Ê ÉˇOQÍÖò) H“Å∞x ѨO@Ö’ ã¨QÆO #∞O_ç <åÅæ==O`«∞‰õΩ
`«yOæ K«QeÆ yOk. `«~∞° "å`« HÍÅOÖ’ Hõ=¸ºxã¨∞ì <åÜ«∞‰õΩ_≥#· HÍ"åº#O^Œâ~◊ ‡° <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’
|HÍ"£∞Î Éèí∂=ÚŠѨÙ#~°∞^Œú~°}x _ç=∂O_£ KÕã¨∂Î 1936 #∞O_ç 1939 =~°‰õΩ ™êy#
áÈ~å@O, Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ∞ („Ѩ^è•#áê„`«) =Ç≤ÏOz# PO„^è•Ö’x Hõ$ëê‚lÖÏ¡Ö’x HÍmѨ@flO,
=Ú#QÍÅÖ’¡ ™êy# [g∞O^•s =ºuˆ~Hõ L^Œº=∞O (1938-39) 1938-39Ö’ Öˇ·ÖÏѨÓ~ü
(ѨO*Ï|∞) ã¨∞‰õÄ~ü (ã≤O^èŒ∞)ÅÖ’ h\˜ Ѩ#∞fl =ºuˆ~Hõ PO^Àà◊#Å∞, J=∞$`üã¨~ü ÖÏǨ~°∞ÅÖ’
tã¨∞Î ÃÑOѨÙH˜ =ºuˆ~HõOQÍ „ѨKå~° HÍ~°º„Hõ=∞O, Xi™êû HÀ™êÎ lÖÏ¡Ö’¡ â◊HÎ̃=O`«"≥∞ÿ# Ô~·`«∞
L^Œº=∞O cǨ~°∞Ö’ 1938,39 ã¨OIIÖ’ H“Å∞=ã¨∂à◊√¡ ^•^•Ñ¨Ù ã¨ÎOaèOz áÈÜ«∂~Ú.
Éèí∂™êfi=ÚÅ ‰õΩѨÊʼnõΩ ~°HõΔ}QÍ ™êÜ«Ú^èŒ áÈbã¨∞ ^ŒàÏÅ∞ J=ã¨~°=∞Ü«∂º~Ú. ã¨Ç¨Ï*Ï#O^Œ
ã¨=∞~°jÅ x<å^ŒO ÅQÍÖË̂QÔH·¿ã/^ŒO_® ǨÏ=∂~å lO^•ÉÏ^£`À „QÍ=∂Å∞ =∂~À‡QÍ~Ú.
™È+¨eã¨∞ìÅ, Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ qã¨$Î`« "ÕkHõ‰õΩ „áêux^茺O =Ç≤ÏOz# Z.S.ÔH.Ü«∞ãπ „Ѩu+¨ª
„Hõ=∞OQÍ ÃÑiyOk. HÍO„ÔQã¨∞ =∞O„u =~åæŠѨxf~°∞ÃÑ· HÍO„ÔQã¨∞ ™È+¨eã¨∞ì áêsì`À
ã¨O|O^è•ÅÃÑ· „Éèí=∞Å∞ HÀÖ’Ê~Ú# ã¨Ç¨Ï*Ï#O^Œ "å=∞ѨHõΔ q^è•<åŠѨ@¡ PHõi¬`«∞_»Ü«∂º~°∞.
ã¨<åºã≤ ^Œ∞ã¨∞ÎÅ∞ ^èŒiOz#ѨC_»∞ ''=∞`«Ñ¨~°"≥∞ÿ# ^Œ∞ã¨∞ÎÅ∞ ^Õâßxfl KåÖÏHÍÅO ™êfi~åúxH˜
qxÜ≥∂yOK«∞H˘<åfl~Ú. ~ÚѨÙÊ_»∞ P ^Œ∞ã¨∞Îefl Ô~·`«∞ŠѨHΔÍ# qxÜ≥∂yOK«∞H˘O\Ï=∞x
1937 Ö’<Õ ã¨Ç¨Ï*Ï#O^Œ K≥áêÊ~°∞. (Ǩã¨~ü ¿Ñr 85) bQÆ∞, H˘O^Œ~°∞ HÍO„ÔQã¨∞ "å^Œ∞Å
f„= „ѨuѶ¨∞@# <≥^Œ∞~˘¯x `«∂~°∞Ê ÉˇOQÍÖòÖ’x =Úã≤¡OÅ H©ÅHõ ˆHO„^ŒOÖ’ [Ü«∞„Ѩ^ŒOQÍ
x~°fiÇ≤ÏOѨ|_ç# JdÅ ÉèÏ~°`« H˜™ê<£ã¨Éèí H˘q∞ÖÏ¡ ã¨^Œã¨∞û, QÍOnèÜ«∞ =~°æ ã¨Ç¨ÏHÍ~åxfl
x~°ã≤OzOk. =º=™êÜ«∞ qѨ¡=O `«∞k ÅHõΔ ºOQÍ „ѨHõ\ ˜OzOk. [g∞O^•s ^•_»∞ʼnõΩ
=ºuˆ~HõOQÍ P`«‡~°HõΔ}‰õΩ ^ŒO_» „ѨÜ≥∂QÍxfl ã¨Ç¨Ï*Ï#O^Œ ã¨=∞i÷OKå~°∞.
á⁄ÅO ÖËx =º=™êÜ«∞ HÍi‡‰õΩÅ`À SHõº`« H˘~°‰õΩ `«~°K«∞QÍ Ñ≤Å∞ѨÙezÛ#ѨÊ\˜H˜
H˜™ê<£ã¨Éèí „Ñ¨^è•#OQÍ Ô~·`«∞Å z#fl Ô~·`«∞Å H“Å∞^•~°∞Å ã¨Oã¨÷QÍ<Õ =ÙO_çáÈ~ÚOk. cǨ~°∞
ã¨OѶ∞¨ OÖ’x qq^èŒ ™ê÷~Ú <åÜ«∞Hõ`fi« ™ê÷<åÖ’¡ Éè∂í q∞Ǩ~°∞Å∞<åfl~°∞. ǨÏi[# `≥QÅÆ =º=™êÜ«∞
HÍi‡‰õΩÅ∞ ÖË~°∞. ᜡ_£ Hõq∞+¨<£‰õΩ ÉˇOQÍÖò ~åR H˜™ê<£ã¨Éèí ã¨=∞iÊOz# q*Ï˝Ñ¨# Ѩ„`«O
[g∞O^•s q^è•#O ~°^Œ∞ÌÃÑ· ˆHO„nHõiOzOk. HÍx áêeHÍѨÙÅ∞ „Ѩ`ÕºHõ _ç=∂O_»¡#∞
„Ѩ™êÎqOK«_»OÖ’ qѶ¨Å=∞~ÚOk. PO„^èŒÖ’ `˘e H˜™ê<£ ã¨Éèí L^Œº=∞O (JÖψQ Hõ=¸ºxã¨∞ì
L^Œº=∞O) Hõ$ëê‚,QÀ^•=i _≥ÖÏ¡‰õΩ K≥Ok# ã¨OѨ#∞flÖˇ·# Hõ=∞‡ Ô~·`åOQÆOÖ’ ѨÙ<åk h\˜
f~°∞"åÃÑOѨ٠ã¨=∞㨺ÅÃÑ·<Õ ˆHO„nHõiOKå~Ú.
HÍO„ÔQã¨∞ =∞O„`«∞Å∞ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ H˜™ê<£ã¨Éèí ã¨=∞~°jÅ`«ÃÑ· JO`«HõO`«‰õΩ â◊„`«∞
"≥·Yi #=ÅOaOKå~°∞. K«Oáê~°<£, ã¨~°<£, "≥∂OѶ‘∞~ülÖÏ¡ HÍO„ÔQã¨∞ Hõq∞\©Å∞ ã¨Ç¨Ï*Ï#O^Œ
ã¨=∂"ÕâßʼnõΩ HÍO„ÔQã¨∞"å~°∞ Ǩ[~°∞H͉õÄ_»^Œx 1937 z=~°Ö’ x¿+^èŒO qkèOKå~Ú.
HÍO„Ô Q 㨠∞ áêe`« cǨ  ~ü Ü« Ú .Ñ≤ . =∞„^•ã¨ ∞ ÖÖ’ 144 = ÃãHõ Δ < £ qâ◊ $ OYÅOQÍ
qxÜ≥∂yOѨ|_çOk. Jx"å~°º Ѩiã≤÷`«∞ÅÖ’ ÖÏsî „Ñ¨Ü≥∂QÆO x+≤^ŒúO HÍ^Œx ã¨Ç¨Ï*Ï#O^Œ
308
K≥Ñ≤Ê# =∂@Å∞ JÇ≤ÏO™ê ã≤^•úO`åxH˜ =ºuˆ~Hõ=∞x „ѨKå~åÅ∞ [iQÍ~Ú. H˜™ê<£ã¨Éèí
PO^Àà◊#Å∞ KÕã¨∞Î#fl ã¨O^Œ~°ƒùOÖ’ 1938 ÃãÃÑìO|~°∞Ö’ Z.S.ã≤.ã≤ =~°æ áÈ~å\Ïxfl
x~°ãO≤ K«_O» QÆ=∞<å~°›O. W=hfl ‰õÄ_® "≥Ú^Œ@ <≥„Ǩ˙ P `«~∞° "å`« É’ãπ HÍO„ÔQã¨∞ J^躌 ‰õΩΔ Å∞QÍ
=Ù#fl HÍÅOÖ’ [iQÍ~Ú. ''á⁄~°∞QÆ∞# L#fl cǨ~°∞ ~åROÖ’ HõO>ˇ Ü«Ú.Ñ≤.Ö’ =º=™êÜ«∞
L„kHõÎ`«Å∞ `«‰õΩ¯=QÍ =ÙO_»_®xH˜ HÍ~°}O H“Å∞ K≥e¡OѨ٠q+¨Ü«∞OÖ’ =∞O„u =~åæxH˜
<≥„Ǩ˙ JOkOz# qÅ∞"≥·# =∞^ŒÌ`«∞—— Jx ǨϟѶπÖÏO_£ "åºMϺxOKå~°∞.(¿Ñr 127)
L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ HÍO„ÔQã¨∞ =∞O„u=~åæÅ∞ ™êѶ‘QÍ Ñ¨xKÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ gÅ∞QÍ ZÖÏO\˜ P@OHÍÅ∞
HõeÊOK«=^ŒÌx <≥„Ǩ˙ JÖÏ›ÉÏ^£ Ô~·`«∞ʼnõΩ ã¨ÅǨ ~ÚKåÛ~°∞. 1938 ÃãÃÑìO|~ü f~å‡<åxfl
(Éèí∞ÖÏÉèÏÜü∞ ^ÕâßÜü∞ „ѨuáêkOKå~°∞. QÍOnè |ÅѨiKå~°∞.) HÍO„ÔQã¨∞ J^茺‰õΔΩ_»∞ É’ãπ
XHõ ã¨=∞㨺QÍ K«∂_»ÖË^Œ∞. `«^Œ∞Ѩi ã¨O=`«û~°OÖ’ `å#∞ J^茺‰õΔΩ_»∞QÍ uiy ZxflHõÜÕ∞º
ã¨=∞㨺ÃÑ· =∂„`«"Õ∞ QÍOnè`À qÉèËkOKå_»∞.
ã¨fi^Õj ã¨O™ê÷<åÅ „Ѩ*Ï L^Œº=∞O
*ÏfÜ≥∂^Œº=∞O 1937, 1939 =∞^躌 HÍÅOÖ’ xÜ«∞O`«$`åfixH˜ ѶӨ º_»Öò ^ÀÑ≤_Hç ˜
|∞~°∞AÅ∞QÍ =Ù#fl ã¨fi^Õj ã¨O™ê÷<åÅÖ’ QÆ}hÜ«∞"≥∞ÿ# ѨÙ~ÀQÆu ™êkèOzOk. ÉèÏ~°`«^Õâßxfl
qÉèílOz ™êfinè#OÖ’ =ÙOK«∞H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ ã¨O™ê÷<åefl H©ÅHõ"≥∞ÿ# =∞^ŒÌ`«∞^•~°∞Å∞QÍ
LѨÜ≥∂yOK«∞H˘<Õ „a\˜+π"åi ã¨=∂Yº Ѩ^äŒHÍÅ∞ |Ç≤Ï~°æ`«=∞Ü«∂º~Ú. *ÏfÜ≥∂^Œº=∞OÖ’x
KåÖÏ ~Ú`«~° ^Œâ◊ÅÖÏQÍ<Õ x["≥∞ÿ# K˘~°= ÃÑ· ™ê÷~Ú <åÜ«∞‰õΩÅ #∞O_ç ã¨Oã¨÷Å #∞O_ç
QÍHõ „H˜Ok #∞O_Õ =zÛOk. JdÅ ÉèÏ~°`« ã¨O™ê÷<åÅ „Ѩ*Ï ã¨^Œã¨∞û (All India States
People’s Conference) ^•x HÍ~°º^Œi≈ |Å=O`«~åÜü∞ "≥∞ǨÏ`å P^èŒfi~°ºOÖ’ H˘O`«
K«∞~°∞‰õΩQÍ Ñ¨xKÕÜ«∞_»O „áê~°OaèOzOk. HÍx ~ÚOHÍ Jk áœ~° ǨωõΩ¯Å∞, ÉÏ^茺`åÜ«Ú`«
„ѨÉèí∞`«fiO ÖÏO\˜ ã¨=∞㨺ʼnõΩ ã¨O|OkèOz =∞^茺`«~°QÆu ~å[H©Ü«∞"Õ`«ÎÅ∞ JѨC_»Ñ¨C_»∞
ã¨=∂"Õâ◊=∞ÜÕ∞º ã¨Oã¨÷QÍ<Õ =ÙOk. Ô~·`«∞Å, `≥QÆÅ ã¨=∞㨺Å∞ ZѨC_ÀQÍx „Ѩ™êÎ=#‰õΩ ~å=Ù.
"≥Ú`«ÎO ã¨O™ê÷<åÅ∞ qb#O HÍ"åÅx _ç=∂O_£ KÕÜ«∞ÖË^Œ∞. =∞s z#fl ã¨O™ê÷<åefl á⁄~°∞QÆ∞#
=Ù#fl ~å„ëêìÅÖ’ qb#O KÕÜ«∞=∞x (1939Ö’ <≥„Ǩ˙ J^茺HõΔ`«# Å∂kèÜ«∂<å ã¨^Œã¨∞û)
ã¨ÅǨÅ∞ ~Úã¨∞Î#flk. HÍO„ÔQãπÖ’x q∞`«"å^ŒÑ¨HõΔO (Right Wing) ã¨O™ê÷<åÅÖ’ *’HõºO
KÕã∞¨ HÀx áê`« q^è•<åxH˜ Hõ@∞ì|_ç =ÙO_ÕO^Œ∞‰õΩ QÆ\Qì˜ Í „ѨÜ∞« uflOzOk. QÍOnè D q+¨Ü∞« OÖ’
KåÖÏ Ñ¨@∞ì^ÅŒ QÍ =Ù<åfl_»∞. "≥∞ãÿ ∂¨ ~°∞Ö’x „Ѩ*Ï áÈ~å\ÏxH˜ ã¨O™ê÷<åÅ „Ѩ[Å∞, „a\˜+O≤ _çÜ∂«
„Ѩ[Å∞ ѨÓiÎ =∞^ŒÌ`«∞, „áÈ`åûǨÏO ~Ú"åfiÅx 1937 JHÀì|~°∞Ö’ ZSã≤ã≤ KÕã≤# f~å‡#O
Ѩ@¡ QÍOnè ÉÏǨ@OQÍ `«# Jã¨O`«$Ñ≤Î =ºHõÎO KÕâß_»∞. ã¨OѨÓ~°‚ ã¨fi~å[º ÅHõΔ ºO ã¨fi^Õj
ã¨O™ê÷<åʼnõΩ, „a\˜+O≤ _çÜ∂« ‰õΩ =iÎOKåÅx, HÍx „Ѩã∞¨ `Î åxH˜ ã¨O™ê÷<åÅ „Ѩ[Å L^Œº=∂ʼnõΩ
HÍO„ÔQãπ <≥·uHõ =∞^ŒÌ`«∞ ™ê#∞Éèí∂u =∂„`«"Õ∞ JO^Œ*ËÜ«∞QÆÅ∞QÆ∞`«∞O^Œx ã¨O™ê÷<åÅÖ’
L^Œº=∂Å∞ HÍO„ÔQãπ ¿Ñ~°∞`À KÕѨ@ì~å^Œx "≥Ú^Œ\ ˜™êiQÍ ~år f~å‡<åxfl ǨÏiѨÙ~° ã¨^Œã¨∞û
(1938 Ѷ≤„|=i) „ѨHõ\ ˜OzOk. H˘kÌ <≥ÅÅ `«~°∞"å`« ã¨O™ê÷<ånèâ◊√Å∞ XHõ "Õ∞~°‰õΩ áœ~°
309
ǨωõΩ¯efl, ã¨fi`«O„`«"≥∞ÿ# HÀ~°∞ìefl J#∞=∞uOz ~å[Éèí~°}Ïefl `«yæOK«∞‰õΩO>Ë KåÖÏ
ã¨O`À+≤™êÎ#x QÍOnè ã¨∂zOKå_»∞. HÍx ÉÏ^茺`åÜ«Ú`« „ѨÉèí∞`åfixfl _ç=∂O_£ KÕÜ«∞ÖË^Œ∞.
WHõ qb#O „Ѩ㨈HÎ ÖË^Œ∞ (P~ü.ZÖò. ǨÏO_®, ã¨fi^Õj ã¨O™ê÷<åÅÖ’ ã¨fi`«O„`« áÈ~å@ K«i„`«,
#∂º_èçb¡ 1968, ¿ÑrÅ∞ 116, 117)
1939 „áê~°OÉèOí Ö’ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’x ã¨fi^Õj ã¨O™ê÷<åÅxflO\˜Ö’ „Ѩ*Ï L^Œº=∂Å∞
"ÕQÆOQÍ qãÎ̈iã¨∞Î#fl ^Œâ◊Ö’ QÍOnè "≥Ú^Œ\ ˜™êiQÍ `«# xÜ«∞O„u`« „Ѩ*Ï áÈ~å@ Ѩ^Œúu#
áÈ~å@O ™êyOKåÅx x~°‚~ÚOK«∞‰õΩ<åfl_»∞. `«# ã¨xflÇ≤Ï`« ã¨Ç¨Ü«∞‰õΩ_»∞, "åºáê~°"Õ`«Î
[=∞<£ÖÏÖò |*Ï*òx [Ü«∞ѨÓ~üÖ’ ã¨`庄QÆÇ¨ xH˜ <åÜ«∞Hõ`fi« O =Ç≤ÏOKÕO^Œ∞‰õΩ J#∞=∞uOKå_»∞.
Ü«Ú.Z<£. ^è|Õ ~ü P^èfiŒ ~°ºOÖ’ ™ê÷xHõ „Ѩ*Ï Ñ¨i+¨`Kü Õ „áê~°OaèOK«|_ç# L^Œº=∞OÖ’ =Å¡ÉÏè Üü∞
Ѩ>ËÖò`À Hõeã≤ *’HõºO KÕã¨∞HÀ"åÅ#∞‰õΩ<åfl~°∞. „Ѩ[Å =ºuˆ~Hõ`«‰õΩ QÆ∞~°~Ú# ~å*òHÀ@
k"å<£ g~ü"åÖÏ QÆ∞`åÎkèѨ`«ºO K≥ÖÏ~Úã¨∞Î<åfl_»∞. ZxflHõ HÍ|_ç# ã¨ÅǨ =∞O_»ex
ã¨=∂"ÕâÑ◊ ~¨ K° _« O» PÑ≤"âÕ ß_»∞. ã¨O™ê÷#O P^•Ü«∞OÖ’x ã¨QÉÆ Ïè QÍxfl ~å[Éè~í }
° ÏÅ ~°∂ѨOÖ’
áêʼnõΩÅ∞ kQÆq∞OQÆ∞‰õΩ<åfl~°∞. QÍOnè ~å*òHÀ@x ZOÑ≤Hõ KÕã¨∞HÀ=_®xH˜ „Ѩ`ÕºHõ „áê^è•#º`«
=ÙOk. Jk z#fl ã¨O™ê÷#O. ^•x K«∞@∂ì |Å"≥∞ÿ# QÍO^èÕÜ«∞ QÆ∞[~å`ü ™ê÷=~°O =ÙOk.
ã¨O™ê÷#OÖ’x ã¨QÆO „Ѩ[Å∞ ~å[^è•xÖ’<Õ x=ã≤ã¨∞Î<åfl~°∞. JÇ≤ÏO™êÜ«Ú`« ã¨`庄QÆǨxfl
ÉèQí flÆ O KÕ¿ã =º=™êÜ«∞ áÈ~å\ÏÅ∞ ÖË=Ù. Hõã∂¨ iÎ ÉÏ QÍOnè, =∞}˜É<Ë £ áê\˜Öò 1939 Ѷ„≤ |=iÖ’
JÔ~ã¨∞ì JÜ«∂º~°∞. QÍOnè ã¨fiÜ«∞OQÍ ~å[HÀ@ "≥o§ =∂iÛ 3# x~åǨ~°nHõΔ „áê~°OaèOKå_»∞.
HÍx ~å[HÀ@Ö’ QÍOnè *’HõºO PÜ«∞# "≥·Ñ¶¨ÅºOQÍ x~°∂Ñ≤`«=∞~ÚOk. HÍ~°}O XHõ
^Œâ◊Ö’ ~ÚzÛ# ~å~ÚfÅ#∞ LѨã¨OǨÏiOK«∞HÀ=Åã≤OkQÍ g~ü"åÖÏ#∞ „a\˜+π ~å[H©Ü«∞
qÉèÏQÆO ѨÙiQ˘eÊOk. „Ѩuáêk`« ã¨O㨯~°} Hõq∞\©Ö’ =Úã≤¡OÅ∞ Jã¨Ê $â◊√ºÅ∞ Z‰õΩ¯=
ã‘@∞¡ _ç=∂O_£ KÕ¿ãÖÏ „áÈ`«ûÇ≤ÏOzOk. `«# x~åǨ~°nHõΔ XuÎ_ç `≥KÕÛ ã¨fiÉèÏ=O Hõey=ÙOk
HÍ|\ì̃ =Åã≤#O`« JÇ≤ÏO™êÜ«Ú`«OQÍ ÖË^Œx „ѨHõ\ ˜Oz QÍOnè 1939 "Õ∞Ö’ ~å[H©Ü«∞
=º=Ǩ~°O #∞O_ç "≥·^˘eQÍ_»∞.
D HÍÅOÖ’ qq^èŒ ã¨O™ê÷<åÅÖ’x KåÖÏ „áêO`åÅÖ’ – „Ѩ^è•#OQÍ "≥∞ÿã¨∂~°∞
Xi™êû ã¨O™ê÷<åÅÖ’ ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£, u~°∞"å#∂¯~°∞ÅÖ’ (JÖψQ ~å[ѨÙ\Ï<å, ѨO*ÏÉò
áê\˜Ü«∂ÖÏ ã¨O™ê÷#O, HÍeflÜ«∂, HõѨÊ~°ÎÖÏ ã¨~°∂‡~üÅÖ’) „áê^è•#º`« QÆÅ L^Œº=∂Å∞
Jaè=$kú K≥O^•~Ú.
"≥∞ÿã¨∂~°∞ ã¨O™ê÷#OÖ’ L^Œº=∞O QÍO^èÕÜ«∞ Ѩiq∞`«∞Å "Õ∞~°‰õΩ #_çzOk. Ѩ@ì}
„ÉÏǨχ} =$uÎѨ~°"≥∞ÿ# „QÆ∂ѨÙÅ „áêuѨkHõ# ÔH.\˜. ÉèÏ+¨ºOKÕ ™ê÷Ñ≤OK«|_ç# ¿ãì\ò HÍO„ÔQãπ,
ÔH.Ñ≤. Ô~_ç¤, ÃÇÏKü.ã≤. ^•ã¨Ñ¨Ê<£ <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’x „ÉÏǨχ}Ë`«~° Ô~·`«∞ŠёѨÙÖòû ÃѶ_»ˆ~+¨<£Ö’
qb#=∞~ÚOk. HÍO„ÔQãπx K«@ì|^Œú"≥∞ÿ# ã¨Oã¨÷QÍ QÆ∞iÎOKåÅx, ÉÏ^茺`åÜ«Ú`« „ѨÉèí∞`«fiO
U~°Ê~°KåÅx 1937 JHÀì|~ü #∞O_ç KÕѨ\ ì̃# PO^Àà◊# HÀÖÏ~ü lÖÏ¡Ö’x q~°∂^è£#QÆ~ü
„QÍ=∞OÖ’ 10"ÕÅ =∞Ok QÆÅ QÆ∞OѨÙÃÑ· [iy# HÍÅ∞ÊÅ∞ 30 =∞Okx K«OѨ_»O`À 1938
310
U„Ñ≤Öò 11# PyáÈ~ÚOk. P `«~°∞"å`« <≥ÅÖ’ k"å<£ g∞~å˚ W™ê‡~ÚÖò`À Ѩ>ËÖò [iÑ≤#
K«~°ÛŠѶ¨e`«OQÍ HÍO„ÔQãπH˜ K«@ì|^Œú`« ÅaèOzOk. HÍx ~å*ϺOQÆ ã¨O㨯~°}ʼnõΩ
ã¨O|OkèOz# XѨÊO^•xfl J=∞Å∞ [~°Ñ¨HõáÈ=_»O 1929 ÃãÃÑìO|~ü #∞O_ç =∞~˘Hõ™êi
âßã¨<ÀÅ¡OѶ¨∞#‰õΩ ^•ifã≤Ok.
Xi™êûÖ’x KåÖÏ "≥#∞Hõ|_ç# Ö’`«@∞ì ã¨O™ê÷<åÅÖ’ "≥\Kì˜ åH˜i, J@g L`«Ê`«∞ÅÎ ÃÑ·
Ѩ#∞flÅ∞, ѨO_»∞QÆÅ ã¨O^Œ~°ƒùOQÍ |Å=O`«OQÍ |Ǩï=∞`«∞Å∞ ~å|@∞ìH˘#_»O ÖÏO\˜q
~å[H©Ü∞« ã¨O㨯~°} H˘~°‰Ωõ _ç=∂O_£ HõO>Ë =ÚMº"≥∞#ÿ q. HÍO„ÔQãπ ™È+¨eã¨∞ì áêsì <åÜ«∞‰õΩ_»∞
#=Hõ$+¨‚ KÒ^Œ∞i1938 _çÃãO|~üÖ’ ^èÕ<£Hõ<åÖòÖ’ ã¨`庄QÆǨÏO x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. hÅyi,
#Ü«∂QÆ~å, `åÖËÛ~ü ~å}∂Ê~üÅÖ’ â◊HÎ̃=O`«"≥∞ÿ# L^Œº=∂Å∞ Jaè=$kú K≥O^•~Ú. KåÖÏ
Ç≤ÏO™êÜ«Ú`« Ѷ¨∞@#Å∞ [iQÍ~Ú. ã¨O™ê÷<ånèâ◊√x ™êÜ«Ú^èŒ |ÅQÍÅ#∞ `≥QÆÅ „Ѩ[Å∞
qÅ¡=Ú‡Å`À uÑ≤ÊH˘\Ïì~∞° . `åÖËÛ~ü #∞O_ç "ÕÖÏk=∞Ok Xi™êûÖ’x HÍO„ÔQãπ áêe`« JOQÆ∂~ü,
HÀã¨Å‰õΩ =Åã¨áÈÜ«∂~°∞. 1939 [#=i 5# ~å}∂Ê~üÖ’x „a\˜+π ~å[H©Ü«∞ „Ѩuxkè
"Õ∞[~ü ÉÏÔ~˚Öò ÔQ>Ë ~å[ „Ѩ™ê^ŒO =ÚO^Œ∞ KÕi# QÆ∞OѨÙÃÑ· HÍÅ∞ÊÅ∞ [iÑ≤# `«~°∞"å`«
~åà◊§`À H˘\˜ì K«OѨ|_®¤_»∞. QÍOnè Xi™êûÖ’x L^Œº=∂Å#∞ q~°q∞OѨKÕÜ«∞_®xH˜
KÕÜ«∞QÆeyO^ŒO`å KÕâß_»∞. Ѷ¨e`«OQÍ ^èÕ<£Hõ<åÖò, `åÖËÛ~°∞ÅÖ’ <å=∞=∂„`«"≥∞ÿ# ~å[H©Ü«∞
ã¨O㨯~°}Å∞ „Ѩ"Õâ◊ÃÑ@ì|_®¤~Ú. Ѷ¨e`«OQÍ Xi™êû QÍO^èÕÜ«ÚʼnõΩ (QÀѨ|O^èŒ∞
<åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’x) ~åROÖ’x H˜™ê<£ ã¨ÉHíè ˜ <åÜ«∞Hõ`fi« O =Ç≤Ïã¨∞#Î fl ™È+¨eã¨∞Åì ∞ Hõ=¸ºxã¨∞Åì ‰õΩ
=∞^茺 q"å^•Å∞ ÃÑiQÍ~Ú.
JxflO\˜HõO>Ë ÃÑ^ŒÌ ã¨fi^Õj ã¨O™ê÷#"≥∞ÿ# ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£Ö’ H˘kÌ=∞Ok =Úã≤¡O
‰õΩb#∞Å∞ 90 âß`«O „ѨÉèí∞`«fi L^ÀºQÍÅ∞ KÕã¨∞Î<åfl~°∞. 50 âß`«O `≥Å∞QÆ∞, 25 âß`«O
=∞~åsî, 11 âß`«O Hõ#fl_» =∂\Ï¡_Õ „Ѩ[Å∞#fl ã¨O™ê÷#OÖ’ L~°∂Ì JkèHÍ~° ÉèÏ+¨QÍ É’^èŒ<å
=∞^è Œ º =∞OQÍ K≥ Ö Ï=∞}˜ KÕ Ü « ∞ |_» ∞ `« ∞ #flk. áœ~° Ǩ Ï ‰õ Ω ¯Å∞, ~å[H© Ü « ∞ Ǩ Ï ‰õ Ω ¯Å∞
x~åHõiOK«|_®¤~Ú. "≥\ ì̃KåH˜i x~°ƒO^èŒ =ã¨∂à◊√§ `≥ÅOQÍ}ÏÖ’ ã¨~°fi™ê=∂#ºO. ~å[H©Ü«∞
K≥·`«#ºO =∞^茺`«~°QÆuH˜ K≥Ok# ÉèÏëê „áêuHõQÆÅ ™êO㨯 $uHõ ã¨OѶ¨∂Å∞ -`≥ÅOQÍ}ÏÖ’
PO„^èŒ =∞Ǩã¨Éèí, =∞~å\Ïfi_®Ö’ =∞Ǩ~åR Ѩi+¨`ü ~°∂áêÅÖ’ „áê~°OÉèí=∞~ÚOk. Wq
J~°H˘~° ~å[H©Ü∞« ã¨O㨯~°}Å H˘~°‰Ωõ q*Ï˝Ñ#¨ Ѩ„`åÅ∞ ã¨=∞iÊOKÕq. HÍO„ÔQãπ ã¨O™ê÷<åÅÖ’
*’HõºO KÕã¨∞H˘#x q^è•#O - P~°º ã¨=∂*ò Ç≤ÏO^Œ∂ =∞Ǩã¨Éèí ÖÏO\˜ =∞`«"å^Œ â◊‰õΩÎʼnõΩ
<≥·*ÏO W`«ÎǨ^£ LÖò =Úã¨Öχ<£ x~°O‰õΩâ◊`åfixH˜ =ºuˆ~HõOQÍ „ѨKå~°O KÕ¿ã J=HÍâ◊O
ÅaèOzOk. =∞~˘Hõ"≥·Ñ¨Ù Ç≤ÏO^Œ∂ =∞Ǩã¨Éèí P^èŒfi~°ºOÖ’ QÆÅ ã¨O™ê÷<åÅÖ’ ÉÏ^茺`åÜ«Ú`«
„ѨÉèí∞`«fiO x<å^ŒO`À HÍO„ÔQãπ *’Hͺxfl x~°ã≤OzOk. (<åQÆѨÓ~ü ã¨^Œã¨∞û 1938 _çÃãO|~°∞)
P~°ºã¨=∂[ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ ѨO_ç\ò #ˆ~O„^•r ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£ #QÆ~°O =∞~å\Ïfi_® „áêO`«OÖ’
(á⁄~°∞QÆ∞# =Ù#fl =∞~åsî =∂\Ï¡_Õ ã≤.Ñ≤.lÖÏ¡Å∞, Ç≤ÏO^Œ∂ =∞`« "å^Œ∞ʼnõΩ |Å"≥∞#ÿ ™ê÷=~åÅ∞)
Ç≤ÏO^Œ∞=ÙʼnõΩ Z‰õΩ¯= L^ÀºQÍÅ∞ ~Ú"åfiÅ<Õ x<å^ŒO`À 1938 JHÀì|~°∞Ö’ Ç≤ÏO^Œ∂
311
ã¨`庄QÆǨÏx „áê~°OaèOKå_»∞. J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ =∞~å\Ïfi_® „áêO`åxH˜ K≥Ok# ™êfiq∞
~å=∂#O^Œf~°,÷ QÀqO^Œ^•ãπ +¨~åѶ,π `≥ÅOQÍ}ÏH˜ K≥Ok# ~åq <å~åÜ«∞}Ô~_ç,¤ ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^£
#QÆ~åxH˜ K≥Ok# ã≤~åAÖò Ǩϙê<£ ui‡l ÖÏO\˜ H˘kÌ=∞Ok =Úã≤¡OÅ∞ =∞`åf`«"≥∞ÿ#
„áêuѨkHõ# ¿ã\ì ò HÍO„ÔQãπ ™ê÷ÑO≤ Kå~°∞. `«# K«\Ïìxfl `å<Õ KÕã∞¨ H˘<Õ ÉÏ^躌 `åÜ«Ú`« „ѨÉ∞íè `åfixfl
_ç=∂O_»∞ KÕã¨∂Î ¿ãì\ò HÍO„ÔQãπ 1938 JHÀì|~°∞ 24 #∞O_ç â◊H˜Î=O`«"≥∞ÿ# ã¨`庄QÆǨÏO
„áê~°OaèOzOk. '=O^Õ=∂`«~O° — ^ÕâÉ◊ Híè Θ Qˆ Ü«∞O áê_»\Ïxfl x*ÏO x¿+kèOK«_O» Ö’ L™ê‡xÜ«∂
q^•º~°∞÷Å∞ Ü«¸x=i≈\©Å∞ |Å"≥∞ÿ# =O^Õ=∂`«~°O L^Œº=∂xfl „áê~°OaèOKå~°∞. HÍO„ÔQãπ
L^Œº=∞O Ç≤ÏO^Œ∂ =∞`«"å^Œ PO^Àà◊#`À Hõeã≤áÈ`«∞O^Œ<Õ HÍ~°}O K«∂Ñ≤ QÍOnè XuÎ_ç
"Õ∞~°‰õΩ 1938 _çÃãO|~°∞Ö’ q~°q∞OK«|_çOk. 'D x~°‚Ü«∞OÖ’x Bz`åºxfl "Õ∞=Ú J~°÷O
KÕã¨∞HÀÖËHõáÈÜ«∂O— - `«~°∞"å`« ~å=∂#O^Œf~°÷ "åºMϺxOKå_»∞. (ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£
ã¨fi`«O„`«áÈ~å@ *Ï˝Ñ¨HÍÅ∞, ÉÁOÉÏ~Ú 1967, ¿Ñl 107) P `«~°∞"å`« PO„^èŒ #∞O_ç
=zÛ# K˘~°= K«∂Ñ≤# "≥∞iHõÖÏ¡O\˜ HÍ~°ºHõ~°ÎÅ∞ ~åq <å~åÜ«∞}Ô~_ç¤ P^èŒfi~°ºOÖ’
Hõ=¸ºxã¨∞Åì Ö’H˜ "≥àÏ¡~∞° . JѨÊ\˜Hˆ HÀ™êÎ PO„^èÖŒ ’ =Ù#fl |Å"≥∞#ÿ L^Œº=∞O =∂~°^æ ~Œ ≈° Hõ`fi« OÖ’
1939 Ö’ ~°ÇϨ 㨺OQÍ Hõ=¸ºx+¨μì áêsì x*ÏO, ¿ã\ì ò Hõq∞\© ™ê÷ÑO≤ K«|_çOk.'PO„^èŒ =∞Ǩã¨É—íè
qã¨Î $`«"kÕ Hõx LѨÜ∂≥ yOK«∞H˘x Hõ=¸ºx+¨μÅì ∞ Pâ◊Û~°ºHõ~"° ∞≥ #ÿ "ÕQOÆ `À `≥ÅOQÍ}Ï „QÍg∞}
„áêO`åÅÖ’H˜ K˘K«∞Û‰õΩ áÈÜ«∂~°∞. 1946 #∞O_ç 1951 =~°‰õΩ J^Œ∞ƒù`«"≥∞ÿ# Ô~·`åOQÆ
ÔQiÖÏ¡ Ü«Ú^ŒúO x~°fiÇ≤ÏOK«QÆÅ áêsìQÍ Jaè=$kú ѨiKå~°∞.
u~°∞"å#∂¯~°∞ H˘zÛ<£ÖÖ’ ‰õÄ_® á⁄~°∞QÆ∞# =Ù#fl =∞ÅÉÏ~ü lÖÏ¡Ö’ ÖÏQÍ<Õ
*ÏfÜ≥∂^Œº=∞O "å=∞ѨHõΔ <åÜ«∞Hõ`«fiO =∂~°æ^Œ$HõÊ^äŒO`À xi‡OK«|_çOk. 1930 ^Œâß|ÌѨÙ
=∞^茺, z=~° ã¨O=`«û~åÅÖ’ „H˜+¨‚Ñ≤à‹¡, W.Ü«∞O.Ü«∞ãπ #O|∂„káê^£, Z.ÔH.QÀáêÅ<£ ÖÏO\˜
K«∞~°∞ÔH·# HÍ~°ºHõ~°ÎÅ∞ HÍO„ÔQãπ ™È+¨eã¨∞ì áêsìx ZÖÏ ™ê÷Ñ≤OzOn, HÍO„ÔQãπx "≥Ú^Œ\ ˜™êiQÍ
x["≥∞ÿ# „Ѩ*Ïã¨Oã¨÷QÍ =∂iÛOn, J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ Hõ=¸ºx[O "≥·Ñ¨Ù ZÖÏ =ÚO^Œ∞‰õΩ
™êyOn - Z.ÔH. QÀáêÅ<£ ã‘fiÜ«∞ K«i„`«Ö’ q=iOKå~°∞. #O|∂„káê^£ ˆH~°à◊ Ñ≤.ã≤.ã≤.
Ãã„Hõ@s JÜ«∂º_»∞. ˆH~°à◊ Ñ≤.ã≤.ã≤ 1940 =~°‰õΩ "å=∞ѨHõΔ "å^Œ∞Å J^Œ∞ѨÙÖ’ =ÙOk.
1938 PQÆ+μ¨ Öì ’ u~°∞"å#∂¯~°∞ ã¨O™ê÷# HÍO„ÔQãπ k"å<£ ~å=∞™êfiq∞ JÜ«∞º~ü xÜ«∞O`«$`åfixH˜
=ºuˆ~HõOQÍ |Å"≥∞ÿ# PO^Àà◊# „áê~°OaèOzOk. f„="≥∞ÿ# J}z"Õ`« =Ù#flѨÊ\˜H˜ (Ô~O_»∞
<≥ÅÖ’¡ 12 HÍÅ∞ÊŠѶ¨∞@#Å∞) q^•º~°∞÷Å∞ ÃÑ^ŒÌ ã¨OYºÖ’ ã¨`庄QÆǨÏOÖ’ KÕ~å~°∞. ˆH~°à◊Ö’x
KåÖÏ „áêO`åÅ #∞O_ç *Ï`åÅ∞ (ZÔH QÀáêÅ<£ <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’x *Ï`å`À ã¨Ç¨ ) u~°∞"å#∂¯~°∞
KÕ~°∞H˘<åfl~Ú. D *Ï`åÅ∞ „áêOfÜ«∞ ÉèÏëêѨ~°"≥∞ÿ# SHõº`«‰õΩ KåÖÏ `À_»Ê_®¤~Ú. g\˜Ö’
„âßq∞Hõ =~°æO =ÚYº"≥∞ÿ# áê„`« x~°fiÇ≤ÏOzOk. JÖˇÑ‘Ê H˘|ƒi <å~° HÍi‡‰õΩÅ∞ r`åÅ
ÃÑOѨÙ^ŒÅ ã¨OѶ¨∞ QÆ∞iÎOѨ٠H˘~°‰õΩ =∂„`«"Õ∞ QÍHõ ~å[H©Ü«∞ Mˇ·nÅ q_»∞^ŒÅ, ™ê~°fi„uHõ
F\˜OQÆ∞ ǨωõΩ¯`À ÉÏ^茺`åÜ«Ú`« „ѨÉèí∞`åfixfl _ç=∂O_»∞ KÕã¨∂Î Hõ$+¨‚Ñ≤à‹¡ <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’
1938 JHÀì|~°∞ #∞O_ç ã¨"≥∞‡ KÕâß~°∞. JÖˇÑ‘Ê HÍi‡‰õΩefl "Õ~°∞KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ k"å<£ HÍO„ÔQãπ
ã¨`庄QÆǨÏOÃÑ· J}z"Õ`« K«~°ºefl PÑ≤"ÕÜ«∞Hõ `«Ñ¨ÊÖË^Œ∞. W`«~° ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ ÖÏQÍ<Õ QÍOnè,
312
HÍO„ÔQãπ Jkèëêì#=~°Oæ H˘xfl ~å~ÚfÅ∞ á⁄Ok# g∞^Œ@ ã¨`庄QÆÇ¨ xfl PÑ≤"Ü
Õ ∞« =∞x ã¨ÅǨÅ∞
~ÚzÛ KÕ`«∞Å∞ ^Œ∞Å∞ѨÙH˘#flk.
HÍO„ÔQãπÖ’ "å=∞ѨHõΔO
=∞O„u=~åæÅÖ’ HÍO„ÔQãπ Jkèëêì#=~°Oæ Ö’H˜ "≥∞*Ïi\©Ö’ JO`«HOõ `«‰Ωõ ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl
™êO„Ѩ^•Ü«∞ "≥·YiH˜ ã¨"åÅ∞QÍ HÍi‡Hõ Hõ~°¬Hõ ã¨OѶ¨∂Å, ã¨fi^Õj ã¨O™ê÷<åÅÖ’ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡
ã¨=∞㨺ÅÃÑ· qã¨$`Î "« ∞≥ #ÿ "å=∞ѨHΔõ „Ѩ`åº=∂flÜ«∞O Pq~°ƒqù OzOk. D HÍÅOÖ’ "å=∞ѨHOΔõ Ö’
™È+¨eã¨∞ìÅ∞, Ü«∞O.Ü«∞<£. ~åÜü∞ J#∞K«~°∞Å∞ (HÍi‡Hõ ã¨OѶ¨∂ÅÖ’ ~ÚOHÍ =ÚY∞ºÅ∞QÍ<Õ
=Ù<åfl~°∞) HÍO„ÔQãπ ™È+¨eã¨∞ì áêsìÖ’ ѨxKÕã∞¨ #Î fl K«@ì q~°∞^Œ"Ì ∞≥ #ÿ ã≤.Ñ≤.S KåÖÏ ã¨=∞~°=÷ O`«∞Öˇ#·
„Ѩ*Ï <åÜ«∞‰õΩefl (ˆH~°à◊Ö’ Hõ$+¨‚ Ñ≤à‹¡, #O|∂„káê^£, Z.ÔH. QÀáêÅ<£, `«q∞à◊<å_»∞Ö’
r"å#O^Œ<£, PO„^èŒÖ’ ã¨∞O^Œ~°Ü«∞º, ѨO*Ï|∞Ö’ ™ÈǨÏ<£ã≤OQ∑ *’+π) JOkOzOk.
"å=∞ѨHõΔ"å^Œ∞Å∞ P HÍÅO <å\˜ ~Ú^ŒÌ~°∞ HÍO„ÔQãπ J^茺‰õΔΩÅ∞ - <≥„Ǩ˙ É’ãπÅ #∞O_ç
=∂@ÅѨ~"° ∞≥ #ÿ =∞^Œ`Ì ∞« á⁄O^•~°∞. J^Õ JѨÊ\˜H˜ qÅ∞"≥#· kQÍ ÉèÏqOK«|_çOk. [Ü«∞„ѨHÍ+π
<å~åÜ«∞}, q∞#∂ =∞™êh Ü«∞<£. l.~°OQÍÅ ÖÏO\˜ ™È+¨eã¨∞ìÅ∞ `å=Ú <åÜ«∞Hõ`«fiO
=Ç≤Ïã¨∞Î#fl ã¨Ê+ì̈"≥∞ÿ# PHÍ~°O ÖËx áêsìÖ’xH˜ JOH˜`« ÉèÏ=O „Hõ=∞tHõΔ} QÆÅ Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ∞
`«fii`«OQÍ K˘K«∞Û‰õΩ~å=_»O Ѩ@¡ HõÅ=~°Ñ_¨ ®¤~∞° . 1939 -40Ö’ Hˆ ~°à◊ Ü«¸x@∞ "≥Ú`«OÎ QÍ#∞,
`«q∞à◊<å_»∞Ö’ PO„^èŒÖ’x J`«ºkèHõ ã¨Éèí∞ºÅ∞ ã≤.Ñ≤.SQÍ |Ü«∞\˜H˜ "≥à◊¡_»O`À "åi PO^Àà◊#
㨿ÇÏ`«∞Hõ"≥∞ÿ#^Œx ã¨Ê+ì̈=∞~ÚOk. J~Ú#ѨÊ\˜H˜ 1939 =~°‰õΩ H˘xfl q^è•Å∞QÍ 1942
=~°‰õΩ XHõ "Õ∞~°‰õΩ qãÎ̈ $`«"≥∞ÿ# SHõº`« Ѩi~°HΔ̃OK«|_çOk. "å=∞ѨHõΔOÖ’x Jxfl ÃãHõΔ#∞¡
‰õÄ_® HÍO„ÔQã¨∞Ö’ =ÙO_»_®xfl ã¨=∞i÷OK«∞H˘<åfl~Ú. H˘xfl JOâßÅÖ’ Jx"å~°ºOQÍ
~årѨ_ç#ѨÊ\˜H© =∞Oz Ѷ¨e`åÅ∞ ™êkèOz#@∞¡ ÉèÏqOKå~Ú. HÍi‡Hõ ã¨OѶ¨∂ÅÖ’ H˜™ê<£
ã¨ÉÅíè Ö’ ã¨Ê+¨"ì ∞≥ #ÿ PkèHºõ `« ™êkèOK«_O» `À áê@∞ ɡOQÍÅ∞ ÖÏO\˜ „áêO`åÅÖ’x q^•º~°∞Å÷ ∞
"å=∞Ѩ H õ Δ O Ö’x U^À XHõ ÃãHõ Δ # ∞ "≥ · Ñ ¨ Ù PHõ i ¬`« ∞ ÅÜ« ∂ º~° ∞ . (>ˇ „ ~° i [O
JO`«iOzOk.QÍO^èÕÜ«∞"å^ŒO PHõ~°¬} HÀÖ’Ê~ÚOk) 1937-38 <å\˜ Mˇ·nÅ q_»∞^ŒÅ
„ѨKå~°O ^•fi~å P `«~∞° "å`« ZxflÔH#· q^•ºi÷ ã¨OѶ∂¨ Å H˘~°‰Ωõ L^Œº=∂Å ^•fi~å ™ê„=∂[º"å^Œ
=ºuˆ~Hõ „ѨKå~°O`À q∞o`«O KÕÜ«∞|_ç# =Ü≥∂[# q^•º HÍ~°º„Hõ=∂Å ^•fi~å, ÃãÊ~Ú<£
K≥·<åÅ`À ã¨OѶ‘∞ÉèÏ= „Ѩ^Œ~°≈#Å ^•fi~å JdÅ ÉèÏ~°`« q^•ºi÷ ÃѶ_»ˆ~+¨<£ ɡOQÍÖò âßY
HõÅHõ`åÎ #∞O_ç ~Ú`«~° „áêO`åÅ HõàÏâßÅʼnõΩ áê~î°âßÅʼnõΩ qãÎ̈iOzOk.
HÍi‡Hõ ã¨OѶ¨∂Å∞, H˜™ê<£ ã¨ÉèíŠѨ@¡ ™ê#∞Éèí∂u "≥·Yi KÕѨ@ì=∞x ã¨O™ê÷#
„Ѩ[Å L^Œº=∂ʼnõΩ ÉÏǨ@"≥∞#ÿ =∞^Œ`Ì ∞« „ѨH\õ O˜ K«=∞x HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞Hõ`åfixfl XÑ≤ÊOKÕO^Œ∞‰õΩ
"å=∞ѨHOΔõ "≥Ú`«OÎ QÍ QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ q[Ü«∞O ™êkèOK«#ѨÊ\˜H© „ѨÜ∞« uflOzOk. WHõ HÍO„ÔQãπ
"≥·„™ê~Ú qâıëêkèHÍ~åÅ∞, ã¨O™ê÷<åÅ ~åAÅKÕ <åq∞<Õ\ò KÕÜ«∞|_ç# ã¨Éèí∞ºÅ`À ‰õÄ_ç#
Hˆ O„^Œ JÃãOc¡ „áêuѨkHõ# QÆÅ „a\˜+μ¨ "åi ã¨=∂Yº Ѩ^HŒè ÍʼnõΩ JѨC_»ÑC¨ _»∞ =ºuˆ~Hõ`#« ∞
313
ѨÙ#~°∞^•…\㘠∂¨ Î `å`å¯eHõOQÍ ÅaèOz# =∞O„u =~åæÅ`À `«$Ñ≤ÑÎ _¨ ç "å=∞ѨHÍΔ Å∞ „ѨuáêkOz#
„Ѩ*Ï L^Œº=∂xfl u~°ã¯¨ iOzOk.
<≥„Ǩ˙ =ºHÎ̃QÆ`« ÖËYÅÖ’ HÍO„ÔQãπ =∞O„u =~åæÅ ™êO„Ѩ^•Ü«∞ Ѩx q^è•#OÃÑ·
f„="≥∞ÿ# J#∞=∂<åÅ#∞ ѨÅ∞=∂~°∞¡ =ºHõÎO KÕâß_»∞. Jq qѨ¡= „ѨfѶ¨∂`«Hõ"≥∞ÿ#q J<åfl_»∞.
„Ѩ ã ¨ ∞ Î ` « „Ѩ É è í ∞ `åfiÅ∞ áê`« „Ѩ É è í ∞ `åfiÅ ™êO„Ѩ ^ •Ü« ∂ efl (z#fl =∂~° ∞ ÊÅ`À)
H˘#™êyã¨∂Î<åflÜ«∞<åfl_»∞ (l.a. Ѩ`üH˜ <≥„Ǩ˙ ÖËY 1937 #=O|~ü 25, Z |OKü PѶπ
FÖò¤ Öˇ@~üû ¿Ñl 263). HÍx =∂@Å HõO>ˇ KÕ`Å« ∞ =ÚYºO. =∞#O KåÖÏ™ê~°∞¡ QÆ=∞xOz#
q^èŒOQÍ <≥„Ǩ˙, É’ãπ - ~Ú~°∞=Ù~°∞ ‰õÄ_® HÍO„ÔQãπ q∞`«"å^ŒO "≥·Ñ¨Ù H˘@∞ì‰õΩáÈ=_®xfl
x~ÀkèOK«ÖËHõáÈÜ«∂~°∞.
HÍx JO`«~å˚fÜ«∞ =º=Ǩ~åÅÖ’ "å=∞ѨHÍΔ xH˜ ã¨Ê+¨"ì ∞≥ #ÿ ^Œ$HõÊ^äOŒ =ÙOk. JO^Œ∞‰õΩ
<≥„Ǩ˙ =∞^Œ`Ì ∞« , <åÜ«∞Hõ`fi« O ã¨=∞‰õÄ~åÛ~°∞. JO`«~å˚fÜ«∞ ã¨=∞㨺ÅÃÑ· <≥„Ǩ˙ KÕã#≤ ã¨OHˆ `åÅ∞
"å=∞ѨHOΔõ , ^ÕjÜ«∞OQÍ ã¨iÜ≥∞ÿ # ^Œ$HõÊ^äOŒ xˆ~tÌ OK«∞HÀ=_®xH˜ `À_»Ê_®¤~Ú. Ü«Ú^Œú "Õ∞Ѷ∂¨ Å∞
=Úã¨∞~°∞H˘O@∞#fl ã¨O^Œ~°ƒùOÖ’ Ja¿ãxÜ«∂, ÃãÊ~Ú<£, P„ã≤ìÜ«∂, *ˇHÀ™È¡"≥H˜Ü«∂, K≥·<åÅÃÑ·
á¶êã≤ã∞¨ ì ^•_»∞Å∞ [~°∞QÆ∞`«∞#flѨC_»∞ á¶êã≤ã∞¨ eì fl âßOuOѨ*Ü Ë ∞« _®xH˜ 1930 ^Œâß|ÌO z=~°Ö’
KåO|ˆ~¡<£ ~°∂á⁄OkOz# „a\˜+¨μ q^ÕâßOQÆ q^è•<åxH˜ D™êi +¨~°`«∞Å∞ ÖËx =∞^ŒÌ`«∞
~ÚKÕÛ „Ѩã¨HÎ̃ ÖË^Œx *ÏfÜ«∞"å^Œ∞Å∞, "å=∞ѨHõΔ"å^Œ∞Å∞, UHÍaè„áêÜ«∂xH˜ =KåÛ~°∞. '#
ZH±ÃÑ·, # ZH± ÉèÏ~¸— (XHõ¯ ÃÑ·™ê ~Ú=fiO, XHõ¯ =∞x+≤x ѨOÑ≤OK«O) - ѨO*Ï|∞Ö’
™È+¨eã¨∞Åì ∞, Hõ=¸ºxã¨∞Åì ∞1938Ö’ ~ÚzÛ# x<å^ŒO HÍx D x<å^•xH˜ JO`«QÍ ã¨ÊO^Œ#
~åÖË^Œ∞. ѨO*Ï|∞ Ô~·`«∞Å∞ ™ê¿ÑH˜ΔHõOQÍ ã¨OѨ#∞flÅ=_®xH˜ HÍ~°}O q∞e@s qÉèÏQÆO
#∞O_ç "åiH˜ =KÕÛ r`åÅ∞, ÃÑ#¬#∞¡. ^Œ∞~å„Hõ=∞} ^•~°∞ʼnõΩ „a@<£ ã¨Ç¨Ü«∞O KÕã¨∞Î#flk.
™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£H˜ =ºuˆ~HõOQÍ [~°‡hx ѨÙiQ˘Å∞Ê`«∞#flk. „a\˜+¨μ =ºuˆ~Hõ
*ÏfÜ«∞"å^•xH˜, á¶êã≤ã¨∞ì =ºuˆ~Hõ JO`«~å˚fÜ«∞`«‰õΩ =∞^茺 "≥·~°∞^茺O ÖˉõΩO_® áÈ~ÚOk.
HÍO„ÔQãπ á¶êã≤ã¨∞ì ^•_çx ѨÅ∞=∂~°∞¡ YO_çOzOk. =∂„_ç_£H˜ ™œÇ¨~°÷O `≥e¿ÑO^Œ∞‰õΩ 1938
Ö’ <≥„Ǩ˙ ÃãÊ~Ú<£ "≥àÏ¡_»∞. ã¨Ç¨Ü«∞O H˘~°‰õΩ Kè«∂>Ë KÕã≤# q[˝Ñ≤ÎH˜ ã¨ÊOkOz HÍO„ÔQãπ
"≥·^Œº|$O^•xfl K≥·<åH˜ ѨOÑ≤OzOk. Hõ=¸ºxã¨∞ì Z~Ú`ü ~°∂\ò Ps‡ ÔQiÖÏ¡Å`À Hõeã≤
ѨxKÕã¨∂Î "≥·^Œº |$O^ŒOÖ’ XHõÔ~·# _®Hõì~ü H˘\©flãπ ÉèÏ~°`« K≥·<å "≥∞ÿ„uH˜, ™ê„=∂[º"å^Œ
=ºuˆ~Hõ`« Ü≥ÚHõ¯ SHõº`«‰Ωõ 㨇 $u zǨÏflOQÍ J=∞~°∞_»Ü∂« º~°∞. ~°gO„^Œ<å^è£ ~îåQÆ∂~ü ÃãÊ~Ú<£
iѨaH¡ H± ˜ =∞^Œ`Ì ∞« ~Ú=fi=Åã≤OkQÍ Ñ≤Å∞ѨÙxKåÛ~°∞. K≥<· åÃÑ· [áê<£ ^Œ∞~å„Hõ=∞}x YO_çOKå~°∞.
~å#∞#fl „ѨѨOK«Ü«Ú^ŒúO, á¶êã≤[O "åºÑ≤OѨ*Ëã≤# HÍ~°∞ pHõ@∞¡ PÜ«∞# z=i ~°K«#ÅÖ’
ã¨Ê+ì̈OQÍ „ѨuѶ¨eOKå~Ú.

314
„uѨÙi ã¨OHΔÀÉèíO
JO`«~å˚fÜ«∞ Ѩiã≤÷`«∞ÅÃÑ· XHõ "Õ∞~°‰õΩ J=QÍǨÏ# ‰õΩki#ѨÊ\˜H˜ 1939
„áê~°OÉèíOÖ’ „uѨÙi HÍO„ÔQãπ ã¨^Œã¨∞û‰õΩ =ÚO^Œ∞ É’ãπ uiy HÍO„ÔQãπ J^茺‰õΔΩ_çQÍ áÈ\©
KÕÜ∂« Åx x~°~‚ ÚOK«∞HÀ=_»O`À Ѩiã≤`÷ ∞« Å∞ ã¨OHΔÀÉèí ã≤u÷ H˜ KÕ~∞° H˘<åfl~Ú. „Ѩuáê^Œ# `˘Å∞`«
8 =∞Ok HÍO„ÔQãπ ™È+¨eã¨∞ì <åÜ«∞‰õΩÅ (Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì`À ã¨O|O^è•Å∞ QÆÅ) #∞O_ç
=zÛ#ѨÊ\˜H,˜ xiÌ+ì¨ HÍÅ=º=kèÖ’ ã¨fi~å[ºO _ç=∂O_»∞x `«# JÉèºí i÷`åfixH˜ =Ú_çÃÑ\˜#ì ѨÊ\˜H,˜
ã¨=∞㨺 =ºH˜ÎQÆ`«=∞<Õ ÉèÏ=#x `˘ÅyOK«_»O Hõ+¨ìO ǨÏiѨÙ~° HÍO„ÔQãπ `«~°∞"å`« É’ãπKÕ
xÜ«∞q∞OѨ|_ç# =i¯OQ∑ Hõq∞\©Ö’ <≥„Ǩ˙ `«Ñ¨Ê XHõ¯ "å=∞ѨHõΔ"åk ‰õÄ_® ÖË_»∞. HÍi‡Hõ
Hõ~¬° Hõ ã¨=∞~°jÅ`« Ѩ@¡ Jkèëêì#=~°Oæ =∞O„u=~åæÅ∞ ÃÑOK«∞H˘#fl „Ѩu‰õÄÅ`«x x"åiOK«_®xH˜
ÖËHõ `«yæOK«_®xH˜ É’ãπ KÕã≤O^Õg∞ ÖË^Œ∞. =¸_»= JÉèíºi÷ =∞øÖÏ<å P*Ï^£ `«# JÉèíºi÷`åfixfl
q~°q∞OK«∞H˘#fl `«~°∞"å`« ã‘`å~å=∞ÜÕ∞º `«# JÉèíºi÷QÍ QÍOnè ÉÏǨ@OQÍ „ѨHõ\ ˜OKå_»∞.
J~Ú#ѨÊ\˜H˜ "å=∞ѨHõΔ "å^Œ∞ÅO`å É’ãπ "≥#∞Hõ ã¨g∞Hõ$`«∞ÅÜ«∂º~°∞. 1939 [#=i 29#
1580 -1377 F@¡`À É’ãπ ZxflHõÜ«∂º_»∞. ɡOQÍÅ∞ ѨO*Ï|∞ÖÖ’ É’ãπH˜ ÃÑ^ŒÌ "≥∞*Ïi\©
=zÛOk. Hˆ ~°à,◊ Hõ~åfl@Hõ, `«q∞à◊<å_»∞, Ü«Ú.Ñ≤. J™êûOÖÖ’ QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ "≥∞*Ïi\© =zÛOk.
=∞Ǩ~åR, =∞ǨHÀ+¨Öò (ã≤.Ñ≤. Ç≤ÏO^Œ∞™êÎx)ÅÖ’ áÈ\© #∞"åfi -<Õ<å? J#fl@∞¡ ™êyOk.
QÆ∞*~å`«∞,cǨ~°∞ Xi™êû PO„^èŒÅÖ’ ~ÚOK«∞q∞OK«∞ F@¡hfl ã‘`å~å=∞Ü«∞ºH˜ Ѩ_®¤~Ú.
ÉÏǨ@"≥∞ÿ# x~°‚Ü«∂`«‡Hõ"≥∞ÿ# Ѩ~å[Ü«∂xfl QÍOnè PÜ«∞# ã¨Ç¨ÏK«~° q∞`«"å^Œ∞Å∞
"å=∞ѨHΔõ J<≥H· ºõ `«x LѨÜ∂≥ yOK«∞H˘x "≥∞~°∞QÔ #· Z`«∞QÎ _Æ Å» `À q[Ü«∞OQÍ =∂~°∞ÛHÀQÆeQÍ~°∞.
ã‘`å~å=∞Ü«∞º F@q∞x QÍOnè 'PÜ«∞# F@q∞ HõO>ˇ <å F@q∞— Jx „ѨHõ\ ˜Oz ã¨=∞㨺x
=ºHÎ̃QÆ`« „Ѩu+ì̈QÍ =∂~åÛ_»∞. Ѷ≤„|=i 22# áê`« =i¯OQÆ∞ Hõq∞\© ã¨Éèí∞ºÅ∞ 15 =∞OkÖ’
13 =∞Ok É’ãπ `«=∞x ÉÏǨ@OQÍ q=∞i≈OKå_»x ~år<å=∂ KÕâß~°∞. "åiÖ’ <≥„Ǩ˙
‰õÄ_® =Ù<åfl_»∞. PÜ«∞# ~år<å=∂‰õΩ "Õ̂~ HÍ~°}O K«∂áê_»∞. „uѨÙi ã¨^Œã¨∞û (=∂iÛ 8-
12) É’ãπx `å`å¯eHõOQÍ [|∞ƒKÕ Jâ◊‰õΩÎ}˜‚ KÕã≤Ok. QÍOnè ~å*òHÀ@Ö’ x~åǨ~°nHõΔ
KÕѨ\ ˜ì `å`å¯eHõOQÍ H˘xfl ~å~ÚfÅ∞ á⁄Ok uiy =KåÛ_»∞. q∞`«"å^Œ∞Å∞ ^•_ç
H˘#™êyOKå~°∞. QÀqO^Œ=Å¡ÉèíѨO`ü áê`« =i¯OQÆ∞ Hõq∞\©ÃÑ· qâßfi™êxfl „ѨHõ\ ˜ã¨∂Î, QÆ`«
20 ã¨O=`«û~åÅ∞QÍ J#∞ã¨iã¨∂Î =zÛ# QÍO^èÕÜ«∞ q^è•<åÅÃÑ· #=∞‡HÍxfl ѨÙ#~°∞^•…\ ˜ã¨∂Î,
'QÍOnè PHÍOHõΔÅ "Õ∞~°‰õΩ H˘`«Î =i¯OQÆ∞ Hõq∞\©x <åq∞<Õ\ò KÕã¨∞HÀ=Åã≤OkQÍ É’ãπx
Ji÷ã∂¨ Î f~å‡#O „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ\Ïì_∞» . f~å‡#O ã¨|‰˚ Ωõ ì û Hõq∞\©Ö’ 218-133 F@¡`À#∞ |Ç≤Ï~°OQÆ
ã¨^Œã¨∞ûÖ’ J`«ºkèHõ "≥∞*Ïi\©`À#∂ P"≥∂^ŒO á⁄OkOk. f~å‡<åxH˜ <≥„Ǩ˙ =∞^ŒÌ`«∞
LÇ≤ÏOK«xk HÍ^Œ∞. HÍ~°}ÏÅ∞: QÍOnèѨ@¡ q^èÕÜ«∞`«, É’ãπ`À =ºHÎ̃QÆ`« ã¨O|O^è•Å∞ ZѨC_»∂
ã¨iQÍÖËHõáÈ=@O. HÍx ™È+¨eã¨∞ìÅ∞, ~å~Úã¨∞ìÅ∞, Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ∞ (|OH©O =ÚYs˚ ÖÏO\˜
H˘O^Œ~°∞ ɡOQÍb ã¨Éèí∞ºÅ∞ q∞#Ǩ~ÚOz) ѨÓiÎ peHõx x"åiOKÕ - PHÍOHõΔ`À ѨO`ü
f~å‡<åxfl =ºuˆ~H˜OK«ÖË^Œ∞. É’ãπ 'xiÌ+ì̈ HÍÅ =º=kè— PÖ’K«#x `˘ÅyOz HÍO„ÔQãπH˜
315
|ÖÏxfl KÕ‰Äõ ~°Û_»O ^•fi~å ~å*ϺOQÆ JÃãOc¡x ™êkèOKÕO^Œ∞‰õΩ áÈ~å@O H˘~°‰Ωõ ã¨<åflǨʼnõΩ
Ñ≤Å∞ѨÙxKÕÛ f~å‡<åxfl [Ü«∞„ѨHÍ+π „ѨuáêkOKå_»∞. <≥„Ǩ˙, Éèí~°^•fi[ (Hõ=¸ºxã¨∞ì)
|ÅѨiKå~°∞.
"å=∞ѨHõΔ "å^Œ∞Å ZOÑ≤Hõ Hõ+ì̈`«~°=∞~ÚOk. É’ãπ QÆ`« iHÍ~°∞¤ ‰õÄ_® peHõx
`«@∞ìH˘x Jxfl\˜H˜ xÅ|_»QÆÅ_»<Õ qâßfiã¨O HõxÑ≤OKÕkQÍ ÖË^Œ∞. "å=∞ѨHõΔ ^Œ$+≤ìHÀ}O #∞O_ç
K«∂¿ãÎ „uѨÙi ã¨^Œã¨∞ûH˜ =ÚO^Œ∞ P `«~°∞"å`« ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl „âßq∞Hõ =ºuˆ~Hõ Ô~·`«∞ =ºuˆ~Hõ
q^è•<åefl ã¨=∞~°=÷ O`«OQÍ J_»∞H¤ ˘#ÖËHáõ È=_»O HÍO„ÔQãπ =∞O„u=~åæÅ „áê^èqŒ ∞Hõ `«ÑÊ≤ ^Œ=∞x
"åkOK«=K«∞Û. Wk SHõº ã¨OѶ¨∞@# ÉèÏ=# Ü≥ÚHõ¯ Ѷ¨e`«O. PK«~°}Ö’ H˘xfl™ê~°∞¡ ÃÑ·™ê÷~Ú
HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩÅ`À ^•^•Ñ¨Ù =∞"Õ∞Hõ=∞~ÚOk. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ ã≤.Ñ≤.S [#~°Öò Ãã„Hõ@s
Ñ≤.ã≤.*’+≤ 1939 U„Ñ≤ÖòÖ’ áêsì Ѩ„uHõ '<Õ+¨#Öò „Ѷ¨O\ò—Ö’ 'D<å\˜ J`«ºO`« Q˘Ñ¨Ê
=~°æáÈ~å@O *ÏfÜ«∞ áÈ~å@O. ^•xÖ’ „Ѩ^è•# ÉèÏQÆ™êfiq∞ HÍO„ÔQãπ. Ô~·`«∞Å SHõº`«
Ѩi~°HΔ̃OѨ|_®e Jxfl ~åâß~°∞.
ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ J`«ºO`« Q˘Ñ¨Ê =ºHÎ̃ Ü≥ÚHõ¯ qâßfiã¨O á⁄O^Œ_»OÖ’ qѶ¨Å"≥∞ÿ`Õ `«#
ZxflHõÅ q[Ü«∞O J~°÷~°Ç≤Ï`«=∞x ÉèÏqã¨∞Î<åfl#x É’ãπ Ѷ≤„|=i 3# „ѨHõ\ ˜OKå_»∞. „uѨÙi
HÍO„ÔQãπ `«~∞° "å`« ~Ô O_»∞ <≥ÅÅ áê@∞ P"≥∂^ŒÜ∂≥ Qƺ"≥∞#ÿ =i¯OQÆ∞ Hõq∞\©x xÜ«∞q∞OKÕO^Œ∞‰õΩ
„ѨÜ∞« uflOKå~°∞. `«# ã≤u÷ Ö’x „áê^äqŒ ∞Hõ |ÅÇ‘Ï#`« - „Ѩ`ºÕ H˜Oz "å=∞ѨH"Δõ å^Œ∞Å`À J<≥H· ºõ `«
=Ù#fl ã¨O^Œ~°ƒùOÖ’ QÍOnè qã≤i# ã¨"åÅ∞ 'h Hõq∞\©x ZOÑ≤Hõ KÕã¨∞H˘<Õ ¿ãfiK«Ûù h‰õΩ
=ÙOk—x ã‘fiHõiOK«_»OÖ’ qѶ¨Å=∞=_»O`À ã¨Ê+¨ì=∞~ÚOk. É’ãπ ~år<å=∂ KÕâß~°∞.
QÍO^èÜ Õ ∞« "åk ~å*ËO„^Œ„Ѩ™ê^£ J^躌 ‰õΩΔ _»Ü∂« º_»∞. HÍO„ÔQã¨∞Ö’ =ÙO@∂ `˘Å∞`« qq^èŒ "å=∞ѨHΔõ
„QÆ∂ѨÙÅ`À Hõeã≤ ѨxKÕÜ«∂Å#fl PÖ’K«#`À É’ãπ "Õ∞ 3# 'á¶ê~°fi~°∞¤ ÉÏ¡‰õΩ—x ™ê÷Ñ≤ã¨∞Î#fl@∞¡
„ѨHõ\ ˜OKå_»∞. 1939 E<£Ö’ "å=∞ѨHõΔ "å^Œ∞efl ã¨OѶ¨∞\˜`« Ѩ~°KÕO^Œ∞‰õΩ Hõq∞\©x
xÜ«∞q∞OKå~°∞. nxH˜ Hõ=¸ºxã¨∞ì =∞^ŒÌ`«∞ ÅaèOzOk. HÍx ~å~Úã¨∞ìÅ∞, [Ü«∞„ѨHÍ+π
<å~åÜ«∞} ÖÏO\˜ ™È+¨eã¨∞ì <åÜ«∞‰õΩÅ∞ HÍO„ÔQãπ SHõº`«ˆH „áê^è•#º`« ~ÚKåÛ~°∞. á¶ê~°fi~ü¤
ÉÏ¡‰õΩ ™êúѨ#x q=∞i≈OKå~°∞. Ѷ¨e`«OQÍ á¶ê~°fi~°∞¤ ÉÏ¡‰õΩ =ÚHõ¯Å∞QÍ pe =Ù#fl "å=∞ѨHõΔ
"å^Œ∞Å`À =∞~˘Hõ peHõ „QÆ∂Ѩ٠J~ÚOk. ã¨∞ÉèÏ+π ɡOQÍÅ∞Ö’ QÆ`«OÖ’ HõO>ˇ Z‰õΩ¯=
„Ѩ*Ï^Œ~°} á⁄Ok# <åÜ«∞‰õΩ_»Ü«∂º_»∞. cǨ~°∞, ѨO*Ï|∞, ÉÁOÉÏ~Ú, `«q∞à◊<å_»∞Ö’x
H˘xfl „áêO`åÅ∞ PÜ«∞# ѨÅ∞‰õΩ|_ç ™ê÷=~åÅ∞QÍ =Ù<åfl~Ú. HÍO„ÔQã¨∞ Jkèëêª#=~°Oæ HÍO„ÔQãπ
Ö’ XHõ â◊HÎ̃QÍ É’ãπx `«∞_çzÃÑ\ÏìÅx x~°‚~ÚOzOk. Ñ≤.ã≤.ã≤ #∞O_ç =ÚO^Œ∞QÍ J#∞=∞u
á⁄O^Œ‰õΩO_® âßã¨<ÀÅ¡OѶ¨∞#x x¿+kèã¨∂Î ZSã≤ã≤ KÕã≤# f~å‡<åxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ EÖˇ· 9x
x~°ã¨# k#OQÍ áê_çOKåÅx É’ãπ Ñ≤Å∞Ñ≤KåÛ_»∞. nx`À É’ãπÃÑ· "≥O@<Õ „Hõ=∞tHõΔ}Ï K«~°º
KÕÑ@¨ |ì _çOk. ZSã≤ã≤ É’ãπx PQÆ+μ¨ ì 11# ɡOQÍÖò Ñ≤ãã≤ ≤ J^躌 HõÑΔ ^¨ qŒ #∞O_ç `˘ÅyOzOk.
