95

III. DIFERENCIJALNE JEDNADBE

Uvod s povijesnim osvrtom


Diferencijalne jednadbe se pojavljuju kao matematiki modeli u rjeavanju
vanih prirodnih i tehnikih problema. Takvi su problemi provoenje topline i
razliita titranja.

Rjeavanje diferencijalnih jednadbi je vrlo teko i zauzima panju znanstvenika
od poetka razvoja diferencijalnog rauna do danas. Na prijelazu s 19. u 20. stoljee
to je bio pravi izazov za mnoge matematiare.

Diferencijalne jednadbe prvog reda uspjeno je rjeavao vicarski matematiar
Jacob Bernoulli (16541705). Jednu vanu i vrlo openitu metodu za rjeavanje
diferencijalnih jednadbi uveo je francuski matematiar Joseph Lagrange (1736
1813).






Jacob Bernoulli Joseph Lagrange

96 III. Diferencijalne jednadbe





Lekcije



1. Opis diferencijalne jednadbe i vrste rjeenja

2. Diferencijalne jednadbe koje se rjeavaju neposrednim integriranjem

3. Diferencijalne jednadbe prvog reda

4. Diferencijalne jednadbe drugog reda






















1. Opis diferencijalne jednadbe i vrste rjeenja 97


1. Opis diferencijalne jednadbe i vrste rjeenja


Ako su veliine x i y povezane jednadbom u kojoj se pojavljuju njihovi
diferencijali dx i dy ( rasporeeni tako da se iz diferencijalnog oblika moe prijei
u derivacijski), tada takvu jednadbu zovemo diferencijalnom jednadbom
veliina x i y . Evo tri primjera diferencijalnih jednadbi:
(1)
3
2 0 y dx xdy + =
(2)
2
ln sin
dy x
x
dx y
| |
+ =
|
\

(3)
( ) ( )
2 3
2
d x dy dx dy dy =

Diferencijal (odnosno derivacija) najvieg reda u nekoj diferencijalnoj jednadbi
odreuje ujedno i red te diferencijalne jednadbe. Diferencijalne jednadbe iz (1) i
(2) su prvog reda, dok je diferencijalna jednadba iz (3) drugog reda.

Zapiimo prvu diferencijalnu jednadbu kao derivacijsku jednadbu. Nakon
dijeljenja s dx i uvrtavanja y umjesto
dx
dy
dobiva se derivacijski oblik

3
2 0 y xy + =
s nepoznatom funkcijom ( ) y y x = . Ista se diferencijalna jednadba nakon
dijeljenja s dy i uvrtavanja x umjesto
dx
dy
moe zapisati u derivacijskom obliku


3
2 0 y x x + =
s nepoznatom funkcijom ( ) x x y = .

Trea diferencijalna jednadba se moe zapisati samo u jednom derivacijskom
obliku
1 x x =
s nepoznatom funkcijom ( ) x x y = .

Rjeenje diferencijalne jednadbe je svaka funkcijska veza (openito
implicitna) koja dotinu diferencijalnu jednadbu prevodi u identitet (neku poznatu
jednakost), tj. funkcijska veza iz koje se nakon diferenciranja i uvrtavanja u
diferencijalnu jednadbu moe dobiti trivijalanan identitet 0 0 = .

98 III. Diferencijalne jednadbe

Primjer 110. Provjeri jesu li implicitne funkcije
(1)
2 3
x y = (2)
2 3
1 x y = + (3)
2 3
x y y = +
rjeenja diferencijalne jednadbe

2
2 3 0 xdx y dy = .
Rjeenje.
(1)
2 3
/
d
x y
dy
= tj. diferenciranje po y

2
2 3 / xx dy y dy = zamjena x s
dx
dy

2
2 3 / xdx y dy = uvrtavanje u diferencijalnu jednadbu
2 2
3 3 0 / y dy y dy =

oduzimanje

0 0 =
Nakon diferenciranja i uvrtavanja u diferencijalnu jednadbu postigli smo
identitet to nam govori da je funkcija
2 3
x y = rjeenje diferencijalne jednadbe.

(2) Isti postupak dovodi do zakljuka da je i funkcija
2 3
1 x y = + takoer
rjeenje diferencijalne jednadbe.


(3)
2 3
/
d
x y y
dy
= + tj. diferenciranje po y

2
2 3 / xx dy y dy dy = + zamjena x s
dx
dy


( )
2
2 3 1 / xdx y dy = + uvrtavanje u diferencijalnu jednadbu

( )
2 2
3 1 3 0 / y dy y dy + = oduzimanje i dijeljenje s dy
1 0 =
Nakon diferenciranja i uvrtavanja u diferencijalnu jednadbu ne postie se
identitet, ve neistina, a to govori da funkcija
2 3
x y y = + nije rjeenje
diferencijalne jednadbe.

Pogledajmo u primjeru to slijedi koje sve vrste rjeenja moe imati jedna
diferencijalna jednadba.

Primjer 111. Pokai da su eksplicitne funkcije
(1)
2
y Cx C = + (2) 3 9 y x = + (3)
2
1
4
y x =
rjeenja diferencijalne jednadbe

2
0 y xy y + = .
1. Opis diferencijalne jednadbe i vrste rjeenja 99

Rjeenje.
(1) Uvrtavanjem funkcije
2
y Cx C = + i derivacije y C = u diferencijalnu
jednadbu slijedi:

( )
2 2
0
0 0
C xC Cx C + + =
=
,
dakle identitet, pa je funkcija
2
y Cx C = + njezino rjeenje za svaku realnu
vrijednost C . Obitelj funkcija s parametrom C ,
( )
2
;
gen
y y x C Cx C = = + ,
se zove ope ili generalno rjeenje.

(2) Funkciju 3 9 y x = + i njezinu derivaciju 3 y = nije potrebno posebno
uvrtavati u diferencijalnu jednadbu zato to se ova funkcija dobiva iz opeg
rjeenja za 3 C = . Za svaku pojedinu vrijednost parametra C c = funkcija obitelji
( ) ;
par
y y x c =
se zove pojedinano ili partikularno rjeenje. Dakle, funkcija
( ) ;3 3 9
par
y y x x = = +
predstavlja jedno takvo pojedinano rjeenje.

(3) Uvrtavanjem funkcije
2
1
4
y x = i njezine derivacije
1
2
y x = u
diferencijalnu jednadbu slijedi:

2
2
1 1 1
0
2 2 4
0 0
x x x x
| | | | | |
+ =
| | |
\ \ \
=
,
takoer identitet, pa je i ova funkcija rjeenje diferencijalne jednadbe. Ona se ne
moe dobiti iz opeg rjeenja ni za jednu odreenu vrijednost parametra C . Kae se
da je funkcija

( )
2
1
4
sin
y y x x = =
zasebno ili singularno rjeenje.


