Goran Devedžić

Saša Ćuković
Suzana Petrović
Jelena Maksić

3D MODELIRANJE PROIZVODA
Metodička zbirka zadataka

- Drugo izdanje -

Univerzitet u Kragujevcu CIRPIS

Centar za integrisan razvoj proizvoda
Fakultet inženjerskih nauka Kragujevac i procesa i inteligentne sisteme

Kragujevac, 2016. godine

 3D MODELIRANJE PROIZVODA – Metodička zbirka zadataka (drugo izdanje)
ISBN 978-86-6335-023-6

Autori:
Prof. Dr Goran Devedžić
redovni profesor Fakulteta inženjerskih nauka u Kragujevcu
Dr Saša Ćuković
naučni saradnik CIRPIS Centra Fakulteta inženjerskih nauka u Kragujevcu
Suzana Petrović
saradnik CIRPIS Centra Fakulteta inženjerskih nauka u Kragujevcu, Istraživač saradnik
Jelena Maksić
profesor mašinske struke Politehničke škole u Kragujevcu

Recenzenti:
Prof. Dr Miodrag Manić
redovni profesor Mašinskog fakulteta u Nišu
Prof. Dr Milan Zeljković
redovni profesor Fakulteta tehničkih nauka u Novom Sadu

Izdavač:
Univerzitet u Kragujevcu, Fakultet inženjerskih nauka Kragujevac, Sestre Janjić, 34000 Kragujevac
CIRPIS – Centar za integrisan razvoj proizvoda i procesa i inteligentne sisteme

Za izdavača:
Prof. Dr Miroslav Živković

Glavni i odgovorni urednik:

Doc. Dr Danijela Miloradović

Korice:
Tamara Vajs, dr Saša Ćuković

Štampa:
"Skver", Kragujevac

Tiraž:
300 primeraka
CATIA V5 je robna marka firme Dassault Systèmes
IBM je robna marka firme International Business Machines
MS Windows je robna marka firme Microsoft Corporation

 Zabranjeno je kopiranje i preštampavanje ove knjige u bilo kom obliku

Odlukom Nastavno-naučnog veća Mašinskog fakulteta u Kragujevcu broj 01-1/3502-10 od 12.11.2009. godine odobreno je
štampanje knjige 3D MODELIRANJE PROIZVODA – Metodička zbirka zadataka kao pomoćnog univerzitetskog udžbenika.
Odlukom Nastavno-naučnog veća Fakulteta inženjerskih nauka u Kragujevcu broj 01-1/5020-27 od 24.12.2015. godine odobreno
je štampanje drugog izdanja.

Univerzitet u Kragujevcu CIRPIS

Centar za integrisan razvoj proizvoda
Fakultet inženjerskih nauka Kragujevac i procesa i inteligentne sisteme
Kragujevac, 2016. godine
 Štampanje udžbenika omogućio:

Ovlašćeni zastupnik Dassault Systemes softverskih rešenja

Website: www.solfins3ds.rs
Tel: 011/3692-495
Email: info@solfins.com
Adresa: Lazarevačka 1, Beograd
 Predgovor prvom izdanju
Brz razvoj proizvoda i procesa privlači primetno povećano interesovanje poslednjih nekoliko godina.
Ova oblast je u potpunosti oslonjena na primenu metoda projektovanja pomoću računara. Tome je doprineo
čitav niz okolnosti koje su, svakako, posledica razvoja u oblasti računatskih tehnologija, ali i novih
proizvodnih tehnologija, opreme i sistema. U okviru informacionih tehnologija usmerenih ka industrijskoj
praksi jedno od najvažnijih mesta zauzimaju CAD/CAM tehnologije. Njihova primena u najvećoj meri utiče,
kako na automatizaciju procesa, postupaka i aktivnosti koje se praktikuju u industrijskoj delatnosti, tako i na
sveukupno podizanje nivoa kvaliteta. Da bi adekvatno odgovorili na sve izraženije zahteve iz industrije,
fakulteti, više i srednje stručne škole uvele su i stalno inoviraju i unapređuju brojne kurseve iz oblasti
računarskog projektovanja proizvoda i procesa. Zajednička karakterisika svih jeste intenzivna primena
metodologije i softvera za 3D zapreminsko modeliranje. Sa druge strane, takvo naglo interesovanje i
angažovanje studenata, učenika, stručnjaka iz industrije i nastavnog osoblja, kao i primena u praksi, nije
pokriveno adekvatnom literaturom na našem jeziku. Pri tome, postoji veliki broj (multimedijalnih) nastavnih
materijala za internu upotrebu.

Pored navedenog, osnovna motivacija za pisanje metodičke zbirke zadataka za 3D zapreminsko

modeliranje sadržana je, ponajviše, u sve češćim i glasnijim molbama studenata i ostalih korisnika ovakvih
softvera da se prikupi i objavi na jednom mestu veći broj primera za obuku i vežbanje raznih tehnika
modeliranja. S obzirom na relativno široku populaciju aktuelnih i potencijalnih korisnika, kao i veoma
različite nivoe obučenosti, u datim okolnostima nije dovoljno prezentovati samo kolekciju zadataka, već i
metodologiju savremenih pristupa modeliranju mašinskih delova i sklopova.

Letimična analiza nastavnih, stručnih i inženjerskih aspekata neizostavno dovodi do sledećeg

zaključka: pisanje ovakve publikacije predstavlja nezahvalan posao. Većina proizvođača CAD/CAM
softvera objavljuje po dve nove verzije svake godine. Iako su noviteti često vezani samo za pojedine
specijalizovane module ili izgled korisničkog interfejsa, problem brzog zastarevanja izložene materije je
veoma izražen. Struktura sâmih softvera izuzetno je složena, a mogućnosti nebrojene. To autore nastavnih
materijala, u bilo kom obliku, dodatno stavlja pred velike teškoće. Jedan deo ovih problema je ublažen kada
je u pitanju prezentovanje osnova 3D zapreminskog modeliranja. Međutim, većina modela (ako ne svi!)
mogu se kreirati na više načina. Koji način je najoptimalniji (nemoguće je i nepraktično govoriti o tome koji
je način najispravniji) teško je odgonetnuti i jednoznačno preporučiti. Način modeliranja u mnogim
slučajevima zavisi od specifičnosti inženjerskih zahteva, čak i kod veoma jednostavnih modela, obučenosti i
iskustva projektanta, mogućnosti i osobenosti softvera, itd. Pomenuti problemi su samo neki od
mnogobrojnih koji se mogu jasno naslutiti.

i
 Ovakve okolnosti, iako objektivne, predstavljale su, sa druge strane, izazov. Dugogodišnje nastavno i
profesionalno iskustvo u obuci inženjera, studenata i učenika u zemlji i inostranstvu, ali i rešavanju složenih
inženjerskih zadataka navelo nas je na koncipiranje knjige na drugačiji način od uobičajenog. Prvo, odlučili
smo se za inženjerski pristup, za razliku od "informatičkog", koji se najčešće susreće. Drugim rečima, u
knjizi su izloženi principi 3D zapreminskog modeliranja, poštujući u najvećoj meri primere dobre prakse.
Osnovna pažnja je poklonjena rešavanju problema, odnosno kreiranju modela kao računarske prezentacije
realnog proizvoda. Pri tome su primenjivani pristupi svojstveni pozitivnoj inženjerskoj praksi, naročito sa
stanovišta mogućnosti izvođenja eventualnih modifikacija i dalje upotrebe modela. Kako su razne vrste
izmena krajnje uobičajene u procesu razvoja proizvoda, tokom modeliranja od samog početka treba voditi
računa o osmišljavanju takvog koncepta modela koji obezbeđuje da ne dođe do gubljenja suštinskih
karakteristika kada se izvrše modifikacije. Naravno, prikazana rešenja nisu jedina, ali sadrže veliku dozu
robusnosti, u smislu mogućnosti izvođenja konzistentnih izmena. Dalje, kroz postupke modeliranja ukratko
je opisan jedan deo najčešće korišćenih komandi, bez namere da se u potpunosti objasne sve mogućnosti
koje iste pružaju. Opet iz razloga posvećivanja pune pažnje suštini postupaka modeliranja. Treba imati na
umu da se "informatički" pristup više oslanja na opisivanje značenja i mogućnosti što većeg broja komandi,
pa postoji opasnost da se lako izgubi nit suštine projektovanja. Geometrijski model proizvoda je samo
osnova za dalju upotrebu u životnom ciklusu, pa su sa tog stanovišta kreirana neka od prikazanih rešenja, u
smislu redosleda komponovanja delova i sklopova, primenjenih modelskih operacija i sl. Drugo, naše
iskustvo u radu sa sa nekoliko softvera ukazuje da su osnovni principi 3D zapreminskog modeliranja
jedinstveni. To je sasvim razumljivo, s obzirom na matematičku pozadinu postupaka modeliranja. Stoga smo
nastojali da upravo te ključne principe jasno istaknemo kroz rešene primere, bez potenciranja pojedinih
specifičnosti softvera. Zato smatramo da se ova metodička zbirka zadataka može, u izvesnoj meri, koristiti i
tokom obuke za različite softvere, s obzirom da je ista posvećena osnovama 3D zapreminskog modeliranja.
To se posebno odnosi na zadatke za samostalni rad. Inače, rešenja primera urađena su korišćenjem softvera
CATIA V5 (R17, R18 i R19), koji predstavlja osnovnu CAD/CAM platformu na Mašinskom fakultetu i
Politehničkoj školi u Kragujevcu, kao i u mnogim firmama u zemlji. Ovakvim pristupom izbegnuto je
odvlačenje pažnje korisnika sa nevažnih unapređenja, a obezbeđeno korišćenje i starijih i (verovatno) novih
verzija. Jednostavno, osnovni principi važe uvek.

Eventualne stručne i argumentovane primedbe i savete spremni smo u svakom trenutku da

prihvatimo u cilju poboljšanja metodologije i sadržaja izlaganja. Čitaoce i korisnike molimo da ih pošalju na
adresu Centra za integrisan razvoj proizvoda i procesa i inteligentne sisteme (CIRPIS) Mašinskog fakulteta u
Kragujevcu (cirpis@kg.ac.rs).