HÍO„ÔQãπÖ’ 3ã¨OIIÅ áê@∞ ZÖÏO\˜ Ѩ^Œq KÕѨ@ì~å^Œx x¿+^èŒO qkèOzOk. ɡOQÍÖò
316
HÍO„ÔQãπ x~°fiǨÏ}‰õΩ J*Ï^£, QÍO^èÕÜ«∞"åk Ñ≤.ã≤.Ѷ¨∞’+π, XHõѨC_»∞ É’ãπH˜ Pi÷HõOQÍ
JO_»^ŒO_»ÅOkOz# HõÅHõ`åÎÖ’x S^Œ∞QÆ∞~°∞ „Ѩ=ÚY∞ÅÖ’ ~Ú^ŒÌ~°∞ (a.ã≤.~åÜü∞, H˜~°}ü
â◊OHõ~ü~åÜü∞)`À `å`å¯eHõ Hõq∞\© xÜ«∞q∞OѨ|_çOk.
HÍO„ÔQãπ #∞O_ç É’ãπ "≥e"ÕÜ∞« |_®¤_∞» . WHõ "å=∞ѨHΔõ "å^Œ∞Å`À ѨÓiÎQÍ `≥Q`Æ O≥ ѨÙÅ∞
KÕã¨∞H˘#_»O HÍO„ÔQãπ Jkèëêì# =~åæxH˜ `≥e"≥·# ѨxQÍ `ÀK«ÖË^Œ∞. 1939 z=~°‰õΩ JO`«~°æ`«
L„kHõÎ`«Å∞, áêsì „Ñ¨u+ì̈H˜ #+ì̈O "å\˜Å¡_»O ÖÏO\˜ Ѷ¨e`åÅ`À =∞O„u =~åæÅ H˘#™êyOѨÙ
„Ѩu‰õÄŠѶe¨ `åÅ∞ ~Úã¨∞#Î fl@∞¡ x~°∂Ñ≤`=« ∞~ÚOk. =∞O„u=~åæÅ∞ JO`«HOõ `«‰Ωõ HÍi‡‰õΩÅ∞,
Ô~·`«∞Å∞ áêsìÖ’x "å=∞ѨHõΔ"å^Œ∞Å #∞O_ç ^Œ∂~°=∞ÜÕ∞º ã¨=∞㨺x Z^Œ∞~˘¯<åfl~Ú. JÖÏQÆx
Éèí∂™êfi=Úefl "å}˜[º „QÆ∂ѨÙefl ã¨O`«$Ñ≤ΠѨiKåÜ«∞x HÍ^Œ∞. P^•Ü«∞Ѩ٠Ѩ#∞flÖ’ Z‰õΩ¯=
ÉèÏQÆO „áêq#∞ûÅ∞ á⁄O^ŒÖHË áõ È`Õ =∞O„u=~åæÅ∞ ~år<å=∂ KÕÜ∞« =Åã≤ =ÙO@∞O^Œx 1939
EÖˇ·Ö’ Ѩ>ËÖò ã¨∂zOKå_»∞. ÃãÃÑìO|~°∞Ö’ Ü«Ú^ŒúO ~å=_»O`À HÍO„ÔQãπ =∞O„u=~åæÅ∞
`«=∞ áêsì"å~°∞ [i¿Ñ Ü«Ú^Œú =ºuˆ~Hõ „Ѩ^Œ~°≈#ʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ Ü«∞=∞~°̊hû JkèHÍ~åÅ∞
LѨÜ≥∂yOKÕ „Ѩ=∂^ŒO =zÛ Ñ¨_çOk. 1939 JHÀì|~°∞ 29-30ÅÖ’ HÍO„ÔQãπ =∞O„u=~åæÅ
~år<å=∂Å∞ Jx"å~°º=∞Ü«∂º~Ú.
1939-42 Ü«Ú^ŒOú -ÉèÏ~°`« ~å[H©Ü∂« Å∞
"≥Ú^Œ\˜^Œâ◊
1939 ÃãÃÑìO|~°∞ 3# [~°‡hÃÑ· „a@<£ KÕã≤# Ü«Ú^Œú „ѨHõ@#Ö’ ÉèÏ~°`«^Õâ◊O
ã¨Ç¨ÏHõiã¨∞ÎO^Œx Hõhã¨O ~åR =∞O„u=~åæÅ`À QÍx, U ÉèÏ~°fÜ«∞ <åÜ«∞‰õΩx`À QÍx
ã¨O„ѨkOK«‰õΩO_® "≥·„™ê~Ú „ѨHõ\ ˜OKå_»∞. á¶êã≤ã¨∞ì ^Œ∞~å„Hõ=∞}‰õΩ HÍO„ÔQãπ „a@<£HõO>ˇ
‰õÄ_® Z‰õΩ¯= „Ѩu‰õÄÅOQÍ =ÙOk. H˘xfl Hõh㨠+¨~°`«∞efl P"≥∂k¿ãÎ Ü«Ú^Œú „Ѩܫ∞`åflʼnõΩ
ѨÓiÎ ã¨Ç¨ÏHÍ~°O =ÙO@∞O^Œx KÕã≤# „Ѩuáê^Œ#efl e<£e`üQ“ „`Àã≤ ѨÙKåÛ~°∞. +¨~°`«∞Å∞:
ã¨fi`«O„`« ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ü≥ÚHõ¯ ~å[H©Ü∞« x~å‡}Ïxfl x~°~‚ ÚOKÕO^Œ∞‰õΩ Ü«Ú^•ú#O`«~O° ~å*ϺOQÆ
JÃãOc¡ U~åÊ@∞‰õΩ "åQÍú#O, Hˆ O„^ŒOÖ’ x["≥∞#ÿ ÉÏ^躌 `åÜ«Ú`« „ѨÉ∞íè `åfixfl "≥O@<Õ U~åÊ@∞
KÕÜ«∞_»O. 1939 <å\˜H˜ (1941_çÃãO|~°∞Ö’ [áê<£ ^•_çKÕ¿ã =~°‰õΩ ‰õÄ_®) Ü«Ú^ŒúO
JuKÕ~°∞=Ö’ ÖË^Œ∞ QÆ#∞Hõ ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ „Ѩ*Ïaè„áêÜ«∂xfl Ü«Ú^•úxH˜ J#∞‰õÄÅOQÍ ‰õÄ_»
QÆ@ì_®xH˜ JÖÏO\˜ +¨~°`«∞Å∞ J=ã¨~°=∞x HÍO„ÔQãπ <åºÜ«∞|^ŒúOQÍ "åkOzOk. JO`ÕQÍHõ
x~°O‰õΩâ◊`fi« O ^Œ∞~å„Hõ=∞}ʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO *Ï`«∞Å ã¨fiÜ«∞ x~°Ü ‚ ∞« ã¨∂„`åxH˜
=∞^茺 [~°∞QÆ∞#∞#fl Ü«Ú^ŒúOQÍ q∞„`«^ÕâßÅ∞ KÕã¨∞Î#fl „ѨKå~°OÖ’ Ѩã¨ÖË^Œ∞. 1939 JHÀì|~°∞
17 <å\˜ „ѨHõ@# ˆH=ÅO áê`« „Ѩuáê^Œ#Öˇ·# Jã¨Ê+ì̈"≥∞ÿ# ã¨∞^Œ∂~° Éèíq+¨º`«∞ÎÖ’ Jkèx"Õâ◊
„ѨuѨu,Î Ü«Ú^•ú#O`«~O° 1935 K«\Ïìxfl („Ѩ*Ï™êfi=∞ºÜ«Ú`«OQÍ ZxflÔH#· ~å*ϺOQÆ JÃãOc¡QÍ
HÍ^Œ∞) =∂ˆ~ÛO^Œ∞‰õΩ qq^èŒ =~åæÅ „Ѩux^èŒ∞Å`À K«~°ÛÅ∞ [~°Ñ¨_»O, „Ѩã¨∞Î`åxH˜ ÉèÏ~°`«
~å[H©Ü∞« "Õ`ÅΫ ∞ ã¨fi^Õj ã¨O™ê÷<åÅ „Ѩux^è∞Œ Å`À ZÖÏO\˜ áêÅ<åkèHÍ~åÅ∞ ÖËx ã¨O„ѨkOѨÙÅ
317
„QÆ∂ѨÙx xÜ«∞q∞OK«_»O -ÖÏO\˜ "å\˜x =∞~°ÖÏ K≥ѨÊ_»O `«Ñ¨Ê H˘`ÕÎg∞ ÖË^Œ∞. 'HÍO„ÔQãπ
"≥O@ Ѩ~°∞QÆ∞Å∞ fÜ«∞_»O— =∂#∞H˘x '„qâßOuQÍ HÍÅO QÆ_»Ñ¨_»O— `«# L^ÕÌâ◊=∞x "≥·„™ê~Ú
„ÃÑ·"Õ@∞ ã¨OÉèÏ+¨}Ö’ ѨÅ∞=∂~°∞¡ K≥áêÊ_»∞. (e<£e`üQ“ ~å[ºHÍ~°º^Œi≈ *ˇ\Ï¡O_£H˜ 1940
Ѷ≤„|=i3, 13)
e<£e`üQ“ "≥·Yi ^•i `«Ñ¨C_»O HÍ^Œ∞. Ü«Ú^•úxfl J=HÍâ◊OQÍ fã¨∞H˘x `≥Å¡"åi
PkèѨ`«ºOÖ’ QÆÅ ˆHO„^Œ„ѨÉèí∞`«fiOÃÑ· ~ÚOHÍ Ñ¨@∞ìayOK«_»O, 1937 ~ÚOHÍ JO`«‰õΩ
=ÚO^Œ∞ #∞O_ç HÍO„ÔQãπ áÈ~å\ÏÅ HÍ~°}OQÍ HÀÖ’Ê~Ú# Ѩ@∞ìx uiy á⁄O^Œ_»OQÍ =Ù#fl
„a\˜+¨μ q^è•#OÖ’ ÉèÏQÆO =∂„`«"Õ∞. Ü«Ú^ŒúO „ѨHõ\ ˜OK«Hõ =ÚO^Õ ~å„ëêìʼnõΩ ã¨O|OkèOz#
JOâßÅÃÑ· #∂º_èçb¡H˜ Ü«∞=∞~°̊hû JkèHÍ~åefl Hõ@ìɡ_»∞`«∂ „a\˜+¨μ áê~°¡"≥∞O@∞Ö’ 1935
K«\ÏìxH˜ ã¨=~°} KÕÜ∞« |_çOk. Ü«Ú^ŒOú „ѨH\õ O˜ z# ~À*Ë áœ~°ÇϨ ‰õΩ¯Å‰õΩ Ñ¨iq∞`«∞Å∞ qkèOKÕ
ÉèÏ~°`«~°HõΔ} Pi¤<≥<£û J=∞Å∞Ö’H˜ =zÛOk.
1940 "Õ∞ <å\˜H˜ HÍO„ÔQãπx xã¨ûǨÜ«∞ ã≤÷uH˜ <≥\ ì̃"Õ¿ãO^Œ∞‰õΩ „ѨÉèí∞`«fiO qѨ¡=
L^Œº=∂Å∞ Pi¤<≥<£û =Ú™ê~Ú^•x `«Ü«∂~°∞ KÕã≤Ok. „ѨÉèí∞`«fiO J™ê^è•~°} JkèHÍ~åefl
KÕlH˜¯OK«∞H˘x „a@<£ #∞O_ç q∞„`« ~å*ϺŠ#∞O_ç ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ JkèHÍiHõOQÍ Ãã·<åºxfl
kOK«QÆÅ (=ÚYºOQÍ 1942 „áê~°OÉèíO #∞O_ç) ã≤÷uÖ’ =Ù#flѨC_»∞, [áê<£, [~°‡hʼnõΩ
ã¨Ç¨Ü«∞Ѩ_Õ L^Œº=∂xfl J}z"ÕÜ«∞_»OÖ’ „ѨѨOK«"åºÑÎ̈OQÍ QÆÅ L^•~°"å^Œ∞Å "å=∞ѨHõΔ
"å^Œ∞Å ™ê#∞Éèí∂u "≥Å∞¡"≥`«∞Î`«∞#fl `«~°∞}OÖ’ „a\˜+¨μ JkèHÍ~°∞ÅÖ’x XHõ =ÚYº"≥∞ÿ#
ÃãHõΔ<£ 1931 Ö’ ÖÏQÍ<Õ HÍO„ÔQãπ`À Ѷ¨∞~°¬}H˜ HÍÅ∞^Œ∞qfiOk.
[~°‡h a¡\„ò̊ H˜Q∑ ѨtÛ=∞~°OQÆOÖ’ J#∂ǨϺ q[Ü«∂Å∞ ™êkèOzOk. „a\˜+μ¨ Ãã<· åºefl
_»<£H˜~îü¯ =~°‰õΩ `«∞_çz ÃÑ\ì̃Ok. H˘kÌ "å~åÅÖ’<Õ „á¶ê<£ûx Hõ|oOzOk. K«iÛÖò 1940
"Õ∞Ö’ „a@<£ *ÏfÜ«∞ ã¨OH©~°‚ „ѨÉèí∞`«fi „Ѩ^è•x ÉÏ^茺`«Å∞ KÕѨ\Ïì_»∞. „a\˜+≤O_çÜ«∂ Jaè=$kú
x~À^èHŒ õ ~å[H©Ü∂« ʼnõΩ q<£ã<ì¨ £ K«iÛÖò =∞^Œ`Ì ∞« „áÈ`åûǨÏO ÅaèOKå~Ú. ''<Õ#∞ „Ѩ^•è #=∞O„ux
J~ÚOk, „a\˜+¨μ ™ê„=∂*Ϻxfl ~°^Œ∞Ì KÕÜ«∞\ÏxH˜ HÍ^Œ∞—— -1942 #=O|~°∞Ö’ K«iÛÖò
„ѨHõ@# JkèHÍ~° =∂iÊ_ç HÍÅOÖ’ ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ „a\˜+¨μ „ѨÜ≥∂[<åʼnõΩ ~°HõΔ} HõeÊOKÕ
+¨~°`«∞ÃÑ· ~å#∞#fl ÖË|~°∞áêsì „Ñ¨Éèí∞`«fiO ™ê~°fi„uHõ F\˜OQÆ∞ „áêuѨkHõÃÑ· ѨÓiÎ JkèHÍ~åxfl
~å*ϺOQÆ JÃãOc¡H˜ =∂~°Û_®xH˜ JOwHõiã¨∞ÎO^Œx HÍi‡Hõ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ P `«~°∞"å`« K«iÛÖò
=∞O„u=~°æOÖ’ =∞O„`«∞Å∞ J~Ú# J>Ë¡, „H˜Ñ¨ÙûÅ∞ 1939 E<£Ö’ <≥„Ǩ˙, Hõ$+¨‚ g∞#<£Å‰õΩ
"åQÍú#O KÕâß~°∞. (Ñ≤.Ü«∞<£.QÆ∞áêÎ, WOÑ‘iÜ«∞e[O, JO_£ „a\˜+¨μ ÖË|~ü ¿ÑrÅ∞ 257-
9). 1940 PQÆ+¨μìÖ’ [~°‡<£ q=∂<åÅ`À ÉÏO|∞Å∞ ‰õΩiÑ≤ã¨∞Î#fl `«~°∞}OÖ’ Ü«Ú^•úxH˜
ÉèÏ~°`«^Õâ◊O =∞^Œú`«∞ á⁄O^ÕO^Œ∞‰õΩ J"≥∞s e<£e`üQ“Å∞ H˘xfl ~å~ÚfʼnõΩ ã≤^ŒúѨ_®¤~°∞.
K«iÛÖò P „Ѩuáê^Œ#efl „ѨHõ¯# ÃÑ\Ïì_»∞. e<£e`üQ“ PQÆ+¨μì „Ñ¨uáê^Œ# (1940 PQÆ+¨μì 8)
‰õÄ_® J`«_»∞ 1939 JHÀì|~°∞ 17# KÕã≤# „ѨHõ@#x ^•^•Ñ¨Ù ѨÙ#~°∞^•…\ ˜OK«_»O =∂„`«"Õ∞.
J xiÌ+ì¨ Éèqí +¨º`«∞ÖÎ ’ Jkèx"Õâ◊ „ѨuѨu,Î Ü«Ú^•ú#O`«~O° ~å*ϺOQÆ ~°∂ѨÅHõÅÊ#‰õΩ Hõq∞\©x
318
xÜ«∞q∞OK«_»O (Jn „a\˜+¨μ áê~°¡"≥∞O@∞ P"≥∂^•xH˜ Ö’|_ç, ™ê~°fi„uHõ F\˜OQÆ∞ „Ѩã¨HÎ̃
ÖË^Œ∞), =∞i H˘O^Œ~°∞ ÉèÏ~°fÜ«ÚʼnõΩ J=HÍâ◊O HõeÊã¨∂Î "≥O@<Õ "≥·„™ê~Ú HÍ~°ºx~°fiǨÏHõ
=~åæxfl qãÎ̈iOK«∞@, Ü«Ú^Œú ã¨ÅǨ =∞O_»ex xÜ«∞q∞OK«∞@. 1944 EÖˇ·Ö’ "≥·„™ê~Ú
HÍ~°ºx~åfiǨÏHõ =~°æOÖ’ ÉèÏ~°fÜ«ÚʼnõΩ "≥∞*Ïi\© (12 =∞OkÖ’ 8 =∞Ok, HÍx ~°HõΔ},
Pi÷Hõ, ǨϟO ÉÏ^茺`«Å∞ `≥Å¡"åiH˜ ˆH\Ï~ÚOK«|_®¤~Ú) ѨÓiÎQÍ ã¨ÅǨeKÕÛ ÉÏ^茺`«Å`À
*ÏfÜ«∞ ~°HõΔ} =∞O_»e ™ê÷Ñ≤OK«|_çOk. PˆQflÜ«∂ã≤Ü«∂Ö’ Ü«Ú^ŒúO HõeyOz# q^èŒfiOã¨O`À
<å@H©Ü«∞OQÍ 1942 =∂iÛ 1 U„Ñ≤ÖòÖ’ „H˜Ñ¨Ùû ~åÜ«∞ÉÏ~° ã¨OѶ¨∞O xÜ«∞q∞OK«|_çOk.
Wk ‰õÄ_® ã¨iQÍ Ñ¨xKÕÜ«∞‰õΩO_® K«iÛÖò e<£e`üQ“Å∞ J_»∞ÌH˘<åfl~°∞.
bQ∑ - áêH˜™êÎ<£
Ü«Ú^Œú HÍÅ ™ê„=∂[º"å^Œ Z`«∞ÎQÆ_»Ö’ =Úã≤¡ObQÆ∞ _ç=∂O_»¡x „áÈ`«ûÇ≤ÏOK«_»O
=ÚYº"≥∞ÿ# ÉèÏQÆ=∞~ÚOk. 1939 JHÀì|~°∞ „ѨHõ@# qq^èŒ =∞`åÅ „Ѩux^èŒ∞efl
ã¨O„ѨkOK«=Åã≤# J=ã¨~åxfl „Ѩ™êÎqOzOk. ÉèÏ~°`« *ÏfÜ«∞ rq`«OÖ’x ÃÑ^ŒÌ â◊H=Θ O`«"∞≥ #ÿ
„QÆ∂ѨÙÅ P"≥∂^ŒO á⁄O^Œx ZÖÏO\˜ „ѨÉ∞íè `åfixÔH<· å „a\˜+μ¨ "å~°∞ ÉÏ^躌 `«efl |kbKÕÜ∞« ~°x
PQÆ+¨μì „Ñ¨uáê^Œ# ã¨Ê+ì̈O KÕã≤Ok. PK«~°}Ö’ ~Úk l<åfl =ÚYº"≥∞ÿ# _ç=∂O_»¡Ö’ XHõ
^•xx JOwHõiOz#@¡~ÚOk. ÉèÏ~°fÜ«∞ =Úã≤¡OʼnõΩ bQÆ∞x UÔH·Hõ „ѨuxkèQÍ QÆ∞iÎOK«@"Õ∞
QÍHõ, Éèqí +¨º`«∞Î ~å*ϺOQÆ =∂~°∞ÊÅÃÑ· ^•xH˜ XHõ ~°H"õ ∞≥ #ÿ g\’ JkèHÍ~åxfl Hõ@Éì \ˇ #ì˜ @¡~ÚOk.
1940 =∂iÛÖ’ ÖÏǨϟ~°∞ ã¨^㌠∞¨ ûÖ’ =Úã≤O¡ bQÆ∞ P"≥∂kOz# áêH˜™êÎ<£ x<å^ŒO
Ü≥ÚHõ¯ Ѩi}Ï=∞OÖ’ „a\˜+¨μ "åi „áÈ`åûǨÏO ÖËHõáÈÖË^Œ∞. WH̓Öò =Úã≤¡ObQÆ∞ ã¨^Œã¨∞û
J^茺HΔÀѨ<åºã¨OÖ’ "åÜ«Ú=º =Úã≤¡O ~å[ºO U~åÊ@∞ J=â◊ºHõ`«x „Ѩ™êÎqOK«_»O áêH˜™êÎ<£
x<å^•xH˜ „áê~°OÉèíOQÍ K≥ѨÊÉ’`«∞#flk. HÍx L~°∂Ì Hõq ^Õâ◊Éèí‰õΩÎ_»∞ J~Ú# WH̓Öò ^Õâ◊
qÉèí[#x TÇ≤ÏOK«ÖË^Œx "åÜ«Ú=º ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’x =Úã≤¡O "≥∞*Ïi\© „áêO`åʼnõΩ
|ÅÇ‘Ï#"≥∞ÿ# ÉèÏ~°`« ã¨=∂YºÖ’ ã¨fiÜ«∞O „ѨuѨuÎ HÍ"åÅx _ç=∂O_»∞ KÕâß_»x PÜ«∞#
LѨ#ºã≤Oz# ã¨O^Œ~°ƒùO ã¨Ê+ì̈O KÕã¨∞ÎOk. ˆHO„a_ç̊Ö’ ѨO*Ï|∞ =Úã≤¡O q^•º~°∞÷Å KÒ^Œ∞i
~°Ç¨Ï=∞`ü Pe „QÆ∂Ѩ٠"≥Ú^Œ@ áêH˜™êÎ<£x „Ѩ™êÎqOKå~°∞. ~°Ç¨Ï=∞`ü Pe 1933, 1935
ÅÖ’ ~åã≤# Hõ~°Ñ¨„`åÅÖ’ „Ѩ`ÕºHõ ^Õâ◊ ™ê÷~Úx _ç=∂O_»∞ KÕâß~°∞. J`«_»∞ ѨO*Ï|∞ PѶ¨…<£,
„áêq#∞û, HÍj‡~°∞, ã≤O^è∞Œ , |Å∂z™êÎ<Å£ HõÅ~ÚHõ #∞O_ç áêH˜™êÎ<£ J<Õ Ñ¨^•xfl ã¨$+≤Oì Kå_»∞.
JѨC_»∞ nxx Z=~°∂ JO`«QÍ Ñ¨\ ì̃OK«∞HÀÖË^Œ∞. ~“O_»∞ >Ë|∞Å∞ ã¨^Œã¨∞ûH˜ Ǩ[Ô~·# bQÆ∞
„Ѩux^èŒ∞Å∞ ‰õÄ_® nxx q^•º~°∞÷ŠѨQÆ\ ˜ HõÅQÍ<Õ „`Àã≤ѨÙKåÛ~°∞. HÍx 1935 K«@ìOÖ’x
ã¨=∂YºH˜ K≥Ok# HÍ¡AÅ∞ PK«~} ° ~°∂ѨO ^•ÖËÛ J=HÍâßÅ∞ HõxÑ≤OK«Hõ áÈ=_»O`À |Å"≥∞#ÿ
Ç≤ÏO^Œ∂ PkèѨ`«ºO QÆÅ ˆHO„^Œ„ѨÉèí∞`åfixfl TÇ≤ÏOz# =Úã≤¡ObQÆ∞ 1937 `«~°∞"å`« `«#‰õΩ
™ê#∞‰õÄÅ"≥∞ÿ# "ÕkHõ Ü≥ÚHõ¯ J=ã¨~åxfl QÆ∞iÎOzOk. Ѷ¨e`«OQÍ 1938-39 HÍÅOÖ’
KåÖÏ „Ѩ`åº=∂flÜ«∞ „Ѩuáê^Œ#Å∞ KÕãO≤ k. 1939 =∂iÛÖ’ qq^èŒ „Ѩuáê^Œ#efl J^躌 Ü«∞#O
KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ bQÆ∞ LѨã¨OѶ¨∂efl xÜ«∞q∞OzOk. [„Ѷ¨ÙÖò Ǩϙê<£, Ǩï¿ãû<£ MÏ„kÅ JbѶ¨∞~ü
319
Ѩ^äŒHõO áêH˜™êÎ<£, ɡOQÍÖò, ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£, Ç≤ÏO^Œ∂™êÎ<£ - <åÅ∞QÆ∞ ã¨fi`«O„`« ~å*ϺÅ∞QÍ
=ÙO_®Åx ã¨∂zOzOk. W`«~° Ѩ^HŒä ÍÅ∞ qÉè[í # HÀ~°Ö^Ë ∞Œ . ÉèÏ~°`« ã¨=∂YºÖ’ ã¨fiÜ«∞O„ѨuѨuÎ
QÆÅ =Úã≤¡O ÉÏ¡‰õΩÅ#∞ U~åÊ@∞ KÕÜ«∂Åx HÀ~å~Ú. ѨO*Ï|∞ Ü«¸xÜ«∞xã¨∞ìáêsì Jkè<Õ`«
ã≤HõO^Œ~ü ǨÏÜ«∞`ü =¸_»∞ ^Œâ◊Å x~å‡}O QÆÅ ã¨fiÜ«∞O „ѨuѨuÎ QÆÅ U_»∞ „áêO`åÅ∞QÍ
qÉèílOKåÅx, "å\˜H˜ "å\˜ „áêOfÜ«∞ K«@ì ã¨ÉèíÅ∞ =ÙO_®Åx, ~°HõΔ} q^Õj =º=Ǩ~åÅ∞,
kQÆ∞=∞u ZQÆ∞=∞u ã¨∞OHÍÅ∞, HõÔ~hû- ã¨=∂Yº ÉÏ^茺`«Å∞QÍ =ÙO_®Åx - XHõ q^èŒOQÍ
1946 <å\˜ =∞O„u=~°æ ~åÜ«∞ÉÏ~° ã¨OѶ∞¨ O Ѩ^HŒä Oõ ÖÏO\˜ ^•xx ã¨∂zOKå_»∞. =Úã≤O¡ bQÆ∞
XHõ¯™êiQÍ „Ѩ`åº=∂flÜ«∂Å`À =ÚO^Œ∞‰õΩ ~å=_®xH˜ „a\˜+¨μ"åi „áÈ`åûǨÏO =ÙOk.
1939 =∂iÛ 20# ~°Ç¨Ï=∞u Pe Ѩ^äŒHÍxfl Ô~O_»∞ ã¨=∂YºÅ∞ - XHõ\ ˜ "åÜ«Ú=ºOÖ’
=∞~˘Hõ\ ˜ `«∂~°∞Ê# (ɡOQÍÖò, J™êûOÅ`À) =ÙO_Õ q^èOŒ QÍ Ñ¨Ù#ifl~°fizOK«_®xfl ~å[ºHÍ~°º^Œi≈
*ˇ\Ï¡O_£ ™ê#∞Éèí∂uQÍ q<åfl~°x Yb‰õΩ[˚=∞<£ K≥áêÊ_»∞. (áê`ü"Õ@∞ áêH˜™êÎ<£ ¿ÑrÅ∞ 205-
07) W\©=Å<Õ "≥Å∞=iOK«|_ç# e<£e`üQ“ *ˇ\Ï¡O_£ Ѩ„`åÅ∞ „a\˜+μ¨ áê„`«x =∞iO`«
ã¨Ê+¨Oì KÕâß~Ú. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ „Ѩu JOâßxfl =ºuˆ~H˜OKÕ áêsìH˜ „a@<£ ™ê#∞Éè∂í u ÅaèOK«^xŒ
=Úã≤¡OÅ∞ xiÌ+ì̈"≥∞ÿ# Ѩ^äŒHõO`À =ÚO^Œ∞‰õΩ ~å"åÅx ÖÏǨϟ~°∞ ã¨^Œã¨∞ûH˜ 6 "å~åÖ =ÚO^Œ∞
"≥·„™ê~Ú l<åflH˜ K≥áêÊ_»∞.
ã≤HõO^Œ~ü MÏ<£KÕ ~°∂á⁄OkOѨ|_ç, (QÆ}hÜ«∞"≥∞ÿ# =∂~°∞ÊÅ`À) Ѷ¨AÖò ǨÏH±,
Yb‰õΩ[˚=∞<£ ÅKü „ѨuáêkOK«|_ç# 1940 =∂iÛ 23 „ѨMϺ`« f~å‡#O Éè∫QÀoHõOQÍ
„ѨHõ¯„ѨHõ¯<Õ =Ù#fl Ü«¸x@∞¡ „áêO`åÅ∞QÍ qÉèílOK«|_®Åx, ã¨OMϺs`åº =Úã≤¡OÅ∞
"≥∞*Ïi\©QÍ "åÜ«Ú=º,`«∂~°∞Ê ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ „áêO`åÅ#∞ ã¨fi`«O„`« ~å*ϺÅ∞QÍ =ÙO_Õ „QÆ∂ѨÙQÍ
KÕÜ«∂Åx, P „QÆ∂ѨÙÖ’x Ü«¸x@∞¡ ã¨fiÜ«∞O „ѨuѨuÎ QÆey =ÙO_®Åx ¿Ñ~˘¯#flk.
f~å‡#OÖ’x Ѩ^Œ*ÏÅO Jã¨Ê+ì̈`« ã¨OkQÆú`«Å`À ‰õÄ_ç =ÙOk. áêH˜™êÎ<£ QÍx qÉèí[# QÍx
ã¨Ê+¨ìOQÍ ¿Ñ~˘¯#|_»ÖË^Œ∞. Ju ™ê^è•~°}"≥∞ÿ# <åºÜ«∞|^Œú"≥∞ÿ# =Úã≤¡O _ç=∂O_»¡#∞
J_»∞ÌH˘<ÕO^Œ∞‰õΩ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙŠѨ„uHõÅ∞ ~å[H©Ü«∞"Õ`«ÎÅ∞ f~å‡<åxH˜ qѨs`« "åºMϺ<åÅ∞
KÕã¨∞Î<åfl~°x 1940 ^Œâß|ÌO „áê~°OÉèíOÖ’ H˘O^Œ~°∞ =Úã≤¡O ~å[H©Ü«∞"Õ`«ÎÅ∞ "åkOKå~°∞.
Ü«¸xÜ«∞xã¨∞ì ÉÏ¡‰õΩ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ ã≤HõO^Œ~ü ǨÏÜ«∞`ü MÏ<£ 1941 =∂iÛ 11# ѨO*Ï|∞
JÃãOc¡Ö’ 'WHõ¯_» =Úã≤¡O ~å[ºO =∞~˘Hõ KÀ@ Ç≤ÏO^Œ∂ ~å[ºOQÍ =ÙO_Õ áêH˜™êÎ<£x `å#∞
=ºuˆ~H˜ã¨∞Î#fl@∞¡ ã¨Ê+ì̈OQÍ K≥áêÊ_»∞. (q.Ñ≤. g∞#<£ ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ JkèHÍ~° =∂iÊ_ç ¿Ñl
463) H˘O^Œ~°∞ =Úã≤¡O <åÜ«∞‰õΩÅ∞ áêH˜™êÎ<£x QÆ∞iOz JO`«QÍ Ñ¨\ ì̃OK«∞HÀÖË^Œ∞.l<åfl
‰õÄ_® HÍO„ÔQãπH˜ ÅaèOKÕ ~å*ϺOQÆѨ~°"≥∞ÿ# ~å~Úfefl J_»∞¤H˘x =Úã≤¡OʼnõΩ J^Œ#ѨÙ
~å~Úfefl ™êkèOKÕO^Œ∞‰õΩ ÉË~å™ê~åÅ H“O@~°∞QÍ áêH˜™êÎ<£x LѨÜ≥∂QÆÃÑ@∞ìHÀ"åÅx
PtOz =ÙO_»=K«∞Û. q^•º=O`«∞Öˇ·# =Úã≤¡OÅÖ’ D Ѩ^äŒHÍxfl P"≥∂kOK«~°x ã≤HõO^Œ̂~
LѨ<åºã¨O ã¨Ê+ì̈O KÕã≤#ѨÊ\˜H˜ P x<å^ŒOÖ’x Jã¨Ê+ì̈`« =Úã≤¡O „Ѩ[efl ã¨g∞HõiOKÕÖÏ
KÕã≤Ok. Ü«¸xÜ«∞xã¨∞ì áêsì ѨO*Ï|∞Ö’ =∞`«Ñ¨~°"≥∞ÿ# SHõº`«‰õΩ Ñ≤Å∞ѨÙxzÛOk.
™ê=¸lHõOQÍ ~å[H©Ü«∞OQÍ Ü«∞^è•`«^èŒ ã≤÷ux HÀiOk. „a\˜+¨μ"åi`À "≥∞ÿ„ux
320
H˘#™êyOzOk. ã≤HõO^Œ~ü "å~°ã¨∞_çQÍ =zÛ# l*Ï~ü ǨÏÜ«∞`ü MÏ<£ ÖË=ÖòH˜ „Ñ‘u
áê„`«∞_»Ü∂« º_»∞. ã¨fi`«O„`« =Úã≤O¡ ~å[ºO ã¨~fi° ~ÀQÆ x"åi}˜ÖÏ Jxfl ã¨=∞㨺efl Ѩi+¨¯iã¨∞OÎ ^Œx
K≥ѨÊ|_»_»O`À ѨO*Ï|∞ ɡOQÍÅ∞Ö’ ã¨OMϺѨ~°OQÍ =∞`«"å^ŒO áêH˜™êÎ<£ x<å^ŒO K«∞@∂ì
Jaè=$kú K≥OkOk. ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ ~å*ϺOQÆѨ~°"≥∞ÿ# ã¨OHΔÀÉèÏxfl H˘O`«HÍÅO áê@∞
H˘#™êyOK«_®xH˜ 'áêH˜™êÎ<£—x<å^ŒO „a\˜+¨μ"åiH˜ LѨÜ≥∂QÆѨ_çOk. H˘xfl Ѩiq∞`«∞ÅÖ’
l<åflx „áÈ`«ûÇ≤ÏOz#ѨÊ\˜H˜ l<åfl _ç=∂O_»¡xflO\˜H˜ ÖÁOyáÈÜÕ∞ L^ÕÌâ◊O „a\˜+¨μ "åiH˜
ÖË^Œ∞. ÃãHõΔ<£ 93 „H˜O^Œ „áêq#∞ûÅÖ’ =Úã≤¡O J#kèHÍ~° ã¨ÅǨ^•~°∞Å∞O_®Å#fl _ç=∂O_»∞¡,
qã¨ÎiOK«|_ç# HÍ~°ºx~åfiǨÏHõ =∞O_»eÖ’ Z‰õΩ¯= ã‘@∞¡, Éèíq+¨º`«∞ÎÖ’ HÍO„ÔQã¨∞
HÍ~°ºx~åfiǨÏHõ=~°æOÖ’ KÕ~åÅx x~°‚~ÚOK«∞‰õΩO>Ë ^•x`À ã¨=∂#"≥∞ÿ# ã‘@∞¡ - ÖÏO\˜
bQÆ∞ _ç=∂O_»∞¡ „`Àã≤ѨÙK«Û|_®¤~Ú. Ѷ¨e`«OQÍ l<åfl PQÆ+¨μì „Ñ¨uáê^Œ#x u~°ã¨¯iOKå_»∞.
HÍO„ÔQã¨∞Ö’ ^èÀ~°}∞Å∞
1941 -42 =~°‰Ωõ HÍO„ÔQãπ ֒ѨŠHõÅ~ÚHõÅ∞ 1930 ^Œâß|ÌO z=i #=¸<åx
J#∞ã¨iOKå~Ú. QÍOnè ~Ú`«~° q∞`«"å^Œ∞Å PkèѨ`«ºOÖ’ QÆÅ Jkèëêì# =~°æO ã¨OÜ«∞=∞#O
áê\˜OK«=∞x ã¨ÅǨ ~ÚzÛOk. „a\˜+¨μ "åi`À U^À ~°Hõ"≥∞ÿ# XѨÊO^•xH˜ ~å"åÅx
=∂\˜=∂\˜H˜ „Ѩܫ∞uflOzOk. P `«~°∞"å`« Ѩiq∞`«"≥∞ÿ# `«‰õΩ¯= ™ê÷~Ú L^Œº=∂xH˜
J~Ú+ì̈OQÍ<Õ J#∞=∞u ~ÚzÛOk. "å=∞ѨHõΔ "å^Œ∞ÅO^Œ~°∂ ã¨=∞~°jÅ"≥∞ÿ# Ü«Ú^Œú =ºuˆ~Hõ
„ѨÉèí∞`«fi =ºuˆ~Hõ K«~°ºÅ∞ KÕѨ\ÏìÅx Ji÷OKå~°∞. HÍO„ÔQãπ HÍ~°ºHõ~°ÎÅ∞ ‰õÄ_® U^À ÃÑ^ŒÌ
HÍ~°º„Hõ=∞O =ÙO@∞O^Œx JOK«<åÅ`À =Ù<åfl~°∞. HÍx HÍO„ÔQãπ =∞O„u =~åæÅ∞ ~år<å=∂
KÕÜ«∞QÍ<Õ "≥O@<Õ âßã¨<ÀÅ¡OѶ¨∞# KÕѨ>Ëì J=HÍâ◊O ÖË^• QÍOnè „Ñ¨Hõ\ ˜OKå_»∞. QÍOnè `«#
JÇ≤ÏO™ê ã¨∂„`åÅ∞ Ü«Ú^•úxH˜ „Ѩ`«ºHõΔOQÍ =∞^ŒÌ`«∞ ~ÚKÕÛO^Œ∞‰õΩ J#∞=∞u™êÎÜ«∂? J<Õ
ã¨O^ÕǨÅ∞ `«~°K«∞QÍ =ºHõÎO KÕâß_»∞. (PÜ«∞# _®<£ H˜fiHÀû\ò `«~°Ç¨Ö’ áÈÅO_£, „á¶ê<£û,
„a@<£Å‰õΩ ‰õÄ_® JÇ≤ÏO™êÜ«Ú`«OQÍ „ѨuѶ¨∞\˜OK« =Åã≤OkQÍ ã¨ÅǨ ~ÚKåÛ~°∞). HÍx
=i¯OQÆ∞ Hõq∞\© „a\˜+¨μ"å~°∞ Ü«Ú^•ú#O`«~°O ã¨fi`«O„`«O, "≥O@<Õ ˆHO„^•ÅÖ’ *ÏfÜ«∞
„ѨÉèí∞`«fiO - J<Õ Ô~O_»∞ JOâßÅÃÑ· „a\˜+¨μ"å~°∞ ~å~ÚfÅ∞ „ѨHõ\ ˜¿ãÎ Ü«Ú^Œú „Ѩܫ∞`åflʼnõΩ
ѨÓiÎQÍ =∞^ŒÌu™êÎ=∞x =i¯OQÆ∞ Hõq∞\© KåÖÏ™ê~°∞¡ ã¨Ê+ì̈O KÕã≤Ok.
„a\˜+μ¨ "≥ÚO_ç"Y·≥ i, "å=∞ѨH"Δõ å^ŒO XuÎà√◊ ¡ H˘O`« ã¨=∞~°jÅ HÍ~åºK«~}° KÕÑ@¨ _ì O»
Jx"å~°ºO KÕâß~Ú. ~åOѶ¨∞~ü HÍO„ÔQãπ (1940 =∂iÛ) J=ã¨~°=∞x ÉèÏqOz#ѨC_»∞
âßã¨<ÀÅ¡OѶ¨∞# KÕѨ\ÏìÅx x~°‚~ÚOzOk. HÍx ã¨=∞Ü«∞O L^Œº=∞ ã¨fi~°∂ѨOÃÑ· x~°‚Ü«∞O
QÍOnèH˜ =ke "ÕÜ«∞|_®¤~Ú. PQÆ+¨μì „Ñ¨uáê^Œ# HõeyOz# x~°∞`åûǨÏO `«~°∞"å`«, QÍOnè
âßã¨<ÀÅ¡OѶ∞¨ #‰õΩ JOwHõiOKå~°∞. KåÖÏ Ñ¨iq∞`«"∞≥ #ÿ ÃÑ^ŒQÌ Í „ѨÉÏè q`«O KÕÜ∞« ÖËx ~°∂áêxfl
ZOÑ≤Hõ KÕâß_»∞. ã¨=∞㨺 "åH± ™êfi`«O„`«ºO - ~ÚOHÍ ã¨Ê+ì̈OQÍ K≥áêÊÅO>Ë ÉÏǨ@OQÍ
Ü«Ú^Œú =ºuˆ~Hõ „ѨHõ@#Å∞ KÕ¿ãǨωõΩ¯, HÍO„ÔQãπ HÍ~°ºHõ~°ÎÅ∞ =º‰õΩÎÅ∞QÍ ("≥Ú^Œ@ QÍOnèKÕ
321
<åq∞<Õ\ò KÕÜ∞« |_ç#"å~°∞, "≥Ú^Œ@ JHÀì|~°∞ 17# q<ÀÉèÏÉèÏ"Õ, JHÀì|~°∞ 31# [=ǨÏ~üÖÏÖò
<≥„Ǩ˙, P `«~°∞"å`« ~Ú`«~°∞Å∞) Ü«Ú^Œú =ºuˆ~Hõ LѨ<庙êezÛ JÔ~ã¨∞ì HÍ"åe. L^Œº=∞O
f„=OQÍ =Ù#fl 1941 E<£Ö’ ^•^•Ñ¨Ù 20,000 =∞Ok *ˇ·à◊¡‰õΩ "≥àÏ¡~°∞. 1941 =ã¨O`«
HÍÖÏxH˜ J`«ºkèHõ Mˇ·nÅ#∞ q_»∞^ŒÅ KÕÜ«∞_»O`À L^Œº=∞O „Hõ=∞OQÍ H©Δ}˜OzOk. QÍOnè
KÕÑ\¨ #ì˜ L^Œº=∂ÅxflO\˜Ö’#∞ ~Úk J`«ºO`« |ÅÇ‘Ï#"≥∞#ÿ k, P `«~∞° "å`« XHõ ã¨O=`«û~åxH˜
1942 PQÆ+¨μìÖ’ KÕѨ\ ˜ì# L^Œº=∞O`À áÈeÛ`Õ J`«ºO`« aè#fl"≥∞ÿ#k. L^Œº=∞ ÅHΔͺÅ∞
JO`«QÍ HõÅ=~°Ñ¨~°KÕq HÍ=Ù. ÉèÏ~°fÜ«Úefl ã¨O„ѨkOK«‰õΩO_® „ѨHõ\ ˜Oz# Ü«Ú^•úxH˜
ˆH=ÅO „Ѩu‰õÄÅ`«x #"≥∂^Œ∞ KÕã¨∞H˘<Õq =∂„`«"Õ∞. J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ XHõ¯™êiQÍ
q~°∞K«∞‰õΩѨ_»_®xH˜ e<£e`üQ“ H˜ J=HÍâ◊O HõeÊOK«HõáÈ=_»O L^Œº=∞O Ü≥ÚHõ¯ ÅHõΔ ºO -
WHõ `˘Å∞`« <≥„Ǩ˙H˜ <åÅ∞ˆQà◊¡ Hõi#î HÍ~åQÍ~° tHõΔ qkèOK«_O» Ü«Ú^Œú HÍÅOÖ’ ã¨O„Hõq∞Oz#
qâıëêkèHÍ~åefl LѨÜ≥∂yOK«∞HÀ"åÅ<Õ „a\˜+¨μ "åi P`«∞~°`«x `≥eÜ«∞*Ëã≤Ok. 1941
_çÃãO|~°∞Ö’ a~å¡`À [iÑ≤# ã¨OÉèÏ+¨}Ö’ QÍOnè `«# 'L^Œº=∞O ^•fi~å „a\˜+¨μ "åix
gÖˇ·#O`« `«‰õΩ¯=QÍ HõÅ=~°Ñ¨~°K«_»O L^ÕÌâ◊=∞—x ã¨Ê+¨ìO KÕâß~°∞. (L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ „H˜ã¨‡ãπ
~ÀAÅÖ’, Pk"å~åÅÖ’, ~Ú`«~° k<åÅÖ’ ‰õÄ_® L^ŒÜ«∞O 9 QÆO@ʼnõΩ =ÚO^Œ∞,
ã¨`庄QÆǨÏO LO_»^Œ∞). J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ 'Ü«Ú=‰õΩÅ =∞<ÀÉèÏ"åÅ∞... ^Œ∞~°^Œ$+¨ì=âß`«∞Î
Hõ=¸ºx[O q[˝Ñ¨ÙÎefl QÆ∞iOz PO^Àà◊#— =ºHõÎO KÕâß_»∞. (~îå‰õÄ~ü^•ãπ Ѩ„`åÅ∞ Ü«∞Ѷπ.
Ü«∞<£ 177) QÆ`«OÖ’ ÖÏQÍ<Õ ã¨=∞~°jÅ"≥∞ÿ# XuÎà◊¡‰õΩ „ѨHõ¯^•i Ѩ\ ì̃OKÕ PHÍOHõΔ QÍOnè
Z`«∞ÎQÆ_»Ö’x =∞Å∞ѨÙÅ∞ =∂~°∞ÊʼnõΩ HÍ~°}O.
Ü«Ú^ŒúO á¶êã≤ã¨∞ì =ºuˆ~Hõ Ü«Ú^Œú=∞x HÍ|\ì̃ +¨~°`«∞Å∞ ÖËx =∞^ŒÌ`«∞ ~Ú"åfiÅx
ÉèÏqOz# Ü«∞O.Ü«∞<£. ~åÜü∞ „QÆ∂Ѩ٠q∞#Ǩ~ÚOz q∞ye# "å=∞ѨH"Δõ å^Œ∞ÅO^Œ~∂° 1941
z=i =~°‰õΩ Ü«Ú^•úxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ ã¨=∞~°jÅ áÈ~å\ÏÅ∞ KÕѨ\ÏìÅx Ѩ@∞ì|\Ïì~°∞.„a@<£
~Ú|ƒO^Œ∞efl ÉèÏ~°`« ^ÕâßxH˜ J#∞‰õÄÅOQÍ =∂~°∞ÛHÀ"åe.- Wk É’ãπ xâ◊Û`åaè„áêÜ«∞O.
~åOѶ¨∞~ü HÍO„ÔQãπ ã¨O^Œ~°ƒùOQÍ É’ãπ ~år =ºuˆ~Hõ ã¨^Œã¨∞û x~°fiÇ≤ÏOKå_»∞. D ã¨^Œã¨∞û
QÍO^èÜ Õ ∞« q∞`«"å^•xfl f„=OQÍ x~°ãO≤ zOk. ™È+¨eã¨∞Åì ∞ ã¨=∞~°jÅ L`«∞ûHõ``« À =Ù<åfl~°∞.
1941 *ˇ·Å∞Ö’ =Ù#fl [Ü«∞„ѨHÍ+π <å~åÜ«∞} ™êÜ«Ú^èŒ áÈ~å@ PÖ’K«#Å∞ KÕâß_»∞.
Ñ≤.Ü«∞ãπ.Ñ≤.Ö’x =∞Oz <åÜ«∞‰õΩefl âßYefl ã≤.Ñ≤.S. ÔH·=â◊O KÕã¨∞H˘#_»O =Å# ™È+¨eã¨∞ìÅ
Hõ=¸ºx+¨μÅì =∞^躌 ã¨O|O^è•Å∞ K≥_#ç ѨÊ\˜H˜ 1941 z=i=~°‰Ωõ Ü«Ú^Œú "≥Y· iH˜ ã¨O|OkèOz
Ô~O_çO\˜ =∞^茺 ZÖÏO\˜ ÃÑ^ŒÌ ~å[H©Ü«∞ qÉèË^ŒO ÖË^Œ∞. 1939 PQÆ+¨μì <å\˜ <år ™ÈqÜ«∞\ò
XѨÊO^ŒO Ü«¸~°Ñ¨Ù Hõ=¸ºxã¨∞ìefl k„Q̓ùOuH˜ QÆ∞iKÕã≤Ok. HÍx ÉèÏ~°`« Hõ=¸ºx+¨μìʼnõΩ
J#∞‰õÄÅOQÍ Ñ¨i}q∞OzOk. „a@<£ Ü«Ú^•úxH˜ *ÏfÜ«∞"å^Œ∞Å∞ „Ѩu‰õÄÅOQÍ =ÙO_»_O» `À
™ÈqÜ«∞\ò q^è•<åʼnõΩ JO`«~å˚fÜ«∞ =∞^ŒÌ`«∞ ‰õÄ_»QÆ@ì_®xH˜ J=HÍâ◊O HõeÊOzOk. 1941
E<£ 22# Ç≤Ï@¡~ü ~°ëêºÃÑ· ^•_çKÕã≤# `«~°∞"å`« Ѩiã≤÷u ѨÓiÎQÍ =∂iáÈ~ÚOk.

322
 HÍx f„=`«~°O KÕÜ«∞|_ç# „a\˜+¨μ x~°ƒO^è•xfl Z^Œ∞~˘¯xfl "å=∞ѨHõΔ"å^Œ∞Å∞
|Å"≥∞#ÿ L^Œº=∂Å∞ x~°fiÇ≤ÏOK«ÖHË áõ ÈÜ«∂~°∞. ã¨∞ÉèÏ+πÉ’ãπ 1940 EÖˇÖ· ’ ǨÖˇfiÖò q„QÆÇ¨ xfl
`˘ÅyOK«=Åã≤OkQÍ _ç=∂O_»∞ KÕã¨∂Î HõÅHõ`åÎÖ’ ã¨`庄QÆǨÏO x~°fiÇ≤ÏOKå_»∞. ɡOQÍÖò
z=i ã¨fi`«O„`« =Úã≤¡O áêʼnõΩ_»∞ ã≤~åA^ÒÌÖÏ „Ѩu+¨ì`À ã¨O|O^èŒO QÆÅ L^Œº=∞OÖ’
XHõѨC_»∞ =Úã≤¡O q^•º~°∞÷Å∞ JkèHõ ã¨OYºÖ’ áêÖÁæ<åfl~°∞. Ç≤ÏO^Œ∂ =Úã≤¡O SHõº`«#ÖÏ
=ÙOz ~ÚѨC_»∞ P JOâ◊"Õ∞ Ѩiq∞`« „áê^è•#º`« QÆÅ^Œ~ÚOk. É’ãπ 1941 [#=iÖ’
QÆ$Ç¨Ï x~°ƒO^èŒO #∞O_ç `«Ñ≤ÊOK«∞H˘<åfl_»∞. PѨ…x™êÎ<£ ~°ëêºÅ QÆ∞O_® [~°‡h KÕ~°∞H˘#_®xH˜
Hõ=¸ºxã¨∞Åì ~°ÇϨ 㨺 ã¨O|O^è•efl LѨÜ∂≥ yOK«∞H˘<åfl_»∞. É’ãπ `«# ^ÕâÉ◊ Híè Θ Ü«Ú`« rq`«OÖ’
z=i, <å@H©Ü«∞"≥∞ÿ# ^Œâ◊H˜ KÕ~°∞H˘<åfl_»∞. HÍx „Ѩ^è•#OQÍ „a@<£ â◊„`«∞=ÙÅ ã¨Ç¨Ü«∞OÃÑ·
P^è•~°Ñ¨_®Å<Õ x~°‚Ü«∞O XHõ q^èŒOQÍ JO`«~°æ`« â◊‰õΩÎÅ |ÅÇ‘Ï#`«x XѨCH˘#fl@¡~ÚOk.
"≥Ú^Œ\ ˜ „ѨѨOK« Ü«Ú^Œú HÍÅO <å\˜ i=Å∂º+¨#s >ˇ„~°iã¨∞ìŠѨ^Œú`«∞ʼnõΩ uiy
=zÛ#@¡~ÚOk. "≥∞ÿã¨∂~°∞ ¿ãì\ò HÍO„ÔQãπ (™È+¨eã¨∞ìÅ PkèѨ`«ºOÖ’ QÆÅ Hõ~åfl@Hõ Ñ≤.ã≤.ã≤`À
Hõeã≤) 1939 ÃãÃÑìO|~°∞ #∞O_ç =¸_»∞ =∂™êÅáê@∞ â◊H˜Î=O`«"≥∞ÿ# ã¨`庄QÆǨÏO
x~°fiÇ≤ÏOzOk. QÆ}hÜ«∞OQÍ Ô~·`«∞Å =∞^ŒÌ`«∞ á⁄OkOk. JÔ~ãì̈~Ú# 2801 =∞OkÖ’ 641
=∞Ok =º=™êÜ«∞^•~°∞Å∞, ÖÏÜ«∞~°∞¡ 23 =∞Ok (*Ë"∞£ û "Õ∞#~ü XHõ ÉèÏ~°`« ã¨fi^Õj ã¨O™ê÷#OÖ’
~å[H©Ü«∞ =∂~°∞Ê, _èçb¡ 1977 ¿Ñr 124) "å=∞ѨHõΔ"å^Œ∞Å PkèѨ`«ºOÖ’ =Ù#fl ˆH~°à◊
Ñ≤.ã≤.ã≤ 1940 ÃãÃÑOì |~°∞ 15 # J}z"Õ`« k#OQÍ x~°fiÇ≤ÏOK«|_çOk. `≥eK¡ i≥ , =∞@ì#∂~ü,
"≥Ú~å*ÏÅÖ’ áÈbã¨∞ HÍÅ∞ÊÅ∞ [iQÍ~Ú. 1941 =∂iÛÖ’ L`«~Î =° ∞ÅÉÏ~°∞Ö’ ~Ô `· ∞« Éè∂í ™êfiq∞
Ѷ¨∞~°¬} #Å∞QÆ∞~°∞ Ü«Ú=Ô~·`«∞Å (^Õâ◊ "åºÑÎ̈OQÍ „ѨMϺuQÍOz# HõÜ«¸º~°∞ =∞$`«g~°∞Å)
Lif`«H˜ ^•ifã≤Ok. L`«~Î c° Ǩ~°∞Ö’x ѨÓi‚Ü∂« Ö’ k<å*òÑÓ¨ ~ü (L`«~Î É° Oˇ QÍÖò) ã¨Éò_qç [#∞
~îå‰õÄ~üQÍ"£Ö’ Hõ=¸ºx+¨μìÅ <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’x H˜™ê<£ L^Œº=∂Å∞ #∂`«# ã¨=∞~°jÅ`«x
ã¨O`«iOK«∞H˘<åfl~Ú. "≥Ú^Œ\ ™˜ êiQÍ =∞^躌 `«~Q° uÆ ~Ô `· ∞« Å #∞O_ç `≥QÅÆ , J~°÷ `≥QÅÆ áêeHÍѨÙÅ
(ã¨O`åÅ∞Å∞, ~å*ò|hÅ∞) =~°‰õΩ qãÎ̈iOzOk. HÍx JÖÏO\˜ K≥ÖÏ¡K≥^Œ∞~°∞QÍ =Ù#fl KåÖÏ
H˘kÌ „áêO`åʼnõΩ Ñ¨iq∞`«"≥∞ÿ# ã¨=∞~°jÅ`« „a\˜+¨μ áêÅ#‰õΩ ^Õâ◊ "åºÑÎ̈OQÍ ã¨"åÅ∞QÍ
Ѩi}q∞OK« ÖËHáõ È~ÚOk.
Pi÷Hõ Ѩi}Ï=∂Å∞
1939 -41 HÍÅOÖ’ H˘xfl Pi÷Hõ HÍ~°}ÏÅ s`åº *ÏfÜ≥∂^Œº=∞O H˘O`«
|ÅÇ‘Ï#Ѩ_çOk. [~°∞QÆÉ’ÜÕ∞ Ü«Ú^ŒúO „Ѩ[ÅÖ’ H˘xfl ÃãHõΔ#¡‰õΩ ÖÏÉèÏÅ∞ `≥zÛÃÑ\ì̃Ok.
^Œâß|ÌHÍÅO áê@∞ =∂O^ŒºO P=iOz# `«~°∞"å`« =º=™êÜ«∞ L`«Ê`«∞ÎÅ ^èŒ~°Å ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ
Ô~·`åOQÍxH˜ H˘O`« LѨâ◊=∞#O HõeyOzOk. "≥Ú^Œ\ ˜ „ѨѨOK« Ü«Ú^Œú HÍÅOÖ’ ÖÏQÍ<Õ
Ü«Ú^ŒúO _ç=∂O_»∞ áêi„âßq∞HÍaè=$kúH˜ „¿Ñ~°}QÍ Ñ¨xKÕã≤Ok. kQÆ∞=∞`«∞ÅÖ’ HÀ`«Å∞
P\’"≥Úɡ·Öòû |^Œ∞Å∞ q=∂# ѨiHõ~åÅ L`«ÊuÎ „áê~°OaèOK«_®xH˜ ÉèÏ~°`« „Ѩܫ∞`åflʼnõΩ
("åÖòKO« ^£, Ç‘Ï~åK«O^£, "≥∞ãÿ ∂¨ ~°∞H˜ K≥Ok# k"å<£ g∞~å˚, W™ê‡~ÚÖòÅ) x~°∞`åûǨÏѨ~K° _« ®xH˜
323
„a\˜+μ¨ "å~°∞ KÕÜ∞« QÆeyO^ŒO`å KÕã#≤ ѨÊ\˜H˜ ^ÕjÜ«∞ L`«Ê`«∞ÅÎ ÃÑ· P^è•~°Ñ_¨ =» Åã≤# Ѩiã≤`÷ ∞« Å∞
U~°Ê_®¤~Ú. 1939 -1942 HÍÅOÖ’ á¶êºHõìsÅÖ’ Láêkè ™œHõ~°ºO 31% ÃÑiyOk. Ü«Ú^Œú
„Ѩܫ∞`åflʼnõΩ f„= qѶ¨∂`«O HõeÊOz =ÙO_»=Åã≤# „âßq∞Hõ JâßOu ÃÑ^ŒÌ #QÆ~åÅÖ’
QÆ}hÜ«∞"≥∞ÿ# Hõ~°∞=ÙÉèí`åºÅ∞ J`«º=ã¨~° =ã¨∞Î=Ùefl ã¨aû_ô̂~@¡‰õΩ ã¨~°Ñ¶¨~å KÕÜ«∞_»O ^•fi~å
J^Œ∞Ѩ٠KÕÜ«∞|_çOk. Ü«Ú^ŒúO ZHõ¯_À ^Œ∂~° „áêO`åÅÖ’ [~°∞QÆ∞`«∂ "≥·=∂xHõ ÉÏO|∞
^•_»∞Ö`À Pã¨∞ÎÅ #+ì̈O HõeyOK«#O`« =~°‰õΩ, Jk ÉèÏ~°`« "å}˜[º"Õ`«ÎʼnõΩ `«fii`«OQÍ
JkèHÖõ ÏÉèÏefl `≥zÛÃÑ>Ëì ™ê^è#Œ =∞~ÚOk. „a\˜+μ¨ "åiH˜ ã¨ÇϨ HõiOK«=Åã≤OkQÍ "å}˜[º"Õ`ÅΫ ∞
=Úã≤¡O `åÅ∂HÍ^•~°∞¡ [g∞O^•~°∞¡ HõÅѨ, ÉÁQÆ∞æ ~Ú`«~° zÅ¡~° =ã¨∞Î=ÙÅ∞ ã¨~°Ñ¶¨~å KÕ¿ã
HÍO„\ÏHõì~°∞¡ =Úã≤¡ObQÆ∞ÃÑ· XuÎ_ç `≥KåÛ~°x Yb ‰õΩ[˚=∞<£ „Ѩ™êÎqOKå_»∞. JÖÏO\˜ XuÎ_»∞ÖË
HÍO„ÔQãπÃÑ· =zÛ =ÙO\ÏÜ«∞x ÉèÏqOK«_»O Jã¨O|^ŒúO HÍ^Œ∞.
Ü«Ú^ŒúO Ü≥ÚHõ¯ #∂`«# ^Œâ◊
1941 ã¨OII kfifÜ«∂~°÷OÖ’ =zÛ# Ô~O_»∞ „ѨѨOK« Ѩi}Ï=∂Å∞ ÉèÏ~°`«^Õâ◊
Ѩiã≤÷ux =∂iÛ"Õâß~Ú. ~°ëêºÃÑ· Ç≤Ï@¡~ü ^•_ç, 1941 _çÃãO|~°∞ [áê<£ PˆQflÜ«∂ã≤Ü«∂ÃÑ·
^•_ç [iÑ≤ <åÅ∞QÆ∞ =∂™êÅÖ’ „a\˜+¨μ Ãã·<åºefl =∞ÅÜ«∂ ã≤OQÆѨÓ~ü |~å‡Å #∞O_ç
`«∞_çzÃÑ\ì̃ ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’x „a\˜+¨μ ™ê„=∂*ϺxH˜ JOu=∞ Ѷ¨∞_çÜ«∞Å∞ ã¨g∞Ñ≤OKåÜ«∞x
ÉèíÜ«∞O HõeyOK«_»O.
~°ëêºÃÑ· [~°‡h ^•_ç KÕÜ«∞_»O`À ÉèÏ~°`« Hõ=¸ºx+¨μìÅ∞ ÉÏ^è•Hõ~°"≥∞ÿ# ã¨=∞㨺x
Z^Œ∞~˘¯O@∞<åfl~°∞. ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ J}z"Õ`« Jaè=$kú x~À^èŒHõ q^è•<åÅ∞ ZѨÊ\˜ÖÏQÍ<Õ
H˘#™êQÆ∞`«∞#flѨÊ\˜H˜ „a@<£ ~ÚѨC_»∞ r=#‡~°} ã¨=∞㨺`À ã¨`=« ∞`«=∞=Ù`«∞#fl „ѨÑO¨ K«OÖ’x
UÔH·Hõ ™È+¨eã¨∞ì ~å*ϺxH˜ q∞„`«^Õâ◊O. P~°∞ <≥ÅÅ áê@∞ ™êy# Tyã¨ÖÏ@ JO`«~°æ`«
K«~°ÛÅ `«~°∞"å`« á¶êã≤ã¨∞ì =ºuˆ~Hõ „Ѩ*Ï Ü«Ú^•úxH˜ ѨÓiÎ =∞^ŒÌ`«∞x „ѨHõ\ ˜Oz JO`«~å˚fÜ«∞
Hõ=¸ºxã¨∞ì L^Œº=∞OÖ’ [`« Hõeã≤Ok. ~°ëêºÑ¨@¡ PO^Àà◊# ™ê#∞Éè∂í u Hˆ =ÅO Hõ=¸ºxã¨∞Åì Hˆ
Ѩiq∞`«O HÍÖË^Œ∞. 1941 PQÆ+¨μìÖ’ =∞~°}â◊Ü«∞ºÃÑ· =Ù#fl ~°gO„^Œ<å^ä£ ~°ëêº "å~°Îefl
QÆ∞iOz J_çy `≥Å∞ã¨∞H˘<åfl~°∞. ™ÈqÜ«∞@∞¡ =∂„`«"Õ∞ ~åHõΔã¨∞efl xÅ=iOK«QÆÅ~°x qâßfiã¨O
„ѨHõ\ ˜OKå_»∞. <≥„Ǩ˙ „ѨQÍ_è»"≥∞ÿ# JO`«~å˚fÜ«∞ =∞iÜ«Ú á¶êã≤ã¨∞ì =ºuˆ~Hõ x|^Œú`«`À,
|Å=O`«OQÍ Ü«Ú^ŒOú Ö’H˜ ÖÏQÆ|_ç# ~°ëêº K≥<· åÅÃÑ· Jaè=∂#O`À „H˜ÑÙ¨ û ~åÜ«∞ÉÏ~° K«~Û° ÅÖ’
Ü«Ú^•úxH˜ ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ =∞^ŒÌ`«∞x ‰õÄ_»QÆ\ ì̃ „a\˜+¨μ „ѨÉèí∞`«fiO`À ~år H˘~°‰õΩ „Ѩܫ∞`åflÅ∞
KÕâß_»∞. [áê<£ ^Œ∞~å„Hõ=∞} ^•~°∞efl „Ѩu Ѷ∞¨ \˜OKÕO^Œ∞‰õΩ QÔ iÖÏ¡ Ü«Ú^Œú „ѨuѶ∞¨ @# J=ã¨~åxfl
ÉÏǨ@OQÍ „ѨHõ\ ˜OKå_»∞.JÖÏO\˜ „áêѨOzHõ ^Œ$HõÊ^äŒO J`«ºkèHõ ÉèÏ~°fÜ«∞ ^Õâ◊Éèí‰õΩÎÅ∞,
HÍO„ÔQãπ q∞`«"å^Œ∞Å∞, QÍO^èÕÜ«ÚÅ∞, ™È+¨eã¨∞ìÅ∞, É’ãπ J#∞K«~°∞Å #∞O_ç PtOK«ÖË^Œ∞.
'„a@<£ F_çáÈ#∞#flk ã¨=∞Ü«∞O K«∂ã≤ ^≥|ƒfÜ«∂Å—x J`«ºkè‰õΩÅ∞ ÉèÏqOKå~°∞.

324
„H˜Ñ¨Ùû ~åÜ«∞ÉÏ~°O
Ü«Ú^ŒúO ^•^•Ñ¨Ù ÉèÏ~°`«^Õâ◊O =ÚOy\’¡H˜ =zÛѨ_çOk. (1942 Ѷ≤„|=i 15#
ã≤OQÆѨÓ~ü =∂iÛ 8# ~°OQÆ∂<£, =∂iÛ 23# JO_»=∂<£n=ÙÅ∞ KÕ*Ï~å~Ú) ÉèÏ~°fÜ«∞
„Ѩ*Ïaè„áêÜ«∂xfl `«=∞ Hõ#∞‰õÄÅOQÍ =∞ÅK«∞H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ „a\˜+¨μ"å~°∞ H˘xfl ™ê#∞‰õÄÅ"≥∞ÿ#
K«~°ºÅ∞ KÕѨ@ìHõ `«Ñ¨ÊÖË^Œ∞.1941 _çÃãO|~°∞Ö’ ~°∂*ˇfiÖò¤ "å+≤OQÆì<£Ö’ K«iÛÖò`À K«~°ÛÅ∞
[~°∞ѨÙ`«∂ ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ ~å[H©Ü«∞ ã¨O㨯~°}Å ã¨=∞㨺x „Ѩ™êÎqOKå~°∞. 㨄ѨÓ, [Ü«∞Hõ~ü
ÖÏO\˜ ÉèÏ~°`« L^•~°"å^Œ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ `«HõΔ}O Jkèx"Õâ◊ „ѨuѨuÎ HõeÊOKåÅx, "≥·„™ê~Ú
HÍ~°ºx~åfiǨÏHõ Hõq∞\©x ÉèÏ~°`« „ѨÉèí∞`«fiOQÍ qãÎ̈iOKåÅx [#=i 2# q[˝Ñ≤Î KÕâß~°∞.
Ѷ≤„|=iÖ’ KåOQ∑ÔH·¿+H± ÉèÏ~°`«^Õâ◊ Ѩ~°º@# ã¨O^Œ~°ƒùOQÍ 'ÉèÏ~°`«^Õâ◊ ™êfi`«O„`«º PHÍOHõΔÅ—
Ѩ@¡ ÉÏǨ@OQÍ ™ê#∞Éè∂í u „ѨH\õ O˜ Kå_»∞. W=hfl „a@<£Ö’ QÆÅ ÉèÏ~°`« J#∞‰õÄÅ „QÆ∂ѨÙÅ∞
™ê#∞‰õÄÅOQÍ ã¨ÊOkOK«_®xH˜ J=HÍâßÅ∞ HõeÊOKå~Ú. „H˜Ñ¨Ùû, J\©¡ ÖÏO\˜ Ü«Ú^Œú HÍÅ
=∞O„u=~°Oæ Ö’x ÖË|~°∞áêsì ã¨É∞íè ºÅ∞. 1931Ö’ QÍOnè ã¨O^Œ~≈° # ã¨O^Œ~ƒ° Où Ö’ JQÍ`å¿ÇÏOã¨<£
J^èŒfi~°ºOÖ’ ™ê÷Ñ≤OK«|_ç# ÉèÏ~°`« J#∞‰õÄÅ „QÆ∂ѨÙ`À1938Ö’ <≥„Ǩ˙ ¿ãflÇ¨Ï ã¨O|O^è•efl
Jaè = $kú Ñ ¨ ~ ° K å_» ∞ . 1939 _ç à ãO|~° ∞ (H˜ Ñ ¨ Ù û) Éè Ï ~° ` « ^ Õ â ßxfl 㨠O ^Œ i ≈OKå_» ∞ .
Ü«Ú.Ñ≤.bQÆ∞<åÜ«∞‰õΩ_»∞ eÜ«∂Hõ`ü Pe`À ã¨OÉèÏ+¨}Å∞ [iÑ≤# `«~°∞"å`« 1938 Ѷ≤e¯<£û
ã¨∂„`åxH˜ H˘xfl =∂~°∞ÊÅ∞ KÕÜ«∞=Åã≤# J=ã¨~åxfl QÆ∞iÎOKå_»∞. '|ÅÇ‘Ï#"≥∞ÿ# ã¨=∂Yº
Pq~°ƒqù ã¨∞OÎ k... „áêq#∞ûÅ∞ HÀ~°∞‰õΩO>Ë "≥^· ˘eˆQ ǨωõΩ¯`À— - ~Ô O_»∞ ã¨O=`«û~åÅ `«~∞° "å`«
„H˜Ñ¨Ùû Ѩ^äŒHÍxH˜ „áêuѨkHõ HÍ#∞#fl „áêq#∞ûÅ ZOÑ≤Hõ PÖ’K«#‰õΩ ã¨O|OkèOz# c[O.
(P~ü.*ˇ. =¸ˆ~, K«iÛÖò, „H˜Ñ¨Ùû -ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 1939 -45, PH±ûѶ¨~ü¤ 1979 ¿Ñr 12).
1942 =∂iÛ "≥Ú^Œ\ "˜ å~°OÖ’ Ü«Ú^•ú#O`«~O° ã¨fiÜ«∞O„ѨuѨuÎ ™ê÷~Ú q_çáÈÜÕ∞
ǨωõΩ¯`À, „áêq#∞ûÅ K«@ì ã¨ÉèíÅKÕ Z#∞flH˘#|_ç# ~å*ϺOQÆ x~å‡} ã¨Oã¨÷, „áêq#∞ûʼnõΩ
^•xÖ’ KÕ~°‰õΩO_® =ÙO>Ë Ç¨Ï‰õΩ¯`À, J`«º=ã¨~° ã¨=∞㨺ÖÃÑ· ÉèÏ~°`« „Ѩ[ÅÖ’x =ÚYº"≥∞ÿ#
ÃãHõΔ#¡ <åÜ«∞‰õΩÅ Ü≥ÚHõ¯ `«HõΔ} ã¨=∞~°÷=O`«"≥∞ÿ# ÉèÏQÆ™êfi=∂ºxfl ¿Ñ~å (2) PǨfixOzOk.
HÍx Ü«Ú^Œú HÍÅOÖ’ ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÃÑ· J^Œ∞Ѩ٠„a\˜+¨μ "åiH˜ =ÙO_®e.
1942–1945 H˜fi\ò WO_çÜ∂« – Hõ~∞° =Ù
Ü«Ú^ŒOú z=i ^Œâ◊
u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ =¸ÖÏÅ∞
1942 "Õã¨qÖ’ QÍOnè ã¨=∞~°jÅ áÈ~å@O ™êyOKåÅx L`åûǨÏOQÍ =Ù<åfl~°∞.