Odavno je uoeno da je brzina promjene mnogih prirodnih zakona razmjerna tim
istim zakonima. Kako se u matematici brzina promjene izraava derivacijom , to se
uoeno stanje moe zapisati jednostavnom diferencijalnom jednadbom y ky = .
Rjeenja te jednadbe su prirodne eksponencijalne funkcije
kx
y Ce = . Iste funkcije
odreuju rjeenja mnogih diferencijalnih jednadbi nastalih prouavanjem vanih
prirodnih zakona. Ove injenice ukazuju na eksponencijalnu bit tih prirodnih
zakona. Spoznaja da se prirodni zakoni mogu izraziti eksponencijalom funkcijom s
100 III. Diferencijalne jednadbe

bazom e daju toj bazi, odnosno Eulerovom broju e , ogromno znaenje.

U ovoj se knjizi dalje prouavaju najjednostavnije diferencijalne jednadbe vieg
reda, a to su one koje se rjeavaju neposrednim integriranjem . Jo se prouavaju
samo osnovne diferencijalne jednadbe prvog reda, i na kraju, jedna vana
diferencijalna jednadba drugog reda.

Knjiga se ne bavi provjeravanjem Cauchyevih predpostavki koje osiguravaju
postojanje i jedinstvenost rjeenja neke diferencijalne jednadbe uz zadane uvjete.
Ne istrauju se posebno ni singularna rjeenja promatranih diferencijalnih jednadbi.




2. Diferencijalne jednadbe koje se rjeavaju
neposrednim integriranjem


Najjednostavnije su diferencijalne jednadbe koje se mogu rijeiti neposrednim
integriranjem. Njihov kanonski oblik
( )
( )
n
y f x =
sadri: n-tu derivaciju
( ) n
y nepoznate funkcije ( ) y y x = na lijevoj strani i zadanu
funkciju ( ) f x na desnoj strani. Rjeavaju se n-terostrukim integriranjem desne
strane .

Primjer 112. Odredi ope rjeenje diferencijalne jednadbe treeg reda
sin y x = .
Rjeenje.
sin / ... y x dx =



1
sin cos / ... y xdx x K dx = = +



( )
1 1 2
cos sin / ... y x K dx x K x K dx = + = + +



( )
2
1 2 1 2 3
1
sin cos
2
y x K x K dx x K x K x K = + + = + + +

Sreeni oblik opeg rjeenja s parametrima-konstantama
1 1
1
2
C K = ,
2 2
C K = ,
3 3
C K = :
( )
2
1 2 3 1 2 3
; , , cos y y x C C C x C x C x C = = + + +

2.Diferencijalne jednadbe koje se rjeavaju neposrednim integriranjem 101

U dva sljedea primjera emo pokazati kako se pronalazi jedno tono odreeno
rjeenje diferencijalne jednadbe. Naime, radi se o pojedinanom rjeenju
diferencijalne jednadbe koje zadovoljava neke uvjete. Broj uvjeta e biti jednak
redu diferencijalne jednadbe. Kao to e u primjerima biti pokazano prvo treba
odrediti ope rjeenje.

Primjer 113. Pronai pojedinano rjeenje diferencijalne jednadbe drugog reda
6
x
y x e + = koje zadovoljava uvjete: 3 y = za 0 x = i 5 y = za 0 x = .
Rjeenje. Svoenje jednadbe na kanonski oblik i odreivanje opeg rjeenja
dvostrukim integriranjem:
6 / ...
x
y e x dx =



( )
2
1
6 3 / ...
x x
y e x dx e x C dx = = +



( )
2 3
1 1 2
3
x x
y e x C dx e x C x C = + = + +

( )
3
1 2 1 2
; ,
x
gen
y y x C C e x C x C = = + +

Pronalaenje pojedinanog rjeenja uvrtavanjem uvjeta u ope rjeenje te prvu
derivaciju opeg rjeenja:


3
1 2 2
2
1 1
0, 3 3 1
3 0, 5 5 1
x
x
y e x C x C x y C
y e x C x y C
= + + = = = +
= + = = = +


1 2
4 , 2 C C = =

( )
3
; 4, 2 4 2
x
par
y y x e x x = = + +

Primjer 114. Pronai pojedinano rjeenje diferencijalne jednadbe treeg reda
3
2 0 x y = koje zadovoljava uvjete:
( ) ( )
1
1 3 , 1 2 , 1
2
y y y
| |
= = =
|
\
.
Rjeenje. Svoenje jednadbe na kanonski oblik i odreivanje opeg rjeenja
trostrukim integriranjem:

3
2 / ... y x dx

=



3 2
1
2 / ... y x dx x K dx

= = +



( )
2 1
1 1 2
/ ... y x K dx x K x K dx

= + = + +



( )
1 2
1 2 1 2 3
1
ln
2
y x K x K dx x K x K x K

= + + = + + +

( )
2
1 2 3 1 2 3
; , , ln
gen
y y x C C C x C x C x C = = + + +
102 III. Diferencijalne jednadbe

Pronalaenje pojedinanog rjeenja uvrtavanjem uvjeta u ope rjeenje te prvu
i drugu derivaciju opeg rjeenja:

2
1 2 3 1 2 3
1 2 1 2
1 1
2
ln 1, 3 3
1
2 1, 2 2 1 2
1 1
2 , 1 1 4
2
y x C x C x C x y C C C
y C x C x y C C
x
y C x y C
x
= + + + = = = + +
= + + = = = + +
= + = = = +


1 2 3
5 , 9 , 7 C C C = = =

( )
2
; 5, 9, 7 ln 5 9 7
par
y y x x x x = = + +

3. Diferencijalne jednadbe prvog reda


3.1. Diferencijalne jednadbe s razdvojenim promjenljivim

Diferencijalna jednadba s razdvojenim (separiranim) promjenljivim
(varijablama) ima jednostavan oblik: na jednoj strani jednadbe su iksevi, a na
drugoj ipsiloni. U kanonskom prikazu te jednadbe
( ) ( ) f x dx g y dy =
funkcije ( ) f x

i ( ) g y su zadane, a nepoznata je funkcijska veza izmeu x i y .

Jednadba se rjeava odvojenim integriranjem lijeve i desne strane:

( ) ( ) ( ) ( ) , f x dx F x A g y dy G y B = + = +

.
Uz C B A = ope rjeenje se moe zapisati u implicitnom obliku
( ) ( ) F x G x C = .