Svakako, želimo da se, pre svega, zahvalimo recenzentima rukopisa, Dr Miodragu Maniću,
redovnom profesoru Mašinskog fakulteta u Nišu i Dr Milanu Zeljkoviću, redovnom profesoru Fakulteta
tehničkih nauka u Novom Sadu. Oni su svojim velikim stručnim i pedagoškim iskustvom i savetima
značajno doprineli konačnom uobličavanju sadržaja knjige.

Sâmo koncipiranje i realizacija ideje o pisanju ove metodičke zbirke zadataka iziskivali su veoma
mnogo truda i vremena. Osnovnu podršku, u svakom trenutku, imali smo od naših porodica. Za to im se
neizmerno zahvaljujemo.

Tokom proteklih godina, a naročito poslednjih meseci kada je rukopis bio u završnoj fazi, pomoć,
kroz savete, diskusije i analiziranje zadataka i predloženih rešenja, dobijali smo od naših kolega i studenata
sa Mašinskog fakulteta u Kragujevcu. Poseban doprinos dali su Prof. Dr Miodrag Lazić, Prof. Dr Branko
Tadić i Doc. Dr Lozica Ivanović, ali i doskorašnji studenti i apsolventi Marko Takovac, Miloš Ćirović,
Prvoslav Obradović, Filip Veljković i Petar Marković. Niz korisnih diskusija imali smo sa Mr Milošem
Stojkovićem, asistentom Mašinskog fakulteta u Nišu.

ii
 Koleginice iz Politehničke škole iz Kragujevca, Jasmina Živanović, dipl.ing. i Jelena Mitrović, dipl.
ing., doprinele su svojim komentarima i sugestijama izboru primera prikazanih u Zbirci, čime je pružena
mogućnost proširenja primene izložene materije i na učeničku populaciju srednjih mašinskih škola.
Zahvaljujemo se i direktoru Politehničke škole, gospodinu Siniši Kojiću na velikom razumevanju, podršci i
pomoći tokom pripreme rukopisa.

Naši stalni kontakti i direktna saradnja sa mnogim inostranim fakultetima i institucijama takođe je
imala znatnog uticaja na izbor pristupa predstavljanju ove izuzetno složene materije i konačno objavljivanje.
Najveći uticaj imali su Prof. Dr Nabil Anwer sa Paris Nord Université (IUT Saint Denis) i Ionuţ Gabriel
Ghionea, predavač sa University Politehnica of Bucharest. S obzirom da je CATIA V5 zaštićena robna
marka firmi Dassault Systèmes i IBM, dozvolu za izdavanje Zbirke dobili smo ljubaznošću gospodina
Xavier Fouger-a (Director - Dassault Systèmes Global Learning and PLM Academy). U tom smislu
izjavljujemo da stručnjaci firme Dassault Systèmes nisu recenzirali rukopis, pa svu odgovornost za
ispravnost izložene materije preuzimaju autori1. Konstantno dobru saradnju i tehničku podršku imamo i sa
firmom CAD-CAM Data d.o.o. iz Beograda, zastupnikom za CATIA softver za Srbiju.

Aktivnu pomoć pružili su nam i stručnjaci iz industrije: Zoran Ivanović, dipl.ing (Unior Components,
d.o.o., Kragujevac), Branko Drešević (Mold Team, d.o.o., Kragujevac), Marko Marković, maš.ing.
(Uniplast, Vrnjačka Banja), Ljubiša Atanasković, dipl.ing. (ASB, Donji Ribnik), Dragan Begović (Zastava
Auto, Kragujevac).

Izdavanje knjige pomogli su Mašinski fakultet u Kragujevcu, CIRPIS Centar, Politehnička škola iz
Kragujevca, kragujevačke firme Harmoent d.o.o., Orion d.o.o., i Zastava AGeM, kao i "Uniplast" iz
Vrnjačke Banje, na čemu im se iskreno zahvaljujemo.

U Kragujevcu, Autori
novembar 2009. godine

1
References to CATIA and Dassault Systèmes are authorized by Dassault Systèmes. Dassault Systèmes does not review
the contents of the book. The authors take full responsibility for the methodology approaches and correctness of the
examples presented in the textbook.
iii
 Predgovor drugom izdanju
Kada smo pre petnaestak godina počeli razvoj nastavnih materijala za oblast 3D modeliranja, pomalo
nesvesno smo definisali sopstveni stil, koji je proistekao iz kombinacije više različitih škola i velikog broja
primera dobre prakse. Stalna evolucija istih neprestano nam postavlja nove izazove i motivaciju za
unapređenjem. Sa druge strane, čitava oblast 3D modeliranja i upravljanja životnim ciklusom proizvoda
vremenom je postala jedan od sustinskih sadržaja koncepta Industry 4.0, danas najznačajnijom smernicom
industrijskog razvoja u godinama i decenijama pred nama.

U takvim okolnostima, tokom perioda od prvog izdanja Metodičke zbirke zadataka iz 3D

modeliranja proizvoda, nastojali smo da unapredimo metodiku nastave, ne samo kroz naglašavanje
industrijsko-inženjerskih pristupa koji promovišu visoke stručne kompetencije, već i kroz uključivanje novih
tehnologija uz pomoć kojih principi 3D modeliranja poprimaju sasvim drugu dimenziju, saglasnu konceptu
Industry 4.0. Tako smo tokom 2015. godine promovisali primenu tehnologije tzv. „proširene realnosti“,
odnosno Augmented Reality. Drugo izdanje metodičke zbirke zadataka, iako donekle smanjenog obima u
cilju boljeg usaglašavanja sa većinom nastavnih programa iz ove oblasti, čini suštinski deo metodologije
obuke studenata, inženjera i učenika stručnih škola iz oblasti 3D modeliranja proizvoda. Principi 3D
modeliranja, donekle predstavljeni i u ovoj Zbirci, opisani su u knjizi „CAD/CAM tehnologije“, a primena
tehnologije Augmented Reality u praktikumu „Praktikum za CAD/CAM – Augmented Reality“. Zajedno sve
tri publikacije uobličavaju teorijske i praktične aspekte našeg pristupa obuci kandidata za oblast 3D
modeliranja proizvoda. Izražavajući još jednom zahvalnost svim dragim kolegama i prijateljima koji su
pružili nemerljiv doprinos prvom izdanju i firmama koje su pomogle izdavanje, ovom prilikom želimo da se
posebno zahvalimo onima koji su iskreno i potpuno profesionalno doprineli promovisanju Zbirke u zemlji i
inostranstvu i zajedno sa nama učestvovali u unapređenju izložene materije i uvođenju inovacija kroz
primenu najsavremenijih tehnologija. To su: Dr Ionuţ Ghionea (Universitatea Politehnica din București,
România), Prof. Dr Michele Fiorentino (Politecnico di Bari, Italia), Dr Subburaj Karupppasamy (Singapore
University of Technology and Design, Singapore), Prof. Dr Nabil Anwer (IUT Saint Denis, Paris Nord,
University, France), Frieder Pankratz (Technische Universität München, Deutschland).

Naročitu zahvalnost dugujemo kompaniji SOLFINS d.o.o. iz Beograda koja je, prepoznala značaj
ovakve publikacije u oblasti 3D modeliranja, ali i kao zvanični zastupnik programskog paketa CATIA, u
potpunosti omogućila izdavanje drugog izdanja.

U Kragujevcu, Autori
januar 2016. godine
v
 Sadržaj
Predgovor prvom izdanju i
Predgovor drugom izdanju v
Sadržaj vii

1 Principi 3D zapreminskog modeliranja 1

1.1 Uvod 2
1.2 Principi CAD tehnologija 3
1.2.1 Model i modeliranje 3
1.2.2 Crtanje i modeliranje 4
1.2.3 Modelske forme 5
1.2.4 Vrste geometrijskih modela 6
1.2.5 Geometrijske modelske forme 8
1.2.6 Stvaranje modela primenom geometrijskih modelskih formi 8
1.2.7 Zavisnosti 9
1.2.8 Modeliranje delova 10
1.2.9 Skeletni modeli 12
1.2.10 Modeliranje sklopova 12
1.2.11 Generisanje tehničke dokumentacije 14

2 CATIA V5 17
2.1 Uvod 18
2.2 Pokretanje CATIA-e 20
2.3 Korisničko okruženje za modeliranje delova (Part Design) 21
2.4 Korisničko okruženje za skiciranje (Sketcher) 23
2.5 Korisničko okruženje za kreiranje sklopova (Assembly Design) 27
2.6 Korisničko okruženje za generisanje tehničkih crteža (Drafting) 28
2.7 Rad sa mišem 29
2.8 Osnovne napomene o podešavanjima 30

3 Modeliranje prizmatičnih delova 33

3.1 Uvod 34
3.2 Rešeni primeri 37
vii
 3.2.1 Primer 1: Viljuška steznog pribora 38
3.2.2 Primer 2: Oslonac steznog pribora 45
3.2.3 Primer 3: Pozicioni element 52
3.2.4 Primer 4: Nosač klipa 59
3.2.5 Primer 5: Nosač graničnika 68
3.2.6 Primer 6: Poluga 74
3.2.7 Primer 7: Nosač vođica 79
3.2.8 Primer 8: Modularna ploča 86
3.2.9 Primer 9: Telo steznog pribora 90
3.2.10 Primer 10: Podešljivi graničnik 94

4 Modeliranje rotacionih delova 99

4.1 Uvod 100
4.2 Rešeni primeri 101
4.2.1 Primer 1: Vratilo 102
4.2.2 Primer 2: Nosač 110
4.2.3 Primer 3: Kućište zaptivača 116
4.2.4 Primer 4: Priključak 124
4.2.5 Primer 5: Kućište ventila 132
4.2.6 Primer 6: Vratilo 150
4.2.7 Primer 7: Ručica 151
4.2.8 Primer 8: Ožljebljeno vratilo 153

5 Modeliranje složenih delova 157

5.1 Uvod 158
5.2 Rešeni primeri 160
5.2.1 Primer 1: Nosač 162
5.2.2 Primer 2: Obujmica 169
5.2.3 Primer 3: Razvodnik cevi 186
5.2.4 Primer 4: Zavojna pritisna opruga 202
5.2.5 Primer 5: Zavrtanj 206