'ÉèÏ~°`«^Õâßxfl ^Õ=Ù_çH˜ =^Œe"ÕÜ«∞O_ç ÖËHõ J~åK«Hõ`åfixH˜ =ke"ÕÜ«∞O_ç— – Jx „a\˜+π
"åix JiúOKå_»∞. „Hõ=∞|^Œú"≥∞ÿ# J~åK«Hõ`«fiO áÈ"åe. Ѷ¨e`«OQÍ K«@ì~åÇ≤Ï`«ºO „Ѩ|e<å
ã¨ÇÏ≤ ™êÎ#∞. (QÍOnè Ѩ„uHõʼnõΩ "Õ∞ 16# ~ÚzÛ# WO@~°∂fi ºx e<£e`üQ“ J"≥∞sH˜ `≥eÜ«∞*Ëã∂¨ ,Î
325
=∂<≥û~üæ "åÅ∂ºO ¿Ñl 96) „a\˜+π"å~°∞ "≥o§áÈ`Õ '[áê<£ "å~°∞ "åi Ѩ^äŒHÍefl ѨÙ#ó
ѨijeOK«∞‰õΩO\Ï~°∞— (ǨÏi[<£Ö’ "åºã¨O "Õ∞ 3) U"≥∞#ÿ ѨÊ\˜H˜ ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞ "åi ã¨=∞㨺efl
"å~°∞ Ѩi+¨¯iOK«∞HÀ=Åã≤ =ÙO@∞Ok. JÇ≤ÏO㨠Ü≥ÚHõ¯ J=ã¨~°O ѨÙ#~°∞^ŒúiOѨ|_»∞`«∂<Õ
=ÙOk. ÉÁOÉÏ~Ú ZSã≤ã≤ ã¨^Œã¨∞û 1942 PQÆã¨∞ì 8# „ѨMϺ`« H˜fi\ò WO_çÜ«∂ f~å‡<åefl
P"≥∂kOzOk. QÍOnè <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’ JÇ≤ÏO™êÜ«Ú`« =∂~°Oæ Ö’ qãÎ̈ $`«"∞≥ #ÿ „Ѩ*ÏáÈ~å@O
KÕÑ\¨ ÏìÅx x~°~‚ ÚOzOk. HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞Hõ`fi« O JÔ~ã¨∞ì KÕÜ∞« |_ç`Õ '™êfi`«O„`åºxfl PHÍOH˜OΔ KÕ
„Ѩu ÉèÏ~°fÜ«Ú_»∞ `«#‰õΩ `å<Õ =∂~°æ^Œi≈ HÍ"åe...— '„Ѩu ÉèÏ~°fÜ«Ú_»∞ ¿ãfiKåÛùÜ«Ú`«"≥∞ÿ#
áœ~°∞xQÍ =º=ǨÏiOKåe. Hˆ =ÅO *ˇÅ· ∞H˜ áÈ=_»O ã¨iáÈ^Œ∞— – QÍOnè `«# P"ÕâÑ◊ Ó¨ i`«"∞≥ #ÿ
'™êkèOK«O_ç ÖËHõ „áê}ÏÅiÊOK«O_ç— (_»∞ P~ü _≥·) LѨ<åºã¨OÖ’ ã¨Ê+ì̈O KÕâß_»∞. '™ê^è•~°}
ã¨"≥∞‡ `«Ñ¨Êxã¨iÜ≥ÿ∞# J=ã¨~°"≥∞ÿ`Õ <Õ#∞ "≥#∞HÍ_»#∞— – PQÆã¨∞ì 6# XHõ WO@~°∂fi ºÖ’
QÍOnè KÕã≤# =∞~˘Hõ J™ê^è•~°} „ѨHõ@#. Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ∞ ã¨"≥∞‡Å‰õΩ ^Œ∂~°OQÍ =Ù#flѨC_»∞
QÍOnè ã¨"≥∞‡H˜ ã¨Oã≤^Œú`« =ºHõÎO KÕâß_»∞. "å=∞ѨHõΔ <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’ HÍi‡‰õΩÅ∞ 1928 – 29
ÖËHõ 1930 ^Œâß|ÌO z=iÖ’ 1940 ^Œâß|ÌO „áê~°OÉèíOÖ’ ã¨=∞~°jÅ áÈ~å\ÏÅ#∞ QÍOnè
=ºuˆ~H˜OKå_»∞. EÖˇ· 14# [iy# HÍO„ÔQãπ =i¯OQ∑ Hõq∞\© ‰õÄ_® KåÖÏ J™ê^è•~°}
=∂~°∞ÊÅ∞ HÀ~°∞`«∂ f~å‡<åxfl P"≥∂kOzOk. ~åAÅ∞, *Ïw~åÌ~∞° ,¡ [q∞O^•~°∞¡ Pã≤áÎ êã¨∞ÅÎ ∞
^èŒ#O QÆÅ ã¨OѨ#fl=~åæÅ ã¨OѨ^Œ JO`å á⁄ÖÏÖ’¡ á¶êºHõìsÅÖ’ ~Ú`«~° KÀ@¡ ѨxKÕã¨∞Î#fl
HÍi‡‰õΩÅ „â◊=∞ #∞O_ç áÈQÆ∞ KÕã¨∞‰õΩ#fl^Õ HÍ|\ì̃ JkèHÍ~°O HÍi‡‰õΩʼnõΩ K≥O^Œ=Åã≤O^Õ—
(=∂<≥û~üæ "åÅ∂º 2 ¿Ñr 388)
D =∂~°∞Ê HÍO„ÔQãπÖ’x áê`« ã¨O|O^è•efl `«Å„H˜O^Œ∞Å∞ KÕãO≤ k. „H˜ÑÙ¨ û ~åÜ«∞ÉÏ~°O
qѶ¨Å"≥∞ÿ# `«~°∞"å`« U„Ñ≤Öò 27 #∞O_ç "Õ∞ 1 =~°‰õΩ [iy# H©ÅHõ"≥∞ÿ# =i¯OQ∑ Hõq∞\©
ã¨=∂"Õâ◊OÖ’ QÍOnè "≥·Yix Ѩ>ËÖò ~å*ËO„^Œ„Ѩ™ê^£ Hõ$ѨÖÏh ÖÏO\˜ q∞`«"å^Œ∞Å∞ (Ô~·\ò
qOQÆ~üû), ™È+¨eã¨∞ìÅ∞ (JK«∞º`ü Ѩ@fi~°÷<£ #ˆ~O„^Œ^Õ"£) |ÅѨiKå~°∞. ~å[QÀáêÖÏKåi,
Éèí∂ÖÏÉèÏÜü∞ ^ÕâßÜü∞ʼnõΩ ã¨xflÇ≤Ï`«∞Å∞QÍ =Ù<åfl_»∞ <≥„Ǩ˙. ã¨fi`«O„`«O ã≤kúOz# `«~°∞"å`«
=Úã≤¡O "≥∞*Ïi\© ~å„ëêìʼnõΩ ÃÑ¡aÃã·\ò ^•fi~å q_çáÈÜÕ∞ ǨωõΩ¯x QÆ∞iÎã¨∂Î =Úã≤¡O bQÆ∞`À
J=QÍǨÏ# ~å=_»O J=ã¨~°=∞x ~å*Ïr 1942 #∞O_ç Jiúã¨∂Î =KåÛ_»∞. <≥„Ǩ˙ QÆ`«OÖ’
KåÖÏ™ê~°∞¡ KÕã#≤ q^èOŒ QÍ<Õ ã¨O^ÕÇ¨ efl kQÆ„q∞Oy H˜fi\ò WO_çÜ∂« f~å‡<åxfl „ѨuáêkOKå_»∞.
ZSã≤ã≤Ö’x Hõ=¸ºxã¨∞ì ã¨Éèí∞ºÅ∞ =ºuˆ~H˜OKå~°∞. (Éèí∂ÖÏÉèÏÜü∞ ^ÕâßÜü∞, ~å*Ïr EÖˇ·Ö’
~år<å=∂ KÕâß~°∞).
H˜fi\ò WO_çÜ«∂ HÍÅOÖ’#∂ P `«~°∞"å`« 'JÅ[_»∞ʼnõΩ HÍO„ÔQãπ ÉÏ^茺`«— (1943
Ѷ≤„|=i) ÖÏO\˜ „a\˜+π JkèHÍ~° Ѩ„`åÅ∞ Ü«Ú^ŒúO q+¨Ü«∞OÖ’ HÍO„ÔQãπ JHõΔ~åã¨∞ºÅ‰õΩ
J#∞‰õÄÅ"≥∞ÿ# "≥·Yi fã¨∞H˘#fl^Œx P~ÀÑ≤OKå~Ú. „ѨѨOK«"åºÑ¨ÎOQÍ á¶êã≤ã¨∞ì =ºuˆ~Hõ
„Ѩ*Ïaè„áêÜ«∂xfl `«=∞ Hõ#∞‰õÄÅOQÍ =∞ÅK«∞H˘x ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’x Ju ÃÑ^ŒÌ „Ѩ*Ï L^Œº=∂xfl
x~åÌH}Δ˜ ºOQÍ J}z "ÕÜ∞« _®xfl ã¨=∞iúOK«∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ „a@<£ ~ÚÖÏO\˜ P~ÀѨ}ʼnõΩ kyOk.
326
1930 ^Œâß|ÌOÖ’ HÍO„ÔQãπ Ü≥ÚHõ¯ á¶êã≤ã¨∞ì =ºuˆ~Hõ ^Œ$HõÊ^äŒO ~ÚÖÏO\˜ „ѨKå~åxfl
Ѩ\ ì̃OK«∞HÀÖË^Œ∞. XHõ"≥·Ñ¨Ù „a\˜+π"å~°∞ ÃãÊ~Ú<£ P„ã≤ìÜ«∂ *ˇH˘™È¡"ÕH˜Ü«∂Å#∞ á¶êã≤ã¨∞ìʼnõΩ
J=Ú‡‰õΩO@∞<åfl~°∞. HÍO„ÔQãπ ~°ëêº K≥·<åʼnõΩ ™ê#∞Éèí∂ux "Õ∞ 1, EÖˇ· 14, PQÆã¨∞ì 8#
JÅǨÉÏ^£, "å~åÌ, ÉÁOÉÏ~Ú f~å‡<åÅÖ’ q∞„`« ~å*ϺʼnõΩ =∞^ŒÌ`«∞x ѨÙ#~°∞^•…\ ˜OzOk.
'~°ëêº ÖËHõ K≥·<å Ѩ~å[Ü«∂xH˜ <Õ#∞ ™ê^èŒ#O HÍ^ŒÅK«∞HÀÖË^Œ∞— – QÍOnè `«# '_»∂ P~ü _≥·—
„Ѩã¨OQÆOÖ’ ã¨Ê+ì̈O KÕâß_»∞. [áê<£"å~°∞ q=ÚHÎ̃^•~°∞Åx ÉèÏqOKÕ "åi`À `«# qÉèË^•xfl
ã¨Ê+î Oì¨ QÍ „ѨH\õ O˜ Kå~°∞. ™ÈqÜ«∞@∞¡ ^èfiŒ Oã¨O KÕÜ∞« |_ç Ç≤Ï@¡~ü \’*’Å∞ q[Ü«∞O ™êkèOK«_O»
Éè í i OK« ~ åxkQÍ Éè Ï qOKÕ "≥ ∞ ÿ < åi\© H ˜ (<≥ „ Ǩ ˙ `À ã¨ Ç ¨  ) q∞„`« ~å*ϺŠF@q∞
ã¨OÉèíqOz#ѨÊ\˜H˜ ÉèÏ~°`«^Õâ◊ „ѨÜ≥∂[<åÅ∞ Ѩi~°HΔ̃OѨ|_»`åÜ«∞x ÉèÏqOz# "≥∞*Ïi\©
^Õâ◊Éèí‰õΩÎÅ PÖ’K«#Å =∞^茺 KåÖÏ =º`åºã¨O =ÙOk. JÅǨÉÏ^£ =i¯OQ∑ Hõq∞\©H˜ U„Ñ≤ÖòÖ’
QÍOnè ~°∂á⁄OkOz# Ѩ„`«OÖ’ D "åHͺÅ∞ =Ù<åfl~Ú. —'ÉèÏ~°`«^Õâ◊O ¿ãfiK«Ûù á⁄O^ŒQÍ<Õ
"≥Ú^Œ\ ˜ K«~°ºQÍ [áê<£`À K«~°ÛÅ∞ [~°∞ѨÙ`«∞Ok. ÉèÏ~°`«^ÕâßxH˜ [áê<£ Ѩ@¡ â◊„`«∞`«fiO
ÖË^Œ∞—' <≥„Ǩ˙ Ѩ@∞ìѨ@ì_»O`À D "åHͺÅ∞ `˘ÅyOK«|_®¤~Ú. =i¯OQ∑ Hõq∞\©Ö’ <≥„Ǩ˙
=∂\Ï¡_∞» `«∂ ''[áê<£ [~°‡hÅ∞ QÔ Å∞™êÎÜ∞« x QÍOnè ÉèÏ=#. D ÉèÏ=#`À JÖÏO\˜ x~°Ü ‚ ∂« xH˜
=zÛ =ÙO\Ï_»∞ (JÅ[_»∞ʼnõΩ HÍO„ÔQãπ ÉÏ^茺`«, J#∞|O^èŒO–1) ™êìe<£„QÍ_£ q[$OaèOKÕ
=~°‰Ωõ JO>Ë 1942 ã¨OII =∞^躌 HÍÅO =~°‰Ωõ q∞„`«~å*ϺŠѨ~å[Ü«∞O ^•^•Ñ¨Ù Y~å~°~Ú#@∞¡
HõxÊOzOk.
PQÆã¨∞ì 9 L^ŒÜ«∂# <åÜ«∞‰õΩÅ∞ JÔ~ã¨∞ì KÕÜ«∞|_»QÍ<Õ „Ѩ[Å∞ <åÜ«∞‰õΩÅ
JOK«<åʼnõΩ q∞Oz L"≥fi`«∞ÎQÍ ÖËKå~°∞. ~å#∞#fl L^Œº=∞ q=~åʼnõΩ ã¨O|OkèOz H˜fi\ò
WO_çÜ«∂ f~å‡#O Jã¨Ê+ì̈OQÍ =ÙOk. „a\˜+π"å~°∞ ѨÓiÎ ™ê÷~Ú f„= x~°ƒO^èŒ q^è•#O
KÕѨ\ÏìÅx x~°‚~ÚOz K«~°ÛʼnõΩ J=HÍâßxfl „`Àã≤ѨÙzÛ HõÜ«∂ºxH˜ HÍÅ∞ ^Œ∞"åfi~°∞. PQÆã¨∞ì
9H˜ =ÚO^Œ∞ HÍO„ÔQãπ Ç≤ÏO™êÜ«Ú`« u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞H˜ Ѩ^äŒHÍÅ∞ "Õã≤#@∞¡ „a\˜+π"å~°∞
x~°∂Ñ≤OK«ÖËHõáÈÜ«∂~°∞. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ \Ï@<£Ç¨O L@OH˜Oz# 1942 EÖˇ· 29 PO„^èŒ
Ñ≤ã≤ã≤ Ü≥ÚHõ¯ ~°Ç¨Ï㨺 ã¨~°∞¯ ºÅ~üÖ’ ‰õÄ_® HÍO„ÔQãπ"å^Œ∞Å∞ 'ã¨Oã≤^Œ∞úÅ∞QÍ =ÙO_»O_ç.
x~å‡}|^ŒúOHõO_ç. =∞Ǩ`«∞‡_»∞ x~°‚Ü«∞O fã¨∞H˘<Õ=~°‰õΩ ZÖÏO\˜ K«~°ºÅ∞ KÕѨ@ìHõO_ç— Jx
=∂„`«"Õ∞ =ÙOk. ã¨~°∞¯ ºÅ~üÖ’ „Ѩ™êÎqOz# P~°∞ ^Œâ◊Å HÍ~°º„Hõ=∞OÖ’ LѨC, HÀ~°∞ìÅ∞,
áê~î°âßÅÅ∞, „ѨÉèí∞`«fi ã¨sfiã¨∞Å |Ç≤Ï+¨¯~°}, q^Õj |@ìÅ∞, =∞^ŒºO ëêѨÙÅ =^ŒÌ Ñ≤ÔH\˜OQ∑,
z=i ^ŒâQ◊ Í Ñ¨#∞flÅ x~åHõ~}° ([q∞O^•~°∞¡ L^Œº=∞OÖ’ KÕ~H° áõ È`Õ H“Å∞ K≥eO¡ Ѩ٠x~åHõ~}° )
ÖÏO\˜ ™êO„Ѩ^•Ü«∞ QÍO^èÕÜ«∞ JOâßÖË =Ù<åfl~Ú. HÍi‡‰õΩÅ ã¨"≥∞‡efl „Ѩ™êÎqOK«ÖË^Œ∞.
Ô~·à◊√§ PѨ_®xfl '„áÈ`«ûÇ≤ÏOK«ÖË^Œ∞— , 'x¿+kèOK«#∂ ÖË^Œ∞— PÑ≤`Õ 'Q˘Å∞ã¨∞ÖÏy =∂„`«"Õ∞
Páêe— \˜HÔ @∞ì ÖˉΩõ O_® „ѨÜ∂« }ÏÅ∞, >ˇeá¶È<£ >ˇe„QÍѶπ fQÆefl `≥OK«_O» , PQÆã∞¨ 9ì `«~∞° "å`«
^ÕâO◊ Ö’ KåÖÏ „áêO`åÅÖ’ ã¨=∂Kå~° ™ê^è<Œ åÅÃÑ,· „ѨÉ∞íè `«fi zǨflÅÃÑ· [iy# ^•_»∞ÅÖÏO\˜
"å\˜x D ~°Ç¨Ï㨺 Ѩ„`«O „Ѩ™êÎqOK«<Õ ÖË^Œ∞.

327
 „a\˜+π"å~°∞ Ô~K«ÛQ˘\Ïì~°∞. Ü«Ú^ŒúO „áê~°OÉèí"≥∞ÿ#ѨÊ\˜ #∞O_ç L#fl`åkèHÍ~° =~°æO
1932 `«~°Ç¨Ö’ q~°∞K«∞‰õΩѨ_®Åx x~°‚~ÚOzOk. ~år „Ѩܫ∞`åflefl u~°ã¨¯iOz Ѷ¨∞~°¬}
HÀ~°∞H˘#flk HÍx „a\˜+π"å~°∞ "å~°∞ ÉË~°™ê~åÖÏ_ç# ^•xHõO>Ë Z‰õΩ¯"Õ á⁄O^•~°∞. H˘O`«
ã¨∞ÅÉèOí QÍ J}z"ÕÜ∞« QÆey# 1932 ™ê÷~Ú âßã¨<ÀÅ¡OѶ∞¨ # HõO>Ë PQÆã∞¨ ì 9 #∞O_ç K≥Å~ˆ y#
u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ 1857 `«~°∞"å`« Z#fl_»∂ [~°QÆ#O`« f„= ™ê÷~ÚÖ’ [iyO^Œx, q∞Å@s
~°HõΔ} HÍ~°}ÏÅ s`åº Ö’HÍxH˜ |Ç≤Ï~°æ`«O KÕÜ«∞ÖË^Œx e<£e`üQ“ PQÆã¨∞ì 31# ¿Ñ~˘¯<åfl_»∞
(K«iÛÖòH˜ >ˇe„QÍO "åÅ∂ºO 2 ¿Ñl 853) WHõ¯_» QÆ=∞xOK«=Åã≤# JOâ◊O 1942 PQÆã¨∞ì
<å\˜ „Ѩ*Ïã¨ÊO^Œ#‰õΩ QÆÅ HÍ~°}ÏÅ∞. g\˜x QÍOnè QÆ=∞xOKå_»∞. Ãã^· •úOuHõOQÍ „Ѩ*ÏÜ«Ú^Œú
ѨO^ä•xfl KÕѨ\ ì̃# Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ HõO>Ë ÉÏQÍ J=QÍǨÏ# KÕã¨∞‰õΩ<åfl_»∞.
PˆQflÜ«∂ã≤Ü«∂Ö’ XHõ Pã≤Ü«∂ ^Õâ◊O KÕuÖ’ F@q∞ âıfi`« *Ï`«ºÇ¨ÏOÉèÏ"åxfl
Ѩ\ÏѨOK«Å∞ KÕÜ«∞_»"Õ∞ QÍHõ ÉèÏ~°`«^Õâ◊ áêʼnõΩÅ Ü≥ÚHõ¯ *Ï`«ºÇ¨ÏOHÍ~åxfl |@ì|Ü«∞Å∞
KÕã≤Ok. =∞ÅÜ«∂ – ã≤OQÆѨÓ~ü |~å‡ÅÖ’ =Ù#fl Ü«¸~ÀÑ≤Ü«∞#∞Å∞ ÉèíÜ«∂O^Àà◊#Å`À
Jxfl „Ѩܫ∂} ™ê^èŒ<åefl ™êfinè#O KÕã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. JHõ¯_çH˜ =Åã¨áÈ~Ú# ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞
J_»=ÙÅ∞, Ѩ~°fi`åÅ =∂~°æO QÆ∞O_® |Ü«∞@Ѩ_»=Åã≤ =zÛOk. Ѷ¨e`«OQÍ âıfi`«*ÏuH˜
=ºuˆ~HõOQÍ P„QÆǨ"ÕâßÅ∞ ÃÑÅ∞¡|∞HÍ~Ú. „a\˜+π áêÅ# JO`«O HÍ#∞#fl^Œx JOK«<åÅ∞,
=^ŒO`«∞Å∞ "åºÑ≤OKå~Ú. W=hfl 1942 PQÆã¨∞ìÖ’ „Ѩ*Ïã¨ÊO^Œ#H˜ „¿Ñ~°}Å∞QÍ Ñ¨xKÕâß~Ú.
PQÆã¨∞ì u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞Ö’ „Ѩ[Å∞ J`«ºkèHõOQÍ áêÖÁæ#fl „áêO`åÅ∞ PˆQflÜ«∂ã≤Ü«∂H˜ ~Ú`«~°
^ÕâßʼnõΩ =Åã¨Å∞ áÈ~Ú# „áêO`åʼnõΩ K≥Ok# "å~°∞ HÍ=_»O Ü«∂^Œ$zÛùHõO HÍ^Œ∞.
L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ J*ÏQÆ~ü lÖÏ¡H˜ 30 ÅHõÅΔ ~°∂áêÜ«∞Å∞ "åi¬HOõ QÍ q^Õj =∞xÜ«∂~°~¤ ¡° ~°∂ѨOÖ’
=KÕÛq (P~ü.ÃÇÏKü. xɡ¡\ò, J*ÏOQÆ~üÖ’ HÍO„ÔQãπ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞, JÅǨÉÏ^£ 1957 ¿Ñl 2)
„a\˜+"π å~°∞ ã¨Ç¨ Ü«∞Ѩ_@
» OÖ’ ^•~°∞}OQÍ qѶŨ "≥∞#ÿ `«~∞° "å`« uiy =zÛ# HÍOkj‰õΩÅ∞,
|~å‡ ~°OQÆO #∞O_ç QÍÜ«∞Ѩ_ç# Ãã·x‰õΩefl `«~°eOz# Ô~·à◊√§, „Ѩ[ÅÖ’ P„QÆǨ"Õâßefl
ÃÑOKå~Ú. J~°úO ÖËx q^Õj Ü«Ú^ŒúO ÉÏ^èŒefl `≥zÛÃÑ\˜ìO^Œx J`«ºkèHõ ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞
ÉèÏqOKå~°∞. ^Œ∞~å‡~°æ q^Õj áêÅ# JO`«O HÍ#∞#fl^Œx PtOKå~°∞. Ü«Ú^Œú HÍÅOÖ’
ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ =Ù#fl „a\˜+π J"≥∞iHÍ P„¿ãìeÜ«∂ Ãã·x‰õΩÅÖ’ J`«ºkè‰õΩÅ∞ '„Ѩ*ÏÜ«Ú^ŒúO—
H˘~°‰õΩ áÈ~å_»∞`«∞#fl P^Œ~°≈=O`«∞Å∞QÍ „Ѩ=iÎOK«ÖË^Œ∞. *Ï`«ºÇ¨ÏOHÍ~°O „Ѩ^Œi≈OKå~°∞.
„ã‘ÎÅÃÑ· J`åºKå~åÅ∞ ™êyOKå~°∞. Ü«¸~°Ñπ Ãã·x‰õΩÅ K«~°ºÅÃÑ· HÍO„ÔQãπ x~°ã¨# =ºHõÎO
KÕã≤Ok. D HÍÅOÖ’ ^èŒ~°Å∞ qѨs`«OQÍ ÃÑiQÍ~Ú. (L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ `«∂~°∞Ê Ü«ÚÑ≤Ö’
1942 U„Ñ≤Öò PQÆã¨∞ì =∞^茺 HÍÅOÖ’ PǨ~° ^è•<åºÅ ^èŒ~°Å∞ 60 âß`«O ÃÑiQÍ~Ú)
ã¨~°Ñ¶¨~åÅÖ’ „Ѩ`ÕºH˜Oz aÜ«∞ºO (|~å‡ kQÆ∞=∞`«∞Å∞ PyáÈÜ«∂~Ú) ѨѨCÅÖ’ H˘~°`«
U~°Ê_çOk. „a\˜+π"å~°∞ Ü«Ú^ŒúHÍÅ Pi÷Hõ q^è•#OÖ’ ÉèÏQÆOQÍ WOQÆ¡O_£Ö’ ˆ~+¨xOQ∑ J=∞Å∞
[iÑ≤ ã¨~°Ñ¶¨~åÅ#∞ „Hõ=∞|^ŒúO KÕâß~°∞. HÍx =Å㨠~å[ºOQÍ =Ù#fl ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ ÉÏ¡‰õΩ
=∂Ô~¯\˜OQ∑x, JkèHõ ÖÏÉèÏefl JiHõ>ËìO^Œ∞‰õΩ `«QÆ∞ K«~°ºÅ∞ KÕѨ@ìÖË^Œ∞. Ѷ¨e`«OQÍ ÉˇOQÍÖòÖ’
328
 1943Ö’ f„="≥∞ÿ# Hõ~°∞=Ù =zÛOk. ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl ^èŒ~°Å∞, `«~°∞QÆ∞`«∞#fl ã¨~°Ñ¶¨~åʼnõΩ `À_»∞
J^Õ HÍÅOÖ’ q∞„`«~å*ϺŠÃã#· ºO ÃÑ^ŒÌ ã¨OYºÖ’ `«~e° OK«|_»@O`À PǨ~°xÅfiÅ∞ Ãã<· åºxH˜
=∞o§OK«|_»∞`«∞<åflÜ«∞<Õ ÉèÜ í ∂« O^Àà◊#Å∞ „Ѩ[ÅÖ’ <≥ÅH˘<åfl~Ú. ɡOQÍÖòÖ’ <å@∞ Ѩ_=» efl
™êfinè#O KÕã¨∞H˘x ^èŒfiOã¨O KÕÜ«∞=∞x JkèHÍ~°∞Å∞ P^ÕâßÅ∞ *Ïs KÕâß~°∞. [áê<£ ѨÓiÎ
™ê÷~Ú ^•_ç [iÑ≤`Õ ÉˇOQÍÖò, J™êûOÅ#∞ ~°HΔ̃OK«QÆÅ=∞<Õ qâßfi™êxfl 1942 ã¨OII =∞^茺
HÍÅOÖ’ WOw¡+¨μ"å~°∞ HÀÖ’ÊÜ«∂~°∞. `«=∞ ~°HõΔ} ˆ~Yx KÀ\Ï <åQÆѨÓ~ü "≥∞ÿ^•<åxH˜
=∂~°∞Û‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ ã¨#fl^Œ=ú ∞Ü«∂º~°∞. x["≥∞#ÿ ^ÕâÉ◊ Híè Ü
Θ Ú« `« „Ѩ*Ï Ü«Ú^ŒOú KÕã∞¨ #Î fl ™ÈqÜ«∞@∞¡
~°ëêºÖ’ Éèí∂^ŒQÆú q^è•<åxfl [Ü«∞„Ѩ^ŒOQÍ J=∞Å∞ [iÑ≤Ok. `«=∞ ѨOK«=~°¬ „Ѩ}ÏoHõ
™êkèOz# q[Ü«∞OQÍ K≥ѨC‰õΩ<Õ <ÕÑ≤Ü«∞~ü P#Hõ@ìx ¿ÑeÛ"Õâß~Ú. HÍx „a\˜+π"å~°∞ `«=∞
=Åã¨~å[º"≥∞ÿ# ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ JÖÏO\˜ Ѩ^Œú`«∞Å∞ J=ÅOaOK«_»O Ѷ¨∞’~åѨ~å^èŒ"Õ∞ QÍHõ
~Ô K«ÛQ˘>Ëì K«~º° J~ÚOk. ɡOQÍÖòÖ’ =~å¬HÍÅOÖ’ WO\˜ WO\˜H˜ =∞^躌 ã¨=∂Kå~° ™ê^è<Œ åÅ∞QÍ
Ѩ_»=Å∞ LѨÜ≥∂QÆѨ_»`å~Ú. `«∂~°∞Ê ÉˇOQÍÖòÖ’ „Ѩ[ʼnõΩ Ñ¨_»=Å∞ ÖˉõΩO_® KÕÜ«∞_»O
â◊s~°OÖ’x =ÚMϺ=Ü«∞"åÅ#∞ MO_çOK«_»O ÖÏO\˜^Õ (ǨÏi[<£Ö’ QÍOnè 1942 "Õ∞ 3)
JdÅ ÉèÏ~°`« #=¸<å
HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩefl PQÆã¨∞ì 9 L^ŒÜ«∂# KÕã≤# JÔ~ã¨∞ìÅ`À „QÍg∞} „áêO`åÅÖ’
P„QÆÇ¨ "ÕâßÅ∞ QÆ`O« Ö’ Z#fl_»∂ ÖË#O`«QÍ ÃÑÅ∞¡|∞HÍ~Ú. QÆ`« L^Œº=∂ÅÖ’ ÖÏQÍ<Õ „Ѩ=ÚY
<åÜ«∞‰õΩÅ JÔ~ã¨∞ìÅ∞ Ü«Ú=Hõ ã¨=∞~°jÅ „âı}∞Å K˘~°=x ÃÑOKå~Ú. „H˜Ok #∞O_ç =zÛ#
XuÎà◊§‰õΩ Z‰õΩ¯= J=HÍâ◊O HõeÊOKå~Ú. ã¨=∂Kå~° =º=ã¨÷ÃÑ· ^•_»∞Å∞ KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ HÍO„ÔQãπ
Ѩ^äŒHÍÅ∞ ã≤^ŒúO KÕã¨∞H˘O^Œx J"≥∞s JѨxO^Œ "Õâß_»∞. KåÖÏ=∞Ok nxx =i¯OQ∑ Hõq∞\©
x~°‚Ü«∞OQÍ #=∂‡~°∞. `«~°∞"å`« ^Œâ◊Ö’ J*Ï˝`«"åã¨OÖ’ =Ù#fl qq^èŒ „QÆ∂ѨÙÅ∞ (ZSã≤ã≤
ã¨~°∞¯ ºÅ~ü J`«ºkè‰õΩÅ∞ *ˇ·à◊§Ö’ =Ù#flѨÊ\˜H˜) ZSã≤ã≤ ¿Ñ~°∞`À ã¨∂K«#Å∞, P^ÕâßÅ∞ *Ïs
KÕâß~Ú.
H˜fi\ò WO_çÜ«∂ L^Œº=∞OÖ’ =¸_»∞ „Ѩ^è•# ^Œâ◊Å#∞ K«∂_»=K«∞Û. "≥Ú^Œ\ ˜ ^Œâ◊
qãÎ̈ $`«OQÍ „Ѩ[Å∞ áêÖÁæ#flk, Ç≤ÏO™êÜ«Ú`«"∞≥ #ÿ k. `«fi~°QÍ J}z"ÕÜ∞« |_çOk. „Ѩ^•è #OQÍ
Ѩ@}ì ÏʼnõΩ Ñ¨iq∞`«"∞≥ #ÿ k. KåÖÏ #QÆ~åÅÖ’ ǨÏ~åÎà√◊ §, ã¨"∞≥ ‡Å∞ x~°fiÇ≤ÏOzOk. áÈbã¨∞Å`À,
Ãã·#ºO`À Ѷ¨∞~°¬}ʼnõΩ kyOk. D L^Œº=∂xH˜ PQÆã¨∞ì 9 #∞O_ç 14 =~°‰õΩ ÉÁOÉÏ~Ú
„Ѩ^è•# ˆHO„^ŒO PQÆã¨∞ì 10 #∞O_ç 17 =~°‰õΩ HõÅHõ`åÎÖ’ ǨÏ~åÎà◊√§ [iQÍ~Ú. _èçb¡Ö’
[iy# Ç≤ÏO™êÜ«Ú`« Ѷ¨∞~°¬}ÅÖ’ KåÖÏ #+ì̈O "å\˜e¡Ok. PQÆã¨∞ì 11# Ãã„Hõ>ËiÜ«∞\ò =^ŒÌ
Ѷ∞¨ ~°¬}Å `«~∞° "å`« ~Ô O_»∞ ~ÀAÅáê@∞ áê\Ïfl #QÆ~O° ÃÑ· „ѨÉ∞íè `«fi J^Œ∞Ѩ٠ÖˉΩõ O_® áÈ~ÚOk.
_èçb¡Ö’ 'HÍi‡‰õΩÅ∞ ã¨"≥∞‡ KÕã¨∞ÎO_»@O`À Ѷ¨∞~°¬}Å∞ K≥ň~QÍ~Ú (J"≥∞sH˜ e<£e`üQ“ PQÆã¨∞ì
12) =∞~°∞ã¨\ ˜ ~ÀA ÅHÀfl, HÍ#∂Ê~°∞, ÉÁOÉÏ~Ú, <åQÆѨÓ~ü, JǨÏ=∞‡^•ÉÏ^£ÅÖ’ ã¨"≥∞‡Å∞
[iy#@∞¡ "≥·„™ê~Ú „ѨHõ\ ˜OKå_»∞. (=∂<≥û~üæ "åÅ∂ºO2 ¿ÑrÅ∞ 669, 682–3) \Ï\Ï
329
ã‘ìÅ∞ áê¡O@∞ PQÆã¨∞ì 20 #∞O_ç 13 ~ÀAÅ áê@∞ =¸ã≤"ÕÜ«∞|_çOk. '*ÏfÜ«∞ „ѨÉèí∞`«fiO
U~åÊ@∞ KÕÜ∞« |_Õ =~°‰Ωõ Ѩ#∞Å∞ KÕÑ@ ¨ Éì ’=Ú— J<Õk HÍi‡‰õΩÅ x<å^ŒO (e<£e`üQ“ J"≥∞sH˜
PQÆã¨∞ì 21) JǨÏ=∞‡^•ÉÏ^£ *∫o HÍi‡‰õΩÅ ã¨"≥∞‡ =¸_»∞#fl~° =∂™êÅ áê@∞ H˘#™êyOk.
XHõ *ÏfÜ«∞"å^Œ Ѩ„uHÍ ~°K~« Ú`« #QÆ~åxfl ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ü≥ÚHõ¯ ™êìe<£„QÍ_£QÍ Jaè=i‚OKå_»∞
(QÀqO^£ ã¨Ç¨Üü∞, 1942 qѨ¡=O _èçb¡ 1947, ¿Ñr 128). q^•º~°∞÷Å∞ <åÜ«∞Hõ`«fiO
=Ç≤ÏOz# D "≥Ú^Œ\ ˜ ^Œâ◊ L^Œº=∞OÖ’ Ѩ@ì} =∞^茺 `«~°QÆu „Ѩ[Å∞ qiqQÍ áêÖÁæ<åfl~°∞.
PQÆã¨∞ì =∞^茺 #∞O_ç L^Œº=∞O ^Œ$+≤ì „QÍg∞} „áêO`åÅÃÑ· Ѩ_çOk. |<å~°ãπ,
áê\Ïfl, Hõ@H± #∞O_ç =zÛ# ã¨=∞~°jÅ q^•º~°∞÷Å∞ ã¨=∂Kå~° ã¨O|O^è•Å#∞ ^èŒfiOã¨O
KÕâß~°∞. `≥Å¡"åiH˜ =ºuˆ~HõOQÍ „QÍg∞} „áêO`åÅÖ’ „ѨuѶ¨∞@# ÃÑiyOk. H˘xfl q^è•Å
1857 u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞x ã¨∞Êù~}° ‰õΩ `≥zÛOk. L`«~Î ° ѨtÛ=∞ cǨ~°∞, `«∂~°∞Ê Ü«ÚÑ≤, ɡOQÍÖòÖ’x
q∞_®flѨÓ~ü =∞Ǩ~åR, Hõ~å‚@Hõ, Xi™êûÅÖ’x H˘xfl „áêO`åÅ∞ D Ô~O_»= ^Œâ◊H˜ „Ѩ^è•#
ˆHO„^•Å∞. KåÖÏ ˆHO„^•ÅÖ’ ™ê÷xHõ '*ÏfÜ«∞ „ѨÉèí∞`åfiÅ∞— ™ê÷Ñ≤OK«|_®¤~Ú. Jq Z‰õΩ¯=
HÍÅO =∞#ÖËHõáÈÜ«∂~Ú.
f„="≥∞#ÿ J}z"Õ``« À |ÅÇ‘Ï#Ѩ_#ç (57 Ããx· Hõ ɡ\ÏeÜ«∞#∞¡ „ѨÜ∂≥ yOѨ|_ç#@∞¡
ÉèÏ~°`«^Õâ◊ „ѨÉèí∞`«fiO ~å[º HÍ~°º^Œi≈H˜ ÃãÃÑìO|~ü 12# `≥eÜ«∞*Ëã≤Ok. =∂<≥û~üæ "åÅ∂º 2,
¿Ñr 952–3) L^Œº=∞O ÃãÃÑìO|~ü z=i #∞O_ç =¸_»= ^Œâ◊H˜ KÕ~°∞H˘#flk. D ^Œâ◊Ö’
q^•º=O`«∞Öˇ·# Ü«Ú=‰õΩÅ∞ ã¨=∂Kå~° ™ê^èŒ<åÅÃÑ·#, áÈbã¨∞ Ãã·xHõ ™ê÷=~åÅÃÑ·# >ˇ„~°iã¨∞ì
HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞ JѨC_»Ñ¨C_»∞ ÔQiÖÏ¡ ^•_»∞Å∞ (L`«Î~° cǨ~ü <ÕáêÖò ã¨iǨÏ^Œ∞ÌÖ’ [Ü«∞„ѨHÍ+π
<å~åÜ«∞} <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’ KÕѨ\ ì̃# HÍ~°ºHõÖÏáêÅ ÖÏO\˜q) [iáê~°∞. Ô~·`åOQÆ ^ŒàÏÅ∞
ѨQÆÅ∞ =º=™êÜ«∞O KÕã¨∞‰õΩO@∂ ~å„u"Õà◊Ö’¡ q^èŒfiO㨠HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ (Hõ~å‚@Hõ Ѩ^ŒúuÖ’)
KÕѨ\Ïì~°∞. H˘xfl ™ê÷=~åÅÖ’ ~°Ç¨Ï㨺 ã¨=∂<åO`«~° *ÏfÜ«∞ „ѨÉèí∞`åfiÅ∞ (q∞_®flѨÓ~üÖ’
`å"Õ∞Å∞H±, =∞Ǩ~åRÖ’ ã¨`å~å, Xi™êûÖ’ `åÖËÛ~ü) ѨxKÕâß~Ú. U ™ê÷~ÚÖ’ K«∂ã≤<å
PHõ@∞ìH˘<Õq, g~Àz`«"≥∞ÿ#qÜ≥ÿ∞# ~ÚÖÏO\˜ HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞ „a\˜+π áêÅ#x QÍx, q∞„`«
~å[º Ü«Ú^Œú „Ѩܫ∞`åflefl QÍx ÉèíÜ«∞ÃÑ@ìÖËHõ áÈÜ«∂~Ú. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ q∞_®flѨÓ~ü lÖÏ¡Ö’
ZHõ¯_À qã≤ˆ~ã≤#@∞¡#fl z#fl *ÏfÜ«∞ „ѨÉèí∞`åfiÅ∞ HõÅHõ`åÎH˜ ZÖÏO\˜ HõÅ=~°áê@∞
HõeyOK«ÖËHõáÈÜ«∂~Ú. J~°HÍ<£, J™êûO ~°OQÍÅÖ’ ã¨=∂Kå~° ™ê^èŒ<åʼnõΩ #+¨ìO
HõeyOK«ÖËHõáÈÜ«∂~Ú. JO^Œ∞ˆH `å"£∞Å∞H± *ÏfÜ«∞ ã¨~å¯~°∞ 1944 ÃãÃÑìO|~°∞ =~°‰õΩ
=∞#QÆeyOk.
u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ qã¨Î $ux, L^Œº=∞OÃÑ· „ѨÉ∞íè `«fiO KÕÑ\¨ #ì˜ J}z"Õ`« f„=`«x „ѨÉ∞íè `«fi
QÆ}ÏOHõ q=~åÅ∞ XHõ "Õ∞~°‰õΩ `≥eÜ«∞*Ë™êÎ~Ú. 1943 z=iH˜ 91,836 =∞Ok JÔ~ã¨∞ì
KÕÜ«∞|_®¤~°∞. J`«ºkäHõOQÍ ÉÁOÉÏ~Ú „ÃÑã≤_≥hûÖ’ (24,246) Ü«Ú.Ñ≤. (16,796) cǨ~°∞
(16,202) JÔ~ã¨∞ì KÕÜ∞« |_®¤~∞° . 208 áÈbã¨∞ ~îå}ÏÅ∞, 332 ~Ô Ö· fiË ¿ã+ì #¨ ∞¡, 945 áÈ™êìÑ㑶 ∞¨ Å∞
^ŒfiOã¨O KÕÜ«∞|_®¤~Ú. 664 ÉÏO|∞ „¿ÑÅ∞_»∞ Ѷ¨∞@#Å∞ [iQÍ~Ú. áÈbã¨∞ ~îå}ÏÅÃÑ·
330
^•_»∞Å∞ cǨ~°∞Ö’ ("≥Ú`«ÎO 208Ö’ 72) ÉÏO|∞ Ѷ¨∞@#Å∞ 8 (ÉÁOÉÏ~ÚÖ’ 447)
[~°QÆ_»O - ÉÁOÉÏ~ÚÖ’ „Ѩ[Å ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO Z‰õΩ¯=QÍ =Ù#fl@∞¡ >ˇ„~°iã¨∞ì HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞
ÉÁOÉÏ~ÚÖ’ Z‰õΩ¯=QÍ [iy#@∞¡ ã¨Ê+ì̈=∞~ÚOk. áÈbã¨∞Å∞ ÖËHõ Ãã#· ºO [iÑ≤# HÍÅ∞ÊÅÖ’
1060 =∞Ok „Ѩ[Å∞ ǨÏ`«∞ÅÜ«∂º~°∞. u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞#∞ J}z"տ㠄Ѩܫ∞`«flOÖ’ 63 =∞Ok
áÈbã¨∞Å∞ K«xáÈÜ«∂~°∞. 216 =∞Ok „Ѩ[ÅÖ’ HõÅã≤áÈÜ«∂~°∞ (205 =∞Ok XHõ cǨ~°∞Ö’<Õ)
(ǨϟO á⁄e\˜HÖõ ò 3/52/1943, "≥.· a. =∂^è∞Œ ~ü H˜fi\ò WO_çÜ∂« L^Œº=∞OÖ’ L@OH˜OK«|_çOk.
_èçb¡ 1979 ¿ÑrÅ∞ 190 -92). HÍO„ÔQãπ ã‘fiHõiOz# ã¨=∂Kå~°O "Õ∞~°‰õΩ XHõ¯ „QÍ=∞OÖ’<Õ
1943 [#=i 9# 46 =∂#ÉèíOQÍÅ`À ã¨Ç¨ `å"£∞Å∞H± ã¨Éò_çq[#∞Ö’ 74 =∂#ÉèíOQÍÅ∞
[iQÍÜ«∞x (ã¨f+π ™ê=∞O`ü, PQÆ+¨μì qѨ¡=O - q∞_®flѨÓ~üÖ’ Ô~O_»∞ ã¨O=`«û~åÅ *ÏfÜ«∞
„ѨÉ∞íè `«fiO, HõÅHõ`åÎ 1946 ¿Ñr 40) Hõ~‰° Ωõ QÍ =º=ǨÏiOz#O^Œ∞‰õΩ `˘ÅyOѨ|_ç# J*ÏOѶ∞¨ ~ü
(`«∂~°∞Ê Ü«Ú.Ñ≤.) _ç„ã≤‰ì Ωõ ì =Úxã≤Ñπ¶ P~ü.ÃÇÏKü. xɡ\¡ ò `«# _≥s· Å∞ âıfi`« *ÏfÜ«ÚÅ∞ ã¨$+≤Oì z#
KåÖÏ ÉèíÜ≥∂`åÊ`«"≥∞ÿ# Ѷ¨∞@#efl #"≥∂^Œ∞ KÕã¨∞H˘<åfl~°∞. „a\˜+¨μ áÈbã¨∞Å∞ '„ѨÉèí∞`«fi
|OkáÈ@∞— `«~Ç° ¨ Ö’ ™ê=¸Ç≤ÏHõ [i=∂<åÅ∞ qkèOKå~°x, ѨiáêÅ#x xÅɡ@∞ìHÀ_®xH˜
„QÍ=∂ʼnõΩ „QÍ=∂Å∞ `«QÆ∞Åɡ\Ïì~°x ~åã¨∞H˘<åfl_»∞. áÈbã¨∞Å∞ "Õ@QÍà◊√¡ HÍ^Œx, q^èŒfiOã¨O
"åi ÉÏ^躌 `«HÍ^Œx #K«Û*ˇÑʨ _®xH˜ qѶŨ Ü«∞`«flO KÕâß_»∞. (P~ü.ÃÇÏKü. xɡ\¡ ò ¿ÑrÅ∞ 26,40,
44,49) áÈbã¨∞Å∞ hKåuhK«"≥∞ÿ# z„`«Ç≤ÏOã¨Å‰õΩ áêÅÊ_®¤~°x ¿Ñ~˘¯<åfl_»∞. Wk 1857
Ç≤ÏO™êHÍO_»Ö’ áÈÅÛ^ŒyO^Œx, „Ѩ[Å∞ =∂„`«O x~åÜ«Ú^èŒ∞Å∞QÍ =ÙO_»QÍ ~ÚѨÊ\˜
áÈbã¨∞ʼnõΩ P^èŒ∞xHõ q∞e@s Ãã·#∞û JOkOz# =#~°∞Å∞O_»_»O - XˆH XHõ¯ `Õ_® Jx
¿Ñ~˘¯<åfl_»∞. PQÆ+¨μì 15 <å\˜H˜ áê\Ïfl Ѩiã¨~åÅÖ’ ã¨=∂Kå~° ™ê^èŒ<åefl ^èŒfiOã¨O KÕã¨∞Î#fl
QÆ∞OѨÙÅÃÑ· "≥∞+‘<£QÆ#∞¡ „ѨÜ≥∂yOK«Ü«∞x e<£e`üQ“ P^ÕâßÅ∞ *Ïs KÕâß_»∞. cǨ~üÖ’x
ÉèíQÆ`üѨÓ~ü, "≥∂OѶ‘∞~üÅÖ’, ɡOQÍÅ∞Ö’x <å_çÜ«∂ `å"£∞Å∞H±Ö’ Xi™êûÖ’x `åÖËÛ~°∞ÖÖ’
„ѨÉèí∞`«fiO q=∂<åÅ #∞O_ç HÍÅ∞ÊÅ∞ [iÑ≤OzOk.
™ê=∂lHõ á⁄OkHõ
D u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞Ö’ HÍi‡‰õΩÅ áê„`« KåÖÏ Ñ¨iq∞`«O. 'HÍi‡‰õΩÅ∞ "≥^· ˘Å∞QÆ∞`«∞<åfl~°∞—
Jx PQÆ+¨μì 14# e<£e`üQ“ iáÈ~°∞ì KÕâß_»∞. ÉÁOÉÏ~ÚÖ’ HÍi‡‰õΩÅ áê„`« -„Ѩ`ÕºH˜Oz
*∫o HÍi‡‰õΩÅ áê„`« ^•^•Ñ¨Ù Ug∞ ÖË^Œx QÀqO^£ã¨Ç¨Üü∞ ¿Ñ~˘¯<åfl_»∞. (=∂<≥û~üæ "åÅ∂ºO
2 ¿Ñl 69). HõÅHõ`åÎ HÍi‡‰õΩÅ∞ ‰õÄ_® „ѨâßO`«OQÍ =Ù<åfl~°∞. L^Œº=∂xH˜ Hõ=¸ºx+¨μìÅ
=ºuˆ~Hõ`« HÍi‡‰õΩefl J^Œ∞ѨÙKÕã≤ =ÙO_»=K«∞Û. Hõ=¸ºx+¨μìÅ „ѨÉèÏ=O ÖËx JǨÏ=∞‡^£#QÆ~ü
ѨÓ<å ÖÏO\˜ ˆHO„^•ÅÖ’ QÍO^èÕÜ«∞ „ѨÉèÏ=O HÍi‡‰õΩʼnõΩ ÃÑ@∞ì|_çH˜ =∞^茺 ã¨`«ûO|O^è•Å∞
=ÙO_ÕÖÏ KÕã≤Ok. ''HÍi‡‰õΩÅ∞ ÔQ·~°∞ Ǩ[~°∞x q∞Å∞¡ Ü«∂[=∂#∞Å∞ x~°ã≤OK«ÖË^Œ∞.— (QÀqO^Œ
ã¨Ç¨Üü∞ ¿Ñl 110). HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ ÔH.\˜. ÉèÏ+¨ºO HÍihbHõ <åÜ«∞‰õΩ_»∞QÍ =Ù#fl
ɡOQÆ∞à◊¥~°∞Ö’ 30,000 =∞Ok HÍi‡‰õΩÅ`À z#fl ã¨"≥∞‡Å∞ [iQÍ~Ú. (*Ë"£∞û"Õ∞#~ü ¿Ñl
331
136-146) "åºáê~° =~åæÅ ÉèÏQÆ™êfi=∞º Ѩiq∞`«∞ÅÃÑ· q=~°}Ï`«‡Hõ J^茺ܫ∞#O [~°QÆÖË^Œ∞.
=~°æ ã¨=∞㨺ÅÃÑ· [iˆQ áÈ~å\ÏʼnõΩ q∞Å∞¡ Ü«∂[=∂#∞Å #∞O_ç ÉϺOHõ~°¡ #∞O_ç ã¨Ç¨Ü«∞O
á⁄O^Œ_»O x+≤^ŒúO HÍ^Œx ™È+¨eã¨∞ìÅ Hõ~°Ñ¨„`«O 'k „Ѷ‘_»O „Ѷ¨O\ò— ¿Ñ~˘¯#flk. 1942 <å\˜
*ÏfÜ«∞"å^Œ HÍ~°ºHõÖÏáêʼnõΩ L#fl`«=~°æ ÉèÏ~°fÜ«∞ L#fl`À^Àºy =~°æ ~°ÇϨ 㨺 =∞^Œ`Ì ∞« =ÙO_»x
Hõ^äŒÅ∞ „ѨKå~°OÖ’H˜ =KåÛ~Ú. JÖÏO\˜ =∞^ŒÌ`«∞ HÍ~°}OQÍ HÍ~°ºHõ~°ÎÅ∞ Lëê "≥∞ǨÏ`å
P^èŒfi~°ºOÖ’ =¸_»∞ <≥ÅÅáê@∞ ~°Ç¨Ï㨺 ˆ~_çÜ≥∂¿ãì+¨<£ x~°fiǨÏ} ÖÏO\˜ HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞
ã¨=∞~°÷=O`«OQÍ x~°fiÇ≤ÏOK«QÆeQÍ~°∞.
âßã¨<ÀÅ¡OѶ¨∞# ~ÀAÖ’¡ ÖÏQÍ QÍHõ 1942 L^Œº=∞OÖ’ =∞^茺`«~°QÆu q^•º~°∞÷Å∞
Ѩ@ì} Ѷ¨∞~°¬}ÅÖ’ QÍx, u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞H˜ Ô~·`«∞efl ã¨#fl^ŒúO KÕÜ«∞_»OÖ’ QÍx „Ѩ=ÚY áê„`«
x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. H˘xfl „áêO`åÅÖ’ Ô~·`«∞Å∞ =¸‰õΩ=∞‡_çQÍ HõkÖÏ~°∞. Ѷ¨e`«OQÍ JkèHÍ~°∞Å∞
cǨ~°∞ „áêO`åxfl (ã¨~<° )£ <Õ~Ñ° Ó¨ i`« „áêO`«OQÍ QÆ∞iÎOKå~°∞. q^•º~°∞e÷ fl cǨ~°∞ „QÍ=∂ÅÖ’
qã¨$Î`«OQÍ =Ù#fl <Õ~°ã¨∞÷Å q∞„`«∞Å∞QÍ QÆ∞iÎOKå~°∞. (cǨ~°∞ QÆ=~°fl~°∞ ã¨∂ì=~ü¤ e<£e`üQ“ H˜,
1942 PQÆ+¨μì 22 =∂<≥û~üæ "åÅ∂ºO2 ¿Ñl 790) `«∂~°∞Ê Ü«Ú.Ñ≤. ѨtÛ=∞cǨ~°∞
„Ѩ[ÅÃÑ· [iÑ≤# QÆ}ÏOHõѨ~°"≥∞ÿ# qâı¡+¨} (HÍO„ÔQãπ - ~å[ºOÖ’ "Õ∞H±û Ǩ~üHÀ~üìKü) ~Úk
z#fl ~Ô `· ∞« Å L^Œº=∞=∞x ã¨Ê+¨Oì KÕãO≤ k. JÔ~ã¨~ì Ú# "åiÖ’ L#fl`«, =∞^躌 `«~Ç° ¨ ‰õΩÖÏÅ"å~°∞
Z‰õΩ¯=QÍ =Ù<åfl~°∞. (1214 =∞OkÃÑ· [iÑ≤# ã¨~ˆ fiÖ’ 17% „ÉÏǨ‡}∞Å∞, 27.5% ~å[ѨÓ`ü
Éèí∂q∞Ǩ~üÅ∞. 7.4% Jã¨Ê $â◊√ºÅ∞, 4.2% `≥QÆÅ"å~°∞) =∞~˘Hõ 242 =∞OkÃÑ· [iÑ≤#
㨈~fiÖ’ 36.5% Ô~·`«∞Å∞ 0.8% [g∞O^•~°∞Å∞, 3.5% =º=™êÜ«∞ ‰õÄbÅ∞ KåÖÏ
H˘kÌ=∞OkÃÑ· ã¨~ˆ fi [iÑ≤ ™ê^è•~°}H© ~õ } ° Å∞ KÕÜ∞« _»O Pâ◊Û~°ºHõ~"° ∞≥ #ÿ `«ÑC¨ Å∞O_»_O» (xɡ\¡ òx
J*ÏOѶ¨∞~üH˜ K≥Ok#"å_»∞QÍ QÍHõ ÉÏeÜ«∂H˜ K≥Ok#"å~°∞QÍ K≥ѨÊ_»O) ÖÏO\˜ `«Ñ≤Ê^•Å∞
D qâı¡+¨}Ö’ =Ù<åfl~Ú. HÍ|\ì̃ D JOâ◊OÃÑ· KåÖÏ Ñ¨iâ’^èŒ# [~°QÆ=Åã≤=ÙOk.
„a\˜+μ¨ =ºuˆ~Hõ ã¨=∞~°jÅ`« ™ê÷~ÚÖ’ HÍO„ÔQãπx <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’x Jxfl L^Œº=∂Å
HõO>ˇ 1942 L^Œº=∞O JkèQÆq∞OzOk. 1857Ö’ ÖÏQÍ<Õ JO`«~°æ`« L„kHõÎ`«efl `«yæOzOk.
q^èÕÜ«ÚÅ∞QÍ =Ù#fl [g∞O^•~°∞ňH H“Å∞ K≥e¡OѨ٠x~åHõ~°} Ѩiq∞`«O KÕÜ«∂Åx 'ZSã≤ã≤—
ÖËHõ 'QÍOnè ÉÏÉÏ— ¿Ñ~°∞`À *Ïs KÕÜ«∞|_ç# ã¨∂K«#Å∞ =∂\˜=∂\˜H˜ ã¨Ê+ì̈O KÕâß~Ú.
(JÅ[_»∞ʼnõΩ HÍO„ÔQãπ ÉÏ^茺`«, J#∞|O^è•Å∞ V,VI,VII,VIII,IX) „ÃÑ·"Õ@∞ Pã≤ÎÃÑ· ^•_ç
[~°Q‰Æ Äõ _»^<Œ kÕ D L^Œº=∞O ÅHõ} Δ O (QÀqO^£ ã¨Ç¨ Üü∞ ¿Ñl 96) Ѩ\ÏfisÅ #∞O_ç iHÍ~°∞Ť
™êfinè#O KÕã¨∞H˘x `«QÆ∞Åɡ\ ˜ì# Ѷ¨∞@#Å∞ ‰õÄ_® Ô~O_»∞ =¸_»∞ =∂„`«"Õ∞ [iQÍÜ«∞x
J*ÏOѶ¨∞~ü =ÚxûѶπ "Õ∞l„¿ãì\ò „Ѩ™êÎqOKå_»∞. ''lÖÏ¡Ö’ „ÃÑ·"Õ@∞ Pã≤ÎÃÑ· ^•_ç XHõ¯>Ë - Jn
JHõ¯_» ÖËx `≥Å¡ [g∞O^•~°∞ Z¿ãì@∞ÃÑ· =∂„`«"Õ∞ [iyOk. q`«Î<åÅ y_»¤OQÆ∞Å∞
^ÀK«∞HÀ|_»Ö^Ë ∞Œ . (xɡ\¡ ò ¿Ñl 29,31). ã¨fi~å[ºO ™êkèOK«|_çOk. J<Õ qâßfiã¨O HõeyOz#
„¿Ñ~°}`À QÆ∞OѨÙÅ∞ ~îå}ÏÅ#∞ K«∞@∞ì=Ú\Ïì~°∞.- xɡ¡\ò q=~°} ã¨Ê+ì̈O KÕã¨∞ÎOk (xɡ¡\ò
332
¿Ñl13) „a\˜+¨μ J}z"Õ`«`À P #=∞‡HõO K≥ÖÏ¡ K≥^Œ∞~°∞ KÕÜ«∞|_»QÍ<Õ "åi `«HõΔ}Ï=ã¨~åefl
™êkèOKÕ kâ◊QÍ xiÌ+ì¨ HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ ÖËHáõ È=_»O`À L^Œº=∞O H©}Δ O˜ zOk. Jaè=$kú Ѩ~K° |« _ç#
™êOˆHuHõ Ѩ^Œú`«∞Å ^•fi~å L^Œº=∂xfl ѨÙ#~°∞^ŒúiOK«_®xH˜ J*Ï˝`«"åã¨OÖ’ =Ù#fl <åÜ«∞‰õΩÅ
„Ѩܫ∞`åflÅ∞ (qѨ¡= Q˘iÖÏ¡ Ãã·#ºO) H˘~°‰õΩ [Ü«∞„ѨHÍ+π ~ÚzÛ# Ñ≤Å∞ѨÙ, ™êfi`«O„`«º
áÈ~å@ Ü≥∂^èŒ∞ʼnõΩ ÖËHõ <åã≤H± áÈbã¨∞ʼnõΩ ^˘iH˜# JãÎ̈=ºãÎ̈`«ÃÑ· q_»∞^ŒÅ KÕÜ«∞|_ç#
Hõ~Ñ° „¨ `«O Ѩiã≤u÷ x =∂~°ÛÖËHáõ ÈÜ«∂~Ú. q∞e>ˇO@¡ÃÑ· ™ê÷xHõ Ѩiã≤`÷ ∞« Å xiÌ+"ì¨ ∞≥ #ÿ ™ê=∂lHõ
Pi÷Hõ ÉÏ^茺`«efl "≥∂Ñ≤# `å"£∞Å∞H±, `åÖËÛ~ü ÖËHõ ã¨`å~å ÖÏO\˜ KÀ@¡ ™ê÷xHõ „ѨÉèí∞`åfiÅ∞
Z‰õΩ¯= HÍÅO =∞#QÆeQÍ~Ú.
á„ êOfÜ«∞ =º`庙êÅ∞
1942 L^Œº=∞OÃÑ· „áêOfÜ«∞ J^茺ܫ∞<åÅ∞ [~°QÆÖË^Œ∞. HÍx L^Œº=∞O Ü≥ÚHõ¯
ã¨fiÉèÏ=O, qã¨$uÎ , =º`庙êÅÖ’ H˘xfl ™ê^è•~°}ÏOâßefl QÆ=∞xOK«=K«∞Û. ѨO*Ï|∞, HÍO„ÔQãπ
„áêO`«"∞≥ #ÿ "å~Ú=º ã¨iǨÏ^Œ∞Ì „áêq#∞û „ѨâßO`«OQÍ =ÙO_çáÈÜ«∂~Ú. XH˘¯Hõ¯ „áêq#∞ûÖ’
2500 JÔ~ã¨∞ìÅ∞, áÈbã¨∞ HÍÅ∞ÊŠѶ¨∞@#Å∞ Ô~O_»∞ [iQÍ~Ú. ѨO*Ï|∞ ~å[H©Ü«∂Å∞,
Ç≤ÏO^Œ∂, =Úã≤¡O, ã≤‰õΩ¯ =∞`« =¸ã¨ÅÖ’ z‰õΩ¯H˘<åfl~Ú. Ü«Ú^Œú HÍÅ Ãã·xHõ xÜ«∂=∞HÍÅ∞,
ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl ^è•#ºO ^è~Œ Å° `À ~Ô `· ∞« Å∞ ã¨OѨ#fl ~Ô `· ∞« ÅÜ«∂º~°∞. "åÜ«Ú=º ã¨iǨÏ^Œ∞Ì ~åROÖ’x
HÍO„ÔQãπ „Hõ=∞OQÍ =Úã≤O¡ Å =∞^Œ`Ì ∞« HÀÖ’Ê`«∂ =zÛOk. =Úã≤O¡ Å∞ 1942 #∞O_ç L^Œº=∂xH˜
^Œ∂~°OQÍ =ÙO@∂ =KåÛ~°∞. "å~°∞ „a\˜+¨μ "åiH˜ J#∞‰õÄÅOQÍ QÍHõ, „Ѩu‰õÄÅOQÍ QÍHõ
`«@ã¨÷OQÍ =Ù<åfl~°∞. L^Œº=∞ HÍÅOÖ’ ÃÑ^ŒÌ =∞`« Ѷ¨∞~°¬}Å∞ [~°QÆÖË^Œ∞. HÀ™êÎ PO„^èŒÖ’x
QÆ∞O@∂~°∞, ѨtÛ=∞QÀ^•=i JÖψQ `«q∞à◊<å_»∞Ö’x HÀÜ«∞O|`«∂Î~°∞ ~å=∂fl_£ ÖÏO\˜ H˘xfl
™ê÷=~åÅÖ’ q∞#Ǩ~ÚOz =∞„^•ã¨∞ „ÃÑã≤_h≥ ûÖ’ L^Œº=∞O |ÅÇ‘Ï#OQÍ =ÙOk. `«q∞à◊<å_»∞Ö’
|ÅÇ‘Ï#Ѩ__» ®xH˜ ~å*Ïr =ºuˆ~Hõ`« HÍ~°}O HÍ=K«∞Û. Hõ=¸ºxã¨∞Åì „Ñ¨u‰õÄÅ`« HÍ~°}OQÍ<Õ
ˆH~°à◊Ö’ L^Œº=∞O |ÅÇ‘Ï#Ѩ_ç =ÙO_»=K«∞Û. ~°Ç¨Ï㨺 rq`«O QÆ_»∞ѨÙ`«∞#fl HÍO„ÔQãπ ™È+¨eã¨∞ì
<åÜ«∞‰õΩÅ∞ q[˝Ñ¨ÙÎÅ∞ KÕã≤#ѨÊ\˜H˜ ã¨fi^Õj ã¨O™ê÷<åÅÖ’ L^Œº=∞O 1938-39 <å\˜ HõO>ˇ
KåÖÏ `«‰õΩ¯= ™ê÷~ÚÖ’ =ÙO_çáÈ~ÚOk.
ÃÑ^ŒÌ ã¨O™ê÷<åÅÖ’ - =ÚYºOQÍ "≥∞ÿã¨∂~°∞Ö’ L^Œº=∞ „ѨÉèÏ=O ÉÏQÍ =ÙOk.
JdÅ ÉèÏ~°`« ™ê÷~ÚÖ’ =Öˇ<Õ ~ÚHõ¯_» L^Œº=∞O =¸_»∞ ^Œâ◊Å∞QÍ ™êyOk. ɡOQÆ∞à◊¥~°∞Ö’
„Ѩ^Œ~°≈#Å∞ ã¨"≥∞‡Å∞ „QÍ=∞ L^Œº=∂Å∞ „Ѩ`ÕºH˜Oz Ǩϙê<£Ñ≤"≥∂QÍ lÖÏ¡ÅÖ’¡ ~°Ç¨Ï㨺 q^•ºi÷
„QÆ∂ѨÙÅ q^èŒfiO㨠HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞.
cǨ~°∞, `«∂~°∞Ê Ü«ÚÑ≤, q∞_»flѨÓ~ü, Xi™êû, =∞Ǩ~åR, Hõ~åfl@Hõ - <åÅ∞QÆ∞
„Ѩ^è•# ˆHO„^•ÅÖ’ L^Œº=∞O u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ã¨fiÉèÏ=O ^•eÛOk. 1930ÅÖ’ H˜™ê<£ã¨ÉèíH˜
„Ѩ^è•# ™ê÷=~°OQÍ =Ù#flѨÊ\˜H˜, Ü«Ú^Œú J#∞‰õÄÅ "≥·Yi fã¨∞H˘#fl Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ∞,
ã¨Ç¨Ï*Ï#O^ŒÅ "≥·Ñ¨Ù J`«ºkèHõ H˜™ê<£ã¨Éèí „âı}∞Å∞ "≥Úyæ#ѨÊ\˜H˜ cǨ~°∞Ö’ L^Œº=∞O Ü≥ÚHõ¯
333
qã¨$Îu f„=`« Z‰õΩ¯=QÍ<Õ =Ù<åfl~¸ áê\Ïfl H˘O`«HÍÅO áê@∞ Jxfl lÖÏ¡Å #∞O_ç "Õ~°∞
KÕÜ«∞|_çOk. L`«Î~° =∞^茺 cǨ~°∞Ö’x ^•^•Ñ¨Ù 80 âß`«O P„Hõq∞OK«∞HÀ|_®¤~Ú. ÖËHõ
^•^•Ñ¨Ù MÏm KÕ~ÚOK«|_®¤~Ú. `≥QÆÅ „Ѩ[Å ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO QÆ}hÜ«∞OQÍ =ÙOk. HÍO„ÔQãπ
ã¨=∂Kå~°O "Õ∞~°‰õΩ HÍÅ∞ÊÅÖ’ K«OѨ|_ç#"å~°∞ ǨÏ*Ï~åÉÏQ∑ lÖÏ¡Ö’ J`«ºkèHõO (1761H˜
QÍ#∞ 533 P `«~°∞"å`« ã¨~°<£ -517 ÉèíQÆ`üѨÓ~ü 447, QÀqO^Œ ã¨Ç¨Ü«∞ ¿Ñr 135)
Éè’*òÑÙ¨ i=∂\Ï¡ ѨtÛ=∞cǨ~°∞ #∞O_ç L^Œº=∞O Pi÷HOõ QÍ ™êO㨯 $uHõOQÍ JÖÏO\˜ Ѩiã≤`÷ ∞« Å∞
=Ù#fl Ü«ÚÑ≤Ö’x |<å~°ãπ _çq[<£H˜ qãÎ̈iOzOk. |eÜ«∂Ö’ =Ù#fl 10 áÈbã¨∞¿ãì+¨#∞¡
P„Hõq∞OK«∞HÀ|_®¤~Ú. |eÜ«∂Ö’ (™ê÷xHõ HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ z@∂áêO_Õ P^èŒfi~°ºOÖ’)
á⁄~°∞QÆ∞# =Ù#fl Ѷ¨∞rflѨÓ~üÖ’ `å`å¯eHõ *ÏfÜ«∞ „ѨÉèí∞`åfiÅ∞ ™ê÷Ñ≤OK«|_®¤~Ú. PQÆ+¨μì
15-17 ÅÖ’ J*ÏOѶ∞¨ ~üÖ’x =∞^è∞Œ |<£ áÈbã¨∞¿ã+ì <¨ £ =Ú@ì_xç xa¡\ò Pã¨HHΘ ~õ O° QÍ =i‚OKå~°∞
-'ÖÏ\©Å∞, |ÖÏ¡Å`À áÈbã¨∞¿ãì+¨<£ "≥·Ñ¨Ù #_»∞ã¨∞Î#fl 5000 =∞Ok ~ÚOHÍ "åiKÕ`«∞Ö’¡
<åQÆ\H˜ „õ ~°∞Å∞, ~°OáêÅ∞, áê~°Å∞...^Œ∂~°O #∞O_ç K«∂ã¨∞OÎ >Ë "åi ÖÏ\©Å∞ |ÖÏ¡Å∞ Hõ^∞Œ Å∞`«∞#fl
J_»qÖÏ =ÙOk— (xɡ\¡ ò ¿Ñl 13-18) `«∂~°∞Ê Ü«Ú.Ñ≤, cǨ~°∞ÅÖ’H˜ 16 lÖÏ¡ÅÖ’ ™ê^è•~°}
Ѩiã≤÷`«∞Å∞ <≥ÅH˘ÅÊ_®xH˜ ÃÑ^ŒÌ Z`«∞Î# kOK«|_ç# áÈbã¨∞Å∞ Ãã·<åºxH˜ KåÖÏ"å~åÅ∞
Ѩ\ ì̃Ok. K≥^Œ∞~°∞ =∞^Œ∞~°∞QÍ Q˘iÖÏ¡ „ѨuѶ¨∞@#Å∞ 1944 =~°‰õΩ H˘#™êQÍ~Ú. [Ü«∞„ѨHÍ+π
<å~åÜ«∞}, ~åO =∞<ÀǨÏ~ü Ö’Ç≤ÏÜ«∂Å P^èŒfi~°ºOÖ’ U~°Ê_ç# <ÕáêÖò ã¨iǨÏ^Œ∞ÌÅ∞ QÆÅ
`å`å¯eHõ „ѨÉèí∞`åfixH˜ P „áêO`«OÖ’ U~°Ê_ç# ™ê÷xHõ „ѨÉèí∞`åfiʼnõΩ ã¨O|O^è•Å∞ =Ù<åfl~Ú.
q∞_®flѨÓ~üH˜ ã¨iǨÏ^Œ∞QÌ Í QÆÅ Xi™êûÖ’x ÉÏÅ™È~ü lÖÏ¡Ö’ HÍO„ÔQãπ LѨCH˘@¡ÃÑ·
^•_ç KÕã≤Ok. ã¨=∂Kå~° ™ê^èŒ<åefl ^èŒfiOã¨O KÕã≤Ok. ÃãÃÑìO|~°∞ 28# W~åO "åã¨∞^Õ=ѨÓ~ü
áÈbã¨∞¿ãì+¨<£ÃÑ· KÕã≤# ^•_çÖ’ 35 =∞Ok ǨÏ`«∞ÅÜ«∂º~°∞. QÆ∞~°∞áêÖò „áêO`«OÖ’ *ÏfÜ«∞
„ѨÉ∞íè `«fiO H˘O`«HÍÅO áê@∞ ѨxKÕãO≤ k. '"å~°O ~ÀAÅÖ’ ã¨fi~å[ºO =ã¨∞OÎ ^Œx =^ŒO`«∞Å∞
"åºÑ≤OKå~Ú... ã¨fi~å[º „ѨÉèí∞`«fiOÖ’ Ѩ#∞flÅ∞ K≥e¡OK«#=ã¨~°O ÖË^Œ∞. ã¨OѨ#∞flÅ aÜ«∞ºO
¿Ñ^ŒÅ‰õΩ JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’ =ÙO\Ï~Ú— - D ~åO "åã¨∞^Õ=ѨÓ~ü HÍÅ∞ÊÅÃÑ· "≥Å∞=_ç# J#kèHÍ~°
qKå~°} Hõq∞\© iáÈ~°∞ì ¿Ñ~˘¯#flk. Hõ@H± =∞~˘Hõ JÅ[_ç ˆHO„^ŒO. WHõ¯_» '~°HõÎ"åÇ≤Ïx— J<Õ
ã¨Oã¨÷ >ˇ„~°iã¨∞ì K«~°º KÕѨ\ ì̃Ok. ÃÑ^ŒÌ ã¨OYºÖ’ `≥QÆÅ „Ѩ[Å∞ QÆÅ HÀiѨÙ\ò „áêO`«OÖ’
„Ѩ[Å∞ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ KÕâß~°∞. [Ü«∞ѨÓ~ü [g∞O^•sH˜ =ºuˆ~HõOQÍ H“Å∞ K≥e¡OѨ٠x~åHõ~°}
KÕѨ\Ïì~°∞. i[~°∞fi_»∞ á¶êÔ~ã¨∞ìÅÃÑ· áÈbã¨∞ ~îå}ÏÅÃÑ· ^•_»∞Å∞ KÕâß~°∞. x~°HõΔ~åã¨∞º_≥·# XHõ
„QÍ=∞ã¨∞÷_»∞ ÅHõΔ ‡}ü <åÜ«∞H± <åÜ«∞Hõ`«fiO =Ç≤ÏOKå_»∞. XHõ á¶êÔ~ã¨∞ì QÍ~°∞¤x ǨÏ`«º KÕâß_»<Õ
<≥ѨO`À <åÜ«∞H±H˜ LitHõΔ qkèOK«|_çOk. (áêÖò. =∞ǨÏ`åÉò, Xi™êûÖ’ ã¨fi`«O„`« L^Œº=∞O
"åÅ∂ºO IV Hõ@H± 1957-59 ¿ÑrÅ∞ 88-94,68) `åÖËÛ~ü ã¨O™ê÷#OÖ’ Q˘iÖÏ¡ K«~°ºÅ∞
1943 "Õ∞ =~°‰õΩ H˘#™êQÍ~Ú. Ô~·`«∞ HÍi‡Hõ ~å[ºO 400 K«. "≥∞ÿà◊¡ „áêO`åxfl `«#
Jnè#OÖ’ =ÙOK«∞H˘#QÆeyOk. 1942 ÃãÃÑìO|~°∞ 7# `åÖËÛ~ü Ѩ@ì}OÃÑ· ^•_ç KÕã≤Ok.
q=∂<åÅ ™êÜ«∞O`À ^•_ç uѨÊH˘@ì|_çOk. 1938 ÃãÃÑìO|~°∞Ö’ "≥\ ˜ìKåH˜iH˜ J@g
K«\ÏìʼnõΩ xÜ«∞O`«$`«fiáêÅ#‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ áÈ~å\ÏÅ∞ KÕã≤# `åÖËÛ~üÖ’ „Ѩ[Å `«HõΔ}
u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞H˜ HÍ~°}O ã¨O™ê÷# „Ѩ*Ï=∞O_»Öò J^茺‰õΔΩ_»∞ Ѩq„`«"≥∂ǨÏ<£ „Ѩ^è•<£ ǨÏ`«º
334
 KÕÜ∞« |_®¤_x» =^ŒOu "åºÑ≤OK«_O» (QÀqO^Œ ã¨Ç¨ Ü«∞ ¿Ñl 420-22, JdÅ ÉèÏ~°`« ã¨O™ê÷<åÅ
„Ѩ*Ï ã¨^Œã¨∞û Ѩ„`åÅ∞, ÃѶ·Öò <≥O|~°∞ 164)
Ѩ@ì}ÏÅÖ’ =zÛ# u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ J}z"ÕÜ«∞|_ç# `«~°∞"å`« ÉÁOÉÏ~Ú
„ÃÑã≤_≥hûÖ’x L^Œº=∞O Ô~O_»∞ aè#fl ~°∂áêÅÖ’ =ÚO^Œ∞‰õΩ =zÛOk. H˘kÌ ™ê÷=~åÅÖ’
Ô~·`åOQÆ Q˘iÖÏ¡ Ü«Ú^Œú~°∂ѨO, „Ѩ^è•#OQÍ q^•º=O`«∞ÅKÕ KÕѨ\ ì̃# „Ѩ*Ï^Œ~°} á⁄Ok#
>ˇ„~°iã¨∞ì HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞ Ô~·`åOQÆ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ „Ѩ^è•# ˆHO„^•Å∞ =∞Ǩ~åRÖ’ `«∂~°∞Ê
MÏO_Õ+π, ã¨`å~å, QÆ∞[~å`«∞Ö’x „É’Kü lÖÏ¡H˜ K≥Ok# [O|∞ã¨~ü ã¨`å~å [O|∞ã¨~ü
L^Œº=∂Å#∞ QÆ∞iOz HÍO„ÔQãπ K«i„`«HÍ~°∞_»∞ QÀqO^Œ ã¨Ç¨Üü∞ ~ÚÖÏ "åºMϺxOKå~°∞.
