DIŞ TICARET IŞLEMLERI

Editörler
Dr. Öğr. Üyesi Mehmet Ragıp Görgün
Dr. Öğr. Üyesi Selminaz Adıgüzel
DIŞ TICARET IŞLEMLERI
Editörler: Dr. Öğr. Üyesi Selminaz Adıgüzel & Dr. Öğr. Üyesi Mehmet Ragıp Görgün

Yayın No. : 2732

İşletme No. : 164
ISBN : 978-625-402-184-8
Basım Sayısı : 1. Basım, Nisan 2020

© Copyright 2020, NOBEL AKADEMİK YAYINCILIK EĞİTİM DANIŞMANLIK TİC. LTD. ŞTİ. SERTİFİKA NO.: 40340
Bu baskının bütün hakları Nobel Akademik Yayıncılık Eğitim Danışmanlık Tic. Ltd. Şti.ne aittir. Yayınevinin yazılı izni olmaksızın,
kitabın tümünün veya bir kısmının elektronik, mekanik ya da fotokopi yoluyla basımı, yayımı, çoğaltımı ve dağıtımı yapılamaz.
Nobel Yayın Grubu, 1984 yılından itibaren ulusal ve 2011 yılından itibaren ise uluslararası düzeyde düzenli olarak faaliyet yürütmekte
ve yayınladığı kitaplar, ulusal ve uluslararası düzeydeki yükseköğretim kurumları kataloglarında yer almaktadır.

Genel Yayın Yönetmeni : Nevzat Argun -nargun@nobelyayin.com-

Yayın Koordinatörü : Gülfem Dursun -gulfem@nobelyayin.com-
Redaksiyon : Süleyman Gezgin -suleyman@nobelyayin.com-
Sayfa Tasarım : Dicle Korkmaz -dicle@nobelyayin.com-
Kapak Tasarım : Mehtap Yürümez -mehtap@nobelyayin.com-
Baskı Sorumlusu : Yavuz Şahin -yavuz@nobelyayin.com-
Baskı ve Cilt : Atalay Matbaacılık / Sertifika No.: 15689-
Büyük Sanayi 1 Cad. Elif Sok. No.:7/236-237 İskitler / ANKARA

Kütüphane Bilgi Kartı

Adıgüzel, Selminaz., Görgün, Mehmet Ragıp
Dış Ticaret Işlemleri / Selminaz Adıgüzel - Mehmet Ragıp Görgün
1. Basım. XVIII + 214 s. 16x23,5 cm. Kaynakça var, dizin yok.
ISBN: 978-625-402-184-8
1. Dış Ticaret İşlemleri 2. Ticaret Hukuku 3. Dünya Ticaret Örgütü

Genel Dağıtım
ATLAS AKADEMIK BASIM YAYIN DAĞITIM TIC. LTD. ŞTI.
Adres: Bahçekapı mh. 2465 sk. Oto Sanayi Sitesi No:7 Bodrum Kat Şaşmaz-ANKARA - siparis@nobelyayin.com-
Telefon: +90 312 278 50 77 - Faks: 0 312 278 21 65
E-Satış: www.nobelkitap.com - www.atlaskitap.com - Bilgi: esatis@nobelkitap.com - info@atlaskitap.com

Dağıtım ve Satış Noktaları: Alfa Basım Dağıtım, Arasta, Arkadaş Kitabevi, D&R Mağazaları, Dost Dağıtım, Ekip Dağıtım,
Kida Dağıtım, Kitapsan, Nezih Kitabevleri, Pandora, Prefix, Remzi Kitabevleri
 Eğer en iyi yüz ticari kuruluşu incelemeye kalkarsanız, eminim büyük bir
çoğunluğunun başarısının özgün ve yenilikçi satış metotlarında gizli olduğunu fark
edeceksiniz.
Alton Jones
 SUNUŞ

Dış ticaret veya diğer bir ifadeyle uluslararası ticaret çok eski tarihlerden
bu yana hep önemini korumuştur. Sanayi devriminden önce ülkeler arasında
ağırlıklı olarak tarım ve tekstil ürünleri ticareti yapılırken, sanayi devriminden
sonra sanayi ürünleri ve makinaların üretilmesiyle ticareti yapılan malların çe-
şitliliği artmış ve karşılıklı ticaret hacimleri önemli miktarlara ulaşmıştır. Dış
ticaret ülkeler için bir zorunluluktur, çünkü bazı ülkeler üretim için gerekli
hammaddelere sahipken bazı ülkeler bunlardan yoksundur veya iklim koşulları
nedeniyle bazı bölgelerde tarımsal ürünler üretilebilirken diğer bölgelerde bu
ürünlerin üretilmeleri mümkün olamamaktadır. Dolayısıyla ülkeler birbirleriyle
ticaret yapmak zorundadırlar. Bu zorunlulukların yanında uluslararası ticaret
uzmanlaşmayı sağlayacak, ülkeler ucuza üretebildikleri ürünlerde uzmanlaşarak
bu ürünleri ihraç edecek pahalı ürettikleri ürünlerin üretiminden vazgeçerek
bunları da ithal etme yoluna gideceklerdir. İşte bu karşılıklı ticari ilişkiler saye-
sinde verimlilik sağlanmış olacak ve bu verimlilik dünya servetinin artmasına
katkıda bulunacaktır. Özellikle, yeterli doğal kaynaklara ve hammaddeye sahip
olmayan ülkeler için dış ticaret çok daha büyük önem taşımaktadır. Bu ülkeler
kalkınmalarını sürdürmek, istihdam sağlamak ve her yıl belli oranlarda büyü-
mek zorundadırlar ve bunun sağlanması için ithalat yapmak zorundadırlar. Ya-
pılan ithalatın karşılığında bu ithalatı karşılayacak döviz girdisinin sağlanması
da ancak ihracatla mümkün olacaktır. Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde de
dış ticaret, ithalatın finansmanı ve ihracatın arttırılması gibi konular ekonomi
politikalarının en önemli konularından olmuştur. Türkiye özelinde dış ticaret
konusu özellikle ihracatın arttırılması ve ihracatın ithalatı karşılama oranının
yükseltilmesi oldukça önemli bir sorundur. Dış ticaret açığı veren ülkemiz, bu
açığı ancak dış borçla kapatabilmektedir ve büyüyen dış borç döviz kuru üze-
rinde baskı oluşturarak makro ekonomik göstergeleri olumsuz etkilemektedir.
Özellikle, döviz kuru artışları, ithalatı yapılan ürünlerin fiyatlarının artmasına
neden olurken bu fiyat artışları enflasyon artışını beraberinde getirmekte ve
enflasyon oranlarındaki artışa paralel olarak faiz oranları artmakta artan faiz
oranları yatırımcının yatırımlarını ertelemesine veya vazgeçmesine neden ol-
maktadır. Bunun sonucu olarak ülke büyümesi düşerken ciddi bir istihdam so-
runu ile karşı karşıya kalınmaktadır. İhracatın arttırılması ve dış ticaret açığının
azaltılmasının gerekliliğinin sonucu olarak Türkiye 2023 ihracat hedeflerini 500
milyar $ olarak belirlemiştir. Bu hedeflere ulaşmada devlet ve özel sektörün

v
yapması gerekenler olduğu gibi dış ticaret işlemlerini bilen eğitimli ve tecrübeli
yetişmiş insan gücüne ihtiyaç olduğu açıktır.
İşte hazırlanmış olan bu kitap hem özel sektörde çalışan dış ticaret perso-
neli için hem de üniversitelerin ilgili bölümlerinde okuyan öğrenciler için ol-
dukça faydalı bilgiler içeren bir kaynaktır. Kitapta hem dış ticaret teorilerine yer
verilmiş hem dış ticarette kullanılan belgeler anlatılmış hem de uyuşmazlık
durumlarında karşılaşılan hukuksal problemlerin nasıl çözüleceğine dair mev-
zuata yer verilmiştir. Çalışmanın hem öğrencilere hem de dış ticaret personeline
katkıda bulunmasını temenni eder kitabın hazırlanmasında emeği geçenlere
teşekkür ederim.
Dr. Öğretim Üyesi
M. Ragıp Görgün

vi
 BÖLÜM YAZARLARI

I. BÖLÜM
GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE DIŞ TİCARET TEORİLERİNE GENEL BİR BAKIŞ..... 1
Dr. Öğr. Üyesi Orkun Bayram

II. BÖLÜM
DIŞ TİCARET FİNANSMAN YÖNTEMLERİ ............................................................ 17
Dr. Öğr. Üyesi Mehmet Ragıp Görgün

III. BÖLÜM
ULUSLARARASI TİCARETTE KULLANILAN BELGELER................................... 39
Dr. Öğr. Üyesi Selminaz Adıgüzel

IV. BÖLÜM
ULUSLARARASI TİCARETTE KAMBİYO VE TÜRK PARASINI KORUMA
KANUNU HAKKINDA 32 SAYILI KARAR İNCELEMESİ ..................................... 83
Dr. Öğr. Üyesi Hasan Bardakçı

V. BÖLÜM
ULUSLARARASI TİCARETTE KULLANILAN TESLİM VE ÖDEME
YÖNTEMLERİ ........................................................................................................... 101
Öğr. Gör. Mücahit Çitil

VI. BÖLÜM
EŞYAYI GÜMRÜK İŞLEMLERİNE TABİ TUTMAKSIZIN ÜLKEYE SOKMA
SUÇU (KAÇAKÇILIKLA MÜCADELE KANUNU M. 3/1) .................................... 117
Dr. Öğr. Üyesi Coşkun Koç

VII.BÖLÜM
ULUSLARARASI TİCARİ SÖZLEŞMELERDE DİKKAT EDİLMESİ
GEREKEN HUSUSLAR ............................................................................................. 137
Dr. Sema Bahçeci

vii
VIII.BÖLÜM
TERS FAKTORİNG İŞLEMLERİNİN DIŞ TİCARET VE KÜRESEL TEDARİK
ZİNCİRİ
YÖNETİMİ İÇİN ÖNEMİ .......................................................................................... 151
Dr. Öğr. Üyesi Işılay Talay

IX. BÖLÜM
ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME YATIRIMLARININ TÜRKİYE VE DÜNYADAKİ
GENEL DURUMU...................................................................................................... 165
Dr. Öğr. Üyesi Abdulkadir Barut
Doç. Dr. Hasan Ayaydın

X. BÖLÜM
FACTORİNG, FORFAİTİNG VE LEASİNG: TOPSIS YÖNTEMİ İLE
PERFORMANS ANALİZİ.......................................................................................... 185
Dr. Öğr. Üyesi Lokman Kantar

XI.BÖLÜM
DIŞ TİCARETTE GÜMRÜK İŞLEMLERİ VE AŞAMALARI ................................. 205
Av. Dr. Öğr. Üyesi Tayfun Ercan

viii
İÇİNDEKİLER

SUNUŞ ............................................................................................................................ v
BÖLÜM YAZARLARI ................................................................................................. vii
İÇİNDEKİLER ............................................................................................................... ix

I. BÖLÜM
GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE DIŞ TİCARET TEORİLERİNE GENEL BİR BAKIŞ..... 1
Orkun Bayram
1. GİRİŞ .......................................................................................................................... 1
2. KLASİK DIŞ TİCARET TEORİLERİ ....................................................................... 3
2.1. Mutlak Üstünlük(ler) Teorisi-Adam Smith.......................................................... 3
2.2. Karşılaştırmalı Üstünlük(ler) Teorisi-David Ricardo .......................................... 5
2.3. Uluslararası Değer Kanunu-J. S. Mill .................................................................. 6
3. NEO-KLASİK DIŞ TİCARET TEORİLERİ .............................................................. 7
3.1. Gottfried Haberler-Fırsat Maliyeti ve Karşılaştırmalı Üstünlük(ler) Teorisi..... 8
3.2. Heckscher-Ohlin Teorisi-Faktör Donatım Teorisi.............................................. 9
3.3. Faktör-Fiyat Eşitliği Teorisi-Paul Samuelson .................................................. 11
3.4. Gelir Dağılımı Teorisi-Stolper ve Samuelson .................................................. 11
3.5. Rybczynski Teorisi ........................................................................................... 11
4. ÇAĞDAŞ DIŞ TİCARET TEORİLERİ ................................................................... 11
a. Nitelikli İş Gücü Teorisi-Keesing ve Kenen ........................................................ 11
b. Teknoloji Açığı Hipotezi-Shumpeter ve Posner .................................................. 12
c. Ürün Döngüsü Modeli ......................................................................................... 12
d. Tercihlerde Benzerlik Hipotezi-Brunstam Linder ................................................ 12
e. Ölçek Ekonomileri ve Monopolcü Rekabet Teorisi ............................................. 13
SONUÇ ......................................................................................................................... 13
KAYNAKÇA ................................................................................................................ 14