6 Modeliranje sklopova 213

6.1 Uvod 214
6.2 Rešeni primeri 216
6.2.1 Primer 1: Svlakač 218
6.2.2 Primer 2: Alat za prosecanje i izvlačenje 231

7 Generisanje tehničkih crteža 257

7.1 Uvod 258
7.2 Rešeni primeri 261
7.2.1 Primer 1: Tehnički crtež prirubnice 262
7.2.2 Primer 2: Sklopni tehnički crtež specijalnog steznog pribora 275

8 Primeri za samostalno rešavanje i primeri iz industrijske prakse 293

9 Literatura 345

viii
 3. MODELIRANJE PRIZMATIČNIH DELOVA

3.
Modeliranje

ES
prizmatičnih delova

G
PA
Upoznati se sa osnovnim tehnikama modeliranja
Cilj: prizmatičnih delova, postupcima skiciranja,
primenom referentnih elemenata i najčešće
korišćenim komandama.
E
PL

Posle čitanja ovog poglavlja razumećete:

Ishodi:  Suštinu 3D zapreminskog modeliranja
prizmatičnih delova
 Radno okruženje modula Sketcher
 Radno okruženje modula Part Design
M

 Osnovne komande za skiciranje profila

modelskih formi
 Osnovne komande za kreiranje modelskih
SA

formi prizmatičnih delova

33 | Strana
 3D MODELIRANJE PROIZVODA – Metodička zbirka zadataka

3.1 Uvod
Podela mašinskih delova na prizmatične, rotacione i složene, kako je to u ovoj Zbirci učinjeno, samo je uslovnog
karaktera. Osnovni kriterijum podele, zapravo, je tehnološke prirode. Tako su u prizmatične svrstani oni delovi koji se
uglavnom izrađuju operacijama obrade metala rezanjem, i to glodanjem i bušenjem. Rotacione odlikuju, pre svega,
operacije struganja. Delove složene geometrije, u tehnološkom smislu, karakterišu postupci izrade livenjem i kovanjem.
Međutim, oštre i jednoznačne podele, u većini slučajeva, ne može biti. To se odnosi, kako na ukupan oblik delova, tako
i na tehnološke postupke izrade. Sa druge strane, kada se govori o podeli delova u oblasti 3D modeliranja to se može
uraditi samo na osnovu zastupljenosti modelskih operacija kojima se stvara suštinski oblik delova. U postupcima
modeliranja često se kombinuje širok spektar modelskih operacija, slično kao što se u tehnološkom postupku kombinuju
operacije različitih vrsta obrade.

Prizmatični mašinski delovi u osnovi se kreiraju modelskim formama koje se dobijaju operacijom izvlačenja.
Pri tome se izvlačenje osnovnog profila najčešće obavlja po pravoj putanji upravno na ravan skiciranja. Izvlačenje po

ES
kosoj putanji se ređe koristi, ali je takođe odlika delova prizmatičnog oblika. Naravno, primena drugih operacija
(rotacija, izvlačenje po putanji, ...) nije isključena. Kao dodatne operacije javljaju se izrada otvora i navoja, obaranje i
zaobljavanje ivica i druge. Ovde se o operaciji izvlačenja govori u generičkom smislu, bilo da se njom dodaje ili oduzima
materijal. Uputno je postupak modeliranja, kada je to moguće, usaglasiti sa tehnološkim postupcima izrade operacijama
obrade glodanjem i bušenjem.

G
Palete alata i komande koje su korišćene u zadacima ovog poglavlja prikazane su u Tabeli 3 i Tabeli 4. Dat je
samo kratak opis istih, a za detaljnija objašnjena sadržaja svih paleta alata čitaoci se upućuju na preporučenu literaturu.
PA
Pojedine palete alata sadrže podpalete koje se otvaraju klikom na crnu strelicu u donjem desnom uglu ikone u paleti.
Zato u spisku komandi i ikona ima i onih koje se ne vide direktno na paletama.

Tabela 3: Palete alata i komande za modeliranje prizmatičnih delova (modul Sketcher)

Paleta alata
E
PL

Komanda Naziv Opis

Kreira konturu sastavljenu od linijskih
Profile
segmenata i/ili kružnih lukova
Rectangle Kreira pravougaonik
M

Kreira pravougaonik zadavanjem prvo

Centered Rectangle
centra, pa dužine i širine
Hexagon Kreira šestougaonik
SA

Elongated Hole Kreira izduženi otvor

Cylindrical Elongated Hole Kreira cilindrični izdužen otvor

Circle Kreira kružnicu

Kreira kružni luk zadavanjem prvo centra,
Arc
pa krajnjih tačaka
Kreira kružni luk zadavanjem tri
Three Point Arc
karakteristične tačke
Line Kreira duž

Axis Kreira osnu liniju

Point by Clicking Kreira tačku

34 | Strana
 3. MODELIRANJE PRIZMATIČNIH DELOVA
Paleta alata

Komanda Naziv Opis

Corner Zaobljava uglove skiciranog profila
Chamfer Obara uglove skiciranog profila
Quick Trim Briše izabrane elemente
Mirror Vrši osnosimetrično preslikavanje
Project 3D Elements Projektuje ivice

Project 3D Silhouette Edges Projektuje izvodnice

ES
Komanda Naziv Opis

G
Uključuje i isključuje mrežu u grafičkoj
Grid
oblasti
Ograničava započinjanje i završavanje
Snap to Point
PA skiciranja geometrijskih elemenata po
čvorovima mreže
Construction/Standard Prevodi geometrijske entitete skice u
Element konstrukcione ili standardne
Automatski zadaje geometrijska
Geometrical Constraints
ograničenja ukoliko je uključena
E
Automatski zadaje dimenziona
Dimensional Constraints
ograničenja ukoliko je uključena
PL

Infinite Line Kreira beskonačnu liniju (pravu)

M

Komanda Naziv Opis

SA

Constraints Defined in Otvara dijalog prozor za zadavanje

Dialog Box ograničenja
Constraint Zadaje dimenziona ograničenja

Komanda Naziv Opis

Exit workbench Izlazak iz radnog okruženja

Tabela 4: Palete alata i komande za modeliranje prizmatičnih delova (modul Part Design)
Paleta alata

Komanda Naziv Opis

35 | Strana
 3D MODELIRANJE PROIZVODA – Metodička zbirka zadataka
Sketch Prelazak u modul za skiciranje

Komanda Naziv Opis

Operacija izvlačenja sa dodavanjem
Pad
materijala
Operacija izvlačenja sa oduzimanjem
Pocket
materijala
Hole Operacija kreiranja kružnog otvora

Komanda Naziv Opis

ES
Edge Fillet Operacija zaobljavanja ivica

Chamfer Operacija obaranja ivica

Operacija kreiranja kutijaste modelske

G
Shell
forme
PA
Komanda Naziv Opis
Osnosimetrično preslikavanje modelskih
Mirror
formi
Korisnički definisano umnožavanje
User Pattern
E
modelskih formi
Umnožavanje modelskih formi po
Rectangular Pattern
pravougaonoj šemi
PL

Umnožavanje modelskih formi po kružnoj

Circular Pattern
šemi
M

Komanda Naziv Opis

Kreira referentnu (pomoćnu) tačku u
Point
prostoru
SA

Kreira referentnu (pomoćnu) duž u

Line
prostoru
Plane Kreira referentnu (pomoćnu) ravan

Komanda Naziv Opis

Apply Material Dodeljuje karakteristike materijala modelu

36 | Strana
 3. MODELIRANJE PRIZMATIČNIH DELOVA

ES
G
PA
3.2 Rešeni primeri
E
PL
M
SA

37 | Strana
 3D MODELIRANJE PROIZVODA – Metodička zbirka zadataka
Primer 1: Viljuška steznog pribora
Zadatak:
Na osnovu prikazanih projekcija kreirati
zapreminski 3D model dela prizmatičnog oblika
prema zadatim dimenzionim ograničenjima.
Skice svih modelskih formi definisati bez
preračunavanja dimenzija i samo na osnovu
prikazanih kota.
Predloženo rešenje:
Poštujući preporuku “što više modelskih
formi, to je model robusniji”, moguće je
identifikovati pet prizmatičnih modelskih formi.
Fleksibilnost finalnog modela zavisi još i od
redosleda kreiranja modelskih formi kojima se

ES
dodaje ili oduzima zapremina i profila njihovih
skica. Modeliranje datog dela realizuje se kroz 6
koraka.
Korak 1: Aktiviranje modula za kreiranje delova
a) Izabrati Start → Mechanical Design →

G
Part Design ili File → New… → Part.
b) U polje Enter part name prozora [New
Part] upisati Viljuska steznog pribora. Slika 1: Viljuška steznog pribora
Korak 2: Kreiranje bazne modelske forme Pad.1
PA
a) Nakon izbora YZ ravni (yz plane) iz stabla modela (Sl.2a), aktivirati komandu Sketch kojom se prelazi u
modul za skiciranje (Sl.2b).
E
PL
M
SA

(a) (b)
Slika 2: Izbor ravni skiciranja (a) i prikaz ravanskog koordinatnog sistema skice (b)
b) Deaktivirati režim skokovitog pozicioniranja kursora izborom komande Snap to Point i ukloniti prikaz
pomoćne mreže komandom Grid .

c) Analizom zadatih projekcija, moguće je zaključiti da skica bazne modelske forme može imati četiri
karakteristična oblika profila (Sl.3).
38 | Strana
 3. MODELIRANJE PRIZMATIČNIH DELOVA
d) Sa aspekta oblika pripremka, kao i
tehnologije izrade dela, najfleksibilniji je
pravougaoni oblik profila skice bazne
modelske forme (Sl.3a).

(a) (b)

e) Jedan od načina za skiciranje pravougaonog

profila bazne modelske forme u izabranoj YZ
ravni podrazumeva aktiviranje komande
Rectangle (Sl.4).
f) Skiciranje zatvorenog profila otpočeti u I

ES
kvadrantu izborom koordinatnog početka kao (c) (d)
početne tačke (Sl.4a). Slika 3: Mogući profili skice bazne modelske forme
g) Nakon definisanja krajnje tačke (Sl.4b), sistem generiše pravougaonik i automatski uspostavlja geometrijska
ograničenja između elemenata profila (Sl.4c); time je skica u potpunosti geometrijski ograničena.