ã¨`å~åÖ’ <å<åáê\˜Öò <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’ QÆÅ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞x lÖÏ¡Ö’ QÆÅ <Õ~ã° ∞¨ Å÷ ∞ J=HÍâ◊OQÍ
fã¨∞H˘<åfl~°∞. [O|∂ã¨~üÖ’ ™ê÷xHõ |OkáÈ@∞ "≥∞w˚ ~Ú`«~° |OkáÈ@∞ ^˘OQÆÅ∞ [O|∞ã¨~ü
L^Œº=∂xH˜ ã¨Ç¨ Ü«∞O KÕã∂¨ Î =¸_»∞ <≥ÅÅáê@∞ =∞#QÆey# q=ÚH˜Î „áêO`åxfl ™ê÷ÑO≤ Kå~°∞.
(ã¨Ç¨Ü«∞¿ÑrÅ∞ 118, 133). ã¨`å~å „Ñ¨u ã¨~å¯~üÖ’ ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO =Ç≤ÏOz# "åi`À
WO@~°∂fi ºÅ∞ [iÑ≤ ~°∂á⁄OkOz# ÔQ~ÚÖò P"£∞"≥\ò Ü≥ÚHõ¯ ~Ú\©=e ã¨q=~°"≥∞ÿ#
J^茺ܫ∞#O KåÖÏ Pã¨HÎ̃Hõ~°"≥∞ÿ# JOâßefl "≥Å¡_çã¨∞Î#flk. „ÉÏǨχ}Ë`«~° |Ǩï[# ã¨=∂[
™êO„Ѩ^•Ü«∞O QÆÅ ã¨`å~å L^Œº=∞O D „áêO`«OÖ’ KåÖÏ |bÜ«∞"≥∞ÿ#k. 1945 ã¨OII
=∞^茺֒ ã¨=∂<åO`«~° „ѨÉèí∞`«fiO Jaè=$kú K≥Ok 1945 -46 =~°‰õΩ H˘#™êyOk. Q˘iÖÏ¡
Ü«Ú^ŒúO H˘#™êyOK«_»O`À áê@∞ „Ѩ*ÏHÀ~°∞ìÅ#∞ x~°fiÇ≤ÏOzOk. QÍO^èÕÜ«∞ Ѩ^ŒúuÖ’
x~å‡}Ï`«‡Hõ HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ KÕѨ\ ì̃Ok. H˘xfl ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ `åHõ@∞ì ÃÑ@ì|_ç# á⁄ÖÏÅ∞ ¿Ñ^Œ
~Ô `· ∞« ʼnõΩ uiy ~ÚÑ≤ÊOK«_O» [iyOk. =∞Ç≤Ïà◊ÅÃÑ· J`åºKå~åÅ∞ KÕã#≤ „QÍ=∞ÃÑ`«OÎ ^•~°∞Å∞
tH˜OΔ Ñ¨|_®¤~∞° . 'Pã≤Î ã¨O|O^è•Å *’eH˜ "Õ∞O áÈÖË^∞Œ — - L^Œº=∞OÖ’ áêÖÁæ#fl"å~°∞ K≥áêÊ~°∞.
W`«~° ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ ÖÏQÍ<Õ 1942Ö’ *ÏfÜ«∞"å^Œ ã¨=∞~°jÅ`« ã¨=¸Å"≥∞ÿ# =∂~°∞Êefl
J_»∞¤H˘#flk. ã¨OѨ#∞flÅ J=ã¨~åxfl Ѩi~°H˜ΔOK«_®xH˜ „Ѩuã¨~å¯~ü ™ê÷xHõ |OkáÈ@¡ÃÑ·
Hõiî#K«~°ºÅ∞ KÕѨ\ ì̃Ok. ÉÁOÉÏ~Ú #∞O_ç J~°∞} Jã¨á¶êe ÖÏO\˜ <åÜ«∞‰õΩÅ ™ê~°^茺OÖ’
™È+¨eã¨∞ìÅ >ˇ„~°iã¨∞ì J*Ï˝`«"å㨠HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. Hõ~åfl@HõÖ’ >ˇe„QÍѨÙÖˇ·#¡ÃÑ·
1600, Ô~·ÖËfi¿ãì+¨#¡ÃÑ· 26, áÈ™ÈìѶ‘ã¨∞ÅÃÑ· 32 ^•_»∞Å∞ [iQÍ~Ú. HÍx 'D™êi Ѩ#∞fl
=ºuˆ~Hõ „ѨKå~°O [~°QÆÖË^Œ∞—. (QÀqO^Œ ã¨Ç¨Üü∞ ¿Ñr 96)
MË^• ÉÏ~À¤eÖ’ ‰õÄ_® tã¨∞ΠѨ#∞flÅ K≥e¡OѨ٠x~åHõ~°} „Ѩã¨HÎ̃ ÖË^Œ∞. HÍx ã¨OѨ#fl
Ѩ>Ë^•~°¡ ‰õΩ@∞OÉÏʼnõΩ K≥Ok# Ü«Ú=‰õΩÅ∞ >ˇ„~°iã¨∞ì HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ KÕѨ\Ïì~°∞. `«∂~°∞Ê
P„Ѷ≤HÍÖ’ =Å㨠=Ù#fl"åi #∞O_ç =zÛѨ_ç# P^•Ü«∞O, á⁄Q͉õΩ Ñ¨O@ Jaè=$kú,
Ü«Ú^ŒHú Í~°}OQÍ =º=™êÜ«∞ L`«Ê`«∞ÅÎ ^è~Œ Å° Ö’ qѨs`«"∞≥ #ÿ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ - Ѷe¨ `«OQÍ 1928
`«~°∞"å`« tã¨∞ÎÅ∞ Ѩ#∞flÅ∞ ÃÑOK«|_»ÖË^Œ∞. (HÍO„ÔQãπ -~å[ºO ¿Ñl 70) ѨO*Ï|∞, ѨtÛ=∞
Ü«Ú.Ñ≤, QÆ∞[~å`«∞, `«q∞à◊<å_»∞Ö’x `«O*Ï=Ó~°∞ _≥ÖÏìÖÏO\˜ =º=™êÜ«∂aè=$kú ™êkèOz#

335
„áêO`åÅÖ’x ã¨OѨ#fl Ô~·`«∞Å∞ 1942 L^Œº=∂xH˜ ^Œ∂~°OQÍ =ÙO_çáÈÜ«∂~°∞. =º=™êÜ«∞
L`«Ê`«∞ÎÅ∞ ã≤÷~°OQÍ =ÙO_»_»OQÍx `«QÆæ_»O QÍx [iy# `«∂~°∞Ê ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ Ô~·`åOQÆ
u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡ [iQÍ~Ú.
u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ `«~°∞"å`«
1942 ã¨O=`«û~åO`åxH˜ „a\˜+μ¨ "å~°∞ ÉèÏ~°`« *ÏfÜ«∞"å^Œ „ѨuѶ∞¨ @# <≥^∞Œ ~˘¯x
q[Ü«∞O ™êkèOKå~°∞. Ü«Ú^ŒOú [iy# q∞ye# ~Ô O_»∞~°#fl~° ã¨O=`«û~åÅ∞ ^ÕâO◊ ֒ѨÅ#∞O_ç
ZÖÏO\˜ f„="≥∞ÿ# ~å[H©Ü«∞ ã¨"åÅ∞ ÖˉõΩO_®<Õ QÆ_çzáÈÜ«∂~Ú. J~Ú#ѨÊ\˜H˜ ™êkèOz#
q[Ü«∞O Jã¨Ê+ì̈"≥∞ÿ#k, KåÖÏ Ñ¨iq∞`«∞Å`À ‰õÄ_»∞‰õΩ#flk. Jk ‰õÄ_® Ü«Ú^Œú Ѩiã≤÷`«∞Å∞
qK«HõΔ}Ï~°Ç≤Ï`«"≥∞ÿ# |ńѨÜ≥∂QÍxfl J#∞=∞uOKå~Ú. QÆ#∞Hõ ™ê^茺Ѩ_çOk. „a\˜+¨μ"å~°∞
=∞~°ÖÏ JÖÏO\˜ „ѨuѶ∞¨ @#‰õΩ ã≤^OúŒ QÍ ÖË~∞° . K«~Û° Å`À Ѩiëê¯~åxfl ™êkèOKåÅx 1945Ö’
fã¨∞H˘#fl x~°‚Ü«∞O H˘`«ÎQÍ JkèHÍ~åxH˜ =zÛ# ÖË|~°∞ „ѨÉèí∞`«fiO ~ÚzÛ# |Ǩï=∞u
HÍ^Œ∞. Ü«Ú^ŒOú `«~∞° "å`« „ѨÑO¨ Kåaè„áêÜ«∂xfl „a\˜+μ¨ „Ѩ[Å Jaè„áêÜ«∂xfl Ããx· ‰õΩÅ "≥Y· ix
QÆ=∞#OÖ’ ÃÑ@∞ìH˘x |ÅO`À ÉèÏ~°`«^Õâßxfl J}zÃÑ\ì̃ =ÙOK«_»O ™ê^茺O HÍ^Œx 1944
JHÀì|~°∞ 24# "Õ=Öò K«iÛÖòH˜ ~åã≤# ÖËYÖ’ „Ѩ™êÎqOKå_»∞. Ü«Ú^ŒúO =ÚyÜ«∞Hõ =ÚO^Õ
K«~°ÛÅ∞ „áê~°OaèOK«_»O =∞Ozk. Ü«Ú^•ú#O`«~° Ѩiã≤÷`«∞Å∞ „Ѩ|Å=∞ÜÕ∞º x~°∞^ÀºQÆO
PO^Àà◊#ʼnõΩ ™ê~°=O`«"∞≥ #ÿ Hˆ „Δ `åxfl U~åÊ@∞ KÕ™êÎ~Ú. =∞#O "åi (HÍO„ÔQãπ) â◊HΘ Ü«Ú‰õΩeÎ fl
ÉèÏ~°`«^Õâ◊ ѨiáêÅ<å =º=Ǩ~åÅ "≥·Ñ¨Ù =∞~°ÖÏÛe ("Õ=Öò, k "≥·„™êÜü∞ [~°flÖò, PH±ûѶ¨~ü¤
1573 ¿Ñl 97-98). K«iÛÖò "≥ÚO_ç"≥·Yi D „Hõ=∂xfl H˘O`« "≥#H˜¯ <≥\ ì̃Ok. 1945
`«~°∞"å`« „a\˜+¨μ"å~°∞ HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞Hõ`åfixfl ~ÚÖÏ<Õ J#∞#~ÚOK«QÆeQÍ~°∞.
HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩÅ ^Œ$+≤ìHÀ}O #∞O_ç K«∂¿ãÎ *ˇ·Å∞tHõΔ, Ѩ~å[Ü«∞O H˘xfl ÖÏÉèÏefl
`≥zÛÃÑ\ì̃Ok. 1944 Ö’ ã¨∞ÉèÏ+πÉ’ãπ Ü≥ÚHõ¯ ÉèÏ~°`« *ÏfÜ«∞ Ãã·#ºO J™êûO ã¨iǨÏ^Œ∞ÌÖ’¡
=Ù#fl ã¨=∞Ü«∞OÖ’, „ѨѨOK«™ê÷~ÚÖ’ q∞„`«~å*ϺÅ∞ ã¨Ê+¨ì"≥∞ÿ# q[Ü«∂Å∞ ™êkèã¨∞Î#fl
ã¨=∞Ü«∞OÖ’ [áê<£ Ü«Ú^•úxH˜ J#∞‰õÄÅOQÍ QÍx =ºuˆ~HõOQÍx "åi "≥·Yix K≥ѨÊ=Åã≤#
J=ã¨~O° ÖˉΩõ O_® áÈ~ÚOk. JO`ÕQÍHõ ã¨=∞HÍb# K«i„`« ~°K#« ÃÑ· 1946Ö’ _ç._ç.HÀâßOa
„Ѩ™êÎqOz#@∞¡ JkèHÍ~°OÖ’ =ÙO_»QÍ HÍO„ÔQãπ =∞O„u=~åæÅ Ü≥ÚHõ¯ JO`«O`« =∂„`«O
Ѩxf~°∞ =Å# JO\˜# =∞e<åxfl *ˇ·Å∞ x~°ƒO^èŒ rq`åÅ∞ `«∞_çz"Õâß~Ú. ã¨Oã¨÷‰õΩ Ñ¨ÓiÎ
„Ѩ*Ï^Œ~°} ÅaèOzOk. 1930 ^Œâß|ÌO z=i ã¨O=`«û~åÅÖ’ „a\˜+¨μ"åiH˜ ~ÚOHÍ
ã¨Ç¨ÏHõiOKåÅx HÀ~°∞`«∂ =∞O„`«∞Å∞QÍ ‰õΩb# ^èÀ~°}∞Å∞ J=ÅOaOz# =∞O„`«∞Å∞, 1942
Ö’ x["≥∞ÿ# áÈ~å\ÏÅ∞ KÕã≤# ™È+¨eã¨∞ìÅ ÖÏQÍ<Õ ^Õâ◊ÉèíHÎ̃Ü«Ú`« P`«‡`åºQÆO =Úã¨∞QÆ∞
^èiŒ Oz =ÚO^Œ∞‰õΩ =KåÛ~°∞— WHõ q∞`«"å^Œ∞Å∞ ™È+¨eã¨∞Åì ∞ Hõeã≤ Hõ=¸ºx+¨μÅì ÃÑ· '„a\˜+μ¨ "åi
q∞„`«∞Å∞—, '^Õâ◊ „^ÀǨïÅ∞— J<Õ =Ú„^ŒÅ∞ "Õã≤ qã¨Î $`«"∞≥ #ÿ „Ѩ*Ïaè„áêÜ«∂xfl "åiHõ#∞‰õÄÅOQÍ
=∞Å∞K«∞HÀQÆeQÍ~°∞.
336
 H˜fi\ò WO_çÜ«∂ J#∞Éèí=O`À K«~°ÛÅ ^•fi~å JkèHÍ~åxfl |kbKÕÜ«∂Åx
„a\˜+¨μ"å~°∞ QÆ∞iÎOK«_»O J<Õk - *ÏfÜ«∞"å^Œ ѨHõΔO #∞O_ç ~årH˜ „áê^è•#º`« xKÕÛ
â◊‰õΩÎʼnõΩ |ÖÏxfl KÕ‰õÄiÛOk. P q^èŒOQÍ q∞`«"å^Œ HÍO„ÔQãπ (Right congress) H˜ H˘`«Î
„Ѩu+ì̈x `≥zÛÃÑ\ì̃Ok.
"å=∞ѨHõΔ „Ѩ`åº=∂flÜ«∞O |ÅÇ‘Ï#Ѩ~°K«|_çOk. 1942Ö’ „a\˜+¨μ"åiH˜ =Ù#fl
q∞e@s =#~°∞efl Z^Œ∞~˘¯x q[Ü«∞O ™êkèOK«_»O ™ê^茺Ѩ_»^Œ∞. H˜™ê<£ã¨Éèí HÍ~°ºHõÖÏáêÅ
^•fi~å xi‡OK«∞H˘#fl Ô~·`åOQÆ ™ê÷=~åÅ∞ ^•~°∞}"≥∞ÿ# J}z"Õ`«`À ™⁄=∞‡ã≤e¡ áÈÜ«∂~Ú.
1945 -46 ™ê„=∂[º"å^Œ =ºuˆ~Hõ áÈ~å@OÖ’ cǨ~°∞, `«∂~°∞Ê Ü«Ú.Ñ≤, =∞Ǩ~åR,
Hõ~åfl@Hõ, Xi™êû „QÍg∞} „áêO`åÅ∞ - ZÖÏO\˜ áê„`« x~°fiÇ≤ÏOK«HõáÈ=_»O QÆ=∞<å~°›O.
Ü«Ú^•ú#O`«~,° ã¨fi`«O„`å#O`«~° ã¨O=`«û~åÅÖ’ ɡOQÍÖò HÍO„ÔQãπ ~å[H©Ü∂« ÅÖ’ q∞_®flѨÓ~ü
Ǩïw¡Å‰õΩ K≥Ok# „QÍg∞} QÍO^èÕÜ«∞"å^Œ∞Å „ѨHõ¯‰õΩ <≥\ ì̃"ÕÜ«∞|_®¤~°∞. 1942 *Ï˝Ñ¨HÍÅ∞
P~ÀѨ}Å∞, „Ѩ`åº~ÀѨ}Å∞ - XHõ"≥·Ñ¨Ù ™È+¨eã¨∞ìʼnõΩ É’ãπ J#∞K«~°∞ʼnõΩ =∞^茺 =∞~˘Hõ"≥·Ñ¨Ù
Hõ=¸ºx+¨μìʼnõΩ =∞^茺 J_»∞¤QÀ_»efl ÖËáê~Ú.
Ü«Ú^ŒOú ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ Pi÷Hõ =º=ã¨÷
Hõ~°∞=Ù, Jq∞`« ÖÏÉèÏÅ∞
Ü«Ú^ŒOú `åÅ∂‰õÄ Pi÷Hõ „ѨÉÏè =O, 1945 -47 ã¨O=`«û~åÅÖ’ "≥Ú`«OÎ ã¨=∂[OÖ’
f„="≥∞ÿ# Jã¨O`«$Ñ≤Î, JO^Œ∞‰õΩ „Ѩuã¨ÊO^Œ#QÍ, J~°∞^Œ∞QÍ<Õ J~Ú<å K≥^Œ∞~°∞QÍ qѨ¡= `«~°Ç¨
JÅ[_»∞Å∞, ã¨OѶ∞¨ @#Å∞ KÀ@∞ KÕã∞¨ ‰õΩ#flѨÊ\˜H© "≥Ú`«OÎ QÍ K«∂ã≤#@¡~Ú`Õ, Jk „Ѩ*Ïâ◊‰Ωõ eÎ fl
h~°ã≤OѨ*Ëã≤Ok. ÉèÏ~°`«^Õâ◊O Ü«Ú^ŒúO `åÅ∂‰õÄ q∞Å@s q^èŒfiO™êxH˜ QÆ∞iHõ#ѨÊ\˜H©,
(1944 HÀÇ≤Ï=∂ - WOá¶êÖò ã¨iǨÏ^Œ∞Ì „áêO`«O, J~°∞^Œ∞QÍ "≥=· ∂xHõ ^•_»∞efl q∞#Ǩ~Ú¿ã.Î )
Ü«Ú^Œ=ú ∞O>Ë<Õ f„=™ê÷~Ú „^Œ"ÀºÅƒ}O. (1939Ö’ 2300 q∞eÜ«∞#¡ ~°∂áêÜ«∞Å∞ K«ÖÏ=∞}˜Ö’
LO_»QÍ, 1945 <å\˜H˜ Jk 12,100 q∞eÜ«∞#¡ ~°∂áêÜ«∞Å "≥Ú`åÎxH˜ KÕiOk) qѨs`«"∞≥ #ÿ
Jqhu, =ã¨∞Î=ÙÅ H˘~°`«, ÉÏ¡H± =∂Ô~¯\ò ^èŒ~°Å∞ HÍQÍ Jxfl\˜h q∞Oz, Hõ~°∞=Ù `åH˜_ç =Å#
„Ѩ*ÏhHõO qѨs`«"≥∞ÿ# ^Œ∞~°=ã¨÷ÅáêÖˇ·Ok. PǨ~° ã¨OHΔÀÉèÏxH˜ |~å‡, PˆQflÜ«∂ã≤Ü«∂Å
#∞O_ç aÜ«∞ºO kQÆ∞=∞`«∞Å ã¨~Ñ° ~¨¶ å xezáÈ=@O, qѨs`«OQÍ ÃÑiyáÈ~Ú# Ãã<· åº=ã¨~åÖË
„Ѩ^è•# HÍ~°}"≥∞ÿ#ѨÊ\˜H©, Jã¨=∞~°÷ Ü«∞[=∂#ºO, ÉèÏs™ê÷~ÚÖ’ L^ÕÌâ◊ºÑ¨Ó~°fiHõ Jqhu,
Jk f„=~°∂ѨO ^•ÅÛ\ÏxH˜ ^ÀǨÏ^ŒÑ¨_®¤~Ú. xÜ«∞O„u`« =ã¨∞Î=ÙÅ ã¨~°Ñ¶¨~å (ˆ~+¨xOQ∑)
ÉÏQÍ PÅ㨺O HÍ=@O =∂„`«"Õ∞ H͉õΩO_® ˆH=ÅO H˘xfl #QÆ~åňH Ѩiq∞`«"≥∞ÿOk. W^Õ
q+¨Ü«∂xfl "≥·„™êÜü∞ "Õ"≥Öò - 'Ü«¸~°Ñπ Hõ~°∞=ÙH˜ QÆ∞Ô~·#ѨC_»∞, JHõ¯_ç „Ñ¨*ÏhHÍxfl P^Œ∞‰õΩ#fl
"≥·YiH˜, JO^Œ∞‰õΩ aè#flOQÍ ÉèÏ~°`«^Õâ◊ PǨ~° ã¨=∞㨺ÅѨ@¡ „Ѩ^Œi≈ã¨∞Î#fl x~°¡HõΔ º ^èÀ~°}˜H˜
=ºuˆ~HõOQÍ `«# ÉÏ^èŒx, Jã¨Ç¨Ï<åxfl „a@<£ „ѨÉèí∞`«fiO`À [iÑ≤# L`«Î~° „Ѩ`«∞º`«Î~åÅÖ’
KåÖÏ ã¨Ê+ì̈OQÍ ¿Ñ~˘¯<åfl_»∞. (1945 = ã¨O=`«û~°OÖ’ `˘e ~ÀAÅÖ’ ǨÖˇO_£H˜ ѨOÑ≤#
337
PǨ~° ã¨~°Ñ¶¨~åefl „Ѩ™êÎqã¨∂Î, Viceroy’s journal,9, U„Ñ≤Öò 1945, ¿Ñl 123. 1943 =
ã¨O=`«û~°O, Ѷ∞¨ ’~°"∞≥ #ÿ "Õãq¨ , â◊~`° å¯ÅOÖ’ ÅHõÅΔ =∞Ok „Ѩ*ÏhHõO J#flO ã¨OQÆu^Õ=Ù_≥~∞° QÆ∞
Hõhã¨O QÆ∞ÔH¯_»∞ h\˜HÀã¨O, HõÅHõ`åÎH˜ ^•iHõ\ ì̃, P =∂~°æOÖ’ Jã¨∞=ÙÅ∞ ÉÏÜ«∞@O [iyOk.
XHõ\ ˜#fl~° #∞O_ç =¸_»∞ q∞eÜ«∞#¡ =~°‰õÄ „Ѩ*ÏhHõO „Ѩ^è•#OQÍ =∂#= HõeÊ`« Hõ~°∞=ÙH˜
|eHÍ=@O [iyOk. Ѩã¨∞ÎÅ∞, áÈ+¨HÍǨ~° ֒ѨO =Å# HõÅ~å, =∞ÖËiÜ«∂, =∞â◊¥z
ÖÏO\˜ JO@∞"åº^èŒ∞Å∞ „Ѩ|e, 1943 `«~°∞"å`« ã¨O=`«û~åÅÖ’ "åi¬Hõ =∞~°}ÏÅ ˆ~@∞
J™ê^è•~°} ™ê÷~ÚH˜ ÃÑ~°QÆ@O [iyOk. „Ѩ`«ºHõΔ „a\˜+π ѨiáêÅ# 1770Ö’ ã¨OÉèíqOz#
Hõ~∞° =Ù`À<Õ "≥Ú^ŒÖ·ˇ „Ѩã∞¨ `Î åxH˜ Jk XHõ Ѷ¸¨ ~° qѨ`∞« Î ™ê÷~ÚH˜ KÕiOk. <≥~· ∞° u ɡOQÍÖòÖ’x
`å=Ú¡H± -HÍO>ÿ̌, _≥·=∞O_£ F_»ˆ~=Ù „áêO`«O, _è®HÍ, Ѷ¨s^£Ñ¨Ó~ü, uѨÊ~°, <ÀMÏe lÖÏ¡Ö’
Hõ~°∞=ÙH˜ ÉÏQÍ ^≥|ƒu<åfl~Ú. 1943 Ö’ 6,00,000 =∞Ok ã¨#flHÍ~°∞ Ô~·`«∞Å∞, `«=∞
Éèí∂=ÚÅ∞ HÀÖ’ÊQÍ Ñ¨â◊√ ã¨OѨ^Œ P XHõ¯ ã¨O=`«û~°OÖ’<Õ 20 âß`«O `«QÆæ@O`À, ɡOQÍÖò
ã¨#flHÍ~°∞ Ô~·`«∞ Pi÷Hõ =º=ã¨÷ ‰õΩѨʉõÄeáÈ~ÚOk. Ѩiã≤÷`«∞ÅH˜ `«QÆæ@∞ìQÍ<Õ ÉÏkè`«∞ÅÖ’
=º=™êÜ«∞ ‰õÄbŠѨiã≤÷u =∞s J^è•fi#flO. Ѷ¨s^£Ñ¨Ó~ü „áêO`«OÖ’x S^Œ∞ „QÍ=∂ÅÖ’
™ê^è•~°}OQÍ iHÍ~°∞¤ J~Ú# =∞~°}Ïň~@∞ 15.2% âß`«O "Õ∞~°H˜ LO_»QÍ, 1944 Ö’
[iÑ≤# 㨈~fiÖ’, Jk 40.3% âß`«OQÍ #"≥∂^≥·, [<åÉèÏÖ’ ^•^•Ñ¨ÙQÍ ã¨QÆO =∞Ok
`«∞_çzÃÑ@∞ì‰õΩáÈÜ«∂~°O>Ë, Ѩiã≤÷u ZO`« ^Œ∞~°æu ^•~°∞}OQÍ ZO^À QÆ∞iÎOK«=K«∞Û. (A.k.
Sen, Famine Mortality, A study of the Bengal Famine of 1943, In Hobsbawn et. peas-
ants in History)

Ü«Ú^ŒOú , Hõ~∞° =O>Ë<Õ H˘O`«=∞OkH˜ ÉèÏsÖÏÉèÏÅ∞ KÕ‰Äõ ~°`å~Ú HÍ|\˜,ì Hõ~∞° =O>Ë<Õ
H˘O`«=∞OkH˜ ÉèÏsÖÏÉèÏÅ∞ KÕ‰õÄ~°`å~Ú HÍ|\ì̃, 1914 -18 ã¨O=`«û~åÅ HÍÅOÖ’,
ÉèÏ~°`« |∂~°∞˚"å =~°æO XHõ ÃÑ^ŒÌ =ÚO^Œ_»∞QÆ∞ "Õã≤Ok. KåÖÏ HÍÅO =~°‰õΩ ÉèÏ~°`«^Õâß#∞flO_ç
J`«ºkèHõ kQÆ∞=∞`«∞Å∞ KÕã¨∞‰õΩ<Õ ^ÕâßÅÖ’ „a@<£ LO_»QÍ, 1944 -45 <å\˜H˜, J"≥∞iHÍ
P ™ê÷<åxfl P„Hõq∞OK«@O`À, ÉèÏ~°`ü - „a@<£ Pi÷Hõ ã¨O|O^è•ÅÖ’ ‰õÄ_® ѨiQÆ}˜OK«^ŒQÆæ
=∂~°∞ÊÅ∞ KÀ@∞ KÕã¨∞HÀ=@O "≥Ú^ŒÖˇ· W^Õ ã¨O^Œ~°ƒùOÖ’, „a@<£ Ü«Ú^•ú=ã¨~åÅH˜QÍ#∞,
P^ÕâO◊ #∞O_ç KÕã∞¨ ‰õΩ#fl kQÆ∞=∞`«∞ÅH˜ KÕÜ∂« eû# K≥eO¡ ѨÙÅH˜ |^Œ∞Å∞QÍ, ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ Ããiì O¡ Q∑
JѨCefl „a\<£ H˘#∞QÀÅ∞ KÕÜ«∞@O ^•fi~å "å\˜x ~°^Œ∞Ì KÕã≤Ok. 1945 <å\˜H˜, WO_çÜ«∂
1000 q∞eÜ«∞<£ áœO_»¡ ãì̈i¡OQ∑Å "åºáê~° q∞QÆ∞Å∞x Hõe L#flѨÊ\˜H©, Wk "≥Ú`«ÎO ‰õÄ_®
Ü«Ú^•ú=ã¨~åÅH˜ QÍ#∞ ÉèÏ~°`«^Õâ◊ Éè∫uHõ=#~°∞Å |^ŒÖÏ~ÚOѨ٠^•fi~å KÕ‰õÄi, ˆH=ÅO
„áêq∞ã¨s <À@∞Å ~°∂ѨOÖ’ L#flѨÊ\˜H©, D J=HÍâ◊"Õ∞, ™êfi`«O„`«ºO =zÛ# `«~°∞"å`«,
ã¨fi`«O„`«ÉÏè ~°`^« âÕ ◊ q^Õj =∂~°H„õ ^Œ=º xÅfiÅ∞ ÃÑ~°Q\Æ ÏxH˜ „Ѩ^•è #HÍ~°}"≥∞Oÿ k. D Ѩi}Ï=∞O
=Å#, WѨÊ\˜=~°‰õÄ ÉèÏ~°`ü #∞O_ç „a@<£H˜ [~°∞QÆ∞`«∞#fl 'ã¨OѨ^Œ `«~°eOѨٗ (drain of
wealth) Ǩϟ"£∞ Kèås˚Å∞ J<Õ ™êO„Ѩ^•Ü«∞Hõ Ѩ^∞Œ Ì ~°^~ ÌŒ ÚOk. W^Õ =~°∞ã¨Ö’ =∞~À Ѩi}Ï=∞O
- "≥Ú^Œ\ ˜ #∞O_Õ ™êfi`«O„`«ºO =KÕÛ=~°‰õÄ, „a@<£ ÉèÏ~°`üÖ’x ^ÕjÜ«∞, P\’"≥Úɡ·Öò,
<ÒHÍÜ«∂#O, "≥=· ∂xHõ ~°OQÆ Jaè=$kúx J_»∞‰¤ Ωõ #flѨÊ\˜H,© Ü«Ú^•ú=ã¨~åÅ _ç=∂O_£, kQÆ∞=∞u
338
- „Ѩ`åº=∂flÜ«∂Å HÀã¨O `«Ñʨ xã¨i „ѨÜ∞« `åflÅ∞. *∫o, W#∞=Ú, L‰õΩ¯ ~°™êÜ«∞xHõ Ѩi„â◊=∞Å
ѨÙ~ÀQÆ=∞<åxH˜, H˘O`«"Õ∞~°H˜ WO[hiOQ∑, ~°™êÜ«∞xHõ Ѩi„â◊=∞ÅÖ’ „Ѩ"ÕâßxH˜ J=HÍâ◊O
HõeÊOKå~Ú. áêi„âßq∞Hõ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ ^•^•Ñ¨Ù <≥=∞‡kQÍ... JO>Ë 1937 = ã¨O=`«û~åxfl
„áêuѨkHõQÍ fã¨∞‰õΩO>Ë, 1945 <å\˜ ã¨∂÷Å L`«ÊuÎ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ ˆH=ÅO 120 ™ê÷~ÚH˜
=∂„`«"Õ∞ ÃÑiyOk. (J~Ú`Õ L‰õΩ¯ 142.9, ~°™êÜ«∞<åÅ∞ 134.1, ã≤"≥∞O\ò 196.5
™ê÷~ÚÅH˜ ÃÑiQÍ~Ú. (Wadia and Merchant p. 360)
"åãÎ̈"åxH˜, J^Œ∞ƒù`«"≥∞ÿ# D ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ, L`«ÊuÎÖ’ H͉õΩO_®, PǨ~° Ѩ^•~å÷Å
"åºáê~°O, ¿+~ü=∂Ô~¯\ò ÖÏ"å^ÕgÅ∞, ÉÏ¡H±=∂Ô~¯\ò =∞s =ÚYºOQÍ E^Œ ã¨fiÉèÏ=O QÆÅ
ã¨\Ïì "åºáê~åÅ ^•fi~å ÅaèOz# ÖÏÉèÏÅ =Å# [iyO^Œ#fl q+¨Ü«∂xfl QÆ∞iÎOK«∞HÀ"åe.
ÉèÏ~°fÜ«∞ |∂~°∞˚"åÅ∞, „Ѩ`ÕºHõ `«~°Ç¨ |∂~°∞˚"åÅ∞. K˘~°= ÖË^• ã¨=∞~°Ì`« ^•fi~å L`«ÊuÎ
ÃÑOK«‰Ωõ O_®, Hˆ =ÅO, Ѷ∞¨ ’~°"∞≥ #ÿ ^Œ∞~åâ◊, ã¨\Ïì "åºáê~°O ^•fi~å Ñ≤zÛ ÖÏÉèÏÅ∞ ã¨OáêkOK«_O»
„Ѩ^è•# ÅHõΔ}OQÍ QÀK«iã¨∞ÎOk. (HÀâßOa, ¿Ñ.14). ™êOˆHuHõ "≥#∞HõÉÏ@∞`«#O. W`«~°
^Õâ◊ ã¨Ç¨ÏHÍ~°O HÀã¨O Z^Œ∞~°∞ K«∂¿ã@@∞¡ KÕã≤Ok HÍx, =∂i# Pi÷Hõ ~å[H©Ü«∞ Ѩiã≤÷`«∞Å∞
^ÕâßxH˜ J^Œ#Ѩ٠J#∞‰õÄÅ`«efl `≥zÛÃÑ\ì̃ W`«~° ^ÕâßÅ`À ã¨Ç¨ÏHÍ~åxH˜ ã¨O|OkèOz#
K«~°Ûefl WO`«‰õΩ =Ú#∞Ѩ\ ˜ÖÏ H͉õΩO_®, `«‰õΩ¯= Jã¨=∂#`«Å „áêuѨkHõÃÑ· H˘#™êˆQ@@∞¡
KÕÜ∞« @O [iyOk. 1945 "Õãq¨ HÍÅOÖ’, a~å¡, \Ï\ÏÅ <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’ "åºáê~° |$O^•Å∞
„a@<£H˜ |Ü«∞Å∞^Õi, J^Õ ã¨O=`«û~°O a~å¡, #∞Ѷ‘Öò¤ (Ç≤ÏO^Œ∞™êÎ<£ "≥∂\Ï~üû ™ê÷Ѩ#) =∞^茺,
\Ï\Ï WOÑ‘iÜ«∞Öò ÔHq∞HõÖòû =∞^茺 ã¨Ç¨ÏHÍ~° ã¨O|O^è•efl q[Ü«∞=O`«O KÕ™ê~Ú. W^Õ
ã¨=∞Ü«∞OÖ’, |∂~°∞˚"å <åÜ«∞‰õΩÅ∞ qq^èŒ „Ѩ`ÕºHõ ~°HÍÅ „ѨÉèí∞`«fi *’HõºO Ѩ@¡, „ѨÉèí∞`«fi Ju
xÜ«∞O„`«}Å∞ ÖË^• x~°¡HõΔ ºO Ѩ@¡ JÉèíºO`«~åÅ∞ =ºHõÎO KÕã¨∂Î<Õ, J^Õ ã¨O^Œ~°ƒùOÖ’, „áê~°OÉèí
^Œâ◊Ö’ KåÖÏ `«‰õΩ¯= ÖÏÉèÏÅ∞ =KÕÛ, q^Œ∞ºK«ÛHÎ̃, h\˜áê~°∞^ŒÅ „áê*ˇ‰õΩìÅ∞ ÖÏO\˜ ÉèÏs
Ѩi„â◊=∞Ö’¡ „ѨÉ∞íè `«fi ÃÑ@∞ì|_»∞efl PǨfixOK«_"» ∂≥ ÖË^• WOHÍ K≥áêÊÅO>Ë, ^•xfl JiÌOK«@"≥∂
[~°∞QÆ∞`«∂ =zÛOk. =∞øeHõ Ѩi„â◊=∞efl Jaè=$kú KÕÜ∞« @O ^•fi~å, *ÏfÜ«∞ `«Åã¨i P^•Ü«∞O
Ѩk¿ÇÏ#∞ ã¨O=`«û~åÅÖ’ Ô~\˜ìOѨ٠J=Ù`«∞O^Œx ÉèÏ~°`«^Õâ◊ „Ѩ=ÚY áêi„âßq∞Hõ"Õ`«ÎÅ∞
(*ˇ.P~ü._ç\Ï\Ï, l._ç. a~å¡, ~îå‰õÄ~ü^•ãπ, N~å"£∞ Hõã¨∂ÎiÉèÏ~Ú ÖÏÖòÉèÏ~Ú) `å=Ú
~°∂á⁄OkOz# 'É’OÉËáê¡<—£ [#=i 1944Ö’ q=iOK«@O [iyOk. D „Ѩ}ÏoHõ Hˆ =ÅO
ÅHΔͺŠ„ѨHõ@# =∂„`«"Õ∞ „ѨÉèí∞`«fi xÜ«∞O„`«} ™ê÷~Ú J<Õ q=~°} HõO>Ë H˘OK≥O q∞#flQÍ
LO_ç Jaè=$kú „ѨÜ≥∂[<åÅ ^Œ$ëêì º ¿ãfiKåÛù "å}˜[º „Ѩuáê^Œ#H˜ '`å`å¯eHõ q~°=∞}—
K≥Ñʨ @O`À ÉÏ@∞, Pâ◊Û~°ºHõ~O° QÍ, '~°+º¨ <£ „ѨÜ∂≥ QÆO— QÆ∞iOz ‰õÄ_® J#∞‰õÄÅOQÍ Ñ¨Å∞=∂~°∞¡
„Ѩ™êÎqOK«@O [iyOk. uiy H˘âßOa ã¨=∞HÍb# q=∞~°≈x L^ŒÇϨ iOz#@¡~Ú`Õ, QÆ`O« Ö’
„Ѩ*Ï L^Œº=∂Å∞ KÀ@∞ KÕã¨∞‰õΩ#fl ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’, =∞Ǩ`«∞‡x „Ѩɒ^è•ÅÖ’ `«=∞H˜
J#∞‰õÄÅ"≥∞ÿ# „ѨÜ≥∂[<åÅ∞ KÕ‰õĈ~Û "å\˜ QÆ∞iOz Q˘Ñ¨ÊQÍ#∂, „Ѩ=∂^ŒHõ~°"≥∞ÿ#, W`«~°
JOâßefl =ºuˆ~HÍ`«‡Hõ, `åufiHõ JOâßÅ∞QÍ ¿Ñ~˘¯x `«=∞ `≥eq`Õ@efl ã¨=∞~°÷=O`«OQÍ
„Ѩ^iŒ ≈Oz#@∞¡QÍ<Õ, „Ѩã∞¨ `Î O« |∂~°∞"˚ å =~åæxH˜ '<≥„Ǩ˙ <åÜ«∞Hõ`fi« O— J=ã¨~"° ∞≥ Oÿ ^Œx `≥Å∞ã¨∂Î
LOk. (H˘âßOa, ¿Ñ.18)
339
 qâßÅ „Ѩ*ÏhHõO QÆ`«OÖ’ JO`«∞ÖËx ÉÏ^èŒÅH˜ QÆ∞iÜ≥ÿ∞#ѨC_»∞ "åiѨ@¡ Hõhã¨
=∂„`«O L^•~°OQÍ =º=ǨÏiOK«‰õΩO_®#∂, uiy „Ѩ*Ï L^Œº=∞O "≥Ú^ŒÖˇ· Jk J^Œ∞ѨÙ
KÕÜ«∞ÖËx f„="≥∞ÿ# Ѩ~°º=™ê<åÅH˜ ^•ifã≤ `«=∞ „ѨÜ≥∂[<åÅH˜ #+¨ìO "å\˜Å¡QÆÅ^Œx
JO^Œ∞‰õΩ ã¨ÇϨ [OQÍ q=ÚY`« „Ѩ^iŒ ≈Oz# |∂~°∞"˚ å=~°Oæ , 1945 `«~∞° "å`« KÀ@∞ KÕã∞¨ ‰õΩ#fl
^Ò`«ºÑ¨~°"≥∞ÿ# ~år XѨÊO^ŒOÃÑ· `«# |Å=`«Î~° „ѨÉèÏ"åxfl K«∂ѨQÆeyOk. U"≥∞ÿ#ѨÊ\˜ˆH,
ÉèÏ~°`«^Õâ◊ q+¨Ü«∞OÖ’, ^Ò`«ºÑ¨~°"≥∞ÿ# JkèHÍ~° |kb, qÉèí[# â◊‰õΩÎÅH˜ „áÈ`åûǨÏq∞zÛ,
JO^Œ∞‰õΩ Ñ¨~åHÍ+ª̈QÍ ^Õâ◊ qÉèí[#H˜ ^•ifÜ«∞@O [iyO^Œx, 1945-47 ã¨OѶ¨∞@#Å∞,
Hõ_»∞ qëê^•`«‡HõOQÍ x~°∂Ñ≤OKå~Ú.
bQÆ∞ ѨÙ~ÀQÆu
Ü«Ú^ŒúO =ÚyÜ«∞É’`«∞#fl ã¨O=`«û~åÅÖ’ HÍO„ÔQãπ J}z"Õ`«x J=HÍâ◊OQÍ
fã¨∞H˘x bQÆ∞ `«fi~°`«fi~°QÍ Ñ¨Ù~ÀQÆq∞OzOk. 1943 <å\˜H˜ bQÆ∞ =∞O„u=~åæÅ∞ J™êûOÖ’
(1942 PQÆ+¨μì) ã≤O^èŒ∞ (1942 JHÀì|~°∞) ɡOQÍÅ∞ (1943 =∂iÛ) "åÜ«Ú=º ã¨iǨÏ^Œ∞Ì
„áêq#∞û (1943 "Õ∞) ™ê÷Ñ≤OK«|_®¤~Ú. bQÆ∞ ˆHO„^Œ <åÜ«∞Hõ`«fiO „áêq#∞û Ü«¸x@¡ÃÑ· QÆ\ ì̃
QÆ∞@∞ì ™êkèOzOk. =ÅO@s ^ŒàÏefl (<Õ+¨#Öò QÍ~ü¤û) U~åÊ@∞ KÕã≤Ok. l<åfl =Úã≤¡OÅ
UÔH·Hõ „ѨuxkèQÍ QÍOnè <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’x Ç≤ÏO^Œ∂ HÍO„ÔQãπ`À ã¨=∂#™ê÷~ÚÖ’ K«~°ÛÅ∞
[i¿Ñ ã≤÷uH˜ ZkQÍ_»∞. D ѨÙ~ÀQÆuÖ’ „a\˜+¨μ "åi áê„`« =ÙOk. HÍO„ÔQãπ Ü«∞O.Ü«∞Öò.ZÅ∞
x~°ƒOkèOѨ|_»_»O =Å# J™êûOÖ’ ™ê^Œ∞ÖÏ¡ =∞O„u=~°æO, "åÜ«Ú=º ã¨iǨÏ^Œ∞Ì „áêq#∞ûÖ’
B~°OQÆ*ËÉòMÏ<£ =∞O„u =~°æO U~åÊ@∞ ™ê^茺Ѩ_®¤~Ú.
HÍO„ÔQãπ J#∞‰õÄÅ∞_≥·<å ã≤O^èŒ∞ =Úã≤¡O „Ñ‘q∞Ü«∞~ü „ѨÉèí∞`«fiO ~ÚzÛ# a~°∞^Œ∞efl
`«ºlOz#O^Œ∞‰õΩ QÆ=~°fl~°∞KÕ `˘ÅyOK«|_®¤_∞» . ɡOQÍÅ∞Ö’ Ü«¸~ÀÑ≤Ü∞« <£ Ü«∞O.Ü«∞Öò.ZÅ∞
#r=ÚnÌ<£ =∞O„u=~åæxH˜ JO_»QÍ xeKå~°∞. Ô~O_»∞ ÃÑ^ŒÌ =Úã≤¡O "≥∞*Ïi\© „áêq#∞ûÅ∞
l<åflH˜ ~Ú|ƒOk HõeyOKå~Ú. HÍx 1943 =∂iÛÖ’ bQÆ∞ ˆHO„^Œ <åÜ«∞Hõ`«fiO Ѷ¨AÖòǨÏH±
(l<åflx f„=OQÍ q=∞i≈Oz 1941 _çÃãO|~°∞Ö’, Ç≤ÏO^Œ∂ =∞Ǩã¨Éèí <åÜ«∞‰õΩ_»∞ âߺO
„Ѩ™ê^£ =ÚYs˚`À ã¨OH©~å‚xfl U~åÊ@∞ KÕâß~°∞) x JdÅ ÉèÏ~°`« ™ê÷~ÚÖ’ ã¨O|O^è•Å∞ QÆÅ
HõÅHõ`åÎ =Úã≤¡O "åºáêi Wã¨ûǨxãπ Pi÷Hõ ã¨Ç¨ÏHÍ~°O`À `˘ÅyOzOk. ɡOQÍÖò =Úã≤¡O
~å[H©Ü«∞"Õ`«Îefl JdÅÉèÏ~°`« =Úã≤¡ObQÆ∞ ÉÏ@Ö’ #_çÑ≤OK«_®xH˜ KÕѨ\ ì̃# „Hõ=∞O QÆ`«OÖ’
HÍO„ÔQãπ Jkèëêì# =~°æO a~å¡ÖÏO\˜ =∂~åfi_ôÅ ã¨xflÇ≤Ï`« ã¨O|O^è•Å`À É’ãπx HÍO„ÔQãπ
#∞O_ç ÔQO\˜"Õã≤# „Hõ=∞OÖÏO\˜^Õ. 1942 _çÃãO|~üÖ’ ã≤HõO^Œ~ü ǨÏÜ«∂`üMÏ<£ =∞~°}O
l<åfl ѨO*Ï|∞Ö’ „Ѩ"ÕtOK«_®xH˜ ã¨Ç¨ÏHõiOzOk. ã≤HõO^Œ~ü "å~°ã¨∞_»∞ d[~ü ǨÏÜ«∂`üMÏ<£
|ÅÇ‘Ï#∞_≥#· ѨÊ\˜H˜ 1945Ö’ =Úã≤O¡ – *Ï\ò Ü«¸xÜ«∞xã¨∞ì ã¨OH©~å‚xfl qzÛù#flO KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ
bQÆ∞ KÕã≤# „Ѩܫ∞`åflefl „ѨuѶ¨∞\˜OKå~°∞.
„a\˜+π"åi „áÈ`åûǨÏO, JÃãOc¡ Z`«∞ÎQÆ_»Å∞ =∂„`«"Õ∞ QÍHõ =Úã≤¡O bQÆ∞
ѨÙ~ÀQÆq∞OK«_®xH˜ ~Ú`«~° HÍ~°}ÏÅ∞ =Ù<åfl~Ú. ѨÅ∞ HÍ~°}ÏÅ s`åº áêH˜™êÎ<£ x<å^ŒO
340
ÉèÏ~°fÜ«∞ =Úã≤¡OÅÖ’x ѨÅ∞ ÃãHõΔ#¡#∞ PHõ@∞ìH˘#flk. ɡOQÍÖò, ѨO*ÏÉò =Úã≤¡O Ô~·`«∞ʼnõΩ
áêH˜™êÎ<£ JO>Ë Ç≤ÏO^Œ∂ [q∞O^•~°∞Å #∞O_ç =_ô¤ "åºáê~°∞Å#∞O_ç q=ÚHÎ̃ HõeÊOK«_»OQÍ
„ѨKå~°O KÕÜ«∞|_çOk. ɡOQÍÖò =Úã≤¡O bQÆ∞ Ãã„Hõ@s J|∞Öò ǨÏã‘O H“Å∞ Ô~·`«∞ʼnõΩ KåÖÏ
„ѨÜ∂≥ [<åÅ∞ HõeÊ™êÎ=∞x 1943 #=O|~ü #∞O_ç „Ñ¨Kå~°O KÕâß_»∞. áêH˜™êÎ<£ ã¨∞=º=ã≤`÷ "« ∞≥ #ÿ
Ç≤ÏO^Œ∂ "åºáê~° „QÆ∂ѨÙefl J_»∞¤H˘x =Úã≤¡O "åºáê~° „QÆ∂ѨÙÅ∞ „ѨÜ≥∂[<åÅ∞ á⁄O^ÕÖÏ
KÕã∞¨ OÎ ^Œx =Úã≤O¡ q^•º=O`«∞ʼnõΩ L^ÀºQÍÅ∞ HõeÊã¨∞OÎ ^Œx "åQÍÌ<åÅ∞ KÕãO≤ k (Jq∞Ü«∂ÉÏyÛ
¿Ñl 432–33) JÖÏO\˜ „ѨKå~åÅ∞ =Úã≤O¡ Å∞ z#fl "≥∞<ÿ åi\©Å∞QÍ =Ù#fl Ü«Ú.Ñ≤, ÉÁOÉÏ~Ú
ÖÏO\˜ „áêq#∞ûÅÖ’x =$uÎ^•~°∞efl ~å[H©Ü«∞"Õ`«Îefl PHõ@∞ìH˘<åfl~Ú. ã¨∞=º=ã≤÷`«"≥∞ÿ#
„áêOfÜ«∞ SHõº`å ã¨O|O^è•Å∞ ^≥|ƒu#_»O, J=∞$`üã¨~ü HõÅHõ`åÎÅ#∞ HÀÖ’Ê=Åã≤ ~å=_»O
HÍ~°}ÏÅ∞QÍ áêH˜™êÎ<£ x<å^ŒO ѨO*ÏÉò, ɡOQÍÖòÖ’ JO`« PHõ~°¬}©Ü«∞OQÍ HõxÊOK«ÖË^Œ∞.
JbQÆ~,ü _èH» ͯ #"å|∞ ã¨b=ÚÖÏ¡ HÍÅO <å\˜ L^Œº=∂ÅÖÏQÍ =Úã≤O¡ "Õ~åÊ@∞"å^Œ L^Œº=∞O
~ÚѨC_»∞ `åÅ∂HÍ^•~°,¡ [q∞O^•~°¡ L^Œº=∞O HÍ^Œ∞. W™êÊǨx, P_»Or "åºáê~° ‰õΩ@∞OÉÏÅ∞
Ѩ„uHõÅ ™ê÷Ѩ#‰õΩ Pi÷HõO ã¨=∞‰õÄ~åÛ~Ú. (1942Ö’ HõÅHõ`åΠѨ„uHõ '™êì~ü PѶπ WO_çÜ«∂—,
_èçb¡ Ѩ„uHõ '_®<£— „ѨK«∞~°} „áê~°OÉèí=∞~ÚOk). =Úã≤¡O "å}˜[º áêi„âßq∞Hõ ÃѶ_»ˆ~+¨<£
1945 U„Ñ≤ÖòÖ’ l<åfl Pjã¨∞ûÅ`À „áê~°OaèOK«|_çOk. Ü«Ú^ŒOú `«~∞° "å`« „áê~°OaèOKÕO^Œ∞‰õΩ
=Úã≤¡O ÉϺO‰õΩÅ∞ q=∂#Ü«∂# HõOÃÑh Ѩ^äŒHÍÅ∞ ã≤^Œú=∞Ü«∂º~Ú. ÉèÏ~°fÜ«∞ |∂~°∞˚"åÅ∞
ZѨC_»∂ =∞`«Ñ¨~°"≥∞ÿ# L„kHõÎ`«Å‰õΩ (Ç≤ÏO^Œ∂ "åºáê~°∞ÅÖ’ J`«ºkè‰õΩÅ∞ ã¨<å`«#
™êO„Ѩ^•Ü«∞"å^Œ∞Å∞, ѨÙ#~°∞^Œú~°} "å^Œ∞Å∞, QÀã¨O~°HõΔ}"å^Œ∞Å∞, Ç≤ÏO^Œ∂ =∞Ǩã¨Éèí`À
ã¨O|O^è•Å∞ QÆÅ"å~°∞) Jf`«OQÍ ÖË~°∞. =Úã≤¡OÅÖ’ ÃÑ^ŒÌ ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞Å∞ KåÖÏ `«‰õΩ¯=.
ѨtÛ=∞ ѨO*Ï|∞Ö’ 1947H˜ =ÚO^Œ∞ ÃÑ^ŒÌ Ѩi„â◊=∞Å∞ ÖË=Ù. P „áêO`«OÖ’ =º=™êÜ«∞O
Jaè=$kú K≥O^Œ_»O =Å# z#fl ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞Å∞ ÃÑ^ŒÌ ã¨OYºÖ’ =ÚO^Œ∞‰õΩ =ã¨∞Î<åfl~°∞.
"åiH˜ qÉèí[# Pi÷HõѨ~°"≥∞ÿ# =~°OQÍ HõxÊOzOk.
J*Ï^£ Ç≤ÏO^£
Ü«Ú^•ú#O`«~°O, "≥#∞"≥O@<Õ qâßÅ"≥∞ÿ# „Ѩ*Ï Ñ¨Ù<åkÖ’, L^ÕfiQÆfl K≥·`«<åºÅ`À
K≥ň~y# ™ê„=∂[º"å^Œ =ºuˆ~Hõ áÈ~å\Ïxfl ã¨=∞„QÆOQÍ q=iOKåÅ#∞‰õΩ<Õ ã¨O^Œ~°ƒùOÖ’
ÃÑ·# ¿Ñ~˘¯#fl áÈ~å@ â◊‰õΩÎÅ∞ h~°ã≤OzáÈ=@O, P â◊‰õΩÎÅ∞ ~å[H©Ü«∞OQÍ, ~år, qÉèí[#
^èÀ~°}∞Å "≥·Ñ¨Ù "≥ÚQÆæ@O "≥Ú^ŒÖˇ·# JOâßÅ∞ 1942 J#O`«~°HÍÅ ~å[H©Ü«∞ ^Œ$âߺxfl
ã¨OѨÓ~°‚OQÍ z„uOK«ÖË=x K≥ѨÊ=K«∞Û. ã¨∞ÉèÏãπÉ’ãπ q^ÕâßÅÖ’ KÕã≤# ~å[H©Ü«∞ ™êǨϙêÅ∞
„a@<£H˜ =ºuˆ~HõOQÍ KÕã#≤ JÅ∞Ѩ٠Z~°∞QÆx áÈ~å\ÏxH˜ J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ â◊HÜÎ̃ Ú« ‰õΩeÎ fl, „¿Ñ~°}x
WKåÛ~Ú. É’ãπ 1941 Ö’ ɡi¡<£Ö’, XHõ ÉèÏ~°fÜ«∞ Ãã·xHõ Ѩ\ÏÖÏxfl U~°ÊiKå_»∞. HÍh,
[~°‡h"å~°∞ ^•xfl ~°ëêºH˜ =ºuˆ~HõOQÍ LѨÜ∂≥ yOKåÅx „ѨÜ∞« uflOK«@O`À, "åi`À qÉè^Ë •Å∞
U~°Ê_ç PˆQflÜ«∂ã≤Ü«∂H˜ "≥à◊§_®xH˜ xâ◊Û~ÚOK«∞‰õΩ<åfl_»∞.1943 EÖˇ·Ö’, PÜ«∞# [~°‡h
#∞O_ç XHõ [ÅO`«~åæq∞Ö’, [áê<£ Pnè#OÖ’x ã≤OQÆÑÓ¨ ~üH˜ KÕ~∞° H˘x, JHõ¯_Õ `«# ã¨∞„Ѩã^≤ "úŒ ∞≥ #ÿ
'_èçb¡ Kè«Ö’— J<Õ Ñ≤Å∞ѨÙx=fi@"Õ∞ H͉õΩO_®, J^Õ ã¨O^Œ~°ƒùOÖ’, 1943 JHÀì|~°∞ 21#
J*Ï^£Ç≤ÏO^£ „ѨÉèí∞`åfixfl, ÉèÏ~°`« *ÏfÜ«∞ Ãã·<åºxfl ™ê÷Ñ≤Oz#@∞¡ ¿Ñ~˘¯<åfl_»∞. *ÏuÑ≤`«
341
QÍOkèr `À É’ãπH˜ Zxfl qÉèË^•Å∞ L#flѨÊ\˜H©, `«# ~å[H©Ü«∞ Hõ$+≤x „áê~°OaèOKÕ =ÚO^Œ∞,
PÜ«∞# Pjã¨∞ûÅ∞ fã¨∞HÀ=@O =∞izáÈÖË^Œ∞. J^Õ ã¨O^Œ~°ƒùOÖ’, =ÚO^ŒiHÍÅѨ٠qѨ¡=
>ˇ„~°iã¨∞ì ã¨O„Ѩ^•Ü«∞Ѩ٠Ѷ¨∞#`«x <˘H˜¯ K≥ѨÊ@O HÀã¨"≥∞ÿ,1915 #∞O_ç [áê<£ ^Õâ◊OÖ’
„Ѩ"åã¨OÖ’ L#fl qѨ¡=HÍ~°∞_»∞, ~åãπ aǨs É’ãπH˜ J*Ï^£ Ç≤ÏO^£ „ѨÉèí∞`«fiOÖ’ XHõ
Q“~°=ѨÓ~°fiHõ Ѩ^Œqx=fi@O [iyOk. [áê<£Ö’ JѨÊ\˜ˆH Ü«Ú^Œú Mˇ·nÅ∞QÍ L#fl 60
"ÕÅ=∞OkÖ’ 20 "ÕÅ =∞Ok, J*Ï^£ Ç≤ÏO^£ áœ*òÖ’ KÕ~°QÍ, ^•xH˜ HÍ"åeû# Ãã·xHõ
ѨÙ<åk U~°Ê_ç, J^Õ ã¨O^Œ~ƒ° Où Ö’, PˆQflÜ«∂ã≤Ü∂« Ö’ ã≤~÷ Ñ° _¨ #ç ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ "åºáê~° ã¨=¸Ç¨Å
#∞O_ç =ÅO\©~∞° ,¡ Pi÷Hõ ã¨Ç¨ Ü«∞=¸ JOkOk. ÉèÏ~°`« *ÏfÜ«∞ Ãã#· ºOÖ’ PѶ㑠~¨ ∞° ,¡ Ããx· ‰õΩÅQÍ
- =Úã≤¡OÅ∞ KåÖÏ=∞Ok LO_»@O`À, ã¨Oã¨÷‰õΩ QÆÅ Ö∫H˜Hõ ã¨fiÉèÏ=O ã¨Ê+¨ìOQÍ
"≥Å¡_»=@O`Àáê@∞, #∂`«# =~°=_çH˜ NHÍ~°OQÍ, ~°≠Ïhû~å}˜¿Ñ~°∞`À XHõ =∞Ç≤ÏàÏ
Ô~l"≥∞O@∞x ‰õÄ_® Ãã·#º qÉèÏQÆOQÍ U~°Ê~°K«@O [iyOk. 1944 =∂iÛ E<£ <≥ÅÅ
=∞^茺 ÉèÏ~°`« *ÏfÜ«∞ Ãã·#ºO, [áê<£ Ãã·#ºO`À Hõeã≤ WOá¶êÖòx ÔH·=ã¨O KÕã¨∞‰õΩ#flѨÊ\˜H©,
z=iH˜, P ^•_ç qѶ¨Å"≥∞ÿOk. P =∞~°∞ã¨\ ˜ ã¨O=`«û~°"Õ∞, [áê<£ Ѩ`«#=∞=@O`À ÉèÏ~°`«
*ÏfÜ«∞Ãã·#ºO ã¨Éèí∞ºÅ∞ =∞~°ÖÏ *ˇ·Å∞áêÅ=QÍ, Pâ◊Û~°ºHõ~°OQÍ É’ãπ J^Œ$â◊º"≥∞ÿáÈÜ«∂_»x,
q=∂# „Ѩ=∂^ŒOÖ’ =∞~°}˜OKå_»x ÉèÏqOK«|_»QÍ, H˘O`«=∞Ok WѨÊ\˜H© D ã¨OѶ¨∞@#x
x[=∞x #=∞‡@O ÖË^∞Œ .
ã¨∞ÉèÏãπÉ’ãπ L^Œº=∞rq`«O PYi ^Œâx◊ JOK«<å "≥Ü∂« ºÅO>Ë L^Œº=∞O ™êkèOz#
ã¨`«fi~° Ѷ¨e`åÅ∞, JOu=∞ („Ѩ^è•#OQÍ =∂#ã≤Hõ"≥∞ÿ#) „ѨÉèÏ"åxfl Ô~O_çO\˜x "Õ~°∞ KÕÜ«∂eû
LO@∞Ok. q∞e@s Ѩ~O° QÍ K≥áêÊÅO>Ë ÉèÏ~°`« *ÏfÜ«∞ Ãã#· ºO ÃÑ^ŒQÌ Í ™êkèOzO^Õg∞ÖË^∞Œ .
XHõ"Õà◊ Jk WOHÍ ã¨=∞~°÷=O`«OQÍ LO_Õ^Œ#∞‰õΩ<åfl, JѨÊ\˜ˆH, KåÖÏ PÅ㨺"≥∞ÿáÈ~ÚOk,
ZO^Œ∞HõO>Ë 1944 <å\˜ˆH JHõΔ~å*ϺÅ∞ „ѨuKÀ\Ï "≥#HõѨ@∞ìѨ\Ïì~Ú. J~Ú`Õ ~°Ç¨Ï㨺OQÍ
ѨxKÕã¨∞Î#fl á¶ê~°fi~ü¤ ÉÏ¡H±, WOá¶êÖò - HÀÇ≤Ï=∂ P„Hõ=∞}H˜ "≥#∞fl^Œ#∞flQÍ LO_Õ^Œ#∞‰õΩ<åfl,
JѨÊ\˜Hˆ ^•xfl J}˜z"ÕÜ∞« @O [iyOk. (Secretary of state’s Memrandumon or forward
Block, 30 August 1945, Marsergh, V&VI P.P 183-88) „a\˜+" π å~°∞ `«=∞ ™êO„Ѩ^•Ü«∞Hõ
=¸ã¨ J=QÍǨÏ# „ѨHÍ~°O ÉèÏ~°`«^Õâ◊ *Ï`«∞ÅÖ’ 'ɡOQÍb—x Ju `«‰õΩ¯= Ãã·xHõ ™ê=∞~°÷º O
Hõey# =ºHÎ̃QÍ K≥Ñ≤Ê#ѨÊ\˜ˆH, ™êfi`«O„`«ºO HÀã¨O ^Õâ◊ÉèíHÎ̃ ÉèÏ=#, L`åûǨÅ`À Ü«∞^•~°÷OQÍ
KÕã≤# XHõ Ãã·xHõ áÈ~å@ „ѨÉèÏ"åxfl =∞#O `«‰õΩ¯=QÍ JOK«<å "≥Ü«∞º‰õÄ_»^Œ∞. 1945
#=O|~üÖ’, ÉèÏ~°`« *ÏfÜ«∞ Ãã·<åºxH˜ K≥Ok# HÍ~°ºHõ~°Îefl „a\˜+π"å~°∞, <åºÜ«∞™ê÷<åÅÖ’
qKåiOK« ѨÓ#∞‰õΩ#flѨC_»∞, ^Õâ◊ "åºÑ¨ÎOQÍ „Ѩ*Ï „Ѩ^Œ~°≈#Å∞ [iQÍ~Ú. JO`«HõO>Ë
=ÚYº"≥∞ÿ#^Õ=∞O>Ë, |Ǩïâß ÉèÏ~°`« *ÏfÜ«∞ Ãã·#ºO áÈ~å@ J#∞Éèí= „ѨÉèÏ=O, 1945-
46 j`åHÍÅOÖ’, „a\˜+π WO_çÜ«∂ Ãã·#ºOÖ’x Jã¨O`«$Ñ≤Î ÔH~°\ÏxH˜ ^Œ#∞flQÍ LO_ç 1946
Ѷ≤„|=i <åqHÍ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞H˜ ^•ifÜ«∞@"Õ∞ H͉õΩO_®, ^•^•Ñ¨ÙQÍ P XHõ¯ K«ˆ~º „a\˜+π
"åi ã¨`«fi~° LѨã¨OǨÏ~°} x~°‚Ü«∂xH˜ "≥#∞Hõ |Å"≥∞ÿ# HÍ~°}OQÍ ¿Ñ~˘¯#=K«∞Û.
Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ∞, „Ѩ*ÏÜ«Ú^ŒúO
Ü«Ú^•ú#O`«~° ™ê„=∂[º"å^Œ =ºuˆ~HõáÈ~å@O, =ÚO^Œ∞‰õΩ ^Œ∂ã¨∞‰õΩ "≥à◊§\ÏxH˜
=∞~À „Ѩ^è•# HÍ~°}O -1942 -45 =∞^茺HÍÅOÖ’ É’ãπ, J`«x J#∞K«~°∞ÅH˜ Ѩ~°=∞
342
=ºuˆ~‰õΩÅ∞QÍ L#fl Hõ=¸ºxã¨∞Åì ∞, ã¨O™ê÷Q`Æ O« QÍ |ÅѨ_@ » "Õ∞##fl q+¨Ü∞« O |Ǩï z„`«"∞≥ #ÿ
q~À^è•ÉÏã¨QÍ LO@∞Ok. „Ѩ*Ï Ü«Ú^Œú ѨO^ä• ÉèÏ~°`« Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsìx xâ◊ÛÜ«∞OQÍ
ÉÏQÍ XO@i ^•xfl KÕÜ«∞@"Õ∞ HÍHõ, nxH˜ `À_»∞, 1942 PQÆ+¨μì -ÃãÃÑìO|~üÖ’ 'áêH˜™êÎ<£,
*Ï`«∞Å SHõº`«— ã¨=∞㨺ÃÑ· 'JkèHÍi näã≤<£— x P"≥∂kOK«@O`À =∞ixfl W|ƒO^Œ∞efl HÀi
`≥K«∞Û‰õΩ#fl@¡~ÚOk. Wk ÉèÏ~°`«^Õâ◊O |Ǩïà◊ ÉèÏ+¨Å ^Õâ◊OQÍ LOk HÍ|\ì̃ Jk |Ǩïà◊
*Ï`«∞Å ^ÕâO◊ QÍ ‰õÄ_® J=Ù`«∞O^Œ<Õ `«~¯° ^Œ∂~°O HÍx L^•…@#`À "≥Ú^ŒÖO·ˇ k (Ѩ~º° =™ê#OQÍ,
™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£Ö’ =∂kiQÍ 'U^≥·<å XHõ *Ïu q_çáÈÜÕ∞ ǨωõΩ¯x QÆ∞iÎOz, `«^•fi~å
"åã¨ÎqHõ, ã¨fiK«ÛùO^Œ ã¨=∂YºQÍ U~°Ê_»\Ïxfl P"≥∂kOK«@O)HÍx, ^•xH˜ qz„`«"≥∞ÿ#
H˘#™êyOѨÙQÍ, ã≤OnèÖË, ɡÅ∂pÅ∞, ѨO*ÏcÅ∞ (=Úã≤¡OÅ∞) Ѩ~îå#∞¡ ÖÏO\˜ =Úã≤¡OÅ∞
*Ï`«∞Å∞ J<Õ qz„`« ÉèÏ=#H˜ ^•ifã≤, `«^•fi~å ^•^•Ñ¨ÙQÍ ÉèÏ~°`« *ÏfÜ«∞ HÍO„ÔQãπ
<åÜ«∞Hõ`«fiO =∂kˆ~, =Úã≤¡ObQ∑ ‰õÄ_®, ™ê„=∂[º"å^Œ =ºuˆ~Hõ áê„`« x~°fiÇ≤Ïã¨∞ÎO^Œ<Õ
x~åú~} ° `À =Úyã≤Ok. (G. Adhikari ‘National Ninty Now peoples Age 8 August 1942)
^Œiq∞ÖÏ, Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ∞ H˘O`«HÍÅO, =Úã≤¡ObQ∑Ö’ „ѨQÆujÅ∞~°∞ Z=~å J<Õ J<Õfi+¨},
(L^•Ç¨Ï~°}H˜ J|∞Öò ǨÃ+"£∞ ÖÏO\˜ "å~°∞) ™êyã¨∂Î, J^Õ „Hõ=∞OÖ’ QÍOnè l<åfl =∞^茺
XѨÊO^•xfl „Ѩuáêkã¨∂Î, HÍO„ÔQãπ`À ã¨O|O^è•Å∞ ^≥|ƒux LO_»@O =Å# =∞~À ÃÑ^ŒÌ
*ÏfÜ«∞ ~å[H©Ü«∞ â◊HÎ̃H˜ |Ǩïâß ^ŒQÆæ~° HÍÉ’ÜÕ∞ J=HÍâ◊"å^Œ „Ѩܫ∞`«flO`À áêH˜™êÎ<£
_ç=∂O_£x ã¨=∞iÌOKÕ „Ѩ=∂^ŒHÍ~° ã¨xfl"ÕâßxH˜ ã¨g∞ѨOQÍ ~å=@O [iyOk. 'U"≥∞#ÿ ѨÊ\˜H©
KåÖÏ J~°∞^≥·<å, "åãÎ̈qHõOQÍ#∂, x+¨ÊHõΔáê`«OQÍ#∂ K≥áêÊÅO>Ë, 1942 Ö’ Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ
=∂kˆ~ W`«~° „QÆ∂ѨÙÅ∞, H˘O`«=∞Ok =º‰õΩÎÅ∞ ^Õâ◊ÉèíHÎ̃H˜ ^Œ∂~°OQÍ L#fl Ü«∞^•~°÷O. „Ѩ=ÚY
QÍO^èÕÜ«∞"åk, ^ŒH˜Δ}ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ HÍO„ÔQãπ q∞`«"åk J~Ú# ~å[QÀáêÖÏKåi, H˜fi\ò
WO_çÜ∂« L^Œº=∂xfl =ºuˆ~H˜OK«@"Õ∞ HÍHõ, áêH˜™êÎ<£ _ç=∂O_£ ÃÑ· ã¨O„ѨkOѨÙÅ∞ [~°áêÅx
_ç=∂O_£ KÕ™ê_»∞. QÀÅfiů~ü <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’x P~ü.Ü«∞ãπ.Ü«∞ãπ, PQÆ+¨μì u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞H˜
~°Ç¨Ï㨺OQÍ ^Œ∂~°OQÍ LO_»QÍ, ™ê÷xHõ ã¨Oã¨÷Å∞, âßã¨#ã¨Éèí∞ºÅ∞, ã¨sfiã¨∞Ö’¡ LO_Õ Ç≤ÏO^Œ∂
=∞Ǩã¨Éèíã¨Éèí∞ºÅ∞ `«=∞ ^≥·#Ok# q^èŒ∞Å∞ H˘#™êyOKåÅx 1942 ÃãÃÑìO|~ü 4# ™ê=~å¯~ü
HÀ~°@O [iyOk. W^Õ =~°∞ã¨Ö’ q∞_»flѨÓ~ü Ѷ¨∞’~°OQÍ J}˜z"ÕÜ«∞|_ç#ѨC_»∞, âߺ"£∞
„Ѩ™ê^£ =ÚYs˚ ɡOQÍÖò =∞O„uQÍ L#fl q+¨Ü«∞O QÆ=∞<å~°›O. PHõ™ê‡`«∞ÎQÍ Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ∞
„ѨÉèí∞`åfixH˜ =∞^ŒÌ`«∞ `≥ÅѨ_»O, [áê<£ =ºuˆ~Hõ ÔQiÖÏ¡ tHõΔ} HÀã¨O _ç=∂O_£ KÕÜ«∞_»O
QÆ∞iOz KåÖÏ=∞Ok JkèHÍ~°∞Å∞, f„="≥∞ÿ# J#∞=∂<åÅ∞ =ºHõÎO KÕ™êÎ~°x D =∞^茺<Õ
"≥Å∞QÆ∞Ö’H˜ =zÛ# _®‰õΩº"≥∞O@∞¡ ã¨Ê+¨Oì QÍ `≥eÜ«∞*Ëã∞¨ <Î åfl~Ú. ÃÑH· ˜ "å~°∞ á¶êã≤ãì ∞¨ =ºuˆ~‰õΩÅ∞
- Ü«Ú^Œú J#∞‰õÄÅ∞~°∞, JO`«~°æ`«OQÍ „ѨÉèí∞`«fi ™ê„=∂[º =ºuˆ~Hõ`«, D PÖ’K«<å ã¨~°oH˜
`«QÆæ@∞ìQÍ<Õ, "å~°∞ PÜ«Ú^è•Å∞ _ç=∂O_£ KÕÜ«∞\ÏxH˜ W`«~° JOâßÅH© ã¨O|O^èŒO LOk—.