II. BÖLÜM
DIŞ TİCARET FİNANSMAN YÖNTEMLERİ ............................................................ 17
Mehmet Ragıp Görgün
1. Dış Ticaretin Finansmanı .......................................................................................... 17
2. Türk Eximbank Kredileri........................................................................................... 18
2.1. Türk Eximbank’ın Uyguladığı Kısa Vadeli İhracat Kredi Programları ............. 20
2.1.1. Ticari Bankalar Aracılığı ile Kullandırılan Krediler .............................. 20
2.1.1.1. Sevk Öncesi İhracat Kredileri .......................................................... 20
2.1.1.1.1. Sevk Öncesi Türk Lirası İhracat Kredisi ............................. 20
2.1.1.1.2. Sevk Öncesi Döviz İhracat Kredisi...................................... 21

ix
 2.1.1.2. Dış Ticaret Şirketleri Kısa Vadeli İhracat Kredileri ........................ 21
2.1.1.3. İhracata Hazırlık Kredileri İhracata Hazırlık Kredileri .................... 21
2.1.1.4. KOBİ (Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletme) İhracata Hazırlık
Kredileri 21
2.1.1.5. Sevk Öncesi Reeskont Kredisi ......................................................... 22
2.1.1.6. Dış Ticaret Şirketleri İhracat Kredileri (TL/Döviz) ......................... 22
2.1.1.7. İhracata Hazırlık Kredileri (TL/Döviz) ............................................ 23
2.1.1.8. KOBİ İhracata Hazırlık Kredileri .................................................... 23
2.1.1.9. Kısa Vadeli İhracat Alacakları İskonto Programı ............................ 23
2.2. Orta ve Uzun Vadeli Krediler ............................................................................ 23
2.2.1. Özellikli İhracat Kredileri .................................................................... 24
2.2.2.1. Yurt Dışı Mağazalar Yatırım Kredisi .............................................. 24
2.2.2. Gemi İnşa ve İhracatı Finansman Programı ......................................... 24
2.2.3. Yurt Dışı Müteahhitlik Hizmetlerine Yönelik Teminat Mektubu
Programı .............................................................................................. 25
2.2.4. Döviz Kazandırıcı Hizmetler Kapsamındaki Krediler ......................... 25
2.2.4.1. Uluslararası Nakliyat Pazarlama Kredisi ......................................... 25
2.2.4.2. Turizm Kredisi ................................................................................. 25
2.4.5. İslam Kalkınma Bankası Kaynaklı Krediler ........................................ 25
3. FACTORİNG ............................................................................................................ 27
3.1. Kârın Azalması ................................................................................................. 29
3.2. Müşteri Kredisinin Güvenilirliği ...................................................................... 29
3.3. Teminat Olarak Alacaklı Hesapların Kullanılamaması .................................... 29
3.4. Alacaklı Hesaplar Üzerindeki Sorumluluk ....................................................... 29
3.5. Yüksek Finans Maliyetleri ............................................................................... 30
3.6. Firmanın Prestij ve Müşteri Kaybı ................................................................... 30
4. FORFAİTİNG ........................................................................................................... 30
4.1. Forfaiting’te Kullanılan Belge Türleri .............................................................. 31
4.1.1. Poliçe ve Bono ..................................................................................... 31
4.1.2. Defter Alacakları ve Vadeli Akreditif .................................................. 32
4.2. Forfaiting İşleyişi ............................................................................................... 32
5. LEASİNG ................................................................................................................. 33
5.1. Leasing’in Factoring ve Fortfaiting Gibi Diğer Finansman
Biçimlerinden Farkı .......................................................................................... 34
5.2. Finansal Kiralamanın Avantajları ..................................................................... 35

III. BÖLÜM ................................................................................................................. 39

ULUSLARARASI TİCARETTE KULLANILAN BELGELER................................... 39
Selminaz Adıgüzel ......................................................................................................... 39
1. GİRİŞ ........................................................................................................................ 39
2. ULUSLARARASI TİCARETTE KULLANILAN BELGELER.............................. 40
2.1. Ticari Belgeler .................................................................................................. 42
2.2. İhracat Prosedürleri .......................................................................................... 43

x
 2.27.4. Form A Özel Menşe Şahadetnamesi .................................................... 65
2.28. ATA Karnesi (ATA Carnet) ............................................................................. 65
2.29. Tedarikçi Beyanı (Supplier's Declaration) ....................................................... 67
2.30. Menşe Şahadetnamesi (Certificate of Origin) .................................................. 68
2.31. AB Komisyonunun 2002/80/EC Sayılı Kararı ile Ülkemiz Çıkışlı İncir,
Yerfıstığı, Fındık, Antepfıstığı Gibi Ürünlere Hazırlanan
Sağlık Sertifikası .............................................................................................. 68
2.32. Doğa Mantarı İhracatında Hazırlanan Annex II Sertifikası .................................. 69
2.33. Doğal Arı Balı Analiz Belgesi .......................................................................... 69
2.34. Helal Belgesi (Helal Certificate) ...................................................................... 69
2.35. Kurye Alındısı, Posta Alındısı veya Postalama Sertifikası ................................... 69
2.36. Koşer Sertifikası (Kosher Certificate) .............................................................. 69
2.37. Boykot/Kara Liste Sertifikası (Boycot/Black List Certificate)............................. 70
2.38. Nükleer ve Nükleer Çift Kullanımlı Eşyaların İhracatında İzne
Esas Olacak Belge ............................................................................................ 70
2.39. Çekirdeksiz Kuru Üzüm Analiz Belgesi........................................................... 70
2.40. Orman Nakliye Tezkeresi ................................................................................. 71
2.41. CITES Belgesi .................................................................................................. 71
2.42. Radyasyon Analiz Belgesi/Sarı Belgesi (Radiation Certificate) ..................... 71
2.43. Halı Ekspertiz Raporu ...................................................................................... 71
2.44. Hediyelik Eşya İhracatında Ekspertiz Raporu .................................................. 72
2.45. Lületaşı İhracatında Ekspertiz Raporu ............................................................. 72
2.46. Son Kullanıcı Belgesi (Nihai Kullanım Sertifikası) ......................................... 72
2.47. Poliçe ................................................................................................................ 72
2.48. Döviz Alım Belgesi (DAB) .............................................................................. 73
2.49. TIR Karnesi ...................................................................................................... 74
2.50. Onaylanmış Kişi Statü Belgesi ......................................................................... 75
2.51. Performans ve Güvenilirlik Formu ................................................................... 76
2.52. Sınır Ticareti Belgesi ........................................................................................ 76
2.53 AQAP Belgesi .................................................................................................. 77
2.54. GMP Belgesi .................................................................................................... 77
2.55. Sanayi Sicil Belgesi .......................................................................................... 78
2.56 Tip Onayı Belgesi ............................................................................................. 78
2.57. Gözetim Belgesi (InspectionCertificate) .......................................................... 78
2.58. FSC (Forest Stewardship Council-Orman Koruma Konseyi) Sertifikası ........ 78
2.59. Kimberley Süreci Sertifikası ............................................................................ 78
2.60. Sigorta Belgeleri (Insurance Documents) ......................................................... 79
2.61. FİATA Tesellüm Belgeleri (FCR/FCT/FBL .................................................... 79
2.62. Paket Postası Makbuzu (Parcel Post Receipt) .................................................. 79
SONUÇ ......................................................................................................................... 79
KAYNAKÇA ................................................................................................................ 80

xii
VIII. BÖLÜM
TERS FAKTORİNG İŞLEMLERİNİN DIŞ TİCARET VE KÜRESEL TEDARİK
ZİNCİRİ YÖNETİMİ İÇİN ÖNEMİ ........................................................................... 151
Işılay Talay
1. GİRİŞ ...................................................................................................................... 151
2. GELENEKSEL FAKTORİNG-TERS FAKTORİNG-BANKA KREDİSİ ............ 155
2.1. Geleneksel Faktoring ...................................................................................... 155
2.2. Ters Faktoring ................................................................................................ 157
2.3. Banka Kredisi ................................................................................................. 157
3. TERS FAKTORİNGİN DIŞ TİCARET VE KÜRESEL TEDARİK ZİNCİRİ
YÖNETİMİNE SAĞLAYABİLECEĞİ FAYDALAR ........................................... 159
4. TERS FAKTORİNGİN DIŞ TİCARET VE KÜRESEL TEDARİK ZİNCİRİ
YÖNETİMİNDE BAŞARI SAĞLAMASI İÇİN GEREKLİ KOŞULLAR............ 161
SONUÇ ....................................................................................................................... 162
KAYNAKÇA .............................................................................................................. 163

IX. BÖLÜM
ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME YATIRIMLARININ TÜRKİYE VE
DÜNYADAKİ GENEL DURUMU ............................................................................ 165
Abdulkadir Barut
Hasan Ayaydın
1. GİRİŞ ...................................................................................................................... 165
2. TÜRKİYE’DE AR&GE’NİN DURUMU .............................................................. 166
3. ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME YATIRIMLARININ
DÜNYADAKİ DURUMU...................................................................................... 172
SONUÇ ....................................................................................................................... 183
KAYNAKÇA .............................................................................................................. 184

X. BÖLÜM
FACTORİNG, FORFAİTİNG VE LEASİNG:
TOPSIS YÖNTEMİ İLE PERFORMANS ANALİZİ ................................................. 185
Lokman Kantar
1. GİRİŞ ...................................................................................................................... 185
2. FACTORİNG, FORFAİTİNG VE LEASİNG ........................................................ 186
2.1. Factoring......................................................................................................... 186
2.1.1. Factoring İşleminin Tarafları ............................................................. 187
2.1.2. Factoring’in İşlevleri .......................................................................... 188
2.1.3. Factoring İşleminin Türleri ................................................................ 188
2.2. Forfaiting ........................................................................................................ 188
2.2.1. Forfaiting İşleminin İşleyişi ............................................................... 189

xvi
 2.2.2. Forfaiting İşleminin Tarafları............................................................. 190
2.3. Leasing (Finansal Kiralama) .......................................................................... 190
2.3.1. Leasing Türleri ................................................................................... 191
3. LİTERATÜR İNCELEMESİ .................................................................................. 191
4. UYGULAMA ......................................................................................................... 193
4.1. Amaç ve Kapsam............................................................................................ 193
4.2. Veri Seti ve Kullanılan Performans Göstergeleri ........................................... 194
4.3. Yöntem ve Metodoloji.................................................................................... 195
4.4. TOPSIS Yöntemi ............................................................................................ 195
4.4.1. Topsis Yöntemi Aşamaları ................................................................ 196
4.4.2. Factoring ve Leasing Şirketlerinin Finansal Performanslarının
Topsis Yöntemi ile Değerlendirilmesi ............................................... 198
4.5. Bulgular .......................................................................................................... 201
SONUÇ ....................................................................................................................... 202
KAYNAKÇA .............................................................................................................. 203