G
PA
E
PL

(a) (b) (c)

Slika 4: Skiciranje profila bazne modelske forme

h) Korišćenjem komande Constraint profil skice treba i

M

dimenziono ograničiti; to se čini izborom odgovarajućih

referentnih elemenata (Sl.5) i bez preračunavanja kota sa
crteža.
SA

(a)
i) Promeniti tekuće vrednosti u one koje se zahtevaju
postavkom zadatka dvoklikom na kotnu vrednost (Sl.6).

(b) Slika 6: Modifikacija kotnih vrednosti

Slika 5: Dimenzionisanje profila skice
39 | Strana
 3D MODELIRANJE PROIZVODA – Metodička zbirka zadataka
j) Kreirana skica potpuno je definisana (svi elementi su
zeleni) sa 2 dimenziona i 4 geometrijska ograničenja
(Sl.7).
k) Izabrati komandu za izlazak iz modula za skiciranje
Exit workbench radi definisanja treće dimenzije
(debljine).
l) Aktivirati komandu Pad za pokretanje grafičke
operacije izvlačenja profila skice upravno na ravan
skiciranja (u ovom slučaju, u pozitivnom smeru x
ose); ovom komandom dodaje se "materijal" modelu.
Slika 7: Skica modelske forme Pad.1

m) U okviru prozora [Pad Definition] izabrati

tip definisanja treće dimenzije

ES
(Dimension), a u polje Length uneti
vrednost 40mm (Sl.8).
n) Potvrđivanjem definisanih parametara
(OK) formira se bazna zapreminska
modelska forma.

G
Korak 3: Kreiranje modelske forme Pocket.1
a) Izabrati prednju ravnu stranu bazne
modelske forme (paralelnu ravni YZ) i
PA aktivirati komandu Sketch kojom se
prelazi u modul za skiciranje.
b) Po potrebi koristiti komandu Normal View
radi usaglašavanja prikaza i lakšeg
praćenja uputstva.
E
Slika 8: Definisanje modelske forme Pad.1
c) Izvršiti projektovanje dve susedne prave ivice na ravan skiciranja korišćenjem komande Project 3D Elements
PL

, ali ne i čitave pravougaone površi modelske forme Pad.1 (Sl.9).

M
SA

d) Projektovane linije prevesti u konstrukcione

korišćenjem komande Construction/Standard
Element (vizuelno su isprekidane i žute).
e) Za skiciranje pravougaonog profila aktivirati
standardne linije korišćenjem komande
Construction/Standard Element . Slika 9: Projektovanje ivica modelske forme Pad.1

f) Aktivirati komandu Rectangle , za skiciranje profila pravougaonika u odabranoj ravni (Sl.10).

40 | Strana
 3. MODELIRANJE PRIZMATIČNIH DELOVA
g) Početnu tačku pravougaonika vezati za presek
projektovanih linija, a kao krajnu definisati proizvoljnu
tačku (Sl.10).
h) Dobijena skica je u geometrijskom smislu u potpunosti
ograničena; korišćenjem komande Constraint
profil skice dimenziono ograničiti izborom referentnih
elemenata i bez preračunavanja kota sa crteža.

Slika 10: Skica modelske forme Pocket.1

i) Promeniti tekuće vrednosti u one koje se
zahtevaju postavkom zadatka dvoklikom na kotnu

ES
vrednost.
j) Kreirana skica potpuno je definisana sa 2
dimenziona i 4 geometrijska ograničenja (Sl.10).
k) Izabrati komandu za izlazak iz modula za

G
skiciranje Exit workbench .
PA l) Aktivirati komandu za uklanjanje "materijala"
izvlačenjem Pocket i izabrati odgovarajući
smer (u ovom slučaju, u negativnom smeru ose
X).
m) U okviru prozora [Pocket Definition] izabrati tip
potpunog uklanjanja (Up to last) (Sl.11),
n) Potvrđivanjem definisanih parametara (OK)
formira se nova modelska forma Pocket.1.
E

Slika 11: Definisanje modelske forme Pocket.1

PL

Korak 4: Kreiranje modelske forme Pocket.2

a) Izabrati prednju ravnu stranu bazne modelske forme (paralelnu ravni YZ) i aktivirati komandu Sketch .
b) Izvršiti projektovanje dve susedne prave ivice na ravan skiciranja korišćenjem komande Project 3D Elements
, ali ne i čitave površi (Sl.12). Projektovane linije prevesti u konstrukcione korišćenjem komande
M

Construction/Standard Element (vizuelno su isprekidane i žute).

SA

Slika 12: Projektovanje ivica

c) Aktivirati môd za skiciranje standardnih linija

korišćenjem komande Construction/Standard
Element (tj. deaktivirati komandu
Construction/Standard Element), pa skicirati profil Slika 13: Skica modelske forme Pocket.2
modelske forme.

41 | Strana
 3D MODELIRANJE PROIZVODA – Metodička zbirka zadataka

d) Aktivirati komandu Profile za skiciranje zatvorenog trougaonog profila (Sl.13).

e) Komandom Constraint dimenziono ograničiti profil skice izborom referentnih elemenata i bez
preračunavanja kota sa crteža.

f) Promeniti tekuće vrednosti u one koje se

zahtevaju postavkom zadatka dvoklikom na
kotnu vrednost.
g) Kreirana skica potpuno je definisana sa 2
dimenziona i 3 geometrijska ograničenja
(Sl.13).
h) Izabrati komandu za izlazak iz modula za
skiciranje Exit workbench .
i) Aktivirati komandu Pocket i definisati

ES
smer uklanjanja "materijala".
j) U okviru prozora [Pocket Definition] izabrati
tip potpunog uklanjanja (Up to last) (Sl.14).
k) Potvrđivanje izabranih parametara izvršiti
pritiskom na dugme OK, čime se formira

G
modelska forma Pocket.2.
Slika 14: Definisanje modelske forme Pocket.2 PA
Korak 5: Kreiranje modelske forme Pocket.3
a) Izabrati bočnu (unutrašnju) ravnu stranu bazne
modelske forme Pocket.1 (ili ravan ZX) i
aktivirati komandu Sketch .
b) Izvršiti projektovanje dve susedne prave ivice
E
na ravan skiciranja korišćenjem komande
Project 3D Elements (Sl.15).
PL

Projektovane linije prevesti u konstrukcione

korišćenjem komande Construction/Standard
Element (vizuelno su isprekidane i žute).
c) Deaktivirati komandu Construction/Standard
M

Element .

Slika 15: Projektovanje ivica

SA

d) Aktivirati komandu Rectangle za skiciranje

Slika 16: Skica modelske forme Pocket.3
j) Aktivirati komandu Pocket
pravougaonog profila modelske forme.
e) Skiciranje profila otpočeti na horizontalnoj pomoćnoj
liniji (Sl.16).
f) Dimenziono ograničiti skicu korišćenjem komande
Constraint .
g) Promeniti tekuće vrednosti u one koje se zahtevaju
postavkom zadatka dvoklikom na kotnu vrednost,
h) Kreirana skica potpuno je definisana sa 2 dimenziona i 5
geometrijskih ograničenja (Sl.16).
i) Izabrati komandu za izlazak iz modula za skiciranje Exit
workbench .
.

42 | Strana
 3. MODELIRANJE PRIZMATIČNIH DELOVA

k) U okviru prozora [Pocket Definition] izabrati tip

potpunog uklanjanja (Up to last) (Sl.17).
l) Potvrditi definisane parametre sa OK (rezultat: formira se
nova modelska forma Pocket.3).
Korak 6: Kreiranje modelske forme Pocket.4
a) Za ravan skiciranja izabrati temenu stranu bazne
modelske forme (paralelnu ravni XY) i aktivirati
komandu Sketch .
b) Izvršiti projektovanje dve susedne prave ivice na ravan
skiciranja korišćenjem komande Project 3D Elements
(Sl.18). Projektovane linije prevesti u konstrukcione
korišćenjem komande Construction/Standard Element
. Slika 17: Definisanje modelske forme Pocket.3

ES
c) Aktivirati môd za skiciranje standardnih linija deaktiviranjem
komande Construction/Standard Element .
d) Pokrenuti komandu Rectangle , za skiciranje pravougaonog

G
profila modelske forme (Sl.19).
e) Skiciranje zatvorenog profila ne počinjati na konstrukcionim
PA
linijama (Sl.19); one ovde služe samo za ispravno
dimenzionisanje.
f) Dimenziono ograničiti skicu korišćenjem komande Constraint
, na osnovu kota sa crteža.
g) Promeniti tekuće vrednosti u one koje se zahtevaju postavkom
zadatka dvoklikom na kotnu vrednost.
E
h) Kreirana skica potpuno je definisana sa 4 dimenziona i 4
Slika 18: Projektovanje ivica geometrijska ograničenja (Sl.19).
PL

i) Izabrati komandu za izlazak iz modula za

skiciranje Exit workbench .
j) Aktivirati komandu za uklanjanje "materijala"
M

Pocket .
k) U okviru prozora [Pocket Definition] izabrati tip
potpunog uklanjanja (Up to last) (Sl.20).
SA

l) Potvrđivanjem definisanih parametara formira se

nova modelska forma Pocket.4.
Slika 19: Skica modelske forme Pocket.4

Korak 7: Snimanje i čuvanje modela

a) Kreirani model (Sl.21) sačuvati u okviru
radnog direktorijuma pod nazivom
Viljuska steznog pribora.CATPart,
izborom komande
File → Save, ili klikom na ikonu .

Slika 20: Definisanje modelske forme Pocket.4

43 | Strana
 3. MODELIRANJE PRIZMATIČNIH DELOVA
Primer 7: Nosač vođica
Zadatak:
Kreirati model nosača vođice na osnovu prikazanih projekcija (Sl.1). Skice dimenzionisati bez preračunavanja
dimenzija, samo na osnovu prikazanih kota. Izvršiti kružno umnožavanje otvora prečnika 10mm.

Predloženo rešenje:
Zadati model karakteriše složenost profila
modelskih formi, pa se demonstrira princip kreiranja
skice na bazi postojeće 3D geometrije (kao element
profila koristi se projektovana standardna,
nekonstrukciona linija). Na ovom primeru biće
razjašnjeni i osnovni principi kružnog umnožavanja
modelskih formi.