Primjer 115. Odredi ope rjeenje diferencijalne jednadbe prvog reda
( ) ( )
3
2 sin 4 1 x x dx y dy = + .
Rjeenje. Integriranje lijeve i desne strane:
( )
2
2 sin 2 sin cos x x dx xdx xdx x x A = = + +


( )
3 3 4
4 1 4 y dy y dy dy y y B + = + = + +



3. Diferencijalne jednadbe prvog reda 103

y
x
Zapisivanje opeg rjeenja:
2 4
cos x x y y C + =

Primjer 116. Rijei diferencijalnu jednadbu 0 ydx xdy = i grafiki prikai
njena rjeenja.
Rjeenje. Razdvajanje promjenljivih:
1 1
dx dy
x y
=
Raunanje integrala:
1 1
ln , ln dx x A dy y B
x y
= + = +


Odreivanje i sreivanje rjeenja:
ln ln x y K =
ln
x
K
y
=
1
K
x
e
y C
= =
, 0 y Cx C =

Ovim su zapisom obuhvaeni svi pravci koji prolaze ishoditem, izuzev
koordinatnih osi 0 y = i 0 x = . Neposrednom provjerom u zadanoj diferencijalnoj
jednadbi moemo se uvjeriti da su konstante ( ) 0 y y x = = ( 0) dy = i
( ) 0 x x y = = ( ) 0 dx = takoer njena rjeenja. Dakle, rjeenja ove zadane
diferencijalne jednadbe su svi pravci koji prolaze ishoditem,
y Cx = i 0 x = .
Grafiki prikaz rjeenja:













104 III. Diferencijalne jednadbe

y
x
C=-2 C=-1 C=0 C=1 C=2
y
x
C=-2 C=-1 C=0 C=1 C=2
Primjer 117. Skiciraj obitelji krivulja opih rjeenja diferencijalnih jednadbi:
(1) 2 dx ydy = (2)
1
2 dx dy
y
=
Rjeenje.
(1) Raunanje integrala:

2
, 2 dx x A ydy y B = + = +


Odreivanje opeg rjeenja:
2
x y C = tj.
2
x y C = +
Skiciranje obitelji parabola opeg rjeenja ( )
2
; x x y C y C = = + :










(2) Kanonski oblik:
2 , 0 dx ydy y =
Ope rjeenje:
2
, 0 x y C y = +
Skica obitelji parabola opeg rjeenja ( )
2
; x x y C y C = = + , 0 y :










Primjer 118. Odredi ope rjeenje diferencijalne jednadbe
3 2
0
1
x
dx dy
y x
+ =

.
Rjeenje. Svoenje jednadbe na kanonski oblik:
( )
3 2
/ 1
1
x
dx dy x y
y x
=

( )
2
3 2 1 x dx y dy =
3. Diferencijalne jednadbe prvog reda 105

Raunanje integrala:
( )
2 3 2
3 , 2 1 2 x dx x A y dy y y B = + = +


Zapisivanje i sreivanje opeg rjeenja:
implicitno
3 2
2 1 ; 0 , 0 x y y C x y + =
eksplicitno ( )
2
3
1 ; 0 , 0 x C y x y =
Skiciranje obitelji krivulja opeg rjeenja:
















Primjer 119. Pronai pojedinano rjeenje diferencijalne jednadbe
3 2
4 1 3 y y x = koje zadovoljava uvjet 2 y = za 1 x = .
Rjeenje. Svoenje jednadbe na kanonski oblik:
3 2
4 3 1 /
dy
y x dx
dx
= +
( )
3 2
4 3 1 y dy x dx = +
Raunanje integrala:
( )
3 4 2 3
4 , 3 1 y dy y B x dx x x A = + + = + +


Zapisivanje opeg rjeenja:
implicitno
4 3
y x x C =
eksplicitno
3 4
y x x C = + +
Pronalaenje pojedinanog rjeenja:
( )
4
3
2 1 1 C = tj. 14 C =
implicitno
4 3
14 y x x =
eksplicitno
3 4
14 y x x = + +


106 III. Diferencijalne jednadbe


3.2. Homogena diferencijalna jednadba

Kanonski oblik homogene diferencijalne jednadbe
y
y f
x
| |
=
|
\

sadri: na lijevoj strani derivaciju y nepoznate funkcije ( ) y y x = , a na desnoj
strani izraz
y
f
x
| |
|
\
odreen zadanom funkcijom f jedne promjenljive
y
z
x
= .

Homogena jednadba se rjeava zamjenom
y
z
x
=
iz koje izlazi
y xz = i y z xz = + .
Uvrtavanjem ovih izraza u kanonski oblik dobiva se diferencijalna jednadba
( ) z xz f z + =
kojoj se mogu razdvojiti promjenjive x i z :
( )
dz
z x f z
dx
+ =
( )
( )
/
dz dx
x f z z
dx x f z z
=



( )
1 1
dz dx
f z z x
=

Ope rjeenje ove jednadbe izlazi odvojenim integriranjem lijeve i desne strane, a
ope rjeenje homogene jednadbe proizlazi vraanjem
y
x
umjesto z .

Homogena diferencijalna jednadba moe se jo rijeiti recipronom zamjenom
x
z
y
= .

Primjer 120. Rijei diferencijalnu jednadbu 2 xy y = uz pomo zamjene
y
z
x
= .
Rjeenje. Svoenje jednadbe na kanonski oblik:
2
2
y y
y
x x
= =
3. Diferencijalne jednadbe prvog reda 107

Odreivanje meurjeenja s x i z pomou prireene formule:
( ) , 2 , 2
y
z y z f z z
x
= = =
1 1
2
dz dx
z z x
=

1 1
dz dx
z x
=
1 1
ln , ln dz z B dx x A
z x
= + = +


ln ln ln ln ln z x A B x K Kx = + = + =
z Kx Cx = =

Zapisivanje zavrnog rjeenja s x i y :
y
Cx
x
= tj.
2
y Cx =


Primjer 121. Rijei diferencijalnu jednadbu ( ) 3 0 x y y + = sluei se
zamjenom
y
z
x
= .
Rjeenje. Svoenje jednadbe na kanonski oblik:
3
y
y
x
=
Odreivanje meurjeenja s x i z pomou prireene formule:
( ) , 3 , 3
y
z y z f z z
x
= = =
1 1
3
dz dx
z z x
=


3
dz dx
x
=
3
, 3ln dz z B dx x A
x
| |
= + = +
|
\


3ln 3ln 3ln 3ln z x A B x C Cx = + = =

Zapisivanje zavrnog rjeenja s x i y :
3ln
y
Cx
x
=

tj. 3 ln y x Cx =

108 III. Diferencijalne jednadbe

Primjer 122. Rijei diferencijalnu jednadbu ( )
x y y y + = pomou zamjene
x
z
y
= .
Rjeenje. Svoenje jednadbe na kanonski oblik:

1
1
y
y
x
x y
y
= =
+
+

Odreivanje meurjeenja s x i z :

2
,
x z xz
y y
z z

= =

2
1
1
z xz
z z

=
+


2
1
z
z xz
z
=
+


1
z
xz
z
=
+


1
dz z
x
dx z
=
+


1 1 z
dz dx
z x
+
=

1 1
ln , ln
z
dz z z B dx x A
z x
+
= + + = +


ln ln ln ln ln z z x A B x C Cx + = + = + =
ln ln ln
x
z Cx z C
z
= =

Zapisivanje zavrnog rjeenja s x i y :

ln
x
Cy
y
= tj. ln x y Cy =


Primjer 123. Pronai upravo ono pojedinano rjeenje diferencijalne jednadbe
2 2
x y xy y = koje zadovoljava uvjet ( ) 1 1 y = .
Rjeenje. Svoenje jednadbe na kanonski oblik:
2
2
2
xy y y y
y
x x x
| |
= =
|
\


3. Diferencijalne jednadbe prvog reda 109

Odreivanje meurjeenja s x i z :
( )
2 2
, ,
y
z y z z f z z z
x
= = =

2
1 1
dz dx
z x
=

1
ln x C
z
= +

Odreivanje opeg rjeenja:

ln
x
x C
y
= + tj.
ln
x
y
x C
=
+

( ) ;
ln
gen
x
y y x C
x C
= =
+


Pronalaenje pojedinanog rjeenja:
1
1
ln1 C

=
+
tj. 1 C =

( ) ; 1
ln 1
par
x
y y x
x
= =

Primjedba. Lako se provjerava da je nul-funkcija 0 = y ) 0 ( = y rjeenje
diferencijalne jednadbe iz predhodnog primjera. Niti za jednu realnu vrijednost
konstante C iz opeg rjeenja
C x
x
C x y
+
=
ln
) ; (
se ne moe dobiti . 0 ) ; ( = C x y Prema tome, nul-funkcija je zasebno rjeenje
dotine diferencijalne jednadbe, tj.
( ) 0
sin
y y x = = .