XI. BÖLÜM
DIŞ TİCARETTE GÜMRÜK İŞLEMLERİ VE AŞAMALARI ................................. 205
Tayfun Ercan
1. GENEL OLARAK DIŞ TİCARET İŞLEMLERİ ................................................... 205
2. GÜMRÜKÇE ONAYLANMIŞ İŞLEM VEYA KULLANIM ............................... 207
2.1. Gümrük İşlemleri ........................................................................................... 207
2.2. Sunum ve Özet Beyan İşlemleri ..................................................................... 207
2.3. Gümrük Beyan Türleri ................................................................................... 208
2.4. Gümrük Rejimleri........................................................................................... 210
KAYNAKÇA .............................................................................................................. 213

xvii
 III. BÖLÜM

ULUSLARARASI TİCARETTE KULLANILAN

BELGELER

Selminaz Adıgüzel1

1. GİRİŞ
Türkiye’de ihracat ve ithalat, “ İhracat ve İthalat Rejimi Kararı” hükümle-
rine göre yapılır ve uygulamanın nasıl cereyan edeceği Ticaret Bakanlığı’nca
yayınlanan İhracat Yönetmeliği’nde gösterilir. Yürürlükteki 31/12/2016 tarihli
ve 29935 (Mükerrer) sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan, 2017 yılı İthalat Re-
jimini içeren 2016/9611 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı eki İthalat Rejimi Kara-
rı’na Ek Karar ile 2017/1 sayılı İthalat Tebliği, uluslararası yükümlülüklerimiz
ve kalkınma planları ile yıllık programlarda öngörülen hedefler çerçevesinde,
ilgili kurum ve kuruluşların görüşleri dâhilinde tarım ve sanayi sektörlerinin
ihtiyaçları dikkate alınarak hazırlanmıştır.
"İhracat Rejimi Kararı’nın yürürlüğe konulması; ise Yüksek Planlama Kuru-
lu’nun 22/11/1995 tarihli ve 95/84 sayılı Raporu üzerine, 27/6/1963 tarihli ve 261
sayılı Kanun’un 1 inci maddesi ile 28/7/1967 tarihli ve 933 sayılı Kanunun 3’üncü
maddesinin (C) bendine göre, Bakanlar Kurunca 22/11/1995 tarihinde kararlaştırıl-
mıştır: İhracat işlemleri ancak yetkili bankalar aracılığı ile yapılabilir. Yetkili banka,
Bakanlığımızca kendisine kambiyo muameleleri yapma yetkisi verilen bankadır. Bu
bankalar 17 sayılı Karara ilişkin seri:1 No: 2 Usul ve Müşterek Hükümler Tebliğin-
de gösterilmiştir. Ticari işlemlerin sağlıklı bir şekilde yürümesi bu belgelerin eksik-
siz olarak hazırlanmasına bağlıdır. Teknolojinin ilerlemesi sonucu uluslararası tica-
rette kullanılan belgelerin bir kısmı elektronik ortamda hazırlanmaktadır. Dış tica-

1
Harran Üniversitesi Siverek Uygulamalı Bilimler Fakültesi, Uluslararası Ticaret ve
Lojistik Bölümü, sadiguzel@harran.edu.tr

39
Dış Ticaret İşlemleri

rette ticari itibarın sağlanabilmesi, uzun zaman aldığından hazırlanan her evrakın
doğru olmasına özen gösterilmesi gerekir. Basiretli tacir, paydaşları ile daha uzun
süre ticari ilişkilerini sürdürebilmek için belgeler konusunda uzmanlaşmalıdır.
Uzun süren çalışmalar sonucunda oluşan güven, belgelerin eksikliği veya belgedeki
bir maddenin eksik veya yanlış doldurulması sonucu yerini hukuki uyuşmazlıklara
bırakabilir. Bu nedenle ihracat ve ithalatın aracı bir banka kanalıyla yapılması ticari
teamülden ziyade 28/7/1967 tarihli ve 933 sayılı Kanunla zorunlu hâle getirilmiş ve
e-devletten sürekli geliştirilen uygulamalarla belgelerin hazırlanması devlet eliyle
kolaylaştırılmıştır. Bu araştırmada uluslararası ticarette kullanılan belgeler genel
olarak anlatılmış, bu belgelerden bazıları ele alınmıştır.

2. ULUSLARARASI TİCARETTE KULLANILAN

BELGELER
Dünya ticaretinde ihracat ve ithalat işlemlerinin mutlaka bir, banka aracılı-
ğına dayandırılması bu sistemin uluslararası, bankacılık uygulamasının yerleş-
miş kaideleri arasında yer alması bu nedenle, ihracat bedeli dövizlerin kolaylık-
la tahsilinin ve ihracatçılarımızın genel ihracat konularında bankalarca yönlen-
dirilmelerinin sağlanması amacıyla, ihracat işlemlerinin yetkili bankalar aracılı-
ğı ile yapılması ilkesi getirilmiştir (Doğan, 2014, 1). İhracat işlemleri ve bu
işlemlerde kullanılan belgelerin sayısı ihracat şekline, ihraç edilecek ürüne,
ihracat yapılacak ülkeye, göre değişir. Örneğin Singapur’da ihracat ve ithalat
işlemleri için ortalama üçer belge hazırlanması gerekirken, Özbekistan’da ihra-
cat için ortalama 12, ithalat için ise ortalama 14 belge hazırlanması gerekmekte-
dir. Singapur’da ihracat işlemleri 6 gün, ithalat işlemleri ise 4 günde tamamla-
nırken, Özbekistan’da bu süre sırasıyla 31 ve 46 gündür. Özbekistan’ın toplam
işlem maliyeti Singapur’un 10 misli kadardır (Bahçeci, 2019, 79).
Gerçek ve tüzel kişi olan tacirin gerek bireysel gerekse bankalar aracılığı
ile uluslararası ticarette kullandığı belgeleri, Dünya Ticaret Örgütü, ulusal mev-
zuat, ticari teamüller belirler. 6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun 3. Bölümü
ve 645. maddesinde Kıymetli Evrak Hukuku, ticari işlemlerde kullanılacak bel-
gelerden birkaçına yer vermiştir. Türkiye’de ithalat ve ihracat ile ilgili işlemler,
Ticaret Bakanlığı’nın e-Devlet Kapısı hizmetiyle resmi web sayfasından yapılmak-
ta bazı belgelere web sayfasından ulaşılabilmektedir. (https://www.ticaret.
gov.tr/Erişim Tarihi 12.12.2019). )
Uluslararası ticarette kullanılan belgeler:
1. Sigorta Belgeleri (Sigorta mektubu, poliçesi ve sertifikası)

40
 Uluslararası Ticarette Kullanılan Belgeler

2. Finansman Belgeleri (Poliçe, Bono, Rehin Senedi, Antrepo Makbuzu

Teslim emri kontrol ve Numune alma yetki belgesi)
3. Ticari Belge olarak faturalar, (proforma fatura veya orijinal fatura, ti-
cari fatura, tasdikli fatura, navlun Faturası çeki listesi, koli listesi gemi
ölçüm raporu İmalatçı Analiz Belgesi Gözetim belgesi vs.
4. Taşıma Belgeleri Kara yolu konşimentosu, Deniz konşimentosu, Ha-
va Konşimentosu, vs. Konşimentolar,
5. Resmi Belgeler (ATR EUR1 Dolaşım Belgeleri, Menşe Şahadetna-
mesi, Kontrol Belgesi, Dolaşım belgesi, Sağlık sertifikası, veteriner
sertifikası, Helal belgesi Radyasyon Belgesi, ATA Karnesi Sigortası,
Konsolosluk Faturası, Uygunluk belgesi, Koşer Belgesi, Boykot/Kara
Liste Sertifikası, diye 5 gruba ayrılır.
Resim 1’de ihracat belgelerinin akış şeması verilmiştir.

Resim 1: İhracat Belgeleri

Kaynak: Orta Anadolu İhracatçılar Birliği, 2019.

41
Dış Ticaret İşlemleri

2.1. Ticari Belgeler

Dış ticaret işlemlerinde kullanılan belgeler, ispat niteliği taşıdığından ha-
zırlanmasında özen gerektirir. Arapça “Vesika” kelimesinin çoğulu olan “ve-
saik” kelimesi, vesikalar “belgeler” anlamına gelmektedir. Belgeler, sigorta
işlemleri için kullanılıyorsa sigorta belgesi; taşıma işlemi için kullanılacaksa,
taşıma belgesi; finans işlemleri için finans belgesi; gümrük işlemleri için güm-
rük belgesi gibi kullanıldıkları yere göre isimler alır. Akreditifte kullanılan bel-
gelerle ilgili olarak sırasıyla Akreditif BK. 600’ün 18-25 ve 28. maddelerinde
“Ticari Fatura”, “En Az İki Farklı Taşıma Şeklini Kapsayan Taşıma Belgesi”,
“Konşimento”, “Ciro Edilemez Denizyolu Taşıma Senedi”, “Charter Party Kon-
şimento”, “Havayolu Taşıma Belgesi”, “Karayolu, Demiryolu veya Karasal,
Suyolu Taşıma Belgeleri”, “Kurye Alındısı, Posta Alındısı veya Postalama Ser-
tifikası” ve “Sigorta Belgeleri” yer almaktadır. MTO.’nun (Milletlerarası Tica-
ret Odası) birçok ülkede temsilcilikleri vardır. Bu temsilciliklerden biri de Tür-
kiye’dedir. “Milletlerarası Ticaret Odası Türkiye Milli Komitesi (ICC Türki-
ye)”, 1934 yılında kurulmuştur. 1945 yılında Bakanlar Kurulu kararı ile “Milli”
adını almıştır. 1950 yılına gelindiğinde komitenin kuruluş ve işlerinin yürütül-
mesi görevi, 5590 sayılı “Ticaret ve Sanayi Odaları”, “Ticaret Odaları”, “Sanayi
Odaları”, “Deniz Ticaret Odaları”, “Türkiye Borsaları” ve “Türkiye Ticaret,
Sanayi, Deniz Ticaret Odaları ve Türkiye Borsalar Birliği” Kanunu 499 ile Tür-
kiye Odalar ve Borsalar Birliği’ ne verilmiştir. Akreditifle ilgili bu kurallar,
belgeler konusunda revizyonları MTO yayınlanmıştır.
Akreditiflere İlişkin Birörnek Usuller ve Uygulama Kuralları (ABK.), ül-
kemiz de dâhil olmak üzere birçok ülkede bankalar tarafından uygulanmaktadır.
ABK. 600 m. 19-25 kısaca “taşıma belgeleri” olarak adlandırılmaktadır. Akredi-
tif amiri sadece bu belgelerin ibrazını istemekle sınırlı değildir. İrade serbestisi
doğrultusunda ve yerel mevzuatın da belirlediği sınırlar çerçevesinde çeşitli
belgelerin, lehtar tarafından bankaya ibraz edilmesini talep edebilir (Saraç,
2014, 95).
İhracatta Kullanılan belgelerin eksikliği, tacirin ticari itibarını zedeleyece-
ğinden eksik ve hatalı belgeler, ödemede gecikmelerden sakınılması, müşteri
açısından güven unsurunun devamının sağlanmasında büyük önem arz etmekte-
dir. İhracatçıyı bekleyen riskler ödemenin gecikmesi, geç ödenmesi veya hiç
ödenmemesi, belgelerin eksikliği, banka komisyon ücretlerinin yüksekliği, müş-
teri ile ilişkilerin bu olumsuzluklardan etkilenmesi, belgelerde bilgilerin eksikli-
ği, yetkili olmayan kişilerin belgeleri hazırlaması vs.’dir.