ES
Korak 1: Aktiviranje modula za kreiranje delova
a) Izabrati Start → Mechanical Design → Part
Design ili File → New… → Part.
b) U polje Enter part name prozora [New Part]
upisati Nosac vodjica.

G
Korak 2: Kreiranje skice bazne modelske forme
a) Skiciranje započeti u ravni XY, aktiviranjem
komande Sketch .
PA
b) Po potrebi deaktivirati režim skokovitog
pozicioniranja kursora izborom komande
Snap to Point i ukloniti prikaz pomoćne
E
mreže komandom Grid .
Slika 1: Nosač vođica
PL

c) Aktivirati komandu Circle i skicirati dve kružnice. Centar veće kružnice podudariti sa koordinatnim
početkom, a centar manje postaviti na negativni deo horizontalne ose H (Sl.2).
d) Elemente profila skice dimenziono ograničiti
M

korišćenjem komande Constraint , (Sl.2).

e) Aktivirati komandu Quick Trim dvostrukim
klikom i ukloniti sve nepotrebne elemente (Sl.3).
SA

Slika 2: Skiciranje osnovne skice Slika 3: Uklanjanje nepotrebnih elemenata

f) Aktivirati komandu Corner radi kreiranja zaobljenja radijusa R8 mm (Sl.4).

g) Time je dobijen profil skice zatvorene konture koja je potpuno ograničena (dimenziono i geometrijski).

79 | Strana
 3D MODELIRANJE PROIZVODA – Metodička zbirka zadataka

h) Izabrati komandu za izlazak iz modula za skiciranje Exit

workbench radi definisanja treće dimenzije (debljine).
i) Aktivirati komandu Pad za pokretanje grafičke
operacije izvlačenja profila skice upravno na ravan
skiciranja (Sl.5).
j) U okviru prozora [Pad Definition] izabrati tip izvlačenja
(Dimension), a u polje Length uneti vrednost 12mm (Sl.5).
k) Potvrđivanjem definisanih parametara formira se bazna
Slika 4: Zaobljavanje elemenata skice zapreminska modelska forma.

Korak 3: Kreiranje pomoćne ravni

a) Izabrati ravan XY, a zatim aktivirati
komandu za kreiranje referentne ravni

ES
Plane .
b) U okviru prozora [Plane Definition]
izabrati tip kreiranja ravni u odnosu na
postojeću ravan (Offset from plane).

G
c) Kao meru dužinskog pomeraja uneti
vrednost 2mm (Sl.6).
d) Potvrđivanjem definisanih parametara
formira se nova referentna ravan Plane.1.
Korak 4: Kreiranje modelske forme Pad.2
PA
a) Izabrati novoformiranu ravan Plane.1 iz
stabla modela, pa aktivirati komandu
Sketch .
Slika 5: Definisanje modelske forme Pad.1
E

b) Izvršiti projektovanje veće kružne ivice modelske forme

PL

Pad.1 korišćenjem komande Project 3D Elements

(linija postaje žuta i puna).
c) Aktivirati komandu Circle i skicirati kružnice K1,
K2 (sa centrima na vertikalnoj osi) i K3 (sa centrom na
M

horizontalnoj osi) (Sl.7).

d) Elemente profila skice dimenziono i geometrijski
(kružnice K1 i K3 su tangentne, kao i K2 i K3)
SA

ograničiti korišćenjem komandi Constraint i

Constraints Defined in Dialog Box .
Slika 6: Kreiranje referentne ravni Plane.1 e) Aktivirati komandu Corner radi kreiranja
zaobljenja radijusa R8mm (Sl.7).

80 | Strana
 3. MODELIRANJE PRIZMATIČNIH DELOVA

f) Aktivirati komandu Quick Trim dvostrukim klikom i ukloniti sve nepotrebne elemente, kao i elemente
koji su ostali nakon operacije zaobljavanja (Sl.7).
g) Izborom žute isprekidane linije i aktiviranjem komande Construction/Standard Element linijski element
postaje pun, sastavni deo profila skice.

ES
G
PA
E
PL

Slika 7: Kreiranje skice modelske forme Pad.2

h) Skica je zatvorena, ima 7 dimenzionih i 10 geometrijskih ograničenja. Projektovana linija kao element profila
M

povećava fleksibilnost čitavog modela (Sl.8).

SA

Slika 8: Skica modelske forme Pad.2

81 | Strana
 3D MODELIRANJE PROIZVODA – Metodička zbirka zadataka

i) Izaći iz modula za skiciranje

komandom Exit workbench
.
j) Aktivirati komandu Pad za
pokretanje grafičke operacije
izvlačenja profila skice upravno
na ravan skiciranja.
k) U okviru prozora [Pad
Definition] izabrati tip
izvlačenja (Dimension), a u
polje Length uneti vrednost

ES
8mm (Sl.9).
l) Potvrđivanjem definisanih
parametara formira se modelska
forma Pad.2.

G
Slika 9: Definisanje modelske forme Pad.2
Korak 5: Kreiranje centralnog otvora PA
a) Izabrati kružnu ivicu modelske forme Pad.1 (Sl.10), aktivirati komandu za kreiranje kružnih otvora Hole
i selektovati ravnu površ na koju je upravna osa budućeg otvora.
b) U prozoru [Hole Definition] definisati prečnik otvora od 46mm i tip otvora (Up to last).
c) Naknadno pozicioniranje otvora nije neophodno. Izbor kružne ivice omogućio je automatsko uspostavljanje
koncentričnosti između centra kružne ivice i centra otvora.
E
PL
M
SA

Slika 10: Definisanje modelske forme Hole.1

82 | Strana
 3. MODELIRANJE PRIZMATIČNIH DELOVA

Korak 6: Kreiranje otvora  22 mm

a) Izabrati kružnu ivicu modelske forme Pad.1 (Sl.11), aktivirati komandu za kreiranje kružnih otvora Hole
i selektovati ravnu površ na koju je upravna osa budućeg otvora.
b) U prozoru [Hole Definition] definisati prečnik otvora od 22mm i tip otvora (Up to last).
c) Potvrditi definisane parametre.

ES
G
PA
E
PL

Slika 11: Definisanje modelske forme Hole.2

Korak 7: Preslikavanje modelske forme Hole.2

M

a) Izabrati novoformiranu modelsku formu

Hole.2 iz stabla modela kao element za
preslikavanje.
SA

b) Aktivirati komandu za simetrično

preslikavanje modelskih formi Mirror
.
c) Referentni element u odnosu na koji se
vrši preslikavanje je ravan simetrije ZX
(Sl.12).
d) Prihvatiti izabrane parametre
preslikavanja [Mirror Definition]
prozora.

Slika 12: Preslikavanje modelske forme Hole.2

Korak 8: Kreiranje otvora  16 mm
a) Izabrati kružnu ivicu modelske forme Pad.1 (Sl.13), aktivirati komandu za kreiranje otvora Hole i
selektovati ravnu površ na koju je upravna osa budućeg otvora.
b) U prozoru [Hole Definition] definisati prečnik otvora od 16mm i tip otvora (Up to last).
c) Potvrditi definisane parametre.
83 | Strana
 3D MODELIRANJE PROIZVODA – Metodička zbirka zadataka

ES
G
Slika 13: Definisanje modelske forme Hole.3
Korak 9: Kreiranje otvora  10 mm
PA
a) Aktivirati komandu za kreiranje modelske otvora Hole i selektovati ravnu površ na koju je upravna osa
budućeg otvora.
b) U prozoru [Hole Definition] definisati prečnik otvora od 10mm i tip otvora (Up to last), a zatim aktivirati
ikonu Positioning Sketch radi pozicioniranja centra otvora.
E

c) Izvršiti projektovanje kružne ivice otvora prečnika 46mm komandom Project 3D Elements . Skicirati
pomoćnu konstrukcionu kružnicu prečnika 62mm, koncentričnu sa projektovanom kružnicom prečnika
PL

46mm. Povući vertikalnu konstrukcionu liniju iz centra kružnice. To se može izvesti komandom Line ili
Infinite Line .
d) Poklopiti centar otvora sa vertikalnom osom i pomoćnom kružnicom korišćenjem komande Constraints
M

Defined in Dialog Box i ograničenja Coincidence. Nakon izlaska iz modula za skiciranje Exit workbench
potvrditi definisane parametre.
SA

Slika 14: Definisanje modelske forme Hole.4

84 | Strana
 3D MODELIRANJE PROIZVODA – Metodička zbirka zadataka
Primer 1: Nosač
Zadatak:
Kreirati model složenog dela na osnovu prikazanih projekcija (Sl.1). Dimenzionisanje skice vršiti bez
preračunavanja dimenzija i samo na osnovu prikazanih kota. Model kreirati primenom tehnike rada sa telima i
Bulovim operacijama.

ES
G
PA
E

Slika 1: Nosač
PL

Predloženo rešenje:
Zadati model ima složeni oblik. Za kreiranje ovog modela koristiće se tehnika modeliranja primenom tela i
Bulovih operacija. Rešenje karakteriše i primena modeslke operacije izvlačenja po putanji. Radi boljeg razumevanja
konfiguracije, dat je prikaz primenjenih modelskih formi (Sl.2).
M
SA

Slika 2: Prikaz modelskih formi modela

162 | Strana
 5. MODELIRANJE SLOŽENIH DELOVA
Korak 1: Aktiviranje modula za kreiranje delova
a) Izabrati Start → Mechanical Design → Part Design ili File → New… → Part.
b) U polje Enter part name prozora New Part upisati Nosac.