Jx "åºMϺ<åÅ∞ "≥Å∞=_ç#@∞¡ `≥Å∞ã¨∞ÎOk. (Bihar Governor Stawant Linlithgow 6 May
1942 Mansergh Vol II p. 406) ѨÓiÎQÍ Hõ=¸ºxã¨∞ì Jnè#OÖ’x Z.S.\˜Ü«Úã≤ #∞O_ç
q_ç=_ç Ü«∞O.Ü«∞<£.~åÜü∞ <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’ U~åÊ>ˇÿ# WO_çÜ«∞<£ ÃѶ_»ˆ~+¨<£ PѶπ ÖË|~üH˜
„ѨÉèí∞`«fi ã¨aû_ôÅ∞ JO^•~Ú. PÜ«∞# "≥·„™êÜü∞ Zy˚‰õĺ\˜"£ H“xûÖòÖ’ ã‘@∞ J_çy<å
"Õ"≥Öò P J=HÍâ◊O W=fiÖË^Œ∞.
343
 Ѷ∞¨ ’~°"∞≥ #ÿ `«ÑÊ≤ ^•Å∞ [iy (ã¨∞ÉèÏ+πx ^Õâ„◊ ^ÀÇ≤Ï Jx xOkOK«@O ÖÏO\˜ `«ÑC¨ Å∞)
„Ѩ*Ï ã¨=¸Ç¨ÅÖ’ JѨMϺu áêÖˇ·#ѨÊ\˜H©, ÉèÏ~°`« Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì K«i„`«Ö’ 1942
`«^Œ#O`«~° ã¨O=`«û~åÅ∞ U q^èŒOQÍ Ñ¨ijeOz<å ѨÓiÎQÍ =ºuˆ~HÍ`«‡Hõ"≥∞ÿ#q HÍ=x
K≥ѨÊ=K«∞Û. ZO^Œ∞HõO>Ë 1920ÅÖ’ "≥Ú^Œ\ ˜QÍ U~°Ê_ç# Hõ=¸ºxã¨∞ì „QÆ∂ѨÙÅÃÑ· „ѨÉèí∞`«fi
^•~°∞} J}z"Õ`«, 1934 Ö’ áêsìÃÑ· x¿+^ŒO `«~°∞"å`« KåÖÏ ã¨O=`«û~åÅH˜ áêsì
|Ç≤Ï~°OQÆ=¸, K«@ì|^ŒÌ=¸ HÍ=@O`À ã¨O™ê÷QÆ`«OQÍ J<ÕHõ „ѨÜ≥∂[<åÅ∞ KÕ‰õÄ~å~Ú.
1942 Ö’ 4 "ÕÅQÍ L#fl ã¨Éèíº`«fiO 1943 "Õ∞ <å\˜H˜ 15,000, 1946 ã¨O=`«û~°O
=∞^茺HÍÅO <å\˜H˜ 53,000, 1948 Ѷ≤„|=iÖ’ áêsì Ô~O_»= =∞Ǩã¨Éèí <å\˜H˜, 1,00,000
ã¨OYºH˜ KÕ~°QÍ, 1942 -44 =∞^茺 HÍÅOÖ’ ZS\˜Ü«Úã≤ `«# |ÖÏxfl Ô~O_»∞#fl~° ÅHõΔÅ
#∞O_ç S^Œ∞ ÅHõΔÅH˜ JO>Ë Ô~O_çO`«Å∞ ÃÑOK«∞‰õΩOk. (R.P. Dutt India Today p. 353)
XO@i`«#O HÍ~°ºHõ~Åΰ Ö’ XHõ q^è"Œ ∞≥ #ÿ ã¨=∞~°jÅ ã¨fiÉèÏ"åxfl, P`«‡`åºQÍxfl, P^Œ~≈° "å^•xfl
ÃÑOá⁄OkOK«QÍ, =∞s=ÚYºOQÍ ÉˇOQÍÖò Ü«¸x\ò, Hõ~°∞=Ù LѨâ◊=∞# Hõ$+≤x Q˘Ñ¨Ê
„Hõ=∞tHõΔ}`À#∂, JOH˜`«ÉèÏ=O`À#∂ KÕÜ«∞@O ^•fi~å `«#H˜ `å#∞ ѨÙ#~å"åã¨O
HõeÊOK«∞‰õΩOk. á¶êã≤ã¨∞ì =ºuˆ~Hõ „Ѩ*Ï Ü«Ú^Œú ѨO^ä• „Ѩ*Ï ~åâ◊√ÅH˜ J~°÷O HÍ#ѨÊ\˜H©,
(=∞s „Ѩ`ÕºHõOQÍ Ô~·`åOQÍxH˜) „ѨѨOK« Ѩi}Ï=∂Å QÆ∞iOz J=QÍǨÏ# L#fl "Õ∞^è•=ÙÅÃÑ·
Jk QÍ_è»"≥∞ÿ# „ѨÉèÏ"åxfl K«∂Ñ≤# Ѷ¨e`«OQÍ, HõÅHõ`åÎ =∞^茺`«~°QÆu ™êO㨯 $uHõ rq`«OÖ’
J#∞‰õÄÅ"≥∞ÿ# =∂~°∞ÊÅ∞ KÀ@∞ KÕã¨∞‰õΩ<åfl~Ú. *Ï#Ѩ^Œ q*Ï˝#O, „ѨKå~° ™ê^èŒ<åÅ∞,
™êO㨯 $uHõ ~°∂áêefl áêsì „Ñ¨Kå~åxH˜ qxÜ≥∂yOK«∞HÀ=@OÖ’ áêsì HÍ~°º^Œi≈ Ñ≤.ã≤.*’+≤≤
q#∂`«# Ѩ^Œú`«∞efl „Ѩ"Õâ◊ÃÑ@ì_»O`À áê@∞ 1944 -45 ã¨O=`«û~åÅÖ’ JѨÊ\˜ =~°‰õÄ
KÕã≤# Hõ$+≤H˜ =∞‰õΩ\ÏÜ«∞=∞ø#OQÍ, ёѨÙÖòû käÜÕ∞@~ü J™Èã≤ÜÕ∞+¨<£û ™ê÷Ñ≤Oz, ^•x ˆHO„^Œ
™ê¯ fi_£ ^Õâ◊"åºÑÎ̈ Ѩ~°º@#Å ^•fi~å ɡOQÍÖò Hõ~°∞=Ù Ñ‘_ç`« „Ѩ*ÏhHõO HÀã¨O q~åàÏÅ∞
¿ãHõiOK«@O [iyOk. käÜ∞Õ @~ü J™Èã≤Ü∞Õ +¨<,£ W`«~° ™êO㨯 $uHõ âßYÅ∞ qaè#fl ~°OQÍÅH˜
K≥Ok# J<ÕHõ=∞Ok "Õ∞^è•=Ùefl L^•Ç¨Ï~°}H˜: |Å~å*ò ã¨Ç¨h, MÏfi*Ï JǨχ^£ JÉσãπ,
HÔ Ñ· ‘¶ Jr‡, ã¨bÖò KÒ^è∞Œ i, â◊OÉè∞í q∞„`å, ^Õ=„=`« qâßfiãπ, ã¨∞z„`å=ÚYs˚, ã¨∞HÍO`å Éè\í ÏìKås˚
"≥Ú^ŒÖˇ·# "åix `å=Ú "ÕkHõÅÃÑ· fã¨∞‰õΩ~å=@O [iyOk. gˆ~ H͉õΩO_® ¿Ñ~°∞¡
„Ѩ™êÎqOK«|_»x WOHÍ J<ÕH=õ ∞Ok „Ѩ=ÚY∞Å∞ qq^èŒ HõàÏ~°OQÍÅH˜ `«=∞ ¿ã=efl JOkOK«@O
[iyOk. #=ÖÏHÍ~°∞_»∞ =∂xH± |O^èÀáê^蕺ܫ∞ Hõ=ÙÅ∞ a+¨μ^‚ ,Õ ã¨=∞~°¿ã<£, ã¨∞ÉèÏ+π =ÚYs˚
"≥Ú^ŒÖˇ·# "å~°∞ Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsìÖ’ KÕ~°@"≥∂ ÖËHõ ã¨xflÇ≤Ï`«OQÍ LO_»@"≥∂ [~°QÆQÍ,
*’ºuiOK« "≥∞ÿ„`å '#= r=#, QÍ<£—, a*’<£ Éèí\ÏìKås˚ <å@HõO '#|<åfl— ™êO㨯 $uHõOQÍ
H˘`«Î ѨÙO`«Å∞ `˘Hõ¯@O [iyOk.
1942 <å\˜ KÕ^Œ∞ J#∞Éèí"åÅ∞ „ѨÉèÏ=O JO`«QÍ ÖËx „QÍg∞} „áêO`åÅÖ’
H˜™ê<£ã¨Éèí, H“Å∞ Ô~·`«∞Å∞ ÖË^• =º=™êÜ«∞ ‰õÄb ã¨OѶ¨∞O ÖÏO\˜ L^Œº=∞ ã¨Oã¨÷Å∞ ˆH~°à◊,
HÀ™êÎPO„^èŒ, `≥ÅOQÍ}, L`«Î~°ÉˇOQÍÖòňH Ѩiq∞`«O H͉õΩO_®, ѨO*ÏÉò, =∞Ǩ~åR,
`«q∞à◊<å_»∞ ~å„ëêìÅÖ’x H˘xfl „áêO`åÅH˜ ‰õÄ_® qãÎ̈iOK«@O [iyOk. Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì
WѨÊ\˜H,© HÍO„ÔQãπ ÖË^• bQ∑Å`À áÈÅÛÖË#O`« |ÅÇ‘Ï#OQÍ L#flѨÊ\˜H,© H˘O`« <åºÜ«∞Ѩ~O° QÍ
K«∂ã≤#@¡~Ú`Õ Ü«Ú^ŒúO =Úy¿ã<å\˜H˜, ^Õâ◊OÖ’ Jk =¸_À JuÃÑ^ŒÌ áêsìQÍ "≥Å∞QÆ∞Ö’H˜
=zÛ# =∂@ J"åãÎ̈=O HÍ^Œ∞.
344
 J^蕺ܫ∞O - 8
™êfi`«O`„ º« O - qÉè[í # 1945 - 1947

„a\˜+π áêÅ# Ü≥ÚHõ¯ z=i Ô~O_»∞ ã¨O=`«û~åÅ HÍÅOÖ’ HõÅ=~°áê@∞ HõeyOKÕ

Ѷ¨∞@#Å#∞O_ç Ô~O_»∞ ^èÀ~°}∞Å∞ L`«Ê#fl=∞Ü«∂º~Ú.
"≥Ú^Œ\ ˜k: =∞`« Ç≤ÏOã¨`Àáê@∞ „a\˜+¨μ, HÍO„ÔQãπ, bQÆ∞ <åÜ«∞‰õΩÅ =∞^茺 ^•i
`«Ñ≤Ê# K«~°ÛÅ∞, Ѷ¨e`«OQÍ ™êkèOz# ã¨fi`«O„`«O† qëê^ŒHõ~°"≥∞ÿ# qÉèí[#.
Ô~O_»=k : K≥^Œ∞~°∞ =∞^Œ∞~°∞QÍ ™ê÷xHõOQÍ [iy# KåÖÏ ã¨=∞~°jÅ"≥∞ÿ#
„Ѩ*ÏáÈ~å\ÏÅ∞ - ÉèÏ~°`« *ÏfÜ«∞ Ãã·#ºO (S.Ü«∞<£.Z) q_»∞^ŒÅ L^Œº=∞O, 1945-46
~åÜ«∞Öò WO_çÜ«∞<£ <Õg u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞. D HÍÅ=∞O`«\Ï [iy# Jã¨OMϺHõ"≥∞ÿ# ã¨"≥∞‡Å∞,
ɡOQÍÅ∞Ö’ `≥ÉèÏQÆ, u~°∞"å#∂¯~°∞Ö’ ѨÙ#fl„Ѩ "å~ÚÖÏ~ü u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞, ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£Ö’
`≥ÅOQÍ} ™êÜ«Ú^èŒ ~Ô `· åOQÆ áÈ~å@O. "≥Ú^Œ\ ˜ JOâ◊OÃÑ· JkèHÍ~° Ѩ„`åÅ ã¨OHõÅ<åÅ`Àáê@∞
q.Ñ≤. g∞#<£, Hˆ OÑπÉÖˇ ò *Ï#û<£, ÃÇÏKü.q.Ǩτ_®<£. ÃÑO_≥~Ô Öò g∞#<£, "Õ=Öòû Ѩ„uHõ, =∂H±Ãã~üæ
„QÆO^ä•Å∞, QÍOnè z=i ã¨O=`«û~åÅÃÑ· á꺈~ÖÏÖò ã¨=∞„QÆ J^茺ܫ∞#O, 1945 #∞O_ç
ã¨~åÌ~ü Ѩ>ËÖò ÖËYÅ∞- ÖÏO\˜ „QÆO^ä•ÅÖ’ KåÖÏ Kåi„`«Hõ ™êÇ≤Ï`«ºO ÅÉèíº=∞=Ù`«∞Ok.
^•xH˜ q~°∞^ŒúOQÍ „Ѩ*Ï L^Œº=∂ÅÃÑ· "å\˜Ö’ áêÖÁæ#fl"å~°∞ „"åã≤# H˘kÌáê\˜ q=~°}Å∞
=Ù<åfl~ÚQÍx WѨÊ\˜ =~°‰õΩ „Hõ=∞|^Œú"≥∞ÿ# Kåi„`«Hõ J^茺ܫ∞#O [~°QÆÖË^Œ∞. J~Ú#ѨÊ\˜H˜
P^èŒ∞xHõ ÉèÏ~°`«^Õâ◊ K«i„`« JO`«\Ï „H˜Ok #∞O_ç =zÛ# XuÎ_»∞efl J~°÷O KÕã¨∞H˘#‰õΩO_®
<åÜ«∞‰õΩÅ x~°‚Ü«∂Å∞ K«~°ºÅ∞ - „a\˜+¨μ"åixQÍx ÉèÏ~°`« <åÜ«∞‰õΩÅ#∞ QÍx J~°÷O
KÕã¨∞HÀ=_»O ™ê^茺Ѩ_»^Œ∞. Jxfl\˜x q∞Oz „Ѩ*ÏáÈ~å\ÏÅ∞ „a\˜+¨μ áêÅ# H˘#™êyOѨÙx
J™ê^茺O KÕâß~Ú. „Ѩ[Å∞ JuQÍ áêÖÁæO@∞<åfl~°<Õ ÉèíÜ«∞O HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩefl 'K«~°ÛÅ∞-
345
~år— =∂~åæxH˜ JO\˜ ÃÑ@∞ìH˘x =ÙO_ÕÖÏ KÕã≤Ok. J=ã¨~°"≥∞ÿ# =¸ÅºOQÍ qÉèí[#x
JOwHõiOKÕÖÏ KÕã≤Ok. ™ê„=∂[º"å^Œ =ºuˆ~Hõ „Ѩ*Ï L^Œº=∂ŠѨiq∞`«∞Å∞ 1947 PQÆã¨∞ì
Ѩiëê¯~åxfl ™ê^茺O KÕâß~Ú.
1945-46 'JyflѨ~°fi`« tY~°O—
K«~°ÛʼnõΩ Ñ¨Ó~°fi~°OQÆO :
JѨÊ\˜ ˆHO„^Œ „ѨÉèí∞`«fi x~å‡}OÖ’ HÍO„ÔQãπ bQÆ∞efl ÉèÏQÆ™êfi=Úefl KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ
„a\˜+¨μ „Ѩܫ∞`åflÅÖ’, JÖψQ áêH˜™êÎ<£ ã¨=∞㨺ÃÑ· Ѷ¨Å„Ѩ^ŒO HÍx QÍOnè l<åfl K«~°ÛÅ`À
Ü«Ú^ŒúO z=i <≥ÅÖ’¡ Ü«Ú^•ú#O`«~° K«~°ÛʼnõΩ Ñ¨Ó~°fi~°OQÆO ã≤^ŒúO KÕÜ«∞|_çOk. JkèHÍ~°O
KÕѨ\ìHõ =ÚO^Œ∞ 1943 ÃãÃÑìO|~°∞Ö’ `å`å¯eHõOQÍ- ~ÚOHÍ ã¨Ê+ì̈OQÍ K≥áêÊÅO>Ë P~ÀQƺ
HÍ~°}ÏÅ s`åº 1944 "Õ∞ 5# QÍOnè q_»∞^ŒÅ KÕÜ«∞|_ç# `«~°∞"å`« Ü«Ú^Œú „Ѩܫ∞`åflÅÖ’
ÉèÏ~°`«^Õâ◊O Ü≥ÚHõ¯ ѨÓiÎ ã¨Ç¨ÏHÍ~åxfl á⁄O^ÕO^Œ∞‰õΩ, JO`«HõO>Ë =ÚYºOQÍ ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ
â◊H˜ÎÜ«Ú‰õΩÎefl PO^Àà◊#ÅHõO>Ë H˘O`« „ѨÜ≥∂[#Hõ~°"≥∞ÿ# kâ◊QÍ =∞~°ÖËÛO^Œ∞‰õΩ HÍO„ÔQãπ
bQÆ∞ "≥∞ÿ„u „áêuѨkHõ# ˆHO„^ŒOÖ’ `å`å¯eHõ „ѨÉèí∞`«fi ™ê÷Ѩ# J=ã¨~åxfl QÆ∞iOz "Õ=Öò
Ji÷OKå_»∞. (1944 JHÀì|~°∞ 24# "Õ=Öò K«iƒÖòH˜ „"åã≤# ÖËY). 1944 EÖˇ·-PQÆã¨∞ìÖ’
QÍOnè, "Õ=Öò L`«Î~° „Ѩ`«∞º`«Î~åÅ∞ ^èŒ$=Ѩ~°z# q^èŒOQÍ "≥·„™ê~Ú „Ѩuáê^Œ# HÍO„ÔQãπ
Ü≥ÚHõ¯ Hõhã¨"≥∞ÿ# _ç=∂O_»¡"Õ∞~°‰õΩ ‰õÄ_® ÖË^Œ∞. HÍO„ÔQãπ _ç=∂O_»∞¡† JÃãOc¡H˜ ÉÏ^茺`«
=Ç≤ÏOKÕ x["≥∞#ÿ *ÏfÜ«∞ „ѨÉ∞íè `«fiO, Ü«Ú^Œú =º=Ǩ~åÅ∞ `å`å¯eHõOQÍ „a\˜+μ¨ "åi Pnè#OÖ’
=ÙO_»_»O, Ü«Ú^•ú#O`«~°O ã¨fi`«O„`«O ~Ú™êÎ=∞<Õ "åQÍÌ<åxfl ZÖÏO\˜ ã¨OkQÆ÷`«H˜
`å=ÙÖˉõΩO_® `«HõΔ}"Õ∞ KÕÜ«∞_»O U"≥∞ÿ#ѨÊ\˜H˜ 1942Ö’ „H˜Ñ¨ÙÊ „Ѩuáê^Œ#ÅÖ’ ÖÏQÍ<Õ
"Õ=Öò „Ѩuáê^Œ#ÅÖ’ Ѷ¨e`åÅ∞ ™êkèOKÕ ã¨∂K«#Å∞ HõeÊOz =ÙO>Ë XHõ ^Œâ◊Ö’ K«iƒÖò
J_»∞Ѥ _¨ =ç ÙO_Õ"å_»∞. 1944 EÖˇ· 5# QÍOnè ZO^Œ∞‰õΩ Kå=ÖË^À `≥Å∞ã¨∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ "Õ=ÖòH˜
>ˇe„QÍO ѨOáê_»∞. ÉèÏ~°`« =º=Ǩ~åÅÖ’ K«iƒÖò Ç≤Ï@¡~ü `«~°Ç¨ "≥·Yix „Ѩ^Œi≈OKå_»x
"Õ=Öò „ÃÑ·"Õ@∞ ã¨OÉèÏ+¨}ÅÖ’ KåÖÏ ™ê~°∞¡ K≥áêÊ~°∞. ÉèÏ~°`« ã¨=∞㨺x gÖˇ·#O`« HÍÅO
ѨHõ¯# ɡ\ÏìÅx K«iƒÖò 1945Ö’ K≥áêÊ_»∞. ''J`«_»∞ ÉèÏ~°`« ^Õâßxfl áêH˜™êÎ<£ Ç≤ÏO^Œ∂™ê÷<£,
„Ñ≤<£û™êÎ<£Å∞QÍ qÉèílOKåÅx HÀ~°∞`«∞#fl@∞¡#flk—— ("≥·„™ê~Ú [~°flÖò ¿ÑrÅ∞ 78,79,120)
1944 EÖˇ·Ö’ QÍOnè Ç≤ÏO^Œ∂ =∞Ǩã¨Éèí =ºuˆ~Hõ`«x JkèQÆq∞Oz, QÆ`« U„Ñ≤Öò
<å\˜ ~å[QÀáêÖKåi á¶ê~°∞‡ÖÏ „áêuѨkHõ# K«~°ÛÅ∞ [~°áêÅx „ѨuáêkOKå_»∞.
~å[QÀáêÅKåi á¶ê~°∞‡Öφ =Úã≤O¡ Å∞ ѨÓiÎ "≥∞*ÏsìQÍ =Ù#fl "åÜ«Ú=º Dâß#º ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’x
W~°∞QÆ∞ á⁄~°∞QÆ∞ lÖÏ¡Å#∞ qÉèílOKÕO^Œ∞‰õΩ Ü«Ú^•ú#O`«~°O Hõq∞+¨<£ xÜ«∞q∞OK«∞@. H˘xfl
„áêO`åÅÖ’ „Ѩ`ÕºHõ áêH˜™êÎ<£ HÀ~°∞`«∞<åfl~å ÖË^• `≥Å∞ã¨∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ „Ѩ*Ïaè„áêÜ«∂xfl
¿ãHõiOK«∞@, qÉèí[# ã¨O^Œ~°ƒùOÖ’ ~°HõΔ} ~°"å}Ï ã¨=∂Kå~°O ÖÏO\˜ J`«º=ã¨~° L=∞‡_ç
ã¨sfiã¨∞Å x~°fiǨÏ}. „a\˜+¨μ "åiH˜ JkèHÍ~åxfl ѨÓiÎQÍ |kb KÕã≤# `«~°∞"å`«<Õ (ã¨fi`«O„`«O
H˘~°‰õΩ HÍO„ÔQãπ KÕã¨∞Î#fl _ç=∂O_»¡H˜ bQÆ∞ P"≥∂^ŒO `≥eÑ≤, =∂iÊ_ç HÍÅOÖ’x `å`å¯eHõ

346
„ѨÉèí∞`åfixH˜ ã¨Ç¨ÏHõiOK«_»O`À) Ѩ^äŒHÍxfl J=∞Å∞ [~°∞ѨÙ@. HÍx l<åfl EÖˇ· 30# H˘kÌ
ã¨~°∞ÌÉÏ@¡`À "≥Ú`«ÎO P~°∞ „áêq#∞ûÅ (ѨO*Ï|∞, ã≤O^èŒ∞, |Å∂z™êÎ<£, "åÜ«∞=º ã¨iǨÏ^Œ∞Ì
~åRO, ɡOQÍÖò, J™êûO) qÉè[í # _ç=∂O_£x ѨÙ#~°∞^•…\ O˜ Kå_»∞. ã¨fi`«O„`«O =~°‰Ωõ qÉè[í #x
"å~Ú^• "ÕÜ∞« ~å^Œx "åkOKå_»∞. L=∞‡_ç ã¨sfiã¨∞Å∞ J=ã¨~=° ∞<åfl_»∞. =Úã≤O¡ Å, Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ
F@¡`À „Ѩ*Ïaè„áêÜ«∞ ¿ãHõ~°} x~°fiÇ≤ÏOK«_»O J<Õk '=Úã≤¡OÅ∞ ã¨fiÜ«∞O x~°‚Ü«∂kèHÍ~°
ǨωõΩ¯QÆÅ „Ѩ`ÕºHõ"≥∞ÿ# *Ïu— J<Õ =¸Å ã¨∂„`åxH˜ q~°∞^Œú=∞<åfl_»∞. Ѷ¨e`«OQÍ 1944
ÃãÃÑìO|~°∞Ö’ [iy# QÍOnè l<åfl K«~°ÛÅ∞ qѶ¨Å=∞Ü«∂º~Ú. HÍx Wk ÃãO„@Öò JÃãOc¡Ö’
bQÆ∞ HÍO„ÔQã¨∞Å =∞^茺 ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl ã¨Ç¨ÏHÍ~åxfl P@OHõѨ~°K«ÖË^Œ∞. 1945 [#=iÖ’
HÍO„ÔQãπ bQÆ∞ JÃãOc¡ ѨHõΔ <åÜ«∞‰õΩÖˇ·# Éèí∂ÖÏÉèÏÜü∞ ^ÕâßÜü∞, eÜ«∂Hõ`ü JbMÏ<£Å =∞^茺
XѨÊO^ŒO ‰õΩkiO^Œx, P XѨÊO^ŒO "Õ∞~°‰Ωõ Ü«Ú^Œú HÍÅѨ٠K«~Û° QÍ JѨÊ\˜H˜ =Ù#fl ~å*ϺOQÆO
"Õ∞~°‰õΩ ˆHO„^ŒOÖ’ „áêq#∞ûÅÖ’ ã¨OH©~°‚ =∞O„u =~åæÅ U~åÊ@∞¡ [~°∞QÆ∞`åÜ«∞x |Å"≥∞ÿ#
=^ŒO`«∞Å∞ (`«~°∞"å`« l<åfl YO_çOKå_»∞) "åºÑ≤OKå~Ú. 1945 „áê~°OÉèíOÖ’ bQÆ∞ Ѩiã≤÷u
|ÅÇ‘Ï#Ѩ_çOk. HÍO„ÔQãπ Ü«∞O.ZÖò.Z. q_»∞^ŒÅ "åÜ«∞=º ã¨iǨÏ^Œ∞Ì ~åROÖ’x bQÆ∞
=∞O„u=~°æO ™ê÷#OÖ’ _®Hõì~ü MÏ<£ ™êÃÇÏÉò <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’ HÍO„ÔQãπ =∞O„u=~°æO U~åÊ@∞,
1944 =∞^茺֒ d*Ï~ü ǨÏÜ«∞`üMÏ<£ <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’ ѨO*ÏÉò Ü«¸xÜ«∞xã¨∞ìÅ∞ ÉÏǨ@OQÍ
l<åfl #∞O_ç q_çáÈ=_»O, 1945 =∂iÛÖ’ ɡOQÍÖòÖ’ x*Ï=ÚnÌ<£ =∞O„u=~°æO Ѩ_çáÈ~Ú
P ™ê÷#OÖ’ QÆ=~°fl~°∞ áêÅ# ~å=_»O, ã≤O^èŒ∞ J™êûOÖ’ ‰õÄ_® bQÆ∞ =∞O„u=~åæÅ∞ HÍO„ÔQãπ
Ü≥ÚHõ¯ L¿ÑHΔÍOwHÍ~°O`À =∞#QÆÅQÆ_O» ÖÏO\˜ HÍ~°}ÏÅ`À 1945 „áê~°OÉèOí Ö’ bQÆ∞ Ѩiã≤u÷
KåÖÏ |ÅÇ‘Ï# Ѩ_Oç k. „Ѩ[efl ã¨g∞HõiOz x["≥∞#ÿ „Ѩ*ÏáÈ~å\ÏÅ∞ x~°fiÇ≤ÏOK«QÅÆ (1946
PQÆã¨∞ì =~°‰õΩ) ã≤÷uÖ’ ÖË^Œ∞. „Ѩ*ÏáÈ~å\ÏÅ∞ bQÆ∞ qÅHõΔ}`« HÍ^Œ∞. `«~°K«∞QÍ bQÆ∞ ~ÚKÕÛ
x<å^ŒO 'Å_£ˆH ÖËOˆQ áêH˜™êÎ<£— (áÈ~å_ç áêH˜™êÎ<£ ™êkè™êÎO) ˆH=ÅO =∂@ňH
Ѩiq∞`«=∞~ÚOk.
ã≤=∂¡ ã¨^Œã¨∞û
„a\˜+μ¨ ZxflHõÅ∞ <≥Å~ÀAÅÖ’ [~°∞QÆ#∞O_»QÍ 1945 E<£Ö’ ÉèÏ~°`« <åÜ«∞‰õΩÅ`À
K«~°ÛÅ∞ [i¿ÑO^Œ∞‰õΩ K«iƒÖò "Õ=ÖòH˜ J#∞=∞u ~ÚKåÛ_»∞. "Õ=Öò E<£ 14# HÍO„ÔQãπ
=i¯OQÆ∞ Hõq∞\© ã¨Éèí∞ºÅ q_»∞^ŒÅ‰õΩ P^ÕâßÅ∞ *Ïs KÕâß_»∞. "≥·„™ê~Ú Hõ=∂O_»~ü - W<£-
pèÑπ q∞#Ǩ~ÚOz q∞ye# "å~°O^Œ~°∂ ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞ =ÙO_Õ q^èŒOQÍ #∂`«# Zy˚‰õĺ\˜"£
H“xûÖò U~åÊ@∞ KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ K«~°Ûefl „ѨuáêkOKå_»∞. „Ѩuáêk`« H“xûÅ∞Ö’ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙʼnõΩ
=Úã≤¡OʼnõΩ ã¨=∂# „áêux^茺O =ÙO@∞Ok. Zy˚‰õĺ\˜"£ „Ѩã¨∞Î`« ~å*ϺOQÆO "Õ∞~°‰õΩ Ñ¨x
KÕã¨∞ÎOk (JO>Ë Jk ÃãO„@Öò JÃãOc¡H˜ ÉÏ^茺`« =Ç≤ÏOK«^Œ∞. Ü«Ú^ŒúOÖ’ ÔQez# `«~°∞"å`«
H˘`«Î ~å*ϺOQÆOÃÑ· K«~°ÛÅ∞H˘~°‰õΩ `«Å∞ѨÙÅ∞ `≥~°z =ÙOK«|_»`å~Ú. ã≤=∂¡ ã¨^Œã¨∞û (1945
E<£ 25-EÖˇ-· 14)Ö’ HÍO„ÔQãπ áêsì ™ê÷~Úx Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ áêsì ™ê÷~ÚH˜ `«yOæ KÕ „ѨÜ∞« `«flO
Ѩ@¡ HÍO„ÔQãπ ã¨Ç¨Ï[OQÍ JÉèíºO`«~°O =ºHõÎO KÕã≤Ok. Zy˚‰õĺ\˜"£Ö’ HÍO„ÔQãπ „Ѩux^èŒ∞Å∞QÍ
Jxfl =∞`åÅ "åix „ѨuáêkOKÕ Ç¨Ï‰õΩ¯ `«#‰õΩ =ÙO^Œx "åkOzOk. HÍx =Úã≤¡O
347
 „Ѩux^èŒ∞ÅO^Œih ZOÑ≤Hõ KÕ¿ã ѨiѨÓ~°‚"≥∞ÿ# ǨωõΩ¯ bQÆ∞H˜ =∂„`«"Õ∞ =ÙO^Œx, Zy˚‰õĺ\˜"£Ö’
=∞`«Ñ¨~°OQÍ g\’ ǨωõΩ¯ =ÙO_®Åx, =Úã≤¡OÅKÕ =ºuˆ~H˜OK«|_ç# x~°‚Ü«∂ʼnõΩ =¸_çO@
~Ô O_»∞=O`«∞Å "≥∞*Ïsì =ÙO_®Åx l<åfl KÕã#≤ Jã¨O|^Œ"ú ∞≥ #ÿ _ç=∂O_»`¡ À ã¨^㌠∞¨ û qѶŨ "≥∞Oÿ k.
JѨC_»∞ =Ù#fl ~å[H©Ü«∞ Ѩiã≤÷`«∞ÅÖ’ "≥Ú^Œ\ ˜ _ç=∂O_»∞ KåÖÏ Jã¨O|^Œú"≥∞ÿ#k. JѨÊ\˜H˜
~ÚOHÍ Ñ¨O*Ï|∞Ö’ JkèHÍ~°OÖ’ =ÙO@∂, bQÆ∞ÖÏQÍ ã¨=∞㨺efl W|ƒO^Œ∞efl `≥zÛÃÑ\ìx
Ü«¸xÜ«∞xã¨∞ìefl =^Œ∞Å∞HÀ=_®xH˜ „a\˜+¨μ"å~°∞ ã≤^ŒúOQÍ ÖË~°∞. J~Ú#ѨÊ\˜H˜ bQÆ∞ Ü≥ÚHõ¯
|∞HÍ~ÚOѨÙx „ѨtflOK«‰õΩO_® J=ã¨~°"≥∞ÿ`Õ bQÆ∞x q∞#Ǩ~ÚOz Zy˚‰õĺ\˜"£ U~åÊ@∞`À
=ÚO^Œ∞‰õΩ áȉõΩO_®, ˆH=ÅO bQÆ∞ Ü≥ÚHõ¯ D Ô~O_»∞ _ç=∂O_»¡ HÍ~°}OQÍ ã¨^Œã¨∞ûx ~°^Œ∞Ì
KÕÜ«∞_»=∞O>Ë, "Õ=Öò PK«~°}Ö’ l<åfl HÀi# g\’ǨωõΩ¯ ~ÚzÛ#>Ë¡ J~ÚOk.
1945 EÖˇÖ· ’ ÖË|~°∞ áêsì Ѷ∞¨ # q[Ü«∞O ™êkèOK«_O» `À 1938 <å\˜ <≥„Ǩ˙`À
Ѷ¨e¯<£ K«~°ÛÅ`À ã¨O|O^èŒO =Ù#fl ~å[H©Ü«∞ <åÜ«∞‰õΩÅ∞, JÖψQ 1942 <å\˜ „H˜Ñ¨ÙÊ
„Ѩuáê^Œ#Å`À ã¨O|O^èOŒ =Ù#fl "å~°∞ JkèHÍ~°OÖ’H˜ =KåÛ~°∞. ''KåÖÏ ÃÑ^ŒÌ "≥∞*Ïsì =zÛOk.
ÖË|~°∞ áêsì `«# HÍO„ÔQãπ ¿ãflÇ≤Ï`«∞ʼnõΩ gÖˇ·#O`« `«fi~°Ö’ ÉèÏ~°`«^Õâßxfl JѨÊ*ˇÑ¨Ê=K«∞Û.
WHõ g∞^Œ@ "≥·„™ê~Ú `«# KÕux Ü«∂Hõûň~@~ü #∞O_ç „ÉˉõΩÅ g∞kH˜ =∂~°Û_»O J=ã¨~°O
HÍ=K«∞Û—— Jx "Õ=Öò PO^Àà◊# =ºHõÎO KÕâß_»∞. HÍx PK«~°}Ö’ Ô~O_»∞ áêsìÅ "≥·Y~°∞ÅÖ’
`Õ_® Ju ã¨fiÅÊ=∞x `«fi~°Ö’ QÆ∞iÎOKå~°∞. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ q^Õj HÍ~°º^Œi≈ ɡq<£ ÖÏO\˜
ѨÅ∞=Ù~°∞ ÖË|~°∞ áêsì <åÜ«∞‰õΩÅ∞ ‰õÄ_® "åãÎ̈=OQÍ ™ê„=∂[º "å^Œ∞Å∞ ÉèÏ~°`«^Õâ◊O =^Œe
"≥àÏ¡Åx HÀ~°∞‰õΩ<åfl~°∞. HÍx ã¨∂zOKÕO^Œ∞‰õΩ "åi =^ŒÌ „Ѩ`åº=∂flÜ«∞O ÖË^Œ∞. HÍx ÉèÏ~°`«
^Õâ◊O`Àáê@∞ „ѨѨOK« Ѩiã≤÷`«∞Å∞ `«fii`«OQÍ =∂~°∞Ê K≥O^Œ∞`«∞<åfl~Ú. <år [~°‡h ^èŒfiOã¨O
KÕÜ«∞|_çOk. 1945 PQÆã¨∞ì <å\˜ Ç≤Ï~À+≤=∂ Ѷ¨∞@# `«~°∞"å`« [áê<£ ÖÁOyáÈ~ÚOk.
`«∂~°∞Ê Ü«¸~°ÑÙ¨ JO`«\Ï Hõ=¸ºxã¨∞Åì <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’ ÖËHõ "åi ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO`À ã¨=¸Å"≥∞#ÿ
™ê=∂lHõ =∂~°∞ÊÅ∞ HÀˆ~ áêÅHõ =º=ã¨÷Å∞ JkèHÍ~°OÖ’H˜ =ã¨∞Î<åfl~Ú. „á¶ê<£û W@bÖ’ J"Õ
Ѩiã≤÷`«∞Å∞ =Ù<åfl~Ú. K≥·<å qѨ¡=O J„ѨuǨÏ`«OQÍ =ÚO^Œ∞‰õΩ áÈ`«∞Ok. PˆQflÜ«∂ã≤Ü«∂
JO`«\ ˜h ™ê„=∂[º"å^Œ =ºuˆ~Hõ „ѨÉèíO[#O K«∞@∞ì =Ú\ì̃Ok. „ÃѶOz _»zÛ =Åã¨áêÅ<å
Ü«∞`åflefl qÜ«∞`åfl, WO_À<Õ+≤Ü«∂ „ѨuѶ¨∞\˜ã¨∞Î<åfl~Ú. Ü«Ú^ŒúO`À ™⁄=∞‡ã≤e¡# Ãã·#ºO,
^èŒfiOã¨"≥∞ÿ# Pi÷Hõ =º=ã¨÷ QÆÅ „a@<£ "≥#∞HõO[ "ÕÜ«∞=Åã≤# Ѩiã≤÷uÖ’ =ÙOk. ÖË|~°∞ áêsì
q[Ü«∞O P Ѩiã≤÷ux H˘O`« "ÕQÆ=O`«O KÕã≤Ok.
„Ѩ Ñ ¨ O K« "åºÑ¨ Î O QÍ Ñ¨ i ã≤ ÷ ` « ∞ Å∞ JÖÏ =Ù#flѨ Ê \˜ H ˜ J\© ¡ =∞O„u =~° æ O
KÕÑ@ ¨ =ì Åã≤OkQÍ "≥„· ™ê~Úx P^ÕtOz# K«~º° Å∞ Ju ™ê^è•~°}"≥∞#ÿ q. ~å#∞#fl K«eHÍÅOÖ’
ZxflHõÅ∞ [~°áêÅx „ѨHõ@# 1945 PQÆã¨∞ì 21 # KÕÜ«∞|_çOk. Ü«Ú^ŒúO =Úyã≤Ok.
ˆHO„^Œ JÃãOc¡H˜ 1934Ö’#∞ „áêq#∞ûÅÖ’ 1937 Ö’#∂ ZxflHõÅ∞ x~°fiÇ≤ÏOK«|_®¤~Ú.
Hõ#∞Hõ ~ÚѨC_»∞ ZxflHõÅ x~°fiǨÏ} Jx"å~°ºO. JO`ÕQÍHõ PO^Àà◊<åHÍ~°∞efl ~å*ϺOQÆÑ~¨ "° ∞≥ #ÿ
HÍ~°ºHõÖÏáêÅ"≥·Ñ¨Ù =∞~°ÅÛ_»O J=ã¨~°=∞x Ü«Ú.\˜.QÆ=~°fl~°∞ ¿ÇÏÅ\ò "Õ=ÖòH˜ PQÆã¨∞ì 14#
ã¨∂zOKå_»∞. (=∂<≥û~üæ "åÅ∂ºO- VI ¿Ñr 68) WOQÍ¡O_»∞Ö’ K«~°ÛÅ `«~°∞"å`« "Õ=Öò
348
ÃãÃÑìO|~ü 19# ѨÓiÎ ã¨fiÜ«∞O ѨiáêÅ# "åQÍÌ<åxfl ѨÙ#~°∞^•…\ ˜OKå~°∞. (ã¨fi`«O„`«O J<Õ
Ѩ^ŒO ^•@"ÕÜ«∞|_çOk) ZxflHõÅ `«~°∞"å`« ~å*ϺOQÆ x~å‡} ã¨Oã¨÷ ™ê÷Ѩ# H˘~°‰õΩ
Ü«∞O.Ü«∞Öò.Z.Å`À ã¨fi^Õj ã¨O™ê÷# „Ѩux^èŒ∞Å`À K«~°ÛÅ∞ [~°Ñ¨|_»`åÜ«∞x "åQÍÌ#O
KÕÜ∞« |_ç#k. (~å*ϺOQÆ Ñ¨i+¨`ü ™ê~°fi„uHõ F\˜OQÆ∞ ^•fi~å U~åÊ@∞ KÕÜ∞« |_»_®xH˜ QÆ`O« Ö’
Ѷ≤e¯<£ JOwHõiOz Ü«Ú<åfl_»∞ QÆ#∞Hõ Wk ã¨Ê+ì̈"≥∞ÿ# "≥#∞Hõ_»∞QÆ∞) „Ѩ^è•#"≥∞ÿ# ÉèÏ~°`«^Õâ◊
áêsìÅ =∞^ŒÌ`«∞ QÆÅ Zy˚‰õĺ\˜"£ H“xûÖò ™ê÷Ѩ#‰õΩ uiy „Ѩܫ∞`åflÅ∞ KÕѨ@ì|_»`å~Ú.
("≥·„™ê~Ú [~°flÖò ¿Ñl 170-171).
ÉèÏ~°`« *ÏfÜ«∞ Ãã·#ºO - qKå~°}
„Ѩ[Å XuÎ_`ç À 1945-46 <≥ÅÖ’¡ "Õ=Öòû [~°flÖò Z_ç@~ü ÃÑ~Ô Öò=¸H± 'JyflѨ~fi° `«
tY~°O—QÍ =i‚Oz# <≥ÅÖ’¡ „a\˜+¨μ q^è•#OÖ’ x~°‚Ü«∂`«‡Hõ"≥∞ÿ# =∂~°∞Ê =zÛOk. 20,000
ÉèÏ~°`« *ÏfÜ«∞ Ãã·#ºO Mˇ·nÅÖ’ =O^ŒÖÏk =∞OkÃÑ· |Ç≤Ï~°OQÆ qKå~°} [~°áêÅx `˘Å∞`«
„a\˜+¨μ"å~°∞ =¸~°öOQÍ x~°‚~ÚOKå~°∞. (ã¨sfiã¨∞ #∞O_ç `˘ÅyOK«|_»_»"Õ∞ QÍHõ 7000
=∞OkH˜ ÃÑ·QÍ qKå~°} ÖˉõΩO_® *ˇ·à◊¡Ö’ x~°ƒOkèOѨ|_®¤~°∞. (=∂<≥û~üæ "åÅ∂ºO VI ¿ÑrÅ∞
50-51) _èbç Ö¡ ’x ~Ô _£áȶ ~°∞Öì ’ "≥Ú^Œ\ ˜ ^Œáê¶ qKå~°} 1945 #=O|~°∞Ö’ „áê~°OÉè=í ∞~ÚOk.
É’#∞Ö’ XHõ Ç≤ÏO^Œ∂, XHõ =Úã≤¡O, XHõ ã≤‰õΩ¯ (Ñ≤.ÔH.ÃãǨÏQÆÖò, ëê#"å*ò, QÆ∞~°∞ |H±ûã≤OQ∑)
=Ù<åfl~°∞. Éè∂í ÖÏÉèÏÜü∞ ^ÕâßÜü∞, `Õ*ò |ǨÏ^Œ∂~Ì ü 㨄ѨÓ, [=ǨÏ~üÖÏÖò <≥„Ǩ˙ _çÃÑ<¶ û£ ÖÏÜ«∞~°∞Q¡ Í
Ǩ[~°Ü«∂º~°∞. ([=ǨÏ~üÖÏÖò 25 ã¨OIIÅ `«~°∞"å`« ÉÏi+ì̈~°∞ Q“#∞ `˘_çy Ǩ[~°Ü«∂º~°∞)
^Õâ◊ "åºÑÎ̈OQÍ [~°∞QÆ∞`«∞#fl x~°ã¨#Ö’ =Úã≤¡ObQÆ∞ ‰õÄ_® Hõeã≤Ok. 'ÉèÏ~°`« „Ѩ[Å Pã¨HÎ̃x
- Pã¨HΘ J<Õ HõO>Ë ™ê#∞Éè∂í ux WO`«QÍ PHõ@∞ì‰Ωõ #fl Ѷ∞¨ @# KåÖÏ J~°∞^Œ∞QÍ [~°∞QÆ∞`«∞Ok....
D `«~Ç° ¨ ™ê#∞Éè∂í u =∞`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ P@OHÍefl JkèQqÆ ∞ã¨∞OÎ k—- #=O|~°∞ 20# WO\˜e*ˇ<û£
|∂º~À iáÈ~°∞ì. J^Õ ~ÀA# Ô~_£á¶È~°∞ì Mˇ·nefl ã¨O^Œi≈Oz# [~°fleã¨∞ì (a.t=~å=Ù) ~ÚÖÏ
iáÈ~°∞ì KÕâß_»∞. ''"åiÖ’ Ç≤ÏO^Œ∂ =Úã≤¡O ÉèÏ=# J}∞=∂„`«O ‰õÄ_® ÖË^Œ∞. Ô~_£á¶È~°∞ìÖ’
qKå~°}<≥^Œ∞~˘¯O@∞#fl "åiÖ’ J`«ºkè‰õΩÅ∞ =Úã≤¡OÅ∞. "åiÖ’ H˘O^Œ~°∞ áêH˜™êÎ<£ ã¨=∞㨺x
ã¨r=OQÍ =ÙOK«∞`«∞#flO^Œ∞‰õΩ l<åflÃÑ· P„QÆǨÏO =ºHõÎO KÕâß~°∞—— (=∂<≥û~üæ "åÅ∂ºO-VI )
S.Ü«∞<£.Z. ã¨∂ÊùiÎ ÉèÏ~°fÜ«∞ Ãã·#ºOÖ’H˜ "åºÑ≤OK«_»OѨ@¡ „a\˜+¨μ"å~°∞ KåÖÏ PO^Àà◊#
K≥O^•~°∞. q_»∞^ŒÖˇ·# S.Ü«∞<£.Z. Mˇ·nʼnõΩ ÖÏǨϟ~°∞Ö’ [iy# ã¨`å¯~åxH˜ Ü«¸xá¶ê~°OÖ’
ÉèÏ~°fÜ«∞ Ãã·x‰õΩÅ∞ Ǩ[~°Ü«∂º~°x ѨO*ÏÉò QÆ=~°fl~°∞ [#=iÖ’ iáÈ~°∞ì KÕâß_»∞. (=∂<≥û~üæ
"åÅ∂ºO- VI ¿Ñr 807) qÜ«∞`åflO, WO_À<Õ+Ü ≤ ∂« Ö’ „ÃÑO¶ z _»zÛ =Å㨠áêÅ# ѨÙ#~°∞^Œ~ú }°
H˘~°‰õΩ ÉèÏ~°`«Ãã·xHõ qÉèÏQÍefl LѨÜ≥∂yOK«_»O`À Ô~O_»= ã¨=∞㨺 L`«Ê#fl=∞~ÚOk.
„Ѩ[ÅÉèÏ"åÅÃÑ· =ÚYºOQÍ Ñ¨@ì} „Ѩ[ÅÉèÏ"åÅÃÑ· JÖψQ Ãã·#ºOÖ’x H˘xfl ÉèÏQÍÅÃÑ· nx
„ѨÉèÏ=O, Ü«Ú^ŒúO fã¨∞H˘x =zÛ# ™ê„=∂[º"å^Œ =ºuˆ~Hõ K≥·`«#ºO Ü≥ÚHõ¯ J^Œ∞ƒù`«"≥∞ÿ#
ѨÙ~ÀQÆuH˜ ã¨Ê+¨"ì ∞≥ #ÿ ™êHõΔ ºOQÍ xÅ∞ã¨∞OÎ k. ÉèÏ~°`« Ãã#· ºOÖ’ JÖÏO\˜ K≥`· #« ºO ÃÑ~°Q_Æ O» Ѩ@¡
"Õ=Öò HõÅ`« K≥O^•_»∞. HÍx q∞„`«~å*ϺŠã¨∞„Ñ‘O Hõ=∂O_»~°∞ 1945 JHÀì|~°∞Ö’ nxx
349
„`Àã≤ѨÙKåÛ~°∞. D HÍÅOÖ’ ™ê^è•~°}OQÍ Ü«Ú^•ú#O`«~°O =KÕÛ x~°∞^ÀºQÆO, JkèHõ ^èŒ~°Å
ã¨=∞㨺Å∞ PǨ~° ã¨OHΔÀÉèíO, ÉÁOÉÏ~Ú ÉˇOQÍÅ∞ÅÖ’ áêHΔ̃HõOQÍ Ñ¨O@Å "≥·Ñ¶¨ÅºO, q∞QÆ∞Å∞
„áêq#∞û J~Ú# ѨO*ÏÉò #∞O_ç `«y#O`«QÍ PǨ~° ^è•<åºÅ∞ ¿ãHõiOK«HõáÈ=_»O ÖÏO\˜
HÍ~°}ÏÅ`À f„=`«~°O KÕÜ«∞|_®¤~Ú. J"≥∞iHÍ kQÆ∞=∞`«∞Å∞ ã¨OkQÆúOÖ’ Ѩ_®¤~Ú.
1946 [#=i 29# "Õ=Öò =¸_»∞ q∞eÜ«∞<£ @#∞flÅ H˘~°`« =ÙO@∞O^Œx JOK«<å "Õâß_»∞.
ˆ~+¨<£ûÖ’ qkèOz# HÀ`« `«Åã¨i PǨ~° qÅ∞=#∞ 1200 ˆHÅsʼnõΩ `«yæOzOk.
1945Ö’ HÍO„ÔQãπ 1942 `«~°Ç¨ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ KÕã¨∞ÎO^Œx „a\˜+¨μ JkèHÍ~°∞Å∞
ÉèíÜ«∞Ѩ_®¤~°∞. JÖÏO\˜ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ "å~åÎ ~°"å}Ï Ü«∞O„`åOQÆOÃÑ· ^•_»∞Å∞ qãÎ̈ $`«"≥∞ÿ#
=º=™êÜ«∞Hõ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞, HÍi‡Hõ ã¨=∞㨺Å∞, Ãã#· ºOÖ’ Jqâßfiã¨O, H˘O`« Ããx· Hõ xѨÙ}`«Å`À
S.Z<£.Z =ÙO_»_»O - D ™êi KåÖÏ „Ѩ=∂^ŒHõ~°OQÍ Ñ¨i}q∞ã¨∞ÎO^Œx ÉèíÜ«∞Ѩ_®¤~°∞.
HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ (=∞s =ÚYºOQÍ <≥„Ǩ˙, `˘Å∞`« Ѩ>ËÖò, cǨ~°∞ ã≤.Ñ≤., Ü«Ú.Ñ≤.
W`«~° „áêO`åÅ <åÜ«∞‰õΩÅ∞) 1942 <å\˜ =∞$`«g~°∞efl âߡѶ≤∞ã¨∂Î J`åºKå~åʼnõΩ áêÅÊ_»¤
JkèHÍ~°∞efl Hõiî#OQÍ tHΔ̃OK«=∞x _ç=∂O_»∞ KÕã¨∂Î S.Ü«∞<£.Z. Mˇ·nefl `«HõΔ}"Õ∞ q_»∞^ŒÅ
KÕÜ«∂Åx _ç=∂O_£ KÕã¨∂Î Ç≤ÏOã¨x „¿Ñˆ~Ñ≤ã¨∂Î KÕã≤# LѨ<庙êŠѨ@¡ "Õ=Öò f„="≥∞ÿ#
Jã¨O`«$Ñ≤Î =ºHõÎO KÕâß~°∞. HÍx D áÈ~å@Ñ¨Ù ÉˇkiOѨÙÅ∞ „Ѩ[Å =∞<ÀÉèÏ"åefl ZxflHõÅ
„ѨKå~°OÖ’ q∞o`«O KÕÜ«∞_®xH˜ L^ÕÌtOK«|_çO^Œx „a\˜+¨μ"å~°∞ `«fi~°Ö’ QÆ∞iÎOK«_»O
„áê~°OaèOKå~°∞. ZxflHõÅ ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ HÍO„ÔQãπH˜ 1942 L^Œº=∞O `«∞~°∞Ѷ٨ =ÚHõ¯Å ÖÏO\˜k.
WHõ S.Z<£.Z. q+¨Ü«∂xH˜ =¿ãÎ ^•xx „Ѩ™êÎqOK«HõáÈ`Õ ^Õâ◊OÖ’ `«=∞ áêsì ѨÙ<å^Œ∞Å∞
HõOÑ≤™êÎÜ«∞x, HÍO„ÔQãπ JkèHÍ~°OÖ’H˜ =¿ãÎ Jk S.Ü«∞<£.Z.H˜ K≥Ok# "åix `«Ñ¨ÊHõ Ãã·#ºO
#∞O_ç `˘Åyã¨∞ÎO^Œx, "åiÖ’ H˘O^ŒiÃÑ· qKå~°} [~°∞ѨÙ`«∞O^Œx Jã¨Ñ¶π Pe „ÃÑ·"Õ@∞
ã¨OÉèÏ+¨}Ö’ q=iOKå~°∞. =∞~˘Hõ JOâ◊O Hõ=¸ºxã¨∞ìʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ f„="≥∞ÿ# „ѨKå~°O
D „ѨKå~°OÖ’ <≥„Ǩ˙ KåÖÏ K«∞~°∞ÔH·# áê„`« áÈ+≤OKå_»∞. Ѷ¨e`«OQÍ Hõ=¸ºxã¨∞ì ã¨Éèí∞ºÅ∞
JHÀì | ~° ∞ 5# ~år<å=∂ KÕ â ß~° ∞ . _ç à ãO|~° ∞ Ö’ Hõ = ¸ºx㨠∞ ì ZSã≤ ã ≤ ã¨ É è í ∞ ºÅ∞
|Ç≤Ï+¨¯iOѨ|_®¤~∞° . Hõ=¸ºxã¨∞Åì ÃÑ· ^•_»∞Å∞ [iQÍ~Ú. <≥„Ǩ˙ LѨ<åºã¨O KÕ ~Ô K«ÛQ˘@ì|_ç#
HÍO„ÔQãπ =¸Hõ ÉÁOÉÏ~Ú áêsì „Ñ¨^è•# HÍ~åºÅÜ«∞OÃÑ· ^•_ç KÕã≤Ok. Ü«Ú^Œú HÍÅOÖ’
Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ∞ x~°fiÇ≤ÏOz# áê„`« HÍ~°}OQÍ JÖÏ [iyO^Œx K≥ѨÊ_»O gÅ∞Ѩ_»^Œ∞.
ZO^Œ∞HõO>Ë Ç≤ÏO^Œ∂ =∞Ǩã¨ÉHíè ˜ =ºuˆ~HõOQÍ JÖÏO\˜ „ѨKå~°O [~°QÖÆ ^Ë ∞Œ . 1942 PQÆã∞¨ Öì ’
H˘O^Œ~°∞ =∞Ǩã¨Éèí <åÜ«∞‰õΩÅ∞ =∞O„u =~åæÅÖ’ =Ù<åfl~°∞. 1942Ö’ 'H˜fi\ò WO_çÜ«∂—
'áêH˜™êÎ<£— ã¨=∞㨺ÅÃÑ· Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ ÖÏO\˜ "≥·Yi KÕѨ\ ˜ì# ~å[QÀáêÖÏKåi HÍO„ÔQãπ
J„QÆ<åÜ«∞‰õΩ_»∞QÍ H˘#™êQÆ∞`«∞<åfl_»∞.
QÆ`«OÖ’ HÍO„ÔQãπ ã¨=∞~°jÅ`«x P@OHõѨ~°z# â◊‰õΩÎÅ∞ =∞~°ÖÏ Ñ¨x KÕÜ«∞_»O
„áê~°OaèOKå~Ú. HÍO„ÔQãπ q^Õfi+¨ LѨ<庙êŠѨ@¡ l._ç.a~å¡ JO`«HõO`«‰õΩ HõÅ`«
K≥O^Œ∞`«∞<åfl_»x ã≤O^èŒ∞ QÆ=~°fl~°∞ #=O|~°∞ 17# Pi÷Hõ ã¨Éèí∞º_»∞ ~ÀÖÏO_£û, #=O|~°∞
30# ~å*º HÍ~°º^Œi≈ ÃѶkäH±ÖÏÔ~<£û "Õ~°∞"Õ~°∞QÍ „Ѩ™êÎqOKå~°∞. ("≥·„™ê~Ú [~°flÖò ¿Ñl
350
185, =∂<≥û~üæ "åÅ∂ºO -VI ¿ÑrÅ∞ 438,572). HÍO„ÔQãπ Jkèëêì#=~°æO `«~°Ñ¨Ù# ÉÏѨÙ
™ê÷#OÖ’ Ѩ>ËÖò a~å¡`À x~°O`«~° ã¨O|O^è•Å∞ KÕѨ\Ïì_»∞. (=∞Ǩ`«∞‡x h_»Ö’ ¿Ñl 328).
'ZxflHõÅÜÕ∞º =~°‰Ωõ „Ѩ*Ï L^Œº=∂Å∞ =ÙO_»É’=x ã¨Ê+¨Oì KÕÜ∞« _»O ^•fi~å ~å[H©Ü∞« L„kHõ`Î e« fl
`«yæOKåÅx HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ HÀ~°∞‰õΩO@∞#fl@∞¡QÍ W\©=Å ã¨∂K«#Å∞ JO^•~Ú—-
"Õ=Öò _çÃãO|~ü 5# ÃÑkäH±ÖÏÔ~<£ûH˜ ã¨=∂Kå~°O ѨOáê_»∞. JO`ÕQÍHõ 'HÍO„ÔQãπ "≥#∞Hõ
=Ù#fl |Å"≥∞ÿ# ÃÑ@∞ì|_ç^•s =~åæÅ∞ "åi Pã≤Îáêã¨∞Îefl QÆ∞iOz ÉèíÜ«∞Ѩ_»∞`«∞<åfl~Ú— Jx
`≥eÜ«∞*Ëâß_»∞. P =∞~°∞ã¨\ ˜ ~ÀA# a~å¡ XHõ ÖO_»<£ L#fl`åkèHÍiH˜ WÖÏ K≥áêÊ~°∞.
''[=ǨÏ~üÖÏÖò`À ã¨Ç¨ U ~å[H©Ü«∞ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ ‰õÄ_® ZÖÏO\˜ ã¨OHΔÀÉèÏxfl QÍx Ç≤ÏOã¨x
QÍx HÀ~°∞H˘#_»OÖË^∞Œ ..... „Ѩ[Å Jã¨ÇϨ #O „Ѩã∞¨ `Î « "å`å=~°}O D Ѷ∂¨ >ˇ#ÿ LѨ<庙êʼnõΩ
HÍ~°}O. JѨC_»Ñ¨C_»∞ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ ‰õÄ_® #_çÑ≤OѨ|_»∞`«∞O\Ï~°∞. HÍx Éèíq+¨º`«∞ÎÖ’
J^Œ∞Ѩ٠`«Ñ≤Ê# ÉèÏ+¨ KåÖÏ `«‰õΩ¯=QÍ qO\Ï=∞x Pt™êÎ#∞— (=∂<≥û~ü "åÅ∂ºO-VI)
¿ÑrÅ∞ 602-03,615).
ÉèÏ~°`« *ÏfÜ«∞Ãã·#ºO ã¨=∞㨺ÃÑ· 1945 #=O|~°∞ 21-23 ÅÖ’ „Ѩ*Ï L^Œº=∞O
L"≥fi`«∞ÎQÍ ÖËzOk. WÖÏO\˜ L^Œº=∂Å∞ HõÅHõ`åÎ #QÆ~°OÖ’ `«~°K«∞QÍ ^Œâß|ÌOáê@∞
H˘#™êQÍ~Ú. Wq „ÃѶOz qѨ¡=O <å\˜ k<åefl ã¨∞Êù~°}‰õΩ `≥KÕÛÖÏ ™êQÍ~Ú. S.Ü«∞<£.Z.
Mˇ·nÅ#∞ q_»∞^ŒÅ KÕÜ«∂Åx _ç=∂O_»∞ KÕã¨∂Î `˘Å∞`« á¶ê~°fi~°∞¤ ÉÏ¡‰õΩ P^èŒfi~°ºOÖ’ q^•º~°∞÷Å
„Ѩ^Œ~°≈# „áê~°OÉèí"≥∞ÿOk. "åix _»Ö∫›ã‘ ¿ãfi~üÖ’xH˜ J#∞=∞uOK«HõáÈ=_»O`À ~å„`«O`å
^èŒ~°"£∞`«Å gkèÖ’ ɡ·~îå~ÚOKå~°∞. Hõ=¸ºxã¨∞ì q^•ºi÷ ÃѶ_»ˆ~+¨<£ q^•º~°∞÷Å∞ =zÛ Hõeâß~°∞.
P‰õΩѨK«Û bQÆ∞ *ˇO_®`À W™ê¡q∞Ü«∂ HÍÖËr q^•º~°∞÷Å∞ Hõeâß~°∞. HÍx WO^Œ∞‰õΩ Ñ¨ÓiÎ
q~°∞^ŒOú QÍ ã¨∞ÉèÏãπÉ’ãπ ™È^Œ~∞° _»∞ â◊~`° Éü ’ãπ „Ѩ^~Œ ≈° ‰õΩÅ#∞^ÕtÌ Oz „ѨãO¨ yOK« u~°ã¯¨ iOKå_»∞.
Ç≤ÏOã¨x „¿Ñˆ~Ñ≤ã¨∞Î<åfl~°x Hõ=¸ºxã¨∞ìefl xOkOKå_»∞. ™ê„=∂[º"å^Œ =ºuˆ~Hõ`«‰õΩ
SHõº`åzǨÏflOQÍ q^•º~°∞÷Å∞ HÍO„ÔQãπ bQÆ∞ Z„~°*ˇO_®Å#∞ HõeÑ≤ ZQÆ∞~°"Õâß~°∞. W^ŒÌix
(XHõ Ç≤ÏO^Œ∂ XHõ =Úã≤¡O) HÍeÛ K«OÑ≤# "≥Ú^Œ\ ˜ ~“O_»∞ áÈbã¨∞ HÍÅ∞ÊÅ `«~°∞"å`«
#=O|~°∞ 22,23 `ÕnÅÖ’ L^Œº=∞O #QÆ~°=∞O`«\ ˜H© "åºÑ≤ÎK≥OkOk. ã≤‰õΩ¯ \ÏH©û „_≥·=~°∞¡
Hõ=¸ºxã¨∞ì <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’x „\ÏOÖˇ#· ¡ HÍi‡‰õΩÅ∞ KåÖÏ á¶êºHõsì Å HÍi‡‰õΩÅ∞ ã¨"∞≥ ‡Å∞ KÕâß~°∞.
(HõÅHõ`åÎ HÍ~˘Êˆ~+¨<£ L^ÀºQÆ∞Å∞ JѨÊ\˜ˆH Pi÷Hõ _ç=∂O_»¡`À ã¨"≥∞‡Ö’ =Ù<åfl~°∞.) HÍ~°¡#∞
ÖÏsÅ#∞ `«QÆ∞Åɡ\Ïì~°∞. Ô~·à◊¡‰õΩ J=~À^è•Å∞ HõeÊOKå~°∞. g^èŒ∞ÅÖ’ ÉÏiˆH_»∞¡ xi‡OKå~°∞.
'QÆ∞OѨÙÅÃÑ· HÍÅ∞ÊÅ∞ [iÑ≤#ѨC_»∞ „Ѩ[Å∞ ɡ^Œ~°ÖË^Œ∞. Hõ^ŒÅÖË^Œ∞. H˘kÌQÍ "≥#H˜¯ `«yæ<å
=∞~°ÖÏ ^•_çH˜ ã¨#fl^Œú=∞=_®xˆH JÖÏ KÕâß~°∞. ("Õ=ÖòH˜ QÆ=~°fl~°∞ ˆHã‘, 1946 [#=i 2)
14 ~“O_»∞¡ HÍÅ∞ÊÅ `«~°∞"å`« âßOu Éèí„^Œ`«Å∞ ѨÙ#~°∞^ŒúiOѨ|_®¤~Ú. HÍÅ∞ÊÖ’¡ 33 =∞Ok
ǨÏ`«∞ÅÜ«∂º~°∞. 200 =∞Ok QÍÜ«∞Ѩ_®¤~°∞. Ãã·x‰õΩÅ áÈbã¨∞Å "åǨÏ<åÅ∞ 150 ^èŒfiOã¨O
KÕÜ«∞|_®¤~Ú. 70 =∞Ok „a\˜+¨μ 37 =∞Ok J"≥∞iHõ<£ Ãã·x‰õΩÅ∞ QÍÜ«∞Ѩ_®¤~°∞. D
ã¨O^Œ~°ƒùOQÍ =ºHõÎ"≥∞ÿ# ã¨ÊO^Œ#Å∞ QÆ=∞<å~å›Å∞. áÈbã¨∞Å`À Ѷ¨∞~°¬}Ѩ_ç â◊H˜Îx =$^è•
KÕã¨∞H˘#_®xfl Ѩ>ËÖò #=O|~ü 24# ÉÁOÉÏ~Ú ZxflHõÅ ã¨ÉèíÅ∞ YO_çOKå_»∞. (WO_çÜ«∞<£
351
=∂#∞º=Öò il+ì̈~ü) QÍOnè ɡOQÍÅ∞ QÆ=~°fl~°∞`À ¿ãflǨÏѨÓ~°fiHõ ã¨OÉèÏ+¨}Å∞ [iáê~°∞.
ÃãÃÑìO|~°∞ Z.S.ã≤.ã≤. ã¨^Œã¨∞ûÖ’ KåÖÏ =∞Ok ã¨Éèí∞ºÅ∞ 1942 Ç≤ÏO™êÜ«Ú`« áÈ~å@OÖ’x
„Ѩu JOâßxfl H©iÎOz# ^•xH˜ aè#flOQÍ _çÃãO|~°∞ 7-11# [iy# HÍi‡Hõ =i¯OQÆ∞
Hõq∞\© JÇ≤ÏOã¨ÃÑ· qâßfi™êxfl ѨÙ#~°∞^•…\ ˜OzOk. „a\˜+¨μ "å~°∞ H˘xfl ~å~ÚfÅ∞
„ѨHõ\ ˜OK«=Åã≤# J=ã¨~åxfl QÆ∞iÎOKå~°∞. ǨÏ`åº<Õ~°O "≥∂Ѩ|_ç# "åiÃÑ·# `À\˜ Mˇ·nÅÃÑ·
J=∂#∞+¨OQÍ „Ѩ=iÎOz# SÜ«∞<£Z Mˇn· ÅÃÑ· =∂„`«"∞Õ ("≥Ú^Œ\ „a\˜+μ¨ K«„Hõ=iÎÃÑ· Ü«Ú^•úxH˜
kQÍ~°<Õ P~ÀѨ}‰õΩ |^Œ∞Å∞QÍ) qKå~°}Å∞ Z^Œ∞~˘¯#fl"åiH˜ qkèOK«|_ç# tHõΔÅ∞ [#=iÖ’
`«yæOK«|_®¤~Ú. 1946 Ѷ≤„|=i <å\˜H˜ ÉèÏ~°`« Ãã·x‰õΩefl WO_ÀK≥·<å WO_À<Õ+≤Ü«∂Å #∞O_ç
"≥#H˜¯ ~°Ñ≤ÊOKå~°∞. #=O|~°∞ 28# „a\˜+¨μ =∞O„u=~°æ LѨã¨OѶ¨∞O áê~°¡"≥∞O@s „Ѩuxkè
|$O^•xfl ѨOÑ≤OKåÅx x~°‚~ÚOzOk. 1946 [#=i 22# ÉèÏ~°fÜ«∞ <åÜ«∞‰õΩÅ`À
K«iÛOKÕO^Œ∞‰õΩ =∞O„u=~°æ ~åÜ«∞ÉÏ~° ã¨OѶ¨∂xfl (Cabinet Mission) ѨOÑ≤OKåÅ<Õ KåÖÏ
„áê^è•#º`« QÆÅ x~°‚Ü«∞O fã¨∞H˘#|_çOk. D HÍÅOÖ’ "Õ=Öò `å`å¯eHõ Ѩ^äŒHÍxfl `«Ü«∂~°∞
KÕÜ«∞_»O „áê~°OaèOKå_»∞. D Ѩ^äŒHõO J}z"Õ`«‰õΩ, ѨÓiÎQÍ =^Œe "≥o¡áÈ=_®xH˜ =∞^èÕº
=∂~°æOQÍ „a\˜+¨μ Ãã·<åºxfl JkèHÍ~°∞efl "åÜ«∞=º, Dâß#º =Úã≤¡O ~å„ëêìʼnõΩ `«~°eOz
q∞ye# ÉèÏ~°`« ^Õâßxfl HÍO„ÔQãπH˜ JѨÊK≥áêÊÅx ã¨∂zOzOk. Éèíq+¨º`«∞ÎÖ’ HÍO„ÔQãπ
<åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’x ZÖÏO\˜ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞<≥<· å J}K«_O» J™ê^躌 =∞x „a\˜+μ¨ "å~°∞ QÆ∞iÎOKå~°x,
JÖψQ ÉèÏ~°fÜ«∞ L`«Î~° S~å¡O_»∞QÍ áêH˜™êÎ<£x ~°∂á⁄OkOKåÅx L#fl`åkèHÍ~° =~åæÅ
PÖ’K«# Jx K≥¿ÑÊO^Œ∞‰õΩ D Ѩ^äŒHõO ™êHõΔ ºOQÍ xÅ∞ã¨∞ÎOk.