42
 Uluslararası Ticarette Kullanılan Belgeler

Tüm bu olumsuzlukların yaşanmaması için belgelerin, yetkili kişiler tara-

fından özenle, doğru şekilde hazırlanması gerekir. Dünya Ticaret Örgütü’nün
ticaretin kolaylaştırılması amacıyla yaptığı çalışmalarda ithalat ve ihracatta kul-
lanılan belgeler standart hâle getirilmeye çalışılmış, elektronik ortama aktarıl-
maya çalışılmıştır homojen standartların yakalanması için çalıştaylar yapılmış
uluslararası konsensüs oluşturulmuştur.
Türkiye’de de Dünya Ticaret Örgütü’nün çalışmalarına benzer çalışmalar,
Dış Ticaret Müsteşarlığı tarafından yapılarak (www.e-ticaret.gov.tr) uluslararası
çalışmalara eşlik edilmiştir. Gümrük işlemlerinde ibraz edilen 200’e yakın belge
Dış Ticaret Müsteşarlığı’nın çalışmaları projeleri ile (Dış Ticarette e-Belge Pro-
jesi, e-Dış Ticaret işlemleri Projesi) belge sayısı 15’e indirilmiştir. Türkiye’de
Ticaretin Kolaylaştırılması Kurulu tarafından yürütülen çalışmalar çerçevesinde
hazırlanan ve Ticaretin Kolaylaştırılması Türkiye Stratejisi ve Beş Yıllık Eylem
Planı (2018-2022) “Dış ticaret ve gümrük işlemlerinde gereksinim duyulan
belgelerin envanterinin çıkarılması ve belge, formalite ve harçlardan ticari mali-
yet doğuranların tespit edilmesi” sektörün yoğun talepleri doğrultusunda bir alt
eylem olarak derç edilmiş ve yine sorumluluğu Bakanlığımıza verilmiştir (Dış
Ticaret İşlemlerine İlişkin Belge ve Maliyetlerin Azaltılması ve Bu Konudaki
Farkındalığın Arttırılması Çalıştayı Sonuç Raporu 2018).

2.2. İhracat Prosedürleri

İhracat şekline, ihraç edilecek ürüne, ihracat yapılacak ülkeye, göre değiş-
mektedir. İhraç edilecek ürüne göre listelerde şunlara dikkat edilir: ihracatı ka-
nun ve kararnamelerle belli bir merciin iznine bağlı ürünler ve ihracı yasak mal-
lar, ihracı kayda bağlı ürünler, ihracı zorunlu standarda tabii ürünler, ekspertiz
raporu, bitki sağlık sertifikası, zirai karantina belgesi alınması gereken ürünler
vb. İhracatı yapılacak ülkeye göre işlemlerde Türkiye’de kredi karşılığı kurulan
tesislerin bedelinin malla geri ödenmesine ilişkin Türkiye ile arasında “özel
hesap” bulunan ülkelere yapılacak ihracatta, Türk ihraç ürünlerine kota uygula-
yan ülkelere yapılacak ihracatta, Avrupa Birliği’ne (AB) üye ülkelere yapılacak
ihracatta, EFTA ülkelerine yapılacak ihracatta, İki ve çok taraflı kredi anlaşma-
larımızın bulunduğu ülkelere bu kapsamda yapılacak ihracatta, Serbest Ticaret
Anlaşmaları (STA) kapsamında yapılacak ihracatta
Türkiye’ye tavizli gümrük oranları (GSP) uygulayan ülkelere yapılacak ih-
racatta, BM ambargosu olan ülkelere yapılacak ihracatta (Irak ve Libya) düzen-

43
Dış Ticaret İşlemleri

lenmesi gereken belgeler, müracaat edilecek merciler ve izlenmesi gereken pro-

sedürler değişebilmektedir. Uluslararası ticarette ihraç edilen malla ilgili analiz
raporu, sağlık sertifikası, standart belgesi ve borsa tescil beyannamesi belgelere
ihtiyaç duyulur.
Uluslararası ticarette alınması gerekli belgeler ve bu belgeleri veren kuru-
luşlar Tablo 1’de verilmiştir:

Tablo 1: Ülkelere Göre Düzenlenen Belgeler

PAAMK Sistemi
(STA)
Batı Balkan Menşe Kümü- Kapsamında
EUR.1 Belgesi
ATR Ulaşım Belgesi düzenle- lasyonu Kapsamında EUR.1 Veya
Düzenlenen
nen Ülkeler Eur.1 Belgesi Düzenlenen EUR-MED
EFTA Ülkeleri
Ülkeler Belgesi
Düzenlenen
Ülkeler
Almanya İsveç
Avusturya İtalya
Belçika Güney Kıbrıs
Bulgaristan Letonya
Çek Cum. Litvanya FAS
Arnavutluk
Danimarka Lüksemburg İsviçre İSRAİL
Bosna-Hersek
Estonya Macaristan İzlanda MISIR
Makedonya
Finlandiya Malta Liechtenstein SURİYE
Karadağ
Fransa Polonya Norveç (ASKIDA)
Sırbistan
Hırvatistan Portekiz TUNUS
Hollanda Romanya
İngiltere Slovakya
İrlanda Slovenya
İspanya Yunanistan

Kaynak: Konya Ticaret Odası, 2019, 1.

Türkiye’de ihracatta alınması gerekli belgeler ve bu belgeleri veren kuru-

luşlar Tablo 2’de verilmiştir:

44
 Uluslararası Ticarette Kullanılan Belgeler

Tablo 2: Dış Ticaret Belgeleri

Kaynak: Şen, 2008, 9.

45
Dış Ticaret İşlemleri

Aşağıdaki tabloda ülkelere göre düzenlenen belgeler yer almaktadır.

Tablo 3: Ülkelere Göre Düzenlenen Belgeler

İkili Anlaşma Gereği Menşe İspat D-8 Menşe İspat

Özel Menşe (Form-A)Belgesi Düzenle-
EUR-1Belgesi Dü- Belgesi Düzenle- Belgesi Düzenle-
nen Ülkeler
zenlenen Ülkeler nen Ülkeler nen Ülkeler
Gürcistan 8.Sütun Kriterleri
Filistin Japonya W-Gtip No (Tarım Ürünü İçin P )
Şili (Ab ile Kümülas- İran Beyaz Rusya-(P)
Endonezya
yon Var (İran İçin Menşe Rusya Federasyonu-P)
İran
Morityus (Ab ve AKP Belgesi) Ukrayna-(P)
Pakistan
Ülkeleri) Malezya Kazakistan-(P)
Malezya
Moldova (Malezya Menşe Amerika-(P)
Nijerya
Faroe Belgesi ) Avustralya (Boş Bırakılacak)
Singapur Kanada (Resmi Onay Yok)
Kosova Yeni Zelanda (Resmi Onay Yok)

Listede olmayan tüm ülkeler için menşe şahadetnamesi düzenlenir.

Not: A.TR Dolaşım Belgesi Düzenlenen Ülkeler İçin İhraç Konusu Eşya İşlenmemiş
Tarım Ürünü veya Avrupa Kömür Çelik Topluluğu (AKÇT) Listesinde Yer alan Bir
Eşya Olması Hâlinde Bu Ülkelere A.TR Dolaşım Belgesi yerine EUR.1 Dolaşım Serti-
fikası Düzenlenir (Konya Ticaret Odası, 2019, 1).

2.3. Ticari Sözleşme (Commercial Contract)

Sözleşme, dış ticaret işlemlerinde ithalatçı ve ihracatçı arasında mal ile
hizmet alış ve satışı için yapılan bir anlaşmadır (Gürsoy, 2017, 111). Türkiye’de
uluslararası ticari sözleşmelerden doğan ihtilafları çözümleyecek bir uluslararası
ticaret mahkemesi bulunmadığından ticaret hukukunu ilgilendiren konular,
uluslararası anlaşmalarla yeknesak kurallara bağlanır. Uluslararası satış işlemle-
ri konusunda Birleşmiş Milletlere üye ülkeler tarafından 1980 yılında Viyana’da
imzalanan, Uluslararası Mal Satım Sözleşmeleri Hakkındaki Birleşmiş Milletler
Anlaşması (CISG-United Nations Convention for the International Sale of Go-
ods) (bundan sonra kısaca “Viyana Sözleşmesi” olarak anılacaktır), uluslararası
satış sözleşmelerinin yapılmasında yeni kurallar getirmiş ve bu alanda önemli
bir boşluğu doldurmuştur. Bir nevi “Uluslararası Borçlar Kanunu” niteliğinde
olan bu sözleşmeye birçok ülke katılarak sözleşme kurallarını iç hukuklarına
uyarlamıştır Türkiye bu sözleşmeye katılmamasına rağmen, bir Türk tacirin
taraf olduğu bir satış sözleşmesine, ihtilaf hâlinde uygulanacak özel hukuk ku-
ralları (ihtilaf kuralları) olarak, Viyana Sözleşmesi’ni imzalamış bir ülkenin
kanunlarını kabul etmeleri hâlinde Viyana Sözleşmesi’nin hükümleri bu satış
sözleşmesine uygulanacaktır. Viyana Sözleşmesi, farklı ülkelerde iş yerleri bu-

46
 Uluslararası Ticarette Kullanılan Belgeler

lunan şahıslar arasındaki mal satış sözleşmelerinin yorumlanmasında, sözleşme

yapan taraflar uygulanmasını özel olarak dışlamadıkça, ülkelerin sözleşmenin
imzacılarından olmaları veya uyuşmazlığın belirlenmesinde bir imzacı ülkenin
hukukunun uygulanmasının seçilmiş olması kaydıyla uygulanmaktadır. Viyana
Sözleşmesi’nin uygulandığı bir sözleşme yazılı olmak zorunda değildir ve hiç-
bir şekil şartına tabi değildir (m.11). Uluslararası bir ticari sözleşmede tarafların
CISG’yi (United Nations Conventionfor the International Sale of Goods) kabul
etmiş ülkelerde bulunmaları, CISG’in tüm uyuşmazlık konularında uygulanaca-
ğı anlamına gelmez. Sözleşme’nin birçok istisnası olup üye ülkelerin kendileri-
ne, kendi vatandaşları söz konusu olduğunda bu anlaşmanın uygulanmasını
sınırlama izni verilmiştir (Özkan, 2004, 3).
Uluslararası Ticari Sözleşmelerde Sözleşme Öncesi Dikkat Edilecek Hu-
susları şöyle sıralayabiliriz: Uluslararası sözleşmede ilk adım müşteriyi iyi ta-
nımadır. Sözleşmelerin en riskli yanı ise tarafların birbirlerini iyi tanımamaları-
dır. Ödemenin, ulaşımın nasıl yapılacağı, konusu taraflar arasında uzlaşmazlığa
sebep olabilmektedir. Anlaşma sırasında tarafların her konuyu ele almamış ol-
ması, kur farkının sürekli değişmesi ve dava edilme riski nedeniyle uluslararası
sözleşmelerden doğan uyuşmazlık konuları ortaya çıkmaktadır. Her müşteriyi
detaylı olarak tanımak mümkün olmasa da müşteri konusunda ön bilgi almak,
ileride nasıl bir uyuşmazlık konusu ile karşı karşıya kalabileceğimiz konusunda
ön görü verir. Basiretli bir işadamı olup olmadığı, tüzel kişilik mi gerçek kişi
mi, işletmenin merkezi nerede, kaç yıldır işletmenin çalıştırıldığı yıllık cirosu,
kimlerden mal aldığı, ödeme sicili, piyasadaki prestiji, aleyhinde dava açılmış
olup olmadığı tespit edilmelidir. Müşteri iyi tanınmadığı sürece sözleşmeye
gidilmemelidir. Sözleşme yapacağımız kişi sözleşme yapmaya yetkili midir,
sözleşme ehliyetine sahip olup olmadığı sözleşme yapacak kişinin kısıtlı olup
olmadığı, dava ehliyetinin olup olmadığına dikkat edilmelidir. Tarafların imza
sirküsü, yetki belgesi, gerçek kişinin fiil ehliyeti, ikametgâhı, tüzel kişinin ku-
rum ikametgâhı, merkez ve şubelerinin adresleri sözleşmede yer almalıdır.
Sözleşmede malın türü, kalitesi, birim fiyatı, miktarı, miktar ve kalitesi,
teslimat tarihi, malların tarifi, ödeme tarihi belirtilir. Taraflar sözleşmeye aksine
bir hüküm koymamışlarsa sözleşmeye yazılan adres ödemenin yapılacağı veya
ihbarnamenin yapılacağı adrestir. Sözleşmeye yazılacak adres mutlaka iş yeri
adresi olmalıdır. Ödeme şekli yeri ve zamanı ön şartları, standartlara uygun
olarak ambalajlama, ticari ambalajlama ayrıntıları yazılmalıdır. Sözleşmenin ifa
edileceği zamanın ve yerin Kanunda belirlenmiş bir sözleşme ise kanunun belir-
lediği hususlara yer verilir ve resmi şekil şartına tabi olanlar olduğu gibi şekil

47
Dış Ticaret İşlemleri

şartına tabi olmayan sözleşmeler de bulunmaktadır. Uluslararası sözleşmelerde

ihtilafın hangi ülke hukukuna göre çözüleceği, yoruma ve tereddütte imkân
vermeyecek şekilde belirlenmelidir.