3.3. Linearna diferencijalna jednadba

Sredinja diferencijalna jednadba prvog reda je upravo linearna diferencijalna
jednadba. S jedne strane linearna jednadba je dosta zastupljena u primjenama, a s
druge strane ona ima svoj matematiki sklad. Ope rjeenje te jednadbe se izraava
eksplicitno, a do njega se stie uz pomo najopenitije metode za rjeavanje
diferencijalnih jednadbi, Lagrangeove metode varijacije.

110 III. Diferencijalne jednadbe

Kanonski oblik linearne diferencijalne jednadbe prvog reda
( ) ( ) ( ) a x y b x y f x + =
sadri: nepoznatu funkciju ( ) y y x = , njenu derivaciju y , zadane funkcije
koeficijente 0 ) ( x a i ) (x b , te zadanu funkciju smetnje ( ) f x . Pojednostavljeni
oblik za 0 ) ( = x f ,
0 ) ( ) ( = + y x b y x a
nazivamo homogenom linearnom diferencijalnom jednadbom prvog reda.
Jednadba se naziva linearnom zato sto su u njenom zapisu funkcija y i njena
derivacija y isto izdvojene, nisu dio kompozicije funkcija. U linearnoj se
jednadbi ne mogu pojaviti npr. sin y ni y .

Za prouavanje je pogodniji normirani kanonski oblik koji nastaje dijeljenjem
jednadbe s ) (x a uz nove oznake
) (
) (
) (
x a
x b
x p = i
( )
( )
( )
f x
q x
a x
= :
( ) ( ) y p x y q x + = .

Postupak rjeavanja ove normirane diferencijalne jednadbe se moe provesti u
dva koraka. U prvom koraku se rijei pridruena homogena jednadba,
( ) 0 y p x y + = ,
razdvajanjem promjenljivih x i y :
1
( ) dy p x dx
y
=

+ = B y dy
y
ln
1
, ( ) ( ) p x dx P x A = +

K x P y + = ) ( ln
) ( ) ( ) ( x P x P K K x P
Ce e e e y
+
= = =
( )
( ; )
P x
hom
y y x C Ce

= =
Ope rjeenje ( ; )
hom
y y x C =

pridruene homogene jednadbe je izraeno
eksplicitno pomou parametra-konstante C , broja e i jedne antiderivacije ( ) P x
funkcije ( ) p x .
U drugom koraku se na rjeenje ( ; )
hom
y y x C = primjeni metoda varijacije
parametra-konstante C , tj. predpostavi se da je izraz
) (
) (
x P
e x C y

=
s nepoznatom funkcijom ( ) C x rjeenje polazne linearne diferencijalne jednadbe.
Deriviranjem tog izraza i uvrtavanjem u polaznu normiranu jednadbu
( ) ( ) y p x y q x + =
3. Diferencijalne jednadbe prvog reda 111

dobiva se nova diferencijalna jednadba
( )
( ) ( )
P x
C x e q x

= odnosno
( )
( ) ( )
P x
C x e q x = .
Neposrednom integracijom izlazi
( )
( ) ( ) ( )
P x
C x e q x dx Q x D = = +

,
odakle proizlazi ope rjeenje normirane linearne diferencijalne jednadbe u
eksplicitnom obliku
( )
( )
( ; ) ( )
P x
y y x D Q x D e

= = + .

Primjer 124. Odredi ope rjeenje diferencijalne jednadbe
( ) 1 sin y y x =
sluei se gotovim formulama.
Rjeenje. Svoenje jednadbe na normirani kanonski oblik:
(sin ) sin y x y x + = , ( ) ( ) sin p x q x x = =
Raunanje antiderivacije ( ) P x i neodreenog integrala ( ) C x :
( ) sin cos p x dx xdx x A = = +

, x x P cos ) ( =

( ) cos
cos
cos
( ) ( ) sin
sin
P x x
t t x
x t
C x e q x dx e xdx
xdx dt
e dt e D e D

=
= = =
=
= = + = +

Zapisivanje opeg rjeenja:
( )
( ) cos cos cos
( ) 1
P x x x x
y C x e e D e De

= = + = +

Primjer 125. Rijei diferencijalnu jednadbu
2
xy y x = neposredno, bez
koritenja gotovih formula.
Rjeenje. Svoenje jednadbe na normirani kanonski oblik:
1
y y x
x
=
Odreivanjem opeg rjeenja pridruene homogene jednadbe:
1
0 y y
x
=
dx
x
dy
y
1 1
=
K x y + = ln ln
ln x K K
y e e x Cx
+
= = =
hom
y Cx =

112 III. Diferencijalne jednadbe

Odreivanje opeg rjeenja zadane jednadbe:
x x C y ) ( = , ( ) ( ) y C x x C x = +
1
( ) ( ) ( ) C x x C x C x x x
x
+ =
( ) C x x x = odnosno ( ) 1 C x =
( ) 1 C x dx x D = = +

2
( ) y x D x x Dx = + = +

Primjer 126. Pronai pojedinano rjeenje diferencijalne jednadbe
1
x
y y e = + koje zadovoljava uvjet (0) 0 y = .


Rjeenje. Jednadba je zadana u normiranom kanonskom obliku:
( ) 1 p x = , 1 ) ( + =
x
e x q


Raunanje ( ) P x i ( ) C x :
( ) ( ) 1 p x dx dx x A = = +


, x x P = ) (

( )
( ) ( )
( ) ( 1) 1
P x x x x
x x
C x e q x dx e e dx e dx
dx e dx x e D


= = + = + =
= + = +



Zapisivanje opeg rjeenja:
( ) ( )
( )
( ) 1
P x x x x
gen
y y C x e x e D e x D e

= = = + = +
Pronalaenje pojedinanog rjeenja:
( ) 1 0, 0 0 1 tj. 1
x
y x D e x y D D = + = = = =
( )
1 1
x
par
y x e = +

Primjer 127. Pronai pojedinano rjeenje diferencijalne jednadbe
ln 2 0 y y =

koje zadovoljava uvjet ( ) 2 4 y = .
Rjeenje. Ope rjeenje:
( )
ln2 ln 2
2
x
x x
gen hom
y y y Ce C e C = = = = =
Pojedinano rjeenje:
( ) ln 2 2 2, 4
x
y C x y = = =

4 ) 2 ln ( 4 C = tj.
2 ln
1
= C

2
ln 2
x
par
y =

3. Diferencijalne jednadbe prvog reda 113


3.4. Bernoullieva diferencijalna jednadba

Bernoullieva diferencijalna jednadba je poopenje normirane linearne
diferencijalne jednadbe. Njen kanonski oblik
( ) ( )
a
y p x y q x y + = ,
za razliku od linearne jednadbe, na desnoj strani sadri jo potenciju
a
y
nepoznate funkcije ( ) y y x = .