ÉèÏ~°fÜ«∞ <åÜ«∞‰õΩefl K«~°ÛʼnõΩ ~°Ñ≤ÊOK«_»OÖ’ [Ü«∞„Ѩ^ŒO HÍ=_®xH˜ =ÚO^Œ∞
„a\˜+¨μ"å~°∞ 1946 Ѷ≤„|=iÖ’ Ô~O_»= ÃÑ^ŒÌ ã¨OHΔÀÉèÏxfl Z^Œ∞~˘¯#=Åã≤ =zÛOk. ÉèÏ~°`«
*ÏfÜ«∞ Ãã·<åºxH˜ K≥Ok# J|∞ÌÖò ~°+‘^£H˜ 7 ã¨OIIÅ Hõiî# tHõΔ qkèOK«_®xH˜ x~°ã¨#QÍ
Ѷ≤„|=i 11-13ÅÖ’ HõÅHõ`åÎÖ’ PO^Àà◊# „áê~°OÉèí=∞~ÚOk. bQÆ∞ q^•ºi÷ qÉèÏQÆO
ã¨"≥∞‡ Ñ≤Å∞Ñ≤zÛOk. q^•ºi÷ ÃѶ_»ˆ~+¨<£ Hõeã≤Ok. #=O|~°∞Ö’ ÖÏQÍ q^•º~°∞÷Å∞ HÍi‡‰õΩÅ∞
=Úã≤¡OÅ∞ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ =∞^茺 JѨÊ\˜HõѨC_»∞ SHõº`« ÃÑOá⁄OkOk. Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ
<åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’x Ѷ≤„|=i 12 ã¨"≥∞‡ áêi„âßq∞Hõ HõÅHõ`åÎx ã¨ÎOaèOѨ*Ëã≤Ok. "≥e¡OQÆì<£
¿ã¯ fi~°∞ =^ŒÌ „Ѩ^~Œ ≈° ‰õΩÅ#∞^ÕtÌ Oz bQÆ∞ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ ã¨∞„ǨÏ=sÌ, QÍO^èÜ
Õ ∞« HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩ_»∞
ã¨f+π^•ãπ QÆ∞áêÎ, Hõ=¸ºxã¨∞ì <åÜ«∞‰õΩ_»∞ ™È=∞<å^ä£ ÖÏǨÏi „Ѩã¨OyOKå~°∞. Ô~O_»∞
~ÀAÅáê@∞ gkè Ѷ¨∞~°¬}Å∞ [iy# `«~°∞"å`« áÈbã¨∞Å∞ Ãã·#ºO Ѩiã≤÷ux J^Œ∞ѨÙÖ’H˜
fã¨∞‰õΩ~åQÆeQÍ~°∞. JkèHÍ~° JOK«<åÅ "Õ∞~°‰õΩ Ñ¶¨∞~°¬}ÅÖ’ 84 =∞Ok ǨÏ`«∞ÅÜ«∂º~°∞.
300 =∞Ok QÍÜ«∞Ѩ_®¤~°∞. (Q“`«O Kè«\’áê^蕺ܫ∞ '^•^•Ñ¨Ù qѨ¡=O—† Ü«∞ãπ.ã≤. ã¨~å¯~ü
Q“~°"å~°÷O "庙êÅ∞, #∂º_èçb¡ 1976) D HÍÅOÖ’ ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl ^èŒ~°Å∞, [#=iÖ’
„Ѩ"Õâ◊ÃÑ\˜ì# ˆ~+¨<£ HÀ`«Å ã¨O^Œ~°ƒùOQÍ JdÅ ÉèÏ~°`« Ô~·ÖËfi HÍi‡Hõ ã¨OѶ¨∂Å∞, áÈã¨ìÅ∞
L^ÀºQÆ ã¨OѶ¨∂Å∞, "åi`Àáê@∞ „ѨÉèí∞`«fi L^ÀºQÆ∞Å∞ ã¨"≥∞‡KÕ™êÎ=∞x ɡkiOKå~°∞. H©ÅHõ"≥∞ÿ#
~°OQÍÅÖ’ ^Õâ◊ "åºÑÎ̈OQÍ HÍi‡Hõ ã¨OѶ¨∂Å Jaè=$kú ÉèÏ~°`« HÍi‡Hõ L^Œº=∂xH˜ #∂`«#
352
[=ã¨`åfiefl ã¨=∞‰õÄiÛOk. 1920,1930 ^ŒâßÉÏÌÅÖ’x ã¨"≥∞‡Å∞ áêi„âßq∞Hõ ˆHO„^•Å‰õΩ
„Ѩ^è•#OQÍ ÉÁOÉÏ~Ú HõÅHõ`åÎʼnõΩ Ñ¨iq∞`«=∞Ü«∂º~Ú. HÍO„ÔQãπ bQÆ∞ <åÜ«∞Hõ`åfiÅ∞
PǨ~°^è•<åºÅ ã¨~°Ñ¶¨~åÖ’ HÀ`«x (J*Ï^£ nxx ^Œ∂~°^Œ$+≤ì QÆÅ K«~°ºQÍ =∂iÛ 13#
™êfiQÆuOKå_»∞. „a\˜+μ¨ "å~°∞ ã¨O~°H‰Δõ Ωõ Å∞QÍ K«~º° Å∞ KÕÑ_¨ ∞» `«∞<åfl~°∞ QÆ#∞Hõ ã¨"∞≥ ‡Å∞ „Ѩã∞¨ `Î åxH˜
ã¨iÜ≥∞ÿ #q HÍ=Ù Jx „ѨH\õ O˜ Kå~°∞. =∂<≥û~üæ "åÅ∂ºO -6 ¿Ñr 1117) JOwHõiOz#ѨÊ\˜H˜
Ѷ≤„|=i =∞^茺֒ ˆ~+¨<£ ˆHO„^•ÅÃÑ· ^•_»∞Å∞ KÕã≤# 80,000 =∞Ok`À JÖÏ›ÉÏ^£Ö’ KÕã≤#
„Ѩ^Œ~°≈# ÖÏO\˜ „Ѩ*Ï "≥Å∞¡=x HÍO„ÔQãπ bQÆ∞Å∞ PѨÖËHõáÈÜ«∂~Ú.
~åÜ«∞Öò WO_çÜ«∞<£ <Õg (RIN) u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞
Jxfl\˜h q∞OzOk, 1946 Ѷ„≤ |=i 18-23 HÍÅOÖ’ ÉÁOÉÏ~ÚÅÖ’ [iy#
g~Àz`«"∞≥ #ÿ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞. KåÖÏ g~Àz`«"∞≥ #ÿ ^≥#· ѨÊ\˜H˜ <åqHÍ^Œà◊ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ™êfi`«O„`«º
áÈ~å@OÖ’ XHõ q^èŒOQÍ q㨇iOѨ|_çOk. Ü«Ú^ŒúHÍÅ qãÎ̈~°}Ö’ ÉèÏQÆOQÍ ~å[H©Ü«∞OQÍ
Z^ŒQÆx *Ï`«∞Å #∞O_ç xÜ«∞q∞OKÕ Ñ¨^Œúux ѨHõ¯#ɡ\ ì̃ ^Õâ◊OÖ’x Jxfl „áêO`åʼnõΩ K≥Ok#
"åix ~åÜ«∞Öò WO_çÜ«∞<£ <ÕgÖ’ KÕ~°∞ÛH˘#_»O [iyOk. ™ê„=∂[ºO Ü≥ÚHõ¯ z=i
^Œ∞~°"æ ∞≥ #ÿ <ÕgÖ’ ‰õÄ_® *Ïuq=HõΔ x~å@OHõOQÍ H˘#™êQÆ∞`«∞#flk. q^ÕâßÅÖ’ Ѩx KÕÜ∞« _»O
=Å# Ãã·x‰õΩʼnõΩ „ѨѨOK« Ѩi}Ï=∂Å∞ J=QÆ`«=∞Ü«∂º~Ú. S.Z<£.Z. qKå~°}Å∞
ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ Ü«Ú^•ú#O`«~°O Lá⁄ÊOy# „Ѩ*Ï"≥Å∞¡= HÍ~°}OQÍ „Ѩ`ÕºHõ „áê^è•#º`«x
ã¨O`«iOK«∞H˘<åfl~Ú. Ѷ„≤ |=i 18# `«ÖÏfi~° qÉèÏQÍxH˜ K≥Ok# tHõ}Δ á⁄O^Œ∞`«∞#fl Ããx· ‰õΩÅ∞
ã¨iÜ≥ÿ∞# PǨ~°O ã¨~°Ñ¶¨~å KÕÜ«∞|_»HõáÈ=_»O =Å##∂, *Ïu Ѩ~°"≥∞ÿ# J==∂<åʼnõΩ
=ºuˆ~HõOQÍ#∞ x~åǨ~°nHõΔ KÕѨ\Ïì~°∞. =∞~°∞ã¨\ ˜ ~ÀA ã¨"≥∞‡ ˆHlÖòH˜ f~å# =Ù#fl á¶È~üì
ÉË~°H±ûH˜, ÉÁOÉÏ~Ú ˆ~=ÙÖ’x 22 <ÒHõʼnõΩ qãÎ̈iOzOk. u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ KÕã≤# <åq‰õΩÅ∞
`≥~K° åѨÅÃÑ· „u=~°,‚ <≥Å=OHõ, Z„~°*Oˇ _®Å∞ ZQÆ∞~°"âÕ ß~°∞. u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞^•~°∞Å∞ Ü«∞O.Ü«∞ãπ.
MÏ<£ <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’ '<Õ=Öò ÃãO„@Öò „ÃãHÂì ± Hõq∞\©—x Z#∞flH˘<åfl~°∞. =∞Oz PǨ~°O, `≥Å"¡ åiH˜
ÉèÏ~°fÜ«ÚʼnõΩ ã¨=∂# r`åÅ∞ ÖÏO\˜ ã¨=∞㨺Å`À áê@∞ S.Ü«∞<£.Z. ~Ú`«~° ~å[H©Ü«∞
Mˇn· Å q_»∞^ŒÅ, WO_À<Õ+Ü ≤ ∂« #∞O_ç ÉèÏ~°fÜ«∞ Ãã<· åºxfl "≥#H˜¯ ~°ÑÊ≤ OK«_O» ÖÏO\˜ ~å[H©Ü∞«
x<å^•Å`À _ç=∂O_»¡ Ѩ„`åxfl ~°∂á⁄OkOKå~°∞. âßOuÜ«Ú`«"≥∞ÿ# ã¨"≥∞‡H˜, x~°‚Ü«∂`«‡Hõ"≥∞ÿ#
u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞H˜ =∞^茺 ã¨iǨÏ^Œ∞Ì̂~Y q+¨Ü«∞OÖ’ Tyã¨ÖÏ_®~°∞. Ѷ≤„|=i 20 ™êÜ«∞O„`åxH˜
"åi "åi <ÒHõʼnõΩ ÉË~°H±ûH˜ KÕ~°∞HÀ"åÅ<Õ P^ÕâßÅ#∞ áê\˜OK«_®xH˜ ã¨#fl^Œú=∞Ü«∂º~°∞.
HÍx Ãã·xHõ =ÅÜ«∞OÖ’ z‰õΩ¯H˘<åfl~°∞. =∞~°∞ã¨\ ˜~ÀA ˆHlÖò ÉË~°‰õΩû =^ŒÌ Ü«Ú^ŒúO
„áê~°OÉèí=∞~ÚOk. <ÒHõÅ #∞O_ç ã¨~°Ñ¶¨~å KÕÜ«∞|_ç# PÜ«Ú^è•Å`À Ãã·xHõ=ÅÜ«∂xfl
KèkÕ OK«Ü∞« uflOKå~°∞. J_ç‡~°Öò QÍ_£„¿Ñ¶ P^ÕâßÅ "Õ∞~°‰Ωõ ÉÏO|∞Å∞ ‰õΩiÑ≤OKÕ Ü«Ú^Œú q=∂<åÅ∞
"åix K«∞@∞ì=Ú\Ïì~Ú. <åqHÍ ^Œà◊O "≥Ú`åÎxfl ^èŒfiOã¨O KÕ™êÎ=∞x ɡkiOKå~Ú. P
™êÜ«∞O„`«O ™œ„ÉèÏ`«$`«fiO "≥e¡ qiã≤Ok. „Ѩ[Å∞ QÆ∞OѨÙÅ∞QÍ =zÛ ˆQ\ò"Õ PѶπ WO_çÜ«∂
=^ŒÌ PǨ~° Ѩ^•~å÷Å∞ ã¨~°Ñ¶¨~å KÕâß~°∞. <åq‰õΩÅ Hõ=ã¨~°"≥∞ÿ#=hfl fã¨∞H˘#=∞x ëêѨÙ
Ü«∞[=∂#∞Å∞ PǨfixOKå~°∞. Ѷ„≤ |=i 22 <å\˜H˜ ã¨"∞≥ ‡ ^Õâ"◊ åºÑ¨OÎ QÍ QÆÅ <åqHÍ™ê÷=~åʼnõΩ
353
JÖψQ ã¨=Ú„^•ÅÖ’ =Ù#fl <ÒHõʼnõΩ "åºÑ≤OzOk. ã¨"≥∞‡ L^èŒ$`«OQÍ =Ù#flѨC_»∞ 78 <ÒHõÅ∞
20 ˆ~=Ù ™ê÷=~åÅ∞ 20,000 =∞Ok <åq‰õΩÅ∞ áêÖÁæ<åfl~°∞. Hõ~åpÖ’ `«∞áêH© Ü«Ú^ŒúO
`«~°∞"å`« Ç≤ÏO^Œ∂™êÎ<£— ÖÁOyáÈ~ÚOk. HÍx Ç≤ÏO^Œ∂ =Úã≤¡O Ü«Ú=‰õΩÅ∞, HÍi‡‰õΩÅ∞
áÈbã¨∞Å`À Ãã·#ºO`À Ç≤ÏO™ê`«‡Hõ Ѷ¨∞~°¬}Å`À "åi =∞^ŒÌ`«∞x Kå@∞H˘<åfl~°∞.
ÉÁOÉÏ~ÚÖ’#∂, ^Õâ"◊ åºÑ¨OÎ QÍ#∂ Ѷ„≤ |=i 22 <å\˜ D <å@H©Ü∞« Ѩi}Ï=∂ÅÃÑ·
Ô~O_»∞ qaè#fl"≥∞ÿ# "≥·Y~°∞Å∞ =ºHõÎ=∞Ü«∂º~Ú. ÉÁOÉÏ~Ú Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì ™ê^è•~°} ã¨"≥∞‡H˜
Ñ≤Å∞Ñ≤zÛOk. J~°∞}Ï Jã¨áê¶ e, JK«∞º`ü Ѩ@fi~°<÷ £ ÖÏO\˜ HÍO„ÔQãπ ™È+¨eã¨∞ì áêsì <åÜ«∞‰õΩÅ∞
=∞^Œ`Ì ∞« `≥eáê~°∞. HÍx ã¨~åÌ~ü Ѩ>ÖË ò nxx Ѩ\Oì˜ K«∞HÀ‰õΩO_® Z=i Ѩ#∞Å∞ "å~°∞ KÕã∞¨ HÀO_»x
ã¨ÅǨ~ÚKåÛ_»∞. ÉÁOÉÏ~Ú „áêq#∞û HÍO„ÔQãπ J^茺‰õΔΩ_»∞ Ü«∞ãπ.ÔH.áê\˜Öò, bQÆ∞ J^茺‰õΔΩ_»∞
K«∞O„_ÕQÆÖò =∂=¸Å∞ Ѩiã≤÷`«∞Å∞ <≥ÅH˘ÅÊ_®xH˜ =ÅO\©~°¡#∞ ã¨=∞‰õÄ~°∞Û`å=∞<åfl~°∞.
HÍO„ÔQãπ, bQÆ∞ =ºuˆ~H˜Oz#ѨÊ\˜H˜ Ѷ≤„|=i 22# ÉÁOÉÏ~ÚÖÖ’ 3,00,000 =∞Ok
HÍi‡‰õΩÅ∞ Ѩx=Ú@∞¡ „H˜O^Œ Ѩ_"» âÕ ß~°∞. q∞Å∞¡Å∞ =¸ã≤"âÕ ß~°∞. ~À_»‰¡ Ωõ J_»O¤ ‰õΩÅ∞ ÃÑ_»∞`«∞#fl
QÆ∞OѨÙÅÃÑ· „Ѩ`ºÕ H˜Oz HÍi‡Hõ lÖÏ¡Ö#·ˇ Ѩ~ˆ Öò _≥e[Öò ~À_»∞Ť ÃÑ· ~Ô O_»∞ ~ÀAÅáê@∞ Ѷ∞¨ ~°¬}Å∞
™êyOKå~°∞. ÉÁOÉÏ~ÚÖ’ ™ê^è•~°} Ѩiã≤÷`«∞Å∞ <≥Å H˘ÅÊ_®xH˜ Ô~O_»∞ Ps‡Éˇ\ÏeÜ«∞#∞¡
J=ã¨~°=∞Ü«∂º~Ú. JkèHÍ~°ÖˇHõ¯Å „ѨHÍ~°O 228 =∞Ok ™ê^è•~°} áœ~°∞Å∞ ǨÏ`«∞ÅÜ«∂º~°∞.
1046 =∞Ok QÍÜ«∞Ѩ_®¤~°∞. =ÚQÆ∞æ~°∞ áÈbã¨∞Å∞ ǨÏ`«∞ÅÜ«∂º~°∞. 91 =∞Ok QÍÜ«∞Ѩ_®¤~°∞.
(P~ü.S.Ü«∞<£ ã¨"≥∞‡, ÉÏkè`«∞Öˇ·# <åqHÍ ^Œà◊O „QÆ∂Ѩ٠_èçb¡, 1954 ¿Ñl 93† =∂<≥û~üæ
"åÅ∂ºO - 6 ¿ÑrÅ∞ 1082-31)
Ѩ>ËÖò l<åfl `À_®Ê@∞`À u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ KÕã≤# <åq‰õΩʼnõΩ ZÖÏO\˜ #+¨ìO
[~°QƉõΩO_® *ÏfÜ«∞ áêsìÅ∞ J_»∞¤H˘O\ÏÜ«∞x Ǩg∞~ÚzÛ Ñ¶≤„|=i 23# ÖÁOyá⁄=∞‡x
#K«ÛK≥áêÊ~°∞. Ǩg∞ ã¨=∞Ü≥∂z`«OQÍ q㨇iOK«|_çOk. 1946 =∂iÛ 1# Ѩ>ËÖò PO„^èŒ
HÍO„Ô Q ãπ <åÜ« ∞ ‰õ Ω _» ∞ qâ◊ fi <å^è • xH˜ WÖÏ „"åâß_» ∞ . ''Ãã· # ºOÖ’ „Hõ = ∞tHõ Δ }
LÅ¡OѶ≤∞OK«|_»‰õÄ_»^Œ∞. ã¨fi`«O„`«ÉèÏ~°`« ^Õâ◊OÖ’ Ãã·#ºO =∞#‰õÄ HÍ"åe (ã¨~åÌ~ü ÖËYÅ∞
"åÅ∂ºO - 4 JǨÏ=∞‡^•ÉÏ^£ 1977, ¿Ñl 165). ÉÁOÉÏ~Ú ~°=∞‡x J~°∞} Jã¨á¶êe
ѨOÑ≤# PǨfi<åxfl <≥„Ǩ˙ JOwHõiOKå~°∞. HÍx 'Ç≤ÏO™êÜ«Ú`« u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞x
J}z"ÕÜ«∞=Åã≤# J=ã¨~åxfl "≥O@<Õ QÆ∞iÎOKå_»∞—. HÍx Ãã·<åºxH˜ „Ѩ[ʼnõΩ =∞^茺 =Ù#fl
W#∞Ѩ QÀ_»x P~ü.S.Ü«∞<£.ã¨"≥∞‡ |^ŒÌÅ∞H˘\ì̃O^Œx <≥„Ǩ˙ P `«~°∞"å`« „Ѩâ◊Oã≤OKå_»∞.
(=∂<≥û~üæ "åÅ∂ºO-6 ¿Ñl 1084, 1117, 18) QÍOnè ‰õÄ_® Ѩ>ËÖò ÖÏQÍ<Õ Ñ¨ÓiÎQÍ
„Ѩu‰õÄÅOQÍ =Ù<åfl_»∞. ÉèÏ~°`« ^Õâ◊OÖ’ XHõ K≥_»∞ ™êO„Ѩ^•Ü«∂xfl „Ѩ"Õâ◊ÃÑ\ì̃#O^Œ∞‰õΩ
<åq‰õΩÅ ã¨"≥∞‡x YO_çOKå_»∞. "åiˆH"≥∞ÿ<å ã¨=∞㨺Å∞ =ÙO>Ë âßOuÜ«Ú`«OQÍ "åi
L^ÀºQÍʼnõΩ ~år<å=∂ KÕÜ«∞=Åã≤OkQÍ ã¨ÅǨ~ÚKåÛ_»∞. JO`ÕQÍHõ 'Ç≤ÏO™êÜ«Ú`«
Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞ =Úã≤¡OÅ∞ ~Ú`«~°∞Å∞ ã¨q∞+≤ìQÍ =º=ǨÏiOK«_»O JѨq„`«"≥∞ÿ#k Jx
Pâ◊Û~°ºHõ~°"≥∞ÿ# „ѨHõ@# KÕâß_»∞.
354
 JO`ÕQÍHõ ~å*ϺOQÆ "ÕkHõ g∞^Œ HõO>Ë Ç≤ÏO^Œ∂ =Úã≤¡Oefl SHõºÑ¨~°K«_»O ÉÏiˆH_»¡
=^ŒÌ ã¨∞ÅÉèí=∞x ÉÏ^è•Hõ~°"≥∞ÿ# ^≥·#ѨÊ\˜H˜ xiÌ+ì̈"≥∞ÿ# JOK«<å "ÕÜ«∞QÆeQÍ~°∞. (ã¨~åÌ~ü ÖËYÅ∞
¿ÑrÅ∞ 162-3) 'Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞ =Úã≤¡OÅ SHõº`«`À =KÕÛ HõëêìÖ’¡ =∞#O U q^èŒOQÍ<≥·<å
x"åiOKåe— Jx "Õ=Öò 1946 "Õ∞ 30# KÕã≤# "åºYºx Ѷ≤„|=i 22# QÍOnè KÕã≤#
"åºYºx „ѨH¯õ „ѨH¯õ # ÃÑ\˜ì ѨijeOKåÅ<Õ L`«∞ûHõ`« D ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ ã¨ÇϨ [OQÍ HõÅ∞QÆ∞`«∞Ok.
("≥·„™ê~Ú [~°flÖò ¿Ñl 485)
1946 Ѷ≤„|=i <åqHÍ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞Ö’ áêÖÁæ#fl Ãã·x‰õΩʼnõΩ J*Ï^£Ç≤ÏO^£
ᶜA Ãã·x‰õΩÅ ÖÏQÍ *ÏfÜ«∞ g~°∞Å ™ê÷~Ú HõeÊOK«|_»ÖË^Œ∞. [áê<£ Ü«Ú^ŒúO Mˇ·nÅ∞QÍ
(=∞QÆæ_®xH˜ „Ѩ`åº=∂flÜ«∞OQÍ ÉèÏ~°`« *ÏfÜ«∞ Ãã·#ºOÖ’ KÕ~°_»OHõO>Ë <åqHÍ ^Œà◊ Ãã·x‰õΩÅ∞
ÃÑ^ŒÌ „Ѩ=∂^•efl Z^Œ∞~˘¯#_®xH˜ ã≤^ŒúѨ_®¤~°∞. <Õ=Öò ÃãO„@Öò „ÃãìÂH± Hõq∞\© ~ÚzÛ# `«∞k
ã¨O^Õâ◊O =∞# *Ïu rq`«OÖ’ =∂ ã¨"≥∞‡ Kåi„`«Hõ Ѷ¨∞@# "≥Ú@ì"≥Ú^Œ\ ˜ ™êiQÍ Ãã·x‰õΩÅ
~°HOÎõ g^è∞Œ ÅÖ’ =Ù<åfl ™ê^è•~°} „Ѩ[Å ~°HOÎõ L=∞‡_ç „Ñ¨Ü∂≥ [#O H˘~°‰Ωõ Hõeã≤ „Ѩ=Ç≤ÏOzOk.
Ãã·x‰õΩÅ∞QÍ =Ù#fl "Õ∞=Ú nx <≥ѨC_»∂ =∞~°záÈ=Ú. =∂ ™È^Œ~°™È^Œs=∞}∞Öˇ·# g∞~°∂
=∞~°záÈ~°x g∞‰õΩ `≥Å∞ã¨∞. =∞# ^Õâ◊ „Ѩ[Å∞ =i÷ÖÏ¡e. *ˇ·Ç≤ÏO^£ (P~üSÜ«∞<£ ã¨"≥∞‡
¿Ñl 75)
1946 (=∂iÛ - PQÆã¨∞ì) =∞O„u =~°æ~åÜ«∞ÉÏ~°O
ZxflHõÅ∞
HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ „Ѩ*Ï „ѨuѶ¨∞@#efl ѨÓiÎQÍ „`Àã≤ѨÙzÛ 1945-46
K«eHÍÅOÖ’ "åi â◊H˜ÎÜ«Ú‰õΩÎefl ZxflHõÅÃÑ· ˆHO„nHõiOKå~°∞. 1937Ö’ ÖÏQÍ<Õ <≥„Ǩ˙
ZxflHõÅ „ѨKå~°<åÜ«∞‰õΩ_»∞. „Ѩ^è•#=HõÎ. HÍx JÉèíº~°∞÷efl ZOÑ≤Hõ KÕ¿ã Ü«∞O„`åOQÆO Ѩ>ËÖò
J^Œ∞ѨÙÖ’ =ÙOk. ã¨iÜ≥ÿ∞# JÉèíº~°∞÷efl ZOÑ≤Hõ KÕÜ«∞_»OÖË^Œx <≥„Ǩ˙ `«~°K«∞QÍ Jã¨O`«$Ñ≤Î
=ºHõÎO KÕâß_»∞. HÍx Ѩiã≤÷u K«Hõ¯k^ŒÌ_®xH˜ PÜ«∞# KÕã≤O^Õg∞ÖË^Œ∞. '™ê÷xHõ [QÆ_®ÅÖ’
`«Å^Œ∂ˆ~Û HÍÅO Pã¨HÎ̃ <å‰õΩ ÖË=Ù— (<≥„Ǩ˙ Ѩ>ËÖòH˜, 1945 JHÀì|~°∞ 31, ^Œ∞~åæ^•ãπ,
ã¨~åÌ~°∞ Ѩ>ËÖò L`«Î~° „Ѩ`«∞º`«Î~åÅ∞ "åÅ∂ºO-2 ™ê^è•~°} (=Úã≤¡"Õ∞`«~°) ã‘@¡Ö’ 57 ã‘@¡#∞
ÔH·=â◊O KÕã¨∞H˘#flk (1934 Ö’ ˆH=ÅO 36 ã‘@¡<Õ ÔQezOk). =Úã≤¡"Õ∞`«~° F@¡Ö’ 91.3%
á⁄OkOk. ɡOQÍÖò ã≤O^èŒ∞ ѨO*Ï|∞ÅÖ’ q∞#Ǩ~ÚOz Jxfl „áêq#∞ûÖ’¡ "≥∞*Ïi\©
™êkèOzOk. Ç≤ÏO^Œ∂ =∞Ǩã¨Éèí `«∞_çzÃÑ@ì|_çOk. Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ∞ ‰õÄ_® „áêq#∞ûÅÖ’
KåÖÏ H˘kÌ ã‘@∞¡ (HÍi‡Hõ xÜ≥∂[Hõ =~°æO #∞O_ç ÔQez# *’ºuÉÏã¨∞`À ã¨Ç¨ ɡOQÍÅ∞Ö’
3, ÉÁOÉÏ~ÚÖ’ 2, =∞„^•ã¨∞Ö’ 2) =∂„`«"Õ∞ ÔQeKå~°∞. HÍx KåÖÏ „áêq#∞ûÅÖ’
Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ∞ HÍO„ÔQãπH˜ „Ѩ^è•# „Ѩ`«º~°∞÷Å∞QÍ ZkQÍ~°∞. QÆ\ ˜ìáÈ\© ~ÚzÛ#ѨÊ\˜H˜
Hõ=¸ºxã¨∞ìefl F_çOz#O^Œ∞‰õΩ Ñ¨>ËÖò PO„^èŒ HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩefl Jaè#OkOKå_»∞. (Ѩ>ËÖò,
Z.HÍàıâ◊fi~° ~å=ÙH˜ 1946 =∂iÛ 27) 'Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ∞ "≥∞*Ïsì ™êkè™êÎ~°x q∞`«"å^Œ HÍO„ÔQãπ
<åÜ«∞‰õΩÅ∞ x~åâ◊`À JOK«<åÅ∞ "Õã¨∞Î<åfl~°∞—. ( <≥·\ò "Õ=ÖòH˜ 1946 U„Ñ≤Öò 5 =∂<≥û~üæ
"åÅ∂ºO-6 ¿Ñl 152).
355
 bQÆ∞ ‰õÄ_® =Úã≤¡O ã‘@¡Ö’ J^Œ∞ƒù`« q[Ü«∞O ™êkèOzOk. ˆHO„^Œ JÃãOc¡H˜
i[~°∞fi KÕÜ«∞|_ç# "≥Ú`«ÎO 30 ™ê÷<åefl 86.6 âß`«O =Úã≤¡O F@∞¡, ™êkèOz ÔH·=â◊O
KÕã¨∞H˘#flk. „áêq#∞ûÅÖ’x 509 =Úã≤¡O ã‘@¡Ö’ 442 ã‘@¡x ÔQezOk. 1937Ö’ =Öˇ
QÍHõ =Úã≤¡OÖÖ’ PkèѨ`«ºOQÆÅ áêsìQÍ ã¨Ê+¨ìOQÍ x~°∂Ñ≤OK«∞H˘#flk. ѨO*ÏÉòÖ’ ÃÑ^ŒÌ
ѨÙ~ÀQÆu (175 ã‘@‰¡ Ωõ QÍ#∞ 79, QÆ`O« Ö’ Hˆ =ÅO 2 ã‘@∞¡ =∂„`«"∞Õ =Ù<åfl~Ú. ™êkèOz#ѨÊ\˜H˜
H©ÅHõ"≥∞ÿ# P ~åROÖ’ "≥∞*Ïsì ™êkèOK«ÖËHõáÈ~ÚOk. d*Ï~ü ǨÏÜ«∞`üMÏ<£ HÍO„ÔQãπ`À#∞
JHÍbÅ`À#∞ ÉË~°™ê~åÖÏ_ç XHõ ã¨O=`«û~°O =~°‰õΩ JkèHÍ~°OÖ’ H˘#™êˆQÖÏ XѨÊO^ŒO
‰õΩ^Œ∞~°∞Û‰õΩ<åfl~°∞. áêH˜™êÎ<£H˜ J#∞‰õÄÅ"≥∞ÿ#qQÍ K≥ѨÊ|_»∞`«∞#fl =∞i Ô~O_»∞ „áêq#∞ûÅÖ’
- "åÜ«∞=º ã¨iǨÏ^Œ∞Ì ~åRO, J™êûOÖÖ’ HÍO„ÔQãπ =∞Oz "≥∞*ÏsìÅ∞ ™êkèOzOk. ɡOQÍÅ∞
ã≤O^èŒ∞ÅÖ’ U~åÊ@∞ KÕÜ«∞|_ç# bQÆ∞ =∞O„u =~åæÅ∞ JkèHÍ~° Ü«¸~ÀÑ≤Ü«∞<£ =∞^ŒÌ`«∞ÃÑ·
P^è•~°Ñ¨_»=Åã≤ =zÛOk.
W\©=e =∂™êÅÖ’ HõÅHõ`åÎ ÉÁOÉÏ~Ú Hõ~åp g^èŒ∞ÖÖ’ "≥Å∞¡"≥uÎ# „a\˜+¨μ
=ºuˆ~Hõ SHõº`«‰õΩ aè#flOQÍ D ZxflHõÅÖ’ q∞`«"å^Œ F\˜OQÆ∞ ÃÑ~°QÆ_»O QÆ=∞xOK«=Åã≤#
JOâ◊O. „Ѩ`ÕºHõ xÜ≥∂[Hõ =~åæÅ `«~°¯O`Àáê@∞, KåÖÏ H˘kÌ =∞OkH˜ Ѩiq∞`«O KÕÜ«∞|_ç#
F@∞ ǨωõΩ¯ („áêq#∞ûÅÖ’ 10% „Ѩ*ÏhHÍxH˜, ˆHO„^Œ JÃãOc¡H˜ 1% „Ѩ*ÏhHÍxH˜)
‰õÄ_® Ѷ¨e`åefl „ѨÉèÏq`«O KÕã≤ =ÙO_»=K«∞Û. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ "åÜ«∞=ºP ã¨iǨÏ^Œ∞Ì ~åRO
QÆ=~°fl~°∞ 1946 Ѷ≤„|=iÖ’ "Õ=ÖòH˜ ~ÚÖÏ `≥eÜ«∞*Ëâß~°∞. =Úã≤¡O JkèHÍ~°∞Å∞ |_®MÏ<£Å∞
Éèí∂™êfi=ÚÅ∞ bQÆ∞H˜ J#∞‰õÄÅOQÍ =Ù#flѨÊ\˜H˜ Pi÷Hõ ã¨O㨯~°}Å "åQÍÌ<åÅ HÍ~°}OQÍ
HÍO„ÔQãπ ¿Ñ^Œ =Úã≤¡OÅ =∞^ŒÌ`«∞ á⁄O^ŒQÆÅ∞QÆ∞`«∞#flk. HÍx D "åQÍÌ<åÅ∞ 1937 `«~°∞"å`«
QÍx ÖËHõ 1946-47 Ö’ QÍx J=∞Å∞ [~°Ñ¨|_»ÖË^Œ∞. (=∂<≥û~üæ "åÅ∂ºO-6 ¿Ñl 1085)
D ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ 1930ÅÖ’ HÍO„ÔQãπ „Ѩ^•è # x<å^Œ"∞≥ #ÿ '™ê~°fi„uHõ F\˜OQ∑ ^•fi~å ZxflHõÜ∞Õ º
~å*ϺOQÆ|^Œú"≥∞ÿ# JÃãOc¡x— q㨇iOK«_»O Ѷ¨∞@#Å „Hõ=∂xfl J~°÷O KÕã¨∞H˘#_®xH˜
`À_»Ê_»∞`«∞Ok. ÉèÏ~°`« ~å[H©Ü«∞ „QÆ∂ѨÙÅxflO\˜Ö’ XHõ¯ Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ∞ =∂„`«"Õ∞ ™ê~°fi„uHõ
F\˜OQÆ∞ H˘~°‰õΩ QÆ\ ì̃QÍ _ç=∂O_»∞ KÕâß~°∞. Ñ≤.ã≤. *’+≤ JkèHÍ~°O H˘~°‰õΩ `«∞k Ü«∞`«flO—
J<Õ Hõ~Ñ° „¨ `«OÖ’ ÉèÏëê „áêuѨkHõ „áêO`åÅ∞ ™ê~°fi„uHõ F\˜OQÆ∞ ^•fi~å ã¨~fi° ã¨`åÎHõ ~å*ϺOQÆ
Ѩi+¨`«∞ÎʼnõΩ Z#∞fl‰õΩO\ÏÜ«∞x, JÖÏ Z#∞flHÀ|_ç# Ѩi+¨`«∞ÎÅ∞ JdÅ ÉèÏ~°`« ~å*ϺOQÆ
Ѩi+¨`«∞ΉõΩ Z#∞fl‰õΩO\ÏÜ«∞x „Ѩu „áêO`«O ÖËHõ *ÏuH˜ q_çáÈÜÕ∞ ǨωõΩ¯ =ÙO_®Åx
¿Ñ~˘¯<åfl_»∞. „a\˜+μ¨ "åi '=∞Oz L^ÕâÌ ßÅ— Ѩ@¡ HÍO„ÔQãπH˜ bQÆ∞H˜ QÆÅ „Éè=í ∞efl q=∞i≈OKå_»∞.
„a\˜+¨μ"åiH˜ =ºuˆ~HõOQÍ [iˆQ `«∞k ã¨=∞~°OÖ’ HÍO„ÔQãπ bQÆ∞ Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ SHõº"ÕkHõ
H˘~°‰õΩ Ñ≤Å∞Ñ≤KåÛ~°∞. =∞O„u=~°æ ~åÜ«∞ÉÏ~° ã¨OѶ¨∂xfl Hõeã≤#ѨC_»∞ Ñ≤.ã≤. *’+≤ ™ê~°fi„uHõ
F\˜OQÆ∞#∞ _ç=∂O_£ KÕâß_»∞. HÍx HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ nxH˜ q~°∞^ŒúOQÍ Ñ¨iq∞`«"≥∞ÿ#
F\˜OQÆ∞ „áêuѨkHõ# U~°Ê_ç# „Ѩã¨∞Î`« „á⁄qx¬Ü«∞Öò K«@ì ã¨ÉèíÅKÕ ~å*ϺOQÆ Ñ¨i+¨`ü
Z#∞flH˘#|_»_®xH˜ JOwHõiOKå~°∞. ѨÓiÎ „Ѩ*Ï™êfi=∞º ZxflHõÅ ^•fi~å QÍx, „ѨÉèí∞`«fi
J}z"Õ`«x Z^Œ∞~˘¯x ™êyOz# x~°O`«~° „Ѩ*Ï L^Œº=∂Å ^•fi~å QÍx "≥∞*Ïsì =Úã≤¡OʼnõΩ
356
`å#∞ „áêux^躌 O =Ç≤Ïã¨∞<Î åfl#x x~°∂Ñ≤OK«∞H˘#‰õΩO_®<Õ bQÆ∞ áêH˜™êÎ<£ _ç=∂O_»∞H˜ P"≥∂^ŒO
á⁄OkOk. 1947 `«~∞° "å`« HÍO„ÔQãπ JdÅ ÉèÏ~°`« ZxflHõÅÖ’ 30 ã¨O=`«û~åÅ∞QÍ QÔ ezOk.
™ê~°fi„uHõ F\˜OQ∑ Ѩ^Œúux `«∂~°∞Ê áêH˜™êÎ<£Ö’ [iÑ≤# `˘e ZxflHõÅÖ’ (1954Ö’) bQÆ∞
`«∞_çz ÃÑ@ì|_çOk. ѨtÛ=∞ áêH˜™êÎ<£Ö’ ‰õÄ_® ~å[H©Ü«∞ ã≤÷~°`åfixfl ã¨=∞‰õÄ~°Û_»OÖ’
qѶ¨Å=∞~ÚOk.
=∞O„u =~°æ ~åÜ«∞ÉÏ~° ã¨OѶ¨∞O
=ÚQÆ∞æ~°∞ „a\˜+¨μ =∞O„u=~°æ ã¨Éèí∞ºÅ∞ ÉèÏ~°`« ~å[º HÍ~°º^Œi≈ ÃÑkäH± ÖÏÔ~<£û,
„H˜Ñ¨ÙÊ, JÖˇQÍ˚O_»~üÅ∞ "Õ=Öò`À Hõeã≤ ÉèÏ~°`« <åÜ«∞‰õΩÅ`À Ô~O_»∞ ã¨=∞㨺ÅÃÑ· `å`å¯eHõ
„ѨÉèí∞`«fiO, ÉèÏ~°`«^ÕâßxH˜ ã¨fi`«O„`«O ~ÚKÕÛO^Œ∞‰õΩ J=ã¨~°"≥∞ÿ# #∂`«# ~å*ϺOQÆO Ü≥ÚHõ¯
qkè q^è•<åÅÃÑ· ã¨∞n~°"… ∞≥ #ÿ K«~Û° Å∞ [iáê~°∞. =∂iÛ 15# J\©¡ HÍ=∞<£û ã¨ÉÖíè ’ ÉèÏ~°`^« âÕ ßxH˜
`«fi~°Ö’ ѨÓiÎ ã¨fi`«O„`«O ~Ú=fi#∞#fl@∞¡ „ѨHõ@# KÕâß_»∞. '"≥∞ÿ<åsìŠǨωõΩ¯efl ѨiQÆ}#Ö’H˜
fã¨∞‰õΩO@∂<Õ – "≥∞*Ïi\© ѨÙ~ÀQÆux J_»∞H¤ ˘<ÕO^Œ∞‰õΩ "≥∞<ÿ åsì g\’ ǨωõΩ¯x J#∞=∞uOK«O—
Jx ¿Ñ~˘¯<åfl_»∞. (q.Ñ≤. g∞#<£, ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ JkèHÍ~° =∂iÊ_ç ¿Ñl 237). =∞O„u=~°æ
~åÜ«∞ÉÏ~° ã¨OѶ¨∞O HÍO„ÔQãπ`À Ju ¿ãflÇ≤Ï`«OQÍ =ÙO_»_»O Ѩ@¡ "Õ=Öò PO^Àà◊# K≥O^•_»∞.
L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ „H˜Ñ¨ÙÊ QÍOnèH˜ =∞Ozhà◊¡ QÍ¡ã¨∞ ã¨fiÜ«∞OQÍ `≥zÛ~ÚKåÛ_»∞. ~åÜ«∞ÉÏ~° ã¨OѶ¨∞O
HÍO„ÔQãπ *Ë|∞ ã¨Oã¨÷QÍ Ñ¨x KÕã¨∞ÎO^Œx "≥·„™ê~Ú [~°flÖò P~ÀÑ≤OzOk. ("≥·„™ê~Ú [~°flÖò
¿ÑrÅ∞ 236,324-5) H˘xfl ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ =∞O„u=~°æ ~åÜ«∞ÉÏ~° ã¨OѶ¨∞O HÍO„ÔQãπ"≥·Ñ¨Ù
"≥ÚQÆ∞æ K«∂Ñ≤#@∞¡ HõxÊOz#ѨÊ\˜H˜ JO^Œ∞‰õΩ ÖË|~°∞ áêsì Ü≥ÚHõ¯ *ÏfÜ«∞ "å^Œ J#∞‰õÄÅ
"≥·Yi QÍx ÖËHõ „H˜Ñ¨ÙÊH˜ <≥„Ǩ˙`À QÆÅ áê`« ã¨O|O^è•Å∞ QÍx HÍ~°}ÏÅ∞ HÍ=Ù. JO^Œ∞‰õΩ
HÍ~°}O "Õ=Öò =∂iÛ 29# q=iOz#@∞¡QÍ ''„Ѩ*Ï L^Œº=∂xfl QÍx qѨ¡"åxflQÍx
x"åiOK«=Åã≤# J=ã¨~°O. „Ѩ*Ï L^Œº=∂xfl „áê~°OaèOK«QÆÅ â◊HÎ̃ HÍO„ÔQãπH˜ =ÙOk. ^•xx
J^Œ∞ѨÙKÕÜ∞« QÆÅ=∞<Õ ^è~·≥ º° O =∞#‰õΩ ÖË^∞Œ . ("≥„· ™ê~Ú [~°flÖò ¿Ñl 232). HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞Hõ`fi« O
JkèHÍ~åxfl JOkѨÙK«∞ÛHÀ"åÅ<Õ P`«∞~°`«`À U q^èŒOQÍ<≥·<å ™ê^è•~°} Ѩiã≤÷`«∞efl
<≥ÅH˘ÖÏÊÅ<Õ HÀiHõ`À =Ù#flk. ZÖÏO\˜ áÈ~å\ÏxH˜ ã¨∞=ÚYOQÍ ÖË^Œ∞. HÍx U„Ñ≤ÖòÖ’
qãÎ̈ $`«OQÍ áÈbã¨∞ ã¨"≥∞‡Å∞ [iQÍ~Ú. (=∞ÅÉÏ~°∞, JO_»=∂<£û, _»Hͯ, cǨ~°∞, _èçb¡ÖÖ’)
"Õã¨q HÍÅ=∞O`å Ô~·à◊¡ ~åHõáÈHõÅ ãÎ̈OÉèí#, EÖˇ·Ö’ áÈãì̈Å∞ ã¨"≥∞‡ ÃÇÏK«ÛiHõÅ∞ "≥Å∞=_®¤~Ú.
PQÆã¨∞ì 16 HõÅHõ`åΠǨÏ`åºHÍO_»‰õΩ =¸_»∞ "å~åÅ =ÚO^Œ∞ EÖˇ· 29# Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ
<åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’ áÈãì̈Öò L^ÀºQÆ∞ʼnõΩ ™ê#∞Éèí∂uQÍ âßOuÜ«Ú`«"≥∞ÿ# |O^£ [iyOk. 1946
ã¨O=`«û~°OÖ’x ã¨"≥∞‡ L^èŒ$u QÆ`«OÖ’x Jxfl iHÍ~°∞¤efl JkèQÆq∞OzOk. 1629 KÀ@¡
Ѩ#∞Å∞ PÑ≤"ÕÜ«∞|_®¤~Ú. 1,941,948 =∞Ok HÍi‡‰õΩÅ∞ áêÖÁæ<åfl~°∞. 12,712,762
Ѩx k<åÅ∞ #+ì̈áÈÜ«∂~°∞. HÍi‡‰õΩÅÖ’ ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl „Hõ=∞tHõΔ}Ï~åÇ≤Ï`åºxfl, ÉÏ^茺`«Å
Ѩ@¡ x~°¡HõΔ º ^èÀ~°}˜x YO_çã¨∂Î PQÆã¨∞ìÖ’ =i¯OQÆ∞ Hõq∞\© KÕã≤# f~å‡#O HÍO„ÔQãπ Jkèëêì#
=~°æO "≥·Yix ã¨Ê+¨ìO KÕã≤Ok. HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞Hõ`«fiO K«~°ÛÅÖ’ =∞O„u=~°æ x~å‡}OÖ’
‰õÄ~°∞‰õΩáÈ~ÚOk. (Ô~·ÖËfi) HÍi‡‰õΩÅ _ç=∂O_»¡Ö’x ¿ÇÏ`«∞~åÇ≤Ï`åºxfl, "å\˜x J#∞=∞u¿ãÎ
357
=KÕÛ „Ѩ=∂^•xfl <≥„Ǩ˙ QÆ∞iÎOK«_»O "Õ=ÖòH˜ T~°@ HõeyOzOk. ÃãÃÑìO|~°∞Ö’ `å`å¯eHõ
„ѨÉèí∞`«fiOÖ’ =∞O„u J~Ú# â◊~°`üÉ’ãπ _èçb¡ q^Œ∞º`ü HÍi‡‰õΩÅ∞ ã¨"≥∞‡ KÕ™êÎ~°<Õ ã¨∂K«#
JOn JO^ŒQÍ<Õ Ãã·<åºxfl „a\˜+¨μ ™êOˆHuHõ xѨÙ}∞efl ~°Ñ≤ÊOKåÅx Ñ≤Å∞Ñ≤zÛ "≥·„™ê~Úx
Pâ◊Û~°ºK«H`˜ ∞« }˜‚ KÕâß_»∞. ("≥„· ™ê~Ú [~°flÖò ¿ÑrÅ∞ 279,352) z=iH˜ =∞O„u =~°Oæ ~åÜ«∞ÉÏ~°
Ѩ^HŒä Oõ `å`å¯eHõ „ѨÉ∞íè `«fiO q<庙êÅ∞, =∞`«=∂~°}Ǩϟ=∞O qÉè[í # =∂~åæxH˜ "≥∞@¡Ü∂« º~Ú.
l<åfl áêH˜™êÎ<£ÔH· Ѩ@∞ìѨ@ì_»O`À `˘eq_»`« K«~°ÛÅ∞ PyáÈÜ«∂~Ú. "Õ∞ 16#
=∞O„u=~°æ ~åÜ«∞ÉÏ~° ã¨OѶ¨∞O XHõ Ѩ^äŒHÍxfl ã¨∂zOzOk. „Ѩu+¨ìOÉèí# `å`å¯eHõOQÍ
`˘ÅyáÈ~ÚOk. Wk l<åfl, ѨÙ~°∞QÆ∞`˘ez# áêH˜™êÎ<£H˜ SHõºOQÍ =ÙO>Ë ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’
"åÜ«∞=º PˆQflÜ«∞ ~å„ëêìÅÃÑ· =Úã≤¡OÅ∞ PkèѨ`«ºO K≥ÖÏ~ÚOK«QÆÅ =¸_»OK≥Å x~å‡}OQÆÅ
ã¨=∂YºH˜ =∞^茺 ZOÑ≤Hõ KÕã¨∞HÀ=Åã≤# ã≤÷uH˜ <≥\ ˜ìOk. =Úã≤¡"Õ∞`«~°∞Å∞ ÃÑ^ŒÌ ã¨OYºÖ’
(L^•Ç¨Ï~°} ɡOQÍÅ∞, J™êûOÖÖ’ 48.3%) =ÙO\Ï~°∞ QÆ#∞Hõ ѨÓiÎ ™ê÷~Ú áêH˜™êÎ<£
J™ê^茺=∞x =∞O„u=~°æ ~åÜ«∞ÉÏ~° ã¨OѶ¨∞O `ÕeÛ K≥Ñ≤ÊOk. bQÆ∞ HÀ~°∞`«∞#fl =∞`«Ñ¨~°"≥∞ÿ#
ã¨fiÜ«∞O x~°‚Ü«∂kèHÍ~° ã¨∂„`«O Ç≤ÏO^Œ∂ "≥∞*Ïsì QÆŠѨtÛ=∞ ɡOQÍÖò (=Úã≤¡OÅ∞ 23.6%
QÆÅ HõÅHõ`åÎ`À ã¨Ç¨ ) qÉè[í # HÀ~°∞`«∞O^Œx, JÖψQ ã≤‰Ωõ ¯Å∞ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞ JkèHõ ã¨OYºÖ’QÆÅ
ѨO*ÏÉòH˜ K≥Ok# JOÉÏÖÏ [ÅO^è~Œ ° _çq[#¡ qÉè[í # HÀ~°∞`«∞Ok. ^Õâßxfl qÉèlí OKÕ@@¡~Ú`Õ
`«=∞‰õΩ „Ѩ`ÕºHõ ^Õâ◊O HÍ"åÅx H˘O^Œ~°∞ ã≤‰õΩ¯<åÜ«∞‰õΩÅ∞ HÀ~å~°∞. ɡOQÍÅ∞ ѨO*Ï|∞Å
qÉè[í # ^Œ$_èO» QÍ <å@∞H˘x Ü«Ú#fl „áêOfÜ«∞ ã¨O|O^è•ÅÃÑ· „Ѩu‰õÄÅ „ѨÉÏè =O K«∂ѨÙ`«∞Ok.
KåÖÏ Pi÷HõѨ~°"≥∞ÿ# áêÅ<å Ѩ~°"≥∞ÿ# ã¨=∞㨺efl ã¨$+≤ìã¨∞ÎOk. qÉèílOz#ѨÊ\˜H˜ bQÆ∞x
ã¨O`«$Ñ≤ÎѨ~°K«_»O [~°QÆ^Œ∞. JO^Œ∞=Å# ~å*ϺOQÆ Ñ¨i+¨`«∞Îx Z#∞flH˘<Õ ã¨O^Œ~°ƒùOÖ’ „Ѩã¨∞Î`«
„áêq#∞ûÅ JÃãOc¡Å‰õΩ JÖψQ H˘#™êQÆxã¨∂Î "å\˜x =¸_»∞ ÃãHõΔ#∞¡QÍ qÉèílOKåÅx WHõ
q^Õj =º=Ǩ~åÅ∞ ~°HõΔ} `«# Jnè#OÖ’ =ÙOK«∞‰õΩ<Õ ˆHO„^Œ „ѨÉèí∞`«fiO =ÙO_®Åx
„Ѩ`åº=∂flÜ«∞O ã¨∂zOK«|_çOk. Ç≤ÏO^Œ∂ "≥∞*Ïsì „áêq#∞ûÅ∞ ÃãHõΔ<£ 'Z—Ö’#∞, =Úã≤¡O
"≥∞*Ïsì QÆÅ "åÜ«∞=º Dâß#º (J™êûO`À ã¨Ç¨) „áêq#∞ûÅ∞ ÃãHõΔ<£ 'a—, 'ã≤—ÅÖ’ =ÙO\Ï~Ú.
D ÃãHõΔ#¡‰õΩ "å\˜ ã¨fiO`« =∞^茺`«~°Ç¨ HÍ~°ºx~åfiǨÏHõ =~åæefl, K«@ì ã¨Éèíefl U~åÊ@∞ KÕã¨∞‰õΩ<Õ
ǨωõΩ¯ =ÙO@∞Ok.
D n~°…HÍeHõ Ѩ^äŒHÍxH˜ Ô~O_»∞ ÃÑ^ŒÌ áêsìÅ JOwHÍ~°O (E<£ 6# bQÆ∞ E<£
24# HÍO„ÔQãπ J^Œ∞ƒù`«"≥∞ÿ# Ѷ¨∞@#QÍ =∞øÖÏ<å J*Ï^£ `«~°∞"å`« =i‚OKå~°∞. (WO_çÜ«∂
q<£û „Ѷ‘_»O ¿Ñl 151) Ѩ~°ã¨Ê~° q~°∞^Œú"≥∞ÿ# "åºYºÅ P^è•~°OQÍ JOwHÍ~°O ‰õΩkiOk
QÆ#∞Hõ XѨÊO^•xH˜ `å`å¯eHõ ã¨fiÉèÏ=O =ÙO_»Hõ `«Ñ¨Ê^Œ∞. ÃãHõΔ#∞¡ 'a— 'ã≤—Å∞ q_çq_çQÍ
=ÙO>Ë áêH˜™êÎ<£ U~åÊ@∞H˜ J=HÍâ◊O =ÙO@∞Ok. QÆ#∞Hõ „QÆ∂ѨÙÅ qÉèí[# x~°ƒùO^èŒOQÍ
[~°QÍÅx bQÆ∞HÀiOk. JO`ÕQÍHõ D Ѩ^HŒä Íxfl HÍO„ÔQãπ u~°ã¯¨ iã¨∞OÎ ^Œx l<åfl ÉèÏqOKå_»∞.
JÖÏO\˜ ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ ˆHO„^ŒOÖ’ `å`å¯eHõ „ѨÉèí∞`åfixfl U~åÊ@∞ KÕÜ«∞=Åã≤OkQÍ
„a\˜+¨μ"å~°∞ bQÆ∞x HÀ~°`å~°x PtOKå_»∞. "Õ=Öò ‰õÄ_® l<åfl ÖÏQÍ<Õ PÖ’zOKå_»∞.
HÍO„ÔQãπ P"≥∂kOK«|_»@O`À l<åfl, "Õ=Öò x~°∞`åûǨÏѨ_®¤~°∞. ("≥·„™ê~Ú [~°flÖò E<£
358
25, ¿Ñl 305), x~°ƒùO^èŒOQÍ „QÆ∂ѨÙÅ qÉèí[# `«~°K«∞QÍ K≥ѨÊ|_»∞`«∞#fl ~å„ëêìÅ ã¨fiÜ«∞O
„ѨuѨuÎH˜ q~°∞^ŒúOQÍ HÍO„ÔQãπ "åkOzOk. „QÆ∂ѨÙÅ∞QÍ qÉèílOK«_»O "≥Ú^Œ@
x~°ƒùO^èŒ"≥∞ÿ#ѨÊ\˜H˜, ~å*ϺOQÍxH˜ `«∞k~°∂ѨO W=fi|_ç# `«~°∞"å`«, P ~å*ϺOQÆO „ѨHÍ~°O
ZxflHõÅ∞ [~°∞Ѩ|_ç# `«~∞° "å`« ~å„ëêìʼnõΩ q_çáÈÜÕ∞ ¿ãfiK«Ûù =ÙO@∞O^Œx =∞O„u=~°æ ~åÜ«∞ÉÏ~°
ã¨OѶ¨∞O ~ÚzÛ# q=~°} ‰õÄ_® HÍO„ÔQãπx ã¨O`«$Ñ≤ÎѨ~°K«ÖËHõáÈ~ÚOk. ã¨fi^Õj ã¨O™ê÷<åÅ
#∞O_ç ZxflÔH#· ã¨É∞íè ºÅ‰õΩ „Ѩuáêk`« ~å*ϺOQÆ Ñ¨i+¨`∞« ÖÎ ’ ZÖÏO\˜ J=HÍâ◊O ÖËHáõ È=_®xfl
QÆ∞iOz HÍO„ÔQãπ q=∞i≈OzOk. HÍO„ÔQãπ H˘`«Î J^茺‰õΔΩ_»∞ <≥„Ǩ˙ EÖˇ· 10# Ѩ„uHÍ
QÀ+≤ªÖ’ `«=∞ áêsì ~å*ϺOQÆ Ñ¨i+¨`ü ZxflHõÅÖ’ áêÖÁæO@∞O^Œx „ѨHõ\ ˜OKå_»∞. ÃãHõΔ<£
'a—'ã≤—ÅÖ’ KÕ~_° ®xH˜ "åÜ«∞=º ã¨iǨÏ^Œ∞Ì ~åRO J™êûOʼnõΩ JÉèºí O`«~åÅ∞#flO^Œ∞# '„QÆ∂ѨÙÅ
qÉè[í #‰õΩ J=HÍâ◊O =ÙO_»Háõ È=K«∞Û— #<åfl_»∞. E<£ 29-30 ÅÖ’ bQÆ∞ n~°H… ÍeHõ Ѩ^HŒä ÍxH˜
JO`«‰õΩ =ÚO^Œ∞ `≥eÑ≤# JOwHÍ~åxfl LѨã¨OǨÏiOK«∞H˘#flk. „Ѩ`ÕºHõ áêH˜™êÎ<£
™êkèOKÕO^Œ∞‰õΩ PQÆã¨∞ì 16 #∞O_ç „Ñ¨`«ºHõΔ K«~°º KÕѨ\ÏìÅx '=Úã≤¡O *ÏuH˜— Ñ≤Å∞Ñ≤zÛOk.
(=∂<≥û~üæ "åÅ∂ºO-8 ¿ÑrÅ∞ 25-26,139).
D HÍÅOÖ’ ˆHO„^ŒOÖ’ `å`å¯eHõ ã¨OH©~°‚ „ѨÉèí∞`«fiO U~åÊ@∞‰õΩ "Õ=Öò KÕã≤#
„Ѩܫ∞`åflÅ∞ qѶ¨Å=∞Ü«∂º~Ú. `å`å¯eHõ „ѨÉèí∞`«fiOÖ’ S^Œ∞QÆ∞~°∞ HÍO„ÔQãπ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞,
S^Œ∞~°∞QÆ∞ bQÆ∞ =Úã≤¡OÅ∞, XHõ ã≤‰õΩ¯, XHõ Ã+_»∂ºÅ∞¤ ‰õΩÅO „Ѩuxkè x+¨ÊuÎÖ’ ÉÏ^èŒ∞ºÅ∞QÍ
=ÙO_®Åx l<åfl „ѨuáêkOKå_»∞. JÖÏO\˜ q=HõΔ ã≤=∂¡ ã¨^㌠∞¨ û x~°Ü ‚ ∂« Å #∞O_ç "≥#∞Hõ_∞» QÆ∞
"ÕÜ∞« _»OQÍ ¿Ñ~˘¯O@∂ HÍO„ÔQãπ u~°ã¯¨ iOzOk. HÍO„ÔQãπ <åq∞<Õ\ò KÕ¿ã ã¨É∞íè ºÅÖ’ =Úã≤O¡ efl
ǨÏi[#∞efl KÕ̂~Û Ç¨Ï‰õΩ¯ =ÙO_®Åx HÀiOk. ã¨iÜ≥ÿ∞# =∞O„u=~åæxfl U~åÊ@∞ KÕÜ«∂Åx,
Jk "≥·„™ê~Ú HÍ~°ºx~åfiǨÏHõ =∞O_»e H˘#™êyOѨÙQÍ =ÙO_»‰õÄ_»^Œx _ç=∂O_»∞ KÕã≤Ok.
Ѷe¨ `«OQÍ "Õ=Öò EÖˇ· 5# Hˆ =ÅO JkèHÍ~°∞Å`À `å`å¯eHõ „ѨÉ∞íè `åfixfl U~åÊ@∞ KÕÜ∞« =Åã≤
=zÛOk. HÍx H˘kÌ "å~åÅÖ’<Õ `å`å¯eHõ „ѨÉèí∞`«fiOÖ’ bQÆ∞ KÕ~°HõáÈ~Ú#ѨÊ\˜H˜ HÍO„ÔQãπx
KÕ~°Û=Åã≤# J=ã¨~°O =ÙO^Œx "Õ=Öò Ѩ@∞ì|\Ïì_»∞. ã≤=∂¡ ã¨^Œã¨∞ûÖ’ "Õ=Öò "≥·YiH˜, XHõ
<≥Å „H˜`«O =~°‰õΩ QÆÅ J`«_ç „áê^è•#º`«Å‰õΩ Wk ѨÓiÎQÍ aè#fl"≥∞ÿ# "≥·Yi. HÍO„ÔQãπ ÉÏ^茺`«
fã¨∞‰õΩO>Ë "å~°∞ J~åK«Hõâ◊‰õΩÎefl J^Œ∞ѨÙÖ’ÃÑ@ì_»O J=ã¨~°=∞x QÆ∞iΙêÎ~°∞. Hõ=¸ºxã¨∞ìefl
J}z"ÕÜ«∞=K«∞Û. HÍO„ÔQãπÖ’x "å=∞ѨHΔÍxfl ÖÁOQÆnÜ«∞ Ü«∞uflOK«=K«∞Û. ~å[H©Ü«∂ʼnõΩ
"åiH˜ =º=kè ~Ú=fi‰õΩO_® áêÅ<å =º=Ǩ~åÅÖ’ "åiH˜ fiHõÖˉõΩO_® KÕÜ«∂Åx
HÀ~°∞‰õΩO@∞<åfl#∞— ("Õ=Öò ~å[º HÍ~°º^Œi≈H˜ 1946 EÖˇ· 31, =∂<≥û~üæ "åÅ∂ºO-8 ¿Ñl
154). WO>ˇe*ˇ<£û |∂º~À _≥·Ô~Hõì~°∞ PQÆã¨∞ì 9# WÖÏO\˜ JOâß<Õfl „Ѩ™êÎqOKå_»∞. HÍi‡Hõ
Ѩiã≤u÷ JO`«‰Oõ `«‰Ωõ „Ѩ=∂^ŒH~õ O° QÍ Ñ¨i}q∞ã¨∞OÎ k. Hˆ O„^ŒOÖ’ ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ ÉÏ^躌 `åÜ«Ú`«
„ѨÉ∞íè `åfixfl <≥ÅH˘ÖËÊ=~°‰Ωõ ^•^•Ñ¨Ù KÕÜ∞« QÆeyO^Õg∞ ÖË^∞Œ . Hˆ O„^ŒOÖ’ ÉÏ^躌 `åÜ«Ú`« „ѨÉ∞íè `«fiO
™ê÷ÑO≤ K«|_ç`Õ HÍi‡‰õΩÅ`À ~ÚѨÊ\˜HOõ >Ë x~°Ü ‚ ∂« `«‡HõOQÍ =º=ǨÏiã¨∞OÎ k. =∞~˘Hõ™êi HÍO„ÔQãπ
=ÅÖ’ z‰õΩ¯‰õΩ#flk. ^Õâ◊OÖ’ qãÎ̈iã¨∞Î#fl J~åK«HÍxfl x"åiOK«_®xH˜ HÍO„ÔQãπ „ѨÉèí∞`«fiOÖ’
KÕ~åÅx Ѩ>ËÖòH˜ #=∞‡HõO ‰õΩkiO^Œx, PÜ«∞# Jaè„áêÜ«∂ʼnõΩ P"≥∂^ŒO ÅaèOK«HõáÈ`Õ
359
=i¯OQÆ∞ Hõq∞\© #∞O_ç ~år<å=∂ KÕ™êÎ#x ɡkiOѨÙH˜ ã≤^ŒúѨ_®¤~°x PQÆã¨∞ì 5 <å\˜H˜
"Õ=ÖòH˜ ã¨=∂Kå~°O JOkOk. ÃãÃÑOì |~°∞ 2# <≥„Ǩ˙ <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’ HÍO„ÔQãπ PkèÑ`¨ º« OQÆÅ
`å`å¯eHõ „ѨÉèí∞`«fiO „Ѩ=∂} ã‘fiHÍ~°O KÕã≤Ok.
1946-47 =∞`«=∂~°} HÍO_» † Ô~·`åOQÆ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞
HõÅHõ`åÎ, <ÒMÏb cǨ~°∞, ѨO*ÏÉò :
1946 PQÆã∞¨ ì 16 #∞O_ç QÆ`O« Ö’ Z#fl_»∂ÖË#O`« f„= ™ê÷~ÚÖ’ ÉèÏ~°`^« âÕ =◊ ∞O`«\Ï
=∞`«HõÅǨÅ∞ "≥Ú^ŒÅÜ«∂º~Ú. PQÆã¨∞ì 16-19ÅÖ’ HõÅHõ`åÎÖ’ „áê~°OÉèí=∞Ü«∂º~Ú.
ÃãÃÑìO|~°∞ 1H˜ ÉÁOÉÏ~ÚH˜ KÕ~å~Ú. `«∂~°∞Ê ÉˇOQÍÅ∞Ö’x <ÒMÏbH˜ (JHÀì|~°∞ 10)
cǨ~°∞H˜ (JHÀì|~°∞ 25) Ü«Ú.Ñ≤.Ö’x QÆ~°∞‡ˆHÎâ◊fi~üH˜ (#=~|~°∞) "åºÑ≤OKå~Ú. 1947
=∂iÛ #∞O_ç ѨO*Ï|∞x =ÚOK≥`åÎ~Ú. „ѨuKÀ@ =∞`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ L„kHõ`Î Å« ∞ ~Ô K«ÛQ˘@ì|_®¤~Ú.
^˘g∞‡Å ã¨fi~°∂ѨO qãÎ̈ $`«∞ÅÖ’ =º`庙êÅ∞<åfl~Ú. HõÅHõ`åÎÖ’ bQÆ∞ =∞O„u=~°æO „Ѩ`«ºHõΔ
K«~º° k<åxfl ÃãÅ=Ù k#OQÍ „ѨH\õ O˜ zOk. "≥∞^ÿ •#OÖ’ |Ç≤Ï~°OQÆ ã¨Éíè `«~∞° "å`« ÃÑ^ŒZÌ `«∞#Î
=Úã≤¡O ^•_»∞Å∞ "≥Ú^ŒÅÜ«∂º~Ú. áÈbã¨∞Å∞, Ãã·#ºO *’HõºO KÕã¨∞HÀ‰õΩO_® K«∂™êÎ#x
=ÚYº=∞O„u ã¨∞„ǨÏ=~°‚ "åQÍÌ#O KÕâß_»∞. ''KåÖÏ ã¨=∞Ü«∂xfl ÖÏÖò|*Ï~°∞ HõO„\’Å∞ ~°∂OÖ’
QÆ_çáê~°∞. `«# =∞`«O "å~°∞ J#∞ÉèíqOz# ÉÏ^èŒefl UHõ~°∞=ÙÃÑ\ì̃ Ô~K«ÛQ˘\Ïì~°∞. Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞,
„Ѩ`ÕºH˜Oz =Úã≤¡OÅ∞ ^•_»∞efl „ѨuѶ¨∞\˜OKå~°∞. 'HõÅHõ`åÎ <Õ~° „ѨѨOKåxH˜ K≥Ok# „Ѩ`«ºi÷
„QÆ∂ѨÙÅ Ãã·<åºÅ =∞^茺 ǨÏ`åºHÍO_» Ü«∞^èÕK«ÛQÍ ™êyOk.— PQÆã¨∞ì 19 <å\˜H˜ Hõhã¨O
4000 =∞Ok K«OѨ|_®¤~°∞. 10,000 =∞Ok QÍÜ«∞Ѩ_®¤~°∞. g^èŒ∞ÅÖ’ ‰õΩo¡ HõOѨÙQ˘_»∞`«∞#fl
Jã¨OMϺHõ"≥∞ÿ# â◊"åÅ#∞ `˘ÅyOK«_»O ÃÑ^ŒÌ ã¨=∞㨺 J~ÚOk. QÆ`«OÖ’ ÖÏQÍ ^Õ"åÅÜ«∂efl
=∞ã‘^Œ∞efl ‰õÄÅÛ_»O =∂#ÉèíOQÍÅ∞, „Ѩ`«ºi÷ =∞`åxH˜ K≥Ok# "åi Pã≤Îáêã¨∞ÎÅ ^èŒfiOã¨O-
HõÅHõ`åÎ ^•_»∞Å ÅHΔͺÅ∞QÍ ÖË=Ù. ǨÏ`«ºÖË ÅHΔͺÅ∞QÍ ^•_»∞Å∞ [iQÍ~Ú. Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅHõO>Ë
=Úã≤O¡ Å∞ JkèHõ ã¨OYºÖ’ ǨÏ`«∞ÅÜ«∂º~°∞. ǨÏ`åºHÍO_»‰Ωõ „a\˜+μ¨ "å~°∞ ÉÏ^躌 `« =Ç≤ÏOKåeû
LOk. 1945 #=O|~°∞, 1946 Ѷ≤„|=iÖ’ =ÖˇQÍHõ ǨÏ`åºHÍO_» [iy# 24 QÆO@Å
`«~°∞"å`« Ãã·<åºxfl ~°Ñ≤ÊOK«_»O [iyOk. HõÅHõ`åÎÖ’ Ô~O_»= ^Œá¶ê ^˘g∞‡Å∞ 1947 =∂iÛ
26, U„Ñ≤Öò 1 =∞^茺 HÍÅOÖ’ [iQÍ~Ú. P `«~°∞"å`« JÅ[_»∞Å∞ HõuÎáÈ@∞ Ѷ¨∞@#Å∞
ã¨fi`«O„`«O „ѨHõ\ ˜OKÕ=~°‰õΩ H˘#™êQÆ∞`«∂<Õ =Ù<åfl~Ú.
ÉÁOÉÏ~Ú #QÆ~O° Ö’ =¸‰õΩ=∞‡_ç ^•_»∞Å∞ QÍHõ HõuáÎ È@∞¡ ã¨~fi° ™ê^è•~°}=∞Ü«∂º~Ú.
WÖÏO\˜ Ѷ¨∞@#ÅÖ’ ÃãÃÑìO|~°∞Ö’ 162 =∞Ok Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞ 158 =∞Ok =Úã≤¡OÅ∞
ǨÏ`«∞ÅÜ«∂º~°∞. JâßOu <≥ÅH˘#fl `«∂~°∞Ê ÉˇOQÍÅ∞Ö’x <ÒMÏb, uÃÑÊ~° lÖÏ¡ÅÖ’ J`«ºkèHõ
Ô~·`«∞Å∞ =Úã≤¡OÅ∞. Éèí∂™êfi=ÚÅ∞ =~°Î‰õΩÅ∞, =$uÎ „QÆ∂ѨÙÅÖ’ J`«ºkè‰õΩÅ∞ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞.
"åÜ«∞=º <ÒMÏb, „ѨHõ¯<Õ =Ù#fl <≥·~°∞u uÃÑÊ~°Ö’ HõÅHõ`åÎ ^•_»∞ÅÖ’ [iy# ǨÏ`«ºÅ‰õΩ
aè#flOQÍ Pã¨∞ÎÅÃÑ· ^•_»∞Å∞ =∂#ÉèíOQÍÅ∞ Z‰õΩ¯=QÍ [iQÍ~Ú. HÀ@¡ ~°∂áêÜ«∞ÅÖ’ Pã≤Î
360
 #+ì̈O [iyOk. `˘Å∞`« [g∞O^•~°∞Å∞ ÖÏÜ«∞~°∞¡ W`«~° „Ѩ=ÚY∞ÅÃÑ· ^•_»∞Å∞ [iy#@∞¡
Ѷ≤~åº^Œ∞Å∞ JO^•~Ú. ''PˆQflÜ«∞ ɡOQÍÅ∞Ö’ [iy# ^•_»∞Å∞ =Úã≤¡OÅ∞ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅÃÑ·
KÕã≤#q HÍ=Ù. JѨC_»∞#fl =∞`«Ñ¨~°"≥∞ÿ# ÉèÏ"åefl J=HÍâ◊OQÍ fã¨∞H˘x J~åK«Hõâ◊‰õΩÎÅ∞
KÕѨ\ ì̃# K«~°ºÅ∞. „áê}#+ì̈O Ѩiq∞`«"Õ∞. HÍx ÃÑ^ŒÌ Z`«∞Î# Pã¨∞ÎÅ∞ ^èŒfiOã¨O KÕÜ«∞|_®¤~Ú.
bQÆ∞ ѨHõΔáê`«"≥·Yi KÕѨ\ ì̃Ok. JÔ~ã¨∞ì KÕÜ«∞|_ç# 1074 =∞OkÖ’ 1947 U„Ñ≤Öò <å\˜H˜
Hˆ =ÅO 50 =∞Ok =∂„`«"∞Õ *ˇà· Ö¡◊ ’ =Ù<åfl~°∞. (=∂<≥û~üæ "åÅ∂ºO-8 ¿ÑrÅ∞ 725,745,753†
Ü«∞<£.ÔH.É’ãπ† QÍOnè`À QÆ_çÑ≤# k<åÅ∞ ¿ÑrÅ∞ 33,48,302)
JHÀì|~°∞ 25# <ÒMÏb k#O áê\˜ã¨∞Î#fl ã¨O^Œ~°ƒùOQÍ cǨ~°∞Ö’ [iy# ^•_»∞Å∞
=∞~˘Hõ #=¸<åÖ’ [iQÍ~Ú. Ç≤ÏO^Œ∂ Ô~·`«∞Å∞ ÃÑ^ŒÌ Z`«∞Î# =Úã≤¡OÅÃÑ· ^•_»∞Å∞ KÕâß~°∞.