2.4. Ticari Fatura (The Commercial Invoice) (İnternal İnvoice )

Gümrük işlemlerine, döviz transfer ve taahhütlerine esas olarak alınan ke-
sin faturadır. Satış işleminin gerçekleşmesinden sonra düzenlenen faturaya ori-
jinal fatura da denir. Ticari faturaların İngilizce olarak düzenlenmesi benim-
senmiştir. Kendi dillerinde düzenlemede ısrar eden ülkeler de vardır. Türkiye’de
İngilizce ve Türkçe olarak düzenlenmekte fatura sayısını taraflar sözleşmede
belirlemektedir. Ticari fatura ihracatçı tarafından hazırlanır. Üzerinde maliye
kaşesi veya noter tasdiki ile düzenlenir. İthalatçı ülkenin isteğine bağlı olarak
ticaret odasınca onaylanır. Türk menşeli olup olmadığına, piyasa fiyatına onay
işlemi sırasında dikkat edilir. İthalatçı isterse İngilizce tercümesi yapılır, notere
tasdik ettirilir. Taraflar arasında şayet ayrı bir satış sözleşmesi yoksa fatura, bir
sözleşme yerine geçmemekle birlikte, taraflar arasındaki alışverişin koşullarını
teyit eden bir belge olarak daha da fazla önem taşımaktadır. Belgeler konusunda
verilen örneklerde uluslararası kabul gören formatlar kullanılarak boş form ve
örnek formlarla dikkat edilmesi gereken hususlar açıklanmaya çalışılmıştır.
Uluslararası ticarette ödeme yöntemlerine akreditif denir. Akreditifte gönderici
alıcı muhatap bankanın bazı belgelere sahip olması gerekir. Uluslararası ticaret-
te, hiçbir ülkenin tekelinde olmadan ICC (Uluslararası Ticaret Odası-
International Chamber of Commerce )tarafından kurallar belirlenmiştir. ICC,
UCP 500-UCP 600 gibi kurallara ICC’e bağlı tüm ülkelerin uyması gerekir.
(2007 Revizyon Akreditiflere İlişkin Örnek Usuller ve Uygulama Kuralları)
UCP 500, Uniform Costumsand Practic for Documentary Credits UCP 500,
2007 Revision (International Chamber of Commerce) ICC’nin Akreditiflere
İlişkin Bir Örnek ve Usuller Uygulama Akreditif kurallarını yazan kurum, Ulus-
lararası Ticaret Odası (ICC) Bankacılık Komisyonudur. UCP-500’ün 37. mad-
desinde ticari faturalara yer verilmiştir. 6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun
23. Maddesi’ne göre “özel hükümler saklı kalmak şartıyla, tacirler arasındaki
satış ve mal değişimlerinde de Türk Borçlar Kanunu’nun satış sözleşmesi ile
mal değişim sözleşmesine ilişkin hükümleri uygulanır” (Resmi Gazete Tarih:
14/2/2011 Sayı: 27846). Satılan, üretilen bir malın veya yapılan bir hizmetin
bedeli olarak ihracatçı tarafından ticari fatura hazırlanır. 213 sayılı Vergi Usul
Kanunu’nda ticari fatura için “İspat edici kâğıtlar’’ olarak nitelendirilmiştir.
Vergi Usul Kanunu’nun 232’nci maddesi hükmüne göre, tüccarlar sattıkları
emtia veya yaptıkları işler için fatura vermek ve aldıkları emtia veya hizmet için

48
 Uluslararası Ticarette Kullanılan Belgeler

de fatura istemek ve almak mecburiyetinde olup, bu maddede sayılanlar dışında

kalanların, tüccarlardan satın aldıkları emtia veya onlara yaptırdıkları iş bedeli-
nin 2018 yılı için 1.000 (2015 yılı için 880, 2016 ve 2017 yılları için 900) TL’yi
geçmesi veya 2018 yılı için 1.000 (2015 yılı için 880, 2016 ve 2017 yılları için
900) TL’den az olsa dahi istemeleri hâlinde emtiayı satanın veya işi yapanın
fatura vermesi mecburidir (Gümrük İdaresi Başkanlığı, Faturanın Şekli, 2019).
Ayrıca faturada teslim şekli, malların menşei, mal veya hizmetin birim fiya-
tı/miktarı/tutarı, Malların ağırlığı, ebatları, miktarı, hangi para birimi ile ödeme
yapılacağı, sevkiyatın şekli, ödeme şekli, ambalaj özellikleri, numara vb., detay
bilgi navlun ve sigorta prim tutarları, ticaret unvanı, adresi, varsa vergi dairesi
ve hesap numarası, malın veya işin nev'i, miktarı, fiyatı ve tutarı, satılan malla-
rın teslim tarihi ve irsaliye numarasının bulunması, yükleme ve boşaltma yerle-
rinin belirtilmiş olması gerekir. Akreditif, mal bedeli ile birlikte navlun bedelini
de içeriyorsa, konşimento ve diğer sevk belgesi üzerinde “navlunu ödenmiştir
/freight prepaid” kaydının bulunması gerekmektedir. Taşıma esnasında değişik-
liğe uğrayacak nitelikteki mallar için teslim anındaki kesin durumuna göre tan-
zim edilecek faturaya kadar geçen zamanda kesilen faturaya “geçici” veya “mu-
vakkat” fatura denilmektedir (Şen, 2008, 17). Dış ticarette kullanılan Faturalar-
dan bazıları şunlardır:

2.4.1. Yerli Fatura (Domestic İnvoice)

İhracatçı kurum tarafından bir malın, bir hizmetin bedeli KDV iadesi veya
KDV mahsubu ile birlikte hazırlanır. Yurt dışı çıkışlı işlemlerde Gümrük Beyan-
namesine eklenir. İhracatçı tarafından, yüklemesini yaptığı malın veya gerçekleş-
tirdiği hizmetin bedelini, KDV iadesi veya mahsubu için ayrıca gümrük çıkış
işlemleri sırasında Gümrük Beyannamesine eklemek için düzenlenir. UCP-
500’ün 37. maddesine göre fatura düzenlenirken imza zorunluluğu yoktur. Ancak
Türkiye’de belgelerin elle, ıslak imzalı olması zorunluluğu bulunmaktadır.

2.4.2. Konsolosluk Faturası (Consular İnvoice) Onaylı Fatura

(Certified Invoice)
Uluslararası ticarette dış ticaret rejimine göre malın gideceği ülkenin kon-
solosluğundan malın menşei birim fiyatını malın değeri konsolosluk tarafından
konsolosluk faturası onaylanır. Malın gideceği ülkenin konsolosluğundan alınır.
İhracatçının, ithalatçı ülke konsolosluğundan alıp düzenlediği ve ithalatçı ülke
konsolosluğuna onaylatarak fiili ihracatını gerçekleştirdiği belgedir. Söz konusu
onay, ticari fatura orijinallerin, özellikle malların menşe ülkesi için yapılır. Fa-
tura tasdiki isteyen ülkeler: Cezayir, Fas, İran, Mısır, Suriye, Tunus, Ürdün,

49
Dış Ticaret İşlemleri

Lübnan’dır. Apostil Tasdiği: Yabancı resmi belgeler için diplomatik veya kon-
solosluk tasdik koşulunu ortadan kaldırmak amacıyla 5 Ekim 1961 tarihli Lahey
Anlaşması ile anlaşmaya taraf ülkeler* arasındaki resmi belge dolaşımı Apostil
tasdiğini gerektirmektedir. Doğrudan ticari veya gümrük işlemleriyle ilgili bel-
geler bu konvansiyonun dışındadır. Türkiye’den, Lahey Anlaşması’na imza
atmış ülkelere gidecek belgelerin Apostil tasdiklerinin yaptırılması zorunludur
(Şen, 2008, 18).
2.4.3. E-Fatura
İhracat faturasının düzenlenmesinde 01.07. 2017 tarihinden itibaren elektronik
fatura düzenlenmesi başlamıştır. Katma Değer Vergisi Kanunu 11. Maddesi kap-
samında mal ihracatı yapanlarla, yolcu beraberi eşya ihracatı (Türkiye’de ikamet
etmeyenlere KDV hesaplayarak mal satışı yapanlardan 2014 yılı ve daha sonrası
yıllarda brüt satış hasılatı 20 milyon TL’yi geçen ihracatçılar e- fatura düzenlemeli-
dirler. Gümrük ve Ticaret Bakanlığı adına düzenlenen e- fatura ile Bakanlık ihra-
catçıya 30 haneli Belge Referans numarası verecek Gümrük Müşaviri bu referans
numarası ile ihracat beyanını başlatacak Gümrük beyannamesini açabilecektir (475
Sayılı VUG Tebliğ), (Gürsoy, 2017, 118).

2.4.4. Tasdikli Fatura (Legalized/Certified Invoice)

İhracatı yapacak olan firma, alıcıya verilecek olan faturayı ithalatçı ülke
hangi ülke ise o ülkenin konsolosluğunun onaylaması ile tasdikli fatura hazır-
lanmış olur.

2.4.5. Özel Fatura (İstisna Belgesi)

Yurt dışında ikamet eden TC vatandaşları ve yabancılar, Türkiye’de iken
satın aldıkları mallar için satıcıdan KDV istisnasının uygulanabilmesi için bu
belgeyi alırlar. Satıcı bulunduğu bölgenin vergi dairesinden "Türkiye’de İkamet
Etmeyenlere Döviz Karşılığı Satışlarda KDV İhracat İstisnası İzin Belgesi"ni
alır ve müşteriye satış işlemi sonunda teslim eder.

2.4.6. Komisyoncu Alış ve Satış Faturaları

İhracatta alış ve satışta arada komisyoncu varsa komisyoncu tarafından fa-
tura düzenlenerek alıcıya verilir. Çeki Listesi (Weight Note) ihracatçının düzen-
lediği, ihraç mallarının net ve brüt ağırlıkları ile hacimlerine ilişkin bilgileri
gösteren belgedir.

50
 Uluslararası Ticarette Kullanılan Belgeler

2.4.7. Proforma Fatura

İhracatçının sipariş sırasında ithalatçıya malın birim fiyatını özelliklerini
ve satış şartlarını belirttiği gönderilen mal veya hizmetin hammaddenin ücret
bilgisini veren tekliflerdir. Bir ticari işlem başlamadan önce alıcı aldığı hizmet
veya ürünün birim fiyatını proforma fatura ile kaşeli imzalı olarak şirketten
ister. Proforma fatura hiçbir mali yükümlülük yaratmamaktadır. Alıcı bu teklif
üzerine siparişi verir ve ödeme şekline göre harekete geçerse o zaman, satış
artık kesinleşmiş, fatura da kesin satış faturası veya ticari fatura diye adlandırdı-
ğımız faturaya dönmüş olacaktır. Proforma fatura kelimesinin mutlaka bulun-
ması gerekmektedir.