Korak 2: Kreiranje bazne modelske forme

Rib.1
a) Za ravan skiciranja izabrati ravan XY,
pa aktivirati komandu Sketch .
b) Kombinacijom komandi Arc ,
Circle i Corner izvršiti
skiciranje putanje bazne modelske
forme (Sl.3).
c) Centar najveće kružnice vezati za
koordinatni početak ravni, a kao

ES
pomoć pri konstruisanju ostalih
elemenata profila koristiti pomoćne
konstrukcione linije.
d) Aktivirati komandu Line i

G
Slika 3: Skica putanje za izvlačenje
skicirati dve pomoćne konstrukcione
linije.
e) Definisati dimenziona ograničenja
korišćenjem komande Constraint
PA
.
E

f) Nepotrebne elemente ukloniti aktiviranjem

komande Quick Trim .
PL

g) Izabrati komandu za izlazak iz modula za

skiciranje Exit workbench .
h) Selektovati krajnju tačku linije iz prethodne
skice, a zatim aktivirati komandu za
M

kreiranje pomoćne ravni Plane . Ravan

treba da bude upravna na krivu u
selektovanoj tački (Normal to curve).
SA

i) Nakon izbora ravni Plane.1, aktivirati

Slika 4: Kreiranje pomoćne ravni
komandu Sketch .
upravne na krivu Plane.1

j) Komandom Circle izvršiti skiciranje kružnog profila čiji je centar podudaran sa početnom tačkom putanje
(Sl.5).

Slika 5: Skiciranje profila u ravni Plane.1

163 | Strana
 3D MODELIRANJE PROIZVODA – Metodička zbirka zadataka

k) Izabrati komandu za
izlazak iz modula za
skiciranje Exit workbench
.
l) Aktivirati komandu Rib
za izvlačenje profila
po definisanoj putanji.
m) U okviru prozora Rib
Definition izabrati skicu
profila (Sketch.2) i skicu
putanje vodilje (Sketch.1)
(Sl.6).
n) Potvrditi definisane

ES
parametre radi kreiranja
bazne modelske forme.

Slika 6: Skiciranje profila u ravni Plane.1

Korak 3: Kreiranje modelske forme Pad.1

G
a) Izabrati ravan Plane.1 iz stabla modela i aktivirati komandu Sketch .
b) Aktivirati konstrukcione linije korišćenjem komande Construction/Standard Element , pa skicirati
pomoćnu kružnicu komandom Circle
PA
i dve pomoćne linije komandom Line (Sl.7).
c) Standardnim linijama kreirati trougao sa jednom vertikalnom i dve kose linije, tako da formiraju trougao čija
su dva temena na pomoćnim linijama, a treće teme kolinearno sa H osom.
d) Komandom Corner zaobliti sva temena jednakostraničnog trougla. Centre radijusa zaobljenja podudarni
E

sa linijom pomoćne kružnice komandom Constraints Defined in Dialog Box  Coincidence.

e) Korišćenjem komande Constraint dimenzionisati profil skice.
PL
M
SA

Slika 7: Skiciranje profila u ravni Plane.1

f) Izabrati komandu za izlazak iz modula za skiciranje Exit workbench .

g) Aktivirati komandu Pad .

164 | Strana
 5. MODELIRANJE SLOŽENIH DELOVA

h) U okviru prozora Pad Definition treba

usmeriti operaciju izvlačenja suprotno od
postojeće geometrije, a za dužinu izvlačenja
uneti vrednost 2mm (Sl.8).
i) Potvrditi definisane parametre, čime se
definiše modelska forma Pad.1.

ES
Korak 4: Kreiranje izmeštene ravni
a) Izabrati ravan ZX, a zatim aktivirati komandu
za kreiranje nove referentne ravni Plane .
b) Ravan izmestiti u prikazanom smeru na

G
25mm (Sl.9). Slika 8: Definisanje modelske forme Pad.1
c) Potvrđivanjem definisanih parametara kreira
se ravan Plane.2.
PA
Korak 5: Kreiranje novog zapreminskog tela
a) Izabrati Insert → Body ili aktivirati
komandu Body sa palete Insert.
b) Formirano je novo telo Body.2, koje je
E
automatski postalo aktivno (Sl.10).
PL
M
SA

Slika 9: Kreiranje izmeštene ravni Plane.2 Slika 10: Kreiranje novog tela Body.2

Korak 6: Kreiranje modelske forme Pad.3 u okviru

tela Body.2
a) Izabrati ravan Plane.2 iz stabla modela, pa
aktivirati komandu Sketch .
b) Standardnom linijom skicirati kružnicu
komandom Circle čiji je centar
podudaran sa koordinatnim početkom u
ravni Plane.2.
c) Korišćenjem komande Constraint
profil skice dimenziono ograničiti.
Slika 11: Kreiranje izmeštene ravni Plane.2
d) Izabrati komandu za izlazak iz modula za skiciranje Exit workbench .

165 | Strana
 3D MODELIRANJE PROIZVODA – Metodička zbirka zadataka

e) Aktivirati komandu Pad .

f) U okviru prozora Pad Definition uneti
dužinu izvlačenja od 5mm (Sl.12).
g) Potvrditi definisane parametre, čime se
kreira modelska forma Pad.2.
Korak 7:
a) Aktivirati komandu za sjedinjavanje
(“sklapanje”) tela Assemble koja se
nalazi na paleti Bulovih operacija, ili
izabrati Insert → Boolean Operations →
Assemble… .
b) U okviru prozora Assemble izabrati telo
koje se pridružuje (Assemble: Body.2)
osnovnom telu

ES
(To: PartBody). Telo Body.2 pridruženo je
osnovnom telu i nije više nezavisno. (Sl.13).
Slika 12: Definisanje modelske forme Pad.2
Korak 8:

G
a) Izabrati kružnu ivicu modelske forme Pad.2
(Sl.14), aktivirati komandu za kreiranje otvora
Hole i selektovati ravnu površ na koju je
PA upravna osa budućeg otvora.
b) U prozoru Hole definition definisati prečnik
i tip otvora (Counterbored); dužina otvora je
indirektno zadata: do sledeće površine (Up to
next).
c) Naknadno pozicioniranje otvora nije
E

neophodno. Izbor kružne ivice omogućio je

automatsko poklapanje centra kružne ivice i
PL

Slika 13: Pridruživanje tela Body.2 telu PartBody centra otvora.

M
SA

Slika 14: Definisanje modelske forme Hole.1

166 | Strana
 5. MODELIRANJE SLOŽENIH DELOVA
Korak 9:
a) Izabrati kružnu ivicu modelske
forme Pad.1 (Sl.15), aktivirati
komandu za kreiranje otvora
Hole i selektovati ravnu
površ na koju je upravna osa
budućeg otvora.
b) U prozoru Hole definition
definisati prečnik otvora od
3mm i tip otvora – prolazni (Up
to last).
c) Postupak ponoviti i za ostala
dva otvora ili koristiti komandu
za umnožavanje modelskih
formi (Hole.2, Hole.3, Hole.4).

ES
Korak 10: Obaranje ivica
a) Aktivirati komandu za obaranje
ivica Chamfer .
b) Izabrati kružnu ivicu modelske

G
Pad.2 (Sl.16a).
PA
Slika 15: Definisanje modelske forme Hole.2, Hole.3, Hole.4

c) U okviru prozora Chamfer Definition u polje za vrednost dužine obaranja (Length) uneti vrednost od 2mm;
zadržati ugao od 45 stepeni.
d) Postupak ponoviti i za obaranje ivice na kraju profilnog elementa, sa dužinom 1mm (Sl.16b).
E
PL
M
SA

(a) (b)
Slika 16: Definisanje modelskih formi Chamfer.1 i Chamfer.2
Korak 11: Zaobljavanje ivica
a) Aktivirati komandu za zaobljavanje ivica Edge Fillet . Izabrati kružnu ivicu modelske forme Rib.1 i ivicu
između modelske forme Pad.2 i Rib.1 (Sl.17).
b) U okviru prozora Edge Fillet Definition u polje za vrednost poluprečnika zaobljenja (Radius) uneti vrednost
od 1mm.
167 | Strana
 3D MODELIRANJE PROIZVODA – Metodička zbirka zadataka
Primer 1: Tehnički crtež prirubnice
Zadatak:
Kreirati model prirubnice prikazane na slici 1, a zatim generisati tehnički crtež sa odgovarajućim A4
zaglavljem. Definisati sve neophodne izglede i detalje uključujući i izometrijski izgled. Dimenzije (kote) generisati
ručno. Prikazati sve tolerancije i kvalitete obrade površi.
Predloženo rešenje:
Na ovom primeru biće razjašnjeni osnovni principi
generisanja elektronske tehničke dokumentacije (radioničkog
crteža) dela na osnovu kreiranog modela.
Poštujući pravilo da je crtež dobar ako sa najmanjim
brojem izgleda i kota nedvosmisleno prikazuje oblik i mere
predmeta na koji se odnosi, generisana su tri izgleda i jedan detalj
(Sl.2).

ES
G
Slika 1: Model prirubnice
PA
E
PL
M
SA

Slika 2: Tehnički crtež prirubnice bez zaglavlja

262 | Strana
 7. GENERISANJE TEHNIČKIH CRTEŽA

ES
G
PA
E
PL
M
SA

Slika 2 (nastavak): Tehnički crtež prirubnice sa zaglavljem

263 | Strana
 3D MODELIRANJE PROIZVODA – Metodička zbirka zadataka
Korak 1: Aktiviranje modula za generisanje tehničke dokumentacije
a) Otvoriti model dela za koji se generise tehnički crtež (Prirubnica.CATPart).
b) Izabrati Start → Mechanical Design → Drafting (Sl.3a) ili File → New… → Drawing (Sl.3b).

ES
G
PA
E
PL

(a) (b)
Slika 3: Pokretanje modula za generisanje tehničke dokumentacije
c) Izvršiti izbor standarda (npr. Cirpis – Standard SC16308.xml), kao i veličine formata (npr. A4 ISO) na kome
će se generisati dovoljan broj izgleda (projekcija), detalja i ostalih elemenata crteža.
M

d) Orijentaciju formata A4 izvršiti izborom ponuđenih opcija (npr. Portrait).