<ÒMÏbÅ HõO>ˇ cÉèí`«û"≥∞ÿ# ǨÏ`åºHÍO_» K≥ň~yOk. Hõhã¨O 7000 =∞Ok K«OѨ|_®¤~°∞.
k„Q̓ùOuH˜ QÆ∞Ô~·# <≥„Ǩ˙ '„Ѩ[ʼnõΩ Ñ≤zÛ Ñ¨\ ì̃O^Œx "åºMϺxOKå~°∞. P „áêO`«O HÍO„ÔQãπH˜
(JÖψQ H˜™ê<£ ã¨ÉèíH˜) |Å"≥∞ÿ# ™ê÷=~°O. H“Å∞^•~°∞Å ^Œ$+≤ìx =º=™êÜ«∞Hõ ã¨=∞㨺Š#∞O_ç
ѨHõ¯^•i Ѩ\ ì̃OKÕO^Œ∞‰õΩ Éèí∂™êfi=ÚÅ∞ „¿Ñˆ~Ñ≤Oz =ÙO\Ï~°x J#∞=∂#O =ºHõÎO KÕâß~°∞.
HÍO„ÔQãπ P^èŒfi~°ºOÖ’ QÆÅ áêÅ<å Ü«∞O„`åOQÆO, KåÖÏ =∞Ok áêsì ã¨Éèí∞ºÅ∞ =∞`«"å^•xH˜
Ö’|_ç áÈÜ«∂~°x QÆ=∞xOKå_»∞. ''WѨC_»∞ <Õ#∞ K«∂ã¨∞Î#fl ^Œ$â◊ºO "å~°∞ (bQÆ∞ <åÜ«∞‰õΩÅ∞)
ã¨∂zOz# ^•xHõO>ˇ ÉèíÜ«∞OHõ~°"≥∞ÿ#k—— <≥„Ǩ˙ Ѩ>ËÖòH˜ 1946 #=O|~°∞ 5, ^Œ∞~åæ^•ãπ
"åÅ∂ºO-8 ¿Ñl 165) cǨ~°∞ Ѷ∞¨ @#Å "≥#∞"≥O@<Õ Ü«Ú.Ñ≤.Ö’x QÆ∞~°∞‡ˆHâÎ fi◊ ~üÖ’ ǨÏ`åºHÍO_»
[iyOk. JHõ¯_» Ç≤ÏO^Œ∂ Ü«∂„u‰õΩÅ∞ 1000 =∞Ok =Úã≤¡Oefl TK«HÀ`« HÀâß~°∞.
ǨÏ`åºHÍO_» "å~°ÎÅ`À "åÜ«∞=º ã¨iǨÏ^Œ∞Ì ~åROÖ’ HÍO„ÔQãπ „Ѩu+ª̈ ѨÓiÎQÍ ^≥|ƒu#flk.
1946 JHÀì|~°∞ =∂™êO`«OÖ’ <≥„Ǩ˙ Ѩ~º° @# ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ `≥QÅÆ „Ѩ[Å∞ x~°ã#¨ „Ѩ^~Œ ≈° #Å∞
[iáê~°∞. H©ÅHõ"≥∞ÿ# =∂~åÌ<£ LѨZxflHõÖ’ HÍO„ÔQãπ Ѩ~å[Ü«∞O á⁄Ok# "≥O@<Õ 1947
[#=iÖ’ ǨÏ*Ï~åÖ’ Ѷ¨∞~°¬}Å∞ K≥ň~QÍ~Ú.
D ֒ѨŠ=Úã≤¡OÅ∞ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞ ã≤‰õΩ¯Å∞ ѨO*Ï|∞Ö’ J`«ºO`« Ѷ¨∞’~°"≥∞ÿ#
ǨÏ`åºHÍO_»‰õΩ ã¨#fl^Œú=∞Ü«∂º~°∞. 1945 [#=iÖ’ ǨÏ~åº<å Ç≤ÏO^Œ∂ *Ï\ò <åÜ«∞‰õΩ_»∞
KèÀ@∂~åO =∞~°}O`À Ü«¸xÜ«∞xã¨∞ì áêsì |ÅÇ‘Ï#Ѩ_çOk. ZxflHõÅÖ’ bQÆ∞ 79 ã‘@∞¡
™êkèOz#ѨÊ\˜H˜ ˆH=ÅO 10 ã‘@¡Ö’ ÔQez# Ü«¸xÜ«∞xã¨∞ì áêsìH˜ HÍO„ÔQãπ ã≤‰õΩ¯Å =∞^ŒÌ`«∞
^•fi~å d*ÏÖò ǨÏÜ«∞`ü MÏ<£ =∞O„u=~åæxH˜ =∞^ŒÌ`«∞ ~ÚKÕÛO^Œ∞‰õΩ |Å^Õ"£ ã≤OQ∑ KÕѨ\ ì̃#
Z`«∞ÎQÆ_»Å∞ =Úã≤¡O =∞`«"å^Œ áêH˜™êÎ<£ J#∞‰õÄÅ "≥·Y~°∞efl Ô~K«ÛQ˘\Ïì~Ú. 1947 [#=i
#∞O_ç bQÆ∞ KÕÑ\¨ #ì˜ âßã¨<ÀÅ¡OѶ∞¨ #O d*ÏÖò =∞O„u=~åæxfl =∂iÛ 3# ‰õÄeÛOk. =∞~°∞ã¨\ ˜
~ÀA Hõ~åpÖ’ JÃãOc¡ KèåO|~°∞ Z^Œ∞@ ã≤‰õΩ¯Å#∞ Ô~K«ÛQ˘>Ëì „Ñ¨^Œ~°≈# (`å~åã≤OQ∑ HõuÎ
~°≠oÑ≤ã¨∂Î '~å*òHõ̂~QÍ YÖÏû— YÖÏû Ѩiáêeã¨∞ÎOk. x<å^ŒO ~Úã¨∂Î) `«~°∞"å`« ÃÑ^ŒÌZ`«∞Î#
ÖÏǨϟ~°∞, J=∞$`«ã¨~ü, =ÚÖÏÎ<£, J\Ïì~ü ~å=eÊO_ç ~ÚOHÍ lÖÏ¡ÖÖ’x ѨÅ∞ „QÍg∞}
„áêO`åÅÖ’ ÃÑ^ŒÌ Z`«∞Î# Ѷ¨∞~°¬}Å∞ K≥ň~QÍ~Ú. =Úã≤¡O "≥∞*Ïsì QÆÅ D „áêO`åÅÖ’
ã≤‰õΩ¯Å∞, Ç≤ÏO^Œ∂ =~°Î‰õΩÅ∞, =_ô¤ "åºáê~°∞Å∞ ÅHΔͺÅ∞QÍ ^•_»∞Å∞ [iQÍ~Ú. 1947 PQÆã¨∞ì
361
<å\˜H˜ ^•^•Ñ¨Ù 5000 =∞Ok K«OѨ|_®¤~°∞. Wk ã¨fi`«O„`å#O`«~°O ã¨iǨÏ^Œ∞ÌH˜ ~Ú~°∞"≥·Ñ¨ÙÅ
q^èŒfiOã¨Hõ Ü«Ú^•úxH˜ `≥~°fã≤#@¡~ÚOk. HÍOkj‰õΩÅ Ô~·à◊√¡ H˘xfl ™ê~°∞¡ ˆH=ÅO â◊"åefl
=∂„`«"Õ∞ fã¨∞H˘x =KåÛ~Ú. ÃÑO_≥Ô~Öò =¸<£ JOK«<å "Õ∞~°‰õΩ 1,80,000 =∞Ok
K«OѨ|_®¤~°∞. Ѩ_»=∞~° 60,000 =∞Ok `«∂~°∞Ê# 1,20,000 =∞Ok. 1948 =∂iÛ <å\˜H˜
6 q∞eÜ«∞#¡ =Úã≤¡OÅ∞, 4.5 q∞eÜ«∞#¡ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞ ã≤‰õΩ¯Å∞ HÍOkj‰õΩÅÜ«∂º~°∞. `«∂~°∞Ê
ѨO*Ï|∞Ö’ 4.7 q∞eÜ«∞#∞¡ ZHõ~åÅ á⁄ÖÏÅ #∞O_ç, ѨtÛ=∞ ѨO*Ï|∞Ö’ 6.7 q∞eÜ«∞#¡
ZHõ~åÅ á⁄ÖÏÅ #∞O_ç `«iq∞"ÕÜ∞« |_ç# HÍOkj‰õΩÅ∞ |Å=O`å# `«~e° OK«|_®¤~∞° . "≥Ú`«OÎ
g∞^Œ '=Úã≤¡OÅ∞ Z‰õΩ¯= =∞Ok „áê}ÏÅ∞ HÀÖ’ÊÜ«∂~°∞. Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞ ã≤‰õΩ¯Å∞ Z‰õΩ¯= Pã¨∞ÎÅ∞
HÀÖ’ÊÜ«∂~°∞— „Ѩ`«ºi÷ =∞`åÅ∞ ~ÚOK«∞q∞OK«∞ ã¨=∂#OQÍ =Ù#fl =∞^茺 ѨtÛ=∞ ѨO*Ï|∞Ö’
Ѩ~°ã¨Ê~°O K«OѨÙHÀ_®xH˜ Z‰õΩ¯= „áê^è•#º`« ~ÚKåÛ~°∞. „Ѩ`ÕºH˜Oz ѨtÛ=∞O #∞O_ç Ô~O_»∞
q∞eÜ«∞#¡ =∞OkH˜ á⁄ÅO ^Œ‰õΩ¯`«∞O^Œ<Õ ÅHõΔ ºO`À ã≤‰õΩ¯Å∞, =Úã≤¡Oefl `«∞_çz ÃÑ\Ïì~°∞.
(ÃÑO_≥Ô~Öò =¸<£, _ç"≥·_£ JO_£ H˜fi\ò, KèåÑì̈~ü-14)
HÍO„ÔQãπ L^Œº=∞O KÕѨ_ç`Õ J}K«_®xH˜ „a\˜+¨μ"å~°∞ ÉèÏ~°`«^ÕâßxH˜ S^Œ∞ _çq[#¡
Ãã·<åºxfl ~°Ñ≤ÊOK«_®xH˜ 1946 E<£ <å\˜ˆH Ѩ^äŒHÍÅ∞ ã≤^ŒúO KÕã¨∂Î =Ù<åfl~°∞. (=∂<≥û~üæ
"åÅ∂ºO-8 ¿ÑrÅ∞ 13-15). qëê^ŒHõ~°"≥∞ÿ# ^•~°∞}ǨÏ`åºHÍO_»x K«∂ã¨∂Î =∞ø#=Ú„^Œ
=Ç≤ÏOKå~°∞. Ãã·<åºxfl ~°Ñ≤ÊOK«ÖË^Œ∞. „a\˜+¨μ"åi L¿ÑHΔÍOwHÍ~åxH˜ ÖËHõ JkèHÍ~° x~°¡HΔͺxH˜
Ô~O_»∞ L^•Ç¨Ï~°}Å∞. ^•_»∞efl Ç≤ÏO™êHÍO_»x P¿ÑO^Œ∞‰õΩ q=∂<åÅ #∞O_ç ÉÏO|∞Å∞
‰õΩiÑ≤OK«=Åã≤OkQÍ cǨ~°∞ =Úã≤¡OÅ∞ HÀi# ã¨O^Œ~°ƒùOQÍ "Õ=Öò 1946 #=O|~°∞ 9#
WÖÏ "åºMϺ#O KÕâß_»∞. =Úã≤¡OÅ∞ HõÅ=~°áê@∞`À „Ѩ™êÎqOz#ѨÊ\˜H˜ PHÍâ◊O #∞O_ç
"≥∞+‘#QÆ#∞¡ L^ÕÌâ◊ѨÓ~°fiHõOQÍ LѨÜ≥∂yOKÕ PÜ«Ú^èŒO HÍ^Œ∞. "Õ∞=Ú 1942Ö’ ZÖÏO\˜
ã¨O^ÕǨÏO ÖˉõΩO_® „ѨÜ≥∂yOz#ѨÊ\˜H˜ ''("≥·„™ê~Ú [~°flÖò ¿Ñl 374) '1974 =∂iÛÖ’
J=∞$`«ã¨~üÖ’x Ô~O_»∞ "≥∞~Ú<£ |*Ï~°∞Å∞ ^èŒfiOã¨O KÕÜ«∞|_®¤~Ú. HÍx áÈbã¨∞KÕ XHõ¯
`«∞áêH˜ QÆ∞O_»∞ ‰õÄ_® ¿ÑÅÛ|_»ÖË^Œ∞. D J=∞$`«ã¨~üÖ’<Õ [eÜ«∞<£"åÖÏÉÏQ∑ ǨÏ`åºHÍO_»
[iyO^Œx ÃÑO_≥Ô~Öò =¸<£ ã¨O^Œ~Àƒùz`«OQÍ QÆ∞~°∞ÎKÕâß_»∞. (=¸<£ ¿ÑrÅ∞ 78,80,81).
<≥„Ǩ˙ `å`å¯eHõ „ѨÉèí∞`«fiO =∞`«=∂~°}HÍO_»x xã¨ûǨÜ«∞OQÍ K«∂ã¨∂Î
=ÙO_çáÈ~ÚOk. ¿Ñ~°∞Ö’ =∂~°∞Ê`«Ñʨ "≥„· ™ê~Ú HÍ~°ºx~åfiǨÏHõ =~åæxH˜ `å`å¯eHõ „ѨÉ∞íè `åfixH˜
QÆÅ `Õ_® Ug∞ÖË^Œ∞. "Õ=Öò 1947 =∂iÛ 19# `«# P^èŒfi~°ºOÖ’ [iy# z=i =∞O„u=~°æ
ã¨=∂"Õâ◊OÖ’ S.Ü«∞<£.\˜. Mˇ·nÅ q_»∞^ŒÅ ã¨=∞㨺ÃÑ· =∞O„`«∞Å q[˝Ñ≤Îx „`Àã≤ѨÙKåÛ~°∞.
HÍO„ÔQãπ =Úã≤¡Ox ã¨=∞`«∞źO KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ bQÆ∞ „ѨuáêkOz# Ã+_»∂ºÅ∞¤ ‰õΩÅO JÉèíºi÷x
(*’ˆQ<£ =∞O_»Öò) xÜ«∞q∞OKÕ „áêuѨkHõ# „ѨÉèí∞`«fiOÖ’ KÕ~°=∞x l<åflx "Õ=Öò
J#∞#~ÚOz#ѨC_»∞ ã¨q∞+≤ª ÖËHõ 'U ~°Hõ"≥∞ÿ# Ѩx q^è•#"≥∞ÿ<å J™ê^茺=∞~ÚOk. bQÆ∞
„Ѩ`«ºHõΔ K«~°º HÍ~°º„Hõ=∂xfl LѨã¨OǨÏiOK«∞H˘#Hõ áÈ~Ú#ѨÊ\˜H˜, =∞O„u=~°æ ~åÜ«∞ÉÏ~°
ã¨OѶ¨∞O n~°…HÍeHõ „Ѩ}ÏoHõ#∞ u~°ã¨¯iOz#ѨÊ\˜H˜ ÃãHõΔ<£ "≥Ú`«ÎO Ü≥ÚHõ¯ "≥∞*Ïsì F@∞KÕ
x~°Ü‚ ∂« Å∞ KÕÜ∞« |_Õ q^èOŒ QÍ x~°ƒO^èŒ „QÆ∂Ñ≤OQÆ∞ q^è•#OÃÑ· Ѩ@∞ì|\˜#ì ѨÊ\˜H˜ (Jk J™êûOÖ’
362
"åÜ«∞=º ã¨iǨÏ^Œ∞Ì ~åROÖ’ áêH˜™êÎ<£x =ºuˆ~HõOQÍ "åix xã¨ûǨÜ«∞"≥∞ÿ# "≥∞ÿ<åsìH˜
<≥\ ì̃"Õ¿ã^≥·#ѨÊ\˜H˜) `å`å¯eHõ „ѨÉèí∞`«fiOÖ’ KÕ~°_®xH˜ J#∞=∞uOK«|_çOk. _çÃãO|~°∞ 9
#∞O_ç „áê~°OÉè=í ∞ÜÕ∞º ~å*ϺOQÆ Ñ¨i+¨`Hü ˜ Ǩ[~°Ü∞Õ ºO^Œ∞‰õΩ bQÆ∞ x~åHõiOzOk. Ѷe¨ `«OQÍ
~å*ϺOQÆ Ñ¨i+¨`ü <≥„Ǩ˙KÕ ~°∂á⁄OkOѨ|_ç# ã¨fi`«O„`« ã¨~fi° ã¨`åÎHõ iѨaH¡ ± Ü≥ÚHõ¯ ™ê^è•~°}
ÅHΔͺŠf~å‡#O P"≥∂kOK«_®xH˜ Ѩiq∞`«"∞≥ Oÿ k. ã¨fiÜ«∞O „ѨuѨuQÎ Í Ü«¸x@∞¡, "≥∞<ÿ åsìʼnõΩ
`«Q∞Æ ~°H}Δõ Å∞, ™ê=∂lHõ ~å[H©Ü∞« Pi÷Hõ „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO Hõey LO_»_O» „áê^äqŒ ∞Hõ ÅHΔͺÅ∞QÍ
<≥„Ǩ˙ Ü≥ÚHõ¯ '\©áêsì ˆHa<Õ\òû— ("≥·„™ê~Úx HõÅ=É’ÜÕ∞ =ÚO^Œ∞ q^è•<åefl ã¨=∞#fiÜ«∞O
KÕã¨∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ [i¿Ñ ã¨=∂"ÕâßÅ∞) bQÆ∞ Ǩ[~°∞HÍHõáÈ=_»O, 1947 Ѷ≤„|=iÖ’ |_®
"å}˜[º"Õ`«ÎÅÃÑ· ("åiÖ’ J`«ºkè‰õΩÅ∞ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞) JkèHõ Ѩ#∞flÅ ÉèÏ~åxfl "≥∂ѨÙ`«∂
Ѩ^•_»O|~°O`À ‰õÄ_ç# |_≥˚@∞ Pi÷Hõ =∞O„u eÜ«∂Hõ`ü Pb „Ѩ"Õâ◊ÃÑ\ì_»O HÍO„ÔQãπ ^Œ$+≤ìÖ’
bQÆ∞ Ü≥ÚHõ¯ P@OHõѨ~°KÕ ã¨fiÉèÏ=OQÍ HõxÊOzOk. |_≥˚@∞ HÍO„ÔQãπ, HÍO„ÔQãπx |ÅѨ~°KÕ
ã¨OѨ#fl "å}˜[º"Õ`«ÎÅ =∞^茺 peHõ `≥KÕÛkQÍ =ÙO^Œx, JO`ÕQÍHõ |_≥˚@∞Ö’x JOâßefl
HÍO„ÔQãπ =ºuˆ~H˜OK«ÖË^Œx, JO^Œ∞=Å# D |_≥˚@∞ KåÖÏ `≥e"≥·# Z`«∞ÎQÆ_» Jx "Õ=Öò
ÉèÏqOKå_»∞. ("Õ=Öò [~°flÖò, 1987 Ѷ≤„|=i 28 ¿Ñl 424).
HõÅHõ`åÎ, <ÒMÏb, cǨ~°∞, ѨO*Ï|∞ Ѷ∞¨ @#Å`À KåÖÏ =∞Ok HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩÅ∞
Ü≥ÚHõ¯ HÍO„ÔQãπ „âı}∞Å Ü≥ÚHõ¯ Ãã‰õΩºÅ~ü P^Œ~å≈Å∞ H˘O`« =~°‰Ωõ ɡkiáÈÜ«∂~Ú. cǨ~°∞Ö’
WOHÍ W`«~° KÀ@¡ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ =∞`«``« fi« "å^•xfl <≥„Ǩ˙ x~°tOKå~°∞. HõÅHõ`åÎÖ’ ã¨∞„ǨÏ=sÌKÕ
Ô~K«ÛQ˘@ì|_ç# <Õ~°„ѨѨOK« ^•^•Å#∞ J}K«_®xH˜ ã¨HÍÅOÖ’ Ãã·<åºxfl ~°Ñ≤ÊOK«#O^Œ∞‰õΩ
J*Ï^£ "Õ=Öòx xOkOKå_»∞. ("Õ=Öò`À WO@~°∂fi º 1946 PQÆã¨∞ì 19, =∂<≥û~üæ "åÅ∂ºO
¿Ñr 261). <≥„Ǩ˙ cǨ~°∞ x~°ã¨#ʼnõΩ „Ѩuã¨ÊOkOz# Ç≤ÏO^Œ∞=ÙŠѨ@¡ Ѩ>ËÖò ™ê#∞Éèí∂u
=ºHõÎOKÕâß_»∞. ''cǨ~°∞ „Ѩ[ÅÃÑ· =∞O„u=~°æOÃÑ· bQÆ∞ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ KÕã≤# Ç≤ÏO™êÜ«Ú`«"≥∞ÿ#
hK«"≥∞ÿ# ^•_»∞efl =∞#O |Ç≤Ï~°æO`«O KÕ¿ã =∞#O KåÖÏ á⁄~°áê@∞ KÕã≤# "å~°=∞=Ù`åO——
(~å*ËO„^Œ„Ѩ™ê^£H˜ Ѩ>ËÖò 1946 #=O|~ü 11 ^Œ∞~åæ^•ãπ "åÅ∂ºO -3 ¿Ñl 171)
=∞`«HÅõ ǨÅ`À Hˆ O„^ŒOÖ’x HÍO„ÔQãπ bQÆ∞Å ã¨OH©~O‚° Ѩx KÕÜ∞« ÖËx ã≤u÷ HÍ~°}OQÍ
1947 „áê~°OÉèíO =~°‰õΩ KåÖÏ =∞Ok ^Õx<≥·`Õ TÇ≤ÏOK«~åxkQÍ ÉèÏqOKå~À P qÉèí[#<Õ
JOwHõiOKÕ kâ◊QÍ PÖ’zOK«_»O „áê~°OaèOKå~°∞. JÖÏO\˜"åiÖ’ <≥„Ǩ˙ Ѩ>ËÅ∞ ‰õÄ_®
=Ù<åfl~°∞. x~°ƒO^èŒ „QÆ∂Ñ≤OQÆ∞ q^è•#O ɡOQÍÖò ѨO*Ï|∞Å∞ =Úã≤¡OÅ PkèѨ`«ºOQÆÅ 'a—'ã≤—Å
„QÆ∂ѨÙÅ`À KÕ~Û° |_»_O» , `«~∞° "å`« P „QÆ∂ѨÙÅÖ’ KÕ~Û° |_ç# „áêO`åÅ`À áêH˜™êÎ<£ U~°Ê_»_®xH˜
J=HÍâ◊O =ÙOk QÆ#∞Hõ ɡOQÍÅ∞ ѨO*Ï|∞ÅÖ’x Ç≤ÏO^Œ∂ ã≤‰õΩ¯ =∞`«"å^Œ „QÆ∂ѨÙÅ∞ D
â◊„ã¨ÎzH˜`«û (^Õâ◊qÉèí[#) [~°QÍÅx Ѩ@∞ì|@ì_»O „áê~°OaèOKå~Ú. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ
Ç≤ÏO^Œ∂=∞Ǩã¨Éèí ѨtÛ=∞ɡOQÍÅ∞Ö’ „Ѩ`ÕºHõ Ç≤ÏO^Œ∂ ~åR U~åÊ@∞ J=HÍâßefl
ѨijeOKÕO^Œ∞‰õΩ XHõ Hõq∞\©x xÜ«∞q∞OzOk. (q.Ñ≤.g∞#<£ ¿Ñl 348). 1947 =∂iÛ
10 <å\˜H˜ <≥„Ǩ˙ "Õ=Öò`À [iÑ≤# „ÃÑ·"Õ@∞ ã¨OÉèÏ+¨}ÅÖ’ J=∞Å∞ [~°Ñ¨QÆey`Õ =∞O„u
=~°æ ~åÜ«∞ÉÏ~° ã¨OѶ¨∞O Ü≥ÚHõ¯ Ѩ^äŒHõO =∞Oz Ѩiëê¯~°"≥∞ÿ#ѨÊ\˜H˜ XˆH XHõ¯ x["≥∞ÿ#
363
„Ѩ`åº=∂flÜ«∞O ѨO*Ï|∞ ɡOQÍÅ∞Å qÉèí[# Jx ã¨Ê+ì̈OKÕâß~°∞. ("≥·„™ê~Ú [~°flÖò ¿Ñl
426-7). XHõ <≥Å `«~°∞"å`« HÍO„ÔQãπ „ÃÑã≤_≥O@∞ Hõ$ѨÖÏh =∞øO@∞ÉÏ>ˇ<£`À Ü«Ú^ŒúO
KÕ¿ã HõO>Ë ÉˇOQÍÅ∞ ѨO*Ï|∞Å#∞ <åºÜ«∞"≥∞ÿ# Ѩ^ŒúuÖ’ qÉèílOK«_®xH˜ g∞~°∞ J#∞=∞u¿ãÎ
áêH˜™êÎ<£ "å~°∞ á⁄O^Œ_®xH˜ J#∞=∞u™êÎO.—— (ÃÇÏKü.q. Ǩτ_»H±, k„ˆQ\ò _ç"≥·_£, ÅO_»<£
1969, ¿Ñl 236).
=∞Ǩ`«∞‡x =∞Ǩϟ#fl`« Ѷ¨∞_çÜ«∞Å∞
HÍx XHõiH˜ =∂„`«O L#fl`«™ê÷~Ú ÉË~°™ê~åÅ ^•fi~å =∞`« qÉèí[#`À ^Õâ◊OÖ’x
ÃÑ^ŒÌ ÉèÏQÆOÃÑ· HÍO„ÔQãπ JkèHÍ~°O á⁄O^Œ_»O P"≥∂^ŒÜ≥∂QƺOQÍ ÖË^Œ∞. PÜ«∞##∞
TÇ≤ÏOK«~å#O`« k„Q̓ùOuH˜ QÆ∞iKÕã≤Ok. QÍOnè 1945 #∞O_ç [~°∞QÆ∞`«∞#fl ^•i`«Ñ≤Ê#
K«~°ÛÅÖ’ JO`«QÍ áêÖÁæ#ÖË^Œ∞. `«# =ºHÎ̃QÆ`« ^Œ∂`« ã¨∞nè~ü Ѷ¨∞’+π ^•fi~å H˘xfl ã¨Ñ¶¨ÅO HÍx
ã¨∂K«#Å∞ KÕâß_»∞. ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’x "≥∞*Ïsì =∞`«O "åi „ѨÜ≥∂[<åefl Ѩi~°HΔ̃OKÕO^Œ∞‰õΩ
ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ H˘O`« HÍÅOáê@∞ „a\˜+¨μ"å~°∞ =ÙO_®Åx, „Ѩ^è•# =∞O„u Ѩ^Œq l<åflH˜
~Ú=fiEáêÅx HÍO„ÔQãπ ^Œ$+≤ìÖ’ KåÖÏ Ç¨™êºã¨Ê^ŒOQÍ =ÙO_Õ ã¨∂K«# "≥Ú^Œ@ =∞O„u=~°æ
~åÜ«∞ÉÏ~° ã¨OѶ∂¨ xH˜ P `«~∞° "å`« =∞øO\òÉÏ>ˇ<H£ ˜ KÕâß_»∞. JO`«HOõ `«‰Ωõ HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞Hõ`fi« O
#∞O_ç q_ç=_ç XO@Ô~,· K≥~Q° xÆ ^è~·≥ º° O`À 77 ã¨OIIÅ =$^Œ∞_ú ∞» `«# rq`åâ◊Ü∂« Öˇ#· =∂#ã≤Hõ
Ѩi=~°Î#, JÇ≤ÏO™ê ã¨∂„`åefl <ÒMÏbÖ’ cǨ~°∞Ö’ HõÅHõ`åÎ _èçb¡ =ÚiH˜"å_»Ö’¡ ~°∞A=Ù
KÕã¨∞HÀ"åÅx x~°‚~ÚOK«∞‰õΩ<åfl_»∞. „Ѩu‰õÄÅ ÉèÏ"åÅ∞ QÆey# =Úã≤¡OÅ PkèѨ`«ºOQÆÅ
„QÍ=∂ÅÖ’ H˘kÌ=∞Ok J#∞K«~°∞Å`À x=ã≤OKå_»∞. cǨ~°∞ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞ `«=∞ Ѩ^Œú`«∞Å∞
=∂~°∞ÛHÀHõáÈ`Õ P=∞~°} x~åǨ~°nHõΔ KÕѨ_»`å#x (1946 #=O|~°∞ 6) ÃÇÏK«ÛiOKå_»∞.
1947 [#=i #∞O_ç <ÒMÏb „QÍ=∞g^èŒ∞Å "≥O@ K≥ѨCÅ∞ ÖˉõΩO_® áê^ŒÜ«∂„`«Å∞ KÕâß_»∞.
HÀѨO`À =Ù#fl =Úã≤¡OÅ∞ `«# ^•iÖ’ "Õã≤# K≥`«Î K≥^•~åxfl ã¨fiÜ«∞OQÍ â◊√„ÉèíO KÕâß_»∞.
„Ѩu~ÀA L^ŒÜ∞« O `«#Hõ`º« O`« „Ñ‘uáê„`«"∞≥ #ÿ 'h Ñ≤Å∞ѨÙx PÅH˜OKÕ"å~°∞ ÖËHáõ È`Õ XO@iQÍ
Ѩ^Œ XO@iQÍ Ñ¨^Œ— J<Õ ~°gO„^Œ∞x w`«OÖ’x K«~°}Ïxfl =∞O„`«OÖÏ [Ñ≤OKÕ"å_»∞. QÍOnè
=ºHÎ̃QÆ`« QÆ∞}QÆ}ÏÅ∞, x["≥∞ÿ# Q˘Ñ¨Ê`«#O PÜ«∞# rq`«OÖ’x z=i <≥ÅÖ’¡ ã¨Ê+ì̈OQÍ
=ºHõÎ=∞Ü«∂º~Ú. ã¨fi`«O„`«O ~å#∞#fl ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ PÜ«∞# U =∂„`«O Pã¨HÎ̃ Hõ#Ѩ~°z<å
`«#^ŒÜÕ∞º ~å[H©Ü«∂kèHÍ~°O Ѩ@¡ x~åã¨HõÎ`«, JÅ∞ÃÑ~°∞QÆx =∞`«`«`«fi =ºuˆ~HõáÈ~å@O -
=∞`« qÉèí[# `«~°∞"å`« XHõ <≥ʼnõΩ Ñ¨O*Ï|∞ =∞`«=∂~°}HÍO_» ^èŒfiOã¨O KÕã¨∞Î#flѨC_»∞
PÜ«∞# XHõ =Úã≤O¡ <åÜ«∞‰õΩx`À J#fl=∂@Å∞ ''<å rq`åxfl Ѩ}OQÍ ÃÑ\ì̃ áÈ\Ï¡_`» å#∞.
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ =Úã≤O¡ Å∞ "≥∞Å"≥∞Å¡QÍ ÉèÜ
í ∞« OQÍ #_»=_®xfl ã¨ÇÏ≤ OK«#∞. "å~°∞ P`«‡Q“~°=O`À
#_»"åe—— (Yb‰õΩ [=∞<£, áê`ü"Õ@∞ áêH˜™êÎ<£ ¿Ñl 404) Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞ =Úã≤¡OÅ∞ "Õ̂~fi~°∞
*Ï`«∞ʼnõΩ K≥Ok#"å~°<Õ PÖ’K«#x „áê~°÷<å ã¨=∂"Õâ◊OÖ’ xO^•Ñ¨Ó~°fiHõ"≥∞ÿ# z~°∞#=Ùfi`À
ZÖÏ „`Àã≤ѨÙKÕÛ"å_À- QÍOnè J#∞Ü«∂~Ú HÍx XHõ HõÅHõ`åÎ x"åã≤ ~ÚѨÊ\˜H˜ ã¨∞Êù~°}H˜
`≥K«∞Û‰õΩO@∂ =ÙO\Ï_»∞.

364
 H˘xfl ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ QÍOnè LxH˜ J^Œ∞ƒù`åefl ™êkèOz#@¡xÑ≤ã¨∞ÎOk. Ѷ¨∞~°¬}Å`À
J`«ÖωõΩ`«Å"≥∞ÿ# ÉËeÜ«∂Ѷ¨∞_»Ö’ `«#`Àáê@∞ =ÙO_»=Åã≤OkQÍ ã¨∞„ǨÏ=sÌx XÑ≤ÊOz#
`«~°∞"å`« PQÆã¨∞ì 15 `«~°∞"å`«, PQÆã¨∞ì 15 ™êÜ«∞O„`«O HõÅHõ`åÎÖ’ âßOu <≥ÅH˘#flk.
=∞~°ÖÏ 31# „áê~°OÉè"í ∞≥ #ÿ Ѷ∞¨ ~°¬}Å∞ QÍOnè KÕÑ\¨ #ì˜ P=∞~°} x~åǨ~° nHõ`Δ À PyáÈÜ«∂~Ú.
ѨO*Ï|∞ Ѷ∞¨ @#ʼnõΩ „ѨfHÍ~°OQÍ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞ =Úã≤O¡ ÅÃÑ· ™êyOz# ǨÏ`åºHÍO_»`À _èbç Ö¡ ’
Ѷ¨∞~°¬}Å∞ "≥Ú^ŒÖÜ«∂º~Ú. 1948 [#=iÖ’ QÍOnè x~åǨ~°nHõΔ`À PyáÈÜ«∂~Ú. D
z=i x~åǨ~°nHõΔ áêHΔ̃HõOQÍ Ñ¨>ËÖòÖ’ JO`«HõO`«‰õΩ ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl =∞`«Ñ¨~°"≥∞ÿ# "≥·YiH˜
=ºuˆ~HõOQÍ KÕÑ@¨ |ì _çOk. (ǨϟO =∞O„u ѨO*Ï|∞ „Ѩ[efl "≥Ú`åÎxfl `«~e° OKåÅx PÖ’K«#Å∞
„áê~°OaèOKå~°∞. qÉèí[#‰õΩ =ÚO^Œ∞QÆÅ ÉèÏ~°`«^Õâ◊ Pi÷Hõ =#~°∞Å #∞O_ç áêH˜™êÎ<£H˜ 55
HÀ@¡ ~°∂áêÜ«∞Å∞ ~Ú"åfiÅ<Õ XѨÊO^•xfl u~°ã¨¯iOKå_»∞). h=Ù <å‰õΩ XHõѨC_»∞ `≥eã≤#
ã¨~åÌ~üq HÍ=Ù——- QÍOnè x~åǨ~°nHõΔÖ’ =ÙO_ç "åMϺxOKå_»∞.U =ºHÎ̃ J~Ú`Õ J`«ºO`«
„Ѩ=∂^ŒHõ~°"≥∞ÿ# Ç≤ÏO^Œ∂ <åÜ«∞‰õΩ_»∞QÍ XHõ `«~°O =Úã≤¡OʼnõΩ #∂iáÈÜ«∞_»O [iyO^À P
=ºHÎ̃ _èçb¡ã¨g∞ѨOÖ’x XHõ =∞`«Ñ¨~°"≥∞ÿ# "ÕkHõ #∞O_ç =∂\Ï¡_ÕO^Œ∞‰õΩ PǨfixOK«|_®¤~°∞.
=¸_»∞ ~ÀAÅ `«~°∞"å`« =∞Ǩ`«∞‡_»∞ Ç≤ÏO^Œ∂ =∞`À<å‡k <å^èŒ∂~åO QÍ_ÕûKÕ Ç¨Ï`«º
KÕÜ«∞|_®¤_»∞. q._ç.™ê=~°¯~ü „¿Ñˆ~Ѩ}`À ѨÓ<åÖ’ Ѩxfl# ‰õΩ„@ Ѩ~°º=™ê#OQÍ D ǨÏ`«º
[iyOk. KåÖÏ ÃÇÏK«ÛiHõÅ∞#flѨÊ\˜H,˜ ÉÁOÉÏ~Ú _èbç ¡ áÈbã¨∞Å∞ ‰õΩ„@x ÉèQí flÆ O KÕÜ∞« _®xH˜
ZÖÏO\˜ „Ѩܫ∞`åflÅ∞ KÕÜ«∞ÖË^Œ∞.
1946-47 Ö’ QÍO^èÕÜ«∞ =∂~°æO g~Àz`« "≥∞ÿ#kQÍ#∞, HõkeOKÕkQÍ#∞
=Ù#flѨÊ\˜H˜ U^À XHõ „áêO`«OÖ’ =ºH˜QÎ `Æ « „ѨÜ∞« `«flOQÍ q∞yeáÈ~ÚOk. `å`å¯eHõ „ѨÉÏè "åxfl
=∂„`«"Õ∞ K«∂ѨQÆeQÍe. ™ê„=∂[º "å^•xH˜, ™ê„=∂[º"å^ŒO Ü≥ÚHõ¯ ÉèÏ~°fÜ«∞ q∞„`«∞ʼnõΩ
=ºuˆ~HõOQÍ KÕѨ\ ì̃# SHõº ã¨=∞~°jÅáÈ~å@ ѨO^è•Ö’<Õ x["≥∞ÿ# „Ѩ`åº=∂flÜ«∞O =ÙO^Œx
"åkOK«=K«∞Û. D „QÆO^äOŒ Ö’<Õ Ñ¨Å∞ ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ QÆ=∞xOz# q^èOŒ QÍ JÖÏO\˜ áÈ~å\ÏÖË
„a\˜+μ¨ "åix ÉèÜí ∞« „ÉèÏO`«∞efl KÕâß~Ú. =∞`« HõÅǨÅ∞ =Å# H˘O`« JO`«~åÜ«∞O U~°Ê_ç#ѨÊ\˜
áÈ~å\ÏʼnõΩ J=HÍâ◊O 1946-47Ö’ ‰õÄ_® ѨÓiÎQÍ =¸ã¨∞‰õΩáÈÖË_»∞. PQÆã¨∞ì Ѷ¨∞~°¬}Å
`«~°∞"å`« 5 <≥ÅʼnõΩ 1947 [#=i 21# qÜ«∞`åflOÃÑ· ^•_»∞Å∞ KÕÜ«∞_®xH˜ „ÃѶOz
q=∂<åÅ∞ HõÅHõ`åÎÖ’ _»O_»O q=∂<å„â◊Ü∂« xfl LѨÜ∂≥ yOK«∞HÀ_®xH˜ =ºuˆ~HõOQÍ HõÅHõ`åÎ
q^•º~°∞÷Å∞ „Ѩ^Œ~°≈#Å∞ [iáê~°∞. J^Õ~ÀA# Hõ=¸ºxã¨∞ì <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’ „áê~°OÉèí"≥∞ÿ 85
~ÀAÅáê@∞ ™êy q[Ü«∞=O`«"≥∞ÿ# „\ÏO|O_»¡ HÍi‡‰õΩÅ ã¨"≥∞‡Ö’ =∞`«Ñ¨~°"≥∞ÿ# qÉèí[#Å∞
=∞K«∞ÛÔH·<å Ѩx KÕÜ«∞ÖË^Œ∞. P "≥#∞"≥O@<Õ áÈ~°∞ì L^ÀºQÆ∞Å, ǨÏ∫~å WO[hiOQÆ∞ HÍi‡‰õΩÅ
ã¨"≥∞‡Å∞ [iQÍ~Ú. [#=i Ѷ≤„|=iÖÖ’ ã¨"≥∞‡ `«~°OQÍÅ∞ L"≥fi`«∞Î# ÖËKå~Ú. HÍ#∂Ê~°∞Ö’
100000 =∞Ok *∫oHÍi‡‰õΩÅ∞ ã¨"∞≥ ‡KÕâß~°∞. ÉÁQÆ∞æ HÍi‡‰õΩÅ∞ ÉÁQÆ∞æ ã¨~Ñ° ~¨¶ å xeÑ≤"™Õ êÎ=∞x
ÃÇÏK«ÛiOKå~°∞. „Ѩ^è•#OQÍ Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ PO^Àà◊#Å`À HÀÜ«∞O|`«∂Î~°∞, Hõ~åz ~ÚOHÍ
~Ú`«~°KÀ@¡ ã¨"≥∞‡Å∞ [iQÍ~Ú. (HÍi‡‰õ =∞O„u [QÆr˚=<£~åOx L@OH˜ã¨∂Î "Õ=Öò, 1947
[#=i 14† "≥·„™ê~Ú [~°flÖò ¿Ñl 410) ' „ѨuKÀ\Ï ã¨"≥∞‡Å∞.... „Ѩu XHõ¯~°∂ `«‰õΩ¯= Ѩx
365
KÕã≤ Z‰õΩ¯= "Õ`«#O HÀ~°∞`«∞<åfl~°∞—-QÍOnè Ãã„Hõ@s áêºsÖÏÖòH˜ a~å¡ [#=i 18# Ѷ≤~åº^Œ∞
KÕâß_»∞. (l._ç.a~å¡, ÉÏѨ٠¿Ñl 434).HÍx D ã¨"≥∞‡Åhfl ѨÓiÎQÍ Pi÷Hõ _ç=∂O_»¡ÃÑ·
KÕÜ«∞|_ç# ã¨"≥∞‡Å∞. „ѨÉèÏq`«O KÕÜ«∞QÆÅ ^Œ$_è»"≥∞ÿ# ~å[H©Ü«∞ <åÜ«∞Hõ`«fiO Ö’Ñ≤OzOk.
1946-47Ö’x #∂`«# Ѩi}Ï=∞O KåÖÏ „áêO`åÅÖ’- =ÚYºOQÍ ÉˇOQÍÅ∞,
ˆH~°à◊Ö’x H˘xfl „áêO`åÅÖ’, ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£ ã¨fi^Õj ã¨O™ê÷#OÖ’x `≥ÅOQÍ}ÏÖ’ "≥Å∞¡"≥uÎ#
u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡ „ѨuKÀ\Ï Hõ=¸ºxã¨∞ì <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’x H˜™ê<£ ã¨Éèí tã¨∞ÎÅ∞ H“Å∞ K≥e¡OK«QÆÅ
Ô~·`åOQÆOHõO>Ë ~ÚOHÍ „H˜O^Œ=Ù#fl áêeHÍѨÙÅ, =º=™êÜ«∞ HÍi‡‰õΩÅ, `≥QÆÅÖ’H˜
K˘K«∞Û‰õΩáÈ~Ú ã¨=∞~°jÅ HÍ~åºK«~°}‰õΩ ã¨#fl^Œú=∞~ÚOk.
1945 #∞O_ç âߺO~å=Ù, QÀ^•=i Ѩ~°∞ÖËHõ~ü ÖÏO\˜ Hõ=¸ºxã¨∞ì HÍ~°ºHõ~°ÎÅ∞
ÉÁOÉÏ~Ú ã¨g∞ѨOÖ’x ~îå}Ï lÖÏ¡H˜ K≥Ok# LO|~üQÍ"£ ^Œ"å#∞ `åÅ∂HÍÅÖ’x f„="≥∞#ÿ
^ÀÑ≤_Hç ˜ QÆ∞~°~Ú# J`«ºO`« "≥#∞Hõ|_ç# =s¡ `≥QÅÆ "åi`À áê@∞ x=ã≤OK«_O» „áê~°OaèOKå~°∞.
~°∞}ÉÏxã¨`fi« O "≥\Kì˜ åH˜i, K≥@∞¡H˘@ì_O» #∂iÊà◊√¡ KÕÜ∞« _»O ÖÏO\˜ Ѩ#∞ʼnõΩ Ju `«‰Ωõ ¯=‰õÄb
ÖÏO\˜ ã¨=∞㨺ÅÃÑ· á¶êÔ~ã¨∞ì HÍO„\ÏHõì~°¡‰õΩ =_ô¤ "åºáê~°∞ʼnõΩ† |Ü«∞\˜ #∞O_ç =zÛ#
Éèí∂™êfi=ÚʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ KåÖÏ [Ü«∞„Ѩ^Œ"≥∞ÿ# L^Œº=∂Å∞ x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞.
`≥ÉèÏQÆ
*’`Õ^•~°¡ á⁄ÖÏÅ∞ H“Å∞H˜ fã¨∞H˘x ™êQÆ∞ KÕã¨∞Î#fl áêeHÍѨÙʼnõΩ Ñ¨O@Ö’ ã¨QÆO,
JO`«HõO>Ë ~ÚOHÍ `«‰õΩ¯=‰õΩ |^Œ∞Å∞QÍ =¸_çO@ Ô~O_»∞ =O`«∞Å∞ ~Ú"åfiÅx ᶜ_£
Hõg∞+¨<£ KÕã≤# ã≤á¶ê~°∞ûx „Ѩ*ÏáÈ~å@O ^•fi~å J=∞Å∞ [iÑ≤OK«∞HÀ"åÅx ɡOQÍÖò ~åR
H˜™ê<£ ã¨Éèí 1946 ÃãÃÑìO|~°∞Ö’ Ñ≤Å∞Ñ≤zÛOk. Ѩ@ì} „áêO`åʼnõΩ K≥Ok# ѨÅ∞=Ù~°∞
ã¨=∞~°jÅ q^•º~°∞÷Å`À ã¨Ç¨ Hõ=¸ºxã¨∞ì „âı}∞Å∞ áêeHÍѨÙefl (ÉÏ~åæ^•~°¡x) KÕÜ«∞_®xH˜
`«~°e"≥àÏ¡~Ú. Pi÷Hõ =∂O^ŒºO, Hõ~°∞=Ù ¿Ñ^Œ Ô~·`«∞efl áêeHÍѨÙÅ ™ê÷~ÚH˜ kQÆ*Ï~åÛ~Ú.
Ѷ¨e`«OQÍ „QÍg∞} „áêO`åÅÖ’ áêeHÍѨÙÅ ã¨OYº ÃÑiyOk. `≥ÉèÏQÆ |Å"≥∞ÿ# ™ê÷=~åÖˇ·#
KÀ@¡ „QÍ=∞ã¨∞÷ÅÖ’ 60% áêeHÍѨÙÅ∞<åfl~°∞. L^Œº=∞O #=O|~°∞Ö’ #∂iÊà◊¡ ã¨=∞Ü«∞O
#∞O_ç 'x*òY=∂ˆ~ ^èŒ<£\’Ö’— ^è•<åºxfl áêeHÍѨÙÅ Wà◊§‰õΩ KÕ~åÛe. *’`Õ^•~°¡ Wà◊¡‰õΩ HÍ^Œ∞
- x<å^ŒO`À "≥Ú^ŒÅ~ÚOk. L`«Î~° ɡOQÍÖò- „Ѩ`ÕºH˜Oz k<å*òѨÓ~ü ã¨Éò _çq[<£H˜ K≥Ok#
~îå‰õÄ~üQÍ"£ ~ÚOHÍ [ÖÏÊ~Ú QÆ∞i, QÆOQÆѨÓ~ü, =∂ÖÏŠѨiã¨~° „áêO`åÅ∞ áÈ~å\Ï
Hˆ O„^•ÅÜ«∂º~Ú. JO`ÕQÍHõ "≥∞"≥∞<£ ã≤OQ∑ (H˜ëÈ~üQOÆ *ò) q∞_®flѨÓ~ü (=∂Ç≤Ïã¨^ÖŒ ò, ã¨∞\ÏǨÏ@,
#Ok„QÍO), 24 Ѩ~°QÆ}ÏÅ∞ (HÍH±nfiÑπ)ÅÖ’ ‰õÄ_® `≥ÉèÏQÆ ™ê÷=~åÅ∞ Jaè=$kú K≥O^•~Ú.
1937-38 Ö’ "åi '@OH˜— (H“Å∞ L`«ÊuÎ)Ö’ `«yæOѨÙx ™êkèOK«∞H˘#fl ǨÏ*ÏOQÆ∞Å∞
~ÚѨC_»∞ JkèHõ ^è~Œ Å° =Å# „ѨÜ∂≥ [#O á⁄O^ÕO^Œ∞‰õΩ ^•xx _»|∞ƒ ~°∂ѨOÖ’H˜ =∂~åÛÅx
_ç=∂O_£ KÕâß~°∞. HõÅHõ`åÎ <ÒMÏbÅÖ’ =∞`«HõÅǨÅ∞ [iy#ѨÊ\˜H˜ `≥ÉèÏQÆ áÈ~å@OÖ’
=Úã≤¡OÅ∞ QÆ}hÜ«∞"≥∞ÿ# ã¨OYºÖ’ áêÖÁæ<åfl~°∞. "åi Ǩr =∞ǨÏ=∞‡^£^•<Õ+π, eÜ«∂Hõ`ü
Pe ÖÏO\˜ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ ZkQÍ~°∞. *’`Õ^•~ü J}z"Õ`x« YO_çOKÕO^Œ∞‰õΩ =∞øbfiÅ∞ Y∞~å<£x
366
L@OH˜OKå~°∞. HÍx H˜™ê<£ ã¨ÉèíH˜ |Å"≥∞ÿ# ™ê÷=~°OQÍ =Ù#fl uÃÑÊ~°`À ã¨Ç¨ PˆQflÜ«∞
ɡOQÍÖò L^Œº=∞O`À ã¨O|O^èOŒ ÖˉΩõ O_® =ÙO_çáÈ~ÚOk. *’`Õ^•~°∞¡ áÈbã¨∞Å∞ „ѨÜ∂≥ yOz#
Ç≤ÏOã¨x Z^Œ∞~˘¯=Åã≤ =zÛOk. 'â◊`åÉÏÌÅ∞QÍ =¸QÆrqQÍ =Ù#fl J`«_»∞ (ÉÏ~åæ^•~ü) `«#
ã¨Ç¨ÏK«~°∞Å`À Hõeã≤ á⁄ÖÏÅ =∞^茺 #_»∞ã¨∂Î=ÙO>Ë, „Ѩu =ºH©Î ÖÏsîx `«∞áêH˜=Öˇ Éèí∞*ÏxH˜
"≥∂ѨÙ*Ëã≤-„Ѩ^Œ~°≈# J„QÆÉèÏQÍ# Z„~°*ˇO_®`À (¿ãì\òû=∞<£ 1947 =∂iÛ 19, ɡOQÍÖòÖ’
=º=™êÜ«∞Hõ áÈ~å@O, 1946-47 ã¨∞hÖò¿ã<£ #∞O_ç L@OH˜OK«|_çOk. ¿Ñl 38) HÍx
ÖÏsîÅ∞ `«∞áê‰õΩÅ∞ HÍ=Ù. bQÆ∞ =∞O„u=~°æO ÉÏQÍÌ^•~°∞ aÅ∞¡x (1950 =~°‰õΩ K«@ìO
KÕÜ«∞ÖË^Œ∞. P `«~°∞"å`« ‰õÄ_® J~°H˘~°QÍ J=∞Å∞ [~°∞Ѩ|_çOk) Ѩ_»Hõ#ɡ\ ì̃Ok. 1947
Ѷ„≤ |=i #∞O_ç J}z"Õ`#« ∞ f„=`«~O° KÕãO≤ k. L^Œº=∞O f„="≥∞#ÿ ã¨OHΔÀÉèÏxfl Z^Œ∞~˘¯#flk.
áÈbã¨∞Å`À Ѷ¨∞~°¬}Ö’ ÉÏÅ∂~°∞ Ѷ¨∂\ò=^ŒÌ 20 =∞Ok ã¨O`åÅ∞Å∞ K«OѨ|_®¤~°∞. ã¨∞hÖò¿ã<£
=∞$`«g~°∞Å ã¨OYº 49 QÍ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. H˘O^Œ~°∞ PÜ«Ú^è•Å∞ HÀ~å~°∞. HÍx Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ
=^ŒÌ PÜ«Ú^è•Å∞ ÖË=Ù. JO`ÕQÍHõ ѨÓiΙê÷~Ú ™êÜ«Ú^èŒáÈ~å@O [i¿Ñ JOK«<å‰õÄ_® ÖË^Œ∞.
™ê=∂lHõOQÍ ‰õÄ_® H˘xfl Ѩiq∞`«∞Å∞ Z^Œ∞~°Ü«∂º~Ú. `≥QÆÅ „Ѩ[Å∞ ([ÖÏÊ~Ú QÆ∞iH˜
K≥Ok _»∞Ü«∞~üû „áêO`åxH˜ K≥Ok# \© `À@Å HÍi‡‰õΩÅ`À ã¨Ç¨ ) Z‰õΩ¯= ã¨=∞~°jÅ áÈ~å\ÏÅ
H˘~°‰õΩ XuÎ_ç KÕâß~°∞. HÍx =∞^茺 ¿Ñ^Œ `«~°QÆuH˜ K≥Ok# Ô~·`«∞Å =∞^Œú`«∞ `«yæOk.
*ÏfÜ≥∂^Œº=∞OÖ’ „Ѩ^è•# ÉèÏQÆOQÍ =ÙO@∂ =zÛ# L`«Î~° ɡOQÍÖòH˜ K≥Ok# =$uÎ^•~°∞Å
„QÆ∂ѨÙÅ (KåÖÏ =∞OkH˜ á⁄ÖÏÅ∞ =Ù<åfl~Ú. "å\˜Ö’ ÉÏ~åæ^•~°∞¡ ¿ã^ŒºO KÕã∞¨ <Î åfl~°∞) ѨÓiÎQÍ
„Ѩu‰õÄÅOQÍ =Ù<åfl~Ú. Hõ=¸ºxã¨∞ì =∂iÛ 28 ™ê^è•~°} ã¨"≥∞‡H˜ Ѩ^äŒHõO "Õâß~°∞. D
Ö’Ñ¨Å ÉˇOQÍÖò qÉèí[# H˘~°‰õΩ Ç≤ÏO^Œ∂ =∞Ǩã¨Éèí KÕѨ\ ì̃# „ѨKå~°O |ÅO ѨÙOA‰õΩ#flk.
=∂iÛ 27 #∞O_ç HõÅHõ`åÎÖ’ Ѷ¨∞~°¬}Å∞ "≥Ú^ŒÅÜ«∂º~Ú. Ѩ@ì} „áêO`åÅ #∞O_ç ÅaèOKÕ
™ê#∞Éè∂í u J=HÍâßÅ∞ ^≥|ƒu<åfl~Ú.
ѨÙ#fl„Ѩ "åÜ«∞ÖÏ~ü
u~°∞"å#∂¯~°∞Ö’x "åÜ«∞=º „áêO`åxH˜ K≥Ok# ¿+~åÎÖˇ·- JÖˇÑ‘Ê- JO|ÅѨÓ[
„áêO`«OÖ’ 1944 <å\˜H˜ Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ∞ H˘|ƒi Ñ‘K«∞ HÍi‡‰õΩÅÖ’, =∞`«ûº HÍi‡‰õΩÅÖ’
HõÅ∞¡w`« HÍi‡‰õΩÅÖ’, =º=™êÜ«∞ HÍi‡‰õΩÅÖ’ |Å"≥∞ÿ# ѨÙ<åkx U~°Ê~°K«∞‰õΩ<åfl~°∞. z#fl
Ѩ@ì}ÏŠѨi„â◊=∞ʼnõΩ =º=™êÜ«∞ =$`«∞ÎÅ`À QÆÅ ã¨xflÇ≤Ï`« ã¨O|O^èŒO ~Ú`«~° „áêO`åÅÖ’
HõO>Ë WHõ¯_» Z‰õΩ¯= HÍi‡Hõ Hõ~°¬Hõ "≥∞ÿ„uH˜ ^ÀǨÏ^ŒO KÕã≤Ok. H˘|ƒiÑ‘K«∞ á¶êºHõìsÅ HÍi‡‰õΩÅ
xÜ«∂=∞HÍÅ#∞ xÜ«∞O„uOK«_»OÖ’#∞, `«QÆ=ÙÅ∞ fˆ~Û „Ѩ*ÏHÀ~°∞ìefl ™ê÷Ñ≤OK«∞H˘#_»OÖ’#∞,
"åi ã¨fiO`« ~ˆ +¨<£ ëêѨÙefl #_»∞ѨىõΩ<Õ Ç¨Ï‰õΩ¯ ™êkèOK«_O» Ö’#∞ (1946 EÖˇ· ã¨"∞≥ ‡ `«~∞° "å`«)
Ѩ@∞ì ™êkèOK«QÆÅO`«QÍ HÍi‡Hõ ã¨OѶ¨∂Å∞ |ÅO ѨÙOAH˘<åfl~Ú. D ֒ѨŠPǨ~°^è•<åºÅ
H˘~°``« À áê@∞, 1946 [#=iÖ’ k"å<£ ~å=∞™êfiq∞ J"≥∞iHÍ `«~Ç° ¨ ~å*ϺOQÆO „ѨH@õ #`À
#∂`«# ~å[H©Ü«∞ Ѩiã≤÷u ã¨$+≤ìOK«|_çOk. k"å<£ „ѨHõ\ ˜Oz# ~å*ϺOQÆO „ѨHÍ~°O JÃãOc¡
™ê~°fi„uHõ F\˜OQÆ∞`À Z#∞flHÀ|_»∞`«∞Ok. HÍx HÍ~°ºx~åfiǨÏHõ =∞O_»e =∂„`«O =∞Ǩ~å*ÏKÕ
xÜ«∞q∞OѨ|_ç# k"å<£ J^Œ∞ѨÙÖ’ =ÙO@∞Ok. „a\˜+¨μ"å~°∞ "≥o¡áÈ~Ú# `«~°∞"å`« `«#
367
 J^Œ∞ѨÙÖ’ =ÙO_Õ ã¨fi`«O„`« u~°∞"å#∂¯~°∞ H˘~°‰õΩ k"å<£ Ѩ^äŒHõ ~°K«# „áê~°OaèOKå~°∞. `«#
L^ÕÌâßxfl 1947 E<£Ö’ „ѨHõ\ ˜OKå~°∞. Ѩ@ìO^ä•#∞ Ñ≤à‹¡ ÖÏO\˜ HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩÅ∞
~årH˜ „Ѩu‰õÄÅOQÍ ÖË~∞° . HÍx Hõ=¸ºxã¨∞ì 'J"≥∞iHÍ "≥∂_»Öò-Jˆ~aÜ«∞<£ Hõ\ÏeÖò— (J"≥∞iHÍ
"≥∂_»efl Jˆ~aÜ«∂Ö’ `ÀÜ«∞O_ç) x<å^ŒO`À „ѨKå~À^Œº=∞O KÕѨ\Ïì~°∞. 1946 ÃãÃÑìO|~°∞
#∞O_ç „Ñ¨Éèí∞`«fiO JÖˇÑ‘Ê „áêO`«OÖ’x Hõ=¸ºxã¨∞ìefl HÍi‡Hõ ã¨OѶ¨∂efl `«∞_çz ÃÑ\ì_®xH˜
ã¨#fl^Œú=∞~ÚOk. áÈbã¨∞ HͺOѨÙÅ∞ ÃÑ\ì̃Ok. ÃÑ^ŒÌ Z`«∞Î# JÔ~ã¨∞ìÅ∞ KÕã≤Ok. *ˇ·à◊¡Ö’ Mˇ·nefl
z„`« Ç ≤ Ï O㨠Š‰õ Ω QÆ ∞ iKÕ ã ≤ O k. Ñ‘ _ ç ` « HÍi‡‰õ Ω Å∞ `« Å ^•K« ∞ ‰õ Ω <Õ O ^Œ ∞ ‰õ Ω HͺOѨ Ù Å∞
x~°fiÇ≤ÏOK«|_®¤~Ú. "å\˜H˜ H˘kÌáê\˜ q∞e@s tHõ}Δ á⁄Ok# "åÅO\©~∞° ¡ HÍѨÖÏQÍ =Ù<åfl~°∞.
JÖˇÑ‘Ê-Ã+~åÎÖˇ· „áêO`«OÖ’ JHÀì|~°∞ 22 #∞O_ç ~å[H©Ü«∞ ™ê^è•~°} ã¨"≥∞‡ "≥Ú^ŒÖˇ·Ok.
Ô~O_»∞ ~ÀAÅ `«~°∞"å`« JÖˇÑ‘ÊH˜ ^ŒHΔ̃}OQÍ <åÅ∞QÆ∞ "≥∞ÿà◊¡ ^Œ∂~°OÖ’ QÆŠѨÙ#fl„Ѩ áÈbã¨∞
HͺOѨÙÃÑ· áêHΔ̃HõOQÍ [Ü«∞„Ѩ^Œ=∞~Ú# ^•_ç [iyOk. HÍÅ∞ÊÅ∞ [~°∞QÆ∞`«∞#flѨÊ\˜H˜ XH˘¯Hõ¯
áÈbã¨∞`À `«ÅѨ_ç Z^Œ∞~˘¯<ÕO^Œ∞‰õΩ "åÅO\©~°∞¡ áê‰õΩ`«∂ =ÚO^Œ∞‰õΩ ™êQÍ~°∞. `˘q∞‡k
~Ô Ñ· à≤¶ √◊ ¡ ™êfinè#O KÕã∞¨ H˘<åfl~°∞. HÍx "å\˜=Å# ZÖÏO\˜ „ѨÜ∂≥ [#O ÖËHáõ È~ÚOk. JHÀì|~°∞
25# =∂~°¬Öò K«@Oì „Ñ¨H\õ O˜ K«|_çOk. "åÜ«∞ÖÏ~ü =^ŒQÌ ÅÆ "åÅO\©~¡° „Ѩ^•è # HÍ~åºÅÜ«∂xfl
Ããx· ‰õΩÅ∞ K«∞@∞ì =Ú\Ïì~∞° . `«∞áêH˜ QÆ∞à◊¡ =~°¬O ‰õΩiÑ≤OKå~°∞. 800 =∞OkH˜ ÃÑQ· Í "åÅO\©~∞° ¡
K«OѨ|_®¤~°∞. ǨÏ`åºHÍO_» k"å<£ HÍO„ÔQãπÅ`À "≥∞ÿ„ux J_»∞¤H˘#flk. =∞~°∞ã¨\ ˜ ã¨O=`«û~°O
u~°∞"å#∂¯~°∞ ã¨O™ê÷<åxfl ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ qb#O KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ HÍO„ÔQãπ „Ѩ*Ï áÈ~å@OHõO>Ë
XuÎ_ç `≥KÕÛ Z`«∞ÎQÆ_»efl „ѨÜ≥∂yOzOk. âßOuÜ«Ú`«"≥∞ÿ# ÖÁOQÆ∞ÉÏ@∞H˜ „Ѩ`åº=∂flÜ«∞OQÍ
Ç≤ÏO™êÜ«Ú`« qѨ¡=O K≥ň~QÆ∞`«∞O^Œx ~å=∞™êfiq∞ JÜ«∞º~ü QÆ∞iÎOKå_»∞. Z`«∞ÎQÆ_»Å∞
Ѷ¨eOKå~Ú. D q^èŒOQÍ K«∂¿ãÎ q_çáÈÜÕ∞ =∂~åæxH˜ J_»∞¤Ñ¨_ç u~°∞"å#∂¯~°∞ ã¨O™ê÷<åxfl
ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ qb#O KÕã≤Ok. =Ù#fl„Ѩ "åÜ«∞ÖÏ~ü áÈ~å\ÏÅ∞ WHõ Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ∞ HõëêìʼnõΩ
Hõ_»QÆO_»¡‰õΩ QÆ∞~°~Ú `å`å¯eHõOQÍ Z^Œ∞~°∞^≥|ƒ u#flѨÊ\˜H˜ ѨÙ#fl „Ѩ"åÜ«∞Ö~ü "åi g~Àz`«
P`«‡ `åºQÍxH˜ „ѨfHõQÍ xezOk.1957 #∞O_ç U~°Ê_ç# Hõ=¸ºxã¨∞ì =∞O„u=~åæÅ∞ „Ѩ=∂}
ã‘fiHÍ~åxH˜ =ÚO^Œ∞ ѨÙ#fl„Ѩ - "åÜ«∞ÖÏ~ü „QÍ=∂efl ã¨O^Œi≈ã¨∞ÎO\Ï~Ú. (ÔH.Ñ≤. *Ïi˚,
W"≥∂‡~°ìÖò ѨÙ#flÃÑ· - "åÜ«∞ÖÏ~ü #∂º_èçb¡ 1975, HÍO„ÔQãπ JO_£ ~å*òÖ’ ~åa<£ *ˇ„Ѷ‘
"åºã¨O).
`≥ÅOQÍ}Ï
`≥ÉèÏQÆ Ñ¨Ù#fl„Ѩ "åÜ«∞ÖÏ~üÅ∞ ™êÜ«Ú^èŒ áÈ~å@O JOK«∞=~°‰õΩ "≥o¡ PyáÈQÍ
1946 EÖˇ· #∞O_ç 1951 =~°‰õΩ [iy# `≥ÅOQÍ}Ï áÈ~å@O P^èŒ∞xHõ ÉèÏ~°`« ^Õâ◊
K«i„`«Ö’ J`«ºO`« ÃÑ^ŒÌ Ô~·`åOQÆ ÔQiÖÏ¡ Ü«Ú^ŒúOQÍ KÀ@∞ KÕã¨∞‰õΩ#flk. `≥ÅOQÍ}Ï áÈ~å\O
16000 K«."≥∞àÿ §◊ ‰õΩ ÃÑQ· Í qã¨iÎ Oz# 3000 „QÍ=∂ÅÖ’ QÆÅ 3 q∞eÜ«∞#¡ „Ѩ[efl „ѨÉÏè q`«O
KÕãO≤ k. Jã¨Ñπ¶ *ÏÇ≤Ï x*Ï=ÚÅ áêÅ#Ö’ ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^£ =∞`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ ÉèÏëêѨ~"° ∞≥ #ÿ PkèHºõ `«H˜
(L~°∂Ì =∂\Ï¡_Õ H˘kÌ =∞Ok =Úã≤¡O áÈbã¨∞Å∞ - `≥Å∞QÆ∞ =∞~åsî Hõ#fl_» ÉèÏ+¨Å∞ =∂\Ï¡_Õ
"≥∞*Ïsì Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅÃÑ·) „ѨfHõQÍ xezOk. x*Ï ã¨O™ê÷#OÖ’ ~å[H©Ü«∞ áœ~° ǨωõΩ¯Å∞ U
368
=∂„`«OÖË=Ù. „Ѩ`ÕºH˜Oz `≥ÅOQÍ}Ï „áêO`«OÖ’ J`«ºO`« ^•~°∞}"≥∞ÿ# ^ÀÑ≤_ô ~°∂áêÅ∞
J=∞Å∞Ö’ =Ù<åfl~Ú. =Úã≤O¡ Å∞ ÃÑ· ‰õΩÖÏʼnõΩ K≥Ok# Ç≤ÏO^Œ∂ ^Õâò=ÚMòÅ∞ (Éè∂í ™êfi=ÚÅ∞QÍ
=∂i# tã¨∂Î =ã¨∂Å∞^•~°∞¡) *Ïw~°∞^•~°∞¡ |Å=O`«OQÍ "≥\ ì̃KåH˜i KÕ~ÚOKå~°∞. „H˜Ok
‰õΩÖÏÅ#∞O_ç `≥QÆÅ Ô~·`«∞Å #∞O_ç ~°∞} ÉÏxã¨Å #∞O_ç #[~å<åÅ∞ Ñ≤O_»∞‰õΩ<åfl~°∞. ^˘~°Å
Éèí∂HõÉÏ˚Å`À Ô~·`«∞Å ã≤÷uQÆ`«∞Å∞ =∞s kQÆ*Ï~å~Ú. `≥ÉèÏQÆ u~°∞"å#∂¯~°∞Ö’=Öˇ QÍHõ
Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’x =º=™êÜ«∞ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ 1948 ÃãÃÑìO|~°∞Ö’ Ü«¸xÜ«∞<£
Ãã·<åºÅ∞ „Ѩ"ÕtOKÕ=~°‰õÄ H˘#™êyOk. x*ÏOH˜, J`«_ç H˜~å~Ú QÆ∂O_®Å‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ
[iy# *ÏfÜ«∞ q=ÚH˜Î áÈ~å\ÏxH˜ Ѩ@}ì =Úã≤O¡ „Ѩ*ÏhHõO, HÍi‡Hõ=~°Oæ Ö’x QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ
ÉèÏQÆO ^Œ∂~°OQÍ =ÙO_çáÈÜ«∂~°∞. `≥ÅOQÍ} áÈ~å\ÏxH˜ ™ê#∞‰õÄÅ"≥∞ÿ# JOâ◊O
„a\˜+≤O_çÜ«∂H˜ aè#flOQÍ ã¨O™ê÷#OÖ’ PÜ«Ú^èŒK«@ìO =∞O^ŒH˘_çQÍ J=∞Å∞Ѩ~°z# f~°∞
HÍ~°}OQÍ ÃÑ^ŒÌ ã¨OYºÖ’ <å@∞`«∞áê‰õΩÅ∞, =∞lÖòÖ’_»~ûü ã¨O™ê÷#OÖ’ "å_»∞HõÖ’ =Ù<åfl~Ú.
''HÍO„ÔQãπ`À ã¨Ç¨ „Ѩu XHõ¯~°∂ ~°*ÏHÍ~°x¡ , =Úã≤O¡ PkèÑ`¨ º« OQÆÅ x*ÏO ã¨fi`«O„`« ~å[º™ê÷Ñ#¨ x
J_»∞¤HÀ"åÅx HÀ~°∞H˘<åfl~°∞. QÆ#∞Hõ 1948 ÃãÃÑìO|~°∞ =~°‰õΩ PÜ«Ú^è•Å H˘#∞QÀÅ∞‰õΩ
á⁄~°∞QÆ∞# =Ù#fl PO„^è• lÖÏ¡ÅÖ’ x^èŒ∞Å∞ ÉÏǨ@OQÍ =ã¨∂Å∞ KÕÜ«∞|_®¤~Ú.—— ˆH=ÅO
=¸_»∞ ~ÀAÅÖ’ XHõ¯ q[Ü«∞"å_» #∞O_Õ ~°∞. 20,000 Å∞ ¿ãHõiOK«|_ç#@∞¡ ã¨∞O^Œ~°Ü«∞º
¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. (Ñ≤.ã¨∞O^Œ~Ü ° ∞« º, `≥ÅOQÍ}Ï ™êÜ«Ú^èŒ áÈ~å@O- QÆ∞}áê~îåÅ∞, HõÅHõ`åÎ 1972†
¿ÑrÅ∞ 2,7,9,40).
Ü«Ú^Œú ã¨O=`«û~åÅÖ’ Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ∞ PO„^èŒ=∞Ǩã¨Éèí ^•fi~å Ü«Ú^ŒúHÍÅѨÙ
|Å=O`«Ñ¨Ù =ã¨∂à◊√¡, ˆ~+¨<£ ã¨~°Ñ¶¨~å, JkèHõ H“Å∞, "≥\ ì̃KåH˜s ã¨=∞㨺ÅÃÑ· J<ÕHõ ™ê÷xHõ
áÈ~å\Ïefl x~°fiÇ≤ÏOz `≥ÅOQÍ}Ï „QÍ=∂ÅÖ’ |Å"≥∞ÿ# ѨÙ<åkx xi‡OKå~°∞. #ÖÁæO_»
lÖÏ¡Ö’x [#QÍO `åÅ∂HÍ qã¨∞#∂~°∞ ^Õâ◊=ÚMò (`≥ÅOQÍ}ÏÖ’ J`«ºO`« ÃÑ^ŒÌ H˜~å`«Hõ"≥∞ÿ#
[g∞O^•~°∞ÅÖ’ XHõ_∞» † 40,000 ZHõ~åÅ á⁄ÅO QÆey# "å_»∞)KÕ xÜ«∞q∞OѨ|_ç# H˜~å~Ú
QÆ∂O_®ÅKÕ ~°[Hõ =∞Ç≤Ïà◊ á⁄ÅO Ѩi~°HΔ̃OK«_®xH˜ „Ѩܫ∞uflOz# ^˘_ç¤ H˘=∞~°Ü«∞º ǨÏ`«º
KÕÜ«∞|_ç# ~ÀA 1946 EÖˇ· 4 #∞O_ç `≥ÅOQÍ}Ï u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ „áê~°OÉèí"≥∞ÿOk. `˘Å∞`«
#ÖÁæO_» lÖÏ¡Ö’x [#QÍO, ã¨∂~庿Ñ@, ǨïE~ü#QÆ~ü `åÅ∂HÍÅ∞ „ѨuѶ∞¨ @<å Hˆ O„^•Å∞QÍ
Ѩx KÕâß~Ú.HÍx L^Œº=∞O `«fi~°QÍ á⁄~°∞QÆ∞# =Ù#fl =~°OQÆÖò, Y=∞‡O lÖϡʼnõΩ "åºÑ≤OzOk.