2.4.8. Navlun Faturası (Freight Invoice)

Navlun, deniz ve/veya iç su yolu ile taşımacılıkta malın taşıma ücretinin
ifadesidir. CF veya CIF teslim şekilleri ile satışta, navlun satıcı-ihracatçı tara-
fından ödenmektedir. Mal ile ilgili satış faturasında, navlun tutarı mal bedeline
dâhil olarak veya ayrı olarak gösterilebilmektedir. Bu fatura navlun faturası
olarak adlandırılmaktadır. Akreditif, mal bedeli ile birlikte navlun bedelini de
içeriyorsa, konşimento ve diğer sevk belgesi üzerinde "navlunu ödenmiştir"
kaydının bulunması gerekmektedir. Ancak belirtilmemişse, satıcı firmanın taşı-
yıcı firmadan navlun faturası alarak ithalatçı firmaya vermesi ya da tahsil belge-
leri arasına navlun faturasını da koyması gerekmektedir. Navlun faturası malın
ithal edildiği ülkede vergiye tabi kıymetinin tespitinde dikkate alınacak kıymet
faktörlerinden birini oluşturmaktadır.

2.4.9. İhracat Faturası

İhracatçı firmanın yurt dışındaki ithalatçı firmaya gönderdiği malın cinsini
ismini miktarını birim satış fiyatını teslim şeklini ve toptan tutarını gösteren
kıymetli evrak özelliğine sahip belgedir. İhracat ve yolcu beraberi eşya ihracı
(Tax-Free) işlemlerinde 1/7/2017 tarihinden itibaren e-Fatura düzenleme zorun-
luluğu başlamıştır. Mükellefler, e-Arşiv Fatura, e-Serbest Meslek Makbuzu ve
e-Müstahsil Makbuzu Uygulamalarından Gelir İdaresi Başkanlığı Portal Yön-
temi ile yararlanmak istemeleri durumunda; yetkili kurumlardan aldıkları Mali
Mühür (ya da e-İmza) ile Gelir İdaresi e-Arşiv Portal uygulamasına başvuru
yapabilirler. Bilgisayara kurulan e-imza ile e-Fatura uygulamasını gerçekleşti-
rebilirler. Gümrük Çıkış Beyannamesi ile yurt dışına çıkan malın faturası ihra-
cat e- faturası şeklinde düzenlenmelidir. Gümrük Çıkış Beyannamesi ekinde
çıkmayan fatura eskisi gibi kâğıt veya gönderici e-arşiv mükellefi ise e-arşiv

51
Dış Ticaret İşlemleri

fatura olarak düzenlenmelidir. Konsinye ihracat türü işleyişi açısından farklı

özellikler göstermektedir. Bu nedenle konsinye ihracat yapan e-fatura kullanıcı-
lar, e-arşiv kullanıcısı ise e-arşiv fatura olarak, değilse kâğıt fatura olarak belge
düzenler. E-Fatura kayıtlı kullanıcılarının düzenleyeceği ihracat faturalarının e-
fatura olarak düzenlenmesi zorunluluğu, sadece mal ihracında söz konusudur.
Hizmet ihracı bu kapsamda olmayıp gönderici e-arşiv kullanıcısı ise e-arşiv
fatura, değilse kâğıt fatura olarak düzenler.

2.4.10. Orijinal Fatura

Her mal, hizmet satışında orijinal fatura düzenlenir. Satış sözleşmesini
belgeleyen ispat niteliği taşıyan bir belgedir. İhracatın veya ithalatın gümrükte
işlemlerinin yapılması ve vergilerinin hesaplanması için orijinal fatura gerekli-
dir. İhracatçı tarafından banka aracılığı ile ithalatçıya gönderilen bir belgedir.

2.5. Gümrük Beyannamesi (Customs Declaration Form)

Uluslararası ticarette gümrük mevzuatı uyarınca doldurularak ihracatçı bir-
liğince onaylanır. Gümrük İdaresine mal sahipleri ile kanuni mümessilleri veya
vekilleri tarafından verilen belgedir. Tek Tip Gümrük Beyannamesi formları,
Gümrük Vakfı’ndan alınır. Gümrük Beyannamesi doğrudan doğruya mal sahip-
leri ile kanuni mümessilleri veya vekilleri tarafından düzenlenmektedir. 7190
Sayılı Gümrük Kanunu’na göre “3. 183 ve 184’üncü maddeler kapsamında bir
gümrük yükümlülüğü doğduğunda, asıl sorumlu, transit rejimine tabi tutulan
eşya ile ilgili olarak gümrük idaresine karşı mali olarak sorumludur. Beyanname
üzerinde, kazıntı silinti olmamasına özen gösterilir. Beyannamenin ibrazından
eşyanın miktarında ağırlığında cinsinde hiçbir değişiklik yapılmaz. Gümrükte
tutulan defterlerin usule uygun kayıt olunması, üzerine kayıt sıra numarası, tarih
ve resmi mühür konulması gerekir. Tescil edilen gümrük beyannamesi, değişik-
lik yapılamaz, iptal edilirse, işlemi yapan gümrük idaresi tarafından onayı/kaydı
veren İhracatçı Birlikleri Genel Sekreterliği’ne, mükellefin bağlı bulunduğu
vergi dairesine ve Türkiye İstatistik Kurumu’na bildirilir. Beyannamede imzası
bulunan kişiler cezai hükümlerin uygulanması açısından beyannamede belirtilen
bilgiler ile beyannameye ekli belgelerin doğruluğu ve ilgili rejimin gerektirdiği
bütün yükümlülüklere uyulmasından sorumludur. Doğrudan temsil durumunda
bu sorumluluk adına hareket edilenlere aittir. Beyanın bağlayıcı olması nedeniy-
le beyanname başkasına devredilemez; eşyanın başkalarına satılması beyan
sahiplerini yükümlülüklerinden kurtarmaz. Her beyanname formu, bir kalem
eşya için kullanılır. Beyan edilen eşyanın birden fazla kalemi içermesi hâlinde,

52
 Uluslararası Ticarette Kullanılan Belgeler

her üç kalem eşya için bir devam formu kullanılır. Ancak devam formunun
sayısı, üçten fazla olamaz. Kalem sayısı 10'dan fazla olduğu hâllerde, kalem sıra
numarası, GTİP numarası, eşyanın cinsi, vergi matrahı, vergi oranı ve vergi
tutarının bulunduğu bir liste beyannameye eklenir. Tek Tip Gümrük Beyanna-
meleri 8 (sekiz) nüsha düzenlenmektedir. Gümrük Beyannamesi formları, ya
sekiz nüshalı (Ek 1) bir takım ya da dört nüshalı (Ek 2) iki takım şeklinde sekiz
nüshadan oluşur:
• 1 no.lu nüsha: İhracat ve/veya transit işlemlerinin yapıldığı hareket ida-
resinde saklanır.
• 2 no.lu nüsha: İstatistik amacıyla kullanılır.
• 3 no.lu nüsha: İhracatta işlem gördükten sonra yükümlüye iade edilir.
• 4 no.lu nüsha: Transit rejiminde varış idaresinde saklanır.
• 5 no.lu nüsha: Transit rejiminde varış idaresince teyit amacıyla hareket
idaresine geri gönderilir.
• 6 no.lu nüsha: İthalatın tamamlanmasından ve beyannamenin kapatıl-
masından sonra beyannameye eklenen belgelerin asılları ile birlikte bu
nüsha gümrük idaresinde saklanır.
• 7 no.lu nüsha: İthalatın tamamlanmasından ve beyannamenin kapatıl-
masından sonra, sonradan kontrol ve istatistik amacıyla yükümlü tara-
fından saklanır.
• 8 no.lu nüsha: İthalatta işlem gördükten sonra yükümlüye iade edilir.
Yukarıda anılan beyanname formlarına gerektiğinde ya sekiz nüshalı (Ek 3)
bir takım ya da dört nüshalı (Ek 4) iki takım şeklinde devam formları eklenebilir.
Rejimlere Göre Kullanılacak Beyanname Nüshaları
• Beyanname nüshalarının gümrük işlemleri bakımından kullanımı şöyledir:
• İhracat işlemleri için 1, 2 ve 3 no.lu nüshalar kullanılır. Bu Talimattaki
ihracata
• İlişkin hükümler, eşyanın kesin veya geçici her türlü ihracını kapsar.
• Transitin şekline bağlı olarak beyanname nüshaları üzerinde şu şekilde
işlem yapılır:
• Transit işlemleri için 1, 4 ve 5 no.lu nüshalar kullanılır.
• Bir beyanname formunun hem ihracat hem de transit işleminde kulla-
nılmak istenmesi hâlinde, 1, 2, 3, 4 ve 5 no.lu nüshalar, ihracat beyan-
namesi ve transit beyannamesi olarak kullanılır.

53
Dış Ticaret İşlemleri

• Bir beyanname formunun hem transit hem de ithalat işleminde kulla-

nılmak istenmesi hâlinde, 1, 4, 5, 6, 7 ve 8 no.lu nüshalar, transit be-
yannamesi ve ithalat beyannamesi olarak kullanılır.
• İthalat işlemleri için 6, 7 ve 8 no.lu nüshalar kullanılır. Bu Talimattaki
ithalata ilişkin hükümler, antrepo işlemleri dâhil eşyanın kesin veya ge-
çici her türlü ithalini kapsar.
Beyannamenin Doldurulması:
• Beyan (Ortak Transit Rejimine İlişkin Sözleşmeye taraf ülkelere yöne-
lik ihracat işlemlerinde ‘‘EU” kodu, diğer ülkelere yönelik ihracat iş-
lemlerinde ise ‘‘EX” kodu yazılır.)
• Gönderici/İhracatçı
• Formlar (Birden fazla kalem eşya olması dolayısıyla devam formlarının
kullanılması hâlinde doldurulur.)
• Yükleme Listeleri (Birden fazla kalem olması ve devam formu kulla-
nılmaması hâlinde)
• Kalem Sayısı (Kullanılan takım ve devam formlarında beyan edilen eş-
yanın toplam kalem adedi yazılır.)
• Kap Adedi, Referans Numarası, Alıcı, Mali Müşavir/Serbest Muhasebeci
• Gideceği Ülke (İhraç eşyasının gönderileceği ilk ülkenin kodu yazılır.)
• Ticaret Yapılan Ülke (İhracat yapılan ülkenin kodu.) yazılır.

2.6. Koli, Ambalaj Listesi (The Packing List)

Koli listesindeki bilgiler, faturadaki bilgiler gibi ayrıntılı verilmelidir. İh-
raç edilen malın kutu sayısı, kolinin boyutu, ağırlığı, balya veya çuvalla mı ta-
şındığı kutunun çuvalın hasarlı olması durumunda hasar kayıt belgesi düzenle-
nir. Her bir eşyanın taşıyıcı tarafından mı yükleneceği, hasarda sigorta kaydının
yapılıp yapılmadığı, yüklemenin kime ait olduğu sigortacılar açısından istenen
bir bilgidir. Koli listesi, mala ait her bilgiyi koli açılmadan verebilecek nitelikte
olmalıdır. Gümrük kontrolleri sırasında koli listesi inceleneceğinden bu bilgile-
rin doğruluğu önemlidir. Paket bilgileri ve para konusu ayrı ayrı düzenlenmesi
esastır.

2.7. Standartlara Uygunluk Belgesi

27 Aralık 2002 tarih ve 24976 sayılı RG’de yayımlanan Yönetmelik eki ile
ihracatçı veya temsilcisi, “Dış Ticarette Standardizasyon Denetmenleri Grup

54
 Uluslararası Ticarette Kullanılan Belgeler

Başkanlıkları”ndan alacakları “Kontrol Beyannamesi”ni doldurmaları gerek-

mektedir. İstisnai durumlarda “Kontrol Belgesi” aranmaz Yurt dışına gidecek
malın uluslararası standartlarını belirten TS ve ISO belgesine göre düzenlenen
belgedir (Spesifikasyon Belgesi (Certificate of Specification).