Korak 2: Podešavanje strane i
zaglavlja
SA

a) Izabrati File → Page

Setup... (Sl.4).
b) U okviru prozora Page
Setup potvrditi izbor
standarda (npr. Cirpis –
Standard SC16308.xml),
kao i veličine formata
(npr. A4 ISO).
c) Selektovanjem tastera Insert Backgraund
View... prozora Page Setup moguć je izbor
odgovarajućeg zaglavlja.
d) Izborom tastera Browse... prozora Insert
Backgraund View pronaći odgovarajući fajl
zaglavlja (npr. E:\Catia - SCukovic\Catia -
CIRPIS\Formati Cirpis\ Cirpis
A4.CATDrawing). Tasterom Insert vrši se
umetanje gotovog zaglavlja.
264 | Strana
 7. GENERISANJE TEHNIČKIH CRTEŽA

ES
Slika 4: Podešavanje i izbor zaglavlja

G
e) Treba imati u vidu da u modulu za generisanje tehničke dokumentacije postoje dva sloja:
1. Background (u ovom sloju nalazi se zaglavlje, dodatne tablice i blokovi) i
PA
2. Working Views (u okviru ovog sloja generišu se izgledi (projekcije) sa i bez preseka, izometrijski
prikazi, detalji, itd.).
E
PL

Korak 3: Generisanje prvog izgleda

a) Generisanje prvog izgleda vrši se aktiviranjem
komande Front View , čime se od
M

konstruktora očekuje da na modelu dela

(otvorenom u modulu Part Design) za koji
generiše crtež (Sl.5) izabere odgovarajući pogled
na model (najčešće centralni, spreda ili odozgo).
SA

b) Izborom centralnog pogleda aktivira se kompas

modula za skiciranje (u gornjem desnom uglu).
c) Rotacija izabranog pogleda u prostoru ili ravni
vrši se zaokretanjem zelene tačke na kompasu
("hvataljke") ili pomoću plavih strelica.
d) Prihvatanje pogleda, radi generisanja izgleda,
vrši se klikom na centralnu tačku kompasa (Sl.6)
ili slobodnim klikom na okruženje za generisanje
elementata crteža.
Slika 5: Izbor centralnog izgleda

265 | Strana
 3D MODELIRANJE PROIZVODA – Metodička zbirka zadataka

e) U idustrijskoj praksi pogodno je, kad god je to

moguće, da format crteža bude tako izabran
da svi izgledi budu generisani u razmeri 1:1.
f) Kako je prethodno generisani centralni izgled
veći od formata papira, neophodno je smanjiti
razmeru i izvršiti uređenje.
g) Iz stabla generisanih izgleda desnim tasterom
izabrati izgled (Front View) ili desnim
tasterom izabrati okvir generisanog izgleda,
pa opciju Properties iz padajućeg menija
(Sl.7).
h) Otvara se prozor Properties (Sl.8) u okviru
koga je moguće podesiti razmeru, prikaz
navoja, osa, vidljivih i nevidljivih linija, itd.

ES
G
PA
Slika 6: Prihvatanje centralnog izgleda
E
PL
M
SA

Slika 7: Pristupanje opcijama za uređenje generisanog izgleda

i) Prihvatanjem izvršenih podešavanja uređuje
se centralni izgled.
j) Ovo se reflektuje na sve izglede, (projekcije),
preseke, detalje i druge elemente crteža
generisane iz osnovnog izgleda, ali moguće
je vršiti uređenje svakog izgleda posebno.

266 | Strana
 7. GENERISANJE TEHNIČKIH CRTEŽA

ES
G
PA
Slika 8: Uređenje generisanog izgleda
E
Korak 4: Generisanje novog izgleda (projekcije)
a) Generisanje elemenata tehničke
dokumentacije u velikoj meri zavisi od
PL

poimanja konfiguracije dela, iskustava i

stečenih znanja iz drugih tehničkih
disciplina.
b) Poštujući pravilo metode prve pravougle
M

dvoravni generiše se novi izgled.

c) Aktivirati komandu Projection View
radi generisanja izgleda na osnovu
SA

postojećeg i aktivnog izgleda (Sl.9).

d) Kursor usmeriti na onu stranu na koju treba
postaviti novu projekciju.
e) Klikom prihvatiti željeni položaj novog
izgleda (projekcije). Sve karakteristike prvog
generisanog izgleda (vidljive ili nevidljive
linije, prikaz osa, navoja, i dr.) prenose se i
na ovaj izgled. Ukloniti nevidljive linije.
Slika 9: Generisanje novog izgleda (projekcije)

Korak 5: Generisanje punog preseka

a) Aktiviranjem komande Offset Section view pokreće se operacija generisanja preseka na osnovu aktivnog
izgleda.
b) Presečna linija punog preseka u ovom slučaju je vertikalna (može biti i isprekidana ili horizontalna) i vezana
je za vertikalnu osu izgleda (Sl.10). Ova linija se u modulu PartDesign vidi u obliku presečne ravni.

267 | Strana
 3D MODELIRANJE PROIZVODA – Metodička zbirka zadataka

ES
G
Slika 10: Generisanje punog preseka
PA
c) Linija se završava dvoklikom. Pomeranjem kursora sa desne strane od osnovnog izgleda i klikom na željenu
poziciju kreira se pun presek (Sl.11). Editovanje i izmena presečne linije vrši se dvoklikom na istu.
d) Ukloniti nevidljive linije na punom preseku (komanda Properties...).
E
PL
M
SA

Slika 11: Generisanje punog preseka

e) Uređenje (editovanje) teksta vrši se dvoklikom na željeni tekst u okviru prozora Text Editor (Sl.12), a

promena vrste i veličine fonta vrši se na paleti Text Properties .

Slika 12: Izmena tekstulnih polja

268 | Strana
 7. GENERISANJE TEHNIČKIH CRTEŽA

f) Editovanje šrafure punog (i bilo kog drugog)

preseka vrši se dvoklikom na šrafurnu liniju
(S.13).
g) U okvru prozora Properties izabrati karticu
Pattern. Definisati ugao šrafure (Angle: 45deg) i
gustinu šrafure (Pitch: 3mm).

ES
G
PA
Slika 13: Izmena parametara šrafure
Korak 6: Generisanje detalja
E

a) Aktivirati izgled preseka A-A.

b) Za isticanje malih i slabo vidljivih oblasti aktivnog izgleda koristi se komanda Detail View .
PL
M
SA

Slika 14: Generisanje detalja

c) Izabrati položaj centra kružne oblasti, a zatim

definisati poluprečnik povlačenjem miša (Sl.14).
d) Generiše se detalj čija je razmera dva puta veća
od razmere izgleda za koji se kreira detalj;
klikom definisati položaj detalja u okviru
zaglavlja.
e) Izvršiti izmene tekstualnog polja (upisati Detalj
B, Razmera: 1:1) (Sl.15).
269 | Strana
 3D MODELIRANJE PROIZVODA – Metodička zbirka zadataka
Korak 7: Generisanje delimičnog preseka
a) Aktivirati osnovni izgled dvoklikom na
okvir.
b) Komandom Breakout View , kreira se
delimični presek otvora na prirubnici.
c) Kreirati zatvoreni poligon oko oblasti za
koju se kreira delimičan presek (Sl.16).
d) Zatvaranjem poligona otvara se prozor 3D
Viewer.
e) U donjoj projekciji izabrati liniju otvora na
obodu prirubnice (jedan od tri) kao referentni
element.

ES
Slika 15: Izgled detalja

G
PA
E
PL
M
SA

Slika 16: Izgled delimičnog preseka

Korak 8: Generisanje izometrijskog izgleda

a) Izometrijski prikaz vrlo često može biti presudan za potpuno poimanje dela (modela), pa je preporučljivo da
se, ukoliko ima mesta na izabranom formatu, generiše prostorni izgled modela.
b) Aktivirati komandu Isometric View i u PartDesign modulu izabrati željeni pogled na prostorni izgled
modela (Sl.17).
c) Kao referentni element izabrati osu ili bilo koju ivicu modela.
d) Definisati položaj izgleda na raspoloživom delu formata crteža.
e) Smanjiti razmeru izometrijskog prikaza. Sledeći koraci odnose se na generisanje dimenzija, tolerancija i
oznaka kvaliteta.
270 | Strana
 7. GENERISANJE TEHNIČKIH CRTEŽA

f) Za naknadno generisanje linija navoja,

osa i osnih linija koriste se sledeće
komande:
 Axis Line za definisanje ili
generisanje ose između dve linije (ose
vratila, otvora i sl.),
 Center Line za definisanje ili
generisanje ukrštenih osa (položaj
centra otvora, položaj centra krivine i
sl.),
 Thread za generisanje spoljašnjeg
i unutrašnjeg navoja.

ES
Slika 17: Izgled generisanog izometrijskog izgleda

G
Korak 9: Generisanje kota
a) Generisanje kota u ovom primeru vršiće se
PA manuelnim putem, aktiviranjem komandi za
dimenzionisanje (za razliku od automatskog
kotiranja koje se vrši komandom Generate
Dimension ).
b) Aktivirati komandu Angle Dimensions
E
za definisanje ugla koje ose otvora zaklapaju
sa vertikalom.
PL

c) Izborom prvog referentnog elementa

(osna linija otvora) i drugog
referentnog elementa (vertikalna osna
linija), kreira se dimenzija ugla.
M

d) Kotu postaviti prema pravilima

tehničkog crtanja (Sl.18).
e) Desnim tasterom otvara se
SA

kontekstualni meni u okviru koga je

moguće izabrati odgovarajući ugaoni
sektor.
f) Ponoviti isti postupak i za drugu
uglovnu kotu.
g) Za generisanje kote prečnika koristi se
komanda Diametar Dimensions ,a
kote radijusa komanda Radius
Dimensions .
Slika 18: Generisanje dimenzije ugla
h) Postupak dobijanja kota svodi se na izbor kružnih i lučnih linija (Sl.19) i postavljanje kotnog broja na željenu
poziciju.
i) Ukoliko se vrše modifikacije na izvornom modelu, neophodno je izvršiti regenerisanje svih izgleda tehničkog
crteža komandom Update current sheet .

271 | Strana
 3D MODELIRANJE PROIZVODA – Metodička zbirka zadataka

ili

ES
G
Slika 19: Generisanje kote radijusa i prečnika
PA j) Aktivirati izgled preseka A-A.
k) Aktivirati komandu za generisanje
dužinskih kota Dimensions ,
izabrati referentne linije (Sl.20) i
definisati položaj kotnog broja.
l) Na paleti Tools Palette, moguće je
E

trajno aktivirati postavljanje kotnog

broja paralelno sa horizontalnom,
PL

vertikalnom ili kosom linijom.

m) Kreirati i ostale dužinske kote, a u
slučaju da nije moguć izbor neke od
linija koristiti presečnu tačku.
n) Generisati dužinske kote i za drugu
M

projekciju (prethodno aktiviranu)

vodeći računa da se kote ne
ponavljaju i ne seku.
o) Aktivirati komandu Thread
SA

Dimensions radi kotiranja

uzdužnog preseka navoja (Sl.21).