Bernoullieva diferencijalna jednadba se moe rjeavati istim postupkom kao
linearna. U prvom koraku, rjeavanjem pridruene homogene jednadbe
( ) 0 y p x y + = ,
stiemo do njenog opeg rjeenja
( )
( )
;
P x
hom
y y x C Ce

= = .

U drugom se koraku na to rjeenje primijeni metoda varijacije parametra-
konstante C . Predpostavi se da je
( )
( ) P x
y C x e

=
rjeenje Bernoullieve jednadbe. Odredi se y , a zatim se y i y uvrste u
Bernoullievu jednadbu. Nakon sreivanja dobiva se diferencijalna jednadba s
razdvojenim promjenljivim x i nepoznatom funkcijom ( ) C x ,

( ) ( )
( ) ( )
( )
1
a
a P x
C x dC x e q x dx

=

,
a poslije integriranja i njeno rjeenje

( ) ( )
( ) ( )
( )
1
1
1
a
a P x
C x a e q x dx

=

.

Primjer 128. Odredi ope rjeenje diferencijalne jednadbe
2 3
3 y y y = uz
pomo prireenih formula.
Rjeenje. Svoenje jednadbe na kanonski oblik:
( ) ( )
2
3 , 1 , 3 , 2 y y y p x q x a

= = = =
Raunanje antiderivacije ( ) P x i neodreenog integrala ( ) C x :

( ) ( ) ( )
( )
( )
( )
3
3 3 3
3 3
1 ,
3 3 9 3
3
x x x
x
p x dx dx x A P x x
C x e dx e dx D e
C x D e

= = + =
= = =

=





114 III. Diferencijalne jednadbe

Zapisivanje opeg rjeenja:

( )
( ) 3 3 3 3
3 3
P x x x x
y C x e D e e De

= = =

Primjer 129. Rijei diferencijalnu jednadbu
( )
2
2 1 y xy x y = + neposredno,
bez koritenja prireenih formula.
Rjeenje. Svoenje jednadbe na kanonski oblik:

3 2
2 2 y xy x y =
Odreivanje opeg rjeenja pridruene homogene jednadbe:

2 2 2
2
2
2 0
1
2
ln
x K K x x
x
hom
y xy
dy xdx
y
y x K
y e e e Ce
y Ce
+
=
=
= +
= = =
=

Odreivanje opeg rjeenja zadane jednadbe:

( ) ( ) ( )
( ) ( )
( ) ( )
( )
( )
( )
( )
( ) ( )
2 2 2
2 2
2
2
2
2
2
2 2
2
3 2
2
3
2
2
2 2
, 2
2
2
1
1
1
1
1
1 1
x x x
x x
x
x
x
x
x
x x
y C x e y C x e xC x e
C x e x C x e
C x dC x x e dx
x e D
C x
C x
x e D
e
y e
x e D x e D

= = +
=

=

= +
=

= =

Primjer 130. Pronai pojedinana rjeenja diferencijalne jednadbe
( ) 2 2
2
y
y x y
x
= +
+
koja zadovoljavaju uvjet ( ) 1 4 y = .
Rjeenje. Zadanu diferencijalnu jednadbu emo rjeavati za 2 0 x + > , tj. na
podruju 2, < + > .
Kanonski oblik:
( ) ( )
1
2
1 1 1
2 2 , , 2 2 ,
2 2 2
y y x y p x q x x a
x x
= + = = + =
+ +
4. Diferencijalne jednadbe drugog reda 115

Funkcije ( )
P x i ( )
C x :

( ) ( ) ( ) ( )
( )
( ) ( )
( ) ( )
1
1
ln 2
2
2
2
1
ln 2 , ln 2
2
1
2 2
2
x
p x dx dx x A P x x
x
C x e x dx dx x D
C x x D
+
| |
= = + + = +
|
+
\
= + = = +

= +



Ope rjeenje:

( )
( )
( ) ( )
2
2
P x
gen
y y C x e x D x

= = = + +
Pojedinana rjeenja:

( ) ( ) ( )
( ) ( ) ( )
( ) ( ) ( )
2 2
1 2
2
1
2
2
2 1, 4 1 4 tj. 1 , 3
1 2
3 2
par
par
y x D x x y D D D
y x x
y x x
= + + = = = = =
= +
= + +

Primjedba. Ope rjeenje takoer vrijedi i za 2 0 x + < , tj. i na podruju
, 2 < > . Zato isto rjeenje vrijedi za svaki 2 x .





4. Diferencijalne jednadbe drugog reda


4.1. Openito o diferencijalnim jednadbama vieg reda

Poveanjem reda diferencijalne jednadbe rastu napori pri njenom rjeavanju,
slobodno se moe rei eksponencijalno. Zato je posebno korisno sniziti red
diferencijalne jednadbe, ako je to mogue.

Kada se u diferencijalnoj jednadbi vieg reda ne pojavljuje nepoznata funkcija
y , a pojavljuje se y , sniavanje reda se postie zamjenom z y = . Kada se u
diferencijalnoj jednadbi ne pojavljuju ni y niti y , apojavljuje se y , red se snizi
zamjenom z y = . Slino ide dalje.

Primjer 131. Sniavanjem reda rijei diferencijalnu jednadbu 2 y y = .
Rjeenje. Zamjenom z y = ( z y = ) zadana diferencijalna jednadba treeg
reda prelazi u diferencijalnu jednadbu prvog reda
2 z z =

116 III. Diferencijalne jednadbe

s nepoznatom funkcijom ( )
z z x = . Razdvajanjem njenih promjenljivih z i x
slijedi:

1
1
1
2
ln 2
2
2
x K K x x
x
dz dx
z
z x K
z e e e C e
z C e
+
=
+
+ = +
+ = = =
=

Vraanjem y umjesto z i dvostrukim neposrednim integriranjem izlazi traeno
rjeenje y :

1
1 2
2
1 2 3
2 / ...
2 / ...
x
x
x
y C e dx
y C e x C dx
y C e x C x C
=
= +
= + +

4.2. Linearna diferencijalna jednadba

Rjeavanje diferencijalnih jednadbi je vrlo sloen, a neizvjestan posao. Ako nam
je vano rjeenje neke diferencijalne jednadbe, a do njega nikako ne moemo doi,
tada umjesto te jednadbe promatramo neto jednostavniju jednadbu. Taj
pojednostavljeni sluaj esto puta moe biti linearna diferencijalna jednadba
(funkcija y i njene derivacije se pojavljuju u linearnom obliku, tj. nisu dio
kompozicije funkcija).