2.8. Analiz (Ekspertiz) Raporu

Ticaret ve Sanayi Odaları, ekspertiz hizmeti veren kurum kuruluşlar, üni-
versiteler, ithalat ve ihracat yapılacak malın kalitesini, bileşimini, katkı oranını,
fiyatını, analiz belgesini düzenleyerek gümrük idaresinin tereddütlerini ortadan
kaldırır. Ekspertiz Raporu gerektiren ürünler şunlardır:
1. El Halıları (2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanu-
nu’na göre )
2. Hediyelik Eşya (Bakırdan ve pirinçten olanlar) 1972 tarihli Sanayi ve
Teknoloji Bakanlığı Talimatı Uyarınca
3. Lületaşı Mamulleri’nde ticaret odalarından alınacak (Bölge Sanayi ve
ticaret Md.lüklerince onaylanacak) ekspertiz raporları hazırlanır. İma-
latçının analiz belgesi, boya, çimento vs. kimyasal maddelerle analiz
gerektiren malların nem oranı, erime derecesi ve bu malların formülle-
rini oluşturan element ve bileşiklerin ad ve oranlarını gösteren belgeye
denir (Gürsoy, 2017, 125).

2.9. Uluslararası Orijin ve Bitki Sağlık Sertifikası

(Phytosanitary Certificate)
Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakan-
lığı İl Müdürlükleri Bitki Koruma Şubeleri'nden alınır. İhracatçı, bitki ve bitki-
sel ürün gibi ihraç edeceği ürünün zararlı hastalıklardan arınmış olduğunu gös-
termek için bu belge ile uluslararası ihracat yapmalıdır.

2.10. Sağlık Sertifikası

Bitki, tohum, canlı hayvan ve hayvansal ürünlerin ithalatı için özel sağlık
sertifikaları gereklidir. Meyve ve sebzeler de dâhil olmak üzere bitkiler, büyük
ölçüde zararlılardan ve hastalıklardan arındırılmış olmalı ve büyük ölçüde ya-
saklanmış zararlılardan ve hastalıklardan arınmış bir alanda yetiştirilmiş olmalı-
dır. Türk mevzuatının gerektirdiği şekilde sağlık ve sıhhi/bitki sağlığı gerekli-
liklerine uygunluğunu denetler ve onaylar.

55
Dış Ticaret İşlemleri

2.11. Hayvan İhracına İlişkin Sağlık Raporu

(Health Certificate For Animal Export)
Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakan-
lığı İl Müdürlüklerinden alınan Deniz ürünleri, canlı hayvan, hayvansal madde-
ler ihracatında, bu ürünlerin insan ve hayvanlara geçebilen hastalıklardan temiz
olduğunu gösteren, belgedir.

2.12. Süt ve Et Ürünleri İçin Sağlık Sertifikaları Düzenlen-

mesi (AB Harici Ülkeler)
Gıda ve Kontrol Genel Müdürlüğü, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı
İl Müdürlükleri ile yetkilendirilmiş İlçe Tarım Müdürlükleri tarafından sağlık
sertifikası onay işlemleri; yapılmaktadır.

2.13. Borsa Tescil Beyannamesi

Ticaret borsalarına kote edilen ürünlerin ihracı hâlinde tanzim edilmesi ge-
reken belgedir. İlgili ticaret borsasından temin edilecek beyannamenin 3 nüsha
olarak doldurulması gerekir (Çalış, 2015, 24).

2.14. Kontrol Belgesi (Conformity Certifıcate)

Ekonomi Bakanlığı Dış Ticarette Standardizasyon Bölge Müdürlükleri’ne
bağlı Grup Başkanlığı’ndan TAREX sistemi üzerinden elektronik ortamda alı-
nan bir belgedir. İhraç ve ithal edilen “Bazı Tarım Ürünlerinin İhracatında ve
İthalatında Ticari Kalite Denetimi Tebliği (Ürün Güvenliği ve Denetimi:
2014/21) ekinde yer alan tarım ürünleri için alınan belgedir. Faturada beyan
edilen malın ağırlığı, nitelikleri, tarafsız bir yetkili tarafından kontrol edilir.
Taşıma moduna ne kadar mal yüklendi, koli sayısı, çuval sayısı, ağırlık bilgileri
yer alır. Çeki listesi fatura ve konşimentodaki bilgilerin aynı olmasına dikkat
etmelidir. Herhangi bir kayıp, çalıntı, hasar durumunda sigorta şirketleri tarafın-
dan bu belge talep edilir.

2.15. Conformity Compliance (CE Mark) Uygunluk

Uyumluluğu (CE İşareti) CE Belgesi
Türkiye’ye mal ithal eden bir şirket, onaylı bir kuruluştan uygunluk sertifi-
kası (CE) Avrupa Birliği Direktiflerine uygun uygunluk beyanını CE sertifikası
ile kanıtlar. CE işareti 'Conformite European' kelimelerinin kısaltılmasıdır ve

56
 Uluslararası Ticarette Kullanılan Belgeler

literatürdeki anlamı 'European Conformity, Avrupa Normlarına Uygunluktur.

CE İşareti, herhangi bir yerden alınan marka olmayıp, imalatçı tarafından ürü-
ne/ambalaja/ilgili dokümana yapıştırılır. CE işareti, Avrupa Birliği’nin, teknik
mevzuat uyumu çerçevesinde malların serbest dolaşımının tam anlamıyla sağ-
lanması amacıyla ürünlerin teknik yapılarına ilişkin mevzuatı daha basit ve ge-
nel hâle getirmek için 1985 yılında benimsediği Yeni Yaklaşım Politikası kap-
samında hazırlanan Yeni Yaklaşım Direktifleri kapsamına yapılacak testlerden
sonra temin edilebilir. Makinelere CE belgesi almak akrediteli veya yetkilendi-
rilmiş bir laboratuvar tarafından yapılan testler sonucu alınması gereken bir
sertifikadır.

2.16. KDV İstisnası Belgesi

3065 sayılı KDV Kanunu’nun 11/1-a maddesi ile ihracat teslimleri
KDV’den istisna edilmiş, bu teslimin KDV istisnası bakımından ihracat teslimi
sayılabilmesi bakımından gerekli olan şartlar ise aynı Kanun’un 12/1’nci mad-
desinde, teslimin yurt dışındaki bir müşteriye yapılması, teslim konusu malın
T.C. Gümrük bölgesinden çıkarak bir dış ülkeye vasıl olması(ulaşması)şeklinde
belirlenmiştir. KDV istisnası uygulamasında, ihracat istisnasına ait bedeller
malların fiilen ihraç edildiği, diğer bir ifade ile TC Gümrük bölgesinden çıktığı
aya ait KDV beyannamesi ile beyan edilmektedir. Bu şekildeki beyan zorunlu-
luğu, Kanun’un 12/1.maddesinde yapılan düzenlemeden kaynaklanmaktadır
(Altındağ, 2017).

2.17. Konşimento
Türk Ticaret Kanunu madde. 1228/1’ de konşimento: “Bir taşıma sözleş-
mesinin yapıldığını ispatlayan, eşyanın taşıyan tarafından teslim alındığını veya
gemiye yüklendiğini gösteren ve taşıyanın eşyayı, ancak onun ibrazı karşılığın-
da teslimle yükümlü olduğu senettir” şeklinde tanımlanmıştır. Bu tanıma göre.
konşimentolar kıymetli evrak niteliğinde, emre, nama ve hamiline yazılabilen
senetlerdir. Emre yazılı konşimentolar, uygulamada nama ve hamiline yazılabi-
len konşimentolara göre daha çok tercih edilmektedir. TTK. m. 1228/2’ de yük-
leme ve tesellüm konşimentosu olmak üzere iki tür konşimento öngörülmüştür.
Yükleme konşimentosu malın gemiye yüklenmesinden sonra düzenlenmektedir.
Akreditifte aksine bir düzenleme bulunmadıkça, bankalar sadece yükleme kon-
şimentosu kabul etmekle yükümlüdür.

57
Dış Ticaret İşlemleri

2.17.1. 1.Bill of Lading/AirwayBill-Konşimento

İhraç edilecek ürün, hangi taşıma modu ile gönderilecekse o taşıma modu-
na uygun belge hazırlanır bu belgeye de konşimento adı verilir. AWB, CIM
(Demiryolu Hamule Senedi olarak da bilinen Rail Consignment Note ve CMR
(Convention Marchandises Routiers) taşıma belgeleridir. Orijinal konşimento
üç nüsha ile birlikte gönderilmelidir. (AWB) Airway Bill, hava gönderimi mal-
lar için hava yolu ve sözleşmenin bir kanıtıdır.
Deniz Yolu konşimentosu, “Marine Bill of Lading”, “Seaway Bill of La-
ding” ya da “Ocean Bill of Lading” diye de anılır. Ancak diğer konşimentolar-
dan farklı olarak deniz konşimentosu, kıymetli evrak niteliği taşır. Deniz kon-
şimentosu gemi acentesi tarafından düzenlenir. Konşimento, acente aracılığı ile
hazırlanır. İhracatçı, kap, kilo bilgisi hazırlar, konteyner fabrikada depoda dol-
durulur ve mühürlenir. Mühür ve konteyner numaraları ile kap/kilo bilgisi kon-
şimentonun üzerinde Yer alır. İhracatçı yükleme bilgisini mail ile acenteye gön-
derir. Acente talimata göre konşimentoya ait bilgileri doldurur ve u doldurur ve
ihracatçının bilgileri kontrol ve teyit etmesi için ihracatçıya geri gönderir. Bilgi-
lerin doğruluğu kontrol edilir. Doğruysa ihracatçı onaylar, yanlış bilgiler varsa
düzeltilir. Mallar gemiye yüklenir. İthalatçının talebine bağlı olarak konşimento
basıldıktan sonra mail ile veya elden gönderilir İthalatçı, e-mail yoluyla gelen
belge ile kendi gümrüğünden malı çekebiliyorsa çeker. Konşimentonun aslı
gerekiyorsa ihracatçı basılı konşimento, fatura, menşe ve çeki listesi gibi gerekli
evrakları ödeme şekline göre banka ile veya kargo ile gönderir.

2.17.2. CMR Belgesi (Convention Merchandise Rouiter)

Kara yolu taşımacılığında Ticari Mallar Güzergâh Anlaşması’nı (Conven-
tion Merchandise Rouiter) imzalamış ülkelere yönelik yapılacak kara yolu taşı-
macılığında kullanılan kara yolu konşimentosudur. İhracatçı veya ithalatçı ülke-
lerden herhangi birinin CMR anlaşmasına taraf olması bu belgenin düzenlenme-
si için yeterlidir. CMR belgesi en az 3 asıl nüsha hâlinde nakliye firması tara-
fından düzenlenir. Bunlardan ilki ihracatçı için, ikincisi mallar ile birlikte gön-
derilmek ve üçüncüsü de nakliyecide kalmak üzere düzenlenir İhracatçı firma
adı, ihracatçı firma adresi, ithalatçı firma adı, ithalatçı firma adresi, malın teslim
edileceği yer, yükleme yeri, yükleme tarihi, mal cinsi, ambalaj cinsi ve adedi,
brüt kilo, teslim şekli, araç plaka bilgileri yer alır.