Slika 20: Generisanje dužinske kote

Slika 21: Generisanje parametara navoja

272 | Strana
 7. GENERISANJE TEHNIČKIH CRTEŽA

p) Aktivirati komandu za generisanje kote

oborene ivice Chamfer Dimensions .
q) Izabrati tip kotiranja koji odgovara
nacionalnom standardu (Length  Angle) i
dve kotne strelice.
r) Klikom odrediti položaj kotnog broja i kote
(Sl.22).

ES
G
Slika 22: Generisanje kote oborene ivice
Korak 10: Definisanje tolerancija, kvaliteta
PA
obrade, tekstualnih napomena i notacija
a) Ovde se ne razmatraju tolerancije
oblika i položaja (videti industrijske
primere), već tolerancije dužinskih
mera.
E

b) Odstupanja mogu biti definisana na

više načina prema nacionalnom
PL

standardu, a ovde se prikazuje najčeće

korišćen način (nazivna mera,
tolerancjsko polje dato svojim slovnim
simbolom, kvalitet tolerancije) npr.
70H7 (Sl.23).
M

c) Kreiranje tekstualnih napomena i

poruka moguće je vršiti komandom
Text , čime se kreira tekstualno
SA

polje sa sadržajem koje se odnosi na

npr. termičku obradu ili neke opšte
napomene (Sl.24).
d) Startnu tačku definisati u okviru Slika 23: Definisanje tolerisanih mera
aktivnog izgleda, a u okviru prozora
Text Editor uneti željeni tekst.
e) Označavanje klase hrapavosti površi
takođe je definisano standardom i u
tesnoj je vezi sa propisanim
tolerancijama dužinskih mera i
tolerancijama oblika i položaja.
f) Aktivirati komandu Raughness
Symbol izabrati liniju za koju se
definiše kvalitet izrade (obrade)
(Sl.25).
Slika 24: Kreiranje tekstualnih polja

273 | Strana
 3D MODELIRANJE PROIZVODA – Metodička zbirka zadataka

ES
Slika 25: Definisanje simbola kvaliteta obrade

g) U okviru prozora Roughness Symbol definisati

oblik kukice i oznaku kvaliteta (npr. N8).
h) Voditi računa na koju stranu od bazne linije

G
treba postaviti simbol.
i) Aktivirati komandu Text with Leader i
PA odabrati položaj pokazne strelice (Sl.26).
j) U okviru prozora Text Editor uneti željeni
tekst.
k) Na isti način definisati i ostale kote i dodatno
urediti izglede simbolima i tolerancijama
ukoliko je to neophodno.
E
PL
M
SA

Slika 26: Kreiranje tekstualnih napomena

274 | Strana
 3D MODELIRANJE PROIZVODA – Metodička zbirka zadataka
Zadatak 5:
Za delove od lima kreirati 3D modele na osnovu datih crteža. Debljine lima su:
a) 2.5mm (Sl.5a, 5b),
b) 7mm (Sl.5c),
c) 1.8mm (Sl.5d).

ES
G
(a) PA (b)
E
PL
M

(c)
SA

(d)

Slika 5: Crteži delova od lima

298 | Strana
 8. Primeri za samostalno rešavanje i primeri iz industrijske prakse
Zadatak 6:
Kreirati 3D modele mašinskih delova na osnovu prikazanih projekcija, prema zadatim merama i bez
preračunavanja dimenzija.

ES
G
PA
(a)
E
PL
M
SA

(b)
Slika 6: Prizmatični mašinski delovi
299 | Strana
 3D MODELIRANJE PROIZVODA – Metodička zbirka zadataka

Zadatak 18:

ES
G
PA
E
PL
M
SA

322 | Strana
 3D MODELIRANJE PROIZVODA – Metodička zbirka zadataka

Zadatak 5:

ES
G
PA
E
PL
M
SA

338 | Strana
 8. Literatura

9.
Literatura
1. Boothroyd G., Dewhurst P., Knight W.: “Product Design for Manufacture & Assembly”, Marcel Dekker Ltd,
New York, USA, 2002.
2. Cozzens R: “CATIA V5 Workbook”, SDC Publishers, Mission, KS, USA, 2007.
3. Dassault Systèmes: “CATIA V5R18 Help Files”, 2007.
4. Dassault Systèmes: “CATIA V5R18 User Companion”, 2007.
5. Devedžić B.: “Plastičnost i obrada metala deformisanjem”, Naučna knjiga, Beograd, Srbija, 1992.
6. Devedžić G.: “CAD/CAM tehnologije”, Mašinski fakultet u Kragujevcu, CIRPIS centar, Kragujevac, 2009.
7. Devedžić G.: “Softverska rešenja CAD/CAM sistema”, Mašinski fakultet u Kragujevcu, Kragujevac, 2006.
8. Đorđević D., Đorđević V.: “Tehničko crtanje”, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, Srbija, 2002.
9. Ionuţ Gabriel Ghionea: “CATIA V5 – Aplicaţii în Inginerie Mecanicǎ”, Editura BREN, Bucureşti, România,
2009.
10. Ionuţ Gabriel Ghionea: “Proiectare Asistatǎ în CATIA V5 – Elemente Teoretice şi Aplicaţii”, Editura BREN,
Bucureşti, România, 2007.
11. Jovičić M., Dimitrijević-Marković Lj.: “Pomoćni pribori – priručnik”, Mašinski fakultet, Beograd, Srbija,
1987.
12. Karam F., Kleismit C.: “CATIA V5”, Kompjuter biblioteka, Čačak, 2004.
13. Lee K.: “Principles of CAD/CAM/CAE Systems”, Addison-Wesley Longman, 1999.
14. Manić M., Miltenović V., Stojković M.: "Feature Models in Virtual Product Development", The scientific
journal FACTA UNIVERSITATES, Ser. Mechanical Engineering, Vol. 1, No 10, p.p. 1327-1337, 2003, 2003.
15. Miltenović V.: “Mašinski elementi”, Mašinski fakultet Niš, Niš, Srbija,1997.
16. Miltenović V.: “Razvoj proizvoda - strategije, metode, primena”, Mašinski fakultet u Nišu, Niš, 2003.
17. Musafija B.: “Obrada metala plastičnom deformacijom”, Svjetlost, Sarajevo, BiH, 1988.
18. Otto K., Wood K.: “Product Design”, Prentice Hall, Upper Saddle River, NJ, USA, 2001.
19. Pantelić T.: “Tehničko crtanje”, IP Građevinska knjiga, Beograd, Srbija,1972.
20. Shah J.J., Mäntylä M.: “Parametric and Feature-Based CAD/CAM”, John Wiley & Sons Inc., New York,
USA, 1995.
21. Tabaković, S., Zeljković, M., Gatalo, R.: Automatizacija procesa modeliranja kompleksnih sklopova na
primeru projektovanja mašina alatki na bazi paralelnih mehanizama, Zbornik radova - CD ROM, 34. JUPITER
konferencija, 30. simpozijum NU-ROBOTI-FTS, Beograd, jun, 2008, str. 3.1- 3.5, ISBN 978-86-7083-628-0.
22. Tadić B.: “Specijani stezni pribori”, Mašinski fakultet u Kragujevcu, 2002.
23. Tickoo S.: “CATIA V5R18 for Designers”, CAD CIM Technologies, Schererville, IN, USA 2008.
24. Ulrich K., Eppinger S.: “Product Design and Development”, McGraw-Hill/Irwin, New York, USA, 2004.
25. Wyleżoł M.: “Modelowanie bryłowe w systemie CATIA. Przykłady i ćwiczenia”, Helion, Poland, 2002.
26. Zeid I.: “Mastering CAD/CAM”, McGraw Hill, New York, NY, USA, 2005.
27. Zeljković, M., Gatalo, R., Borojev, Lj., Navalušić, S., Milojević, Z., Tabaković, S., i dr.: "Unapređenje
sistema tehničke pripreme u uslovima maloserijske proizvodnje primenom savremenih programskih paketa
univerzalne namene", Projekat iz oblasti tehnološkog razvoja – TR-6330, Fakultet tehničkih nauka, Novi Sad,
2005-2007.
28. Ziethen D.: “CATIA V5 – Effiziente Konstruktion mit Makros”, Carl Hanser, Wien, Austria, 2003.

345 | Strana
 3D MODELIRANJE PROIZVODA – Metodička zbirka zadataka

29. Devedžić G., Ćuković S., Petrović S., Maksić J.: „3D MODELIRANJE PROIZVODA – metodička zbirka
zadataka“, Mašinski fakultet u Kragujevcu, Centar za integrisan razvoj proizvoda i procesa i inteligentne
sisteme – CIRPIS, Kragujevac, ISBN 978-86-86663-45-0, Prvo izdanje, 2009.
30. Ćuković S., Devedžić G., Pankratz F., Ghionea I., Subburaj K.: “PRAKTIKUM ZA CAD/CAM – Augmented
Reality -”, Univerzitet u Kragujevcu, Fakultet inženjerskih nauka, Centar za integrisan razvoj proizvoda i
procesa i inteligentne sisteme, Kragujevac, ISBN 978-86-6335-020-5, 2015.

Korisne Internet adrese

1. http://www.3ds.com/home/
2. www.3ds.com/education
3. http://www.catiastudent.com/Products/LearningLifecycleManagement.aspx
4. http://www.cad-cam-data.com/plm/srb/home.html
5. http://www.cadcim.com/
6. http://www.sdcpublications.com/index.htm
7. http://www.cadcamlab.org/
8. http://en.wikipedia.org/wiki/CATIA
9. http://info.cad.fh-ulm.de/CATIA_v5/
10. www.cadcimtech.com
11. www.catiav5forum.de
12. www.plmportal.de
13. http://catia.cad.de/v5/didaktv5.htm
14. www.fkg-abi.de/catia/

346 | Strana