Kanonski oblik linearne diferencijalne jednadbe drugog reda
( ) ( ) ( ) ( ) a x y b x y c x y f x + + =
sadri: nepoznatu funkciju ( ) y y x = , njenu prvu i drugu derivaciju y i y , zadane
funkcije-koeficijente ( ) a x 0, ( ) b x i ( ) c x , te zadanu funkciju smetnje ( ) f x .
Pojednostavljeni oblik za ( ) 0 f x = ,
( ) ( ) ( ) 0 a x y b x y c x y + + = ,
nazivamo homogenom linearnom diferencijalnom jednadbom drugog reda.

Ima barem desetak linearnih diferencijalnih jednadbi drugog reda koje
zauzimaju vano mjesto u primjenama. Te se linearne jednadbe drugog reda
rjeavaju u biti istim postupkom kao linearne jednadbe prvog reda (u prvom koraku
se rijei homogena jednadba, a u drugom koraku se primijeni metoda varijacije
parametara-konstanti), ali uz znatno vei posao.
4. Diferencijalne jednadbe drugog reda 117

Primjer 132. Rijei diferencijalnu jednadbu
2
2 xy y x x = tako da prvo
odredi ope rjeenje njene homogene jednadbe, a zatim primijeni metodu
varijacije parametara-konstanti.
Rjeenje. Primjer emo rijeiti u dva koraka: u prvom koraku emo rijeiti
pridruenu homogenu jednadbu, a u drugom koraku cijelu zadanu jednadbu.
Rjeavanje homogene jednadbe.

1 1
2
1 1 2
0 / ,
0 / razdvajanje promjenljivih i
1 1
ln ln
2 tj. 2
2
hom
xy y z y z y
xz z x z
dz dx
z x
z Kx
z Kx C x y C x
y y C xdx C x C
= = =
=
=
=
= = =
= = = +

Rjeavanje zadane jednadbe. Predpostavimo da je
( ) ( )
2
1 2
y C x x C x = +
rjeenje zadane jednadbe. Treba odrediti funkcije ( )
1
C x i ( )
2
C x . Iz prve
derivacije
( ) ( ) ( )
2
1 1 2
2 y C x x C x x C x

= + +
izdvajamo lanove koji sadre ( )
1
C x

ili ( )
2
C x

i njihov zbroj izjednaavamo s

nulom, tj. postavljamo prvi uvjet
(1) ( ) ( )
2
1 2
0 C x x C x

+ = .
Zatim se prva i druga derivacija, ( )
1
2 y C x x = i ( ) ( )
1 1
2 2 y C x x C x

= + , uvrste
u zadanu jednadbu,

( ) ( ) ( )
2
1 1 1
2 2 2 2 x C x x C x C x x x x

+ =

,
to nakon areivanja postaje drugi uvjet
(2) ( )
2 2
1
2 2 C x x x x

= .
Uvjeti odreuju sustav diferencijalnih jednadbi prvog reda s nepoznatim
funkcijama ( )
1
C x i ( )
2
C x :

( ) ( )
( )
2
1 2
2 2
1
0
2 2
C x x C x
C x x x x

+ =

.
Iz (2) izlazi

( ) ( )
1 1 1
1 1 1
tj. ln
2 2
C x C x x x E
x

= = + ,
118 III. Diferencijalne jednadbe

pa iz (1) proizlazi

( ) ( ) ( )
2 2 3 2
2 1 2 2
1 1 1
tj.
2 6 2
C x C x x x x C x x x E

= = = + .
Odreene su funkcije ( )
1
C x i ( )
2
C x pa se moe zapisati traeno ope rjeenje

( ) ( )
( )
2 2 3 2
1 2 1 2
3 2
1 2
1 1 1
ln
2 6 2
1
ln .
3
y C x x C x x x E x x x E
x x D x D
| |
= + = + + + =
|
\
= + + +

Dva naredna primjera su openite prirode i pokazuju nain na koji se moe
sastaviti ope rjeenje linearne diferencijalne jednadbe.

Primjer 133. Pokai da se ope rjeenje linearne diferencijalne jednadbe
( ) ( ) ( ) ( ) a x y b x y c x y f x + + = moe dobiti kao zbroj: opeg rjeenja
pridruene homogene jednadbe i jednog pojedinanog rjeenja cijele jednadbe.
Rjeenje. Predpostavimo da je
hom
y ope rjeenje homogene jednadbe, a
par
y
pojedinano rjeenje cijele jednadbe. Tada funkcija

hom par
y y y = +
zadovoljava cijelu jednadbu jer je

( ) ( ) ( )
( )( ) ( )( ) ( ) ( )
( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( )
( ) ( ) 0 .
hom par hom par hom par
hom hom hom par par par
a x y b x y c x y
a x y y b x y y c x y y
a x y b x y c x y a x y b x y c x y
f x f x
+ + =
= + + + + + =
= + + + + + =

= + =

Ista funkcija preko
hom
y ovisi o dva parametra-konstante pa je ona ope rjeenje
linearne diferencijalne jednadbe, tj.

gen hom par
y y y = + .

Primjer 134. Pokai da se ope rjeenje linearne diferencijalne jednadbe
( ) ( ) ( ) ( ) ( )
1 2
a x y b x y c x y f x f x + + = + moe dobiti kao zbroj: opeg rjeenja
pridruene homogene jednadbe, jednog pojedinanog rjeenja jednadbe s
funkcijom smetnje ( )
1
f x i jednog pojedinanog rjeenja jednadbe s funkcijom
smetnje ( )
2
f x .
Rjeenje. Neka su redom
hom
y ,
( )
1
par
y i
( )
2
par
y rjeenja spomenutih jednadbi.
Tada funkcija

( ) ( )
1 2
hom par par
y y y y = + +
4. Diferencijalne jednadbe drugog reda 119

zadovoljava cijelu jednadbu i preko
hom
y ovisi o dva parametra-konstante pa je
njeno ope rjeenje, tj.

( ) ( )
1 2
gen hom par par
y y y y = + + .


Osnovni je cilj ove lekcije prouiti najjednostavniju linearnu diferencijalnu
jednadbu drugog reda, onu s konstantnim koeficijentima:
( ) ay by cy f x + + = .
Sljedea se podlekcija bavi njenim najjednostavnijim sluajem, za ( ) 0 f x = ,
tj. homogenom jednadbom.



4.3. Homogena linearna diferencijalna jednadba
s konstantnim koeficijentima

Homogena linearna diferencijalna jednadba prvog reda s konstantnim
koeficijentima
0 ay by + =
se lako rijei razdvajanjem promjenljivih, nakon ega se dobije njeno ope rjeenje

b
x
a
y Ce

= .
U tom je rjeenju broj
b
t
a
= korijen pridruene karakteristine linearne jednadbe
0 at b + = .