58
 Uluslararası Ticarette Kullanılan Belgeler

2.17.2.1. E-CMR
Uluslararası mal taşımacılığı ile ilgili kurallar, CMR olarak bilinen Bir-
leşmiş Milletler malların taşınmasına ilişkin Sözleşme kapsamındadır (Uluslara-
rası taşımacılık ve Uluslararası Taşımacılık Parçası Sözleşmesi). Bu Sözleşme,
birçok Avrupa devletinin yanı sıra diğer birçok ülke tarafından da onaylanmış-
tır. Şubat 2008'de, CMR Sözleşmesine, CMR'nin 'e-CMR' yoluyla elektronik
olarak yönetilmesini talep eden bir protokol eklendi. Bu protokol 5 Haziran
2011'de yürürlüğe girmiştir ve bugüne kadar 17 ülke kabul edilmiştir: Bulgaris-
tan, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Estonya, Fransa, İran, Letonya, Litvanya,
Lüksemburg, Hollanda, Moldova, Rusya, Slovakya, Slovenya, İspanya, İsviçre
ve Türkiye. e-CMR, Ocak 2017'de resmi olarak İspanya ve Fransa arasında
elektronik konsinye notlarını kullanmak için ilk sınır geçişiyle başlatıldı ve sis-
temin çalıştığını ve uygulanması ve kullanımı basit olduğunu kanıtladı. Diğer
ülkeleri katılmaya teşvik etmek olasıdır. Kâğıtbazlı formatta, CMR konsinye
notu birçok fayda sağlar: kara yolu ile taşınan mallar için sözleşme koşullarını
uyumlu hâle getirir ve genel olarak mal taşımacılığını kolaylaştırmaya yardımcı
olur. Küresel bir e-CMR çözümü tüm bu avantajları koruyacak, ancak evrakları
kaldırarak ve maliyetleri kaldırarak sistemi daha modern hâle getirecektir IRU
Karayolu Taşımacılığı Organizasyonu, 2019) Elektronik Taşıma belgesi, elekt-
ronik haberleşme ile mantıksal bağı bulunan ek şeklindeki veya elektronik taşı-
ma belgesinin bir parçası olması için onun düzenlendiği anda ya da düzenlen-
mesini takiben elektronik haberleşmeyle başka bir şekilde bağlantısı kurulmuş
detaylar da dâhil olmak üzere sözleşmenin uygulanacağı bir taşıma sözleşmesi-
nin taşıyıcısı göndericisi ya da sözleşmenin ifasıyla ilgisi olan herhangi bir kişi
tarafından elektronik haberleşme yoluyla düzenlenen bir taşıma belgesini ifade
etmektedir.(Aksoy, 2012, 328).

2.17.3. CIM Belgesi (Railway Bill)

CIM (Rail Consignment Note) belgesi demiryolu taşımacılığında kullanılan
bir belgedir. Normalde ciro edilemeyen bir konşimento olmasına rağmen kısmen de
olsa kıymetli evrak gibi işlem görür, çünkü demir yolu işletmesi CIM belgesini
kaşeleyip imzaladığı zaman taşımaya konu olan malların sorumluluğunu üstlenmiş-
tir ve malları teslim almaya yetkili olmayan birine eşya teslim edilirse sorumluluk
demir yolu işletmesine aittir. Gerçek veya tüzel kişi olan alıcı bilgileri, gerçek veya
tüzel kişi olan gönderici bilgileri, Malın cinsi, miktarı ve ambalaj adedi, malın yük-
lendiği vagonla ilgili bilgiler, varış istasyonu bilgileri, gümrük veya diğer makam-
larca istenen ve CIM belgesinin ekinde bulunan evrakların listesi bulunmalıdır. Bir

59
Dış Ticaret İşlemleri

vagonu doldurmayan parsiyel taşımalara yönelik CIM belgesini düzenlemek için

ilgili freight forwarder’larla çalışılmalıdır. Forwarder’lar birden fazla ihracatçının
eşyalarını aynı varış istasyonuna yönelik olarak konsolide ederler. 6 nüsha olan
CIM belgesinin tüm sayfaları demir yolu işletmesi tarafından imzalanıp onaylandık-
tan sonra 4. nüsha ihracatçıya verilir. Diğer nüshalar mallar ile birlikte gönderilir.
Mal varış istasyonuna geldiğinde ithalatçı tarafından söz konusu belgenin 4. nüsha-
sının ibrazı zorunlu değildir. Belgenin alıcı kısmındaki ilgili taraf alıcı olduğunu
ispatlayabildiği sürece demir yolu işletmesinden malı teslim alabilir (http://-
www.exportact.com/cim-belgesi-railway-bill/ Erişim Tarihi 12.12.2019).

2.18. En Az İki Farklı Taşıma Şeklini Kapsayan Taşıma Belgesi

Doktrinde çok şekilli taşıma belgesi de denir. Multimodal taşımacılıkta
birden fazla taşıma moduna göre belge düzenlenir. Örnek Kanada’ya gemi ile
mal gidecekse direkt gemi ile gidemeyeceği için malın öncelikle ABD’ye deniz
yoluyla, ABD’den Kanada’ya kara yoluyla ulaştırılması için çok modlu belge
düzenlenmesi gerekir.

2.19. Ciro Edilemez Deniz Yolu Taşıma Senedi

Ciro edilemez deniz yolu taşıma senedi ABK. (Akreditiflere İlişkin Birör-
nek Usuller ve Uygulama Kuralları) 600 m. 21’de düzenlenmiştir. Ciro edile-
mez deniz yolu taşıma senedi ABK. 500 döneminde taşıma belgeleri arasına
dâhil olmuştur. Ciro edilemez deniz yolu taşıma senedi, uluslararası uygulama-
da “NonNegotiable Sea Way bill” olarak anılmaktadır. Bu taşıma senedinin
tercih edilmesinin nedeni, az maliyetli ve pratik olmasıdır. Çünkü özellikle
kıymetli evrak niteliğinde olan ve ciro edilebilen deniz konşimentoları çoğu
zaman el değiştirmekte ve son alıcıya ulaşması zaman almaktadır. Bu gibi du-
rumlarda bankaların alıcıya ek masraflar çıkarmaları mümkündür. İşte bu olum-
suz durumların ortadan kalkması açısından ciro edilemez deniz yolu taşıma
senedinin ABK.’da yer alması önemli bir gelişmedir (Saraç 2014,95).

2.20. Dâhilde İşleme İzin Belgesi

Dâhilde işleme rejiminden yararlanmak için mutlaka dâhilde işleme izin
belgesi ve/dâhilde işleme izninin alınması gerekmektedir. Dâhilde işleme izin
belgesi Ekonomi Bakanlığı İhracat Genel Müdürlüğü, dâhilde işleme izni ise
Gümrük ve Ticaret Bakanlığı’nca belirlenen uygulama esasları çerçevesinde
ilgili gümrük idaresi tarafından verilmektedir. Dâhilde işleme izin belge-
si/dâhilde işleme izin müracaatları şu kriterler bağlamında değerlendirilmekte-

60
 Uluslararası Ticarette Kullanılan Belgeler

dir: İthal eşyasının işlem görmüş ürünün elde edilmesinde kullanıldığının tespi-
tinin mümkün olması, Türkiye Gümrük Bölgesindeki (serbest bölgeler hariç)
üreticilerin temel ekonomik çıkarları ile Türk malı imajının olumsuz etkilen-
memesi, İşleme faaliyetinin, katma değer yaratan ve kapasite kullanımını artıran
bir faaliyet olması yanında, işlem görmüş ürünün rekabet gücünü ve ihraç po-
tansiyelini artıran koşullar yaratıyor olması, Firmaların dâhilde işleme izin bel-
geleri/dâhilde işleme izinleri kapsamındaki performansları, Dahilde işleme re-
jiminden etkin bir şekilde yararlanabilmek için dahilde işleme izin belgesi kap-
samında belirtilen sürelere uymak gerekmektedir (Canıtez, 2008: 143). Dâhilde
işleme izin belgesinin süresi sektöre göre değişmekle birlikte en fazla on iki
aydır. Ancak gemi inşası ve savunma sanayi projeleri gibi üretim süreci on iki
ayı aşan ürünlere ilişkin düzenlenen dâhilde işleme izin belgelerinin süresi,
proje süresi olarak belirlenmiştir. Dâhilde işleme izin belgelerine haklı ve müc-
bir sebeplerle olağanüstü koşulların varlığı durumunda ek süre verilmektedir.
Örneğin, firmanın dâhilde işleme izin belgesinde taahhütte bulunduğu ihracatın
% 25’ini gerçekleştirmesi durumunda firmaya belge süresinin yarısı kadar ek
süre verilmektedir. Ayrıca, dahilde işleme izin belgesi almış firmalara deprem,
sel vb. doğal afetler, yükümlü firmanın faaliyetinin kamu otoritelerince kısıt-
lanması veya durdurulması, yükümlü firmanın konkordato ilan etmiş olması
gibi mücbir sebep ile olağanüstü koşullar nedeniyle de ek süre verilmektedir
(Başkol, 2016,5). İhracatçı Birlikleri Genel Sekreterlikleri ve Ekonomi Bakanlı-
ğı’na başvurularak alınır.

2.21. Hariçte İşleme İzin Belgesi

Serbest dolaşımdaki eşyanın, işlenmek veya yenilenmek üzere, Türkiye
Gümrük Bölgesi dışına veya serbest bölgelere geçici olarak ihraç edilmesi ve
işlem görmüş ürünün tam veya kısmi muafiyetten yararlanarak serbest dolaşıma
girmesi imkânı sağlayan belgedir. İşleme faaliyetine göre Ekonomi Bakanlı-
ğı’na veya Maden İhracatçı Birliklerinin bağlı olduğu İhracatçı Birlikleri Genel
Sekreterliklerine başvurularak alınır.

2.22. Sigorta Belgesi (Insurance Policy) Insurance Certificate)

Bir defadan fazla yüklemesi olan ihracatçı veya ithalatçıların kesin sigorta
öncesi hazırladıkları belgedir. Sigorta poliçesi, sigorta akdinin belgesidir ve
sigortacı tarafından imzalanıp, sigorta ettirene verilen ve her iki tarafın hak ve
borçlarını gösteren bir vesikadır. Uluslararası ticarette malların (ne kadar koru-
nurlarsa korunsunlar), taşıma sürecinde hasara uğramaları, çalınmaları, eksilme-

61
Dış Ticaret İşlemleri

leri veya kullanılamaz hâle gelmeleri her zaman mümkündür. Bu yüzden sigor-
tanın uluslararası ticarette özel bir yeri vardır. Bu bağlamda sigorta belgeleri:
“…malların sevkiyatı esnasında olası tehlikeler göz önüne alınarak doğabilecek
zararları karşılamak için belirli bir ücret mukabilinde sigorta acentesi ile sigorta
ettiren arasında malların sigortalanmasına ilişkin anlaşmayı gösteren belgelerdir
ABK. 600 m. 28’de “Sigorta Belgesi, Kapsamı ve Tutarı” başlığı altında sigorta
belgesiyle ilgili hükümler yer almıştır. Burada sigorta belgelerinin sigorta poli-
çesi, ICC, açık kuvertüre dayalı bir sigorta sertifikası veya deklarasyonu şeklin-
de düzenlenebilecekleri ifade edilmiştir. Ayrıca bu sigorta belgelerinin sigorta
şirketi, sigorta yüklenicisi veya bunların acenteleri veya vekilleri tarafından
düzenlenip imzalanmaları gerektiği madde metninde belirtilmiştir. Sigorta Bel-
geleri (Insurance Documents) sigortayı yapan sigorta şirketi veya sigorta ko-
misyoncusu tarafından düzenlenip sigortayı yaptıran kişiye (ihracatçıya veya
ithalatçıya) verilen belgelerdir.

2.23. Yükleme Ordinosu (Mate's Receipt)

Yükün gemiye yüklenmek üzere teslim alındığını belirleyen makbuzdur.
Yükleme öncesinde yükleyiciye verilir. Yük, gemiye yüklendikten sonra Kon-
şimentoyla değiştirilir. Bir tür güvence belgesidir.

2.24. Delivery Order

Tek Konşimentoyla taşınan parsiyel (yani birden çok alıcısı olan) yüklerde
alıcıları belirlemek için düzenlenir. Kıymetli evrak niteliği yoktur.

2.25. Manifesto (Manifest)

Geminin varış limanlarına göre, gemideki yükün tüm özelliklerinin yazıl-
dığı bir dokümandır. Yükleme limanındaki acente tarafından, Konşimento içeri-
ğine göre hazırlanır.

2.26. Navlun Mukavelesi (Charter Party= C/P)

Bir malın iki liman arasında taşınması hazırlanmış sözleşmedir. Yük, bu
anlaşma esaslarına göre taşınır. C/P'de bir tarafta kiracı, diğer tarafta armatör
yer alır. Navlun mukavelesi, taşıma ile ilgili tüm koşulları içerir.
(https://www.byclb.com/TR/DisTicaret/E-Ogrenme/DisTicaret/1/111.htm (Eri-
şim Tarihi 14.12.2019). .

62