Ô ~ · ` « ∞ Å∞ ÖÏsî Å ∞, =_ç â ◊ Å Å∞, ~åà◊ √ ¡ , HÍ~åxfl LѨ Ü ≥ ∂ y㨠∂ Î „QÍ=∞ 㨠O Ѷ ¨ ∂ Å∞QÍ
ã¨OѶ¨∞\˜`«=∞Ü«∂º~°∞. ^•~°∞}"≥∞ÿ# J}z"Õ`«#∞ Z^Œ∞~˘¯O@∂ 1947 „áê~°OÉèíO #∞O_ç
™êÜ«Ú^èŒ ÔQiÖÏ¡ ^ŒàÏÅ x~å‡}O „áê~°OÉèí"≥∞ÿOk. ^Œà◊OÖ’ 100 #∞O_ç 120 =∞Ok
ã¨Éèí∞ºÅ∞O_Õ"å~°∞. JO`ÕQÍHõ 10,000 „QÍ=∞ ~°HõΔHõ "åÅO\©~°∞¡ 2000 =∞Ok ^Œà◊ ã¨Éèí∞ºÅ∞
=Ù<åfl~°∞. 1947 PQÆã¨∞ì 1948 ÃãÃÑìO|~°∞ =∞^茺 HÍÅOÖ’ áÈ~å@O J`«ºO`« f„= ™ê÷~ÚH˜
KÕiOk. ã¨O™ê÷# HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩÅ (Hõ=¸ºxã¨∞ì ÔQiÖÏ¡Å =ÖˇQÍHõ g~°∞ „a\˜+≤O_çÜ«∂
ã¨iǨÏ^Œ∞ÌÅÖ’ LO_ç Ѩx KÕâß~°∞) x*ÏO =ºuˆ~Hõ x<å^•efl Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ∞ `≥eqQÍ
LѨÜ≥∂yOK«∞‰õΩ<åfl~°∞. Ô~"≥#∂º JkèHÍ~°∞Å ~år<å=∂Å H˘~°‰õΩ W=fi|_ç# Ñ≤Å∞Ѩ٠Ô~"≥#∂º
369
 H“Å∞ iHÍ~°∞¤Å ^èŒfiO™êxH˜ ~Ú=fi|_ç# Ñ≤Å∞ѨÙQÍ =∂~°Û|_çOk. 1948 ÃãÃÑìO|~°∞ áÈbã¨∞
K«~°º <å\˜H˜ Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ∞ â◊„`«∞=ÙÅKÕ pHõ\ ˜ ^˘~°Å∞QÍ QÆ∞iÎOѨ٠á⁄O^•~°∞. ÔQiÖÏ¡Å
xÜ«∞O„`«}Ö’ =Ù#fl „QÍ=∂ÅÖ’ "≥\ ì̃KåH˜i x~°ƒO^èŒ „â◊=∞ J^Œ$â◊º=∞Ü«∂º~Ú. =º=™êÜ«∞
‰õÄeˆ~@∞¡ ÃÑOK«|_®¤~Ú. (L^Œº=∂xH˜ ™ê#∞‰õÄÅOQÍ =Ù#fl ^èŒxHõ Ô~·`«∞Å #∞O_ç =ºuˆ~Hõ`«
=ºHõ"Î ∞≥ #ÿ ѨÊ\˜H)˜ . J<åºÜ«∞OQÍ ^Œ∞~å„Hõ=∞}‰õΩ QÆ∞~°~Ú# á⁄ÅO ~Ô `· ∞« ʼnõΩ JѨÊyOK«|_çOk.
|O[~°∞ Éèí∂=Úefl JÖψQ "≥∞@ì 100 ZHõ~åÅ∞, =∂QÍ}˜ 10 ZHõ~åÅ QÆi+ª̈ Ѩiq∞uH˜
q∞Oz=Ù#fl á⁄ÖÏefl ѨOK«_®xH˜ K«~°ºÅ∞ KÕѨ@ì|_®¤~Ú. (^èŒxHõ Ô~·`«∞Å∞ ^Œ∂~°O H͉õΩO_®
K«∂ã¨∞H˘#_®xH˜ qkèOz# QÆi+ª̈ Ѩiq∞u HÍãÎ̈ Z‰õΩ¯"≥·#ѨÊ\˜H˜, `«~°∞"å`« HÍÅOÖ’ HÍO„ÔQãπ
„ѨÉèí∞`«fiO qkèOz#^•xHõO>Ë KåÖÏ `«‰õΩ¯=.) ™êÜ«Ú^èŒáÈ~å@ <åÜ«∞‰õΩÅÖ’ =ÚY∞º_»∞
ã¨∞O^Œ~Ü ° ∞« º q=ÚHõÎ „áêO`åÅÖ’x „Ѩ[Å rq`åxfl q=~°OQÍ =i‚OKå_»∞. h\˜ áê~°∞^ŒÅ‰õΩ,
HõÅ~å "åºÑ≤ÎK≥O^Œ‰õΩO_® x~À^èŒHõK«~°ºÅ∞, Ô~·`«∞Å, Ô~·`«∞Å ‰õΩ@∞OÉÏÅ q"å^•ÅÖ’ Ѩ~°ã¨Ê~°
JOwHÍ~°Ü≥∂Qƺ"≥∞ÿ# Ѩiëê¯~åÅ∞, =∞Ç≤ÏàÏ ™ê=∂lHõ ™ê÷~ÚÖ’ H˘O`« Jaè=$kú, Jã¨Ê $â◊º`«
=¸_è»#=∞‡HÍÅ `«QÆ∞æ^ŒÅ, qѨ¡= qÅ∞=efl É’kèOKÕO^Œ∞‰õΩ *Ï#Ѩ^Œ w`åÅ∞, <å\˜HõÅ
qxÜ≥∂QÆO-=ÔQ·~åefl q=~°OQÍ =i‚OKå_»∞.
1948 ÃãÃÑOì |~ü `«~∞° "å`« Ѩiã≤u÷ =∂iOk. áÈbã¨∞K«~º° „Ѩ^•è #OQÍ Hõ=¸ºxã¨∞Åì
ѨÙ~ÀQÆux J_»∞‰¤ Ωõ <ÕO^Œ∞‰õΩ KÕÑ@¨ |ì _çOk. =∞~˘Hõ q^èOŒ QÍ #∂º_èbç -¡ „Ѩ`ºÕ H˜Oz Ѩ>ÖË ò x*ÏO`À
XHõ XѨÊO^•xH˜ =KÕÛO^Œ∞‰õΩ ã≤^ŒúѨ_®¤~°∞. ÉèÏ~°`« „ѨÉèí∞`«fiO x*ÏOѨ@¡ JO`« "≥∞`«HõQÍ
=º=ǨÏiOK«_»O Ѩ@¡ HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ ~å=∂#O^Œ f~°÷ Pâ◊Û~°ºO =ºHõÎO KÕâß_»∞.
(ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£ ã¨fi`«O„`« áÈ~å@O *Ï˝Ñ¨HÍÅ∞ ¿Ñl 190) ~°*ÏHÍ~°¡ F@q∞ ÔQiÖϡʼnõΩ KåÖÏ
PÜ«Ú^è•efl ã¨=∞‰õÄiÊOk. HÍx WѨC_»∞ "å~°∞ =∞Oz PÜ«Ú^è•Å∞ QÆÅ „Hõ=∞tHõ}Δ ÏÜ«Ú`«"∞≥ #ÿ
ÉèÏ~°`« Ãã·<åºxfl Z^Œ∞~˘¯=Åã≤=zÛOk. x*ÏO =ºuˆ~Hõ áÈ~å@OÖ’ ÖÏQÍ #∂`«# „ѨÉèí∞`«fi
=ºuˆ~Hõ x<å^ŒO Z=ih PHõ@∞ìH˘#^Œ∞. 1948 `«~°∞"å`« ™êÜ«Ú^èŒáÈ~å\Ïxfl =º=™êÜ«∞
ã¨O㨯~°}Å ÅHΔͺʼnõΩ Ñ¨iq∞`«O KÕã≤ ^•xx XHõ ^Œâ◊Ö’ Ѩiëê¯~åxH˜ J=HÍâ◊OQÍ
LѨÜ≥∂yOK«∞H˘x =ÙO>Ë ÉÏQÆ∞O_ç =ÙO_Õ^Œx H˘O^Œ~°∞ Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ∞ Jaè„áêÜ«∞Ѩ_®¤~°∞.
ÉèÏ~°`« Ãã·#ºO =zÛ# `«~°∞"å`« ‰õÄ_® ÔQiÖÏ¡ Ü«Ú^•úxfl H˘#™êyOK«_»O `«Ñ¨Êx ~åq
<å~åÜ«∞}Ô~_ç¤ ÖÏO\˜ =∞i H˘O^Œ~°∞ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ "åkOKå~°∞. (ã¨∞O^Œ~°Ü«∞º 121-2, 135
~åq<å~åÜ«∞} Ô~_ç¤, g~Àz`« `≥ÅOQÍ}Ï- *Ï˝Ñ¨HÍÅ∞ J#∞Éèí"åÅ∞, #∂º_èçb¡ ¿Ñl 60)
Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ∞ „Hõ=∞OQÍ ã¨OѨ#fl Ô~·`«∞Å =∞^ŒÌ`«∞ HÀÖ’ÊÜ«∂~°∞. q∞e@s K«~°º Hõ=¸ºxã¨∞ìefl
#ÖÁæO_», =~°OQÆÖò, Y=∞‡O "≥∞ÿ^•# „áêO`åÅ #∞O_ç Hõ$ëê‚#kH˜ ^ŒHΔ̃}Ï# QÆÅ #Å¡=∞Å
Ѩ~°fi`åÅ ^Œ@ì"≥∞ÿ# J_»=ÙÅÖ’H˜ Dâß<åº#QÆÅ QÀ^•=i „áêO`åxH˜ <≥\ ì̃ "Õã≤Ok. JHõ¯_»
K≥OK«∞ HÀÜ«∞`≥QÆÅ`À Hõeã≤ „H˘`«Î ™ê÷=~åÅ∞ U~åÊ@∞ KÕã¨∞H˘<åfl~°∞. HÀÜ«∞ʼnõΩ K≥OK«∞ʼnõΩ
J@g JkèHÍ~°∞Å #∞O_ç =_ô¤ "åºáê~°∞Å #∞O_ç ~°HõΔ} HõeÊOKå~°∞. 1950-51 <å\˜H˜
QÔ iÖÏ¡ K«~º° Å∞ qzÛù#fl=∞Ü«∂º~Ú. JO`«~`æ° « ~å[H©Ü∞« qÉè^Ë •Å∞ `«Ö`ˇ åÎ~Ú. |uH˜ |@ìH@õ _ì O»
ã¨=∞㨺 J~ÚOk.

370
 `≥ÅOQÍ}Ï áÈ~å@O q~°q∞OK«=Åã≤ =zÛ#ѨÊ\˜H˜ Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ∞ H˘xfl
ã¨O=`«û~åÅ =~°‰õΩ „Ѩ[Å =∞^ŒÌ`«∞ xÅɡ@∞ìH˘#QÆeQÍ~°∞. 1952Ö’ #ÖÁæO_», =~°OQÆÖòÅÖ’
„Ѩu JÃãOc¡ ã‘@∞x ÔQeKå~°∞. ~åq <å~åÜ«∞}Ô~_ç¤x <≥„Ǩ˙ HõO>Ë ÃÑ^ŒÌ "≥∞*Ïsì`À
áê~°"¡ ∞≥ O@∞H˜ ѨOÑ≤OK«QeÆ QÍ~°∞. `≥ÅOQÍ}Ï áÈ~å@O QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ „Ѩ`º« HõΔ Ñ¨~ÀHõΔ ™ê#∞‰õÄÅ
Ѷe¨ `åÅ∞ ™êkèOzOk. Jxfl\˜HOõ >Ë q∞#flQÍ Ñ¨iã≤u÷ x Ü«∞^è•`«^OŒè QÍ =ÙOKÕ 1947 #=O|~°∞
<å\˜ Ѩ>ËÖò, q.Ñ≤. g∞#<£Å ~år „Ѩܫ∞`åflxfl x+¨ÊùÅOKÕã¨∂Î Ô~·`åOQÆ ÔQiÖÏ¡Å∞ ÉèÏ~°`«
^Õâ◊OÖ’x J`«ºO`« ÃÑ^ŒÌ ã¨fi^Õj ã¨O™ê÷#OÖ’x Ѷ¨Óº_»Öò xÜ«∞O`«$`«fi ѨiáêÅ#x
‰õÄÅÛQÆeQÍ~°∞. x*ÏO „ѨÉèí∞`«fi Ѩ`«#O `«~°∞"å`« H˘xfl ã¨O=`«û~åʼnõΩ ÉèÏëê „áêuѨkHõ#
PO„^茄Ѩ^Õâò U~°Ê_»_®xH˜ =∂~åæxfl ã¨∞QÆ=∞O KÕã≤Ok. D q^èŒOQÍ D „áêO`«OÖ’x
*ÏfÜ≥∂^Œº=∞O =∞~˘Hõ ÅHΔͺxfl áê\˜OK«QÆeæOk. Ô~·`«∞Å∞ H˘xfl „ѨÜ≥∂[<åÅ∞
™êkèOK«QeÆ QÍ~°∞. "≥\ Kì˜ åH˜i ѨÙ#~°∞^Œiú OK«|_»Ö^Ë ∞Œ . HÍO„ÔQãπ „ѨÉ∞íè `«fiO 1949Ö’ *Ïw~ü^•s
q^è•<åxfl (ã¨iÜ≥ÿ∞# #+ì̈O ѨiǨ~°O ~ÚzÛ#ѨÊ\˜H˜) ~°^Œ∞Ì KÕÜ«∞=Åã≤=zÛOk. Hõhã¨O
ã¨∂„`«s`åº<≥<· å Éè∂í QÆi+¨ª Ѩiq∞ux P"≥∂kOK«=Åã≤ =zÛOk. q<ÀÉÏÉèÏ"Õ Éè∂í ^•<À^Œº=∞O
‰õÄ_® #ÖÁæO_» #∞O_ç „áê~°OÉèí=∞=_»O D ã¨O^Œ~°ƒùOQÍ QÆ=∞xOK«=Åã≤# JOâ◊O. 1950
^Œâß|ÌO =∞^茺 #∞O_ç áêHΔ̃Hõ „ѨÜ≥∂[<åÅ∞ PO„^èŒÖ’x ã¨OѨ#fl Ô~·`«∞efl ~å[H©Ü«∞OQÍ
‰õΩb# ^èÀ~°}∞Å"≥·Ñ¨Ù "≥ÚˆQæÖÏ KÕâß~Ú.
1947 ã¨fi`«O`„ O« - qÉè[í #
™ê=∂lHõOQÍ ã¨=¸Å"≥∞#ÿ =∂~°∞ÊÅ∞ HÀˆ~ L^Œº=∂ʼnõΩ `«Å=∂xHõ"∞≥ #ÿ `≥ÅOQÍ}Ï
L^Œº=∞O ã¨OѶ∞¨ \˜`"« ∞≥ #ÿ ã¨=∞~°=÷ O`«"∞≥ #ÿ ~å[H©Ü∞« „Ѩ`åº=∂flÜ«∞O QÆÅ ^Õâ"◊ åºÑ¨Î L^Œº=∂Å#∞
SHõºO KÕÜ«∞ÖËHõáÈ~ÚOk. HÍx P L^Œº=∂Å∞ HõeyOz# ÉèíÜ«∂O^Àà◊#Å∞ - qÉèí[#,
=∞`«=∂~°} HÍO_»x =¸ÖϺÅ∞QÍ K≥e¡Oz âßOuÜ«Ú`«OQÍ JkèHÍ~°=∂iÊ_ç H˘~°‰õΩ
[iy# ~årÉË~åxH˜ `À_»Ê_®¤~Ú. ã‘xÜ«∞~ü L#fl`åkèHÍ~° L^ÀºyQÍ, 1947-48Ö’ Ѩ>ËÖòH˜
qâßfi㨠áê„`«∞_çQÍ, "Õ=ÖòH˜ P `«~∞° "å`« =∞øO\òÉÏ\òH˜ #=∞‡Hõ"∞≥ #ÿ ã¨ÅǨ^•~°∞_çQÍ H©ÅHõáê„`«
x~°fiÇ≤ÏOz# q.Ñ≤. g∞#<£ 1947 ã¨O=`«û~° „áê~°OÉèOí Ö’ ÃÑHÔ· QÆã#≤ ã¨"∞≥ ‡ "≥Å∞¡= ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ
"≥„· ™ê~ÚH˜ ~ÚÖÏ iáÈ~°∞ì KÕâß~°∞. ''HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ „Ѩ*Ï^Œ~}° HÀÖ’ÊÜ«∞<åfl~°∞. HÍO„ÔQãπÖ’
f„="≥∞ÿ# JO`«~°æ`« ã¨=∞㨺Å∞<åfl~Ú. HÍO„ÔQãπÖ’x "å=∞ѨHΔÍxfl K«∂ã≤ HÍO„ÔQãπ
ÉèíÜ«∞Ѩ_»∞`«∞Ok. HÍi‡Hõ ã¨=∞㨺Š„Ѩ=∂^ŒO KåÖÏ f„=OQÍ =ÙOk.—— XHõ "å~°O `«~°∞"å`«
"Õ=Öòû [~°flÖò Hõ=¸ºxã¨∞ì „Ñ¨=∂^•xfl QÆ∞iOz Ѩ>ÖË ò`À [iÑ≤# ã¨OÉèÏ+¨}x „ѨK∞« iOzOk.
''J`«_»∞ Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsìx K«@ì q~°∞^Œú"≥∞ÿ#kQÍ „ѨHõ\ ˜™êÎ_»<Õ Jaè„áêÜ«∞O HõeyOk.——-
ã¨fi`«O„`«O ™êkèOz# H˘kÌ <≥ÅÖ’ ǨϟO q∞x+ì̈~ü D PHÍOHõΔx <≥~°"Õ~åÛ_»∞ ("≥·„™ê~Ú
[~°flÖò 1947 [#=i ¿ÑrÅ∞ 408,411). 1947 Ѷ≤„|=iÖ’ ~å*ϺOQÆ Ñ¨i+¨`«∞ÎÖ’ KÕi
=∞O„u=~°æ Ѩx q^è•#OÖ’ ã¨Ç¨ÏHõiOKÕO^Œ∞‰õΩ bQÆ∞ u~°™ê¯~°O, bQÆ∞H˜ K≥Ok# =∞O„`«∞Å
~år<å=∂ÔH· HÍO„ÔQãπ _ç=∂O_»∞, _ç=∂O_£ P"≥∂kOK«|_»HõáÈ`Õ `«=∞ =∞O„`«∞Å ~år<å=∂
371
ɡkiOѨÙ-ÖÏO\˜ ÃÇÏK«ÛiHõÅ HÍ~°}OQÍ „a\˜+μ¨ „ѨÉ∞íè `«fiO `«H}Δõ "Õ∞ <å@H©Ü∞« OQÍ =ÚO^Œ∞‰õΩ
=zÛOk. JkèHÍ~° =∂iÊ_çH˜ `«∞k QÆ_»∞=Ù 1948 E<£QÍ x~åúiã¨∂Î J\©¡ Ѷ≤„|=i 21
HÍ=∞<£û ã¨ÉèíÖ’ „ѨMϺ`« „Ѩã¨OQÆO KÕâß~°∞. ~å*ϺOQÆOÃÑ· ÉèÏ~°`« ^Õâ◊ ~å[H©Ü«∞ <åÜ«∞‰õΩÅ∞
JOwHÍ~åxH˜ ~åHõáÈ~Ú#ѨÊ\˜H˜ „a\˜+≤O_çÜ«∂H˜ ˆHO„^Œ „ѨÉèí∞`åfixfl "≥Ú`«ÎOQÍ U^À XHõ
~°∂ѨOÖ’ ~Ú=fi_»OQÍx ÖËHõ H˘xfl „áêO`åÅÖ’ JѨÊ\˜H˜ =Ù#fl ~åR „ѨÉ∞íè `åfiʼnõΩ JѨÊ*ˇÑʨ _»O
^•fi~åQÍx, ÉèÏ~°`« „Ѩ[Å „ѨÜ≥∂[<åÅ ^Œ$ëêì º ¿ÇÏ`«∞|^Œú"≥∞ÿ# =∞~˘Hõ q^èŒOQÍ QÍx
„a\˜+μ¨ "å~°∞ ~å[H©Ü∂« kèHÍ~åxfl Ѩi`«ºl™êÎ~∞° . „a\˜+μ¨ "åi JkèHÍ~åÅ∞, ã¨fi^Õj ã¨O™ê÷<åÅ
Ѩ@¡ QÆÅ ÉÏ^躌 `«Å∞ JkèHÍ~° =∂iÊ_ç`À JO`«=∞=Ù`å~Ú. qÉè[í # ã¨∂K«# KåÖÏ ~å*ϺÅ∞QÍ
q_»Q˘>Ëì ã¨∂K«# KåÖÏ ã¨Ê+ì̈OQÍ KÕÜ«∞|_çOk. HÍO„ÔQãπ =∞~˘Hõ „Ѩ*Ï L^Œº=∞O KÕѨ@ì_»O
`«Ñ¨Ê „Ѩ`åº=∂flÜ«∞OÖËx Ѩiã≤÷`«∞ÅÖ’, =∞`« Ѷ¨∞~°¬}Å HÍ~°}OQÍ L^Œº=∞O KÕѨ@ì_»O KåÖÏ
Hõ+ì̈"≥∞ÿ# Ѩiã≤÷`«∞ÅÖ’ xiÌ+ì̈"≥∞ÿ# `ÕnH˜ Jn KåÖÏ ^ŒQÆæ~°Ö’ =Ù#fl `Õn <å\˜H˜ ѨÓiÎ JkèHÍ~°
=∂iÊ_ç Z~° u~°ã¯¨ iOK«_®xH˜ gÅ∞Ѩ_#» O`« PHõ~¬° }Ü © ∞« OQÍ =ÙOk. "Õ=Öò ™ê÷#OÖ’ =∞øO@∞
ÉÏ>ˇ<£x xÜ«∞q∞ã¨∞Î#fl@∞¡QÍ „a\˜+¨μ „Ѩ^è•# =∞O„u „ѨHõ\ ˜OKå~°∞.
=∞øO\òÉÏ@<£ Ѩ^HŒä Oõ
=∞øO\òÉÏ@<£ Q˘Ñ¨Ê ~å[huA˝_»∞QÍ ~å[‰õΩ@∞OÉÏxH˜ |O^èŒ∞=ÙQÍ, q∞e@s
=Ú‰õΩ¯ã¨∂\˜ `«#O`À `«#^≥·# =ºHÎ̃`«fiO Z`«∞ÎQÆ_»Å`À J`«ºO`« `«‰õΩ¯= =º=kèÖ’ LѨYO_»O
ã¨=∞㨺efl Ѩi+¨¯iOz# "å_»∞QÍ qѨs`«"≥∞ÿ# „ѨKå~°O ÅaèOzOk. WO^Œ∞Ö’ KåÖÏ
Juâ◊Ü≥∂HÎ̃ =ÙOk. J`«_»∞ "Õ=Öò ÖÏO\˜ ~Ú`«~° "≥·„™ê~ÚÅ HõO>Ë `«fi~°QÍ x~°‚Ü«∂Å∞
KÕÜ«∞QÆeQÍ_»O>Ë JO^Œ∞‰õΩ HÍ~°}O J`«_çH˜ „a\˜+¨μ „ѨÉèí∞`«fiO W`«~° "≥·„™ê~ÚÅ HõO>ˇ
Z‰õΩ¯= JkèHÍ~åÅ∞ ~Ú=fi_»O. nx "≥#∞Hõ gÖˇ·#O`« `«fi~°Ö’ ÉèÏ~°`«^Õâßxfl =^Œe "≥àϧÅx
„a\˜+¨μ „ѨÉèí∞`«fiO KÕã≤# x~°‚Ü«∞O =ÙOk. HÍ=∞<£û ã¨ÉèíÖ’ J\©¡ „ѨHõ@#ÃÑ· [iy# K«~°ºÅ∞
áêÖÁæx „H˜Ñûπ „ѨãO¨ yã¨∂Î „Ѩ`åº=∂flÜ«∞OQÍ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ ÃÑ^ŒÌ ã¨OYºÖ’ Ããx· Hõ |ÅQÍÅ#∞
kOz ã¨O=`«û~åÅ `«~°|_ç J}z"Õ`« K«~°ºÅ∞ KÕѨ@ì=Åã≤ =ÙO@∞O^Œx, 'JO^Œ∞‰õΩ D ^Õâ◊
(„a\<£) „Ѩ[Å∞ JOwHõiOK«~x° =∞#‰õΩ `≥Å∞ã¨∞. JO`ÕQÍHõ *ÏfÜ«∞ JO`«~å˚fÜ«∞ ^Œ$+≤Hì À}O
#∞O_ç K«∂ã≤<å ~å[H©Ü«∞OQÍ Jk J™ê^茺O. ÉèÏ~°`« ^Õâ◊OÖ’ =Ù#fl Jxfl áêsìÅ∞ KåÖÏ
f„=OQÍ =ºuˆ~H˜™êÎ~Ú— (q.Ñ≤.g∞#<£ ÉèÏ~°`« ^Õâ◊OÖ’ JkèHÍ~° =∂iÊ_ç ¿Ñl 346).
"Õ=Öò `«# 1946 ÃãÃÑìO|~°∞ Ѩ^äŒHõOÖ’ 1948 =∂iÛ 31 <å\˜H˜ ѨÓiÎQÍ
"≥·^˘ÅQÍÅx ã¨∂zOKå_»∞. ("≥·„™ê~Ú [~°flÖò ¿Ñl 344). 'qÉèí[#`À ã¨fi`«O„`«O— ã¨∂„`«O
=∞øO@∞ÉÏ@<£ ÉÏ^躌 `«Å∞ ã‘fiHõiOK«H=õ ÚO^Õ P"≥∂^ŒO á⁄OkOk. JO`ÕQÍHõ #∂`«# ~å[H©Ü∞«
x~å‡}ÏÅÃÑ· ~å*ϺOQÆ Ñ¨i+¨`ü P"≥∂^ŒO á⁄O^Õ J=ã¨~åxfl x"åiã¨∂Î, Jkèx"Õâ◊ „ѨuѨuÎ
„áêuѨkHõ# `«HõΔ} JkèHÍ~° =∂iÊ_ç [~°QÍÅx ã¨∂zOzOk ‰õÄ_® =∞øO@∞ÉÏ@<£ HÍ^Œ∞.
1947 [#=iÖ’ q.Ñ≤.g∞#<£ ~å[º HÍ~°º^Œi≈H˜ ã¨∂zOKå~°∞. Jkèx"Õâ◊ „ѨuѨuÎ
âßOuÜ«Ú`«OQÍ `«fi~°QÍ JkèHÍ~° =∂iÊ_çH˜ `À_»Ê_»∞`«∞Ok. ÉèÏ~°`«^ÕâßxH˜ J#∞‰õÄÅOQÍ
372
„a@<£Ö’ ѨÅ∞‰õΩ|_çQÆÅ q∞„`«∞efl ‰õÄ_»QÆ_»∞`«∞Ok. L#fl`åkèHÍ~° =~°æOÖ’ Ãã·#ºOÖ’ XHõ
q^è"Œ ∞≥ #ÿ H˘#™êyOѨÙx J#∞=∞uã¨∞OÎ k. (g∞#<£ ¿ÑrÅ∞ 363-4) HÍx Jkèx"Õâ◊ „ѨuѨuxÎ
JOwHõiOK«_»O JO>Ë 1929 ÖÏǨϟ~°∞ f~å‡#O #∞O_ç "≥#∞HõO[ "ÕÜ«∞_»"≥∞ÿ#ѨÊ\˜H˜ ÃÑ·#
K≥Ñ≤Ê# HÍ~°}ÏÅ s`åº Ñ¨>ËÖò „ÃÑ·"Õ@∞ ã¨OÉèÏ+¨}ÅÖ’ JOwHõiOKå~°∞. JkèHÍ~° =∂iÊ_çx
"ÕQÆ=O`«OQÍ [iÑ≤OK«_»OÖ’ =∞øO@∞ÉÏ@<£ áê„`« =ÙOk. HÍx `«fi~°QÍ [iÑ≤OK«_»O =Å#
qÉèí[# q=~åÅ ~°∂ѨHõÅÊ#Ö’ KåÖÏ `«Ñ¨CÅ∞ [iQÍ~Ú. ѨO*Ï|∞ ǨÏ`åºHÍO_»x
x"åiOK«_»OÖ’ ѨÓiÎQÍ qѶ¨Å=∞~ÚOk. "≥Ú`«ÎO g∞^Œ 'ÉèÏ~°`« =ÅÜ«∂Å #∞O_ç =∞#O
"≥·^˘Åy# Ѩ^Œúu „ѨÜ≥∂[# â◊¥#ºOQÍ =ÙOk. ÃÑO_≥Ô~Öò =¸<£ "åºYº P"≥∂^ŒÜ≥∂QƺQÍ
HõxÑ≤ã¨∞ÎOk. (_ç"≥·_£ JO_£ H˜fi\ò ¿Ñr 283).
=∂iÛ 24 "Õ∞ 6 =∞^茺 HÍÅOÖ’ qq^èŒ ~å[H©Ü«∞ <åÜ«∞‰õΩÅ`À `«fi~°`«fi~°QÍ
133 WO@~°∂fi ºÅ∞ [iÑ≤ =∞øO@∞ ÉÏ@<£ =∞O„u=~°æ ~åÜ«∞ÉÏ~° ã¨OѶ¨∞O Ѩ^äŒHõO
P"≥∂^ŒÜ≥∂QƺO HÍ^Œx 'áê¡<£ ÉÏů<£— ¿Ñ~°∞`À H˘`«Î Ѩ^äŒHÍxfl ~°∂á⁄OkOKå_»∞. D Ѩ^äŒHõO
„ѨHÍ~°O JkèHÍ~°O „Ѩ`ÕºHõ „áêq#∞ûʼnõΩ (JѨÊ\˜ˆH U~°Ê_ç LO>Ë ã¨=∂YºH˜) |kb
KÕÜ«∞|_»∞`«∞Ok. ɡOQÍÖò, ѨO*ÏÉò JÃãOc¡Å‰õΩ qÉèí[# H˘~°‰õΩ F@∞ KÕ¿ã ǨωõΩ¯
~Ú=fi|_»∞`«∞Ok. P q^èŒOQÍ U~°Ê_ç# Ü«¸x@∞¡, ã¨fi^Õj ã¨O™ê÷<åÅ∞ ™ê~°fiÉè∫=∂kèHÍ~°O
~°^ŒÌ~Ú# "≥O@<Õ ã¨fi`«O„`«O á⁄O^Œ∞`å~Ú. Jq ÉèÏ~°`« ^Õâ◊OÖ’ HõÅ==K«∞Û ÖËHõ áêH˜™êÎ<£Ö’
HõÅ==K«∞Û. ÖËHõ ^ÕxÖ’ KÕ~°‰õΩO_® „Ѩ`ÕºHõOQÍ =ÙO_»=K«∞Û. D Ѩ^äŒHÍxfl QÆ∞iOz <≥„Ǩ˙`À
=∞øO@∞ÉÏ@<£ „ÃÑ·"Õ@∞ ã¨OÉèÏ+¨}Ö’ `≥eÜ«∞*Ëã≤#ѨC_»∞ <≥„Ǩ˙ f„=OQÍ =ºuˆ~H˜OKå~°∞.
Ѩ^äŒHõO „`Àã≤ѨÙK«Û|_çOk. nxH˜ |^Œ∞Å∞QÍ Jkèx"Õâ◊ „ѨuѨuÎ „áêuѨkHõ# Ô~O_»∞ ˆHO„^Œ
„ѨÉèí∞`åfiʼnõΩ WO_çÜ«∂ áêH˜™êÎ<£Å‰õΩ JkèHÍ~åxfl |kbKÕÜ«∂Å#fl q.Ñ≤.g∞#<£, Ѩ>ËÖò
ã¨∂K«# ã‘fiHõiOK«|_çOk. D „Ѩuáê^Œ# E<£ 2# HÍO„ÔQãπ, bQÆ∞ ã≤‰Ωõ ¯ <åÜ«∞‰õΩÅ P"≥∂^ŒO
á⁄OkOk. =∞~°∞ã¨\ ˜ ~ÀA E<£ 2# „ѨHõ\ ˜OK«|_çOk. Wk ÉèÏ~°`« ™êfi`«O„`«º K«\ÏìxH˜
„áêuѨkHõ J~ÚOk. EÖˇ· 18# „a\˜+¨μ áê~°¡"≥∞O@∞KÕ`« „a\˜+¨μ ã≤OǨã¨#O KÕ`«
„^èŒ∞=Ѩ~°K«|_çOk. PQÆã¨∞ì 15# J=∞Å∞ Ѩ~°K«|_çOk. "≥Ú^Œ\ ˜ Ѩ^äŒHÍxfl <≥„Ǩ˙H˜
K«∂Ñ≤Oz#O^Œ∞‰õΩ =∞øO@∞ÉÏ@<£H˜ PÜ«∞# Jaè=∂#∞ʼnõΩ „Ѩâ◊Oã¨Å∞ ÅaèOKå~Ú. „a\˜+¨μ
JkèHÍ~°∞Å∞ KåÖÏ "å~åÅ∞QÍ Ñ¨x KÕã≤ ~°∂á⁄OkOz# Ѩ^äŒHõO <≥„Ǩ˙ =ºuˆ~Hõ`« HÍ~°}OQÍ
„`Àã≤ѨÙK«Û_»O J<Õk Kåi„uHõ „áê^è•#º`«QÆÅ JOâ◊O. Wk HÍO„ÔQãπ Ü≥ÚHõ¯ JO`«~°æ`« |ÖÏxfl
`≥eÜ«∞*Ëã¨∞ÎOk. HÍx âßOuÜ«Ú`«OQÍ `«fi~°QÍ JkèHÍ~åxfl á⁄O^•Å<Õ PHÍOHõΔ HÍ~°}OQÍ
HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ D |ÖÏxfl LѨÜ≥∂yOK«∞HÀ=_»OÖ’ qѶ¨Å=∞Ü«∂º~°∞. ÉèÏ~°`«^Õâßxfl
=ÚHõ¯Å∞ K≥H¯õ Å∞QÍ z#fl ~å*ϺÅ∞QÍ q_»Q˘\˜ì L`«~Î ° S~å¡O_»∞ ÖÏO\˜ ã¨=∞㨺x ã¨$+≤Oì KÕO^Œ∞‰õΩ
™ê„=∂[º"å^Œ∞Å∞ "Õã#≤ Ѩ^HŒä Íxfl <≥„Ǩ˙ ã¨iQÍ Ñ¨ãQ≤ @Æ Qì eÆ QÍ~°∞. ɡOQÍÖòÖ’ bQ∑‰Ωõ K≥Ok#
KåÖÏ =∞Ok ^Œ∂~å# QÆŠѨO*ÏÉòKÕ áêeOѨ|_»_®xH˜ ã¨∞=ÚYOQÍ ÖË~°∞. ã¨∞„ǨÏ=sÌ,
J|∞Öò ǨÏã‘OÅ∞ SHõº ã¨fi`«O„`« ɡOQÍÖò Ѩ^äŒHõO`À =ÚO^Œ∞‰õΩ =KåÛ~°∞. nxx
ѨijeOKÕO^Œ∞‰õΩ â◊~°`üÉ’ãπ ÖÏO\˜ HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ ã¨#fl^Œú=∞Ü«∂º~°∞. (=Úã≤¡O "≥∞*Ïsì
373
~åRO J=Ù`«∞Ok. QÆ#∞Hõ Ç≤ÏO^Œ∂ =∞`«"å^Œ∞Å #∞O_ç f„="≥∞ÿ# =ºuˆ~Hõ`« =ºHõÎ"≥∞ÿ#ѨÊ\˜H˜).
"åÜ«∞=º ã¨iǨÏ^Œ∞Ì ~åROÖ’ ã¨fi`«O„`« Ѩ~îå<£ ~å[ºO _ç=∂O_»∞ =ÚO^Œ∞H˜ =zÛOk. J|∞ÌÖò
QÆáê~ü <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’x ™ê÷xHõ HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞Hõ`«fiO ~å„ëêìxfl áêH˜™êÎ<£Ö’ Hõe¿Ñ bQÆ∞
„Ѩܫ∞`åflxfl D x<å^ŒO J_»∞¤H˘O@∞O^Œx ÉèÏqOK«|_çOk. Ç≤ÏO^Œ∂ "≥∞*Ïsì ~å„ëêìÅÖ’
=Úã≤¡O =ºuˆ~Hõ ^˘g∞‡Å∞ ÉèÏ~°`« *ÏfÜ«∞"å^ŒO`À =∞"Õ∞Hõ=∞ÜÕ∞º áê`«ÉèÏ"åefl
|ÅÇ‘Ï#Ѩ~°Kå~Ú. E<£ 3 Ѩ^äŒHõO ~åR JÃãOc¡Å∞ WO_çÜ«∂ áêH˜™êÎ<£ÅÖ’ XHõ^•xfl
ZOÑ≤Hõ KÕã¨∞HÀ"åÅx x~°ƒOkèOK«_»O ^•fi~å D Ѩi}Ï=∂efl J_»∞¤H˘#flk. 1920 Å
#∞O_ç *ÏfÜ≥∂^Œº=∂xfl x~°O`«~åÜ«∞OQÍ |ÅѨ~°z# Ѩ~îå#¡#∞ 1947Ö’ HÍO„ÔQãπ
<åÜ«∞Hõ`«fiO =OzO^Œx K≥ѨÊHõ `«Ñ¨Ê^Œ∞. JѨC_»∞#fl "åÜ«∞=º ã¨iǨÏ^Œ∞Ì ~åR JÃãOc¡Ö’
HÍO„ÔQãπH˜ "≥∞*Ïsì =Ù#flѨÊ\˜H˜, ~å*ϺOQÆ Ñ¨i+¨`«∞ÎÖ’ KÕ~°_®xH˜ J#∞‰õÄÅOQÍ
F@∞"Õã#≤ ѨÊ\˜H˜ ÃÑa¡ Ãã\· ò ^•fi~å |Å=O`«OQÍ ~°∞^Œ|Ì _çOk. HÍO„ÔQãπ Jkèëêì#=~°Oæ x~°ã#¨
`≥eÜ«∞*Ëã≤Ok QÍx QÆ\ ì̃QÍ Ñ¨@∞ìѨ@ìÖË^Œ∞. (áê¡#∞ ÉÏů<£ÃÑ· <≥„Ǩ˙ Ѩ@∞ìѨ\ ì̃#@∞¡) JÖψQ
™ê~°fi„uHõ F\˜OQÆ∞ ^•fi~å x~°‚Ü«∞O [~°QÍÅx XuÎ_ç KÕÜ«∞ÖË^Œ∞. ÖËHõ ã¨fi`«O„`« Ѷ¨‰õÄÎx™êÎ<£
ZOÑ≤Hõ KÕã¨∞‰õΩ<Õ J=HÍâ◊O F@~°¡‰õΩ HõeÊOKåÅx XuÎ_ç KÕÜ«∞ÖË^Œ∞. JO^Œ∞‰õΩ x~°ã¨#QÍ
"åÜ«∞=º ã¨iǨÏ^Œ∞Ì ~åR HÍO„ÔQãπ ÃÑ¡aÃã·\òx |Ç≤Ï+¨¯iOKåÅx x~°‚~ÚOzOk. Ѩiq∞`«OQÍ
F@∞ǨωõΩ¯ J#QÍ 572,798 (~åROÖ’x „Ѩ[ÅÖ’ 9.52% „Ѩ[Å x~°‚Ü«∞O`À) =∞OkH˜
QÆÅ F@¡Ö’ 50.99% F@¡`À "åÜ«∞=º ã¨iǨÏ^Œ∞Ì ~åRO áêH˜™êÎ<£H˜ ^ŒH˜¯Ok. HÍO„ÔQãπ
<åÜ«∞Hõ`«fiO `«##∞ `«# L^Œº=∂xfl `À_Õà◊¡ =ÚO^Œ∞‰õΩ `Àã≤O^Œx ã¨iǨÏ^Œ∞Ì QÍOnè PO^Àà◊#
K≥O^•_»∞.
ã¨fi^Õj ã¨O™ê÷<åÅ qb#O
„a\˜+¨μ ™ê~°fiÉè∫=∂kèHÍ~°O ~°^ŒÌ=_»O`À ã¨fi^Õj ã¨O™ê÷<åÅ Éèíq+¨º`«∞Î Uq∞\˜?
J<Õk H©ÅHõ ã¨=∞㨺 J~ÚOk. J`åºâ◊QÆÅ áêʼnõΩÅ∞ ÖËHõ "åi k"å#∞Å∞ (ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£,
Éè’áêÖò, u~°∞"å#∂¯~°∞ ÖÏO\˜) "åi x~°O‰õΩâ◊`åfixfl xÅɡ>ìË ã¨fi`«O„`«x QÆ∞iOz HõÅÅ∞QÆ#_»O
„áê~°OaèOKå~°∞. JÖÏO\˜ Pâ◊ʼnõΩ =∞øO@∞ÉÏ@<£ q^è•<åefl J=∞Å∞ [i¿Ñ=~°‰õΩ ÉèÏ~°`«
„ѨÉèí∞`«fi ~å[H©Ü«∞ qÉèÏQÆO #∞O_ç QÆ}hÜ«∞"≥∞ÿ# „áÈ`åûǨÏO ÅaèOzOk. D ֒ѨO ã¨fi^Õj
ã¨O™ê÷<åÅ „Ѩ*Ï L^Œº=∞O "≥Å∞¡= 1946-47Ö’ „áê~°OÉèí=∞~ÚOk. „ѨuKÀ@ ~å[H©Ü«∞
ǨωõΩ¯Å∞. ~å*ϺOQÆ Ñ¨i+¨`«∞ÎÖ’ ZxflÔH·# „Ѩ*Ï „Ѩux^èŒ∞Å „áêux^蕺xfl _ç=∂O_»∞ KÕâß~°∞.
ã¨O™ê÷<åÅ #∞O_ç ZxflHõÜÕ∞º ã¨Éèí∞ºÅ‰õΩ J=HÍâ◊O HõeÊOK«#O^Œ∞‰õΩ =∞O„u=~°æ ~åÜ«∞ÉÏ~°
ã¨OѶ¨∂efl HÍO„ÔQãπ q=∞i≈OzOk. L^ŒÜ«∞ѨÓ~ü QÍfieÜ«∞~ü JdÅ ÉèÏ~°`« ã¨O™ê÷# „Ѩ*Ï
ã¨^Œã¨∞ûÅ∞ (1945 _çÃãO|~ü, 1947 U„Ñ≤Öò, <≥„Ǩ˙ J^茺HõΔ`«# [iQÍ~Ú. ~å*ϺOQÆ
Ѩi+¨`«∞ÎÖ’ KÕ~°x~åHõiOKÕ ã¨O™ê÷<åÅ∞ „Ѩu‰õÄÅ"≥∞ÿ#qQÍ ÉèÏqOK«|_»`åÜ«∞x <≥„Ǩ˙
QÍfieÜ«∞~ü ã¨^Œã¨∞ûÖ’ „ѨHõ\ ˜OKå_»∞. HÍx LѨ<庙êefl ɡkiOѨÙefl JÖÏ=ÙOz`Õ HÍO„ÔQãπ
<åÜ«∞Hõ`«fiO- ~ÚOHÍ ã¨Ê+ì̈OQÍ K≥áêÊÅO>Ë ~å[H©Ü«∞ qÉèÏQÍxH˜ |^Œ∞Å∞QÍ ã¨O™ê÷<åÅ
ÉÏ^茺`«x 1947 EÖˇ·Ö’ KÕѨ\ ì̃# Ѩ>ËÖò, HÍ~°º^Œi≈ q.Ñ≤.g∞#<£ J#∞ã¨iOz# q^è•<åÅ∞
374
áêsì q^è•<åÅÜ«∂º~Ú. ã¨O™ê÷<ånèâ◊√Å #∞O_ç ~å~Úfefl ~å|@ì_®xH˜ „Ѩ*Ï L^Œº=∂efl
™ê^èŒ#OQÍ LѨÜ≥∂yOK«∞H˘#_»O, J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ "å\˜x `«=∞ Jnè#OÖ’ =ÙOK«∞H˘#_»O
q^è•#=∞~ÚOk. (J=ã¨~°"≥∞ÿ`Õ ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£Ö’ ÖÏQÍ |ńѨÜ≥∂QÆO KÕÜ«∞_»O) D q^è•#O
1946Ö’ HÍj‡~°∞Ö’ J#∞ã¨iOK«|_çOk. =Úã≤O¡ "≥∞*Ïsì QÆÅ ã¨O™ê÷#OÖ’ Ç≤ÏO^Œ∂ =∞ǨÏ~å*Ï
Ü≥ÚHõ¯ x~°O‰õΩâ◊ q^è•<åʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ 'H˜fi\ò HÍj‡~ü— L^Œº=∂xH˜ <åÜ«∞Hõ`«fiO =Ç≤ÏOz#
¿+H± J|∞ÌÖÏ¡ JÔ~ã¨∞ì KÕÜ«∞|_®¤_»∞. `˘Å∞`« HÍj‡~°∞ <åÜ«∞‰õΩxH˜ =∞^ŒÌ`«∞ ~ÚKÕÛO^Œ∞‰õΩ
<≥„Ǩ˙ "≥àÏ¡_»∞. ã¨O™ê÷#OÖ’ `«# „Ѩ"Õâ◊OÃÑ· =Ù#fl x¿+^è•xfl Ju„Hõq∞Oz#O^Œ∞‰õΩ E<£
20# <≥„Ǩ˙ JÔ~ã¨∞ì KÕÜ«∞|_®¤_»∞. <≥„Ǩ˙ `«# ã¨ÅǨx Ju„Hõq∞OKå_»x Ѩ>ËÖò "Õ=ÖòH˜
K≥ѨCH˘<åfl_»∞. (Ѩ>ËÖò`À "Õ=Öò WO@~°∂fi º 1946 E<£ 27, =∂<≥û~üæ "åÅ∂ºO- 7
¿ÑrÅ∞ 1068-9). "≥O@<Õ HÍj‡~°∞ „Ѩ^è•# =∞O„u HÍH±`À K«~°ÛÅ∞ „áê~°OaèOKå_»∞.
K«~°ÛÅ∞ 1947 JHÀì|~°∞Ö’ áêH˜™êÎ<£ Ãã·x‰õΩÅ∞ ã¨O™ê÷#OÃÑ· ^•_çKÕã≤# `«~°∞"å`« =∞ǨÏ~å*Ï
ÉèÏ~°`« ^Õâ◊OÖ’ qb#=∞=_»OQÍ Ñ¨i}q∞OKå~Ú. 'Wk ã¨O™ê÷<åŠѨ@¡ „ѨÉèí∞`«fi "≥·Yix
=∂~°∞Û`«∞Ok—- H˘`«Î ã¨O™ê÷<åÅ _çáê~°∞ì"≥∞O@∞ x~°fiǨÏ}‰õΩ Ñ¨>ËÖò, g∞#<£Å xÜ«∂=∞HÍxfl
QÆ∞iOz q#QÍ<Õ Éè’áêÖò#"å|∞ „ѨHõ\ ˜OKå_»∞. 1947 EÖˇ· 5# Ѩ>ËÖò ã¨O™ê÷<ånèâ◊√ʼnõΩ
~ÚÖÏ Ç¨g∞ ~ÚKåÛ~°∞. ''ã¨fi^Õj ã¨O™ê÷<åÅ =º=ã¨÷‰õΩ HÍO„ÔQãπ â◊„`«∞=Ù HÍ^Œ∞. JO`ÕQÍHõ
ã¨O™ê÷<ånèâ◊√Å Ü≥ÚHõ¯ "åi áêÅ#Ö’ =Ù#fl „Ѩ[ÅÜ≥ÚHõ¯ Jaè=$kúx ã¨O`«$Ñ≤Îx
ã¨O`Àëêxfl HÀ~°∞‰õΩO@∞Ok— (q.Ñ≤.g∞#<£ k ™Èìs PѶπ k WO\˜„ˆQ+¨<£ PѶπ k
WO_çÜ«∞<£ ¿ãì\òû ¿Ñl 96).
Z~°Å∞, „Ѩ[Å XuÎ_ç ÉèÜ í ∂« xfl HõeQÆeÑ≤ ÉèÏ~°`« ã¨O™ê÷<åÅ qb#O ™êkèOK«|_çOk.
1947 PQÆã¨∞ì 15 <å\˜H˜ HÍj‡~°∞, E<åQÆ_£, ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£ q∞#Ǩ Jxfl ã¨O™ê÷<åÅ∞
ÉèÏ~°`« ^ÕâO◊ Ö’ (ÉÏ=Å∂Ê~ü ÖÏO\˜x áêH˜™êÎ<Ö£ ’) qb<åxfl JOwHõiOz ã¨O`«HÍÅ∞ KÕâß~Ú.
~°HõΔ}, q^Õj =º=Ǩ~åÅ∞, Hõ=¸ºxˆH+¨<£û ˆHO„^ŒO Jnè#OÖ’ =ÙO_»_®xfl P"≥∂kOKå~Ú.
QÆ`«OÖ’ ‰õÄ_® "åi Jnè#OÖ’ ÖËx "å\˜x =^Œ∞Å∞HÀ=_®xH˜ ã¨O™ê÷<ånèâ◊√Å∞ ã¨∞ÅÉèíOQÍ
JOwHõiOKå~°∞. (D =¸_»∞ JOâßÅ∞ ~ÚѨÊ\˜ =~°‰õΩ „a\˜+¨μ ™ê~°fiÉè∫=∂kèHÍ~°OÖ’
=Ù<åfl~Ú.) JO`«~`æ° « ~å[H©Ü∞« x~å‡}OÖ’ ZÖÏO\˜ =∂~°∞Ê ÖË^∞Œ . ã¨O™ê÷<åÅÖ’x JO`«~`æ° «
~å*ϺOQÆ =∂~°∞Êefl H˘O`«HÍÅOáê@∞ ã¨O™ê÷<åňH (ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£ "≥∞ÿã¨∂~°∞, u~°∞"å#∂~°∞,
H˘zÛ<£) Ѩiq∞`«O KÕÜ«∞_»O`Àáê@∞ ã¨O™ê÷<åefl á⁄~°∞QÆ∞ „áêq#∞ûÅ`À ÖËHõ HõkäÜ«∞"å_£
qO^茺 =∞^茺„Ѩ^Õâò ~å[™ê÷<£ ÖËHõ Ç≤Ï=∂K«Öò„Ѩ^Õâò ÖÏO\˜ H˘`«Î Ü«¸x@¡`À qb#O KÕ¿ã
H˜¡+ì̈"≥∞ÿ# „Hõ=∞O ^•^•Ñ¨Ù ã¨O=`«û~°HÍÅOÖ’ ™êkèOK«|_çOk. ã¨O™ê÷<ånèâ◊√Å∞ L^•~°"≥∞ÿ#
~å[Éè~í }° ÏÅ`À „Ѩ֒ÉèÃí Ñ@ì|_®¤~∞° . H˘O^Œ~∞° QÆ=~°fl~°∞¡ ~å[„Ѩ=ÚY∞Å∞ KÕÜ∞« |_®¤~∞° . ÉèÏ~°`^« âÕ ◊
UH©Hõ~°} ã¨~åÌ~üѨ>ËÖò ™êkèOz# q[Ü«∞O. HÍx ~ÚHõ¯_» „Ѩ[Å XuÎ_ç QÆ}hÜ«∞"≥∞ÿ# áê„`«
=Ç≤ÏOzO^Œ<Õ "åãÎ̈"åxfl q㨇iOK«~å^Œ∞. P q^èŒOQÍ qb#OѨ@¡ J#OwHÍ~°O `≥eÑ≤#
ã¨O™ê÷<ånèâ◊√ÅKÕ 1947 _çÃãO|~°∞Ö’ U~åÊ@∞ KÕÜ«∞|_ç# `«∂~°∞Ê ã¨O™ê÷<åÅ Ü«¸xÜ«∞<£
hÅyi, ^è<Õ H£ <õ åÖò, `åÖËÛ~ü ÖÏO\˜ Xi™êû ã¨O™ê÷<åÅÖ’ KÕÅ~ˆ y# â◊H=Θ O`«"∞≥ #ÿ „Ѩ*Ï=∞O_»Öò
375
(JÖψQ H˘xfl `≥QÆÅ) PO^Àà◊#Å`À ‰õΩѨʉõÄeOk. áêH˜™êÎ<£Ö’ KÕ̂~O^Œ∞‰õΩ Ü«∞uflOz#
HõkäÜ«∞"å_£Ö’x =Úã≤¡OáêʼnõΩ_çx „Ѩ*ÏO^Àà◊# áÈbã¨∞ K«~°ºx HõÅQÆeÑ≤ ÖÁOQÆnÜ«∞_»O
[iyOk. 1930 ^Œâß|ÌO z=i #∞O_ç "≥∞ÿã¨∂~°∞Ö’ |ÅOQÍ =Ù#fl HÍO„ÔQãπ 1947
ÃãÃÑìO|~°∞Ö’ '"≥∞ÿã¨∂~°∞ Kè«Ö’— PO^Àà◊# KÕѨ\ ì̃ JHÀì|~°∞ 12 <å\˜H˜ „Ѩ*Ï™êfi=∞º kâ◊Ö’
QÆ}hÜ«∞"≥∞ÿ# =∂~°∞ÊÅ∞ fã¨∞H˘x ~åQÆeæOk. J"≥∞iHÍ #=¸<å ^•fi~å x~°=kèHõOQÍ
JkèHÍ~°O K≥ÖÏ~ÚOKåÅx HõÅÅ∞QÆ#fl k"å<£ Ñ≤. ~å=∞™êfiq∞H˜ q.Ñ≤.g∞#<£ Hõ=¸ºxã¨∞ì
„Ѩ = ∂^•xfl K« ∂ Ñ≤ ÖÁOQÆ n âß_» ∞ . WHõ `≥ Å OQÍ}Ï ™êÜ« Ú ^è Œ áÈ~å@O x*ÏOx
|ÅÇ‘Ï#Ѩ~°zOk. q∞e@s *’HͺxH˜ J=HÍâ◊O HõeÊOzOk. ''..... =∞# "≥Ú^Œ\ ˜ Hõ~°Î=ºO
~°*ÏHÍ~°¡x x~°ƒOkèOK«_»O..... `«~°∞"å`«k, „áê^è•#º`«Ö’ HÍHõáÈ~Ú<å, Jxfl\˜h XˆH™êi
„ѨÜ∞« uflOK«Ö=Ë Ú QÆ#∞Hõ, Hõ=¸ºxã¨∞eì fl J^Œ∞ѨÙÖ’H˜ `≥K∞« ÛH˘x x~°∂‡eOK«_O» —— (q.Ñ≤.g∞#<£,
q∞Å@s QÆ=~°fl~ü *ˇ.Ü«∞<£. KÒ^Œi`À ã¨OÉèÏ+¨}, k ™Èìs PѶπ k WO\˜„ˆQ+¨<£ PѶπ WO_çÜ«∞<£
¿ãì\òû ¿Ñl 362)
ɡOQÍÅ∞ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ, ѨO*Ï|∞ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ ã≤‰Ωõ ¯Å ~å[H©Ü∞« <åÜ«∞‰õΩÅ∞ qÉè[í #x
KåÖÏ Ñ¨@∞ì^ŒÅ`À ã¨=∞i÷OK«_»O`À „a\˜+¨μ áêÅ#Ö’x z=i Ô~O_»∞#fl~° =∂™êÅ HÍÅO
=∞øO\òÉÏ@<£ Ѩ^äŒHõOÖ’x qq^èŒ JOâßʼnõΩ "ÕQÆOQÍ J=∞Å∞ [~°Ñ¨_»OÖ’ x=∞QÆfl"≥∞ÿOk.
D HÍÅOÖ’<Õ f„="≥∞ÿ# ǨÏ`åºHÍO_»H˜ ~°OQÆO ã≤^Œú=∞~ÚOk. „ÃÑO_≥Ô~Öò =¸<£ ¿Ñl 70).
„Ѩ`ÕºHõ ã¨=∂"ÕâßÅ∞ [~°∞ѨىõΩ<Õ Ç¨Ï‰õΩ¯ ~Ú=fi|_ç# ѨO*Ï|∞ ɡOQÍÅ∞ JÃãOc¡ÅÖ’x
"≥∞ÿ<åsì ã¨Éèí∞ºÅ∞ TÇ≤ÏOz# q^èŒOQÍ<Õ qÉèí[#H˜ J#∞‰õÄÅOQÍ F@∞ KÕâß~°∞. ã≤O^èŒ∞
JÃãOc¡ áêH˜™êÎ<£x ZOÑ≤Hõ KÕã¨∞‰õΩ#flk. J™êûOÖ’x =Úã≤¡O "≥∞*Ïsì ã≤Öˇ›\ò lÖÏ¡Ö’x
ÃÑ¡aÃã·@∞ (JѨÊ\˜H˜ =Ù#fl Ѩiq∞`«"≥∞ÿ# F\˜OQÆ∞ ǨωõΩ¯`À) bQÆ∞‰õΩ J#∞‰õÄÅOQÍ =Ù#flk.
ÉèÏ~°fÜ«∞ Ѩiã≤`÷ ∞« Å∞ Éè∫QÀoHõ Ѩiã¨~åÅ∞ `≥eÜ«∞x „a\˜+μ¨ ÖÏÜ«∞~°∞ (~å_£ H˜Ñ¡ )π¶ P^èfiŒ ~°ºOÖ’x
Ô~O_»∞ Hõq∞+¨#¡KÕ Ç¨Ï_®q_çQÍ Ju"ÕQÆOQÍ ã¨iǨÏ^Œ∞Ì̂~YÅ∞ wÜ«∞|_®¤~Ú. Pi÷Hõ =ӺǨ`«‡Hõ
ѨiQÆ}efl =∞`«O`À HõÅQÆe¿Ñ „Ѩܫ∞`«flO KåÖÏ qѨs`åʼnõΩ HÍ~°}"≥∞ÿOk. ѨO*Ï|∞Ö’x
QÆ∞~°∞^•ãπѨÓ~ü ɡOQÍÅ∞Ö’x =Úi¬^•ÉÏ^£ <å_çÜ«∂Å∞ (HõÅHõ`åÎ ‰õÄ_®) HÀÖ’Ê=_®xfl
=Úã≤¡OÅ∞ x~°ã≤OKå~°∞. ÖÏǨϟ~°∞ Hõ<åÖò HÍÅhÅ∞ Y∞ÖÏfl z@QÍOQ∑ Ѩ~°fi`« „áêO`åÅ
q+¨Ü∞« OÖ’ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞ ã≤‰Ωõ ¯Å∞ x~°ãO≤ Kå~°∞. JkèHÍ~°O H˘~°‰Ωõ fã¨∞#Î fl Ѩ~∞° QÆ∞Ö’ HÍO„ÔQãπ
bQÆ∞Å∞ `«Å=Ú#HõÖˇ· =ÙO_»_»O`À x~°ã¨#Å∞ J~°ú=∞#㨯`«`À ™êQÍ~Ú. #∂`«# ÉèÏ~°`«^Õâ◊
Jkèx"Õâ◊ ~å*ϺxH˜ QÆ=~°fl~°∞ [#~°ÖòQÍ Ñ¨xKÕÜ∂« Åx HÍO„ÔQãπ KÕã#≤ q[˝ÑxÎ≤ =∞øO\òÉÏ@<£
JOwHõiOKå~°∞.
PQÆã¨∞ì 15
ÉèÏ~°`« LѨYO_®xH˜ ã¨fi`«O„`«O =zÛOk. ã¨fi`«O„`«áÈ~å\ Ü≥∂^è∞Œ Å HõÅÅ "Õ∞~°‰Ωõ
KåÖÏ =∞OkH˜ ã¨fi`«O„`« Ѷ¨ÖÏÅ∞ JO^ŒÖË^Œ∞. ÉèÏ~°`« ^Õâ◊OÖ’x KåÖÏ =∞Ok =Úã≤¡OʼnõΩ
JÖψQ áêH˜™êÎ<£Ö’x Ç≤ÏO^Œ∞=ÙʼnõΩ ã¨fi`«O„`«O JO>Ë PHõã≤‡Hõ Ç≤ÏO™ê ɡkiOѨÙH˜, Láêkè
376
Pi÷Hõ J=HÍâßÅ∞ á⁄O^Œ_®xH˜ =∞^茺 ÉÏ^è•Hõ~°"≥∞ÿ# ZOÑ≤Hõ J~ÚOk. nxH˜ ã¨O|OkèOz#
qq^èŒ =∂#= qëê^ŒÑ¶¨∞@#Å∞ |Å~å*ò ã¨Ç¨x z=i z„`«"≥∞ÿ# 'QÆ~°O ǨÏ"å—Ö’ =∞#ã¨∞efl
Hõ^eŒ OKÕ q^èOŒ QÍ z„uOK«|_®¤~Ú. =∞~˘Hõ"Ñ·≥ Ù¨ Ѩ@}ì ÏÅÖ’x „QÍ=∂ÅÖ’x ã¨OѨ#fl „QÆ∂ѨÙÅ∞
ã¨fi`«O„`« ™ê^è#Œ x ã¨=¸Å"≥∞#ÿ ™ê=∂lHõ =∂~°∞ÊÅ #∞O_ç q[Ü«∞=O`«OQÍ q_»Q˘@ìQeÆ QÍ~°∞.
Ѷ¨e`«OQÍ ™ê„=∂[º"å^ŒO `≥zÛÃÑ\ì̃# Pi÷Hõ ™ê=∂lHõ "≥·~°∞^蕺Å∞ Ѩi+¨¯iOѨ|_»ÖË^Œ∞.
„a\˜+¨μ"å~°∞ "≥o¡áÈÜ«∂~°∞. HÍx "å~°∞ ã¨$+≤ìOz# L#fl`åkèHÍ~°=~°æO, áÈbã¨∞Å∞
J~°H˘~°=∂~°∞ÊÅ`À H˘#™êQÍ~°∞. "åi x~åÌHΔ̃}ºO J}z"Õ`«Å∞ (H˘xfl ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ WOHÍ
fHõ}Δ OQÍ) H˘#™êQÍ~Ú. =∞Ǩ`«∞‡x rq`«O z=i <≥ÅÖ’¡ PÜ«∞# J#∞Éèqí Oz# XO@i`«#O
HΔÀÉèí ˆH=ÅO =∞`«HõÅǨÅ =Å# =∂„`«"Õ∞ HÍ^Œ∞. ǨÏ`«º [~°QÆ_®xH˜ =ÚO^Œ∞ '7 ÅHõΔÅ
„QÍ=∂efl ^Œ$+≤Öì ’ ÃÑ@∞ì‰Ωõ O>Ë ~ÚOHÍ ^ÕâO◊ ™ê=∂lHõ <≥u· Hõ Pi÷Hõ ã¨fi`«O„`«O ™êkèOK«=Å¿ã
=ÙO^Œx— ÃÇÏK«ÛiOKå~°∞. HÍO„ÔQãπ 'ÅOK«Q˘O_ç `«<åxH˜ ^•if¿ã Ѩ@ì}Ïefl ã¨$+≤ìOzOk.....
ã¨Oã¨Å÷ ∞ ¿Ñ~°∞H˜ =∂„`«"∞Õ „Ѩ*Ï™êfi=∞º|^Œ"ú ∞≥ #ÿ q. JO^Œ∞=Å# XHõ ~å[H©Ü∞« áêsìQÍ HÍO„ÔQãπx
~°^Œ∞Ì KÕÜ«∂e. ^•x ™ê÷#OÖ’ JOH˜`«ÉèÏ=O P`«‡`åºQÆO QÆÅ x~å‡}Ï`«‡Hõ"≥∞ÿ# „QÍg∞}
HÍ~°ºHõ~°ÎÅ`À Ö’H±¿ã=H± ã¨OѶ¨∂xfl ™ê÷Ñ≤OKåe—. (Ü«∞<£.ÔH.É’ãπ, "≥∞ÿ _Õãπ q`ü QÍOnè, HõÅHõ`åÎ
1953 ¿ÑrÅ∞ 305,307). x|^Œú`«QÆÅ "å=∞ѨHõΔ"å^Œ∞ÅÖ’ KåÖÏ =∞OkH˜ ã¨fi`«O„`«O
^•^•Ñ¨Ù JѨǨ㨺OQÍ HõxÊOzOk. ''Ü«Ú^Œú <ÒHõÅ∞ (~åÜ«∞Öò WO_çÜ«∞<£ <Õg Ü≥ÚHõ¯)
<ÒHÍ„â◊Ü∞« OÖ’ xâ◊ÛÅOQÍ =Ù<åfl~Ú. "≥∂ã¨O`À x~åÜ«Ú^èOŒ KÕÜ∞« |_®¤~Ú. <ÒMÏb, cǨ~°∞
QÆ~°∞‡ˆHÎâ◊fi~üÅÖ’ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞ =Úã≤¡OÅ∞ K«zÛ# `«~°∞"å`«<Õ âßOu á⁄O^ŒQÆÅ~°∞——. WOHÍ '
Ü«Ú=‰õΩÅ P"ÕâßÅ∞ =Ü«∞ã¨∞û =∞o¡# "åiH˜ Ѩ^ŒgÖÏÅ㨠J~ÚOk.- ^Õâ◊ Éèí‰õΩÎÅ∞ JkèHÍ~°
^•Ç¨ÏO QÆÅ ~å[H©Ü«∞ <åÜ«∞‰õΩÅ∞QÍ =∂~°∞Ê K≥O^Œ_»OÃÑ· KÕã≤# ã¨=Úz`« "åºYº (ã¨=∞~ü¿ã<£
Ü≥ÚHõ¯ z=i Ô~O_»∞ Hõq`«Å #∞O_ç)
J~Ú#ѨÊ\˜H˜ LѨYO_»OÖ’x ÅHõÖΔ Ïk „Ѩ[Å∞ ã¨O|~åÅ∞ [~°∞ѨÙH˘<åfl~°∞. PQÆã∞¨ ì
15 J~°÷~å„u <≥„Ǩ˙ LѨ<åºã¨O qx L„^ÕHõÉèíi`«∞ÅÜ«∂º~°∞. JѨÊ\˜H˜ z#fl Ñ≤Å¡Å∞QÍ =Ù#fl
"åiH˜ ‰õÄ_® Jk =∞~°Ñ¨Ù~åx J#∞Éèí=O. 1948-51 HÍÅOÖ’ Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ∞ rq`åefl
Ѩ}OQÍ ÃÑ\ì̃ <Õ~°∞ÛH˘#fl ' ÜÕ∞ J*Ïk E`åÃÇ·Ï (D ã¨fi`«O„`«O XHõ á¶ê~°∞û)— x<å^ŒO
Z=i ǨÏ$^ŒÜ«∂Å#∞ `åHõÖË^Œ∞. ÉèÏ~°`« ã¨fi`«O„`«O =Å㨠~å*ϺkèHÍ~° =º=ã¨÷ ~°^ŒÌ~Ú#
„Hõ=∂xH˜ „áê~°OÉèíO. Hõhã¨O ~å[H©Ü«∞ ã¨fi`«O„`åxH˜ ã¨O|OkèOz#O`« =~°‰õΩ D „Hõ=∞O
J_»∞H¤ ˘#_®xH˜ ™ê^躌 Ѩ_Oç k. „a@<£ ÖËHõ J"≥∞iHÍ H©Å∞ÉÁ=∞‡QÍ QÍHõ <≥„Ǩ˙ <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’
ÉèÏ~°`«^Õâ◊O Jb# q^è•#O ™È+¨eã¨∞ì ^ÕâßÅ`À Pq~°ƒùqã¨∞Î#fl =¸_»= „ѨѨOK«O`À ¿ãflǨÏO
„áêu ѨkHõ# ã¨fi`«O„`« q^ÕâßOQÆ q^è•#O Jaè=$kú KÕã∞¨ H˘#flk. 1950 [#=iÖ’ qã¨Î $`«"∞≥ #ÿ
„Ѩ*Ï™êfi=∞º|^Œú"≥∞ÿ# ~å*ϺOQÍxfl (KåÖÏ Ñ¨iq∞`«∞Å∞#flѨÊ\˜H˜) „ѨHõ\ ˜OK«∞H˘#flk.
z=i=~°‰Ωõ ™ê~°fi„uHõ F\˜OQÆ∞ ǨωõΩ¯x ^•@"Õã#≤ „a\˜+O≤ _çÜ∂« ã¨Oã¨Å÷ `À áÈeÛ`Õ ™ê~°fi„uHõ
F\˜OQÆ∞ ǨωõΩ¯ HõeÊOK«_»O ÃÑ^ŒÌ =ÚO^Œ∞_»∞QÆ∞QÍ K≥ѨCHÀ"åe. ~åAefl [g∞O^•~°∞efl
„Hõ=∞OQÍ =keOK«∞H˘#_»O [iyOk. Éèí∂QÆi+ª̈ Ѩiq∞u (ã¨iQÍ J=∞Å∞ [~°Ñ¨#ѨÊ\˜H˜)
377
qkèOK«|_çOk.1956Ö’ ÉèÏ+¨Å „áêuѨkHõ# ~å„ëêìŠѨÙ#ifiÉèí[# ™êkèOK«|_çOk. Ѩa¡H±
ÃãHÍì~°∞Ö’ „Ѩ}ÏoHÍ|^Œú"≥∞ÿ# Jaè=$kú ^•fi~å =∞øeHõ Ѩi„â◊=∞Å∞ ™ê÷Ñ≤OK«|_®¤~Ú. "≥Ú^Œ\ ˜
J~°÷ â◊`å|ÌOáê@∞ ã¨Î|ú`«QÍ =Ù#fl PǨ~°^è•<åºÅ L`«ÊuÎ QÆ}hÜ«∞OQÍ ÃÑiyOk.
1947 PQÆã¨∞ì HÍ~°}OQÍ D Jaè=$kú ^•#O`«@ Jk [~°QÆÖË^Œ∞. J`«ºkèHõÉèÏQÆO f„="≥∞ÿ#
„Ѩ*ÏáÈ~å\ÏÅ ^•fi~å ™êkèOK«|_çOk. HÍx ã¨fi`«O„`« ™ê^èŒ# JO^Œ∞‰õΩ =ÚO^Œ∞ +¨~°`«∞QÍ
Ѩx KÕãO≤ k. "≥~· ∞° ^蕺Å∞ QÆ`O« Ö’ HõO>ˇ ~ÚOHÍ ã¨Ê+¨Oì QÍ =ºHõ=Î ∞=Ù`«∞<åfl~Ú. D "≥~· ∞° ^蕺ʼnõΩ
=¸ÖÏÅ∞ ÃÑ@∞ì|_ç^•s ѨO^ä•Ö’ Jaè=$kú K≥O^•Åx KÕã¨∞‰õΩ#fl ZOÑ≤HõÖ’ =Ù<åfl~Ú.
D ѨO^ä•x ã¨fi`«O„`« L^Œº=∞OÖ’ PkèѨ`«ºO ™êkèOz# „QÆ∂ѨÙÅ∞ x~°‚~ÚOKå~Ú. ã¨fi`«O„`«
L^Œº=∞OÃÑ· |∂~°∞˚"å=~°æO <åÜ«∞Hõ`åfixfl ™êkèOz xÅɡ@∞ìH˘#QÆeæOk.
=∞#O ~ÚѨÊ\˜ =~°‰Ωõ ѨijeOz# P~°∞ ^ŒâßÉÏÌÅ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ K«i„`«x - ~ÚѨÊ\˜H©
Jã¨OѨÓ~°O‚ QÍ =ÙO_ç áÈ~å\ÏÅ ^•fi~å =∂~°∞ÊÅ∞ [iˆQ ã¨OH˜+¡ ì¨ q^è•#OQÍ Ñ¨iQÆ}O˜ K«QeÆ `æ -Õ
D ѨijÅ# J~°=÷ O`«OQÍ#∞ LѨÜÚ« HõOÎ QÍ#∂ =ÙO@∞Ok. 'K«i„`«-K«i„`« Ü≥ÚHõ¯ "≥~· ∞° ^蕺Å∞—
ÃÑ· „a\˜+¨μ ™È+¨eã¨∞ì ~°K«~Ú`« Jaè„áêÜ«∂Å∞ ã¨iÜ≥ÿ∞# Ѩx KÕ™êÎ~Ú.
''......... „Ѩ[Å∞ ZÖÏ áÈ~å_ç F_çáÈ`å~À PÖ’z¿ãÎ, "å~°∞ F_çáÈ~Ú#ѨÊ\˜H˜
^ÕxH˘~°‰õΩ áÈ~å_®~À Jk Åaè¿ãÎ, Jk ÅaèOz#ѨC_»∞ Jk TÇ≤ÏOz# (HÀ~°∞‰õΩ#fl^•x)
HõO>Ë aè#flOQÍ =ÙO>Ë, ~Ú`«~°∞Å∞ "å~°∞ HÀ~°∞‰õΩ#fl^•x H˘~°‰õΩ =∞~˘Hõ¿Ñ~°∞`À áÈ~å_»=Åã≤
=ÙO@∞Ok——. (qeÜ«∞O "≥∂iãπ †Z „_ôO PѶπ *Ï<£ ÉÏÖò 1887).

378