Rjeavanje homogene linearne diferencijalne jednadbe drugog reda s
konstantniom koeficijentima
0 ay by cy + + =
je zamreno zato to postoje tri oblika opih rjeenja. Navedimo tri jednostavne
diferencijalne jednadbe drugog reda kao i njihova opa rjeenja:

(1)
1 2
0 , y y C x C = = +
(2)
1 2
0 ,
x
y y y C e C

+ = = +
(3)
1 2
0 , sin cos y y y C x C x + = = +


Malo irim razvojem teorije moe se dokazati da opa rjeenja homogene
diferencijalne jednadbe ovise o korijenima pridruene karakteristine kvadratne
jednadbe
2
0 at bt c + + = .
120 III. Diferencijalne jednadbe

Ako su brojevi
1
t i
2
t korijeni karakteristine jednadbe, onda slijede ova tri oblika
opih rjeenja:

(1)
1 2
t t =
( )
1
1 2
t x
y C x C e = +

(2)
1 2 1 2
pri emu su brojevi i realni t t t t

1 2
1 2
t x t x
y C e C e = +

(3)
1,2
pri emu je 0 t i =
( )
1 2
sin cos
x
y C x C x e

= +


Primjer 135. Rijei homogene linearne diferencijalne jednadbe drugog reda s
konstantnim koeficijentima:
(1) 10 25 0 (2) 4 3 0 (3) 4 29 0 y y y y y y y y + = + = + =
Rjeenje. Prvo treba zapisati pridruene karakteristine jednadbe i izraunati
njihove korijene, a zatim odrediti opa rjeenja diferencijalnih jednadbi:

( )
( )
2 2 2
1 2 1 2 1,2
1
5
4
1 2 1 2 1
(1) 10 25 0 (2) 4 3 1 0 (3) 4 29 0
1
5 1, 2 5 2, 5
4
sin5
x
x x
t t t t t t
t t t t t i
y C x C e y C e C e y C x

+ = + = + =
= = = = = = =
= + = + = ( )
2
2
cos5
x
C x e +




4.4. Linearna diferencijalna jednadba s konstantnim koeficijentima

Sada emo u dva koraka rijeiti opi sluaj linearne diferencijalne jednadbe
drugog reda s konstantnim koeficijentima,
( ) ay by cy f x + + = .
U prvom koraku se rijei pridruena homhgena jednadba
0 ay by cy + + =
i njeno ope rjeenje predoi u obliku
( ) ( ) ( )
1 2 1 1 2 2
; ,
hom
y y x C C C y x C y x = = + ,
s parametrima-konstantama
1
C i
2
C te odreenim funkcijama ( )
1
y x i ( )
2
y x .
4. Diferencijalne jednadbe drugog reda 121

U drugom koraku se na rjeenje ( )
1 2
; ,
hom
y y x C C = primijeni metoda varijacije
parametara-konstanti
1
C i
2
C . Predpostavi se da je izraz
( ) ( ) ( ) ( )
1 1 2 2
y C x y x C x y x = + ,
s nepoznatim funkcijama ( )
1
C x i ( )
2
C x , rjeenje polazne jednadbe. Taj se izraz
derivira,
( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( )
1 1 1 1 2 2 2 2
y C x y x C x y x C x y x C x y x

= + + + ,
a zbroj lanova koji sadre ( )
1
C x

ili ( )
2
C x

izjednai s nulom pa se dobije prva

jednadba
( ) ( ) ( ) ( )
1 1 2 2
0 C x y x C x y x

+ = .
Zatim se iz ( ) ( ) ( ) ( )
1 1 2 2
y C x y x C x y x

= + odredi druga derivacija y te se
, i y y y uvrste u polaznu jednadbu. Nakon sreivanja se pojavi druga jednadba
( ) ( ) ( ) ( ) ( )
1 1 2 2
1
C x y x C x y x f x
a

+ = .
Dakle, funkcije ( )
1
C x i ( )
2
C x se odreuju iz sustava diferencijalnih jednadbi
prvog reda:

( ) ( ) ( ) ( )
( ) ( ) ( ) ( ) ( )
1 1 2 2
1 1 2 2
0
1
C x y x C x y x
C x y x C x y x f x
a

+ =

+ =

.
Ako je ( ) ( )
1 1 1
C x H x D = + i ( ) ( )
2 2 2
C x H x D = + , onda ope rjeenje linearne
diferencijalne jednadbe drugog reda s konstantnim koeficijentima poprima konaan
oblik
( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( )
1 2 1 1 1 2 2 2
; , y y x D D H x D y x H x D y x = = + + + .


Primjer 136. Odredi ope rjeenje diferencijalne jednadbe 3 2 2 y y y + =
sluei se prireenim formulama.
Rjeenje. Ope rjeenje pridruene homogene jednadbe:

2
1 2
3 2 0 tj. 1 , 2 t t t t + = = =
( ) ( )
2 2
1 2 1 2
tj. ,
x x x x
hom
y C e C e y x e y x e = + = =
Funkcije ( )
1
C x i ( )
2
C x :

( ) ( )
( ) ( )
2
1 2
2
1 2
0
2 2
x x
x x
C x e C x e
C x e C x e

+ =

+ =

122 III. Diferencijalne jednadbe

( )
1
2 tj. 2
x
prvajednadba drugajednadba C x e

=

( )
1 1
2 2
x x
C x e dx e D

= = +

( )
2
2
tj. 2
x
prvajednadba drugajednadba C x e

+ =

( )
2 2
2 2
2
x x
C x e dx e D

= = +

Ope rjeenje zadane jednadbe:

( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( )
2 2
1 1 2 2 1 2
2
1 2
2
1
x x x x
x x
y C x y x C x y x e D e e D e
De D e

= + = + + + =
= + +



Primjer 137. Odredi ope rjeenje jednadbe
3
6 9 6
x
y y y xe + = uz pomo
prireenih formula.
Rjeenje. Ope rjeenje pridruene homogene jednadbe:

( )
2
2
1 2
6 9 0 tj. 3 0 tj. 3 t t t t t + = = = =
( ) ( ) ( )
3 3 3 3 3
1 2 1 2 1 2
tj. ,
x x x x x
hom
y C x C e C xe C e y x xe y x e = + = + = =

Funkcije ( )
1
C x i ( )
2
C x :

( ) ( )
( )( ) ( )
3 3 3
1 2
3 3 3 3
1 2
0 / :
3 1 3 6 /:
x x x
x x x x
C x xe C x e e
C x x e C x e xe e

+ =

+ + =

( ) ( )
( ) ( ) ( )
1 2
1 2
0
3 1 3 6
C x x C x
C x x C x x

+ =

+ + =

( )
1
3 tj. 6 prvajednadba drugajednadba C x x

=

( )
2
1 1
6 3 C x xdx x D = = +

( ) ( )
2
2 1
tj. 6 prvajednadba C x C x x x

= =

( )
2 3
2 2
6 2 C x x dx x D = = +

Ope rjeenje zadane jednadbe:

( ) ( ) ( )
( )
3 2 3 3
1 2 1 2
3 3
1 2
3 2
x x
x
y C x x C x e x D x x D e
x D x D e

= + = + + =


= + +


4. Diferencijalne jednadbe drugog reda 123

Primjer 138. Odredi ope rjeenje diferencijalne jednadbe ( )
cos 1 y y x + =
koristei se prireenim formulama.
Rjeenje. Kanonski oblik:

1
cos
y y
x
+ =
Ope rjeenje pridruene homogene jednadbe:
( )
2
1,2
1 0 tj. 0 0, 1 t t i + = = = =
( ) ( )
1 2 1 2
sin cos tj. sin , cos
hom
y C x C x y x x y x x = + = =
Funkcije ( )
1
C x i ( )
2
C x :

( ) ( )
( ) ( )
1 2
1 2
sin cos 0 / sin
1
cos sin / cos
cos
C x x C x x x
C x x C x x x
x

+ =

( ) ( )
( ) ( )
2
1 2
2
1 2
sin sin cos 0
cos sin cos 1
C x x C x x x
C x x C x x x

+ =

( )
1
tj. 1 prvajednadba drugajednadba C x

+ =

( )
1 1
C x dx x D = = +

( ) ( )
2 1
tj. tan tan prvajednadba C x C x x x

= =

( )
2 2
tan ln cos C x xdx x D = = +

Ope rjeenje zadane jednadbe:

( ) ( ) ( ) ( )
1 2 1 2
sin cos sin ln cos cos y C x x C x x x D x x D x = + = + + +



Primjer 139. Rijei diferencijalnu jednadbu 3 4 1
x
y y y e + + = koristei se
prireenim formulama.
Rjeenje. Kanonski oblik:
3 4 1
x
y y y e + =
Ope rjeenje pridruene homogene jednadbe:

2
1 2
1
3 4 1 0 tj. 1 ,
3
t t t t + = = =
( ) ( )
1 1
3 3
1 2 1 2
tj. ,
x x
x x
hom
y C e C e y x e y x e = + = =
Funkcije ( )
1
C x i ( )
2
C x :
124 III. Diferencijalne jednadbe


( ) ( )
( ) ( ) ( )
1
3
1 2
1
3
1 2
0
1 1
1
3 3
x
x
x
x x
C x e C x e
C x e C x e e

+ =

+ =

( )
1 2
3 3
2
1 1
tj.
2 2
x x
prvajednadba drugajednadba C x e e

=
( )
1 2
3 3
2 2
3 3
2 4
x x
C x e e D

= +
( )
1
1 1
tj.
2 2
x
prvajednadba C x e

=

( )
1 1
1 1
2 2
x
C x x e D

= + +
Ope rjeenje zadane jednadbe:

( ) ( )
1 1 2 1
3 3 3 3
1 2 1 2
1
3
1 2
1 1 3 3
2 2 2 4
2 3
1
4
x x x x
x x x
x
x x
y C x e C x e x e D e e e D e
x
De D e e

| |
| |
= + = + + + + =
| |
\
\

= + +


Primjer 140. Rijei diferencijalnu jednadbu
2
2
x
y y e = neposredno,bez
koritenja prireenih formula.
Rjeenje. Kanonski oblik:

2
2
x
y y e =
Ope rjeenje pridruene homogene jednadbe:

2 0 / ,
2 0 / razdvajanje promjenljivih i
1
2
ln 2
y y z y z y
z z x z
dz dx
z
z x K
= = =
=
=
= +


2 2 2
1 1
tj.
K x x x
z e e K e y K e = = =

2 2
1 1 2
2
1 2
1
2
x x
x
hom
y K e dx K e K
y C e C
= = +
= +

Funkcije ( )
1
C x i ( )
2
C x :

( ) ( )
( ) ( ) ( )
2
1 2
2 2
1 1 2
2
x
x x
y C x e C x
y C x e C x e C x
= +

= + +

4. Diferencijalne jednadbe drugog reda 125

prvi uvjet ( ) ( )
2
1 2
0
x
C x e C x

+ =


( ) ( ) ( )
( ) ( ) ( )
2 2 2
1 1 1
2
2 2 2 2 2
1 1 1
2 , 2 4
2
2 4 4 / :
x x x
x
x x x x x
y C x e y C x e C x e
y y e
C x e C x e C x e e e

= = +
=

+ =

drugi uvjet ( )
1
2 1 C x

=


( ) ( )
( )
2
1 2
1
0
2 1
x
C x e C x
C x

+ =

( )
( )
1
1 1
1
tj.
2
1 1
2 2
drugajednadba C x
C x dx x E

=
= = +

( ) ( )
( )
2 2
2 1
2 2
2 2
1
tj.
2
1 1
2 4
x x
x x
prvajednadba C x C x e e
C x e dx e E

= =
= = +

Ope rjeenje zadane jednadbe:

( ) ( )
2 2 2
1 2 1 2
2
1 2
1 1
2 4
1
2
x x x
x
y C x e C x x E e e E
x D e D
| |
= + = + + =
|
\
| |
= + +
|
\


Primjer 141. Pronai ono pojedinano rjeenje diferencijalne jednadbe
5 10 2 y y x = koje zadovoljava uvjete ( ) 0 5 y = i ( ) 0 10 y = .
Rjeenje. Ope rjeenje pridruene homogene jednadbe:

2
1 2
5 0 tj. 0 , 5 t t t t = = =
( ) ( )
5 5
1 2 1 2
tj. 1 ,
x x
hom
y C C e y x y x e = + = =
Funkcije ( )
1
C x i ( )
2
C x :

( ) ( )
( )
5
1 2
5
2
0
5 10 2
x
x
C x C x e
C x e x

+ =

126 III. Diferencijalne jednadbe


( )
1
2
5 tj. 2
5
prvajednadba drugajednadba C x x

+ = +

( )
2
1 1
2
5
C x x x D = + +

( )
5
2
2
tj. 2
5
x
drugajednadba C x x e

| |

=
|
\


( )
5
2 2
2
5
x
C x xe D

= +
Ope rjeenje zadane jednadbe:

( ) ( )
5 2 5 5
1 2 1 2
5 2
1 2
2 2
5 5
x x x
gen
x
y y C x C x e x x D xe D e
D D e x

| |
= = + = + + + + =
|
\
= +

Pojedinano rjeenje zadane jednadbe:

5 2
1 2 1 2
5
2 2
1 2
0, 5 5
5 2 0, 5 10 5
3 , 2
x
x
y D D e x x y D D
y D e x x y D
D D
= + = = = +
= = = =
= =


5 2
3 2
x
par
y e x = +

Primjer 142. Pronai ono pojedinano rjeenje diferencijalne jednadbe
( )
2
2 1
x
x e y y y

+ = koje zadovoljava uvjete ( ) ( ) 1 1 0 y y = = .

Rjeenje. Kanonski oblik:

2
1
2
x
y y y e
x
+ =
Ope rjeenje pridruene homogene jednadbe:
( )
1 2
x
hom
y C x C e = +
Ope rjeenje zadane jednadbe:

( )
1 2
ln
x
gen
y y x D x D e = = + +

Pojedinano rjeenje zadane jednadbe:

( )
1 2
1 2
1 2
1 2
1, 0 0
ln
1, 0 0
0

x
x y D D
y x D x D e
x y D D
D D
= = = +
= + +
= = = +
= =
ln
x
par
y e x =